Skip to main content

Full text of "Histoire générale de Languedoc avec des notes et les pièces justificatives par Cl. Deciv & J. Vaissete. [Édition accompagnée de dissertations & notes nouvelles contenant le Recueil des inscriptions de la province, continuée jusques en 1790 par Ernest Roschach]"

See other formats 


¥ 


n.  IX\X  /   5 


HISTOIRE 


GENERALE 


DE    LANGUEDOC 


ÉDITION 


ACCOMPAGNEE 


DE  DISSERTATIONS  &  NOTES  NOUVELLES 


CONTENANT 


LE  RECUEIL  DES  INSCRIPTIONS  DE   LA  PROVINCE 

ANTIQUES   ET   DU   MOYEN   AGE 

DES  PLANCHES,  DES  CARTES  GÉOGRAPHiaUES  ET  DES  VUES  DE  MONUMENTS 

PUBLIÉE    SOUS    LA    DIRECTION    DE 

M.  Edouard  DULAURIER,  membre  de  linstitut    . 


ANNOTEE   PAR 


M.  Emile  MABILLE 

ATTACHÉ    AU    DÉPARTEMENT    DES    MANUSCRITS     DE    LA 
BIBLIOTHÈQUE    NATIONALE 


M.  Edward  BARRY 

PROFESSEUR    d'hISTOIRE    A    LA    FACULTÉ    DES    LETTRES 
DE    TOULOUSE 


CONTINUEE   JUSQUES    EN    1790 

PAR 

M.  Ernest  ROSCHACH 

CORRESPONDANT   DU    MINISTÈRE    DE    l'iNSTRUCTION    PUBLIQUE    POUR    LES  TRAVAUX  HISTORIQUES 


Tous  droits  réservés  pour  ce  qui  concerne  la   nouvelle  rédaction, 

même  partiellement. 


HISTOIRE 


f      t 


GENERALE 


DE   LANGUEDOC 


AVEC  DES  NOTES  ET  LES  PIECES  JUSTIFICATIVES 


DOM  CL.  DEVIC  &  DOM  J.  VAISSETE 

RELIGIEUX  BÉNÉDICTINS  DE  LA  CONGRÉGATION  DE  SAINT-MAUR 


TOME   CINQ.U1EME 


TOULOUSE 
EDOUARD    PRIVAT,    LIBRAIRE-ÉDITEUR 


MDCCCLXXV 


596G46 


PRÉFACE 


LE  tome  V  de  la  nouvelle  édition  de  VHïstoire  générale  de  Languedoc 
contient  les  preuves  du  tome  II  de  l'édition  princeps.  Avant  de  dire 
comment  nous  avons  compris  la  tâche  que  nous  avions  à  remplir,  il 
nous  faut  exposer  dans  quel  état  D.  Vaissete  avait  laissé  cette  partie  de  son 
œuvre,  à  quelles  sources  il  avait  puisé  cette  admirable  collection  de  docu- 
ments diplomatiques,  enfin  comment  il  les  avait  publiés. 

Au  dix-huitième  siècle,  malgré  les  grandes  publications  de  du  Cange,  de 
Mabillon  Se  de  savants  instruits  à  leur  école,  l'art  de  publier  les  textes  était 
encore  dans  l'enfance;  on  ignorait  tous  les  secrets  8<.  toutes  les  minuties  de 
cet  art  difficile,  qui  permet  de  transcrire  une  charte  ou  un  diplôme  en  res- 
pectant son  orthographe,  en  lui  conservant  tous  ses  caractères  intrinsèques, 
mais  en  interprêtant  toutes  les  erreurs  du  copiste,  sans  se  départir  d'une  scru- 
puleuse exactitude.  On  n'avait  point  encore  pris  l'habitude  de  considérer 
ces  textes  au  point  de  vue  de  la  langue,  sur  l'état  de  laquelle  ils  donnent 
tant  Se  de  si  précieux  renseignements  par  suite  des  fautes  mêmes  du  copiste; 
on  ne  cherchait  point  à  en  tirer  toutes  les  lumières  qu'ils  peuvent  fournir  à 
la  diplomatique,  à  l'histoire  des  institutions  ou  des  mœurs.  Dans  un  acte, 
à  l'époque  de  nos  savants  prédécesseurs,  on  ne  voyait  qu'un  texte  latin  plus 
ou  moins  incorrect,  prouvant  un  fait  historique  donné,  servant  à  établir  la 
filiation  d'une  famille  princière  ou  la  suite  de  dignitaires  ecclésiastiques.  Ce 
n'était  donc  pas  pour  eux,  coinme  ce  l'est  pour  nous  maintenant,  une  source 

V. 


vj  PREFACE. 

de  lumière  éclatante  sur  les  institutions  8<.  la  société,  sur  les  mœurs  8c  les 
lois  de  tout  un  pays.  Sous  ce  latin  barbare,  qui  choquait  leur  purisme,  nous 
sentons  une  langue  nouvelle,  qui  imprime  à  l'idiome  littéraire  un  caractère 
tout  nouveau,  qui  s'introduit  au  travers  des  formes  latines  $  telle  disposition 
législative  nous  livrera  le  secret  du  développement  politique  de  toute  la 
société;  enfin,  telle  formule  omise  par  l'éditeur  il  y  a  cent  ans  sera  regardée 
aujourd'hui  comme  un  précieux  moyen  de  contrôle  de  l'authenticité  de  tel 
acte  suspect. 

De  là  chez  D.  Vaissete,  chez  ce  critique  supérieur  à  la  plupart  de  ses 
contemporains,  une  grande  négligence  dans  la  publication  des  textes;  jamais 
il  n'hésite  à  supprimer  telle  partie,  qui  lui  paraît  inutile,  sans  se  demander 
si  elle  aurait  pu  fournir  à  quelques-uns  de  ses  lecteurs  d'utiles  renseigne- 
ments; il  ilate  les  pièces  par  à  peu  près,  ne  cherche  jamais  à  corriger  les 
copies  l'une  par  l'autre  8c  emploie  la  première  venue  sans  se  piquer  d'y  établir 
une  ponctuation  rigoureusement  régulière.  Pourvu  qu'il  donne  un  extrait 
plus  ou  moins  complet  de  l'acte  qu'il  a  vu,  8c  qu'il  fournisse  la  preuve  de  la 
généalogie  qu'il  a  dressée,  du  fait  qu'il  a  affirmé,  il  est  content  8c  ne  croit 
pas  qu'on  puisse  lui  demander  davantage. 

Quant  aux  sources  qu'il  pouvait  employer,  l'époque  à  laquelle  il  vivait  ne 
lui  permettait  pas  de  se  montrer  plus  difficile.  Au  dix-huitième  siècle,  les 
fonds  d'archives  publiques  8c  particulières  avaient  encore  une  importance 
judiciaire  8c  sociale  qu'ils  ont  perdue  aujourd'hui.  L'intérêt  historique,  que 
seul  ils  ont  de  nos  jours,  était  primé  par  des  intérêts  plus  puissants;  telle 
pièce,  qui  n'est  plus  pour  nous  que  la  constatation  d'un  fait  oublié,  d'une 
coutume  abolie,  pouvait  être  produite  devant  les  tribunaux  pour  prouver  un 
précédent  ou  revendiquer  un  droit  utile.  De  là,  dans  la  communication  des 
documents  k  des  personnes  étrangères,  une  défiance  assez  naturelle.  Aussi, 
loin  de  se  plaindre  du  peu  de  bonne  grâce  avec  laquelle  les  communautés 
8c  les  particuliers  ouvrirent  leurs  archives  aux  Bénédictins,  y  a-t-il  lieu  de 
s'étonner  du  nombre  relativement  grand  de  dépôts  qu'ils  ont  pu  consulter. 

Le  tome  II  de  l'édition  prînceps  de  VHistoîre  générale  de  Languedoc  s'éten- 
dait de  877  à  ii65,  c'est-à-dire  de  la  mort  de  Charles  le  Chauve  au  premier 
concile  tenu  dans  la  Province  contre  l'hérésie  albigeoise.  Pour  cette  période, 
la  principale  source  que  pouvait  consulter  D.  Vaissete,  celle  à  laquelle  il  a  le 
plus  largement  puisé,  était  la  collection  Doat.  On  appelle  ainsi  une  grande 
collection  comprenant  deux  cent  cinquante-huit  volumes  in-folio,  conservés 
aujourd'hui  à  la  Bibliothèque  nationale  8c  qui  firent  d'abord  partie  de  la 
bibliothèque   de  Colbert.  Ce  grand    ministre,   qui,   malgré  son  manque  de 


PREFACE.  Tij 

culture  première,  sut  se  montrer  le  fastueux  8c  intelligent  Mécène  des  savants, 
des  littérateurs  Se  des  artistes,  avait  engagé  Louis  XIV  à  faire  copier,  pour 
être  déposés  dans  sa  bibliothèque,  les  titres  les  plus  intéressants  qui  se  pour- 
raient rencontrer  dans  les  archives  civiles  8c  ecclésiastiques  du  royaume.  Cette 
heureuse  idée  ne  fut  exécutée  qu'en  partie  Se  a  donné  naissance  aux  deux 
collections  de  Doat  Se  des  Cent  quatre-vingt-deux;  l'une  concerne  le  Lan- 
guedoc, l'autre  la  Flandre.  Doat,  président  au  Parlement  de  Pau,  dirigea  la 
confection  de  la  première  ;  la  seconde  fut  compilée  sous  les  ordres  8c  par  les 
soins  de  l'un  des  Godefroy.  Muni  d'un  ordre  royal,  Doat  parcourut  les  prin- 
cipales villes  du  Midi  8c  pénétra  dans  la  plupart  des  grands  dépôts  publics  Se 
privés;  il  mit  notamment  à  contribution  les  archives  de  Béziers,  Narbonne, 
Rodez  Se  Cahors.  Mais  par  une  cause  qui  nous  est  inconnue,  peut-être  faute 
d'argent,  il  ne  put  terminer  sa  mission  8c  laissa  presque  entièrement  de  côté 
tout  le  Languedoc  oriental,  lacune  déplorable  qui  n'a  jamais  été  comblée. 
Une  fois  terminées,  ces  copies  turent  envoyées  à  Paris,  y  furent  classées  par 
pays  8c  par  ordre  chronologique,  8c  reliées  en  maroquin  rouge  aux  armes  de 
Colbert. 

Outre  les  fonds  ecclésiastiques  Se  civils  que  nous  avons  indiqués  plus 
haut,  deux  grands  dépôts  retinrent  surtout  le  président  Doat  :  les  archives 
du  château  de  Carcassonne  8c  celles  de  la  grosse  tour  de  Foix. 

La  prem.ière  de  ces  deux  grandes  collections,  aujourd'hui  disparue,  renfer- 
mait principalement  les  actes  de  l'administration  royale  dans  tout  le  Lan- 
guedoc Se,  en  particulier,  dans  la  sénéchaussée  de  Carcassonne  Se  de  Béziers 
depuis  l'installation  du  pouvoir  royal  dans  cette  partie  de  la  France,  c'est-à-dire 
depuis  le  règne  de  Louis  VIIL  Un  inventaire  rédigé  au  dix-septième  siècle, 
8c  copié  en  entier  par  Doat,  permet  de  juger  de  la  nature  des  pièces  qu'elle 
renfermait.  La  partie  la  plus  précieuse  en  était  certainement  les  registres  de 
la  sénéchaussée,  dans  lesquels  les  officiers  royaux  transcrivaient  les  lettres 
de  la  Cour  au  fur  Se  à  mesure  de  leur  arrivée  Se  inséraient  les  actes  produits 
par  les  parties.  C'était,  pour  ainsi  dire,  le  registre  politique  Se  administratif 
de  la  cour  du  sénéchal.  Le  plus  ancien  de  tous  ces  registres,  qui  paraît  avoir 
été  commencé  vers  1248,  mais  qui  renferme  beaucoup  d'actes  plus  anciens, 
fut  rapporté  du  Midi  Se  entra  dans  la  bibliothèque  Colbert,  d'où  il  est  passé 
à  la  Bibliothèque  nationale.  C'est  le  registre  dit  de  Saint-Louis,  fort  employé 
par  D.  Vaissete  Se  en  grande  partie  copié  par  Doat;  il  fut  consulté  en  même 
temps  que  plusieurs  autres,  dont  Doat  nous  a  conservé  une  grande  partie 
jusque  vers  1290.  Dans  leur  ensemble,  ces  mémoriaux  s'étendaient  jusqu'au 
seizième  siècle.  Seulement,  à  côté  de  ces  registres,  d'autres  purement  judi- 


viij  PRÉFACE. 

ciaires  existèrent  concurremment,  peut-être  à  partir  du  quatorzième  siècle. 
Toute  la  partie  de  cette  dernière  collection,  antérieure  au  seizième  siècle,  a 
disparu.  En  tête  de  la  série  se  trouvait  le  Regîstrum  curiae,  grande  compilation 
copiée  vers  1270  sur  l'original  au  Trésor  des  chartes  de  la  Sainte-Chapelle, 
8c  comprenant  les  actes  des  Montfort  Se  les  actes  royaux  les  plus  importants 
de  1226  à  1265.  Outre  cette  collection  de  registres,  les  archives  du  château 
de  Carcassonne  renfermaient  encore  un  grand  nombre  de  pièces  originales, 
aveux  &  dénombrements  de  teudataires,  comptes  de  la  sénéchaussée  &  de 
la  trésorerie  ou  claverie  royale  à  partir  du  treizième  siècle,  enquêtes  de  toute 
espèce,  pièces  de  procédure.  Sec.  De  toute  cette  admirable  collection,  il  ne 
reste  plus  que  le  registre  plus  haut  mentionné,  les  copies  prises  par  Doat  ou 
Baluze'  Se  quelques  pièces  originales,  dont  plusieurs  notamment  faisaient 
partie  de  la  belle  collection  Joursanvault^,  si  malheureusement  dispersée.  La 
majeure  partie  fut  brûlée  en  1798  sur  la  place  publique  de  la  Cité,  Se  il  ne 
nous  reste  que  le  procès-verbal,  trace  de  cette  stupide  Se  brutale  exécution. 
A  Carcassonne,  sauf  de  rares  exceptions,  il  n'existait  pas  de  documents 
antérieurs  à  la  guerre  des  albigeoisj  c'était  à  Foix  qu'il  fallait  aller  chercher 
l'histoire  des  premières  maisons  féodales  de  I/anguedocj  c'était  là  qu'étaient 
conservées  les  archives  des  maisons  de  Béziers,  de  Carcassonne  Se  de  Foix. 
Comment  tous  ces  documents  avaient-ils  pu  aller  s'entasser  dans  le  chef-lieu 
d'une  de  ces  seigneuries?  Les  relations  de  famille  Se  d'intérêts  existant  entre 
toutes  ces  maisons  depuis  le  onzième  siècle  ne  sont  point  suffisantes  pour 
expliquer  ce  fait  singulier^  il  faut  donc  trouver  un  événement  historique  qui 
permette  de  s'en  rendre  compte.  Nous  avons  à  choisir  entre  deux  hypothèses  : 
ou  bien  les  archives  de  la  famille  de  Béziers  auront  été  conservées  au  treizième 
siècle  par  les  comtes  de  Foix,  ou  bien  elles  auront  été  emportées  de  Carcas- 
sonne au  quinzième  par  le  comte  de  Foix,  auquel  Louis  XI  donna  un  instant 
la  Cité.  On  sait,  en  effet,  que  le  dernier  des  vicomtes  de  Béziers,  Trencavel, 
trouva  pendant  son  long  exil  un  asile  auprès  de  son  parent  Se  allié,  le  comte 
de  Foix5  quand,  en  1247,  il  vint  se  remettre  à  la  clémence  de  Louis  IX,  il 
lui  laissa  en  dépôt  son  chartrier.  Une  fois  sa  soumission  faite  au  roi,  celui-ci 


•  D.nis  ses  Armoires,  collection   de  ses  copies  &  documents,   acquis   par  le  gouvernement  français, 

de  ses  travaux,  aujourd'hui  conservée  à  la  Biblio-  ont  été  conservés  à  la  Bibliothèque  du  Louvre  jus- 

thèque  nationale.  q^.'à    l'incendie    de    mai    187.;    le    reste    se    trouve 

'Cette    préueuse    collection,    formée    dans    les  aujourd'hui  dans  diverses  collections  particulières 

dernières  années  de  la  Révolution  &  sous  l'Empire  en   France  &  à  l'étranger  (notamment   collection 

par  le  baron  Joursanvault ,  fut  vendue  vers  la  fin  André  Salmon,  aujourd'hui  à  la   Bibliothèque  de 

du  règne  de  Louis-Phillppe.  Une  bonne  partie  fut  Tours).    Le  baron    Joursanvault  avait    réuni    plus 

achetée  par   l'Angleterre;    un  certain   nombre  de  de  quatre-vingt  mille  pièces. 


PREFACE.  îx 

voulut  avoir  ces  documciu>,  ((ui  pouvaient  être  utiles  pour  la  connaissance  de 
ses  droits  (ad  cognitlonem  iuriitm  nostrorum)^  &  les  fit  réclamer  au  comte  de 
Foix  par  le  sénéchal  de  C'arcassonne,  avec  ordre  de  les  garder  en  attendant 
ses  instructions  spéciales'.  Peut-être,  après  pourparlers,  ces  archives  restè- 
rent-elles définitivement  aux  mains  du  comte  de  Foiv;  peut-être  aussi  se 
conservèrent-elles  au  château  de  Carcassonne  jusqu'au  jour  où  soit  le  comte 
de  Foix  au  quinzième  siècle,  soit  plus  tard  un  officier  royal,  les  eut  fait 
transporter  à  la  grosse  tour  de  Foix.  Ce  fonds  des  archives  de  la  famille  de 
Béziers  comprenait,  outre  d'anciens  actes  relatifs  à  b  première  famille  des 
comtes  de  Carcassonne  des  dixième  S<.  onzième  siècles,  tous  les  documents 
provenant  de  l'administration  des  Trencavels,  vicomte-  d'Albigeois,  de  Car- 
cassonne, de  Razès,  de  Bc/icrs  Se  d'Agde.  On  y  voyait,  entre  autres,  un  car- 
tulaire  seigneurial  de  la  hn  du  douzième  siècle,  désigné  dans  quelques  actes 
du  commencement  du  treizième  siècle  sous  le  nom  de  liber  ïnstrumentorum 
vicecomitalium^  ce  précieux  volume,  longtemps  perdu,  a  été  heureusement 
retrouvé  de  nos  jours  ^. 

La  grosse  tour  de  Foix  renfermait,  en  outre,  le  chartrier  de  la  puissante 
famille  de  ce  nom  &  des  tamilles  ses  alliées.  Beaucoup  de  ces  documents 
étaient  relatifs  à  la  Marclie  d'Kspagne  S<.  aux  domaines  que  les  comtes  de  Foix 
possédèrent  longtemps  au  sud  des  Pyrénées,  notamment  dans  le  diocèse 
d'Urgel.  Accumulés  dans  des  caisses,  dont  le  nombre  était  assez  considérable, 
ces  documents  se  rapportaient  aux  temps  compris  entre  le  dixième  Se  le  sei- 
zième siècle.  Se  composaient  un  ensemble  comparable  aux  chartriers  de  Lille, 
de  Moulins  ou  de  Nantes.  De  tout  cela,  il  ne  reste  ]3h]S  que  les  copies  de 
Doat,  le  cartulaire  des  vicomtes  de  Béziers,  plus  haut  indiqué.  Se  une  cen- 
taine de  pièces  originales  transportées,  au  commencement  du  dix- huitième 
siècle,  au  Trésor  des  chartes  de  Paris  pour  justifier  les  prétentions  du  roi  à 
la  suzeraineté  de  la  Catalogne  Se  de  l'ancien  comté  de  Barcelone.  Échappé 
pendant  la  Révolution  à  tant  de  chances  de  destruction,  ce  riche  dépôt  a  été 
anéanti  par  un  grand  incendie  dans  les  premières  années  de  ce  siècle. 

C'est  par  la  collection  Doat  ([ue  D.  Vaissete  a  connu  le>  Trésors  de  Foix 
Se  de  Carcassonne;  c'est  aussi  par  elle  qu'il  a  connu  la  majeure  partie  des 
archives  ecclésiastiques  de  la  Province,  Se  si  l'on  v  ajoute  le  Trésor  des 
chartes  du    Px^oi ,  que1([ues    cartulaires   du    Languedoc    oriental   (Gellone  Se 


'  Mandement  sans   date,   d'environ    124^,   His-  "  II  appartient  a  njoiudhui   à  In   Société  archco- 

toiKL    de   Languedoc,   tome  VIII    de    cette    édition,        logique   de  Montpellier,    qui,    paraît-il,   doit  pro- 
aiix  Preuves,  n.  CCLXXVI,  acte   10.  chainement  en  entrepfndr.-  la  publication. 


,  x;  PRÉFACE. 

Aniane)  Se  les  manuscrits  du  marquis  d'Aubais,  on  aura  le  tableau  à  peu 
près  complet  des  sources  par  lui  consultées. 

Nous  n'avons  pas  à  faire  ici  Tbistoire  du  Trésor  des  cbartes  de  la  couronne 
de  France.  Formé  à  la  fin  du  douzième  siècle  par  les  soins  de  Pbilippe- 
Auo-uste,  objet  de  nombreux  travaux  de  classement  sous  Louis  IX  8c  Philippe 
le  Bel ,  remanié  par  Pierre  d'Etampes  sous  Philippe  le  Long,  8c  par  Gérard 
de  Montaigu  sous  Charles  V,  ce  dépôt  ne  fut  définitivement  catalogué  que 
dans  la  première  moitié  du  dix-septième  siècle  par  les  frères  Dupuy.  Dépôt 
officiel  des  chartes  royales  à  partir  de  Philippe-Auguste,  il  reçut  aussi  les 
anciens  chartriers  des  maisons  féodales  dont  les  domaines  re\"enaient  à  la 
couronne  par  voie  de  déshérence.  C'est  en  vertu  de  cet  usage  traditionnel  que 
dès  i25o  on  y  classait  les  chartes  des  Montfort,  8c  qu'après  1271,  date  de  la 
mort  du  dernier  comte  de  Toulouse,  Alphonse,  on  y  vit  entrer  les  actes  des 
comtes  de  Toulouse,  8c  avec  eux  les  archives  des  vicomtes  de  Nîmes,  de  la 
maison  des  Trencavels,  dont  les  dom.aines  appartenaient  aux  marquis  de 
Narbonne  depuis  la  fin  du  douzième  siècle.  C'est  dans  cette  belle  collection 
que  D.  Vaissete  eut  à  fouiller,  mais  il  ne  put  en  connaître  qu'une  partie,  un 
grand  nombre  de  documents  ayant  été  négligés  par  les  frères  Dupuy  lors  de 
leur  classement}  c'est  ce  qu'on  appelle  aujourd'hui  le  Supplément  du  Trésor 
des  Chartes.  Cette  dernière  partie  de  la  collection  nous  sera  fort  utile  pour 
l'histoire  des  treizième  8c  quatorzième  siècles. 

Telles  sont  les  sources  principales  que  D.  Vaissete  a  employées;  dans  quelle 
mesure  avons-nous  pu  corriger  les  textes  publiés  par  lui,  de  quels  documents 
avons- nous  augmenté  sa  collection,  jusqu'à  quel  point,  enfin,  avons- nous 
remédié  aux  principaux  défauts  de  son  œuvre?  c'est  ce  qui  nous  reste  à 
dire.  Nous  avons  toujours  cherché  à  collationner  les  textes,  soit  sur  les  rares 
originaux  qui  existent  encore  aujourd'hui,  soit  sur  les  copies  anciennes, 
transciipta  ou  cartulaires;  quand  nous  avons  eu  à  reproduire  des  originaux 
ou  des  copies  anciennes,  nous  les  avons  scrupuleusement  suivis,  en  ne  corri- 
geant les  fautes  que  là  où  elles  étaient  évidentes  8c  en  avertissant  toujours 
en  note;  quand  il  s'est  agi  de  copies  de  Doat,  nous  avons  pu  être  moins 
scrupuleux  8c  corriger  plus  souvent  là  où  de  grandes  raisons  existaient 
pour  nous  faire  croire  à  des  fautes  de  copistes,  essayant  toutefois  de  nous  en 
tenir  aux  corrections  les  moins  hasardées.  Nous  avons  encore  pris  un  autre 
soin  :  toutes  les  fois  que,  dans  des  pièces  importantes,  D.  Vaissete  avait 
supprimé  des  parties  offrant  quelque  intérêt  au  point  de  vue  historique  ou 
diplomatique,  nous  les  avons  rétablies  d'après  les  copies  ou  les  originaux, 
nous  attachant,  autant  que  possible,   à  donner  les  chartes  8c  les  diplômes 


PREFACE.  xj 

dans  toute  leur  intégrité.  Les  dates,  la  ponctuation  si  défectueuse  dans  les 
éditions  du  dernier  siècle,  l'orthographe,  ont  été  l'objet  de  soins  de  plus  en 
plus  grands  à  mesure  que  le  volume  s'avançant  il  nous  était  possible  d'as- 
surer notre  marche  Se  d'adopter  un  système  plus  rigoureux.  Quant  aux 
cent  8e  quelques  pièces  ajoutées  par  nous,  on  remarquera  que  ces  documents, 
se  rapportent  principalement  à  des  pays  sur  lesquels  D.  Vaissete  avait  peu 
publié  :  au  Toulousain  méridional,  au  comté  de  Foix  Se  au  pays  de  Com- 
minges,  pour  lesquels  le  cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat  nous  a  fourni  nombre 
d'actes  du  plus  haut  intérêt,  Se  au  Roussillon.  En  effet,  pendant  toute  la 
première  partie  du  moyen  âge,  l'histoire  de  ce  dernier  pays  est  intimement 
liée  à  celle  du  Languedoc,  Se  dans  un  pareil  recueil  la  place  des  principaux 
documents  roussillonnais  était  toute  marquée.  La  plupart  des  textes  que  nous 
donnons  présentent  d'ailleurs  par  eux-mêmes  un  grand  intérêt.  Se  fournis- 
sent des  renseignements  utiles  sur  les  lois,  les  institutions  ou  les  mœurs  du 
moyen  âge. 

Dans  leur  premier  volume,  les  Bénédictins  avaient  ajouté  aux  chroniques 
Se  aux  diplômes  une  troisième  espèce  de  preuves,  les  inscriptions.  Nous  avons 
jugé  utile  de  suivre  leur  exemple  pour  la  période  du  moyen  âge.  Se  nous 
donnons  dans  le  présent  volume  une  série  de  textes  épigraphiques,  allant  de 
l'an  778,  fin  des  inscriptions  proprement  barbares,  à  l'an  12005  '^  suite  en 
sera  donnée  dans  les  prochains  volumes  jusqu'au  milieu  du  seizième  siècle. 
Nous  avons  toujours  cherché  à  donner  les  textes  les  plus  purs,  à  les  revoir  le 
plus  souvent  possible  sur  les  monuments.  Se  sans  vouloir  y  trouver  un  corpus 
des  inscriptions  du  Languedoc  au  moyen  âge,  nos  lecteurs  y  trouveront 
peut-être  quelques  renseignements  intéressants. 

Outre  les  chartes  Se  diplômes,  le  tome  V  comprend  encore  des  inventaires 
Se  catalogues.  Sous  ce  titre,  nous  publions,  par  églises  épiscopales  ou  par 
abbayes,  les  analyses  des  principaux  actes,  inédits  Se  imprimés,  relatifs  à 
chaque  établissement.  Cela  nous  a  permis  de  rassembler  un  grand  nombre 
de  documents  diplomatiques,  impossibles  à  publier  dans  une  histoire  générale 
Se  qui  peuvent  pourtant  être  de  quelque  utilité  aux  érudits.  Nous  conti- 
nuerons cette  publication  dans  le  tome  VIII,  Se,  dans  les  tomes  X  Se  XÏJ, 
nous  espérons  pouvoir  publier  sous  la  même  forme  les  principaux  actes  royaux 
Se  judiciaires  relatifs  à  l'histoire  civile  Se  administrative  de  la  Province  aux 
quatorzième  Se  quinzième  siècles. 

Il  ne  nous  reste  plus  qu'à  parler  des  tables.  Elles  sont  au  nombre  de 
quatre.  On  trouvera  d'abord  les  tables  des  noms  d'hommes  Se  des  noms  de 
lieux,  des  inscriptions,  chroniques  Se  documents  diplomatiques  {indices  ono- 


xij  PRÉFACE. 

masticus  Se  geogrup/i'ui/:).  Elles  nous  ont  forcé  k  un  grand  travail,  à  cause 
du  noniljre  infini  dt>  renvois,  ik  nous  espérons  que  malgré  leurs  imperfec- 
tions, elles  ne  laisseront  pas  de  rendre  quelcjues  services.  On  remarquera 
que,  sauf"  pour  lc^  picce^  trop  longues  &  dépassant  une  étendue  de  deux  à 
trois  colonnes,  chaque  nom  n'est  indiqué  cju'une  fois  pour  chaque  pièce. 
Les  deux.  Index  se  complètent  l'un  J'autre,  Sv  la  table  des  noms  de  lieux 
renv*ie  k  celle  de-^  noms  d'hommes.  Dans  le  travail  d'identification  des  noms 
de  lieux,  nous  nou-  >oinmes  appu}é  sur  les  règles  de  la  philologie  moderne, 
en  y  joignant  l'ctude  des  cartes  de  Cassini  ik  de  l'état-majorj  nous  avons 
aussi  utilement  employé  les  dictionnaires  spéciaux,  tels  que  ceux  de  M.  Ger- 
mer-Durand pour  le  Gard,  Se  de  Thomas  pour  l'Hérault.  La  table  du  cartu- 
laire  du  cliapitre  carhédral  de  Nimes,  publié  tout  récemment  par  le  premier 
de  ces  deux  savant^,  nous  a  aussi  été  d'un  grand  secours.  Il  nous  faut  encore 
mentionner  pour  It  Querci  les  notes  de  l'ancien  pouillé  de  ce  diocèse,  publié 
par  M.  Aug.  Lonoiion  dans  les  Documents  inédits'. 

La  troisième  table,  rédigée  en  français,  est  la  table  des  noms  d'hommes  Se 
de  lieux  des  catalogues;  elle  est  dressée  sur  le  même  j^lan  que  les  précé- 
dentes. Vient  ensuite  la  table  des  auteurs  cités  dans  les  tomes  III,  IV  &  V  de 
la  présente  édition,  correspondant  au  tome  11  de  lédition  prïnceps;  on  peut 
dire  que  c'est  un  lésumé  de  la  bibliographie  de  cette  partie  de  l'histoire  de 
Languedoc.  Le  volume  se  termine  par  un  En\ita. 

Tel  est  dans  son  ensemble  le  tome  V  de  cette  nouvelle  édition;  nous  avons 
fait  du  mieux  qu'il  nous  a  été  possible,  mais  nous  ne  nous  dissimulons  pas 
que  des  erreurs  ont  pu  nous  écliapper.  Nous  espérons  que  la  critique  sera 
indulgente  pour  ce  travail.  Se  qu'elle  pardonnera  des  fautes  qui  tiennent  à 
des  causes  indépcnJantes  de  notre  volonté. 

A.    MOLINIER. 

Dccemljre   i!!    "i. 


Collection  du  ininistèr-  At  rinstruction  pu-  paraîtra  pas  avant  longtemps  &  fera  partie  du  pro- 
bliqiie.  M.  Longaon  a  hien  voulu  nous  commu-  chain  volume  de  Mélange^..  Qu'il  nous  permette  de 
niquer    les   bonnes   feuille?    de  ce   travail,  qui   ne        le  remercier  ici   publiquement  de  son  obligeance. 


TABLE 


DES    CHRONiaUES    ET    DES    CHARTES 


AJOUTEES   PAR    LES    NOUVEAUX    EDITEURS 


N.  B. —  Nous  rappelons  aux  lecteurs  que  les  chiffres  arales  Indiquent  l'ordre  des  Chroniques  &  des  Chartes  dans 
notre  édition.  Tout  document  qui  n'a  qu'un  chiffre  arabe  est  donc  une  addition  à  l'édition  princeps. 


CHRONiaUES 

g,  —  890-1575.  Chionicoii  ecclesiae  Sancti 
Pauli  Narbonensis. 

Dom  Estiennot,  ms.  latin  12770.  —  Catel, 
Histoire  des  comtes   de  Toulouse,  pp.   i65  &   suiv. 

10. —  1096-1461.  Chronicon  Sancti  Satur- 
nini  Tolosae. 
Catel,  Histoire  des  comtes  de  Toulouse. 

11.  —  Chronicon  brève  monasteiii  Cani- 
gonensis. 

Baluze,  Miscellanea,  t.   1  i ,  p.  309. 

12.  —  Chronicon  vêtus  Magalonense. 

Cartulaire  de  Maguelonne,  rcg.  B,  f°  257  v°.  — 
A.  Germain,  Maguelone  &■  ses  évêques,  pp.  807- 
3io. 

i3.  —  Narra tio  de  fundatione  nionasterii 
Sancti  Gerniani  de  Cuxa,  a  fratre  Vin- 
centio  Pisani  scripta. 
Armoires  de  Baluze,  t.   117,  f"*  126  &  suiv. 

CHARTES   ET   DIPLOMES 

42.  —  915,  9  décembre.  Donation  de  Ki- 
culfe,  évéque  d'Elne,  à  son  église. 

Cartulaire  de  l'église  d'Elne,  {"  102.  —  Copie, 
collection  Moreau,  vol.  4,  (°  43. 


60.  —  934,  4  février.  Donation  faite  au 
chapitre  d'Elne  par  Esegutus. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  71  v*^.  —  Moreau,  vol.  5, 
f"  i3o. 

62.  —  984,  3  août.  Vente  faite  à  Wadalde, 
évéque  d'Elne,  par  Wisandus,  abbé 
d'Arles. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  249  v".  —  Moreau,  vol.  5, 
f  i38. 

65.  —  936,  I*'  juin.  Vente  faite  par  Ro- 
trude  à  la  comtesse  Ave  &  à  son  fils 
Oliba. 

Archives  de  l'abbaye  d'Arles.  —  Moreau,  vol.  6, 
f7. 

72.  —  938,  3i  octobre.  Donation  de  Wa- 
dalde,  évéque  d'Elue,  au  prêtre  Suni- 
fred. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  147.  —  Moreau,  vol.  6, 
f«  108. 

76.  —  942 )  7  avril.  Donation  du  comte 
Sunifred  à  l'évêque  d'Elne,  Wadalde. 

Cartulaire  d'Elne,  f°  141.  —  Moreau,  vol.  6, 
{"  208. 

80.  —  945,  25  juin.  Donation  du  comte 
Suniarius  à  Saint-Pierre  de  Rosas. 

Archives  de  Saint-Pierre  de  Rosas,  Donations, 
f"  20.  —  Moreau,  vol.  7,  f"  80 


II. 


XIV 


TABLE  DES  CHRONIQUES  ET  DES  CHARTES. 


83.  —  945,  3i  octobre.  Donation  de  Wa-  141.  —  987,  25  juillet.  Donation  faite  par 

dalde,  évêqiie  d'Elne,  à  son  église.  le  vicomte   de  Cardonne  à  l'abbaye  de 

Cartulaire  d'Elne,   f°  42.  —  Moreau,  vol.  7,  Serrateix. 

f"  82.  Archives  de  Serrateix,   original.  —  Moreau, 

o  /-    T>  •         11         iw       1     /-  ^°^*  '4>  f°  3* 

04.  —  945.  Donation  de  la  vallée  de  Cau- 

terets,  par  Raimond  I,  comte  de  Bigorre,       144»  •—  9^8,  i"  février.  Donation  du  comte 

à  l'abbaye  de  Saint-Savin.  de   Cerdagne,  Oliba,  au   monastère  de 

r»>A  A/t  77     ■    L-  .    •  IV  Serrateix. 

U  Avezac-Macaya,  hssats  historiques  sur  le  Bi- 
garre, Archives  de  l'abbaye  de  Serrateix.  —  Moreau, 

vol.  14,  f°  62. 
86.  —  947,  29  janvier.  Extrait  d'une  dona- 
tion de  Wadalde,  évêque  d'Elne,  à  son 
église. 

Cartulaire  d'Elne,  f°  99.  —  Moreau,  vol.   7, 
f"  118. 


145.  — ■  988,  14  février.  Donation  d'Oliba, 
comte  de  Cerdagne,  à  l'abbaye  de  Cuxa. 

Cartulaire   majeur   de   Cuxa,   f°   49.  —  Cartu- 
laire mineur,  f"  47.  —  Moreau,  vol.   14,  f"  65. 

87.-947,  i3  septembre.  Donation  d'Isarn,      M^-  •—  9^8,  8  octobre.   Vente  faite  par 


comte  de  Pailhas,  à  l'abbé  de  Gerri. 

Archives  de  Gerri,  n.  423.  —  Moreau,  vol.  7, 
f  .44. 

92.  —  95i,  5  décembre.  Diplôme  de  Louis 
d'Outre-Mer  pour  l'abbaye  de  Sainte- 
Cécile,  au  comté  d'Ausone. 

Archives  de  Montserrat,  vidlmus  de  i2o3.  — 
Moreau,  vol.  8,  f"  41. 

95. —  953,  i3  septembre.  Testament  d'I- 
sarn, comte  de  Pailhas. 


Borrel,   comte  &  marquis,  au  vicomte 
Guillaume. 

Trésor  des  chartes,  J,  879,  n.  4,  orig. 

i52.  —  991,  28  février.  Exécution  du  tes- 
tament du  comte  de  Roussillon,  Gaus- 
fred. 
Cartulaire  d'Elne,  f°  184.  —  Moreau,  vol.  14, 

f°2l(S. 

1.58.  —  1000,  i"  novembre.  Plaid  teliu  à 
Elue. 

Cartulaire    d'Elne,    i°    126    v°.    —    Moreau, 


Archives  de  Notre-Dame  de  Gerri,  n'"'87  8l  41;  vol.    16,  f°  191. 
original   &  copie  ancienne.  —  Moreau,  vol,   8, 

i"  79.  168.  —  loio,  6  mars.  Plaid  tenu  par-devant 

^,            ,/        1         T^  le  comte  Wifred. 

loi.  —  950,  27  décembre.  Donation  des  ^       ,  .           .        ,     ^         ,,>,•.,,     ^ 

comtes  Miron  &   Borrel  à  l'abbaye   de  >„   ^V       '^  ina,eur  de  Samt-Michel  de  Cuxa, 

Montserrat.                                          ^  ^   '^^-  ^  ^°"'"'  ^°^-  '^^  ^    '^^' 

Archives  de  Montserrat.  —  Moreau,  vol.   8,  ^1^'  —  1018,  24  février.  Plaid  tenu  devant 

f»  226.  '  " -,      . 


Sunifred,  juge  de  Bésalu. 
Archives  de  l'abbaye  d'Arles.  —  Moreau,  vol.  19, 

f°   125. 

186.  —  1027,  3i  août.  Engagement  de  Gé- 
raud  &  de  sa  femme  Ave,  à  Oliba,  abbé 
de  Cuxa. 

Cartulaire  majeur  d«  Cuxa,  f"  89  v°.  —  Mo- 
reau, vol.  20,  f"  196. 

Î93.  -^  io3ô,  14  Août.  DéguerpisSement  en 
faveur  de  la  cathédrale  d'Elne. 

Cartulaire  d'Elne,  f*  ^34»  »i-  Môreaii,  vol.  21, 
f°  83. 

194.  —  io3o,  14  août.  Enquête  sur  le  tes- 
tament du  prêtre  Pierre. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  178  v".  —  Moreau,  vol.  21, 
f«85. 

132.  —  979,  24  mai.  Vente  faite  par  Bor-  197.  _  io3i,  27  août.  Donation  d'un  cer- 

rel,   conite   k    marquis,   à   un   certain  taiU  Bernard,  de  Narbonne-,  à  sa  femme 

Reisendus.  Ermengardé-. 

Archives  nationales,  Trésor  des  chaftrt,  J.,  679,  Bibliothèque  nationale,  original,  M^a/tges  de 

"•  ^'  °'''S-  Colbcrt,  vol.  4,4,  n.  i5. 


lo5.  —  959,   20   juin.   Échange   entre  le 
comte  Gausfred,  la  comtesse  Ave,  son 
épouse,  8c  Hermetrude. 
Cartulaire  d'Elne,  f"  279.  —  MoreaUj  vol.  g, 

f  79- 

12^.  —  978,  26  janvier.  Vente  faite  par  des 
juifs  au  chapitre  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne. 

Archives  de  Saint- Paul  de   Narbonne,   cobie 
antienne.  —  Copie,  Doat,  vol.  57,  f°  20. 

i3i.  —  978,  3o  juillet.  Donation  faite  par 
lo  comte  de  Pailhas  à  l'abbaye  de  Gerri-, 

Archives  de   Gerri,   n.   SiS,   &  copie  dans   la 
collection  Moreau,  vol.  12,  f"  26. 


TABLE  DES  CHRONIQUES  ET  DES   CHARTES. 


XV 


200.  —  1084,  25  février.  Engajïement  d'Er-  253.  —  Vers  1060,  avril.  Donation  de  l'é- 

uiesinde  au   chapitre   de   Saint-Paul   de  glise  de  Saint-Christophe  à  l'abbaye  de 

Narbonne.  Lézat. 

Original,  latin   5im   D,  n.  4.  —  Arehives  de  L-^tin   9189,  f"  35  v" ,  cartulairo  de   l'abbaye 

Saint-Paul  de  Narbonne.  ^^  ^e^at. 

208.  —  io36.  Donation  de  Roger,  vicomte  «54.  —  Vers  1060,  avril.  Déguerplssemênt 


de  Béziers  &  comte  de  Carcassoune  en 
partie,  à  Saint-Polycarpe  &  à  son  abbé 
Améiius. 

Latin  11  Szf»,  n.  8.  —  Résidu  Saint-Germain; 

copie  figurée  du  treizième  siècle. 

212.  —  io37,  17  décembre.  Vente  d'un  fief 
par  le  comte  de  Pailhas  à  un  certain 
Miron. 

Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  112. —  Moreau, 
vol.  22,  f"  146. 


en  faveur  de  l'abbayo  de  Lézat. 
Latin  9  189,  f"  125  v". 

255é  — 'Vers  1060,  septembre.  Déguerpls- 
sement    d'Anier    Benoît    en    faveur    de 
Lézat. 
Latin  9  189,  f"  79  v". 


269.  —  ic65,  3o  août.  Accensement  fait 
par  rab])é  de  Cu.ia  à  une  certaine  Er- 
mengarde. 

Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f"  17.  —  Moreau, 

218.  —  1040,  22^  mai.  Vente  faîte  h  Saint-      vol.  28,  f»  65. 
Michel  de  Cuxa. 


274.  —  Avant  io5o.  Autre  promesse  d'un 
certain  Raimond  h  Guifred,  archevêque 
de  Narbonne. 

Latin  iioi5,  f"  5  v";  cartulaire  de  l'archevê- 
ché de  Narbonne. 

285. —  1069,  25  avril.  Testament  d'Arnaud- 
Guillaume  en  faveur  de  Cuxa. 

Cartulaire  majeur   de  Saint-Michel  de  Cuxa, 
{°  46.  —  Moreau,  Vol.  3o,  f"  1. 

299.  —  1071,  i5  mars.  Transaction  entre 
Raimond,  évéque  d'Elue,  &  Uzalger, 
vicomte  de  Castelnau. 

Cartulaire  d'Ëlne,  î"  65.  —  Moreau,  vol.  3o, 

(°  54. 

241.  —  IÔ54,  juin.  Vente  de  Suniaire-Af- 

taud,   comte   de  Pailhas,   à    un  Certain  3o3.  —  1072,  décembre.  Fondation  d'une 

Miron.  église  &  d'une  salvetat  au  lieu  dit  Cog- 

Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  1 1  2  v°.  —  Mo-  Morta, 

re.iu,  vol.  25,  f  i3o.  Latin  9189,  f"  47  r". 

242.  — 1054.  Donation  du  comte  ilaîmond-      304.  —   1072.    Construction    d'une   église 


Cartulaire  majeur  dé  Cuxa,  f°  39.  —  Moreau, 
vol.  22,  f"  243. 

233.  —  io52,  24  août.  Plaid  tenu  dans  le 
Roussillon,  eu  faveur  de  l'abbaye  de 
Cuxa, 

Cartulaire   majeur  de  Cuxa,  f°  49.  —  Moreau, 
vol.  25,  ("  5o. 

240,  —  to54,  3t  mars.  Plaid  tenti  danS  le 
Roussillon  par-devant  les  vicomtes  &  le 
juge  du  pays. 

Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  48.  —  Moreau, 
vol.  25,  f"  127. 


Guillaume  au  chapitre  de  Saint-Nazaire 
de  Béziers. 

Livre  Noir  de  la  cathédrale  de  Béziers.  —  Doat^ 
vol.  61,  f'^  81. 

245.  •^-  io56,  avril.  Vente  du  comte  de 
Pailhas,  Suniairc-Arnaud,  à  un  certain 
Miron. 

Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f"  107.  —  Moreau, 
vol.   25,  {"  225. 

246.  — Vers  io56.  înféodation  des  bourgs 
de  Béziers  par  l'évêque  de  cette  ville, 
Bernard. 

Archives    de    l'évêchc     do    Béxiers.    —    Doat, 
vol.  61,  f"  84. 


sur   le    mont    de    Saint- Christophe    en 
Volvestre. 
Latin    9  189,  f»  35  v". 

305.  —  Vers  1072.  Inféodation  faîte  par 
Pons,  abbé  de  Lézat,  à  Bernard-Arnaud. 

Latin   9189,  f"  i3i  v". 

306.  —  Vers  io73,  février.  Construction 
d'une  église  au  lieu  de  Mont-Sabaoth, 
dans  le  Volvestre. 

Latin   9  189,  f"  33  r". 

307.  — Vers  1073,  juin.  Vente  de  serfs  à 
l'abbaye  de  Peyrissas,  en  ConimiUgeS. 

Latin  9189,  P  68  v". 


TABLE  DES  CHRONIQUES  ET  DES  CHARTES. 


XV) 

3i^.  —  loyS.  Coufirniation  des  possessions 
de  l'abbaye  du  Mas-d'Azil,  par  Isarn, 
évèque  de  Toulouse. 

Doat,   vol.    97,    f"    36   (tiré    du    cartiilaire  du 
Mas-d'Azil). 

3i5. — Vers  loyS,  mars.  Bernard-Guillem 
&  sa  famille  renoncent,  en  faveur  de 
l'abbé  Pons,  aux  droits  injustes  qu'ils 
prenaient  de  l'abbaye  de  Lézat  pour 
l'alleu  de  feu  Raimond  Campester,  clerc. 

Latin  9  189,  f"  101  v°. 

3i6.  — Vers  loyS.  Traité   entre  Uzalger, 
vicomte  de  Castelnau,  &  Girbert,  abbé 
de  Cuxa. 
Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f  54.  —  Moreau, 

vol.  3i,  {°  114. 

3iy.  — Vers  loyS.  Réduction  d'une  alber- 
gue  consentie  par  Guillem-Uzalger,  vi- 
comte de  Castelnou. 
Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  64.  —  Moreau, 

vol.  3i,  f"  116. 

319.  —  1075,  octobre.  Achat  de  l'église  de 
Padern  par  Pons,  abbé  de  Lézat. 
Latin   9  189,  f"  170  r°. 

326.  —  1077,  3o  mars.  Déposition  en  jus- 
tice sur  le  testament  verbal  du  nommé 
Gauzbert,  clerc. 

Cartulaire  d'Elne,  f  55.  —  Moreau,  vol.  3i, 
f»  196. 

340.  —  1080,   mai.  L'abbaye  de  Peyrissas 
rachète  un  alleu  que  des  laïques  avaient 
usurpé. 
Latin  9189,  f"  59  v°. 

342.  —  Vers  1080,  juin.  Donation  de  plu- 
sieurs églises  à  Pons,  abbé  de  Lézat,  & 
au  prévôt  de  Saint-Germier  de  Muret. 
Latin  9  189,  £°  49  v°. 

844.  — Vers  1080,  septembre.  Restitution 
faite  à  Lézat  par  un  certain  Raimond- 
Guillem. 

Latin  9  189,  f"  187  v". 

845.  —  Vers  1080.  Déguerpissement  fait 
en  faveur  de  Pons,  abbé  de  Lézat,  par 
Pierre-Arnaud,  au  moment  de  sa  mort. 

Latin  9  189,  f°  174  r". 


35o.  —  1081,  25  décembre.  Artaud,  comte 
de  Pailhas,  restitue  à  l'abbaye  de  Gerri 
un  château  qu'il  avait  usurpé. 

Archives  de  l'abbaye  de  Gerri,  n.  179,  orig.  — 
Moreau,  vol.  33,  f"  36. 

851.  —  Vers  1081.  Partage  de  la  justice  & 
des  revenus  du  château  de  Petra-M.edia, 
entre  Artaud-Guillem,  comte  de  Pailhas, 
&  Arnaud,  abbé  de  Gerri. 

Archives  de  Gerri,  n.  3i.  —  Moreau,  vol.  33, 
f  56. 

852.  —  1082,  novembre.  Donation  de  Ber- 
nard-Aton,  vicomte  de  Carcassonne  & 
de  Béziers,  à  la  Grasse  &  à  Saint-Poly- 
carpe. 

Latin  ii  826,  n.   ii  (ancien  résidu  Saint-Ger- 
main, n.  961);  copie  notariée  de  i253. 

358.  —  1084,  mars.  Etablissement  d'une 
ville  neuve  au  lieu  de  Cog-Morta. 

Latin  9  189,  {°  47  v°. 

360.  —  1084.  Histoire  de  la  restitution  de 
l'église  de  Saint-Martin  de  Magrains  à 
Lézat. 

Latin  9189,  P  187  r°. 

36S.  —  1086,  mai.  Donation  de  la  moitié 
de  l'église  de  Saintes  faite  à  l'abbé  de 
Lézat,  Séguin,  par  plusieurs  seigneurs 
des  environs. 

Latin  9189,  f°  195  r«. 

369.  —  1086,  29  juin.  Donation  de  l'église 
de  Saint-Martin  de  Magrains  à  Séguin, 
abbé  de  Lézat. 

Latin  9  189,  f"  187  y°. 

370.  —  1087,  10  mai.  Plaid  tenu  dans  le 
Roussillon,  &  restitution  faite  à  l'église 
d'Elne. 

Cartulaire   d'Elne,   i°  49.  —  Moreau,  vol.  34, 
f"  240. 

871.  —  1088,  21  octobre.  Donation  de  dif- 
férents droits  féodaux  à  l'évèque  d'Agde, 
Bérenger. 

Copie  moderne  du  cartulaire  épiscopal  d'Agde. 
—  Latin  9999,  f°  71. 


849.  —  1081,  10  décembre.  Accord  entre  ^T^*  —  1089,  6  février.  Donation  de  plu- 
Raimond-Bérenger,  comte  de  Barcelone,  sieurs  églises  faite  à  Sainte-Foi  de  Con- 
&  son  frère  Bérenger-Raimond.  ques  par  l'évoque  &  le  chapitre  de  Car- 
Original;    archives    royales   de    Barcelone.  —  cassonne. 

Bohriill,  Los  condes  de  Barceîona  vinciicados^  t.  2,  Liher    Mirabilis    de    l'abbnye    de    Conques.    

PP-  ii4-"5-  Doat,  vol.   143,  C  190. 


TABL^.  DES  CHRONIQUES  ET  DES  CHARTES. 


XVI  j 


376.  —  1090,  octobre.  Donation  d'une 
église  faite  à  Saint-Germier  de  Muret, 
par  Roger,  seigneur  de  cette  ville. 

Lntin  9  189,  f'  267  r". 

378.  —  1090,  juin.  Inféodation  de  l'église 
de  Saint-Martin  de  Rosinhac. 

Latin  9  189,  f"  267  r". 

379.  —  1090.  Translation  du  marché  de 
Saint-Germier  dans  le  château  de  Muret. 

Latin  9189,  (°  279  v". 

380.  —  1091,  8  novembre.  Règlement  ca- 
pitulaire  touchant  les  repas  dus  au  cha- 
pitre d'Elne  par  l'évêque  &  les  digni- 
taires de  la  communauté. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  77.  —  Moreaii,  vol.  36, 
f»  173. 

38i.  —  1098,  2  mars.  Vente  faite  à  des 
juifs  de  Narbonne  par  Dalmace,  arche- 
vêque de  cette  ville. 

Archives    de    la    cathédrale    de    Narbonne.   -^ 
Dont,  vol.  55,  f"  i25. 

409.  —  iioi,  7  mai.  Reconnaissance  de 
l'allodialité  d'une  terre  donnée  à  l'église 
d'Elne  par  Pons-Adalbert  de  Saint-Lau- 
rent. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  53.  —  Moreau,  vol.  41, 
f»  42. 

419.  —  Avant  iio5.  Plaid  entre  Imbert  & 
Bernard  de  Nissan,  par-devant  la  vicom- 
tesse de  Béziers. 

Cartulaire  de  Foix,  caisse  i5;  Doat,  vol.  166, 
C  35. 

425.  —  iio5,  i5  juin.  Inféodation  d'un 
château  par  le  seigneur  de  Moncade, 
sous  réserve  de  plusieurs  droits. 

Cartulaire  du  château   de   Foix,  caisse   i5.  — 
Doat,  vol.  i65,  f°  255. 

426.  —  1106,  9  novembre.  Donation  de 
Bernard,  comte  de  Besaudun,  à  Saint- 
Paul  de  Narbonne. 

Cartulaire    de    Saint-Paul    de    Narbonne.    — 
Doat,  vol.  57,  f"  97. 

436.  —  II II,  mars.  —  Donation  de  Va- 
cher d'Espereiger  à  Saint-Germier  de 
Muret. 

Latin  9  189,  f°  272  v<*. 

439.  —  III I,  octobre.  Fondation  d'une 
ville  neuve  par  Amélius,  évêque  de  Tou- 
louse. 


Liber  Mirabilis  de  Conques. 
f«  284. 


Doat,  vol.  143, 


440.  —  II 12,  2  mars.  Donation  de  dîmes  à 
Saint-Michel  de  Cuxa. 

Cartulaire  majeur  de  Saint-Michel  de  Cuxa, 
fo  63  v».  —  Moreau,  vol.  46,  f"  i83. 

457.  —  1116,  25  mars.  Donation  de  divers 
droits  faite  par  Hugues,  comte  d'Ampu- 
rias,  à  Saint-Pierre  de  Rosas. 

Archives  de  Saint-Pierre  de  Rosas.  —  Moreau, 
vol.  48,  f"   I. 

466.  —  II 19,  9  iTi«ii'  Accord  entre  Pierre- 
Raimond  de  Perpignan  &  les  chanoines 
de  Saint-Paul  de  Narbonne. 

Cartulaire  de  Saint-Paul  de  Narbonne. —  Doat, 
vol.  57,  f°  108. 

473.  —  II 20.  Donation  du  lieu  dit  Mont- 
Sabaoth  à  Eudes,  abbé  de  Lézat. 
Latin  9189,  f  38  r". 

484.  —  II23.  Charte  de  fondation  de  l'ab- 
baye de  Mazan. 

Archives  départementales  de  l'Ardèche;  fonds 
de  l'abbaye  de  Mazan. 

486.  —  1124,  i'""'  mars.  Donation  d'un 
aqueduc  au  chapitre  d'Elne. 

Cartulaire  d'Elne,  f°  47  v".  —  Moreau,  vol.  5r, 
f  I. 

499.  —  1128,  9  novembre.  Déposition  en 
justice  sur  la  validité  du  testament  d'un 
nommé  Bernard -Pierre  de  Saint-Cy- 
prien. 

Cartulaire  d'Elne,  f°  44  v".  —  Moreau,  vol.  53, 
{°  90. 

5oi.  —  1129,  2  juillet.  Testament  de  Guil- 
lem  de  Béziers,  au  moment  de  son  dé- 
part pour  la  Terre  sainte. 

Mélanges  de  Colbert,  vol.  414,  n.  29;  original 
provenant  des  archives  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne. 

5i2.  —  ii3o,  21  mai.  Donation  faite  par 
Bermond,  évêque,  &  par  le  chapitre 
cathédral  de  Béziers  à  l'œuvre  de  l'église 
Saint-Nazaire. 

Archives  de  Béziers;  Livre  Noir  de  la  cathé- 
drale. —  Doat,  vol.  61,  i"  162. 

525.  —  1184,  8  février.  Accord  entre  l'évê- 
que d'Elne,  Udalger,  &  Arnaud  de  la 
Tour  pour  l'exercice  de  la  justice  dans 
les  possessions  de  ce  feudataire. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  46  v**.  —  Moreau,  vol.  56, 
f  73. 


XVll) 


TABLE  DES  CHRONIQUES  ET  DES  CHARTES. 


53i.  —  îi35.  Jugement  rendu  par  la  cour 
séculière  de  l'évêque  de  Béziers,  Ber- 
mond. 

Archives  de  Béziers }   Livre  Noir  de  la   cathé- 
drale. —  Doat,  vol.  6i,  f"  174. 

534.  —  ii37,  18  juillet.  Donation  de  Rai- 
mond-Bérenger,  comte  de  Barcelone,  à 
Saint-Michel  de  Cuxa. 

Cartulnire  majeur  de  Cuxa,  f"  126.  —  Moreau, 
vol.  07,  f"  102. 

544.  —  1140,  10  mai.  Accord  entre  l'évêque 
d'Elne  &  Guillem  de  Salses,  au  sujet  des 
fortifications  de  la  ville  d'Elne. 

Cartulaire  d'Elne,  f"  359  v".  —  Moreau,  vol.  58, 
f  164. 

555.  —  1143,  9  mai.  Donation  de  droits 
d'usage,  dans  diverses  forêts,  par  les 
seigneurs  de  Corneilla,  au  chapitre 
d'Elne. 


Cartulaire  d'Elne,  f"  67. 
f  i56. 


Moreau,  vol.  60, 


573.  — 1148,  17  mai.  Donation  de  Gaufred, 
comte  de  Roussillon,  &  de  son  fils  Gi-» 
rard  à  l'hôpital  de  Perpignan. 

Archives  de  l'hôpital   de  Perpignan,   liasse  3, 
chap.  de  N.  2.  —  Moreau,  vol.  63,  f°  177. 

58i.  —  ii5o,  octobre.  Exemption  de  péage 
accordée  par  les  seigneurs  de  Lanta  aux 
habitants  de  Toulouse. 
Archives  nationales,  JJ,  XXI,  f"  64,  n.  29. 

588.  —  ii5i,  i*"""  octobre.  Donation  d'iine 
fontaine  à  l'église  d'Espira. 

Cartulaire    d'Espira.    —    Moreau,    vol.    64, 
f  i83. 

595.  —  iiSî.  Statuts  municipaux  de  Tou- 
louse, concernant  les  cautions,  les  dettes 
&  le  droit  de  représailles. 
Archives  nationales,  JJ,  XXI,  i"  7  v",  n.  4, 

5ç)^.  —  Ii52.  Statuts  municipaux  de  Tou-^ 
louse,  concernant  les  dégâts  faits  dans 
les  champs,  la  vente  du  blé  &  du 
vin ,  &c. 

Archives  nationales,  JJ,  XXI,  f"  4,  n.  3. 

597.  —  ii53,  r'  février.  Acte  de  fondation 
de  l'abbaye  de  Chambons. 

Cartulaire  des  donations  de  l'abbaye  de  Cham- 
bons. 

598.  —  Ii53,  juillet.  Inféodation  de  la 
sénéchaussée  de  Béziers  faite  à  Pons  de 
Corneillan  par  l'évêque  Guillaume. 

Livre   Noir   de    l'église    de    Béziers.   —   Doat, 
vol.  61,  f"  194. 


600.  —  1154,  i5  mai.  Inféodation  de  ses 
droits  sur  l'île  de  Cette  par  l'évêque 
d'Agde,  Adémar. 

Latin  9999,  f"  47  v".  —  Copie  moderne  du 
cartulaire  de  l'évêché  d'Agde,  rédigé  aux  douzième 
&  treizième  siècles. 

606.  —  ii55,  14  novembre.  Accord  pour 
la  justice  de  la  ville  d'Elne,  entre  l'évê- 
que Arnaud  &  un  seigneur  des  environs, 

Cartulaire  d'Elne,  f"  369  v".  —  Moreau,  vol.  67, 
f"  175. 

607.  —  ii55.  Accord  entre  Aton,  abbé  de 
Lézat,  &  le  chapitre  de  Saint-Etienne 
de  Toulouse  pour  les  églises  de  Muret. 

Latin  9  189,  f"  279  r". 

608.  —  II 56,  27  janvier.  Accord  entre  Er- 
mengaud,  comte  d'Urgel,  &  Géraud  de 
Cabrières. 

Archives  de  la  collégiale  d'Ager,  catalogue, 
n.  46.  —  Moreau,  vol.  68,  f"  i3o. 

609.  —  ii56,  6  février.  Concession  du 
droit  de  guerre  &  de  fortification  aux 
bourgeois  d'Elne  par  l'évêque  &  le  cha- 
pitre de  Sainte-Eulalie. 

Cartulaire  d'Elne,  f^M  &  2  addit.  —  Moreau, 
vol.  68,  f  I. 

620.  — ■  1157.  Concession  d'une  chapelle  à 
Saint-Gilles,  faite  par  l'abbé  de  ce  mo- 
nastère, à  l'ordre  de  Saint-Jean  de  Jéru- 
salem. 

Latin  i  i  018,  f"  70  v".  —  Bullaire  de  Saint- 
Gilles,  de  la  fin  du  douzième  siècle. 

623.  —  Ii58,  29  avril.  Engagement  d'une 
partie  des  leudes  de  Béziers  fait  par  Ber- 
nard de  Narbonne  à  son  frère  Guillem. 

Livre  Noir  de  la  cathédrale  de  Béziers.  f— Doat, 
vol.  61,  f"  206. 

635.  —  1160,  2  mai.  Exemption  accordée 
par  Guillaume,  évéque  de  Béziers,  aux 
juifs  de  sa  ville  épiscopale. 

Livre  Noir  de  Saint-Nazaire  de  Bézier;.  — 
Doat,  vol.  61,  f"  216.  —  Catel,  Mémoires  de  l'his- 
toire du  Languedoc,  p.  523. 

643.  —  1162,  23  avril.  Engagement  des 
leudes  de  Béziers,  consenti  par  l'évêque 
de  Béziers  au  préchantre  de  Saint-Na- 
zaire  &  au  juif  Natan. 

Livre  Noir  de  la  cathédrale  de  Béziers.  —  Doat, 
vol.  61,^218. 

663.  —  1164,  novembre.  Privilèges  accordés 
aux  habitants  de  Toulouse  par  le  comte 
Raimond  V. 

Archives  nationales,  JJ,  XXI,  i°  10,  n.  5. 


¥ 


INSCRIPTIONS 


PREUVES 


DE  L'HISTOIRE 


DE   LANGUEDOC 


«»»*»«»«»«»•*«»••»##****»*»*»***»»»****«»*««# 


INSCRIPTIONS 


M  s.  Oninem. 


Epttaphe  d'EggiharJus ,  sénéchal  Je  Charlemagne ,  tué  a  la  hatatîle  Je  Rontevaux ,  le  i5  août  "j-jZ  ' 

EPH YTAPHIUM 

PALLIDA   SVB   PARVO   CLAVDVNTVR    MEMBRA    SEPVI.CRO  ' 

ARDVA    SAED    CELI    SPIRITVS   ASTRA    PETIT  "  Ms-  Pctiit  astra. 

INCLITA    STIRPE    SATVS  -  FRAKaVORVM    SANGVINE    CRETVS  ' 

HIC    FVERAT    DVDVM    MITTIS    IN    OMNE    DECVS  ' 
•       ROSCIDA    PVRPOREAS    LENTE    LANVGO    GENELLAS 

CINGEBAT  '  HEV    ME  '  PVLCRA   JVVENTVS    OBIIT  • 
AGGIARDVS    PATRIO    NOMEN    DE    NOMINE    DICTVS 

HIC    ERAT  '  ET    REGI    SVMVS    IN    AVLA    FVIT  ' 
HVNC    RAPVIT    FERRO    MORS    INSATIABILIS    VMBRIS  ♦ 

SED    LVX    PERPETVA    VEXIT    AD    ASTRA    POLI  » 
TEMPORI    aVO    CAROLVS    SPANIE    CALCAVIT    ARENAS  : 

MORTVVS    EST    MVNDO  '  VIVIT    VBiaVE    DEO  ' 
HVNC    DEFLET    ITALVS  '  CONTRITO    PECTORE    FRANCVS  ' 

PLORAT    AQ.VITANIA    GERMANIAQ.VE    SIMVL  » 
TV    MODO    COCIRCO  '  VINCENTI    MAXIME    MARTYR  ' 

HVNC    PROPTER    SVMMVM    POSCE  -  BEATE  '  DEO  ' 
HOC  JACET   IN    TVMVLO  '  TANTVM   SED    CARNE   SEPVLTVS  ' 

CARPSIT    ITER    RVTILVM  -  VIVIT    IN    AVLA    DEI  ' 
AT    VOS  '  CHRISTICOLE  '  QVI    SACRI    LIMINA   TEMPLI 

LVSTRATIS  '  GENITVM    CORDE    ROGATE    PATRIS  ' 
TV    PIETATE    DEVS    PROBROSA  »  DICITE    CVNCTI  » 

AGGIARDI    FAMVLI    CRIMINA    TOLLENTUR  ' 


M  s.  In  Ispania. 


Ms.  Equilaniae, 


Ms.  Carpsis  iter. 

Ms.  Ad. 

Ms.  Patris  corde  rogatc. 

M  s.  Toile tur. 


QVI    OBIIT    DIAE    XVIII    KALENDAS    SEPTEMBRIS  '  IN    PACE    FELICITER  ' 

'  Extrait  du  ms.  latin  4841,  f"  33  v".  —  Ce  manuscrit  est  du  dixième  siècle  &  contient  un  certain 
nombre  de  fragments  de  grammairiens,  de  poètes,  de  chroniqueurs  &  de  géographes,  tels  que  Eéde,  Orcsc, 
Isidore,  &c.  Il  provient  de  la  bibliothèque  de  Colbert,  &  avait  été  rapporté  de  Condom,  L'épitaphe  que 
nous  publions  a  déjà  été  imprimée  par  M.  Diimmler,  dans  la  Zcit^chr'ift  fiir  Deut'chcs  Altirthum  , 
N.  F.  IV,  z,  p.  279-80,  &  réimprimée  par  M.  Gaston  Paris,  dans  la  Romania,  t.  m  ,  p.  147.  —  C'est  ce 
dernier  savant  qui  le  première  identifié  VAggiardus  du  poète  &  VEggikardus  dont  parle  Fginhard  dans 
sa  Vie  de  Charlemagne. 


2*  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

2 

Au  Bourg-Saint-Andéol,  porte  méridionale  de  l'église. 

Ep'itaphe  de  Bernoln,  évêque  de  Viviers, 

(An  873.) 

I  C  I  N  V  EN  I 
TVR  TVMVLOS 
BERNVINI  EPISCOPI 
a  V  I  I  N  V  E  N  I  T 
CORPVS  BEATI  AN- 
DEOLI  MARTI 
RISETANCDO 
MVM  ET  FVNDAMEN 
TVM  EREXIT  ^ 
REXIT  ECLESI 
AM  VIVARIENS 
■'  EMANNOS 

X  X I I  I  ET  O  BI 
IT  PACIFICE  ID 
DECEMBRIS 
V 

Cette  inscription  nous  apprend  que  Bernoin,  qui  trouva  le  corps  de  saint  Andéol,  fut  évêque  de 
Viviers  pendant  vingt-trois  ans  &  qu'il  mourut  le  9  décembre  SyS,  puisqu'on  85o  on  trouve  encore  cité 
le  nom  de  son  prédécesseur,  &  celui  de^son  successeur  après  873.  —  (Auguste  Paradis,  Inscriptions  chré- 
tiennes du  Vivarais,  bibliothèque  de  l'Ecole  des  Charte^,  t.  14,  p.  SpS.) 

3 

Inscriptions  commèmoratives  de  la  reconstruction  de  la  cathédrale  de  Narbonne. 

(ix"  siècle.) 

HVJVS    CVM    SVMMO    TEMPLI    THEODARDVS    HONORE 

EXIMIVS    PRAESVL    CONDECORAVIT    OPVS 
COMPOSVITQ.VE    SOLVM    HOC    DEVOTVS    CARMINE    CLARO 

EREXIT    REGIAS    VNDIQ.VE    MIRIFICAS 
ATOVE    SEDEM    SACRAM    FVERAT    Q.VAE    PERDITA    DVI^VM 

PROPTER    BARBARIEM    MVLTIMODAM    RABIEM 
RESTAVRATVS    Q.VINTO    NONAS    OCTOBRIS    INJVNXIT 

HANC    ARAM    DOMINO    JVRE    DICANDA    PIO 
MERCEDEM    Q.VI    RiiDDAT    El    CERTAMINE    TANTO 

JVSTI    ET    PASTÛRIS    EGREGIIS    PRECIBVS 


HOC    SOLIVM    DOMPNVS    THEODARDVS    MARMORE    FECIT 
EGREGIVS    PRAESVL    r    SVRGVNT    HINC    INDE    PER    ALTAE 
TERNI    POLITI    SAXIS   EX   ORDINE   GRADVS 

La  première  de  ces  inscriptions  était  gravée  sur  la  base  de  l'autel  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  qui 
fut  reconstruite  par  l'archevêque  Théodard;  la  seconde,  sur  un  trône  phicé  par  ce  prélat  dans  la  même 
église  :  selon  la  Chronique  de  Snint-Paul,  c'est  en  890  que  l'église  des  SS.  ]ust  81  Pasteur  fut  reconstruite. 
—  (De  Castellane,  dans  les  Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi,  t.  2,  p.  221.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  3* 


Église  de  Pal.ijn. 

Inscription  toifimêmoratlye  de  la  consécration  d'un  autel  dans  cette  église, 

(An  917.) 

ANNO  ÏÎ^CARîv'ATIONIS  DOMIKICAE  DCCCC  XVI  '  IKDICTIOME  IV  y 
VIII  IDVS  FEBRVAKII  "  SVB  CAROLO  REGE  '  CONSECRATVM  )iST 
HOC  ALTARE  A  GIMERRA  '  C  ARCAS  S  ON  EN  S I  EPISCOPO  '  XV  SVI 
ORDINIS    ANNO    '    PRECIBVS    DIGNIFREDI    VENERABILIS    SACERDOTIS    • 

Trouvée  à  Palajn ,  en  i5o4,  par  l'évêque  de  Carcassonne  Pierre  d'Aiixilion,  lors  de  la  visite  de  son 
diocèse;  publiée  par  De  Vie,  Chronicon  episcoporum  Carcassonensium  (1667),  p.  54.  —  Mahul,  Cartulaire 
de  Carcassonne,  t.  5,  p.  3çf(). 


Église  de  Montolieu. 

Inscription  commêmorattve  de  la  construction  &  de  la  dédicace  de  l'église  de  Montolieu, 

(Vers  l'an  pSo.) 

TREgMIRVS  GRATIA  DEI  ABBA  AEDIFICAVIT  HANC  DOMVM  ET 
jySSIT  DEDICARE  IN  HONORE  SANCTAE  TRINITATIS  r  ID  EST 
PATRIS     r     ET    FILII     ^     ET    SPIRITVS    SANCTI    y    DEO    GRATIAS  ■ 

AMELIVS      NVTV     DEI     VICECOMES 

'  Cette  inscription,  gravée  sur  la  face  de  l'autel  de  Saint-Michel  dans  l'église  de  Montolieu,  sert  de 
cadre  à  la  seconde.  Elle  rappelle  la  construction  de  l'église  du  monastère,  par  l'abbé  JLiesmix^,  — 
(Mabillonj  Annales  ordinis  S.  Bcnedicti,  t.  3,  p.  493.  —  Gallia.  Christiana,  t.  6,  p.  976,) 


A  Arles,  dans  l'église  du  monastère. 
Epitaphe  d'Arnulfe,  abhé  d'Arlef. 
(x^  siècle.^ 
PVLVERE    CONCRETVS    '    JACET    HIC    IN    PVL'VERE    VETVS 

;,;'5»;sxîu%.^  arnvlfvs  '  xpisti  venerandvs  alvmnvs  »  < 

HIC   PATER   EGREGIV$    VIVENS    SEJIPER   STYDIOSVS 
MISTICA    DAVITICO    DEPROMERE    CARMINA    NABLO 
DIGESSIT   >IONACHIS    '    BENEDICTI    '    DOGMATA    -    PATRIS 
ILLE    '    QVIDEM    SANCTAS    -    ROMANIS    '    VEXIT    AB    OUÏS 
SANCTI    RELiaVIAS   SENNEN    ET    MARTYRIS    ATBDON 
CELICA    CVNCTIPOTENS    »    ILLI    DA    SCANDERE    REGNA 
AGMINA    FLORIGENIS    RETINENT    VBI    FVLGIDA    SERTIS 
ERGO    KALENDARVM    NONO    '    CVM    PAGE    NOVEMBRIS 
SPIRITVS    ILLIVS    '    SECVLO    MIGRAVIT    AB    ISTO 
CARPE    VIATOR    ITER    '    SVPPLEX    DIC  :    PARCE    REDEMPTOR 

L'épitaphe  d'Arnulfe,  abbé  d'Arles,  en  Roussillon,  publiée  dans  l'Appendice  au  Marca  Hispanica, 
c.  1453,  existe  encore,  mais  elle  est  en  partie  mutilée.  On  la  trouve  au  fond  d'une  armoire,  dans  la  cha- 
pelle autrefois  dédiée  aux  SS.  Côme  &  Damien.  —  On  ne  sait  rien  de  bien  positif  sur  l'abbé  Arnulfe. 
Les  Bénédictins  le  placent  au  milieu  du  dixième  siècle,  mais  Bahize  est  moins  affirmatif;  il  avoue  qu'il 
ne  sait  à  quelle  date  fixer  la  translation  des  reliques  des  SS.  Abdon  &  Sennen.  —  (De  Bonnefoy,  Ins- 
criptions du  Roussillon,  n.  244.) 


4*  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

8 

Église  de  Saint-Benoît  de  Castres. 

Èpîtapke  d'Adelme  ou  Aleaume  de  Cambon,  évêijue  de  Nîmes. 

(An  1004  ou  1009.) 

HIC    DORMIT    IN    PAGE    ADELMVS     DE    CAMBONO     MONACHVS 
S    r    BENEDICTI    DE    CASTRO    ET    EPISCOPVS    NEMAVSI    r    ORATE 

[Gallia.  Christiana,  t.  6,  p.  1 1 18.) 

9 

Saint-Geniès  des  Fontaines,  linteau  de  la  porte  de  l'église. 

Inscription  rappelant  une  construction  exécutée  par  Guillaume,  abhé  de  Saint-Geniès  des  Fontaines. 

(An  1020.) 

+  ANNO  VIDESIMO  Q.VARTO  REENNANTE  ROTBERTO 
REGE  VVILIELMVS  GRATIA  DEI  ABA 
ISTA  OPERA  FIERI  JVSSIT  IN  ONORE  SANCTI  GENESII 
CENOBII         Q.VE         VOCANT         FONTANAS 

Ce  linteau  est  un  monolithe  de  2  mètres  20  de  longueur  sur  70  centimètres  de  largeur  moyenne.  La 
différence  de  hauteur  entre  les  deux  extrémités  de  la  pierre  est  très-sensible.  Ce  quadrilatère  irrégulier 
est  couvert  d'intéressantes  sculptures.  Au  centre,  Dieu  le  fils,  assis,  barbu,  pieds  nus,  couronné  du 
nimbe  crucifère,  bénissant  de  la  main  droite,  &  la  gauche  appuyée  sur  un  livre  fermé  que  soutient  le 
genou.  Deux  anges  agenouillés  soutiennent  l'auréole  perlée  qui  l'environne.  Une  guirlande  de  feuillages 
courants  encadre  le  sujet  immédiatement  au-dessous  de  la  bordure  supérieure;  l'inscription  sur  deux 
lignes  interrompues  au  milieu  par  le  grand  cercle  de  l'auréole  qui  touche  à  cette  bordure;  elle  est  gravée 
en  creux;  tout  le  reste  est  en  relief  plat  de  l'époque.  —  La  vingt-quatrième  année  du  règne  de  Robert, 
date  de  notre   monument,  est   comprise   entre  le  24  octobre  1019   &    pareil  quantième  de  l'année  1020. 

Guillaume,  premier  du  nom  dans  la  série  des  abbés  de  Saint-Geniès  dressée  par  le  Gall'ta,  n'est  connu 

par  aucun  autre  document  que  l'inscription  du  lirtteau  de  son  église.  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du 
Roussillorij  n.  222.) 

10 

Eglise  de  Saint-Sernin  de  Toulouse. 

Epitaphe  de  Guillaume-Taillefer. 

(An  loSy.) 

HIC  REQ.VIESCIT  y  VVILLELMVS 
COMES  COGNOMINE  TALIAFER 
ATQ.VE      RAIMVNDVS       BERTRANDI 

Guillnume-Taillefei,  loisième  comte  de  Toulouse  de  ce  nom,  mort  en  loSy,  fut  enseveli  dans  le  cime- 
tière de  Saint-Sernin. 

Cette  inscription,  fort  détériorée,  est  placée  à  l'angle  du  transept  méridional  de  l'église.  —  [Revue 
archéologique  du  Midi,  p.   1  i5.) 

II 

Epitaphe  de  Durand,  évêque  de  Toulouse. 
(xi"  siècle.) 

SANCTVS   DURANNVS   EPISCOPVS   TOLOSANVS   ET   ABBAS   MOYSIACO 

Cloître  de  l'église  de  Moissac.  —  (Mémoires  de  la  Société  Archéolo^Kjue  du  Midi,  t.  3,  p.  64.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  0* 

12 

Nnrbonne,  dans  la  cathédrale. 

Inscription  de  la  châsse  de  saint  Just  &  saint  Pasteur. 

(Vers  l'an  1060,) 

HIC      REaVIESCIT      CORPVS      SANCTI      JVSTI 
HIC     REQ.VIESCIT     CORPVS     SANCTI     PASTORIS 

On  lit  dans  un  ancien  martyrologe  ;  Anno  Domini  millesimo  cjuinquagesimo  octavo,  dominas  Guiffrcdus, 
Narlionensls  archiepiscopus,  dctulit  apud  Narhonem  corpora  sancti  Justi  &  Pastoris  de  Pardiniaco.  —  D'après 
la  forme  des  caractères,  l'inscription  doit  appartenir  à  la  seconde  moitié  du  onzième  siècle.  —  (De 
Castellane,  Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi,  t.  3,  p.  58.) 

i3 

Inscription  eommémorative  de  la  dédicace  de  l'église  de  Moissae, 

(An  io63.) 

IDIBVS    OCTONIS    DOMVS    ISTA    DICATA    NOVEMBRIS 
GAVDET    PONTIFICES    HOS    CONVENISSE    CELEBRES     >• 
AVXIVS    OSTINDVM-     ^     LACTORA    DEDIT    RAIMVNDVM' 
CONVENA    VVILELMVM^    DIREXIT     y     AGINNA    WILELMVM* 
JUSSIT    ET    ERACLIVM    NON    DEESSE    BEORRA    BENIGNVM' 
ELLOREVS«    STEPHANVM    CONCESSIT    ET    ADVRA    PETRVM' 
TE    DVRANNE    SVVM    NOSTRVMQ.VE    TOLOSA    PATRONVM» 
RESPVITVR    FVLCO    SIMONIS'    DANS    JVRA    CADURCO 
MYRIADES    LVSTRIS    APPONENS    TRES    DVODECIM    ■>-  [Var.  ././o/em/.] 

VIRGINEVM    PARTVM    DABAT    ORBI    TVNC    VENERANDVM 
HANC    TIBI    CURISTE    DEVS    REX    INSTITVIT    CLODOVEVS 
AVXIT    MVNIFICVS    POST    HVNC    DONIS    LVDOVICVS. 

Cette  inscription,  souvent  citée,  est  sur  une  table  de  marbre  de  six  pieds  de  longueur,  placée  dans  le 
chœur  de  l'église  de  Moissae;  elle  donne  la  date  de  la  dédicace  de  cette  église,  faite  en  io63. —  (De  Cas- 
tellane, Mémoires  de  la  Société  Archéologiifue  du  Midi,  t.  3,  p.  54.) 

•  Austinde,  né  à  Bordeaux,  était  abbé  de  Saint-Orens  quand  il  fut  élu  archevêque  d'Aiich,  vers  loôo. 
Il  présida,  en  1060,  le  concile  de  Jacca,  en  Aragon. 

'  Raimond,  évêque  de  Lectoure,  assista  ,  en  1004,  à  la  dédicace  de  l'église  de  Maguelonne  &,  comme 
le  dit  notre  inscription,  en  io63,  à  celle  de  Moissae. 

'  Guillaume,  évèque  de  Comminges,  se  trouva,  en  1068,  au  concile  de  Girone. 

*  Guillaume,  évêque  d'Agen,  fut  présent  au  synode  de  Bordeaux,  en   1061. 

*  Eraclius  Benignus,  évêque  de  Beorra.  Cette  ville  ayant  été  détruite,  a  été  remplacée  par  Tarbes.  La 
cathédrale  est  encore  dans  le  lieu  où  était  l'ancienne  ville  :  on  l'appelle  la  Sède. 

"  Etienne,  évêque  d'Oloron,  assista,  en   1060,  au  premier  concile  de  Jacca  où  on  abolit  le  rite  gothique. 
On  croit  qu'il  mourut  à  la  fin  de  io63. 
'  Pierre,  évêque  d'Aire,  mourut  en  1092. 

•  Durand,  Auvergnat  de  naissance,  religieux  de  Cluny  &  abbé  de  Moissae,  fut  élu  évêque  de  Toulouse, 
en  I  o59;  il  conserva  son  abbaye  &  mourut  vers  1  070.  Les  religieux  de  Moissae  l'honorèrent  comme  saint. 

3  Foulques,  évêque  de  Cahors,  n'assista  pas  à  la  dédicace. 

'  Eglise  de  Saint-Sernin  de  Toulouse. 

Epitaphe  de  Pons,  fils  de  Guillaume-Taille  fer, 
(xi"  siècle.) 

HIC     JACET     PONCIVS     FILIVS     VVILLELMI     COMITIS     TO 
LOSAE     ET     FRATER     EJVS     ^     REQ.VIESCAT     IN     PAGE 

HIC      REQ.VIESCIT       PONCIVS       COMES       TOLOSANVS 


6*  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

i5 

Epitaphe  de  Guifred ,  comte  de  Cerdagne. 
(An  1049.) 

GVIFREDI    COMITIS    ClNERES    MONACHiaVE    BEATI 
ARTIFICISaVE   LOCI    CONTINET   ISTE   LAPIS 

PINE   SVO  JVLIVS   HVIC   FINEM   MILLE   SVB   ANNIS 
BIS   aVATER   Q.VINIS   CONTVLIT   ATQ.VE   NOVEM 

dette  épitnplie  se  lisait  sur  le  couvercle  du  tombeau  du  comte,  creusé  de  ses  mains  dans  le  rocher. 
La  pierre  a  été  détruite;  l'épitaphe  a  été  recueillie  par  PujadeS,  Cronica  univers,  de  C  l'ona,  liv.  tj\, 
ch.  67;  &  par  Poe,  Vida  de  san  GalJeric.  Elle  fixe  à  la  fin  du  mois  de  juillet  1049  la  mort  du  comte  de 
Cerdagne,  Guifred,  que  les  historiens  rapportaient,  les  uns  à  l'année  ioi5  &  les  autres  à  l'année  looo. 
C'est  par  suite  de  l'erreur  commune  que  nous-même  nous  avons  adopté  cette  dernière  date  au  tome  II, 
dans  la  Note  rectificative  à  la  Note  Lxxxvii;  cette  année  qui  a  suivi  la  mort  de  Guifred  ist  celle  où 
le  moine  porteur  du  rouleau  mortuaire  de  ce  tomte  a  visité  les  différents  monastères  dont  ce  rouleau 
nous  a  conservé  les  noms. 

î6 

Inscriptiom  eommèmorat'iyes  de  la  dédieaee  de  l'autel  de  l'église  d'Elnst 
fAn  1069.) 

AKNO  :  LX  •  VIIII  :  POST  MILLESIMO  INCAR 
M.\CIONE  DOMINICA  INDICIONE  VII  REVERENTISI 
MVS  EPISCOPVS  ISÏIVS  ECCLESIE  RAIMVNDVS  ET  GAVCEFRKDVS 
COMES  SIMVLQVE  AZALAIZ  COMITISSA  PARITERQVE 
HOMNIBVS  HOMINIBVS  ISTIVS  TERRE  POTENTKS  MEDIOCRES 
ATQVE  MINORES  JVSSERVNT  HOC  ALTARE  IN  ONOREM  DOMINI 
NOSTRi  Ihv  xpi  et  MARTIRIS  HAC  VIRGINIS  EIVS  EVLA 
LIE    EDIFICARE    PROPTER    DEVM    ET    REMEDIVM    ANIMAS    ILLORVM 

Elne,  maître-autel  de  l'église,  côté  de  l'évangile. 

17 

ILLOS  ET  ILLAS  V  QVI  AD  HOC  AL 
TAREADIVTORIVMFECERVNT 
CVM  CONSANGVINIBVS  ILLORVM 
TAMVIVISaVAMETDEFVNG 
TIS  ELECTORVM  TVORVM 
IVNGERE    DIGNERIS    CONSORCIO 

Côté  de  répître.  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du  Roussillon,  n.  87.)  «  C'est  ici  la  pierre  commémo- 
rative  d'un  autel.  Cet  autel,  consacré  en  1069,  était  d'argent  8c  travaillé  sans  doute  au  repoiisàé,  comme 
celui  de  Bâle,  qui  existe  encore  &  qui  est  de  la  même  époque.  En  1721,  de  chaudes  représentations  furent 
adressées  au  chapitre  par  quelques  amateurs  du  neuf  &  du  brillant;  des  commissaires  furent  envoyés  sur 
les  lieux,  où  ils  ne  trouvèrent  «  qu'une  devanture  d'autel  consistant  en  une  lame  d'argent  de  neuf  pieds 
trois  pouces  de  long,  sur  trois  pieds  sept  pouces  de  large,  rehaussée  par  diverses  pièces  de  filigrane  qui 
casaient,  sous  de  petites  niches,  des  personnages  en  bas-relief,  mutilés  par  des  mains  rapaces  dans  leurs 
extrémités  &  draperies.  »  D'apfès  leur  rapport,  &  avec  l'adhésion  du  chapitre,  le  22  septembre  1721,  en 
présence  du  sieur  Deber,  contrôleur  de  la  Monnaie,  d'un  conseiller  au  conseil  souverain,  de  quelques 
délégués  capiuilaires,  au  vu  &  su  des  curieux,  entre  la  grand-messe  &  vêpres,  les  plaques  d'argent  furent 
enlevées,  pesées,  emballées  sous  inventaire  &  expédiées  pour  l'hôtel  des  Monnaies  de  Perpignan.  Recole- 
ment  fait,  elles  furent  trouvées  d'un  poids  égal  à  la  valeur  de  10,347  l'^fes  16  sous,  dont  le  chapitre 
fit  recette.  {Publicateur  de  i836,  n.  2.)  Le  nouveau  maître-autel,  ouvrage  de  l'artiste  Navarre,  coûta 
9,255  livres  16  sous.  M.  Mérimée  l'appelle  sévèrement  un  chef-d'œuvre  de  mauvais  goût  &  de  mesqui- 
nerie. On  n'a  pas  appelé  de  ce  jugement.  »  —  (De  Bonnefoy,  Inscription)  du  Roussillon  ,  ni  86.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  J*^ 

i8 

Epitapha  d'Arnaud,  évé^ue  de  Maguelonne,  i 

(An  !o8i.) 

HIC  JAGET   ARNALDV8   SRDIS   PATER   HVJVS   ET    AVTIIOR 

ANNIS    TRIOINTA    PRAEDITVS    OFFICIO 
dVI    POSTQVAM    HIEROSOLYMAM    DEVOTVS    ADIVIT 

Vt  REDIT  i^  Villa  fertvr  obisse  noVA 

PROTlïJVS    HVC    JVLIAI   TRANSLATVS    Q.VARTO    KALE>Jt)AS 

JK    FORIBVS    CLAVSTRI    SVB    FORIBVS    SITVS    EST 
NOCTE    VERO    HINC   MONITVS    PRAESVL    PRAEIT    GOTHOFREDVS 

iSTVC    CONDIGNO   TRANSTVLIT   OfFICIO 

Maguelonne.  —  Arnaud,  évèque  de  Maguelonne,  fonda  une  nouvelle  ville  sur  les  ruines  de  celle  que 
Charles  Martel  avait  détruite  en  •j'ij  ;  il  répara  la  cathédrale  &  fit  revenir  le  chapitre  qui  aval*  été 
transféré  à  Substancion.  Il  assista  au  concile  de  Toulouse,  en  io56,  &  mourut  au  retour  d'un  voyage  à 
Jérusalem,  en  1060,  dans  son  palais  de  Villeneuve,  après  trente  ans  d'épiscopat.  Bertrand  lui  succéda, 
8c  fut  déposé  comme  simoniaque,  en  1079.  —  Godefroy,  élu  évêque  en  1080,  fit  transférer  le  corps 
d'Arnaud  dans  une  plus  honorable  sépulture.  —  (De  Castellane,  Mémoires  de  la  Société  archéologique 
du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  72.  —  Germain,  Maguelone  sous  ses  évê^ues  5*  ses  chanoines.') 

19 

Inscription  comme inorative  de  la  dédicace  de  l'église  de  Saint-Mauriri. 
(An  1097.) 

ANNO  MILLESIMO  NONAGESIMO  SEPTIMO  AB  INCARNATIONE  D  O  M I N I  TERTIO 
KONAS  JANVARII  HANC  AVLAM  SYMON  SAGRAVIT  PRESVL  AGENNl  CVM  PHTRO 
LECTORENSl  EPiSCOPO  IN  NOMINE  SaNCTE  TRINITATIS  IN  HO'NOREM  SaNCTE  CRVCIS 
ET      SANCTE      MARIE      ET      SANCTl      MAVRINI     ET      OMNIVM      SANCTORVM      DEI 

Saint-Maurin  est  un  bourg,  à  quatre  lieues  d'Agen  ;  il  y  avait  une  abbaye  de  l'ordre  de  Saint-Benoît. 
Cette  inscription  établit  que  la  dédicace  de  l'église  eut  lieu  en  1097.  —  (De  Castellane,  Mémoires  de  la 
Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  63.) 

20 

Epitapht  de  Bérenger,  ttèbé  de  Gellone. 

(An  1099.) 

IDIBVS    OCTONIS    OBIIT    PATER    ISTE     NOVEMBRIS  • 

ABBA     BERENGARIVS     VIR     BONVS     ATQ.VE     PIVS 
(Gall'ta  Christianaj  t.  6,  col.  586.) 

21 

Êpttaphe  d'Arihcrt,  èvè^nc  d'Avignoti. 
(xi*"  siècle.) 

VII-  idvs  Marcii  arbërtvs  avinionensis  epïscopvs 

Sur  l'autre  face  de  la  pierre  : 

XXVII    A 

Eglise  de  Maguelonne.  —  (Publiée  d*une  manière  défectueuse  dans  les  Mémoires  de  la  Société  archéoU^ 
gique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  89,) 


1*  PREUVES  DE  LHISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

22 
Inscription  dans  l'église  Saint-Paul  Je  Narhonne. 

(xi*  siècle.) 

HEC  EST  AECLESIA  QV  AU  CONTINET  ALMA  KARIA 
PAVLVS  HONORATVS  IN  QVA  JACET  ILLE  BEATVS 
HIC  LOCVS  EST  CARVS  MERITORVM  LVMINE  CLARVS 
HIC  DECET  ORARE  CHRISTVM  DOMINVMaVE  ROGARE 
aVO    NOS    DEFENDAT    SIMVL    ET    SVA    DONA    REPENDAT 

Narbonne.  —  [Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  66.) 


23 

Epitaphe  de  Pierre  de  Tramcsaigues. 
(xi*  siècle.) 

m  oc  MONVMENTVM 
EST  PETRVM  DE  IN  TER 
AMBIS  AaVIS  ^  CVJVS 
PARS  'y  NVLLI  EST  y  NISI 
ORDINIO     y     EJVS 


Epitaphe  de  Pierre  Anieil,  prêtre. 
(xi*  siècle.) 

PETRVS  y 

A  M  ELI      y     SACE 
RDOS   y  PRESBITERI  y 
AD    y   ECLESIAM    HONO 
RE   SANCTE   EVGENIE   v 


Encastré  à  l'extérieur  de  l'église  de  Saint-Sernin,  Les  fautes  de  syntaxe  &  la  forme  des  lettres  ont 

à  Toulouse.  —  [Revue  archéologique  du  Midi  de  la       déterminé  M.  de  Bonnefoy  à  placer  cette  inscrip- 
France.  18J7,  p.  Ii3,)  tion  au  onzième  siècle.  —  (De  Bonnefoy,  Inscrip- 

tions du  Roussillon,  n.  187.) 

Inscription  de  l'église  Saint-Nicolas ,  à  Narhonne. 
(xi*  siècle.) 

HEC  DOMVS  EST  CVNCTA  KICHOLAY  RITE  PERVNCTA 
FIT  CONSORS  CHRISTI  DO  M  VI  Q.VI  SVBVENIT  ISTI 
SI  SOCII  VITE  FORTE  VVLTIS  ADESSE  V  E  N  I  T  E 
HOC    CRVCIS     IN     SIGNO    t    LIBEREMVR    AB    HOSTE    MALIGNO 

Se  trouve  dans   le  jardin  des  Bénédictins,  à   Narbonne.  —  (Mémoires  de  la  Société  archéologique  du 
Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  67.) 

26 

Inscription  dans  l'église  Saint-Paul  de  Narhonne, 
(xi*  siècle.) 

EST  DOMVS  ISTA  DEI  QVA  PLANGIMVS  ACTA  DIEI 
QVA  REC'VBAT  PAVLVS  Q.VEM  REXIT  Smmmm  PSALMVS 
QVISQVIS  IN  HAC  ORAT  QVISQ.VIS  SVA  CRIMINa  PI.ORAT 
VT  DEVS  IGNOSCAT  PAVLI  DEVOTIO  POSCAT 
TE    SVA    DOCTRINA    PECCATIS 


(Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  67.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  9* 

27 

Inscription  tVune  cuve  baptismale. 

(xi"  siècle.) 

m   VNDA    ZACRI    FONTIS   M  NECAT   ANGVIS   SIBILA   SONTIS 

Perpignan,  église  de  Saint-Jean.  —  (B""  Tnylor,  Voyage  pittores<jue.  —  Henry,  Guide  du  Roussillon , 
p.  19.J  —  Gravée  sur  la  cuve  baptismale  de  Saint-Jean,  qui,  dit-on,  provient  de  Saint-Jean  le  Vieux. 
—  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du  Roussillon,  n.   i  i .) 

28 

Autre  inscription  de  cuve  haptismale. 

(xi*"  siècle.) 

Mail   OMNIBVS    ORANTIBVS   W^mm   OBTVLIT   Sll^JSi 

Torrelles.  —  «  C'est  tout  ce  que  l'on  p;ut  lire  d'une  inscription  gravée  sur  la  tranche  d'une  cuve 
baptismale,  qu'il  faLit  compter  parmi  lîs  plus  anciennes  du  pays.  L'église  de  Torrelles  fut  donnée  au 
monastère  de  Saint-Michel  de  Ciix.i  par  Guitard  Gauzbert,  en  1070  {Marca  Hispanica,  col.  1  160},  &  c'est 
probablement  la  même  que  l'on  voit  encore  sur  pied  aujourd'hui.  »  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du 
Roussillon,  n.   140.) 

29 

Epitaphe  de  Pons,  chanoine  de  Saint-Sernin. 

(xi"  siècle.) 

SEPTIMA    DIE    KALENDAS    MADII    OBIIT    PONCIVS 
CAPELLANVS    ET    CAMARARIVS   NOSTER    CANONICVS 

Ce  monument  provient  de  l'église  de  Saint-Sernin.  —  (Roschach  ,  Catalogue  du  Musée  de  l^ouloufe, 
n.  711.) 

3o 

Epitaphe  de  Simon,  évéque  d'Agen. 
(An  I  I  00.) 

PRAESVL   AGINNENSIS    ^   VIR   CANVS   y  NOMINE   SIMON 

IN    CAVSIS    CICERO   ^   MORIBVS    IPSE  CATC 
AD   NATALE    SOLVM   REDIENS    AD    BITVRIGENSES 

OCCIDIT   INaVE   SVA   SVBTVMVLATVR   HVMO 
PRAESVLIS   OSSA    FOVET   MODO   SANCTA   MARIA   DOLENSIS 

FOVERAT   ET   PVERVM   TERRA   DOLENSIS    EVM 

Simon,  évèqiie  d'Agen,  mourut  vers  1  1  00  ;  il  avait,  en  1097,  consacré  l'église  de  Saint-Maurin.  On 
voit,  par  les  deux  derniers  vers  de  cette  epitaphe,  que  cet  évèque  revint  mourir  à  Bourg-Déols,  en  Eerry, 
où  il  était  né.  —  (^Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  74.) 

3i 

Epitaphe  de  Forto  de  Maireja. 

(xii'^  siècle.) 

XIII    KALENDAS    JVLII    OBIIT    FORTO    DE    MAIREJA    CAKTOR    ET    SACERDOS 

A  Sain-t-Bertrand  de  Commrnges.  —  [Mémoires  de  lu  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3, 
p.  88.) 

II.  c 


lo^  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

32 

Inscription  commimoratîve  de  la  construction  du  cloître  de  Moissac. 
(An  I  loo.) 

ANNO  AB  INCARNATIONE  AETERNI  PRIKCIPIS  »  MILLESIMO  CENTESIMO  FACTVM 
EST  CLAVSTRVM  ISTVD  »  TEMPORE  DOMINI  ANSQ.VITILII  ABBATIS  -  AMEN  VVV  » 
MDM ^RRR FFF 

Moissac.  —  Ansquilin  ou  Ansquitllin  avait  succédé,  comme  abbé  de  Moissac,  à  Hunaud  de  Béarn; 
mais  il  était  troublé  dans  la  possession  de  son  abbaye  par  un  autre  Hunaud.  Urbain  II,  qui  avait  béni 
l'abbé  Ansquilin,  ordonna  de  chasser  l'usurpateur,  8c  dans  sa  lettre  de  lopS,  où  il  accorda  au  comte 
Guillaume  IV  un  cimetière  pour  sa  famille  près  de  l'église  de  la  Daurade,  il  le  prie  de  favoriser 
l'exécution  de  son  décret  pour  l'abbé  de  Moissac.  Il  paraît  que  le  pape  obtint  ce  qu'il  désirait,  puisqu'on 
voit  ici  qu'en  i  loo  Ansquilin  fait  bâtir  le  cloître  de  son  abbaye.  —  (^Mémoires  de  la  Société  archéologique 
du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  64.) 

33 

Epitaphe  de  Munion,  prévôt  de  Satnt-Sernin. 
(1  loi-i  I  04.) 

MVNIO   VIR   CLARVS   IN   MORIBVS   ORDINE   CARVS 

JVRE   DEO   PLACVIT    Q.VI    SIBI    DISPLICVIT    v 
NON   FVIT   INCESTVS   DVM   VIXIT   VIXIT   HONESTVS   y 

aVO    SIBI    DISPLICVIT   HINC   PRIOR   IPSE    FVIT   r 
NVLLI   PARCEBAT    ZELVM   DEITATIS    HABEBAT 

HOC  JACET   IN   TVMVLO   COGNITVS   HOC   TITVLO 
OCTOBRIS    MENSIS   DECESSIT   AB    ORBE    KALENDIS 

SVB    aVINTO    DENO    SICVT    OPINOR   EGO   ^ 

Saint-Sernin  ,  à  Toulouse.  —  Pierre  était  prévôt  des  chanoines  réguliers  de  Salnt-Sernin  ,  en  1098. 
Munion  avait  le  même  titre  en  i  100.  En  1  104,  il  était  remplacé  par  Raimond,  qui  fut  ensuite  évêque 
de  Balbastro.  L'épitaphe  de  Munion  doit  donc  être  de  l'an  i  101  au  plus  tôt  ou  de  l'an  1104  au  plus 
tard.  —  [Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  70.) 

34 

Inscription  commèmoratlve  de  la  construction  de  l'église  de  Saint- Gilles, 

(An  1116.) 
mm-iiO    DOMINI  -  M  '  C    XVI  "  HOC    TEMPLVM  UMmmm  AEGIDII  '  AEDIFICARI  CEPIT  » 

mmmmm  KVV.IL1  -  feria  ii  -  in  octaba  pasche  » 

\An]no  Domlni  MCXVI  hoc  templum  [Sancti]  Eg'iin  aedificarl  ceplt,  [mcnse]  aprili ,  feria  II  in 
octaba  Pasche.  ' 

Cette  inscnption  est  gravé?  sur  une  pierre,  à  l'extérieur  de  l'église  actuelle  de  Saint-Gilles,  du  côté  de 
I  ancien  cloître  détruit.  Elle  apprend  que  ce  magnifique  édifice  fut  commencé  en   i  i  16,  au  mois  d'avril 
le  lundi  de  Pâques.  —  (M.  de  Castellane,  Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  s! 
p.  84.) 

35 

^     Epitaphe  de  Pierre,  archidiacre 

(xii'^  siècle.) 
VI   -   N0NAS   DIE   SABBATI   OBIIT   PETRVS   -   ARCH IDIACON  VS   DE   NISTIER 
A  Saint-Bertrand.  —  {Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  88.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  u* 

36 

Epitaphe  de  Bernard,   chanoine   de  Saint- Etienne   &  sacristain.  « 

(An  I  1  17-) 

AnNO  AB  INCARNATIONE  DOMINI  '  MH.LESIMO  CENTESIMO  DECIMO  SEPTIMO  QVINTO 
IDVS  SKPTEM15RIS  -  LVNA  VIGESIMA  PRIMA  »  OBIIT  BERNARDVS  »  SACRISTA  CANONICVS 
SANCTI    STEPHAKI    ' 

HIC   SVNT   IN    FOSSA   BERNARDI   CORPORIS   OSSA   r 

Q.VI   PECIIT   LITE   CELESTIS   PREMIA   VITE   r 
aVID    FVERIM    Q.VONDAM    ^   NON    QVID    SIM    SI    BENE    CERNIS   r 

FALLERIS   O   LECTOR   Q.VI    CHRISTO   VIVERE   SPERNIS 
EST   TIBI   MORS   LVCRVM   ^   si   MORIENDO   SOCIERIS   >- 

FELICITER   VIVES    ITERVM   r 

Bernard,  chanoine  de  Saint-Etienne  &  sacristain,  mourut  le  5  des  ides  de  septembre  1  î  17.  Cette  ins- 
cription, qui  provient  du  cloître  de  Saint-Etienne,  est  conservée  au  musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach, 
Catalogue  du  Musée  de  Toulouse^  n°  672.) 

37 

Epitaphe  de  Gêraud,  évèt{ue  de  Béliers. 
(An  I  123.) 

PRAESVLIS  HIC  ALMI  SVNT  CVKDI'TA  MEMBRA  GERALDI 
HIC  VIR  HONESTATIS  ET  MIRAE  SIMPLICITATIS 
M  O  R I B  V  S  O  R N  A T  V  S  F  V  I  T  ET  F  L  O  S  I N  T  E M E  R  A T  V  S  » 
HVNC  MERVIT  FLOREM  CACIANVS  HABERE  PRIOREM  ' 
HIC  SPECVLVM  TERRIS  FIT  PRAESVL  IN  VRBE  BITERRIS  ' 
EXIMITVR  MEMBRIS  Q.VINTA  SVB  LVCE  NOVEMBRIS 
QVO  DEVS  IN  PANKIS  JACVIT  VERGENTIBVS  ANNIS 
BIS    Q.V1NGENTIS     CENT  V  M     TRIBVS     ET     DVODENIS     - 

Saint-Aphrodioe  de  Béziers.  —  Géraud  ,  évêque  de  Béziers  ,  avait  fondé  un  hôpital  &  une  église  au 
monastère  de  Cassan,  dont  il  était  prieur  dès  1  1  06.  Né  en  1  070,  il  mourut  en  1  1  iS,  &  fut  mis  au  rang  des 
saints.  —  [Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  io5.  —  Gallia  Chrtstiana, 
t.  6,  col.  3i3.) 

38 

Invention  du  corps  de  V évêque  Siméon. 

(An  II 33.) 

XVII  KALENDAS  JANVARII  -  SIMEON  EPISCOPVS  ET  MONACHVS  APVD  BOTTENACVM  " 
IN  PAGE  aVIEVIT  -  Q.VI  POST  MVLTA  TEMPORA  A  BONIS  VIRIS  XVI  KALENDAS 
SEPTEMBRIS  »  INVENTVS  CVM  MAGNO  GAVDIO  ET  HONORE  HOC  IN  LOGO  CONDITVS 
EST    -    ANNO    MCXXXIII    AB    INCARNATIONE    DOMINI    ' 

La  vérification  de  ces  reliques  eut  lieu  en  1604,  in  loco  de  Botenaco,  Boutenac,  au  diocèse  de  Narbonne 
—  [Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  80.  —  Il  est  à  remarquer  que 
l'année  i  1  33  est  la  date  de  la  première  invention  du  corps  de  l'évéque  Siméon,  laquelle  eut  lieu,  dit 
l'épitaphe,  ;505t   multa   tcmpora  ,  longtemps  après  sa  mort.  Dès   lors   Siméon   ne   serait-il   pas   cet  évèqiic 

d'Espagne  ou   de  Galice   auquel  Grégoire  VU  adressait   une  lettre,    en    1076  :  «    Gregorius   episcopus 

Simeoni  Hispaniarum  cpiscopo  salutem »  «   Procura  crgo  ut  Komanus  ordo  per  totam  Hispaniam  & 

GalUciani  &  ubicunque  potcris ,  in  omnibus  rcctius  tcncatur.  »  —  [S.  Gregorii  papac  epistolae,  lib.  3, 
epist.   19.) 


12*  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

39 

Epïtaphe  de  Raimond  de  Posqu'ières, 

(An  II 38.) 

AKKO  DOMIKI  MCXXXVIII  '  MENSE  AVGVSTI  OBIIT  RAIMVNDVS  DECANI 
DOMINVS  POSaVEUIARVM  ET  VCETIAE  ■>  PATER  EPISCOPORVM  RAIMVNDI 
VIVARIENSIS     '     RAIMVNDI     VCETIEKSIS     ET     ALBERTI     NEMAVSENSIS     ' 

A  l'église  de  Psalmodi.  —  Cette  inscription  était  encastrée  dans  le  mur  de  l'église  du  monastère  de 
Psalmodi,  près  de  la  Porte  de  fer.  —  {Gallia  Christiana,  t.  6,  col.  620.) 

40 

Epïtaphe  d'un  fils  d'Alphonse- Jourdain. 
(Vers  l'an  11 38.) 

ASPICE   LECTOR    OPVS    SCRIPTVRE   MARMORIS    HVJVS 

OSTENDET   TITVLVS    aVEM   TEGIT   HIC   TVMVLVS   r 
ILDEFVNSI   NATVS    COMITIS   JACET    HIC   TVMVLATVS 

CORPVS    SVB   LAPIDE    SPIRITVS    IN    REQVIE 
PARVVLVS   ETATE   VITAE   PVER   IMMACVLATE   r 

JVNGITVR   ANGELICIS   VIRGINEISaVE    CORIS   v 
VIR   SACER  VRBANVS   y   ROMANVS   PAPA   SECVNDVS  y 

ESSE   CIMITERIVM   PRECIPIT   HOC    COMITVM   ^ 
INSVPER   VT   DIDICI   JVBET   ILLOS    HIC    SEPELIRI   r 

SACRO   MANDATO    CIVIBVS    INDE   DATO    v 

)adis  à  l'église  de  la  Daurade,  à  Toulouse.  —  C'est  l'épitaphe  d'un  fils  d'Alphonse-Jourdain,  comte 
de  Toulouse,  qui  mourut  en  bas  âge.  —  {Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3, 
?•  79-) 

41  42 

Epïtaphe  de  Causitas,  Epïtaphe  de  Frotard. 

(^"  >'42-)  (xii'' siècle.) 

ANNO   DNI   M.C.XLII.  ^^VS    Q.V  I    OBIIT 

ORATE  :  PRO  ;  EO  1  XVII   KAL.   SEPTEMB. 

Crypte  de  Saint-Gilles.  —  [Bulletin  monumental  A  Saint-Gilles,  sous  le  grand  escalier.  —  (Bulle^ 

de  M.  de  Caumont,  t.  10,  p.  672.)  tin  monumental  de  M.  de  Caumont,  t.  10,  p.  672.) 

43 

Epïtaphe  de  Guilîem  de  Saint -Félïx,  archidiacre. 

(xii*  siècle.)  ♦ 

II  KALENDAS   MARCII   OBIIT   GVILLELMVS   DE   SANCTO   FELICE 
CANONICVS    ET     A R C H  I D I A C O N V S     SANCTI     STEPHANI 

Conservée  au  Musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du  Musée  de  Toulouse,  n.  670.  —  Mé^ 
moires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  77,) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  i3* 

44 

Èp'ttaphe  de  Ra'tmond  \^ie  Mataplana\. 
(An  1144.) 

ELNA   VIRENS   CONDAM   NVNC   MARCIDA   FLORE   CADVCO 

DEBILIS    AMISSO    LVMINE    CECA  JACET 
FLEBILIS   ERGO   DOLET   DE   MORTE  JACENTIS   ALVMNI 

NON    HABITVRA   PAREM   NEC   VIDVATA    PARI 
PAMA   DECOR   PROBITAS    aVE   SECVLA   NOSTRA   TVLERVNT 

MORTE   RAIMVNDE   TVA   PRECIPITATA   RVVNT 
IDVS   OBIS   aVINTO  JVNII    CHRISTIQ.VE   SVB   ANNIS 

VNDECIES   CENTVM   i   aVATVOR   VNDECIESr 

Cloîtr-  d'Elne,  gnlerie  sud.  — On  a  beaucoup  discuté  pour  savoi  r  quel  était  ce  Raimond  auquel  se  rap- 
porte cette  inscription;  M.  de  Castellane  {Mémoires  de  la.  Société  archéologique  du  Midi'  de  la  France, 
t.  3,  p.  8)  pense  que  c'est  l'archidiacre  Raimond  de  Mataplana,  déjà  pourvu  du  titre  en  1  1  34  &  vivant 
encore  le  26  novembre  1  142  d'après  le  Gallia.  Cette  opinion  paraît  fondée  à  M.  de  Bonnefoy,qui  l'adopte 
en  attendant  qu'on  ait  découvert  un  document  qui  prolonge  l'existence  de  Raimond  de  Mataplani  au 
delà  du  p  juin   1144.  -—  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du  Roussillonj  n.  96.) 

45 

Inscription  funéraire  de  Pierre,  chapelain  de  Saint-Etienne. 

•  (xii"  siècle.) 

KALEKHAS    JANVARII    OBIIT    PETRVS     '     CAPELLANVS    ISTIVS    LOCI    ' 

Tiré  du  cloîtr.-  d;  Srint-Etienni.  —  (^Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3, 
P-9'0 

46 

Epitaphe  de  Cécile,  vicomtesse  dj  Béliers. 
(ii47-ii5o.) 

OMNI  S  (IV  I  NES  CI  T  DISC  AT  Q.VONIAM  REaVIESCIT 
HOC  IN  SARCOPIIAGO  CAECILIA  VERA  VIRAGO 
IPSA  MONASTERIVM  FECIT  RELI  Q.V  A  S  Q.V  E  DOMORVM 
CVLTA  VEI.  INCVLTA  DANS  FRATRIBVS  HIC  BONA  MVLTA 
ERGO  PRAESENTES  ORENT  PARITERaVE  SEaVENTES 
ET    PRO    D^FVNCTA    Q.V1BVS    SIC    PRAESTENTVR    CVNCTA. 

Gariel,  Séries  praesul.  Magaîonensium ,  p.  214,  d'après  une  inscription  gravée  sur  la  porte  du  monas- 
tère cistercien  d'Aidorel  fondé  par  Cécile  j  &  de  Castellane,  dans  les  Mémoires  de  la  Société  archéilogique 
du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  97. 

47 

Epitaphe  de  Charles  -  Bernard. 
(Vers  1 1  5o.) 

V  KALENDAS   AVGVSTAS    OBIIT   CAROLVS    BERNARDVS 

A  la  Sède,  église  cathédrale  de  Tarbes.  —  {Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France, 
t.  3,  p.  85.) 


,4*  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

48 

Epitaphe  d'Ebrard,  évêque  d'Uiès, 
(An  I  I  5o.) 

IDIBVS   JVLII    OBIIT    EBRARDVS    EPISCOPVS 

AD  BONA  NON  TARDVS  JESV  CHRISTI  PRAESVL  EBRARDVS 
VIR  aVONDAM  RECTVS  y  AEaVVS  PRVDENS  ET  HONESTVS 
CORPORIS  ET  MENTIS  ^  Q.VI  PAVIT  OVES  ALIMENTIS 
PAVPERIBVS  ETIAM  MVLTOS  DONAVIT  AMICTVS  y 
HVNC  IGITVR  VIRVM  DONATVM  MVNERE  VITAE 
CREDIMVS  ESSE  COELIS  MAGNO  DECORATVM  HONORE  ^ 
MILLENVM     CENTVM     aVINQ.VAGESIMVM     ANNVM^ 

Cathédrale  d'Uzès.  —  {Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  io5.  • 
Christiana,  t.  6,  col.  620.) 


Gain 


49 

Inscription  funéraire  de  Bernard,  grand  sacristain  de  l'église  Saint-Paul  de  Narhonne. 

(An  I  i5i .) 

CVM  BERNARDVS  ISTE  VIR  HONESTE  VITE  ET  MAGNE'  RE  LIGIONIS  MORTE  M 
SIBI  INSTARE  CERNERET  TANOV'AM  OBITVS  SVI  PRESCIVS  DIE  MARTIS  aVA  DECESSVS  EJVS  FVTVRVS  ERAT 
DE  ILLO  ALODE  PROPRIOaVOD  H  ABEB  AT  OMN  IB  VS  SVIS  CON  FRATRIBVS  AC  PAVPERIBVS  PRO 
CVRACIONEM  FIERI  IKSTITVIT  VT  FELICITATEM  QVA  DIVINITVS  DIFF VNDEBAT VR  EISDEM 
SOLITA  BENIGNITATE  IMPERTIRET  QVI  CVM  PER  OMNIA  BEAT  V M  GERALDVM 
BITERREKSEM  EPISCOPVM  aVEM  LONGO  TEMPORE  DOCTOREM  HABVERAT  IMITA 
RI  SATAGERET  DECIMA  DIE  IN  FANE  ET  AQ.VA  JEJVNANS  NON  PAVCIS  SVPPLICIIS 
CORPVS  SVVM  MACERANS  ITA  FREQ.VENS  IN  ORATIONE  PERMANEBAT  VT 
CVM  VALERET  A  DIVINO  HALITV  NVLLATENVS  ABDVCI  POSSET 
CVM  AVTEM  JAM  DICTA  DIES  ADVENISSET  PRESBITERVA 
AD  SE  VOCANS  ANTE  EJVS  PRESENCIAM  SE  PROSTRAVIT  El 
LICET  IN  GRAVIA  PECCATA  MINIME  INCIDISSET  SE  TA  M  EN  OMNI  V  M  REVM 
MAGNA  ANIMI  CONPVNCTIONE  ARGVEBAT  Q.VI  A  CONFESSIONE  SVR 
GENS  CVIDAM  DONATO  INNITENS  ECCLESIAM  PETIIT  FLEXISaVE  ANTE 
VENERABILE  ALTARE  BEATI  JOHANNIS  GENIBVS  AB  ÉO  aV  I  MISSAM  CELEBRA 
BAT  DOMINICVM  CORPVS  ACCEPIT  SICQ.VE  MISSA  CELEBRATA  SPIRITVM  DOMINO  REDDIDIT 
HVNC  NARBONA  VIRVM  MERVIT  SIBI  POST  CACIANVM 
ET        MARIA         SVVM         PAVLO         SOCIAVIT        ALVMPNVM' 

t  KALENDIS   MAII  OBIIT  BERNARDVS  SACRISTA  MAJOR  SANCTI  PAVLI  ANNO  M. CL  PRIMO  A  t  Q  t 

•  Ici  s'arrête  l'inscription   laudative  écrite  sur  dix-huit  lignes;   elle  est  encadrée  dans  la  suivante 
disposée  en  cordon  depuis  •}•  jusqu'à  A  f  il. 

Provient  de  Narbonne.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du  Musée  de  Toulouse,  n.  826.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  i5* 

5o 

Èpkaphe  de  Pons  de  Tresmals,  êvê(jue  de  Carcassonne. 
(An  1 159.) 

NOBILIS  ANTISTES  ET  CHRISTI  CLARE  SYMYSTES 
VNDENA  FEBRVI  MENSIS  SVB  LVCE  SECVNDI 
MIGRAS  MILLENO  DIVINI  LVMINIS  ANNO 
TER   dVINaVAGENO   NVMEROQ.VE  TRIAS   TRIPLICATO 

(Gallia  Christiana,  t.  6,  col.  876.) 

5 1  52 

Epîtaphe  de  Pierre  de  Bro^et.  Epitaphe  de  B,  D.  Cibutol. 

(xii*^  siècle.)  (xii''  siècle.) 

+      HICJACET  VI    IDVS    FEBRVARII 

PETRVS  DE  BROZET  OBIIT   B.   D.   CIBVTOL 

A  Saint-Gilles,  dans  la  crypte.  —  (^Bulletin  mo-  La   Sède,    à  Tartes.  —  [Mémoires   de    la  Société 

numental  de  M.  de  Caiimont,  t.  10,  p.  672.)  archéologique  du  Midi   de  la  France,   t.  3,  p.  86.) 

53 

Epitaphe  de  Ricarde. 
(An  I  162.) 

t  ETATIS  FLORE  MORTIS  PREVENTA  TENORE 
VIRTVTVM  NARDIS  JACET  HIC  DECORATA  RICARDIS 
HANC  FACTOR  RERVM  aVI  CERTVM  CVIQ.VE  DIERVM 
PREFIGIS  METAM  JVBEAS  DORMIRE  aVIETAM 
SVB  FRAGÏLI  CISTA  Q.VIA  SVBPONERIS  VT  ISTA 
ASTANS   ATTENTIS    PRECIBVS   MEMOR   ESTO    JACENTIS  r 

AN'NO    DOMIKI    MCLXII    VIGILIA    BEATI    ANDREE    OBIIT    RICARDIS    FILIA    RAYMVNDI 
DE    SAKCTO    ANTOKINO    ET    LVMBARDE    VXORIS    EJVS    ET    VXOR    GVILLELMI    COTETI 

Epitaphe  de  Ricarde,  fille  de  Raimond  de  Saint-Antonin  &  de  Lombarde,  femme  de  Guillaume  Cotet, 
morte  en  1 162.  —  Trouvée  dans  l'église  de  la  Mourguier,  à  Narbonne.  —  [Catalogue  du  Musée  de  Nar- 
bonne,  n.  229-) 

54 

Epitaphe  de  Bertrand  de  Bigot,  chanoine  de  Saint-Etienne. 

(xu^  siècle.) 

DECIMO    KALENDAS    APRILIS     OBIIT    BERTRANDVS     DE     BIGOT    CANONICVS 
SANCTI    STEPHANI 

Provient  de  l'église  Saint-Etienne.  —  Conservé  au  Musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du 
Musée  de  Toulouse,  n..C6<).  —  Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  76.) 


i6' 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


55 

Epitaphe  de  Pierre  Ferrand, 
("An   I  162.) 

TE  PETRE  PETRA  PREMIT  Q.VEM  NON  A  MORTE  REDEMIT 
MENS  BONA  LAVS  ORIS  GENVS  ALTVM  CVLMEN  HONORIS 
TE  FERRANDE  aVERI  DECVS  ARCHIDIACONE  CLERI 
HORA  JVBET  MORTIS  DOMINI  SIGNATA  SVB  ANNIS 
OCTO  aVATER  DEMPTIS  ET  SEX  DE  MILLE  DVCENTIS 
TERTIA     LVX     JAM     PATVIT     TIBI     JANVA     LETi: 

Cloître  d'Elne,  galerie  sud.  —  Ces  vers,  séparés  entre  eux  par  des   traits  larges  &  profonds,  occupent 
les  deux  tiers  du  champ  :  le  tiers  supérieur  offre,   à  droite,  une  main  bénissante  j    à  gauche,  une  main, 
sortant  des  nuages   &  portant   l'encens.    L'inscription   a   beaucoup   souffert.  —  Le  Pierre   Ferrand  de  ce 
marbre  ne  peut  être  que  Pieiire  II  Feuuand  de   la  liste  des  archidiacres  du  Gall'ia.  Il  était  déjà  revêtu  de 
cette  dignité  le  21  décembre  1  149.  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du  Roussillon^  n.  97.) 

56 

Inscription  funéraire  de  Pierre  Bernard,  grand  sacristain  de  Saint-Paul  &  de  Saint-Just  de  Narionne. 

(An  1  173.) 

ANNO  DOMINI  U  y  C 
LXXIII  IDIBVS  APRI 
LIS  OBIIT  PETRVS 
BERNARDI  SACRI 
STA  MAJOR  SANCTI  PAV 
'   ''",%  LI    ATQVE    SANCTI    JVSTI 

dVI   OMNES   PECCATIS    BO 
NA  aVERITE  NE  PEREATIS 

Provient  de  Narbonne.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du  Musée  de  Toulouse,  n.  827.) 


57 

I  Inscription  funéraire  de  Garihert. 

(xii"  siècle.) 

NONA  DIES  HABILS  MENSIS  RVTILABAT  APRILIS 
CVM  FVIMVS  CERTI  LETO  STEPHANI  GARIBERTI 
OMNIA  PRO  CHRISTO  LOCVLO  DIMISIT  IN  ISTO 
SIC  BONVS  IPSE  BONIS  DEDIT  HIC  SVA  CVNCTA  COLONIS 
CANONE  CANONICIS  VIVENTIBVS  ISTA  CHALONIS 
DONAT  ET  VT  DONIS  FAMVLENTVR  IBI  RATIONIS 
DONET    CHRISTVS     El     DONVM     SANCTE     REQ.VIEI    AMEN 

Inscription  en  lettres  onciales  encastrée  dans  le  mur  occidental  de  la  chapelle  de  Châlons,  dans  les 
montagnes,  au  milieu  des  bois,  au  couchant  de  Bourg  Saint-Andéol.  M.  Paradis  qui,  le  premier,  a 
publié  cette  inscription  pense,  d'après  un  passage  de  Ducange,  que  le  mot  liabds  doit  être  interprété  en 
chiffres  &  donner  la  date  de  1121.  —  (Paradis,  Inscriptions  chrétiennes  du  Vivarais.  —  Bibliothèque  de 
l'Ecole  des  chartes,  t.   14,  p.  Spp.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE^DE  LANGUEDOC.  ly" 

58 

Inscription  funéraire  trouvée  a  Narbonne. 
(An  1174.) 

GVILLELMVS  JACET  HIC  TITVLIS  MORVM  DECORATVS 
NEC  MINVS  AD  LAVDEM  FVNCTVS  VICE  P RE S BITER ATVS 
IDVS  BIS  Q.VARTO  FEBRVI  SIBI  FATA  DEDERE 
REBVS  IN  HVMANIS  COMMVNI  LVCE  CARERE 
ANNO  DOMINI  M  r  C  r  LXX  y  IIII  OBIIT  GVILLELMVS  DE  SANCTO 
ILARIO      CANONICVS     SANCTI     PAVLI     ET     SANCTI     JVSTI     + 

Musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du  Musée  de  Toulouse,  n.  828.) 

59  - 

Epitaphe  de  Pélegrin, 
(xii*  siècle.) 
XIII    KALENDAS    JANVARII    OBIIT    PEREGRINVS 
La  Sède,  à  Tarbes.  —  (^Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  8p.) 

60 

Epitaphe  d'Adalhert  de  Villeneuve^  chanoine  de  Saint-Etienne. 
(An  I  176.) 

VIII    IDVS    AVGVSTI     OBIIT    ADALBERTVS    DE    VILLANOVA    CANONICVS    ISTIVS    LOCI 
DOMINICE    INCARNATIONIS    ANNO    MCLXXVI 

ACCIPIS  A  PRIMO  aVOD  PERDIS  PATRE  SECVNDO 
NAM  MORERIS  PRIMO  ^  LECTOR  ^  VIVESQ.VE  SECVNDO 
CVR  FVGIAS  PRIMVM  PERE A S  NE  MORTE  PERENNI 
VT  VIVAS  SANCTE  v  FACIAS  ET  JVSTA  SECVNDI 
MILES  VT  HIC  FECIT  y  HOC  Q.VI  TVMVLO  REaVIESCIT 
NAMQ.VE  PRIVS  MVNDO  VIGET  ET  MERITIS  MODO  COELO  >" 
PRO  Q.VO  FVNDE  PRECES  r  PRO  VALDE  BONIS  Q.VIA  LAVS  EST 
PRO    NON    VALDE    MALIS    RELEVAMEN    FITaVE    DOLORIS    y 

Adalbert  de  Villeneuve,  chanoine  de  Saint- Etienne,  mort  en   1176.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du 
Musée  de  Toulouse,  n.  678.) 

61 

Epitaphe  de  Raimond  de  Penne,  chanoine  de  Saint-Etienne. 
(xn*  siècle.) 

SECVNDO    IDVS    MARCII     OBIIT    RAMVNDVS    DE    PENA     »     CANONICVS    SANCTI     STEPHANI 

Musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach,  Catalogue   du   Musée  de   Toulouse,  n.  671.  —  Mémoires   de  la 
Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  76.) 


18" 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


62 

Epitaphe  de  Bernard,  de  Trevie^, 
(An  1178.) 

AD  PORTVM  VITAE  SITIENTES  aVIQ.VE  VENITE 
HAS  INTRANDO  FORES  y  VESTROS  COMPONITE  MORES 
HVC  INTRANS  ORA  r  SEMPER  TVA  CRIMINA  PLORA 
aVIDQ.VID  PECCATVR  >•  LACRYMARVM  FONTE  LAVATVR  r 
B     DE     III    r    VUS     ANO     INC.     M    v    c    ^    LXXVIII    r 

Église  de  Magiielonne,  —  Cette  inscription  est  gravée  sur  le  linteau  de  la  porte  de  l'église  de  Mague- 
lonnej  elle  a  été  publiée  par  M.  de  Castellane.  —  {Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la- 
France,  t.  3,  p.  96.) 

63 

Epitaphe  de  Guillem  Pierre,  archidiacre  &  prévôt  de  Saint-Etienne, 

(An  II 80.) 

IV    KALENDAS    DECEMBRIS    "    OBIIT    GVILHELMVS    PETRI    '    PREPOSITVS    HVJVS    LOCI    " 

Guillem  Pierre,  archidiacre  puis  prévôt  de  l'église  Saint-Etienne  de  Toulouse,  mourut  en  1180; 
il  avait  été  enterré  dans  le  cloître  de  la  cathédrale.  Sa  pierre  funéraire  est  conservée  au  Musée  de  Tou- 
louse. —  (M.  Roschach,  Catalogue  du  Musée  de  Toulouse,  n.  666.  —  Mémoires  de  la  Société  archéolo- 
gique du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  83.) 

64 

Epitaphe  de  Pons. 
(An  II 84.) 

SEPTIMO    KALENDAS    JVKII    OBIIT    PONCIVS    FRATER    ARNALDI    DE    PARIS 
ANNO    AB    INCARNATIONE    DOMINI    MC    LXXXIIII 

aVID   ME    EXPECTAS    aVOD    ES    FVI    QVOD    SVM    ERIS    MEMENTO    MEI    DIC   PATER   NOSTER 
HAS    JACET    AKTE    FORES    PRO    Q.VO    DECET    VT    PRIVS    ORES 
OVAM    SVBEAS    TEMPLVM    aVISQ.VIS    PETIS    HIC    PRECE    CHRISTVM 

La  pierre  funéraire  de  Pons  est  conservée  au  Musée  de  Narbonne.  —  {Catalogue  du  Musée  de  Nar- 
bonncj  n,  z3â.) 


65 

Epitaphe  de  Bernard  de  Gra7ae, 
(An  ii85.) 

XVIII    KALENDAS    OCTOBRIS    OBIIT    BERNARDVS    DE    GRADACO 
TOLOSANE    SEDIS 


PREPOSITVS 


Bernard  de  Grazac,  archidiacre,  puis  prévôt  de  l'église  Saint-Étienne  de  Toulouse,  mourut  en  m85; 
il  avait  signé  comme  témoin,  en  1181,  un  accord  entre  le  sacristain  de  S;iint-Étienne  &  les  juifs  de  la 
ville,  qui  s'étaient  engagés  à  payer  annuellement  au  chapitre  quarante-quatre  livres  de  cire,  le  samedi 
saint.  Il  assista  encore  à  un  accord  conclu  entre  les  chanoines  &  le  prieur  de  Saint-Jean  de  Jérusalem. 
—  Cette  tombe  est  conservée  au  Musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  du  Musée  de  Toulouse, 
n.  667.  —  Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  88.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


19* 


66 

Epitaphe  d'Etiennej  chanoine  de  la  cathédrale  d'Agen. 
(xii''  siècle.) 

StEPHANVS  HIC  NOVO  CARVIT  y  DVM  SVBSTITIT  EVO 
BONOCVLO  NATV  r  CVJVS  LAVS  DIGNA  RELATV 
CANONICVS  r  ACTIS  OBIIT  DA>J^  HEC  LOCA  MEMBRIS 
GLORIA  SVBLIMIS  Q.VE  SIC  TVMVLATVR  IN  HVMIS 
DVM    MORIENDO    RVIT    >-    GLORIA    NVLLA     FVIT 

Cloître  de  l'église  Saint-Caprais,  à  Agen.  —  {Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France, 
t.  3,  p.  77.) 


67 

Epitaphe  de  Guillem  Jorda,  évêque  d'Elne. 
(An  II 86.) 

GVILLELMVS  JACET  HIC  JORDANVS  PASTOR  OVIL 
ELNE  aVEM  JVVENVM  PLEBS  PLANGIT  ET  ORDO  SENIL 
VRBIS  ET  ORBIS  HONOR  SED  NVNC  DOLOR  VRBIS  ET  ORB 
PRO  Q.VO  TOTA  FLET  VRBS  CVI  TOTVS  CONDOLET  ORB 
CRASTINA  LVX  RAPIT  HVNC  ASSVNTA  MATRE  POTENT 
BIS     SEPTEM     DEMPTIS     ANNIS     DE     MILLE     DVCENT 


lître  d'Elne,  galerie  sud.  —  La  dalle  funéraire  de  Guillem  Jorda  est  d'un  beau  marbre  blanc,  légè- 
it  veiné  de  bleu.  —  Guillem  Jorda,  premier  du  nom,  était  évêque  d'Elne  dès   le  11   des  ides  de 


Cloît 
rement  veiné  de  bleu.  —  Guillem  Jorda,  premier  au  nom,  était  eveqi 
juin  1172.  Il  est  représenté  couché,  revêtu  de  ses  habits  pontificaux,  la  crosse  à  droite,  les  mains 
croisées  sur  la  poitrine  &  la  tête  appuyée  sur  un  coussin  richement  brodé.  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions 
du  Roussillon,  n.  98.) 


68 

.  Epitaphe  de  Placentin, 

(An  1 192.) 

PETRA  PLACENTINI  CORPVS  TENET  HIC  TVMVLATVM  >- 
SED  PETRA  aVAE  CHRISTVS  EST  ANIMAM  TENET  IN  PARADISO 
IN  FESTO  EVLALIAE  r  VIR  NOBILIS  TOLLITVR  ISTE 
ANNO      MILLENO      DVCENTENO       MINVS      OCTO 

Cimetière  de  Saint-Barthélémy,  à  Montpellier.  —  Placentin,  habile  jurisconsulte,  professa  le  droit 
à  Montpellier.  —  (^Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  io3.) 


69 


Epitaphe  d'Adémàr  d'Argele^. 
(xii*  siècle.) 

PRIDIE    IDVS    JANVARII    OBIIT    ADEMARVS    DE    ARGELERS    '    FAMILIARIS    HVJVS    ECCLESIE   " 

Tirée  de  Saint-Gaudens.  —  Musée  de  Toulouse.  —  [Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de 
la  France,  t.  3,  p.  78.) 


20*  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

70 

Epitaphe  âe  Bérenger,  prieur  de  Saint-Pierre  du  Vilar. 
(An  1 193.) 

ANNO  :  M  :   c  :  XC  :  III  i  XPI  :   INCARNACIONIS 

VII  :  KL  :   BRIS  i   OBIIT  :   BERENGARIVS   i  PRIOR  : 

SANCTI  i  PETRI  i  DE*:  VILARIO  \ 
ORATIE  PROi  ME  i    FRATRES 

Mas-Rovira,  au-dessus  de  la  porte.  —  Ce  marbre  a  été  tiré  du  prieuré  de  Saint-Pierre  du  Vilar  dont 
on  voit  encore  la  chapelle  à  un  kilomètre  environ  du  Mas-Rovira.  L'inscription  court  sur  le  cadre, 
autour  d'un  personnage  en  bas  relief  couvert  d'un  vêtement  qui  s'arrête  à  mi-jambe.  C'est  le  plus  ancien 
document  qui  nous  soit  parvenu  sur  le  petit  prieuré  de  Saint- Pierre ,  dont  nos  archives  constatent 
la  décadence  dès  le  treizième  siècle  &  la  réunion  à  la  cure  de  Clayra  vers  le  milieu  du  quatorzième. 
En  i352,  on  trouve  un  Guillaume  de  Pia  qualifié  de  prior  seu  rector  eccîesle  Sancti  Vincentii  de  Clayrano ; 
en  1408,  Guillaume  Brenach  preshyter  obtincns  prioratus  parrochialis  ccclesic  Sancti  Vincentii,  8c  d'une 
date  à  l'autre  &  postérieurement,  c'est  toujours  prior  de  Clayrano  ou  prior  Sancti  Vincentii,  lorsque  le 
titre  du  prieuré  est  exprimé,  jamais  prior  de  Vilari.  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du  Roussillon,  n.  147.) 

7ï 

Epitaphe  de  Bertrand  de  Villelongue, 
(An  1 196.) 

DE    VILLALONGA    BERTRANDVM    PETRA    SIGILLAT 
OSSA    LAPIS    RETINET   v   SPIRITVS    ALTA    PETIT   r 

MILITAT    IN    CELIS    aVI    MILES    IN    ORBE    REFVLSIT 
CVI    CORVS    ANGELICVS    GAVDET    ADESSE    COMES 

aVARTO    CESSIT    IDVS    JVNII    y    SVB    MILLE    DVCENTIS 
ANNIS    CHRISTI    SVNT    aVATVOR    INDE    MINVS    v 

Cloître  du  monastère  del  Camp.  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions  du  Rousslllon,  n.  182.) 

72 

Epitaphe  de  Ralmond  II,  ahbé  de  Salnt-Genles  des  Fontaines. 

(An  1 196.) 

VERAX  r  FACVNDVS  r  FONS  MANANS  v  FLOS  RVBICVNDVS 
HOSPES  JOCVNDVS  y  MISERORVM  PASCVA  r  FVNDVS 
FRVCTV  FECVNDVS  v  NVLLI  PROBITATE  SECVNDVS  r 
PREMVNDI  MVNDVS  FVIT  ABBAS  ISTE  RAIMVNDVS  r 
Q.VEM  PIA  LVX  MARTIS  DECASEPTIMA  DVXIT  IN  ASTRIS 
aVATVOR    EXEMPTIS     ANNIS    DE    MILLE    DVCENTIS 

Cloître  de  Saint-Geniès  des  Fontaines,  à  l'entrée  de  l'église.—  Cette  inscription,  aujourd'hui  perdue, 
devait  rappeler  par  sa  disposition  celle  du  n«  9.  —  (Gallia  Cliristiana,  t.  6,  c.   1  io5.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  21* 

73 

Inscription  commimorative  de  la  consécration  de  l'église  Sainte-Marthe  de  Taraseott, 

(An  1197.) 

VIGENTI  NOVIES  SEPTEM  CVM  MILLE  RELAPSIS 
ANNO  POSTREMO  NOBIS  PATET  HOSPITA  CHRISTI 
MILLE  DVCENTIS  TRANSACTIS  MINVS  ET  TRIBVS  ANNIS 
IMBERTVS  PRAESVL  >-  JIOSTAGNO  PRAESVLE  SECVM  v 
IN      PRIMA        VNII      CONSECRAT     ECCLESIAM     >- 

Cette  inscription  rappelle  la  consécration  de  l'église  de  Sainte-Marthe  à  Tarascon,  par  Imbert  d'Ai- 
guières, archevêque  d'Arles,  &  Rostning  de  Marguerittes,  en  i  197.  —  (^Mémoires  de  la  Société  archéolo- 
gique du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.    106.) 

74 

Inscription  de  Saint-Jean  de  Toulouse, 
(xii''  siècle.) 

HIC  :  DEVS  :  ORATVR  :  DOMVS  ■ 

EJVS  :  ET  :  ISTA  :  VOCATVR 

HVC  :  ERGO  :  VENIAT 

Q.VEM  :  CONSCIA  :  CVLPA  :  FATIGAT  r 

Provient  de  l'église  Saint-Jean  de  Toulouse.  —  Musée  de  Toulouse.  —  (M.  Roschach,  Catalogue  da 
Musée  de  Toulouse,  n.  722.) 

75 

Epitaphes  de  plusieurs  chanoines  de  Saint-Etienne  de  Toulouse. 

(An  1199.) 

ANNO    AB    INCARNACIONE    DOMINI  ,  M  C  LXXXXVIII    '    KALEND.    APRL.    OBIIT    JOHS 
CVRTASOLA    ♦    NR    CANONICVS    LAICVS    ' 

(An  II 99.) 

HIC    :    JACET   :    BRVNO    :    DE    GARRIGIIS    :    NOST   ':    CANONICVS    LAICVS    QVI    DECESSIT 
aITÔ    dÏÏI    m    :    C   :    XC   :    IX   : 

(An  1207.) 

HIC  :   JACET  :  BRVNO   i  DE    GARRIGIIS   :  NOST   CANONICVS   :    LAICVS   :  Q.\  :  DECESSIT  : 
ANO   :   DNI   :   MCCVII  ♦ 

Musée  de  Toulouse.  —  Ces  trois  inscriptions  sont  gravées  sur  la  même  pierre.  —  (M.  Roschach, 
Catalogue  du  Musée  de  Toulouse,  n"'  674,  675  &  676.) 


21»  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

76 

Èp'itaphe  de  Sicarde, 
(An  1199.) 

ANNO  DOMINI  MCXCVIIII  II  IDVS  OCTOBRIS  VIRTVTVM  NARDIS  JACET  HIC  DECORAT  A  - 
SICARDIS  MARTINI  SCRIPTORIS  MATER  '  ÛVID  ME  ASPICIS  •>  aVOD  ES  FVI  -  Q.VOD 
SVM    ERIS    -    DIC   PATER    NOSTER    " 

Dans  la  sacristie  des  pèlerins  à  Narbonne  (la  Major).  —  Musée  de  Narbonne,  n.  217.  —  {Mémoires 
de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  87.) 

77 

Seconde  épitaphe  de  Sicarde. 
(An  M  99.) 

ANNO    DOMINI    MCXCVIIII    v    IDVS    OCTOBRIS    MARTINI    MATER 

SCRIPTORIS      DICTA     SICARDIS      HIC     JACET     IN     TVMVLO 

REaVIESCAT   CORPVS    EJVS    ^    aVID    ME   ASPICIS   y   aVOD   ES    FVI 

aVOD   SVM   ERIS    DIC   PATER   NOSTER 

Musée  de  Narbonne,  n.  217.  —  Cette  inscription  &  la  précédente  étaient  gravées  sur  les  deux  côtés 
de  la  même  plaque  de  marbre. 

78 

Consécration  d'une  église  a  Montpellier. 
(An  1200.) 

ANNO  DOMINICAE  INCARNATIONIS  MCC  NONA  NOVEMBRIS  PRAESIDENTE 
ROMANAE  ECCLESIAE  DOMINO  PAPA  INNOCENTIO  III  PONTIFICATVS 
SVI  ANNO  III  CONSECRATA  EST  ISTA  ECCLESIA  y  MANDATO  ET 
AVTHORITATE  EJVSDEM  DOMINI  PAPAE  y  PRAESENTE  ET  MANDANTE 
DOMINO  JOANNE  DE  SANCTO  PAVLO  y  TITVLI  SANCTAE  PRISCAE  y 
PRESBITERO  CARDINALI  r  .APOSTOLICAE  SEDIS  LEGATO  y  A  DOMINO 
IMBERTO  ARELATENSI  EPISCOPO  IN  HONOREM  SANCTAE  ET  GLORIOSAE 
VIRGINIS  MARIAE  ET  VIVIFICAE  CRVCIS  ET  OMNIVM  SANCTORVM  y 
ASTANTIBVS  ET  COOPERANTIBVS  PRA'EFATO  CARDINALI  >■  DOMINO 
G.  MAGALONENSI  y  R.  AGATENSI  y  DOMINO  G.  BITERRENSI  y 
DOMINO  ARTALDO  ELNENSI  ET  DOMINO  G.  VTICENSI  EPISCOPIS  y 
ET  CONSTITVTVM  EST  CONSENSV  EJVSDEM  DOMINI  CARDINALIS 
ET  OMNIVM  PRAEDICTORVM  VT  Q.VICVMaVE  IN  ANNIVERSARIO 
EJVSDEM  CONSECRATIONIS  DEVOTI  CONVENIENT  DE  INJVNCTA  SIBI 
POENITENTIA    y    DVODECIM     DIERVM    VENIAM     CONSEaVANTVR    y 

Cette  inscription,  en  caractères  anciens,  est  placée  au-dessus  du  vestiaire  de  la  sacristie  de  la  chapelle 
des  pénitents  blancs,  à  Montpellier.  Une  lettre  où  Innocent  III  recommande  le  cardinal  de  Saint-Paul 
à  Guillaume  VIII,  seigneur  de  Montpellier,  est  datée  du  i"''  juillet,  la  quatrième  année  de  son  ponti- 
ficat. Les  historiens  de  Languedoc  conjecturent  qu'il  y  a  faute  8c  qu'il  faut  lire  la  troisième  année.  La 
date  de  es  monument  prouve  qu'ils  ont  raison,  puisqu'elle  fait  voir  que  le  cardinal  de  Saint-Paul  exer- 
çait sa  légation  à  Montpellier  au  mois  de  novembre  1200,  troisième  année  d'Innocent  III,  &  qu'il 
n'est  pas  probable  que  ce  pape  eût  différé  un  an  d'écrire  la  lettre  de  recommandation  en  faveur  de  son 
légat.  —  [Mémoires  de  la  Société  archéologique  du  Midi  de  la  France,  t.  3,  p.  106.) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  ï3* 

79 

Epitaphe  d'Artaud,  évêque  d'Elne. 
'  (An  1201.) 

afo)  PONTIFICVM  FLORIS  ARTALDI  VASIS  HONORIS 
CORPVS  PETRA  TEGIT  ANIMAM  CHRISTVS  PETRA  LEGIT 
ANNO  VIVENTIS  LAPSO  CVM  MILLE  DVCENTIS 
NONIS   SEPTEMBRIS   POSITIS    SVB   MARMORE   MEMBRIS    v 

Cloître  d'Elne,  galerie  sud.  —  Baliize,  Taberner  &  M.  de  Castellane  fixent  la  mort  de  l'évéque  Artaud 
à  l'an  I200.  Voici  comment  s'exprime  le  dernier  :  «  Artaud,  évêque  d'Elne,  assista,  en  1200,  a  la  dédi- 
cace de  l'église  de  Sainte-Marie  &.  Sainte-Croix  à  Montpellier.  On  croit  qu'il  mourut  cette  même  année. 
Or  la  consécration  de  l'église  Sainte-Marie  &  Sainte-Croix  eut  lieu  le  5  novembre,  le  .'ï  septembre  de 
l'épltaphe  ne  peut  donc  être  que  pareil  jour  de  l'année  suivante  1201.  u  —  (De  Bonnefoy,  Inscriptions 
du  Koussillon,  n.  99.) 


PREUVES 


DE  L'HISTOIRE 


DE   LANGUEDOC 


j^<^>^>^<^>j|i<^j]^<ii>jij^>||i<^/Xi<XtjXi<Xi>^<j|^ 


CHRONIQUES 


An 
878 

Ed.orig. 
t   II, 
col.  I. 


Éd.  orig. 
t   II, 

col.   2. 


I      —     I 

Invention  6»  translation  des  reliques 
de  S.  Bausile,  martyr  à  Nîmes  \ 

ANNO  DCCCLXXVIII  Incarnationis  Do- 
minicae.  Dum  Dei  misericordia  futura 
praesciens  &  omnia  utilia  cooperiens,  ani- 
mos  domni  Trudgaudi  abbatis,  &  fratrum 
Saxiacensis  coenobii  accenderèt  ut  basi- 
licam  S.  Baudelii,  aliquando  a  saiictis  pa- 
tribus  abbatibus  Romulo,  Odone  &  Walas 
fundatam,  jam  vero  vetustam,  renovarent 
ac  amplificarent,  ea  felicitate  id  opus  com- 
pleverunt  ut  omiies  inde  stupentes  admi- 
rarentur,  &  aliquid  magnum  eidem  loco 
eventurum  profiterentur.  Quippe  cum  aedi- 
ficantibus  nihil  sinistrum  contingeret,  sed 
meritis  beati  Baudelii  prosper  successus 
adesset,  &  odor  intimus  de  supernis  eis 
aspirasset  :  sciuntur  enim  plures,  &  de 
altis  ipsius  aedificii  lapsi,  &  minime  laesi. 
Interea  accidit  ut  memorabilis  Gothorum 
princeps  Bernardus  cum  avunculo  suo 
Gaudeno'  tune  inclito  abbate,  futuro  au- 

'  Tiré  d'un  manuscrit  de  M.  le  Beuf,  chanoine 

d'Auxerre. 

*  Lise^  Gausleno. 

V. 


tem  episcopo,  idem  monasterium  adven- 
taret.  Qui  cum  rogaretur  a  monachis  ut 
partem  corporis  S.  Baudelii,  cui  famula- 
bantur,  eis  tribueretj  miratus  quod  nihil 
terreni  lucri  ab  eis  quaereretur,  gavisusque 
quod  id  agere  posset  quod  petebatur,  ultro 
spopondit.  Testaturque  se  Gothos  aditu- 
rum  &  in  comitatu  suo,  quo  ut  rex  ibat, 
quosdam  ex  ils  monachos  ducturum.  Domi- 
nus  itaque  abbas  praedictus  loci  in  hac 
sancta  legatione  duos  monachos  elegit,  qui 
honeste,  aeque  ac  religiose  ut  erantsacer- 
dotes,  ad  Gothiam  direxit. 


De  relîquîîs  SS.  PauU  &  Amandî, 
episcoporum. 

Cornes  igitur  ille  devenit  Narbonam,  ubî 
totius  Gothiae  provinciae  domnus  Sege- 
bodus  archipontifex  sedebat,  vir  nominis 
Christiani  tam  religione  fervidus  quam  Éd. orig. 
vigore  potestatis  inclitusj  qui  re  comperta  ^|^|"j 
ob  quam  monachi  causam  Gothiam  pene- 
traverintjDeo  favente,  plusquam  dici  possit 
exhilaratus,  &  impendio  est  laetificatus. 
Nam  &  monachos  esse  beatos  professus  est, 
&  principi  in  hac  parte  congratulatus,  qui 
ob  hoc  Nemausum  ire  decrevit,  sed  cor- 
poris   morbo    impeditus    elanguit.   Tune 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


salubri  consilio  usus,  Teberdum  '  suum 
archidiacoiium,  qui  loco  ipsius  sedis  post- 
modum  est  suffectus,  cum  monachis  misit 
&  eis  sacrosanctas  reliquias  dédit  S.  Pauli, 
scilicet  primi  episcopi  ejusdem  Narbo- 
nensis  urbis,  qui,  ut  fertur,  Sergius  est  in 


sequacibus  adquisivit.  Igitur  ut  ad  ordina- 
tionem  redeamus,  episcopi  qui  coiivene- 
rant,  mox  ut  ex  parte  aperuerunt  plum- 
beam  sancti  martyris  thecam,  tantam  miri 
odoris  senseruiit  fragrantiam ,  ac  si  istic 
omnia  efferbuissent  aromata,  &  universa 


Actibus  apostolorum  dictus,  &  S.  Amantii  coquerentur  thymiamata,  omniumque  ol- 

episcopi  &  coiifessoris  :  quod  decus  mona-  factibus    propinarentur    balsami    fluenta. 

chi  a  tanto  pastore  sumentes,  benedictione  Episcopi  autem  pro  inventione  tanti  the- 

aeque  &  auctoritate  suscepta,  cum  archi-  sauri ,   hactenus    occulti,   magnis  vocibus 


diacono  episcopi  &  cum  principe  Urso, 
quem  cornes  vice  sua  misit,  celeriter  urbem 
Nemausum  adierunt,  quo,  postquam  ven- 
tum  est,  dici  nequit,  qua  austeritate  plebs 
totius  dioecesis  se  disposuit  armare,  ne 
praesules  aut  ipse  comes   molirentur  sibi 


hymnum  Te  Deum  laudamus  intonantibus, 
clamor  sacerdotum  &  clericorum  cantan- 
tium,  qui  usque  ad  quingentos  cum  millenis 
pedibus  occurrerant,  tantus  exortus  est,  ut 
crederetur  coelum  his  laudibus  penetrari  & 
gratiam  ampliorem  supernae  benedictionis 


suum  martyrem  auferre;  antiqui  hostis  ut      evocari.  Pulsatur  laudibus  coeli  secretum, 


creditur  astu,  ne  ipsa  plebs  inveniret  cor- 
pus tanti  martyris,  neve  diabolus  ipse 
pelleretur  ab  obsessis,  sicut  veraciter  dé- 
bine est  depulsus  a  multis  millibus  :  quid 
plura. 


Invent'io  corporîs  sancti  Baudelii. 


porriguntur  lachrymae    compunctionum  , 

pronuntiantur  sanctorum  mérita,  daturper 

sanctum  Baudelium  peccatorum  venia,  & 

cum  hoc  donum  quanto  est  revelatum  tar- 

dius,   tanto   fabile    talentum   eos   latebat, 

major  bonitatis  Dei  magnificentia  eis  sub- 

stracta  erat.  Dehinc  auîam  quia  ad  tumbam 

sancti    martyris    Christi    cum    assiduitate 

concurritur,    innumera   e    coelo    remédia 

Affuit    igitur  Girbertus   autistes    ipsius      populis    traduntur.    Denique    ipso    anno 

urbis.  Ex  praecepto  etiam  domni  Segebodi,      quo  repertum  est  tam  sacratissimum  cor- 

occurrit  Vicefredus  Ucetiae  ecclesiae  dig-      pus    martyris,  pericula  quae   maxime  illi   Éd.orig 

nissimus    episcopus,    cum    aliis    pluribus      genti    imminebant,   omnia   sunt   remota ,     coi!4. 

pontificibus  &  abbatibus  multis.  Apparente      plebsque  a  paganis  eruta,  fertilitate  terrae 

autem    archidiacono    primatis    Segeboldi,      jocunda,  ad  religionem  coepit  esse  fervida; 

succrescenteque    vero     ejusdem     civitatis      princeps  Bernardus  populis  illis  factus  est 

principe,  super  omnia  praecellente ut      clementior  &  quodammodo  apparuit  tem- 

opitulante  Dei  voluntate,  licet  inter  arma,      peratior.  Inventio  autem  hujus  gloriosi  se- 

effoditur  pretiosa   sepulchri    theca   altius      pulchri  extitit  XIX  kal.  maii. 

infra  abdita  parietis  templi  reposta,  quod 

sepulchrum  gloriosum,  etiam  a  Gregorio 

Turonensi  episcopo,  miraculorum   scrip-  Item  cujus  supra. 

tore  egregio,  inter  largissima  scripta  cele- 

bratum.   Quod    sepulcrum    post   centenos  Igitur  praecipua  sacri  corporis  parte  ex 

annos    martyrii    S.   Baudelii,    a    Romulo      voto  accepta,  atque  coelesti  benedictione 

sancto  abbate  ipsius  ecclesiae  intra  viscera      per  episcopos    suscepta,   felices    monachi 

terrae  cum  sarcophago  plumbeo  est  retru-      optabant    remeare    ad    propria    portantes 

sum.  Qui  etiam  abbas  postquam  inibi  prae-      multis  incomparabilia  gaudia,  Quid  plura  : 

fuit  monachis  LXXX,  ut  templi  ejus  indicat      deducentibus  eos  episcopis  &  clericis,  & 

marmor,  a  paganis  inde  ejectus,  a  regibus      cum  divinis  obsequiis  vel  exequiis  coepe- 

Saxiacum    praedium    obtinuit,    ipsumque      runt  relinquere  Gothiam,  &  per  Provinciae 

coenobium  in  houorem  jam  dicti  martyris      urbes  tendere  ad  Burgundiam,  &c. 

fundavit,   atque  privilégia   libertatis   suis  V Auteur  ajoute  qu'il  a  appris  tout  ce  qu'il 

rapporte  des  prêtres,  témoins  oculaires. 
'  Lisci  Theodardum. 


%    * 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Vers 
893 


II 


Extrait  de   la  vie  y  de  la  translation 
6*  des  miracles  de  S,  Majan,  con- 
fesseur '. 

MAJANUS  post  primas  Apostolorum  poii- 
tificali  infula  decoratus,  inter  primos 
perhibetur  emicuisse  Christi  confesso- 
res,  &c.  Qualiter  autem  ejus  S.  Majani 
corpus  ad  Cognense  monasterium,  tune 
temporis  sic  vocatum,  translatum  fuit,  & 
quomodo  propter  suum  adventum  monas- 
terii  nomeu  mutatum  fuit,  plenius  invenies 
in  festo  translationis  ejusdem,  quod  cele- 
bratur  Vil  kal.  octobris. 

Majani  sancti  episcopi  &  confessoris 
translatio,  Caroli  principis  junioris  nepotis 
magni  Ludovici  Karoli  imperatoris  filii,  ac 
Theodardi  ecclesiae  Narbonensis  archie- 
piscopi  egregii,  necnon  &  Gilberti  eccle- 
siae Bitterensis  episcopi  temporibus  facta 
fuisse  perhibetur.  lUis  igitur  temporibus 
duo  monachi  Cognensis  monasterii,  quod 
in  Bitterensi  tellure  situm  est,  quorum  unus 
Sulinus,  alter  vero  Centullus  vocabatur, 
compertis,  fama  révélante,  quas  omnipo- 
tens  Deus  per  famulum  suum  Majanum 
operabatur  virtutibus,  consilio  inito  usque 
ad  locum  ire  disponunt  ubi  beati  Majani 
sacrosanctum  venerabatur  soma,  (soma 
autem  graece  corpus  latine  dicitur)  qui 
abbatis  sui  percepta  benedictione,  cum  ad 
missionem  patris  e  monasterio  essent 
egressi ,  interrogant  de  loco,  de  via,  de 
patria  ubi  corpus  beati  Majani  reliquias 
reperire  possint  :  quibus  dictum  est,  quia 
in  Vasconia.  Pervenientes  ergo  praedicti 
coenobitae  tandem  ad  locum,  gratias  im- 
mensas  agunt  altissimo  Greatori.  Perspecto 


'  Ce  récit  de  la  translation  des  reliques  8c  des 
miracles  de  S.  Majan  a  été  tiré  d'un  manuscrit  de 
l'abbaye  d'Eysses,  en  Agenois,  par  dom  Estlennot. 
Sa  copie,  qui  existe  encore  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, a  servi  à  Mabillon.  (Voyez  Acta  sanctorum 
ordinis  sancti  Bénédictin  saec.  4,  part.  2,  p.  690.) 
C'est  d'après  cette  même  copie  que  les  Bénédictins 
ont  imprimé  les  extraits  qui  suivent.  [E.  M.] 


itaque  loco,  quod  negotium  gratia  cujus 
vénérant,  propter  populi  frequentiam,  dif- 
ficilem  haberent  accessum,  caute  regionis 
illius  dominos  adeunt,  seque  velle  illic 
heremicule  perpétue  manere  fingunt  : 
quibus  illius  loci  domini  &  incolae  locum 
ad  manendum  &  ecclesiam  parvam  in  qua 
sanctus  custodiebatur  thésaurus  ad  custo- 
diendum  dederunt. 

Coeperunt  deinde  laboribus  insistera, 
vinearum  cultibus  operam  dare,  rurales 
cespites  radicitus  evellere,  agrorum  fruges 
totius  sudore  laboris  adquirere  :  sed  cum 
laboreorum  fîeret  inanis,  quadam  nocte  ad 
fundamenta  beati  viri  ecclesiae  accedunt, 
ipsam  subfodiunt  parietemque  frangunt  j 
deinde  vectibus  superpositis  sanctum  eva- 
cuare  tentant  mausoleum ,  coelestibus 
margaritis  ornatum.  Cumque  nec  sic  pos- 
sent  suum  complere  desiderium ,  fracto 
tandem  ejusdem  tumuli  angulo,  magno 
eadem  évacuant  thecam  thesauro  :  que 
sublato  intra  suarum  sinus  portarum  con- 
cludunt ,  indeque  quantocius  recedunt. 
Nam  cum  se  persequi  cernèrent,  ita  ut 
pêne  caperentur,  timoré  perterriti  ad 
quandam  sylvam  quae  Buchone  dicitur 
diverterunt,  densitate  foliorum  thesaurum 
abscondunt,  sicque"  post  fugam  vix  eva- 
dunt  :  quos  cum,  Deo  protegente,  hostes 
jam  fatigati  inquirendo  &  minime  inve- 
niendo  persequi  desinerent,  dicitur  subito 
flamma  ex  eodem  loco  processisse,  omnia- 
que  folia  sub  quibus  erant  abscondita  pre- 
tiosa  munera  consumpsisse;  quod  videntes 
timorem  continuo  deponunt,  vires  resu- 
munt,  thesaurum  recipiunt  fugamque  cele- 
riter  arripiunt. 

Denique  compotes  voti  effecti  dum  fini- 
bus  appropinquant  Cognensis  monasterii, 
mandant  per  nuntios  abbati  ut  se  praepa- 
rare  non  différât  ad  recipiendum  corporis 
reliquias  beati  Majanij  quibus  cum  gaudio 
receptis  &  usque  ad  basilicam  monasterii 
pervenientibus,  &  in  eam  cum  hymnis  & 
laudibus  ingredientibus,  illico  Dei  omni- 
potentis  bénéficia  in  communi  largiuntur  : 
nam  caecis  lumen  restituitur,  claudis  gres- 
sus  redditur,  pristinam  aeger  quilibet  sos- 
pitatem  consequitur,  &  omne  genus  daemo- 
niorum  ab  obsessis  corporibus  effugatur. 
Monstrabatur    autem    per    idem     tempus 


Éd.  ong. 
t.  II, 
col.  5. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


8 


Éd.orig. 
t.  M, 
col.  6. 


maxima  pars  caruis,  quae  post  multa  de- 
victa  saecula  in  perdurando,  adhuc  appa- 
rebat  incorrupta.  Ad  cujus  praesidium  in- 
numerus  fiebat  concursus  populorum,  non 
solum  ex  viciais  confinibus  urbium,  sed 
etiam  ex  ultimis  partibus  Galliarum  :  in 
tantum  ut  sacrum  satis  &  pulchrum  basi- 
licae  construeretur  aedificium,  ubi  recon- 
ditum  ejus  corpus  sacratissimum  usque 
hodie  ab  omnibus  veneratur  in  unum,  licet 
Royani,  a  quodam  Castro  Biterrensis  dioe- 
cesis  sic  dicti,  falso  se  habere  asserant 
dictum  corpus,  quorum  insania  atque  fal- 
sitas  per  hoc  veraciter  reprobari  potest, 
cum  ante  dicti  sancti  adventum  Cognense 
monasterium  diceretur,  nunc  autem  mo- 
nasterium  Vallisraagnae,  post  villae  Ma- 
jani  ab  omnibus  nominetur. 

Post  multum  vero  temporis  quantum  in- 
ter  caetera  miraculorum  opéra  sit  osten- 
sum  ad  sepulcrum  ejus,  judicent  sensus 
audientium.  Honorabilis  quidem  pater  Vi- 
verandus  cum  regeret  monasterium  ipso 
quidam  praesente  fidelium,  suum  attulit 
filium  quem  alvus  matris  ediderat  mu- 
tum,  &c. 

Igitur  quia  audita  enarravimus ,  nunc 
inspecta  describere  licet.  Septimanae  sab- 
batum  erat,  jamque  omnis  incola  labori 
terminum  imposuerat  ob  reverentiam  do- 
minicae  noctis,  tune  viri  piscationi  cultu 
insistentes,  nec  desistunt  causa  lucri,  &c. 

Per  idem  fere  tempus  dum  ad  quamdam 
fuisset  delatum  S.  Tyberii  cellulam,  pro 
quadam  synodo,  ejus  sanctissimum  corpus, 
quadam  die  quidam  vicecomes  Biterrensis, 
nomine  Guillelmus,  quemdam  attulit  pue- 
rum  caecum,  claudum,  mutum,  ante  bea- 
tum  Majanum  :  hune  tibi,  ait,  mirifice 
Christi  confessor  Majane,  offero  puerum, 
ut  solitum  non  ei  récuses  impendere  be- 
neficium.  Mirabile  spectaculum,  vix  ser- 
monem  compleverat  &  Qaeco  visus,  & 
loripedi  gressus,  mutoque  redditur  sermo- 
nis  usus. 

Alio  quoque  tempore,  dum  ad  S.  Tybe- 
rium  pro  screnitate  pluviae  beati  viri  def- 
ferretur  corpus,  advesperascente  die  vec- 
tores  reliquiarum,  &  itinere  fatigati  in 
ecclesia  pagi,  nomine  Octovianis,  deponere 
decernunt,  &c. 

Quidam  poenitens,  dum  pro  quadam  rea- 


tus  sui  poena  praeventus,  médium  ferri 
circulo  circumligatus  esset,  siçque  per  di- 
versa  sanctorum  loca  incedens,  Deum  mi- 
rabiliter  pro  commissi  sceleris  sui  parri- 
cidii  exoraret  culpam ,  quadam  die  venit 
ante  B.  Majani  thecam,  ubi  dum  oraret, 
circulus  ferreus  quo  erat  cinctus,  subito 
fractus  fuit,  &  ad  ejus  pedes  cecidit,  & 
caro,  quae  ab  ipso  circulo  fuerat  illaesa, 
permansit,  &c. 

Ad  concilium  Agathense  quadam  vice 
praedicti  confessoris  adducta  fuerat  gleba, 
ubi  dum  quaedam  mulier  manca  &  manum 
habens  aridam  oraret,  sanitatis  remedium 
est  consecuta.  Deinde  cum  deffinita  synodo 
fratres  cum  praedictis  reliqulis  ad  monas- 
terium reverterentur,  &c. 


3  —  III 

Extrait  du  traité  de  Bernard^  écolâ- 
tre  '  de  Véglise  d'Angers j  sur  les 
miracles  de  sainte  Foi,  de  Conques. 

SANCTISSIMO  atque  hominum  doctissimo 
Fulberto"  Carnoteno  episcopo,  Bernar- 
dus  scholasticorum   minimus   sanctissimae 


'  Scholastici. 

'Les  miracles  de  sainte  Foi  ont  été  écrits  à  plu- 
sieurs époques  &  par  différents  auteurs.  La  rédac- 
tion imprimée  par  le  père  Labbe  diffère  de  celle  qui 
a  été  consultée  par  Bonal  &  dont  le  père  Mabillon 
a  imprimé  la  préface  adressée  à  l'évêque  Fulbert. 
Les  fragments  reproduits  ici  par  les  Bénédictins 
appartiennent  à  cette  dernière  rédaction.  Il  faut 
toutefois  remarquer  que  les  continuateurs  des  Bol- 
landlstes  ont  imprimé,  en  1770,  dans  les  Acta 
sanctorum  (6  avril,  p.  3oo)  ,  sous  le  titre  de  Mira- 
cula^  auctore  Bernardo  Andegavensis  scholae  magistro, 
conscripta,  d'après  le  manuscrit  744  de  la  reine  de 
Suède,  une  rédaction  donnée  par  ce  manuscrit 
comme  étant  celle  de  Bernard,  écolâtre  d'Angers, 
qui  diffère  sensiblement  des  deux  précédentes.  Si 
donc  en  principe  la  critique  commande  de  ne  tenir 
aucun  compte  des  récits  de  miracles  pour  la  vérité 
des  faits  historiques,  cette  diversité  dans  les  textes 
des  miracles  de  sainte  Foi  n'est  pas  de  nature  à 
inspirer  plus  de  confiance.  Nous  avons  cru  devoir 
placer  en  tête  des  extraits  donnés  par  les  Bénédic- 


Vers 
1012 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


lo 


beatitudinis  donum.  Cum  duduni  Carnoti  excolitur,  omnipotentia  Christi  fiunt  assî- 

vestra  sincera  couversatione  frueret,  acci-  due.    Quae,   quia   partim   vulgarium    fama 

débat  crebrius,  ut  vel  scribendi  causa  vel  celebrari  videbantur,  partim  quia  inaudita 

oraiidi,  sanctae  Fidis  martyris,  quae  extra  habebantur,  haud  aliter,  quam  inanis  fabu- 

niuros  ejusdem  urbis  sita  est,  ecclesiolam  lae  commenta  a  fide  rejiciebantur.  Et  tum 

adirem.  Qua  de  re  memini  nos  aliquando  cum  quod  verum  erat  per  voluntatem  Dei 

iiiter  confabulationis  colioquia  incidisse  in  silere  non  poterat,  verique  opinio  poene 

nientionem  sanctae  Fidis,  miraculorumque  per  universam  Europam,  jam  discurreret  : 

cjus,  quo  in  loco   Coucathensis   cenobii,  paulatim    subiit    mihi    in    corde    tacita   & 

ubi  sacrosanctum  corpus  illius  veneranter  oblivionis  impatiens  cogitatio,   uti   ipsum 

sanctae  martyris  habitaculum  eodem  dis- 
tins la  préface  que  le  père  Mabillon  a  publiée  le  cendi  studio  adirem.  Postremo  adeo  res 
premier  &  qui  a  été  réimprimée  par  les  Bollan-  rediit  huc.  Ut  VOti  inde  facti  tempus  diem- 
distes.  [E.  M.]  <îue,  ne  daretur  oblivioni,  in  manuali  co- 
La  note  qui  précède  était  rédigée  lorsqu'à  paru  dicello  notaverim.  Interea  causa  extitit, 
le  travail  de  M.  Desjardins  sur  l'abbaye  de  Con- 


ques. Après  s'être  livré  à  une  étude  attentive  des 
textes  qui  concernent  cette  abbaye,  ce  savant  archi- 
viste refuse  toute  valeur  au  livre  des  miracles  de 
sainte  Foi.  Les  érudits  qui  se  sont  occupés  du  livre 
des  miracles,  dit-il,  citent  cinq  manuscrits  de  cet 
ouvrage,  tous  dissemblables.  Les  Bollandistes  ont 
trouvé  le  leur  au  Vatican,  ils  y  joignent  quelques 
extraits  d'un  second,  conservé  autrefois  à  la  char- 
treuse de  Strasbourg,  qui  paraît  composé  ou  retou- 
ché par  la  même  main.  Bonal...  cité  par  dom 
Vaissete...  transcrit  deux  passages  d'un  texte  mis 
également  sous  le  nom  de  Bernard,  divisé  en  trois 
livres  &  contenant  un  plus  grand  nombre  de  cha- 
pitres que  celui  des  Bollandistes.  Le  père  Labbe  a 
donné  avant  ces  derniers  une  édition  sans  prologue 
ni  épilogue,  sans  division  en  livres  &  sans  nom 
d'auteur.  C'est  le  même  texte  avec  quelques  addi- 
tions d'une  part,  &  quelques  retranchements  de 
l'autre.  Enfin  dom  Mabillon  publia,  d'après  un 
manuscrit  de  Chartres,  un  prologue  contenant 
d'abord  la  dédicace  à  Fulbert,  qui  est  dans  le  ma- 
nuscrit du  Vatican  &  de  plus  une  description  de 
l'église  dans  laquelle  il  est  facile  de  reconnaître 
l'édifice  actuel,  suivie  du  récit  d'une  procession  où 
l'on  aurait  porté  les  reliques  de  sainte  Foi  dans 
une  châsse  offerte  par  Charlemagne  (notez  que 
les  reliques  n'ont  été  portées  dans  l'abbaye  qu'en 
883)...  C'est  là  une  preuve  de  plus  que  le  texte  du 


qua  ad  urbem  Andegavensem,  ab  ipsius 
urbis  episcopo  exoratus  transmigrarem,  ubi 
fere  per  triennium  per  inanes  nugas,  ut 
verum  confitear,  tempus  studii  conterons, 
excessi  tamen  voti  quippe  bonam  oppor- 
tunitatem  expectabam ,  qua  succedentibus 
multiplicis  curae  occupationibus,  adeo  me 
falsa  expectatione  reddidit  delusum,  ut  ve- 
lut  piscis  intra  linea  claustra  captus,  quo 
magis  expediri  conabar,  eo  gravioribus  ma- 
lis  implicarer.  Tandem  vero  ne  sub  spem 
adversitatis  desidiae  meae  viderer  consu- 
lere,  cum  etiam  occultes  &  poene  inextri- 
cabiles  diabolica  fraude  mihi  praesentirem 
parari  laqueos,  prorsusque  arte  inimica  a 
captis  cogitantem  de  bonis  absterreri;  post- 
positis  repente  rébus,  ad  desideratum  glo- 
riosae  martyris  mausoleum ,  Domino  du- 
cente,  perveni. 

Hic  ergo  de  virtutibus  sanctae  Fidis, 
postquam  sollicite  coepi  inquirere  tanta 
a  diversis  relatoribus  miraculorum  affluen- 
tia  abundavit,  ut  nisi  audiendi  ardens  esset 
animus,  nimio  taedio  affîcerent  cerebrum. 
Verum  quia  ipsum  hominem,  cujus  oculi 
violenta  ultione  radicitus  abstracti  fuerant 


livre  des  miracles  a  été  remanié  &  qu'il  est  impos-       &   pOSt    modum    salva    uaturae    integritate 


sible  d'y  reconnaître  ce  qui  appartient  à  Bernard, 
écolâtre  d'Angers.  M.  Desjardins  en  conclut  que  le 
livre  des  miracles  est  un  monument  hybride,  com- 
posé par  un  moine  du  seizième  siècle,  qui  a  pris 
quelques  vieilles  légendes,  peut-être  deux  ou  trois 
lettres  adressées  par  Bernard  à  l'évêque  Fulbert,  & 
a  fondu  ces  éléments  divers  en  un  amalgame  qu'il 
a  fait  passer  sous  l'étiquette  d'un  écolâtre  du  on- 
zième siècle.  —  Desjardins,  Esiai  sur  le  cartulaire 
de  l'ahbaye  de  Sainte-Foi  de  Conques  en  Rouergue. 
—  Bibliothèque  de  l'Ecole  des  chartes,  t.  33,  p.  264. 


reformât!,  ipse  videre  merui,  &  nunc  etiam 
ibi  hic  homine  dictante  video,  eodemque 
prodentç  universa  attestante  provincia, 
novi  î  primum  id  tanquam  miraculorum 
fundamentum  ceterorumque  lectioni  inse- 
rendum  puto,  non  solum  sensum  e  sensu, 
sed  etiam  verbum  e  verbo,  ut  ab  ejus  ore 
audio,  brevitatis  alienus  longam  satis  li- 
neam  narrationis  exordiens.  Post  haec  vero 
pro  redeundi   festinatione  perpauca  adji- 


II 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


12 


cere  miracula,  reliquorum  vero  pulchriora 
summa  brevitate,  cursimque  notata,  ea 
quidem  quae  aetate  nostra  non  sunt  anti- 
quiora,  quorumque  testes  in  promptu  non 
fabulosam  sed  evidentissimam  veritatem 
liquerint,  mecum  in  patriam,  Deo  duce, 
deferendum  delibero  ;  quo  videHcet  dili- 
gentiori  datas  otio,  abundantiorem  lectu- 
ris  faciam  lectionem.  Haec  ergo  mortalium 
doctissime,  cum  acceperis,  artis  tantum 
positionem  corrige  ;  nam  quicquid  mihi 
narratum  fuerit,  quamvis  indoctus  &  recte 
dictandi  imperitus,  non  tamen  simplex  ad 
audiendum  nec  facilis  ero  ad  credendum  : 
aut  potius,  si  foedum  tibi  videtur  stylum 
imparem  materiae  materiam  polluisse  tute 
tibi  salva  benevolentia  mea,  quem  constat 
unice  in  altiorem  sapientiae  gradum  eva- 
sisse  tam  nobile  tamque  gloriosum  thema 
nobili,  gloriosoque  stylo  decoratus  sume; 
ne  veritas  malo  stylo  corrosa  legentibus, 
horreat,  ac  per  hoc  res  optima  vilescatj 
nam  tantam  talemque  historiam  tanquam 
abjectis  sapientibus  occupasse  praesumto- 
ris  potius  est  improbitas,  nisi  quia  causa 
in  medio  proluta  me  ab  bac  audaciae  nota 
facit  immunem,  quam,  ut  manifestius  edi- 
cam,  melius  est  coelestia  miracula,  necdum 
sicut  nova  &  indubia,  a  scholastico  quam- 
libet  indocto  salva  veritate,  ut  cumque 
tradi  litteris,  quam  ab  ignotis  mundi,  par- 
tibus  oscitantem  spe  dubia  oratorem  expec- 
tari. 

Ergo  non  adeo  culpandus  mihi  videor, 
si  divinae  gratiae  munera  pro  viribus  pro- 
palare  contendo;  cum  ipsa  scriptorum  ino- 
pia  ut  id  agam  vehementer  expostulat.  De 
cetero  qui  hoc  lecturi  estis,  moneo  ne  in 
hujus  scripturae  concordia  scandalizemini, 
consequentiam  temporum  quaerentes  :  non 
enim  permittit  me  instans  redeundi  néces- 
sitas ad  purum  investigare,  nisi  ea  quae 
sine  detrimento  fructus  misericordiae  mi- 
nime sunt  praetermittenda.  Unde  non  hic 
in  hac  scriptura  libri,  quem  de  virtutibus 
sanctae  Fidis,  Deo  coopérante  exordior 
componere,  annorum  ordo,  sed  miraculo- 
rum  concordabit  similitudo,  quorum  in- 
violabili  veritate  diligentissime  a  me  exqui- 
sita,  quia  nihil  verius ,  precor  ut  fidem 
relatui  pleno  corde  accommodetis  j  ne  vo- 
bis    sanctae    martyri   post    modum    minus 


derogasse  sit  satius,  aut  potius,  si  rei  pro- 
digiosae  inusitata  novitas  vos  perturbât  id 
super  omnia  a  vestra  fraternitate  procum- 
bens  terra  tenus  peto,  uti  nostro  tempore 
non  tam  orationis  quam  causa  experien- 
tiae,  &  vos  quoque  me  regresso  hue  ve- 
niatis,  ne  intempestive  falsum  judicetis 
inexperti,  cujus  veritatem  ultro  propala- 
bitis  experti. 

Lib.  I,  cap.  12, 

'  Urbis  Ruthenicae  comes  Ragemundus,  Éd.ori" 
filius  illius  Ragemundi  qui  in  via  Sancti  J^j''^ 
Jacobi  trucidatus  fuit,  antequam   Jeroso- 


lymitanum  iter  aggrederetur,  in  quo  obiit,  Vers 
dederat  sanctae  Fidi  vasa  argentea  bene  960 
caelata,  signisque  aspera,  atque,  ut  ratio 
artificii  exposcit,  per  loca  plurima  deau- 
rata  numéro  viginti  &  unum.  Sellam  quo- 
que cui  equitans  insidere  solebat,  quam 
quidem  victor  in  praelio  a  Saracenis  tu- 
lerat,  non  minori  pretio  quam  centum 
librarum  aestimatam,  cujus  membra  per 
discretas  partes   resoluta,  crucem   argen- 

'  Bonal,  juge  des  montagnes  de  Rouergue,  rap- 
porte ces  extraits  dans  son  Histoire'  manuscrite  de 
la  comté  &  des  comtes  de  Rode^,  qui  est  à  la  biblio- 
thèque Colbert.  [Aujourd'hui  à  la  Bibliothèque 
nationale,  fonds  français,  n°^  2687,  2038  &  2689.] 
Il  dit'  les  avoir  tirés  d'un  livre  des  miracles  de 
sainte  Foi,  écrit  l'an  loio,  par  Bcrnardus  scolas- 
ticus  in  ecclesia.  Andegaviae,  dont  il  avoit  vu  sans 
doute  un  manuscrit  ou  à  Rodez  ou  à  Conques. 
Il  rapporte  d'abord  en  entier  le  miracle  qui  fait  le 
sujet  du  chapitre  8  de  l'édition  du  père  Labbe',  & 
qui  dans  le  manuscrit  de  Bonal  fait  celui  du  3o  du 
premier  livre.  On  voit  par  là  &  par  les  extraits 
que  Bonal  rapporte  dans  la  suite,  que  l'ouvrage 
de  Bernard  est  beaucoup  plus  ample  que  dans 
l'édition  du  père  Labbe,  &  qu'il  est  divisé  en  trois 
livres.  Bernard,  dont  le  nom  a  été  inconnu  à  ce 
père,  écrivoit  au  commencement  du  onzième  siè- 
cle. Le  père  Mabillon"*  a  donné  la  préface  de  cet 
ouvrage,  qu'il  a  trouvée  dans  un  manuscrit  de 
l'église  de  Chartres,  où  il  est  aussi  beaucoup  plus 
étendu  que  dans  le  père  Labbe.  Bernard  le  dédia  à 
Fulbert,  évèque  de  Chartres,  mort  en  1029.  [Note 
des  Bénédictins.^ 


"  Livre  i,  c.  7. 

"  Livre  i,  c.  6. 

3  Labbe,  Diblioth.  t.  2,  p.  53 1  &  seq. 

*  Mabillon,  Annales,  t.  4,  p.  703  ;  ad  ann.  1010,  n.  42, 


i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


H 


Vers 
loo5 


Ed,orig. 
t.  II, 
col.  7. 


team  conficiebant  grandem,  caelatgrae  Sa- 
racenicaej  salva  iiitegritate  quae  adeo  sub- 
tilis  artificiosaque  est,  ut  in  nostratibus 
artifîcibus  non  modo  nullum  inveniat  imi- 
tatorem,  sed  nec  in  cognoscendo  discreto- 
rem;  &  quod  haec  multo  superat,  curtem 
quam  nominant  Palatium  cum  salinis  valde 
bonis  jure  haereditario  concessit.  Haec 
enim  salinae  vel  curtis  in  provincia  Go- 
thiae  sunt  sita  in  littore  maris,  quod  ab 
Oceano  Hispanico  deffluens  in  Mediterra- 
neas  dividitur  insulas,  &c. 

Lib.  3,  cap.  5. 

Sed  hoc  inter  joca  sanctae  Fidis  refe- 
runt,  quod  fréquenter  a  Ricarda  comitissa, 
jam  post  mortem  Raymundi  viri  sui  vidua, 
fibulam  auream  artificiose  compositam, 
quae  ut  latine  sphinx,  vel  rustice  spinulus 
dicitur,  quaeritare  eadem  saucta  per  quie- 
tem  videbatur,  tanquam  prorsus  in  eo  de- 
clararetur  pupillaris  animus  quod  soient 
îd  aetatis  mulierculae  cupere  atque  affec- 
tarej  nam  adolescentula,  ut  in  primo  libro 
scripsimus,  legitur  sumpsisse  maritum. 
Quod  cum  supradicta  Ricardis  crebro  com- 
pulsa admonita  Haustrino'  in  superioribus 
memoratis  Haustrini  filio,  credidisset,  eo- 
dem  cohortante  sibi  consuluit,  profectaque 
ad  Couchas  ejusdem  ponderis  aurum  pro 
permutatione  spinuli  obtulit.  In  rever- 
tendo  autem  non  longe  à  Conchis  quam 
duobus  fere  millibus,  cum  regius  equus 
subter  illam  grata  &  expedita  inter  alios 
quadrupedantes  mutaret  vestigia,  spinulus 
quem  dixi,  ramo  haesit  arboris,  qui  diu 
arcessitus  ac  diu  quaesitus,  quaedam  chris- 
tianissima  femina  illius  loci  indigena  re- 
perit,  &  ignara  cujus  fuerat,  sanctae  Fidi 
retulitj  dignum  judicans  tali  munere  sanc- 
tam  Fidem  donare,  quam  se  rusticam  pom- 
pare  :  hac  arte  non  modo  in  hoc,  sed  &  in 
pluribus  aliis  sancta  Fides  duplex  lucrata 
est  aurum.  Post  paucos  ve<"o  dies  eadem 
Richardis  ad  Couchas  remeavit,  vicina 
enim  erat,  ut  pote  Rothenensium  comi- 
tissa, quae  prostrata  in  oratione,  forte  vi- 
det  spinulum  capiti  imaginis  affixum,  & 
mirata,  causamque  percontata,  Deo  grates 

'  Du  chap.  6}  dans  Labbe,  Biblioth.  t.  2,  p.  536. 


egit,  qui  negligentiam  illius  eo  modo  cas- 
tigasset.  Idem  tamen  aurum  in  necessarios 
usus  post  haec  sponsum  est;  nam  rêvera 
constat  id  sanctam  Fidem  non  ob  aliud 
expetisse  ornatum,  quam  in  coelesti  glo- 
ria  venustat  inaestimabilium  margaritarum 
monilia. 


4  —  IV 

Chronique^  du  monastère  de  Saint- 
Pierre  du  Puy^. 

FUIT  vir  quidam  ex  nobili  Francorum 
progenie  ortus,  Guido  nomine,  qui 
providentia  Dei  disponente  traditus  a  pa- 
rentibus  litterarum  studiis,  relictis  saecu- 
laribus  pompis,  monachus  factus  in  coe- 
nobio  quod  vocatur  Cormariacum,  viriliter 
militavit  ibi  sub  régula  sanctissimi  Bene- 
dicti.  Pâtre  vero  illius  monasterii  migrante 
ex  hac  luce,  fratrum  concordante  consensu, 
abbas  ibidem  eligitur,  atque  juxta  morem 
canonicum  benedicitur.  Sublimatus  autem 


'  Dom  Estlennot,  manuscrit  intitulé  :  Antïqui- 
tates  Benedictinae  dïoecesis  Aniciens'is.  [Aujourd'hui 
numéro  12749  du  fonds  latin  à  la  Bibliothèque 
nationale.] 

'  Un  fragment  de  cette  chronique,  celui  qui  est 
relatif  à  l'évêque  Gui  ,  avait  été  édité  d'après  le 
manuscrit  original  par  le  père  Laibe  dans  le 
deuxième  volume  de  la  Bibliotheca  nova  manu- 
scr'iptorum  (p.  749),  sous  le  titre  de  Diploma  fun- 
dationls  eccleslae  S.  Pétri  Monasteriensls  in  urhe 
Aniciensi.  Ce  fragment  a  été  inséré  par  Mabillon 
dans  ses  Acta  sanctorum  ordinis  S,  Benedicti  (saec.  5, 
p.  836) ,  d'après  une  copie  fournie  par  dom  Estien- 
not,  sous  le  titre  de  Vita  Guidonis  Aniciensis  epis- 
copi  monasterii  Sancti  Pétri  conditoris.  Il  a  été  éga- 
lement reproduit  dans  le  deuxième  volume  de  la 
seconde  édition  du  Gallia  Ckristiana.  Un  autre 
fragment  a  été  publié  par  dom  Vaissete.  Malgré 
ces  éditions  successives,  la  Chronique  de  Saint- 
Pierre  du  Puy  n'a  jamais  été  publiée  en  entier;  la 
copie  faite  par  dom  Estiennot  renferme  plusieurs 
passages  inédits  :  bien  que  souvent  défectueuse, 
nous  avons  dû  la  prendre  pour  base  de  l'édition 
complète  du  texte  de  la  chronique  que  nous  avons 
substitué  au  simple  fragment  publié  par  dom  Vais- 
sete. [E.  M.] 


Vers 

975 


i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


16 


ita  bonis  fulsit  moribus,  ut  etiam  fama 
bonitatis  ejus  perveniret  ad  aures  régis 
Franciae,  cujus  rex  idem  innixus  consilio 
^disponebat,  quod  bene  placitum  erat  Deo 
&  utile  populo. 

Quo  in  tempore  Aniciensis  ecclesia  vi- 
duata  suo  antistite,  a  clero  &  populo  ipsius 
civitatis  unanimiter  legati  mittuntur  ad 
regem  ut  daret  illis  utilissimum  pastorem, 
praefatum  scilicet  abbatem,  cui  erat  frater 
germanus  nobilissimus  cornes  Gaufridus 
cognomento  Grisagonella'.  Unde  rex  ni- 
mium  gavisus,  convocans  electum  virum, 
multa  prece  monuit  eum  ut  pergens  ad 
Podium,  fieret  ibi  animarum  pastor  sibi  & 
populo  fidelissimus  procurator.  Haec  ille 
audiens,  nec  citius  consentiens,  rege  co- 
gente,  velit,  nolit,  fratribus  valedicens, 
sumptis  inde  sociis  ad  eum  missis  Aniciense 
iter  aggreditur.  Hoc  factum  audientes  Pon- 
tius  &  Bertrandus  ejus  nepotes,  Aquitaniae 
clarissimi  consules,  eum  matre  eorum  Adé- 
laïde sorore  ipsius  venerunt  ei  obviam  se 
&  sua  ei  dantes  :  eum  quibus  Podium  in- 
gressus,  fit  magna  processio  clericorum,  fit 
grandis  exsultatio  laicorum,  quod  Deus  eis 
talem  patronum  dedisset. 

Pontificali  igitur  cathedra  sublimatus , 
cogitans  assidue  de  tenenda  pace,  de  rébus 
ecclesiae,  quas  vi  abstulerant  raptores  bu- 
jus  terrae,  jussit  ut  omnes  milites  ac  rustici 
de  episcopatu  suo  convenirent  in  unum, 
auditurus  ab  eis  quale  sibi  de  regenda  pace 
darent  consilium.  Ipse  vero  apud  Briva- 
tensçm  vicum  nepotibus  suis  mandans  con- 
gregare  exercitum,  omnibus  de  pontificatu 
suo  coadunatis  in  unum  in  prata  Sancti 
Germani,  quae  sunt  prope  Podium,  quae- 
sivit  ab  eis  ut  pacem  firmarent,  res  pau- 
perum  &  ecclesiarum  non  opprimèrent, 
ablata  redderentj  sicut  decet,  fidèles  chris- 
tianos,  ita  se  haberent.  Quod  illi  dedig- 
nantes  jussit  exercitum  suum  a  Brivate  tota 
nocte  venire  mane  volens  eos  constringere 
ut  pacem  jurarent,  &  pro  ipsa  tenenda 
obsides  darent,  rura  &  castella  beatae 
Mariae  &  res  ecclesiarum  quas  rapuerant 
dimitterent,  quod  factum  fuit  Deo  auxi- 
liante. 

Postquam  vero  Deus  omnipotens  cuncta 

•  Var.  cognominato  Martellus. 


sibi  subjiciens,  dédit  ei  tranquillam  &  sere- 
nam  pacem,  convocavit  majores  ecclesiae, 
dicens  eis  voluntatem  suam  esse,  ut  clerici 
ibidem  Deo  servientes  haberent  commu- 
niter  victum  &  vestitum  sufficienter.  Hac 
de  causa  bipartita  oblatione  altaris  beatae 
Mariae  dédit  unam  partem  canonicis,  Deo 
&  ejus  genitrici  die  ac  nocte  servientibus, 
alteram  vero  reservavit  suis  usibus.  Prae- 
terea  eum  Truano  decano,  optimo  viro, 
magno  ingenio  fecit  incidi  rupem,  quam 
vocavit  Aculeam,  in  cujus  cacumine  aedifi- 
cavit  ecclesiam  in  honore  beati  Michaelis 
archangeli,  quam  similiter  prius  tamen  a 
se  dedicatam,  eum  magnis  appendiciis  dédit 
praedictis  canonicis'. 

His  ita  compositis  divina  inspirante  cle- 
mentia,  dum  idem  domnus  Guido,  sanctae 
Vallavensis  ecclesiae  superno  nutu  episco- 
pus,  sollicita  investigatione  mentis  arcano 
secum  discuteret,  qualiter  pastorali  officio 
a  Deo  sibi  commisso  ad  utilitatem  suarum 
ecclesiarum  seu  coenobiorum  atque  animae 
suae  profectum,  &  caeteris  quae  praesulari 
curae  congruere  videntur,  die  nocteque 
invigilare  deberet,  semetipsum  erga  id  offi- 
cii  pontificatus  in  multis  Deum  offendisse 
referens  in  terra,  judicis  Christi  examina- 
tione  perculsus,  Domini  benignum  coepit 
implorare  auxilium ,  ne  universae  carnis 
iter  perficeret,  priusquam  quicquid  deli- 
querit  pro  posse  satisfaceret.  Unde  Dei 
gratia  succurrente,  eum  studiose  secum 
tacita  cogitatione  revolvens,  qualiter  faci- 
norum  fasciculos  Deo  propitio  deponere 
potuisset,  sibi  memoria  accidit,  quod  ut 
ecclesiae  decus  augeretur,  per  multas  civi- 
tates  sint  monasteria"  :  ipsa  vero  Aniciensis 
cui  praeesset  tali  religione  viduata  mane- 
bat.  Quocirca  decus  Vallavensis  ecclesiae 
augmentare  contendens,  ut  peccaminum 
molem  sibi  internus  judex  remitteret,  in 
Aniciensi  urbe'  coenobium  constituereDeo 
largiente  disposuit.  Suam  igitur  disposi- 
tionem  suae  sorori  Adelaidae  comitissae, 
suisque  filiis,  videlicet  Pontio  &  Bertrando 
ejus  nepotibus  &  cunctorum  canonicorum 
coUegio  manifestavit,  Cunctis  hoc  laudan- 

'  Var.  clericis. 

'  Var.  monasteria  constructa  haberèntur. 

'  Var.  suburbano. 


17 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i8 


tibus,  îa  praedicta  Aniciensi  urbe"  pro  ani-  indomiuium  tenere  videtur,videlicet  prata, 

mae   suae,    omniumque    episcoporum    qui  vineas,  canipos,  silvas  &  appendarias  diias 

aiite  se  in  eadem  urbe  pastoralem  curam  &  in  eodem  Vellaico,  in  villa  quae  Laucia- 

rexerunt  &  suorum  successoruni,  necnon  eus  dicitur,  mansum   unum,  quem  Roffre- 

Stephani   sui  cognati ,  Adelaidae   sororis ,  dus'   canonicus   in   beneficio    tenebat.    In 

corumque  filiorum  Pontii  &  Bertrandi  &  villa  quoque  Sancti  Germani,  unam  appen- 

omnium  Aniciensis  ecclesiae  canonicorum  dariam  ad  gallinas  nutriendas,  &  in  eodem 

animarum  redemptione,  suorumque  pecca-  Vellaico,  in  pago  quem  vocant  Fines,  unam 

torum  remissione,  quamdam  ecclesiam  sub  ecclesiam   in  honore  Sancti   Juliani  dedi- 

nomine    monasterii    [Sancti  Pétri]   aedifi-  catam,  suo  episcopio  Aniciensi  subjectam, 

cavit.   Postea   vero  quadam  die    ipso    do-  quam  a  suis  nepotibus  Pontio  &  Bertrando 

mino  Guidone  episcopo  jam  praedicto  in  in  emendatione  accepit,  eo  quod  jam  prae- 

capitulo  Aniciensi   personaliter  existente,  fatum  Guigonem  praepositum  captum,vio- 


dictis  canonicis  ad  hoc  specialiter  vocatis, 
ex  quorum  numéro  erant  venerabiles  viri 
domini  Guigo  praepositus  Aniciensis  & 
Valentinae   ecclesiae   episcopus,   Truanus 


lenter  a  beatae  Mariae  Aniciensis  ecclesia 
Mimate"  duxerunt.  In  ipsa  autem  civitate 
cui  praeesse  videtur,  unum  molendinum 
quod    nonaginta  solidis    Petrus    sibi  ven- 


decanus,  Petrus  Sancti   Pétri  abbas  Viva-  didit  &  unum   furnum    quem   ab  Hugone 

riensisque    ecclesiae    praesul ,    Guitardus  Ricardi  abbatis  nepote,  ob  canonicam,  pro 

etiam  Vivariensis  ecclesiae  archidiaconus  pretio    sexaginta    solidorum    accepit  &  in 

&  abbas  Robertus  qui  tune  sanetae  Ani-  ipsa   civitate  de    terra    illa,   quam  vulgus 

ciensis  ecclesiae  erant  canonici,  cum  cae-  proprie  terram  Sanetae  Mariae  nominal, 

terorum  canonicorum  collegio  in  capitulo  quam  episcopus  ipsius  loci  in  propriis  usi- 

residentium,  per  ferulam  sui  pontificatus  bus  tenere  semper  solitus  est,  totam  sepul- 

indagatrieem   tradidit  praedictae  ecclesiae  turam  &  in  brolio  dominico  ad  jumento- 


seu  coenobio  praedicto  de  Sanetae  Mariae 
Aniciensis  terra,  eunetis  canonicis  consen- 
tientibus,  in  territorio  Vivariensi  quamdam 
villam  quae  dicitur  Isla,  faseia  cum  omni- 
bus juribus  &  appendiciis  suis,  quae  ad 
episeopi  partem  pertinere  videntur,  excepta 
dumtaxat  capella  quae  in  ipsa  villa  est  aedi- 


rum  pascua  tantum  de  prato,  quantum 
homo  unus  in  die  fasee  voluerit  seeare. 
In  Arvernico  quoque  territorio  clausum 
unum,  quem  de  Gomberto' presbytère  een- 
tum  solidis  comparavit. 

Insuper  vero  pro  eunctorum  utilitate  la- 
borare  eontendens  &  ut  sui  suecessores  in- 


ficata,  atque  in  honore  beati  Cypriani  mar-      deficientem  a  totius  bonitatis  largitore  mer- 


tyris  coiiseerata,  vivente  Truano  decano  : 
post  eujus  obitum  similiter  dédit  ipsam 
eapellam  cum  toto  dominio'  suo,  sive  cum 
universa  hereditate  quae  ad  ipsum  perti- 
nere videtur,  quae  est  in  ipsa  villa,  faseia 
una  de  vinea,  &  in  villa  de  Thauliaco  man- 
sus  unus.  Rursus  de  proprio  praedio  in 
Vivariensi  territorio,  in  villa  nomine  Gi- 
mellis  '  mansos  duos,  quos  acquisivit  de 
Guidone  Desiderii  nepote.  In  alio  autem 
loeo,  in  villa  deNido  Aquilinovineam  unam 
quam  deeem  solidis  emerat  de  Ebrardoj  in 
alio  autem  loeo,  in  territorio  Vellaico,  in 
villa  quae  vulgo  nominatur  Cuciacus,  totum 
quod  modo  ipse  dominus  Guide  episcopus 

'  Var.  in  praedicto  suburbano, 

*  Var.  decimo. 

*  Var.  Gumellis. 


cedem  pro  temporali  dispendio  aceipiant, 
ex  omnibus  quae  in  ecclesia  ceterarum 
Vallavensium  matre,  quae  eunetis  sibi  sub- 
jicientibus  pontifieali  cathedra  exeellentius 
eminet  Christo  Dei  &  hominum  mediatori 
pro  requie  defunetorum  &  sainte  vivorum 
oblata  fuerint,  decimam  partem  sub  futuris 
episcopis,  ex  eorum  semper  medietate  acei- 
piant. Super  haec  omnia  unam  integram 
canonicam  ex  quadraginta  dédit;  ut  omnes 
canonici  tam  praesentes  quam  praeteriti  & 
futuri,  sic  in  ipsa  soeietate  perenne,  Deo 
coneedente,  bonum  valeant  adipisei.  Haec 
autem  omnia  quae  supra  descripta  sunt,  sic 

'  Var.  Bofredus. 

'  Dans  la   copie   de  dom  Estiennot  ce   mot  est 
douteux. 

'  Var.  Imbîrto, 


19 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


20 


leguntur  eo  tenore,  sicut  ipse  dominus 
Guido  episcopus  praedicto  coenobio  tra- 
didit,  ut  coenobitae  ibi  degentes  Christo 
Domino  pro  sainte  vivorum  &  reqiiie  de- 
functorum  servientes,  proprietario  jure  ita 
habeant,  teneant,  firmiterque  possideant, 
ad  suorum  ipsiusque  coenobii  utilitatem 
dispensent  :  quatenus  meliorando  in  ipsa 
semper  ecclesia  maneant  &  nunquam  nisi 
ad  ecclesiae  &  eorum  utilitatem  ab  ipsa 
recédant.  Canonicorum  vero  congregatio 
ut  partem  sempiternae  remunerationis  a 
Dec  accipiant,  pro  ejus  rogatu  promise- 
runt,  se  talem  societatem  pro  stabilitate 
hujus  praedicti  monasterii ,  post  mortem 
ipsius  Guidonis  episcopi  a  futuris  episcopis 
ipsius  loci  petere,  &  hoc  pro  consuetudine 
ac  lege  teneri  laudaverunt ,  qualem  pro 
sua  parte  altaris  &  communia.  Sic  enim 
futuri  episcopi  ipsius  loci  omnia,  quae 
canonici  ex  eadem  Aniciensi  ecclesia,  in 
sua  parte  habent  &  habere  videntur,  & 
jurejurando  conservare  promiserunt  :  ita 
res  hujus  monasterii  supradicti,  ut  quae, 
Deo  propitio,  ibi  donatae  fuerunt,  nuUo 
modo  a  semetipsis  episcopis  minorari  jure- 
jurando promittant. 

Denique  pro  certiori  securitate  &  stabi- 
litate, ut  certius  credatur  &  firmius  tenea- 
tur  a  se  &  a  suis  successoribus,  banc  char- 
tulam  in  praesentia  canonicorum  praefatus 
dominus  Guido  episcopus  scribere  rogavit. 
Qnam  manu  propria  inferius  litterarum 
apicibus  roborans,  cunctis  sanctae  Anicien- 
sis  ecclesiae  diversorum  ordinum  canonicis, 
quorum  nomina  inferius  descripta  haben- 
tur,  propriis  manibus  iirmare  praecepit. 
Nimis  enim  inhonestum  &.  indecens  atque 
omnibus  bonis  moribus  operibus  contra- 
rium  videtur,  ut  quod  ordinatum  est  ad 
ecclesiasticam  utilitatem,  alter  quaerat  per- 
peram  funderej  &  quod  suo  débet  studio 
accrescere,  perniciose  tentet  pervertere. 
Quapropter  si  instigante  diabolo  aliquis 
inquietare  tentaverit  hujusce  modi  ordina- 
tionem,  non  ad  dexteram  Dei  patris  omni- 
potentis  collocari  mereatur;  sed  cum  Datan 
&  Abiron  quos  terra  deglutivit  vivos;  acci- 
piat  partem  hereditatis  mortiferae  &  cum 
Juda  pessimo  mercatore,  ac  veniant  super 
eum  universae  maledictiones  quae  Scriptae 
conlinentur  tam  in  novo  quam  [in]  veteri 


Testamento.  Actum  est  autem  hoc  in  Ani- 
ciensi civitate ,  idus  aprilis,  luna  xvil, 
anno  incarnationis  DCCCCXCIII,  indict.  VI, 
epacta  xxv,  concurrente  vi  féliciter. 

Hanc  cartulam  firmaverunt  Truanus  de- 
canus  canonicus,  Guigo  prepositus,  Va- 
lentinensis  ecclesiae  episcopus,  Petrus 
abbas,  Vivariensis  episcopus,  canonicus, 
Ademarus  abbas,  canonicus,  Guitardus  ab- 
bas, canonicus,  Theothardus  canonicus, 
Bofredus  canonicus,  Arnaldus  canonicus, 
Robertus  custos  ecclesiae,  canonicus,  Etde- 
nus  canonicus,  Girbernus  canonicus,  Ja- 
rento  canonicus,  Odo  canonicus,  Irimaldus 
canonicus,  Disderius  canonicus,  Odalricus 
canonicus,  Agarnus  canonicus,  Adraldus 
canonicus,  Isembardus  canonicus,  Asterius 
canonicus,  Anno  canonicus,  Stephanus  ca- 
nonicus, alter  Stephanus  canonicus,  Pe- 
trus canonicus,  Bertrandus  canonicus,  Ber- 
nardus  canonicus,  alter  Bernardus  cano- 
nicus, Ugo  canonicus,  Iterius  canonicus, 
Corricus  canonicus,  Beroldus  canonicus, 
Gislassus  canonicus,  Agilom  canonicus, 
Gaucelmus  canonicus  &  Theobaldus  cano- 
nicus. Signum  Adalaidae,  S.  Pontii,  S.  Ber- 
trand!, S.  Agni  vicecomitis,  S.  Adegerii, 
S.  Guillelmi,  S.  Bertrand!,  S.  Redentis, 
S.  Raynerii,  S.  Hugonis. 

His  ita  ut  superius  diximus  peractis, 
régnante  domino  Hugone  rege  Francorum, 
felix  anima  supradicti  praesulis  VI  idus 
februarii  migravit  ex  bac  luce  terra  plo- 
rante,  coelo  gaudente. 

Postbeatae  memoriae  divi. Guidonis  epis- 
copi transitum,  cives  Anicienses,  clerus  & 
populus  invicem  concordantes,  elegerunt 
sibi  idoneum  antistitem  virum  nobili  stirpe 
progenitum,  Fredelonem  nomine,  de  quo- 
dam  Castro  vocato  Anduza,  quod  est  situm 
in  pago  Nemausensis  civitatis.  Hic  vero 
pontificali  infula  decoratus,  strenue  re- 
gendo  ecclesiam  B.  Mariae,  Deo  auctore, 
cum  consilio  suorum  fidelium,  multis  ho- 
noribus  augmentavit  coenobium  B.  Pétri 
apostoli,quod  antecessor  ejus  construxerat^ 
dando  ei  molendinum  juxta  fontem  Ber- 
leriae  situm,  tune  ad  Piljilos  vocatum,  cum 
ripis  aquae  defluentis  usque  ad  lapidem 
Aculeae,  ut  ibi  aedificaretur  aliud  molendi- 
num ad  victum  &  vestitum  monachorum. 
Aliud  etiam  molendinum  quod  dicitur  Sella 


Éd.origo 
t.  11, 
col.  7. 


Vers 
1016 


21 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


22 


Kd.orig. 
t.  II, 
col.  8. 


An 
ioi6 

Vers 
1028 


Todilia,  constructum  super  fluvium  Dole- 
donem  donavit  eidem  monasterio.  Prae- 
terea  omnes  mansiones  quae  vulgo  dicuii- 
tur  terra  d'Espalede,  ubicumque  in  urbe 
positas,  sive  alterius  parrochiae  aedibus 
consolidatas,  sive  per  se  existentes  omni 
modo  ejusdem  monasterii  parrochiales  esse 
constituit,  &  pontificali  auctoritate  confir- 
mavit.  Insuper  très  lectoratas  de  episcopali 
prato  eidem  monasterio  contiguas  donavit. 
Juvat  autem  quoddam  insolitum,  quod  ad 
posteros  transmisit  antiquitas,  de  hoc  egre- 
gio  viro  referre.  Quidam  enim  praedives 
agricola  cum  multitudine  clericorum  &  mi- 
litum  eum  invitans  ad  prandium,  post  di- 
versa  fercula  assas  carnes  diversarum  avium 
in  vasis  argenteis  cum  auro  obrizo  abun- 
danter  trito,  omnibus  attulit  :  cum  eis  vera 
novitate  rei  stupentibus,  ipse  elevata  manu 
talem  benedictionem  dédisse  fertur,  divi- 
num  numen  benedici  cum  lance  legumi- 
num.  Hic  si  diutius  in  rébus  humanis  fuis- 
set,  multa  bona  praedicto  coenobio  contu- 
lisset,  viam  vero  universae  carnis,  VI  nonas 
octobris  ingressus,  quod  docuit,  operibus 
exequendo,  migravit  ad  Christum.  Has  do- 
nationes  fecit  D.  Fredelo  episcopus  Ani- 
ciensis,  régnante  Roberto  rege  Francorum, 
laudantibus  omnibus  his  quorum  nomina 
inferius  posita  sunt  &  subscribentibus. 
Signum  Pontii  comitis,  S.  Beraldi  praepo- 
siti,  S.  Geraldi  praepositi,  S.  Guarentonis 
abbatis,  S.  Roberti  abbatis,  S.  Guigoni 
decani,  S.  Roberti  canonici  &  aliorum 
canonicôrum.  Facta  carta  ista  in  mense 
januario,  11  kal.  februarii,  luna  xviii. 

Post  haec  concordantibus  civibus,  extitit 
pastor  Aniciensis  ecclesiae  egregius  vir  in- 
digena  Arvernensis,  nobili  parentela  ortus, 
nomine  Stephanus,  de  Castro  vulgo  nuncu- 
pato  Mercurio,  nepos  beati  Odilonis  abba- 
tis Cluniacensis  electus  autem  Romam  pe- 
tiit,  ibique  a  praesule  sedis  apostolicae 
pontificali,  suscepta  benedictione  per  eum- 
dem  papam  se,  suosque  successores  a  Bi- 
turicensis  ecclesiae  absolvit  jurisdictione, 
ad  Aniciensem  urbem  deinde  reversus  uni- 
verso  populo  &  clero  cum  abbatibus,  de- 
cano  &  praeposito  congaudentibus  de  tanto 
patrono  ipse  praesul  magnis  precibus  im- 
petravit  ab  eis  ut  monasterio,  quod  ante- 
cessores   ejus   construxerant  unusquisque 


de  parrochia  sua  omnino  concederet,  in 
sepulturam  omnes  peregrinos  venientes  vel 
transeuntes  &  omnes  clericos  civitatis  si 
eis  placuerit,  aut  sua  voluntate  venerit, 
terram  vero  Florael  quae  est  juxta  terram 
de  Seguret  cum  omnibus  quae  in  ea  crevis- 
sent  in  sepulturam  dédit  monasterio,  insu- 
per etiam  ecclesiam  Lagrathola  vocatam  in 
territorio  Vivariensi  sitam,  prope  castrum 
quod  diciturla  Fara,  de  patrimonio  suo  de- 
dit  pro  remedio  animae  Beraldi  praepositi 
nepotis  sui  ibidem  quiescentis  &  omnium 

consanguineorum   suorum Post  haec 

D.  Stephanus  Aniciensis  episcopus  laudan- 
tibus fidelibus ,  factis  his  donationibus , 
apud  coenobiumVoltam  nuncupatum,quod 
ipse  cum  B.  Odilone  avunculo  suo  in  pro- 
pria construxerat  tellure,  quarta  augusti 
régnante  Henrico  rege  Francorum,  flenti- 
bus  populis,  gaudentibus  angelis mi- 
gravit ad  Christum.  Signum  Beraldi  fratris 
sui,  S.  Eldegerii  praepositi,  S.  Pétri  decani, 
S.  Pétri  abbatis,  S.  Heldeberti  abbatis,  S.  Ar- 
berti ,  S.  Armandi  vicecomitis,  &c.  Facta 
carta  ista  feria  V,  mense  decembris,  luna  xi. 

Radulfus  Burgensis  civitatis  cum  uxore 
sua  nomine  Maiesendis  agrum  vocatum 
Campum  Dolentem  quem  cum  consilio  & 
adjutorio  domini  Guidonis  episcopi  de  di- 
versis  hominibus  comparavit,  dédit  monas- 
terio tali  pacto  ut  quandiu  ipse  viveret. 
usumfructum  haberet  &  omni  anno  inves- 
tituram  unum  sextarium  de  silica  vel  de 
frumento  &  unam  trossam  de  palea  daret, 
&  post  mortem  ipsius  ipse  campus  liber  & 
absolutus,  sine  ullacontradicente  persona, 
coenobio  remaneret.  Facta  carta  ista  m 
mense  maio,  feria  III,  luna  XX,  régnante 
Hugone  rege  Francorum.  Signum  domini 
Guidonis  episcopi,  S.  Radulfi  &  uxoris  ejus 
Maiesendis  qui  pro  remedio  animarum 
suarum  &  pro  sepultura  corporum  hune 
campum  dederunt,  S.  Arnaldi,  S.  Geraldi, 
S.  Girberni,  S.  Geoberti. 

D.  Heldegarius  praepositus  cum  consilio 
&  laude  D.  sui  Stephani  episcopi,  &  om- 
nium abbatum  &  canonicôrum  B.  semper 
virginis  Mariae,  in  sepulturam  concessit 
monasterio  B.  Pétri  apostoli,  in  suburbio 
constituto,  domos  illas  quae  sunt  subtus 
chesa  episcopi,  &  omnes  milites  &  feminas 
virosque  nobiles  de  Cheissac  &  d'Espalede, 


23 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


24 


An 
io53 


Vers 
1077 


Signum  Stephani  episcopi  qui  hanc  dona-  ipsius   datis  supradictis   militibus    magnis 

tionem  affirmât,  &  corroborât  &  manu  sua  muneribus  &  mutuis   possessionibus   cum 

propria  maledicit  &  anathematisat,  si  quis  laude  &  consilio  Bertrandi  praepositi,Guil- 

cam  iufregerit  &  inquietaverit.  S.  Helde-  lelmi  decani  &  abbatum  Caroli  de  Seguret, 

garii  praepositi,  S.  Pétri  decani,  S.  Pétri  Stephani  de  Sancto  Petro  de  Vizac,  Guil- 

abbatis,  S.  Heldeberti  abbatis,  S.  Arberti  lelmi    de   Sancto    Evodio    Claromontensis 

abbatis,  S.  Armandi  vicecomitis,  S.  Pontii  episcopi,  Jarentonis  editui  canonici,  Illini 

aeditui,  S.  Odilonis,  S.  Pontii  d'Espalede,  de  Raphaël  canonici,  Gotiscalchi  canonici, 

S.  Odonis  d'Espalede,  S.  Guillelmi  de  Ra-  Bertrandi  Richard  canonici  &  caeterorum 

phael,  S.  Armandi  fratris  sui.  canonicorum   perpetuo    jure  possidendam 

Post  beatae  recordationis  Stephani  épis-  éam  ab  eis  acceperunt  tali  pacto  ut  daren- 

copi  finem,  Petrus  nepos  ejus  successit  ei  tur  canonicis  annui  quindecim  solidi  Po- 

in    locum    regiminis    Aniciensis    ecclesiae  diensis  monetae. 

B.   Mariae,  vir  probus    &   satis   strenuus  In   illis   diebus   papa   Urbanus    ab   urbe 

secundum  saeculi  dignitatem,  qui  ordina-  Romana  egressus  per  Italiam  celebrando 

tus  episcopus  multa  praelia  gessit  cum  ci-  concilia  per  arduas  Alpes  &  celsa  per  mon- 

vibus  necnon  vicinis  omnibus,  quibus  ad  tana  venit  ad  Gallias,  conquerendo  fide- 

ultimum  devictis  atque  superatis,  Jeroso-  libus   viris    de    sepulchro    Domini,    quod   Éd.orig 

lymam   adiit.   Idem   reversus  apud  coeno-  multo    tempore    Hierosolymis     tenebatur     J^j^'» 


An 
op5 


bium  Voltae  régnante  Henrico  Francorum 
rege,  cum  avunculo  suo  requiescit  in  pace. 
Descriptis  superius  quatuor  nominibus 
episcoporum  Aniciensium  D.  Ademarus 
filius  consulis  provinciae  Valentinensis, 
memoriae  non  est  omittendus,qui  Deo  gu- 


obsessum  à  Sarracenis,  qui  peregrinos  illuc 
euntes  magnis  afflictos  injuriis  christia- 
nitatem  vexabant  in  partibus  illis,  aufe- 
rendo  eis  terras,  possessiones  &  caetera 
bona  quae  possidebant,  ut  sub  tributo  eos 
vivere  sinebant.  Unde  pastor  optimus  con- 


bernante,clero  &  populo  conclamante,Po-  dolens  suis  ovibus,  in  Galliarum  partibus 

diensium  factus  episcopus,  mirabiliterrexit  factis  synodis  saepius  veniens,  ad  Claro- 

ecclesiam  B.  semper  virginis  Mariae,  au-  montensem  civitatem  congregavit  ibi  mul- 

ferendo  jus  tyrannicum  ab  ecclesiis  quae  tos  patres  S.  ecclesiae  episcopos,  archie- 

tunc   opprimebantur  a  laicis    in   partibus  piscopos  cum   principibus  terrae,   quibus 

illis.  Namque  ipsa  ecclesia  B.  M.  subju-  voce    lachrymabili    ostendit   de   sepulchro 

gâta   tali    infortunio  a  proconsulibus  Po-  Domini,  &  miseriis  pauperum  captivorum 


domniacensibus  urgebatur,  saepius  factis 
magnis  assultibus,  tertiam  partem  dare  de 
omnibus  quae  aliquo  modo  accipiebat  epis- 
copus a  clericis  honores  civitatis  habere 
cupientibus.  Hoc  videns  vir  egregius,  factis 
cum  eis  multis  conflictibus  duobus  germa- 
nis  fratribus  Pontio  atque  Eraclio  vocatis 
propriis  nominibus,  pro  libertate  suae  ec- 
clesiae dédit  XXV  millia  solidos  Podien- 
sis  monetae  :  exinde  caeteri  milites  primo 


transmarinas  partes  inhabitantium.  Hoc 
omnes  audientes  vexillum  S.  Crucis  in 
dextera  scapula  ponentes,  Spiritus  sancti 
gratia  inflammati,  dixerunt  se  paratos  esse 
pro  Christo  mori  &  vivere. 

Praedictus  héros  auditis  cum  caeteris 
coepiscopis,  palmis  ad  coelos  cum  fletu 
elevatis,  idoneum  ductorem  statuti  itineris 
D.  Ademarunî  Aniciensem  episcopum,  faci- 
lem  ad  omne  bonum,  gracilem  ad  equitan- 


quidem   propter    insolentiam    reliquerunt      dum,  dédit  eis,  ut  ipse  pastor  utilissimus 


ecclesiarum  dominationes,  in  quibus  ipse 
posuit  censum  ad  victum  &  vestitum  suo- 
rum  canonicorum,  de  quibus  unam  in  ho- 
nore beati  Hilarii  confessoris  Christi  atque 
Pontificis  dicatam  juxta  monasterium  beati 
Pétri  in  suburbio  constituto  sitam  a  militi- 


per  terras  &  per  mare,  Deo  gubernante, 
fieret  illis  consolator  iîdissimus.  Qui  ac- 
cepte tanto  onere  iter  suum  facturus  ad 
Sclavoniam,  misit  legatos  suos  per  provin- 
cias  usquequaque,  ut  omnes  milites  Christi 
congregarentur  citra  Constantinopolim,  ut 


bus  de  Castro  quod  vocatur  Ceyssac  longo  inde  esset  transitus  ad  Turcos  &  Agarenos. 
tempore  injuste  possessam  tamdiu  anathe-  Velocius  igitur  omnes  ibidem  congregati, 
matis  vinculo  ligavit,  donec  monachi  jussu      armis    &    equis     omnibusque    necessariis 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


26 


abundanter  instructi,  mare  quod  dicitur 
brachiuin  Saiicti  Georgii  transmeantes,  ve- 
iierunt  Nicaeam  de  qua  fugatis  Turcis  qui 
vénérant  eis  obviam  tandiu  tenuerunt  ob- 
sessam  donec  ceperunt  eam.  Capta  autem 
civitate,  relinquentes  eam  imperatoriCons- 
tantinopolitano  direxerunt  viam  suam  per 
mediam  Romaniam,  iibi  in  campo  vocato 
Florido  reperierunt  Turcos  armatos  sine 
numéro,  qui  pharetras  suas  &  arcus  ges- 
tantes  super  equos  &  currus,  putabant 
ilios  delere  penitusj  sed  cum  eos  vidisset 
Domini  exercitus  nullo  pavore  perterritus 
statim  praeparatis  cuneis  ad  bellandum 
cum  suis  principibus,  clamore  magno  ex 
utraque  parte  facto  commiserunt  praelium 
a  mane  usque  ad  vesperum,  Dei  omnipoten- 
tis  implorantes  auxilium,  qui  fugatis  hos- 
tibus  dédit  victoriam  retentis  tentoriis,  cum 
caeteris  eorum  bonis.  Hoc  cernens  praedic- 
tus  episcopus  cum  aliis  fidelibus,  erumpens 
in  Dei  laudibus,  fecit  eos  ibi  quiescere  tri- 
bus diebus  quousque  sauciatis  factis  sanis 
medicaminibus,  collectis  spoliis  hostium 
honeste  sepelirent  corpora  suorum  de- 
functorum.  Exinde  vexillo  sanctae  Crucis 
quam  ferebant  praecedente  simul  conglo- 
bati,  elevatis  aliis  signis,  prosperum  iter 
Deus  tribuens  eis  venerunt  Anthiochiam 
quam  multis  diebus  cum  magnis  laboribus, 
famé,  praeliis,  vigiliis,  ac  noctibus  custo- 
diis  intolerabilibus  diversarum  mortium 
generibus  tenuerunt  obsessam  quousque 
capta  urbe  magnum  refrigerium  habuerunt 
inde,  nam  ipsis  urbem  ingressis  tertia  die 
ab  hostibus  innumerabilibus  obsessi  defi- 
cientibus,  omnibus  bonis  quae  ad  victum 
pertinebant,  elegerunt  magis  mori  quam 
vivere  si  cum  illis  possent  aliquo  modo 
repugnare. 

Adversariis  itaque  in  equis  &  curribus, 
sperantibus  istis,  in  Dei  virtute  confiden- 
tibus  quibus  non  erat  alia  spes  neque  salus 
prout  potuerunt  divisis  armis  cum  equiti- 

bus  exierunt  ad  bellum  obviam  eis,  mox 

contigit  virtute  divina  cum  gentes  formi- 
dine  territae  relinquentes  ea  quae  habe- 
bant,  fugerent  nullo  cogente  de  quarum 
divitiis  &  copiosis  beneficiis  miseri,  &  ino- 
pes facti  divites  laeti  redierent  Anthio- 
chiam Deo  gratias  agentes.  Tune  dominus 
Ademarus  Podiensis  episcopus  ductor  tanti 


itincris,  sociis  omnibus  congrcgatis,  suis 
exhortationibus  &  benedictionibus  confor- 
tavit  ne  ceptum  iter  agere  désistèrent, 
quousque  sepulchrum  Domini  &  Jérusa- 
lem ab  hostibus  iiberarent.  Ipse  vero  pro 
Christo  attritus  tantis  malis  &  persecutio- 
nibus,  valida  aegritudine  oppressus,  cunctis 
flentibus,  kalend.  aug.  migrans  ad  Domi- 
num  sepultus  est. 

Cives  Anicienses  de  transitu  D.  Ademari 
pontificis  audientes,  communi  consilio  ele- 
gerunt sibi  antistitem  virum  religiosum  jam 
senem,  Casaedei  abbatem  nomine  Pentium  : 
qui  unctus  chrismate  locatus  in  pontificali 
sede,  milites  superbos  monetarios  vocatos 
magnis  injuriis  affligentes  cives  urbis,  in 
tantum  humiliavit,  ut  turres  eorum  & 
maximas  sedes  quas  in  urbe  fecerant,  facta 
caede  pugnantium  civium,  terrae  coaequa- 
ret,  &  eos  subditos  ecclesiae  faceret  :  datis 
eis  pro  pace  decem  millia  solidis  Podiensis 
monetae.  Cum  pro  hoc  facto  admirabilis 
videtur  in  populo,  afflictus  magnae  infir- 
mitatis  stimulo  apud  monasterium  Rocha- 
paula  vocatum,  Casaedei  subjectum,  quod 
ipse  cum  sua  progenie  in  propria  constru- 
xerat  tellure,  felix  anima  ejus  egrediens  de 
corpore,  ix  kal.  februar.  in  ecclesia  sepul- 
tus est  ibi,  régnante  D.  Lodoico  Francorum 
rege. 

Sepulto  itaque  Dei  famulo,  sicut  dic- 
tum  est,  monasterio  surrexit  alter  Pontius 
cognomento  Mauritius,  in  loco  regiminis 
ipsius  de  cujus  electione  populus  necnon 
major  &  melior  clericorum  pars  valde 
congratulanter  suscepit  propter  quosdam 
aemulos,  calumniantes  autem  secum  du- 
centes,  ierunt  Romam  ad  D.  Paschalem 
papam  ut  illic  apud  eum  examinarentur 
actiones  &  electio  illius ,  si  deberent  esse 
ratae  &  illibatae.  Cognoscens  autem  papa 
invidiam  malignorum ,  facta  audientia  ex 
utraque  parte,  consecrans  eum  in  antisti- 
tem Aniciensis  ecclesiae,  remisit  eum  lae- 
tum  cum  sodalibus  suis  ad  propria,  Pontio 
vicecomite  Podemniacensi ,  qui  cum  eo 
ierat,  ibi  sepulto  cum  magno  honore.  Re- 
versus  ad  urbem  facta  est  sibi  processio  ab 
omni  populo  cum  gaudio  magno  :  sed  ta- 
men  invidorum  non  quievit  persecutio  ; 
nam  turpe  &  nefas  est  dicere  quot  incendia 
&   homicidia,    injuriae    &    contumeliae, 


An 
1098 


An 

1 102 


Vers 
1 1  12 


27 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


28 


t.  II, 

col.  10. 


dotnus  eversae  &  destructae  fuerunt  in 
Éd.orig.  civitate,  id  Deo  volente.  Ipse  aliquo  modo 
facta  cum  eis  pace,  abiens  Jerosolymam 
fuit  ibi  per  duos  annos  &  dimidium  ,  flens 
&  deprecans  Deum  ut  tribueret  ei  veniam 
delictorum.  Exinde  cum  circuiret  sancta 
loca  faciendo  orationes  &  eleemosynas  se- 
cundum  suum  posse  pervenit  Anthiochiam, 
ubi  cum  Bernardo  amico  suo  patriarcha 
civitatis  &  nonnullis  aliis  episcopis  corpore 
domini  Ademaris  antistitis  sui  antecessoris 
translate  in  aliud  mausoleum  melius  edi- 
ficatum  detulit  secundum  anulum  ipsius 
cum  multis  aliis  reliquiis  necnon  palliis 
optimis  a  Patriarcha  supradicto  &  rege 
Jerosolimitano  sibi  datis.  Cumque  in  rever- 
tendo  perviam  longaaegrotatione  detentus 
venisset  Podium  ,  exierunt  ei  obviam  qua- 
tuor vel  quinque  milliariis  omnes  pariter 
summo  favore  plaudentes  &  dicentes  :  Ad- 
venîstî,  desîderabîlis,  quem  expectabamus,  ut 
tuîs  precibus  &  benedictionibus,  de  facinorlbus 
quae  in  Deo  &  te  commisimus ,  îndulgentîam 
nobis  tribueret  Deus. 

Ipse  vero  flens,  sciens  obitum  suum  fore 
prope,  deosculans  omnes  &  benedicens, 
post  finem  duorum  mensium  ciim  benedic- 
tionibus eorum  egressus,  ivit  ad  castrum 
suum  in  pago  Arvernense  situm,  ubi  lan- 
gore  ingravescente  corpore  &  sanguine 
Domini  &  caeteris  officiis  quae  ad  infir- 
mum  pertinent  acceptis  ab  amico  suo  Mi- 
matense  episcopo,  Xii  kal.  maii  deffunctus 
apud  Casaedei  coenobium  honorifice  est 
sepultus,  régnante  D.  Ludovico  Franco- 
rum  rege. 


5  —  V 

Chronique  de  Nimes^, 

KAROLUS  Magnus  imperator  regnavit 
annis  XLVII.  Obiit  anno  aetatis  suae 
LXXII,  anno  incarnationis  Domini  DCCCXV, 
quinto  kal.  februarii. 


Vers 
1128 


Ludovicus  filius  ejus  regnavit  an.  xxvii. 

Karolomannus  regnavit  annis  VI.  Hic 
venit  Narbonam. 

Anno  incarnationis  Domini  DCCCLVIII, 
Normanni  Nemausura  &  Arelatem  depre- 
daverunt. 

Karolus  de  Baveria  regnavit  annis  iiii. 

Oddo  annis  X. 

Anno  DCCCCXXV,  Ungari  vastaverunt 
terram  istam. 

Karolus  filius  Ludoici  annis  XXXV.  Post 
cujus  obitum  fuerunt  anni  VII  sine  légi- 
time rege,  in  quibus  regnavit  Rodulphus, 
deinde  Ludovicus  filius  Karoli  annis  XVIII. 

Lotharius  filius  ejus  annis  xxxiii. 

Ludovicus  filius  ejus  annis  II.  Post  hune 
Ugo  annis  X. 

Rotbertus  filius  ejus  annis  XLllll. 

Haenricus  filius  ejus  annis  xil. 

Philippus  filius  ejus  annis  XLV. 

HAEC"  sunt  nominâ  Nemausensium  epi- 
scoporum  qui  ad  praesens  in  nostra 
sunt  memoria. 

Girbertus  cui  Carolus  magnus  dédit  abba- 
tiam  Salmodiensem. 

Christianus  cui  Lodoicus  dédit  abbatiam 
Sancti  Aegidii  &  Tornacensem. 

Crocus,  cujus  tempore  fuerunt  beatus 
Aegidius  &  rex  Flavius. 

Isnardus,  cui  Nicolaiis  papa  concessit 
praedicta  monasteria. 

Anglardus,  cui  similiter  concessa  sunt 
praedicta  monasteria. 

Raynardus ,  cui  Johannes  papa  dédit 
praedicta  monasteria,  &  villam  de  Valle- 
francisca. 

Utbertus,  cui  Sergius  papa  concessit 
praedicta  monasteria. 

S.  Remesarius  qui  multas  possessiones 
Nemausensi  ecclesiae  dédit. 

S.  Johannes  qui  requiescit  cum  beato 
Remesario  in  ecclesia  Sancti  Juliani. 

Viteriscus  episcopus. 

Palladius  episcopus. 

Casatus  episcopus. 

Gregorius  episcopus. 

Bernardus    episcopus    frater  L.'  Andu- 


'  D'un  ancien  bréviaire  ou  manuscrit  de  l'église  "  D'un  ancien  bréviaire  de  Nimes,  écrit  vers  1g 

de  Nimes  j  &   Pertz,  Monumenta   Germaniae ,  III,       milieu  du  douzième  siècle. 
2 19-  "  D'autres  lisent  P. 


29 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3o 


Éd.orig. 

t.  il, 
col.  II. 


siensis  domini  qui  dédit  ecclesiae  Ncniau- 
sensi  castrum  S.  Martialis. 

Froterius  episcopus  frater  Atonis  vice- 
comitis. 

Geraldus  episcopus,  filius  Bernardi  An- 
dusiensis  domini. 

Froterius  episcopus,  qui  monasterium 
S.  Salvatoris  de  Fonte  construxit. 

Petrus  Ermengaudi  episcopus,  cujus  tem- 
pore  ecclesia  Nemausensis  coepit  habere 
canonicos  regulares. 

Bertrandus  cujus  tempore  consecrata  est 
ecclesia  Nemausensis  ab  Urbano  papa  II. 

Remundus  G.  episcopus  consecratus  est 
1098,  obiit  1112. 

Johannes  vir  magnae  sanctitatis,  conse- 
cratus est  iii3,  obiit  ii34,  &  requiescit  in 
ecclesia  S.  Servandi  juxta  murosToletanae 
civitatis. 

Guillelmus  episcopus,  consecratus  est 
1134,  obiit  1141,  &  requiescit  in  ecclesia 
B.  Mariae  juxta  sepulchrum  S.  Guillelmi 
episcopi. 

Aldebertus  episcopus  consecratus  est 
Romae  ab  Innocentio  papa  II,  1141,  in  fes- 
tivitate  S.  Thomae,  &  dédit  ei  papa  monas- 
terium Sendracense,  &  S.  Salvatoris  de 
Fonte,  quod  .postea  Eugenius  papa  &  Lu-      sia  B.  Mariae  Avellinae  civitatis postea 


in  partes  Tolosae,  ut  expugnaret  eam;  sed 
Lodoicus  rex  deffendit  eam. 

MCLXII,  Mediolanum  est  destructum  ab 
imi^oratore  Frcderico. 

MCLXV,  venerunt  Genuenses  in  porta 
S.  Egidii  contra  Pisanos. 

MCLXVI,  concordia  militum  &  Burgen- 
sium  Nemausensium  facta  est. 

MCLXVII,  Trencavellus  Dominica  die  in 
ecclesia  S.  Mariae  Magdalenae  a  Biterren- 
sibus  est  interfectus. 

MCLXXXII,  VIIII  kal.  aug.  Fredericus 
imperator  Romanorum  rediit  ad  unitatem 
sanctae  ecclesiae,  &  facta  est  concordia 
inter  ipsum  &  papam  Alexandrum  apud 
Venetiam. 

Eodem  anno,  mense  videlicet  junio, 
tanta  in  terris  nostris  fertilitas  facta  est, 
quod  sextarium  frumenti  ad  mensuram 
Nemausi,  quod  in  martio,  VIII  solidos 
venditum  fuerat,  II  solid.  &  VI  denariis 
vendebatur;  &  hordeum  quod  v  solidis  & 
VI  denariis,  XV  denariis  vendebatur. 

Anno"  Domini  MCCXLII,  obiit  dom.  A. 
quondam  Nemausensis  episcopus,  qui  se- 
pultus  fuit  cum  magna  reverentia  in  eccle- 


dovicus  rex,  una  cum  castris,  villis  &  pos- 
sessionibus  quae  sunt  infra  civitatem  & 
extra  similiter  confirmaverunt. 

ANNO  MLVIII',  adventus  SS.  Justi  &  Pas- 
toris  apud  Narbonam. 

MXCVI,  consecrata  est  Nemausensis  ec- 
clesia ab  Urbano -papa,  &  eodem  anno  in 
Claromontensi  concilio  facta  est  super  Jé- 
rusalem expeditio. 

MCXV,  Majorcasj  MCXLVII,  Almariaj 
MCXLViii,  Tortuosaj  mcliii,  Scalonaj  hae 
civitates  captae  sunt. 

M  ex  XX,  obsessum  est  castrum  Are- 
narum. 

MCXXXIV,  natus  est  R.  cornes  filius 
Ildefonsi  comitis. 

MCXLVIIII,  Ildephonsus  comes  venit  in 
portu  de  Boc,  mense  augusti,  iturus  Jero- 
solymam  in  expeditione  cum  regibus. 

MCLix,   Henricus    rex  Anglorum  venit 

'  D'un  ancien  bréviaire  de  Nimes,  écrit  vers  le 
milieu  du  douzième  siècle. 


orig. 


aportatus  fuit  in  ecclesia  Nemausensi,  obiit 
siquidem  in  civitate  praedicta,  in  qua  cap- 
tus  detinebatur  a  Frederico,  tune...  cui 
dédit  comes  Tolosanus 

Anno  Domini   mcclxxii,  obiit  D.   R. 
Amalricus  quondam  episcopus  Nemausen- 
sis ,   cui  dédit  Ludovicus   rex  Francorum    Éd. 
villam  Bernissiae,  &  ea  quae  habet  in  plan-    col.  i* 
teriis,    quae   sunt  juxta  bastidam  domini 
episcopi  Nemausensis,  aut  prope. 

Anno  Domini  MCCLXXX,  obiit  D.  Petrus 
Gaucelini  bonae  memoriae  quondam  epi- 
scopus Nemausensis. 

Anno  Domini  MCCCXXiiI,  vi  id.  januar. 
circa  mediam  noctem  obiit  reverendus  in 
Christo  pater  D.  Bertrandus  de  Linguis- 
sello,  quondam  bonae  memoriae  episcopus 
Nemausensis,  qui  praesedit  in  episcopatu 
circa  XLIIII  annos  cum  multis  tribulatio- 
nibus,  quas  passus  fuit  propter  episcopum, 
&  ab  omnibus  laudabiliter  cum  Dei  adju- 
torio   evasit,  ut   post  ejus   mortem  Deus 

'  D'une  autre  main. 


L 


3i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


32 


An 
1067 


An 

1076 


An 
1082 


multa  miracula  dicitur  fecisse,  cujus  corpus 
fuit  tumulatus  in  ecclesia  Nemauseiisi, 
juxta  altare  B.  Mariae,  parte  sinistra. 


6  —  VI 

Enquête  faîte  du  temps  d' Alphonse , 
roi  d'Aragon,  vers  Van  1170,  tou- 
chant V acquisition  faite  par  les  com- 
tes de  Barcelone f  ses  prédécesseurs, 
du  comté  de  Carcassonne,  ^c.^, 

HAEC  est  memoria  qualiter  civitas  Car- 
cassona  cum  omni  comitatu  ei  per- 
tinente devenerit  venerabili  comiti  Bar- 
chinonae,  videlicet  Raymundo  Berengarii 
vêtus,  sicut  audivimus  a  magnatibus  curiae, 
in  praesentia  venerabilis  comitis  Barchi- 
nonae  ac  principis  Aragonensium  patris 
vestri  bonae  memoriae;  quod  ultimus  co- 
rnes, ut  credimus  Guillelmus  nuncupatus, 
venit  ad  praefatum  comitem  Raymundum 
Berengarii  vêtus,  &  vendidit  ei  Carcassonam 
cum  universo  comitatu  eodem  pertinente 
per  francum  alodium.  Et  ipse  jam  dictus 
Raimundus  Berengarii  vêtus  postea  tenuit 
praedictam  civitatem  &  comitatum  in  pro- 
prium  dominium,  &  francum  alodium  in 
pace  &  quiète  omni  tempore  vitae  suae.  Ad 
obitum  autem  suum  dimisit  Cathaloniam 
duobus  filiis  suis  per  médium,  majori  vero, 
videlicet  Raymundo  Berengarii,  qui  dice- 
batur  Cap  de  Stopes,  dimisit  Carcassonam 
cum  omni  comitatu  per  meliorationem  in 
suo  testamento,  sicut  vos  potestis  videre  in 
eodem  testamento.  Si  quidem  ipse  Raymun- 
dus  Berengarii  qui  dicebatur  Cap  de  Stopes, 
obtinuit  in  pace  &  in  quiète  jam  dictam 
civitatem  &  comitatum  omni  tempore  vitae 
suae  in  suum  dominium  ac  proprium  alo- 
dium. Ipso  quippe  interfecto,  filius  ejus, 
scilicet  avus  vester  Raymundus  Berengarii, 
remansit  in  cunabilis  in  tali  quidem  aetate, 
quod  in  festo  sancti  Martini  natus  fuerat, 
&  in  festo  sancti  Nicolai  primo  subsequenti 

'  Archives  royales  de  Barcelone.  —  Marca  Hïs- 
panica,  p.  i i3i. 


paterejus  interfectus  fuit.  UndeCathalonia 
in  tantum  turbata  fuit  quod  longum  esset 
narrare.  Carcassona  vero  a  militibus  cir- 
cumstantibus  impugnabatur.  Homines  enim 
capiebant  &  res  eorum  auferebant.  Et  cum 
nuUum  haberent  defensorem,vix  subsistere 
poterant.  Tune  accessit  ad  eos  Bernardus 
Atto  vicecomes,  promisit  se  eorum  esse 
tutorem  &  defendere  eos  &  res  eorum  de 
omnibus.  Et  cum  Raymundus  Berengarii 
avus  vester  fieret  miles,  juravit  se  reddere 
ipsi  jam  dictam  civitatem  &  totum  comita- 
tum absque  omni  contradictione  &  pejora- 
mento.  Avo  autem  vestro  milite  facto,  jam 
dictus  vicecomes  maluit  esse  perjurus  quam 
reddere  comitatum  sicut  ei  juraverat.  Homi- 
nes vero  Carcassonae  videntes  tantam  inju- 
riam  &  injustitiam,  noluerunt  diu  susti- 
nere,  &  communicato  consilio  reddiderunt 
se  &  civitatem  domino  suo  avo  vestro, 
sicut  facere  debuerunt.  Quod  Bernardus 
Atto  vicecomes  indigne  ferens,  perrexit  ad 
comitem  Tolosanum,  &  fecit  ei  hominium 
sub  tali  conditione  quod  si  tantum  ei  con- 
ferret  auxilium  ut  saepe  dictam  civitatem 
posset  recuperare,  teneret  pro  eo  civitatem 
&  comitatum.  Interea,  quia  avus  vester 
propter  multas  guerras  Sarracenorum  non 
potuit  plenarie  sufficere  ad  defendendam 
Carcassonam,  homines  ipsius  civitatis  com- 
posuerunt  cum  saepe  dicto  vicecomite  ut 
redderent  ei  civitatem.  Ipse  vero  juravit 
eis  tactis  sacrosanctis  evangeliis,  quod  pro 
hoc  facto  nullum  malum  inferret  personis 
eorum  neque  rébus  eorum.  Rogerius  autem 
major  filius  vicecomitis  noluit  tenere  jura- 
mentum  sui  patris  j  &  festinans  ad  Carcas- 
sonam, multos  eorum  violenter  cepitj  quos 
exoculavit  &  ementulavit,  ac  nares  eorum 
amputavit,  &  a  civitate  turpiter  ejecit.  De 
quibus  multi  venerunt  ad  avum  vestrum , 
ut  provideret  eis  necessaria  in  vita  sua, 
quod  utique  fecit.  Porro  avus  vester  hujus- 
modi  injuriam  &  injustitiam  indigne  ferens, 
congregata  immensa  multitudine  exercitus 
armatorum, perrexit  expugnare  &  expellere 
vicecomitem  a  praefato  comitatu.  Viceco- 
mes quoque  praeparavit  se  cum  ingenti 
exercitu  ad  dimicandum  cum  eo.  Multi 
autem  &  magni  viri  religiosi  haecaudientes 
accesserunt  ad  eos,  &  talemcompositionem 
inter  eos  fecerunt,  ut  saepe  dictus  viceco- 


An 
I096 


Éd.orîf;. 

t.  II, 

col.  i3. 


An 
1 1  12 


33 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


34 


mes  hominium  faceret  avo  vestro  comiti 
Barchinonensi,  &  teneret  comitatum  ac 
civitatem  pro  eo,  eumque  in  guerris  suis 
adjuvaret  cum  militibus,  &  sic  semper  fa- 
ceret posteritas  vicecomitis  posteritati  co- 
niitis  Barchinonensis.  Haec  autem  in  curia 
venerabilis  comitis  patris  vestri  sic  audivi- 
mus.  Sed  quia  nondum  uati  eramus  quando 
haec  facta  sunt,  utrum  vera  sint  nescimus. 
Consulimus  autem  vobis  quatinus  instru- 
menta quae  ad  causam  Carcassonae  perti- 
nent perlegere  faciatis.  Praeterea  exquirere 
si  quos  majoris  aetatis  invenire  poteritis  qui 
hujus  rei  memores  existant. 


VII 


Ann.  M.  c.  Lxxxxiiii.  Mori  R.  coms  de 
Tholosa  a  Nemse. 

Ann.  M.  C.  Lxxxx[vi].  Mon  n'Afos  reîs 
d'Arago  a  Perpînha  el  mes  d'abril  &  en  aquel 
mes  mon  na  Ermengart  de  Narbona,  el  coms   Éd.ori^ 
de  Rodc^.  col.  14. 

Ann.  M.  c.  Lxxxxvr.  Près  R.  coms  de 
Tholosa  la  regina  Johanna. 

Ann.  M.  C.  LXXXXVII.  En  juU  fo  nats  R, 
coms  de  Tholosa  fils  de  la  regina  Johanna. 

Ann.  M.  ce.  iiii.  Près  lo  reîs  d'Arago  na 
Marias  de  Monspeller  e  mai. 

Ann.  M.  ce.  vil.  Fo  nats  Trencavels  ves- 
coms  de  Beo^ers. 

Ann.  M.  ce.  VIII.  Fo  nats  Jacmes  Peire 
reîs  d'Arago. 

Ann.  M.  ce.  VIII.  Fou  presa  Carcassona. 

Ann,  M.  ce.  IX.  Lo  dia  de  sancta  Maria 
Magdalena  fou  destfuîts  Be^ers. 

Ann.  M.  ce.  XI.  Fou  presa  Lavaurs  e  fo 


Chronique   en  languedocien ,   tirée  du      ^"  ^^  ^«"'-^  prîmîers  en  juînh  a  Tholosa  per 
cartulaire    de  Raîmond   le  Jeune j 
comte  de  Toulouse,  pag.  5j  \ 


ANN.  M.  LXXXXIX.  Près  R.  coms  de  sanh 
Gîlî  Jérusalem,  per  vertut  de  Diu. 

Ann.  M.  e.  I.  "  Mori  R.  coms  de  sanh  Gilî. 

Ann.  M.  c.  XXIII.  Anec  la  ost  de  Tholosa 
as  Aurenga  per  delîvrar  n'Infos. 

Ann.  M.  c.  LUI.  Fo  près  Trencavels  coms 
de  Be-:{ers  en  Octoubre  X  dias. 

Ann.  M.  c.  LVI.  Fo  nats  R.  coms  de  sanh 
Gili  fils  de  la  regina  Costansa  la  vîgilia 
Symonis  &  Jude. 

Ann.  M.  C.  LViiii.  Henrîc  reîs  d'Angla- 
terra  près  Verdu. 

Ann.  M.  e.  LXVli.  Mori  Trencavels  ves- 
coms  de  Bec^ers. 

Ann.  M.  e.  LXX.  Mori  lo  solels. 

Ann.  M.  c.  LXXXV.  Fo  nats  R,  Rogîers 
vescoms  de  Be'^ers. 

Ann.  M.  C.  Lxxxvii.  El  mes  de  julî  per- 
dero  Kristiat  Jérusalem. 

Ann.  M.  C.  Lxxxix.  Morî  Rîcarts  reîs 
d'Anglaterra. 

Ann.  M.  C.  LXXXXlllI.  Mori  R,  vescoms 
de  Be^ers. 

'  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  9.  Con- 
tinuation des  titres  en  général,  n.  i3. 
*  Lege  Mcv. 


los  crosats. 

Ann.  M.  ce.  XII.  Fou  prêcha  Calatravîa  per 
lo  reîs  d'Arago  e  per  los  autres  reîs, 

Ann.  M.  ce.  XIII.  Morî  lo  reîs  d'Arago  a 
Muret. 

Ann.  M.  ce.  XV.  Fo  Tholosa  jurada. 

Ann.  M.  ce.  XVI.  Mes  foc  lo  coms  de 
Montfort  a  Tholosa  e  setembre, 

Ann.  M.  ce.  XVII.  Cobret  lo  coms  de  sanh 
Geli  Tolosa  las  vespras  de  santa  Crox  de 
setembre. 

Ann.  M.  ce.  XVIII.  Morî  lo  coms  de  Mont- 
fort  a  Tholosa  lendema  de  sant  Johan. 

Ann.  M.  ce.  XIX.  Mes  Lodoics  reîs  de 
Fransa  setî  a  Tholosa  en  juin. 

Ann.  M.  ce.  xxii.  Morî  R.  coms  de  Tho- 
losa, fils  de  la  regina  Costansa. 

Ann.  M.  ce.  xxili.  Mori  lo  rey  de  Fransa 
Philips. 

Ann.  M.  ce.  xxv.  Morî  lo  coms  de  Cu- 
menge  Vli  die  al  îssît  de  février  en  disapte. 

Ann.  M.  ce.  XXXI.  Morî  Folquîers  aves- 
que  de  Tholosa  lo  dia  de  Nadal  en  dijous. 

Ann.  M.  ce.  XXXII.  El  mes intrec  R, 

de  Mîramon  a  Tholosa  avesque. 

Ann.  M.  ce.  XXXIX.  El  ters  dia  del  întra- 
men  del  mes  de  julî,  en  divendres  fo  eclipsis 
del  solhels,  entre  mieg  dia  e  Ihora  nona. 

Ann.  M.  ce.  XLIX.  Lo  quart  dia  en  la  fi  de 
setembre  en  dimenge  mori  R.  coms  de  Tho- 
losa fils  de  la  regina  Johanna  as  Amihau. 


V. 


35 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


36 


Éd.orig. 

t.  II, 

col.  i5. 


Anno  M.  ce.  iii.  in  meuse  januario  Ray- 
mundus  cornes  Tholosanus  iilius  regiiie 
Costancie  duxit  in  uxorem  sororem  régis 
Aragonum. 

Anno  M.  ce.  XX.  nata  est  Johanna  filia 
Sancie  regine,  sororis  régis  Aragonum. 

Anno  M.  ce.  XLVII.  Ludovicus  rex  Francic 
transfretavit  in  partibus  ultramarinis. 

AnnoDomini  m.  ce.  LXX.obiitLudovicus 
rex  Francie  apud  Tunicium. 

Anno  ab  urbe  Romana  condita  MMXXV. 
Anno  domini  Philippi  régis  Francie  [pri- 
mo]. Anno  domini  B.  Episcopi  Tholo- 
sani  tertio,  tune  erat  Incarnatio  Domini 
M.  ce.  LXX. 

Anno  Domini  M.  ce.  LXX.  obiit  Sicardus 
Alamanni  domicellus  filius  dom.  Sicardi 
Alamanni  apud  Tunicium. 

Anno  Dom.  m.  ce.  Lxxi.  obiit  Alfonsus 
comes  Tholosanus  filius  régis  Francie  apud 
Savonam ,  feria  VI. 

Anno  Dom.  M.  ce.  LXXI.  obiit  domina 
Johanna  comitissa  Tholose  uxor  supradicti 
comitis  in  eodem  loco,  feria  2". 

Anno  Dom.  M.  ce.  LXXV.  tertia  die  in- 
troitus  mensis  junii  obiit  nobilis  vir  dom. 
Sicardus  Alamanni,  cujus  anima  requiescat 
în  pace. 


8  —  VIII 

Extrait  de  divers  nécrologes*. 

XVIII  kal.  februarii ,  anno  Mccxxiii 
Incarnationis,  vicecomes  Biterrensis  recu- 
peravit  Karcassonam  a  Gallicis,  videlicet 
3*  feria,  XV  kal.  februarii,  régnante  Ludo- 
vico  Rege. 

IV  non.  februarii,  anno  mclxxxv  In- 
carnationis Dominicae,  mense  februario, 
fuit  perditus Karcassonae,  feria  2*. 

XV  kal.  aprilis,  vu  feria,  obiit  Rogerius 
vicecomes,  ill  nonas  julii. 

Anno  Mccxxxviiii,  feria  vi,  fuit  eclipsis 
Solis,  Luna  xxviii,  Rege  Ludovic©  rég- 
nante. 

VII  kal.  julii,  anno  Mccxviii,  2^  feria, 


Symon  comes  Montisfortis  fuit  occisus  in 
obsidione  Tolosae  cum  capite  margonelli. 

XI  kal.  augusti,  anno  MCCViii,  destructa 
est  civitas  Biterris. 

XViii  kal.  octobris,  anno  MCCVIIII,  fuit 
reddita  Carcassona  crucesignatis. 

X  kal.  octobris,  anno  MCXX,  die  sancti 
Bartholomaei  fuit  facta  traditio. 

VII  kal.  octobris,  anno  MCLXXVIII,  fuît 
eclipsis  Solis,  4»  feria. 

II  idus  octobris,  anno,  MCLXVII,  Marty- 
rium  Trencavelli  vicecomitis  Biterrensis  & 
sociorum  ejus  in  Ecclesia  Sanctae  Mariae 
Magdalenae  Biterris. 

IV  idus  novemb.,  anno  Mceviiii,  Roge- 
rius vicecomes  Biterris  obiit  in  congressu 
ante  Carcassonam. 

XVIIII  kal.  februarii  obiit  Petrus  de  Cas- 
tro Novo  domini  papae  legatus,  presbyter 
&  monachus  Fontisfrigidi'. 

II  kal.  februarii  obiit  D.  B.  vicecomes 
Biterrensis. 

II  kal.  martii  obiit  domina  Adalicia  Bi- 
terrensis vicecomitissa. 

XV  kal.    aprilis  obiit  Ermenjardis  vice-   Éd.orig. 
comitissa,  coi.  16. 

XIII  kal.  aprilis  obiit  D.  Rotgerius  vice- 
comes Biterrensis  frater  noster. 

VI  idus  aprilis  obiit  Raymundus  Beren- 
garii  comes  Provinciaej  obiit  Guillelmus 
Rogerii  miles. 

XVII  kal.  julii  obiit  reverendae  memo- 
riae  domnus  Guillelmus  Ragnaldi  domnus 
major  Carthusiensis,  qui  canonicus  &  celle- 
rarius  S.  Mariae  de  Cassiano  attulit  Sanctam 
Spinam  cum  aliis  diversis  reliquiis. 

VIII  kal.  julii  obiit  Guillelmus  Asema- 
riae,  domicellus. 

VII  kal.  julii  obiit  domnus  Simon  cornes 
Montisfortis  &  frater  noster. 

XIII  kal.  aug.  obiit  domnus  Guido  comes 
Bigorrae  frater  noster. 

III  non.  aug.  obiit  D.  Pontius  de  Te- 
sano  miles  j  obiit  Bernardus  de  Pezenx 
miles. 

Id.  octob.  obiit  D.  Raymundus  Trenca- 
velli vicecomes  Biterrensis. 

V  kal.  nov.  obiit  D.  Navara  uxor  Rame- 
rici  domini  Claromontis. 


'  Du  Nécrologe  de  l'Église  de  Carcassonne. 


'  Du  Nécrologe  du  prieuré  de  Cassatî. 


37 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

D.    Lodoicus   rex 


38 


V  id.   novemb.    obiit 
Franciae. 

VI  kal.  octob.  obiit  D.  Elizabeth  comi- 
tissa  Ruthenensis. 

III  id.  octob.  obiit  domna  Blancha  re- 
gina  Franciae  societatis  nostrae. 

II  id.  decembris  obiit  Beraldus  vicecomes 
Massiliae. 

XIII  kaL  januarii  obiit  Adalaissia  comi- 
tissa  Biterrensis. 

X  kal.  januarii  obiit  D.  Guillelma  de 
Montesquivo. 

KaL  maii  obiit  domina  '  Hermengardis 
vicecomitissa  Narbonensis  '. 

II  kaL  febr.  obiit  Pontius  abbas  S.  Egidii 
&  Raymundus  cornes'. 

V  kaL  junii  obiit  Emericus  cancellarius. 

VII  id.  febr.  obiit  Raymundus  comes 
Egidiensis'. 

KaL  novembris  obiit  Almodis  comitissa. 


Chronîcon  ecclesîae  Sancti  Pauli 
Narbonensis"^. 

ANNO  Domini  Dcccxc  fuit  capta  civitas 
Narbonaé  per  Carolum  Magnum. 
Eodem  anno  fuit  aedificata  &  constructa 
ecclesia  antiqua  Narbonaé. 

'  Du  Nécrologe  de  l'abbaye  de  Quarante. 

*  Du  Nécrologe  de  l'abbaye  de  Saint -Gilles, 
aujourd'hui  aux  Jacobins  de  Chambéri. 

*  Du  Nécrologe  de  l'abbaye  de  Lérins. 

^  La  Chronique  de  Saint-Paul  de  Narbonne  a 
été  publiée  par  Catel,  à  la  suite  de  son  Histoire  des 
Comtes  de  Toulouse  (pages  1 65  &  suiv.)  j  il  dit  qu'elle 
a  été  tirée  d'un  vieux  martyrologe  de  cette  église  : 
&  en  effet,  on  retrouve  un  certain  nombre  des 
articles  reproduits  textuellement  dans  des  fragments 
de  martyrologes-  ou  d'obituaires  de  Saint-Paul, 
copiés  par  dom  Estiennot  (ms.  latin  12770).  Nous 
avons  pris  pour  base  de  notre  édition  celle  de 
Catel,  en  introduisant  dans  le  texte  l'ordre  chro- 
nologique qu'il  n'avait  observé  que  d'une  manière 
fort  incomplète,   &  nous   avons  profité  des  frag- 


Anno  DCCCCXXXIX,  Lodoico  rege  rég- 
nante anno  IV°  &  Aymerico  archipraesule 
ecclesiam  S.  Justi  Narbonaé  régente,  Leo- 
tardus  erat  archilevita  &  abbas  S.  Pauli 
Narbonaé. 

Anno  [DCCCCLXXiv],  xx  régnante  Lo- 
therio  rege,  tempore  Aymerici  archiprae- 
sulis  ecclesiae  Narbonensis,  Aymericus 
levita  erat  abbas  S.  Pauli  Narbonaé. 

Anno  MVll,  régnante  domno  Rotberto 
Francorum  rege,  anno  regni  xi",  Hermen- 
gaudus  erat  archipraesul  sedis  Narbonaé. 
Deusdedit  levita  erat  abbas  S.  Pauli  Nar- 
bonaé &  Raymundus  vicecomes. 

Anno  Domini  MLVIII,  dominus  Guifredus 
Narbonensis  archiepiscopus  detulit  apud 
Narbonam  corpora  sanctorum  Justi  &  Pas- 
toris  de  Pardiniaco. 

Anno  MLXix,  obiit  dominus  Gaufredus, 
Narbonensis  archiepiscopus. 

Anno  MXC,  Guillelmus  erat  abbas  Sancti 
Pauli  Narbonaé  &  fuit  testis  quando  Dal- 
matius ,  episcopus  Narbonensis,  dédit 
Sanctae  Mariae  Suburbanae  cellam  Sancti 
Chrysanti  cum  suis  pertinentiis. 

Anno  Mxcvi,  régnante  Philippe  rege, 
III  kalendas  augusti ,  obiit  Petrus  orto- 
lanus  Sancti  Justi  &  frater  Sancti  Pauli  & 
reliquit  tabulae  trecentos  solidos  melgo- 
renses  ut  canonici  &  clerici  facerent  anni- 
versarium  pro  eo,  ipso  die,  in  perpetuum 
&  darent  canonici  in  eleemosynam  duo 
sextaria. 

Anno  MCXV,  nonis  februarii,  Majorica 
fuit  capta. 

Anno  MXCIX,  fuit  prius  capta  Hierusalem 
per  christianos. 

Anno  MCXLIX,  II  kalendas  octobris,  obiit 
dominus  Arnaldus,  Narbonensis  ecclesiae 
archiepiscopus.  Statutum  est  per  dominum 
B.  abbatem  &  capitulum  quod  in  die  istius 
anniversarii  semper  missa  matutinalis  sit 
conventualis,  non  tamen  celebratur  pro 
defunctis. 

Anno  MCLXXII,  obiit  Boneta  pistrix  ca- 
nonicae  Sancti  Pauli. 

Anno  MCLXXXVI,  obiit  dominus  Imber- 
tus,  ecclesiae  Sancti  Pauli  abbas. 

ments  copiés  par  dom  Estiennot,  pour  ajouter  à  la 
Chronique  la  mention  de  certains  faits  qui  ne  se 
trouvent  pas  dans  l'édition  primitive.   [E.  M.] 


39 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


40 


Anno  MCLXXXVii,  fuit  capta  Hierusalem 
civitas,  cum  omnibus  civitatibus  per  Sarra- 
cenos  &  crux  cum  laiicea,  corona  &  clavis, 
quae  major  pars  fuit  Parisiis  deportata. 

Anno  MCXCVII  ,  Ermenjardis  domina 
Narbonae  decessit  apud  Port. 

Anno  MCCIV,  obiit  Geraldus  de  Joncariis 
bonae  memoriae,  vir  honestus  &  humilis, 
praepositus  ecclesiae  Sancti  Pauli,  in  cujus 
anniversario  débet  dare  communitas  quin- 
que  solidos  Narbonenses  clericis  benefi- 
ciatis  ultra  consuetum  victum. 

Anno  MCCix,  mense  julii,  in  die  sanctae 
Mariae  Magdalenae  capta  &  destructa  fuit 
civitas  Biterris  a  Crucesignatis  &  comes 
Montisfortis  ducebat  exercitum  pro  domino 
rege  Franciae  &  abbas  Cisterciensis  pro 
papa. 

Eodem  anno,  in  die  Assumptionis  sanctae 
Mariae,  capta  fuit  per  eosdem  civitas  Car- 
cassonae  &  burgus  qui  tune  temporis  se 
tenebant  &  erant  contigui  &  mûri  annexi, 
sed  postmodum  anno  MCCXL  destructus 
fuit  burgus  Carcassonae,  pro  eo  quia  vice- 

comes  Carcassonae  &  Biterris homines 

burgi  Carcassonae  cum  trebucbis  &  aliis 
armis  impugnabant  civitatem,  &  venit  suc- 
cursus  de  Francia  velociter  &  destruxerunt 
burgum  funditus  &  homines  aufugerunt  & 
post  homines  de  voluntate  domini  régis 
Franciae  redierunt  &  construxerunt  de 
novo  burgum  illum  in  loco  ubi  nunc  est, 
ultra  flumen  Atacis. 

Anno  Mccxv,  mense  maii,  fuerunt  des- 
tructi  mûri  civitatis  Narbonae  per  domi- 
num  Ludovicum,  primogenitum  domini 
Philippi,  régis  Franciae,  &  dominum  Pe- 

trum  de  Benevento   cardinalem quare 

dominus  P.  Amelii ,  archiepiscopus  Nar- 
bonae ,   conquestus  fuit  domino  Papae, 

Anno  Mccxxi,  obiit  dominus  Jacobus, 
abbas  S.  Afrodisii  &  archiepiscopus  Nar- 
bonensis.  Eodem  anno,  III  nonas  octobris, 
obiit  dominus  magister  Petrus,  abbas  Sancti 
Pétri  &  archidiaconus  Sancti  Justi,  in  cujus 
anniversario  debent  dari  singulis  annis  cle- 
ricis de  ecclesia  ultra  victum  consuetum 
duodecim  denarii,  &  aliis  clericis  de  choro 
sex  denarii  &  una  libra  panis,  &  scolaribus 
très  denarii  &  dimidia  libra  panis  5  de  illis 
scilicet  libris  quas  débet  dare  ea  die  in 
charitate,quaefiet  in  claustro, communitas. 


Eadem  die  obiit  domina  Adalaicis  vice- 
comitissa  Narbonae,  pro  qua  fîet  anniver- 
sarium  annuatim  cum  cappis  ex  ordinatione 
capituli.  Numquam  istud  anniversarium 
transferatur,  nisi  dominica  evenerit,  so- 
lemniter  celebretur  &  major  campana  pul- 
setur. 

Anno  Mccxxvi,  VI  idus  novembris,  obiit 
dominus  Ludovicus,  illustrissimus  rex  Fran- 
corum. 

Anno  MCCXXix ,  tempore  Pascali ,  fuit 
primo  incoeptum  opus  ecclesiae  novae 
Sancti  Pauli  Narbonae.  Dominus  abbas 
dictae  ecclesiae  cum  processione  clerico- 
rum  ipsius  ecclesiae  posuit  in  dicto  opère 
primum  lapidem  ,  praesentibus  consulibus 
&  universitate  burgi  Narbonae. 

Anno  MCCXXX,  insula  Majoricarum  fuit 
capta  per  dominum  Jacobum. 

Eodem  anno,  obiit  B.  Raimundi ,  epi- 
scopus  quondam  Carcassonae. 

Anno  MCCXXXVI  fuit  magna  guerra  & 
mortalis  inter  civitatem  &  burgum  Nar- 
bonae in  tantum,  quod  crediderunt  se  ad 
invicem  destruere  &  cum  trebuchis  &  aliis 
ingeniis  acerrime  se  impugnabant.  Postea 
anno  MCCXXXVII,  mense  maii,  apud  Lug- 
dunum  celebratum  fuit  concilium  générale. 

Anno  Domini  MCCXXXVIII,  fuit  capta 
Valentia. 

Anno  MCCXL,  obiit  Raimundus  Beren- 
garii,  comes  Provinciae,  qui  habuit  quatuor 
filias  reginas. 

Eodem  anno  destructus  fuit  burgus  Car- 
cassonae. 

Anno  MCCXLII,  VI  idus  augusti,  intravit 
comes  Tolosae  Narbonam,  de  consensu  do- 
mini Amalrici,  tune  Narbonae  vicecomitis 
&  capitulum  Narbonense,  cum  quibusdam 
canonicis  Sancti  Pauli  &  plures  burgenses 
in  crastinum  exierunt  '  villam  Narbonae, 
&  dominum  Petrum  Amelii,  tune  archie- 
piscopum,  sequuti  fuerunt,  &  postmodum, 
anno  MCCXLIV,  omnes  praedicti  canonici 
cum  burgensibus,  honorifice  cum  domino 
archiepiscopo  supradicto  redierunt.  Itapro 
certo,  quod   dominus  Raimundus,  comes 

'  Variante  :  Omnes  clerici  exiverunt  in  die  sancti 

Ceriaci  &  anno  mccxliv  redierunt &  fuit  cap- 

tum  castrum  Montsegur,  ubi  fuerunt  combusti  du- 
centi  quindecim  haeretici. 


41 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


42 


Tolosae  &  dominus  Amalricus,  vicecomes 
Narbonensis,  pedibus  &  sine  supertunica- 
libus,  duxerunt  dominum  archiepiscopum 
supradictum ,  qui  equitabat  supra  suum 
equum,  per  habenas,  ac  si  esset  sponsus,  a 
domo  fratrum  minorum  Narbonensium  , 
usque  ad  palatiuni  archiépiscopale,  &  ibi 
ipse  absolvit  eos. 

Anno  Dominicae  Incarnationis  MCCXLIII, 
obiit  Guillelmus  magister,  hebdomadarius 
majorum  missarum  ecclesiae  Sancti  Pauli. 

Anno  MCCXLViii  intraverunt  cum  pro- 
cessionibus  sorores  sancti  Damiani  seu 
minoretae  primo  monasterium  constructum 
Narbonae,  in  Brolio  &  ante  morabantur  in 
ecclesia  Sancti  Chrysantis. 

Eodem  anno,  mense  augusti ,  die  sancti 
Ruffi,  dominus  Ludovicus,  rex  Franciae 
intravit  mare  &  transfretavit  cum  maximo 
exercitu  usque  ad  insulam  Cypri ,  deinde 
transfretavit  ultra  mare  cum  tribus  fratri- 
bus  suis  in  Aegyptum,  scilicet  cum  domino 
Roberto,  comité  Atrebatensi ,  &  domino 
Alphonso,  comité  Pictaviensi ,  &  domino 
Carolo,  comité  Provinciae,  qui  postmodum 
fuit  rex  Siciliae  &  Hierusalem,  &  tune  coe- 
perunt  civitatem  Damiatam  &  ultra  proces- 
serunt  ultra  modum. 

Anno  MCCXLix,  obiit  Fredericus  impe- 
rator. 

Anno  MCCLIV,  beatus  Ludovicus  venit 
de  ultra  mare. 

Anno  MCCLV,  obiit  dominus  Bernardus 
de  Sancto  Briccio,  abbas  praesentis  eccle- 
siae S.  Pauli  Narbonensis,  qui  sepultus  fuit 
Magalone. 

Anno  MCCLVI,  V  kalendas  martii,  obiit 
dominus  Aimericus  de  Narbona,  canonicus 
Sancti  Pauli. 

Anno  MCCLXIV,  fuit  capta  Murcia. 

Eodem  anno,  mense  julii,  versus  orien- 
tem  circa  auroram,  apparuit  comètes  emit- 
tens  radios,  quam  plures  longos  &  diverses, 
versus  occidentem ,  quae  quidem  Stella , 
quasi  admodum  fornacis  ignis  fumigabat  & 
apparuit  usque  ad  festum  sancti  Michaelis 
vel  circa. 

Eodem  anno  mortuus  fuit  Urbanus 
papa  IV,  cui  successit  in  papatu  dominus 
Clemens  IV,  qui  fuit  natione  Provincialis 
&  de  Sancto  Egidio  oriundus,  &  fuit  Guido 
archiepiscopus  Narbonae,  &  habuit  uxorem 


&  filias  j  unde  Merlinus  in  suis  libris 
scripsit,  quod  anno  Nativitatis  Christi 
MCCLXIV,  erit  papa  similis  Petro. 

Eodem  anno  interfectus  fuit  Matfredus, 
filius  illius  Frederici,  imperatoris  condem- 
nati,  qui  se  fecerat  regem  Siciliae,  a  domino 
Carolo,  fratre  régis  Franciae,  cui  dominus^ 

papa  dederat  regnum  Siciliae,  in  campo 

&  tanta  siccitas  fere  per  duos  annos,  quod 

putei &  blada   &  vineae  defecerant  3 

tamen  fuit  satis  bonum. 

Anno  MCCLXV,  rex  Carolus  intravit 
Apuliam. 

Eodem  anno,  XXV  julii,  fuit  translatus 
tumulus  sancti  Pauli  Narbonae  de  rota 
chori  ad  columnas  altaris  majoris,  per  vir- 
tutem  Dei  &  magnum  miraculum. 

Anno  MCCLXVI,  obiit  Jacobus,  rex  Ara- 
gonum. 

AnnoMCCLXX,  fuit  Ludovicus  rex  Fran- 
ciae apud  Tunicium. 

Anno  Domini  MCCLXXII,  IV  nonas^prilis, 
dominica,  quae  fuit  tune,  quando  cantatur 
in  ecclesia  Dei  Laetare  Hierusalem,  dominus 
Maurinus  ,  Narbonensis  archiepiscopus , 
primo  posuit  primum  lapidem  in  funda- 
mentis  novae  ecclesiae  Sancti  Justi,  qui 
quidem  lapis  eratcum  cruce  de  auro  signa- 
tus  a  domino  Clémente  papa  IV3  ibi  missus 
eo  quia  dominus  Clemens  fuit  archiepi- 
scopus Narbonensis,  &  vocabatur  Guido 
Folqueis.  Et  dictus  lapis  fuit  positus  in 
capite  ecclesiae,  in  capella,  ubi  est  altare 
aedifîcatum  ad  honorem  S.  Pétri. 

Anno  MCCLXXiv,  obiit  Berengarius  de 
Narbona,  sacrista  ecclesiae  Narbonensis, 
qui  donavit  ecclesiae  Sancti  Pauli  quadra- 
ginta  libras,  pro  suo  anniversario  faciendo 
&  ecclesia  débet  facere  annuatim  pro  anima 
ipsius  anniversariumsolemniter,  cum  missa 
conventuali  &  cappis  sericeis,  prout  est  in 
ecclesia  consuetum  &  dicta  ecclesia,  in  die 
obitus  sui,  débet  dare  singulis  clericis  in 
praedicta  ecclesia  intitulatis,  duodecim  de- 
narios  Narbonenses,  &  singulis  aliis  cleri- 
cis non  intitulatis,  frequentantibus  dictam 
ecclesiam  usque  ad  numerum  quadraginta, 
quatuor  denarios  Narbonenses,  &  singulis 
scholaribus  dictam  ecclesiam  frequentan- 
tibus usque  ad  numerum  quadraginta,  duos 
denarios  Narbonenses.  Debent  praeterea 
exire  in  claustrum  ad  faciendam  absolutio- 


43 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


44 


nem  post  mîssam  majorem,  pro  anima  dicti 
defuncti  celebratam  &  praedicti  duodecim 
denarii  debent  dari,  prout  supra  dictum 
est,  singulis  clericis  intitulatis,  ultra  vic- 
tum  in  dicta  ecclesia  consuetum. 

Anno  MCCLXXVII,  XIII  kalendas  fe- 
bruarii,  obiit  dominus  Geraldus  de  Nar- 
bona  bonae  memoriae  abbas  Sancti  Pauli 
Narbonae,  quilegavit,  &c.  Praeterea  ante- 
dicti  clerici  debent  absolu tionem  facere, 
post  missam  majorem  celebratam  coram 
altari  majori,  pro  anima  dicti  D.  Geraldij 
in  quo  loco  corpus  ejus  venerabiliter  re- 
quiescit.  Animae  cujus  propitietur  Do- 
minus. 

Ista  nocte,  scilicet  in  vigilia  sancti  Sebas- 
tiani,  fuit  combustus  igné  pulchrior  cam- 
panarius  Sancti  Justi  Narbonae  cum  omni- 
bus campanis  &  trabibus  ipsius  campanarii, 
cum  majori  tempestate  tonitrui,  quae  un- 
quam  visa  fuit  in  partibus  istis,  ita  ut  tota 
civitas  cum  burgo  videbatur  destrui  ab 
ultione  divina. 

Anno  MCCLXXix,  XI  kalend.  maii,  obiit 
bonae  memoriae  Bernardus,  abbas  ecclesiae 
S.  Pauli  Narbonensis. 

Anno  MCCLXXXIV,  rex  Franciae  ivit  in 
Cataloniam  contra  regem  Aragonum. 

Anno  MCCLXXXV,  in  die  sancti  Urbani, 
destructa  fuit  Elnensis  civitas  per  dominos 
reges  Franciae  &  Navarrae  &  exercitum 
eorumdem,  qui  quidem  ibi  venerunt  cruce 
signati  de  mandato  ecclesiae  Romanae,  pro 
capiendo  regno  Aragoniae. 

Eodem  anno  praedicti  ceperunt  comi- 
tatum  Empuritarum  &  civitatem  Gerun- 
densem. 

Eodem  anno,  kalendis  maii,  dominus 
Philippus  rexFrancorum,  cum  domino  Phi- 
iippo  primogenito  suo  &  domino  Carolo  ' 
filio  suo  secundo,  cui  dominus  papa  Marti- 
nus  IV  dederat  regnum  Aragonum ,  post- 
quam  deposuit  dominum  Petrum,  qui  erat 
rex  Aragoniae  &  dominus  Johannes  Gris 
tituli  sanctae  Ceciliae  cardinalis  &  legatus 
Apostolicae  Sedis  &  cum  eis  plus  quam  tre- 
centa  millia  cum  pedibus  cum  ad  caballum, 
qui  crucem  assumpserant  contra  dominum 
Petrum  Aragoniae  supradictum,  ad  acqui- 
rendum  regnum  Aragoniae  supradictum,  in- 


traverunt  villam  Narbonae,  deinde  intrave- 
runt  Rossilionem  &  destruxerunt  civitatem 
Elnensem,  quia  resistebat  eis.  Postmodum 
per  montes  de  Auscone',  videlicet  per  la 
Massana,  intraverunt  Cataloniam  &  cepe- 
runt civitatem  Gerundensem  &  comitatum 
Hispaniarum.  Et  in  adventu  dominus  Phi- 
lippus rex  Franciae  saepedictus  migravit  ad 
Christum,  in  villa  Perpiniani,  in  crastinum 
sancti  Francisci,  &  corpus  suum  deporta- 
tum  fuit  Narbonam  &  carnes  suae  fuerunt 
ibidem  sepultae  infra  ecclesiam  Sancti  Justi, 
&  caput  &  ossa  deportata  fuerunt  in  Fran- 
cia,  in  monasterio  Sancti  Dionysii,  cum 
aliis  regibus  &  parentibus  suis. 

Anno  MCCLXXXVI,  obiit  dominus  Petrus 
de  Monte-Bruno  felicis  recordationis,  ar- 
chiepiscopus  Narbonensis,  qui  dédit  com- 
munitati  istius  ecclesiae  L  libras  Melgo- 
renses,  pro  anniversario  faciendo,  pro 
quibus  dicta  communitas  débet  dare  om- 
nibus intitulatis,  duodecim  denarios  Nar- 
bonenses,  praeter  cursum  consuetum, 
quolibet  anno  &  ad  hoc  capitulum  se  & 
sua  bona  obligavit. 

Anno  Mccxci,  fuit  capta  &  destructa 
civitas  Acon  &  totum  regnum  suum. 

Anno  MCCXCIII,  incoepit  guerra  Flan- 
driae. 

Anno  MCCXCV,  II  kalend.  maii,  altare 
beati  Michaelis  ecclesiae  novae  Narbonae 
fuit  consecratum  per  dominum  G.  episco- 
pum  Mimatensem  &  fuerunt  ibi  inclusae 
reliquiae  sancti  Martini  episcopi  &  sancti 
Saturnini  &  sancti  Marcelli  papaej  ex  pri- 
vilegio  domini  Bonifacii  papae,  XL  dies 
[indulgentiarum  concessae]  in  perpetuum 
omnibus  qui  in  anniversario  dictae  conse- 
crationis  dictum  altare  visitabunt. 

Anno  MCCXCVI,  II  kalend.  maii,  conse- 
cratio  altaris  S.  Michaelis  novae  ecclesiae 
per  G.  episcopum  Mimatensem. 

Anno  MCCC,  ix  kalend.  februarii,  obiit 
reverendus  Pater,  dominus  Petrus  Beren- 
garii  bonae  memoriae,  Agathensis  episco- 
pus.  Fuit  indulgentia  Romae. 

Anno  Mcccii,  fuit  cap  tus  Bonifacius  papa 
per  Nogaretum. 

Anno  Mccciii,  obiit  Guillelmus  de  Mos- 
sio,  conviva  ecclesiae  Sancti  Pauli, 


•  Var.  Liidovico. 


*  Far.  de  Canicone, 


45 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


46 


Anno  MCCCIV^  fuit  Clemens  papa  V 
creatus. 

Anno  Mcccvi,  fuerunt  primo  Judei  de 
toto  regno  Franciae  capti  &  expulsi. 

Anno  Mcccvii,  fuerunt  capti  Templarii 
&  ordo  eorum  destructus. 

Anno  Mcccviii,  fuit  terrae  tremor. 

Anno  MCCCix.  vi  kalend.  augusti,  obiit 
dominus  Willelmus  de  Fonte  Cooperto, 
quondam  abbas  S.  Pauli  Narbonensis;  obiit 
Carolus  rex  Apuliae. 

Eodem  anno  fuit  confirmatus  Henricus 
in  imperatorem  Romanorum. 

Anno  MCCCIX,  fuit  coronatus  rex  Ro- 
bertus. 

Anno  MCCCIX,  dominus  Clemens  papaV 
fuit  in  partibus  istis  scilicet  in  Castro  de 
Montellis,  dominica  prima  in  Quadrage- 
sima  &  fuit  ibi  invitatus  per  dominum 
Aegidium,  Dei  gratia  archiepiscopum  Nar- 
bonensem. 

Anno  Mcccxiii,  obiit  Henricus  impera- 
tor. 

Anno  Mcccxiv,  obiit  Philippus  le  Bel, 
rex  Franciae  &  obiit  papa  Clemens  V. 

Anno  MCCCXVI,  fuerunt  vero  nocte  dilu- 
via  aquarum  in  Narbone,  propter  quam 
inundationem  aquarum  fuerunt  CCC  domus 
disruptae  &  L  personae  mortuae. 

Anno  MCCCXVII,  fuit  combustus  apud 
Avinionem  episcopus  Caturcensis. 

Eodem  anno  Johannes  papa  XXII  fecit 
episcopatum  Tolosae  archiepiscopatum , 
qui  quidem  episcopatus  erat  de  Provincia 
Narbonensi  &  ejus  suffraganeus ,  &  divisit 
ipsum  in  sex  episcopatus  videlicet  Mirapi- 
censem,  Papuliensem,  Rivensem,  Vauren- 
sem,  Lombariensem  &  Montalbanum. 

Et  papa  Bonifacius  de  eodem  episcopatu 
Tolosano  diviserat  episcopatum  Apamien- 
sem  &  in  eodem  episcopatu  fecit  &  consti- 
tuit  plura  collegia,  &  idem  fecit  in  diversis 
mundi  partibus. 

Anno  MCCCXXI  fuit  motus  Pastorello- 
rum  qui  dicebant  se  ire  ultra  mare. 

Anno  Mcccxxii ,  multi  Judei  reversi 
fuerant  de  voluntate  régis  Franciae  in 
regno,  &  plures  interfecti  sunt  tum  Tolo- 
sae quam  apud  Mirandam  &  aliis  diversis 
partibus. 

Anno  MCCCXXII ,  prima  die  dominica 
Quadragesimae,  intitulata  pridie  kalendas 


martii,  fuerunt  combusti  Narbonae  sexde- 
cim  homines  &  quinque  mulieres,  in  por- 
tail regio  civitatis  Narbonae,  qui  fuerunt 
ut  haeretici  condemnati. 

Anno  MCCCXXII,  die  jovis  coenae  Do- 
mini,  intitulata  vi°  idus  aprilis,  mortuae 
fuerunt  in  monasterio  Fontis  Frigidi  circa 
ducentae  &  trigenta  personae,  quae  ibi  vé- 
nérant ad  charitatem  quae  dari  consuevit 
anno  quolibet,  die  praedicto. 

Anno  Mcccxxxii,  iv°  kalend.  augusti, 
dominus  Petrus  de  Narbona  erat  abbas 
Sancti  Pauli. 

Anno  Mcccxxxv,  xi°  calendas  martii, 
corpora  sanctorum  Justi  &  Pastoris  trans- 
lata fuerunt  de  ecclesia  veteri  Narbonensi, 
in  ecclesia  nova  &  reposita  in  loco  ubi 
modo  sunt,  &  in  repositione  fuit  vocatus 
populus  Narbonensis  cum  toto  clero  dictae 
ecclesiae. 

Anno  MCCCXLV,  obiit  dominus  B.  Gail- 
lardi,  conviva  istius  ecclesiae. 

Anno  MCCCXLViii,  die  xxiii  mensis  apri- 
lis, quae  fuit  festum  sancti  Georgii,  intravit 
Narbonam  egregius  comes  Fuxi  ad  reci- 
piendum  possessionem  palatii  vicecomitalis 
&  totius  ejus  redditus. 

Eodem  anno  fuit  generalis  mortalitas 
gentium  per  universum  orbem,  sic  quod 
anno  illo  fuerunt  mortuae  in  Narbona, 
propter  dictam  mortalitatem ,  circa  tri- 
ginta  mille  personae  &  mortalitas  incoepit 
in  Narbona  in  prima  septimana  Quadra- 
gesimae usque  ad  circa  festum  corporis 
Christi. 

Anno  MCCCLXViil,  die  XXVi  mensis  de- 
cembris,  fuit  magna  destructio  ecclesiae 
S.  Pauli  Narbonae  propter  ignem. 

Anno  MCCCLXix,  die  X  mensis  octobris, 
corpus  beati  Pauli  fuit  positum  supra  co- 
lumnas  in  quibus  nunc  est. 

Anno  MCCCLXXXI,  fuit  magna  guerra  in 
partibus  istis,  per  dominum  Jobannem  de 
Francia  ducem  Bituricensem  &  duravit  per 
duos  annos. 

Anno  MCCCLXXXVI,  prima  die  januarii, 
fuit  eclipsis  solis,  hora  tertia. 

Anno  [MCCCLXXXjviii,  &  die  prima  men- 
sis martii,  quae  erat  feria  IV  cinerum,  Phi- 
lippus, archidux  Burgundiae,  filius  impe- 
ratoris  &  ducis  Burgundiae,  generque  régis 
Hispaniae,  veniens  de  Hispania,  intravit 


47 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


48 


Narbonam,  associatus  comitiva  multa  ho-  lum    patrem    ejus,    qui    decessit    de    hoc 

minum,  militum,  magnatumque  &  proce-  mundo  anno  MCCCCLX,  cujus  anima  sit  in 

rum;  qui  fuit   receptus  in  introitu  regni  gloria.  Fuit  inclytus  &  magnificus  ad>  re- 

per  dominum  de  Liny,  expresse  missum  a  cuperanda   multa  occupata  per  Anglos  in 

rege  Francorum,  ad  cujus  receptum  con-  partibus  Normanniae  ac  Vasconiae,  ut  est 


suies  parare  fecerunt  carrerias,  ut  in  die 
corporis  Christi ,  a  portali  Sancti  Pauli 
usque  ad  archiepiscopatum  &  in  portali 
dicto  fuit  honorabiliter  receptus  a  proces- 
sione  sancti  Pauli,  cum  cappis  &  aliis  pro- 
cessionibus  villae;  &  ipso  praeterito,  re- 
versae  sunt  processiones  ad  ecclesias  eorum 
&  demum  fuit  receptus  per  processionem 
sanctorum  Justi  &  Pastoris  subtus  arcum 
archiepiscopatus  &  introductus  infra  eccle- 
siam,  qui  in  crastinum  recessit  a  Narbona. 

Anno  MCCCCXIV,  fuit  magna  persecutio 
animalium  quae  vocantur  Canitha. 

Anno  MCCCCXV,  XIV  calendas  februarii, 
de  nocte,  fuerunt  maxima  tonitrua  &  in- 
numerabiles  terraemotus  in  Narbona.  Et 
cecidit  maxima  grando,  ita  ut  prae  multi- 
tudine  tempestatis  vix  tecta  poterant  susti- 
nere,  &  multa  ceciderunt  per  omnes  vicos 

unius  staturae  hominis.  Et  illa  nocte 

fuit  crematum  campanilo  ecclesiae  Sancti 
Justi  Narbonae  cum  omnibus  campanis 
suis,  igné  fulguris,  &  cecidit  illa  nocte. 

Anno  MCCCCXXXix,  die  vero  XXV  mensis 
martii,  intravit  reverendus  in  Christo  pater 
dominus  Johannes  de  Haricuria,  archie- 
piscopus  Narbonae. 

Anno  MCCCCLVIII,  kalend.  julii,  obiit 
dominus  Radulphus  Boverii,  abbas  Sancti 
Pauli  Narbonensis. 

Anno  MCCCCLXI,  &  die  xxi  julii,  obiit 
Carolus  rex  Francorum  &  ei  successit  Lu- 
dovicus. 

Eodem  anno  obiit  Turcus  magnus  infide- 
lium  &  fuit  tam  magna  siccitas  quod  a  festo 
omnium  Sanctorum  anni  MCCCCLXI  usque 
ad  festum  obitus  S.  Pauli  anni  MCCCCLXii 
non  pluit  in  tota  Narbonensi  patria,  nisi 
semelj  unde  esset  dictum  quod  pluisset  & 
tune  pluit  per  très  dies  incessanter^  & 
omnes  montaneae  de  Bagis  &  inter  Sanctum 
Hippolytum  &  Quatorzanum,  fuerunt  com- 
bustae  ex  accensione  ignis,  cum  terminis 
hinc  inde. 

Anno  MCCCCLXII,  in  mense  maii,  fuit 
motum  bellum  magnum  per  regem  Fran- 
ciae  Ludovicum,  qui  regnavit  post  Caro- 


Bordeaux  &  Baiona,  cum  eorum  adhaeren- 
tibus  &  iste  rex  Ludovicus  bellavit  contra 
patriam  de  Rosseilhon  &  Perpenha  reddi- 
dit  se  anno  [MCCCC]  LXIII  in  die  Appa- 
ritionis,  &  Collioure  in  sequenti,  &  tota 
patria  fuit  in  manu  Franciae. 

Anno  MCCCCLXIII  &  prima  septimana 
maii,  fuit  diruta  per  très  partes  meliores 
civitas  Tolosae  per  ignem,  erat  ventus  va- 
lidus  dealtano  &  marino  &  non  potuerunt 
extinguere  donec  fuerunt  ad  muros  villae 
a  parte  studii. 

Anno  MCCCCLXXIV,  dicta  Elnensis  civi- 
tas fuit  destructa  &  capta  per  dominum 
Ludovicum  regem  Franciae,  seu  ejus  exer- 
citum  &  etiam  Perpinianum. 

Anno  Mccccxcvi  fuit  captum  castrum 
de  Saisis  per  dominum  de  Sancto  Andréa, 
locumtenentem  domini  nostri  Franciae  ré- 
gis &  igni  traditum,  &  ibidem  occisa  magna 
multitudo  Hispanorum  &  Aragonensium. 

Anno  MDXVII,  Vil  idus  aprilis,  die  XXVI 
martii,  reverendus  pater  doranus  Johannes 
Columbi  ordinis  Minorum,  theologiae  ma- 
gister,  episcopus  Trojanus  de  licentia  re- 
verendi  domini  archiepiscopi  Narbonensis, 
VIII  altaria  consecravit  in  ecclesia  S.  Pauli 
Narbonae. 

Anno  MDXXVII,  XVI  kalend.  junii",  obiit 
reverendus  pater  domnus  Petrus  de  Auxi- 
lione,  abbas  ecclesiae  S.  Pauli  Narbonae. 
Fundavit  festum  sancti  Raimundi,  pro  quo 
distribui  voluit  très  libras  inter  présentes 
&  fecit  heredem  presentem  ecclesiam  & 
ecclesiam  Sancti  Pauli  aequis  partibus.  Item 
fundavit  unum  anniversarium  in  ista  eccle- 
sia die  obitus  sui  celebrandum,  pro  quo 
distribui  voluit  très  librasj  sed  domini  ha- 
bebunt  duplum  &  habet  missam. 

Anno  MDLII  fuit  in  mense  decembri  ce- 
lebratum  conciljum  provinciale  apud  Nar- 
bonam, &  eodem  anno  fuit  magna  sterilitas 
per  totam  patriam  Narbonensem  pro  bla- 
diis. 

Anno  MDLIX,  dominico  die  octobris  XV, 

'  Far.  Anno  mdxxviii  &  die  xviii  maii. 


49 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


5o 


rogatu  nobilissimae  dominae  uxoris  illus- 
trissimi  domini  Guillelmi  de  Joyeusa  hujus 
provinciae  a  rege  praefecti  tumulus  quo 
venerabile  illud  sacrumque  divi  Pauli  cor- 
pus  continetur  omnibus  fidelibus   patuit. 

Anno  MDLXV,  die  IV  januarii,  Karolus 
rex  christianissimus  una  cum  fratre  suo 
duce  d'Anjou  hora  quarta  post  meridiem 
intravit  Narbonam. 

Anno  MDLXXV,  Vi  idus  januarii,  obiit 
dominus  Jobannes  de  Haricuria,  quondam 
archiepiscopus  Narbonae. 


lO 


Chronicon  Sancti  Saturn'ini  Tolosae^. 

AD  honorem  Dei  omnipotentis  &  beatis- 
simae  Virginis  Mariae,  hic  incipio 
generationes  scribere. 

Ab  Adam  usque  ad  diluvium  anni  bis 
mille  ducenti  quadraginta  très,  &c. 

Anni  a  nativitate  Christi  usque  ad  mor- 
tem  Caroli  octingenti  octo. 

Eodem  anno  vivebat  sanctus  Aegidius. 

Anno  MXCVI,  indictione  quarta,  nono 
calendas    junii,   dominus    papa   Urbanus, 

'  Cette  Chronique  a  été  publiée  pour  la  première 
fois  par  Catel  [Histoire  des  comtes  de  Toulouse) , 
sous  le  titre  de  Chronique  anonyme,  d'après  un 
manuscrit  qui  renfermait  d'assez  nombreuses  inter- 
polations. C'est  ainsi  qu'on  y  avait  fondu,  article 
par  article,  la  Chroniqiie  de  Berdoue,  publiée  par 
dom  Valssete  dans  le  tome  III  de  VHisto'ire  géné- 
rale de  Languedoc.  Après  l'avoir  débarrassé  de  la 
majeure  partie  de  ces  additions  faites  à  une  époque 
récente,  il  ne  nous  était  plus  permis  de  méconnaître 
dans  le  texte  celui  d'une  chronique  rédigée  à  dif- 
férentes époques  par  des  religieux  de  l'église  de 
Saint-Sernin.  La  Chronique  commence  réellement 
en  1096,  date  de  la  reconstruction  de  l'église,  & 
presque  tous  les  faits  rapportés  jusqu'à  l'année  1280 
sont  relatifs  à  l'église  Saint-Sernin,  aux  comtes  de 
Toulouse,  protecteurs  du  monastère,  ou  à  la  ville 
de  Toulouse.  A  partir  de  izSo,  elle  devient  moins 
originale,  le  rédacteur  paraît  avoir  copié  une  chro- 
nique abrégée  dont  les  passages  ont  été  souvent 
reproduits  par  les  annalistes  du  treizième  siècle.  On 
trouve  néanmoins,  dans  cette  derrière  partie,  des 
faits  intéressants  pour  l'histoire  du  Midi.  [E.  M.] 


una  cum  archiepiscopo  Toletano  Bernardo 
&  Amato,  Burdegalis  archiepiscopo,  Pisa- 
noque  archiepiscopo,  &  Galterio  Albiensi, 
&  Petro  Pampilonensi  episcopo,  cum  aliis 
decem  consecravit  ecclesiam  Sancti  Satur- 
nin! martyris,  Tolosae  episcopi,  &  altarc 
in  honorem  ejusdem  martyris  gloriosissimi 
&  sancti  Asisecli  martyris  &  omnium  sanc- 
torum ,  posuitque  in  eodem  altari  quam 
maximam  partem  capitis  gloriosissimi  Sa- 
turnin!,  reliquiasque  sancti  Asisecli  mar- 
tyris aliorumque  sanctorum  &  reliquias 
sancti  Exuperii ,  confessoris,  episcopi  To- 
losani. 

Anno  Domini  MXCViii,  XII  kalendas 
aprilis,  fundata  fuit  abbatia  Cistercii. 

Anno  Domini  MXCIX,  Raimundus,  cornes 
Tolosanus,  cepit  Hierusalem. 

Anno  Domini  MCI ,  obiit  Raimundus 
Sancti  Aegidii. 

Anno  Domini  MCXV,  VII  kalendas  julii, 
abbatia  Clarae  Vallis. 

Anno  Domini  MCXIX,  decimo  octavo  ka- 
lendas augusti,  dominus  papa  Calixtus  II 
cum  Aldegario  Tetragonensi  archiepiscopo 
&  Raimundo  Barbastensi  episcopo  conse- 
cravit in  ecclesia  beati  Saturnini  Tolosae 
altare  in  honorem  sancti  Augustini  epi- 
scopi, qui  posuerunt  in  eodem  altari  reli- 
quias sanctorum  apostolorum  Simonis  & 
Judae  aliorumque  sanctorum. 

Anno  Mcxxiii,  exercitus  Tolosanus  ivit 
apud  Aurencam  ad  solvendum  &  liberan- 
dum  dominum  Ildefonsum. 

Anno  Mcxxvil,  coepit  ordo  SanctaeTri- 
nitatis. 

Anno  MCLIII,  fuit  captus  Trencabels, 
vicecomes  Biterris. 

Anno  MCLVI,  in  vigilia  SS.  Simonis  & 
Judae,  natus  fuit  Raimundus  cornes,  filius 
dominae  Constantiae. 

Anno  MCLix,  cepit  Verdunum  rex  Hen- 
ricus  Angliae. 

Anno  MCLXVii.  Mortuus  fuit  Trencabels. 

Anno  MCLXXVIII,  mense  septembri,  vigi- 
lia Sanctae  Crucis,  sol  passus  est  eclipsim. 

Anno  MCLXXXVII,  mense  julii,  perdide- 
runt  Christiani  Hierusalem. 

Anno  MCXCIV,  mortuus  est  Raimundus, 
comes  Tolosanus,  apud  Nemausum. 

Anno  MCXCVI,  mortuus  est  Ildefonsus, 
rex  Aragonum,  apud  Perpinianum. 


5i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


52 


Eodem  anno,  mense  octobris,  duxit  uxo- 
rem  Raimundus  cornes,  dominam  Johan- 
nam. 

Anno  MCXCVII,  natus  fuit  Raimundus 
cornes,  filius  dominae  Johannae. 

Anno  Mcxcix,  mortuus  Richardus,  rex 
Angliae. 

Anno  MCC,  coepit  ordo  Praedicatorum. 

Anno  MCCIV,  rex  Aragonum  duxit  in 
uxorem  dominam  Mariam  de  Monte  Pessu- 
lano. 

Eodem  anno,  civitas  Constantinopolis 
capta  est  a  Francis,  in  mense  aprilis. 

Anno  MCCIX,  in  die  sanctae  Mariae 
Magdelenae,  destructa  fuit  civitas  Biterris^ 
unde  versus 

Anno  milleno  ducentenoque  noveno, 

In  Magdalena  ruit  urbs  Biterris  amoena. 

Eodem  anno  capta  fuit  Carcassona  a 
cruce  signatis. 

Anno  MCCX,  coepit  ordo  Fratrum  Mi- 
no  rum. 

Anno  MCCXI,  castrum  Lavaur  capitur, 
Tolosa  obsiditur,  sed  non  capitur. 

Eodem  anno,  posita  fuit  prima  obsidio 
in  Tolosa  a  cruce  signatis. 

Anno  MCCXII,  actum  est  bellum  in  His- 
paniis  in  quo  multa  millia  paganorum  caesa 
sunt  a  paucis  christianis. 

Eodem  anno,  capta  fuit  Calatrava  a  regi- 
bus Hispaniae. 

Anno  Mccxiil,  rex  Aragonum  cum  exer- 
citu  suo  &  populo  Tolosano  mortuus  est  in 
obsidione  Murelli. 

Anno  Mccxiv,  factura  est  bellum  in  Gal- 
liis  in  quo  devictus  est  turpiter  Otho,  dictus 
imperator  &  captus  Flandrensis  cornes  & 
Boloniensis  &  multi  alii  nobiles  a  Philippo 
rege  Francorum. 

Anno  Mccxv,  tradita  fuit  Tolosa  comiti 
Montisfortis. 

Eodem  anno  Synodus  Romanae  ecclesiae 
celebratur. 

Anno  Mccxvi,  posuit  ignem  in  Tolosa 
comes  Montisfortis. 

Anno  Mccxvii,  recuperavitTolosam  co- 
mes Sancti  Aegidii. 

Anno  Mccxviii,  Simon,  comes  Montis- 
fortis, mortuus  est  in  obsidione  Tolosae,  in 
crastinum  festi  sancti  Johannis  Baptistae. 


Anno  Mccxix,  rex  Ludovicus  posuit  ob- 
sidionem  in  Tolosa. 

Anno  Mccxxii,  mortuus  est  Raimundus, 
comes  Tolosae,  filius  dominae  Constanciae 
reginae. 

Eodem  anno,  obiit  Raimundus  Rogerii, 
comes  Fuxi. 

Anno  Mccxxiii,  obiit  dominus  Bernar- 
dus,  comes  Convenarum. 

Anno  Mccxxix,  reconciliata  fuit  Tolosa 
per  dominum  Raimundum  cardinalem. 

Eodem  anno,  III  nonas  junii,  in  die  ve- 
neris  inter  sextam  &  nonam,  fuit  signum 
magnum  mirabile  in  sole,  scilicet  eclipsis, 
ab  hora  sexta  usque  ad  horam  nonam,  sed 
non  fuit  talis  sicut  supradicta;  quia  tota 
rotunditas  solis  tam  pallida  facta  fuit, 
quasi  caro  mortua  &  in  illa  rotunditate 
continebatur  signum  lunae  crescentis  in 
rubeum  sicut  ignis  &  juxta  erat  una  Stella 
clarissima,  &  postea  luna  praedicta  cum 
Stella  coram  oculis  praesentium  a  sole  pau- 
latim  recessit  &  rediit  in  locum  sibi  consti- 
tutura,  &  tune  sol  induit  se  sua  luce  &  luxit 
naturaliter  sicut  antea. 

Anno  Mccxxx,  civitas  Majoricarum  capta 
est  a  Jacobo  rege  Aragonum. 

Anno  MCCXXXII,  XVI  kalendas  aprilis, 
obiit  Johannes  canonicus  istius  loci  & 
domnus  Spargus,  bonae  memoriae,  Tar- 
ragonensis  archiepiscopus,  &  canonicus 
istius  loci'. 

Anno  MCCXXXVI,  capta  est  civitas  Valen- 
tiae  a  Jacobo,  rege  Aragonum. 

Anno  MCCXLVIII,  transfretavit  Ludovicus 
rex  Franciae,  cum  duobus  fratribus  suis, 
Carolo  videlicet  &  Roberto. 

Eodem  anno,  capta  fuit  Sivilia  civitas  in 
Hispania  Castellae. 

Anno  MCCXLix,  civitas  Damieta  capta 
est  a  domino  rege  Franciae. 

Eodem  anno,  Ildefonsus  comes  Pictaven- 
sis,  cum  uxore  sua  Johanna,  transfretavit. 

Anno  MCCLVI,  celebratum  est  concilium 
apud  Lugdunum,  ubi  Fredericus  a  domino 
papa,  cum  consilio  praelatorum  &  cardina- 
lium,  depositus  fuit  ab  imperiali  potestate 
&  regia. 

Anno  MCCLVii,  kal.  augusti,  obiit  dom- 

'  Ex  necrologio  ecclesiae  Tolosanae  ;  Armoires  dç 
Baluze,  t.  yS. 


53 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


54 


nus  Guillelmus,  bonae  memoriae,  archie- 
piscopus  Narbonensis". 

Anno  MCCLViii,  in  crastinum  sancti 
Martini,  in  principio  noctis  subsequentis, 
luna  passa  fuit  eclipsim  &  haec  eclipsis 
duravit  per  tantum  temporis  spatium,  quo 
quis  possit  eundo  unam  leucam  peregisse. 
Verumtamen  stellae,  quae  videbantur  esse 
circa  locum,  ubi  ipsa  erat,  videbantur  ab 
hominibus  evidenter.  Illa  vero  nec  in  parte 
nec  in  toto  a  nemine  videbatur,  licet  in 
eodem  suo  in  sui  totali  qualitate  ex  pleni- 
tudine  a  quamplurimis  visa  esset. 

Anno  MCCLXIV,  in  festo  Pentecostes,  do- 
minus  Carolus,  filius  domini  Ludovici  régis 
Franciae,  cornes  Andegaviae  &  Provinciae  & 
Fontiscalcariae,  electus  a  populo  Romano 
in  senatorem  Romanum,  Romam  intravit. 

Anno  MCCLXV,  iv  kalendas  martii,  Ca- 
rolus rex,  dux  Apuliae,  princeps  Capuae, 
almae  urbis  Romae  senator,  Andegaviae, 
Provinciae,  Fontiscalcariae  cornes  devicit 
in  campo,  coram  Benevento,  Mafredum  & 
interfecit  in  praelio. 

Anno  MCCLXViir,  in  vigilia  S.  Bartholo- 
maei  apostoli,  Carolus  rex  Siciliae,  dux 
Apuliae,  princeps  Capuae,  Andegaviae, 
Provinciae,  Fontisqualquerii,  cornes  Ro- 
mani impèrii,  in  Tuscia  vicarius  generalis, 
devicit  in  campo  Conradinum,  &  Henri- 
cum  tune  senatorem  Romanum. 

Anno  MCCLXix,  idem  Carolus  senator 
Romanus  cepit  Veheriam  civitatem  Sarrace- 
norum  ducatus,  quamdiu  obsederat  trige- 
sima  prima "^  die  augusti. 

Anno  MCCLXX',  dominus  Ludovicus  rex 
Franciae  transivit  ad  partes  Africae,  ubi 
beato  fine  quievif. 

Eodem  anno,  Philippus  ejus  filius,  acce- 
pit  coronam  regni  Franciae  &  comitatus 
Pictaviensis  &  Tolosae. 

Anno  MCCLXXXIV,  in  festo  Epiphaniae, 
obiit  Carolus  rex  Siciliae. 

Anno  MCCLXXXV,  in  festo  S.  Michaelis, 


'  Ex  necrolog'io  ecclesiae  Tolosanae ;  Armoires  de 
Baluze,  t.  76. 

*  Sept'ima,  dans  Catel. 

'  Porté  par  erreur  sous  l'année  mcclxxii  dans 
l'édition  de  Catel. 

^  Var.  Ludovicus  rex  Franciae,  ivit  Tonitium  & 
ibi  mortuus  est. 


in  reversione  partium  Aragonum  in  villa  de 
Perpignan,  obiit  Philippus  rex  Franciae. 

Eodem  anno,  obiit  rex  Castellae. 

Anno  MCCLXXXVI,  nonis  junii,  obiit  do- 
minus Petrus  de  Monte  Bruno,  archiepis- 
copus  Narbonensis,  qui  dimisit  M.  solides 
Tholosanos  huic  ecclesiae". 

Anno  MCCLXXXix,  die  sabbati,  X  calen- 
das  julii,  in  die  SS.  martyrum  Mauri  & 
Marcellini,  fuit  diluvium  terribile  &  inau- 
ditum ,  in  dioecesi  Tolosana,  prope  cas- 
trum  vocatum  de  Mirapisce,  in  quo  plures 
villae  &  villulae  funditus  sunt  eversae,  mo- 
lendina  diruta  &  destructa,  pontes  plurimi 
sunt  eversi,  &  multa  corpora  tam  hominum 
quam  mulierum,  de  quibus  dolendum  est, 
in  dicto  diluvio  perierunt,  quorum  numerus 
penitus  ignoratur. 

Anno  Mcccci,  VIII  kalendas  decembris, 
obiit  Reverendissimus  in  Christo  pater 
dominus  Petrus  de  Sancto  Martiale,  bonae 
memoriae  archiepiscopus  Tolosanus,  cujus 
corpus  quiescit,  ante  al  tare  ma  jus  sancti 
Stephani'. 

Anno  MCCCCLXI,  IV idus  julii,  reverendus 
in  Christo  pater,  dominus  Johannes  misera- 
tione  divina  abbas  S.  Saturnini  Tholosae, 
dédit  ecclesiae  presenti  metropolitanae 
Tholosae  &  pro  servitio  ejusdem,  videlicet 
duo  candelabra  argenti  ponderis  in  uni- 
verso  VIII  marchas  argenti  &  duarum  un- 
ciarum  cum  armis  ejusdem  domini  abbatis 
in  pede  cujusque  affixis'. 


II 


Chronîcon    brève   monasterïi    Canîgo- 
nensîs^. 

ANNO  Domini  Ml,  era  MXXXIX,  anno  VI 
Rodberti  régis,  indictione  xiv,  Gui- 
fredus  cornes  coepit  edificare  monasterium 
Sancti  Martini  Canigonensis. 


•  Ex  necrolog'to  ecclesiae  Tolosanae  ;  Armoires  de 
Baluze,  t.  76. 

'  Ihid. 

^  Ex  necrolog'io  ecclesiae  S,  Stephani  Tolosae, 

■*  Cette  petite  chronique,  éditée  par  Baluze  dans 
ses  Miscellanea  (lib.  xi,  p.  Sop) ,  fournit  de  pré- 


55 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


56 


Anno  Domini  mxiv,  electus  fuit  in  pri- 
mum  abbatem  Selva,  monachus  Sancti  Mi- 
chaelis  Coxanensis. 

Eodem  anno  delatae  fuerunt  reliquiae 
sancti  Gauderici  confessoris  e  finibus  To- 
lose. 

Anno  Domini  MXXVI,  consecrata  fuit 
ejus  ecclesia. 

Anno  Domini  MXXXVI,  Guifredus  cornes 
monachus  efficitur. 

Anno  Domini  ML,  pridie  kalendas  au- 
gusti,  obiit  dictus  Guifredus. 

Selva  primus  abbas  praefuit  annis  XXX. 

Guillelmus  abbas,  annis  V. 

Miro,  annis'  XV. 

Renardus,  annis  VIII. 

Petrus  Ermengaudi,  annis  VIII. 

Petrus  Suniarii,  annis  XXXIII. 

Raymundus  Valle,  de  Crassa  annis  XIX. 

Berengarius,  de  Crassa  annis  V. 

Raymundus  sacrista  Rivipullensis,  an- 
nis XI. 

Geraldus  frater  ejus,  annis  IV. 

Petrus,  annis  XXXIII. 


12 


Chronicon  vêtus  Magalonense^. 

[Tempo]RIBUS  domini  Arnaldi,  Maga- 
lonensis  episcopi,  Magalonensis  ecclesia 
non    habitabatur,    timoré    Sarracenorum. 


cieux  renseignements  sur  la  fondation  &  les  com- 
mencements de  l'abbaye  du  Canigou;  elle  devait 
d'autant  plus  trouver  sa  place  dans  cette  nouvelle 
édition,  que  les  archives  du  monastère  ont  été  fort 
maltraitées  &  que  c'est  à  peine  s'il  nous  en  reste 
quelques  pièces.  [E.  M.] 

'  L'auteur  de  la  Chronique  a  oublié  ici  Renard 
ou  Rainaud  I  cité  comme  le  successeur  de  Selva  par 
le  rouleau  mortuaire  du  comte  Guifred. 

"  Le  prédécesseur  de  Miron  ne  fut  pas,  comme 
le  dit  l'auteur  de  la  Chronique,  Guillaume,  mais 
Oliba,  qui  était  abbé  en  loSp.  Voyez  le  rouleau 
mortuaire  de  Guifred,  comte  de  Cerdagne.  (Léopold 
Delisle,  Rouleaux  des  Morts,  p.  5o  &  suiv.) 

^  Cette  Chronique,  découverte  par  M.  A.  Ger- 
main, dans  le  Cartulaire  de  Maguelonne,  a  été  pu- 


Erat  enim  ibi  portus  maris  qui  dicitur 
gradus,  per  quem  Galee  Sarracenorum  li- 
berum  habebant  accessum  ad  insulam,  & 
fréquenter  inde  asportabant  quecumque 
inveniebant  &  erant  ibi  constituti  quatuor 
cappellani  qui  singulis  ebdomadibus,  circa 
tertiam,  celebrabant  ibi  missam,  non  ausi 
celerius  ecclesiae  [adesse],  ob  timorem  pi- 
ratarum.  Quod  videns  dominus  Arnaldus 
bone  memorie,  suum  recogitans,  mentem 
compunctus,  maximum  adgressus  est  opus. 
Predictum  enim  gradum  lapidibus  obstru- 
sit.  Deinde  pontem  construxit,  per  quem 
advenientes  liberum  haberent  adhitum. 
Post  parrochianos  suos  convocavit,  &  eos 
ut  eleemosinis  suis  Magalonensem  edifica- 
rent  ecclesiam  admonuit;  quod  &  factum 
est.  Multi  enim,  ejus  admonitione,  mansos 
suos,  appennarias  suas,  terras  &  vineas 
suas,  pro  redemptione  peccatorum  dicte  ec- 
clesie  contulerunt,  consequenter  construxit 
ecclesiam.  Hic  turres  jecit,  hic  muros  undi- 
que  fecit;  omnes  officinas,  quotquot  erant 
ibi  necessarie,  ibi  edificare  fecit.  Tune 
operam  dédit  ut  canonicos  regulares  ibi- 
dem constitueret.  Cui  canonici  seculares 
respondebant  quod  pusillum  patrimonium 
essetj  &  non  sufficeret  regularibus  cano- 
nicis.  Eo  enim  tempore  erant  ibi  duode- 
cim  canonici  &  duodecim  prébende  &  non 
amplius.  Quibus  episcopus  dixit  :  «  Deus  & 
«  ego  tantum  dabimus  eis  quod  sufficiet.  » 
Et  émit  stagnum  a  quadam  Melgoriensi  co- 
mitissa  de  suo  proprio  &  dédit  canonicis 
pulmentum,  retentis  sibi  decimis  &  domi- 
nio.  Illud  quod  modo  est,  pratum  émit  a 
feudalibus  suis  &  dédit  communie  j  conda- 
minam  etiam  &  ortum  qui  est  ei  conti- 
guus  dédit  communie  3  molendina  de  Tra- 
gomendios,  que  erant  sua  propria  &  plan- 
terium  de  Sitone  dédit  communie.  Et  dum 
ita  ad  canonicos  regulares  in  instituendo 
communiam  constitueret,  viam  universe 
Garnis  ingressus  est. 

Deinde  dominus  Gotafridus,  bone  me- 

bliée  pour  la  première  fois  par  lui  en  i855  & 
reproduite  en  1869  dans  son  ouvrage  sur  Mague- 
lonne  (Maguelone  sous  ses  évêques,  p.  807 -3 10, 
d'après  le  Cartulaire  de  Maguelone,  Registre  B, 
i°  i5j  v°).  Elle  s'arrête  à  l'année  1160  environ. 
C'est  à  cette  époque  qu'elle  a  été  rédigée.    [E.  M.] 


57 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


58 


morie  epîscopus,  in  episcopatum  ei  siic- 
cessit  &  quod  dominus  Arnaldus,  bone 
memorie  in  instituendo  ordines  regula- 
rium  canonicorum  &  in  contribuendo  eis- 
dem  de  beneficiis  suis  minus  perfecerat, 
ipse  supplevit.  Ipse  enim  instituit  de  novo 
ibi  canonicos  regulares;  dédit  eis  omnes 
ecclesias  Villenove  &  ecclesias  Sanctarum 
virginum  Eulalie  &  Leocadie  de  Valle,  ec- 
clesiam  de  Exinario,  ecclesiam  de  Maurino, 
ecclesiam  de  Cocone,  ecclesiam  de  Mon- 
tellis  &  de  Chauleto,  ecclesiam  de  Pru- 
neto,  ecclesiam  Sanctorum  Cosme  &  Da- 
miani,  ecclesiam  de  Juvinhiaco  &  de  Altia- 
nicis,  ecclesias  de  Piniano,  ecclesiam  Sancti 
Johannis  de  Vedatio ,  ecclesiam  Sancti 
Georgii  de  Dorcas,  ecclesiam  Sancti  Johan- 
nis de  Muroveteri,  ecclesiam  de  Monte- 
pessulaneto,  omnes  ecclesias  Montepessu- 
lani,  ecclesiam  de  Sentrayrarricis,  eccle- 
siam de  Salzeto,  ecclesiam  de  Novasgeris, 
ecclesias  Sancti  Pétri  &  Sancti  Johannis  de 
Montearbidone,  ecclesias  Sancti  Michaelis 
&  Sancti  Vincentii  de  Salviniaco,  &  Sancti 
Salvatoris  de  Peyrols,  ecclesiam  Sancti 
Johannis  de  Freionicis,  ecclesiam  Sancti 
Marcelli  de  Frayres,  ecclesiam  Sancte  Ma- 
rie de  Onorio,  ecclesias  Sancte  Agnetis  de 
Marvejol  &  Sancti  Sepulcri  de  Salarone, 
ecclesiam  Sancti  Romani  de  Melgorio,  ec- 
clesiam Sancti 

Gotafrido  in  episcopatum  successit  do- 
minus [Galterius   bone]  memorie Hic 

videns  ma veterem    ecclesiae  Magalo- 

nensis  caput  ecclesie,  très  choros  &  turrim 
Sancti  Sepulcri  a  fundamentis  edificavit; 
cellarium,  reffectorium,  dormitorium  a  fun- 
damentis perfecit;  ultra milia  solidos 

ibidem  de  suo  proprio  expendit;  &  omnes 
fere  capas  sericas,  planetas  sericas,  dal- 
maticas  sericas,  optima  pallia,  peroptima 
capeta,  libros  evangeliorum  deauratos,  cru- 
cem  auream  &  argenteam,  que  in  festivita- 
tibus  ponitur  super  altare,  &  calicem  au- 
reum  continens  quatuor  marchas  auri  & 
amplius,  &  vestimenta  pontificalia  perop- 
tima eidem  ecclesie  contulit.  Ecclesiam 
Sancti  Brixii  de  Laureto  communie  dédit. 
In  ecclesia  Sancti  Martini  de  Lundris,  ad 
opus  communie,  retinuit  vaccam  unam. 
In  decimis  ecclesie  de  Monteferrario  &  de 
Fisco  VI   libras   ad   opus    mense    fratrum 


dédit.  In  ecclesiis  quas  dédit  Sancto  Ruffo, 
ad  opus  mense  fratrum,  unum  istorionem 
retinuit. 

Cui  vita  functo  in  episcopatu  dominus 
Raimundus  bone  memorie  successit j  qui, 
quoad  vixit,  religioni  &  ordini  operam 
dédit  &  ecclesiam  multis  modis  ampliavit. 
Capitulum  Magalonense  de  novo  fecit. 
Cisternam,  que  ibi  est,  peroptimam  fecit. 
Turrim  Sancti  Sepulchri  a  mûris  superius, 
turrim  Coquine  a  fundamentis  fecit.  Altare 
beati  Pétri  &  cathedram  episcopalem  que 
rétro  altare  est,  &  lavatorium,  quod  est  in 
claustro,  fecit.  Murum,  qui  est  novus,  in 
cortina  fecit.  Muros  &  portalia  que  clau- 
dunt  cimiterium  laycorum  fecit.  Domum 
molendini  &  domura  in  qua  reconduntur 
lecti  lignei  &  domum  in  qua  manent  con- 
versi  fecit.  Domum  in  qua  recipiuntur  equi 
advenientium,  juxta  pontem,  fecit.  Eccle- 
siam Sancti  Desiderii  communie  dédit.  Op- 
timis  libris,  optimis  capis  sériels,  optimis 
planetis,  optimis  dalmaticis,  optimis  palliis, 
optimis  capetis,  optimis  vestimentis  &  orna- 
mentis  ecclesiam  ditavit  &  ampliavit.  In 
fine  vite  sue,  octuaginta  marchas  argenti 
ecclesie  Magalonensi  dédit. 

Mortuo  domino  Raimundo,  Magalo- 
nensi episcopo,  Johannes  in  capitulo  Ma- 
galonensi   in  capitulum  convenimus  ; 

&  cum  inciperem  ego  loqui,  ut  tractaremus 
de  electione  episcopi  facienda,  dominus 
Poncius  archidiaconus,  verbo  meo  occur- 
rit,  dicens  quod  opporteret  nos  jurare  ut 
quisque  nostrum  vellet  communitatis  sue 
jura.  Plures  fratrum  consenserunt,  plures- 
que  restiterunt.  Omnes  denique  convene- 
runt,  ad  vitandum  scandalum,  &  Raimun- 
dus, prior  Magalonensis,  primus  juravit. 
Consequenter  omnes  juravimus.  Item  cum 
vellemus  tractare  de  electione  episcopi  fa- 
cienda, quidam  fratres,  volentes  esse  filii 
Belial  &  nolentes  esse  sub  jugo  &  disci- 
plina sui  episcopi,  vociferando  clamare 
ceperunt  quod  nullo  modo  fieret  ibi  in 
pace  electio  episcopi,  nisi  fieret  prius 
electio  prepositi.  Interrogavimus  unum- 
quemque  fratrum,  utrum  vellent  habere 
prepositumj  &  due  partes  &  amplius  dixe- 
runt  se  nolle  habere  prepositum  j  &  nos 
diximus  eis  :  «  Ex  quo  plures  sunt,  qui 
nolunt  habere  praepositum,  quare  insta- 


59 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


60 


tis  ?  »  Et  quantum  potuimus  restitimus  eisj 
&  multis  modis  laboravimus,  ut  ad  unita- 
tem  eos  reduceremusj  illi  autem  magis  ac 
magis  vociferando  clamabant  quod  nullo 

modo  fieret  ibi  in  pace  electio 

tandem,  ita  inter  nos  diffinitum  est,  ut 

fieret  praepositus  [salva  dignitate  prioris 
majoris]  in  omnibus  &  per  omnia  &  salva 
dignitate  episcopi  similiter.  Et  haberet  gu- 
bernationem  domus  communie  &  ageret  & 
deffenderet  causas  communie  &  intromit- 
teret  se  de  temporalibus  ad  domum  com- 
munie pertinentibus  &  nullo  modo  intro- 
mitteret  se  de  spiritualibus.  Ex  tune  demum 
facta  est  electio  prepositi  &  episcopi. 

Adhuc  cum  dominus  Johannes  factus 
esset  episcopus,  videns  ecclesiam  ruinam 
minari  cum  parochianis  suis  super  ejus 
reedifficatione  locutus  est.  Et  operi  eccle- 
sie  triginta  milia  solidorum  sua  diligenti 
provisione  &  cura  offerri  ad  hec  usque 
tempora  fecit  &  de  suo  proprio  xxvill  mo- 
dios  grani  &  vini  dédit  j  &  ex  his  ecclesia 
vêtus  demolita  est  &  nova  ex  majori  parte 
constructa. 

Qui  istas  &  alias  meliorationes  episcopi 
Magalonenses  ecclesie  contulerunt,  a  tem- 
pore  vero  institutionis  prepositi  diminuta 
est  ecclesia,  sicut  &  ipsi  fatentur,  ut  in 
octo  milibus  solidorum  &  septingintisj  ex 
hiis  dicunt  aliquid  esse  solutum,  quod  nos 
negamus  &  multo  majora  &  graviora  dici- 
mus  esse  débita.  Item  cum  praepositus 
dicat  se  procuratorem  domus  communi- 
tatis,  postulamus  ut  reddat  rationem  sue 
administrationis.  Hec  autem  sunt  que  ad 
eum  pervenerunt  ex  quo  prepositus  fuit. 
De  Petro  de  Florensac  trigenta  libras;  de 
Petro  Petito  xxv  libras,  de  Petro  Constan- 
tio  X  libras,  de 'Petro  Lombardo  X  libras, 
de  Petro  de  Vico  V  libras  j  de  Guillelmo  de 
Canalbano  XV  libras,  de  Pontio  de  Campo 
V  libras,  de  Guillelmo  de  Sancto  Paulo  v 
libras,  de  Guillelmo  Adalguerio  V  libras,  de 
Bertrano  de  Valhauqueriis  XX  libras j  de 
Berenguirio  XV  libras,  pro  venditione  do- 
mus de  Guillelmo  Molinerio  &  deArnaldo 
Coalaza  VI  libras  j  de  grano  cellarii  Maga- 
lone  sexaginta  quinque  librasj  de  pannis 
quinquaginta  librasj  de  gradu  centum  li- 
bras j  de  vino  &  grano  de  Substantione 
quinquaginta  libras  j  de  Cocone  &  Villa- 


nova    centum    quinquaginta    libras    inter 
granum  &  vinum. 


Narratîo 
Sancti 


i3 

de   fundatîone     monasterîi 
Germant  de  Cuxa  a  j'ratre 


Vincentïo  Pisani  scripta  ' . 

QUONIAM  multi  forsitan  sunt  ignari 
unde  boc  monasterium  sub  régula 
patris  nostri  sanctissimi  Benedicti  edifica- 
tum,  ad  honorem  Dei  &  beati  archangeli 
Michaelis  in  Confluenti,  in  valle,  quae 
vulgariter  dicitur  Cuxa,  primo  loco  suum 
traxerit  originem,  &  qui  fuerunt  primitus 
edificantes,  qui  &  quot  abbates,  seriatim 
in  eo  fuerint  praesidentes  &  quot  annis 
singuli  rexerunt  ibidem,  necnon  &  qua- 
liter  propter  inundationes  aquarum  fuit  in 
valle  ista"aedificatum,  demum  ubi  nunc  est 
postea  situatum,  idcirco  ego  frater  Vin- 
centius  Pisani  studiose  ac  sollicite,  consi- 
derans  plurimum  expedire  notitiam  &  expe- 
rientiam  omnium  praemissorum  habere, 
propterea  ex  diversis  privilegiis  &  anti- 
quissimis  instrumentis,  boc  praesens  opus- 
culum  duxi,  ad  perpetuam  rei  memoriam 
&  informationem  praeteritorum  compi- 
landum. 

Anno  Domini  dccxlv  [dcccxxxv  ou 
DCCCXLV?']  indictione  xiii,  ....septembri, 
viri  isacerdotes  gratia  Sancti  Spiritus  inspi- 
rati,  venientes    de  quadam    civitate  quae 

'  Quoique  l'époque  où  elle  a  été  écrite  soit  assez 
récente,  nous  avons  cru  devoir  publier  ici  l'histoire 
de  la  fondation  du  monastère  de  Saint-Michel  de 
Cuxa.  Malgré  les  erreurs  qu'elle  peut  renfermer, 
elle  nous  fait  connaître  plusieurs  faits  importants 
pour  l'histoire  des  premiers  temps  de  l'abbaye.  Le 
texte  de  cette  chronique  nous  a  été  conservé  par 
Baluze  (Armoires  de  Baluze,  t.  1 17,  f°  126  &  suiv.). 
Nous  avons  signalé  en  note  les  principales  erreurs 
de  chronologie  commises  par  l'auteur.  [E.  M.] 

"  11  faut  corriger  dcccxxxv  ou  dcccxlv.  Voir  le 
diplôme  de  Charles  le  Chauve  qui  a  fourni  à  Vin- 
cent Pisani  la  matière  de  cet  article;  Gallia  Chris- 
tianaj  t.  6,  instrum.  col.  477. 


6i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


62 


vocatur  Orgel,  &  quidam  laici  cum  ipsis 
pariter  conjuncti,  ad  locum  vocatum  Exa- 
lada,  qui  est  in  capite  vallis  Confluentis, 
juxta  flumen  Thetis  cesserunt,  &  ibidem 
ad  honorem  Dei  &  beati  Andreae  Apostoli, 
de  rébus  propriis  &  facultatibus  monaste- 
rium  edificaverunt  &  ipsum  divino  auxilio 
mediante  ad  finem  per  optimum  adduxe- 
runt;  quod  paulo  post  fuit  disruptum  per 
alluvionem  aquarum  fluminis  Thetis  & 
tune  periit  abbas  cum  omnibus  monachis, 
exceptis  quinque  recurrentibus  &  annuen- 
tibus  destructionem  praefati  coenobii  Pro- 
tasio  Urgellensis  archidiacono,  qui  locum 
&  confraternitatem  tam  in  spiritualibus 
quam  in  temporalibus  habebat  in  monaste- 
rio  antedicto,  &  praefuerunt  ibidem  très 
abbates,  scilicetBaronus  primus,  &  percon- 
sequens  successive  Guitida  &  Comendatus' 
usque  ad  Prothasium  abbatem  primum  & 
edificatorem  monasterii  Sancti  Germani 
vallis  de  Cuxano. 

Anno  Domini  Dccxcili  [DCCCLXXiVj, 
indictione  II,  disrupto  monasterio  Sancti 
Andreae  praedicto,  praefatus  Prothasius 
archidiaconus  multum  compatiens  dictis 
quinque  monachis  desolatis,  propter  de- 
structionem supradicti  coenobii,  simul 
cum  ipsis  anno  praedicto,  VI  kal.  januarii, 
accessit  ad  Carolum  imperatorem,  filium 
Pipini'  &  nunciavit  eidem  dictam  destruc- 
tionem &  supplicavit  quod  posset  reedifi- 
caredictum  coenobium  invalle  de  Cuxano, 
qui  quidem  imperator  concessit  dicto  Pro- 
thasio,  praecipiens  cum  juramento  ut  in 
dicta  valle  reedificare  deberet  dictum  mo- 
nasterium,  in  honore  sancti  Germani  Auti- 
siodorensis  episcopi,  mandansque  episcopo 
illius  civitatis,  quod  daret  praedicto  Pro- 
thasio,  manum  sancti  Germani  &  dentem 
unum  beati  Amatoris  &  voluit  quod  dictus 
Prothasius  iret  Romam  cum  eodem  impe- 


'  La  liste  de  ces  trois  premiers  abbés  est  exacte, 
mais  l'auteur  paraît  les  avoir  énumérés  dans  l'ordre 
inverse  de  celui  où  ils  ont  vécu  &  qui  est  le  sui- 
vant :  Commendatus,  Witiza  &  Baron. 

*  Il  faut  corriger  ici  dccclxxivj  c'est  en  cette 
année  que  le  monastère  de  Saint-André  d'Exala 
fut  détruit. 

'  Erreur  manifeste  commise  par  Vincent  Pisani. 
Il  est  ici  question  de  Charles  le  Chauve. 


ratore,  &  cum  fuisset  ibidem  tractatum 
dicti  imperatoris  summus  Pontifex  Adria- 
nus  primus  promovit  dictum  Prothasium 
ad  presbyteratus  ordines,  &  abbatis  con- 
tulit  benedictionem  j  quam  future  monas- 
terio voluit  praesideri,  animarum  cura 
eminenti,  &  cum  redissent,  de  mandat© 
praedicti  imperatoris  construxerunt  in 
dicta  valle  in  honore  sancti  Germani  supra- 
dictum  monasterium,  in  quo,  constructo 
altari,  condiderunt  intus  praescriptum  the- 
saurum,  pridie  idus  octobris,  anno  Domini 
Dccxcv',  indictione  m,  praesidentibus  & 
abbatibus  in  dicto  monasterio,  scilicet 
Prothasio  praedicto  &  perconsequens  suc- 
cessive Henberto,  Adasmundo,  Asmario, 
Guitida,  Blanderico,  Adalardo,  Aynardo, 
Reynardo'  &  Gondefredo  qui  a  domino 
papa  Agapito  II  privilegium  exemptionis 
ipsi  monasterio  Sancti  Germani  impetravit, 
post  quem  successit  dominus  Pontius  qui 
hujus  coenobii  beati  Michaelis  quod  nunc 
est,  primus  edificator  atque  constructor 
clarum  est  extitisse,  de  assensu,  voluntate 
atque  adjutorio  serenissimipatricii  domini 
Seniofredi,  comitis  Barcinonae,  quamplu- 
rima  doua  atque  munera  dicto  monasterio 
conferentis. 

Anno  Domini  DCCCCLV,  indictione  XIII, 
XIV  kalendas  marcii,  ebdomada  prima  Qua- 
dragesimae  fuit  noviter  inchoatum  mo- 
nasterium beati  Michaelis,  quod  est  sub 
Pontio  abbate  praesidente  IX  annîs,  cui 
successit  dominus  Guarinus  qui  ex  diversis 
dioecesibus  divino  flamine  Spiritus  Sancti 
congregavit.  Qui  anno  Domini  DCCCCLxxv, 
indictione  m,  IV  kalendas  octobris,  fe- 
rla III,  templum  sive  ecclesiam  dicti  mo- 
nasterii beati  Michaelis  &  altaria  in  dicta 
ecclesia  tune  edificata,  annuente  Domino 
Jesu  Christo,  venerabiliter  dedicârunt.  No- 


'  Corriger  dcccxcv. 

'  Nous  devons  avouer  qu'aucun  de  ces  huit 
noms  ne  figure  sur  les  listes  publiées  des  abbés  qui 
ont  régi  l'abbaye  de  Cuxa  depuis  l'an  900  jusqu'à 
l'an  1000;  mais  il  ne  serait  point  impossible  que 
ces  abbés,  ou  du  moins  quelques-uns  d'entre  eux 
eussent  existé,  puisqu'il  se  trouve  de  grandes 
lacunes  dans  la  série  chronologique  des  chartes, 
notamment  pour  la  première  moitié  du  neuvième 
siècle.  [E.  M.] 


63  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  64 

mina   dictorum  episcoporum    haec   sunt  :  minus  Guarinus  '  abbas   praedictus  impe- 

Suniarius  '    Elnensis  episcopus,  Miro  Ge-  travit   a    domino    papa    Johanne    primum 

rundensis    episcopus,    Frugia   Ausonensis  privilegium  exemptionis  dicti  monasterii, 

episcopus, Guisadus^Urgellensis episcopus,  &  adquisivit  multa  dona  ipsi  monasterio, 

Bernardus  Tholosanensis  episcopus,  Fran-  &   in    anno   Domini    D  CCCC  LXXXV  diem 

cho  Carcassonensis  episcopus  &  rêvera  do-  clausit  extremum. 

'  Var,  Soniarius.  '  Far.  Warinus. 

■  Far.  Gisadus,  Wisadus. 


/ 


#tsattt#ttttttttt#'tt^^#i»-tai  «#####•###»••#•••#• 


CHARTES   ET  DIPLOMES 


id.orig. 

t.  II, 

col.  i5. 


Ver 


Ed.  orig. 

t.  11, 

fcol.  i6. 


I.    —    I 

Charte  de  Boson,  roi  de  Provence  y  en 
faveur  de  V abbaye  de  Cruas\ 

IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  Boso,  divina  favente  clementia  rex. 
Si  petitionibus  servorum  Dei  quibus  pro 
commisso  sibi  officio  suggesserint,  aurem 
clementiae  nostrae  libenter  impertimur, 
regum  predecessorum  nostrorum  morem 
imitari  cognoscimus,  &  ob  id  Deum  imitari 
nuUatenus  diffidimus.  Quocirca  noverit 
omnium  sanctae  Dei  Ecclesiae  fidelium  tam 
presentium  quam  futurorum,  nostrorum 
quoque  solertia,  quia  adiit  presentiam 
nostram  Rostagnus  venerabilis  Arelatensis 
archiepiscopus,  defferens  obtutibus  nos- 
tris  auctoritates  predecessorum  nostrorum 
Hlotharii,  videlicet  condam  augusti  atque 
piissimi,  filii  ejusque  equivoci  illustris- 
simi  régis,  ubi  continebatur  qualiter  iidem 
predecessores  nostri  monasterium  in  comi- 
tatu  Vivariense  super  Rodanum  fluvium 
situm,  quod  Crudatus  dicitur,  cum  mona- 
chis  ibidem  Deo  militantibus  omnibus 
rébus  &    famulis    inibi  aspicientibus    vel 

'  Cartulaire  de  l'église  d'Arles  &  vidlmus  de 
l'an  iSpy,  aux  archives  du  domaine  de  Mont- 
pellier. Cruas,  n.  i. 


Ver» 
880 


pertlnentibus  Rotlanno,  reverendo,  quon- 
dam  predecessori  suo  Arelatensi  scilicet 
archiepiscopo,  contulerunt,  humiliter  pos- 
cens  ut  easdem  auctoritates  nostro  regali 
corroboraremus  precepto.  Cujus  non  sper- 
nendam  petitionem,  propter  etern'aiu  remu- 
nerationem,  libentissime  suscipientes,  hoc 
serenitatis  nostrae  preceptum  fieri  censui- 
mus,  per  quod  jubendo  statuimus,  ut  pre- 
sens  rectorejus  monasterii,Amicus  nomine, 
omnesque  successores  ejus,  cuncti  insuper 
monachi  a  modo  ibidem  Deo  militaturi  cum 
omnibus  rébus  ac  famulis,  sub  tuitione 
consistant  Rostagni  praesulis  Arelatensis, 
universorumque  sequacium  ejus  in  eadem 
sede,  ob  honorem  domini  Stephano  proto- 
martyri  sacerrimo  pariterque  primo  ipsius 
urbis  antestiti  Trophimo,  serviturorum. 
Precipimus  quoque  ut  nullus  judex,  nulla 
quelibet  persona  ex  judiciaria  potestate,  ad  Éd.orîg. 
causas  audiendas,  vel  freda  exigenda,  aut  col.  17. 
homines  eorum  tam  ingenuos  quam  servos 
distringendos,  ullo  unquam  tempore  ibidem 
ingredi  audeant;  sed  liceat  praefato  ponti- 
fici  res  supradicti  monasterii  quieto  ordine 
possidere.  Itaque  ut  haec  nostrae  auctori- 
tatis  statuta  firmiores  in  Dei  nomine  obti- 
neant  vigores,  manu  propria  subterfirma- 
vimus,  &  anuli  nostri  impressione  assignari 
jussimus. 

Signum  Bosonis  serenissimi  régis,  Ste- 
phanus  Cancellarius. 


V. 


67 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


68 


An 
88i 

:3  mai. 


2. 


II 


Charte  du  roi  Carloman  en  faveur  de 
Vabhaye  de  Saint-Polycarpe  '. 

IN  nomine  Doniini  Dei  aeterni  Salvatoris 
nostri  Jesu  Christi,  Karlomannus  gratia 


genui,  exinde  eidem  monasterio  exhibeant, 
ne  eorum  ingenuitas  vel  nobilitas  vilescat. 
Hi  vero  homines,  qui  extra  terminum  ejus- 
dem  monasterii  manent,  &  terras  iufra 
fines  praefati  monasterii  habent,  si  eorum 
voluntas  fuerit  de  ipsis  terris  commutandi 
aut  vendendi,  per  hoc  nostrae  auctoritatis 
praeceptum  inter  se  invicem  aut  ad  idem 
monasterium  habeant,  &  ipsa  emptio  vel 
commutatio  plenissimam  praesenti  nostrae 
auctoritatis  edicto  in  omnibus  obtineat  fir- 
mitatem,  alia  facta  venditio  vel  emptio  non 
habeat   firmitatem.  Quandoquidem    autem 


An 
88i 


Dei    rex.    Si    utilitatibus    locorum  divinis 

cultibus  mancipatorum,  servorumque  Dei 

necessitatibus   in   eis  degentium  sagaciter 

providemus,  regiae  celsitudinisoperatn  fre-  divina    ordinatione    supradictus   abba   vel 

quentamus;  ac  per  hoc  aeternae  beatitu-  successores  ejus  ab  hac  luce  migraverint, 

dinis  gloriam  facilius  assecuturos  omnino  quandiu  ipsi  inter  se  taies  invenire  potue- 

confidimus.    Itaque    notum    sit    omnibus  rint   de praedicti   abbatis,    qui    ipsam 

sanctae  Dei  Ecclesiae  fidelibus  &  nostris,  congregationem  secundum  regulam  sancti 

praesentibus  atque  futuris,  quia  venerabilis  Benedicti    regere    &  gubernare    valeant, 

vir  &  nobis  dilectus  Attila  abba  ex  monas-  per  hanc  nostram  auctoritatem  licentiam 

terio  Sancti  Polycarpi  ad  nostram  accedens  habeant  ex  semetipsis  abbates  eligere,  qua- 

mansuetudinem,  coram  frequentia  proce-  tenus  serves  Dei,  qui  ibidem  famulantur, 

rum  primatumque  nostrorum ,  detulit  auc-  pro  nobis  &  stabilitate  totius  regni  nostri 

torabile  praeceptum  sibi  a  divae  memoriae  Domini   immensam   misericordiam   jugiter 

Karolo  avo  nostro,  gloriosissimo  impera-  exorare  delectet.  Et  ut  haec  nostrae  largi- 

tore,  coUatum,  scilicet  &  praefato  monas-  tionis   auctoritas    nostris   successorumque 

terio  sito  in  pago  Redensi  cum  universis  nostrorum  temporibus  inviolabilem  atque 

ad  se  pertinentibus,  vel  appendiciis  atque  inconvulsam    obtineat    firmitatem,    manu 

adjacentiis    seu  terminis  suis,    necnon  &  propria  subterfirmavimus,  &  annuli  nostri 


Éd.orig. 

1. 11, 

col.  i8. 


cum  Gajano  villare  cum  antiquis  terminis, 
sive  cum  rébus  quas  Austrimirus  eidem 
monasterio  contulit  in  pago  Helenensi , 
quorum  sunt  nomina  :  Palatiolus,  &  Salel- 
lasj  seu  &  cum  cella  in  pago  Carcassensi 
conjacenti,  quam  idem  Austrimirus  ad  idem 
monasterium  delegavit,  cujus  vocabulum 
est  Cornicianus,  cum  omnibus  nihilominus 
quae  ab  Deum  timentibus  hominibus  ad 
idem  coUatum  fuerit  monasterium,  id  est 
Sancta  Cruce  &  Milsirico,  sub  nostra  suc- 


impressione     adsignari    jussimus.    Carlo- 
mannus. 

Actum  apud  Petraefictum,  x  kalenda- 
rum  junii,  anno  tertio  regni  Karlomanni 
gloriosissimi  régis,  indictione  XIV. 


3.  —  III 


cessorumque  nostrorum  tuitione  in  perpe-      ri,      *     J      ^^  •  /■  J 

^  .,  ,,  1,     ^.    ,  Charte  du  même  prince,  en  faveur  de 

tuum    maneat,   videlicet   ut    nullus    judex  ,,  j     -kt     z.  i 


publicus  neque  quislibet  ex  judiciaria  po- 
testate,  &c.  Petiit  etiam  venerabilis  abba 
Attila  celsitudinem  nostram  ut  homines 
liberi  commanentes  infra  terminos  ejusdem 
monasterii,  quos  praefixerunt  auctoritate 

domni  Ludovici, &  Bernardus  comités, 

terras  quas  ex  eremo  quiète  possideant,  & 
congruum  obsequium,  sicut  homines  in- 

'  Le  P.  à.' kchttyySpicilegium,  t.  8,  p.  352  &  seq. 


Véglise  de  Narbonne  \ 

N  nomine  Domini  Dei  aeterni,  &  Salva- 
toris nostri  Jesu  Christi,  Karlomannus 
gratia  Dei  rex.  Si  sacris  ac   sanctis  locis 


I 


An 
88i 

4  juin. 


'  Archives  de  l'église  de  Narbonne.  —  Baluze, 
Conciles  de  Narbonne  ;  Appendice,  n.  i.  Copie  dans 
les  mss.  du  P.  Laporte,  t.  z,  p.  ySz,  à  la  Biblio- 
thèque de  Toulouse. 


An 


69 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


70 


An 


divino  ciiltui  mancipatis  aliquid  de  rébus  sua  iutegritate,  ac  membrîs  sibî  pertinen- 

regni  nostri  seu  facultatibus  conferre  stu-  tibus,  atque  farinariis.  Donamus  etiam  ibi 

denius,  non  solum  ia  hoc  regiam  exercemus  Villam  longam ,  cum  Sancti  Felicis  eccle- 

consuetudinem,  sed  maximum  regni  nostri  sia,  &  cum  suis  omnibus  villaribus  atque 

munimen,   auxiliante   divina    gratia,   esse  adjacentiis  cunctis.  Si  vero  infra  istas  villas 

nullatenus  dubitamus.  Quapropter  noverit  homines  Hostolenses  vel  Hispani  fuerint, 

omnium  fidelium  sanctae  Dei  Ecclesiae  nos-  quidquid  jus  fisci  inde  exigere  débet,  totum 

trorumque  tam  praesen,tium  quam  &  futu-  ad  opus  sanctae   matris  ecclesiae  Narbo- 

rorum  soUertia,  quia  accessit  ad  clemen-  nensis  jure  perpetuo  concedimus  obtineii- 

tiam  serenitatis  nostrae  Sigebodus,  sanctae  dum.   Fiscos  vero  qui   sunt   in    Biterrensi 

matris  Narbonensis  ac  Redensis  ecclesiae  comitatu,  Sancto  Paulo  confessori  a  longo 

archiepiscopus,  &  innotuit  nobis  de  pau-  tempore   coUatos ,  &  a  potestate  comitali 

pertate  sui  episcopatûs,  &  queraadmodum  injuste  usurpatos,  plenissime  reddidimus, 

sua  sedes  &  pêne  omnes  ecclesiae  ejusdem  atque  eidem   ecclesiae,  sicut  dignum  est, 

civitatis  ruinae  jam  proximae  existebantj  per  hoc   nostrae   auctoritatis   praeceptum 

ita  ut  per  ipsum  nullatenus  possent  restau-  confirmavimus.  Per  quod  decernimus  atque 

rari;   narrans    etiam    qualiter   jamdudum,  jubemus,  ut  nullus  judiciariae  potestatis, 

deprecante  domno  apostolico  Joanne,  apud  nec  ullus  ex  fidelibus  nostris,  in  ecclesias 

Trecas   civitatem    per  genitorem  nostrum  aut  loca,  quae  deinceps  jure  &  potestate 

piissimum    regem    Hludovicum,    quaedam  ipsius  ecclesiae  divina  pietas  voluerit  au- 

receperit    ad    augmentum    suae    ecclesiae  gère,  ad  causas  audiendas,  vel  freda  aut  tri- 

beneficiola,  a  se  suisque  successoribus  per-  buta  exigenda,  aut  mansiones  vel  paradas 

petualiter    obtinenda.    Cujus     petitionem  faciendas,aut  fidejussores  tollendos,autho- 

necessariam  &  rationabilem  esse   cognos-  mines  ipsius  ecclesiae  tam  ingenuos  quam 

centes  ,    placuit   celsitudini    nostrae,    pro  serves  distringendos,  aut  ullas  redibitiones 

remedio  animae  genitoris  nostri  &  nostrae,  aut  illicitas  pccasiones  requirendas,  nos- 

atque  pro  tanta  deprecatione  domni  apos-  tris  futurisque  temporibus  ingredi  audeat, 

tolici  Joannis,  seu  &  charissimi  nostri  &  vel  ea   quae  supra  memorata   sunt   peni- 

venerabilis  abbatis  Hugonis,  quatenus  ad  tus  exigere  présumât.  Sed  liceat  memorato 

eandem  ecclesiam  Sancti  Justi  &  Sancti  Pas-  praesuli   suisque  successoribus  sub   nostra 

toris,  necnon  &  Sancti  Pauli  confessoris,  defensione    quiète     residere,    nostraeque 

ubi  ipse  venerabilis  vir  corpore  requiescit,  parère  jussioni.  Et  quidquid  jus  fisci  exinde 

abbatiam    Sancti   Laurentii    cum   omnibus  exigere   poterat,   totum  nos,  pro  aeterna 

suis  cellulis  &  villis  atque  terminis,  cum  remuneratione,  eidem  concedimus  eccle- 

summa  integritate  locorum,  veluti  in  prae-  siae,  ut  perpetuis  temporibus  clericis  ibi- 

ceptis  monachorum  ab  antecessoribus  nos-  dem  Deo  servientibus  proficiat  in  augmen- 

tris   piissimis   regibus   factis   [continetur],  tnm;   quatenus    rectores   ipsius   ecclesiae, 

perpetualiter  concederemus.   Eo   videlicet  cum   omnibus    ad    se   pertinentibus,    cum 

tenore  ut  stipendia  monachorum  ibidem  de-  clero  &  populo  sibi  subjecto,  pro  nobis, 

gentium  juxta  vires  praesulis  non  deficiant.  ac  totius  regni  nostri  stabilimento,  Domini 

Concedimus  praeterea  medietatem  salina-  misericordiam    alacriter  exorare  delectet. 

rum,   telonei,  portatici   &   raficae,   atque  Et  ut  hoc  praeceptum  nostrae  auctorita- 

pascuarii  ad  eandem  praefatam  ecclesiam,  tis  inviolabile  aeternum  obtineat  vigorem, 

tam  in  Narbonensi  quam  in  Redensi  comi-  manu  propria  subterfirmavimus  &  annulo 

tatu,  undecumque  cornes,  vel  ejus  missus  nostro   insigniri  jussimus.  Signum  Karlo- 

receperit    vel    recipere    debuerit    aliquid  manni  gloriosissimi  régis.  Norbertus  nota- 

exactionis.     Donamus    etiam    fiscos    juxta  rius  ad  vicem  Vulfardi  recognovit.  Datum 

Bassianum  villam  qui  vocantur  Caesaranus,  pridie  nonas  junii,  anno  tertio  recmi  Karlo- 

&  Villa  Arsegii.  Concedimus  etiam  ipsi  ec-  -  manni  gloriosissimi  régis,  indlctione  xilii. 

clesiae   in  Redensi    comitatu   villam  quae  Actum  apud  Pauliacum  vicum ,  in  Dei  no- 

dicitur  Limosus,  cum  suis  ecclesiis  Sanctae  mine   féliciter.    Amen.    Hugo   venerabilis 

Eulaliae,  atque  Flaceiano,  vel  cum  omni  abbas  hoc  ambasciavit. 


Ed.  orig 

t.  Il, 
col.  l(). 


71 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


72 


An 


An 


2()  août. 


Éd. 
t.II/ 
col.  20. 


•  orig. 


dehinc  &  omne  tempus  habeat  firmissimam 
&  liberrimam  potestatem  tenendi  &  possi- 

.     JY  dendi,   dandi  &  venundandi,   at  quae  ma- 

luerit  largiendi,  tam  ipse  quam  ejus  poste- 
ritas  sine  alicujus  prohibitione.  Et  ut  haec 

Donation  du  roi  Carloman  en  faveur  auctoritas  in  Dei  nomine  firmior  habeatur, 
d'un  de  ses  vassaux  appelé  Rai-  &  aeternaliter  perduret,  eam  subterfirma- 
nard\  vimus  &  annulo  nostro  sigillari  jussimus. 

Signum    Karlomagui    gloriosissimi    régis. 

tN  nomine  Domini  Dei  aeterni  &Salvatoris      Nortbertus  notarius  ad  vicem  Vulfardi  re- 

1  nostri  Jesu  Christi,  Karlomagnus  gratia      cognovit.  Datum  quarto  kalend.  septembr. 

Dei  rex.  Mos  &  consuetudo  reguni  praede-      ^^no  tertio  régnante  Karlomagno  glorio- 

cessorum  nostrorum  semper  extitit,  fidèles      sissimo  rege,  indictione  xiv.  Actum  apud 

suos   maximis   honoribus   illustrare  atque      viUam  Costam.  I.  D.  N.  F.  A. 

sublimes  efficere,  quatenus  in  eos  &  benig- 

uitatem  suam   ostenderent  &  animos  illo- 

rum  propius  in  suam  fidelitatem  astringe- 

rent.  Quocirca  noverit  cunctorum  sanctae 

Dei  Ecclesiae  nostrorumque  fidelium  prae- 

sentium    seilicet    &  futurorum    industria, 

quod  accedens  ad   mansuetudinis   nostrae 

clementiam   Vulfardus  venerabilis   abbas, 

coram  frequentia  procerum  primatumque 

nostrorum,  petiit  ut  quemdam  fidelem  nos- 

trum  Rainardum  pro  assidua  fidelitate  qua 

in  nostro  decertat  servitio,  necnon  &  pro 

utilitate  &  stabilimento  regni  nostri,  ho- 

norare  deberemus,  videlicet  Aspiranum  & 

Albinianum  villas  in  Biterrensi  pago  sitas. 


5.  —  V 

Plaid  ou  assemhlée  tenue   à  Carcas- 
sonne  '. 

IN  judicio  Wileranni,  sedis  Carcassonna 
episcopo,  necnon  Aquifredo  comité,  Sic- 
fredo  vicecomite,  Sunifredo  abbate,  Miro 
abbate,  Gulsino,  Australdo,  Autano  &  Wil- 
lisco  judicum,  &  in  praesentia  Witardo  & 
aliorum,  qui  supra  dicto  episcopo,  comité, 
necnon  &  ecclesiam  in  honore  sancti  vicecomite,  abbates,  archidiaconos,  &  ipsos 
Felicis  fundatam  in  villa  Calobrice  sitam,  judices  vel  auditores,  in  illorum  judicio,  in 
cum  ipso  campo  &  omnibus  suis  adjacentiis,  publico  mallo,  in  civitate  Carcassonna  resi- 
atque  Paulinianum  villarem  juxta  Calo-  debant.  In  eorum  praesentia  recognosco  me 
brices  ab  integro  cum  omni  suo  terminio  ego  Ermenardus,  qui  fui  filius  quondam 
&  universis  adjacentiis  ad  se  pertinentibus,  genitore  meo  nomine  Amelio,  quod  negare 
in  proprietatem  illi  concederemus.  Cujus  non  possem,  facio  meam  professionem 
itaque  salubribus  acquiescera  libuit  prae- 
catibus,  &  promptissima  voluntate  praefatas 
villas  &  ecclesiam  praenominatam  cum  vil- 
lare  supradicto,  cum  omnibus  appendiciis 
tam  propinquis  quam  longinquis,  eidem 
Rainardo  in  proprietatem  concessimus. 
Has  itaque  villas  &  ecclesiam  cum  villare 
supra   nominato    in    proprietatem    nostra 


atque  evacuationem  de  scripturis  quod 
homo,  nomine  Recamundus  abba  &  sui 
monachi,  qui  sunt  de  monasterio  Sancti 
Hilari,  qui  est  situs  in  territorio  Carcas- 
sense  super  fluvium  Leuco,  ipsas  scripturas 
quod  ipsi  mihi  requirebant  supradicto  judi- 
cio, quod  antecessor  suus,  nomine  Castel- 
lanus,  abba  quondam  qui  fuit,  &  sui  mo- 


liberalitate   jam    dicto    fideli    nostro    Rai-  nachi  de  Sancto   Hilario,   mihi   jam  dicto 

nardo    concedimus,    cum    terris,   vineis ,  Ermenardo    fecerunt    &   donaverunt    pro 

pascuis,   pratis,  silvis,  molendinis,  aquis  camviationis    de    illorum    alode    proprio 

aquarumve   decursibus,  ingressibus  &  re-  quod   habent   in    territorio   Rossilionense 

gressibus,  quaesitis  &  inquirendis,  cultis  in  locum  ubi  dicitur  ad   ipsas  Nitolarias, 
&  incultis,    totum   &  ad  integrumj   quod 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire.  —  Ma- 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Bézieis.  billon,  Diplomatie  a  j  p.  5o5. 


An 
883 


24 
lévrier. 


An 
883 


73 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


74 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  21. 


in  alode  de  Teria,  in  locum  ubi  dicitur 
Domum  Sancti  Pétri,  ipsum  meuni  alodem 
ego  receptum  habeo  in  mea  potestate,  & 
vera  est  mea  professio,  &  evacuatio  in 
omnibus. 

Facta  scriptura  professionis  sexto  kal. 
martii ,  anno  m  imperante  Karolo  im- 
peratore.  Sig.  Ermenardus.  Sig.  Jordanus. 
Sig.  Alderamus.  Sig.  Pantaleon.  Sig.  Leu- 
fredus.  Sig.  Gulsinus.  Sig.  Galafredus,  qui 
banc  scripturam  scripsit  die  &  anno  quod 
supra'. 


6.  —  VI 

Donation  de  Bernard^   comte   d'Au- 
vergne, à  Vahhaye  de  Conques^, 


invenire  non  possum,  sed  praedictas  ipsas 
habeo ,  &  nescio  quid  se  fecerunt.  Sed  ubi- 
cumque  ipsas  scripturas  procambiationis, 
vel  ipsas  alias  autenticas,  in  mea  potestate, 
aut  in  potestate  de  ullo  homine,  aut  in 
placitum,  aut  in  platea  ipsas  scripturas  in- 
ventas apparabiles  fuerunt,  frigulas  &  vagas 
&  inanes  remaneant  omni  tempore,  &  non 
habeant  ullam  firmitatem.  Et  ego  Erme- 
nardus sic  me  evaguo  in  omnibus  de  ipsa 
cellula  superius  scripta  Sancti  Stephani,  & 
de  suis  appendiciis,  quod  non  hodie  nec 
ullo  tempore  neque   in   istum   placitum, 


Deo  famulantibus.  Quamobrem  ego  Ber- 
nardus  gratia  Dei  comes,  &  uxor  mea  Her- 
mengardis,  cedimus  ad  ipsa  Casa  Dei  qui 
est  constructa  in  honore  Domini  &  Salva- 
toris  nostri  Jesu  Christi,  seu  &  sancti  Pé- 
tri Apostolorum  principis,  caeterorumquc 
sanctorum  quorum  ibi  reliquiae  sunt,  ubi 
Bego  abba  praeesse  videtur  cum  monachis 
ibidem  Deo  servientibus,  cedimus  cessum- 

'  Le  P.  Mabillon  qui  a  donné  cette  charte  dans 
sa  Diplomatique,  avoit  cru  d'abord  qu'elle  appar- 


neque    in   alium,    nullam   scripturam    inde       tenoit  à  la  troisième  année  de  l'empire  de  Charle- 


praesentare  nec  habere  non  possum,  nec 
per  testes,  nec  per  ullum  documentum 
judicium  veritatis  ego  probare  non  possum, 
quod  ipsa  cellula  Sancti  Stephani  nec  suum 
appenditium  ego  tenere  debeam  in  meam 


magne,  &  il  en  fait  mention  dans  ses  Annales  sous 
l'an  8o3,  n.  195  mais  M.  Baluze'  ayant  fait  voir 
qu'elle  doit  être  rapportée  au  règne  de  l'empereur 
Charles  le  Gros,  il  s'est  corrigé  dans  les  notes  ma- 
nuscrites qu'il  a  ajoutées  à  la  marge  de  son  exem- 
plaire de  la  Diplomatique.  L'un  &  l'autre  rappor- 


DOtestatem,  sed  plus  débet  esse  de  monas-      ^  u    /  ^  i>       '   005      •  -.  •  i    .    •  • - 

r"*-  '  r  tent  cette  charte  al  année  883  qui  etoit  la  troisième 

terio  Sancti  Hilarii  ,  seu  ad  Recamundo  de  l'empire  de  Charles  le  Gros  :  on  pourroit  la  rap- 
abbate  vel  ad  ipSOS  monachos.  Et  ego  Erme-  porter  aussi  à  l'an  886  qui  étoit  la  troisième  année 
nardus  ipsa  cellula  cum  suum  appenditium 
redditum  habeo  ad  isto  jam  dicto  abbate, 
vel  ad  monachos  suos,  &  ipsum  meum  alo- 
dem proprium,  quod  ego  unde  procambia- 
tum  habuicum  jam  dicto  Castellano  abbate 
&  ipsos  monachos  in  territorio  Reddense, 


du  règne  de  ce  prince  en  France,  depuis  la  mort 
du  roi  Carloman.  \Note  des  Bénédictins.^ 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,  dit  Liber 
mirahilis. 

«  Histoire  de  la  maison  d'Auvergne,  1. 1,  p.  i5. 


An 
883 


ipsa  illorum  cellula,  cui  vocabulum  est 
Sancti  Stephani, cum  suis  appendiciis,  quod 
debent  esse  de  jamdicto  monasterio  Sancti 
Hilari,  sive  Recamundo  abbate  vel  ad  ipsos 
monachos,  per  illorum  scripturas  &  per 
illorum  apprisione,  &  alias  scripturas  au- 
tenticas, quod  inde  mihi  donaverunt,  quod 
ibi  comparavit  monachus  illorum  nomine 
Glodesindis  per  jussionem  &  per  mandatum 
de  ipso  abbate  Sancti  Hilari,  &  de  ipsos 
monachos,  de  omnes  ipsas  scripturas,  de 
quantum  jam  dictus  Castellanus  abba,  qui 
fuit  antecessor  de  illo  Recamundo  supra- 
dicto  abbate,  &  sui  monachi  inde  mihi 
Ermenardo  donaverunt  de  ipsa  cellula 
Sancti  Stephani  cum  suo  appenditio,  & 
procam[b]iationis  autenticas  de  ipsas  scrip- 
turas. Ego  Ermenardus  plus  nec  amplius 
inde  invenire  possum,  nisi  quatuor  quas 
inde  inveni  autenticas,  quod  ego  reddidi 
ad  isto  Recamundo  abbate,  vel  ad  suos 
monachos   in   isto    supradicto   judicio,   & 

ipsas  procam[b]iationes  quas  inde  habui,  &      O  ACROSANCTAE  ecclesîae  Sancti  Salvato 

alias  cartas  autenticas,  ego  Ermenardus  eas       ^    ris  Couchas  monasterii,  ubi  Bego  abba       An 

praeesse    videtur    cum    monachis    ibidem        ° 

21 
juillet. 


An 
883 


ro 


PREUVES  DE  L  HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


76 


Éd.  orig. 
t  11, 

col.  22. 


que  in  perpetuum  esse  volumus  pro  amore 
Deijvel  aeterna  retributione,  ut  nobis  ipse 
pius  &  misericors  Dominus  veniam  in  fu- 
turum  praeparare  diguetur;  hoc  sunt  res 
nostras  proprias  qui  ex  alode  parentorum 
meorum  justissime  mihi  obvenerunt,  qui 
sunt  sitas  in  pago  Ruthenico,  in  vicaria 
Ceveriacense,  hoc  est  villa  nostra,  qui  no- 
minatur  Bautone,  cum  mansis,  pratis,  pas- 
cuis,  silvis,  exhiis   &  regressis,  cultum  & 


—  VII 


Diplôme  du   roi  Carloman  en  faveur 
de  Véglise  de  Narhonne\ 


r 


An 


N  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  Karlomannus  gratia  Dei  rex.  Notum 
incultum,  aquis  aquarumve  decursibus,  sit  omnibus  fidelibus  sanctae  Dei  Ecclesiae  °°'^ 
omnia  &  ex  omnibus  quantumcumque  ad  tam  praesentibus  quam  &  futuris,  quia  février. 
ipsa  villa  aspicit  aut  aspicere  videtur,  quod  accessit  ad  nostrae  mansuetudinis  culmen 
nostra  juste  servitur  &  possidetur,  in  inte-  quidam  fidelis  noster  Leotricus,  innotes- 
grum  cedimus  ad  ipsa  praedicta  Casa  Dei  cens  quomodo  piae  recordationis  Karolus, 
suisque  servientibus  jure  proprio  :  eo  vide-  avus  scilicet  noster,  cuidam  suo  vasso  Hil- 
licet  modo,  ut  dum  ego  vivo  ipsas  res  usu-  drico  nomine  quondam  infra  Septimaniam 
fructuario  mihi  liceat  possidere,  &  annis  in  comitatu  Redensi  quasdam  suae  pro- 
singulis  investituram  ipsum  decimum  ad  prietatis  res,  locum  scilicet  qui  nuncupa- 
ipsa  Casa  Dei  persolvam.  Post  obitum  vero  tur  Capitanarias,  qui  etiam  alio  nomine 
meum  quandoque  Domino  placuerit,  ipsas  vocatur  Drappas,  per  praeceptum  suae  anc- 
res cum  omni  integritate  ad  ipsa  Casa  Dei,  toritatis  delegaverit,  atque  in  proprium  ha- 
suisque  servientibus  absque  uUa  contra-  bendum  contradiderit,  &  quomodo  postea 
dictione  revertant.  Et  hoc  placu'ïÇ  nobis  diutino  transacto  tempore,  ipsius  culpa 
inserere,  ut  si  ullus  rector  aut  abba  de  ipsa  exigente,  iterum  per  verae  discussionis 
Casa  Dei  de  stipendia  fratrum  ipsas  res  judicium  ipsae  res,  absque  uno  villare  qui 
abstrahere  aut  beneficiare  alicui  voluerit,  dicitur  Savinianus,  quem  ante  bannum  ven- 
ad  proprios  parentes  meos  ipsas  res  rêver-  diderat,  &  propter  alias  ejusdem  proprie- 
tere  faciant  absque  uUo  viro  contradicente.  tatis  portiunculas,  quas  similiter  antea  per 
Et  si  post  hodiernum  diem  ullus  haeres  cartarum  strumenta,  si  idonea  comprobata 
noster  aut  aliqua  immissa  persona  qui  con-  fuerint,  hominibus  intra  ipsos  nostrae  do- 
tra  hanc  cessionem  ire,  aut  agere,  aut  in-  nationis  terminos  commanentibus  per  con- 
quietare  praesumpserit,  quod  petit  vendi-  venientiam  conscriptam  dederat,  pleniter 
care  non  valeat,  sed  componat  ad  rectores  ad  fiscum  nostrae  donationis  ,  praesente 
ipsius  monasterii  tantum  &  alium  tantum  comité  Acfredo,  cum  judicio  determinato 
quantum  ipsas  res  eo  tempore  melioratas  redegerint.  Quapropter  deprecatus  est  nos- 
valuerint  :  sed  praesens  cessio  ista  a  nobis  trae  largitionis  benivolentiam  vice  vene- 
facta  omnique  tempore  &  stabilis  valeat  rabilis  Sigebodi,  sanctae  matris  ecclesiae 
perdurare,  stipulatione  quoque  pro  omni  primae  Narbonensis  archiepiscopi,  ut  ad 
firmitate  subnixa.  emolumentum  Sanctorum  Justi  &  Pastoris 

Facta  cessione  ista  in  mense  julio,Xli  ka-  seu  &  Sancti  Pauli  pretiosissimi   confes- 

lendas   augustas,   anno    septimo    régnante  soris,  ubi  ipse  corporaliter  requiescit,  eas- 

Karolo   rege  Francorum    &   Longobardo-  dem  res  cum  omnibus   suis   villaribus   ex 

rum.  eadem  donatione  factis ,  necnon  &  silvis, 

Signum    Bernardi    gratia    Dei    comitis.  aliisque  omnibus  rébus  seu  adjacentiis  jure 

Signum  Hermengardis  uxore  ejus  qui  hanc  ad    se   pertinentibus,    atque    legitimis    ac 

cessionem  fieri  vel  adfirmare   rogaverunt.  priscis  exterminationis  in  proprium  conce- 

Signum  Deodato,  S.  Rigaldo,  S.  Aimarico,  deremus.    Cujus   petitionem    rationabilem 

S.  Teudrico,  S.   Hugobaldo,  S.  Blandino,  fore  cognoscentes,  veluti  in  bannum  lega- 
S.  Evalio,  S.  Bernardo,  S.  Immone,  S.  Air- 

rado,  S.    Leotardo,  S.  Dadone.    HugbertUS  '  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne.  —  Ba- 

rogitUS  SCripsit.  Inze,  Histoire  de  la  maison  d'Auvergne,  t.  2,  p.  i3. 


An 


Iid.  orig. 

t.  Il, 
col.  23. 


11 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


78 


liter  missae  fuerunt,  &  ad   nostrae  potes-      nouas    februarias,    anno   IV   rcgnî   Karlo- 
tatis  fiscum,  ipso  Hilderico  vivente,  ipsae      manni  gloriosissimi   régis,    indictione   11. 
res  redegerimt,  ita  cum  summa  intcgritate      Actum  apud  Compendium  palatium,  in  Dei 
praedictae   ecclesiae   Narbouensi,    in   ho-      noniine  féliciter.  Amen, 
nore  Dei  ac  sanctorum  martyrum  Justi  & 

Pastoris   atque    venerabilis    Pauli   confes-      — ^ 

soris,  pro  remedio  animarum  praedeces- 
sorum  nostrorum  seu  &  animae  nostrae, 
aeternaliter  concedimus  proprio  jure  obti- 
nendum.  Praecipientes  etiam  jubemus  per 
hoc  nostrae  donationis  &  auctoritatis  prae- 
ceptum,  quatenus  easdem  res  sub  nostrae 
tuitionis  munimine,  successorumque  nos- 
trorum regum,  quemadmodum  &  caeterae 
ejusdem  ecclesiae  Dei  aeternaliter  perma- 
neant,  &  nemo  judex  publicus   vel  quis- 


8. 


VIII 


Donation  faite  au  monastère  de 
Conques \ 


L 


OCUM  sacrum  sanctae  ecclesiae  qui  est 
constructus  in  honore  Domini   nostri 
Jesu  Christi,  seu  sanctae  Mariae  genitricis 

piam  fidelium  nostrorum,  nisi  ab  episcopo  ejusdem  Domini  nostri,  seu  &  sancti  Pétri 

vel  ejus   ministre   vocatus ,   in   ipsas   res,  principis  Apostolorum ,   martyrum,  seu  & 

ad  causas  audiendas,  vel  freda  aut  tributa  sancti  Vincentii,  &  sanctae  Fidis  martyris, 

exigenda,   aut   mansiones  vel   paratas  fa-  reliquiae  eorum    ibi    requiescunt   condita 

ciendas,  vel  fidejussores  tollendos,  aut  ho-  sunt,  ubi  domnus  &  venerabilis  abbas  Fro- 

mines  qui  in  ipsis  villaribus  primae  dona-  tarius  una  congregationem  Deo  famulan- 

tionis    résident,    excepto   Saviniano,    tam  tium  ibi  praeesse  videtur,  qui  est  in  orbe 

ingenuos  quam  &  servos  distringendos,  aut  Rutenico,  in  aice  Ferrarias ,   in  villa  cui 

ullas  redibitiones,  sive  illicitas  occasiones  vocabulum  est  Teulamen.  Quamobrem  ego 

requirendas,   nostris   futurisque  tempori-  iu  Dei  nomine  Sigualdus  &  uxor  sua  Aigua 

bus   ingredi  au<leat.  Sed   liceat  memorato  ad  illum  locum  sanctum  vel  ad  illa  congre- 

praesuli  suisque  successoribus  sub  nostra  gatione  monachorum,  qui  ibidem  Deo  ser- 

defensione  quiète  residere,  servato  immu-  viunt,  cedo  vobis  manso  cum  curte,  &  orto, 

nitatis  privilegio,  &  nostrae  parère  justae  &  exeo,  cum    terras   cultas  &  iiicultas,  8; 

ditioni.  Hoc  denique  adjecto  propter  do-  cum  ipsa  vinea  dominicaria,  pratis,  pas- 

nationem  liberrimam  quam  ecclesiae  feci-  cuis,  silvis,  garriciis,  aquis  aquarumve  de- 

mus,  ne  causa  emptionis  tantae  potestatis  cursibus,  omnia  &  ex  omnibus  cedo  vo- 

vir  intra  ipsas  fines  sicut  capitanarios  in-  bis,  &  in  ipsa  villa  cedo  vobis  captmanso 

termisceatur,  cujus  violenta   dominatione  cum  curte,  &  orto,  &  exeo,  &  in  ipsa  ara 

honor  ecclesiasticus  concutiendo  débilite-  cedo  vobis   farinaria   qui    est   constructus 

tur  :  &  quicquid  jus  fisci  exinde   exigere  super  Latacia,  &  in  ipsa  riparia  prato  do- 

poterat  totum  nos  pro  aeterna  rémunéra-  minicario  praebodenas  fictas,  totum  &  ad 

tione  eidem  concedendo  perdonamus  ec-  integrum  vobis  cedo  :  &  in  alio  loco  ubi 

clesiae,   ut   perpetuis    temporibus   clericis  vocabulum  est  ad  illa  Brucia,  cedo  vobis 

ibidem  servientibus  proficiat  in  augmen-  manso  uno  ubi  Bertalaicus  visus  est  con- 

tum,   quatenus    rectores    ipsius    ecclesiae  versare,  &c.   Facta   cessio    ista  in    mense 

cum    omnibus   ad    se   pertinentibus,    cum  medio%    anno    i     régnante    Odone    rege. 

clero  &  populo  sibi  subjectô,  pro  nobis  ac  Signum   Sigualdo.   Signum  Aiganae   uxore 

totius  regni  nostri  stabilimento  Domini  mi-  sua  consenciente,  qui  hanc  cessionem  ita 


An 


An 


Éd.oric. 
t.  Il, 

COl.2^. 


sericordiam  alacriter  exorare  delectet.  Et 
ut  hoc  praeceptum  nostrae  auctoritatis  in- 
violabile  aeternum  obtineat  vigorem,  manu 
propria  subterfirmavimus  &  annulo  nostro 
insigniri  jussimus.  Signum  Karlomannî 
gloriosissimi  régis.  Norbertus  notarius  ad 
vicem   Gosleni   recognovit.   Datum   pridie 


fieri  vel  adfirmare  rogaverunt.  Signum 
Gayraldo.  Signum  Fredigo.  Signum  Ame- 
lio.  Signum  Fulcono,  &c. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,   dit  Llher 
m'irahilis,  &  copie  dans  la  collection  Doat, 
"  Pro  madio. 


79 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


80 


An 
889 
•'uin. 


9.  —  IX 

Charte  donnée  par  le  roi  Eudes  en 
faveur  de  V abbaye  de  Saînt-Poly- 
carpe  ' . 

IN  nomîne  Domini  Dei  aeterni  &  Salva- 
toris  nostri  Jesu  Christi,  Odo  misericor- 
dia  Dei  rex.  Si  servorum  Dei  loca  divinis 
cultibus  mancipata  pro  merito  nostrae  cel- 
situdinis  augemus,  atque  bénéficia  opor- 
tune  largimur,  sine  dubio  ob  id  nobis  pro- 
pitium  Deum  minime  diffidimus.  Quocirca 
noverit  omnium  fidelium  tam  praesentium 
quam  &  futurorum  solertia,  quia  adierunt 
nostram  clementiam  venerabilis  Enermirus 
episcopus,  &  comes  Soniar[i]us,  &  depre- 
cati  sunt  ut  monasterium  constructum  in 
honore  beati  Policarpi  pontificis  &  marty- 
ris,  ubi  Arnulfus  abba  praeesse  dignoscitur 
non  modicae  turbae  monachorum,  (quod 
monasterium  situm  est  in  pago  Redensi  su- 
per fluvium  Rivograndij)  quatenus  ipsum 
locum  in  nostra  defensione  cum  omnibus 
ad  eum  pertinentibus  haberemus  simul  & 
defensione,  sicut  praecedentes  reges  com- 
probanturhactenus  praeceptorum  indagine 
fecisse.  Quod  nos  quoque  audientes,  liben- 
ter  eorum  acquievimus  consiliis,  &  praefa- 
tum  coenobium  sub  nostro  munburdio  ac 
tuitione  statuimus,  ut  nullus  deinceps  suc- 
cessorum  nostrorum  de  his,  quae  in  eorum 
praeceptis,  privilegiis  atque  chartulis  con- 
tinentur,  ausu  temerario  praesumat  inva- 
dere;  id  est,  in  comitatu  Redense  Gaiano 
cum  suis  pertinentibus,  sicut  in  eorum 
scriptis  continetur;  &  Melisirico  &  Sanc- 

tam  Crucem  &  ipsos' &  in  termine  de 

villa  quae  dicitur  Luco,  &  Petrolas  ac  Cas- 
sanias,  &  Burgaragio,  terras  cultas  &  incul- 
tas,  sicut  in  eorum  continetur  chartulis j 
&  in  villa  quae  dicitur  Salus,  &  in  Legello, 
&  in  Corniliano ,  quidquid  per  chartulas 
videntur  habere.  Et  in  comitatu  Carcassensi 
Corniciano  cum  ecclesia  Sancti  Pauli,  cum 

'  Archives  de   l'abbaye  de  Saint-Polycarpe.  — 
Le  P.  d'Achery,  Spicileglum,  t.  8,  p.  384. 
'  Lacune  dans  la  Charte. 


terminis  &  adjacentiis  suis.  Et  ultra  Clusa 
in  comitatu  Impurinensium  in  ipsa  gar- 
rica  ecclesiam  Sancti  Felicis  cum  terminis 
&  adjacentiis  suis.  Et  in  Petralatensi  eccle- 
sias  Sancti  Pétri  &  Sancti  Fructuosi  con- 
structaSjCum  propriis  terminis  propriisque 
finibus,  una  cum  villare  eis  pertinente  si- 
tum in  Armorotas  supra  taxatum  Magrege- 
rum",  ?jC  Sanctum  Joannem  Suspineta,  & 
Sanctum  Cyprianum,  cum  propriis  adjacen- 
tiis, &  in  alio  loco  condaminam  modio- 
rum  VI.  Et  in  comitatu  Elenensi  res  quas 
Guistrimirus  comes  eidem  monasterio,  id 
est  Palatiolum  &  Saletas.  Et  in  Petrapur- 
tusense  Petianum  cum  suis  appendiciis,  & 
quidquid  ibi  fuitvisus  habere  vel  possidere. 
Haec  omnia,  &  quidquid  studium  bonorum 
hominum  adquisivit,  vel  acquirere  potuit 
aut  condonare,  sancimus  ut  nullus  succes- 
sorum  nostrorum,  nullusque  mortalium 
hujus  nostrae  auctoritatis  ausu  temerario 
praesumat  invadere  :  sed  liceat  monachis 
sub  regulari  tramite  Deo  servire,  &  per 
studium  sanctae  Dei  Ecclesiae  votis  conti- 
nuis  exorare.  Statuimus  etiam  &  praçcipi- 
mus,  ut  nullus  judex  publicus  ad  causas 
audiendas,  vel  freda  exigenda,  aut  mansio- 
naticos,  aut  paratas  faciendas,  vel  homines 
intra  potestatem  jam  dicti  monasterii  dis- 
tringendos,  neque  servos  aut  ingenuos, 
aut  uUas  redhibitiones  exigendas  exigere 
praesumat.  Praecipimus  etiam  ut,  obeunte  Éd.ong. 
abbate,  non  alius  ibi  subrogetur,  nisi  quem  ^q^I_\, 
omnis  congregatio  communi  voto  elegerit. 
Quisquis  autem  hujus  loci  immunitatem 
infregerit,  ac  quae  superius  statuimus  vio- 
laverit,  sexcentos  solidos  componere  faciat. 
Ut  haec  autem  praecepti  nostri  auctoritas 
nobiliorem  obtineat  vigorem  per  futura 
tempora,  manu  propria  subterfirmavimus, 
&  annulo  nostro  signare  rogavimus, 

Sign.  Odonis  gloriosissimi  régis.  Troan- 
nus  notarius  ad  vicem  Ebuli  recognovit.  Da- 
tum  mense  junio,  anno'  D  ccc  LXXXVIII, 
indictione  septima,  anno  secundo  Odonis 
régis.  I.  D.  N.  F.  A. 

'  Var.  Magregezum, 
*  Lege  D  ccc  lxxxviiii. 


8i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 


4  no- 
vembre. 


890 

3o  jan 


10. 


—  X 


Extrait   d'une  charte   du  diocèse   de 
Bé-:^iers  ' . 

ANSEMUNDUS  &  uxor  sua  Columba  & 
Gisclafredus,  vendant  Agilberto  epi- 
scopo  Biterrensi  quintam  partem  villae  de 
Cuminiano  in  territorio  Biterrensi,  tam  in 
ecclesia  Sancti  Genesii  quam  in  aliis,  quod 
advenit  illis  ex  aprisione  parentum  suo- 
rum,  &  illis  advenit  per  praeceptum  Karoli 
régis.  Hoc  vendant  ab  integro  in  opus 
sancti  Nazarii  martyris  Christi,  cujus  eccle- 
sia fundata  est  infra  muros  civitatis  Biterris 
pro  XXV  solidis,  &c.  Actum  ii  nonas  no- 
vembris ,  anno  secundo  régnante  Odone 
rege.  Bernardus  presbiter  scripsit. 


II. 


—  XI 


Charte  du  roi  Eudes  en  faveur  de 
Vahhaye  de  la  Grasse^. 

IN  nomine  Domini  Dei  eterni  &  Salvatoris 
nostri  Jesu  Christi,  Odo  clementia  Dei 
rex.  Si  necessitatibus  servorum  Dei  opem 
ferendo  libenter  consulimus,  régie  dignita- 
tis  morem  immitamur,  &  ob  id  nobis  Deum 
fore  propitium  non  dubitamus.  Qiiamo- 
brem  notum  sit  omnibus  sancte  Dei  Eccle- 


A.i 
890 


largiente  conlate  erant,  quam  etiam  illas 
que  postea  a  religiosis  hominibus,  vel 
etiam  commutate  vel  commutaverit  alias 
quocumque  modo  aucte  fuerint,  jure  pro- 
prii  abbatis  continerentur,  vel  in  uUius 
potestate  redigerentur  aut  episcopi,  sive 
comitis  :  sed  semper  mundeburdo  impe- 
riali,  sive  regali  liberi  ab  omni  extranea 
ditione  omnimodis  liberi  fulcirentur,  nec 
non  etiam  auctoritas  in  electione  proprii 
abbatis  a  regali  potestate  illis  concederetur. 
Quapropter  annuentes  ejus  juste  petitioni 
concedimus,  atque  precepto  nostre  auc- 
toritatis  confirmare  jubemus,  ut  quidquid 
in  predicto  precepto  domni  videlicet  & 
senioris  nostri  Karoli  continere  videtur, 
tam  in  electione  proprii  abbatis  quam  etiam 
in  rébus  ipsius  abbatie  que  tune  ibi  con- 
late erant,  vel  postea  aucte  sunt,  sive  fu- 
turis  temporibus  adjicientur;  totumabsque 
uUius  violentia  perenniter  possideant  solo 
mundeburdo  regio  contenti.  Jubemus  au- 
tem  atque  precipimus  ut  omni  judiciaria 
potestate  sublata  nullus  in  rébus  eorum'... 
abeat  fidejussores  toUere,  aut  aliquem  dis-  Éd.orig. 
tringere,  aut  para  tam,  sive  mansionaticum  h^^'^ 
accipere,  neque  teloneum  ab  eorum  homi- 
nibus, neque  etiam  pontaticum  aut  rotati- 
cum,  vel  cespitaticum,  vel  pulveraticum, 
velpasbuaticum,  aut  salaticum,  aut  aliquid 
redibitionis  ab  illis  ullo  modo  exigatur, 
secundum  quod  in  precepto  jam  prefato 
domni  &  piissimi  imperatoris  Karoli  conti- 
netur  insertum  :  quatinus  pro  nobis  & 
regni  nostri  stabilitate,  sive  pace  sancte 
Dei  ecclesie  attentius  &  liberius  divinam 
clementiam  die  &  nocte  invigilantes,  omni- 
modis exorare  studeant.  Et  ut  hoc  per  omnia 


sie  fidelibus  &  nostris,  presentibus  scilicet 

atque  futuris,  quia  Suniefredus  abbas  ve-      tempora  inviolabiliter  conservetur  verius- 

nerabilis  Sancte  Marie  adiit  nostram  cle-      que  credatur,  manu  propria  subterfirmavi- 


mentiam,  deprecans  excellentiam  nostram 
renovari  sibi  preceptum,  quod  olim  ipse 
abbas  nomine  Suniefredus  a  dive  memorie 
imperatore  Karolo  impetravit,  scilicet  ut 
omnes  res  que  in  prefata  abbatia  conti- 
nebantur,  tam  ipsas  que  tune  ibi  Domino 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Béziers,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale. 

'  Copié  sur  l'original,  à  la  Bibliothèque  du  roi. 
Baluze,  Chartes  des  rois,  n.  21,  [aujourd'hui  ma.- 
nuscrit  latin  8837,  n.  19.] 


mus  atque  anuli  nostri  impressions  insi- 
gniri  jussimus. 

Signum  Odonis  gloriosissimi  régis. 
Throannus  notarius  ad  vicem  Eblouis 
recognovit  &  jussus  scripsit.  Data  m  kal. 
februarii,  indictione  VIII,  anno  m  régnante 
domno  Odone  gloriosissimo  rege.  Actum  in 
villa  Lernegia.  I.  D.  N.  F.  A'. 

'  Lacune  dans  l'original. 

*  Le  nom  de  Vambasciator  est  aujourd'hui  effacé. 


83 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 
890 
avril. 


12.    —    XII 

Plaid  tenu  à  Nimes  par  le  comte 
Raimond  '. 


84 

audiret,  &  videret  inquisitionem  atque 
approbationem  scripturarum  quam  rex  de 
praedictis  rébus  facere  jusserat.  Ipse  autem 
Genesius  acceptis  litteris  ad  placitum  venire 
distulit.  Expectato  itaque  aliquo  tempore, 
rursum  praedictus  episcopus  aiite  Raimun- 
dum  comitem  veniens  postulavit,  ut  ei  jus- 
titiam  de  suis  rébus   secundum  régis  jus- 

CUM  igitur  more  regio  rex  Odo  in  fores-  sionem  faceret.  Igitur  praedictus  cornes 
tis  Coysa  ad  exercendam  venatioiiem  Allidulfo  suo  viciscomiti  praecepit,  ut  su- 
consisteret  prope  locum,  qui  vocatur  Au-  per  ipsas  res  veniret,  &  omnem  justitiam 
dita,  cum  episcopis,  comitibus  seu  vassis  &legem,  sicuti  in  regalibus  litteris  conti- 
dominicis,  veniens  Gibertus  episcopus  in  nebatur,  ipsi  episcopo  adimpleret.  Veniens 
conspectu  ejus  proclamavit,  quod  res  quas  itaque  AUidulphus  super  ipsas  res  in  valle 
Bligardis  foemina  in  comitatu  Nemausensi  Anagia,  in  villa  Bizago,  convocans  omnes 
per  scripturam  solemniter  ejus  ecclesiae  circummanentes  ipsius  loci,  atque  alios 
donaverat,  &  per  Xli  annos  fere  seu  &  nobiliores  tam  presbytères  quam  laicos 
amplius  justo  ordine  posséderai,  homo  quorum  haec  sunt  nomina,  &c.,  in  eorum 
quidam  Genesius  nomine  absque  ulla  in-  praesentia  praefatus  episcopus  obtulit  lit- 
quisitione,&mallo  seu  judicio,  ipso  absente  teras  regales,  simul  etiam  &  scripturam 
episcopo,  villam  Bizagium  invasit  ac  malo  quam  Bligardis  foemina  partibus  Sanctae 
ordine  retinet.  Raimundus  itaque,  cornes  Mariae  facere  jusserat  j  &  in  ipsa  scriptura 
ipsius  pagi,  ibidem  coram  rege  adstabat  :  continebatur,  quod  villam  Toriadem  cum 
qui  interrogavit  ipse  rex  comitem,  qualiter  ecclesiis  ibidem  fundatis,  nec  non  &  villam 
hoc  in  ejus  potestate  actum  fuissetj  sed  Caderilam  ad  integrum,  &  in  manso  com- 
praedictus  Raimundus  comes  dixit  :  quod  mendato,  seu  &  in  Brugarias  necnon  8c 
ex  vestra  parte  praefatus  Genesius  litteras  Felgarias  quidquid  ibi  visa  fuit  habere, 
mihi  detulit,  in  quibus  continebatur  ut  de  simili  modo  villam  Bizagum  ad  integrum, 
ipsavillaeum  investirem.  Quo  audito  omnes  cum  ecclesia  ibidem  fundata  in  honorem 
qui  adstabant  dixerunt  :  quod  nequaquam  sanctae  Mariae,  cum  mancipiis  utriusque 
ex  parte  régis  praeceptum  tibi  fuit  in  prae-  sexûs  ibidem  praefixis,  libenti  animo  prae- 
sentem  episcopum  de  rébus  suae  ecclesiae,  dictae  sedi,  episcopo,  simulque  canonicis 
ut  dicit,tanto  tempore  ab  eo  possessis,  ipso  ibidem  Deo  famulantibus  solemniter  con- 
absente,  absque  inquisitione,  &  mallo  seu  donaverat.  Qua  scriptura  relecta,  omnibus 
judicio, expoliares  &alicui  redderes.  Itaque  in  commune  adunatis  fere  ducentis  homi- 
rex  jussit  praedicto  episcopo  suas  litteras  nibus  per  auctoritatem  regiam  praedictus 
dare,inquibus  continebatur,  utRaimundus  vicecomes  bannum  imposuit,  ut  dicerent 
comes,  veniens  in  pago  Nemausense,  in-  quidquid  de  bac  causa  in  veritate  scirent, 
quisitionem  per  circummanentes  homines  sed  nobiliores  viri  primitus  per  ordinem 
mitteret,  &  si  ipse  episcopus  justam  causam  singuli  interrogati,  cum  reliquis  omnibus 
haberet,  &  per  suas  scripturas  veras  adpro-  tam  presbyteris  quam  laicis  absque  ulla 
bare  potuisset,  absque  ulla  dilatione  in  prae-  varietate  una  voce  testificaverunt  :  quia 
dictis  rébus  euminformaret.  Veniens  itaque  nos  scimus  &  in  veritate  nobis  compertum 
Raimundus  in  praedicto  comitatu,  praefatus  est,  quia  Bligardis  foemina  per  hanc  scrip- 
episcbpus  regales  litteras  ei  ostendit,  &  ut  turam  praedictas  res  partibus  Sanctae  Ma- 
ipse  comes  ei  justitiam  secundum  régis  riae  solemniter  condonavit,  &  praedictus 
jussionem  faceret  postulavit.  Itaque  prae-  episcopus  praedictam  villam  Bidagium  no- 
dictus  comes  suas  litteras  ad  Genesium  bis  videntibus  tenuit  ac  possedit  per  xii 
misit,  ut   ante    eum  ad    placitum   veniens      fere  annos  &  amplius;  at  Genesius  &  alii 

malo    ordine  res   quae    in    ipsa    scriptura 

•  Cartiilaire  de  la  cathédrale  de  Nimes,  fol.  yS,       résonant  invaserunt.  Itaque  ex  his  omni- 

verso.  bus  xilll  electis  hominibus,  in  ecclesiam 


An 
890 


Éd.orig 

t.  11. 
col.  27. 


An 
890 


85 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


86 


An 
890 

26  juin. 


An 
890 


i3. 


XIII 


Sanctae  Mariae  ingressi,  iterumque  ab  remedio  animae  nostrae,  atque  pro  ejus 
ipso  vicecomite  per  ordinem  interrogati  tanta  deprecatione,  quatinus  ad  eandem  Éd.orig, 
&  discussi,  absque  uUa  varietate  testifi-  ecclesiam  SS.  Justi  &  Pastoris  necne  &  coilh. 
cantes  jurati  dixeruiit  :  quia  ipsa  scriptura  S.  Pauli  confessoris,  ubi  ipse  venerabilis 
vera  est  &  non  falsa,  &  ipsas  res  quae  in  sanctus  corpore  requiescit,  abbatiam  Sancti 
ipsa  scriptura  résonant  pluris  debent  esse  Laurentii  cum  omnibus  suis  cellulis  &  vil- 
Sanctae  Mariae  quam  Genesio,  aut  alicui  lis  atque  terminiis,  cum  summa  integritate 
qui  cas  injuste  de  potestate  ipsius  ecclesiae  locorum,  veluti  in  praeceptis  monachorum 
invasit,  per  Deum  altissimum  &  istas  vir-  ab  omnibus  antecessoribus  nostris  piissimis 
tûtes  sanctorum.  His  itaque  peractis,  AUi-  regibus  &  imperatoribus  factis,  perpetuali- 
dulfus  vicecomes  per  ostium  ipsius  eccle-  ter  absque  uUa  contradictione  dando  con- 
siae  de  ipsis  rébus  Gibertum  episcopum  cederemus  :  eovidelicettenore,  ut  stipendia 
revestivit  &  in  ipsis  rébus  informavit.  monachorum  ibidem  digne  degentium  juxta 
Actum  publiée  die  jovis,  mense  aprili,  vires  praesulis  non  deficiant.  Concedimus 
anno  III  régnante  Odone  rege.  Propterea  medietatem  salinarum,  telonei,  portatici, 
necesse  fuit  Giberto  episcopo  ut  notitiam  &  raficae,  atque  paschuarii,  seu  classis 
&  scripturam  reclamationis  &  informa-  naufras^iorum,  ad  eandem  praefatam  eccle- 
tionis  scribere  rogaret,  quod  ita  &  fecit.      siam  tam  in  Narbonensi  quam  in  Redensi 

comitatu,  undecumque  cornes  vel  ejus  mis- 

sus  receperit  vel  recipere  debuerit  aliquid 

exactionis.  Donamus  etiam  fiscos  juxta 
Bassianum  villam,  qui  vocantur  Cesaranus 
&  Villa-Arsegii.  Concedimus  etiam  ipsi 
ecclesiae  in  Redensi  comitatu,  villam  quae 
dicitur  Capitanarius ,  quae  alio  nomine 
nuncupatur  Trapas,  cum  sua  ecclesia  quae 
est  constructa  in  honore  sancti  Martini, 
cum  omnibus  villaribus  suis  &  adjacentiis 

IN  nomine  Sanctae &individuaeTrinitatis,  suis,  cum  omni  integritate  absque  divi- 
Odo  clementia  Deirex.  Si  sacris  ac  sanc-  sione,  silvis  &  vineis,  pratis,  pascuis,  mo- 
tis  locis  divino  cultui  mancipatis  aliquid  de  lendinis,  aquis  aquarumve  decursibus  & 
rébus  regni  nostri  seu  facultatibus  conferre  omnia  ibidem  &  suis  villaribus  pertinentia. 
studemus,  non  solum  in  hoc  regiam  exer-  Si  vero  infra  istam  villam  &  villares  ejus, 
cemus  consuetudinem,  sed  maximum  regni  Hostolenses  vel  Hispani  fuerint,  quicquid 
nostri  munimen,  auxiliante  divina  gratia,  jus  fisci  inde  exigere  débet,  totum  ad  opus 
esse  nullatcnus  dubitamus.  Quapropter  sanctae  matris  ecclesiae  Narbonensis  jure 
noverit  omnium  fidelium  sanctae  Dei  Ec-  perpetuo  concedimus  obtinendum.  Fiscos 
clesiae  nostrorumque  tam  praesentium  &  vero,  qui  sunt  in  Biterrensi  comitatu, 
futurorum  solertia,  quia  accessit  ad  cle-  sancto  Paulo  confessore  a  longo  tempore 
mentiam  serenitatis  nostrae  Theodardus,  collatos  &  a  potestate  comitali  injuste  usur- 
venerabilis  primae  sanctae  Narbonensis  ac  patos  plenissime  reddidimus,  atque  eidem 
Redensis  ecclesiae  archiepiscopus  ,  inno-  ecclesiae,  sicut  dignum  est,  per  hoc  nostrae 
tescens  nobisde  paupertate  sui  episcopatûs  auctoritatis  praeceptum  confirmavimus. 
&  quemadmodum  sua  sedes  &  pêne  omnes  Per  quod  decernimus  atque  jubemus,  ut 
ecclesiae  ejusdem  civitatis  ruinae  jam  nuUus  judiciariae  potestatis  nec  uUus  ex 
proximae  existebant,  ita  ut  per  ipsum  nul-  fidelibus  nostris  in  ecclesias  aut  loca,  quae 
latenus  possent  restaurari.Haecaudientes,  deinceps  jure  &  potestate  ipsius  ecclesiae 
immo  condolentes,  ejusque  necessariam  divina  pietas  voluerit  augere,  ad  causas 
&  rationabilem  petitionem  esse  cognos-  audiendas,  vel  freda  aut  tributa  exigenda, 
centes,   placuit    celsitudini    nostrae,   pro      aut   mansiones  vel  paradas  faciendas,  aut 

iîdejussores  toUendos,  aut  homines  ipsius 
■  Archives  de  l'église  de  Narbonne.  ecclesiae  tam  ingenuos  quam  servos  distrin- 


Dîplôme  du  roi  Eudes  pour  l'église 
de  Narhonne  '. 


An 


87 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


gendos,  aut  ullas  redibitiones  aut  illicitas 
occasiones  requirendas,  nostris  futurisque 
temporibus  ingredi  audeant,  vel  ea  quae 
supra  niemorata  sunt,  vel  sicut  in  privile- 
giis  praesulum  Romanorum  confirmata 
sunt,  penitus  exigere  praesumat.  Sed  liceat 
memorato  praesuli  suisque  successoribus 
sub  nostra  defensione  quiète  résidera,  & 
nostrae  parère  jussioni  :  &  quicquid  jus 
fîsci  exinde  exigere  poterat,  totum  nos  pro 
aeterna  remuneratione  eidem  concedimus 
ecclesiae,  ut  perpetuis  temporibus  clericis 
ibidem  Deo  servientibus  proiiciat  in  aug- 
mentum,  quatenus  rectores  ipsius  ecclesiae 
cum  omnibus  ad  sepertinentibus,  cum  clero 
&  populo  sibi  subjecto,  pro  nobis  ac  totius 
regni  nostri  stabilimento  Domini  miseri- 
cordiam  alacriter  exorare  delectet.  Et  ut 
hoc  praeceptum  nostrae  auctoritatis  invio- 
labile  aeternum  obtineat  vigorem,  manu 
propria  subterfirmavimus,  &  annulo  nostro 
insigniri  jussimus.  Sig-J-num  Odonis  glo- 
riosissimi  régis.  Throannus  notarius  ad  vi- 
cem  Ebolonis  recognovit.  Datum  VI  kal. 
julii  [anno  Incarnationis  Domini  nostri  Jesu 
ChristiDCCCLXXXVlIP},  indictione  Viil, 
anno  III  régnante  domno  Odone  glorio- 
sissimo  rege.  Actum  Aurelianis  civitatis. 
Askericus  Parisiensis  episcopus  ambasciavit 
hoc. 


&  in  Vallevinaria,  in  loco  ubi  vocabulum 
est  Lusignata^  hoc  est  ecclesia  in  honore 
sancti  Philippi  constructa,  cum  casa,  curte 
&  horto  &  eximio  campo.  Quidquid  ad 
ipsam  Casam  Dei  aspicit,  vel  parentes  nostri 
obtaverunt  quod  ei  pertineat,  integram 
medietatem  ad  ipsum  sanctum  locum  con- 
cedimus jam  superius  dictum  :  ut  habeat 
ipse  dominus  episcopus,  vel  sui  canonici 
quidquid  juste  &  rationabiliter  facere  vo- 
luerint  habeant  potestatem  ad  faciendum. 
Sane  si  quis  nos  ipsi  aut  uUus  homo  qui 
cessione  ista  rumpere  voluerit,  iram  Dei 
incurrat,  &  cum  sancto  Vincentio  sit  ratio- 
naturus,  &  nihil  vindicet  quod  repetit  :  sed 
componat  ad  ipsos  rectores  auri  libras  V, 
&  in  antea  donatio  ista  firma  &  stabilis 
permaneat  cum  stipulatione  subnixa.  Facta 
donatione  ista  XV  kalend.  maii ,  anno  v 
régnante  D.  Odone  rege  féliciter.  Signum 
Ermemburgis  &  Mesiae  quod  donatione 
ista  pie  scribere  &  firmare  rogaverunt,  ma- 
nibus  eorum  Armantes.  Signum  Eunone, 
Sign.  Gilberti,  Sign.  Raimondi. 


i5.  —  XV 

Bulle  du  pape  Etienne  en  faveur  d'Ar- 
nuste,  archevêque  de  Narhonne  '. 


An 
852 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  2g. 


An 


17  avril 


14.  —  XIV 

Donation  faîte  à  V  église  de  Viviers"^. 

SACROSANCTAE  ecclesiae  Sancti  Vincentii 
Castro  Vivariensi  constitutae,  ubi  dom- 
nus  Rostagnus  cum  suis  canonicis  adesse 
solicite  dignoscitur.  Ideo  ego  Ermemburga 
sive  Mezia  quondam  avia  mea,  pro  Dei 
timoré  &  aeterna  Christi  retributione , 
propterea  concedimus  ad  ipsum  sanctum 
locum  aliquid  de  rébus  nostris  qui  a  nobis 
de  alode  parentum  nostrorum  legibus  ob- 
venit,  &  sunt  ipsas  res  in  pago  Vivariense 


STEPHANUS  episcopus,  servus  servorum   
Dei,  reverendissimo  &  sanctissimo  con-      An 
fratri  nostro  Arnusto,  episcopo  primae  se-        ^  _ 
dis  sanctae  Narbonensis  ecclesiae,  &  per  te 
in  eadem  venerabili  ecclesia  in  perpetuum. 
Convenit  apostolico  moderamini  pia  reli- 
gione   pollentibus,   &c.    Unde   salubribus 
petitionibus  vestris  inclinati,  decrevimus  ut 
a  praesenti  die  décima  quarta  indictione, 
per  hujus    nostrae   apostolicae   confirma- 
tionis   privilegium    roboramus,   stabilimus 
&  in  perpetuum  nostra  apostolica  autho- 
ritate  confirmamus;  id  est  omnes  domos, 
cellas,  ecclesias,  villas,  curtes,  parrochias, 
terras,  vineas,  prata,  sylvas  atque  medie- 


Lege  DCCCXC.  •  Labbe  ,  Bibliotheca  nova  manuscrîptorum ,  t.   i, 

'  Archives  de  l'église  de  Viviers; procès-verbal  de       p.  804.  —  Catel,  Mémoires  de  l'histoire  de  Langue- 
l'an  1407.  doc,  p.  772.  —  Gallia  Christiana,  t.  i,  p.  372. 


An 
896 


89 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


90 


tatem  sylvarum  &  telonei,  seu  raficae  atque 

naufragii,  monasterio  Sancti  Laurentii,  & 

cellas  vel  cum   adjacentiis   &  pertinentiis 

earum,  una  cum  famulis  utriusque  sexûs, 

&  alia  omnia  quae  a  piis  imperatoribus  & 

regibus,  vel  ab  aliis  Deum   timentibus  in 

eadem  ecclesia  collata  suntvel  conferenda, 

tam  in  ipso  comitatu  Narbonensi,  quam  & 

Reddensi,   seu   Nemausensi,   atque  Auso- 

nensi.  Haec  vero  omnia  ita  jure  iirmissimo 

a  te  possideri  ac  dominarî  volumus,   seu 

olim    possessum    est   a    sanctae    memoriae 

praedecessore  tuo  Daniele  episcopo,  seu  & 

reverendo  Sigebodo,  ejusdem  primae  sedis 

Narbonensis  praesule,  sub  tua  tuorumque 

successorum  ditione,  potestate  ac  utilitate 

omnimodis  confirmantes  :  statuentes  apos- 

tolica  censura,  sub  divini  judicii  obtesta- 

Éd.orig.    tione  &  anathematis  interdicto,   ut   nulli 
t- H,  ,        .    .   ,. 

coi.3o.    umquam  parvo  aut  magno   homini  hceat 

quamlibet  forciam  vel  aprisionem  in  omni- 
bus rébus  ejus  facere,  aut  potestatem  ali- 


sanctae  Romanae  ecclesiae,  in  mense  au- 
gusto,  indictione  décima  quarta.  Beneva- 
lete.  Datum  decimo  tertio  kalendas  septem- 
bris,  per  manum  Stephani,episcopi  sanctae 
ecclesiae  Nephesinae,  in  arcario  sanctae 
Sedis  Apostolicae,  imperante  domno  piis- 
•simo  Augusto  Arnulpho,  a  Deo  coronato, 
magno  imperatore  anno  primo. 


16.  —  XVI 

Charte  de  Louis,  roi  de  Provence,  fils 
de  Boson ,  en  faveur  de  l'église 
d'U-{ès\ 


I 


m 


N  nomine  Sanctae  &  îndîviduae  Trini- 
tatis,    Ludovicus   divina   praeordinante 


clementia  rex.  Postquam  a  saeculo  rega- 
quam  habere,  vel  aliquem  distringere,  aut      lium  dignitatum  decus  enituit,  &principum 


qualecumque  teloneum  ab  eis  exigere,  sive 
ad  placitum  eos  ubicumque  pro  quibuscum- 
que  casibus  provocare  praesumat,  nisi  in 
praesentia  archiepiscopi  causa  illorum  au- 
diatur  Scregulariter  firmetur.  Illud  quoque 
nostra  apostolica  authoritate  juxta  canoni- 
cam  sanctionem  addere  placuit,ut  si  quando 
divina  vocatione  vos  vestrique  successores 


gloria  decenter  effloruit,  semper  eis  justum 
&  naturaliter  venit  ad  posteros  transfusum, 
ut  tanto  libentius  fidelium  suorum  depre- 
cationibusfaveant,quanto  eosprospexerint 
in  suis  obsequiis  efficaces,  atque  ad  utiliora 
quaeque  agenda  promptiores,  quatenus  illos 
vehementius  in  suum  famulatum  inflam- 
ment,  &  subséquentes  ad  eorum  normam 


ex  hac  luce  migraverint,  quandiu  in  ipsa  sibimet  devotius  obsequi  dignanter  infor- 

ecclesia    Narbonensi    repertus   fuerit   qui  ment.    Igitur    universis    fidelibus   sanctae 

dignus  sit  officio  pontificatûs  ipsius  fungi,  Ecclesiae  nostrisque  praesentibus  &  futu- 

nulli    liceat    ex    alio    loco    inibi    ingredi,  ris  notum  fieri  volumus,  qualiter  Am'elius, 

nec  jam  dictam  sibi  praeditus  quacumque  Ucetiae     civitatis    venerabilis    episcopus, 

dignitate  aut  regia    authoritate    usurpare  ad  nostram  accessit  mansuetudinem,  cle- 

sedem  :  sed  conventu  vicinorum  coepisco-  menter  suggerens  &  humiliter  petens,  qua- 


porum  occurrere  valentium  facto,  alicujus 

potestatis benedictioniscleri,  vel  plebis 

praecipiat  dignitatem.  Si  vero  aliquem  de 
suffraganeis  coepiscopis  contigerit  mori , 
perquirens  metropolitanus  electionem  ple- 
bis ipsius,  eam  visitare  studeat  utpote  vidua- 
tam  ecclesiam.  Quod  si  forte  ibi  talis  non 
repertus  fuerit  qui  onus  sacerdotale  ferre 
queat,  per  canonicam  auctoritatem  &  nos- 
tram apostolicam  permissionem,  licentia  sit 
illi  absque  ulla  retractatione  de  sua  ecclesia 
talem  intronizare,  qui  suffraganeae  suae  ec- 
clesiae, dignius  praeesse  valeat  pastor,  &c. 
Scriptum    per   manum    Nicolai,    scrinarii 


tenus  S.  Theodorito,  cujus  ecclesiae,  Deo 
favente,  praeest  episcopus,  res  quasdam 
priscis  temporibus  attributas,  sed. quorum- 
dam  cupiditate  sublatas,  nostrae  auctoritatis 
titulo ,  sancto  restituere  deberent  Chris- 
tique  martyri  Theodorito.  Cujus  petitioni 
libenter  assensum  praebentes  ,  &  pecca- 
minum  nostrorum  relaxationem,  ejusdem 
utillimum  in  omnibus  atque  indesinentem 
considérantes  famulatum,  utpote  rationa- 
bilem,  propter  fidelitatem  maximam,  devo- 
tissimumque  animum  ac  strenuum  in  om- 

•  Archives  de  l'église  d'Uzès. 


Art 

896 


An 
896 


An 
896 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  3i. 


91 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


9^ 


nibus  servitîum  alacriteranniientes,nostrae 
celsitudinis  apices  fieri  sancimusj  per  quos 
juris  nostri  jure  haereditario  Sancto  Theo- 
dorito  Ucetiae  sedi  largimur,  &  in  posterum 
cunctis  succedentibus,  Christo  favente,  ad 
fruendum  tribuimus,  ecclesiam  scilicet 
Sancti  Baudilii,  a  parte  Aquiloni  non  longe 
ab  eadem  civitate  a  sancto  Firmino  ejus- 
dem  civitatis  pastore  constructam ,  ubi  & 
corpus  ejus  sanctissimum  humatum  vene- 
ratur,  cum  omnibus  appendiciis  ibidem 
pertinentibus  ;  necnon  &  ecclesiam  in 
honore  sancti  Juliani  martyris  sanctique 
Andreae  apostoli  &  sanctae  Basilissae  vir- 
ginis  cum  omnibus  subjacentiis,  in  média 
civitate  Ucetiae,  ab  ipso  sanctissimo  Christi 
confessore  Firmino  constructa  opère  miro, 
seu  &  ecclesiam  Sanctorum  apostolorum 
Pétri  &  Pauli,  a  parte  septentrionali  prope 
civitatem  Ucetiae  a  beato  Ferreolo  sanc- 
tissimo patrono  ejusdem  civitatis  construc- 
tam, ubi  &  venerabile  corpus  ejus  venera- 
biliter  humatum  veneratur  cum  omnibus 
appendiciis  ad  se  pertinentibus  j  simulque 
&  de  duobus  partibus  de  fisco  Milciano  ad 
nos  pertinentibus  cum  omnibus  appç^idi- 
tiis;  seu  etiam  ecclesiam  Sancti  Marcelli 
quam  dicunt  Deusintus,  Sancti  Martini  ad 
Marianum  veterem  ,  Sanctique  Caprasii 
quem  vocant  Carneficium  quondam  orga- 
nicum  Campaniaco  &  Marbaco.  Haec  igitur 
omnia  superius  nominata  cum  ecclesiis, 
terris,  vineis,  tam  cultis  quam  &  incultis, 
tam  retentis  quam  &  invasis,  tam  quaesitis 
quam  "inexquisitis,  aquis  aquarumve  decur- 
sibus,  cum  famulis  utriusque  sexûs,  cum 
appenditiis  universis  ubicumque  sint,  cum 
exitibus  &  regressibus,  cunctisque  adja- 
centiis  suis,  libenti  &  promptissimo  animo 
impendimus  atque  Sancti  Theodoriti  di- 
tioni  gratanter  contradimus  :  ut  ab  hac  die 
&  deinceps  inconvulse,  firmiter  atque  in- 
violabiliter  eadem  ecclesia  jure  proprie- 
tatis  teneat  &  absque  ullius  contrarietate 
possideat.  Et  ut  haec  nostrae  praecep- 
tionis  auctoritas  nostris  futurisque  tem- 
poribus  inconvulsam  atque  inviolabilem 
obtineat  fîrmitatem,  manu  propria  sub- 
terroborari  &  annuli  nostri  impressione 
insigniri  jussimus.  Actum  est  hoc  prae- 
ceptum  apud  ecclesiam  Sancti  Florentii 
in  Aurasicensi  civitate,  anno  Incarnationis 


Dominicae  DCCCLXXXXVI,  indictione  xv, 
anno  VI. 

•];  Signum  Ludovici  serenissimi  régis. 
Arnulphus  ad  vicem  Barnuini  archiepi- 
scopi  atque  archicancellarii   recognovi. 


17.  —  XVII 

Echange   entre  Fructarîus,  êvèque , 
6*  Rainardj  vicomte  de  Bé-^ïers  ' . 

PRISCORUM  patrum  edocent  instituta, 
imo  &  secularium  legalium  décréta 
permittunt,  ut  ecclesiasticarum  rerum  ac 
mundanarum  terras  propter  congruas  uti- 
lesque  exhibitiones  secundum  eorumlibet 
saluberrimum  &  congruentiae  compen- 
dium,  necnon  &  libitum  ac  promptissimam 
voluntatem  commutatio  commodo  fieri  cen- 
seatur,  eotenus  ut  utrarumque  partium 
justa  &  saluberrima  fiât  commutationis 
propensio ,  quatenus  in  posterum  ratam 
obtinere  valeat  valitudinem.  Notum  igitur 
fiât  omnium  filiorum  sanctae  Ecclesiae 
almitati  praesentium  scilicet  ac  futurorum, 
qualiter  placuit  atque  convenit  inter  Fruc- 
tarium  venerabilem  Bitterrensis  ecclesiae 
episcopum,  canonicorumque  suorum  as- 
sensu,  ac  illustrem  virum  Rainardum  ejus- 
dem comitatûs  vicecomitem  &  uxorem  ejus 
Didam,  propter  congruam  eidem  ecclesiae 
utilitatem  &  meliorationem,  quatinus  ali- 
quid  de  terris  &  mancipiis  inter  se  com- 
mutare  deberent,  quod  utique  &  fecerunt. 
Itaque  commutât  praefatus  episcopus  par- 
tibus Rainardi  &  uxoris  ejus  Didae  aliquid 
de  rébus  Sancti  Nazarii  quae  sunt  sitae  in 
comitatuAvinionensijVidelicetvillam  quam 
vocant  Tavellis  cum  ecclesiis  Sancti  Pétri 
scilicet  &  Sancti  Ferreoli,  sub  omni  inte- 
gritate,  tam  in  terris  cultis  &  incultis,  quam 
&  in  vineis,  farinariis  atque  mancipiis  : 
excepto  tantum  quod  quatuor  ex  hiis  ad 
ecclesiam  Sancti  Nazarii  serviendum  prae- 
fatus praesul  retinuit,  quorum  nomina 
haec  sunt  :  Andraeas,  Ricardus,  Ultrannus, 
Tetutius    cum    omni    posteritate    eorum. 

'  Cnrtulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers. 


An 
896 


An 
897 

16 
juillet. 


Éd.orig. 

t.  11, 

col.  32. 


An 
897 


q3  preuves  de  l'histoire  de  LANGUEDOC.  94 

Caetera  vero  mancipia  sub  omni  integritate 
praedicto    Raiiiardo    &   uxori   ejus    Didae 

funditus  transfuudavit,  pro  quibus  etiam  i8.   —  XVIII 

acque  pro  remedio  animae  suae  iidem  Rai- 

nardus  &  uxor  sua  eidem  ecclesiae  contu-  Enquête  faite  par  Boson,  vicomte  de 
leruiit  solidos  ducentos.  Omiiia  haec  prae- 
libata  sub  integritate  &  omni  possessione 
praedictus  jam  antistes  commutavit.  E  con- 
tra cedit  Ralnardus  &  uxor  sua  partibus 
Sancti  Nazarii  in  pago  Biterrensi  non  longe 


Bé-^iers  6»  d'Agde  ' . 

NOTUM  sit  omnibus  in  perpetuum  fide- 
libus,   quod   cum   esset   contentio  de 
termino  &  fixoriis  de  villa  Aspirano,  vide- 
ab  ipso  oppido  villam,  quae  vocant  Aspira-      jj^^^  ecclesiam  Sancti  Nazarii  sedis  Biter- 


An 
897 


num  cum  ecclesia  Sancti  Romani,  terris 
cultis  &  incultis,  vineis,  molendinis  ibidem 
pertinentibus ,  excepto  quod  Walcharoni 
isdem  Rainardus  antea  dederat,  caetera  om- 
nia  isdem  Rainardus  cum  uxore  sua  eidem 
ecclesiae  sub  omni  integritate  &  omni 
possessione  transfuudavit.  Similiter  &  in 
terminis  de  villare  Aviciaco,  quidquid  ibi- 


re^sis,  episcopi  quoque  ejus  Fructuarii, 
atque  canonicorum  suorum   contra  Amal- 

ricum   filium  Adebraldi Lubraldanum 

quem  sub  tutela  tenebat  pro  una  parva 
insula  de  eodem  territorio,  Boso  vicecomes 
Biterrensis  &  Agathensis  venit  super  limites 
&  terminos  ejusdem  loci,  unde  praedictus 
episcopus  contra  Amalricum  contendebat; 


dem  babebat  commutavit.  Haec  omma  sibi      ^  .^.   .^^^j^  ^^^^  ^^^^^^  homines  ejusdem 


invicem  commutaverunt,  ut  unusquisque 
abhinc  &  deinceps  libère  utatur,  videlicet 
tenendi,  possidendi,  cedendi,  commutandi, 
omnibusque  liberi  arbitrii  quemcumque 
liberum  faciendi.  Hanc  igitur  commuta- 
tionis  autboritatem  in  omnibus  cujuscum- 


territorii  commanentes,  tam  majores  & 
nobiliores  quam  médiocres  &  minores,  an- 
tiquiores  praeterquam  &  minores  aetate, 
ut  quod  verum  &  certum  de  eodem  termino 
cognoverant  &  viderant,  coram  cunctis 
manifestarent;    aut   si   vestitura    Rainardi 


Ed.  orig. 

t.  Il, 

col.  33. 


que  personae    vel    opposition^s    contraire      ^i^g^oj^itis  ^^i  per  cbartam  &  praeceptum 

regale  ipsum  terminum  posséderai  fuerat 
infracta  usque  in  illam  diem,  quando  ipsam 
villam  Aspiranum  cum  praedicto  sedis  epis- 

copo  &  canonicis aut  si  de  ipsa  insula 

terrae  meritum  exivit  ad  potestatem  Rai- 
nardi, aut  permansit  postea  in  voce  Vai- 


contradicimus  atque  vetamus.  Quod  si  quis 
facere  praesumpserit,  in  cunctis  irrita  & 
evacuata  ejus  fiet  repetitioj  insuper  autem 
auri  probatissimi  septem  librarum  pondère 
mulctetur.  Similiter  &  in  villare  Albiniano 
omnia  quidquid  ibidem  habebat,  exceptus 


hoc  quod  Arnaldus   per  suam    scripturam      (j^ani.  Ad  hanc   inquisitionem  vicecomitis 


retinet.  Ut  enim  ejus  authoritatis  pagina 
in  omnibus  cunctis  temporibus  firmam  ob- 
tineat  auctoritatem,  manu  propria  firmavi- 
mus,  canonicorumque  nostrorum  manibus 
roborandam  decrevimus.  Actum  hujusce 
autoritatis  testamentum  oppido  Biterris 
XVII  kal.  aug.,  sub  die  sabbati,  anno  IX 
regni  Odonis,  indictione  XV.  Signum  Rai- 
nardi, qui  hanc  commutationem  feci ,  & 
firmare  rogavi.  S.  Didanae  conjugis  ejus, 
quae  consentit  &  fecit,  S.  Arsindis,  S.  Bo- 
soni,  S.  Felis ,  Rainardus  rogatus,  Ri- 
culfus ,  S.  Walcharonis ,  S.  Teuderici , 
S.  Wivefredi,  S.  Arnaldi,  S.  Euvoni,  Leo- 
tarii,  Eusulfi,  Theodoini,  Udini,  Amalrici, 
Bonissimus,  Sevalerdus,  Ictarius,  Ansacus, 
Ermenmirus. 


&  ad  illud  bannum  quod  de  parte  régis 
atque  comitis  hac  de  sua  omnibus  misit,  ut 
veritatem,  si  sciebant,  omnibus  manifesta- 
rent, &c. 


19.  —  XIX 

Extraits  de  deux  chartes. 

I.  —  AgovARDUS'  &  Galinno  abbati  & 
congregationi  monasterii  Castri  Mallasti 
vendunt  aliquid  de  proprietate  sua  in  vil- 

'  Cartulaire    de    l'église    de    Béziers.    —   Catel , 
Mémoires  de  l'histoire  de  Languedoc,  p.  657. 
'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieu. 


An 


An 

898 

14  mars. 


An 


i"  no- 
vembre. 


95                           PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  96 

lare  quod  vocatur  Alsau,&c.  Facta  carta  maxime,  divina  auxiliante  gratîa,  profu- 

viudicionis  iste  VIII  kalend.  martii,  aiino  tura  nobis  nullatenus  dubitamus.  Idcirco 

primo  quod   obiit  Odo  rex,  Christo  reg-  omnium  sancte  Dei  Ecclesie  fidelium  nos- 

nante,  rege  spectante,  trorumque  tam  praesentium  quam  &  futu- 

rorum  solers  industria  noverit,  quod  diri- 
II.  —  In  '  nomine  Domini.  Ego  Leuva  gens  presentie  serenitatis  nostre  Arnustus 
monachus ,  in  Deo  posui  &  in  animis  meis  sancte  Narbonensis  ac  Redensis  ecclesie 
&  placet,  nuUius  quoque  cogentis  imperio  venerabilis  archiepiscopus,  innotuit  no- 
nec  suadentis  ingenio,  sed  propria  mea  bis  quosdam  sui  fidèles  quemadmodum  sua 
hoc  elegi  voluntate ad  domum  Sancti  sedes  &  pêne  omnes  ecclesie  ejusdem  ci- 
Martini,  cujus  basilica  sita  est  in  territorio  vitatis  ruine  jam  proxime  existebant,  ita 
Fenioletense  in  locum  ubi  dicitur  Bolicar-  ut   per  ipsam  nullatenus  possent  restau- 

nea abba  Basileus  presbyter  cum  omni  rari  :  intimans   etiam   qualiter  jamdudum 

congregatione    qui     ibidem     serviunt piissimus   genitor  noster  Ludovicus  que- 

propter  remedium  anime  mee  monasterio  dam  beneficiola  ad  augmentum  sue  eccle- 

Fenioletense  in  Alaceitia  de  villa  Kalliano  sie    perpetualiter   possidenda    contulerat. 

in  locum  ubi  dicitur  ad  Arborario,  donc  Cujus  peticionem  ac  intimacionem  neces- 

vobis  vineam  que  ab  eo ipsa  medie-  sariam   esse    cognoscentes,   placuit   celsi- 

tate mibi  ex  comparacione;  &adfrontat  tudini    nostre  pro  remedio  anime   nostre 

ipsa  vinea  de  parte  Circii sic  dono  ad  nostrique   genitoris,    atque   predulcissime 

domum  Sancti  Martini,  dum  ego  vivo  in  genitricis  nostre  Adeleidis  deprecationem, 

mea  sit  potestate,  post  obitum  meum quatenus    ad   eandem    Ecclesiam ,    scilicet 

ad  domum  Sancti  Martini si  quis  contra  S.  Justi  &  S.  Pastoris,  necnon  &  S.  Pauli 

hanc  cartam  donationis  venerit  ad  irrum-  confessoris    qui    ibi    corpore    requiescit, 

pendum ista  donatio  firmis  &  stabilis  abbatiam   Sancti    Laurentii   cum   omnibus 

permaneat Facta  hec  carta  donationis  suis  villulis  &  cellis   atque  terminis  cum 

secundo  idus  marcii,  anno  primo  régnante  sua    integritate   locorum,  veluti    in   pre- 

Karolo  rege.  S.  Leuva  monachus  qui  hanc  ceptis  monachorum  ab  antecessoribus  nos- 

istam  kartam  donationis  fieri,  &  testes  fir-  tris  piissimis  regibus  factis,  perpetualiter 

mare  rogavi.  S.  Benedictus.   S.  Ervedeus.  concederemus  :  eo  videlicet  tenore  ut  sti- 

S.  Blanderico.  In  Christi  nomine  Jovesin-  pendia    monachorum     ibidem    degentium 

dus    levita,    qui    hanc    kartam  donationis  juxta  vires  presulis  non   deficiant^  &  in 

scripsi  &  signavi.  ipsocomitatu  NarbonensiColonicas  fiscum 

cum    omni    integritate.   Addimus    quoque 

~~~~ prephate  ecclesie  SS.  Justi  &  Pastoris  ex 

nostra  regali  liberalitate  in  comitatu  Re- 

20.   —  XX  densi,  abbaciam   Cubarias   cum   ecclesiis, 

cellulis,  villis,  villaribus  &  omnibus  adja- 

Charte  du  roi  Charles  le  Simple  en  ^^^^iis  suis  ac  mancipiis  utriusque  sexûs 

i\.,^,  ^  ^^  T<    T.^  J     KT     1.           -L  ad    eundem    locum    pertinentibus  ;    &   in 

javeur  de  L  epuse  de  iSarhonne^.  .         „  ,          .     ^          ^           ,  •   . 

°  comitatu  bubstantionense,  iiscum  Juinia- 

IxT  .,/>.,,;„«  ç^^^*^   Qr  ;,j-.-j    ^  T»  •    •.  cum  cum  ecclesia;  in  comitatu  Nemausense 

N  nomine  bancte  &  individue   Trinita-  '    . 

♦în   T/o^^i  .0  r   :    ^     ««   •  •      *      1  suburbio   Castro   Salavense,  in  valle  Oce- 

tis,  Karolus  divina  propiciante  clemen-  ,.                       1     •         o         •   o 

tia  rex.  Si  erga  loca  sanctorum  divino  cul-  If  ,f  ^',!f  '  ^"J^^^^""  Sancti  Saturnini  cum 

tui   mancipatorum  aliquid  de  rébus  juris  Y^ll^-Torta  &  omnibus  appendiciis   suis, 

nostri   conferre   studemus,  non  solum  in  ^'  \^'°  '""^'^  ''^^'  l^^  ^^'^'  ^^^^^'  ^'^""'^^"^ 

hoc  regiam  exercemus  consuetudinem,  sed  f^^f^ie,  hommes  Hostolenses  vel  Ispani 

fuerint,  quid[quid]  jus  fisci   inde  exigere 

■  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne.  '^e^^*,    tOtum    ad    OpuS    Sancte    matris    ec- 

'  Archives  de  l'église  de  Narbonne,  &  Bibllothè-  clesie  Narbouensis  jure  perpetuo  concedi- 

que  du  roi,  ancienne  copie,  Baluze,  Chartes  des  muS    Optinendum,    atque   per    hoc    nostre 

rois,  n.  12.  auctoritatis  preceptum  confirmamus  :  per 


An 


Éd.  cric. 

t.  II, 

col.  .^4- 


An 


97 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


98 


quod  decernîmus  atque  jubemus  ut  nullus 
judiciarie  potestatis,  nec  uUus  ex  fidelibus 
nostris,  in  ecclesias  aut  loca  quas  moderno 
tempore  possidet,  vel  que  deinceps  in  jure 
&  potestate  ecclesie  ipsius  divina  pietas 
voluerit  augere,  ad  causas  audiendas,  vel 
freda  aut  tributa  exigenda,  aut  mansiones 
vel  paratas  faciendas,  aut  fîdejussores  tol- 
lendos,  aut  homines  ipsius  ecclesie  tam 
ingenuos  quam  serves  distringendos,  aut 
ullas  redibitiones  vel  inlicitas  occasiones 
requirendas,  nostris  futurisque  temporibus 
ingredi  audeat;  (în  alîo  loco  que  supra  me- 
morata  sunt  penitus  exigere  présumât  :) 
sed  liceat  memorato  presuli  suisque  succes- 
soribus  sub  nostra  defensione  quiète  resi- 
dere,  &  nostre  parère  jussioni.  Et  quid- 
quid  jus  fisci  exinde  exigere  poterat,  totum 
nos  pro  eterna  remuneratione  eidem  con- 
cedimus  ecclesie,  ut  perpetuis  temporibus 
clericis  ibidem  Deo  famulantibus  proficiat 
in  augmentumj  quatenus  rectores  ipsius 
ecclesie  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus, 
cum  clero  &  populo  sibi  subjecto,  pro  nobis 
&  tocius  regni  nostri  stabilimento  Domini 
misericordiam  alacriter  exorare  delectet.  Et 
ut  hoc  preceptum  nostre  auctoritatis  in- 
violabilem  ac  eternum  obtineat  vigorem, 
manu  propria  subterfirmavimus,  &  anuli 
nostri  [impressionej  insigniri  jussimus. 

Signum  Karoli  gloriosissimi  régis.  Er- 
veus  notarius,  ad  vicem  Folchonis  archi- 
episcopi  recognovit.  [Datakalend.  novem- 
bris,indictione  prima,  anno  sexto  régnante 
Karolo  serenissimo  rege,  &  in  successione 
Odonis  secundo'.  Actum  apud  Viennam.  In 
Dei  nomine  féliciter.  Amen.] 


Éd.orig. 

t.  II, 

col.  35. 

An 


diiccm- 
bie. 


civitatis  &  marchio  in  Alsona,  ubi  se  pro- 
clamabat  de  terras  qui  sunt  de  terminio 
Magnanaco,  unde  ipse  abbas  légitimas 
scripturas  habebat,  quod  ipse  Ato  inquie- 
tarehabebat.  Tuncausit  eum  atque  donavit 
suum  missum  Ato,  Olibane  nomine,  suuni 
vegarium,  quod  venisset  in  terminio  Ma- 
gnanago,  in  praesentia  Bellone,  Aigo- 
brando,  Laudegario,  vel  villa  Ranesindi 
cum  aliis  viris  vel  circummanentes,  &  ad 

semetipsas  scripturas Sed  drictus  erat 

Atoni  pro  terminio  villa  Ranesindis  aut 
jam  dicto  abbate  pro  terminio  Magnanago. 
Tune  veniens  Oliba  die  mercoris  in  pago 
Tolosano  in  ipso  terminio  Magnanago,  in 
praesentia  Bellone,  Aigolrando,  Laudega- 
rio; item  Aigoprando,  Sigovino,  Amelio, 
Reario,  Constantino,  Limundo,  Tolosano, 
Amabile,  aut  Oliba,  Magnone,  Gilafredo, 
Baldrando,  Constabi,  Atemiro,  Argilane, 
Aigoberto,  Udalrico,  Giscafredo,  &  aliis  vi- 
ris, qui  superscripserunt  vel  firmaverunt; 
in  eorum  praesentia  jam  dictus  abbas,  ibi- 
que  ostendit  suas  scripturas,  praeceptum  de 
Pipino  rege,  &  alium  praeceptum  de  Carolo 
rege  &  judicium,  qui  fuerit  pro  se  ante 
Fredelonê  comité,  &  notitia  juramento 
qui  fuerat  facta  ante  Rodegillo  vicario, 
unde  ipse  Magnanacus  de  ipsa  Casa  Dei 
legibus  aderat.  Et  continebat  in  ipsa  scrip- 
turas &  ipso  termino  Magnanago  de  parte 
Orientis  ad  territoria  Ausonense,  de  parte 
Meridiei  ad  Caltiata,  contra  Circio  per  gatta 
quaediciturLivello  usque  in  Fiscano,  con- 
tra Aquilone  pro  ipso  rivo  Fiscano.  Et  cum 
audissent  ipsi  missi  Oliba  &  alii  viri  jam 
dicti  talem  judicium  veritatis,  recognove- 
runt  se  quae  plus  debebat  esse  de  ipso  jam 
dicto  abbate,  vel  de  ipsa  Casa  Dei,  vel  de 
terminio  Magnanago,  quam  de  Atone  pro 
terminio  de  villa  Ranesindis.  Et  ibique  fue- 
runt  ipsi  homines  de  villa  Ranesindis,  & 
Plaid  tenu  àAh^onnej  dans  le  diocèse  taliterdixerunt,  vel  recognoverunt  :  quod 
de   Carcassonnej  par  Aton,   vicaire      ipsas  terras  unde  intentio  aderat,  per  tri- 


An 
898 


21. 


XXI 


d'Eudes  y  comte  de  Toulouse^, 

VENIENS  Rainulfus  abbas  Sancti  Joannis 
monasterli  Castrum  Malasti,  in  prae- 
sentia Atone  vicario  Odone  comité  Tolosae 

'  Lcge  primo. 

'  Archives  de  l"abbaye  de  Montolieu. 


ginta  annos,  sed  ex  amplius  per  beneficium 
de  ipsos  abbates  Sancti  Joannis  vel  pro 
precario  tenuerunt,  &  ipsas  décimas  vel 
terra  meriti,  ad  ipsa  Casa  Dei,  vel  ad  ipsos 
abbates  donatas  habebant,  &  eo  die  plus 
débet  esse  de  ipso  abbate,  vel  de  ipso  jam 
dicto  monasterio  pro  terminio  Magnanago, 
quam  de  Atone  pro  terminio  villa  Rane- 


V. 


An 


99 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


loo 


siiidi.  Is  praesentibus  actum  fuit  in  mense 
decembri  ,  anno  primo  régnante  Carolo 
rege.  S.  Teutbertus  presbiter  qui  hanc 
notitiam  scripsit  sub  die  &  anno  quo 
supra. 


An 
899 

29  mai. 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  36. 


centiis  suis,  &  suntsita  in  valle  Aquitanica; 
in  ipso  etiam  pago  villam  quae  dicitur  Bul- 
biniacus  cum  ecclesiis  S.  Pauli  &  Sanctae 
Ananiae  cum  terminis  &  adjacentiis  suis, 
&  Bagniles  cum  ecclesia  S,  Pétri  quae  est 
sita  prope  civitatem  Carcassonam  cum  ter- 

minis  &  adjacentiis  suis;  &  in  pago  Nar- 

bonensi  Capudspina  cum  ecclesia  S.  Pétri 

YYTT  super  fluvium  Clamosam  sita  cum  terminis 

&  adjacentiis  suis,  sicut  in  ipso  judicio 
resonat,  quod  Agila  abbas  apprehendit  ante 

Charte  du  roi  Charles  le  Simple,  en  Polconem  missum  avi  nostri  Karoli  ;  8i 
faveur  de  Vahbaye  de  la  Grasset  Palmam    super  litus    maris    cum    ecclesia 

S.  Joannis  cum  terminis  &  adjacentiis  suis 

IN  nomine  Sancte  &  individue  Trinitatis,  in  ipso  pago  consistente;  nec  non  &  eccle- 
Karolus  divina  propitiante  clementia  rex.  siam  Sancti  Pétri  &  Pauli  in  territorio  Nar- 
Si  necessitatibus  servorum  Dei  opem  fe-  bonensi  in  insula  Lici,  quam  concambiavit 
rendo  libenter  consulimus,  regiae  dignita-      Wifredus  comes  cum  Fredoldo  episcopo  j 


An 
899 


tis  morem  imitamur,  &  ob  id  nobis  Deum 
fore  propitium  non  dubitaraus.  Quamobrem 
notum  sit  omnibus  sanctae  Dei  Ecclesiae 
fidelibus  &  nostris  praesentibus  scilicet  at- 
que  futuris,  quia  Durandus  venerabilis  ab- 
bas Sanctae  Mariae  Urbionensis  ad  nostram 
accedens  serenitatem ,  res  quasdam  datas 
Sanctae  Mariae,  ut  illi  eas  praecepto  nos- 
trae  auctoritatis  confîrmaremus  deprecatus 
est,  quas  etiam  &  genitor  noster  &  omnes 
antecessores  nostri  confirmaverunt ,  sed 
quia  Deo  annuente  postea  augtae  sunt,  alio 
eguerunt  praecepto;  necnon  etiam  ut  sub 
nostrae  tuitionis  mundeburdo  tam  se  quam- 
que  praescriptam  abbatiam  accipi  postula- 
vit.  Cujus  petitionibus  aurem  nostrae  cle- 
mentiae  ob  Dei  timorem  &  sanctae  Virginis 
intemerataegenitricis  Dei  dilectionem  pla- 
cide praebentes,  hoc  inprevaricabile  prae- 
ceptum  fieri  illique  dari  jussimus,  per  quod 
praecipimus  atque  decernentes  jubemus,ut 
cellae  sive  aliae  res  quae  jamfato  monas- 
terio  a  Deo  timentibus  coUatae  sunt,  id 
est  in  pago  Carcasensi  Flexus  cum  ecclesia 
S.  Cucufati  cum  terminis  &  adjacentiis  suis, 
8i  ecclesiam  Sancti  Genesii  in  ipso  pago 
cum  terminis  &  adjacentiis  suis,  sicut  ter- 
minatum  fuit  ab  Unoldo  &  ab  Adalberto  ; 
&  aliud  villare  quod  vocatur  Favarios  cum 
ecclesia  S.  Caprasii  cum  terminis  &  adja- 

*  Copié  sur  l'original,  à  la  Bibliothèque  du  roi, 
Baluze,  Chartes  des  rois,  n.  22,  [aujourd'hui  ma- 
nuscrit latin  88.57,  f"  79.] 


&  cellam  quoque  quae  dicitur  Prata  cum 
sibi  pertinentibus  ecclesiis  in  pago  Con- 
flentano  in  suburbio  Hilenensi,  cum  ter- 
minis &  adjacentiis  suis;  &  in  pago  Re- 
densi,  ecclesiam  quae  vocatur  Paterno  in 
suburbio  Petrapertusenf^e  sita,  cum  ecclesia 
Sancti  Pétri  quam  donavit  Oliba  comes  bonae 
memoriae  ad  jam  dicto  monasterio  Sanctae 
Mariae;  &  villas  quae  sunt  per  diversas 
provincias  seu  loca,  cum  ecclesiis  earutn 
&  decimis,  sine  districtione  episcopi,  in 
potestate  abbatis  &  fratrum  consistant  abs- 
que  uUa  anxietate.  Et  in  territorio  Narbo- 
nensi  salinas  quae  sunt  in  subteriori  loco, 
necnon  etiam  &  reliqua  quae  ablatae  fue- 
runt,  tam  villae  quam  terrae  &  vineae,  & 
prata,  &  domos  ad  jam  dictas  cellas  per- 
tinentes, seu  segregatim  datae,  praedicto 
Durando  abbati  &  suis  monachis  ibidem 
Domino  famulantibus  ad  suarum  necessi- 
tatum  emendationem  sint  :  &  ne  aliquis 
auferendi  ex  eis  habeat  potestatem,  sub 
nostrae  tuitionis  mundeburdo  &  nostrae 
dominationis  protectu  esse  jubemus  prae- 
dictum  abbatem  &  monachos  eorumque  res 
exclusa  omni  potestate  judiciaria.  Volumus 
quoque  ut  nullus  judex  publicus  in  rébus 
eorum  potestatem  habeat  fidejussores  tôl- 
ière, aut  aliquem  distringere,  neque  para- 
tam  aut  mansionaticum  accipere.  Nolumus 
praeterea  ut  ab  istis  vel  ab  eorum  homi- 
nibus  aliquid  telonei,  id  est  pontaticus  aut 
rotaticus,  cespitaticus,  pulveraticus,  pas- 
cuaticus,  aut  salaticus,  aut  aliquid  ridibi- 


An 
899 


101 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


102 


Éd.orig. 

t.  11, 

col.  37. 


An 

899 

6  juin. 


tionis  exigatur,  secuadum  quod  in  prae- 
ceptis  avi  &  genitoris  nostri  continetur 
insertum  ;  quatinus  hac  adjuti  coacessione 
pro  nobis  &  regni  nostri  statu  liberius 
Dominum  implorare  condelectet.  Et  quan- 
doquidem  divina  vocatione  supradictus  ab- 
bas,  nomine  Durandus,  de  hac  luce  migra- 
verit,  quamdiu  ipsi  monachi  inter  se  taies 
invenire  potuerint  qui  ipsam  congrega- 
tionem  regere  valeant   secundum  regulam 


tuta  legum  increverit  consuetudo,  adeo  ut 
comités  atque  judices,  seu  ministri  illorum 
sacerdotes  Domini  sive  reliquos  ecclesiae 
ministres  ad  placitum  ducere,  &  fidejusso- 
res  tollere,  atque  eos  more  laicorum  dis- 
tringere  praesumant.  Deprecatus  est  itaque 
isdem  venerandus  vir  Arnustus,  tam  pro  se 
quam  &  pro  reliquis  coepiscopis  &  confra- 
tribus  suis,  nostram  regiam  celsitudinem, 
ut  nostro  regali  imperio  ab  illorum  eccle- 


S.  Benedicti;  per  banc  nostram  auctorita-      siis  hoc  resecaretur  vitium,  &  tam  nefanda 


tem  &  consensum  licentiam  habeant  inter 
se  eligendi  abbates.  Et  ut  hoc  nostrae  lar- 
gitionis  auctoritas  a  fidelibus  sanctae  Dei 
Ecclesiae  &  nostris  firmius  credatur,  dili- 
gentiusque  conservetur,  manu  propria  sub- 
terfirmavimus  atque  anuli  nostri  impres- 
sione  sigillari  jussimus. 

Signum  Karoli  gloriosissimi  régis.  Her- 


praesumptio  atque  inlicita  amputaretur 
consuetudo.  Nos  vero,  priscorum  regum 
scilicet  parentum  nostrorum  morem  se- 
quentes,  qui  semper  in  divinis  cultibus 
extitere  devoti,  &  errata  quaeque  in  sancta 
ecclesia  piissima  sollicitudine  corrigere 
satagerunt,  quia  preces  jamfati  antestitis 
dignas  esse  perspeximus,  bas  praeceptionis 


veus  notarius  ad  vicem  Folconis  archiepi-      nostrae  fieri  litteras  decrevimus,  per  quas 


scopi  recognovit  &  subterscripsit. 

Datum  un  kal.  junii,  indictione  II, 
anno  VII  régnante  Karolo,  serenissimo 
rege,  &  in  sucessione  Odonis  II.  Actum 
apud  Hturnum,  in  Dei  nomine  féliciter. 
Amen. 


23. 


XXIII 


Diplôme  du  même  prince  en  faveur 
des  églises  de  la  province  de  Nar- 
honne  '. 


IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  Karolus  propiciante  clenientia  rex, 
omnibus  marchionibus,  comitibus,  duci- 
bus,  vicariis,   judicibus,   actionariis,    seu      judicent  Deos.  Si  quis  autem  contra  banc 


decernimus  atque  nostra  regali  auctoritate 
jubemus,  praecipientes,  ut  nemo  comitum 
aut  judicum  vel  quislibet  publicis  negotiis 
administrantibus  in  cuncta  Narbonensi 
diocesi,  seu  &  in  omnium  episcoporum 
sibi  suffraganeorum  ecclesiis,  aliquem  sa- 
cerdotum  aut  levitarum,  seu  reliquorum 
ecclesiae  Dei  ministrorum  violenter  sibi 
subjicere,  aut  fidejussores  tollere,  vel  in 
placitum  laicorum  distringere  ullatenus 
praesumat;  &  neque  de  proprietatibus  aut 
reliquis  possessionibus  illorum  aliquam 
exactionem  aut  inlicitam  redibitionem  uUo 
unquam  tempore  exigere  audeat.  Si  ali- 
quae  vero  querimoniae  adversus  illos  ex- 
ortae  fuerint,  in  praesentiam  suorum  epi- 
scoporum veniant,  &  ibi  de  bis  canonice 
atque  legaliter  judicenturj  quia  juxtasanc- 
tiones  legum    indignum    est    ut    homines 


cunctae  reipublicae  administrantibus,  hoc 
notum  esse  volumus,  quia  venerabilis  sanc- 
tae Narbonensis  ecclesiae  archiepiscopus 
Arnustus  nostram  adiit  serenitatem,  inno- 
tescens   auribus  clementiae   nostrae   quod 


nostram  praeceptionis  auctoritatem,  ductus 
maligna  cupiditate,  aliquid  agere  tentave- 
rit,  &  hoc  quod  pie  a  nobis  pro  divino 
amore  in  ejus  ecclesiis  indultum  est  vio- 
lare  conatus  fuerit,  sentiat  se  nostram  in- 


An 

899 


in  sua  parrochia,  seu  in  cunctis  episcopiis      currere  offensionem,  &  insuper  bannum    Kd.orig. 


qui  in  suffragio  ipsîus  positi  sunt,  gravissima 
quaedam  contra  jura  canonum  atque  insti- 

'  Archives  de   l'église  de    Narbonne.   —    GalUa 

Christiana,   t.    i,  p.  Syi. Catel,    Mémoires   de 

l'histoire  de  Languedoc,  p.  772. 


nostrum  persolvere  cogatur.  Liceat  nam-  coi.  38. 
que  ipsis  episcopis  suisque  successoribus, 
cum  sacerdotibus  &  reliquis  ordinibus  ec- 
clesiarum,  sub  nostra  regali  tuitione  & 
mundeburdo,  absque  alicujus  inquietudine 
vivere,  &  nostro  fîdeliter  parère  imperio, 


An 
899 


io3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


104 


An 

899 

6  juin. 


Ut  pro  sainte  nostra  ac  totius  regui  nostri 
statu  eos  j  agiter  Domini  clementiam  ex- 
orare  delectet.  Et  ut  haec  nostrae  praecep- 
tionis  auctoritas   a   fîdelibus  sauctae   Dei 


receperit  ad  augmentum  sue  ecclesie  bene- 
ficiola,  a  se  suisque  successoribus  perpetua- 
liter  possidenda.  Cujus  petitionem  neces- 
sariam  &  racionabilem  esse  cognoscentes, 


An 
899 


Ecclesiae  per  omnia  tempora  inviolabiliter      placuit    celsitudini    nostre  ,    pro    remedio 


coiiservetur  veriusque  credatur,  manu  pro- 
pria subter  eam  firmavimus,  &  annuli  nos- 
tri impressione  sigillari  jussimus. 

Signum  Karoli  gloriosissimi  régis.  Heri- 
veus   notarius  ad  vicem    Folconis   archi- 


animarum  genitoris  &  fratris  nostri  atque 
nostre,  per  deprecacionemvidelicetvenera- 
bilis  genitricis  nostre  Adheleidis,  quatinus 
ad  eandem  ecclesiam  SS.  Justi  &  Pastoris 
nec  non  &  Sancti  Pauli  confessoris,  ubi 


episcopi  recognovit  &  subscripsit.  Datum  ipse  venerabiliter  corpore  requiescit,  ab- 
VIII  id.  junii,  indict.  II,  anno  VII  rege  Ka-  batiam  Sancti  Laurentii  cum  omnibus  suis 
rolo,  &  in  successione  Odonis  II  pleniter      cellulis  &  villis  atque  terminis,  cum  summa 


régnante.   Actum   apud    Hturnum  villam, 
in  Dei  nomine  féliciter.  Amen. 


24. 


XXIV 


integritate  locorum,  veluti  in  preceptis 
monachorum  ab  antecessoribus  nostris 
piissimis  regibus  factis  [continetur],perpe- 
tualiter  concederemus  :  eo  videlicet  tenore, 
ut  stipendia  monachorum  ibi  degentium 
juxta  vires  presulis  non  deficiant.  Conce- 
dimus  preterea  medietatem  salinarum,  te- 
lonei,  portatici,  &  rafice  sive  naufragii 
Charte  du  même  prince  en  faveur  d'Ar-  &  pascuarii  ad  eandem  prefatam  eccle- 
nuste,  archevêque  de  Narhonne  '.  siam  tam  in  Narbonensi  quam  in  Redensi 

comitatu,  undecumque  co;nes  vel  ejus  mis- 

IN  nomine  Sancte  &  individue  Trinita-      sus  receperit  vel  recipere  debuerit  aliquid 
tis,  Karolus  divina  propiciante  clemen- 
cia  rex.  Si  sacris  ac   sanctis  locis  divino 


cultui  mancipatis  aliquid  de  rébus  regni 
nostri,  seu  facultatibus  conferre  studemus, 
non  solum  in  hoc  regiam  exercemus  con- 
suetudinem,  sed  maximum  regni  nostri 
munimen,  auxiliante  divina  gratia,  esse 
nullatenus  dubitamus.  Quapropter  nove- 
rit  omnium  sancte  Dei  Ecclesie  fidelium 
nostrorumque    tam    presentium    quam    & 


exaccionis.  Donamus  etiam  fiscos  juxta 
Bassianum  villam  qui  vocantur  Cesaranus 
&  Villa-Arsegii.  Concedimus  etiam  ipsi 
ecclesie  in  Redensi  comitatu,  villam  que 
dicitur  Limosus  cum  suis  ecclesiis  ;  & 
Sancte  Eulalie  atque  Flacciano  cum  omni 
sua  integritate  ac  membris  sibi  pertine'nti-  Éd.orig. 
bus  atque  farinariis.  Donamus  etiam  ibi  coi.  3Ô. 
Villam-longam  cum  Sancti  Felicis  ecclesia 
&  cum  suis  omnibus  pertinentibus  atque 


futurorum  solercia,  quia  accessit  ad  cle-      adjacentiis  cunctis.  Et  in  jam  dicto  comi- 


mentiam  serenitatis  nostre  Arnustus,  sancte 
matris  Narbonensis  ac  Redensis  ecclesie 
archiepiscopus,  &  innotuit  nobis  de  pau- 
pertate  sui  episcopatûs,  &  quemadmodum 
sua  sedes  &  pêne  omnes  ecclesie  ejusdem 


tatu  Redensi,  concedimus  ad  eandem  eccle- 
siam SS.  Justi  &  Pastoris  abbatiam  que 
vocatur  Cubaria  cum  omnibus  suis  cellulis 
&  villis  atque  terminiis,  cum  omni  inte- 
gritate locorum.  Fiscos  vero  qui  sunt  in 


civitatis  ruine  jam  proxime  existebant,  ita  Biterrensi  comitatu  sancto  Paulo  confes- 

ut  per  ipsum   nullatenus  possent  restau-  sori   a  longo  tempore  conlatos,  &  a  po- 

rari.  Defferens  etiam  quasdam  auctoritates  testate  comitali  injuste  usurpatos,  plenis- 

piissimorum  regum  Ludovici  scilicet  geni-  sime  reddimus,  atque  eidem  ecclesie,  sicut 

toris  nostri,  nec  non  &  Karlomanni  fratris  dignum    est,   per  hoc   nostre   auctoritatis 

nostri,  in  quibus  continebatur  quod  Sigi-  preceptum  confirmavimus.  Addidimus  quo- 

bodus  quidam  ejusdem  Narbone  episcopus  que  prefate  ecclesie   SS.  Justi  &  Pastoris 

ex   nostra  regia   liberalitate,    in  comitatu 

•  Archives  de  l'église  de  Narbonne,  ScBibliothè-  Bissildunensi ,    abbatiam    Sancti    Stephani 

que  du  roi,  copie  du  onzième  siècle;  Baluze,  Char-  que  nuncupatur  Balniolas   cum   ecclesiis, 

tes  des  rois,  n.  24.  cellulis,  vilHs,  vilaribus  &  omnibus  adja- 


An 


lOJ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io6 


centiis  suis  ac  mancipiis  utriusque  sexûs, 
ad  eunulem  locuni  pertinentibus ,  &  in  co- 
mitatu  Narbonensi  Montilium  fiscum  cum 
terris  &  salinis  &  omnibus  adjacentiis  suis, 


subterfirmavimus,  &  anullo  nostro  insig- 
niri  jussimus.  * 

[Signum  Karoli  gloriosissimi  régis.  Heri- 
veus  notarius  ad  vicem   Folchonis   archi- 


An 


nec  non    Colonicas  fiscum  in    eodem  co-  episcopi  recognovit  &  subscripsit.  Datum 

mitatu    situm.   Terras    quoque    omnes   &  Viii   idus  junii,  indictione  secunda,  anno 

domos    ac  vineas    quas    Judei    in  Narbo-  septimo,  régnante  Karolo  serenissimo  rege, 

ncnsi   comitatu  possidere  videntur,  unde  &  in  successione  Odonis  il  pleniter  reg- 

decime  in    ecclesiis   Dei    exire  consueve-  nante.  Actum  apud  Hturnum  in  Dei  no- 

rant,  quocumque  modo  ipsas  adquisierint  mine  féliciter.  Amen.] 
possessiones,  pro  elemosina  nostra  eidem 
concedimus  ecclesiej    similiter  &   fiscum 
Viniacum  cum  ecclesia.  In  comitatu  Ne- 

mosense,  atque  in   suburbio  Castro   Sala-  ^5.   XXV 

vense,  in  valle  Ocilianense  ecclesiam  Sancti 

Saturnin!  cum  Villa-torta  &  omnibus  ap-  ^,  ,         >,  .  ,.  « 

pendiciis  suis.  Si  vero  infra  istas  vel  alias  ^^^fte  du  même  prince  en  faveur  d  un 

villas  eidem  ecclesie  homines  Hostolenses  de  ses  vassaux^  appelé  Etienne  \ 

vel  Ispani  fuerint,  quicquid  jus  fisci  inde 

exigere  débet,  totum  ad  opus  sancte  ma-  tN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 

tris   ecclesie    Narbonensis    jure   perpetuo  i  tis,  Karolus  divina  propitiante  clementia 


Ed.orig. 
t.  Il, 

col.  40. 


concedimus   obtinendum,    atque   per  hoc  rex.  Regiae  celsitudinis  est,  fidèles  regni 

nostre   auctoritatis   preceptum    confirma-  sui  donis  multiplicibus  &  honoribus  in-       p^^ 

mus  :  per  quod  decernimus  atque  jubemus  gentibus   honorare    sublimesque    efficere.      899 

ut  nuUus    judiciarie  potestatis    nec    ullus  Proinde  ergo  nos  morem   parentum   nos-    14  juin, 

ex  fidelibus  nostris,  in  ecclesias  aut  loca  trorum,  &  caeterorum   regum  praedeces- 

quas   moderno   tempore   possidet  vel  que  sorum    nostrorum    imitabilem    exequentes 

deinceps    in     jure    &    potestate    ecclesie  actionem,  placuit  celsitudini  nostrae,  in- 

ipsius    divina   pietas    voluerit   augere,  ad  terveniente    venerabili     génitrice    nostra 

causas  audiendas,  vel  freda  aut  tributa  exi-  Adheleide,  ad  deprecationemque  venerandi 

genda,  aut  mansiones  vel  paratas  facien-  archiepiscopi  sanctae  Narbonensis   eccle- 

das,  aut  fidejussores  tollendos,  aut  homi-  siae  Arnusti,  cuidam  fideli  nostro,  nomine 

nés    ipsius   ecclesie    tam    ingenuos    quam  Stephano,  quasdam  res  in  jure  proprietatis 

servos  distringendos,  aut  ullas  redibiciones  suae  largire,  &  nostra  liberalitate  in  alodem 

vel  inlicitas  occasiones  requirendas  nostris  perpetualiter  habendum  concedere.  Quae 

futurisque  temporibus  ingredi  audeat,  vel  siquidem   res  sunt   sitae    in  pago  Narbo- 

ea  que  supra  memorata  sunt,  penitus  exi-  nensi  5  hoc  est  villare  quod  dicitur  Donas, 

gère  présumât.  Sed  liceat  memorato  pre-  cum  omnibus  suis  appendiciis,  &  ecclesia 

suli  suisque  successoribus  sub  nostra  def-  Sancti  Pauli  ibidem  sita,  &  in  eodem  pago 

fensione  quiète  residere  &  nostre  parère  de  villa  Liciniano  cum  finibus,  &  adjacen- 

jussioni.  Et  quicquid  jus  fisci  exinde  exi-  tiis,  ac  villaribus  ab  omni  integritate  quar- 


gere  poterat,  totum  nos  pro  eterna  remu- 
neratione  eidem  concedimus  ecclesie,  ut 
perpetuis  temporibus  clericis  ibidem  Deo 
famulantibus  proficiat  in  augmentum^  qua- 


tam  partem,  una  cum  ecclesiis  ibidem  sitis 
in  honore  sancti  Nazarii  &  sancti  Felicis; 
&  in  eodem  pago  villa  Manazeto  quam 
vocant  Caput-monte,  cum  finibus  &  adja- 


tinus  rectores  ipsius  ecclesie  cum  omnibus  centiis  suis,  &  ecclesia  Sancti  Julianij  & 
ad  se  pertinentibus,  cum  clero  &  populo  in  eodem  pago  in  villa  Plumbiaco  salinas 
sibi  subjecto  pro  nobis  &  tocius  regni  quas  parentes  ipsius  ibidem  tenueruntj& 
nostri  stabilimento  Domini  misericordiam  in  eodem  pago  alium  villare  quod  dicitur 
alacriter  exorare  delectet.  Et  ut  hoc  pre- 
ceptum nostre  auctoritatis  inviolabile  ac  ■  Archives  de  l'église  de  Narbonne.  —  Maitène, 
eternum  obtineat  vigorem,  manu  propria  Thésaurus  novus  anecdotorunij  t.  i,  col.  58. 


An 
899 


107 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


108 


Monte-Aiiriolo    ciim   omnibus   adjacentiis  per  strumenta  emtionis  adquisierunt,  aut 

suisj    &    in   eodem    pago    villa    Morarius,  quae  deinceps  obtinere  potuerint,  per  nos- 

quae  vocant  Rexaco,  cum  omnibus  finibus  trae   donationis  seu   confirmationis  prae- 

&  adjacentiis  suis,  &  ecclesia  Sancti  Bar-  ceptum  memorato  Stéphane  perpétua  fir- 

tholomaei;  in  ipso  pago  in  villa  quae  dici-  mitate  possidenda  concedimus  :  per  quod 

tur  Ederas,  vel  quantacumque  infra  suum  praecipientes  jubemus,  ut  absque  alicujus 

terminum   visus   est   possiderej    in   eodem  inquietudine    vel    contradictione    teneat, 

pago  in  villa  quae  dicitur  Berizam  &  in  habeat,  vel  quidquid  exinde  agere  voluerit 

villare  quod  dicitur  Prato,  omne  quidquid  liberam  in  omnibus  habeat  potestatem  fa- 

ibidem  retinetj   &  in  eodem  pago  in  sub-  ciendi.  Et  ut  haec  nostrae  largitionis  seu 

urbio  Minerbense,  villa  quae  dicitur  Felli-  confirmationis  praeceptio  nostris  futuris- 

nas,  quantum  ibi  retinet  ex  comparatione;  que  temporibus  meliorem  in  Dei  nomine 

&  in  comitatu  Russiolonensi  villa  Torda-  obtineat  soliditate  vigorem,  manu  propria 

rias  cum   suis  villaribus   &  finibus  atque  subter  eam  firmavimus,  &   annuli   nostri 

adjacentiis  earum,  &  ecclesia  Sancti  Mar-  impressione  sigillari  jussimus. 

tini  ibidem   sita,  &  in   terra  S.  Pétri,  &  Signum  Karoli  gloriosissimi  régis.  Heri- 

in  villa  Ulmis,  &  in  villa  Lauresono  quan-  veus  notarius  ad  vicem  Folconis  recogno- 

tum  ibidem  retinet,  &  in  eodem  pago  vil-  vit.  Datum  XVIII  calendas  julii,  indict.  Il, 

lare  quod  dicitur  Palatiolo  cum  finibus  8t  anno  VII  rege  serenissimo  Karolo.  Actuni 

adjacentiis  suis,  &  infra  terminum  villae  apud  Turnum,   in   Dei   nomine   féliciter. 

Helnae  quantum  ex  comparatione  retinet;  Amen. 
&  in  eodem  pago  villa  Peciliano  cum  suis 

villaribus  finibus  &  adjacentiis,  &  ecclesia      

S.  Saturnini  &  S.  Felicis,  vel  quaecumque 
ibidem  retinet  ex  comparatione,  &  villa 
quae  dicitur  Verneto  cum  finibus  &  adja- 
centiis suis,  &  ecclesia  S.  Christophori;  & 
in  eodem  pago  villa  quae  dicitur  Codincus 
cum  omnibus  adjacentiis  suis,  &  ecclesia 
ibidem  sita;  &  in  eodem  pago  villa  quae 
dicitur  Tezano,  cum  suis  villaribus,  id  est 

Anglares  &  Salellas  cum  finibus  &  adja-  père,  sed  quidquid  de  grato  animo  &  pro- 

centiis  earum,  &  ecclesia  S.  Pétri;  &  in  pria  voluntate  donatur,  libenter  débet  ei 

eodem   pago   villare    quod   dicitur  Lotas,  cui  conlata  fuerit  cessio,  irrevocabili  modo 

cum  omni    integritate,   &   in  eodem   pago  perenniter  stabilitum.  Ego  in  Dei  nom[iJne 

Frontotedeso,  villare  quod  dicitur  Center-  Sigoaldus  dono  vobis  Rustanno  archiepi- 

naco  cum  omni  integritate;  &  in  comitatu  scopo    Arelatensis    sedis  ,    sive    abbati    de 

Empuritanense  villa  Uliastreto  cum  villa-  Aniano  monasterio,  vel  cunctae  congrega- 

ribus,  Velloso  castellare  cum  omnibus  fini-  tioni  S.  Salvatoris  &  sanctae  Dei  genitricis 

bus  suis,  &  ecclesiis  S.  Pétri  &  S.  Johannis,  Mariae  praesentibus  &  futuris,  per  hanc 

&  in  eodem  pago  villare  quod  dicitur  Ca-  cartulam  dono  donatumque  in  perpetuum 

dinus,  &  vocatur  Cabannas,  cum  finibus  esse  volo  pro  animae  meae  remedio,  vel 

suis,  &  ecclesiis  ab  omni  integritate;  &  in  pro  aeterna  retributione,  de  meo  jure  in 

comitatu  Bisuldunense  villa  quae   dicitur  jure  vestro,  vel  ipsius  sanctuarii  in  honore 

Romagnano  cum  suis  finibus  &  adjacentiis  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  &  sancti  Sal- 

suis,  &  ecclesia   ibidem   sita,    in  honore  vatoris,  qui  constructus  est  in  territorio 

S.   Amaterii  ;    &   in  comitatu  Narbonense  Magdalonensi  sub  Castro  Monte-Calmensi, 

Éd.orig.   villa  quae  dicitur  Tecanello,  cum  omnibus  infra  terminum  de  villa  Monte-Avinario; 

coi.4'1.    finibus  &  adjacentiis  suis.  In  his  ergo  pagis  dono  vineam  unam  quae  mihi  obvenit  de 

&  territoriis  omnibus  quae  supra  scripta  homine  nomine  Arnulfo,  &  habet  ipsa  vi- 
sunt,    vel   quae  ad   haec  pertinenda   quae 

praefatUS   Stephanus,  vel    UXOr   ejus   Anna,  '  Archives  de  Tabbaye  d'Aniane. 


An 
899 


26.  —  XXVI 

Donation  faîte  à  Vahhaye  d'Aniane^ 

MAGNUS    est   titulus   cessionis,    in    quo 
nemo  potest  actum  largitatis  irrum- 


An 

899 

28  août. 


An 
899 


109 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1 10 


An 
900 

février. 


Éd.orig 

t.  11, 

col.  42. 


An 

902 

i3  juin. 


iiea  de  parte  Altauo  dexteros  in  altum  il  &  Arnustus  primae  Narbonae,  cumliniversis 

pede,  &  infrontat  in  vinea  de  Arnulfo  ;  &  Gothiae,    Spaniaeque,    atque    Provinciae 

de  parte  Circi  habet  dexteros  in  latuni  très  comprovincialibus ,    in    territorio   &   sub- 

&  pede,  &  infrontat  in  terra  de  SanctoSal-  urbio  Narbonensi  in  ecclesia  Sancti  proto- 

vatore;  similiter  de  parte  Cercii  in  longitu-  martyris  Stephani  super  villam  quae  dicitur 


Au 
902 


Attilianus  considerenius  :  proclamavit  se 
quidam  frater  &  compresbyter  nomine  Tet- 
baldus  de  quodam  levita  vocabulo  Theo- 
drico  dicens  verbo  tenus  &  scriptis  fir- 
missimis  demonstrans,  quod  contra  leges 
divinas  &  sanctos  canones  per  falsos  testes 
quos  inipunitos  non  deserit,  ac  per  impor- 
tunam  cupiditatem  omniumque  malorum 
perjurium,  inquietare  praesumpserat  déci- 
mas, primitias,  oblationes,  &  universos 
reditus  Sanctae  Mariae  de  vico  cognomento 
Quadraginta,  unde  idem  praefatus  Tetbal- 
dus  attitulatus  erat;  &  haec  omnia  volebat 
praedictus  Theodricus  subdola,  ut  praela- 
tum  est,  fraude  ad  ecclesiam  Sanctae  Eula- 
liae,  cujus  est  vocabulum  Crucius,  subju- 
gare  :  hoc  asserens  in  sua  falsitate,  quod 
Sancta  Maria  de  Quadraginta  subjecta  esse 
debebat  ecclesiae  Sanctae  Eulaliae  de  Cru- 
cio.  Retulit  praeterea  saepedictus  presby- 
ter  quod  secundum  legum  canonicarum 
atque  mundanarum  décréta,  quibus  conce- 
ditur,  ut  contra  veritatem  nullum  falsitas 
obtineat  vigorem,  &  per  jussum  domini 
qui  aderat  metropolitani  Arnusti,  &  per 
arbitrium  canonicorum  suorum  unum  ho- 
minem  ad  examen  judicis  miserat.  Quoniam 
Deus  qui  sic  diligit  facere  judicium  de  ra- 
pina  hominis  pauperis,  quasi  qui  cerebra- 
ret  canem,  in  conspectu  hominis  demons- 
traret  veritatem  Sanctae  Mariae,  comproba- 
ret  ac  convinceret  perjurium  Theodricum 
testibus  suis.  Sicque  ante  eorum  altaris  in 
ipsa  sede  metropolitana  SS.  Justi  &  Pasto- 
ris,  cum  qui  ad  judicium  Dei  exierat  Deus 
illaesum  monstraverat,  ut  nullo  modo  in 
Concile  tenu  à  A-^illanj  dans  le  diocèse      eo  signum  dubietatis  remanserit.  Cumque 


dine  habet  dexteros  XXXI  &  pede  :  &  in  pago 
Biterrensi  in  villa  Lunatis  dono  campum 
unum  habentem  semodiatam  unam ,  &c. 
Facta  cartula  donationis  meae  sub  die 
quinto  kalendas  septembris,  anno  secundo, 
régnante  domno  Karolo  rege.  Signum  Si- 
goaldi,  &c. 


27.  —  XXVII 

Donation  faite  au  monastère  de  Gou- 
dargueSf  dans  le  diocèse  d'U-^ès\ 

SACROSANCTAE  Dei  ecclesiae  Sanctae 
Mariae  virginis  quae  est  constructa  in 
monasterio  Gordanico  in  pago  Uzetico,  in 
vicaria  Plauzes,  ubi  vir  venerabilis  Ros- 
tagnus  gratia  Dei  episcopus  &  abba  cum 
monachis  ibidem  Domino  servientibus 
praeesse  dignoscitur.  Ego  in  Dei  nomine 
Asterius  &  uxor  mea  Suffizia,  cedimus  ad 
jam  dictum  locum  aliquid  de  hereditatibus 
nostris  quae  sunt  constitutae  in  pago  Viva- 
riensium,  in  vicaria  Legernatense,  in  villa 
quae  dicitur  Buxeria  quantum  visi  sumus 
habere,  &c.  Facta  carta  sub  die  martis  in 
mense  februarii,  régnante  Ludovico  rege. 


28.  —  XXVIII 


de  Narbonne^, 

CUM.  in  sempiterni  Régis  nomine  pro 
diversis  commoditatibus  sanctae  matris 
Ecclesiae  venerabilis  archiepiscopus  Ros- 
tagnus,  videlicet  Arelatensis  cathedrae,  &      omnia  prout  praenominatus  presbiter  refe- 

rebat.  Cujus  ergo  justissimam  petitionem 

■  Archives  de  l'abbaye  de  Quarante.  -  Martène,      agnoscentes  eidem  ecclesiae  istam  notitiae 

Thésaurus  novus  anecdotorum,  t.  4,  col.  70.  firmitatem    fieri  &   firmari   mandavimus  : 

'  Cartulaire  de  l'église  d'Arles,  f'^  69.  sub  tali  tenore  ut  ab  hac  hora  &  in  perpe- 


super  hoc  domnum  archiepiscopum  Arnus- 
tum  consuluissemus,  utpote  eum  in  quo 
pendebat  specialiter  &  propriae  diocesis 
dispositio,  &  generalis  totius  concilii  nos- 
tri  descriptio,  enucleavit  nobis  ita  esse  per 


An 
902 


III 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1 12 


tuum  ecclesiae  Sanctae  Mariae  de  Quadra-  pascuis,  sylvis,  casis  ac  mancipiis  utriusque 

ginta  &  presbiteris  ejus,  quibus  ab  archie-  sexûs,    cum    aquis    aquarumve    cursibus  ; 

piscopo  ex  ea  fuerit  potestas  largita,  sine  omnia  ei  concedo  cum  omnibus  ad  eisdem 

uUoblandimento,  tam  deCrucioquamalia-  rébus  juste  &  legaliter  pertinentibus,  ut 

rum  vicinarum  parrochiarum,  de  his  orani-  habeat,  teneat  &  possideat,  faciatque  quid- 

bus  unde  domnus  Arnustus  &  sui  canonici  quid  ejus  decreverit  animus  ac  voluntas, 

hominem  ad  Dei  probationem  exire  judi-  remota  totius  potestatis  inquietudine  aut 

caverunt,  dominationem  obtineat  cunctis  demonstratione.    Et    ut  verius   habeatur, 


valituram  in  saeculi  temporibus.  Facta  is- 
tius  cartae  notitia  anno  Verbi  incarnati 
DCCCCII,  indictione  v,  sub  die  idus  junii, 
anno  régis  Karoli  iiii  post  transitum  Odo- 
nis  féliciter,  f  Arnustus  archiepiscopus. 
t  Servus  Dei  episcopus.  f  Riculfus  episco- 
pus.  fNantigisius  episcopus.  f  Agenbertus 
episcopus. 


manu  propria  firmavimus,  &  anuli  nostri 
impressione  assignare  jussimus. 

Signum  D.  Hludovici  serenissimi  impe- 
ratoris  augusti.  Arnulfus  cancellarius  ju- 
bente  domno  imperatore  recognovi  &  SS. 
Data  XV  cal.  octobris,  anno  Dominicae 
Incarnationis  Dcccciii,  indictione  VI, 
anno  III  imperante  domno  Hludovico  im- 
peratore. Actum  Lugduno,  in  Dei  nomine 
féliciter.  Amen. 


An 
903 


29. 


XXIX 


Ed.orig. 

t.  II, 

col.  43. 


An 
903 

ty  sep- 
tembre. 


Charte  de  l'empereur  Louis  l'Aveuglcj 
en  faveur  de  l'église  d'U-^ès  ' . 

IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  Hludovicus  divina  ordinante  provi- 
dentia  imperator  augustus.  Omnium  fide- 
lium  nostrorum  praesentium  scilicet  & 
futurorum  noverit  industria  ,  quoniam 
Teutbertus  comes  &  Walo  vir  strenuus, 
nostri  dilectissimi  fidèles,  nostram  adeuntes 
excellentiam  enixius  postulaverunt,  quati- 
nus  cuidam  nostro  fideli  eximio  praesuli 
Amelio  concederemus  jure  proprietario 
curtem  quae  nuncupatur  Fretus,  cum  ec- 
clesia  in  honore  S.  Remigii  dicata,  in  comi- 
tatu  Avenionense,  cum  omnibus  adjacentiis 
&  pertinentiis  ejus,  cum  servis  &  ancillis 
utriusque  sexûs,  omnia  omnino  in  inte- 
grum,  per  praeceptum  nostrae  authori- 
tatis. 

Quorum  precibus  assensum  praebentes, 
hoc  serenitatis  nostrae  praeceptum  fieri 
decrevimus,  per  quod  jam  dictus  fidelis 
noster  Amelius  episcopus  praefixam  cur- 
tem Fretum  futuris  temporibus  obtinere 
valeat  :  habeatur  inibi  terris  arabilibus, 
cultis  &  incultis,  vineis,  campis,  pratis. 


3o. 


XXX 


Donation  faite  à  tahhaye  de  la  Grasse 
par  Radulphe ,  comte  de  Rous- 
sillon  ' . 

DUM  unusquisque,  &c.  Nos  igitur  in  Dei 
nomine  Radulpho  comiti  &  uxori  suae 
Ralindes,  certum  quidem  manifestum    est 

enim,    quia  placuit   animis    nostris & 

nosdonare  debemus,  alodemnostrum,  quod 
ita   &   facimus,  villa  quae  vocatur   Peci- 

liano ad  Castro  monasterii  vel  ad  coe- 

nobii  quae  vocant  Crassa ad  venerando 

abba  Durando,  &c.  Et  post  obitum  vero 
nostrum  ipsum  alodem  supranominatum 
remaneat  ad  filium  meum  Olibanej  excep- 
tas ipsas  décimas  in  potestate  S.  Mariae 
concistat,  &c.  Facta  carta  donacionis  sub 

die madii,  anno  VI   régnante  Carulo 

rege.  S.  Radulfus  comes.  Sig.  Radlin- 
des,  &c. 

VIII  calendas  julii,  anno  xxiii  régnante 
Carulo  rege ,  Ridlindis  relicta  praedicti 
Rodulphi  comitis  praedictam  donationem 
confirmât  in  favorem  Soniarii  abbatis  Cras- 
sensis. 


An 

904 

mai. 


*  Archives  de  l'église  d'Uzès, 


'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse, 


ii3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


114 


lid.orig. 
t.  11, 

col.  44. 


An 
906 

«9 
février. 


3i.  —  XXXI 

Exécution  du  testament  d'Acfredy 
comte  de   Carcassonne  \ 

IN  nomiue  Domini  nostri.  Adalindes  co- 
mitissa,  Aldebrandus  abbas,  Unessus 
presbyter,  Chevellinus  presbyter,  Rodoli- 
tes,  qui  sumus  eleemosinarii,  &  ut  eleemo- 
sinarii  de  homine  Aifredo  comité,  qui  fuit 
quondam,  nos  simul  in  unum  donatores 
sumus  vobis  ad  domum  Sancti  Joannis 
Baptistae  castrum  Malasti,  qui  est  situm 
in  territorio  Carcassense  super  fluvium 
Duranno,  &  ad  Renulfo  abbate  vel  a 
cuncta  congregatione  Sancti  Joannis  5  sic 
mandavit  nobis  ut  ad  ipsam  domum  Sancti 
Joannis,  vel  ad  ipso  abbate,  vel  a  cuncta 
congregatione  ipsius  donatores  essemus 
alodem  proprium  quod  habebat  in  comi- 
tatu  Redense,  juxta' monte  Bassera,  in  lo- 
cum  ubi  diciturS.  Martini,  cum  ipsa  eccle- 
sia  quae  ibidem  est  fundata  in  honore 
S.  Martini,  &  cum  ipso  villare  &  cum  om- 
nia  quantum  ad  ipsum  villare  pertinent, 
vel  quantum  Aifredus  cornes  &  ego  supra- 
scripta  Adalindes,  ibidem  habuimus  tam  de 
alode  quam  de  ex  comparatione  5  id  est 
domos  coopertas,  casales,  curtes,  ortos, 
ortales,  veredegarios,  arbores  pomiferas, 
vineas,  terras  cultas  &  incultas,  pratis,  &c. 
Ista  omnia  quantum  quod  superius  scrip- 
tum  est,  &  quantum  ibidem  habemus  vel 
visi  sumus  habere,  sic  mandavit  nobis  ut 
ad  domum  Sancti  Joannis,  vel  a  Renulfo 
abbate,  vel  a  cuncta  congregatione  Sancti 
Joannis  ab  omni  integritate  donare  face- 
remus  propter  remedium  animae  suae,  ab 
omni  integritate,  tam  acquisitum  quam  ad 
acquirendum,  &  ipsas  vineas  quae  sunt  in 
villare  Richinale,  &  omnia  superius  scripta 
de  nostro  jure  in  vestra  potestate  &  domi- 
nio  tradimus  ad  proprium  perhabendum, 
ut  quidquid  exinde  agere,  facere,  vel  judi- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Mpntolieu.  —  Mabil- 
lon ,  Annales  ordinis  S.  Benedicti,  t.  3,  p.  6()6.  — 
Baluze,  Histoire  de  la  maison  d'Auvergne,  t.  2, 
p.  14. 


care  volueritis,  de  praesenti  die  &  tempore 
in  antea  vobis  sit  firma  potestas,  cum  omni 
voce  oppositionis  de  jam  dicto  Aifredo  co- 
mité  vel  Homo  vel  subrogata  persona 

fuerit  qui  contra  hanc  cartam  donationis 
ad  irrumpendum  venerit,  aut  nos  venerî- 
mus,  libra  auri  una  coactus  exsolvat,  insu- 
per iram  Dei  incurrat,  &  cum  Judas  Isca- 
riotes  in  infernum  colloquium  habeat,  &  in 
antea  haec  donatio  firmis  &  stabilis  perma- 
neat.  Facta  haec  scriptura  donationis  un- 

decimo  kalendas  martii,  anno régnante 

Carolo  rege,  sub  aéra  nonagentesima  qua- 
dragesima  quarta,  indictione  nona.  Sign. 
Aifredo  filio  Aifredo,  qui  consentiens  fuit 
in  ista  carta  donationis.  S.  Hildebrandus 
abbas.  S.  Peldemares.  S.  Hodacer  qui  hoc 
feci.S.Amelius.  S.Geronimus.  S.Rabancus. 
S.  Prautaldus.  S.  Jodolenus.  S.  Ansemun- 
dus.  S.  Anzemundus  qui  hanc  scripturam 
scripsi  die  &  anno  quo  supra. 


32.  —  XXXII 

Actes  des  conciles  de  la  province  de 
Narbonne ,  tenus  à  Barcelone  ^  à 
Saint-Thibéry  ' . 

ANNoDominicaeIncarnationis  D  cccc  VI, 
sub  indictione  VIIII,  conventus  factus 
est  sanctorum  episcoporum  apud  Bar- 
chinonam  civitatem,  quorum  haec  sunt 
nomina  :  Arnustus  archiepiscopus  almae 
Narbonensis  ecclesiae,  Servus-Dei  Gerun- 
densis,  Nantigisus  Urgellensis,  Idilcharius 
Ausonensis ,  Teudericus  Barchinonensis, 
Rainardus  Cavelicensis.  Dum  igitur  rési- 
dèrent in  ecclesiam  S.  Crucis,  una  cum 
praecellentissimo  principe  &  marchione 
Wifredo,  seu  plurimorum  diversi  ordi- 
nis clericorum  &  religiosorum  laicoruni 
non  minima  caterva,  ut  plurimorum  au- 
dirent  querimonias,  &  Deo  favente  quae 
prolata  erant  justissime  determinarent  ;  in 
supradictorum  praesentiam  affuere  legati 
Deo  devotae  &  religiosissimae  abbatissae 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint -Victor  de  Mar- 
seille. 


An 
906 


An 
906 


An 

906 

Éd.orig. 

1. 11, 
col.  45. 

ii5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


116 


Hemme,  prae  manibus  habentes  scripturam 
confirmatiouis  rerum  monasterii  sui,  quod 
situm  est  in  honore  sancti  Johannis  Bap- 
tistae,  édita  scilicetSc  roborata  a  praenomi- 
nato  summo  antistite  Arnusto,  caeterorum- 
que  venerabilium  episcoporum  quorum 
haec  sunt  nomina  :  Amelius  Ucetiensis, 
Aglardus  Nemausensis,  Riculfus  Helenen- 
sis,  Armannus  Tolosensis,  Servus-Dei  Ge- 
rundensis,  Nantigisus  Urgellensis,  Reinar- 
dus  Biterrensis,  Gontarius  Magdalonensis, 
Autgarius  Lutovensis,  Gimera  Carcassensis, 
Gerardus  Agatensis.  Qui  vero  in  praesenti 
coadunatione  afuerunt,  quidam  venerabi- 
lium episcoporum  qui  primo  defuerant 
conventui,  petiit  praefata  Deo  dicata  ab- 
batissa  per  suam  legationem  easdem  res 
monasterii  sui,  ut  juxta  kanonicam  &  epi- 
scopalem  auctoritatem  confirmarent.  Nam 
istae  sunt  ecclesiae,  parochiae,  vel  cellae, 
atque  praedia  quas  sub  jure  canonico  sibi 
petiit  roborari.  Primum  quidam  ipsum  mo- 
nasterium  in  honore  S.  Johannis  Baptistae 
&  praecursoris  Domini,  sub  tuitione  & 
cura  episcopali,  sicut  sacri  kanones  do- 
cent,  cum  parrochia  &  finibus,  vel  adja- 
centiis  suisj  parrochiam  quoque  S.  Mariae, 
&  Sancti  Kirici,  &  Saura  cum  finibus  suis  j 
cellam  etiam  S.  Martini  cum  sua  parro- 
chiuncula,  necnon  &  ecclesiam  S.  Colum- 
bae  cum  parrochia  sua;  cellam  quoque 
quae  dicitur  Mucronio  cum  subjuncta  sibi 
parrochia.  Haec  omnia  conjacent  in  epi- 
scopio  Ausonense.  In  pago  autem  Vallensi, 
parrochiam  S.  Genesii,  in  villa  quae  dicitur 
Amigdala;  &  in  pago  Cerdaniense  parro- 
chiam S.  Mariae  quae  dicitur  Liliaetam  & 
Bergogiam,  &  Augustrinam  ;  &  juxta  Car- 
donam  cellam  S.  Johannis  cum  sua  parro- 
chia, &  in  Confluente  pago,  villa  Foliano 
ecclesiam  in  honore  sanctae  Eulaliae  cum 
sua  parrochia,  &  in  eodem  territorio  par- 
rochiam de  ipsa  ecclesia  subdita  quae  dici- 
tur Campilias.  In  Bisuldunense  cellam  quae 
dicitur  Collo  Vuitizane,  ecclesiam  Sancti 
Vincentii  cum  ipsa  parrochia;  &  in  Porca- 
rias  ecclesia  Sanctae  Mariae.  Haec  igitur 
omnia  nos  praescripti  atque  signati  prae- 
sules  secundum  hoc,  quod  sancti  patres  ka- 
nonicis  legibus  instituerunt,  confirmamus 
eidem  monasterio,  vel  ipsi  abbatissae;  ob- 
secrantes  &  iinprecantes  sub  divina  censura 


ut  nulli  christiano  liceat temerario 

aut  inrationabiliter  aliquid  ex  ipsis  rébus 
ab  ipso  monasterio  auferre  vel  minuere, 
nisi  tantum  quod  ex  ipsis  parrochiis  cen- 
sum  annuale,  quod  solis  episcopis  vel  ma- 
tricis  ecclesiis  eorum  solvere  solitum  est, 
persingulos  annos  solvatur.  Alla  vero  quae 
supersunt  ad  adjutorium  &  supplementum 
ipsius  monasterii  vel  ipsi  abbatissae  &  cre- 
ditis  sibi  a  Deo  devotis  feminis  ad  regen- 
dum  custodiantur,  &  sub  ejus  potestate 
serventur.  Si  quis  autem  contra  hoc  pon- 
tificale decretum  a  nobis  statutum  agere,  de 
ipsis  rébus  monasterii  praefati  assumere, 
aut  agere  tentaverit,  sciât  se  severissimo 
mucronis  vinculo  anathematis  feriendum 
&  a  regno  Dei  extorrem.  Ut  autem  hoc 
certius  ab  omnibus  credatur,  propriis  ma- 
xiibus  subterfirmando  roboravimus,  ['  anno 
primo  régnante  Charlone  rege.] 

-|-  Arnustus  Sce  narbonensis  Eccle 
HUMILIS  Eps.  Nantigysus  eps.  humilis. 
Idelherus  umilis  eps.  Servus-Dei  eps. 
Teudericus  Barchinonensis  ecclesiae  hu- 
milis eps.  Ego  Siguinus  prbr  hoc  scrip- 
turae  decretum  scripsi  &  subscripsi,  die 
&  anno  quo   supra. 

Annuente'  atque  inspirante  divina  cle- 
mentia,  anno  Verbi  incarnati  DCCCCVI 
conventus  pontificum  reverendorum  factus 
est  apud  nobilem  civitatem  Barchiononam  ; 
in  quo  adfuerunt  reverendissimus  metro- 
polita  Arnustus,  primae  Narbonensis  civi- 
tatis  autistes,  pariterque  Servus-Dei,  & 
Renardus,  necnon  Aquinus,  &  Nantigisus, 
seu  etiam  Idalcarius,  &  Theudericus,  sanc- 
tissimi  praesules,  eximiusque  princeps  & 
marchio  Wifredus ,  cum  lis  etiam  abbati- 
bus,  &  diversi  ordinis  clericorum  maxima 
conglobatio,  &  religiosorum  laicorum  im- 
modica  caterva.  His  igitur  omnibus  in  ec- 
clesia Sanctae  Crucis  in  unum  congregatis, 
surrexit  quidam  in  medio  sanctae  religio- 

'  Ces  mots  ne  sont  que  dans  une  des  trois  an- 
ciennes copies  qu'on  voit  de  ce  monument  dans  les 
archives  de  Saint-Victor. 

'  Baluze,  Miscellaneaj  t.  7,  p.  5i. 


An 
906 


Éd.  cric. 

t.  Il, 
col.  46. 


An 
906 


An 
906 


117 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


118 


nis  episcopus  Ausonensis  ecclesiae,  nomiiie 
Idalcarius,  proferens  querinioniam  suae 
ecclesiae,  dicensque  :  Attendat  &  conside- 
ret  vestra  reverenda  paternitas,  révérende 
archipresul  Arniiste,  necnou  &  omiies  qui 
in  hoc  sacro  concilio  adestis.  Cum  priscis 
temporibus  tota  Hispania  atque  Gotia  sa- 
cris  insisteret  eruditionibus,  &  veruaret 
clero,  atque  fulgeret  ecclesiis  Christo  di- 
catis,  inter  reliquas  ipsa  quoque  Auso- 
nensis ecclesia  nobilis  habebatur.  Peccatis 
vero  exigentibus  illorum,  qui  tune  habita- 
tores  erant   illarum    terrarum,  ut   omnes 


Thcodardo  succedente,  me  quoque  immc- 
ritum  Ausonensi,  per  cleri  &  plebis  elec- 
tionem,  praefecit  ecclesiae.  Injunctum  est 
autem  decessori  meo  a  reverendo  Theo- 
dardo,  &  mihi  a  praesenti  metropolitano, 
ut  ecclesiae  Narbonensi,  quae  est  in  hono- 
rem  sanctorum  niartyrum  Justi  &  Pastoris 
sita,  per  singulos  annos  libram  argenteam 
persolvercmus.  Nunc  itaque  videat  sanc- 
tissimus  metropolita,  &  omnes  reveren- 
dissimi  qui  adestis  episcopi,  &  revolvat 
omnia  volumina  sanctae  legis  christianae, 
si  aequum  est  episcopum  fiscalem  esse,  vel 


nostis,    barbarico    gladio    divino    judicio      si  cathedra  episcopalis  alicui  ecclesiae  tri- 


traditi  sunt,  ita  ut  nec  aliquis  christiano- 
rum  in  praedicto  pago  Ausonae  remaneret. 
Post  multorum  autem  annorum  curricula 
misertus  Dominus  terrae,  suscitavit  in  ea 
nobilissimum  principem  Wifredum  &  fra- 


butum  debeat  persolvere;  nisi  tantum  quod 
jura  canonum  résonant,  humilem  subjec- 
tionem  atque  debitum  honorem  proprio 
déferre  metropolitano.  Diutissime  autem 
illic  de  hoc  tractantibus  episcopis,  quae- 


tres  ejus  :  qui,  ex  diversis  locis  &  gentibus  rimoniae  tandem  idem  respondit  metropo- 

homines  pio  amorecoUigentes,  praelibatam  lita  :  de  hoc  quod  strenua  sagacitas  dilecti 

ecclesiam   cum    suis  finibus   in   pristinum  confratris    nostri    Idalcarii   episcopi    que- 

instauraverunt  statum.  Cum  autem  adhuc  relatur,   justa   quidem    nobis   ejus  videtur 

in  paucitate  consisteret,  &  nedum  talis  es-  quaerela  ;    sed    in  hoc    nos,   acta   quidem 

set,  ut  per  se  ipsam,  sicut  antiquitus,  epi-  prioris  decessoris  nostri  sequentes,  inipro- 

scopum    habere   posset,  adhuc  praedictus  vise  atque  inconsiderate  egimus,  ideoque 

marchio  [expetivit]  reverendissimum  Sige-  quod  quaerimonia  ejus  recta  nobis  acvobis 

bodum  episcopum  &  Narbonensem  métro-  videtur,  differamus  illud  usque  ad  plenam 

politanum,  ut  jam  fatam  ecclesiam  sub  suo  synodum  &  perfectum  d-uodenarium  numerum 

teneret  regimine,  &  tam  per  se  quam  per  confratrum    nostrorum ,    &    tune   secundum 


suos  convicinos  suffraganeos  illam  ordina- 
ret  atque  disponeret,  doneç,  faciente  Deo, 
paulatim  ad  incrementum  perveniret,  quali- 
ter  in  ea  proprius  episcopus  juxta  antiquum 
niorem  consistere  posset.  Cum  vero  pietas 
superni  numinis  ipsam  ecclesiam  per  jam- 
dictum  principem  longe  lateque  dilatasset, 
&  cuncti  cernèrent  illam  proprium  debere 
episcopum  habere,  jam  venerabili  Sigebodo 
divina   vocatione   ex   hac   luce   subtracto, 


divinam  inspirationem,  ex  hoc  quod  rec- 
tius  est  statuemus. 

Sequenti  denique  anno  sancta  synodus 
congregata  est  in  loco,  qui  dicitur  coeno- 
bio  Sancti  Tiberii  in  diocesi  Agathensi , 
in  quo  iterum  adfuerunt  reliqui  episcopi 
qui  priori  deffuerunt  conventui;  in  qua 
iterum  synodo  eadem  quaestio  a  cunctis 
iterum  ventilata  est.  Universi  igitur  qui 
expetivit  tam  idem  marchio  quam  omnis  inibi  residebant,  sancti  Spiritus  illustra- 
clerus  &  populus  Ausonensis  reverendum  tione  afflati,  decernentes  pariter  decreve- 
Theodardum,  praelibatae  sedis  Narbonen-  runt  non  debere  episcopum  tributariuni 
sis  pontificem,  ut  saepedictae  ecclesiae  Au-  esse,  neque  cathedram  episcopalem,  quae 
sonensi  proprium  ordinaret  episcopum  :  domina  &  mater  est  proprii  cleri  &  plebis, 
qui  una  cum  caeteris  pontificibus,  dignis  alicui  servitio  mancipari,  sed  liberam  esse 
illorum  petitionibus  annuens,  in  pontifi-      ab  omni  jure  fiscali.  Placuit  itaque  omni- 


cium  ejusdem  ecclesiae  decessorem  nos- 
trum,  divinae  memoriae  Gotmarum,  sacra 
benedictione  consecrare  non  distulit.  lUis 
quoque  universae  carnis  viam  carpentibus. 


bus  quorum  nomina  subter  tenentur  in- 
serta,  ut  hoc  decretum  scripturae  propriis 
roboraretur  manibus,  &  sub  divinum  ana- 
thema  atque  aeterna   censura   statuerunt. 


An 

906 


L'd.ong. 

t.  II. 
col.  47. 


An 

907 


eximio  archipontifice  Arnusto   Narbonam      ne  quis  usquam  successorum  illorum  sanç- 


An 
907 


I  K 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


120 


An 
908 

3o    sep- 
tembre. 


tae  Ausonensi  ecclesiae  impoueret,  quod 
pia  consideratione  illius,  omnibus  decer- 
nentibus,  ab  ea  funditus  amputatum  est. 
Igitur  ego  Arnustus,  annuente  superna 
clementia  exiguus  Narbonensis  episcopus, 
omnium  confratrum  nostrorum  rectissi- 
ni 


nuUius  cogentis  imperio,  nec  suadentis 
ingenio,  sed  propria  &  spontanea  hoc  ele- 
git  mihi  bona  voluntas,  ut  ad  honorabile 
atque  magnifico  loco  Sancti  Joannis  Bap- 
tistae  loco  nuncupato  Castri  Mallasti,  qui 
est  situs    in  territorio  Carcassense    supra 


An 

900 


am  ex  hoc  respiciens  defensionem,  cedo  fluvium  Duranno,   &  Bosono    abbate,  vel 

atque  perdono  tam  eidem  supradicto  Idal-  ipsius  congregatione,  dono  vobis  alodem 

cario,    episcopo    sanctae    Ausonensis    ec-  nostrum  in  territorio  Karkassense,  in  villa 

clesiae,  quam  omnibus  successoribus  suis  quae   dicitur  Villesicca   cum  confiniis,   & 

praedictum  argent!  librae  censum  quod  a  terminis,  &  limitibus,  &  adjacentiis  earum, 

decessore  meo  domno  Theodardo,  vel  a  me  &  cum  ipsa  ecclesia   quae   fundata  est  in 

improvise  impositum  est,   ita  quod  a  me  honore  sanctae    Eugeniae,   &  cum  omnia 

neque  a  successoribus  meis  uUo  modo  re-  quantum    ad    ipsa  villa   aspicere  videtur; 


Éd.orig. 

t.  If. 
col.  48. 


quiratur.  Sed  liceat  memorato  episcopo 
suisque  successoribus  immunes  esse  ab 
omni  jure  fiscali,  sicut  reliqui  in  nostra 
provincia,  vel  ubicumque  christiana  reli- 


quod  mihi  advenit  per  praeceptum  quod 
domnus  Karolus  filius  Ludovici  exinde 
mihi  fecit  ad  proprium,  &  per  judicium 
quod  acquisivi  in  sedem  Karkassona,  &  per 


gio  poUet.  Si  quis  vero,  quod  absit,  terne-  adtractum   aliarum   scripturarum ,   &  abet 

rario   ausu   contra  hoc  decretum  a  nobis  ipsa  villa  fines  vel   adjacentias  :  de  parte 

pio  amore  statutum   agere  voluerit,  sicut  Altani  affrontât  in  terminio  de  villa  Sale- 

supra  scriptum  est,  divino  judicio  &  ana-  sinques,  &  de  villa  quae  dicitur  Chaucas  ; 

thematis  vinculo  feriatur.  deMeridiein  terminio  de  villa  quae  dicitur 

Arnustus  sanctae  Narbonensis  ecclesiae  Olmus;  ex  parte  Circi  in  terminio  de  villa 

humilis  episcopus  hoc  decretum  roboravi.  quae  dicitur  Sancta  Eulalia  ;  &  de  Aquilo- 

Audkarius  episcopus,  Gunterius  episcopus,  i^is  confrontât  usque  in  médium  fluvium 


Reginardus  episcopus,  Guimera  episcopus, 
Gerardus  episcopus,  Riculfus  episcopus 
consensi.  Guigo,  sanctae  Gerundensis  ec- 
clesiae episcopus  consensi.  Nantigisus, 
sanctae  Uigellitanae  ecclesiae  episcopus  , 
consensi.  Stephanus  clericus,  qui  hune 
decretum  sanctae  ecclesiae  Ausonensis 
scripsi,  die  &  anno  quo  supra. 


33. 


XXXIII 


Fischano,  vel  quantumcumque  in  istas 
quatuor  affrontationes  super  his  nomina- 
tas  concluditur.  De  ipsa  villa  jam  dicta  cum 
confiniis,  &  terminiis,  &:  limitibus  totum 
&  ab  integrum,  omnia  quantum  ad  ipsa 
villa  aspicere  videntur,  tam  loca  rustica 
quam  urbana,  tam  acquisitum  quam  ac- 
quirendum,  totum  &  ab  integrum  ego  vobis 
dono  :  in  ea  vero  ratione  dum  ego  Ame- 
lius  vixero,  habeam  potestatem  tenendi, 
laborandi,  Scenfructandi  ad  usumfructum  : 
post  obitum  vero  meum  remaneat  ad  ipsa 
jam  dicta  Casa  Dei  sine  ullo  contradicente, 
-^  .         ,.  .        ,    ,j    7  ,  77,^  &  ab  hodierno  die   &  tempore  dominium 

Donation  jaite  a   l  ahbaye   de   Mon-      proprium   hoc   habeatis,    teneatis,    possi- 
tolieu\  deatis,  vestrisque  posteris  relinquatis,  & 

quidquid  exinde  agere,  facere  vel  judicare 
N  nomine  Domini  :  Ego  Amelius  com-  volueritis,  liberam  &  firmissimam  in  Dei 
punxit  mihi  Deus  in  animo  meo  propter  nomine  habeatis  potestatem  cum  omni  voce 
aeternam  retributionem,  vel  coelestis  re-  oppositionis  meae.  Quod  si  ego  donator, 
medii,  &  unde  in  die  judicii  merces  mihi  vel  aliquis  de  filiis  vel  haeredibus  meis,  vel 
accrescat,  &  ante  tribunal  Dei  nostri  ve-  quislibet  homo  supposita  vel  subrogata  per- 
niam  merear  invenire.  Propterea  auxiliante  sona  fuerit,  qui  vos  inquietare  voluerit  aut 
Domino    nostro   sic   placuit   animo    meo,      venerit  ista  scriptura  ad  irrumpendum,  aut 

ego  ipsevenero,  inferam  vel  inférant  vobis 
'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieu.  vestrisque  partibus  quantum  apud  vos  me- 


I 


An 
908 


121 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


12 


An 
908 

3  no- 
vembre. 


[L'd.orig. 

t.  Il, 

col.  49, 


lioratum  fuerit  duplum  vobis  componere  cum  ecclesia  Sancti  Cucufati  cum  terminis 
faciatis,  &  iii  autea  ista  firma  &  stabilis  &  adjacentiis  suis,  &  in  villa  Flexu  qiiod 
pernianeat  omnique  tempore.  Facta  scrip-      ibidem    habent,    curtes    cum    terminis   & 


tura  donationis  II  kal.  octob.  anno  XI  rég- 
nante Karolo  rege  filio  Ludovici.  Facta 
scriptura  est  sub  aéra  D  CCCCXLVI,  indic- 
tione  II. 

Sign.  fBerallo,  Sign.  fAriberto,  Sign. 
t  Amelius  qui  hanc  cartam  scribi  jussit, 
&  testes  firmare  rogavit,  &c.  ' 


34.  —  XXXIV 


adjacentiis  suis,  villare  Saturno,  vineas  & 
terras  quod  ibidem  habeant;  Bolionacum 
cum  ecclesia  Sancti  Pauli  &  Sanctae  Ana- 
niae  cum  terminis  &  adjacentiis  suis,  vil- 
lare qui  vocatur  Clericus  super  fluvium 
Atax,  cum  terminis  &  adjacentiis  suis,  Ban- 
giles'  cum  ecclesia  Sancti'Petri  quae  est  sita 
prope  civitatem  Carcassonnae,  cum  termi- 
nis &  adjacentiis  suis,  &  molendinis  super 
fluvium  Atax,  quod  donavit  Ranilo  femina 
bonae  memoriae,  &  villa  Miliano,  terras, 
vineas,  ortos,  casas  quod  ibidem  habeant, 

^,  ,  .    /^7       7        T      r».       T  ^  villa  Sabiniago,  qui  vocatur  Mairaco, 

L/iarte  du   roi   LnarLes   Le   oimple    en  •  i-  •  *        *  • 

f^  cum    suis   casalicis,  curtes,  terras,  vineas 

faveur  de  l'abbaye  de  la  Grasse'.  quod  ibidem  habeant, 'Rustuvilla,  vineas 

&  terras  quod   ibidem  habeant,  &  cellam 

IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita-  Sancti  Genesii  in  ipso  pago  cum  terminis 

tis,  Karolus  divinapropitiantéclementia  &  adjacentiis  suis,  sicut  terminatum   fuit 

rex.  Si  necessitatibus  servorum  Dei  opem  ab  Unaldo,  &  Adalberto  quod  in  illorum 

ferendo  libenter  consulimus,  regiae  digni-  judiciis  résonant,  vel  terminant;  &  aliud 

tatis  morem  imitamur,  &  ob  id  nobis  Deura  villare  quod  vocatur  Favarios  cum  ecclesia 

forepropitium  nondubitamus.Quamobrem  Sancti  Caprasii  cum  terminis  &  adjacentiis 

notum  sit  omnibus  sanctae  Dei  Ecclesiae  suis,    &  villare   Tautirano    cum    ecclesia 

fidelibus    &  nostris    praesentibus    scilicet  Sanctae  Mariae,  casas,  curtes,  molendinis, 

atque  futuris,quiaWitiza  venerabilisabbas  hortis,    casaliciis,    pratis,   vineis,    silvis, 

Sanctae  Mariae  Urbionensis,  ad    nostram  garricis  quod  in  judiciis  illorum  vel  scrip- 

accedens   serenitatem,   res  quasdam  datas  turis     résonant    vel    terminant;    ecclesia 

Sanctae  Mariae  ut  illi  eas  praecepto  nostrae  Sancti  Stephani  quod  donavit  Bentio  comes 

auctoritatis  confîrmaremus  deprecatus  est,  bonae  memoriae,  sicut  Oliba  comes  tenuit, 

quas  etiam  &genitor  noster  &  omnes  ante-  &  sunt  sitae  in  valle  Equitaniae,  in  villa 

cessores  nostri  confirmaverunt  :  sed  quia  Addirici;  vineam  quam  plantavit  Maximus 

Deo    annuente   postea    auctae    sunt,    alio  &  donavit  ad  domum  Sanctae  Mariae;  &  in 

eguerunt  praecepto  ;  necnon  etiam  ut  sub  pago   Narbonensi   Capudspinam   cum    ec- 

nostrae  tuitionis  mundeburdo  tam  se  quam-  clesia  Sancti  Pétri  super  fluvium  Clamoso 

que  praescriptam   abbatiam  accipi  postu-  sita,  cum  terminis  &  adjacentiis  suis,  sicut 

lavit.    Cujus    petitionibus   aurem    nostrae  in  illorum  judicio  terminant  vel  résonant, 

clementiae,  ob  Dei  amorem  &  sanctae  Vir-  quod  Agila  abbas  apprehendit  ante  Folco- 

ginis  intemeratae  genetricis  Dei  dilectio-  nem  missum  avi  nostri  Karoli,  &  Palmam 

nem  placide  praebentes,  hoc  inprevarica-  super  litus  maris,  cum  ecclesia  Sancti  Jo- 

bile  praeceptum  fieri,  illique  dari  jussimus,  bannis  cum  terminis  &  adjacentiis  suis  in 

per  quod  praecipimus  atque  decernentes  ipso  pago  consistente;  nec  non  &  cellam 

jubemus,  ut  cellae  sive  aliae  res  quae  jam  Sancti  Pétri  &  Pauli  in  territorio  Narbo- 

fato  monasterio  a  Deo  timentibus  collatae  nensi  in  insula  Lici ,   quam  concambiavit 

sunt;    id    est   in   pago  Carcasensi   Flexus  Vuifredus  comes  cum  Fredaldo  episcopo; 

&villam  Serciam  quicquid  ibidem  habeant, 
&  Villanova  quicquid  ibidem  habeant,  & 
villa  Edras  quicquid  ibidem  habeant,  villare 


'  Baluze,  Bibliothèque  du  roi,  Chartes  des  rois, 
n.  23  j  Sx-vidimus  du  pape  Grégoire  IX,  de  l'an  1228, 
aux  archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse.  Aujourd'hui 
Baluze,  Armoires^  v.  390,  original  scellé. 


An 
908 


'  Allas  Bagniles. 


An 
908 


I  2. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


124 


HJ.orig. 

t.  Il, 
col.  5o. 


Perella  cum  terminis  &  adjacentiis  suisj  &  pulveraticus,  salaticus,  pascuaticus,aliquod 
in  ipso  pago  in  insula,  salinas  quae  fuit  in  redibitionis  exigatur,  secundum  quod  in 
subteriori  loco,  &  alias  salinas  quas  donavit  praecepto  avi  &  genitoris  nostri  continetur 
Dadila  presbiterad  domum  Sanctae  Mariae  insertum,  quatinus  hac  adjuta  concessione, 
ad  luminaria  concinnanda;  &  cella  quoque  pro  nobis  &  regni  nostri  statu  liberius  Do- 
quae  dicitur  Prata  cum  sibi  pertinentibus  minum  implorare  condelectet.  Et  quando- 
ecclesiis  in  pago  Confientano'  in  suburbio  quidem  divina  vocatione  supradictus  abbas 
Ilenensi,  cum  terminis  &  adjacentiis  suis  de  hac  luce  migraverit,  quandiu  ipsi  mo- 
de borea  quod  aqua  vergit;  in  pago  Re-  nachi  inter  se  voluerint  eligere  qui  ipsam 
densi,  cella  quae  vocatur  Paterno  in  sub-  congregationem  regere  valeat  secundum 
urbio  Petrapertusense  sita,  cum  ecclesia  regulam  sancti  Benedicti,  per  hanc  nos- 
Sancti  Pétri  quam  donavit  Oliba  comes;  in  tram  auctoritatem  &  consensum  licentiam 
pago  Rusulionensi  Tulogias  cum  ecclesia  habeant  inter  se  eligendi  abbates.  Et  ut 
Sanctae  Mariae,  quicquid  ibidem  habeant;  haec  nostrae  largitionis  auctoritas  fidelibus 
in  pago  Gerundense  Fonteclara  cum  eccle-  sanctae  Dei  Ecclesiae  &  nostris  firmius  cre- 
sia  Sancti  Pauli  quod  donavit  Odo  rex  per  datur,  diligentiusque  conservetur,  manu 
praeceptum  ad  Saborellum  abbatem  ;  ipsos  propria  subterfirmavimus,  &  anuli  nostri 
fiscos  quod  in  praecepto  Odono  régi  reso-  impressione  sigillari  jussimus.  Signum  Ka- 
nant,  &  Vuifredus  comes  ipsos  fiscos  con-  roli  régis  gloriosissimi.  Ernustus  notarius 
sensit;  inpagoBisuldunense,ecclesiaSancti  ad  vicem  Askerici  episcopi  subnotavit.  Da- 
Stephani  super  fluvium  Fluviano  cum  ter-  tum  tertio  nonas  novembris,  indict.  xii, 
minis  &  adjacentiis  suis  &  molinis  earum;  anno  XVI  régnante  Karolo  rege  gloriosis- 
in  Ausunense,  ecclesia  Sancti  Martini  cum  simo,  redintegrante  XI.  Actum  Lauduno 
terminis  &  adjacentiis  suis  &  cum  parro-  Castro,  in  Dei  nomine  féliciter.  Amen, 
chiis  earum;  in  pago  Redense  villam  Boxa 

&  Oraria,  quod  donavit  Acfredus  comes  ad      — 

domum  Sanctae   Mariae   cum   terminis   & 

adjacentiis  suis.  Et  villae  aliae  quae  sunt 

per   diversas    provincias    seu    loca ,    cum 

ecclesiis    earum    &  decimis,    in   potestate 

abbatis  &  fratrum  consistant  absque  ulla 

anxietate,  nec  non  etiam  &  reliqua  quae 

oblata  fuerunt  tam  villae,  quam  terrae,  & 

vineae   &  prata,   &  domus   ad   jam   dictas 

villas  vel   cellas  pertinentes,  seu  segrega- 

tim    datae   praedictis    abbati    &   suis    mo-  mino  nostro  Jesu  Christo,  conventus  cle- 

nachis   ibidem    Domino    servientibus ,    ad  ricorum  atque  plebegium   factus  est  citra 

suarum   necessitatum  emendationem  sint.  portam    Gerundae    civitatis    in    ecclesiam 

Et  ne  aliquis  auferendi  ex  eis  habeat  potes-  Sanctissimi  Felicis,  Christi  martyris,  in  quo 

tatem,  sub  nostrae  tuitionis  mundeburdo,  conventu  extitit  reverendus  metropolita  & 

&  nostrae  dominationis  protectu  esse  ju-  antistes    urbis   almae   Narbonensis   eccle- 

bemus  praedictum  abbatem   &  monachos,  siae  Arnustus,    pariterque   cum   eo  vene- 

eorumque    res ,    exclusa    omni    potestate  randi  praesules  Nantigisus  Urgelitanus,  & 

judiciaria.    Volumus    quoque     ut     nullus  Theudericus  Barcinonensis.  Extitit  quoque 

judex  publicus  in  rébus  eorum  potestatem  inibi  princeps  maximus  marchio  Wifredus, 


35.  —  XXXV 

Acte  de  Vélectîon  de  Guignes,  évêque 
de  Girone  '. 

DOMINICAE   Incarn.  anno  D  cccc  viii, 
annuente  atque  inspirante  eodeni  Do- 


habeat  fidejussores  tollere,  aut  aliquem 
distringere,  neque  paratam  aut  mansiona- 
ticum  accipere.  Nolumus  praeterea  ut  ab 
istis  vel  illorum  hominibus  aliquid  telonei, 
id   est   portaticus,   rotaticus,   cespitaticus, 

'  Var.  Con/luente. 


corde,  &  ore  atque  opère  verissimus  chris- 
ticola,  &  maxime  conglobatio  religiosi  cle- 
rici  Gerundensis,  atque  nobilium  &  fide- 
lium  laicorum.  Cum  itaque  omnis  coetus 

'  Martène,    Thésaurus  novus   anecdotorum,  t.  1, 
col.  60. 


An 
908 


An 
908 

20  no- 
vembre 


An 
908 


I2b 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


126 


Lvl.orin. 

t.  Il, 
col.  5i. 


infra  septa  praedicta  extaret  ecclesiae , 
obtulit  omnium  obtutibus  praelibatus  ar- 
chipraesul  virum  spectabilem  &  tam  Deo 
quam  hominibus  affabillimum ,  iiomine 
Vigoiiem;  asserens  eum  a  regia  aula  prc- 
latiim,  &  ejus  jussione  atque  siiorum  epi- 
scoporum  Gotiae  electum,  &  tam  ab  ipso 
archiepiscopo,  quam  a  caeteris  ad  epi- 
scopalem  infulam  in  Gerundana  ecclesia 
consecratum  ,  judicans  eum  nobilissima 
nativitate  honestatum  &  sanctis  moribus 
conipertum,  magnae  quoque  sophiae  redi- 
mitum ,  regioque  palatio  enutritum  ,  & 
omni   perspicatia  decoratum.  Cum   autem 


D 


36.  —  XXXVI 

Concile  de  Jonquières^ . 

ISPOSITIONE  accersiti  divina  annfo  Do- 

minicae  incarnatiouis]  [D]  cccc  viiii, 

indict.  XII,  V  non.  maii  in  regno  Septima- 

niae...  [Juncajrias  vocato  in  ecclesia  Sancti 

Vincentii,    nos   perhumiles   Septimaniae, 

Hispaniae Jesu  Christi  pon[tifices], 

Arnustus  videlicet   sanctae    ecclesiae  pri- 

christianissimus  princeps,  omnisque  nobi-      mae  Narbonae  metropolita,  Amelius  Uze- 

lissima  caterva  illi  assistens  tantam  virtu-      ticensis,  Gimera  Carcassenus,  Reginardus 

tum  famam  de  eo  audissent,  omnipotenti      Biterren.sis ,    Nantigisus     Urgellitanensis , 

Domino   gratias   retulerunt,  &  tam  factis 

episcopalibus,  quamque  monitis  ecclesias- 

ticis  atque  regiae  jussioni,  se  promptissime 

obedituros   professi    sunt.   Omnes    itaque 

subséquentes  ad  praefati  principis  volun- 

tatem,  &  praedictum  virum,  dictum  Vigo- 

nem,  dignum  Domino  &  hominibus  per- 

spicientes,  pari  animo  pronaque  voluntate 

episcopum  eum  sibi  petentes   atque  am- 


Audgerius  Lutovensis,  Geirardus  Agatensis, 
Ugbertus  Nemausensis,  Gontarius  Magalo- 
nensis,  Benedictus  Forojulensis,  item  Re- 
ginardus Caveliensis,  una  cum  immensam 
congregationem  nobis  commissam,  absol- 
vimus  &  benedicimus  Suniarium  comitem, 
cum  caeteris  comitibus  filiis  suis,  simulque 
cum  uxoribus  &  cunctis  suis  fidelibus,  si 
tamen  ita  peregerint  sicuti  per  domnum 


plectentes,   benignissime   susceperunt,  &  metropolitanum    supra   nominatum    audi- 

in  cathedram   episcopalem  sublimaverunt.  vimus,  ut  honor  &  decus,  qui  sub  tanto 

Atque    ut   hanc    scripturam    susceptionis  regimine  débet  esse  omni   tempore,  cum 

atque  sublimationis  attentissime  propriis  magna    religione    observetur.    Praevideat 

corroborarent  manibus  unanimiter  decre-  namque  ipse  archipraesul,  ut  in  visceribus 

verunt.  Exaratus  extitit  textus  hujus  scrip-  eorum  nulla  machinamenta  nec  nulla  fal- 


turae  confirmationis  atque  intronizationis 
XII  kalendis  decembrium ,  anno  XI  glo- 
riosissimi  régis  Caroli,  indictione  XI,  in- 
spirante atque  auxiliante  divina  misericor- 
dia,  cui  est  decus  &  virtus,  honor,  & 
potestas,  per  immortalia  saeculorum  sae- 
cula,  amen.  Arnustus  sanctae  Narbonensis 


lacia  diaboli  remaneat,  &  postea  apud 
nostrum  pariconsilium  taliter  absolvat  & 
benedicat.  Veniantque  super  vos  universae 
benedictiones  novi  &  veteris  Testamenti, 
&  appréhendant  vos;  &  omnes  maledic- 
tiones,  quas  dudum  intulimus  super  vos, 
diutissime   auferantur  a  vobis.   Benedicti 


ecclesiae  episcopus.  f  Ildebertus'  episco-  vos  in  civitate  &  benedicti  in  agro.  Bene- 

pus.  fTheudericus  Barcinonae  episcopus.  dictus  fructus  ventris  tui,  &  fructus  terrae 

t  Wuiffredus' comes.  t  Servus-Dei  archi-  vestrae,   fructusque  vinearum  vestrarum, 

presbyter.  f  Giscafredus'    archipresbyter.  grèges    armentorum   vestrorum    &  caulae 


t  Cassimirus  presbyter,  qui  hune  textum 
hujus  scripturae  confirmationis  atque  in- 
tronizationis scripsi,  sub  die  &  anno  quod 
supra. 

'  Far.  Hildebertu3. 
'  Far.  Vuifredus. 
^  Far.  Gisclafredus. 


ovium  vestrarum.  Benedicta  horrea  vestra 
&  benedictae  reliquiae  vestrae.  Benedicti 
eritis  ingredientes  &  regredientes.  Emittat 
Dominus  benedictionem  super  cellaria 
vestra  &  super  omnia  opéra  manuum  ves- 
trarum.  Abundare    faciat  vobis   Dominus 

'  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne.  —  Ba- 
luze,  Conciles  de  Narbonne,  p.  5. 


An 
909 
3  mai. 


An 
909 


lid.orig. 

t.  Il, 
col.  52. 


127 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


128 


An 

909 

5  juin. 


omnibus  bonis.  Aperiat  Dominas  tliesau- 
rum  suum  optimum,  &  tribuat  pluviam 
terrae  vestrae  congruo  tempore.  Benedicat 
Dominus  operibus  manuum  vestrarum,  & 
constituât  vos  in  caput  &  non  in  caudam, 
ut  sitis  semper  supra  &  non  subtus.  Domos 
aedificetis  &  habitetis  in  eis  longaevo  tem- 
pore. Plantetis  vineas  &  fructum  earum 
colligere  faciatis.  Sementem  modicum  ja- 
ciatis  in  terram  &  multum  ex  ea  congre- 
getis  in  horrea  vestra.  Omnes  arbores  & 
iruges  terrae  vestrae  rubigo  non  consumât. 
Perenniter  feliciterque  consenescatis  & 
cum  Michaële  archangelo  ad  portas  Pa- 
radisi  inlaesi  pervenire  mereamini,  praes- 
tante  Domino. 

t  Arnustus  sanctaeNarbonensisecclesiae 

episcopus  S. 
t  Amelius  Uzeticensis  ecclesiae  humilis 

episcopus. 
t  Gerardus  humilis  episcopus. 
t  Nantigisus  sanctae  Urgellitanae  eccle- 
siae episcopus. 
Reginardus  sanctae  Biteurensis  ecclesiae 

episcopus  S. 
Ugbertus  sanctae  Nemausensis  ecclesiae 

episcopus. 
Gunterius  episcopus. 
Gimera    sanctae   Carcassensis    ecclesiae 

episcopus. 
Audgerius  sanctae  Lutovensis  ecclesiae 

episcopus  S. 
Benedictus  sanctae  Forojulensis  eccle- 
siae episcopus  S. 
Item  Reginardus  sanctae  Caveliensis  ec- 
clesiae humilis  episcopus. 


37.  —  XXXVII 

Diplôme  de  Charles  le  Simple  pour 
l'abbaye  de  Psalmodi\ 

IN  nomine  Sanctae  &  individuaeTrinitatis, 
Karolus  divina  ordinante  clementia  rex. 
Si  loca  divinis  cultibus  mancipata  propter 
amorem  Dei  iis  qui  in  eisdem  locis  sibi 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Psalmodi.  —  Mabillon, 
Annales  ordinis  S.  Benedict'i,  t.  3,  p.  696  &  seq. 


An 

909 


famulantur,  bénéficia  oportuna  largimur, 
praemium  nobis  apud  Dominum,  aeternae 
largitorem  remunerationis,  rependi  non 
diffidimus.  Idcirco  noverit  sagacitas  seu 
industria  omnium  fidelium  nostrorum,  tam 
praesentium  quam  etiam  futurorum,  quia 
vir  venerabilis  Regembaldus  abbas  ex  mo- 
nasterio  Psalmodiensi,  quod  est  situm  in 
pago  Nemausensi,  ubi  sunt  ecclesiae,  id  est 
Sanctae  Mariae  &  Sancti  Pétri  vel  aliorum 
sanctorum,  &  ex  monasterio  Juncellensi, 
quod  est  situm  in  pago  Biterrensi,  in  sub- 

urbio  Castro   Lunetense quod  per  op- 

pressionem  paganorum  monasterium  Psal- 
modiense  mutatum  est  in  locum  qui  dicitur 
Corneliacensis,  ubi  ecclesiae  constructae 
sunt,  id  est  S.  Mariae  &  S.  Pétri  apos- 
toli  &  S.  Juliani  martyris,  cum  cellulis  & 
ecclesiis,  id  est  S.  démentis,  &  S.  Vincen- 
tii,  &  sanctae  virginis  Agathae,  nuper  a 
Sarracenis  destructae,  &  cum  omni  silva 
quae  vocatur  Pineta,  sicuti  regius  fîscus, 
sive  in  terra,  sive  in  aqua  ibidem  fuit,  atque 
coUatus  est  a  progenitoribus  nostris  prae- 
fato  monasterio  Psalmodio,  cum  ipsa  terra 
quae  est  inhabitabilis  ad  piscandum ,  a 
Consoa  scilicet  calva  ad  Consoam  altam, 
&  usque  rubinam  quae  vulgo  appellatur 
Bosoena,  &  usque  in  médium  fluvium  ma- 
joris  Rhodani,  sicut  descendit  in  mare,  & 
sub  tali  videlicet  tenore,  quod  quidquid 
excrescens  Rhodanus  a  praenominata  Bo- 
soena descendendo  intrans  in  profundum 
mare,  vel  ipsum  mare  a  flumine  Rhodani 
usque  in  Consoam  calvam  &  usque  eccle- 
sias  ejusdem  silvae,  &  item  usque  in  Con- 
soam altam  sive  praefatam  Bosoennam  suis 
innundationibus  seu  alluvionibus  semper 
reliquerit,  terrenum,  arenosum,  nemoro- 
sum,  arbustiferum,  virgunculosum,  iblo- 
sum,  palustricum,  lacus,  stagna  dulcia  vel 
salsa,  quidquid  etiam  poterit  esse  aptum 
pascuis,  piscationibus,  venationibus,  aucu- 
pationibus,  agriculturis,  pratis,  aedificiis 
infra  ambitum  dictarum  conterminatio- 
num,  cum  omnibus  redditibus  quos  ipse 
jam  monasterio  concessos  in  praesenti  Éd.orig. 
habet,  vel  in  futurum  habere  sperat,  irre- 
fragabile  jus  remanens  ad  opus  monasterii. 
Adiens  igitur  sublimitatem  culminis  nostri 
praefatus  Regembaldus  abbas  innotuit  no- 
bis, qualiter  eadem  &  fîsca  sibi  pertinentia 


t.  II. 
col.  53. 


An 

909 


129 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3o 


sub  manillone  &  muudeburdo  atque  immu-      que  simili  modo  confirmamus  &  perpetiia- 


An 
909 


nitatis  tuitione  progenitores  nostri  pnscis 
temporibus  constituissent.Sed  &  praecepta 
eoriim  super  hoc  nostris  obtulit  obtutibus, 
per  quae  ei  immunitas...  nos...  vel  eoruni 
monasterio  concessa  villae  ac  sibi  appen- 
dices sive  omnia  praefata  loca  pertineant, 
ab  antecessoribus,  progenitoribus  scilicet 
nostris,  abbatibus  &  fratribus  ibidem  Deo 


liter  habenduin  delegamus.  Et  quandoqui- 
dem  divina  vocatione  praenominatus  abbas 
Regembaldus  vel  successores  ejus  ab  hac 
luce  migraverint,  quandiu  inter  se  ipsi 
monachi  talem  invenire  potuerint,  qui  ip- 
sam  congregationem  secundum  regulam 
regere  valeat,  per  hanc  nostram  auctori- 
tatem   licentiam   habeant  ibidem    eligendi 


famulantibus  concessa   existèrent,  quate-      abbatis  :  quatenus  serves  Dei,  qui  ibidem 


nus  nec  decimum  nec  teloneum  alicui 
exsolvant,  aut  ex  piscationibus  aliquem 
censum  tribuant.  Nos  igitur,  ut  iisdem  vir 
venerabilis  innotuit,  bénigne  a  parentibus 
nostris,  regibus  scilicet  ac  imperatoribus, 
concessum  esse  cognovimus.  Complacuit 
ergo  celsitudini  nostrae  per  deprecationem 
illustris  comitis  ac  dilecti  fidelis  nostri 
Raymundi  super  his  praeceptum  nostrae 
confirmationis  addere.  Et  ne  quispiam  vio- 
lenter ex  eorum  rébus  vel  ecclesiis  ali- 
quid  subtrahere  vel  inquietare  audeat  ; 
rursus  omnia  superius  scripta,  praedictam 
videlicet  silvam  cum  ipsa  plaga  maris  & 
cum  praedictis  ecclesiis,  sicut  regius  fiscus 
fuere,  &  superius  terminatum  est,  réno- 
vantes nostrorum  praedecessorum  donatio- 
nem,  praefato  Psalmodio  regia  liberalitate, 
perenni  jure  concedimus,  atque  praecepti 
nostri  roboratione  confirmamus  :  per  quod 
volumus  atque  jubemus,  ut  sicut  anteces- 
sorum  nostrorum,  regum  videlicet  ac  im- 
peratorum  autoritate  firma  praedictis  locis 
substiterunt,  ita  etiam  nostris  &  futuris 
temporibus  inviolabili  firmitate  maneant 
atque  subsistant,  nullusque  publicus  ju- 
dex,  seu  quaelibet  ulla  potestas  in  ecclesias 
aut  loca  vel  agros  seu  reliquas  possessiones, 
quae  juste  ad  eadem  monasteria  pertinent 


Deo  famulantur,  pro  nobis  ac  stabilitate 
totius  regni  nostri  immensam  Domini  cle- 
mentiam  jugiter  exorare  delectet.  Et  ut 
hujus  nostrae  auctoritatis  praeceptum  per 
omnia  tempora  inviolabiliter  conservetur 
veriusque  credatur,  manu  nostra  subter 
eum  firmavimus,  &  anuli  nostri  impres- 
sione  sigillari  jussimus.  Signum  Karoli  glo- 
riosissimi  régis.  Ernustus  notarius  ad  vi- 
cem  Askerici  episcopi  relegit.  Datum  nonas 
junii,  indictione  XII,  anno  XVII  régnante 
Karolo  rege  gloriosissimo,  redintegrante 
vero  XII,  Compendio  palatio,  in  Dei  no- 
mine  féliciter.  Amen. 


38. 


XXXVIII 


Donation  faîte  à  Vahhaye  de  Saint- 
Paul  de  Narbonne  par  Arnuste , 
archevêque  '. 

tN  nomine  Domini.  Ego  Arnustus,  S.  Nar- 


bonensis  ecclesiae  humilis  archipraesul, 
pro  remedio  animae  meae  &  aeterna  retri- 
butione  dono  ad  ecclesiam  Sancti  Pauli 
confessoris  Christi,  cujus  ecclesia  sita  vel 
ad  causas  audiendas,  vel  freda  aut  tributa  fundata  est  in  loco,  ubi  vocabulum  est  ad 
exigenda,  aut  mansiones  vel  paratas  facien-  Albolas  trans  pontem  prope  Narbonae  ci- 
das,aut  fidejussores  toUendos,  aut  homi-  vitatem,  nullo  cogentis  imperio  nec  sua- 
nes  ipsorum  monasteriorum  tam  ingenuos  dentis  ingenio,  sed  propria  &  spontanea 
quam  &  servos  super  terras  illorum  com-  hoc  elegit  mea  bona  voluntas,  ut  aliquid 
manentes  distringendos,  nec  ullas  redivi-  de  proprietatis  rébus  meis  ibidem  donare 
tiones  aut  illicitas  occasiones  requirendas      deberem,  quod  ita  &   facio.   Dono  atque 


Éd.oric. 

t.  II, 

col.  54. 


An 
911 

i5  juin. 


nostris  &  futuris  temporibus  ingredi  au- 
deat, vel  ea  quae  superius  enumerata  sunt 
penitus  exigere  praesumat.  Et  quidquid 
ipsis  religiosis  monasteriorum  viris  Deo- 
que  famulantibus  per  eorum  praecepta 
confirmaverunt  &  largiti  fuerunt,  nos  quo- 

V. 


concedo  ad  praefatam  ecclesiam  Sancti 
Pauli,  in  pago  Narbonense  infra  terminio 
de  villa  que  vocatur  Biciano,  omnem  alo- 

'  Cartiilaire  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne. 


An 
9" 


l3l 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


l32 


dem  qui  mihi  adveuit  ex  comparatione  de  Junii,  aiino  tricesimo'  redintegrante  atquc 

infantes  Majolo  vicecomite  &  uxori  suae  régnante  gloriosissimo   rege   Carolo,    in- 

Raymundae,  nomineWalcliario,&  nec  non  dictione  décima  tertia',  venerabili  Agine, 

&  fratri  suo  Albericho  vicecomite;  id  est  electo  archiepiscopo  primae  sedis  Narbo- 

ecclesiis  in  honorem  S.  Amantii  &  S.  Bau-  nensis  urbis,  per  borribilem  mortem  sanc- 

dilii,  cum  appendiciis,  casis  &  casaliciis,  tissimi  archipraesulis  Arnusti,  Rodolphe 

curtis,  oglatis,  ortis,  arboribus,  &c.,  totum  episcopo  ecclesiam  Orgellitanam  régente, 

&  abintegrum,  cum  omni  voce  &fundopos-  &  Agiulpho  Palliarensi  episcopo  se  nomi- 

sessionis,  ad   praefatam   ecclesiam    Sancti  nante.  Signum  Lupi  Asinarii  vicecomitis. 


Pauli  trado,  &c.,  ut  de  ab  odierno  die  & 
tempore  Deo  propitio  hoc  habeat,  teneat, 
possideat,  juroque  suo  vindicet  ac  deffen- 
dat  ipsa  praefata  ecclesia  cum  abbate  ipsius 
loci  &  clericis  ibidem  Deo  servientibus.  Si 


Signum  Audisendae  vicecomitissae.  Actum 
in  monasterio  Beatae  Mariae,  die  ipso  quo 
Atho  filiolus  noster  baptizatus  fuit  a  fratre 
meo  domno  Artaldo,  monacho  Sancti  Re- 
migii    Remensis,  féliciter.  Amen.   Oriul- 


An 
914 


quis  vero,  quod  fieri  non   credimus,  hoc      phus  monachus  scripsit,  nutu  dominorum 

inquietare  aut  violare  praesumpserit,  &c.      vicecomitis  &  abbatis. 

Facta  carta  donationis  &  traditionis  anno 

Verbi   incarnati  DCCCCXI,  die   XVII  cal.      " 

julii,  anno  XII  [regnij  Karoli  post  obitum 

Odonis   régis.  S.  Guilemunde  archidiaco-  ^q.  XL 

nus.  S.  Agilbertus  archidiaconus.  S.  Nilo 

sacerdos,  &c.  t   ^^       j  r  v  '    '^ 

'  Lettre  du  pape  Jean  X    aux  eveques 

.    ,  de  la  province  de  Narbonne^. 

JOANNES  episcopus  servus  servorum  Dei,  Éd.orig, 
ReginaldoBiterrensi,ArmanoTolosensi,  coi.  55. 
Riculpho  Elnensi,  Guimerae  Carcassensi, 
Vuigoni  Gerundensi,  Gerardo  Agathensi, 
Theuderico  Lutovensi,  Huberto  Nemau- 
sensi  ;  item  Theuderico  Barcenonensi , 
Georgio  Ausonensi ,  Rudolpho  Urgelita- 
nensi,  ecclesiarum  Christi  reverendissi- 
mis  ac  sanctissimis  episcopis.  Sanctitatis 
vestrae  litteras  de  metropolitano  Agio  sus- 
cipientes,  huic  insidias  &  fraudes  Gerardi 
nequissimi  ei  illatas  agnoscentes  valde  do- 
luimus,  &  quasi  nostro  corpore  suscipien- 
tes  defecimus.  Unde  vestrae  sanctitati  no- 
tum  esse  volumus  quia  praefatus  Geraldus 
falsidicus  ad  hanc  sanctam  Romanamatque 
apostolicam  Ecclesiam,  cui  authore  Deo 
deservio,  veniens,  a  nobis  quasi  innocens 
surripere  voluit  episcopatum,  cui  nos,  licet 
ejus  iniquitatis  versutiam  plenius  non 
agnoscentes,    commodare    sine    canonica 

'  Lege  XIII. 

'  Lege  XV. 

'  Catel,  Mémoires  de  l'histoire  de  Languedoc, 
p.  775.  —  Gallla  Chrlstlatia,  t.  i ,  p.  872.  —  Con- 
ciles, t.  9,  p.  576. 


39.  —  XXXIX 

Confirmation  des  privilèges  de  Vahhaye 
d'Alaon  ' . 

EGO  Lupus  Asinarius,  Solensis  ac  Lupi- 
niacensis  vicecomes,  dominans  in  Bar- 
rabis  &  in  Benasco,  cum  uxore  mea  Au- 
disenda  vicecomitissa,  &  filiolo  nostro 
Athone,  hoc  rescriptum  a  pâtre  nostro  bo- 
nae  memoriae  Asinario  vicecomite  &  a  me 
laudatum  &  firmatum,  iterum  laudo  &  af- 
fîrmo,  &  tibi  patri  spirituali  domno  Frugel- 
lio  abbati,  &  monachis  tecum  in  praedicto 
monasterio  Deo  &  B.  Mariae  servientibus, 
in  perpetuum  confirmo;  ac  filiis  ac  haere- 
dibus  meis  iram  Dei  ac  meam,  &  parentum 
meorum  maledictionem  in  aeternum  relin- 
quo,  si  in  toto  vel  in  aliquo  hoc  factum 
infringere  voluerint.  Datum  hoc  laudatio- 
nis  8c  contestationis  scriptum  septimo  idus 

'  Archives  de  l'église  d'Urgel.  —  Aguirre,  Conciles 
d'Espagne,  t.  3  ,  p.  r35.  —  Charte  fausse,  comme 
la  charte  d'Alaon  &  comme  toutes  celles  empruntées 
par  les  Bénédictins  au  cardinal  d'Aguirre.   [E.  M.] 


An 
914 


i33 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


184 


censura  noiuîmus.  Ipse  vero,  ut  multorum 
veridica  relatioue  comperiinus,  nescio  quas 
falsas  epistolas  per  subreptionem  quasi  ex 
nostro  nomine  vobis  perferens,  episcopa- 
tum  Narbonensem  hac  occasione  arniata 
manu  depraedatur,  venerabilis  Agius  ejus 
insidiis  captus  venire  ad  hanc  sanctam 
apostolicam  sedem  differtur,  &  alia  quam 
plurima  de  illo  antequam  per  vestras  litte- 
ras  cognovimus  audientes.  Quapropter  vo- 
bis per  Eminium  archiepiscopum  nostras 
apostolicas  litteras  misinius,ut  ipsum  saepe 


Ver» 
9«4 


chiepiscopum  Rotgarium  Treverensis  ec- 
clesiae,  atque  deprecationibus  Vuillelmi 
nostri  magni  marchionis,  nobis  per  omnia 
devotissimos  fidèles,  nostram  humiliter 
expetisset  atque  postulasset  celsitudinem, 
ut  eum  atque  Vultfardum  presbyterum 
ejusque  nutritum  ex  quibusdam  rébus  ob 
Dei  misericordiam  honorare,  eosque  sub  Kj.orig 
mundeburdo  tuitionis  nostrae  suscipere  coi 'sfe 
dignaremur.  Quorum  humillimis  precibus 
tam  ob  Dei  amorem,quam  jam  supradicto- 
rum  nostrorum  fidelium,  videlicet  Rotgarii 


nominatum  Geraldum,  per  omnia  falsidi-  atque  Vuillelmi,  faventes,  ad  placidam  de- 
cum  tenentes,  inter  episcopos  non  habere-  precationem  pio  assensu  suscipientes,  eis- 
tis.  Nunc  quia  ejus  malitiam,  iniquitatem  dem  Erifonso  episcopo,Vultfardoque  pros- 
aïque fraudes  a  vestra  fraternitate  pleniter  bytero,  qui  sunt  servientes  Christi  Domini 
agnoscentes    agnovimus,   volumus    atque  nostri,  necnon  &  Beati  Quintini  martyris, 


authoritate  apostolica  mandamus,  ut  sicut 
jam  vobis  scripsimus,  &  sacri  canones  tes- 
tantur,  eum  inter  episcopos  non  babeatis, 
quippe  nec  a  clericis  vel  populo  civitatis 
sit  expetitus,  nec  a  vobis  suis  comprovin- 
cialibus  more  solito  ordinatus.  Privile- 
gium,  pallium,  &  usum  pallii  vestro  metro- 
politano  Agio,  ut  vestra  petivit  dilectio, 
misimus,  quia  nulli  Ecclesiae  hoc,  quod  illi 
juste  competit,  denegamus. 


41.  —  XLI 


Diplôme  de  Charles  le  Simple  en  fa 

veur  de   l  église  de   ùaint-f^uintin      memoratae  ejusque  servientibus  per  prag- 


cujus  ecclesia  fundata  est  infra  Narbonae 
muros,  per  nostrae  regiae  authoritatis 
praeceptum  concedimus  terram  &  molen- 
dina  quae  sunt  subtus  pontem  ipsius  civi- 
tatis, quae  pertinere  Judaeis  videntur,  & 
ipsa  molendina  quae  sunt  in  loco  quem 
vocant  Mactapedilii  similiter  ipsis  Judaeis 
pertinentibus.  Ipsaque  terra ,  quam  eis 
concedimus,  &  omnibus  servientibus  eccle- 
siae Beati  Quintini,  sic  habeat  terminos  : 
ex  porta  Coriani  usque  ad  locum  quem 
vocant  Celata,  &  inde  usque  ad  médium 
flumen  Ataze,  quae  ipsam  terram  circum- 
vallat  undique,  donec  perveniat  ad  lava- 
torium  ipsius  Coriani  eum  ipso  monte 
Judaico.  Haec  omnia  perpetualitér  ad  ha- 
bendum    damus    huic    ecclesiae    superius 


I 


de  Narhonne 

N  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  Karolus  divina  propitiante  miseri- 
cordia  rex  Francorum.  Si  fidèles  nostros 
ex  nostrae  largitatis  gratia  reddimus  dita- 
tos,  erga  nostram  fidelitatem  promptiores 
comperiemus  illorum  animos.  Idcirco  vo- 
lumus sanctae  Dei  Ecclesiae  fidelium,  tam 
praesentium  quam  futurorum  nostrorum- 
que  sagacitati  innotescere,  quod  quidam 
episcopus  Erifons  noster  fidelis  habitans 
Narbonam,  per  quendam  venerabilem  ar- 


'  Archives  de  l'église  de  Narbonne.  —  Catel, 
Mémoires  de  l'histoire  de  Languedoc,  p.  777  & 
SLiiv. 


maticam  nostrae  regiae  potestatis  atque 
concedimus,  ut  tam  ipsi  quam  posteri  eam 
firmius  tenere  valeant.  Et  ut  haec  nostrae 
regiae  auctoritatis  constitutio  inviolabilem 
in  Dei  nomine  obtineat  vigorem,  hoc  prag- 
maticum  regulae  supradictis  fidelibus  nos- 
tris  Erifonso  episcopo  Vultfardoque  ejus 
presbytero,  posterisque  illorum  fieri  jussi- 
mus,  &  anuli  nostri  manu  propria  confir- 
mantes impressione  subterfirmare  praece- 
pimus.  Signum  Karoli  gloriosissimi  régis. 
Goslinus  notarius,  ad  vicem  domini  Arvei 
archiepiscopi  summique  cancellarii,  recog- 
novit  &  subscripsit.  Datum  nonas  julii, 
indictione  VIII,  anno  XX.XII'  redintegrante 

'  Lege  xxn. 


9U 


i3: 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i36 


An 
915 

9  dé- 
cembre. 


atque  régnante  Karolo  rege  gloriosissimo. 
Actum  in  villa  Turnis,  in  Dei  nomine  féli- 
citer. Amen. 


42. 


Donation  de  Riculfè,  évêque  d'Elne , 
à  son  église  '. 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
amen.  Verbi  Incarnati  D  CCCCXV  anno, 
indictione  III,  Riculfus,  Dei  gratia  sedis 
Elenensis  episcopus,  donator  sum  ad  do- 
mum  Sancte  Eulalie  virginis  &  martiris 
Christi,  matrem  ecclesiarum  Russilionen- 
sium  sive  Confluentium,  necnon  successo- 
resque  mei  ibidem  Domino  militantes.  Ideo 
dono  ego  Riculfus,  gratia  Dei  Elenensis 
sedis  episcopus,  prefate  ecclesie  vestimentis 
sacris  que  adquisivi  &  liberis  seu  &  calices 
aut  patenas  &  rébus  que  in  cultu  Dei  per- 
tinent, quorum  per  nomina  vocabula  illo- 
rum  :  id  est  cruces  duas  aureas  cum  gémis 
preciosis,  capsam  eburneam,  calices  argen- 
teos,  unum  cum  aureo  cum  patena,  &  alium 
sine  patena,  &  alium  calicem  cotidianum 
sive  argenteum  obtimum  i,  incensarios  II 
cum  catenis  argenteis,  candelabros  cum  ar- 
gento  quatuor,  concas  aureas  il  ad  crisma 
conficere,  urceolo  i  cum  aquamanile,  ansa- 
tum  ereum  i  ad  aqua  benedicta,  serindos 
paria  i  ad  vestimenta  sacra  salvandum,  pec- 
tenemque  eburneam  i,  tabulas  eburneas  il, 
caligas  &  scindalia  paria  m,  amictos  cum 
auro  IIII,  albas  V,  très  clicias,  &  planas  il, 
unum  purpureum  cum  auro,  &  alium  pal- 
lium  greco,  &  alios  duos  in  Grecia  factos, 
zonas  V,  una  cum  auro  &  gémis  preciosis, 
&  alias  quatuor  cum  auro,  stolas  lii  cum 
auro,  una  ex  illis  cum  tintinnabulis,  &  ma- 
nipules VI  cum  auro,  unum  ex  his  cum  tin- 
tinnabulis, casulas  episcopales  iii,  unam 
dioprasiam,  &  alias  duas  deorodonas,  anu- 
lum  aureum  unum  cum  gémis  preciosis,  & 
uvantos  paria  i,  camisas  ad  textum  &  mis- 
salem  llli,  unum  cum  auro  purpureum  & 

'  Cartulaire  de  l'église  d'EIne,  f"  102.  —  Copie, 
collection  Moreaii,  v.  ^,  f"  43. 


alios  palleos,  corporales  iiii,  palleos  iiii..., 
dalmaticas  III,  capas  II,  una  purpurea  &  alia 
lizion,  toallias  clicias  II,  una  cum  argento, 
tlavellos  sparascos  il,  altare  argenteum  I.... 
Librorum  quoque  numerum  per  vocabula 
ipsorum  :  id  est  textum  Evangelicum  i,  mis- 
sales  III,  I  quoque  missale  &  lectionarium 
in  uno  volumine,  alium  vero  missale  cum 
antiphonario  in  uno  volumine,  Smaragdum, 
tradiciones  Evangelii  &  Epistolas  libros  II, 
librum  Rabanum  i,  Expositum  in  Evange- 
lium  &  Epistolas  eptaticum  l,  Expositum 
super  Genesis  librum  i,  libro  Salomon  i, 
libro  Machabeorum  i,  librum  Job  &  Tobie 
&  duodecim  Prophetas  minores  in  uno  vo- 
lumine libro  I,  Martirologium  obtimum  l, 
Psalterium  i,  Canones  II,  quaterniones  de 
canones ,  librum  Augustinum  i  contra 
quinque  ereses,  Orationarios  libros  il,  ac 
librum  i  Sententiarum,  de  diversis  Causis 
librum  i,  libros  legis  II,  alium  Romanorum, 
alium  Gothorum,  quaterniones  obtimos 
super  Genesis,  &  Regii  &  Macabeorum  & 
Prophetarum  luculentissime  expositum  in 
uno  volumine,  ad  ecclesiam  consecrandam 
quaterniones  II,  ad  visitandum  infirmum 
quaterniones  II,  ad  ordinationes  ecclesias- 
ticas  quaternione  i.  Médicinale  I.  De  hoc 
itaque  rébus  &  de  aliis  per  testamentum, 
quod  detestatum  ab  eo,  dono  a  prephate 
ecclesie  Sancte  Eulalie  in  comitatu  Russi- 
lionensium,  sive  Confluentium  adqueValle- 
Asperi,  quicquid  in  his  locis  acquisivi  aut, 
auxiliante  Deo,  acquirere  potuero,  tam  ex 
comparatione  quam  ex  comutatione  aud  de 
qualicumque  aucmentatione;  id  est  in  vico 
Helna  dono  prefate  ecclesie  Sancte  Eulalie 
casas,  casales,  curtes,  curtales...  cum  omni- 
bus exagis  &  regressis  &  molinis  &  moli- 
nares...,  &  in  villa  Taquano  dono  prefate 
Sancte  Eulalie  casas,  casales^  &  in  Valle- 
Asperi  in  villa  Cerseto  dono...  casas,  curtes, 
&  quicquid  ibidem  adquisivi  ;  &  in  valle  Con- 
fluentium, in  villa  que  dicitur  Sevestreto 

Que  vero  jam  omnia  ista  in  predictis  locis 
superius  nominatis  dono  ad  predictam  ec- 
clesiam Sancte  Eulalie  &  virginis  &  marti- 
ris Christi,  successoresque  mei  ibidem  Deo 
famulantes,  pro  amore  Dei  &  remedium 
anime  mee,  ut  famuli  Christi  ibidem  Do- 
mino famulantes  pro  me  orationes  Domino 
fungere  non  dedignemini...  Et  si  quis  ulla 


An 
915 


An 
916 


,37 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i38 


An 
918 

i6  juin. 


secularis  potcstas  aut  quislibet  homo  ex  ad- 
verso  veniens  dictam  ecclesiam  de  his  rébus 
supra  nominatis  aliquid  abstraere  voluerit, 
nuUum  unquam  sancietur  effectum,  ita  ut 


nions  homo,  nomine  Adalbertns,  qui  est 
mandatarius  vel  adcertor  advocatus  Ber- 
nardo  vicario  seniori  suo,  dicebat  :  Domne 
episcope  &  vos  judlces,  jubete  me  audire  & 


vindictam  Dei  subjacent,  insuper  &  liteni      facite  mihi  justitiam  de  iste  Arifonso,  ab- 
intulerit,  sex  libris  aureis  ex  auro  probatis-      bâte  S.  Johannis  Baptistae  Castri  Malaste, 


simo  coactus  exolvat  a  predicte  ecclesie  vel 
successoresque  mei ,  qui  eodem  tempore 
ibidem  Domino  famulaverint,  &  ista  scrip- 
tura  donationis  firmam  &  stabilem  abeat 
roborem.  Facta  scriptura  donationis  iste 
V  idus  decembris,  anno  XVIII  régnante  Ca- 
rulo  rege,  filio  Ludoici. 


43. 


XLII 


quae  est  situs  in  territorio  Carcassense 
super  fluvium  Duranno.  Iste  jam  dictus 
abbas  &  ipsa  congregatio  de  jam  dicto  loco 
venerabile  retinent  vilare  cujus  vocabu- 
lum  est  Villa-Fedosi,  quae  alium  nomen 
vocatur  Elsau,  cum  terminis  &  limitibus  & 
adjacentiis  suis,  qui  est  situs  in  territorio 
Ausonense  in  suburbio  Carcassense.  Fines 
vel  adjacentias  habet  ipse  jam  dictus  vila- 
res,  de  parte  Orientis  adjacit  a  terminio  de 
Ramiano;  de  Meridie  adjacit  in  fluvio  Fis- 
canum,  sive  a  terminio  de  Sancta  Eulalia; 
de  parte  Cercii,  ajacit  a  terminio  de  Sancta 


An 
918 


Éd.  orig. 

t.  11, 
col.  57. 


Plaid  tenu  à  Abonne,  dans  le  diocèse      Y.n\2i\\^,  sive  a  terminio  de  Villa-Valeriani, 


de  Carcassonne  '. 

CUM  in  Dei  nomine  resideret  Arideman- 
dus  episcopus  sedis  Tolosae  civitatis, 
cum  viro  venerabili  Bernardo,  qui  est  mis- 
sus  advocatus  Raymundo  comité  Tolosae 
civitatis  &  marchio,  per  consensu  Odone 
comité  genitore  suo,  una  cum  abbatibus, 
presbyteris,  judices,  scaphinos,  &  regim- 
burgos,  tam  Gotos  quam  Romanos  seu 
etiam  &  Salicos,  qui  jussis  causam  audire, 


sive  a  terminio  de  Canevellos  ;  &  de  parte 
Aquilonis  adjacet  a  terminio  de  Canevel- 
los  :  de  quantum  in  istas  totas  affronta- 
tiones  abet  ipse  villare  constructo,  cum 
terminibus,  limitibus  &  ajacentiis  suis,  sic 
retinet  iste  jam  dictus  abba  injuste  &  ma- 
lum  ordinej  unde  servicius  débet  exirc 
circa  &  quarta  &  cavalcata,  sicut  alii  Spa- 
nii  debent  facere  de  illorum  aprisione. 
Tune  interrogaverunt  ipsi  judices  supra- 
nominati   jam   dicto   abbate  :  qui   respon- 


dirimere,  &  legibus  définirez  id  est  Dona-      derevellis  de  ac  causa,  unde  iste  mandata- 


deus  monachus,  Bellus  monachus,  Amelius 
monachus,  Adalbertus,  Jodolenus,  Dona- 
tus,  Rumaldus,  item  Donatus  judices  Ro- 
manorum  ;  Eudegarius,  Aicobrandus,  Ra- 
dulphus,  Hugo,  judici  Gothorum  5  Oliba, 
Rotgarius,  Aimenradus,  Johannes,  Aimo, 
Arloinus,  Arimares,  Ailenus  judices  Sali- 
corum;  sive  &  in  praesentia  Autario,  Ada- 
lardo,  Olibano,  Arnulfo,  Ugberto,  Hugone, 
Gairaldo,  Ossendo,  Bellone,  Baldefredo, 
Ischafredo,  Malaignaco,  Segebrando,  Ari- 
berto,  Sanprognano,  Bonemiro,  Ostaldo, 
Salvardo  sagione,  &  aliorum  plurimorum 
bonoruni  hominum,  qui  cum  eos  residebant 
in  mallo  publico,  in  Castro  Ausona,  in  die 
sabbato.  Ibique  in  eorum  praesentia  ve- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieii,  &  copies 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale. 


rius  Bernardo  te  interpellât.  Tune  ipse 
abbas  praesens  stetit  &  dixit  :  Ego  manda- 
tario  abeo  qui  pro  me  respondere  débet. 
Et  dédit  ibi  suum  mandatarium  vel  adserto- 
rem,  advocatum  nomine  Soniarium.  Et  So- 
niarius  ibi  praesens  stetit  &  dixit  :  Non 
retinet  iste  abbas  nec  ista  congregatio  jam 
dicta,  cui  ego  vocem  prosequor,  ipsum  vil- 
larem  supra  nominatum  injuste  &  malum 
ordine,  sed  legibus  eum  acquisierunt  ante- 
cessores  sui  per  scripturas  emtionis  legali- 
bus  factus,  &  per  judiciis  legibus  ordinatis, 
qui  fuerunt  decreti  in  civitate  Carcassona 
ante  Olibane  comité ,  &  ante  Fredario 
vicecomite,  sive  ante  aliis  viris  &  bonis 
hominibus,  &  praeceptum  habet  ipsa  con- 
gregatio ex  regia  auctoritate,  quod  adqui- 
sivit  Ugbertus,  qui  fuit  quondam,  ante 
Odone  rege,  de  jam  dicto  villare,  &  littera 
seu  auctoritate  habet  ipsa  congregatio  vel 


An 
918 


189 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


140 


Ed.orîg. 

t.  Il, 
col.  58. 


alium  praeceptum  quod  acquisivit  Rainul-      istas    regias   auctoritates  quae    nos   hodie 
fus  abba,  qui  fuit  condam,  Carlo  gloriosis-      vidimiis   &  audivinius    in    istum    placitum 


simo  rege,  &  privilegium  iste  jam  dictas 
Arifonsus'  abba  qui  me  mandatarium  in- 
junxit,  &  litteras  dominicas  de  Romam  & 
de  beato  Joanne  papa  sedis  apostolicae 
sancti  Pétri,  qui  est  mater  omnium  eccle- 
siarum,  per  quod  nullum  obsequium  nec 
nuUum  servitium  non  debent  facere  de 
jam  dicto  villare  nec  de  suum  terminium  ; 


legentes  &  relegentes,  quam  beneficius  se- 

niori  meo  aut  de  quolibet  homine Nos 

episcopus  &  judices  cum  audivimus  &  vidi- 
mus  taies  regias  auctoritates  ad  istum  man- 
datario  Arifonso  abbate,  non  fuimus  ausi 
nuUam  querelam  litteris  contra  eum  im- 
pendere  :  sed  per  lege  &  justitia  ordinavi- 
mus  sagionem  nostrum  supranominatum  ut 


sed  omnia  haec  in  alimonia  pauperum  &      astringere    fecisset   Adalberto    mandatario 
in  stipendia  monachorum.  Cum  autem  ipse      Bernardo,  ut  confîrmasset  suam  conlauda- 


episcopus  supranominatus,  &  ipse  judices 
audissent  Soniario  mandatarium  Arifonso 
abbate  sic  respondentem,  decreverunt  judi- 
ciumj  &  ordinaverunt  Soniario  mandata- 
rium, ut  aramiret  suas  scripturas  &  litteras 


tium  adque  exvacuatione  de  ipso  suprano- 
minato  villare  vel  de  suum  terminum.  Re- 
cognosco  me  ego  Adalbertus  mandatarius, 
quod  negare  non  possum,  &  sic  facio  meam 
professione  adque  exvaguatione,  quae  de 


dominicas,  quod   ille    ibidem    postulavit,  ipse  vilare  superius  nominatum,  unde  ego 

sicut  &  fecit,  8c  aramivit  eas  ad  placitum  per  vocem  seniori  meo  interpellavi  Sonia- 

coiistitutum.    Iterum    ad    ipsum    placitum  rio  mandatarium  Arifonso  abbate,  injuste 

constitutum  venit  Arifonsus  abba  &  advo-  &  malum  ordine  eum  interpellavit  adque 

catus  Soniarius  cum  suas  auctoritates,  in  mallavit,  que  plus  débet  esse  ipse  vilares 

praesentia  de   jam   dicto    episcopo,   &   de  cum  finis  &  terminis  suis,  sicut  scriptum 

supranominato  vicario,  &  in  praesentia  de  est,   alodes   legitimum    de   ista   jam    dicta 


jam  dictos  judices  vel  auditores,  &  sic 
praesentavit  ipsos  praeceptos,  &  ipsum  pri- 
vilegium, &  judicios,  &  auctoritates  de 
supranominato  vilare,  unde  alodes  legiti- 
mum débet  esse  de  jam  dicta  Casa-Dei  & 
de  ipsa  congregatione  superius  nominata. 
Rursum  vero  nos  episcopus  &  judices  su- 
perius nominati,  cum  audissemus  &  vidis- 
semus  talem  rei  veritatis  &  taie  legum 
auctoritatis  ,  interrogavimus  Adalberto  , 
mandatario  de  jam  dicto  Bernardo  vicario, 
misso  Raymundo  comité,  si  potebat  habere 
scripturas  aut  testes  aut  uUum  judicium 
veritatis,  ut  possit  approbare,  quod  bene- 
ficius débet  esse  de  seniore  suo  Bernardo 


Casa-Dei  adque  venerabili  loco,  sive  Ari- 
fonso abbate,  vel  ad  ejus  congregatione, 
per  illorum  auctoritate  &  per  regia  dona- 
tione,  quam  beneficius  seniore  meo  qui 
me  mandatarium  injunxit,  aut  de  quolibet 
hominem.  Et  ea  quae  ego  me  recognosco 
atque  exvacuo,  simulque  conlaudo  recte  & 
veraciter,  me  recognosco  atque  conlaudo, 
&  mea  recognoxio  vera  est  in  omnibus.  Et 
congaudet  se  Suniarius  mandatarius  Ari- 
fonso abbate  in  nostro  judicio  suam  ple- 
nissimam  adquesivit  justitiam.  Dato  judi- 
cio isto  XVI  kal.  julii,  anno  XXI  régnante 
Carolo  rege.  Signum  Daniel,  [Signum  f] 
Adalbertus  mandatarius,  [Sign.  f]  Gavarnal, 


per  donativum  vel  consensu  de  jam  dicto  Sign.  t  Aitarius,  Sign.  f  Aidulfo,  Sign.  f 

comité   Raymundo,   quam   alodes   de  ipse  Jodoleno,  Sign.  fAimone,  Sign.  f  Leud- 

venerabile  loco  superius  nominato.  Tune  gario,  Sign.  t  Ecbrando,  Sign.  f  Olibane, 

ipse  Adalbertus   dixit  :  Quia  non  possum  Sign.  f  Rodgario,  Sign.  f  Radramno,  Sign.  f 

habere  testes  nec  scripturas  nec  uUum  ju-  Guilberto,  Sign.  f  [Fuljchone,  Sign.  t  Ra- 

dicium  veritatis,  unde  dicere  nec  probare  tario,  Sign.  f  Donato,   Sign.  f  Hugone, 

possim  quod  beneficius  debeat  esse  seniori  Sign.  f  Leutgario,  Sign.  t  Rodulfo,  Sign.  f 

meo   qui   me   mandatarium   injunxit,   sed  Agileno,  Sign.  t  Scafred,  Sign.  f  Deudado, 

plus  débet  esse   alodes  legitimus   de  ipse  Sign.  f  Stephano,  Sign.  f  Johanne,  Sign.  f 

venerabile  loco  jam  dicto  per  istas  scrip-  Elizaeo,  Sign.  t  Bertranno,  Sign.  f  Gun- 

turas,  &  per  istas  litteras  dominicas,  &  per  tario,  Sign.  f  Eldefredo,  Sign.   item   alio 

Deudado,  Sign.  Agila,  Sign.  Emidario,  Sign. 

*  Alias  Erifonrsus.  Amicaignago,  Sign.  Undelane. 


An 
918 


141 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


142 


44.  —  XLIII 

Extrait  d'une  charte  de    t église 
de  Bé-^iers\ 


An 

918 

octobre. 


Éd.orig. 

1. 11, 

col.  59. 


An 
920 

12 

octobre. 


An 
ingredi.  Deum  igitur  omnium  per  hanc  9*° 
cartani,  sanctisque  ejus  mihi  haeredem  ex 
quibusdam  proprietatis  meae  rébus  erigo, 
qui  sunt  in  pago  Albiensi,  in  ministerio 
Montaniense,  in  villa  nuncupatis  quae 
dicitur  Avanis,  ubi  ipsa  est  ecclesia  aedi- 
ficata  vel  constructa  in  honore  sanctae 
Caeciliae.  Cedo  ad  ipsam  ecclesiam  domi- 

EGO  Tructildis,  &  filius  meus  Fulcherius,  bus,  aedificiis,  qui  ibidem  sunt  conjuncti, 
&Leudoinuspresbyterdonatoressumus  tam  vineas  quam  terras,  tam  &  omnes  su- 
ad  ecclesiam  sedis  Sancti  Nazarii  Biterren-  perpositas  earum  quantumcumque  infra 
sis,  in  regno  Septimaniae,  in  comitatu  &  ipsa  villa  jam  dicta  Avaues,  vel  in  ejus  ter- 
territorio  Biterrensi,  in  villa  Aureliago,  in  ritorio  ibidem  aspicientem,  quod  a  prae- 
ecclesia  Sancti  Johannis  Baptistae  octo  sente  die  mea  videtur  esse  possessio,  totum 
portiones  nobis  débitas  tricennali  lege  a  &  ab  integrum  ibi  cedo.  Similiter  &  in  Cili- 
nobis  &  haeredibus  nostris  possessas,  quo-  cio  &  in  ejus  aro,  vineas  vel  terras  tam  ex 
rum  haec  sunt  nomina  :  Agiricus,  Scubilia-  comparatione  quam  ex  qualibet  adtractum 
rius,  Paulus,  Ardo,  Dominicus,  Elpericus,  ad  me  noscitur  pervenisse,  ibi  cedo.  Simi- 
Stabilis,  Savinus,  &c.  Actum  xiv  kal.  no-  liter  in  Pauperiago  vel  in  ejus  aro,  terras 
vembris,  anno  xxi  régnante  Carolo  rege,      &  vineas    totum   &  ab  integrum  cedo  aJ 


post  obitum  Odonis. 


45.  —  XLIV 

Donation  à  la  cathédrale  d'Alhi 


ipsam  ecclesiam  vel  ipsos  servientes,  qui 
ibidem  Deo  deservire  noscuntur,  ut  illis 
sit  in  alimonia  &  stipendia  pauperum;  & 
nihil  ab  illis  aliud  exigatur  exindej  Albiae 
civitatis  domnae  Sanctae  Caeciliae  matris 
ecclesiae  festo,  solidura  unum  ad  luminaria 
consignanda  annis  singulis  persolvantur  ; 
dum  ego  vivo  usumfructuarium  subjaceat 
potestati  meae,  post  obitum  vero  meum , 
ipsa  capella  quae  est  fundata  in  honore 
sanctae  Caeciliae  superius  nominata,  cum 
omnes  res  quas   ego  ei  concessi   ex  bona 


MUNDI  senio    sese  inipellente  ad   occa- 
sum,  divinis  jubemur  praeceptis  cibum 
operamini  qui  perire  non  noverit,  fruc- 

tumque    ferre  virtutis   qui   permaneat   in  voluntate,  Christo  propitio,  confirmo  ;  & 

futuroj   decet  enim,  ut  qui  super  funda-  cedo  ad  ecclesiam  Sanctae  Caeciliae  matris 

mentum  Christi  stabiliti,  fundatique  ac  ra-  ecclesiae, qui  est  fundata  infra  muros  Albiae 

dicati  sumus,  aedificium  ex  auro,  argento,  civitatis,  ubi  Godalricus  episcopus  rector 

lapidibusque   pretiosis,   bonorum   scilicet  esse  videtur,  suisque  canonicis  volo  esse 

proventibus  operum   construamus,  quod,  concessum,  ad  stipendia  fratrum  &  in  ali- 

examine  divini   judicii   urgente  probabile  monia  pauperum  :  hoc  sunt  domibus,  aedi- 

inveniamur,     &    non    fragilibus    materiis  fîciis,  terris,  vineis  cultis  &  incultis,  quae- 

ligno  scilicet,  faeno,  &  stipula  mortaliuni  situm  &  inquisitum  &  quod  inquirendum 

scilicet  detrimentum  operum  constructum  est,  pratis,  pascuis,  adjacentiis,  saltis  atque 

in  modicum  comburatur,  &c.  Quapropter  subjunctis  per  hanc  cartam  cessionis  ma- 

igitur  ego  in  Dei  nomiiie  Beneventus  près-  nibus  meis  trado  ad  habendum,  vel  possi- 


byter  sive  archidiaconus,  devota  mente 
pertractans,  ex  rébus  caducis  ac  transito- 
riis  juxta  meam  possessionem  praebere 
studui ,  cujus  gradibus  a  sorde  peccati 
immunis  aulam   supernae  civitatis  merear 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Béziers. 
*  Archives  de  la  cathédrnde  d'Albi. 


dendum  j  in  omnibus  quidquid  voluerint 
rectores  ipsius  ecclesiae,  suorumque  cano- 
nicorum,  sicut  melius  requiverint,  eis  tri- 
buatur  licentia  absque  ulla  contrarietate. 
Si  quis  vero  hanc  cartam,  quam  ego  pro 
amore  Dei  ac  veneratione  Beatae  Caeciliae 
matris  ecclesiae  fieri  statuo,  aut  regiae 
potestatis  dignitas,  aut  episcoporuni  cupi- 


An 
920 


143 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


144 


Éd.orig. 

t.  H, 
col.  60. 


An 
92Z 

7  juin. 


ditas,  aut  quorumlibet  procerum  subli- 
mitas, sive  propinquorum  meorum  cupi- 
ditas  venire  aut  infringere  voluerit,  ei 
doii  fraudesque  irrita  fiant,  &  insuper 
iram  Dei  omnipotentis  incurrat  &  ab  Ec- 
clesiae  sanctae  extraneus  &  ab  omni  com- 
munione  christianorum  alienus,  &c.,  & 
insuper  ut  prius  damna  temporalia  e-xpe- 
riatur,  cogente  fisco,  auri  libras  X,  argenti 


civitatis  ruinae  jam  proximae  existebant; 
ita  ut  per  ipsum  nullatenus  possent  res- 
taurari.  Deferens  etiam  quasdam  auctori- 
tates  piissimorum  regum  Hludovici,  sci- 
licet  genitoris  nostri,  necnon  Karlomanni 
fratris  nostri,  quibus  continebatur  quod 
Sigebodus,  ejusdem  Narbonae  episcopus, 
quaedam  receperit  ad  augmentum  suae  ec- 
clesiae  beneficiola,  a  se  suisque  successo- 


pondera  xii  coactus  exsolvat;  &  sua  repe-  ribus  perpetualiter  possidenda.  Cujus  pe 

titio  nuUis  modis  nuUisque  ingeniis  obti-  titionem  necessariam  &  rationabilem  esse 

neat  effectum  :  sed  praesens  carta  ista cognoscentes,  placuit  celsitudini  nostrae, 

omnique  tempore  maneat  inconvulsa,  &c.  pro  remedio  animarum  genitoris  &  fratris 

Facta  carta  ista  sub  die  jovis,  quarto  idus  nostri  atque  nostrae,  quatenus  ad  eandem 

octobris,  anno  vigesimo   quarto  régnante  ecclesiam  Sanctorum  Justi  &  Pastoris,  nec- 


Karolo  rege. 


46.  —  XLV 

Charte  du   roi  Charles   le  Simple ,  en 
faveur  de  Véglise  de  Narhonne^ . 

IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis,  Karolus,  divina  propitiante  cle- 
mentia,  rex  Francorum.  Si  locis  sacris  & 
divino    cultui    mancipatis     emolumentum 


non  &  Sancti  Pauli  confessoris,  ubi  ipse 
venerabilis  vir  corpore  requiescit,  abba- 
tiam  Sancti  Laurentii  cum  omnibus  suis 
cellulis  &  villis  atque  terminis,cum  summa 
integritate  locorum,  veluti  in  praeceptis 
monachorum  ab  antecessoribus  nostris  piis- 
simis  regibus  factis,  perpetualiter  conce- 
deremus',  &c. 

Addimus  quoque  praefatae  ecclesiae 
Sanctorum  Justi  &  Pastoris,  ex  nostra 
regali  liberalitate ,  in  comitatu  Redensi 
abbatiam  Cubarias,  cum  ecclesiis,  cellulis, 
villaribus  &  omnibus  adjacentiis  suis,  ac 
mancipiis  utriusque  sexûs,  ad  eundem  lo- 
nostrae  regiae  potestatis  impendimus,  au-  cum  pertinentibus.  Si  vero  infra  istas  vel 
gendo  quae  non  habent ,  corroborando  alias  villas  ejusdem  ecclesiae,  homines 
quae  possident,  restituendo  etiam  quae  hostolenses  vel  Hispani  fuerint  quidquid 
ablata  sunt ,  non  solum  in  hoc  regiam  jus  fisci  inde  exigere  débet  totum  ad  opus 
excellentiam  imitamur,  verum  etiam,  ipso  sanctae  matris  ecclesiae  Narbonensis  jure 
Domino  propitio,  &  sanctis  ejus  interve-  perpetuo  concedimus  obtinendum.  Et  ut 
nientibus  ,  aeternam  nobis  post  tempo-  hoc  praeceptum  nostrae  auctoritatis  in- 
ralem  coronam  adfuturam  liquido  credi-  violabile  ac  aeternum  obtineat  vigorem, 
mus.  Quapropter  noverit  omnium  sanctae  manu  propria  subterfirmavimus  &  annuli 
Dei  Ecclesiae  fidelium  nostrorumque  tam  nostri  impressione  jussimus  sigillari. 
praesentium  quam  futurorum  industria, 
quia  accessit  ad  clementiam  serenitatis 
nostrae  Vuigo,  sanctae  Gerundensis  eccle- 
siae episcopus,  deprecans  nobis,  ut  cuidam 
fideli  nostro  Aigoni,  sanctae  Narbonensis 
ac  Redensis  ecclesiae  archipraesuli,  scrip- 
turas  ecclesiae  suae  renovando  confirma- 


Sig  t  num  Karoli  gloriosissimi  régis. 
Hagano  notarius,  ad  vicem  Rotgeri  ar- 
chiepiscopi  summique  cancellarii,  recog- 
novit  &  subscripsit.  Data  Vii  idus  junii, 
indictione  X,  anno  XXX  régnante  domno 
Karolo,  redintegrante  xxv,  largiore  vero 
hereditate   indempta  XI.  Actum   in  Setico 

remua  :   &  innotuit  nobis   de   paupertate      contra  Torn ,    in   Dei    nomine    féliciter. 

ejusdem  episcopatu,  &quemadmodum  ipsa      Amen. 

sedes,    &  pêne    omnes    ecclesiae    ejusdem 

'  La   suite  comme  ci-dessus,   charte  XXIV,   co- 
'  Archives  de   l'église  de   Narbonne.  —   Baluze,       lonne   102. 
Conciles  de  Narbonne,  Append.  n.  4. 


An 
922 


L'd.orig. 

t.  11, 
col.  6i. 


An 
922 


145 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


146 


47' 


XLVI 


Lettre  d'Agio,  archevêque  de  Nar- 
bonne,  à  deux  évêques  de  sa  pro- 
vince ' . 


V 


ENERABILI  Agamberto  necnon  &  Ele- 
fonso    episcopis,    Agio,   Narbonensis 
sedis  episcopus,  multimodas  orationes. 

Audivimus  quod  vos  curtim  pergere  his 
diebus  debetis.  Idcirco  ad  deprecandum 
comités  nostros  perreximus  Ermiugaudum 
&  Raimundum,  quatenus  vos  deprecarent, 
ut  praeceptum  apud  regem  impetrare  no- 
bis  non  dedignemini.  Ita  &  nos  precamur 
&  supplicamus,  ut  relatum  quod  superius 
scriptum  est,  sic  apud  regem  impetrare 
non  pigeât.  Benevalete. 


liabeat  licentiam  episcopus  nec  ullus  Homo 
in  ipsum  allodium  supranominatum  donare 
per  fidem  ad  ullum  hominem  ;  &  si  hoc 
f'ecerit  episcopus,  ad  Bernardum  comitem 
revertatur.  Et  in  vicaria  Agonesi  divisit 
Bernardo  comiti  filio  suo  villam  quam  vo- 
cant  Avenza  cum  suo  terminio  &  cum  om- 
nibus adjacentiis  suis;  in  tali  pacto  delibe- 
rationis,  dum  est  vivus  Bernardus  cornes, 
teneat  &  possideat,  &  post  obitum  suum 
ad  S.  Petrum  sedis  Magalone  revertatur,  & 
teneat  episcopus  vel  canonici  in  sua  com- 
munia, sicut  de  alio  allodio  scriptum  est. 
Alias  res  suas  dimisit  in  potestate  Bernardi 
filii  sui.  Factum  est  hoc  brève  divisionale 

VII  kal.  februarii,  anno  [ ]  régnante  Ca- 

rolo  rege.  Dicta  comitissa  firmavit. 


49. 


XLVIII 


Vers 

922 


Vers 
922 

26  jan 


48. 


XLVII 


Testament   de  Guillemette y    comtesse 
de  Melgueil^. 

BREVE  divisionale  quod  dimisit  Guil- 
lerma  fidelissima  Dei,  dum  jaceret  in 
lecto  egritudinis  sue  :  bene  memorata  re- 
cognovit  facinora  sua,  &  jussit  Bernardo 
comiti  filio  suo,  ut  donaret  res  suas  mobi- 
les &  immobiles  in  ecclesiis,  in  sacerdoti- 
bus  &  in  pauperibus.  In  primis  ordinavit 
corpus  suum  requiescere  in  ecclesia  Sanctî 
Pétri  sedis  Magalone,  ubi  jussit  allodium 
quod  habebat  in  villa  de  Agusanicis,  vel  in 
ejus  terminio,  &  in  alla  villa  quae  vocatur 
Novigens,  quantum  ibidem  ibi  habuit  :  in 
tali  vero  ratione  ut  allodium  suprascrip- 
tum  de  villa  de  Agusanicis  teneat  episcopus 
de  supradicta  sede  in  opus  suum,  &  allo- 
dium de  villa  Novigens  teneant  canonici 
in  supradicta  sede  in  communia,  &  non 

'  Cartulaire  de  l'archevêché  de  Narbonne.  —  Ca- 
tel ,  Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.  83. 

*  Cartulaire  des  comtes  de  Melgueil,  Manuscrits 
d  Aubays,  n.  81,  f°  46  v". 


Charte   du    roi   Raoul   en   faveur   de 
V église  du  Puy\ 

IN  nomine  Dei  &  Salvatoris  nostri  Jesu 
Christi,  Rodulphus  divina  ordiuante 
providentia  rex.  Si  petitionibus  servorum 
Dei  pro  qulbuslibet  ecclesiasticis  necessi- 
tatibus  aurem  serenitatis  nostrae  libenter 
accommodamus,  id  nobis,  &  ad  vitam  mor- 
talem  temporaliter  deducendam,  &  ad  ae- 
ternam  féliciter  obtinendam  profuturum 
liquido  credimus.  Idcirco  notum  fore  vo- 
lumus  cunctis  fidelibus  sanctae  Dei  Ec- 
clesiae  Scnostris,  praesentibus  scilicet  ac 
futuris,  qualiter  veniens  Adelardus  episco- 
pus ecclesiae  Aniciensis  seu  Vallavensis, 
expetierit  celsitudinem  nostram,  ut  eccle- 
siam,  cui  Deo  ordiuante  praesul  esse  dig- 
noscitur,  de  rébus  juris  nostri  accrescere 
sub  nostrae  praeceptionis  autoritate  digna- 
remur.  Cujus  petitioni  benignum  praeben- 
tes  assensum,  regum  morem  servantes,  hoc 
praeceptum  immunitatis  fieri  jussimus, 
concedentes  ei,  omnibusque  successoribus, 
omne  burgum   ipsi  ecclesiae  adjacentem, 

'  Gallia  Christiana,  nova  editio,  t.  2,  instrum. 
p.  221 .  — Voir  Mélanges,  p.  617,  du  P.  Labbe,  qui 
l'a  tirée  de  Gissey,  Histoire  du  Puy,  p.  239. 


An 
924 

8  avril. 


Éd.  cric. 

t.  11, 

col.  62. 


An 
924 


H7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


148 


An 
924 
17  dé 


8i  universa   quae  ibidem   ad  dominium  &  bus  fruimur,  Christi  inspirante  gratia,  in- 

potestatem    comitis    hactenus    pertinuisse  telleximus  eloquia  divina,  in  quibus  repe- 

visa  sunt  :  forum  scilicet,  teloneum,  mo-  riunturpraemia  magna  elemosinarum  recte 

netam,  &  omnem  districtum  cum  terra  &  properantibus  ad  aeternae  vitae  gaudia,  ut 

mansionibus  ipsius  burgi,  &  ita  deinceps  loquitur  in  sacra  Scriptura  :  Desudet  elemo- 

haec  nostri  praecepti  autoritas,  quam  pro      sinainmanutua&  donet in  morte  libérât 

remedio  animae  nostrae,  consentiente  fideli  anîmam  :  elemosîna  grata  universa  mundan- 

nostro  Guillelmo  comité,  pro  remedio  ani-  tur  peccata,  &  sicuti  ignis  extinguitur  aqua, 

mae  Guillelmi  avunculi  sui  atque  omnium  ita  elemosina  extinguit  peccata  :  sed  quia  in 

parentum  suorum,  Dei  genitricis  &  perpe-  divinis   Scripturis  verisimilia  reperiuntur 

tuae  virginis,  ecclesiae  praedicto  pontifici  exempla,  atque   christianos  decet  summa 

commissae,  concedimus,  firmiter  &  invio-      cum  devotione  concurrere  templa qua- 

labiliter   deinceps   conservetur.  Ut  nullus      tinus  ad  eorum  meliorationis Christo 

cornes,  aut  judex  publicus,  aut  aliqua  sae-  Domino  de  nostro  jure  possessionum  prae- 
cularis  potestas  ibi  audeat  aliquam  exac-  dia.  Propterea,  auxiliante  Domino,  propter 
tionem  facere,  atque  mansionaticas,  aut  aeternam  retributionem  celesteque  reme- 
pactiones,  aut  aliquas  redhibitiones  exi-  dium,  placuit  animis  nostris,  nullius  co- 
gère sine  voluntate  aut  permissione  epi-  gentis  imperio  nec  suadentis  ingenio,  sed 
scopi,  qui  ipsam  tenuerit  ecclesiam;  sed  propria  &  spontanea  hoc  elegit  nostra 
omnia  in  potestatem  episcopi  redigantur,  bona  voluntas,  ut  ad  Dei  honorabile  atque 
&  ipse  omnia,  prout  sibi  recte  placuerit,  magnificum  coenobium  Sancti  Johaiinis 
ordinet,  teneat,  atque  possideat.  Ut  autem  Baptistae,  quod  est  situm  in  territorio  Car- 
haec  auctoritas  firmiter  habeatur,  &  a  fide-  cassensi,  loco  nuncupato  Castro  Mallasti, 
libus  sauctae  Dei  Ecclesiae  futuris  tempo-  cujus  est  vocabulum  Vallis-Sigarii,  dona- 


An 
924 


ribus  diligentius    conservetur,    id   annulo 
nostro  subter  jussimus  sigillari. 

Signum  Rodulphi  régis  gloriosi.  Datum 
VI  idus  april.,  indictione  X',  anno  primo 
régnante  Rodulpho  rege  gloriosissimo, 
anno  DCCCCXXiii.  Actum  Cabilone  civi- 
tate,  in  Dei  nomine  féliciter.  Amen. 


5o.  —  XLIX 

Donation  faîte  à  V abbaye  de  Monto- 
lieii   pa 
bonne^. 


tionem  faciamus  de  alode  nostro,  quod 
ita  &  fecimus.  Donamus  enim  ad  jam  dic- 
tum  monasterium  S.  Johannis  8c  abbati, 
nomine  Arifonso,  praesenti  ipsius  monas-  Éd.orig. 
terii,  &  monachis  omnibus  futuris  &  prae-  col. 63. 
sentibus  in  eodem  loco  Christo  servien- 
tibus  jura   cum   consensu   domni  Agonis 

ARCHIEPISCOPI  &  PONCII  COMITIS,  ipsum 

alodem  nostrum  in  comitatu  Narbonensi, 
id  est  villare  qui  vocatur  Aquaeductus  cum 
omni  suo  territorio,  qui  mihi  advenit  ex 
parte  mei  genitoris  nomine  Franconis  & 
meae  genitricis  nomine  Ersindis,  qui  fuerunt 


quondam;  quem  videlicet  alodem  idem  pa- 
lieii   par    Udon,    vicomte    de    JSar-      ter  meus  Franco  supranominatusadquisivit 

per  praeceptum,  quod  illi  fecit  domnus 
Karolus,  incliti  régis  Ludovici  filius.  Af- 
frontât autem  praedictus  villaris  Aquae- 
ductus cum  omni  suo  terminio  seu  ter- 
ritorio,  in   terminio  villae    quae  vocatur 


N  nomine  Domini  aeterni  ac  summi  Dei. 
.  Ego  Oddo,  nutu  Dei  vicecomes,  una  cum 


uxore  mea  nomine  Richelde,  cum  animad- 


cembre.    verteremus   quanta   &   qualia   omnipotens      Aquavivaj  ex  Meridie  affrontât  in  terminio 


Dominus  nobis  praestiterit  &  istius  mundi 
prospéra  atque  delectabilia  miro  modo  no- 
bis intulerit,  cum  rébus  mundanis  multis 
modis  uteremur  dum  perituri  saeculi  opi- 

•  Leae  XII. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Momolieu, 


de  villare  quem  vocant  Salela  ;  &  ex  parte 
Circii  affrontât  usque  in  rivum  quem  vo- 
cant Seissar  sive  in  terminio  de  villa  Tro- 
liares  ;  de  Aquilone  vero  affrontât  cum 
terminio  de  Oviliano ,  sive  in  terminio 
quod  dicitur  Canimaler  :  quantumcumque 
praedictae  affrontationes  quatuor  conclu- 


An 
924 


49 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


100 


dunt  cum  finibus,  &  terminis,  limitibus,  subrogata  vel  admissa  persona  advenerit, 

fîxuris,  &  adjacentiis  ;  omnia  &  in  omni-  &    hanc    nostram    donatiouem    infringere 

bus  quantum  in  supradicto  loco  vel  terri-  temptaverit,  aut  disrumpere  vei  inquietare 

torio  habemus,  vel  quilibet  habet  vel  tenet      praesumpserit correxerit,   satisquefa- 

per  nos,  sive  quantumlibet  ad  praefatum  ciendo  coram  Deo  &  praefato  monasterio 

villare,  nomine  Aquaeductus,  spectare  vel  publice  poenituerit,  iram  aeterni  Judicis 

pertinere  videtur,   tam  loca  rustica  quam  irremediabiliter  incurrat,  &  cum  Pharaone 

&  urbana,  tam  adquisitum  quam  ad  inqui-  impiissimo,  cum  Datan  &  Abiron,  Annania 

rendum,  tam  divisum  quam  ad  dividendum,  &  Saphora,  quos  terra  absorbuit  in  imo,  & 

totum  donamus  &  cedimus,  dimittimus  &  cum  Juda  proditore,  qui  D.  J.  C.  tradidit, 

cvacuamus  omnipotent!  Deo,  sanctissimo  omni    excommunicatione    damnatus    sine 

Johanni  Baptistae,  &  praescripto  monaste-  fine    in   perpetuum    luat   débitas    poenas. 

rio,  sicut  superius  dictum  est,  ut  ab  ho-  Amen.  Taliter  haec  nostra  praemissa  do- 

dierna  die  &  deinceps  ex  nostra  potestate  natio   firma    &   stabilis    permaneat   omni 


in  proprio  jure  &  dominio  praescripti  mo- 
nasterii  permaneat  per  alodem  in  perpe- 
tuum habiturum.  Praemissam  vero  donatio- 
nem  fecimus  propter  spem  vitae  aeternae, 


tempore.  Facta  scriptura  ista  hujus  dona- 
tionis  sub  era  D  CCCC  [LXII],  xvi  kalend.  ja- 
nuarii,  anno  XXVII  régnante  Karolo  rege. 
S.  Oddonis  vicecomitis.  S.  Richeldis,  qui 


&  remissionem  peccatorum  nostrorum,  ob  hanc  donationem  Armantes  firmare  roga- 

remedium  genitoris  mei  &  genitricis  meae  vimus.  S.  PoNCll  COMITIS  &  MARCHIONIS 

&  fratrum   meorum  ,  atque  pro   sainte  &  qui  consensit  &  firmavit.  S.  Erifonsus  epi- 

remedio    animae    SENIORIS    MEI    PoNCll  scopus.  S.  Agonis  episcopi.  S.  Aimerici  ar- 

COMITIS,  ut  inpraesenti  saeculo  &  future,  chiepiscopi.  S.  Reynardi  episcopi.  S.  Ray- 

intervenientibus    meritis    ipsius    Baptistae  mundi.  S.  Isoli  levitae.  S.  Barnardi  Christi 


Johannis,  ab  ipso  Domino  merces  nobis 
adcrescat  seu  recompensetur,  quatinus,  in 
die  judicii  ante  tribunal  aeterni  Judicis 
venientes,veniam  mereamur  percipere  om- 
nium delictorum.  Et  hoc  agimus  tali  modo 
talique  tenore,  ut  haec  nostra  suprascripta 


famuli  humilisque  abbatis.  S.  Mironis  sa- 
cerdotis.  S.  Vulveradi.  S.  Aimonis.  S.  Salo- 
monis.  S.  Mironis.  S.  Adrovarii.  S.  Isarni. 
S.  Ragaberti.  S.  Atonis.  S.  Rogerii.  S.  Jorii. 
S.  Genesii.  S.  Gairaldi.  S.  Alarici.  S.  Ale- 
nor S.   Alfarici.   S.  Salvii    presbiteri. 


donatio  semper  &  in  aeternum  sit  praefixa      S.  Witardi.  S.  Barnardi.  Ebonces  qui  hanc 
&  imniobilis  in  communia  praedicti  coe-      donationem  scripsit  &  relegit,  sub  die  & 
nobii  ad  alimoniam  pauperum  sub  custodia      anno  quo  supra, 
monachorum  caeterorumque  fidelium  ege- 
norum  ;   nullusque   abbas  vel    praepositus 
saecularis   vel    monachus,    neque    aliquis 
princeps  aut  potestas,  possit  dare,  com- 
mutare,  vel  alienare,  seu  aufferre  a  com- 
munia  praedicti    monasterii,   quod   absit. 
Sed  si  fecerit  aut  praesumpserit,  ille  qui 
acceperit,  post  primam  aut  secundam  am- 
moniiionem,  vîcecomîti  Narbonensi,  qui  illo 
tempore  eidem  urbi  praefuerit,  XX  libras 

auri  persolvere  cogatur;  insuper  &  ad  qACROSANCTAE  basilicae  S.  Pauli  confes- 
praescriptum  monasterium  redeat  nostrum  ^  sorisDomini,  necnon&SS.  caeterorum, 
alodem  nomine  Aquaeductum  duplum  &  quorum  hic  reliquiae  continentur,  &  est 
melioratum  restituât  atque  componat,  co-  ipse  locus  situs  super  fluvium  Ataze,  trans 
gente  praedicto  Narbonensîum  principe,  qui  ponte  ubi  dicunt  ad  Albolas,  ubi  sanctus 
illo  superstes  fuerit  tempore.  Sane,  quod  Paulus  corpore  requiescit.  Quamobrem  ego 
fieri  possit  minime  credo,  quod  si  aliquis  igitur  in  Dei  nomine  Vulveradus  viceco- 
ex  parentibus  nostris  aut  aliqua  potestas 
vel  princeps,  seu  aliqua  utriusque   sexûs  ■  Cartulaire  de  Saint-Paul  de  Narbonne, 


5i.  —  L 

Donation  faite  par  Vulveradus,  vi- 
comte, à  Véglise  de  Saint-Paul  de 
Narbonne\ 


An 

924 


Éd.ori^ 
t.  II, 

col.  tj\. 


An 
926 

II  dé- 
cembre. 


An 
925 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


l52 


An 
926 

28  sep- 
tembre. 


mes  donator  dono  ad  locum  Sancti  Pauli, 
pro  remedium  aniniae  meae  &  parentorum 
meorum,  alodem  in  comitatu  Narbonensi, 
in  terminio  de  villa  Rocalonga,  qui  mihi 
advenit  de  comparatione  vel  par  carta 
scriptionis  ;  hoc  sunt  mansis  constructis, 
terris  cultis  &  incultis,  vineis,  arboribus 
pomiferis  &  impomiferis,  pratis,  pascuis, 
silvis,  garricis,  aquis  aquarumve  ductibus 
vel  reductibus;  omnia  in  omnibus  de  quan- 
tum in  istis  locis  supranominatis  visus 
sum  habere  vel  possidere,  sic  dono  ad  jam 
praefatam  ecclesiam  Sancti  Pauli  vel  ad 
clericis  ibidem  Deo  servientibus  ab  omni 
integritate,  ut  ab  hodierno  die  in  antea, 
Deo  propitio,  ipsa  ecclesia  cum  ipsis  cleri- 
cis habeant,  teneant,  &  possideant,  jureque 
illorum  vindicent  hac  deffendant,  &  quid- 
quid  exinde  agere,  facere  vel  judicare  vo- 
lueritis,  in  Dei  nomine  liberum  &  firmis- 
simum  in  omnibus  habeatis  potestatem. 
Quod  si  ego  donator  aut  aliquis  de  haere- 
dibus  meis  aut  quislibet  homo,  supposita 
vel  subrogata  persona,  qui  contra  banc 
istam  meam  donationem  vel  cessionis  pro 
inrumpendum  venerit,  aut  inquietare  prae- 
sumpserit,  tantum  &  alium  tantum  partibus 
in  suis  ecclesiae  cum  ipsis  clericis  ibidem 
Deo  famulantibu's  in  duplo  restituât,  &  in 
antea  istam  meam  donationem  vel  cessio- 
nem  in  omnibus  habeatis  potestatem.  Facta 
donationem  vel  cessionem  III  idus  decem- 
bris,  anno  XXVlll  régnante  Karolo  rege. 
S.  Volveradus,  qui  hanc  donationem  feci  & 
iirmare  rogavi.  S.  Leutarius.  S.  Alaricus. 
S.  Rodlandus.  S.  Teudulfus.  S.  Fredarius. 
Oduacer  levita,  qui  hanc  cartam  donationis 
scripsit,  sub  die  &  anno  quo  supra. 


52.  —  LI 

Donation  faite    à    la    cathédrale    de 
Narbonne\ 

IN  sacrosanctae  Dei  ecclesiae  Sanctorum 
martyrum  Justi  &  Pastoris,  nec  n&n  & 
caeterorum  sanctorum,  quorum   hic  reli- 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne, 


quiae  continentur,  &  est  ipse  locus  situs  su- 
per fluviumAtace,  infra  muros  civitatisNar- 
bonae,  ubi  Aigo  archiepiscopus  praeesse 
videtur.  Quamobrem  nos  igitur  in  Dei 
nomen  Teudericus  &  uxor  mea  nomine 
Sposia,  placuit  animis  nostris  &  placet, 
pro  Dei  amore  &  pro  remedium  animae 
nostrae  vel  parentum  nostroru/n,  donamus 
vel  cedimus  ad  praefatam  ecclesiam,  vel  ad 
clericis  ibidem  Deo  famulantibus  in  alimo- 
niam,  id  est  in  territorio  Narbonense,  in 
locum,  quae  dicunt  Seiano,  vel  infra  ejus 
terminio ,  omnia  qui  nobis  advenit  per 
scripturas  emptionis  in  villa  Seiano  :  sunt 
casis,  casaliciis,  curtis,  oglatis,  ortis,  &c. 
Et  in  alio  loco  infra  terminio  de  jam  dicta 
villa  Seiano,  in  villare  quae  vocant  Rai- 
naldo,  similiter  donamus  vel  cedimus  casis, 
casaliciis,  curtis,  oglatis,  &c.,  sive  medietate 
de  ipso  stagno  quae  vocant  Salario,  sive 
ipsas  condaminas  ab  intègre  qui  sunt  sub- 
tus  Sancta  Reparata^  &  in  alio  loco  infra 
jam  dicta  terminio,  in  villares  qui  sunt  in 
ipso  Congusto,  similiter  donamus  vel  cedi- 
mus casis,  casaliciis,  &c.,  sive  in  ipso 
stagno,  quae  vocant  Bodario,  omnem  por- 
tionem  nostram  debitam,  sive  in  ipsis  pla- 
gis,  omnia  &  in  omnibus  cultum  vel  incul- 
tum,  quaesitum  vel  ad  inquirendum,  tam 
rusticum  quam  &  urbanum ,  totum  &  ab 
integrum  quidquid  in  jam  dicta  villa,  vel 
in  jam  praenominatis  locis  habemus,  cum 
omnes  diversas  affrontationes  quae  ad  haec 
scripta  pertinent.  Haec  omnia  quod  supe- 
rius  resonat  donamus  vel  cedimus  ab  in- 
tègre ad  jam  praefatam  ecclesiam  seu  ad 
clericos  ibidem  Deo  servientes  ad  proprium 
perhabendum,  ut  de  ab  hodierno  die  & 
^empore,  Deo  propitio,  hoc  habeant,  te- 
neant &  possideant,  jureque  illorum  vin- 
dicent ac  défendant  ;  &  quidquid  exinde 
agere,  facere  vel  judicare  voluerint,  libe- 
ram  &  firmissimam  in  omnibus  habeant 
potestatem.  Sane  de  repetitione,  &c.  Facta 
scriptura  donationis ,  vel  cessionis  istae 
quarto  kalend.  octob.,anno  vigesimo  nono 
régnante  Karolo  rege.  Sigfnum  Teuderi- 
cus qui  hoc  fecit.  Sigfnum  Sposia,  qui 
hanc  donationem  vel  cessionem  simul  fe- 
cimus ,  &  firmare  rogavimus.  Sigfnum 
Johannis  presbiter.  Sigfnum  Vulveradus 
vicecomes.   S.   Audesindus,   S.  Toringus, 


An 
926 


Éd.orie. 

t.  II, 
col.  65. 


An 
926 


i53 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i.)4 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  66. 


53. 


LU 


s.  Alaricus,  S.  Guifridus',  S.  Teudniarcs,  cedo  vel  dono  similiter  Sanctî  ïlarii  casali- 
S.  Walcarius,  S.  Widiuildis  comitissa,  S.  Ri-  bus  cum  ipsas  casas  constructas,  hortis,  hor- 
childis  vicecomitissa,  S.  Durandiis,  S.  Mai-  talibus...  cum  verdegarias,  terras  cultas  & 
nardus,  S.  Ingiramnus,  S.  Walcarius,  S.  Au-  incultas,  vineas,  &c.,  &  in  alio  loco  in  ipso 
desendus  presbiter,  qui  banc  donationem  comitatu,  in  loco  ubi  dicitur  Villa -Val- 
vel  cessionem  scripsi  &  relegi,  sub  die  8c  leurso,  similiter  dono  vel  cedo  Sancti  ïlarii 
anno  quibus  supra.  similiter'  casalibus,  cum  casis  constructis, 

ortis,  ortalibus,  &c.,  quantumcumque  infra 

istos  totos  locos  supranominatos  fines  vel 

ajacentias  concluditur,  &  ego  visus  sum 
habere  vel  possidere,  totum  &  ab  inte- 
grum  ego  cedo  vel  dono  Sancti  ïlarii.  In  ea 
vero  ratione,  dummodo  ego  vivo,  teneam 
Donation  faite  à  Vahhaye  de  Saint-  &  possideam  cunctis  diebus  vitae  meae; 
Hilaire  ^.  post  vero  quoque  obitum  meum  remaneant 

Sancti  ïlarii,  ubi  requiescit  corpus  ejus,  ut 

QUIDQUID  homo  de  res  suas  proprias  ipse  plus  &  misericorsante  tribunal  Christi 
facere  voluerit  liberum  habeat  arbi-  pro  me  nimium  peccatori  de  cunctis  pec- 
trium,  &  dandi  donandi  cui  illi  placuerit.  catis  meis,  ut  de  ab  hodierno  die  Deum 
Quamobrem  ego  in  nomine  Domini  Régi-  propicium  hoc  sanctus  Ilarius  teneat  & 
mundus'  tractavi  de  Dei  misericordia,  judi-  possideat,  suisque  servientibus  caterva  mo- 
cii  merces  mihi  adcrescat  pro  me  nimium  nachorum,  qui  ibidem  serviunt,  teneant  & 
peccatori,  ut  dimittentibus  débita  &  plus  possideant  qui  ibidem  sunt  constituti  & 
Dominus  dimittat  mihi  mea  delicta.  Prop-  erunt  unus  post  unum  ibique  permanserint 
terea  ego  jam  dictus  Regimundus  dono  vel  semper,  sit  illorum  potestas  in  perpetuum 
cedo  ad  domum  Sancti  ïlarii  alodes,  qui  sine  ullo  contradicente  ;  &  non  habeat 
mihi  advenerunt  ex  comparatione,  qui  sunt  nullus  homo,  neque  episcopus,  neque  abba, 
in  comitatu  Redense,  in  terminio  Gurgo-  "ec  ullus  monachus  licentiam  non  habeat, 
nigro.  Fines  vel  adjacentias  habet  ipse  nec  vendere,  nec  commutare,  nec  alienare, 
alodesj  de  parte  Altano  ajacet  in  territorio  nisi  semper  Sancti  ïlarii  firma  potestas  per- 
Sancti  Stephani  vel  in  terminio  Frimiaco^  maneat.  Et  si  aliquis  de  meis  parentibus 
de  parte  Circio  ajacet  in  terminio  Dona-  aut  uUa  extranea  [persona],  qui  contra 
zago,  seu  Morciolo;  contra  Aquilone  ajacet  hanc  carta,  cessio  vel  donatione  ista  ire 
in  territorio  Laurago  seu  &  in  Lauragello,  aut  inquietare  praesumpserit,  quicumque 
&  in  alio  loco  ubi  vocabulum  est  in  ipso  hoc  fecerit,  in  primis  iram  Dei  omnipo- 
Poiolo  in  terminio  de  Frimiaco.  Similiter  tentis  &  angelis  ejus  incurrat,  &  insuper 
cedo  vel  dono  Sancti  Ilafii  casale,  &  casas,  participationem  recipiat  cum  Judas  Isca- 
&  curtes  constructas,  &  torculario,  de  ter-      rioth,  &c. 

ras  cultas  &  incultas,  vineas,  vineales,  &c.,  Facta  cessio  &  donatio  ista  octavo  ka- 

&  in  alio  loco,  ubi  vocabulum  est  ipsa  villa  lendas  augusti,  anno  secundo  Carolo  rege 
jamdicta  Frimiaco,  similiter  dono  vel  cedo  migrante  a  saeculo,  filio  Ludovici.  Signum 
superius  jamdicto  Sancti  ïlarii  casale  cum  Regimundo  a  me  facta.  Signum  Ranulfus 
casis  constructis,  hortis,  hortalibus,  curtes  levita.  Signum  Guifaldo  pro  Aliricus.  Sig- 
&  torculario  cum...  arbores,  vel  cum  omne  num  Austoricus  levita.  Signum  Sergulfus. 
superpositum  ejus;  &  in  alio  loco  ubi  Signum  Stephani  levita.  Signum  Breco- 
vocabulum  est  Cassanias,  seu  Villalonga,  siudus.  Signum  Riscalcus  presbyter.  Sig- 
num Giscafredus  pro  Irivisio.  Leudoinus 
presbyter  scripsit  sub  die  &  anno  quo 
supra. 

'  Mot  répété  inutilement  dans  le  texte,  par  suite 
d'une  erreur  du  copiste. 


'  Alias  Wifredus. 

*  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale. 

^  Var.  Remondus. 


An 
9:1. 


i55 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i56 


93 1 


Éi.« 


54. 


LUI 


[.change  entre  Giméra,  évêque  de  Car- 
cassonne,  6*  Alphonse,  abbé  de  Mon- 
ta lieu  '. 

/-xRTHODOXA  bonis  moribus  non  contra- 


mus,  tradimus  &  transfundimus  in  potes- 
tate  Se  dominatione  proprietaria  praelibati 
coenobii  Sancti  Johannis,  abbatisque  in- 
stantis,  coenobitarumque  modernorum  & 
successorum,  ut  amodo  &  deinceps  quid- 
quid  exinde  facere  vel  judicare  voluerint, 
normaliter  proficuum  libère  &  firmissime 
habeant  inconvulsum.  Recepimus  econtra, 
ad  utilitatem  nostrae  ecclesiae  pro  corro- 
borata  alternitatis  authoritate,  in  commu- 


An       v^  dicens,  publicisque  utilitatibus  non      tatione  sive  in  eodem  résonante,  de  manu 


impediens,  legalis  &  canonica  sanxit  anti- 
quitas,  ut  quotiescumque  inter  ecclesiarum 
aut  coenobiorum  praesides,  quarumlibetve 
personarum  homines,  commutationes  cele- 
brantur,  oblativa  &  aptativa  autboritas 
scripturarum  intercédât  alterna  commo- 
ditas,  quatenus  perpetuo  valitura  perma- 
neat  firmitas,  &  commutationis  sicut  & 
emptionis  invacuata  &  parilis  subsistât 
coaevitas.  Quocirca  omnium  saeculorum 
cognoscat  posteritas,  quia  ego  Gimera, 
qui,  divina  dispositione,  Sancti  Nazarii 
Carcassensis  titulo  fungor,  per  consultum 
&  per  consilium  cathedralium  clericorum 
meorum,  propter  utilitatem  &  adjacen- 
tiam  ecclesiae  nostrae,  commutationis  ob- 
tentu,    non    alienationis    distractu ,    quia 


abbatis  praetaxati  monachorumque  loci, 
in  suprascripto  regno  &  comitatu,  alodem 
proprium  eorum  nomkne  Villamalbam  cum 
ecclesia  Sancti  Pétri,  &  cum  omnibus  adja- 
centiis  &  pertinentes  suis,  &  C.  solidatasj 
in  tali  deliberatione,  ut  si  nos  aut  succes- 
sores  nostri  contra  eos  &  successores 
eorum,  parique  modo  si  ipse  abbas  aut 
successores  ejus  contra  nos  successoresque 
nostros  calumniam  aliquam  aut  litem  in- 
ferre praesumpserint,  de  qualicumque 
parte  calumniator  surrexerit,  quod  repetit 
non  vindicet,  &  insuper  dupla  &  meliorata 
quae  commutavit  altrinsecus  restituât.  Ego 
tandem  Gimera  episcopus  precor  piam  suc- 
cessorum nostrorum  reverentiam ,  ut  ita 
nostra    facta    faciant    manere    indemnia. 


qui  utiliter  commutât  nullatenus  aliénât,  quemadmodum    sua  vota  a  Deo  &  a  suis 

commutamus  ad  coenobium   almi   Joannis  successoribus  malunt  custodire  perennia. 

Baptistae  ,    quod    vulgariter   dicitur   Cas-  Ut  ergo  autboritas  istafirmiori  valeat  omni 

trum  Mallasti ,  &  ad  arcbimandritam ,   id  tempore  subsistere  vigore,  eam  manu  pro- 

coi/èV.    sst  abbatem  ejusdem  loci  cognomine  Ari-  pria  manibusque  canonicorum  nostrorum 

fonsum ,  sanctamque  catervam    inibi   Deo  roboratam,  in  sancto  episcoporum  conci- 

famulatricem,  de  rébus  possessionis  sedis  Ho  eorum  manibus  roborandam  obtulimus. 

nostrae,  videlicet  Sancti  Nazarii  martyris,  Acta  commutationis  hujus  séries,  anno  In- 


carnationis   Dominicae   DCCCCXXXI, 
aéra  D  CCCC  LXix,  indictione  IV. 


sub 


in  regno  Septimaniae,  in  comitatu  Karkas- 
sense,  villam  nomine  Crissagum  cum  ec- 
clesia Sanctae  Columbae ,  cum  omnibus 
appenditiis  &  pertinentes  suis,  quae  ibi  nos 
&  nostra  ecclesia  legaliter  &  canonice  pos- 
sidemus  in  eodem  regno  &  comitatu,  in 
Villasicca.  Commutamus  ad  praefatum  lo- 
cum  ecclesiam  Sanctae  Eugeniae  ab  integro 
cum  suo  censu,  &  in  villa  Signorii  ecclesiam      Extraits  de  quelques  chartes  du  règne 


55.  _  LIV 


Sancti  Andreae  cum  suo  censu,  &  in  vicaria 
Auzonensi  in  villa  Elizau  ecclesiam  Sanctae 
Mariae  cum  suo  censu  :  haec  omnia  supe- 
rius  scripta,  de  nostris  nostraque  ecclesia 
nostrorumque  clericorum  jure  commuta- 


du  roi  Raoul' , 

I.  —  In  '  nomine  Domini,  &c...  Incipit 
convenientia,  quae  Niguarius  monachus 
facit  ad  amicos  suos  nomen  Bernardo,  & 


An 
93 1 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieii, 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques. 


An 
930 


î5j 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i58 


Ed.orig. 

t.  11, 
col.  68. 


An 
981 

10  avril. 


An 
932 

mars. 


fîlio  suo  nomen  Bonefacio,  de  ipso  manso 
quae  est  in  vicaria  Serniacense  in  loco  qui 

vocatur  Fraxinas,  &c ,  in  ea  vero  ra- 

tione,  quanidiu  Niguarius  monachus  vivit, 
medietatem  de  ipso  manso  recipiat  per 
singulos  annos,  &  Bernardus  &  filio  suo 


vocatur  Beliuslocus ubi  vir  vcnerabilis 

Joannes  abba  praeesse  dignoscitur,  pro 
animabus  scilicet  nostris,  seu  &  pro  anima 
Odolrici  patris  mei,  &  pro  salute  Beledrudi 
genitricis  meae;  hoc  est  mansos  nostros 
très  quae  sunt  in  comitatu  Caturcino^  in 


nomen   Bonefacio  aliam   medietatem vicaria   Casliacense,   in  villa   cui  vocabu- 


post  obitum  ipsorum  ad  ipsa  ecclesia  Sancti 
Salvatoris  Couchas  monasterio  remaneat, 
sine  uUo  contradicente,  &c.  Facta  conven- 
tiaria  ista  in  mense  aprilis,  sub  feria  V, 
X  kalendarum  maii,  anno  primo  quod  Ca- 
rolus  rex  abit  a  saeculo,  &  Rodulfus  rex 
coepit  regnare.  Signum  Niguario  mona- 
cho,  &c. 

II. —  In'  nomine  Domîni.  EgoWadaldus 
gratia  Dei  sedis  Elenensis  episcopus,  & 
Gauzbertus  cornes,  nos  simul  in  unum  do- 
natores  sumus  ad  domum  Sanctae  Eulaliae 
virginis  &  martyrae  Christi,  matrem  om- 
nium ecclesiarum  Russulionensium  sive 
Confluentium,  &c.,  propter  amorem  Dei 
&  propter  remedium  animas  nostras,  vel 
propter  remedium  animae  de  Suniario 
comité  &  uxori  Ermengardis,  &  Bencone 


lum  est  Mercurio  cum  omnia  ad  se  perti- 
nentia,  &  ipsa  ecclesia  quae  est  fundata 
in  honore  sancti  Juliani  martyris  cum 
ipso  jure  ecclesiastico  qui  ad  ipsum  per- 

tinet,  &c Factam  hanc  cessionem  mense 

marcio,  anno  vri  Rodulfo  rege  régnante, 
anno  quoque  Dominicae  Incarnationis 
D  cccc  xxxir,  indictione  namque  V.  Sign. 
Raimundi  comitis,  S.  Frotardi,  S.  Adal- 
bergane  qui  hanc  fieri  vel  corroborari  fir- 
miter  sanxerunt.  S.  Ademari,  S.  Gosberti, 
S.  Geraldi,  S.  Garini,  S.  Nicolinî. 

IV.  —  In'  nomine  Domini,  &c.  Incîpit 
carta  elemosynaria  ista.  Ego  in  Dei  nomine 
Umbertus,  tanta  est  mihi  nécessitas,  ut 
ego  cogitem  de  Dei  misericordia,  &c.  Ideo 
ego  Umbertus  dono  ad  ecclesiam  S.  Mariae, 
quae  est  in  episcopatu  Uzetico,  in  loco  qui 


comité,  &  Almerado  episcopo  condam,  &      dicitur  Casanova  atque  Gordanicae,  &  ibi 


propter  remedium  animae  de  Franchone 
vicecomite  &  uxori  suae  Eirtsinde,  &  Od- 
done  vicecomite,  ut  similiter  pro  animas 
nostras  vel  illorum  animas  orationes  Do- 
mino fundere  dignemini,  &c.  Si  quis...  & 
sicut  lex  Gothorum  decernit  ista  omnia 
superius  inserta,  in  duplo  melioratum 
componant,  &c.  Facta  scriptura  donatio- 
nis  sub  die  IIII  idus  aprilis,  anno  II  quod 
obiit  Karolus  filius  Ludovici  régis,  Christo 
régnante  &  regem  expectante,  &c. 

III.  —   De  '    terrenis    îgitur    &    cadu- 

cis,  &c quamobrem  in  Christi  nomine 

ego  Frotardus,  vicecomes  Caturcorum  ci- 
vitatis,  nec  non  &  conjux  mea  Adalberga, 
una  cum  consilio  Raimundo  comiti  senio- 
ris  nostri cedimus  ad  monasterium  qui 

'  Cartulaire  de  l'église  d'Elne.  —  Baluze,  Marca 
Hispan'ica,  c.  846  &  seq. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Beaulieu,  en  Limou- 
sin, i°  48  v",  49  &  5o.  —  Justel,  Histoire  de  la 
maison  de  Turenne,  p.  8  8c  9.  —  Baluze,  Historia 
Tutel.  p.  356  81  seq. 


est  monasterius,  &  ad  ipsum  monasterium 
dono  unum  mansum...  in  loco  quem  dicitur 
Montemcalvi  in  episcopatu  Diense,  in  vi- 
caria de  Calenis,  &c.  Facta  carta  donatione 
ista  in  feria  lii,  kal.  augusti,  luna  prima, 
régnante  Rodulfo  rege,  &c. 


56.  —  LV 

Charte  du  roi  Raoul  en  faveur  de 
Vahhaye  de  Montolieu^, 

IN  nomine  Sanctae  &individuaeTrinitatîs, 
Radulfus  divina  propitiante  clementia 
Francorum  rex.  Qui  pro  amore  omnipo- 
tentis  Domini  sanctam  Dei  ecclesiam  con- 
struere  &  reaedificare  gliscit,  magnam  in 

'  Archives  de  l'abbaye  d'Aniane. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolicu.  —  Bnluzc, 
Capital,  t.  2,  p.  i538;  aujourd'hui  Baluze,  Armoi- 
res, V.  390,  copie  du  onzième  siècle. 


An 
982 


An 
982 


An 
932 


159 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


160 


honore  sanctorum  mercedem  impendit;  in 
futuro  vero  cum  sanctis  vitam  adquirit 
sempiternam.  Idcirco  notum  sit  omnibus 
sanctae  Dei  Ecclesiae  fidelibus  praesentibus 
scilicet  &  futuris,  quoniam  adiit  nostram 
serenitatem  Dalmacius  noster  per  omnia 
fidelissimus  miles;  petiit  nostram  celsitu- 
dinem  quatenus  nostrae  autoritatis  prae- 
ceptum  de  terra  quam  ad  abbatiam  Sancti 
Joannis  Baptistae  nobilissimi  homines  de- 
derunt,  in  castrum  videlicet  Mallasti,  fieri 


57.  —  LVI 

Plaid  tenu  à  Narhonne  \ 


V 


ENIENS  Vibardus  mandatarius  Donadeo 

abbati  &  congregatio  Sancti    Joannis 

monasterii  Castro-Mallasti,  die  veneris  in 

civitate   Narbonae,    in  praesentia   domno 

praeciperemus.  Illius   fuit  petitio  &  nos-      Aymerico  archiepiscopo ,  &  domino  Pon- 

trae  libuit  voluntati  pro  restauratione  il-      tione  comité  seu  &  marchione,  vel  judices 

iid.orig.   lius  loci,  &  nostrae  autoritatis  praeceptum      qui  jussi  sunt  causas  dirimere  &  legibus 

^•. 'î'        : : £-_:       ..,.. ^'     t.:     :v-:j J_ri:.-: * /^»x„- t> 1... 


toi. 69.  jussimus  fieri,  ut  sancti  monachi  ibidem 
Domino  servientes  illam  terram  firmiter 
teneant  sine  ulla  contrarietate  aut  alicujus 
contradictione,  per  jussionem  domini  ab- 
batis  Arifonsi'  ejusdem  loci  :  conjacet  ete- 
nim  in  comitatu  Carcassense  cum  mercato 
super  fluvium  Duramno.  Est  ibidem  Villa- 
sicca  cum  ecclesia,  altéra  villa  Caucus  cum 
ecclesia,  alla  Venteniaco  cum  ecclesia,  alia 
Elizau  cum  ecclesia,  alia  Villa  Valeriano 
cum  ecclesia,  ecclesia  de  Amacario,  alia 
Sancti  Martini  super  fluvium  Lampa,  alia 
Monteconolio.  In  comitatu  Redense,  villa 
Garmacia  cum  ecclesia,  alia  villa  Sancti 
Joannis  &  Sanctae  Crucis,  Paris  cum  eccle- 
sia ipsa,  Anulvilla  cum  ecclesia,  Lauraco 
cum  ecclesia,  item  Sancti  Martini  villa.  In 
comitatu  Narbonense,  Truliaco  cum  eccle- 
sia &  fisco  de  Aquaeductu,  villa  Sancti 
Fructuosi.  In  comitatu  Carcassense  villa 
Castellani,  Villanova  cum  ecclesia,  Ulmis 
cum  ecclesia  Sanctae  Ceciliae.  Haec  omnia 
&  sicut  continentur  in  aliis  praeceptis  ex 
parte  nostra  sint  stabilia  de  supra  dictis 
villis  seu  de  ecclesiis  ibidem  datis,  &  nul- 
lus  per  vim  intrare  praesumat  in  abbatiam, 
nisi  quem  electio  elegerit.  Ut  autem  haec 
supra  dicta  firma  sint  &  stabilia  perma- 
neant  in  aevum ,  nostro  nomine  insigniri 
&  annuli  nostri  impressione  jussimus  sigil- 
lari.  Signum  Radulfi  régis  gloriosissimi. 
Rosmundus  ad  vicem  Ansigisii  episcopi  re- 
cognovit. 

Actum  Ansavilla  decimo  tertio  kalendas 
junii,  anno  nono  régnante  Radulfo  rege. 


defftnire,  tam  Gotos  quam  Romanos  valut 
etiam  Salicos,  id  est  Warnarius,  Abo,  Rod- 
garius,  Blastolco  saione;  sive  in  praesentia 
Lorio,  Bernardo,  Raniberto,  Alarico,  Rai- 
niberto,  Alarico,  Aymerico,  Roifredo, 
Adarz,  Amblardo,  Alphanio,  item  Abone, 
Belgarane,  Euvaltario&  aliorum  multorum 
bonorum  hominum,  quicumque  ipsos  judi- 
ces ibidem  residebant,  in  mallo  publico, 
in  Narbona  civitate,  in  eorum  praesentia 
sic  se  proclamabat  supra  nominatus  man- 
datarius de  ipso  abbate,  de  supra  nominato 
comité,  quia  iste  comes  sive  sui  homines 
se  prendiderunt  panem  &vinum  &  porcos, 
&  aliis  caeteris  rébus  maie  ordine  &  in- 
juste, quod  facere  non  debuerant,  de  alode 
quae  vocatur  Fraciano,  &  de  alios  alodes 
qui  sunt  in  comitatu  Narbonense  de  supra- 
dicto  S.  Joanne.  Et  ego  mandatarius  privi- 
legium  in  manu  teneo  de  Romam  quae  est 
mater  ecclesia,  &  praeceptum  quod  domni 
imperatores  &  reges  fecerunt  ad  jamdicta 
Casa-Dei,  &  ipsa  praecepta  ipso  mallo  fue- 
runt  ostensa  &  solemniter  fuerunt  relecta; 
&  resonabat  in  ipso  privilégie  vel  in  ipsos 
praeceptos,  quod  nullus  comes,  seu  vice- 
comes,  nec  vicarius,  nec  centenarius,  nec 
uUus  homo  in  eorum  vocatione  in  illorum 
monitate  *  prendidisset  nec  boves,  nec  ca- 
ballos,  nec  asinos,  nec  paratas,  nec  porta ti- 
cum,  nec  telone,  nec  fideijussores  toUen- 
dos,  nec  illorum  homines  distringendos, 
nec  ullum  obsequium  facere  non  debebant  : 
sed  omnia  sit  in  alimonia  pauperum  & 
stipendia  monachorum.  Tune  ipsi  judices 


An 

933 

1 1  mars. 


'  Var,  Erifonsi, 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolien, 
'  Pro  immunitate. 


An 
933 

Éd.orig. 
t.  II, 

col.  70. 


161 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ï6: 


An 
933 

19  mars 


&  ipsi  auditores,  cum  audissent  talem  rei 
veritatis  &  taies  regum  authoritates ,  in- 
terrogaverunt  ipso  comité  supradicto,  qua- 
lem  legem  vivebat.  At  quid  responderet  de 
causa,  unde  iste  mandatarius  requirebat: 
Sic  fuisse  non  sciebam  quod  ipse  abbas  vel 
ipsa  congregatio  coenobitarum  taies  rega- 
les authoritates  habuissent,  unde  perdo- 
natum  fuisse;  &  quantum  ego  feci,  igno- 
ranter  hoc  feci.  Tune  ipsi  judices  &  ipsi 
auditores,  cum  audissent  ipso  comité  sic 
respondente  ,  decreverunt  judicium  ,  & 
ordinaverunt  ipso  jam  dicto  comité,  quod 
conlaudasset  ipsas  scripturas  dominicas , 
&  vuadiasset  legaliter,  sicut  in  lege  Salica 
continetur,  ita  &  fecit.  Oportunum  fuit 
Donadeo  abbate  vel  ipso  jamdicto  manda- 
tario,  ut  notitiam  conlaudationis  scribere 
vel  firmare  rogassent,  sic  &  fecerunt.  His 
praesentibus  actum  fuit;  &  gaudeat  se  ipse 
abbas  &  ipse  mandatarius,  quod  in  nostro 
judicio  illorum  clarissima  percepissent  jus- 
titia.  Dato  judicio  v  idus  martii,  anno  iiii 
régnante  Rodulpho  rege  post  obitum  Karoli 
régis.  S.  Pontione  comiti  &  marchione,  qui 
se  exvacuavit.  S.  Richildis  vicecomitissa. 
S.  Jorius.  S.  Barnardo.  S.  Alarico.  S.  Aime- 
rico.  S.  Adays.  S.  Amblardo.  S.  Alfarico. 
S.  Waltario.  S.  Fortone. 


58. 


LVII 


Exécution  du  testament  de  Réginald, 
évêque  de  Bé-^iers  '  . 

IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis.  Notum  sit. omnibus  fidelibus  sanctae 
Dei  Ecclesiae,  tam  praesentibus  quam  futu- 
ris,  quia  nos  Teudo  &  Odo  vicecomites, 
Ildegarius,  Joannes  sacerdotes,  &  Wal- 
charius,  qui  sumus  elemosinarii  quondam 
domni  Reginardi,  episcopi  Biterrensis  ec- 
clesiae Sancti  Nazarii.  Certum  quidem  & 
manifestum  est,  quia  nobis  injunxit  vel 
commendavit  quondam  Reginardus  episco- 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Béziers,  &  copie  dans 
la  coUectirn  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  61,  f  22. 

V. 


pus  per  suum  vadium,  quando  ad  obitum 
mortis  venit  ad  extrema  voluntate,  unde  & 
postea  sua  voluntate  numquam  mutavit,  ut 
nos  simul  in  unum  supranominati  elemo- 
sinarii, ut  nos  scriptum  legalem  faciamus 
ad  canonicos  Sancti  Nazarii  sicuti  &  fa- 
cimus.  Ac  légitime  manibus  tradimus  in 
regno  Septimaniae,  in  comitatu  Biterrensi, 
Sanctum  Petrum  a  PuUo,  cum  suo  terminio, 
&  cum  ipso  bosco,  &  cum  ipso  molino , 
cum  ipsa  reclausa,  &  cum  ipsa  piscatoria, 
&  cum  ipsas  insolas,  &  quantum  ibidem  ad 
pertinendum  est;  id  est,  in  ecclesia  Sancti 
Pétri,  in  sacris ,  secretariis,  cimeteriis,  in 
domibus,  in  casis,  casalitiis,  in  curtis,  in 
oglatis,  in  hortis,  in  arboribus,  in  terris, 
in  vineis,  in  pratis,  in  pascuis,  silvis ,  gar- 
ricis,  aquis  aquarumve  decursibus  earum, 
omnia  &  in  omnibus  sic  donamus  &  tra- 
dimus ad  canonicos  Sancti  Nazarii;  &  in 
terminio  de  villa  Pelignano,  in  loco  quem 
vocant  Suricarias,  donamus  ad  canonicos 
Sancti  Nazarii  ipsum  clausum,  qui  fuit  Gis- 
lanae,  qui  sunt  modiatas  VIIII.  Ista  omnia 
superius  scripta  &  in  omnibus,  tam  quae- 
situm  quam  inquirendum,  rusticum  &  ur- 
banum ,  vel  de  qualicumque  attractu,  sic 
donamus  propter  remedium  animae  Regi- 
nardi episcopi,  qui  fuit  quondam  :  in  tali 
tenore  ut  ipsi  canonici  Sancti  Nazarii  in 
stipendie  habeant  quae  ibidem  hodie  sunt, 
&  successores  illorum  omni  tempore  com- 
mune habeant,  teneant,  &  possideant.  Si 
quis  vero  ab  hac  hora  &  deinceps  fuerit, 
si  nos  aut  uUus  de  haeredibus  nostris, 
aut  uUus  episcopus,  aut  aliqua  apposita 
persona,  qui  contra  hanc  donationem  Deo 
&  canonicis  Sancti  Nazarii  abstollere  vo- 
luerit,  quod  repetit  non  vindicet;  &  qui 
hoc  fecerit,  omnia  superius  scripta  rever- 
tere  faciat  ad  parentes  Reginardi  episcopi 
qui  fuit  quondam,  &  insuper  cui  litem 
intulerit  dupla  &  meliorata  restituât,  & 
sua  repetitio  nihil  valeat.  Quod  qui  fece- 
rit, omnes  maledictiones  veteris  &  novi 
Testamenti,  &  omnia  vincula  anathematis, 
&  omnis  gladius  diaboli,  &  omnis  poena 
inferni,  &  omnia  tormenta ,  &  potestas 
tenebrarum  maneat  super  illum,  &  num- 
quam sit  solutus  in  die  judicii,  &  sit  dam- 
natus  ante  faciem  Domini,  &  in  sorte 
Satanae  sit  relegatus  nisi  resipuerit.  Facta 


An 
933 


Éd.  orig. 

t.  Il, 
col.  71. 


An 
933 


i63 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


164 


carta  donationis,  traditionis,  XIV  kalend.  voluerint  sine  ullo  contradicente.   Et   in 

aprilis,  anao   IIII   régnante  Raduifo    rege  contra  receperunt  Ermengaudus   magnifi- 

postobitum  Caroli  régis.  S.  Theudoni  vice-  eus  princeps,  &  filius  suus  Regimundus, 

comitis.  S.  Odonis  vicecomitis,    qui  hanc  &  Rainus  vicecomes  &  vicarius ,  de  parti- 

traditione  vel  donatione  fecimus,  &  testes  bus  Fredelone  abba  &  suos  monachos,  in 

firmare  rogavimus.  S.  Lecterardi.  S.  Gair-  pago  Rutenico,  in  ministerioRanaveliense, 

cendus.  Ildegarius  presbyter.  Waldegarius.  curtem  nostram  quae  nuncupantur  Juliaco, 


An 
934 


Pontius  presbyter.  Ego  Dido. 


59.  —  LVIII 


quantum  nobis  ibi  visi  sumus  habere,  vel 
quantum  nepos  meus  Bernardus  ibi  visus 
fuit  habere  in  integrum ,  cum  domibus, 
aedificiis,  &  suis  apertinentiis,  omnia  & 
ex  omnibus  totum  &  ab  integrum  in  con- 
cambium  dedimus  Ermengaudo  venerabili 
comité,  &  filio  suo  Regimundo,  &  Rainone 
vicecomite  &  vicario.  Ita  ut  post  hac  die 
ipsi  comiti,  &  vicecomes  Rainus  &  vica- 


Échange  de  diverses  terres  entre  Er- 

men^aud,    comte    de   Kouersue.   O'        .       ç     ,.•         •*     o     •  •*      q     • 

.    ,  ,  ,    \-^    ,  nus,  &  alu  comités  &  vicecomites  &  vica 

rii,  qui   post  eos  futuri  erunt,  ipsas  res, 

quem  de  nos  accipiunt,  teneant  &  possi- 

deant  omni  tempore  ad  fisco  perpetualiter 

pro  concambio    quod    suprascriptum    est. 

Has   vero    res    quae    superius   nominatas, 


V abbaye  de  Vabre^, 

PLACUIT   atque    convenit  inter  aliquos 
viros  his  nominibus  :    egregio  Ermen- 
gaudo principe,  &  Regimundo  filio  suo,  & 
Rainone  vicecomite  &  vicario  ;&  ex  aliam      quem    nos    Fredulus   abba    &    monachica 
partem  venerabilem  Fredelonem  abba,  &      turma,  quod  ad  partem  Deo&  nostram  acci- 


cunctam  congregationem  Sancti  Salvatoris 
Wabrensem  coenobii,  ut  rébus  illorum 
inter  se  concambiare  debuissent,  quod  & 
ita  fecerunt.  Dederunt  itaque  inluster  Er- 
mengaudus cornes,  &  filius  suus  Regimun- 
dus, &  Rainus  vicecomes  &  vicarius,  in 
pago  Ruthenico,  in  ministerio  Curieuse, 
in  villa  quae  nuncupatur  Seviniaco,  de 
fisco,  manso  ubi  Amalfredus  visus  est  exco- 
lere,  &  in  villa  Olmerias  manso  uno  Ura- 
cito,  quantum  ibi  visi  sumus  habere,  Mel- 
laco  villa,  quantum  ibi  visi  sumus  habere 
in  integrum.  Ista  omnia  superius  nominata 


pimus,  omni  tempore  inviolabiliter  tenea-  Éd.orig. 
mus  sine  ullo  contradicente,  licet  in  hanc  cà\  72. 
epistolam  poenam  insérera  nobis  necesse 
non  est  :  sed  propter  totius  firmitate,  vel 
impiorum  hominum  cupiditate,  illud  nobis 
intimare  placuit  vel  adfirmare.  Quod  si 
fuerit  uUus  comes ,  aut  vicecomes,  aut 
vicarius,  vel  subvicarius,  aut  ulla  comissa 
vel  subrogata  persona,  qui  concambium 
frangere  vel  inquietare  praesumpserit, 
imprimis  iram  aeterni  régis  incurrat  & 
omnium  sanctorum ,  &  sicut  in  libro  Moï- 
saticum  maledictiones  continentur,  ita  ma- 


cum  domibus,  aedificiis  &  suis  apertinen-  ledicti  fiant  in  sempiternum,  &  cum  Juda, 

liis,  cum  vineis,  cum  pratis  &  boscis,  cum  qui    corpus   Domini  violavit,    portionem 

exio  &  regressio,  aquis  aquarumve  decur-  accipiat,  sit  caetus  illi  cereus  &  terra  ejus 

sibus,  omnia  &  ex  omnibus  quaesitum  &  ferrea,  &  cum  Dathan  &  Abiron  in  infer- 

inquirendi,  divisum  &  dividendi,  totum  &  num  similis  permaneat,  &  insuper  nullum 

ab   integrum  in  concambium   dedimus  ad  sortiatur  effectumj  sed  componat  tantum 

partibus  Fredelone  &  suos  monachos.  Ita  &  alium    tantum  ,   quantum    ipsas    res   eo 

ut  post  hac  die    ipsi    rectores   monasterii  tempore    melioratas    valere   potuerint    in 

praefatas  res  teneant  &  possideant  mona-  duplum    sit    redditurus,    &    quod    repetit 

chicha    norma  ,    qui    ibidem    militant   vel  non  valeat  vindicare ,  sed  vacuus  &  inanis 


futuri  erunt,  &  faciant  exinde   quidquid 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Vabre,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  148,  {"  46. 


permaneat;  auctorem  vero  criminis  judi- 
ciaria  potestate  condemnetur.  Praesens 
vero  concambium  iste  firmus  &  stabilis 
valeat  perdurare,  cum  stipulatione  quoque 
per   omnem    firmitatem    subnixa.    Factum 


An 
934 


i65 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ï66 


concambiiim  îstum  sub  die  niercurii,  in 
niense  januario,  [anno  quinto]  régnante 
Rodulpho  rege  '.  S.  venerabile  Ermen- 
gaudo  principe,  qui  concambium  istum 
manu  mea  infra  roborata,  strenuisque 
viris  qui  post  me  roborent  rogavi.  S.  Re- 
gimundo  filio  ejus.  S.  Rainone  vicecomite 
&  vicario.  S.  Ugone  filio  Ermengaudo. 
S.  Bernardo  vicecomite.  S.  Ildoino.  S.  Ada- 
lone.  In  Dei  nomen,  Benedictus  presbyter 
rogatus  scripsit. 


60. 

Donation  faîte    au    chapitre    d'Elne 
par  Esegutus^. 


A 
934 


IN  nomine  Domini.  Ego  Esegutus  dona- 
tor 


ad  domum  Sancte  Eulalie  sedis  Ele- 
nensis,  sive  ad  domum  S.  Pétri  Apostoli, 
février.  &  ad  domum  S.  Marie  Virginis,  seu  ad 
domum  S.  Stephani  protomartiris ,  cujus 
baselicas  fundatas  esse  videntur  in  comi- 
tatu  Russilionense,  in  vico  Elna,  sive  ad 
ipsos  canonicos  ibidem  Domino  servien- 
tes,  successoresque  ejus  ibidem  Domino 
misericordiam  deprecantes.  Dono  ego  pre- 
dictus  Essegutus  predicte  ecclesie  Sancte 

Eulalie  sedis  Elenensis omnem  alodem 

meum,  quem   ego  habeo  in  villa  Taxona- 

rias,  &  ego  emi  de  Wadaldo  episcopo 

Et  ad  domum  Sancti  Pétri  Apostoli  simili- 
ter  dono  omnia  quantum  quod  ego  videor 
habere  in  villa  Bajas,  quod  ego  emi  de 
jamdicto  Wadaldo  episcopo,  sive  Adolrico 

presbytero  ibidem  Domino  servientem 

Et  ad  domum  Sancte  Marie  Virginis  simi- 
liter  dono  omnem  alodem  meum  quem  ego 
habeo  in  villa  Bagnules,  &  emi  de  Wadaldo 
episcopo,  sic  dono  ad  domum  Sancte  Marie, 
&  ad  Campione  presbytero  ibidem  Domino 
servientem.  Et  ad  domum  Sancti  Stephani 
protomartiris  similiter  dono  omnem  alo- 
dem meum,  quod  habeo  in  Villalonga 

8c  emi  de  Wadaldo  episcopo iSequuntur 

'  Anno  <}uinto^  suivant  Catel,  Histoire  des  comtes 
de  Toulouse^  p.  84. 

'  Cartiilaire  d'Elne,  i°  72  v°.  —  Moreau,  v.  5, 
f°  i3o. 


clausulae  solitae.)  Facta  donatione  ista  sub 
die  pridie  nonis  febroarii,  anno  V  rég- 
nante Radulfo  rege.  Essegudus,  qui  ista 
donatione  fecit  &  firmare  rogavit.  Hiffre- 
dus  presbyter.  Kampio  presbiter.  Wigila 
presbiter.  Enego.  Malangeicus  presbiter, 
qui  ista  donatione  scripsit,  subscripsit  die 
&  anno  quo  supra. 


61.  —  LTX 

Donation  faîte  à  Vahhaye  de  Monto- 
lieu  par  Acfredj  comte  de  Carcas- 
sonne  '. 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Ego  Agfredus  cornes,  sedens  alacri  animo 
in  civitate  Carcassonna,  dedi  ad  domum 
S.  Joannis  Baptistae  Castri  Mallasti,  &  ad 
Donadeum  abbatem,  &  cuncta  congregatio 
raonachorum,  aliquid  de  res  meas  :  hoc  est 
alodem  Brucias  in  comitatu  Carcassense, 
cum  terminis  &  limitibus  &  ajacentiis  suis, 
cum  silvis,  garricis,  pratis,  pascuis,  viae 
ductibus  &  reductibus,  molendinis,  tam 
quaesitum  quam  ad  inquirendum ,  tam 
divisum  quam  ad  dividendum,  tam  rus- 
tica  quam  urbanaj  Laucertagum  cum  fini- 
bus,  terminiis,  limitibus  &  ajacentiis  suis, 
quantumcumque  ibi  aspicit  vel  aspicere 
videturj  Rixanids  cum  finibus  ,  limiti- 
bus, &c.,  Ligni  Motam  cum  finibus  &  ter- 
miniis suis,  silvis,  garricis,  &c.j  item  alium 

Ligni  Motam quae  omnia  pater  meus 

Oliba  possedit  per  praeceptum  regalium, 
Dono  etiam  alodem  meum  proprium,  quem 
habeo  in  comitatu  Carcassense,  nomine 
Moschelingus,  cum  ecclesia  ibi  fundata  in 
honore  sanctae  Mariae  virginis,  cum  limi- 
tibus suis,  silvis,  garricis,  pratis,  pascuis, 
&  aliis  ad  ipsum  alodem  aspicientibus,  &c. 
Facta  fuit  haec  carta  donationis  VIIII  kal. 
junii,  anno  V  régnante  Radulfo  rege. 
S.  Agfredus  comes.  S.  Gisandus  episco- 
pus.  S.  Amelius  archidiaconus.  S.  Radul- 
fus.  S.  Ugo.  S.  Oliba.  S.  Segarius  levita. 
S.  Rostagnus  archilevita.    S.  Ictor  levita. 

'  Archives  &cartulalre  de  l'abbaye  de  Montolieu. 


An 
934 


An 

934 

24  mai. 


167 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


168 


An 
934 

3  août. 


sancti   Salvatoris,   seu    &  sanctae    Mariae 

virginis,  &  inclytum  confessorem  Marium, 

02.  &   sanctae   Alverae   virginis    ubi    corpore 

tumulati  sunt,  &  ibi  expectant  adventum 
Vente  faite  à  TVad.alcie,  évêque  d'Elnej      Christi,  &  caeterorum  sanctorum,  quorum 


par  TVisandus,  ahhé  d'Arles  '. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Wisandus  abba 
&  cuncta  congregatio  cenobium  Sancte 
Marie  Arulas,  qui  est  fundata  in  comitatu 
Rusulionense,  in  Valle  Asperi ,  super 
alveo  Teccho,  id   est  Eudalecus  monachus 


reliquiae  ibidem  conditae  sunt,  &  est  ipse 
locus  situs  in  vicaria  Curieuse,  coenobium 
quae  nuncupantur  Vabrense.  Quamobrem 
nos  enim  in  Dei  nomine  benignissimus 
Ermengaudus  comes,  &  uxor  mea  Adalais 
comitissa  consentiente,  cogitamus  de  Dei 
timoré  vel   aeterna   retributione,  ut  pius 


(S-  XIX  ûZz7),  nos  simul  in  unum  vinditores      Dominus  ad  diem  judicii  veniam  de  pecca- 


sumus  tibi  D.  Wadaldo,  gratia  Dei  sedis 
Elenensis  episcopo,  emptore  nostro,  per 
hanc  scriptura  vinditionis  nostre,  vindi- 
mus  nos  tibi  in  comitatu  Rusulionense,  in 
Villasecha  vel  in  ejus  terminio,  vindimus 
nos  tibi  alodem  nostrum  proprium,  quod 
nos  ibidem  habemus  vel  ereditare  debe- 
mus,  id  est  casas  coopertas,  cum  curte  & 
orto,  cum  exia  &  regressia  earum,  et  cam- 
pes octo,  &  vinea  una.   Et  affrontât  ipsas 

casas quantum  in  istas  omnes  affron- 

tationes  includunt,  sic  vindimus  tibi  ista 
omnia  superius  inserta  ab  omnem  integri- 
tatem...  Et  accipimus  nos  vinditores  de  te 
emptore  pretium  sicut  inter  te  &  nos  bene 
convenit,  in  nostre  definitionis,  id  est  so- 
lidatos  denarios  XX,  quod  tu  emptore  nobis 
dedisti,  &c.  Facta  scriptura  vinditionis  sub 
die  III  nonas  augusti,  anno  V  régnante  Ra- 
dulfo  rege.  Wuisandus  abba,  qui  ista  carta 
vinditione  feci  &  testes  fîrmare  rogavi. 
(Sequuntur  signa  &  nomina  monachorum.) 


63.  —  LX 


tis  nostris  concedere  dignetur.  Propterea 
cedimus  ad  ipso  praefato  loco  vel  ad  ipsos 
monachos  Deo  militantibus  qui  ibidem  ser- 
viunt  vel  futuri  erunt  aliquid  de  rébus 
quae  nobis  per  conquistum  advenerunt,  & 
est  situm  in  pago  Ruthenico,  in  ministerio 
Curieuse  :  curtem  nostram  quae  nuncupa- 
tur  Segunciaco,  cum  ipsa  ecclesia,  quae  est 
sita  atque  fundata  in  honore  sanctae  Ma- 
riae, cum  suum  ecclesiasticum  &  suum  pri- 
vilegium,  &  cum  sua  dota  :  quantumcum- 
que  in  ipsam  curtem  visi  sumus  habere  & 
possidere,  totum  &  ab  integrum  ibi  cedi- 
mus, cum  domibus,  aedificiis,  &  suis  aper- 
tinentiis,  cum  boscis  &  vineis,  terris  cultis 
&  incultis,  omnia  &  ex  omnibus,  quaesitum 
&  ad  inquirendum,  divisum  &  ad  dividen- 
dum,  quantumcumque  ibi  de  Rainone  & 
de  Oddonberto  adquisivimus,  totum  &  ab 
integrum  ei  cedimus  perpetualiter  ad  pos- 
sidendum  pro  peccatis  nostris  minuendis, 
supradictis  sanctis  exorantibus.  Ea  scilicet 
ratione,  ut  dum  ego  Ermengaudus  comes 
adhuc  vivo  in  corpore,  usum  &  fructum  in 
meum  opus  reservo,  una  cum  censum  per 
singulos  annosj  ipsi  rectores  monasterii 
de  ipsam  curtem  mansum  unum  investitura 


Éd.  orig. 

t.  II, 

col.  73. 


An 
935 

iuillet. 


7-4           .       r  •                           ^       1    T7-   1  teneant:  post  obitum  meum,  ipsa  Casa-Dei 

JJ onationj ait e  au  monastère  de  Vahre.  1  :   „•  „         i,-            j-  .              •         1, 

j                                               ^L^i^f  ygj  jpgj  monachi  supradictas  res  sine  ullo 

par  Ermengaud,   comte  de  Rouer-  contradicente  recipiant,  &  omni  tempore 


gue-, 

AD   loca   sacrata  sanctae  Dei    Utivensis 
ecclesiae,  in  honore  Dei  omnipotentis 
videlicet  &  Domini  nostri  Jesu  Christi  & 

'  Cartul.  d'Elne,  1°  249  v°.—  Moreau,  v.  5,  f"  1 38, 
*Cartul.  de  l'église  de  Vabre  ;  copie  dans  la  col- 
lection Doat,  àla  Biblioth.  nationale,  v.  i48,f°  49. 


in  communia  ipsas  res  teneant  in  alimenta 
fratrum.  Ipsas  res  de  communia  fratrum 
nullo  tempore  nullus  potestatem  habea/ 
extrahendi  j  si  autem  fuerit  ullus  abba,  qui 
praefatas  res  de  communia  fratrum  abstu- 
lerit  &  ad  beneficium  eas  dederit,  potesta- 
tem habeant  uxor  mea  &  filii  mei  ipsas  res 
recipiendi,  &  pro  anima  mea  dentur  ad 
ipsos  monachos  duobus  millenis  solidos,  & 


An 
935 


An 
935 


169 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


170 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  74. 


An 

936 

4  mars. 


faciaut  de  ipsas  quidquid  voluerint.  Sane 
si  quis,  nos,  ipsa  immutata  voluntate  nos- 
tra,  aut  ullus  de  haeredibus  vel  propinquis 
nostris,  aut  ulla  apposita  vel  immissa  per- 
sona  fuerit,  qui  contra  cessione  ista  ullam 
calumniam  generare  praesumpserit,  hoc 
quod  petit  non  vindicet,  sed  insuper  com- 
ponat  tantum  quantum  ipsas  res  melioratas 
valere  potuerint,  in  duplum  sit  redditu- 
rus;  praesens  vero  cessio  ista  ad  nos  facta 
firma  &  stabilis  valeat  perdurare,  cum  sti- 
pulatione  per  omnem  firmitatem  subnixam. 
Factam  cessionem  istam,  sub  diem  sabba- 
tum  in  mense  julio,  anno  Vil"  regnantem 
Rodulfo  regem.  S.  piissimo  Ermengaudo 
comité.  S.  Adalais  comitissa  consentiente, 
qui  cessione  ista  scribere  vel  firmare  roga- 
verunt.  S.  Adalone.  S.  Elduino.  S.  Gene- 
sio.  S.  Ugone  filio  Adalone.  S.  Ermen- 
gaudo fratre  suo.  S.  Bernardo  vicecomite. 
In  Christi  nomen,  Benedictus  presbyter 
rogatus  scripsit. 


64.  —  LXI 

Donation  faite  à  la  cathédrale  de  Car- 
cassonne^. 


&  sancti  Nazarii  cujus  haereditas  est,  &c., 
&  accipiant  in  sazina  sanctus  Salvator  per 
singulos  annos  solidos  très;  &  post  obitum 
Dodolini  remaneat  ad  jamdictas  ecclesias, 
sive  ad  illarum  episcopum,  &  ad  ipsos  ca- 
nonicos  sine  contradictione  :  si  quis  contra 
hoc  venerit  aut  ego  venero,  &c.  Facta 
carta  ista  donatione  quarto  nonas  mar- 
tii,  anno  primo  quod  obiit  Radulfus  rex, 
Christo  régnante,  rege  sperante.  Sig,  f  Do- 
dolinus.  Sig.  f  Radlindes,  &c. 


65. 

Vente  faite  par  Rotrude  à  la  comtesse 
Ave  6*  à  son  fils  Oliha  ' . 

IN  nomine  Domini.  Ego  Rotrudes  femina 
&  filias  meas  is  nominibus  ,  &  ego  Vui- 
bertus  et  uxor  mea  Goudovara,  &  Emmo, 
simul  in  unum  vinditores  sumus  vobis 
Avane  comitissa,  &  filio  tuo  Holibano 
emtores,  per  hanc  vindicionis  nostre,  vin- 
dimus  vobis  in  comitatu  Helenense,  in 
Valle-Asperi,  ibidem  vindimus  alode  nostro 
quod  vocant  Costogia ,  qui  nobis  advenit 
tam  de  parentorum,  quam  de  ulla  exqui- 
sicione.  Qui  afrontat  ipse  alodus  de  parte 
Horientis  in  Castello-Falcone,  &  in  alode 
de  Sperandeo  vel  fratres  suos,  &  pervadit 
ad  ipso  munirono,  vel  per  ipsa  Rocacome, 
&  ad  ipso  Cairo,  que  dicunt  ad  Boxo,  vel 
per  ipsam  Acianeda  j  de  parte  Meridiei  in 


An 
936 


IN  nomine  Domini.  Ego  Dodolinus  &  uxor 
mea  Radlinda  donatores  sumus  ad  do- 
mum  Sancti  Nazarii,  &  ad  domum  Sancti 
Salvatoris,  &c.,  &  ad  dominum  Sizandum 
harum  ecclesiarum  episcopum,  &  ad  cano- 
nicos  ibidem  Deo  servientes.  Placuit  ani-  ipsa  serra,  ad  ipso  Mexario  vel  in  ipso 
mis  meis  &placet,  nuUius  quoque  cogentis  terminio  de  Villarubia,  sicut  aqua  discur- 
imperio  nec  suadentis  ingenio,  sed  propria  rit  ad  rivo  Perduro  j  deinde  in  ipsa  serra, 
&  spontanea  nostra  elegit  voluntas,  ut  ali-  que  dicuntur  Barbadelloz,  de  parte  Occi- 
quid  donaredeberem,  sicut  &facio,  de  alo-  ^uo  inlaterat  in  ipsas  Acutas,  vel  in  valle 
dem  nostrum  vinea  qui  nobis  advenit  de  Asinaria,  vel  in  ipso  Pugo  Petrose,  sive  in 
comparatione,  &  est  in  comitatu  Carcas-  terminos  de  Serralongaj  de  parte  Circi 
sensé,  infra  terminio  de  Villaalba,  &c.  In  affrontât  in  alveo  Tecio  &  pergit  per 
tali  conventu,  dum  ego  Dodolinus  vixero,       terminos  de  ipsa  Caira  vel  de  Felgares,  & 


teneam    &   possideam    ista  vinea   ad    usus 
fructuum,  per  beneficium  nostri  Salvatoris 

'  Lege  VI. 

'  Archives  de  la  cathédrale  de  Carcassonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  65,  f"  3. 


vadit  per  Montenigro,  vel  in  termines  de 
ipsas  Planas.  Et  in  alio  loco  vendimus 
vobis  alode  nostro,  que  vocant  Miralias, 
qui  nobis  advenit  de  excomparacione.  Qui 

'  Archives  de  l'abbaye  d'Arles.  —  Moreau,  v.  6, 

f  7. 


An 

936 

I"  juin. 


Au 
936 


171 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


172 


An 
936 

28  août. 


affrontât  etc.  Quantum  infra  istas  totas  periculis,  necnon  &  de  tremendi  superni 
affrontaciones  includuntur,  vindimus  vo-  examinis  discussione  fréquenter  colloque- 
bis  istas  alodes  supra  nominatos,  ab  omni       remur,  tandem  in  hune  consensum  deveni- 


integritate,  cum  exio  &  Tegressio  earum, 
propter  precium  id  est  solidorum  cen- 
tum,  &c.  Facta  ista  vindicione,  ipso  die 
kalendis  junii,  anno  primo  quod  obiit 
Rodulfus  rex.  Signum  Rotrudes  femina... 
Joannes  Puivare  judex.  Boneticus  presbi- 


mus,  ut  praedictum  locum  pro  communi 
salute  ad  strictiorem,  id  est  monachorum, 
conversationem  traderemus  :  &  quia  ni- 
mirum  frigescente  jam  caritate,  cum  ini- 
quitas  multipliciter  inundet,  &  ita  rerum 
ordo  turbatus  est,  ut  juxta  canonicam  in- 


anno  quo  supra. 


ter,  qui  ista  vindicione  scripsit  &:   die  &      stitutionem    conversari    ad    integrum    ne- 

queamus,  saltem  hoc  nobis  ante  Dominum 
proficiat,  si  illos  qui  regulariter  vivunt 
de  nostro  jure  sustentemus  ;  praesertim 
vero  hoc  timentes,  quod  ob  honorem  do- 
mini  nostri  Juliani  multa  nobis  in  eleemo- 
sina  tribuuntur,  ne  forte  judex  universo- 
rum  nobis  illud  propheticum  imputaret, 
[quod]  nostra  habentes,  peccata  populi 
comederiraus.  In  hoc  autem  decreto  tam 
princeps  Aquitanorum  Raymundus,  quam 
&  abbas  noster,  &  vicecomes  Dalmacius, 
seu  certe  noster  episcopus  Arnaldus,  quin 


66.  —  LXII 

Extrait  de  l'acte  de  fondation  de  l'ab- 
baye de  Chanteuge^. 


AUCTOR  omnium  bonorum,  &c.  Nove- 
rint  igitur  omnes  tam  praesentes  quam 

etiam  futuri,  qui  in  beatissimi  martyris  Ju-  etiam  hujus  regionis  excellentes  viri,  Ber- 

liani   Brivatensi   congregatione  successuri  trannus  videlicet,  ac  Rotbertus  vicecomes, 

sunt,  quod  ego  Cunebertus  praedictae  con-  itemque  Rotbertus  juvenior,  atque  Eustor- 

gregationis  levita  &  praepositus,  exhortan-  gius,  cum  aliis  quibuscumque  provinciali- 

tibus  &  consentientibus  domino  videlicet  bus,  ita  consenserunt,  ut  non  mediocriter 

Hectore,  nostro  decano,  &  universis  utrius-  gaudere  videantur  :  hoc  equidem  suos  suc- 


que  aetatis  jam  dictae  nostrae  congrega- 
tionis  canonicis ,  quandam  possessionem 
nomine  Cantogilum,  in  honore  Salvatoris 
nostri  Dei  &  sanctorum  Martyrum,  inpri- 


cessores  in  Dei  nomine  &  SS.  praedicto- 
rum  martyrum,  praecipue  vero  sanctissimi 
Ebredunensis  episcopi,  domni  Marcellini, 
cujus    gloriosum    corpus   cum  alio   multo 


mis  scilicet  domini  nostri  jamdicti  Juliani,  SS.pignore  illo  in  loco,  praesenti  tempore, 

necnon  &  alterius  Juliani  cognomine  An-  Deo  donante,  susceptum  est,  contestantes, 

tiocheni,  atque  Saturnini,  quorum  duorum  ut  hanc   nostram  constitutionem  quisque 

ibidem  ecclesiae  constructae  sunt,  ad  hoc  eorum  in  suo  tempore,  sic  pro  possibilitate 

trado  ut  deinceps  conversatio  monachorum  sua  deffendat,  ut  eam  nullatenus  infringi 

inibi    existât.    Hanc    autem    possessionem  patiatur.  Sit  autem  haec  oblatio  primo  qui- 

avus  meus  Claudius  conversus  ipse  cano-  dem  pro  nostra  congregatione  tam  vivorum 

nicam  voluerat  facere  congregationera,  si-  quam   etiam  mortuorum,  dehinc  vero  pro 

eut  &  uxor  ejus  de  reliqua  sua  parte  cum  rege  nostro,  ac  senioribus,  seu  supradictis 


sanctimonialibus  gessit,  &  quia  morte  prae- 
ventus  est,  ita  mihi  praefatam  possessionem 
jure  testamentario  dereliquit,  ut  post  ejus- 
dem  discessum  Sancto  Juliano  ad  Brivatense 
coenobium  remaneret.  Sane  cum  &  ego  & 
supradictus  noster  decanus,  Hector  videli- 
cet, omnesque  caeteri  fratres  de  istiusvitae 

'  Cartulaire  de  Brioude.  —  Baluze,  Histoire  de 
la  maison  d'Auvergne,  t.  2,  p.  16.  —  Mabillon, 
Annales  ordinis  S.  Bcncdicti,  t.  3,  p.  707. 


An 
936 


Éd.oria. 

t.  Il, 

col.  75. 


principibus  nostris,  propinquis  quoque  ac 
familiaribus  ;  postremo  sicut  in  una  cari- 
tatis  compagine  cuncta  Ecclesiae  membra 
tenemur,  sic  universis  fidelibus  prosit,  ut 
nos  in  singulorum  bono  participare  rae- 
reamur.  Tum  vero  sit  eadem  oblatio  pro 
anima  Willelmi  ducis  atque  nepotum  ejus 
Willelmi  &  Acfredi,  &  pro  anima  Claudii, 
scilicet  avi  mei,  reliquorumque  deffuncto- 
rum  ;  caeterum  sit  specialiter  pro  omnibus 
quicumque  illi  loco  vel  habitatoribus  sola- 


An 
936 


173 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


174 


936 

novem- 
bre. 


.ong. 
t.  II, 
col.  76. 


tium    atqiie   defensionem    praebuerint.    Si  totum  allodiuiu  &  totiim  potestativum  de 

quis  vero,   quod   absit,    huic   ordinationi  villa  nostra  domiuicata  quae  dicitur  Tho- 

nostrae  contrarius  fuerit,  aut  ad  injuriam  mières,  cum  ipsa  ecclesia  quae  est  fundata 

nostri  &  sancti   Marcelliai  sanctorumque  in   honore  sancti  Martini,  cui  vocabolum 

martyrum  praedictorum,  hoc  quod  decer-  est  de  Jauro,  &  rébus  omnibus  ad  se  per- 

nimus     immutare    tentaverit,     &c.    Sign.  tinentibus;  &  in  alio  loco  villa  quae  di- 

Cuneberti  praepositi  &  levitae,  qui  hanc  citur    Gasanus,    &    alla   villa    quae  Prata 

constitutionem  fieri  vel  adfirmare  rogavit.  dicitur,  &  villam  quae  Cauneta  vocatur,  & 

Sign.    Raymundi  ducis  Aquitanorum ,   cui  illa  quae    Opinianus   dicitur,    &   in   villa 


aliud  nutu  Dei  nomen  est  Pontii.  S.  Quo- 
thescalchi  episcopi.  S.  Dalmacii  vicecomi- 
tis.  S.  Ingelbergae.  S.  Dalmacii  filii  ejus. 
S.  Bertramni.  S.  Stephani.  S.  Rotberti  vice- 
comitis.  S.  Bertelai,  &c.  Data  haec  aucto- 
ritas  testamenti,  V  kalend.  septemb.,  anno 
primo  régnante  domino  Ludovico  rege,  in 
basilica  almi  martyris  Christi  Juliani,  ante 
altare  sancti  Stephani. 


quae  dicitur  Tarborerius  quatuor  mansos; 
in  Asiniano  mansos  duosj  in  Carsumaio 
mansos  duos;  &  in  loco  qui  dicitur  Sim- 
bergas  mansos  duos  j  in  Telito  mansos 
duos;  in  alio  vero  loco  villa  quae  dici- 
tur Opiniaco  &  alia  quae  dicitur  Cartu- 
ranis  ;  in  Condadas  mansum  unum ,  & 
villa  alia  quae  Salissias  dicitur,  &  alia 
villa  quae  Taucina  vocatur,  &  alia  villa 
quae  Cornon  dicitur,  &  alia  villa  quae 
Marthomis  vocatur;  in  Palissincto  man- 
sos duos;  in  Crosato  mansos  très;  in 
Bonatias  mansos  quatuor;  in  Cabanario 
mansos  sex;  in  Brassiano  mansos  sex  ;  ad 
_,  .  1     i>    1  1  1     n    •        -n  Pelludos  mansos  duos;  in  Tursarias  man- 

Dotation  de  l  abbaye  de  Saint-Pons      ^^^  quatuor;  in  Proliano  mansos  très  ;  & 
de    Thomières  par  Raimond-Pons,      in  loco  qui  dicitur  Riolet  vineas  duas  do 


67.  —  Lxin 


comte  de  Toulouse  ^ 

REGE  regum  Domino  nostro  Jesu  Christo 
praecipiente  didicimus,  Date  eleemosî- 
nam,  &c.  Igitur  enim  in  Dei  nomine,  ego 
Pontius,  gratia  Dei  comes  Tolosanus,  pri- 
inarchio  &  dux  Aquitanorum,  &  uxor  mea 
Garsindis,  propter  remedium  &  salutem 
animarum  nostrarum ,  ut  pium  judicem 
divinum  sentiamus  placatum  in  angustiis 
nostris,  cum  venerit  judicare  vivos  &  mor-  scopatu  Narbonensi.  Et  in  alio  loco  in 
tuos,  &  pro  genitore  nostro  Raimundo,  &  episcopatu  Albiensi,  in  loco  qui  vocatur 
génitrice  mea,  &  pro  consanguineis  nos-  Vetus-Murense  damus  similiter  totum  allo- 
tris  &  fidelibus  nostris  omnibus,  seu  pro  dium  &  totum  potestativum  de  omni  par- 
salute  vivorum,  &  requie  omnium  defunc-  rochia  S.  Clementis,  cum  ipsa  ecclesia,  cum 
torum  fidelium,  damus,  laudamus  &  con-  manso  ecclesiastico,  &in  ipso  loco  mansos 
cedimus  omnipotent!  Deo,  &  genitrici  ejus  duos  qui  dicuntur  Atturrim,  &  alios  duos 
S.    Mariae,    &  beato    Petro   Apostolorum      mansos    ad    illum    qui   dicitur   Batpalmas. 


minicatas  &  prato  uno  dominicato.  Damus 
similiter  totum  allodium  &  totum  potesta- 
tivum de  omni  parrochia  S.  Saturnini  de 
Bison,  cum  ipsa  ecclesia  &  cum  omni  ter- 
ritorio  usque  ad  pontem  d'Elbina  :  con- 
frontatur  ab  Oriente  cum  dominio  de  So- 
rieiras;  a  Meridie  in  summitate  montis 
Colim;  ab  Occidente  in  Ponto-Silvestri 
aquae  d'Elbina;  ab  Aquilone  rivo  de  Toa- 
ret  :  omnis  honor  praedictus  est  in  epi- 


principi,  &  sancto  Paulo  doctori  egregio, 
necnon  &  glorioso  martyri  Pontio,  Tho- 
meriensi  monasterio,  &  domno  abbati 
Otgario,  &  monachis  ejusdem  monasterii 
tam   praesentibus  quam  futuris  ;  videlicet 

'  Archives  de  l'église  de  Saint-Pons.  —  Catel, 
Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.  88. 


Haec  omnia  praedicta  ego  Pontius  comes 
jamdictus  &  uxor  mea  Garsindis  damus, 
laudamus  &  concedimus  omnipotent!  Deo, 
&  Sanctae  Mariae,  &  Sancto  Pontio  Tho- 
meriensi  y  onasterio,  &  abbati  &  monachis 
ejusdem  /  onasterii  tam  praesentibus  quam 
futuris  \i.  perpetuum,  scilicet  omnes  eccle- 
sias,  &  villas  praedictas,  &  totum  honorem 


An 
936 


An 
936 


lyS 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


176 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  77. 


praedictum,  &  totum  allodium  &  domi- 
nium,  &  totum  potestativum  de  omnibus 
parrochiis  jamdictis,  cum  decimis  &  pri- 
mitiis,  cum  oblationibus  &  cimeteriis,  cum 
terris  cultis  &  incultis,  cum  viiieis  &  hor- 
tis,  cum  pratis  &  arboribus  fructiferis  & 
iufructiferis,  &  cum  herbis,  pascuis,  & 
pasturalibus,  &  aquarum  cursu  &  recursu, 
cum  molendiuis,  &  cum  omnibus  paxeriis 
tam  de  piscatoriis  quam  de  molendinis,  & 
furnos  cum  rivis  &  fontes,  montes  &  colles 


68.  —  LXIV 

Donation  de  Pons,  comte  de  Toulouse j 
à  V église  de  Bé-^iers\ 

HIC  est  andalangus  donationis  vel  tradi- 
tionis,  quem  fecit  Poncio  cornes  & 
marchio  de  alodem  suum,  qui  est  in  terri- 
torio    Biterrensi,    in   villas    quae    dicunt 


&  valles,  &  mundas  cum  nemoribus,  cum  Boiano  &  Tampuniano,  cum  ipsa  ecclesia 

sylvis  &  forestis,  &  cum  omnibus  iinalibus  tota,  cum  cellis  &  sacrariis,  cimiteriis,  cum 

&  mercariis  &  sirnumjugiis,  &  cum  homi-  casis  &  casalibus,  cum  terris  &  vineis,  cum 

nibus   &   famulabus   inde   naturalibus,   &  exeis  &  regressiis,  cum  ortis  &  ortalibus 

questus,  &  albergas,  &  firmantias,&  tallias,  atque  oglatis,  cum  puteis,  rivis,  &  fontis, 

&  omnes  actiones,  &  segnis,  &   justitias,  molinis  &  molinaribus,  aquis  aquarumve 

&  omnes  satyros,  &  leudas,  &  persulira,  &  decursibus   earum,  silvis,  garricis;  omnia 

venationes,  &  omnes  actus,  &  quidquid  in  gj  \^  omnibus  totum  &  ad  integrum,  tam 

jamdicto  honore  &   in  omnibus  suis  per-  quisitum   quam    ad    inquirendum   donavit 

tinentibus   habemus;    totum    illud    damus  vel  tradidit  Domino  Dec  &  S.  Nazario  sedis 

Deo  &  monasterio  praedicto  in  perpetuum  Biterrensis,  canonicisque  ejus  ad  usum  & 

absque  omni  retentione,  pro  redemptione  fructum,  iis  stipendiis  &  usibus  &  cibariis 

&  salute  animarum  nostrarum,  parentum  ipsis  canonicis  praesentibus  atque  futuris, 

&  fidelium  nostrorum,  ut  possimus  evadere  pro  peccatis  atque  offensionibus  suis,  &  pro 

Gehennae  incendii  flammas,  &  poenas,  &  anima  genitori  sui   atque  genitricis  suae, 

infernorum  claustra,  atque  conjungi  sanc-  §j  p^o  animabus  omnium  parentum  vel  fide- 

torum  agmini,  &  sine  fine  obtinere  cum  \\^^   suorum.   Factum   andalancum    istum 

illis  sempiterna  gaudia,  &  cum  Christo  &  ^Vi  kal.  febr.,  anno  i  quod  obiit  Rodulfus 

fidelibus   suis    féliciter   regnare   sine   fine  j-ex.  S.  Poncio  comes  &  marchio.  S.  Gar- 


per  aeterna  saecula.  De  repetitione  vero, 
quod  fieri  minime  credimus,  si  nos,  immu- 
tata  voluntate  nostra,  aut  uUus  de  haere- 
dibus  nostris,  aut  ulla  emissa  persona  quae 
contra  hanc  nostram  donationem  uUam  ca- 
lumniam  generare  conatus  fuerit,  iram  Dei 
incurrat,  &  contra  se  testem  &  judicem  ha- 
beat,  &  sanctos  ejus  exactores  omnes  &  rei 
defensores,  &  sua  repetitio  nuUum  effec- 
tum  obtineat,  sed  haec  praesens  donatio 
firma  &  inconvulsa  permaneat  omni  tem- 
pore  cum  stipulatione  subnixa. 

Facta  donatio  ista  in  mense  novembris, 
anno  Dccccxxxvi  divinae  Incarnationis, 
primo  anno  Ludovico  rege  sedem  regni  ejus 
gubernante.  Signum  Pontii  marchionis,  qui 
hanc  donationem  fieri  aut  affirmare  roga- 
vit.  S.  Garsindis  uxoris  ejus  consentientis. 
S.  Raganberti.  S.  Vidimi.  S.  Attoni.  S.  Mat- 
fredi.  S.  Raimundi.  S.  de  Agberto.  S.  Aime- 
rici.  S.  Odonis.  S.  Atrio.  S.  Guillelmus  qui 
hanc  cartam  scripsit  rogatus. 


sindis,  qui  hune  andalancum  fecimus  &  fir- 
mare  rogavimus.  S.  Jonus  vicecomes.  S.  Am- 
blardo.  S.  Arnaldo.  S.  Rodaldo.  S.  Amalrico. 
S.  Altimirus  presbyter.  S.  Ato  vicecomes. 


69.  -^  LXV 

Dédicace  de  l'église  de  Saint-Pons 
de  Thomières^. 

IN  nomine  Domini  Dei  summi.  Notum  sit 
omnibus  tam  regibus  quam  pontificibus 
&  quibuslibet  primariorum  ordinibus,  vide- 
licet  praesentibus  atque  futuris,  quod  anno 

'  Cartul.  de  la  cathédrale  de  Béziers  ;  copie  dans  la 
coUect.  Doat,  à  la  Biblioth.  nationale,  v,  61 ,  f°  26. 

*  Cartulaire  de  l'église  de  Saint-Pons,  aux  ar- 
chives du  roi,  à  Carcassonne.  —  Catel ,  Histoire 
des  comtes  de  Toulouse,  p.  90. 


An 
937 

17  jan- 
vier. 


An 
937 


I 


An 
937 


177 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


178 


Éd.ori". 

t.  11, 
col.  78. 


secundo  régnante  domno  Ludovico  rege, 
ego  Raimundus,  qui  &  Pontius,  primarchio 
&  dux  Aquitanorum,  &  uxor  mea  Garsin- 
dis,  quoddam  nostri  juris  praedium  Christo 
Domino,  &  sanctae  genitricis  ejus  Mariae, 
necnon  &  sancto  Pontio  glorioso  martyri, 
ob  cujus  nomen  sic  &  ipse  vocor,  ea  devo- 
tione  obtulimus,  ut  ibidem  coenobium  fie- 
ret,  in  quo  monachi  secundum  regulam 
sancti  Benedicti  conversarentur.  Qua  de 
causa  etiam  de  Aureliaco  Beati  Geraldi  coe- 
nobio  quosdam  fratres  sub  manu  venerandi 
abbatis  Arnulphi  venire  feci,  ex  quibus  & 
ibidem  a  pluribus  episcopis  abbas  Otgarius, 
equidem  nolens,  ordinatus  est.  Facto  autem 
solemni  testamento,  praedictum  locum  Ro- 
manae  Apostolicae  Sedi  itasubjectum  esse 
decrevimus,  ut  per  quinquennium  decem 
solidi  pro  recognitione  ibidem  persolvan- 
tur.  De  caetero  sit  locus  ipse  a  dominatu 
omnium  hominum  liber  &  absolutus ,  ut 
neque  rex,  neque  princeps,  neque  episco- 
pus,  neque  ullus  ex  propinquis  nostris, 
neque  ulla  quaelibet  unquam  persona  do- 
minatum  exercere  sub  aliqua  occasione , 
vel  in  loco,  vel  in  rébus  ad  ipsum  perti- 
nentibus,  praesumat.  Ad  hoc  autem  plenius 
inculcandum,  &  quorumiibet  audaciam  re- 
primendam,  omnes  episcopi,  qui  ad  dedi- 
candam  ecclesiam  convenerunt,  illum,  qui 
forte,  (quod  absit),  vel  monachis,  vel  rébus 
eorum  contrarius  extiterit,  sub  anathematis 
vinculo  enodarunt.  Sunt  autem  hi  Aime- 
ricus,  metropolitanus  eeclesiae  Narbonen- 
sis,  Wisandus  Carcassonensis,  Rodoaldus 
Biterrensis,  Theodericus  Lodovensis.  In- 
terminationem  vero  istam  quam  praedicti 
episcopi,  ut  dictum  est,  praefixerunt,  om- 
nes episcopi  qui  dehinc  ad  Ausedinense 
concilium  convenerunt,  videlicet  isti  : 
Aimericus,  Rainaldus,  Wisandus,  Rodoal- 
dus, Dagobertus,  Pontius,  Theodericus, 
Wadaldus,  communi  nihilominus  decreto 
îirmaverunt,  &  ut  nostram  constitutionem 
pro  amore  Christi ,  &  sanctae  genitricis 
ejus,  atque  beati  Pontii  factam  nullus  in- 
fringere  aut  inquietare  audeatj  commina- 
tionem  Dei  per  Moysem  illatam  imprimis 
dicentem  :  M.aîedictus  qui  transfert  terminos 
patrum  suorum',  id  est  qui  mutât  hoc  quod 

'  Alias  proximi  sui. 


a  quolibet  proxinio  pie  sancitum  est,  ^k 
ubicumque  per  orbem  terrarum  LXXXll 
Psalmus  canitur,  omnis  multitude  psallen- 
tium  illam  imprecationem,  quae  medio 
psalmo  continetur  contra  illum  quisquis 
ille  est,  qui  sanctuarium  '  Dei  possidére 
praesumserit,  intorqueat,  ut  scilicet  ponat 
illum  Deus,  stcut  rotam  quae  înstabUiter 
volvîtur,  &  sîcut  stîpulam  ante  faciem  ventt 
&  caetera,  quousque  impleat  Deus  faciem 
ejus  ignominia,  ut  quaerat  nomen  ipsius, 
&  sicut  Heliodorus  qui  ejusdem  Dei  sanc- 
tuarium temerare  praesumpsit  coërcitus 
resipiscat.  Caeterum  si  alius  aliquis,  cui 
forte  de  rébus  juris  mei  partem  tribuero, 
rem  sibi  traditam  possidére  quietus  volue- 
rit,  &  videre  quam  nefarium  est,  si  id, 
quod  Deo  &  sanctae  genitrici  ejus  Mariae 
traditum  &  consecratum  fuerit,  immissa 
quaelibet  persona  inquietare  praesump- 
serit  :  si  ergo  aliquis  hoc  fecerit,  videat 
Deus  &  judicet,  ad  cujus  injuriam  &  de- 
spectum  res  ei  traditas  temerare  praesump- 
serit,  se  ergo  laedebit,  non  me.  Nam  quan- 
tum ex  me  est,  ego  donationem  hanc  sicut 
pro  me,  &  conjuge  mea,  nostrisque  paren- 
tibus  &  meis  fidelibus  facio;  sic  pro  illis 
qui  loco,  &  monachis,  vel  rébus  eorum  ad- 
jutores  extiterint.  Qui  vero  resistere  volue- 
rint,  Deus  illis  .résistât  etiam  in  praesenti, 
&  in  futuro  socientur  illis  (nisi  resipue- 
rint),  qui  dixerint  Domino  Deo,  Recède 
a  nobîs ,  &  quorum  cervices  in  nihilum 
redactae  sunt.  Tu  vero,  o  episcoporum 
episcope  universalis  papa  Léo,  vel  qui- 
cumque  in  sancta'  Sede  tibi  successurus 
est,  apud  te  causam  istam  depono,  ut  sicut 
per  apostolicam  authoritatem  habes  potes- 
tatem  ligandi  atque  solvendi,  quaeso  per 
reverentiam  apostolorum,  ut  praedicto  loco 
ac  monachis  necnon  &  adjutoribus  eorum 
faveas  &  eos  absolvas  :  contradictoribus 
eorum  obsistas  &  eos  condemnes,  ubicum- 
que haec  testamentaria  auctoritas  coram 
principibus  prolata  fuerit.  Quisque  bene- 
volus  hanc  inconvulsam  esse  voluerit  & 
monachis  adjutorium  impenderit,  Domi- 
nus  omnipotens,  bonorum  omnium  dis- 
tributor,  det  illi  gratiam  pro  amore  geni- 

'  Alias  res  servorum. 
'  Alias  ista. 


An 
937 


An 
937 


79 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


180 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  79. 


An 
937 


tricis  suae,  &  haec  ipsa  oblatio  pro  ipso 
sit  sicut  pro  me.  E  contra  vero  quicum- 
que  sanctuarium  hoc,  contempto  Christi 
nomiue  ac  sanctae  genitricis  ejus,  in- 
quietare  praesumpserit,  omnes  maledic- 
tioues  &  comminationes,  quae  in  divina 
Lege  continentur,  in  eum  jaculentur,  & 
quia  noluit  benedictionem  elongetur  ab 
eo  ;  sicut  Judas  proditor,  Datan  quoque  & 
Abiron,  qui  vivantes  descenderunt  in  in- 
fernum,  ita  &  isti  cumulum  aeternae  dam- 
nationis  praecipites  incurrant.  Ut  autem 
haec  donatio  firma  &  stabilis  permaneat 
omni  tempore,  manu  propria  subterfirma- 
vimus,  &  comprovincialibus  nostris  epi- 
scopis  &  primariorum  ordinibus  adfirmare 
rogavimus.  Signum  Raimundi  excellentis- 
simi  ducis.  S.  Garsindis  conjugis  ejus. 
Aimericus  archipraesuL  Rodoaldus  episco- 
pus.  Docbertus  episcopus.  Ugo  episcopus. 
Pontius  episcopus.  Rainaldus  episcopus. 
Theodoricus  episcopus.  Wadaldus  episco- 
pus. Wisandus  episcopus.  Dorberbus  abba. 
S.  Odonus  indignus  abba.  S.  Arnulfi  in- 
digni  abbatis.  Suniarius  abba  indignus. 
Robertus  abba,  Guido  abba. 


An 
937 


70. 


—  LXVI 


Réformation  de  Vahbaye  de  Saint- 
Chajjre y  par  Gotescalcj  évêque  du 
Puy\ 

IN  nomine  Dei  summi,  amen.  Notum  sit 
omnibus  ordinum  gradibus  tam  prae- 
sentibus  quam  futuris,  quod  anno  secundo 
régnante  Lodoico  rege,  cum  ego  Gotiscal- 
chus,  humilis  praesul  Vallavensis  eccle- 
siae,  pro  meo  posse  providerem  clerum  & 
plebem,  incidit  desiderium  in  corde  meo, 
ut  locum  Sancti  Theofredi  Calmiliensis 
coenobii,  quod  olim  regale  fuit,  &  a  prae- 
decessoribus  nostris  regali  beneficio  ob- 
tentum,  &  per  incuriam  &  saecularem  cu- 
piditatem  res  praefati  loci  maie  direptae 

'  Cartulaire  de  l'atbaye  de  Saint-Chaffre.  — 
Mabillon,  de  Re  diplomatica^ip.  569. —  Gallia  Chris- 
ti ana  ,  nova  editio,  t.  2,  instrum.  p.  269  &.  seq. 


sint,  &  exigente  inopia  religionis  status 
inibi  penitus  annihilaretur,  in  pristinum 
pro  posse  restituerem  sui  ordinis  gradum. 
Unde  accitumDominum  Arnulfum,  de  coe- 
nobio  Sancti  Geraldi  abbatem,  deprecatus 
sum,  ut  praedictum  locum  in  sui  dominio 
susciperet,  &  fratres  ibi  regulariter  secun- 
dum  normam  patris  Benedicti  viventes 
delegaret.  Caventes  itaque  recidivam  cu- 
piditatis  rabiem  successorum  nostrorum, 
assensu  Geilini  marchionis  &  plurimorum 
episcoporum,  dedimus  ei  licentiam ,  ut 
supradictum  est,  ut  monita  sancti  patris 
Benedicti  observent,  &  memores  nostrî 
Christum  pro  nobis  quotidie  precibus  exo- 
rent,  &  cum  nostro  communi  consilio,  cum 
fuerit  necessarium,  eligant  talem  rectorem 
qui  illos  bene  regere  sciât.  Si  autem,  (quod 
absit),  instigante  diabolo, a  proposito  bono 
deviaverint,  non  solum  illa  quae  percepe- 
runt  amittant,  sed  &  illud  etiam  quod  nobis 
Dominus  praestitit  ut  concederemus  :  hoc 
est  Roserias  cum  suis  adjacentiis,  &  villam 
Colenticum'  de  communi  fratrum,  Cama- 
lerias  etiam,  &  Ventreciacum  cum  illorum 
finibus,  quae  benevolo  animo  tribuimus, 
ad  nostram  redeant  utilitatem.  Et  istas  res 
supradictas  eo  tenore  concedimus  eis  ab 
hac  die  &  deinceps,  ut  quotidie,  exceptis 
diebus  festis,  unaquaque  hora  pro  nobis 
&  successoribus  nostris,  tam  pontificibus 
quam  clericis,  &  omnibus  adjutoribus  & 
benefactoribus  nostrae  sedis  &  ecclesiae, 
duos  psalmos  flexis  genibus  décantent,  pro 
defunctis  vero,  quando  possibile  est,  vigi- 
liam  &  missam.  Res  autem  Sancti  Theo- 
phredi,  quas  nostra  vel  saecularis  potestas 
tenere  videtur  aut  benefîciario  jure,  ab 
abbate  ejusdem  loci  &  monachis  ibidem 
degentibus  obtineat  eo  tenore,  ut  quandiu 
vixerit,  censualiter  teneat  :  post  mortem 
vero  ipsorum  absque  ulla  contradictione 
rector  &  monachi  ejusdem  loci  recipiant. 
Si  quis  autem  haec  temerare  praesump- 
serit, tam  nostra  quam  coëpiscoporum 
praesentium  excommunicatione  &  aeterna 
damnatione  se  innodandum  sciât,  nisi  resi- 
puerit  &  satisfaciendo  emendare  studuerit.  Éd.orig 
S.  Gotiscalchi  episcopi.  S.  Bernardi  abba-  co\.^So. 
tis.  S.  Gerontii  Bituricensis  archiepiscopi. 

'  Alias  Colonciam. 


An 
937 


181 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


182 


An 

9.37 

décem- 
bre. 


S.  Begonis  epîscopi.  S.  Widonis  episcopi. 
S.  Dalmatii  abbatis,  &  SS.  aliorum  pluri- 
moriim  testiiim,  anno  il  regni  Ludovici, 
V  autem  anno  Dalmatio  abbate. 


71.  —  LXVII 

Echange  entre  Bernard  j  vicomte  y 
6»  Vabhaye  de  Vabre\ 

PLACUIT  atque  convenit  inter  aliquos 
homines  his  nominibus,  Bernardo  vice- 
comité,  &  infantes  suos  Berengario  &  Ber- 
nardo, &  ex  aliam  partem  Ramnulfum  abba 
&  cuncta  congregatione  Sancti  Salvatori 
Vabrense  coenobii,  ut  rébus  illorum  inter 
se  concambiare  debuissent,  quod  ita  &  fe- 
cerunt.  Dederunt  itaque  Bernardus  vice- 
comes  &  filii  sui  ad  partibus  Ramnulfum 
abbas,  &  ad  suos  monachos,  in  pago  Ru- 
tenico,  in  ministerio  Curiense,  curtem  qui 
dicitur  Rufiniaco ,  in  valle  quae  dicitur 
Lendisca;  quantum  in  ipsa  curtem  vel  in 
ipso  aice  Bernardus  &  infantes  sui  visi 
sunthabere  &  possidere,  cum  ipsa  ecclesia, 
quae  est  sita  atque  fundata  in  honore  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi  &  sancti  Stephani, 
cum  ipso  ecclesiastico  &  suum  privilegium, 
&  cum  omni  dota  sua.  As  praefatas  res,  cum 
domibus,  aediiîciis,  &  suis  pertinentiis,  & 
suis  adjacentiis,  boscis,  vineis,  molendinis, 
omnia  &  ex  omnibus,  quaesitum  &  ad  inqui- 
rendum,  divisum  &  ad  dividendum,  omnia 
&  ex  omnibus,  quantum  ad  ipsam  curtem 
aspiciat  vel  aspicere  videtur,  totum  &  ab 
integrum  in  concambium  dedimus,  ita  ut  sum  tibi  Suniefredo  presbitero.  Certum 
post  hac  die  ipsi  rectores  monasterii  ipsas  quidem  &  manifestum  est  enim,  quia  sic  pla- 
tes teneant  ac  possideant,  &  faciant  exinde  cuit  animis  meis  &  placet,  ut  tibi  jamdicto 
quidquid  voluerint}  exceptis  quod  Bene-      Suniefredo    presbitero   donare    faciam   de 


tes  sui  supradicti  in  ipso  pago,  in  mi- 
nisterio Regoniense,  curte  qui  dicitur 
Solmegio,  cum  ipso  castello  &  cum  ipsa 
ecclesia,  quae  est  fundata  in  honore  sancti 
Amantii  ;  &  in  alio  loco  villa  Spinoso, 
quantum  ibi  visi  sumus  habere,  &  in  alio 
Spinoso  manso  ubi  Benedictus  manet,  & 
Petralevata  manso,  &  quantum  in  istis 
locis  visi  sumus  habere,  in  integrum  Ber- 
nardo &  ad  suos  infantes  in  concambium 
dedimus,  ut  quidquid  exinde  facere  volue- 
rint  faciant.  De  repetitione  dicimus,  ut  si 
fuerit  immutata  voluntas  nostra,  aut  uUus 
de  haeredibus  nostris  fuerit,  aut  ulla  per- 
sona  qui  contra  concambium  istum  ullam 
calumniam  generare  praesumpserit,  non 
vindicet  hoc  quod  petit,  quantum  ipsas 
res  melioratas  valere  potuerint,  &  quod 
petit  non  vindicet  :  praesens  vero  concam- 
bium iste  firmus  &  stabilis  permaneat  cum 
stipulatione  subnixa.  Factum  concambium 
istum,  sub  die  sabbato,  in  mense  decembrio, 
anno  secundo  quo  Rodulfus  rex  fuit  quon- 
dam,  Deo  imperante  &  rege  expectante. 
S.  Bernardo  vicecomite.  S.  Berengario. 
S.  Bernardo,  qui  concambio  isto  scribere 
vel  firmare  rogavit. 


An 
937 


72. 


Donation  de  Wadaldey  évèque  d^Elne, 
au  prêtre  Sunijred  '. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Wadaldus,  gratia 
Dei  sedis  Elenensis  episcopus,  donator 


dictus  presbiter  ipsam  ecclesiam  &  suo  ec- 
clesiastico teneat  &  possideat  quamdiu 
vivit,  sicut  &  Fredulus  abbas  praedictus. 
Post  obitum  suum  ipsi  monachi  exinde 
faciant  quidquid  voluerint.  Et  in  contra 
receperunt  Bernardus  vicecomes  &  infan- 

'  Cartulalre  de  l'église  de  Vabre,  &  copie  dans 
la  collection  Doat ,  à  la  Bibliothètjue  nationale, 
V.   148,  f"  42, 


alodem  meum,  quem  ego  habeo  incomitatu 
Russilionense,  in  Valle-Asperi,  infra  fines 
&  terminos  de  Villa-Moleto,  campo  I,  qui 
est  de  domum  Sancte  Marie,  quem  ego  ibi- 
dem habeo,  sicuti  &  facio.  Et  habet  ipse 
campus  affrontationes,  &c.  Quantum  in 
istas  affrontationes  includunt,  sic  dono 
tibi  ipso  campo  cum  ipsos  malolios,  qui  ibi 

•  Cartul.  d'Elne,  f°i47.  —  Moreau,  y.  6,  (°  loÇ, 


An 
938 

3i  octo- 
bre. 


An 
938 


i83 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


184 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  81. 


An 
939 

4  avril. 


sunt  complantati ,  ad  proprium  perhaben-  loco  delegavit,  &  praedia  seu  vineas  & 
dum  omnibus  diebus  vite  tue,  teneas  &  mansos,  cum  omnibus  suis  pertineutiis  tam 
possideas  &  fructare  facias,  &  post  obitum  in  rébus  quam  in  mancipiis,  sub  immuni- 
tuum  dimittere  facias  ad  domum  Sancte  tatis  tuitione  suscipere  dignaremur.  Et  ut 
Marie,  qui  est  in  Villa-Moleto.  Quod  si  precibus  sanctae  Dei  genitricis  fulciri 
ego,&c.  Facta  donatione  ista  sub  diepridie  mereamur,  ad  augmentum  ipsius  loci  infra 
kalendas  novembris,  anno  III  régnante  fines  regni  nostri  in  comitatu  Biterrensi, 
Ludoico  rege,  filio  Carulo  rege.  Wadaldus  cedimus  curtem  nostram  Jerra'  cum  om- 
episcopus  qui  ista  donatione  feci  &  firmare  nibus  suis  pertinentibus,  cum  servis  & 
rogavi.  Campio.  Guisardus  archipresbiter.  ancillis.  Cujus  petitiones  ratas  esse  cogno- 
Adroarius  levita.  Vuifredus  archipresbiter.  scentes,  animaeque  nostrae  salutem  nihilo 
Rainardus  presbiter.  Suniegildus  archi-  minus  perpendentes,  libenter  ei  assensum 
presbiter.  Bera.Vuimera  presbiter.  Bone-  praebuimus,  &  hanc  nostram  authoritatem 
facius  levita.  ïgoaldus  levita.  Volveradus  erga  praedictum  monasterium  vel  rectores 
presbiter.  Malangeicus  presbiter,  qui  ista  illius  sub  plenissima  immunitatis  nostrae 
donatione  scripsi  &  subscripsi  die  &  anno  defensione  fieri  decrevimus,  per  quam 
quo  supra.  Amalrichus  presbiter.  praecipimus  atque  jubemus,  ut  ipse  abbas 

ac  monachi  ibidem  degentes  sint"  sub  nul- 
lius  judicis  potestate,  nisi  ipsius  Raimundi 
&  abbatis  ejusdem  loci;  sub  nostro  mun- 
diburdo  tuti  permaneant;  &  nullus  judex 
publicus,  vel  quislibet  ex  judiciaria  potes- 
,  .     j  tate,  in  ecclesias,  aut  loca,  vel  agros,  seu 

Charte  du   roi  Louis  d  Outre-mer,  en      reliquas  possessiones  praefati  monasterii, 


73.  —  LXVIII 


faveur  de  Vahhaye  de  Saint-Pons  ' . 

IN  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  Ludovicus  divina  propitiante  cle- 
mentia  rex.  Si  erga  loca  sanctorum  divinis 
cultibus  mancipata  bénéficia  opportuna  das,  vel  freda  exigenda,  aut  mansionaticos 
largimur,  praemium  nobis  apud  Deum  vel  para  tas  faciendas,  aut  fidejussores  tol- 
aeternae    remunerationis    non    diffidimus      lendos,  seu  homines  ipsius  monasterii  tam 


quas  in  moderno  tempore  in  quibuslibet 
pagis  seu  territoriis  infra  ditionem  regni 
nostri  juste  &  legaliter  possidet,  atque 
deinceps  in  jure  ipsius  sancti  loci  divina 
pietas  augere  voluerit,  ad   causas  audien- 


rependi.  Idcirco  notum  esse  volumus  sanc- 
tae Dei  Ecclesiae  fidelibus  &  nostris  tam 
praesentibus  quam  futuris,  quod  quidam 
illustris  vir  ac  dilectus  comes  seu  marchio 
Raimundus,  praesentiae  sublimitatis  nos- 
trae suos  dirigens  legatos  atque  monachos, 
humillimis  precibus  per  eos  nostram  de- 
precatus  est  celsitudinem,  ut  suum  monas- 
terium quod  est  in  pago  Narbonense  situm, 
nomine  Tomerias,  in  honore  sanctae  Dei 
genitricis  Mariae,  sive  sanctorum  aposto- 
lorum  Pétri  &  Pauli,  &  beati  Pontii  mar- 
tyris  fundatum,  ubi  praeest  domnus  Oddo 
abba,  una  cum  norma  monachorum  ibidem 
Deo  famulantium,   &  res  ejusdem  monas- 


ingenuos  quam  alios,  super  terram  comma- 
nentes  distringendos;  nec  ullas  redhibitio- 
nes  aut  illicitas  occasiones,  quae  supra  me- 
morata  sunt,  penitus  exigere  praesumal  : 
sed  liceat  praefato  abbati  ejusque  successo- 
ribus  &  monachis  res  supradicti  monaste- 
rii sub  nostra  immunitatis  tuitione  quieto 
ordine  possidere,  quatenus  ipsis  servis 
Dei,  Domino  famulantibus,  pro  nobis  ac 
regni  nostri  statu,  omnipotentis  Dei  mise- 
ricordiam  suis  precibus  exorare  valeant. 
Ut  autem  hujus  immunitatis  atque  confir- 
mationis  nostrae  authoritas  majorem  in 
Dei  nomine  obtineat  vigorem,  manu  pro- 
pria subterfirmavimus  &  annuli  nostri  im- 


terii,  quas  iidem  abbas  &  monachi  tenent,      pressione  sigillari  jussimus.  Ginsiabertus' 
&praediaquae  praefatus  marchio  jamdicto 

'  Alias  Tenero. 
'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Pons.  —  Catel,  '  Allas  sint  ullius. 

Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.  81.  '  Alias  Vinsubius. 


An 
939 


An 
939 


!«:> 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


186 


Éd.  oriff. 

t.  11, 
col.  82. 


An 
940 

août. 


cornes  recognovit.  Signum  Ludovic!  glorio-  &  ecclesiam  S.  Stephani  de  Cavall  cum  ca- 
sissimi'  régis.  Bonealus  episcopus.  Ruanus  pella  S.  Martini  de  Uscadellas  de  ipsa  par- 
notarius.  Datum  ante  nouas  aprilis%  anno  rochia,  &  ecclesiam  S.  Joannis  de  Frayssa, 
quarto  régnante  Ludovicoserenissimorege.  &  ecclesiam  S.  Pétri  de  Combour,  & 
Actum  apud  Lugdunum,  in  Dei  noniine  fe-      ecclesiam   S.   Pétri   de   Riols  cum   capella 

S.  Eulaliae  de  ipsa  parrochia,  &  eccle- 
siam   S.   Sebastiani  de  Promiane  cum  ca- 

pella  S.   Mariae   de  Trésors,   &  ecclesias 

S.  Stephani  &  S.  Amantii  de  Albania,  & 
ecclesiam  S.  Mariae  de  Feireras,  &  eccle- 
siam S.  Joannis  de  Divoliola,  &  ecclesiam 


liciter.  Amen. 


74.  —  LXIX 


Donations  faites  par  Aymeri,  arche-  ^'  ,^f^  t!  ^^§"^^^1'  ^  ^'^'^^^siam  S   Bau- 

^           7     Tir     T                c      -n,     1      y  1  delà  de  Monte-Olerio  cum  capellis  S.  Pe- 

veque  de  ISarbonne,    çy  Kodoaldus.  »  •   j^  t}-„     ^     c         1     •        c    kk     -       o 

^   ^                                  '                               f  tri   de  Bisano ,   &  ecclesiam  S.  Mariae  & 

évêque    de  Bé-^iers ,  à   Vabhaye   de  S.  Juliani  de  Malliaco  ,&  ecclesiam  S.  Ja- 

Saint-Pons  de  Thomières.  cobi  de  Corts.   Fias  omnes  praedictas  ec- 
clesias ego  praedictus  Aymericus  archiepi- 

I.   —  In  nomine'    Domini   nostri  Jesu  scopus,    &   ego   Petrus    archidiaconus,   & 

Christi.  Ego  Aymericus,  Dei  gratia  Narbo-  caeteri  canonici  Narbonensis  sedis  damus, 

nensis  archiepiscopus,  notificare  volumus  laudamus  &  concedimus  Deo,  monasterio 

cunctis   haec   audientibus,   quod    multum  S.  Pontii  supradicto,  &  abbati  &  monachis 

gaudemus    &    exultamus    de    aedificatione  praedictis  &  eorum  successoribus  in  per- 

monasterii     Sancti     Pontii    Tomeriensis  ,  petuum,  cum  omnibus  decimis  &  primitiis 

quod    domnus  Pontius,  dux  Aquitanorum  &  oblationibus ,  &  cum  omni  ecclesiastico 

&  cornes  Tolosanus,  aedificavit  &  dotavit,  jure  tam  decimarum  quam  aliarum  rerum, 

abbatem    &    monachos    ibi     constituens ,  sicut  unquam  praedictae  ecclesiae  habue- 

ut   regulariter   vivant  secundum    regulam  runt,  vel  habere  debuerunt,  vel  possede- 

S.    Benedicti  :  &  quia    in    diebus   nostris  runt,  vel  habere  debent.  Sic  damus  Domino 

tam    venerabilis    religiosusque    locus   ae-  Deo  &  monasterio  praedicto  in  perpetuum 

dificatus    est,    volumus    &    cupimus    cum  absque  omni  retentu,  libère  &  absolute,  & 

magno    desiderio     monasterium    praedic-  absque  omni  usatico,  salvis  tamen  synodis 

tum  dotari   ad    sustentationem   monacho-  de   ecclesiis  praedictis,    exceptis    capellis 

rum,  qui  ibi  Deo  serviunt  &  in  futurum  omnibus,  &  excepta  ecclesia  S.  Baudilii  de 

servituri  sunt,  ut  tantae  elemosinae  par-  Monte-Olerio,  &  exceptis  ecclesiis  prae- 

ticipes  esse  mereamur.  Igitur  ego  Aymé-  dictis  de  Malliaco.   Si   quis  autem   sciens 

ricus,   archiepiscopus   praedictus,    &    nos  contra  hanc   donationem  nostram    venire 

canonici  praedictae  sedis,  bono  animo  &  tentaverit ,    &c.    Factum   est   hoc   donum 

bona  voluntate  damus,  laudamus  &  conce-  anno  Domini  ab  Incarnatione  DCCCCXL, 

dimus,  ac  praesenti  charta  in  perpetuum  mense  augusto,  anno  III  régnante  Ludo- 

tradimus   Domino   Deo,   &   S.  Mariae,  &  vico    rege    Francorum.    Signum   Aymerici 

monasterio  S.  Pontii  martyris  Christi  To-  archiepiscopi  Narbonensis,  qui  hanc  car- 

meriensis,    &   domno    abbati    Otgerio,    &  t^n^   ûevi    jussit,    &    factam   laudavit,    & 

monachis  ejusdem  monasterii  praesentibus  testes  firmare  rogavit,  &  hoc  signum  facit. 

&  futuris,  ibidem  Deo  servientibus  ;  vide-  t  Sign.   Pétri   archidiaconi,  &  ceterorum 

licet  ecclesiam    S.   Martini  de   Jaur  cum  canonicorum  Narbonensis  sedis  qui  hanc 

capella  S.  Martini  de  Cussas  de  ipsa  par-  cartam  fieri  jusserunt,  &  factam  laudave- 

rochia,  &  ecclesiam  S.  Garcini  de  Bisons,  runt,  &  testes  firmaverunt.  Sign.  Rodaldi 

episcopi  Biterrensis.  fSign.  Guisandi  Car- 

'  Alias  serenissiml.  cassoneiisis  episcopi.   t   Sign.  Theoderici 

"  Alias  IV  nonas  augusti.  episcopi  Lutovensis.   t  Sign.   Pontii    epi- 

3  Archives  de  Saint-Pons  de  Thomières,  —  Ma-  scopi.  f  Sign.    Reynardi   episcopi.  t  Sign. 

^iWlon,  Annales  ordinis  S.  Benedicti,  t.  "i,  ^,  -j M.  Datberti   episcopi.    t  Sign.    Hugouis  epi- 


An 

940 


An 
940 


187 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


col.  83. 


An 
940 
août. 


scopi.  t  SigiT.  Guadaldi  episcopi.  t  Sign. 
Wisandi  episcopi.  t  Sign.  Datberti  abba- 
tis.  t  Sign.  Odonis  abbatis.  t  Sign.  Arnulli 
abbatis.  f  Sign.  Suniarii  abbatis.  t  Sign. 
Rotberti  abbatis.  t  Sign.  Guidonis  abbatis. 
t  Sign.  domni  Pontii ,  ducis  Aquitanorum 
&  comitis   Tolosani.    t  Sign.    Guarsindis 


qui  viventes  in  infernum  descenderunt, 
subjungatur,  &  cum  Juda  Iscariot,  qui 
Deum  &  Dominum  tradidit,  societur,  subi- 
turus  poenas  perpétuas.  Factum  est  hoc 
donum  anno  ab  Incarnatione  Domini 
DCCCCXL,  mense  augusti,  anno  quarto 
régnante  Ludovico  rege.  S.  Rodaldi,  epi- 


An 
940 


Éd.orig.   uxoris  ejus.  Sign.  Hugonis  comitis.  Sign.      scopi  Biterrensis,  &  canonicorum  Biterren 


Arnaudi  vicecomitis.  Sign.  Sicardi  viceco- 
mitis.  Sign.  Atonis.  Sign.  Pontii,  qui  banc 
cartam  scripsit  jussu  praedictorum,  anno 
&  die  quibus  supra. 

II.  —  lu'  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Noscant  praesentes  pariter  &  fu- 
turi,  quod  nos  Rodaldus,  Dei  gratia  Biter- 
rensis episcopus,  &  nos  canonici  Biterren- 
sis sedis,  bono  animo  &  bona  voluntate  & 
intuitu  pietatis,  damus,  laudamus  &  conce- 
dimus  Deo  &  sanctae  Mariae,  &  monaste- 
rio  Sancti  Pontii  Tomeriarum,  &  domno 
abbati  Otgerio,  &  monachis  ejusdem  mo- 
nasterii  praesentibus  &  futuris,  videlicet 
ecclesiam  Sanctae  Eulaliae  de  Tomeriis, 
&  ecclesiam  Sanctae  Mariae  de  Betiano,  & 
ecclesiam  Sanctae  Mariae  de  Geminiano , 
&  ecclesiam  Sancti  Pontii  de  Barausam.  Has 
omnes  praedictas  ecclesias  nos,  Rodaldus 
episcopus  &  canonici  praefatae  sedis,  damus 
&  concedimus  Deo  &  monasterio  prae- 
dicto,  cum  omnibus  decimis  &  praemitiis 
&  oblationibus,  &  cum  omni  ecclesiastico 
jure  tam  decimarum  quam  aliarum  rerum, 
sicut  unquam  praedictae  ecclesiae  habue- 
runt  vel  habere  debuerunt,  &  sicut  possi- 
dent  &  possidere  debent;  sic  damus  Deo 
&  monasterio  praedicto  in  perpetuum,  abs- 
que  omni  retentu,  libère  &  absolute,  & 
absque  omni  usatico  vel  servitio,  salvis 
tamen  synodis  de  ecclesia  Sanctae  Eulaliae 
de  Thomeriis,  &  de  ecclesia  Sanctae  Ma- 
riae de  Beciano.  Si  quis  vero  contra  hanc 
nostram  donationem  venire  tentaverit,  non 
hoc  valeat  vindicare  quod  requirit,  sed 
insuper  admonitus,  nisi  resipuerit  &  Deo 
&  sanctis  ejus  &  monasterio  praedicto 
satisfecerit,  iram  Dei  omnipotentis  nimis 
tremendam  incurrat,  &  cum  diabolo  & 
ejus  ministris  depereat,  &  anathema  ma- 
ranata  efficiatur,  &  cum  Datan  &  Abiron, 

'  Archives  de  Saint-Pons  de  Thomières. 


sis  sedis,  qui  hancchartam  donationis  fieri 
jusserunt,  &  actam  laudaverunt.  S.  domni 
Aymerici  Narbonensis  archiepiscopi,  qui 
hoc  donum  de  omnibus  ecclesiis  praedictis, 
sicut  supradictum  est,  &  Deo  &  monas- 
terio praedicto  Sancti  Pontii  in  perpetuum 
laudavit,  &  concessit,  &  hoc  signum 
fecit.  t  S.  Eusandi  ',  Carcassensis  epi- 
scopi. t  S.  Theoderici,  episcopi  Luteven- 
sis.  t  S.  Pontii  episcopi.  t  Sign.  Eldoni 
abbatis.  t  S.  Arnulfi  abbatis.  t  S.  Roberti 
abbatis.  fS.  D.  Pontii,  comitis  Tolosani  & 
ducis  Aquitanorum.  S.  Hugonis  comitis. 
S.  Arnauldi  vicecomitis.  S.  Sicardi  viceco- 
mitis. S.  Attonis.  Sign.  Pontii,  qui  hanc 
chartam  scripsit,  jussu  praedictorum. 


75.  —  LXX 

Charte  du  roi  Louis  d^Outre-mer,  en 
faveur  du  monastère  de  Chanteuge, 
en  Auvergne^, 


N  nomine  Sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  amen.   Ludovicus  divina  annuente 


An 
941 

5  dé- 


I     , 

gratia  Francorum  rex.  Si  locis  divino 
cultui  mancipatis ,  &c.  Quocirca  omnium  cembro 
sanctae  Dei  Ecclesiae  fidelium  tam  prae- 
sentium  quam  futurorum  noverit  industria, 
quoniam,  nostrae  dignitatis  praesentiam 
humiliter  adeuntes,  monachi  Sancti  Mar- 
cellini,  egregii  confessoris  Cantoilonensis, 
coenobii  obnixe  sibi  expetiere,  quatenus 
res,  quas  Conibertus  quondam  praepositus  Éd.orig, 
caeterique  fratres  Sancti  Juliani  pro  com-  coi. 84. 
muni  salute,  per  consensum  Ragemundi 
principis  Aquitanorum  ,  necnon  &  aliorum 

'  Lege  Gisandi. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Chanteuge.  —  Baliize, 
Capital.  Reg.  Franc. ^  Append.  t.  2,  p.  1  53  &  seq. 


An 
94' 


189 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


190 


I 


An 

942 

7  avril. 


ipsius  provinciae  procerum,  tam  episcopo-  ipsos  arbores,  qui  ibidem  sunt  complan- 

rum  quani  caeterorum,  praedicto  mouaste-  tati,  cuni  exio  &regressio  eorum  ab  onineni 

rio  contulerant,  nostrae  regalitatis   prae-  iiitegritatem,  &  de  ipsa  vinea  superius  in- 

cepto  &  ex  testameuto  quod  sancitum  est  serta  ipsa  medietate  ab  intègre ,  &  ipse 


confirmare  dignaremur.  Quorum  petitio- 
nibus,  ob  Christi  &  sancti  ejus  jam  praeli- 
bati  Marcelliui  dilectionem,  sive  fidelium 
iiostrorum  deprecationem,  videlicet  Heiu- 
rici  Lingonensis  episcopi,  &  Gotischalchi 
Aniciensis  praesulis,  Rotgerii  quoque  inlus- 
tris  comitis,  nostrum  praebentes  assensum, 
jussimus  hoc  regale  decretum  iieri,  in  quo 
confirmando    decernimus    &    decernendo 


mansus  ,  ubi  Guitimirus  habitavit  condam 

qui  fuit ,  &  ipsa  vinea  qui  est  de  ipso 

manso  de  Vintimiro Et  in  ipsa  Calme, 

dono  tibi  de  ipsas  terras  qui  de  ipso  manso 
de  Vintimiro  fuerunt,  &  ad  ipso  manso 
pertinet  ipsa  medietate,  ubi  invenire  eas 
potueris,  tam  quisitum  quam  ad  inquiren- 
dum,  omnia  &  in  omnibus,  ipsa  medietate 
ab  omnem  integritatem,  cum  exio  &  re- 


firmamus,   ut  monachi  praefati  loci  Can-  gressio    earum    &  cum    illorum   affronta- 

toilonensis  jam  dictas  res  cum  omni  inte-  tiones.  Que  vero  bec  omnia  superius  in- 

gritate,  tam  mancipiis  quam  universis  jure  serta,  sicut  superius  resonat,  de  meo  jure 

sibi   &   legaliter  pertinentibus,   perpetuo  in  tua  trado  potestate,  ut  quicquid  exinde 

possideant,  &  quidquid,  &c.  Sign.  domni  facere   volueris,    liberam    in    Dei    nomine 

Ludovici  gloriosissimi  régis.  Odilo  cancel-  habeas  potestatem.  Quod  si  ego,  &c.  Facta 

larius,  ad  vicem  Hervei  episcopi  summique  donatione   ista    sub   die  VII   idus    aprilis, 

cancellarii,  recognovit.  Datum  nonas  de-  anno    VI    régnante    Ludoico    rege ,    filio 

cembris,  indict.  XV,  anno  autem  VI  reg-  Karulo  rege.  Suniefredus  cornes.  Amalri- 

nante  Ludovico  gloriosissimo  rege,  in  Dei  eus  presbiter.  Siguefredus  presbiter.  Sega- 

nomine  féliciter.  Amen.  rius.  Signum  Lupus  Santio.  Signum  Tatio. 

Malangeicus  presbiter,  qui  ista  donatione 
scripsit  &  subscripsit,   die   &  anno    quo 

supra. 

76.  


Donation  du  comte  Sunifred  à  Vévê- 
que  d'Elne  Wadalde^ , 


I 


N  nomine  Domini.  Ego  Suniefredus  comes 
donator  sum  tibi  domno  Wadaldo,  epi- 
scopo gratia  Dei  sedis  Elenensis.  Certum 
quidem  &  manifestum  est  enim  quia  sic 
placuit  in  animo  meo  &  placet,  ut  tibi 
jamdicto  domno  Wadaldo  episcopo  donare 
faciam  alodem  meum,  sicut  &  facio.  Dono 
tibi  alodem  meum  quem  ego  habeo  in  co- 
mitatu  Russilionense  in  Valle-Asperi,  in- 
fra  fines  &  terminos  de  Bula,  in  locum  ubi 
vocant  Villareto,  qui  fuit  de  Salomone  le- 
vita  condam...  Et  affrontât  ipse  mansus  do- 
minicus,  &c...  Et  ipsa  vinea  dominica,  &c. 
Quantum  infra  istas  omnes  affrontationes 
includunt,  sic  dono  tibi  ibi  manso  domi- 
nico,  qui  fuit  de  quondam  Salomone  levita, 
cum  ipsas  curtes  &  cum  ipso  orto,  &  cum 


An 
942 


77.  —  LXXI 

Donation  faite  à  Vahhaye  de  Saint- 
Pons  par  Aton,  vicomte  d'Alhi\ 

SANCITUM  est  longo  maximoque  tempore  
Constantini  imperatoris,  ut  si  quilibet  An 
de  re  sua  pro  peccatis  commutare  vel  do-  '^^^ 
nare  voluerit,  quod  in  alieno  jure  consti- 
tutum  est,  ut  sua  libeat  potestate.  Igitur 
ego  in  Dei  nomine  Atto,  gratia  Dei  vice- 
comes,  consilio  &  voluntate  uxoris  meae, 
bono  animo  &  bona  voluntate,  &  pro  re- 
demptione  peccatorum  meorum  &  paren- 
tum  meorum,  &  pro  redemptione  animae 
patris  mei  Bernardi  &  matris  meae,  &  pro 
omnibus  consanguineis  laudo  ,  concedo  , 
&  cum  bac  praesenti  carta  in  perpetuum 
trado    omnipotenti   Deo ,   &   sanctae   Dei 


avril. 


'  Cartul.  d'Elne,  f"  141.  —  Moreau,  v.  6,  f°  208. 


Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Pons. 


An 
942 


191 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


192 


Ed.orig, 

t.  Il, 
col.  85. 


genitricis  Mariae,  8z;  Sancto  Pontio  Tho-  venti,  impleatur  faciès  ejus  iguominia,  ut 
meriensi,  &  D.  abbati  Otgerio,  &  mona-  quaerat  nomen  Domini,  fiant  filii  ejus 
chis    ejusdem    monasterii    praesentibus  &      orphani    &   uxori   ejus  judicium,   &   cum 


futuris  in  perpetuum,  videiicet  in  episco- 
patu  Albiensi,  in  vicaria  Lastrinco,  totum 
alodium  &  totum  potestativum  de  villa  & 
de  omni  parrochia  Sancti  Salvatoris  de 
Brucia.  Dono  similiter  Deo  &  monasterio 


Dathan  &  Abiron  &  cum  Juda  traditore 
in  infernum  semper  ardeat.  Facta  est  carta 
hujus  donationis  in  mense  aprilis,  anno  ab 
Incarnatione  Domini  DCCCCXLII,  anno 
VII   régnante   Ludovico    rege.   S.    Attonis 


praedicto    in  perpetuum  in   alio  loco,    in  vicecomitis,  qui    hanc    cartam   donationis 

episcopatu  Ruthenensi,   in  vicaria  Cama-  manibus   suis    firmavit,    &   testes   firmare 

rense,  in  parrochia  Sancti  Mauritii,  totum  rogavit.  S.  Frotarius  episcopus.  S.  Bernar- 

alodium  &  totam  potestatem  de  omni  ter-  dus.    S.    Hugonis    comitis.    S.    Dagberga. 

ritorio     de    Villanova.    Estque    sciendum  S.  Amalrici.  S.  Jozet.  S.  Andréas,  qui  hanc 

quod    eundem    honorem    de    Brucia  dédit  cartam  scripsit  rogatus. 
mihi  domnus  Pontius,  comes  Tholosensis, 

pro  praedicto  honore  de  Sancto  Mauritio, 

quem  ego  dedi  ei ,  &  praefatum  honorem 

de  Sancto  Mauritio  praedictus  comes  jam- 

dicto  monasterio  in  perpetuum  designavit. 

Haec  omnia  praedicta  ego  Atto  vicecomes 

dono,  laudo,  &  concedo  omnipotent!  Deo, 

&  sanctae  Mariae,  &  sancto  Pontio  Tho- 

meriensis  monasterii,  &  abbati  &  mona-  I.  —  In  nomine' Domini.  Ego  Rainelinus 

chis  ejusdem  monasterii  tam  praesentibus  &  uxor  mea,  &c.,  donamus  sancti  Salvatoris 

quam  futuris  in  perpetuum,  scilicet  totum  &  ligno  sanctae  Crucis,  sancto  Willelmo... 

alodium  &  totam  potestatem  &  dominium  aliquid  de  alode  nostro,  qui  est  in  comitatu 

de  praedicto  honore  de  Brucia  &  de  Villa-  Nemausensi,  in  vicaria  Arisensi,  sub  Castro 

nova  cum  eorum  pertinentes,  &  cum  terris  Excenatis  in  terminum  de  villa  Rogas,&c., 

cultis  &  incultis,  &  cum  arboribus  fructi-  campum  unum,  &  habet  ipse  campus  per 

feris   &   infructiferis,    cum   nemoribus   &  latum  dextros  XXVIII,  &  per  longum   te- 

silvis,  herbis  cum  pratis,  cum  domibus  &  net,   &c.  Facta  est  haec  donatio  feria  vi. 


78.  —  LXXII 

Extraits  de  quelques  chartes» 


curtibus,  cum  mansis,  hortibus,  aquarum 
cursus  8z:  recursus,  cum  molendinis,  paxe- 
riis,  furnos,  &  montes  &  valles,  cum  ripa- 
riis,    cum    fructibus  pasturalibus,   &  cum 


XVIIII  luna,  kal.  januarii,  Deo  régnante, 
Lodoyco  rege  II,  &c. 

II.  —  Multum  '  déclarât  auctoritas  &  lex 
omnibus  feralibus  &  vicariisque  atque  ser-  Romana,  &  Gotha,  sive  Salica,  ut  qualis- 
vientagiis,  venationibus,  &  cum  hominibus  cumque  homo  res  suas  proprias  in  Dei 
&  foeminabus  inde  naturalibus,  &  omnes  nomen  licentiam  habeat  donandi  vel  ce- 
usaticos,  &  tallias,  &  questas,  &  albergas,  dendi.  Quapropter  in  Dei  nomine  Rai- 
&  firmancias,  &  justitias,  &  omnes  actus  ;  mundus  &  Aimericus  cedimus  vel  donamus 
&    quidquid    in   jamdicto    honore   habeo.      Domino  Deo  &  sancto  Salvio,  Albiensi  epi- 

totum    illud    dono    Deo,    &    monasterio      scopo alode  in  pago  Albiensi  in  manu 

Mironi  episcopi,  in  tali  vero  ratione  ut 
Mirus  episcopus  &  Gausbertus  abbas,  cum 
clericis  Sancti  Salvii,  faciant  ecclesiam  in 
honore  sancti  Salvii  in  ipso  alode,  &  sit 
ipsa  ecclesia  in  sua  honore  omni  tempore 
in  communia  Sancti  Salvii,  cum  suas  adja- 


Sancti  Pontii  in  perpetuum  absque  omni 
retentione.  Et  de  repetitione,  verum  quod 
fieri  minime  ac  dolose,  ego  ipse  aut  ullus 
de  haeredibus  meis,  aut  ulla  immissa  per- 
sona,  quae  contra  hanc  cartam  donationis 
venerit  ad  irrumpendum,  nisi  poenitentiam 
satisfactionis  egerit,  imprimis  iram  omni- 
potentis  Dei  incurrat,  &  maledictionibus 
subjaceat  quae  in  Psalmis  continentur, 
volvatur  ut  rota  &  sicut  stipula  ante  faciem 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem   di; 
Désert. 

'  Cartulaire  de  Saint-Salvi  d'Albi. 


An 
942 


An 
938 

\"  jan- 
vier. 


An 

942 


An 
942 


193 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


194 


An 
943 

Bcptem- 
fare. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  86. 


centias,  &  cum  ipsas  fines  de  vas  nieridie, 
adjacentia  usque  ad  Gutta  adcurrente  de 
vas  oriente,  ad  Gutta  currente  de  alla  parte 
usque  ad  honorem  Mafredo,  de  alla  parte 
ad  parrochia  Sancta  Martiana. 

III.  —  Priscarum'  legum  imperatorum 
&  consulum  decrevit  auctoritas,  ut  qua- 
liscumque  homo  persona,  ex  nobili  ortus 
génère,  res  suas  in  alieno  jure  transferre 
voluerit  tam  in  ecclesiis  quamque  in  aliis 
hominibus  per  cartas,  codicillos  &  légiti- 
mas traditiones  licentiam  habeat  faciendi. 
Quamobrem  ego  igitur  in  Dei  nomen 
Raymundus  pertractavi  casum  humanae 
fragilitatis  meae,  &c.,  cedo  cessumque  in 
perpetuum  esse  volo  res  proprietatis  meae 
pro  remedium  animae  meae,  &  pro  reme- 
dium  animae  genitori  meo  Fredolone,  & 
génitrice  mea  Uddane,  &  pro  anima  Ludo- 
vici  régis,  &  seniori  meo  Raymundo  co- 
miti,  &  germano  meo  Fredoloni,  &  filiis 
nomen  Ridalgo  &  Fredoloni,  &  pro  omni- 
bus fidelibus  meis,  &c.,  res  qui  sunt  sitas  in 
pago  Ruthenico,  in  ministerio  S.  Aniani, 
hoc  est  alode  meo  quae  est  in  valle  Oliti... 
villa  mea  quae  dicitur  illa  Vernia ,  cum 
ecclesia,  quae  est  fundata  in  honore  S.  Ypo- 
litimartyris,  &  sanctae  Mariae,  &S.  Johan- 
nis,  vel  quantum  in  ipsa  valle  Oliti  visum 
sum  habere  vel  possidere,  totum  &  ab 
integrum  ibi  cedo,  exceptis  illa  medietate, 
quae  genitrix  mea  tenet,  &  illa  ecclesia, 
quae  est  fundata  in  honore  S.  Privati ,  in 
tali  vero  ratione  dum  Rigaldus  filius  meus 
vivit  usum  &  fructum  recipiat,  &c.  Cedo 
&  condono  imprimis  Domino  Deo  omni- 
potenti,  &  S.  Salvatoris  Vabrensis  monas- 
terii,  &  sanctae  Mariae  genitricis  D.  N. 
J.  C,  vel  Ramnulfo  &  suisque  monachis, 
dono  ad  monasterium  construendum  in 
illa  Vernia,  ut  ibi  caterva  congregent  mo- 
nachorum,  qui  secundum  regulam  sancti 
Benedicti  ibi  serviant,  hospites  recipiant, 
pauperes  recréent,  &  pro  nobis  orent, 
pedes  pauperum  lavent,  &  si  in  hoc  loco 
oblati  venerint,  Vabrensis  monasterii  offe- 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Vabre,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  148,  f"  52.  —  Martène,  Thésaurus  novus  anec- 
dotoruiiiy  t.  I  ,  col.  74. 


rautur,  &  si  conversi  venerint,  regulam 
numquam  promittant  nisi  Vabrensis  mo- 
nasterii, &  per  singulos  annos  Wabrensi 
monasterio  persolvant  sol.  X,  &c.  Facta 
carta  cessione  ista  sub  die  veneris,  in 
mense  septembrio,  anno  viii  régnante  Lu- 
dovic© rege.  S.  Raimundo.  S.  Rigaldo  & 
fratri  suo  Fredoloni,  qui  carta  ista  scri- 
bere  vel  adfirmare  rogaverunt.  S.  Jorio. 
S.  Ugoni.  S.  Warnerio.  S.  Bernardo. 
S.  Sulpicio.  S.  Ragoni.  S.  Alinardo.  In 
Christi  nomen  Siginus  levita,  jubente 
Ramnulfo,  scripsit  &  subscripsit. 


An 
943 


79- 


—  LXXIII 


Donation  d'Arnaud^  comte  de  Carcas- 
sonne  6*  de  CommingeSj  à  Vahbaye 
de  Léi^at^ . 

MUNDI  terminum  appropinquante,  &c. 
Quamobrem  ego  in  Christi  nomine 
Arnaldus  &  uxore  mea  Arsendis,  perti- 
mescens  illud  ultimum  tremendi  judicii 
diem,  cedimus  Deo  &  sancto  Petro  aliquid 
de  facultatibus  nostrisj  hoc  est  ecclesia 
quae  est  fundata  in  honore  sancti  Eupar- 
chii  cum  ipso  alode,  totum  &  ab  integrum, 
quistum  &  inquirendum,  cedimus  Deo  & 
sancto  Petro  vel  Adazio  abbate  una  cum 
norma  monachorum,  qui  sunt  in  Lezatense 
monasterio,  ut  post  hodiernum  diem  ha- 
beant,  teneant,  vel  possideant;  &  ipse  abbas 
vel  alii  qui  post  eum  ingrediendi  sunt,  vel 
monachi  loci  illius  non  habeant  licentiam 
de  Deo  vel  sancti  Pétri  seu  sancti  Bene- 
dicti dare  aut  tradere  in  manus  alienorum; 
sed  semper  permaneat  ad  ipsa  Casa-Dei, 
vel  ministris  altaris  ejus,  sine  uUo  contra- 
dicente.  Sane  si  quis  nos,  aut  ullus  ex 
haeredibus  vel  propinquis  nostris  contra 
hanc  cessionem  ullam  calumniam  generare 
praesumpserit,  imprimis  iram  Dei  incur- 
rat,  &  insuper  componat  ad  rectores  ejus- 
dem  loci  auri  libras  très,  &  ejus  petitio 
nullum  obtineat  effectum ,  &  cessio  ista 
firma  &  stabilis  permaneat  omni  tempore 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat. 


An 
944 
avril. 


V. 


An 
944 


195 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


196 


An 
945 

25  juin 


cum  stipulatione  subnixa.  Facta  cessioue 
ista  in  mense  aprilio,  anno  octavo  rég- 
nante Lodovico  rege.  Sig  f  num  Arnaldo, 
&  uxore  sua  nomen  Arsendis,  &  filiis  suis 
vel  filias,  qui  carta  ista  scribere  roga- 
verunt,  &  manibus  firmaverunt.  Signuni 
Bernar^o.  Signum  Sicfredo.  Signum  Du- 
ragno.  Signum  Bénédicte.  Signum  Adi- 
lione.  Bernardus  scripsit. 


80. 

Donation  du  comte  Suniarius  à  Saint- 
Pierre  de  Rosas  ' . 

IN  nomine  Domini.  Ego  Suniarius  cornes 
&  marchio.  Certum  quidem  &  manifes- 
tum  est  enim  quod  placuit  animis  meis  & 
placet,    nullius    quokgentis    imperio    nec 
suadentis-  ingenio,  sed  propria  &  sponta- 
nea  hoc  elegit  mihi  bona  voluntas,  ut  ego 
Suniarius  donare  facio  in  comitatu  Gerun- 
densis,  in  locum  quem  vocant  villa  Felgars 
vel  infra  eorum  termines,   &  villare  quem 
vocant  Cerdanos,  vel  infra  eorum  termi- 
nes...  Sic   dono   ego  Suniarius  cornes   ad 
domum  Sancti   Pétri,  qui   est  coenobium 
in   comitatu  Tolonensis,    que  vocabulum 
est  Petrelatensis,  subtus  Castro  Verdario, 
casas,  curtes,  &c.,  &  quantum  Mylora  (j/c), 
episcopus  Barchinonensis,  ibidem  tenebat, 
quando  ille  mihi  hoc  dédit.  Sic  dono  ego 
ad  jamdicto  SanctoPetro,  totum  ab  integro 
cum    exiis  vel   regressiis   earum.  Et  dono 
quod  ipse  abba  vel  ipsi  monachi,  qui  ipsae 
ecclesiae    deservierunt,    secundum    cano- 
nicae  institutae  auctoritate,  vel  secundum 
regulam  sancti  Benedicti,  facere  voluerint, 
in  Dei  nomine  habeant  potestatem...  Facta 
[carta]  donationis  VII  kalendas  julii,annox 
régnante  Ludoico  rege,  filio  quondam  Ca- 
roli.  Signum  Petrus.  S.  Suniarii  comitis, 
qui  hanc  donationem  fecit.  S.  Barso.  S.  Su- 
niarius levita.  S.  Ruvistigisus.  S.  Aldesin- 
dus  presbiter.  S.  Miro.  S.  Oriolus  presbiter, 
qui  ista   donatione  scripsi  &  die  &  anno 
quo  supra. 

'  Archives  de  Saint-Pierre  de   Rosas,   Livre  des 
Donations,  f°  20.  —  Moreau,   v.    7,    f°   80. 


81.  —  LXXIV 

Fondation  du  prieuré  de  Saint-Satur- 
nin du  Port,  aujourd'hui  le  Pont- 
Saint-Esprit  \ 

DUM  in  hujus  saeculi  laboriosa  vivitur 
peregrinatione,    intérim    cum    licet, 
dumque    tempus    acceptabile    atque    dies 
salutis  instare  videntur,  &c...  Igitur  ego 
Giraldus  indignus  archiepiscopus,  scelerum 
meorum  enormitatem  considerans,  &  quod 
est    salubrius    illam    Domini    nostri    Jesu 
Christi  dulcissimam  vocem  delectans,  qua 
ait  :   Omnis   qui  reliquerk   domum,    &c.j  & 
quod  ipse   alibi  jubet,  ut  reddamus  quae 
Dei  sunt  Deo,  nosmetipsos  profecto  illi  red- 
dendus  innuens,  primo  quidem  juxta  prae- 
dictam  vocem  meipsum  omnipotenti  Deo 
disposui,  &  Filio  ejus  unigenito,  &  Spi- 
ritui  Paraclito,  Sanctae  videlicet  Trinitati 
offero  per  abrenuntiationem  saeculi  &  ha- 
bitus    commutationem.   Deinde   secundum 
Scripturae  attestationem  qua  dicitur,  Divi- 
tiae  viri  redemptio  animae  ejus  sunt,  omnes 
res  meas  quas  in  praesentiarum  habere  vel 
possidere  videor,  &  quae  mihi  de  paterna 
successione  in  haereditatem   obvenerunt, 
totum  &  integrum  ipsi  omnipotenti  Deo, 
cui  &  memetipsum,  &  sanctae  Dei  genitrici 
&  sanctis    apostolis  ejus  Petro  &    Paulo, 
sine   dilatione    uUa   in   perpetuum    trado 
atque  transfundo.  Cluniacum  denique  mo- 
nasterium  hujus  facti  deligo  atque  consti- 
tue praeceptorem  &  vicarium,  quatenus 
ab  hac  die  &  deinceps  domnus  Aymardus 
abbas,  qui  praedicti  coenobii  gubernacula 
pro    moderamine    nunc,    Deo    annuente, 
administrât,    cunctique    successores    ejus 
easdem  res  omnibus  diebus  regant,  ordi- 
nent,   atque  ut  sibi   placuerit   in  servitio 
Dei  omnipotentis   disponant.   Est  etenim 
ipse  locus  in  honore  Dei  &  veneratione 
B.   Mariae  semper  virginis   &  eorumdem 
apostolorum  consecratus,  &   in  pago  Ma- 
tiscenci  situs,  in   quo,   si  Deus   annuerit 
meipsum,  sicut  jam  dixi,  sub  ordine  regu- 

'  Archives  de  l'nbbaye  de  Cluny. 


Éd.orin, 

t.  11; 

col.  87. 


An 
945 
août. 


An 
945 


197 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


198 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  88. 


lari  mancîpare  cupio,  quatinus  piiis  Deus 
innumerabilihiis  meis  propitiari  dignetur 
offensis ,  picei  quoque  flammas  evadere 
valeam  baratri,  &  régna  coelestia  Deo  pro- 
pitio  adipisci.  Sunt  itaque  ipsae  res  sitae 
in  comitatuUzetico,  in  vicariaCaxoniensi; 
hoc  est  mansum  meum  fndominicatum 
cum  omnibus  appenditiis  vel  adjacentiis 
sibi  pertinentibus,  id  est  ecclesia  in  ho- 
nore sancti  Saturnini  consecrata ,  cum 
insulis  quoque  &  villis  :  scilicet  Leyracum, 
Mesenias,  Genescanicum ,  excepte  inibi 
uno  manso  quem  jamdudum  debebam  Sanc- 
tae  Mariae  ad  Gordinicas;  &  quidquid  in 
Pravidone,  &  ad  Fontem,  &  in  Colonicis, 
&  Fabricis,  &Sabainatis,  &  in  Paternico 
visus  sum  habere  vel  possidere,  sicut  per 
commutationem  quam  feci  cum  Amalrico 
fratre  meo  adeptus  sum,  cum  omni  inte- 
gritate  dono  Deo  ut  supra  dixi,  do  atque 
in  perpetuum  offero  pro  remedio  animae 
meae,  necnon  pro  anima  patris  mei  &  ma- 
tris  ac  fratrum  meorum,  insuper  pro  salute 
vivorum  &  requie  omnium  defunctorum, 
cum  campis,  pratis,  vineis,  silvis,  aquis, 
aquarum  decursibus,  molendinis,  domi- 
bus,  aedificiis  cum  omni  integritate,  & 
supraposito  mobili  &  immobili,  exitibus 
&  regressibus,  cultis  &incultis,  quaesita 
etiam  &  inquisita  &  inquirenda,  ad  ipsam 
haereditatem  aspicientia  vel  pertinentia, 
sicut  a  me  praesenti  tempore  regitur  & 
possidetur  :  quatinus  semper  rectores  jam- 
dicti  monasterii  &  ibidem  Deo  famulantes, 
absque  alicujus  interpellatione,  in  perpe- 
tuum firmiter  solideque  teneant  &  possi- 
deant.  Si  quis  vero,  quod  futurum  esse 
minime  credo,  ego  ipse,  quod  absit,  aut 
aliquis  quilibet  consanguinitate  mihi  con- 
junctus,  vel  nepos,  seu  etiam  uUa  intro- 
missa  persona  ipsius  donationis  spontaneae 
a  me  factae  contra  jus  divinum  invasor 
aut  contradictor  extiterit,  &  res  Deo  dica- 
tas  sanctisque  ejus  delegatas  in  suos  usus 
transferre  conatus  fuerit,  primitus  iram 
Dei  omnipotentis  incurrat,  cujus  res  teme- 
rario  praésumpserit  ausu,  vinculo  etiam 
terribilis  anathematis  innodetur,  omnes 
quoque  complices  ejus,  qui  ei  assensum 
praebuerint,  nisi  ad  emendationem  per- 
venerint.  Geraldus  episcopus  subscripsit. 
Rostagnus  episcopus  firmavit.   S.  Bermun- 


di,  Girardi,  Hugonis,  Armasii,  Poncionis, 
Trutemundi,  Godranni,  Gislefridi,  Ri- 
chardi ,  Aremberti,  Eudonis,  Ermengardis, 
Rodulfi.  Actum  apud  Sanctum  Saturninum 
publiée,  mense  augusto,  anno  Incarn.  do- 
minicae  D  cccc  XLV,  indict.  III,  regni' 
autem  Ludovîci  régis  Francorum  anno  XII. 


82.  —  LXXV 

Fondation  du  monastère  de  Burgals, 
dans  la  Marche  d'Espagne^. 

SUE  Trinitatis  almae  honore,  nuncupatus 
domnus  Isarnus  comes  &  marchio,  dum 
resideret  in  Paliarensis  regnis  ad  c^elorum 
regem  illi  concensum,  cumpunctus  spira- 
tione  divina,  caepit  tractare  de  statu  sanctae 
Ecclesiae.  Dein  caelorum  patri  pia  promis- 
sione  veterem  peccatorum  conversionem  in 
aeternum  habere  beatitudinem  :  quia  per 
Hieremiam  divina  vox  nos  admonet  super 
vias  stare  &  videre  &  de  semitis  antiquis 
interrogare,  &  per  viam  bona  ambulare,  & 
invenietis  requiem.  Spiritus  sancti  gratia 
compunctus,  per  limitem  rectum  gradiante, 
venerabilem  petivit  consultum ,  ejusdem 
comitatum  ecclesiae  domnum  Atonem  ca- 
rissimum  fratrem  &  mirificum  praesulem, 
corde  &  animo  illorum  in  Domino  compar. 
Saluberrimam  permisit  devotio  hujusce- 
modi  allocutio  illorum,  fuit  vera  sermoci- 
natio,  quia  per  bonorum  operum  caelestem 
invenit  homo  thesaurum.  Ego  autem  Isar- 
nus pro  aeternae  patriae  amore  &  gehennae 
horribili  timoré,  cum  consensu  fratrum 
meorum,  sive  iiliis,  atque  nobiliores  fidèles 
nostros,  qui  iunostra  provincia  consistunt, 
decrevi  disponere  in  corde  meo,  ut  de  rébus 
meis  sanctam  ditassem   ecclesiam.  Idcirco 

'  On  lit  ces  derniers  mots  dans  la  copie  qui 
nous  a  été  communiquée;  mais  ils  ne  sont  pas 
dans  l'original  que  le  Père  Mabillon  a  vu  dans 
les  archives  de  l'abbaye  de  Cluny.  \Note  des  Béné- 
dictins.^ —  Mabillon,  Annales,  ad  annum  946, 
n.  77  ;  &  Acta  Sanctorum  ordinls  sancti  Benedicti, 
saec.  5,  p.  822. 

'  Archives  de  l'abbnye  de  La  Grasse. 


An 
945 


Vers 
945 


Vers 
945 


[99 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


200 


W.orig. 


col.Sf) 


offero  omnipotenti  Deo  &  praedicto  poii- 
tifici  de  rébus  meis  propriis,  alodem  quem 
dicunt  Burgali,  cum  fines  &  terminos  vel 
ajacentiis,  cum  omnia  sibi  pertinentia  ad- 
que  ecclesias  ibi  sitas.  Primitiva  autem  sub 


teneant,  &  secundum  regulari  morem  &  dé- 
créta chanono,  ad  proprios  husus,  vel  ubi 
voluerint  digne  expendendi  vel  possidendi 
sine  ullius  contrarietate  habeant  licentiam. 
NuUi  liceat  cedere  nec  fedare  exinde  vel  in 


ethereum  clavigerum  onorem  sancti  vocata  aliquo  criminari.  Si  autem  evenerit,  quod 

Pétri.  Ibi  namque  sunt  altaria  constructa  absit,  nullusqûe  homo  mente  improba  aut 

ad   honorem    sancti    archangeli   Michaelis  temerario  usu,  concessio  vel  donatio  mea 

principi,  &  sancti  Johannis  virgo  electus,  cupiens  inrumpere,  uUo  modo  valeat  vin- 

qui  supra  dominicum  recubuit  pectus.  In  dicare.  Si  praesumpserit  autem,  componat 

ea  videlicet  rationis  amore,  utperpetualiter  auri   libris    centum,    &  maneat  extorrens 

foemineo  sexu  constet  monasterio.  Insuper  al-liminibus  sancte  Ecclesiae,  &  subjaceat 

autem  offero   conditori   pio   &  venerabili  canonicam    poenam,    nisi    resipuerit  per 

episcopo  filia  mea  nomine  Ermengarde,  ut  poenitentiam    dignam.  Et  decrevi    cartam 

in  praedictas  ecclesias  secundum  S.  Bene-  concessionis  cum  chanonicos  vel  proprios 

dicti  régula  vitam  degeat,  projenitores  vel  cleros    ecclesiae    nostrae    ad    monasticam 


parentela  cum  congregata  régula  societate 
cunctorum  nostrorum  &  omnium  fidelium 
in  Christo  credentium  vivis  atque  defunctis 
veniam  implorent  delictorum.  Et  ego  vero 


degendam  vitam  denuo  in  perpetuum  ma- 
neat firma.  Dono  namque  ego  Ysarnus  in 
ministerium  &  ad  utilitatem  hujus  adsis- 
terium   libros,    jumentas,   animalia   adque 


qJ  g'      Atus,  Dei  opitulatione  episcopus,  pro  amo-      pecora.  Haec  enim  est  eorum  nomina  at- 


rem  sedularum  dignam  orationem,  &  ut  a 

Deo   inveniri   merear  magnam    remunera- 

tionem,  concedo  &  inconvulsibiliter  ma- 

nere  jubeo  in  praedicto  loco  vel  ecclesias, 

ad    meminitum    comitem,    summo   Deo  & 

nobis  offertos  sub  sancti  Benedicti  régula 

puellarum  vel  sexu  foemineo  perpetualiter 

fieret  monasterio.  Et  origo  &  titulum  ejus- 

dem  ecclesiae  Sancti  Pétri  insuper  nomi- 

natum  Burgali  abbatissam  filiam  praedicti 

comitis  nomine  Ysarno.  Concedo  namque      Donation  de  Waialde,  évèque  d'Elnc, 

ad  praedictarn  ecclesiam  cum  consensu  cle- 

ricorum  nostrorum  bis  nominibus Ego 

Atto  me  subscribo,  &  pro  summa  Christi 
reverentia  dono  &  gratuito  trado,  ad  prae- 
dicto monasterium  construendum  in  hono- 


que  numerum Ysarnus  SS.  Ego  Lupus 

SS.  Regimundus  se  subscripsit.  CentuUus 
presbyter  Ramiosae  SS.  Fustus  presbyter 
se  subscripsit.  Domnolus  presbyter  SS. 


83. 


à  son  église  ' 


rem  sancti  Pétri  apostoli,  omnes  ecclesias 
quae  sunt  in  valle  vocitata  Aniani,  de  ipso 
pontem,  qui  est  ad  locum  vocatum  Gilar- 
dum,  ad  Rusticanum  autem  vocatum  Gela- 
rennem  seu  foro  nundignali,  quae  vulgares 
vocantur  Mercatum,  usque  ad  castrum  Leo- 
vultum,  quem  vulgares  dicunt  Leovorte, 
siveapontum  ipsius  quem  vocant  Hurrexte. 
Omnes  ecclesias  in  valle  nominata  infra 
praedicta  castella  sitas  ad  jamdictam  do- 
mum  vel  abbatissam  concedo,  cum  décimas 
&  primitias  vel  oblationes  adque  cuncta- 
rum  illarum  pertinentia;  ut  tam  ista  prae- 
sens  abbatissa  Ermengarde,  quam  aliae  suc- 
C€SSores   ejus,    légitime  vel   perpetualiter 


IN  nomine  Domini.  Ego  Wadaldus,  gratia 
Dei  sedis  Helenensis  episcopus,  do- 
nator  sum  domui  Sanctae  Eulaliae  sedis 
Helenensis,  matrem  omnium  ecclesiarum 
Russilionensium  sive  Confluentium  ipsum 
meum  alodium,  quem  ego  habeo  in  comi- 
tatu  Russilionense,  in  suburbio  Helenen- 
se,  ipsas  duas  partes  de  ipsum  alode,  quae 
vocant  Aziliaco,  quae  alium  nomen  voca- 
bulo  dicitur  ipsa  Turre.  Et  affrontât  de 
parte  Orientis  in  ipsas  terras  de  vico  Elna, 
de  Meridie  conlaterat  in  ipso  medio  alveo 
Theco,  de  Occidentis  in  ipso  terminio  de 
vico  Elna,  de  Aquilonis  &  de  Circi  in  ipso 
terminio  de  villa  Sancti  Cipriani.  Quantum 
in  istas  affrontationes  includunt,  sic  dono 

'  Cartuhiire  d'Elne,  f"  42.  —  Moreau,  v.  7,  f"  82, 


Vers 
945 


An 

945 

3i 
octobre. 


An 
945 


201 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


20: 


An 

945 


ego  praedictus  Wadaldus  episcopus  prae-  tamis    conies,    meis    peccatis   exigentibus, 

dictae  ecclesiae  Sanctae  Eulaliae  sedis  He-  Omnipotentis  iram  incurrere   &   Paradisi 

leneiisis  ipsas  duas  partes  de  ipsum  alode  gaudia  perdere  timens,  pro  redemptione 

jam  suprascripto,  tam  in  domibus  quam  in  animae  meae  &  parentum  meorum,  locum, 

curtis,  in  hortis,  &c.,  de  omnia  &  in  om-  ubi  sancti  Savini  corpus  jacere  sine  dubio 

nibus    sic  dono  ego  praedictus   Wadaldus  cognoscitur,  de  praediis  meis  &  aliis  bonis 

episcopus     praedictae     ecclesiae     Sanctae  haereditavi;  &  ut  ibi  monasterium  &  mo- 

Eulaliae  sedis  Helenensis  ipsas  duas  par-  nachi  sub  abbate   regulariter  degentes  in 

tes  ad  omnem    integritatem  ,    cum  exia  &  perpetuum  durarent,  satis  Deo  auxiliante 

regressia  earum   &  cum  illarum  affronta-  laboravi.  Inter  caetera  bona  quae  ibi  dili- 

tiones  ,   pro  amore  Dei  &  propter  reme-  genter  concessi,  vallem  Caldarensem  prae- 

dium  animae  meae.   Et    si  uUa  saecularis  dicto  monasterio  &  monachis  ibidem  ser- 

potestas,    tam    laicorum   quam  clericorum  vientibus  dono  &  concedo,  quatenus  ibi  ad 

ac  sexus  foeminarum  ,  qui   de   hac   re  de  honorem  Dei  &  Beatae  Mariae  convenien- 

hac  ecclesia    aliquid   abstrahere  voluerit,  ter  aedificent,  &  mansiones  ad  bakieandum 

imprimis  iram  Dei  omnipotentis  incurrat,  compétentes  semper  in  eodem  loco  conser- 

&  a  coUegio  omnium    Christianorum  ,   &  vent,  &  vallem  praedictam  abbas  &  monachi 

a  limitibus  sanctae  Dei  Ecclesiae  habean-  Sancti  Savini  liberam  &quietam  possideant, 

tur   extranei,    &    a  regno  Dei  sint   sepa-  atque  nullus  alius,  neque  nos,  neque  suc- 

rati,  Datan  &  Abiron  judicium  se  sentiant  cessores  nostri  ibi  potestatem  atque  po- 

esse  daturi,    &  cum   Juda   traditore   per-  doentiam    habe.ant,    neque    bestias    suas, 

petuis   ignibus   concremandi,   &   sicut  lex  qualescumque  sint,  nisi  per  consilium  & 

Gothorum   decernit,   ista   omnia   superius  voluntatem  abbatis  Sancti  Savini,  ad  estivas 

inserta  in  duplo  corfiponere  faciat  domum  illius  vallis  introducant.  Concedimus  etiam 

Sanctae  Eulaliae,  &  in  antea  ista  donatio  in  ipsa  valle,  ut  si  quis  porcum  singularem 

firma  permaneat  omnique  tempore.  Facta  sive  cervum  venando  ceperit,  quartam  sive 

donatione  ista  sub  die  pridie  kalendas  no-  spaldarem  Sancto  Savino  persolvat,  &  per 

vembris,  anno  X  régnante  Ludovico  rege  totum  paschaie  Sancti  Savini  infra  pontes 


filio  Karolo  rege.  S.  Wadaldus  episcopus, 
qui  ista  donatione  feci  &  firmare  rogavi. 
S.  Vuisadus  archipresbiter.  Amalricus  ar- 
chipresbiter.  Raimundus  presbiter.  Idoal- 
dus  levita.  Volveradus  levita.  Bonefacius 
levita.  Malangeicus  presbiter,  qui  ista  do- 
natione scripsit  &  subscripsit,  sub  die  & 
anno  quod  supra. 


84. 


similiter  fiât.  Insuper  ad  luminaria  Sancti 
Savini  butyrum,  quod  perillos  totas  estivas 
censualiter  accipiebamus,  totum  praefato 
monasterio  concedendo  dimittimus.  Adhuc 
etiam,  pro  amore  Dei  Omnipotentis,  &  tam 
pro  nostra  quam  successorum  nostrorum 
salute,  eidem  monasterio  donamus  &  con- 
cedimus, ut  si  qua  pro  placitis  aut  batallis 
de  praedicto  monasterio  nobis  evenerit, 
neque  nos,  neque  vicarius  qui  per  nos  in 
illa  terra  fuerit,  nobis  retineamus,  sed  ad 
honorem  Dei  &  pro  salute  nostra,  super 
altare  Sancti  Savini  restituamus. 

Hanc    itaque    chartam    &    hanc    confir- 


Donation  de   la  vallée  de   Cauterets,      ^ationem,  procerum  &  hominum  nostro- 


par  Raimond  /,   comte  de  Bigorre, 
à  l'abbaye  de  Saint-Savin\ 


ANIFESTA  res  est  &   omnibus   pêne 
totius  Wasconiae    incolis    certissime 
notum ,   quod    ego    Raymundus,    Bigorri- 


M 


rum  authoritate,  in  manu  Bernardi,  tune 
temporis  Sancti  Savini  abbatis,  facimus. 
Régnante  in  Francia  Lodoico  rege,  8c  in 
Aragone  Garcia.  Anno  ab  Incarnatione  Do- 
mini  DCCCCXLV. 


An 
945 


'  D'Avezac-Macaya,  Essais  historiques  sur  le  Bi 
lorre. 


2o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


204 


Éd.orig. 

t.  H, 
col.  90. 


Vers 
945 

avril. 


85.  —  LXXVI 

Extraits  de  diverses   chartes   des   ab- 
bayes de  Lé-^at  6»  de  la  Grasse. 

I. — Appropinquante  mundi  termino,&c. 
Quamobrem"  ego  in  Christi  nomine  Gar- 
sen^  pertimescens  illud  tremendum  ju- 
dicii  diem,  cedo  Deo  &  S.  Petro  aliquid 
de  facultatibus  meis,  hoc  est  ecclesia,  quae 
est  fundata  in  honore  S.  Stephani  cum  ipso 
alode,  totum  &  ab  integrum  cedo  Deo  & 
sancto  Pilro  apostolo,  vel  Daniele  abbate, 
una  cum  norma  monachorum,  qui  sunt  in 
Lezadendi  monasterio;  &  est  ipse  alodes 
in  pago  Tholosano,  in  terminio  Bocona,  in 
villa  quae  dicitur  Fustiniago ,  &c.  Facta 
cessio  ista  in  mense  februario,  anno  IX 
régnante  Ludovico  rege,  &c.  S.  Garsen. 
S.  Asnario.  S.  Sancione.  S.  alio  Sancione. 
S.  Radulfo.  S.  Garsone.  Italius  monachus 
scripsit. 

II.  —  Notitia  guarpitoria%  vel  quorum 
nomina  subtus  tenentur  inserta  ubique, 
qualiter  venit  Amelius-Rodrando,  die  jovis, 
feria  quinta,  in  atrio  S.  Pétri  Lezatensis, 
in  praesentia  bonis  hominibus  qui  ibidem 
aderant;  id  est  Arnaldus  cornes,  &  Amelius- 
Simplicio,  &  Radveus,  &  Oriolus,  &  Rodal- 
dus-Elsipio,  &  Perculfus,  &  Ato,  &  Bene- 
dictus,  Acuerto,  &  Bertrandus,  &  Raduinus, 
&  aliorum  plurimorum  bonorum  hominum 
qui  ibidem  aderant,  vel  adfirmaverunt  in 
eorum  praesentiaj  sic  se  guarpivit  Amelius 
in  contra  Deo  &  sancto  Petro  Lezatensis 
monasterii,  vel  Daniele  abbate,  &  ad  ipsa 
congregatione  Sancti  Pétri,  de  ipsas  vineas, 
quae  contrapellebat,  qui  fuerunt  Oriole, 
qui  sunt  in  pago  Tholosano,  in  loco  quae 
dicunt  Monte-Calvo,  unde  hos  dies  plures 
habuerunt  rationes  quod  de  isto  die  in 
antea  non  se  contrapareat,  nec  se  inter- 
mittat,  nec  ille,  nec  uUus  homo  sua  voce 
clamante;  &  qui  hoc  fecerit,  imprimis  iram 
Dei  incurrat,  &c.  Facta  guarpitoria  ista  in 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat. 
•  Ibid. 


Vers 
945 


An 


mense  aprili,sub  die  feria  quinta,  régnante 
Domino  nostro  Jesu  Christo.  Sig  t  num 
Amelio,  qui  carta  guarpitoria  ista  scribere 
vel  firmare  rogavit,  &manibus  suis  firmavit. 
Signum  Dominico.  Sig.  Servato.  S.  Eliseo. 
S.  d'Atone.  S.  Benedicto.  Italius  monachus 
scripsit. 

III.  —  Ego'  Majolus  vicecomes  conside- 
ravi  in  animis  meis,  nuUius  cogentis  impe-       'V'^ 
rio  nec  suadentis  ingenio,  sed  propria  & 

spontanea  voluntate alodem  quem  vo-    octobre. 

cantUrsian,  ad  domum  Sanctae  Mariae  qui 
est  situs  super  fluvio  Urbione,  inter  paga 
Carcassense  &  Narbonense,  &  ad  Soniario 
abbati...  tibi  alodem  meum  propter  reme- 
dium  animae  meae  &  patris  mei  &  matris 
meae  &  uxoris  meae  Raniloni ,  &  pro 
alla  uxore  mea  qui  fuit  quondam  nomine 
Estuer,  &  pro  filiabus  meis,  &  pro  filiis 
meis  Simplicio  &  Wadamiro,  &  pro  omni- 
bus fidelibus  meis  tam  vivis  quam  de- 
functis.  Dono  igitur  alodem  ad  luminaria 
sanctae  Dei  ecclesiae  concinnanda,  &  est 
alodes  in  comitatu  Urgelense,  &c.  Acta  est 
karta  donationis  IX  kal.  novembris,  anno 
Incarnationis  Domini  D  CCCC  XLVI,  indic- 
tione  quarta,  anno  xi  régnante  Lodovico 
rege.  Sigfnum  Majolo  vicecomite.  Signum 
Quidbaldo,  &c. 


86.  i 

Extrait  d'une  donation  de  Wadalde^ 
évêqiie  d'Elne,  à  son  église^. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Wadaldus,  gratia 
Dei  sedis  Elenensis  episcopus,  donator 
ad  domum  Sancte  Eulalie  sedis  Elenensis. 
Certum  quidem,  &c.,  &  placet  ut  scriptura 
donationis  faciam  domum  S.  Eulalie  sedis 
Elenensis,  de  omnem  alodem  meum,  quem 
ego  habeo  in  comitatu  Russilionense,  in 

'  Archives  de  l'abbaye  de  La  Grasse,  &  copie 
dans  la  collection  Doat ,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  66,  f°  127. 

'  Cartulaire  d'Elne,  f"*  99.  —  Moreau,  v.  7, 
f°  118. 


An 
947 


2t) 

janvier. 


I 


An 
947 


20J 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


206 


valle  Ventuosa....  Facta  donatione  ista  sub 
die  iiii  kalendas  februarii,  anno  XI  rég- 
nante Lodoico  rege,  filio  Karulo  rege. 
Signum  Wadaldus  episcopus,  qui  propter 
egretudinem  corporis  suî  scribere  non  potuit, 
sed  signum  imposait  &  testes  firmare  rogavit. 
Amelius.  Atto  presbiter  aut  monacus,  &c. 


régnante  Hludico  rege  filio  Carloni.  Isar- 
nus  manu  propria  &  solita  subscriptione 
eam  firmavit.  Adelaisis  comitissa  similiter. 
Wilhelmus  cornes  similiter.  Testes,  &c. 


I.  —  LXXVII 


An 
947 


An 
947 
i3  sep- 
tembre. 


87. 

Donation  d^Isarn,  comte  de  Pailhas, 
à  Vahhaye  de  Gerri'. 

IN  Dei  nomine.  Ego  Isarnus  cornes,  & 
uxor  mea  Adelaicis  comitissa,  &  filius 
meus  Guillelmus  comes  tibi  Atoni  abbati 
facimus  cartam  donationis  vel  venditionis 
de  ipso  alodio  de  Cerci,  cum  ecclesia  ipsa 
S.  Licerii,  in  comitatu  Paliares,  in  ipsa 
ribera  de  Sarte,  omnia  que  ad  ipsam  do- 
mum  Cerri  vel  ad  ecclesiam  S.  Licerii  per- 
tinent, terras,  vineas,  casales,  areas,  palea- 
res,  molina  de  monte  in  valle,  cultum  & 
incultum,  &  ipsam  vineam  que  fuit  Ray- 
mundi  patris  mei.  Haec  omnia  superius 
nominata  &  quantum  ad  ipsam  ecclesiam 
pertinent,  quae  fuit  jamdudum  plusquam 
LX  annis  in  mea  potestate,  sine  ullo  homine 
inquiétante  aut  querelante,  dono  tibi  ali- 
quid  propter  remedium  animae  meae,  & 
aliquid  propter  pretium  quod  recepimus 
de  te  CGC  solidos  placibiles,  c  modios  an- 
nonae  &  unum  caballum  mauricellum  & 
mulum  unum  mauricellum ,  &  tapetum 
unum,  &  tolam  unam  bispanam,  &  tonam 
unam  vini  tenentem  métras  septem.  Et 
nibil  de  isto  pretio  apud  te  remansit.  Et 
quantum  amplius  valet,  donamus  tibi  prop- 
ter remedium  animarum  nostrarum,  ut  de 
te  habeamus  fidelem  orationem,  &  a  Deo 
vitam  capiamus  futuram,  post  expletum 
vitae  praesentis  cursum,  ut  ab  hodierno 
die  &  tempore  habeas  potestatem  ex  bis 
rébus,  quos  tibi  donamus  &  vendimus.  Si 
quis  autem,  &c.  Facta  carfa  donationis  & 
venditionis    idibus    septembris,    anno    XII 

'  Archives  de  Gerri,  n.   423.  —  Moreau,  v.  7, 
f«  144. 


Fondation  du  prieuré   de  Saint- 
Germier  de  Muret  ' . 

APPROPINQUANTE  etenim  mundi  termi- 
nio  &  ruinis  crebrescentibus  jam  certa 
signa  manifestantur,  &c.  Quamobrem  ego 
enim   in   Christi  nomine  Radveno,  perti- 
mescens  illud  tremendi  judicii  diem,  cedo 
Deo  &  sancto  Petro  aliquid  de  facultatibus 
meis,  hoc  est  ecclesia  quae  est  fundata  in 
honore  sancti  Germerii   cum    ipso  alodo, 
totum    &    ab    integrum ,    quaestum   &   ad 
inquirendum,  hoc  est  pro  anima  mea,  vel 
pro  anima  genitore  vel  génitrice  mea,  vel 
pro  anima  Attone  de  cujus  mihi  processit, 
vel    pro    animabus    fratribus    &  sororibus 
meis  &  consanguineis  meis  tam  vivis  quam 
&  defunctis,  ut  rétribuât  eis  sator  omnium 
Dominus    requiem    sempiternam,    &   ipsa 
ecclesia   jam   supradicta  cum   ipso   alodo, 
cedo  vel  do  Sancto  Petro  vel  Adasio  abbate 
una  cum  norma  monachorum  ,  qui  sunt  in 
Lezatensi    coenobio,    quantum    ego  visus 
sum  habere  vel  possidere,  utab  hodiernum 
diem  habeant,  teneant  vel  possideant;  & 
non    habeant    ipsi    abbates    vel    monachi 
Sancti   Pétri  seu   successores   eorum,  qui 
post   eos   ingrediendi    sunt,   licentiam  de 
Deo   vel   sancta    Maria    seu    sancti    Pétri 
vel  sancti  Benedicti  seu  norma  sanctorum 
ipsum  alodem  tradere  aut  dare  in  manus 
alienorumj  sed  semper  permaneat  ad  ipsa 
Casa-Dei,  vel   ministris   altaris   ejus  sine 
ullo  contradicente.  Sane  si  quis  ego,  aut 
uUus  ex   haeredibus  meis   vel  propinquis 
meis,  aut  ulla  emissa  persona,  qui  contra 
hanc  cessionem  uUam  calumniam  generare 
vel     inquietare    praesumpserit,    imprimis 
iram  Dei  incurrat,  &c.  Facta  cessio  ista  in 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat, 


An 
948 

juillet. 


Ed.oric. 

t.  Il, 
col.  gi. 


An 
948 


207 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


•08 


An 

949 
7  avril. 


meiise  juHo,  anno  xiil  régnante  Ludovico      suis  decimis,  &  est  ipse  alodes  in  suburbio 
rege.  S.  Radveno,  qui  carta  ista  fieri  vel      Carcassense  in  terniinio  Ausonense;  &  alo- 


An 
949 


asservare  rogavit.  S.  Asinario.  S.  Bénédicte. 
S.  CentuUo. 


89.  —  LXXVIII 


des  ipse  fines  &  adjacentias  habet  in  se, 

de  parte  Orientis   adjacet   in   terminio   de 

Villasicca,  &  a  terminio  de   Corneliano; 

de   parte    Occidentis   adjacet   in    terminio 

de  Ausona,  8c  ad  terminium  de  villa  Er- 

menuntisj    de   parte   Meridiei   adjacet  ad 

terminum    de   Arsenchis ,    vel    terminium 

de  Orsanelos;  de  parte  Aquilonis  adjacet 

Donation  d  Arnaud,  comte  de  C  arc  as-      ^^^^^  ^^  terminum  de  Alzau  :  quantum- 

sonne  6-  de  Comminges,  à  Vabbaye      cumque    infra    istas    totas    affrontationes 

de  Montolieu  '.  includitur,  sic  donamus  ad  supradicto  mo- 

nasterio  totum  &  ab  integrum,  quantum- 

FIRMISSIMIS  scripturarum  hominum  edo-  cumque  in  ipso  alode  visi  fuimus  habere 
cemur  instructionibus,  ut  quisquis  de  &possidere,  cum  exitio  &  regressio  earum, 
rébus  propriis  agere,  facere,  vel  donare,  &  cum  omne  superpositum  earum,  tam 
aut  vendere  voluerit,  liberam  omnimodis  quaesitum  quam  ad  acquirendum,  tam  di- 
obtineat  potestatem  ;  illud  inviolabiliter  visum  quam  ad  dividendum,  tam  loca  rus- 
permanente,  quod  legis  Romanae  primum  tica  quam  &  urbana,  cum  pascuis,  silvis, 
capitulum  apud  librum  tertium  saluber-  garricis,  vineis,  pratis,  aquis  aquarumve 
v\me\nion?ii:  Cum"  înter  ementem  atque  ven-  decursibus  earum,  cum  arboribus  pomi- 
dentem  sive  donantem  fuît  definita  ratio  haec,  feris  &  impomiferis,  viae  ductibus  vel 
tantummodo  requirendum,  si  nîhil  fraudîs  reductibus  ;  omnia  &  in  omnibus  quan- 
vel  vîolentîae  egit  ille,  qui  comparasse  aut  tumcumque  in  ipsum  alodem  visi  fuimus 
donasse  vel  qui  vendidisse  probatur;  &  si  habere  vel  possidere,  totum  vel  ab  inte- 
voluerit  revocare  qui  vendidit  vel  donavit,  grum,  sic  donamus  a  supradicto  monasterio 
nullatenus  permittatur.  Similiter  quod  legis  Sancti  Joannis  Baptistae,  &  a  Tresmiro  ab- 
Salicae  insinuât  institutum  :  Venditîo,  emp-  bâte,  &  a  cuncta  congregatione,qui  ibidem 
tio,  vel  donatio,  quae  per  vim  &■  metum  non      Deo  serviunt  vel  in  antea  servire  deside- 


Éd.orig. 

t.  11, 

col.  92. 


fuit  extorta,  in  omnibus  habeat  firmitatem. 
Ob  hoc  igitur  in  Dei  nomine  Arnaldus, 
&  uxor  mea  Arsindis,  &  Rodgarius  &  Odo 
filiis  nostris,  donatores  sumus  ad  domùm 
Sancti   Joannis    Baptistae  Castri  Malasti, 


rant,  propter  remedium  animas  nostras,  & 
propter  remedium  parentes  nostros  patrem 
&  matrem,  &  RoDGARio  fratre  nostro,  & 
propter  remedium  animas  omnium  paren- 
tum  nostrorum,  &  propter  remedium  om- 


qui  est  fundatus  super  fluvium   Duranno.  nibus  fidelibus  nostris  tam  vivis  quam  de- 

Placuit  animis  nostris  in  vero,  &  placet,  functis  5    ut  ab   hodierno   die   &  tempore 

nuUius  cogentis  imperio  nec  suadentis  in-  dominium  perpetuum  habeatis,  teneatis, 

genio,  sed  propria  &  spontanea  hoc  elegit  possideatis ,    vestrisque    posteris   derelin- 

nobis  bona  voluntas,  ut  aliquid  ex  rébus  quatis.  In  ea  vero  ratione  ut  non  habeatis 

nostris   donare   deberemus   ad    supradicto  licentiam  vendere,  vel  donare,  nec  alienare, 

monasterio  Sancti  Joannis  Baptistae,  &  ad  nisi  in  stipendia  monachorum,  &  in  ali- 

Tresmiro  abbate,  &  a  cuncta  congregatione  monia  pauperum'.  Et  advenit  nobis  ipse 

monasterii  ipsiusj  ita  vero  &  facimus.  Do-  alodes  ex  donatione  a  Rodgario  fratre  meo, 

namus  ergo  alodem   nostrum  proprium  a  de   comparatione    Ugonis    comitis.    Quod 

supradicto  loco,  cujus  vocabulum  est  villa  fieri  minime  credimus  esse  venturum,  quod 

Sanctae  Eulaliae,  cum  ipsa  ecclesia,  quae  si   nos  donatores,  aut  aliquis  de  filiis,  vel 

est  fundata  in  honore  sanctae  Eulaliae,  cum  de  haeredibus,  vel  successoribus,  aut  uUa 

emissa  vel  subrogata  persona  fuerit  contra 


'  Archives  de  l'abbnye  de  Montolieu. 
•  Interpretationes  Aniani,  Lcjje  I,  de  Emptionc  5- 
Veniitionc.  Cod.  Theod.  1.  3. 


'  Mabillon,  Annales  orcfmis  Sancti  Benedicti,  ad 
an  nu  m  948,  n.  12. 


An 
949 


209 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


210 


hanc  cartam  donalionis,  vel  contra  ipsuni 
alodem  supranominatum  ad  inquietare  aiit 
irrumpere  venerit  aiit  voluerit,  inprimis 
iram  Dei  incurrat,  &  a  liminibus  sanctae 
Dei  Ecclesiae  extraneus  appareat,  &  plaga 
qua  Aegyptus  percussus  est  super  illos  ve- 
niat;  sicut  Datan  &  Abiron  absorbuit  terra, 
ita  illos  fulgure  &  ignis  iiiextinguibilis  ab- 
sorbeat,  &  sicut  Anania  &  Saphira  propter 
cupiditatem  pecuniae  in  corpore  sunt  per- 
cussi,  ita  illos  in  corpore  sentiant,  foris 
devastet  eos  gladius,  intus  autem  deterreat 
pavor,    metusque    penitus    corruant    cum 


90. 


LXXIX 


Donation  faîte  au  monastère  de  la 
Grasse,  par  Ermen garde,  ahhesse  de 
Burgals,  dans  le  comté  de  Pailhas  '. 

Tlf  nomine  Domini.  Ermengardis  abbatissa 


An 

24 


de  spem  Domini  mei  JesuChristi  reposita 
est  sententia,  ut  ego  qui  in  Christo  credo 
simul  &  jam  cum  Christo  vivo.  Timeo  ne  o^'oire- 
hostibus  suis  plaga  insanabili,  nullusque  humana  fragilitas  mihi  adveniat  repentina 
sit  qui  manu  porrigens  adjuvet  illis,  a  mors  ;  propter  hoc  cogitavi  peccata  atque 
planta  pedis  usque  ad  verticem  capitis  sint  facinora  mea,  ut  sit  mihi  Dominus  adjutor  Ed.orig, 
ulcère    pessimo   percussi ,   plaga    tumenti      ad  suo  judicio,  &  donare  facio  alodes  meos,    col.93. 

quam  habeo  in  comitatu  Palierense  infra 
terminos  de  valle  Anabi,  de  quantum  pater 
meus  habuit  &  habiit  consensum  &  volun- 
tatem  ad  Adtoni  episcopi,  mihi  dédit  de 
ipso  Castro  Leorte  usque  ad  ipso  ponte  ad 
ipso   mercadale;    sic  dono  atque  concedo 


perfossi,  nullusque  sit  medicorum  qui  tri- 
buat  eis  medicamen  &  curationem,  pruri- 
gine  validi  vaporis  &  dissenteria  vaste  va- 
letudinis  venter  eorum  rumpatur,  &  nemo 
medicaminis  tribuat  sorbillum  ,  fugiant 
semper    nemine    sequente,    devastet    eos 


famis  inopia,  morbus,  frigoris  malignitas      ad  domum  Sanctae  Mariae  monasterii,  qui 
universaque  inopia;  cum  Judas  Iscariotes      est  situs  in  comitatu  Carcassense, super  flu- 


participes  efficianturj  &  cum  Judex  adve- 
nerit  in  ultimo  die,  cum  damnatis  sint  col- 
locati  &  cum  eis  ituri;  &  insuper  auri 
libras  quindecim  coactus  exsolvat,  &  in 
antea  carta  donationis,  &c.,  septimo  idus 
aprilis,  anno  decimo  tertio  régnante  Lu- 
dovico  rege. 

In  ea  vero  ratione,  cum  Abbo  filius  Ma- 
lignaigo  clericus  vivit,  teneat  ipsam  eccle- 
siam  suprascriptam  cum  suis  decimis,  & 
cum  suo  ecclesiastico,  que  hodie  tenet,  & 
per  singulos  annos,  in  decollatione  sancti 
Joannis  Baptistae,  legitimam  refectionem 
faciat  ad  ipsos  monachos,  qui  ibi  Deo 
serviunt  &  in  antea  servire  desiderant. 
Signum  Arnaldo  &  uxor  sua  Arcindes,  & 
filiis  eorum  Rodgario  &  Odone,  qui  carta 


vium  Urbionem,  id  est  in  locum  qui  nun- 
cupatur  Burgali,  cum  ecclesias  Sancti  Pétri 
&  Sancti  Michaëlis  &  Sancti  Joannis,  &  cum 
aliis  ecclesiis,  cum  décimas  &  primicias,  & 
oblatione  fidelium  qui  ad  ipsum  locuni 
pertinent,  quem  dicunt  Burgali,  vel  ad 
eorum  ecclesias  supernominatas,  id  est, 
in  casis,  casilicis,  curtis ,  curtalis,  ortis, 

ortalis,  reganeis  vel  supereganeis,  &c 

sic  dono  atque  concedo  omnia  praedicta 
Sanctae  Mariae  pro  Dei  amore  &  remedium 
animae  meae,  &  pro  anima  genitori  meo 
&  génitrice  mea,  &.  pro  anima  fratri  meo 
nomine  Wilgelmo  comité,  ad  stipendia 
monachorum  &  elemosina  pauperum  & 
ad  luminaria  sanctae  Dei  ecclesiae  prae- 
fatae,  &c.  Facta  donatione  Viiii  kal.  no- 


donatione  ista  scribere  &  firmare  rogave-      vember,  anno  XV  régnante  Ludovico  rege. 


runt.  Signum  Guillelmo.  Signum  Itario. 
Signum  Amilio.  Signum  Aifredo.  Signum 
î^liseus.  Signum  Amelio.  Signum  Ugo,  epi- 
scopus  dono  Dei  sedis  Tolosae.  Garifredus 
presbiter  rogatus  scripsit,  sub  die  &  anno 
quo  supra. 


Sigfnum  Ermen^arda  abbatissa,  qui  ista 
carta  donatione  feci  &  testes  rogavi  firmare. 
Sigfnum  Datoni  presbyteri.  Sigfnum 
Nambelmus.  Sigt"um  Oriolus.  Sigfnum 
Abo,  &c. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  66,  f°  i3i. 


1 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


212 


91 


—  LXXX 


An 
951 
5  mai. 


Rétablissement  du   monastère  de 
Sainte-Enimie,  en  Gévaudan\ 

IN  nomineDei  omnipotentis  qui  trînus  est 
in  personis  &  unus  in  essentia.  Notum 
sit  omnibus  fidelibus  christianis  tam  prae- 
sentibus  quam  futuris,  quod  anno  VII' 
regni  Ludovici  régis,  ego  Stephanus,  eccle- 
siae  Mimatensis  episcopus,  cum  pro  posse 
providerem  clerum  &  plebem  mihi  subjec- 
tam,  consentienti  Petro  archidiacono,  ac 
Manfredo  praeposito,  Ingelvino  decano, 
caeterisque  clericis  supradictae  sedisj  nec- 
non  fidelibus  laicis  Bernardo  &  fratre  suo 
Hectore,  Hugone  &  Petro  fratribus  meis, 
Bernardo  vicecomite,  Gaucelino,  Frede- 
lone,  Stephano,  Ubone,  Bertrando,  Ri- 
galdo;  incidit  in  corde  nostro  desiderium, 
ut  locum  fundatum  in  honorem  beatae  Dei 
genitricis  Mariae,  ubi  requiescit  corpus 
beatae  virginis  Enimiae,  quod  per  incu- 
riam  &  saecularem  cupiditatem  maie  direp- 
tum  erat,  &,  inopia  exigente,  religionis 
status  inibi  penitus  annulatus  videbatur, 
in  pristinum  restitueremus  statum.  Qua  de 
causa  domnum  Dalmatium,  abbatem  vene- 
rabilem  virum  de  coenobio  Sancti  Theo- 
fredi,  deprecati  sumus  enixe,  ut  praefatum 
locum  in  suo  dominio  susciperet,  &  fratres 
ibi  regulariter  viventes  secundum  normam 
patris  Benedicti  semper  delegaret.  Qui  re- 
nuit, asserens  se  in  rébus  extraneis  nolle 
laborare  vel  in  alterius  potestate.  Nos  au- 
tem  animi  ejus  perscrutantes  voluntatem, 
hoc  ab  eo  responsum  accepimus,  quod  nec 
ipse  nec  aliquis  de  monachis  suis  in  loco 
illo  poene  diruto  laboraturi  essent,  nisi 
prius  firmamentum  haereditarium,  scilicet 
privilegium  satis  firmum  ac  manibus  nos- 
tris  roboratum,  acciperet,  qualiter  locellus 
ille  per  omnes  succedentes  generationes 
in  potestate  &  dominio  seu  subjectione 
permaneret  coenobii  Sancti  Theofredi  mar- 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Chaffre. 
billon,  de  Re  diplomatica,  p.  56^. 
*  l^e^e  XVI. 


Ma- 


tyris,  &  omnes  abbates  monasterii  per 
cuncta  succedentia  tempora  haberent  in 
potestatem  illam  cellulam  secundum  suam 
voluntatem  disponere,  regere,  gubernare 
&  ordinare,  sive  secundum  Deum,  sive  se- 
cundum saeculum,  sine  ullius  contradic- 
tione.  Quod  audientes  aliquandiu  distuli- 
mus,  haesitantes  de  hoc  quid  ageremus  ; 
sed  inito  cum  universo  clero  nostro  consi- 
lio  &  fideli  populo,  cum  consilio  etiam  & 
voluntate  D.  Raymundi  marchionis  &  om- 
nium clericorum  atque  fidelium  nostro- 
rum,  dedimus  assensum  secundum  suam 
voluntatem  in  omnibus  ;  ea  scilicet  ra- 
tione,  ut  quotidie,  exceptis  festivitatibus, 
pro  nobis,  &  successoribus  nostris,  &  pro- 
pinquis,  &  omnibus  benefactoribus,  &  pro- 
pinquis,  &  adjutoribus  nostrae  sedis  &  loci, 
VII  psalmos  flexis  genibus  décantent  pro 
defunctis,  vel,  cum  possibile  fuerit,  vigi- 
liam  &  missam.  Et  quia  tempus  instabat  in 
qua  causa  orationis  Romam  proficisci  pa- 
rabamus,  dominus  scilicet  Raymundus  & 
ego  Stephanus  episcopus,  simulque  Petrus 
archidiaconus,  Maganfredus  praepositus, 
Ingelvinus  decanus,  cum  aliquantis  aliis 
clericis,  Dalmatius  abbas,  hoc  animadver- 
tens,  se  quoque  dixit  nobiscum  velle  pro- 
ficisci ;  &  ante  sacram  praesentiam  corpo- 
ris  beati  Pétri  apostoli,  &  coram  praesentia 
domni  papae  Agapiti,  necnon  &  episcopo- 
rum  multorum,  &  presbyterorum  &  reli- 
quorum  graduum,  &  Alberici  senatoris,  & 
aliorum  nobilium  multitudine,  patefecimus 
desiderium  nostrum  de  reaedificatione  su- 
pradicti  loci,  &  in  conspectu  eorum  reci- 
tavimus  jam  dictum  privilegium.  Quod  ut 
audierunt,  tam  domnus  papa  Agapitus  quam 
caeteri  fidèles  qui  aderant,  laudaverunt  & 
decreverunt,  ut  locus  ille  restauraretur  in 
perpetuam  habitationem  monachorum.  Sed 
&  hoc  quod  supradictum  est  nunc  iterum 
inserere  libet,  secundum  petitionem  vene- 
rabilis  viri  abbatis  Dalmatii  ac  monachor 
rum  ejus,  decretum  est  atque  statutum  ab 
omnibus,  ut  locus  ille  jam  dictus  antiqui-' 
tus  Burlatis,  qui  est  consecratus  in  ho- 
norem beatae  Dei  genitricis  Mariae,  ubi 
requiescit  corpus  beatae  virginis  Enimiae, 
permaneat  atque  consistât  ac  providentia 
vel  subjectione  Calmiliensis  coenobii,  quod 
est    fundatum    &  consecratum    in    honore 


An 
961 


Éd.oriff. 

t.  II, 
col.  94. 


A.1 
95 1 


2l3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


214 


principis  apostolorum  beatissimi  Pétri,  ubi 
beatus  martyr  Theofredus  in  corpore  cum 
aliorum  sanctorum  pignoribus  requiescit  : 
&  habeant  tam  abbas  quam  congregatio 
ipsius  coenobii  praedictum   locum  in  po- 


nentiam  uxor  nostra  dilectissima  Giberga 
&  Odalricus  comes,  satis  humiliter  expe- 
tiere,  quatinus  cuidam  abbati ,  nomine 
Cesario  de  Yspaiiia,  preceptum  nostre  re- 
galitatis   fieri    darique   dignaremur   supqr 


testatem  ad  regendum  &  disponendum,sine  quadam  abbatia  in  predicto  pago  ab  ipso 

impedimento  alicujus  personae,  per  omnes  Cesario  in  proprio  predio  constituta,  scili- 

futuras  hominum  generationes  jure  perpe-  cet  in  honore  Sancte  Cecilie,  in  comitatu 

tuo.  Hanc  autem  chartam  vel  privilegium  Ausona,  in  loco  qui  dicitur  Monserratus, 

in  basilica  beatissimi  Pétri  ante  sacram  ip-  in  Castro  Marro.  Predictum  vero  predium 

.  sius  tumbam,  &  (ioram  supradicta  caterva,  tenet  de  porta  antiqua  castri  Marri   cum 

cum  saepedicto  loco    tradidimus  in  manu  ipsa    silva,  usque  ad  rupem   qui    vocatur 

Dalmatii  abbatis  ac  monachorum  ejus,  ad  Rupis  Bernardi  totum  &  ad  integrum.  Bor- 

memoriam  posterorum  sine  tenus  conser-  rellus  quidem  comes  dédit  eidem  cenobio 


An 
951 

5dé- 


vandam.  Si  quis  vero  hanc  temerarius  in- 
fringere  praesumpserit,  tam  nostra  quam 
coëpiscoporum  praesentium  excommuuica- 
tione,  atque  perpétua  damnatione  se  no- 
verit  condemnatum  ante  conspectum  justi 


unam  ecclesiam  in  honore  Sancte  Marie  & 
alteram  in  honore  Sancti  Pauli,  situs  in 
loco  qni  dicitur  Cantiq,  ad  Sanctum  Ma- 
matum  cum  suis  adjacentiis.  Quidam  au- 
tem dédit  ad  eundem  locum  Valemaria,  que 


judicis   Christi Signum  domni  Agapiti      est  trans  montem  d'Ort,  cum  ecclesiis  que 


papae,  eu  jus  auctoritate  haec  charta  con- 
firmata  est.  Signum  ejusdem  Stephani  epi- 
scopi.  Signum  Goteschalchi  episcopi  Ani- 
ciensis.  Signum  aliorum  testium  clericorum 
&  laicorum. 

Facta  est  haec  charta  m  nonas  piaii, 
fer.  II,  luna  Viii,  régnante  Ludovico  Fran- 
corum  &  Aquitanorum  rege. 


92. 

Diplôme  de  Louis  d'Outre-mer  pour 
l'abbaye  de  Sainte-Cécile j  au  comté 
d'Ausonne\ 


I 


N  nomine  Sancte  &  Individue  Trinitatis. 


ibidem  habentur,  atque  cum  quodam  Cas- 
tro, quod  ibidem  est  cum  suis  terminis 
totum  &  ad  integrum.  Longobardus  autem 
dédit  loco  eidem  ecclesiam  in  honore 
Sancti  Celedonis;  dédit  unam  ecclesiam 
in  honore  Sancte  Cecilie;  item  Sanctum 
Firminum  quod  est  in  Vachericias  5  item 
aliam  Sanctam  Ceciliam  que  est  in  termi- 
nio  de  Balceringia  cum  suis  adjacentiis,  & 
ecclesias  que  in  Sagarra,  totum  &  ad  inte- 
grum, &  ecclesiam  Sancti  Pétri  Ambigats 
cum  suis  appendiciis.  Quorum  precibus 
saluberrimis  nostrum  bénigne  prebentes 
assensum,  hoc  regale  decretum  fieri  sta- 
tuimus,  ac  memorato  abbati  dare  jussi- 
mus,  per  quod  prefatas  res  jam  adquisitas 
vel  adquisituras  valent  tenere  perhenniter, 
nemine  inquiétante,  ac  post  sui  obitum 
parentes  juxta  normam  monachicam  vin- 


Ego  Ludovicus,  divina  preordinante  cle-      dicare.    Et   ut   nostre    auctoritatis    gratia 
mentia  Francorum  rex.  Si  divinis  cultibus      inviolabiliter  per  succedentia  conservetur 


ccinbre.  opetam  dantes  Ecclesiam  Dei  ad  summum 
sacre  Religionis  statum  sustollere  conamur, 
regio  jure  ac  progenitorum  utimur  privi- 
legiis,  ab  ipso  Remuneratore  omnium  bo- 
norum  pro  certo  confidimus  fore  nobis 
recompensandum.  Quapropter  noscat  to- 
tius  regni  nostri  veneranda  devotio,  quo- 
niam  nostre  Celsitudinis  adientes  preemi- 


tempora,  manu  nostra  subtus  Armantes, 
anuli  nostri  imagine  jussimus  insigniri. 
Signum  Ludovici  gloriosissimi  régis.  Oy- 
dilo  notarius  ad  vicem  Artaldi  episcopi 
summique  cancellarii  recognovit.  Actum 
Reme  civitate,  nonis  decembris,  indictione 
octava,  anno  XVI  régnante  Ludovico  rege 
glorioso. 


An 
961 


'  Archives   de  Monserrat,  vidimus  de    i2o3. 
Moreaii,  v.  8,  f"  41 . 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i6 


93. 


LXXXI 


An 

10  no- 
vembre. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  95. 


de  ereditate  qui  mihi  advenerit  de  pâtre 
meo  &  matre,  vel  ex  propinquitate,  aut 
per  qualicumque  voce  donare  debeo,'quod 
&  facio,  propter  amorem  Dei  &  remedium 
Vente  faite  à  Mat/red,  vicomte  de  anime  mee,  ad  domum  Sancte  Marie,  mo- 
Narbonne  ' .  nasterium  quod  nuncupatur  Crasse,  que  est 

situm  in  comitatu  Carcassense  super  flu- 

IN  nomine  Domini.  Ego  Aduvira  vindi-      vium   Urbionem  j    &   sunt   ipsi    alodes   in 
trix  sum  vobis  Matfredo  vicecomite  &      comitatu  Bisuldiinense  vel  Ausunense,  vo- 


An 

953 

3o  juin. 


uxori  tuae  Adalaicis  vicecomitissa  empto- 
res;  constat  me  vobis  vindere  sicuti  &  per 
hanc  scripturam  venditionis  meae,  vindo 
vobis  in  comitatu  Narbonense  villam  vo- 
cabulo  Creixano  cum  suis  terminiis,  cum 


cabulum  villa  Riodezari,  cum  ipsas  eccle- 
sias  Sancta  Maria,  &  Sancti  Pétri,  &  Saucti 
Joannis,  &  Sancti  Andrée  de  villare  Aliaris, 
cum  ipsas  coudaminas  quod  Giafredus  mihi 
vendidit,  &  alla  ecclesia  Sanctae  Margari- 


ecclesiis,  &c.  Et  ego  venditrix  de  présente  tae  cum  décimas  &  primicias  &  oblaciones 

manibus  meis  recepi,  &  est  manifestum  &  fidelium,  &  cum  ipso  manso,  &  cum  ipsas 

nihilque   ipso   precio   apud  vos    emptores  terras, quod  dedi  ad  predictum  locum  Sancta 

non   remansit   indebite,    sed   omnia    mihi  Maria,  sicut  in  dotem  illius  ecclesiae  com- 

bene  adimplevistis;    fateorque   vero    ista  memorat,  &c.  Et  dono  ad  predictam  domum 

omnia  superius  nominata  de  meo  jure  in  Sanctae   Mariae  Crassae   &  domno  Witiza 

vestro  trado  dominio  ac  potestate,  ut  ab  abbati  &  monachis  praesentibus  &  futuris 

hodierno  die  &  tempore  habeatis,  tenea-  ibidem  Deo  servientibus, ut  exorare  delec- 


tis,  &c...  Si  quis  contra  hanc  venditionem 
a  me  factam  pro  inrumpendum  venerit,  &c. 
Facta  venditione  ista  quarto  idus  novemb. 
anno  decimo  septimo  régnante  Ludovico 
rege.  Sig.  f  Aduvira,  qui  hanc  venditionem 
fieri  feci  &  firmavi  &  firmare  rogavi.  S.  Sa- 
lomon.  S.  Audinus.  S.  Poncius.  In  Christi 
nomine  Poncius  presbyter  scripsit,  sub  die 
&  anno  quo  supra. 


94. 


—  LXXXII 


tent  pro  me  &  pro  uxore  mea  &  pro  filiis 
meis  &  filiabus,  &c.  Facta  karta  donacio- 
nis  II  kal.  julii,  anno  ab  Incarnatione  Do- 
mini DCCCCLIII,  régnante  Ludovico  rege. 
Sigfnum  Soniarius  comes,  qui  anc  kartam 
donacionis  feci  &  testes  firmare  rogavi. 
S.  Alaricus.  S.  Ratfredus.  S.  Borrelus,  &c. 


95. 

Testament  d'IsarUy  comte  de  Pailhas  ' . 


Donation  du  comte  Soniarius  au  mo- 
nastère de  la  Grasse^. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Soniarius  comes 
timeo  &  paveo  penas  inferni  &  cupio 
pervenire  ad  premium  vite  eterne,  &c. 
Propter  oc  placuit  animi  mei  &  placet, 
nuUo  quoque  suadentis  ingenio,  oc  elegit 
mihi  bona  voluntas,  ut  de  rébus  meis  vel 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  55,  £"81. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
Y.  66,  i°  147. 


I 


An 
953 


An 


N  nomine  individue  Trinitatis.  Ego  Isar- 
nus  gratia  Dei  comes  Paliarensis  &  ^o 
marchio,  facio  testamentum  meum.  In  pri-  ^^  sep- 
mis  laxo  fratri  meo  Otto  episcopo  mille  tembre. 
mancusos.  Et  dono  Domino  Deo  &  Sanc- 
tae Mariae  &  Sancti  Vincentii  Gerrensis 
coenobii,  simul  cum  consilio  &  voluntate 
Sinegentis  comitissae,  videlicet  donamus 
ecclesiam  Sancti  Stephani  quod  vocatur 
Sarga  cum  ipsius  alodio  que  habet  hodie  & 
in  antea  adquirere  potuerit,  &  monaste- 
rium  Sancti  Privati  cum  ipsius  alodio,  & 

■  Archives   de    Notre-Dame  de  Gerri  ,    n*"^    87  £t 
4!  j   original  &  copie  ancienne.  —  Moreau,  v.  8, 


An 
953 


217 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


18 


ecclesiam  Sancti  Michaëlis  &  ecclesiam 
Sancti  Martini,  quae  est  in  valle  Cerrita- 
nias  &  meas  condaminas,  quas  ibi  habeo 
&  ipsam  villam  ab  integro.  Termini  autem 
de  ipsa  villa  hi  sunt  de  ipsa  Sponna  &  de 


habet  &  in  antea  acquirere  potuerit  ab 
integro,  hoc  monasterium  dono ,  quod 
stent  monachi  &  orent  ad  Deum  patrem, 
quia  misertus  sit  mihi  de  peccatis  meis. 
Et  dono   meas  condaminas  de  Olb;   item 


ipsa  via  quae  vadit  ad  ipsos  Castellanos,  ecclesiam  Sanctae  Mariae  de  Bernicii,  cum 
&  pervadit  usque  ad  ipsos  molinos  veteres  ipsius  alodio,  quae  hodie  habet  &  in  antea 
&  ad  ipsos  suscidatos,  &  de  ipso  torrente      acquirere  potuerit  ab  integro.  Istas  omnes 


usque  ad  alium  torrentem  de  ipsa  Carraria. 
Quantum  inter  bas  affrontationes  inclu- 
dunt  &  isti  termini  ambiunt,  sic  dono  ab 
omni  integritate  ad  proprium  alodium.  Et 
dono  ilHs  hominibus  qui  ibi  steterint 
intrare  &  exiare  &  lignare  &  pascuare  , 
emendi  &  vendendi  super  terram  meam. 


ecclesias  suprascriptas  sic  dono ,  sicuti 
suprascriptum  est,  Domino  Deo  &  prae- 
dictae  Sanctae  Mariae  atque  Sancti  Vin- 
centii  Gerrensis  coenobii  ,  pro  remedio 
animae  meae,  cum  omnibus  quae  habent 
vel  habere  debent  &  in  antea  acquirere 
potuerint  ab  integrum  ;  Se  praedictum  alo- 


&  ut  habeant  adimperamentum  de  omni  re  dium  &  praedictas  ecclesias  ab  integrum. 

quod  opus  eis  fuerit.  Item  ipsas  ecclesias  Si  quis  autem  contra  hoc  testamentum  & 

Sanctae  Ceciliae    &    Sancti   Christophori,  banc  certam  elemosinariam  ad  disrumpen- 

cum  eorum  alodio,  que  hodie  habent  &  in  dum  venerit,   non  valeat  vindicare   quod 


antea  acquirere  potuerint  ab  integro;  & 
Sanctum  Petrum  de  Gabet  cum  meas  con- 
daminas magnas  &  bonas  quas  ibi  habeo, 
&  ipsam  villam  quae  vocatur  de  Monacos 
&  ipsam  condaminam  ;  &  illi  homines  qui 
ibi  steterint,  habeant  adimperamentum  de 
omni  re  quod  opus  eis  fuerit,  infra  termi- 
nos  de  Lemignana,  sicut  alii  homines  de 


appétit,  &  nisi  canonicam  secundum  nor- 
mam  emendaverit,  sit  anathema,  maranata, 
sit  in  profundum  abissi.  Facta  ista  carta 
testamenti  &  donationis  idibus  septembris, 
anno  XVIII  régnante  Ludovic©  rege  filio 
Carloni.  Signum  Isarni  comitis.  Signum 
Attonis  episcopi.  Signum  Adalpis.  Signum 
Ennecone.  Signum  Asnero-Galindes.  Sig- 


ipso  Castro.  Item  ecclesiam  Sancti  Felicis  num  Gimerane.  Gostemirus  presbyter  ro- 
de Choas,  cum  illius  alodio  quae  hodie  gatus  scripsit  sub  die  &  anno  quo  supra, 
habet  &  in  antea  acquirere  potuerit.  Item  Et  ego  Enneco,  &  Asnero-Galindes,  & 
ecclesiam  Sancti  Martini  de  Canal  &  ipsam  Gimerane  ut  hoc  testamentum  bene  cre- 
villam  ab  integro,  &  ipsum  alodium  meum  datur  esse  verum  ,  juramus  super  altare 
quod  ibi  habeo,  &  ipsum  alodium  meum  Sancti  Felicis  de  Choes,  in  manu  Attonis, 
magnum  &  bonum,  quod  est  in  terminio  abbatis    Gerrensis,    in    tertio    mense   post 


obitum  Isarni  comitis ,  videlicet  nonis 
novembris  (corr.  decembris)  ita  mandasse 
domnum  Isarnum  &  comitem  sicut  supra- 
scriptum est.  Sic  Deus  me  adjuvet  &  istius 
loci  reliquiae. 


de  Eramunt  in  loco  ubi  dicitur  Adorta. 
Item  ecclesiam  Sancti  Martini  de  Valle 
Stationensi,  in  loco  ubi  dicitur  BavamoUe, 
&  ipsas  meas  condaminas  quas  habeo  in 
ipsa  valle,  &  ecclesiam  Sancti  Saturnini 
de  Figols,  cum  ipsa  cella  ab  integro.  Item 
ecclesiam  Sanctae  Mariae  de  Ribera,  cum 
omni  alodio  quae  hodie  habet  &  in  antea 
potuerit  inquirere,  ab  integro.  Item  eccle- 
siam Sancti  Pétri  de  Burgali  cum  omnes 
ecclesias  &  parrochias  quas  habet  de  Gui-      Bulle   du  pape   Agapet   en  faveur  de 


96.  —  LXXXIII 


larende  usque  in  Castro  Tavori,  &  cum 
ipsius  alodio  quae  hodie  habet  &  in  antea 
acquirere  potuerit  ab  integro.  Et  mitto 
filiam  meam  Ermengarde  in  mundeburdo 
Sanctae  Mariae  Gerrensis  &  Sancti  Vin- 
centii  supradicti.  Item  ecclesiam  Sancti 
Vincentii   cum   ipsius    alodio   quae    hodie 


Vahbaye  de  Saint-Martin  de  Le-^  '. 

AGAPITUS    episcopus  servus  servorum 
Dei,  Segario  religioso  abbati  venera- 
bilis  monasterii  Sancti  Martini,  que  vocatur 


Archives  de  rarchevêché  de  Narbonne, 


An 
953 


An 
954 

octobre 


An 
964 


2  19 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


220 


Éd.orig. 

t.  II, 

col.  y6. 


Lenis,  qui  est  in  ripa  de  flumine  Atace  in 
valle  Bolicarnea,  &  par  eum  in  eodem  ve- 
nerabili  monasterio  in  perpetuum.  Cum 
magiia  nobis  sollicitudine  insistit  cura  pro 
universis  ecclesiis  ne  aliquam  necessitatis 
jacturam  sustineant,  sed  magis  proprie  uti- 


interdictum,  ut  nulii  umquam  nostrorum 
successorum  pontificum  vel  alie  ecclesie 
magne  parveque  pensus  ipse  prenominati 
loci  a  potestate  &  dicione  jamfati  mo- 
nasterii  auferre  présumât.  Si  quis  autem 
temerario   ausu   magna  parvaque  persona 


litatis  stipendia  consequantur.  Ideo  con-  contra  hune  nostrum  apostolicum  precep- 

venit  nos  pastoralis  tota  mentis  integritate  tum  agere  presumpserit,  sciât  se  anathe- 

procurare  &  sedule  eorum  utilitatum  sub-  matis  vinculo    innodari,  &   a   regno    Dei 

sidia  illis  conferre,  ut  Domino  nostro  om-  alienum,  &  cum    omnibus   impiis    eterno 

nipotenti   id    quod  pro   ejus  sanctimoniis  incendii  supplicio  condemnatum.  At  vero 

honore  etiam   &  laude  atque  gloria,  ejus  qui  observator  exstiterit  precepti,  gratiam, 


divine  majestatis  venerabilium  ut  nostro- 
rum erat  contulisse  locis,  sitque  accepta- 
bile,  nobisque  ad  ejus  locum  locupletis- 
sima  misericordia  dignum  hujusmodi  pii 
operis  insidere  in  sydereis  conferatur  ar- 
cibus  remuneratione.  Igitur  quia  petistis 
a  nobis,  quatenus  ecclesiam  Sancte  Marie, 
que  est  in  Coronulas,  cum  terris  &  vineis 
&  cum  omni  redibicione  sua,  pari  modo  & 
ecclesiam  Sancti  Stephani  qui  est  in  Bo- 
lorda,  item  cum  terris  &  vineis  &  cum 
omnibus  pertinenciis  suis;  simili  modo  & 
ecclesiam  Sancti  Johannis,que  est  in  Com- 
breto,  cum  omnibus  suis  pertinenciis;  pa- 
riterque  &  ecclesiam  Sancti  Pétri  que  est 
in  Petralata,  item  cum  terris  &  vineis; 
verum  etiam  &  villam  de  Buxo,  &  Pelrus 
cum  terris  &  vineis,  &  silvis,  &  aquimolis 
suis  ;  similiter  in  villa  que  dicitur  Cassan- 
ges  casis  &  vineis  &  terris,  &  medietatem 
de  villa  que  dicitur  Barosa,  necnon  in  vigo 
Adesate  terris  &  vineis  ;  pari  modo  &  villa 
que  dicitur  Attosol  cum  omnia  sua  perti- 
nencia,  pari  infra  comitatu  Fenioletense, 
&  comitatu  Redense,  &  Rosselione,  tue 
religiositati  ad  te  necdum  emissa  percep- 
tionis  in  perpetuum  concedere  deberemus. 
Ita  sane  ut  a  vobis  vestrisque  successoribus 
singulis  quibusque  indicionibus  pensus 
nomine  racionibus  ecclesiasticis  decem  ar- 

genti  solidi denarios  duodecim  difficul- 

tate   postposita  persolvatur de   nostra 

melioracione  seu  diffinicione  indifferenter 
vos  sine  dubio  procurantes  efficiatur,  nul- 
laque  preterea  ad  dandum  annue  pensus 
a  vobis  mora  proveniat,  sed  ultro  acciona- 
riis  sancte  nostre  Ecclesie  apto  tempore 
persolvant.  Statuit  apostolica  censura,  auc- 
toritate  beati  Pétri  apostolorum  principis, 
sub  divini  judicii  obtestatione  anatematis 


atque  misericordiam,  vitamque  eternam  a 
misericordissimo  Domino  nostro  consequi 
mereatur. 

Scriptum  per  manum  Leonis,  scriptoris 
sancte  Romane  Ecclesie,  in  mense  octobris, 
indictione  XIII.  f  Benevalete. 


97' 


—  LXXXIV 


Charte  du  roi  Lothaire  en  faveur 
de  l'église  du  Puy\ 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis.  Lotharius,  superni  Régis  praeordi- 
nante  clementia  rex  Francorum.  Si  sanctae 
Dei  Ecclesiae  subvenientes,  concedimus 
aliquod  honoris  &  restaurationis  donum, 
necnon  &  ipsis  qui  in  ea  debent  morari 
catholicis,  pro  statu  régis  Jesu  Christi  cum 
sanctorum  ipsius  clementissima  interces- 
sione  illius  clementiae  devoti  debent  effla- 
gitare,  porrigimus  nostrae  celsitudinis  ma- 
num ne  opprimantur  quorundam  violentia 
inlegaliter  &  injuste,  nobis  id  temporaliter 
ad  honoris  augmentum  &  aeternaliter  te- 
nemus  firmissime  profuturum.  Quocirca 
notum  fore  volumus  cunctis  sanctae  Dei 
Ecclesiae  fidelibus  &  nostris  praesentibus 
scilicet  &  futuris,  qualiter  veniens  Godes- 
calcus,  Aniciensis  seu  Vallavensis'  ecclesiae 
episcopus,  nobis  per  omnia  devotus,  nos- 
tram  expetierit  Celsitudinem  ac  benignis- 

'  Archives  de  l'église  du  Puy. — Gissey,  Histoire 
de  Notre-Dame  du  Puy,  p.  244  8c  suiv. 

'  Far.  Vellavensis.  —  Voyez,  sur  Gotescalc,  cvé- 
que  du  Puy,  tome  IV,  note  LXXIII. 


An 
964 


An 
955 

8  mars. 


Ed.orig. 

t.  II, 

col.  97. 


An 
955 


221 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


22 


simam  voluntatem,  ut  ecclesiae,  cui  Deo  nostri  noniinis  decenter  adscribi.  Sigiium 
ordinante  digiioscitur  praesidere,  ex  rebus  Lotharii  Francorum  régis  gloriosi.  Actum 
regii    juris    a   praedecessore    nostro    rege      Lauduno   Clavato,   anno   primo   régnante 


Rodulpho  ecclesiae  digne  collatis,  faven- 
tibus  sibi  inciytae  comitissae  &  amitae 
nostrae  Hadvidis,  Hugonis'  ducis  Franco- 
rum uxoris,  petitionibus  ac  creberrimis 
postulationibus,  renovationis  nostrae  prae- 
cepto  facere  dignaremur.  Cujus  petitioni 
benignum  praebentes  assensum ,  regium 
morem  servantes,  boc  praeceptum  immu- 
nitatis  fieri  jussimus,  concedentes  ei  omni- 
busque  successoribus  ejus  omnem  burgum 
ipsius  ecclesiae  adjacentem,  &  universa 
quae  ibidem  ad  dominationem  &  potes- 
tatem  comitis  pridem  pertinuisse  visa  sunt: 
forum  scilicet,  teloneum,  monetam  &  om- 
nem districtum  cum   terra  &  mansionibus 


gloriosissimo  rege  Lothario,  VIII  idus  mar- 
tiij  indictione  xiii. 


98.  —  LXXXV 

Plaid  tenu  à  NarbonneK 

NOTITIA  possessionis  seu  securitatis  sive 
eu: 


guarpitoriae,  quae  fuit  facta  Narbone 
civitate,  sub  die  kalend.  maii,  amio  Incar- 
nationis  Dominicae  DCCCCLV,  &  anno  i, 
quo  Lotharius  rex  coepit  regnare.  Qualiter 

ipsius  burgi.  Et  ita  deinceps  haec  nostri  ipso  tempore  venit  Udalgarius  hic  &  inter- 

praecepti  auctoritas,  quam  pro  nostro  re-  pellavit  medietatem  de  ipso  alode,  qui  est 

medio  animae  nostrae,  sive  patris  nostri  in  comitatu  Narbonense,  in  locum  quem 

Ludovici,  ac  parentum  nostrorum  praede-  vocant  Genesiar...  ad  monachos  S.  Pontii. 

cessorum,   sanctae  Dei   genitricis   ac  per-  Hli   vero    respondentes   dixerunt  :  Ipsum 

petuae    semper  virginis  Mariae  ecclesiae,  alodem  Alfarius  ad  diem  mortis  suae  nobis 

praedicto    pontificis    commissae,    firmiter  donavit,  &  scripturam  inde  fecit,  &  habe- 

jconcedimus  atque   inviolabiliter  deinceps  mus   testes  &  authores  de  ipsa  medietate 

ita  conservetur,  ut  nullus  cornes,  aut  judex  de  ipsum   alodem   uxorem  suam,  &  filios, 

publicus  ,    aut   aliqua    saecularis    potestas  &  elemosinarios  suos.  Ad  constitutam  vero 

ibi    aliquam    audeat    exactionem    facere ,  diem    convenerunt   in    Narbona    civitate, 

neque   mansionaticos  ,    neque   pactiones,  ante  Aymericum  archipraesulem  &  Richil- 

nec    aliquas     redhibitiones    exigere    sine  dem  vicecomitissam;  &  venerunt  elemosi- 

voluntate   aut    permissione   episcopi,    qui  narii    quondam    Alpharii    defuncti,    ipsa 

ipsam  tenuerit   ecclesiam  ;    sed    omnia    in  medietate  de  ipsum  alodem  contra  Udal- 

potestatem  episcopi  redigantur,  ut  omnia  garium ,   ut  quando  mortuus  fuerat  Alfa- 

ipse,  prout  recte  sibi   placuerit,  ordinet,  rius  ipsum  alodem  retinebat  per  scriptu- 

teneat,  atque  possideat.    Si  autem   aliquis  ram  genitricis,  sed  &  legalem  potestatem 

haec   statuta    indigne    violare    praesump-  exinde   habebant.  Et   ut    vidit    &   audivit 

serit,  ac  Dei  omnipotentis  clementia  des-  Udalgarius,  propter  honorem  Dei,  &  pro 

peratus,  audacter  ac  praesumptuose  infre-  beati    Pontii   amore  &   cuncta   congrega- 

gerit,   juris  privilegio  Apostolico  semper  tione  monachorum  loci  illius,  exinde  reli- 

sit  damnatus,   &  cum  Juda  proditore  Do-  quit,  sed  &  confirmavit  istam  scripturam 

mini  portionem  habeat  perpetualiter  exu-  guarpitoriae    &    securitatis    contra   ipsum 

rendus,   &  sit  anathema  maranhata  ,  &  a  famulum  &  contra  ipsos  famulos  Deo  ibi- 

consortio  fidelium  exclusus,  &  in  poenis  dem  servientes,  qui  de  hoc  die  in  antea 

inferni  aeternaliter  existât  concremandus.  non  requisisset,  nec  interpellasset  amplius 

Ut  autem    haec    auctoritas   firmior   atque  ipsam   medietatem  de  ipsum  alodem,  nec 

credibilior  habeatur,  &  a  fidelibus  sanctae  ipso...  placito,  nec  in  alio,  nec  in  terri- 

Dei  Ecclesiae  futuris  temporibus  diligen-  torio,  nec  hodie,  nec  ullo  umquam  tem- 
tius  conservetur,  annuli  nostri  impressione 

subter  jussimus  Sigillari,  cum  anagrammate  .  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Pons,  qui  était 

autrefois  aux  archives  du  domaine  du  roi,  à  Car- 
'  Hugues  le  Grand,  père  de  Hugues  Capct. 


An 
955 


An 
955 


Éd.oric. 

1. 11. 
coi.  98. 


cassonne. 


An 
955 


223 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


224 


An 
955 

décem- 
bre. 


pore,  neque  per  legem,  neque  per  justi- 
tiam,  neque  per  ingenium.  Et  si  quis  est 
qui  hoc  fecerit,  aut  istam  scripturam 
irrumpere  voluerit ,  maledictionem  Ana- 
niae  &  uxoris  ejus  Sapphirae  subjaceat,  & 
quod  petit  vindicare  non  valeat,  &  insu- 
per adimpleat  ipsius  loci  monachis  auri 
libras...  &  in  antea  ista  scriptura  semper 
in  omnibus  firmis  &  stabilis  permaneat... 
Actum  Narbonae  féliciter,  amen.  S.  Udal- 
guerii,  qui  hanc  guarpitoriam  firmavit  & 
firmare  rogavit.  S.  Richildis  vicecomitis- 
sae.  S.  Alnulphi.  S.  Pontioni.  S.  Aymerici 
archipraesulis.  Alguerius  notarius  scripsit. 


99. 


—  LXXXVI 


Donation  faîte  à  Vahhaye  de  Saint- 
Chaffie\ 

NOVERINT  omnes  quod  anno  ab  Incarna- 
tione  Domini  DCCCCLV,  praesidente 
GolfaIdo%  episcopo  &  abbate  monasterio 
B.  Pétri  apostoloriim  principis,  ubi  cor- 
pus beati  Theofredi  pariterque  S.  Eudonis 
ejusdem  primi  abbatis  requiescunt  cum 
multis  aliorum  beatorum  pignoribus,  qui- 
dam vir  nobilis  nomine  Stephanus  dédit 
mansos  VIT,  in  loco  qui  dicitur  Leger- 
nacoj  quantum  ibidem  visus  est  habere  & 
possidere,  totum  cessit  fideliter  &  obtulit  : 
in  alio  quoque  loco,  in  villa  quae  dicitur 
Porcellerias  unum  mansum,  &  in  alio  qui 
dicitur  Raditias  unum  mansum,  &  in  villa 
qui  dicitur  Lacus  unum  mansum,  qui  sunt 
simul  X  mansi  cum  omnibus  adjacentiis 
suis.  Résident  autem  ipsae  res  in  pago 
Vivariensi,  in  vicaria  Issartellensi,  in  su- 
pradictis  villis;  haec  omnia  dédit  praefatus 
vir  Domino  Deo  sanctoque  Theofredo  pro 
redemptione  animae  suae,  &  genitoris  sui 
Icterii ,  &  genitricis  nomine  Arsendis. 
Facta  sunt  haec  mense  decembri,  feria  iv, 
indictione  xiii,  concurrente  vi. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint- Chaffre. 
'  Corr.  Godescalco. 


100. 


LXXXVII 


Echange  fait  à  Nîmes,  sous  Bernard, 
vicomte^,  ^c. 

VOX  legum  &  juris  decrevit  lex  &  auc- 
toritas,  ut  qualis  est  emptio  talis  & 
commutatio.  Emptio  &  commutatio  simul 
unum  obtineant  firmitatem.  Quamobrem 
ego,  in  Dei  nomen,  Bligarius,  ego  comuto 
tibi  Auritio  &  uxor  tua  Inginilde  aliquid  de 
alodem  Sancti  Baudilii,  qui  est  in  territorio 
civitatis  Nemausensis,  in  terminium  Agello 
ubi  vocant  Odenno  superiore;  ibique  co- 
muto vobis  petia  de  terra  culta  qui  abet 
per  longo  de  uno  latus  dextros  cciiii; 
per  lato,  de  uno  fronte,  abet  dextros  xxii; 
de  alio  latus  habet  dextros  CLXXXVI;  de 
alio  fronte  abet  dextros  XViij  de  Oriente 
confronta  in  ipsa  cambannaria  de  que  es 
&  in  via  publica  qui  per  Odenno  discuritj 
de  Meridie  estram  Sancta  Maria;  de  Occi- 
dente  est  ipse  rius;  de  Circii  estra  de  vos 
comutatores  &  alia  terra  de  Sancti  Bau- 
dilii subtus  Odenno  superiore;  &  de  Circii 
confronta  in  ipsa  honore  de  quo  est,  & 
habet  dextros  xvi;  &  de  Oriente  confron- 
tât in  terra  Sancta  Maria;  &  in  ipso  uclatj 
&  de  Occidente  habet  dextros  XXII,  &  con- 
frontât in  via  publica  que  per  Odenno 
discurrit.  —  Et  ad  hec  contria  recipimus 
pro  ista  terra  suprascripta  xxx  solidos,  &  Éd.oilg. 
alia  terra  in  opus  Sancti  Baudilii,  &  una  coi.  99. 
petia  de  terra  subtus  Odenno  subteriore,  in 
loco  ubi  vocant  subtus  fossa  Lobaria,  ibi- 
que terra  qui  abet  per  longo,  de  uno  latus, 
dextros  LXXIII;  per  lato,  in  ambos  frontes, 
habet  dextros  LXX;  in  alio  latus  abet  dex- 
tros similiter;  de  Oriente  estram  de  here- 
des  nostros;  de  Meridie  &  Circii  estram 
Sancti  Baudilii;  &  in  terminium  de  villa 
Octabiano,  in  loco  ubi  vocant  Columnas, 
ibique  pecia  de  terra  culta  qui  habet  per 
longo  dextros  LXXXXII;  per  lato  de  Circii 
abet  dextros  XIIII  cum  ipso  conosco;    in 

'  Trésor  des  chartes  du  roi;  Toulouse,  sac  4, 
n.  48.  [Aujourd'hui  J.  Soy.  C'est  le  plus  ancien 
original  du  Trésor  des  chartes.] 


An 
956 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


226 


lid.orig 

t.  11, 
col.  99. 


An 
956 

27  dé- 
cembre. 


alio  froute  habet  dextros  xiiii;  de  Oriente 
estram  Edelberto;  de  Circii  estra  de  eredes 
nostros.  —  Et  par  istos  excambios  supra- 
scriptos  &  per  istam  convenientia  débet 
Bligerius  facere  solvi  ad  vicecomite  Ber- 
nardo,  &  ad  vicecomitissa  Gauza,  &  ad 
Beniardum  cujus  erat  feuz.  —  Et  quis  con- 
tra hanc  commutatione  ista  ad  irrumpen- 
dum  venerit,  aut  nos  aut  successores  nostri 
iaquietare  voluerit,  compoiiat  vobis  ista 
oninia  suprascripta  meliorata  dupla,  &  in 
antea  commutatio  ista  firma  &  stabilis  per- 
maneat  omnique  tempore.  —  Facta  commu- 
tatione ista  die  lunis,  V  idus  junii,  anno 
[secundo']  quod  Lotarius  rex  cepit  regnare. 
—  Signum  Bligerius,  qui  commutatione  ista 
firmavit  &  firmare  rogavit.  Sig.  Reinaldus, 
Robaldus,  Martinus  presbyter,  Ermengaus 


ad  irrumpendum,  componat  aut  compona- 
mus  ipsum  alaudem  in  duplo,  cum  omni 
sua  immelioratione,  &  in  ante^sta  dona- 
tio  suani  habeat  firmitatem.  Facta  donatio 
VI  kal.  januarii,  anno  régnante  Leutario 
rege.  Signum  Owiilera  episcopus,  qui  hanc 
donationem  fecit  &  firmare  rogavit.  Sig- 
num Miro  cornes.  Signum  Miranus  pres- 
biter.  Signum  Witisa,  quem  vocant  Bonus 
homo.  Signum  Petrus  presbiter.  Signum 
Suniarius  presbiter,  qui  ista  donatione 
scripsi  &  subscripsi  die  &  anno  quod  supra. 


102. 


LXXXVIII 


presbyter,  Ysimbarbus  presbyter,  Ramirius      Donation  à  Frotaîre,  évêque,  ^  à  son 


frère  Bernard^  vicomte  d'Alhi^ 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Ego  Senegundis  &  filiis  suis  Iraclus,  & 
Alcherius,  &  Odombelus,  &  Ugo  donamus 
Froterio  episcopo  &  Bernardo  fratri  suo 
ipso  castello  quod  clamant  Turre,  de  illa 
parte  quod  nos  ibi  habemus  &  habere  de- 
bemus  medietatem  vobis  donamus  Froterio 
&  Bernardo  ad  proprium  alodem;  &  est 
ipse  castellus  in  comitatu  Ruthenico  in 
parochia  Sancti  Amancii  de  Campo-bello. 
Ipso  castello  &  ipsas  turres,  &  ipsa  forcia 
quae  hodie  ibi  est  &  in  antea  facta  erit  ibi, 
donamus  vobis  ad  proprium  alodem.  —  Et 
illa  domna  quae  nominant  Bliccardis , 
mulier  Raimundo  Scodacano,  &  filiis  suis 
Poncius  &  Bernardus,  donamus  vobis  Fro- 
terio &  Bernardo  de  alla  medietate  quod 
nos  ibi  habemus  &  habere  debemus,  ipsam 
medietatem  de  ipso  castello  ad  proprium 
namus  ad  domum  Sancta  Cecilia  monasterii  alodem.  — Facta  carta  donatione  ista  in  die 
suprascriptum  ipsum  suum  alaudem  pro-  feria  secunda ,  idus  aprilis,  luna  octava, 
prium,  quod  habebat  in  locum  quem  di-      régnante   Autarico    rege.   S.    Senegundis. 


presbyter.  —  Genesius  presbyter  scripsit, 
sub  die  &  anno  quod  supra. 


lOI. 

Donation  des  comtes  Miron  6"  Borrel 
à  Vahhaye  de  Montserrat  ^. 

IN  nomine  Domini.  Borrellum  &  Miro- 
nem,  uterque  fratres,  &  marchiones 
comités ,  &  Owillara  pontifex  donatores 
sumus  domui  Sancte  Cecilie,  monasterius 
sittus  in  Monteserrato.  Certum  quidem, 
manifestum  est  enim,  quia  precepit  nobis 
condam  Richilli  comitissa,  que  fuit,  per 
suum  testamentum,  unde  judicium  obliga- 
tum  obtinebimus  infra  metas  temporum  as- 
serie  conditionis  factus.  Propterea  sic  do- 


cunt  Amendolescas,  quod  ille  emerat  de 
Gumila  cum  exio  &  regressio  suo,  in  om- 
nia  &  in  omnibus,  propter  Deum  &  reme- 
dium  anime,  sue.  Quod  si  nos  donatores 
aut  uUus  homo,  qui  ista  donatione  venerit 


S.  Iraclius*.  S.  Alcherius.  S.  Odombelus. 
S.  Ugo.  S.  Bligardis.  S.  Poncius.  S.  Flo- 
tardo.  S.  Willelmo.  S.  Bernardo.  S.  Be- 
gono.  S.  Bernardo.  S.  Raimundo  Alcherio. 
S.  Raino  Rigaldo. 


An 
956 


An 

957 

i3  avril. 


'  Ce  mot  est  effacé  dans  l'original  ;   il  est  resti- 
tué d'après  la  conjecture  de  D.  Vaissete. 

'Archives  de  Monserrat.  —  Moreau,  v.  8,  f"  226. 


'  Cartulaire  du  Château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  V,  i65,{°  14. 


V. 


8 


22/ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


228 


An 
957 

29  no- 
vembre. 


Éd.orig 
t.  H, 

col.  lOOc 


4o3.  —  LXXXIX 

Vente  faite  par  Arsinde,  comtesse  j  £-« 
son  fils  Roger  /,  comte  de  Carcas- 
sonne  '. 

TN  nomine  Domini.  Ego  Arsendes  comi- 
1  tissa ,  &  filius  meus  Rodgarius  cornes 
venditores    sumus    nos    tibi    Gilaberto  vi- 

cario alodem  nostrum  proprium  quae 

habemus  in  pago  Tolosano,  in  vicaria  Co- 
liense,  in  terminio  vel  in  villa  quae  dicitur 
Cheirano,  terras  cultas  &  incultas,  vineas, 
mansiones  coopertas,  casales,  hortos,  hor- 
tales,  verdagaras,  curtes,  pratos,  cum  pas- 
cuis,  rivis,  garricis,  tam  quaesitum  quam 
ad    inquirendum ,    tam    divisum    quam    ad 
dividendum,  tam  loca   rustica  quam  hur- 
bana.  Afrontationes  habet  ipse  alodes,  de 
parte    Altano    ajacet    in    territorio  Arde- 
mando  vel  Sancti  Saturnini  j   de  Meridie 
ajacet  a  Sancti   Salvatoris  vel  Agalos  j   de 
Ortu  ajacet  a  rivo  quae  dicitur  Videzols; 
&  de  Aquilonis  ajacet  a  Pojomitano   vel 
a   Sonnago  :    quantumcumque   infra    istas 
quatuor  affrontationes  includunt,  sic  nos 
vinditores  sumus  tibi  omnia  &  in  omnibus, 
quantum  ibi  visi  sumus  habere  vel  possi- 
dere,  propter  pretium  quod  inter  nos  & 
te  complacuit  atque  convenit  in  aderato  & 
delinito  solidos  C,  quod  tu  emptor  nobis 
dedisti,    &    nos    vinditores    de    praesentes 
manus  nostras   recipimus,  &  nihilque  de 
ipso  pretio  apud  te  emptor  non  remansit, 
&  est  manifestum.  Unde  ab  hodierno  die, 
&    propter    dictum    pretium    hoc   habeas, 
teneas,  possideas,  tuisque  posteris  derelin- 
quas,  vel  quidquid  exinde  facere  volueris 
libéra  &  bene  iirmissima  in  omnibus  habeas 
potestatem  ad  faciendum.  Sane  vero,  quod 
fieri  minime  credimus  eventurum,  quod  si 
nos  tibi  venditores  aut  aliquis  de  filiis  aut 
haeredibus  meis,  aut  quislibet  homo,  appo- 
sita  vel  subrogata  persona,  qui  contra  hanc 
carta  ista  vinditionis  venerit  per   inrum- 
pendum,  aut  nos  venerimus,  in  duplo  tibi 
componere  faciamus,  &  in  antea  ista  carta 

'  Archives  du  prieuré  de  Camon. 


venditionis  firmis  &  stabilis  permaneat  om- 
nique  tempore.  Facta  carta  vinditionis 
III  kal.  decembris,  anno  IIII  régnante  Leu- 
tario  rege.  Sig.  f  Arsindes  comitissa.  Sig.  t 
Rodgarius  comas  qui  carta  ista  vinditionis 
fecimus,  &  a  bonis  hominibus  firmare  ro- 
gavimus.  Sig.  t  Dodone.  Sig.  t  Aigulfo. 
Sig.  t  Odilone.  Sig.  t  Steffano.  Sig.  t  Ran- 
fredo.  Sig.  t  Jordane.  Sig.  t  Aiccario.  Ari- 
produs  rogitus  scripsit,  sub  die  &  anno 
quod  supra. 


104.  —  XC 
Extraits  de  diverses  chartes, 

1. — Anno  dcccclviii  trabeationis"  Do- 
mini, indictione  prima,  anno  il  régnante 
Leutherio  Francorum  rege,  xvi  kal.  no- 
vemb.  Aymericus  primae  Narbonae  archi- 
praesul  dat  in  comitatu  Narbonense  in 
loco  Amseduma  alodem  suum  B.  Paulo 
Christi  confessoris  praenominatae  civitatis 
patrono,  &  canonicis  B.  Pauli.  Sig.  Leo- 
tardi  abbatis,  &c. 

II. — Facta'  est  carta  guarpitoria  in  mense 
aprilis,  anno  IV  régnante  Leutario  rege, 
ab  homine  nomine Teuduardus,  qui  veniens 
in  placito  ante  ecclesiam  Sancti  Martini, 
in  praesentia  bonorum  hominum  ;  id  est 
Gilaberto  vicario  Sexago,  vel  in  praesentia 
Mirone  filio  Ademario  qui  fuit  quondam, 
Rodaldo  abbate,  Rodstagno  clerico,  &c., 
qui  ibi  aderant,  guirpivit  Tresmiro  abbati, 
&  cunctae  congregationi  Sancti  Joannis 
Baptistae  Castri-Mallasti  coenobii,  alo- 
dem in  comitatu  Redensi,  in  vicaria  Te- 
liense,  cujus  est  vocabulum  Cassiania  sive 
Arbuxello  sive  Vairono,  &c. 

III. —  In'  nomine  Domini.  Ego  Matfre- 
dus  vicecomes  &  uxor  mea  Adalaiz  vendi- 

'  Cartulaire  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  57,  f"  12. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieu,  &  copie  de 
la  collection  Doat,  v.  69,  f"  64. 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  8c 
copie  de  la  collection  Doat,  v.  55,  f"  69. 


An 
957 


An 
958 

17  oc- 
tobre. 


An 
953 
avril. 


An 

959 

22  avril. 


An 

959 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


280 


tores  sunnis  tibi  Aymerico   archiepiscopo  V. — Sacrosanctac'  Dei  Ecclesîae  Calnii- 

Narbonae  «mptore.  Constat  nos  tibi  ven-      liacensis  monasterii,quae  est  constructa  in 
dere  sicut  &  per  hanc  scripturam  vendi-      pago  Velavense,  in  vico  Amnoricense,quae 


tionis  nostrae  vendimus  tibi,  in  comitatu 
Narbonense  villam  vocabulo  Crexano  cum 
suis  terminiis,  cum  ecclesiis  qui  in  ipsa 
villa  sunt  fundatas;  id  est  Sancti  Michaëlis, 
&  Sancti  Martini,  cum  cellis  &  sacrariis, 
cum  decimis  &  primitiis,  &  cum  cimeteriis, 
&  cum  terris,   &  vineis,   &  universa  quae 


est  consecrata  in  honorem  sancti  Pétri  & 
sancti  Martini,  ubi  sanctus  Theosfredus 
martyr  humatus,  &  sanctus  Eudo  &  sanc- 
tus Fortunatus,  &  duo  Innocentes  ibi  in 
corpore  requiescunt,  ubi  domnus  Vulfal- 
dus  abbas  super  ipsam  congregationem 
Deo  famulantes  praeesse  videtur.  Ob  hoc 


ad   ipsas  ecclesias   pertinent,  &  ipsa  turre  ego,  in  Dei  nomine,  Guillelmus  &  frater 

cum  cincto  &  vallo.  Vendimus  tibi  alium  meus  Armandus  cogitamus  de  Dei  miseri- 

nostrum  alodem,  quae  in  ipsa  villa  vel  in  cordia  vel  de  aeterna  Christi  retributione, 

ejus  terminio  habemus,   qui  nobis  advenit  pro  remedio  animarum  nostrarum  &  geni- 


ex  comparatione,  vel  ex  traditione  Adoirae 
foeminae;  id  est  casis,  casalicis,  &c.  Facta 
scriptura  venditionis  &  traditionis  X  kal. 
maii,  anno  Verbi  incarnati  DCCCCLViiii, 
anno  IIII  régnante  Hlotario  rege.  Sign. 
Matfredi.  Sign.  Adalaiz  qui  hanc  cartani 
fecerunt  &  firmare  rogaverunt.  Sign,  Al- 
bioni.  Sign.  Barnardus  episcopus.  Sign. 
Soniefredus  comes.  Sign.  Pontioni.  Sign. 
Kodaldi.  Sign.  Amalrig.  Sign.  Volveradi  P. 


toris  nostri  atque  genitricis,  vel  pro  re- 
medio animarum  fratris  nostri  Grimaldi  ; 
propterea  cedimus  vel  donamus  ad  supra- 
dictae  jam  Casae-Dei  aliquid  de  rébus  nos- 
tris,  quae  nobis  ex  haereditate  parentum 
nostrorum  legibus  obvenere.  Résident  au- 
tem  ipsae  res  in  pago  Vivariensi,  in  vica- 
ria  Pratellense,  in  villa  quae  dicitur  Es- 
colenco  ;  hoc  est  in  ecclesia  quae  est 
consecrata     in    honorem    sancti    Andeoli 


martyris,  &  quantum  ad  ipsam   ecclesiam 

IV.   —  In'    nomine   Domini.    Ego  Ato  aspicit  vel   aspicere  videtur,  totum   &  ad 

Radveus  &  uxor  nostra  nomine  Garsindes  integrum  cedimus  vel  donamus  ad  jam  su- 

&  filius  noster  nomine...  donatores  sumus  pradictam   ecclesiam    sine   ulla  contradic- 

ad  domum  Sancti  Joannis  Baptistae  Castri  tione.  Sane   si  quis,  &c.  Facta  carta  ista 

Mallasti   monasterii ,    qui    est   situs   super  eleemosinaria    feria   V,    mense    januario, 

fluvio  Duranno,  &  a  Tresmiro  abbate,  &  anno  DCCCCLXIII,  anno  IX  régnante  Lo- 

a  cuncta  congregatione  ipsius  monasterii,  thario  rege.   S.    Guillermo   &  fratre  ejus. 


donamus  nos  alodem  nostrum  proprium, 
qui  nobis  advenit  ex  alode  parentorum 
nostrorum,  &  est  ipse  alodes  in  pag© 
Tholosano,  cujus  vocabulum  est  Orlancio, 
cum  ipsa  ecclesia  quae  est  fundata  in  ho- 
nore sancti  Pétri,  &  cum  ipso  bosco  quae 
vocant  Solano ,  &c.  Facta  carta  ista  in 
mense    junio,   anno  V   régnante  Leutario 


S.    Armando.     S.     Guidone.     S.    Isnardo. 
S.  Landagario.  S.  Mecganfredo.  S.  Avito. 


io5. 


rege.  S.  Atone.  S.  Garsindes  consentiente      échange   entre  le  comte  Gausjred,  la 


qui  cartam  istam  fecimus  &  firmare  roga- 
vimus.  S.  Arsindes  comitissa.  S.  Rogerio 
comité.  S.  Bertranno.  S.  Itario.  S.  Bar- 
nardo.  S.  Amelio  qui  sumus  fidejussores 
de  ipsum  alodem.  S.  Godafredus  sacerdos 
qui  hoc  scripsit,  sub  die  &  anno  quod 
supra. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieu,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  69,  f"  r^8. 


comtesse  Ave ,  son  épouse,  6»  Her- 
metrude^. 

VOX  legum   &  juris  est,  &c.  In  nomine 
Domini.  Ego  Hermetrudes  femina  co- 
mutatrix  tibi  Gaufredo  comité  &  uxori  tue 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Chaffre.  [Lat. 
5456A,  p.  24.]  —  Portée  à  tort  par  dom  Vaissete 
à  Vannée  969  environ. 

'Cartul.  d'Elne,  f  279.  —  Moreaii,  v.  9,  f"  79. 


Au 

969 

janvier. 


An 

969 

20  juin. 


An 
9^9 


20  I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


23: 


Avene  comitissa  comutatores.  Comuto  vo- 
bis  alodem  meum  proprium,  quem  ego 
habeo  in  comitatu  Rusulionense,  in  villa 
Bajas  vel  in  ejus  terminio,  de  omnem  he- 
reditatem  meam,  quem  ego  ibidem  mereor 
habere,  quem  michi  advenit  ex  parento- 
rum  meorum.  Sic  comuto  vobis  ipsam  meam 
medietatem,  id  est  in  domibus,  &c.;  &  ipsa 
alla  medietate  habeo  comutata  aput  Ri- 
culfo  episcopo,  &  aput  ipsos  canonicos  de 
domum  Sancte  Eulalie  sedis  Elenensis,  sic 
comuto  vobis  ab  omnem  integritatem,  cum 
exia  &  regressia  eorum  &  cum  illorum 
affrontationes.  Et  accepi  ego  Jamdicta  co- 
mutatrix  de  vos  jamdictos  comutatores  in 
comutatione  alium  vestrum  alode  quod  vos 
habetis  in  comitatu  Russulionense,  in  villa 
Taxanorias  vel  in  ejus  terminio,  qui  fuit 
V/adaldi'  episcopi  condam,  id  est  in  domi- 
bus, &c.  Quantum  quod  vos  ibidem  meretis 
habere,  &  infra  terminio  de  Villa  Goto- 
rum,  ubi  dicunt  ad  ipsa  Ripas,  ipsum  ca- 
put  aquis  superiore  cum  suo  rego  &  suo 
decursu,  cum  pétris  &  arenis  ad  ortos  irri- 
gandos  &  ipsum  alium  caput  aquis  infra 
fines  &  termines  de  Perpiniane,  ubi  ego 
aprehendere  potero  ipsa  aqua  ad  molen- 
dinos  faciendos  &  operandos  cum  illo- 
rum,  &c Que  vero   omnia   superius 

inserta  de  meo  jure  in  vestra  trado  po- 
testate,  ut  quicquid  de  hec  omnia  supe- 
rius inserta  facere  volueritis,  liberam  in 
Dei  nomine  habeatis  potestatem.  Quod  si 
ego,  &c. 

Facta  scriptura  comutationis  sub  die 
XII  kalendas  julii,  anno  V  régnante  Leu- 
tario  rege  filio  Ludovici  régis.  Signum 
Harmetructes',  &c. 

'  Far.  Guadaldi. 

*  L'acte  correspondant  d'échange  entre  Erme- 
trude  &  l'évêque  d'Elne,  Riculfe,  est  dans  le  même 
volume  de  la  collection  Moreau,  f°  121,  d'après 
le  cartulaire  d'Elne,  f°  8475  il  est  daté  du  7  des 
calendes  de  septembre,  6"^  année  du  roi  Lothaire 
(26  août  960). 


106.  —  XCI 

Engagement  fait  par  Arsïnde y  com- 
tesse de  Carcassonne,  6»  ses  fils,  les 
comtes  Odon  6*  Raimond,  des  alleux 
qu^ils  av oient  dans  la  comté  de 
Narbonne  '. 


Vers 
959 


HAEC  est  commemoratio  de  alode  SS. 
Justi  &  Pastoris  de  Magrinnano,  & 
de  Amennolela.  Inprimis  ipsum  alode  de 
Magrinnano  &  de  Cugciaco,  quantum  in 
praedictis  villis  habebat  Arsindis  comitiss^ 
cum  filiis  suis  Odo  &  Raimundo,  miserunt 
in  pignus  ad  Ebreos  Sabrono  &  Barala 
propter  solidos  mille.  Postea  Gairo  habuit 
conventum  cum  praedictis  comitibus  Odo 
&  Raimundo,  ut  jamdictus  Gairo  redime- 
ret  praedictum  alodem  de  Magrinna  &  de 
Cugciago  de  jamdictis  Ebreis  propter  soli- 
dos mille,  sicut  &  fecit;  &  quia  Gairo  re- 
demit  praedictum  alodem,  dederunt  ei 
quantum  habebant  in  ipsum  alodem  de 
Amennolela,  vel  aliis  villulis  circum  circa 
sibi  subjectis  propter  precium  solidos  tre- 
centosj  &  insuper  praedicti  comités  conve- 
nerunt  ad  praedictum  Gairo,  ut  darent  ei  Éd.orig. 
fevum  ducentorum  modiorum,  &  omnes  col.  102. 
alodes  quos  habebant  in  comitatu  Narbo- 
nense  teneret  in  bajulia,  &  de  ista  conve- 
nientia,  exceptus  ipsam  cartam,  quod  fac- 
tam  &  traditam  habebant  ad  praedictum 
Gairo,  extraxerunt  se.  Et  quia  praedicti 
comités  extraxerunt  se  de  ista  convenien- 
tia,  tenuit  cartam  pignorationis  quam  ille 
receperat  de  jamdictis  Ebreis  cum  ipsum 
alodem  de  Magrinnano  &  de  Cugciaco  cum 
ipso  de  Amennolela,  &  praedictus  Ray- 
mundus  comes  ad  suum  obitum  dédit 
Sancto  Justo  &  Pastori  partem  quam  habe- 
bat in  praedictum  alodem  de  Magrinnano 
&  de  Cugciaco,  &  propter  hanc  donatio- 
nem  Ermengaudus  archiepiscopus  tenuit 
&  possedit  praedictum  alodem  quamdiu 
vixerit,    &   ipsam    tertiam    partem    quam 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  55,  f"  96. 


Vers 
959 


i33 


PREUVES  DE  L  HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


284 


An 
960 

26 
février. 


Raimundus  habebat  in  Amennolela  vel  iii 
villulis  circum  circa  sibi  subjcctis,  misit  in 
pignus  ad  praedictum  Gairo  propter  mo- 
dios  viginti  de  annona  cum  suo  lucro  j  & 
propter  banc  pignora  incurrit  in  potesta- 
tem  Gairo,  &  praedictus  Gairo  dédit  prae- 


villam  Porcianus,niansum,ecclesiam  Sancti 
Pétri,  &  mancipia  cum  suis  pertinentiis. 
In  regno  Provinciae,in  comitatu  Friuliensi 
curtem  Valignatis,  &  quidquid  ad  illam  as- 
picit,  cum  servis  &  ancillis;  in  comitatu 
Regensi  villas  Crocium  &  Vermilium,  cum 


An 

966 


dictum  alodem  ad  Ermengaudum  archiepi-  servis,  ancillis,  &  appendiciis;  in  comitatu 

scopum  ab    integrum  ;  in  tali  conventum,  Vapincbis  villas  dominicatas  Molion,  Dia- 

ut   dum   viveret   Ermengaudus,   teneret  &  novam,  Callulus,  Lunateis,  &  Caricampus 

possideret  eum,  &  post  suum  obitum  rema-  cum  mansis,  mancipiis,  servis  &  appendi- 

neret  ad  Raimundum  filium  Gairo,  &  fuit  ciis   earum  ^    ecclesiam   Sancti   Pétri    cum 

mortuus  Raimundus  antequam  Ermengau-  villa  Marnenno,  necnon  rébus  &  mancipiis 

dus,  &  praedictus  Raimundus  dédit  prae-  ad  eam  pertinentibus,  vallem  Cortrinciam 

dictum  alodem  ante  suum  obitum  ad  jam-  &  quidquid   in  ea  possideo;   in   comitatu 

dictum  Ermengaudum    arcbiepiscopum,  &  Vasionensi,  curtem  Cavegondis,  res  &  man- 

Ermengaudus   archiepiscopus    dédit   prae-  cipia,  mansos,  terras  &  alia  ad  me  perti- 


dictum  alodem  Sancto  Justo  &  Pastore. 


107.  —  XCIÏ 

Donation  de  la  comtesse  Berthe  au 
monastère  de  Montmaiour\ 

EGO  in  Dei  nomine  Bertha  comitissa,  co- 
gito  de  anima  mea  &  senioris  mei  Rai- 
mundi  &  filii  mei  Raimundi.  Dono  res  pro- 
prietatis  meae  S.  Mariae  &  S.  Petro  monas- 
terii  insula  Montis-majoris ,  &  fratribus 
ibidem  Deo  famulantibus.  Ex  rébus  quae 
mihi  legibus  obvenerunt  ex  parte  avun- 
culi  mei  Ubonis%  régis  in  regno  Gociae  (?) 
in  comitatu  Sustantionensi,  dono  villam 
indominicatam  quam  vocant  Candianicas 
cum  manso  indominicato,  &  ecclesia  Sanc- 
torum  Cosmae  &  Damiani  cum  omnibus 
appendiciis  vel  quidquid  ad  ipsam  villam 
aspicit,  videlicet  cum  servis  &  ancillis 
utriusque  sexus-;  villam  quae  vocatur  Ber- 
natis  res  &  mancipia,  &  ecclesiam  Sancti 

Johannis,  vel  quidquid  ad  ipsam  pertinet;  Plaid  tenu  en  Querci  par  Raimond  I, 
&  in  loco  dicto  Mammianicis  res  &  manci- 
pia, vel  quidquid  ad  illam  villam  pertinere 
videtur,  mancipia,  servos,  &  ancillas  in 
villa  Magalonense,  &  alias  res  quae  dicun- 
tur  Possessiolus,  &  quidquid  ibi  possideo; 


nentiaj  in  comitatu  Atensi,  in  pago  Albio- 

nense,  in  loco  Sagatello cum  omnibus 

appendiciis  vel  adjacentiis  earum,  quid- 
quid possideo  in  Monteaureo,  res  &  man- 
cipia, villa  quae  dicitur  Leuca  ;  in  comitatu 
Orisionense,  in  villa  Asclannis,  res  &  man- 
cipia; in  comitatu  Tracense  ' ,  dimidiam 
ecclesiam  Sancti  Johannis  villae  Trexiani, 
villas  Paternam,  &  Calesonem,  &  Maceso- 
nem  vallem,  cum  omnibus  ad  eas  spectanti- 
bus;  in  comitatu  Diense  in  valle  Salavaiiis 
res  &  mancipia,  &  quidquid  ad  ipsam  per- 
tinet. Quae  omnia  tam  vestita  quam  vesta 
dono  praedictis  sanctis  &  monachis  insu- 

lae   Montismajoris,  &c Facta   donatio 

IV  calendas  martii,  anno  VI  régnante  Lotha- 
rio  rege  Francorum.  S.  Bertha  comitissa. 
S.  Emens  vicecomes  firmavit.  S.  Bellardus 
firmavit.  S.  Willelmus  firmavit.  S.  Bernar- 
dus  judex  firmavit. 


Éd.orig. 

t.  Jl, 
col.  io3. 


108.  —  XCIII 


comte  de  Rouergue^. 

NOTITIA  guirpitionis  vel  consignationis, 
in  eorum  presentia  qui  ob  rem  adfue- 
runt,  vel  ante  Raymundum  comitem,  seu 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Montmajour.  —  Ma- 
billon,  Annales^  ad  annum  960,  n.  33.  —  Ruffi, 
Dissertations,  &c.  p.  5. 

*  Peut-être  Bosonis. 


'  Peut-être  pour  Tricast'inense,  par  contraction. 

'  Cartul.  de  l'abbaye  de  Beaulieu,  en  Limousin. 
—  Justel ,  Hist.  de  la  maison  de  Turenne,  Preuves, 
p.   i3.  —  D'Achery,  Spicilegium,  t.   i3,  p.  268. 


An 
960 


235 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


236 


&  ante  nos  nobilissimos  viros,  qui  hanc 
notitiam  subterfirinaverunt.  Qualiter  ve- 
nientes  duo  honorabiles  viri,  Bernardus 
videlicet  &  Gerbertus,  ad  ecclesiam  Sancti 
Saturnini,  die  veneris,  tertio  îdus  juîii,  ante 
jamdictum  Raymundum  comitem,  &  ante 
alios  nobiles  viros,  interpellabat  quisque 
unus  ecclesiam  Sancti  Medardi  cum  ipsa 
curte  quae  dicitur  Prisca,  quam  Rigaldus 
pro  remedio  animae  suae  suorumque  pa- 
rentum  Sancto  Petro  Bellilocensi,  in  sti- 
pendiis  &  usibus  monachorum  ibidem  ser- 
vientium  diviserai  post  mortem  filii  sui 
Geraldi.  Illis  siquidem  inter  se  conten- 
dentibus,  judicavit  praedictus  Raymundus, 
&  alii  venerabiles  ei  assistentes,  &  ut  ipsi 
duo  praetaxati  viri  vicarios  sibi  duos  elige- 
rent  ad  certamen  expeditos,  quo  Dominus       Testament  de  HugueSj  évêque  de  Tou- 


XCIV 

Fondation  du  monastère  de  Artellis  ou 
de  FonSj  en  Querci. 

[Nous  laissons  ici,  pour  ne  pas  interrompre  la 
série,  le  titre  de  cette  pièce  que  les  Bénédictins  ont 
datée  de  l'année  960,  tandis  qu'elle  est  de  l'an- 
née 972.  Elle  a  été  mise  plus  bas  à  la  place  qui  lui 
est  assignée  par  sa  date,  n.  122,  col.  267. j 


109. 


xcv 


manifestare  dignetur  veritatem  hujus  rei, 
quod  ita  factum.  Nam  secunda  diei  hora 
certantibus  usque  ad  solis  occasum,  nemi- 
uem  quippe  cerneret  eorum  vincere,  ju- 
dicaverunt  memorati  Raymundus  cornes 
caeterique   &   in   circuitu   sistentes,    cui- 


louse  '. 

AUTHORITATE  sacrae  legis  praefinitum 
esse  videtur,  quicquid  Homo  de  redi- 
tibus  facere  voluerit  licenter  audcat  ro- 
borare,  &   roborando   perficere.   Ob    hoc 


quam  eorum   Bernardi  vel  Gerberti,  nihil      igitur  in  Dei  nomine,  ego  Hugo,  quamvis 


ad  possidendum  juri  debere  in  usus  usur- 
pare,  sed  potius  Domino  omnium  creatori, 
&  Sancto  Petro  Bellilocensi  Apostolorum 
principi,  in  usibus  monachorum  inibi 
degentium  expendi,  cui  praedictus  Rigal- 
dus pro  remedio  animae  suae  devoverat 
offerre.  Judicavit  iterum  memoratus  co- 
rnes, contraque  ei  assistens  turba,  quod 
exinde  Deo  &  sancto  Petro  guirpitionem 
Bernardus    &    uxor   sua    Stevena,    seu    & 


indignus  Tolosae  Dei  dono  episcopus,  re- 
miniscens  magni  judicii  diem,  &c.  Prop- 
terea  recognoscens  me  graviter  deliquisse, 
pro  remissione  meorum  facinorum,  ideo 
brevem  divisionalem  facio  de  omnibus  ré- 
bus meis  acquisitis,  tam  de  alodibus  quam 
de  rébus  mobilibus.  Fidejussoribus  meis, 
imprimis  Ramundo  comité  &  filio  suo  Hu- 
goni,  necnon  &  Arnaldo,  &  Udalrigo,  Ber- 
nardo  &  fratri  suo  Gausberto,  &  Geraldo 


Gerbertus  facere  deberent,  quod  ita  &  fe-      primicerio,  &  Mironi  decano,  &  Rodalgo 


cerunt. 

Facta  guirpitio  ista  in  mense  julio,  anno 
octavo  sub  Lothario  rege.  Sign.  Bernardi 
&  uxoris  suae  Stevenae,  &  Gerberti,  qui 
etiam  pro  amore  Domini  &  sancti  Pétri 
hanc  guirpitionem  fieri  vel  adfirmari  ro- 
gaverunt  ;  aliis  vero  nobilibus  viris  prae- 
sentibus  actum  fuit.  Signum  Raymundi 
comitis.  Signum  Stephani.  Signum  Hugo- 
nis.  Signum  Matfredi.  Signum  Raynulphi. 
Signum  Genesii. 


canonico,  &  Helieno  canonico.  Isti  omnes 
suprascripti  licentiam  habeant  in  omnibus 
distribuendi  atque  confirmandi  omnes  fa- 
cultates  meas  ecclesiis  Dei,  sive  clericis 
sive  pauperibus,  atque  omnibus  cui  ego 
injunxero  chartulas  confirmandi.  Dono 
itaque  unum  mytrum  ab  auro  Sancto  Ste- 
phano,  &  unum  missalem  &  alium  missa- 
lem  cum  lectionare.  Dono  itaque  ad  jam- 
dicto  loco  Sancti  Stephani  Tolosae  unum 


'  Archives  de  la  cathédrale  de  T<iulouse.  —  Catel, 
Mémoires  de  l'histoire  de  Languedoc^  p.  858  &  869, 
—  Hugues,  évèque  de  Toulouse,  étant  mort  en  972, 
il  pourrait  se  faire  que  cette  pièce  fût  postérieure  à 
l'année  960,  date  fixée  par  les  Bénédictins. 


A 

i 


Éd.onc, 

t.  Il, 
col.  104. 


Vers 
960 


Éd.or'g. 

t.  Il, 
col.  io5. 


Vers 
(j6o 


237 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i38 


alode  qui  est  in  Coliense,  quem  vocant 
Amils,  cum  ccclesia  quae  est  fundata  in 
honore  sancti  Quintini  ;  in  ea  vero  ratione 
dum  ego  &  Rodaldus  vivimus  usuifructua- 
rio  teneannis  ipsi  alodes.  Item  in  Coliense, 


quem  acquisivi  de  Abone  remaneat  Aii- 
moni  sacerdoti  dum  vivit,  post  suum  dis- 
cessum  remaneat  Sancti  Saturnini,  Ipse 
alodes  de  Orzalis  cum  ipsa  ecclesia  quae 
est  fundata  in  honore  sancti  Salvatoris  re- 


vers 

960 


id  est  in  Villauova  &  Somnagus  cum  ipsa      maneat   Sancti   Saturnini    in    Butellas,   & 


ecclesia,  &  Flacidus  cum  ipsa  ecclesia, 
Zi  Vernedus  post  meum  discessum  rema- 
neant  Sancto  Saturnine.  Ipsam  ecclesiam 
de  Sancto  Amatore  dum  vivit  Vuilabertus 
clericus  usuifructuario  teneat,  &  alodem 
alium  in  obedientiam  teneat,  &  post  suum 


teneat  Vintadus  in  obedientiam.  Sanctus 
Marcellus  remaneat  Bernardo  episcopo 
dum  vivit,  vendere  neque  alienare  nuUo 
modo  possit,  neque  usum  neque  fundusj 
post  suum  discessum  remaneat  Sanctae  Ma- 
riae   Fabricatae.  Gudromus   cum  ipsa  ec- 


discessum  remaneat  Sancti  Stephani.  Dono      clesia  remaneat  Rodgario  dum  vivit,  post 


itaque  Sancti  Stephani  ipsum  alodem  quem 
vocant  Pectiso,  &  teneat  Geraldus  in 
obedientiam  exceptam  ecclesiam,  &  ipsam 
ecclesiam  teneat  Eribertus  sacerdos  dum 
vivit,  post  suum  discessum  remaneat  Sancti 
Stephani.    Et    ipsum    alodem    de    Sanctas 


suum  discessum  remaneat  Sanctae  Mariae 

Fabricatae.  Pat nucis  remaneat  Sancti 

Stephani.  Ipsa  Culteria  cum  ipsa  ecclesia, 
quae  est  fundata  in  honore  sancti  Ste- 
phani, &  ipsum  alodem  quem  vocant  Sanc- 
tum  Simplicium  cum  ipsa  ecclesia  remaneat 


Puellas  cum  ipsa  ecclesia  dono  Sancto  Ste-      Vodalrigo,  &  uxori  suae  Adalaisae,  &  Ber- 


phano.  Ipsum  alodem  de  Candiago  rema- 
neat Sancti  Stephani  excepta  ecclesia,  & 
ipsa  ecclesia  remaneat  Geraldo  dum  vivit, 
&  ipsum  alodem  teneat  in  obedientiam. 
Ipse  alodes  de  Canuas  cum  ipsa  ecclesia, 
quae  est  fundata  in  honore  sancti  Joannis, 


nardo  filio  eorum  ;  post  discessum  vero 
eorum  remaneat  Sancti  Stephani.  Tenul- 
montis,  &  Montamagus,  &  Blidanis  rema- 
neat Sancti  Pétri  Lezatensis  coenobii.  Ipse 
alodes  quem  acquisivi  de  Amano,  Guarino, 
Hugoni  a  filioli  mei,  filio  Amelio  Geraldi, 


&  Becerones  remaneat  Sancti  Stephani,  &  &  ipse  alodes  quem  acquisivi  de  Scipione 

teneat  Geraldus  in  obedientia.  Ipsa  eccle-  &   fratre   suo    cum    terris    &  vineis.   Ipse 

sia  quae  est  fundata  in  honore  sancti  Mar-  alodes   de    Manulfellio    monte   cum    ipsas 

tini  in  Aspirago  remaneat  Aimardo  sacer-  vineas  remaneat  Auriolo  Sancio  dum  vivit, 

doti  dum  vivit,  caeterum  vero  alodes  de  post  suum  discessum  remaneat  Sancti  Pétri 

Aspirago  sive  de  illa  Fagia,  remaneat  S.  Ste-  Vermercensis.   Fadervilla   &  illa  Boscaria 

phani.  Et  ipse  alodes  de  Nouellanes  cum  remaneat  Amardo.  Ipse  alodes  de  ipso  So- 

ipsa  ecclesia  quae  est  fundata  in  honore  lario  vel  Isa,  &  ipse  alodes,  queni — juisivi 

sancti  Andreae,  remaneat  Sancti  Stephani  de  Donato  clerico,  quem  dicunt  Casalis, 

8c  Geraldo  in  obedientiam.  Ipsa  ecclesia  de  remaneat  Rodgario  comité  dum  vivit,  post 

Bonago,  quae  est  fundata  in  honore  sancti  suum  discessum  remaneat  Sancti  Saturnini. 

Pétri,  dum  vivit  Bernardus  &  Raymundus  Ipse  casalis  cum  ipsas  vineas  quem  acqui- 

filius   teneat  ususfructuario  ;   post  disces-  sivi  de  Geraldo,  Vibullono  villa,  remaneat 

sum    illorum,   remaneat  Sancti   Stephani.  Bernardo    filio    Grimaldi,    exceptes    illos 

Ipse  castellus  de  Saxago  remaneat  Rodga-  quatuor  aripendos,  quos  tenet  Bernardus 

rio  &;Arsindae  :  in  ea  vero  ratione,  si  Hugo  dispensator;  post  discessum    suum   rema- 

episcopus  mortuus  fuerit  infra  uno  mense,  neat  Sancti  Saturnini.  Ipse  alodes  de  Sancta 


Éd.orig. 

t.  II, 
cul.  106. 


donent  fidejussoribus  suis  Rodgarius  & 
Arsindes  valentes  solides  mille  in  aure  & 
argento.  Durimano  castre  remaneat  Fro- 
tario,  in  guarda  Bernardi  &  Gauzberdi. 
Ipsa  ecclesia  quae  est  fundata  in  honore 
sancti  Pétri,  remaneat  Guitarie  &  post 
suum  discessum  remaneat  Theodgarii,  & 
ipsa  Roca  cum  ipsa  ecclesia  &  Nouellia- 
iies  remaneat  Sancti  Saturnini.  Ipse  alodes 


Gabella  &  de  Castellono,  &  de  ipso  Bre- 
lio,  &  de  Merentio,  &  de  Gradaqua  rema- 
neant  Vedalrici  vel  filio  suo;  post  disces- 
sum vero  eorum  remaneat  Sancti  Stephani. 
Et  ille  casuales,  quem  acquisivi  de  Theod- 
berto  canonice  cum  terris  suis,  remaneat 
Theodorice  vel  filio  sue,  si  eum  habuerit 
de  légitima  muliere;  post  suum  discessum 
remaneat  cui  alla  haereditas   successerit; 


Vers 
960 


289 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


140 


An 
961 

mars. 


&  ipse  de  Sancto  Martiuo  de  Asso,  renia- 
iieat  Saucti  Saturnini  ad  alodem.  Ipse  alo- 
des,  quem  acquisivi  de  Geraldo,  quem  di- 
cunt  Poropascuale,  remaneat  Theodgario 
&  Guillelmo  filio  suo  usufructuario  :  post 
discessum  vero  eorum  remaneat  Sancti  Sa- 
turnini. Ipse  alodes  de  Sancta  Camélia  cum 
ipsa  ecclesia  remaneat  Sancti  Stephani. 
Ipse  alodes  de  Sancto  Marcello  &  de  Ma- 
seres  cum  ipsa  ecclesia,  &  iterum  mo- 
nasterium  cum  ipso  alode  de  Pauliago 
remaneat  Ramundo  comité  5  post  suum  dis- 
cessum remaneat  Sancti  Stephani.  Ipse  alo- 
des de  Leus  cum  ipsa  ecclesia,  quae  est 
fundata  in  honore  sanctae  Mariae,  rema- 
neat Amardo,  filioli  meo,  filio  Isarni,  dum 
vivit  usuifructario  teneat;  post  suum  dis- 
cessum remaneat  Sancti  Saturnini,  per  re- 
medium  animae  meae  vel  animae  Isardi. 
Ipse  alodes  quem  acquisivi  de  Lupone 
praeposito,  ubi  dicunt  Martiniano  sive  Ar- 
tizo ,  remaneat  Heriberto  sacerdoti  dum 
vivit,  post  suum  discessum  remaneat  Sancti 
Stephani. 


iio.  —  XCVI 

Extraits  de  quelques  chartes. 

I. —  Noverintomnes  quod  in  pago  quon- 
dam  Lugdunensi,  quod  nunc  est  in  episco- 
patu  Valentiniensi',  Geilinus  nobilissimus 
vir  &  potens,  de  quo  supradictum  est,  cum 
sua  conjuge  nomine  Raimoti,  dédit  eccle- 
siam  in  loco  qui  dicitur  Manso-Caviliano% 
quae  esi  consecrata  in  honorem  Salvatoris 
nostri  cum  ipsa  parrochia,  &  clauso  de 
vinea,  &  viridario,  &  omnibus  adjacentiis 
suisj  ut  habeant  &  possideant  semper  rec- 
tores  monasterii  Sancti  Theosfredi,  sine 
ulla  contradicente  persona;  &  in  alio  loco 
villam  quae  dicitur  Canilis,  quantum  ibi- 
dem pertinere  videbatur  &  ejus  erat  pos- 
sessionis  :  totum  eidem  monasterio  con- 
tulit  jure  perpetuo.  Haec  &  alia  bona 
isdem   princeps    nostro   contulit   loco,   & 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Chaffre. 
'  Macheville. 


An 
961 


An 
961 


Vulfaldo  abbati,  ut  supradictum  est.  Hoc 
autem  donum  factum  fuit  mense  martio, 
feria  II,  anno  Domini  D  CCCC  LXI,  indic- 
tione  iiii,  régnante  Lotherio. 


II.  —  In  nomine  Domini',  ego  Gariberga 
&  Hildinus  vicecomes,  &  Ado  vicecomes,  ob 
memoriam  peccaminum  nostrorum  conde- 
lendam,  a  Deo  inspirati,  donamus  ecclesiae 
Sancti  Salvatoris  Gellonensis,  sanctaeque 
Crucis  vexillo,  Sanctoque  Widelmo,  abbati 

Gauzfredo,  &  monachis  Gellonicis 

alodem   quae    est  in  Substantionense,   in 

villa   quae  vocatur   Mairanichos   mansum   Éd.orig. 

t  H 

unum,  &c.,  &  in  alia  villa  quae  vocatur  col.  107. 
Venranichos  caput  mansuram  unam,  &c., 
&  in   alia  villa   quae  vocant  Alairanichos 

mansum  unum,  &c ,  pro  remedio  ani- 

marum  nostrarum,  &  animae  Au tgarii,  ut 
ei  Dominus  tribuere  dignetur  aeternam 
vitam.  Sane  si  quis,  &c.  Gariberga  fir. 
Hildinonus  vicecomes  fir.  Ado  vicecomes 
fir.  Widbertus  fir.  Audvertus  fir.  Ebrardus 
fir.  Witardius  fir.  Airulfus  fir.  Facta  est  haec 
carta  anno  vu  régnante  Lotherio  rege. 


III.  —  Sub'  era  xcix,  anno  vu  régnante 
Leutario  rege.  Sicfredus  dat  Sancto  Petro 
&  Guarino  abbati,  &  omni  congregationi 
monasterii  Lezatensis,  alodem  nomine  Ma- 
larubia,  in  comitatu  Tholosano,  in  vicaria 
Campaceso,  &c. 


III.  —  XCVII 

Testament  de  Raimond  premier  du 
nom,  comte  de  Rouergue  6*  mar- 
quis de  Gothie^. 


I 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert,  f°  6  verso. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  98,  f  43. 

'  Mabillon,  de  Re  diplomaticaj  p.  672  &  seq.  — 
Collationné  sur  une  copie  de  la  Bibliothèque  Col- 


An 
961 


An 


N  nomine  Domini.  Brève  codicillo  quod 
fecit  Raymundus  comes,  pro  remedium        ^ 
animae  suae,  &  pro  genitore  suo,   &  pro 


An 
96, 


241 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


242 


génitrice  sua,  &  pro  omnibus  fidelibus  suis. 
Inprimis  dono  ad  illo  coenobio  de  Conquas 
illa  medietate  de  illo  alode  de  Auriniaco  & 
de  illas  ecclesias,  &  de  omnibus  villariis 
quae  ibi  aspiciunt,  &  alla  medietate  ad  illo 
coenobio  de  Figiaco.  Illa  ecclesia  de  Acin- 
naco  teneat  Raynaldus  dummodo  vivit,  & 
illo  alode  teneat  Stephanus  dummodo  vivit  ; 
post  illorum  discessum  Sancti  Salvatoris  de 
Figiaco  remaneat,  &  donet  Stephanus  & 
Raynaldus  ad  ipsos  monachos  per  singulos 
annos,  mediante  quadragesima,  unam  refec- 
tionem.  Illo  alode  de  Limanico,  quod  Gri- 
maldus  habet  a  feo,  &  Frodimus  habet  a  feo 
de  Raymundo,  &  illa  ecclesia  de  Blanado, 
Ugoni  filio  Geraldi  remaneat  dummodo 
vivit;  post  suum  discessum  Sancti  Pétri 
Bellilocensis  remaneat,  &  donet  ad  ipsos 
monachos  per  singulos  annos  unam  refec- 
tionem  medio  quadragesimae.  Illo  alode  de 
Pomeriol,  &  illo  alode  de  Tornago",  &  illo 
alode  de  Malavalle  quod  de  illos  monachos 
de  Aureliaco  &  de  ipso  abbate  acquisivi, 
Sancti  Pétri  &  Sancti  Geraldi  ad  ipso  coeno- 
bio remaneat.  Illo  alode  de  Vidaliaco,  quan- 
tum ibi  aspicit,  cum  ipsa  ecclesia,  Sancti  Pé- 
tri Marciliaco  remaneat.  Illo  alode  de  Alico 
&  de  Valanelone  Sancti  Pétri  Bellilocensis 
remaneat,  &  illa  medietate  teneat  Aimericus 
dummodo  vivit,  &  donet  ad  ipsos  monachos 
singulos  annos  unam  refectionem  medio 
quadragesimae.  Illos  alodes  quos  acquisivi 

DE    GUILLELMO    COMITE    CONSANGUINEO 

MEO,  illa  tertia  pars  remaneat  Sancta  Maria 
Rutenensis,  alia  tertia  pars  Sancti  Amantii, 
alla  tertia  pars  Sancti  Saturnini.  Illa  eccle- 
sia de  Sancti  Africani,  &  illo  alode  de  Pe- 
dreglago,  quod  de  Ranulfo  acquisivi,  Sancti 
Privati  Mimatensis  remaneat.  Illo  alode  de 
illa  Rocheta,  quod  de  Poncione  acquisivi, 
Sancti  Salvatoris  Vabrensis  remaneat  :  & 
alio  alode  quod  de  Poncione  acquisivi , 
quod  Bernardus  de  Nante  habet  a  feo , 
Sancti  Salvatoris  ad  ipso  coenobio  rema- 
neat. Illo  alode  de  Canavolas,  &  illo  alode 
de  Crucio,  &  illo  alode  de  Pociolos,  &  illo 


bert,  prise  sur  l'original  qui  est  aux  Archives  de 
Rodez,  transférées  à  Montauban;  chapitre  des 
Testamens ,  lettres  KKK.  —  On  a  corrigé  plu- 
sieurs mots  dans  le  texte,  &  marqué  les  variantes. 
'  Alias  Odnago. 


An 
961 


allodio  de  Garriguas,  &  illo  alode  de  Vid- 
nago,  &  illo  alode  de  Longalassa,  &  illos 
mansos  de  Bonaldo  &  de  Serinco,  Poncioni 
abbati  remaneat;  post  suo  quoque  discessu, 
Sancti  Amantii  Rutenensis  remaneat.  Illo 
alode  de  Sulciaco  cum  ipsa  ecclesia  teneat 
Deus-Dedit  episcopus  dummodo  vivit;  post 
discessum,  Sanctae  Mariae  Rutenensis  re-  Kd.orig. 
maneat  :  &  ipsi  mansi  de  Vabro  Grimaldo  ^.^1  ,q3_ 
remaneant,  post  suum  discessum  Sanctae 
Mariae  Rutenensis.  Illa  abadia  de  Rubiaco 
una  medietas  remaneat  Sancta  Maria  de 
Anicio,  altéra  medietas  inter  illa  sede  de 
Uzecio,  &  illa  sede  de  Viverio  remaneat. 
Illos  alodes,  quos  habeo  in  Nemosense, 
Bertanae  remaneant  dummodo  vivit  :  post 
suum  discessum  illa  medietas  remaneat 
Sanctae  Mariae  Nemausensi,  alia  medietas 
inter  Sancto  Baudilio  &  Sancto  Aegidio. 
Illo  alode,  quae  de  Segenno  acquisivi,  quod 
Raynardus  vicecomes  Biterrensis  habet  a 
feo,  Bertanae  remaneat  dummodo  vivit; 
post  suum  discessum  Sancti  Salvatoris  Ana- 
niensis  remaneat.  Illo  alode  de  Plumberias 
Bertanae  &  Raymundo  filio  meo  remaneat 
dummodo  vivit;  post  illorum  discessum 
Sancta  Maria  ad  Anicio  remaneat.  Illo 
alode   quae    comparavi    de    Poncione    ad 

caput  de  Au Raymundus  habet  a  feo, 

ad  illa  sede  de  Lodeva  remaneat  &  teneat 
Berta  dummodo  vivit.  Illo  alode  de  Lu- 
piano  cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de 
Lugis'  teneat  Berta  dummodo  vivit;  post 
suum  discessum  Sancti  Juliani  Psalmodio 
remaneat.  Illo  alode  de  Balarug  teneat 
Berta  &  Raymundus  dummodo  vivuntj 
post  eorum  decessum,  una  medietas  rema- 
neat Sancti  Pétri  de  Magalona,  alia  medie- 
tas remaneat  ad  illa  sede  de  Agade.  Illo 
alode  de  Palagio  remaneat  Raymundo  & 
Bertanae  dummodo  vivunt;  post  illorum 
discessum,  illa  tertia  pars  sine  illa  ecclesia 
remaneat  Sancti  Tiberii,  alia  tertia  pars  ab 
illa  medietate  de  illa  ecclesia  remaneat  ad 
illa  sede  ad  Biterris,  alia  tertia  pars  ab  illa 
medietate  de  ipsa  ecclesia  remaneat  ad  illa 
sede  de  Narbona.  Illo  alode  de  Caucos  re- 
maneat Raymundo  &  Bertanae  dummodo 
vivunt;  post  illorum  discessum  remaneat 
una  tertia  pars  Sancti  Anagni,  altéra  tertia 

'  Alias  Viga. 


An 
961 


43 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


244 


Éd-orig. 

t.  11, 
col.  109. 


pars  Sancti  Pétri  de  Joncellos,  alia  tertia 
pars  Sancta  Maria  ad  Quarante.  Illo  alode 
de  Caucio  quod  a  Raymundo  acquisivi  re- 
maneat  illa  medietas  Sancta  Maria  &  Sancti 
Poncii  ad  Tomerias,  alia  medietas  Sancti 
Pétri  ad  Caunas.  Illo  alode  de  Perpiniani, 
quod  de  Attone  acquisivi,  remaneat  illa 
tertia  pars  Sancti  Felicis  ad  Gironda,  alia 
tertia  pars  Sancti  Pétri  ad  Rodas,  alia  tertia 
pars  ad  illa  sede  de  Helna.  lUos  alodes  qui 
fuerunt  Amelio  vicecomite  de  Carcassona, 
ipsi  qui  sunt  in  Narbonensi ,  remaneant 
inter  Sancto  Justo  &  Sancto  Paulo,  &  alii 
qui  sunt  in  Carcassensi,  tertia  pars  rema- 
neat Sancta  Maria  Crassa,  alia  tertia  pars 
Sancti  Joannis  Valle-Segario,  alia  tertia 
pars  Sancti  Nazarii  ad  Carcassona.  Illo 
alode  de  Caucio  remaneat  Sancti  Joannis 
Valle-Segario.  Illo  alode  de  Villa-Nova, 
Sancta  Maria  de  Soricino  rernaneat.  Illo 
alode  de  Brocello,  Bernardo  filio  Rotgerio 
remaneat  dummodo  vivit;  post  suum  dis- 
cessum  Sancti  Pétri  de  Caunas  remaneat. 
Illo  alode  de  Guttalongus,  cum  ipsa  eccle- 
sia  &  cum  omnibus  villariis  quae  ibi  aspi- 
ciuntur,  Sancti  Benedicti  remaneat  &  Sancti 
Vincentii.  Illo  alode  quem  habeo  in  Ca- 
valio,  Sancti  Benedicti  &  Sancti  Vincentii 
remaneat,  neminem  contradicentem.  Illo 
alode  de  Bricio,  Froterio  episcopo  rema- 
neat cum  ipsa  ecclesia  dummodo  vivit;  post 
discessum  Sancti  Michaëlis  de  Galliaco  re- 
maneat in  communia.  Illo  alode  de  Fran- 
citia,  Sancti  Eugenii  remaneat,  &  teneat 
.ipsa  ecclesia  Berengarius  dummodo  vivit; 
post  suum  discessum  remaneat  cum  suo 
alode  Sancti  Eugenii  ad  Viancio.  Illa  ec- 
clesia de  Sancto  Marcello,  Bernardo  epi- 
scopo remaneat  ad  alodo  :  ipso  alode  de 
Sancto  Marcello  Sancti  Salvii  remaneat,  & 
post  mortem  Bernardi  episcopi,  ipsa  ec- 
clesia Sancti  Salvii  remaneat.  Illo  alode 
de  Loveziaco  Sancta  Caecilia  remaneat,  & 
teneat  ipsa  ecclesia  Nodbertus  dummodo 
vivit;  post  suum  discessum  Sanctae  Caeci- 
liae  remaneat.  Illo  alode  de  Avocio  Sancta 
Marciana  remaneat.  Illo  alode  de  Sancto 
Victore,  Sancti  Vincentii  remaneat  cum 
ipsa  ecclesia,  &  teneat  ipsum  alodem  cum 
ipsa  ecclesia  Ermengaudus  abbas  dummodo 
vivit;  post  suum  discessum  Sancti  Vincentii 
remaneat.  Illo  alode  de  Vçrtucio,  Bernardo 


&  uxori  suae  Adelais  remaneat  :  si  unus 
mortuus  fuerit,  ad  alium  remaneat 5  post 
illorum  discessum  remaneat  una  tertia  pars 
Sancti  Michaëlis  ad  Galliaco,  alia  pars  Sancti 
Salvatoris  de  Comberas ',  alia  tertia  pars 
Sancti  Audardi  remaneat.  Illo  alode  de  illa 
Rocha,  quae  de  Aymerico  acquisivi,  Sancti 
Leoncii  remaneat.  Illo  alode  de  Mazirios, 
quae  de  Augerio  acquisivi,  Sancti  Benedicti 
Castrensis  remaneat.  Illo  alode  de  Frodino 
cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de  Portello 
cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de  Altidinger 
cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de  Stricto- 
fonte  cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de  Ca- 
naucellas  cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de 
BonofoUo  cum  ipsa  ecclesia,  Sancti  Satur- 
nini  remaneant.  Illo  alode  de  Rochas,  & 
illo  alode  de  Ventenago,  &  illo  alode  de 
Remeddo,  illo  alode  de  Bordas  cum  ipsa 
ecclesia,  &  illo  alode  de  Altarago  cum.  ipsa 
ecclesia,  illo  alode  de  Narveis'  cum  illa 
capella,  illo  alode  de  Tornolis,  Sancto  Sim- 
plicio,  Moranorivo,  Saxenis,  Cabdiuerio, 
Fredbos,  isti  alodes  cum  ipsas  ecclesias, 
Sancti  Stephani  Tolosensis  &  Sancta  Ma- 
ria Fabricata  remaneant.  Illo  alode  de  Sa- 
drebane  Sancti  Volusiani  remaneat;  &  illo 
alode  de  Carliago  Rogerio  filio  Arnaldo 
remaneat;  post  suum  discessum  Sancti  An- 
tonini  Fredelesio  remaneat.  Illo  de  Mu- 
rello,  &  illo  alode  de  Salas,  Sancti  Pétri  de 
Lesado  remaneat.  Illo  alode  de  Carant- 
valle,  &  illo  alode  de  Donadfrancio  Wil- 
lelmo  Garcianae  remaneat  dummodo  vivit; 
post  suum  discessum  Sancti  Pétri  de  Con- 
dom,  &  Sancti  Urentii  ad  Auscio  remai\eat. 
Illo  alode  de  Sancti  Martini  de  Bellocasso, 
illa  ecclesia  teneat  Bosomeus  dummodo 
vivit;  post  suum  discessum  Sancti  Pétri 
Mussiaco  remaneat.  Illo  alode  de  Sancti 
Salvatoris  cum  ipsa  ecclesia,  Sancti  Pétri 
Mussiaco  remaneat,  &  teneat  ipsa  ecclesia 
Jereniias  presbyter  dummodo  vivit.  Illo 
alode  de  Circiolis,  Ugoni  nepoti  meo  re- 
maneat; post  suum  discessum  Sancti  Pétri 
Mussiaco  remaneat  illa  medietas,  alia  me- 
dietas Arnaldo  &  filio  suo  Siguino,  quod 
hodie  habet,  remaneat;  post  illorum  dis- 
cessum Sancti    Pétri    Mussiaco    remaneat. 


Alta%  Ad  Conquetas. 
Alias  Cortenicis, 


An 
961 


An 
961 


240 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


246 


Illo  alode  de  Maimanicas,  illo  alode  de 
Paliidis,  illo  alode  de  valle  Ardrico,  illo 
alode  de  Logio,  illo  alodio  de  Podiome- 
jano,  illo  alode  de  Lauberol,  isti  alodes 
Sancti  Stephani  Cadurcensis  remaneant, 
iieminem  contradicentem.  Illo  alode  de  illa 
Guarda  cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de 
Losolario  teneat  Hugo  filius  noster'  dum- 
modo  vivitj  post  suuni  discessiim  Sancti 
Stephani  Caturcensis  remaneat,  neminem 
contradicentem.  Illo  alode  de  Bellopogio 
teneat   Aymericus,    dummodo    vivit;    post 


guidano  cum  ipsas  cccksias,  &  illo  alode 
de  Valencio,  Ademario  vicecomiteTolosano 
remaneatj  in  tali  vero  ratione,  ut  eleemo- 
syna  mea  adfirmet,  &  si  filium  habeat  de 
muliere,  qui  haereditatem  haereditare  de- 
beat,  ad  illum  remaneat  illo  alode  de  Lau- 
giago.  Post  discessum  Ademare,  illo  alode 
de  Fessago  Sancti  Antonini  remaneat  ;  & 
illo  alode  de  Campoguidano,  post  disces- 
sum Ademaro, -Sancto  Audardo  remaneatj 
&  si  Ademarus  filium  de  muliere  non  habet, 
qui  haereditatem   suam  haereditaret,  ipso 


Ail 
961 


suum    discessum    Sancti    Stephani    Catur-      alode  de   Laugiaco  Sancti   Pétri  &  Sancti 


t.  H, 

col.  l  10. 


censis  remaneat.  Illo  alode  de  Sabadello 
&  de  Prandicile'  cum  ipsa  ecclesia,  Sancti 
Stephani  remaneat,  neminem  contradicen- 
tem. Illo  alode  de  Francor  &  ad  unum  cui 
ille  laxaveritj  post  mortem  illorum  Sancti 
Stephani  Caturcensis  remaneat.  Illa  quarta 
parte  de  illa  ecclesia  Sancti  Ciricii,  &  illo 
alode,  quod  ego  acquisivi  in  Deumpantala, 
Sancti  Audardi  remaneat.  Illo  alode  de 
Mongio  Sancti  Audardi  remaneat.  Illa  ec- 
clesia Ricario  filio  Isarno  remaneat  ad 
alode;  post  suum  discessum  Sancti  Audardi 
remaneat  cum  alio  alode.  Illo  alode  de 
Cauco'cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de 
Éd.ong.  Probilanicas  cum  ipsa  ecclesia  Sancti  An- 
tonini remaneant.  Illa  tertia  pars  de  alios 
alodes  meos  quae  habeo  in  Agennense, 
remaneat  Gausberto  abbate;  post  suum  dis- 
cessum Sancti  Pétri  Musciaco  remaneatj 
alia  tertia  pars  inter  Exciso  &  Sancto  Vin- 
centio  Fabricato,  alia  tertia  pars  remaneat 
Sancti  Caprasii,  exceptis  quae  Austorgius 
tenet;  &  post  discessum  Austorgii  S.  Ca- 
prasii remaneat.  Illo  alode  de  Malopertuso 
cum  ipsas  vineas,  &  illas  vineas  de  Pogio- 
censaldo,  &  illas  vineas  de  Ortigerias,  Ugoni 
nepoti  meo  permaneat;  post  suum  disces- 
sum Raymundo  fratre  suo  remaneat.  Illo 
feo  quod  Sancius  habe-t,  remaneat  ad  ipso 
Sancioni  ad  alode,  exceptis  illa  vinea  de 
Pogioceti  Scannioso.  Illo  alode  de  illo  Bos- 
cheto,  S.  Rufina  remaneat.  Illo  alode  de 
Marca,  S.  Pétri  &  S.  Gerardi  de  Cairago 
remaneat.  Illo  alode  de  Laugiago,  &  illo 
alode  de  Fessago,  &  illo  alode  de  Campo- 

'  Alias  meus. 

'  Alias  Fundiale. 

'  Alias  Canto. 


Gerardi  de  Cairago  remaneat.  Illo  alode  de 
Braciaco  Raymundo  filio  meo  &  Hugoni 
filio  meo  remaneat;  in  tali  vero  ratione 
quod  teneat  ipso  castello  &  ipso  feo  Arnal- 
dus  &  Isarnus,  quod  habent  de  ipso  alode, 
si  taie  forsfactum  non  faciunt  in  contra 
unum,  de  quod  ipso  feo  habere  non  de- 
beant.  Illo  alode  de  ipso  Pojeto,  &  illo 
alode  de  Genebrerias  Raymundo  &  Amal- 
vino  fratre  suo  remaneant  :  &  post  disces- 
sum Ademaro,  illo  alode  de  Balentios  ad 
ipsos  remaneat;  &  post  illorum  discessum 
S.  Neofarii  remaneat.  Illo  castello  de  Tol- 
mone  cum  ipso  alode  de  Albafolia,  &  cum 
ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de  Guallaranis' 
cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de  Varliago 
cum  ipsa  ecclesia,  &  cum  aliis  ibi  perti- 
nentibus,  Raymundo  &  Hugoni  remaneant 
dummodo  vivunt;  &  si  illi  mortui  fuerint, 
Sancti  Audardi  remaneant.  Ipso  castello 
quod  vocant  Vuandalors,  cum  ipso  alode 
de  Sancta  Maria,  Raymundo  «filio  meo  & 
Hugoni  filio  meo  remaneat  :  post  illorum 
discessum  Sancti  Pétri  Musciaco  remaneat. 
Illo  castello  quod  vocant  Casso,  Bertanae' 
remaneat  cum  ipso  alode  de  Arduino,  8c 
cum  ipsa  ecclesia,  &  cum  ipso  alode  de 
Antiago,  &  cum  ipsas  ecclesias  ;  &  post 
discessum  suum  Raymundo  filio  suo  rema- 
neat; &  si  Raymundus  mortuus  fuerit, 
Bernardo  &  uxori  suae  Adelais  remaneat; 
&  si  infans  masculus  de  illis  pariter  appa- 
ruerit,  ad  illum  remaneat;  &  si  illi  mortui 
fuerint  quî   infantem   non  habuerint,  Hu- 

'  Alias  Quaxaranis. 

'  C'est  ainsi  qu'il  y  a  dans  l'original,  &  non 
pas  Bertrando,  comme  on  lit  dans  l'éduion  du 
P.  MabiUou. 


An 
961 


Éd.orig. 

t. II, 
ool.  1 12. 


247 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


248 


(*) 


goni  remaneat;  &  si  Hugo  mortuus  fiierit,  mengaudo  fratre  suo  remaneat;  &  illo 
ille  alodes  de  Antiago  remaueat  Sancti  Ste-  castello  de  Parisio  teneat  Malbertus  a  feo 
phani  Cadurcensis,  cum  illa  medietate  de  de  Hugoiie  &  de  Ermengaudo  dummodo 
ipso  castello;  &  ille  alodes  de  Arduino,  vivit  :  &  post  discessum  illorum  ,  isti  alo- 
ciim  illa  medietate  de  illo  castello,  Sancti  des  remaneaiit  inter  Figiaco ,  &  Marci- 
Petri  Musciaco  remaneat.  Illo  alode  de  liaco,  &  Caturcio,  &  Sancto  Antonino,  & 
Aulasio  cum  ipsa  ecclesia,  &  cum  omnibus  Albio  ;  &  dividant  aequaliter,  excepto  cas- 
villariis  quae  ibi  aspiciunt,  Bernardo  &  tello  de  Parisio, &  illo  alode  de  Taxairolas, 
uxori  suae  Adelais  remaneat;  &  post  dis-  &  ecclesia  de  Asinierras,  &  illo  alode  de 
cessum  illorum  ad  infantes  illorum  rema-  Falgairolas  :  &  si  Ermengaudus  sine  filio 
neat  :  &  si  infans  de  illos  non  apparuerit,  mortuus  fuerit,  ad  ipsos  Sanctos  remaneat; 
remaneat  inter  Vabro,&  Agnana,&  Nante,  &  si  filium  de  muliere  habeat,  ad  illum 
&  dividant  aequaliter.  Illa  parte  quod  ego  remaneat  :  &  post  discessum  de  ipso  filio 
Raymundus  habeo  in  castello  de  Gordone  Ermengaudi,  ad  ipsos  Sanctos  remaneat. 
&  in  illo  alode  de  Gordonense,  Aymerico  Illo  castello  de  Albinio,  &  illo  alode  de 
remaneat,  &  Geraldo  filio  suo,  &  ad  filios  Sinilio  cum  ipsa  ecclesia,  &  illo  alode  de 
Geraldo  :&  illo  alode  de  Sancto  Amerando  Brandonedo,  &  de  alio  de  Brandonedo 
cum  omnibus  appenditiis  suis  similiter  re-  cum  ipsas  ecclesias,  &  illo  alode  de  Peri- 
maneat  Aymerico,  &  GeraUo  filio  suo,  &  zedo  cum  ipsa  ecclesia  remaneat  ad  filios 
ad  filios  Geraldo;  &  si  illi  mortui  fuerint,  meos,  quos  ego  Raymundus  habeo  de  filia 
remaneat  inter  Sancto  Stephano  Cadur-  Odoino  :&  illo  alode  de  Campolivado,  cum 
censi,  &  Sancto  Petro  Marciliaco,  &  Sancta  ipsa  ecclesia,  &  illo  manso  de  Carausiaco, 
Maria  Soliaco;  &  si  Raymundus  mortuus  remaneat  ad  filia  mea,  quam  habeo  ab  ipsa 
fuerit,  donet  Aymericus,  aut  Geraldus,  aut  filia  Odoini;  &  si  illa  infantem  masculuni 
filii  Geraldo,  qualis  vivus  fuerit,  D  soli-  non  habet  legitimum,  remaneat  ad  germa- 
dos  Hugoni  nepoti  meo;  &  si  Hugo  mor-  nos  suos  :  &  post  illorum  discessum,  rema- 
tuus  est,  Sancti  Pétri  Marciliaco.  Ipso  neat  Sancta  Maria  Rutenis;  &  si  filium 
castello  de  Caganione  cum  ipso  alode,  &  habet  de  jugale,  ad  ipsum  remaneat  :  & 
cum  ipsa  ecclesia  de  Laurguo,  &  cum  ipso  post  discessum  de  ipso  filio,  Sancta  Maria 
alode  de  quod  habeo  in  Campolam,  &  cum  Rutenensis  remaneat;  &  si  ipsi  filii  mei  de 
illo  alode  Nantoinis  cum  ipsa  ecclesia,  &  filia  Odoini  mortui  fuerint  sine  filios,  re- 
cum  ipso  alode  de  Marcilio  cum  ipsa  ec-  maneat  iste  alodus  de  Brandonedo  cum 
clesia  de  Sancto  Simplicio,  exceptis  illa  ipsa  ecclesia  Sancta  Maria,  Sancta  Fide  ad 
ecclesia  nova,  &  illo  manso  ubi  ecclesia  Conquas  remaneat,  &  alio  Brandonedo 
est,  Hugoni*&  Ermengaudo  fratre  suo  re-  Sancti  Saturnini  remaneat  :  &  illo  alode 
maneat,  &  teneat  ipsa  ecclesia  de  Sancto  de  Perizedo,  &  alio  alode  de  Sinilio,  &  illo 
Simplicio  Stephanus  &  filius  suus  a  feo,  alode  de  Albaredo  Sancti  Amantii  rema- 
dummodo  vivunt  :  post  illorum  discessum,  neat;  &  donet  ille  abbas  de  Sancti  Amantii 
illo  alode  de  Laurgo,  &  illo  alode  de  Nan-  in  escambio  Sancti  Salvatoris  Vabrensis, 
toinis  remaneat  inter  Sancto  Stephano  Ca-  valente  illo  alode  de  Sinilio,  ut  plus  prope 
turcensi,  &  Sancta  Maria  ad  ipso  cimete-  potuerit  de  Vabro  :  &  si  filium  habeat  de 
rio.  Illo  castello  de  Parisio  cum  ipso  alode  muliere,  ad  illum  remaneat;  &  post  dis- 
de  Taxairolas  cum  ipsa  ecclesia,  &  ipsa  cessum  de  ipso  filio  ad  ipsos  Sanctos  rema- 
ecclesia  de  Asinieyras,  cum  ipso  alode  de  néant.  Illo  alode  de  illo  Hermo,  Ingel- 
Falgairolas,  &  cum  ipso  alode  de  Novi-  berto  remaneat,  &  post  suum  discessum 
villa,  &  cum  ipsa  ecclesia,  &  cum  ipso  Sancto  Petro  Musciaci  remaneat,  &  donet 
alode  de  Torrerio",  &  cum  ipso  de  Feli-  Ingelbertus  per  singulos  annos  ad  illos 
nas,  &  cum  ipsa  ecclesia,  Hugoni  &  Er-  monachos  de  Musciaco  unam  refectionem 

medio  quadragesimae.  Illo  alode  de  Elvas 

*La  colonne  111  manque  à  l'édition  originale;  Jaldeberto  remaneat  cum   ipsa  ecclesia,  & 

malgré  cette  omission,  la  pièce  XCVii  est  complète.  cum  omnibus  villariis,  quas  ibi  aspiciunt, 

'  Allai  Hortorio.  in  tali  ratione,  si  filium  habeat  de  muliere. 


An 
961 


An 
961 


Éd.orig. 

Ml, 
col.  II 3. 


■49 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ad  illum  remaneatj  &  si  filium  de  muliere  trahat  ad  istos  Sanctos  suprascrîptos,  nec 
non  habet,  Grimaldo  fratri  suo  remaneat  :  ista  convenientia,  per  quod  unus  de  istos 
&postdiscessum  illorum,  Sancti  Pétri  Mar-  Sanctos  suum  drictum  perdat,  omni  tem- 
ciliaco  remaneat  in  communia.  lUo  alode  ])ore  firma  &  stabilis  permaneat.  Amen, 
de  Laugiaco,  quod  vocant  Sancta  Affra ,  Omnes  res  meas  mobiles  douent  eleemosi- 
Stephano  remaneat  :  post  suum  discessum,  narii  mei  Domino  Deo,  &  ad  sanctos,  & 
ad  unum  filium  suum,  oui  ille  donare  vo-  ad  presbytères,  &  ad  pauperes,  pro  anima 
luerit;  &  post  discessum  illorum,  Sancti  mea.  Signum  Raymundo  qui  brève  isto 
Pétri  &  Sancti  Giraldi  Aureliaco  remaneat.  scribere  vel  fîrmare  rogavit.  Sign.  Jalberto. 
Illo  alode  de  Lobegiaco,  exceptis  illa  ec-  Sign.  Genesio.  Sign.  Bernardo.  Sign.  Wil- 
clesia,  Genesio  remaneat  :  &  illa  Rocha  lelmo.  Sign.  Aymerico.  Sign.  Giraldo. 
inter  Aymerico  &  Genesio,  &  teneat  ille 

Qenesius  in  fidelitate  Aymerico;  &  si  Ge- 

nesius  habet  filium  de  muliere,  ad  illum 
remaneat;  &  si  filium  non  habuerit,  Ge- 
raldo  fratre  suo  remaneat  :  &  post  illorum 
discessum,  Sancti  Juliani  Brivatensis  rema- 
neat. Et  illa  ecclesia  de  Lobegiaco,  Gal- 
berto  remaneat  :  post  discessum  suum, 
Sancti  Stephani  Caturcensis  remaneat.  Illo 
alode  de  Livrone  Raymundo  filio  Umberto 
remaneat  :  post  suum  discessum,  ad  illa 
ecclesia  nova  de  Marcilio  remaneat.  Illo 


An 
961 


112.  —  XCXVIII 

Donation  faîte  à  VégUse  de  Nîmes 
par  la  comtesse  Berthey  (S*  le  comte 
Raimondy  son  fils^. 

AD  locum  sacrum  sanctae  Dei  genitricis 
Mariae,  unde  domnus  Bernardus  epi- 
alode  de  Gignalio  Bernardo  filio  Umberto  scopus  praeesse  videtur.  Quamobrem  ego 
remaneat;  in  ea  ratione,  quod  adfirment  incliti  nominis  Bertha  humilis  comitissa, 
mea  eleemosina  Bernardus  &  Raymundus,  &  filius  meus  Raymundus  inclitus  cornes, 
&  mater  illorum;  &  post  discessum  Ber-  quem  sic  placuit  animus  noster  valde,  & 
nardi,  remaneat  ille  alodes  de  Gignalio  placet,  nuUius  quoque  cogentis  imperio 
Sancti  Amantii  Rutenis.  Illo  castello  de...,  nec  suadentis  ingenio,  sed  per  propria  & 
illo  castello  de  Cerveria,  illo  castello  de  spontanea  hoc  elegit  nobis  bona  voluntas, 
Sancto  Laurentio,  illo  castello  novo  de  Pe-  ut  ad  praefatam  Casam-Dei  Sanctae  Mariae 
-trilense,  illo  castello  de  Granolheto,  illo  sedem  principalem,  &  ad  canonicos  ibidem 
castello  de  Mala-Morte  [in]  ripa  Agotis, illo  Deo  famulantibus,  tam  praesentibus  quam 
castello  de  Dargon,  illo  castello  de  Venta-  futuris,  donare  volumus  aliquid  de  alodem 
gione,  illo  castello  de  Monesterio  rema-  nostrum,  quod  ita  &  facimus.  Et  est  ipse 
neat  Raymundo  filio  meo;  &  si  Raymun-  alodes  in  comitatu  Nemausense  in  litora- 
dus  intestatus  mortuus  est,  ad  propinquos  ria,  in  terminium  de  villas  post  nominatas, 
nostros  remaneant.  Illo  alode  de  Lupiaco  Armacianicas  &  Tiliano;  quantum  infra 
Deus-Dedit  episcopo  remaneat  :  post  suum  ipsas  villas,  vel  in  eorum  terminio  habe- 
discessum,  Sancta  Maria  Rutenis  remaneat.  mus,  totum  &  ab  integrum  donamus  ad 
Illa  convenientia,  quam  ego  habui  in  illo  praefatam  Casam-Dei,  vel  ad  canonicos  tam 
alode  de  Sanis,  quam  Ermengaudus  mihi  praesentes  quam  futuros;  id  est  in  domis 
fecit,  Sancti  Michaëlis  ad  Galliaco  rema-  coopertis,  casaliciis  disruptis,  curtis,  ogla- 
neat.  Ista  eleemosina  suprascripta  fiât  Do-  tis,  ortis,  terris,  vineis,  vineatis,  pratis, 
mino  Deo  &  ad  istos  Sanctos  superscriptos  pascuis,  silvis,  garricis,  arboribus  pomi- 
pro  remedium  animae  meae,  &  pro  omni-  feris  vel  inpomiferis,  aquis  aquarumve  de- 
bus  peccatis  nieis,  &  pro  genitore  meo  &  ductibus  earum,  in  omnia  &  ex  omnibus, 
génitrice  mea,  &  pro  fratres  meos,  &  pro  sicut  superius  scriptum  est;  ipsas  res  dona- 
omnibus  consanguineis  meis,  &  pro  omni-  mus  ad  Sanctam  Mariam,  vel  ad  canonicos, 
bus  fidelibus  meis;  in  ea  ratione  quod  sicut  superius  resonat;  in  ea  vero  ratione 
nuUus  clericus,  nec  nullus  laicus,  nec  nulla 
foemina  non  toUat,  nec  vendat,  nec  abs-  '  Cartulaire  de  l'église  de  Nimes,  P  62  v°. 


An 
96, 

7  sep- 
tembre. 


Éd.orig. 

t. Il, 
col.  1 14. 


An 
961 


25l 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


252 


An 

963 

17  avril. 


servata,  dum  ego  Berta  vivo  usum  &  fruc- 
tum  niihi  reservo,  cum  censo  quoque  anno 
modio  une  de  vino  :  post  obitum  vero 
meum,  ad  canonicos  Sanctae  Mariae,  qui 
ibidem  sunt,  vel  futuri  erunt,  istas  res  in 
eorum  permaueant  potestatem  in  illorum 
alimonia.  Si  quis  contra  banc  donationem 
vel  alimoniam  istam  ad  irrumpendum  ve- 
uerit,  aut  nos  venerimus,  vel  quicumque 
homo  boc  fecerit,  quae  de  potestate  de 
ipsos  canonicos  vel  de  illorum  alimonia 
istas  res  evadere  voluerit,  ad  propinquos 
meos  revertant;  &  si  propinqui  mei  istas 
res  inquietare  non  valuerint,  ad  ipsam 
potestatem  de  Nemauso  publiée  revertant 
istas  res.  Et  si  ullus  homo  erit,  aut  uUi 
erunt,  qui  banc  injuriam  fecerint,  impri- 
mis  iram  Dei  omnipotentis  incurrant,  & 
cum  Datan  &  Abiron,  &  Juda  proditore,  in 
inferno  inferiori  poenas  babeant  ac  susti- 
neant,  &  babeant  lepram  sicut  Naaman 
Sirius,  &  extraneus  sanctae  Dei  Ecclesiae 
particeps  non  fiant,  &  non  babeant  partem 
in  libro  vitae;  insuper  componat  aurum 
optimum  libras  III,  &  in  antea  haec  donatio 
vel  alimonia  ista  firma  stabilis  permaneat 
omnique  tempore.  Facta  carta  donatio  vel 
alimonia  ista  die  sabbati,  vu  idus  septemb. 
anno  VII  quod  cepit  regnare  Lotarius  rex, 
filiusLodoici.Sig.Bertane  comitisse.S.  Rai- 
mundo  comité,  qui  banc  donationem  vel  ali- 
moniam istam  manus  nostras  firmavimus, 
&  testes  firmare  rogavimus.  S.  Ebrardus 
presbyter.  S.  Rainaldus  presbyter  firm. 
S.Volverado.  S.Teuderico.  S.  Airabo.  S.  Ber- 
nardo.  S.  Didone.  Aigofredus  presbyter  ro- 
gatus  scripsit,  sub  die  &  anno  quod  supra. 


ii3.  —  XCIX 

Donation  du  lieu  de  Fontjoncouse, 
faite  à  Aymeriy  arciievêque  de  Nar- 
bonne  '. 

IN  Dei  nomine.  Jure  sancitum  est  atque 
decretum   in  mundanis   legibus  a  viris 
sagacibus,  ut  facta  donatio,  nisi  per  vim 

'  Cartul.  de  la  cathédr.  de  Narbonnej  copie  dans 
la  collect.  Doat,  à  la  Eibliotli.  nation.,  v.  5;>,  f"  72, 


&  metum  fuerit  facta,  in  omnibus  plenani 
atque  firmissimam  obtineat  firmitatem. 
Quapropter  ego  Jobannes,  in  Dei  nomine, 
&  uxor  mea  Oda,  considérantes  cumulum 
nostrorum  peccaminum  &  retributionis 
Dei  donum,  per  intercessionem  sanctorum 
Justi  &  Pastoris,  nuUo  cogente  imperio  nec 
suadente  ingenio ,  donamus  atque  cedi- 
miis  cum  bona  voluntate  sanctorum  Justi 
&  Pastoris,  domno  Aymerico  arcbipraesuli, 
&  canonicis  ibidem  Deo  famulantibus,  pro 
remedio  animarum  nostrarum,  patrisque 
mei,  atque  parentum  nostrorum,  alodem 
quem  babemus  in  comitatu  Narbonense, 
quae  vocant  Fontem  Joncosam,  cum  om- 
nibus suis  adjacentiis  inibi  &  limitibus, 
cum  ecclesiis  quae  ibidem  sunt  fundatae  : 
una  quae  est  mater  ecclesia  ipsius  loci, 
quam  vocant  S.  Leucadiam,  alia  in  bonorc 
beati  Cbristopbori,  tertia  in  honore  sancli 
Victoris.  Termini  &  limites  &  fines  prae- 
fatae  possessionis  terminantur  sic  :  unus 
terminus  ex  parte  Orientis  terminât  in  ter- 
minio  de  villam,  quae  vocant  Catercino;  ex 
parte  Meridiei  in  terminio  de  villa  Albares; 
ex  parte  Circii  in  terminio  de  villa  Custoia; 
ex  parte  Aquilonis  in  terminio  de  villa  quae 
vocant  Donnas  :  quantum  infra  istas  qua- 
tuor affrontationes  includunt  de  praeno- 
minato  alode,  sic  damus  atque  cedimus 
praefatae  ecclesiae,  excepto  uno  manso, 
qui  fuit  quondam  Radulfi,  &  nunc  est  Sanc- 
tae Mariae;  in  tali  vero  deliberatione,  ut 
dum  ego  Jobannes  vixero,  banc  possessio- 
nem  teneam  &  possideam;  post  obitum  vero 
meum,  ad  praefatam  ecclesiam  perveniant 
cum  omni  voce  propositionis  meae,  &  ex 
ipso  alode  investitura  teneat  ipsa  ecclesia 
dimidiam  modiatam  de  vinea,  quae  vinea 
est  in  ipso  loco,  quem  vocant  Portellum  , 
&  ortum  unum,  quem  tenet  Blandricus. 
Insuper  &  dono  ipsi  ecclesiae  portionem 
meam  debitam,  quam  babeo  in  Segiano;  in 
tali  deliberatione,  ut  dum  vixero,  teneam 
&  possideam,  &  si  uxor  mea  Oda  me  super- 
vixerit,  cum  caeteris  rébus  quae  sanctorum 
Justi  &  Pastoris  fratrum  teneat  &  possi- 
deat  :  post  obitum  vero  ejus,  ecclesiae 
Sanctorum  Justi  &  Pastoris  perveniat.  Si 
nos  donatores,  aut  aliquis  de  baeredibus 
nostris,  aut  ulla  subposita  persona  venerit 
pro  inrumpendum,  tantum  &  alium  tantum 


An 
963 


i 


ÉJ.orig. 

t.  II. 
col.  I  i5. 


An 
963 


An 
965 

18  août. 


253                         PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  254 

duplo  componat,  custodita  hac  voluntate.  garricis,  arboribus  poniiferis  vel  imponii- 

Si   archiepiscopus  hujiis  loci,  aut  aliquis  feris,  aquis  aquarumve  deductibus  earum, 

per  ejus  fortitudinem   rumpere  tentaverit  omnia  &  in  omnibus;  quae  mihi  obvenit 

ipsam  cartam  vivolariam  quam  nobis  fecit  pro  excomparatione,  vel   pro  donatione, 

Aymericus    archipraesul ,   baec   haereditas  vel  de  qualecunique  mihi  obvenit  vel  ob- 

suprascripta  mihi  Johanni  revertatur.  Facta  venire  débet,  totum  &  ab  integrum  ad  vos 

carta  hujus  donationis  atque  cessionis  XV  suprascriptos  dono  &  ad  proprium   trado. 

kalendas  madii,  anno  IX  régnante  Lothario  In  ea  vero  deliberatione,  dum  ego  Bertha 

rege.  Sigfnum  Johannis.  Sigfnum  Odae,  vivo,  usum  &  fructum  mihi  reservo;  una 


An 
965 


qui  banc  donationem  &  cessionem  fecimus 
&  firmare  rogavimus.  Sig.  Matfredi  viceco- 
mitis.  Sig.  Udalguarii.  S.  Poncioni.  S.  Ste- 
phani.  Nantigisus  presbyter  scripsit,  sub 
die  &  anno  quo  supra. 


114.  —  L. 

Donation   de   la   comtesse  Berthe 
à  l'église  de  Nîmes  ' . 

AD  locum  sacrum  sanctae  Dei  genitricis, 
unde  domnus  Bernardus  episcopus 
praeesse  videtur,  &  canonici  ibidem  Do- 
mino servientes,  tam  praesentes  quam 
futuri.  Ob  hoc  igitur  ego  incliti  nominis 
Bertha,  humilis  gratia  Dei  comitissa,  quod 
mihi  sic  placuit  animus  meus  valde  &  pla- 
cet,  nullius  quoque  cogentis  imperio  nec 
suadentis  ingenio,  sed  propria  &spontanea 
hoc  elegit  mea  bona  voluntas,  ut  ad  prae- 
fatam  Casam-Dei  Sanctae  Mariae  virginis 
Nemausensis  ecclesiae,  &  ad  canonicos 
ibidem  Domino  servientes,  tam  praesentes 
quam  futuros,  donare  volo  aliquid  de  alo-  ad  ipsum  revertat;  &  si  prolem  legitimam 
dem   meum,  quod  ita  &  facio  ;  &  est  ipse      non  habuerit,  ipse  vicecomes  de  Nemauso 


cum  censo  quoque  anno  modio  uno  inter 
pane  &  vino  ad  jam  supradictos  canoni- 
cos in  illorum  alimonia;  post  obitum  vero 
meum,  ad  Sanctae  Mariae  sedem  principa- 
lem,  &  ad  ipsos  canonicos,  sicut  superius 
scriptum  est,  revertere  faciat  iste  alodes 
suprascriptus  in  illorum  communia,  sine 
blandimentum  de  ullumque  hominem.  In 
eis  ratione  servata,  dum  Ebrardus  pres- 
byter vivit,  ipsum  alodem  teneat  ad  con- 
gerendum  ad  obedientia  in  illorum  com- 
munia; post  obitum  Ebrardo,  ad  magistro 
Gofredo  presbytero  revertat  ad  obedientia 
in  ejus  ratione  :  post  obitum  Gofredo,  ad 
Bermundo  presbytero  revertat  ad  obedien- 
tiam  in  ejus  ratione  similiter.  Post  obitum 
verovirorum,  ad  alios  sacerdotes  ipse  alo- 
des revertat  cuicumque  vos  dimiseritis  vel 
distribueritis  ad  obedientia  in  illorum  ali- 
monia de  ipsos  canonicos,  de  uno  sacerdotc 
in  alio,  dum  longo  tempore  mundus  ste- 
terit,  ipsum  alodem  teneat  ab  obedientia. 
Et  si  ullus  homo  aut  uUus  episcopus  est, 
qui  illum  alodem  voluerit  toUerevel  abstra- 
here  de  illorum  communia  vel  elemonia, 
ipse  alodes  ad  filium  meum  Raimundum 
revertat,  &  si  prolem  legitimam  habuerit. 


alodes  in  comitatu  Nemausense  in  litora- 
ria,  in  terminio  de  villas  praenominatas, 
id  est  Armatianicas,  &  Tiliano,  &  Malum- 
expelle;  quantum  infra  ipsas  villas  jam 
praedictas,  vel  in  eorum  terminio  habeo, 
totum  &  ab  integrum  dono  ad  praefatam 
Casam-Dei,  &  ad  canonicos  ibidem  Domino 
servientes  tam  praesentes  quam  futuros,  in 
illorum  alimonia  vel  illorum  communia; 
id  est  in  casis  coopertis,  casaliciis  dis- 
ruptis,  curtis,  hortis,  oglatis,  terris  &; 
vineis,   vineatis,    pratis,   pascuis ,   silvis , 

'  CartLilaire  de  l'église  de  Nimes,  f°  60  r". 


habeat  ipsum  alodem.  Et  insuper  ille  qui 
hanc  alimoniam  exterminaverit  vel  tollerit, 
imprimis  iram  Dei  omnipotentis  incurrat, 
&  cum  Datan  &  Abiron,  &  Juda  proditore, 
in  inferno  inferiori  poenas  habeat  ac  susti- 
neat,  &  habeat  lepram  sicut  Naaman  Sirius, 
&  [extraneus]  a  liminibus  sanctae  Dei  Ec- 
clesiae particeps  non  fiât,  &  non  habeat 
partem  in  libro  vitae;  &  insuper  componnt 
vobis  aurum  optimum  libras  très  coactus 
exsolvat,  &  quod  repetit  non  liceat  vindi- 
care  ;  sed  praesens  baec  omnia  firma  sta- 
bilis  permaneat  omnique  tempore,  cum 
stipulatione  pcr  omne   firmitate  subnixa. 


Éd.orig. 

t.  il. 
col.  I  |(). 


An 
966 


230 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


256 


An 
966 

20  août. 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  117. 


Facta  carta  donatione  ista  die  veneris , 
XV  kalendas  septembris,  anno  XI  quod 
cepit  regiiare  Lotarius  rex,  filius  Lodoici. 
Siguum   Berthane  comitisse,  qui   hanc  do- 


cum  ipsa  ecclesia  Sancti  Gervasii;  in  tali 
tenore  ut  si  ad  honorem  episcopalem  con- 
scendit,  Raymundus  frater  suus  det  solides 
duo  millia  per  ipsum  alodem  Nebotioneii- 


nationem  ista  manu   mea  firmavi   &  testes  sem,  &  per  ipsam  ecclesiam  Sancti  Gervasii, 

finnare  rogavi.  S.  Raimundus  filius  meus  &  ipse  alodes  quae  vocant  Ductos  cum  ipsa 

voluit    &    consensit,    manu   sua    firmavit.  ecclesia  Sancta  Maria  ad  ipsum  remaneat. 

S.  Bernardus.  S.  Ubaldus,  Barone  vocatus.  Alios  omnes  alodes  nostros  quem  habemus 

S.  Theuderico.  S.  Ugone.  Aigofredus  près-  in  Aquitania,  sive   in  Septimania,   id   est 

byter  rogatus    scripsit,   sub   die    &   anno  Pociolius  &  Urbanius,  &  Sanctus  Martinus 

quod  supra.  Je  Cavoras,  cum  ipsa  Roca,  &  Ladinus  cum 

ipsa  ecclesia,  &  Murato  cum  ipso  castello 
— — Boxione,  &  ipso  de  Sancto  Genesio,  &  ipsos 

alodes  de  Villa-Magnense,  &  Caveinogulo, 

fr     r^T  cum  ipsa  ecclesia,  &  ipsas  Metas',Cogiano 

cum  ipsa  ecclesia,  &  Fontedicta,  &  Marta- 

.              j    -KT  nicas  cum  ipsa  ecclesia,  cum  ipsos  alodes 

Testament  de  Matfred,vicomte  delSar-  ^^^  commutavi  cum  Oldone,  &  ipse  con- 

bonne,  6  d' Adélaïde  y  sa  femme^ ,  ventus  de  Lentesigo,  &  Luderno,  &  Vidi- 

liano,  &  Arsimiciano,  &  Foliano,  &  ipsas 

HIC   est  brevis  divisionalis   quem   fecit  comparationes  de  val  de  Hederas,  &  ipsum 

Matfredus  vicecomes  &  uxor  sua  Ada-  alodem  de  Trolias,  &  ipsa  ecclesia  de  Fo- 

laiz,  ad  diem  quo  cupiunt  pergere  Romam,  liano,  &  ipsum  alodem  de  Auctena,  rema- 

de   omnibus    rébus    illorum    mobilibus    &  néant   Raymundo   filio    nostro    cum    alio 

immobilibus,    propter   remedium    animae  alode    de    Pontez    &  de   Sampriniano,    & 

eorum,  seu  inter  filiis  eorum.  Cupiunt  ut  ipsum    conventum    quem    habemus    cum 

ipse  alodes  de  Montaningos  remaneat  inter  Matfredo  filio  Salomone.  Trudgardae  filiae 

Sanctum  Salvium  &  Sanctam  Caeciliam.  Ad  nostrae  remaneat  ipse  alodus  de  ipso  Retio, 

monasterium  Sancti  Michaëlis  de  Galiago  &  ipse  de  Merlaco.  Ad  Sancta  Maria  Crasse 

remaneant  ipsi  mansi  de  Tauro,  exceptos  remaneat  ipse  alodes  de  Ederas   qui  fuit 

ipsos  qui  fueruntArdmando.  A  Sancti  Pauli  Richildis  vicecomitissae.  Haec  omnia  su- 

Narbonae  remaneat  ipse  alodes  de  Bajas  in  perius    scripta    quandiu    vivimus    pariter 

canonica;  &  ipsas  vineas  de  Salas  Sancto-  teneamus  &  possideamus,  &  si  uxor  mea 

rum  Justi  &  Pastoris  similiter  in  canonica,  me  supervixerit,  ipsa  omnia  teneat  &  pos- 

in  tali  conventu,  ut  si   ipse  archipraesul  sideat,  si  virum  non  accepit.  Post  nostros 

aut  abba  de  potestate  ipsorum  canonico-  quoque  discessos,  sicut  superius  resonat, 

rum  toUere  vult,  Ermengaudo  filio  nostro  sic  permaneat  filiis  nostris;  in  tali  ratione, 

&fratri  suo  Raymundo  ab  omni  integritate  ut  si   Raymundus   sine   legitimo   mortuus 


revertere  faciat,  &  dent  solidos  ce  ipsis 
canonicis.  Ad  Sancti  Pontii  monasterium 
remaneat  ipse  alodes  de  Volva  &  de  Rovi- 
lianicis.  Ad  monasterium  Sancti  Martini 
de  Villamagna,  remaneant  ipsi  mansi  de 
Folciniano.  Ermengaudum  clericum  filium 


fuerit,  Ermengaudum  fratrem  suum  rema- 
nere  faciat,  &  si  ille  mortuus  fuerit  sine 
honore  episcopali,  similiter  Raymundo 
remaneat.  Quantum  vero  in  hac  scriptura 
sicut  superius  resonat,  sic  diviserunt  ac 
commendaverunt  ad  illorum   eleemosina- 


nostrum  remaneant  ipsi  alodes  quem  habe-  rios  his  nominibus  :  Aymerico  archiprae- 
mus  inter  Biauro  &  Serone,  &  ipse  alodes  suie,  &  Bernardo  episcopo,  &  Gisalfredo, 
de  Florenciago,  &  ipse  de  Nebodionense,      &  Ermengaudo  quae  vocant  Vasadello,  & 


excepto  Sancto  Genisio  qui  fuit  Stephano, 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne.  —  Martène,  Thésaurus  novus  anecdotorum, 
t.   I,  col.  85. 


Matfredo  Seniorello  ;  ut  si  in  ipso  itinere 
mortui  fuissent,  sic  omnia  adimplessent. 
Et  si  quis  contra  hanc  scripturam  venerit 


An 
966 


Alias  Mesas, 


1 


An 
966 


2.5/ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


258 


An 
9Û5 
mai. 


lïd.orifi. 

t.  11, 
col.  I  18. 


pro    irrumpendum    aut    iiiquietare    prae-  II.  —  In"    noniine  Domini.  Ego  Ingil- 

sumpserit,  quicunique  hoc  fecerit,  inférant      garius   &   uxor   mea   Adalax donamus 

vel  inférât  partibus  nostris,  quantum  su-      Domino  Deo,  &  sancto  Salvatori,  &  saucte 


perius  insertum  est,  duplum  eis  perpetim 
habitura;  &  in  antea  haec  nostra  divisio- 
nalis  firniis  &  stabilis  permaneat  omni 
tempore.  Factam  hanc  divisionalem  sub 
die  XIII  kalend.  septembris,  anno  XllI 
régnante  Loterio  rege.  S.  Matfredi  vice- 
comitis  &  Adalaiz  uxoris  meae,  qui  simul 
hanc  nostram  divisionalem  fecimus  &  fir- 
niare  rogavimus.  S.  Geraldi.  S.  Salomone. 
S.  Atone.  S.  Durando.  S.  Romanus.  Deus- 
det  presbyter  rogitus  scripsit  haec  verba, 
sub  die  &  anno  quod  supra. 


Marie  semper  virginis,  vel  aliorum  sancto- 
rum  quorum  ecclesias  fundatas  in  Aniano 
monasterio;  donamus  in  comitatu  Biter- 
rensi,  in  vicaria  Pupianense,  in  villa  que 
vocant  Casellas...  &  advenit  nobis  ex  com- 
paratione  de  Ildinone  vicecomite,  &  ipse 
Ildinonus  comparavit  de  homine  nomine 
Berano.  Facta  donatione  ista  liii  nonas 
augustas,  anno  xiiii  régnante  Lothario 
rege. 

III.  —  In'  nomine,  &c....  Ego  Lupus 
primicerius  atque  archidiaconus  Sancti 
Stephani  sedis  Tolosae,  sancto  Michaeli 
&  sancto  Germano,  quorum  basilicae  sunt 
fundatae  in  coenobio  Coxano,  qui  est 
situs  in  valle  Confluenti ,  super  fluvium 
Litteranum,  &  ad  radicem  montis  Cani- 
coni,  dono  alodes  meos  qui  sunt  in  pago 
Tolosano,  &  in  ministerio  Agarnagense, 
sive  de  Caneto,  sive  de  Lacianense,  vel  de 
ipsa  Pina,  id  est  ipse  alodes  qui  est  infra 
ambas  aquas,  id  est  inter  Aregia  &  Irce, 
Alba  cum  ipsa  ecclesia  qui  est  in  honore 

sanctae    Mariae &    ipsum    alodem    de 

Ampuliaco,  &c.  Cedo  ad  praedictum  coeno- 
bium  Sancti  Michaelis  Coxani,  ubi  domnus 
Warinus  abba  degere  videtur  cum  mona- 
chis  sub  régula  sancti  Benedicti,....  in  ea 


116.  —  Cil 

Extraits  de  diverses  chartes. 

I.  —  Appropinquante'  etenim  mundi 
termino  &  ruinis  crebrescentibus  jam  certa 
signa  manifestantur,  &  si  aliquid  de  rébus 
nostris  ad  loca  sanctorum  condonaverimus, 
retributorem  Deum  in  judicio  non  diffidi- 
mus,  &c.  Quamobrem  ego  enim  in  Christi 
nomen  Asnarius  presbyter,  pertimescens 
illud  tremendi  judicii  diem,  cedo  Deo  & 
sancto  Petro  aliquid  de  facultatibus  meis, 
quod  mihi  advenit  per  actractum  scriptu-  ratione  ut  ipse  abbas,  &  alii  qui  ibi  futuri 
rarum,  hoc  est  in  pago  Tolosano,  in  mi-  erunt,  monachos  ibidem  in  illo  loco  con- 
nisterio  Dalmatianense,  in  loco  qui  dici-  stituant,  qui  ibidem  Deo  serviant  juxta 
tur  Coranense,  in  villa  quae  vocatur  ipsa  possibilitatem  loci  ipsius,  &  semper  sub- 
Valle,  ipsum  allodem,  quem  ego  Asnarius  jecti  permaneant  ad  supradictum  Sancti 
presbiter  comparavit  de  Deo  &  Sancto  Pe-  Michaelis  coenobium,  &c.  Actum  idus 
tro  &  cuncta  congregatione,  sic  dono  Deo  julii,  anno  XV  régnante  Leutario  rege,  &c. 
&  Sancto    Petro    Lesadensis    coenobii    & 

Garino  abbati,  &  cuncta  congregatione,  &  IV.  —  Airadus  '    &  iîlius   Ermengavus, 

dd  rectores  ipsius  loci  totum  &  ab  inte-  consentiente  uxore  Richilda  ,  vendunt 
grum,  ab  inquestum  vel  ad  inquirendum,  Isemberto  &  infantibus  suis  alodum,  qui 
pro  anima  mea,  ut  ab  hodiernum  Deum  est  in  territorio  Magdalonensi,  in  suburbio 
propitium  habeatis,  &c.  Quod  si  ego,  aut      castri  Substantionensi,  in  villa  quae  voca- 

uUus,  &c.  Facta  carta  ista  in  mense  madio,      tur   villa   Vitis xii  kalend.   februarii, 

feria  vu,  anno  XI  régnante  Leotario  rege'.      anno  xxvi  régnante  Lothario  rege. 


An 
968 

i5 

juillet. 


An 


21  jan- 
vier. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Lézat. 

*  Collationné  &  complété  à  l'aide  d'une  copie  de 
Doat,  V.  98,  {°  5o,  prise  sur  une  transcription  des 
archives  de  Moissac. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Aniane. 
'  Archives  de  l'abbaye  de  Boulbonne. 
'  Cartulaire  de  Gellone,  i°  29. 


V. 


<.5() 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i6o 


An 
969 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  119. 


117, 


—  cm 


venerit  pro  inrumpendum ,  maledictionis 
Anariiae  &  uxori  ejus  subjaceat,  &  quod 
petit,  invenire  non  valeat  nuUumque  tem- 


An 
969 


pore. 

.  ,  ,  V  •  7       "  Facta    charta    couventione     ista    anno 

Jccord  passe  entre  Aymen,  archeve-     j^ç^ccclxix,  indictione  xii,  &  anno  xv 


que  de  Narhonne ,  6-  les  religieux 
du  monastère  de  Saint -Pons  de 
Thomières  ' . 

nomine    summi    Dei   patris    altissimi, 
s  mundi.  Ego  Gaufredus,  pater 


IN    nomine 
conditori 


quod  Lotharius  rex  cepit  regnare.  Sigtnum 
domni  Gaufredi  abbatis ,  qui  scribere 
vel  firmare  rogavit.  S.  Rainonis  decani. 
S.  Fulmonis.  S.  Salomonis.  S.  Ragamba- 
tos.  S.  Sicfredi.  S.  Witardi.  S.  Amalfredo. 
S.  Gaufredo.  S.  Grimardo.  S.  Folcrado. 
sanctorum  monachorum  coenobii  sancti  S.  Galeno.  S.  Ermengaudo.  S.  Teulbardi, 
Salvatoris,  &  sanctae  Dei  genitricis  Ma-  Pétri,  Gausberti,  Ebrardi,  Benjamin,  Pon- 
riae,  &  sancti  Pontii  martyris,  necnon  &  cii,  Vincentii,  Suniarii,  Ermengaudi,  Aut- 
caeterorum  sanctorum  quorum  hic  reli-  berti,  Bertgaudi,  Folcramni,  Ingelramni, 
quiae  continentur  :  placuit  animis  nostris  Aimonii,  Dalmandi,  Godini.  Majamfredus 
&  placet,  nullo  cogente  imperio  nec  sua-  presbyter,  qui  hanc  commutationem  scripsi 
dente  ingenio,  sed  propria  atque  sponta-  &  subscripsi,  die  &  anno  quo  supra, 
nea  hoc   elegit  nostra  bona  voluntas,  ut 

convenissemus    in    synodo    patris    nostri      

praememorati  Aimerici ,  CUM  CONSILIO 
Gersindae  comitissae,  &  Adalais  vice- 
comitissae,  &  cunctis  satellitibus  civitatis 
Narbonae  :  sic  convenit  inter  nos,  ut 
ipsam  vineam,  quae  QUONDAM  PoNCius 
COMES  praedestinavit  ad  ipsum  locum  nos- 
trum,  qui  est  infra  insulam  Licii,infra  ter- 
mines de  villa  Trenciano,  sive  ipsas  sali- 
nas  quae  sunt  ad  ipso  Pradello  qui  fuerunt 
quondam  Eldricii,  sic  donamus  atque  con- 
cadimus  ad  ecclesiam  Sanctorum  Justi  & 
Pastoris,  &  ad  ipsum  Aymericum  antisti- 


118.  —  CIV 

Exécution    du     testament    de    Ray- 
nard  II j  vicomte  de  Bé':çiers  '. 


An 

969 

23 


IN  nomine  Domini.  Ego  Barnardus,  epi- 
scopus  sedis  Biterrensis,  &  Garsindis 
vicecomitissa,  &  Barnardus  abba,  necnon 
&  Alcharius  &  Rodulphus  presbyter,  qui  octobre, 
sumus  eleemosinarii  Reginardi  vicecomitis 
tem,  &  canonicis  suis,  propter  ipsum  syno-  qui  fuit  quondam,  &  injunxit  vel  commen- 
dum  &  titulum,  quae   nobis  requirebant      davit  nobis  per  suum  vadium,   ut  cartam 


de  ecclesias  nostras,  videlicet  de  ecclesia 
Sancti  Martini  de  valle  Tomerias,  sive 
Sancti  Pétri  de  Riolos,  juxta  fluvium  quae 
vocant  Jauro,  ut  amplius  exinde  nuUum 
censum  nec  uUum  servicium  non  solvamus, 
nec  nos  nec  nuUi  successores  nostri,  nisi 
tantum  consecrationes  ecclesiae,  &  ipsas 
ordinationes,  &  curam  animarum,  quae  in 
honorem  ipsius  ecclesiae  observamus  de 
ipsos  sacerdotes,  quae  nos  ibidem  mise- 
rimus ,  sine  alium  servicium,  nisi  quod 
in  nostras  scripturas  superius  resonat.  Et 
si   quis  contra  hanc   nostram    scripturam 


donationis  fecissemus  ad  ecclesiam  Sancti 
Nazarii  sedis  Biterrensis,  &  ad  ecclesiam 
Sancti  Jacobi  ubi  corpus  ejus  requiescit, 
propter  remedium  animae  suae.  Et  ideo 
nos  supranominati  eleemosinarii  donato- 
res  sumus  Domino  Deo  &  ad  jam  praedic- 
tas  ecclesias,  in  regno  Septimaniae,  in 
comitatu  Biterrensi,  villam  vocabulo  Luco, 
totum  &  ab  integrum  cum  ipso  suo  termi- 
nio,  &  cum  ipsa  ecclesia,  quae  ibidem  est 
fundata  in  honore  sancti  Martini,  cum 
decimis  &  primitiis ,  &  cum  omni  suo 
ecclesiasticoj  &  villare  quae  vocant  Mun- 


'  Cartulaire  de  la   cathédrale  de    Narbonne,   &  '  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 

copie  dans   la   collection  Doat,  à  la   Bibliothèque       dans  la  collection  Doat,  à  la    Bibliothèque  natio- 
nationale,  V.  55,  f"  84.  nale,  v.  61 ,  f°  42. 


An 
969 


261 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


262 


Éd.orig. 
t.  11, 

coi.  120. 


briago  cum  omni  suo  terminio.  Ista  omnia 
superius  scripta,  id  est  in  ecclesiis,  domi- 
bus,  curtis,  ortis,  ortalibus,  vinçis,  terris 
cultis  &   incultis,  pratis,   pascuis,   silvis, 
garricis,  arboribus  pomiferis,  aquis  aqua- 
rumve  reductibus  earum,  omnia  &  in  om- 
nibus, tam  quaesitum  quani  &  inquirendum 
cum    omni    fundo    possessionis ,    donamus 
nos  helemosinarli  Domino  Deo,  &  Sancto 
Nazario  sedis  Biterrensis,  &  Sancto  Jacobo, 
ubi  corpus  ejus  requiescit,  propter  animae 
ipsius  remedium  Reginardi,  ut  ei  Dominus 
propitiare  dignetur  &   collocare    animam 
ejus  inter  agmina  sanctorum.  Et  ideo  hanc 
oblationem  vel  donationem  superius  scrip- 
tam  donamus,  vel    tradimus,  atque  trans- 
fundimus  in  potestatem  de  ipsis  ecclesiis, 
ut  ab  hodierno   die  &   tempore  habeant, 
teneant  &  possideant,  &  rectores  ipsarum 
ecclesiarum   necnon  &  successores  eorum 
usque  in  saecula  saeculorum.  Si  quis  con- 
tra   hanc   donationem    pro    irrumpendum 
venerit,  imprimis  iram  Omnipotentis  incur- 
rat,  &  cum  Datan  &  Abiron  particeps  fiât, 
&  cum  [Juda]  traditore  in  infernum  des- 
cendat,  &  omnes  maledictiones  veteris  ac 
novi   Testamenti    super    eum   veniant,  & 
numquam  sit  absolutus,  &  insuper  com- 
ponat  cum  praefatas  ecclesias  ista  omnia 
superius  scripta  dupla  &  meliorata,  &  in 
antea  donatio  ista  firma  &  stabilis  perma- 
neat   omni    tempore.    Facta   donatio    ista 
anno  Verbi  incarnati  D  cccc  LXix,  indic- 
tione  XII,  sub  die  x  kal.  novembris,  anno 
XVI  régnante  Leuterio  rege.  Signum  Ber- 
nardus  episcopus.  S.  Garsindis  vicecomi- 
tissa,    S.    Bernard  us    abba,   S.   Alcharius, 
S.  Rodulphuspresbyter,  helemosinarli  Re- 
ginardi   vicecomitis ,    nos   donatione    ista 
fecimus  &  firmavimus  &   firmare  rogavi- 
mus.  S.  Willelmus  vicecomes,   qui  voluit 
&   consensit,   tradidit  atque    transfundit. 
Sig.    Volveradus.    S.    Sogerius.    S.    Aldo. 
S.  Ermengaudus.  S.  Teudisclus.  S.  Witar- 
dus.  lldegarius  presbyter,  qui  hanc  cartam 
donatibnis  scripsit,  sub  die  &  anno  quod 
supra. 


I  II 


—  cv 


Histoire  de  la  translation  des  reliques 
de  saint  Hilaire,  évêque  de  Carcas- 
sonne  '. 

ANNO  Incarnatîonis  Domin.  dcccclxx, 
VIII  kalend.  martii%  apud  provinciam 
Karkassensem,  imperante  Rogerio  comité 
ejusdem  provinciae,  praesulatus  etiam 
decus  régente  praesule  Francone,  in  coe- 
nobio  almi  Hilarii  praesidente  Benedicto 
abbate,  ab  eorum  nutu  vel  providentia 
actum  est,  concilio  inito  cum  provincia- 
libus  episcopis  &  abbatibus,  sanctissimi 
praesulis  &  in  mirabilibus  clari  domni 
Hilarii  artus,  qui  humo  tegebantur,  a  tel- 
lure subreptos  post  altare,  quod  ipse  olim 
egregius  sanctusque  Hilarius  una  cum  vici- 
nis  circumquaque  commanentibus  episco- 
pis consecraverat,  cum  honore  tumularent. 
Quamobrem  in  praestito  die  kalendarum 
martii  conglobati  sunt  pariter  praedicti 
proceres,  id  est  Rogerius  comes  cum  con- 
juge  sua  Adalaïs ,  &  domnus  episcopus 
Franco,  &  abbates  Warinus  &  Benedictus, 
caeterorumque  tam  procerum  quam  etiam 
illustrissimorum  virorum  &  clericorum 
insignis  turma ,  necnon  &  pagensium 
utriusque  sexus  copiosa  plebs  in  praedicjp 

'  Sur  l'original,  à  l'abbaye  de  Saint-Hilaire,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  61 ,  f"  280.  —  Mabillon,  Acta  sancto- 
rum ordinis  sancti  Bened'icti,  saec.  5,  p.  552. 

"  Nous  laissons  à  cette  pièce  la  date  du  22  février 
970,  adoptée  par  Mabillon  &  les  auteurs  de  VHis- 
to'ire  de  Languedoc  ;  il  ne  faut  pas  oublier  cependant 
qu'en  présence  de  l'ambiguïté  qu'offre  la  date,  on 
pourrait  avec  raison  lui  attribuer  celle  du  i'""mars 
978.  L'expression  in  praestito  die  kalendarum  martii 
(ligne  16)  semble  indiquer  plutôt  le  jour  même  des 
calendes  que  le  huitième  avant  les  calendes  ;  il  faut 
aussi  remarquer  que  non-seulement  les  personnages 
cités  dans  cette  relation  vivaient  en  978,  mais  que 
c'est  seulement  en  cette  année  &  dans  les  suivantes 
que  le  comte  Roger  &  sa  femme  se  montrèrent  à 
plusieurs  reprises  les  bienfaiteurs  de  l'abbaye  de 
Saint-Hilaire  (Voir  ci-après  n°*  CXV,  n.  2,  CXVI, 
CXVIII ,  &c.) ,  bienfaits  qui  paraissent  avoir  eu 
pour  occasion  la  translation  ici  mentionnée. 


An 
970 

22 
février. 


An 

970 


i63 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


264 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col   121. 


coenobio.  Adduxerunt  autem  praefatus 
abbas  secum  a  radicibus  Pyraei  montis, 
exque  arcisterio  Coxiano,  in  honore  agii 
Stratiotis  Urani  coustructum,  structorem 
miri    laboris    virum.   Hic,  cuin    trepidare 


in  saxea  arca  &  in  utroque  latere  duorum 
siiorum  alumnorum  Benedicti  Celsique 
indiderunt  corpora;  in  quo  loco  Dominus, 
per  sancti  Hilarii  sociorumque  ejus  mérita 
insignia,    quotidie    non    desistit    patrare 


cerneret  ad  tangendum  sancti  viri  local-  miracula.  Hoc  autem  statuimus  non  esse 

lum  non  solum  clericos  sed  etiam  abbates  omittendum,    quod    praedictus    Rogerius 

atque    pontificem  ,    fideliter    accessit,    &  cornes  spoponderat  ante  sanctissimi  Hilarii 

mausolaeum  cum  calibe  dissolutum  pâte-  sepulchrum,  ut  numquam  permitteret  po- 

fecitj  cumque  ipse  artifex  &  plurimi,  qui  pulari  in  publicum  omnem  reditum,  quod 

circumstabant,   perspicacibus  oculis  beati  ab  antiquis  comitibus  seu  a  se  fuerat  in 

viri    vellent    videre    corpusculum ,    quia  eodem    coenobio    quolibet  modo   imposi- 

apertum   erat   vas,   per  unius   fere  horae  tum,  nullatenus  ab  aliquo  vel  a  se  dein- 

spatium  ita  vacuum  viderunt  sepulchrum,  ceps  esse  exigendum,  quod  &  factum  est. 

ut  nihil  in  eo  nisi  solum  saxum  suspice-  Nam   cum    ossa   sancti    viri    essent   super 

rent,  unde  maestificati  omnes  qui  aderant,  altare    reposita,    praefatus    princeps    sua 

cum  magno  gemitu  flectentes  genua,  coe-  cum  conjuge,  accepte  libello  regulae,  re- 

perunt  Dominum  enixius  exorare.  Ut  au-  misit  in  manibus  episcopi  &  abbatum,  ita 

tem   saepius    ipse    artifex   obtutus    coepit  dicens  :   «   Ab   hora    bac    nullum    censum 

reducere  ad  vas,  illico  sanctum  conspexit  nuUumque  servitium  hoc   reddat   monas- 

corpus,  &   Deo  gratias  clamavit,  addens  terium ,  sed   secundum  regulam   S.  Bene- 


&  dicens  :  Ecce  sancti  Hilarii  corpus  hic 
habetur  totum;  quod  omnes  audientes  as- 
pexerunt,  &  ita  ut  ipse  clamabat  vide- 
runt. Exinde  idem  cum  laudibus  defertur 
super  altare  a  pontifice  &  caeteris  fideli- 
bus.  Odor  suavissimus  emanavit  de  sancto 


dicti  post  hujus  abbatis  obitum  eligant 
sibi  nihilominus  abbatem,  &  nullus  co- 
mes  neque  episcopus  de  ordinatione  illa 
audeat  accipere  servitium;  sed  neque  de 
allodibus,  neque  de  rébus  ejusdem  mo- 
nasterii   audeat   quislibet  aliquid  tangere 


corpore,  &  extemplo  caecus  quidam  qui  contra  voluntatem    abbatis  vel    monacho- 

aderat,  illuminatus  est.  Quo  viso,  episco-  rum.  »    Spopondit   autem    &    privilegium 

pus  una  cum  abbatibus  caeterisque  fideli-  atqiie  praeceptum  eidem  coenobio  acqui- 

bus  magno  cum  gaudio  laudes  coeperunt  siturum,  &  duodecim  monachos  omni  anno 

in  altissimis  reboare  Domino.  Apertis  de-  vestiturum,  cujus  rei  testes  sunt  tam  epi- 

nique  ejusdem  basilicae  januis,  qui  prae  scopus  quam  abbates  &  caeteri  qui  aderant 

foribus  erant  intrantes   &  miracula  aspi-  utriusque  sexus  vel  ordinis.   Hanc  autem 

cientes ,   Dominum    laudabant  gaudentes.  scripturam    censuimus,  qui   adfuimus,   in 

Dehinc  missa  a  praesule  celebrata,  &  post  sepulchro    beati    Hilarii    esse    ponendam  , 

excubias  totam  per  noctem  expletas,  dies  poscentes  eum,  ut  ipse  pro  nobis  Domi- 

alter  illuxerat  in  qua  plebs  innumerabilis  num  exoret,  quatenus  cum  illo  vitam  per- 

ex  urbibus   circumadstantibus  advenerat;  fruamur  aeternam  per  cuncta  saeculorum 

cumque  a  praesule,  ut  decebat,  recineretur  saecula.  Amen, 
missa,  statim  ut  benedictionem  dédit  super 


populum,  puerulus  quidam  a  suo  pâtre 
adductus,  qui  a  matris  alvo  fuerat  caecus, 
apertis  oculis,  luminis  hujus  coepit  aspi- 
cere  decus.  Quanta  autem  sint  tune  in 
plebibus  gaudia  facta,  nullo  modo  potest 
effari  humana  lingua.  Sed  quid  dicam. 
Tanta  tune  temporis  facta  sunt  miracula 
per  sancti  Hilarii  gloriosa  mérita,  quanta 
per  hominum  ora  nequeunt  loqui  haec 
labra.  Posuerunt  autem,  ut  decebant,  bea- 
tissimi  viri   mèmbra  post  altaris   arulam  , 


Ancienne  prose  de  saint  Hilaire ,  éveque 
de  Carcassonne  '. 

Venerandae  vetustatis. 
Mater  mirae  claritatis, 
Laudetur  Ecclesia, 

Quae  tôt  viros  sanctitatis, 
Stolis  albis  duplicatis, 
Coronat  in  patria. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilairc. 


An 

970 


An 
970 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


266 


Éd.oiig. 
t. il, 

col.  123. 


Sed  iii  prima  statione, 
fuit  certans  in  agone, 
Beatiis  Hilarius; 

Pro  te,  Christe  Jesu  bone, 
Praesul  exstans  Carcassonae, 
Fide  fulsit  clarius. 

Cumque  finis  propinquaret, 
Ecce  sibi  vir  apparet 
Quidam  splendidissimus, 

Dicens  ut  consideraret 
Regionem,  quam  donaret 
Post  finem  Altissimus. 

Quo  de  mundo  sic  sublato, 
Clamque  suo  tumulato 
Loco  seu  coenobio, 

Eo  tandem  revelato, 
Multo  clero  congregato, 
Cum  duce  Rogerio, 

Dulcis  odor  enianavit, 
Qui  cunctos  exhilaravit. 
Mox  translate  corpore, 

Verum  Deus  augmentavit, 
Quia  caecis  restauravit 
Visum  illo  tempore, 

Et  per  scriptum  innotescitj 
Plura  quoque  Deus  fecit 
Per  ipsum  miracula. 

Illud  vero  quod  adjecit 
Cum  uxore,  seu  concessit 
Cornes  mente  sedula, 

Et  signanter  post  fugatum 
Cum  suis  ac  debellatum 
Tolosanum  comitem, 

In  quo  scivit  se  juvatiun, 
Velut  sibi  demonstratum 
Fuit  per  antistitem. 

Ob  hoc  dédit  census,  jura, 
Cum  capellis,  castra  plura, 
Rura,  décimas,  allodia, 

Sibi  credens  profutura, 
Sicque  poni  Dei  cura, 
Sub  Coeli  custodia. 

Ergo  hic  sanctus  confessor 
Sit  pro  nobis  intercessor 
Apud  Deum  charius, 

Et  coelorum  sit  possessor, 
Loci  quisquis  est  successor. 
Ut  praesul  Hilarius.  Amen, 


120.  —  CVI 

hchange  entre  Roger,  comte  de  Car- 
cas  sonne,  6"  S  anche,  6'c'. 

LEX  prestat  &  mos  anticus  servatur,  ut 
unusquisque    homo   licenciam    habeat 
facere  de  suis  propriis  facultatibus,  quod 
sibi  rectum  justumque  esse  videtur.  Ab  oc 
igitur,  in  Dei  nomen,  ego  Rodgarius  com- 
mes  &  uxor  mea  nomen  Aladaices,  biscaïa- 
biamus  ad  alicos  homines  his  nominibus, 
Sancio  &  uxori  suae  nomen  Goidlane,  & 
filio  illorum  Bernardo  clerico,  alodem  nos- 
trum   in  pago  Tolosano  in   nisterio  {sic) 
Lordadense,  in  villa  que  dicit  Borbori  cum 
ipsa  ecclesia  qui  est  fundata  in  onore  sancti 
Pétri,  qui  mihi  advenit  de  partibus  geni- 
tori    meo  vel   Guadaldo   quondam,   ipsum 
alodem  quantum  ibi  sumus  habere  vel  pos- 
sidere,  totum  &  ab  integrum,  quesitum  vel 
ad  inquirendum,  &  ipsum  alodem  que  ha- 
bemus   in  villa  que  dicitur  Alveiros,  cum 
ipsa  medietate  de  ipsa  aecclesia,  quae  est 
fundata  in  onore  sancîi  Projecti,  &  ipsum 
casualem  constructum  cum  terris  &  vineis 
.  qui  est  in  Banato,  qui  fuit  Gairardo  con- 
dam,  que  Sancius   Dato   tenebat,   &  ipsa 
medietate  de  ipsa  aecclesia  que  est  fun- 
data in  onore  sancti  Andreae,  in  villa  que 
dicitur  Adalone;   istos  alodes   jam  supra- 
scriptos  donamus  nos  vobis  in  procambium 
de  ipsum  alodem  qui  est  in  villa  Saurato, 
cum    ipsa    aecclesia    que   est   fundata    in 
onore  sancti  Saturnini,  que  nos  recepimus 
de  vobis  abendi,  tenendi  vel  quicquidlibët 
faciendi,  omnique  temporae.  Si  quis  fuerit 
post  ac  die,  qui  contra  vos  aut  karta  pro- 
cambium   istum   a  vos   factum   inrumpere 
voluerit,  quicumque  hoc  fecerit,  compo- 
nat  tantum  &  alium  tantum,  quantum  ipsas 
res  inmelioratas  valere  potuerint,  &  in- 
super auri   libram  componat.   Facta  karta 
ista  in  mense  aprilis,  anao  xvi  régnante 
Lothario  rege.  Signum  Rodgario  comité, 

'  Cartiilaire  du  Château  de  Folx,  caisse  1  1 .  [Ori- 
ginal, Trésor  des  chartes,  J.  87^,  n.   2.J 


kn 

970 
avril. 


Éd.oric. 

t.  n; 

col.  123. 


An 
970 


267 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i68 


&  uxori  suae  Aladaice  commitissa,  qui  lis  aliqua  surgat.  Hacta  notitia  seriei  hujus 
karta  ista  scribcre  vel  firmare  rogaveruut,  VI  nouas  julias,  sub  die  veneris,  in  Ne- 
&  mauibus  illorum  firmaverunt.  mauso  civitate,  publiée,  regni  domui  uostri 

Lotharii  anno  XVIII. 


An 
972 


121.    —    CVII 


122.   —    XCIV 


An 

972 
juillet. 


Plaid  tenu  à  Nîmes  par  Raîmond  II, 

comte  de  Rouergue   ^  marquis  de     Fondation  du  monastère  ^'Artellis  ou 
Gothie\  deFons,  enQuerci'. 


NOTITIA  patefactionis  vel  redditionis  & 
guirpitiouis,  qualiter  vel  quibus ,  in 
Nemauso  civitati ,  ad  ecclesiam  Sancte 
Marie  sedis  principalis  veniens  quidam 
homo,  nomine  Raymundus  cornes  &  mar- 
cbio,  qui  dicebat  ecclesiam  Sancti  Mar- 
tini, qui  est  hedificata  in  comitatu  Aga- 
iense,  cum  villis  praenominatis  Gauchis, 
&  Petroliano,  &  Petronianello  &  Casellas, 
ex  parte  aliqua  femine  nomine  Herme- 
gutis,  per  aquesta,  que  de  ipsa  aquistavit, 
ipse  habere  vel  tenere  débet,  &  proprium 
habere  cupiebat.  Unde  ex  hoc  altercatio 
inter  Raymundum  comitem  &  Amelium 
episcopum  orta  est.  Ad  ultimum  venerunt 
ad  ecclesiam  Sancti  Baudilii  in  ipso  sa- 
crario,  unde  intelligens  aut  recognoscens 
tam  ipse  quam  omnes  alii  personae  qui 
ibidem  aderant,  id  est  Barnardus,  gratia 
Dei  episcopus,  &  Fulcramnus  simul  epi- 
scopus,  &  Siguinus  vicecomes,  &  Bernar- 
dus  frater  ejus,  &  allus  Bornardus,  Gei- 
roaldus,  Theutbaldus,  Eldebertus,  Wago, 
&  Anno,  &  multo  plures  alii  communi  voto 
decreverunt  judicantes,  ut  tali  ratione  que 
ibi  proclamavit  per  guadium  suum,  id  est 
per  festucam  de  vite,  ipsas  res  superscrip- 
tas  in  manu  Amelli  episcopi  reddidisset, 
&  guirpitionem  effecisset,  &  quali  voce 
proclamavit  eam  reddidisset,  quod  ita  & 
fecit  ;  &  promisit  pro  se  présentera  noti- 
tiam  firmasset,  quod  ita  &  fecit.  Propter 
hoc  expedivit  Amelio  episcopo,  ut  noti- 
tiam  praesentem  erexisset  vel  notari  fecis- 
set,  ut  futuris  temporibus  nec  in  praesens 


'  Cartiilaire    de    l'abbaye   de    Saint-Guillem    du 
Désert. 


[Nous   rétablissons  ici  la  pièce  XCIV,  que    les 
Bénédictins  avaient  datée  de  l'an  960,  par  erreur.] 

B REVIS  memorialis  quem  fecit  facere  do- 
minus  Ranulfus.  Ego  Ranulfus  dono 
Domino  Deo  &  Salvatori  nostro  Jesu 
Christo,  &  coenobio  Figiacensi,  quod  est 
situm  super  alveum  Sileris,  &  domino 
Calstoni  abbati  ejusdem  loci,  ecclesiam 
Sanctae  Mariae  de  Artellis  cum  omnibus 
aedificiis,  &c.  Consilio  Stephani,  Cathur- 
censis  episcopi,  in  perpetuum  trado,  ut 
domnus  Calsto  abbas  ejusque  successores 
semper  teneant  &  possideantj  inprimis  ec- 
clesiam Sancti  Medardi,  quam  de  domino 
Calstone  abbate  habeo,  ad  illos  quos  ipse 
domnus  Calsto  miserit  ad  Deo  serviendum, 
in  ipso  loco  qui  dicitur  Sanctae  Mariae 
ex  Artellis  seu  Fontis  dono.  Similiter  illo 
manso  de  illa  Beceria  cum  bosco,  &c.  Haec 
autem  omnia  confirmavit  senior  meus  do- 
minus  Stephanus  Cathurcensis  episcopus, 
&  omnes  alii  probi  homines  &  propinqui 
mei.  Ipse  vero  dominus  Calsto  perrexit  ad 
Romam,  &  rogavit  dominum  papam  Bene- 
dictum,  ut  sibi  haec  omnia  confirmaret, 
quod  &  fecit.  Illa  mea  ecclesia  de  Meledo, 
cum  ipsa  villa  Ramgardi  uxori  meae  di- 
mitto,  &c.  Illos  alodes  Desconis  quae  Bel- 
ledrudis  uxor  mea  matri  dimisit,  Ramgardis 
uxori  meae  dimitto  pro  illa  compositione 
quae  Sancti  Stephani  de  Cathurcio  dédit, 
ut  faciat  quaecumque  voluerit.  Illa  mea 
curte  de  Bossiaco  cum  ecclesia  de  Sancto 
Joanne  ad  filias  meas  dimitto,  &c.  De  vinea 
quae  infantes  Bonaldi  plantaverunt  quae- 

'  V.  Dominici,  Appendix  de  Praerog.  Allodiorum, 


An 

972 


An 
972 


269 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


270 


que  Rotbertus  &  Geraldus  tenueruiit,  Hu- 
goni  consanguineo  meo  dimitto  :  in  tali 
vero  ratione  ut  adjutor  ad  eleemosynam 
ineam  qiiam  feci  in  Fontes  Sancto  Salvatori 


redemptioue  animae  meae,  &  animaruni 
pareutum  nieorum  ;  in  praesentia  domni 
Folcranni,  episcopi  Ludovensis,  &  domini 
mei  Regimundi  comitis,  &  dominae  meae 


An 
972 


de  Figiaco  permanentem  in  ordiue  monas-  Girsendis  comitissae,  &  aliorum  plurimo- 

tico  ad  honorem  Dei,  &  illam  capmansum  rum   hominum ,  huic    monasterio  Gallia- 

quae  habui  de  Fraunone  sit  Ranulpho  ne-  censi  dono  &  concedo  Valeni  C'aumaut', 

])Oti  meo  filio  Hugoni,  &c.  Illo  fevo  de  Li-  illos  Pinos,  &  Cambilegos,  &  Salheriam,  & 

manico  quae  fuit  Ranulpho  avo  meo,  quae  ecclesiam  de  Brencia  cum  omnibus  appen- 

tenuit  de  comité   Hugoni,  dimitto  &  Ge-  ditiis   suis,  &  Falgairolas,  &  Muntanum 

raldo  &  Ranulpho  filiis  suis,  &  illo  fevo  cum  ecclesia,  &  Campanis,  &  Donazac,  & 

quae  fuit  Guinaberto,  dimitto  medietatem  Feguerias,  &  illos  mansos  de  Tescoat,  & 


ad  filias  Aymerici,  &c.  Istas  ecclesias  quae 
ibi  superius  sunt  scriptae,  ipsi  clerici  qui 
eas  tenent  non  redimant  quamdiu  vixerint, 
&  si  ullus  fecerit  redimere,  appréhendât 
Stephauus  episcopus  suas  &  Ramundus  co- 
rnes suas,  &  faciant  quaecumque  facere 
voluerint.  Et  illas  vineas  quartales  teneant 
illas  ipsi,  qui  eas  plantaverunt,  ad  quartum. 
Et  si  ullus  homo  fecerit  eis  illas  redimere, 
appréhendât  Hugo  Blancus  &  filii  sui  in 
opus  suum,  &  faciant  quaecumque  facere 


Éd.  on  g. 

t.II, 
col.  124. 


ecclesiam  de  Brancone,  &  Berens  cum 
omnibus  quae  ibi  pertinent,  &  ecclesiam 
Sancti  Jacobi  de  Berens,  quae  ad  eam  per- 
tinent, &  ecclesiam  Sancti  Pétri  de  Gal- 
liaco  :  omnes  honores  hos  supradictos  huic 
monasterio  Galliacensi  dono  &  concedo  in 
perpetuum  ;  &  deprecor  dominum  meum 
Regimundum  comitem,  qui  in  praesenti 
est,  ut  ipse  concédât  &  confirmet  has  do- 
nationes.  Et  ego  Regimundus  cornes  ad 
honorem   Dei   &  pro  "peccatis  meis  haec 


voluerint.  S.  Ranulphi  &  uxoris  suae  Ram-      dona  supradicta  concedo  &  confirmoj  in- 
gardis,  qui  brevem  istum  scribere  vel  affir-      super  &   ipsum    monasterium  Galliacense 


mare  rogaverunt.  S.  Aimoni.  S.  Ranulphi. 
S.  Eustorgii.  S.  Garini.  S.  Geraldi. 


concedo  &  confirmo  esse  in  perpetuum 
ad  Dei  servitium,  ut  monachi  sub  régula 
sancti  Benedicti  in  eo  degentes  deserviant 
semper.  Et  ipsam  villam  Galliacensem , 
quae  magna  nunc  est  vel  futura  est,  & 
milites,  &  homines  universos,  qui  in  ea 
habitant  vel  habitaturi  sunt,  &  castrum  de 
Ulmo  dono  &  concedo  &  confirmo  huic 
Consécration  d'un   autel  dans  V église      monasterio,   ut  habeat    &  possideat   sub 


,3.  _  CVIII 


de  Saint-Michel  de  Gaillacj  6*  dona- 
tion faite  à  cette  abbaye  ' . 

ANNO  ab  Incarn.  Domini  DCCCCLXXII, 
in  nomine  Patris,  &  Filii,  &  Spiritus 
sancti,  amen.  Ego  Froterius  dictus  episco- 


proprio  dominio,  sine  ullo  contradictore, 
&  fidantias  &  justitias  vendentium  &  emen- 
tium,  &  ingressus  &  egressus,  &  iluvium 
Tarni  a  villa  de  Curtes  usque  ad  Mon- 
tanum,  &  ripas  utriusque  partis,  &  tran- 
situs  &  retransitus,  &  molinaria  &  mo- 
lendinos,  &  ecclesiam  Sancti  Amantii,  & 


pus,  hac  sacra  consecratione,  qua  ad  ho-      ecclesiam  de  Brencio  :  haec  omnia  supra- 


norem  Dei  omnipotentis,  beatae  Mariae 
semper  virginis,  &  sancti  Joannis-Baptis- 
tae,  &  omnium  sanctorum  Martyrum  hoc 
altare   consecramus,  pro    amore   Dei,    & 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Gaillac,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  116,  f"  226.  —  Catel,  Histjirc  des  comtes  de  Tou- 
louse, p.  97.  —  Gallta  Chrisliana,  nova  editio,  t.  i  , 
instrum.  p.  3. 


dicta  dono  &  concedo  &  confirmo  huic 
monasterio  Galliacensi.  Signum  domni  Fro- 
terii  episcopi.  Signum  domni  Folcranni 
episcopi.  Signum  Gersindis  comitissae.  Sig- 
num Evardi  eleemosinarii  Albiae.  Signum 
Comitis. 

'  Alias  Vallem  Caninum. 


271 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


272 


124. 


—  CIX 


I  20. 


ex 


Confirmation    des    donations  faites  à     Donation  faite  à  Vahbaye  de  Saint- 
r abbaye    d'Alaon,   dans  le   diocèse  Pons   par    Garsinde ,    comtesse    de 

d'UrgeV.  Toulouse  \ 


■  C^°  Atho,  Ripa-Curtiae  cornes,  una  cum 

^"  JD  uxore  mea  Maria  comitissa,  &  filiis 
'^^        nostris  Athone  vicecomite  Solensi,  &  Gar- 

Kvrier.  sia  vicecomite  Lupiniacensi ,  necnon  & 
avunculo  meo  domno  Athone  episcopo  To- 
losano,  qui  praeseiis  est,  hanc  chartam  a 
pâtre  meo  venerandae  memoriae  Lupo- 
Asinario  vicecomite  laudatam  &  firmatam, 
iterum  laudo  &  confirmo,  &  in  perpetuum 
valituram  jubeo,  tibique  patri  spiritual! 
domno  Oriuipho  abbati,  &  monachis  te- 
cum  in  praedicto  monasterio  Deo  &  beatae 
Mariae  servientibus,  in  aeternum  con- 
firmo, &  meam  &  omnium  parentum  meo- 
rum  maledictionem  in  perpetuum  cum  ira 
Dei  relinquo,  si  in  toto  vel  in  aliquo  eam 
violare  tentaverint.  Facta  charta  in  Atha- 
res,  VI  idus  februarii,  era  MXI,  eo  anno, 
quo  me  recepit  per  vassallum  inclitus  rex 
Sanctius  Garseanus,  &  fuit  occisus  a  Mau- 
ris  meus  cognatus  Eximius  Fortuni  comes 
inAthares,  régnante  praedicto  SanctioGar- 
seano  rege  cum  uxore  sua  domina  Uraca, 
regina  in  Aragone,  in  Pampilona,  &  in 
Superarbi,  comité  Vaifaredo  congermano 
meo  in  Ripa-Curtia,  &  in  Pallaria;  Ayme- 
rico  archiepiscopo  in  Narbona  ;  Psalla 
episcopo  in  Orgello  ;  Decio  episcopo  in 
Aragone  ;  Audisindo  se  episcopo  in  Rota 
nominante;  domno  Oriuipho  abbate  bea- 
tae Mariae.  Sigfnum  Athonis  comitis, 
Signum  Mariae  cOmitissae.  Signum  Atho- 
nis vicecomitis  ejus  filii.  Signum  Garsiae 
vicecomitis  ejus  fratris.  Signum  Athonis 
episcopi  Tolosani.  Alhelmus  monachus 
exaravit. 


'  Archives  de  l'église  d'Urgel.  —  Aguirre,  Concilia 
Hispanica,  t.  3,  p.  l'i^.  —  Charte  fausse,  comme 
toutes  celles  du  monastère  d'Alaon ,  empruntées 
par  les  Bénédictins  au  livre  des  Conciles  du  car- 
dinal d'Aguirrc.    |E.  M.J 


SACROSANCTAE  basilicae  de  Tomeriis,  Éd.orig. 
quae  est  fundata  in  honore  sanctae  ^^(  ',25 
genitricis  virginis  Mariae,  &  sancti  Pétri  _____ 
apostoli,  sanctique  ac  gloriosissimi  Christi  Vers 
martyris  Pontii,  aliorumque  sanctorum  972 
quamplurimorum.  Ego  domina  Garcendis  juillet, 
comitissa,  quae  fui  uxor  domni  Pontii  co- 
mitis, pro  amore  Dei,  in  remissionem 
peccatorum  meorum,  &  pro  remedio  ani- 
mae  dicti  mariti  mei  Pontii  comitis,  om- 
niumque  fidelium  christianorum  tam  vi- 
vorum  quam  etiam  defunctorum,  clono , 
laudo  &  concedo  omnipotent!  Deo,  8i 
sanctis  praedictis,  &  Tomeriensi  monaste- 
rio, &  abbati  &  monachis,  tam  praesentibus 
quam  futuris,  ibidem  Deo  servientibus  in 
perpetuum ,  videlicet  totum  alodium  de 
Castro  de  Cenceno  cum  omnibus  suis  ter- 
minis.  Dono  similiter  ecclesiam  Sancti  Pé- 
tri de  Fideriis  cum  omni  suo  ecclesiastico, 
cum  decimis,  primitiis  &  oblationibus,  ar- 
migeriis  &  rébus  aliis  quas  praedicta  eccle- 
sia  possidere  videtur,  cum  capella  Sancti 
Pétri  ejusdem  castri  de  Cenceno,  &  cum 
aliis  ecclesiis  ad  praedictam  ecclesiam  de 
Fideriis  pertinentibus,  in  praedicto  ternii- 
nio  de  Averano  constitutis,  scilicet  ec- 
clesiam Sancti  Aniani,  &  ecclesiam  Sancti 
Juliani,  &  ecclesiam  Sancti  Martini  de 
Donza,  cum  decimis  &  primitiis  &  rébus 
aliis,  quas  praedictae  ecclesiae  possidere 
videntur.  Dono  similiter  ecclesiam  Sancti 
Pontii  de  Geminiano  cum  omni  suo  eccle- 
siastico, cum  decimis  &  primitiis  &  rébus 
aliis,  quas  praedicta  ecclesia  possidere 
videtur,  cum  toto  alodio  de  ipsa  parrochia 
Sancti  Pontii  de  Geminiano.  Dono  simili- 
ter ecclesiam  Sancti  Joannis  de  Frays  cum 

'  Cartulaire  de  Saint-Pons  de  Thomières,  autre- 
fois aux  archives  du  roi,  à  Carcassonne.  —  Estien- 
not,  Antiquitates  Bened.  Occitan,  mss.  pars  prima, 
p.  5o^  &.  seq. 


Vers 
972 


27  J 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


274 


lÉd.oric. 

t.  II, 
col.  126. 


omni  suo  ecclesiastico,  cum  decimis,  pri-  Adalaydis   &   filius    ejus    Ermengaudus   & 

mitiis,  &c.  Dono  similiter  totum  alodium  Raymundus    teneant   praedictum    castruni 

de  villa  inea  quae  vocatur  Espars,  &  totum  de  Cenceno  cum  omnibus  suis  terminis, 

alodium  de  manso  ubi  Guadaldus  visus  est  &  ecclesias  sibi  pertinentes,  tantum  dum 


manere,  &  totum  alodium  de  villa  quae 
vocatur  Trissals,  &  totum  alodium  de  Cam- 
pumalbum  &  de  Braixis,  &  totum  alodium 
de  omni  territorio  quod  vocatur  Vilare,  & 
alodium  de  vineis  quas  habeo  in  Aranno. 
Dono    similiter   capellam    de    Gennerono 


vixerint  :  post  mortem  illorum  praedictus 
honor  libère  &  absolute  revertatur  ad 
praedictum  monasterium  Sancti  Pontii  de 
Tomerias  in  perpetuum.  Si  quis  vero  con- 
tra hanc  cartam  donationis  vencrit  ad  ir- 
rumpendum,  nisi  poenitentiam  dignae  sa- 


Sancti  Pétri,  totum  alodium  de  vineis  quas  tisfactionis  egerit,  iram  Dei  omnipotentis 
acquisivi  de  Stephano  in  Joyano,  &  omnia  incurrat,  &  a  liminibus  sanctae  Dei  Ec- 
quae  ibi  acquisivi  de  Honore  &  uxore  clesiae  extraneus  &  excommunicatus,  cum 
ejus.  Praedictus  honor  est  in  episcopatu  Datan  &  Abiron  &  cum  Juda  traditore  in 
Narbonensi,  excepto  honore  de  Gora,  qui  inferno  semper  ardeat.  Facta  est  carta  hu- 
est  in  episcopatu  Biterrensi.  Damus  simi-  jus  donationis  sub  die  feria  m,  in  mense 
liter  in  alio  loco  in  episcopatu  Albiensi  juHi,  régnante  Loterio  rege.  S.  Guarsindis 
Deo  &  SS.  praedictis  Bruas,  &  in  parro-  comitissae,  quae  istam  cartam  donationis 
chia  Sanctae  Mariae  de  Baro  totum  alo-  manibus  suis  firmavit,  &  testes  firmare 
dium  de  omni  territorio  de  Cautriets,  &  rogavit.  S.  Frotarii  episcopi.  S.  Ugonis 
de  omnibus  suis  pertinentiis  cum  ipsa  ec-  abbatis.  S.  Arnaldi.  S.  Bonifilii.  S.  Ray- 
clesia  Sanctae  Mariae  de  Bar,  cum  omni  mundi.  S.  Lotarii  presbyteri.  S.  Bernardi, 
suo  ecclesiastico,  cum  decimis  &  primitiis  qui  hanc  cîirtam  scripsit  rogatus. 
&  rébus  aliis,  quas  praedicta  ecclesia  pos- 

sidere  videtur.  Haec  omnia  praedicta  ego      

D.  Guarsindis  comitissa  jamdicta  dono , 
laudo  &  concedo  omnipotenti  Deo,  & 
sanctae  Mariae,  &  sancto  Pontio  Tome- 
riensi  monasterii ,  &  abbati  &  monachis 
ejusdem  tam  praesentibus  quam  futuris  in 
perpetuum,  scilicet  castrum  praedictum  de 
Cenceno  cum  omnibus  suis  terminis,  & 
ecclesias  praedictas  cum  omni  praedicto 
honore,  videlicet  totum  alodium  &  totam 


126. 


CXI 


Testament  de   Garsindey  comtesse  de 
Toulouse  '. 

IN   nomine   Domini   nostri   Jesu   Christi. 
Placuit  mihi  Gersindae  comitissae  facere 


potestatem  &  dominium  de  omnibus  par-  codicellum    brève,   promto    animo,   bona 

rochiis   jamdictis,  de  honore  omni  prae-  voluntate,  pro  remedium  animae  viri  mei 

dicto,  cum  domibus  &  curtibus,  cum  terris  Pontii,  &  remedium  animae  meae,  &  pa- 

cultis  &  incultis,  cum  vineis  &  cum  horti-  rentum  meorum,  omnium  fîdelium  chris- 

bus,  cum  arboribus  fructiferis  &  infructi-  tianorum  tam  vivorum  quam  &  defuncto- 

feris,  cum  silvis  &  forestis,  cum  venationi-  rum.   Imprimis  dono  Deo  &  sanctae  Dei 

bus,  &  furnis,  aquarum  cursus  &  recursus,  Ecclesiae,  insequenter  ad  amicos  meos,  vel 

cum   molendinis  &  paxeriis,  cum  rivis  &  ad  homines  qui  in  meo  servitio  desudave- 

fontibus,   montes,    colles    &  valles ,   cum  runt.    Dono    igitur   Ugoni    comiti    nepoti 

pratis  &  herbis  &  pasturalibus  &  mineriis,  meo  ecclesiam,  quam  vocant  Sancti  Sym- 

cum  omnibus   terminalibus  &  vicariis,  &  phoriani,  cum  alode  quem  vocant  Caban- 

cum  hominibus  &  foeminabus  inde  natu-  nés,  excepto  Dauker;  in  tali  vero  raiione, 

ralibus,  &  omnes   usaticos,   &  taillas,  &  dum   vivit,   teneat  :  post   discessum   vero 


albergas,  &  servientias,  &  omnes  actus,  & 
quidquid  in  praedicto  honore  &  in  omni- 
bus pertinentiis  habeo,  totum  illad  dono 
Domino  &  monasterio  praedicto  in  perpe- 
tuum absque  omni  retentu;  excepto  quod 


ejus,  remaneat  Deo  &  ad  Sanctam  Mariam 
Ruthenis,  cum  decimis  &  primitiis,  &  cum 

•  Archives  de  l'église   d'Albi.  —  Martène,  Thé- 
saurus novus  anecdotorum ,  t.  1,  col.  126. 


Ver» 

97i 


Vers 

972 


Vers 
972 


27a 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


276 


Éd.orie 

1. 11. 
col.  127. 


ipsum  ecclesiasticuni ,  qui  ad  ipsam  eccle-  post  mortem   ejus,    remaneat  Regimundo 

siam   pertinet,   sine  ulla  reservatione;   &  filio  ejus,  &  post  ejus  discessum,  remaneat 

dividant  ipsum  alodem  inter  Sanctam  Ma-  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo,  & 

riam,  &  Sanctum  Araantium,  sanctumque  sancto  Geraldo  Aureliaco  monasterioj   & 

Saturninum  Ruthenisj  statimque  post  mor-  quamdiu  vivunt,  donent  paratam  per  sin- 

tem  meam  recipiant  sancta  Maria  &  alii  gulos  annos  solidos  V,  &  si  facere  nolue- 

supranominati  sancti  illum  alodem  Dauker  rint,  accipiant  monachi  Sancti  Geraldi  sta- 

vestitum,  pro  ipsum  alodem  Cabannes.  Et  tim  ipsam  ecclesiam.  Dono  etiam  jamdicto 

si  ipse  Ugo  cornes  aliquem  alodem  meum,  fideli  meo  Aymerico  villam  meam,  quem 

aut  aliquam  substantiam  meam,  quam  ego  vocant  Les,  quamdiu  vivit  :  post  mortem 

'  divisero  ad  qualemcumque  sanctum  aut  ad  ejus,    remaneat   sancto   Geraldo.   Et  illos 

aliquem  fidelem  meum,  contrarium  fecerit  mansos  de  Plana-sylva  dono  Deo  &  sancto 

aut  tulerit  hoc  quod  ego  dimisero,  statim  Eugenio,  &  sancto  Amerando,  &  sanctae 

remaneat  ipse  jamdictus  Cabannes  ad  Sanc-  Karissimae.  Illos  vero  mansos,  quos  vocant 

tam  Mariam,  &  ad  Sanctum  Amantium,  &  Rectras-Cairas,  &  illam  villam  quae  vocant 

ad  Sanctum  Saturninum.  Et  illum  alodem  Macherias,  &  aliam  quem  vocant  Pratum 

meum,  quem  vocant  Cencinnonem,  dono  Lambertum,  dono  Deo  &  sancto  Antonino. 

Adalais  vicecomitissae,  &  filiis  ejus  Ermen-  Villam  quem  vocant  Gerbuxam,  dono  Mi- 

gaudo  &  Regimundo,  excepto  illum  alodem  roni  filio  Amelii^  &  post  mortem  ejus  fra- 

de  Fenoleddo,  quem  ego  dedi  Sanctioni,  ut  tri  ipsius  nomine  Matfredi;  &  post  mor- 

[ipsumj   teneant  cum  castello  &  ecclesias  tem  amborum,  remaneat  sancto  Michaëli 

ibidem    pertinentes    :    post    illorum   vero  Galliaco.  Villam  meam,  quam  vocant  Bru- 

mortem    remaneat  jamdictus   Cencenonus  tia,  remaneat  Amelio  nepoti  meo,  &  post 

Domino  Deo,  &  sanctae  Mariae,  &  sancto  ejus  discessum,  remaneat  sanctis  quiescen- 

Pontio  in  monasterio  Tomerias.  Illos  vero  tibus  Viacensi.  Et  villam  meam  quem  vo- 

mansos,  videlicet  alode  de  Porcilis,  &  alo-  cant  Genestos,   &   mansos   de  Podio-Me- 

dem  de  Palazool,  &  illum  mansum  de  Savi-  diano,    &  boscum    quem   vocant   Rumos, 

niaco  &  de  Tesano,  remaneat  post  mortem  dono   Domino    Deo    &   sancto    Petro,   & 


Alazais  &  filiis  ejus  Domino  Deo  &  sancto 
Aniano.  Quantum  in  istis  locis  visa  sum 
habere,  &  ecclesiam  Sanctae  Mariae  cum 
omnia  quae  ibi  visa  sum  habere  vel  possi- 


sancto  Geraldo,  &  sanctae  Mariae  Aure- 
liacensis'  coenobii.  Et  illam  villam  quam 
vocant  Ermos,  dono  Deo  &  sanctis  Fiacen- 
sis   coenobii.   Illum    alodem   meum    quem 


dere,  dono  Deo  &  sanctae  Marie  &  sancto  vocant  Vilarem  ,  dono   Froterio,  &    post 

Pontio  Tomerias,  quae  vocant  Geminiano.  obitum    ejus,    remaneat   sanctae   Mariae, 

Et  alodem  quae  vocant  Travanzanicas,  cum  &  sancto  Pontio  Tomerias.  Alodem  meum 

ipsa  ecclesia,  teneat  Froterius  episcopus  quem  vocant  Gorz,  dono  Domino  Deo  & 

dum  vivit  j  post  mortem  ejus,  remaneat  Do-  sancto    Martino    de    Villamagna.    Alodem 

mino  Deo,  &  sancto  Benedicto,  &  sancto  meum  Linairolas  dono  Adraldo  filio  dum 


Vincentio  Castrensis.  Et  meam  ecclesiam 
Sancti  Salvatoris  de  Salai  cum  medietate  de 
ipsum  alodem  dono  Deo  &  sancto  Pontio 
Tomeriensis ',  ubi  vir  meus  requiescit,  & 
sancto  Vincent' o  Et  aliam  ecclesiam  Sancti 
Martini,  quem  vocant  Carmar,  cum  aliam 
medietatem  de  ipsum  alodem  de  supradicto 
alode,  laxo  Domino  Deo  &  sanctae  Ceci- 
liae,  &  sancto  Salvio  Albiae.  Et  illam  ec- 
clesiam, quam  vocant  Sanctum  Martialem 
de  Greza,  dono  Aimerico  cum  omni  eccle- 
siastico   &    cum    décimas   quandiu   vivit  : 


vivit  :  post  mortem  ejus,  remaneat  ad 
sanctum  Anianum  Vernedubrio.  Alodem 
meum  quem  vocant  Cantullum,  dono  Ber- 
nard© vicecomiti,  &  post  ejus  discessum, 
sanctae  Mariae  &  sancti  Pontii  Tomerias. 
Ecclesiam  quam  vocant  Sancti  Aniani  de 
MauseSjdono  sancto  Vincentio  Castrensis, 
&  illum  castellarem  quem  vocant  Beciis 
dono  ipso  S.  Vincentio  cum  alode  de 
Mauses,  excepto  convenientia  Grimaldi,  & 
unum  vilarem  de  Crosegas  quem  laxo  Ber- 
nard© filio   ipsius  Grimaldi  j   in   tali  vero 


Vers 

972 


'  Ue  texte  porte  Castrensis. 


'  Le  texte  forte  Varimensis. 


Vers 

972 


277 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  128. 


278 


ratione,  ut  quanidiu  vivit,  teneat,  &  post  Illos  vero  niansos  quos  adquisivi  DeusJe 
ejus  discessum  ad  supradictum  locum  re-  episcopo,  qui  sunt  sifi  in  valle,  doiio 
maneat,  excepte  Monte-Pelato.  Ipsum  vero      uiium  sanctae  Mariae  in  capella  Albiae,  & 


Montem-Pelatum  teneat  Ermengavus  cle- 
ricus  filius  Adalberti,  dum  vivit;  post  mor- 
tem  vero  ejus,  sancto  Vincentio  remaneat; 
&  omni  anno  pascat  clericos  Sancti  Vin- 
centii,  dum  vivit,  in  anniversario  meo  :  & 
si  non  fecerit,  statim  remaneat  Sancto  Vin- 
centio. Ecciesiam  meam  de  Vinarcha  dono 
Bernardo  &  Dagberto,  filiis  Dagberti  :  & 
post  mortem  illorum,  remaneat  S.  Ceciliae 
&  S.  Salvii;  in  tali  vero  ratione,  ut  omni 
anno  douent  paratam  ad  ipsos  sanctos  V  so- 


alium  mansum,  quae  Gaufredus  tenet  ad 
fevum  in  vita  sua,  post  mortem  ejus  rema^ 
neat  S.  Petro  de  Albia,  &  alios  mansos 
dono  Aicfredo  &  fratri  ejus  Matfredo,  filiis 
Unigerii  :  post  mortem  illorum,  remaneat 
sancto  Africano  de  Albia.  Et  illum  man- 
sum de  illa  Calme  de  Veirarias  dono  Boni- 
filio  sacristano;  post  mortem  ejus,  rema- 
neat sancto  Salvio.  Illas  vineas  Veirarias 
teneant  clerici  sanctae  Ceciliae,  &  sancti 
Salvii,  &  sanctae  Marcianae.  Illas  meas  ec- 


lid.  &  si  facere  noluerint,  statim  recipiant      clesias  Sancti  Fructuosi  &  Sancti  Pardulfi 


clerici  S.  Ceciliae  &  S.  Salvii  in  communia. 
Illum  mansum  meum  de  Benedicta  de 
Vearcha  dono  Witardo  archidiacono,  dum 
vivit  :  post  mortem  ejus,  remaneat  ad  ipsos 
sanctos.   Illum  mansum  quem  tenuit  Ro- 


dono  Deusde  episcopo,  dum  vivit,  cuni 
ipso  alode  :  post  mortem  ejus,  remaneant 
S.  Marcianae  in  communia.  Illum  alodem 
meum  Buzingis,  quem  adquisivi  de  Ade- 
maro  cum  caputmanso,  &  vineas,  &  ver- 


bertus,  dono  Regimundo  fîlio  Bernardi;  &      dearios,  &  terras,  &  omnia  quae  ibi  habeo, 
post  mortem  ejus,  remaneat  S.  Ceciliae  &      &  omnia  quae  acquisivi  de  Richario,  to- 


S.  Salvio.  Illum  fevum  quem  tenuit  Ros- 
tagnus  de  Veharca,  pratos,  &  boscos,  & 
condaminas,  exceptis  mansis  de  Benedicta, 
vel  de  Roberto,  dono  Aimardo  &  Bernardo 
filiis  Bernardi  dum  vivunt  :  &  qualiscumque 
ex  illis   mortuus  fuerit,  pars  ejus   rema- 


tum  dono  ad  sanctam  Sigolenam.  Illum  ca- 
putmansum  ad  illam  Garrigam,  quem  ad- 
quisivi de  Rainoni  &  de  Teudgario,  omnia 
quae  ibi  habeo  totum  dono  ad  S.  Michaë- 
lem  de  Galliaco.  Vineas  quas  adquisivi  de 
Ademaro,    quas    vocant   Sarival,    dono   ad 


neat  ad  S.  Ceciliam,  &  ad  S.  Salvium.  Alium      S.  Sigolenam.  Illas  meas  ecclesias  de  Levaz 


fevum  quem  tenuit  Pontius,  dono  Ray- 
mundo  filio  Bernardi,  &  alio  Raymundo, 
&  Attoni  dum  vivunt  :  &  qualiscumque  ex 
illis  mortuus  fuerit,  pars  ejus  remaneat  ad 
S.   Salvium   &  ad   S.    Ceciliam.  Ecciesiam 


cum  omnem  alodem  meum  quem  ibi  habeo, 
excepte  Roderanicas,  &  Vallelias,  &  Cot- 
nag,  dono  ad  sanctum  Justum  &  sanctum 
Paulum  Narbonae,  &  sanctum  Nazarium 
&  sanctum   Aphrodisium    Bitterris.  Ipsam 


meam  de  Bar  quem  vocant  S.  Mariam,  &      villam    quem    vocant   Roderanicas,    dono 


illum  fevum  quem  tenet  Isarnus  viceco- 
mes,  teneat  ipse  Isarnus  dum  vivit,  excepte 
mansum  de  Agrifolia;  post  vero  mortem 
ipsius  Isarni,  remaneat  sanctae  Mariae  & 
sancto  PontieTomerias,  in  honore  sanctae 
Mariae  de  Inîtio  :  in  tali  ratione,  ut  mona- 
chi  de  Tomerias  douent  ad  ipsam  sanctam 
Mariam  de  Initîo,  posteaquam  ipsam  eccie- 
siam &  ipsum  alodem  acceperint,  omni 
anno,  X  solides  :  &  ipse  Isarnus  quamdiu 


sancto  Genesio  de  Lodeva.  Cotnag  &  Val- 
lelias dono  Raymundo  filio  Gundinildis 
nepoti  meo  :  post  mortem  ejus,  remaneat 
sancti  Justi,  &  sancti  Pastoris,  &  sancto 
Paule  Narbena,&  sancto  Nazario  Biterris. 
Illas  vineas  quas  adquisivi  de  alode,  quae 
sunt  in  Zairan,  dono  sancto  Petro  de  Albi. 
Sicarde  filio  Deusde  dono  Spars  villa  mea, 
dum  vivit  :  post  mortem  ejus,  remaneat 
sanctis  de  Tomerias.  Mansum  ubi  Godai- 


Vers 

97» 


Éd.orig. 

1. 11, 
col.  12g. 


vivit,  omni  anno  denet  paratam  V  solides  bertus  visus  est  manere,  dono  Sicfredo  : 

ad  sanctam    Mariam   de   Tomerias,  &   ad  post  mortem  ejus,  filio  sue   Rainardo,  & 

monachos;  &  si  non  fecerint,  statim  reci-  post  ejus  obitum,  ad  ipsos  sanctos  Tome- 

piant  monachi  de  Tomerias  ipsam  eccle-  rias.  Illam  villam  quem  vocant  Treballas, 

siam  &  ipsum  alodem.  Ipsum  vero  mansum  dono  Ingilberto  clerico:pest  mortem  ejus, 

de  Agrifolia  dono  Domino  Deo  &  sancti  sanctis  Tomeriis  remaneat.  Campumalbum 

Salvateri    &    sanctae    Mariae    Vabrensis.  &  Bragos  dono  Barnarde,  filio  Regimundo; 


N 


Vers 
972 


279 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


180 


Se  post  mortem  ejus,  sanctis  Tomerias. 
Villam  quam  vooant  Calmem-Gruariam , 
dono  Deo  &  sancto  Petro  de  Biirlato. 
Illum  mansum  de  Genestoso,  ubi  Adalber- 
tus  stetit,  sit  Adalrico  filio  Pontii  cum 
ipso  territorio;  post  mortem  vero  ejus, 
remaneat  sancto  Vincentio.  Illum  alo- 
dem,  quem  dédit  mihi  Regimundus,  ec- 
clesiam  videlicet  de  Becia  quem  vocant 
Sancti    Pétri ,    dono    Alanberganae  ;    post 


&  post  mortem  Amblardi,  alii  duo  ad  ip- 
sum  locum  remaneant.  Vineas,  quas  babeo 
in  Aziuiano,  dono  sancto  Pontio  Tomerias. 
Duas  bordarias  quas  adquisivi  de  episcopo 
Deusde,  cum  ipso  caputmanso,  dono  sancto 
Africano.  Mansos  vero  de  Miliares  dono 
Amblardi  abbati,  excepto  illum  quem  dedi 
Gausleno  ;  post  mortem  eorum  sanctae 
Ceciliae  remaneant.  Omnes  servi  mei  & 
ancillae  meae  sint  liberi  propter  animam 


mortem    ejus   sancto   Vincentio,    excepto  viri  mei,  &  propter  animam   meam,  om- 

Calme-Gruaria.    Illum    vero    alodem    de  niumque  fidelium  christianorum,  tam  vi- 

Fraxino  &  de  ipsam  ecclesiam,  medietatem  vorum  quam  &  defunctorum.  Ista  superius 

dono  Domino  Deo,  &  sanctae  Mariae,  &  scripta  quae  ad  sanctos  dimitto,  teneant  ea 

sancto  Pontio;  aliam  medietatem  dono  Ar-  clerici  vel  monachi  in  communia.  Si  quis 

naldo  filio  Bernard!   :  post  mortem  ejus,  vero  malevolus  tollere  praesumpserit  vel 

sanctis  de  Tomerias  remaneat.  Illam  eccle-  monachis,  vel  clericis  hoc  quod  ego  laxo 

siam  de  Muscle,  quem  vocant  Sanctum  Ste-  Domino  Deo  &  sanctis  ejus,  toUat  ei  Deus 


phanum,  dono  Sanction!  filio  Foramundi; 
&  alium  alodem  quem  ibi  habeo,  dono 
medietatem  Olibano,  &  aliam  medietatem 
ipsi  Sanction!  :  &  post  obitum  eorum , 
sancto  Salvio  remaneat.  Ipsum  mansum, 
qui  fuit  Bertlando,  dono  sancto  Salvio  in 
saisina.  Et  illum  quem  adquisivi  de  Caris- 
sima,  ad  ipsam  remaneat,  &  post  obitum 
ejus,  ad  sanctum  Salvium.  Illum  mansum 
ubi  mansit  Andréas  de  Miliares,  dono  Gau- 
zeleno  8c  filio  ejus  Umberti  ;  &  post  mor- 
tem illorum,  sanctae  Ceciliae  remaneat, 
Ecclesiam  Sancti  Maxim!,  quem  adquisivi 
de  Bonopare,  laxo  Aimerico  filio  ejus 
cum  ipso  alode,  &  post  obitum  ejus  sanc- 
tae Martianae  remaneat.  Illum  mansum  de 
Veirarias  laxo  Vidiano  archidiaconoj  & 
post  mortem  ejus  sanctae  Caeciliae  rema- 


omne  bonum,  &  det  ei  omne  malum,  & 
habeat  partem  cum  Datan  &  Abiron  in 
infernum,  in  praesenti  saeculo  &  futuro. 
Fiat,  fiât.  Amen. 


127.  —  CXII 

Exécution    du    testament   d'Aymeilf 
archevêque  de  Narbonne\ 


Vers 
972 


I 


N  Altitonantis  nomine,  convenit  unicui- 
que  mortali,  &c.  Igitur  in  Dei  nomine 


Éd.orig. 

t   11. 
col.  i3o. 


nos  pariter  eleemosynarii  venerabilis  bea-    

tae  memoriae  quondam  Aymerici,  sanctae       An 
Narbonensis  ecclesiae  archipraesulis,  eu-      977 
neat,  &  illas  vineas,  quae  ibi  sunt,  sanctae      jus  memoria  ethereo  describatur  in  albo,     i3  juin. 
Ceciliae  remaneant.  Vineas  quas  habeo  in      videlicet  Adalaidis  vicecomitissa  Narbonae, 
Aucago  dono  Unigereo,  excepto  unum  ari-      filiique   mei  consentientes   Ermengaudus, 
pendum   quem   laxo   Ingelranno;   &   post      venerabilis    archipraesul    suus    successor, 
mortem    ejus    remaneant  ad  Caput-scolae      &  Raymundus  vicecomes;  verumtamen  & 
Sanctae  Ceciliae.  Alodem  meum  quem  ad-      alii  eleemosynarii  Udalgerius  princeps  fra- 


quisivi  de  Regimundo  comité,  nomine  Au- 
relionaco,  medietatem  laxo  sanctis  Salva- 
toris  Figiaco,  &  aliam  medietatem  sancti 
Stephani  Caturcis.  Vineas  quas  acquisivi 


ter  suus,  &  Ermengaudus  qui  vocatur  Vas- 
sadellus,  &  Bernardus  grammaticus,  nepos 
archipraesulis  defuncti,  verum  etiam  & 
Geiro  honorabilis  princeps,  nepos  praefati 


de  Stephano  in  Coiano,  &  omnia  quae  ibi      defuncti,   atque  Walterius   abbas  Sanctae 


adquisivi  de  Emone  &  uxore  ejus,  dono 
sancto  Petro  in  capella  Cencennone.  Illos 
très  mansos,  quos  adquisivi  de  Remigio, 
qui  sunt  Malaucio,  dono  ex  illis  duos  Am- 
blardi, &  alium  sancti  Benedicti  Avallato  ; 


Mariae,   &  David  levita,  sive   Nantigisus 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  55,  f°  89. 


An 
977 


:8: 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


282 


iudignus  sacerdos;  ex  exiguis  facultati- 
bus  memorabilis  Aymerici  quondani  archi- 
episcopi  adquisitis,  Deo  omnipotent!,  8^ 
canonicis  Sanctorum  Justi  &  Pastoris  qiio- 
tidie  famulantibus,  praesentibus  atque  fu- 
turis,  propter  remedium  ipsius  animae, 
verum  &  propter  remedium  animae  PoN- 
CIONI  COMITI  DEFUNCTI,  sive  Matfredi 
vicecomitis,  sive  Odoni  vicecomitis,  vel  Ri- 
childis  vicecomitissae,  alodem  suum  quem 
vocaut  Crexanum  cum  ecclesiis,  quae  ibi- 
dem sunt  fundatas,  &  cum  omnibus  ter- 
miniis  suis,  &  cum  decimis  &  primitiis 
ipsarum  ecclesiis  pertinentibus ,  &  cum 
omni  servitio,  quod  ex  ipsum  alodes  exie- 
rit  ab  odierno  die  in  antea,  pro  ipsorum 
animas,  &  omnium  iîdelium,  parentum,  & 
amicorum,  &  familiarium  suorum,  Sancto- 
rum Justi  &  Pastoris  &  canonicis,  ibidem 
Deo  servientibus ,  praedictum  alodem  ex 
cjus  partibus  donamus  atque  concedimus  : 
exiguum  donum,  ut  ipsos  venerabiles  mar- 
tyres in  die  tremendi  judicii  habere  me- 
reatur  patronos,  &  pro  peccatis  suis  ad 
Dominum  intercessores.  Donamus  atque 
concedimus  omnibus  canonicis  Sanctorum 
Justi  &  Pastoris,  ibidem  Deo  famulantibus 


An 
977 


cumque  ergo  fuerit  filius  bonedictionis, 
observator  &  adfirmator  hanc  donatio- 
nem,  veniant  super  eum  omnes  benedic- 
tiones,  quas  Moyses  famulus  Dei  testatus 
&  adfirmatus  est  in  monte  Garisim  super, 
filios  Israël,  &  benedictiones  consequatur, 
quas  Dominus  Jésus  Christus  dédit  super 
apostolos  suos,  quando  coelum  ascendit.  Et  Éd.orig. 
quicumque  fuerit  filius  maledictionis,  dis-  coL  i3i. 
sipator  atque  destructor  hanc  donationem 
sive  mercedem ,  a  praedictis  principibus 
factam,  propter  remedium  animae  archi- 
episcopi ,  &  omnium  amicorum,  &  paren- 
tum vel  familiarium  suorum,  &  omnium 
remedium  vivorum  &  defunctorum,  sicut 
superius  testati  sumus,  veniant  super  eum 
omnes  maledictiones,  quae  sunt  exaratae 
in  libro  Moysi  hominis  Dei,  &  in  veteri 
&  in  novo  Testamento  corroboratae,  no- 
mine  Domini  nostri  Jesu  Christi,  &  cum 
omnes  iniquos  participationem  habeat,  & 
sit  excommunicatus,  &  a  liminibus  omnium 
ecclesiarum  sequestratus,  hic  &  in  aeter- 
num,  &  in  saecula  saeculorum  amen.  De 
repetitione  vero,  si  quis  fuerit  ullus  epi- 
scopus  hujus  ecclesiae,  diabolo  instigante, 
commotus,   qui   contra   hanc  donationem 


&  servientibus,  ipsum  alodem  Crexanum,      venerit  ad  inrumpendum,  vel  eam  frangera 


sicut  superius  resonat,  totum  &  ab  integro 
fundatum;  tali  deliberatione,  ut  ex  fructu 
&  omni  servitio  quod  exinde  exierit,  & 
ex  decimis  &  primitiis  ex  ipso  proceden- 
tibus,  ab  hodierno  die  in  antea,  vivant 
communi  fraternitate  in  canonica,  sicut 
Aymericus  sanctae  memoriae  testatus  est, 
Sccorroboratus  est  in  sui  plenae  rectaeque 


tentaverit,  hoc  quod  petierit  vindicare  non 
valeat,  sed  haec  nostra  donatio  omni  tem- 
pore  inconcussam  &  inviolabilem  obtineat 
firmitatem. 

Facta  carta  donationis  istius  sub  die 
idus  junii,  anno  Incarnationis  Domini- 
cae  D  CCCCLXXVII,  indictione  v,  régnante 
Lothario  anno  XXIII.  Signum  Adalicis  vice- 


memoriae,  in  codicello  testament!  sui,  tam  comitissae.  Signum  Udalgerii.  Signum  Er- 

in  adventu  Domini  quam  in  tempore  qua-  mengaudi,  qui  vocatur  Vassadello.  Signum 

dragesimali,  &  dum  fructus  ex  ipso  alode  Geiro  pariter  eleemosynarii,  qui  hanc  do- 

abundaverit  illis  omni  tempore,  ut  sicut  nationem    fecimus   &  firmare   rogavimus. 

aderit  illis  communis  sumptus,  ita  sit  com-  Signum  Bernardus  Filogramus.  Signum  Ay- 

munis   oratio,   propter  animam   Aymerici  merici  testamentarii.  Signum  David  levita, 

archipontificis  defuncti,  &  Matfredi  vice-  eleemosynarius.  Signum  Pontioni.  Signum 

comitis,  &  omnium  fidelium,  parentorum,  Aialberti    Romani,  qui  Bonusfilius  voca- 

amicorum,   &    familiarium    suorum,   sicut  tur.   Signum    Franco    episcopus.    Signum 

superius   memoravimus,   &  omnium   fide-  Geraldi    Romani.    Signum    Miloni    fratris 

lium    christiaiiorum    defunctorum    atque  ejus.    Nantigisus   presbyter,    eleemosyna- 

vivorum  ;  quatenus  propter  illorum  preces  rius,  qui  hanc  donationem  scripsit. 
&    intercessiones ,    animae    praedictorum 
omnium  mereantur  ab  omni  vinculo  delic- 
torum    absolvi ,    &    sanctorum    consortiis 
coUocari  in  secula  seculorum,  amen.  Qui- 


:83 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


284 


An 

977 
24  août. 


tibi  Gualterio  abbati,  qui  Bellushomo  vo- 
caris,  &  Vuilelmo  lévite,  aliquid  de  alode 
nostro,  ideoque  per  hanc  scripturam  ven- 
ditionis  nostrae  vendimus  vobis  in  flumine 
Lonatîoti  faîte    à   V église   de  Béjîers      Azati  in  ipsum  pontum,  quod  est  ante  Nar- 

bonam  civitatem,  molinum  unura  integrum 
&  de  alio  molino  quod  est  in  ipsum  casa- 
lem  ipsas  duas  partes,  quantum  ad  ipsos 
molinos  pertinet,  de  caputmolis,  de  pisca- 
toriis,  de  aquaeductis,  cum  diversis  adja- 
centiis  et  fundis  possessionum  eorum,  sic 
vendimus  vobis  ab  omni  integritate,  sine 
ulla  reservatione,  exceptis  ipsam  tertiam 
partem  de  ipso  molino,  quod  est  a  parte 
Aquilonis.  Propter  pretium  quod  inter 
nos  convenit,  quod  fuerunt  soldi  centum 
quinquaginta,  quos  vos  nobis  proinde  de- 
distisj  manifestum  quidem  est  enim  quia 
de  ipso  pretio  apud  vos  nihil  remansit. 
Idcirco  per  hanc  scripturam  venditionis  de 
nostro  jure  vel  virtute,  in  vestro  tradimus 
atque  transfundimus  dominio,  potestate, 
ad  proprium  perhabendum  ,  ut  quidquid 
exinde  agere  &  facere  vel  judicare  volue- 
ritis,  liberam  &  firmissimam  in  omnibus 
habeatis  potestatem,  sine  ullo  contradic- 
tore.  De  repetitione  vero,  quod  si  nos  ven- 
ditores  aut  ullus  de  haeredibus  nostris,  seu 
quislibet  homo  venerit,  qui  hanc  nostram 
venditionem  infringere  voluerit  aut  invio- 
lare  presumpserit  quicumque  hoc  fecerit, 
cogatur  vobis  exsolvere  in  duplum  vel  in 
triplum,  &c.  Facta  carta  venditionis  istius 
VII  kalendas  februarii,  anno  xxill  régnante 
Leutherio  rege.  {Sequuntur  signa  £•  nomîna 
venditorum.) 


An 
978 


128.  —  CXIII 


par   Guillaume j  vicomte    de    cette 
ville  '. 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Ego  Guillelmus  vicecomes  &  uxor  mea 
Ermetructis  vicecomitissa,  quae  Druda  vo- 
catur,  nos  simul  in  unum  donatores  sumus 
atque  traditores  Domino  Deo  &  ipsius 
ecclesiae,  vocabulo  sancti  Nazarii  sedis 
Biterrensis,  qui  est  fundatus  infra  muros 
ipsius  civitatis  Biterris,  donamus  vel  tra- 
dimus in  comitatu  Bitterense  villam  voca- 
bulo Lignano,  cum  suis  terminiis,  cum 
ipsa  turre,  &c.,  quae  nobis  de  don;no 
Bernardo  episcopo  advenit  :  in  taie  pac- 
tum  deliberationis,  usque  dum  ipsa  eccle- 
sia  tota  sit  facta  atque  cooperta,  usum  & 
fructum  ita  habeant  ipsi  operarii  pro  mer- 
cede  laboris,  &  dum  facta  vel  cooperta 
fuerit  ipsa  ecclesia  Sanctus  Nazarius,  de 
illa  hora  in  antea  habeant  ipsa  villa  cum 
suis  terminiis  &  cum  ipsa  turre  ipsi  cano- 
nici  communiterin  usum  fructuarium  sine 
blandimento.  Facta  donatione  ista  IX  cal. 
septembris,  anno  xxiii  régnante  Leuterio 
rege.  S.Willelmi  vicecomitis.  S.  Ermetrutis 
vicecomitissae,  qui  hanc  donationem  feci- 
mus,  &c.;  in  Christi  nomine  Poncius  pres- 
byter  scripsit,  sub  die  &  anno  quo«upra. 


An 
978 

26  jan- 


129. 

Vente  faite  par  des  Juifs  au  chapitre 
de  Saint-Paul  de  Narhonne^. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Samuel  ebreus, 
filius  Abraam,  &  fratres  mei  Moisen  & 
Isaac  &  Levi,  nos  pariter  venditores  sumus 


'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  v.  64,  f°  54. 

"Archives  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  copie 
ancienne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  57,  f"  20. 


i3o.  —  CXIV 

Premier  testament  d" Adélaïde ,  vicom- 
tesse de  Narbonne\ 


I 


'  Archives  de  l'église  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne. —  Martène,  Thésaurus  novus  anecdotorum, 
t.  10,  col.  95. 


N  nomine  sanctae    &  individuae  Trini-      An 

tatis.    Unusquisque    homo,    dum    con-      ^"^ 

versatur   in   hac    mortali   peregrinatione,    octobre. 


An 
978 

Éd.orig. 

t.  11, 
col.  l32. 


2SI 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


286 


sursum  oculos  débet  erigere  ad  contem- 
plationem  divinae  majestatis,  ut  cum  in 
judicio  venerit,  inveniat  justificatus.  Qua- 
propter  ego  in  Dei  noniine  Adalais,  dum 
diem  hune  valde  pertimesco,  fieri  prae- 
cipio  in  quo  eligo  eleemosynarios  meos, 
ut,  quemadmodum  cognoverint  meam  vo- 
luntatem,  ita  perficiant  :  sunt  haec  no- 
mina  eorum  :  Ermengaudus  archipraesul, 
&  Raymundus,  &  Vassadellus,  Seniorellus, 
Bernardus,  Adalbertus,  Sigardus  de  Pe- 
trulio.  Illud  sanctum  opus,  quod  inchoa- 
tum  habeo  subtus  Narbonam,  in  honore 
omnipotentis  Dei  sanctique  Salvatoris 
construendi ,  relinquo  sororibus  meis  & 
domnae  Arsindae  comitissae  j  in  tali  quo- 
que  tenore,  ut  Arsindi  sorori  meae  rema- 
neat  ipsa  mea  hereditas  de  Vidiliano,  & 
Ermesindi  remaneat  ipse  alodes  de  Tolo- 
miano,  &  Garsindi  remaneat  ipsa  mea 
hereditas  de  Artimiciano,  haec  quoque 
teneant  &  possideant  dum  vixerint  :  &  si 
ad  perfectum  perduxerint  sanctum  coeno- 
bium,  cuncti  praefati  alodes  cum  omni 
integritate  illic  remaneant;  &  si  non 
perfecerint  hune  monasterium,  post  mor- 
tem  Arsindi,  ipsa  hereditas  de  Vidiliano 
remaneat  ad  canonicos  Sanctorum  Justi  & 
Pastoris  in  communia 5  &  ipsa  hereditas 
de  Artimiliano,  post  mortem  Garsindi, 
simili  modo  remaneat  ad  canonicos  Sancti 
Pauli;  ipse  alodes  deTolomiano  remaneat 
inter  coenobium  Sanctae  Mariae ,  quod 
vocant  Crassam,  &  Sanctum  Petrum,  quod 
vocant  Cannas.  Ipse  alodes  de  Trolias  cum 
ipsa  parte,  quam  habeo  in  eadem  eccle- 
sia,  remaneat  monasterio  Sancti  Aniani. 
Ipse  alodes  de  villa  Boraxo  remaneat 
coenobio  Sancti  Pontii,  exceptis  ipsam 
turrimj  ipsam  turrim  cum  ipsis  mansioni- 
bus,  quae  ei  sunt  junctae,  teneat  Auricius 
dum  vixerit  ;  postea  vero  ad  ipsum  coeno- 
bium Sancti  Pontii  remaneat.  Villa  Bajas 
cum  ipso  terminio  teneat  Guadaldus  dum 
vixerit,  exceptis  ipsos  maliolos  quos  alii 
ibidem  plantant;  &  cum  factum  fuerit 
coenobium  Sancti  Salvatoris,  post  mortem 
Guadaldi  cum  omni  integritate  illic  rema- 
neat :  &  si  factum  non  fuerit  illud  monas- 
terium, remaneant  ipsas  vineas,  quae  ad 
meam  partem  veniunt  in  ipsa  villa,  ad 
custodem  atque  clavigerum  Sancti   Pauli, 


qui  illud  altare  custodit;  ipsa  villa  cum 
alla  omnia  hereditate  ejus  remaneat  in 
communia  ad  canonicos  Sancti  Pauli. 
Ipsum  alodem  quem  habeo  in  villa  Ge- 
miniano,  quod  fuit  Personae  &  Danielis, 
&  ipsas  vineas  quae  fuerunt  Godrandi, 
teneat  Deusde  presbyter  dum  vixerit  ; 
postea  vero  remaneat  ad  ecclesiam  Sanc- 
tae Mariae  quam  vocant  Quadraginta. 
Ipsum  alodem  quem  empsi  de  Arnulfo 
episcopo  in  terminio  de  Oveliano,  cum 
ipso  de  Taliaventos,  remaneat  modo  in 
canonica  Sanctorum  Justi  et  Pastoris.  Ipse 
mansus  de  Florenciaco,  quod  fuit  Sancti 
Stephani,  ad  ipsam  ecclesiam  remaneat. 
Ipsum  alodem,  quem  habeo  in  circuitu 
castelli  Sancti  Martini,  monasterii  Sancti 
Laurentii  remaneat.  Ipsum  alodem  de  Ca- 
naniello  teneat  Golfredus  dum  vixerit j 
post  mortem  ejus  remaneat,  cum  ecclesia 
Sancti  Pétri  quam  vocant  Quartum,  coeno- 
bio Sancti  Salvatoris.  Ipsum  burgum,quem 
adquisivi  de  muliere  Ebonis,  teneant  Ugo 
&  Alulfus  dum  vixerint  :  postea  remaneat 
Sancto  Paulo,  &  inter  tantum  teneat  Sanc- 
tus  Paulus  sasinos  inde  ipsum  mansum,  in 
quo  Nectari  presbyter  manet.  Ipsas  vineas 
de  Cesasinano,  quas  Bonus  Vassallus  mihi 
pignoravit,  remaneant  Umberto,  donec 
redimat  eas  Bonus  Vassallus  de  eo.  Ipse 
mansus  de  Aquaviva,  quod  est  in  Lezateso, 
remaneat  Sancto  Nazario  sedem  Biter- 
rensem.  Ipsum  mansum,  quem  adquisivi 
intus  Narbona  de  Sancto  Pontio,  ad  ipsum 
remaneat.  Ego  quoque  banc  mercedem 
atque  eleemosynam,  quam  facio  propter 
amorem  summi  Régis  aeterni,  sit  propter 
remedium  animae,  ut  possim  evaderecunc- 
torum  suplicium,  &  percipere  aeternam 
felicitatem,  &  misericordia  sua  conditor 
maledicta  cuncta  ignoscat  quae  feci  ex 
die  nativitatis  meae  usque  modo,  simulque 
domnus  Matfredus  vir  meus  ac  genitores 
mei,  communem  mercedem  inde  sibi  pro- 
videant,  &  omnes  consanguinei  ac  pro- 
pinqui  mei,  omnesque  fidèles  defuncti. 
Ipsum  alodem,  quem  habeo  inter  Biaurum 
&  Syronem,  Ermengaudo  filio  meo  rema- 
neat, &  ipsa  ecclesia  de  Ductos,  quam 
vocant  Sancta  Maria,  cum  ipsa  parochia, 
ad  ipsum  remaneat.  Villa  Columbaria 
cum  ipsa  ecclesia  Sancti  Pétri  Raymundo 


An 
978 


Éd.  orig. 

t.  II, 
col.  i33. 


An 
978 


287 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


filio    meo    remaneat.    Ipsas    cupas   aureas  calicem  unum,  &  det  eum  cum  îpsa  patena, 

Ermengaudo    remaneant,    det  per    eas   ad  quam   Bellushomo    habet,    Sancto    Paulo. 

canonicos  Sanctorum  Justi  &  Pastoris  soli-  Vaccas  de  Abuniano  remaneant  ad  coeno- 

dos  L,  quos  dispendant  in  communia,  &  ad  bium   nostrum    construendum.    Vaccas   de 

canonicos  Sancti  Pauli  similiter  solidos  L,  Matucino  cum  cunctis  meis  porcis  rema- 

&  ad  Sanctum  Nazarium  sedem  Carcassone  néant  Ermengaudo  &  Raymundo,  &  faciant 

solidos  L,  &  Sancto  Nazario  sedem  Biter-  inde  magnum  convivium  praefati  eleemo- 

ris  solidos  L.  Raimundo  remaneat  catinum  synarii   mei.    De  substantiis  quae   in   suo 


An 
978 


unum  argenteum,  &  candelabra  duo  de 
argento,  unum  cum  rôtis  &  succinctam , 
unum  cum  auro  cublismonario,  &  det  pro 
eis  solidos  L  Sancto  Pontio,  &  Sancto 
Aniano  solidos   L.  De  cuncto   fructu  vini 


ministerio  habent,  habeant  in  opus  suum 
solidatas  XX,  &  postea  quidquid  invenire 
potuerint  de  substantiis  meis,  dividant 
fideliter  in  ecclesiis  atque  pauperibus , 
propter  remedium  animae  meae;  talem  re- 


&  annonae  quod  habeo  in  Florenciaco,  tributionem  a  Deo  mei  recipiant,  qualem 
ipsa  medietas  remaneat  Ermengaudo,  de  pro  me  mercedem  impleverint.  Facto  tes- 
alia  medietate  ipsa  tertia  pars  Sancto  Ti-  tamento  isto  IIII  nonas  octobris,  anno 
berio  ;  aliae  duae  Sancto  Salvatori  de  xxiiil  régnante  Lotario  rege.  Signum 
Aniana.  Similiter  de  fructu  quod  habeo  Adalais,  quae  hune  testamentum  fieri  jus- 
in  Nebozianense,  ipsa  medietas  remaneat  sit  &  firmavit,  &  firmare  rogavit.  Sig.  t 
Ermengaudo,  alla  medietas  ipsa  remaneat  Aldonis,  qui  Baroncellus  vocatur.  Sig.  t 
inter  monachos  de  Vabro,  &  monachos  Arlabaldi.  Sig.  f  Guadaldi.  Sig.  t  Isimberti. 
de  Joncellos.  De  fructu  Pociolo,  &  Urba-  Sig.  t  Ramnulii.  Deusde  notarius  haec 
nio,  &  Cavorras,  très  partes  faciant  :  una  verba  scripsit. 
pars    detur   Sancti    Michaëli    de  Galiaco, 

alla  Sancti  Salvi,  &  alla  Sanctae  Ceciliae.      

Si  consummatum  fuerit  coenobium  nos- 
trum, illic  remaneant  equas  meas  :  si  non 
autem,  remaneant  Ermengaudo  inde  IIII, 
cum  ipsos  mulos  II,  &  Raymundo  equas 
un.  De  alias  equas  très  partes  faciant; 
unam  partem  remaneat  in  canonica  Sanc- 
torum Justi  &  Pastoris,  alla  ad  canonicos 
Sancti  Pauli,  alla  Sancto  Aniano.  De  fructu 
Villaemagnae,  ipsa  medietas  remaneat  in- 
ter Ermengaudum  &  Raymundum,  de  alia 
medietate  ipsa  tertia  pars  remaneat  Sancti 
Salvatoris,  aliae  duae  Sancto  Martino.  De 
fructu  Vallemagnense,  &  Caucenogilo,  & 
Cogiano,  ipsa  medietas  remaneat  Ray- 
mundo; aliam  medietatem  distribuant  in 
ecclesiis  atque  pauperibus.  De  fructu  Nar- 
bonae   remaneat  ipsa  medietas  ad  coeno 


i3i. 

Donation  faite  par  le  comte  de  Pailhas 
à  Vabhaye  de  Gerri  '. 


M' 


■AGNUM  constat  nobis  divinum  precep- 
tum ,  domum  Dei  aedificare,  &  de 
rébus  nostris  honorare  atque  concedere. 
Ideoque  factum  in  Domini  nomine,  in  anno 
trabeationis  Domini  nostri  Jesu  Xristi 
[D  cccc  LXXVIII],  in  era  millesima  xvi, 
indictione  VIII,  concurrente  in  luna  vi, 
III  kalendas  augusti ,  anno  vu  imperii 
nostri.  Ego  Ragimundus  gratia  Domini 
comes,  &  conjux  mea  Major  comitissa. 
bium  construendi  illic;  &  si,  permittente  Expunxit  nos,  &c.,  sicut  &  facimus  scrip- 
Deo,  constructum  fuerit,  rogo  ut  filia  mea  turam  elemosinariam  ad  regina  mundi  glo- 
sit  inde  abbatissa,  &  ad  ipsam  remaneant  riosa,  matrem  Domini  nostri  Jesu  Xristi, 
ipsi  nodelli  mei,  cum  ipsos  mancusos  &  almae  Virgini  Mariae,  vel  sancti  Pétri,  & 
inaures  :  alia  medietas  de  fructu  remaneat  sanctae  Crucis,  sanctique  Laurentii,  cujus 
Raymundo.  Archiberga,  &  Adalberga,  &  ecclesiae  fundatae  sunt  in  sancto  angiste- 
Bellumhominem ,    &    Aldegarium    liberta- 

tem    faciant  &  unicuique    detur  solidatos  -Archives  de  Gerri,  n"  628,  &  copie  dans  la 

quinque.   De   calice  &    offertorio    &  pâte-       collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque   nationale, 
nas  II,  jubeat  facere  domnus  Ermengaudus      v.  12,  f°  26. 


Éd.  oriff. 

t.  H, 
col.  134. 


An 

978 

3o 
juillet. 


An 
978 


189 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


290 


An 

979 
24  mai 


rio  Lavavis,  quod  est  situm  prope  fluvium 
Nucharia.  Sic  donamus  ego  Ragimundus 
cornes  &  Major  comitissa  ad  supradictum 
coenobium  ipsa  villa,  quae  dicitur  Suverte, 
homines  &  omiiia  quae  ibidem  sunt  vel 
quae  adveuieiida  sunt,  &  quantum  ad  co- 
mité pertinet  pro  directo,  omnia  ab  inte- 
grum.  Haec  omnia  concedimus  ad  jamdic- 
tas  ecclesias,  vel  coenobio  supradicto  vel 
servientes  illius,  quilibet  serviunt,  mili- 
tante Deo,  id  est  Dacto  abba  &  Servus 
Domini  advocatus  abba,  &  Joannes  mona- 
chus  (5-  quinque  aîii).  Haec  omnia  conlata 
sint  Deo  omnique  tempore  pro  amore  Do- 
mini &  remissionem  peccatorum  nostro- 
rum  &  'j^abulo  teterrimum  effugiendum,  & 
statum  sanctae  Domini  Ecclesiae  erigen- 
dum,  vera  renuntiatione ,  ad  aethereum 
arbitrum  ac  utilitatem  consequi  valeamus, 
&  cum   sanctis  omnibus   portionem   acci- 


Columba  per  hanc  scriptura  vindicionis 
mee,  vindo  vobis  kasas,  kasalibus,  terras 
&vineas,  ortis,  ortalibus,  arboribus  po- 
miferis  vel  impomiferis,  linares,  &  kan- 
namares,  molinis  &  molendinis,  pratis  & 
pascuis,  silvis  &  garricis,  aquis  aquarum , 
fontanulis,  vie  ductibus  &  reductibus.  Et 
est  hec  omnia  in  comitatum  Orgillitense, 
in  villa  Cuilare  seu  Montan-Goncello  vel 
in  eorum  agacencias.  Et  advenit  mihi  ipsa 
hec  omnia  per  parentorum  meorum,  sive 
per  comparacione,  quod  ego  emi  de  te  ipso 
[Rejisendo.  Qui  afrontat  ipsum  predictum 
alaude  de  parte  Orientis  in  Bordonera  &  de 
Meridie  in  Aze-Redolo;  &  de  Occiduo  in 
illo  collo  de  Rubies  ;  &  de  parte  vero  Circl 
in  Archados.  Quantum  infra  istas  afronta- 
ciones  includunt,  sic  vindo  vobis  ipsum 
alode  sicut  superius  scriptum  est,  quia  ad 
vos  '  advenit  per  qualicumque  voce,  quod 


piamus.  Et   est   manifestum.  Quod  si   ego      hodie  abêtis  &  tenetis  &  possidetis  ,  &  in 


Ragimundus  comes  aut  Major  comitissa 
aut  de  filiis  nostris,  aut  alius  comes,  vel 
quaelibet  injuncta  persona  hominum,  quae 
hanc  scripturam  venerit  contradicere  aut 
disrumpere,  inprimis  iram  Domini  incurrat 
super  eum,  &  a  liminibus  sanctae  Domini 
Ecclesiae  &  sancta  communione  extinctus 
sit.  Facta  carta  elemosinaria  m  kalendas 
augusti,    anno   Vil    régnante    Ragimundo 


antea  agmentare  potueritis,  quales  voces 
ibi  abeo  vel  abere  debeo,  tam  cultum  quam 
&  eremum ,  vindo  vobis  ipsum  vestrum 
rectum  ubi  invenire  potueritis  ab  inte- 
grum  ,  sine  aliqua  inquietudine  vel  fun- 
cione  de  ullum  ominem,  &  sine  ullum  ser- 
vicium  censualem,  que  non  faciatis  nec  ad 
me  nec  ad  posterita  mea,  nec  ad  nullum 
hominem,   nec    vos   nec  posterita  vestra. 


comité  &  Major  comitissa.  Signum  Ragi-      Et  de  meo  juro  in  vestro  dominio  trado  & 
mundo   comité,    &  Major  comitissa,   qui      potestate  ad  proprium  de  ipsa  hec  omnia 


quod  superius  scriptum  est,  cum  exiis  & 
regresiis  earum  et  omnia  superposita  illo- 
rum,  quidquid  facere  vel  judicare  volueri- 
tis  liberandi  habeatis  potestatem  vos  & 
posterita  vestra.  Et  accepi  de  vos  precio 
in  avare  mobile  solidos  CC  placibiles  in 
rem  valentem ,  &  est  manifestum.  Quod  si 
ego  venditor  aut  successores  mei  vel  quis- 
libet  homo,  quis  contra  hancista  karta 
vindicionis  vel  liberationis  venerit  ad  in- 
rumpendum,  non  hoc  valeat  vindicare,  set 
in  duplo  tibi  conponat  ipsum  predictum 
Vente  jaite  par  Borrel,  comte  b  mar-      ^x^^^  ^um  omnem  suam  inmelioracionem, 


hanc  carta  elemosinaria  rogaverunt  scri- 
bere  &  testes  ad  roborandum  firmare. 
Signum  Mironis,  &c.  Isti  supradicti  vel 
aliorum  bonorum  hominum,  quae  ibidem 
aderant  visores  fuerant.  Ennecho  praes- 
biter  rogatus  scripsit. 


i3: 


quis,  à  un  certain  ReisendusK 


IN  nomine  Domini,  ego  Borrellus,  gratia 
Dei  comis  &  marchio,  vinditor  sum  vo- 
bis emtoribus  meis  Reisendo  &  uxori  tue 


&  in  antea  ista  karta  vindicionis  firmis 
permaneat  omnique  tempore,  sine  uUo 
inquietudine.  Facta  ista  karta  vindiciono 
Vlili'kalendas  junii,  anno  XXV  régnante 


'  Trésor  des  chartes,  J.  879,  n.  3;  original. 


Ici,  dans  l'original,  le  mot  vos  est  répété  deux 


An 
979 


fois. 


V. 


An 
979 


291 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC, 


292 


lîd.orig. 

t.  Il, 
col.  134. 


An 

979 
juin. 


Leutario  rtge ,  filio  Lodevici.  Sigfiium 
Borrellus  supradictus  cornes,  qui  hanc  kar- 
tam  vindicione  vel  liberacione  fecit  &  tes- 
tes firmare  rogavit.  Sigtnum  Ermemirus 
vicharios,  qui  istam  scripturam  conscius 
fuit  facere.  Sigfnum  Eldoniarus.  Sigtnum 
Durandus.  Sigfnum  Gilgelmo.  Argemirus 
presbiter,  qui  huncista  carta  vindicionis 
rogitus  scripsit  &  subscripsit,  sub  die  & 
anno  quod  supra.  Signum  Laurencius  pres- 
biter &  judex  subscripsit'. 


i33.  —  CXV 


mundo  sobole  ,  doiiamus  iiisimul  Deo  & 
S.  coufessori  Hilario,  &  Benedicto  abbati , 
&  monachis  ex  monasterio  ejusdem  sancti 
confessoris,  quod  est  situm  in  pago  Carcas- 
sense,  super  flumen  Leuco,  alodem  meum 
de  Corniliano,  cum  terris  cultis  &  incultis, 
&  aliis  pertinentiis  suis,  ut  habeant  & 
possideant,    &c. 

Facta  carta  donationis  hujus  anno  XXV 
régnante  Leuthario  rege.  Signum  Rodge- 
rii  comitis  qui  hoc  dbnum  fecit  &  firmare 
rogavit.  Signum  Adalaissae  comitissae.  Sig- 
num Arnaudi  comitis.  Signum  Regimundi 
sobolis  meae,  &c. 


III.  —  XV  caL  junii',  régnante  comité 

.  Raymundo  &  filio  suo  Bernardo,  episcopo 

Extraits  de  quelques  chartes  touchant      Qriolo,  Oriolus  presbyter  de  Sancto  Mar- 

les  comtes  de  Provence  y   de  Carcas-      torio  donat  ad  Sancto  Beato  monasterio, 


sonne,  &>  de  Comminges. 

I.  —  Sacrosanctae  Dei'  ecclesiae , 
quae  constructa  esse  videtur  in  honore 
sanctae  Dei  genitricis  Mariae,  sanctique 
Pétri  apostolorum  principis,  videlicet  coe- 
nobio  Monte-majore.  Igitur  ego  Willelmus 
comes  &  conjux  meaArsindis  cedimus  res, 
quae  sunt  in  pago  Aquensi,  villam  quae 
dicitur  Pertusum,  &  quidquid  ad  illum 
pertinere  dignoscitur  in  campis  cultis  & 
incultis,  in  vilieis  &  arboribus  pomiferis 


qui  est  fundatus  in  comitatu  Comenico,  in 
valle  Bavartense,  super  fluvium  Garona, 
de  alode  suo  unam  ecclesiam  &  villam  no- 
mine  Sancti  Medardi,  &c. 

IV. —  In  nomine  Domini',  ego  Dato 
monachus,  pia  devotione  libenter  elegi,  ut 
ad  venerandam  ecclesiam  Sancti  Beati  mo- 
nasterii,  qui  est  fundatus  in  valle  Bavar- 
tense, super  fluvium  Garona,  aliquid  do 
proprium  meum.  Dono  una  ecclesia  me- 
dietate,    qui    est   vocatus    Sanctus    Geor- 


&  impomiferis,  in  pratis  &  pascuis,  in  syl-  gius,  qui  est  fundatus  In  valle  Bavartense, 

vis,  in  hortis,  oglatis  ,  exagiis  &  regressis,  in  villa  quae  dicitur  Boca  ;  sic  dono  ipsa 

molendinis,  aquis  aquarumve  decursibus,  ecclesia    medietate,   cum    omnem    posses- 

quae   mihi   ex   donatione   Ingilranni    epi-  sionem  suam,  quod  est  ad  inquaestum  & 


An 
979 


scopi  &  fratris  sui  Novilongi  obvenerunt. 
Facta  cartula  ista  in  mense  junio,  régnante 
Conrado  rege  anno  XLII.  Sign.  Willelmus 
inclitus  comes  &  uxor  sua  Arsindis.  Pon- 
cius  major  firmavit.  Cavallerius  firma- 
vit.  S.  Ingilrannus  firmavit.  S.  Adalais 
comitissa  &  filius  suus  Willelmus  firmavit. 
Raynaldus  filius  Novilongi  firmavit.  Al- 
chinricus  monachus  indignus  atque  levita, 
mandante  Willelmo  comité,  scripsit. 

II.  —  Ego'  Rodgarius  comes   una  cum 
Adalissa  comitissa  conjuge  mea,  &  Regi- 


inquirendum ,  dono  ad  domum  Sancti 
Beat!  monasterii.  Quod  si  ego  aut  uUus 
homo,  qui  contra  hanc  cartam  donationis 
ad  irrumpendum  venerit,  imprimis  iram 
Dei  incurrat,  &  a  liminibus  sanctae  Dei 
Ecclesiae  extraneus  appareat,  &  cum  Juda 
Iscariote,  &c. 

Facta  carta  kalendas  augusti ,  régnante 
Leutario  rege,  comité  Raymundo,  epi- 
scopo Oriolo.  Sig  t  num  Datone  mona- 
cho,    qui    ista  carta    donationis    fecit    & 

firmare  rogavit Sigtnum  Econe  archi- 

diacono 


An 
979 


Vers 

980 

18  mai. 


Vers 

980 

1"  août. 


'  Cette  dernière  souscription  est  originale. 
'  Archives  de  l'abbaye  de  Montmajour. 
'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat. 
'  Même  provenance,   &  copie  dans  la  collection 
Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  98,  f°  60. 


293 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


294 

ecclesia  Sancti  Michaëlis,  cum  suis  termi- 
iiiis  atque  deciniis;  Quenciago,  cum  eccle- 
sia Sancti  Pétri,  cum  suis  decimis,  sicut 
priscis  temporibus  domini,  qui  fuerunt  de 
jamdictis  alodibus  tenuerunt,  donarem. 
Donamus  itaque  ego  Roggarius  cornés  & 
conjux  mea  Adalaix  comitissa  supradictos 
alodes,  sicut  jam  resonat,  ad  coenobium, 
Éd.orig.  "PLATRES  decreverunt  temporibus  priscis  quod  est  consecratum  in  beati  Saturniiii 
coV  ^i35.    ^  ^   sauxerunt   legaliter,   ut  donationis      honore,    ubi    mausoleatus   beatiis   Ilarius 


134.  —  CXVI 

Donation  de  Roger,  comte  de  Carcas- 
sonne,  à  l'abbaye  de  Saint-Hilaire  ' . 


An 

081 


An 
981 

août 


_  textus  firmum  sub  scripturarum  titulo  ro- 
boraretur  cum  testibus.  Christi  vero  an- 
nuente  clementia,  ego  Roggarius  comes, 
simulque  cum  conjuge  comitissa  Adalaice, 
seu  Regimundo  sobole,  atque  Bernardo 
sobole,  qui  necdum  est  latice  consecratus 
baptismatis,  pietate  compunctus,  reminis- 
censque  qui  dicit  amonitione  prophetica, 
Date  elemosînam,  &  omnîa  munda  sunt  vobîs. 
Quamobrem  volo,  ut  sicut  mihi  in  animo 
venit,  sit  notum  fîdelibus  christianis.  Cum 
ergo  veuisset  injuste  Oliba  comes  contra 
me  cum  exercitu  magno  hostiliter,  in 
magna  ferocitate  &  impetu  suae  virtutis. 


miro  honore  quiescit.  Jubemus  ergo  ut 
Benedictus  abba  ,  &  grex  qui  Domino  ser- 
viunt  vel  in  antea  sunt  servituri,  super  eos 
alodes  teneant  stipendiam  monachorum, 
ùc  in  elemosinis  pauperum,  &  in  omne 
opus  bonum  illorum  ,  &  non  sit  licitum 
potestatibus  ullis,  nec  regibus,  neque  co- 
mitibus,  vel  pontificibus,  seu  abbatibus, 
aut  monachis,  neque  uUi  sexui  hominum 
usurpare  aliquid  de  supradictis  alodibus, 
nec  minuere  ex  rébus  monachorum;  & 
sunt  isti  alodes  infra  fines  vel  termines 
Carcassenses  :  ut  mihi  vero  videtur,  affron- 
tationes  habent  de  parte  Altano  in  Mola- 


&  devastasset  in  igné  &  praeda  super  terra      vento  vel  Orriolos,  &c.  Quantum  ego  Rog- 


mea  omne  quod  potuit,  ego  cum  eum  Rog- 
garius comes  persequerer,  non  confidens 
in  mea  virtute,  nec  in  meum  auxilium,  sed 
in  misericordia  Domini  speravij  &  beatum 
Christi  confessorem  Ilarium  deprecatus  fui 
ut  pro  mea  victoria  Dominum  deprecari 
non  dedignaretur.  Cum  ergo  reverterer  ego 
Roggarius,  &  omnes  meos  fidèles  vidissem 
incolumes  &  absque  vulnerum  signo,  cog- 
novique  inimicos  mortuos  &  vulneratos, 
atque  in  'fugam  conversos,  intellexi  quod 
Ilarius  almificus  deprecatus  per  me  Do- 
minum fuitj  &  ut  fertur,  nonnuUi  ante 
me  eum  praeire  vidèrent,  spopondique  ego 
Roggarius  comes  ibi  in  campo ,  ut  alodes 
meos  quorum  haec  sunt  nomina  :  Venan- 
tiannum  cum  ecclesia  Sanctae  Mariae, 
cum  villaris ,  &  appenditiis,  &  decimis,  & 
primitiis,  &  omnibus  ad  supradictum  alo- 
dem  pertinentibus;  vilare  Asinario  cum 
ecclesia  Sancti  Cypriani,  cum  suis  decimis; 
Nonnone  yillare  cum  ecclesia  Sancti  Satur- 
nini  cum  suis  decimis;  Barancianello  cum 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire,  &  copie 
dans  la  collection  Doat ,  v.  71,  f"  284.  —  Catel  , 
Mémoires  de  l'histoire  du  Languedoc,  p.  628  &  suiv. 


garius  comes  teneo,  vel  habere  debeo  infra 
istas  quatuor  affrontationes,  cum  termi- 
nis  &  limitibus,  &  fundis  &  possessioni- 
bus,  &c.,  sic  donamus,  &c.  Facta  est  scrip- 
tura  haec  donationis  in  mense  augusto, 
anno  xxvii  régnante  Leutario  rege.  S.  Rog- 
garius comes ,  qui  cartam  istam  scribere 
jussi,  &  cum  conjuge  Adalaice,  &  sobole 
Raymundo,  &manibus  firmavi,  &  testes  ad 
roborandum  tradidi.  Sig.  f  Bernardi.  Sig.  t 
Inginardi.  Sig.  t  Poncii.  Isarnus  monachus 
&  sacerdos  jussus  scripsit. 


i35.  —  CXVII 

Echange  entre  Hilduin ,  vicomte  de 
Lodève,  6»  l'abbaye  de  Saint-Guil- 
lem  du  Désert  ' . 

VOX   legum   &   juris   est,    ut   qualis   est 
emptio  talis  sit  commutatio,   emptio 
&  commutatio  simul  habeant  firmitatem. 


'  Cartulaire  de  Saint-Guillem  du  Désert. 


An 
082 


295 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


296 


Vers 


Propterea  ego  in  Dei  nomine  Hildinus 
vicecomes  &  uxor  mea  Archimberta,  &  filii 
nostri  Ermengaudus,  Adilulfus  Se  Oddo. 
Placiiit  animis  nostris,  ut  &  commutasse- 
mus  vobis  Quinaberto  abbati,  &  omni  con- 
gregatione  Sancti  Salvatoris  Gellonensis 
coenobii,  aliquid  de  alode  nostro,  quod  ita 
&  fecimus,  maiiso  uno;  &  est  ipse  mansus 
in  territorio  Magdalonensi,  in  suburbio 
Castro  Sustancionense,  infra  terminium  de 
villa  quae  vocant  Ternantis ,  &c.  Facta 
carta  commutatione  ista  in  feria  VI,  Il  ka- 
lend.  aprilis,  anno  XXVIII  régnante  Lo- 
terio  rege.  Sign.  Hildinoni  &  uxori  suae 
Archimberta,  &c. 


i36.  —  CXVIII 


Pétri,  &  Malchindus,  &  Salsingus,  &  cae- 
tera loca,  quae  a  praefato  monasterio  per- 
tinent, vel  pertinere  debent.  Post  vero 
obitum  Benedicti  abbatis,  nemo  ibidem 
abbatem  constituât,  nisi  quem  consensu  & 
communiori  voluntate  fratrum,  qui  ibidem 
Deo  serviunt  &  in  antea  sunt  servituri, 
elegerint.  Haec  omnia  quae  suprascripta 
sunt,  concedimus  tibi  Bénédicte  abbati, 
tuisque  successoribus  in  perpetuum,  pro 
omnipotentis  Dei  amore  &  sancti  Pétri, 
nostraeque  animae  redemptione;  item  & 
pro  amore  Rodgarii  comitis  Carcassonae, 
&  conjugis  ipsius,  necnon  Raymundi  di- 
lecti  filii  mei,  ut  illorum  sit  merces  in  per- 
petuum. At  vero  qui  custos  &  observator 
fuerit  ejus  nostri  Apostolici  praecepti,  & 
confirmatione  cliristiana,  benedictionem  a 
Pâtre  &  Filio  &  Spiritu  Sancto  in  omnibus 
consequatur,  &  vitae  aeternae  particeps 
effici  mereatur  in  saecula  saeculorum  ;  & 
Bulle  du  pape  Benoit  VII,  pour  Vah-  q^i  observare  noluerit,  anathematis  vin- 
haye  de  S aînt-Hilaire  '.  culo  sit  innodatus,  &  a  regno  Dei  alienus 

permaneat.  Scriptum  per  manum  Stephani 

BENEDICTUS  episcopus  servus  servorum      notarii  &  scrinarii  sanctae  Romanae  Eccle- 
Dei.  Notum  sit  omnibus  christianis,      siae.  Benevalete. 
quia  venerunt  Rodgarius  cornes  cum  con- 

juge  sua  ,  nomine  Adalaice,  simulque  cum      — 

eisvenitBenedictus  abbas,  ad  liminaApos- 
tolorum  beati  Pétri  &  Pauli  ante  nostram 
praesentiam,  petieruntque,  ut  confirmare- 
mus  eis  per  nostram  Apostolicam  auctori- 
tatem  monasterium,  quod  est  consecratum 
in  honore  sancti  Saturnini ,  ubi  beatus 
Hilarius  humatus  quiescit  :  ut  non  sit  lici- 
tum  ab  hac  hora  in  antea,  neque  comiti, 
neque  vicecomiti,  neque  episcopis,  neque 
uUae  magnae  parvaeque  personae,  homini 
neque  foeminae,  supradictum  monaste- 
rium aliquid  de  suis  rébus  auferre  vel  alie- 
nare  praesumat,  quicquid  modo  habet,  & 
in  antea  acquisiturum  erit  in  perpetuum. 
Sed  semper  sint  in  stipendia  monachorum, 
&  in  elemosinis  pauperum  ea  quae  con- 
cessa  sunt  vel  donata  in  praefato  monaste- 
rio a  praefato  Rodgario  &  sua  conjuge; 
id  est  villa,  quae  dicitur  Corneliana  cum 
ecclesia  Sancti  Pétri,  ecclesias  quae  in 
vico  Limoso,  &  Gardia  cum  ecclesia  Sancti 


Vers 
082 


137.  —  CXIX 

Extraits  de  diverses  chartes. 


Éd.orig. 

t.  H, 
col.  137. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire.  —  Ma- 
billon,  Annales  ordinh  S,  Bencdlctl,  t.  4 ,  p.  687. 


\.  —  In  Dei  nomine',  magnus  est  titulus 
cessionis,  &c.  Ego  igitur  in  Dei  nomine 
Savigillus,  dono  terram  ad  sanctorum  mar- 
tyrum  Alexandri,  Amanti,  Luci ,  Audalli,  An' 
qui  sunt  in  domum  sanctorum  Apostolo-  9^^ 
rum  Pétri  &  Pauli  Caunensi  monasterii,  &  27 mars 
advenit  mihi  ipsa  terra  tam  de  parentum 
meorum  quam  de  comparatione  :  sic  dono 
ipsa  terra  ad  ipso  sagrario,  &  est  ipsa 
terra  in  territorio  Narbonense,  in  sub- 
urbio Minerbense,  in  terminio  de  villa 
Lintiniano,  quae  vocant  Ramberti;  &  abet 
afrontationes  ipsa  terra  de  parte  Altano 
in  ipso  poio,  &c.,  ab  omni  integritate  ad 
sanctorum  martyrum  Alexandri,  Amancii, 
Lucii,  Audalli,  sic  dono  ipsa  terra pro 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Cannes. 


An 
983 


297 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


298 


An 

984 

2(j  mai 


An 
984 

I"  no- 
vembre. 


luminarîa  concînenda.  Sane,  quod  fieri 
minime  credo  esse  venturum,  quod  si  ego 
donator,  &c.  Facta  ista  [carta]  donationis 
VI  calendas  aprilis,  anno  xxix  régnante 
Leutario  rege.  Sigfiium  Savcgillus  qui  ista 
donatione  scribere  feci ,  &  testes  firmare 
rogavi.  Sig.  Bera.  Sig.  Egila.  Sig.  Managis. 


Adalaisse,  atque  cum  proie  Regimundo 
Barnardoque,  pro  omnipotentis  Dei  acqui- 
rendi  gratia,  alodem  quem  prisci  Cornilia- 
num  construi  atque  nominare  jussit,  quem 
Deo,  &  Sancto  Hilario,  Sanctoque  Satur- 
nino,  atque  Benedicto  abbati,  servitores- 
que  coenobii  ad  habendum  tradidit  &  ro- 


Riculfus  presbyter  qui  hoc  scripsit,  die  &      boravit,  &  qui  prius  alodem  dédit,  in  sancti 


anno  quod  supra. 

II.  —  Magnus'  est  titulus  donationis,  in 
quo  nemo  potest  actum  largitatis  inrum- 
pere,  sed  quidquid  grato  animo  &  propria 
voluutate  donatur,  libenter  débet  ei  cui 
collata  fuerit  cessio  irrevocabili  modo  per- 


Petri  nomine  &  sancti  Hilarii  honore 
ecclesiam  construi  jussit.  Taliter  nempe 
domno  praesuli  Eimerici  deprecatus  est, 
inquit  :  Rogo,  domine,  ut,  pro  omnipo- 
tentis Dei  honorem  &  nostrum  amorem, 
in  suprascriptam  ecclesiam  vestram  digne- 
ris  dare  benedictionem.  Quem  ille  annuit 


henniter  stabilitum.  Ego  enim  in  Dei  no-  &  honorifice  dedicavit,  anno  Dominicae 
men  Archimberta  vicecomitissa,  &  filii  mei  Incarnationis  DCCCCLXXXiv.  Quicumque 
Allidulfus,  &  Oddo,  &  Trugardls,  qui  fuit      vero  ex  propriis  bonis  ecclesiis  suprascrip- 


uxor  Ermengaudi  filii  mei  qui  fuit  olim, 
nos  simul  in  unum  donatores,  donamus  ad 
sacrosancte  basilice,  qui  est  constructa  in 
Aniano  monasterio  in  honore  Domini  & 
Salvatoris  nostri  Jesu  Christi,  pro  anima 
Ermengaudi,  mansum  unum  qui  est  in  co- 
mitatu  Biterrensi ,  in  vicaria  Pupianense, 
in  villa  quae  vocant  Pociolis,  ubi  Agericus 
visus  est  manere;  quidquid  ad  ipsum  man- 


tis  largierit  aliquid,  illam  mereatur  acqui- 
rere  gratiam,  quam  omnibus  suis  promisit 
Dominus  fidelibus,  quod  oculus  non  vidit, 
nec  auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascen- 
dit  ea  quae  Dominus  parât  hiis,  qui  in  ve- 
ritate  coram  eo  degunt.  Hugo  Deus-Dedit 
in  titulum  dotisdat  petiam  unam  de  vinea. 

Ellegotis,  &c Haec  vero  consecratio 

facta  est  kal.  novembris,  anno  il  ordina- 


sum  pertinet,  &  cum  omnibus  adjacentiis      tionis  domno  pontifice  Eimerico  sedis  Kar- 


suis ,  ut  ab  hodierno  die  rectores  ipsius 
sancti  loci  ipsum  mansum  teneant  &  pos- 
sideant.  Et  si  uUus  comes ,  &  episcopus, 
aut  abba,  aut  ullus  homo  fuerit,  qui  ipsum 
mansum  de  communi  abstrahere  voluerit, 
non  habeat  licentiam  nec  potestatem  ad 
faciendum  ,  &  postea  in  inferno  inferiori 


kassonae,  fueruntque  cum  eo  archilevitae 
Aribertus  &  Roostannus,  Laugerius  abbas, 
Heinricius  qui  dicitur  Leutarius.  Isarnus 
monachus  &  sacerdos  propriis  karranavit 
articulis,  &c. 

IV.  —  Priscarum'  legum  &  imperatorum 


demergatur,  &  postea  ad  nos  donatores  re-  consulumque  decrevit  authoritas,  ut  qua- 

vertat.  Quod  si  nos  donatores,  &c,  Facta  liscumque  homo  persona,  ex  nobili  génère 

donatione  ista  iiii  kal.  junii,  anno  XXVIIII  ortus,  res  suas   in   alieno   jure  transferre 

régnante  Lothario  rege.  Sig.  Archimbertae,  voluerit,   tam   in   ecclesiis  quamque  &  in 

&  Allidulfi,  &  Oddonis,  &  Trugardis,  qui  aliis  hominibus  cartas,  codicillos,  &  legiti- 

hanc  donationem  fieri  voluerunt,  &  mani-  mas  traditiones  licentiam  habeat  faciendi. 


bus  suis  firmaverunt,  &  testes  firmare  ro- 
gaverunt.  Sig.  Ricardi.Sig.  Aufredi.  S.  B.N. 
Sig.  Armandi.  Sig.  Ansemundi. 

III.  —  Intra*  ecclesiae  gremio  Christi- 
colis  conve'nit  conglobare  foedera,  &c.  Ob 
hoc  igitur  in  Christi  nomine  Rotgerius 
comes  &  marchio,  cum  conjuge  comitissa 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Aniane. 

*  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Kilaire. 


Quamobrem  ego  igitur  in  Dei  nomen  Sa- 
luster  pertractavi  casum  humanae  fragili- 
tatis  meae,  metuens  diem  extremum,  &c. 
Cedo  cessumque  in  perpetuum  esse  volo 
res  proprietatis  meae,  pro  remedium  ani- 
mae  meae  &  genitori  meo  Ricuino,  &  gé- 
nitrice mea  Armergarda,  &  filiis  meis  Ri- 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Vabre,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  v.  148,  f°  76.  —  Martène,  Thc~ 
sauras  novus  anecdotorum ,  t,   i,  col.  77. 


An 
984 


Éd.  cric. 

t.  II. 
col.  i38. 


Vers 
984 
juiu. 


Vers 
984 


299 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3oo 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  139. 


cuijio,  &  Pontione,  &  Rainone,  &c.  Hoc 
suiit  res,  qui  sunt  sitas  in  pago  Rutenico, 
in  ministerio  Brusiense,  hoc  est  alode  meo 
qui  dicitur  Ferreto  cum  ipso  monasterio, 
qui  est  fundatus  in  honore  Dei  omnipo- 
tentis,  &  sancti  Pétri,  &  sancti  Aegidii;  & 
in  ipsa  curte  ecclesia  quae  est  fundata  in 
honore  sanctae  Mariae,  quae  dicitur  Com- 
bas,  quantum  ad  ipsum  monasterium  aspi- 
ciet  vei  aspicere  videtur,  totum  &  ab  inte- 
grum,  ego  Saluster  dono  Sancti  Salvatoris, 
&  Sancti  Marii,  &  Sanctae  Alverae,  Deo 
dicatae  virginis,  vel  caeterorum  sanctorum, 


i38. 


cxx 


Donation  de  Bernard  II y  comte  de 
Substantion  ou  de  Meîgueil,  à  Guil- 
laume y  premier  seigneur  de  Mont- 
pellier^ . 

IN  nomine  Domini.  Ego  Bernardus  cornes 
&  uxor  mea  Senegundis,  nos  simul  pari- 
ter  donatores  sumus  Guillelmo,  pro  suo 
quorum  reliquiae  continentur  in  loco  qui  servitio  vel  benevolentia,  aliquid  de  alo- 
nuncupantur  Vaber,  &  Aigfredo  abbate,  &  dem  nostrum  proprium,  qui  est  in  territo- 
a  Deo  servientes  qui  ibidem  sunt  vel  futuri  rio  civitatis  Magalonensis  ,  in  suburbio 
erunt,  ad  construendum  monasterium  in  castri  Substantionensis ,  in  terminio  de 
ipso  Ferreto,  ut  ibi  catervam  congreget  villa  Candianicus,  donamus  tibi  mansum 
monachorum,  qui  secundum  regulam  sancti  unum  ;  &  in  terminio  de  Monte-Pestellario, 
Benedicti  ibidem  serviant,  hospites  reci-  donamus  tibi  mansum  unum,  ubi  Amalber- 
piant,  pauperes  recréent,  &pro  nobis  fide-  tus  visus  est  manere,  cum  sua  terminia  & 
liter  orent.  Et  si  in  hoc  loco  oblati  vene-      cum   omnes  ajacentias   suas,  que  ad  ipsos 


rint,  Vabrensi  monasterio  offerantur;  & 
si  conversi  venerint,  regulam  ibi  numquam 
promittant  nisi  in  loco  Vabrensi  monaste- 
rio, &  per  singulos  annos  Vabrensi  mo- 
nasterio persolvant  pastum  unum  :  in  tali 


mansos  pertinent.  Et  advenerunt  nobis  de 
donatione  de  homine  quodam  Berto;  id  est 
in  casis,  casaliciis,  curtis,  hortis,  oglatis, 
exeis,  campis,  vineis,  pratis,  silvis,  garri- 
ciis,  arboribus  pomiferis   &   impomiferis. 


vero  ratione,  ut  dum  ego  vixero  usum  &      aquis  aquarumve  decursibus  earum,  om- 


fructum  mihi  reservo,  &post  obitum  meum, 
ipsum  monasterium  Sancti  Salvatoris  Va- 
brensis  remaneat.  In  tali  vero  ratione,  ut 
nuUus  abba ,  nec  ullus  monachus ,  nec 
ullus  homo  istas  res  superius  nominatas, 
nec  illas  quae  ipse  locus,  vel  ipsi  sancti  in 
antea  cum  Dei  adjutorio  adquirere  potue- 
rint,  nec  possit  commutare,  nec  alienare, 
neque  a  fevo  donare,  neque  per  vocem 
Vabrensis  ipsum  monasterium  destruere 
voluerit,  non  habeat  licentiam  ad  facien- 
dum;  quod  si  fecerit,  veniat  comes  de  co- 
mitatu  Albiense,  &  accipiat  ipsum  monas- 
terium, &  donet  illud  Sancto  Pontio  :  & 
post  meum  discessum  Odobellus  non  hae- 


nium  &  in  omnibus  de  vocem  fundus 
possessionis  &  repetitionis  nostrae ,  tam 
quistum  quam  ad  inquirendum,  &  ab  inte- 
grum,  sic  donamus  tibi,  quantum  ad  ipsos 
mansos  pertinet,  SICUT  LEX  MEA  SALICA 
COMMEMORAT,  ita  &  ab  hodierno  die  & 
tempore  habeas,  teneas  &  possideas  &  def- 
fendas.  Sane  si  quis,  quid  fierit  minime 
credimus  esse  venturum  quor...  donatores 
aut  ullus  homo,  qui  contra  hanc  cartam 
donationis  ista  interrumpere  voluerit  aut 
eam  inquietaverit,  non  valeat  vindicare 
quod  repetit,  sed  componat  tibi  ipsum  alo- 
dem  duplum  vel  melioratum,  &  in  antea 
carta  ista   fîrma  stabilis   permaneat  omni 


res,  sed  tutor  &  deffensor  fiât  ad  benefa-      tempore,  cum  stipulatione  subnixa.  Facta 
ciendum.  De  repetitione  dico,  quod  si  ego,      carta  donationis  ista  vi  kalend.  decembris, 


immutata  voluntate  mea,  &c.  Facta  carta 
cessione  ista  sub  die  mercoris,  in  mense 
junio,  régnante  Loterio  rege.  Signum  Sa- 
lustrone,  qui  carta  scribere  vel  firmare 
rogavi.  S.  Ugone.  S.  Bernardo.  S.  Isimberto. 
S.  Mirone.  S.  Lamberto.  Rotlandus  mona- 
chus, jubente  Aigfredo  abbate,  scripsit. 


anno  xxxii  régnante  Leuterio  rege.  Sign. 
Bernardo  comité  &  uxoris  sue  Senegundis, 
nos  simul  pariter,  qui  hanc  cartam  dona- 
tione ista  fieri  jussimus,   &  manu  nostra 

■  Copie  du   cartulaire  des  comtes  de   Melgueil, 
charte  i3  j  Manuscrits  d'Aubays,  n.  8r. 


An 
985 

26  no- 
vembre. 


An 
985 


3oi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3o2 


Vers 
985 


Éd.oric. 

t.  Il, 
Col.  140. 


firmavimus,  &  tcstibus  corroborare  prae- 
cepimus.  Sig.  Geraldum.  Sig.  Nadale.  Sig. 
Poncione.  Sig.  Gregoriuni.  Sig.  Ariade. 


139.  —  CXXI 

Serment  fait  par  Frotaîre ,  évêque,  à 
Isarrij  vicomte  de  Lautrec  \ 

DE  ista  hora  in  antea,  non  decebra  Frote- 
rius  episcopus,  filius  Ermendructae, 
Isarno,  filio  Rangardae,  de  sua  vita  ni  de 
sua  membra,  quae  in  suum  corpus  portât, 
per  quae  0  perda,  ni  non  enganera  sua  per- 
sona,  suo  damno,  suo  sciente,  ne  ipse  Fro- 
terius  ad  ipso  Isarno  illo  castello,  quod 
vocant  Lautrico,  ne  illo  castlare,  ne  ipsa 
forcia  quae  ibi  est,  ne  alla  quae  ibi  erit, 
no  li  tolra,  no  li  devedara,  per  quae  ille 
0  perdat,  nec  ipse  Froterius  ni  ne  ullus 
homo  ni  ne  una  foemina,  per  suo  consilio, 
ni  per  suo  ingenio,  ni  per  sua  conscientia 
suo  sciente;  ne  ipse  Froterius  in  illo  cas- 
tello de  Lautrico  castellano  no  i  metra  per 
so  que  castellanus  en  sia,  sine  consilio  de 
ipso  Isarno,  ne  illos  castellanos,  qui  con- 
venuti  sunt  inter  Isarno  &  Froterio  epi- 
scopo,  qui  castellani  en  sian,  episcope  ipse 
Froterius  illos  non  en  getra  sine  consilio 
de  ipso  Isarno,  nec  ipse  Froterius  in  illo 
castello  de  Lautrico  a  ne  uno  homine  ne  a 
una  foemina  partem  non  y  donara,  ni  no  ni 
vendra  ni  no  ni  biscambiara  sine  consilio  de 
ipso  Isarno,  in  vita  ipsius  Isarni.  Et  si 
homo  est  aut  foemina,  qui  ipso  castello  de 
Lautrico  ad  ipso  Isarno  toUat,  ipse  Fro- 
terius ab  illa  foemina,  ni  ab  illo  homine 
finem  non  prendra,  ni  societatem  cum  illis 
non  aura,  ne  de  adjutorio  de  ipso  Isarno 
ipse  Froterius  non  se  getra  sine  consilio 
de  ipso  Isarno,  in  vita  ipsius  Isarni,  usque 
dum  ipse  Isarnus  ipsam  suam  partem  in 
ipso  castello  recuperatam  habeat  ;  ne  ipse 
Froterius  episcopus  illa  convenientia  de 
Caunant,  quae  habet  factam  ab  ipso 
Isarno,  no  la  li  tolra,  ni  no  l'en  decebra,  ni 

'  Cartulaire   du    château  de   Foix,  caisse  i5,    &. 
copie  dans  la  collection  Doat,  v.   i65,  f"  3o. 


ille,  ni  ullus  homo,  ni  ulla  foemina  per 
suo  ingenio,  nec  per  suo  consilio.  Sicut 
superius  scriptum  est,  si  0  tenra,  &  si  0 
atendra  ipse  Froterius  in  contra  ipso 
Isarno,  &  per  forfactum  &  sine  forfacto, 
si  comprobare  non  potuerit  ipse  Froterius 
ipso  Isarno  quod  habeat  ingeniatum,  quod 
ipse  Froterius  perda  0  sua  vita  0  sua  mem- 
bra, quae  in  corpus  suum  portât,  0  habeat 
ingeniatum  sua  praessione  &  suo  damno, 
o  ipse  Isarnus  habeat  ingeniatum,  quod 
ipse  Froterius  perdat,  o  illo  castello  de 
Lautrico,  aut  unum  de  suos  castellos  indo- 
minicatos,  0  illa  convenientia  de  illa  Bru- 
geria,  &  illa  garda  quae  Sicardus  dédit  ei , 
o  illum  alodem  de  Avalione,  o  ipse  Isar- 
nus, no  lo  difug,  quae  ad  rationem  non 
valeat  venire  in  contra  ipso  Froterio.  Si- 
cut superius  scriptum  est,  si  0  tenra  &  si 
o  atendra  ipse  Froterius  in  contra  ipso 
Isarno  secundum  suo  sabere  Si  suo  sciente, 
fors  de  eo  de  quo  ipse  Isarnus  Ven  absol- 
vera,  ipso  Froterio  suo  gradiente  animo, 
sine  forcia.  Ipsas  parabolas  quae  ipse  Isar- 
nus de'i^ira  ad  ipso  Froterio,  aut  per  suum 
missum  li  mandara  &  las  li  devedara,  per 
nomine  de  sacramento,  que  no  las  dîgat 
ipse  Froterius,  no  las  dissobrira  a  dampno 
de  ipso  Isarno  suo  sciente. 


140.  —  CXXII 

Donation  faite  à  tahbaye  d'Aniane 
par  Archimberte,  veuve  d'Hilduinj 
vicomte  de  Lodève  ' . 

EGO  enim  in  Dei  nomen  Archimberta, 
recogitans  fragilitatis  meae  casus  hu- 
manum.  Idcirco  facinora  mea  inmuanda, 
vel  de  parentes  meos  qui  defuncti  sunt,  id 
est  genitore  meo,  &  génitrice  mea,  &  filios 
&  filias  meas,  &  viro  meo  Ildinone  qui  fuit 
quondam,  per  nos  omnibus  superius  nomi- 
natos,  dono  ad  sacrosancte  basilice  que  est 
constructa  in  honore  Domini  Dei  &  Salva- 

toris  nostri  Jesu  Christi,  &c in  Aniano 

monasterio,  quod  domnus  Rainaldus  abbas 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Anianc. 


Vers 
985 


An 

986 

4  juin. 


An 

986 


3o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3o4 


An 
987 

25 

juillet. 


regere  videtur res  meas,  quae  sunt  in 

pago  Bitterrense,  in  villa  quae  vocatur 
Caunas  :  quantumcumque  ibidem  visa  sum 
habere  vel  possidere  in  casis  &  casaliciis, 
hortis,  oglatis,  pratis,  &c.  Facta  donatione 
mea  secundo  nonas  junii,  anno  primo  rég- 
nante Hlodowico  rege,  postobitum  Lotha- 
rii  régis-.  Sign.  Archimberta,  qui  hanc  car- 
tam  fieri  voluit  &  firmavit,  &  testes  fîrmare 
rogavit.  S.  Odonis.  S.  Atonis.  S.  Siwini. 
S.  Gifredi,  &c. 


141. 

Donation  faite  par  le  vicomte  de  Car- 
donne  à  Vahbaye  de  Serrateix^ . 

ERA  millesima  XX^  V*,  anno  Incarnationis 
Domini  nostri  Jesu  Xristi  D  cccCLXXX 
Vir,  Deo  auxiliante  venerabilis  Ernemirus 
vicecomes,  in  monasterio  Sancte  Marie 
Serratexensis  cum  commilitonibus  suis,  id 
est  Ennego  que  vocant  Bonofilio,  Borru- 
cio,  &  Jotfredus  senior,  Borrello  cornes, 
&  aliorum  multorum  qui  cum  eo  erant,  in 
11°  anno  ordinationis  suae,  quam  ordinatus 
fuit  a  domno  Borrello  comité  vicecomite 
Cardone,  &  invenit  ibi  abbatem  nomine 
Froila,  cum  suis  monachis,  id  estBlandinus 
monachus  &  prior  (&  quatuor  alï'i)  ^  &  Se- 
niofredus  praepositus,  &  aliorum  multorum 
monachorum,  &  clericorum,  &  laicorum, 
&  petierunt  ab  eo  ut  helemosinam  fecisset 
ad  jamdictum  monasterium,  quam  aedifi- 
cavit  Guifredus  comes  bonae  memoriae, 
sicuti  &  fecit,  tali  modo.  In  Dei  nomine, 
ego  Ernemirus,  gratia  Dei  genitricis  Ma- 
riae  omnibus  annis  jam  semper  per  unam- 
quemque  abdomadam  duas  somatas  de 
sale,  &  sit  acceptum  hune  salem  de  feria 
V  usque  ad  vesperam  sabati.  Hanc  dona- 
tionem  facio  bono  animo  &  propter  reme- 
dium  animae  meae  ad  monasterium  Sanc- 
tae  Mariae  Serratexensis,  in  manu  abbatis 
Froila  nomine,  &  in  praesentia  multorum 

'  Archives  de  Serrateix,  original;  &  copie  dans 
la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  14,  f°  3. 


An 
987 


nobilium  hominum,  &  qui  hanc  donatio- 
nem  quam  facio  pro  anima  mea  auferre 
vel  rapere  voluerit,  in  quadruplum  com- 
ponat  praefatum  salem  ad  ipsum  monas- 
terium Sanctae  Mariae  &  habitatoribus 
ipsius  loci,  &  insuper  ad  ipsum  hominem 
qui  hoc  fregerit  omnem  nostrum  peccatum 
impono,  &  sit  cum  Juda  traditore  pars  & 
socius  in  perpetuum.  Acta  ista  helemosina 
donationis  VIII°  kalendas  augusti,  anno  l° 
régnante  Ugo  rege.  Signum  Ernemirus , 
gratia  Dei  vicescomitis,  qui  hanc  elemo- 
sinam  largicionis  jussit  scribere  &  ad  tes- 
tibus  fîrmare  mandavit  &  cum  propria  sua 
manu  firmavit.  Signum  Ennego,  que  vo- 
cant Bonofilio.  Signum  Bonnucio.  Signum 
Jozcefredus.  Senior  Borrello  comes.  Er- 
mengardus  sacerdos  &  judex.  Vilielmun- 
dus  monachus,  qui  hanc  cartam  helemosi- 
nam donacionis  scripsit  sub  die  &  anno... 
Signum  G.  vischecomes,  qui  fuit  filii  R. 
Fulchonis raldae  uxoris  suae'. 


142.  —  CXXIII 

Chartes  de  Pons  y  comte  d'Alhiy  en 
faveur  de  la  cathédrale  d'Albi  6* 
de  Véglise  de  Vieux» 

I.  —  In  conscribendis'  donationibus  hic 
ordo  servandus  est,  ut  prius  contineat  no- 
men  donatoris,  deinde  cui  donat,  post- 
modum  res  quae  donatur.  Ob  hoc  igitur 
in  Dei  nomine,  ego  Pontius  comes  Albiae,  Éd.orig. 
rogatus  a  domno  Amelio,  Albiensi  sedis  col!  141. 
episcopo,  &  canonicis  ejusdem,  Sanctae 
Ceciliae  dono  illum  meum  vicum  Viancii 
totum  ad  alodem  ,  &  quicquid  infra  muros 
visus  sum  habere  vel  possidere,  ut  tota  illa 
villula,  ut  melius  est  vel  ulterius  erit,  sub 
manu  &  potestate  ac  tributo  abbatis  vel 
praepositi  remaneat;  ita  ut  nuUus  laicus, 

'  Ces  derniers  mots  depuis  Signum  G.  sont,  dans 
l'original,  d'une  autre  main  &  d'une  autre  encre 
que  le  corps  de  l'acte.  [Note  du  copiste  de  la  collec- 
tion More  au. \ 

"  Archives  de  l'église  d'Albi.  —  Bibliothèque  du 
roi  j  Baluze,  portefeuille  coté  Alhi  &  Lavaur, 


An 
987 


An 
987 


3o5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  bANGUEDOC. 


3o6 


miles,  nec  alîa  aliqua  persona  licentiam 
habeat  tollere    nec  iiivadere    substantiam 
hominum  illorum,qui  in  illovico  degerint. 
Ecclesiam  Sancti  Eugenii  cum  suo  honore 
&  pertinentiis,  quicquid  ad  laicale  domi- 
nium  pertinet,  totum  &  integrum  relinquo 
Deo  &  Sanctae  Mariae,  pro  peccatis  meis 
minuendis,  canonicis  Sanctae  Ceciliae  tam 
praesentibus  quam  futuris,  ut  ulterius  sub 
obedientia  &  voluntate  illorum  &  episco- 
porum,  qui  in  Albiensi  sede  Domino  Deo 
die    noctuque    servierint,    ecclesia  Sancti 
Amerandi,  &  Sancti  Eugenii,  aliorumque 
sanctorum,  quorum  reliquiae  ibi  veneran- 
tur,  sit  semper  &  maneat.  Ita  vero  cedo  ut 
clerici  regulares  &  laici,  qui  illam  eccle- 
siam rexerint,  obediant,  ut  mos  est,  ca- 
nonicis   Sanctae   Ceciliae  omni  tempore, 
neraine  contradicente.  Si  querimonia  aut 
aliquis  clamor  evenerit,  aut  forte  intestina 
bella  inter  homines  laicos  vel  clericos  orta 
fuerint,  ita  fideijussores  sint,  ut  in  manu 
abbatis,  vel  praepositi,  vel  servorum  suo- 
rum  redigatur,  &  illorum  judicio  dirima- 
tur.  Praeterea  placet  mihi  &  vicariis  meis, 
ut  ex  haereditatibus  meis  propriis   relin- 
quam,  &  haereditem  canonicos,  qui  eccle- 
siam Sancti  Eiigenii  decantaverint.  Impri- 
mis  dono  ad  alodem   illam  meam   boriam 
laorativam,  quam  hue  usque  tenui  indomi- 
nio,  quae  est  juxta  stratam  publicam  quae 
vadit  ad  villam  de  Campannac,  &  illa  terra 
laorativa  tenet  usque  in  rivum  de  Mari- 
netas,  cum  pratis  &  molendinis  usque  in 
pontem,  qui  vocatur  Pontpeiros,  &  usque 
in  stratam  de  subtus,  quae  vadit  ad  villam 
Viancii.  Super  hoc  donum  relinquo  &  dono 
ego    Poncius,    cornes   Albiae,    Bénédicte 
abbati  Viancii,  &  domno  Rostanno  prae- 
posito,  &  canonicis  ibidem  Deo  servienti- 
bus,  cartam  de  bîat  quod  débet  mihi  red- 
dere  de  illis  terris,  quas  tenet  de  me  in 
parrochia  Sancti  Pauli,  quae  est  meus  alos, 
Johannes,  vicarius  meus,  &  uxor  sua  no- 
mine  Ermengars  ad  alo,  &  sunt  illas  terras 
a  las  Fabrîgas;  &  in  aro  de  Sezin,  &c., 
&  in  aro  de'  Luiscellas  de  meg  arïpin  de 
vinea  lo  cart  ad  opus  sacrificii,  quam  tenet 
Aganulfus  de  me.  In  tali  vero  ratione,  ut 
quamdiu  Johannes  vixerit,  meus  vicarius 
&  uxor  sua  Ermengartz  habeant  fructum 
de  illis  terris  &  vi^ieae  de   manu  abbatis 


&  praepositi  :  post  discesstim  Johannis  & 
uxoris,  &c. 

II.  —   In  nomine'  Domini  nostri  Jesu 
Christi,  &  sancti  Eugenii,  &  sancti  Ame- 
randi. Ego  Pontius  cornes,  rogatus  a  do- 
mino pontifice  Albiensi  Amelio  &  canoni- 
cis  suae   sedis   Albiae,   &   domino  abbate 
Viancii  Adalardo,  &  Aymerico  praeposito, 
&  Amelio  capiscolae,   Magefredo,   Bene- 
dicto.   Benjamin,   Gaudientio   canonicis, 
per  consilium  Isarni  vicecomitis  &  alio- 
rum  virorum  meorum  ,  illum  meum  vicum 
deViancio,  quem  dominus  Amelius  episco- 
pus  &  canonici  Albiae  de  me  habent,  ad 
honorem    sancti   Eugenii,   &  sancti  Ame- 
randi martyris,  &  caeterorum  sanctorum, 
salvum  fore  constitue  imposterum.  Ita  ut 
si  aliquis  infra  cruces  &  signa,  quae  ego 
defixi,  aliquid  mali  fecerit,  aut  per  ullum 
malefactum  aliquem  vel  aliquid  invaserit, 
nisi  episcopus,  aut  abbas ,  vel  praeposi- 
tus  pro  justifia  aut  rem  suam  vel  alienam 
alicui    tulerit,    suam    amittat,    &  alienam 
in  quadruplum  restituât;  &  hoc  edictum 
transgressus,  odium  meum  &  meae  poste- 
ritatis    ita  incurrat,  ut   eum  in  comitatu 
meo  remanere  non  liceat,  &  sit  maledictus 
&  devetatus  a  divino  officio.  Hoc  edictum 
stabile  &  firmum  teneri  institui  imposte- 
rum,  ad   honorem    sancti   martyris   Ame- 
randi,  &  confessoris  Christi   Eugenii,   & 
caeterorum  sanctorum  qui  ibi  in  Domino 
requiescunt.  Data  mense  septembris,  luna 
Xiiii,  rege  Lothario  defuncto,  anno  II  quo 
filius  ejus  Ludovicus  coepit  regnare.  Sit 
fîrma  &  stabilis  omni  tempore. 


143.  —  CXXIV 

Donation    de  Roger,  comte  de  Car- 
cassonne,  à  V abbaye  de  Lé-:rat^. 

IN  Christi  nomine.  Ego  Rogerius  &  uxor 
mea   Aladeiz  donatores   sumus.  Dona- 
mus  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo. 


An 
987 


An 
987 

sep- 
tembre. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  142. 


Vers 

987 

dd- 
cembre. 


'  Archives    de  la    cathédrale   d'Albi. 
Histoire  des  tomtes  de  Toulouse,  p.  100. 
*  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat. 


Catel, 


Vers 
987 


3o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3o8 


An 


Lczadensis  coenobii,  alodem  nostrum,  qui 
est  in  pago  Tolosano,  in  terminio  Poda- 
gense,  in  villa  quae  vocatur  ad  ipsa  Valle; 
hoc  siint  terras  &  vineas,  de  quatuor  partes 
ajacet  a  terra  Sancti  Pétri  j  &  in  alio  loco 
ubi   vocatur   a    Nogareda  ad    ipso   casale 


Castrum  Vivarium  in  manus  inimicorum 
nostrorum,  &  exinde  aliqui  mei  fidèles 
interierunt,  aliqui  vulnerati  abscisserunt, 
&  sunt  casas,  &c.  ;  sic  donamus  nos  totum 
ab  integrum  propter  amorem  Dei  ad  do- 
mum    Sancta    Maria  Sanctique   Urbici   & 


Eliseo,    quomodo   Arnaldus    tenebat    pro  propter  caritatem   suam,  qua  dilexit  nos, 

Roggario  fratre  suo,  sic  donamus  Domino  &  per  redemtionem  animarum  nostrarum 

Deo  &  sancto  Petro  apostolo;   &  in  alio  filiorumque   nostrorum,   que  nobis  Deus 

loco    ad    ipso  Bordilo   ipsum    exitum.   In  augeat  felicitatem    meritorum  &  post  la- 

tale  vero  ratione  dono  ista  omnia  supra-  bentum    ad  vitam   perveniamus   sempiter- 

nominata  Domino  Deo  &  sancto  Petro,  ut  nam,    quia    jubente   Deo   banc   aulam   in 

neque  abbas,  neque  monachi  non  possint  caput  volumus   exigere  vel  aedificare,   & 

vendere,   nec  alienare,  nec  transmutare,  constituere  atque  exaltare   sive  instruere 

nec  ad  fevum  dare  neque  ad  hominem  nec  ad  honorem  Dei,  sanctaque  Virgo  Maria 

ad  foeminam,  sed  semper  in  communia  de  &    sancti   Urbicis  ,    vel    ad    congregandos 

ipsos  monachos.  Quod  si  facere  voluerint,  servulos   Dei,   qui   in   predicto   loco  Deo 

veniat  unus  expropinquis  parentibusmeis,  serviant  &  praecepta  Domini  custodiant, 

&  donet  Sancto  Petro  duodecim  denarios  &  ennarrent  mirabilia  Dei  &  verbum  Dei 

&  habeat  ipsam  haereditatem.  Facta  carta  annuncient  die  quotidie  &  benedicant  Do- 

ista  in  mense  decembri,  sub  die  feria  IV,  mino,  sicut  scriptum  est,  Ut  qui  domum  Dei 

régnante    Domino    nostro   Jesu    Christo.  aedificant,  &c.  Et  qui  contra  ista  scriptura 

Sign.  Rogerio.   S.  Aladeiz   uxor  sua,   qui  donationis,  &c.  Facta  ista  scriptura  dona- 

carta  ista  scribere  rogaverunt.  S.  Pétrone.  tionis  vel  tradicionis,  annoTrabeationisvel 


S.  Rodgario.  S.  Guillelmo.  Arnaldus  scrip- 
sit,  &c. 


144. 

Donation  du  comte  de  Cerdagne,  Oliha, 
au  monastère  de  Serrateix  ' . 

SCRIPTURARUM  series,  &c.  Ob  hoc  igi- 
tur  in  Dei  nomine,  ego  Oliba ,  gratia 
9  Dei  comes,  &  Ermengardis  comitissa  con- 
février.  sideramus,  &c.,  &  sic  volumus  despicere 
&  amare  coelestia,  &  sic  venit  in  animis 
nostris ,  ut  scripturam  donationis  facia- 
nuis  ad  domum  Sanctae  Mariae  &  Sancti 
Urbici  martiris  Christi,  qui  ibidem  quies- 
cit  in  locum  nuncupatum  Serra  de  Taxo  3 
donamus  ego  jam  praelibatus  alodem  nos- 
trum quem  habemus  in  comitatu  Bergin- 
tano,  in  apendicio  de  Castro  Vivario , 
qui  fuit  de  Goldregoto,  qui  nobis  advenit 
per  traditionem,  quod  illa  tradidit  illum 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Serrateix,  &.  copie  dans 
la  collection  Mpreau,  v.  ia,  ("  6z, 


Incarnationis  Domini  D  cccc  LXXXVIII , 
indictione  i,  i  kalendas  febroarii,  anno  i 
quod  Ugo  Franchorum  imperii  regnandi 
presumpsit  exordium.  Olihia  gratia  Dei 
comes.  Signum  Ermengardis  comitissa,  &c. 


145. 

Donation  d'Oliha,  comte  de  Cerdagne, 
à  V abbaye  de  Cuxa  ' . 


PLERAQUE  etenim,&c.  Ob  hoc  igitur  in   
Dei  nomine,  ego  Oliba,  gratia  Dei  co-      gg"g 
mes,  &  Ermengards  comitissa,  his  &  aliis       , 
plurimis  preceptis  instructi,  ob  remedium     février, 
animarum   nostrarum  &  ablutione  pecca- 
minum  nostrorum,  volumus  de  rébus  nos- 
tris honorare  domum  Dei,  &  ideo  donamus 
vel  concedimus  ad  domum  Sancti  Michaë- 
lis,   cenobium    Coxani ,    alodem    nostrum 
quod  habemus  in  comitatu  Rosselionensi, 

'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  £"  49;  Cartulaire 
mineur,  {°  47  j  &  copie  dans  la  collection  Moreau, 
à  la  Bibliothèque  nationale,  v.   14,  f"  65. 


An 
988 


v^09 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3io 


id  est  villam  quae  dicunt  Basone,  cxim 
ecclesia  Sancti  Vincentii  &  Sancti  Joannis, 
qui  ibidem  est,  cum  decimis  &  primitiis  & 
oblatione  fidelium  ;  &  est  ipse  alaudes 
casas,  &c.  ;  qui  nobis  advenit  pro  conipa- 


aut  filiis  suis  per  scripture  tîtulo  firmita- 
tem  obtinere  providissent,  subnixam  hauc 
donacionem  vel  vcndicionem ,  per  legis 
auctoritatem  superscriptam  ac  roboratam 
a    regibus   vel  principibus   sive   judicibus 


racione  sive  donatione  vel  pro  qualicum-  constitutam,   modo  vel  omnique  tempore 

que  voce.   Qui   affrontât   ipse   alaudis   de  omnibus  manifestis  documentis  vel  asser- 

parte  Orientis  in  terminio  Sancti  Stephani,  cionibus  comprobatur  decorari  hac  sic  fir- 

in  ipsa   riba  ultra  Ted,  &c.   Haec  omnia  miter   teneri.    Hidcircho,  in   Christi   no- 

superius  scripta  donamus  atque  concedi-  mine  ',    ego    Borrellus  cornes   &  marchio 

mus  vel  tradimus  in  potestate  Sancti  Mi-  facio    cartam    donacionis    vel   vendicionis 

chaëlis  Archangeli,  &  Guarino  abbate,  &  ti^i  emptori  meo  Gillelmo  vicescomite  & 

monachis   ibidem  deservientibus,   propter  uxori  tue  Sancia.  Manifestum  est  enim  quia 

remedium  animarum  nostrarum  &  paren-  plaçait  animis  mais  &  placet,  ut  tibi  scrip- 

tum    nostrorum    ad    proprium     alaudem.  turam  donacionis  vel  vendicionis  facerem, 

Quod  si  nos  donatores,  aut  ullus  homo  vel  sicuti  &  facio,  de  ipsum  meum  alaudium, 

femina,  qui  contra  hanc  cartam  donationis  quem   habeo  in  comitatu  Urgellitano,  in 

venerit  ad  irrumpendum,  non  hoc  valeat  valle  Castro  Leoni.  Id  est  meis  vineis,  ca- 

vindicare,  &  in  primis  iram  Dei  incurrat  &  sas,  casalibus,  ortis,  arboribus,  molendinis, 

excommunicatus  permaneat,  &  maledictus  aquis,   aquarum   ductibus  vel   reductibus, 

in  infernum  descendat,  &  cum  Juda  Sca-  silvis,  garricis,  pomiferis  vel  inpomiferis, 

rioth  partem  habeat,  &  postea  suprascrip-  pratis,  pascuis,  qui  mihi  advenit  per  meos 

tum  alaudem   in   duplum   componat,  cum  beneficios  vel  per  qualicumque  voce.  Et 

omni   sua   melioratione,   &    in   antea  ista  affrontât  ipse  unus  alaudes,  quem  vocant 


octobre. 


carta  donationis  fîrma  &  stabilis  perma- 
neat omnique  tempore  &  non  sit  disrupta. 
Facta  carta  donationis  xvi  chalendas  mar- 
tii,  anno  primo  régnante  Ugone  rege.  Oliba 
gratia  Dei  cornes.  Signum  &  Ermengards 
comitissa,  qui  hanc  cartam  donationis  man- 
davimus  scribere  &  testes  fîrmare  rogavi- 
mus.  Signum  Sendredus.  Signum  Vuifredus. 
Signum  Seniofredus.  Gisclamirus  presbi- 
ter,  qui  hanc  cartam  donationis  scripsit  & 
subscripsit  die  &  anno  quo  supra. 


146. 

Vente  faîte  par  Borrel,  comte  6*  mar- 
quis, au  vicomte  Guillaume^. 

CUM  Dominus  hac  salvator  omnium  ad 
solium  ascendens  paternum ,  sancti 
Apostoli  vel  ceteri  quicumque  fratres,  hanc 
legem    constituentes ,   ut  quicumque    sibi 


Laguna ,  de  una  parte,  id  est  Aquilonis, 
in  ipso  torrente  ad  ipsa  Gargalla,  &  de 
Meridie  in  rivo  Edoriis,  &  de  Occiduo  in 
ipsas  Accutas^  de  parte  vero  Circi  in  era 
Materni.  Et  ipse  alius  alaudes,  qui  est 
in  Cercenile,  affrontât  similiter  de  parte 
Aquilonis  in  rivo  qui  discurrit  de  Castro 
Leoni;  de  Meridie  in  Eixe.  Et  ipse  alius 
alaudes  qui  est  Manganorrone  affrontât 
de  parte  Aquilonis  in  ipso  Achuro  ;  de 
Meridie  in  Pera-kariera;  de  Occiduo  in 
ipsa  Guardia  ;  de  Circi  in  ipso  rio  qui 
discurit  per  Albedero.  Et  ipse  alaudes  qui 
est  in  Mirus  affrontât  de  parte  Aquilonis 
in  Elexe  ;  de  Meridie  in  rivo  qui  discur- 
rit' ;  de  Occiduo  '  ;  de 
Circi  in  insula  de  Runnura.  Quantum  infra 
istas  affrontaciones  includunt,  sic  vendo 
tibi  atque  dono  ipsos  meos  alaudes  qui 
mihi  advenerunt  per  meum  beneiîcium  vel 
qualecumque  voce,  in  precio  placibili  so- 
lidorum  viginti,  cum  exiis  &  regresiis 
eorum  ,  &  de  meo  jure  in  tuo  trado  domi- 


An 
988 


'  Trésor  des   chartes.    J.   879,    n.    4;    original.  '  Ici,  dans  le  coin,  le  monogramme  du  nom  du 

[Cette  pièce,  copiée  sur  l'original ,   remplace  l'ex-  Christ. 

trait  donné  par  dom  Vaissete,  col,  327,  que  nous  *  L'original  ici  porte  un  blanc, 

avons  supprimé.]  '  Même  remarque. 


An 


3ii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3l2 


lévrier. 


nio  &  potestate.  Quod  ego  venditor  atque 
donator  au  quislibet  homo  ,  qui  istud  hec 
omnia  inquietare  voluerit,  non  hoc  valeat 
vindicare,  set  componat  istud  hec  omnia  in 
duplo  cum  omni  sua  melioracione,  &  hanc 
vendicio  vel  donacio  firmis  &  stabilis  per- 
maneat  modo  vel  omnique  tempore.  Facta 
carta  vindicionis  vel  donacionis  VIII"  idus 
octobris,  anno  III°  régnante  Hugo  magno 
rege  vel  duce  Franchorum.  -j-  Sigfnum 
Borellus  COMES  &  marchio,  qui  hanc  car- 
tam  vindicionis  vel  donationis  &  testes  fir- 
mare  rogavi.  S.  Alla  gratia  Dei  episcopus, 
subscripsit.  Sigfnum  Mirone.  Sigtnum 
Radulfo.  Sigfnum  Sanczo.  Sigtnum  Se- 
niofredo.  Bulsarus  judice  subscripsit.  Vil- 
mundus  subscripsit.  Sesulelus  subscripsit '. 
Ovea  (^sîc)  sacerdos,  qui  hanc  kartam  dona- 
cionis vel  vendicionis  rogatus  scripsi,  die 
&  anno  quod  supra. 

Signum  A.,  cappellanideCivitate,qui  hoc 
translatum  fideliter  scripsit,  subscripsit. 


Ver» 
989 


147, 


cxxv 


Donation  de  Sènégonde ,  comtesse  de 
Suhstantion,  de  Pierre,  son  fils, 
évêque  de  Maguelonne,  6*  de  ses 
petits-fils,  à  Vahhaye  de  Saint- 
Guillem^. 

EGO  in  Dei  nomine  Senegundis  comî- 
tissa,  &  filius  meus  Petrus  episcopus, 
9  '  &  nepos  meus  Bernardus  comes,  &  alius 
nepos  meus  Petrus,  &  nepotes  mee  Ada- 
lais,  &  Gonstancia,  &  Willelma,  cogitantes 
dierum  casus  vitae  praesentis,  &  remune- 
rationem  boni  malive,  &  pro  spe  salutis 
futurae  &  incolumitate  praesentis  vitae, 
donamus  simul  in  unum  aliquid  de  alodem 
nostrum  Sancti  Salvatoris  Gellonensis,  & 
venerabili  Ligno  Crucis,  necnon  &  alumno 
confessori  Christi  Willelmo,  &  abbati  Gai- 
fredo,  &  monachis  in  eodem  Gellonensi 

'  Les  trois  dernières  souscriptions  sont  originales 
&  accompagnées  de  notes  tironiennes. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert. 


monasterio  Deo  militantibus  praesentibus 
&  futuris,  ecclesiam  disruptam  quae  voca- 
tur  Sanctam  Reparatam,  cum  una  modiata 
déterra,  quae  est  in  circuitu  ecclesiae  is- 
tius,  cum  una  modiata  magna  de  vineas,  & 
cum  una  masata  de  salinas;  &  est  ipse 
alodes  in  pago  Magdalonense,  in  suburbio 
castri  Substantionensi,  in  terminio  de  villa 
quae  vocatur  Sellatis.  Quod  si  nos  donato- 
res,  aut  ullus  homo,  aut  ulla  potestas,  aut 
commissa  persona,  aut  abbas  seu  congre- 
gatio  hanc  honorem  a  communia  extraxe-  Éd.orig. 
rit,  &  a  dominio  &  potestate  seu  sub-  col.  143. 
jectione  loci  supradicti,  &  monachis  in 
monasterio  Gellonensi  habitantibus  evel- 
lerit  sive  abstulerit,  quicumque  tempta- 
verit  iram  Dei  incurrat,  &c.  Facta  carta 
donationis  istius  X  kalend.  martii,  luna 
tertia,  régnante  Domino  nostro  Jesw 
Christo.  Sig.  Senegundis  comitissa.  Sig. 
Pétri  episcopi  fîlii  sui.  Sig.  Bernardi  co- 
mitis  nepotis  sui.  Sig.  Pétri  nepotis  sui. 
Sig.  Adalaiz  nepotis  suae.  Sig.  Constantiae 
nepotis  suae.  Sig.  Willelmae  nepotis  suae. 
Ego  Senegundis  comitissa  &  filius  meus 
&  nepotes  mei  &  nepotes  mee,  qui  hanc 
donationem  scribere  jussimus,  manu  pro- 
pria firmamus  testesque  firmare  rogamus. 
Willelmus  firmavit.  Alius  Willelmus  fir- 
mavit.  Nicetus  firmavit.  Bego  firmavit. 
Gaucelinus  firmavit.  Poncius  firmavit. 


148.  —  CXXVI 

Serment  de  Sicard,  vicomte  de  Lau- 
trec ,  à  F  rot  aire ,  évêque  d'Albi  6* 
vicomte  de  Lautrec  en  partiel 

DE  ista  hora  in  antea,  Sicardus  vice- 
comes,  filius  Avierna,  Froterio  epi- 
scopo,  filio  Hermendructae,  non  decebra 
de  sua  vita,  neque  de  sua  membra,  quae 
in  suum  corpus  portât,  per  quae  îllo  o 
perdat,  ni  non  enganera  sua  persona  suo 
dampno,  suo  sciente  ;  ne  ipse  Sicardus  ad 
ipso  Froterio  illo  castello  quem  vocant 
Lautrico,  nec  illo  caslare,  ne  illa  forticia 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i  5. 


Vers 
989 


Vers 

989 


3i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3i4 


quae  ibi  est,  ne  alla  quae  ibi  erit,  no  l'en 
tolra,  ni  no  l'en  devedara  per  quae  ille 
Froterius  lo  perda,  ni  ipse  Sicardus,  ni  ne 
unus  Homo,  ni  ne  una  foemina  per  suo 
consilio,   vel    per   suo    ingeaio ,    per    sua 


auinio,  sine  forcia.  lUas  parabolas,  quae 
ipse  Froterius  ad  ipso  Sicardo  désira  per 
suum  nuncium,  lo  mandera  &  las  li  deve- 
dara per  nomine  de  sacrament,  quod  non 
las  dicat    ipse  Sicardus,   ne   las  discobrira. 


conscientia,  suo  sciente.  Ne  ipse  Sicardus      a  dampno  de  ipso  Froterio,  suo  sciante. 

de  illo  castello  de  Lautrico  castellano  non 

i  metra,   per  quae  castellanus  en  sia  sine 

consilio  de  ipso  Froterio,  ne  illos  castel- 

lanos,  quod  convenutum  est  inter  Froterio 

&   Sicardo   quod    castellani  en  sian ,  ipse 

Sicardus  illos  non  getra  sine  consilio   de       ,-» ,  .  ^  7     jj    1 

17     »    .  •        c-       1       •      -n        Ve^uerpissement  en    laveur    de  l  ab- 

ipso    troteno,    ne    ipse   Sicardus   111    illo  b       r  j 


149.  —  CXXVII 


castello  de  Lautrico  a  ne  uno  homine,  ne 
a  ne  una  foemina  partem  no  l'en  donara, 
ni  no  l'en  vendra,  ni  non  escambiara  sine 
consilio  de  ipso  Froterio ,  &  in  vita  de 
ipso  Froterio.  Et  si  homo  est  aut  foemina, 
qui  de  ipso  Froterio  illo  castello  de  Lau- 
trico tollat,  ipse  Sicardus  ab  illo  homine, 
iiec  ab  illa  foemina  finem  non  prendra, 
nec  societatem  non  tenra  a  dampno  de  ipso 
Froterio,  nec  in  ipso  castello  partem  non 
aura,  ne  de  adjutorio  de  ipso  Froterio 
ipse  Sicardus  non  se  getra  sine  consilio 
de  ipso  Froterio ,  usque  ipse  Froterius 
ipsam    suam    partem    in    illo    castello    de 


baye  de   S aint-Thîbéry  par   Guil- 
laume y  vicomte  de  Bé-[iers^, 

HAEC  est  carta  noticionis  sive  guirpi- 
cionis,  de  rébus  Sancti  Tiberii,  vel  de 
alode  suo,  quem  dimisit  dominus  Willel- 
mus,  vicecomes  Biterrensis,  &  dominus  in 
totum  de  Sancto  Tiberio,  quando  perrexit 
Romam ,  &  uxor  sua  Arsindis,  propter 
amorem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  & 
propter  redempcionem  animarum  suarum 
vel  parentum  suorum,  &  propter  aedifica- 
tionem  loci  illius  secundum  regulam  sancti 
Benedicti.  In  Dei  nomine  ego  Willelmus 


Lautrico    recuperatam    habeat.     Ne    ipse      vicecomes,   guirpisco    atque   dimitto   Do- 


Sicardus  ad  ipso  Froterio  illa  convenien- 
tia,  ne  illa  ballia,  ne  illa  garda  de  sua 
terra,  quod  cum  ipso  Froterio  conve- 
nientiam  habet,  ipse  Sicardus  ad  ipso 
Froterio  ni  non  la  li  tolra,  ni  non  le  dece- 


mino  Deo  ipsam  ecclesiam  Sancti  Tiberii, 
cum  ipsa  villa,  ubi  corpus  ejus  requiescit, 
quam  injuste  &  violenter  vi  abstuli,  & 
totum  ejus  dominium  ex  integro,  &  cum 
ipsas  ecclesias,  quae  sunt  edificatas  in  ipsa 


bra  suo  sciente,  per  quae  ipse  Froterius  villa,  cum  primitiis,  &  decimis,  &  limi- 
Za  perdat.  Sicut  superius  scriptum  est,  Jz  0  tibus,  &  cum  omni  honore  ecclesiastico, 
tenra  &  0  atendra  ipse  Sicardus  in  contra  quae  ad  ipsas  pertinet,  &  cum  ipso  ponto, 
ipso  Froterio  per  forifacto,  &  sine  fori-  &  cum  ipsis  insulis  usque  in  ripis  vetulis, 
facto,  si  comprobare  non  potuerit  ipse  &  cum  molinis,  &  cum  ipsos  boscos,  & 
Sicardus  ipso  Froterio,  quod  habeat  inge-  cum  ipsas  elizarias,  &  cum  ipsos  pascarios 
niatum,  quod  ipse  Sicardus  perdat  o  sua  de  porcos  &  de  oves,  &  ipso  castello,  & 
vita,  o  sua  membra,  o  habeat  ingeniatum  ipsas  condaminas  cum  ipso  mercato,  to- 
sua  possessione  a  suo  dampno,  o  ipse  tum  &  ab  integrum.  Guirpisco  etiam 
Froterius  habeat  ingeniatum  quod  ipse  atque  dimitto  villare  Berbeiano,  qui  ter- 
Sicardus  perdat  a  suo  castello  de  Lautrico,  minât  in  loco  qui  vocatur  Archas,  & 
aut  unum  de  suos  castellos  indominicatos,  terminatur  in  podio  Calvello,  aliudque 
0  ipse  Froterius  non  0  defugit  quod  ad  terminum  infrontat  in  petra  quae  est  in 
rationem  non  '  valeat  venire  in  contra  via  super  portellum  de  Coteanicis,  &  ter- 
ipso  Sicardo.  Sicut  superius  scriptum  est,  minatur  in  gardia  Judaica.  Necnon  guir- 


Ed.orie. 

t.  II, 
col.  144. 


si  o  tenra  &  0  atendra  ipse  Sicardus  in 
contra  ipso  Froterio,  secundum  suo  jubere 
&  suo  sciente, /orj  d'aquo  de  que  ipse  Fro- 
terius absolvera  ipso  Sicardo,  suo  graziente 


pisco    villam    Nataliam    cum    terminibus 
suis,  &  villam  Churchuciaco  cum  termini- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Thibéry. 


Veri 

989 


An 
990 


3i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE.  DE  LANGUEDOC. 


3i6 


Éd.orig. 

t.  II. 
col.  145. 


bus   suis,  &  ecclesiam  Sanctae  Columbae  mansos  duos,  &  bordarias  quatuor,  &  fis- 

cum   honore  suo,  &   in  Buta  medietatem,  cum  unuin  ;  &  in  Forola  capmasuras  très, 

ecclesiam  Sancti   Johaiinis  cum  medietate  &  in  Agate  civitate  capmasura  una,  &  ad 

honoris,  que  ad  ipsam  ecclesiam  pertinet,  Grado     monasterium    Sancte    Marie    cum 

&  in  ipsa  villa  honorem  de  Barnario  que  omni  honore  inibi  pertinente,  cum  deci- 

fuit  condam,  &  duodecim  modiatas  vineae  mis  &  premiciis,  &  cum  piscatoriis  tam  in 

in  eadem  villa,  &  in   Fetenarias  medieta-  mare  quam  in  predicto  Araure,  quantum 

tem  ecclesie  Sancti  Andrée  cum   toto  ho-  afrontat  in  ipso  honore  Sancte  Marie,  & 

nore  ecclesiastico,  &  medietatem  de  ipsa  in   Pomarol    terris,  vineis,   &  capmasuras 

villa,   &  intra    montes   ecclesiam  Sanctae  duas,  &  in  Pineto  manso  uno  optimo,  & 

Agathae   &   ipsa  villa  tota,    &    ecclesiam  in  Montanaco  manso  uno,  &  in  Tabaiga 

Sancti  Albani,  que  vocant  Poiet,  &   cum  manso  uno,   &   in  Florenciaco    ecclesiam 

ipso  fisco,  &  cum  ipsis  deviriis,  laudiis,  &  Sancti  Johannis,&  Sancte  Marie,  &  Sancti 

dominiis    locorum    praedictorum  ;     &    in  Pétri,  &  Sancte  Suzanne  cum  omni  honore 

Cappariense,  monasterium  Sancti  Stefani  ecclesiastico,  &  cum  decimis  Se  primiciis; 

que  vocant  Trignano    cum   ecclesiis  que  &   in  Ruviniaco  ecclesiam   Sancti  Andrée 

ibi  sunt,  scilicet  &  ecclesiam  Sancte  Marie,  cum  decimis    &  premiciis,   &    cum   omni 

&  Sancti  Eusebii,  &   in  Castrum  Nifiani  honore  que  ad  ipsam  ecclesiam  pertinet; 

medietatem   ecclesie  cum  decimis  &  pre-  &    in   villa   Granolarias    ecclesiam   Sancti 

miciis  suis,  &  cum  medietate  honoris,  que  Martini  cum   decimis  &  premiciis,  &  cum 

ad  ipsam   ecclesiam   pertinet,  &  medieta-  manso    ubi    Dominicus  habitat,   &  alium 

tem  de  ipso  Castro,  &  de  ipso  bario  usque  mansum    ubi  Alduinus   habitat,    &   alium 

in  Marella,  &  in  Castro  Morecino  tertiam .  ubi  Adroarius  habitat;   &   in  Florenciaco 

partem,  &   ecclesiam  Sancte   Marie,    cum  mansum  in  quo  Castelanus  habitat,  &  alium 


omnibus  rébus  sibi  pertinentibus,  &  fiscum 
Liuranum  cum  ecclesia  Sancti  Pétri,  &  ad 
Montem  Sedeson  très  mansos,  &  medieta- 
tem de  villa  que  vocant  Guado-Peroso,  & 
in   ripa  fluminis  Arauri   ecclesiam  Sancti 


mansum  in  quo  Christophorus  habitat,  & 
alium  mansum  in  quo  Amelinus  presbyter 
habitat,  &  alium  ubi  Marialdus  habitat,  & 
alium  ubi  Godaldus  habitat,  &  alium  ubi 
Sibaldus  habitat.  Haec  autem  omnia  supe- 


Petri  que  vocant  ad  Adimentarios  &  cum      rius  scripta  mihi  Willermo  vicecomiti  os- 


ipso  porto,  &  ecclesiam  Sancti  Martini 
cum  ipso  fisco  que  vocant  Campaniano  j 
&  post  mortem  Arsindis  uxoris  meae,  cas- 
trum que  vocant  Paulianum  totum  &  ab 
integrum  revertatur  ad  Sanctum  Tiberium, 
&  ecclesia,  que  est  constructa  in  honore 
sancte  Marie  in  eadem  villa  cum  quatuor 
mansos,  &  in  terris  &  vineis,  &  in  Ni- 
biano  mansos  duos,  &  fiscum  de  Salellas, 
&  fiscum  de  Aquaviva,  &  ecclesiam  Sancti 
Martini,  que  vocant  ad  Crosos  cum  ipsa 
villa  tota,  &  cum  decimis  &  premiciis,  & 
villam  que  vocant  Artimiglas,  &  alio  loco 
unum  mansum  que  vocant  Castagno,  &  in 
Calsano  mansos  duos,  &  in  Valcros  duos 
mansos  &  bordarias,  &  in  Colongas  man- 
sos duos,  &  in  Torves  ecclesiam  Sancti 
Satornini  cum  omni  honore  ecclesiastico, 
&  in  eadem  villa  mansos  quatuor,  &:  in 
Sirignano  ecclesiam  Sancte  Marie  cum  sa- 
linis  &  cum  honore  ecclesiastico,  &  in 
Fenoleto    mansos    duos,    &   in   Nataliano 


tensa  sunt  &  lecta,  manuque  mei  super 
altare  martyris  Tiberii,  gloriosissimi  pa- 
troni  &  advocati  mei  in  itinere  isto,  oblata. 
Presentibus  Berengario  abbate  &  conven- 
tus  sui  &  attestante;  &  jussu  predicti  vi- 
cecomitis,  Gondaldus  scripsit  indictione 
tertia ,  pridie  kal.   martii. 


i5o.  —  CXXVIII 

Testament  de  Guillaume  y  vicomte  de 
Bé-^iers  6»  d' Agde  ' . 

HIC  est  brevis  testament!,  quem  desti- 
navi  vel  ordinavi  seu   manumissores. 
Ego    Guillelmus   vicecomes   ad    manumis- 


'  Copié  sur   l'original.  —  Martène,    Thésaurus 
novus  anecdotorum ,  t.   i,  col.   179, 


An 
990 


An 
990 


:17 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


3i8 


sores  suos  his  noniiuibus  :  Matfredus  epi-  navit  a  Saiicto  Salvatore  de  Agnana  villaiii 

scopus,    Stephanus     episcopus,    Arsiudis  Centones.    Et    ordinavit    Sancti    Andreae 

vicecomitissa,  Pontius,  Sicfredus,  Ermen-  de  Agathe    civitate,   ipsum    alodem    quae 

gaudus;    ut    post    obitum     meum    donare  vocant   Rivotorto.   Et  ordinavit  a  Saucto 

faciant  omnes  ras  meas  mobiles  &  immo-  Petro   de  Agatha  civitate,  ipsum  mansum 

biles,  quem  ego  eis  dicebam,  vel  alias  quae  quae  est  in   villa  Ma'iano,  cum    terris  & 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  146. 


dicere  non  potebam,  &  ipsi  invenire  po- 
tuissent,  pro  timoré  Dei  Patris  omnipo- 
tentis,  &  Filii,  &  Spiritus  Sancti,  &  pro 
peccatis,  &  facinoribus,  atque  delictis,  & 
remedium  animae  meae,  in  ecclesiis ,  in 
sacerdotibus,  vel  in  pauperibus  Dei.  Dono 
&  offero  ego  Guillelmus  suprascriptus  in 
canonica  Sancti  Nazarii,  sedis  Biterrensis, 
quae  teneant  ipsi  canonici  ;  ipsum  alodem 
quod  habeo  in  villa  Surignano ,  terris, 
vineis,  mansis,  salinisj  &  in  alio  loco,  in 
terminium  de  villa  Buiano ,  vineas  quod 
advenit  mihi  de  Hebreo.  Et  ordinavit  a 
S.  Stephano  sedis  Agathense,  in  comitatu 
Agathense,  villa  quae  vocant  Sancti  An- 
dreae, cum  ipsa  ecclesia,  cum  terris,  & 
vineis,  cum  cellis  &  cimeteriis,  &  cum  suo 
terminio,  quantum  ad  ipsa  villa  pertinet. 
Et  ordinavit  a  Sancto  Tiberio  monasterio 
ipsas  ecclesias,  quae  sunt  fundatas  in  ipsos 
alodes  Sancti  Johannis  in  villa  Floren- 
siaco,&  Sancti  Andreae  in  villa  Ruviniaco, 
&  Sancti  Martini  in  villa  Granularias.  Et 


vineis  &  omni  adjacentia,  quod  ad  ipsum 
mansum  pertinent.  Et  ordinavit  Guillel- 
mus vicecomes  a  fîlia  sua  Garsindis,  civi- 
tate quod  Biterris cum  ipso  episcopatu, 

&  cum  ipsa  honore  quod  ad  ipsa  civitate 
pertinet,  &  cum  ipsos  fiscos.  Et  ordinavi 
tibi  Garsindis,  castrum  quod  vocant  Mer- 
cariolo,  cum  ipsas  fortifias,  &  cum  ipsos 
alodes  quod  ad  ipsum  castrum  pertinent, 
vel  cum  ipsa  ecclesia  vocabulo  sancti  Pétri. 
Et  dono  tibi  Garsindis,  villa  Adillano,  cum 
ipsas  ecclesias,  &  cum  ipsa  turre,  &  cum 
ipsos  alodes,  vel  cum  suas  adjacentias 
quod  ad  ipsa  villa  pertinet.  Et  dono  tibi 
Garsindis,  villa  Portiano  cum  ipsa  turre, 
&  cum  ipsa  fortitia,  vel  cum  ipsa  ecclesia 
Sancti  Pétri.  Et  ordinavi  tibi  Garsindis, 
villa  Pedinatis,  cum  ipsa  turre,  &  cum 
ipsa  fortitia,  vel  cum  ipsa  ecclesia  voca- 
bulo sancti  Pétri.  Et  dono  tibi  Garsindis, 
villa  de  Mesoa,  cum  ipsa  fortitia,  vel  cum 
ipsa  ecclesia  vocabulo  sancti  Hilarii,  & 
alium    alodem ,   quantum    ibidem    habeo. 


ordinavit  a  Sancto  Aphrodisio,  in  vicaria      Et  ordinavi  tibi  Garsindis,  villa  Vairago, 


Caprariense,  villa  quod  vocant  Fontedicta. 
Ordinavit  a  Sancto  Salvatore,  quod  est 
fundatus  in  castello  Bitterris  civitate,  in 
terminium  de  Madinas,  ipsa  vinea  quod 
acquisivit  de  Guiraldo,  vel  de  Udalrigo , 
sive  de  Adalberto;  in  tali  vero  ratione, 
dum  Ainardus  presbyter  vivit,  pro  timoré 
Dei  &  remedium  animae  meae  teneat  ipsa 


cum  ipsa  turre,  &  cum  ipso  cinto,  &  cum 
ipsa  ecclesia,  &  alium  alodem,  quantum 
ibidem  habeo.  Et  ordinavi  tibi  ipsum  alo- 
dem, quod  mihi  advenit  de  femina  nomine 
Dida,  villa  Baraciaco,  cum  ipsa  ecclesia, 
&  cum  suos  alodes  quod  ad  ipsam  &  illum 
pertinet;  &  est  ipse  alodes  in  vicaria 
Begosense  :  in  tali  vero   ratione,  quod  si 


ecclesia  cum  suum  alodem,  &  alii  succès-  ego    Willelmus    mortuus    fuero ,    donetis 

sores   eorum   in    saecula.    Et  ordinavit    a  solidos  CGC   de  denarios  Narbonenses  ad 

Sancto   Severo,  in  villa   Lupiano,   manso  Ermerigaudum    episcopum.    Et    ordinavit 

uno  quod  vocant  ab  ipso  Poïo,  cum  terris  Willelmus  vicecomes   ad   uxori   suae   Ar- 

&  vineis,  &  cum  suas  adjacentias,  quan-  sindis  vicecomitissa,  civitate  quae  vocant 

tum  ad  ipsum   mansum  pertinent.  Et  or-  Agatham,   cum    ipso    episcopatu,   &  cum 

dinavit   a    Sancta    Maria    sagristia   ipsum  honore  quod  ad  ipsa  civitate  pertinet,  & 

alodem,  quantum  habeo  in  villa  Baciano  cum   ipsos  fiscos.  Et  dono   tibi  Arsindis, 

vel  in  suo  terminio.  Et  ordinavit  a  Sancto  villa  Florensiaco  cum  ipsa  turre,  &  alium 

Petro,   in   villa  Trenciano,  mansos   duos  alodem,  quantum   ibidem   habeo,  in  vita 

cum   illorum   adjacentias.   Et   ordinavit   a  tua,    exceptus    ipsas   ecclesias   quae   sunt 

Sancto  Jacobo  &  Sancto  Michaële,  in  ter-  fundatas    in    ipso   alode,    quae    divisit   a 

minio   de  villa  Buiano  ipsas  vineas,  quod  Sancto  Tiberio  monasterio.  De  praesente 

Pontius  de  Tezano  tenet  a  fevo.  Et  ordi-  si    ego    Guillelmus    mortuus    fuero,   post 


An 

990 


"~        3iQ                         PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  820 

Au  7 

'^°     "obitum   tuum    revertatur   ipsa   villa    Flo-  ~~ 
rensiacus,   cum    ipsa   turre   &   cum    ipsas 

ecclesias  suprascriptas,  a  Sancto  Tiberio  r        PYYTY 

monasterio.  Et  ordinavi  tibi  Arsindis,  de 

Éd.orig,   villa   Palas    una    medietate   cum   ipsa   ec- 

coi.i+V.   clesia  Sancta  Maria  in  vita  tua,  &  divisi  >^econd  testament  d'Adélaïde,  vlcom- 

alia    medietate   a   filia    mea   Senegundis  j  tesse   de   Narbonne  ^ . 
post  obitum   tuum   revertat  ipsa  villa  su- 

prascripta  cum    ipsa  ecclesia,   cum  alium  /^"NUANTUM  intellectus  humanae  mentis 

alodem  a  Senegundis.  Et  dono  tibi  Arsin-  v^  sensusque  capere  potest,  hoc  sagaci 

dis,   ecclesia   quae  vocant  Sancti   Pontii,  studio  providere  unusquisque  débet,  ocur- 

cum  ipso  Poïo,  &  ipsa  villa  quae  vocant  sum  vitae  hujus  saeculi,  &  quae  felici  con- 

Maloscanos,  cum   ipsa  ecclesia,  &  alium  summare    studeat ,    nec   diuturnitas    huic 

alodem,  quantum  ibidem  habeo.  Et  divisi  saeculo  imparatum  inveniat.  Igitur  ego  in 

tibi  Arsindis,  ipso  honore  de  Sancto  Ti-  Dei  nomine,  Adala'idis  vicecomitissa,  dum 

berio   monasterio    ad    condergendum ,   ad  in    spe   vitae    hujus   consiste,   pertimesco 

benefaciendum,   vel   ad    aedificandum.  Et  casum  humanae  fragilitatis,  ne  mihi  mors 

divisi  tibi  villa  Pavallano,  cum  ipsa  turre  inopinata  subripiat.  Ideo  tractavi  in  animo 

&  cum  suas  adjacentias,   &  alium  alodem  meo,  propter  amorem   Dei,   ut  de   rébus 

quantum  ibidem  habeo  in  vita  tua;   post  propriis    meis   vel    facultatibus    disponere 

obitum  tuum  revertat  a  filia  mea  Garsin-  vel  definire  deberem;   quod   ita   &  facio. 

dis.  Et  divisi  tibi  villa  Tonneso  cum  sua  Propterea,  per  hune  titulum  fideicommis- 

terminia  &  cum  sua  ecclesia  in  vita  tua;  sum,  injungo  vobis  dilectissimis  &  amicis 

post   obitum   tuum    revertat  ad    filia   mea  meis,    id    est   Ermengaudo    archiepiscopo 

Garsinde,  vel  ad  infantes  suos.  Et  ordinavi  filio   meo,   &  Raymundo  vicecomiti  fratri 

a  filia  mea  Senegundis,  quantum  habeo  in  ejus,  &  Aboni   fideli   meo,   quem  vocant 

villa  Pomairols  vel  in  sua  terminia in  Seniorellum,    &    Gero,   &   Raymundo  :  & 

villa   Trinciano    cum    suo    terminio,   vel  ostendi  preces  ad  jam  praefatos  eleemosy- 

cum  ipsa  ecclesia  in  vita  tua;  post  obitum  narios    meos,    ut   sicut   a    me   ordinatum 

tuum    revertat  cum   suis  appendiciis,  ,to-  viderint   per    hune    fideicommissum ,    ita 

tum    &   ad    integrum ,    Sancto    Salvatore  disponant  omnibus  rébus  meis,  in  eccle- 

monasterio  de  Gelone.  Et  ordinavi  a  Sa-  siis,   in  sacerdotibus,   in  pauperibus,   vel 

lomone in   villa   Caprelis    quod    sunt  cuicumque    Deus     eleemosynam    dederit. 

mansos    duos,  cum    terris  &  vineis,  &  in  Volo  ut  in  canonica  Sanctorum  Justi  & 

alio  loco  ubi clauso  uno  quae  fuit  de  Pastoris  remaneat  medietas  de  salinas,  qui 

Arigo.  Et  ordinavi    a   Sancta in  villa  fuerunt  Framaldi  quondam  in  Scalas,  cum 

Bisiniano    cum    suas   adjacentias.   Et    or-  illorum    salarios ,    coctorios ,    agutias,    & 

dinavi    tibi    Arsindis alodem    supra-  omnibus  suis   officinis   &  areis;    ea   deli- 

scriptum;    in   taie  pactum   deliberationis,  beratione,   ut   vendere ,   nec   commutare , 

quod &  in  viduitate  manseris,  teneas  nec  alienare  ipsi  canonici  licentiam  non 

ista  omnia   quae  superius  resonat  in  vita  habeant;    sed    omiii   tempore   semper   eas 

tua revertat  a  filia   mea   Garsindis   &  teneant  in  opus  suum  communiter  prop- 

ad  infantes  suos sine  infante  legitimo,  ter  remedium  animae   meae.   Volo   ut  ad 

quae  a  profecta  aetate  non  venerint,  ipsos  domum  Sancti  Pauli  confessoris  remaneat 

alodes alodes,  quem  vocant  Ba'ias,  cum  omnibus 

(Caetera  desunt.)  suis  terminiis,  ea  deliberatione,  ut  omni 

tempore    recipiant   in   opus    suum    ipsam 
quartam  partem  de  fructuum,  quod  exinde 


'  Archives  de  l'église  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne.  —  Martène,  Thésaurus  novus  anecdotorum, 
t.  1 ,  col.  ICI . 


An 

99° 

Ed.orig. 

t.  H, 
col.  148. 


321 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


exierit,  exceptus  tascham  &  decinuini  & 
coniplanationem ,  quae  concessi  Gualcli; 
teneatque  ipsa  omnia  Gualdus  uxorque 
sua  Richillis,  &  filius  eoruni  Pontius.  Post 
eorum  quoque  discessum,  remaneat  ipse 
alodes  integerrime  a  canouicis  Saiicti  Pauli, 
&  omni  tempore  exinde  vivant  commuui- 
ter,  &  non  habeant  eum  potestate  vendere, 
nec  donare  ad  nullum  hominem,  teneant- 
que  inconcussum  sine  jussione  abbatis  in 
opus  suorum  :  &  si  tantum  fuerit  abbas 
Sancti  Pauli  cupidus  ,  ut  ipsum  alodem 
ipsis  canonicis  cupiat  auferri ,  unus  ex 
propinquis  meis  consanguineus  donet  ipsis 
canonicis  per  ipsum  alodem  solidos  quin- 
quaginta",  &  recipiat  ad  opus  suum.  Volo 
ad  domum  Sancti  Martini  coenobii  Villae- 
magnae  remaneat  ipse  alodes,  quem  empsi 
de  Annonem  archiepiscopum  in  villa  Sela- 
tiano,  cum  medietate  de  ipsa  ecclesia,  quae 
ibidem  est  fundata  in  honorem  sancti  Bau- 
dilii,  cum  medietatem  de  ipsis  decimis  & 
primitiis  atque  oblationibus,  &  cum  me- 
dietatem de  ipsum  honorem  ecclesiasti- 
cum.  Et  in  burgo  Choriano,  dono  praefato 
coenobio  solarium  unum,  qui  est  juxta 
murum  quantum  ibidem  habeo.  A  Domino 
Deo,  &  Sanctae  Mariae,  &  Sancti  Pontii 
coenobii  dono  omnem  alodem,  quae  vocant 
Tolmianum,  cum  ipsam  ecclesiam  parro- 
chialem  de  villa  Munioni,  cum  decimis  & 
primitiis  &  omni  suo  ecclesiastico,  &  cum 
ecclesiis  quae  in  ipsum  alodem  sunt  fun- 
datae ,  &  cum  omnibus  suis  terminiis, 
quantum  ibidem  habeo,  cum  silvis  &-gar- 
ricis,  pratis,  pascuisque.  Ad  coenobium 
Sancti  Aniani  dono  omnes  salinos  quos 
habeo  in  Scalas  quas  empsi,  exceptus  sali- 
nis,  quae  fuerunt  Framaldi  ;  &  in  terminio 
de  Caputstagni,  dono  ibi  ipsas  salinas , 
quas  comparavi  de  Bernardo,  episcopo  Bi- 
terrensi,  &  mansum  qui  est  in  villa  Selmis, 
cum  omnibus  terris  quod  ibi  empsi,  & 
omnem  alodem  quod  adquisivi  per  justi- 
tiam,  vel  comparavi  in  villam  Cultemoli- 
vam  de  femina  nomine  Sposiam,  &  sunt 
mansi  IIII,  cumcurtes  &  pendis  i,  ad  ipsa 
ecclesia,  cum  torculari,  cum  hortis,  quan- 
tum ibidem  habeo  :  ea  deliberatione,  ut 
monachi    ibi    Deo    servientes    ista    omnia 

'  Alias  quingentos. 
V. 


teneant  communiter.  Et  si  abbas  ipsius 
loci  ista  omnia  voluerit  auferri,  unus  ex 
propinquis  meis  habeat  potestatem  ista 
omnia  redimendi,  &  ipsum  prctium  mona- 
chis  donandi.  Dono  ipsum  alodem,  qui  fuit 
Sancti  Felicis  Jerundensis,  quem  empsi  de 
Arnulfo  episcopo  &  canonicis  Sancti  Feli- 
cis, ad  Sancta  Maria  Quadraginta,  in  villa 
Oviliano,  cum  vinculo  suprascripto ,  ut 
canonici  eum  habeant  communiter  in  ali- 
moniam,  &  Aigulfus  presbyter  sit  inde 
minister.  Ad  ecclesiam  Sanctae  Mariae,  & 
Sancti  Michaëlis,  &  Sancti  Pétri,  dono  in 
villarem  Kamanellum  ',  quantum  ibidem 
habeo.  A  Domino  Deo,  &  Sanctae  Mariae, 
quae  vocant  Crassae,  dono  ipsam  meam 
tertiam  partem  de  omnem  alodem,  quem 
habeo  in  villa  Articimiano,  quem  compa- 
ravi de  sorore  mea,  nomine  Garsindis  :  & 
non  habeant  licentiam  monachi  vendere, 
nec  commutare,  nec  donare,  sed  semper 
retinere  communiter  propter  remedium 
animae  meae.  Ad  capellam  Sancti  Satur- 
nini  in  Castro,  propter  remedium  animae 
meae,  dono  omnem  alodem  quem  com- 
paravi in  villa  Septimo,  &  campum  quem 
empsi  in  Aurucione  ad  ipsas  Forças.  A 
Domino  Deo  &  Sancti  Vincentii  ecclesiae 
dono,  per  jussionem  matris  meae,  campum 
quem  comparavi  in  villa  Vitiliano,  &  in 
villa  Geminiano  mansum  unum,  cum  curte 
&  exio  &  regressio  suo,  &  cum  quatuor 
modiatas  de  vineis,  eadem  deliberatione, 
ut  presbyter,  qui  eam  deservierit,  teneat 
omni  tempore  ipsa  omnia  :  &  si  ullus 
homo  de  ipsius  toUere  voluerit  potestate, 
donet  Raymundus  filius  meus  propter  ipsa 
omnia  solidos  L  canonicis  SS.  Justi  & 
Pastoris,  &  ipsi  eam  faciant  decantare, 
propter  remedium  animae  meae  &  matris 
meae.  Ad  Stephanum  &  uxorem  suam  Pur- 
puram ,  dono  in  villa  Geminiano,  quae 
Cuguciacus  vocatur,  mansum  unum,  cum 
curte,  &  omnes  terras  &  vineas  quas  ibi 
comparavi,  &  in  villa  Aquaevivae  dono 
illis  omnem  alodem,  quem  comparavi  de 
Barone,  &  in  burgo  Villanova  dono  eis 
mansum  unum,  cum  ipsa  curte,  &  orto,  & 
faxam  unam  de  terra,  &  dimidium  cam- 
pum, qui  advenit  per  donationem  Altarici 

'  Alias  Ramanellam. 


An 

990 


lid.orig. 

t.  11, 
col.  149. 


An 

990 


323 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


324 


Baptisati,  &  infra  murum  &  muritium  ca-  nominatis    coenobiis ,    propter    remedium 

salem  unum,  cum  ipsa  curte  ;   &  in  termi-  animarum  genitoris  atque  genitricis  meae, 

nio   de   Cabakanes  ',    salinas   opéra   i.    Ad  &  anima   Matfredi   viri   mei  &  mea,  sive 

Gaudindum   filii  quondam  Ariberti,  dono  filiis    meis,    sive    sororibus    &    parentibus 

quantum  habeo  in  villa  Columbarios  &  in  meis,  &  omnium  fidelium  meorum  :  ut  ipsi 

Ulmos,  qui   mihi  advenit  per  comparatio-  loci    haec    omnia    inconcussa    teneant    & 

nem  vel  donationem.  Ad  Bellisindam  dono  quiète,  sine  ullo  contradicente,  omni  tem- 

modiatam  unam  de  vinea,quae  tenuit  Ingil-  pore,  in  praesenti  saecula  saeculorum,  in 

bertus  Pitacis,  qui  est  in  terminio  de  villa  alimoniam   atque   communiam  ;    &    omnia 

Imbrices.  Ad    Bellumhominem  &    fratrem  quod  meis  fidelibus  dono,  similiter  habeat 

ejus   Eldegarium  ,   dono   omnem    alodem,  eis  firmitatem,  quomodo  sanctae  ecclesiae 

quem  comparavi  de  Frugone  in  villa  Perela.  habent.   Subnixis   precibus   exoro   miseri- 

Ad  nurum  meam  Ricardem,  dono  omnem  cordiam  infantibus  meis  &  consanguineis, 

alodem,  quem  acquisivi  in  villa  Botrexi,  &  per  eam  caritatem,  quam  Dominus  misit 

&  in   villa   Fictorio   similiter,  &   in  villa  inter  matrem  &  filios  &  parentes  bonum 

Trolias  ipsum  alodem,  quem  comparavi  de  faciendi,  ut  omni  tempore  sint  adjutores 

Pontioni,  &  in  villa  Ovilis  campum  unum,  &  defensores  ad   tenendum  ista  omnia  su- 

qui  est  ad  ipso  Genestare.  Dono  ad  cano-  perius  scripta   ipsis   locis  vel   hominibus, 

nicam  Sanctorum  Justi  &  Pastoris,   ipsum  si  ipsi  habeant  participationem  in  regno 

alodem,  qui  est   in   villa  Lapideto  vel   in  Christi   &  Dei,  cum   Sanctis   omnibus  in 

ejus  terminis,  quem  vocant  Taliaventos  :  gremio  Paradisi  in  saecula  saeculorum.  Si 

ea  deliberatione,  ut  si  vult  Girau  donare  quis  vero  uUa  amissa  persona  fuerit,  qui 

concambios  valentes  juste  per  ipsum  alo-  contra    hune    fideicommissum    venerit   ad 

dem  in  ipsam  canonicam  ;  si  hoc  fecerit,  irrumpendum,  hoc  quod  petierit  vindicare 

accipiat  eum  in  opus  suum.  Quod  si  non  non  valeat  j  &  insuper  componat  in  vin- 

fecerit,  abeatis  eum    in   ipsa  canonica   in  culo  pacis  locis  &  hominibus  ista  omnia 

alimoniam.  Volo   ego,   ut   ipsum   alodem,  superius  inserta  dupla.  Et  in  antea  haec 

quem  dedi  superius  ad  nurum  meam  Ricar-  scriptura  testamenti  a  me  facta  firmis  &  sta- 

dem,post  obitum  suum  remaneat  ad  Ermen-  bilis  permaneat  omnique  tempore.  Facto 

gaudum,  nepotem  meum,  filium  suum.  Ad  testamento   sub   die   IIII   calendas    aprilis, 

Raymundum   vicecomitem,  filium    meum,  annoque   III    régnante  Ugoni   régis.  Sign. 

dono    ipsum    vicecomitatum    de    Narbona  Adala'idis   vicecomitissa,    qui    hune    testa- 

seu   de  Narbonense,  cum   ipsos  censos  &  mentum  fieri  jussi,  firmavi,  &  firmare  ro- 

districtos  ,    &    cum    ipsum    honorem    qui  gavi.  S.  t  R^imundi  vicecomitis.  S.  t  Gero. 

vicecomes  inde  habuit  vel  habere  débet,  &  S.    fAboni,    quem    vocant    Seniorellum. 

cum  ipsos  fiscos.  Volo  ut  ad  domum  Sancti  S.  t  Raymundi-Adals.   Benedictus  presby- 

Aniani    coenobii  remaneant  ipsas    salinas  ter  haec  verba  pleniter  exaravit,  sub  die  & 

&  modiatas  II  de  vineas,  quas  commutavi  anno,  quod  superius  insertum  est. 
de  Ugonem,  &  sunt  ipsas  salinas  in  Scalas, 
areas  xxxvi,  &  vineas,  sunt  infra  ter- 
mines  de  Aquamvivam,  infra  insula  Licii. 
Ad  domum  Sancti  Pauli  Narbonae,  dono 
ipsum  casalem,  qui  est  in  villare  Eldradum, 
cum  curte  &  exio  &  regressio  suo,  cum 
omnibus  terris  &  vineis,  quas  habeo  infra 
ejus  termines.  Haec  omnia  superius  scripta 
dono  imprimis  Domino  Deo  ,  &  beatae 
Mariae  Virginis ,  &  omnium  sanctorum 
locis  sedem  beatorum  Justi  &  Pastoris,  & 
beati  Pauli  confessoris,  &  omnibus  supra- 


An 
990 


Éd.orie. 

t.  Il, 
col.  i5o. 


l52. 

Exécution  du  testament  du  comte  de 
Roussillon,  Gausfred\ 


N  nomine  Domini.  Nos  Vuisla  comitissa, 
&  Vuilielmo,  &  alio  Vuilielmo,  qui  su- 
mus    tutores   vel   elemosinarii  de   condam 


I 


'  Allai  Kagakanes. 


'  Cartulaire  d'Elne,  f"  184,  &  copie  dans  la  col- 
lection Moreau,  à  la  Biblioth.  nat.,  t.  14,  f"  216. 


An 
991 

28 
février. 


An 
991 


325 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


326 


Gauczefredî  comîti.  Certum  quidem  &  ma-  chio  istius  provinciae  bonae  indolis  Wil- 

nifestum  est,  quia  comendavit  nobis  pre-  lelmus,ciim  conjuge  sua  nomine  Adelaix,& 

dictus   conies  sua   eleniosina,   &  precepit  filio  suo  nomiiie  Willelmo,  veniens  in  mo- 

nobis,  ut  scriptura  donatione  fecissemus  ad  nasterio  virginum  infra  muros...  in  honore 

domum  Saucta  Eulalia,  sedis  Helenensis,  sancti  Joannis  Baptistae,  cum  reliquis  ec- 

de  ipsos  suos  alodes,  quod  ille  habebat  in  clesiis  Sancti  Pétri...  in  die  qua  ordinavit 

comitatu  Petralatense,  in  villa  Cabannas,  dominam  abbatissam...  quoque  sacrae  virgi- 

vel  in  ejus  termines,  &  ipsas  ecclesias,  cum  nés  simul  obnixae  petierunt  illi  Domino... 

décimas,  &  primitias  &  oblationes,  &  in  quod  juvamen  praestaret,  &  ex  villis  quas 

comitatu    Russulionense    in   villa   Apiano  domnus  Caesarius...  illas  eis  redderet  :  qui 

ipsa  sua  ecclesia,  que  dicunt  Sancti  Qui-  libenti  animo  promisit  se  facturum...  con- 

rici,  cum  décimas,  &  primitias  &  oblatio-  silio  autem ecclesiam  Sanctae  Mariae, 

nés.    Sic    donamus    nos    suprascripti   ele-  quae  est  fundata  in   loco   maritimo,   &c. 

mosinarii  predicta  omnia,  sicut   superius  Factum  hoc  testamentum  in  ipso  monaste- 

insertum  est  a  predicta  ecclesia,  propter  rio,  per  praeceptum  domini  Willelmi  prin- 

Deum  &  remedium  anime  sue,  sicut  ille  cipis,  consentiente  conjuge  ejus  simul  cum 

nobis  injuncxit  &  nos  juratum  vel  proba-  filio;  in  praesenti  adstante  domno  Annone 

tum  habemus  asseries  conditione,  ut  firmis  archiepiscopo,quivoluerunt  &firmaverunt 

sint  de  predicta  ecclesia  &  cujus  exinde  simul   cum   canonicis.  Domnus  Rotbaldus 

potestas   est,  Deo   serviat  vel   successores  comes  voluit  atque  firmavit.  Stephanus  epi- 

sui  vel  qui  ibidem  Deo  famulantur  omni-  scopus  f.  Fragico  f.  Pontius  f.  Maiolus  f. 

que  tempore.  Et  qui  contra  ista  scriptura  Vigo  f.  Pontius  episcopus  f.  Alius  Pontius 

donatione  venerit  pro  inrumpendum,  non  archiepiscopus   f.   Udolricus    episcopus   f. 

hoc  valeat  vindicare    quod    inquirit,    sed  Willelmus  vicecomes  f.  Cabarellus  f.  Um- 

componat  ista  donatio  in  duplo,  cum  suam  bertus  f.  Aycardus  f.  Theubaldus  f.  Laldra- 

omnem  immeliorationem,  &  in  antea  ista  dus  f.  Roquelinus  f.  Willelmus  comes  filius 


donatio  in  omnibus  suam  obtineat  firmita- 
tem.  Facta  scriptura  donatione  il  kalendas 
marcii,  anno  IIII  régnante  Ugone  rege. 
Signum  Vuisla  comitissa,  Vuilielmus,  Vui- 
lielmus,  qui  ista  donatione  fecimus  &  fir- 
mare  rogavimus.  Signum  Gauzfredus.  Sig- 
num Amelio.  Signum  Lupus.  Vivefredus 
levita,  qui  ista  scriptura  donatione  scripsit 
&  subscripsit  die  &  anno  quo  supra. 


Rotbaldi  &  uxor  sua  Lucia  '.  Willelmus 
comes  Tolosanus,  &  uxor  sua  Ema  f.  Ber- 
trandus  &  Fulco  fratres  firmaverunt,  & 
Willelmus  vicecomes  f.  Franco  f.  Theu- 
baldus f.,  8:c. 


An 

991 


164. 


CXXXI 


992 


i53.  —  CXXX 

Restitution  faite  à  Vahhaye  de  Saint- 
Césaire  d'Arles^, 


N   nomine   Patris,    &   Filii,    &   Spiritus 
Sancti.  Anno  I 


ncarnationis  Jesu  Christi 
Domini  DCDXCil,dominusprinceps  &mar- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Césaire  d'Arles, 
—  Saxius,  Pont'ificium  Areîatense,  p.  6295  Ruffî , 
Histoire  des  comtes  de  Provence,  p.  56;  &  Bouche, 
Histoire  de  Provence,  t.  2,  p.  47. 


2  5  no- 
vembre. 


Extraits  de  quelques  chartes  du  règne 
de  Hugues  Capet, 

L — DuM  perennis  involvimur  curis',  &c.  ^— — 
Ego  in  Dei  nomen  Fulcramnus,  Lutevensis  ^^J* 
episcopus,  cogitavi  dies  casu  vite  presentis 
&  remunerationis,  &c.  Ideoque  dono  Do- 
mino meo  Jesu  Christo,  &  Filio  ejus,  & 
Spiritui  Sancto,  &  a  Ligno  Domini,  quod 
est  in  ecclesia  Sancti  Salvatoris  Gellonen- 
sis  monasterio,  dono  ego  in  comitatu  Lu- 

'  Le  texte  porte  Aduleia. 

"  Cartulaire  de  l'abbaye    de   Saint-Guillem   du 
Désert. 


Vers 
988 


327 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


328 


An 

988 

l3  juin. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  i5i. 


Vers 


9  jan- 
vier. 


An 
989 


tevense,  în   terminium  de  villa  que  vocat  VI. — Aunis  '  il  &  m  régnante  Ugone 

Juncarias,  mansum    unum,  &c.   Facta  est  rege,    Regimundus    cornes,    filius  Arnaldi 

hec  carta  donationis  Vii   kal.   decembris,  comitis,  restituit  Bénédicte,  abbati  Sancti 

Deo  régnante,  regeque  sperante.  Hilarii,  in  pago  Carcassensi,  alodem  Sancti 

Stephani  de  Nidolarias  in  comitatu  Rossi- 

II.  —  In  nomine  Domini",  &c.  Ego  Aldo  Honense    &c. 
qui  Baruncello  vocant,  donator  vel   tradi- 

tor  sum  Domino  Deo  &  ecclesie  Sancti  Sal-  VII. —  Quaedam'  nobilis   matrona,  Al- 

vatoris  monasterio  Anianensis...  in  comi-  deardis   nomine,   cognomento  Aurucia,  fi- 

tatu  Biterense,  in  vicaria  Kadiniase,  in  villa  lium  suum  Hilionem  in  monasterio  perpe- 

Pleuvigios    quantum    ibidem    habeo,    &c.  tualiter  Domino  serviturum  obtulit,  &  cum 

Facta  donatione  ista  idus  junii,  anno  primo  eo  quatuor  mansos...  Pactum  autem  iniere 

régnante  Ugone  rege.  Sign.  Aldo,  qui  fieri  Guigo  abbas  &  praesul,  ac  fratrps  coenobii 

jussit  &  firmare   rogavit.  S.  Ato,  qui  Bo-  Calmiliensis  de  rébus  supradictis,  &  facta 

numparem  vocant.  S.  Poncii.  S.  Adroarii.  est  inde  carta  congadiaria,  anno  ab  Incar- 

S.  Ugoni.  In   Christi  nomen,  Ysimbertus  natione  Domini  D  ccccxci,  régnante  Do- 

presbyter  scripsit  die  feria  tertia.  mino  nostro  Jesu  Christo,  Francis  autem 

contra  jus  regnum  usurpante  Ugone  rege. 

III.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Aldo  Item  Aspasius,  cum  uxore  sua  Ingaliardis, 
qui  Baruncello  vocatur,  donator  atque  tra-  ^ederunt  in  ipsa  villa  monasterii  Calmilius 
ditor  sive  transfunditor  sum  Domino  Deo,  j^^nsiones,  cum  curte  &  horto;  &  in  villa 


&  Sancti  Salvatoris  Aniani  cenobii,  aliquid 
de  alodem  meum...  in  comitatu  Biterrensi, 
in  vicaria  Chatunianense,  in  villa  Plebe- 
gius,  vel  in  sua  terminia  quantum  ibidem 
habeo,  &c.  Facta  carta  donationis  aut  trans- 
funditionis  ista  V  idus  januarii,  régnante 
Domino  nostro  Jesu  Christo.  Sig.  Aldo  qui 
Baruncello  vocatur.  Sig.  Stephanus,  qui  vo- 
luerit  &  consenserit.  Sig.  alius  Stephanus. 
Sig.  alius  Arcarius,  &c. 

IV.  —  In  Christi  nomine'.  Ego  Amelius 
&  uxor  mea  Eltefreda,  venditores  sumus 
Benedicto  abbate,  in  honore  Sanctae  Ma- 
riae  Warniacense,  &  Sancti  Johannis  coe- 
nobii alodem  nostrum,  quem  habemus  in 
comitatu  Reddense,  in  loco  ubi  dicitur 
Popiliano,  8ic.  Facta  carta  venditionis  ista 
in  mense  madii,  anno  II  régnante  Ugone 
rege.  S.  Amelii  &  uxori  meae  Ellefredae, 
qui  istam  cartam  scribere  fecimus,  &  fir- 
mare rogavimus.  S.  Walterio.  S.  Stefano. 
S.  Allebrando.  Isarnus  sacerdos  jussus 
scripsit. 

V*. 

'  Cartulnire  de  l'abbaye  d'Aniane. 

»  IbiJ. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieu. 

*  Nous  supprimons  la  pièce  donnée  ici  par  dom 
Vaissete;  elle  est  publiée  plus  haut  in  extenso, 
d'après  l'oripinal.  (Voir  le  n.  146,  col.  309.) 


Engeolis  unam  appendariam  &  mansum. 
Facta  sunt  haec,  rege  terreno  déficiente, 
&  Christo  régnante. 

Item  alius  vir,  nomine  Bertrandus,  cum 
conjuge  sua  Petronilla,  dederunt  unum 
mansum  in  villa  de  Montebraco,  Guigoni 
abbati  &  monasterio  Calmiliensi.  Actum 
est  hoc,  régnante  Domino,  &  absente  rege 
terreno. 

VIII.  —  Ego'  in  Dei  nomine  Atho,  & 
uxor  mea  Girberga,  &  filii  nostri  Bernar- 
dus  &  Froterius,  nos  simul  in  unum  dona- 
tores  sumus  Domino  Deo  &  Sancto  Wil- 
lelmo,  duos  mansos  optimos  in  comitatu 
Albiense,  in  vicaria  Gigidense,  in  villa 
quae  vocant  Bota.  Et  ego  Atho  adquisivi 
de  Hecterio  Brascheta,  &c.  Facta  scriptura 
ista  feria  vu,  XV  kal.  aprilis,  Deo  régnante 
&  rege  sperante.  Sig.  Atho,  &c.  Sig.  Wi- 
doni  de  Farichone.  Sig.  Bernardi  Bligerii. 

IX.  —  Vox''  legis  &  juris  decrevit  au- 
thoritas,  ut  qualis  est  emptio,  talis  sit  & 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-ChafTre. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert. 

■*  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  61,  i"  56. 


Ans 

989 

&  990 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  i52. 


An 
991 


An 
99.3 

I S  mars. 


An 

994 

17  aoijt. 


An 
994 


829 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


33o 


An 
994 


novem- 
Lbrtt. 


commutatio  :  emptio  &  commutatio  simi- 
lem  habeaiit  firmitatcni.  Ego  igitur  in  Dei 
nonien,  Guillelmus  viccconics  &  uxor  mea, 
nonien  Arsindis,  coniniutatores  sumiis  vo- 
bis  Matfredo,  episcopo  saiictae  sedis  Biter- 
rensis,  &  canonicis  ejus.  Certum  quidem  & 
maiiifestuni  est  enim,  quia  sic  plaçait  apud 


XI.  —  In  pago'  Vellaico,  în  vîcaria  Bas- 
sense,  in  loco  qui  diçitur  Confolentis, 
juxta  fluvium  Ligeriu^P'quidam  vir,  no- 
mine  Giba,  cum  uxore  sua,  nomine  Avena, 
totum  quantum  ibi  possidebant,  Domino 
Deo,  &  sanctae  Mariae,  sanctoque  Petro 
dederunt  ad  aedificandum  ibi  monasterium 


animis  nostris  &  placet,  nuUius  cogentis  &  ecclesiam  construendam,  quod  monas- 

imperio ,    sed    propria    &    spontanea   hoc  terium  semper  in  subjectione  monasterii 

elegit  nostra  bona  voluntas,  ut  nos  vobis  beati  Theofredi  Calmiliacensis,  &  in  pro- 

aliquid  de  alodem  nostrum  commutatione  videntia  &  ordinatione  abbatis  ipsius  loci 


fecissemus,  quod  ita  &  facimus.  Commuta- 
mus  nos  vobis  in  comitatu  Biterrense,  in 
villa  Aureliaco,  vel  in  ejus  terminia,  manso 
uno  ubi  Atuinus  habitat,  cum  curte  & 
horto  &  exeo  &  regressio  suo,  &  in  ter- 
minium  de  villa  Capralis  vel  de  Aureliaco 
vineas  duas,  &  propter  alium  alodem  de 
Sancto  Nazario,  vel  de  Sancto  Michaële, 
quae  est  in  villa  Circi,  &c.  Facta  carta 
commutatione  ista  xvi  kal.  septembris, 
anno  Vii  régnante  Ugone  rege.  S.  Willel- 
mus  &  uxor  sua  Arsindis,  &c. 

X.  —  Vox'  legum  legis  decrevit  autho- 
ritas,  ut  qualis  est  emptio,  talis  est  com- 
mutatio :  emptio  &  commutatio  insepara- 
biliter  dividebantur,  sed  simul  in  unam 
habent  firmitatem.  Ego  igitur  in  Dei  no- 
mine, Udalgarius  abbas  commutator  tibi 
sum  Rodgerio  comité  &  uxori  tuae  Adalaïs 
comitissaej  commuto  vobis  alaudem  meum, 
qui  mihi  advenit  de  parentibus  meis  in 
vicecomitatu  Carcassense,  in  villa  quam 
vocant  Aquaviva,  pro  alaudes  vestros  quos 
habetis  in  villa  Gloyano  &  in  villa  de 
Fontecuberta.  In  ea  vero  ratione  commuto 
vobis  ipse  alaude,  dum  vos  supradicti  vive- 
tis,  teneatis  &  possideatis,  &  si  unum  de 
vos  supradicti  alium  supervixerit,  dum  vi- 
vet,   teneat   &  possideat;   post  obitum   de 


foret,  &c.  Facta  est  donatio  haec  in  mense 
januario,  régnante  Ugone  rege. 

XII.  —  Unaldus'  vir  nobilis,  cum  sua 
conjuge,  nomine  Arnica,  dédit  in  vicaria  de 
Solemniaco  in  pago  Vellaico  sex  appenda- 
rias  cum  uno  prato.  Factum  est  hoc,  anno 
ab  Incarnatione  Domini  DCCCCXCVI,  in- 
dictione  VIIII,  feria  IV,  régnante  Ugone. 


i55.  —  CXXXII 

Donation  faite  à  V abbaye  de  Lé-:[at^. 

NOTITIA  guarpitionis  &  donationis  quo- 
rum [nomina]  subtus  tenentur  inserta  j 
qualiter  veniens  homo,  nomine  Amelius- 
Simplicius,  &  Guillelmus  filius  ejus,  poten- 
tissimi  viri,  feria  tertia,  in  pago  Tolosano, 
in  castello  quae  vocatur  Mirabel,  &  sic  se 
guarpiverunt,  &  donaverunt  Domino  Deo 
&  sancto  Petro  apostolo,  Lezatensi  coeno- 
bio,  &  sancto  Antonio,  &  sancto  Vincentio, 
&  sancto  Bcnedicto,  &  reliquiis  sanctorum 
qui  ibi  habentur,  &  in  praesentia  domno 
Guarino  abbati,  illam  ecclesiam  quae  vo- 
catur Sancti  Pétri  de  Guarciaco,  cum  omni 
ecclesiastico  &  cimiterio,  &  cum  omni 
te  Rogerio  &  de  te  Adalays  suprascripti,  alode  qui  ad  locum  pertinet;  &  ipse  alodis 
remaneat  ipse  alode  Aquavive  ad  domum  adjacentias  habet  in  se  :  de  una  parte  ajacet 
SS.  Apostolorum  Pétri  &  Pauli  Caunensis  usque  in  gaita  quae  vocatur  Rodes,  de  alla 
lonasterii,  qui  est  domus  fundatus  super      p^rte  ûsque   in   gaita  quae  vocatur  Mer- 


rivo  Argentiduplo,  propter  remedium  ani- 
mae  vestrae,  &c.  Facta  carta  ista  com- 
mutationis  in  mense  novembris,  sub  die 
feria  vu,  anno  VII  régnante  Hugone  rege. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Cannes,  &  copie  dans  la 
coUect.  Doat,  à  la  Biblioth.  nation.,  v.  58,  {°  z5z. 


danco,  de  alla  parte  usque  ad  strada  pu- 
blica,  &c totum    quantum   infra   istas 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Chaffre. 
*  Ihid. 

'  Cartulaire   de  Tabbaye  de  Lézat.  —  Mémoire 
manuscrit  de  la  bibliothèque  Colbert. 


Éd.oriff, 

t.  Il, 
col.  i53. 


An 
996 


Vers 
997 


An 
997 


33l 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


332 


An 
998 


Éd.orig. 

t.  II 
col.  154. 


adjacentias  habetur,  totum  &  ab  integrum 
tam  eremum  qiiam  condrictum,  sic  doiia- 
mus  Domino  Deo,*ll  sancto  Petro  apostolo, 
&  ad  locum  supranominatum ,  &  ad  reli- 
quias  sanctorum  qui  ibi  habentur  :  in  tali 
vero  ratione  &  convenientia,  ut  nec  abbas, 
nec  monachus,  nec  ullus  ex  baeredibus 
meis  non  habeant  licentiam  vendere,  nec 
biscambiare,  nec  ad  feum  dare,  sed  semper 
sit  ad  tabulam  Sancti  Pétri  in  communia 
monacborum.  Quod  si  quis  bomo  aut  foe- 
mina,  &c.  Facta  carta  ista  in  mense  maio, 
sub  die  feria  quarta,  régnante  Roberto 
rege.  Sig.  t  Amelio-Simplicio  &  Guillelmo 
fîlio  suo,  qui  cartam  istam  dederunt  &  fir- 
maverunt,  &  firmare  fecerunt.  Sig.  f  Gua- 
rino  abbati  &  Adalgrimo  monacho,  &  aliis 
monacbis,  qui  in  praesenti  monasterio 
erant.  Bernardus  rogatus  scripsit. 


i56.  —  CXXXIII 

Fondation  du  monastère  deLangogne\ 

SANCTITAS,  caritas,  atque  justorum 
hominum  intendat  humilitas,  me  Ste- 
phanum  satis  nobilem  virum  diu  fuisse, 
&  uxorem  meam  Angelmodam  humiliter 
vixisse.  Nos  quidem  peccato  nostro  &  jus- 
titia  Dei  fîlium  non  habuimus,  unde  mul- 
tum  doluimus,  in  quo  dolore  apparuit  mihi 
in  somnis,  ut  in  honore  sanctorum  Gerva- 
sii  &  Prothasii  construerem  ecclesiam  in 
territorio  Milacensi.  Excitato  me  &  uxore 
mea  a  somno,  retulit  mihi  uxor  banc  ean- 
dem  visionem  simili  modo  apparuisse,  quo 
audito  praeparavimus  ire  Romam,  &  ivi- 
mus  die  sexta  septembris,  &  annuente  Do- 
mino nostro  Jesu  Christo,  venimus  ante 
altare  beati  Pétri,  ante  cujus  altare  oravi- 
mus  &  vigilavimus,  &  circa  mediam  noctem 
medii  octobris,  somno  nos  aggravante,  ea- 
dem  visio  nobis  apparuit,  &  facto  mane 
venimus  ad  summum  pontificem,  &  osten- 
dimus  ei  quae  in  utraque  visione  nobis 
apparuerat.  Ipse,  junctis  manibus,  intuens 
in  coelum,  benedixit  Deo  qui  salvat  spe- 

'  Cartulaire  du  prieuré  de  Langogne. 


rantes  in  se,  &  majoribus  omnibus  Roma- 
nae  Ecclesiae  advocatis,  narravit  eis  pon- 
tifex  mirabilia,  quae  Dominus  in  somnis 
nobis  bis  monstraverat.  lUi  tune  aequivoce, 
&  magno  clamore  benedixerunt  Deum,  & 
cunctis  illis  praesentibus  dixerunt  nobis,  in 
nomine  sanctae  poenitentiae  injunxerunt, 
ut  ecclesiam,  quam  Dominus  in  somnis  no- 
bis monstraverat,  in  honore  praefatorum 
martyrum  banc  ecclesiam  aedifîcaremus , 
&  dixit  :  Si  post  aedificationem  vita  vobis 
comes  fuerit,  regredimini  ad  me.  Deinde 
benedixit  nobis,  &  cum  gaudio  reversi  su- 
mus  &  peregimus  ecclesiam  ,  sicut  Deus 
mandavit  &  sanctus  pontifex  nobis  in- 
junxitj  cui  tantum  de  bonis  nostris  dona- 
vimus,  quod  XII  capellani  cum  clericis  & 
aliis  ad  serviendum  ecclesiae  &  eorum  ne- 
cessariis  honorifîce  sustentari  poterunt, 
&  deinde  ivimus  Romam  iterum  :  inveni- 
mus  ipsum  dominum  nostrum  pontificem, 
&  praecepit  ut  supra  sacrosanctum  corpus 
beati  Pétri  banc  ecclesiam  donando  offer- 
remus,  &  fecimus,  &  juravimus  ut  nos  & 
nostri  semper  eam  deffenderemus  secun- 
dum  posse  nostrum,  &  tune  pontifex  sum- 
mus  in  ordine  suo  promisit  Deo  &  nobis, 
ut  banc  ecclesiam  a  Deo  aedificatam  ab 
Ecclesia  Romana  nullo  modo  alienaret;  re- 
tinuit  tamen  censum  in  ea  Domino,  & 
respecta  dignitatis  omni  tertio  anno  XV 
solidos,  &  dédit  nobis  de  ligno  sanctae 
Crucis  &  de  reliquiis  sanctorum  praedicto- 
rum,  deditque  nobis  privilegium  in  junco 
marino  scriptum  in  pergameno  sic  : 

«  Sylvester  episcopus,  omnibus  christia- 
nae  fidei  cultoribus.  Notum  esse  volumus 
Stepbanum  vicecomitem  &  Angelmodam 
conjuges,  ecclesiam  Sanctorum  Gervasii  & 
Prothasii,  de  suis  propriis  constructam, 
in  comitatu  Gabalitano  positam,  nostrae 
sanctae  Romanae  Ecclesiae  per  donationis 
paginam  douasse,  &c.  Unde  placuit  nobis 

eandem  praedictam  ecclesiam sub  nos- 

tra  protectione,  &c.  Jubemus  ut  nullus  rex, 
marchio,  dux,  comes,  vicecomes  aut  alius 
majorum ,  parvaque  persona  illam  eccle- 
siam aliquo  modo  inquietare  vel  molestare 
audeat,  &c.'  » 

■  Les  formules  de  cette  bulle  sont  de  nature  à  en 
faire  suspecter  l'authenticité. 


An 
998 


An 
998 


333 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


334 


M.oric. 

t.  II, 
col.  i55. 


viaeis,  campis ,  silvis,  &  omnibus  adja- 
centiis  suis,  valentem  vigenti  mansos  vel 
amplius.  Hoc  autem  factum  est  cum  con- 
silio  episcoporum  Matfredi,  ecclesiae  Mi- 
matensis,  &  clericorum  ejus,  Theodardi. 
episcopi  Aniciensis ,  &  Pétri  episcopi 
Vivariensis ,  &  Rigaldi  fratris  mei ,  & 
Urbani  ' ,    filiique    ejus   Simonis',    Poutii 


Dato  privilegio  ecclesiae  Cosmae  &  Da- 
miani,  benedixit  nobis  &  regressi  sumus. 

In'  nomine  summi  Dei  Creatoris,  qui 
trinus  est  in  personis,  &  unus  in  essentia 
majestatis.  Notum  sit  omnibus  fîdelibus 
praesentibus  &  futuris,  quod  ego  Stepha- 
nus,  vicecomes  Gabalitanensium,  cum  con- 

juge  mea  Aiamolde,  cogitaiis  Domini  mise-  quoque  comitis  ac  Bertrandi   fratrum,   & 

cordiam,  &c.   Ut  ipsum  Dominum  Jesum  omnium  fîdelium   nostrorum,  ut  in  prae- 

Christum  in  die  judicii  propitium  habere  dicto  loco   monasterium  ad  honorem  Dei 

possimus,  haeredem  eum  nostrae  haeredi-  &  Domini  Salvatoris  nostri  Jesu  Christi, 

tatis  fore  decrevimus,  &  secundum   quod  sanctique  Pétri  apostoli ,   ac   sancti   mar- 

ipse   promisit   in   Evangelio    iis   quae  sua  tyris  Theofredi,  prout  po;sibilitas  nostra 

dederint   vel    reliquerint   propter    nomen  potuerit,  construatur  sub  regimine  regulae 

ejus,  centuplum  accipient  &  vitam  aeter-  sanctae  beati  patris  Benedicti.   Hoc   ergo 

nam  possidebunt.  Hujus   rei  causa,  dona-  negotium   committimus  in  manu  &  provi- 

mus    sancto  Petro   urbis  Romae,  principi  dentia  domni  Widonis,  Calmiliacensis  coe- 

Apostolorum,   &  almo   martyri  Theofredo  nobii  abbatis,  &  successorum  ejus,  quorum 

Calmiliensis  monasterii,  partem  de  rébus  consilio  in  eodem  loco  monachi  aggregen- 


&  possessionibus  nostris,  quae  nobis  bae- 
reditario  jure  successerunt,  ad  monaste- 
rium construendum,  &  servitium  Dei  ibi 
regulariter  agendum,  ea  tamen  ratione,  ut 
sub  bonore  sancti  Pétri  sit  Sancto  Theo- 
fredo Calmiliacensis  coenobii  subjectum. 
Sunt  autem  ipsae  res  sitae  in  comitatu 
Gabalitano,  in  vicaria  Miliacense,  in  villa 


tur  Scmutentur,  &  praedictae  res  in  usu 
monachorum  illorum  omni  tempore  per- 
maneant ,  sine  uUa  contradictione  per- 
sonae.  Neque  ullus  homo  censum,  sive 
commendam  aut  custodiam  ex  istis  rébus 
exigat  vel  accipiat  :  sed  abbas  Sancti 
Theofredi  xv  solides  tertio  anno  persolvat 
sancto    Petro    pro   censu.    Si    quis    autem 


quae  dicitur  Lingonia,  secus  ripam  fluvii      homo   banc   nostram    constitutionem    ali- 


Elerii  ;  hoc  est  ecclesia ,  quae  est  con- 
structa  in  honore  &  nomine  sanctorum 
Gervasii  &  Protasii  martyrum,  ipsa  eccle- 
sia cum  decimis  quinque  mansos  valentes, 
&  in  ipsa  villa  mansos  quatuor,  &  unum 


quando  disrumpere  vel  mutare  praesumpse- 
rit,  maledictioni  subjaceat,  nisi  poenitendo 
satisfecerit  :  &  omnis  homo  quicumque 
loco  ipsi ,  quem  cupimus  aedificare,  vel 
habitatoribus   ejus  adjutorium   atque   de- 


molendinum,  cum  omnibus  quae  ad  ipsas  fensionem  praebuerint,  partem  cum  electis 

res   pertinere   videntur  :  &  in    alla  villa,  Dei  habeant  in  vitam  aeternam.  Hoc  autem 

quae    dicitur    Mansus- Ricardi ,    quatuor  privilegium,  quo,  sicut  stabilitum  est,  fir- 

mansos  cum  omnibus   adjacentiis  suis,  &  mum  &  perpetualiter  habeatur  in  memoria 

in  Montilio  quatuor  mansos  cum  omnibus  cunctorum,   in   conspectu   totius   cleri   ac 

adjacentiis  suis,  &  in  Caucino  duos  man-  nobilium   virorum    manu    propria   confir- 

sos    cum   appendiciis    suis.    Et   in   vicaria  mamus,    Gregorio    papa    hoc   auctoritate 

Gredenense,  donamusvillam  nomine  Clau-  Apostolica  confirmante,  necnon  Matfrede 


sicias  cum  vtneis ,  campis,  pratis ,  pro 
mansis  decem ,  in  valle  Alliradi"  totam 
silvam  ad  monasterium  ipsum  construen- 
dum Sancti  Gervasii  &  Sancti  Protasii  ;  & 
in  comitatu  Vivariensi,  in  vicaria  Bauzo- 
nica,  villara  quae  dicitur  Felgerias  %  cum 


Mimatensis  ecclesiae  episcopo,  &  canoni- 
corum  ejus  ,  Theodardo  Vallavensis  eccle- 
siae praesule,  Petro  etiam  Vivariensi  ponti- 
fice,  Rigaldo  fratre  meo,  Urbano  %  filioque 
ejus,  Pontio  &  Bertranno  fratre  ejus,  Si 
aliis  amicis  &  fidelibus  nostris.  Amen. 


An 
998 


'  Mabillon,  de  Re  diplomatlca,  p.  579. 
'  Alias  Allerida. 
'  Alias  Friigeiras. 


'  Allas  Berthanae. 
*  Alias  Willermi. 
'  Alias  Berthana. 


An 
998 


335 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


336 


An 

999 

janvier. 


Éd.rrig. 

t.  Il, 
col.  i56. 


Ego  Petrus,  Dei  gratia  rex  Aragonis,  co- 
rnes Barcinonae,  &  dominus  Montis-Pessu- 
lani,  recognoscens  &  pro  vero  existimans, 
quod  praedecessores  mei  gratanti  auimo 
praedictam  fecerunt  donationem,  ad  hono- 
rem  Dei,  &c.,  ipsam  laudo,  &c.,  testibus 
Guillelmo  Magalonensi  episcopo,  Guidone 
praeposito  ejusdem  sedis,  &c. 

Datum  Montis-Pessulani  in  mense  ja- 
nuarii,  anno  Domini  MCCV,  &c. 


iSy.  _  CXXXIV 

Bulle  du  pape  Grégoire  V ^  en.  faveur 
de  l'abbaye  de  Saint-André  d'Avi- 
gnon '. 

GREGORIUS  episcopus,  scrvus  servorum 
Dei,  charissimo  filio  Martino,  reve- 
rentissimo  abbate  venerabilis  monasterii 
Saiicti  Andreae  apostoli,  &  Sancti  Michaë- 
lis  archangeli,  &  Beati  Martini  confessoris, 
quod  est  fundatum  in  cacumine  montis, 
qui  nuncupatur  Andaoni,  super  fluvium 
Rhodani,  ejusque  successoribus  abbatibus 
in  perpetuum.  Cum  summus  Apostolicae 
dignitatis  apex  in  hoc  divini  certaminis 
nitore  dignoscitur  praefulgere,  ut  in  exer- 
cendis  Dei  laudibus  sibi  impensius  studeat 
laboris  exhibera  certamen;  ob  hoc  débita 
nos  ejusdem  Apostolicae  pastoralis  com- 
pulsi  soUicitudinis  cura,  quaequae  ad  sta- 
bilitatem  piorum  pertinere  dignoscuntur 
locorum  ubertim  promulgare  ,  &  Apos- 
tolicae institutionis  censura  confîrmare. 
Igitur  quia  petistis  a  nobis  quatenus  con- 
cederemus  sive  confirmaremus  tuae  reli- 
giositati  praedictum  monasterium  Sancti 
Andreae  apostoli,  Sancti  Michaëlis ,  & 
Sancti  Martini,  ut  his  tribus  ecclesiis 
unum  semper  persistât  monasterium,  cum 
ipso  monte  in  integro,  in  quo  adsunt  ipsae 
ecclesiae,  cum  omnibus  infra  se  &  circa  se 
haben[tibus],  cum  domibus,  villis  ibi  & 
iibique,  cum  omnibus  rébus,  &  substantiis 
mobilibus  &  immobilibus  ac  seseque  mo- 
ventia,  quantumcumque  a  die  fundationis 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-André  d'Avignon. 


usque  nunc  ibi  concessa  vel  largîta  sunt, 
verum  etiam  &  usque  in  futurum  per  quem- 
vis  modum  ibi  advenerit,  nos  Apostolica 
authoritate  firmiter  &  stabiliter  tuo  mo- 
nasterio  sub  protectione  abbatis  perpetuis 
temporibus  praecipimus  permanere,absque 
cujuslibet  contestatione  vel  impedimento. 
Denique  etiam  confirmamus,  ut  undecum- 
que  mortuorum  corpora,  masculini  sexus 
vel  foeminini,  ibi  se  sepeliri"  devotaverit, 
nullus  episcopus,  aut  canonicus,  aut  cano- 
nicorum,  clericus,  vel  vice[comes],  dominio 
nulla  contrarietate  maliciae  contra  vobis 
vel  contra  servos  monasterii  exerceat. 
Loca  enim  quae  de  aliorum  locorum  pio- 
rum numéro  non  sunt  constituta,  annuatim 
pensionem  solvendo  liceat  vos  possidere, 
&  ea  omnia  sub  juris  &  dicione  sanctissi- 
mae  nostrae  Romanae  Ecclesiae,  cui  Deo 
auctore  deservimus,  vobis  ad  tenendum 
concedimus.  Scitote,  fratres  dilectissimi, 
ante  oculos  mentis  &  corporis  traditiones 
regularum  paternarum  ,  ut  unusquisque 
praelatus  noverit,  qualiter  debeat  impe- 
rasse  subjectis ,  ne  dum  aspera  &  non 
unicuique  fratri  aptissima  videamur  im- 
poni,  ne  usque  ad  contemptum  prorumpat 
de  imperantis  indiscretione  subjecti.  Sit 
namque  moderata  vivacitas  in  sollicitudi- 
nibus,  supereminens  in  fratribus  strenui- 
tas,  ut  dum  regulariter  omnis  quietudo 
integerrime  confertur,  per  obedientiae 
lineam  bene  servientes  exhibent  tempo- 
ralia,  ad  gaudia  coelestis  patriae  perve- 
niant  sempiterna.  A  praesenti  duodecima 
indicione  &  usque  in  perpetuum  concedi- 
mus &  confirmamus  vobis  superdictum 
monasterium  &  montem,  sicuti  per  com- 
mutationis  chartam  vobis  evenit  de  Alde- 
berto  8c  ejus  fratre  Adalelmo,  simul  cum 
conjugibus  suis,  scilicet  Leucinde  nomine 
&  Beliilde,  seu  Poncione  &  fratre  ejus 
Comberto,  simul  cum  conjugibus  Adalinde 
scilicet  &  Unia,  necnon  Berangario  pres- 
bytero  simul  cum  fratribus  duobus  Pétrone 
videlicet  &  Nectale,  Dabbato  etiam  cum 
tribus  filiis  suis  his  nominibus,  Gariberto, 
Silvestro,  &  Poncione,  ita  praesentis  con- 

firmationis  privilegio  cuncta  quae in- 

concussa  valeat  possidere.  Idcirco  con- 
stituimus  nos,  auctoritate  Dei  &  sancti 
Pétri   apostoli   &   nostrae,   ut   dum   abbas 


An 
999 


An 
999 


337 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


338 


l'd.ori^. 
t.  Il, 

col.  157. 


vcmbn 


inde  obîerit,  nuUus  ibi  liceat  ingredi 
abbas,  nisi  talis  qui  Deo  &  cunctis  fratri- 
bus  placeat,  &  eum  qiiem  congregationi 
placuerit  absqiie  peccato  consecrari  liceat  : 
si  quis  auteni,  quod  non  credimiis,  qualis- 
cumque  episcopus,  marchio,  cornes,  aut 
vicecomes,  vel  aiistaldus,  vel  quilibet  mag- 
nae  personae  haec,  qiiae  pro  Dei  oninipo- 
tentis  amore  constituimus,  refiagari  aut  in 

quoquo  transgredi sciât  se  sub   divini 

judicii  obtestatione.&  anathematis  vinculo 
innodatuni,  &  a  regno  Dei  alienandum,  & 
cum    diabolo    sine    fine   cruciandum.   Qui 


Tesfredus  caputscolis  &  levita,  Petrus  le- 
vita,  Raimundus  levita,  Amalricus  levita, 
Marchucius  levita  ;  laicorum  vero  nobi- 
lium  Sonifredus,  vicecomes  Cerdaniense, 
Bernardus  Segovinus,  id  est  Bernardus 
Gauzbertus,  Durandus,  Kigulfus,  Finardus 
&  aliorum  niultoruni  hominum  ,  qui  ibi- 
dem aderant  simul,  &  cum  judice,  qui 
jussus  est  judicare,  causas  dirimere,  & 
legibus  definire,  id  est  Guilielmus.  In  isto- 
rum  namque  presentia  venerunt  quidam 
de  fratribus,  qui  dixerunt  predicto  epi- 
scopo  jubere  nos  audire  :   «  Frater  noster 


i58. 

Plaid  tenu  à  Elne 


vero  plus  adjutor  &  observator  hujus  nos-  Auriolus  levita,  capudscole  beatissime  Eu- 
trae  preceptionis  extiterit,  benedictionis  lalie  virginis,  quando  egritudine  est  re- 
gratlam  a  Christo  Domino  consequatur,  &  temptus,  unde  migravit  de  hoc  seculo, 
vitae  aeternae  particeps  effici  mereatur.  adhuc    in    suo   sensu   proprio    loquelaque 

Scriptum  par  manum  Benedicti,  scrinia-  intégra  permanente,  venerunt  supradicti 
rii  sanctae  Romanae  Ecclesiae,  in  mense  sacerdotes  cum  aliquis  de  levitarum  ad 
januarii  ,  &  indictione  praefata  duode-  visitandum  eum,  sicut  nos  facere  con- 
cima.  suetum   est,   &    coram    illius    audientibus 

tantum    modo    verbis    promulgavit    atque 

constituit  alodem  suum,  quod  ille  habebat 

in  pago  Ressolionense,  in  vicho  Elna,  id 
est  solario  cum  curte  &  clauso,  &  cum 
ipsa  fexa  l  de  terra,  qui  ibidem  est,  ut  si 
de  hac  egritudine  mori  contigerit,  quo- 
modo  fecit,  fuisset  ipsum  alodem  de  preli- 
bata  ecclesia,  &  exinde  nobis  recedentibus 

SACRAE  legis  sacris  decenter  imperavit  jam  démens  effectus  erat.  »  Venerunt  alio 
oraculis,  quia  solus  Pater  omnipotens  homines,  qui  malicioso  animo  habebant 
tam  immense  divinitatis  imperiis  hoc  cor-  fecerunt  de  hoc,  quod  predictum  est,  vo- 
dibus  imprimuntur  humanis,  ut  justitiam  luntatem  suam  immutare  &  scriptura  dona- 
diligerent  habitatores  terre,  &  si  obedien-  tionis  facere  in  nomine  nepta  sua,  nomine 
dumestDeo,  diligenda  est  justicia,  quae  Ermelde,  &  viro  suo  Eldericho,  &  non 
si  fuerit  dilecta,  instanter  erit  operandum  licebit  eam  facere  nec  roborare  nec  aliquid 
in  illa.  Idcirco,  dum  resideret  venerabilis  a  vicibus  suis  instituere,  qui  eam  légitime 
Berengarius,  gratia  Dei  sedis  Helenensis  signis  aut  suscriptionibus  confirmare,  sicut 
episcopus,  in  pago  Rossilionense  ,  in  vi-  in  lege  preceptum  est,  donec  spiritum  exa- 
cho  Elna,  una  cum  multitudine  clericorum  laret.  Et  ab  hac  causa  jamdictus  episcopus 
suorum  katerva ,  scilicet  presbiterorum  misit  assertorem  suum  jamdicto  Austendo 
&  hordine  levitarum  5  id  est  Amalricus  archilevita  &  predicto  Eldhericho  &  uxori 
presbyter  &  claviger,  Aurutius  presbi-  sue  Ermelde  fecisset  perquirere,  &  in  sua 
ter,  Suniarius  levita,  Adolardus  presbiter,  presentia  exibere  &  legaliter  prosequeri, 
Adroardus  presbiter,  Goltredus  presbiter,  sicuti  &  feci  a  petitione  illius  vel  ab  in- 
Volveradus  archilevita,  Austendus  archile-  terrogatione  de  supradicto  judice.  Isti  ho- 
vita,  Aribertus  levita,  Durandus  levita,  mines  in  suis  responsis  dixerunt  :  «  De 
Udalgarius   presbyter,    Eldemarus    levita,      hac    causa,    unde    nos   petistis,   scriptura 

donationis  habemus,  quod  condam  Aurio- 

•  Cartulaire  d'Elne,  f  126  v°,  &  copie  dans  la      ^us  ad  me   jamdicte    Ermelde   in  sua   vita 

collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale.      fecit  &  ordinavit,  &  in  mea  potestate  tra- 

t.  16,  f°  191,  didit.  »   Et  jussit  eam  predictus  judex,  ut 


A» 

1 000 


An 


339 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


340 


eandem    scripturam    in    suam    presentiam 
exhibera  ;  sicuti  &  fecerunt.  Et  predictus 
judex  audivit  eam  legeutem  &  relegentem, 
&    invenit    eam    mendacem    atque    falsis- 
simam ,   &   contra   lege   fuerat  facta   &  ad 
vice  morientis,  nec  signis  nec  suscriptioni- 
bus  fuerat  roborata  nec  legaliter  confecta, 
sed    signis    &   suscriptionibus    adulterinis 
fuerat  manifesta  j  &  pro  hac  causa  inter- 
rogavit  predictus  judex  jamdicto  Elderico, 
si  se  audebat  presumere  ad  Dei  judicium, 
ut  in  eadem  fraude  conscius  non  extitisset, 
aut  eadem  cartula,  que  in  placito  offertur, 
mendacem    nescisse  ^    &  ille  dixit  :    '(  Pos- 
sum.  »  Et  predictus  judex  dédit  ei  placitum 
constitutum  ut  se  purifîcaret,  ut  ad   Dei 
judicium  possit  pervenire.  Et  ex  illis  inde 
recedentibus    miserunt    asertores    suos    a 
predicto  episcopo,  id  est  Austendus,  Gauz- 
bertus  &Aigulfus,  ut  se  veritate  legisque 
in  eis  feriendi  erant  parceret,  &  predic- 
tum  alodem,  pro  qua  altercatio  erat,  acci- 
peret;  &  ille,  intercedentibus  illis,  aliis 
bonisque  hominibus,  adquievit.  —  Et  ego 
jamdictus    Eldericus   &  ego   Ermelde   jam 
sumus  professi  de  hac  causa,  que  superius 
dictum  est,  &  cedimus  atque  tradimus  jam- 
dictum  alodem  a  prelibata  ecclesia,  vel  in 
manu  Berengario  episcopo,  ut  in  eorum 
jure  inrevocabili  modo  perpetualiter  fir- 
metur,    &  notum   sit  omnibus   hominibus 
&  in  cunctis   personis  ibi  convenientibus 
in  harum   noticia  valitura  consistât.  Data 
&  confirmata   notitia  sub  die   kalendarum 
novembrium,    anno    V    quod    Rodbertus, 
Franchorum  rex ,  regnandi  sumpsit  exor- 
dium.  Ostendus  archilevita.  Teutfredus  le- 
vita,  qui  &  Coripanta.  Vuolveradus  archi- 
levita. Raimundus  levita.  Marcutius  levita. 
Amalrichus    levita.    Udalgarius    presbiter. 
Amalricius  presbiter  &  claviger.  Seniullus 
presbiter.  Aribertus  presbiter.  Signum  Ber- 
nardus.  Signum  Gazbe'rtus.  Signum  Bernar- 
dus.  Signum  Durand  us.  Signum  Vigulfus. 
Signum   alio  Bernardo.  Signum  Segoinus. 
Airicius    presbiter.    Ego   Wilielmus    judex 
hujus  edictionis  tactu  necessitate  occulo- 
rum    signoque    impressionis    corroborans. 
Soniarius  levita.  Signum  Wilielmus  levita, 
qui  hanc  notitiam  scripsit,  &  die  &  anno 
quo  supra. 


159.  —  cxxxv 

Donation  d'Eudes,  vicomte  de  Lodève, 
à  Vabhaye  de  Saint  -  G  aille  m  du 
Désert  '. 

IN  Dei  nomine.  Ego  Odo  vicecomes  dono, 
consentiente  uxore  mea  Chimberga , 
aliquid  de  alode  meo  Sancti  Salvatoris 
Gellonensis  monasterii,  &  sanctae  Crucis 
Ligno,  &  sancto  Willelmo,  &  monachis 
praesentibus  &  futuris ,  in  monasterio 
Gellonensi  militantibus  atque  Deo  ibidem 
servientibus ,  propter  remedium  animae 
meae  ;  &  est  ipse  alodes  in  comitatu  Lute- 
vense,  in  terminium  de  villa  quae  vocatur 
Ba'ias,  quem  Hildinus  pater  meus  &  ego 
Odo  acaptavimus  de  Ardemando  ,  &c.  Sig. 
Odoni  vicecomitis,  qui  cartam  vel  scriptu- 
ram istius  donationis  scribere  fecit,  & 
manu  sua  firmavit,  &  testes  firmare  roga- 
vit.  S.  Chimberga  uxor  mea  consentiens, 
&  donatrix  &  firmatrix  fuit  istius  scrip- 
turae  &  cartae,  cum  bono  animo  &  cum 
bona  voluntate.  S.  Siguini.  S.  Gisfredi. 
S.  Audberti.  S.  Fredaldi.  S.  Matfredi. 
S.  Bernardi. 


160.  —  CXXXVI 

Donations  de  Roger  I y  comte  de 
Carcassonne ,  faites  à  l'abbaye  de 
Lé-^at^. 

APPROPINQUANTE  etenim  mundi  ter- 
minio  ,  &c,  Sacrosanctae  basilicae 
Sancti  Pétri  Lezatensis  monasterii,  qui  est 
fundatus  super  flumen  Leza,  ubi  Ugo  abba 
una  cum  norma  monachorum  pastor  vel 
gubernator  praeesse  videtur  :  ad  hoc  igitur, 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert. 

^  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  98,  fo   142. 


Vers 
1 000 


Vers 

lOOI 

août. 


Vers 

looi 


341 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


342 


îd.orig. 
,11, 

,  i58. 


Vers 

1001 


in   Dei    nomen,  ego  Rodgarius   cornes  &  animas  parentum   meorum  :   in    taie  vero 

uxor  mea  Aladaiz,  cedimus  Deo  &  sancto  ratione,  ut  neque  abbas,  neque  uUus  mo- 

Petro  apostolo  aliquid  de  facultatibus  nos-  nachus  licentiam   habeat  dare,   nec  alie- 

tris  j  hoc  est  ecclesia,  quae  est  fundata  in  nare,  nec  ad  fevum  dare,  nec  commutare; 

honore  beati  Michaëlis  archangeli,  in  villa  sed    semper   sit    in    stipendiis    fratruni    & 

quae   dicitur   Pentegos,    cum    ipso    alode,  eleemosinis  pauperum,  sicut  superius  re- 

totum  &  ab  integrum,  quisitum  &  inqui-  sonat,  sic  ego  adfirmo.  Si  quis,  ego  aut  ulla 

rendum,  quod  nobis  habere  vel  possidere  apposita  persona,  &c.  Facta  est  scriptura 

videmur,  cedimus  Deo  &  sancto  Petro  vel  haec,  sub  die  feria  ii,  régnante  Rotberto 

Ugone  abbate,  una  cum  norma  monacho-  rege.  Sig.  t  Rogerio  comité  &  uxoris  suae 

rum,  qui   sunt   Lezatensi    monasterio,  ut  Aladaiz,  qui  carta  ista  scribere  rogaverunt, 

post  hodiernum  diem  habeant,  teneant  &  &  manibus  firmaverunt,  &  firmare  rogave- 

possideant,  &  non  habeat  abba,  vel  mona-  runt.  Sig.  f  Regimundo.  Sig.  t  Bernardo. 

chi,  seu  successores,  licentiam  de  Deo,  &  Sig.  t  Pétrone.  Sig.  f  Joleno.  Ato  rogatus 

sancto    Petro ,   vel    sancti    Benedicti    sive  scripsit. 
sancti    Antonii ,    ipsum    alodem    dare    aut 

tradere,  nec  transmutare  in  manus  alieno-  '  — ~~~~~ 

rum  ;  sed  semper  permaneat  ad  ipsa  Dei 
communia  vel  ministris  altaris  ejus,  pro 
animae  meae  &  animae  uxoris  meae,  sine 

ullo  contradicente.  Et  in  alio  loco  dona-  _  ,  .  7     ^    t  t 

mus  ipsam  ecclesiam,  quae  est  fundata  in  Deguerpissement  enjaveur  de  l  ahhaye 


161.  —  CXXXVII 


honorem  beatae  Mariae  virginis ,  cum 
ipsum  alodem  qui  vocatur  Vallegeno , 
totum  &  ab  integrum,  quistum  &  adqui- 
rendum,  cui  nos  visi  sumus  habere  vel 
possidere,  sine  ullo  contradicente.  Sane  si 
quis,  &c.    Facta  cessione   ista  mense  au- 


de  S aint-Hilaire y  par  Arnaud j  vi- 
comte de  Carcassonne  '. 

NOTITIA   warpitoria   qualiter  tenetur 
adscripta.    In    Christi    nomine,  post- 
quam    Rodgarius    comes,    &    uxor    ejus 


gusto,  sub  die  feria  V,  régnante  Roberto.      comitissa ,    cum    filio    eorum    Regimundo 
Sig.  t  Rodgario  comité,  &  uxori  suae  Ala-      florescente  jam  juvenili  aetate,  cartam  do- 


daicia,  qui  cessione  ista  manibus  firmave- 
runt vel  firmare  rogaverunt.  Sign.  f  Ra- 
mundo.  Sig.  t  Bernardo.  Sig.  t  Pétrone. 
Sig.  t  Benedictus  rogatus  scripsit. 

Terminum  mundi  appropinquante ',  &c. 
Ob  hoc  igitur,  in  Dei  nomen,  Rogerius 
comes  donator  sum  Domino  Deo  omnipo- 


nationis  fecisset  monasterio  Sancti  Hilarii, 
trophaeo  vel  redemtionis  animarum  elee- 
mosinae  de  villa  Venantiano,  &  de  ecclesia 
S.  Mariae  &  appendicio  ejus  ,  &  de  Cucu- 
ciaco,  cum  ecclesia  Sancti  Pétri  Nonnonis. 
cum  ecclesia  Sancti  Saturnini,  villare  Asi- 
nario  cum  ecclesia  Sancti  Cypriani,  &  Ca- 
ranciani  cum  ecclesia  Sancti  Michaëlis, 
tenti  ,&  sancto  Petro  Lezatensis  coenobii  cum  decimis  &  primitiis  earum  ,  propter 
alodem  meum  proprium,  quem  habeo  vel      victoriam  quam  sanctus  Hilarius  atque  nos- 


habere  debeo,  qui  est  in  comitatu  Tolo- 
sano,  in  ministerio  Potamianense,  in  villa 
quae  vocant  Vilarilg  :  ipsum  alodem  dono 
cum  terminis  &  limitibus  &  ajacentiis  & 
affrontationibus ,  vel  ego  quantum  visus 
[sum]  habere  &  possidere,  totum  &  ab 
integrum,  quaesitum  &  ad  inquirendum, 
sic  dono  sancto  Petro  pro  anima  mea  & 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat,  8c  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  98,  f°  144. 


cente  illo  cum  suis  fidelibus  Deum  exo- 
rando  suis  inimicis  hostiliter  ostendit; 
multis  annis  jam  peractis  accepit  regimen 
Carcassensi  comitalis  vice  Arnaldus,  filius 
Radulphi,in  nomine  vicecomitis.  Illevero, 
ut  hoc  obtinuit,  ab  insidiatoribus  atque 
infidelibus  hominibus  denuntiatum  estfal- 
cidice,  non  esse  justum  possidendi  S.  Ilarii 
jure  potestatis,  propter  donationem  jam 
supradicti  priacipis  Carcassonae,  sed  cen- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilalre. 


Vers 

lOOI 


An 

1002 

septem- 
bre. 


An 

1002 


343 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


344 


Ed.orig. 

t.  11, 
col.  iSg. 


sui  deservire  vicecomitis.  Ex  quo  vero  au-  vicecomitis  fidem  guarpitoriam  ,  atque  fîr- 

ribiis  ejus  intimatum  est,  non  segniter  est  mamus.  Ob  hanc  igitiir  causam  recogiiovit 

demoratus,  inquisitio  ejus  pervenit  ad  no-  Arnaldus  vicecomes  rei  veritatem,  in  justi- 

titiam  hominum  dicentium  injuste  &  inor-  tiae  domnae  coniitissae  Adalaciae,   &  filio 

dinate  adversus  Sanctuni    Hilariuni   agere.  ejus  Regimundo,  atque  Carcassensium  pro- 

Sed  advenit,  annuente  Domino  nosîro  Jesu  cerum,   &  sic   se   guarpivit   erga  Sanctum 

Christo,  dies  statutus,  in  quo  notitia  guar-  Ilarium,  ejusque  monachos,  malivolo  ejus 

pitoria,  qualiter  nomina   subter  tenentur  animo    everso.    Facta    est    igitur    firmiter 

inserta,   est  deffinita.  Quia  in  mense  sep-  guarpitoria  firmatio,  quod  si  ego  Arnaldus 

tembrio,  feria  V,  advenit  Gauffredus  abba  vicecomes,    aut    aliquis    de    successoribus 

cum  quibusdam  monachis  Sancti  Hilarii  in  meis,  vel  istius  Carcassonae  sedis,  aut  quis- 

civitate  Carcassonae,   &  olim  jam  peractis  libet  homo  per  subrogatam  personam  fue- 

diebus  quindecim  ,  ante  praesentiam  Rod-  rit,   qui    contra   hanc   scripturam  adrum- 

gerii  comitis,qui  iter  sancti  Pétri  sequitur,  pendam  surrexerit,  iram  Dei  omnipotentis 

jam  praecipiente  eo  gratia  suae  mercedis,  incurrat,   &  cum   Juda  traditore  particeps 

ut  convenienter  agerent  rectissime  atque  efficiatur,  &  nullius  sanctorum  intercessio 

justissime  erga  Sanctum  Hilarium  &  mona-  eum    adjuvet,    &   quod    petit   non  adqui- 

chos  ejus ,  potentialiter  sustentando  &  re-  rat,  &c.,   &  in   ante  scriptura  haec  firma 

gendo  locum  illum  electum  a  se,  8z;  uxore  stabilisque  permaneat  omni  tempore.  Facta 

sua  domna  Adalaica  comitissa,  &  filio  suo  scriptura  haec  in  mense  sep  tembrio,  anno 

Regimundo;    sic   venerunt   ante   praesen-  vi  régnante   Roberto  rege.  Sign.  Arnaldi 

tiam  illorum  &   seniorum   qui  coram   eis  vicecomitis,  qui   istani  guarpitoriam   scri- 

aderant  multis  :  videlicet  domno  Alberto  bere  jussit,  &  testibus  ad  roborandum  tra- 

episcopo,  &   archidiaconis  Aimo,    Oliba,  didit.  Einardus  jussus  scripsit. 
Petro,  &  fidelibus  la'icis   Lictore,   Ugone, 

Poncio-Einardi,    Poncio-Bernardi,   Dac-  __ 

berti,  Eicfredi,  Sicfredi,  Eblii,  Isarni,  Ra- 
dulfi,  caeterorumque  bonorum  hominum. 
Et  ita  judicaverunt  ac  benignissime  or- 
dinaverunt   domna    Adalaicis   comitissa   & 

filius  ejus  Regimundus  cum  suis  fidelibus.  Testament  de  Roger  I,  comte  de  Car- 
ut  vicecomes  Arnaldus,  de  appendiciis  vil-  cassonne  '. 
lis   Venancianis    cum    supradictis,    id    est 

Cucuciago,    Nonnone,    Asinario,     Karan-  TT^O  Rogerius  cornes  facio  brevem  divi- 

ciani ,  unde  quaerimonia  est  facta  a  mona-  JLj    sionalem   inter  filios  meos  Raimundo 

chis  Sancti   Ilarii ,    quae    domnus   Rodge-  &  Bernardo.  Ad  Raimundo  filio  meo,  dono 

rius  cornes,  &  uxor  ejus  atque  eorum  filius  civitatem  Carcassonam  cum  ipso  comitatu 

donaverunt   Sancto    Ilario,   sicut  superius  Carcassense,    exceptas    ipsas   abadias  quae 

insertum  est,  nulla  audacia,  nuUa  violentia  ego  dono  ad  filio  meo  Pétrone,  sicut  con- 

audaciter  ageret   de   hoc   contra  Sanctum  finitum   est  inter  niatre  sua  Adalaïs   &  te 

Ilarium  :  sed  bénévole  &  consulente  guar-  Raimundo.     Et  dono    ad    ipsum    Raimun- 

pitoriam      atque     evacuationem     facerent  dum    filium    meum,   Redas  castellum   cum 

atque  firmarent,  quia  Lex  Judicum  dicit"  :  suo  comitatu,  ipsam  meam  partem  5  excepta 

Ut  quaecumque  res  sanctis  Dei  ecclesiis ,  aut  ipsa  mea  parte  de  ipsas  abadias  quae  ego 

per  principum  aut  quorumlibet  fidelium  dona-  dono  ad  Pétrone  filio  meo,  &  excepto  ipso 

tiones,  coUatae  reperiuntur  votive  &  poten-  alode  quae  ego  acaptavi  in  ipso  comitatu 

tialiter,pro  certo  censetur,  ut  in  aeternum  jure  Redense,  quae  ego  dono  a  Domino  Deo,  & 
irrevocabili,   legum  aeternitate  firmetur.  Sic 

&  nos  conlaudamus  &  stabilimus  Arnaldi  .au-  /-        i  ■      j      i."         j    r  •    /     • 

Archives  ou  Cartulaire  du  château  de  roix  (ori- 
ginal), caisse  175  &  copie  dans  la  collection  Dont, 

'  Codex  legum  Vlsigothicarum ^  lib.  5,  lex  prima  à  la    Bibliothèque    nationale,    v.    165,    f"    86.   — 

de  Ecclesiasticis  rehus.  Voyez,  au  tome  IV,  la  Note  XXII,  n.  vii. 


162.  —  CXXXVIII 


An 

I Q02 


Vers 


Vers 

I002 


345 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


346 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  160. 


ad  sanctis  suis,  propter  remedium  animae  de  Fuxo  cum  ipsa  terra  Fuxensc,  dono  ad 

meae.  Et  dono  ad  ipsum  Raimundum  ipsa  Adalaïs  uxor  mea  &  Bernardo  filio  meo  in- 

convenientia   de  comitatu  Redense,  quae  simul.  Et  Dalmazanense,  &  Podanagense,  & 

ego  habeo  cum  fratre  meo  Odone  comité,  Agarnagense,  &  medietatem  de  toto  bosco 

&  cum  filio  suo  Arnaldo.  Et  si  Odo  mori-  Bolbonae,  quae  est  inter  flumen  de  Ercio 

tur  &  filio  suo  Arnaldo,    remaneat  ad   te  &  flumen  Arcgiae  ,  dono  ad  Bernardo  filio. 

Raimundo  ipsa  convenientia  de  ipso  comi-  meo,  cum  ipsos  alodes  quae  ego  ibi  habeo; 

tatu.  Et  alia  convenientia,  quae  ego  habeo  exceptas    ipsas  abadias  &    ipsas   ecclesias, 

cum  fratre  meo  Odone  &  filio  suo  Arnaldo,  quae   ego  dono   ad   filio   meo   Pétrone,   & 

de  Cairocurbo  cum  Cairocurbense,  rema-  exceptos   ipsos   alodes   quae  ego  dono  ad 

neat  ad  ipsum   Raimundum;  &  alia  con-  Domino  Deo  &  sanctis  suis,  propter  reme- 

venientia,  quae  ego  habeo  cum  fratre  meo  dium  animae  meae;  &  exceptos  ipsos  alo- 

Odone,  de  Colia  castello  &  de  Coiliense,  des  Escocia  &  Avesago,  quae  ego  dono  ad 

remaneat  similiter  ad  filium   meum    Rai-  conjugem  meam  Adalaïs,  mater  vestra,  sicut 

mundum.    Et    ipso   castello    quem   dicunt  superius  scriptum  est.  Sic  habeat  firmita- 

Sexago  cum   ipsa  castlania,   &  cum    ipsas  tem  ista  scriptura,  si  ego  Rogerius  non  hoc 

vigarias,  quae   ad   ipsum    castellum   perti-  desfaciam,  si  ego  non  hoc  camvio  cum  meo 

nent,  &  cum  ipsos  alodes  sicut  Arnaldus  gradiente  animo.   Ista  omnia  suprascripta 

pater  meus  ibi   tenebat  per  ipsum   castel-  teneat  Adalaïs  uxor  mea  in   badlia  quan- 

lum,  remaneat  ad  Raimundum,  exceptas  ip-  tum  ipsa  voluerit,  sicut  superius  scriptum 

sas  abadias  quae  ego  dono  ad  filium  meum  est,  sic  habeat  firmitatem;  in  tali  vero  ra- 

Petronem.    Et    ipsos    alodes    de    comitatu  tione,  ut  dum  illi  vivunt  teneant  &  possi- 

Tolosano,  qui  fuerunt  de  Bernardo  Ruffo,  deant;   si   infantes  habuerint  de  légitime 

quae  Raimundus  vicecomes  tenet  per  me  matrimonio,  similiter  teneant  in  balia  illi, 

Rogerio  &  per  te  Raimundo,   remaneant  qui  vivi  erunt.  Vendere  nec  alienare  licen- 

ad  te  filio   meo   Raimundo.   Et  ipso   cas-  tiam  unus  non  habeat,  nisi  unus  ad  alium. 


tello,  quae  nominant  Sancta  Gavella,  cum 
ipsos  alodes  qui  ad  ipsum  castellum  perti- 
nent, remaneant  ad  filio  meo  Raimundo. 
Et  ipsam  medietatem  de  Bulbastreso,  & 
ipsa  tertia  parte  de  comitatu  Cominico, 
remaneat  ad  te  filio  meo  Raimundo.  Et 
ipsa  mea  parte  de  castello  Minerba,  quae 
Rainardus  vicecomes  mihi  donavit  ad  mor- 
tem  suam,  cum  ipsa  terra  quae  ad  ipso  cas- 
tello pertinet,  &  ipsos  alodes  quae  habeo  71  •  7 
in   Narbonense,    remaneat   ad    Raimundo      Extraits   de   quelques   chartes   en  fa- 


Et  si  infantes  non  habuerint  de  légitime 
matrimonio,  remaneat  ipsa  haereditate  ad 
ipsos  fratres,  qui  vivi  erunt.  Ista  scriptura 
Rogerius  cornes  manu  sua  firmavit. 


i63.  —  CXXXIX 


filio  meo;  exceptos  ipsos  alodes,  quae  ego 
dono  ad  Deum  omnipotentem  &  sanctis, 
propter  remedium  animae  meae.  Et  ipsa 
abadia  de  Caunas,  &  ipsa  abadia  de  Varna- 
sona  remaneat  ad  filio  meo  Raimundo.  Et 
ipsa  vigaria  de  Savartense,  post  obitum 
Adalais,  remaneant  ad  Bernardo  filio  meo, 
si  ille  non  lo  forsa,  &  si  0  for  s  a  &  emendare 
o  voluerit,  ipsa  convenientia  de  Savartense 
&   de   Castellopendente,  quae   ego   habui      cedo  vel  dono  sancti  Salvatoris  &  sanctae 


veur  des  abbayes   de  Conques,    de 
Lé-^at,  ^c. 

I.  — LocuM  sacrum'  sanctae  Dei  Eccle- 
siae,  quae  est  consecratus  in  honore  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi  &  sancti  Salvato- 
ris Couchas  monasterii,  ubi  sancta  Fides 
tumulata  consistit.  Quamobrem  ego  in  Dei 
nomine  Raimundus  comes,filius  Berteldis, 


Vers 

I  002 


Vers 

1002 
février. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  161. 


ab  Odone  fratre  meo  &  Arnaldo  filio  suo, 
post  obitum  illorum  remaneat  ad  Bernardo 
filio  meo.  Dono  ipsum  comitatu  de  Coso- 
ragno  cum  ipso  episcopato,  &  cum  ipsa 
medietate  de  Bolbastreso,  &  ipso  castello 


Fide  illo  alode  meo  de  Palais,  post  mortem 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,'à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  148,  f"  91 . 


r 


Ver 


347 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


348 


Vers 

1002 
juillet. 


An 
ioo3 

8  août. 


meam,  totum  &  ab  integrum,  cum  campos, 
cum  viiieas,  cum  boscos,  cum  piscatoria, 
cum  salinas,  cum  terras  cultas  &  incultas; 
&  habet  ipse  alodus  in  se  fines  de  primo 
latus  terra  Guarnerii  de  Lopianis,  de  alio 
latere  terra  Matfredo  episcopo,  de  tertio 
latus  terra  Bernardo,  filio  Almerado  ;  quan- 
tum infra  istas  fines  aspicit  vel  aspicere 
videtur,  totum  &  ab  integrum  dono  sancti 
Salvatoris  &  sanctae  Fide  post  mortem 
meam;  &  relinquo  semper  sancti  Salvato- 
ris &  sanctae  Fide  in  ipso  Palaiso,  alio 
manso  vendidi  vobis  ubi  Bonefacius  visus 
fuit  manere,  &  accepi  ego  Raymundus  de 
vos  pretium;  boc  sunt  solidos  c  pro  isto 
manso.  Isto  alode  suprascripto  dono  sancti 
Salvatoris  &  sanctae  Fide  totum  &  ab  inte- 
grum pro  anima  mea,  post  mortem  meam 
in  communia,  &  istos  duos  mansos  supra- 
scriptos,  ubi  Bernardus  &  Bonefacius  visi 
fuerunt  manere,  relinquo  semper  in  com- 
munia sancti  Salvatoris  &  sanctae  Fide. 
Si  quis  ego  immutata  voluntate,  &c.  Facta 
carta  donatione  &  venditione  ista  in  mense 
februarii,  feria  m,  régnante  Roberto  rege. 
Sig.  t  Raimundo  comité,  qui  carta  dona- 
tione ista  scribere  vel  adfirmare  rogavit. 
Sig.fPetro.  Sig.  t  Stéphane.  Sig.fGeraldo. 
Sig.  t  Bernardo.  Oddo  monachus  scripsit. 

II.  —  Locum  sacrum",  &c.  Quamobrem 
ego,  in  Dei  nomine,  Ricardus  vicecomes 
cedo  vel  dono  ille  alode  meo,  illa  mea  me- 
dietate  de  illa  ecclesia  de  Seveyrago,  Se  illa 
mea  de  Padicia  villa,  quae  de  Petrono  & 
Stepbano  conquistavi,  totum  &  ab  inte- 
grum cedo  &  dono  sancti  Salvatoris  & 
sanctae  Fide,  pro  anima  mea  :  &  est  ipse 
alode  in  pago  Ruthenico,  in  vicaria  Lai- 
ciasense;  quantum  infra  istum  alodem 
concluditur,  &c.  Facta  carta  donatione  ista 
in  mense  julio,  feria  iv,  régnante  Roberto 
rege.  S.fRicardo  vicecomite.  S.  fHectore. 
S.  t  Raimundo.  Oddo  scripsit. 

III.  —  Crescente  etenim  religione  chris- 
tiana',    &c.    Ego    Sulmus,    in    memetipso 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V,  143,  {"  93. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Biblioth.  nat.,  v.  98,  {°  92. 


cognoscens  graviter  me  deliquisse  contra 
Deo  &  jussibus  ejus,  proposui  in  corde  meo 
ut  darem  aliquid,  quod  possideri  video, 
Deo  &  sanctae  Dei  Ecclesiae.  Et  cedo  vel 
dono  ipsam  ecclesiam  Sancti  Beati,  quae  est 
fundata  supra  ripam  Garumnae,  cum  omni 
oblatione  &  suis  appendiciis,  in  termino 
Bavartense,  in  comitatu  Communicense;  & 
ecclesiam  Sancti  Vincentii,  quae  est  super 
aliam  ripam  Garumnae,  cum  oblatione  & 
suis  appenditiis,  totum  ab  integrum  dono 
Domino  Deo  &  Sancto  Petro  de  Le^af^  & 
sancto  confessori  Christi  Antonio,  &  alio- 
rum  sanctorum  quorum  ibi  reliquiae  vene- 
rantur,  Hugoni  abbati  &  cuncta  congrega- 
tione  ipsius  loci,  qui  modo  sunt  &  usque 
in  finem  venturi  sunt  :  tali  conventu,  ut 
semper  monacbi  ibi  Deo  serviant  &  regant 
locum,  secundum  regulam  sancti  Benedicti 
vel  secundum  posse  ejusdem  loci.  Quod  si 
ego  vel  ullus  ex  haeredibus  meis,  &c.  Fac- 
tum  est  hoc  in  praesentia  bonorum  viro- 
rum  qui  ibi  aderant.  S.  Sulmo  qui  cartam 
scribere  rogavit,  &  manu  sua  firmavit,  & 
firmare  rogavit.  S.  Petro  episcopo.  S.  Ra- 
duino  monacho,  &c.  Acta  sunt  haec  VI 
idus  augusti,  in  festivitate  sancti  Cyriaci, 
feria  VI,  luna  x,  epacta  xxvi,  &  bissextilis 
annus,  indictio  IX,  anno  ab  Incarnatione 
Domini  m  Iii'. 

IV.  —  Ego'  Atho  vicecomes  de  Sola,  cum 
filiis  meis  vicecomite  Guillelmo  &  Lupo- 
Athone,  quos  ex  mea  uxore  Ranimunda 
comitis  Tolosae  filia  suscepi,  cum  in  arti- 
culo  mortis  positus  sim,  antequam  animam 
Deo  tradam,  propter  meum  &  uxoris  meae 
remedium,  banc  chartam  laudationis  &  af- 
firmationis,  olim  a  reverendo  pâtre  meo 
Athone  comité  &  a  me  laudatam  &  firma- 
tam,  de  novo  laudo  &  firmo,  &  filiis  meis 
jubeo,  ut  in  mea  praesentia  laudent  &  con- 
firment. Et  nos  Guillelmus  vicecomes  cum 
uxore  mea  Richensa,  &  ejus  frater  Lupus- 
Athonis  cum  mea  uxore  Irmengarda  de 
Narbona,  &  Garseano  filio  nostro,  supra- 
dictam  chartam,  ex  praecepto  genitoris  nos- 

'  Les  notes  sont  fausses.  —  Voir  Mabillon,  An- 
nales, ad  ann.  ioo3  j  &  de  Re  dlplomatlca.  Supplé- 
ment j  p.  1 34. 

"  Le  cardinal  d'Aguirre,  Conciles  d'Espagne,  t.  3, 
p.  i35.  —  Charte  fausse,  comme  la  charte  d'Alaon. 


An 
ioo3 


Éd.orig. 

1. 11, 
col.  162. 


An 

ioo5 

2  2    sep- 
tembre. 


An 

ioo5 


349 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


35o 


Vers 
ioo5 


tri  &  ab  eo  laudatam  &  firmatam,  de  novo  voluiitatem  meam  sîmilîter  acciderit  déesse 

laudamus  &  firmamus,  &  si  necessarium  est  hujus   vitae.   Doiio    ad    opéra   Sanctorum 

validamus,   &  tibi   patri   spirituali,  domno  Justi  &  Pastoris  omne  sal,  quod  habeo  in 

Eximino  abbati ,  &  iiionachis  in  praedicto  omni   loco.  Dono   ia  canonica  Sanctorum 

monasterio   tecum   Deo  &  beatae   Mariae  Justi  &  Pastoris  ipsum  alodem  de  Parieto- 

servientibus,  iterum   statuimus   &  confir-  longa    cum    ipsa   ecclesia;    tantum    teneaf 

mamus  in  saecula.  Et  filiis  ac  successoribus  ipsam  ecclesiam  in  vita  sua  Framallus,  & 

nostris,  &  amantissimi  parentis  nostri,  &  ibidem  dono  ipsum  alodem  de  Cucuciago 

avorum  nostrorum,  nostram  maledictionem  quantum  ibidem  habeo,  &  solidos  centum 

cum  ira  Dei  relinquimus,  si  in  toto  vel  in  de  denariis,  &  equas  decem.  In  canonica 

aliquo  hoc  stabilimentum  frangere  tenta-  Sancti  Pauli    ipsum   alodem   de   Masclano 


Vers 
ioo5 


vennt. 

Facta  charta  in  castro  de  Vandres,  X  die 
kalend.  octobris,  era  M  XL  post  tertiam, 
eo  anno  quo  obiit  Garsia  Garseanus  rex, 
&  coepit  regnare  pacifiée  frater  suus  Sanc- 
tius  Garseanus  rex  in  Aragone,  &  in  Pam- 
pilona,  &  in  Superarbi,  &  in  Gasconia, 
&  in  Nagera;  comité  Guillelmo  in  Ripa- 
curtia;    comité  Ranimundo   in   Palliares  ; 


cum  ipsa  ecclesia,  &  ipsum  alodem  de  Ma- 
diano  quem  comparavi  de  Bonifilio,  &  so- 
lidos centum  de  denariis,  &  equas  quinque. 
In  canonica  Sanctae  Mariae  Quadraginta, 
ipsum  alodem  de  Puteovalerio  quem  ac- 
quisivi  de  Stephano,  &  ipsum  alodem  de 
Monte-Cuculio,  &  copas  argenteas  duas  ad 
ipsam  ecclesiam  dono.  Ad  Sanctum  Maja- 
num  &  Sanctum  Martinum  de  Villamagna 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  i63. 


archiepiscopo  primae  sedis  Narbonensis  cupas  duas  leonatas,  &  pendant  ibi  omni 
ecclesiae  existente  Hermengaudo  ;  &  alio  tempore.  Ad  Sanctum  Poncium  alias  cupas 
Hermengaudo  episcopo  in  Orgello  5  epi-  duas  majores.  Similiter  ad  Sanctum  Petrum 
scopus  Aragonensis  Mancius  ;  abbas  bea-  de  Caunas  cupam  unam  quae  fuit  Frede- 
tae  Mariae  domnus  Eximinus.  Sig  t  num  loni.  Sancta  Maria  Crassa  annaphos  duos. 
Athonis  vicecomitis.  Sig  f  "um  Guillelmi  Raymundo  vicecomiti  &  Berengario  filio 
vicecomitis,  ejus  filii.  Sig  t  num  Richense  ejus  ipsas  cupas  aureas  &  ipsa  sella  spane- 
vicecomitissae.  Sig  f  num  Lupi-Athonis  sia.  Willelmo  nepoti  meo  ipsum  alodem  de 
vicecomitis  filii.  Sig  t  num  Irmengardae  Menerbense  quem  ibi  acquisivi,  exceptum 
ejus  uxoris.  Sig  t  num  Garseani-Luponis  ipsum  alodem  quod  supra  datum  habeo 
ejus  filii.  Vincentius  monachus  scripsit sanctis.  Raymundo  comiti  Barchinonae  ip- 
sum meum  mulum  cum  freno  spanesco, 
&  precor  ut  donet  ipsum  meum  frenum 
Berengario  nepoti  meo.  Willelmo  comiti 
Tolosano  ipsos  meos  falcones.  Deusde  ab- 
bati cuppas  duas  argenteas,  una  quae  fuit 
Bernardi  comiti,  &  aliam  similem  ejusj  & 
ipsos  anaphos,  qui  fuerunt  Aymerici  ar- 
chiepiscopi,  teneat  Deusdet  &  donet  eos 
ad  archiepiscopum  qui  hic  ordinatus  erit, 
&  sic  per  successiones  cunctis  successori- 
bus meis  remaneant.  Fredeloni  episcopo 
anaphum  unum  sclavonium,  Matfredo  epi- 
scopo anaphos  duos,  &  insuper  de  meis 
opibus  tantum  qui  valeat  cum  ipsis  libra 
una  de  auro.  Stephano  episcopo  anaphos 
duos  pianos.  Adalberto  episcopo  anaphos 


164. 


CXL 


Testament  d'Ermengaud,  archevêque 
de  Narhonne  '. 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis.  Ego  Ermengaudus  archipraesul  bene 
memoratus,  pertimescens  casum  mortis,  ju- 
beo  fieri  testamentum  meum,  &  eligo  meos 
elemosynarios  quorum  ista  sunt  nomina  : 
Bernardus  cornes,  Ricardis  vicecomitissa. 


Deusde  abbas.  Franco  praepositus,  Aime- 
ricus  camerarius,  Theudmarus,  Ibrinus,  duos.  Ipsum  debitum  quod  débet  mihi 
Petrus,  Arnaldus,  quibus  trado  omnem  Ugo ,  donet  helemosynariis  meis  solidos 
substantiam  meam  distribuendi  secundum      centum,  &  omnia  alia  remitto  ei;  ad  Ayme- 

ricum  clericum  donet  solidos  aut  solidatas 
'  Archives  de  l'église  de  Narbonne.  sexaginta  valentes  j  Raymundo  per  ipsam 


Vers 

ioo5 


35i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


02 


Vers 

1006 


mulam  solidatas  centum,  &  ipsum  alodem  mutandi  de  mûris  Tolosae  usque  ad  Stap, 

de  Tauraiio  &  de  Fonteferragenosa  in  vita  &  erat  in  unaquaque  septimaua  die  jovis, 

sua,  &  post  obitum  ejus  remaneat  Sanctum  veneris ,    &    sabbati    de    omnibus     rébus, 

Justum.  Ad  Irmissindam   ipsum  alodem  de  maxime  vero   de  sale,  &c.  In  hac  quidem 

Domonova,  &  post  obitum  ejus  remaneat  strata    &  in   mercato    aatecessores  Donati 

Witardo  &  Gaucelino  filio  ejus.  Bernardo  malos  usaticos  immiserant,  qui,  Deo  ins- 

clerico  solidos  triginta.  Ad  ipsos  meos  ele-  pirante,   Donato    non   placuerunt,  sed   in 

mosynarios    unicuique    solidos    decem  ,    &  manu  mea  &  Willelmi  comitis  omnes  ma- 

equam  unam,  &  vaccam  unam.  Petroni  cle-  los    usaticos    reliquit    &   absolvit,    &c.   Et 

rico  modios  quinque  inter  panem  &  vinum  hoc  feclt  videntibus   archiepiscopis,    epi- 

&  solidos  quinque.   Benedicto   presbytère  scopis,  &  abbatibus,  aliis  viris  audientibus. 

similiter  sonumparem,  solidos   triginta,  &  Et   ne   umquam   ipse   Donatus   vel   aliquis 

modios   quinque    inter  panem    &   vinum.  alius  posset  reducere  aut  recuperare  istos 

Ricardis   vicecomitissa    equas    quinque   &  malos  usaticos,  vel  imponere  alios  in  strata 

ipsum    alodem   de  villa   Borraixo,   &  post  de  mûris  Tolosae  usque  ad  Stap...  fecerunt 

obitum  ejus  remaneat  Sanctae  Mariae  quae  excommunicationem   archiepiscopus   Nar- 

vocant  Crassa.  Raymundo  Rabenno  modios  bonensis  cum  episcopo  Carcassonensi,  Bi- 

decem    inter  panem    &   vinum,  &   solidos  terrensi,  Magalonensi,  hujusmodi  :  «Nos, 

decem,  &  Gaucelino  f'ratri   ejus  similiter,  ex  parte  omnipotentis  Dei,  &  beati  Pétri,  & 

&  unum  pullum  caballinuni;  Balcianum  &  omnium  sanctorum,  interdicimus  &  excom- 

unicuique  servientibus  meis,  modios  quin-  municamus  ab  Ecclesia  &  consortio  fide- 

que  inter  panem  &  vinum,  &  solidos  quin-  lium   separamus,    &   corpus   &   sanguinem 

que,  &  remitto  ei  ipsam  unciam  unam  de  Domini,  ac  sepulturam  prohibemus  omni 

auro  in  canonica  Sancti  Justi,  ipsam  acap-  homini  vel  foeminae,qui  aliquod  usaticum 


Vers 
1 006 

Ed.orig. 

1. 11. 
col.  164. 


tationem  de  Monte-Cuculio. 


i65.  —  CXLI 

Concile  des  provinces  de  Narbonne  6* 
d'Auch,  tenu  à  Toulouse  \ 

M  os  ab  antiquis  patribus  inolevit  ut  ad 
malum  destruendum  viri  boni  conve- 
niant  &  ad  bonum  propagandum,  &c.  Qua- 
propter  ego  Raimundus,  episcopus  Tolo- 
sanus,  &  Guillelmus,  comes  Albiensium  ac 
Caturcensi'um  &  Tolosanorum,  conveni- 
mus  Tolosam,  ubi  Narbonensem  archiepi- 
scopum  cum  quibusdam  suffraganeis  suis, 
atque  Auxiensem  cum  quibusdam  suis , 
plurimosque  abbates  coadunavimus.  Causa 
vero  hujus  conventus  ista  fuit.  Donatus  de 
Caramanio  &  antecessores  sui  a  regibus 
habuerunt,  ut  de  Stap  usque  ad  muros 
Tolosae  potestatem  tenerent  faciendi  mer- 
catum  ubicumque  veilent,  similiter  etiam 


malum  in  strata  de  Stap  usque  Tolosam 
miserit  vel  mittere  consenserit,  praeter 
hoc  quod  Donatus  modo  retinet.  »  Eandem 
excommunicationem  fecit  Auxiensis  archi- 
episcopus cum  suis  episcopis  tribus  :  omnes 
abbates  laudarunt. 


166.  —  CXLII 

Extraits  de  quelques  chartes  sur  les 
vicomtes  de  Narhonne. 

I.  —  Vox  legum  '  jure  vel  decrevit  auto- 
ritas,  ut  qualis  est  emptio,  talis  est  commu- 
tatio,  &c.  Ego  igitur  in  Dei  nomine  Aus- 
tendus,  &c.,  una  cum  consentia  vel  cum 
voluntate  Ermengaudo  archipraesule,  ex- 
cam[bjiamus...  a  Sancto  aut  a  Deusdet  abba 
ipsius  ecclesiae,  vel  canonicis  ibidem  Deo 
servientibus,  alodem  vel  beneficium  nos- 
trum  qui  est  in  comitatu  Narbonae,  in  villa 
quae  vocant  Baias,  vel  in   ejus   terminio, 


An 

1 006 

10  avril. 


'  Cartulaire    de     l'abbaye    de    Saint-Sernin    de  '  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Paul   de   Nar- 

ïoulouse.  bonne. 


An 

1006 


353 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


354 


An 
1008 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  i65. 


qui   nobis   advenit   de  pâtre   nostro  Giia-      boueuses....  eos  acceperunt.  Denique  hanc 
daldo,  8i  ad  pater  iioster  advenit  per  doua-      satisfacioiiem   Poncius  &   prefates   sorores 


tioiiem  Aladais  vicecoinitissa  &  filiis  suis 
Ermengaudo  archipraesule  vel  Raimundo 
vicecomite,  &c.  Facta  carta  excambiatione 
iste  sub  anno  Domini  MVI,  Illl  vero  idus 
aprilis,anno  x  régnante  Roberto  rege,  &c. 

II.  —  Noticia'  securatis  (sic)  vel  vuarpi- 
toriae,  que  fuit  facta  in  comitatu  Narbo- 
nense,  in  villa  Sancti  Georgii ,  que  alio 
dicitur  Ruvinianus,  tempore  Ermengaudi 
archipresulis,  &  Raimundi  vicecomitis, 
necne  Ermengaudi  prefecti,  &  Bellucioni 
sajoni.  In  illorum  temporibus  venit  quidam 
homo,  nomine  Stephanus,  &  sorores  ejus 
Prova  &  Ermesindis,  necne  &  Bellisindis, 
in  presencia  Deusdet  abbati  atque  lévite, 
&  Raimundi  Bellucioni  lévite,  &  Bernardi 
militis,  necne  Stefani  lévite,  Attoni  Vuas- 
sadelli  vicarii,  &  aliorum  plurimorum  bo- 
norum  hominum  qui   ibidem   aderant;   & 


ejus  jusserunt  consobrinis  suis  prefatis 
hanc  securi[tatem  velj  vuarpitoriam  seu 
noticiam  fieri,  ut  ab  hac  die  in  antea  non 
se  intermittant  de  ipsum  prefatum  alodem, 
neque  interpellent,  nec  illi,  nec  homo, 
nec  femina  per  illorum  vocem,  nec  hodie, 
nec  post  hodie,  nec  per  legem,  neque  per 
justiciam,  nec  per  uUum  ingenium,  &  suo 
per  istam  scripturam  tradiderunt  prefatum 
alodem  in  eorum  potestate,  ud  ab  odierno 
die  in  antea  habeant,  teneant  &  possideant, 
&  ad  faciendum  quod  voluerint  licenciam 
habeant,  sine  uUo  contradicente.  Hacta 
sunt  hec  anno  Christi  MVll,  sub  die  XIII 
kalendas  aprilis,  annoque  XI  régnante 
Rodberto  rege.  Signum  Poncioni  &  so- 
roribus  ejus  Addela,  Bonafilia,  Poncia, 
Transuindis ,  qui  omnes  hanc  vuarpito- 
riam fieri  jusserunt,  firmaverunt  &  tes- 
tibus  firmare  rogaverunt.  Sign.f  Vuassa- 
sic  interpellaverunt  hominem  nomine  Pon-  delli.  Sign.f  Franconi.  Sign.f  Dodaldi'. 
cionem,  &  sorores  ejus  Addela,  &  Bonifi-  Deusdet  abba  atque  levita.  Estefanus  le- 
lia,  sive  Poncia,  necneTransuindis  caticu-  vita.  Amalvinus  levita  scripsit,  cum  litteris 
mina  adhuc,  quod  injuste  &  malo  ordine      superpositis  sub  regulo  XV,  ad  vicem  Be- 


eo  quod  non  essent  legitimi  eredes  reti- 
nerent  [in  ter]minio  prefate  villae  Sancti 
Georgii  scamnum  l  de  salinis  qui  fuerat 
illorum  aviaticum,  &  quod  melius  esset 
illorum  directum  quam  suorum,  eo  quod 
essent  îpsi  legitimi  eredes  &  per  succes- 
sione  parentorum  debent  ipsum  alodem 
habere.  Et  affrontât  ipse  alodes  de  Altano 
in  alode  de  ipsos  interpellatores,  de  Me- 
ridie  in  salinas  Martini,  de  Circi  in  terra 
erma  vel  Salsorias  cum  suo  salarie,  de 
Aquilone  in  salinas  Sancti  Pauli.  At  pre- 
fati  homines  audientes  hanc  racionem,  at- 
que veritatem  agnoscentes,  segregaverunt 


nedicti,  notarii  Sanctorum  Justi  &  Pas- 
toris,  subscripsit. 


167.  —  CXLIII 

Union  du  monastère  de  Burgals,  dans 
la  Marche  d'Espagne j  à  V abbaye 
de  la  Grasse^, 

SPLENDORE  divinitatis  fultus,  atque  nutu 
ipsius  vallatus  circumqueseptus,  com- 
eos  in  parte,  dederunt  eis  utile  consilium,  punctione  superna  vaticiniaque  propheta- 
agnoscentes  nichil  abere  rectitudinis ,  eo  rum  corde  tenus  mihi  adhibita,  etiam  & 
quod  non  essent  legitimi  eredes,  quod  fa-  timendo  futuro  eventu,  ut  quod  absit  fieri 
cerent  cum  consubrinis  suis  pactum,  quod      minime  credo,  scilicet  ut  ne  filiis  aut  ne- 

ita  &  fecerunt.  Et  ut  melior  sit,  amo potis  meis  mittatur  in  posterum  calumnia; 

eos,  &  firma  securitas  atque  noticia,  Ste-  sed  habeam  ego  profutura  Dei  misericordia 
phanus  &  sorores  ejus  dederunt  suis  conso-  &  genitorum  &  avorum  meorum  requiem 
brinis  solidos  très  de  denariis  bonos  Nar-      sempiternam,  unaque  &  ego  cum  illis  ca- 


An 
1007 


An 

1007 


7  no- 
vembre. 


'  Cartulalre  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar-  '  Ici  les  souscriptions  sont  originales  &  accom- 

bonne  j    original,    à  la    Bibliothèque   nationale,       pagnées  de  losanges  grossièrement  dessinés. 
Latin  52 1 1  D.  n.  2.  ^  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse. 


An 
1007 


355 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


356 


piam  lucem  perpetiiam,  cogitavi  ut  libero  rogitus  scripsit  sub  die  &  anno  quo  supra, 

arbitrio  libellum  facerem  de  domo  Sancti  Salla,  gratia  Dei  episcopus,  subscripsi,  qui 

Pétri  Burgalensis,  cum  fines  &  ajacentiis,  haec   firmo   atque    excommunico.  Isarnus 

atque  alodibus,  parrochiis,  villulis,  domi-  abbas  &  archidiaconus  se  sub[scrip]sit.  Su- 


bus,  aedificiis,  ecclesiis,  arboribus,  rupi- 
bus,  pratis  hac  pascuis,  silvis,  garricis,  mo- 
lendinis,  moleiidinariis,  quicque  dici  hac 
nominari  potest  ;  quemadmodum  avus  meus 
Raimundus  cornes,  &  patruus  meus  Ysarnus, 
hac  frater  illius  Atonis  episcopus,  similiter 
mihi  patruus,  dederunt  &  firmaverunt  a 
praedicto  monasterium  Sancti  Pétri.  Pri- 
mitus  Raimundus  praefatus  dédit  ad  Sancta 
Maria  coenobio  quae  nuncupatur  Grassa 
ipsum  archisteriolum  cum  alodibus  suis. 
Deinde  filii  ejus  fulcierunt  istum  supra- 
fatum  arcisteriolum  similiter,  ex  parrochiis 
illorum  atque  alodibus  &  fevos.  Postdemum 
frater  meus    Raimundus   comes   per  suum 


niarius  comes.  Ermengaudus,  ac  si  indignus 
gratia  Dei  episcopus,  qui  haec  firmo  atque 
excommunico. 


168. 

Plaid  tenu  par  devant   le  comte 
Wifred  ' . 

IN   judicio   dompno  Wifredo    comité,   & 
Sendredo  judice,  &  in  presentia  Poncii 
Olibani,  Wilelmi   Rodolfi   sajoni,   &  alio- 

libellum    tradidit  domum    Sanctae    Mariae  runi  bonorum  hominum,  qui  ibidem  ade- 

coenobio  jamfato.  Ita  igitur  &  ego  in  Dei  rant,  venit  homo,  nomine  Witardus,  vica- 

nomine  Suniarius,   Dei  gratia  comes   hac  rius  de  Villa-Foliano,  &  petivit  Bernardi, 

marchisus,  dono  &  trado   praedictum  mo-  qui  est  mandatarius    de  Arnalli,  monachi 

nasterium   quae   nuncupatur  Burgali   cum  Sancti  Michaëlis  vel  prepositi  per  alaudem 

titulis  intra  septis,  sicut  supradictum  est,  Sancti  Michaëlis,   que   habet  in  Villa-Fo- 

cum  parrochiis,  domibus,  aedificiis,  terris  Hano,  unde  petivit  ille  per  vocem  Semuale. 

hac  vineis,  pratis,  pascuis,  silvis,  garricis,  Unde  meWitardi  predictus  judex  me  inter- 

molendinis,  rupibus,  cultum  atque  incul-  rogavit  diligenter,  si    potuebam    probare, 

tum,  apud    hos   terminos,   id   est  de    ipso  aut   ullum   judicium  veritatis  abere,  unde 

ponte  qui  est  ad  locum  Gilaren  seu  foro  alius  vicarius  tenuisset,  aut  censum  abuis- 

nundinali,  qui  vulgus    dicitur   Merchato,  set  aut  non.  Et  ego  non  possum  probare 

usque  ad   castrum  quae  vocatur  Livorte,  wec  ullum  judicium  veritatis  abere,  &  exe- 

sive  pontum  ipsius  quae  vocatur  Vestra  :  vacuo  me  de  ipso  campo,  qui  fuit  de  Wa- 

sic  dono  vel   trado  ego  Suniarius,  gratia  damiro,  quia  jam  amplius  petere  non  pre- 

Dei  comes  &  marchio,  ad  domum  Sanctae  sumo,  nec  ego  nec  ullus  de  successoribus 

Mariae  coenobio  vocato  Grassa,  omnia  su-  vel  heredibus  mois;  quod  si  presumo  ego 

pradicta  infra  terminos  praefatos,  propter  aut  illi   presumerint,  componam   ego  aut 

Deum  &  remedium  animae  meae  &  animae  componant  illi  in  vinculo  auri  libra  una, 

avorum  hac  genitorum  meorum,  ut  ab  ho-  &  iii  antea  ista  scriptura  firma  permaneat 

dierno  die  teneat  hac  possideat,  fruatur  &  modo    vel    omnique    tempore.    Facta    ista 

utatur  libero   arbitrio   ad  suum   plenissi-  scriptura  pridie  nonas   marci,  anno  XIIII 

mum   proprium,  sicut  ceteris  alodibus  &  régnante  Rodberto  rege.  Witardo,  qui  ista 

munificentiis  suis,  &  abbates  hac  monachis  exevacuatione  fecit  &  fii  nare  rogavit.  Sig- 

ibidem   Deo   famulantibus   potestatem   de-  "um   Bernardi.  Signum  donnus  Sendredus 

gant  propriam,  infra   monasticam  illorum  judex.  Signum  Guilelmi  Albarus  presbiter, 

auctoritatem.  Sane  si  quis,  &c.  Facta  ista  qui  ista  exevacuacione  scripsit  &  subscrip- 

donatio  vu  idus   novembris,  anno  XI  reg-  sit  die  &  anno  quod  supra, 
nante  Rotberto  rege.  Sig  f  num  Suniarius, 

gratia  Dei  comes,  qui  ista  donatione   fecit  ■  Cartulaire  majeur  de  Saint-Michel   de  Cuxa, 

&  testes  firmare  rogavit.  S.  Raimundus  co-  r>  izS,  &  copie  dans  la  collection  Moreau,  à  la 

mes.    S.    Guillelmus    SUO   fratre.   S.   Witar-  Bibliothèque  nationale,  v.  18,^126. 
dus,  &c.  S,  Bernardo.  S.  Petro.  Miro  levita 


An 

1  007 


vd.orie. 
t.  11; 
ol   it)6. 


An 
loio 

6  mars. 


357 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


358 


An 

lOI  I 

fiivrier. 


169.  —  CXLIV 

Donation  de  Pons,  comte  de  Gévaudan, 
à  l'abbaye  de  Brio u de  ' . 


sia.  Sane  si  uUa  aliquando  persona,  quod 
minime  fore  creditur,  ulloque  tempore 
surrexerit,  sive  rex,  comes,  sive  episcopus, 
vel  abbas ,  &c.  Hoc  quod  exaratum  est 
manu  propria  firmavit  &  designavitTheot- 
berga  comitissa  pro  anima  senioris  sui 
Poncii  comitis,  &  pro  animabus  filiorum 
suorum.  Stephanus  vicecomes  quod  ratum 
est  consensit.  Signum  Rotberti  vicecomi- 
tis.  S.  W.  fratris  sui.  S.  Amblard.  S.  W. 
S.  Giraldo  praeposito.  Acta  sunt  autem 
haec,  anno  jam  pêne  finito  X  post  mille- 


An 
101 1 


IN  nomine  sanctae  &individuaeTrinitatis. 
Poncius,  divina  annuente  gratia  comes 
eximius  Gabalitanensis  telluris,  necne  Fo- 
rensis  patriae,  vita  &  moribus  praeclarus, 

ingenio  excellentissimus,  considerans  eau-      simo,  indictione  ix,  luna  XX,  epacta  xiv, 
sam  fragilitatis  humanae,  &c.,  seu   etiam      mense  februarii,  sub  imperio  Rotberti  cla- 
pro  animabus  genitorum  meorum  Stephani      rissimi  régis  Francigeni  sive  Aquitanici. 
&  Alaiz,  &  uxoris  meae  Theotberganae,  & 

filiis  meis  Stephano  &  Poncio,  vel  fratribus      

meis  Bertrando  &  Villelmo,  &  nepotibus 
meis  [Stephanum],  Robertum  atque  Villel- 
mum,  cunctisque  propinquis  &  parentibus 
nostris,  amicis  quoque  &  inimicis,  vel  fide- 
libus  nostris,  omnibusque  fidelibus  chris-      Donation  de  Roger  /,   comte  de  Car- 


170.  —  CXLV 


tianis  vivis  atque  ab  hac  luce  subtractis; 
reddoCreatori omnium, Domino  régi  regum 
&  Domino  dominantium,  necnon  &  cedo 
gloriosissimo  martyri  Juliano,  sacrosanctae 
Dei  ecclesiae  Brivatensis  vici  fundata  ho- 
norabiliter  quiescenti,  aliquid  ex  meis  ré- 
bus quae  mihi  jure  propinquitatis  legitimo 
ordine   successerunt;    hoc    est   ecclesiam , 


c  as  sonne  j    à   V  abbaye    de    Saint- 
Hilaire  ' . 

IN  Christi  nomine.  Ego  Rogerius  comes 
&  conjux  mea  Adalaizis  comitissa,  dona- 
tores  sumus  Domino  Deo  &  Sancto  Ilario, 
Sancto  Saturnino,  Benedictoque  abbate, 
monachorumque  katerva  ejusdem  coenobiî, 


An 
101 1 

avril. 


quae  vocatur  proprio  nomine  Langat,  cum  alodem  nostrum  proprium,  qui  nobis  ad- 

omni   décima  vel   appendiciis   suis;    &   in  venit  per  parentum  nostrorum  vel  ex  com- 

comitatu    Gabalitanense   aliam   ecclesiam,  paratione  ;  est  vero  ipse  alodes  in  comitatu 

quae  nominatur  Favairolas,  cum  omni  in-  Redense,  in  ajacentia  de  vico  vel  in  villa 

tegritate,  vel  quantum  ad  ipsum  aspicit  vel  quae  vocatur  Limoso  :  donamus  nos  pre- 

aspicere  videtur,  cum   omnibus  decimis  &  scriptus    Rogerius    comes    &   conjux   mea 

donariis,   &c.;    &   in  vicaria    Brivatense,  Adalaiz  comitissa,  in  jamdicta  villa  casales 

non  longe  ad   locum   praelibati  martyris,  duos    cum    ipsis   ortalibus,    &   cum    ipsas 

villam  quae  nominatur  Colide ,  cum  omni  areas,  &  cum  terris  quae  ibi  habennis  vel 

sua  integritate,  cum  campis  &  pratis  cunc-  habere  debemus,  &  hoc  quod  frater  meus 

tisque  adjacentiis  ad  ipsam  respicientibus,  Oddo  comes  habuit,  vel  habere  debuit,  cum 


Éd.orig. 

1. 11. 
col.  167. 


omnipotent!  Deo  reddo  Sanctoque  Juliano, 
ut  a  die  praesenti  &  deinceps  omnes  res 
suprascripfas ,  sub  tuitione  ac  potestate 
sanctissimi  martyris  Juliani  &canonicorum 
ibidem  Christo  militantium,  sint  omni  tem- 
pore &  in  communi  victu  seu  usu  canoni- 
corum  Brivatensium,  sine  ulla  controver- 

'  Cartiilaire  de  Brioude.  —  D'Achery,  Spic'ile- 
gium,  t.  I  I ,  p.  292.  —  Baliize,  Histoire  de  la  niai- 
son  d'Auvergne,  t.  2,  p.  49. 


terminis  &  ajacentiis,  &  limitibus,  &  cum 
illorum  affrontationibus  ;  &  in  alio  loco, 
in  villa  quae  vocant  Flacano,  aripento 
unum  de  vineale,  &  habet  affrontationes 
ipse  vineales  de  parte  Altano  in  vineale 
Sanctae  Mariae,  &c.  Quantum  infra  illas 
totas  affrontationes  includunt,  sicut  supe- 
rius  est  scriptum ,  sic  donamus  Domino 
Deo  &  Sancto   Ilario,  propter   remedium 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Hilaire. 


An 
loi  I 


359 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


36( 


An 
ioi3 

28 
juillut. 


aniniarum  nostrarum,  &  pro  anima  fratris  causa  quae  superius  resonat,  unde  Richar- 

mei    Oddoni    comitis,    &  pro    filio    nostro  dus  &  uxor  ejus  me  interpellant,  non  tuli 

Regimundo  comité,  ut  nos  &  ipsi  accipia-  ad   ipsos   ipsum   alodem  ;  sed   pater   meus 

mus  partem  in  regno  Christi.  Quod  si  nos  dominus  Villelmus  vicecomes  donavit  mihi 

donatores,  aut  aliquis  ex   haeredibus,  aut  cum  sua  propria  voluntate,  &  habeo  testes 

ex  filiis  nostris,  aut  uUa  subrogata  persona,  idoneos.   Cum    audissent    ipsi    nobilissimi 

qui  contra  hanc  scripturam  per  inrumpen-  homines  ipsam  responsionem  de  Garsindae 

dum    surrexerit,    omnipotentis    Dei    iram  suprascripta ,  interrogaverunt  Richardum 

adquirat,  &c.  Facta  est  scriptura  haec  in  per  vocem  uxoris  suae  Senegundis,  si  ha- 

mense  aprilio,  anno  XV  régnante  Rodberto  bent  cartam  aut   uUum   judicium  veritatis 

rege.  Sig.  t  Rogerius  cornes  &  conjux  mea  de  hanc  causa  interpellationis,  &  ipse  Ri- 

Adalaizis  comitissa,  qui  carta  ista  scribere  chardus  respondit  &  dixit  :  Nos  non  habe- 

jussimus,  &  testes  fîrmare  rogavimus.  Sign.  mus  cartam  nec   nuUum  alium   judicium, 

Salomon  presbyter.  S.  Bernardus.  S.  Ictor.  nisi  tantum  fors  quantum  Willelmus  vice- 

S.  Bernardus-Amelius  de  Arca.  Sig.  t  Ber-  cornes  divisit  ipsum  alodem  suprascriptum 

nardus  &  dominus  Petrus  incliti  comités,  a  Senegundis  uxoris  meae,  quando  perrexit 

qui    consentientes    fuimus    &  firmavimus.  in  servicio  Domino  Deo   &  sancto  Petro 


An 
ioi3 


Rodaldus  monachus  rogatus  scripsit. 


171 


CXLVI 


Plaid  tenu  à  Bé-{iers\ 


apostolo.  Tune  seniores  suprascripti  cum 
aliis  atque  aliis  bonis  hominibus  haec  au- 
dientes  ipsam  responsionem  de  Richardo 
suprascripto,  concordaverunt  interse  quod 
fecissent  inter  eos  pactum  ,  vel  placitum 
mutuum  atque  pacificum  ;  &  convenerunt 
apud  Garsindis  comitissa  quod  donasset 
solidos  ducentos  a  Senegundi  suprascripta, 
&  ad  Richardum  virum  ejus,  &  sic  fecit.  Et 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  168. 


NOTITIA   -wirpitionis  vel   evacuationis 

sive   securitatis,   quorum    praesentia  dixerunt  &  convenerunt,  quod  ipsa  Sene- 

qualiter  vel  quibus  praesentibus  bonis  ho-  gundis  suprascripta  &  vir  suus  Richardus 

minibus,  qui  subsunt  scripturi  vel   signa  fecissent  a  Garsinda  comitissa,  filia  Wil- 

facturi  sunt,  ubi    tenentur   insertae.   Ubi  lelmo  vicecomite,  cartam   wirpitionis  vel 

venit  homo,  nomine  Richardus,  per  vocem  exvacuationis  sive  securitatis  de  jamdictum 

uxoris  suae  Senegundis,  die  lunis,  feria  ir,  alodem  supradictum,  quod  ita  &  fecerunt. 

in  Viterris  civitate,  ad  ecclesiam  Sancti  Na-  Tune  ipse  Richardus  hoc  consilium  audivit 

zarii,  vhae  dompno  Bernardo  marquioni,  perse  &  per  vocem  Senegundis  uxori  suae, 

&  dompna  Guarsinda  comitissa,  Stephano  stetitque  coram  eis  dicens  :  Guirpimus  nos, 

abbati,  Gualcarono  abbate,  Rodlando,  Ste-  &  exvacuamus,  &  securitatem  facimus  tibi 

phano,  Ricuino,  AUario,  Sicardo,  Volve-  domina  Garsinda  comitissa,  de  ipsum  alo- 

rando,  &  in  praesentia  aliorum  bonorum  dem    suprascriptum,  quae  nos   tibi   antea 

hominum  qui  ibidem  erant.  In  eorum  prae-  contrapellabamus,  ut  de  ista  hora  in  antea, 

sentia  venit  supranominatus  Richardus,  &  nec  ego,  nec  Senegundis  suprascripta,  nec 

proclamavit,  &  quaerelaverunt  se  per  vo-  vir  meus  Richardus,  nec  ullus  de  haeredi- 

cem  uxoris  suae  Senegundis  :  Audite  me  bus  nostris,  nec  homo,  nec  foemina,  nec 

quaerelantem  &  proclamantem  de  foemina  uUa  amissa  vel  subrogata  persona  tibi  iu- 

nomine  Garsindis  comitissa,  quae  tulit  at  quietare   nec    interpellare   non  valeamus, 

Senegundis  uxori  meae  villa  quae  vocatur  nec  hodie,  nec  post  hodie,  nequeper  legem, 

Palaiz  cum  suis  terminis,  tenet  malum  or-  neque  per  justiciam,  neque  pervim,  neque 

dine.  Et  ipsa  Garsindis  comitissa  in  respon-      per nuUumque  ingenium,  neque  ante 

sum  stetit  &  dixit  :  Ego  Garsindis  de  hanc  comité,  neque  vicecomite,  neque  in  placito 

majore  vel  minore,  neque  ante  nuUa  potes- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,  &  copie  t^te,  neque  ante  judice,  neque  per  diem 

dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio-  neque  per  noctem,  neque  inquietare  neque 

nale,  v.  143,  f  94.  interpellare  tibi  non  valeat.  Et  quicumque 


An 
ioi3 


36 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


362 


An 
ioi5 

22  avril. 


hoc  facere  voluerît,  iniprimis  iram  Dei  om- 
nipotentis  incurrat,  &  cum  Juda  traditore 
perpetuus  ignis  sit  concremandus,  &  in  die 
judicii  numquam  sit  solutus,  &  insuper 
quod  petit  adquirere  non  valeat,  sed  com- 
ponat  tibi  istum  alodem  suprascriptum 
duplum  &  melioratum,  &  in  antea  haec 
wirpitio  vel  exvacuatio  sive  securitas  ista 
firma  &  stabilis  permaneat,  omnique  tem- 
pore.  Facta  carta  wirpitionis,  vel  exvacua- 
tionis,  sive  securitatis,  anno  Trabeatiouis 
Dominicae  M  Xiii,  sub  die  v  kalend.  au- 
gusti,  régnante  Roberto  rege  anno  xviii. 
S.  Senegundis  &  vir  meus  Richardus,  qui 
hanc  cartam  wirpitionis  vel  exvacuationis 
sive  securitatis  scribere  jussimus,  &  testes 
firmare  rogavimus.  S.  f  Rodlandus.  S.f  Ber- 
nardus.  S.  f  Ermengaudus.  S.  f  Arnaldus. 
S.  t  Petroni.  S.  f  Wernario.  S.  f  Ragnulfo. 
S.  t  Bernardus.  S.  t  Garsindis  comitissa, 
qui  voluit  &  consentit.  In  Christi  nomine, 
Ainardus  canonicus  scripsit  in  die  &  anno 
quod  supra. 


172.  —  CXLVII 

Donation  âfEmmey  comtesse  de  Tou- 
louse y  au  prieuré  de  Courren-^^  en 
Provence  ' . 

EGO  Ema  comitissa,  fîlia  Rotboldi  comitis 
&  Hermengardae,  uxoris  ejus,  matris 
meae,  ex  haereditate  quae  mihi  légitime 
obvenit,  hoc  est  in  comitatu  Forojuliensi, 
in  Castro  quod  nominatur  Favart,  in  hujus 
territorio,  dono  Domino  Deo  &  Sanctae 
Mariae  Corredis,  ecclesiam  Sancti  Pontii 
lYiartyris  cum  omnibus  appenditiis  suis,  hoc 
est  decimum,  oblationem,  primitias,  cime- 
terium,  terras  cultas  &  incultas,  pascua 
sive  oglata,  &c.,  in  manu  Ymberti  prae- 
positi  Corredis ,  &  insuper  dono  unum 
mansum  in  Brignola.  Facta  carta  eleemo- 
synaria,  mandante  domna  Ema  comitissa, 
X  cal.  maii,  anno  Dominicae  Incaruationis 
M XV,  régnante  Roberto'  rege.  S.  Ema  co- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montmajour. 

*  Le  texte  donné  par  dom  Vaissete  porte  KarfaZ/ô. 


mitissa  propria  manu  firmat.  S.  Heldeber- 
tus  de  Castro-Rainaldo,  &c. 


An 
ioi5 


173. 


CXLVIII 


Extraits  de  quelques  chartes, 

I.  —  In'  Christi  nomine.  Ego  Guillelmus 
marchio  facio  cartam  guarpitoriam  Domino 
Deo  &  S.  Petro  apostolo  Lezatensis  coe- 
nobii,  de  alodes  quod  teneo  de  Sancto 
Petro,  &  de  abbates  ipsius  loci,  imprimi» 
medietatem  de  alodem  quae  vocant  Blan- 
ziago,  &  medietatem  de  molino  qui  est  in 
Plania  ;  in  taie  conventu  dimitto  alodem 
istum,  dum  vivit  filius  meus  Bernardus 
teneat,  &  post  suum  discessum  remaneat 
Sancto  Petro,  sine  uUa  contradictione  :  & 
in  alio  loco  dimitto  ecclesia  quae  vocant 
Sancta  Maria  ad  Aganis,  cum  ipsum  alodem 
quae  vocant  a  Camollogo;  &  in  alio  loco 
dimitto  haec  quae  teneo  de  Sancto  Petro 
in  Petevila;  &  in  alio  loco  dimitto  ipsam 
quartam  partem  de  ecclesia  quae  vocant 
Sancto  Martino  a  Magrennoj  &  in  alio 
loco  in  Modeirago  dimitto  hoc  quam  ad- 
quisivit  de  Garino  abbate.  In  taie  vero  ra- 
tione  dimitto  haec  omnia  supranominata, 
ut  neque  abbas,  neque  monacho  vendere, 
nec  alienare  non  possit,  nec  ad  fevus  dari, 
sed  semper  sit  in  communia  monachorum 
&  in  elemosinis  pauperum  pro  anima  mea, 
ut  plus  Dominus  meus  dignetur  mihi  di- 
mittere  omnia  peccata  mea,  &  sanctus 
Petrus  apostolus  absolvat  me  de  cunctis 
peccatis  meis,  &  ipsi  monachi  faciant  ob- 
sequium  defunctorum  totos  quadragesimos 
jam  semper  omnique  tempore,  pro  anima 
mea,  &  pro  animabus  omnibus  fidelibus 
defunctis.  Quod  si  ego  aut  uUus  ex  haere- 
dibus  meis  inrumpere  aut  inquietare  vo- 
luerit,  imprimis  Dei  omnipotentis  incurrat 
iram,  &c.  Facta  carta  ista  in  mense  junii, 
feria  quarta,  régnante  Domino  nostro  Jesu 
Christo.   Sigtnum  Guillelmo   marchione, 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  national», 
V.  98,  f°  126. 


hd.orig. 
t.  IF, 

col.  169, 


Vers 
101 5 

juin. 


Vers 
ioi5 


363 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


364 


Vers 
ioi5 

février 


qui  carta  ista  scribere  rogavit,  &  manibus 
firmavit,  &  firmare  rogavit.  S.  Aicione. 
S.  Amelio.  S.  Pétrone.  Beiiedictus  scripsit. 

II.  —  Multum  '  déclarât    sive   docet    lex 


&  parentum  meorum ,  ut  ab  hodiernum 
diem  donum  perpetuum  habeatis,  teneatis, 
possideatis  &  faciatis  quidquid  facere  vul- 
tis.  Et  si  est  ullus  honio  aut  ulla  foemina, 
quae    circa    donatioiiem    istam    inquietare 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  170. 


Romana  vel  Salica,  ut  unusquisque  homo  voluerit,  ducentas  libras  auri  coniponat,  & 

de  res  suas   proprias   licentiam   habeat  ad  postea  se  taceat.  Facta  carta  isia  in  mense 

faciendum  quod  voluerit.  Ob  hoc  igitur,  in  februario,  sub  die  feria  vu,  régnante  Ro- 

Dei  nomine,  Forto-Guillelmus  vicecomes,  berto  rege.  S.  Forto-Guillelmus,  qui  carta 

facio   cartam    istam    garpitoria   sive   dona-  ista  scribere  rogavit,  &  manibus  firmavit,  & 

tione   Domino  Deo,  &  Sancto  Petro  Gar-  firmare   rogavit.   S.  Arrixens.   S.  Bernardo 

nensi  monasterio,  qui  quidem  est  fundatus  Unaldo.  S.  Otto  Guillelmo.  S.  Arnaldo  Ber- 

super   fluvium    Garonnae  ,    &    ad    abbate  nardo.  S.  Fortanerio.  Anno  monacho  scrip- 

Ugone  ,  &  Videliano  monacho,  &  cuncta  sit  cartam. 
caterva  monachorum   ejusdem  loci,  &  ip- 

sum  alodem,  quem  vocant  Annonas,  terras  III.  —  De'  ista  hora  in  antea,  ego  Pe- 

&vineas,  casalos  cum   ipsa  fonte,  coltum  trus,  filius  Imperia,  non  decipiam   te  Ber- 

&  ermum,  excepto  ecclesia  cum  ecclesias-  nardum   comitem,  filium   Ermengardis,  de 

ticum.  Et  facio  hoc  propter  amorem  Dei,  ipso  castello  J'Aniort,  neque  de  ipso  Cas- 

&  sancti  Pétri,  &  sanctae  Mariae,  &  sancti  telpor,  neque  de   ipsas  forticias ,   quas  in 

Geronti,  &  propter  emendationem  de  sal-  illis  hodie  sunt  &  in  antea  ibi  erunt  factae, 

vetate    quam   infregi,   quando   Bernardum  nol    vos   tolrei ,   ni   vos    en   tolrei ,    nol   vos 

apprehendi.  Dono   &  trado  ipsum  alodem  vedareî,  ni  vos  en  vedarei;  &  si  fuerit  homo 

Domino   Deo   &  Sancto    Petro  supradicto  vel  foemina,  homines  vel  foeminae,  qui  vo- 

propter  animae  nostrae  remedium,  &  pro  bis  tollat,  aut  en  toUant,  vetet  aut  vêtent, 

anima  patris  mei  &  matris  meae,  &  omni-  finem  aut  societatem  ab    illis  vel  ab  illas 

bus  parentibus  meis,  quod  Dominus  propi-  non  aurez  usque  illos   récupérâtes  habeas, 

tins  sit  eis.  Ipse  alodes  fines  &  adjacentias  &  per  quantas  vices  tu  m  en  comonras  per 

habet  in  se,  de  una  parte  adjacet  a  gutta  teipsum,  aut   per  tuum   missum,  aut  per 

quae  est  subtus  vineam  Auriolo  cornu  us-  tuos  missos,   in  tua  potestate  los  tornarei 

que  ad  rivo  currenti,  quem  dicunt  Lam-  sine  lucro  de  tuo  avère,  aut  de  honore.  Si- 

bone,   &  pro   alla   gutta    usque   ad    strata  eut  superius  scriptum  est,  sic  vobis  0  «enrei 

publica,  quae  est  in  Grandesylva;   de  alia  &  0  atendrei  per  Deum  &  haec  sancta  sine 

parte  adjacet  a  via  quae  vadit  ad  ecclesiam  ulla  deceptione. 

Sancti  Martini  de  Diuspantros,  adjacet  ad  De  ista  hora   in  antea,   ego  Bernardus, 

ipsa  haereditate  Sancti  Pétri  j  quantum  in  filius  Guillelmae,  &  ego  Udalgerius,  filius 

istas  adjacentias  concluditur,  totum   &  ab  ejusdem    Guillelmae,    non    decipiemus    te 

integrum  dono  Deo  &  Sancto  Petro,  sicut  Bernardum  comitem,  filium  Ermengardis, 

suprascriptum    est,    sine    ullo   servitio   &  de  ipso  castello  d'Aniort,  neque   de   ipso 

uUo   senioratico.  Et  in   alio  loco,  in   ipsa  Castellopor,  neque  de  ipsas  forticias  quae 

villa,  dono  Deo  &  Sancto  Gerontio  très  ca-  hodie   in   illis   sunt,   &  in   antea   ibi   facta 


sales.  Ipsi  casali  adjacentias  habent  in  se  : 
de  una  parte  adjacent  ad  casalum  Grimaudi 
&  sororem  suam,  de  alia  parte  a  terra  Sancti 
Martini,  de  tertia  parte  adjacet  a  via  qua 
vadit  ad  ecclesiam  ,  de  quarta  vero  parte 
adjacet  a  terra  Eblone  :  quantum  in  istas 
adjacentias  concluditur,  totum  &  ab  inte- 
grum dono  Deo  &  Sancto  Petro  &  Sancto 
Gerontio,  propter  remedium  animae  meae 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Mas-Grenier. 


erunt,  nol  vos  tolrem,  nol  vos  vedarem,  &c. 

IV.  —  Raimundus%  inclitus  cornes,  Bo- 
relli  comitis  proies,  bonitate  plenus,  cujus 

*  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  i5.  —  Cet 
acte  est  probablement  de  l'année  1100  &  se  rap- 
porte à  Bernard -Aton  ,  vicomte  de  Nimes  &  de 
Carcassonne,  fils  d'Ermengarde. 

'  Diago,  Historia  de  los  condes  de  Barcelona,  1.  2, 
c.  29. 


Vers 
I  oiâ 


Voir 
la  note 

pour 
la  date 


An 
1018 


An 
1018 


365 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


366 


An 
1017 
7  mai. 


vita  effulsit,  &  nuiic  ejus  sepulchro  & 
ossibus  civitas  Barchinonae  ornatur,  eccle- 
siam  Barchinonae  suo  testamento  mune- 
ravit,  &  magnam  partem  sui  auri  dimisit. 
Ermesindis  quoque  ejus  conjux,  fîliaque 
nobilis  Rogerii  comitis  Carcassonensis , 
sepulto  corpore  praefati  viri  sui  infra  ca- 
nonicalem  claustram  sanctae  Crucis  sedis, 
ut  ipse  qui  ecclesiam  fecerat  haeredem, 
eorum  precibus  expietur  a  culpis,  &c. 


174.  —  CXLIX 

Donation  d'EudeSy  comte  de  Ra-^ès, 
à  Vahhiiye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
honne  ' . 

IN  Dei  nomine.  Ego  Oddo  cornes,  mani- 
festum  est  enim  quia  sic  placet  &  pla- 
çait animis  meis,  nulli  cogenti  imperio 
nec  suadenti  ingenio,  sed  propria  &  ex- 
pontanea  hoc  elegit  mea  boiia  voluntas, 
ut  aliquid  de  alodem  meum  donare  debeo, 
sicuti  &  facio;  dono  Sancte  Marie  &  Sancti 
Pauli  confessoris,  in  loco  ubi  corpus  ejus 
requiescit,  vel  ad  canonicis  ibidem  Deo 
servientibus  in  channonica,  omnem  alo- 
dem meum,  quem  abeo  in  villa  que  vocant 
Vidiliano,  cum  ipsa  ecclesia,  cum  ipsisque 
decimis  &  primiciis  &  cimiteriis,  &  cum 
ipso  honore  ecclesiastico,  que  ad  ipsa  ec- 
clesia pertinet,  ipsam  meam  portionem  & 
ipsum  alodem  meum  suprascriptum,  cum 
omni  voce  oppositionis  mee,  propter  re- 
medium  anime  mee,  &  de  fîlio  meo  Ar- 
naldo,  vel  omnium  parentorum  meorum  : 
in  tali  vero  deliberatione  dum  ego  Hodo 
vivo  teneam  &  possideam,  &  per  unum- 
quemque  annum  donare  faciam  in  chan- 
nonica Sancti  Pauli  unum  modium  de  an- 
nona,  &  post  obitum  meum   ipse  alodes 

'  Bibliothèque  du  roi,  Baluze ,  Chartes  de  Lan- 
guedoc, n.  33;  Armoires,  v.  392,  n.  6i3  [copie  du 
treizième  siècle]  ;  &  cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint- 
Paul  de  Narbonne.  —  [A  la  suite  de  la  copie,  est 
une  note,  du  quatorzième  siècle,  prouvant  que  cet 
acte  fut  transcrit  pour  remplacer  quelques  feuillets 
perdus  du  vieux  cartulaire. j 


de  Vidiliano  cum  suo  terminîo,  ipsa  mea 
portio,  ad  prefatam  kannonicham  rema- 
neat.  Quod  si  episcopus,  aut  abas,  aut  uUus 
homo,  vel  femina  ipsum  prescriptum  alo- 
dem de  ipsa  cannonicha  tulerit,  aut  per 
fevum  donaverit,  douent  propinqui  mei 
in  channonicha  quinque  solides  &  abeant 
ipsum  alodem.  Quod  si  ego  donator,  aut 
uUus  de  propinquis  vel  de  eredibus  meis, 
aut  quislibet  homo  vel  femina  hanc  meam 
donationem  infringere  aut  disrumpere 
temptaverit,  non  illud  ei  liceat  agere,  sed 
pro  ipsa  presumptione  vel  temptatione 
reddat  sive  donet  eidem  cannoniche  itera- 
tum  talionem,  hoc  est  duplicatum  alodem, 
&  insuper  hec  mea  donatio  firma  &  sta- 
bilis  permaneat  omni  tempore.  Facta  carta 
donationis  istius  nonas  maii,  anno  XX I' 
régnante  Rodberto  rege.  Signum  Oddonis, 
qui  hanc  cartam  scribere  jussi  &  manu 
propria  firmavi,  atque  subscriptis  testibus 
firmare  feci.  S.  Dagiberti ,  qui  Carlucius 
vocatur.  S.  Giraldi  filii  Carlucio.  S.  Rai- 
mundi  de  Valle  Aquitania.  Raimundus  le- 
vita  scripsit  hec  verba,  sub  die  &  anno  que 
supra. 


175. 

Plaid  tenu  par  devant  Sunifred,  juge 
de  Besalu  ^. 

CONDITIONES  sacramentorum ,  ad  quas 
ex  ordinatione  Sonifredi  judici,  sive 
in  presentia  Arnalli  &  filio  suo  Arnallo, 
Mirone  &  filios  suos  Adalberto  &  Odo,  & 
Gausfred  de  Lercio,  &  Gauceberto  de  Bor- 
raciano  &  aliorum  multorum  bonorum  ho- 
minum,  qui  ibidem  aderant.  In  istorum 
supradictorum  presentia  venit  Stephanus 
vicarius  cum  suos  homines  dominieos,  que 
tenet  pro  feo  in  Monte-Canudo,  qui  ibidem 
manent  in  ipsa  dominicaria,  &  apetivit  sive 
mallavit  Sendredo  &  Guadamio  de  petias 

'  La  copie  porte  xci. 

'  Archives  de  l'abbaye  d'Arles,  &  copie  dans  la 
collection  Moreau ,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  19,  f°  126. 


An 
1017 


An 
1018 

février. 


An 
1018 


367 


PREUVES  DE  L  HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


368 


duas  de   terra,  cum  viiiea  qui   ibidem  est, 
qui  est  in  serra  Sancti  Martini,  hec  omnia 
juxta  ipsa  ecclesia.  Quod  a  domnico  débet 
servira    suprascriptas    terras   cum   jamdicta 
vinea,   &  dederunt  exinde  fidejussores   in 
Castro   Bisulduno    ante    Bernardo   comité, 
quid  ipsi  dominici  probassent  suprascriptas 
terras  pro  domnico;  &  si  hoc  non  poterant 
probare,  recepissent  ipsa  testimonia,  quod 
profert  suprascriptus  Sendret  &  Guadamir. 
Venerunt  ante  predicto  judice  in  villa  Bun- 
danti  ad  domum  Sancta  Maria,  &  ab  utra- 
que  parte  adduxerunt   illorum  testimonia, 
quorum  de  istis  suprascriptis  primus  pro- 
fert suprascriptus  vicarius  Stephanus  sua 
testimonia    separatim ,   sicut   mos   est.    Et 
testificaverunt    quod    audierant   dicere    ad 
illorum    parentes,    quod    jamdictas    terras 
de  illorum   hereditate  debuissent  esse.  In- 
terrogavit  eos   suprascriptus    judex   sepa- 
ratim, si  potuissent  testificare,  quod  ullum 
censum  vidissent  exinde  accipere  ad  illo- 
rum parentes,  aut  ullum  vicarium,  qui  ipsa 
domnicheria  de  Monte-Canudo  tenuissent 
pro  feo  aut  per  scripturam,  quod  de  illo- 
rum postalitate  fuisset.  Responderunt  :  Am- 
plius  non   possumus   testificare   nisi  quod 
dictum    abemus,    quod    audivimus    dicere. 
Denique    in    ibidem    loco    profert   supra- 
scriptus Sendret  sua   testimonia,    quorum 
nomina  hec  sunt  :  Gotmarus,  Ennego  & 
Truitarius  :  Nos  suprascripti  testes  juramus 
per  trinum  &  unum  verum  Dominum  &  per 
reliquias  Sancti  Joannis  apostoli,  in  cujus 
honore  domus    fundata    est   in  villa   Bun- 
danti,  juxta  domum  Sanctae  Mariae,  supra 
cujus  sancto  altario  hanc  conditione  ma- 
nibus  nostris  continemus  &  juramus,  con- 
tangimus,  quod  nos  suprascripti  testes  tri- 
ginta  annos  &  amplius  vidimus   predictas 
terras  tenere  pro  illorum   proprio  alode, 
inter  Amelio  presbitero,  &  Riculfo,  &  illo- 
rum   posteritate,    per   legitimum  alodem, 
sine  ullum   censum    regalem,   &  sine  ullo 
adjutorio,  quod   exinde  fecissent  ad  ipsos 
homines  de  Monte-Canudo,  qui   in   ipsa 
domnicheria  steterunt.  Et  nos  testes  ea  que 
dicimus    recte   &  veraciter   testificamus   & 
juramus  per  supravixum   (sic)  juramentum 
in  Domino.  Et  ego  suprascriptus  Stephanus 
petitor,  istos  sacramentos  fideliter  recepi, 
&  de  suprascripta  peticione  &  de  jamdicto 


alode  me  evacuavi ,  quod  in  nullo  modo 
pro  feo  hoc  probare  non  potui.  Facta  ista 
definitione  sexto  kalendis  martii,  anno  vi- 
cesimo  secundo  régnante  Rothberto  rege. 
Signum  Gotmar.  Signum  Ennego.  Signum 
Truitarius,  nos  testes,  qui  hoc  sacramen- 
tum  fideliter  juramus. 

Auditores  de  isto  sacramento  hec  sunt. 
Signum  Goxbert.  Signum  Adals  sajone. 
Signum  Arnal.  Signum  Seniofred.  Signum 
Amalricus.  Signum  Odo  de  Rio-Sicco. 

Stefanus  petitor,  qui  me  evacuavi. 


176.  —  CL 

Fondation  de  Vahhaye  de  Saînt- 
Genièsj  dans  le  diocèse  de  Mague- 
lonne  '. 


An 

IOI8 


IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis.  Quisquis  pro  Dei  amore  de  bonis 
suis,  &c.  Propterea  ego  Godrannus  filiique 
mei,  nomine  Eleziaris  sive  Berengarius, 
cupimus  atque  volumus  fieri  monasterium 
ad  laudes  Deo  proferendas  sanctisque  om- 
nibus memoriam  faciendam ,  pro  redi- 
menda  mea  facinora  prolisque  meae  tam 
virili  quam  sexus  foeminei,  animaque  ca- 
tholicorum  fidelium  vivorum  defunctorum- 
que,  maxime  filios  meos,  ac  devota  nomine 
Juditha,  in  comitatu  Sustantionense ,  in 
locum  quod  vocatur  Marcanicus,  atque  alii 
vocabulo  imponitur  ei  nomen  Carumlo- 
cum,  &  est  ibi  ecclesia  constructa  atque 
Deo  dicata  in  honore  S.  Genesii,  pretio- 
sissimi  martyris.  Illam  ecclesiam  eandem- 
que  villam,  quam  superius  jam  taxavimus, 
&  dedi  ad  filia  meani  supra  jam  nomina- 
tam  ,  in  die  qua  tradita  est  conjugio  ma- 
ritali,  per  consentaneam  ejus  voluntatem 
sic  dono  atque  trado,  tam  ego  quam  filii 
mei,  Domino  Deo  nostro  Jesu  Christo, 
cum  omnibus  adjacentiis  terminationibus- 
que  suis,  cultis  &  incultis ,  arboribus 
pomiferis  &  impomiferis,  tam  adquisitis 
quam  adquirendis;  in  tali  vero  ratione 
stabilitate,  ut  cunctis  dies  vitae  hujus  sae- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Psalmodi. 


An 
1019 

18 
juillet. 


369 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Syo 


An  ^  .  'An 

'°'9     culi  habitatîo  sit  sanctimonialium  atque  ad      S.  Begone  cum  fratribus  suis.  Aldelfredus      '°'' 

devotarum   foemiiiarum    sub    regulari  vita      ac  si  indigiuis  monachus  scripsit. 

degentes,    absqiie    ulla   blanditione   atque 


i;d.oiig. 

l.  Il, 

col.  172. 


admiratioue,  habeant,  teneant,  &  possi- 
dentes  tam  praesentes  quam  adventurae, 
&  quaecumque  illae  ipsae  inter  se  elige- 
rint  sive  voluerint  in  regendo  praeesse, 
licentiam  habeant  secundum  praecepta 
beati  patris  nostri  Benedicti,  vel  provi- 
dentia  abbatis  coenobii  Sancti  Pétri  Psal- 
modiensis  congregationis,  tam  praesentis 
quam  futuri.  Et  si  aliqua  causa  murmura- 
tionis  orta  fuerit  inter  illas,  contume- 
liaque  a  perversis  hominibus  inlata,  de 
consolationibus  illorum  consolentur ,  & 
adjutorio  adjuventur.  Et  si  quis  insuper 
dictam  donationem,  atque  scriptionem,  aut 
ego  vel  aliquis  ex  haeredibus  meis,  necve 


An 
1019 

6  octo- 
bre. 


177.  —  CLI 

Dédicace  de   l'église  de  Formiguera, 
dans  le   Capcir  ' . 

ANNO  millésime  xviii  Incarnationîs 
Domini,  indictione  V,  Aribertus  abbas 
Sancti  Jacobi,  &  Salomon  prepositus  Sancte 
Marie,  ecclesiam  de  Formigueria  que  erat 
parva  ampliavit  ,  &  una  cum  consensu 
domini  Wifredi  comitis  atque  aliorum  bo- 
norum  hominum,  convocavit  Guisfredum, 
juvenis  homo,  sive  aliqua  persona  foemi-  archiepiscopum  Narbonensem ,  qui  dictam 
nea  insurgere  vel  inquietare,  atque  ad  ecclesiam  factam  dedicavit,  Il  nonas  octo- 
aliquod  munus  inquirendum,  ad  irrumpen-  bris,  anno  millésime  xviiir,  régnante  Ro- 
dum  dissipandumque  venerit,  in  duplum  berto  rege,  &  dotationem  &  donationem 
restituât,  super  his  maledictionibus  atque  ipsi  ecclesie  de  Formigueria  &  monasterio 
confusionibus  ,    quibus    Judas    Iscariotes      S.  Jacobi  factam  a  comité  Wifredo  &  fratre 

caeterique  nequissimi  boni  operis  detrac-      ejus  confirmavit Ego  Wifredus,  sancte 

tores  fiant  maledicti,  &c.  Haec  actio  atque  prime  Narbonensis  ecclesie  archiepiscopus, 
scriptio  exarata  atque  tradita  est  anno  In-  dotationem  &  donationem  supradicte  eccle- 
carnationis  Domini  MXViiii,  indictione  il,  sie  factam  confirme  t-  Ego  Salomon  prepo- 
XV  kalendas  augusti,  disponente  largis-  situs,  qui  Deo  jubente  istam  ecclesiam  feci 
sima  benignitate  Dei  regnum  sapienter  ampliare  &  dedicare ,  &  aliam  ecclesiam 
rege  Robe.rto  régente,  &  bene  vivendo  ad  S.  Martini  de  Rivotorto  feci  dedicare  si- 
perpetuae  felicitatis  gaudia  merenda  perve-  militer,  cui  Guifredus  cornes  dédit  cam- 
nire.  Sig.  Godrannus,  filiique  sui  Helizia-  pum  unum  prope  ecclesiam  ad  cimiterium 
ris  sive  Berengarius,  qui  hanc  scriptionem      Sancti  Martini,  propter  remedium  animae 

atque  donationem  scribere  postulaverunt,      suae hoc  signum  fecit.  Galindus  levita, 

&  manibus  suis  ferventer  firmaverunt,  in  qui  hanc  donationem,  ad  vicem  Benedicti 
tali  ratione  &  convenientia,  ut  si  aliqua  presbyteri,  Sanctorum  Justi  &  Pastoris  no- 
perversitas  hominibus  fuerit  inlata,  filius  tarii,  rogatus  scripsit,  sub  die  &  anno  quo 
meus  Heliziaris  omnisque  filius  suus,  cui      supra. 

ille  promiserit,  vel  cui  Deus  in  hoc  sae-  Hoc  est  transcriptum  ab  alio  transcripto 

culo  majorem  prosperitatem  dederit,  pro  transcriptum,  &  de  verbo  ad  verbum  nihil 
Dei  amore  deffendendi  juvandique  potes-  diminuendo  vel  addendo  translatum,  quod 
tatem  habeat.  Petrus  de  Marciavo,  domini  Pétri  Dei  gra- 

S.  Petrus  episcopus  Magalonensis.  S.  Ber-  tia  Narbonensis  archiepiscopi  notarius, 
nardus  cornes  Sustantionensis.  S.  Geiral-  transcripsit ,  in  presencia  &  testimonio 
dus  episcopus  Nemausensis.  S.  Warnerius  domini  abbatis  de  Quadraginta,  magistri 
cum  cuncta  congregatione.    S.    Bernardus      B.  Bell,   canonici  Agatensis,  &  Guillelmi 

cum   filiis   suis.   S.    Gaucelinus   cum   filiis      Bendrie  jurisperiti,  &  Guillelmi  Vasconis   Éd.orig: 

.  .  t.  11, 

suis.  S.  Pelvis  cum  filio  suo.  S.  Willelmus,      de   Cucciaco  ,    &   Bartholomei    clerici   de   coi.  173. 

sive  alius  Willelmus  qui  vocatur  Bernar- 
dus. S.  Nicezius.  S.  Dalmatius.  S.  Bremun-  •  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne.— Voyez 
dus    cum     filiis    suis.     S.     Odo    cum     filiis.        tome  II,  f^reuve^,  îa  charte  n.  XCIX. 


An 
1019 


371 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


872 


Jocono,  qui  utrumque  tam  transcriptum 
originale  quam  istud  presens  transcriptum 
oculo  ad  oculum  viderunt,  legerunt,  & 
diligenter  concordare  utrumque  transcrip- 
tum invenerunt,  &  bene  in  omnibus  & 
per  omnia  convenire.  Anno  MCCXLIIII, 
kalendis  augusti,  régnante  rege  Ludovico. 


•     178.  —  CLII 

Donation  faite  à  la  cathédrale  de 
Nimes  par  Bernard^  seigneur  d'An- 
du-^ey  6-  ses  fils  ' . 


An 

1020 


A 


B  ortu  solis,  &c.  Unde  motus  pîetate 


persona,  qui  istum  alodem  suprascriptum 
commutare,  donare  a  feo  voluerit  aut 
fecerit,  veniant  infantes  mei  aut  propinqui 
mei,  &  donent  per  unoquoque  manso  ad 
canonicos  Sanctae  Mariae  in  illorum  ali- 
monia  solidos  X,  denarios  optimos  otomi- 
neos  olemoticanos.  Facta  carta  donatione 
ista  die  jovis,  XIII  cal.  novembris,  anno 
XXIV'  quod  Robertus  rex  caepit  regnare. 
Salve,  sancte  Pater  JVLariae  virginls  beatae, 
teque  tuosque  Deus  benedïcat  hic  in  aevo. 
S.  Fredolus  praesul.  S.  Geiraldus  pontifex. 
S.  Almeradus.  S.  Raimundus.  S.  Bermun- 
dus.  S.  Garsendis  comitissa.  S.  Petrus  de 
Andusa  mandatarius.  Fulco,  Rotbaldus,  & 
Pontius-Guillelmus  mandatarii.  Bermun- 
dus.  Petrus  de  Licas.  Petrus  Carbonellus. 
S.  Pontius  praepositus.  S.  Bernardus  ar- 


ego  Bernardus  miles  Pelitus,  &  infan-      chidiaconus  vel  deganus.  S.  Petrus  archi- 


tes  mei  episcopi,  id  est  Fredolus  praesul, 
octobre.  &  Geiraldus  pontifex,  &  Almeradus,  &  alii 
infantes  mei  Raimundus,  Bermundus,  & 
mater  illorum  Garsindis,  qui  voluerunt 
&  consenserunt ,  donamus  ad  locum  sa- 
crum Sanctae  Mariae  sede  principale,  qui 
est  fundata  in  Nemauso  civitate ,  unde 
domnus  Geiraldus  episcopus  praeesse  vi- 
detur,  aliquid  de  alodem  nostrum  qui  est 
in  comitatu  Nemausensi,  in  Castro  Andu- 
siense  vel  Salavense,  ubi  vocant  Porca- 
ricias,  ipsos  mansos  qui  ibidem  habemus, 
cum  omnibus   appendiciis  eorum,   &  cum 


diaconus.  S.  Ermendramnus  archimandrita. 
Radulfus.  Pontius,  &  alius  Pontius.  Adal- 
burnus.  Geiraldus.  Pontius.  Froterius. 
Adalbertus  abba.  Geiraldus  abba  de  Sancto 
Egidio.  Siguinus  abba  de  Cenderatis.  Haec 
sunt  nomina  canonicorum.  Testis  Folche- 
rius  archipresbyter  scripsit. 


179. 


—  CLIII 


omnibus  ajacentiis   suis  5   &   in  alio  loco      Hommages  rendus  à  Bérenger,  vicomte 


ubi  vocant  Ilice,  ipsum  mansum  ubi  Pe- 
trus Bucca-Raustida  visus  est  manere,  cum 
omnibus  ajacentiis  suis  &  apendiciis  suis, 
&  ibidem  prope  ubi  vocant  Manso  ipsum 
mansum.  Istos  mansos  superscriptos,  cum 
omnibus  ajacentiis  vel  pertinentiis  illorum, 
donamus  ad  praefatam  casam  Sanctae  Ma- 
riae, &  ad  canonicos  in  illorum  elimonia, 
ob  hanc  rem,  ut  sancta  Dei  genitrix  virgo 
Maria  cum  omnibus  sanctis  suis  sit  pro- 
tectrix  nostrorum  apud  Dominum  in  die 
novissimo.    Si   quis   autem    hanc  cartulam 


de  Narbonne^. 


An 
1020 


DE  ista  hora  in  antea,  ego  Guillelmus 
Hibrini,  filius  qui  fui  Adalaizis,  non 
de'^ebrei  Berengarium  vicecomitem,  filius 
qui  fuit  Richardis  vicecomitissae,  neque 
uxorem  ejus  Garsindem,  filia  quae  fuit  Éd.orig 
Totae  comitissae,  de  ipso  castello  qui  dici-  col.  174 
tur  Durban,  neque  de  ipsas  fortezias,  quae 
ibi  sunt  aut  in  antea  erunt,  neque  de  ipso 
castello  quem  vocant  Sancti  Martini,  neque 
de  ipsas  fortisias,  quae  ibi  sunt  aut  in  antea 


Vers 

1020 


vel    donationem    istam    contradixerit ,    sit  erunt  :&  ego  Guillelmus  suprascriptus  no/z 

maledictus   &    excommunicatus ,    &c.    Ea  tolreî  castellos   suprascriptos   neque   ipsas 

vero  ratione,  quod  si  episcopus,  aut  ullus  fortisias  suprascriptas  ad  Berengarium  su- 
homo,    aut    ulla    femina,    aut    ulla  emissa 

'  Le  texte  porte  xxvi. — Voir  Note  XVIII,  n.  xi. 

'  Cartiilnire  de  la  cathédrale  de  Nimes,  fol.  80.  "  Archives  du  Domaine  de  Montpellier,  titres  de 

—  Gallia.  Christiana,  nov.  edit.  t.  2,  p.  227.  la  vicomte  de  Narbonne. 


Vers 

I02O 


373 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


374 


prascriptum,  neqiie  ad  Garsindem  supra-  castrum  de  Ugerno...  neque  de  ipsas  forti- 
scriptam,  &  ne  nols  lor  tolrei,  ne  tolre  nols  sias  quae  ibidem  sunt  aut  in  antea  erunt. 
lor  farei,  ne  los  lors  veJarei,  ne  vedar  nols  Ego  Petrus  suprascriptus  de  ipsum  castrum 
lor  farei,  ne  nols  en  enganarel,  WQC  ego ^  wec  suprascriptum  non  desebrei  Berengarium 
homo,  nec  faemina,  homines  neque  fae-  suprascriptum  neque  filium  suprascrip-- 
minas  per  nostrum  consilium  neque  per  tum,  &c.j  &  post  mortem  Berengarii  praes- 
nostrum  ingenium.  Et  si  homo  est,  aut  cripti,  similiter  o  tenreî  ad  filium  ejus,  & 
homines,  faemina  aut  faeminas  qui  tollat  si  ipse  filius  mihi  jurât  ipsum  castrum 
aut  tollant,  vedet  aut  vedent  ipsos  castel-  praescriptum  per  seipsum,  aut  per  unum 
los  suprascriptos  aut  ipsas  fortisias  supra-  meum  parem,  aut  si  facere  voluerit  sine 
scriptas  ad  Berengarium  suprascriptum  vel  meo  inganno,  similiter  //  0  tenreî,  &  li  o 
ad  Garsindem  suprascriptam,  ego  Guillel-  atendrei  sine  suc  enganno. 
mus  suprascriptus  ab  illo  neque  ab  illa  nec 

societatem  non  aureï,  ne  non  tenreî  ad  nul-      

lum  damnum  de  Berengario  suprascripto 
neque  de  Garsinde  suprasçripta,  &  adjutor 
lor  en  serei  per  directam  fidem,  &  apud 
illos  &  sine  illos  &  sine  illorum  inganno 
per  quantas  vices  illi  me  commonirant  per 
seipsos  aut  per  illorum  missum  vel  missos, 
usque  recuperatas  habeant  suprascriptos 
castellos,  aut  ipsas  fortisias  suprascriptas, 
&  de  isto  adjutorio  vel  adjutorios  supra- 
scriptos nols  enganareî,  ne  comonir  no  men 
vedarei;  &  per  quantas  vices  recuperare 
potuero  ipsos  castellos  suprascriptos  &  ip- 


Vers 

IC20 


180.  —  CLIV 
Plaid  tenu  à  Narbonne^ . 


QCRIPTURE    recordationis   guirpitorie, 


quam  fecerunt  Augerius  abbas  cum  ka- 
nonicis  Sancti  Pauli  ad  Raimundum  Udal- 
garium  de  ipso  alodio  quod  erat  in  con- 
tencione  de  Sancto  Paulo,  &  interpellabat 
illud  Augerius  abbas  cum  canonicis  Sancti 
sas  fortisias  suprascriptas,  ego  Guillelmus  Pauli  ad  Raimon ,  &  Raimundus  simili- 
suprascriptus  in  potestate  los  tornarei  de  ter  ad  abbate  &  ad  canonicos.  Et  hac  de 
Berengario  suprascripto  aut  de  Garsinde  causa  fuit  inter  utrosque  eorum  longa  alter- 
suprascripta,  sine  nullo  illorum  enganno  catio,  unde  factum  est  placitum  inter  eos 
&  sine  lucro,  sicut  superius  scriptum  est,  ubi  cum  fidejussoribus  pactis  ex  utraque 
ego  Guillelmus  suprascriptus,  &  ad  Gar-  parte  in  manu  Berengarii  vicecomitis  de 
sindem  suprascriptam   per  directam   fidem       quingenti    solidis,   ut   inde   fieret   bellum. 


Postquam  autem  ventum  est  ad  hoc,  ut  in 
die  statuto  fieret  bellum,  secundum  predic- 
tam  fidemjussionem  &  convenienciam  ;  in 
tantum  ut  missus  predicti  abbatis  cui  in- 
junctum  erat  ut  faceret  predictum  bellum, 


sine  illorum  enganno,  per  ista  sancta  sanc- 
torum. 

De  ista  hora  in  antea,  ego  Petrus-Ame- 
lius  de  Petrapertusa,  filius  qui  fui  Ermen- 

gardis,    non   desebreî  Berengarium  viceco-  comunione  suscepta,  prepararet  se  ad  bel- 

mitem  de  Narbona,  filius  qui  fuit  Ricardis,  landum  ,    venerunt   qui    intererant    eidem 

neque  uxore  ejus  Garsindis  de  ipsa  civitate  placito,  scilicet  Guifredus  archiepiscopus, 

de  Narbona,  neque  de  ipsos  agros,  neque  &    Berengarius    vicecomes  ,    &    Richardus 

de  ipsas   turres,  neque   de  ipsas   fortisias  nichilhominus  vicecomes,  &  Bernardus  ab- 

quae  hodie  ibi  sunt  aut  in  antea  erunt,  &c.  bas,  &  Ugo  Iscafredus,  &  Artmandus,  & 

Ebrinus  cum  ceteris  nobilibus  qui  ibi  ade- 

De  ista  hora  in  antea,  ego  Petrus  filius  rant,   &   consilium    dederunt   utrisque  ne 

qui  sum  Blidmoda,  non  de-^^ebreî  Berenga-  fieret  inde  bellum,  sed  dividerent  inter  se 

rium  vicecomitem   de  Narbona   filius  qui  jamdictum  alodium,  &  statuerunt  ut  fie- 
fuit  Ricardis  vicecomitissae,  neque  uxorem 

ejus  Garsindis,   neque  filius   ejus    cui  1pse  >  Archives  de  l'abbaye   de  Saint-Paul  de   Nar- 

dimiserit  habere  post  mortem  suam  verbo  bonne,  n.  261 .  Chirographe  original,  à  la  Biblio- 

aut  scripto,  de   ipsum   castrum  vel  ipsum  thèque  nationale,  Latin  021 1  D,n.  3. 


An 

1023 


Éd.oric. 

t.  11. 
col.  175. 


An 

I023 


375 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


376 


ret.  Cum  autem  venissent  ad  diem  statu- 
tum,  ut  dividerent  illud  essentque  utrac[ue 
parte  iii  eodem  alodio,  una  cum  predicto 
Berengario  vicecomite  cum  ceteris  nobili- 
bus  quorum  nomina  hec  sunt  :  Bernardus 
de  Cucuciaco,  Guilelmus-Ugo,  Amblardus, 
Riquinus,  Gisalfredus,  Bonafos  de  Lunaz, 
&  alii  quamplures,  dixerunt  ut  ita  res 
fieret  ;  quod  si  illud  alodium  divideret  ab- 
bas,  eligeret  sibi  Raimundus  quam  partem 
vellet;  quod  si  Raimundus  illud  divideret, 
acciperet  sibi  abbas  quam  partem  vellet  : 
uude  &  Raimundus  elegit  ut  abbas  illut 
divideret,  &  Raimundus  priorem  acciperet 
partem  quam  vellet,  &  tune  divisit  abbas 
predictum  alodium.  Post  hec  autem  dixit 
Raimundus,  quod  peniteret  se  quod  ita  fe- 
cissent;  sed  jamdictus  abbas,  ut  satisface- 
rent  ei,  &  ne  videretur  injuriam  facere 
ipsi,  dixit  :  quod  si  Raimundus  vellet,  re- 
diret  in  predictam  convenienciam  ut  fieret 
bellum  inter  utrosque,  ut  cujus  esset  di- 
rectum  judicio  Domini  monstraretur,  & 
placuit  utrisque.  Cum  autem  ventuni  esset 
ad  diem  in  quo  firmare  deberent  pro  pac- 
cione  quingentorum  solidorum,  displicuit 
Raimundo,  &  elegit  ut  redirent  ad  prio- 
rem consilium  divisionis,  &  ita  factum  est. 
Quapropter  ego  in  Dei  nomine,  Auge- 
rîus  abbas  atque  canonici  Sancti  Pauli  di- 
mittimus  tibi  Raimundo  prescripto  unam 
partem,  quam  ex  duabus  tibi  elegisti;  &  est 
ipsa  pars  de  ipso  alodio  in  comitatu  Nar- 
bonensem,  infra  ipsa  parte  Sancti  Pauli  & 
terminio  de  Baias,  &  affrontât  de  Horientis 
inaquilea  de  Mandiraco;  de  Aquilone  in 
ipso  torrente,  qui  de  gurgo  quem  vocatur 
Nigro  descendit  in  stagnum;  de  Circii  in 
strata  Francesca;  de  Meridie  in  prato  Sexto 
&  in  alodio  Sancto  Paulo  d'Estarag;  quan- 
tum infra  istas  quatuor  affrontaciones  in- 
cluditur,  sic  dimittimus  nos  sine  ulla  resser- 
vacione,  in  presencia  de  Bonafos  de  Lunaz, 
&  Gisalfre,  &  Bernardus  de  Cucuciago,  & 
aliis  multis.  Facta  carta  guirpicionis  &  eva- 
cuacionis  XI  kalendas  apreli,  anno  ab  In- 
carnacione  Domini  M  XXIII,  &  régnante 
Rodberto  régis  de  Francia  ut  fertur  xxx  & 
III  annos,  que  cepit  regnare.  Sig.  Galindus 
sacriscrinus.  Raimundus  prepositus,  & 
Deodati  ab.  &  Ibrinus  de  Durban.  Beluz 
de  Joncarias   &  Austen  de  Baias.  Poncius 


presbiter',    qui   hoc   scripsit   die   &    anno 
quod  supra. 


An 

1023 


I»I. 


CLV 


Donation  d'£.m7ne,  comtesse  de  Tou- 
louse,  en  faveur  de  Vahhaye  de 
Saint-André  d'yïvignon^. 

ALMIFLUI  architecti  sapientia  cuncta 
adinvenit,  &c.  Igitur  quia  imitatio 
eorum  docuit  nos  construere  ecclesias,  & 
constructas  necesse  est  benedici,  utique 
nos  in  consecratione  sanctissimi  confesso- 
ris  Martini  ecclesiae  fundatae  in  monte 
Andaone,  in  monasterio  Sancti  Andreae, 
sicuti  mos  est  in  consecrandis  ecclesiis  : 
t  Ego  Stephanus  &  uxor  mea  Garsindis,  & 
filii  mei  Rostagnus,  Bertrannus,  Beraldus, 
Stephanus,  pro  amore  &  dilectione  Dei 
omnipotentis,  &  remedium  animae  meae 
&  animarum  Tetbaldi  &  Ermengardae,  ut 
Deus  omnipoîens  per  intercessionem  sanc- 
torum  dignetur  misereri;  dono  in  dotem 
ad  ecclesiam  Sancti  Martini,  quae  est  fun- 
data  in  monte  Andaone,  super  fluvium  Ro- 
dani,  aliquid  de  alode  meo  quod  est  in  co- 
mitatu Nemosense,  in  valle  Anaga,  in  villa 
quam  vocant  Cavairaco,  mansum  unum 
quem  tenet  Guibaldus,  cum  curte  &  exago 
suo,  &  cum  ipsis  arboribus,  &  cum  omni- 
bus, quae  ipsi  manso  pertinent  vel  perti- 
nere  debent,  &  faciant  ipsi  monachi  vel 
advocati  suprataxatorum  sanctorum  libe- 
ram  ac  firmam  in  omnibus  habentes  potes- 
tatem.  Si  vero,  quod  absit,  evenerit,  ut  ego 
aut  quilibet  in  mea  progenie  seu  cujus- 
cumque  dignitatis  homo  hoc  donum  mo- 
lestare  quolibet  modo  praesumpserit,  quod 
petit  non  suae  potestati  subjiciat,  sed  iram 
Omnipotentis  incurrat,  anathematizetur  a 
beato  Martino  cui  hoc  donum  confertur, 
nisi  ad  emendationem  venerit;  insuper 
vero  componat  in  vinculo  tantum  &  alium 

'  Cette  dernière  souscription  est  autographe,  & 
précédée  d'une  croix. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-André  d'Avi- 
gnon. —  Le  P.  d'Achery,  Spicilegium,  t.  7,  p.  201. 


An 
1024 

noven- 
brc. 

lid.orig. 

t.  II, 
col.  176. 


An 
1024 


377 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


378 


1024 


tantum,  &  deinceps  haec  donatio  valeat...      sedis,   dedicavit   ecclesiam   de  Palatio,   in 
Factum   hoc   dotalitium   in  mense  novem-      honorem  Dei,  &  beatae  Mariae,  &  sanctae 
bris,  anno  dominicae   Incarnationis  mille-      Fidis,  &  sancti  Joannis  Baptistae,  8cc. 
simo  vicesinio  quarto,  iadictione  septinia. 

Signum  ego  Stephanus,  &  uxor  sua  Gar- 

sinnis,  &  filii  sui  Rostagnus,  Bertrannus, 
Beraldus ,  Stephanus,  qui  facientes  hoc 
donum,  testibus  firmare  fecerunt  firnium 
illorum  nianet.  Emenone  srbscripsit.  Eme- 
none  rursus  subscripsit.  Gonterius  sub- 
scripsit. 

Ego  Emma  comitissa,  &  fîlius  meus  Pon- 
tius,  pro  amore  &  timoré  Dei,  &  remedio 
animae  meae,  dono  in  dotalitium  ad  ec- 
clesiam  Sancti   Martini  mansum  unum  in 


i83.  —  CLVII 

Election  de  Judith  comme  abbesse  de 
S aint- Génies f  dans  le  diocèse  de 
Maguelonne  '. 


r 


nomine   Domini  nostri   Jesu   Christi. 
Generis   humani    misericordissimi   Re- 


Avenione  civitate,  quem  teliet  Petrus  filius  demptoris,  ejus  dulcissimis  monitis  obau- 
Briceionis.  Emma  comitissa  subscripsit.  dientibus,  vitae  aeternae  largitoris,  nos  in 
Signum  Pontii.  Signum  Bertranni.  Beran-      tempus   degentes    periculosum,  secundum 


garius  subscripsit.  Amicus  subscripsit. 

182.  —  CLVI 
Extraits  de  quelques  chartes. 


verbum  Apostolicum,  eorum  cupiens  sequi 
exemplum,  qui  post  Salvatoris  nostri  as- 
censum  sexum  utrumque  conversum  eccle- 
siae  sanctae  construxerunt  fundamentum, 
qui  sic  inter  spinas  hujus  saeculi  rubet  in 
martyribus  ut  rosa,  in  confessoribus  candet 
ut  lilium,  in  virginibus  vero  quasi  luna  sub 
pedibus  persequentium  depressa,  nectarei 
vini  in  promptuaria  paradisi  ex  hoc  Do- 

I.  —  Ego  Willelmus',  cornes  Tolosanus,  mino  suo  fragrantia  exuberat  animarum 
&  uxor  mea  Ema,  &c.,facimus  donationem  munera.  Ibi  ergo  nos  desiderantes  at- 
omnipotenti  Domino,  &  sancto  Victori  suo  tingere,  aedificantes  coenobium  virginum 
raartyri  ejus  monasterio,  &  abbatibus  ac  Christi  devotae  familiae,  ad  hoc  evigilan- 
monachis  ibidem  Deo  servientibus,  de  uno  tes  agimus  strenue,  ut  eis  praesit  cui  cura 
manso  qui  est  in  comitatu  Sisterico,  in  villa  pastoralis  pro  omnibus  adquirendis  sit  in 
quam  vocant  Manoasca,  quem  excolit  homo  regimine.  Est  autem  Carumlocus,  in  comi- 
nomine  Gratianus,  &c.  Facta  donatio  ista  tatu  Sustantionense,  diaecesion  Sancti  Pétri 
anno  Incarnationis  dominicae  MXXiv,  in-  civitatis  Magalonense,  sancti  Genesii  mar- 
dictione  septima,  régnante  Rodulpho  rege  tyris  titulatum  nomine,  Marcianico  subter 
Alamannorum.  Signum  ego  Willelmus  co-  consistente  villa.  Nos  itaque  germani  fra- 
mes  &  uxor  mea  Ema,  qui  hanc  cartam  très  Eleziaris  &  Berengarius,  post  patrem 
fieri  jussimus,  &c.  nostrum  hujus  loci  instructorem  prescru- 

tantes  diutius,  quis  esset  virginum  Christi 

II.  —  Notitia'  quomodo  anno  Incarna-  custos,  promptius  assensimus  nostris  se- 
tionis  Dominicae  MXXIV,  IV  idus  augusti,  nioribus  sororem  nostram  Juditham  abba- 
regnante  Rotberto  Francorum  rege,  cum  tissam  eligentibus,  domni  scilicet  abbati 
consilio  &  voluntate  domni  principis  Ber-  Warnerio  insulae  Sancti  Pétri  apostoli 
nardi  de  Andusia,  &  Garsindis  comitissae  Psalmodio,  in  cujus  providentia  olim  jam 
uxoris,   Stephanus,   episcopus  Agathensis      in  eligendo  retinemus  scripto,  necnon  & 

Pétri,  gratia  Dei  sedis  Sancti  Pétri  aposfoli 


'  Grand   cartulaire   de  l'abbaye  de  Saint-Victor 
de  Marseille,   fol.   146.  —  Ruffi  ,  Histoire  des  com- 


tes de  Provence, 


56. 


Archives  de  l'abbaye  de  Valmagne. 


Magalonensi   episcopo,  atque   sublimi   in 
omnibus  comiti  Bernardo,  &  cunctis  clerc 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Psalmodi. 


An 
1024 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  177. 

An 

1025 

ic)  no- 
vembre. 


An 

1025 


3 


79 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


38o 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  178. 

Vers 

I025 

mai. 


&  populo  qui  fide  subjectos  Domino  nos- 
tro  Jesu  Christo.  Per  Dei  ergo  timorem  & 
sanctam  religionem,  &  animarum  pareii- 
tumque  nostrorum,  &  omnium  fidelium 
redemptionem ,  quam  nobis  in  omnibus 
dignetur  Dominus  exhibera  in  novissima 
examinatione,  eligimus  &  benedicimus  Ju- 
ditham  abbatissam  ad  supradicti  loci  regen- 
dam  devotam  Deo  familiam  :  id  est  Ricsin- 
dis,  Widburga,  Aurosa,  Dida,  Ailimburga, 
Adalaïcis,  Wiliandis,  Udalgus,  Udolindi, 
Arnalsinda,  Witburga,  Pontia,  Bilildi,  tam 
istarum  quam  advenientium  dominium  sunt 
secuturae.   Facta  carta  electionis  istae  XX 


in  castello  que  vocant  Mirabel,  in  minis- 
terio  Campazense,  jacens  in  lecto  egritu- 
dinis  sue,  sic  se  guarpivit  contra  Deo  & 
Sancto  Petro  apostolo  Lesatensis  ceno- 
bii,  &  sancto  Antonio,  &  reliquiis  qui  ibi 
venerantur,  de  alodes  Sancti  Pétri  que 
tenebat,  in  presentia  bonis  hominibus  qui 
ibidem  aderant  :  id  est  Adalgrimus  dega- 
nus,  &  Guillelmus  monachus,  &  Oriolus 
monachus,  &  Ato  Amalvi,  &  Ato  Aganart, 
&  P.  presbyter,  &  Benedictus  presbyter, 
&  aliorum  plurimorum  bonorum  homi- 
num.  In  eorum  presentia  sic  se  guarpivit 
Guillelmus  jam  supranominatus  de  ipsa  ec- 


Vers 

1025 


die  mensis  januarii,  xill  calendas  decem-  clesia,  que  vocant  Sancta  Maria  ad  Agas, 
bris,  anno  ab  Incarnatione  Jesu  Christi  cum  ipsum  alodem,  cum  ajacentias  &  fines 
MXXV,  indictione  VIII,  aéra  MLXIII,  anno  earum,  ab  inquistum  &  ab  inquirendum, 
régnante  Roberto  rege  XXX.  que  ad  ipsum  alodem  pertinent,  que  Ame- 
Sign.  Heliziaris  &  Berengarius  qui  hanc  lius  Simplicius  pater  meus  donavit  sancto 
electionem  fieri  consenserunt.  S.  Petrus,  Petro.  Et  in  alio  loco  ipsum  alodem,  que 
gratia  Dei  episcopus,  cum  religiosa  plèbe  vocant  Pentevila,  quem  adquisivi  de  sancto 
clericorum.  S.  Bernardus  comes  Sustantio-  Petro  &  de  Guarino  abbate,  ego  dimitto. 
nensis.  S.  Gaucelinus.  S.  Dalmatius.  S.  Wil-  Et  in  alio  loco  ipsa  ecclesia,  que  vocant 
lelmus.  S.  alius  Willelmus.  S.  Nicezius.  Sancti  Martini  a  Magren,  cum  ipso  alode 
S.  Petrus  de  Ripaalta.  S.  Pontius  filius  que  ego  adquisivi  de  sancto  Petro  &  de 
ejus.  S.  Raymundus  cum  filiis  suis.  S.  Pon-  Ugone  abbate,  dono  sancto  Petro.  Et  in 
tius  praepositus  Sancti  Pétri.  S.  Gaucelinus  alio  loco  ipsum  alodem  que  vocant  Mo- 
de Cornone.  S.  Begone  de  Piniano.  S.  Al-  dretag,  que  ego  adquisivi  de  sancto  Petro 
maradus  de  Casubiano.  S.  domnus  abbas  &  de  Guarino  abbate,  dimitto  ab  inquistum 
Geraldus  Sancti  Aegidii  cum  sibi  commisso  &  ab  inquirendum.  Et  in  a]io  loco  medie- 


monachorum  caetu.  S.  Salvatus  abba  Aniani 
monasterii.  S.  Gaufredus  abbas  Sancti  Guil- 
lelmi  monasterii.  Eldefredus,ac  si  indignus 
monachus,  piaculis  suis  timidus  scripsit. 


184.  —  CLVIII 

Déguerpissement  de  Guillaume ,  mar- 
quis ^  en  faveur  de  V abbaye  de 
Lé-^at  '. 

NOTICIA  guarpitoria  quorum  nomina 
subtus  tenentur  insertaj  qualiter  ve- 
niens  Homo,  nomine  Guillelmus,  marchio 
prepotens,  feria  111=',  in  pago  Tholosano, 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat.  [Aujourdhui, 
Latin  9189,  {°  188  r°,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale.] 


tatem  de  ipsum  alodem,  que  vocant  Blan- 
zac,  dono  Domino  Deo  &  sancto  Petro 
apostolo  propter  remedium  anime  mee. 
In  taie  vero  ratione,  dum  vivunt  filii  mei 
Bernardus  &  Raimundus,  teneant  ipsam 
medietatem  de  istum  alodem  :  post  illorum 
discessum,  remaneat  Deo,  &  sancto  Petro 
apostolo  Lesatensis  monasterii.  Et  in  ipso 
loco  ipsum  molinum  que  vocant  a  Plania, 
ipsa  tercia  parte  dono  Deo  &  sancto  Petro 
apostolo  semper  in  presenti,  ut  de  isto 
die  in  antea  potestatem  habeant  ad  omnia 
que  facere  voluerint.  Sicut  superius  reso- 
nat,  sic  ego  adfirmo  post  obitum  meum. 
In  talivero  deliberatione  dimitto  ego  istos 
alodes  jam  supranominatos,  ut  neque  ab- 
bas, neque  monachi  non  possint  vindere, 
nec  alienare ,  nec  bescamiare ,  nec  ad 
fevum  dare,  nec  ad  hominem,  nec  ad  fe- 
minam;  sed  semper  sit  in  stipendiis  mona- 
chorum,  &  in  helemosinis  pauperum,  & 
ipsi   monachi   faciant  obsequium   defunc- 


Vers 

1025 


38i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


382 


Éd.oric. 

t.  II. 
col.  lyç). 


Vers 

102  5 


torum  cum  missas  eorum  per  omiies  Qua- 
dragesimos  omnibus  diebus  ,  pro  anima 
mea,  &  pro  animas  parentorum  meorum 
&  omnium  fidelium  defunctorum.  Quod  si 
abbas  aut  monachi  istum  mandatum  meum 
transmutare  voluerint,  veniant  filii  mei, 
&  donent  sancto  Petro  X  solidos,  &  te- 
neant  ipsi  &  uxor  mea,  &  filii  mei  sint 
in  adjutorium  sancto  Petro  apostolo,  &  ad 
rectores  ipsius  loci  ad  tenere.  Quod  si  ego 
aut  uUus  ex  heredibus  meis,  aut  ullus 
homo,  uUa  femina,  guarpitoria  ista  in- 
quietare  aut  inrumpere  voluerit,  in  primis 
iram  Dei  incurrat,  &  cum  Juda  Scarioth, 
qui  Dominum  tradidit,  &  cum  Datan  & 
Abiron  participationem  habeat  in  infer- 
num,  &  omnes  maledictiones  que  in  vêtus 
&  novum  Testamentum  continentur  super 
eos  descendant.  Facta  est  guarpitoria  ista 
in  mense  madi,  sub  die  feria  V,  régnante 
Rotberto  rege.  Sig.  t  Guillelmo,  qui  guar- 
pitoria ista  scribere  rogavit,  &  manibus 
firmavit,  &  firmare  rogavit.  Sig.  t  Ber- 
nardo.  Sig.  t  Raimundo.  Sig.  t  Benedicto. 
Sig.  t  Eliano.  Sig.  t  Pétrone.  Adalbertus 
levita  rogatus  scripsit. 


i85.  —  CLIX 

Promesse  faite  à  Aton,  vicomte  d'Albi 
6'  de  Nimes  j  pour  le  château  de 
Dourgne  '. 


D' 


E  ista  hora  in  antea,  Guîllelms  Coms 
fils  d'Aladaï^,  £•  Ramon  &  Aïarigs  fils 
Garsen ,  non  tolran  lo  castel  de  Dornïan 
Atoni,^Z  Gauciane,  &  Froterio,  yî/ Girber- 
gane,  ne  nol  lor  devedaran,  ne  nols  en  dece- 
bran,  nec  illi,  nec  ullus  homo,  nec  uUa 
foemina  per  suum  ingenium  achela  forte':^a 
quae  hodie  ibi  est  &"  in  antea  facta  erunt  : 
&  si  ullus  homo  aut  foemina  erit,  qui  lor 
tola,  nel  lo  deved,  Guîllelms  fils  Aladai'^,  & 
Raymundus  &  Aiarigs  filii  Garsen,  ab  els 
socîetat  non  auram  a  lor  pard  d'aquels  qui  o 
faran,   ni   al    dan   Atonis  fil   Gauciane   & 


'    Archives    du    châtea 
caisse  i  5. 


de    Foix  j    cartulaire  , 


Froterii  fil  Gerbergane;  &  si  illi  la  sen  lo 
sen  communissen ,  in  adjutori  lor  en  seran 
Guillems  Coms,  e  Ramund ,  &  Aialrîgs,  tro 
que  recobrat  Vauran;  &  si  Guîllelms,  e  Ray- 
mund,  &  Aiarigs  recobrar  lo  podun,  en  lor 
podestat  lo  tornaran  senes  engan ,  &  sine 
receptione  &  sine  lugre.  Aisi  o  tenra  Guil- 
lems Coms  e  Ramund  &  Aiarigs,  fors  quant 
illos  solveran  lor  gradiens  armes  sine  for'j^a 
contra  Athonem  &  Froter,  filium  suum,  si 
comprobatum  nol  vedia,  que  toit  los  sugets, 
&  quai  comprobad  o  per  batala  venend,  o  qui 
combatre  no  n'aus. 


i86. 

Engagement  de  Géraud  6»  de  sa  femme 
Ave  à  Oliba,  abbé  de  Cuxa\ 

IN  Dei  nomine.  Ego  Geiraldus  &  uxor 
mea  Ava,  pignatores  sumus  Sancti  Mi- 
chaeli  cenobio  Coxani,  sive  presuli  Oli- 
bano ,  ejusdem  loci  abbatis ,  vel  cunctis 
monachis  in  eodem  ioco  degentibus,  pre- 
sentibus  &futuris,  aliquit  de  alaudem  nos- 
trum,  quem  habemus  in  Villanova  de  Ro- 
ter, quae  est  in  comitatu  Ressolionense. 
Facimus  vobis  cartam  pignorationis  prop- 
ter  uncias  II  auri,  quod  comodastis  nobis, 
ut  de  cursu  aquae  faciatis  a  flumine  Ted 
usque  ad  villam  quem  dicunt  Basoni,  tam 
per  alaudem  nostrum  quam  per  fevum  sive 
per  bajoliam,  quem  modo  habemus  &  in 
antea  habere  potuerimus.  Affrontationes 
vero  sunt  de  l*  parte  in  terminum  de 
Villa-Pidiliani,  de  il"  in  terminum  de  So- 
ler-Ferriolo,  de  IIP  in  villare  Sancta  Eu- 
genia  vel  in  casas  Sancti  Pétri,  de  iiii"  in 
terminum  de  Villa-Basoni.  Infra  istas  su- 
pradictas  affrontationes  concedimus,  ut 
inde  vobis  melius  videtur  aprehendatis  pre- 
dictam  aquam  sine  nuUa  querela,  &  tran- 
sire  faciatis  sive  per  villam  sive  per  agros 
usque  in  praefatam  Villam-Basoni,  omni 
tempore.  In  tali  vero  conventu  facimus 
hanc  cartam,   ut   si   nos   reddimus   ipsum 

'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  89  v",  &  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.  20,  f°  196, 


Vers 

1025 


383 


An 

I027  ...  ,  . 

'  aurum  similem,  quod  optimum  cognosci- 
mus  esse,  id  est  mitias  ii%  aut  nos  ac  filii 
nostri  vel  fîliae,  hanc  cartam  reddere  fa- 
ciatis.  Sin  autem,  semper  possideat  prae- 
phatiis  monasterius  prelibatam  aquam,  ita 
ut  nullus  homo ,  nullaque  femiua  audeat 
tentare  tollere  eam,  aut  disrumpere  ipsum 
decursum  aque  neque  deviare.  Si  quis  hanc 
cartam  pignorationis  disrumpere  tentave- 
rit,  non  hoc  valeat  vindicare,  sed  compo- 
nat  duplum  &  in  antea  scriptura  semper 
nianeat  inconvulsa.  Facta  ista  carta  pigno- 
rationis II  kalendas  septembris,  anno  XXX"'" 
I  régnante  Rodberto  rege.  Signum  Geral- 
lus,  signum  Ava,  qui  ista  carta  mandavimus 
scribere ,  &  firmavimus  &  testes  firmare 
rogavimus.  S.  Bernardo  Gentillo.  S.  Petrus 
Voluradus.  Signa  Remundus  Deusde.  Re- 
mundus  presbiter,  qui  ista  carta  scripsit  & 
subscripsit,  die  &  anno  quod  supra. 


187.  —  CLX 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


384 


illorum  heredes,  simul  cum  ipsos  quadros  '°^^ 
quae  vocant  vicecomitales,  qui  sunt  in  villa 
Ortonoves ,  sic  dono  tibi  ipsum  alodem 
prefatum,  ut  francum  &  quietum  teneas  & 
posideas,  &  nullum  censum ,  nullam  func- 
cionem  nec  redibitionem  inde  non  exeat, 
&  nullam  vocem  mecum  non  retineo , 
propt-er  ipsum  tuum  alodem  quod  donasti 
a  Guillelmo  vicecomite  in  villa  Mediana. 
Quod  si  ego  Ermengaudus  cornes,  aut 
vicharius,  aut  vilicus,  aut  tuifadus,  aut 
aliqua  persona  venerit  contra  ista  scrip- 
tura, aut  aliquid  frangera  temptaverit  aut 
diminuere,  non  hoc  valeat  vindicare ,  sed 
componat  tibi  in  duplo  ;  &  in  antea  ista 
scriptura  donationis  firma  &  stabilis  per- 
maneat  omni  tempore.  Facta  ista  scriptura 
donationis  pridie  kalendas  marci ,  anno 
XXXI  régnante  Rodberto  rege",  Ermenga- 
dus  cornes,  subscripsi.  S.  Guillelmo  vice- 
comite. S.  Miro  Guillelmo.  S.  Dacho  vicha- 
rio.  S.  Arnallo  vichario.  S.  Isarno  Dacho 
vicario. 


i 


Donation  d'Ermengaud,  comte  d'Ur- 
gely  à  Aton ,  vicomte  d'Albi  6»  de 
Nimes  ' . 

IN  nomine  Domini.  Ego  Ermengaudo,  gra- 
tia  Dei  comes  &  marchio,  donator  sum 
'°^^  tibi  Atto  per  hanc  scriptura  donationis, 
février,  dono  tibi  alodem  meum  qui  mihi  advenit 
per  genitorem  meum  ,  sive  per  vocem  co- 
mitalem  ;  &  est  ipse  alodes  in  comitato  Or- 
gello,  in  apenditio  de  SanctoAzisclo,  vel  in 
villa  Ortonoves,  sive  infra  termines  vel  in 
termines  ejus,  &  in  villa  Turbias  sive  in 
termines  vel  in  termines  ejus,  id  sunt  casas, 
casalibus,  curtinas,  ortis,  ortalibus,  &c.  Et 
afrontant  hec  omnia  prefata  de  una  parte 
in  Kastellobono,  de  alia  in  ipso  puio  acuto 
de  Solanelo,  de  tercia  vero  parte  in  Monte- 
Kanino,  &  de  IIII*  vero  parte  in  Jovo. 
Quantum  inter  istas  affrontationes  inclu- 
dunt,  sic  dono  ego  Ermengaudus  comes  ad 
teAttoipsum  supranominatum  alodem,  qui 
fuit  de  hostilitate  de  Progoaldi,  &  Astre,  & 


188.  —  CLXI 

Fondation   du    monastère  de  Gallar- 
gués,  dans  le  diocèse  de  Nimes'-. 

IN  Dei  nomine.  Ego  Rostagnus  &  filii  mei, 
id  est  Raino,  &  Rostagnus,  &  Pontius, 
placuit  animus  noster  valde,  &  placet,  &c. 
Propterea  ego  in  Dei  nomine  Rostagnus  & 
filii  mei  suprascripti  cupimus  atque  volu- 
mus  fieri  monasterium  ad  laudes  Deo  pro- 
ferendas,  sanctisque  omnibus  memoriam 
faciendam,  pro  redimenda  nostra  facinora, 
prolisque  nostris,  tam  virilis  semini  quam 
sexus  foeminini,  omniumque  catholicorum 
fidelium  vivorum  defunctorumque,  maxime 
filiae  meae  Bonafusse,  in  comitatu  Nemau- 
sense,  in  terminium  de  villa  Galazanicus 
&  de  Nozedo;  ibique  dono  tibi  ipsam  eccle- 
siam,  quae  est  sita  in  honore  sanctae  Mariae 
cum  ipso  castellar,  &  cum  quantum  habeo 
in  ipsis  terminis  de  Vidurlo  in  antea  :  ipso 


Éd.  orig. 

t    II. 
col.  180. 


An 

1028 

1 3  mars. 


'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i  5.  —  Ori- 
ginal, Supplém.  du  Trésor  des  chartes,  J.  879,  n.  6. 


'  Portée  à  tort  par  dom  Vaissete  à  l'année  1027. 
°  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Geniès. 


An 
1028 


38f 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 
io3o 

i3d(5- 
ccinbre. 


alode  suprascrîpto,  sic  dono  atque  trado, 
fain   ego   quani    filii    niei,   Domino   nostro 

Jesu  Christo ,  &   ciim   iiiia  seniodiata 

de  vinea  quae  est  ad  Ricilio,  &c.  In  tali 
vero  ratione  atque  stabilitate,  ut  cunctis 
diebus  vitae  hujus  saeculi  habitatio  sit 
sanctimonialiuin  atque  devotarum  feniina- 
rum  ;  sub  regulari  vita  degentes,  sine  ulla 
blandicione  atque  admiratione  habeant, 
teneant,  &  possideant  tam  praesentes  quam 
adventurae,  sed  tantum  abbatissa  de  Sancto 
Genesio  monasterio  &  dévote,  quae  ipso  al- 
tario  famulaverint,  tam  praesentibus  quam 
fuluris,  teneant  &  possideant  per  omnia 
saecula.  Et  si  ipso  monasterio  suprascrîpto 
ullus  homo  aut  ulla  foemina  disrumpent, 
per  quem  stare  non  posset  ipsa  ecclesia 
suprascripta  cum  omnia  superius  scripta, 
fiât  liber  de  eis  potestate,  &  illas  devotae 
quae  ibi  voluerint  manere,  teneant  &  pos- 
sideant sine  blandimentum  de  ullumque 
hominem,  &  Rostagnus  &  unus  de  filiis 
suis,  aut  unus  de  posteris  suis,  cujus  Gala- 
zanicus  erit  hereditas,  teneant  ad  praevi- 
dendum  sive  defendendum,  pro  remedium 
animae  suae,  &c.  Haec  actio  atque  scriptio 
exarata  atque  tradita  est  anno  Incarnatio- 
nis  Domini  m  xxvil,  indictione  xi,  tertio 
idus  martii,  anno  xxx  régnante  Roberto 
rege  '.  Sig.  Rostagno  &  filii  mei  supra- 
scripti,  qui  hanc  carta  elemosynaria  scri- 
bere  fecimus  &  firmavimus,  &  testes  fir- 
mare  rogavimus.  Sig.  Froterius,  episcopus 
Nemausensis.  Sig.  Bernardus.Sig.  Ricardus. 
S.  Guiraldus.  Warinus.  S.  Bonafuisset. 


189.  —  CLXII 

Donation  de  Pierre  de  Carcassonne , 
évèque  de  Girone ,  à  V abbaye  de 
Montolieu^. 

IN  Christi  nomine.  Firmissimis  scriptura- 
rum  edocemus  institutionibus,  ut  quis- 
quis  de  rébus  propriis  agere,  vel  facere, 

'  Portée  à  tort  par  dom  Vaissete  à  l'année  1027. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Montolieu.  [Aujour- 
d'hui, Latin  5485 ,  n.  4  ;  original.]  Copie  dans  la 
collection  Doat^  à  la  Ih'nlioth.  nat.,  v.  69,  f"  88. 


vel  donare  aut  vindere  voluerit,  liberam 
in  omnibus  obtineat  potestatem  ;  illut  in- 
violabili  permanente,  quod  Legis  Romane 
primum  capitulum  aput  librum  tercium  sa- 
luberrime  intonat  ita  :  Cum'  inter  aementem 
atque  vendentem  sive  donantem  fuerit  definita 
ratio,  hoc  tantumodo  requirendum  est,  si  nihïl 
fraudis,  vel  violentie  aegit  ille,  qui  comparas- 
set  aut  donasset  vel  vendidisset  probatur;  & 
si  voluerit  revocare  qui  vendidit  vel  donavit, 
nullatenus  permittatur.  Ob  hoc  igitur,  in  Dei 
nomine,  ego  Petrus  episcopus,  per  prae- 
ceptum  domni  Rodgerii  commiti,  patris 
mei,  &  mater  mea,  nomine  Adalaiz,  commi- 
tissa,  fatio  karta  donationis  ad  Domino  Dec 
regem  caeli,  &  ad  Sancto  Johanne  Baptiste 
Kastri  Mallasti,  qui  est  situs  super  fluvio 
Durando,  &  ad  Stefanum  abbatem,  &  ad 
cuncta  congregatione  ipsius  loci,  qui  ibi- 
dem Deo  sorviunt  &  servire  in  antea  desi- 
derant,  propter  remedium  anime  maeae, 
&  anime  genitori  meo  vel  genitrici  maee, 
de  ipsum  alodem,  que  vocant  Ventenago, 
cum  fines  &  adjacentias  ejus,  &  cum  ipsa 
ecclesia  que  vocant  Sancti  Juliani,  cum  de- 
cimis  &  primiciis  ejus,  &  cum  omni  super- 
positum  earum,  &  cum  omni  voci  obpo- 
sitionis  mee,  quantum  ad  ipsum  alodem 
pertinet  vel  pertinere  débet;  tam  loca 
rustica  quam  ad  hurbana,  tam  heremum 
quam  constructum ,  tam  quisitum  quam 
ad  inquirendum,  vel  inquirere  potueritis 
in  omnibus;  sic  trado  vel  dono  Domino 
Deo,  &  ad  Sancto  Johanne  Baptista;  & 
est  iste  alodes  suprascriptus  in  commitatu 
Karcasense.  In  tali  vero  ratione,  dum  ego 
Petrus  episcopus  suprascriptus  vivo,  teneo 
&  possideo  ad  husumfructum  istum  alodem 
praescriptum,  vindere,  nec  alienare,  nec 
in  alla  potestate  transferre  licentiam  non 
habeam  ;  &  post  hobitum  quoque  meum 
remaneat  ad  Domino  Deo,  &  ad  Sancto 
Johanne  Baptiste  Kastri  Mallasti,  sineuTa 
reservatione,  vel  sine  ullo  contradicente; 
&  per  unumquemque  annum,  ad  festivita- 
tem  Sancti  Johannis  Baptiste,  qui  est  VIII 
kalendas  julii,dono  reffectionem  obtimam, 
id  est  centum  panes  obtimos,  &  modio 
uno  de  obtimo  vino,  &  salmoues  quatuor, 

^  Interprctationes  Aniani,  Lege  I,  de  Contraheni. 
Emptionc.  Cod.   Theod. 

i3 


An 
io3o 


Éd.oriff. 

t.  II, 
col.  181. 


An 
io3o 


38/ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


388 


aut  V  solides.  Sane,  quod  fieri  minime  nomine,  ego  Odalricus  &  frater  meus  Ber- 
credo  aessae  venturum,  quod  si  ego  dona-  nardus,  filii  Pontioni  &  filii  Aladais,  cedi- 
tor,  aut  aliquit  ex  nepotibus  aut  de  paren-  mus  &  donamus  ad  aliquem  homiuem,  no- 
tibus  sive  de  propinquis,  vel  commes,  sive  mine  Atouem,  filium  Gaucianae,  &  ad  filios 
commitissa,  aut  vicecommes,  aut  episco-  ejus  ad  quos  Atto  deputaverit,  tertiam  par- 
pus,  sive  abbas,  vel  praepositus,  sive  mo-  tem  ad  alodem  de  illa  medietate  de  illo  cas- 
nachi ,  aut  quislibet  homo  ,  amissa  vel  tello  de  Auriago,  quae  nos  ibi  habemus  & 
subrogata  persona  fuerit,  qui  contra  hanc  possidemus,  quae  pater  noster  Pontius  ibi 
karta  donationis  iste  vel  contra  alodem  nobis  laxavit,&  de  ipsa  fortia  quae  hodie  ibi 
istum  suprascriptum  venerit  pro  inrum-  est,  &  in  antea  facta  erit,  tertiam  partem  de 
pendum,  inprimis  ira  Dei  incurrat,  &  a  medietate  quam  nos  habemus.  In  totum  & 
liminibus  sanctae  Dei  Ecclesiae  extraneus  ab  integrum  cum  bona  voluntate  tibi  Ato, 
appareat;  &  pl^g^  cpi^  Egiptus  percussus  sicut  superius  scriptum  est,  cedimus  &  do- 
est  super  eos  veniat,  &  sicut  Dathan  &  namus,  ut  ab  hodierno  die  in  antea  teneas, 
Abhyron  absorbuit  terra,  ita  illos  sulfur  &  habeas  &  possideas,  tuisque  filiis  derelin- 
ignis  inextinguibilis  absorbeat.  Et  sicut  quas,  sine  ullo  contradicente.  Signum  Oal- 
Anania  &  Saphyra  propter  cupiditatem  pe-  rico  &  fratre  Bernardo,  qui  cartam  istam 
chunie  passi  sunt  in  corpore,  ita  &  ipsi  scribere  rogaverunt,  &  manibus  firmave- 
paciantur  in  corpore  &  in  anima,  &  ad  runt,  &  firmare  fecerunt.  Facta  carta  dona- 
extremum  descendant  viventes  in  infer-  tione  ista,  anno  M  xxvill  ab  Incarnatione 
num.  Maledicti  sint  in  civitate  8c  in  agro,  Christi,  régnante  Rodberto  rege,  mense 
maledictus  fructus  eorum  &  reliquie  ipso-  julio,  feria  m.  S.  Gilaberto.  S.  Amelio 
rum;  fiant  uxores  eorum  absque  liberis  &  fratre  suo.  S.  Isarno.  S.  Gauberto. 
vidue,  &  viri  eorum  interficiantur  gladio  ; 

percuciat   eos  Deus   amenda   &   cecitate.  De    ista    hora    in    antea,    non    decebra 

egestate  &  febre,  frigore  &  ardore,   rubi-  Bernardus,  filius   Godlia,  Atonem   filium 

gine  &  prurigine.   Facta  karta  donationis  Gauciane   de   illo  castello,   quod   vocatur 

iste  in  mense  decembrio,  idus,  anno  XXXII  Dornian,  quae  est  in  rcbeîra  Taurone,  ni 


régnante  Rodberto  rege'.  Signum  f  Pe- 
TRUS  EPISC0PUS%  qui  ista  carta  donationis 
scribere  fecit,  &  manibus  firmavit,  &  fir- 
mare rogavit.  Sig.  Donadeo.  Sig.  Aicfredo. 
Sig.  Vitale.  Stephanus  monachus  rogatus 
scripsit,  sub  die  &  anno  quod  supra. 


de    ipsas    turres,    ni   de   fortezas  quae   ibi 
sunt  &  in  antea  erunt,  &c. 


An 

I023 


Éd.orig. 

t.  11. 
col.  182. 


Vers 

1028 


TOI. 


CLXIV 


1028 

iulllet. 


190. 


CLXIII 


Actes  concernant  A  ton  11,  vicomte 
d'Albi  6*  de  Nimes^. 

AGNUS  est  titulus  cessionis  vel  dona- 


AGNUS   est 

tionis,    in 


quo    nemo   potest   actum 
largitatis  inrumpere.  Ob  hoc  igitur  in  Dei 

'  Portée  à  tort  par  dom  Vaissete  à  l'année  1027. 

'  Les  deux  mots  Petrus  episcopus  sont  certaine- 
ment de  la  main  de  l'évêque. 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix  ,  caisse  1 5.  — 
Copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  BibliPothèque 
nationale,  Vk  i65,  f°  65. 


Fondation  du  monastère  de  Sauve, 
dans  le  diocèse  de  Nimes  ' , 

ANNO  M  XXIX,  quo  summus  Opifex  des- 
cendens  ab  axe  stellato  comorari  voluit 
in  intemerate  Virginis  alvo ,  atque  inde 
egrediens  quasi  spoasus  e  talamo  suo.  Ego 
Garsindis,  &  filius  meus  Bremundus,  & 
frater  ejus  Almeradus,  nos  simul  in  unum 
reminiscentes  peccatoruni  nostrorum  pon- 
déra ,  quae  injuste  egimus,  &  ob  futuri 
judicii  recordacionem,   &  ob  adipiscende 

'  D'après  l'original,  aux  archives  de  l'abbaye  de 
Saint- Guillem  du  Désert.  —  Catel,  Histoire  des 
comtes  de  Toulouse,  p.   102  &  siiiv. 


An 
1029 

iS  dé- 
cembre. 


An 

1029 


389 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


890 


aeterne  vite  beatitudinem,  &  ob  genitoris      iirma  &  stabilis.  Facta  est  ergo  descriptio 


nostri  Barnardi  peccatorum  remissionem, 
&  ob  Régis  aeterni  aniorem  ;  scu  etiam 
timeiites  Congerronis  antiqui  terrorem,  & 
ut  eruat  nos  Dominus  ab  ejus  machina- 
nientis  multimodis,  &  connectet  cuni  suis 
astrigeris  in  cubilibus  regni  celestis,  nec- 
non  &  confoveat  in  pascuis  uberrimis,  ubi 
redolent  rose  cum  liliis  &  cuni  diversorum 
florum  odoramentis,  constituimus  coeno- 
bium  in  confinio  Nemausensis ,  in  loco 
qui  vocatur  Salveus ,  ex  proprio  jure  & 
hereditaîe,  in  honore  beati  Pétri  aposto- 
lorum  principis,  ut  ipse  claviger  ethereus 
aperiat  nobis  januam  regni  celestis;  ipsam 


hujus  cartule  in  sexta  die,  XV  kal.  januarii, 
temporibus  régis  Rotberti,  in  XII  indic- 
tione.  Signum  Garsindis  &  filii  sui  Bre- 
nuindi,  &  fratris  ejus  Alnieradi,  qui  hanc 
cartam  donacionis  spontanea  voluntate  hac 
dévote  scribere  fecerunt,  &  firmaverunt,  & 
firmare  rogaverunt.  Si  quis  vero  ex  seculo, 
voluntate  immutata,  collegio  se  monacho- 
rum  sociare  voluerit,  in  eodem  coenobio 
beatissimi  Pétri  peticionem  non  ibi  faciat, 
neque  benedictionem  accipiat,  sed  ante 
sacrum  altare  Sancti  Salvatoris  Gellonensis 
archisterii  omnia  bec  percipiat.  Ex  filiis 
vero  nobiliumvel  pauperum,  qui  in  eodem 


An 

10^9 


lîd.orig. 

t.  Il, 
col.  i83. 


vero  cellulam  atque  coenobium  statuimus      monasterio  se  sociari  desideraverint,  ante 


in  presentia  nobilium  virorum,  id  est  Wil- 
lelmi  coniitis  Tholosani,  necnon  &  Fro- 
terii  Nemausensis  episcopi ,  &  Atthonis 
vicecomitis,  &  Berengerii,  &  fratris  ejus 
Elisiari  de  ipso  Castro,  &  Almeradi,  & 
Ardmandi,  &  Barnerii,  &  Fredolone,  & 
Giralds,  &  Barnardi,  &  Alcherii,  &  Pétri, 
&  Poncii,  &  Stepbani  ,  Bremundi  de  Su- 
merio,  Emenonis  de  Sabrano,  &  Stepbano 
de  Gaiano,  &  Pétri  de  Andusa,  &  Bernardi 
abbatis,  &  Petro  de  Clareto,  &  Barnard  de 
ipso  Castro,  &  Framaldi  de  Lecas,  &  dona- 
mus  atque  concedimus  altari  Sancti  Salva- 
toris Gellonensis,  &  Ligno  Sancte  Crucis 
ibi  fulgenti  décore,  &  beato  Willelmo  con- 
fessore  ibi  quiescenti  gloriose,  omnia  quae 
ipse  locus  modo  possidet  &  in  antea  Deo 
tribuente  possidere  videbitur,  ut  Gausfre- 
dus  abbas  &  congregatio  ipsius  peragant 
&  adordinent  illum  locum  in  monaste- 
rium.  Et  ideo  concedimus  Scperordinamus, 
ut  altare  Sancti  Salvatoris  Gellonensis  coe- 
nobii  &  congregatio  ipsius  per  singulos 
annos  de  eodem  loco  abeant  propter  cen- 
sura de  optimis  denariis  x  solidos  ad  Nativi- 
tatem  Jesu  Christi  Domini  nostri,  &  alios 
X  ad  festivitatem  sancti  Pétri,  quae  cele- 
bratur  m  kalendas  julii.  Si  quis  vero  con- 
tra ipsum  locum  ad  inrumpendum  venerit, 
&  eum   a  consortio    monacborum    ibidem 

Deo  servientium  privaverit,  &  de  sub  jugo      dereque  videtur,  honorem  seu  substantiam, 
archisterii    Gellonensis    &    abbatis    atque 


sacrum  altare  Sancti  Salvatoris  Gellonensis 
coenobii  offerantur  &  benedictionem  ac- 
cipiant.  Sign.  Raimundi  de  Ceiraco,  &  fra- 
trem  suuni  Amelii,  &  Ardmandi.  S.  Rod- 
baldi.  S.  Poncii.  S.  Polverari.  S.  Berengarii. 
S.  Villelmi.  S.  Matfredi  de  Rocaduno. 
S.  Raimundi  de  Turre.  In  Christi  nomine 
Guillelmus  scripsit.  Prohibemus  enim  hoc 
attentius ,  ne  alicui  concedatur  licentia 
dandi  vel  vendendi  locum  istum  cognomi- 
natum  Gellone,  neque  alterum  Sancti  Pétri 
vocatum  Salveum  ,  sine  consilio  abbatis  & 
monachorum  Deo  timentium. 

Anno'  M XXIX  quo  Dominus,  &c.  Ego 
Garsindis,  &  filius  meus  Bermundus,  & 
frater  ejus  Almeradus,  donamus  Domino 
Sanctoque  Salvatori  Gelonensi,  &  Sanctae  cembre. 
Cruci,  quae  in  eodem  loco  mirifico  corus- 
cat  décore  fulgetque  miraculis,  &  beato 
Guillelmo  in  eodem  Gelonensi  monasterio 
quiescenti,  ecclesiam  Sancti  Pétri,  in  Cas- 
tro quod  dicitur  Salveis,  ex  nostra  propria 
hereditate,  ut  sit  in  dominio  atque  ditione 
seu  jure  supradicti  altaris  Sancti  Salvatoris 
Gellonensis,  &  Sanctae  Crucis,  Sanctique 
Guillelmi,  &  abbatis  Gausfredi,  monachis- 
quae  praesentibus  &  futuris  in  perpetuum. 
Hanc  vero  donationem  facimus  cum  omni- 
bus adjacentiis  suis,  quae  possidet  possi- 


An 
1029 

18  dé- 


congregationis  ipsius  abstulerit,  separet 
eum  Deus  a  consortio  Sanctoruni,  Ange- 
lorum,  &c.  Carta  vero  haec  donationis 
vel  mercedis  omnique  tempore  permaneat 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Giiillem  du 
Désert,  p.   1  38. 

Martène,  T/iesaurus  novus  anecdotorunij  t.  1, 
col.   148. 


An 
1029 


191 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


002 


9- 


Ld.orig. 

t.  Il, 
col.  184. 


ut  ahbas  supradictus  congregationeque  supradicti  monasterii  Gellonensis  in  per- 
jamdicti  Gelloaensi  coonobii  illum  locuin  petuum.  Qiia  recepta,  metientes  ecclesiae 
peragant,  ordiiientque  in  monasteriuni  in  latitudinem  ,  altitudiaem  ,  longitudinem  , 
perpétue  sibi  subditum,  &  ipse  locus  jani-  invenerunt  eam  parvam  velut  tugurium, 
dictus  Sancti  Pétri  Salvae  loco  suprano-  circumque  peragrantes  locum  &  honorem, 
minato  Gellonis  censum  omni  anno  reddat  cum  testinionio  Raymundi,  ipsius  ecclesiae 
viginti  solidorum,  decem  videlicet  ad  Nati-  capellani,  invenerunt  habere  quatuor  man- 
vitatem  Domini,  decenique  ad  festivitatem  sos  :  Brozet,  quem  Petrus  tenere  videtur; 
sancti  Pétri,  quae  celebratur  m  kalendas  Alairichi,  quem  Renaldus  operare  videtur; 
julii.  Hanc  vero  eleemosynam,  quam  do  Aboiranicum,  quem  Arladus  tenet ;  Liravi- 
pro  redemptione  animae  meae  sancto  Sal-  cum,  quem  tenet  Bernardus.  Damus  insu- 
vatori ,  sanctaeque  Cruci ,  atque  sancto  per  ego  Garsindis,  &  filius  meus  Bermun- 
Guiilelmo,  abbati  Gaufredo,  monachisque  dus,  &  Almeradus  frater  ejus,  omnem 
praesentibus  &  futuris  Geilonensibus,  in  decimam  panis,  &  vini,  carnisve  domus 
coenobio  Deo  militantibus,  manu  propria  nostrae.  Videns  autem  abbas  seu  monachi 
firmo,  firmarique  his  nobilibus  testibus  paupertatem  loci,  ex  ornamentis  quae  se- 
rogo.  Willelmus  cornes  Tolosanus  firmat.  cum  illuc  veherant,  partem  illuc  relique- 
Froterius  episcopus  firmat.  Ato  vicecomes  runt  :  videlicet  pallios  duos,  albas  quinque, 
firmat.  Berengarius  firmat.  Ilisiarius  firmat.  cappas  palleas  duas,  libros  septemdecim, 
Almeradus  firmat,  &c.  Sane  si  quis  contra  aldorras  très,  brodos  très,  bannos  duos, 
hanc  nostram  elemosynam,  seu  donatio-  crucem  unam,  casulas  très,  stolas,  manipu- 
nis  paginam  aliquid  fecerit,  vel  tentave-  los ,  cinctas  viginti  quatuor,  thuribulum 
rit,  &c.  Si  quis  vero  filium  suum  ibidem  unum,  ferentes  secum  exinde  schillam  fer- 
Domino  serviendum  devoverit,  ante  sancti  ream.  Insuper  etiam  ego  Garsindis,  & 
Salvatoris,  &  sanctae  Crucis ,  sanctique  filius  meus  Bermundus  ,  &  frater  ejus 
Guillelmi  altare  offeratur,  chartamque  ubi  Almeradus,  obnixe  petimus  &  rogamus,  ut 
oblatus  est  faciant  genitores  de  quibus-  hoc  testamentum,  quod  scriptum  &  firma- 
cumque  rébus  vel  honore,  sed  ibidem  ubi  tum  est  a  nobis  atque  roboratum  ab  asser- 
oblatus  est  benedictionem  accipiat.  Et  ex  toribus  veridissimis ,  firmiter  a  vobis  re- 
supradicto  monasterio  Gellonensi  in  jam-  tineretur,  &  prior  a  vobis,  simul  cum 
dicta  ecclesia  Sancti  Pétri  Salve  constitua-  sodalibus  monachis  qui  ibi  Domino  deser- 
tur  prior,  cellerarius,  sacrista,  camerarius.  vient,  ponatur  usque  in  perpetuum.  Quo- 
Facta  est  ergo  donatio  haec  in  sexta  feria,  rum  precibus  annuentes  ,  &  testamento 
XV  kalendas  januarii,  régnante  Roberto  simul  cum  honore  recepto,  constituerunt 
Francorum  rege,  indictione  Xll.  illic  priorem  virum  valde  prudentem,  Ge- 
Deinde  ego  Garsindis,  &  filius  meus  Ber-  raldum  de  Uglas ,  cum  monachis  his, 
mundus,&  frater  ejus  Almeradus,  cum  con-  Ebrardo,  Pontio  ,  Eble,  Geraldo,  Felice 
silio  virorum  prudentum  hortati  sumus  quem  constituerunt  sacristam  esse,  &  cel- 
abbatem  Gausfredum  simulque  omnes  mo-  lerarium  Benedictum  ,  qui  caputscholam 
nachos  Gellonenses,  ut  sumto  ligno  Crucis  regeret.  Donatio  autem  hujus  nostrae  ele- 
&  corpore  sanctissimi  confessoris  Guil-  mosynae  sive  oblationis,  quam  Deo  offeri- 
lelmi,  ad  locum  pergerent  recipiendum;  mus,  sancto  Salvatori,  &  sanctae  Cruci, 
quo  festinantes  sumtum  sanctum  vexillum  sanctoque  Guillelmo,  facta  est  XV  kalen- 
crucis,  &  sancti  Guillelmi  globam ,  cum  das  januarii,  in  sexta  feria,  anno  millesimo 
conventu  fidelium,  monachorum,  clerico-  vigesimo  nono  ,  Gausfredo  abbate ,  Au- 
rum,  militum,  la"icorum,  cum  crucibus,  ban-  tranno  decano,  Deusde  fors-decano,  Pon- 
nis,  thurribulis,  candelabris,  signis,  vesti-  tio  Burse  secretario,  Benedicto  cellerario, 
mentis  ecclesiasticis,  cappis,  palleis,  libris,  Aiemario  caputscholae  ,  monachis  omni- 
tubis  clangentibus  locum  adierunt,  atque  bus  praesentibus  &  futuris,  in  monasterio 
a  nobis  in  nomiiie  Domini  pro  redemtione  Gellonensi  Deo  militantibus  :  quam  dona- 
animarum  nostrarum  datum  jamdictum  re-  tionis  cartam  roborantes,  manibus  propriis 
ceperunt  locum,  ut  sit  cella  &  obedientia  firmamus,  hisque  prudentibus  viris  firmare 


An 
I  029 


3(j3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


394 


An  ^ 

'°^^     ac  roborare  facimus  &  rogamus.  Ego  Gar-  ccnsiim    Pontius    abbas  ,    nec    Gausfredus 

sindis  haiic  doiiatioiiis  cartam  firmavi.  Ego  abbas,  nec  luonachi  illoruni,  in  ponto  non 

Bernuindus   firmavi.    Ego    Alnieradus    fir-  initiant,  nec  illi,  nec  ullus  homo,  nec  ulla 

mavi.   Rotbaldns  firmavi.   Ego  Guillelmus  foemina. 
firmavi.   Matf'redus    de    Rocaduno   firmat. 

Raymundus  de  Turre  firmat.  — — — 


Vers 

1029 


Vers 

1029 


i;j.oris. 

t.  11; 
col.  i85. 


192.  —  CLXV 

Accord  des  abbés  d'Anîane  6*  de 
Saint -Gulllerrif  touchant  la  cons- 
truction d'un  pont  sur  l'Hérault  \ 

HIC  est  brevis  &  testamentum  de  conve- 
nientia,  qiiae  facta  est  inter  abbatem 
Pontium  Sancti  Salvatoris  Anianensis  mo- 
nasterii,  &  monachos  ejusdem  loci,  &  ab- 
batem Gaufredum  monasterii  Sancti  Salva- 
toris, &  monachos  ejusdem  loci,  de  ponte 
quem  fecerunt  super  fluvium  Eraur,  in 
loco  nominato  Gurgonigro,  in  praesentia 
monachorum,  id  est  Elisiarii,  &  Gifredi, 
&  Constantii,  &  in  praesentia  monacho- 
rum Gellonensium,  id  est  Deusdet,  &  Ge- 
raldi,  &  Earnardi,  &  Willelmi,  &  Hugonis, 
&  Hildenonis,  &  Gausfredi  clericorum,  & 
in  praesentia  laicorum  hominum,  id  est 
Raymundi  de  Ginhaco,  &  Lautardi  de  Ni- 
biano,  &  Gerardi  Richardi  ,  &  Earnardi 
Gosfaldi,  &  Pontii  Carbonelli.  In  eorum 
praesentia  talem  convenientiam  fecerunt 
suprascripti  abbates  &  monachi  illorum 
inter  se,  ut  abba  Pontius  &  monachi  illius 
pertractum  facient  ad  pontem,  id  est  de 
ligna,  &  de  pétris,  &  de  calce,  &  de  arena, 
&  de  ferro,  &  de  plumbo,  &  de  cordas  ;  & 
quando  pertractum  Pontius  abbas  &  mona- 
chi illius  habuerint  factum,  débet  facere 
abbas  &  monachi  illius  medietatem  de 
ponto,  &  redemptionem  dare  ad  magis- 
trum.  Istam  convenientiam  suprascriptam 
Pontius  abbas  &  monachi  illius  atendran,  si 
cum  episcopo  Fredolone  trobar  opodun  sine 
dolo.  In  ponto  autem  non  habeat  eccle- 
siam,  neque  castellum,  neque  ulla  fortezia, 
excepto  ponto,  &  nullum  usum  nec  ullum 

'  Cartiilaire   de    l'abbnye  de   Saint- Guillem   du 
Désert. 


198. 

Déguerpîssement  en  faveur  de  la 
cathédrale  d'Elne\ 

EGO  Guadaldus  presbiter  professus  sum 
&  veritatem  negare  non  possum,  una 
cum  filiis  meis  Gaucberto,  &  Petro,  &  Aza- 
lait,  &  femina  mea  Gisaberga,  in  presen- 
cia  Gaufredo    comité   &    Guilelmo   vices- 
comite,  &  Guillelmus  judex,  &  Guitardus 
Guitardo  sajoni,  &  Udalgarico  archipres- 
bitero,  Bernardo  judex,  Seniofredus  pres- 
biter, &  aliorum  bonorum  hominum,  qui 
cum  ipsis  ibidem  aderant.  Recognovit  se 
prefatus  Guadaldus  una  cum  predictis  filiis 
suis  &  femine  de  ipsos  casales,  sicuti  est 
viduatum  &  signatum ,  &  de  ipso    malolo 
qui   est   ad    ipsos  Aspres,  quia   meliorem 
rectum  erat  Sancte  Eulalie  sedis  Elenensis 
prefatum   malolum  cum  ipsos  casales,  si- 
cuti  quia  predicto  Guadaldo  vel  filiis  suis 
&  femine,  &  ego  jam  dictus  Guadaldus  & 
filiis  meis  &  femine   exvacuamus   nos    in 
potestate  Sancte  Eulalie  de  ipso  malolo  & 
de  ipsos  casales,  cum  omni  voce  apositio- 
nis    seu    edificationis ,    que    ibidem    facta 
fuimus,ut  ab  odierno  die  &  tempore  secu- 
rus   &    quietus   possideat   domum    Sancte 
Eulalie  &  ipsius  canonicis.Quod  si  nos  aut 
ullus   homo   utriusque   sexus,  qui  contra 
ista  evacuatione  venerimus,  advenerint  ad 
inrumpendum,  non  hoc  valeat  aut  valea- 
mus  vindicare,  sed  componat  aut  compo- 
namus    isto    malolo   cum    suos   casales   in 
duplo  cum  sua  melioratione,  &  in  antea 
evacuacîo  firma  permaneat  omnique  tem- 
pore &  non  sit  disrupta.  Facta  evacuatio- 
nis  XIX  kalendas  septembris,  anno  xxxilil 
régnante  Roberto  rege.  Signum  Guadaldo. 

'  Cartulaire  d'Elne,  f"  284,  &  copie  dans  la  col- 
lection Moreaii,  à  la  Bibliothèque  nationale,  t.  21, 
f"  83. 


An 

io3o 

I.}.  aoûl. 


An 
io3o 


An 
I  o3o 

14  août. 


395 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


396 


Signum  Guacberto.  Signum  Petre.  Sigiium 
Gisalberga,  qui  nos  evacuamus  &  istam 
evacuacionem  fieri  jussimus  &  testes  fir- 
mare  rogavimus.  Signum  Guilielmus  vice- 
cornes.    Signum    Guitardi    sajoni.    Signum 


audientes,  debitavit  corpus  suum  &  omnes 
suos  alaudes  atque  omne  suum  mobile  ad 
sanctam  Eulaliam  sedis  Elenensis,  vel  ad 
ipsa  canonicam,  &  in  ista  voluntate  sic 
obiit  de  hoc   seculo.   Et  nos   suprascripti 


Durando.  Signum  Oliba.  Signum   Guillel-  testes,  hec  quod  dicimus  recto  &  veraciter 

mus   judex.   Gaufredus   comes.   Guadaldus  testificamur    atque    juramus    per   supera- 

presbiter.   Adalbertus    sacerdos ,    qui    ista  nixum  juramentum  in  Domino.  Late  con- 

evacuacione  scripsit  &  subscripsit,  die  &  ditiones  xviiii  kalendis  septembris,  anno 


anno  quod   supra. 


194. 

Enquête  sur  le  testament  du  prêtre 
Pierre  ' . 

CONDITIONES  sacramentorum,  ad  qua- 
rum  exordinatione  residebat  judex 
Guilielmi  Marchus,  sive  in  presentia  Gau- 
cefredus  comes,  Wilelmi  Adalberti  vice- 
comiti,  Amil  Petre,  Guilielmi  Guitardi, 
Arnallus  Sella,  Bernardo  Wadalli  ,  Wi- 
tardo  Vuitardo,  Remundo  Adalberti,  Senio- 


XXXIIII  regni  Roberti  régis.  Suniarius 
presbiter.  Signum  Suniarius  Benedicti;  nos 
testes  sumus  &  bas  conditiones  confirma- 
mus  in  Domino.  Signum  Wadalberti  vice- 
cornes.  Signum  Amil  Petre.  Signum  Wil- 
lelmi  Vuitardi.  Signum  Arnallus  Sella. 
Signum  Bernardi  Wadalli.  Signum  Vuitardi 
Saboni.  Signum  Reimundi  Adalberti.  Sig- 
num Seniofredus  presbiter.  Gaucfredus. 
Signum  Wilelmus  judex.  Signum  Adroarii 
sacerdos  exaravi  &  sub  die  &  anno  prefato. 


195. 


CLXVI 


fredi,  Oliba  presbiter  &  aliorum  multorum      Lettre    du  pape   Jean    XIX   au    comte 

bonorum  hominum,   qui    ibidem   aderant. 

Testificant    testes    probati  ,    quas    profert 

Udalgarius     archipresbiter    in    faciem    de 

supradicto  judice,  ad  comprobandum  vo- 

lumptatem  de  condam  Pétri  presbiteri.  Et 

hec  sunt  nomina  testium,  qui  hoc  certifi- 


Guillaume  ' . 

JOHANNES  episcopus  servus  servorum 
Dei,  domino  Guillelmo  glorioso  comiti, 
karissimam  salutem  &  apostolicam  bene- 
dictionem.  Mittimus  ad  tuam  benignitatem 
cant,  sicuti  &  jurât,  Suniarius  presbiter  &  veluti  ad  karissimum  filium,  ut  audias  nos- 
Suniarius  Benedicti  :  Jurandi  autem  dici-  tram  exortationem  ,  &  benefacias  mona- 
mus  in  primis  per  Deum  Patrem  omnipo-  sterio  Sancti  Pétri  de  Moyssiaco,  ut  ipse 
tentem,  &  per  Jesum  Christum  filium  ejus,  beatus  Petrus,  qui  est  pastor  &  nutritor 
Sanctumque  Spiritum,  qui  est  in  Trinitate  omnium  fidelium,  benefaciat  de  te  cum  a 
unus  &  verus  Deus,  sive  super  altare  sancta  praesenti  vita  substraxeris.  Arnaldus-Oddo, 
Maria  mater  Domini,  cujus  baselicha  sita  vicecomes  Gasconiae,  miles  tuus,  possidet 
est  in  villa  Tuluges,  supra  cujus  sacro-  injuste  duas  ecclesias,  quae  pertinent  jam- 
sancto  altario  bas  conditiones  manibus  dicto  monasterio  Sancti  Pétri  :  una  est 
nostris  continemus  &  jurando  contangi-  edificata  ad  honorem  sancti  Martini,  in 
mus,  quia  nos  suprascripti  testes  bene  sci-  loco  qui  dicitur  Orriolo,  alia  sancti  Satur- 
mus,  recte  &  in  veritate  sapemus,  occulis  nini  in  Flamalingis.  Manda  Arnaldo  ut 
nostris  vidimus  &  aures  nostras  audivimus,  reddat  Sancto  Petro  duas  ecclesias  cum 
ex  hora  quando  prefatus  Petrus  presbiter  omnibus  pertinentes  illarum  ,  ut  fratres 
ad  portam  domus  sue  stabat,  loquela  plena  commorantes  in  praedicto  monasterio  ha- 
&  memoria  intégra,  &  ibi  nos  videntes  &       béant  de  eisdem  ecclesiis  quod  rectum  est, 


An 
I  o3o 


Vers 
io3o 


'  Cartulaire  d'Elne,  f'^  178  v°.  —  Moreaii,  v.  2  1 , 
f°  85. 


'  Chronique  manuscrite  d'Aymeric  de  Peyrat,  à 
la  Biblioth.  Colbert.  [Aujourd'hui,  Latin  4991A.J 


Vers 
io3o 


397 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


398 


Vers 

io3o 


td.OI'i}!. 

1. 11, 

col.  186. 


siam    non   ingrediaris ,    neque   coniniunio- 
nein  accipias.  Vale. 


96. 


CLXVII 


&  propter  tuam  animam  cothidie  suppli-  phani  Asiliensis  pastor  &  clericus,  &  ejus- 
cent  Doniini  clenieiitiani,  ut  cuni  per  divi-  dem  loci,  quem  supra  taJîavimus,  abha  & 
nam  vocationem  de  hac  luce  deportaberis  monachus,  necnon  &  Ainiericus  decanus, 
ab  angelis  sanctis,  aeternaiii  habeas  re-  non  valantes  banc  injuriani  sustinere  vel 
quieni;  quod  si  non  peregeris,  secundum  fortitudineni ,  adeserunt  cuidani  domina 
([uod  tibi  per  praesenteni  epistolam  trans-  seniori  ipsius  terre  nobilissimo,  donipno 
niisinius,  ex  auctoritate  Pétri  apostoli  scias  Raimundo-Guillelmo,  marchione  prepo- 
te  esse  exconimunicatum,  ita  ut  in  eccle-  tentissinio,  ut  justiciam  faceret  ex  bis  om- 
nibus ,  qui  ita  videbantur  supersticiose 
alodes  a  loco  jamdicto  abstrabere,  &  insu- 
per possidere,  &  quod  videbantur  injuste 
detinire  ut  maneret  in  pénis,  ille,  auxi- 
liante  Deo,  converteretur  in  melius;  quod 
ille  libenti  animo  promisit  se  ita  facturum, 
&  inierunt  consilium  &  fecerunt  taie  con- 
ventum,  ut  de  illos  alodes,  vel  de  ipsas 
terras,  quod  ille  per  justitiam  suam  faceret 
reddere,  aut  dimittere,  vel  guarpitionem 
facere,  omnibus  placuit  ut  medietatem  ha- 
beret  in  vita  sua.  Similiter  &  de  suas  fran- 
chezas,  vel  de  senioraticos  suos ,  illi,  a 
quibus  videtur  teneri  vel  possideri  aliquid, 
Domino  Deo  &  a  loco  jamdicto  cedere 
vel  donare  voluerint  bomines  sive  femi- 
nas,  jussum  &  absolutum  est  ab  illo,  ut 
licentiam  habeant  faciendi,  in  tantum  ut 
ipse  semper  medietatem  possideat  inter- 
dum  vivit;  post  mortem  quoque  suam  sit 
Domino  Deo,  &  sancto  Petro  indomini- 
catum,  similiter  &  de  ipsam  donationem. 


Restitution  faite   à   Vahhaye   de 
Lé-^at  ' . 

APPROPINQUANTE  etenim  mundi  termi- 
nio  &  ruinis  crebrescentibus,  jam  certa 
signa  manifestantur  ;  quod  si  aliquid  de 
rébus  nostris  ad  loca  sanctorum  condona- 
verimus ,  retributorem  Deum  in  judicio 
non  diffidimus  haberi ,  qui  dixit  :  Date 
cleemosynam ,  &c.  Ob  banc  igitur  causam 
multi  fuerunt  donatores  &  usque  in  pre- 
sens  nuilti  permanent  in  loco,  que  vocant 
I.esado    venerabili   cenobio ,    ex  aliquibus 


possessionibus   animarum    suarum    curam 

gerentes,  Deo  &  sancto  Petro  apostolo,  sive      ^j^^m  Eimericus  abba  dédit  de  illo  alode 

etiam  sancti  Antonii  confessoris,  &  sancti      ^^^^  vocant  Bassiniago,   &  de  ecclesia  de 


Camuliag,  sive  etiam  &  de  ipso  casale  de 
Rouer,  quam  dédit  illi,  interdum  viveret 
teneret ,  &  post  obitum  illius ,  Deo  & 
sancto  Petro  remaneret. 


197, 


Vincentii  martiris,  &  aliorum  sanctorum 

quorum  reliquie  ibi  videntur  habere,  de- 

derunt  ecclesias  cum  ecclesiasticis ,  villas 

cum   appendiciis  suis,  terris,  vineis,  &c. 

Et  sicut  fuerunt  multi  donatores,  ita  etiam 

adfuerunt  multi  persecutores ,  qui  de  boc 

donum  multa  abstraentes,  &  per' & 

multas  occasiones  per  vim   rapientes,   in 

tantum  ut  possessiones  qui  per  helemosi- 

nas  Deo  in  hoc  cenobio   sunt  traditas,   a 

secularibus  hominibus,  laïcis,  vel  etiam  &      Donation   d'un    certain    Bernard^   de 

clericis  visa  sunt  per  vim  fortitudinis  au-        Narbonne,àsaJèmmeErmengarde\ 

ferre,  &  neglegenter  ab  hiis  possideri.  Cum 

vero    ita    in    plurimis    locis    permaneret,       TT^o  ^^^  i'^  ^^'^  nomine  Bernardo  dono 

extitit  unus  Déo  dilectus  Ato,  Sancti  Ste-      Cj  tibi,  dulcissime  sponse  vel  uxori  meae, 

nomine  Ermengarda,  in   comitatu   Narbo- 

,  p,,,  I.-     j    I'  ui.        j     I  '     .     I     ■         o  nense,  infra  terminos  de  villa  Locaiaco,  in 

Lartulaire  de  1  abbaye  de  Lezat  ;  Latin  9189,  '  '         ' 

{°  94  r". 

'  Dom  Vaissete  avait  proposé  modos,  mais  le  mot  '  Original,  à  la  Bibliothèque  nationale.  —  Mé- 

est  illisible  dans  le  cartulaire.  langes  de  Colbert,  v.  414,  n"  i5. 


Vers 

»o3o 


An 

io3i 

27  août. 

An 
io3i 


399 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


400 


An 

1032 

23  mars. 


loco  que  vocant  ad   Istagiio,  uiia   modiata  nuiicupantur  &  hodie  requiescit,  magiiifica 

de  vinea,  qui  miîii  advenit  de  parentoruni  gloria  coronatus.  Ego  igitur  in  Dei  nomine 

nieorum'.  Et  affrontât  ipsa  vinea  de  Altano  Ugo,  gratia  Dei   cornes,  consideravi   inter 

in  vinea  de  Bernardo  de  Cucuciaco,  &  de  pectori   meo  archana   delicta  atque  fragi- 

Meridie  in  vinea  de  Nantieso,  que  est  me-  litate  mundana,  quae   contra  factori   meo 

lioracio;   de  Circii   in  vinea  de  me  dona-  habeo  commissa,  ut  ipsum  praenominatum 

tore,  &  de  Aquilonis  similiter.  Et  in  alio  beatum  Paulum  habeam  intercessorem,  ut 

loco,  que  vocant  ad  Roca  de  Utza,  una  se-  per  illius  intercessionem  dimittat  mihi  sive 

modiata    de    vinea,    qui    mihi    advenit    de  genitori  atque  genitrici  meae  quae  contra 

conplantacione.  Et  affrontât  ipsa  vinea  de  Deum  commisimus   facinora.  Et  ideo  dono 

Altano  in   terra  Sanctorum  Justi   &   Pasto-  atque  coucedo  de  proprio  jure  meo  atque 

ris;    de    Meridie    in    istrata    pluplica  ;    de  alode   parvum    atque   exiguum    donum,  id 

Circii  in  terra  de  me  donatore;  &  de  Aqui-  est  istum  fiscum  qui  est  super  ipsum  bur- 

lonis    in    istrata  pluplica.   Quantum    infra  gum   Sancti    Pauli   Narbonae  contra  occi- 

istas    totas    affrontaciones    includunt,    sic  dentalem    partem,    qui   affrontât  de  parte 

dono  tibi  in  ea  deliberacione,  ut  dum  vivis,  Orientis    in    burgo     ])raenominato    Sancti 

teneas  &  possideas;  post  obitum  tuum,  si  Pauli,  sive  in  strata  publica  quae  in  rétro 

infantes  abes  de  me  generatos,  ad  eos  re-  discurrit  ;    de   parte   Meridie   affrontât    in 

maneat;  si  non  autem,  ad  propinquis  meis  Vetretoj  de  parte  Occidentis  in  valle  Ftr- 

revertatur;  &  insuper  dono  tibi  de  auro  &  laria,  sive   in    terminio    de  Orecircio;    de 

argento.   Quod   si   ego  donator,   aut  ullus  parte  Aquilonis  affrontât  in  strata  publica, 

omo,  aut  femina  venerit   pro   inrumpen-  quae   discurrit   de    ipso    burgo    ad    Bucca- 

dum,  componat  tibi   auri  libras  lll,   &   in  circio.  Quantum  infra  istas  infrontationes 


An 
ïo'àz 


Êd.orig 

t.lJ. 
col.  iJ;. 


antea  ista  carta  dote  donacio  firma  &  sta- 
bilis  permaneat,  omnique  tempore.  Facta 
carta  donacione  ista  vi'"°  kalendas  sep- 
tiniber,  anno  primo  régnante  Aiagrico 
reje.  Signum  Bernardus,  qui  ista  carta 
scripbere  fecit,  &  ad  testes  firmare  rogavit. 
Signum  Baronus.  Signum  Ebrardus.  Sig- 
num Bellus.  Signum  Nantidis.  Signum  Re- 


quatuor includunt  de  ipso  fisco  praenomi- 
nato,  sic  dono  praefatae  ecclesiae  cum  ipsa 
faxa,  qui  est  juxta  fluvium  Azate,  in  ipsa 
comunia  sive  in  ipsa  canonica,  propter 
remedium  animae  meae  vel  parentorum 
meorum  5  in  ea  vero  deliberatione ,  ut  si 
episcopus,  aut  abbas,  vel  ullus  quilibet 
homo  vel  femina,  nec  uUa  potestas  auferre 


codinda.  Sigarius  presbiter  scripsit  sub  die       voluisset  praefatum  alodem  atque  donum, 
&  anno  quod  supra.  nec  in  opus  suum   retinere,   nec  ullo  ho- 

mini  vel   feminae  per  fevum  donare,   nec 

de  ipsa  communia   separare,   inprimis   ira 

Dei  incurrat,  &c.  Et  quicumque  de  hoc 
transgressor  fuerit,  vel  Deum  timere  re- 
nuerit,  ab  omni  coetu  christianorum  sepa- 
ratus  sit,  &  cum  diabolo  applicatus  in  sae- 
cula  saeculorum;  &  insuper  veniat  ipse 
cornes,  qui  erit  Narbonae  civitatis  ipso 
tempore,  appréhendât  eum  usque  rever- 
tere   faciat  eum   in   ipsa  communia.  Facfa 

SACROSANCTAEbasilicaeSancti  Pauli  con-      carta   donatione    ista   x    kalendas   aprilis, 
fessoris  Christi,  Narbonensis  antistitis,      anno  primo  régnante  Aianrico  rege.S.Ugo, 
cujus  corpus  sub  urbe  Narbonae,  qui  trans      gracia  Dei  comes,  qui    ista  c'onatione  vel 
ponte   in    locum    quae   antiquitas  Albolas      voluntarie  scribere  jussi  &  firmavi,  &  tes- 
tes  firmare   rogavi.   S.  Bernardi-Rainonis 


198.  —  CLXVIII 

Donation  faite  par  Hugues,  comte  de 
Rouergue,  à  l'abbaye  de  Saint-Paul 
de  Narbonne^. 


'  Le  mot  meoruni  est  répété  ici  deux  fois. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  v.  Ô7,  ("  46. 


abbatis.  S.  Guillelmus-Rotbertus.  S.  Petrus- 
Guiraldi.  S.  Oliba-Sicfredus.  S.  Martini. 
S.  Pétri  Ermegilli.  S.  Ricardis  suae  matris. 
S.    Fides.    Giscafredus    presbyter    rogatus 


An 

Io32 


401 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


402 


An 
I  c  ,'5  2 

7  )uiii. 


scripsit  haec  verba,  siib  die  &  aiino  qiio 
supra. 


199.  —  CLXIX 
Extraits  de  diverses  chartes. 


II.  —   Aaiio  '  ah    Iiicarnatione   Doniini 

M  XXXII.  Ego  Sigiiiiuis  de  Kocafiillo 

dono  in  elemosinam  aliquid  de  alode 
meo  Sancto  Salvatori  Gellonensis  monas- 
t^rii,  &c.  Dono  illiim  alodem  nieum  totum 
quem  habeo  in  comitatu  Lutevense,  omne 

qiiod   habeo  in  villa  quae  vocatiir  Suis 

&  dono  in  ipso  comitatu  in  alio  loco  in 
villani,  quae  vocant  CamoUas,  quantum  ibi 
I.  —  In  '  nomine  Domini.  Ego  Eerenga-  habeo,  &c.  Et  dono  in  ipso  comitatu  villam 
rius  vicecomes  donator  sum  in  caiionicam  quae  vocant  Rocheta  &  Dodosa  de  Justa 
Sanctorum  Justi  &  Pastoris  alodium  meum.  quantum  ibi  habeo,  &c.  Iterum  in  ipso 
Manifestum  quippe  est  quia  placuit  animis  comitatu  in  villam  quae  vocant  Gallaco, 
meis,  &c.,  ut  donem  alodium  meum  quod  quantum  ibi  habeo;  &  dono  in  ipso  comi- 
habeo  in  villa  Geminiano,  quae  Cuguciacus  tatu  in  villa  quae  vocatur  SopIjs,  unum 
vocatur,  &  in  ejus  terminio,  in  praedictam  mansum  quem  ibi  habeo,  &c.  Et  dono  in 
canonicam  Sanctorum  Justi  &  Pastoris  :  est  comitatu  Pvuthenense,  in  villa  quae  vocatur 
namque  ipsum  alodium  modiata  quatuor  Cremats,  quantum  ibi  habeo,  &c.  In  prae- 
vinearum,  &c.  Et  insuper  in  jamdicta,  dono  sentia  Froterii  episcopi  Nemausensis,  & 
ad  praedictam  canonicam  très  mansos  cum  Gausfredi  abbatis  monasterii  Gellonensis, 
suis  egressibus  &  regressibus,  ortis  &  ogla-  &  Raimuadi  deSalveo,  &  Archerii  de  Paula, 
tis,  &  cum  omnibus  quae  ad  ipsos  perti-  &  Berengarii  fratris  sui ,  &  Berengarii  de 
nent,  &c.  Haec  omnia  praescripta  dono  Salveo ,  &c.  Facta  est  haec  scriptura  in 
ego  jamdictus  Berengarius  vicecomes  ad  XXX  die  mensis  X,  indictione  XV,  régnante 
praedictam  canonicam  Sanctorum  Justi  &  Aienrico  rege. 
Pastoris,    propter    amorem    omnipotentis 

Dei,  &JesuChristi  filii  ejus  Domini  nostri,  HI.   —    Ego'    Raimundus    donator  sum 

&  Spiritus  Sancti ,  &  propter  remedium  Domino  Deo  &  sancto  Hilario,  cujus  cor- 
animae  meae  &  patris  mei  Raimundi,  &  pus  requiescit  in  ecclesia,  quae  est  con- 
avunculi  mei  Ermengaudi  archiepiscopi  :  structa  in  honore  sancti  Saturnini  martyris, 
in  tali  deliberatione,  ut  omne  praedictum  qui  est  in  pago  Carcassense  juxta  fluvium 
alodium  semper  maneat  in  jus  proprium  Leuco.  Ego  igitur  praefafus  Raimundus 
canonicorum  omnium,  communiter  ibi  ha-  donator  sum  suprascripto  coenobio,  &  Oli- 
bitantium  in  contubernio  canonicali ,  &c.  bano  abbati  ,  monachorumque  catervae, 
Facta  carta  istius  donationis  VII  idus  junii,  alodem  quem  habeo  in  comitatu  Reddense, 
anno  dominicae  Incarnationis  M  xxxii,  i"  villa  quae  vocant  Valleuchia,  propter 
régnante  Aienrico  rege  anno  jam  11.  S.  Be-  amorem  Dei,  &  remedium  animae  meae, 
rengarii  vicecomitis,  qui  hanc  donationem  &  genitori  &  génitrice  mea,  &  mulieris 
feci  &  scribi  jussi,  firmarique  rogavi  &  tes-  meae  nomine  Beliardi,  &  propter  ipsam 
tibus  subscriptis.  S.  Ricardis  vicecomitissae  pugnam  quam  habeo  in  castrum  Redda 
matris  ejus.  S.  Garsindis  uxoris  ejusdem  cum  Arnaldo  Giberto,  propter  mortem  filii 
haec  eadem  consentientis.  S.  Raimundi  filii  sui,  quia  fecit  me  Deus  vincere  ipsam 
eorum.  S.  Ermengaudi-Riquini.  S.  Ber-  pugnam  per  intercessionem  Sancti  Hilarii 
nardi-Rogerii.  S.  Bernardi-Atonis  de  Cu-  confessoris  sui,  &  aliorum  sanctorum  qui 
guciaco.  S.  Ebrini.  S.  Geraldi-Carlucii. 
S.  Guillelmi-Alfarici.  S.  Raimundi-Giraldi. 
Segarius  levita  rogatus  scripsit  die  &  anno 
quo  supra. 


'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale. 


in  suprascripto  coenobio  requiescunt,  &c. 
Facta    carta    ista   donationis  ^&   scriptura 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert. 

'  Archives  de  Tabbaye  de  Saint-Hilaire.  —  Ma- 
blllon,  Acta  Sanctorum  ordinis  S.  Benedicti,  saec.  5, 
p.  553. 


An 

I  o32 

Fd.orig. 

t.  Il, 
col.  i88. 


An 
1084 

18  août. 


An 
io34 


4o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


404 


Vers 
I  084 

août. 


Éd.orig. 

t.  H. 
col.  189. 


haec    XV    kalendas   septembris,    anno    IV  S.  Alcherio.   S.   Bereiigario.  S.  Guillelnii. 

Aienrico  rege.    S.   Raimundi  qui   hoc  do-  S.  Poiicioni.  S.  Andreae.  Cessio  ista  invio- 

num   fecit   &  fîrmare    rogavit.  S.  Beliardi  labilem  oniui  tempore  obtineat  firmitatem. 

uxoris,  &c.  Pro   isto  alode   suprascripto   de  Vairaco, 

donat  Odolricus  abbas  &  monachi  Sanctae 

IV.  —  Inspirante'  rerum  omnium  guber-  Fidis  sexcentos  solidos.  Geraldus  monachus 

natore,  &c.  Ego  igitur  Garsendis  comitissa  scripsit. 
divinis  monitis  perterrita,  placuit  una  mihi 

&  filiis  meis  Petro,  &  Guillelmo,  &  Ber-      

mundo,  ut  de  rébus  juris  nostri  pro  reme- 

dium    aaimarum    nostrarum    Deo    aliquid 

largiremus.  Quamobrem  ego  in  Dei  nomen 

Garsendis  comitissa,  cedo  vel  dono  ad  illum 

sacrum  locum  qui  est  situs  super  alveum  Engagement  d'Ermes'inde  au  chapitre 

Dordonis,   cujus  vocabulum    est  Concas ,  de  Saint-Paul  de  Narhonne  \ 

qui  est  consecratus  in  honore  Dei  &  Sal- 

vatoris  nostri,  ubi  sancta  Fides,  &  sanctus  ^  nomine  Domini.  Ego  Ermensinda  in- 

Vincentius,caeteriqueplurestumulaticon-  [    pignorator    sum    tibi    Barnardo    abbati 

sistunt  :  cedo  &  dono  Deo  &  sanctae  Fide,  jj^  comitatu   Narbonense,    in    ipso    Brolio 

&  monachis  Deo  ibidem  famulantibus,  de  prope  Narbona,  juxta  fluvium  Azatis,  mo- 


200. 


res  meas  quae  justissime  per  onginem  pa- 
rentorum  meorum  mihi  sunt  debitae,  &  in 
perpetuum  cessum  permaneat;  hoc  est  illa 
ecclesia  de  meo  alode,  cujus  vocabulum  est 
Vairacus,  quae  est  consecrata  in  honore 
sanctae  Felicis,  &  est  sita  in  pago  Aga- 
thensi,  cum  ipsa  curte  &  cum  ipsa  villa  de 
Vairaco,  &  cum  omnes  villas  quae  ad  su- 


diatas  VI  de  vineas  propter  uncias  duas 
de  auro  iafarino  obtimoj  in  tali  vero  con- 
ventu,  ut  tamdiu  teneas  ipsas  vineas  cum 
ipsa  ribaria,  &  fructum  quod  inde  exierit, 
donec  reddam  tibi  in  festivitate  sancti 
Martini,  quae  est  infra  mense  novimbris, 
XI  dies,  duas  uncias  de  auro  bono  iafa- 
rino.   Et    insuper   convenio    tibi    ut   non 


prascriptum  alodem  pertinent;  cum  curtes  habeam   licentiam  ipsas  vineas  supradictas 

&  hortos,  cum  exeis  &  ingressis  &  regres-  yindere,  nec  donare,  nec  alienare,  nisi  ad 

sis,  &c.Totum  firmiter  dono,  vel  cedo,  vel  ^^   Barnardo    supranominato.   Facta    carta 

dono  ad  ipsa  Casa-Dei  jamdicta,  pro  animae  pignorationis  istius,  sub   die  martis,  quae 

meae  remedium,  vel   pro  anima  genitoris  est  V  kalendas   marci ,   anno  XXXVI   reg- 


mei  Guillelmi,  &  pro  anima  genitricis  meae, 
&  pro  anima  Bernardi  senioris  mei,  &  filii 
mei  Remundi,  &  pro  animabus  filiorum 
meorum  Guillelmi,  Petroni,  Bermundi,  & 


nante  Rodberto  rege.  Sign.  f  Ermensinda 
suprascripta,  &  vir  meus  nomine  Aimeri- 
cus,  consentiens,  qui  istam  pignorationem 
fecimus,  firmavimus  &  firmare  rogavimus. 


pro  cunctis  consanguineis   meis,  ut  Deus      Guifredus,  sancte  prime  sedis  Narbonensis 

ecclesiae  episcopus,  subscripsi  f".  Signum 
Volveradi.  Signum  Ugoni.  Signum  Simpli- 
cii.  Petrus  presbyter  scripsit  die  &  anno 
quod  supra,  &  cum  duabus  litteris  super- 
positis. 


omnipotens  ad  judicium  nobis  veniam  con- 
cedere  dignetur.  Istum  alodem  suprascrip- 
tiim,  ego  Garsendis  comitissa  cedo  vel  dono 
Sancti  Salvatori  de  Couchas  &  Sancta 
Fide,  sine  ullo  coutradicente  in  omnibus. 
Sane  quod  si  ego  ipsa,  immutata  voluntate 
mea,  &c.  Facta  charta  cessione  ista,  in 
mense  augusto,  fcria  tertia,  régnante  Hen- 
rico  rege.  Sign.  Garsendis  comitissae,  quae 
charta  ista  scribere  vel  firmare  rogavit. 
S.    Guillelmi.    S.    Petroni.    S.    Bermundi. 


'  Archives    de    l'nbbaye   de  Conques,    — 
Christiana,  nov.  edit.  t.   1,  Instrum.  p.  53. 


Gain 


'  D'après  l'original,  Lat.  52i  1  D,  n.  4.  —  Ar- 
chives de  Saint-Paul  de  Narbonne. 

Cet  original,  comme  tous  les  autres,  relatifs  à 
cette  abbaye,  que  nous  indiquons  dans  ce  volume, 
provient  de  Colbert. 

'  La  souscription  de  l'archevêque  paraît  auto- 
graphe ;  elle  est  d'une  autre  main  &  d'une  autre 
encre  que  le  corps  de  l'acte. 


Vers 
1034 


An 
1  c34 

25 

février. 


403 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


406 


\'ers 

10.34 


201.  —  CLXX 

Partage  entre  Pierre,  évêqiie  de  Gî- 
rone,  6"  Roger  I ,  comte  de  Foîx, 
son  neveu  ' . 


Prarlas  &  de  Canurcas,  &  ad  ipsum  alodem 
de  Viveris,  &  ipsa  dominif^adura  quae  Pe- 
trus  episcopus  habet  ia  Dunes,  excepto 
castello  de  Duno.  Et  ad  ipsa  parte  de  Car- 
cassouesio  ipsum  alodem  de  Vernala,  &  de 
Galac,  &  de  Vilauova,  &  de  Scoca,  cum 
ipsas  ecclesias,  totum  &  ab  iiitegrum,  & 
ipsa  medietate  de  ipso  bosc  de  Bolbona, 
excepto  ipso  pasquerio  de  Sancto  Anto- 
nino,  &  ipsa  terra  de  A^arna^es  que  es  de 
Bolbona  en  la  ves  Eres,  sial  comtius  d'aquel 


Vers 
10^4 


HIC  est  brevis   rememorationis  de  ipsa 
convenieutia  vel  divisione,  quae  fecit 

Petrus  episcopus  cu-m  Rodgario  nepote  suo  qui  tenra  Carcassona,   &   ipso   castello  de 

de  sua  honore  Petrono  episcopo,  &  de  ho-  Saixag  sîa  d'aquel  qui  tenra  Carcassona  ;  & 

nore  Rodgario  nepoti  suo.  Imprimis  ipsa  ad  ipsum  qui  aura  Carcassona  per  ista  di- 

civitate  Carcassona  cum  ipso  comitatu  de  visione,  sia  lo  comtius  sens  devats  &  d'Es- 

Carcassense,  &  cum  ipsos  alodes  comitales,  cossa    &   de   Vernola,   &   de    Gallax ,   £•  de 

&  cum  ipso  honore  de  ipso  comitatu  mittit  Vilanova,  excepto  ipsa  honore  de  episco- 

Petrus   episcopus   ad    una   parte,   excepto  patu  de  Tolosa  ,&  excepto  ipsa  honore  de 

ipso  episcopatu  de  Carcassone,  &  excepta  ipsas  abbadias.  Hoc  quod  superius  scrip- 

ipsa   honore   de   ipso    episcopatu   quae   ad  tum  est,  quais  que  0  ai^a  per  ista  divisione, 

ipsum  episcopatum   pertinent,   &  excepta  aut  Petrus  aut  Rodgarius,  sicut  superius 

ipsa  sua  sala  de  Pétrone  episcopo,  quae  est  scriptum  est^  teneat  in  vita  sua,  &  qualis 

in  civitate  Carcassona,  cum  ipsas  cambras,  de  illos  ambos  alio  supervixerit,  remaneat 

&  cum  ipsas  coquinas,  &  cum  ipsas  mar-  ad   illum  :   in   tali  vero  conventu,  quod   si 

scalcias,  &  cum  appendiciis  vel  agacenciis  Petrus   primus    mortuus   fuerit   antequam 

suis,  &  cum  ipsa  ecclesia  de  SanQ.to  Mar-  Rodgarius,    remaneat    ista   omnia    supra- 

cello,  &  ipsa  honore  quae  ad  ipsa  capella  scripta  Rodgario,  SicuT  Bernardus  pa- 

pertinet,  &  excepto  suo  camarario  Sabrone  ter  ejus  DivisiT  ii.LUM;  &  si  Rodgarius 

&  filios  suos  cum  illorum   honore,  &  ex-  mortuus  fuerit  antequam  Petrus,  remaneat 

cepto  Stephano  dispensatore  suo  &  filios  ista  omnia  suprascripta  a  Pétrone;   in  tali 

suos  cum    illorum   honore  ;   &  retinet  ibi  conventu,   quod   si   Rodgarius  habeat   in- 

Petrus  episcopus  suo  senescalio  cum  suo  fantes  de  légitima  muliere,  remaneant  in 

botlario,  Guillelmo-Galtario,   &  Amelio-  batlia  Pétrone  episcopo  cum  sua  honore  : 


Éd.  orig. 

t.  Il, 
col.  190. 


Poncione,  &  excepto  ipso  alode  de  Pre- 
xano,  &  excepto  alode  de  Burcafols ,  & 
excepto  ipsas  abadias  qui  sunt  in  ipso  co- 
mitatu  Carcassense,  cum    illorum   honore 


&  si  non  habet  infantes  de  légitima  mu- 
liere, remaneat  ad  Petronem  episcopum 
ista  omnia  suprascripta,  &  ipsas  vicarias 
de  Tindranes  &  de  Aimes,  de  Bolbona  en  ça 


quae  ad  ipsas  abadias  pertinent  :  hoc  non  fi.  del  Banchets  en  la,  cum  ipso  comitivo, 

misit  Petrus  in  divisione.  Et  ad  ipsum  qui  remaneat   ad   illum,  qui  tenra  Carcassona 

habuerit  Carcassona,  aut  Petrus  aut  Rod-  per  ista  divisione  suprascripta.  Et  in  alla 

garius,  pro  ista  divisione  habeat  ipso  alode  parte  mittit  Petrus  episcopus  ipsum   cas- 

de  Sancti  Godrici,  cum  ipsa  ecclesia,  &  cum  trum  de  Fox,  &  ipsum  castrum  quae  dicunt 

ipsa  honore  quae  ad  ipso  alode  pertinet;  Castelpendent,   &  ipsum   de   Roccamaura, 

similiter  ipso  alode  de  Bared,  similiter  ipso  &  ipsum  castrum  de  Lordad,  ipsam  partem 

castello  de  Cula  cum   ipsa   terra  de  Cules,  quae  Rodgarius  ibi  habet,  &  ipsa  vicarias, 

&  cum  ipsa  honore  quae  ad  ipsum  castellum  &  ipso  comitivi ,  &  ipsa  dominigaduras  co- 

pertinet,  excepto  ipsa  abadia  de  Camun,  &  mitales,  quae  Petrus  episcopus  &  Rodga- 

ipsa  honore  quae  ad  ipsa  abbadia  pertinet.  rius  cornes  habent  de  Pimaurcnt&de  Mar- 

Et  ad  ipsum  qui  habuerit  Carcassona  per  x\na\?i  entro  :\d  Arreshid,  &  entro  a  la  Genesta, 

ista   divisione,    habeat    ipsum    alodem    de  &  in  aliam  partem   entro  a  Saurad,  &  entro 

a  Sancta  Maria  en  Tramasaquas,  de  Bol- 

'  Hôtel  de  ville  de  Foix-  bona  en  ça  ves  Aregia.  Hoc  quod  superius 


Vers 
io3^ 


407 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


408 


scriptum  est  sîa  d'aquel  qui  aura  Fox  per 

ista  divisioiiej  excepte  ipsa  abadia  de  Fox, 

&  ipsa  abadia  de  Fredalez,  &  ipsa  abadia 

de  Azil  cuni  illoruni  honores,  quae  ad  ipsas 

abadias  pertinent,  &  excepto  ipso  habere       ,,  -,  7    ti  t 

de  Val  Aguleira,  qui  (n\t  Arnal  Ademar,  &      ferment  b  hommage  de  Roger  I,  comte 


202. 


CLXXI 


excepto  ipso  habere  qui  fuit  senfrad  Rai- 
mund  de  Celas.  Et  ipsa  alia  medietate  de 
ipso  bosc  de  Bolbona  sîa  d'aquel  qui  tenra 
Fox,  excepto  ipso  pascario  de  Sancto  An- 
tonino.  Et  ipso  comitivo  de  ipso  Bancal, 


de  Foix ,   à   Pierre,   évêque  de  Gi- 


DE  ista  ora  in  antea,  no  decebere  ego  Rot- 
garius,  filius  Garsen^  te  Pétrone  epi- 


qui  es  entre  Luraget  Casai  marca  entra  ad  scopo,  filio    Adalai'^,  d-e  tua   vita   wec  de 

Are-^ia,  sia  d'aquel  qui  tenra  Fox,  excepto  tua  membra,  quae  in  tuum   corpus  se  te- 

ipsa  honore  de  ipso  episcopato,  &  de  ipsas  nent,   neque   de    ipsa    civitate   Carcasona, 

abbadias.  Hoc  quod  superius  scriptum  est,  neque   de   tua  parte,  neque  de   ipsis   for- 

qualsque  0  âge  per  ista  divisione,  aut  Pe-  tisiis,  que  ibi  sunt  aut  in  antea  ibi  erunt 

trus  aut  Rodgarius,  sicut  superius  scrip-  factas  in  ipsa  tua  parte,  neque  de  ipso  cas- 

tum  est,  teneant  in  vi(a  sua,  &  qualis  de  tello    quem    dicunt    Fuzo,   neque   de   ipsa 

illos  anibos  alios  supervixerit,  remaneat  ad  turre,  neque  de  ipsis  fortisiis  qui  ibi  sunt 

alium  :  in  tali  vero  conventu,  quod  si  Pe-  aut   in   antea   ibi    erunt  factas,   neque  de 

trus  prinius  niortuus  fuerit  antequam  Rod-  ipso    castello,  quem    dicunt   Castellopen- 

garius,  remaneat  ista  omnia  suprascripta  a  dent,  neque  de  ipsis  fortisiis,  que  ibi  sunt 

Rodgarius,  sicut  Bernardus  pater  ejus  divi-  aut  in  antea   ibi    erunt   factas,   neque   de 

sit  illum;  &  si   Rodgarius  mortuus  fuerit  ipso  castello  quem  vocant  Kuola,  neque  de 

antequam  Petriis,  remaneat  ista  omnia  su-  ipsas  turres,  neque  de  ipsis  fortisiis,  que 

prascripta   a   Pétrone;    in    tali   conventu,  ibi  sunt  aut  in  antea  ibi  erunt  factas,  ne- 

quod  si  Rodgarius  habeat  infantem  de  le-  que    de    ipso    castello    que    vocant   Sexa 

gitima  muliere,  remaneat  a  batlia  Pétrone  neque  de  ipsa  turre,  neque  de  ipsis  forti- 

episcopo  cum  sua  honore,  &  si  non  habet  siis,   que   ibi  sunt  aut  in  antea  ibi  erunt 

infantem  de  légitima  muliere,  remaneat  ad  factas,  neque  de  ipso  castello  d'Ar'^en  ne- 

Petronem    episcopum    ista    omnia    supra-  que  de  ipsas  fortesas,  que  ibi  sunt  aut  in 

scripta.   Et  de   Savardu   tro   a  Justared   de  antea  ibi  erunt  factas.  Ipsa  civitate  supra- 

Roîga  en  la,  &  de  Justared  tro  en  Bolbes-  scripta,  &  ipsos  castellos  suprascriptos,  8z 

très,  sia  d'aquel  lo  comaus  Rodgers  lo  coms  ipsas    fortesas    suprascriptas ,    sicut   supe- 

iag  sia  d'aquel  qui  tenra  Fox,  per  ista  divi-  fins    scriptum    est,    ego   Rotgarius   supra- 

sione   suprascripta,  &  ad   ipsum   qui  aura  scriptus,  a  te  Pétrone  suprascripto,  no  lo 

Fox  per  ista  divisione  non  sia  lo  comtius  sen  tolrei,  ne  no  t'en  tolrei,  ne  no  t'en  deceberei  • 

devats,  ne  d'Escossa,  ne  de  Vernola,  ne  de  "^c  ego   Rotgarius,   nec   omo   nec   femina 


Galax,  ne  de  Vilanova' . 

'  Nous  n'avons  pu  retrouver,  dans  les  volumes  de 
la  collection  Dont,  à  la  Bibliothèque  nationale,  de 
copie  de  cet  acte  important;  ce  qui  est  d'autant  plus 
regrettable,  que  le  texte  fourni   par  dom  Vaissete 


per  meum  ingenuim,  neque  per  meuni 
consilium.  De  ista  hora  in  antea,  no  dec^e- 
bera  Rotgarius  suprascriptus  Pétrone  su- 
prascripto de  ipso  episcopatu  de  Carca- 
sona, neque  de  ipsa  terra  que  ad  ipsum 
episcopatum  pertinet,  neque  de  ipsa  ab- 


renferme  plusieurs  obscurités  8c  plusieurs  passages  badia  Sancti  Johaimis  de  Val-Siger,  neque 

difficiles,  qu'une  autre  copie  nous  aurait  peut-être  de  ipsa  terra   de   ipsa  abbadia ,   neque  de 

permis  d'éclaircir.  incT   oKKi,!;-,    ,}^\7^^.,  7 

r  ipsa  aDDadia  de  Varnasona,  neque  de  ipsa 


Vers 

1 084 


Éd.oris. 
I.  Il," 

col.  I()I. 


'  Cartulaire  du  Château  de  Foix.  —  Dom  Mar- 
tène.  Thésaurus  novus  anecdotorum,  t.  1  col.  25o. 
[Aujourd'hui,  Trésor  des  Chartes  J.  879,  n.  7;  ori- 
ginal.] 


409 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


410 


I 


terra  de  îpsa  abbadia,  neque  de  ipsa  abba-  de  ipsas  fortessas,  quae  ibi  sunt  &  îu  antea 
dia  de  Sancto  Stefano  de  Cabardes,  neque  ibi  erunt  factas,  neque  de  ipso  castello 
de  ipsa  terra  de  ipsa  abbadia,  neque  de  quem  vocant  Earela,  neque  de  ipsas  tur- 
ipsa  abbadia  Sancti  Pétri  de  Cannas,  neque  res,  neque  de  ipsas  fortessas  quae  ibi  sunt 
de  ipsa  terra  de  ipsa  abbadia,  neque  de  &  in  antea  erunt,  neque  de  ipsa  civitate 
ipsa  abbadia  Sancte  Marie /a  CraiJû,  neque  quani  dicunt  Carcassona,  neque  de  ipsos 
de  ipsa  terra  de  ipsa  abbadia,  necjue  de  castellos  quae  ibi  sunt,  neque  de  ipsas  for- 
ipsa  abbadia  de  Sancto  Ilario,  neque  de  tessas  quae  ibi  sur.t  &  in  antea  ibi  erunt 
ipsa  terra  de  ipsa  abbadia,  neque  de  ipsa  factas,  neque  de  ipso  castello  queni  vocant 
abbadia  Sancti  Antonini  de  Fradelez,  ne-  Sexac,  neque  de  ipsa  turre,  nec|ue  de  ipsas 
que  de  ipsa  terra  de  ipsa  abbadia,  neque  de  fortessas,  quae  ibi  sunt  &  in  antea  ibi 
ipsa  abbadia  Sancti  Veiosiani  de  Fui[,  ne-  erunt,  neque  de  tuas  civitates,  neque  de 
que  de  ipsa  terra  de  ipsa  abbadia,  neque  tuos  comitatus,  neque  de  tuos  castellos, 
de  suas  civitates,  neque  de  suos  castellos,  neque  de  tuos  pugios  condirectos  aut  he- 
neque  de  suos  alodes,  neque  de  suos  fevos,  remos,  neque  de  tuos  alodios,  neque  de 
que  Petrus  suprascriptus  odie  habet,  au  tuos  fevos,  neque  tua  oninia  quae  hodie 
in  antea  cum  consilio  Rotgarii  adquisie-  habes  aut  in  antea  adquisiturus  es.  Ista 
rit.  Ista  oninia  suprascripta ,  nec  de  ista  omnia  suprascripta  ,  nec  de  ista  oninia  su- 
omnia  suprascripta,  ego  Rotgarius  supra-  prascripta,  ego  Ko<^jger  suprascriptus,  filius 
scriptus  a  te,  Pétrone  suprascripto,  no  lat  Garsen,  a  te,  Pétrone  episcopo  filio  Adah':^ 
tolre'i,  ne  no  t'en  toîrei,  ne  no  t'ei  de\ebreï,  suprascripto,  non  tolre,  no  t'en  tolre,  ne  ten 
nec  ego  Rotgarius  suprascriptus,  nec  01110,  enganare,  nec  ego  Rodger  fîlius  Garsen  su- 
nec  feniina  per  nieuni  ingeniuni,  nec  per  prascriptus,  nec  bomo,  nec  homines,  nec 
meuni  consilium,  &  sicut  superjus  scriptum  foemina,  nec  foeminas  per  meuni  inge- 
est,  5-  sui  tenrei,  &  suî  atendrei,  ego  Rotga-  nium  nec  per  meum  consilium.  Et  si  honio 
rius  suprascriptus  a  te,  Pétrone  supra-  est  vel  foemina,  quae  ista  omnia  supra- 
scripto,/or  quan  tu  Petrus  suprascriptus  scripta  vel  de  ista  omnia  suprascripta  tola 
me  adsolveras ,  tuo  graciens  animes  senes  aut  devet  a  te  Pétrone  episcopo  supra- 
força.  De  ista  hora  in  antea, /Je/  serai  ego  scripto,  ego  Rodger  filius  Garsen  finem, 
Rotgarius,  filius  Garjen,  a  te,  Pétrone  epi-  nec  societatem,  nec  aniicitiam  non  aure, 
scopo,  filio  Adalai-^,  per  rectam  fidem  sine  non  tenre ,  non  prendre  ab  illo  ,  nec  ab  illa, 
ïngan,  sicut  onio  débet  esse  ad  seniorem  ab  illos,  nec  ab  illas,  que  0  far  an,  ad  dam- 
suum ,  sine  nuUa  tua  deceptione,  me  mim  de  te  Pétrone  episcopo  suprascripto. 
sciente.  Adjutor  ero  ego  Rodger,  filius  Garsen  su- 
prascriptus, a  te  Pétrone  episcopo  supra- 

De  ista  hora  in  antea  non  decebra  ego  scripto  de  omnes  homines  &  foeminas, 
Rodger,  filius  Garsen',  te  Pétrone  episcopo  unde  tu  Petrus  episcopus  suprascriptus  me 
filio  Adale':^,  de  tua  vita,  nec  de  tua  mem-  Rodgerio  suprascripto  &  filio  Garsen  co- 
bra, qui  in  tuum  corpus  se  tenent,  neque  monras  per  nomen  de  sacramento,  que  ten 
de  ipso  castello  quem  vocant  Foxo,  ne-  aJyuc/,  per  te,  aut  tuos  missos,  aut  missum. 
que  de  ipsa  terra,  neque  de  ipsas  forte-  Nec  de  ipsum  commonimentum  non  deve- 
ressas,  quae  ibi  sunt  &  in  antea  erunt  fac-  dare,  &  de  ipsum  adjutorium  non  t'en  en- 
tas ,  neque  de  ipso  castello  quem  dicunt  g-ânare  ego  Rodgerius,  filius  Garsen  supra- 
Castellopenent,  neque  de  ipsas  fortessas,  scriptus,  te  Pétrone  episcopo  suprascripto, 
quae  ibi  sunt  &  in  antea  erunt  factas,  ne-  per  nuUam  guisam  ad  tuum  nullum  dam- 
([ue  de  ipso  castello  quem  vocant  Duno,  num;  &  ipsum  adjutorium  suprascriptum 
neque  de  ipsa  turre,  neque  de  ipsas  for-  ego  Rodger,  filius  Garsen  suprascriptus,  & 
tessas,  quae  ibi  sunt  &  in  antea  erunt  fac-  ab  te,  &  sine  te  faciam,  &  hoc  sine  en- 
tas, neque  de  ipso  castello  quem  vocant  ganno,  de  ista  hora  in  antea,  ego  Rodger, 
Cheircorb,  neque  de  ipsas   turres,  neque  filius  Garsen  suprascriptus,  sine  fraude  & 

nuUo  malo  ii.genio,  &  sine  tua  mala  de- 

'  Caniilaire  du  Château  de  Foix,  caisse  3i,  ceptione,   de  te  Pétrone  episcopo  supra- 


Vers 

1084 


Kd.orig. 

t.  il, 
col.  192. 


Vers 

10^4 


Vers 
io35 
juillet. 


411 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


412 


scripto.Et  de  hoc,  quod  superius  scriptum 
est,  ego  Rodger^  filius  Garsen  suprascrip- 
tus,  te  Pétrone  episcopo  suprascripto,  no 
t'en  enganare  per  nuUam  guisam,  ad  nul- 
lum  tuuni  damnum. 


lid.orig, 

t.  II, 
col.  193. 


2o3.  —  CLXXII 

Donation  faite  à  Frotaire,  évêqiie  de 
Nimes,  &  à  son  Ji-ère  Bernard j  vi- 
comte de  Nimes  6*  d'Albi\ 

OMNES  sanctiones  secularium  legiim  de- 
cernunt,  ut  si  aliquis  homo  de  rébus 
vel  de  possessionibus  suis  alteri  homiiii 
dare  vel  aiiquo  modo  voluerit  cedere,  ha- 
beat  licentiam  ad  facieiidum.  Idcirco  ego 
Geraldus  &  frater  meus  Sicharius,  &  filii 
Geraldi,  &  filii  Sicharii,  donamus  illas  par- 
tes de  illo  castello  de  Causago,  quas  habe- 
mus  per  alodem,  &  illam  partem  de  Arleno 
fratre  meo,  quam  habet  in  ipso  castello 
per  alodem  post  mortem  ejus,  &  illas  par- 
tes, quas  habemus  in  illo  castello  de  Bere- 
nis  per  alodem  ,  &  illam  partem  de  Arleno 
fratre  nostro  post  mortem  ejus;  istas  to- 
tas  partes  de  istis  castellis,  quos  nomina- 
tos  habemus,  donamus  Froterio  episcopo, 
&  fratri  ejus  Bernardo,  &  Segario  fratri 
eorum  ad  alodem,  propter  emendamentum 
de  morte  patris  eorum  Atoni.  Et  illum  alo- 
dem nostrum  de  Frago,  cum  ipsa  ecclesia 
de  Sancto  Periedo,  &  cum  ipso  ecclesias- 
tico,  cum  pratis  &  pascuis ,  cum  arboribus 
&  aquis,  totum  &  ab  integrum  donamus 
ego  Geraldus  &  filii  mei,  &  Sicharius  & 
filii  sui,  Froterio  episcopo,  &  Bernardo 
atque  Segario  ad  alodem  ;  exceptos  duos 
mansos,  &  aripendos  quatuor,  quos  dédit 
Ungario  cum  filia  sua  Fuffenna,  &  excepto 
uno  caputmanso,  &  cum  tantis  terris  ut 
unum  mansum  valeat,  &  cum  quatuor  ari- 
pendos de  vinea  in  ipso  alode,  quod  dédit 
Sicharius  Bernardo  Sicario  cum  filia  sua 
Adalaig.  In  tali  vero  ratione,  ut  si  deexire 
voluerint  de  ipso  alode  de  Frago  Frote- 
iius,  seu  Bernardus,vel  Segarius,  non  pos- 

'  Cartulaire  du  Château  de  Foix,  caisse  i5. 


sint  facere  ,  nisi  ad  ipsum  Geraldum  aut 
filios  ejus,  quos  de  uxore  habeat,  seu  Se- 
chario  vel  filios  ejus  de  uxore,  si  illi  acap- 
tare  voluerint,  in  consilio  duorum  ho- 
minum  de  parte  Froterii,  &  partibus  ejus 
supranominatos,  &  in  consilio  de  duobus 
hominibus  de  parte  Geraldi  vel  Secharii; 
&  isti  quatuor  consilium  douent  per  bene 
&  per  drictum  sine  contraria  &  sine  in- 
ganno,  suo  sciente.  Quod  si  Geraldus  vel 
filii  ejus,  aut  Sicharius  vel  filii  ejus  acap- 
tare  voluerint  in  consilio  quatuor  istorura 
hominum,  sicut  hic  scriptum  est,  de  illo 
alode  de  Frago  faciat  Froterius  vel  Ber- 
nardus  vel  quicquid  facere  voluerint.  De 
repetitione  vero,  ego  Geraldus  vel  filii  mei 
istam  cartam,  vel  ea  quae  in  ista  carta  sunt 
contraire  vel  inquietare  voluerimus,  li- 
centiam non  habeamus  ad  faciendum;  sed 
ista  donatio,  sicut  in  ista  carta  scripta  est, 
firma  &  stabilis,  omnique  tempore  scripta 
sine  ullo  contradicente,  cum  stipulatione 
subnixa.  Facta  carta  donationis  ista  in 
mense  julio,  feria  iii,  régnante  Aianrico 
rege.  Sigfnum  Geraldi.  S.  Pétri.  S.  Pontii 
filiorum  ejus.  Sigfnum  Sicharii.  S.  Rigaldi 
&Amelii,  &  Bernardi  atque  Petroni,seu 
Raimundi.  Ermengaude  me  scripsit. 


204. 


CLXXIII 


Hommages  rendus  à  Frotaire,  évêqiie 
de  Nimes j  6*  à  son  frère  Bernard, 
vicomte  d'Alhi  6*  de  Nimes  \ 


D 


E  ista  hora  in  antea,  non  de^ebra  Gui- 
raldus  filius  Girondae,  nec  Petrus , 
nec  Pontius  filii  Avanae,  Froterium  epi- 
scopum  nec  Bernardum  filios  Girberganae, 
de  illis  castellis  de  Berencs,  nec  de  illum 
de  Causago,  nec  de  illas  fortezas  quae  ho- 
die  sunt  &  in  antea  facta  erunt,  noh  lor 
devedaran,  ni  nols  tolran,  ni  nols  en  dece- 
bran,  nec  illi,  nec  ullus  homo,  nec  foemina 
per  illorum   consensum,    nec  per  illoruin 

'  Cartulaire  du  Château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  f°  19. 


Vers 
io35 


41Û 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUÇLDOC. 


4M 


ingenium.  Et  si  est  homo  qui  illos  castel-  episcopum,  nec  Bernardum  fratrem  suum 
los  aut  foeniina  lor  tollat,  ab  illos  socie-  vicecomitem  qui  fuerunt  filii  Giberga  ,  de 
tateni  non  auran,  &  adjutor  sine  inganno      illos  castellos  de  Geccago  ,  nec  de  illo  cas- 


lor  en  seran,  intro  recuperatum  videant  ad 
Froterio  &  ad  Beriiardo  supradictos,  ad 
illoruni  produm,  fors  quantum  illi  lor  en 
absolveran  lor  gradiente  animo  sine  forcia. 
Et  si  Giraldus  aut  filii  sui  recuperare  pos- 
sunt,  in  potestate  de  Froterio  &  de  Ber- 
nardo  supradictos  lor  tornaran,  sine  lucro 


tello  quod  vocant  de  illo  Ponte,  &  de  illo 
castello  Sancti  Amantii  quod  vocant  Cas- 
tellonovo,  sive  illo  castello  de  Cabrespina, 
nols  vos  tolrei  ni  nols  vos  vedareï,  &c. 

De  ista  hora  in  antea,  non  decebra  Pon- 
cius    nec   Ato   filii   Odila,    nec    Bernardus 


de  avero.  Si  Giraldus  aut  filii  comprobatos      filius  Erniendrudis,  Froterio  episcopo,  filio 
non  viderant  Froterium  8z;  Bernardum  su-      Girberga,  de  ipso  castello  de  Villamuro, 
pradictos,  quae  tultos  habuisset,  &  qua-      nol  tî  tolran,  &c. 
lem  comprobatos  venentos  per  batalia  aut 
extractos,  que  combatre  non  ausent. 


De  ista  hora  in  antea,  non  decebra  Siche- 
rus  filius  Girundae,  nec  Rigaldus,  nec 
Amelius,  nec  Bernardus  filii  Avanae,  Fro- 
terium episcopum  nec  Bernardum  filii  Gir- 
berganae,  de  illos  castellos  de  Berengis, 
nec  de  illum  de  Causaco,  nec  de  illas  for- 
tezas  quae  hodie  sunt,  &  in  antea  facta 
erunt,  &c. 

De  ista  hora  in  antea,  no  decebraî  ego 
Poncius  filius  Richildis,  Froterium  epi- 
scopum filium  Girberga,  de  illo  castello 
quem  vocant  Vintronem,  de  illa  turre,  nec 
de  illa  forteza,  quae  ibi  est  &  facta  ibi 
erit,  &c. 

De  ista  hora  in  antea,  non  decebra  Isar- 
nus,  filius  Rixendis,  Froterium,  filium  Gir- 
berga, de  illo  castello  de  Durniano,  de  illa 


De  ista  hora  in  antea  non  decebra  Wil- 
lelmus  filius  Aladaiz,  Bernardum  vicecomi- 
tem filium  Widberganae,  de  illo  castello 
de  Vauro,  nec  de  illo  castello  de  Sancto 
Felice,  de  illis  fortesis  quae  hodie  ibi 
sunt,  &c. 


2o5.  —  CLXXIV 
Construction  du  pont  d'Alhî  '. 

QUONIAM  humanorum  actuum  brevis 
est  recordatio,  &  cito  labuntur  ea 
quae  sub  sole  geruntur,  ideo  memoriae 
litterarum  tradimus,  quod  Anselmus,  eccle- 
siae  Sancti  Salvii  abbas,  &  Adalbertus  prae- 
positus,  Léo  Francus  archidiaconus,  &  R. 
cabiscolius,   &   caeteri   ejusdem   ecclesiae 


forteza,  quae  ibi  est  &  in  antea  facta  erit,  canonici,ammonitione  &ordinatione  mul- 

nol  ti  tolra,  &c.  Et  si  recuperare  potuero  tiplicique  precatu  domni  Amelii,  sanctae 

ipsum  castellum,  in  potestate  Froterio  epi-  memoriae  Albiensis  episcopi,  &  Froterii 

scopo  lo   tornareî  per  illas  fa^os  qu'el  me  Neumacensis   episcopi,  &  fratris  ejus  B. 

commora  per  se  o  persuo  misso,  sine  decep-  Atoni  proconsulis  Neumacensis  &  princi- 

tione  &  inganno  &  sine  lucro.  Sicut  scrip-  pis  Albiensis,  necnon  &  aliorum  episco- 

tum  est  ,&  clericus  hic  légère  potest,  si  o  porum,   Geraldi   videlicet  Rutenensis,  & 

tenrei,&  si  atendrei  meoscïente-pQtfide  sine  B.  Caturcensis,  insuper  &  communi  peti- 

inganno.  tione  supplicique  rogatu  omnium  tam  ci- 

vium  quam  burgensium  Albiensium,  mul- 

De  ista  hora  in  antea,  non  tolra  Bernar-  torumque  aliorum,  quossupradicti  episcopi 

dus  filius  Goylanae,  a  Froterio  filio  Gir-  ad  postulandum  secum  quod  ipsi  postulare 

berganae,   illum    castellum    de    Durnano,  decreverant,    ex   vicinis   castellis   &  vicis 
neque  illum  de  Rocafort,  &c. 

'  Cartulaire  de  Saint-Salvi  d'Albl  ;  —  imprimé 

De  ista  hora  in  antea,  ego  GerarduS,  qui  dans   le  GalUa  Cknstiana,  nov.  edit.  t    i,  Instrum. 

fui  filius  Beliardis,  non  decebra  Froterium  p.  4. 


Vers 

io35 


Vers 
io35 


Vers 
1030 


4i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


416 


Éd.orig. 

MI, 
col.  195. 


Vers 
io35 


advocaverant;  omnium  istonim  petitione,  de  Cirei,  atque  Guillelmus  Rolandus,  at- 

horta'tu    &    precibus,    supradicti    seniores  que  Poucius,  Petrus  Ato   de   Corneliano, 

ecclesiae  Sancti  Salvii  dimiseruut,  conces-  Guillelmus    clericus    de    Portainiacos,    & 

serunt,   &   voluerunt   pontem   fieri   super  Sigarius  frater  ejus,   &   Amelius  Brandui- 

Tarnum,  In  alodio  beati  Salvii,  ad  commu-  nus,  Eraclius  de  Lupiano,  Hector  Udalge- 

nem  villae  meliorationem  &  totius  Albe-  rius,   Willelmus    de   Aurivalle.   Hoc   sunt 


geis  utilitatem.  Et  ut  tam  grande  opus 
faciliorem  sortiretur  effectum ,  omnium 
pariter  supradictorum  petitione,  exhorta- 
tione,   multimodoque  precatu,  dimiserunt 


obsides  nomina,  quos  misit  Bermundus  in 
manu  Pétri  comitis  frater  ejus,  per  finem 
quam  faciat  praedictus  Bermundus  ad  Pe- 
trum  suprascriptum,  &   cum  omnes  homi- 


&  donaverunt  supradicti  operi  pontis  por-  nés  per  suum  ad  eum,  sine  inganno,  &  per 

tum,  qui  in   alodio  Sancti   Salvii  erat,   &  hominaticum  suum,  &  propter  fidancias  ut 

omnes  redditus  quae  sibi  inde  veniebant  j  fecissent  Bermundus  suprascriptus  ad  Pe- 

ita  tamen  quod  ,  facto  ponte,  si  quispiam  trum  suprascriptum,  quae  sunt  nominatas; 

a    transeuntibus    aliquid    exigere    vel    ca-  &    misit    per    istum    placitum    in    obsides 

père  voluerit,    illud   ad    canonicos   Sancti  Matfredum,  filium  Aladonis,  per  mille  soli- 

Salvii,  sicut  ad  dominos,  sine  ulla  contra-  dos,  &   Frotardum   de  Combreto  similiter, 

dictione  redeat,  &  illorum   sine  omni  in-  Fredulonem  Raimundum  de  Salve  simili- 

quietudine ,   sicut   olim    fuerat,   libère    in  ter,  Poncium  Bermundum  de  ^omezVe  simi- 

perpetuum    permaneat.    Istius    promissio-  liter,  Teubaldum  de  Venedolio  similiter. 
nis,  concessionis,  &  donationis  testes  sunt  Hic  est  brevis   rememorationis  de  placi- 

quatuor  praetaxati  episcopi  &  supradictus  tum,  quod  fecit  Petrus  comes,  &  Bermun- 

Albiae  princeps  Bernardus  Ato,  qui  totum  dus  frater  ejus  de  ipsas  abbatias  quae  vo- 

boc,  ut  suprascriptum  est,  fieri  voluit,  con-  cantur  sic  :  una   dicitur  Sancti   Salvatoris 


cessit  &  firmum  habuit.  Testis  est  maxima 
multitudo  tam  incolarum  quam  eorum,  qui 
ad  conferenda  suffragia  in  tam  utilissimo 
opère  convenerant. 


206.  —  CLXXV 


Anianensis,  &  alia  Sancti  Guillelmi  Gilio- 
nensis  :  ipsas  vero  abbatias  praenominatas 
relinquit  ipse  Bermundus  in  potestate  Pétri 
comitis  suprascripti  cum  ipsos  alodes,  & 
cum  illorum  adjacentias,  &  cum  quantum 
ad  ipsas  abbatias  pertinet  &  adhuc  veniet 
illas.  Et  Petrus  suprascriptus  dédit  ad  jam- 
dictum  Bermundum  ipsam  abbatiam  de 
Sancto  Guillelmo  ad  fevum,  &  ipsam  Sancti 

rjT    •  7  ^            \    i>            •          T       j-rri        j  Salvatoris    similiter    per    fevum,   exceptus 

Jrlaid  tenu  a  l  occasion  des  differenas  ,      .             ,    „        .  '    ,          .    „           ' 

j                                 770  electionem  de  Sancti  balvatori,  &  exceptus 

qu  avait   Bermond    de  Sauve    avec  «.edietatem  de  ipsum  donum,  &  exceptus 

Pierre,  comte  de  Carcassonne  6-  vl-  communia  ejusdem  loci,  quem  nunc  habet 

comte  de  Bé-ziers,  son  frère  utér'uV.  &  adhuc  veniet  ibi,   &  exceptus  medieta- 

tçm  de  ipsa  dominicatura,  quam  Bermun- 

FACTUS  est  iste  placitus  in  praesentia  dus  suprascriptus  ibi  habebat  octo  dies 
istis  hominibus  :  Stephanus  episcopus  post  festivitatem  sancti  Nazarii,  neque  in 
Biterrensis,  &  Gaucelinus  de  castello  Lu-  antea  illi  advenerit,  exceptus  ipsos  placitos 
nello,  necnon  Matfredus  filius  Adalonis,  de  ipsas  dominicaturas ,  &  de  communia 
&  Amblardo  de  Villanova,  &  Sigario  de  suprascripta  de  Sancti  Salvatoris.  Hoc  vero 
Monteanno,  &  Arnaldo  castellano  de  Bi-  quod  illi  datum  est  ad  Bermundo  in  supra- 
terri,  &  Petrus  Sigarius,  Gombaldus,  Rai-  scriptas  abbatias  per  manum  jamdicti  Pe- 
mundus,  Rodingus,  Hermengaudus,  Arnal-  tri,  Bermundus  suprascriptus  non  donet, 
dus,  Guillelmus  de  Columbario,  &  Auriolus  neque    impignoret,    neque   per  fevum   ad 

uUum  hominem  nec  foeminam  non  donet, 

■  Cartulaire  du  Châtenu  de  Foix,  caisse  i5,  &  neque  ad  sanctum  ne([ue  ad  sanctam,  sine 

copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  absolutione    suprascripti    Pétri,    SUO    gra- 

nationale,  v.  i65,  f"  iSp.  diente  animo  sine  forciu. 


Vers 
io35 


Vers 
io35 


417 


PREUVES  DE  L'FIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


418 


De  ista  hora  in  antea,  ego  Poncius,  filius  saiictarum  reliquiarum  qui  in  eodem  loco 
Frodillis,  non  decebrai  Petroneni,  filium  venerantur,  aliquid  de  alodem  que  mihi 
Garsindis  coniitissae,  de  sua  vita  «i  de  sua      advenit  per  adtractum   parentoruni   nieo- 

rum,   &   libenti   aninio   &   bona   voluntate 
visus  sum  facere  cartani  donationis,  ut  in 


niembra,  quae  in  corpus  suum  se  tenent, 
ne  de  ipso  castello  quem  vocant  Pauliano, 
nec  de  ipsa  turre ,  ni  de  ipsos  muros, 
neque  de  ipsas  forticias  quae  hodie  ibi 
sunt,  &c. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  196. 


An 
io35 

ociobre. 


Vers 
io35 


207.  —  CLXXVI 
Extraits  de  divers  titres. 


seculo  venturo  mercedem  me  recepturuni 
sciam  a  Domino.  Quam  ob  causam  igitur 
ego  Rodgarius  jamdictus  dono  Deo  & 
Sancto  Petro  Lesadesi  cenobii,  &  Gui- 
raldo  abbate,  &  Eledo  monachp,  &  Anerio, 
&  Siguino,  &  Guillelmo,  &  Bernardo,  & 
Auriolo,  &  Amelio,  &  Bertrando,  &  Pon- 
cione,  vel  cuncta  congregatione  qui  in 
eodem  loco  conversantur,  dono  ipsam  ec- 
clesiam  qui  est  fundata  in  honore  sancti 
Vincentii    lévite    &    martyris,   cum    ipso 

I.  —  In  Dei  nomine".  Ego  Petrus,  filius  ecclesiastico,  &  decimis,  &  primiciis,  & 
Hugonis  cognomento  Bornia,  &  uxor  mea  cimiteriis,  vel  cum  ipso  alod  in  quo  hedi- 
Adalaiz,  vendimus  vobis,  tibi  Berengario  ficata  videtur,  qui  dicitur  Vaorra,  tam  her- 
vicecomiti  &  uxori  tuae  Garsindi,  alodium  mum  quam  condrictum,  tam  cultum  quam 
nostrum,  quod  habemus  in  suburbio  Nar-  etiam  incultum,  cum  mansionibus  &  torcu- 
bonae  civitatis,  quod  adjacet  trans  pontem  laribus,  &  cum  omne  suprapositum  eorum, 
in  burgo  ad  occidentalem  partem  totius  cum  terras  &  vineas,  &c.  Sic  dono  &  ad- 
burgi,  qui  affrontât  ab  Oriente  in  burgovi-  firmo  ego  Rodgarius  jamdictus,  propter 
cecomitale,aMeridie  in  strata  publica,  &c.  remedium  anime  mee,  &  anima  patris  & 
propter  mille  solidos  &  unam  mulam.  Facta  matris  mee,  &  fratris  mei  Oddoni,  &  om- 
conscriptione  venditionis  istius  VI  nonas  nium  parentorum  meorum  tam  vivis  quam 
octobris,  anno  ab  Incarnatione  Christi  defunctis.  Si  quis  vero  contra  hanc  cartani 
MXXXV,  régnante  Henrico  rege.  Signum  donationis  vel  cessionis  iste  pro  inrum- 
t  Pétri  &  uxoris  meae  Adalaiz,  qui  hanc  pendum  insurgere  voluerit,  imprimis  iram 
conscriptionem  praedictae  venditionis  fieri  Dei  omnipotentis  incurrant,  &c.  Facta 
jussimus,  firmavimus  &  firmari  rogavimus.  carta  donationis  vel  cessionis  iste  in  mense 
S.  Bernardi  filii  praedicti  Pétri  &  Ada-  madi,  sub  die  feria  VI,  in  castello  qui 
laiz.  S.  Hugonis  fratris  praedicti  Bernardi.  vocitatur  Caselas,  régnante  Anrigo  rege. 
S.  Poncii  Baronis.  S.  Guillelmi  Poncii.  Sig.  t  Rodgario ,  &  Arnaldo  comité  filio 
S.  Gaucelini  Ingicioni.  Bernardus  notarius  suo,  necnon  &  Bernardo  episcopo  Tholo- 
rogatus  scripsit.  sano,   qui   cartam   istam  scribere  rogave- 

runt,  &   manibus  firmaverunt,  &  firmare 

II.  —  In"  nomine  sancte  &  individue.  rogaverunt.  Signum  Leudevico-Ainardo. 
Trinitatis.  Ego  Rodgarius  comes  depressus  S.  Aicardo.  S.  Atone.  S.  Arnaldo.  S.  alio 
in  lecto  egritudinis  mee,  pro  peccatis,  &  Atone.  Guarinus  monachus  libenti  animo 
negligentiis,  &   scelera,  que   perpetratus      scripsit. 

sum  contra  Deum   indigne,  pertimescens 

iram  vel  illud  diem  tremendi  judicii,  spo-  III.  —  Ego  in  Dei  nomen'  Rigualdus, 

pondi  in  animo  meo,  ut  cederem  Domino  in  comitatu  Rutenico  degens  sub  potes- 
Deo  &  sancto  Petro  apostolo  de  Roma,  tate  Ugoni  comitis  &  Richardi  vicecomitis, 
vel  altario  ipsius  sancti  Pétri  Lesadensis  sub  hereditate  parentorum  meorum,  &  su- 
cenobii ,  &   sancto   Antonio,  vel   aliarum      per  aliis  honoribus,  quos  mihi  mancipari 

potui,  super  oranes  compares  meos  praesi- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Fontfroide. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat.  [Latin  9189,  '  Cartulaire  de  l'abbaye  de   Saint-Guillem   du 

f°  39  x°.\  Désert. 


Vers 
io35 


Vers 
io35 

5  sep- 
tembre. 

h'd.orig. 

t.  Il, 
col.  iy7. 


V. 


»4 


Vers 
io35 


419 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


420 


An 

io36 

16  mars. 


dens,  Dei  misericordiam  desiderans,  atque  riberas  ab  ipsos  molendinos  de  Saiicto  Hi- 

iu  promissis  ejus,  quibus  pro  sui  noniinis  lario  per  suas  aiicthoritates  &  perprecepta 

amore  seculum  reliiiquentibiis  vitam  aeter-  regalia  quam  babebat,  c[uam  de  Aboue  vel 

nam  se  dari  pollicitus  est,  valde  aestuans,  filios    ejus.  Et  quia   verum   dicebat  Oliba 

uxorem  meam  &  liberos  deserens,  patriam  abbas,  recognovit  Abbo  &filii  ejus,  &venit 

&  hereditatem  meam  derelinquens,  senio-  Abbo  &  filii  ejus  ante   presentiam  Olibani 

res   terrenos  atque  sodales  meos  pro  Dei  abbatis,  die  tertia  feria  iu  villa  Nidolarias, 

nominis  amore  contemnens,  saeculum  pro  ante  ecclesiam   Sancti  Stephani;  &  guar- 

Deo  obliviscens,  Gellonense  monasterium  pivit  se  Abbo  &  filii  ejus  in  manu  Olibani 

vado,   &   in   servicium   Domini  ante  altare  abbati  de  ipsas  riberas  ab  ipsos  molendi- 

Sancti   Salvatoris,  &  ante  Lignum    domi-  nos  5  &  hoc  fecerunt  in  presentia  bonorum 

nicae  Crucis,  Sanctissimique  Willelmi,  ad  hominum,  qui  in  ipso  placito   residebant, 

alodem  Sancti  Salvatoris  aliquid  ex  alodem  id  est  Riguallo,  &  Suniario  Emone,  &  Be- 

meum  adpono,  atque  pro  remedium  ani-  rengario  fratre  ejus,  &  Vuiticane,  &  Vui- 

mae  meae  in  communia  ipsius  monast^^rii  fredo  de  Molars,  &  Bernardo  Richelmo,  & 

ipsum  alodem  dono.  Est  autem  ipse  alodes  Vuitardo  Segario,  &  Segario  fratre  ejus, 

in  comitatu  Rutenico,  in  parrochia  Sancti  &  Pontione  Olibane,  &  Arnallo  Rannolfo, 

Martini  de  Mauriaco,  villam   que  vocant  &  Pétrone  Gualfario,  &  Hecardo ,&  Vuil- 

Solatico,  &c.;   ad  proprium   alodem   dono  lelmo  fratre  ejus,  &  Amalrico  presbitero, 

sine  badlia  de  uUo  homine,  aud  comanda,  &  Sejuscro  presbitero,  &  aliorum  plurimo- 

sive  blaiidimentum.  Facio  autem  banc  do-  rum  bonorum   hominum,  qui  in  ipso  pla- 

nacionem   de   isto  alode  suprascripto  cum  cito  residebant.   In    eorum  presentia,   ego 

consilio    filiorum    meorum    Aldeberto    &  Abbo  cz  filii  mei  suprascripti   recognosci- 

Astrebaldo ,    &c.    Facta    scriptura  ista  fe-  mus  nos  &  evacuamus  nos  de  ipsas  riberas 

fia  VI,   nouas  septembris,   régnante  Aian-  ab  ipsos  molendinos  de  SanctoYlario,  quam 

rico  rege,  &c.  de  me  Abone  vel  de  filios  meos  per  nuUam 

aucthoritatem  quam  habeanuis,  &  vera  est 

IV.  —  Notitia  guarpitoria',  qualiter  no-  nostra  evacuatio  &  conlaudatio  in  omni- 

mina  subter  tenentur  inserta.  Anno  autem  bus.  Affrontationes    habet    ipsa    ribera   de 

millesimo  tricesimo  quinto  ab  Incarnatione  uno  latus  in  ipso  murro  superiore  in  Isola 

Domini  nostri  Jesu  Christi,  mota  est  inten-  Felgosa  ,  &  descendit  per  ipso  aquaeductu 

tio  inter  Olibanem,  abbatem  ex  monasterio  vetulo,  qui  fuit  de  fiumine  Techo,  &  per- 

Sancti  Hilarii  Carcassensis ,  &  Abbonem,  git  subtus  aquale  de  ipso  molendinum,  & 

presbiterum  de  Villanova,  &  filios  ejus,  id  perexiit  usque  ad  alodem  de  suprascripto 

est  Dalmatio  &  Abone  ;  mota  est  inter  eos  Abone  vel  heredes  suos.  Alla  ribera,  qui  est 

intentio  de  alode  Sancti   Hilarii,  quo  re-  de   parte    Nidolarias    ab    ipso    molendino, 

quiescit  ejus  corpus  in  pago  Carcasense,  affrontât  de  omnes  partes  ab  alode  Sancti 

de  ipsa  ribera,  qui  est  in  comitatu  Reso-  Ylarii.  Facta  hec  scriptura  xvir  kalendas 

lionense,  in  adjacentia  de  villa  Nidolarias,  aprelis,    anno    quarto    régnante   Aianrico 

&  interpellavit  Oliba  abba  Abonem  presbi-  rege.  SigtnumAbbo,  &  sigfnum  Dalma- 

terum,  quomodo  retinebat  ipsa  ribera  ab  chius,  &  sigtiiuni  Abbo  infans,  qui  carta 

ipsos  molendinos,  qui  ibidem   erant  con-  hec  scribere  jussimus  &  testes  firmare  ro- 

structi  ;    unus   erat  ex  molendinibus  ultra  gavimus.   Sigtimm  Vuitza.   Sigfnum    Ri- 

flumen  Thecho  ,&  alios  ex  altéra  ripa,  de  guallus.    Sigfnum    Vuillelmus.    Sigfnum 

parte  Nidolarias.  Et  respondit  Abo  quod  Hecardus.  Gotmarus  monachus  scripsit  & 

per  suum  alodem   retinebat   ipsas   riberas  subscripsit  die  &  anno  quod  supra, 
ab  ipsos  molendinos.  Ad  haec  suprascriptus 


abbas  respondit  quia  plus  débet  esse  ipsas 

'  Archives  de  Saint-Hilaire,  &  copie  dans  la  col- 
lection Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  71, 
f  295. 


V.  —  In   nomine   Domini'.  Ego   Uggo 
cornes,  &  uxor  mea  nomine  Guila,  &  filii 

'  Archives  de  l'abbnye  de  la  Grasse,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale. 


An 
io36 


An 
io36 

12 

juillet. 


An 
io36 


421 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


422 


mei  nomine  Poncius  &  Raymundus,  vidi-      ditionis    vel    recognitionîs   feci ,   &   testes 


firmare  rogavi.  S.  Poncius.  S.  Guila.  S. 
Raymundus.  S.  Gausbertus  de  Leocata. 
S.  Go.fredus-Dalmad.  S.  Willelmus-Adal- 
bertus  vicecomiti,  &c.  Isarnus  monachus 
qui  rogatus  scripsit  sub  die  &  anno  quo 
supra. 

VI.  —  In   nomine  Domini  nostri   Jesu 
Christi'.   Anno    Incarnationis    Domini    M 


Éd.oris. 

t.  II, 
col.  198. 


mus  &  audivimus  quaerelam  de  abbate 
Sanctae  Mariae  quae  vocant  Crassa,  no- 
mine Randulfo,  &  de  nionachis  illius  locl 
qui  ibidem  erant,  id  est  Uggo,  &  Stepha- 
nus;  &  hostenderunt  nobis  cartas  dona- 
tionis,  unde  aquisivit  Sunarius  episcopus 
alaudem  quae  vocant  KanoUs,  cum  ecciesia 
quae  vocant  Sancti  Quiritii,  cum  decimis 
&  praemiciis  &  cum  omni  jure  ecclesias- 

tico,  de  Gausfredo  comité  pâtre  suo,  &  de  xxxvi,   mense   augusto,  XXII  die  mensis, 

matre  sua  nomine  Ava  comitissa,  &  aliam  luna  XXV.  Ego  Ranimirus,  gratia  Dei  pro- 

cartani  quomodo  dédit  istum  alaudem  su-  lis  Sanctioni  régis,  accepi  uxorcm,  nomine 

pranominatum  ad  domum  Sanctae  Mariae  Gilberga,  filiam  comitis  Bernardi-Rodegari 

coenobii  quae  vocant  Crassa,  totum  &  in-  &  comitissae  matris  ejus  nomine  Garsinde, 

tegrum,  cum   ecciesia   quae  vocant  Sancti  quam   dederunt  mihi  Ricardus,  episcopus 

Quiritii,  &  cum  decimis  &  primiciis,  sine  Bigorritanae  civitatis,  &  proconsules  Lavi- 

ulla  reservatione.  Ego  igitur  Uggo  comes,  tanensi  Garsia-Forto  &  Gielme-Forto  fra- 

&  uxor  mea  nomine  Guila,  &  filii  mei,  id  très  uterini ,  &  dedi  ei  sponsalia  pro  dote 

est  Poncius  &  Raymundus,   cum  audisse-  &  arram,  &  propter  honoreni,   aniorem, 

mus  bas  authoritates  supranominatas  Dei  pulchritudinemque  suam,  aliquid  de  here- 

genitricis  Mariae,  &  excommunicationem  ditate  mea,  quam  dédit  mihi  pater  meus  in 

de  praefato  episcopo  Soniario,  &  maledic-  territorio  Arragonensi  ;   id  est  do  castel- 

tiones  qui  in  ea  authoritate  resonabant;  lum  nomine  Atheres,  cum  omnibus  sibi  ad- 

expavimus   valde ,    &    recognovimus   quia  jacentibus  villulis,   terris  cultis  &  incul- 

rectum  est  &  in  jure  Dei  genitricis  Ma-  tis  ,  &c.  Ista  omnia  supradicta  tolum  &  ab 

riae  débet  permanere.  Ego  Uggo  comes,  &  integro   do   ei,   ut   teneat  &  possideat  ad 

uxor  mea  nomine  Guila,   &  filii  mei  no-  consuetudinem    terrae    nostrae,    régnante 

mine  Poncius  &  Raymundus,  reddimus  ip-  imperatore  Beremundo  in  Leyone,  &  co- 

sam  ecclesiam,  quae  vocant  Sancti  Quirici,  mite  Ferdinando  in  Castella  ,  &  rege  Gar- 

quae    est   fundata    in    comitatu   Ressolio-  sea    in    Pampilona,    &   rex    Ranimirus    in 

nense,  in  villa  quae  vocant  Kanouas,  cum  Aragone,  &  rex  Gondesalvus  in  Ripacur- 

decimis  &  primiciis  &  oblationibus,  cum  cia.  Ego  Ranimirus  rex,  qui  hanc  cartam 

terris,  cum  vineis,  cum  cimiteriis,  cum  cel-  fieri  volui,  &   legentem  audivi,  de  manu 

lariis  &  cum  omnibus  appendiciis  suis,  &  mea  f  roboravi.  Amantius   episcopus  Ara- 

cum  omnibus  adjacentiis  suis  ad  eam  per-  gonensis  confirmans,  &c. 
tinentibus,  propter  remedium  animae  nos- 

'  Briz  Martinez,  Historia  de  la  Pena,  p.  49,  — 
Marca,  Histoire  du  Béarn,  p.  807. 

Quoique  cette  charte  n'ait  pas  la  même  origine 
que  celles  d'Alaon,  empruntées  par  les  Bénédictins 
aux  Conciles  du  cardinal  d'Aguirre,  elle  ne  peut  être 


trae,   &  propter  remedium  animabus  pa- 

rentorum  nostrorum,  ut  Deus  omnipotens 

per  interventu  almae  Dei  genitricis  Mariae 

perducat  eas  ad  gaudia  aeternae  vitae.  Et 

ego  Uggo  comes,  accipio  de  manibus  ab- 

bati  &  de  monachiS   sanctae  Dei  genitricis       considérée  comme    ayant   plus  d'authenticité.   La 

Mariae,  quae  vocant  Crassa,  precium  quod       forme  insolite  de  sa  rédaction,  les  expressions  inu 


inter  nos  &  vos  bono  pacis  placuit,  kaval- 
los  duos  valentes  uncias  V,  propter  redi- 
tionem  &  recognitionem  ecclesiae  supra- 
dictae.  Quod  si  ego  Uggo  comes  aut  uxor 
mea,  aut  filii  mei,  autaliquis  de  haeredibus 
meis,  &c.  Facta  karta  reditionis  IIII  idus 


sitées  dont  elle  est  remplie,  telles  que  prolis  Sanc- 
tioni régis; proconsules  Lavitanensi ; arram, 

propter pulchritudinem  suam,  &c.,  &  une  foule 

d'autres  particularités  qu'il  est  inutile  d'énumérer, 
prouvent  surabondamment  sa  fausseté.  Du  reste, 
circonstance  à  noter,  les  noms  des  pe;rsonnages  qui 
figurent  dans  la  pièce  &  les  détails  donnés  sur  leur 


julii,     anno    V     régnante    Aianrico     rege.       filiation   prouvent  qu'elle   est   sortie  de   la  mcme 
Sigfnum   Uggo  comes,  qui   ista   karta    re-       fabrique  que  les  chartes  d'Alaon.  [E.  M.] 


An 
io36 


Vers 
I  o36 

octobre. 


4.3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


424 


VII.  —  Notitia"  guarpitoria,  quorum 
nomina  subter  teiientur  inserta,  qualiter 
venieas  monachus  Sancti  Johannis  Bap- 
tistae  Castri  Mallensis,  nomiue  Radulfus, 
in  civitateTolosa,  &  interpellavit  militem, 
nomine  Bernardum  Odalricum,  quod  malo 
ordine  &  iniuste  tenebat  badliam  de  eccle- 


Bernardus  Raino,  Aribertus  Aribertus,  Ar- 
naldus  Odalricus,  Stephanus  Bonushomo, 
Vuifredus  Botalarius.  Haec  sunt  nomina 
foeminarum  :  Eldiardis  ,  mulier  Durandi , 
Rangardis  mulier  Stephani,  Goda  mulier 
Bernardi ,  Dominicha.  In  ea  ratione  se 
guarpivit  Bernardus   Oldaricus   de   omnia 


siam   Sancti    Saturnini  Guadarsing,  &  de  suprascripta,  ut  jam  amplius  nec  juste  nec 

omnibus  rébus,  quae  ibi  Sanctus  Johannes  injuste    non   interpellasset   Domino  Deo, 

débet  habere,  vel  quae   ibi  a  Sancto  Jo-  neque  ad  suos   monachos,  nec  ipse,  nec 

hanne  &  abbatem  ejusdem  monasterii  sive  filius  suus,  nec  fîlia,  nec  nuUus  propin- 

monacbis  videntur  tenere,  &  quia  sui  bo-  quus,  nec  propinqua,  nec  nulla  posteritas 

mines  faciebant  multa  mala  Sancti  Joban-  ejus;  &  si  hoc  fecerit  aut  homo  aut  foe- 

nisvel  suos  monachos,  &  fraudabant  &  per  mina,  in  primis  ira  Dei  incurrat,  &  a  limi- 

vim   tollebant  substantiam  illorum.  Tune  nibus  sanctae  Dei  Ecclesiae  extraneus  apa- 

supranominatus  Bernardus    dédit  Radulfo  reat,  &  cum  Juda,  qui  filium  Dei  tradidit, 

monacho  considerium  vel  placitum,  &  ad  infernum  possideat,  &  in  antea  ista  guar- 

ipsum   placitum   recognovit  se   Bernardus  pitoria  firmis  &  stabilis  permaneat.  Facta 

Odalricus,  quod  maie  faciebat,  &  injuste,  guarpitoria  ista  in  mense  octubrio  ,   reg- 

&  malo  ordine  Sancto  Johanne  tollebat  ipse  nante  Aianrico  rege.   Sign.  f   Bernardus, 

&  sui  fraudatores  &  injuste.  Et  guarpivit  qui  ista  guarpitoria  scribere  fecit,  &  fir- 

se  atque  exvacuavit  supradictus  Bernardus  mare  rogavit,  &  manibus  firmavit.  Sign.  f 

de  omnibus  rébus  supradictis,  de  ecclesia,  Bernardus    Andraldus.    Sign.   f  Andraldus 

de  ecclesiasticis  rébus,  de  vicaria,  de  deci-  Danielis.  Sign.  f  Benedictus.  Sign.  f  Pe- 


maria,  de  celleraria,  de  guardia,  de  badlia, 
de  arbergos,  juste  &  injuste,  similiter  de 
charrigium,  de  panem  &  vinum,  de  oves  & 
caseos  vel  pisces,  de  ligna  vel  faculas,  de 
fenum  sive  paleam  ,  de  drapos  laneos  vel 
linteos,  de  adipem,  de  chandellas,  de  bo- 
ves,  de  asinos,  de  agnos,  de  omnia  que  ad 
usum  hominis    clerici   vel  laici    pertinet 


trus  Nizezius.  Radulfus  monachus  rogatus 
scripsit. 


208. 


de  ministralia,  de  omnia  que  ibi  Bernardus      ^onadon    de  Roger,  vicomte  de  Bé- 


interpellabatvel  habebat,  tam  injuste  quam 
juste  ;  sic  se  guarpivit  &  exvacuavit  ih 
manu  Radulfi  monachi  contra  Domino  Deo 
&  Sancto  Johanni  Baptista,  &  domino  Ste- 
phano  abbate,  vel  monachos  Sancti  Johan- 
nis monasterio  Vallis-Segarii.  Et  per  banc 
guarpitoriam  dedi  Stephanus  aba,  vel  mo- 
nachi ipsius  monasterii  solidos  viginti  de 
denarios  Tholosanos.  Guarpivit  se  Ber- 
nardus Odalricus  de  omnia  suprascripta  in 
presentia  bonorum  hominum,  tam  nobi- 


•^iers  6-  comte  de  Carcassonne  en 
partie  y  à  Saint-Polycarpe  6*  à  son 
abbé  Amélius  '. 

IN  Dei  nomine.  Ego  Rogerius,  Bitterrens- 
sium  &  Carcassonenssium  comes,  scio  & 
recognosco  omnem  honorem,  quem  Rai- 
mundus  Centellus  &  Raimundus  Rogerius 
de  Limoso  tenuerunt  in  villa  de  Limoso 
&  infra  terminos  ejus,  &  in  villa  de  Salas 
&  infra  terminos  ejus,  &  in  alodio  de  Co- 


lium  quam  &  rusticorum,  foeminarumque      lumbers,  &  in  valle  Maura,   &  in  Cornae- 
atque    puerorum ,    necnon    &    puellarum. 


Nomina  nobilium  haec  sunt  :  Regimundus 
Galabertus,  Raino  Alaricus,  Pôncius  Aino, 

'  Archives  de  Montolieu,   &  copie  dans  la  col- 
lection Doht,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  69, 

i"  ICO. 


'  Lat.  Il  826,  n°  8.  —  Résidu  Saint-Germain; 
copie  figurée  du  treizième  siècle. 

Cet  acte  prouve  que  Tabbaye  de  Saint-Polycarpe 
eut  des  abbés  particuliers  au  onzième  siècle,  contre 
l'opinion  des  Bénédictins,  reproduite  par  nous  au 
tome  IV  de  la  présente  édition,  p.  549. 


Vers 
io36 


An 
I  o3i5 


An 
io36 


425 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Vers 
io36 


lid.oriû. 

t.  II. 
col.  199. 


426 


lanello,  &  in   Magriano,  &  in  Caselas,  &  ni  castello,-c(uem  vocant  TAercoïrols ,  nel 

in  terminiis  predictarum  villarum,  essaet  castel  quem  vocant  Charos,  nel  castel  quem 

allodium  &  juris  Sancti  Policarpi,  siciit  in  vocant    Rochabruna,   nel  castel  quem  vo- 

ejus  cartis  continetur  ac  melius  reperitur.  cant   Pedcnaz,    ne  ipsa  turre  de   Floren- 

Propterca  reddo  &  dono  ipsum  totum  ho-  tiaco,  ne  ipsa  abbadia  de  Saiicto  Tibcrio, 

norem  Deo  &  Sancto  Policarpo,  &  abbati  ne  ipso  castello  de  Sancto  Tiberio,  ne  cas- 

Amelio,  &  monachis  ejusdem  loci  presen-  tello  quem  vocant  Mesoa,  ne  castello  quem 

tibus  &  fiituris  sine  aliquo  retentu,  &  sine  vocant  Porciano,  ne  castello  quem  vocant 

enganno.  Factum  est  hoc  donum  sive  reddi-  Pauliano  ,   ne  castello  quem  vocant  Poïto 

cio  anno  ab  Incarnatione  Christi  M"  xxx"  de  Inglino,  ne  castello  quem  vocant  Ome- 

vii",  régnante  Lodoyico'  rege.  Sign.f  Pétri  lares  de  Guidone  qui  est  in  Monte-Camelo, 

Pelapul.  Sign.  f  Isarni  de  Priliano.  Sign.  f  "^  ^^  illorum  turres,  ne  de  illorum  muros, 

Pétri    Arnaudi    de    Cadarona.    Guillelmus  ne  de  illorum  forcias  quae  in  illis  castellis 


hanc  cartam  scripsit. 


20Q.  —  CLXXVII 


sunt  factas,  vel  in  antea  erunt,  ne  ap  fori- 
factum  ,  ne  sine  forifacto.  Et  si  homo  est 
aut  foemina,  quae  ipsas  civitates,  aut  ipsos 
episcopatos,  aut  ipsos  castellos,  aut  ipsas 
forcias  suprascriptas  ab  Pétrone  supra- 
scripto  te  tulerit,  aut  te  devedaverit,  ego 
Willermus  suprascriptus  ab  ipsos  homines 
nec  ab  ipsas  foeminas  finem  ne  societatem 
non  aurei  ne  non  tenreî  ad  tuum  damnum. 


Serinent  prêté  par  le  comte  Guillaume, 
à  Pierre  y  comte   de  Carcassonne  6' 

vicomte  de  Bé-^iers   6-   d'Agde^    son  me  sciente.   Adjutor  erit  Guillermus   tibi 

frère  ^.  Petro  suprascripto  ipsas  civitates,  &  ipsos 

castellos,  &  ipsas  forticias  suprascriptas  a 

E  ista  hora  in  antea,  non  decebraWû-  tenere  &  ab  habere  sine  deceptione  de  te 

lermus,   filius  Garsendis   comitissae,  Petro  suprascripto.  Et  si  homo  est  aut  foe- 

Petrone  fratre  suo  de  sua  vita  nec  de  sua  mina,  qui  per  ipsas  civitates,  aut  per  ipsos 


D' 


membra,  quae  in  corpus  suum  portât,  ne 
non  0  fera,  ni  non  enganara  sua  prisione  ad 
suum  damnum,  se  sciente,  nec  Willermus 
suprascriptus,  nec  homo,  nec  femina  ap 
suo  ingénio  vel  suo  consilio,  nec  apud  fo- 


castellos  de  ipsos  comitatos,  aut  per  ipsas 
forticias  suprascriptas,  quae  ap  Petro  su- 
prascripto guerra  appréhendât,  ego  Guil- 
lermus suprascriptus  adjutor  ero  tibi  Petro 
suprascripto  de  ipsos  homines,  aut  de  ipsas 


risfactum  nec  sine  forisfacto.  Non  decebra,      foeminas,  de  que  tu  Petrus  suprascriptus 


ni  non  tolra,  ne  non  devedara  Guillermus, 
filius  Garsindae  comitissae,  ad  Pétrone  fra- 
tre suo,  ipsam  turrem  &  civitatem  quam 
vocant  Biterris,  nec  ipsam  civitatem  quam 
vocant  Agaten,  nec  ipsos  muros,  ne  ipsas 


mihi  Willermo  suprascripto  m'en  comonras 
per  nomen  de  sacramento,  per  te,  aut  per 
tuum  aut  per  tuos  missos,  exceptus  senio- 
res  meos  &  homines  meos,  &  de  illos  ho- 
mines si  non  potero  habere  tibi  a  dricto. 


turres,  ne   ipsas  forcias,  quae  ibidem  sunt  Sicut  in   isto   pergameno    est   scriptum  & 

&  in  antea   factas    erunt  in   ipsas  civitates  clericus  légère  o  pod ,  si  0  tenrai  e  atendrai, 

sic  praescriptas,  nec  ap  forisfacto,  nec  sine  ego  Guillermus  suprascriptus  a  te  Pétrone 

forisfacto.  Non  decebra  ni  non  «oZra Willer-  suprascripto,  sine  inganno  &  sine  decep- 

mus,  filius  Garsindae  comitissae,  a  Pétrone  tione,  fors  quant  tu  Petrus  praedictus  mihi 

fratre  suo  ipsum  episcopatum  de  Biterris  Willermo    suprascripto    m'en    absolveras , 

civitate,  ne  ipso  episcopatu  de  Agathe  civi-  tuo  gradiente  animo  sine  forcia.  Adjutor 

tate ,  ne  ipsas  leddas,  ne  ipsos   censos  de  ero    ego   Guillermus    suprascriptus    ad    te 

ipsas   civitates   suprascriptas,  ne   de  ipsos  Pétrone  suprascripto  de  te  Bernardo  Pe- 

donos  de  ipsos  episcopatos  suprascriptos,  leto  filius  Blitgardae  sine  inganno,  &  sine 

tua  deceptione,  si  tu  Petrus  suprascriptus 

'  Corrige^  Heinrico.  mihi  WiUermo  m'en  comonras  per  nomen 

'  Cnrtulaire  du  Château  de  Foix,  caisse  i  5.  de  sacrameutO. 


Vers 
io36 


427 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


428 


Vers 
io36 


Éd.org. 

t.  II, 
col.  200. 


210. 


CLXXVIII 


Promesse  du  même  Guillaume  de  Car- 
cassonne  à  Bérenger y  vicomte  de 
Narbonne  '. 

DE  ista  hora  in  antea,  ego  Guillelmus 
cornes,  filius  qui  sum  Garsindis,  non 
dc^ebre'i  Berengarium  vicecomitem,  filium 
Ricardae  viceconiitissae,  de  sua  vita  neque 
de  sua  membra,  quae  in  corpus  suum  se 
teneut,  neque  de  ipsa  civitate  quae  dicunt 
Narbona,  neque  de  ipsas  turres,  neque  de 
ipsos  muros,  quae  in  ipsa  civitate  sunt  & 
erunt,  neque  de  ipsos  castellos,  quae  Be- 
rengarius  hodie  habet  &  in  antea  cum  meo 
consilio  acquisierit,  neque  de  suas  terras, 
neque  de  suos  alodes  vel  fevos,  quae  Be- 
rengarius  hodie  habet  &  in  antea  cum 
meo  consilio  acquisierit,  ni  lî  0  tolreî,  ne 
l'en  tolreî,  ne  Ven  decebrei,  nec  ego,  nec 
homo,  nec  homines,  nec  foemina,  nec  foe- 
minas  per  meum  consilium,  neque  per 
meum  ingenium ,  si  Berengarius  supra- 
scriptus  mihi  non  forisfecerit.  Et  si  Be- 
rengarius suprascriptus  Guillelmo  supra- 
scripto  mihi  forisfecerit,  ego  Guillelmus 
vindictam  non  prendrei  usque  l'en  comonîsca 
per  nom  de  sacramento,  per  meipsum,  aut 
per  meos  missos  vel  missum  :  &  si  Beren- 
garius suprascriptus  mihi  Guillelmo  su- 
prascripto  emendare  voluerit,  aut  emen- 
daverit  infra  primos  XL  dies  post  ipsum 
commonimentum  ,  ego  Guillelmus  ipsam 
emendam  recebreî  aut  perdonarei,  &  in  an- 
tea istum  sacramentum  tenrei,  &  in  ipsos 
XL  dies  post  ipsum  commonimentum,  ego 
Willelmus  vindictam  non  prendrei,  sed  ad- 
jutor  ero  tibi  ego  Guillelmus  praescriptus, 
de  ista  hora  in  antea  ad  te  Berengario 
praescripto  contra  omnes  homines,  exce]5- 
tum  Hugonem,  comitem  de  Ruthenis,  & 
exceptus  Guillelmum,  comitem  de  Tolosa, 
&  exceptus  Petronem-Rodgarium  ,  &  ex- 
ceptus Poncionem,  filium  Guillelmi  comi- 
tis,  exceptus  Bernardum,  comitem  de  Sub- 

'  Archives   du   domaine  de  Montpellier;    hom- 
mages de  la  viguerie  de  Narbonne,  n.  6. 


stancionensem  ,  &  exceptos  meos  homines 
quos  hodie  habui,  adjutor  t'en  serei  de  alios 
homines,  quod  tu  mihi  commonueris  per 
nomen  de  sacramento,  aut  per  tuos  missos 
vel  missum  ,  &  de  ipsum  commonimentum 
non  devedarei,  &  de  ipsum  adjutorium  no 
t'en  engannarei,  me  sciente,  &  ipsum  adju- 
torium te  farei  sine  tuo  inganno,  &  sine 
tua  deceptione.  Sicut  superius  scriptum 
est,  si  0  tenrei  &  0  atendrei  ego  Guillelr 
mus  suprascriptus  a  te  Berengario  supra- 
scripto,  quantum  tu  Berengarius  supra- 
scriptus mihi  Guillelmo  suprascripto  m'en 
absolveras,  tuo  gratiento  animo  sineforcia. 


211.  —  CLXXIX 


Vers 
io36 


Donation  pour  cause  des  noces  de 
Pons  y  comte  de  Toulouse  ^  à  sa 
femme   Majore  \ 


MULTUM  déclarât  auctoritas  &  lex  Ro- 
manorum,  &  Gotorum  ,  sive  Salico- 
rum,  ut  unusquisque  homo  de  propriis  ré- 
bus suis  dare  aud  cedere  aud  condonare 
voluerit,  licenciam  habeat  ad  faciendum. 
Quapropter  ego  in  Dei  nomen  Poncius 
dono  tibi,dilecte  sponse  mee  Maiore,  epi- 
scopatum  Albiense  ,  &  civitatem,  &  mo- 
neta,  &  mercatum,  &  vineas  in  dominio  & 
vila  Magniloci,  cum  ipsa  ecclesia,  &  cum 
homni  ajaceucia  sua,  &  ecclesia  Sancti  Sa- 
turnini  que  vocatur  Fiscus,  cum  alode 
que  vocatur  Bricio ,  &  castrum  Sancti 
Marcelli  cum  sua  honore  &  cum  suo  man- 
damento,  &  medietatem  de  episcopatu  de 
Nemauso,  &  meo  drictu  de  Amiglauuo,  & 
medietate  de  abacia  Sancti  Egidii  ,  &  cas- 
trum de  Porta  Spana &  de  castelhim  de 

Tarascone  similiter,  &  terra  de  Argencia 
similiterj  homnia  &  in  omnibus  totum  & 
ab  integrum,  sic  dono  ego  tibi,  sponsa  mea, 
omnia  &  in  omnibus,  quantum  superius 
insertum  est  :  in  tali  vero  ratione,  ut  dum 

'  Original,  aux  archives  du  Château  de  Foix. 
[Aujourd'hui,  Latin  m8;6,  n.  12;  résidu  Saint- 
Germain. J  —  Gallia  Cliriitiana ,  nov.  edlt.  t.  l, 
Instrum.  p.  4. 


An 

14  sep- 
tembre. 


An 
1087 


429 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


480 


Hd.orig. 

t.  Il, 
col.  201. 


tu  vivis,   teneas  &  possidcas,   &  post  obi-  ad   tua  potestate,  ubi   tu  eligere  volueris 

tum  tuum  remaneat  ipsius  alodes  ad  infau-  vel  donare  ad  proprium  alodem,  vindendi, 

tes  que  de  me  Pontione  eruut  creati,  &  de  donaudi,  faciendi  que  volueritis   habeatis 

utero  tuo  erunt  nati.  Et  si  tu,  sponsa  mea  potestatem.    Et    ego    Bernardus   cornes   & 

Maiore,  me  supervixeris ,  teneas  &  possi-  Stephania  comitissa   acccpimus  de  te  Mi- 

deas  ipsos  alodes  in  vita  tua,  cum  alio  cas-  rone  uno  muUo  &  una  sella  &  v  perras  de 

tello  que  vocant  Cofolencioj  &  si  mortua  porcis  in  precio  pcr  c  solidos;  &  tradimus 

fueris  sine  legitimo  herede,  ad  propincos  tibi  ipsum   fevum  &  ipsa  parrochia,  quo- 

meos  revertat.  Sane  si  quis,  ego,  aud  uUus  modo  superius  scriptum  est.  Quod  si  ego 

de  heredibus    mois    qui    contra    carta    ista  Bernardus  cornes  aut  Stephania  comitissa 

donationis  temere  aut  usurpare  vel  inc[uie-  aut  aliquis  ex   fratribus   nostris  aut   filiis 

tare  venerit,  non  hoc  valcat  vindicare  quod  aut  ex  propinquis  vel  extraneis,  aut  alius 

requirit,  set  componat  tibi  hec  omnia  su-  cornes,  qui  post  nos  regnaturus  erit,  aut 

perius  scripta  dupla  meliorata,  &  in  antea  ullusque  homo,  qui  contra  ista  pacta  vel 

donatio  ista   firma    &  stabilis   permaneat,  placita  aut  carta  vinditionis  inquietandum 

homnique  tempore.  Facta  carta  donatione  vel   ad    disrumpendulu    venerit,   non    hoc 

ista  in  mense  septimbri ,  sub  die  feria  IIII,  valeat  vindicare,  sed   in  duplo  vel    triple 

VIIIX  kal.  octobris  anno  [septimo]  régnante  vobis  componere  faciat,  &  in  antea  stabilis 

Ehenrigo    rege.   Signum   Poncii    qui   hanc  vel    firmis    permaneat    omnique    tempore 


carta  donationis  scribere  fecit  ,  &  manu 
sua  firmavit,  &  firmare  rogavit.  S.  V/il- 
lelmo  patri  suo.  S.  Bertramno.  S.  Reme- 
gio.  S.  Earnardo.  S.  Pétrone.  S.  Rostagno. 
S.  Rainone.  S.  Pétrone.  S.  Emenone.  S.  Eli- 
siar.  S.  Petroni.  S.  Berengario.  S.  Rostagno. 
S.  Ugone.  Donatus  scripsit. 


212. 


Vente  d'un  fief  par  le  comte  de  Pailhas 
à  un  certain  Miron  '. 


An 

19  dé- 
cembre. 


modo  vel  post  meo.  Et  est  ipse  alodis  & 
hec  omnia  in  comitatu  Paliaerense,  in  valle 
Anaviense,  in  villa  Eurgi,  quomodo  supe- 
rius scriptum  est.  Facta  ista  pacta  vel  pla- 
cita aut  carta  vinditionis  in  mense  decem- 
brio,  XI III  kalendas  januarii,  anno  VI 
Aianrico  rege  régnante.  Signum  Bernardi 
Guilelmi  &  Stephania  comitissa,  qui  ista 
pacta  vel  placita  rogaverunt  scribere  & 
testes  firmare.  Signum  Guillelmi  Ramio. 
Signum  Bernardus  de  Sancta  N4aria  voci- 
tante  abba.  Signum  Mironis  de  Sersul. 
Testes  sunt  Bertran  At,  &  Ramon  Gom- 
bald,  &  Peire  Gombald  visores  sunt.  Ra- 
dulfus  judex  fuit  rogatus  ad  ista  pacta  vel 
placita    scribere,   &   ille   rogavit   scribere 


PACTA  vel    placita   quod    jussit    facere      Agala  Omo  presbiter. 
domnus     Bernardus    Guilelmi,    gratia 

Dei  comes  vel  marchio,  &  Stefania  comi-      

tissa  mater  sua,  a  Miro  Bardina  de  ipsa 
villa  quod  vocabulum  est  Burgi,  &  de  ipsa 
parrochia,  &  de  ipsum  fevum  ,  ipsa  modiata 
sive  alium  servicium,  quod  a  comité  debent 
facere  vel  a  vicario  ipsi  fevales,  &  ipsa  par- 
rochia, tam  de  fevo,  quam  de  dominico, 
sive  de  fevum  discaptum,  sive  de  quascum- 
que  voces  comes  ibidem  débet  habere.  Ego 
Bernardus  comes  &  Stephania  comitissa  de 
nostro  jure  sic  tradimus  ad   te  Mirone  & 


2i3.  —  CLXXX 

Donations  faites  à  l'abbaye  de  Saint- 
Guillem  du  Désert  y  par  les  seigneurs 
de  la  maison  d'Andu-^e  6*  de  Sauve. 


iv  XXXVII'.  Ego  Adalais,  filia  Ermesen- 
dis  de  Marojo,  que  fui  uxor  Pétri  Rostagni 


'  Cartulaire  Tnajeur  de  Cuxa  ,  f°  112,  8c  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.  22,  f'^  146. 


'  Cartulaire  de   l'abbaye  de  Saint-Guillem    du 
Désert. 


An 
io37 


An 
io37 


An 
loSy 


401 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


402 


An 
1041 

22  scp- 
tcmbrc. 


An 
1042 


An 
1042 


de  Salve,  &  ego  Bertrandus  filins  eorum,  &  Artmanni  Gausfredi  de  Alga,  &  Pétri  de 

&  ego  Aldiarz  de  Agremoiit,  &  ego  Rixen,  Agrefolia,  &  Guillermi  Gausfredi  deSancto 

&  ego  Adalaiz,  &  ego  Gilberga,  filia  Pétri  Boiiito,  &  Arberti  de  Ladiphan,  Arnardi 

Rostagni  praedicti  &  Adalais  prefate  uxoris  de  Rochasadola,  &  Emenonis  de  la  Farela. 

ejus vendinius altari  Sancti  Salva- 

toris    Gellonensis,    &c.,    totum    honorem  IV.    la  nomine  Domini'.  Ego  Almera- 

quem  nos  habemus in  tota  parrochia  dus  de  Andusa,  &  uxor  mea  Enaurs,  doiia- 

Sancti  Marcelli  de  Avellano,  in  presentia...  mus  altari  Sancti  Salvatoris  Gellonensis  & 

monachorum  ,    Guillelmi,   Ademari,    &c.,  abbati  Gausfredo,  medietatem  fisci  nostri  in 

laicorumque  Bernardi  de  Andusia,  &  Be-  terminio  Andusanico,  in  parrochia  Sancti 

rengarii  de  Salve,  &  Raimundi  de  Salve,  &  Martini,  ut  per  intercessionem  sanctissimi 

Guillelmi  fratris  ejus,  &  Bernardi  de  Valle-  confessoris  Christi  Guillelmi,  donet  nobis 

fontis,  &  Guillelmi  de  Mairanegues.  Deus  infantem  qui  honori  suo  praeesse  va- 

leat,  fecimusque  hoc  donum  in  praesentia 
II.  Ego    Bermundus,  filius  Garsindis ',  Arnaldi  de  Rochasadult,  &  Armandi  Gau-    ÉJ-org 
cum  consilio  fratris  mei  Almerardi,  pro  re-  fredi   de  Alga,   &   Pontii  de   Maireria,   &    col.2o2< 
medio  peccatorum  meorum,  &  pro  anima  Raymundi  Halperrie,  &  Durant!  vicarii  de 
patris  mei  Bernardi,  dono  ecclesiam  Sancti  Drunos.  Facta  est  haec  donatio  feria  prima. 
Pétri  de  Maurois  altari   Sancti  Salvatoris  vu  kalendas  aprilis%  in  die  sancto  Paschae, 
Gellonensis   coenobii,    &    vivificae   Cruci,  régnante  Aianrico  rege  Francorum.  S.  Al- 
&  confessori  Christi  Guillelmo,  &  abbati  meradi  &  uxoris  suae  Enaurs,  qui  hoc  do- 
Gausfredo,  &  successoribus  suis  &  mona-  num  fecerunt,  &  Arnaldi,  &  Armandi,  & 
chis  praesentibus   &  futuris  ad   proprium  Pontii,  &  Fredeloni  de  Barre, 
alodem.  Facta  est  donatio  anno  MXLI,  rég- 
nante Aianrico  rege  Francorum,  in  prae-      

sentia  nobilium  virorum,  videlicet  Pétri 
praepositi  de  Nanto,  &  Matfredi  de  Roca- 
dun,  atque  Fredelonis  de  Barre,  &  Ber- 
mundi  de  Sommerio,  in  quo  castello  hec 
donatio  facta  est  X  kal.  octobris,  feria  Vil. 


214.  —  CLXXXI 

Vente  de  Vévèché  d'Alhî  par  Bernard, 
vicomte  de  cette  ville ,  6-  son  frère 
Frotaire,  évêque  de  Nimes^. 


Ilï.    In  nomine,  &c'.  Ego  Bermundus 
de  Salveo,  filius  Guarsindis,  &  Almeradus 

frater  meus  de  Andusa,  filius  Ermengardis,  "Q  REVE  memoratorio  de  placito  &  conve- 

simul  in  unum  donamus  ecclesiam  Sancti  -D    nientia,  quae  fecit  Bernardus  viceco- 

Petri  de  Mairoys  Domino  Deo,  &  Sancti  mes  &  Froterius  episcopus  ad  Bernardum 

Salvatoris  Gellonensis  cenobii,  &  vivificae  Aimardum  &  Guillelmum  filium'ejus,  de 

Cruci,  &  sancto  confessori  Christi  Guil-  episcopatu  de  Albi ,  qui   est   fundatus   in 

lelmo,  &  abbati  Gausfredo,  &  monachis  honore  sanctae  Ceciliae,  vel  de  quanto  ad 

jamdicti  cenobii  presentibus  &  futuris,  &c.  ipsum  episcopatum  pertinet  vel  pertinere 

ad  proprium  alodem  pro  universis  facinori-  videtur.  Donamus  ergo  Froterius  &  Ber- 

bus  tantorum  criminum  nostrorum,  &  pro  nardus  ad  Guillelmum  filium  Bernardi  ip- 

patris  nostri  Bernardi  anima,  &  de  genitri-  sum  episcopatum  suscriptum,  post  mortem 

cibus  nostris  supramemoratis,  &c.    Facta  Amelii  episcopi  :  ut  si  intus  se  fecerit,  aut 

est  haec   donatio   anno  MXLII,  régnante  alium  episcopum  fecerit  benedicere,  in  vita 

Francorum    rege    Aianrico,    in   praesentia  sua  habeat  Guillermus  ipsum  episcopatum 
nobilium   virorum  Matfredi  de   Rocadun, 

Fredolonis  deBarre,  &  Alcherii  de  Paulha,  ,^       ,  .       ,     ,,  ,,         ,     ^  -        ^   ■,, 

Cartulaire   de   1  abbaye  de   Saint- Guillem  du 
Désert. 

'  Cartiilaire   de   l'abbaye   de    Saint -Guillem  du  "  Le  texte  porte  martii. 

Désert.  5  Archives  du  Château  de  Foix.  —  GalVia  Chris- 

*  Ibid.  tiana,  nov.  edit.  t.  i,  Instrum.  p.  4. 


Vers 
io38 


Vers 
io38 


433 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


434 


suprascriptum,  post  niortem  Amelii.  In  tali  videtur  donium  Dei  aedificare  ubique,  & 

vero  ratione,  ut  teneat  Froterius  episcopus  de  rébus   nostris   honorare   atque   conce- 

&  Bernardus  frater  ejus  in  pignore,  &  me-  dere,  audientes  praedicationem  &  mérita 

dietate  de  ipsa  dominicatura  de  ipso  epi-  sanctorum    patrum ,    quia    eleemosyna    a 

scopatu,  excepto  sacrationes,  &  niissas,  &  morte  libérât  animam.  Haec  cognoscentes 

poenitentias,  &  receptos;  &  excepto  galli-  nos    peccati    macula    onustos  ,   compuncti 

nas  &  paleas  &  ligna,  &  excepto  candelas  de  superna  coelorum   pietate,   supplican- 

de  servitio,  &  illos  feos  qui  sunt  vel tes   ejus   misericordiam  ,   ut  pius  &  n)ise- 

debent   recipere   qui    habuerint  de   manu  ricors   Dominus    sit    in    peccatis    nostris, 

Guillermi;  &  de  ipsos  donos  quos  donave-  propterea  concedimus  atque  tradimus  ip- 

rint,  habeat  Froterius  &  Bernardus  frater  sum  coenobium  de  Sancta  Maria,  quod  est 

ejus  medietatem,  excepto  viginti  solidos,  fundatum    vel    consecratum    in    pago   Al- 

&  viginti  solidos &  ipsum  donum   non  biensi,  in  ministerio  Vetus-niurense,  juxta 

debent  minuare  ad  damnum  vel  ad  ingan-  alveum  qui  a  rusticis  voc'itatur  Agod,  ubi 
num  de  ipso  Froterio  &  Bernardo;  istas  praeest  domna  Guisla  abbafissa,  una  curn 
pignoras  suprascriptas  teneat  Froterius  &  norma  ancillarum  Dei  ibidem  famulan- 
Bernardus,  per  quinque  millia  solidorum  tium,  omnia  quae  habemus  in  illo  loco  de 
vel  solidatas  appretiatas  justis  appretiato-  Vetusmuro,  quae  ad  monasterium  perti- 
ribus.  Et  nisi  donaverit  Guillermus  ad  Fro-  nent  vel  in  antea  pertinere  videntur,  tam 
terium  vel  ad  Bernardum  duo  millia  quin-  de  haereditate  quam  de  comparatione  vel 
gentos  solidos  vel  solidatas,  débet  recipere  adquisitione,  in  domibus,  ecclesiis,  terris, 
medietatem  de  pignorej  &  nisi  dederit  alia  vineis,  vel  eremis,  pratis,  pascuis,  sylvis, 
duo  millia  quingentos  solidos  vel  solidatas,  aquis  aquarumve  decursibus,  omnia  &  in 
habeat  totam  suam  pignoram  de  manu  Fro-  omnibus,  &  nihil  exinde  ad  opus  nostrum 
terii  &Bernardi,  &  infra  duos  menses  ex  reservamus.  Sicut  obtinemus  jamdictum 
quo  benedictus  erit  ad  episcopum,  Guil-  locum  attingere,  cedimus  vel  donamus 
lermus  débet  donare  ad  Pontium  comitem  Deo  Patri  omnipotenti,  filioque  ejus  uni- 
duo  millia  solidatas  a  justis  pretiatoribus,  genito  Domino  nostro  Jesu  Christo,  & 
&  ad  alios  duos  menses  mille  solidos  vel  beatae  Mariae  Virgini,  vel  ad  locum  illum 
solidatas,  &  ad  alios  duos  menses  duos  qui  est  fundatus  vel  consecratus  in  ipso 
mille  solidos  vel  solidatas  :  &  si  Guillermus  podio,  quem  vocant  Anicium  :  in  tali  vero 
mortuus  fuerit  antequam  sit  benedictus  ad  ratione,  ut  ipsum  monasterium  suprascrip- 
episcopum,  habeat  Petrus  frater  suus  de  tum  de  Vetusmuro  exinde  sit  honoratum 
manu  Froterii  &  Bernardi  pro  ipso  dono,  &  constructum,  &  qui  aliquid  refectionis 
&  per  ipsam  convenientiam.  aut  caritatis  inde  habuerint,  exorare  non 

pigeât  pro  genitoribus  genitricibusque 
nostris,  seu  parentorum  omnium  nostro- 

rum  vivorum  atque  deffunctorum,  necnon 

r     PT  YYYTT  &  per  nos  peccati  pondère  praegravatos,  & 

per  proies  nostras,  ut  veniam  &  remedium 

a   Domino    adipisci    mereamur.  Volumus 

Soumission  de  Vahhaye  de  Vielmur  à  enim  ut  cunctis  diebus  omnia  quae  supra 

V église  de  Notre-Dame  du  Piiy\  tenuimus,    in    potestate    &    dominatione 

Sanctae  Mariae  de  Anicio  &  de  ipso  Po- 

IN  nomine  Domini  Dei  aeterni  &  Salva-  dio,  &  ad  episcopos  &  canonicos   ibidem 

toris  nostri  Jesu  Christi.  Ego  Isarnus  &  Domino    servientes,    ipsum    monasterium 

octobre.   Frotardus ,   magnum   &  satis   licitum   esse  suprascriptum   cum  suis  allodibus  perma- 

neat  perenniter.  Abbatissa  vero  &  mona- 

■  Archives  de  l'abbaye  de  Vielmur.  '^^^^^  ^  «'"'^^S    ibidem   Domlno   servienteS 

Il  existe,  à  la  Bibliothèque  nationale,  dans  le  praesentium    scilicet    &    futuraium,    haec 

manuscrit  latin  12761,  à  la  page  404,  une  copie  omnia  ita  obtineant  usandi,  fructificandi , 

asssez  exacte  de  ce  document  important.  gubemandi,  sive  regulariter  faciendi  quae 


Ver» 
io33 


lid.oric;. 

t.  Il, 
col.  2o3. 


io38 


Vers 
io38 


435 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


436 


Éd.oric. 
t.  Il, 

co!.  204 


vohierînt  habeant  licentiam;  &  si  illi  epi- 
scopi ,    aut    canonici    bene    regunt    ipsum 
locum    suprauominatum ,   persolvant   ipsa 
abbatissa  vel    ipsae    monachae,   quae    ipsi 
loco    deservierint,    ad    ipsum    episcopum 
vel  ad  ipsos  canonicos  de  Sancta  Maria,  x 
solidos  per  iinumqiiemque  anniim.  Si  quis 
sane,  quod  fieri  minime  credimus  esse  ven- 
turum,  homo  fuerlt,  qui  hanc  mercedem 
largitionis  inquietare  praesumpserit,  pro 
peccatis  nostris  animae  illius  sit  obligatus, 
quae  pro  hac  re  cupimus   esse  purgatum, 
&  quantum  a  dicto  tempore  meliorata  haec 
omnia  superius   scripta   fuerint,  quadru- 
plum  componere  faciat  ad  eam  ecclesiam, 
prout  patres  sanxerunt.  Et  per  unumquem- 
que  annum   usque   in  perpetuum   offerat 
abbatissa,  aut  monachae  quae  deservierint 
ipsi    loco  ad   episcopum   ipsos  decem  so- 
lidos   suprascriptos ,   &   cantet   episcopus 
missam,   &  absolvat  animam   famuli   dicti 
Isarni  &  eligant  abbatissam  ipsae  mona- 
chae &  clerici  de  ipso  loco  Sanctae  Mariae 
unam  de  ipsa  congregatione  secundum  prae- 
scriptum  sancti  Benedicti,  qualem  invenire 
potuerint  meliorem,  quae  ipsum  locum  re- 
gat,  &  eas  bene  doceat  sine  ullo  dono,  sicut 
Dominus  dixit  ad  discipulos  :   Gratis  acce- 
pïstîs,  gratis  date  ;  &  quae  non  voluerit  in- 
troire  in  illam  congregationem  secundum 
Domini  praeceptum,  &  per  suum  donum, 
&  per  suam  potentiam  ,  aut  per  suam  su- 
perbiam   introierit,  anathema  fiât,  &  ex- 
tranea  a  lumine  sanctae  Dei  Ecclesiae,  & 
cum  Juda  Iscarioth  particeps  fiât  in  saecula 
saeculorum,  amen;  &  in  aniea  ista  carta 
vel   scriptura   ista  firma   permaneat   omni 
tempore. 

Facta  carta  vel  scriptura  ista  in  mense 
octobris,  sub  die  feria  m,  régnante  Aenrico 
serenissimo  rege,  &  Isarno  vicecomite,  qui 
istam  scripturam  fieri  jussit,  &  firmavit,  & 
firmare  rogavit.  S.  Frotardi.  S.  Remigii. 
S.  Fredelone.  S.  Guisla  vicecomitissa.  S. 
Amelii  pontificis.  S.  Rainone.  S.  Guisla 
abbatissa.  Robertus  scripsit,  ut  orent  pro 
^laiiiiu  Gualteri   &  Bernardi. 


16. 


CLXXXIIT 


Extraits  de  quelques  chartes  touchant 
les  comtes  de  Besalu,  de  Comminges 
6'  de  Provence. 

I.  —  Anno'  m XXXVIII  post  Incarnatio- 
nem  Domini,  anno  VIII  régnante  Henrico 
rege  in  Fraiicia,  filius  Roberti ,  anno  xxiv 
quod  cepit  domnus  Willelmus  terram  suam 
regere,  accepit  V/illelmus  abba  coenobium 
Sancti  Martini  de  Lenis  ad  regendum. 

II.  —  Ego  Asinarius'  Athonis  sennior  de 
Tena,  cum  matre  mea  domna  Velasqueta, 
&  uxore  mea  domna  Galinda,  pro  me  & 
pro  filiolis  meis  Garsea,  Asinario,  &  For- 
tunio  Asinario,  hanc  chartam  vel  praecep- 
tum a  pâtre  meo  sennioreAthoneGarsaneo, 
&  a  me,  &  a  caeteris  majoribus  meis  mul- 
toties  laudatam  &  firmatam,  denuo  laudo 
&  affirmo ,  &  in  perpetuum  valituram  , 
quantum  ad  meum  jus  spectat,  jubeo.  Et 
tibi  patri  spirituali,  domno  Alhelmo  abbati, 
&monachis  in  praedicto  monasterio  tecum 
Deo  &  beatae  Mariae  servientibus,  iterum 
statuo  &  confirme,  &c.  Facta  charta  lau- 
dationis,  affirmationis,  &  donationis  in  ec- 
clesia  praedicti  monasterii,  in  festo  sancti 
Stephani,  quando  domnus  Pipinus  Conven- 
narum  cornes,  pater  uxoris  meae  domnae 
Galindae,  a  domno  Alhelmo  abbate  coma 
capitis  detonsa,  in  sua  &  suorum  mo- 
nachorum  societate  receptus ,  Stephanus 
vocatus  inde  fuit,  &  filio  suo  Bernardo 
comiti  benedixit.  Quod  factum  est  in  era 
MLXXVii,  régnante  Domino  nostro  Jesu 
Christo,  &  sub  ejus  imperio  gloriosis- 
simo  rege  Ranimiro,  cum  uxore  sua  domna 
Hirmesenda  regina,  régnante  in  Aragone, 
fratre  suo  Gondisalvo  in  Ripacurtia  &  Su- 
perarbe,  comité  Ranimundo  in  Palliares, 
venerabili  Wuifredo  archiepiscopo  in  Nar- 
bona  sedente,  Domino  Hetribaldi  episcopo 
in  Orgello,  Garseano  episcopo  in  Aragone, 


An 
io38 


An 
io3p 

26  dé- 
cembre. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Narbonne. 
'  Aguirre,    Concilia    Hispanica,    t.  3,   p.   |36. 
Charte  fausse,  comme  la  charte  dite  d  Alaon. 


An 
1089 


4.37 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


438 


217, 


CLXXXIV 


An 

1040 

:3  avril. 


Vente  du  château  de  Montaigu y  en 
Albigeois  y  faite  à  F  rot  aire  y  évêque 
de  NimeSy  ô»  au  vicomte  Bernardy 
son  frère  i  6^  serment  de  Pons  y  comte 
de  Toulouse  '. 

MA  GNU  s  est  titulus  cessionis,  in  quo 
nemo  potest  actum  largitatis  inrum- 
pere  ;  sed  quidquid  gratuite  animo  & 
prompta  voluntate  donatur,  libenter  débet 
ei,  cui  collata  fuit  haec  cessio,  in  inrevo- 


I 


Éd.ong. 

t.  Il, 
col.  2o5. 


Vers 
1043 

10  no- 
vembre. 


domnus  Alhelmus  abbas  beatae  Mariae  exis- 
teiis.  Ego  sennior  Asinarius  Athonis  banc 
chartani  confirmationis  &  novae  donationis 
manu  propria  subscripsi;  uxor  ejus  domna 
Galinda  confirmo.  Aymericus  monacbus 
cxaravit,  praesentibus  Bernardo  Convena- 
rum  comité,  &  Villelmo,  Orgellitanae  ec- 
clesiae  archidiacono. 

III.  —  Sacrosanctae  '  Dei  Ecclesiae,  &c. 
Ego  Bertrannus  cornes  cedo  monasterio 
Montis-majoris,  in  Castro  Tarascone,  meam 
dominicaturam  &  meam  partem  de  porto, 
in  comitatu  Avenionensi,  in  villis  Laurata 
&  Grevesone  meam  dominicaturam  in  co- 
mitatu Arausico,  in  villa meam  domi- 
nicaturam in  comitatu  Cavilico,  in  villa  cabili  modo  perenniter  stabilire.  Quamo- 
Avellanico  meam  dominicaturam  in  comi-  brem  ego  Bernardus  Foramundus  cedo  vel 
tatu  Aquense,  in  villa  Pertuso  medietatem  dono  ad  aliquos  homines,  nomine  Frote- 
de  decimo  &  meam  dominicaturam  in  co-  i"io  episcopo  &  Bernardo  vicecomiti,  illum 
mitatu  Tolonense,  in  villa  Gerildae  meam  meum  alodem  de  ipso  castello  de  Monte- 
dominicaturam,  in  villa  Albinoseo  quartam  acuto,  sicut  Bernardus  Foramundus,  & 
partem  in  pratis,  vineis,  pascuis,  eremo  &  Bernardus  Aymericus,  &  sicut  Reymundus 
culto,  &  partem  meam  in  castello  novo  Ademarus,  &  Juse  Aldoinus,  &  Bernardus 
quod  Gualterius  construxit,  &c.  Facta  car-  Ermengaud  concordaverunt  &  diviserunt, 
tula  viiii  cal.  maii,  feria  IV,  luna  vu,  reg-  praesente  Bernardo  vicecomite  &  Gesaldo 
nante  Domino  nostro  Jesu  Cbristo,  anno  Rigualdo,  in  sursum  vas  illo  castello,  ad 
ab  Incarnatione  Domini  m  XL.  Goffredus  alodem,  ut  faciat  Froterius  episcopus  & 
cornes  firmavit,  &c.  Bernardus  vicecomes  quidquid  facere  vo- 

luerint  de  ipso  alode  suprascripto  ;  &  pro 

IV.  —  Ego'  in  Dei  nomine,  Icterius  de  ipso  alode,  sicut  superius  scriptum  est, 
Solomiacho,  &  Pontius  de  Gaugacbo,  do-  dederunt  Froterius  episcopus  &  Bernardus 
namus  Deo  8c  Sancto  Salvatori  Gellonensi  vicecomes  Bernardo  Foramundo  trecentas 
ecclesiam  Sancti  Hilarii,  quae  dicitur  Spi-  solidatas.  De  repetitione  vero,  si  quis,  ego 
donia,  in  comitatu  Vivariensi,  in  suburbio  Bernardus  Foramundus,  aut  uUus  de  haere- 
castri  quod  dicitur  Pradellas,  cum  omnibus  dibus  meis,  contra  banc  cartam  vinditione 
decimis,  vigiliis,  oblatiouibus,  baptiste-  ista  inquietare  praesumpserit,  non  habeat 
riis,  cimiteriis,  cursibus,  alodibus,  terris,  potestatem  faciendi ,  sed  stabilis  &  firma 
pratis,  pascuis  &  caeteris  vel  ad  eos  per-  maneat   omni    tempore.   Facta   carta  ven- 

tinentibus,  in  praesentia  domni  Stepbani      ditio  ista  sub  die  feria in  mense  julio, 

episcopi  de  Podio,  Aldeberti  Vivariensis,  régnante  Aianrico  rege.  Signum  Bernardo 

Geraldi  Mimatensis   praesulum  ,  &  Odilo-  qui  carta  venditione  ista  firmavit  &  firmare 

nis  Salomonis,  &c.  Facta  est  donatio  ista  rogavit.  S.  Josue.  S.  Amelii.  S.  Reymundo. 
feria   v,    iv    idus   novembris,    temporibus 

De  ista  hora  in  antea,  non  decebra  Pon- 
dus comes  Bernardum  vicecomitcm,  filium 
Girberga,  de  illo  castello  quem  vocant 
Montem-acutum,  nec  de  ipsa  fortia  quae 


Ainrici  régis. 

Archives  de  l'abbaye  de  Montmajour. 
'  Curnilaire  de  l'abbaye   de   Saint- Guillem   du 
Désert.  —  Collationné  sur  un  extrait,  dans  le  ma- 
nuscrit latin    12672,  f°  23o. 


'  Cartulaire  du  Château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.   166,  f°  74, 


Vers 

I  040 
juillet. 


Vers 

1040 


439 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


440 


An 

1040 

22  mai. 


ibidem  est  &  in  antea  facta  erit,  noZ  Zi  foZra  infra  istas  affrontationes  incUidunt,  sic 
Voncius  cornes,  &  non  îi  devedara,  nechomo,  viiido  vobis  ipsum  decursum  aque  de  flu- 
nec  foemina  pro  siio  ingenio,  nec  pro  suo  mine  Ted  ,  cum  exiis  &  regressiis  eariim, 
consilio.  Si  homo  est  aut  foemina,  quae  a  propter  precium  iinciam  auri  in  rem  va- 
Bernardo  vicecomite  lo  tolla  alli  devedolen  lentem.  Et  concedo  vobis  ut  inde  vos  me- 
&■  decepîa,  Poncius  cornes,  filius  Emma,  cum  lius  videre  aprehendatis  praedictam  aquam 
illo  homine  &  cum  illa  foemina  finem  nec  sine  ulla  reservatione,  &  transire  faciatis 
societatem  non  tenra  ad  damnum  Bernardi  usque  in  praefatam  villam  Basoni  omni 
vicecomitij  &  adjutor  erit  Poncius  comes  tempore,  sine  ulla  querella,  sic  autem 
ad  Bernardum  vicecomitem  de  ipso  homine  semper  possideant  praefatus  mouasterius 
0  de  ipsa  foemina,  sine  inganno  &  sine  prelibata  aquam,  &  est  mauifestum.  Si  quis 
deceptione,  utque  recuperatum  habeat  contra  hancista  venditionis  venerit  ad  in- 
Bernardus  vicecomes  illud  castellum  de  rumpendum,  aut  me  venditore,  aut  ullus- 
Monte-acuto;  &  si  Poncius  comes  potuerit  que  homo  aut  sexus  feminarum,  qui  in- 
recuperare  ipsum  castellum,  in  potestate  quietare  voluerit,  non  hoc  valeat  vindicare, 
Bernardi  vicecomitis  Zo  reJra  sine  inganno,  sed  componat  in  duplo  cum  sua  meliora- 
&  sine  deceptione,  &  sine  lucre.  Sicut  su-  tione,  &  ira  Dei  super  se  veniat,  &  cum 
perius  scriptum  est,  si  0  tenra  &  si  0  aten-  Juda  traditore  participationem  habeat,  & 
dra  Poncius  comes  contra  Bernardo  vice-  in  antea  ista  scriptura  vinditionis  firma  & 
comité,  &  ab  forfacto  &  sine  forfacto,  si  stabilis  semper  maneat,  inconvulsa  omni- 
CQmprobat  nol  vedra,  qui  ipsum  castellum  que  tempore,  &  non  sit  disrupta.  Facta  ista 
tollere  voluerit  a  Poncione  comité,  quai  scriptura  vinditionis  xi  kalendas  junii, 
comprobat  que  combatre  non  0  ausa  venent      anno  Vllll  régnante  Aianrico  rege.  Signum 

Deusde  Wolurad,  qui  ista  scriptura  vindi- 
tionis mandavit  scribere  &  testes  rogavit- 
que  firmare.  Signum  Bernardo  Gerraldo. 
Signum  Oliba  Gaucfredo.  Arnallus  presbi- 
ter,  qui  ista  scripturam  vinditionis  scripsit 
&  subscripsit  die  annoque  quo  supra. 


jer  batala. 


218. 


Vente  faite  à  Saint-Michel  de  Cuxa\ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Deusde  Vuolorut 
vinditor  sum  a  Sancto  Michaeli  archan- 
gelo  &  cenobio  Coxiani  &  domino  Olive, 
praesuli  atque  abbatis,vel  cunctis  mona- 
chis  in  eodem  loco  degentibus,  presentibus 
vel  futuris,  per  hanc  scripturam  venditionis 
meae,  vindo  vobis  alaudem  meum,  qui  mihi 
advenit  de  parentorum  meorum  sive  pro 
qualicumque  voce.  Et  est  ipsum  alaudem 
in  comitatu  Rosielenense,  infra  fines  & 
termînos  de  Villanova,  que  dicunt  Roter. 
Vindo  itaque  vobis  unde  videlicet  decur- 
sum aquae  de  flumine  Ted  usque  in  villam 
Basoni  ;  &  sicut  affrontationes  de  una  parte 
in  Villa-Pidiliani,  &  de  il"  in  Solerio-Fer- 
reoli,  de  m"  in  casas  Sancti  Pétri,  de  iiip 
in   sepenominata   villa    Basoni.    Quantum 

'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  ("  89,  &  copie  dans 
la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  22,  f.  243. 


2I1 


CLXXXV 


An 

1040 


Rétahlissement  de  l'abbaye  de  Lé7at\ 

IN  Christi  nomine.  Convenerunt  simul  in   Éd.orig. 
unum  omnes  honorati  tocius  provincie   ^.J|'  iô'g 

Lesatensis,in  presentia  dompni  Bernardi-   

Raimundi,  episcopi  Conseradensis,  ipsius  Vers 
ecclesie  auxiliarii  &  protectoris  ,  ut  in  '04° 
honore  Domini  omnipotentis  &  omnium 
sanctorum  caperent  consilium  de  opéra 
Sancti  Antonii  construenda.  Et  ut  per- 
fecte  &  honeste  hoc  opus  inceptum  fieret, 
adhibuit  isdem  presul  jam  nominatus  in 
adjutorium  duos  casales,  quos  redemit  de 
Bernardo -Willelmo  uno  cavallo  ,  &  est 
unus  situs  in  parrochia  Sancti  Andrée  de 

'  Cartulaire  de   Lézat.   [Latin  9189,  f"   i5  v".] 


Vers 

1040 


441 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


442 


ipsa  Isla,  &  alius  in  villa  que  dicuiit  Ar- 
redalencus,  ad  ipsas  Plancas.  Similiter  iste 
monachus  jamdictus  Gaucellinus  ex  sua 
adquisitione,  &c.  Constituerunt  ad  hoc 
opus  presul  jamdictus  ceterique  monachi 
sub  ejus  institutioue  constituti,  ut  illum 
alodem  quem  Arnaldus  cum  suis  coheredi- 
bus  dédit  sancte  Trinitati  ad  altare  in  hoc 
nomine  vel  sancte  Crucis  consecrato  in 
Lesado,  qui  est  in  parrochia  Sancti  Chris- 
tophori  a  Salueras  ultra  alvei  rippam  Gi- 
ronis,  ut  semper  maneat  per  obedientiam 
in  supradictum  opus.  Et  in  alodem,  que 
dicunt  a  Vallenigra ,  dédit  Poncius  Ber- 
nardi  cum  matre  &  fratre  &  suis  coheredi- 
bus,  aliquid  de  alode  que  invicem  habebant 
similiter  ad  hoc  opus,  ut  salvi  fiant.  Et  in 
villa  Liciago,  Amelius  Rainaldus  &  frater 
suus  Benedictus  dederunt  de  possessione 
sua,  consiliante  &  adfirmanteAtone-Amelio 
&  fratre  suo  &  matre  illorum  Vierna,  ut 
ibi  res  illorum  salve  fièrent.  Similiter  & 
Guillelmus-Servatus  in  Quintiniano  dédit 
ad  salvitatem  faciendam,  &  Ato-Eicius  cum 
suis  heredibus  dederunt  in  Birago  ad  sal- 
vitatem tenendam.  Donavit  etiam  &  ad  hoc 
opus  Raimundus-Arnaldus  de  Aura  &  uxor 
sua  &  filii  sui  ipsam  ecclesiam  qui  est  in 
alo  de  Francore ,  ubi  vocant  a  Levado. 
Ad  hoc  videlicet  opus  quidam  venerabilis 
homo  Sancius-Eicius  nomine,  cum  con- 
juge  sua  &  filiis  Raimundo  &  Gitberto, 
dederunt  in  ipsum  alodem  de  Catllonga 
medietatem  de  ipsa  ecclesia,  &  unum  ca- 
salem,  &  censum  qui  ex  ipsa  salvitate  pro- 
derit.  Hec  omnia  que  suprascripta  sunt, 
sic  dederunt  ilii  qui  supra  nominati  sunt 
&  alii  multi,  quorum  nomina  non  sunt  no- 
bis  nota,  ad  construendam  ecclesiam  beati 
Antonii,  vel  meliorandam  sacram  baseli- 
cam  sancti  prijioipis  Apostolorum  etherei- 
que  clavigeri  Pétri,  ut  semper  permaneat 
omni  tempore  ad  dictum  opus  perfecte 
faciendum  ,  &  impetrande  béate  Dei  gé- 
nitrice omniumque  Angelorum  suffragia, 
simulque  omnium  sanctorum  electorum 
agmina  clemencia,  atque  divina  misericor- 
dia  accipere  mereantur  a  Christo  Domino 
nostro  omnipotentissimo,  bravium  vite  ae- 
terne,  &  salutis  remunerationem  in  celes- 
tibus  regnis  ab  origine  mundi  preparatis  ab 
eodem  conditore,  qui  est  Rex  glorie.  Amen. 


220.  —  CLXXXVl 

Décrets  du  concile  de  Tiiluies  dans  le 
Roussillon,  où  on  établit  la  paix  6* 
la  trêve  de  Dieu  ' . 

HAEC  est  pax  confirmata  ab  episcopis, 
&  abbatibus,  &  comitibus,  necnon  vi- 
cecomitibus,  &  caeteris  magnatibus  Deum 
timentibus  in  episcopatu  illo,  videlicet  ut 
ab  ista  die  &  deinceps  nullus  homo  eccle- 
siam non  infringat,  neque  spatium,  neque 
caemeterium,  nec  mansiones  quae  in  cir- 
cuitu  ecclesiae  sunt  aut  erunt,  usque  ad 
XXX  ecclesiasticos  passus. 

Ecclesias  autem  illas  in  bac  deffensione 
non  ponimus,  in  quibus  castella  facta  sunt 
aut  erunt  :  eas  vero  ecclesias  in  quibus 
raptores  vel  fures  praedam  vel  furta  con- 
gregaverunt,  vel  malefaciendo  inde  exie- 
runt,  aut  illuc  redierunt,  tamen  salvas  esse 
jubemus,  donec  querimonia  malefacti  ad 
episcopum  illius  aut  ad  sedem  &  conven- 
tum  canonicorum  ejusdem  sedis  prius  per- 
veniat.  Quod  si  idem  episcopus,  aut  prae- 
fati  canonici  ejusdem  sedis  se  fatigaverint 
malefactorum  vi,  &  ille  inde  justitiam  fa- 
cere  nolit,  postea  ex  mandate  praedicti 
pontificis  vel  praefatorum  canonicorum 
ipse  malefactor  seu  res  ejus  non  salventur 
in  eadem  ecclesia.  Ille  autem  homo,  qui 
aliter  ecclesiam  invaserit,  aut  aliis,  excep- 
tis  supradictis  malefactoribus,  aliquid  ibi 
malefecerit,  aut  ea  quae  in  circuitu  ipsius 
ecclesiae  sunt  usque  ad  XXX  ecclesiasticos 
passus  irruperit,  sacrilegii  compositionem 
emendae  praefati  &  querelanti  malefacta 
in  duplo  restituât. 

Item  placuit  ut  clericos,  qui  arma  non 
portaverint,  aut  monachos,  seu  sanctimo- 
niales  ullus  homo  invaserit,  neque  injuriam 
faciat  eis,  vel  aliqua  malefacta.  Communia 
vero  canonicorum  vel  monachorum  seu 
sanctimonialium,  vel  ecclesiastica  allodia 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne.  —  Marca,  Marca  Hispanica ,  c.  ii38  & 
seq.;  &  Concordantia.  Imperii  &Sacerdotii,  edit.  1704, 
p.  433  &  seq. 


An 
1041 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  207. 


An 
1041 


443 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


444 


Éd.orig 

t.  Il, 
col.  208 


in  possessiones,  quas  ecclesiae  nostri  epi- 
scopatus,  vel  clerici  arma  non  ferentes,  aut 
mouachi  seu  sanctinioniales  tuentur,  ullus 
homo  non  infringat,  aut  aliquid  inde  diri- 
piat:quod  si  fecerit,  in  duplo  eis  componat. 

Similiter  confirmaverunt,  ut  nuUus  homo 
in  isto  episcopatu  illo  praedam  non  faciat 
de  equabus  vel  puUis  earum  usque  ad  mé- 
dium annum,  neque  de  bobus,  neque  de 
vaccis,  neque  de  asinis  aut  asinabus,  neque 
de  ovibus,  veruccibus  vel  agnis,  neque  de 
capris  vel  hircis,  vel  eorum  foetibus. 

Mansiones  vero  pagensium  vel  clerico- 
rum  arma  [non]  ferentium,  &  columbaria, 
&  palearia  ullus  homo  non  incendat  vel 
destruat.  Villanum  autem  &  villanam,  & 
clericos  arma  non  ferentes,  &  monachos 
seu  sanctimoniales  ullus  homo  non  sit 
ausus  occidere,  vulnerare,  vel  debilitare, 
neque  apprehendere,  vel  distringere,  niai 
propter  suam  culpam,  quam  praedicti  ha- 
beant  factam,  &  non  distringant  eos  nisi 
per  solum  directum,  &  tamen  hoc  non  fiât 
nisi  prius  querelando  se  fatigaverint,  sicut 
supradictum  est.  Pagensibus  autem  vesti- 
menta  non  aufferantur,  neque  vomeres, 
neque  ligones,  oliveta  vero  non  incendat 
vel  comburat,  non  fructus  eorum  dissipet. 

Item  constitutum  est,  ut  nuUus  homo 
pignoret  alterius  res  pro  plivio  vel  pro 
alio  quolibet  negotio,  quod  alicui  vel  cum 
aliquo  fecerit,  quamvis  ille  solverit. 

Quicumque  enim  hanc  pacem  quam 
praediximus  infregerit,  &  illi  cui  eam  in- 
fregerit  infra  XV  dies  in  simplum  non 
emendaverit,  sic  dies  XV  transierint,  in 
duplum  componat,  quam  duplicationem 
habeat  episcopus  ille  &  comes,  qui  eam 
rem  dirigere  fecerit. 

Treugam  etenim  Domini  confirmave- 
runt fortiter  praedicti  episcopi,  videlicet 
ut  omni  tempore  tenerentur  ab  omnibus 
christianis,  ab  occasu  quartae  feriae,  id  est 
merchorii  die,  usque  ad  ortum  solis  ii 
feriae,  id  est  lunis  die.  Item  continuatim 
teneatur  a  prima  die  adventus  Domini  us- 
que ad  octavas  Epiphaniae  Domini,  quando 
festivitas  sancti  Hilarii  agitur.  Item  simi- 
liter continuatim  teneatur  a  die  lunis,  quae 
antecedit  caput  jejunii,  usque  ad  diem  lu- 
nis, qui  est  primus  post  diem  dominicam 
octavarum  Pentecostes.  Item  vigiliae  &  fes- 


tivitates  Inventionis  videlicet  &  Exaltatio- 
nis  dominicae  Crucis,  &  in  tribus  vigiliis 
totidemque  festivitatibus  Sanctae  Mariae, 
vigiliae  &  festivitates  omnium  Apostolo- 
rum,  vigilia  &  festum  sancti  Laurentii.  Fes- 
tivitates insuper  cum  eorum  vigiliis  posue- 
runt  in  hac  religionis  observatione,  scilicet 
sancti  Pauli  Narbonae,  &  sancti  Baptistae 
Joannis,  sanctorum  item  Apostolorum,  ac 
sancti  archangeli  Michaëlis ,  sive  sancti 
Martini  confessoris,  item  vigilia  &  fes- 
tivitas omnium  Sanctorum,  similiter  in 
Quatuor  Tempora  posuerunt  in  tali  obser- 
vantia.  Praedictos  autem  dies  qui  sunt  in 
treuga  Domini  confirmaverunt  praedicti 
episcopi  cum  omnibus  praecedentibus  & 
sequentibus  noctibus,  videlicet  ab  occasu 
solis,  quando  ipsa  treuga  Domini  ingredi- 
tur,  usque  ad  ortum  solis  ipsius  diei  qua 
egreditur. 

Si  quis  autem  intra  hanc  praedictam 
treugam  Domini  aliquod  malum  alicui  fe- 
cerit, in  duplum  ei  componat,  &  postea 
per  judicium  aquae  frigidae  treugam  Do- 
mini in  sede  illius  emendet.  Si  quis  autem 
intra  hanc  treugam  voluntarie  hominem 
occiderit,  ex  consensu  hominum  christia- 
norum  definitum  est,  lit  omnibus  diebus 
vitae  suae  exilio  damnetur,  si  fecerit  hoc 
sine  casu;  si  autem  cum  casu  hoc  fecerit, 
egrediatur  tamen  a  terra  usque  ad  terrai- 
num,  quem  episcopus  &  canonici  aestima- 
verint  esse  imponendum.  Si  quis  vero  intra 
hanc  treugam  se  miserit  ad  aguait,  vel  Ip- 
sum aguait  stabilierit  pro  morte  vel  appre- 
hensione  alicujus  hominis,  aut  pro  appre- 
hensione  alterius  castelli,  &  tamen  si  hoc 
agere  non  potuerit,  similiter  emendet  ad 
judicium  episcopi  &  canonicorum  ejus  ip- 
sam  treugam  Domini,  sicuti  faceret  si  fecis- 
set  quod  agere  tentavit. 

Item  prohibuerunt  ne  intrantibus  his 
continuatis  treugis,  videlicet  tempore  Ad- 
ventus Domini  seu  Quadragismae,  nullus 
castrum  vel  munitionem  aedificare  prae- 
sumat,  nisi  XV  diebus  ante  praedictas  con- 
tinuatas  (reugas  hoc  inchoaverit. 

De  praedicta  autem  pace  &  treuga  Do- 
mini, querela  ad  episcopum  vel  ad  ejus 
canonicos  seu  fatigatio  omni  tempore  fiât, 
&  sicut  superius  scriptum  est  in  pace  de 
ecclesiis  ita  fiât.  Et  ipsi,  in  quibus  episco- 


An 
1041 


445 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


446 


pus  vel  canonîcî  jamdictae  sedis  se  fatiga- 
verunt  de  redirectione  praedictae  pacis  vel 
treugae  Domini,  sive  fidejussores  vel  ho- 
statici  pro  pace  vel  treuga  Domiiii,  nialam 
fidem  inde  portantes  episcopo  vel  canouicis 
praedictis,  excommunicentur  ab  episcopo 
vel  canouicis  ejusdeni  sedis  cum  protecto- 
ribus  &  juvaiitibus  se,  quaiidiu  se  conteu- 


praeclaram ,  quae  electio  afque  concla- 
matio  facta  est  in  anno  Incaniationis  do- 
minicae  M  XLII,  aéra  millesima  LXXX, 
indictione  X,  concurrentibus  m,  Chris- 
tiano  populo  célébrante  dominicam  5exa- 
gesimalem.  In  hoc  eodemque  anno  con- 
ventus  factus  est  apud  praefatum  locum, 
ibique    adveniens    Arnaldus,    gratia    Dei 


derint,  sicut  infractores   pacis  &  treugae      sanctae   sedis   Magalonensis   reverendissi- 


Domini,  &  ipsi  &  res  eorum  non  habean- 
tur  in  treuga  &  pace  Domini. 


221. 


CLXXXVII 


il 


ectïon  d'Alimhurge ,   ahhesse  de 
Saint-Geniès  '. 


An 
1043 

lévrier. 


I 


!d.orig. 

1. 11, 

col.  209. 


mus  pontifex,  ordinavit  atque  benedixit 
supradictam  puellam,  in  praesentia  scilicet 
virorum  nobilium  :  id  est  Airardi,  ejusdem 
sedis  archidiaconi  praecipui  atque  man- 
sionarii,  &  in  praesentia  Guillelmi  stre- 
nuissimi  viri,  &  in  praesentia  Elisiari  & 
uxoris  ejus  qui  ejusdem  puellae  genitores 
gloriantur,  caetetorumque  nobilium  quo- 
rum nomina  longum  est  enarrare.  Haec 
autem  electio,  ut  omnibus  diebus  vitae  ejus, 
super   quam  versa    est,   inconvulsa  atcjue 

DUM  liquido  pateat,  quod  unaquaeque  illibata  valeat  permanere,  manibus  propriis 
fidelium  persona  juste  pieque  vivendo  sanctimonialium  superius  dictarum  firmata 
sibi  ascribat  jura  regiminis,  seque  paratam  est.  S.  Beliardis.  S.  Aurosae.  S.  Bona- 
gradiendo  viam  fideliter  firmiterque  secun-  fuisset.  S.  Didae.  S.  Pontiae.  S.  Rixendis. 
dum  posse  regat,  sanxerunt  tamen  peritis-  S.  Bellieldis.  S.  Sanciae.  S.  Guillburgis. 
simi  spiritalesque  viri,  ut  unus  qui  sapien-  S.  Fredburgs.  Signum  Alimburgis. 
tia  ac  prudentia,   bonitate  &  humilitate, 

aliisque  quam  pluribus  virtutibus  caeteros      

antecessit,  principatum  atque  dominatio- 
nem  super  dominicum  gregem  obtineat, 
quatenus  cum  palma  victoriae  se  gregem- 
que  sibi  commissum  ad  caelestia  régna 
introducat,  quia  non  est  personarum  ac- 
ceptor  Deus ,  nec  est  discretio  maris  & 
faeminae,  sicut  agi  oportet  in  sexu  mascu- 
lino,  ita  etiam  &  in  faemineo.  Hanc  con- 
siderate  rationem  sanctimoniales  puellae, 
Deoque  dicatae  virgines  nobilibus  ortae  na- 
talibus,  degentes  in  monasterio  sancti  mar- 


222.  —  CLXXXVIII 

Donation  du  comte  Plerre-Raimond, 
à  l'église  de  Bé-^iers  ' . 


I 


N  nomine  Domini.  Ego  Petrus  Raîmundi 
comes    donator   sum   Domino    Deo,   & 
Sancto  Nazario  sedis  Biterrensis.  Certum 
quidem  &  manifestum  est  enim,  quia  sic 
tyris  Genesii,  quod  est  situm  in  comitatu      placuit  apud  animis  meis  &  placet,  nuUius 


An 
1043 


An 
1043 

29  sep- 
tembre. 


Magalonensi,  in  suburbio  Castro  Substan- 
tionense,  in  loco  qui  antiquo  nomine  Mar- 
cianicus  vocatur,  rudi  vero  vocabulo  Carus 
nuncupatur  locus ,  quod  Judita  quaedam 
sanctimonialis    faemina    jure    hereditario 


cogentis  imperio,  nec  suadentis  ingenio, 
sed  propria  &  spontanea  mea  hoc  elegit 
bona  voluntas,  ut  Domino  Deo  &  Sancto 
Nazario  sedis  Biterrensis  aliquid  de  alodem 
meum  donare  volo,  quod  ita  &  facio.  Dono 


aedificavit.  Uno  animo  parique  consensu      namque  &  legaliter  trado  Domino  Deo  & 
ibi  proposueruftt  quandam  puellam,  no-      Sancto    Nazario    sedis    Biterrensis,    infra 


mine  Alimburgis,  clarissimo  génère  exor- 
tam,  specie  pulcherrimam,  bonitate  con- 
spicuam ,   in   universa    morum    honestate 

'  Archives  de  l'nbbnye  de  Saint-Geniès. 


muros  Biterris  civitate,  ipsum  mansum  qui 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  61,  i"  66. 


An 
1043 


447 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


448 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  2 1  o. 


An 
1044 


An 

est  situs  supra  murum,  subtus  ipsa  ecclesia  burgo  &  terris,  quae  siint  meae  possessio-  '""^'^ 
vocabulo  Saiicti  Nazarii,  quem  mansum  nis  jure  pateruae  hereditatis  in  circuitu 
comparavit  Isimbertus  presbyter  de  Benja-  ipsius  eçclesiae,  sicut  habentur  termini 
min  Hebraeo,  cum  consilio  Garsindis  conii-  eodem  loco  positi,  cum  canipis  et  vineis, 
tissaematri  meae.  Sed  ego  Petrus  jamdictus  uglatis  &  garricis,  &c.  Haec  suprascripta 
usque  hodie  putabam  illud  injuste  deti-  omnia  Massiliensi  coenobio  jam  superius 
nere,  &  nunc  cousidero  cumulum  pecca-  dicto  dono,  ac  reddo,  ac  transfundo  ha- 
torum  meoruni,  volo  pergere  in  servitium  benda  sive  tenenda  &  perpetuo  possi- 
Domiiio  Deo,  &  sancto  Jacobi  Galleciae,  denda,  ut  ibidem  manentes  monachi  & 
&propterhoc  reddo  &  trado  Domino  Deo  abbates  futuri  &  présentes  sint  pro  nobis 
&  Sancto  Nazario  sedis  Biterrensis,  &  dono  orantes  Deumque  supplicantes,  ut  a  pecca- 
ipsum  mansum  supradictum,  una  propter  tis  solvamur  quibus  vincti  tenemur.  Notum 
remedium  animae  meae  seu  parentorum  autem  esse  volo  omnibus  nostrae  ditionis 
meorum,  totum  &  ab  integrum  cum  omni  hominibus  ,  hedificare  &  construere  me 
voce  fundi,  &c.  Facta  carta  donatio  ista  III  velle  locum  eçclesiae  Sancti  Promasii  prae 
calendis  octobris ,  anno  Verbi  incarnati  caeteris,  qui  sunt  in  mea  potestate,  ad 
MXLIII,  indictione  XI.  S.  Pétri,  qui  banc  servitium  Dei  omnipotentis,  ut  superius 
carta  donatione  ista  fieri  feci,  fir.navi,  &  dixi,  sive  pro  pace  ac  quiète  ac  modera- 
testes  firmare  rogavi.  Sig.  Willelmi  archi-  mine  potestatis  a  Deo  nobis  comissae;  & 
diaconi.  S.  Raguerii.  S.  Lambertus.  S.  He-  hoc  praecipue  commonemus  ac  praecipi- 
lias.  In  Christi  nomen,  Teudaldus  sacerdos  mus  vicecomitibus,  vicariis,  fidelibus,  sive 
rogatus  scripsit  die  &  anno  quod  supra.  omnibus  fîscabilus  nostris  ecclesiastici  seu 

secularis  ordinis,  ut  nec  ego  nec  filii  mei 

sive  aliquis  successorum  meorum,  vel  qua- 

liscumque  unquam  opposita  persona  hanc 
helemosynam  devotionis  nostrae  inrum- 
pere  valeat  vel  audeat  uUo  umquam  tem- 
pore,  aut  aliquam  vim  inferre  in  ecclesia, 
loco,  aut  burgo  Sancti  Promasii,  neque  per 
vence,   à  Vahhaye  de   Saint-Victor      tollementum,  &c.   Quod  qui  fecerit,  nisi 

infra  XV  dies  ad  emendationem  venerit,  ad 
altare  &  monachos  ejusdem  legem  sacrile- 

OMNIPOTENS  factor  omnium  Deus  înef-  gii,  id  est  DC  LXX  solidos,  &  eversores  pacis 
fabilis  Sophie  sue  dispositione  condens  incurrat,  id  est  ut  exilium  subeat,  Dei  om- 
cuncta,  hominem  fincxit,  &c.  Quaprop-  nipotentis,  &c.  Et  ut  haec  helemosyna  sive 
ter  ego  Bertrannus,  auctore  Deo  marchio  oblatio  meae  devotionis  firmiterinconvulsa 
sive  cornes  Provinciae ,  non  immemor  ejus  permaneat,  manu  propria  firmo,  &  archie- 
beneficiorum,  actritus  meorum  immanitate  piscopos  at:,ue  episcopos  sive  nobiles  viros 
scelerum,  animatus  etiam  piorum  ipsius  ut  firment  libentissime  rogo.  Facta  donatio 
promissionum,  &c.Tactus  divino  amore  &  anno  Incarnationis  dominicae  mxliiii, 
cupiens  restaurare  locum  in  comitatu  Si-  indicione  xii,  Heienrico  rege  régnante, 
gisterico  situm,  territorio  castelli  quod  no-  f  Bertrannus  marchio  sive  cornes  donator 
minatur  Forchalcherîum,  in  onore  sancti  firmavit.  t  Raiambaldus  Arelatensis  ar- 
Promasii  consecratum,  ad  utilitatem  &  ser-  ciepiscopus  firmavit  t  Hismido  Hebredu- 
vitium  servorum  Dei  monachorum,pro  re-  nensis  archiepiscopus  firmavit  f  Petrus 
medio  animae  meae,  uxoris  ac  filiorum,  &  archiepiscopus  Aquensis  firmavit  f  Stepha- 
genitoris  mei  Willelmi,  sive  genitricis  nus  episcopus  Aptensis  firmavit  t  Franco 
meae,  eundem  locum  atque  ecclesiam  cum  episcopus  Carpentoratensis  firmavit.  t  Pe- 
trus episcopus  Vasensis  firmavit  t  Udulri- 
'  Grand  cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  ^^^^  Tricastrensis  episcopuS  firmavit.  Ge- 
de  Marseille,  f  148  v°.  [Publié  par  M.  Guérard,  raldus,  episcopus  Gisistericencis,  a  domno 
Documents  inédits,  t.  2,  Tp.  3.]  Nicolao   papa  Romano   benedictus   multis 


223.  —  CLXXXIX 

Donation  de  Bertrand,  comte  de  Pro- 
vence,  à  Val 
de  Marseille 


An 
1044 


449 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


400 


Hd.orig. 
t.  Il, 

col.  211. 


An 

1045 


post  dictam  donationem  expletis  diebus,  bonensis  archiepiscopi ,  venit  Guifredus 
hiijiiscemodi  cartani  Saiicto  Victori  siiisqiie  Carcassonensis  pontifex  cuii)  niaxima  niul- 
donavit  &  firniavit.  Bercngarius  vicecomcs  titudine  populi  ad  dedicandam  basilicam 
firmavit.  Miro  vicecomes  firmavit.  Raiani-  praescripti  coenobii,  dijus  primatum  te- 
baldus  de  Nica  firniavit.  Rostagnus  viceco-  net,  jaindicti  venerandi  praesulis  Martini 
mes  firniavit.  Wantelmus  de  Oppeda  fir-  alfare,  juxta  qualem  requiescunt  pignora 
mavit.  Rostagnus  Sigistericensis  firmavit.  sanctorum  confessorum  Justi  &  Lazari,  ubi 
Poncius  filius  Ascherii  firmavit.  Isnardus  etiani  insiint  altaria,  a  dextris  videlicet  in 
de  Nuazellas  firmavit,  &  Vilelmus  frater  Salvatoris  mundi  nomine  &  omnium  sanc- 
ejus.  Garnerius  de  Drullia  firmavit.  Berar-  torum,  cuni  reliquiis  ibi  repertis  ,&  per- 
dus &  Autrannus  filii  ejus  firmavit.  Autber-  petiiae  Mariae  virginis ,  cum  preciosis  ex 
tus  filius  Ingirberti  &  Isnardus  frater  ejus  vestimentis  ipsius  non  parvae  quantitatis 
firmaverunt.  Cotaronus  de  Forchalcher  &  partibus.  Idem  etiam  titulus  orationis  con- 
Petrus  Avitus  firmaverunt.  Rostagnus  de  sistit  honore  dilecti  domni  Johannis ,  ut 
Poio-Alto  firmav.  Rostagnus  Carbonellus  &  quorum  una  fuit  a  Domino  commissa  so- 
IlostagnusAlmeradus  firmaverunt.  Wolvera  cietas  virginitatis  ,  sit  a  fidelibus  Christi 
miles  Arelatensis.  Nevolongus  firmavit.  communis  vota  venerationis.  Aliorum  vero 

Acta  puplice  in  concilio  apud  Barbaras.  quorum  ibi  sunt  reliquiae  sanetorum  tanta 
Ego  Vilelmus  &  ego  Gauzfredus  comités  fuit  reperta  multitudo,  ut  hominibus  qui- 
sive  marchiones  Provinciae,  filii  praefati  dem  incognita ,  sed  soli  cognitori  omnium 
Bertranni,  hoc  supradictum  donum  sive  sint  manifesta  Domino  :  unde  hisdem  prae- 
redditionem,  quam  pater  noster  fecit,  li-  sul  Guifredus,  Déi  &  sanctorum  ejus  duc- 
benter  ac  voluntarie  monasterio  Sancte  tus  amore,  praecipiente  suo  metropolitano 
Marie  &  Sancti  Victoris  Massiliensis  mo-  domno  Guifredo,  ad  cujus  diocesim  perti- 
nachisque  ejus  propriis  manibus  firniamus,  net  hisdem  locus,  quicquid  a  Christi  fide- 
&  testes  subscriptos  firmare  mandamus.  libus  collatum  fuit  vel  fuerit  ibi  a  priscis 
Berengarius  filius  Berengarii  vicecomitis  vel  futuris  temporibus ,  ita  sub  domina- 
donavit  &  firmavit.  Vilelmus  de  Vennasca  tione  abbatum  ejusdem  loci  &  monacho- 
firmavit.  Bermundus-Gauntelmus  firmavit.  rum  ibi  degentium  observari  instituit,  ut 
Aldierius  de  Alingno  firmavit.  Rodulfus-Co-  in  omnibus  praediis  alodium  illorum  nulla 
taronus  &  Aicardus  de  Sadula  firmaverunt.      sit  persona  potens  vel  inferior,  quae  vim 

alicujus    servitii    sibi   audeat   vindicari    & 

hominibus  illorum  infra  cunctos  terminos 

eorum  consistentium.  Sunt  autem  termini 
ejusdem  quos  omnium  credimus  esse  salva- 
tionem,  de  una  parte  in  ipsa  Erola  quae 
est  in  Combariolaj  de  alia  parte  in  ipso 
colle  de  Olivis,  in  capite  ipsius  viae  quae 
venit  de  Artosolo;  de  alia  parte  ad  locum 
qui  dicitur  Venterolas,  in  via  quae  venit  de 
N  nomine  sanctae  &  individuae  Trinita-  Balbianas;  de  alia  parte  ad  ipsum  gradum 
tis.  Haec  est  notitia  dotis,  quae  facta  est      superiorem  ad  ipsa  Faga  in  via  quae  venit 

de  Coronulis.  Addidit  etiam  huic  constitu 


224.  —  cxc 

Consécration  de    Véglise   de   Vabhaye 
de  Saint-Martin  de  Le-^\ 


I 


An 

1045 


ex  consecratione  coenobii  almi  confessoris 
&  praesulis  Martini,  quod  est  fundatum 
in  comitatu  Fenoliotensi,  in  valle  antiqui- 
tus vocitata  BoUecarne,  quod  alio  nomine 
vocatur  Lenis,' juxta  fluvium  qui  dicitur 
Atax.  Anno  MXLV  Incarnationis  dominicae, 
Eihenrico  autem  régis  Franciae  XV,  jussu 
domni  Guifredi  sanctae  priniae  sedis  Nar- 

'  Archives  de  l'église  de  Narbonne. 
V. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  212. 


tioni,  ut  nemo  sit  ausus  contra  abbatem 
vel  monachos  ejusdem  loci  aliquam  for- 
ciam  inferre,  aut  ad  eumdem  locum  confu- 
gientem  insequi  infra  praedictos  terminos, 
etiamsi  sit  reus  alicujus  malefacti.  Si  quis 
vero  de  poenitentibus  ad  ipsum  venerit 
locum  ,  liceat  eum  ibi  quandiu  voluerit 
manere,  &  divinum  officiuni  audire,  &  ab 
omni  sententia  culpae  sicut  caeteros  chris- 


An 
1045 


4:31 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


452 


tianos  solutum  esse.  Consensu  quoque  ar- 
chipraesulis  Giiifredi  &  aliorum  episcopo- 
rum  suae  ditioni  respicientium  ,  ordino 
atque  constitue  ego  Guifredus,  Carcasso- 
neusis  episcopus,  ut  uullus  successorum 
nostrorum  episcopus  praelibatum  monas- 
terium  vel  subjacentes  sibi  ecclesias  quo- 
rum haec  sunt  noniina    :   Sancti   Pétri  de 


22 


5.  —  CXCI 


Accordentre Frotaire,évêque  deNimes^ 
6»  Guillaume,  évêque  d'Albi^. 


BREVE  memoratorio,  quod  Froterius  epi- 

^^ „,„,   ^„ ,  scopus  fecit  in   ad   suos  homines  vas 

Sanctae  Mariae  de  Coronulis,  Sancti  Ste-  Guillermum  episcopum,  &  Guillermus  epi- 

phani  de  Voluta,  Sancti  Michaëlis  de  Ar-  scopus  vas  Froterium  episcopum,  de  finem 

tosolo    aliquo    modo    excommunicare   vel  que  fecissent,  &  concordiam  sine  inganno 

interdicere,  aut  aliquem  censum  ab  eis  ex-  inter  se    tenuissent.   De   pignoribus   quas 

quirere,  vel  in  aliquo  infestare  valeat  :  sed  habent  de  episcopatu  Guillermus  episco- 

his  omnibus  juxta  nostram  deliberationem  pus  impignoratum  a  Froterium  episcopum, 

incontaminate  permanentibus,  autoritatis  ut   ei    eas    non    tollet   neque   forciet   suo 

nostrae  pagina  nunc  &  in  perpetuum  sit  sciente  vas  dampnum  Froterii,  fos  quan- 

ei  pro  munitione  non  incongrua.  Quicum-  tum  Froterius  ei  laxatum  habet  suo  sciente, 

que  igitur  pro  salute  animae  vel  corporis  adque  suum  aver  Guillermus  episcopus  ei 

sui  ad   utilitatem   ejusdem    loci   mobilibus  reddat   per   talem    convenientiam   quoquo 

vel  immobilibus  rébus  aliquid  contulerit,  modo  ei  conventum  habet  :  ubi  Guillermus 

&    in    confessione   Christi   migraturus   ex  episcopus  suum  aver  a  Froterium  episco- 

hoc  saeculo,  ad  eum  se  deportari  destina-  pum  reddiderit,  Froterius  episcopus  eum 

verit,  &  ibi  requieverit,  a  Domino  indul-  appréhendât   sicut   conventum    habet   suo 

gentiam  &  requiem  sempiternam  consequi  sciente.   Si   incombre  Froterius  habet   fac- 

se  confidat,   &   ex    nostra  parte   quantum  tum  a  vita  Guillermi  ut  ei  jactet ,  convenit 

nobis   commissum    est   a   Domino   vicario  Guillermus  episcopus    ad   Froterium   epi- 

beati  Pétri  absolutum  se  sciât.  Guifredus,  scopum,    ut   teneat  pacem    &  trevam   Do- 

sanctae  primae  sedis    Narbonensis   archi-  mini   &    tenere   faciat,   sicut  Amelius  epi- 

episcopus,  hanc  constitutionem  vel  conse-  scopus  melius   tenuit  &  tenere  fecit,  suo 

crationem   fieri   mandans,   omnibus   prae-  sciente,  sineinganno.  De  illa  canonica quod 

sentibus  vel  futuris  suae  diocesis  episcopis  Rogerius    parasonita   constituit  eum   aliis 

firmare    decrevit,    &    manu    propria    sub-  clericis  Sancti  Salvii  per  totum  annum,  illa 

scripsit,  ut  quidquid  in  ea  deffinitum  est  terra  &  ille  honor  quae  laxata  est  &  do- 

observare    ab    omnibus    audientibus,    ut  nata  Sancti  Salvii    &  in  antea  erit  laxata 

sic  a  Domino  gratia  benedictionis  cunctis  sive  donata  in  ista  canonica  suprascripta, 

obedientibus ,  &  aliter  contra  nostram  jus-  sicut  laxaverunt  &  donaverunt  donatores, 

sionem  transgrediendo   agentibus  sit  sen-  sic  fiât.  Si  donatores  istius  honoris  infra- 

tentia  excommunicationis  sub  vinculo  ana-  scriptae  in  vita  sua  gardani  elegerint  sicuti 

thematis,    nisi   Domino    inspirante   digne  fecerint ,  sic  factum  fiât,  &  post  discessum 

satisfaciat  Deo,  &  abbati,  atque  monachis.  illorum  successores  introeant  ad  consilium 

t  Olivae  Ausonensis  episcopi.  f  Bernardi  clericorum  istius  canonicae  suprascriptae, 

Biterrensis  ecclesiaepraesulis.  tDomniPe-  &  a  consilium  episcopi  sine  redemptione 

tri  Jerundensisecclesiaepontificis.fDomni  &  sine  rêva.  De  ista  hora  in  antea  de  illos 

Arnaldi   Tolosanensis   episcopi.   f  Domni  homines  ni  de  illas   foeminas   qui   mortui 

Willelmi    Urgellensis    ecclesiae    antistitis.  fuerint  eos  ni  eas  redimere  faciat, /oj  quant 

t  Domni    Berengarii    Elenensis    episcopi.  illi  donaverint  vel  haelemosynam  illorum 


t  Domni  Bernardi  Cosoronensis  ecclesiae 
praesulis.  t  Matfredi  archidiaconi.  S.  Pon- 
tii  custodis  ecclesiae,  qui  hanc  dotem  sive 
consecrationem  scripsit  die  &  anno  quo 
supra. 


laxaverint   sine   forcia.    Illos   sacramentos 
que  Guillermus  episcopus  habet  factos  ad 

'  Archives   de    l'église   d'Albi  ,    &   cartulaire  de 
Foix ,  caisse  i5. 


Vers 
1045 


Ed.orig. 

t.  11,^ 

col.  2l3, 


"^  453  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  4^4 

'°'*  Froterium  episcopuni  de  episcopatum,  de  tea  hnec  mea  guirpitio  firma  &  stabilis  per- 
abbadias,  &  de  illum  castellum,  &  de  illam  nianeat  omni  teinpore.  Facta  carta  guir- 
civitatem,  ut  recognoscat  & // pleviscat  per  pitionis  istae  xvi  kalendas  aprilis,  anno 
sua  fide  &  //  teneat,  &  de  illas  fines  quae  Verbi  incarnati  M  XLVI,  régnante  Heurico 
ad  Froterium  fecerit  &  ad  suos  homines, 
quod  teneat  eas  suo  sciente  per  fidem  sine 
inganno.  Illo  sacramento  quem  Froterius 
fecerit  a  Guillermo  episcopo  ut  recognos- 


rege.  S.  Garsendis,  qui  hanc  guirpitionem 
lecit  &  firniavit,  &  firmare  rogavit.  S.  Gau- 
celini.  S.  Berengarii.  S.  Pontii.  S.  Alberti. 
S.  Matfredi.  S.  Rostagni.  S.  Pontii-Petri. 


cat  &  teneat  suo  sciente  per  fidem,  sine      S.  Petri-Sigarii.  Sicfredus  presbyterscripsit. 
inganno. 


An 

1047 


An 
1046* 
17  mars. 


226.  —  CXCII 

Ahandon  fait  par  Garsinde,  vicomtesse 
de  Narbonnef  à  Pierre,  comte  de  Car- 
cassonne,  de  plusieurs  domaines  du 
diocèse  d'Agde  ' . 

IN  Dei  nomine.  Ego  Garsendis  guirpisco 
ad  Petrum  comitem  ipsos  alodes  &  fevos 
quae  fuerunt  Willelmi  vicecomitis  &  Gar- 
sindis  filiae  ejus,  praeter  ipsum  castellum 
de  Mesoa  &  de  ipsum  alodeni,  &  praeter 
tertiam  partem  de  ipso   alode  de  Floren- 

ciaco  &  de  Roviniaco,  &  praeter &  de 

Granoleiras  &  de  Gaschiniolas,  &  praeter 
partem  tertiam  de  castello  Sancti  Pontii  & 
de  parrochia  de  Maloscanos  &  de  ipsum 
alodem,  &  praeter  tertiam  partem  de  Vai- 
raco  cum  suo  terminio,  sîguîre  potero  ante 
sanctam  Fidem  per  alodem.  Onines  alios 
alodes  &  fevos  qui  fuerunt  Willelmi  vice- 
comitis &  filiae  ejus  Garsindis,  guirpisco 
ad  Petrum  comitem  sine  ulla  reservatione, 
&  de  meo  jure  in  suo  trado  dominio  &  po- 
testate,  ad  faciendum  inde  quidquid  volue- 
rit.  De  repetitione  vero  dico,  quod  si  ego 
Garsendis  aut  ullus  de  haeredibus  vel  de 
propinquis  meis,  aut  quilibet  homo,  aut 
subrogata  persona  evenerit,  qui  hanc  meam 
guirpitionem  infringere  voluerit,  non  li- 
ceat  hoc  facere,  sed  componat  in  vinculo 
ipsum  alodem  &  ipsum  fevum  superius 
scriptum  duplum  &  melioratum  ,  &  in  an- 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  f  80. 

*  C'est-à-dire  1047  nouveau  style. 


227.  —  CXCIII 

Donation  faite  à  la  cathédrale  de 
Narhonne  par  l'archevêque  Guifred 
&  le  vicomte  Bérenger' . 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis,  Patris  videlicet  &  Filii  &  Spiritus 
sancti.  Ego  Guifredus,  divina  annuente 
gratia  sanctae  ac  primae  sedis  Narbonensis 
ecclesiae  sub  titulo  sanctorum  martyrum 
Justi  &  Pastoris  dicatae  archiepiscopus , 
una  cum  Berengario  vicecomite,  &  uxore 
illius  Garsinde,  eorumque  filiis  Raymuudo, 
Petro,  &  Bernardo,  cognoscentes  praedia 
ecclesiastica  ab  antecessoribus  nostris  ad 
canonicam  Sanctorum  Justi  &  Pastoris 
martyrum  donata  non  posse  sufficere  ca- 
nonicis  ibidem  Domino  servientibus,  une 
eodemque  consensu  donamus  atque  con- 
cedimus  praefatae  canonicae  decimam  om- 
nium piscium,  quos  nostri  homines  qui 
habitant  Narbonae,  tam  in  Coirano  quam 
inVillanova  sive  etiam  in  burgo  ultra  pon- 
tem,  apprehenderint  in  ipsis  aqualibus, 
de  ipso  gudo  quod  vocatur  Caprapicta,  & 
de  ipsa  Caprapicta  usque  in  stagnum  de 
ipso  rivo  Ataxis,  sive  in  aqualibus  molen- 
dinorum  ipsius  pontis,  sive  in  ipsa  res- 
clausa  episcopali,  necnon  &  in  mari,  sive 
in  stagnis,  seu  in  fluminibus  atque  palu- 
dibus.  Et  insuper  donamus  ad  praefatam 
canonicam  décimas  de  ipso  sale  quod 
exierit  de  ipsis  salinis,  quae  sunt  de  Luto- 
banna   usque   ad    ipsam    Foz,   &  de  villa 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  55,  f"  104. 


Éd.  cric. 

1.11, 
col.  214. 


An 

1048 

23  avril. 


An 

«048 


455 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


456 


Éd.oris 

t.  II, 
col.  21 5. 


Jiulaica  usque  ad  Narbonam,  excepto  illo 
sale  quod  exierit  de  alode  Judaico,  qiiod 
hodie  habent,  illam  vidc4icet  parteni  quae 
in  opus  illorum  Jiidaeoriim  exierit,  &  ex- 
ceptis  piscibus,  quos  apprehenderiiit  ho- 
mines  qui  habitant  in  alode  Sancti  Pauli, 
&  exceptis  his  qui  capti  fuerint  in  ejus- 
dem  alode,  &  exceptis  illis  salinis  quos 
laboraverint  praedicti  homines  qui  habi- 
tant in  alode  ejusdeni  Sancti  Pauli,  &  ex- 
cepto illo  sale  quod  laboratum  fuerit  in 
ejusdem  alode.  Illorum  etiam  piscium  dé- 
cimas, quos  ipsi  homines  apprehenderint, 
&  ipsius  salis,  quod  ipsi  laboraverint,  do- 
namus  ad  canonicam  Sancti  Pauli.  Ego 
dcinceps  Garsindes  praefata  videlicet  illas 
retineo  décimas  illius  salis,  quod  labora- 
tum fuerit  in  alode  Sancti  Pétri  qui  voca- 
lur  Clarus,  &  non  dono  eas  in  praédictum 
donum.  Haec  autem  omnia  superius,  vide- 
licet décimas  omnium  piscium  &  salinarum, 
donamus  ad  praedictos  canonicos  Sancto- 
rura  Justi  &  Pastoris  &  Sancti  Pauli,  ut  ab 
hodierno  die  &  tempore  canonici  praefata- 
rum  ecclesiarum  habcant  in  canonicam. 
Ego  Guifredus  archiepiscopus  dono  ad 
praefatam  canonicam  Sanctorum  Justi  & 
Pastoris  etiam  terram  x  modiorum  ad  an- 
nonam  per  annum  unumquemque  infra 
unam  leugam  ab  urbe  Narbona;  immo 
etiam  &  ego  Guiffredus  pontifex  dono  ad 
canonicam  praefatorum  martyrum  de  ipsis 
honoribus  clericalibus  qui  sunt  de  ipsa 
ecclesia,  scilicet  de  abbatia  Sancti  Pauli, 
quando  eam  dedero,  ipsius  doni  decimam 
partem  quod  ad  opus  meum  exierit.  Simi- 
liter  &  de  abbatia  Sanctae  Mariae  de  Qua- 
draginta,  &  Sancti  Laurentii,  atque  de 
archidiaconatibus  sive  sacristania  ipsius 
ecclesiae  Sanctorum  Justi  &  Pastoris,  sive 
ipsorum  canonicorum  qui  fevos  habent 
de  ipsa  ecclesia  Sanctorum  Justi  &  Pasto- 
ris, decimam  partem  quod  ad  meum  opus 
exierit.  Illorum  autem  canonicorum  Sanc- 
torum Justi  &  Pastoris  qui  fevos  non  ha- 
bent, dono  ad  praedictam  canonicam  ter- 
tiam  partem  ipsius  doni  quod  inde  exierit. 
Haec  igitur  omnia  superius  scripta,  ego 
Guiffredus  praeiatus  archipiaesul,  &  ego 
Berengarius  praefatus  vicecomes,  &  uxor 
mea  praefata  Garsindes,  filiique  nostri 
Raymundus,    Petrus    &    Eernardus ,    ideo 


donamus  ad  praedictas  canonicas,  ut  divi- 
num  servitium  semper  in  eis  exerceatur, 
&  nostroru.-.i  peccatoriim  vincla  praefato- 
rum sanctorum  intercessionibus  absolvan- 
tur.  Si  vero,  cniod  absit,  nos  supradicti 
donatores,  &c.  Acta  est  autem  scriptura 
ipsius  donationis  Vllll  kalendas  maii,  anno 
dominicae  Incarnationis  XL  post  millesi- 
mum  &  octavum,  annoque  XVIII  régnante 
Aienrico  rege.  S.  Berengarii  vicecomitis. 
S.  Garsindis  vicecomitissae.  S.  Raymundi- 
Berengarii.  S.  Pétri  clerici,  fratris  ejus. 
S.  Bernardi  fratris  istorum;  qui  hanc  do- 
nationem  fecimus,  eamque  scribi  jussimus 
&  firmavimus,  firmarique  rogavimus.  S. 
Matfredi  archidiaconi.  S.  Guiffredi  archi- 
diaconi.  S.  Raymundus  levita.  S.  Ermen- 
gaudi-Arnalli.  S.  Petri-Amelii  de  Porta- 
Regia. 


An 

1048 


228. 


CXCIV 


Déguerpîssement  fait  en  faveur  de 
Vahhaye  de  Lé^at,  en  présence  de 
Raimondy   marquise 

APPROPINQUANTE  etenim  mundi  ter- 
mino  &  ruinis  crebescentibus,  jam 
certa  manifestantur  signa;  &  si  aliquid  de 
rébus  nostris  a.l  loca  sanctorum  condona- 
verimus,  retributorem  Deum  non  diffidi- 
mus  habere,  qui  dixit  :  «  Date  helemosïnam, 
&  omnia  munda  sunt  vobis,  »  &  «  Qui  plus 
dat,  plus  mercedem  accipit,  &  congre^at  fruc- 
tum  in  vitam  eternam.  »  Ob  hanc  igitur  amo- 
rem  fuit  quidam  home,  nomine  Sicfredus 
qui  cognominatus  fuit  Bellushomo,  jacens 
in  lecto  ultimo,  egritudinis  sue  tempore 
convocavit  aniicos  suos  ad  se,  Ardman  & 
Gérard  &  Bertrandum  presbiterum,  qui 
nominatus  erat  Bonushomo,  ut  consilium 
acciperet  ab  ipsis  qualiter  gratiam  Dei  ac- 
cipere  mereretur  &  iudulgentiam  peccato- 
rum  suoruni.  Consiliatus  est  itaque  cum 
ipsis  &  fecit  donationem  Domino  Deo  & 
sancto  Petro  apostolo  Lesadensis  cenobii 
de    ipso    alode   que   viJebatur   habere   vel 

'  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Lézat.  [Latin  9189, 
{"  209  v".] 


Vers 

1048 
aoùc. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


AJ7                              PREUVES   DE   LHIbTUIKE  DE   LANGUEDOC.  458 

Vers        '     '                                                    .  T 

'°'*       possidere  in  tcrniinio  vel  villa  que  dicitiir  tinere.  Et  in  presentia  dompni  Raimundi 

Spanis;   hoc    sunt  casales   cuni    terras   vel  marchioiiis  &  aliorujn  bonorum  hominum, 

vineas,  pratis,  pascuis,  silvis,  garricis,  ex-  id  est  Guillelnio  Atone  de  Keir,  &  Auriolo 

cepto  sponsalicio  que  fecit  uxori  sue  no-  Desiderato  ,     ceterorumque     plurimorum 

mine  Adalbcrga.  In  taie  ratione,  dum  vive-  hominum,   in  atrio  Sancti  Pétri   de   Cela, 

rent  filii  sui  Amelius  &  Nizczius,  tenerent  siib  die  feria  IIII'',  sic  se  guarpierunt  Gar- 

&  possiderent;  post  mortem  quoque  illo-  sens  mulier  Amelii  &  filii  sui  Arnaldus  & 

rum    remaneret   ipse   alodis   jamdictus   ad  Raimundus  contra  Deo  &  sancto  Petro,  & 

ipsos  amicos  suos  vel  parentes  Ardman  &  dompne  Bernard©  presule,  &  Amelio  mona- 

Gerard.   Post   illorum   quof(ue   discessum,  cho,  &  Arnaldo,  &  Atone,  &  Gaucelino,  & 

remaneret  supradictus  ipse  alodis  sicut  su-  omnibus  monachis  habitantibus  Lesadensis 

prascriptum  est  Domino  Deo  &  sancto  Pe-  cenobii,  ut  ab  hodierno  die  nullam  contra- 

tro  a  loco  jamdicto,  cum  terminis  &  limi-  pellationem   jam  amplius  non  faciant,  nisi 

tibus  &  ajacentiis,  que  in  se  videtur  ipse  tantnm  si  abbasvel  monachi  vendere  prop- 

alodis  continere.  Et  precepit  eis  ut  face-  ter  aliquam  utilitatem  voluerint,  ad  ipsos 

rent  cum  Bertrando  presbitero  auctorita-  faciant.  Et  ut  hec  carta  vel  guarpitio  firma 

tem  vel  cartam,  ut  ista  ratio  non  traderetur  &  stabilis  permaneat,  dono  ego  Bernardus 

oblivioni.  Adveniente   igitur  mortis   tem-  presul   cum  rectoribus    supradicti   loci    de 

pore,   quo   filii    sui   vel   parentes   qui   su-  ipsos'tres  casales  ipsam  terciam  partem,  & 

prascripti   sunt   migrarent  ab   hoc  seculo,  de  alio  alode  ipsam   medietatem  in  servi- 

inventa   est   hec   auctoritas   ab    abbate  vel  cium   sancti   Pétri  &  abbate;  tali   namque 

rectoribus  Sancti  Pétri  Lesadensis,  &  ma-  pacto,  ut  dum  vixerint  Garsens  &  filii  sui, 

nifestata     est    ab     eis     coram    vicinis    vel  teneant  interdum  vivunt,  vindere  nec  alie- 

judicibus  terre.  Contra  hanc  auctoritatem  nare  nec  bescamiare  nec  dare  non  possint 

sive  testibus  qui  dicebantur  se  hoc  vidisse  nisi  Deo  &  sancto  Petro  &  successoribus 

&  audisse,  exsurrexit  mulier  Amelii  nec-  ejusdem     loci  ;     post    mortem     Garsen    & 

non    &   filii   sui   Arnaldus    &   Raimundus,  Arnaldo  &  Raimundo  filiis  suis,  remaneat 

qui    testificati    sunt    rem    hanc    inauditam  Domino  Deo  &  sancto  Petro  &  rectoribus 

esse.  Contra  hos  extitit  dompnus  Bernar-  ipsius   loci   sine   ulla   reservatione.   Facta 

dus,  episcopus  sedis  Coseranice,  sub  cujus  carta  ista  vel  guarpitoria  in  mense  augusti, 

tuicione  isdeni  locus  vel  rectores  subdun-  sub  die  feria  IIIP,  régnante  Anrico   rege. 

tur  ipsius  loci,  &  contestatus  est  eis  non  Sig.  f  Garsen  &  Arnaldo  &  Raimundo,  qui 

dimittere  illis,  nisi  per  rectum  judicium  &  carta  guarpitionis  ista  scribere  rogaverunt 

Dei  manifestationem.  Imperante  ergo  Rai-  &  manibus  firmaverunt  &  firmare  rogave- 

mundo  Guillelmo  &  judicante,  conventum  runt.   Sig.  f  Adaleiz.    Sig.  t    Sig.  t  Sig.  f 

est  inter  eos  ut  decertarent  duo  certatores,  Ainardus    Odo    &   Guillelmus   filius   suus 

qui  numquam  se  decertassent  nisi  per  hoc  fidefecerunt  ut  firmare  faciant  Arnaldus  & 

judicium.  Consiliata  est  itaque  hec  mulier  Raimundus  Ricsen  sorori  sue,  ut  auctori- 

una  cum  filiis  suis  cum  vicinis  sive  audito-  tatem  faciant  sicut  lex  est.  Guarinus  mo- 

ribus,  qui  hoc  verbum  {estificabantur,  &  nachus  scripsit. 
nutu  Dei  actum  est  ut  haberent  recognitio- 

nem,  quia  hoc  verbum  a  Sicfredo  pâtre  il-  ~~~~" 
lorum  dictus  esset  &  carta  per  ipsius  man- 
damentum  scripta  fuisset.  Et  in  presentia 
dompni  Petroni  episcopi,  &  Guilaberti  [de] 
Laurago,  &  Raimundo  Guillelmo,  &  Ber- 
nardo-Guillelmo,  &  Raimundo-Atone  cum 

filio  suo  Guillelmo,  &  Raimundo  Bertran,  L  —  Ego  '   in  Dei   nomine  Girbertus 

&  Amelio  Raimundo,  &  Raimundo  Amelio  vicecomes,  &  uxor  mea  Nobila,  &  filius 

deAsca,  mostratum  est  &  omnibus  mani-      meu»  Bernardus donamus  Sancto  Salva- 

festatum  non  se  ausos  fuisse  hune  judicium 

expectasse,   nec    hanc   decertationem    sus-  '  Cartulaire  de  Saint-Guillem  du  Désert. 


Vers 

1048 


22g.  —  cxcv 

Extraits  de  quelques  chartes. 


Ëd.orig. 

t.  II, 
col.  216. 


An 
1048 

5 
ociobrc. 


^^      459  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  460 

'"'^       tori  Gellonensis  cenobii,  &  Ligno  Christi, 
sancto  Willelmo  confessori  Christi,  iinum 

maiisum  in  valle  que  vocatur  Sers,  iii  loco  ^So     CXCVI 

qui  (licitur  Kalahe,  &  est  ipsum   mansuin 

in  suburbio  Castro  Carlatense,  &c.  Facta  r-      j     •         j  •        •    i      rr' 

donatio  ista  feria  iiii,  IH  nonas  octobris,  t ondation  du  prieure  du  Vigan\ 

luna  XXIII,  régnante  Aianrico  rege,  &c. 

IN  nomine  Domini,  amen.  Hoc  est  exem- 
**.  —  iri^,    ^oL  .^i^vio  »v,.wv,.iiw.c.i.v.iiio  vxo  plum    sive    translatum   cujusdam   cartae 

io"o     Jonum,  quem  fecit  Raimundus-Guillelmus  cujus   ténor  talis  est  : 

ad  Pétrone  comité  avunculo  suo,  de  ipsa  I"  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 

villa   quam   vocant    Magriniano   cum    suo  Ego  Poncius,  comesTolosanus,  dono  locum 

terminio   &  cum  suas  adjacentias,  de  ipsa  de  Vicano  Domino  Deo,  &  sanctae  Mariae, 

villa  suprascripta,  &  de  suo  alode  supra-  &  Sancto  Victori  Massiliensis  monasterii, 

scripto.     Ego     Raymundus     suprascriptus  &  Raymundo-Karoli,  priori  ejusdem  loci,  & 

dono    ad    Petro    suprascripto    ista    omnia  aliis  monachis  in  perpetuum,  quidquid  ibi 

suprascripta  pro  fevo  in  vita  sua,excepto  habeo  vel  habere  debeo  in  alodium,  &  quid- 

ipsas   bataillas  juratas,  quem  Raymundus  quid  laïcalis  persona  tenet  de  me.  Et  ego 

retinet  ipsam  medietatem  quem  cornes  ha-  Bernardus  -  Raymundus    qui     cognominor 

bere  débet.  Et  istum  alodem    suprascrip-  Veiretus,  frater  meus  Deusde   Maluscom- 

tum  donat   Raymundus  ad  Pétrone  cornes  ptor   per    ipsam    convenientiam    donamus 

suprascripto   per  taie   convenientia,  post  ipsum  Vicanum   Domino  Deo,  &  sanctae 

mortem   Petroni   suprascripta  revertat  ad  Mariae,   sancto   Petro,   &  sancto  Victori 

Raymundum    suprascriptum     aut    ad     in-  Massiliensis     monasterii,     &    Raymundo 

fautes  suos  ipso  fevo  suprascripto.  priori  jam  praedicto,  &  abbatibus  &  mo- 
nachis ibidem  Deo  servientibus  tam  prae- 

III.  —  InMiomine  Domini  nostri  Jhesu  sentibus  quam   futuris,  ut  Deus  misererl 


V 


r       Christi.  Ego  P.  Magalonensis  comes  dono,  dignetur  nobis  hic  &  in  aeternum,  &  ani- 

concedo  Deo  omnipotenti,  &  sancte  Ma-  niabus    patrum    ac   matrum    nostrorum    & 

rie,  sanctoque  martiri,  &   tibi   R,  abbati  omnium    parentum    nostrorum.    Donamus 

Massiliensi,    tuisque     successoribus ,    po-  totum    quantum    ibi   habemus   vel    habere 

testatem   &  electionem    &  dominacionem  possumus    sine    ulla    reservatione.    Super 

quam  hucusque  habui  vel  alii  tenuere  per  hoc   donamus   mansum   Sancti  Baudilii  in 

me,  totum  quale  per  alios  teneo  vel  tenui  terris  jam  supradictis  cum  omnibus  perti-    ÉJ.orig. 

in  monasterio  Psalmodiensi  Sancti  Pétri,  nentiis  suis,  heremos  &  cultus,  &  prata,  &   coV.  i'i'y. 

sine  omni  malo  ingenio,  &  absolvo  &  guir-  sylvas  &  garrices  &  aquas,  &  ripas  ex  omni 

pio,  laudo  atque  confirmo  totum  quod  ac-  parte;  &  propter  istum  honorem  donave- 

quisistis  vel  adquisituri  estis  tu  &  monachi  runt  Raymundus-Karolus  &  Radulfus  unum 

tui  in  praedicto  coenobio  Nemausensi  epi-  equum  optimum  Bernardo  Veiret  &  Deo- 

scopo,  &  comité  Sancti  Egedii,  &  ab  aliis  dato  Malcomptor.  Praesentibus  &  viden- 

principibus  &  ab  aliis  personis.  tibus  Petro  Begonis  de  Eximaz,  Pandulfo 

d'Espeyrone,  &  Ademaro  Artman,  &  Beren- 

'  Château  de  Foix  ;  cartulaire,  caisse  i3.  8^""'°    ^^   Bosco,   &  Galterius    BorrelluS    de 

'  Grand  cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  ^^i^^obre,  &  Ademarus   Rigualz  de   CantO- 

de  Marseille.  Cartulaire  imprimé  de  M.  Guérard,  ^""^J   ^  RadulfuS  de  Carsic,   &  aliis    multis. 

dans  les  Documents  inédits,  t.   i,  p.  5  ;   le  texte  Bertrannus    Heleziars    &    Ava    uxor   ejus, 

donné  par  D.  Vaissete  contenait  plusieurs  fautes,  jubente   &  affirmante    Bernardo  Veyret  & 

que  nous  avons  pu  corriger  à  l'aide  de  l'imprimé  :  Deusde  Malcomptor  fratre  ejus,  de  quibus 


c'est    ainsi    que    Magalonensis    était    remplacé    par 
magnus,  qui  n'a  aucun  sens.  [A.  M.] 


'  Archives  du  prieuré  du  Vigan.  [Nous  n'avons 
pu  retrouver  le  texte  de  cet  acte  dans  le  cartulaire 
de  Saint-Victor.] 


461 


PREUVES  DE  L'HISUOIRE  DE  LANGUEDOC. 


462 


tenebaiit   omnia    quae    habebaiit    in    loco 

praefato  in siniiliter  donaverunt  totum 

c(uantiini  ibi  habebant  sine  omni  retene- 
niento  Doruino  Deo,  &  sanctae  Mariae, 
&  nionachis  pro  rcdeniptione  animarum 
suarum,  videntibus  &  audientibus  Rosta- 
giio  de  Monteolivi  &  Fredolonus  de  Ca- 
gozac  &  Mathia  Poliot.  Ayras  de  Sancto 
Laurentii  &  Bermundus  frater  ejus  dede- 
runt  siniiliter  totum  quantum  habebant  vel 
habere  debuerant  in  loco  praefato  Vicani 
sine  ulla  reservatione  omnipotent!  Deo,  & 
sanctae  Mariae,  &  sancto  Petro,  &  mona- 
chis  praesentibus  &  futuris  pro  redemp- 
tione  animarum  suarum.  Hoc  donum  & 
hanc  elemosynam  fecerunt  &  laudaverunt 
Bernardus-Raymundus  Veiretus  &  Deo- 
datus  Maluscomptor  frater  ejus,  &  Ber- 
trannus  Eleziars,  &  Ava  uxor  ejus,  &  Ayras 
de  Sancto  Laurentii,  &  Bermundus  frater 
ejus  &  multi  alii  praesentes  &  videntes. 
Quod  si  nos  jamdicti  Jonatores,  &c. 

Sciendum  vero  est  quod  ego  Bertrandus 
Paganus  publicus  notarius  Massiliensis,  de 
mandate  domini  Uberti  Lavanderii  majoris 
judicis  curiae  palatii  Massiliensis,  &  ad 
instantiam  &  postulationem  Guillelmi  , 
prioris  de  Vicano,  hoc  exemplum  sive 
transcriptum  cujusdam  carte  sive  scriplure, 
quam  in  quodam  libro  antiquissimo  cum 
multis  aliis  factum  de  Vicano  contingenti- 
bus  in  bibliotheca  sive  in  armario  monas- 
terii  Sancti  Victoris  Massiliensis,  ubi  libri 
antiqui,  carte  &  instrumenta,  privilégia  & 
alia  munimenta  reponuntur,  inveni,  &  de 
verbo  ad  verbum  bona  iide  scripsi,  nihil 
addito,  mutato  seu  diminuto,  nisi  forte 
dictiones  abbreviatas  per  suas  litteras  pro- 
trahendo  vel  protractas  abbreviando,  & 
ita  legitur  hic  ut  in  dicta  carta  sive  scrip- 
tura  continetur.  Qui  dictas  dominus  judex 
mihi  dicto  notario  fecit  dictum  mandatum 
in  cimiterio  Sancti  Victoris  Massiliensis, 
anno  currente  Domini  m  CC  LX,  indic- 
tione  IV,  pridie  idus  januarii,  in  prae- 
sentia  &  testimonio  domini  Raynaudi  de 
Curtoloco,  vicarii  Massiliensis,  Guillot 
clerici  Hugonis  prioris  de  Sara,  &c. 


23i.  —  CXCVII 

Donations  faîtes  à  Vabhaye  de  Con- 
ques  (S*  à  l'église  de  Rode-{\ 

MORis  fuit  antiquitus  inclitorum  re- 
gum,  &c.  Idcirco  ego  Hugo,  Ruthe- 
nensium  comes,  &  mater  mca  Ricardis 
comitissa,  donamus  nos  ad  locum  sacrum, 
qui  est  situs  in  pago  Ruthenico  &  est  con- 
secratus  in  honore  &  reverentia  Domini  & 
Salvatoris  nostri  Jesu  Christi,  &  sanctae 
Mariae  matris  ejus,  &  beati  Pétri  princi  is 
apostolorum,  in  quo  beatissima  Fides  virgo 
&  martyr  requiescit  necnon  &  beatissimus 
martyr  Vincentius,  vel  aliorum  sanctorum 
continentur  reliquiae,  cui  vocabulum  est 
Couchas,  ubi  nunc  venerabilis  vir  Odol- 
ricus  abba  praees.se  videtur,  &  sub  cujus 
regimine  Aimericus  reverendissimus  deca- 
nus  &  cuncta  congregatio  monachorum 
degins  Domino  sedule  ac  regulae  egregii 
patris  Benedicti  famulare  videtur,  propter 
reverentiam  sanctitatis  loci  ejus,  &  pro 
animabus  nostris,  &  pro  anima  Raymundi 
comitis,  ut  exinde  nobis  nierces  adcrescat, 
donamus  ecclesiam  nostram ,  quae  Tri- 
bonum  dicitur,  omnipotenti  Domino,  & 
sanctae  Fidi,  &  monachis  ejusdem  loci  ad 
alodum,  &  est  sita  ipsa  ecclesia  in  pago 
Ruthenico  super  fluvium  Avarionis,  cum 
novem  mansis  &  octo  appendariis  in  ipso 
alode,&  cum  boscis  &aquis,  piscatoriis,&c. 
In  tali  convenientia,  ut  si  ullus  homo  aut 
foemina  istum  alodem  de  communia  mona- 
chorum tulerit,  veniant  infantes  Hugonis 
comitis,  aut  si  illi  mortui  fuerint,  unus  de 
propinquis  suis  veniat,  &  accipiat  ipsum 
alodem,  &c.  Facta  est  haec  conscriptio 
cartalis  anno  MLI  Incarnationis  Domini, 
indictione  II,  luna  XXIX,  x  kalendas  fe- 
bruarii,  feria  Vil,  régnante  Henrico  rege. 
S.  Ricardis  commitissae,  quae  cartam  istam 
scribere  vel   firmare   rogavit.  S.  Rodberti 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  143,  f*  120.  —  Baluze,  Histoire  de  la  mai- 
son d'Auvergne,  t.  2,  p.  5i. 


Éd.  cri  g. 

i.  il, 
col. 218. 


An 
jo5i 


463 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


464 


An 

io5i 

6  avril. 


comitis.  s.  Fidei  comitissae.  S.  Bertae  co- 
mitissae.  S.  Berengarii  vicecornitis.  S.  Ber- 
nardi  archidiacoiii  &  fratrum  ejus. 

Jhesu  Christi  '  Domiiii  nostri  in  no- 
niine,  &c.  Incipit  séries  olographi  quod 
fecit  Alcherius,  vir  nobilitate  praecipuus, 
ut  Apostolus  praecipit,  &c.  Notum  ergo  sit 
omnibus  hominibus,  c[Uod  ego  Alcherius, 
quamvis  peccator  &  indignus,  non  tamen 
pietate  &  misericordia  Christi  diffisus,  ob 
peccatorum  meorum  remissionem,  &  geni- 
toris  mei  Comarchi,  pariterque  genitricis 
Trudgardis,  seu  fratrum  meorum  adipis- 
cendam  commissorum  delictorum  indul- 
gentiam,  post  mei  corporis  dissolutionem 
relinquo  simul  &  dono  ad  altare  sanctae 
Dei  genitricis  Mariae  Ruthenensis  sedis 
seniorisque  ecclesiae  aliquid  de  alodio 
meo,  quandam  scilicet  ecclesiam  Sancti  Pé- 
tri in  comitatu  Ruthenensi  quae  vocatur 
Ragnacus,  quam  jure  haereditatis  hactenus 
possideo,  cuni  omnibus  quae  ad  eandem 
ecclesiam  pertinent  &  pertinere  debent; 
tali  modo  talique  tenore,  ut  nullus  episco- 
pus,  nec  ulla  potestas,  sed  neque  aliquis 
homo  vel  foemina  donare  alicui  possit  ali- 
quid de  hoc  praedicto  alodio  neque  per 
alodium,  neque  per  fevum,  nisi  quantum 
ad  praesens  donatum  est.  Quod  si  fecerint, 
veniant  filii  Ricardi  vicecomitis  &  iilii 
Abonis  nepotis  mei,  &  ponant  super  altare 
sanctae  Mariae  prefatae  sedis  XX  solidos 
Ruthenensis  monetae,  &  habeant  ipsam 
.  ecclesiam  cum  omnibus  quae  sunt  ejusdem 
ecclesiae.  Denique  ego  Alcherius  haec  om- 
nia  ideo  dono  pariter  &  concedo  prae- 
dictae  sedis  altari,  ut  pontifex  ejusdem 
ecclesiae,  me  deffuncto,  donet  Lutevensi 
episcopo  pro  offerendo  sacrificio  laudis 
Deo  X  solidos  propter  remedium  animae 
meae  &  absolutionem  meorum  peccato- 
rum, insuper  &  canonicis  ipsius  sedis 
sancti  Genesii  Lutevensis  donet  LXX  solidos 
raymundenses  in  communia,  quinetiam 
monachis  altaris  sancti  Salvatoris,  quod 
est  situm  in  ecclesia  in  villa,  douent  xx 
solidos  similis  monetae.  H'orum  autem  de- 

'  Archives  de  l'église  de  Rodez,  &  copie  dans  la 
collection  Doat  ,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  i33,  f  I. 


nariorum  numerus  concluditur  in  c  soli- 
dos optimis  raymundensibus.  Facta  carta 
hujusmodi  donationis  Vlll  idus  aprilis, 
anno  M  Ll  ab  Incarnatione  Domini,  rég- 
nante Aianrico  rege.  S.  Alcherii,  qui  hanc 
conscriptionem  fîeri  jussit,  firmarique  ro- 
gavit.  S.  Gaufredi.  S.  Bernardi.  S.  Ugonis. 
Geraldus  scripsit. 


An 
io5i 


202 


CXCVIII 


Testament  d' Almérade,  seigneur 
d'Andu-^e  '. 

LEGALITER  est  sancitum  atque  ab  anti- 
quis  rectoribus  definitum,  ut  cui  quod 
voluerit  facere  de  sua  habilitate  potestas 
sit  firma.  Ideoque  iniplente  huniani  gene- 
ris  conditore,  a  quo  totus  redemptus  est 
orbis,  per  quem  Ecclesia  fidelis  dicta  regi- 
tur  a  suis  fidelibus  alumnis,  in  ejus  nomine 
seu  praeciara  dilectione  vel  gloriosissimo 
honore,  anno  M  LU  quo  dilectissimus  ipse 
in  uterum  Virginis  almae  de  aethereo  des- 
cendit.   Ideo   ego  Almeradus   ad   finem 

vitae  Christi  valde  timere,  eo  quod  anima 
mea  tradita  non  esset  potestati  diabolicae, 
propterea  ut  in  aethereo  collocari  merea- 
tur  regno  &  a  clavigero  recolligi  glorioso, 
ex  multo  quod  in  hoc  possidebam  saeculo 
ejus  potestati  aliquantulum  tradere  cupio, 
quod  &  facio.  Dono  &  concedo  ego  supra- 
dictus  Almeradus  ad  domum  Sancti  Pétri, 
quae  est  sita  in  comitatu  Nemausensi,  sub 
Castro  Salviensi,  dono  alodem  meum  qui 
mihi  advenit  per  parentes  meos,  &  est 
ipse  alodis  in  comitatu  Usetico,  in*termi- 
nio  de  Castro  quod  Petramala  nominatur, 
vel  in  ejus  defïensione  in  praenominato 
terminio  habetur,  ecclesia  c[uae  est  conse- 
crata  in  honorem  sancti  Egidii,  in  sylva 
quae  vocatur  Regudana  ad  Portas;  &  de 
ipsa  ecclesia  &  de  ejus  cimeterio,  &  de 
villa  cum  suis  terminis  &  de  omnibus  ad- 
jacentes, &  de  cunctis  terminis  quae  ad 
supradictam  ecclesiam  &  ad  supradictam 
villam  pertinent,  dono  ipsara  medietatem, 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  25. 


Ed.oriï;. 

t.  H," 
col.  219. 

An 

1002 

12 

janvier. 


An 

1052 


[65 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


466 


lid.orig 
t.  Il, 

col,  220. 


ego  suprascriptus  Almerardiis  habeo,       nis  pridie  idiis  januarii,  xxi  '  anno  régnante 
&  quantum  habere  debeo  ad  monasterium       Aiaiirico.  Signum  Alnierardi,  qui  hanc  car- 


Sancti  Pétri  suprascripti  :  &  aiitequani 
liane  doiiationem  sancto  Petro  facerem, 
dedi  filio  meo  Petro,  &  propterea  ut  filius 
meus  Petrus  det  suuni  alodem  sancto  Pe- 
tro, sicut  &  ego  donavi,  dono  ad  filium 
meum  Petrum  quantum  habeo  in  castro 
Andusiae  &  in  succidimentum  ejus,  &  in 
alio  loco  totum  castrum  Earrae  &  omne 
succidimentum  ejus,  &  in  suprascripto 
Castro  de  Petramala  &  in  succidimentum 
ejus  quantum  habeo  extra  hune  alodem, 
ut  haec  omnia  sint  &  in  melioratione;  tali 
vero  ratione,  ut  filius  meus  Petrus  hune 
alodem  suprascriptum,  quem  ego  ad  domum 
Sancti  Pétri  suprascripti  dedi,  cum  honore 
tenere  faciat  ad  monachos  Sancti  Pétri 
praedicti,  &  si  illis  in  illo  alode  rem  tule- 
rit  vel  malum  fecerit,  filius  meus  praedic- 
tus  audacter  deffendat,  &  in  alode  prae- 
dicto  uUam  omnino  rem  non  retineat,  nisi 
ut  melius  &  a  Domino  crescat.  Et  ego 
Petrus,  filius  Almerardi  suprascripti,  alo- 
dem praedictum  quem  pater  meus  praedic- 
tus  dédit  ad  monasterium  praedictum  dono 


tam  donationis  scribere  jussi,  &  filio  meo 
Petro  in  simili  modo  mandans  scribere 
rogavi,  &  alios  testes  ut  firmarent  petiii 
Signum  Pétri  ejusdem  Almerardi  filii. 
S.  Dalmacii  monachi.  S.  Leraldi  monachi. 
S.  Leraldi  Spolrici.  S.  Pontii  presbyteri 
Andusiensis.  S.  Pétri  Bermundi.  S.  Ber- 
nardi  de  Rubis  clerici.  S.  Falconis  de 
Sancta  Cruce.  S.  Bernardi  de  Ladinhano 
clerici.  S.  Raymundi  vicarii  Salviensis. 
S.  Fulconis  Dejensalis.  Sit  Deus  omnipo- 
tens  auctor  custosque  in  aeternum. 


233. 

Plaid  tenu  dans  le  Roussillon,  en  fa- 
veur de  Vahbaye  de  Cuxa^. 

IN  nomine  Domini.  Hec  est  scriptura  con- 
ditionum  atque  evacuationis  vel  placita 


peracti  in  petitione  vel  querelatione  Gau- 
&  firmiter  concedo,  &  in  potestate  Sancti       celnii  monachi,  vel  Olive  monachi  vel  pre- 


Petri  suprascripti  &  domino  abbati  Petro, 
qui  est  abbas  Sancti  Salvatoris  Gellonensis, 
&  Sancti  Guillelmi,  &  dicto  priori  Guil- 
lelmo  Salvensi,  &  omnibus  monachis  de 
monasterio  Sancti  Pétri  suprascripti  qui 
ibi   sunt  vel   in  antea   fuerint,  in  illorum 


positi,  sub  presentia  Gaucberti-Guillelmi 
vicecomitis,  &  Udalgarii  archidiaconi,  & 
Bernardi  Geralli  de  Vilanova  de  Roter,  & 
Kemundi  Ostendi  de  Malloles,  &  Amelii 
Olovigi  de  Mallole,  &  Guillelmi  Mironis 
Cireteto,  &  Adebrandi  Bernardi  deTugurio, 


potestate   ego    Petrus   praedictus   legaliter  &  Poncii  Segedii  de  Elna.  In  jamdictorum 

trado  &  sine  ulla  reservatione  dono;  sed  presentia  vel  in  juditio  Pétri  Widelmi  ju- 

&  tantum  ibi  retineo  quia  si  quis  in  alode  dicis,  testificaverunt  testes  his  nominibus  : 

praedicto  malum  ad  monachos  praedictos  Oliba  Gauzfret  de  Basoni,  &  Arnal  Coman 


fecerit,  ego  Petrus  fideliter  deffendam  & 
illic  nullum  servitium  accipiam.  Facta  haec 
donatio  in  praesentia  bonorum  hominum; 
id  est  in  praesentia  Fredolini  Barrensis  & 
filii  ejus  Galterii,  &  Fredolini-Raymundi, 


de  Basoni;  isti  predicti  testes  testificave- 
runt &  juraverunt  terminos  de  alode  Sancti 
Michaëlis  monasterii  Coxani.  Est  autem 
prenominatus  alodis  in  comitatu  Resolio- 
nense,  atque  in  terminio  de  Villa-Bazoni  ; 


&  Theobaldi   de   Nogareto,   &  Armandi-      &    monstraverunt    prescripti    testes    ipsos 


Guifredi,  &  Guillelmi  fratris  ejus,  &  Ray- 
mundi de  Andusa,  &  Raymundi  Spoleti,  & 
Alberti  de  Ledinhano,  &  Ebraldi  de  Ve- 
zenobrio,  &  Ugonis  ejusdem  castelli,  & 
Pétri  Manfredi,  &  Pétri  Rostagni  de  Salvio, 
&  Bernardi  Gaucellini,  &  Pontii  Bainetii 
monachi,  &  Gaufredi  monachi  Gellonen- 
sis. Sane,  quod  si  fierit  minime  esse  ventu- 
rum,  &c.  Scripta  est  haec  pagina  donatio- 


terminos,  qualiter  viderunt  predictum  alo- 
dem tenere  &  possidere  per  habitatores 
Sancti  Michaëlis  jamdicti.  Et  affrontât  a 
parte  orientaV   in   alode  Sancti   Stephani 

'  Le  texte  porte  xvi. 

'  Cartulaire  majeur  de  Ciixa,  f"  49,  8c  copie  dans 
la  collection  Moreau  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  2,5,  f"  5o. 


An 

lo52 


An 
io5z 

24  août. 


An 
io5z 


467 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


468 


nionasterii;   a  parte  vero  meridiana  in  me-      Sigiium  Bertrandi  Duran.  Signum  Girbert. 
dia   aqua   decurrente   de   flumine  Ted ,   &       Signum     Adilbert    Mir.    Wilelmi    subdia- 


ipsa  aqua  decurrebat  ipsa  die  juxta  altio- 
rem  ripam  que  imminet  ipsi  aque  apud 
dicta  parte  meridiana;  ab  Occidente  autem 
affrontât  in  alode  Pétri  Bligerii  &  Wil- 
lelmi  vicecomitis  de  Tatzone;  de  parte 
Aquilones  in  terra  Sancti  Micbaëlis  jam- 
dicti.  Quantum  predicte  affrontationes  in- 
cludunt,  fuit  demonstratum  &  testificatum 
atque  juratum  apud  dictis  testibus.  Idcirco 
ego  in  Dei  nomine  Bligerius  Olive  &  ejus 
uxor  Gualangardis,  qui  tollebamus  predic- 
tum  alodem  a  potestate  Sancti  Michaëlis 
jamdicti,   recognoscimus  quia  in  predicto 


alode  uUam  vocem  neque  ullum  directum  facta  est  dissensio  pro  eligendo  episcopo 

in  jamdicto  alode  non  habemus.  Facimus  inter  clericos  ejusdem   ecclesiae  &  Hein- 

autem    insuper   banc    scripturam    évacua-  ricum    regem   Francorum    Roberti   filium, 

tionis  vel  cessionis,  ut  nec  nos  neque  ali-  qui  electionem  eorum  dixit  se  confirmare, 

quis  per  nostram  vocem  predictum  alodem  sed  mentitus  est  non  regalia  sequens  sta- 

vel  aliquid  de  predicto  alode  a  potestate  tuta.  Nos  autem  sanctae  Aniciensis  atque 

sancti  Michaëlis  toUere  vel  querelare  vel  Vallavensis  ecclesiae  coetus  communi  con- 

inquietare  presumamus   aut  présumât.  Si  silio  atque  voto,  clerus,  populus,  atque 

quis  autem   predictam   scripturam   placito  militia    elegimus  virum    nobiliter  natum  , 

disrumpere  temptaverit  &  predictum  alo-  nobilius  educatum,  Petrum  ecclesiae  nos- 

dem  vel  aliquid  de  predicto  alode  a  potes-  trae    praepositum.    Quem    cum    in    prae- 

tate  Sancti   Michaëlis  praefati  toUere  vel  sentiam    dicti     régis    Francorum    duxisse- 

querelare  vel  inquietare  presumpserit  aut  mus    consecrandum ,    rex    ille    postposita 

nos  presumpserimus,  predictum  alodem  in  authoritate    canonum  ,    neglecto    clamore 

duplo  componat  aut  componamus;   &  in-  qui  aderant  in  praesentia  pontificum,  at- 

super   ipse    transgressor    Domino    Deo    &  que  decretis  &  privilegiis  Romanorum  pon- 

sancto    Michaëli    prelibato    ut    sacrilegus  tificum,  simul  &  praeceptis  praedecessoruin 

satisfaciat.  Factum  est  hoc  Vllli  kalendas  suorum,  per  nefas  contra  omnem  justitiam 

septembris,  anno  xxi  regni  Enrici  régis.  omnemque  veritatem,  interveniente  pecu- 

Signuni   Bligerius.   Signum    Gualangardis,  nia  &  Tolosano   comité   quem    instigabat 

qui    hanc    evacuationis    facimus.    Signum  uxor  sua,  dédit  Aniciensem  episcopatum, 

Oliba  Gauzfret.  Signum  Arnal  Conam,  qui  non  ut  debuit  sed  ut  potuit,  cuidam   Ber- 

predicta  testimonia  dedimus  &  juravinius  traniio,  Mimatensis  ecclesiae  archidiacono, 

super  altare  Sancte  Eugénie  de  ipsa  Ripa.  qui  &  ordiueiii  praesbyteralem  prctio  dis- 

Arnallus  presbiter,  &  Guillelmi  Duran,  &  traxit  &  pontificalem  gratiam,  douum  vi- 

Bellus  Mir,  &  Amilseger,  &  Bernard  Joch.  delicet  Spiritus   Sancti,  pecunia  émit,  ut 

Sub  istorum  presentia  suprascriptus  Bliger  Simon  magus  olim  a  Petro  apostolo  facere 

&  oxor  ejus  Galangardis  ipse  evacuaverunt  voluit;   sed   non   est   illi   pars    neque  fors 

de    prescripto    alode    in    potestate   Sancti  cum  lali  ordine  qui  aestimavit  donum  Dci 

Michaëlis  &  Olive  prepositi.  Signum  Pétri  possideri  pecunia,  sed  audiat  ab  Apostolo 

Clevied  vel  judicis.  Signum  Guillelmi  Du-  cum  Simone  mago  :  Pecunia  tua  tecum  sit 

rail.  Signum  Belsinio.  Signum  Amil  Segeli.  ïn  perd'itïone.  Nos  vero  talia  respondentts 

Signum  Bernardus  Joch.  Signum  Witardus  ut  debuimus  quantocius  reversi  sumus,  & 

Ros.    Signum     Raimundi    Faber.    Signum  ad    summum    pontificem    Romanae    sedis, 

Stephano    Ros.    Signum     Lobertus     Dera.  utpote    pro    tanto    discrimine,    Hugoneni 
Signum    Martino    Petro.   Signum    Stepano 
Seperanner.  Signum  Guiscafret  Bernardi,  '  Mabillon,  Annales,  t.  4;  Append,  n.  70. 


An 

lo52 


cono.  Arnal  presbiter  qui  hanc  evacuatio- 
nis scripsi,  die  &  anno  quod  supra. 


284.  —  CXCIX 

Election  de  Pierre  de  Mercœur, 
évêque  du  Puy  '. 

PoSTobitum  Stephani,  sanctae  Aniciensis 
atque  Vallavensis  ecclesiae  pontificis, 


An 
io53 


An 
I  o;j3 


469 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.- 


470 


archiepiscopum  Bisuntinum,  &  Sedunen- 
sem  Ayinonem,  &  Artaldiim  episcopum 
Gratianopolitanum ,  cum  consilio  Vien- 
nensis  ecclesiae  archiepiscopi  Leodegarii, 
ecclesiae  nostrae  canonici  atque  luitriti, 
super  his  consulendum  transmisimus.  Qui 
precibus  nostris  annuens,  &  more  praede- 
cessorum  suorum,  nostra  privilégia  confir- 
mans,  nos  electumque  nostrum  praesentia 
sua  adesse  praecepit.  Factum  est  autem  ad 
voluutatem  nostram,  &  anno  Incarnationis 
dominicae  M  LUI,  indictione  VI,  epacta 
XXVIII,  III  idus  marîii,  luiia  xviii,  feria  VI, 
apud    Raveiinam   Romanuni   adivimus  pa- 


natore  &  ad  niissas  vice  capcllaui  ad  altare 
obsecundatore. 


235.  —  ce 

Union  de  Vahhaye  de  Moîssac  à  celle 
de  Cluny\ 


QUAMVIS  apostolica  pronuntient  verba 
quod  non  sit  nisi  a  Deo  potestas  ali- 
qua,  &c.  Idcirco  Poncius,  Tolosanus  urbis 
cornes,  ne  in  numéro  maie  regnantium  a 
pam,qui  praesul  summus  domnus  Leovilll  j^j^j^  arbitro  Deo  districte,  quasi  non  ab 
postquam  nostra  audivit  praedecessorum  ^^  agnitus,  dijudicer,  communi  ac  salubri 
suorum    décréta    videlicet    Silvestri    atque       consilio  uxoris  meae  Adalmodis  comitissae 


Éd.orig. 

t. H, 
col.  221. 


Gregorii  nobis  concessa  laudavit  atque 
firmavit,  &  electum  nostrum  praedictum 
Petrum  ecclesiae  nostrae  archidiaconum 
&  praepositum  praecepit  praesbyterari  a 
cardinali  Umberto,  ecclesiae  Sanctae  Rufi- 
nae  episcopo.  Alia  vero  die  apud  Arimi- 
num  cum  Henrico,  Ravennatensis  ecclesiae 
electo,  idem  papa  praedictum  Petrum  elec- 
tum nostrum  factum  praesbyterum  manu 
propria  consecravit  episcopum. Testes  vero 
hujus  consecrationis  nominatim  inferimus, 
ut  futuros   certiores    reddamus   :   domnus 


ac  principum  Aquitanorum  mihi  subdito- 
rum,  venerabilis  scilicet  Bernardi,  Katur- 
censis  episcopi,  necnon  Gauzberti,  abbatis 
nominati ,  Willelmi  quoque  ac  Fulconis 
fratris  ejus  consultu,  decrevi  ut  abbatia 
Sancti  Pétri  Moysiacensis  coenobii,  quam 
ego  hactenus  &  parentes  mei  seu  praede- 
cessores  mei  comités  Tolosani'  de  manibus 
regum  Francorum  visi  fuimus  in  fevi  jure 
habere  &  homagio  possidere,  deinceps  in 
Dei  servitio  rectius  diligentiusque  custo- 


diatur.  Quapropter  volo  ut  cunctis  meis 
papa  Léo  nonus,  Umbertus  Sanctae  Rufi-  successoribus  patescat,  quod  ego  praeno- 
nae  ecclesiae  cardinalis  episcopus,  Otge-      minatam  abbatiam  Sancti  Pétri  Moysiacen- 


rius  Perusinus  episcopus,  Fredericus  sacri 
palatii  Laterani  cancellarius,  Stephanus 
ejusdem  sacri  palatii  judex  Romanus,  Hen- 
ricus  archiepiscopus  Raveiinas  cum  eo 
iconsecratus,  Leudegarius  primas  Viennen- 
'sis,  Aymo  episcopus  Sedunensis,  Artaldus 
episcopus  Grationopolitanus ,  Adalbero 
Metensis  episcopus,  Thietmarus  Coriensis 


sis  coenobii  omnipotenti  Deo  &  sanctis 
apostolis  Petro  &  Paulo  dimitto,  necnon 
&  seniori  karissimo  domno  Hugoni,  abbati 
Cluniensi,  sive  cunctis  successoribus  suis 
in  loco  Cluniacensi  futuris,  secundum  re- 
gulam  sancti  Benedicti  ordinandani  in  per- 
petuum  trado  coram  testibus.  Si  quis  autem 
parentum   vel    successorum    meorum,  aut 


episcopus,  Humbertus  Ariminensis  epi-  quic^mque  hominum  post  finem  meura 
scopus,  Andulfus  Feretranus  episcopus,  sive  post  discessum  Gausberti  principis  il- 
Humbertus  Bobiensis  episcopus,  Petrus  ^1,5^  ^^^j  secundus  a  me  in  abbatia'  illa 
Peusauriensis  episcopus,  Rotbertus  Seno-  j^^nc  esse  videtur  &  abbas  vocatur,  hanc 
galliensis  episcopus,  Johaiines  Ficolensis  j;^^^^  cessionem  disrumpere  quocumque 
episcopus,  Petius  Foropopuliensis  episco- 
pus, Johannes  Forojuliensis  episcopus, 
Petrus  episcopus  de  Commade,  Johannes 
Caesenas  episcopus,  Odolricus  Cornelien- 
sis  episcopus.  Acta  sunt  haec  tempore  su- 
pradicto  apud  Ariminum  civitatem,  domno 
Leudgario,  Viennensis  ecclesiae  primate, 
post   domnum    papam    mediatore    &   ordi- 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Cluny,  cartulaire  de 
S.  Odilon;  &  Chronique  manuscrite  àe  Peyrat.  [La- 
tin 4991  A.]  —  Baluze,  Miscellanea,  t.  6,  p.  46Ô. 
—  Gallia  Christiana,  nov.  edit.  t.  i,  Jnstrum.  c.  3o, 
3i   &  37. 

»  Alias  De  manibus  abbatum  monachorum. 

'  Alias  In  defensione. 


An 
ioâ3 


An 

io53 
29  juin. 


An 
io53 


471 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


472 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  222. 


An 
io53 

30  août 


modo  adttîmptaverit,  quod  fieri  omnimodo  affuit    Berengarius,    episcopus    Biterren- 

sub  obtestatione  judicii  Dei  prohibeo,  om-  sis;    &    querelaverunt    &   proclamaverunt 

nipoteiitis    Dei   virtute    examinandum,    &  se   de  Odone  Bernardo,   &   de  fratre   suo 

papae    Romano   necnon    Francorum   régi,  Rostagno,  &  de  Guillelmo  &  caeteris  fra- 


ad  quorum  tuitionem  locus  praefatus  Moy- 
siacus  pertinet,  distringendum  relinquo. 
Ego  vero  hanc  scriptionem  cessionis  ia 
manu  jamdicti  abbatis  domni  Hugonis, 
adstante  omni   conventu  ejusdem   monas- 


tribus  suis,  de  ipsa  ecclesia  quae  est  sita 
in  villa  Bitiniiiano  cum  onini  honore  ec- 
clesiastico  ad  ipsam  ecclesiam  pertinente, 
quem  tollunt  ipsam  ecclesiam  Don)ino  Deo, 
&  canonica  Sancti  Nazarii,  &  nos  clerici 


terii,  cui  praeest  mea  electione  &  praeno-  illic  servientes.  Quod  ut  audierunt  seniores 
minati  Bernardi  Caturcensis  episcopi,  ad  qui  ibi  aderant,  interrogaverunt  ipsos  cle- 
cujus  diaecesim  attinet  locus  iste,  conse-  ricos  de  ipsa  interpellatione,  si  haberent 
cratione  Duranno  abbate  &  monacho  Clu-  cartam  aut  ullum  judicium  veritatis.  Et 
niacensi ,  in  die  solemnitatis  sanctorum  ipsi  clerici  respondentes  dixerunt  :  «Nos 
apostolorum  Pétri  &  Pauli,  manu,  ore,  habemus  talé  judicium  veritatis,  quod  Isim- 
corde  confirmo  atque  corroboro.  Bernar-  bertus,  canonicus  Sancti  Nazarii,  tenuit 
dus  episcopus  Caturcensis  fîrmavit.  Adal-  cornu  cum  tincta  de  quo  fuit  scriptum  il- 
modis  comitissa  fîrmavit.  Gauzbertus  abba  lud  testamentum,  quando  perrexit  Poncius 
firmavit.  Willelmus  cognomento  Miscens-  cognomento  Niger  &  canonicus  Sancti  Na- 
malum  fîrmavit.  Fulco  frater  ejus  firmavit.  zarii  ad  sepulchrum  Domini  nostri  Jesu 
Datum  sub  die  III  kalendas  julii",  m  feria,  Christi,  &  audivit  dividere  supradicta  ec- 
[regnante  Henrico'  rege  Francorum  f ']•  clesia  ut  post  mortem  Guiraldi  &  filii  sui 

Bernardi  revertisset  sine  nullo  reservo  in 
'  canonica    Sancti    Nazarii   sedis    Bitterren- 

sis.  »  Ast  vero  dicti  seniores,  ut  audierunt 
elericis  talem  rationem  ferentes,  suscitave- 
runt  Odonem  supradictum  &  fratres  suos, 
qui  de  hoc  responderint.  Et  illi  dixerunt  : 
«  Nos  non  habemus  aliam  scripturam,  sed 
avus  noster  &  pater  noster  tenuerunt  ip- 
N  Christi   nomine.  Notitia  guirpitionis,      ^^"^   ecclesiam    supradictam  per  alodem.  » 


236. 


CCI 


Plaids  tenus  dans  le  diocèse  de  Bé- 

4 


ners 


1  vel  exvacuationis,  sive  securitatis  quo- 
rum praesentia  &  qualiter  vel  quibus  prae- 
sentibus  bonis  hominibus  qui  subter  scrip- 
turi  vel  signa  facturi  tene:itur  insertae. 
Ubi  venerunt  clerici  Sancti  Nazarii  sedis 
Biterrensis  in  villa  quae  vocatur  Aspirano, 
Bernardus  claviger  &  praepositus,  Guil- 


Et  illi  seniores,  inter  utrosque  rationem 
audientes,  judicaverunt  inter  eos  bataliam 
cum  scuto  &  baculo,  &  prolongaverunt 
placitum  usque  ad  aliud  placitum  qui  fuit 
a  sancto  Ipolito,  ad  quod  placitum  fuit 
episcopus  Berengarius,  &  Berengarius  vice- 
comes,  Ermengaudus   supradictus  &  fîlius 


lelmus    archidiaconus,    Ragnerius    caput-  ^'^"^   Matfredus,  Amblardus,   Gaucelinus, 

scolae,    Riquinus    sacriscrinius,    Poncius  Arnaldus,  Gisalfredus,  Rainardus,  Bonifi- 

Salvianius,    Isimbertus   Beringarius,   an  te  '^"^'  Petrus-Sigarius,  &  caeterorum  bono- 

Eniiengaudo  de  Casulis,  &  fîlio  suo  Mat-  *""'"   hominum   qui   ibi  aderant.  In  eorum 

fredo   abbate   Sancto  Jacobo,  &  Matfredo  praesentia   venerunt   supradicti    clerici    & 

de   Murovetulo,   &   caeterorum    bonorum  qi'erelaverunt  se  sicut  soliti  erant  procla- 

hominum    qui    ibi   adfuerunt,    inter   quos  m^ire  de  Odone  supradicto  &  de  suis  fratri- 

bus,  quod   tollunt  Domino  Deo  &  Sancto 

'  Le  texte  porte  junii. 

'  Le  texte  porte  Philippo. 

'  Voyez,  au  tome  IV,  la  Note  XXXII,  n    iv. 

^  Cartiilaire  de  la  cathédrale  de  Bézie.s,  &  cooie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothècjue  natio- 
nale, V.  6r ,  f°  70. 


An 
io53 


Nazario   supradictam   ecclesiam,  &  tenent   t-j. 
malum  ordinem.  Et  illi  e  contrario  respon-   ^  *|- 
dentés  :    «  Nos   non    toUinius  vobis   ipsam 
ecclesiam   de   qua   nobis   interpellatis,  sed 
vidimus  eam  tenere  ad  patrem  nostrum  om- 
nibus diebiis  vitae  suae,  &  ad  mortem  ejus 


orig. 
11. 

223. 


An 
io53 


473 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


474 


niaiulatur  nohis  ut  guirpissemus  Domino  ciim  fratribus  suis,  Rostaguo  clerico  & 
Deo  &  Saucto  Nazario  ipsuni  alodaticum,  Guillelnio,  feria  VI  quae  vocatur  die  ve- 
quod  pater  noster  habuit  in  ipsa  jamdicta  neris,  quae  fuit  xill  calendas  septembris,  in 
ecclesia ,  &  conquisivissemus  eani  per  Biterris  civitate,  in  solario  episcopali,  & 
fevum  de  potestate  Bcreagarii  episcopi.  »  ibi  fecerunt  guirpitioneni  de  ipsa  supra- 
Quod  ut  audientes  Gisalfredus,  Rainuin-  dicta  ecclesia  Domino  Deo  &  in  canonica 
dus,  &  Gaucelinus-Arnaldus,  considéra-  Sancti  Nazarii,  in  manu  Bernardi  episcopi 
verunt  illorum  responsionem  esse  falsam.  cum  suo  anulo  cum  quo  fuit  benedictus  ad 
Clam  vocaverunt  Berengarium  episcopum,  episcopum.  Guirpimus  nos  supradicti  fra- 
&  acriter  coeperunt  eum  increpare  &  di-  très,  id  est  Odo  Rostagnus  &  Vuillelmus, 
cere,  quod  a  societate  suorum  clericorum  &  exvacuamus  &  securitatem  facimus  Do- 
non  deberet  disjungere;  ipse  vero  episco-  mino  Deo,  &  Sancto  Nazario  sedis  Biter- 
pus  in  sua  malicia  quod  in  corde  habebat  rensis,  &  Bernardo  episcopo,  &  canonicis 
perseveravit,  &  nihil  eis  credere  voluit  ejusdem  loci  ipsam  ecclesiam  Sancti  An- 
propter  cupidiciam  auri,  quod  ab  eis  erat  dree,  quae  est  fundata  in  villa  Bitignano, 
accepturus.  Itaque  vero  Ermengaudus  &  cum  decimis  &  primitiis,  &c. 
Matfredus  abbas  filius  suus,   qui  sciebant  Facta  carta  guirpitionis  &  exvacuationis 

cupiditatem  &  duritiam  Berengarii  epi-  ista  anno  Domini  MLlll,  sub  die  XIII  ka- 
scopi  &  confabulabantur  omne  illud  pla-  lendas  septembris,  anno  XXIII  '  régnante 
citum,  perverterunt  judicium,  &  dissipa-  Ainrico  rege,  &c. 
verunt  sine  nullo  remedio  ipsum  placitum, 
considérantes  amplius  lucrum  quam  mer- 
cedem  Dei  accipere,  &  in  minas  se  conver- 
terunt,  &  sic  de  illo  placito  ex  utraque 
parte  se  separaverunt....  ut  in  vi(a  Beren- 
garii nihil  finem  facere  volentes,  clerici 
vero  judicium  Dei  spectantes.  Inter  tôt  & 
talia  verba  mors  supervenit  Berengario 
episcopo,  qui  separavit  vitam  a  corpore 
ejus.  Contigit  autem  ut  post  aliquantos 
dies  Bernardus  qui  vocatur  Arnaldus  sur- 
rexit  in  loco  ejus,  &  accepit  benedictio- 
nem  episcopalem,  &  cepit  bene  concordare 
cum  suis  clericis,  &  fecit  amparamentum 
de  supradicta  ecclesia,  &  apprehendit  pla- 
citum inter  eos  in  villa  Lignano,  ubi  fuit 


An 
ic53 


237.  —  CCII 

Promesse  de  Guillaume  //,  comte  de 
Besalu,  à  Guifred,  archevêque  de 
Narbonne^. 

DE  ista  ora  in  antea  non  toira  ne  Je'^e- 
bra  Guilielmus  comes  filius  Adalaiz 
Guifredum  archiepiscopum  fîlium  Guisle 
comitissae,  de  sua  vita,  neque  de  sua  mem- 
bra  que  in  corpus  suum  portât  &  in  suum 
corpus  se  tenent,  neque  de  ipsa  sede 
Berengarius  vicecomes,  &  querelavit  se  Sancti  Justi,  que  est  sita  intra  muros  ur- 
Bernardusepiscopus  ad  Berengarium  vice-  bis  Narbone,  neque  de  ipsa  forteza  que 
comitem  de  Odone  &  fratres  suos  de  tam  est  constructa  in  supradicta  sede,  neque 
magnum  malum  quod  faciebant  Domino  de  ea  omnia  que  in  suprascripta  civitate  ad 
Deo,  &  Sancto  Nazario,  &  de  ipsa  ecclesia  suprascriptam  sedem  pertinere  debentur, 
vocabulo  sancti  Andreae,  quae  est  in  villa  neque  de  ipso  archiepiscopatu  de  supra- 
Bitiniano,  quod  tollunt  eam  de  canonica  scripta  civitate,  vel  de  ea  que  ad  su- 
Sancti  Nazarii.  Quod  ut  audivit  Berenga-  prascriptum  archiepiscopatum  pertinere 
rius,  posuit  se  médius  inter  utrosque,  &  debentur,  neque  de  ipsos  castellos  aut  cas- 
dedit  consilium  Bernardo  episcopo,  ut  con-  tellum  quos  Guifredus  prescriptus  hodie 
fabulasset  cum  clericis  suis  &  dédissent  abet,  neque  de  alios  quos  cum  consilio  Gui- 
ad  Odonem  &  fratres  suos  inter  solidatas 


&  denarios  CGC  solidos.  —  Post  consilium 
autem  datum  Berengarii  vicecomitis  &  in- 
quisitionem  de  dono  Bernardi  episcopi, 
quae   fecit  cum    clericis   suis,  venit  Odo 


'  Le  texte  porte  xii. 

'  Bibliothèque  du  roi.  —  Baluze,  Chartes  de  Lan- 
guedoc,  n.  7.  [Aujourd'hui  Armoires,  v.  Spz  , 
n.  584;  original] 


Vers 
iojÎ 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  224. 


Vers 
io53 


470 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


476 


An 
io53 


lielmi  prescripti  acaptara,  neque   de   ipsa  tibiis    facerem    mouasterium    ad    honorem 

terras,  neque  de  ipsos  alaudes,   neque  de  Domini   nostri  Jesu  Christi  qui  positus  est 

ipsos  fevos  que  Guifredus  prescriptus  ho-  in  Sancto  Sepulchro,  id  est  in  illa  parro- 

die  abet,  neque  de  ipsos  que  cuni  consilio  chia    de    Mauriag    volo    illum    aedificare, 

Guilielmi  prescripti  ûcapfarû.  Adjutor  erit  taliterque    dispono,   &c.   Et  pono   ut  pro 

Guilielmus  prescriptus  ad  Guifredum  pre-  anima  mea   &   conjugis   Ceciliae,  &  patri 

scriptum  ad  abere  &  a  tenere  prescriptam  meo  Radulfi,  &  avi   mei   Odili,  &   Helisa- 

sedem,  &  ipsum  omnem  archiepiscopatum  beth,  &  Joaiina,  &   Ugoni  coniitis,  &  Ri- 

prescriptum,  &   ipsos    castellos   prescrip-  cardae  matris   suae,   &  omnium  parentum 

tos,  &  ipsas    terras   prescriptas,  &  ipsos  meorum  fiât  hoc,  &c.  Ego  Sophronius,  pa- 

alodes    prescriptos,    &    ipsos    prescriptos  triarcha  Jerosolymitanus  oro  atque  bene- 

fevos   contra  ipsos  homines   aut  ominem,  dico  omnes  qui  in  hoc  monasterio  supra- 

feminas  vel  feminam  qui  lî  tolran  prescrip-  dicto  serviunt,  &c. 
tum  archiepiscopatum  0  Ven  iolra,  de  que 

Guifredus  prescriptus  e«  comonzVû  Guiliel-  H.  —   Haec  '   pagina   demonstrat   quo- 

mum   prescriptum  per  nomen  de   isto  sa-  modo   ad    alodem    Sancti    Pétri   Salviensis 

cramento,   aut  per  seipsum,  aut  per  suos  ecclesia   omnis    &   villa    quae    vocatur   ad 

missos   aut  missum,  sine  deceptione  pre-  Portas   venit.  Bermundus    enim    de    Salve, 

scripti  Guifredi,  si  prescriptus  Guifredus  amore  Dei  plenus,  ad  Romam  causa  ora- 

ad  Guilielmum  prescrij)tum   non  0  forsfa.  tionis  profectus,   &  in   eadem    peregrina- 

Et  si  Guifredus  prescriptus  ad  Guilelmum  tione  gravi   langore  depressus  ad  extrema 

prescriptum  0  forsfa,  Guilelmus  prescrip-  pervenit.  Tuncque  ab  eis  qui  cum  eo  pro- 

tus  vindicta    no   prenra    entro    Ven    como-  fecti  fuerant  interpellatus ,   ut  post  se  de 

nesca   per  nomen   de  sacramento,  aut  per  honore    suo    Sanctum    Petrum    Salvensem 

seipsum,  aut  per  suos  missos  aut  missum,  haeredem  faceret,  dixit  se  hoc  non  posse 

que  U  0  emen.  Et  si  Guifredus  prescriptus  facere,  sed  in  voluntate  filii  sui  Pétri  Ber- 

emennar  U  0  vol,  &  U  0  emenda  infra   ipsos  mundi  &  uxoris  suae  Astrigae  hoc  debere 

primos  duos  menses  post  ipsum   comoni-  relinqui;  ob  hoc  igitur  supradictus  filius 

mentum, Guilielmus  prescriptus  0  la  emenda  ejus  Petrus  hoc  donum  fecit  hoc  modo.  — 

recebra,  0  la  perdonara,  &  in  antea  ipsum  Ego  in  nomine  Domini  Petrus  Bermundi 

sacramentum  tenra,  ne  infra  ipsos  primos  de  Salve,  cum  consilio  &  voluntate  matris 

duos    menses    vindicta    no    prenra    ne    Ven  meae  Austrigae,  pro   remediis   animae  pa- 

comonra,  si  per  dreît  comon'iment  non  0  fa.  tris  mei  Bermundi,  &  pro   remissione  om- 

Si  corn  in  isto  pergamen  es  scrit  0-  om  legîr  nium  peccatorum  meorum,  dono  &  concedo 

i  0  pod,  si  0  tenra  &  0  atenra  Guilielmus  Deo  optimo,  &  Sancto  Petro  Salvensis  mo- 

prescriptus     ad    Guifredum    prescriptum,  nasterii,  &  omnibus  monachis  ejusdem  loci 

fors  quant  Guifredus  prescriptus    l'en  ab-  praesentibus  &  futuris,  omnia   quaecum- 

solvera,  suo  gradiente  animo.  que  habeo  in  ecclesia  Sancti  Egidii  vel  in 

villa    de  Portis  quae   est   in    comitatu  vel 

~  episcopatu   Usetico  ;  hoc    est    medietatem 

de  omnibus  rébus  quae  ad  eandem  eccle- 
siam  vel  villam  pertinent  vel  pertinere 
debent,  &  omnia  quae  modo  ibi  sunt  vel 
postea  cum  Dei  adjutorio  eis  venire  de- 
bent, vel  quaecumque   ullus    homo   tenet 

I.  —  Anno'   ab   Incarnatione   Domini  abs  me,  per  me,  &  de  me,  nunc  hodierno 


An 

io53 


An 
1 00^ 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  225. 


238.    —    CCIII 

Extraits  de  quelques  chartes. 


M  LUI  &  indictione  V.  Ego  Odilus,  filius 
Radulfi,  de  comitatu  Rudense  perrexi  Jhe- 
rosolimam  causa  orationis,  &c.  &  posuit 
Deus  in  animo  meo,  ut  de  meis  heredita- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac. 


die  &  deinceps  habeant  &  villam,  &  eccle- 
siam,  &  omne  advenimentum  earum  mo- 

'  Preuves  de  VHistoire  manuscrite  de  la  maison 
d'Andu^e,  par  M.  le  Laboureur  j  Manuscrits  d'Au- 
hays,  n.  20. 


An 
io54 


477 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


478 


nachi  praedlcti  monasterii  praeseiites  &  &  uxor  mea,  &  Petriis  Gaucelinus  &  uxor 
futuri.  Hoc  doiuini  facio  ego  Petrus  supra-  mea,  haiic  guirpitioneni  &  donationem  , 
d'ictus  de  proprio  alode  nieo  praedicto  aut  nos,  aut  nuUus  de  haeredibus  nostris, 
monasterio  Sancti  Pétri  &  nionachis  ejus-  aut  nuUa  persona  hominum  disrumpere 
dem  loci,  cum  consilio  &  voluntate  matris  voluerit,  sit  maledictus',  &c.  Facta  carta 
meae  Austrigae,  &  virorum  meorum  nobi-  donatione  vel  guirpitione  ista  in  mense 
lium,  id  est  Petri-Guillelmi  de  Cabreria,  decenibris,  anno  MLIV,  indictione  Vii, 
&  Arnaldi  de  Rocca-SadoUa,  Bertrandi  de  régnante  Aianrico  rege.  Sign.  Raymundus 
Bossim,  &  Geraldi  de  Gaburda,  &  Edisdii  &  uxor  sua,  &c. 
Lescalli,  &  Fredolis  Raimundi  de  Brissac, 
&  Teubaudi  de  Vinedobrio,  &  Pétri  de 
Agrifolio,  &  Pétri  Rostagni  de  Salve,  & 
Bernardi-Gausselini,  in  quorum  praesen- 
tia,  &  Guillelmi-Feraldi  monachi,  &:  Dal- 
macii  monachi,  &  Pontii-Barnerii,  &  Pontii 
de  Conqueirac.  Si  quis  ergo  de  mea  pro- 
genie,  vel  aliquis  homo   aut  foemina,  ad 


An 
1064 


IV.  —  In'  Christi  nomiue.  Ego  Bernar- 
dus  gratia  Dei  episcopus,  &  Amelius  frater 
meus  &  uxor  cum  filiis  suis  ac  filias,  & 
Guillelmus  tertius  frater,  nos  simul  in 
unum  donatores  sumus  ad  domum  Sancti 
Pétri  Rodensis  coenobii...  aliquid  de  alode 
nostro,  quod  habemus  in  comitatu  Tolo- 
irrumpendum  hoc  donum  venerit,  &c.  sano,  in  suburbio  Castro  Fuxensi,  in  terri- 
Factum  est  hoc  donum  anno  Incarnatio-  torio  vel  intus  in  villa  quae  vocant  Solano, 
nis  dominicae  millesimo  quinquagesimo  id  est  casale  unum  quod  est  juxta  eccle- 
quarto,  régnante  Henrico  rege  in  Francia.      siam  Sanctae  Columbae  super  casalem  Ra- 

dulfi  Ebloni,  cum  omnibus  redditibu'',  &c. 

III.  —  Notitia'  guerpitionis  sive  deffini-      Et  ego  Amelius   Reimundi    cum   uxore  & 

tionis,  quam  fecit  Raymundus  Gaucelinus,      filiis  dono   ad   praescriptum   Sanctum  Pe- 


&  uxor  sua  Petronilla,  &  frater  suus  Pe- 
trus Gaucellinus  &  uxor  sua.  Ego  Ray- 
mundus Gaucelinus  &  uxor  mea',  &  ego 
Petrus  Gaucelinus  &  uxor  mea  guerpitio- 
nem  facimus  a  sancto  Petro   &  ad  locum 


trum  vincam,  quam  habeo  ipsam  medieta- 
tem  cum  comité  Rodgerio  in  villa  Loar,  ad 
ipsam  meam  partem  ab  integrum,  id  est 
médium  arpentum.  Quod  si  nos  donato- 
res, &c.    Facta  haec  carta  donationis  m 


sacrum   Sancti    Pétri    Psalmodiensis,   &  a      idus  julii,  anno  XXIII  regni  Henrici  régis. 

Rayniundo  abbate,  &  ad   cunctam  congre-      S.  Bernardus  gratia  Dei  episcopus.  S.  Ame- 

gationem  tam  praesentibus  quam  futuris,      lius  -  Reimundi.    S.    Guillelmi  -  Reimundi. 

de  ipsas   terras,   de  ipsorum    pratorum   &      S.   Reimundi-Amelii.  S.  Rodgarii  clerici, 

ipsas   pertinentias ,  &  de   ipsos   boscos   &      cum  omnibus  fratribus  ac  sororibus,  nos 

molendiuos,   &  cum  ipsas   expleitas  quae      simul  in  unum,  &c. 

sunt  de  Junco  &  de  Croso  usque  in  fluvio 

Viturnèllo,  &  de  ipso  Junco  usque  in  via  ~ 

Vacaretia   quae   discurrit  Corta-Selas,  & 

cum  ipsa  villa  Sancti  Laurentii,  &  cum  ipso 

usu,  &  cum  ipso  censu,  &   cum  corrigia 

Sancti  Felicis,  &  de  ipsos  terminos  supra- 

scriptos  usque  in  sylva,  istas  totas  res  su- 

prascriptas  nos  suprascripti  &  suprascrip- 

tas  guerpitionem    &   donationem  facimus 

de   fundis  possessionum    Sancto  Petro  & 

ad  ipsos  monachos  tam  praesentibus  quam 

futuris.   Ego   Raymundus  abbas  per  hanc 

guirpitionem  dedi  a  Raimundo  Gaucelino 

trecentos  solides.  Quod  si  ego  Raymundus 


289.  —  CCIV 

Donation  de  Pierre,  comte  de  Carcas- 
sonne,  6^.,  à  Véglise  de  Bé-^iers^. 


nomine   Domina    nostri   Jesu   Christi 
redemptoris  nostri.  Ego  Petrus  cornes, 
&  uxor  mea  Ranguardis,  &  filius   noster 


r, 


'  Bibliothèque  Séguier,  puis  Coislin,  n.    469$ 
Manuscrits  d'Auhays,  n.  83. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Pierre  de  Rosas* 
—  Marca  Hispanica,  c.   1098. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Béziers,  &  copie  dans 
la  coU'-tion  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  61,  f"  78.  —  Marca  Hispanica,  c.    1  100. 


An 

1034 

3  mars. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


480 


An      479 

'"■^"^     Rotgerhis,  &  filiae  nostrae  Garsindis,  Er-  rius-Raimundus,   Ricuinus  fraterque   ejiis 

mengardis  &  Adalaicis,  nos  simul  iu  unum  Udalardiis,  MattVedus  &  fratres  sui,  Petriis 

doiiatores  sumus  Domino  Deo,  &  Sancto  de  Pociolas-Auriol,  Matf'redus  de  Salviano, 

Nazario  sedis  Biterreiisis,  &  cauonicis  ejus-  Rostagnus  Rainardus,  Salomon,  &  Petrus 

dem    loci   famulantibus,  ut  simul   habeaut  cognomine  Lupus,  Rainardus,  Bonifilius, 

in  canonica  seu  in  communia  Sancti  Na-  Sigarius-Salomon,  &  Guitardus  Lupo,  cum 

zarii...  Donamus  nos  namque  Domino  Deo  aliis  quampluribus.  Facta  carta  donationis 

&  in  canonica  Sancti  Nazarii  in  comitatu  istius    anno    Incarnationis    Verbi    M  LIV , 

Biterrensi,  ipsam  abadiam  vocabulo  Sancti  régnante   Heinrico   rege,  v  nonas  martii, 

Genesii   quae   est   juxta   mare,  cum    omni  quod  fuit  feria  V.  S.  Pétri  comitis  prescripti 

honore   ad    ipsam    abadiam    praescriptam  &  uxoris  suae  Rangardis  &  filius  eorum  & 

pertinente,  id  est  in  domibus,  casis,  casa-  filiae  illorum  suprascriptae,  qui  hanc  car- 

licis,  cum  exeis  &  régressais  earum,  ortis,  tam   donationis  firmaverunt  &  firmare  ro- 

ortalibus,  vineis,  vinealibus,  terris   cultis  gaverunt.  S.  Gaucelini-Arnaldi.  S.   Petri- 

&  incultis,  pratis,  pascuis,  silvis,  garricis,  Sigarii.    S.    Witardi.    In    Christi    nomine 

arboribus  pomiferis  &  inipomiferis,  aquis  levita  Bernardus  scripsit. 
aquarum  vel  ductibus  &  reductibus  earum 
cum   exiis  &  regressibus  earum,  piscatoria  ~~ 

fluminis  &   maris,   seu  rivis  atque  salinis 

cum  coctoriis,  &  matrocibus,  &  planiciis,  240. 

&  cum  omnibus  adjacentiis  earum,  &  cum 

omnibus  adjacentiis  illorum,  ribaticis,  si-  Plaid    tenu   dans    le    Rousslllon   par- 


An 

I  c  ft  I 


mul  etiam  &  omnes  usos  &  censos,  &  om- 
nes  explectos,  omnia  &  in  omnibus,  cum 
quantumcumque  ad  ipsam  honorem  perti- 
net  vel  pertinere  débet,  ista  omnia,  sicut 
jam  superius  referuntur  scripta,  sic  dona- 
mus, &c.  Per  istud  donum    suprascriptum 


devant    les   vicomtes    0   le  juge  du 
pays'. 

NOTUM  sit  omnibus  presentibus  &  futu- 
ris,  qualiter  Petrus  in  suo  testamento 
qui   est   condam   reliquid  omnem    alodem 


dederunt  ipsi  canonici  subterius  scripti  ad  suum,  quod  tenebat  &  abebat  vel  abere  de- 

Petrum    comitem    &    donatoribus    supra-  bebat  in  valle  Confluente,  in  villa  Bula  vel 

scriptis   sexcentos  Tolosanos    solides;    ad  in  ejus  terminos,  Sancto  Michaëli  cenobii 

Deusde,  cognomento  Desiderio,  qui  ipsum  Coxianensi;   ipso  autem  defuncto,  detulit 

etiam  honorem   tenebat  per  fevum,  dede-  Bernardus  corpus  fratris  defuncti  ad  sepe- 

runt  ipsi  canonici  Sancti  Nazarii  subscripti  liendum  supradictum  cenobium,  &  relicto 

sexcentos  Tolosanos    solidos.   De    repeti-  in  ecclesia  corpore,  cucurrit  invadere  pre- 

tione  vero  dicimus,  quod  si  nos  jamdicti  fatum  alodem, quod  condam  Petrus  decreve- 

donatores  aut   uUus    de    haeredibus,   &c.  rat  dari  predicto  cenobio.  Post  diesautem 

Istud  donum  fuit  factum  Domino  Deo,  &  Jozfredus,  abbas  predicto  cenobii,   simul 

Sancto  Nasario,  &  canonicis  Sancti  Nazarii  cum  manumissoribus  predicti  defuncti  que- 

in  canonica  seu  etiam  in  communia,  quo-  relaverunt  se  Raimundo  comiti  in  placito 

rum   haec  sunt  nomina  :  inprimis  domnus  sedenti  de  Bernardo  invasori  prefati  alodii. 

Vuillelmus  archidiaconus,egregius  quidem  Consedebant  autem  jamdicto  placito  Ydal- 

scholaecaput   Ragnerius ,    deinde    insignis  charus  &  Bernardus  vicecomites,  &  Ber- 

claviger  Racuinus,  nobilitate  praeclarus,  nardus  Olive,  &  Petrus  Poncii,  &  Arnallus 

Austindus  amabilis   per  omnia,  Berenga-  Bernardi,  &  Miro  Richulfi  proceres,  intef 

rius,Ysimbertus,  Poncius,  Teudaldus,  Ber-  quos  erant  Poncius  Dominitci,  &  Poncius 

nardus,  Poncius,Sigarius,Ugo,Rodgerius,  Durandi,  &  Ademarus   Guillelmi,   &  Ber- 

Bernardus,    Gaufredus,    Stephanus,   Cle-  nardus  Seniofredi,  &  Petrus  Berengarii,  & 
mens,    Petrus,    Stephanus    cum    caeteris 

aliis.     Nomina    vero     nobilium      hominum  ■  Cam.la.re  majeur  de  Cuxa,  f"  48,  &  copie  dans 

comprov.nciahum  haec  sunt  :  Gisalfredus,  i^  collection  Moreau,  à  la  B.bl.othèque  nationale, 

Raimundus,  Stephanus-Raimundus,  Alche-  v,  25,  f"  127. 


An 

1 0,54 

3i  mars. 


481 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  .CE  LANGUEDOC. 


48: 


Ebrinus  Radulphi,  cum   miiltis  aliis  equi-  temporali  vinculo  coinponat  omnia  prcfati 

tibus,  &  sacerdote  &  judice  Salomone,  &  in  quadruple,  &  in  antea  hec  mea  evacua- 

Adroario  saione.  Quibus  omnibus  presen-  cio  seu  eniendationis   firma  permaneat   in 

tibus  jamdictus  Bernardus  ostendit  char-  perpetuum.  Facta  scriptura  emendationis 

tam  quam  pater  suus  fecerat  matri  suède  pro   invasione    II    kalendas   aprilis,    anno 

predicto  alode  pro  emendatione  hereditatis  XXIII  régnante  Enricho  rege.  Signum  Ber- 

sue  quam  ipse  vendiderat.  Tune  supradicti  nardus.  Signum  Ermesendis,  qui  hanc  car- 

manumissores    &    ceteri    omines    scientes  tam  emendationis  fecimus  scribere  &  testes 

responderunt  :  Quod  pater  tuus  dédit  eum  rogavimus  firmare.  Signum  Bernardus  Se- 

pro    ereditate    supradicto    condam    Petro  niofredi.  Signum  Miro  Olive.  Signum  Miro 

filio  suo,  &  in  diebus  jamdicti  Pétri  non  Fidela.  Signum  Stephanus  Justor.  Signum 

eum  requisisti.  Tune  judicatum  est  pro  de  Félix    Franco.    Signum    Gerad    presbiter. 

invasione  rectum,  quod  ibi  jamdictus  Ber-  Gauzbertus  levita  qui  ista  charta  emenda- 

nardus  habeat  perdere  &  in  ditione  prefati  tionis  scripsit  &  subscripsit  die  prefixo. 
cenobii  venire.  Intercurrente  autem  pacto 

supradictorum  procerum  &  annuente  jam-  

dicto  comité,  fecit  Bernardus  jamdictus  car- 
tam  taliter  continente  : 

In  nomine  Domini.  Ego  Bernardus  & 
uxor  mea  Ermesindis  emendatores  sumus 
ad  Domino  Deo  &  sancto  Michaëlis  ceno- 
bii   Coxianensi   pro    supradicta    evasione, 


241. 

Vente  de  Suniaire -Artaud y  comte  de 
PailhaSy  à  un  certain  Miron  ' . 


omnem  alodem  nostrum  quod   abemus  vel  t-\ACTA  vel   placita  vel   carta  vinditionis 

abere   debemus   per  qualicumque  voce   in  L      quod   jussit    facere  domnus   Sunerus, 

villa  Bula  vel  infra  ejus  terminos;  id  sunt  quod  vocatur  Artallus,  gratiam  Dei  comité, 

domos,  chortes,  ortos,   terras  &  vineas,  ad  te  Ysarno  Miro  de  ipsas  pernas  domi- 

cultum  &  eremum,  arboribus  divers!  ge-  nicas  de  Burgi  &  de  ipsas  dominicaturas  j 

neris  pomiferi  vel  impomiferis,  silvis,  pra-  facio  tibi  carta  de  quales  voces  ibi  habebat 

tis,  paschuis,  garricis,  ductibus  &  reducti-  ad  proprium  alodem.  Et  ego  Artallus  facio 

bus  aquarum  vel  viarum.  Est  hec  omnia  in  tibi  ista  carta  jam  nominata  ad  te  Ysarno 

suburbio  Elenense  in  valle  Confluente,  in  vel  ad  tua  posteritate,  &  accepi  de  te  pre- 

jamdicta  villa  Bula  vel  infra  ejus  terminos^  cio,  &  est  manifestum  ut  ex  presenti  die  & 

&  abet  affrontationes  ab  Oriente  in  termi-  tempora  libéra  &  firmissima   in  omnibus 

nos  de  Villa-Insula  vel  in  Totes,  &  a  Me-  habeatis  potestatem.  Quod  si  ego  Artallus 

ridie  in  serra  de  Altiniag  vel  in  Vernoleis,  aut  nullus  comes  qui  post  me  regnaverit 

ab  Occidente   in   termine   de   villa  Domi-  qui  ista  carta  vinditionis  ad  inquietandum 

nova  vel  in  collo  Terrenigre,  a  Sircio   in  venerit,  non  hoc  valeat  vindicare,  sed   in 

flumine  Tede.  Quantum  predicta  affronta-  duplo  componat,  &  ista  carta  firmis  &  sta- 

tione  includunt,  omnia  donamus  prefato  bilis  permaneat  omnique   tempora.  Facta 

cenobii   propter  dicta  emendatione  inva-  ista    carta   vinditionis    in    mense    junio, 

sionis,  eo  tenore,  ut  &  predictum  alodium  anno  xx°  iii"  Aianrico  rege  régnante.  Sig- 

meum  &  a  me  invasum  omnia  teneant  ego  num  Artaldus,  qui   ista   carta  vinditionis 

dum  vivo  &  filius  meus  Ugo  dum  yixerit,  rogavi  scribere,  &  testes  qui  hoc  firmant. 

&  donemus  per  singulos  annos  de  utroque  Signum  Ysarno  Ato.  Signum  Rodegero  Ber- 

alode    tascham    prefato    cenobio,  &   post  nardo. Signum  Ardiniano  Miro;  testes  sunt. 

mortem   nostram  sit  sancti  Michaëlis  do-  Gelafonsus  presbiter  hoc  scripsit,  rogau- 

minicumj  &  qui  vel  semel  eam  retinuerit  tem  Baron  judice,  &  sub  die  &  anno  qui 

&  non  persolverit,  ab  ea  die  prefatum  alo-  supra.  Barone  judex. 
dium  sine  ulla    contradictione    sit    sancti 

Michaëlis  dominicum.  Et  si  quisquam  hoc  .  Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f«  1 1  2  v°,  &  copie 

infringere  vel  mutare  temptaverit,  non  hec  dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 

valeat  vindicare   quod   petierit,   sed   pro  tionale,  v.  25,  f»  i3o. 


An 

1054 


An 
1054 
juin. 


V. 


483 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


484 


An 


Éd.orig. 

1.  11, 
col.  227. 

An 
io55 


142, 


Donation  du  comte  Raimond-Guil- 
laume  au  chapitre  de  Saint-Na-^aire 
de  Béjiers  ' . 


mino  Deo,  &  sanctis  apostolis  ejus  Petro 
&  Paulo  Cluniaco  atc[ue  Moysiaco ,  in 
manu  abbatum  eorumdem  locorum  Hugo- 
iiis  atque  Duranni ,  &  monachis  ibidem 
habitantibus  tam  praesentibus  quam  futu- 
ris,  cum  authoritate  8c  voluntate  domni 
Fulconis,  Katurcensis  episcopi ,  &  cum 
consilio  Siguini  fratris  mei  &  filiorum 
meorum  Bernardi  &  Gausberti,  cum  con- 
sensu  etiam  seniorum  meorum  Gausberti, 
abbatis  saecularis,  &  Aimerici  de  Gordo, 


IN  nomine  Domini.  Ego  Raimundus  Guil 
lelmus  comes  &  uxor  mea  Richardis  do 

natores  sumus  Domino  Deo  &  in  canonica  medietatem    ecclesiae   illius   quae  vocatur 

SanctiNazarii  sedis  Bitterensis,  ut  habeant  Duravel,  quam  ego  par  manum  supradic- 

&  teneant  in  canonica   &   communia  ipsi  torum  seniorum   meorum  jure  fevi  tenui, 

canonici  Sancti  Nazarii  ejusdem  loci  famu-  pro  anima  mea  &  omnium  parentum  meo- 

lantibus,  scilicet  ipsam   abadiam  vocabulo  rum,  patris  videlicet  mei  ac  matris  necne 

Sancti  Genesi,  quae   est  juxta  mare,  cum  cunctorum  ad  me  pertinentium  ;   tali  qui- 

omni  honore  ad  ipsam  abadiam   pertinen-  dem    ratione,   ut  nullus  ex   progenie  mea 

tem,   id   est    in   domibus,   casis,  casaliciis  umquam  audeat  auferre  sancto  Petro  vel 

cum  exeis  &  regresseis  earum,  ortis,  orta-  supradictis  locis.  Quod  si  etiam  ulla  occa- 

libus,  vineis,  vinealibus,  terris   cultis    &  sioiie  monasterium  Moisiacense  contigerit, 

incultis,   pratis,   pascuis,   silvis,   garricis,  quod  absit,  segregari  à  consortio  seu  volun- 

arboribus  pomiferis  &  impomiferis,  aquis  tate  abbatis  aut  seniorum  Cluniacensium, 

aquarum,  viae  ductibus  &  reductibus  ea-  tamen  haec  donatio  mea  volo  &  confirmo, 

rum,  cum  exeis  &  regressibus  earum  ,  pis-  quatenus    inconcussa    permaneat    absque 

catoria  fluminis  &   mari,  seu   rivis  atque  uUo    contradictore.    Ego    etiam    Siguinus 

salinis  cum  coctoriis,  &  matrocibus,  &  pla-  frater  supradicti  Gausberti,  non  longe  post 

niciis  &  cum   omnibus  adjacentiis   earum,  instinctu    &   voluntate  Dei   factus    mona- 

&    cum    omnibus    earum    ribaticis,    simul  chus,  donavi  Deo  omnipotenti  pro  sainte 

etiam  &  omnes  usos  &  censos,  &   omnes  animae  meae  &   omnium   parentum   meo- 


explectos,  omnia  &  in  omnibus. 


243.  —  ccv 

Donation  faite  à  Vabhaye  de 
Moissac^. 

REGALlUMpraecepta  testamentorum,&c. 
Ego    Gausbertus   vocabulo    de    Pesti- 
liago  trado  in  perpetuum  possidendum  Do- 


Doat, 


rum,  cum  consilio  uxoris  meae  &  filiorum 
meorum  Iterii  &  Arnaldi  atque  Gausberti, 
authoritate  domni  Fulconis  Katurcensis 
episcopi  assensu  quoque  seniorum  meorum 
Gauzberti  abbatis  secularis  &  Aymerici  de 
Gordo,  aliam  partem  ipsius  ecclesiae,  &c. 
Facta  descriptio  cessionis  hujus  anno  In- 
carnationis  Domini  M  LV,  feria  IV,  rég- 
nante Heinrico  rege  Francorum,  pontifica- 
tum  Romanae  Ecclesiae  Victore  '  régnante 
papa,  &c.  Fulco  episcopus  cum  consilio 
praepositi  Poncii,  &  Pétri  archidiaconi,  & 
aliorum  clericorum  suorum  firmavit.  Gaus- 
bertus abbas  saecularis  cum  consilio  fra- 
trum  suorum  Isarni  &  Raimundi  firmavit. 


'  Livre  noir  de  la  cathédrale  de  Béziers.- 
V.  61,  f  81.  —  Cette  donation  qui,  quoique  sans       Aimericus    praeceptO    SUO   firmare   manda- 
date,  se  rapporte  sans  doute  à  l'année  1054,  comme         .^     -p :„„„   r2^..oUo,-f,,c    o„rr,    ^i;;c    rr,«;o 

la  pièce  CCIV,  est  de  l'un  des  fils  de  Giiillaume- 
Raimond,  petit-fils  de  Roger  le  Vieux,  comte  de 
Carcassonne  au  dixième  siècle. 

*  Archives  &  cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac, 
&  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  128,  f°  48. 


vit.  Ego  ipse  Gausbertus  cum  filiis  meis 
Bernardo  &  Gausberto  firmavi,  &  ego  ipse 
Siguinus  cum  filiis  mtis  Iterio,  Flugone 
atque  Gausberto  firmavi  fideliter. 

'  Le  texte  porte  Nicolao. 


An 
io55 


485 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


486 


An 

io55 


An 
1097 


Éd.oric. 

t.ll. 
col.  228. 


'     244.  —  CCVI 

Donation  d'Adèle ,  comtesse  de  Mel- 
gueil)  à  Véglise  de  Maguelonne  '. 

I.  —  In  nomine  Domini.  Ego  Adella  co- 
mitissa,  &  filins  meus  Raimundus,  &  uxor 
ejus  Beatrix  nomine,  ob  remedium  anima- 
rum  nostrarum  genitorumque ,  donamus 
omnipotenti  Deo  &  beato  Petro  apostolo- 
rum  principi  Magaloneuse  stagnum  ab  eo 
loco  quo  influit  in  id  fluvius  Amansionis, 
sicut  porrigitur  in  directum  usque  ad  mare, 
cum  ipsa  terra  a  parte  dextra  ab  integro, 
cum  omni  censu  qui  de  eo  persolvitur,  & 
cum  omni  usu  qui  de  eo  exigitur,  &  cum 
levatis  a  citeriore  ripa  usque  ad  ulterio- 
rem  sicut  contenditur  in  mare,  exceptis 
plagis  de  mari,  &  excepto  fevo  filiorum 
Gaucelini,  &c.  Adella  comitissa,  Raimun- 
dus comes  filius  ejus,  Beatrix  uxor  Rai- 
mundi  communi  voto  hanc  donationera 
fecerunt  &  conscribi,  &  anathematis  vin- 
culo  ligari,  &  manibus  testium  firmari  & 
corroborari  requisiverunt.  Sig.  Arnaldi 
episcopi.  S.  Pontii  praepositi,  &c. 

II.  —  Notum"  sit  omnibus  quod  dominus 
episcopus  Magalonensis  comparavit  stag- 
num de  Adela  comitissa,  &  de  Raimundo 
filio  ejus,  &  de  Béatrice  uxore  ejusdem 
Raimundi,  ad  opus  communiae  Sancti  Pé- 
tri, &  tenuit  ipsa  communia  ipsum  stagnum 
in  proprios  usus,  taliter  quod  episcopus 
nec  Homo  per  eum  habeat  quidquam  u\ 
ipso  stagno  hominum  de  Villanova  &  ces- 
sorium  cellarii  sui  quod  ad  Fagarolum 
contigit,  quousque  familia  Gothafredi  epi- 
scopi, qui  post  Arnaldum  episcopum  rege- 
bat  ecclesiam ,  ignorantia  quadam  cepit 
piscariam  contra  voluntatem  canonicorum 
Magalonensium  in  praefato  stagno  ;  ob 
quam  causam  canonici  conquesti  sunt 
praedicto  Gothafrido  venerabili,  qui,  au- 
dita  &  examinata  ratione,  scilicet  qualiter 

'  Archives  de  l'église  de  Montpellier.  —  Gariel, 
Séries  praesulum  Magalonensium ,  p.  72  (edit.  lôSz). 
'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  81. 


246. 

Injeodatîon  des  bourgs  de  Bé-;^îers  par 
Vévêqiie  de  cette  ville  y  Bernard^. 


I 


'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa  ,  f°  107,  &  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.   25,  f°  225. 

'  Archives  de  l'évêché  de  Béziers,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Biblioth.  nat,,  v,  61,  f°  84. 


An 
io56 
avril. 


An 

dominus  Arnaldus  acquisiverat  ipsum  stag-       °^' 
num  ad  opus  communiae  Sancti  Pétri,  con- 
firmavit  &  corroboravit  anno  MXCVII. 


245. 

Vente  du  comte  de  Pailhas,  Suniaire- 
Artaudj  à  un  certain  Miron\ 

ACTA  vel  placita  vel  carta  vinditionis 
quod  jussit  facere  dompnus  Suniarius, 
quem  vocant  Artaldo  comité,  ad  te  Ysarno 
Miro  &  Ardimano  Miro,  de  quales  voces 
habebat  in  ipsa  villa  de  Burg,  de  ipsas  fa- 
chedas  facio  vobis  carta  ad  proprium  alode, 
&  accepi  de  vos  precium  duos  boves  placi- 
biles  &  I  sella;  &  est  manifestum  ut  ex 
presenti  die  &  tempore  liberam  &  soli- 
dam  in  Dei  nomine  habeatis  potestatem. 
Quod  si  ego  Artaldus  aut  nullus  comes, 
qui  post  me  regnaverif,  qui  ista  carta  vin- 
ditionis inquietare  voluerit,  non  hoc  va- 
leat  vindicare,  sed  in  duplo  vobis  compo- 
nat  ;  &  ista  charta  vinditionis  francha, 
firma  permaneat.  Facta  ista  charta  in 
mense  aprilio,  anno  xxv  Engericho  rege 
régnante.  Signum  Artaldus  comes,  qui  ista 
charta  rogavit  scribere,  &  testes  qui  hoc 
firmant.  Signum  Raimon  Galvi.  Signum 
Guillelmi  Galin.  Signum  Bernardus  abbasj 
visores  &  auditores  sunt.  Oliba  sacerdos 
qui  istam  charta  rogatus  scripsit  &  sub- 
scripsit  die  &  anno  quo  supra. 


Vers 


N  nomine  Domini.  Ego  Bernardus  Biter- 
rensis  episcopus  donator  sum  tibi  Rai-         ,5 
nardo  Salomoni.  Dono  tibi  Rainardo  jam- 


Vers 
I OÔ6 


487 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


488 


dicto  ego  Bernardus  praescriptus  episcopus 
ad  fevum  ipsos  burgos  Saiicti  Nazarii,  quae 
ibi  suiit  &  in  aiitca  erunt  foras  portas  civi- 
tatis  Biterris  &  in  campos,  &  in  ferragines, 
&  in  ipsas  stratas  &  in  omnibus  locis  ubi- 
cunique  facti  erunt,  &  dono  tibi  ad  feudum 
ipsos  mansos  cum  exeos  &  regresseos  suos 
cum  ipsas  bordarias,  &  cum  ipsos  ortales  & 
cum  ipsas  adjacentias,  quae  in  suprascriptis 
locis  factas  erunt,  cum  omnes  receptos,  & 
cum  omnes  albergos,  &  cum  omnes  oblias, 


prascriptus  a  te  Rainardo  jamdicto  de  ipso 
maiiso  de  Bernardo  Almerado  cum  ipsa  fer- 
ragine,  &  de  hoc  quod  ibi  retineo  habeas 
ad  fevum  sicut  in  aliis  locis  suprascriptis. 
Et  ego  Bernardus  episcopus  suprascriptus, 
exceptus  ipsos  usos  &  censos  quae  ego  re- 
tineo in  opus  meum,  in  ipsos  burgos  sicut 
superius  scriptum  est  no  métrai  ni  no  pren- 
drai, nec  ego  Bernardus  episcopus  jamdic- 
tus  nec  homo  per  me,  alios  usos  nec  alios 
censos  nec  alios  explectos  sine  consilio  de 


Vers 
io55 


&  cum  omnes  vindemiatores,  &  in  ipsas te   Rainardo  praescripto,   aut   de   illo   cui 


quae  ibi  sunt  &  in  antea  erunt,  retineo  ego 
Bernardus  episcopus  ipsam  medietatem  de 
ipsos  panes  censales,  aliam  medietatem  ha- 

beat  Rainardus  ad debeo  ad  illas  dare 

medietatem  de  ipsa  annona;  quod  si  ipsam 
annonam    ad    ipsas   flicarias    non   dedero, 

habeat  Rainardus  ipsos  omnes in  opus 

suum,  usque  ego  Bernardus  reddam  ipsam 
medietatem  de  ipsa  annona  ad  Rainardum 
Jamdictum.  Dono  ego  Bernardus  episcopus 
tibi  Rainardo  supra  jam  nominato  de  om- 
nes placitos  meos  &  de  omnes  quistas  meas 
de  suprascriptis  locis  ipsam  medietatem  de 
ipso  habere  &  de  ipsas quae  ego  Ber- 
nardus habuero  vel  habere  debeo ,  haec 
omnia  sicut  superius  sunt  scripta,  ego  Ber- 
nardus jamdictus  episcopus  dono  tibi  Rai- 
nardo jamdicto  ad  fevum;  ipsas  quistas 
faciam  ego  Bernardus  quando  voluero. 
Retineo  ego  Bernardus  episcopus  in  ipsis 
locis  suprascriptis  de  illos  homines  qui 
boves  habuerint  unum  jornalem  de  ipsos 
boves,  de  ipsas  semencias  ipsos  saumegios 
&  ipsum  vineum  quae  ibi  episcopus  habere 
débet,  exceptus  ipso  manso  de  Engelberto, 
ipsum  mansum  cum  ipsos  usos,  &  censos, 
&  explectos  habeat  Rainardus  &  posteritas 
sua  cum  ipsa  ferragine;  retineo  ego  Ber- 
nardus ipsas  pedonadas  sicut  episcopus  ibi 
illas  habere  débet,  &  Rainardus  habeat  illas 
quando  voluerit.  Retineo  ipsos  massaticos 
usque  ad  Carcassonnm  &  ad  Elnam  &  Lote- 
vam  &  usque  ad  Sanctum  Egidium,  &  Rai- 
nardus habeat  illos  quando  voluerit.  Reti- 
neo ipsas  albergas  de  ipsos  caballos  de 
festas  &  de  concilies  &  de  sobras  sine  ci- 
vada  &  sine  manjar,  si  in  meas  marscalcias 
capere  non  potuerint.  Retineo  ibi  meas 
compras  sicut  ibi  episcopus  illas  habere 
debetj  dono  ego  Bernardus  episcopus  su- 


diviseris  ipsum  fevum  jam  superius  scrip- 
tum. Et  hoc  quod  ego  Bernardus  episcopus 
praenominatus  retineo  in  opus  meum  in 
ipsos  burgos  sicut  suprascriptum  est,  facio 
tibi  Rainardo  jamdicto  talem  convenien- 
tiam  ut  ego  Bernardus  episcopus  jamdictus 
non  possim  dare  ad  fevum  nec  per  pignora, 
nec  consentire  per  nullum  iugenium  ad 
nullum  hominem  nec  ad  nullam  foeminam, 
exceptus  a  te  Rainardo  jamdicto,  aut  ad 
infantes  tuos,  aut  ad  illos  ad  quos  Rainar- 
dus jam  sepedictus  diviseris  ipsum  fevum. 
Et  hoc  debes  facere  mihi  tu  Rainardus  jam- 
dictus ad  laudamentum  de  homines  sine 
inganno  &  sine  contrarietate,  quod  si  ego 

Bernardus donum    fecero   aut   aliquo 

ingenio  ad  alium  hominem  consensero,  ha- 
beas per  fevum  per  ipsam  convenientiam, 
quam  ante  habuisti  facit Rainardus  su- 
prascriptus ad  Bernardum  episcopum  jam- 
dictum, quod  non  mittat  alios  usaticos  in 
ipsos  macellarios,  nec  in  ipsos  taveriiarios, 
nec  in  ipsos  piscatores  que  in  ipsos  burgos 
suprascriptos  steterint  sine  consilio  de  epi- 
scopo  Bernardo  jamdicto,  fors  quales  epi- 
scopus Bernardus  donat  ad  Rainardum 
jamdictum  de  ipsos  homines  qui  steterint 
in  ipsos  burgos  suprascriptos.  Dono  ego 
Bernardus  episcopus  per  fevum  ad  Rainar- 
dum jamdictum  ipsum  clocharium  &  ipsum 
solarium  cum  ipsa  curte  &  cum  ipsa  mar- 
scalcia,  ut  Rainardus  ibi  habitct  si  voluerit, 
quando  episcopus  ibi  non  fuerit,  &  ipse 
qui  tenuerit  ipsas  claves  de  ipsas  portas  & 
de  ipso  solario  &  de  ipsa  marscalcia  teneat 
per  manum  Rainardi.  Dono  ego  Bernardus 
episcopus  jamdictus  tibi  jamdicto  Rainardo 
ad  fevum  ipsos  usos  &  ipsos  censos  quae 
ego  Bernardus  episcopus  habeo  in  villa 
Corticellas,  i\t  habeas  tu  Rainardus  sicut 


Vers 
io56 


Vers 

i5S 


489 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


490 


in  suprascriptos  burgos.  Donat  Bernardus      vocatur....  totum  alodium  &  ad  fevum,  sine 


episcopiis  ad  fevum  ad  Rainardum  ipsani 
senescalciam  ciim  ipso  fevo  toto  &  ab  in- 
tègre, quem  Bernardus  Gairaldus  tenet  de 
episcopo,  si  Rainaldus  invenire  potuerit 
cum  Bernardo  Gairaldo.  'Et  pieu  Bernardus 


ullo  refinemento,cum  pratis  &  pascuis,&c. 
Dono  &  iliud  totum  quod  monachi  Sanc(i 
Victoris  accaptare  poterunt  ab  omnibus 
hominibus,  qui  ali((uid  ibi  babent  vel  te- 
nent  per  me.  Hanc  donationem  facio  ego 


jamdictus  per  suam  fidem  &  per  suum  die-  Deusde  pro  redemptione  animae  meae  & 
tum  plivid,  ut  non  ingannet  Rainardum  omnium  parentum  meorum,  ut  meritis  su- 
jamdictum  de  isto  placito  suprascripto,  se  pradicti  martyris  misereatur  Deus  omni- 
sciente, neque  illos  ad  quos  Rainardus  potens  omnibus  nobis.  Sig.  Geraldus-Let- 
(//vzVu/aillum  fevum  suprascriptum,quando  gerius,  Geraldus-Godefre.  Sig.  Guillelmus 
episcopus  Bernardus  facere  débet  suam  ta-  Estirad.  Isti  firmaverunt  in  manu  abbatis 
vernam  in  ipsis  locis  suprascriptis,  si  non  Pétri  per  mandatum  Deusde  de  Canilhac. 

fecerit,  faciat  illam   Rainardus   jamdictus.      Acta in  Arelatensi  civitate,  régnante  in 

Sigtnuni  Bernardi  episcopi,qui  istam  car-  perpetuum  Domino  nostro  Jesu  Christo. 

tam  firmavit.  Hoc  fuit  factum  in  praesentia  Pro  restauratione  ipsius  ecclesiae,  quia 

Guitardi  &  mulieris  suae,  &  Sigarii  Salo-  destructa  erat,  ut  reaedificarem  eam,  dédit 

monis,  &  Arnaldi  Seniorelli.  abbas  Petrus  Geraldo-Litgerio  &  Geraldo- 

In    Christi     nomine     Bernardus    levita  Godufredo  duos   asinos  valde   optimos    & 


scnpsit. 


247.  —  CCVII 


Donations  faites  à  Vahhaye  de  Saint- 
Victor  de  Marseille  par  divers  sei- 
gneurs du  Gévaudan. 


duos  boves  similiter  optimos,  quae  omnia 
fuerunt  de  Aicherio  de  Roveirata,  &  mu- 
lum  unum  bonum.  Hanc  ecclesiam  accepit 
Geraldus-Litgerius  per  manum  Pétri  abba- 
tis, mandantem  Deusde  de  Canilhac.  Sane 
si  quis  homo  vel  foemina  hanc  donationem 
erumpere  vel  inquietare  voluerit,  &c. 


II.  —  In  sanctaeTrinitatis  nomine  &  ho- 
nore. Ego  Ugo  cognomine  Bonafos,  &  fra- 
tres  niei  Folcoxus  &  Rotgerus,  compuncti 
I. —  In  nomine'   sanctae  &  individuae      divino  amore,  &c.,  donamus  omnipotenti 


Trinitatis.  Ego  Deodatus  de  Canilhaco, 
8c  mater  mea  Bellissendis,  &  fratres  mei 
Gauscelinus,  &  Bernardus,  &  Petrus,  dono 
Domino  &  Sancto  Victori,  monachis  Mas- 
siliensibus  tam  praesentibus  quam  futuris, 
in  manibus  domni  Pétri  abbatis,  ecclesiani 


Deo,  &  sanctae  Mariae,  sanctoque  Victori 
martyri  Massiliensi,  in  comitatu  Gabali- 
tano,  in  vicaria  Bannassense,  in  termino 
mansi  qui  vocatur  Traineria  ad  proprium 
alodem  &  ad  totas  honores,  ecclesias  duas 
SanctiFredaldi  &Sancti  Quintini,  &c.  Hanc 


Sanctae  Mariae  quae  est  in  villa  Canonica      vero  donationem  facimus,  consensiente  & 
cum  tota  parrochia,  &  cum  omnibus  quae      volente  atque  douante  domna  Bellicsinde 


ad  ipsam  ecclesiam  Sanctae  Mariae  perti- 
nent, &  turrem  meam  quae  est  juxta  ipsam 
ecclesiam,  ita  ut  in  perpetuum  habeant  & 
possideant  monachi  tam  ecclesiam  quam 
ipsam  turrem.  Dono  &  villam  meam  quae 


&  filiis  ejus,  videlicet  Deusdet,  &  Gausce- 
lino,  Petro,  &  Bernardo,  qui  tenebant  ipsas 
ecclesias  de  nobis  ad  fevum.  Insuper  dona- 
mus  praedicto  monasterio  Sancti  Victoris 
ad  totos  honores  &  ad  proprium  alodem 
ipsum  mansum, praedicto  monasterioSancti 
Victoris  ad  totos  honores  &  ad  proprium 
alodem  mansum  qui  vocatur  Montetum , 
qui  est  in  parrochia  Sancti  Medardij  &  in 
pnmé"  par'M.  Guérard,  nVTenfemanrpÔinVïès  ^'1^=^  ^"^^  VOCatur  Sabela,  dono  egO  Fol- 
pièMs  données  ici  par  D.  Vaissete,  nous  n'avons  COXUS  tOtum  quod  habeo  praedictO  monas- 
pu  compléter  ces  fragments,  dont  plusieurs  sont  terio  Sancti  Victoris  ad  alodem,  consen- 
informes.j  tiente  P.   &   R.  Ebrardo    (|ui    tenet  ipsam 


Vers 
io58 


An 
1  o58 


'  Archives  du  monastère  de  la  Canourgue.  — 
Gallia  Christiana,  nov.  edit.  t.  1,  Instrum,  p.  28. 
[Le  cartulaire   de   Saint-Victor  de    Marseille,  im 


lid.oric. 

t.  11, 
col.  2>q  , 


An 
io58 


491 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


49" 


An 
1060 
17  juin. 


villam  ad  fevum.  Et  ego  ipse  Petriis  Ebrard  locorum    in    quibus   ipsi   mansi    siti   suut, 

dono  per  uuuniquemque  anmim  duos  mo-  alter  scilicet  in  Combicto,  alter  quidem  in 

dios  devino  sine  aqua,  &  de  unaquaque  ca-  Malavilla  subteriana,  &c.  Sane  si  quis,  &c. 

satura  quatuor  denarios  unoquoque  anno.  carta  hujus  donationis  XV  kalendas   julii, 

Ego  vero  Rotgerius  praedictus anno    hicarnationis   Domini    MLX,  indic- 

fratribus    meis    Ugone    &   Folcoxo,    dono  tione    xil,    régnante    Henrico    rege.    Sig. 

unum  mansum  qui  vocatur  ad  Rocam,  quem  trium  fratrum,  videlicet  Fredelonis,  &  Rai- 

excolit  Gerald,  praedicto  monasterio  Sancti  raundi,  &   Bernard!,  qui  hanc   donationis 

Victoris   pro    remedio   animae    meae   post  cartam   scribi  rogaverunt,  &  propriis   ma- 

mortem   meam,  &  invita,  &c.  Nos  prae-  nibus   donaverunt  &  firmaverunt,  &  sub- 

dicti  domini  earum   ecclesiarum  omnium-  scriptis  personis  iirmari  fecerunt.  S.  Hugo- 

que  supradictarum,  videlicet  Ugo,  &  Fol-  nis  Bonafuisse S.  Deusde.  S.  Guigonis 

coxus,  &  Rotgerus,   &  ego  Bellissendis  &  Petarii.  S.  Pétri  de  Planiol.  fEt  ego  Hugo 

filii  mei  Deusdet,  Gauscelinus,  &  Petrus,  Bonafuisse  me  consiliante  &  douante  Rod- 

&  Bernardus  donamus   Domino  Deo   om-  bertus  donavit  ipsam  medietatem  de  Ma- 

nipotenti,    &  sanctae   Mariae,   &  sancto  rojol. 
Victori,  &c.  Ego  vero  Rotgerius  &  frater 

meus  Bernardus,  filii  Richardi  vicecomitis,  IV.  —  In  nomine  Jesu.  Ego  Guido  Gaus- 

donamus  Domino  Deo,  &  sanctae  Mariae,  celinus   dono    Deo,    &  sancto  Victori ,   & 

sanctoque     Victori     martyri     Massiliensi  monachis   ejus   tam  praesentibus  quam   & 

unum  mansum  qui  fuit...  Raganfridi,  &c.,  futuris,  monasterio  Massiliensis  aliquid  de 

consentiente  Hugone  Bonafos,  &  Deusdet  honore  mea  in  Marojulia,  medietatem  de 

de    Canillaco  ;    &   hoc    facimus   sine    ullo  tota  villa,  excepto   nian'so  Adalardo,  con- 

retinemento  &  sine  malo  ingenio.  Si  quis  sentiente  &  douante   Rodberto   de  Sancto 

autem,   &c.  Facta    carta    hujusmodi   anno  Ursicio,  de  cujus  manu  tenebam  ad  fevum, 

M  LVIII    dominicae    Incarnationis,   epacta  &  in villa   de  Tartarona  similiter  me- 

XII,  indictione  X,  régnante  Henrico  rege.  dietatem     de    decimum  ,     consentiente    8c 

Ugo   de  Vedel  firmavit.  S.  Fredoloni  filio  douante  Deodato  de  Canilhaco,  &  matre, 

suo.   S.  Stephano  de  Nogaredo.  S.  Petro-  uxore   sua,    &  fratribus  ejus,  de   quorum 


An 
1 060 


An 
I  060 


manibus  tenebam  ad  fevum,  & simili- 
ter ista  honore  suprascripta  dono  Domino 
Deo,  &  sancto  Victori  pro  remedio  animae 
meae,  &c. 

V.  —  In  nomine  Patris  omnipotentis, 
&  Filii,  &  Spiritus  Sancti.  Ego  Fulcoxus 
cogitans  de  peccatorum  nieorum  magnitu- 
dine.  Sec,  dono  Domino  Deo,  sanctaeque 


Rigal.  S.  Geraldo  de  Mureto.  S.  Guillelmo 
fratre  suo.  S.  Petro  de  Planiol.  S.  Geraldo 
fratre  suo.  S.  Ramundo  de  Doalon.  S.  Pe- 
tro Ugberti.  S.  Bernardo  Pelcort.  S.  Ber- 
nardo  fratre  suo.  S.  Aldiardis  mater  illo- 
rum.  S.  Berengeria  Baldin. 

III.  —  In  nomine  sanctae  &  individuae 
Trinitatis.  Nos  fratres  ex-  uno  pâtre  car- 

naliter  geniti,  videlicet   Fredilus   &   Rai-  Mariae   Dci    genitrici,    sanctoque  Victori 

mundus  &  Bernardus,  considérantes  divina  martyri  Massiliensi,  &  monachis  ejus  tam 

eloquia,   &c.  Denique  idem  pater  noster  praesentibus    quamque     futuris,    mansum 

supradictus  Hugo,  dum  advixit  in  hoc  mor-  unum  quem  vocant  Salnioneni  cum  omni- 

tali  saeculo,  dédit  duos  mansos  in   comi-  bus  ad  se  pertinentibus  ad  proprium  alo- 

tatu   Gabalitano,   in  vicaria   Bannaciensi,  dem,   quantum    ibidem   habeo,   &c.   Facta 

pro  animae  suae  suorumque  propinquorum  carta  hujus  donationis  XV  kalendas  julii, 

remedio.  Domino  Deo,  sanctaeque  Mariae,  anno   Incarnationis   dominicae   MLX,  in- 

&  Sancti  Victoris   Massiliensis   coenobio  :  dictione  xil,    régnante  Henrico  rege.  Sig. 

unde  nos  quoque  supradicti  filii  ejus  una-  Fulcoxi  qui  hanc  donationis  &  affirmatio- 

nimiter  censuimus,  per  descriptionis  hujus-  nis  cartam  scribi  rogavit  &  propriis  mani- 

modi  paginam,  roborando  propriis  manibus  bus  firmavit.  Ugo   Bonafuisse.  Ugo  Rent- 

firmare  supradictorum  duorum  mansorum  bertus  firmavit.  Guillelmus  Babus  firmavit. 

donationem  ,  quorum  vocabula  haec  sunt  Geraldus  de  Mureto  firmavit. 


lid.orig. 
t.  11. 

col.  2JJ0. 


An 
1 060 
1 7  juin. 


493 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


494 


248. 


CCVIII 


249. 


—  CCIX 


Vers 

io58 


1009 


Extraits  de  quelques  actes  touchant     Promesse  faite  à  Guillaume  y  seigneur 
les  comtes  de  Comminges.  de  Montpellier  \ 


I.  —  NoTiCiA  guarpitoria',  quorum  no- 
mina  subtus  tenentur  inserta,  qualiter  ve- 
nieiis  Arualdus  cornes  in  atrio  Sancti  Pétri 
Fustiniaco ,  in  presentia  Bernardi  epi- 
scopi  sive  Bernardo  fratre  suo  similiter 
episcopo,  vel  ceterorum  plurimorum  bo- 
norum  hominum  qui  ibidem  aderant;  in 
eorum  presentia  vel  consilio  sic  se  guarpi- 
vit  Arnaldus  jamdictus  cornes  contra  Deo 
&  sancto  Petro,  &  Bernardo  jamdicto  epi- 
scopo, ut  jam  de  isto  die  in  ant<-a  non  re- 
quirat  in  isto  loco  jam  nomiuato  ullum 
censum,  non  guadium,  non  receptum,  nec 
nuUum  forsfactum  non  faciat,  nec  aliquid 
injuste  agat  :  quod  si  forte  aliquis  ex 
habitatoribus  vel  incolis  loci  istius  ali- 
quod  forsfactum  illi  fecerint  aut  dixerint, 
vindictam  per  se  ipsum  non  adprehendat, 
usque[quo]  ad  dompnum  abbatem  cenobii 
Lesatensis  querelam  faciat,  aut  ad  mo- 
nachum  vel  prepositum  qui  ipsum  locum 
per  hobedientiam  videbitur  tenere  vel 
regere. 

II.  —  Donationem*  quam  fecit  Raimun- 
dus  Ato  de  Spel  Deo  &  sancto  Petro  apos- 
tolo  de  Lesado,  &  Bernardo  episcopo  & 
rectoribus  ejusdem  loci  de  ipsa  ecclesia 
Sancti  Pauli  de  Lucan,  quantum  ibi  ille 
habebat  &  tenebat,  ipsam  medietatem, 
consiliante  Arnaldo  comité  &  Bernardo 
Odoni  ;  in  ea  ratione,  ut  hedificetur  & 
construatur  valde  honorabiliter. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézatj  latin  9189, 
£*>  56  v°. 

'Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézatj  latin  9189, 
f  62  v".  —  D.  Vaissete  avait  publié  cet  extrait,  en 
intervertissant  l'ordre  des  phrases.  Nous  l'avons  ré- 
tabli d'après  le  manuscrit  original.  Ce  cartulaire, 
du  treizième  siècle,  contient  un  grand  nombre  d'ex- 
traits de  cette  espèce,  qui  proviennent  non  de  son 
rédacteur,  mais  du  copiste  d'un  ancien  cartulaire, 
que  le  dernier  n'a  fait  que  reproduire.   [A.  M.] 


An 
I  cOp 


I.  —  De  aquesta  hora  adenant,  non  tolra 
Berengarius  lo  fil  de  Guidinel  lo  caste!  del 
Pojet  que  so  den  Golen  a  Guilltn  lo  fil  de' 
Beliarde ,  ni  U  devedera,  ni  l'en  decebra 
d'aquella  for':[a  que  cc{  ni  adenant  fera  ter, 
ni  el,  ni  hom,  ni  femna  ab  lou  son  art,  ni  ab 
son  ganni,  ab  son  consel.  Et  si  homs  es  que 
o  fera  ni  femna,  Berengars  lou  fil  de  Gui- 
dinel ab  aquel  ni  ab  aquela  societat  no  aura, 
fors  quant  pel  castel  a  recoubrar,  fors  quant 
Guillen  lo  fil  de  Beliard  l'en  sollicitera;  &  si 
recobrar  lo  pot  en  la  sua  potestat  de  Guillem 
lo  tournara  senes  déception  &  sents  toger 
d'aver.  Facta  est  haec  carta,  régnante  Hen- 
rico  &  ejus  filio  Philippo. 


II.  —  De  ista  hora'  in  antea,  Raymun-  Éd.orig. 
dus  filius  Guideneldae  lo  castel  de  Sancto   col. aii. 
Pontio  non  tolra  aGuillelmo  filio  Beliardis, 
ni  nel  U  vedara  ni  non  l'en  decebra,  &c. 


25o.  —  CCX 

Promesse  de  Raimond ,  comte  de 
Ra-^èsj  à  Rangarde y  comtesse  de 
Carcassonne  ^. 

DE  ista  hora  in  antea,  non  decebra  Ray- 
mundus  comes  filius  Beliard  Rangard 
comitissam  filiam  Ameliae  de  vita  sua,  ne 
de  sua  membra  quae  in  corpus  suum  portât 
&  in  corpus  suum  se  tenent,  ne  ab  forfac- 
tum,  neque  sine  forfacto.  Nec  ego  Raymun- 
dus  superscriptus,  nec  homines,  faemina 
nec  faeminas  per  meum  consilium,  nec  per 
meum  ingenium;  &  si  homo  est  aut  homi- 
nes, faemina  aut  faeminas  qui  hoc  fecis- 

'  Gaï\e\^  Séries  praesuîum  Montlspessul.  z'  partie, 
p.  84. 

*  Manuscrits  d'Auhays,  n.  82. 

*  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


Vers 
loSp 


Vers 
io59 


495 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


496 


sent,  ego  Raymundus  finem,  nec  societa-  Murezes,  nec  de  castello  de  Maderiiis,  iiec 

tem,  nec  amicitiam  non  aurai,  ni  tenrai,  ni  de  castello  de  Nisianis,  nec  de  castello  de 

prendrai  ab  illum,  aut  ab  illos,  ab  illam,  aut  Royano,  nec  de  castello  de  Mercoirol,  nec 

ab  illas,  qui  ad  te  Rangardam   suprascrip-  de  castello  de  Cariis,    nec   de   castello   de 

tam  tua   vita    aut  de  tuis  membris  toUere  Vilzano,  nec  de  castello  de  Rocabrun,  nec 

voluissent   aut    tulissent.  Et   si   homo    est  de  castello  de  Abelino,   neque  de  fortitiis 

aut  faemina  qui  hoc  facere  voluissent,  ego  quae  sunt  in  praedictis  castellis,  &in  antea 

Raymundus  suprascriptus  saber  t'o  farai  si  ibi  erunt  factas,   ne  0  tolrai,  ni  l'en  tolrai, 

0  sai  senes  ton  engan,  antea  que  dams  t'en  ni  lo  U  0  vedarai,  ni  hom  ni  femna,  homes 

uenga.  Non  tolra  Raymundus  suprascriptus  ni  femnas    per   meum   consilium  ,   vel    per 

ad  Rengardam  suprascriptam  ipsam  civita-  meum  ingenium.   Et  si  homo  est  aut  ho- 

tem   Biterris,    neque   ipsam   quam   vocant  mines,  faemina  aut   faeminas   qui    toUant 

Agathen,  neque  ipsam  civitatem  de  Car-  aut  vêtent  ipsos  castellos  aut  de  ipsis  ali- 

cassona,  neque  ipsos  muros,  neque  ipsas  quid  ad  Rengardam  praedictam,   ego  Ray- 

turres,  neque  ipsas  fortitias  quae  in  ipsas  mundus    praedictus   finem    vel    societatem 


civitates  suprascriptas  sunt  &  in  antea  ibi 
erunt  factas,  no  las  te  tolrai,  ni  t'en  tolrai, 
ne  malement  non  t'en  menarai,  ni  no  t'en  de- 
cebrai ,  ne  ipsos  castellos  quae  in  ipsas 
civitates  suprascriptas  sunt,  neqùe  ipsos 
episcopatos  quae  in  ipsas  civitates  supra 


cum  illis  non  aurai,  donec  recuperatos  ha- 
beat  ipsos  castellos,  &  adjutor  t'en  serai  per 
fidem  sine  inganno  &  sine  lucro.  Sicut  su- 
perius  scriptum  est,  sic  ego  Raymundus 
tenrai  £•  atendrai  tibi  Rengardi  ab  forfac- 
tum  &  sine  forfacto,  si  comprobatum  non 


scriptas  sunt,  neque  ipsas  turres ,  neque  te  videbam  de  mea  vita,  aut  de  mea  mem- 
ipsos  muros,  neque  ipsas  fortitias  supra-  bra,  aut  de  ipsas  civitates,  aut  de  ipsos 
scriptas,  no  las  te  tolrei,  ni  t'en  tolrei  ego  castellos,  quae  toUere  me  voluisses,  aut 
Raymundus  suprascriptus  ad  Rengardam  toUisses,  aut  recreditum  per  batalla.  Sicut 
comitissam,  ni  no  t'en  decebrai,  ni  mal  no  superius  scriptum  est,  si  0  tenrei  &  0  atten- 
t'en  menarei,  nec  ego  Raymundus  supra-  Jrei  ego  Raymundus  ad  te  Rengard ,  fors 
scriptus,  nec  ullus  homo  aut  faemina  per  quantum  tu  m'en  absolveras  tuo  gradiente 
meum  consilium  vel  ingenium  :  finem,  nec  animo,  sine  forcia,  tuo  sciente. 
societatem,  neque  ullam  amicitiam  non 
aurei,  ni  no  tenerei,  ni  no  prendrei  ab  illos  ~~ 

aut  ab  illas  qui  hoc  facient,  &  adjutor  te 
serei  ego  Raymundus  suprascriptus  ad  te 
Rengardem  suprascriptam  sine  tua  decep- 
tione,  &  de  ipso  adjutorio  non  t'enganerai 
per  nulla  guisa ,  usquedum  Rengardis  su- 
prascripta  recuperatas  habeas  ipsas  civi- 
tates suprascriptas,  &  ipsos  episcopatos,  & 
ipsos  castellos  suprascriptos,  &  ipsas  tur- 
res, &  ipsas  fortitias  suprascriptas,  &  in 
antea  istud  sacramentum  tenrai.  Et  si  ego 


25i.  —  CCXI 

Plainte  de  Bérengery  vicomte  de  Nar- 
honne f  contre  Guiji'ed,  archevêque 
de  la  même  ville  ' . 


SANCTAE  huic  conglomerationi  vicario 
rum  Dei,  legatis  scilicet  summi  ponti- 
Raymundus  praedictus  recuperare  potuero  ficis  Romani  vicem  obtinentis  beati  Pétri 
ipsas  civitates,  &  episcopatos,  &  castellos,  apostolorum  principi ,  ejusque  vice  fun- 
&  turres,  &  fortitias  praedictas,  in  potes-  gentibus  archiepiscopis  videlicet  &  episco- 
tate  Rengardae  las  reddrei  sine  sua  decep-  pis,  necnon  &  abbatibus  hanc  in  synodum 
tione  &  sine  lucro.  Et  ego  Raymundus  sanctam  sistentibus,  ex  catholica  fide  trac- 
non  decebrai  Rengardem  de  ipso  castello  tantibus,  haec  querimonia  non  modica  ideo 
de   Pedenatis,    nec  de   castello  de   Sancto 

Tyberio,  nec  de  castello  de  Sancto  Poncio  .  archives  de  l'église  de  Narbonne.  —  Baluze, 
de  Maloscanos,  nec  de  castello  de  Mesoa,  Concil.  Narbon.  p.  8  &  seq.  —  Catel,  dans  ses  Me- 
née de  castello  de  PojettO-IngelenO,  nec  moires  de  l'histoire  de  Languedoc,  p.  575  &  suiv., 
de   castello    de    Paulio,    nec   de   castello    de  a  donné  la  traduction  française  de  ce  document. 


Vers 
loSp 


Hd.oric. 
t. Il, 

col.  233. 


Vers 
I  cS) 


Vers 


497 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


498 


L'd.oriu. 

t.  II, 
sol.  2:13 


praesentat,  ut  &  legatur,  &  audiatur,  diju-  iiostro,    qui    jurejurando    Deumque    tes- 

dicetur,   atque  defîniatur,  sed   ut  pleiiius  taiido  dixit   nobis  suum  dictum   firmum  & 

dijudicetur,    ad    originem    incoëtur.    Ego  fidem   firniani,  quia   si   ille  foret  autistes 

Beringarius,    Narboiiae    urbis    proconsul,  noster,  ut  fuit  &  est,   ulluni   nostrum   ne- 

querinioniam  hanc  vobis  facio  palam  quam  que  de    nostris   non    esse   daninum    neque 

de  metropolitanum  nieum  fratrem  vestrum  damnum    ipsius    episcopatu.    Sedente   au- 

habeo   magnam.  Archiepiscopatus  quippe  tem     illo    in    catbedra ,    &    aetate    atque 

Narbonae  fuit  cujusdam  avunculi  mei  Er-  honore    crescente  ,    dum     fisus     eram     ut 

niengaudi   archiepiscopi ,   cujus   in  diebus  ipse  esset  mihi  auriga   &  arma  &  clipeus 

idem  episcopatus  unus  erat  ex  melioribus  contra   cunctorum    hostium   telis,  &  me- 

qui  sunt  de  Roma  usque  Yspaniae  finibus,  moraret  consanguinitatem  meae  uxoris  & 

villis   atque   castellis   ditatus,    praediis   &  tanti   locum   honoris  in  quo   adjutus   sum 

alodiis  locupletatus  :  cujus  ecclesia  plena  ponere  illum,  &,  ut  mihi  erat  testatus,  ju- 

erat  codicibus,  aureis  adhornata  tabulis  &  varet  mihi  honorem  tenere  atque  habere; 

scriniis  &  crucibus,  aureis  fulgebat  coronis  tune  surgens  quasi  Diabolus,  superbe  atque 

preciosisque  lapidibus.  Canonicorum   ibi-  repente  exacerbavit  me,  &  provocavit  ad 

dem    multorum   voces    certis    horis  audie-  iracundiam,  &  hedificavit  super  me  castra, 

bantur,   orationes    dabantur,    &    omnium  venitque  cum   ingenti  exercitu  super  me, 

bonorum  operum  incrementis  ibidem  âge-  &  fecit   mihi  guerram    crudelem,  &  fuere 

bantur.  Castra  autem   ipsius  ecclesiae,  &  interempti  pro  ea  ex  utraque   parte  fere 

villas,  praedia,  &  possessiones,  non  a  laicis  millia  homines.  Tune  vero  castra,  &  villas, 

fruebantur,  sed  a  famulantibus  in  ea  Deo  praedia,  &  possessiones,  quae  erant  in  do- 

possidebantur.  Eeclesiam  vero  illam  olim  minium  praefatae  ecclesiae,  fiscos  &  pos- 

pius  rex  Carolus  fabricaverat  atque  in  ho-  sessiones  canonicorum,  &  quaeque  ex  eom- 

nore  sanctorum  Justi  &  Pastoris  consecrare  munia  erant,  abstulit  Deo  &  famulantibus 

fecerat,    &   eam    inclite   castellis    &    villis  ei,  deditque  Diabolo  ac  militantibus  illi.  Et 

terrisque  loearat  &  vineis,  sicut  &  a  vête-  ita  alla  omnia  ad  laicalem  vertit  censuram, 

ranorum    traditur  dictis,    &  ut   legitur  in  ut  etiam  omnes  qui  ea  possident  quasi  per 

regalibus    ejusdem     ecclesiae     praeceptis.  alodia  habent    paterna.  Inter  haec   autem 

Defuncto  autem  praefato  divae  memoriae  Eriballum   Urgellitensem    praesulem    con- 

archiepiseopo  ,    Guifredus   Cerdaniensium  tigit  mori.  Et  praefatus  archiepiseopus  ad- 

comes   Narbona  adiens,  cujus  consangui-  quisivit  illud  episcopatum  ad  opus  fratris 

neam  ego  jam  possidebam  uxorem,  exqui-  sui  Guillelmi,    &  spopondit   dare   pro   eo 

sivit  utrosque  parentes  meos  &  me  ipsum  eentum    millia    solidos.    Quod    mihi    satis 

de   praefato  archiepiscopatu  ad   opus  filii  libuerat,  si  meum  damnum  non  esset.  Fir- 

sui  suprascripti  nostri  antistiti,  qui  non  mato  autem   tanto  munere  pro   ipso  epi- 

erat  adhue   nisi  deeem  annorum,  &  spo-  scopatu,   archiepiseopus   praememoratus , 

pondit  pro  eo  magnum  dare  donum   inter  hostis  Dei  &  hominis,  ad  sedem  suam  re- 

comitem  Rutenis  &  patrem  meum  eentum  diens   atque    eeclesiam   suam  adiens,  the- 

milia  solidorum.  Sed  pater  meus  &  mater  sauros  quosque  qui  a   conditione  in   eam 

mea  non  ei  adquiebant.  Ego  autem  amore  congregati  erant  subtraxit.  Tabulas  vero, 

tantae  consanguinitatis  ductus,   &  simula-  &  postabulas,  &  eruees,  &  scrinia  reliquia- 

tionis  amicitate  deceptus,  segregavi  me  pro  rum  aurea  &  argentea  exeoriavit.  Patenas 

hac  re  a  eonsortio  genitorum  meorum,  &  insuper  calicum  aureas  vel  argenteas,  ubi 

nisi  mihi  adquievissent,  arbitratus  fui  in-  saneta  sacrificia  sumebantur,  in  manibus 

terficere  illos.  Cernens  enim    pater  meus  aurifieum   Judaeorum    misit  ad    destruen- 

me  motum,   meque  contra  se  ita  fore  mo-  dum,  &  Yspaniam  venundari  pro  ipso  epi- 

lestum,  adquievit  meae  voluntatl  &  peti-  scopatu.    Codices    autem,    qui    ibi    erant 

tionibus    praememorati    Gaufredi  ;    atque  variis   generibus,   non   meliores   reliquid. 

inter  se  &  comitem  Rutenis  acceptis  cen-  Sed  ita  maie  suam  eeclesiam  dissipavit,  ut 

tum  millia  solidis  pretium  pro  episcopatu,  etiam  &  cleriei  desunt,  &  qui   inibi  sunt 

dedimus  eum  praenotato  filio  suo  antistiti  inopes  &  mendici   :   &  nullus   pulcher  in 


Vers 

1069 


Vers 
loSp 


499 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


5oo 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  234. 


Vers 

ea   apparet,    non    clamides    neque    capas  loci  Electi,  ubi  mirificum  habetur  Lignum      '°^^ 

polemitas,   non   ciclades,   non   dalmaticas,  dominicum,  &  extraxit  abinde  duos  milites 

non   cureballi ,  non  Lignum    dominicum.  inclinatos  atque  innoxios,  &  unum  ex  eis 

Omnia  haec,  quae  a  conditione   ibi   plura  qui  erat  consanguineus  meus  pependit  in 

congregata  erant,  sed  dissipavit  ea,  dédit-  ligno,  &  occisit  morte  crudeli  quasi  clep- 

que  pro   episcopatu   fratris    sui.   Insuper,  tem.  Unde  idem  archiepiscopus  talis  suf- 

quod    pejus   est  &  inhonestum,   commen-  fragator  extitit,  ut  etiam  sacrilegos  &  ho- 

davit  se  manibus  ad  comitissam   Urgelli,  micidas  illos  in  sua  se  mittentes  potestate 

pro   qua    re   non   solum    mihi    sed    etiam  patrocinavit  suffragatorque  eorum  extitit, 

cunctis  nostrae  patriae  nobiles  in  magnum  &  in  eo  ullam  non  valui  iuvejiire  justitiam. 

ruit  odium.  Quo  peracto,  aggregavit  cou-  Praeterea    sacramenta,    quae    mihi    super 

cilium  non  modicum  juxta  praefata  urbe  sancta  altaria  manibus  juratus  est  multa, 

Narbona  multorum  sui  dioecesi  episcopo-  unquam  non  mihi  tenuit,  sed  omnia  fregit. 

rum,  inter  quos  fuit  hic  Raimbaldus,  Are-  Ad  ultimum  vero  bonum  opus  operatus  est, 

latensis  archiepiscopus;  &  in  eorum  atque  satis  Deo  &  universae  plebi   Narbonensis 

nostrorum  omnium    praesentiam    reliquit  placibile,  unde  mala  haec  omnia  obliviscc-* 

cunctas  armas  militarias  &  omnem  saeculi  ramus,  si  nobis  in  bonum  venisset.  Cor- 

militiam,  atque  excommunicando  misit  sub  pora  namque  sanctorum  Justi  &  Pastoris, 

anathema  tam  semetipsum  quam  omnes  sui  quae  praememoratus  rex  Carolus  ab  Yspa- 

diaecesi  episcopos,  qui  ab  illa  die  deinceps  nia  deferens  atque  in  via  carens  in  prae- 

armis  erant  sumpturi.  Qui  non  multo  post  fata   in    eorum  honore  aedificata   ecclesia 

acceptis  armis  ut  miles,  non  corrigia  suc-  collocare  obtaverat,  quae  nobis  nostrisque 

cinctus  lumbis,  sed  ferro,  &  debellavit  me-  patribus   multum   erant  obtata,  ab  eodein 

cum.  Et  quot  mortui,  quot  vulnerati,  quot  archiepiscopo  explorata  &  capta,  ad  suam 

detruncati  quantaeque   adustae  ecclesiae,  usque    cum    honore    asportavit    ecclesiam 

&  exarsae  reliquiae,  si   per  singula  enar-  atque  honorifice  collocavit.  Unde  non  so- 

rare  voluero,  fortasse  &  vobis  foret  fasti-  lum  a  me,  sed  etiam  a  suis  civibus  laudatus 

dium,  &  facilius  dies  quam  copia  deserit.  atque  dilectus   erat.  Qui  non  multo  post, 

Deinde  venerunt  episcopi  in  meam  terram,  litigante  eo  cum  suo  archidiacono,  voluit 

&  mecum  una  cum  eodem  archiepiscopo  trahere  praedictorum   corpora  sanctorum 

firmaverunt  treguam  Del  inviolablem  te-  ab  ecclesia  eorum.  Et  ego  rogavi  eum  ne 

nere  in  omnem    meam    terram,  atque  ex  boc  fecisset,  &  volui  ei  dare  obsides  per 

eadem    corruptores     teterrimam    justitiam  decem  millia  solidos,  ut  si  ullus  homo  vel 

facere.  Unde  idem  archiepiscopus   &  ego  faemina  ullam  vim  ei  faceret  de  ipsorum 

hanc  fecimus  convenientiam ,  ut  de  cuncta  corpora   sanctorum,    aut  de   ullo   munere 

quae  emendata  fuissent  per  ipsius  treguae  eis  oblato  vel  praesentato,  ego  de  illo  vel 

fractionem,  una  medietas  fuisset  praefatae  illis   hoc   facientibus  adjutor  essem   prae- 

ecclesiae,  alla  mea  pro  exercenda  justitia.  dicto    pontifici    per    fidem    non    finctam. 

Ego  autem  consens!  ipsam  meam  medieta-  Idem  vero  archilevita  voluit  ei  satisfacere 

tem  condirectioni  ipsius  ecclesiae.  Sed  ille  in  judicio  episcopi  Arelato;   qui  rennuit, 

non  in  ejus  condirectionem,  sed    in  des-  sed  substracta  ab  eadem  sede  tantorum  cor- 

tructionem  misit  :  quia  &  ab  ecclesia  eam  pora  sanctorum  duxit  &  inhoneste  collo- 

abstulit,  &  militibus  per  solidatas   tribuit  cavit  in  quamdam  villanam  ecclesiam.  Ibi 

potius    quam    decem    millia    solidos.    Qua  suam    cathedram    fabricavit,    ibi    ordinem 

data  Deo  &  fortiter  firmata,  qui  primi  eam  suum   fecit,   ibi   suos   synodes    tenuit,   ibi 

fregerunt  in   nostra  patria   sui  milites,  ex  codices  &  cruces  &  Lignum  dominicum  as- 

suo    exientes    castello,    occiderunt    unum  portavit,   ibi   clericos   primae   sedis,   quos 

militem  meum  in  treguam  Dei,  &  retinuit  meliores  invenit,  constituit;  &  ita  eligens 

homicidas  illos,  &  nullam  quivi  ab  eo  im-  membrum,  caput  reliquit  quasi   tugurium. 

petrare  justitiam.  Deinde  Petrus  Raimundi,  Insuper  cuncti   nostrae  patriae  nobiles  & 

Biterrensium  comes,  in  treguam  Dei  viola-  plebs  cuncta,  qui  soliti  sunt  occurrere  ad 

vit   ecclesiam   Sançtae   Mariae  coenobium  civitateni  &  ad  sedem  suam,  &  penitentibus 


-f 


Vers 


DOI 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


b02 


Éd.otig. 

t.  Il 
ccl.  235. 


sua  miincra  ad  siiam  sedem  dare  atqiie  pre- 
sentare  solentibus,  multosque  adjutorios 
ad  operam  suae  ecclesiae  facientibus,  abs- 
tulit  &  mimera  illa  suis  militibus  per  soli- 
datas  fribuit,  &  suam  ecclesiam  desertam 
&  sine  capite  dereliquit.  Intérim  vero  idem 
archiepiscopus  habuit  mecum  placitum,  & 
constrinxi  (sic)  me  ei  ad  suum  libitum  satis- 
facere,  &  dixit  mihi  suum  dictum  &  fidem, 
quam  mcllorem  ei  requirere  potui,  ut&ad 
sedem  suam  rediret,  &  corpora  sancta  in  ea 
restitueret.  Qui  nientitus  est  mihi,  sed,  ut 
mihi  fuit  testatus,  facere  noluit,  &  est 
mihi  mentitus  suum  dictum  &  suam  fidem. 
Deinde  conjux  mea  videns  eum  rogavit 
restituere  corpora  sanctorum,  &  idem  ipse 
ad  ecclesiam  suam  redire  directumque 
nostrum  supra  modum  accipere  :  neque 
audire  voluit,  sed  testatus  est  ei  Altitonan- 
tem  ducere  ipsa  sancta  corpora  in  aliéna 
patria,  &  usque  in  aeternum  nobis  non 
esse  recuperanda.  Quae  audiens,  metuens 
ne  subito,  sicut  juratus  est,  hoc  faceret 
me  absente  &  ignorante,  fuit  ad  praefatam 
villae  ecclesiam  non  adhuc  consecratam, 
&  traxit  exinde  corpora  sancta,  restituit- 
que  &  condidit  honorifice  in  sedem  suam. 
Deinde  conjux  mea  prostrata  coram  eo 
suum  postulavit  accipere  directum-  qui 
rennuit.  Ego  autem  confestim  ut  hoc  novi, 
vidi  praefatum  archiepiscopum,  voluique 
ei  affirmare  directum  &  de  me  &  de  con- 
juge  mea  &  de  omnes  nieos  in  judicio  sui 
dioecesi  episcoporum  8c  episcopi  Arelato 
per  decem  millia  solides^  qui  rennuit; 
deinde  in  judicio  legatis  apostolici  & 
hujus  sancta  synodi,  &  hune  sprevit.  Ad 
ultimum  vero  exclamavi  sanctum  Petrum 
&  judicium  domni  apostolici,  ut  irem  co- 
ram eo  &  in  ejus  manu  ei  affirmarem 
directum.  Hune  multo  parvi  penditj  sed 
excommunicavit  inclementer  atque  injuste 
me,  &  meam  uxorem,  meosque  infantes  & 
omnem  nostram  terram  tam  crudeliter,  ita 
ut  nullus  ibi  baptisetur,  nec  communice- 
tur,  nec  sepeliatur.  Nos  autem,  nisi  timor 
Dei  esset,  parvi  ponderamus  suam  excom- 
municationem ,  quem  tôt  malis  novimus 
sceleratum,  &  a  papa  Vietore  cum  CXX 
episcopis  anathematisatum,  &  simoniacum, 
qui  omnes  ordines  suos  vendidit,  qui  om- 
nes episcopos,  taceam  de  alienos,  sed  om- 


nes quos  in  mea  terra  ordinavit  usque  ad 
novissimum  quadrantem  redimere  fecit. 
Quod  si  non  creditis,  Lutevensem  requi- 
rite  episcopum,  &  Helenensem  ;  &  hi  hoc 
vobis  testificentur,  qui  ab  eo  sunt  ordinati. 
Neque  ecclesias  mcae  terrae  consecrare 
voluit,  donec  datum  earum  tenuit.  Nuper 
autem  duos  meos  milites  venientes  ex  vigi- 
liam  Sanctae  Salvatoris  Anianae,  die  Epi- 
phaniae,  eo  jubente  atque  suffragante,  sunt 
capti  &  tenti;  &  eos  qui  illos  ceperunt 
patrocinat  &  dat  eis  solidatas.  Ideo  ego 
Beringarius  praefatus  hanc  vobis  &  Do- 
mino Deo  facio  querimoniam,  &  postule 
justitiam  :  quam  nisi  impetravero,  suae 
excommunication!  parvi  pendero,  &  in 
meam  terram  treguam  nullam  tenebo,  ne- 
que  judicium  apostolici  amplius  adcla- 
mabo.  Quod  ego  Beringarius  ita  superius 
queror  ad  legatos  summi  pontificis  supe- 
rius, &  ad  cunctos  episcopos  &  abbates, 
quoniam  ad  synodum  Arelati  conabam  os- 
tendere.  Sed  quoniam  nihil  profuit,  ad 
domnum  apostolicum  ideo  libens  mittere 
curavi.  Quem  rogo  per  Deum  &  sanctum 
Petrum,  ut  ab  hac  excommunicatione  me 
absolvat,  meoque  praesuli  de  me  satisfa- 
ciat;  quoniam  usque  Romam  ego  luben- 
tius  satisfacere  ire  non  ambigo,  ille,  nisi 
ligatus,  unquam  sponte  non  ibit. 


252.  —  CCXII 

Extraits  de  deux  chartes  touchant  les 
seigneurs  de  VIsle-Jourdain,  iS'C. 

I.  —  Quia  divinitus  legimus'  intonatum 
carissimi,  quod  neque  currentis,  &c.  rég- 
nante quidem  Francorum  rege  Philippo, 
ac  Tolosauorum  Pontio  palatino  comité, 
Durandoque  piissimo  ac  eruditissimo  prae- 
sule,  nostrae  quoque  ut  cuuctorum  a  sae- 
culo  non  dedignatus  est  vitae  succurrere. 
Erat  quippe  nostris  scilicet  Savensium  in 
partibus  quidam  desertus  locus,  solis  ut 
ita  dixerim  trucibus  oculis  pervius ,  duo- 
rum  aul  trium  tantum  acervo  lapidum  an- 

'  Archives  de  l'abbaye  du  Mas-Grenjer. 


Vers 
io5j 


An 

io6c 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  236. 


An 
lo6o 


5o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


5o4 


An 
1048 
août. 


tiquum  demonstrans  Saiicti  Licerii  eccle- 
siae  vestigium  5  quo  in  loco  dum  quadam 
dierum  quidam  nostrorum  adventasset  con- 
fratrum,  quem  nomine  dicebamus  Aymar- 
dum,  ab  imis  viscerum  altum  trahens  sus- 
pirium,  homines  vicinarum  ita  allocutus 
est  villularum  :  «  Heus  vos,  o  miserrimi  ! 
qua  fronte  vestro  in  latere  domum  Domiai 
larvarum  domum  esse  patimini,  quibus  co- 
mitiis  multaque...  lacessitis  rusticis  illius- 
que  dominis  solitudinis.  »  Ad  hoc  tandem 
rei  exitum  duxit  argumentosa  apis,  ut  a  quo 
possedi  domino  illius  heremi  médium  vide- 
batur  jure  patrimoaio,  Willelmo  scilicet 
qui  &  Unaldo,  relinquendum  impetraret 
Deo  sanctoque  clavigero  Petro,  Curtensi  a 
nobis  venerato  in  coenobio.  Reliquum  au- 
tem  medii  simili  modo  Raymundo  Arnaldi 
de  Modlonevilla  &  Arnaldi  Darsi  milites 
praedicto  donaverunt  apostolorum  prin- 
cipi,  affirmantibus  uxoribus  utriusque  viri. 
Hoc  vero  in  conspectu  quia  sub  consilio 
Gaufredi  de  Quaterpodio  factum  fuit,  quia 
&  ipse  dominium  quod  sibi  vindicabat 
eidem  apostolo  donavit.  Post  non  mul- 
tum  vero  temporis,  praedictus  Willelmus- 
Unaldi,  vir  venerabilis,  in  festum  beati 
Pétri  cathedrae  causa  venerat  orationis, 
quem  humanitatis  gratia  nobiscum  ad  mis- 
sarum  retinuimus  peragenda  solemnia.  Cui 
etiam  volentes  tantillum  donum  retri- 
buere,  ad  capitulum  illum  curavimus  du- 
cere,  &  ibi  nostrae  societatis  participem 
orationumque  Deo  fecimus  authori.  Qua- 
propter  &  donum  quod  operatus  prius  fue- 
rat,  ipsa  confirmans  altaris  in  ara,  ad  pro- 
pria laetus  repedavit  rura.  Interdixit  igitur 
sermonis  cake,  ut  si  quis  in  saeculum 
suum  vellet  inquietare  datum,  oratio  ejus 
esset  in  peccatum,  &c.  S.  Atto-Raymundus 
de  Yla.  S.  Willelmus.  S.  Willem-Bernard 
de  Yla.  S.  Arnaldus-Otto  de  Cabatui,  & 
Arnaldus  Garsia  de  Garag-castro. 

II.  —  Crescente  etenim  religione  chris- 
tiana,  consuetudo  '  inolevit  in  sancta  Dei 
Ecclesia,  ut  omnis  homo  pro  peccatis  vel 
operibus  suis,  que  contra  preceptum  Dei 
se  egisse  recognoscens,  de  rébus  suis  do- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat.  [Latin  9189, 
f  62  r".] 


naret  ad  loca  sanctorum,  &c.  Ab  banc 
igitur  causam  timoré  Dei  inspectus,  ego 
Raimundus  Ato  in  memedipso  cognoscens 
graviter  me  deliquisse  contra  Deo  &  jus- 
sibus  ejus,  proposui  in  corde  meo  ut  da- 
rem  aliquid  de  hoc  que  possideri  video, 
Deo  &  sancte  Dei  Ecclesie.  Cedo  &  dono 
de  ipsa  ecclesia  que  fundata  in  honore 
sancti  Pauli  apostoli,  in  territorio  Tholo- 
sano,  in  terminio  de  Bocona,  in  villa  que 
vocant  Luciano,  Domino  Deo  &  sancto 
Petro  apostolo,  &  sancto  Antonio,  a  loco 
qui  dicitur  Lesato  monasterio,  ipsum  alta- 
rium  cum  primiciis,  &  signis,  &  libris,  8i 
turribulis,  &  calicem,  &  patenam ,  &  ves- 
timentum,  &  totum  cimiterium  cum  omni 
honore  ecclesiastico  que  ad  ipsum  perti- 
nere  videtur;  &  de  ipsos  decimos  sicut  ego 
habeo  &  teneo,  &  homo  per  me,  sic  dono 
ipsam  medietatem  Deo  &  sancto  Petro 
jamdicto  a  loco  supranominato ,  &  Ber- 
nardo  episcopo  &  abbate ,  &  rectoribus 
ipsius  loci,  &  monachis  in  eodem  loco  ma- 
nentibus.  Sicut  superius  scriptum  est,  sic 
dono  &  adfirmo  ego  Raimundus  Ato  pro 
amore  Dei  omnipotentis,  &  pro  remedio 
anime  mee,  &  anima  patris  &  matris  mee, 
&  omnium  parentorum  meorum.  Si  quis 
vero  contra  banc  donationem  pro  inrum- 
pendo  insurgere  voluerit,  inprimis  iram 
Dei  omnipotentis  incurrat,  &  cum  damp- 
natis  in  infernum  dampnationem  habeat, 
&  cum  maledictis  maledictus  permaneat, 
&  porcio  ejus  cum  Datan  &  Abiron  fiât,  & 
cum  Juda  Scariot  &  Aguag  pinguissimo 
societas  ejus  baratro  infernali  sine  fine 
trucidetur.  Facta  carta  ista  in  mense  au- 
gusti,  sub  die  feria  secunda,  régnante  An- 
drico  rege.  Sig.  t  Raimundo  Atone  &  filiis 
suis,  qui  cartam  istam  scribere  rogaverunt 
&  manibus  firmaverunt  &  firmare  rogave- 
runt. Sig.  t  Arnaldo  comité,  &  filio  suo 
Rogerio.  Sig.  t  Bernardo  episcopo  fratre 
suo.  Sig.  t  Bernardo  Oddoni  comité.  Sig.  t 
Amelio  Raimundi.  Sig.  f  Arduino.  Durando 
episcopo  Tholosano,  Raimundus  Sancti 
Egidii  cornes,  anno  ab  Incarnatione  Jesu 
Christi  M"  XL°  VI  ii"'.  Stephanus  rogatus 
scripsit. 

'  Voyez,  au  tome  IV,  la  Note  XXII,  n.  xxxii. 


An 

1048 


Éd.orij. 

t.  11, 
col.  237. 


5o5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


>o6 


Vers 

1 060 


253. 

D^onation  de  l'église  de  Saint-Chris- 
tophe à  l'abbaye  de  Lé-^at  ' . 

APPROPINQUANTE  etenim  mundi  ter- 
miiio  &  ruinis  crebescentibus,  jam 
certa  signa  manifestantur.  Quod  si  aliquid 
de  rébus  nostris  ad  loca  saiictorum  con- 
donaverimus,  retributorem  Deum  in  ju- 
dicio  non  diffidimus  haberi,  qui  dixit  : 
«  Date  helemosinam ,  &  ecce  omnia  munda 
sunt  vobis,  »  &  «  Qui  plus  dat  plus  mercedem 
accipit,  &  congregat  fructus  in  vitam  eter- 
nam.  »  Quamobrem  nos  enim  in  Christi  no- 
mine  Arnaldus  Amanus,  &  Arnaldus  OdJo, 
8c  Arnaldo  Garsia  donatores  sumus;  dona- 
mus  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostoio 
Lesadensis  cenobii,  &  Bernardo  abbate,  & 
Eledo  monacho,  &  Asnerio  monacho,  & 
Guillelmo  monacho,  &  cuncta  congrega- 
tione  monachorum  sancti  Pétri  alodem 
nostrum,  qui  est  in  pago  Tholosano ,  in 
terminio  Bolbestres,  ubi  vocant  ad  Pugo  ; 
hoc  est  ipsa  ecclesia  Sancti  Christofori, 
cum  ipsos  ecclesiasticos,  &  cum  ipsas  pri- 
micias,  &  ipsos  decimos,  &  ipsos  cimiterios, 
quomodo  ad  ipsa  ecclesia  pertinet.  In  taie 
videlicet  ratione  donamus,  ut  sit  ipsa  ec- 
clesia constructa  de  novem  statos  de  lon- 
gum  &  quinque  bugalos  de  altum.  In  taie 
vero  ratione  donamus  ipsa  ecclesia,  ut  ne- 
que  abbas,  neque  monachi,  neque  nuUus 
homo  non  possit  dare,  nec  vin^ere,  nec 
alienare,  nec  transmutare,  set  semper  sit 
in  communia  monachorum  &  in  helemo- 
sinis  pauperum  omnique  tempore,  pro 
animas  nostras  &  animas  parentorum  nos- 
trorum  tam  vivorum  quam  defunctorum; 
&  sit  ipsa  ecclesia  constructa  de  ista  festi- 
vitate  omnium  Sanctorum  ad  XVI  annos;  si 
tempestas  venerit,  adimpleat  alium  annum  ; 
&  si  hoc  mandatum  quis  transire  voluerit, 
veniat  unus  de  propinquis  parentibus  nos- 
tris, donet  XII  denarios  &  habeat  ipsa 
ecclesia.  Quod  si  quis,  nos  donatores,  aut 
aliquis  homo,  aut  aliqua  femina,  qui  con- 


tra hanc  donationem  pro  inrumpendum 
surgere  voluerit,  in  priniis  ira  Dei  incurrat, 
&  cum  Datan  &  Abiron  in  abissum  descen- 
dat,  &  cum  Juda  Scarioth  in  inferno  infe- 
riori  vivus  descendat,  &  a  liminibus  sancte 
Dei  Ecclesie  sit  extraneus,  &  insuper  om- 
nes  maledictiones  que  in  vêtus  &  novum 
Testamentum  continentur  super  eos  des- 
cendat, &  super  hec  omnia  ista  donatio 
firma  permaneat  omnique  tempore.  Quod 
si  nos  donatores  aut  aliquis  ex  subjectis 
nostris  aliquid  taie  forisfactum  fecerimus, 
unde  ipsi  monachi  querelam  nobis  faciant, 
si  emendare  noluerimus  aut  emendare  non 
fecerimus  intra  quadraginta  dies,  licentiam 
habeant  ire  cum  ipso  avère  ad  talem  ho- 
minem,  qui  in  adjutorium  sit  eis  in  servi- 
cio  Dei  &  sancti  Pétri.  Facta  carta  ista  in 
mense  aprili,  sub  die  feria  VP,  régnante 
Ingelrico  rege.  Signum  Arnaldo  Amano,  & 
Arnaldo  Oddo,  &  Arnaldo  Garsia,  qui  carta 
ista  scribere  rogaverunt  &  manibus  firma- 
verunt  &  firniare  rogaverunt.  Sig.  f  Atone 
Eicio.  Sig.  t  Guilaberto.  Sig.  t  Sancione 
coquo.  Arimandus  Auriolus  &  Bernardus 
Guitardus  fidefecerunt  de  auctoricio  sicut 
lex  est.  Auriolus  monachus  rogatus  scrip- 
sit. 


264. 

Déguerpissement  en  faveur  de  l'abbaye 
de  Lé-rat  '. 

NOTICIA  guarpitoria,  quorum  nomina 
subter  tenentur  inserta  ubique,  qua- 
liter  venit  Bernardus  in  die  sabbato,  in 
atrio  Sancti  Pétri,  in  presentia  bonis  ho- 
minibus,  qui  ibidem  aderant,  id  est  Arnal- 
dus &  Poncius  &  Auriolus  &  Eicardus  & 
Bernardus  &  Ato  &  Einardus  &  aliorum 
plurimorum  hominum  qui  ibi  erant;  sic 
se  guarpivit  Bernardus  jamdictus  contra 
Deo  &  sancto  Petro  apostoio  &  Bernardo 
abbate  &  Guillelmo  decano  &  ad  ipsa 
agregatione  sancti  Pétri  de  ipsa  ecclesia 
de  Anhac  ipsa  medietate,  &  de  ipsum  ci- 


Vers 
1060 


Vers 

I  060 
avril. 


'  Latin  9  189,  f°  35  v". 
de  Lézat. 


Cartulaire  de  l'abbaye  '  Lat.  9189,  f  1 25  v".  —  Cartulaire  de  l'abbaye 

de  Lézat. 


Vers 

1060 


5o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


5o8 


Vers 

1060 

sep- 
tembre. 


miterium  &  ipsum  ecclesiasticum  &  ipsa 
hornamenta  ecclesiastica.  Et  in  alio  loco 
vindo  tibi  una  petia  de  terra  &  uno  casale. 
Ipsa  terra  fines  vel  ajacentias  habet;  de 
parte  Altano  ajacit  ad  vinea  Bénédicte 
CentuUoj  &  de  caput  superiore  ajacet  in 
strada  puplica  qui  vadit  ad  ipsa  ecclesiaj 
de  caput  subteriore  ajacet  in  ipsa  limite; 
de  quarta  vero  parte  ajacit  ad  ipsos  com- 
paratores.  Quantunicumque  infra  istas  Illl*"' 
ajacentias  habet  &  in  ista  carta  loquitur, 
totum  &  ab  integrum  sic  vindo  tibi,  & 
accepi  de  vobis  preciuni  sicut  inter  nos  & 
vos  bene  complacuit  atque  convenit,  hoc 
sunt  VI  solidos,  &  de  isto  precio  nichil 
remansit  ad  solvendum.  Et  in  alio  loco 
ipsum  casalem  qui  fuit  Godinum  dono  vo- 
bis alodem  &  frangueda  sicut  suprascrip- 
tum  est.  Et  si  nullus  homo  est  qui  carta 
ista  disrumpere  vel  inquietare  voluerit  una 
libra  dauri  (sic)  componat.  Et  donamus  tibi 
per  unumquemque  annum  comedere  cum 
quinque  homines  ad  festivitatem  sancti 
Pétri.  Facta  carta  ista  in  mense  augusto, 
sub  die  feria  Vll^*,  régnante  Aianrico  rege. 
Sig.  t  Bernardus  qui  carta  ista  scribere  ro- 
gavit  &  manibus  firmavit  &  firmare  rogavit. 
De  ipsa  terra  fidefecerunt  de  auctoricio 
Bernardus  &  Ato  sicut  lex  est.  Adalbertus 
monachus  rogatus  scripsit. 


255. 

Déguerpîssement  de  Anîer  Benoît  en 
faveur  de  Léitat  '. 

NOTiciA  guarpitoria  quorum  nomina 
subter  tenentur  inserta,  qualiter  ve- 
niens  Anerius  Benedictus  in  atrio  Sancti 
Pétri  de  Lesado,  in  presentia  bonorum 
hominum  qui  ibidem  aderant,  id  est  Au- 
riolo,  Desiderado,  &  Bernardo  Guillelmo 
de  Taurinian,  &  Sancio  Benedicto  de  Bar- 
tas,  &  aliorum  plurimorum  bonorum  ho- 
minum qui  in  presenti  erant,  in  eorum 
presentia  &  in  eorum  consiliq  sic  se  guar- 
pivit  Anerius  Benedictus   de    ipsas  vineas 


'  Latin  91 
de  Lézat. 


),  £°  79  V».—  Cartiilaire  de  l'abbaye 


que  pater  suus   Benedictus  dédit  Domino 
Deo  &  sancto  Petro,  a  loco  jamdicto  cum 
filio  suo  Deodato,  sive  de   ipsa  terra  vel 
vinea  que  ipse  Deodatus  frater  suus  com- 
paravit  &  fecit  donationem  Deo  &  sancto 
Petro,   a   cenobio   jam    nominato    &    reli- 
quiis  que  ibi  venerantur  de  ipsam  contra- 
pellationem  quam  faciebat  de  istas   terras 
quam  supra  nominavimus,  qui  adjacent  in 
Heriente  de  ipsa  villa  que  vocant  Anuier, 
in  loco  que  dicunt  a  Fans.  Sic  se  guarpivit 
Anerius  supradictus  Deo  &  sancto  Petro, 
&  Bernardo  episcopo,  &  monachis  qui  ibi- 
dem regulariter  degunt,  ut  ab  hodierno  die 
nunquam  per  se  neque  per  ullam  suspitio- 
nem  ipse  nec  filius  nec  filia  neque  nullus 
propinqus   suus    per  suam  vocerft   nec  per 
nullam    suam    auctoritatem    jam    amplius 
clamationem  vel  amparationem  faciat.  Et 
ego  Bernardus  episcopus  vel  abba  &  mona- 
chi  Sancti  Pétri,  ut  hec  guarpitio  firma  & 
stabilis  permaneat,  damus  tibi  hec  que  pa- 
ter tuus  dédit  cum  Deodato  fratre  tuo  ad 
habendi  &  possidendi,  ut  facias  ibi  mansio- 
nem  ad  habitandum  &  cellaria  ad  panem  & 
vinum  &  suppellectili  tua  salvandum^  & 
retinemus  ipsam  comparacionem  que  frater 
tuus  Deodatus  jamdictus  comparavit  indo- 
minicatum,   &  dones  censum  per  unum- 
quemque annum  in  festivitate  Symonis  & 
Jude  panes  xxx,  &  médium  sextarium  de 
fresas,  &  eminam  de  milio  pilato,  &  i  pis- 
cem  salmonem,    &   si   ipsum    habere   non 
pote^  L  aceigas  vel   totidem   anguillas  & 
Ii="  saumadas  de  vino.  Tali  namque  ratione, 
ut  interdum  vivis  teneas  &  post  tuum  dis- 
cessum   unus  filius  tuus  vel  filia   tua  pro 
istum  censum  nominatum,  que  reddant  a 
loco  nominato  vel  rectoribus  ipsius  loci. 
Facta  carta  guarpitionis  ista  in  mense  sep- 
tembris,  in   die  feria  V%  régnante  Anrigo 
rege.  Sig.  t  Anerio,   qui    carta   ista   scri- 
bere rogavit  &  manibus  firmavit  &  firmare 
rogavit.  Si  quis  vero  de  isto  die   in  antea 
contra  hanc   cartam    guarpitionem    insur- 
gere  voluerit,  iram  Dei  dampnatus  incur- 
rat  &  cum  Juda  Scarioth  particeps  fiât,  & 
Datan    &    Abiron     in    infernum    ministri 
ejus  fiant,  &  cum  Herode  &  Oloferne  so- 
cius  fiât,  &  insuper  hic  &  in  perpetuum 
maledictionibus  repleatur  &  a  benedictio- 
nibus  elongetur.  Quippe  qui  noluit  bene- 


Vers 
I  c5o 


Vers 

1060 


DO9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


bio 


Vers 

1060 


dictionem,  habeat  maledictionem  ,  &  qui  nentibus,  &c.  Si  C[ui3  aiitem  ,  &c.  Tolosae 
noluit  societatem  habere  cum  sanctis,  ha-  in  atrio  ecclesiae  Saucti  Satiirnini,  in  ma- 
beat  cum   diabolis,  &  qui  noluit  vitam  lia-      nibus  domni  Duranni,  cjusdem   urbis  epi- 


beat  mortem  in  secula  seculorum,  amen. 
Guarinus  monachus  scripsit. 


scopi  ac  supradicti  coenobii  Moysiacensis 
abbatis,  per  prudentiam  &  sagacitatem 
Grimaldi  monachi,  in  praesentia  excellen- 
tissimi  comitis  Pontii ,  aliorumque  multo- 
rum  testium.  Signum  Willelmi  Misclans- 
malum.  S.  ipsius  Bernardi-Raganfredi.  S. 
Raymundi-Bernardi  fratris  ejus.  S.  Ademari 
vicecomitis.  S.  Gausberti  de  Castronovo,  & 
aliorum  multorum. 

In  eadem  quoque  parrochia  suprascripta 


256.  —  CCXIII 

Restitution  à  Vahhaye  de  Moissac\ 

^'->yUONiAM    monet    nos   scriptura  divi- 

Vç-/  na,  &c.  Ego  in  Dei  nomine  Bernardus  de  Heremo  Bego  &  Raymundus  frater  ejus 

Raganfredus  denominatus,  cum  consilio  &  de  Calzada,  cum  consilio   Raymundi  vice- 

voluntate  senioris  mei  Willelmi  dicti  Mis-  comitis  senioris  sui  &  aliorum  propinquo- 

clansmalum,    medietatem    illius    ecclesiae  rum  suorum  ac  multorum   uobilium  viro- 

quae  dicitur  de  Heremo,  &  omnem  hono-  rum,  dederunt  beato  Petro  apostolo  in  loco 

rem  quem  ibi  possidebam,  scilicet  in  no-  Moysiaco  &  habitatoribus  ejus  vineam  & 

vem    mausis    &    duabus    bordariis ,    totum  terram  quantum    habebant  inter  honorem 

reddo  &  restituo  beato  Petro  apostolo  in  Stephani  Ugonis  per  guttam  decurrentem 

monasterio  Moisiaco.  Est  vero  ipsa  eccle-  usque  in  mansum   de  illo  Bascet,  &  sicut 

sia    vel  villa    in    pago   Caturcino   in  con-  transit  via  publica  de  Calzada   :   ipsain  vi- 

fînio  parrochiae  de  Biolo  sita,  in  honore  neam   &  terram   ita  dederunt  &  confirma- 

&  nomine  ipsius  beatissimi  apostoli  Pétri  verunt  ambo  fratres   Bego   &  Raymundus 

fundata  atque  constructa.  Hanc  itaque  res-  frater  ejus  tenendam  ac  possidendam  beato 

titutionis  donationem  ita  facio  cum  sorore  Petro  &  monachis  ejus  omnibus  tam  futuris 

mea,  nomine  Dies,  quam  volo  fieri  mona-  quam    praesentibiis    in    proprium   alodum 

cham   in   praedicto   loco   Moysiaco,    quia  per  omnia  secula  seculorum. 
cum   ipso   honore   virum    ante    habuerat, 

quamvis  ex  proprio  alode  ipsius  coenobii      

Sancti  Pétri  esse  videretur,  id  est  ex  ab- 

batia  de  Biolo,  sicut  in  antiquis  &  testa-  2DJ ,           V^UXIV 

mentariis   cartis    ipsius  abbatiae   scriptum 

invenitur.   Cum    auctoritate   igitur  &  vo-  Lettre   de  Roger,   comte   de   Foix,    à 

luntate  ipsius  honoris  principis  supradicti  saint  Hugues,  abbé  de  Cluny^. 

Willelmi,  consilio  quoque  aliorum  senio- 

rium    &    amicorum    meorum,    praecipue  -p^  OMNO  Hugoni  abbati  Cluniacensi,  Rot- 

Ademari  vicecomitis  &  Raterii  de  Belfort,  -L'   gerius  comes   de    Foys,    &  uxor  ejus 

cum  ipsa  sorore  mea  supranominata  Dies  Amica,  &  omnino  servi  pro  posse  sui  a  Sal- 

taliter  reddo,   dono   atque   confirmo  Do-  vatore  suo,  salutem  &  opem. 

mino  Deo,  &  sanctis  apostolis  ejus  Petro  Notuni  est  nobis,  pater  &  magister  ani- 

&  Paulo,  sicut  supradictum  est,  in  monas-  marumque   pastor,   teste   humano    génère 

terio  Moysiaco,  dompno  Duranno   abbati  passim  quotidie  obeunte,  non  nos  semper 

&  episcopo,  &  omnibus  successoribus  ejus  corporaliter   vivere    posse.    Ideo    consilio 

abbatibus  &  monachis,  medietatem  ipsius  inito  inter  nos,  ad  remedium  &  nostrarum 

supradictae  ecclesiae  Sancti  Pétri  de  He-  salutem    animarum    remissionemque   quae 

remo,  cum  decimis  &  primiciis,  cimeteriis,  egimus  peccatorum,  ex  haereditate  quam 

seu  fevo  presbyterali,  simul  cum  omnibus  in  praesentiarum  possidere  videmur  tran- 

ad  ipsam  medietatem  ecclesiae  jure  perti- 

'  Archives  de   l'abbaye  de  Cluny.  —  Martène, 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac.  Thésaurus  novus  anccdotorum,  t.  1,  p.  3li. 


Vers 

1060 


Ed.orig. 
t.  Il, 

col.  238. 


Vers 
1060 


Vers 

io6o 


5ii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


012 


An 

io6o 


sitoria,  dare  vobis  partem  jam  disposui- 
mus,  ut  perpetuam  mereamur  cum  Domino 
mercedem,  qua  post  corporuin  finem  nos- 
trorum  in  coelesti  féliciter  vivamus  requie. 
Quod  quoquevestri  ordinis  meritis  &  pre- 
cibus  credimus  adquirere  superabundan- 
ter,  quam  petimus  Christi  misericordiae 
affluentia  desuper  nobis  pie  lapsura,  cui 
in  nobis  vos  fiducialiter  cum  praedicta  do- 
natione  committimus  Domino  Deo  creatori 
ac  redemptori  nostro  Jesu  Christo,  geni- 
tricique  ipsius  sanctae  Virgini  Mariae,  & 
apostolis  sanctis  Cluniacensis  coenobii  Pe- 
tro  &  Pauio,  necnon  tibi,  Hugo,  sancte 
viventi,  famosissimo  per  orbem  Clunia- 
censi  abbati,  ego  Rodgarius  &  conjux  mea 
pro  adquisitione  vitae  aeternae  concedi- 
mus,  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus , 
cum  assensu  &  ultroneo  consensu  comitis 
Tolosani,  locum  Sancti  Antonini,qui  vulgo 
vocatur  Fredeleiz,  quatenus  ibi  monastici 
habitus,  te  statuente,  regularis  inferatur 
ordo  ad  provectum  profectumque  nostra- 
rum  omniumque  fidelium  animarum. 


258.  —  CCXV 

Extraits  de  diverses  chartes, 

I.  —  In  nomine  Christi  salvatoris.  Ego 
Gaufridus  comes,  &  uxor  mea  Stephania, 
damus  aliquid  de  hereditate  nostra  Do- 
mino, &  sanctae  Mariae,  &  sancti  Pétri 
monasterio  Montis-Majoris,  &  monachis, 
pro  remedio  animae  nostrae  &  pro  remis- 
sione  omnium  peccatorum  nostrorum  :  hoc 
est  de  terris  cultis  &  incultis,  aquis  aqua- 
rumve  decursibus,  cum  ecclesia  Sancti  An- 
dreae  de  Gigondiis  seu  de  Romeria,  in 
territorio  Aurasiensi,  &  totum  quod  ibi 
possidemus;  ita  ut  monachi  faciant  de  ip- 
sis  rébus  quidquid  eis  placuerit,  &c.  Facta 
carta  ista  in  Arelate,anno  ab  Incarnatione 
dominicae  M  LX.  S.  Gaufridi  comitis,  Ste- 
phanettae  comitissae.  Rotbertus  firmavit. 
Poncius  fir.  Guillelmus  fir.  Adalbertus  fir- 
mavit, qui  hanc  chartam  rogatus  scripsit'. 

'  Cette  pièce  ne  se  retrouve  pas  dans  VHlstoire  de 


An 
1060 


14  niai. 


II.  —  In  Dei  nomine'.  Ego  Stephania 
faemina,  uxor  quae  fui  Raymundi  Udal- 
garii  quondam,  &  ego  Petrus  Amelii,  & 
ego  Bremundus-Raymundi ,  &  ego  Gaus- 
bertus  de  Leucata.  Manifestum  est  enim 
quod  Raymundus  Udalgarii  suprascriptus 
mandavit  nobis  suprascriptis  manumisso- 
ribus  suis  ad  suam  ultimam  voluntatem, 
ut  ipsum  suum  burgum  quem  habebat  in 
burgo  Narbonae  misissemus  in  pignus  ad 
canonicos  Sancti  Pauli  per  CXL  solidos  & 
denarios  Narbonenses,  quos  ad  ipsam  ca-  Éd.orig. 
nonicam  reliquit  pro  anima  sua  atque  se-  col.  239. 
pultura;  &  propter  hoc  omnes  nos  supra- 
scripti  sui  manumissores,  &  ego  Stephania 
uxor  ejus,  sicut  ille  nobis  mandavit  in  sua 
memoria  intégra,  sic  pignoramus  vobis 
omnibus,  qui  canonici  estis  Sancti  Pauli 
Narbonae  &  in  antea  eritis,  suprascriptum 

burgum quousque  Petrus  filius  supra- 

scripti   Raymundi  aut  alius  filius  ejus 

persolvant  vobis  suprascriptos  cxL  solidos, 
sicut  ille  divisit  in  suum  testamentum,  sine 
vestro  inganno.  Facta  haec  pignora  il  idus 
maii,  feria  II  post  Pentecosten,  in  die  quo 
suprascriptus  Raymundus  fuit  sepultus, 
anno  dominicae  Trabeationis  MLX,  in 
praesentia  dompni  Berengarii  vicecomitis 
&  cum  ejus  consilio,  cum  consilio  domp- 
nae  Garsindis  vicecomitissae,  &  in  prae- 
sentia Raynardi-Amati ,  &  Berengarii-Ge- 
ralli,  &  Petri-Raymundi  Montis-Sereni,  & 
Guillelmi  Bernardi  de  Rexago,  &  aliorum 
multorum  bonorum  hominum,  &c. 


III.  —  Ego'  Petrus,  filius  Almeradi  de 
Andusa,  dono  &  reddo  totum  alodem 
sancti  Salvatoris  Gellonensis  altario  ipsius, 
&  ad  crucem  Domini,  &  sancto  Willelmo,  & 
aliis  sanctis  quorum  reliquiae  hic  haben- 
tur^  &  hune  alodem  tenent  ad  fevum  Wil- 
lelmus  de  Montepistillario,  &  Petrus  filius 
Gaucelini  de  Lunello,  &  Ugo  filius  Ber- 

Montmajour  de  D.  Chantelou  (Ms.  latin  iSpiS); 
cependant,  au  f°  pS,  nous  trouvons  une  autre 
donation  du  même  comte  à  la  même  abbaye,  datée 
du  i5  février  1069  (v.  st.). 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  v.  67,  f°  ôi. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint- Guillem  du 
Désert, 


Vers 

1060 


Vers 

loôc 


5i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


;>i4 


Vers 

1060 


An 
»6i 


nardi  de  Culnatis  &  consobrini  ejus.  Sic 
reddo  &  sic  firmo,  ut  scriptum  est  supe- 
rius,  boiio  animo  &  bona  voluutate  sanctis 
janidictis   per  fidem   &   sine    falsitate  vel 


quae  ad  me  pertinebat,  in  vicis,  &  cas- 
tellis,  &  villis  ;  tali  tenore  ut,  si  frater  meus 
Ugo  sine  legali  haerede  mortuus  fuerit, 
XL  mansi  cum  meliori  censu  revertantur 


An 
1061 


deceptione.  Pro  banc  reddicione  vel  dona-      ad   supradictam    meam    donationem    &    ad 


cioire  donavit  ei  domnus  abbas  Petrus  & 
monachi  unum  caballum  cum  freno  & 
sella.  Sig.  Pétri  qui  banc  donationem  vel 
redditionem  scribere  jussit,  manu  sua  fir- 
mavit,  &  testes  firmare  rogavit.  Sig.  Ge- 
raldi  de  Vidanobre.  Sig.  Raymundi  de 
Andusa.  Sig.  Rostagni  de  Salveo. 

IV.  —  Ego'  Petrus,  lilius  Almeradi  de 
Castro  Andusiano,  donc  altari  sancti  Sal- 
vatoris  Gellonensis,    &c.    omnem    partem 


t.  M, 
col.  240 


monasterium  supranominatum,  de  ipsa  mea 
haereditate  quam  ego  sibi  concessi  pro  su-  Éd.orig 
pradicta  ratione.Est  autem  hoc  donum  vel 
haereditas  in  comitatu  Rutenico  in  certis 
locis,  videlicet  in  Solmegesio  decem  mansi 
quorum  haec  sunt  nomina,  &c.  Facta  do- 
natio  haec  anno  Incarnationis  dominicae 
M  LXI  indictione  xiiii,  sub  die  feria  IV,  rég- 
nante Domino  nostro  Jesu  Christo,  cujus 
est  regnum  &  imperium  in  saecula  saecu- 
lorum.  Ut  autem  hoc  praeceptum  perpetua- 


meam  alodis  Sancti  Pétri  quod  habeo  vel      liter  imprevaricabile  maneat,  opponimus 


habere  debeo,  quae  est  in  comitatu  Ne- 
mausense  subtus  Castro  Mayrois,  &  cum 
consilio  Pétri  Gaucelini  de  Vebrun.  S.  Pé- 
tri qui  hoc  donum  fecit.  S.  Pétri  Gaucelini 
de  Vebrone.  S.  Geraldi  de  Vidanobre. 
S.  Raymundi  de  Andusia.  S.  Rostagni  de 
Salveo. 


V.  —  Constat'  omnipotentem  Deum,  &c. 
Quapropter  ego  Bernardus,  filius  Ricardi 
de  Amiliau  quondam  vicecomitis  &  uxoris  hoc  donum  feci. 
ejus  Rixendis,  tactus  divino  spiritu,  malui 
militare  Deo  quam  saeculo,  &  vovens  me 
monachum  fieri  Massiliensis  coenobii  quod 
est  constructum  in  honore  sanctae  Dei  ge- 
nitricis  Mariae,  Petrl  &  Pauli,  &  omnium 
apostolorum,  &  sancti  Victoris  martyris  & 
sociorum,  donans  aliquid  meae  haeredita- 
tis  quod  mihi  advenit  a  progenitoribus 
supradictis,  XL  scilicet  mansos  quos  divisi 
cum  fratribus  meis,  ipsis  volentibus  &  vo- 
luntario  animo  consentientibus.  Quo  hoc 
libentius  vellent  &  assentirent  ut  darem 
supradicto  Massiliensi  caenobio,  &  abbati 


omnibus  maie  contradicentibus  gloriosum 
&  inexpugnabile  signum  Domini  nostri 
Jesu  Christi  t«  Sign.  Bernardi  qui  banc 
cartam  scripsit  &  donationem  fecit  &  ma- 
nibus  iïrmavit.  S.  fratrum  ejus  Berengarii, 
&  Ugonis,  &  Raymundi,  &  Ricardi.  S.  Dag- 
berti  magistri  mei,  videlicet  B.  qui  hoc 
donum  feci.  S.  Berengarii  de  Camboulas. 
S.  Nichilferas.  S.  Bernardi  de  Favart. 
S.  matris  meae  Rixendis,  videlicet  B.  qui 


259.  —  CCXVI 

Donation  faîte  à  Vahhaye  de  Saint- 
Pons  par  Rangarde ,  comtesse  de 
Carcassonne  ' . 


I 


N  nomine  Domini.  Ego  Raingardis  co- 
mitissa,  &  gêner  meus  Raymundus,  & 


uxor  ejus  filia  mea  nomine  Ermengardis, 
Durando  ejusque  successoribus,  &  mona-  &  soror  ejus  Adalais,  donamus  insimul 
chis  in  eodem  loco  Deo  servientibus  tam  Domino  Deo,  &  Sancto  Pontio  Tomeria- 
praesentibus  quam  futuris,  dedi  eis  vide-      censis  monasterii,  &  Frotardo   abbati,  ac 


licet  Berengario,  &  Ugoni,  &  Raymundo, 
&   Ricardo    omnem    meam    haereditatem 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint- Guillem  du 
Désert. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  de  Mar- 
seille; layette  du  diocèse  de  Rodez,  n.  i3.  — 
D.Martène,  Collectio  amplissima,  t.  1 ,  p.  4,05  &  seq. 


monachis  ibidem  Deo  servientibus  tam 
praesentibus  quam  futuris,  alodem  qui  vo- 
catur  Tonneus,  &  quantum  ibi  habuerunt 
juste  vel  injuste  Wilelmus  vicecomes  Bi- 
terrensis,  &  Raymundus  Rotgerii,  &  Gar- 
sindis  vicecomitissa,  &  filii  ejus  Petrus  & 

'  Archives  de  l'église  de  Saint-Pons. 


An 
1 062 

3  jan- 
vier. 


•7 


An 

1062 


5i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


L)I 


An 
1061 


Éd.orig. 

t.  H, 
col.  241. 


Wlllelmus.  Est  autem  ille  alodus  in  pago 
Biterrensi  super  fluvium  Orbi,  juxta  Vil- 
lamnovam,  &  habet  affrontationes  de  uno 
latus,  &c.  Facta  carta  cessionis  hujus  aniio 
MLXI,  régnante  Philippe  rege,  m  nonas 
januarii,  in  praesentia  bonoruni  hominum, 
id  est  domini  Frotarii,  Nemausensis  epi- 
scopi,  &  domini  Guillelmi,  abbatis  Cau- 
nensis,  &c. 


260.  —  CCXVIÎ 

Donation    de    Guillaume  ^    comte    de 
Toulouse j  à  Vabhaye  de  Moissac'. 

OMNIBUS  in  quorum  manibus  haec  des- 
criptio  meae  donatiouis  devenerit  no- 
tum  sit,  quod  ego  Willelmus,  Tolosanus 
comes,  cum  consilio  domni  Fulconis,  Ca- 
turcensis  ecclesiae  episcopi,  &  clericorum_ 
ejus,  rogatus  a  quodam  nobili  viro  Ber- 
nardo  Gauzelini  &  a  filiis  ejus  Arnaldo 
abbate  ac  Gauzelino,  cedo  jure  donatiouis 
Domino  Deo  &  sanctis  apostolis  ejus  Pe- 
tro  &  Paulo,  ac  monasteriis  Cluniaco  & 
Moissiaco,  necnon  abbatibus  &  monachis 
omnibus  ibidem  nunc  &  in  futuro  Deo  fa- 
mulantibus,  totam  illam  ecclesiam  quae  est 
constructa  in  honore  beati  Pétri  apostoli, 
&sanctarum  Ruffinae  &  Justinae  virginum 
Christi,  &  est  sita  in  pago  Caturcino  super 
ripam  Avarionis  alvei,  juxta  castrum  Chos 
cognominatum.  Tali  vero  tenore  facio 
hanc  meam  donationem,  ut  ab  hodierno 
die  &  deinceps  omnes  habitatores  praedic- 
torum  monasteriorum  Cluniaci  &  Mois- 
siaci  praefatam  ecclesiam ,  cum  omnibus 
ad  eam  pertinentibus,  &  cum  capella  Sancti 
Martini  sibi  subjecta,  necne  terris,  aquis, 
vineis,  molendinis  &omnem  decimationem 
parrochiae,  ac  primicias  &  cimiterium,  si- 
cut  hactenus  de  me  &  meis  antecessoribus, 
atque  de  praedicto  Fulcone  episcopo  & 
suis  praedecessoribus  tenuere  in  fevum 
alii  feuvatores,  &  monachi  sine  ullo  con- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Moissac,  &  copie  dans 
la  collection  Dont,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  i33,  r  61. 


tradictore,  &  possideant  in  perpetuum.  Si 
quis  vero  hanc  meam  donationem  in  ali- 
quo  violare  sive  deteriorare  praesumpse- 
rit,  nisi  per  semetipsum  emendaverit  & 
satisfecerit,  imprimis  iram  Dei  &  omnium 
sanctorum  ejus  iucurrat,  simulque  &  Ro- 
mane pontifice  &  omnibus  catholicis  tam 
episcopis  quam  fidelibus  Christianis  ana- 
thematisetur.  Facta  cessio  donatiouis  hujus 
anno  Incarnationis  Domini  M  LXI,  indic- 
tione  XIV',  régnante  Philippo  rege  Fran- 
corum.  Ut  ergo  haec  mea  donatio  firma  & 
stabilis  omni  tempore  permaneat,  ego  ipse 
firmo  &  aliis  infrascriptis  firmare  rogo. 
Folco  episcopus  firmavit.  Gausbertus  ar- 
chidiaconus  firm.  Ugo  capitiscolae  firm. 
Bernardus  Gauzelinus  firm.  Arnaldus  ab- 
bas  firm.  Gauzelinus  firm.  Alius  Bernardus 
Gauzelinus  firm.  Hi  omnes  praescripti  in 
manu  &  praesentia  Duranni  episcopi  & 
abbatis  firmaverunt. 

Non  post  multum  hanc  ipsam  donatio- 
nem, sicut  superius  scripta  habetur,  Ray- 
mundus  Willelmus  laudavit  &  firmavit  in 
praesentia  Hunaldi  abbatis,  &  accepit  ab 
eo  centum  solidos  &  mulam  unam  per 
ducentos  solidos.  Post  obituni  Raymundi 
Willelmi,  Bernardus  Willelmus  frater  ejus 
accepit  centum  solidos  ab  Ansc[uilino  ab- 
bate, &  firmavit  hanc  ipsam  donationem 
ita  esse  tenendam  in  perpetuum. 


261.  —  CCXVIII 

Donation  faite  à  la  comtesse  Rancarde 
6»  à  son  fils  Roger,  comte  de  Carcas- 
sonne^  des  châteaux  de  Prouille  6- 
de  Mirepoix^. 

IN  Dei  nomine.  Ego  Rogerius  &  frater 
meus  Raymundus  Batallia  donatores 
sumus  vobis  Rengardis  comitissa  &  filio 
suo  Rogerio  comité  medietatem  de  illo 
Castro  quem  vocant  Proliano,  &  duas  par- 

'  Le  texte  porte  xi. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5  j  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.   i65,  f"  170. 


An 
r  061 


An 
co63 

23  jan- 
vier. 


An 
jo63 


5i7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i8 


tes  de  illo  Castro  quem  vocant  Mirapixo 
per  alodem.  Et  nos  supradicti  donanuis 
vobis,  a  te  comitissa  suprascripta  &  filio 
tuo  suprascripto,  istiid  donum  suprascrip- 
tum  de  istos  castellos  sine  inganno,  prop- 
ter  maluni  quod  fecimus  vobis,  &  propter... 
Et  facimus  vobis  couvenientiam  &  lauda- 
mus  vobis,  ut  distringatis  fratrem  nostrum 
Petronum  Rogerium  in  istos  castros,  ab 
ipsos  castros  suprascriptos,  tantum  iisque 
donet  vobis,  a  te  Rengarde  &  filio  tuo 
Rogerio,  suam  tertiam  partem  de  castello 
Mirapixo,  quantum  ibi  habet  &  habere 
débet,  &  donet  &  firmet  ille  supradictus 
Petrus  medietatem  de  ipso  castello  quem 
vocant  Prolianus,  illam  medietatem  quam 
nos  donamus  vobis,  &  hoc  sine  inganno 
totum  factum  sit.  Quod  si  nos  donatores, 
aut  ullus  de  haeredibus  nostris,  aut  ulla 
subrogata  persona  ad  irrumpendum  vene- 
rit,  aut  irrumpere  voluerit,  componat  vo- 
bis istum  alodem  &  donum  suprascriptum 
duplum  &  melioratum,  &  in  antea  firma  & 
stabilis  permaneat  omni  tempore  donatio 
ista  suprascripta.  Facta  carta  donationis 
X  kalendas  februarii,  luna  xxix,  anno  se- 
cundo regni  Philippi  régis. 

De  ista  hora  in  antea  ego  Rogerius,  filius 
qui  fui  Trudgarda,  non  decebrei  Rangarda 
filia  Amelia  neque  filium  suum  Rogerium 
comitem  de  ipso  castro  quem  vocant  Pro- 
liano,  neque  de  illo  castello  quem  vocant 
Mirapixo,  nol  ne  decebrai  ego  Rogerius 
suprascriptus,  qui  fui  filiusTrudgarda,  &c. 


l'.d.oric. 

t  H, 
toi.  24.2. 

An 
1062 
3  avril. 


2Ô3. 


CCXIX 


Union  du  monastère  de  Saînte-Sigo- 
lène  de  la  Grave  à  Vahbaye  de 
Saint-Victor  de  Marseille  \ 


OTUM  sltomnibus  hominibus  inChrislo 
credentibus,    quoniam    praecurrente 
synodali  decreto,  quod  ab  Ugone  domni 


N' 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  de  Mar- 
seille ;  layette  du  diocèse  d'Albi ,  n"'  3  &  5.  — 
D.  Martène,  Collectio  ampUssima,  t.  1 ,  p,  453  & 
seq.  [Même  remarque  pour  cet  acte  que  pour  le 
n.  CCVII.] 


Nicolai  apostolici  legato  atquo  episcopis 
&  ecclesiasticis  viris  in  concilio  Tolosano 
statutum  est,  concussa  sunt  audientium 
corda;  audientes  neminem  posse  laïcum 
ingredi  caelestem  patriam,  qui  hic  contra 
praccepta  canonum  maie  invasam  posse- 
derit  ecclesiam.  Ideoque,  inspirante  cle- 
mentia  Dei ,  honorabiles  viri  Geraldus- 
Amelii  &  Vidianus-Ermengaudi,  in  quo- 
rum potestate  erant  quaedam  ecclesiae, 
quarum  una  est  ubi  corpus  beatae  Sigo- 
lenae  requiescit,  altéra  quae  in  honore 
beati  Pétri  apostoli  fuit  dedicata,  in  qua 
praedicta  beatissima  Sigolena  cum  pluri- 
bus  virginibus  vitam  duxit,  quae  sunt  fun- 
datae  in  comitatu  Albiensi,  in  loco  quem 
dicunt  ad  Grava,  habito  salubri  consilio 
cum  clericis  supradictarum  ecclesiaruni 
caeterisque  feligiosis  hominibus,  decreve- 
runt  praedictas  ecclesias  ad  priorem  statum 
reparare.  Cumque  complevisset  ut  mona- 
chis  Deo  militantibus  traderentur,  delibe- 
ratum  est  faciendam  esse  donationem  de 
praedictis  ecclesiis  &  de  omnibus  rébus  ad 
easdem  ecclesias  pertinentibus  monasterio 
Massiliensi,  quod  est  fundatum  in  honore 
sanctae  Dei  genitricis  Mariae,  &  sanctorum 
apostolorum  Pétri  &  Pauli,  &  beati  Victori 
martyris  &  sociorum  ejus.  Igitur  in  Dei 
nomine,  ego  Geraldus  cum  consilio  fra- 
trum  &  propinquorum  meorum,  necnon  & 
Vidianus  qui  vocor  abbas  hujus  ecclesiae 
&  archidiaconatus  Albie  fruor  nomine, 
consentientibus  clericis  &  fidelibus  popu- 
lis,  damus  &  concedimus  jamdictis  ecclesiis 
videlicet  Sancti  Pétri  &  Sanctae  Sigolenae, 
quas  hucusque  injuste  tenuimus  &  res 
earuni  maie  possedimus,  omnem  decimam 
quam  ab  eisdem  ecclesiis  usque  modo  rece- 
pimus  &  in  nostra  potestate  habuimus  vel 
habemus,  &  quae  deinceps  reddiderit  ex 
eorum  potestate  qui  a  nobis  acceperunt,  & 
omne  cimeterium,  &  omnes  oblationes  quas 
cuncti  fidèles  pro  vivorum  &  defunctorum 
remissionem  ipsis  ecclesiis  contulerit,  & 
illas  condaminas  quae  sunt  juxta  cimete- 
rium beatissimae  Sigolenae  usque  ad  stra- 
tam  publicam  &  usque  ad  flumen  Tarni, 
8c  in  ipso  flumine  locum  ubi  molinus  unus 
construaturj  &  hoc  totum  facimus,  affir- 
mante praeposito  ipsius  ecclesiae  Wil- 
lelmo,  qui  &  ipse  similiter  omnem  potes- 


An 
1062 


An 

1062 


19 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


520 


An 

1062 

5  no- 
vembre. 

Ed.orig. 

t.  H, 
col.  243. 


tatem  ipsius  ecclesiae  &  decimam  suae 
praebendiae  concedit,  &c.  Facta  carta  do- 
nationis  iil  nouas  aprilis,  anno  ab  Incar- 
natioue  Domini  M  LXII,  indictione  XV', 
régnante  Philippo  rege  Francorum.  Nos 
Geraldus-Amelii  &  Vidianus-Ermengaudi, 
qui  istani  cartam  donationis  fieri  jussimus 
&  manibus  nostris  firmavimus  &  testes  fir- 
mare  rogavimus.  S.  t  Geraldi  Amelii.  S.  t 
Vidiani  Ermengaudi.  Maianj/rediis  mona- 
chus  qui  istam  cartam  scripsit  die  &  anno 
quo  supra. 


263.  —  ccxx 

Union  de  Vahhaye  de  Sorè-^e  ^  à  celle 
de  Saint-Victor  de  Marseille^. 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis,  &c.  Ego  Froterius  Nemausensis  epi- 
scopus,  &  Raimundus  nepos  meus  viceco- 
mes,  audientes  excommunicationem  sanctae 
Ecclesiae  Romanae,  a  domino  Nicolao  papa 
secundum  auctoritatem  canonicam  nostras 
ad  partes  destinatam,  simoniacam  heresim 
terribiliter  ferientem,  paventesque  nimium 
ne  propter  ecclesiasticos  honores  &  ab- 
batias  a  nobis  hactenus  maie  possessas 
&  venditas  idem  anathematis  incurramus 
periculum;  pro  animarum  nostrarum  pa- 
rentumque  nostrorum  redemptione,  & 
aeternae  vitae  retributione,  monasterium 
nostrae  ditionis  in  honore  ejusdem  sanctae 
Dei  genitricis  Virginis  Mariae,  sanctique 
Benedicti,  aliorumque  sanctorum  conse- 
cratum ,  quod  vulgo  vocatur  Sorizinum , 
gratia  recuperationis  atque  studio  regularis 
monastici  ordinis ,  concedimus  Durando 
abbati  Sancti  Victoris  monasterii  Massi- 
liensis,  &  omnibus   successoribus  ejus  ad 

'  Le  texte  porte  xiv. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  de  Mar- 
seille; layette  du  diocèse  de  Lavaur,  n"*  16  &  28. 
—  D.  Martène,  Collectlo  ampliaima,  t.  1 ,  p.  460  & 
seq.  [Nous  n'avons  pu  compléter  cette  pièce,  tron- 
quée par  les  premiers  éditeurs,  &  que  M.  Guérard 
n'a  pas  imprimée  dans  son  cartulaire.  —  Voir  la 
note  d'origine  aux  n"*  CCVII  &  CCXIX.] 


dominationem  &  gubernationem  atque  tui- 
tionem  ;  ita  ut  ipse  Durandus  &  omnes  suc- 
cessores  ejus,  mittat  &  mittant  in  eodem 
monasterio  Sorizino  abbatem  omni  tem- 
pore  suo  judicio  dignum,  qui  secundum 
institutionem  &  ordinem  monasterii  Mas- 
siliensis  vivat  &  monachos  sibi  subjectos 
vivere  exigat.  Quod  si,  quod  absit,  abbas 
ille  Soricinensis  videlicet  ab  ordine  &  dis- 
ciplina coenobii  Massiliensis  deviaverit,  & 
monachos  sibi  subditos  ad  justitiae  trami- 
tem  maie  vivantes  non  emendaverit,  veniat 
abbas  Massiliensis  in  Sorizino  &  corrigat 
&  emendet  eum.  Si  vero  ille  superbia  elatus 
emendare  se  noluerit,  alium  in  loco  ejus 
prudentiorem  &  digniorem  abbas  Massi- 
liensis mittat  &  negligentem  &  superbien- 
tem  secum  reducat.  Hoc  igitur  ego  supra- 
nominatus  Froterius,  sicut  suprascriptum 
est,  stabilio  &  semper  firmum  esse  volo; 
malosque  usus  &  venditiones,  quas  simo- 
niace  de  eodem  monasterio  faciebam,  in 
perpetuum  ad  libertatem  jamdicti  mo- 
nasterii &  ad  stabilitatem  sanctae  regulae 
dimitto,  cum  Raymundo  nepote  meo  & 
omnibus  propinquis  meis  in  perpetuum 
interdico,  &  omnes  honores,  possessiones 
&  praedia,  quae  modo  videtur  habere  jam 
nominatum  monasterium  ,  omnipotenti 
Deo  sanctaeque  Mariae  semper  virgini 
reddimus,  sine  uUo  malo  ingenio;  dico 
hoc,  excepto  quod  ego  Froterius  modo 
videor  abere  vel  possidere  in  mea  propria 
dominicatura,  &c.  Facta  carta  nonas  no- 
vembris,  ab  Incarnatione  Domini  M  LXII, 
régnante  Philippo  rege  Francorum,  indic- 
tione    die  dominico.   Acta   publice   in 

capitulo  Sorizinensi,  in  praesentia  mona- 
chorum  ipsius  loci.  Ego  Froterius  episco- 
pus  &  Raimundus  nepos  meus  vicecomes, 
&  Guillelmus  &  Stephanus  hanc  cartam 
scribere  fecimus.  Raymundus-Arnaldi  fir- 
mavit.Pontius-Armasangz  fîrmavit.  Deusde- 
Raimundi  firmavit.  Gausfredus-Raimundi 
fîrmavit. Bernardus  monachus  scripsit  unam 
cartam,  Raymundus  Psalmodiensis  scripsit 
altéra  m. 


An 
1062 


52  1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


J22 


Vers 

1062 


td.ori'.;. 
1. 11, 

col.  24|. 


264.  —  CCXXI 

Hommages  C'  serments  de  fidélité  ren- 
dus à  Frotaire y  évêque  de  Nîmes , 
6"  à  Raîmondy  son  neveu  y  vicomte 
d'Alhi  6*  de  Nimes\ 

L  T^E  ista  hora  in  antea  non  decebra  Er- 
i~J  menfçaus  filius  Eldiard  a  Froterio 
episcopo  filio  Girberga,  ne  Raimundo  filio 
Bernardo  vicecomite,  de  castello  de  Cor- 
none,  de  illa  forcia  quae  hodie  facta  est 
vel  in  antea  facta  erit  [in]  illo  castello  su- 
prascripto.  Hermengaudus  suprascriptus  ad 
Froterio  &  ad  Raimundo  suprascriptos  non 
li  tolra  ni  nol  lî  devedara  ni  lo  l'en  decebra, 
neque  ille,  neque  homo,  neque  faemina 
per  meo  consilio,  neque  per  meo  ingenio; 
&  si  homo  est  aut  faemina  qui  illum  cas- 
tellum  tollat,  ab  illo  nec  ab  illos  finem  nec 
societatem  non  aura,  si  per  castellum  recu- 
perare  non  fa  :  &  si  recuperare  potuerit,  in 
potestate  Froterio  &  Raimundo  lo  tornara, 
per  ipsas  horas  quae  Froterius  &  Raimun- 
diis  lo  comonra,  sine  iaganno  &  sine  lucro. 

IL  De  ista  hora  in  antea  Ugo  filius  Cilla 
de  illo  castello  de  Rocafort,  qui  est  super 
fluvium  Sor,  nol  li  tolra  a  Froterio  epi- 
scopo, ni  a  Raimundo  filio  Rangardis  isto 
castello  suprascripto,  nol  lor  tolra,  &c. 

III.  De  ista  hora  in  antea  ego  Petrus 
filius  Ava  te  Froterio  filio  Girberga  &  te 
Raimundo  filio  Rengardis,  non  vos  dece- 
breï,  ne  vos  nols  tolreî,  ne  nols  vos  devedarei, 
lo  casiel  de  Berengs,  nel  castel  de  Causac, 
nel  castel  de  Monteacuto ,  las  forte':{as , 
quae  hodie  in  illis  sunt,  &c. 

IV.  De  ista  hora  in  antea  ego  Ato-Er- 
mengaud  a  te  Froterio  filio  Gerberga,  &  a 
te  Raymundo  filio  Rengardis,  lo  castel  de 
Curvala,  lafortesa  quae  ibi  est  &  in  antea 
ibi  facta  erit,  ego  Ato  suprascriptus  a  ti 
suprascripto  Froterio  &  a  ti  Raymundo  nol 


vos  tolrai,  ni  vos  en  tolrai,  nîl  vos  devedarai, 
ego  nec  homo,  &c. 

V.  Haec  est  notitia  donationis,  qualiter 
donaverunt  Aymericus  &  Rigaldus  filii 
Godainae  a  Froterio  episcopo  &  Ray- 
mundo nepoti  suo,  illum  castellum  quod 
vocatur  Cadalonium,  totas  forte':^as  quae  ibi 
modo  sunt  &  in  antea  erunt,  totum  &  ab 
integrum  ad  alodem  &  sine  inganno.  Et 
haec  omnia  fuerunt  facta  in  praesentia  de 
Begone  Aillidalfo,  &  de  Gausberto  Caifello, 
&  de  Poncio  Gausberto,  &  de  Viduatio  de 
Scurablatico,  per  fe,  seneci^  engan.  Et  d'aquest 
sacrament  so  auctoricî  &  fermador  Bernard 
Kïgal<;[  de  Cadalone,  Ademars  Itassal':^,  e 
Pons  de  Penna,  &  At  lo  vescoms,  &■  Guillem 
de  Catiage,  e  Matfred  de  Montels. 


265.  —  CCXXII 

Confirmation  de  V union  de  V abbaye 
de  Moissac  à  celle  de  Cluny', 

SATIS  omnibus,  ut  opinor,  notum  est, 
qualiter  ego  Gausbertus  abba  nomi- 
natus  olim  a  Willelmo  comité  Tolosano 
emptione  magni  pretii  xxx  scilicet  millia 
solidorum  abbatiam  Moysiacencis  coenobii 
comparaverim.  Nunc  vero  &  deinceps  om- 
nes  posteros  meos,  ad  quoscumque  quorum 
in  manibus  haec  guerpitionis  meae  adno- 
tatio  advenerit  scire  volo,  quod  ego  postea 
seniori  meo  Pontio  &  filio  ejus  Willelmo 
totam  praedictam  dederim  abbatiam  post 
finem  meum  :  bac  &  de  causa,  pro  amore 
videlicet  Dei,  &  pro  salute  animae  meae, 
seu  pro  stabilitate  ac  restauratione  ejus- 
dem  abbatiae,  ut  non  deinceps  post  dis- 
cessum  meum  ipse  meus  senior  Pontius, 
neque  filius  ejus  Willelmus,  nec  uUus  suc- 
cessorum  meorum  comitum  licentiam  ha- 
beat  aut  vendere  aut  commodare  praefa- 
tam  abbatiam  Sancti  Pétri  Moysiacensis 
coenobii  cuiquam  clericorum  vel  laicoruni 


Vcr$ 

1  06a 


An 
io63 
9  juin. 


'   Archives    du    château    de    Foix  ,    cartulaire,  '  Cartulaire  de  saint  Odilon,  à  l'abbaye  de  Cluny. 

caisse  i5;  &  copie  dans  la   collection   Doat,  à  la       —  Baluze,  MiseeUanea,  t.  6.  p.  467.  —  Mabillon, 
Bibliothèq\ie  nationale,  v.  i65,  f*  16  8c  28.  Annales,  ad  ann.  1062,  n.  120. 


An 
io63 


523 


PREUVES  DE  L'HISTOÏRE  DE  LANGUEDOC. 


524 


Éd.ori;;. 

t.  li; 

col.  245. 


nec  etiam  uUi  meorum  parentum,  ita  ad 
possidendum  ut  hactenus  ego  &  praede- 
cessores  mei  niale  &  seculariter  visi  sumus 
possidere;  sed  perpétue  Willelmus  filius 
Pontii,  &  filius  ejus  post  eum,  &  omnis 
posteritas  geaealogiae  ejus  teneudo  pos- 
sideant,  &  juste  ac  viriliter  regant,  &  ab- 
bati  regulari  a  fratribus  ejusdem  congre- 
gationis  voluntate  &  consensu  abbatis  & 
totius  congregationis  Cluniaceiisis  monas- 
terilregulariter  electo,  regendum  tradant. 
Sed  &  si  de  Willelnio  Pontii  filio  légales 
non  apparuerint  filii,  fratribus  suis  Ray- 
mundo  &  Ugoni  filiis  Pontii  similiter  per 
conventionem  suprascriptani  ipsis  &  filiis 
eoruni,  qui  légales  ex  eis  prodierint,  habi- 
turam  trado.  Quod  &  si  casu  evenerit  ut 
omnium  istorum  comitum  palatinorum 
abolendo  progenies  evanescat,  illi  tamen 
qui  forte  post  eos  arcem  ac  regimen  Tolo- 
sani  comitatus  acceperit,  &  qui  secundum 
Deum  &  secundum  saeculi  digiiitatem  prae- 
dictam  abbatiam  possidere  voluerit,  simi- 
liter habendam  cedo ,  salva  in  omnibus 
fide  abbatum  futurorum  Cluniensium.  Hoc 
autem  ut  omnibus  tam  praesentibus  scilicet 
ac  futuris  pateat,  volo  quod  praedicti  mei 
seniores  ac  palatini  comités  Pontius  &  ejus 
filius  Willelmus  antehanc  meae  donationis 
guirpitionem  mihi  dextras  &  propriorum 
insuper  corporum  fidem  dederunt,  nun- 
quam  se  daturos  cuiquam  hominum  viven- 
tium  Sancti  Pétri  Moysiacensis  monasterii 
abbatiam,  nisi  abbati  regulari,  regulariter 
ut  dictum  est  a  fratribus  ejusdem  coenobii 
jussu  &  voluntate  abbatis  &  congregationis 
electo.  Et  ut  haec  meae  dimissionis  anno- 
tatio  semper  firma  stabilisque  permaneat, 
in  manibus  praedictorum  meorum  senio- 
rum  comitum  Pontii  &  filii  ejus  Willelmi, 
coram  nobilibus,  propriis  meis  manibus 
subnixa  stipulatione  firmavi.  Hujus  autem 
rei  testium  vocabula  subter  habentur  in- 
serta.  Ego  Gauzbertus  abba  nominatus  rem 
dictam  reddidi  stabilitate  firma.  Gauzbertus 
de  Lauragensi  castro  firmavit.  Bernardus 
Pétri  de  eodem  Castro  firm.  Bernard  us  Rai- 
nonis  de  Wandalorum-castro  firm.  Ray- 
mundus  Emilii  firm.  Facta  donatio  haec 
in  manu  Willelmi  comitis  Tolosani,  anno 
ab  Incarnatione  Domini  M  LXIII,  régnante 
rege  Philippo.  Data  v  idus  junii. 


266. 


CCXXIII 


Vers 
1  o63 


Accord   entre    Roger  III ,     comte  de 

Carcassonne ,    6*  Roger  premier  du 

nom,  comte  de  Foix,   au  sujet  du 
comté  de  Carcassonne,  6'c'. 

DE  ista  hora  in  antea,  no  decebra  Roge- 
rius  comes  filius  Rangard  Rogerium 
comitem  filium  Garsendae  comitissae,  de 
ipsa  civitate  ([uae  vocant  Carcassona,  ne 
de  ipsas  turres,  ne  de  ipsos  muros,  ne'de 
ipsas  fortizias  quae  hodie  ibi  sunt  &  in 
antea  ibi  erunt  factas  ;  no  lai  taira  Roge- 
rius  filius  Rangard  a  Rogerio  comité  filio 
Garsendae  ipsa  civitate  suprascripta ,  no 
lai  tolra,  ne  nul  ne  taira,  ne  no  lai  deve- 
dera,  ne  nul  an  devedera  a  Rogerio  comité 
filio  Garsendae  suprascripto  ;  ne  Homo,  ne 
femina,  ne  homines,  ne  feminas  per  suum 
ingenium,  neque  per  suum  consilium  :  & 
si  homo  est  aut  femina  gui  la  li  tolra,  aut 
la  li  devedera  ipsa  civitate  suprascripta, 
aut  ipsas  turres  suprascriptas ,  aut  ipsos 
muros  suprascriptos ,  aut  ipsas  fortizias 
suprascriptas  a  Rodgario  comité  filio  Gar- 
sendae suprascripto,  Rodgarius  comes 
filius  Rangardae  suprascriptus  finem  ne 
societatem  ne  ab  illo,  ne  ab  illa,  ne  ab 
illos,  ne  ab  illas  ne  tenra  ne  no  aura,  qui 
lai  tolra  0  lai  devedara  a  Rodgario  comité 
filio  Garsendae  suprascripto.  Adjutor  erit 
Rodgarius  comes  filius  Rangardae  supra- 
scriptus ad  Rodgarium  comitem  filium 
Garsendae  suprascriptum,  de  illos  omines 
&  de  ipsas  feminas  qui  ipsa  civitate  Car- 
cassona li  tolran  o  lai  devedaran  a  Rod- 
gario comité  filio  Garsendae  suprascripto, 
«0  Venganara  Rodgarius  comes  filius  Ran-  ^a 
gard  suprascriptus,  ne  no  s'en  recreira,  ne  ^J,  V46 
recredent  non  sera,  fors  quant  Rodgarius 
comes  filius  Garsendae  suprascriptus  l'en 
absolvera ,  ab  suo  gradiente  animo  sine 
forcia.  —  De  ista  hora  in  antea,  no  lai  tolra 
Rodgarius  comes  filius  Rangardae  Rodga- 

'  Archives  du  château  de  Foix  ,  cartulaire, 
caisse  i5;  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.   i65,  f"  44. 


t    II. 


Vers 
io63 


25 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


526 


rium  comitem  filium  Garsendae,  nol  dece- 
bra  de  ipso  castello  quod  vocant  Saxago, 
ne  de  ipsa  terra,  ne  de  ipsas  fortizias  quae 
hodie  ibi  sunt  &  in  aiitea  ibi  erunt  factas, 
no  U  tolra  Rodgarius  cornes  filins  Ran- 
gardae  suprascriptus  a  Rodgario  comité 
filio  Garsendae  suprascripto  i])sum  castel- 
lum  suprascriptum ,  nol  li  tolra  ne  nol  li 
devedara,  neque  omo,  neque  faemina,  &c., 
neque  ipso  castello  quae  vocant  Ventalo, 
neque  ipso  castello  quae  vocant  Alarig, 
neque  ipsum  castellum  quae  vocant  Ca- 
pendud,  neque  ipsum  castellum  quae  vo- 
cant Ar-^encs,  neque  ipsos  castellos  quae 
sunt  in  pic  quae  vocant  Cabare-^,  neque 
ipsum  castellum  quae  vocant  Monteferrad, 
neque  ipsum  castellum  quae  vocant  Pui- 
i^eirig,  neque  ipsum  castellum  quae  vocant 
Rusticas,  neque  ipsa  fortizia  quae  vocant 
Vilalier,  neque  ipsa  turre,  neque  ipsum 
castellum,  neque  ipsa  fortifia  quae  vocant 
Çuofolent,  quae  ibi  sunt  &  in  antea  ibi 
erunt  factas.  Rodgarius  filius  Rangardae 
a  Rodgario  filio  Garsendae  ipsos  castellos 
Si  ipsas  fortizias  suprascriptas,  ego  Rodga- 
rius filius  Rangardae,  no  las  te  tolre,  ne  no 
t'en  devedre ,  ne  no  t'en  decebre ,  ne  no  las  te 
vedare ,  ne  Homo,  ne  faemina  per  meum 
ingenium  ,  neque  per  meum  consilium  , 
ipsos  castellos  suprascriptos,  neque  ipsum 
episcopatum  de  comitatu  Carcassense,  ne- 
c[ue  de  ipsas  abbacias  quae  sunt  in  comi- 
tatu Carcassense,  &  de  ipsas  honores  quae 
ad  ipsum  episcopatum  pertinent,  &  de  ipsas  . 
honores  quae  ad  ipsas  abbacias  pertinent, 
neque  ad  ipsos  castellos  suprascriptos,  ne- 
([ue  de  alios  qui  Rodgarius  filius  Garsindae 
de  hodie  habuit,  neque  homlnes,  ne  homo 
per  lui,  neque  ipsum  episcopatum  supra- 
scriptum, sive  de  ipsas  abadias  suprascrip- 
tas, neque  de  alias  terras,  neque  de  alios 
(•pisco])atos,  neque  de  alias  abbacias,  neque 
civitates,  neque  de  alios  castellos,  neque 
de  alios  alodes,  neque  de  alios  fevos,  ne- 
que  de  alias  dreituras,  quae  ego  Rodgarius 
cornes  filius  Garsendae  hodie  habuit  nec 
in  antea  apud-  meum  consilium  de  Rodga- 
rio filio  Rangardae  acabdara,  a  Rodgario 
comité  filio  Garsindae  suprascripto  no  l'en 
tolra,  ne  no  las  li  devedara,  ne  lo  l'en  dece- 
bra,  ne  malament,  ne  omo  per  ipse  nol  ne 
mènera,  neque  eo;o  Rodgarius  filius  Ran- 


gardae suprascriptus  non  ofarai,  nec  nullus 
omo  nec  omines,  nec  nulla  faemina  nec 
faeminas  apud  meum  ingenium  ne  apud 
meum  consilium.  Et  si  omo  est  aut  fae- 
mina, aut  omines  aut  faeminas,  qui  de 
ipsas  terras  suprascriptas,  vel  de  ipsas  ci- 
vitates, sive  de  ipsos  castellos,  vel  de  istos 
episcopatos,  vel  de  ipsas  abatias,  sive  de 
ipsas  dreituras  suprascriptas,  qui  las  li 
tolra  0  l'en  tolra  a  ti  Rodgario  filio  Gar- 
sindae, ego  Rodgarius  filius  Rangardae 
adjutor  t'en  sere,  sine  tuo  inganno,  &  del 
adjutorio  no  t'enganare ,  ne  malament  no 
t'en  menare.  Et  de  ipsas  justitias  de  comi- 
tatu Carcassense,  ego  Rodgarius  filius 
Rangardae  a  Rodgario  filio  Garsendae  me- 
dietatem  de  ipsas  justitias  no  t'en  tolre,  ne 
no  las  devedare,  el  si  la  nai  la  medietatem 
t'en  dare,  sine  tuo  inganno.  Et  si  omo  est 
aut  faemina,  aut  omines  aut  faeminas  qui 
de  istas  justitias  suprascriptas  de  comitatu 
Carcassense,  qui  las  te  ved  au  las  te  tola, 
adjutor  t'en  sere  &  del  adjutor  no  t'enga- 
nare tibi  Rodgario  filio  Garsendae  supra- 
scripto. De  ista  hora  in  antea,  ego  Rod- 
garius filius  Rangardae  adjutor  sere  a 
Rodgario  filio  Garsendae,  de  totos  omines 
&  de  totas  faeminas  de  quae  tu  cumuniras, 
au  cumunir  me  faras,  exceptum  Guillelmo 
comité  de  Tolosa,  &  exceptum  Raimundo 
fratre  suo,  &  exceptum  Petrone-Bernardo 
avunculo  meo,  &  exceptum  Rangardae 
matre  mea,  &  exceptum  homines  meos.  Et 
ab  istos  omines  suprascriptos  quae  ego  in 
tuo  dam  non  mittat,  non  guerra  ab  illos 
non  faciat,  &  exceptum  omnes  meos  que  a 
dreit  aure  au  a  merce ,  cum  a  tibi  trobar 
poirei.  De  ista  hora  in  antea,  non  dece- 
bra  Rodgarius  filius  Rangardae  Rodgarium 
filium  Garsindae  de  sua  vida,  nec  de  sua 
membra  quae  in  corpus  suuni  portât  vel 
in  corpus  suum  tenet,  ne  nol  penra,  ne  no 
l'asalira,  ne  no  Vaudra,  nec  ego  Rodgarius 
filius  Rangardae  non  0  farai,  nec  nullus 
omo,  nec  nulla  faemina,  nec  omines  nec 
faeminas  apud  meum  ingenium  nec  apud 
meum  consilium.  Et  si  omo  est  aut  fae- 
mina, aut  omines  aut  faeminas  qui  hoc 
faciant,  ego  Rodgarius  filius  Rangardae 
suprascriptus  finem,  nec  societatem,  nec 
nulla  amicitia  non  aure,  ne  non  tenre,  ne 
non  penre  ab  illos  nec  ab  illas  ad   nullum 


Vers 

io63 


Éd.orig. 

t    11, 
col.  2.17. 


Vers 
io63 


527 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


528 


An 
1064 
avril. 


tuum   damnum  de  Rodgarium  filiiim  Gar-  Sancti  Victoris  monasterii  Massiliensis  & 

sindae.  Sicut  suprascriptum  est,  ista  omnia  congregationem     ejiis  ,     propter    gratiam 

suprascripta,  cum    in    istum  pergamen  est  charitatis  &  familiaritatem   nostrae  geiitis 

scriptuni,  si  0  tenra  &  0  atenra  Rodgariiis  diutiiruam,  cum  illis  ad  rem  suspiciendam 

filius     Rangardae    suprascriptus    omnibus  perficieudamque  conduxerant.  Qua  de  re 

diebus  vitae  suae  ad  te  Rodgarium  filium  plurimum    delectatus,  cum   maguo  favore 

Garsindae     suprascriptum,    sine    tuo    in-  optimatum    nostrorum    totiusque   populi, 

v^.nï\o^  sino  fors  quant  tu  m  en  solveras,  tuo  praecipue    cum     consilio    domnae    matris 


An 
1064 


gradiente  aiiimo,  sine  forcia,  te  sciente. 


267.  —  CCXXIV 

Union  de  Vahhaye  de  Saint- André 
d'Agde  à  celle  de  Saint-Victor  de 
Marseille  ' . 


IN  nomine,  &c.  Ego  Rodgerius  gratia 
Dei  comes  omnibus  fidelibus  nostris 
imo  circumstantibus  fidelibus  notum  esse 
nunc  &  in  perpetuum  volo,  qualiter  fide- 
lissimus    nobis    domnus   Gonterius,   Aga- 

thensis   episcopus,  5c  vir  nobilis  Pontius      ^ 

abbas    dictam    nostram    expetierunt   man-       regularem   ordinem,  juxta  quod  Dominus 
suetudinem,  quatenus  abbatiam  Sancti  An-      possibilitatem  illi  donaverit,  absque  uUius 


meae  Raingardae  sive  uxoris  meae  Sibillae, 
cum  liberam  petentibus  praedictis  princi- 
pibus  licentiam  praebuissem  ,  addidi  fac- 
tum  quam  robustius  possem  donationi 
solidamento  confirmare.  Taliter  legitur  : 
Ego  Rodgerius  comes  pro  redemptione 
animae  meae  &:  omnium  parentum  meo- 
rum,  &  propter  vitae  aeternae  praemium 
praedictam  abbatiam  Sancti  Andreae  dono 
illam,  cum  omnibus  quae  ad  eam  perti- 
nent, omnipotent!  Deo,  &  sanctae  Dei 
genitrici  Mariae,  sanctoque  Victori  mar- 
tyri  in  monasterio  Massiliensi,  &  domno 
abbati  Durando  ejusque  successoribus,  & 
monachis  omnibus  ibi  Deo  servientibus 
praesentibus  &  f'uturis,  ut  honorifice  ha- 
beant  &  possideant,   &   servitium    Dei    & 


EJ-orii». 

t.  H, 
col.  248. 


dreae  secus  praedictae  urbis  moenia  soli 
tariam,  derelictam,  quam  donatam  sibi  a 
nobis  possidere  videntur,  etsi  non  ad  pris- 
tinum  gradum  &  ordinem   tamen  utcum 


inquietudine  licenter  custodiat,  dimisit. 
Et  ego  Gunte.rius  episcopus  facti  hujus 
fidelissimus  exequtor,  ut  Omnipotens  tri- 
buat    mihi   veniam    delictorum    &    perdu- 


que  monasticum  per  nostram  largitionem  cere  dignetur  ad  régna  coelorum,  omnibus 

debeant  restaurare,  praesertim   cum   non  clericis  nostris  magna  congratulatione  id 

minimum  sit  tremenda  judicii  divini  dis-  volentibus,  bono  animo,  libentissima  vo- 

tricta  quandoque  censura,  eo  quod  sacras  luntate    eidem    Domino    Deo,    Si    sanctae 

tantorum  oblationes  fidelium,  quas  in  eo-  genitricis  Dei  Mariae,  sanctoque  Victori 

dem  loco  pro  animabus  suis  omnipotenti  gloriosissimo  martyri  in  monasterio  Mas- 

Deo  tam  large  contulerant,  ut  trecentorum  siliensi,  &  domno  abbati  Durando,  &  om- 

victui  monachorum  quotidie  pro  se  pre-  nibus    successoribus    ejus,    &    monachis 

cantium  temporibus  beati  Severi,  ejusdem  omnibus  ibi  Deo   servientibus   praesenti- 

monasterii    abbatis,    sicut    in    gestis    ejus  bus  &  futuris,   dono   praescriptam  abba- 

legitur,  abunde  sufficerent,  ita   moderno  tiam   Sancti    Andreae    cum    omnibus    qu:;e 

tempore  profanatas   direptasque  vidimus,  ad    eam   pertinent,   salva  fidelitate    sancti 

ut  non  ibi  suppediat  victus  uni  soli  mona-  Stephani,    ut    eam   honorifice    habeant  ad 

cho,  qui  pro  eis  Deo  supplicet,  nisi  idem  servitium  Dei  &  regularem  ordinem,  juxta 

Deus  aliunde  multiplicet.  Addiderunt  quo-  quod  eis  donaverit  absque  ullius  inquie 


que  maximum  de  rei  facultate  profectum, 
siquidem     domnum     Durandiim     abbatem 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Snint-Victor  de  Mar-  ^ 

seille. —  D.  Martène,  CoUectio  amplissima,  t.  1,      Rodgerius    comes    hanc    donationem    una 
p.  463  &  seq.  cum  Gunterio  episcopo  Agathensi  feci,  & 


tudine  licenter  custodiant.  Facta  donatio 
haec  anno  ab  IncarnationeDomini  M  LXllll, 
indictione  II,  feria  V,  mense  aprili,  luna  X, 
régnante   Philippo    rege   Francorum.   Ego 


An 
1064 


^)29 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


53o 


An 

io65 

16  juin. 


faciens  firmavi.  Sig.  Rodgerii  comitis  & 
matris  ejus  Raiiigardae  &  uxoris  ejus  Sy- 
billae,  qui  haiic  cartam  scribere  jiisserunt, 
&  maïui  sua  fi  rm  ave  ru  nt,  &  firmare  roga- 
verunt.  Sig.  Poncii  abbatis,  qui  banc  car- 
tara  scribere  jussit  &  manu  sua  firmavit  & 
firmare  rogavit.  Sig.  Bermundi  qui  prae- 
seiitem  donationem  firm.  Giintberius  epi- 
scopus,  &  omnes  canonici,  Guido,  Poii- 
cius,  Petrus,  Bertrannus,  Otto,  Stephanus, 
Guinamanus,  &c.  omnes  firmaveruntf' 


268.  —  ccxxv 


269. 

Accensement  fait  par  Vahbé  de  Ciixa 
à  une  certaine  Errnengarde  \ 

PATEAT  cunctis  tam  praesentibus  quam 
&  futuris,  qualiter  Ermengardis,  uxor 
condam  Quadalli,  post  obitum  viri  sui  ve- 
nit   coram    domino   Reimundo   comité,   & 
domina  Adala  comitissa,  &  Olibano  prepo- 
sito  Sancti  Michaëlis  cenobii,  &  Petro,  & 
Jolio,  &  Reimundo  Gauberti  monacbis,  in 
pago   Moligii,    instantibus  ibi   Reimundo 
Renardi,  &  Reimundo  Guilielmi,  suoque 
Donation    de    Roger   111,    comte    de      fratri  Ademari  &  alii  plures  subterius  ad- 
Carcassonne ,    à    la    cathédrale    de      notâtes,  ostendens  coram  eis  testamentum 
Bé-tiers^.  viri  sui,  in  quo  dimisit  praedia  praedictus 

vir   suus    possessionum    suarum    jamdicto 

IN  nomine  Domini.  Ego  Rodgarius  comes  cenobio,  sicut  ipse  manifestât,  &  quare  eo 
donator  sum  Domino  Deo  &  sancto  Na-  tempore  deerat  abbas  regendi  predicto  ce- 
zario  sedis  Bitterrensis.  Certum  quidem  &  nobio,  rogans  predictum  comitem  &  comi- 
manifestum  est,  quia  placuit  animis  nos-  tissam,  necnon  &  monacbos,  ut  donum 
tris,  &c.  Dono  namque  &  legaliter  trado  benificii  quod  vir  suus  Guadallus  tenuit 
Domino  Deo  &  Sancto  Nazario  sedis  Biter-  ex  praedicto  cenobio  per  manum  abbatis 
rensis,  infra  muros  civitatis  Biterris,  ip-  &  de  monachis,  ut  &  ipsa  adquireret  per 
sum  mansum  quem  interpellabam  injuste,  eorum  manus.  Videntes  autem  comes  & 
qui  fuit  de  Isimberto,  quem    comparavit      comitissa  &  monachi  eo  quod  vir  suus  tam 

de    Benjamin    Hebraeo cum    consilio      obtime  memor  fuit  beneficii  quod  accepit 

Garsindis  comitissae,  pro  remedio  animae  in  vita  sua  ex  praedicto  cenobio  in  suo 
meae  &  parentum  meorum,  totum  &  ab  testamento,  &  insuper  quod  ipsa  largiebat 
integro  quod  in  ipso  manso  habeo  vel  ba-  jamdicto  cenobio  tam  libenti  animo  omne 
bere  debeo,  &  quod  interpellabam  juste  predium  alodis  quod  vir  suus  ei  dédit 
vel  injuste,  &c.  Et  in  antea  haec  carta  do-  atque  testatus  fuit,  sicut  in  scriptura  re- 
nationis  vel  guirpitionis  firma  &  stabilis  sonat  quam  ipsa  fecit  praedicto  cenobio, 
permaneat  omni  tempore.  Facta  carta  dona-  misericordia  moti  adquieverunt  ejus  pre- 
tionis  ista  xvi  kalendas  julii,  anno  MLXV,  cibus  &  dederunt  ei  omnem  fevum  &  ba- 
regnante  rege  Philippo.  S.  Rodgerii  comi-  joliam,  quod  condam  vir  suus  Guadallus 
tis  qui  banc  cartam  firmavit  &  firmare  ro-  tenuit  ex  praedicto  cenobio,  &  ipsum  alo- 
gavit.  S.  Raymundi-Stephani  de  Cerviano.  dium  de  Radigeres  quem  praedictus  vir 
S.  Raymundi-Riquini  de  Ponciano.  S.  Sa-      suus  dimisit  praedicto  cenobio  in  suo  tes- 


Éd.oric. 

1. 11, 
col.  24.9. 


graharii-Salomonis.  S.  Rostagni  de  Por- 
cbaranis  &  Ademarii  filii  sui.  S.  Poncii 
Alcberii  de  Liziano.  S.  Humberti  monachi 
qui  istam  scri    sit  cartam. 

'  Cartulalre  de  la  cathédrale  de  Béziers. 


tamento,  sub  tali  tenore,  ut  ipsa  teneat 
hoc  &  possideat  in  aervicio  &  sub  dicione 
praedicto  cenobio,  sicut  vir  suus  hoc  te- 
nuit, &  nec  ipsa  hoc  evertat,  nec  destruat, 
nequealiis  evertere  aut  destruerepermittat 

'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa  ,  f"  17,  &  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.  28,  f"  65. 


An 

io65 

3o  août 


An 
io65 


53 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


53 


An 
io65 
août. 


in   quantum   ipsa  potuerit,   sed    universa  coactus,  iieque  pretio  atractus,  sed  spon- 

destructa    reparet    inibi    secuiidum    suum  taneus,  &  summa  Dei  inspiratione,  &  pro- 

posse,  ut  renunciationem  &  praemium  ab  pria  voluntate  haec  ago.  Cluniacum  deni- 

oninipotente  Deo  &  beato  archangelo  Mi-  que    monasterium    hujus    facti    delego   & 

chaële   mereatur  accipere    &    post    suum  constituo  praeceptorem  &  vicarium,  qua- 

obitum  omnia  praenominata,  quae  ei  data  tenus    ab    hac    die    &    deinceps    domnus 

sunt  possidere  &  gubernare  &  deservire,  Hugo  abbas,  qui  praedicti  coenobii  guber- 

praedicto  cenobio  integriter  &  absque  uUa  nacula   pio   moderamine   nunc,   Deo   an- 

diminutione  vel  contradictione  revertatur  nuente,  administrât,   cunctique  ejus  suc- 

in  dominio   &    jure    praedicti    cenobii   &  cessores  hanc  potestatem  omnibus  diebus 

abbatis  atque  monachorum  ibi  degentium  regant,    ordinent,    atque    ut    sibi    melius 

eternaliter  possidenda  sicut  ceteri  alaudes  visum  fuerit  secundum  Deum  &  secundum 

&   munificentias   praedicti    cenobii.  Et   si  regulam  sancti  Benedicti  ita  disponant.  Sit 

quis   hoc   aliter   mutare  voluerit    injuste,  etiam  semper  sub  tutamine  &  sub  regimine 

adnichiletur,  sed  V  auri  libras  componat,  &  praepositi    sancti    Saturnini.  Omnes  enim 

quod  suprascriptum  est  mutare  non  liceat.  consuetudines,  quas  antecessores  mei  huc- 

Actum  est  hoc  III  kalendas  septembris,  in  usque    habuerunt    in    ea,    quibuscumque 

anno  V  regni  Philipi  régis  Franciae.  Rei-  modis  fuissent,  &  ego  usquemodo  habui, 

mundus  gratia  Dei  comes.  Adala  nutu  Dei  utrum  fuissent  justae  an  injustae,  omnes 

comitissa.    Bernardus   sacerdos,    qui   hanc  ab  hodierna  die  eas  relinquo  Domino  Deo, 

scripturam  donationis  scripsit  &  subscrip-  &  ejus  genitrici,  &  sanctis  ejus  apostolis 


sit  die  &  anno  quo  supra. 


270.  —  CCXXVI 


Petro  &  Paulo,  praeter  dominicaturas  meas 
proprias,  quas  mihi  retineo.  Si  quis  vero, 
quod  futurum  esse  minime  credo,  &c.  Sig- 
num  Raymundi  comitis.  S.  Willelmi  de 
Sabran.  S.  Rostagni  Carnijam.  Facta  est 
carta  haec  anno  ab  Incarnatione  Domini 


Union    du    monastère   de    Goudargues      nostri  Jesu  Christi  mlxv,  indictione  m. 


mense  augusto,  régnante  Philippo  rege 
Francorum,  in  coenobio  Sancti  Saturnini, 
jubente  Raymundo  comité,  astantibus  mul- 
tis  honestis  viris,  monachis,  clericis,  mili- 
tibus  &  laicis. 


à  Vahhaye  de  Cluny\ 

EGO  Raymundus  comes,  considerans 
enormitatem  scelerum  meorum  seu 
patris  vel  matris  meae,  ut  nobis  Dominus 
in  illo  die  examinis  tremendi  judicii  sit 
clemens  pius  &  misericors,  trado  Domino  ~, 
Deo    &    sanctis    ejus    apostolis    videlicet 

Petro  &  Paulo,  pro  redemptione  animae  271.    —  CCXXVll 

meae    seu    genitorum    meorum     videlicet 
patris  &  matris  meae,  fratris   quoque  &      Donation  faite  à  Vahhaye  de  Conques 


sorons,  omniumque  propinquorum  meo- 
rum tam  praeteritorum  quam  praesentium 
&  futurorum,  Gordiniacensem  abbatiam, 
cum  omnibus  appendiciis, quas  nunc  usque 
adquisivit  &  in  antea  adquirere  poterit, 
totum  ab  integro  trado  Domino  Deo  & 
sanctis  ejus  apostolis  Petro  &  Paulo  ad 
locum  Cluniacum,  ubi  domnus  Hugo  abbas 
magis  prodesse  quam  praeesse  videtur,  sine 
uUa    dilatione    in   perpetuum    trado,   non 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Cliiny.  —  D.  Mar- 
tèns,   Thésaurus  nçvus  anecAotorum ,  t.    l,  p.    lyo, 


de   V église   de  Saint-Christophe   de 
Lavaur\ 

A  primo  exordio  catholicae  Christi  Ec- 
clesiae  de  propriis  facultatibus  ac  do- 
nationibus  ditantur  :  personam  donationis, 
deinde  res  quae  donanfur  oporfet  subtitu- 
lari.  Idcirco  ego  Willelnius,  &  frater  meus 
Petrus,&  fîlii  nostri  Raynnnulus8i  Isanuis, 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.   |83.  f"  2^6. 


An 
io65 


Vers 
io65 

novem- 
bre. 


Vers 

io65 


533 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


534 


h'd.orig. 

l.ll, 
col.  25o. 


An 
io65 

16 

février. 


&  Guilabertus,  &  Bernardus,  &  Petriis,  bus  apud  monasterium  Sancti  Michaëlis  Je 

&  Hugo  cedimus  &  donamus  Sancto  Salva-  lS/iontlaure\    comniorantibus    niansum    de 

tori  de  Couchas,  &  Sanctae  Fidi,  &  abbati  Coyrano  cum   terris  cultis  &   iucultis;  & 

Odolrico,  &  monachis  ejusdem   loci   tam  habet  affrontationes,  &c.  Factum  est  hoc 


praesentibus  quam  futuris,  illam  nostram 
ecclesiam  quae  vocaturAfragnio  siveVauro, 
quae  olim  cousecrata  est  in  honore  sancti 
Christophori,  cum  toto  alode  quae  ad  ip- 
sam  ecclesiam  pertinet;  est  ipsa  enim  ec- 


donum  anno  MLXIV,  xiv  iialendas  martii. 

II.  —  In  Dei  nomine".  Haec  est  carta 
donationis,  quam  mandaverunt  scribere 
Berengarius,  Narbonensium  vicecomes,  & 

clesia  in  pago  Tolosano.  Istam  ecclesiam  ejus  uxor  Garsindis  vicecomitissa.  Mani- 

suprascriptam,  sicut  jam  dictum  est,  pro  festum  est  enim,  quia  placuit  animis  nos- 

salute  animae  nostrae   &  omnium  paren-  tris  &  placet,  nullius  cogentis  imperio  nec 

tum  nostrorum,  &  cum   consilio  Willelmi  suadentis    ingenio,   ut    donationem    fecis- 

comitis,  &  domni  Duranti,  episcopi  Tolo-  semus  sicuti  &  facimus  Domino,  &  sancto 

sensis,  &  consilio  nostrorum  militum  Ber-  Michaëli  archangelo,  &  ad  locum  Monte- 

nardi  Malamusca,  &  Bernardi  Gamalberti,  lauresum,   per    ipsam    festivilatem    sancti 

&  filiorum  ejus  Pétri  Bernardi   &  Pontii  Michaëlis,  &c.  Unde  manifestum  sit  omni- 

Berengarii,  &  Atonis  Geraldi,  cedimus  &  bus  hominibus   id  ,    quod    ego   praedictus 

donamus   praedicto    monasterio   de    Con-  Berengarius  &  praescripta  uxor  mea  Gar- 

chas,  sine  contradicente;   &  facimus  con-  sindis  donamus  ad  praedictum  locum  Sancti 

venientiam   abbati   Odolrico   de  Couchas,  Michaëlis    ipsum    honorem    qui    vocatur 

ut  in  alodio   de  castello   de  Vauro  alicui  Urseias,   ad    proprium    alodem,   quatinus 

sancto    non    donamus    licentiam    faciendi  habenius   &  habere  debemus,  absque  ullo 

salvetatem,  nisi.  praedicto  abbati  Odolrico  reservamento,  absque  ullo   retentu.  Sunt 

&  monachis  de  Couchas.  Laudamus  &  con-  ipsas  praescriptas  Urseias  in  comitatu  Nar- 

iirmamus  donationem  quam  faciunt  milites  bonense,   in    parochia   Sancti  Juliani,  & 

nostsi  de  corporibus  suis,  &  de  uxoribus  affrontant,  &c.  Facta  ista  cart.i  donationis 

suis,  &  de  filiis  suis,  &  de  onini  progenie  m  kalendas  octobres,  post  ipsum  diem  fes- 

sua,  ut  in  alio  loco  non  sepeliantur  nisi  in  tivitatis  sancti  Michaëlis,  M  anno  domi- 

praedicta  salvetate,  propter  amorem  sanc-  nicae  Incarnationis  LXV,  anno  V  régnante 

tae  Fidis.  Facta  carta  ista  in  mense  novem-  Philippo  rege.  S.  Berengarii  vicecomitis. 

brio,  feria  V,  régnante  Philippo  Francorum  S.  Garsiudes  vicecomitissae,  qui  hanc  car- 

rege.  S.  Willelmus  &  Petrus  frater  ejus,  qui  tam  scribi  jusserunt,  &  firmaverunt  pro- 

cartam  istam  scribere  vel  firmare  rogave-  priis  manibus,   &  firmare   rogaverunt.  S. 

runt.  Ego  Ato-Geraldus  &  Berengarius,  &  Gausberti    Leocatensis.    S.    Pétri -Amelii. 

Willelmus-Bernardus,  &  Bernardus  Mala-  S.  Atraciati.  S.  Barnerii  de  Magalas.  S.  Pe- 


musca,  &  Bernardus,  &  Gamalbertus  do- 
namus &  laudamus  istum  alodem  supra- 
scriptum.  Johannes  monachus  scripsit. 


tri  de  Biterris.  S.  Pétri  levitae  qui  hanc 
cartam  rogatus  scripsit. 

III.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Beren- 
garius vicecomes,  &  Garsindis  vicecomi- 
tissa, &  Raymundus  Berengarius,  nos  siniul 
in  unum  donamus  &  relinquimus  omni- 
potenti  Deo,  &  sancto  Paulo  confessori 
Extraits  de  quelques  chartes  touchant  Christi,  ipsum  nostrum  aqualem  quae  vo- 
les  vicomtes  de  Narhonne. 


An 
io65 


272.  —  CCXXVIII 


An 
I  o65 


29  sep- 
tembre. 


An 

1  066 

18  avril. 


Éd.orin. 

t.  H. 
col.  25 I. 


I. —  Ego  in  Dei  nomine'  Berengarius 
vicecomes  Narbonae  &  Garsinda  uxor  mea 
donamus  insimul  Domino  Deo   &  fratri- 

'  Archives  de  rabb.iye  de  Fontfroide. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Pa»I  de  Nar- 
bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  v.  ôy,  f"  53. 

"  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  v.  py,  f"  56. 


An 
1066 


535 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


536 


cant  Piscatoria,  qui  est  juxta  pontem  in  ganno    de   Guifredo    praescripto,    ita    ut 

moliuo  Saiicti  Pauli,  &c.  in  communia  vel  praescriptus    Guifredus    haec    praescripta 

in  canonica  Sancti  Pauli  praedicti  Narbo-  teneat,  &  portam  ubi  voluerit  inpraedictis 

nae.  Et  si  fuerit  episcopus  qui  haec  omnia  mûris  aperiat;  &  omnia  sine  suo  inganno 

voluisset  abstrahere...  veniat  unus  de  pro-  ei  similiter  reddat  &  reddere  faciat  istos 

pinquis  meis  princeps  Narbonae,  &  ponat  praedictos  ad  praedictum  Guifredum,  to- 

super  ipsum   allare  sancti  Pauli  praedicti  tam    medietatem    de    ipsas    compras   &   de 


Vers 
1066 


Vers 

1066 


XII  denarios,  &  recuperet  ipsa  Piscatoria. 
Facta  carta  donationis  istius  XIV  kalendas 
madii,  anno  M  LXVI  dominicae  Incarnatio- 
nis,  régnante  Philippo  rege.  S.  Berenga- 
rius,  &c.  S.  Matfredi  abbatis,  &c. 


273.  —  CCXXIX 

Accord  entre  Raîmond  de  Saint-Gilles 
6*  Giiifredy  archevêque  de  Nar- 
honne  '. 

I.  —  Haec  est  convenientia  inter  Rai- 
mundum  comitem  de  Rutenis,  filium  Al- 
modis,  &  Guifredum  archiepiscopum  de 
Narbona,  filium  Guille  comitissae.  Conve- 
nit  Raimundus  praedictus  cornes  ad  Gui- 
fredum archiepiscopum,  quod  de  ista  hora 
in  antea  adjutor  ei  erit  per  vitam,  sine 
inganno,  de  omnibus  ipsis  episcopis  qui 
sunt  consecrati  de  diocesi  Sanctorum  Justi 
&  Pastoris  sine  voluntate  Guifredi  archi- 
episcopi  praedicti,  &  de  omnibus  homini- 

bus  qui  eos  consecrare  fecerunt,  &  simi-  firmare'uxorem'suam  comitissam  ad  prae- 
liter  de  omnibus  aliis  praedictae  diocesis  dictum  archiepiscopum. 
qui  in  futuro  se  consecrare  fecerint  sine 
ejus  voluntate.  Et  convenit  praedictus 
Raimundus  ad  praedictum  Guifredum , 
quod  reddat  ei  ipsos  muros,  &  ipsas  tur- 
res,  &  ipsas  fortezias  quae  sunt  in  Nar- 
bona civitate  de  ipsa  turre  Quadrata,  quae 
est  juxta  Portam  Regiam,  usque  ad  turrem 
quae  appellatur  Maurisca;  &  faciat  Rai- 
mundum  Berengarii  &  filios  ejus  similiter 
reddere  atque  firmare  haec  omnia  ad  prae- 
dictum Guifredum,  &  similiter  faciat  Gar- 
sindam,  &  Bernardum,  &  Petrum  episco- 
pum  filios  ejus  reddere  ei...  atque  firmare 
haec  omnia  ad  praedictum  Guifredum, 
quatenùs   antea    facere   potuerit  sine  in- 


lezdas  &  de  omnes  census  qui  per  terram 
&  per  aquas  exeunt  &  pertinent  ad  ipsum 
archiepiscopatum,  sicut  sonat  in  praecep- 
tis  regum;  &  adjutor  sit  ei  sine  inganno 
ad  habere  &  tenere  ipsam  sedem  Sancto- 
rum Justi  &  Pastoris,  que  est  infra  muros 
Narbonae  civitatis,  &  ipsum  archiepisco- 
patum qui  est  infra  muros  praedictae  civi- 
tatis, &  similiter  omnia  alia  quae  foras 
mûris  sunt  pertinentia  ad  praedictum  ar- 
chiepiscopatum ,  sine  inganno  praedicti 
Guifredi.  Et  si  homo  est  vel  faemina  qui 
haec  omnia  aut  de  his  omnibus  tollat  ad 
praedictum  Guifredum ,  ego  Raimundus 
praedictus  finem  nec  societatem  non  ha- 
bebo  cum  ipsis  ad  damnum  praedicti  Gui- 
fredi, &  adjutor  t'en  serei,  &  ab  lui  &  senes 
lui  usque  ad  recuperatum  habeat  sine  in- 
ganno, &  ad  in  antea  praedictum  adjuto- 
rium  vel  adjutorios  li  tenrei  &  li  fareî  sine 
inganno  de  praedicto  Guifredo.  Et  donat 
praedictus  comes  ad  praedictum  Guifre- 
dum per  drudariam  ad  feuvum  tertiam 
partem  de  hoc  quod  adquisierit  in  comi- 
tatu  Narbonensi  per  placitum ,  &  haec 
omnia  praescripta  similiter  faciat  dare  & 


'  Archives  de  la  vicomte  de  Narbonne,  n.  7. 


II.  —  De  ista'  hora  in  antea,  ego  Raimun- 
dus comes,  filius  qui  sum  Adalmodis  comi- 
tissa,  non  de'^ebreï  Guifredum  archiepisco- 
pum, filium  qui  fuit  Guila  comitissa,  de  sua 
vita,  neque  de  suis  membris  que  in  corpus 
suum  se  tenent,  neque  de  ipsa  sede  Sanc- 
torum Justi  &  Pastoris,  neque  de  ipsa  turre 
que  ibidem  est  aut  in  antea  erit,  neque  de 
ipsos  muros,  neque  de  ipsas  turres  neque 

'Vicomte  de  Narbonne,  serments  de  fidélité, 
n.  7.  —  [Auj.  Baluze,  Armoires,  v.  392,  n.  585; 
transcript.  du  douzième  siècle  ;  nous  avons  dû 
supprimer  le  texte  donné  par  dom  Vaissete  qui  ne 
reproduisait  qu'une  partie  des  clauses  &  qui  même 
en  ajoutait  que  la  copie  ne  contient  pas.]  [A.  M.] 


Vers 

1066 


53; 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


138 


de  ipsas  fortizias  que  siiiit  in  Narbona  ci- 
vitate  de  ipsa  turre  Qiiadrata  que  est 
juxta  Portam  Regiani  usque  ad  turrem 
Maurescam ,  quam  tenet  Ermengaus  de 
Casulos  de  Guifredo,  neque  de  ipso  Capi- 
tolio  que  est  in  Narbona,  neque  de  ar- 
chiepiscopatu  Sanctorum  Justi  &  Pastoris, 
neque  de  ea  omnia  que  ad  predictum  ar- 
chiepiscopatum  pertinent,  neque  de  civi- 
tate  de  Narbona  intus  &  foris  &:  in  burgos 
eorum.  Et  faciam  Raimundum  Berengarii 
&  filios  ejus  similiter  jurare  hec  omnia  ad 
predictum  Guifredum,  &  similiter  faciam 
Garsindam  &  Bernardum  &  Petrum  epi- 
scopum  filios  ejus  jurare  in  altare  sacra- 
tum.  Hec  omnia  ad  predictum  archiepi- 
scopum  Guifredum  quando  antea  facere 
potuero  sine  inganno  de  Guifredo  pres- 
cripto,  ita  ut  predictus  Guifredus  hec 
prescripta  teneat  &  portam  ubi  voluerit 
in  predictis  mûris  aperiat  ad  intrare  &  ad 
exire,  Et  ego  Raimundus  subscriptus  juro 
quod  jurare  faciam  istos  predictos  ad  pre- 
dictum Guifredum  totam  medietatem  civi- 
tatem  Narbone  de  ipsa  via  que  directior 
discurrit  de  Porta  Aquaria  per  ipsam  cru- 
cem  usque  ad  Portam  Regiam  ex  parte 
Circi,  &  ipsum  castrum  de  Porta  Regia  & 
ea  omnia  que  ad  ipsum  castrum  pertinent 
&  que  pertinere  debent,  &  ipsas  turres 
quas  vocant  Torveiens,  &  totam  medieta- 
tem de  ipsas  compras,  &  de  lizdas,  &  de 
omnes  census  qui  per  terram  &  per  aquas 
exeuntSc  pertinent  ad  ipsum  archiepiscopa- 
tum,sicut  sonat  inpreceptis  regum,&adju- 
tor  sit  ei  sine  inganno  ad  habere  &  tenere 
ipsam  sedem  Sanctorum  Justi  &  Pastoris, 
que  est  infra  muros  Narbone  civitatis,  & 
ea  omnia  que  ad  ipsum  archiepiscopatum 
pertinent  vel  pertinere  debent.  Et  si  Homo 
est  femina  vel  femine  vel  homines  qui  hec 
omnia  aut  de  hiis  omnibus  qui  toUat  vel 
tollant  ad  predictum  Guifredum,  ego  Rai- 
mundus supradictus  finem  nec  societatem 
non  habebo  cum  ipsis  ad  dampnum  pre- 
dicti  Guifredi,  Si  adjutor  l'en  serei  &  ab  lui 
6"  sines  lui,  usque  recuperatum  habeat  sine 
inganno,  &  in  antea  predictum  adjutorium 
vel  adjutorios  li  tenrei  e  li  farei  sine  in- 
ganno de  predicto  Guifredo,  &  sine  lucro 
de  suo  avère  &  de  suo  honore.  Sicut  supe- 
rius  scriptum  est,  si  0  tenrei  &  0  atendrei 


ego  Raimundus  suprascriptus  ad  te  Guifre- 
dum suprascriptum  sine  tuo  inganno  per 
hec  sancta  Evangelia,  me  sciente,  salva 
fidelitate  sanctorum  Justi  &  Pastoris.  Et 
ego  R.  predictus  comes  dono  ad  predictum 
Guifredum  per  drudairiam  ad  fevum  ter- 
ciam  partem  de  hoc  quod  adquisiero  in 
comitatu  Narbonensi  per  placitum.  Et  ego 
R.  Berengarii  sicut  superius  scriptum  est 
si  0  tenrei  &  0  atendrei  per  Deum  &  hec 
sancta  sanctorum  ad  Guifredum,  me  sciente, 
salva  fidelitate  sanctorum  Justi  &  Pastoris. 


274. 

Autre  promesse  d'un  certain  Rai- 
mond  à  Guifredj  archevêque  de  Nar- 
honne  '. 

EGO  Raimundus  non  conder'^erei  ipsos  mu- 
ros vel  ipsas  turres  que  in  ipso  muro 
sunt  de  Porta  Regia  usque  ad  turrem  Mau- 
rescam, quam  tenet  Ermengaus  de  Casulos, 
nec  ego  Raimundus  suprascriptus,  nec 
homo  nec  homines,  nec  femina  nec  femi- 
nas  per  meum  consilium  nec  per  meum 
ingenium.  Ego  Raimundus  suprascriptus 
de  ipsa  via,  que  directior  discurrit  de  Porta 
Aquaria  per  ipsam  crucem  usque  ad  Por- 
tam Regiam  de  parte  Circii,  no  farei  ullam 
comparam,  ne  recebrei  ullum  donum  de 
nullo  homine  de  alode,  ne  prendrei  bajo- 
liam  de  nullo  alode  cléricale  neque  de 
alios  homines,  exceptis  quantum  habui 
in  vita  Ermengaudi  archiepiscopi.  Ego  Rai- 
mundus suprascriptus  no  vedarei  ipsam 
Portam  Aquariam  de  Nerbona  ad  intrare 
neque  ad  exire  ad  Guifredum  archiepisco- 

'  Lat.  II  01  5,  f"  5  v°,  ancien  cartulaire  de  l'ar- 
chevêché de  Narbonne,  du  douzième  siècle. 

Nous  croyons  utile  de  rapprocher  du  serment 
de  fidélité  qui  précède  la  pièce  suivante,  serment 
analogue  prêté  avant  io5o  (date  de  la  mort  du 
comte  de  Cerdagne  Guifred,  père  de  l'archevêque 
de  Narbonne  du  même  nom),  par  un  certain  Rai- 
mond  que  nous  n'avons  pu  identifier,  mais  qui 
devait  être  un  des  seigneurs  de  Narbonne.  Nous 
n'en  donnons  ici  que  les  clauses  les  plus  intéres- 
santes &  les  moins  générales. 


Veri 

1066 


Avant 
io5o 


Avant 
io5o 


539 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


040 


pum,  neque  ad  illos  homines  qui  cum  illo 
veneriiit  vel  qui  cum  illo  fuerint,  si  com- 
probatum  euni  non  videro  quod  tollere  vo- 
luerit  mihi  ipsani  civitatem  de  Nerbona  nec 
ego  Raimundus  suprascriptus,  nec  homo 
aud  homines,  femina  vel  feminas  per  meum 
consilium  nec  per  meum  ingenium.  Et  si 
homo  est  aud  homines,  femina  aud  feminas, 
qui  vêtent  ad  intrare  vel  exire  ad  Guifre- 
dum  archiepiscopum  aut  ad  illos  homines, 
qui  cum  illo  venerint  aut  fuerint,  per  ipsam 
Portam  Aquariam,  ego  Raimundus  supra- 
scriptus infra  ipsos  primos  Xlll  dies,  quod 
Guifredus  archiepiscopus  mihi  dixerit  per 
se  ipsum  aut  per  suos  missos  aut  missum 
ut  ego  cognoscam,  ego  Raimundus  emen- 
dare  0  farei  ad  Guifredum  archiepiscopum 
ad  illum  vel  ad  illos  qui  hoc  fecerint  per 
sacramentum  manibus  super  altare  sacra- 
tum.  Quod  si  hoc  facere  noluerit,  ego  Rai- 
mundus suprascriptus  finem  nec  societa- 
tem  cum  eo  aut  cum  illis  non  aurei  ni  tenre'i, 
&  adjutor  Ven  serei  ad  Guifredum  archiepi- 
scopum sine  sua  déceptions  de  illo  ho- 
mine  aut  homines,  femina  aut  feminas 
qui  hoc  fecerit  vel  fecerint,  quousqiie  ei 

emendatum    habeat  vel   habeant Et  si 

Guifredus  suprascriptus  mihi  Raimundo 
suprascripto  forasfecerit,  ego  Raimundus 
suprascriptus  istum  sacramentum  atendrei 
ad  predictum  Guifredum,  donec  commo- 
neam  illum  per  nomen  de  isto  sacramento 
aut  Guifredum  pairem  ejus  aut  unum  ex 
ipsis  per  me  ipsum  aut  per  meos  missos 
aut  missum.  Quod  si  Guifredus  prescriptus 
mihi     Raimundo     suprascripto     emendare 

voluerit  ipsas  forasfacturas infra  ipsos 

primos  duos  menses  postquam  commonitus 
fuerit  vel  commoniti  fuerint  aut  unus  ex 
ipsis  fuerit,  ego  Raimundus  suprascriptus 
ipsa  emenda  recebrei  a.ut  pardonarei  &  istum 
sacramentym  //  ienrei.  Et  suprascriptus 
Guifredus  noluerit  emendare  ipsas  foras- 
facturas aut  forasfacturam  a  me  supradicto 


275.  —  ccxxx 

accords  entre  Giiifred,  archevêque  de 
Narhonne  y  6'  le  vicomte  de  cette 
ville. 

I.  —  In  nomine'  sanctae  &  individuae 
Trinitatis.  Mnnifestum  sit  omnibus  homi- 
nibus  praesentibus  &  futuris,  quod  magna 
discordia  erat  inter  Guifredum  Narbonen- 
sem  archiepiscopum  &  Bernardum  Beren- 
garium  vicecomitem  ejusdem  civitatis.  Ad 
ultimum  venerunt  in  potestate  &  in  manu 
domni  Raimundi  comitis  Sancti  Aegidii,  & 
domni  Raimundi  comitis  Besaldunensis,  & 
Durandi  Tolosani,  &  Raimundi  Elenensis, 
&  Berengarii  Gerundensis  episcoporum  , 
Sicardi  Rainardi  de  Piniano,  &  Bernardi 
de  Minerba,  &  Ermengaldi  de  Corciano, 
&  Raimundi  Guillelmi  de  Fabrezano,  Alfa- 
rici  deSancto  Nazario.  Inprimis  conqueri- 
tur  Guifredus  Narbonensis  archiepiscopus 
super  Bernardum  Berengarium  vicecomi- 
tem, quod  aufert  ei  ipsam  sedem  Sancto- 
rum  Justi  &  Pastoris,  &  terras  quae  ibidem 
est,  &  medietatem  civitatis  Narbonae  ex 
parte  Circii,  &  turres  quae  in  eadem  parte 
sunt,  &  ipsum  Capitolium  quod  ibidem 
est,  &  medietatem  castri  de  Porta  Regia, 
&  medietatem  castri  de  Porta  Aquaria,  & 
introitum  &  exitum  civitatis,  &  medie- 
tatem omnium  liddarum  quae  veniunt  in 
Narbona  civitate  sive  per  terram  sive  per 
aquam  vel  in  suis  terminis,  &  medietatem 
cordae,  &  piscationem  Atacis  scilicet  de 
molendino  de  Filo  usque  in  Stagnum.  De 
caetero  conqueritur  Guifredus  archiepi- 
scopus, quod  aufert  ei  ipsas  bordarias  quae 
sunt  ultra  pontem  in  parrochia  Sancti 
Pauli,  in  villa  quae  dicitur  Censerada, 
quae  est  alodio  Sanctorum  Justi  &  Pasto- 


Éd.orig 
t.  Il, 

col.  252 


An 
I  066 

6 
ociobrc 


Éd.orig 

t.  II, 

col.  253 


Raimundo, aut  non  emendaverit  infra  ipsos  ""'S)  sicut  sonat  in  praeceptis  regum.  Quae 

primos  duos  menses  postquam  commonitus  autem   bordariae  sunt  a  capite  pontis  us- 

fuerit   vel  fuerint absolutus    sim    ego  4"^  ^^  hortos  ex  parte  Circii  inter  eccle- 

prescriptus    Raimundus    de   [isto]   sacra-  si^'"   Sancti  Pauli  &  flumen  Atacis,   &c. 

nieuto Facta    carta    hujus    concordiae    ii    nouas 


'  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne.  —  Ba- 
liize,  Concilia   Galliae  Narbonensis ,  Appcnd,  p.  79. 


An 

1066 


An 
1066 


541 


PREUVES  DE  L'riISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


542 


An 
1066 


cum  nieo  consilio  adquisicrit,  neqiie  de 
ipsa  turre  c[ui  fuit  Raimundo  Guilelmi, 
iieque  de  ipso  muro,  ueque  de  ipsa  forti- 
dia  que  ibider»  est  aut  in  antea  erit,  ne- 
que  de  ipsas  turres  que  sunt  inter  turrem 
Maurescam ,  que  tenet  Ermengaudus  do 
Casulos,  &  turrem  Guifredi  archidiaconi, 


octobris,   anno    ab    Incarnatione   Domini 

MLXVI. 

II.  —  De  ista  hora  in  antea',  fidelis  ero 
ego  Raimundus  vicecomes  filius  qui  sum 
Garsindis'  faemina  ad  Guifredum  archi- 
episcopum,  sicut  homo  débet  esse  ad  se- 

niorem  suum  per  directam  fidem,  sine  suo  neque  de  ipsa  turre  que  tenet  ipse  Guifre- 

inganno;  &  de  ista  hora  in  antea  non  c/c^e-  dus  archidiaconus,  neque  de  ipso  muro, 

hrei  Guifredum  archiepiscopum  in  civitate  neque  de  ipsa  fortidia  que  ibidem  est  aut 

Narbonae   de    ipsos  muros  vei  turres  qui  in   antea  erit   in   predictis  turribus  &   in 

sunt  de  Porta  Regia  usque  ad  turrem  Mau-  predictis    mûris   vel    juxta   illos   de    intus 

rescam  ex  parte  Circi,  neque  de  ipsa  sede  usque  in  ipsa  strata.  Ego  Petrus  prescrip- 

Sanctorum  Justi  &  Pastoris,  neque  de  ipso  tus  de  ista  omnia  prescripta  non  de'^ebrei 

Capitolio  quod  est  in  Narbona,  neque  de  Guifredum   suprascriptum  ,   ne  U  0  tolreî , 

ipsas  fortezias  quae  modo    ibi  sunt  &   in  nel  tolreî,  ne  li  0  vedarei,  ne  mal  nol  ne  me- 

antea  ibi  erunt.    Haec   omnia  praescripta  narei,  nec  ego,  nec  homo   nec  homines, 

no  li  o  tolreî  ne  Ven  tolreî  ne  lî  0  vedareî,  femina  neque  feminas,  per  meum  consi- 

nec  ego,  nec  homo,  nec  faemina  per  meum  lium  neque  per  meum  ingenium.  Sicut  su- 

consilium,  nec  per  meum  ingenium,  simi-  perius  scriptum  est,  ego  Petrus  prescrip- 

liter  de  ipsum  archiepiscopatum  Narbona,  tus  sî  0  tenreî  &  0  atendreî  ad  Guifredum 

&  de  ea  quae  ad  ipsum  archiepiscopatum  archiepiscopum,    exceptus    quanturu    ipse 

pertinent  no  lî  0  tolreî,  ne  Ven  tolreî,  ne  Ven  michi  absolverit,  suis  gradientibus  animis, 

de\ebre\.  Sicut  superius  scriptum  est,  jz  0  sine   forcia,   me  sciente,  per  hec  sancta. 

tenreî  ego  Raymundus  praescriptus  ad  Gui-  —  Hoc  est  transcriptum. 
fredum  archiepiscopum  praescriptum,  sî  o 

atendreî  &   per  directam   fidem,    sine  suo ■ 

inganno,   per   Deum   &   per  haec   sancta 
quatuor  Evangelia. 


III. — De  ista  hora  in  antea',  ego  Petrus, 
filius  qui  sum  Garsindis  vicecomitissa,  non 
de\ebreîG\\\ïre<\\xm  archiepiscopum,  filium 
qui  fuit  Gisle  comitisse,  de  sua  vita  neque 
de  sua  membra  que  in  corpus  suum  se  te- 
nent,  neque  de  ipsa  sede  Sanctorum  Justi 
&  Pastoris,  neque  de  ipsa  turre  que  ibidem 
est,  neque  de  ipsum  archiepiscopatum  de 
Narbona,  neque  de  ipsos  castros  aud  cas- 
tellos ,  neque    de   ipsos  alodes  vel  fevos , 


276.  —  CCXXXI 

Union  de  Vahbaye  de  Saint-Gilles 
à  celle  de  Cluny  ' . 

DEUM  Patrem  omnipotentem,  &c.  Ideo 
in  Dei  nomine  ego  Almodis  nutu  [Dei] 
comitissa,  &  filius  meus  Raymundus  cornes 
Rutenensis  &  Nemosensis  Narbonensium- 
que  nobilissimus,  pro  domni  Pontii  comi- 
tis  remedio,  &  pro  remissione  peccatorum 


An 
106Ô 


neque  de  suos  censos  quos  Guifredus  ar-  nostrorum  atque  parentum  vivorum  ac  de- 
chiepiscopus  hodie  habet  aut  in  antea  functorum,  atque  salute  fidelium  nostro- 
rum optimatum,  abbatiam  Sancti  Aegidii 
&  locum  omniaque  sibi  pertinentia  Deo 
&  domno  Hugoni  praesenti  abbati  Clu- 
niensi  &  ejus  successoribus  tradimus,  & 
donamus,  atque  concedimus;  ita  tamen 
ut  in  praedicta  abbatia,  in  dominicatura 
quam  ibi  habemus,  &  usus  &  usaticos  re- 


An 
1066 

I  5  dé- 
cembre. 


hd.orig 

t.  11, 
col.  254. 


'  Baluze,  ms.  coté  Schedae  Narionenses.  [Au- 
jourd'hui Baluze,  Armoires,  v.  874.] 

'  Le  texte  porte  Ricarz. 

'  Bibliothèque  du  roi  j  Baluze,  Languedoc,  n.  7. 
[Aujourd'hui  Armoires,  v.  892,  n.  587,  copie  du 
treizième  siècle.  Le  même  volume  contient,  sous  le 
n.  586,  un  autre  hommage  du  même,  en  original, 
contenant  des  formules  analogues,  avec  un  plus 
fort  mélange  de  langue  vulgaire.] 


'  Archives   de   l'abbaye    de    Cluny.    —   Baluze, 
Miscellanea,  t.  6,  p.  480  &  seq. 


An 

1066 


543 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


544 


tineanuis,  excepte  quia  neque  abbatem  bran,  Petro  Aquiniensi,  Rostagno  de  Pos- 
nec  moiiachos  posthac  distringemus  neque  keriis  &  fratre  ejus  Rainone,  Rainoardo 
dehouestabimus,  sed  potestas  &  districtio  de  Medeiiis,  Bertraniio  de  Capraria  &  Pe- 
&  ordiuatio  abbatum  &  monachoruni  tro  fratre  ejus,  &  Hugoue  de  Kassanguis, 
Saucti  Aegidii  &  eorum,  quae  soliti  sunt  &  Segario  Salomonis,  ac  V/illelmo  Belli- 
tenere,  in  domni  Hugonis  abbatis  &  suc-  rôti,  Umberto  Gauzberti  ;  iusuper  volente 
cessorum  ejus  potestate  consistât  ;  quate-  &  laudante  nobili  Adala  Substantionense 
nus  ipse  &  successores  ejus  locum  prae-  comitissa,  &  aliis  quaniplurimis  bonis 
dictum,  &  omnia  loca  pertinentia,  pro  hominibus  Deo  cognitis.  Si  quis  vero  cu- 
posse  suo  &  voluntate  secundum  regulam  juslibet  ordinis  seu  dignitatis  contra  hanc 
sancti  Benedicti  regulariter  ordinent  &  donationem  venerit  ad  irripendum  vel  ad 
teneant  in  aeternum.  Ut  vero  nostri  pa-  inquietandum  aut  contradicendum  ,  &c. 
rentumque  nostrorum  memoria  Cluniaco  Signum  domnae  Almodis  comitissae,  &  sig- 
perenniter  habeatur,  hoc  in  dono  abbatiae  num  domni  Raimundi  comitis  filii  ejus, 
praedictae  solummodo  retinemus,  ut  suc-  qui  hanc  cartam  donationis  scribere  jussi- 
cessores  praedicti  abbatis  a  nobis  vel  a  mus  &  testes  fîrmare  rogavimus.  S.  Ros- 
successoribus  nostris  donum  praedictae  tagni  de  Poskeriis.  S.  Adalberti  Guitardi 
abbatiae  absque  ullo  lucro  &  pretio  acci-  Barchinonensis.  S.  Berengarii  de  Barba- 
piant.  Quod  si  successores  nostri  succès-  rano.  S.  Elisiarii  Dalmatii.  S.  Joannis  Ge- 
soribus  domni  abbatis  praedicti  expedite,  rundensis  capiscolii.  S.  Bernardi  capel- 
ut  diximus,  dare  noluerint,  nihil  abbati-  lani.  S.  Fredeloni  Raimundi.  Bernardus 
bus  obsistat,  sed  locum  &  omnia  quae  monachus  Auxiensis  scripsit  jussus  die  & 
praediximus  ipsis  in  Dei  servitio  possi-  anno  quo  supra.  Datum  per  manus  Hen- 
dentibus  donum  nostrum  integrum  invio-  rici  monachi  ad  vicem  cancellarii. 
latumque  perenniter  maneat.  Hoc  autem 

omnibus  notum  sit,  locum  praedictum  &      

abbatiam  praedictam  alodium  esse  sancti 
Pétri,  quaeque  dono  domni  papae  Romani 
tenemus,  quaeque  denuo  praedicto  abbati 
Hugoni  &  ejus  successoribus  salva  fideli- 
tate  Romanae  Ecclesiae  &  domni  papae 
tradimus,  perenniter  habendam  &  regula- 
riter ordinandam,  ita  tamen  ut  census  x 
solidorum  debitus  omnibus  annis  Roma- 
nae Ecclesiae  persolvatur.  Facta  est  autem 
haec  donatio  anno  M  LXVI  dominicae  In- 
carnationis,  octavo  X  kalendas  januarii, 
juxta  Nemausum   civitatem,  secus   eccle- 


277.  _  CCXXXII 

Notice  de  la  donation,  faite  par  Guil- 
laume, comte  de  Toulouse,  ^Almo- 
dis, sa  mère,  à  V  abbaye  de  Mois  sac, 
de  l'alleu  de  Saint-Pierre  des  Cui- 
sines '. 


An 
1066 


SCRIPTURAE  memoralis  quam  Willelmus  Éd.oiig. 

comes   &  Adalmodis   mater   ejus   fece-  col.  255. 

siam    Sancti    Baudilii,    régnante  Philippo       runt  conscribi  de  donatione  quam  fecerant  

rege  Francorum;  videntibus  atque  laudan-      Domino  Deo,  &  Sancto  Petro  de  Moisiaco, 


An 


tibus  episcopis,  scilicet  domno  Raimbaldo  &  domno  Duranno  abbati,  de  illo  alode      1067 

Arelatensi  archiepiscopo  atque  Romanae  Sancti  Pétri  de  Coquinas,  quod  totum  & 

Ecclesiae  vicario,  &  domno  Durando  To-  ab  integro  dederunt,  tali  ratione  ut  nun- 

losano,  &  Hugone  Uzeticensi,  &  Rostagno  quam  per  se  aut  per  quamlibet  sibi  famu- 


Avinionensi,  Bertranno  Magalonensi;  ab- 
batibus  Bernardo  Massiliensi  ,  Frotardo 
Tomeriensi ,  Bernardo  Vabrensi  3  Petro 
clerico  Romanae  Ecclesiae  subdiacono  ; 
Nemosensibus  clericis  Salomone  &  Ber- 
tranno; militibus  Pontio-Geraldi  Gerun- 
densi  vicecomite,  Tridmundo  Elisiarni, 
Willelmo  &  Emenone  fratre  ejus  de  Sa- 


lantem  personam  aliquam  exactionem  cen- 
sus neque  etiam  ex  coriis  sutorum  facere 
praesumant,  sed  neque  in  hostem  vel  ex- 
peditionem  pedistrem  homines  ibi  manen- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.   128,  f"  82. 


An 
1067 


545 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


546 


tes  pergere  cogèrent  aut  iillam  vim  inferre. 
Haec  itaqiie,  ut  diximus,  Willelnius  cornes 
&  Adalmodis  mater  ejus  dederunt  Domino 
Deo,  &  Sancto  Petro  de  Moisiaco,  &domno 


rum  dimisit,  reliciuit,  &  omnibus  modis 
fîrmavit  hanc  donationem  Domino  Deo  & 
sancto  Petro,  videntibus  cunctis  qui  ade- 
rant    testibus,   scilicet  Geraldo    episcopo 


An 

1067 


Duranno  abbati  ejusdem  loci,  &  Gauzfredo      Caturcensi ,   &  Raimundo  Attone  vicario, 

monacho  :  tali  tenore,  ut  si  aliquem  homi- 

nem  de  alode  supradicto  contigerit  in  po- 

testatem    comitis    transite,    habitatoribus 

ipsius  loci,  scilicet  monachis,  nullo  modo 

contradicant,  sed  libère  restituere  debeant 

absque  uUa  contradictione.  Filios  quoque 

Stephani  Picola  &  filias  ac  nepotes,  homi- 

nes  ac  faeminas  Deo  dédit  &  Sancto  Petro 

&  ipsius  loci  habitatoribus,  ut  nuUi  alio 

censum  vel  servitium  faciant,  &  Stephanus 

Joannes  &  fratres  &  sorores  ejus  similiter. 

Hanc  donationem  quam   modo  Willelmus 

comes  facit  de  alode  Sancti  Pétri,  Poncius 

comes  pater  ejus  in  vita  sua  fecit  ac  firma- 


&  multis  aliis,  ipse  &  Mantilis  coraitissa 
ejus  uxor. 


278.  —  CCXXXIII 

Engagement  d'un  fiej  fait  à  Raîmond, 
comte  de  Barcelone^  par  Bérenger, 
vicomte  de  Narbonne  ' . 

IN    nomine   Domini.    [Ego   Berengarius] 
vie 


icecomes  &  uxor  mea  Garsindis  faemina 
vit  taliter,  ut  si  aliquis  subsequentium  co-      obpignoratores  sumus  vobis  domno  Ray- 


mitum  id  uUo  modo  infringere  praesume- 
ret,  cum  Dathan  &  Abiron  poenam  interni 
pateretur.  Sig.  Poncii.  S.  Adalmodis  uxoris 
ejus,  &  Willelmi  comitis.  Et  sunt  fines  is- 
tius  honoris  de  domo  Pétri  Range  usque 
ad  locum  qui  dicitur  Exosa  usque  in  Ga- 
ronna  &  casale  Pétri  Rabie  quod  est  in 
fine  alodi,  sicut  via  tendit  usque  ad  Cro- 
sam  &  usque  in  Garonna  &  illam  terram 
scilicet  quae  est  inter  vinea  Sancti  Pétri, 


mundo  Berengaru  seniori  nostro,  gratia 
Dei  Barchinonensium  comiti  atque  mar- 
chioni,  &  domnae....,  comitissae  similiter 
nutu  Dei  atque  marchionissae.  Manifes- 
tum  est  enim  quia  oppignoramus  vobis 
ipsum  fevum  quod  vocatur  Osor,  cum  om- 
nibus suis  terminis  &  pertinentiis,  &c., 
propter  uncias  centum  quinquaginta  man- 
cusorum  auri  Barchinonae,  tam  boni  quam 
hodie  est,  ad  pensum  legitimum  de  Nar- 


Éd.orig 

t.  Il, 
col.  2  56 


An 

1067 

5 
février. 


quae    fuit   comitissae    de    Melgoir,    quae      bona,  quas  nobis  praestitistis  &  vobis  de- 


etiam  fuit  comparata  quatuor  uncias  auri, 
&  très  equas  bonas.  Post  haec  nominatim 
Vitalem  Stephani,  &  Poncium  fratrem  ejus, 
&  sorores  &  nepotes  eorum,  &  omnem  ge- 
nerationem  eorum,  &  insuper  Stephanum 
Joannis,  &  fratres  &  sorores  ejus,  &  omnem 
rationem  &  questionem  de  loco  Quoradge, 


bemus  sicut  satis  est  manifestum.  Habe- 
mus  autem  praedictum  fevum  &  omnia 
ad  illud  pertinentia  per  vestrum  benefi- 
cium,  sicut  habuimus  retroactis  tempori- 
bus  per  comitem  Barchinonensem ,  &c. 
Facta  scriptura  oppignorationis  nonas  fe- 
bruarii ,   feria   il,   anno  vill   regni   régis 


tali  quidem   tenore,  ut  nunquam  deinceps      Philippi.  Secundum  autem  ordinem  prae- 
homines  praefatae  villae   de  Coquinis   in      fixum  oppignoramus  vobis  Solterrense  cas- 


furnis  comitalibus  coquant  sed  in  suis 
propriis,  &  de  ipsis  hominibus  numquam 
justitia  seu  quaestio  requiratur.  Accepit 
autem  pro  bac  guirpitione,  &  jam  post- 
quam  dimiserat  &  laxaverat  &  donaverat 
eam,  scilicet  hanc  honorem,  Domino  Deo, 
&  Sancto  Petro  de  Moisiaco  ipse  Willel- 


trum ,  quod  similiter  deponimus  vobis 
propter  debitum  suprafatum,  ut  nobis- 
metipsis  praescriptis ,  Berengario  scilicet 
atque  Garsinde,  signantibus  atque  firman- 
tibus,  qui  istam  cartam  oppignorationis 
manibus  propriis  firmavimus  &  firmari 
rogavimus.   Sign.   Raimundus    Berengarii. 


rii    filii    eorum.    S.    Matfredus    abbas. 


mus  comes  &  mater  ejus  Adalmodis,  sicut      S.  Petrus  Berengarii.  S.  Bernardus  Beren- 
superius  habetur,  in  manu  domni  Duranni      ga 
episcopi    sive    abbatis;    postea    accepit    a 
domno  Hunaldo  abbate  &  a  sancto  Petro 
apostolo  i-x  solidos,  &  iterum  atque  ite- 

V. 


'  Archives  du  domaine  de  Montpellier.  Carcas- 
sonne;  actes  ramassés,  liasse  3,  n.  i,  acte  5. 

•  8 


An 
1067 


547 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


548 


An 

1067 


S.  Bonîfacius,  Narbonensis  ecclesiae  dia- 
conus.  S.  Guillelmus  de  Montepestelario. 
S.  Pétri  Anielii  de  Porta  Régis.  S.  Guillel- 
nnis  Beriiardus  de  Raixago. 


279. 


CCXXXIV 


Restitution  faite  à  l'abbaye  du  Mas- 
ci' J-^ir. 

IN  nomine,  ccc.  Ego  Bernardns  de  Durban 
una  cuin  sponsa  mea,  necnoii  cii:u  iiliis 
meis  Bertraudo  &  Rogerio  atqiie  Guillelmo 
Atone,  necnoii  Beniardo  ac  Atone,  recog- 
noscens  injuriani  quam  pater  meus  fecit  in 
honore  Sancti  Stephani  Asiliensis,  &  ma- 
lignes usiis  (|uos  super  imposui,  ego  di- 
mitto  Deo  &  Sancto  Stephano,  &  abbati 
Petro,  &  omnibus  monachis  Asilii  Deo 
servientibus,  &c.  Hac  conventione,  ut  nec 
ego,  nec  aliquis  ex  haeredibus  meis  in 
monasterio  non  capiant  hospitium  per 
mandatum,  nec  alic[uam  vim  in  oinni  ho- 
nore faciant.  Recognosco  etiam  homa- 
gium,  quod  ego  debeo  meique  successores       ipsos  burgos  sunt,  &  totum  ipsum  viceco- 


280.  —  ccxxxv 

Cession  &  vente  des  comtés  de  Carcas- 
sonne  6*  de  Ra-^ès  au  comte  de 
Barcelone f  par  Raimond,  vicomte 
d'Albi  6*  de  Nimes ,  6*  Ermen garde 
•  de  Carcassonne,  sa  femme  '. 

I. —  In  nomine  Domini.  Ego  Raymundus 
Bernardi  vicecomes  &  uxor  ejus  Ermen- 
gardis  vicecomitissa ,  nos  simul  in  unum 
faciiiius  vobis  domno  Raymundo  Barcheo- 
nae  comiti  &  domnae  Adalmodi  comitissae 
hanc  diffinitionem,  evacuationem,  &  guir- 
pitionem  de  tota  ipsa  civitate  de  Carcas- 
sona,  &  de  totos  ipsos  burgos  qui  in  cir- 
cuitu  jamdictae  civitatis  sunt,  &  de  totas 
ipsas  leddas  &  monetas  de  ipsa  civitate 
&  de  ipsos  burgos,  &  totos  ipsos  mercatos 
de  ipsa  civitate  &  de  ipsos  burgos,  &  totas 
ipsas  justitias  de  ipsa  civitate  &  de  ipsos 
burgos  &  de  ipsos  mercatos,  &  totas  ipsas 
terras  quae  douant  décimas  &  primitias  ad 
ipsas  ecclesias  quae  in   ipsa  civitate  &  in 


Éd.orig 
t.  11. 

col.  257. 


An 
I  067 


tibi  Petro  abbati  Asiliensi  tuisque  suc- 
cessoribus  de  castro  quod  vocatur  Durban 
debemus  facere,  quod  in  honore  &  alodio 
Sancti  Stephani  pater  meus  Guillelmus 
Ato  &  frater  ejus  ArnaldusTardiu  fecerunt 
&  construxerunt.  Recognosco  etiam  omne 
quod  habeo  vel  habere  debeo  in  villa  & 
salvetate  Asiliensi  Se  in  Albed,  &c.  Insuper 
justicias  totius  salvetatis  &  leddas  mercati 
dimitto,  ut  de  omnibus  foris  actibus  abbas 
faciat  justiciam  aut  cui  ipse  jusserit.  Et 
promitto  &  affirmo,  &c.  Factuni  est  hoc 
anno  ab   Incarnatione  Domini   mlxvii'. 


mitatum,  &  quantum  ad  ipsum  vicecomi- 
tatum  pertinet  vel  pertinere  débet.  Item 
evacuamus  &  diffinimus  Scguirpimus  vobis 
praescriptis  comiti  &  comitissae  totum 
ipsum  episcopatum  &  sedem  Sancti  Nazarii 
de  Carcassona,  &  quantum  pertinet  ad 
jamdictum  episcopatum  &  àd  Jamdictani 
sedem,  insuper  &  ipsam  abbatiani  de  Sancta 
Maria  quae  est  in  ipso  burgo  jamdictae 
civitatis,  &  totas  ipsas  ecclesias  quae  sunt 
in  jamdicta  civitate  &  in  ejus  burgos,  & 
omnes  res  &  possessiones  pertinentes  ad 
jamdictani  abbatiam,  &  ad  jamdictas  eccle- 


regnante  Francorum  rege  Philippe,  Du-  sias.  Item  evacuamus  &  diffinimus  &  guir- 

rando  episcopoTolosae,  Guillelmo  comité.  pimus  vobis   praescriptis  comiti   &  comi- 

S.    Petrus    abbas.    S.    Poncii    de   Tauriga.  tissae  ipsum  castrum  de  Conlolent,  &  ipsani 

S.  Petrus  Arnaldus  de  Urzans.  Guillelmus  villam  cum   suo  terminio,  &  ipsam  villam 


de  Savarad.  Raymundus  Arnaldus,  &c. 

'  Cartulaire  de  l'iibbaye  du  M.is-d'Azil,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, T.  97,  1"  24. 

'  Le  texte  porte  M  xcvil. 


de  Casiliag  cum  suo  terminio  &  cum  suis 
pertinentiis,  &  ipsam  abbatiam  Sanctae 
Mariae  Crassae,  &  ipsam  abbatiam  Sancti 
Hilarii ,   &  hoc  totum    quod    pertinet  ad 

'  Trésor  des  chartes,  ou  archives  royales  de  Bar- 
celone. —  Marca  Hispanicaj  c.  i  l32. 


'"        549                          PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  r>5o  

An  ^^  Au 

''     janidictas  ambas  abbatias  aut  débet  perti-  coniitissae    per    haiic    scripturam     nostrae      '°  ^ 

nere  qualicunique  modo  in  possessionibus  venditiouis.  Veiidinius  vobis  lotum   ipsuni 

&  rébus  omnibus,  &  totos  ipsos  fevos  quos  coniitatum    de    Redez   cum    omnibus   suis 

cornes  de  Carcassona   tenuit  qualicumque  pertinentiis ,    &    ipsos    aiiibos    castros    de 

modo  per  comitem  de  Tolosa  in   comitatu  Redez,  Jk  totos  alios  castellos  qui  in  jam- 

de   Carcassez,   &   totos    ipsos   fevos    quos  dicto  comitatu  sunt,  vel  qui  ad  ipsum  co- 

Petrus-Raymundi  cornes  tenuit  per  comi-  mitatum  pertinent  vei  pertinere  debent  vel 

tem  de  Tolosa  in  Carcassez  &  in  Tolosano,  pertinuerunt,  &  totas  illorum  castellanias, 

&  totos  ipsos  alodios  &  fevos  &  totam  ip-  insuper  Si  totas  abbatias  quae  in  jamdicto 

sam    honorem   quem    Rodgarius   comes   dz  comitatu   sunt,  vel   quae  ad   ipsum   comi- 

Fox    habuit    &    tenuit   aut    homines    per  tatum  pertinent  vel  pertinere  debent  vel 

illum    in  cunctis    locis,   in  diebus   Pétri-  pertinuerunt,  cum   totos  illorum  alodios, 

Raymundi  comitis  &  de  Rodgario  filio  suo.  décimas  &  primitias,  &  fidelium  oblafiones, 

Item  evacuamus  &  diffinimus  &  guirpimus  &  omnes  illarum   pertinentias.  Vendimus 

vobis  praedictis  comiti  &  comitissae  totos  vobis    jamdictum    comitatuni    cum    supra- 

molendinos  &  molendinariis,  &  ipsa  ribera  dictis  omnibus  castellis,  vel  abbatiis,  ec- 

cum  suis  caputaquis  &  pertinentiis,  &  pra-  clesiis,  villis,   &   totis  dominicaturis  qùae 

tis,  pascuis,  &pasturas,   &  omnibus  aliis  pertinent  vel  pertinere  debent  vel  perti- 

rebus  de  isto  supradicto  terminio  de  Car-  nuerunt  ad  jamdictum  comitatum,  &  cum 

cassona.  Accepimus  autem  a  vobis  per  su-  totis  aliis  honoribus,  &  usaticos,  &  totum 

pradicta  omnia  in   pretium    mille   centum  eremum  vel  condirectum,  &  pujos,  &  ro- 

uncias  auri  monetae  Barcheonae  ad  peu-  cbas,  &  sylvas  cum  totis  pratis  &  pascuis, 

sum.  Praedicta  vero  omnia  cum  suis  ter-  tam  montuosis  similiter  &  planis,  domibus, 

minis  &  affrontationibus,   &  cum   omnes  &  molendinis  &  molendinariis,  aquis  aqua- 

res  vel  possessiones  quae  ad  jamdicta  om-  rum,   mcrcatis   &  teloneis  &  leddas,  pas- 

nia  pertinent  vel  pertinere  debent  vel  pos-  cuariis,  garricis,   albergas,    placitos,  viae 

sunt,  nos  praedicti  Raymundus  vicecomes  ductibusvel  reductibus,  &  omnes  alias  res 

>&  praedicta  Ermengardis  vicecomitissa  dif-  quae  possunt  dici  vel   noniinari  quae  per- 

finimus,  &  evacuamus,  &  guirpimus  in  po-  tinent  vel  pertinere  debent  ad   jamdictum 

testate  praedictis  comitis  &  coniitissae  per  comitatum,  &  totum  ipsum  vicecomitatum, 

directam  fidem,   sine  ullo   malo   ingenio.  &  totas  earum  pertinentias  &  justifias,  & 

Facta  bac  diffinitione,  evacuatione,  &  gur-  omnes  alias  res  quae  pertinent  ad  jamdic- 

pizone  ita  iîrmiter  &sinceriter  &  integri-  tum  comitatum  vel  ad  vicecomitatum  quali- 

ter,  ut  nullus  homo  vel  foemina  non  possit  cumque  modo.  Affrontât  autem  praedictus 

eam  disrumpere,  sed  semper  omni  tempore  comitatus  a  parte  Orientis  in  comitatu  Nar- 

maneat  inconvulsa.  Fuit  facta  haec  diffîni-  boucnsi,  de  Meridie  in  comitatu  Rossilio- 

Éd.orig.   tio,  evacuatio,  &  gurpizo  VI   nonas   martii,  nense  &  Confluente  &  Ceritaniae,  de  Occi- 

coi.258.   anno  ab   Incarnatione  Christi  M  LXVii,  duo  in  comitatu  Tolosanensi,  de  Acjuilone 

VIII    regni    Philippi    régis.   S.  Raymundi-  in  comitatu  Carcassensi.  Sicut  includitur 

Bernardi  vicecomitis.  S.  Ermingardis  vice-  jamdictus   comitatus   infra   bas   praedictas 

comitissae,   qui    banc    diffinitionem ,   eva-  affrontationes,   sic   vendimus   vobis    prac- 

cuationem      &     gurpizonem      fecimus     &  dictum  comitatum   &  praedicta  omnia,   ut 

firmavimus,    &   testes   firmare    rogavimus.  sit   vester   proprius   alodus   ad    faciendum 

Petrus  presbyter  qui  hujus  scedulam  lar-  quodcumque  volueritis.  Accepimus  autem 

gitionis  rogatus  scripsit  &  subscripsit  die  "  a  vobis  in  pretium  pro  praedicto  comitatu 

annoque  praefixo.  uncias  auri  mille  ad   pensum.  Praedictum 

coniitatum    &   praedicta    omnia   vendimus 

"                 II. —  In  nomine  Domini.  Ego  Raymun-  vobis   &  jactimus  &  diffinimus   integriter 

"       dus-Bernardi  vicecomes  &  Ermengardis  vi-  sine  ulla  minoratione,  &  sine  ulla  reserva- 

1067                 .  .                                         ,         "  . 

cecomitissa  uxor  ejus,  nos  simul  in  unum  tione,  &  sine   ulla    nostra   retentione,  ad 

venditores  sumus  vobis  domno  Raymundo  faciendum    hoc   totum  quod  volueritis  de 

Barcheonae    comiti    &   domnae   Adalmodi  praedicto    comitatu    &  de   omnibus    rébus 


2  mars. 


An 

1067 


toi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


55: 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  259. 


An 

1067 
3  mars. 


sibi  pertineiitibus.  Quod  si  nos  vendito- 
res,  &c.,  in  duplum  vobis  aut  vestrae  pos- 
teritati  componamus  aut  componat,  &  in- 
super haec  nostra  venditio  vcl  diffinitio 
onini  tenipore  firma  permaneat.  Actuni  est 
hoc  VI  nonas  niartii,  anno  ab  Incaraatione 
Christi  M  LXVII,  anno  VIII  regni  Philippi 
régis.  S.  Rayniundi-Bernardi  viceconiiti. 
S.  Erniengardis  vicecomitissae  uxor  ejus, 
qui  hanc  venditioneni  vel  diffinitionem 
feciinus  &c  firniavimus  &  testes  firniare  ro- 
gavimus.  Petrus  presbyter,  cjui  hujus  sce- 
dulam  largitionis  rogatus  scripsit  &  sub- 
scripsit,  die  &  anno  praefixo. 


281 


CCXXXVl 


Accord  entre  le  comte  de  Barcelone, 
d'une  part  y  le  vicomte  d' Alhï  (S*  de 
Nimes  6*  Ermengarde  de  Carcas- 
sonne,  sa  femme,  de  Vautre  \ 

IN  noniine  Domini.Ego  Raymundus  cornes 
Barcheonensis,  &  Adalmodis  cojnitissa, 
&  Raymundus  filius  noster,  donamus  vobis 
Raymundo-Bernardi  viceconiiti,  &  uxori 
ejus  Ermengardi,  &  ad  infantes  vestros  ad 
fevum  totos  ipsos  fevos  &  totam  ipsam 
honorem,  quod  Petrus-Raymundi  cornes  & 
Rodgarius  filius  ejus  tenuerunt  &  habue- 
runt  &  homines  per  illos  in  comitatu  Car- 
cassonense  &  in  comitatu  Tolosano  per 
comitem  Tolosanum,  exceptus  ipsa  civi- 
tate  de  Carcassona  &  ipsos  burgos  qui  in 
circuitu  ejus  sunt,  &  exceptus  ipsas  eccle- 
sias  quae  in  ipsa  civitate  &  in  ipsos  burgos 
sunt,  &  exceptus  ipsas  terras  qui  douant 
décimas  &  primitias  ad  ipsas  ecclesias  quae 
jji  ipsa  civitate  &  in  ipsos  burgos  sunt,  & 
exceptus  ipsum  episcopatum  &  quantum 
ad  ipsum  episcopatum  pertinet;  sed  ipse 
episcopus  fiât  Homo  de  Raymundo-Ber- 
nardi &  juret  ei  fidelitatem,  salva  fideli- 
tate  de  jamdicto  comité  &  comitissa  & 
Raymundo  filio  eorum  ;  &  si  dederit  pre- 
tium  aut  datum  fuerit   per  ipsum  episco- 

'  Trésor  des  chartes,  on  archives  royales  de  Bar- 
celone. —  Marca  Hispanica,  c.  i  |32. 


patum  per  nullum  ingenium,  habeat  Ray- 
mundus vicecomes  jamdictus  vel  uxor  ejus 
aut  infantes  eorum  medietatem  de  ipso 
pretio  vel  de  ipso  dono;  &  exceptus  ipsas 
abbatias  Sanctae  Mariae  Crassae  &  de 
Sancti  Hilarii  &  quantum  ad  ipsas  abba- 
tias pertinet,  &  exceptus  ipsum  vicecomi- 
tatum  de  Carcassona  &  quantum  ad  ipsum 
vicecomitatum  pertinet.  Et  si  jamdictus 
Raymundus  comes,  vel  comitissa  Almodis, 
vel  filius  eorum  Raymundus,  aut  posteritas 
eorum  miserint  vicecomitem  in  praedicto 
vicecomitatu,  ipse  vicecomes  fiât  homo  de 
praedicto  vicecomite  Raymundo,  &  juret 
ei  fidelitatem,  salva  fidelitate  de  praedicto 
comité,  &  comitissa,  &  Raymundo  filio 
eorum;  appréhendât  medietatem  de  ipsum 
vicecomitatum  per  manum  dicti  Raymundi 
vicecomitis  &  uxoris  ejus  Ermengardis  & 
de  posteritate  eorum  ;  exceptus  hoc  de  ipsa 
civitate  de  Carcassona  &  de  ipsos  burgos, 
&  exceptus  totos  molendinos  &  molendina- 
rios,  &  exceptus  ipsa  ribera  cum  suis  caput- 
aquis  &  pertinentiis,  &pratos,&pasturales, 
&  omnes  alias  res  de  praedicto  termino  de 
jamdicta  Carcassona.  Et  damus  nos  prae- 
dicti  comes  &  comitissa  &  filius  noster 
praedictus  vobis  praedicto  Raymundo  vi- 
cecomiti,  &  Ermengardi  vicecomitissae,  & 
posteritati  vestrae,  ipsam  abbatiam  Sancti 
Joannis  de  Valle-Segerii ,  &  electionem 
praedictae  abbatiae,  &  ipsam  totam  alber- 
gam  de  ipsa  abbatia  &  de  tota  sua  honore, 
&  quantum  ad  ipsam  abbatiam  pertinet 
vel  pertinere  débet  in  omnibus  locis,  & 
quantum  in  ipsa  abbatia  vel  in  suis  domi- 
bus  habemus  &  habere  debemus,  ad  fevum, 
exceptus  ipsum  servitium  quod  vos  debetis 
facere  nobis.  Et  iterum  damus  vobis  de 
toto  praedicto  comitatu  Carcassonensi,  & 
de  quantum  ad  ipsum  comitatum  pertinet 
&  pertinere  débet,  medietatem  de  totas 
ipsas  justitias,  exceptus  de  ipsos  homines 
&  faeminas  qui  stant  vel  steterint  in  prae- 
dicta  civitate  Carcassona  per  staticam  vel 
in  ipsos  burgos  qui  in  circuitu  ejus  sunt, 
&  exceptus  justitiam  de  ipsos  mercatos  de 
ipsa  civitate  &  de  praedictos  burgos,  foris 
de  ipsa  civitate  &  de  praedictos  burgos  & 
de  praedicto  termino  fecerint  homicidium 
aut  fregerint  pacem  aut  habuerint  aliquod 
placitum  unde  batalia  sit  estachada.  Simi- 


An 

1067 


Éd.  cri  f 

t.  Il, 

col.  26c 


"; —  553                         PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  554 

An  • 

'°  ^     liter  damiis  vobis  medietatem  de  ipsas  jus-  de  comité   Rutensi;  &  Raymundus   prae- 

titias   &  de   ipsos  placitos   suprascriptos,  dictus   vicecomes    neque    uxor   ejus    non 

tali  modo,  ut  cornes  Carcassonensis  placitet  vêtent  comiti    Rutensi    ipsum   donum   de 

&  faciat   totas   ipsas   justitias;    &  de   hoc  praedicta   abbatia,   ut  douent   praedictani 

quod  exierit  de  ipsos  placitos  &  ipsas  jus-  abbatiam  ad  comitem    pracdictum,  vel  ad 

titias,  habeatis  vos  praedicti  vicecomes  &  comitissam  praedictam,  &  ad  filium  eorum 

vicecomitissa    &    posteritas    vestra    totam  qui  fuerit  cornes  Carcassonae  praedictae. 

ipsam  medietatem.  Et  si  comes  Carcasso-  Facta    ista    carta    doiiationis    &   conven- 

nensis  non  faciebat  vel  nolebat  facere  ip-  tionis  VI  nonas  martii,  anno  M  LX.VII   In- 

sas   justitias  vel   placitare    ipsos   placitos,  carnationis    Domini,    régnante    Philippo 

vos  praedicti  Raymundus  &  Ermengardis  rege.  Sign.  Gaucelini-Arnalli.  S.  Bernardi- 

&  posteritas  vestra  placitetis  ipsos  placitos  Azedmari.  Petrus  presbyter,  qui  hujus  sce- 

&  faciatis  ipsas  justitias,  &  apprehendatis  dulam  largitionis  rogatus  scripsit  &  sub- 

medietatem  de  totas  ipsas  justitias,  &  aliam  scripsit  die  annoque  praefixo. 

medietatem    dimittatis     comiti    Carcasso- 

nensi.  Iterum  nos  praedicti  comités  &  co-      — 

mitissa  damus  vobis,  praedicto  Raymundo 

&  Ermengardi  &  posteritati  vestrae,  totam  ^o^     CCXXXVII 

ipsam    leddam    de    abbatia   Vallis-Segerii 

praedicta,  &  de  totas  alias  leudas  &  totos 

ipsos  teloneos,  quae  &  qui  sunt  &  erunt  accord  entre  Rangarde ,   comtesse  de 


An 

1067 


in  praedicto  comitatu  Carcassonensi  &  in 
ejus  terminis,  totam  ipsam  medietatem, 
exceptus  de  ipsa  civitate  Carcassonae,  & 
de  ipsos  burgos,  &  de  ipsos  niercatos  de 
praedicto  termino  civitatis  praedictae.  Et 
de  ipsas  justitias,  &  de  ipsas  leudas,  &  de 


Carcassonne y   6*  Guillaume j   comte 
de  Cerdûgne,  son  gendre  \ 

HAEC   est   conveniontia   quae   facta   est 
inter  Rengardis  comitissa  &  Guiller- 
mum   comitem   generum    suum.   Convenit 


ipsos  teloneos  de  praedicto  comitatu  simus  Rengardis  praedicta  ad  Guillermum  prae- 

inter  nos  unus  ad  alterum  adjutores  sine  dictuni,  ut  donet  ei  Redez  cum  omni  comi- 

inganno.  Et  si  nos  praedicti  comes  &  co-  tatu  de   Redensi ,  &  cum  omnes  abbadias 

mitissa,  vel  filius  noster  qui  fuerit  comes  quae  in  praedicto  comitatu  sunt,  seu  om- 

Carcassonae  potuerimus  vel  potuerit  acap-  nés  usus  &  censos  quae  de  praefato  comi- 

tare  abbatiam   Sancti   Pétri  de  Caunas  de  tatu  exeunt  vel  exire  debent,  &  cum  om- 

comite    Rotensi ',  damus  vobis   praedictis  nibus    terminis    &    pertinentiis   quae    ad 

vicecomiti    Raymundo    &    Ermengardi    &  praedictum  comitatum  pertinent,  &  cunc- 

posteritati  vestrae   abbatiam    praedictam,  tos   castellos  quae   in   praedicto  comitatu 

&  electionem,    &  albergam,   &  quantum  sunt  aut  in  antea  erunt.  Hoc  totum,  sicut 

pertinet  &  pertinere  débet  ad   jamdictam  superius   scriptum   est,   dono   praescripta 

abbatiam,  ad   fevum  ;  &  alias  albergas   de  Rengardis  ad  praedictum  Guillermum  sine 

praedicto  comitatu,  exceptus  abbatias  su-  suo    engan.  Et   ipsos   castellos,  quos   ego 

prascriptas  &  quantum    pertinet   ad    eas,  praedicta  Rangardis  habeo  vel  habere  po- 

excepto  hoc  quod   unus  laxat  ad  alterum,  tuero  in  praedicto  comitatu,  in  potestate 

dividamus  per  médium  in  consilio  nostro-  de  Guillermo  jamdicto  los  mètre  &  poderos 

rum  bonorum   hominum  fide   firma,  sine  l'en  fare  sine  suo  engan,  &  affidar  los  si  fare 

inganno.  Et  praedictam  abbatiam  de  Cau-  ad  omnes  homines,  qui  eos  tenent  per  me 

nas   &   quantum   ad    ipsam    pertinet   non  aut  in  antea  tenuerint,  sine  suo  engan;  Se 

emparent  praedictus  comes  &  comitissa  ad  [si]  de  ipsos  castellos  en  poderosa  no  so, 

Raymundum  praedictum  vicecomitem,  ne-  adjutor  en  sere  ad  Guillermum  praedictum 

que  ad  uxorem   ejus,  nec  ad  eorum  homi-  sine  suo  engan,  usque  praedictus  Guiller- 
nes,  usque  acaptent  abbatiam   praedictam 

'  Archives   de    Barcelone.   —   Marca    Hispanica, 

'  C'est  à  dire  Rutenensi.  c.   i  l35. 


An 
I067 

1 3  mars 


lîd.oric 

t.  Il, 

col.  261 


An 

1067 


PREUVES  DE  L'PIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


'ô'j( 


mus  eos  habeat  sine  siio  enij-arz.  In  tali  vero  scopi  Narbonensis  Guifredi,  &  Udalgarii 
coiiventii,  ut  duin  pracscripta  Rengardis  vicecomitis,  &  Berengarii  vicecomitis ,  & 
viva  fuerit,  teneat  &  possideat  haec  omnia  Udalgarii  vicecomitis  Castri-novi,  &  Oli- 
praescripta  cuni  Guillermo  praescripto.  Et  varii,  &  Petri-Berengarii ,  &  Remundi- 
si  ad  praedicta  Rengardis  venia  en  talent  Riculfi,  &  Bernardi-Petronis,  &  Bertrandi- 
(jue  se  stegess  perso  chaball  ad  una  part,  Eernardi,  &  Ademar-Guillermi,  &  Bernard 
r/»e  <£«^'-ejj  Rengardis  praedicta  Za  meJ/e^ci/  de  Valleniagna,  &  Enrici  filii  comitis 
de  las  dominicaturas;  &  de  omnes  usus  &  Remundi,  &  Berengarii-Remundi,  &  Pon- 
censos  quae  de  praedicto  comitatu  exeunt  cii-Remundi,  &  Guillermi-Joanni ,  &  cle- 
&  in  antea  exierint,  &  de  omnia  quae  de  ricorum  Remundi -Ermengaudi  cum  suo 
praedicto  comitatu  pertinent  ad  comitem,  filio,  &  Pétri  Gifredi,  &  Adalberti ,  & 
&  ipso  avère  quae  exierit  de  ipsos  placitos  Alexandri  de  Redes  ,  &  Bernard  Sesmon, 
&  de  ipsas  justitias,  &  de  jamdicto  comi-  &  Bernard  Remon  de  Ponça,  &  Sesmon 
tatu,  habeat  praescripta  Rengardis  medie-  Perc. 
tatem  dum  viva  fuerit;  &  post  obitum  Ren- 
gardis praedictae  remaneat  ad  Guiliermum 
praescriptum ,  &  ad  uxorem  suam  Adalez, 
&  ad  filios  eorum,  omnes  honores,  &  do- 
minicaturas,  &  usus,  &  censos,  &  placitos 
quae  de  praedicto  comitatu  exeunt  aut  in 
antea  exierint.  Et  item  convenit  Rengardis 
praedicta  ad  j)raedictum  Guiliermum,  ut 
de  ista  hora  in  antea  in  jamdicta  omnia 
encombre  no  li  meta  per  ullum  ingenium, 
ne  li  faça  ad  damnum  praedicti  Guillermi, 
&  ipsas  honores  supradictas  non  do  ne  les 
donen   encombre   Rengardis    praedicta    sine 


An 

1067 


28.3.  —  CCXXXVIII 

Vente  faite  par  Guillaume,  comte  de 
Cerdagne ,  à  Raimond ,  comte  de 
Barcelone  f  de  ses  prétentions  sur 
Carcassonne ,  6'C.' 

IN  nomine  Domini.  Ego  Guillelmus-Ray- 
mundus,filius  Adalae  comitissae  de  Cer- 

consilio  Guillermi  praedicti.  Et  similiter  ritania,  donator  &  diffinitor  &  evacuator 

convenit  Guillermus   praedictus  ad    Ren-  sum  vobis  domno  Raymundo  comiti  Bar- 

gardis  jamdictam,  ut  de  ista  hora  in  antea  cheonae  &  domnae  Adalmodi   comitissae. 

in  jamdicta  omnia  encombre  no  li  meta  ne  Satis  est  verum  &  multis  bene  cognitum, 

li  faça   per  ullum    ingenium    ad   damnum  quia   ego   accepi  uxorem  Adalaidem,  quae 

praescriptae  Rengardis,  &  de  ipsas  hono-  fuit  filia  Petri-Raymundi  comitis  Biterren- 

res  supradictas   no  les  do  ne  les  donen  en-  sis,  &  Rangardis  comitissa  dédit  mihi  omne 

combre  Guillermus   praedictus,  sine  cou-  suum  directum   &  omnes  suas  voces,  quas 

silio  Rengardis  praedictae.  Et  si  homo  est  praedictus  Petrus  comes  vir  suus  dederat 

aut  homines,  faemina  vel  faeminae,  qui  in  &  dimiserat  ei   in  civitate  Carcassonae  & 

jamdictum  comitatumvelin  jamdicta  omnia  in  toto  comitatu  &    episcopatu   Carcasso- 

libi  Guillermo  jamdicto  aliqua  contrapel-  nae,  sive  in  Redes  &   in  toto  comitatu  de 

laverit,  ego  Rengardis  praescripta  g-uare«<j  Redes  &   in  omnibus  finibus  ejus,  tam   in 

t'en  sere  perdirectam  fidem  sine  tuo  engan.  castellis  quam  in  omnibus  aliis  aedificiis. 

Et  si  Guillermus  praescriptus  mortuus  fue-  &  in  omnibus  terris  montuosis  &  planis. 

rit,  &  filium  vel  filiam  de  praescripta  uxore  Et  dédit    mihi    etiam   praefata   Rangardis, 

non  habuerit,  veniat  praescriptus  honor  cum  praedicta  filia  sua,  omne  directum  & 

in  potestate  de  praedicta  Rengardis  sine  omnes  voces  quas   ipsa  Adalaidis  procla- 

engan.  kciwm  est  hoc  pactum  anno  Lxvii  mabat,  &   habebat,  &  habere  debebat  in 

post  M,  in  vil"   anno  régnante   rege  Phi-  praelibata  civitate,  &  in  supradictis  comi- 


Èci-oris. 
t.  Il," 

col.  JÔÎ. 


An 
1067 

27  dé- 
cembre. 


lippo,  8c  in  in  idus  martii,  in  Termenes 
in  villa  Davegano  intus  in  solarium  prope 
ipsa  ecclesia.  Fuit  autem  hoc  pactum  fac- 
tum  &  juratum,  sicut  in  ipsos  sacramenta- 
les  resonat,  in  praesentia  domni  archiepi- 


tatibus  &  episcopatibus,  sive  &  in  omnibus 
rébus   supradictis  &  pertinentiis  cunCtis. 

'  Archives    de    Barcelone.    —   Marca    Hispanica, 
c.  I  I  36. 


An 
1067 


557 


PREUVES  DE  L'HISTOIREr  DE  LANGUEDOC. 


r,:,8 


An 

1068 

i"mars. 


Et  ego  supradictus  Guillermus,  per  hanc 
meae  donatioiiis  &  evacuationis  ac  diffi- 
nitionis  scripturam,  dono  vobis  ac  diffinio 
&  personam  praefatae  Adalaidis,  &  onine 
directum  &  omnes  voces  quas  per  praefa- 
tani   Rangardem   comitissam,  &  per  filiani 


Raymundum-Bernardi  vicecomitcm,  &  ad 
uxorem  ejus  Ernieiigardem,  &  ad  infantes 
eorum,  totos  ipsos  castros,  &  loias  ipsas 
villas  cum  suis  totis  terminis  &  ecclesiis, 
&  totos  ipsos  alodes,  quos  Petrus-Raynuin- 
dus  comes  &  Rogarius  filius  ejiis  habue- 


An 
ic68 

Éd.onc. 
Ml. 

col.  263 


suam  supradictam  Adalaidem  habeo  &  ha-  runt,  &  tenuerunt  &  homines  per  illos  in 
bere  debeo  in  omnibus  supradictis  comi-  comitatu  Carcassensi,  aut  [Redcnsi]',  &  in 
tatibus,  &   episcopatibus,  &  abbatiis,  &      comitatu  Tolosano,  &  in  comitatu  Narbo- 


in  cunctis  rébus  aliis  supranominatis  ;  & 
trado  hoc  totum  in  vestrum  dominium 
aeternaliter  ad  habendum  &  quod  volue- 
ritis  faciendum,  sine  uUa  reservatione  & 
absque  ullo  vestro  enganno.  Et  voluntarie 
sic  me  evacuo,  tam  ex  praedictis  personis 
quam  ex  supradictis  cunctis  aliis  rébus, 
atque  diffinio,  ut  nunquam  ibi  aliquid 
requiram   vel   retineam    nec  habeam,   nec 


nensi  &  Menerbensi,  cxcepto  ipso  castro 
de  Confolent  cum  suo  terniinio,  &  excepta 
ipsa  villa  de  Casiliag  cum  suo  terminio. 
Ista  omnia  superius  dicta  guirpimus  & 
diffinimus  &  evacuamus  ego  superius  dic- 
tus  comes  R.  Berengarii ,  &  Adalmudis 
comitissa,  &  infantes  nostri  ad  Raymun- 
dum-Bernardi vicecomitem,  &  uxorem  ejus 
Ermengardem,  &  infantes  eorum  per  fidem 


ego  nec  uUus  homo  per  me.  Et  accipio  a      sine  ullo  enganno,  &  sine  ullo    reservo, 
vobis  pro  hac  donatione  libenti  animo,  &      ut  ab  hodierno  die  non  habeamus  licen- 

tiam  appellare  vel  inquietare  per  uUum 
ingenium  haec  omnia  superius  dicta,  ne- 
que  nos  neque  posteritas  nostra  ad  vos 
neque  ad  posteritatem  vestram,  sed  secura 
vobis  &  posteritati  vestrae  permaneant 
omni  tempore.  Facta  carta  guirpitionis,  & 
evacuationis,  &  securitatis  istius  kalendis 
martii,  aiino  Domini  M  l.xvill.  S.  Ray- 
mundi-Eerengarii    comitis,   &   AJalmudis 


pro  hac  diffinitione  &  evacuatione,  qua 
tuor  millia  mancusos  Barcheonenses.  Ideo- 
que  qui  hoc  vobis  voluerit  disrumpere 
aut  per  quemcumque  modum  toUere,  nuUo 
modo  possit  facere,  sed  pro  sola  prae- 
sumptione  in  duplo  hoc  vobis  totum  com- 
ponat,  &  postea  haec  scriptura  firma  per- 
maneat.  Actum  est  hoc  VI  kalendas  januarii, 
anno  viii  regni  Philippi  régis.  S.  Guiller- 


us-Raynunu!i ,  qui    hanc  donationis  vel       comitissae,   &    filiorum    nostrorum   Pétri, 


diftiiiitionis  sive  evacuationis  scripturam 
fieri  jussi  &  firmavi,  &  testes  firmare  ro- 
pavi.  S.  Raymundi-Guillermi  vicecomitis. 
Petrus  presbyter,  qui  hoc  scripsit  &  sub- 
scripsit  die  aiinoque  praenotato. 


284, 


CCXXXIX 


Accord  entre  le  comte  de  Barcelone  6* 
le  vicomte  d'Albi  6*  de  Nîmes,  au 
sujet  du  comté  de  Carcassonne,  6'C.  ' 


Rayniundi  &  Berengarii,  qui  hanc  cartani 
guirpitionis  fieri  jussimus,  &  firmavimus 
manibus  nostris,  &  firmari  rogavimus.  S. 
Geraldi-Alamandi.  S.  Dalmatii  Bernai  di  de 
Petrataliada.  S.  Imberti-Gauzberti.  S.  Gui- 
raldi-Lupi.  S.  Sigerii-Salomonis.  S.  Ray- 
mundi-Recimi.  Haec  guirpitio  fuit  facta 
in  praesentia  domni  Guifredi  archiepi- 
scopi,  &  Froterii  Nemausensis  episcopi,  & 
Tolosani  Durandi  episcopi  ,  &  Aptcnsis 
Elephantis  episcopi,  &  Guillelmi  do  Mon- 
tepessulano,  &  Matfredi  abbatis,  &  Btr- 
nardi-Telinari,  &  Raymundi-Stephani  de 
Cerviano,  &  caeterorum  bonorum  homi- 
num  qui  adfuerunt  in  ipso  placito.  Ber- 


I.  —  In  nomine  Domini.  Ego  Raymun-  nardus  presbyter  rogatus  scripsit 
dus-Berengarii   Barchinonensis  comes,  & 

Adalmudis   comitissa,    &    infantes    nostri  II.  —  Hec  est  conveniencia ',  que  est 

guirpimus,  &  diffinimus,  &  evacuamus  ad  facta  inter  dominum  Raymundum  comitem 


'  ArchÏTCs   de    Barcelone.   —   Marca    Hispanica, 
1137. 


'  Conjecture  de  D,  Vaissete. 

'  Archives  de  Barcelone;  [copie  authentique  du 


An 
1068 


009 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i6o 


Barchinone,  &  doniinam  Adalmodem  comi- 
tissam,  &  infautes  predicti  Raymundi  co- 
mitis,&  Raymundum  Beruardi  vicecomitem 
&  Ermengardem  vicecomitissam  uxorem 
ejus  &   infantes  illorum,  de   tota  ipsa  ho- 


Éd.orig. 

t.  II. 
:ol.  264 


mundi  senescalcus,  &  Raymiindi-Inardi,  & 
Miro-Mironis,  &  Guillermi-Adalberti  de 
Judigas,  &  Guicardi-Lupi,  &  Renouardi 
de  Menedes,  &  Roctangno  de  Poscheras,  & 
Guillelmi  Belarot,  &  Renardi  Salamonis, 


nore  de  Redes,  &  de  Carcasses,  [&  de  &  Pétri  Geraldi  clerici,  &  Bernardi  Re- 
Narbones],  &  de  Menerbes,  &  de  Tolo-  divi,  &  Pétri  Guillelmi  de  Montpestler, 
sano,  qui  fuit  Petri-Raymundi  comitis  &  &  dompni  Guifredi  archiepiscopi  de  Nar- 
de  Rodgario  filio  suo.  Conveniunt  nani-  bona,  &  Bereng;irii-Mironis  episcopi,  & 
que  predicti  vicecomes  &  vicecomitissa  ad  aliorum  multorum  bouorum  hominum  , 
predictos  comitem  &  comitissam,  ut  si  qui  hoc  totum  quod  suprascriptum  est  vi- 
predicti  vicecomes  &  [vice]comitissa  mo-  derunt  &  audierunt. 
riuntursine  infantes  de  legitimo  conjugio, 

aut  si  ipsi  infantes  simili  modo  moriuntur      

sine  infantes  de  legitimo  conjugio,  rever- 
tatur  totam  istam  supradictam  honorem 
qui  fuit  jamdicti  Petri-Raymundi  comitis 
&  de  filio  suo  Rodgario  ad  Raymundum 
jamdictum  comitem  &  ad  Almodem  comi- 
tissam aut  ad  infantes  predicti  comitis  Ray- 
mundi. Item  conveniunt  namque  predicti 
comes  &  comitissa  ut,  si  predictus  comes 
Raymundus  nioritur  sine  infante  de  legi- 
timo   conjugio,   aut   si    infantes   jamdicti 


285. 

Testament  d' Arnaud- Guillaume  en 
faveur  de  Cuxa' , 

POSTQUAM  de  Paradisi  gaudiis  culpa 
exigente  primi  parentum  hujus  exilii 
erumna  qua  patimur  venimus  atque  ad 
Raymundi  comitis  moriuntur  sine  infantes  illam  beatitudinem  minime  possumus  re- 
de  legitimo  conjugio,  similiter  revertatur  dire,  nisi  cum  Dei  auxilio  &  elemosinarum 
totam  istam  supradictam  honorem  qui  fuit  voluntaria  largitione.  Idcirco  ego  Arnal- 
Petri-Raymundi  comitis  &  de  Rodgario  lus-Guillelmi  animo  libenti  in  plena  me- 
filio  suo  ad  jamdictum  Raymundum  vice-      moria  &  sanitate   intégra   adhuc   in    meo 


comitem  &  ad  jamdictam  Ermengardem 
vicecomitissam  aut  ad  infantes  illorum. 
Item  conveniunt  inter  se,  ut  de  tota  ista 
supradicta  honore  unus  non  donet  nec 
incombret  uUam  rem  ad  nullum  hominem 


manente  corpore,  propter  metum  repen- 
tine  mortis,  jubeo  de  omnibus  rébus  meis 
Deo  &  ejus  sanctis  dari  elemosinam,  ut  ad 
eternam  gloriam  unde  peccando  longius 
discessi,  Christo   ducente,  quandoque  va- 


neque  ad  feminam,  nisi  inter  se  unus  ad  leam  pervenire.  Rogo  namque  ut  sint  ele- 

alterum  ,   exceptus   ad   homines    illorum;  mosinarii  mei  Guillelmi-Amelii,  &  Petrus- 

nec  unus  de  istis  supradictis  non  impigno-  Rainardi,  &  Gauzbertus-Petri ,  ut  fideliter 

ret  ullam  rem  de  istam  supradictam  hono-  Dto    auxiliante    distribuant    omnia    mea, 

rem,  nisi  inter  se  unus  ad  alterum;  &  hoc  sicut  hic  invenerit  exarata.  Inprimis  jubeo 

quod  modo    est   impignoratum    de   supra-  dari    ad    dominum    meum    Michaëlem     in 

dicta  honore,  qualiscumque  de  istis  supra-  coenobio    Coxanensi  medietatem  de  onini 
dictis  valeat  redimere  ipsa  pignora,  faciat, 


&  teneat  tantum  hoc  in  pignora,  donec 
alter  cui  ipsa  pignora  débet  esse  redimat 
eam.  Fuit  hoc  factum  in  presencia  Mat- 
fredi  abbatis,  &  Guillelmi  de  Montepistla- 
rii,  &  Sicarii  Salamonis,  &  Ugoni  Ursta- 
fredi,  &  Dalmacii  Bernardi  de  Petratalliata, 
&  Ymberti-Gauceberti,  &  Guillermi-Ray- 

quatorzième  siècle,  au  trésor  des  chartes,  Aragon, 
n.  I  }  J.  587.]  — Marca  Hispanica^  c,  i  134. 


'  Cartulaire  majeur  de  Saint-Michel  de  Cuxa, 
f"  46  ;  8c  copie  dans  la  collection  Moreau,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  3o,  {°  i.  —  On  peut 
voir,  au  même  volume  de  Moreau,  f"  41,  une  autre 
donation  faite  à  Saint-Michel  de  Cuxa  par  Gui- 
tard  &  Gauzbert,  d'un  alleu  dans  le  Roussillon  & 
de  dix  salines  dans  le  même  pays.  La  donation  est 
du  XVI  des  calendes  de  décembre,  onzième  année 
du  roi  Philippe  (16  novembre  1070).  —  La  pièce 
est  tirée  du  cartulaire  majeur,  f"  62. 


An 
1068 


An 

1 069 
•5  avril. 


An 

1069 


56 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


56: 


alode,  qui    michi   advenit  per  parentorum 
meoruni,  quem  habeo  in  comitatii  Rossi- 
lionensi  vel  in  quibuscumque  partibus  vel 
abere  debeo   cum  exiis  &   regressiis  suis, 
terris,  vineis,   cultis  vel   incultis,  pratis, 
paschuis,  molendinis  cum  suis  caputaquis, 
vie  ductibus  vel  reductibus.   In  tali  con- 
ventu,   ut   ipsam   medietatem    fratres    mei 
teneant  propter  violarium  in  vita  mea  & 
donent  per  unumquemque  annum  ad  Sanc- 
tum  Michaëlem  v   libras   cere.   Post   obi- 
tum   vero   illorum,   remaneat  ad    Sanctum 
Michaëlem  ipsa  niedietas  tota  libéra.  Aliam 
vero  medietatem  duobus  fratribus  meis  di- 
mito,  scilicet  Raimundo  &  Bernardo.  Fe- 
vum  ergo   que    teneo   de   senioribus  meis 
relinquo  ad  fratrem  meum   Bernardum.  Si 
alium  alodem  adquisiero  vel  comparavero 
qui  de  meis  parentibus  non  fuisset,  illum 
sine   nullo   dubio  ad   Sanctum   Michaëlem 
dominum  meum  dimito.  Si  autem  posthec, 
quod    absit,    nuUus   abbas    aut   monachus 
neque   ullus   homo  cujuscumque   persone 
sive  voluerit  invadere  sive  ad   fevum  dare 
aut  alienare  a  potcstate  Sancli   Michaëlis, 
propinqui   nostri  licentiam  habeant  omnia 
accipere   &    dare  ad  Sanctum    Michaëlem 
pro   recognitione   xxx  libris  cere.  Aliud 
namque    meum    omne    avère   mobile    cum 
nostri  corporis  glebam  ad  seniorem  meum 
Sanctum   Michaëlem    &  monachis   ibi  de- 
gentibus  jubeo  &  ammoneo  dari,  ut  Deus 
omnipotens    pro    intercessione    sui    prin- 
cipis  &  suorum  fidelium  omnibus  crimini- 
bus  meis  ac  parentorum  meorum  ignoscat. 
Itaque  quod   Deus  avertat  ne  iiat,  repen- 
tina  mors  me  rapuerit,  ut  illum  testamen- 
tum    non  abeam    factum ,  iste  sit  firmis  & 
stabilis    omni    tempore.    Facto    isto   testa- 
niento  Vil"  kalendas   madi,  régnante  Phi- 
lippo  anno  viiii".  Signum  Arnallus-Guil- 
lelmi ,    qui    banc    scripturam     testamenti 
facere  jussi  &  testes  firmarent  rogavi.  Sig- 
num   Guillelmi    Amellii.    Signum    Petrus 
Rainardi.  Signum    Gauzbertus   Pétri.  Sig- 
num   Raimundi   fratris  mei.   Signum  Ber- 
nardi   fratris  mei.  Ugo  presbiter  qui  hune 
testamentum  rogatus  scripsi,  subscripsi  die 
&  anno  quo  supra. 


286.  —  CCXL 

Vente  faîte  par  Pierre  6-  Bernard  son 
frère ,  fils  de  Guillaume ^  comte  de 
Carcassonne y  au  comte  de  Barce- 
lone, de  leurs  droits  sur  les  comtés 
de  Carcassonne  6-  de  Ra-^ès ,  C-c.  ' 


I 


An 
1069 
27  dé- 


N  nomine  Domini.  Nos  Petrus-Guillermi 
&  Bernardus-Guillermi  fratres  simul 
in  unum  venditores  sumus  vobis  domno 
Raymundo  comiti  &  domnae  Almodi  comi-  cembre. 
tissae  emptoribus.  Per  hanc  scripturam 
venditionis  nostrae  vendimus  vobis  illas 
nostras  haereditates,  partes  vel  portiones 
quae  nobis  advenerunt  vel  advenire  de- 
buerunt,  habuimus  vel  habere  debuimus 
in  ipsa  civitate  quae  dicitur  Carcassona, 
vel  in  ipso  comitatu  Carcassensi,  vel  in 
ipso  Castro  quod  dicitur  de  Reddes,  vel  in 
ipso  Reddensi  comitatu,  vel  in  Narbo- 
nensi  comitatu,  vel  in  ipsis  castris  vel  cas- 
tellis  quae  in  praedictis  comitatibus  sunt 
vel  fuerunt,  &  in  ipso  episcopatu  Sancti 
Nazarii,  vel  in  ipsis  abbatiis,  ecclesiis  pa- 
rochialibus,  vel  cellis,  aut  capellis  quae 
in  praedicto  episcopatu  vel  comitatibus 
sunt  vel  fuerunt,  cum  silvis,  &  pratis,  & 
mercatis,  &  cum  aquae  ductibus,  planitie 
vel  montuosis,  cum  culto  videlicet  vel  in- 
culto,  quantum  dici  vel  nominari  potest. 
Advenerunt  namque  nobis  haec  omnia  per 
successiones  vel  haereditates  parentum 
nostrorum,  vel  per  qualescumque  voces. 
Illae  vero  affrontationes  includunt  haec 
omnia,  quae  ambiunt  jamdictos  comitatus 
vel  episcopatum.  Ideoque  nos  praedicti 
Petrus  vel  Bernardus  praedicta  omnia  quae 
includuntur  infra  terminos  vel  affronta- 
tiones praedictorum  comitatuum  vel  epi- 
scopatus  praescripti,  vendimus  vobis  prae- 
nominatis  comiti  &  comitissae,  libère  & 
solide  &  sine  engan ,  propter  pretium 
quingentorum  mancusorum  Barchinonen- 
sis  monetae  inter  aurum   &  platam,  quod 

'  Archives  de  Foix,  &  copie  dans  la  collection 
Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  i65,  f  179. 
—  Marca  Hispanica,  c.  1  147. 


An 
1069 


563 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


564 


Éd.oric. 

t.  Il, 
;ol.  265. 


^'er5 
ioj3 


pretium  vos  nobis  dedistis  &  nos  a  vobis  vel  homo  vel  faemina  nec  aliquis  per  eum, 

accepimus,  &  nihil  de  pretio  apud  vos  re-  &  quantum  advenire  débet  ei.  Et  similiter 

mansit  ad  persolvendum,  &  est  nianifes-  donat   ipsum    castrum   de   Sancto    Poncio 

tum.Quae  omnia  de  nostro  jure  in  vestrum  quem  vocant  Maloscanes  cum  ejus  termi- 

tradimus  dominium   &  potestatem    ad   fa-  nis,  &  quantum  habet  vel  habere  débet  vel 

ciendum    omnia    quaecumque    volueritis,  aliquis  per  eum,  &  quantum   ei  advenire 

cum   illorum  terminis,  pertinentiis  &   af-  débet,  &  quantumcunique   habet  in    jam- 

frontationibus  omnibus,  sine  engan  &  sine  dicto  comitatu  &   in  jamdicto   episcopatu 

ulla    reservatione.   Quod    si   nos   vendito-  Agatensi,  &  quantumcumque  habet  hodie 

res,  &c.  Facta  haec  scriptura  venditionis  vel  aliquis  per  eum,  totum  ad   integrum; 

VI  kalendas  januarii,  anno  Viiii  regni  Phi-  in  tali  ratione,  quod  si  Raymundus-Beren- 

lippi  régis.  S.  Petri-Guillermi.  S.  Bernardi-  garii,  vel  ejus  filii,  aut  filii  vel  filiae  filio- 

Guillermi  qui  hanc  venditionem  fecimus,  rum   suorum  vel   filiarum    suarum  partem 

firniavimus   &    testes    firmare    rogavimus.  habuerint  in  Narbona  civitate,  aut  aliquis 


Berengarius  clericus,  qui  hanc  scripturam 
venditionis  scripsit  die  &  anno  quo  supra. 


de  posteritate  eorum,  haec  omnia  supra- 
scripta  de  Raymundo-Bernardo  vicecomite, 
&  de  Ermengarda  uxore  sua,  &  de  filiorum 
filiarum  suarum,  ad  proprium  alodem  de 
profundam  possessionem,  ut  habeant  po- 
testatem quicquid  facere  voluerint.  Et  si 
Raymundus-Berengarius  aut  infantes  sui 
Accord    entre    Raimond-Bérenger  de      suprascripti  jam  Narbonam  civitatem  laxa 


287.  —  CCXLI 


verint,  vel  guirpiverint,  vel  finiverint  ad 
Raimundum-Bernardum  aut  ad  infantes 
suos,  donet  Raymundus-Berengarius  aut 
filii  sui  suprascripti  ad  Raymundum-Ber- 
nardum  aut  ad  uxorem  suam  vel  infantes 
suos  ce  uncias  de  auro  fino  &  purissimo; 
&  ipsi  qui  dederint  supradictas  uncias  ad 


Narbonne j    6"    Raîmond- Bernard, 
vicomte  d'Alhi  6*  de  Nimes'. 

BREVE  memoratorio  de  placito  &  dono 
quod  fecit  Raymundus-Berengarius  & 
infantes  sui,  id  est  Berengarius  clericus, 
&  Bernardus-Peletus,  &  filia  sua  Richarda, 

ad   Raynuindum-Bernardum   vicecomitem  Raymundum,  vel  ad  uxorem   suam,  vel  ad 

&  ad   uxorem    suam   Hermengardam   &  ad  infantes  suos  récupèrent  supradictam  ho- 

infantes  illorum  quos  modo  habent,  &  in  norem  totum  ab  integrum,  per  talem  con- 

antea  habebunt.  Donat  Raymundus-Beren-  venientiam,  quod  ipsi   qui   hune  honorem 

garius  &  infantes  sui    suprascripti   ipsum  redemerint,  nec  aliqui  de  posteritate  eo- 

castrum    quod   est    in    comitatu    Agatensi,  rum   non   douent,  neque  vendant,  neque 

quod  vocant  Mesoa,  cum  ipsa  villa,  &  cum  impignorent  ad  uUum  hominem,  neque  ad 

ipsis  terminis,  &  ipsis  polmentis  de  pasci-  "l^^^m  faeminam,  neque  ad  sanctum  neque 

bus,  &  leddas,  &  usos,  &  quantumcumque  ad  sanctam,  nisi  tantum  ad   Raymundum- 

pertinet  ad  ipsum   castrum   jamdictum   &  Bernardum  vicecomitem  suprascriptum,  & 


ad  villam  jamdictam,  quantum  Raymun- 
dus-Berengarius habet  in  ipso  castro  &  in 
ipsa  villa  jamdicta,vel  homo  vel  faemina 
per  illum.  Et  similiter  donat  in  Floren- 
ciaco  &  in  ipsis  terminis,  quantum  ipse  ha- 
bet &  advenire  débet,  nec  homo  nec  fae- 
mi"^a  per  illum.  Et  similiter  donat  villam 
de  Vaiiiaco  cum  ipsa  ecclesia  &  ejus  ter- 


ad  uxorem  suam,  vel  ad  infantes  suos,  vel 
ad  propinquos  eorum.  Et  si  Raymundus- 
Berengarii  aut  filii  jamdicti  recupeiave- 
rint  partem  in  Narbona,  donet  Raymun- 
dus-Bernardus,  aut  uxorsua  Hermengarda, 
aut  infantes  sui,  aut  aliquis  de  propinquis 
eorum  ce  uncias  de  auro  fino  &  puro  ad 
Raymundum-Berengarium,  aut  ad  infantes 


minio,  &  quantum  habet  vel   habere  débet      suos,  vel  ad  aliquem  de  posteritate  eorum, 

&  récupèrent  supradictum  honorem  totum 

■  Château  de  Foix,  cnrtulaire,  caisse  .5;  &  cor       ^  ^^   integrum.   Et   cum    ista    carta    dédit 

pie  dan,  la   collection   Doat,  à   la    Bibliothèque       omnia  suprascripta  Raymundus-Bercnga- 

nationale,  V.  i65,  f"  196.  rius,  &  Berengarius  clericus,  &  Bernar- 


Vers 
I  068 


t    11," 
col.  266. 


Vers 
io63 


^00 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


566 


dus-Peletus,  &  filia  sua  Richarda,  ad 
Raymiinduni-Bernardum  ,  &  ad  uxorem 
suam  suprascriptam  ,  &  ad  infantes  suos, 
&  facere  fecerunt  hanc  cartam,  &  manu 
propria  firmaverunt;  &  Guillelmus-Pon- 
cius  firmavit,  &  Alfaricus  deSancfo  Nazario 
firmavit,  &  Raymundus-Bernardus  de  Rivo 
firmavit.  Et  istud  placitum,  &  istud  donum, 
&  istas  conventiones  fuerunt  factae  in 
praesentia  Raymundi-Stephani ,  &  Isnardi 
archidiaconi,  &  Bertrandi  sacriscrinii  Ne- 
mausensis,&  Sigarii-Salomonis,  &  Arnaldi- 
Wilhelmi,  &  Isardi  de  Lupiano,  &  Gui- 
tardi-Luponis,  &  Guilhaberti  de  Sancto 
Paulo,  &  Aldeberto  de  Ginnaco,  &  aliorum 
plurimoriim  personatorum  bonoruni.  Et  si 
Raymundus-Bernardus  obierit,  ille  maritus 
qui  habuerit  Hsrmenp;ard  &  civitatem  Bi- 
terris  sit  adjutorio  ad  Raynuindum-Beren- 
garium  &  ad  infantes  suos  suprascriptos. 
Et  si  Raymundus-Bernardus  &  uxor  ejus 
Ermengardis  obierint  sine  haeredibus,  re- 
vertatur  iste  honor  praedictus  ad  infantes 
suprascriptos  de  Raynuindo-Berengario 
suprascripto.  Bernardus  presbyter  scripsit. 


288.  —  CCXLII 

Serment  fait  par  Raimond-Bérenger 
de  Narhonne  à  Raimond-Bernardy 
vicomte  d'Alhi  6*  de  NimeSj  6'  à 
Ermengarde y  sa  femme  ' . 

I.  —  Hic  est  brevis  sacramentalis  quod 
fecit  Raymundus-Berengarius  filius  Gar- 
sendis  ad  Raymundo  vicecomite  fiiio  Ren- 
gardis.  —  De  ista  hora  in  antea,  ego 
Raymundus  filius  Garsendis  non  decebrai 
Raymundum  vicecomiteni  filiuni  Rcngardis 
de  sua  vita,  nec  de  sua  membra  quae  ad 
corpus  suum  tenet,  no  Vaudrai  ni  nol 
prendrai,  nec  homo  nec  faemina  per  meum 
consilium  nec  per  meum  ingenium;  nec 
tuas  civitates,  nec  tuos  cajtellos,  neque 
tuos  honores  quae  hodie  habes  &  in  antea 

'  Château  de  Foix,  cartiilaire,  caisse  r5;  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  V.  1 65,  f"' 21 -2  3. 


cum  meo  consilio  acquirere  potiicris,  non 
las  te  toîrei ,  ni  t'en  tolrei,  nec  homo  nec 
faemina  per  meum  consilium  nec  per 
meum  consentimentum.  Et  si  homo  vel 
faemina  hoc  fecerit,  ego  Raymundus  filius 
Garsendis  adjutor  tuus  ero  per  fidem  sine 
inganno,  per  illas  horas  quae  tu  me  com- 
monueris  per  te,  aut  per  tuos  missos,  aut 
per  tuum  missum,  ad  te  Raymundum  filium 
Rengardis,  exceptis  Raymundum  comitem 
de  Ructenis,  &  fratrem  suum  Guillelmum 
de  Tolosa,  &  Gaufredo  archiepiscopo,  & 
comité  Barchinonae,  &  comité  Carcas- 
sonae,  &  Froterio  episcopo,  &  Petro  de 
Menerba,  exceptos  meos  homines  de  qui- 
bus  tibi  directum  facere  potuero,  si  tu 
Raymundus  filius  Rengardis  apprehendere 
volueris.  Sicut  in  ipso  pergameno  scrip- 
tum  est,  &  clericus  légère  potest,  si  0  ten- 
drai &  0  attendrai  ego  Raymundus  filius 
Garsendis  a  Raymundo  filio  Rengardis. 

II.  —  De  ista  hora  in  antea  non  decebra 
Raymundus  filius  Garsendis  Hermengarda 
vicecomitissa  filia  Rangars  de  sua  vita,  & 
de  sua  membra  quae  ad  corpus  suum  se 
tenent,  ni  lo  prendra  ni  Vaudra;  neque 
civitates  suas,  neque  castellos,  neque  suos 
honores  non  tolra,  nec  homo  nec  faemina 
per  meum  consilium,  nec  per  meum  inge- 
nium, neque  per  meum  consentimentum. 
Et  si  homo  est  aut  faemina  qui  hoc  faciat, 
cum  illo  neque  cum  illa  finem  nec  socie- 
tatem  ego  Raymundus  filius  Garsendis 
non  aurai;  &  si  tu  Hermengards  filia  Ran- 
gars me  cornons,  per  illas  horas  quae  me 
comoneas  ego  Raymundus  filius  Garsen- 
dis in  adjutorio  t'en  serai,  per  te,  aut  per 
tuum  missum,  aut  per  tuos  missos  sine 
inganno,  exceptis  Raymundo  vicecomite 
filio  Rangars,  &  Guillelmo  de  Tolosa,  & 
Raymundo  comité  de  Ructhenis,  &  Gifredo 
archiepiscopo  de  Narbona,  &  Froterio 
episcopo,  &  comité  de  Barchinona,  &  co- 
mité de  Carcassona,  &  Petro  de  Menerba, 
&  exceptos  meos  homines  de  quibus  direc- 
tum facere  potuero,  si  tu  Hermengardis 
filia  Rangardis  accipere  volueris.  Sicut  in 
isto  pergameno  scriptum  est,  &  clericus 
légère  potest,  si  o  tenrai  &  0  atenrai,  meo 
sciente  per  fidem  sine  inganno.  Petrus 
Rogerii  rogatus  scripsit. 


Vers 
ic63 


Vers 

1068 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  267. 


567 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC, 


568 


An 
io'')9 

3  sep- 
tembre. 


compouaiit  vobis  praedictum  castrum  & 
praedicta  omnia  in  triplum,  &  deinceps 
haec  scriptura  nostrae  venditionis  liben- 
tissime  a  nobis  facta  stet  omni  tempore 
inconvulsa,  quae  fuit  facta  III  nonas  sep- 
tembres, anno  x  regni  Philippi  régis. 
S.  Bernardi-Odonis.  S.  Garsendis  uxoris 
ejus.  S.  Guillelmi  filii  ejus.  S.  Neviae  ejus 
uxoris.  S.  Bertrandi  alius  filii  ejus,  qui 
haucvenditioueni  fieri  jussimus,  &  firniavi- 
mus,  &  audivimus,  &  laudavimus,  &  testes 
firniare  rogavimus.  S.  Bernardi-Adalbcrti. 
S.  Guillelmi-Bernardi.  S.  Arnalli-Guasco- 
nis.  S.  Guillelmi-Raymundi  senescal.  S. 
Bernardi  fratris  ejus.  S.  Mironi  Fogeth. 
S.  Mironi-Riculfi.  Petrus  sacerdos  qui  hoc 
scedulum  iargitionis  scripsit  8r  sub  die  & 
aiino  praefixo.  —  In  villa  de  Carboneira, 


An 

1069 


289.  —  CCXLIII 

Vente  faîte  au  comte  de  Barcelone 
du  château  de  Dourgne,  dans  le 
Ra-^ès  '. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Bernardus-Odo- 
nis,  &  uxor  mea  Garsendis,  &  fîlius 
noster  Guillelmus,  &  uxor  ejus  Nevia,  & 
alius  noster  iilius  Bertrandus  venditores 
sumus  vobis  domino  R.  Barchinonensi  co- 
miti,  &  dominae  Adalmodis  comitissae, 
filio  vestro  Raymundo-Berengarii,  empto- 
ribus.  Per  banc  scripturam  nostrae  vendi- 
tionis vendimus  vobis  ipsum  castrum  de 
Dorna  cum  omnibus  rébus  ad  ipsum  cas-  cum  hominibus  &  faeminabus  &  suis  per- 
trum  pertineutibus  :  est  autem  jamdictum  tinentiis,  &  casalem  de  Festa,  &  casalem 
castrum  in  comitatu  de  Redez,  &  advenit  Poncii-Porquerii,  &  casalem  Boneti,  &  ca- 
nobis  per  vocem  parentum  nostrorum  salem  Bernardi-Dega,  &  casalem  Lauretae, 
sive  per  alias  quascumque.  Affrontât  au-  &  casalem  Arnaldi-Raymundi  de  Rivosicco. 
tem  praedictum  castrum  ex  parte  Orientis 

in  flumine  Aide  sive  in  termino  de  Sara- 

bans;  ex  parte  Meridiei  in  ipso  Tolneu  ; 
de  Occiduo  in  Font-Portel;  ex  parte  vero 
Circi  in  ecclesia  Sancti  Johannis  de  Fon- 
taneis;    sicut   includitur   praedictum   cas-  .  .  j      >^    .77 

trum  infra  bas  praedictas  quatuor  affron-  Contrat  de  ^mariage  ^de  Guillemette, 
tationes,  sic  vendimus  vobis  praedictum 
castrum  sine  ullo  vestro  inganno  cum  om- 
nibus rébus  pertineutibus  ad  eum,propter 
pretium  D  mancusos  auri  fini  monetae 
Barchinonae,  &  c  solidos  de  denarios  Car- 
cassonae,  &  una  mula  per  C  solidos  simili 


lïd.orig. 

t.  11. 
C0I.2ÛS. 


290.  —  CCXLIV 


fille  de  Raimond-Bernard j  vicomte 
de  Bé-^îers y  avec  Pierre^  vicomte  de 
Bruniquel\ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Raymundus-Ber- 
,  j  _  nardus  vicecomes,   &  Hermengard  mu- 

modo  de  Carcassona,   quos  nobis  dedistis  lier  mea,  donatores  sumus  tibi  filia  nostra 

&  nos   recepimus.   Quod   praedictum   cas-  nomine  Guilherma  &  a  viro   tuo  nomine 

trum    cum    omnibus   suis    pertinentiis   de  Petro.  Donatores  sumus  vobis   nos   prae- 

nostro    jure    in    vestrum    tradimus    domi-  scripti    aliquid  de  alodem    nostrum  &  de 

nium  &  potestatem,  cum  exitibus  Si  regres-  fevum  :  donamus  in  comitatu  Ruthenense 

sibus  earum,  ad  faciendum   hoc   totum  de  ipsum  castrum  quod  vocatur  Brusch'a   to- 

praedicto  Castro  &  de  omnibus  suis  perti-  tum    &   ab    integrum ,   cum    ipsos   usos   & 

iientiis  quae  facere  volueritis.  Quod  si  nos  cum  ipsos  censos,  &  cum  ipsos  usaticos,  & 

vel  uUus  homo  aut  faemina  venerimus  vel  cum  ipsa  domengadura  quae   hodie  habet 

venerint  ad   irrumpendum,   non  valeamus  &  habere  débet,   sicut  Raymundus  prae- 

vel  valeant  viiidicare  quod   requisierimus  scriptus  &  Froterius  episcopus  melius  ha- 

vel    requisierint ,    sed     componamus    aut  bent  &  ad  castrum  pertinent  ;  in  tali  vero 


An 
1 069 

octobre. 


'  Château   de   Foix,  cnrtulaire,  caisse   1 .5  ;  &  co-  '  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse    i5;   &  co- 

pie  dans   la    collection    Doat,    à   la    Bibliothèque       pie   dans   la    collection    Doat,   à    la    Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  f"  182.  nationale,  v.  i65,  f°  193. 


\ 


An 

1069 


569 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


570 


coiivenientîa,quod  Raynuindus  suprascrip- 
tus  teiicat  ipsam  niedietateni,  Rayiniindus 
&  Froterius  de  ipsuni  castrum  suprascrip- 
tum,  &  de  ipsos  castellanos,  &  de  ipsa 
castellania  in  vita  de  Raynnindo  siipra- 
scripto  &  de  Froterio;  &  post  obitum 
illius  donatores  revertat  ad  Wilherma  & 
ad  viro  suo  Petro.  Et  donamus  in  alio 
loco  ego  Raymundus  &  Froterius  supra- 
scriptus  ipsum  castrum  quod  vocatur  Cas- 
tro-novo,  quod  tenet  Raymundus-Giraldus 
ab  Ato,  quae  tenet  per  castellum  Raymun- 
dus nec  sui  parierii,  post  obitum  de  nos 
donatores.  Et  in  alio  loco  donamus  nos 
donatores  ipsum  castrum  quem  vocant  La- 
vineira  a  te  Wilherma  &  a  viro  tuo  Petro 
post  obitum  Froterio,  &  in  vita  sua  si  ab 
illo  potuerimus  trobare  0  tu  0  nos.  Et  in 
alio  loco  ipsam  medietatem  de  ipso  castro 
de  Juliano  &  de  ipso  Castro  de  Roca- 
bruno,  cum  ipsas  medietates  quae  ad  ipsos 
castros  pertinent  post  obitum  de  Bre- 
mundo.  Et  in  alio  loco  donamus  ipsam 
medietatem  de  ipsas  vineas  de  Joncels  & 
de  ipso  vino.  Et  in  alio  loco  donamus 
ipsam  medietatem  de  Confolentes,  de 
quantum  ibidem  habemus  vel  habere  de- 
bemus.  Et  in  alio  loco  donamus  ipsam 
villam  de  Cantul  totam  &  ab  integram, 
sicut  Froterius  &  Raymundus  melius  ha- 
bentvel  habere  debent  ni  homo  per  eh.  Et 
si  Raymundus  vicecomes  ni  Hermengardis 
mulier  sua  recuperabant  ipsum  honorem 
de  Carcassez  ni  de  Menerbez  qui  fuit  de 
Petro-Raymundo,  haberent  Wilherma  & 
vir  suus  Petrus  Ato  quae  datuni  illi  habe- 
bant  Raymundus  nec  mulier  sua  Hermen- 
gardis. Et  nos  donatores  facimus  conve- 
nientiam  de  ipsa  abbatia  de  Sancto  Bene- 
dicto  de  Castras  cum  totum  honorem  quae 
ad  abbatiam  pertinent,  similiter  facimus 
convenientiam  de  ipso  castro  de  Buxadono 
&  de  ipsum  honorem  quae  ad  ipsum  cas- 
trum pertinet,  sicut  Raymundus  &  Frote- 
rius habentvel  habere  debent  ni  homo  per 
illos  :  in  tali  vero  convenientia,  quod  si 
Raymundus  suprascriptus  mortuus  fuerit 
sine  filio  masculo  legitimo,  revertat  ipsam 
honorem  de  Buxadono  &  ipsam  abbatiam 
deCastras  deSancto  Beuedicto  aWilherma 
&  a  viro  suo  Petro  j  &  filius  Raymundi,  si 
morierit  sine  infante  de  legitimo  inatri- 


An 

1069 

Md.orig 

t.  11. 
col.  2O9. 


monio.  In  tali  vero  convenientia,  quod  si 
infantem  habueritis  qui  de  te  Petro  sint 
procreati  &  de  Wilherma  nati,  tcneas  tu 
Petrus  in  vita  tua,  habeas,  teneas  &  possi- 
deas  :  post  obitum  tui  ad  me  donatore,  vel 
ad  propinquos  meos  revertat.  Sign.  Fro- 
terius. Sign.  Raymundus-Bernardus.  Sign. 
Hermengard  vicecomitissa.  Sign.  Raymun- 
dus-Stephanus.  Sign.  Sigarii-Salonioni. 
Sign.  Adalbert-Engelbert.  Sign.  Bernardo- 
Arnaldo.  Facta  carta  donationis  istius  iv 
kalendas  novembris,  feria  V,  régnante 
Philippo  rege.  Poncius  scripsit. 


291.  _  CCXLV 

Vente  des  droits  d'albergue  parPîerre, 
comte  de  Foîx,  6  le  comte  Roger, 
son  fils,  au  monastère  de  Camon\ 

HAEC  est  carta  guarpitionis  quam  fecit  
Petrus-Bernardi  comes  de  alberga,  &  ^"^ 
de  forcia,&de  toltas  quas  faciebat  in  villa  '°^° 
Calsan,  &  in  toto  honore  sanctae  Mariae 
monasterii  Quambonis  ,  tempore  domni 
Dalmacii  abbatis  Crassensis  &  Arnaldi 
praepositi  Quambonensis.  Jamdictus  comes 
Petrus,  cum  voluntate  &  consilio  Rod- 
gerii  comitis  filii  sui,  fecit  guirpitionem 
de  jamdicta  alberga,  &  de  forcias,  &  de 
toltas  quas  faciebat  in  praedicta  villa  Cal- 
san &  in  toto  honore  sanctae  Mariae  jam- 
dicti  monasterii  Quambonis,  sine  ulla  re- 
servantia.  Et  guerpivit  in  manus  Stephani 
monachi,  &  Bernardi  monachi,  &  Deus- 
dedi  monachi,  &  Radulfi  monachi,  &  alio- 
rum  monachorum,  &  in  praesentia  Rodge- 
rii  comitis  filii  sui,  &  Raymundi-Bernardi 
de  Romegus,  &  Willelmi  filii  sui,  &  Wil- 
lelmi-Gilaberti,  &  aliorum  multorum  ho- 
minum  :  &  dederunt  praedicti  monachi 
jamdicto  comiti  Petro  unam  mulam  & 
X  solidos  monetae  Tolosae.  Signum  Pétri 
comitis  &  filii  sui  Rodgerii.  Et  si  supra- 
dictus  comes  Petrus  in  aliquo  fregisset 
hoc  quod  superius  scriptum  est,  quod  absit 
ne  eveniat,  sunt  fidejussores  Willelmus- 

'  Archives  du  prieuré  de  Cainon  ;  original. 


Vers 

1070 


071 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


572 


Raynuindi  de  Pereilla,  &  Willelmus-Guila- 
berti,  ut  ipsi  eniendent  aut  faciant  emeii- 
dare  sine  enganno  praedictis  nionachis. 


292, 


CCXLVI 


An 

1 070 

25 

janvier. 


Frotardi  abbatis  &  successoris  ejiis;  ipsum 
monasterium  Sancti  Martini  jamdictuni,  & 
oninis  ejus  possessio  qiiae  possedit  &  pos- 
sidet  vel  quandoque  possessurum  est,  sint 
cum  omnibus  sibi  pertinentibus  sic  in  po- 
testate  8c  possessione  jamdicti  monasterii 
Sanctae  Mariae  &  Sancti  Poncii  perpetua- 
liter  &  irrevocabiliter  monasterio  ad  suum 
proprium  &  liberum  &  francum  alodeni,  & 
in  potestate  &  dominatione  praefati  abbatis 
Frotardi  &  successorum  ejus;  non  sit  ali- 
cui  licitum  praefatum  destruere  monaste- 
rium, vel  cuilibet  laico  vel  clerico  dare, 
vel  sine  nionachis  qui  ibi  regulam  teneant 


Éd.orig. 

t.  II, 
:ol.2  7o. 


Union   de   Vahhaye   de  Saint-Martin 
de  Le-^  à  celle  de  Saint-Pons  '. 

SI   famulantium    meritis    juste    cogimur 
débita    compensare    lucra    mercedis, 

quanto  jam  copiosius  temporalia  debemus  retinere,    sed   semper   sit  monasterium   rn 

impendere  pro  sempiternis;  sed  quia  jam,  servicium   omnipotentis  Dei,  sub  régula  & 

annuenteDeo,  cernimus  simoniacham  hae-  ordinatione  sancti  Benedicti,  &  nullus  ab- 

resim   a  finibus   nostrae    patriae    stimulis  bas  neque  possessor,  monachus,  clericus, 

sanctarum  sententiarum   expellere,  &  Ec-  aut  laicus  a   me   praelibato   Bernardo  00- 

clesiam  Christi  in  quibusdam  locis  de  reli-  mite  vel  aliquo  alio  homine  vel  faemina  in 

gionis  restauratione  gaudere,  equum  est,  praelibato  monasterio  Sancti  Martini  cons- 

ut  nos  Dei  adjutores  existentes  in  virtute  tituatur,  ordinetur  aut  eligatur,  nisi  ab  ab- 

Dei  hostes  ejus  aggrediamur,  coniïdenter  bâte  monasterii   Sanctae   Mariae  &  Sancti 

consendamus   viriliter,   perseveremus    in-  Poncii  ;&  semper  sit  sub  prioribus  &  mo- 

stanter,  quousque  sancta  Dei  Ecclesia  no-  nachis  ibi  positis  &  ordinatis  per  volun- 

bis  in  hoc  laborantibus  gaudeat  de  aug-  tatem  &  ordinationem   praescripti   abbatis 

mento  sanctae  religionis,  &  nos  de  praemio  Sanctae  Mariae  &  Sancti  Poncii  Tomerien- 

divinae   retributionis.  Igitur  ego   Bernar-  sis.  Dum  ego  autem  Bernardus  comes  yivus 

dus,  gratia  Dei  Bisuldinensium  comes,  vi-  sum,  habeat  abbas  jamdictus  Tomeriensis 

dens  quoddam  monasterium  in  territorio  praescriptam  abbatiam  Sancti  Martini   in 

Feniolitensi,  loco  dicto  Lenis  juxta  Adi-  mea  fidelitate  &  meum  donum,  Ita  ut  ego 

tum   flumen   sub    nomine    sancti    Martini  non  possim  mutare  nec  minuere  ipsam  do- 

consecratum  ,    aliquando    simoniache   dis-  nationem  suprascriptam,  sed  semper  inte- 

tractum,  aliquando  a  pravis  homiuibus  sua  gra  maneat.  Post  mortem  vero  meam  ullus 

possessione  privatum,  &  ab  omni  hones-  comes,   neque  ullus  abbas,  alius  quilibet 

tate  sanctae  regulae  seclusum  ,  &  pêne  ad  homo   vel   faemina   uUam   habeat   potesta- 

nihilum  perductum,  &  omnibus  modis  de-  tem   neque    uUam  dominationem  in   jam- 

sertum  &  ad  heremum  redactum,  pia  con-  dicto  monasterio  Sancti  Martini,  neque  in 

sideratione  cupio   illud  restaurare  in  bo-  villis  vel  possessionibus  quae  pertinent  ad 

num.  Igitur  ego  praefatus  Bernardus  comes,  dictum  monasterium  Sancti  Martini  ullam 

propter  amorem  Dei  &  propter  remedium  justitiam    habeat  in   adulteriis   &   homici 
animae    meae ,  &   animae   patris    mei,   & 


cunctorum  progenitorum  &  propinquo- 
rum  meorum,  ut  Deus  sua  pietate  &  ani- 
plissimo  sinu  suae  misericordiae  nos  colli- 
gere  dignetur,  jamdictum  monasterium 
Sancti  Martini  trado  &  dono  omnipotent! 
Deo,  Tomeriensi  monasterio  in  honorem 
Dei  &  sanctae  Mariae  &  sancti  Poncii 
consecrato,  in  manu    &    potestate    domni 

'  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne. 


diis  vel  in  omnibus  rébus,  nisi  abbas  To- 
meriensis, sicut  supradictum  esX^  &  ipsi  qui 
per  voluntatem  ejus  &  ordinationem  ibi 
îuerint  constituti.  Praedictum  vero  monas- 
terium Sancti  Martini  trado  &  dono  Deo 
&  ranctae  Mariae  sancti  Poncii  jamdicto, 
&  abbati  Frotardo  &  successoribus  ejus 
per  proprium  &  francum  alodem  &  liberum 
jamdicti  monasterii  Tomeriensis,  propter 
Deum  &  remedium  animae  meae,  &  ani- 
mae fratris  mei  Guillelmi,  &  omnium  pa- 


An 
1 070 


An 

1070 


5/3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


574 


Éd.orii; 

t.  ii; 

col.  271 


An 

1070 
26  juin 


rentum  meorum  &  propinquoriini  nieo- 
rum.  Qiiod  si  ego  praedictus  conies  vel 
alius  quislibet  utriusque  sexus  honio  prae- 
dictum  monasterium  Sancti  Martini  vel 
ullam  rem  &  possessionem  ipsius  monas- 
terii  a  jure  vel  potestate  praescripti  mo- 
nasterii  Tonieriensis  auferre  praesumpsero 
vel  praesumpserit,  aut  in  aliquo  supra- 
scriptam    donationem    violare,    hoc    quod 


vel  per  bajulias,  sive  per  convenientias, 
vel  per  qualescumque  voces  in  coinitatu 
Redensi,  &  Coseranensi,  8c  Comeiensi,  & 
Carcassonensi,  &  Narbonensi,  &Tolosano, 
sicut  fuerunt  praedicta  omnia  de  Rodgario 
comité Vetulo  Carcassonensi,  &  Otone  fra- 
tre  ejus  comité  Redensi,  &  de  Bernardo- 
Rodgarii,  &  Raymundo-Rodgarii,  &  Petro 
episcopo  filiorum    praedicti   Rodgarii,   & 


An 

1070 


abstulero  vel  abstulerit  de  jamdicto  mo-  sicut  fuerunt  Petri-Raymundi  comitis,  & 
nasterio  Tomeriensi  in  duplum  persolvam  Rodgarii  filii  sui,  &  Rangardis  comitissae; 
aut  persolvat,  &  insuper  ipse  praesumptor      quantum  isti  supradicti  qualicumque  modo 


ibi  tenuerunt  vel  habuerunt,  &  homines 
vel  faeminae  per  eos.  Sunt  namque  prae- 
dicta omnia,  civitates,  comitatus,  episco- 
patus,  vicecomitatus,  &  alii  honores  & 
dignitates,  castra  vel  castella,  munitiones 
sive  fortedas,  ecclesiae,  parrochiae,  villae, 
domus,  census,  redditus,  mercata,  telonea, 
leddes,  pedadges,  firae,  rafegae,  alberges, 
pascuaria,  silvae,  garricae,  arbores,  horti, 
cultum  vel  eremum,  montes  &  podii  & 
petrae,  condirectum  vel  discondirectum  , 
rusticum  &  urbanum,  malla  vel  placita, 
prata  vel  pascua,  fontes,  flumina  cum  eo- 
rum  decursionibus  &  piscatoriis  &  molen- 
dinis  &  molendinariis,  sive  cum  omnibus 
terris  vel  vineis  cultis  vel  eremis,  viae  duc- 
tibus  vel  reductibus,  abbatiis,  monasteriis, 
cellis,  possessionibus,  praediis,vel  capellis 
earum,  cum  omnium  illarum  terniinis  & 
Barcelone j  de  ses  droits  sur  le  Ra-  pertinentes  cunctis  quae  in  praedictis  co- 
lèS)  le  NarbonnoiSy  iS'c'.  mitatibus,   episcopatibus   vel    vicecomita- 

tibus  fuerunt,  sunt  vel  erunt,  exceptis 
duabus  abbatiis  videlicet  de  Sancto  Joanne 
de  Valle-Segarii  &  de  Sancto  Petro  de 
Caunas  cum  illarum  pertinentiis,  quas  nos 
filia  quae  sum  Rangardis  comitissae,  si-  praedicti  venditores  Raymundus  &  Ermen- 
mul  in  unum  venditores,  diffinitores  &  gardis  habemus  per  vos  jamdictos  emptores 
evacuatores  sumus  vobis  Raymundo  comiti  per  fevum  ad  vestrum  servitium.  Advene- 
Barcheonae,  &  Almodi  comitissae  conjugi  runt  ergo  nobis  praedicta  omnia  ad  me 
tuae,  &  filio  vestro  Raymundo-Berengarii.  quidem  Raymundum  praescriptum  per  vo- 
Per  hanc  scripturam  venditionis,  diffini-  cem  &  dretaticum  jamdictae  conjugis  meae 
tionis  vel  evacuationis  nostrae  vendimus,  Ermengardis  &  per  fevos  &  convenientias 
diffinimus  &  evacuamus  vobis  omnes  voces  sive  per  qiiascumque  voces,  &  ad  me  prae- 
&  dretaticos,  possessiones  vel  auctoritates,  dictam  Ermengardem  per  haereditatem  vel 
quas  nos  habemus  vel  habere  debemus  &  successionem  praedictorum  parentum  vel 
homines  vel  faeminae  habent  vel  habere  propinquorum  meorum ,  sive  per  donatio- 
debent  per  nos  per  fevos,  vel  per  alodia,      nem  jamdicti  Rodgarii  fratris  mei,  sive  per 

qualescumque  voces.  Quae  vero  praedicta 

'  Archives  de   Barcelone.   —  Marca   Hhpanica.      omnia  superius  scripta,  cum  omnibus  ter- 

c.  1154.  minis,  pertinentiis,  &  affrontationibus  illo- 


ut  sacrilegus  satisfaciat.  Facta  haec  dona- 
tio  VIII  kalendas  die  februarii,  anno  M  LXX 
a  Nativitate  Christi,  anno  X  regni  Phi- 
lippi  régis.  Signuni  t  Bernardi  gratia  Dei 
comitis,  qui  hanc  donationem  feci  &  tes- 
tes firmare  rogavi.  S.  t  Udalardi-Bernardi 
de  Melan.  S.  t  Udalgerii  de  Frenoled. 
S.  t  Pétri  filii  ejus.  S.  t  Ermengardi  de 
Trin....  ag.  S.  t  Raymundus  monachus,  qui 
hanc  donationem  scripsit,  die  &  anno  quo 
supra. 


293.  —  CCXLVII 

Vente  faite  par  Raimond- Bernard ^ 
vicomte    de   Bé-^iers ,    au   comte  de 


IN  Christi  nomine.  Nos  Raymundus-Ber- 
nardi  vicecomes  cognomento  Trencavels, 
&  Ermengardis  vicecomitissa  conjux  mea. 


Au 

1 070 

Éd.or'g. 

t.  II, 
col.  272. 


575 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


576 


rum  ciinctis,  nostro  libenti  &  grato  animo,      levita    qui    hanc     scripturam     praesentem 
libère  &  solide  &  integriter  ac  sine   ullo      scripsi    rogatus  ac  subscripsi  die  &  anno 
retentu,  de  nostro  jure  &  potestate  in  ves-      praescriptis. 
trum  tradimus  dominium  &  potestatem  & 

proprietatem,  ad  facienda  omnia  quaecum-  ~ 

que  volueritis,  propter  pretium  quod  est 
duo  millia  unciae  auri  cocti  Barcheonensis 
monetae  ad  directum  pensum.  Quod  pre- 
tium vos  eniptores  nobis  dedistis  &  nos 
venditores  a  vobis  accepimus,  &  nihil  de 
ipso  pretio  apud  vos  emptores  remansit  ad 
persolvendum,  &  est  manifestum.  Et  insu- 
per collaudando  confirniamus  vobis  ipsas 
venditiones,  &  donationes,  &  diffinitiones, 
evacuationes,  &  jactiones  quas  transactis 
temporibus  fecimus  vobis  de  supradictis 
rébus.  Quod  si  nos  venditores,  &c.  In  qua 
scriptura  venditionis  libère  &  solide  ven- 


An 
1 070 


294.  —  CCXLVIII 

Accord  de  Raimojid-Bernard,  vicomte 
de  Bé-^iers,  avec  le  comte  de  Bar- 
celonej  touchant  les  monastères  de 
Montolieu  ^  de  Cannes'. 

HAEC  est  convenientia,  quam  faciunt 
Raymundus  vicecomes  cognomento 
Trencavells  &  Ermengardis  vicecomitissa 
conjux  ejus  Raymundo  comiti  Barcheo- 
dimus  vobis  per  praedictuiïi  pretium  ipsum  nensi  &  Almodi  comitissae  &  Raymundo 
castrum  de  Ornadons,  cum  omni  suo  ho-  Berengarii  illorum  filio.  Conveniunt  nam- 
nore  quod  pertinet  ad  ipsum  castrum,  cum  que  eis  praedictis  jamdicti  vicecomes  & 
omnibus  terminis  &  pertinentes  suis,  &  vicecomitissa,  ut  ipsas  abbatias,  videlicet 
ipsum  castrum  de  Periag  Menerbensi,  cum  de  Sancto  Joanne  de  Valle-Segarii ,  &  de 
ipsa  dominicatura  nostra  quae  ibi  est,  cum  Sancto  Petro  de  Caunas  cum  illarum  per- 
omni  honore  qui  pertinet  ad  ipsum  cas-  tinentiis,  quas  ipsi  habent  per  fevum  per 
trum,  cum  omnibus  terminis  &  pertinen-  jamdictos  comitem  &  comitissam  &  illo- 
tiis  suis,  simul  cum  suprascriptis  omnibus  rum  filium  ad  illorum  servitium,  non  ven- 
rebus,  exceptis  ipsis  alodiis  quae  Cuiller-  dant,  neque  inalienent,  nec  incombrent, 
mus  vicecomes  Biterrensis,  qui  fuit  avus  neque  donent  alicui  homini  vel  faeminae 
Petri-Raymundi  praescripti,  habuit  in  ipso  ab  bac  die  &  deinceps,  nisi  praedicto  co- 
comitatu  Narbonensi  &  Menerbensi,  &  miti  Barcheonensi  &  comitissae  praescrip- 
exceptis  ipsis  fevis  quos  praedictus  Petrus-  tae,  aut  fîliis  vel  filiabus  illorum,  aut 
Raymundi  habuit  per  archiepiscopum  Nar-  monacho  ibi  misso  propter  servitium  Dei, 
bonensem  in  ipso  comitatu  Narbonensi  vel  exceptis  ipsis  incombres  vel  donationibus 
Menerbensi.  Facta  scriptura  praesenti  VI  quae  erant  factae  in  praedictis  abbatiis,  & 
kalendas  julii,  anno  dominicae  Incarna-  excepto  ipso  seguio  qui  per  praedictos  in- 
tionis  M  LXX,  aéra  MCVIII,  indictione  VIII,  combres  vel  donationes  advenerit  per  di- 
anno  XI  regni  Philippi  régis.  S.  Raymundi  rectum  ad  ipsos  successores  de  ipsos  tenen- 
vicecomitis  cognomento  Trencavels.  S.  Er-  tes  jamdictas  donationes 5  sed  ita  maneant 
mengardis  vicecomitissa,  qui  hanc  scriptu-  ipsae  abbatiae,  exceptis  praedictis  incom- 
ram  venditionis,  diffinitionis,  evacuationis  bres  &  eorum  seguio  praescripto,  sicut 
vel  collaudationis  fieri  jussimus,  firmavi-  consistebant  ipsa  die  quando  Raymundus- 
mus  &  testes  firmare  rogavimus.  S.  Guil-  Stephani  de  Cirviano  &  Arnallus-Guillermi 
lerma  filia  Ermengardis  vicecomitissae  ,  de  Salviano  miserunt  se  in  ostaticum  de 
praescripta  omnia  libenti  animo  confîr-  jamdictis  comité  &  comitissa  &  illorum 
mans.  Guifredus  archiepiscopus.  Guiller-  filiorum  apud  Gerundam;  &  hoc  sit  factum 
mus  sanctae  Gerundensis  ecclesiae  archi-  sine  engan.  Et  si  praedicti  vicecomes  & 
levita.  S.  Rangardis  comitissae.  Bernardus  vicecomitissa  mortui  fuerint  sine  filio  mas- 
clericus  &  judex  Gerundae.  S.  Raymundi  culo  de  illo  vel  de  illa,  praedictae  abbatiae 
judicis  Bonifilii  prolis,  qui  hanc  scriptu- 
ram legaliter  confirmo.  S.  Adalaidis  faemi-  'Archives  de  Barcelone.  —  Marca  Hispanica, 
nae  filiae  Rangardis  comitissae.  Adalbertus  c  1157. 


An 

1 070 
27  juin 


h'd.  orii. 

t.  11." 

col.  273. 


An 
1070 


577 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


578 


solide  &  libère  revertantur  in  potestatem  ostaticos    praedictos,   aut   unum   aut  duos 

praedicti  Barcheonensis  comitis,  &  Alnio-  ex    illis,    faciant    eniendare    ipsum    onine 

dis  coniitissae,  &  filiorum  vel  filiaruni  illo-  malum  sine  engan  ad  jamdictos    comitem 

rum,  excepto  ipso  fevo  qui  fuit  de  Atone  &  comitissam  &  illorum  filium  vel  illorum 

vicecomite  Vetulo  de  Ambiledo.  Et  si  jam-  querelantes.  Et  si  hoc  non  fuerit  emenda- 

dicti  vicecomes  &  vicecomitissa  filium  ha-  tuni    infra    prinios  viginti    dies    jamdictos, 

buerint  masculum,  ille  de  uxore  aut  illa  sicut  superius  scriptum  est,  omnes  ostatici 

de  marito,  similem  conveilientiam  habeat  jamdicti  revertantur  in  potestatem  de  jam- 

cum  filiis  vel  filiabus  de  jamdicto  comité  dictis  Barcheonensi  comité  &  comitissa  & 

&   comitissa    de    praedictis    abbatiis    sine  filio  eorum  Remuiido,  aut  in  civitate  Car- 

illorum   engan.  Et  praedicti  vicecomes  &  cassona,  aut   in  Castro  de  Sexag,  aut   in 

vicecomitissa   non   faciant  castella   neque  Castro  Laurag,  aut  in  Castro  Redes,  aut  in 

fortedas  in  praedictis  abbatiis  nec  in  earum  uno  de  istis  castris  quo  commoniti  fuerint 

pertinentes,   neque  ipsi ,   neque  homines  ut  ibi  revertantur,  &  hoc  sit  factum  infia 

vel  faeminae  per  illorum  consilium  vel  in-  alios  primos  decem  dies  sine  engan,  &  inde 

genium.  Item  jamdicti  vicecomes  &  vice-  non  exeant  sine  licentia  &  voluntate  prae- 

comitissa  conveniunt  jamdictis   comiti  &  dicti  comitis  &  comitissae  &  illorum  filii, 

comitissae  &  illorum  filio,  ut  non  disrum-  similiter  sicut  in  ipso  ostatico  cum  illorum 

pant,    neque    infringant,    neque    aliquo  confirmatione,  sicut  superius  scriptum  est. 

modo  removeant,  neque  ipsi,  neque  ali-  Et  ipsi  ostatici  non  vêtent  se  inde  commu- 

quis  per  illorum  consilium  aut  ingenium  nire.  Ipse  vel  ipsi  qui  eos  inde  commo- 

jamdictis  comiti  &  comitissae  &  filiis  eorum  nuerint    reguardum    ibi  non    habeant,  & 

omnibus    diebus   vitae    illorum    &    ipsam  jamdicti  ostatici  taies  habeant  jamdictum 

venditionem   &  evacuationem   vel  coUau-  vicecomitem  &  vicecomitissam,si  noluerint 

dationem  quam  habeant  eis  factam  jamdicti  emendare   ipsum    malum,  ut  excondigant 

vicecomes  &  vicecomitissa  per  scripturam  per  sacramentum  &  per  bataliam  per  unum 

venditionis    diffinitionis   vel    evacuationis  caballarium ,  qui    numquam    fecisset  bata- 

de  omnibus  vocibus  &  dretaticis  quos  ipsi  liam  juratam  cum  scuto  &  bastone,  se  non 

habebant,  vel  habere  debebant,  &  homines  fecisse    ipsum    malum,    nec    ille    qui   hoc 

vel  faeminae  per  eos  in  comitatu  Redensi,  fecit  non  fecit  per  illorum  consilium  vel 

&  Coseranensi ,  &  Comeiensi,  &  Carcasso-  ingenium,  neque  pro  disruptione  jamdictae 

nensi,  &  Narbonensi,  &  Menerbensi,  &  venditionis  vel  convenientiae  se  fecisse.  Et 

Tolosano,  sicut  ipsa  scriptura  a  nobis  facta  si  caballarius  jamdicti  vicecomitis  &  vice- 

ipsis   continet.   Et   praedicti  vicecomes   &  comitissae   victus    fuerit,   emendet    ipsum 

vicecomitissa,  ut  haec  omnia  scripta  fide-  malefactum   in  duplo,  simul  cum  ipso  ma- 

liter  teneant  &  attendant  jamdictis  comiti  lefacto  de  ipso  caballario  quod  accepit  in 

&  comitissae  &  illorum  filio  praescripto,  ipsa  batalia,  &  hoc  quod  cornes  &  comitissa 

mittunt  in  illorum  potestate  &  ostaticum  dederunt  ad  ipsum  caballarium   per  ipsam 

Raymundum-Stephani  de  Cerviano,  &  Ar-  bataliam.  Et  si  caballarius  jamdicti  comitis 

nallum-Guillelmi  de  Salviano,  &  Alcherium  &  comitissae  victus  fuerit,  definiant  ipsum 

de  Cornelano,  &  Guitardum-Lupi  de  Guer-  malum    jamdictis  vicecomiti    &  vicecomi- 

ris,  &  Guillermum-Petri  de  Guerris,  &  Pe-  tissae   &  illorum  caballario  emendet  ipsa 

trum-Sicardi,  &  Aldemarum-Rodstagni,  tali  malefacta  quae  acceperit  in  ipsa  batalia,  & 

modo  ut,  si  praedicti  vicecomes  &  viceco-  hoc  quod  praedicti  vicecomes  &  vicecomi- 

mitissa  disrumperint  aut  infringerint  prae-  tissa  dederint  ad  eum  per  ipsam  bataliam  ; 

scriptam    venditionem    vel     evacuationem  &  ista  batalia  sit  facta  in  comitatu  Carcas- 

vel  coUaudatic  lem  seu  convenientiam  per  sensi  ad  laudamentum  de  quatuor  homini- 

se  Ipsos,  aut    lii  homines  vel  faeminae  per  bus  bonis  quos  eligant  ex  ambabus  parti- 

illorum  coii/  lium  vel  ingenium,  infra  pri-  bus,  qui   inde  velint  finem   &  pacem  sine 

mos  viginti  iies  postquam  praedicti  comes  engan.  Et  si   aliquis  de  praedictis  ostaticis 

aut  comitissa, aut  filius  eorum,  aut  homines  mortuus  fuerit,  jamdicti  vicecomes  &  vice- 

per  eos   commonuerint   inde  omnes   istos  comitissa  mittant  alium  ostaticum  vel  alios 


An 
1070 


Kd.  oria 

t.  II, 
col.  274. 


An 
1070 


579 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


58o 


An 

1070 
2  août. 


non  minus  valentes  in  potestatem  janidicti 
comitis  &  coniitissae  &  filii  ejus  in  loco 
mortiiorum  vel  mortui  infra  primos  decem 
dies  postquam  inde  comnionïti  fuerint. 
Quod  si  &  ipsi  restaurati  mortui  fuerint, 
assidue  restaurentur  &  alii  a  praedictis 
vicecomite  &  vicecomitisea  quamdiu  vixe- 
rint.  Quod  si  non  fecerint,  incurrant  jam- 
dicti  ostatici  aut  loco  eorum  missi  in  po- 
testatem jamdicti  comitis  &  comitissae  & 
filiorum  ejus.  Actum  est  hoc  v  kalendas 
julii,  anno  xi  regni  Philippi  régis. 


295. 


CCXLIX 


Éd.oric. 

t.  U, 
col.  275. 


Donation  d' Adélaïde ,  fille  de  Pierre- 
Raimond,  comte  de  Carcassonne y 
au  comte  de  Barcelone j  de  ses  droits 
sur  Carcassonne^  i^c^ . 

LEX  Gothorum  praecipit  in  libro  V  ejus- 
dem  legis,  titulo  il,  capitulo  VI,  ut  res 
donatae ,  si  in  praesenti  traditae  sint ,  nullo 
modo  repetantur  a  donatore.  Tdeoque  in 
Dei  nomine,  ego  Adalaidis  filia  quae  sum 
Rangardis  comitissae  donatrix  sum  vobis 
Raymundo  comiti  Barcheonae,  &  Almodi 
comitissae  conjugi  tuae,  &  filio  vestro 
Raymundo  Berengarii.  Fer  hanc  scriptu- 
ram  donationis  meae  dono  vobis  omnes 
voces  &  dretaticos,  possessiones  vel  aucto- 
ritates  quas  ego  habeo  vel  habere  debeo, 
&  homines  vel  faeminae  habent  vel  habere 
debent  per  me  per  fevos,  vel  par  alodia, 
vel  per  bajulias,  sive  per  convenientias, 
vel  per  qualescumque  voces  in  comitatu 
Redensi,  &  Coseranensi,  &  Comeniensi, 
&  Carcassonensi,  &  Narbonensi,  &  Me- 
uerbensi,  &  Tolosano,  sicut  fuerunt  prae- 
dicta  omnia  de  Rodgario  comité  Vetulo 
Carcassonensi,  &  Otone  fratre  ejus  comité 
Redensi,  &  de  Bernardo-Rodgarii  &  Ray- 
mundo-Rodgarii  &  Petro  episcopo  filio- 
rum praedicti  Rodgarii ,  &  sicut  fuerunt 
Petri-Raymundi  comitis  patris  mei,  & 
Rodgarii  filii  sui  fratris  mei,  &  Rangardis 


*  Archives   de   Barcelone. 
Il  09. 


Marca    Hispanica, 


comitissae  matris  meae,  quantum  îsti  su- 
pradicti  qualicumque  modo  ibi  tenue- 
runt  vel  habuerunt,  &  homines  vel  fae- 
minae per  eos.  Sunt  namqiie  praedicta 
omnla,  civitates,  comitatus,  episcopatus, 
vicecomitatus,  &  alii  honores  &  dignita- 
tes,  castra  vel  castella,  munitiones  sive 
fortedas,  ecclesiae,  parrochiae,  villae,  do- 
mus,  census,  redditus,  mercata,  telonea, 
leddes,  pedadges,  firae,  rafegae,  alberges, 
pascuaria,  sylvae,  garricae,  arbores,  horti, 
cultum  vel  eremum,  montes  &  podii  & 
petrae,  monetae,  condirectum  vel  discon- 
directum,  rusticum  &  urbanum,  malla  vel 
placita,  prata  vel  pascua,  fontes,  flumina 
cum  eorum  discursionibus  &  piscatoriis 
&  molendinis  &  molendinariis,  sive  cum 
omnibus  terris  vel  vineis,  cultis  vel  ere- 
mis,  viae  ductibus  vel  reductibus,  sive  cum 
omnibus  abbatiis,  monasteriis,  cellis,  pos- 
sessionibus,  praediis,  vel  capellis  earum, 
cum  omnibus  illarum  terminis  &  perti- 
neutiis  cunctis  quae  in  praedictis  comita- 
tibus  vel  vicecomitatibus  fuerunt,  sunt 
vel  erunt.  Advenerunt  ergo  mihi  praedicta 
omnia  per  vocem  &  dretaticum  vel  haere- 
ditatem  janidicti  patris  mei  &  fratris  mei, 
seu  per  maternam  vocem,  sive  per  quales- 
cumque voces,  vel  successionem  praedic- 
torum  parentum  vel  propinquorum  meo- 
rum.  Quae  vero  praedicta  omnia  superius 
scripta,  cum  omnibus  terminis  &  perti- 
nentiis  &  affrontationibus  illorum  cunc- 
tis, ego  praedicta  Adalaidis  meo  libenti  & 
grato  animo  dono  vobis  jamdicto  Ray- 
mundo videlicet  comiti,  &  Almodi  comi- 
tissae, &  filio  vestro  Raymun<lo-Berenga- 
rii,  &  de  meo  jure  &  potestate  in  vestrum  . 
trado  dominium,  &  potestatem,  &  pro- 
prietatem  ad  facienda  omnia  quaecumque 
volueritis;  &  est  manifestum.  Quod  si  ego 
donatrix  vel  aliquis  ex  posteritate  mea  vel 
consanguinitate  mea,  &c.  Facta  scriptura 
donationis  IIII  nonas  augusti,  anno  do- 
minicae  Incarnationis  MLXX,aera  MCVlll, 
indictione  viii,  anno  xi  regni  Philippi 
régis.  S.  Adalaidis  faeminae,  quae  hanc 
donacionem  feci,  &  spontanea  voluntate 
fîrmavi  &  firmare  rogavi.  Fetrus  presby- 
ter,  qui  hujus  scedulam  largitionis  rogatus 
scripsit  &  subscripsit  die  annoque  prae- 
notato. 


An 
1070 


58i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


582 


An 

1070 


or;g. 
t.  Il, 
col.  376. 


296.  —  CCL 

t 

Donation  de  Bérengery  vicomte  de 
Millau,  à  Vahbaye  de  Saint-Victor 
de  Marseille^ 


feuzalibus  meis  inibi  acquîrere  quocumque 
modo  potuerint,  id  totum  ego  similiter 
Deo  &  sanctae  Mariae  sanctoque  Victori 
&  monachis,  ut  habeant,  &  possideant,  & 
volo  &  dono  :  in  vico  auteni  ipso  vel  burgo 
in  circuitu  ipsius  ecclesiae,  quantumcuni- 
que  ad  of'ficinas  monasterii  débet  large  & 
spatiose  sufficere,  similiter  Deo  &  sanctae 
Mariae,  sancto  Victori  &  monachis  dono  : 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trinita-  de  caeteris  vero  quae  in  ipso  burgo  habeo 
tis.  Ego  Berengarius,  Ricardi  quondam  nihil  volo  ut  acceptent  sine  meo  consilio. 
vicecomitis  filius,  omnipotenti  Deo  de  am-  Haec  omnia,  sicut  superius  scriptum  est, 
plitudine  largitatis  ejus,  qui  temporalia  in  manu  abbatis  Bernardi  germani  utique 
mihi  bona  satis  magnifice  in  saeculo  con-  fratris  mei,  &  Ricardi  ejusdem  monasterii 
tulisse  videtur,  gratias  ago  justumque  esse  qui  similiter  mihi  etiam  frater  est,  quorum 
cognosco,  ut  ei  qui  mihi  omnia  commen-  consilio  &  dilectione  maxime  ductus  id 
davit  ego  quoque  de  ipsis  in  beneplacito  ago,  dono  ego  Berengarius  omnipotenti 
serviam.  Ipse  autem  econtra  semper  con-  Deo,  &  sanctae  Dei  genitrici  seinperquc 
tra  voluntatem  ipsius  egisse  me  fateor;  sed  virgini  Mariae,  sanctisque  apostolis  Dei 
quia  scio  illum  esse  piissimum,  etsi  non  Petro  &  Paulo,  &  sancto  Victori  gloriosis- 
ut  dignum  esset,  aliquid  tamen  aggrediar  simo  martyri  in  monasterio  Massiliensi,  Si 
ponere  in  servitio  ejus  initium,  quatenus  monachis  ejusdem  monasterii  tam  prae- 
ipse  me  in  id  ipsum  dirigere  &  ad  perfec-  sentibus  quam  futuris,  &  cedo  &  trado,  & 
tum  fiuem  dignetur  gratia  sua  perducere.  de  meo  jure  in  jus  eorum  potestatemque 
Ecclcsiam  igilur  juris  mei,  quae  mihi  a  transfundo  ad  altitudinem  &  ad  omnem 
parentibus  obvenit,  quae  est  sita  in  pago  honorem;  ut  habeant,  teneant  &  possi- 
Ruthenico,  in  vico  Amiiiadeo,  &  est  con-  deant  absque  uUius  inquietudine  seu  com- 
secrata  in  honorem  sanctae  Dei  genitri-  pellatione,  ut  non  possim  ego  in  futu- 
cis  Mariae  semperque  virginis,  omnipo-  rum  hoc  ullo  modo,  immutata  voluntate, 
tenti  Deo  sub  spe  monasterii  construendi  destruere  sive  mutare,  neque  uUus  homo 
libenter  atque  dévote  offero,  &  ei  qui  meus,  neque  aliqua  cujusque  conditionis 
magnus  est  pro  tantis  donis  parum  offerre  persona  vel  ordinis,  imo  vero  quod  ut  in 
lion  fimeo,  quoniam  ipse  novit  pro  parvis  melius  vertatur  semperque  fiât,  semper 
magna  &  pro  temporalibus  praemia  retri-  augeatur  &  crescat,  plenissime  &  perfec- 
buere  sempiterna.  Dono  ergo  praescrip-  tissime  ad  refrigerium  animae  meae  Deo 
tam  ecclesiam  Deo  &  sanctae  Dei  genitrici  auxiliante  sufficiat,  &  ut  degentes  inibi 
Mariae  dominae  nostrae,  &  sancto  Vie-  servi  Dei  &  cuncta  Massiliensis  coenobii 
tori  gloriosissimo  martyri,  &  abbati  Ber-  congregatio,  pro  sainte  ac  redemptione 
nardo  &  successoribus  ejus,  &  monachis  animae  patris  mei  Ricardi,  &  pro  salute 
in  monasterio  Massiliensi  Deo  servienti-  mea,  &  matris  meae  Rixendis  quae  adhuc 
bus  tam  praesentibits  quam  futuris,  eccle-  superest  &  diu  supersit,  &  omnium  pa- 
siam  videlicet  cum  omni  presbyteratu  suo  rentum  meorum  vivorum  &  defunctorum, 
ab  integro,  quantumcumque  ibi  usque  ho-  omnium  seniorum  &  fidelium  atque  ami- 
die  presbyteri  tenuerunt.  Si  quid  autem  corum  meorum,  &  omnium  simul  christia- 
in  redditibus  ejusdem  ecclesiae  sive  in  de-  norum  Dei  misericordiam  debeant  exorare. 
cimis  laici  habent,  id  quandiu  ipsi  tenue-  Facta  est  carta  donationis  hujus  anno  ab 
rint  mihi  reservo,  &  servitium  ipsorum  ad      Incarnatione   Domini   MLXX,  indictione 


usus  meos  retineo  :  quidquid  vero  ab  ipsis 

'  Archives  de  la  ville  de  Millau,  en  Rouerguej 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  14.5,  f  i. 


VIII.  Si  quis  autem  banc  donationem  ir- 
rumpere  voluerit,  non  valeat,  insuper  iram 
Dei  omnipotentis  cum  omnibus  maledic- 
tionibus  quae  in  veteri  vel  novo  Tes- 
tamento   sunt,    nisi    resipuerit,    incurrat. 


An 
1070 


An 

1070 


583 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDCC. 


584 


hd.orig. 

t.  Il, 
col.  277. 


Vers 
1  070 


Amen,  amen.  Fiat,  fiât.  Sig.  Berengarii 
qui  hanc  donationis  cartam  fieri  jussit  & 
testes  firmare  rogavit.  Signum  Rixendis 
niatris  ejus.  Signum  Bernardi  fratris  ejus 
qui  ejusdem  donationis  condonatores  con- 
firmatoresque  bono  anime  &  voluntate 
promptissima  extiterunt.  S.  Aldeberto. 
S.  Bernardi  Tailaequare.  Ugo  frater  ejus 
firmavit.  Geraldus  presbyter  firm.  Ricar- 
dus  deTurris  firm.  Deusdedit  de  Seveyriac 
firm.  Geraldus  presbyter  firm.  Arduin  mo- 
nachus  &  peccator  qui  istam  cartam  do- 
nationis scripsit  die  &  anno  quo  supra. 


297.  —  CCLI 

Donation  faite  au  monastère  de  Pey- 
rissaSy  dans  le  Comminges\ 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
orationes  &  salutes  in  Domino.  Ego 
Arnaldus  comes,  venit  voluntas  in  animo 
meo  ut  dem  alodium  meum  pro  remedium 
anime  mee  &  corporis  mei.  Ad  sanctam 
Mariam  que  dicitur  Patricensis,  &  aliorum 
sanctorum  qui  ibi  continentur  dono  alo- 
dem  meum  qui  dicitur  Martiniano  cum 
suas  ajacentias,  totum  &;  integrum,  quod 
Auriol  Sancii  de  Adodosso  dédit  ad  comité 
Raimundo  de  Begorra,  &  comes  Raimun- 
dus  dédit  ad  comitem  Arnaldum  propter 
malefactum  que  fecit  ad  eura  ,  &  postea 
dereliquit  eum  Amelius  Auriol  propter  l 
cavallum  ad  comitem  Arnaldum.  Et  ego 
Arnaldus  comes  dono  alodem  istum  ad 
sanctam  Mariam  &  sancto  Michaeli  & 
sancto  Petro,  &  abbati  Astare  &  suos  mo- 
nachos,  pro  remedium  anime  &  corporis 
mei,  &  vos  orate  pro  me  ad  Dominum  & 
sanctos  ejus.  Et  ego  Guillelmus  filius  Aster 
hanc  facio  guarpitionem  cum  ista  carta  de 
très  partes  de  Martiniano  Deo  &  Sancte 
Marie  de  Patricianis  &  Rogerio  &  ad  mo- 
nachos  &  ad  clericos  qui  modo  ibi  sunt 
vel  in  antea  erunt,  quomodo  Raimundus 
Arnaldus  fecit  per  ipsa  convenientia. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat;  latin  9  189, 
f"  59  v°. 


298. 


CCLII 


accord  entre  Raimond  de  Saint-Gilles 
6*  V archevêque  d'Arles^ . 

BREVE  de  convenientia  quam  fecit  Ray- 
mundus  comes  cum  Aicardo  Arelatense 
archiepiscopo  :  scilicet  reddit  &  donat 
ecclesiam  Sanctae  Paschae  cum  omnibus 
ad  eamdem  ecclesiam  pertinentibus,  ex- 
cepte quod  dédit  ad  faciendum  claustrum 
de  Castro  Belauro.  Simili  modo  reddit  &  do- 
nat sancto  Stéphane,  &  sancto  Trephimo, 
&  Aicardo  archiepiscopo  necnon  omnibus 
ejus  successoribus  totum  honorem  qui  est 
in  Argentia  ecclesiae  Sancti  Trophimi  per- 
tinentem,  sicut  unquam  melius  habuit  Ra- 
jambaldus  archiepiscepus  vel  hemines  per 
manum  ejus,  scilicet  in  ecclesiis,  in  villis, 
in  vineis,  in  terris  cultis  &  incultis,  in 
aquis ,  &  in  pratis,  &  in  hominibus,  Deo 
&  sancto  Stéphane  &  sancte  Trephimo 
pertinentibus  :  &  de  villa  quae  dicitur 
Furchas  si  murata  fuerit,  habeat  in  basti- 
mento  castelli  &  villae  ecclesia  Sancti 
Stephani  &  Sancti  Trophimi  &  Aicardus 
archiepiscepus  &  successeres  ejus  in  villa 
&  in  hominibus  tertiam  partem,  &  in  cas- 
tre Albaroni  quando  ipse  habebit,  Aicardo 
archiepiscopo  medietatem  reddet,  quo- 
niam  Rajambaldus  archiepiscepus  habuit, 
&  de  lexda  navigiorum  &  navium  quae 
Montatie  vocatur,  quam  Bertrannus  cornes 
habet  apud  Arelatem,  si  ipse  habere  po- 
terit,  medietatem  donat  &  reddit  sancto 
Trephimo  &  sancte  Stéphane  &  Aicardo 
archiepiscopo  ejusque  successoribus.  Ju- 
rejurande  firmat  Raymundus  comes  Ai- 
cardo archiepiscopo,*  quod  de  henoribus 
his  suprascriptis  ita  faciat  &  teneat  ut 
dictum  est,  &  quod  non  tollat  ei  neque 
ejus  successoribus  supradictos  honores, 
neque  ques  cum  consilio  in  antea  acap- 
tabit  :  &  adjutor  erit  Aicardo  ad  hes  reti- 
nendos  honores  centra  illos  qui  ei  auffe- 
rent  &  ejus  successoribus  sine  enganno; 
&  jurât  quod  adjutor  ei  sit  de  illis  qui 
honorem  tollunt  sancti  Trophimi  &  sancti 

'  Cartulaire  noir  de  l'église  d'Arles,  f"  i  I  &suiv. 


Vers 

1  070 


Vers 
1070 


585 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


186 


An 

1 07 1 

i5  mar: 


Stepliani  sine  engaiino,  qiiantas  vices  Ai- 
cardus  couunoiiuerit  aut  conimoaere  ciim 
faciat. 


299. 

Transaction  entre  Raimond,  évêque 
d''Elne ,  6*  Udalger,  vicomte  de 
Castelnau  '. 

AN  NO  septuagesimo  post  millesimum 
Incarnationis  domiuice,  fecerunt  con- 
venieiitiani  Raimundus  episcopus  &  Udal- 
gariiis  vicecomes  de  Castellonovo,  ut  ipsam 
tertiam  partem  de  pascuer,  qiiod  beata  Eu- 
lalia  habet  in  Rossilionense  &  in  Valles- 
piri  &  predictus  episcopus  per  eam  ,  ut 
jamdictus  episcopus  de  prescripta  pascuer 
primitus  habeat  L  multos  &  x  anels ,  & 
alium  qui  remauet  habeant  per  medieta- 
tera,  exceptus  ipsas  curtes  quod  jamdictus 
episcopus  habuerit  in  Bexanos  vel  in  Sa- 
lelas  aut  in  Elnam,  &  hoc  quod  Bernardus 
Gauzberti  &  Bernardus  Adaiberti  tenent 
per  jamdictum  episcopum  ;  exceptus  illas 
curtes  quod  vice  habuerit  cornes  in  Ponti- 
liano,  &  exceptus  duas  curtes  quod  vice- 
comes habuerit  in  Vallespiri,  &  convenit 
ei  ut  episcopus  habeat  suum  bajulum  in 
prescriptum  pasquarium,  &  iterum  con- 
venit pernominatus  vicecomes  ad  prescrip- 
tum episcopum  &  illum  bajulum  quod 
vicecomes  missurus  erit  in  ipsum  pascua- 
rium,  fiât  homo  commandes  de  jamdicto 
episcopo  &  faciat  ei  fidelitatem  super  ai- 
tare  sacratum.  Et  si  predictus  episcopus  se 
querelaverit  de  jamdicto  bajulo  ad  pre- 
scriptum vicecomitem,  infra  XV  dies  quod 
hoc  fecerit  prenominatus  vicecomes  faciat 
ei  directum  facere  per  judicium  aque 
calide.  Iterum  convenit  prefatus  vicecomes 
ad  pretestatum  episcopum,  ut  si  de  jam- 
dicto pasquario  quiquam  dederit  aut  im- 
pignoraverit  àut  consentierit  alicui  homini 
vel  feminae,  perdet  omnino;  exceptus  hoc 

'  Cartulaire  d'Elne,  f"  6.5  j  &  copie  dans  la 
collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  3o,  f°  54. 


quod  antea  solitus  erat  abcre.  Et  si,  sicut 
superius  scriptum  est,  predictus  vicecomes 
aut  filios  ejus  aut  filias,  aut  alicjuis  ex  con- 
sanguineis  ejus,  aut  alic[uis  homo  vel  fe- 
miiiam  de  prescripto  pasquario  quiquam 
tuierit,  aut  per  malam  deceptionem  sive 
per  consensu  vicecomitis  prescripti  frau- 
daverit  ad  dampnum  béate  Eulalie,  &  pre- 
scripti episcopi  aud  successorum  meorum. 
Hec  omnia  suprascripta  absolute  sit  deii- 
berum  in  potestate  béate  Eulalie  &  jam- 
dicti  episcopi  &  successorum  illorum.  Hoc 
autem  actum  est  idus  marci,  &  in  pre- 
sentia  Willelmi  archidiaconi,  &  Guitardus 
Mironis,  &  Berengarius  Pétri,  &  Petrus 
Gauzberti,  &  Arnallus  Ajalberti,  &  Pon- 
tius  Bernardi,  &  Bernardus  Martini,  & 
Alexandri  Gramatici,  &  Bernardus  Ber- 
nardi, &  Arnallus  Olibani ,  &  Bernardus 
Guilelmi,  &  Guifredus  Cardoni,  &  Ber- 
nardus   Geraldi ,   &  Poncius  Willemi. 


3oo.  —  CCLIII 

Vente  faite  par  Rangarde ,  comtesse 
de  Carcassonne y  à  Raimond,  comte 
de  Barcelone,  de  ses  droits  sur  Car- 
cassonne,  Oc.  ' 

IN  Christi  nomine.  Ego  Rangardis  comi- 
tissa,  filia  quae  fui  Ameliae  comitissae, 
vinditrix  sum  vobis  domno  Raymundo  co- 
miti  Barcheonensi,  &  Almodi  comitissae 
conjugi  vestrae  sorori  meae,  &  filio  vestro 
Raymundo-Berengarii.  Per  hanc  scriptu- 
ram  venditionis  meae  vendo  vobis  omnes 
voces  &  dretaticos,  possessiones  vel  aucto- 
ritates,  quas  ego  habeo  vel  habere  debeo, 
&  homines  vel  faemina  habent  vel  habere 
debent  per  me  per  fevos,  vel  per  alodia, 
vel  per  bajulias,  sive  per  convenientias, 
vel  per  dimissiones,  vel  jactitiones,  seu 
luctuosum,  sive  decimum,  vel  per  quales- 
cumque  voces  in  comitatu  Redensi,  Cose- 
ranensi,  &  Comeniensi,  &  Carcassonensi, 
&   Narbonensi,  &  Minerbensi,   &  Tolo- 


An 
1071 


Kd.orig. 

t.  II, 
col.  278. 


An 

1071 
22  avril. 


'  Archives   de    Barcelone. 
I  253. 


—    Marca    Hispanica, 


An 

1071 


587 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


588 


sano,  sicut  fuerunt  praedicta  omnia  de 
Rodgario  comité  Vetulo  Carcassonensi,  & 
Otone  ejus  fratre  comité  Redensi,  &  de 
Bernardo-Rodgarii  &  Raymundo-Rodga- 
rii  &  Petro  episcopo  filiorum  praedicti 
Rodgarii,  &  sicut  fuerunt  Petri-Raymundi 
comitis  mariti  mei,  &  Rodgarii  filii  mei; 
quantum  isti  supradicti  qualicumque  modo 
ibi  tenuerunt  vel  habuerunt,  &  homines 
vel  faeminae  per  eos.  Sunt  namque  prae- 
dicta omnia,  civitates  ,  comitatus  ,  episco- 
patus,  vicecomitatus,  &  alii  honores  & 
dignitates,  castra  vel  castella,  munitiones 
sive  fortedas,  ecclesiae,  parrochiae,  villae, 
domus,  census,  redditus,  mercata,  telonea, 
leddes,  pedadges,  firae,  raffegae,  alberges, 
pascuaria,  silvae,  garricae,  arbores,  hotti, 
cultum  vel  eremum,  montes  &  podii,  pe- 
trae  &  monetae,  condirectum  vel  discon- 
directum,  rusticum  &  urbanum,  malla  vel 
placita,  prata  vel  pascua,  fontes,  fluniina 
cum  eorum  discursionibus  &  piscatoriis  & 
molendinis  vel  molendinariis,  sive  cum 
omnibus  terris  vel  vineis,  cultisvel  eremis, 
viae  ductibus  vel  reductibus,  sive  cum  om- 
nibus abbatiis,  monasteriis,  cellis,  posses- 
sionibus,  praediis,  &  aiodiis,  vel  capellis 
earum,  cum  omnibus  illarum  terminis  & 
pertinentiis  cunctis  quae  in  praedictis  co- 
mitatibus,  episcopatibus,  vel  vicecomitati- 
bus  fuerunt,  sunt  vel  erunt.  Advenerunt 
ergo  mihi  praescriptae  Rangardi  jamdicta 
omnia  per  voces  &  dretaticos,  vel  per  di- 
missionem  seu  jactitionem,  per  scripturam 
testamenti  a  jamdicto  viro  meo  marito  vel 
conjuge  mihi  factam,  sive  per  meum  deci- 
mum,  sive  per  luctuosam  haereditatem 
jamdicti  filii  mei  Rodgarii  comitis,  seu  per 
qualescumque  voces  vel  auctoritates.  Quae 
vero  praedicta  omnia  superius  scripta  cum 
omnibus  terminis,  &  pertinentiis,  &  af- 
frontationibus  illorum  cunctis,  ego  prae- 
dicta Rangardis  comitissa  meo  libenti  & 
grato  animo,  sine  vi  &  metu  &  fortia,  li- 
bère &  solide  &  integriter,  ac  sine  ullo 
retentu  vendo  sine  engan  vobis  jamdictis 
domno  Raymundo  videlicet  comiti,  &  Al- 
modi  comitissae,  &  filio  vestro  Raymundo- 
Berengarii,  propter  pretium  id  sunt  qua- 
dringentae  unciae  auri  puri  &  optimi 
pensatae  ad  pensum  legitimum;  quod  pre- 
tium vos  praedicti  mihi  dedistis  &  ego  a 


An 

1 071 


t.  Il, 

col.  279. 


vobis  accepi,  &  nihil  de  ipso  pretio  apud 
vos  emptores  remansit  ad  persolvendum, 
&  est  manifestum.  Quae  vero  ego  praedicta 
Rangardis  comitissa  praescripta  omnia,  si- 
mul  cum  ipso  Castro  de  Confolent  cum 
terminis  &  pertinentiis  suis,  sive  cum  ipso  Éd.orig. 
Castro  de  Redes,  &  cum  ipso  Castro  de 
Ventegon,  &  cum  ipso  Castro  de  Cam- 
pendud,  &  cum  ipso  Castro  de  Periag,  cum 
illorum  terminis  &  ecclesiis  &  pertinentiis 
omnibus,  similiter  cum  ipso  de  Auriag 
cum  terminis  &  pertinentiis  suis,  similiter 
cum  omnibus  ipsis  fortedis,  &  dominica- 
turis,  villis,  &  census,  &  redditus,  &  usa- 
ticos,  &  monetis,  &  alberges,  &  staticas, 
&  placitis,  &  batalias,  &  justitiis,  &  ledi- 
rectionibus,  similiter  cum  omnibus  retini- 
mentis  quos  ego  praedicta  Rangardis  in 
praedictis  omnibus  usque  nunc  adquisivi, 
habui  vel  retinui  aliquo  modo,  vel  habere 
vel  retinere  debui,  &  homines  vel  faemi- 
nae habent  vel  retinent,  vel  habere  vel 
retinere  debent  vel  debuerunt  per  me  ali- 
quo modo,  de  meo  jure  in  vestrum  trado 
dominium  &  potestatem,  &c.  Facta  scrip- 
tura  venditionis  x  kalendas  madii,  anno  XI 
regni  Philippi  régis.  S.  Rangardis  comi- 
tissa, qui  hoc  firmavit  &  firmare  rogavit. 
Petrus  presbyter,  qui  hujus  scedulam  lar- 
gitionis  rogatus  scripsi  &  subscripsi  die 
annoque  praenotato. 


3oi. 


CCLIV 


Accord  entre  Guillaume ,  comte  de 
Toulouse ,  6*  Raimondy  comte  de 
Barcelone  y  touchant  le  Lauragais\ 


I 


N  nomine  Domini.  Notum  sit  omnibus 
hominibus,  quod  facta  est  concordia 
inter  Wuiellmum  Tolosanum  comitem,  & 
Raimundum  comitem  Rarchinonensem  & 
Carchanonensem  &  Raimundum  filium 
ejus,  de  discordia  quam  habuerant  de  ipso 


'  Château  de  Foix  ;  original,  caisse  zo  ;  &  car- 
tulaire,  caisse  10.  [Aujourd'hui  Trésor  des  chartes, 
].  879,  n.  8.]  Le  P.  d'Achery,  Spicilegium  ,  t.  10, 
p.  162  &  seq. 


An 

1071 

7sep- 
tCciibre. 


An 

1071 


589 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


000 


Éd.ori)'. 

t.  Il, 
col.  280. 


castello  de  Laurago,  in  quo  jamdictus  To-      de    Laurag,  &   Isarni   &   Jordauis    fratriî 


losanus  cornes  qucrebat  adfiJament  per  sa- 
cramentum  ;  &  non  potuit  habere  ulluni 
hominem  videntem  nec  audientem,  qui 
vidisset  aud  aiidisset  facere  afidamentum 
per  sacramento  de  predicto  Castro  ad  avum 
nec  ad  patrem  de  predicto  Tolosano  co- 
mité. Et  propter  hoc  facta  est  talis  concor- 


ejus,  &  Pontii  Fortonis  &  Gnillelmi  fra- 
tris  ejus,  &  Ugonis  de  Sexago  &  Raimundi 
fratris  ejus,  &  Umberti  electi  Barchino- 
nensi,  &  Geraldi  Alamanni,  &  Guniberti- 
Guitardi,  &  Raimundi-Guillelmi  viceco- 
miti ,  &  Guillelmi- Raimundi  senescalc 
&  fratrum  ejus,  &  Umberti-Gauzberti,  & 


Odalrici  de  Pontiano. 


dia  inter  predictos  comités,  quod  jamdic-  GautVedi  Bastonis,  &  Renardi-Amati,  & 
tus  Guillelnius  Tolosanus  cornes  donavit  Segarii-Salamonis,  &  Guitardi-Lupi  de 
hoc  totum  quod  adquisivit  de  Raimundo-  Biterris,  &  Augerii  Gaufredus,  &  Ugo 
Guillelmi  &  de  Bernardo  fratre  ejus,  &  filio  Pontio  comiti  Ympurias,  &  Mironi 
qua[n]tum  ipse  jamdictus  Tolosanus  comes  Fogheret,  &  Guillelmi-Pontii  de  Carchas- 
habebat  &  habere  debebat  in  predicto  cas-  sona  &  fratris  ejus  Deusdedit,  &  Rai- 
tello  Laurago  &  in  omnibus  suis  terminis  mundi-Amelii  de  Avezola ,  &  Raimundi 
atque  pertinentiis,  ad  jamdictum  Raimun- 
dum  comitem  Barchinonensem  &  Carcha- 
sonensem,  &  ad  filium  ejus  Raimundum, 
&  eorum  posteritati  qui  habuerit  comita- 
tum  Carchassonensem  qualicumque  niodoj 
tali  tenore,  ut  predictus  Raimundus  co- 
mes &  predicta  ejus  posteritas  habcat 
hoc  totum  ad  fevum  per  predictum  To- 
losanum  comitem  &  per  posteritatem  ejus, 
quae  habuerit  Tolosanum  comitatum, quan- 
tum   predictus  Tolosanus    comes   habebat 


3o2.  —  CCLV 
Extraits  de  diverses  chartes. 


I.  —  Ad    locum  '   sacrum    sanctae   Dei 
ecclesiae  quae  est  sita   in   honore  sancti 

&  abere    debebat   qualicumque    modo    in  Pétri  Jesu  Christi  alumni  Salvensis  monas- 

castro   Laurago,  &   in   ejus   terminiis  at-  terii,  ubi  domnus  abbas  Gellonensis  monas- 

que  omnibus  ajaccnciis  &  pertinentiis.  Et  terii  praeesse  videtur  cum  suis  monathis 

propter   hoc    dédit    jamdictus    Barchiuo-  super  caterva  monachorum,  qui  orationes 

nensis    comes    atque    Carchassonensis   ad  fundunt  ad  Dominum  pro  salute  vivorum 

predictum    Tolosanum    comitem,    decem  vel  requie  defunctorum.  Ob  hoc  igitur  ego 

millia  mes'  monete  Barchinone,  excepto  in  Dei  nomine  Bernardus  &  uxor  mea  Ade- 

hoc  [quodj  dédit  uxori  ejus  Tolosanae  co-  laidis  cogitavimus  de  Dei  misericordia  vel 

mitisse.  aeternae  haereditatis,  ut  pius  Dominas  ve- 

Facta   est   hec  concordia  atque  donum  niam   &  indulgentiam   tribuat   delictorum 

sive  evuacuacio  VII  idus  septembris,  anno  nostrorum  ,    donamus    &    concedimus    nos 

millesimo  LXX°  l°  ab  Incarnatione  Domini,  suprascripti  donatores  ad  sanctum  Petrum 

régnante  Philipo  rege;  in  prescntia  Rai-  apostolum ,  seu    ad   ipsius   altare  Salven- 

mundi  comitis  Rutenensis,  &  episcopi  Ca-  sis  suprascripti,  necnon  &  ad  conventum 

turicensis,  &  Rodgarii  comitis  de  Fuxo,  &  monachorum   Salviensium    ibidem    degen- 

domni  abbatis  Frotardi  Sancti  Pontii  To-  tium,  unum  mansum  ad  alodem.  Est  autem 

meriensis,    &    Pétri   vicecomitis    Miner-  ipse  mansus  in  comitatu  Nemausensi,  in 

bensis,  &  Bernardi-Rotgerii  de  Pattes,  &  vicaria  Bagarnis  &   in  villa  quae  vocatur 


Ugoni  Eschafredi  &  filiorum  Pétri  &  Ugo- 
nis, &  Guillelmi-Rainuindi  de  Castello- 
novo,  &  Arnalli  fratris  ejus,  &  Guillelmi 
prepositi  Tolosani,  &  Bernardi-Pontii  de 


Melnaco  :  in  ejus  terminio  vel  in  ipsa 
villa  suprascripta  donamus  ipsum  mansum 
suprascriptum  ad  alodem  de  nostri  fundi 
possessione,  ubi  Bernardus  dictus  Almera- 


Auriago,  &  Guilaberti  &  fratris  ejus.  Pétri      dus  visus  fuit  manere,  totum  &  ad   inte- 

grum  donamus  cum  hermis,  &  cultis,  & 

'  On  peut  lire  indifféremment  marchas  &  mancu- 
sos  ;  le  dernier  est  plu»  probable.  '  Manuscrits  d'Auhays,  n.  î5. 


An 
1071 


An 
1071 


An 
1071 


591 


PREUVES  DE  L  HISTQÎRE  DE  LANGUEDOC. 


592 


An 
107 1 

6  dé- 
cembre. 


Éd.orig. 

t   11, 
col.  281. 


arboribus,  &  aquis  post  obitiim   nostrum,  eo  anno  ejusdem  urbis  episcopatum  adep- 

si    haeredem    legitimum  non   habemus;   si  tus  fiierat.  Haec  donatio   ut  sit  firma  de- 

autem  proleni  habuerimus,  ejus  haeredita-      precor confirmât,  manu  sua  confirmât 

tis  fiât  iste  mansus.  Si  non  autem,  in  corn-  Arnaldus  filius  datoris.  Ego  Arnaldus  Ray- 

munia  monachorum  Sancti  Pétri  consistât,  mundi     dator    hanc    eamdem     manu     mea 

&  si  autem   ille   noster  infans  vixerit,  ha-  firmo,  aliosque  ut  confirment  deprecor. 
beat  sanctus   Petrus  in  loco   ipsius   mansi 

totam   nostram   dominicaturam   in  vineis,  IIÏ.  —  Cum  '  contentio   erat  inter  Isar- 

campis  ad   alodem    per   nostram   donatio-  num-Raymundi  de  Malvers  &  filium   ejus 

nem ,    quam    nos    habemus     in    Melnacho  Raymundum   de  Malvers  ex  parte  una,  & 

praedicto  :   in   tali  vero  convenientia  do-  Guillelmum  Baroni  &  filios  ejus  ex  parte 

namus  praedictuni  honorem,  ut  in  diebus  altéra,  super  tota  vicaria  de  Malvers,  de 

nostris  usiim  &  fructum  habeamus  post  fi-  contentione  miserunt  se  jamdicti  in  manu 

nem  nostris  corporibus  habeat  sanctus  Pe-  domini   Dalmatii    abbatis    Sanctae  Mariae 

trus  communiter  per  aevum,  &c.  Scripta  est  coenobii  Crassae  domini  eorum  in  Carcas- 

haec   pagina   anno    M  LXXI  quo   Dominus  sona  civitate,  qui  vocavit  ad  se  domnum 

Jésus  Christus  visitare  mundum  &  carnem  Raymundum  comitem  Barchinonae  &  dom- 

sumere   est   dignatus,&fit  in   ipso   anno,  num  Aymericum  de  Narbona  qui  erant  ibi, 

VIII   indictione,   régnante   rege   Philippo.  qui  secum   audirent  jamdictam  contentio- 

Signum   Bernardus    &   uxor   sua   Adalaidis  nem   jamdictorum   vicariorum,  qui    simul 

qui  hanc  donationem  fecerunt  &  firmave-  unanimiter   recognoverunt  ante   praesen- 

runt  &  firmari  petierunt.  Sign.  pro  fratre  tiam    jamdictorum   domnorum    &   aliorum 

siio.    Sign.    Ugo.    Sign.    Lautaldo    de    Ba-  multorum    nobilium     hominum    quidquid 

garno.  Sign.   Petro  suo  fratre.  Gaubertus  debebant  habere,  hoc  est  jornalem  unum 

scripsit.  de  bobus  &  alium  de  aslnis  semel  in  anno 

de  unoquoque  manso,  ubi  sunt  modo  boves 

II.  —  Anno' M  LXX.1^  dominicae  Incarna-  de   septem    mansis   quos   teuet  coenobiiim 

tionis,  régnante  Philippo  rege,   ego  Ray-  Sanctae  Mariae  Crassae  ad  manum  suam  & 

mundus-Arnaldi  filiusque   meus  Arnaldus,  nihil  amplius...  &  de  placitos  placitatis,  de 

favente  conjuge   mea,  conferimus  Domino  quibus  aliqui  ipsorum  receperint  fidancias 

apostolorumque  principi   suo  Petro  Cur-  cum  fuerit  placitum  vel  clamorem  judica- 

tensi    monasterio,  &  abbati  Raymundo  &  tum  a  judice  Sanctae  Mariae  vel  praeposito 

monachis    ibidem    morantibus ,    praedium  villae   de   Malvers,  débet   praepositus  vel 

nostrum  quod  est  in  territorio  Tolosano  ejus  bajulus  dare  inter  omnes  vicarios  re- 

vocatum  Gaia;  ita  sane  praedictum  prae-  tro-decimam    vel    tertiam    partem  ,    quod 

dium    concedimus   ut    nullam    particulam  magis  elegerit  praepositus  vel  ejus  bajulus, 

retineamus,  cum  ecclesia  sanctae  Dei  ge-  de    denariis    exeuntibus    a    dicto    placito, 

nitricis    Mariae    in    eodem    fundata,    cum  tractis  missionibus   bona  fide,  c[uae   eruut 

indigenis  ad  idem  praedium  pertinentibus  :  factae  in  placito  placitaudo,  &  in  judicio 

&  ne  longius  moremur  totum  concedimus,  de  clamoribus  ac  placitatis  vel   non  placi- 

nihil   juris    nobis    neque    posteris    nostris  tatis,  de  quibus  ipsi  non  receperint  fidaii- 

reservantes,  &c.  Factum  est  VIII  idus  de-  cias ,    nihil    debeant   recipere    praepositus 


cembris,  sub  testimonio  bonorum  virorum 
ibidem  astantium,  videlicet  Raymundi  Lac- 
torensis  episcopi,  &  Willelmi -Bernardi 
Savensis  principis,  &  Raymundi-Arnaldi 
Modlonis,  &  Willelmus  qui  respublicas 
Tolosae  urbis  disponebat,  Isarnusque  qui 

'  Archives  de  l'abbaye  du  Mas-Garnier. 
'  Le  texte  porte   ml\i.  —  Voir,  au   tome  IV  de 
cette  édition,  la  Note  XIX,  n.  11,  p.   i  o  i . 


vel  ejus  bajulus Anno  ab  ïncarnatione 

Domini  nostri  Jesu  Christi  AlLXXl,  rég- 
nante Philippo  rege,  &c. 

'  Archives  de  Tabbaye  de  la  Grasse,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  66,  f"  i63. 


An 
1071 


An 
1071 


593 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


594 


Vers 

1072 

dccein- 
bre. 


3o3. 

Fondation  d'une  église  i/  d'une  sal- 
vetat  au  lieu  dit  Cog-Morta' . 

IN  nomine  sancte  &  individue  Trinitatis. 
Ego  Raimundus  Garsia  &  ego  Gastonus 

&  ego confisi  de  Domini  niiserichor- 

dia,  cedimus  vel  damus  aliquid  de  alodem 
nostrum  Domino  Deo  &  sancto  Petro  prin- 
cipem  apostolonim  sive  ad  locum  in  ejus 
nomine  consecratum  nominatum  Lesado, 
in  ipso  terminio  ubi  vocant  a  Cog-Morta; 
damus  locum  ubi  "hedificetur  ecclesia,  & 
ipsam  ecclesiam  damus  cum  decimis  &  pri- 
miciis  &  cimiteriis,  &  cum  omni  honore 
ecclesiastico,  qui  ad  ipsa  ecclesia  perti- 
nere  videbitur.  Et  in  ipso  herente  damus 
terras  cultas  &  incultas  in  ipso  camu  ad 
uuumquemque  annum  ad  duos  pariculos 
de  boves,  &  de  ipso  munaro  si  molendi- 
num  constructum  fuerit  ipsum  decimum. 
Et  faciant  ipse  abbas  vel  ipsi  monachi  sal- 
vetatem ,  unde  monstratum  habemus  per 
ipsos  teiminos  de  ipso  perario  usque  ad 
fontem  &  de  ipsa  fonte  usque  ad  strata 
puplica,  que  adjacit  ad  alode  Carlone  & 
quomodo  ipsa  strata  revertit  ad  ipso  pe- 
rario jamdicto.  Et  de  ipsos  homines  qui 
infra  istos  terminos  stant  &  mansiones 
habent ,  faciant  &  douent  censum  per 
uuumquemque  annum  II"'  denarios,  &  de 
alios  qui  veiituri  sunt  vel  hedificaturi  man- 
siones vel  cellarios,  in  providentia  abbatis 
vel  monachis  sit  quale  censum  reddere 
debeant,  &  justicia  similiter  sit  de  ipsos 
homines  qui  infra  istos  terminos  steterint 
vel  ipsam  salvetatem  fregerint,  sicut  dictum  , 
est,  ad  abbatem  &  ad  nionachos.  Sicut  su- 
perius  scriptum  est,  sic  damus  &  adfirma- 
mus  Deo  &  sancto  Petro,  a  loco  jam  no- 
minato  &  abbate  Poncio,  vel  monachis  qui 
modo  sunt  vel.  postmodum  futuri  sunt 
ad  alode  in  perpetuum  sine  ulla  reserva- 
tione.  Facta  carta  ista  in  mense  decem- 
brio,  sub  die  feria  lir',  régnante  Filipo 
rege.  Si  quis  vero  contra  banc  cartam  do- 


nacionis  pro  inrumpendum  vel  contradi- 
cendum  surrexerit,  primitus  indignationi 
Domini  subjaceat  &  cum  Jude  proditoris 
miseriam  misceatur,  sitque  sequestratus  a 
consorcio  fidelium  sanctorum,  habeatque 
portionem  cum  Caym  fratricida  ac  infe- 
licissimo  Herode  parricida,  cum  Core, 
Datan  &  Abiron,  quos  terra  absorbuit 
vivos;  adereat  ei  lepra  Nahaman  Siri,  fiat- 
que  consors  Nabuchodonosor,  Cayphe  sci- 
licet  &  Pilati,  Doec  &  Holoferni  omnium- 
que  inimicorum  Dei,  quos  ab  inicio  Deus 
maledixit  &  a  se  perpetualiter  extermi- 
navit,  demergaturque  in  cloocham  gehen- 
nali,  laturus  penas  miseriarum  suarum  in 
perpetuum.  Amen.  Sigt- Raimundo  Garsia 
&  uxore  sua  &  filiis  suis,  scilicet  Arnaldo 

&    Bernardo.    Sig   t.   Gastonio.   Sig   t 

Sig  t Sig  t»  Bernardo  Guillelmo.  Sig  f. 

Karlone  &  uxore  sua  nomine &  filiis 

suis.  Sig  t  Raimundo  Rogerio  &  filio  suo 
Petro.  Et  ego  Raimundus  &  Gastonius  & 
consanguinei  nostri  ceterique  choeredes 
istius  honoris  fidejussores  non  requira- 
mus,  nec  receptum,  nec  guadium,  nec  nul- 
lum  censum  ab  hodierno  die  usque  in 
perpetuum.  Arnaldus  scripsit. 


304. 

Construction  d'une  église  sur  le  mont 
de  Saint-Christophe  en  Volvestre  ' . 

HEC  est  carta  comemorationis  de  do- 
natione  quam  fecerunt  quidam  no- 
bilissimi  viri,  id  est  Raimundus-Arnaldus 
&  Guillelmus  frater  ejus  de  illo  honore 
vel  de  ipso  monte  ubi  ecclesia  est  hedifi- 
cata  de  Sancto  Christofore  de  Bolbes- 
trense  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apos- 
tolo  &  sancto  Antonio,  &  abbate  Poncio 
Lesatense  monasterio  &  Ato  Stéphane 
monacho  &  monachis  qui  in  eodem  loco 
sunt  &  in  antea  futuri  erunt.  Similiter 
cum  isto  corrigio  dederunt  istum  honorem 
suprascriptum,  suam  videlicet  quisque  par- 
tem,  id   est  Eicius-Sulmus  de   Macens  & 


Vers 
loyz 


Ver» 

1072 


'  Cartulalre  de  Lézat;  latin,  9189,  f°  47  r°. 


Cartulaire  de  Lézatj  latin  9189,  f°  35  v" 


Vers 

1072 


595 


PIŒUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


596 


Ve 


Ainelius  filius  ejiis,  &  Garsias-At  de  Maxens  mine    nostro    nomine    Bernardo,    cogno- 

&  frater  suus  Auriolus,  &  Eicius-Auriol  de  mento  Arnaldo,  de  illa  honore  quam   ad- 

Maxens,  &  alius  Eicius-Auriolus,  &  Ato-  quisivit  sive  acaptavit  de  Bernardo  abbate 

Auriolus  de  Maxens  &  filius  ejus  Garsias.  sive    episcopo    antecessore     nostro  ;     hoc 

Isti  omnes  cum  consilio  omnium  bonorum  est  illa  terra  que  vocant  a  Perer  Martel. 

virorum  de  eadem  parrochia  fecerunt  istam  Et  in  alio  loco  ubi  vocant  a  Maloforado 

donationem  Domino  Deo  &  sancto  Petro  I  casale  cum  ipsum  hominem,  nomine  Ame- 

apostolo    &    sancto   Antonio    &    dompno  lium,  cum  sua  tenencia.  In  alio  loco  vinea 

abbate  Poncio  &  Atone  Stephano  monacho  que  dicitur  ad  Auza.  In  alio  loco  in  ipso 

&  omnibus   monachis  qui   in   eodem  loco  monasterio    juxta    puteum    i    locum    ubi 

sunt  &  in  antea  futuri  erunt  sine  ulla  re-  faciat   mansionem   suam,   illum    cellarium 

tinentia    ad    alodem    dederunt.    Facta    est  quam     ipse    habet    juxta    ecclesiam    Beati 

autem    hec    mutatio    de    ipsa    ecclesia    in  Johannis.  In  alio  loco  a   Marciago  ipsam 

eodem  loco  quem  isti  milites  dederunt  su-  vineam  quam  ipse  plantavit,  ut  ipse  sem- 

prascripti    in    tali    convenientia,  ut  ipsos  per  quamdiu  vivit  teneat  Bernardus  &  uxor 

ecclesiasticos  &  ipsam  honorem  que  perti-  ejus  Ermengarda  vel  infantes  illorum  qui 

nebat  ad  ipsam  ecclesiam  antequam  fuisset  insimul  habeant  ad  illos  remaneant,  &  si 

mutata,  ut  omni  tempore  habeant  &  te-  infans  non  aparet  de  Bernardo  &  Ermen- 

neant  rectores  ejusdem  ecclesie  in  servicio  garda,  post   disce&sum    illorum    remaneat 

sancti  Pétri,  sicut  in  eodem  loco  habebant  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo  ad 

&  tenebant.  Similiter  etiam  dederunt  Rai-  opéra  sancti  Antonii.  Hec  omnia  cum  tali 

mundus-Arnaldus  &  uxor  sua  &  Guillelmus  comenentia  vel  concordia  damus  hanc  ho- 

frater  ejus  unum  puerum  nomine  Emelium  norem,  ut  quamdiu   vivunt  Bernardus   & 

clericum  cum   consilio   parentum  suorum  Ermengarda  teneant   &   possideant,  &  si 

Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo  &  infans  de  ambos  aparet,  ad  illum  remaneat, 

sancto  Christofolo  cum  magna  devotione.  vindere  nec  alienare  nec  impignorare  nec 

Iste  mons  ubi  ecclesia  est  fundata,  quando  bescamiare,  per  ullam  artem  nec  perullum 

monachi  donationem  acceperunt,  erat  erma  ingenium  ad  nullum  hominem  donare  non 


&  inculta. 


3o5. 

Inféodatîon  faite  par  Pons,   ahhé   de 
Lé-^at,  à  Bernard-Arnaud\ 


poscunt.  Post  mortem  quoque  illorum,  re- 
maneat sancto  Petro  &  sancto  Antonio  ad 
opéra  facienda  ;  similiter  medietas  de  omni 
possessione  vel  pecunia  illorum.  Ipse  Ber- 
nardus &  uxor  ejus  Ermengarda  per  sin- 
gulos  annos  donent  percensum  ad  abbatem 
&  ad  monachos  XX  libras  optimas  de  pane 
&  IITI°'  sextaria  de  vino  optimo  &  il*"*  soli- 
dos  de  denarios  Tolosanos.  De  ista  hora 
in  antea  post  obitum   nostrum  abbates  & 


APOSTOLICA  vox  clamât  ut  quietam  &  monachi  qui  venturi  sunt  aliquid  non  re- 
tranquillam  vitam  agamus  in  omni  pie-  (juirant  per  donum  nec  per  acaptationem 
'°7'  tate  &  caslitate,  dicens  :  «  Pacem  &  verita- 
tem  dîU^ite,  &  si  fieri  potest  quod  ex  vobîs 
est,  cum  omnibus  hominibus  pacem  habete.  » 
Idcirco  ego  Poncius  abbas  &  omnes  fratres 
mei   facimus   concordiam   cum  aliquo  ho- 


'  Lat.  9189,  f"  i3i  v°.  — Cartulaire  de  l'abbaye 


nisi  censum  supradictum.  Seniorem  nec 
potestatem  contra  abbatem  nec  contra  mo- 
nachos non  clament.  —  Ego  Bernardus  & 
uxor  mea  Ermengarda  hec  omnia  compra 
&  pignora  vel  acaptes  donamus  ad  infan- 
tem  que  insimul  habuimus  post  discessum 
nostrum,  &  si  infantem  de  nos  ambos  non 


de  Lézat.  Pour  ne  pas  Interrompre  trop  longtemps  -Tp^ret,    remaneat   Domino    Deo   &   sancto 

la  suite  des   numéros  de  D.  Vaissete,   nous  avons  Pctro    &    sanctO   Antonio   ad    opera  ;    abbas 

groupé  toutes  les  pièces  sans  date  relatives  à  l'abbé  Si  monachi    Sepeliant   eOS   CUm  ma-gua    ho- 

de  Lézat,  Pons,  sous  trois  années  :  r 072-3,  1075,  nore. 
^  io8q. 


597 


Vers 

1 073 
Wvrier. 


A 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  SçS 

~  quam  acceperit  similiter  tercîam    partein 

nobis  reddat  interdum  vivimus.  Post  nos- 

2q5  trum  quoque  discessum  ,  pro  redemptioiie 

animarum  nostrarum   vel  omnium  paren- 

.  u  ,    ,.  1'        ]        torum  nostrorum,  cum  silvis  &  pascuis  & 

Construction  d  une  église  au   lieu  de     ^^^^j^^  ^^^  ^^^^  ^  regressio  &  cum  ornai 

Mons-Sabaoth,  dans  le  Volvestre  ' .          honore  ad  istum  alodem  pertinentem,  sicut 

suprascriptum  est,  sic  damus  &  affirmamus 
PPROPINQUANTE  etenim  mundi  ter-  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo,  vin- 
mino  &  ruinis  crebescentibus,  jam  dere,  nec  dare,  nec  bescamiare,  nec  ad 
certa  signa  manifestantur.  Quod  si  aliquid  fevus  dare,  nec  per  ullam  rationem  non 
de  rébus  nostris  ad  loca  sanctorum  con-  possint  transmutare  nec  alienare;  set  sem- 
donaverimus,  retributorem  Deum  in  judi-  per  sit  in  comunia  omnium  fratrum  loco 
cio  non  diffidimus  haberi  qui  dixit  :  «  jDa<e  jam  supradicto  nianencium.  Si  quis  vero 
helemosînam,  &  ecce  omnla  munda  sunt  vo-  contra  banc  cartam  vel  donationem  pro  in- 
bis ,  »  &  ;  «  Qui  plus  dat,  plus  mercedem  runipendum  insurgere  voluerit,  inprimis 
accipit  &  congregat  fructus  in  v'itam  eter-  ira  Dei  omnipotentis  incurrat,  &  cum  Da- 
nam.  »  Ob  hoc  igitur  ego  in  Dei  nomine  tan  &  Abiron  vel  Juda  Scarioth  qui  Donii- 
Poncius  &  frater  meus  Rodlandus,  &  ma-  niim  tradidit  in  infernum  particeps  fiât,  & 
ter  nostra,  &   soror  nostra,  Guillelmo-Ar-      hic    &  in   perpetuum  géhenne   igiii    coni- 

buratur.  Facta  carta  ista  in  mense  februa- 
rii,    sub    die   dominica,   régnante    Filipo 


naldus,  &  Sancius  filius  meus,  &  Amalvi- 
nus,  pertimescentes  illum  tremendi  judicii 
diem,  cedimus  &  damus  aliquid  de  pro- 
prietate    nostra,   que    nobis    advenit    per 


rege.  Sig  t  Poncio-Guillelmi   8c  Rodlandi 
fratri   suo  &  sorori  ejus  &  matri  eorum. 


atractum  parentorum  nostrorum.  Domino  Sig  f  Guillelmo-Arnaldus,  &  Sancius,  & 
Deo  &  sancto  Petro  apostolo  Lesatensis  Amalvinus,  qui  cartam  istam  scribere  ro- 
cenobii,  &  sancto  Antonio  atque  reliquiis      gaverunt  &  manibus  firmaverunt  Se  firniare 


rogaverunt.  Sig  t  Raimundo.  SigfArnaldo. 
Sig  t  Amelio.  Petrus  scripsit. 


qui  ibi  venerantur  :  hoc  est  in  comitatu 
Tholosano,  in  territorio  vel  terminio  Bol- 
bestrense  de  ipso  monte,  qui  diciturMons- 
Sabaoth  ipsam  nostram  partem  quam  nos 
habemus  vel  habere  debemus  per  fines  vel 
terminos  &  ajacentias  ejus,  damus  &  affir- 
mamus ad  alodem  Domino  Deo  &  sancto 
Petro  apostolo  a  loco  jam  nominato  & 
abbate  Poncio  &  habitatoribus  ipsius  loci       Vente  de  serfs  à  V abbaye  de  PeyrîssaSj 


307. 


qui  modo  sunt  vel  postea  futuri  sunt.  In 
tali  conventu  vel  ratione,  ut  hedificent 
ecclesiam,  &  ipsam  ecclesiam  cum  decimis 
&  primiciis  &  cimmiteriis  cum  omni  ho- 
nore ecclesia^tico    sine    ulla   reservatione 


O' 


en  Comminges  '. 

.IMNIBUS  hominibus  sit  notum,  quia 
ego  Compan  de  Benca  facio  guarpi- 
tionem  de  Eicio  de  Carreira  &  de  suas  so- 
habeant,  teneant  &  possideant.  Et  de  ipsa  rores  germanas  &  de  filios  &  filias,  que  de 
villa  que  hedificata  fuerit  in  ipsa  nostra  illo  vel  de  illa  nati  sunt  &  erunt  &  de 
parte,  que  nos  damus  Deo  &  sancto  Petro,  illorum  progenie.  Hanc  guarpitionem  facio 
de  ipsas  oblias  &  de  receptos  &  de  censu  ego  Compan  Domino  Deo  &  sancte  Marie 
qui  per  usum  exierit,  due  partes  sint  Do-  de  Patrizans,  &  abbatis  Vediani,  &  omni- 
mino  Deo  &  sancto  Petro,  terciam  vero  par-  bus  monachis  &  clericis  qui  ibi  sunt  &  in 
tem  reddat  nobis  ipse  abbas  vel  monachus  antea  erunt,  super  libro  missale,  in  manu 
qui  hobedie[n]tiam  tenuerit.  Et  si  propter  Bernard!  comitis  de  Benca;  &  a  Bernardô 
istum  censum  placitum  evenerit,  de  justicia      nepote  meo  similiter  faciam  facere  istam 


Vers 
1073 


/ 


Ver» 
1073 
juin. 


'  Cartulaire  de  Lézat;  latin  9189,  f"  38  r°. 


'  Cartulaire  de  Lézat  ;  latin  9  1 89,  {°  68  y" 


Vers 

1073 


599 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


guarpitionem,  ciim  talis  erit  quod  armas 
portare  poterit,  &  propter  hoc  accepi  ab 
ipso  Eicio  X  solidos  de  Morlanensibus. 
Sig.  t  Bernardi  coniitis.  Sig.  t  Galin  d'Elz. 
Sig.  tGuillem  de  Loncel.  Sig.  Arnal  d'Elz. 
Facta  guarpicio  ista  in  mense  junio,  die 
sabbati,  régnante  Domino  &  Filipo  rege. 
Ugo  scripsit. 


An 
.073 

5  no- 
vembre. 


3o8. 


CCLVI 


Notice  sur  la  fondation  de  Vahhaye 
de  Lé-^at  6»  son  union  à  celle  de 
Cluny  ' . 

NOTUM  sit,  &c.  quod  Lesatense  monas- 
teriiim  quondam  ab  Atone-Benedicti 
constructum  atque  sancto  apostolorum 
principi  Petro  ab  eodem  Atone-Benedicti 
contraditum,  cum  succedentibus  adversita- 
tibus  paene  jam  ad  secularitatis  bonorum 
suorum  destructionis...  profunditatem  de- 
venisset,  nos  ejusdem  loci  monachi  juncti 
nobilibus  terrae  viris,  comiti  videlicet 
Rogerio  necnon  &  Raymundo-Willelmi 
insuper  &  Berengario  de  Altaripa  &  Ber- 
nardo  de  Marcafava,  in  quibus  una  nobis- 
cum  constabat  abbatis  electio,  venerabilem 
virum  Hugonem  Cluniaceijsem  videlicet 
abbatem,  ut  supramemorato  coenobio  sua 
ordinatione  &  consilio  qualiter  ad  Do- 
mini  iterum  servitiuni  restauraretur  sub- 
veniret,  rogavimus.  Igitur  ipse  inprimis 
nullo  modo  assentiens  nostrae  petitioni 
nequaquam  se  de  causa  ista  intromissurum 
asseruit,  nisi  ei  electionem  abbatis  ita 
traderemus,quatenus  per  succedentia  tem- 
pera ipse  atque  ejus  in  perpeîuum  suc- 
cessores,  quamdiu  Cluniacensis  locus  in 
monastica  religione  vigeret,  jamdictum 
monasterium  Lesatense  sine  alicujus  justa 
impeditionis  querela  ordinare  debuissent. 
Hoc  autem  idco  se  facere  dicebat  ne  in 
vacuum  ipse  laborare  videretur  &  seniel 
recuperatus  locus  in  pejora  laberetur. 
Quapropter   nos    ejusdem    loci    monachi, 

'  Cartiilaire  de  Cliiny,  &  archives  de  l'abbaye  de 
Moissac. 


t.  Il, 
coi.  282. 


necnon  &  clarissimi  viri  superius  scripti, 
comes  scilicet  Rogerius  &  caeteri,  ad  quos   i-M.orig 
abbatis    electio   seu    monasterii    ordinatio 
pertinere  videretur,  damus  &  concedimus 
eidem  reverendissimo  viro  &  saepe  memo- 
rando    domno   Hugoni  abbati    ejusque   in 
perpetuum  successoribus  omnibus,  quam- 
diu   Cluniacensis    locus     religionem    mo- 
nasticam    secutus   fuerit,    electionem    seu 
ordinationem  abbatis  monasterii  Lesaten- 
sis,  ut  ordinent  &  provideant  ipsum  locum 
secundum    regulam    sancti    Benedicti,    ad 
laudem    &   honorem    Domini    nostri    Jesu 
Christi,  qui  nunc  &  semper  régnât  &  vivit 
&  in  omnibus  saeculis.  Hanc  autem  dona- 
tionem  sicut  optamus,  ita  &   rogamus   ut 
isdem  domnus  abbas  Cluniacencis  aiitho- 
ritate   apostolica   confirmare   &   roborare 
faciat,    quatenus    &    amodo    &    deinceps 
nullus  haec  temerario  ausu  audeat  infrin- 
gere;    quod    si    quisquam   praesumpserit , 
iram  Dei  omnipotentis  incurrat,  &c.  Facta 
autem  est  haec  carta  die  IV  post  festivita- 
tem  omnium  Sanctorum,  anno  Incarnatio- 
nis    dominicae    M  LXXIII ,    indictione    XI, 
praesidente   domno   Hugone  abbate  Clu- 
niacensis, &  domno  Hunaldo  abbate  Moi- 
siacensis,  necnon  Auxiensis  archiepiscopo 
Willelmo,  sedem  vero  apostolicam  domno 
papa  Gregorio  VII  tenente,  régnante  Phi- 
lippe rege  Francorum.  S.  Rodgerii  comitis. 
S.  Raymundi-Willelmi.   S.    Berengarii    de 
Altarippa.  S.  Bernardi-Guillelmi  de  Mar- 
cafava. 


309.  —  CCLVII 

Union  de  Vahhaye  de  Cuhières,  dans 
le  pays  de  Pierrepertuse,  à  celles 
de  Cluny  (S*  de  Moissac\ 

UNIVERSIS  catholicae  Ecclesiae  filiis 
simulque  omnibus  in  Christo  ubique 
credentibus  tam  futuris  quam  praesenti- 
bus  notum  sit,  quod  ego  Raymundus-Petri 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Moissac,  &.  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliotiièque  nationale, 
V.   128,  fo  102. 


An 
1073 


An 
1073 


601 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


602 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  283. 


restaurationem  &  meliorationem  deside-  Raymundi  tenet,  insuper  autem  terras 
rans  omnium  ecclesiarum  Dei  &  praecipue  ermas  quantum  omnes  qui  ibi  habitaverint 
illius  ecclesiae,  quae  olim  constructa  est  laborare  potuerint  quae  de  mansis  non 
in  honore  beatae  Dei  genitricis  Mariae  sunt.  Similiter  donamus  istos  omnes  hono- 
in  valle  quae  ab  antiquis  Cubaria  est  cog-  res  cum  supradicta  ecclesia  &  quicquid 
nominata,  ubi  congregatio  monachorum  habitatores  loci  ipsius  juste  acquirere  am- 
praecedentibus  temporibus  in  tantum  flo-  plius  ibi  potuerint  totum  &  ab  integro, 
ruit,  quod  adhuc  Abbatia  solo  noniine  vo-  sicut  jam  supradictum  est,  in  proprio  alode 
citetur,  quam  jure  haereditario  ex  paren-  absque  uUa  reservatione  cum  terris  &  vi- 
tum  meorum  posteritate  tenere  &  possidere  neis,  silvis,  &  aquis,  molendinariis,  acjuae 
videor;  &  ipsa  abbatia  vel  ipsa  ecclesia  est  ductibus  &  reductibus,  pascuis,  &  pisca- 
sita  in  pago  Narbonensi,  infra  iines  vel  riis,  cultis  &  incultis,  ingressibus  &  re- 
terminos  territorii  Petrae-Pertusensis,  se-  gressibus,  &  omnia  quidquid  dici  vel 
eus  fluviolum  Rivo-frigido  dictum.  Igitur  nominari  potest  concedimus  &  donamus 
ad  honorem  Domini  nostri  Jesu  Christi  libenti  animo  &  plena  memoria  supra- 
Si  ejus  beatissimae  genitricis  Mariae,  atque  dictis  locis  Cluniaco  &  Moissiaco  &  eo- 
ad  restaurationem  illius  in  monasticum  or-  rum  habitatoribus,  abbatibus  &  monachis 
dinem,  Bernardus  Bisuldunensium  comes,  istis,  &  cunctis  eorum  successoribus,  ut 
sub  cujus  potestate  locus  ipse  redigitur,  habeant  absque  ulla  contradictione  in  pro- 
&  ego  Raymundus-Petri  &  Berengarius-  prio  alode  &  possideant  in  perpetuum. 
Pétri  cum  uxoribus  &  cunctis  fîliis  nostris,  Ante  omnia  autem  ex  parte  Dei  onini- 
cum  consilio  &  voluntate  Gifredi  Narbo-  potentis  obtestor  &  prohibeo  ego  Ray- 
nensis  archiepiscopi ,  nos  omnes  simul  le-  mundus-Petri  supradictus,  ut  nuUus  Homo 
galiter  danius  &  solemnem  donationem  fa-  laicus  vel  faemina  ullam  potestatem  aut 
cimus  Domino  Deo,  &  sanctissimis  ejus  ullam  bajuliani  vel  aliquam  malam  con- 
apostolis  Petro  &  Paulo,  atque  coenobiis  suetudinem  in  supradictis  honoribus  ha- 
Cluniacensi  &  Moysiacensi,  simulque  ab-  beat  vel  retineat,  sed  libère  &  absolute 
batibus  &  monachis  ibidem  scrvientibus  totum  ab  integro  permaneat  &  existât  in 
tam  futuris  quam  praesentibus,  praedictam  Dei  servitio  &  servorum  Dei  qui  ibi  habi- 
ecclesiam  cum  omnibus  ad  ipsam  pertinen-  taverint  in  aeternum,  &c.  Facta  autem 
tibus,  &  quod  vulgo  dicitur  cum  suo  cincto,  hujus  cessionis  descriptio  dominicae  In- 
&  illos  honores  quos  clerici  tenuerunt,  id  carnationis  anno  M  LXXIII,  Gregorio 
est  Stephanus  Alarig  &  filii  ejus,  &  Ray-  papa  VII  Romae  pontificatus  archae  su- 
mundus  Oddo,  &  Bernardus  Adalbert,  &  blimato,  Francorum  régnante  Philippe 
Lanfrez,  &  Poncius  Oliba;  &  de  honore  rege.  Nomina  vero  illorum,  qui  haec  aiffir- 
praedictorum  clericorum  agrarium  tantum  marunt  &  corroborarunt  ita  esse  tenenda, 
in  vita  mea  retineo,  &  post  discessum  ista  sunt  :  ego  Bernardus  Dei  gratia  comes 
meum  ecclesiae  ipsi  &  habitatoribus  ejus  adfirmo  &  propria  manu  consigno  ita  f; 
absque  ulla  contradictione  relinquoj  in-  ego  Raymundus-Petri  confirme  atque  dono, 
super  vero  ipsum  dominicum  ortum  qui  propriis  manibus  consigno  ita  f  j  ego  Be- 
est  infra  rivos,  &  ipsam  condaminam  quam  rengarius-Petri  Petrae-Pertusensis  dono  & 
Petrus-Stephanus  laborat,  &  aliam  quam  laudo  sub  signo  ita  !•  Aliorum  vero  multo- 
Raymundus-Odo  laborat,  ipsam  etiam  de  rum  bonorum  hominum  nomina  qui  haec 
Melnag,  &  aliam  quae  est  juxta  fluvium  subsignaverunt  subter  sunt  subsignata. 
Nigra,  &  ipsum  molendinum  quem  vocant  Sign.  Berengarii -Raymundi.  Sign.  Ber- 
Agolorig  quem  Petrus-Adalberti  tenet,  &  nardi-Willelmi  de  Soladgue.  S.  Wuillelmi- 
unum  mansum  in  villa  Deannas  ubi  habitat  Wuillelmi.  S.  Bernardi-Adalberti  \. 
Raymundus  Duran  totum  &  ab  integro,  & 
in  villa  de  illa  Salella  unum  ortum  opti- 
mum, &  de  omni  valle  quae  Cubaria  dicitur 
cum  finibus  &  terminis  suis  damus  totum 
decimum ,    excepto    illo    quem   Arnaldus- 


An 
1073 


6o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


604 


3io. 


CCLVIII 


3i 


I . 


CCLIX 


An 
1 073 

21  dé- 
cembre. 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  284. 


Déguerpissement  des  mauvais  usages 
établis  à  Moissac  par  les  abbés 
séculiers  '. 

SCIANT  omnes  volo  ad  quos  pervenerit 
carta  ista  quod  ego   Bertrandus  abbas 
nominatus,  consilio   amicorum   meorum , 
laudo  &  corrobore  aninio  gratanti  dona- 
tiones  &  guirpitiones,  quae  factae  sunt  a 
Pontio  comité  a  Adalniode  &  a  filiis  eorum 
Willelmo   necnon    &   a   Bernardo   Katiir- 
censi  episcopo  de  defensione  Moisiacensis 
monasterii,  quam  frater  meus  Raymundus 
injuste    mei    causa    invasit   &    de    comité 
praedicto  Willelmo  comparavit,   &  sicut 
scriptum  est  in  testamentariis  cartis  quae 
de  hac   re   factae  sunt,   quod    pater  meus 
Willelmus    &    avunculus    meus    Fulco    & 
antecessor  meus  Gausbertus  abbas  &  post 
eum  frater  meus  Raymundus  firmaverunt 
&  dimiserunt  in  manus  Duranni  episcopi 
&  omnium  monachorum  ibidem  degentium 
malos  usus  &  malas  consuetudines  ;  ita  & 
ego  firmo  ac  dimitto  eas  in  manus  Hunaldi 
abbatis    atque    omnium    tam   praesentium 
quam  futurorum  in  eodem  loco  Deo  ser- 
vientium   monachorum  ,  &  insuper  manu 
mea  dextera  super  adstantes   sanctas   reli- 
quias   juro    nunquam  amplius  me  invasu- 
rum  in  vita  mea  illas  torturas  &  malas  con- 
suetudines, sicut  hactenus  feci,  sed  semper 
me  habiturum   fidelem  &  sine   uUo  malo 
ingenio  permansurum  me  in  recta  fidelitate 
istius  loci  &  hujus  mei   senioris   Hunaldi 
abbatis    &   omnium    fratrum   adstantium , 
quamdiu  vixero  in  hoc  saeculo.  Facta  sunt 
haec  anno  M  LXXIII    Incarnationis  Do- 
mini,  XII  calendas  januarii,  VI  feria,  luna 
VII,  coram  testibus,  in  praesentia  Hunaldi 
abbatis,  Odgerii  prioris,  ac  multorum  alio- 
rnm  fratrum.  Willelmus-Licherii  interfuit. 
Arnaldus-Raimundi  interfuit.  Raimundus- 
Stephani  interfuit. 

■  Archives  de  l'abbaye  de  Moissac,  81  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  128,  f"  106.  —  D.  Martène,  Thésaurus  novus 
anecdotorum ,  t.   i  ,  c.  2o3. 


Extraits  de  quelques  titres,  touchant 
les  vicomtes  de  Toulouse^ 


1074 


I.  —  QuoNiAM  antiquitus,  &c.  Ego  Art- 
mannus  &  frater  meus  vicecomes  Adema-      ^^\ 
rus   necnon   &  Pontius  donamus  omnipo- 
tenti   Deo  &  sanctis  ejus  apostolis   Petro 
&  Paulo  monasterio   Moissiaco   ecclesiam 
Sancti  Saturnini,  sitam  in  pago  Caturcino, 
in    loco   vulgo  Siurag    denominato,    quae 
nobis  evenit  jure  haereditario  successione 
parentum  nostrorum;  damus  quoque  ejus- 
dem  ecclesiae  cimiterium  ab  integro,  totum 
simul   cum   baptisterio,  necnon   &  fevum 
presbyterale,  &  tantum  ex  decimo  quan- 
tum pertinet  ad  sacristaniam,  &  in  circuitu 
terrae   illius    tantum    terrae  foris  cimite- 
rium   quantum    sufficit   ad    constru'endam 
villam  amplam  in  longitudine  &  latitudine, 
sicuti  in  eo  stratum  est  a  vobis  determina- 
tis  finibus  coram  plurimis  testibus.  Dona- 
mus  etiam    in  bosco   nostro   juxtaposito, 
qui  dicitur  Fornales,  tantum  quantum  ad 
usum  monachorum  omniumque  hominum 
ibi  degentium  in  calefactione  &  in  domo- 
rum  suorum  aedificacione  seu  totius  villae 
constructione  sufficere  possit;  in  Avarione 
fluvio   juxta   decurrenti,  quantum   nostra 
possibilitas    obtinet   potestatem    omnibus 
abbatibus  &  monachis  praesentibus  &  fu- 
turis  in  praefato   monasterio  degentibus, 
quotienscumque   voluerint,    liberam    tri- 
buimus  libertatem  piscandi.  Damus  autem 
in  eodem  nostro  praedio  Seurazensi  eidem 
sancto  Petro  praefato  monasterio  mansum 
in  alodio.  Sciant  itaque  omnes  in  quorum 
manibus  haec  nostrae  cessionis  inscriptio 
devenerit,  quod  cum  hac  nostri  alodii  do- 
natione  relinquimus  coram  testibus  illum 
modium    vini,    quem    semel    omni    anno 
aufferebamus  ex  alodio  illo  quod  dicitur 
Maiusen,  promittens  Deo  &  sancto  Petro 
nunquam  deinceps  per  nos  nec  per  uUam 

'  Archives  &  cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac; 
copie  dans  la  collection  Doai,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  128,  f"  1  17. 


An 
1074 


6o5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


606 


108 

février 

& 
1"  août. 


iiobis  suffectam  personam  illum  modiuni 
viiii  requisituros,  neque  in  hac  nostra  ces- 
sione  in  ecclesia  scilicet  sive  in  villa  Si- 
urag  infra  terminos  salvationis  constitutos 
quidquam  per  vini  accepturos,  nec  in  mer- 


sivit  inter  fluvium  Avaironi  ad  Ardmando 
&  ad  Ademaro,  quae  respondeant  ad  ipsani 
ecclesiani  Siurag,  extra  ecclesia  de  Concas 
cum  sua  honore,  &  monachis  de  Siurag 
quae   teneat   istas   honores   totas   in  obe- 


cato  quem  similiter  sancto  Petro  damus  dientia.  Et  est  ista  carta  suprascripta  in 
aliquid  quacumque  occasione  captures,  mense  februario,  régnante  Philippo  rege, 
nec   ullas    personas    ibi    advenientes   sive      feria  VI,  &  est  in  praesentia  Ademaro,  8c 


manentes  uUo  modo  in  exitu  vel  ingressu 
absque  audientia  abbatis  seu  proclama- 
tione  fratris  ejus  loco  ibi  manentis  pro 
qualicumque  culpa  distringere,  sed  fideli- 
ter  omni  tuitione  servare  &  custodire  om- 
nia  quae  nunc  ad  jus  ecclesiae  illius  per- 
tinere  videntur  vel  in  fuluro,  Deo  volante 


fratre  suo  Ardmando,  &  Pontio  Matfre, 
&  Ugone  Durante,  &  Arnal  de  Neirag. 
Ugo  scripsit. 

Hanc  cartam  fecerunt  scribere  Armannus 
&  Ademarus,  sicut  superius  videtur  scripta, 
sine  consilio  monachorum  Moissiacensium 
maie  &  injuste,  &  postea  reddidit  eam  ipse 


&  bonis  viris  largientibus,  poterit  acqui-  Ademarus  &  absolvit  omnes  ipsas  conven- 

rere.  Si  quis  autem,  quod  absit,  quacum-  tiones   suprascriptas   cum   consilio   uxoris 

que  occasione  Diaboli  hanc  nostrae  cessio-  suae  &  filiorum  suorum  &  aliorum   mul- 

nis    elemosinam  ,   quam   pro   redemptione  torum    nobilium  virorum ,  in   manibus  & 

animarum  nostrarum  &  pro  sainte  anima-  praesentia  Ansquitilii   abbatis,  Wiilelmi- 

rum   patris  nostri  simul  &  matris  &  om-  Pétri,    Arnaldi    cellerarii ,    &   Arnaldi    de 

nium    parentum    nostrorum    vivorum    ac  Opère,  cum  consilio  domni  Geraldi  Catur- 

defunctorum  facimus,  disrumpere  atemp-  censis  episcopi.  Facta  sunt  haec  Moisiaco 

taverit,  qui  eundem  locum  Moisiacum  cui  publiée  in  vincula  Sancti  Pétri,  in  prae- 


hanc  donationem  facimus  a  societate  Clu- 
niacensi  divellere  quocumque  ingenio  vo- 
luerit,  postquam  se  ultione  perenni  dam- 
natum  noverit,  haec  nostra  donatio  firma 
&  stabilis  Cluniensi  loco  &  abbati  &  fra- 
tribus  ejusdem  loci  auctoritate  nostra  & 
firma  stipulatione  permaneat.  Facta  autem 
hujus  cessionis  carta  anno  Incarnationis 
Domini  M  LXXIV,  régnante  Philippo  Fran- 
corum  rege,  in  manibus  domini  Hunaldi 
abbatis.  S.  Ademari  vicecomitis.  S.  Art- 
manni  fratris  ejus.  S.  Pontii  fratris  eorum. 
S.  Raymundi- Ademarii  fratris  eorum. 
S.  Willelmi  filii  ejus,  &  aliorum  pluri- 
morum. 


sentia  multorum  testium,  &c. 


Carta  de  rcmembrament  que  na  Guîllelma 
la  vïscomtessa  deg  lo  dreg  el  tort  que  avîa 
el  deîme  de  Pug-cavaler,  dec  a  Diu  e  a  san 
Salvador  &•  als  abitadors  de  la  gleîsa  de 
Biule  e  ma  de  Guillem  lo  capela.  Testimoni 
Esteve  de  Vilars,  en  Ug  de  Cantamerle  & 
Hug  del  Broll.  Per  aquest  do  li  deu  far  om 
so  aniversarî,  a  leis  &  an  Ugo  de  Larroca  sa 
mark,  de  la  festa  Crispini  &  Crispiniani. 


Conoguda  causa  sîa,  que  na  Peironela  la 
vïscomtessa  dec  lo  décime  de  tota  sa  terra  & 
de  tota  sa  honor,  que  avia  en  la  parrochïa  de 
la  gleîsa  de  Biule,  ab  amor  &  ab  voluntat 
— —       II.  —  Brevi  memoratorio  quae  fecit  Ar-      de  tots  sos  homes,  do,  autrejec  nArnaus  Ber- 
Vers      mandus  &  Ademarus  vicecomites,  quae  do-      hars  sos  fils  &  sa  filla  na  Braida  a  Deu  &  a 
naverunt  Domino  Deo  &  Sancto  Petro  de      la  gleisa  de  Biule  &  a  la  maiso  de  M.oissac; 
Clonit  &  Sancto  Petro  de  Moisiago  illa  ec-      per  aquest  do,  lo  om  receuta  e  la  maiso  de 
clesia  de  Sancto  Saturnino  de  Siurag  cum      IVloissac  per  mcrga,  &  donat  &  autrejat  sa 
ipso  ecclesiastico,  &:  ad  abbate  de  Moisiaco      part.....  que  sera  faits  ni  dits,  &  a  la  maiso 
quae  vocatur  Unaldo,  &  ad  priore  enim  &      de  Moissac,  e  Vabas  Robert-^  d'Alba-Roca 
ad  monachos.  Et  abbas  Unaldus,  &  prior      lan    receup ,   en    Guillems    lo   morgues,   &c. 
Ato-Raymundus,    &   Pontius-Amelius,    &      D' aquest  do  fo  testimonis  nUc  de  Broll,  en 
Gaufredus  Alegres,  &  Seguinus  Poëta  fece-      Arnauts  Gauters,  en  Bernarts  de  Monbo,  en 
runt  convenientia  de  tota  illa  honore  quae      Audiars  de  Laverna,  &c.,  6-  dels  autres  gran 
habuit  sanctus  Petrus  nec  in  antea  adqui-      massa.  Per  sa  voluntat  vole  mai  dar  la  terra 


>  ers 

1 080 


Kd.ori" 

t.  11. 

col.  285 


Vers 

lopo 


Vers 
I  160 


6o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


608 


Vers 

1074 


que  na  Grosse  tenîa  de  leîs,  aquesta  terra  del  &  digne  satisfecerit ,  cum  Caypha  &  Juda 
Poh  &  de  la  Golbertïa  &  la  terra  de  la  Bai-  traditore  ,  &c.  Et  ut  in  antea  ista  carta 
reîra,  el  feus  que  ténia  e  Lavinariéra  ni  Ber-  firnia  &  stabilis  permaneat  omni  tempore. 
nats  SOS  fraire  de  leis.  Facta  carta  hujus  nostrae  donationis  anno 

millesimo 


Vers 

1074 


3l2. 


CCLX 


Donations  de  Roger  II ^  comte  de  Foîx, 
à  l'abbaye  de  Saint-Pons  de  Tho- 
mières\ 

I.  —  In  nomine  sanctae  &  individuae 
Trinitatis,  Patris  &Filii  &Spiritus  Sancti. 
Ego  Rogerius  cornes  Fuxensis  &  genitrix 
mea  cognomento  Ledgardis  donamus  Do- 
mino Deo,  &  almae  genitrici  Dei  Mariae, 
sanctoque  martyri  Pontii  Thomeriensis 
coenobii,  &  abbati  Frotardo  suisque  suc- 
cessoribus  &  monachis  tam  praesentibus 
quam  futuris  ibidem  in  perpetuo  comma- 
nentibus,  quidquid  ab  hac  die  &  deinceps 
Domini  praestante  misericordia  abbas  vel 
monachi  jamdicti  coenobii  in  omnibus 
episcopatibus,  comitatibus,  terrisque  nobis 
a  Deo  committendis  acquirerevel  obtinere 
&  eleemosinarum  largitionem  aliquo  dono 
misericordiae  ab  omnibus  hominibus  utrius- 
que  sexus  cujuscumque  dignitatis  aut  ordi- 
uis  potuerint  aut  hactenus  acquisierint, 
etiamsi  de  fevis  quos  per  nos  tenent  dona- 
verint;  ego  praeuominatus  cornes  &  geni- 
trix mea  superius  nominata  laudamus  & 
confirmamus  eis  &  omnibus  successoribus 
eorum  in  praefato  monasterio  habitanti- 
bus  ad  proprium  alodium  perhabendum  & 
possidendum,  absque  ulla  inquietatione , 
libere&  absolute  in  perpetuum,  remota  om- 
nium dominatione,  jugo  ac  potestate  prae- 
ter  abbatis  &  monachorum  jamdicti  coeno- 
bii. Sane  si  quis  dux,vel  comes,  aut  aliqua 
opposita  persona  qui  nostram  donationem 
irrumpere  praesumpserit,  nequaquam  hoc 
vel  haec  obtinere  valeat,  sed  nisi  resipuerit 

'  Château  de  Foix,  caisse  20;  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale  , 
V,  72,  f°*  I  84  v°  &  182.  —  C'est  cette  copie  que 
les   Bénédictins  ont  employée;  la  date  y  manque. 

[A.  M.] 


II.  —  In  nomine  Patris  &  Filii  &  Spiritus 
Sancti.  Ego  Rogerius  comes  &  conjux  mea 
Sicardis  comitissa,  cupientes  adquirere  re- 
missionem  peccatorum  nostrorum  &  vitam 
aeternam,  donamus  Domino  Deo  &  sanc- 
tae Dei  genitrici  virgini  Mariae  sanctoque 
Pontio  martyri,  ac  domno  abbati  Frotardo 
omnibusque  monachis  Thomeriensis  coe- 
nobii, alodem  nostrum  qui  mihi  Rogerio 
advenit  per  alodem  sive  per  aprisionem 
vel  condirectionem  parentum  nostrorum 
vel  meorum,  qui  est  in  pago  Tolosano,  in 
suburbio  Fossensi- ,  in  ministerio  Pota- 
miensi,  in  parochia  Schotiae,  id  est  ipsam 
ecclesiam  parrochialem  Sancti  Pétri  & 
Sancti  Johannis  &  Sancti  Saturnini,  in  qua 
beatus  Asnerius  abbas  sepultus  quiescit, 
cum  suis  decimis  &  praemitiis  &  oblatio- 
nibus  &  cimiteriis  atque  alodiis  suis  & 
condirectis  &  haeremis  &  cum  toto  eccle- 
siastico  suo  &  cum  omnibus  juribus  suis 
sibi  pertinentibus,  cum  villis,  &c.  &  cum 
omnibus  quae  ad  ipsam  pertinent  parro- 
chiam  &  pertinere  debent,  quae  nunc  vide- 
tur  habere  &  habere  débet,  quae  anti- 
quitus dicitur  abbatia  fuisse,  unde  adhuc 
nomen  habet  propterea  quia  ibi  reperiun- 
tur  defunctorum  corpora  cucuUis  involuta, 
ad  proprium  alodem  perhabendum.  Idcirco 
hoc  facimus,  ut  Deus  omnipotens  nobis  & 
parentibus  nostris  ac  propinquis  &  fideli- 
bus  nostris  vivis  &  defunctis  sit  clemens  & 
propitius  atque  defensor,  &  ea  quae  male- 
fecimus  dimittat  &  a  malis  omnibus  nos 
deffendat.  Insuper  nos  praedicti  donato- 
res  donamus  sanctis  &  monachis  coenobii 
praedicti  in  praedicta  parochia,  ut  redi- 
mant  illa  omnia  pignora  quae  ego  prae- 
dictus  comes  Rogerius  aliis  hominibus  ibi 
misi  &  habeant  ipsi  monachi  in  suo  do- 
minio  in  perpetuum,  &  si  potuerint  acqui- 
rere  ipsi  monachi  ab  ipsis  hominibus  qui 
in  ipsa  parochia  per  me  habent  fevos,  de 
ipsis  fevis,  tantum  vel  quantum  aut  omnino 
totos  similiter  habeant  semper.  Et  insuper 
dono  ego  Rogerius  comes  sanctis  &  mo- 


Vers 

1074 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  286. 


Vers 
1074 


610 


Gé  Vil  II  dan  '. 

DEBITO  humanae  fragilitatis  unusquis- 
que  débet  praemeditari,  &c.  Idcirco 
notuni  sit,  &c.  quia  placuit  nobis  Petro- 
Raymundi,    Guifredo-Bernardo   &  omni- 


609  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

nachis  coenobii  praedicti,  ut  in  toto  ho-  

nore  vel  in  parochia  Schotiae  praedictae 

non  donem   ueque  impiguorem  iieque  per  3l3.    —   CCLXI 
ullum    ingeuium    consentiam    terram    vel 

possessionem  aliquam  alicui  honiini  vel  Fondation  du  prieuré  de  Rosier,  en 
faeminae,  quamdiu  Deus  vitam  iii  hoc  cor- 
pore  mihi  concesserit,  nisi  sanctis  &  moiia- 
chis  coenobii  praedicti  :  quod  si  fecissem, 
habuissent  ipsi  monachi  hoc  vel  haec  quae 
aliis  datum  vel  data  fuissent  in  suo  domi- 
nio    semper    habendum.  Et  quantum    ego 

Rogerius  praedictus  teneo,  habeo  vel  ha-  bus   fratribus  meis   pro  mercedis   nostrae 

bere  debeo,  &  homines  &  faeminae  habent  augmento   ad    monasterium    quod   dicitur 

ac  tenent   per  me  pro  qualicumque  voce  Aniana,    situm    in    pago    Magdalonense, 

in  parochia  praedicta  &  in  ejus  terminis,  constructum    in  honore  Dei   &  Salvatoris 

cum  suis  omnibus  ajacentiis  &  pertinen-  nostri  Jesu  Christi,  ubi  venerabilis   abba 

tiis,  totum  &  ab  integro  dono  Deo  &  sanc-  Pontius  praeesse  videtur,  aliquid  ex  rébus 

tis  &  monachis  praedicti  coenobii,  &  de  tradere  nostris,  id  est  quandam  ecclesiam 

meo  jure  in  eorum  potestate  cedo  &  trado  quae   est    constructa    in    honore    sanctae 

ad  alodium   habendum  in  aeternum,  sine  Trinitatis,  &  sancti  Saturnini,  necnon  & 

uUa  reservatione.  Affrontât  autem  hic  ho-  sancti  Baptistae-Johannis,   &  est  sita   in 

nor  ex  parte  Orientis  in  rivulo  Argentiae  P^go  Gabalitano  in  loco  quae  vocatur  In- 

vel  in  Guta-Grossa  &  in  malo  Sancti  Ar-  ter-aquas.  Tradimus  etiam  atque  donamus 

nallo  &  inde  vadit  usque  ad  Beceriam  :  ab  ipsam  ecclesiam  suprascriptam,  cum  deci- 

Occidentevero  affrontât  ad  crucem  in  serra      mis  &  primitiis cum  consilio  Deusdet, 

super   Rubuer,  &   inde   vadit   per   ipsum  qui  ecclesiam  ipsam  regere  videtur,  &  fra- 

Rubuer  usque  in  Stricam,  &  asceudit  per  tribus  suis  Raynaldi   &  Radulfi   &    Pétri, 

Tropinos  usque  ad   Argentiam.   Quantum  necnon  &  fîlios  eorum.  —  Ego  etiam  Alde- 

infra  istas  affrontatioues  includitur,  sicut  bertus   episcopus  Mimatensis  &  canonici 

suprascriptum  est,  sic  dono  ego  Rogerius  donamus    hanc    ecclesiam    suprascriptam 


praedictus  comes  sanctis  &  monachis  coe- 
nobii praedicti  sine  ulla  reservatioiie ,  & 
non  liceat  abbatibus  vel  monachis  haec 
praedicta  de  communia  coenobii  praedicti 


cum  synode  &  cum  omni  integritate  Do- 
mino Deo,  Sancto  Salvatori  &  abbati  prae- 
dicto  &  monachis  sine  aliquo  "  detentu , 
ut  maneat  in   perpetuo   servitio   ipsorum 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  287. 


abstrahere  :  quod  si  fecissent,  accipianthoc      jure  haereditario sic  tradimus  Domino 

quod  illi   dédissent  ad  damnum   coenobii  Deo,  Sancto  Salvatoris  Anianae,  &  abbati 

praedicti  propinqui  mei  in  suo  dominio,  praesenti  Emenoui,  ac  monachis,  &c.  Pre- 

usquequo  ipsi  monachi  délibérassent  illud  •  camur  nempe  ut  domnus  abbas  misericor- 

quod  maie  datum  habuissent.  Si  quis  vero  diter  regat  hune  locum,  ut  sit  cella  mona- 

contra  hanc  donationem  nostram  ad  irrum-  chorum   Anianensium,  fratresque  qui  ibi 

pendum  vel  contradicendum  venerit,  im-  habitum  religionis  susceperint  ante  altare 

primis  judicium  Dei  incurrat,  &  ut  sacri-  Salvatoris  ab  abbate  ejusdem  loci  benedi- 

legus  confundatur,  &c.  Factum  est  hoc  in  canturnisi  infirmitas  obstiterit,  sintquesub 

praesentia    bonorum     hominum  ,    scilicet  manu  ejus  in  perpetuum.  —  Insuper  ego 

domni  Isarni  Tolosae  episcopi,  &  B.  Car-  Deusdet  dono  ad  jamdictum  altare  aliquid 

cassonae  episcopi,   &    domni    G.    comitis  de  haereditate  mea  cum  consilio  fratrum 

Tolosani,  &  domni  Raymundi  fratris  ejus  meorum  Radulfi,  Ricardi,  &  Pétri  &  alio- 

coraitis   Ruthenae,   &   aliorum    multorum  rum,  hoc  est  mansus  unus  qui  vocatur  Ber- 

qui   aderant.    Facta    ista   carta  anno cellis  &  medietas  mansi,  &c.  —  Et  ego  Ri- 

cardus  frater  Deusdet  dono  ad  jamdictum 


An 

1075 

12 
juillet. 


'  Cartulaire  de  Fabbaye  d'Aniane. 


An 

1070 


611 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


612 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  28S. 


altare  villam  quae  vocatur  Moi\s-acii- 
tiis,  &c.  —  Et  ego  Radulfus  dono  in  haere- 
ditate  de  Sancto  Salvatore  suprascripto  cum 
filio  meo  Petro  iiuum  niaiisuni  de  Sancto 
Martino.  —  Similiter  ego  Ugo  Comtor  dono 
post  morteni  nieam  ecclesiam  Sancti  Johan- 
nis  cum  villa  quae  vocant  Ealmas,  cum 
mansibus  quatuor  &  cum  appennariis  qua- 
tuor, in  unaquae  mea  dono  appennariam 
&  porcum  de  sex  denariis,  &c.  —  Et  ego 
Raymundus  de  Mustoiol  &  filii  mei  do- 
natores  sumus  unum  mansum  de  alode  in 
villa  quem  vocant  Vordz,  &c.  —  Et  ego 
Bernard  de  Petramlevem  dono  unum  man- 
sum qui  vocant  Bracos,  quantum  ad  ipsum 
mansum  pertinet  de  flumine  Tarno  usque 
in  cacumine  montis,  &c.  Facta  scriptura 
ista  IV  idus  julii,  anno  ab  Incarnatione 
Domini  M  LXXV,  feria  I,  luna  III,  indic- 
tione  XIII,  epacta  xi,  concurrente  x. 

Sacrosancto  ac  venerabili  loco  Inter- 
aquas  coenobio,  quod  constructum  est  in 
territorio  Gabalitano  inter  fluvios  Tarni 
&  Jonti  in  honore  sanctae  Trinitatis  & 
sancti  Saturnini  &  sancti  Johannis  &  alio- 
rum  sanctorum,  ubi  vir  venerabilis  Deus- 
det  mansit  &  hune  locum  construxit  & 
dédit  Sancti  Salvatoris  Anianensis  loci  & 
domni  Pauli  abbati  &  omni  congrégation! 
monachorum  ibidem  Deo  famulantium, 
una  cum  fratribus  suis  Rigaldo,  Radulfo, 
&  Ricardo,  Raymundo,  Girardo  &  Petro, 
&  in  subsequenti  comparationem  fecit 
Deusde  desuper  nominatus  de  Petro-Ray- 
mundo  &  fratribus  suis  de  Guitfredo  & 
Bernardo  qui  partem  habebant  in  ecclesia, 
&  dédit  eis  L  solidos  &  unum  mulum  & 
ipsi  dederunt  Sancti  Salvatoris  Aniane,  &c. 
Et  ipse  Deodatus  fecit  aliam  comparatio- 
nem de  Deusde  de  Canillago  &  fratribus 
suis  Gaucelino  &  Petro  de  illa  honore  quae 
in  circuitu  ejusdem  loci  habebant  de  ho- 
mines  &  mansiones,  &c.  Et  habuit  Deusde 
de  Canillaco  de  pretio  LXXV  solidos,  & 
Gaucelinus  XL  solidos,  &  Petrus  XL  solidos, 
&  milites  eorum  Joris  de  Aurella  LX  soli- 
dos, &  Bernardus  Grassetus  de  Canillago 
L  solidos,  &c.  &  Raymundus  de  Musta- 
jolo  XXX  solidos,  &  Jatbertus  de  Petraleve 
&  filii  ejus  Guido  &  Ricardus,  &c.  Et  aliam 
comparationem  fecit  Deodatus  monachus 
suprascriptus    de    illo  campo    c(ui    vocant 


Roserio,  cum  consiiio  Gcutberto  de  Petra- 
leve &filiis  suis  Guido,  Ricardo  &Pontio, 
&  sunt  venditores  Bertrandus  délia  Tor, 
&  Radulfus  frater  suus ,  &  germani  ejus 
Guillelmus  &  Petrus  frater  ejus,  &c.  Et 
hoc  totum  &  integrum  dederunt,  quod  ad 
ipsum  Rosarium  pertinet,  nisi  mansiones 
qui  ibidem  erant  Airadus  presbyter  de  Pe- 
traleve habebat  a  fevo  &  fecit  se  mona- 
chum  &  dédit  ei  fevum  ad  nionasterium  & 
filii  ejus  Petrus  8i  Guillelmus  similiter,  &c. 
Et  post  ista  comparatione  facta,  in  ipso 
campo  suprascripto  monasterius  situs  est. 


314. 

Confirmation  des  possessions  de  Vah- 
haye  du  Mas-d' A-^il,  par  Isarn , 
évêque  de  Toulouse  '. 

NOTUM  sit  omnibus  hominibus,  quod 
dompnus  Dalmacius,  Narbonensis  ar- 
chiepiscopus,  venit  in  dorhum  Sancti  Ste- 
phani  Aziliensis  &  ibi  honorifice  fuit  sus- 
ceptus;  &  dum  ipse  staret,  veniens  ego 
Isarnus,  Tolosanae  sedis  episcopus,  apud 
praefatum  monasterium  multum  honorifice 
ibi  susceptus  sum ,  ibique  dum  morarer 
rogatus  sum  a  jamdicto  archiepiscopo  & 
abbate  atque  a  cunctis  fratribus,  ut  omnia 
jura  &  ecclesias  ejusdem  monasterii,  quae 
in  meo  episcopatu  sunt,  mea  auctorilate 
tuerentur.  Quapropter  ego  jamdictus  Isar- 
nus episcopus  amore  &  honore  Dei  omnia 
jura  ejusdem  monasterii  in  mea  defen- 
sione  suscipio,  &  ecclesias  in  meo  epi- 
scopatu adquisitas  mea  auctoritate  robo- 
rando  laudo  &  affirmo,  videlicet  ecclesiam 
Sancti  Martini  de  Savarad ,  &  Sancti  Feli- 
cis ,  &  ecclesias  omnes  quae  ad  domum 
pertinent.  Et  insuper  dono  &  concedo 
ejusdem  monasterio  ut  semper  liberam  ha- 
beat  potestatem  acquirendi  quidquid  pos- 
sit  in  omni  episcopatu  Tolosano  pro  me  & 
omnibus  successoribus  nostris.  Et  hoc  to- 
tum factum  est  in  generali  capitulo,  in 
praesentia  supradicti  archiepiscopi  &  abba- 

'  Collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  97,  f°  36;  tiré  du  cartiilaire  du  Mas-d'Azil. 


An 
1075 


An 

107') 


An 
1075 


10 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


614 


tis  &  Poncii  prioris  &  Bernardi  sacristae&       Erniengarda  doiio    ipsani   honorem   supra- 
aliorum  virorum  nobiliuni,  anno  ah  Incar-      scriptani,  sicut  pater  meus  &  frater  meus 


Vers 
1075 
mars. 


natioiie  Domini  M"  LXX"  V,  régnante  Phi- 
lippe rege.  Raimundus  capellanus  scripsit. 


3i5. 


Bernard-Guillem  6*  sa  famille  renon- 
cent, en  faveur  de  Vahhé  Pons,  aux 
droits   injustes   qu'ils  prenaient    de 
Vahbaye   de   Lé-^at  pour  Valleu  de      Sigiuim  Petro 
feu  Raimoiid  Campester,  clerc  \  


Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo.  In 
tali  ratione,  ut  abbas  nec  monachus  non 
habeat  licenciam  dare  necvendere  nec  per 
nullum  ingenium  transfundere,  set  semper 
sit  in  comunia  fratruni.  Bernardus  scripsit. 
Facta  carta  ista  in  mense  marcii,  sub  die 
feria  vu,  régnante  Filippo  rege.  Sig.  Ber- 
nardo-Guillelmo  &  filio  suo.  Willelmo- 
Bernardo,  necnon  &  filie  sue  Ermengarda, 
qui  cartam  istam  scribere  rogaverunt  & 
manibus  firmaverunt  &  firmare  fecerunt. 


EGO  Bernardus-Guillelmus  guarpisco  il- 
lam  honorem  cum  ista  carta  de  Lato,  JlO. 
illam  fortiam  &  illos  receptos  &  illas  in- 
jurias &  illos  tortos,  quas  ego  usque  hodie  Traité  entre  Ulger,  vicomte  de  Castel- 
feci  relinquo  Domino  Deo  &  sancto  Petro  ^^^^^  ^  Girhert,  abbé  de  Cuxa\ 
istius  loci,  &  dompno  Poncii  abbati  &  om- 
nibus monachis,  qui  hodie  sunt  &  usque  -ktotum  sit  omnibus  hominibus,  quod 
in  finem  mundi  futuri  sunt,  extra  corpus  iN  ego  Udalgarius  vicecomes  trado  ipsam 
Joleni  &  suos  filios  &  filias  suas.  Similiter  albergeriam  de  villa  Baso  de  potestate  Ber- 
ego  Willelmus-Bernardi  guarpisco  &  re-  nardi  Geralli  qui  eam  tenebat  in  pignore 
linquo  honorem  suprascriptam  sicut  pater  propter  VI  uncias  auri,  &  ipsum  aurum 
meus  guarpivit  Domino  Deo  &  sancto  Pe-  douant  michi  abbas  &  monachi  Sancti  Mi- 
tro.  Simili  modo  &  ego  Ermengarda  filia  chaëlis  &  homines  de  praedicta  vila  Baso. 
ejus  guarpisco  Domino  Deo  &  sancto  Petro  Et  ego  predictus  Udalgarius  pro  amore 
sicut  pater  meus  &  frater  meus  guarpie-  Dei  &  sancti  Michaëlis  archangeli  sublevo 
runt  istam  honorem.  Illam  honorem  quam  predictam  albergeriam  ut  non  sit  homi- 
habebat  &  tenebat  Raimundus  Campester  nibus  ipsis  tam  gravis  sicut  erat  antea  , 
clericus  de  Figareda,  fevum  &alodem,  &  sed  ego  ita  accipiam  ea  ut  unusquisque 
homines  &  feminas,  per  illum  octo  dies  mansus  donet  panem  &  vinum  &  carnem 
ante  mortem  illius,  ermum  &  contrictum,  ad  il  cavallarios  &  sextarium  unum  de 
cum  exio  &  regressio ,  filios  quoque  &  civada  carrent  qualis  currit  in  villa,  & 
filias,  nepotibus  &  neptas,  terras  &  vineas,  borderie  qui  in  predicta  villa  sunt  faciant 
domos,  casales,  homines  &  feminas,  pra-  adjutorium  ad  jamdicta  alberga  galina  i  e 
tis,  aqûis  aquarumque  decursibus,  sicut  fogaca  I  e  tercera  una  de  ordï  &■  de  vi  mi- 
ille  melius  habebat  &  possidebat,  sicut  jam-  g-era  i.  Ego  vero  Girbertus  abbas  &  nos 
dictum  est,  sic  dono  ego  Bernardus-Willel-  omnes  monachi  Coxanensis  cenobii  co- 
rnus Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo  mendamus  tibi  predicto  Udalgario  vice- 
in  hoc  monasterio  Lesato  ad  alodem  pro  comiti  jamdictam  villam  in  custodia,  ut 
amore  Dei  8t  pro  anima  mea,  ut  Deus  mi-  bene  defendas  eam  ab  omnibus  malefac- 
sereatur  mei  &  dimittat  peccata  mea.  Simi-  toribus  &  predictam  albergeriam  nec  cres- 
liter  ego  Guillelmus-Bernardi  dono  ipsam  cas  nec  graves  amplius,  &  non  habeas 
honorem  suprascriptam  Domino  Deo  &  licentiam  jam  amplius  inpignorare  ad 
sancto  Petro    apostolo.  Simili   modo    ego 

'  Cartulaire   majeur  de  Ciixa  ,  f"  04;   &   copie 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat  ;  latin  9189,  dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 

f"  loi  v°.  tionale,  v.  3  1 ,  f"   114. 


Vers 
1075 


Vers 

1075 


Vers 

1070 


6i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


6i6 


Vers 

1075 


ulium  homineinj  &  si  hec  bene  custodis  nem  qui  valeat  denarios  X  Rossels ;  &  si 
ut  salvi  siat  honiines  per  tuani  defensio-  noluerit  accipere  carnem,  accipiat  iiii  de- 
nem,  protegat  te  virtus  Christi  &  custodiat  narios  &  canada  I  de  vino  de  ipsa  villa.  Et 
te  beatus  Michaël  archaugelus  &  omnes  ipsos  borders  qui  non  habeant  boves  emina 
sancti  Dei,  &  nos  orabimus  Deum  &  sanc-  i  vilaria  de  civada  corrent  &  fogaces  II  & 
tum  Michaëlem  ut  sis  salvus  onini  tem-  carnem  qui  valeat  denarios  iij  &  si  no- 
pore.  Si  autem  non  custodieris,  aut  tu  aut  luerit  accipere  carnem,  accipiat  il  denarios 
ullus  homo  perinfringerit  aut  pejoraverit  e  mîgera  i  de  vino  a  légitima  canada  de 
ipsam  albergam  aut  aliter  graverit  homi-  ipsa  villa,  quando  Guillelmo-Bernardi 
nés  de  predicta  villa,  aut  ullus  successor  cherra  jamdicta  alberga  per  se  aut  per 
tuus  aut  ulla  personna  per  te  aut  propter  suum  nuncium  che  la  chira  ad  ipsum  bayU 
te,  judicium  Dei  incurrat  &  sit  segregatus  Sancti  Michaëlis,  &  ipse  liberet  eam  & 
a  Deo  &  omnibus  sanctis  ejus  &segregatus  ipsa  alberga  non  fiât  dispensata  in  hoc 
a  liminibus  sancte  Dei  Ecclesie,  &  sit  habi-  Sancti  Michaël.  Et  donet  unumquemque 
tatio  ejus  cum  Juda  &  Datan  &  Abiron  &  hominem  qui  habeat  boves  sacum  legiti- 
cum  omnibus  inimicis  Dei  sit  porcio  ejus.  mum  de  palea,  quando  eam  habet.  Et  ipsa 
Ego  vero  Udalgarius  vicecomes,  si  ita  ut  alberga  superscripta  non  accipiat  jamdic- 
suprascriptum  est  non  fecero&  non  custo-  tus  Guillelmus  nec  ullum  hominem  neque 
diero,  &  uxor  mea  &  filii  mei  similiter  non  feminam  per  illum  nisi  una  vice  in  anno. 
custodierint,  &  ad  aliquis  ex  progenie  mei  In  ipso  anno  postquam  Guillermi-Bér- 
post  nos  istas  VI  uncias  auri  duplo  redda-  nardi  acceperit  eam,  si  jamdictus  comes 
mus  aut  reddant  &  ipsam  albergam  atque  accepisset  eam,  homo  aut  femina  per  il- 
custodiam  ex  toto  perdamus  &  amplius  ibi  lum,  infra  XL  dies  qui  Guillelmus  viceco- 
nullam  causam  queramus  neque  habeamus.  mes   Ven  commorra ,  jam   Guillelmus-Ber- 


Signum  Udalgarii  vicecomes.  Signum  Ste- 
phania  vicecomitissa.  Signum  Berengaris 
Petrus.  Signum  Beringer  Od.  Signum  Isarn, 


317. 


nardi  per  se  aut  per  suos  nuncios  ita 
emendet  sicut  il  boni  homines  averaron 
per  sacranientum,  exceptus  pallea  &  ligno 
e  cauls  e  porres  e  cebes  e  fruïta.  Et  si  Ugo 
comes  accepisset  alberga  in  jamdicta  villa 
Basoni  neque  homines  vel  feminas  per 
eum  antea  quam  Guillelmus-Bernardi , 
propterea  non  accipiat  eam  Guillelmus  in 
ipso  anno.  Et  si  amplius  acceperit  comes 
Réduction    d  une    alhergue   consentie      j^^gj  i^^^  ^^^^  ^^^  suprascriptum,  infra  xl 

par  Guillem-Ulger,  vicomte  de  Cas-  dies   che  Ven  commorra  vicecomes  per  se 

telnau^ ,  aut  per  suum  nuncium,  haec  quod  super 

fuerit  emendet,  exceptus  palea  &  ligna  & 

HEC  est  convenientia  que  facta  est  inter  orta.    Et   ego    jamdictus    Guillelmus-Ber- 

Guillelmus-Udalgerii  vicecomes  Cas-  nardi  de  ista  hora  in  antea  in  ipsa  villa 

trinovi  &  Guillelmus-Bernardi  de  Sancti  Basonis  in  hoc  Sancti   Michahel  amplius 

Christophori  de  ipsa  alberga  de  Basone,  non  accipiam  neque  tollam  neque  forcem 

quam    tenet    per   Ugo    comité    jamdictus  neque  ullum  sensum,  nisi  hoc  quod  supe- 

Guillelmus-Bernardi,  ut  habeat  in  unum-  rius  scriptum  est.   Et   si   esset  homo   aut 

quemque  mansum  qui  est  amasad  alberga  femina   qui    in    jamdicta   villa   Sancti   Mi- 

a   iil  cavalers  e   a  ili  escuders ,   &  donet  chahel  aliquid  mali  fecisset  per  me,  infra 

unumquemque   mansum  per  ipsa   alberga  xL  dies  quantum  prefatus  vicecomes  m'en 

sesters  il  de  civada  cumulos  ad  legitimum  commoras  per  te   aut  per  tuos   nuncios  si 

sestarium  de  ipsa  villa  &  fogaces  X  &  car-  to  emendare.  Ego  Guillelmus-Bernardi  con- 

venio  tibi  jamdictus  vicecomes  Guillelmus 

'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  54,  copie  dans  de  ista  festa  sancti  Michael  usque  ad  V 

la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale,  annum  sî  to  fare  fer    ad  filio  meo  majore 

V,  3i,  f°  116.  infra  XL  dies  que   tu  m'en  commonras  per 


Vers 
I  075 


Ver$ 

1075 


617 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


618 


Vers 

1075 
24  juin. 


te  aut  per  tuos  nuncios,  ita  sicut  scriptuin 
est  hic.  Et  ego  Guillelnius-Bernardi  filius 
Stéphane  feniine  juro  tibi  Guillelnio  vice- 
comité  filius  qui  fuisti  dicte  Stéphane  fe- 
niine, si  to  tenre  e  to  atendre  sicut  hic 
scriptum  est,  exceptus  hoc  que  tu  me  mo- 
luras  per  tuam  voluntatem,  sine  forcia  per 
Doniinuni  &  per  is'tos  sanctos. 


319. 

Achat  de  l'église  de  Padern  pur  Pons, 
abbé  de  Lé^^at' . 


3i8. 


CGLXII 


Donation  faite  par  la  vicomtesse  Er- 
mengarde  au  chapitre  de  Nimes  ' . 


A 


Bernizo.  Haro  presbyter  scripsit 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Nîmes,  f°  67 


'  Cartulaire   de   Tabbaye  de  Lézatj   latin  91I 
f°  170  r". 


octobre 


CHRISTIANA  religio  edocet  &  auctori-  
tas  Romana  adfirniat,  ut  unusquisque  ^" 
homo  de  rébus  suis  propriis  iiberani  &  fir-  '°^ 
missimam  in  omnibus  habeat  potestatem 
faciendi.  Igitur  M"  &  LXX"  V  anno  ab 
Incarnatione  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
actum  est  placitum  in  coniitatu  Tholosano 
inter  dompnum  abbatem  Poncium  nionas- 
terii  Sancti  Pétri  Lesato  &  monachis  ibi 
D  locum  sacrum  sanctae  Mariae  matris  commaiientibus,  id  est  Bernardo-Ugoni  & 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  quae  est  Stephani  prioris  &  Bernardi-Raimundi,  ce- 
fundata  in  civitate  Nemausense,  ego  in  terisque  monachis  omnibus  regulariter  ibi 
Dei  nomine  Ermingarda  vicecomitissa  qui  viventibus,  cum  quibusdam  vicinis  ipsius 
placuit  animus  ipse  placet  valde,  ut  nul-  loci  supradicti  :  hoc  est  Petrus-Arnaldus 
lius  cogentis  imperio  nec  suadentis  animo,  una  cum  iiliis  suis  his  nominibus  scili- 
&  ex  propria  &  spontanea  hoc  elegit  mihi  cet  Guillelmo  &  Rodgerio  &  Engeldrico 
mea  bona  voluntas,  ut  ad  ipsum  altare  sive  Ademaro,  simul  quoque  Raimundo- 
Sanctae  Mariae  donare  volo,  quod  ita  fa-  Rodgerio  cum  sororibus  suis  Befaita  & 
cio,  aliquid  de  alode  meo  quem  ego  habeo  Ermesenda,  &  Rodgerio-Raimundo  simul 
in  comitatu  Nemausensi  in  terminio  de  cum  uxore  sua  nomine  Aladeic  &  iilio 
villa  Sancti  Stephani  de  Alverno,  in  ipsa  suo  Raimundo  cum  ceteris  filiis  &  filiabus 
villa  vel  in  ipsis  terminiis  doiio  ad  Sanctam  suis.  Cum  istis  omnibus  prenominatis  in 
Mariam  unum  mansum  quod  Ricolfus  &  presentia  bonorum  hominum  qui  ibidem 
uxor  sua  Aurutia  excolit,  cum  curte  &  aderant,  id  est  Engeldrico,  &  Arnaldo-Ge- 
horto  &  exevis  suis,  campis  hermis  &  cul-  raldo,  &  Poncio  iilio  suo,  &  Raimundo- 
tis,  vineis,  &c.  Ego  Hermingarda  dono  ad  Ademaro,  &  Poncio-Raimundo,  ac  Poncio- 
dominam  sanctam  Mariam  pro  remedio  Radveuo.  Convenerunt  autem  isti  supra- 
animae  meae,  quod  Dominus  habeat  mise-  dicti  &  jam  supranominati  homines  ur 
ricordiam  animae  meae.  Si  quis  contra  darent  ipsam  ecclesiam,  que  est  fundata 
hanc  cartam  donationis  istae  uUo  tempore  in  honore  sancti  Pétri  apostolorum  prin- 
inquietare  vel  irrumpere  voluerit,  maie-  cipis  in  terminio  Lesatense  sive  in  alode 
dictionem  accipiat,  &c.  Facta  carta  doua-  vel  villa  que  vocatur  Padern,  Deo  &  Sancto 
tionis  ista  in  ipsa  die  festivitatis  sancti  Petro  monasterii  Lesato,  &  sancto  Anto- 
Johannis  Baptistae,  a  la  Regia  sancta  Maria  nio,  &  sancto  Vincentio,  aliarumque  sanc- 
subter  ulmo,  in  praesentia  Froterii  epi-  tarum  reliquiarum  qui  ibidem  venerantur, 
scopi  veteris,  &  in  praesentia  Spirani,  &  &  ipsius  abbati  jamdicti  &  omnibus  mona- 
PetronisTalleferri,  &  Bernardi  Aguillonis,  chis  ibi  habitantibus,  qui  modo  sunt  vel 
&  Bernardi  Bertrani,  &  Willelmi  Sabemo,  postmodum  futuri  erunt,  cum  libris  & 
&  Willelmi  de  Clarenciaco,  &  Giraldo  de      signis  &  calicem  &  turibulum  &  omnia  or- 

namenta  ecclesiastica  que  in  ipsa  ecclesia 
videntur  haberi,  &  cum.decimis  &  primi- 


An 
1076 


6ig 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


620 


ciis  &  cimmiteriis  &  ornai  honore  eccle- 
siastico  :  hoc  sunt  caseles,  terras  &  vineas, 
tam  ermum  quam  condrictum ,  ubi  &  ubi 
quantum  ad  ipsam  ecclesiam  pertinet.  Et 
insuper  ipsum  boscum  qui  est  in  circuitu 
de  ipsos  vallatos,  totum  &  ab  integrum 
sicut  nos  habemus  &  habere  debemus,  & 
damus  ad  ipsam  salvetatem  faciendam  quan- 
tum infra  ipsas  cruces  concluditur.  Sicut 
superius  scriptum  est,  sic  damus  ego  Pe- 
trus-Arnaldus  &  filii  mei  &  Raimundus- 
Rogerius  nepos  meus  &.  alii  coheredes 
nostri  jam  supranominati  propter  reme- 
dium  animarum  nostrarum  seu  propter 
remedium  patrum  vel  matrum  nostrarum 
&    omnium    parentorum     nostrorum    tam 


320.  —  CCLXIII 

Notice  sur  l'origine  du  monastère  de 
Feyrissas,  dépendant  de  V abbaye 
de  Lé-^at  '. 


P 


OST  Domini  nostri  Jesu  Christi  resur- 
rectionem  celisque  ascensionem  ,  cres- 
cente  religione  christiana,  quidam  vice- 
cornes  nomine  Asnarius,  carens  propria 
sobole,  cupiens  ex  proprio  fundo  &  alode 
Deum  heredem  habere,  Romam  oraturus 
peciit  consilio  &  auctoritate  domni  pape. 


Vers 

1075 

Éd.orio 

t.ll. 
col.  280. 


vivorum  quam  etiam  defunctorum  Domino  Inde  rediens  in  honore  Dei  &  perpétue 
Deo  &  sancto  Petro,  a  loco  jam  nominato 
ad  alodem  sive  ad  abbatem  &  rectoribus 
ipsius  loci  ad  habendum  &  constituendum, 
&  constituant  ibi  qui  ordinem  teneant 
monasticalem,  &  faciant  monetatem  &  sal- 
vetatem, &  teneant  cum  Dei  adjutorio  & 
sancti  Pétri  &  saucti  Antonii.  Et  accepi- 
mus  de  eis  precium  sicut  inter  nos  &  ipsos 
complacuit,  hoc  sunt  CLXXX  solidos  &  de 


virginis  Marie  monasterium  construens, 
abbatem  &  monachos  &  clericos  &  alias 
personas  sub  régula  viventes,  victualia  eis 
instituens,  nomen  Patriciani  ei  imposuit. 
Idcirco  nomen  Patriciani  ei  imposuit,  ut 
nulli  personi  pareret  atque  serviret,  nisi 
celesti  Patri;  unam  tamen  refectionem 
comiti  Comunensis  in  anno ,  &  terciam 
partem  benefacti  domus  concessit,  si  bene 


hoc  nichil  remansit  ad  solvere.  Facta  est  ^  secure  domum  ac  familiam  totumque  jus 

scriptura  ac  carta  vendicionis  sive  dona-  monasterii  teneret  ac  defenderet,  si  n[on] 

tionis  ista  in  mense  octobri,  sub  die  feria  autem  peccatum  anime  illius  inesset.  Pre- 

iir',  régnante  Philipo  rege.  Si  quis  vero  fatus  vero  vicecomes,  videlicet  Asnerius, 

contra  hanc  cartam  donationis  pro  inrum-  rébus   monasterii     rite    ordinatis   ac   bene 

pendum   vel    contradïcendum    surrexerit,  dispositis,  seculum   despiciens,  transitoria 

primitus  indignation!  Domini  subjaceat  &  linquens,   celestia  petens,  Lesatense  que- 

cum  Jude  proditoris  miseriam  misceatur,  '"^'^^  cenobium,  inibi  monachorum   habi- 


sitque  sequestratus  a  consorcio  cuncto- 
rum  sancte  Dei  Ecclesie  fidelium,  &c. 
Sig  t  Petri-Arnaldi  &  filiis  suis  &  Roge- 
rio  nepoti  suo  &  ceteris  coheredibus 
eorum  ,  qui  cartam  istam  scribere  roga- 
verunt  &  manibus  fîrmaverunt  &  firmare 
fecerunt.  —  Et  ego  Petrus  &  filii  mei 
&  Raimundus-Rodgerius  &  alii  choeredes 
nostri  fidejussores  non  requiramus  nec 
receptum  nec  guadium  nec  nullum  cen- 
sum  ab  hodierno  die  usque  in  perpe- 
tuum.  Et  ipse  abbas  nec  ipsi  monachi  se- 
niorem  non  possint  adclamare,  nisi  nos  aut 
filios  nostros  aut  eos  qui  ex  nostra  proge- 
nie  exierint.  Sig  t  Engeldrico.  Sig  f  Poncio- 
Arnaldo.  Sig  t  Poncio-Raimundo.  SigfAr- 
naldoTaravel.  Petrus  scripsit. 


tum  sumpsit,  postea  abbas  inde  factus, 
recto  itinere  celicas  ad  sedes  venisse  cre- 
ditur.  In  potestate  preterea  comitis  Astara- 
censis,  mortuo  comité  Convenarum,  sur- 
rexit  Bernardus-Oddo  filius  ejus  insequens 
jura  patris  sui,  mortemque  ejus  cupiens 
vindicare,  prope  dictum  monasterium  cas- 
trum  nomine  Benca  locavit,  salvo  jure 
Patriciani  cenobii.  Namque  auditu  &  visu 
cognoscens  locum  esse  sanctum,  religio- 
sum  ac  venerandum,  ob  honorem  &  reve- 
renciam  genitricis  Dei  Marie,  in  cujus 
nomine  locum  esse  fundatum  ad  {sic)  dedi- 
catum  cognovit,  cepit  amare,  timere,  ve- 
nerari,  liberum  tenere,  diligere  in  tantum, 

'  Cartulaire    de  l'abbaye  de   Lézat;    latin   9189, 
f  68  r". 


Vers 

1075 


621 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


622 


Éd.orii; 

t.  Il, 
col.  200 


lit  filium  suum  nomiiie  Rogeriuni  inibi 
Deo  offerret  ad  monachum  faciciuluni  se- 
que  inibi  sepeliri  jub-ret.  Quin  etiani  in 
omni  comitatu  suo  precepit,  ut  si  qiiis 
nobilis  sive  ignobilis  hanc  Deo  serviturus 
domum  ingredi  vellet,  liber  ingrederetur, 
liber  ab  omni  servitute  secularis  persone 
maneret,  quia  indecens  est  ut  clienteli 
&  servitores  domus  Dei  tributarii  ac  sub 
justicia  sint  terreni  hominis.  Post  niortem 
patris,  Rogerius  abbas  inde  factus,  videns 
fratres  suos  contra  inimicorum  potentiam 
fortissimos,  tinuiit  ut  illorum  causa  mo- 
nasterium  in  ruinam  scilicet  ex  eoruni 
bostibus  laberetur.  Cepto  consilio,  quesi- 
vit  strenuissimum  ac  potentissimum  virum 
deBenca  nomine  Guillelmum-Enardi,  cujus 
ope  &  auxilio  res  suas  &  jura  sue  ec- 
clesie  in  pace  posset  tenere.  Igitur  villi- 
cum  suum  constituit  tali  pacto,  ut  esset 
fidelissimus  amicus  &  monachorum  &  cle- 
ricorum  tociusque  juris  domus,  &  ut  abba- 
tis  Lesati  homo  sit,  &  unam  mulam  LX 
solidorum  precio  det,  que  in  obsequio 
domus  Patriciani  sit.  Si  vero  aliquis  sub 
potestate  abbatis  per  potenciam  &  per  vim 
adversum  eum  surrexerit,  &  fidanciam  & 
justitiam  si  débet  dare  noluerit  vel  ne- 
gaverit,  &  abbas  &  sui  querimoniam  vil- 
lico  fecerint,  débet  eum  inquirere  &  tam- 
diu  rem  ducere  donec  satisfaciat  abbati,  & 
si  reus  est,  justiciam  quasi  de  comprobato. 
Si  vero  extraneus  vel  domesticus  animum 
vel  manum  contra  jura  domus  erexerit, 
ipse  villicus  contra  illum  vel  illos  animum 
&  manum  erigat  :  &  si  est  placitum,  ipse 
que  necessaria  sunt  débet  habere,  defen- 
sores  scilicet  &  judices  &  fidejussores;  & 
si  est  duellum  que  vulgo  batala  dicitur, 
ipse  faciat  sine  lesione  vel  impedimento 
abbatis;  ipso  etenim  die  abbas  &  omnes 
qui  eum  eo  fuerint  stare  &  manducare  eum 
villico  debent.  Propter  hoc  dédit  abbas 
Rogerius  villico  in  villa  Patriciani  unum 
casalem  &  terciam  partem  justicie  ac  ter- 
ciam  partem  giiadii,  &  in  omnibus  in  qui- 
bus  habent  guadium  terciam  partem  re- 
feccionum.  At  vero  si  villicus  in  abbatem 
vel  in  omnibus  qui  ad  jus  ejus  pertinent 
querimoniam  habuerit ,  vel  quilibet  de  eis 
conquestus  ei  fuerit,  aiite  presentiam  ab- 
batis    ille    villicus    veniat,    querimoniam 


exponat,  &  abbas  atque  sui  sine  fidejussore 
&  sine  justicia  querimonie  satisfaciant;  si 
sine  culpa  fuerint,  omne  dampnum  secun- 
dum  dicta  legum  eis  emendetur.  Si  quis 
vero  villicus  vel  de  sfirpe  ejus  vel  de  o.r- 
dine  ejus  contra  hoc  surrexerit  &  domum 
Dei  turbare  voluerit,  inprimis  iram  Dei 
incurrat,  &  villicationem  perdat,  &  eum 
Juda  Scarioth  &  Datan  &  Abiron  in  inferno 
particeps  fiât.  Factum  est  hoc  in  manu 
&  presentia  Rogerii  abbatis,  &  fratrum 
ejus  comitum  Raimundi-Bernardi  &  Ber- 
nardi  patris  Raimundi,  Guillelmi,  &  Forto- 
Anerii.  S.  Vidiani  monachi,  S.  Amelii 
Benedicti  monachi.  S.  Garsie  clerici.  S. 
Guillelmi  clerici  &  multorum  qui  aderaut. 
His  &  rébus  in  omnibus  valeat  magestas 
Dei. 


^'er$ 
1075 


321. 


CCLXÏV 


Donation  d'Artaldus,  comte  de  Pa'il- 
has,  à  l  église  du  Puy\ 

EGO'  Artaldus  comes  de  Pailars,  pro  re- 
demptione  animae  meae  &  ut  Deus 
defendat  totam  terram  meam  de  tempes- 
tate,  facio  donationem  Deo  &  beatae  Ma- 
riae  Podiensis  ecclesiae  de  ipsa  villa  de 
Lez  quae  est  in  valle  Espluga,  &  ipsam 
villam  dono  ab  integro  nec  retineo  quid- 
quam  in  ea,  neque  ego,  neque  ullus  de 
potestate  mea.  Sunt  in  ipsa  villa  très  mansi 
douantes  decimam  &  quaestionem  de  om- 
nibus rébus,  &  très  censuales,  &  in  anno 
tria  servitia  de  unoquoque  &  placita,& 
facit  exercitum  contra  Paganos  aut  Chris- 
tianos  &  custodiam  castelli  eum  suo  con- 
ductu.  Quando  autem  bajulus  Sanctae 
Mariae  aut  in  festivitate  sancti  Michaelis 
aut  omnium  Sanctorum  venerit  ad  ipsam 
villam,  faciat  quod  voluerit  de  censu  col- 
lecto.  Si  autem  visum  ei  fuerit,  dimittat 
mihi  censum  &  ego  reddam  ei  mancusos  L 
in  tributum  sanctae  Mariae,  &   tali  con- 

'  Château  de  Foix,  caisse  47. 

'  Il  y  a   de  graves   raisons   pour  douter  de  l'au- 
thenticité de  cette  charte.  [E.  M.j 


Vers 

1075 


Vers 
loyS 


6:3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


624 


An 

1076 

I 5  août 
& 

3i  dé- 
cembre. 


terorum,  praesente  Petro  venerabili  prae- 
posito  ecclesiae  sanctissimi  Saturnini,  & 
Arnaldo-Willelmi,  ac  Arnaldo-Ottoni ,  & 
Gaufredo-Grimoardi,  feria  VII,  il  kaleu- 
das  januarii. 


venieutia  quod  major  sacrista  recipiat  & 
habeat  ipsos  L  mancusos  aut  si  plus  pote- 
rit  habere  de  censu  villae.  Confirmât  hanc 
cartam  filius  meus  Artaldus,  alter  filius 
meus  Guillelmus,  alter  Odo.  Et  si  bajulus 
Sanctae  Mariae  non  poterit  adesse  in  villa 
supradicta  in  festivitate  sancti  Michaelis, 
Artaldus  factor  hujus  donationis  mittet  in 
festivitate  omnium  Sanctorum  tributum  su- 
pradictum  per  se  aut  per  suos  legatos. 
Facta  est  carta  ista  régnante  Philippo  rege      Promesse  de  Raimond  de  Saint-Gilles 


Éd.oric. 

t.  JI, 
col.  291. 


323. 


CCLXVI 


Francorum,  luna  III,  feria  I. 


322.  —  CCLXV 


de  protéger  Guillaume  de  Montpel- 
lier 6*  son  aïeule  ' . 

BREVI   de  placito  quod    fecerunt   Ray- 
mundus-Stephanus   &  Guillelmus-Ar- 


naldi   &   Guillelmus-Aimoinus  &   infantes 
Donation  faite    à   l'église    de  Saint-      sui  cum   Raymundo  comité  Sancti  Egidii 
Sernin    de   Toulouse  '.  ^^  ^°^°  ^"°  honore  quem  habebat  Guillel- 

mus de  Montepistellario  &  avia  sua,  &  ho- 
mines  vel  faeminaa  super  illos  qui  lai 
toU'ia  ni  len  tollla  :  quod  Raymundus  co- 
mes  suprascriptus  plivit  per  suam  fidem, 


RESCISCAT  humana  mortalitas  clerico- 
rum  scilicet  &  laicorum  tam  praesens 
quam   futura,  quod   ego   A.,   quamvis   in- 
dignus  tamen  Petragoricae  sedis  praepo-       quod  adjuvaret  illos  per  fidem  &  sine  en- 
situs,   cernens  beati   Cypriani   locum   ne-      ganno  per  totas  illas  vices,  per  quas  Ray- 


gligentia  mei  &  clericorum  ac  laicorum 
perniciter  pessundari,  cupiens  evadere  ter- 
ribilem  sententiam  nostri  Redemptoris  di- 
centis  :  Discedite  a  me  operarii  inîguitatis , 
concedo  supradictum  locum  sanctissimi 
Saturnini  Tolosanae  ecclesiae  praeposito 
&  clericis  praesentibus  &  futuris,  quate- 
nus  regulariter  ibi  vivant  scilicet  secun- 
dum  institutiones  beati  Augustini ,  Gre- 
gorii,  Hieronymi  &  caeterorum  patrum, 
■k.  evellent  &  dissipent  quaeque  vitaiida 
mut,  &  aedificent  &  plantent  quae  appe- 
tenda  sunt.  Hoc  &  ego  .^mo  similiter  con- 
cedo, &  ego  Isarnus  de  Madala  similiter, 
&  ego  Willelmus  de  Biron  similiter.  Haec 
autem  scripta  viva  voce  fieri  jussimus 
feria  II,  in  die  assumptionis  sanctae  Ma- 


mundus-Stepbani  &  Guillelmus-Arnaldi 
&  Guillelmus-Aimoini  aut  infantes  sui  Ray- 
mundus &  Bernardus  vel  homines  per  illos 
commonuerint.  Et  si  Raymundus  comes  de 
isto  plivio  vel  de  isto  adjutorio  inganna- 
verit  Guillelmum  suprascriptum  aut  aviam 
suprascriptam  vel  alios  suprascriptos,  ha- 
bet  factum  hostaticum  Siagrius-Salomon, 
&  Helisiarius-Dalmaci,  &  Petrus  de  Mesoa, 
&  Poncius-Guillelmi  de  Bariaco,  &  Ether 
de  Mirabello  per  suas  fides  Guillelmo  de 
Montepistellario  &  ad  aviam  suam  &  Ray- 
mundo-Stephano  &  Guillelmo-Arnaldo  & 
Guillelmo-Aimoino  &  infantibus  suis;  infra 
octo  dies  quod  Raymundus-Stephanus  vel 
isti  suprascripti  commonuerint  istos  hos- 
taticos  suprascriptos,  debent   tornare  isti 


riae,  XVIII  kalendas  septembris,  sub  tem-      hostatici  suprascripti  in  Monteinpestella- 
pore    Gregorii    papae    sedis    apostolicae,      rium,  vel  in  Pedenas,  aut  in  Cirvianuni, 


régnante  Philippo  rege.  S.  Gaufridus  filius 
Arnaldus.  Elias  de  Causnac  hanc  conces- 
sionem  confirmavit. 

Willelmus,  gratia  Dei  Petragoricensis 
episcopus,  consilio  canonicoruni  suonini, 
Lamberti  qui  decania,  &  Fulcherii,  ac  cae- 


vel  in  Biterris,  in  qualicumque  de  istis 
quatuor  commonuerint  illi  vel  homines 
per  illos,  &  postquam  tornaverint  in  hos- 
taticum, non  desennant  sine  absolufione 
de  Raymundo-Stephano  vel  de  aliis  rupra- 
scriptis. 


An 

1076 


Vers 
1076 


Cartulaire  de  Snint-Sernin  de  Toulouse. 


Manuscrits  d'Aubays,  n.  81. 


625 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


626 


Vers 

1076 


Éd.orig. 

t.  Il, 
:ol.  292. 


Vers 

1076 


Vers 
1 1 12 


324.  —  CCLXVII 

Hommages  rendus  à  Ermengarde ,  vi- 
comtesse de  Bé-^iers  6-  de  Nimes,  &» 
à  son  fils  Bernard-Aton. 

\.  —  De  '  ista  hora  in  antea,  ego  Gaiice- 
linus  filius  Hermetrudis  ipsam  civitatem 
de  Biterri,  &  ipsas  turres,  &  ipsos  muros, 
&  ipsas  forcias  quae  hodie  sunt  &  in  antea 
erunt  factas,  no  las  tolraî ,  ni  Ven  tolraî,  ni 
las  devedara  ni  Ven  decebra  ad  Hermengar- 
dis  filiam  Rengardis,  &  si  homo  est  aut 
faemina,  homines  aut  faeininae  qui  la  tol- 
lant,  ni  Ven  tollant,  adjutor  Ven  sera,  fi-c. 

II.  —  De  ista  hora  enant  Bernardus  & 
Petrus  filii  Seguina  lo  castel  de  Rochace- 
dera,  la  forcia  quae  ibi  est  &  in  antea  ibi 
erit  nol  li  tolran  ni  no  Ven  tolran  a  Bernard 
filius  de  Ermengarda,  nec  ad  Erniengarda 
filia  Rangardis,  ne  nol  li  devedaran,  &c. 

III.  —  Aus  tu' Ermengardis  filia  Rain- 
gardis,  ego  Ugo  filius  Belieldis  de  ista  ora 
in  antea  lo  castellum  de  Caxanicis,  las 
fortidias  que  modo  ibi  sunt  neque  in 
antea  per  firmamentum  de  castello  ibi  facte 
erunt,  ego  Ugo  suprascriptus  non  eas  tibi 
tollam  neque  tibi  vetabo  neque  te  deci- 
piam,  neque  homo  neque  femina  cum  mea 
arte  neque  cum  meo  ingenio  neque  cum 
meo  consilio,  &  si  homo  erat  vel  femina 
quod  eum  tibi  toUeret  vel  eum  tibi  toU- 
tum  haberet,  ego  Ugo  suprascriptus  drictus 
ajutoris  tibi  inde  essem  &  cum  illo  finem 
neque  societatem  aliquam  non  haberem, 
si  per  castelum  illum  ad  recuperandum 
non  haberem,  &  si  illum  recuperare  po- 
tuero,  ego  eum  tibi  reddam  sine  inganno 
&  [sine]  lucro  &  sine  deceptione,  me 
sciente,  per  istos  sanctos. 

IV.  —  Aus  tu'  Bernardus  Ato  fil  Ermen- 
gardis,  ego  Ugo  filius  Belieldis  de  ista  ora 


in  antea  lo  castellum  de  Caznnicis,  las  for- 
tidias que  modo  ibi  sunt,  &c. 


325.  —  CCLXVIIÏ 

Etablissement  des  chanoines  réguliers 
dans  la  cathédrale  de  Toulouse  '. 


Vers 

I  1  12 


o 


MNE  quod  secundum  carne  cogitatur 


'  Château  de  Foix;  cartiilaire,  caisse  i5.  'Archives  de  l'abbaye  de  Moissac;  &  bibliothc- 

*  Trésor  des   chartes   du    roi;   Toulouse,    sac   2,  que  du  roi,  copie  originale,  lè-Auze,  Affaires  ccclc- 

n.  98.  [J.  304. J  s'iast'iques,  n.  i.  [Aiij.  Armoires,  \.  388,  n"  320.]  — 

'  Chambre  des  comptes  de  Montpellier,  viguerie  Catel,  Mémoires  de  l'histoire  du  Languedoc,  p.  86r) 

dç  Nimes,  titres  de  Caissargues,  Çc  suiv. 


&  instabili  varietate  sepissime  nutat,  ^'^ 
quae  ad  rectitudinis  statum  minus  in  altum 
quemlibet  consolidât  :  quiquid  vero  e 
regione  spirituali  spiculatione  gerundum 
deliberatur,  tanto  alicujus  concussionis 
manu  minime  quatitur,  quanto  velle  & 
perficere  pro  bona  voluntate  ab  illius 
illabitur  dignatione,  qui  heri  &  hodie 
idem  continet  esse.  Quare  interioris  ho- 
minis  contemplationis  speculam  ad  ipsius 
-nostrarum  sudor  actionum  estuat  neces- 
sario  gloriam,  cujus  preveniente  nos  gra- 
tia  &  subséquente  illuminamur  in  tene- 
bris,  firmamur  in  lubricis.  Tantis  vero 
ac  talibus  ab  ipsius  pêne  crepundiis  infan- 
ciae  super  aquam  refectionis  educatus  edu- 
cationibus,  sed  actenus  torpentis  servi 
indulgens  desidiae,  divini  tandem  amoris 
servili  depulso  timoré  perfusus  ebrietate, 
minimus  servorum  Dei  servus,Tolosane  ur- 
bis  indignus  ego  Hisarnus  episcopus,  sexta 
licet  diei  hora  excolendam  Domini  vineam 
tardus  aggredior  operarius  :  est  quippe  in 
prefata  civitate  divino  nutu,  sine  quo  nec 
defluit  ab  arbore  folium,  quaedam  aecclesia 
protomartyris  Stephani  tropheis  insignita, 
sub  pastoi'ali  provisioni  maeae  exiguitati 
contradita,  que  olim  vario  laquearium 
&  parietum  rutilo  expolito  fulgore,  do- 
minicae  mensae  ornamentorum  vernans 
décore,  copiosis  prediorum  facultatibus 
censuumve  opimis  exuberans  redi-tibus,ec- 
clesiis  admodum  circumcirca  positis  popu- 
lari  supereminebat  concursione,  ut  prima 
earum  mater  &  sedes  cunctorum  vocaretur 


Vers 

1077 


627 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


628 


astipulatione  ;     nunc     autem     decessorum  tam  communi  consensu  sibi  eligant,  sub- 

prodolor!  incuria,  a  tantae  dignitatis  non  stituant,  eoriimque  honores  cuni   omnibus 

ad   modicum   exinanita  gloria,  ad   tantam  honorum   censibus,    tam   a   seculari    con- 

ecclesiasticae  gazae   depopulationem  suc-  versatione  convertentium  ,  quam  a  puero 

rumque    devoluta     est    filioruni    orbatio-  sub    canonica   disciplina   nutritorum ,  per 

nem ,    omnimodo    de    perpessa    parietum  succedenciiim     hujuscemodi    ministronim 

magna  ex  parte  conqueratur  ruina,  verum  aecclesiae  successiones,  cum  archidiacona- 

etiam    lugeat    quod    divini    cultus    religio  tuuni  reditibus  accipiant  possideant.  Om- 

a    tocius    nisi   fallor  cleri   excesserit   me-  nia    ergo    quae    communi    donare    eorum 

moria,  ut  merito  illud  sibi  coaptetur  va-  vite  decrevi,  infra   conscribere  &    assig- 

ticinium   spiritualiter  plangens  ita   Jeru-  nare  volui. 

salem    destrucionem    filiorum   ;  Quomodo  Dono    igitur    ego    Hisarnus    episcopus, 

obscuratum  est  aurum,  mutatus  est  color  opti-  consilio  gloriosissimi  predicti  comitis  Wil- 

mus,  dispersi  sunt  lapides  sanctuariî  in  capite  lelmi ,    suique    fratris    Raimundi    comitis 

omnium   platearum  ?  Volens    ergo    ultimus  Rutenorum,   &    cunctorum  Tolosane   re- 

prenominate  aecclesiae    ego    prefatus    fi-  gionis  principum  affirmatione,  &  sanioris 

lius    ejusdem    condescendere   desolationi ,  consilii    sanctae    sedis   canonicorum    pre- 

obtentu  &  immunitate  gloriosissimi  nostri  missa    regularibus     institutis    obedicione, 

comitis  dompni  Willelmi,  consulta  aequae  dono  &  in  perpetuum  possidenda  relinquo 

monasticae  disciplinae  propagatoris  Clu-  sub  communi  vita  regulariter  in  predicta 

niensium  abbatis  Hugonis,  auxiliante  quo-  sede  canonicis  viventibus,  prepositure  sci- 

que  &  coopérante  reverendo  Hunaldo  ab-  licet  ac  decaniae,  sacristaniae  &  capisco- 

bate    loci    Moysiacensis ,    voluntate    nec  liae   cunctum    honorem.    Dono  vero  om- 

minus  quorundam  inibi  cohabitancium  &  nem  decimationem,  omnem  aecclesiae  vel 

spontanea  dedicione  clericorum  ,  assensu  altari  oblationem,   dono  totum  ab  integro 

vero  primatum  &  principum  prefati  comi-  frumentum   quod  antecessores  mei  &  ego 

Éd.orig.   tis  dicioni  militancium,  deliberavi  divina  Sancto  Stephano  portandum  constituimus 

coV  2o3    inspiratione  non  tantum  scissuras  ejusdem  vel  offerendum.  Committo  autem  sub  tes- 

sedis  reintegrare,  ruinas  implere  ornamen-  tamento   eorum    potestati ,    ut    quicunque 

torum,    prediorum    facultatumve    dampna  clericorum    judicium    ad    aquam    frigidam 

restituere,  verumetiam  aecclesiasticum  vi-  cum  parvulo  facere  voluerit,  ab  illis  prius 

gorem  ad  pristini  status   lineam   totis  ni-  licenciam    accipiat,    deinde    partem    illam 

sibus  corrigere.   Statui    siquidem,   habita  totam  quam  antecessores  mei  &  ego  usque 

deliberatione ,    ut    quicunque    clericorum  nunc  habuimus,    canonicis    fideliter    red- 

abhinc  &  deincebs  corpori  voluerit  com-  dat.  Dono  ergo  Petri-Aemelii  ejusdem  se- 

municare  aecclesiae  prelibate,  mancipan-  dis  prioris  archidiaconatum  Agarnanensem 

dum  se  noverlt  rigori  canonice  vite,  verbi  cognominatum,  similiter  &  Bernardi-Fran- 

gratia  ut  nichil  sibi  aliquid  proprium  ha-  coni    archidiachonatum     apporta    Narbo- 

beat  vel  etiam  quod  absit  dicatj  omnes  una  nensi  adusque  Karchasense  ad  territorium, 

prandeant,  una  sompnum  capiant,  commu-  insuper  &  illorum  omnium  archidiachona- 

nis  omnibus  secundum  apostolice  institu-  tus  clericorum  qui  se  huic  vitae  canonicae 

cionis  formam  victus  sit  &  vestitusj  nulli  asociare  voluerint  nunc  &  in  futurum  ,  ut 

prêter  licenciam  sui  prioris  ubi  ubi  sup-  cuncti  suas,  quas  in  dominio  archidiaconi 

petat  eundi  vel   evagandi   libertas  aliqua,  tenent  partes  in  commune  reddant,  &  post 

ut  quibus  unus  Dominus,  una  fides,  unum  eorum  decessuiti  quoscumque  voluerit  epi- 

est  baptisma,  unus  existât  spiritus  &  una  scopus  archidiacones  esse  cum  cleri  con- 

anima.  Ne  vero  alicui  ob  penuriam  victus  silio    secundum   Deum    debeat    eligere    & 

tantae   auctoritatem    difinitionis  transgre-  constituere.  Dono  autem  illis  cuncta  epi- 

diendi    maie   blandiatur  occasio,   decerno  scopalium  penitenciarum  guadia,  &  omnes 

ut  deinceps  ex  suis,  si  forte  repperiri  pos-  aecclesiae  thesauros  in  eorum  mittocusto- 

sint  qui  mereantur,  prepositum,  decanum,  dia,  eo  scilicet  tenore,  ut  quicunque  co- 

arçliidiachones ,  scole  magistrum,    saçris-  mes  vel  episcopus  sive  clericus  vel  aliqua 


Vers 

1077 


Vers 

1077 


62g 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


63o 


l^a.ong. 

t.  II. 

col.  29  f. 


laicalis   persona   ex   illo   thesauro   furtive  rare  vel  infectiini  reddere  studuerit,  ipse 

aliqiiid  aut  violenter  distraxerit  vel   abs-  Dei  &  proximi  provocatus  amore  &  nos- 

tulerit,  excommunicationis   feriatur  sen-  tra  supplicatioiie  Apostolicae  sedis  Jioii  de- 

tencia,   donec    restituât  quod  maie  usur-  diguetur   pontificem    interpellare,    &    ita 

pavit.  Dono  vero  illam  villam  que  Brakai  pro   supradicti    nostri   loci    sicut   prosui 

cognominatur,  terras  ejus  videlicet  hac  vi-  discucienda  loci  causa  aiite  tante  majesta- 

neas,  prata  &  cunctas  ad  illam  pertinentes  tis  tribunal  strenuissimus  noster  advocatus 

aquas  atque  silvas,  culta  &  inculta,  cum  &  precipuus  defenssor  studeat  quos  contra 

hominibus  habitantibus  in  ea.  Dono  autem  insurgentes  insurgere,  ac  facundus  racio- 

eadem  conventione  salis  mei  medietatem  '  cinator  adversus   magniloquas   obloquen- 

quod  accipio  &  habere  videor   de  Sancto  cium  linguas  assistere. 

Saturnini  burgo.  Testamenti  igitur  confir-  Ad  hujus  ergo  institutionis  nostre  corro- 

matione  huic  donation!  confirmo,  ut  liceat  borandam  diffinicionem,  &  nullo  temporae 

illis  pro   elemosina  suscipere  vel  quocun-  penitus  abolendam,  vestris  pontificum  pon- 

que  precio  quidquid   poterint  aemere   de  tifex  papa  reverendissimo,dompneGregoi  i, 

toto  honore  quem  ab  antecessoribus  meis  pedibus   transmittimus   hanc  discriptionis 

vel  a  me   quilibet  clerici  sive  laici  feva-  cartam.  Si  quis  igitur  cornes  vel  episcopus 


liter  tenent.  Dono  etiam  extra  muros  pre- 
dicte  urbis  Tolose  '  tantum  terre,  quae 
uni  pari  boum  possit  suffîcere.  [Ego  ' 
quoque  Willelmus    cornes    jam  sepe  pre- 


sive  alicujus  invasionis  manus  discepta- 
tione,  concussione,  agitatione  aliqua  tam 
salutaris  decreti  temerare  censuram  atemp- 
taverit    vel    inquietaverit,    primum    quan- 


dictus  ad  augendam   hujus  sancte  institu-  tum  spiritualis  animadversionis  gladius  sub 

tionis  dignitatem  &  servorum  Dei  in  di-  aepiscopali  &  apostolica,  quod  terribilius, 

vinis    obsequiis    concedendam    libertatem  interdictione  prevaleat  expertus,  sicut  eth- 

electionem  ac  missionem  episcopi  in  pre-  nicus  &  publicanus  secundo  luat  in  anima 

dicta  sede  constituendi,  quam  majores  mei  paenas  Hycar  fîlio  Carmi,  duplici  in  aeter- 

male  sibi  usurpaverunt,  ejusdem  ecclesie  num  &  ultra  contricione  contritus. 

filiis  relinquo  atque  soli   arbitrio  eorum,  [Prêter  ea  que  superius  continentur,  ego 

sicut  fieri   débet,  permitto,  ut   quemcum-  Isarnus  sepe  jam  prenominatus  addo  etiam 

que  ipsi  communi  consensu  catholice  ele-  huic    donation!   eodem   tenore  quo   supra 

gerint,  ego  laudem  &    corroborem  :  huic  quartam  partem  oblationum  ecclesie  Sancti 

quippe  facto  adest  presentia,   consilium,  Saturnini,  sicut   habere  videor  ac   possi- 

favorque  domni   abbatis  Cluniacensis  su-  dere.   Dono   etiam    tertiam    partem   cemi- 

pranominati,  una  cum  jam  predicto  Moi-  terii     ejusdem     ecclesie,    necnon    &    pas- 

siacensi    abbate    aliarumque    plurimarum  tum   quem    soient    mihi    reddere    canonici 

nobilium  personarum  conventu.]  ipsius   loci   in  festivitate   beati   Saturnini. 

Commendamus  igitur  hanc  nostram  sa-  Hoc  totum  dono,  imperpetuum  habendum 

lutarem  cessionem  &  operationem  egopre-  concedo    Domino    Deo    ejusque    gloriose 

dictus  presul  Ysarnus  &  ego  ejusdem  civita-  genitrici     semperque    virgini    Marie    at- 

tis  comes  Willelmus  tuicioni ,  protectioni,  que    beatissimo     protomartyri     Stephano 

&  defenssioni  prefati  dompni   &  venera-  &    canonicis    ibi    modo    canonice    degen- 

bilis    Hugonis   Cluniacensis   abbatis,   tam  tibus  &  futuris.  Insuper  quoque  dono  eis 

ipsi  quam  homnibus  in  eodem  loco  abbati-  quidquid    ex    eadem    ecclesia    ex    consue- 

bus  usque  in  seculum   futuris,  ut  quicun-  tudine  soleo  habere,  similiter  &  quartam 

que   maligne  mentis  homo    quod   fecimus  partem    omnium    ecclesiarum    dioecesena- 

pessima,  quod  absit,  presumptione  teme-  rum,  illarum  scilicet  unde   reddenda  est. 

Iterum    ego  Isarnus   episcopus   supradicta 

•  Far.  Sal  meum  omne.  uominatim    colligens  ,    preposituram    sci- 

'  Var.  Terras  omnes  que  habeo  ante  portam  ci-  li^^t    ac    decaniam,    sacristiam    &    capisco- 

vitatis,  ubi  vocant  ad  Feretrale.  liam  ,    omnes    archidiaconatus  ,    omnesque 

^  Ce  qui  est  entre  crochets  ne  se  trouve  pas  dans  census   &  COnsuetudines   quas    habeo   &   tc- 

la  copie  de  Baluze.  [A.  M,]  neo   &  habuisse  &   tenuisse  visus  sum    \\\ 


Vers 

1077 


Kd.orig. 

t    II. 
col.  2y5, 


Vers 

1077 


63 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


632 


An 

1077 

3omart. 


ecclesia  beati  Satuniini,  quartam  scilicet 
partem  oblationum  altaris,  tertiam  par- 
tem  cemiterii ,  pastum  etiam  quem  debent 
mihi  reddere,  operam  quoque  ecclesie 
construende,  redditiones  iterum  quasdam 
de  ecclesia  béate  Marie  Tolosaiie  urbis 
iisque  adeo  mihi  redditas,  &  consiietudines 
in  eadem,  &  cetera  omnium  ecclesiarum 
totius  episcopatus  ad  me  pertinentia,  to- 
tum  omnibus  modis  dono  Deo  &  sancto 
Stephano,  &  sedi  mee  confirmo,  &  arbi- 
trio  canonicorum  ibi  modo  &  in  futuro 
manentium  disponenda  imperpetuum  de- 
relinquo  :  tali  convenientia,  ut  ab  bac 
hora  nihil  de  his  que  supradicta  sunt  mihi 
vel  alie  cuilibet  magne  parveque  persone 
liceat  auferre  eidem  sedi,  imminuere  vel 
commutare.  Facta  carta  ista  sub  presentia 
domni  Guillelmi  Auxiensis  archiepiscopi, 
&  Raimundi  Lectoriensis  episcopi,  Pétri 
prioris,  Raymundi-Guifredi,  Petri-Bene- 
dicti,  Bernardi-Atonis;  facta  &  iirmata  in 
manu  domni  Hugonis  Cluniacensis  abba- 
tis  &  Hunaldi  Moysiacensis,  régnante  Phi- 
lippe Francorum  rege.] 


326. 

Déposition  en  justice  sur  le  testament 
verbal  du  nommé  Gaui^hert,  clerc  ' . 


C 


«ONDITIONES  sacramentorum  atque 
exordinationum.  Residebat  sacerdos 
Poncius  &  Ermengaudo  cancellario,  in 
presentia  Guilielmo  vicecomite,  &  Gui- 
tardo  presbitero,  &  Adalberto  levita,  & 
aliorum  bonorum  hominum  qui  ibidem 
aderant.  Testificant  testes  his  nominibus 
Olibanus  presbiter  &  Gaucbertus  Pascuali  : 
«  Nos  janidicti  testes  unum  dantes  testimo- 
nium,  juramus  per  trinum  &  unum  Deum 
&  super  ahare  sanctae  Crucis,  quod  situm 
est  in  comitatu  Vallispyri  &  in  loco  vocato 
Castronovo  infra  ecclesiam  Sancti  Pétri, 
quod  nos  audivimus  &  vidimus  &  praesen- 
tialiter  ibi  eramus  quando  quondam  Gau- 

'  Cartulaire  d'Elne,  f°  5J;  &  copie  dans  la  col- 
lection Moreaii,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  3i , 


zibertus  clericus  ordinavit  suam  extremam 
ordinationem  in  suis  solummodo  verbis,  & 
praecepit  ut  essent  sui  elemosinarii  vel 
manumissores,  id  est  Eusebertus  presbiter 
&  Remundus  faber,  &  Arnallus  Gauziberti, 
quibus  injuncxit  illis  ut  ipsi  distribuissent 
omnem  substantiam  suam  sicut  mandavit 
illis  in  suisverbis.  Inprimisconcessitcorpus 
suum  ut  sepeliantur  (sic)  ad  sanctae  sedis 
Elenense,  &  ibi  dimisit  vel  laixavit  ipsum 
suum  alodem  quem  habebat  in  Sancto  Fe- 
lice  subteriore  vel  in  ejus  fines  &  terminos, 
qui  illi  adveniebat  per  vocem  Bonadonna 
matre  sua  simul  cum  filio  suo  Guilielmo, 
&  de  suo  mobile  concessit  sanctae  sedis 
Elenense  jamdictae  modios  quindecim  de 
blad  &  quindecim  de  vino,  &  equos  très, 
&  bove  unum,  &  azino  unum,  &  omncs 
suas  oves  &  porcis ,  &  omnes  drapos,  & 
omnes  vexellos,  &  tinas,  &  ipsa  archa  cum 
bachono  qui  ibidem  est  &  cum  ipsa  carne, 
&  cum  omnia  qui  in  archa  erat,  exepto 
alio  bachono  de  Sancto  Michaële  &  cocleas 
&  ipsa  boxel  cum  omnia  qui  intus  erat. 
Et  ad  Reimundo  episcopo  concessit  kaballo 
suo  &  pelles  de  chato.  Et  ad  sancta  Maria 
de  Sancto  Felice  superiore  modios  quin- 
que  de  blad  &  psalterium  unam.  Et  ad 
sancto  Andréa  de  Sancto  Felice  subteriore 
similiterj  &  ad  clericos  Sancta  Maria  jam- 
dicta  vel  Sancto  Andréa  jamdicto  solidos 
IIII  ad  unumquemque.  Et  ad  Petrum  Ri- 
guallum  concessit  unum  poUinum  &  als- 
bergum  unum  &  scutum  &  lancea.  Ad  Ar- 
nallum  &  Guilielmum  filiis  suis  concessit 
pollino  unum  asino,  &  pollina  unum  ka- 
ballina,  &  modios  quatuor  in  pane  &  vino 
similiter.  Et  omnia  sua  ferramenta  cavagos 
exades  concessit  ad  Arnallo  jamdicto  &  in- 
super gondela  sua  &  pellicio  &  caceolos  & 
subtelaros.  Et  ad  Olibano  praesbitero  capa 
sua;  &  ad  Eusebio  praesbitero  pellicia  sua; 
&  ad  Petro-Eusebii  capa  unam  &  pelles 
exaguos.  Et  ipsum  campum  de  Scuto,  qui 
advenit  per  comparationem  illi,  concessit 
Guilielmo  praenominato  filio  suo.  Et  om- 
nia qui  desuper  scriptum  est  concessit  in 
bailia  Domino  Deo  &  Guilielmo  vicecomite 
Castellinovi.  Ordinavit  autem  praedicta 
omnia  in  sua  plena  memoria  bac  loquela 
&  jussit  nobis  in  suis  tantummodo  verbis 
sicut  superius  insertum  est.  Nos  jamdicti 


An 

1077 


An 

1077 


633 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


634 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  295. 


An 

1077 


testes  Juramus  in  Deum  &  par  Deum  quia 
ita  verum  est;  alla  fraus  neque  ulluni  ma- 
lum  ingenium  hic  inipressum  non  est,  sed 
secundum  siiani  ordinationem,  nobis  autem 


vineas,  &c.;  similiter  dono  caputmansuin 
de  Cesairent.  Hanc  igitur  donationem,  ut 
firnia  ac  stabilis  perseveret,  facio  cum  aiic- 
toritate  domni  Pétri  Ruthenensis  episcopi 


An 

1077 


scientibus  nullo  modo  immutavit.  Obiit  &  consilio  &  voluntate.  Si  quis  vero,  &c. 
autem  jamdictus  Gaucbertus  XI"  kalendas  Facta  donatio  ista  in  manibus  supradicto- 
martii  ,  anno  ab  Incarnatione  Christi  rum  abbatum  &  Bernardi  monachi  cogno- 
M"  LXX°  vir.  Latae  conditiones  m"  kalen-  mento  Guillelmi,  cujus  studio  hoc  factum 
das  aprilis,  anno  ab  Incarnatione  Christi  est,  &  Vitalis  clerici,  anno  ab  Incarnatione 
LXX^Vir  post  millesimo.  S.  Oiibanus,  Domini  M  LXXVII,  régnante  Philippo  regc, 
S.  Gaucbertus  jamdicti,  qui  hoc  testimo-  sedis  Romae  pontificatum  tenente  domno 
nium  dedimus  &  jurando  confirmavimus.  Gregorio  '  papa.  Sign.  Fidis  vicecomitissae, 
S.  Eusebius.  S.  Reimundus.  S.  Arnalli  jam-  quae  hanc  chartam  fieri  jussit  &  testibus 
dicti.  S.  Geraldus-Guilielmi.  S.  Guilielmus  firmare  rogavit.  Sig.  Pétri  episcopi  Ruthe- 
vicecomes.  S.  Guitardus  presbiter.  Ernien-  nensis,  &  Pontii  de  Cassanas,  &  Pontii  de 
gaudus  presbiter  qui  bas  conditiones  scrip-  Panât.  Sign.  Hugonis-Stephani.  Amen. 
sit  cum  litteris  rasis  die  annoque  praefixo. 

II.  —  Noverint' omnes,  &c.  Quod   ego 

— — in  Dei  nomine  dictus  Hugo-Stephani  pres- 

byter  dono  sub  hac  descripta  attestatione 
Cluniaco  coenobio  atque  abbati  ipsius  loci 

domno   Hugoni simulque   monasterio 

Moissiaci ecclesiam  illam  quae  fundata 

est  in  honore  beati  apostolorum  principis 
Pétri,  in  loco  ubi  vulgo  dicitur  Sermur 
super  fluvium  Biauri,  in  episcopatu  Ruthe- 

nensi hanc  igitur  meam  donationem  ut 

firma  ac  stabilis  perseveret  cum  auctori- 
tate  facio  domni  Pétri  Ruthenensis  epis- 
copi ,  simulque  cum  consilio  &  voluntate 
Fidis  vicecomitissae  cujus  alodium  erat 
locus  ipse,  &  cum  consensu  simulque  ex- 
hibitione  Pontii  de  Cassanias  ac  Pontii  de 
Panât  &  fratris  sui  atque  nepotum  meo- 
rum  omnium,  Aicfredi  quoque  Berengarii, 
&  fratris  illius  qui  honorem  ipsum  in  fevum 
possidebant.  Concedo  etiam  ego  ipse  prae- 
nominatus  Hugo  cum  omnibus  supradictis 
militibus,  &c.  Anno  Incarnationis  Domini 
M  LXXVII  %  régnante  Philippo  Francorum 
rege,  domno  Gregorio''  Romano  pontifice. 
S.  Fidis  vicecomitissae  &  Pontii  de  Cassa- 
nias, &c. 


An 

1077 


327.  —  CCLXIX 

Donations  de  Foi,  vicomtesse  de  Nar- 
bonne ,  en  faveur  des  abbayes  de 
Cluny  6*  de  Moissac. 

I.  —  NoVERINT",  &c.  quod  ego  viceco- 
mitissa  Narbonae  nomine  Fidis  in  Dei 
nomine  sub  hac  descriptione  dono  Domino 
Deo,  &  sanctis  apostolis  Petro  &  Paulo, 
&  Hugoni  abbati  Cluniacensi,  &  Unaldo 
Moisiaci  &  cunctis  ejus  succedentibus,  & 
monasterio  Moisiaco  &  omnibus  in  Deo 
servientibus,  quandiu  locus  ipse  in  Dei 
servitio  perstiterit,  ecclesiam  illam  quae 
fundata  est  in  honore  beati  apostoli  Pétri, 
in  loco  qui  vulgo  vocatur  Sermur  super 
flumen  Biauri  in  episcopatu  Ruthenensi, 
ut  habeant  &  possideant  ipsam  ecclesiam 
cum  omnibus  ad  eam  ibi  pertinentibus  in 
perpetuum.  Dono  etiam  &  concedo  ego 
supradicta  Fidis  vicecomitissa  totum  mon- 
tem  usque  in  collum  alterius  montis  qui 
vocatur  dei  Poîeth,  a  parte  superiori  a  rivo 


Kd.orig. 

t.  Il, 
col.  296. 


III.  —  In'  nomine  Dei   omnipotentis. 


Naosa  usque  in  Biaur,  sicut  ambo  claudunt      Ego  Petrus  de  Gresas  de  Castelpers  dono 


ambos  montes,  alodem  &  fevum  &  vica- 
riam,  undique  sylvam  quae  monti  adjacet, 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Moissac,  &  copie  dans' 
la  collection   Doat,  à  la    Bibliothèque  nationale, 
V.    128,   f°    i33.   —   Gallia    Chrisùana,   nov.   edit. 
t.   I,  Instrum.  p.  38,  col.  2. 


Domino    Deo,    &    sanctae    Ceciliae ,    & 

'  Le  texte  porte  Alexandre. 

'  Archives  &  cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac. 

'  Le  texte  ports  MtxxxvJi. 

*  Le  texte  porte  Alexandro. 

*  Archives  de  l'église  d'Albi. 


Vers 

1077 


Vers 

1077 


635 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


636 


Vers 
1077 


An 
1074 

2  3  sep- 
tembre. 


saiictae  Cruci  ejusque  canonicis  unum 
multonem  per  singulos  aaiios  aut  octo 
denarios  Raymundencos  tempore  Paschae 
in  manso  del  Castlar,  cum  consilio  vice- 
comitissae  Fidis  de  qua  supradictuni  man- 
sum  teneo,  pro  animae  meae  remedio  & 
parentum   meorum  seu  defunctorum 


328.  —  CCLXX 

Promesse  de  Raimond  de  Saint-Gilles 
à  Ermengarde,  vicomtesse  de  Nimes, 
Bé-^ierSj  6'c'. 

BREVE  memoratorium  de  placito  &  de 
coiivenientia  que  fecit  Raimundus  co- 
rnes ad  Ermengardem  vicecomitissam  & 
ad  Bernardum-Atonem  fîliuni  suum.  Plevi 
Raimundus  comes  per  suam  fidem  ad  Er- 
mengardem vicecomitissam  &  ad  Bernar- 
dum-Atonem filium  suum  adjutorium  de 
Petro-Berengario  &  de  Aimerico  nepote 
suo  &  de  totos  vicecomites  de  Narbona. 
Et  si  Raimundus  comes  de  oc  engannava 
Ermengardem  vicecomitissam  aut  Bernar- 
dum-Atonem filium  suum,  misit  in  potes- 
tate  de  ipsa  vicecomitissa  &  de  Bernardo- 
Atone  Tridmundum-Elesiar,  &  Gilelmum 
de  Sabrano,  &  Poncium-Gilelmum  de  Ba- 
riag,  &  Poncium-Rainoardum,  &  Petrum 
de  Albarone,  &  Petrum-Rostagni,  &  Pon- 
cium  de  Agone,  &  Ictor  de  Mirabel,  & 
Petrum-Riculfum  de  Cornone. 


329. 


CCLXXI 


Extraits  de  diverses  chartes  de  Vab- 
baye  de  Saint-Guillem  du  Désert  y 
touchant  les  maisons  d'Andu-^e,  de 
Lunelj  i/c. 

I.  —  Ego'  Petrus  filius  Bermundi  dono 
Deo  &  sancto  Salvatori,  &  sanctae  Cruci, 

'  Trésor  des  chartes  du  roi;  Toulouse,  sac  i3, 
n.  ICI.  [J.  322.] 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du  Dé- 
sert. 


&  Sancto  Willelmo  Gellonensis  monasterii, 
&  Petro  abbati  ac  monachis  ejusdem  loci, 
in  perpetuo  possidendam  ecclesiam  Sancti 
Pétri  sitam  in  territorio  castri  de  Salve  cum 
omnibus  sibi  adjacentiis,  ecclesiis,  cimite- 
riis,  villis,  &c.  Et  ut  in  eadem  cella  Sancti 
Pétri  non  constituatur  prior,  cellerarius, 
camerarius  aut  sacrista  nisi  quem  abbas 
seu  monachi  Gellonensis  posuerint,  &  in 
supradicto  monasterio  benedicantur  mona- 
chi qui  in  eadem  cella  habitaturi  sunt,  seu 
conversi  seupueri,  atque  petitionem  fa- 
ciant.  Datum  feria  VI,  VIIII  kalendas  oc- 
tobris,  anno  M  LXXIIII,  indictione  xii,  luna 
xxvilii,  epactal,  concurrente  il,  régnante 
Philippo  Francorum  rege. 

II.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Petrus  Gau- 
celini  filius  ex  castro  quae  vocatur  Duae- 
Virgines,  uxor  mea  Beliardz,  filiique  nos- 
tri  Bernardus  &  Guillelmus,  Raymundus  & 

Pontius donamus aliquod   nostrum 

praediolum in    episcopatu    Lutevensi 

situm  ad  alodem  altari  Sancti  Salvatoris 
apud  Gellonis  monasterii  consecratum, 
&c.  Facta  haec  scriptio  est  feria  m,  xiil 
kalendas  maii,  luna  xxi,  régnante  Phi- 
lippo rege  Francorum. 

III.  —  Anno'  MLXXVii.  Ego  Petrus 
Bermundi  filius  Austorge  dono  simul  cum 
uxore  mea  Helisabeth  altari  Sancti  Salva- 
toris necne  abbati  Berengario  Gellonen- 
sis  coenobii meam    partem    ecclesiae 

beati  Pétri  apostolorum  principis,  vide- 
licet  quartam  de  alode,  quae  est  in  comi- 
tatu  Nemausensi  sub  Castro  quae  vocant 
Mairuiss,  &c.  Hanc  vero  donationem  facio 
ego  Petrus  satrapa  Salvensis  ob  remedium 
animae  genitoris  mei,  &c.  &  pro  conve- 
nientia  quam  fecit  Bernardus  avus  meus 
marchio  &  Bermundus  pater  meus  abbati 
Gausfredo  Gellonensis  monasterii,  &c. 
Facta  est  ergo  descriptio  hujus  cartulae  die 
martis,  xv  calendas  augusti,  luna  xxiii, 
temporibus  Philippi  régis  Francorum,  in 
XV  indictione.  Sig.  Pétri  Bermundi  &  uxo- 
ris  suae  Helisabeth  qui   hanc  cartam  vo- 

'  Cartulaire   de   l'abbaye   de  Saint-Guillem  du 
Désert. 
»  Ihld. 


An 
1074 


An 

1076 

19  avril. 

Ed.orig. 

1. 11, 
col.  297. 


An 

1077 

18 
luillet. 


An 

1077 


637 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


638 


Vers 

1080 


luntarie  scribere  jusserunt,  &c.  Sig.  Ber-  &  Arnaldiis  donanuis  aliquid  de  honore 
nardi  fratris  ejus.  Sig.  Pétri  Almeradi  sui      nostro  altari  Saiicti  Salvatoris  quod  est  in 

consanguinei.   Factum   est  hoc  donum   in      Gellone illam    scilicet   bastidam    quae 

praesentia  virorum  nobilium,  id  est  Thut-      est  in  montana  Ozillone  &  appellatur  Spe- 
baldi  de  Vinezobre,  &  Bertrandi-Stephani,      ronis....  in  praesentia  Pétri  Nemausensis 
W.  Pontii-Ugonis,  W.  Rostagni  de  Salveo      episcopi,  &c. 
&  nepotum  suorum  Bertrandi  &  Berenga- 

rii  &  Willelmi-Bertrandi.  Ut  hoc  donum  VII.  —  Anno'  ab  Incarnatione  Domini 

semper  sit  stabile  &  firmum,  abbas  Beren-  nostri  Jesu  Christi  M  Lxxxi.  Ego  Fredo- 
garius  &  omnes  monachi  dederunt  Petro-  lus-Guillelnii,  &  fratres  mai  Ugo  &  Gau- 
Bremundo  satrape   Salvensi  causa  amoris      fredus   &  Ricardus,   &  mater   nostra   Be- 

lissendis,  pro  remedio  animarum  patris  & 
matris  nostrae  &  propter  requiem  anima- 
rum nostrarum,  donamus  &  concedimus 
atque  wirpimus  Deo  sanctoque  Salvatori 
8z  sanctae  Cruci  sanctissimoque  confessori 
Guillelmo   monasterii  Gellonensis  abbati- 

que  Berengario  &  monachis ecclesiam 

Sancti   Pétri  de   Mayrois.    Facta  est  haec 


Vers 

I  080 


An 
1081 

4 
octobre. 


c  &  X  solidos. 

IV.  — Anno  MLXXVii".  Ego  Bernardus 
filius  Bermundi  &  Austorge,  &  uxor  mea 
Adalais,  &  filius  meus  Raymundus do- 
namus  Gellonis  monasterio nostram 

partem  ecclesiae  beati  clavigeris  Pétri  prae- 
cellentissimi  apostolorum  ad  alodem,  quae 


est   in   Nemausensi  episcopatu  sub  Castro  wirpitio   sive  donatio  feria   m,  iv  nonas 

quae   vocatur    Mairoiss,    &c.    Hanc   vero  octobris,    luna   viii,    régnante   Philippo 

donationem    facio    ego    Bernardus    castri  Francorum  rege. 
Andusanici    marchio    una    cum    filio    meo 


Raymundo,  ob  remedium  animae  genito- 
ris  mei,  &  pro  convenientia  quam  fecit 
Bernardus  meus  avus  &  Bermundus  pa- 
ter  meus  abbati  Gauzfredo,  &c.  Facta 
est  ergo  descriptio  hujus  cartulae  feria 
IIII,    xiiii  kalendas  augusti,  luna  XXIIII, 


VIII.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Bernardus 
Petri-Gaucelini  filius,  cum  consilio  matris 
meae  Beliardi  &  fratribus  meis  Raymundi, 
Trigmundi,  Gaucelini,  dono  fratrem  meum 
Pentium  sancti  Salvatoris  Gellonensis  mo- 
nasterii  ut  omni  tempore  sub  monastica 


Éd.orig 
t.  II. 

col.  298. 


An 
1082 

3o  no- 
vembre. 


temporibus  Philippi  régis  Francorum,  in      vita  Christo  auxiliante  consistât,  &c.  Do- 


XV  indictione.  Sig.  Bernardi  marchioni, 
&  uxori  suae  Adalais,  &  filii  sui  Ray- 
mundi, &c.  Sig.  Petri-Bermundi  fratris  sui. 
Sig.  Petri-Almeradi  sui  consanguinei,  &c. 


namus  autem  hanc  donationem  in  prae- 
sentia nobilium  virorum,  videlicet  matris 
meae  Beliardis,  &  Guillelmi  de  Marojul,  & 
Raymundi  fratris  sui,  &  Petri-Vulveradi  & 
Pontii-Gaucelini  de  Cabretia,  &  Guillelmi- 
V.  —  In'  nq^iine,  &c.  Ego  Jordanus  de      Odonis  de  Pleus,  &  Berengarii  &  Bertrandi 


Creixel  dono  ecclesiam  Sancti  Martini  de 

Mauriaco Sancti  Salvatoris abbati 

Berengario  atque  omnibus  monachis  in 
coenobio  Gelloni  Deo  servientibus,  in 
praesentia  nobilium  virorum,  id  sunt  epi- 


fratrum  de  Arboratis.  Facta  est  haec  do- 
natio, Il  calendas  decembris,  luna  XXIIII, 
anno  M  LXXXii. 

IX.  —  InMiomine,  &c.  Ego  Ademarus- 


scopi    Luteve   Bernardi   atque  vicecomitis      Guillelmi   filius  Guidueldis,   &  uxor  mea 
Berengarii -Richardi    &    Bernardi-TaiZZe-      Garsindis,  &  filii  mei  videlicet  Raymundus 


An 
1088 


caires,  &c. 

VI.  —  Notum  sit',  &c.,  quod  ego  Ray- 
mundus de  Rocafoliensi  &  filii  mei  Fredolo 

'  Cartulalre  de   l'abbaye  de   Saint-Guillem   du 
Désert. 
'  Ihid. 
'  Ihid. 


&  Ugo  Guillelmus  atque  Rostagnus  Pe- 
trus  Ademarus  &  Bertrandus  donamus  nos 
praenominati simul  cum   filio   nostro 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-GuilIem  du 
Désert. 

^  Ibid. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du  Dé- 
sert. 


An 


639 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


640 


An 
1093 


Geraldo  ecclesîam  Sancti  Martini  de  Lon- 
dres ciim  decimis  &  priniitiis,  &c.,  altari 
sancti  Salvatoris  Gellonensis  coenobii  & 
dominicae  Crucis  &  sancti  confessori 
Christi  Guillelmo  &  abbati  Berengario 
universisque    monachis,    &c.    Hanc   vero 

donationem  facimus pro  remedio  ani- 

mariim  nostranim  vel  parentum  nostro- 
rum  &  pro  filio  nostro  Geraldo,  quem 
tradimus  ad  monachalem  habitum  ,  eo 
modo  ut'janidictus  Geraldus  semper  mo- 
nachus  existât.  Et  si  ipse  mortuus  fuerit 
&  nostra  voluntas  fuerit,  pro  hac  ipsa 
donatione  alius  filius  loco  illius  subro- 
getiir;  &  sic  unus  succédât  alteri  donec 
aliquis  missam  cantet  ex  his,  sub  mona- 
chali  habitu  jamdicto  loco  serviens.  Haec 
vero  donatio  vel  scriptio  facta  est  praeci- 
piente  &  firmante  Ademare  &  uxore  sua 
Garsinde  &  fratre  suo  Petro-Guillelmo, 
&  Berengario  de  Va,  &  Pontio-Raymundo 
de  Podio-Abone,  &  Guillelmo-Petro,  & 
Guillelmo-Ricardo,  &c.  anno  M  LXXXViii, 
régnante  Philippe  rege  Francorum,  sub 
die  kalendarum  maii,  luna  VI. 

X.  —  Ego' Raymundus  filius  Adalaix  de 
Mandagot,  cum  consilio  virorum  meorum 
Bernardi,   Porterii,   Barnerii,   dono   con- 


33o.  —  CCLXXII 

Promesse  de  Ra'imond  de  Sa'int-Gîlles, 
à  Guîfredf  archevêque  deNarhonne. 

[La  pièce  placée  ici  par  D.  Vaissete  fesait  double 
emploi  avec  l'acte  qui  nous  a  servi  à  remplacer  le 
n.  II  de  la  pièce  CCXXIX.  En  effet,  une  première 
fois,  D.  Vaissete,  tout  en  indiquant  une  cote  iden- 
tique, n'avait  publié  qu'un  extrait  d'une  pièce  ori- 
ginale contenue  dans  les  Armoires  de  Ealuze,  qu'il 
republia  quelques  pages  plus  loin  intégralement. 
Comme  tous  ces  actes  de  serment  de  fidélité  ne  con- 
tiennent aucune  date,  il  a  dû  par  inadvertance 
le  rapporter  une  fois  à  1066  &  une  autre  à  1078. 
Telles  sont  les  raisons  qui  nous  ont  engagé  à  sup- 
primer le  n.  CCLXXII.]  [A.  M.] 


DE  ista  r 
qui  su 


33i.  —  CCLXXIII 

Serment  de  Pierre  de  Narbonnej  au 
même  archevêque  \ 

E  ista  hora  in  antea,  ego  Petrus  filius 
m  Garsindis  non  de-^ebrei  Gui- 
cedo  altari  Sancti  Salvatoris  Gellonensis  &  fredum  archiepiscopum  de  sua  vita  neque 
vexillo  dominicae  Crucis,  ac  gloriosissimo  de  suis  membris  que  in  corpus  suum  se  te- 
confessori  Christi  Guillelmo,  &  abbati  ip-  nent,  ne  li  0  tolreî  ne  l'en  tolrei,  nec  ego  nec 
sius  monasterii,  necnon  monachis  ibi  Deo  homo  nec  homines  feniinam  neque  femi- 
servientibus  partem  meam  ecclesiae  de  cas-  i^^s  per  meum  consilium  neque  per  meum 
tro  quod  vocant  de  Meyrueis  totum  &  in-  ingenium  ni  ab  forsfait  ni  sanes  forsfait.  Et 
tegrum,  &c.  ratione  vero  tali,  ut  semper  ego  Petrus  prescriptus  non  de'^ebrei  Gui- 
habeant  &  teneantj  &  ideo  accepi  ab  fredum  prescriptum  de  ipsum  archiepi- 
abbate  Berengario  aut  monachis  ejusdem  scopatum  de  Narbona,  neque  de  ipsa  sede 
monasterii  iis  CL  solidos  Melgorienses.  Si  Sanctorum  Justi  &  Pastoris,  neque  de  ipsa 
quis  vero  aliquid  ejusdem  ecclesiae  rapue-  turre  que  ibidem  est,  neque  de  suos  cas- 
rit,  &c.  Facta  est  haec  carta  anno  M  xciii,  tros  aut  castellos,  neque  de  suos  fevos  aut 
régnante  Philippo  rege  Francorum.  Sign.  alodes  quashodie  habet  &  inantea  cum  meo 
Raymundi  qui  hanc  cartam  scribere  man-  consilio  adquisierit.  Ego  Petrus  suprascrip- 
davit.  Sign.  Petri-Bernardi.  Sign.  Porterii.  tus  non  c/eijc^rezGuifredum  archiepiscopum 
Sign.  Barnerii.  Sign.  Petri-Bermundi  mar-  de  ista  omnia  suprascripta,  ne  li  0  tolrei  ne 
chionis,   cujus  nutu  &  praesentia  factum      l'en  tolrei,  nec  ego  nec  homo  nec  homines 

feminam  nec  feminas  per  meum  consilium 
neque  per  meum  ingenium,  si  Guifredus 

'  Bibliothèque  du  roi.  Baluze,  Languedoc,  n.  7. 
[Auj.  Armoires,  v.  892,  n"  586;  voir  la  note  mise 
par  nous  au  n.  CCXXX.j  [A.  M.] 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  299, 


Vers 
1078 


liid.orig. 

r.  Il, 
col.  3oo. 


est  donum  istud. 

'  Cartulaire  de    l'abbaye    de  Saint-Gulllem  du 
Désert. 


Vers 
1078 


641 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


642 


prescriptus    ad    nie    Petruni    prescriptuiii  sigiio  ac  pracsentes  signent  propriis  iionii- 

n   0  forsfa;  &  si    Guifredus  prescriptus  a  nibus  volo.  Sign.  Willeliiii   comitis.  Sign. 

me  Petrum   prescriptuni  o /orj/û,    ego  Pe-  Bernardi    Gairal,    &    V/illelmi-Raymundi 

trus  prescriptus  suprascriptuni  sacramen-  ad   quorum   curam   ortus  ille.  Sign.  Wil- 

tum  //  tenreî  usque  comoneam  illum  per  lelmi-Aimerici.  Facta  anno  Incarnationis 

meipsum    aut   per    mecs    missos   vel  mis-  MLXXVii,  feria  IV,  hebdomada  IV  in  Qua- 

sum,  &c.  dragesima,  11  idus  martii,  régnante  Phi- 
lippe Francorum  rege. 


An 
10/3 


An 

1078 
i.|.mais. 


332.  —  CCLXXIV 

Donation  de  Guillaume  IV,  comte  de 
Toulouse,  à  Vabhaye  de  Moissac\ 

OMNIPOTENTIS  Dei  miseratione  com- 
punctus  multorum  peccatorum  meo- 
rum  multitudine,  timens  quoque  de  futuri 
judicii  magna  discussione,  ego  Willelmus 
Tolosanae  civitatis  comes,  rogatu  fratrum 
Moissiacensium  quibus  praeest  domnus 
abbas  Unaldus,  cum  consilio  optiniatum 
sive  consiliariorum  meorum,  dedi  Domino 
mec  Deo  &  sanctis  apostolis  ejus  Petro  & 
Paulo  ac  loco  ipsorum  Moissiaco  supra 
jam  memorato  pro  anima  mea  &  anima 
patris  mei  &  matris  meae  de  meo  comitali 
fisco  ortum  illum,  qui  est  in  parochia  ec- 
clesiae  illius  quae  dicitur  Wandalor,  & 
fontes  sibi  contiguos,  &  verdiarium  ilii 
conjunctum,  sine  aliqua  retentione  ab  in- 
tègre totum.  Dedi  quoque  similiter  ibidem 
casale  ubi  custos  sive  ortolanus  possit  ibi 
jugiter  manere.  Feci  autem  istam  meam 
donationem  in  manu  Attonis  prioris,  & 
Arberti  cellerarii,  praesente  conventu  om- 
nium fratrum  ,  in  tali  quidem  convenien- 
tia,  ut  omni  recurrenti  anno  die  anniver- 
sarii  patris  mei  &  matris  meae  pro  illis 
fiât  officium  ac  decantetur  missa  mortuo- 
rum.  Si  quis  vero  istam  meam  donationem 
de  progenie  mea  filius  vel  filia  irritam 
facere  voluerit  ac  de  usibus  fratrum  auf- 
ferre  &  in  suam  potestatem  redigere,  volo, 
opto,  ut  hic  &  in  perpetuum  fiant  sub  ana- 
themate.  Ut  ergo  firma  &  stabilis  perma- 
neat,  manu  propria  subscribo  atque  con- 


An 

1078 


333.  —  CCLXXV 

Plaid  tenu  par  Raimond  de  Saint- 
Gilles  y  ^c  ' . 

ANNO  abIncarnationeDomini  MLXXViii, 
Stephanus  abbas  Conchacensis  venit  in 
partibus  Gothiae  &  fecit  quaerimoniani 
Raymundo  Ruthenensium  comiti  &  Biter-  ^^  '"'"" 
rensium  vicecomitissae  Hermengardi  de 
malis  usis  &  consuetudinibus,  quas  Ber- 
mundus  Agathensis  habebat  vel  requirebat 
in  honore  Sancti  Salvatoris  &  Sanctae  Fidel 
qui  vocatur  Palatium.  Propter  hanc  causam 
praedictus  abbas  &Bermundus  multos  pla- 
citos  habuerunt,  sed  nuUam  concordiam 
facere  potuerunt.  Ad  ultimum  in  judicio 
Matfredi  Biterrensis  episcopi  &  Frotardi 
abbatis  Sancti  Pontii  &  Guitardi-Lupi  alio- 
rumque  nobilium  virorum  venerunt,  ScBer- 
mundus  facere  noluit  quod  judicaverunt. 
Quamobrem  supradictus  comes,  cognita  in-  Éd.orig. 
justitia  quam  Bermundus  faciebat,  cuncta  Vî'' 
ei  abstulit  quae  in  suprascripto  honore 
possidebat,  mansiones  illius  destruxit,  & 
de  omni  honore  abbati  potestatem  dédit.  — 
Ego  vero  Petrus  illius  Bermiindi  filius,  in- 
justitiam  quam  pater  meus  faciebat  recog- 
noscens,honorem  ex  toto  perdere  metuens, 
cum  consilio  comitis  &  vicecomitissae  meae 
meorumque  amicorum,  quod  pater  meus 
injuste  possederat  dereliqui,  &  hanc  car- 
tam  taliter  scribere  jussi.  Ego  Petrus-Ber- 
mundus  dimitto  &  perpetualiter  derelinquo 
Sancto  Salvatori  de  Conchas  &  Sanctae 
Fidei  &  abbati  Stephano  cunctisque  suis 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Moissac,  &  copie  dans  '  Cartulalre  de  l'abbayede  Conques,  &  copie  dans 

la   collection  Doat,  à  la   Bibliothèque  nationale,  la   collection   Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale^ 

V.  128,  f  129.  V.  143,  f"  i65  bis. 

V. 


An 

1078 


643 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


644 


An 

1079 

23 


iuccessoribiis,  illos  nialos  usus  &  apprehen- 
siones,  &  totos  qiios  pater  meus  habuit  vol 
alic[iiis  homo  per  illiim  in  villa  de  Palatio  334.    CCLXXVI 

&  in  cunctis  fînibus  &  terminis  ejus.  Simi- 

liter  dimitto   &   perpetiialiter    derelinquo  7-,  .  7     r>.  70» 

j-  .  .        I     A    „    )  ^    c.    ,„i;„f.t„^    1^  Donations  de  rierre .  comte  de  ôubs- 
medietateni  de  Ausedaz,  &  niedietatem  de  ' 

placitis  &  de  justiciis,  &  medietatem  de  v.s-  tantion,  à  l'église  de  Maguelonne. 

titionibus,  &  niedietatem  de  spatulis  &  de 

agnis,  &  totum  molendinum,  &  mansiones,  I.  —  A  PRISCIS'  temporibus  fuit  consue- 

&  curtes,  &  ingressus  &  exitus,  &  medie-  tudo  sanctorum,  ut  quando  aliquid  firmaru 

tatem  de  furno,  &  insuper  fornaticum  de  volebant  testem  sibi  Deum  adhiberent,sicut 

pane  monacborum.  Per  banc  vero  dimitio-  Paulus  apostolus  dixit  Romanis  :  Testîs  est     '"'"^t. 

nem   sive  guirpitionem   accipio  de  abbate  m'ihi  Deus,  &c.  Ob  boc  ego  Petrus  cornes 

D  solidos  Biterrenses.  Et  in  suprascripto  nomine,  qui  vicem  hujus  terre  gero&  rego, 

honore   de   Palatio    nihil    retineo   vel    in  qui  fui  filius  Raymundo  comité,  génitrice 

cunctis   finibus   &    terminis    ejus  propter  vero   mea    Béatrice,    hoc   audito    &    alias 

talem  vicariam,  qualem  de  manu   praemo-  quamplures  scripturas  vociférantes ,  intel- 

niti  abbatis  Stephani  accipio,  scilicet  me-  ligens  tempus  preteritum,  &   diem  judicii    ÉJorig. 

dietatem   aliam  de  placitis  &  de  vestitio-  futuri    tremesco    atque    expavesco.  Tantis   col. 302. 

nibus    bominum    illorum    qui    stabunt   in  vero    rationibus    atque    auctoritatibus    in 

vicariam  meam  :  de  placitis  vero  &  justiciis  honore    Domini     nostri     Jesu    Christi    & 

&  vestitionibus  illorum  bominum  qui  non  sancte  Marie  matris  ejusdem  &  beati  Pétri 

sunt  de  mea  vicaria,  hoc  est  de  clericis  &  apostoli   &  omnium   sanctorum   Dei,  pro 

de  hominibus  propriis  monacborum   &  de  redemptione  anime  mee  &  animarum  pa- 

illis  qui  stabunt  in  dominicis  mansionibus  rentum   meorum  &  ob  retributionem  glo- 

eorum  &   in  cimiterio  &  in  illis  locis  qui  riae ,  ego  Petrus  supradictus  volo  aliquid 

transacto    tempore    sine    vicario    fuerunt  ex  honore  meo  ad  altare  ecclesie  Maga- 

Sanctae   Fidi  in  dominio,  nullam   partem  lonensis    sedis    ditare   &    congregationem 

habebo.  Accipio  igitur  de  manu  praedicti  ejusdem  loci  :  hoc  sunt  vero  naves  que  ad 

abbatis  illam   appendariam  quae  est  vica-  mare   vel    ad    portum     pertinent    partem 

rialis,  &  aliam  niedietatem  de  Ausedaz  &  meam  que  mihi  contingit,  mitto  in  pignora 

de  furno,  &  aliam   medietatem  de  agnis  &  per  solidos  mille  ad  altare  Sancti  Pétri  & 

de    spatulis,    &    in    unoquoque    vicariale  communi  omnibus  canonicis  ibique  man- 

manso  unum  receptum  cum  quatuor  mili-  suris  usque  ad  festivitatem  primam  venien- 

tibus  &  uno  serviente.  Haec  omnia  supra-  tem  Sanctorum  aut  post  septem  fdies]  illa 

scripta    non    possum    dare    nec    impigno-  transacta  ;  tali  convenientia  statutis  diebus 

rare nisi    monachis  Sanctae   Fidis    de  istis  atque  certis  reddatur  similiter  solidos 

Couchas per  banc  ergo  praenominatam  mille,  a  quibus  suscipiendum  est.  Si  autem 

vicariam    quam    de   manu   abbatis    accipio  reddidit,  convenientia   ipsius  altari  Maga- 

sum  homo  illius,  &  juro  illi   fidelitatem,  lone  sedis   talis  est,  ut   in  vita  sua   neque 

&  facio   illi    firmitatem    per   meam    fidem  post  mortem  ipse  neque  uxor  sua  aut  filius 

quod    placitos quos    illi   facio te-  aut  filia  alicui  homini  vel  femine  traditio- 

neam,  &c.  Scripta  vel  firmata  dimissio  vel  nem  vel  venditionem  faciant,  excepto  ad 

guirpitio  ista  v  kalendas  julii,  feria  v,  reg-  altare  Sancti  Pétri  &  illic  clericis  commune 

nante  Philippo  Francorum  rege.  S.  Pétri-  viventibus.Si  vero  filium  legalem  aut  filiam 

Bermundi  qui  banc  cartam  firmavit  vel  fir-  non  habuerit,  post  discessum  suum  ad  al- 

niare  rogavit.  S.  Raymundi-Bladi   monachi  tare  sancti  Apostoli  sit  quietum  &  stipula- 

prioris  Sancti  Andreae.  S.  Sigerii-Salomo-  tione  subnixum.  Si  autem  renuerit  reddere 

nis.  S.  Pontii-Guarnerii.  S.  Willelmi-Salo- 

nionis.  S.  Pontii  de  Cellis.  S.   Bcconis  de  .  ru      u     j  j    iv/i  n  •        j 

...  ^wiiio    uc  '  Chninbre  des  comptes  de  Montpellier  J  titres  de 

Couchas.  S.  Begonis  de  Combret.  S.  Pétri-  i^  v.ile  de  Montpellier,  3  ;  continuation  n.  3j  & 

Geraldi.  S.  RoUandi.  Durandus  scripsit.  manuscrits  d'Aubays,  n.  81. 


An 

1079 


645 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


646 


supradictos  istis  duobus  diebus  auxiliante  Marie,  &  altare  Sancti  Pctri  ejusdem  sedis 

Domino  &  omnibus  sanctis  ejus,  ut  supra-  supradicte,  &  ad  reliquiis  sanctorum  qui 

stipulatum    est,   dono    atque    dimitto    ego  illic   re([uiescuut,    &  ad   clericis   omnibus 

Petrus  in  vita  mea  atque  post  mortem  lias  commune  illic  viventibus  vel  vivituris,  na- 


An 

1079 


naves  supramemoratas  &  portum  maris, 
hic  &  ubique  solvant  in  comitatu  meo  ad 
altare  Sancti  Pétri  &  reliquiis  sanctorum 
qui  in  eodem  loco  requiescunt  &  omni 
grege  commune  ibidem  morante.  Hec  vero 

traditio firma    permaneat    &    incon- 

vulsa,  &c.  Signum  hujus  Pétri  comiti  no- 
bilissimo.  Sig.  uxore  sua  Adalmudis,  qui 
fieri  rogaverunt  &  illorum  manus  firma- 
verunt,  laudatores  atque  procuratores  hu- 
jus membrane preposito  nomine  Pon- 

tius.  Sign.  Deodato  canonico,  &c.  Sig. 
Elisiardo-Dalmatio.  Sign.  Petri-Riculfo. 
Sign.  Raymundo  Non-mîchi-calet.  Sign. 
Pontii-Riculfo.  Sign.  Guillelmo-Pontioni 
de    Fabrigas.  Sign.  Berengario   de  Valle- 


ves  ad   portum   maris  pertinentes  hic  vel 

ubicumque  in  omni  honore  meo faciat 

portum  ipsa  navis,pro  helemosina  &  spem 
vite  eterne,  in  quantum  michi  potestas 
tradita  est  &  ego  largire  possum,  &  ad 
firmum  &  stabilitum  &  omni  ratione  quie- 
tum  &  sine  incontaminatione  mansurum, 
ad  altare  hujus  sedis  praedictum  &  ad  ejus- 
dem loci  congregationem  que  nunc  est  vel 
erit.  Quod  si  ego  donator  venero,  &c.  Ego 
Petrus  cornes  &  uxor  mea  Adalmudis  hanc 
cartam  atque  donationem  scribere  rogavi- 
mus,  &  manus  nostras  firmavimus,  &  sicut 
supradictum  est  cum  omni  integritate  lau- 
damus.  Sig.  Bertranno  hujus  sedis  epi- 
scopo.  Sig.  Poncii  praeposito.  Sig.  Ademaro 


Kd.orig. 

t.  Il, 
col.  3o3. 


Luques.  Sign.  Pétri  Bedocio,  &  alii  quam-      abbate.    Sig.    Fredulo    archidiacono.    Sig. 


plures.  Facta  est  autem  hec  titulatio  in 
mense  julii  sub  die  martis,  x  kalendas  au- 
gustas  in  Ariete,  luna  XX,  elios  morante 
in  Leone  dies  V,  horas  xi,  ab  Incarnatione 
Domini  annorum  circulus  M  Lxx  vero 
nonus,  indicio  il  atque  concurrens  l,  reg- 


Deodato  canonico.  Sig.  Willelmo  -  Ray- 
mundo, pariterque  omnes  hujus  sedis  ca- 
nonicos.  Sig.  Guillelmus-Fredulo.  Sig.  Eli- 
siardo-Dalmacio.  Sig.  Petrus-Riculfus.  Sig. 
Raymundus  Non-michi-caîet,  &c.  Facta  est 
autem  carta  v  idus  augusti,  mediante  die 


nante  Philippo  rege  ex  Francia,  providente      veneris,  luna  vu  in  Scorpione,  sole  vero 


Bertrando  cetu  Magalona,  &  Gregorio 
papa  in  Roma ,  cui  subjacet  universalis 
Ecclesia.  Constantinus  scripsit. 

II.  —  Pax  Christi".  In  nomine  Patris  & 
Filii  &  Spiritus  Sancti.  Clementia  Dei  om- 
nipotentis  cuncta  previdentis  &  disponen- 
tis,  &c.  Propter  hoc  ego  Petrus  cornes  qui 
fui  filius  Raymundo  atque  Béatrice  cum 
uxore  mea  Adalmude,  meditans  Dei  mise- 
ricordiam  quia  peccata  nemo  potest  di- 
mittere  nisi  solus  Deus,  in  honore  Do- 
mini nostri  Jesu  Christi,  &  sancte  Marie 
matris  ejus,  &  sancti  Michaelis  archan- 
geli,  &  beati  Pétri  apostolorum  princi- 
pes, &  omnium  sanctorum  Dei,  pro  pecca- 
tis  &  negligentiis  meis  &  ob  redemptionem 
anime  mee  &  animarum  parentum  meo- 
rum,  &  pro  penitentia  &  dilectionem  & 
amorem  hujus  loci  qui  vocatur  Magalona, 
dono  &  concedo  in  alodium  atque  in  prae- 
senti  trado  Domino  Jesu  Christo,  &  sancte 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Magiielonne. 


in  Leone,  annos  vero  ab  Incarnatione 
Domini  mlxxix,  epacta  XV,  concurrens  i, 
&  indictione  II,  régnante  Philippo  rege  ex 
Francia.  Constantinus  scripsit. 


335.  —  CCLXXVII 

Extraits  de  quelques  chartes,  tou- 
chant les  comtes  de  Rouergue  ^ 
de  Barcelone  y  6*  les  vicomtes  de 
Millau. 

I. —  PoNTius  '  Dei  gratia  licet  imme- 
ritus  Ruthenensis  ecclesiae  praesul  tamen 
ad  hoc  in  episcopatus  officio  positus,  ut 
ecclesiastica  quaeque,  quae  per  antecesso- 
rum    meorum   negligentiam  &  potestatum 

'  Duchesne,  Histoire  des  cardinaux  français. 
Preuves,  p.  573.  —  Baluze,  Histoire  de  la  maison 
d'Auvergne,  t.  3,  p.  5z. 


An 

1079 


An 

1079 


647 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


64^' 


An 

1079 
20  juin. 


seculariiim    violeiitiam    neglecta    fuerant ,  III.  —  In  '  nomine,  &c.  Ego  Hugo  vice- 

corrigerem,  iater  imilta  quae  corrigenda  cornes  dono  Domino  Deo,   &  Sanctae  Fidi 

reperi    abbatiam     Sancti     Amantii  ,    quae  de  Conchis,  &  abbati  Stephano,  &  mona-- 

quondam  monastica  religione  floruerat,  ad  chis pro  remedio  animae  nieae,  eccle- 

secularitatem   declinatam   inveni,    &   quia  siam  meani  de  Salars  quae  est  consecrata 

eandeni   abbatiam  Robertus  cornes   &ejus  in  honore  Sancti  Martini &  do  simili- 

uxor  Berta,  filia  Hugonis  Ruthenensis  co-  ter  ecclesiam  Sanctae  Mariae  deArclias 

mitis,  cupientes  eam  relevare  &   in  ordi-  dono  similiter  in  villa  Amelianensi  Duran- 

nem    antiquum    scilicet  nionasticalem    re-  duni  Petituni  &  domos  ipsius  &  servitium 

forniare,   Bernardo   Massiliensi   abbati   ad  &  omnia  quae  de  me  tenet,  &  in  ipso  Ame- 

hoc  reordinanduni  tradiderunt,  ut  sui  nio-  liano  partem    quam   habeo   in   ledda ,   &c. 

nasterii  juris  esset  in  perpetuum,  sed   sae-  Facti   carta   ista   die   dominica,   in    mense 

viente  bellorum  turbine,  idem  abbas  locum  jaiuiario,   régnante  Philippo    rege.  Sig.  t 

sibi  traditum  non  potuit  reordinare.  Igitur  Hugonis  vicecomitis  qui  hanc  donationem 

episcopatus    mei    tempore,    jam    bellorum  fecit  &  manu  sua  firmavit.  Sig.  f  Rixendis 

sedato  turbine,  ob  reordinandam  abbatiam  matris  suae.    Sig.  f  Pontii   Ruthenensium 

jamdictam  venerabilem  Ricardum  abbatem  episcopi.  Sig.  t  Aldeberti  de  Malvas.  Sig.  t 

jamdicti  Bernardi  abbatis  successorem  adii,  Bermundi.  Sig.  f  Aigfredi,  &c. 
&  donum  ipsius  abbatiae  praedecessori  suo 

factum  eidem  abbati  Ricardo  recognovi  &  — — 

confirmavi,  &c.  Facta  carta  cessionis  hu- 
jus  anno  Incarnationis  M  LXXIX.  Pontius 
Ruthenensis  episcopus  manu  propria  fîr- 
mat,  &c. 


Vers 

1079 

janvier. 


Éd.oris. 

t    11," 

col.  3o4 


II. —  Ego'  Pvaymundus  necne  Berenga- 
rius  frater  meus,  pariter  gratia  Dei  comités 
Barchinonae  &  serenissimi  marchionitae, 
donamus  monasterio  Sancti  Pontii  Tome- 
riensis,  &  abbati  Frotardo,  in  Minerbensi 
suburbio  medietatem  castri  de  Periaco  & 


336.  —  CCLXXVIII 

Chartes  de  Guillaume  IV,  duc  6- 
comte  de  Toulouse ^  en  faveur  de 
Vahhaye  de  Saint-Pons. 

I. —  In'  nomine  Patris  &  Filii  &  Spi- 
ritus  Sancti,  amen.  Ob  reverentiam  & 
honorem  ejusdem   omnipotentis  Dei,  ego 


medietatem    ecclesiae    parochialis    Sancti  Guillelmus    Tolosanensis ,    Albiensis,    seu 

Stephani,   &c.   Actum  xil    kalendas   julii,  Caturcensis,  ac  Lutevensis,  necne  Carcas- 

anno  XIX  regni  Philippi  régis.  S.  Beren-  sonae    ordinante   Deo    comes  &  dux,  vi- 

garii    comitis.    S.    Raimundi    comitis    qui  dens  coenobium  nutu  Dei  aedificatum  ab 

hanc  cartam   donationis   fieri   jussimus    &  antiquo    duce    &    comité    Aquitanensium 

firmavimus    &    testes    iirmare    rogavimus.  nomine  Pontio  sub   nomine    sanctae    Ma- 

S.  Arnaldi-Mironis.  S.  Arberti-Raimundi.  riae  &  sancti  Pontii,  jure  haereditario  da- 

S.Bernardi-Guilhermi.S.Arnaldi-Guifredi.  tum  apostolorum  principi  sancto  Petro  & 

S.  Deusde-Bernardi.  S.  Udalardi-Bernardi.  Romanae  Ecclesiae  censualiter  subditum, 

S.  Raimundi-Guilhermi.  S.  Usberti-Gaus-  veniens  Romae  coenobioque  jamdictoTho- 

berti.  S.  Gaucelini-Bernardi.  S.  Guilhelmi-  meriensi   hospitans  cernensque   inibi  cul- 

Raimundi.  S.  Berenguerii-Gondabaldi.  Rai-  tum  religionis  valere,  decrevi  auxilio  Dei 

mundus  monachus  qui  hanc  cartam  scripsit  fultus,  locum  iUum  &  habitatores  ejus  ex 


die  &  anno  quo  supra, 

■  Château  de  Foix,  caisse  4;  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèciue  nationale, 
V.  72,  f"  176.  [Voir  même  volume,  f  79,  une 
autre  donation  du  même  château,  faite  par  le  seul 
Raimond,  &  datée  du   11  juin  1079.] 

fA.M.l 


his,  quae  mihi  Dominus  donavit,  dono 
adjutorio  &  consilio  accrescere  &  ditari. 
In  primis  Sancti  Pétri  Scotiae  cum   omni- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques. 

'  Château  de  Foix,  caisse  20 j  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  72, 
i°  i85  v^";  la  date  manque  dans  la  copie. 


Vers 

1079 
I  5  mai 


Vers 

1079 


649 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


65o 


An 

1080 

16  juin. 


bus  villis  &  mausis  &  ajacentiis  ac  perti-  Tolosanensium  ,  Albiensium  ,  seu  Catiir- 
nentiis  suis,  quae  Rogerius  cornes  Fossen-  censiuni,  Lutevensium,  Petragorensiuni , 
sis  dédit  praedicto  coenobio  in  episcopatu  Carcassonensium,  Aginnensium,  neciie  As- 
Tolosano,  in  suburbio  Fossensi ,  in  minis-  tarachensium  cornes  &  dux;  ex  rébus  a 
terio  Potaniiauensi,  sicut  praedictus  Ro-  Deo  omnipotente  niicbi  meeque  potestati 
gerius  dédit  nionasterio  Thomeriensi  Fro-  traditis,  adjuvante  atque  cohoperante  ejus 
tardo  abbati  &  monacbis  ejus,  ita  &  ego  benignissima  pietate,  monasterium  Tho- 
praedictus  cornes  Guillelmus  dono,  laudo  meriense  quod  a  progenitoribus  meis  ,  a 
&  confirmo;  &  quidquid  ab  bac  die  &  proavuo  (.y/c)  videlicet  meo  Pontio  Aquita- 
deinceps,  auxiliante  Deo,  abbas  &  mona-  nioruni  duce  vel  principe  magno  noscitur 
cbi  praedicti  coenobii  acquirere  potuerint  a  primis  edificiis  fundatum  &  construc- 
ab  omnibus  hominibus  utriusque  sexus  tum,  ac  in  honore  sancti  Salvatoris  sancte 
in  omnibus  episcopatibus  &  comitatibus  Marie  &  sancti  Pontii  martyris  consecra- 
terrisque  mihi  a  Deo  commissis  &  hacte-  tum,  &  ab  ipso  duce  beato  Petro  principi 
nus  acquisierunt,  dono,  laudo  &  confirme  videlicet  apostolorum  Rome  suisque  suç- 
ais &  successoribus  eorum  monastcriiprae-  cessoribus  subditum  ;  ego  jamdictus  cornes 
dicti  babitaiitium  ad  habendum  &  possi-  &  dux,  ob  amorem  &  reverentiam  omni- 
dendum  absque  ulla  inquietatione,  libère  potentis  Domini  &  sanctorum  predicto- 
&  absolute  in  perpetuum,  remota  omni  rum  ,  necnon  ob  amorem  jamdicti  proavi 
dominatione,  &c.,  praeter  abbatem  &  mo-  mei  Poncii  ducis,  ut  ejus  tante  elemosine 
nacbos  praedicti  coenobii.  Similiter  in  meritis  merear  sociari  &  esse  particeps,  ob 
Petragorico  &  in  Agennensi  &  in  Astai-  remissionem  quoque  omnium  peccatorum 
raco  &  in  finibus  eorum  quidc[uid  acqui-  meorum  &  genitorum  meorum  patris  vide- 
rere  potuerint  praedicti  coenobii  monachi  licet  &  luatris  mee,  &  ut  pius  &  miseri- 
laudo  &  confirme  5  &  promitto  Deo  &  cors  Dominus  me  simul  cum  uxore  mea 
sanctae  Mariae  &  sancto  Poncio  me  esse  nomine  Emma  clementer  conservet  &  diri- 
deinceps  in  omnibus  adjutorem  ac  defen-  gat  in  isto  seculo  &  in  suo  sancto  servi- 
sorem  monachorum  &  omnium  rerum  per-  tio  nos  ambos  per  longa  dierum  tempora 
tinentium  praedicti  coenobii.  Si  quis  vero  communiter  custodiat,  &  post  banc  vitam 
cornes  vel  dux  vel  aliqua  opposita  per-  nobis  céleste  regnum  misericorditer  con- 
sona  qui  contra  banc  donationem  venerit  cedatj  nos  quoque  simul  in  unum  cupi- 
ad  irrumpendum,  confusus  &  extermina-  mus,  ymmo  &  facimus  jamnominatum 
tus,  &c.  Facta  scriptura  baec  donationis  locum  ex  rébus  que  sunt  nostri  juris 
&  confirmationis  idus  madii,  anno,  &c.,  accrescere  &  honorare,  &  eandem  munifi- 
regnante,  &c.  Sign.  Guillelmi  praedicti  centiam  &  libertatem  que  a  proavuo  (^/c) 
comitis  &  ducis  qui  banc  scripturam  do-  meo  jamnominato  donata  &  confirmata 
nationis  fieri  jussi,  &  coram  Ermengarda  est  illi  loco,  eodem  modo  quo  &  ipse  nos 
vicecomitissa  Biterrensi  &  ipsis  qui  cum  confirmare  &  corroborare  adniodum  de- 
ea  aderant  in  januis  ecclesiae  praedicti  lectat.  In  primis  donamus  jamdicto  Tho- 
coenobii  firniavi,  &  testes  firmare  rogavi,  meriensi  monasterio  &  sanctis  &  pre- 
&  manu  propria  super  altare  Sancti  Salva-  senti  dompno  Frotardo  abbati  suisque 
toris  &  Sanctae  Mariae  ante  sanctum  Pou-  in  perpetuum  successoribus  &  omnibus 
tium  &  aliorum  martyrum  &  confessorum  monacbis  ibidem  in  perpetuuo  (sic)  com- 
corpora  quae  ibi  adsunt  posui  nieipsum  .  manentibus  quicquid  ab  bac  die  &  dein- 
&  in  filium  meum  Pentium  eis  commen-  ceps,  Domini  misericordia  procurante, 
davi.  Sign.  Eracli,  &c.  abbas    vel   monachi    jamdicti    cenobii    in 

omnibus  episcopatibus,  comitatibus,  ter- 

IL  —  Omnipotentis  '  Domini  gratia  &  risque  nobis  a  Deo  cemissis   vel  sua   mi- 

misericerdia  disponente,  ego   Guillelmus  sericerdia    deinde    comittendis    acquirere 

vel  optinere  elemosinarum  largitione  aut 

•  Original.  Trésor  des  chartes  du  roi;  Toulouse,  aliquo    dono     misericordie    ab     omnibus 

sac  8,  n.  I.  [J.  317.]  hominibus   utriusque   sexus   cujuscumque 


An 
ic8o 


L'J.  oric. 

t.  Il, 
col.  3o5. 


An 
1080 


65 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC, 


652 


td.oriii. 

t.  11, 
col.  3oO. 


diguitatis  aut  ordinis  potueriat  aut  ac- 
tenus  acquisierint ,  etiamsi  de  fevis  quos 
per  nos  tenent  douando  prerogaverint  ; 
nos  prenom'uiati  cornes  &  conjunx  (sic) 
donamiis,  laudamus  &  confirmamus  eis  & 
omnibus  successoribus  eorum  in  prefato 
monasterio  habitantium  ad  proprium  alo- 
dem  perhabendum  &  possidendum  absque 
ulla  inquietatione  libère  &  absolute  in 
perpetuum,  remota  omnium  dominatione 
jugo  &  potestate,  [prejter  abbatem  &  mo- 
nachos  jamdicti  cenobii.  Donamus  insu- 
per prenominato  loco  &  sanctis  abbati 
&  monachis  inibi  habitantibus ,  in  comi- 
tatu  Tolose,  in  loco  vocitato  Orzsvals, 
ipsum  boschum  cum  omnibus  terminiis, 
afroiitacionibus,  ajacenciis,  exiis  &  re- 
gressiis  suis,  omnia  &  in  omnibus,  cultum 
&  eremum  sine  ulla  reservatione.  Et  est 
iste  alodis  sive  afrontat  in  terminio  de 
Venercha  &  in  terminio  de  Ricovilla  & 
d'Espanesc  &  de  Exut,  &  de  Lauret.  In- 
super etiam  sub  intransgressibili  conve- 
nientia  donamus  &  promittimus,  ut  nos 
vel  filii  nostri  aut  posteritas  nostra  de  om- 
nibus rébus  proprietatis  nostree  (sic),  quas 
ego  habeo  in  omni  honore  de  Venercha 
vel  habere  ullatenus  debeo,  nulli  homini 
vendam,  donem,  aut  conveniam,  excepto 
filio  aut  filie  mee,  nisi  prenominato  mo- 
nasterio Sancti  Pontii,  abbati  &  mona- 
chis ejus.  Et  si  quid,  Deo  douante,  de  om- 
nibus fevalibus  meis  de  honore  omni  vel 
de  ecclesiis  supradicti  honoris  Venercha 
acquirere  potuerint,  ego  omnia  &  in  om- 
nibus laudo  &  dono  Deo  &  jamdicto  mo- 
nasterio Sancti  Pontii  &  habitatoribus  suis 
ad  proprium  alodem  perhabendum,  pro 
remedio  animarum  nostrarum  &  parentum 
iiostrorum.  Promittimus  etiam  Domino 
Deo  &  sancte  Marie  &  sancto  Pontio  nos 
deinceps  aessae  in  omnibus  adjutores  ac 
deienssores  monachorum  &  omnium  rerum 
superius  nominato  cenobio  pertinentium. 
Sane  si  quis  cornes  vel  dux  aut  aliqua  op- 
posita  persona  qui  hanc  nostram  donatio- 
nem  irrumpere  aut  inquietare  presumpse- 
rit  audacter,  quod  temere  attemptaverit 
nequaquam  optinere  prcvaleat,  &  nisi 
digne  resipuerit  &  Deo  &  sanctis  satisfe- 
cerit,  &  prelibato  monasterio  &  habitato- 
ribus   suis    emendaverit,  ab    omnipotente 


Deo  &  ab  omni  cetu  fidelium  reus  &  ex- 
traneus  judicetur,  &  insuper  dupla  &  me- 
liorata  sanctis  &  monachis  prelibati  loci. 
Que  omnia,  sicut  superius  declaratur,  de 
nostro  jure  in  vestro  tradimus  dominio 
&  potestate  propter  remedium  animarum 
nostrarum  &  parentum  nostrorum. 

Facta  carta  hujus  donationis  anno  mille- 
simo  Lxxx°  Incarnationis  Christi,  rég- 
nante Philippo  rege.  Sign.  f  Guillelmi 
comitis.  Sign.  t  Ema  comitissa,  qui  hanc 
cartam  don[a]tionis  fecimus  &  fieri  jussi- 
mus  &  testes  firmare  rogavimus,  &  nos 
manu  propria  firmavimus  XVI  kalendas  ju- 
lii.  Regimundus  comes  frater  ejus  firma- 
vit  &  hoc  signum  fecit  t-  Bertrandus 
comes  nepos  Willelmi  &  filius  Raimundi 
laudavit  &  manu  sua  firmavit  t-  Sig.  f 
Guillelmi  de  Rebenti.  Sig.  f  Ademari  vice- 
comitis.  Sig.  t  Bernardi-Pontii  de  Grano- 
led.  Sign.  f  Bernardi-Raimundi  de  Tolosa. 
Sig.  t  Aimerici  de  Rocafort.  Sign.  f  Ber- 
nardi-Raimundi. Sign.  t  Arnalli-Pontii  de 
Clarmunt.  Sign.  f  Christofori.  Sign.  f  Ar- 
nalli-Otonis.  Sign.  f  Gauzelini  capellani. 

III.  —  In'nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Omnibus  dinoscatur  quod  ego 
Guillelmus  Dei  gratia  Tolosanorum  Car- 
cassonensium  &  Albigensiuni  comes  & 
dux,  &  ego  Emma  uxor  ejus,  considérantes 
ultimum  diei  finem  ,  &c.,  propter  reme- 
dium animarum  nostrarum,  specialiter  pro 
anima  Pontii  comitis  patris  mei ,  Guil- 
lelmi &  matris  meae  Adelmudis,  ut  Deum 
sentiamus  placatum  in  angustiis  nostris 
cum  venerit  judicare  vivos  &  mortuos,  da- 
mus,  laudamus  &  concedimus  8c  cum  hac 
praesenti  carta  in  perpetuum  tradimus  Do- 
mino Deo,  &gloriosae  Dei  genitrici  Ma  riae, 
&  monasterio  gloriosi  martyris  Christi  & 
sancti  Pontii  Tomerieusis,  &  domno  abbati 
Frotardo,  &  monachis  ejusdem  monasterii 
praesentibus  &  futuris  ibidem  Deo  ser- 
vientibus  :  videlicet  in  episcopatu  Albiensi 
totum  alodium  de  omni  parochia  Sancti 
Joannis  de  Primago;  damus  similiter  in 
ipso  episcopatu  Albiensi  totum  alodium 
de  omni  parochia  Sancti  Martini  &  Sancti 


An 
I  080 


An 
I  080 
16  juin. 


'  Cartiilaire  de   Saint-Pons.    |Cop.   lat.    12760, 


P- 


An 
1080 


653 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


6.^4 


Victoris    de    Hevara;    damus    similiter    iii  hoc  donum    concessit   &    laiidavit    &    hoc 

ipso    episcopatu   Albiensi    totum    alodium  signum   fecit  t.  S.  Guillelmi   de  Rebenti. 

de  omni  parochia  Sancti  Joannis  de  Pra-  S.  Ademari  vicecomitis.  S.  Bernardi-Pontii 

das  :  &  piaedicta  parochia  de  Pradas  af-  de  Granoiled.    S.   Beniardi -Raymundi  dç 

frontat   ab   Oriente  cum    parochia  Sancti  Tolosa.  S.  Aymerici  de  Roquefort.  S.  Ber- 

Amansii  de  Garils,  ab  Aquilone  cum  paro-  nardi-Raynuindi.  S.  Arnaldi-Pontii  de  Cler- 

chia  Sancti  Aniantii  de  Berlas,  ab  Occidente  mont.  S.  Christophori.  S.  Arnaldi-Attonis. 

affrontât  cum  parochia  Sancti  Joannis  de  S.  Jausselini  sacerdotis,  qui   hanc  cartam 

Frays,  a  Meridie  cum  parochia  Sancti  Lau-  scripsit  ex  utraque  parte    rogatus,   die  & 


rcntii  de  Soleyre.  Damus  similiter  in  ipso 
episcopatu  in  parochia  de  Ferrans  totum 
alodium  de  omni  territorio  d'Estodillac. 
Damus  similiter  in  ipso  episcopatu  Albiensi 
totum  alodium  de  villa  &de  omni  parochia 
Sancti  Salvii  de  Corrancts.  Haec  omnia 
praedlcta  de  omnibus  praedictis  parochiis 
ego  praedictus  Giiillelmus  comes  &  dux 
&  ego  Emma  uxor  ejus  damus,  laudamus  & 
concedimus  omnipotent!  Deo  &  sanctae 
Mariae  &  monasterio  Sancti  Pontii  Tome- 
riensis  &  abbati  &  monachis  ejusdem  loci 
praesentibus  &  futuris  in  perpetuum,  sci- 
licet  totum  alodium  &  potestatem  &  totum 
dominium  de  omnibus  praedictis  parochiis, 
cum  mansis,  cum  bordariis,  cum  domibus, 


anno  quo  supra. 


lid.oiic. 

t.  11. 

col.  307. 


337.  _  CCLXXIX 

Fondation  du  monastère  de  Cassan, 
au  diocèse  de  Bé-{iers\ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Willelmus-Alche- 
ricus  &  uxor  mea  Maiia  cum  infantibus 
nostris,  nos  simul  in  unum  donanuis,  red- 
dimus  &  laxamus  ad  proprium  alaudeni 
Domino  Jesu  Christo  &  gloriosae  ejus 
genitrici  semper  virgini  Mariae,  ipsam  ec- 
curtibus,  aquis,  ripariis,  confrontationi-  clesiam  de  Cassiano,  quae  est  fundata  in 
bus,  vallibus  &  nemoribus,  cum  forcstis  &  honore  ejusdem  beatae  Mariae,  &  in  liber- 
silvis,  cum  mineriis  &  cum  arboribus  fruc-  tate  in  perpetuum  dimittimus  cum  cano- 
tiferis  &  infructiferis,  cum  hortis  &  herbis,  nicis  ibidem  servientibus  pro  remissione 
&  cum  molendinis  &  paxeriis,  cum  furnis  peccatorum  nostrorum  &  remedio  anima- 
&  pratis,  &  cum  hominibus  &  faeminabus  rum  nostrarum.  Et  nos  ipsi  praescripti 
in  praedictis  honoribus  habitantibus,  cum  Willelmus-Alchericus  &  Maria  similiter 
usaticis,  &  taliis,  &  albergis,  &  firmantiis,  donamus,  reddimus  &  laxamus  ipsum  alau- 
&  justitiis,  &  Hgnis,  &  leydas,  cum  fevali-  dem  qui  est  infra  termines,  quos  ego  Wil- 
bus,  cum  vicariis,  cum  sirventagiis,  cum  lelmus  terminavi  &  in  praesentia  bonorum 
venationibus,&  omnes  actus,  &  omne  quod  hominum  ego  ipse  monstravi  &  pedibus 
habemus  &  habere  debemus  in  omnibus  meis  pedavi.  Et  si  de  canonico  ordine  locus 
praedictis  honoribus,  totum  illud  damus  ipse  fuerit  vacuatus  ex  toto,  dico  ego  Wil- 
Deo  &  monasterio  praedicto  in  perpetuum  lelmus  quod  ego  aut  posteritas  mea  ponat 
absque  omni  retentu.  Sane  si  quis  comes  Xii  denarios  super  altare  Sanctae  Mariae 
vel  dux  aut  aliqua  interposita  persona,  &c.  &  recuperet  dictum  alaudem  in  propria 
Facta  carta  donationis  hujus  anno  Incar-  potestate.  Facta  est  carta  donationis  sive 
tionis  Domini  M  LXXX,  régnante  Philippo  libertatis  &  redditionis  hujus,  sicut  prae- 
rege  Francorum  ,  feria  II,  xvi  kalendas  scriptum  est,  in  praesentia  Framaldi  Ro- 
julii.  S.  Guillelmi  comitis  atque  ducis  &  manae  ecclesiae  cardinalis,  &  Biterrensis 
Emae  conjugis,  <[ui  hanc  cartam  donationis  ecclesiae  praepositi  &  archidiaconi  Wil- 
fecimus,  &  fîeri  jussimus,  &  testes  firmare  lelmi-Pontii  &  Pontii-Bernardi,  &  fidelium 
rogavimus.  S.  Raymundus  comes  &  frater  laicorum  Pétri  de  Ferzano,  &  Bereiigerii, 
Guillelmi  comitis  praedicti,  qui  hoc  con-  &  Arnaldi  fratris  sui,  &  Petri-Alchcrii  de 
cessit  &  laudavit  &  hoc  signum  fecit  !•  S.  Margone,  &  Giraldi-Bernardi,  &  Beniardi 
Bertrandus  comes  nepos  Guillelmi  comitis 

praedicti    &   filius    Raymundi    comitis,   qui  '  Archives  du  prieuré  de  C.issun. 


An 

io3o 


An 

1080 


655 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


656 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  3o8. 


An 

1080 

19  avril. 


de  Gabiano,  &  Deusdet  de  Corneliano,  & 
Emenonis,  &  Arnaldi-Stephaui ,  &  Ray- 
naldi,  &  Poiitii-Raynulphi  de  Pareys  & 
aliorum  bonorum  homiiium.  Factuni  est 
hoc  firmamentum  libertatis  feria  V,  IIII 
idus  martii,  anno  doniinicae  Incarnationis 
M  LXXX,  régnante  rege  Philippe  augusto. 
Quod  sî  homo  vel  faemina  per  peccata  sua 
turbatus  evacuare  voluerit  hanc  donatio- 
nem,  &c.  Sign.  Willelmi-Alcherii  &  uxoris 
ejus  Mariae  qui  istam  cartam  firmaverunt 
&  firmare  rogaverunt.  Bernardus  presbyter 
scripsit. 


338.  —  CCLXXX 

Donation  de  Pons,  vicomte  de  Poli- 
gnac,  à  V abbaye  de  Saint-Chajfre  ' . 

NOVERINT  omnes  quod  ecclesiam  Sancti 
Vincentii  de  Solemniaco,  quam  epi- 
scopus  Ademarius  bonae  memoriae  sancto 
Theofredo  &  monasterio  Calmiliensi  con- 
cesserat,  vicecomes  Pontius  cum  fratre 
suo  Heraclio  &  matre  sua  Auxiliendis  de- 
derunt  dominationem  quam  in  ecclesia 
retinebant,  &  duo  fratres,  qui  post  illos 
tenebant  omnia  quae  ad  ipsam  ecclesiam 
pertinebant,  Pentium  &  Petrum  filios  suos 
pariter  Domino  servituros  obtulerunt,  & 
quantum  ibidem  possidebant  totum  simul 
relinquentes  dederunt  Domino  Deo  sanc- 
toque  Theofredo  caeterisque  sanctis  ejus- 
dem  loci  ad  habendum  &  tenendum  semper 
jure  perpetuo.  Actum  est  hoc  in  mense 
aprilis,  dominica  i  post  Pascha,  anno  In- 
carnationis dominicae  M  LXXX',  régnante 
Francis  Philippe,  praesidente  sedi  Roma- 
nae  Gregorio  papa,  Aniciensi  episcopo 
Ademaro.  Nomina  vero  filiorum  qui  dede- 
runt praefatam  ecclesiam  sunt  haec  Ber- 
trandus  &  Beraldus  fratres,  filius  vero 
Pétri  Sylvius. 

'  Cartulaire  de  l'abbnye  de  Saint-Chaffre. 
'  Le  texte  porte  M  Lxx. 


339. 


CCLXXXI 


Assemblée  tenue  à  Narbonne^ . 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis,  Patris  &  Filii  &  Spiritus  Sancti. 
Oportet  omnes  mortales  homines  qui  chris- 
tianae  religionis  esse  censentur,  dum  in 
hac  momentanea  conversatione  peregri- 
nantur,  erectis  oculis  cordis  &  corporis 
supremum  judicem  aspicere,  ad  cujus  ter- 
ribile  judicium  post  hujus  vitae  exitum 
venire  habent  &  resurgere  cum  corpori- 
bus  suis,  sententiam  judicis  accepturi  red- 
dentis  unicuique  secundum  opéra  sua,  & 
convenit  meditari  meditatione  assidua,  ut 
qui  suis  meritis  non  confidunt  sanctos 
Dei  patronos  quaerant,  ut  eorum  fulti 
patrocinio  mereantur  evadere  judicium 
ultionis  &  percipere  immarcessibilem  co- 
ronam  quam  praeparavit  Dominus  diligen- 
tibus  se.  Hanc  coronam  viri  Narbonenses 
suis  meritis  posse  percipere  non  con- 
fidentes, ut  sanctam  Dei  genitricem  & 
sanctos  Justum  &  Pastorem  atque  beatum 
Paulum  Sergium  Narbonae  urbis  primum 
episcopum  patronos  &  intercessores  apud 
Dominum  habere  queant  cum  caeteris 
sanctis,  factus  est  conventus  eorum  apud 
urbem  Narbonam  in  ecclesia  Sanctorum 
Justi  &  Pastoris,  in  qua  adfuit  domnus 
Petrus  electus  atque  patronus  ejusdem 
ecclesiae  &  vicecomes  Narbonensis,  atque 
Matfredus  praesul  Biterrensis,  &  Beren- 
garius  episcopus  Agathensis,  cum  multitu- 
dine  abbatum ,  canonicorum  &  aliorum 
clericorum  ,  atque  cum  multitudine  viro- 
rum  laicorum  honestissimorum ,  quorum 
unus  fuit  Ermengaudus  Urgellensis  comes, 
&  Aymericus  nepos  praescripti  Pétri,  atque 
Raynardus-Amati  vir  magni  testimonii,  & 
Alfarius  de  Sancto  Nazario  cum  fratribus 
suis,  &  Bernardus-Tetmari  de  Redorta, 
Raymundus  frater  ejus,  atque  Willelmus- 
Pontii  de  Corciano  cum  fratribus  suis,  & 
Petrus-Ferrandi  de  Casulis,&  Berengarius- 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  55,  f"  1  i3. 


An 

ic8o 

;  mui. 


An 
1080 


657 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


658 


Ed.ori. 
t.  Il, 


Pétri  de  Petrapertusa,  &  Adeniarus  de  Dur- 
banno,  &  Bermundiis-Ranumdi  de  Sejano, 
&  alii  centuriones  &  illustres  viri  ac  no- 
biles  quos  enumerare  longum  est.  Cuncti 
vero  affuere  Narbonenses  cives,  scilicet 
Raymundus-Arnaldi  cum  filiis  suis,  &  Ber- 
iiardus-Petri  de  Regia-porta  cum  pâtre  suo 


Hermengaudi  filii  ejus.  S.  Raymundi-Ste- 
phani  de  Cerviauo.  S.  Petri-Raynnindi  de 
Monte-Sereno.  S.  Rayniundi-de  Felgueras. 
S.  Ariialdi-Udalgucrii  de  Portellis.  S.  Gau- 
celini-Lautardi  &  fratris  sui  Pontii.  S.  Mat- 
fredi  Biterrensis  praesulis.  S.  Petri-Artaldi 
episcopi    Karkassonensis ,    qui    imitatores 


coi!3oo.    Raymundo,    &  Sicfredus-Udalguerii    cum       ejus  donatiouis   episcopali   munere   bene- 


fratribus  suis,  Deodatus  cum  filiis  suis, 
Raymundus-Stephaui  cum  fratribus  suis, 
Berengarius-Petri  &  Ugo  de  Villa-nova  & 
Pelagod  fratres  ejus,  Raymundus-Arnaldi 
Margalionis,  Petrus-Bernardus  cum  filiis 
suis,  Gosbertus-Raymundi  cum  fratre  suo 
Ricardo,  &  Bernardo-Matfredi ,  &  Carbo- 
nellus,  &  alii  cives  ac  milites  cum  innu- 
merabili  multitudine  ejusdem  provinciae. 
In  quorum  praesentia  in  Dei  nomine  ego 
praelibatus  Petrus,  Aymericus  nepos  meus 


dictione,  violatores  autem  sub  inrevocabili 
posuerunt  anathemate. 

Haec  carta  est  firmata  &  sancita  a  domina 
Magalda  comitissa  &  ab  Aymerico  filio 
suo,  &  ab  omnibus  civibus  hujus  urbis 
roborata  :  tali  tenore,  ut  nuUi  unquam 
liceat  arcbiepiscoj)0  nec  archidiacono, 
praeposito  sive  clerico,  vel  hominis  utrius- 
que  sexus  vendere,  impignorare,  alienare, 
dare,  transformare  in  pravam  machina- 
tionem    nec   detrahere    ab    usa    canonicae 


cum  fratre  suo  Hugone  &  Berengario,  vo-  domus.  Si  quis  hoc  neglecto  aliter  egerit, 

luntate  instinctu  &  precibus  praedictorum  doniinici    quoque    corporis    ac    sanguinis 

seniorum  &  civium  Narbonensium ,  dona-  illum    participatione  privanius.   Nos   ergo 

mus   Domino  &   sanctis    martyribus   Justo  clerici  quibus  haec  oblâtio  tradita  est  sem- 

&  Pastori  &   canonicis   <k   clericis  ibidem  per   solemniter  celebrare    promittimus    in 

Domino   servientibus   praesenlibus   &  fu-  unoquoque   die,   id    est    II    feria,   missam 

turis  omne  decimum  salis  omnium  salina-  sonantibus  signis  trina  reiteiatione  &  pro 

rum,  quae  suntvel  in  antea  fuerunt  de  ter-  remissione   peccatorum   suorum   &  paren- 

minis  eorum  usque  ad  finem   terminoruni  tum,  qui  hanc  oblationem  decimi  salis  & 


Sejani  atque  adusque  ad  mare;  &  simi- 
liter  donamus  nos  suprascripti  propria  & 
spontanea  voluntate  omnem  decimum  uni- 
versorum  piscium  qui  in  aquis  nutriuntur, 
videlicet  qui  capti  fuerint  in  mari  sive  in 
'stagnis  aut  in  plagiis  aut  in  flumine  Atacis, 
quoquomodo  sint  capti  :  eo  tenore  ut  ca- 
nonici  &  clerici  ibidem  Deo  militantes  & 
in  communi  viventes  accipiant  habeant 
teneant  &  possideant  communiter  univer- 
sum  decimum  salis,  qui  fiet  aut  erit  in  sa- 
linis  constructus  vel  aedificatus  vel  qui 
aedificabitur  infra  terminos  praercriptos , 


piscium    martyribus   istis  Justo  &  Pastori 
tradiderunt. 


340. 

Uahhaye  de  Peyrissas  rachète  un  alleu 
que  des  laïques  avaient  usurpé  '. 

OTUM  sit  omnibus  hominibus  de  illo 


An 
1080 


NT 

1^1    honore  qui  dicitur  Martiia,  quomodo 

exceptis  illis  salinis  quae  sunt  vel  fuerunt  dédit  illam  Arnaldus  cornes  Deo  &  Sancte 

in  alode   Sancti    Pauli,   &   ut  omne   com-  Marie  Patricianis,  &  post  donum  quomodo 

prehendamus,   habeant  canonici  &  clerici  abstulerunt  supradicti  illius   loci  Bernar- 

Sanctorum  Justi  &  Pastoris  omne  decimum  dus-Ârnaldi  &  Raimundus-Arnaldi  &  an- 

universorum  piscium  qui  fuerint  capti   a  tecessores  illorujn  usque  in  diebus  Rogerii 

terminis  Corciani    &  Perignani    usc[ue   ad  monachi.  Videns  vero  Rogerius  monachus 

terminos  de  Leucata,  &c.  Facta  carta  istius  quod  isti  inimici  abstulissent  istam  hono- 

donationis  anno  M  LXXX    dominicae   In-  rem   supradictam  Sancte  Marie,  venit  al- 

carnationis,  nonis  niaii,  régnante  Philippo 

rege  Francorum.  S.  Pétri.  S.  Aymerici  &  •  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Léznt;  latin  9189, 

fratrum    suorum.    S.    Raynardi-Amati.    S.  f  59  v". 


Vers 

1080 


Ver; 
lo8c 


659 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC, 


660 


CCLXXXII 


tercatio  inter  illum  &  Raimundo-Arnaldi      adquisivit,  régnante  Filipo  rege.  S.  Garsia 
supradicto,  ita  ut  in  manus  justicie  mise-      clerico  &  Raimundo-Aner  &  plurimis  aliis, 
runt  se  per  batala.  Et  ad   hoc  venit  quia      qui  hec  omnia  viderunt  &  audierunt.  Pon- 
non  potuit  habere  Raimundus-Arnaldi  per      cius  vocatus  monachus  scripsit. 
judicium  neque  per  batalam  istam  hono- 

rem,  fecit  concordiam  cum  Rogerio  mo-      — 

nacho  &  ceteris  monachis  &  clericis.  Et 
concordia  ista  fuit  talis,  ut  hoc  quod  in 
dominium  habebat  Sancta  Maria  terras  & 
vineas  in  Martiia  totum  tenuisset,  &  Rai- 
mundus-Arnaldi retinuit  in  dominium  illam 
suam  comaninam  &  non  amplius;  &  de 
alio  toto  honore  laudavit  très  partes  Deo  & 
Sancte  Marie  Patricianis,  sicut  est  in  Mar- 
tiia, &  retinuit  quartam  partem  de  honore 
ista  sibi  &  filiis  &  nepotibus  suis;  &  in 
tali  conventu,  ut  Raimundus-Arnaldi  ne- 


1080 


341 


Donation  faîte  par  Pierre ^  élu  arche- 
vêque de  Narbonne  6*  ses  neveux , 
à  Vahhaye  de  Saint-Paul  de  'Nar- 
bonne '. 

•^OGNITUM  sit  omnibus  hominibus,  quod 


ego  Petrus  electus  primae  sedis  Nar- 

que  filii  sui  neque  nepotes  de  ista  quarta  bonae,    &  Aymericus  &  Ugo  &  Berenga- 

parte  non  habeant  licentiam  vendere  ne-  rius  fratres,  nepotes  mei,donam.us  atque 

que  impignorare  nisi  ad  habitatores  Sancte  concedimus  &  perpétua  stabilitate  firma- 

Marie  Patricianis,  si  illi  facere  voluerint.  mus  in  canonica  sancti  Pauli  primi  prae- 

Similiter  monachi  &  clerici  non  habeant  sulis  Narbonae  omne  decimum  de  cunctis 

licentiam  vendere  nec  impignorare  de  istas  salinis  quae  modo  sunt  vel  in  antea  erunt 

III  partes  nisi  Raimundo-Arnaldi  &  filiis  in  alodio  jamdicti  Sancti  Pauli ,  scilicet  in 

suis  &  nepotibus,  si  ipsi  facere  voluerint.  villa  Sancti  Georgii  &  in  omnibus  termi- 

Et  in  eadem  honore  dédit  medielatem  de  niis    ejus  vel    suburbio    civitatis    Narbo- 

ecclesia  de  Martiia  cum  deeimis  &  primi-  nae   sive  in   comitatu  Narbonensi   in  di- 

ciis  &  cimiteriis  &  ecclesiasticis,  totum  ita  versis  locis.  Donamus  etiam  nos  praedicti 

laudavit    Raimundus-Arnaldi,    sicut    hic  auctores   &    concedimus   praefatae   cano- 

scriptum  est,  Deo  &  Sancte  Marie  Patri-  nicae  Sancti   Pauli,  vel   canonicis   ibidem 

cianis  &  habitatoribus  illius  loci.  Et  cons-  Deo  servientibus  &  in  commun!  degenti- 

tituerunt   diem    ubi    cartam    fîrmasset   de  bus    cunctum    decimum    de    omni   génère 

isto  honore   &  de  ista   comenentia,   sicut  piscium,  qui   fuerint  inventi  vel  qualibet 

hic  scriptum  est,  &  in  isto  terminio  fuit  arte    capti    in    omnibus   aquis    maris   nec 


An 
1080 

i"'  juin. 

Kd.  orig 

t.  11. 
col.  3 10 


mortuus.  Postea  venit  mulier  sua  &  fiUi 
sui  &  nepotes,  &  firmaverunt  &  fecerunt 
sicut  Raimundus-Arnaldi  dictum  habebat 
&  laudatum  Domino  Deo  &  Sancte  Marie 
Patricianis  &  habitatoribus  loci  illius.  — 
Et  ego  Arnaldus,  sicut  pater  meus  Rai- 
mundus-Arnaldi  laudavit  &   in   ista  carta 


fluminis  necnon  &  in  stagnis  atque  rivis 
quae  sunt  in  alodio  vel  tenedone  Sancti 
Pauli  jamdicti.  Praeterea  nos  praedicti  do- 
natores  donamus  ad  suprascriptam  cano- 
nicam  Sancti  Pauli  totum  decimum  om- 
nium piscium  quod  capturi  sunt  homines 
qui  nunc  habitant  vel  habitaturi  sunt  in 


scriptum  est,  laudo  &  firmo  cum  ista  carta  villa  vel    Castro   Periacho   vel    in   cunctis 

Deo  &  Sancte  Marie  Patricianis  &  habita-  terminiis    ipsius,    cujus    est    nobilissimus 

toribus  illius  loci ,  &  vendo  illam   meam  domnus  Guillelmus-Poncii  &  fratres  ejus 

partem  de  illa  comania,  quam  in  dominio  Bertrandus,  Guillelmus-Raymundi  &  frater 

tenebat  pater  meus,  hoc  est  terciam  partem  ejus  Petrus.  Nos  ergo  donatores  praescripti 

Deo  &  Sancte  Marie  ad  alodem,  &  accepi  donamus  atque  concedimus  ad  canonicam 

precium  XVIII  solidos  de  denarios  &  dimi-  jamdictam    cunctum   decimum    de   cunctis 
dium   de  habitatoribus   ipsius   loci.  Facta 

carta  ista  sub  die  feria  II'',  in  mense  madio,  .  Archives   de    l'abbaye    de  Saint-Paul  de  Nar- 

&  in  presentia   dompni    Rogerii   monachi  bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 

fratri  comitis,  qui  hec   omnia  ordinavit  &  bliothèque  nationale,  v.  57,  f°  65. 


■^■ 


An 
1080 


661 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


66: 


piscibus  qui  ubicumque  inveniri  vel  apre- 
hendi  piscando  potuerint  ab  universis  ho- 
miaibus  qui  nunc  stant  vel  in  antea  stabunt 
ia  alodio  vel  honore  Sancti  Pauli.  Illud 
vero  decimum  illorum  piscium  qui  de  aliis 
terris  vel  comitatibus  in  urbem  aut  ia 
vicuni  ad  vendendum  allati  fuerint,  aequa- 
liter  habeant  caaonici  Sancti  Justi  &  Sancti 
Pauli  omne  peraevum.  Hujus  autem  scrip- 
turae  doaatio  facta  &  corroborata  atque 
perpetuo  jure  solidata  est  die  Pentecos- 
tes,  dum  major  missa  celebraretur  in  ec- 
clesia  Sanctorum  Justi  &  Pastoris,  a  nobis 
praedictis  donatoribus,  cum  consilio  & 
praesentia  Matfredi  Biterrensis  episcopi 
&  Petri-Artalli  Carcassonae  praesulis  & 
caaonicorum  ejusdem  sedis  &  omnium  i^o- 
bilium  &  ignobilium  urbis  &  patriae,  qui 
in  carta  de  decimis  piscium  &  salis  Sanc- 
torum Justi  &  Pastoris  résonant.  Quae 
carta  post  hanc  corroborationem  &  diffi- 
nitionem  eodem  die  &  eadem  missa  majore 
cunctis  acclamantibus  affirmata  &  collau- 
data  est.  In  crastinum  vero  nos  praefati 
donatores  hanc  cartam  &  scripturam  hujus 
doaationis  manu  nostra  firmayimus  atque 
consignavimus  testesque  firmare  rogavi- 
mus  in  ecclesia  Sanctae  Mariae  perpetuae 
virginis  &  beati  Pauli  confessoris  ad  mis- 
sam  majorem,  in  praesentia  praelibatorum 
pontificum  &  canonicorum  &  nobilium 
laicorum  scilicet  Raynardi-Amati,  &  Be- 
rengarii-Petri  de  Petrapertusa,  &  Petri- 
Ferrandi  de  Casulis,  &  aliorum  quos  lon- 
gum  est  scribere,  anno  MLXXX  dominicae 
lacarnationis ,  kalendas  junii,  régnante 
Philippo  in  Franciis. 

Insuper  etiam  ego  praedictus  Petrus 
electus  Narbonae  post  bonae  memoriae 
Gifredum  archiepiscopus  &  abbas  eccle- 
siae  Sancti  Pauli,  dono  &  légitima  littera- 
rum  stipulatione  confirmo  eidem  praefatae 
ecclesiae  &  filiis  ejus  ibidem  Deo  servien- 
tibus  &  in  commune  viventibus,  ita  futuris 
sicut  &  praesentibus,  unum  par  bovum 
optimorum  :  eo  tenore  &lege,  ut  numquam 
deficiant  &  si  déficient  aut  niortui  fuerint 
restaurentur  emendentur  omni  tempore 
de  illa  parte  altaris  praefati  Sajicti  Pauli, 
quam  abbas  sibi  haereditario  jure  solet 
retinere.  Sigaum  Pétri  electus  episcopi. 
Signum   Eimerici  &  frater  mei  Ugonis,  & 


Berengarii,  nos  qui  hanc  scripturam  do- 
nationis  fieri  jussimus,  firmamus  firmari- 
que  rogavimus.  Sig  f  "um  Joannes  pres- 
biter  qui  hanc  cartam  doaationis  rogatus 
scripsit  die  aaaoque  praefixo. 


342. 

Donation  de  plusieurs  églises  à  Pons  y 
abbé  de  Lé-^at y  6-  .  au  prévôt  de 
Saint-Germler  de  Muret  \ 

ÎN  nomine  Domini.  Ego  Guillelmus-Amelii 
&  uxor  mea  nomine  Airvis  &  filii  mei 
Raimundus  &  Poncius  &  Bernardus  &  Ade- 
marius  damus  Domino  Deo  &  Sancto  Petro 
apostolo,  Lesateasi  cenobio,&ad  abbatem 
Poncium  hune  filium  aostrum  nomiiie  Pe- 
trum  ad  monachum  faciendum  cum   quar- 
tam  partem  de  ecclesia  Sancti  Martini  de 
Ox,  cum  quartam  partem   de  omnem   que 
ad  ecclesiam  pertinet  ad  alo  sine  inganno; 
&  in  alio  loco  quartam  partem  de  ecclesia 
Saacti   Juliani    de  Lezertreit;    &   in   alio 
loco  quartam  partem  de  ecclesia  de  Joptas; 
&  in  alio  loco  quartam  partem  de  ecclesia 
de  Montaia  cum  omnibus  res  que  ad  eccle- 
sias  pertinet  ad  alo.   In   tali  vero   conve- 
nientia,  ut  omnes  iste  ecclesie  jam  semper 
respondeant  ad  ecclesiam    &   ad  preposi- 
tum  Sancti  Germerii,  nomine  Amelium- 
Atonem,  &  ad  alios  prepositos  qui  antea 
venturi  suat.   In   tali  vero   ratione   &  co- 
menentia  damus  omnes  istas  honores  ego 
Guillelmus-Amelii  &  uxor  mea  &  filii  mei, 
ut  si  monachi  efici  voluerimus,  non  facia- 
mus  nisi  de  Sancto  Petro  Lesateasi  ceno- 
bio  aut  de  Sancto  Germerio,  &  si  habue- 
rimus  sustanciam  aut  honorem  cum  ipsam 
hoaorem    &    substanciam     recipiant    nos. 
Et    si    tantum    evenerit  ut  non   habeamus 
substanciam  aut  hoaorem  &  ia  paupertate 
fuerimus  reducti,  similiter  cum  omni  cari- 
tate  recipiaat  aos.  Similiter  si  desierit  de 
aos    &   hoaorem    aut    sustaaciam    habue- 
rimus,   ut  sepeliaat   nos    hoaorifice    cum 

'  Cartiilaire  de  l'abbaye  de  Lézat;   latin    9189, 
f"  49  vo.  . 


An 
1080 


^'ers 

1080 
juin. 


Vers 
1080 


663 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


664 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  3i  I. 


An 

loSo 

20 
juillet. 


ipsam  substanciam   aut  honorem.  Si  vero  Raymundus  Segerius  acquisivît  de  Utalge- 

substanciam  &  honorem   non  habuerimus  rio  abbate  &  de  monachis   suis,  quomodo 

&    in  paupertate  fuerimus   reducti,  sepe-  melius  habuit  Raymundus-Segerius  &  filii 

liant  nos  honorifice  in  monasterium  Sancti  sui    Bernardus    &  Segerius,   ita   reddimus 

Pétri  aut  in  cimiterio  Sancti  Germerii.  Si-  nos  &warpimus  ipsum  alodem  suprascrip- 

militer  retinemus  comenentiam  ut  invita  tum    de   Canipolongo,    totum    &   ab   inte- 

nostra  habeamus  libram  &  justiciam  in  mo-  grum,  cum  omni  voce  oposicionis  nostre, 

nasterio  Sancti  Pétri  vel  in  claustra  Sancti  ego    Bernarda    suprascripta    &   filii    Ray- 

Germerii,  sicut  unus  monachus,  &  abbas  mundus  &  Petrus  &  Arnallus  &  filia  mea 

&  monachi  in  mansiones  nostras  similiter  Bernarda,  excepto  illo  homine  qui  voca- 

habeant.  Facta  carta  ista  in  mense  juni,  tur  Amelius  cum  uxore  sua  &  filiis;  ut  de 

sub    die    feria    V'',   régnante    Filipo    rege.  ista  ora  in  antea  wllus  homo  aut  ulla  fe- 

Sig  t  Guillelmo-Amelii  &  uxore  sua  Airvis,  mina    nec    in    isto    placito    nec    nulloque 

&   Raimundum,   &   Poncium,   &   Bernar-  tempore  per  nostram  vocacionem  nec  pro 

dum,  &  Ademarum  filios  eorum,  qui  car-  nostro  ingenio  nec  per  nostram  consencio- 

tam   istam  scribere  rogaverunt  &  manibus  nem  inquietare  possit  &  in  omnibus  abeat 

firmaverunt.  Sigt  Petro-Arualdo  de  Sancti  firmitatem.  Et  si   hoc   facere  presumpse- 

Amancii.  Sig  f  Bernardo-Stephano  de  Vi-  rit   aut  ista  warpitoria   irrumpere  volue- 

lanova,  &  Petro  fratre  suo.  SigfRaimundo-  rit,  componat  auri  libras  centum  &  noti- 

Enardo  de  Ox,   &  Petro   filio    suo.  Sig  t  cia  warpitoria  firma  &  stabilis  permaneat 

Petro-Auriolo  clericum  Sancti  Ilarii  ;   isti  omnique   tempore.  Facta  carta  ista  Avarpi- 

sunt  visores  &  ausitores.  Bernardus  mo-  toria  XIII  kalendas  augusti,  anno  XX  reg 


nachus  rogatus  scripsit. 


34.3.  —  CCLXXXIII 

Plaid  tenu  dans  le  diocèse  de  Nar- 
bonne ' . 


nante  Philippo  rege.  S..  Bernarda  feniina. 
S.  Raymundus.  S.  Petrus.  S.  Arnallus.  S. 
Bernarda  sorori  nostre,  qui  istam  cartam 
warpitoriam  scribere  jussimus  &  testibus 
firmare  rogavimus.  S.  Raymundo-Ladega- 
rio.  S.  Willemmo-Poncio.  S.  Ugone-Ber- 
nardo.  S.  Raimun-Ademar.  S.  Bernad-Ar- 
nal.  S.  Arnallus  Cerira.  Poncius  monachus 
&    levita    scripsit    sub    die    &    anno    quo 


NOTITIA  warpitoria  quae  fuit  facta  in  sunra. 
praesentia  bonorum  hominum,  id  est 

Bernardo  Pelet,  &   Bernardo  Teudmar,  & 

V/illelmo  Trasorio  &  filio  suo  Raymundo, 

&  Gerallo-Segerio,  &  Ugone-Bernardo  &  ^44. 

Petro  fratre  suo,  &  Raymundo-Ladegario, 

&  aliorum  bonorum  hominum  qui  in  ipso  Restitution  faite  à  Lé^at  par  un  cer- 

placito  adfuerunt.  Et  ideo  in  Dei  nomine  ^^i^  Raimond-Guillaume  ' . 

ego  Bernarda  femina    &  filii    mei,   id   est 

Raymundus  &  Petrus  &  Arnallus    &  filia  ts.  tOTICIA    guarpitoria    quorum     nomina 

mea  Bernarda  Avarpitores  sumus  ad  domum  IN    subter  tenentur  inserta,  qualiter  ve- 

sanctorum  apostolorum  Pétri  &  Pauli  Cau-  niens  homo  quidam   nomine  Raimundus- 

nensis  monasterii,  qui  est  fundatus  super  Guillelmi,  cum    consilio    Guillelmi    Ber- 

rivo  Argenti-duplo,  ubi  beatus  Alexander  nardi  de  Ad  Euroleda,  in  atrio  Sancti  Pétri 

rcquiescit    cum    sociis    suis,    &   Willelmo  Lesatensi    cenobii,    in    presentia    dompni 

abbate    &    monachis    qui    ibidem    sunt   &  Poncii  abbatis  &  cuncta  caterva  monacho 


in  antea  futuri  erunt,  ipsum  alodem  de 
Campolongo  qui  fuit  de  Ugberto  de  Man- 
silia  &  filio  suo  Jurioni   monacho,  quod 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Cannes, 


rum  ibidem  degencium  &  aliorum  bono- 
rum hominum  qui  ibidem  adfuerunt,  id  est 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézatj  latin   9189, 
f"   I  87  V», 


An 
1080 


Vers 
I  080 

septem- 
bre. 


.£.1' 


Vers 

1080 


665 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


666 


Petrus-Bernardi  &  Enjeldrici  &:  Berengarii  tri  Lesatensi  cenobii  retinuit  quamdiu  vi- 

&  Amelio    Joie    &   Bernardiis-Arnald.    Iii  veret  ad  servicium  corpori  sui.  Ista  honor 

eonim  presencia  sic  se  giiarpivit  de  ipsa  est  unus  rusticus  cum    iixore  sua  &  filiis 

ecclesia    Sancti    Martini  ,    ([ue   vocatur    a  suis    &  illorum    tenenciam    &  medietatem 

Magren,quani  fidèles  Christiani  dederaiit  de  coudamina.  Et  dum  esset  adhuc  vivus, 

Domino  Deo   &   sancto  Petro  apostolo  a  memor  &  sensatus,  in   ipsa  egritudine  de 

loco    jamdicto    pro    remedium    aniruarum  qua    mortuus    fuit,   venit   dompnus    abba 

suarum  &  aniniaruni  omnium  parentorum  Poncius  &  Raimundus-Amarius  &  alii  se- 

suorum  ;   &   postea    ipse    Raimundus  per  niores  ad   ipsum   &  interrogaverunt   eum 

sua  potentia  sive  fortia  abstulerat  Domino  de  ipsa  honore,  ut  indicaret  eis  cujus  de- 

Deo  &  sancto  Petro  apostolo  jam  supra-  béret  esse.  Ille  vero  respondit  quia  Sancto 

scripto.  Pro  Dei  timoré  simul  &  amore  &  Petro  cujus  semetipsum  habebat  datum  & 

propter  salutem  anime  sue,  rogantibus  &  ipsam    houorem.   Illi  vero   dixerunt   ei   ut 

obsecrantibus  omnibus  monachis,  guarpi-  firmiter  indicaret  8c  eis  voluntatem  suam 

vit  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo  de  ipsa  honore  cujus  voluisset  eam  esse. 

&  ad  abbatem  &  ad  monachos,   qui   tune  At    ille    apprehendit    dompnum    abbatem 

erant  &  postea  futuri  sunt,  ipsam  quartam  Poncium  per  manus  &  Raimundum-Ama- 

partem   de   ipsa  ecclesia  jam  supranomi-  rium   &  dixit  eis  :  «  Ego  &  laudo  &  dono 

nata  cum   ipso   ecclesiastico   &  cum  ipso  istam  honorem  Domino  Deo  &  sancti  Pe- 

bosco.  Et  in  alio  loco  in  villa  que  vocatur  tri  &  dompifb  abbati  Poncio,  qui  in  pre- 

a  Modercaquo  guarpivit  ipse  Raimundus  sencia    adest'  &   ad    monachos    qui    hodie 


ipsam  condaminam,  quam  similiter  abstu- 
lerat Domino  Deo  &  sancto  Petro  apos- 
tolo, pro  amore  Dei  &  pro  remedium 
anime  sue.  Per  istam  guarpicionem  quam 


sunt  &  in  antea  erunt  sine  ullo  contra- 
dicto,  ut  in  perpetuum  sit  Sancti  Pétri  ce- 
nobii Lesatensi  &  ad  abbates  &  ad  mona- 
chos qui  hodie  sunt  &  in  antea  erunt.  Et 


fecit  Raimundus  de  ista  quarta  parte  de  nec  iilius  nec  ulli  parentes  mei  non  ha- 
ecclesia  &  de  ista  condamina,  dederunt  béant  licenciam  contradicere  nec  inter- 
abbas  &  monachi  ad  ipsum  Raimundum  L  pellare  Domino  Deo  &  sancti  Pétri  & 
solidos  de  optimos  denarios,  &  de  ipso  servientes  sibi.  «  Sig.  f  Pétri  qui  istam 
precio  nichil  remansit  ab  solvere.  Facta  cartam  fieri  mandavit;  cum  isto  corrigio 
carta  guarpitoria  ista  in  mense  septem-  qui  in  ista  carta  se  tenet  gauarpivit  Petrus- 
brio,  sub  die  feria  VI'',  régnante  Philipo  Arnaldus  istam  honorem  ad  dompnum  ab- 
rège Francia.  Sig  t-  Raimundo,  qui  carta  batem  Poncium.  Ato  scripsit. 
ista  scribere  rogavit  &  manibus  firmavit  & 
super  altare  posuit.  Raimundus  scripsit.          


Vers 

1080 


Vers 
1080 


345. 

Déguerpissement  fait  en  faveur  de 
Pons,  abbé  de  Lé-^at,  par  Pierre- 
Arnaud,  au  moment  de  sa  mort\ 

HEC  noticia  guarpitoria  de  ipsa  honore 
que  est  in  ipsa  villa  que  nominatur 
Paternus,  quam  honorem  Petrus  Arnaldus 
quando  ad  conversionem  venit  Sancti  Pe- 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézatj  latin  9189, 
f»  174  r°. 


346.  —  CCLXXXIV 

Accord  entre  Pierre,  comte  de  Sub- 
stantion  ou  de  Mauguio,  6*  Guil- 
laume de  Montpellier  \ 

HIC  brevis  rememorationis  de  placito 
&  fine  &  concordia,  quem  fecit  Petrus 
comes  cum  Guillelmo  de  Montepessulano 
&  cum  Guillelmo-Aimoino  &  cum  infan- 
tibus  suis.  Manifestum  est  quia  Petrus 
comes  interpellavit  &  rancuravit  de  homi- 
uibus  de  Montepessulano  &  de  aliis  homi- 

'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  81. 


Vers 
1080 


Vers 
1080 


667 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


668 


lid.orif 

t.  II, 

col.  3l2 


An 
io8( 

mai. 


nibus  de  Guillelmo  de  Montepessulano  &  futuris  &  maxime  abbatibus  &  mona- 
de ipsas  cogocias,  &  de  ipsos  raptus,  &  de  chis  qui  futuri  sunt  in  monasterio  Sancti 
ipsis  homicidiis,  &  de  ipsis  arquîntars,  &  Stephani  Asiliensis  usque  in  finem  mundi, 
de  ipsa  moneta  de  ipso  auro,  &  de  ipsa  qualiter  vel  quomodo  factum  est  in  diebus 
expleta,  &  de  ipsos  boscos,  &  de  ipsis  istis  de  ecclesia  Sancti  Hipolyti  martyris, 
aquis,  &  de  ipsa  herba,  &  de  ipsa  petra,  &  praesidente  in  cathedra  episcopali  domno 
de  ipsis  estradis  :  ista  omnia  suprascripta  Isarno  episcopo,  dominante  in  comitatu 
interpellavit  &  rancuravit  &  rancuram  eis  Tolosano  domino  comité  Wiilelmo.  In 
fecit.  Postea  venerunt  ad  finem  &  ad  tempore  isto  de  ecclesia  jam  suprascripta 
concordiam,  &  fecit  concordiam  &  finem  quidam  homines  nobilissimi  &  secundum 
cum  Guillemo  de  Montepessulano  &  cum  saeculum  famosi  &  robustissimi,  id  sunt 
Guillemo-Aimoino  &  cum  infantibus  suis,  Ramundus-Guillelmi  de  Marchafaba  ,  & 
&  cum  totis  hominibus  de  Montepessulano  Bernardus-Guillelmi  nepos  ejus,  &  post 
sine  enganno,  &  laudavit  ad  Guillelmum  illos  &  per  illos  alii  quamplurimi  milites 
&  homines  suos  totos  suos  honores  &  nobilissimi  qui  ad  fevum  tenebant  per  illos 
totas  suas  expletas,  sicut  unquam  melius  hanc  ecclesiam,  Willelmus-Ardoi  de  Ravi- 
habuerunt  parentes  sui  &  homines  de  dana  &  fratres  ejus  Dodo  &  Rodgerius,  & 
Montepessulano  ,&  laudavit  Petrus  comes  ex  alla  parte  consobrinus  eorum  Petrus, 
suprascriptus  ad  Guillelmum  de  Monte-  &  in  alia  parte  Arnaldus  de  Dalbs  &  frater 
pessulano  ipsum  castrum  de  Melgurio  ejus  Rodgerius^  isti  omnes  suprascripti 
quem  acaptavit  pater  suus  Be*rnardus-Wil-  propter  timorem  &  amorem  Dei  &  metum 
lelmus  de  Guillelmo-AguUino,  &  insuper  gehennae  ignis  aeterni  seu  diem  judicii, 
dédit  ad  Guillelmum  suprascriptum  filiam  &  propter  excommunicationem  Romani 
suam  ad  uxorem  ;  &  propter  istam  finem  seu  Tolosani  concilii  &  domini  Isarni  epi- 
&  istam  concordiam  &  istum  placitum,  scopi,  &  pro  animabus  suis  &  animabus 
dédit  Guillelmus  de  Montepessulano  &  parentum  suorum  vivorum  &  defuncto- 
Guillelmus-Aimoini  magnum  avère  ad  co-  rum,    dederunt    &    dimiserunt    &    guar- 


mitem  &  ad  suos  mandatarios.  Et  hoc 
fuit  factum  in*  praesentia  de  Matfredo 
Biterris  episcopo,  &  de  Frotardo  abbate 
Sancti  Pontii ,  &  de  Pontio  praeposito 
Magalonensi,  &  de  Guillelmo-Fredolon , 
&  de  Petro-Riculfo  &  de  Pontio  fratre 
suo,  &  de  Guillelmo-Arnaldo,  &  de  ^te- 


pierunt  &  ad  alodem  firmaverunt  eccle- 
siam jam  supranominatam  Domino  Deo  & 
Sancto  Stéphane  Aziliensis  monasterii,  & 
domno  abbati  Poncio,  &  Amelio  monacho 
&  omnibus  habitantibus  &  monachis  & 
habitatoribus  loci  illius  qui  praesentes  & 
futuri    sunt    usque    ad    consummationem 


phano  de  Cervian,  &  de  Sigerio-Salomone,      saeculi.  Ramundus-Guillelmi  &  Guillel- 


&   de  Berengario  de  Valle-Lucais,  &  de 
Guillelmo  fratre  suo,  &c. 


347.  —  CCLXXXV 


mus-Bernardi,  sicut  jam  suprascriptum  est, 
fecerunt  guarpicionem  ad  ostium  monas- 
terii Sancti  Pétri  Lesatensis  coenobii,  in 
praesentia  &  in  manibus  domni  Poncii 
abbatis  ejusdem  loci.  Illic  aderant  quam- 
plurimi nobiles  &  fidèles  christiani  laici 
&  clerici,  Amelius-Ato  monachus,  Arnal- 
dus canonicus  Sancti  Saturnini,Amalwinus 

Donation  à  Vahhaye  du  Mas-dA-^iV .      &  Rielgelricus  milites  nobilissimi,  &  alii 

multi  christiani.  Alii  jam  suprascripti  guar- 

AEC   est   cartha   vel   testamentum   seu      pierunt  eam  super  ripam  fluminis  qui  vo- 

notitia    guarpitoria,    qua    scribimus      catur  Garona,  juxta  villam   quae  vocatur 

omnibus  fidelibus  christianis  praesentibus  Capenhs^  firmaverunt  &  dederunt  eccle- 
siam jamdictam  cum  decimis  &  primiciis 
ad  eam  pertinentibus,  cum  libris  &  signis, 
vestimentis  &  thurribulis  &  ornamentis 
ecclesiasticis,  &  ciminteriis,  cum  consilio 


H 


An 
1081 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  du  Mas-d'Azil,  au  châ- 
teau de  Pau.  Copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  97,  f"  1. 


Kd.orig. 

t.  Il, 
col.  3 1 3, 


An 


669 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


670 


&  auctoritio  clericorum  ecclesiae  illius; 
haec  saut  noniina  illoriim  :  Aiirioliis  & 
Arnaldus  &  iiepos  ejus  Ramuiidus  & 
Poncius.  Simili  modo  clerici  isti  laudave- 
runt  &  firmaveruut  ecclesiam  illam  Do- 
mino Deo  &  Saiicti  Stephani  Asiliensis 
monasterii.  Isti  milites  suprascripti  qui 
haiic  ecclesiam  quamvis  injuste  ad  feu- 
dum  tenebant  de  Ramundo-Guillelmo  & 
Bernardo-Guilielmi,  acceperunt  pretium 
de  substantia  Sancti  Stephani  &  nionachis 
ejus,  hoc  sunt  CCLXX  solidos  in  res  pre- 
tiatas,  &  de  isto  pretio  nihil  remansit  ad 
solverej  in  tali  ratione  &  convenientia , 
ut  neque  abbates  neque  monachus  neque 
clericus  neque  ulla  potestas  jam  amplius 
ecclesiam  istam  non  possint  donare  nec 
impignorare  nec  transfundere  nec  alie- 
nare  per  nullam  artem  nec  per  nullum 
ingenium,  sed  semper  sit  in  potestate  & 
enconomia  Sancti  Stephani  &  ejus  congre- 
gatione,  &  precamur  omnes  qui  fiant  adju- 
tores  Domino  Deo  &  Sancto  Stéphane  & 
habitatoribus  ejus,  &  qui  hoc  fecerint 
benedictionem  aeternam  consequi  merean- 
tur  cum  omnibus  sanctis.  Amen.  Et  aima 
virgo  Maria,  &  sanctus  Michaël  cum  cho- 
ris  Angelorum,  &  sanctus  Petrus  cum  cho- 
ris  Apostolorum,  &  sanctus  Stephanus  cum 
choris  Martyrum,  &  sanctus  Martinus  cum 
choris  Confessorum,  &  sancta  Foelicitas 
cum  choris  Virginum,  isti  &  omnes  sancti 
illis  adjutores  fiant  ante  tribunal  Domini 
nostri  Jesu  Christi  in  vitam  aeternam , 
amen.  Et  si  est  ullus  homo,  qui  istam  car- 
tam  inrumpere  voluerit,  centum  libras  auri 
&  centum  argenti  componat,  &  iram  Dei 
omnipotentis  incurrat,  &c.  Facta  carta 
ista  sub  die  feria  il,  in  mense  maii,  anno 
ab  Incarnatione  Domini  MLXXXI,  indic- 
tione  IV,  epacta  VII,  concurrentes  IV,  rég- 
nante Philippo  rege  Francorum,  Ysarnus 
episcopus  sedisTolosae.  Signum  Ramundo 
&  nepote  ejus  Bernardo  &  filio  ejus  Wil- 
lelmo.  S.  Willelmo.  S.  Dodo.  S.  Rodgerio. 
S.  Arnaliilo.  S.  Rodgerio,  qui  cartham  is- 
tam scribere  TOgaverunt  &  manibus  firma- 
verunt  &  firmare  fecerunt.  Item  S.  Poncio 
abbate.  S.  Amelio-Atone  monacho.  S.  Ar- 
naldo  clerico.  S.  Engelrico.  S.  ^illeiuo 
S.  Poncio-Ramuiido  monacho. 


348.  —  CCLXXXVI 

Donation  faîte  par  Bertrand,  comte 
de  Provence,  de  son  conéÊé,  à  VÈglise 
romaine  '. 

EGO  Bertrannus  Dei  gratia  comes  Pro- 
vinciae,  pro  remissione  peccatoriim 
meorum  &  parentum  meorum,  offero , 
concedo,  dono  omnem  honorem  meum 
quantum  ad  me  jure  parentum  pertinet 
omnipotent!  Deo  &  sanctis  aposfolis  Pe- 
tro  &  Paulo  &c  domino  meo  Gregorio 
papae  VII  &  omnibus  successoribus  suis, 
ita  ut  quicquid  placuerit  deinceps  domino 
papae  Gregorio  de  me  &  de  toto  honore 
meo  sine  ulla  contradictione  faciam.  Ec- 
clesias  autem  omnes  quae  in  mca  potes- 
tate sunt  praefato  domino  meo  Gregorio 
papae  omnino  dimitto  &  omnibus  succes- 
soribus suis  habendas  &  ordinandas,  juste 
&  secundum  Deo  pro  posse  meo  fideliter 
adjuvabo.  Acta  carta  viii  kalendas  sep- 
tembris,    anno    Incarnationis    dominicae 

M  LXXXI. 


349. 

Accord  entre  Raimond-Bérenger,  comte 
de  Barcelone,  6*  son  Jrère  Bérenger- 
Raimond^. 

HEC  est  definicio  adque  pacificacio  quam 
facit  Raimundus-Berengarii  comes 
fratri  suo  Berengario  comiti.  Primum  nam- 
que  définit  atque  pacificat  ipsum  castrum 
qui  nominatur  Barberan  cum  omnibus  suis 
terminis  &  pertinentes  &  omnes  ejus 
voces  sive  directum  quod  predictus  Rai- 
mundus  comes  requirebat  in  prenominato 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  de  Mar- 
seille. 

'  Bofarull,  Los  Condes  de  Barcelona  v'tndicados , 
t.  2,  p  ii4-i5;  d'après  l'original  conservé  aux 
archives  rovales  de  Barcelone 


An 
1081 

25  août. 


An 
io8i 

10  dé- 
cembre. 


An 
1081 


671 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


672 


Castro  ad  fratrem  suura  predictum ,  &  me-  Bercngario  comiti  fratri  meo  decem  de 
dietatein  de  ipsa  Bleda  cum  totis  suis  ter-  meis  melioribus  hominibus  in  hostatico  : 
minis&pertinenciis.Iterumprenominatus  hoc  est  Raimundus-Fulconis  Cardonensis 
Raimundus  cornes  définit  atque  pacificat  vicecomes,  &  Poncius  Jerundensis-vice- 
fratri  suc  comiti  Berengario  tofas  ipsas  comes,  &  Deusdedit  Bernardus,  &  Udalar- 
querelas  sive  rancuras  &  malas  voluntates  dus  Barchinonensis  vicecomes,  &  Giriber- 
quas  habebrt  de  illo  vel  ad  suos  homines  tus-Gitardi,  &  Arnallus-Mir,  &  Gaufredus 
per  illum  ad  hune  diem.  Item  définit  atque  Baston,  &  Guillermus-Umberti,  &  Guiller- 
pacificat  prenotatus  comes  Raimundus  fra-  mus-Raimundi  senescalc ,  &  Bernardus- 
tri  suo  comiti  Berengario  ipsam  medieta-  Guillermi  de  la  Rocha  ,  super  hoc  ut 
tem  de  Carcasona  &  de  Redes  ad  integrum  teneam  hoc  totum  tibi  quod  superius 
cum  omnibus  earum  terminis  sive  perti-  scriptum  est  &  attendam  ei  illud  totum 
nentiis  &  directis,  sicuti  resonat  in  scrip-  quod  resonat  in  ipsis  scripturis  quas  feci- 
turis  divisionum  quas  idem  Berengarius  mus  fieri  in  Cervaria  de  nostris  conve- 
fecit,  in  tali  videlicet  modo  &  tenore,  ut  nientiis  per  rectam  fidem  sine  engan.  —  Si 
tune  quando  Raimundus  comes  predictus  vero  ego  Raimundus  comes  tibi  Berenga- 
habuerit  spacium  eundi  illuc,  quod  faciat  rio  comiti  frangebam  hoc  quod  superius 
quomandare  ipsos  homines  ad  predictum  scriptum  est,  quod  inter  XL  dies  quibus 
comitem  Berengarium  sine  suo  avère  de  me  conmonueris  ut  faciam  tibi  directum 
Raimundo  predicto,  si  non  remansit  in  aut  concordamentum  ad  laudamentum  de 
prelocuto  Berengario,  si  non  habebat  cas  iiii  hominibus  quos  nos  ibi  mittamus,  qui 
sine  engati,  &  quod  ipsum  episcopatum  &  equaliter  vellint  ex  utraque  parte.  Et  si 
abbatias  sive  leddas  &  monetas  &  mercatos  non  faciebam  hoc,  absolvo  predictos  ho- 
ac  tabernas  &  ipsos  comitatos  &  comitores  mines  ut  tantum  se  teneant  usque  hoc  fa- 
sive  usaticos  quod  habeant  in  commune  ciam.  Actum  est  hoc  IIII  idus  decembris, 
sive  placitos,  sicut  de  aliis  eorum  civitati-  anno  XXI  regni  régis  Filipy.  Remundus 
bus  &  comitatibus  habent.  Et  hoc  vero 
totum  quod  potuerint  adquirere  vel  habere 
de  ipsa  Clusa  in  aatea  de  terra  &  de  ho- 
nore, ut  similiter  dividant  per  médium  & 
habeant,  &  quod  ipsas  naves  que  modo 
sunt  in  Barchinona  ut  eas  habeant  in  com- 
mune dum  eas  retinuerit,  &  quod  unus-  Artaud^  comte  de  Pailhas,  restitue  à 


comes. 


35o. 


quisque  de  illis  mitât  medietatem  ex  om- 
nibus rébus  qui  ibi  fuerunt  opus  aut  per 
eas  aprenderint,  &  hoc  quod  Deus  ibi  de- 
derit  quod  dividant  per  médium.  Si  vero 
alias  naves  fecerint  aut  de  aliis  partibus 


Vahbaye  de  Gerrî  un  château  qu'il 
avoit  usurpé^. 

N  nomine  Domini.  Ego  Artallus   gratia 


IN  ne 
Dei 


comes  j  certum  quidem  &  manifes- 


habuerint  naves,  ut  similiter  habeant  per  tum  est  enim,  quod  placuit  in  aniniis  meis 
médium.  Ego  quoque  prenominatus  comes  &  placet,  nuUius  cogentis  imperio  nec  sua- 
Raimundus  absolvo  te  Berengarium  pre-  dentis  ingenio,  sed  spontanea  hoc  elegit 
nominatum  de  ipsa  scriptura  convenientie  bona  voluntas  cum  Deo,  ut  facio  charta 
quam  mihi  fecisti  per  filiam  Rodberti  Gis-  donationis  ad  domum  Sanctae  Mariae  & 
cardi.  Item  ego  Raimundus  predictus  con-  Sancti  Vincentii  de  Gerre  castrum  quod  vo- 
venio  tibi  Berengario,  ut  hanc  hostem  catur  Escart  [cum]  eremis  &  cultis,  pétris, 
quam  debemus  facere  in  hoc  estivo  tem-  silvis,  pasquis,  garricis,  aquis,  acjuarum  & 
pore  quod  simul  faciamus  per  mare  &  per  viarum  ductibus  vel  reductibus,  fontesque 
terram.  Retineo  in  hanc  difinicionem  ego  qui  ibidem  émanant,  una  cum  omnibus 
prenotatus  comes  Raimundus  ipsam  me- 
dietatem de  SanctO  Petro  de  Auro  quam  .  Archives  de  l'abbaye  de  Gerrl,  n°  179,  origi- 
non  definio  nec  pacifico.  Ego  vero  pre-  nal.  —  Copie  dans  la  collection  Moreau,  à  la 
nominatus    comes    Raimundus    mitto    tibi  Bibliothèque  nationale,  v.  33,  f°  36. 


An 
io3i 


An 


2  3  dé- 
cembre. 


An 
io8i 


673 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


674 


quae  ibi  suiit,  tani  iii  monte  quani  in  valle;       regni  Philippo  régis.  Artalliis  divina  gratia 
ipsuiu  nam((ue  castrum   supradictum  ciim      cornes  hanc  scripturam   rogavi  scribere  & 

censibus  &  curialibus    rébus    atque   p testes  firmare,  &  niami  propria  signo  solifo 

unde  consuetuni  est  ponere  cavallosvel  in  eam  corroboravi  &  insignivi.  Signum  Odo- 
arca  publica  functionem  persolvere  tani  nis.  Signum  Guillem -Arnaldo  de  Forças, 
comiti  quam  vicario,  &  omne  quod  con-  Signum  Attoni -Mironis  de  Escart;  prae- 
suetum  est  haberi  tam  de  dominicis  quam  dicti  testes  sunt.  Gualindus  levita  rogatus 
de  foevalibus;  ipsas  quippe  ecclesias  quae  scripsit  &  hoc  signum  subtus  impressit. 
sunt  fundatae    in    ipsum   castrum    scilicet 

Sancti  Martini  confessoris  atque  alia   ec-  "" 

clesia  Sanctae  Dei  genitricis  Mariae,  quae 
sunt  fundatae  in  terminum  de  praelibato 
Castro  cum  suis  decimis  &  suis  primitiis 
&  suis  oblationibus  ab  integrum.  Hoc 
quippe  castrum  praelibatum  ego  Artallus 
jamdictus  sic  dono  atque  concedo  sanctae 
Mariae  vel  sancti  Vincentii  cum  omni- 
bus causis  &  rébus  quas  ibidem  habeo  ab 
integrum,  cum  cunctis  illarum  rerum  per- 
tinentiis,  &  de  meo  jure  in  illarum  trado 
dominium  &  potestatem,  ut  tam  iste  prae- 
sens  abba  quam  alii  successores  ejus  légi- 
time &  perpetualiter  secundum  regularem 
morem  &  décréta  canonum  ad  proprios 
usus  sicuti  voluerint  digne  expendendi 
&  possidendi  sine  ullius  blandimento  ha- 
beant  licentiam.  Et  ego  Artallus  dono  & 
reddo  atque  trado  praedictum  castrum 
quod  habeo  de  cainiatore  meo  Arnallo  vice- 
comité  propter  alium  castrum   qui  voca- 


An 
1081 


35i. 

Partage  de  la  Justice  6*  des  revenus  du 
château  de  Petra-Media,  entre  Ar~ 
taud-Guillenij  comte  de  Pailhas,  6» 
Arnaud,  abbé  de  Gerri\ 

HAEC  est  convenientia,  quod  fecit  Ar- 
taldus  cornes  filius  Guillermo  &  dom- 
nus  abba  Arnallus  de  Gerre  cum  caetero- 
rum  monachorum  vel  clericorum,  &  cornes 
cum  milites  vel  rusticos  id  est  Ruger- 
Bernat  &  Ramon-M.ir  &  Guillelmus-Ra- 
mon  &  Baronatus  &  Aventinus  &  Santer 
de  Moncortes  &  Petro  Galin.  In  prae- 
sentia  de  istos  quod  superius  scripti  sunt, 
sic  facit  cornes  &  abba  stabilimentum  de 
Petra-Media  :  douant  ipso  castro  a  Guil- 
tur  Sanctum  Justura,  quod  concamiavi  a  lem-I'^arn  cum  ipsa  décima  de  homines  qui 
praedicto  vicecomite,  qui  erat  de  sancta  ibi  stant  extra  ipsas  condaminas,  &  de 
Maria  &  de  sanctum  Vincentium  martirem.  villa  Balastuy  extra  ipsas  franquesas,  &  de 
Et  ego  Artallus  recognosco  me  per  ipsam  villa  Larsas  extra  franquesas,  &  decem 
virtutem  quod  mihiDeus  ostendat  de  ipsum  solidos  pro  vino,  quinque  (j/c)  solidos  co- 
supradictum  castrum  de  Sanctum  Justum,  mes,  quatuor  abbas,  &  sexta  parte  de  ipso 
quando  cornes  Ermengaudus  Urgelli  opta-  toloneo  sive  [dej  blado  sive  de  sale,  &  uno 
bat  mihi  tollere,  &  retinuit  eum  mihi  servitio  de  ipsos  homines  de  villa  quae  su- 
sancta  Maria,  quod  melius  pertinet  ad  perius  scriptum  est  extra  francos  homines 
sanctam  Mariam  &  ad  sanctum  Vincentium  vel  foeminas.  Et  ipsos  placitos  minores 
quam  ad  me  aut  ad  uUum  alium  hominem.  retinet  ibi  comes  &  abba  per  medietatem; 
Si  evenerit,    quod    absit,    ut   uUus    homo      placitos  majores,  id  est  homicidium,  adul- 

terium  &  incendium  &  ipsos  bannos  sic 
retinet  comes  &  abba  in  ipso  Castro  &  in 
ipsa  villa  supradicta  aut  illi  aut  sui  bajuli. 
Modo  retinet  ibi  comes  &  abba  conve- 
nientia de  ipsa  décima  de  Castro  vel  de 
bus  sanctae  Dei  Ecclesiae,  &  haec  quae  villa  a  uno  anno  aut  il  aut  III  aut  XX, 
decrevimus    in   perpetuum    maneat  firma. 

Facta    quippe   fuit    jamdicta    charta   dona-  -Archives   de  Gerri ,  n.   3r  ;    &  copie  dans   la 

tionis   &  emendationis  VIII"  kalendas    ja-      collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
nuarii  ,    anno    siquidem    vigesimo    primo      v.  33,  f  56. 


mente  improba  aut  temerario  ausu  con- 
cessionem  vel  donationem  meam  cupiat 
irrumpere,  nuUo  modo  valeat  vindicare, 
sed  componat  praedicto  coenobio  auri  li- 
bras  centum  &  maneat  extorres  a  limini- 


Vers 
Io8i 


V. 


xt 


Vers 
1081 


675 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


676 


An 

1082 

novem- 
bre. 


sive  longe  sive  prope,  ut  hoc  si  voluit  se 
recuperare  ipsas  décimas  sive  de  pane 
sive  de  vino  sive  de  omnia  quae  honiini- 
Inis  possident,  ipse  abbas  de  Ger  aut  senio- 


dit  usque  ad  Aide,  &  sicut  rego  decendit 
usque  ad  Aide,  &  sicut  prato  decendit  us- 
que ad  Rivo-Grande,  &  sicut  Rivo-Grando 
decendit  usque  ad  Aide.  Totum   hoc  dono 


An 
1082 


res  dent  xiv  modii  de  blat.  Vil  de  froment  a  Domino   Deo    &    Sancte   Marie   de   ipsa 

&  VII  de  ordeo,  &  cornes  m  de  froment  &  Grassa    quantum    habeo    &   habere    debeo 

III  de  ordi.  Et  retinet  ibi  abbas  quale  ille  infra  omnes  tenentias  &  ad  locum  Sancti 

se  voluerit  &  nuUus  homo  vel  cornes  vel  Policarpi.  Et  dono  similiter  ipsa  villa  de 

vicarius  non   poscat  contendere  ;  &  alias  Salvela  cum  totas  suas  rectitudines.  Et  est 

causas  extra  décimas  quod  superius  scrip-  verum  quod  in  manu  mea  (sic)  Ramundus- 

tum  sit  habeat  ipso  Castro  in  ipsa  conve-  Isarno,  abbas  de  Eleît,  solvo  &  diffinio  ad 

nientia   quod    superius    scriptum    est.    Sic  Sancte  Marie  de  ipsa  [Grassa]  totum  hoc 

donatur  &  emendatur  ipso  Castro  de  Petra-  quod   illi  clamabo  in  ipsas  villas  supradic- 

Media  ad  Guillermum  I':i[arn  &  suo  poste-  tas.  Et  ego  Bernadazt  supradictus  viceco- 

ritate,  quod  ille  teneat  &  possideat  &  non  mitis  de  Carcassonna  dono  a  Domino  Deo 

perdat,  si  sic   non  faciat   rem   quod  non  &  Sancte  Marie  de  ipsa  Grassa  &  a  con- 

valeat  emendare  nec  perdat.  Et  quando  de  ventu  ipsius  loci,  dono  similiter  ipsa  villa 

illo  mors  venerit,  teneat  successori  suo  &  de  Caselas,  &  solvo  &  diffinio  a  Domino 


non  in  alla  convenientia  sed  in  ista.  Et 
abbas  potestatem  quando  charit  &  servi- 
tium  sive  de  mulo  sive  de  cavallo  &  sagi- 
mento.  Hoc  jfirmat  cornes  sive  filii  vel 
fîliae  in  ista  convenientia  teneant  ipso  Cas- 
tro. Signum  Artaldi;  visores  &  auditores 
quod  superius  scripti  sunt.  Arnallus  abba. 


35: 


Donation  de  Bernard-Aton  ^  vicomte 
de  Carcassonne  6»  de  Bé-:^ierSf  à  la 
Grasse  6»  à  Saint-Polycarpe\ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Bernadazt  vice- 
comitis  de  Carcassonna  dono  a  Domino 
Deo  &  Sancte  Marie  de  ipsa  Grassa  &  ad 
locum  Sancti  Policarpi,  dono  ipsa  villa  de 
Salis  cum  suis  rectitudinis,  cum  exitu  & 
regressu,  homines  vel  feminas,  aquas,  bos- 
cos,  heremum  &  condirectum,  sensos,  usa- 
ticos,  dominationes,  emperaritis,  &  dono 
vobis  sicut  podium  de  Mont-negre  decen- 

'  Latin  11826,  n.  11  ;  ancien  résidu  Saint- 
Germain",  n.  961. —  Copie  notariée,  faite  à  la  re- 
quête des  clercs  d'Alet,  le  10  mars  i253,  par  deux 
notaires  de  cette  ville.  —  Cet  acte  fixe  d'une  ma- 
nière plus  précise  que  ne  l'avait  fait  dom  Vaissete 
l'usurpation  des  comtés  de  Carcassonne  &  de  Razès 
par  Bernard-Aton ,  vicomte  de  Béziersj  elle  eut 
lieu  avant  novembre  1082.    [A.  M.] 


Deo  &  Sancte  Marie  de  ipsa  Grassa  totum 
hoc  quod  ego  habeo  &  habere  debeo  in 
ipsa  villa  supradicta  de  Caselas,  heremum 
&  condirectum,  aquas,  boscos,  exitu  & 
regressu,  sensos,  usaticos,  dominationes, 
homines  vel  feminas,  sic  dono  sicut  rego 
decendit  usque  ad  Matheria  &  lisque  ad 
Capud-Pontum,  &  sicut  rego  de  Buada 
ascendit  usque  ad  tenentia  Sancti  Johanni 
de  Luguel,  &  sicut  ipsa  Serram  vadit  usque 
ad  décimal  Sancte  Marie  de  Salas,  &  sicut 
ipsum  décimal  dividit  usque^ad  Aide,  & 
sicut  ipsam  Serram  dividit  usque  ad  Aide. 
Et  dono  similiter  ultra  ipsam  aquam  sicut 
Capud-Pontum  ascendit  usque  ad  Mathe- 
riam ,  &  sicut  ipsam  Matheriam  assendit 
usque  ad  Serram  de  Limos,  &  sicut  ipsam 
Serram  vadit  usque  ad  tenentiam  homines 
de  Magriano,  &  sicut  ipsum  rego  decendit 
usque  ad  Baucz^  &  dono  similiter  usque 
ad  Rocam-albam ,  &  dono  similiter  sicut 
Roquam-albam  ascendit  usque  ad  Rocham 
de  Montels  ;  &  sicut  Serram  vadit  de  Mon- 
tels  usque  ad  tenentiam  de  Coma-Gaudina, 
&  sicut  Serram  vadit  de  Coma-Gaudina 
usque  ad  Comas  de  Cornelano,  &  sicut 
rego  descendit  de  ipsas  Comas  de  Corne- 
lano usque  ad  Aide;  sic  dono  &  solvO 
ipsam  villam  sicut  habeo  infra  omnes  octo 
affrantationes  totum  integerime  sine  ulla 
retinentia,  sine  vestro  ingenio.  Et  dono 
vobis  in  ipsam  meam  leudam  de  Limos  très 
puneiras  de  sal  in  unaquoque  die  mercca- 
tile;  &  dono  vobis  ut  vos  de  ipsa  villa  ne- 


An 
1082 


^n 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


678 


An 

108  3 

janvier. 


que  de  Sancti  Policarpi   non  donetis  iillam  nostii  Jesu  Christi  sanctique  Pétri  aposto- 

leudain  de  nulliini  aver  in  ipsa  villa  nica  de  lorum  piincipis,  Magalonensi  altari  con- 

Limos.  Et  dono  vobis  similiter  ipsam  villam  secrato    ibic[ue    clericis   degentibus    prae- 

de  Sancta  Cruce  cum  totas  suas  rectitudi-  sentibus  &  futuris  absolutionem  &  guirpi- 

nes.. —  Et  ego  Raimundus   Rogerii   dono  tionem  fecimus  Petri-Amalrici  &  Garciae 

a    Domino    Deo   &   Sancte    Marie   de  ipsa  cuuctaeque    prolis    ex    illis    procedentis, 

Grassa  totum  hoc  quod  ego  habeo  &  ha-  universaeque  possessionis,  honoris  atque 

bere  debeo  in  ipsum  niolendinum  ubi  vo-  substantiae  quam  possident  vel  possessuri 

cant  ad  Budelairia,  &  totum  hoc  quod  ego  sunt  :  scilicet  pro  absolutis  navibus  quas 

habeo  ad  ipsas  Comas,  &  dono  vobis  simi-  canonici  habebant  in  pignore  pro  MCCXIII 

liter  totum  hoc  quod  ego  habeo  in  ipsum  solidis.  Istam  guirpitionem  facimus  nos  & 

molendinum    de    Flacano.    Et   dono  vobis  filii  &  filiae  quos  nunc  habemus  vel  habi- 

similiter  totum    hoc   quod    ego    habeo    in  turi  sumus.   Hoc  etiam  addo  pro  honore 

ipsam  villam  de  Limos  in  ipsam  leudam ,  Dei  sanctaeque  Mariae  atque  beati  Pétri 

totum  hoc  dono  vobis  post  obitum  meum,  &   in    peccatorum    meorum    remedio,    ut 

cum  consilio  &  voluntate  Bernadazt  vice-  queinadmodum  termines  castri  Melgorien- 

comiti. — Et  ego  Bernadazt  vicecomiti  de  sis   propria  fide  firmavi   militibus,  firme 

Carcassona  dono  a  Domino  Deo  &  Sancte  Petro  &  Garciae  cunctisque  ex  illis  proce- 

Marie  de  ipsa  Grassa  &  ad  locum  Sancti  dentibus ,    ut   semper    maneant    securius. 

Policarpi  totam  ipsam  honorem  supradic-  S.  Pontius  praepositus.  S.  Bertrannus  Pug- 

tam  per  me  &  per  omnem  meam  posteri-  nariensis.    S.    Fredolo    archidiaconus.   S. 

tatem ,   sic   solvo   &    dono    &    diffinio    in  Deodatus  canonicus.  S.  Petrus    cornes   & 

perpetuum  î    &   juro   vobis    supra    sancta  uxor  sua ,  &c.  Facta  est  absolutio  ista  vel 

Evangelia,  ut  nunquam  non  facio  in  ipsam  guirpitio  in  mense  januario,  die  veneris, 

honorem    ullam    forciam    ego   vel   posteri  Juna  X  in  signo  Tauri,  ab   Incarnatione 

mei.    S.    Bernadus    de    Boisedon.    S.    Rai-  Domini    anno    MLXXXii",  indictione  VI , 


An 
io83 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  314. 


mundus-Arnaldi  de  Carcassonna.  S.  Atoni- 
Arnaldi  de  Reddas.  S.  Petrus-Guillelmi 
de  Belcastel.  S.  Guillelmus-Bernadus  de 
Aniort.  S.  Petrus  cabiscol  de  Sancti  Poli- 
carpi. S.  Petrus  monachi  de  ipsa  Grassa. 
Anno  millesimo  LXXXII  [ab]  Incarnatione 
Christi,  feria  V,  mense  novimbris.  Petrus 
Ramundi  monachi  scripsit  hanc  carfam 
jussione  Bernadazt  vicecomitis  de  Carcas- 
sona, régnante  Philippe  '  rage. 


353.  —  CCLXXXVII 

Extraits  de  quelques  chartes  touchant 
les  comtes  de  Substantion  ou  de 
Mauguio^. 

I.  —  In  nomine  Domini.  Ego  Petrus 
Substantionensis  cornes  filius  Beatricis  & 
uxor   mea   Almodis,    in    nomine    Domini 


'  Le  texte  porte  Lodovico. 

*  Manuscrits  d'Aubays,  n.  81,  p.  52. 


régnante  Philippe  rege  Francorum.  Con- 
stantius  scripsit. 

II.  —  In  nomine',  &c.  Ego  Petrus  Dei 
gratia  comes  Melguoriensis,  una  cum  uxore 
mea  Almodis  &  filiis  meis,  inspirante  divina 
miseratione,  &c.  dono  omnipotenti  Deo 
&  sanctae  Dei  genitrici  Mariae  &  sancto 
Petro  Romae  &  sancto  martyri  Pontio 
Tomeriensi  monasterio  &  domno  abbati 
Frotardo  &  monachis  inibidem  degentibus 
in  perpétue,  aliquid  de  rébus  meae  pro- 
prietatis,  ecclesiam  scilicet  Sancti  Martini 
de  Caselle  quod  vocatur  Ballaruc  cum 
omnibus  suis  pertinentiis ,  quas  ibi  ego 
habeo  vel  habere  debeo  vel  alii  hemines 
habent  per  me,  omnia  &  in  omnibus  quan- 
tum ad  ipsam  ecclesiam  parochialem  per- 
tinet  vel  pertinere  ulla  ratione  débet,  ad 
perpetuum  alodem  perhabendum  &  possi- 
dendum  ad  Dei  servitium,  &c.  Facta  carta 

'  Lire  io83  (n.  st.);  ce  qui  s'accorde  avec  Tin- 
diction.   [A.  M.] 

'  D.  Estiennot,  Anticjuit,  Bened.  Occitan,  mss. 
part.   1,  p.  5i  1   &  seq.  [Aiij.  lat.   12760.J 


An 

.o83 


26 
février. 


An 
io83 


679 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


680 


Vers 
io83 


An 

io83 


donationis  anno  M  LXXXII,  IV  kalendas 
martii ,  anno  XXI  l  regni  régis  Philippi. 
S.  Pétri  comitis.  S.  Rayniundi-Stephani  de 
Comas.    S.    Sigerii-Salamonis.    S.     Petri- 


rd.orig. 

t.  Il, 
col.  3 1 5. 


in  Cassiano  &  in  ejus  toto  terminio,  sive 
in  tota  parochia  de  jamdicta  ecclesia 
Sanctae  Mariae  de  Cassiano  :  id  est  ipsam 
ecclesiam   totam  cum    omnibus  decimis   & 


Ericulphi.  S.  Berengarii  Galoche.  S.  Guil-      primitiis  &  aliis  quae  ad   ipsam  ecclesiam 
lelmi-Bernardi.   S.  Raymundus   monachus      pertinent  &  pertinere  debent,  scilicet  cum 


qui  hanc  cartam  jussus  scripsit  die  &  anno 
quo  supra. 

III.  —  Notitia'  guirpitionis  vel  evacua- 
tionis  sive  securitatis  quam  fecit  cornes 
Petrus  &  uxor  sua  Almodis  Domino  Deo 
&  omnibus  sanctis  ejus  &  omnibus  chris- 


vineis,  terris  cultis  &  incultis,  v&c.,  cum 
toto  honore  ecclesiastico  quae  sunt  infra 
terminos  de  tota  parochia  ecclesiae  Sanctae 
Mariae  praescriptae  de  Cassiano;  sic  ven- 
dimus  vobis  canonicis  praescriptis  tam 
praesentibus  quam  &  futuris,  ut  habeatis 
ad   proprium    alaudem   perhabendum,    te- 


tianis,  propter  remedium  animae  suae  &       neatis  &  possideatis  cum  omni  securitate. 


parentum  suorum ,  de  ipsa  ledda  quam 
pater  suus  misit  &  avia  sua  ad  Castellum- 
novum  &  de  ipsa  taverna  de  Sustancione^ 
quod  nullus  homo  nec  femina  nec  ulla 
persona  non  appréhendât  illas.  Et  si  homo 
est  aut  femina  qui  appréhendât  illas,  sit 
excommunicatus  &  anathematisatus  sicut 
fuit  Simon  Magus,  &  habeat  lepram  sicut 
Naaman  Syrus,  &  omnes  christiani  Sustan- 
cionenses  fiant  in  adjutorio  Domino  Deo 
&  ad  seipsos  de  isfis   rébus  suprascriptis. 


Et  iste  alaudis  praescriptus  advenit  ad  me 
Maria  de  matre  mea  Aimelde  &  de  fratri- 
bus  meis  Stephano  &  de  Petro  de  Robiano. 
Et  ego  Raymundus-Arnaldi  dono  Domino 
Deo  &  Sanctae  Mariae  de  Cassiano  &  ca- 
nonicis praescriptis  &  futuris,  totum  &  ab 
integrum  quantumcumque  ego  Raymun- 
dus-Arnaldi aut  homo  aut  faemina  per  me 
habemus  per  fevum  in  ipso  alaude  de  Cas- 
siano vel  habere  debemus  pro  qualicum- 
que  voce  &  ratione.  Et  hune  alaudem  prae- 


cartae  similes. 


Et   de   ista   guirpitione   sunt   factae   duae      scriptum   ab   ipsa   ecclesia    praescripta    & 

cum  omni  honore  qui  ad  ipsam  ecclesiam 
pertinet  &  pertinere  débet  comparave- 
runt  canonici  praescripti  de  praescriptis 
venditoribus  solidos  centum  denariorum 
monetae  rectae  de  Biterris,  &  ipsos  soli- 
dos centum  dédit  Pontius-Raynulphus 
Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  pro  re- 
medio  animae  suae  &  parentum  suo- 
rum. De  repetitione  autem  dicimus  nos 
praescripti  venditores,  &c.  Facta  est  haec 
carta   XI    kalendas    iulii,    anno   M  LXXXIII 


354.  —  CCLXXXVIII 

Donation  faîte  au  prieuré  de  Cassan^. 


IN  nomine  Domini.  Ego  Willelmus-Alche- 
rii  &  uxor  mea  Maria  &  infantes  nostri 
Alcherius  &  Arnaldus  &  filia  nostra  Cor-      Verbi  Dei,  régnante  rege  Philippo.  Sign 


neliana,  nos  simul  in  unum  bono  animo  & 
spontanea  voluntate  vendimus  &  omnem 
securitatem  facimus  &  de  nostro  dominio 
tradimus  délibère  in  potestate  vestra  cum 
omni  fundo  &  voce  possessionis  nostrae 
vobis  canonicis  Sanctae  Mariae  de  Cas- 
siano, Petro  priori,  Victori,  Richardo, 
Stephano,  Willelmo  atque  Berengario  tam 
vobis  praesentibus  quam  etiam  &  futuris 
omnem  alaudem   nostrum   totum  &  ab  in- 


Willelmi-Alcherii  &  uxor  ejus  Maria  & 
infantes  eorum  Alcherius  &  Arnaldus  & 
Corneliana,  qui  istam  cartam  fieri  fece- 
runt  &  firmaverunt  atque  iirmare  roga- 
verunt.  S.  Raymundi-Arnaldi  qui  ipsum 
donum  praescriptum  firmavit  ab  ipsa  ven- 
ditione.  Sign.  Petri-Arnaldi  &  Deusdet  & 
Arnaldi-Stephani.  Sign.  Pontii-Rainulphi 
de  Parietis.  Sign.  Willelmi-Pontii  &  Ge- 
raldi  nepotis  sui  seu  caeterorum  bonorum 


tegrum  quem  habemus  &  habere  debemus      hominum.  Bernardus-Segarii  scripsit 


•  Manuscrits  d'Aubays,  n.  8t. 
'  Archives  du  prieuré  de  Cassan. 


An 
io83 


68i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


682 


An 
io83 


355.  —  CCLXXXIX 

Restitution  faîte  à  Vahbaye  du  Mas- 
ci' A-^iV. 

IN  nomine  Jesu  Christi  Doniini  nostri. 
Crescente  religione  christianitatis,  evo- 
liitis  atque  evolventibus  annis  ab  Incarna- 
tioiie  Christi  usque  ad  aiinos  M  LXXXIII, 
nutu  Dei  actiim  est,  ut  omnes  ecclesiae 
Christi  quae  per  multos  annos  siib  jugo  a 
saecularibus  hominibiis  injuste  detineban- 
tur,  jubente  domno  papa  sedis  Romae,  cum 
decimis  &  primiciis  &  ciminteriis,  sicut  in 
priscis  temporibus  sancti  Patres  possede- 
ruiit  sponsam  Christi,  ita  ipse  decrevit  per 
uiiiversum  orbem  terraruni  ut  sancta  Ec- 
clesia  reverteretur  in  potestate  servorum 
Christi  qui  per  totum  mundum  inhabitant, 
&  ut  esset  sponsa  Christi  tuta  sine  macula 
&  sine  ruga.  Inter  haec  autem  omnia  con- 
stituit  &  excommunicavit  &  anatheniati- 
zavit,    ut   omnes  ecclesiae   quae  in  primis 


cius  Radveus  &  frater  suus  Bertrannus  isti 
fecerunt  guarpitionem  sicut  supra  taxavi- 
mus,  &  receperunt  pretium  de  substantia 
Sancti  Stephani  &  de  Amelio  monacho  & 
aliis  nionachis  ibidem  habitantibus  XLV 
solides,  in  tali  convenientia,  ut  si  nuUus 
ex  haeredibus  in  istam  ecclesiam  jam  su- 
pranominatam  nullam  requireret  haere- 
ditatem,  ce  solidos  de  moneta  Tolosana 
probata  exsolvat  ad  Amelium  monachum  & 
ad  alios  monachos  qui  in  Azilii  monasterio 
inhabitant. 


356. 


CCXC 


Contrat  de  mariage  entre  Cécile  y  fille 
de  Bertrand,  comte  de  Provence,  6* 
Bernard-Aton  j  vicomte  de  Nimes , 
BéjierSy  6'c'. 

BREVE  memoratorium   de  ostaticos   que 
dédit  Bertramnus  cornes  ad  Ermenrar- 

tempoiib\is    datae   fuerant    in    monasteriis  <lem  vicecomitissam    per  placitum  de   sua 

Scpervini  abhominibus  saecularibus  raptae  filia,  que  dédit  ad  Bernardum-Atonem    in 

fuerant,   sine   ulla   contradictione   redde-  uxorem.  Débet  Bertramnus  donare  quin- 

rentur;  si  quis  vero  homo  saecularis  con-  que  milia  solidatas  ad  Ermengardem  vice- 

tra  hoc  decretum  contrastibilis  existeret,  comitissam   de   ista  festivitate  Sancti  Mi- 

segregatus  permansisset  a  liminibus  sanctae  caelis    ad    quinque   annos,    duo    milia    in 

Ecclesiae  &  a  consortio  omnium  christia-  denarios,  &  mille  in  boves  &  vaccas,  &  duo 

nd.orig.    norum.  Contra  hoc  vero   praeceptum    in-  milia  in    caballos  &    mulos.    Istum  placi- 

ventum  est  a  viris  sapientibus  scriptum  in  tum  &  istam  convenientiam  suprascriptam 

rotulo    veterano    Sancti    Stephani    proto-  juravit   ipse   cornes   manu    propria   que   lo 

martyris  Christi    de    ecclesia   Sancti   Pétri  atenda  per  fidem  sine  inganno.  Istum  pla- 

vel  Sancti  Juliani  de  Thesaco,  a  nobilibus  citum  &   istam   convenientiam  plevi   Rai- 

viris  esse  datam  in  alodem  in  monasterio  mundus-Rostagnus   per   suam  fîdem,  Al- 

Asiliense,  qui  est  in  comitatu  Tolosano,  fantus-Albaricus  per  suam  fidem,  Dodonus- 

&  per  violentiam  a  militibus  saecularibus  Albaricus  per  suam  fidem,  Gilelmus-Por- 

deprehensam.  Cum  audissent  autem  milites  celetus  per  suam  fidem,  Bertrannus-Gid- 


1. 11; 

fcol.jiô. 


illi  tam  terribilem  excommunicationem , 
intellexerunt  se  esse  damnatos  &  in  infer- 
num  demersos  :  miserunt  in  pignus  me- 
dietate  de  ecclesia  jam  supranominata  Do- 
mino Deo  &  Sancto  Stephano  &  Amelio 
monacho  cum  caeteris  monachis  ibidem 
habitantibus;    &    istam    impignorationem 


bertus  per  suam  fidem,  Poncius-Rainoardus 
&  Petrus-Garcinus  plivirunt  per  suam  fi- 
dem, que  ad  alios  facerent  refirmare  suas 
fides.  Et  ipse  cornes  convenit  ad  ipsam  vi- 
cecomitissam ,  quia  tempore  nuptiarum 
quando  dabit  filiam  suam  ad  Bernardum- 
Atonem,  dabit  ostaticos  decem  quales  ipsa 


fecerunt   milites  isti,  hoc   est   Engelricus      vicecomitissa  voluerit,   de   ipsa  onore  que 
&  Raymundus  filius  ejus.  Similiter  Pon- 

'  Original;  Trésor  des  chartes  du  roi,  Toulouse, 
'  Cartulaire  de  l'abbaye  du  Mas-d'Azil.  sac  3,  n.  5î.  [Aujourd'hui  J.  3o5.] 


An 
io83 


An 
io8S 


An 
io83 


683 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


684 


An 

1084 

3 
février. 


Éd.orig, 

t.  Il, 
co!.  317. 


non  lai  tolla  ni  lai  anpar.  Facto  placito  isto 
anno  ab  lacarnatione  Domini  niilesinio 
octuagesinio  tercio. 


357.  —  CCXCI 

Donation  de  Raimonci,  vicomte  de  Mi- 
nerve, à  Vahhaye  de  Saint-Pons  ' . 

IN  Christi  iiomine.  Ego  Raynninchis  Mi- 
nervensis  vicecomes  dono  cedo  atque 
dimittendo  guarpisco  Domino  Deo  & 
sanctae  Mariae  sanctoque  martyri  Pou- 
cio  Thonieriensis  coenobii,  &  domno  ab- 
bati  Frotardo,  &  monachis  omnibus  ejus- 
dem  loci  praesentibus  &  futuris  ipsum 
totum  honorem  atque  alodem,  quem  Pe- 
trus-Raymundi  cornes  Bitterrensis  quon- 
dam  habuit  vel  habere  debuit  in  villa  quam 
vocant  Piriachum  sive  in  ipso  castello  vel 
in  omnibus  finibus  &  terminis  &  ajacentiis 
suis  :  videlicet  in  ecclesiis  vel  in  pertinen- 
tiis  suis,  in  hominibus,  in  terris,  vineis, 
mansis,  mansionibus,  curtis,  curtinalibus, 
ortis,  ortalibus,  arboribus  omnis  generis, 
pratis,  pascuis,  aquis,  &c.  Et  quidquid 
praedictus  comes  Petrus  habuit  vel  habere 
debuit  in  omnibus  praedictis  locis  vel  ré- 
bus, sive  comités  Barchinonenses,  scilicet 
Raymundus-Berengarii  &  filii  ejus  id  est 
Raymundus  &  Berengarius,  habueruntvel 
habere  debuerunt  &  praedicto  monasterio 
ad  alodem  &  honorem  dederunt  ac  dimit- 
tentes  firmaverunt,  ego  jamdictus  Raymun- 
dus dono  dimitto  cedo  atque  confirmo  in 
potestate  Dei  &  sanctorum  praedictorum 
praefati  monasterii  &  omnium  monacho- 
rum  praesentium  &  futurorum  hujus  loci, 
îta  ut  ab  hodierna  die  &  deinceps  nec  ego 
nec  aliquis  ex  haeredibus  vel  posteris  meis 
vel  ulla  admissa  vel  subrogata  persona  pos- 
sim  vel  possit  uUo  modo  interpellare,  re- 
petere,  &c.  A  me  facta  carta  hujus  guarpi- 
tionis  III  nonas  februarii,  anno  M  LXXXIII 


■  Château  de  Foix;  caisse  20;  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V,  72,  f"  188.  [Portée  à  tort  par  D.  Vaisscte  à  Fan 
io83j  elle  est  de  1084  (n.  st.)J 


ab  ^  carnatione  Domini,  régnante  Phi- 
lippe rege.  Sign.  Raymundi  qui  hanc  ces- 
sionem  fieri  &  scribi  jussit,  &  firmavit  & 
testes  firmare  rogavit.  Factum  est  in  prae- 
sentia  domni  Matfredi  gratia  Dei  Biter- 
rensis  episcopi,&  Isarni  abbatis  Caunensis, 
&  Guillelmi  abbatis  Rodensis,  &  Pétri  ab- 
batis Vallis-Sicharii,  &  AUidulphi  de  Mu- 
ratione.  Sign.  Adalberti  Olargensis.  Sign. 
Geraldi-Trasoarii.  Sign.  Rogerii-Guarini. 
Sign.  Deusdet-Borsellini.  Pontius  mona- 
chus  scripsit,  &c. 


358. 

Établissement   d'une    ville    neuve    au 
lieu    de   Cog-Morta  ' . 

NOVERINT  omnes  homines  in  quorum 
manibus  hec  descriptio  venerit,  quod 
in  diebus  Isarni  Tholosani  episcopi  &  Si- 
guini  Lesatensis  abbatis,  ipsis  annuentibus 
&  concedentibus  nobilibus  viris  Poncio 
Garsie,  &  filiis  &  nepotibus  ejus  scilicet 
Guillelmo  &  Arnaldo  &  Raimundo  &  Gual- 
terio,  necnon  &  Gastone  &  Arnaldo  fratre 
ejus,  simul  &  Arnaldo  &  Bernardo  &  Cen- 
tuUo  &  Petro  &  Richerio  filiis  Raimundi 
Garsie,  de  duabus  ecclesiis  scilicet  Sancti 
Pétri  de  Belad  &  Sancte  Marie  de  Cog- 
Morta,  quas  predicti  viri  cum  cartis  tes- 
tamentariis  que  adhuc  supersunt,  cum 
consilio  &  voluntate  &  rogatu  Raimundi 
Arnaldi  de  Murel,  dederunt  Deo  &  Sancto 
Petro  Lesatensi  monasterio.  In  confinio 
earumdem  ambarum  parrochiarum  una 
hedificata  est  ecclesia ,  ut  de  ipsis  una 
eademque  sola  habeatur  ecclesia  &  parro- 
chia  per  omnia  succedencia  tempora;  ita 
sane  ut  deinceps  ipsi  &  omnes  homines 
qui  perinde  transierint  recognoscant  ad 
honorem  omnipotentis  Dei  &  Sancti  Pétri 
Lesatensis  firmam  &  corroboratam  cunctis 
habitantibus  ibi  &  confugientibus  intra 
cruces  a  IIIT'  partibus  determinatas  tuicio- 
neni  esse  &  perhennem  salvetatem.  Habi- 
tantibus vero  in  eadem  salvetatem  de  Belad 

'  Cartiilaire  de   l^ibbaye   de    Lézat;   latin   qi8q, 
f"  47   V». 


An 
1084 


An 
1  084 
mars. 


An 
1084 


685 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


686 


si  placitum  acciderit  in  presentia  monachi, 
II'"  solunimodo  dent  pro  justicia  dcnarios, 
tantunidcni  videlicet  quantum  pro  uno- 
quoque  casale  dederint  censuni.  Homines 
vero  si  qui  de  honore  &  de  génère  predic- 
torum  donatorum  in  eadem  salvetate  casa- 
lati  fuerint,  censu  &  justicia  casalis  sui  & 
ea  que  ad  jus  ecclesie  pertinent  reddito, 
eoruni  erunt  de  quorum  successione  pro- 
cesserunt.  Si  qui  vero  de  alia  terra  &  de 
alio  senioratu  a  monacho  casalati  fuerint, 
sui  erunt  &  loci  illius.  Hoc  quoque  scien- 
dum,  ut  nemo  predictorum  neque  succes- 
sores  eorum  transgrediantur  ad  possiden- 
dum  terminos  constitutos  uniusciijusque 
honoris,  posita  in  medio  ecclesia  &  villa, 
neque  hominibus  ibi  habitautibus  uUus 
eorum  prohibeant  in  honore  suo  exitum 
&  introitum  vel  boscos  aut  pasturas  & 
foros  &  fontes;  set  sicut  monacho  &  suis 
libère  licebit  intrare  &  exire  &  usus  terre 
&  pascue  &  aquarum  &  foncium  habere  & 
tenere,  ita  &  illis  per  omnia  fideliter.  Set 
&  hoc  notandum,  quod  omnes  prefati  viri 
dextras  dederunt  Deo  &  sancto  Petro  quod 
nunquam  per  ullam  malivolentiam  si  ha- 
buerint  ad  invicem  nec  se  nec  quicquam 
quod  ad  se  pertineat  requirant  invadant 
vel  auferant  intra  fines  dispositos  hujus 
ville  de  Belad.  Videntes  sunt  isti  Petrus- 
Raimundi  de  Murel,  Raimundus-Arnaldi 
de  Murel  ,  Oliverius  de  Chinval.  Facta 
carta  ista  in  mense  marcio,  feria  V'',  anno 
ab  Incarnatione  Domini  M"  i-XXX"  m  1°. 
Guillelmus  monachus  scripsit. 


359. 


CCXCII 


Abandon  fait  par  Raîmond  de  Saint- 
Gilles  du  droit  qu'il  avait  sur  la 
dépouille  des  évêques  de  Bé-^iers\ 

TN  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
A  tatis,  Patris  &  Filii  &  Spiritus  Sancti. 
Haec   est   notitia   de   dono  &    guirpitione 

'  Cnrtulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  62,  f"   112. 


&  laxatione  &  evacuatione  quae  facio  ego 
Rayniundus  comes  Rothenensis  Domino 
Deo  &  sancfis  suis  martyribus  Nazario  & 
Celso  sedis  Biterrensis,  &  tibi  Matfredo 
episcopo  ejusdem  ecclesiae  &  successori- 
bus  tuis  episcopis.  In  perpetuum  dono 
ego  Raymundus  cornes  Rothenensis  supra- 
scrij)tus  Domino  Deo,  &  sanctis  suis  mar- 
tyribus Nazario  &  Celso  sedis  Bitterrensis, 
&  tibi  Matfredo  episcopo  ejusdem  eccle- 
siae &  successoribus  tuis  episcopis  in  per- 
petuum, dono  laudo  &  guirpisco  &  éva- 
cue &  laxo  totum  quod  requiro  juste  sive 
injuste  in  avère  de  episcopo  mortuo  de 
ecclesia  suprascripta  Sancti  Nazarii  Bitter- 
rensis. Requirebam  enim  hucusque  cum 
mortuus  erat  episcopus  Bitterrensis  totum 
suum  avère  quod  inveniebatur  &  totam 
suam  substantiam  &  habere  volebam  in 
opus  meum  &  in  meo  dominio;  quod  ego 
animadvertens  &  considerans  in  corde  meo 
non  esse  bonum  nec  justum  neque  secun- 
dum  Deum,  pro  remedio  animae  meae  & 
patris  &  matris  &  omnium  parentum  meo- 
runi,  ut  Deus  omnipotens  mihi  &  illis 
donet  beatitudinem  sempiternam,  dono, 
lando,  guirpisco  &  evacuo  &  laxo  ipsum 
avcre  &  totum  quod  requirebam  in  ipso 
avère  &  in  ipsa  substantia  suprascripta; 
dono  8^  laxo  Domino  Deo  &  sanctis  suis 
martyribus  suprascriptis  Nazario  &  Celso 
Bitterrensis  ecclesiae,  &  tibi  Matfredo 
episcopo  &  successoribus  tuis  episcopis 
ipsius  ecclesiae  in  perpetuum,  qfiod  jam 
amplius  nec  deinceps  nec  ego  Raymun- 
dus suprascriptus  nec  ullus  de  posteritate 
mea  vel  de  parentibus  meis  nec  ullus 
successor  meus  comes  Rothenensis  nec 
ullus  homo  vel  faemina  non  possit  ali- 
quam  rem  interpellare  per  ullam  vocem 
neque  per  ullam  rem  neque  per  ullum 
ingenium  in  toto  ipso  avère  nec  in  tota 
substantia  de  episcopo  qui  mortuus  fucrit 
de  ipsa  ecclesia  suprascripta  Sancti  Nazarii 
Bitterrensis.  Si  episcopus  ipse  Bitterrensis 
testamentum  aut  divisionem  fecerit,  secun- 
dum  quod  ipse  ordinaverit  aut  diviserit 
fiât  &  firmum  &  stabile  permaneat,  ad 
fidelitatem  tamen  ecclesiae  suae.  Et  si, 
quod  Deus  avertat,  intestatus  mortuus 
fuerit,  quod  non  faciat  testamentum  aut 
divisionem,  remancat  totum  suum  averum 


An 
1084 


Éd.orif;. 

t.  11, 
col.  3x8. 


An 
1084 


687 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


688 


&  tota  sua  substantia  ad  clericos  vocatos 
canonicos  ipsius  ecclesiae  suprascriptae 
Sancti  Nazarii  Bitterrensis  in  communia. 
Propter  hoc  donum  &  hanc  guirpitionem 
donasti  tu  Matfredus  episcopus  suprascrip- 
tus  mihi  Raymundo  comiti  suprascripto 
unum  caballum  optimum,  quem  compa- 
rasti  de  Raymundo-Gisalfredo  de  Felgarras 
solidos  ce  Melgorienses  bonos.  Si  quis 
vero,  quod  Deus  avertat,  contra  hoc  donum 
&  contra  hanc  guirpitionem  pro  irrumpen- 
dum  venerit,  non  liceat  ei  facere,  sed  sit 
maledictus  &  excommunicatus  &  sit  ana- 
thema  maranata  :  omnes  maledictiones  ve- 
teris  &  novi  Testamenti  veniant  super  eum, 
absorbeat  eum  terra  sicut  absorbuit  Datan 
&  Abiron  &  filios  Chore,  sit  damnatus  in 
inferno  eum  Juda  traditore  donec  resi- 
piscat  &  satisfaciat.  Hoc  donum  &  guirpi- 
tio  facta  sunt  in  ipsa  ecclesia  suprascripta 
Sancti  Nazarii,  in  gradibus  juxta  ostium 
quod  dicitur  Principale  eum  ipso  missale, 
in  praesentia  multorum,  scilicet  Ugonis 
archidiaconi ,  Guillelmi  praepositi,  Guil- 
lelmi-Poncii;,  Poncii-Bernardi,  Bernardi- 
Moaceni,  Berengarii  de  Ponciano,  Petri- 
Rodgerii,  Poncii-Sigarii,  Raymundi-Siga- 
rii,  Ugonis-Bernardi  sacristae  de  Sancto 
Aphrodisio,  Raymundo  de  Tesano,  Petri- 
Guillelmi  de  Rocamaura,  Poncii-Guillelmi 


36o. 

Histoire  de  la  restitution  de  V église  de 
Saint-Martin  de  Magren  à  Lé-^at  '. 

HEC  est  carta  sive  testamentum  scrip- 
tum  de  illa  ecclesia  Sancti  Martini, 
que  vocatur  a  Magren ,  quam  olim  dédit 
Sancius  Baro  medietatem  Domino  Deo  & 
Sancto  Petro  apostolo  Lesatensis  cenobii 
&  sancto  Antonio,  &  omnibus  sanctis  qui 
ibidem  videntur  habere  suis  sanctis  reli- 
quiis  pro  remedium  anime  sue  &  pro 
requie  animarum  omnium  parentorum 
suorum  presencium  preteritorum  vel  fu- 
turorum  ,  vivorum  vel  defunctorum  ,  & 
eum  iilio  suo  Arnaldo  monacho,  eum  tali 
ratione  vel  comenencia,  sicut  scriptum 
est  in  alia  carta,  ut  nec  abbas,  nec  mona- 
chus,  nec  uUus  homo  non  haberet  potes- 
tatem  nec  licentiam  alienare  ab  altare  & 
a  tabula  Sancti  Pétri,  set  semper  esset  in 
comunia  monachorumj  quod  si  quis  fa- 
ceret,  veniret  unus  ex  heredibus  suis  po- 
neretque  xii  denarios  super  altare  Sancti 
Pétri,  &  haberet  illam  ecclesiam;  quod 
postea  ita  factum  est.  Venit  homo  quidam 
nobilis  atque  potentissimus,  nomine  Guil- 
de  Bargiaco,  Guillelmi  de  Sabrano,  Ray-  lelmus-Emelii,  per  suam  potenciam  &  for- 
mundi  de  Biterris,  Guillelmi-Petri,  Rod-  titudinem  vim  arripuit  &  abstulit  a  Sancto 
mundi  de  Felgarias,  Raymundi  fratris  sui,       Petro   ille   &   Raimundus-Guillelmi    filius 


Petri-Artmandi  de  Terciano,  Sigarii-Salo- 
monis,  Virgilii-Guillelmi  ,  Ermengaudi- 
Pelagotii,  Bernardi-Arnulfi,  Guitardi-Man- 
cipii  &  aliorum  multoruro  clericorum  & 
laicorum,  senum,  juvenum  &  parvulorum. 
Hoc  totum  factum  est  auno  dominico 
M  LXXXIV,  régnante  rege  Philippo.  Ray- 
mundus  subdiaconus  scripsit. 


ejus  illam  ecclesiam.  Deinde  venit  Eime- 
ricus  miles  prudentissimus,  Sancioni  Baro 
propinqus,  propter  convenenciam  supra- 
scriptam  apprehendit  illam  ecclesiam  & 
habuit  &  possedit.  Transactis  autem  mul- 
tis  annis,  tenente  Eimerico  ecclesiam,  ve- 
nit abbas  Poncius  eum  consilio  monacho- 
rum,  &  dédit  Raimundo-Guillelmo  quamvis 
injuste  LX  solidos,  &  guarpivit  ecclesiam 
illam  quam  injuste  arripuerat  ad  Sanc- 
tum  Petrum  &  abbatem  &  monachos;  set 
ejus  guarpitio  nichil  profuit  ad  monaste- 
rium  Sancti  Pétri  &  ejus  congrégation!, 
quia  milites  fortissimi  Aimericus  &  Ber- 
nardus-Umberti  cognatus  ejus,  tenentes 
ecclesiam  eum  potentia  &  fortitudine  sua 


Vers 
1084 
juin. 


'  CartLiIaire  de  l'abbaye  de  Lézatj  latin    9189, 
f»  187  r«. 


689 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


690 


propter  illam  comeiienciam  janifactam, 
aliquamdiu  contra  Dcuni  &  sauctiim  Pe- 
truiii  &  abbatem  &  monachos  fortiter  res- 
titerunt  &  ea  vi  retinuerunt,  donec  per 
dispositioneni  seu  propter  metum  géhenne 
&  dcsiderium  celestis  glorie,  recognoscen- 
tes  mercedem  &  helemosinam,  quam  du- 
dum  fecerant  parentes  &  antecessores  eo- 
rum,  sponte,  non  inviti,  uno  animo,  pari 
consilio  ita  reddiderunt  ea  Domino  Deo  & 
sancto  Petro  apostolo.  Quadam  die,  fe- 
ria  VI*'',  venerunt  ambo  ad  monasterium 
&  in  consilio  quamphirimorum  bonorum 
hominum  relinquerunt  &  guarpiverunt 
eam  cum  missale  super  altare  Sancti  Pétri 
&  abbate  &  monachos  qui  modo  présentes 
&  futur!  risque  in  finem  seculi,  cum  tali 
conventu  &  comenentia  sicut  primitus 
fuerit  data,  ut  nec  abbas,  nec  monachus, 
nec  nuUa  potestas  per  nul'.am  artem  nec 
per  uUum  ingenium  non  habeat  potesta- 
tem  alienare  necvendere  nec  impignorare 
&  nec  transfuudere  nec  bescamiare,  set 
semper  sit  in  comunia  monachorum  omni 
tempore.  Quod  si  Dei  ininiicus  hanc  dona- 
tionem  &  guarpitionem  inrumpere  vo- 
luerit,  &  ecclesiam  illam  a  beato  Petro 
auferre  voluerit,  venissent  propinqui  pa- 
rentes ex  illa  progenie  &  apprehendissent 
illam  ecclesiam  &  haberent  &  possiderent. 
Postea  si  veniret  abbas  illius  loci  ad  illos 
&  monachi  &  quererent  ad  illos  miseri- 
corditer  per  Deum  &  sanctum  Petrum  & 
animabus  parentum  suorum,  reddidissent 
eam  sine  intervallo  &  sine  intermissione 
&  sine  peccunia  ad  locum  jam  suprascrip- 
tum.  Per  ipsa  convenencia,  dédit  Ainie- 
ricus  suum  corpus  &  anima  in  vita  & 
in  morte  Domino  Deo  &  sancto  Petro 
apostolo;  in  tali  ratione  ut  semper  acci- 
piant  unum  filium  suum  ad  monachum  fa- 
ciendum,  nomine  Guillelmum,  &  ipse  sit 
fidelis  &  hobediens  secundum  regulam 
Sancti  Benedicti  in  monasteiio  illo;  & 
ipse  in  puericia  vel  adolescentia  mortuus 
fuerit,  faciant  alium  filium  suum  mona- 
chum si  ipse  voluerit,  &  ipse  sit  hobe- 
diens sub  régula  &  sub  abbate  &  sub 
priore  &  sub  senioribus,  decantet  missas 
&  psalmos  &  omne  divinum  officium  in 
monasterio  illo  pro  animabus  parentorum 
suorum;  sin  autcm  non  sicut  sacerdos  nec 


Vers 
1084 


sicut  monachus,  set  sicut  superbus  &  in- 
hobcdiens  &  infidelis,  dijudicetur  &  ab 
omni  congrc'gatione  &  ab  omni  honore 
beati  Pétri  &  ab  omni  honore  parento- 
rum suorum  sit  alienus  &  extraneus,  donec 
veniat  ad  emendationem  &  satisfactionem 
&  veram  penitenciam  secundum  regulam 
Sancti  Benedicti.  Si  ipse  Eimericus  in  vita 
sua  monachus  effici  voluerit,  recipiant 
cum  sua  parte  de  substancia  sua.  Si  desie- 
rint  filii  ejus  &  nepotes  &  ex  parentibus 
ejus  aliis  presbiter  yel  fidelis  clericus  mo- 
nachus effici  voluerit,  accipiat  eum  abbas 
&  monachi  cum  mobili  sua  substancia  & 
honore.  Quando  mortuus  fuerit  Aimeri- 
cus,  si  in  isia  teira  obierit  &  in  una  die 
aportatus  esse  potuerit,  sepeliant  eum 
abbas  &  monachi  &  habeat  eum  mulier  & 
filii  duas  partes  &  Sanctus  Petrus  &  abbas 
&  monachi  terciam  partem  de  sua  substan- 
cia. Scripta  est  autem  carta  ista  in  mense 
junio,  sub  die  feria  VIF,  régnante  Philipo 
rege  Francia.  Sig  t  Aimerico.  Sig  f  Ber- 
nardo  qui  carta  ista  scribere  rogaverunt 
&  manibus  firmaverunt.  Sig  f  Ademaro 
clerico.  Sig  t  Rigualdo  fratre  suo.  Sig  t 
Arnaldo.  Bernardus  monachus  scripsit. 


36i.  —  CCXCIII 

Donation  du  comte  Pierre  6'  de   Ro- 
ger j  son  fils,  à  l'abbaye  de  Cluse  '. 

AUCTORITAS  divina,  &c.  Ob  hoc  igitur    kj  ong. 
in  Dei  nomine  ego  Petrus  cornes  per      V  !,'-^ 

voluntatem    uxoris    meae &    filiorum    

meorum   Rogerii  &  Raymundi   dono   Do-       ^,^ 
mino  Deo  &  sancti    Michaeli  archangelo      1084 
quod  est  situm  in  monte  Porcariana  vide-    17  août. 
licet  Clusae   &    domno    abbati    Benedicto 
cunctaeque  congregationi  ibidem  Domino 
servientium   &  fratri   Oberto  anachorita, 
alodem    meum    quem    habeo    in    comitatu 
Tolosano,  videlicet  monte  qui  vocatur  de 
Fonte-rubati  qui   nunc  alio   nomine  voca- 
tur de  Monte-Dornini,  &  habet  ipsealodes 
confrontationem,  &c.  Sic  dono  ego  supra- 

'  Arcliives   de   l'abbaye  de  Moissac;  titres  de  In 
Daurade. 


An 
1084 

Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  319. 


6qi  preuves  de  L'histoire  de  Languedoc.  602  

''  ^  An 

dictus  Petrus  cornes  &  filii  mei  supradicti  volentes  atque  laudantes    ut   scriberetur.      '°  "* 

Domino  Deo,  &c.  Sane,  quod  minime  cre-  Facta  sunt  autem  haec  '  v  kalendas  janua- 

dimus  esse  venturum,  quod  si  ego  donator  rii,  die  sabbati,  luna  xxvil,  régnante  Phi- 

Petrus  supradictus  cornes  aut  filii  mei  vi-  lippo     Francoium    rege.    Bernardus   vero 

delicet  Rogerius  &   Raymundus  aut  ullus  Atto    filius    jamdictae    vicecomitissae  non 

de   baeredibus  aut   propinquis,  &c.  Facta  ea  die,  quia   aberat,  fecit   &   firmavit    hoc 

donationis  hujus  carta  anno  M  LXXXIV  ab  donum,  sed  aliquando  tempore  post.  No- 

Incarnatione  Domini,  XVI    kalendas   sep-  mina  autem  clericorum  quorum  voluntate 

tembris,   régnante   Philippo    rege.   S.   Pe-  &  consensu  episcopus  fecit  banc  donatio- 

troni  comitis  &  filiorum  meorum  Rogerii  nem  sunt  haec  :  Guigo  decanus,  Raymun- 

&  Raymundi,  qui  cartam  donationis  facere  dus  archidiaconus,  Poncius-Baro  sacrista, 

fecimus  &  testibus  firmare  rogavimus.  Sig.  Petrus-Guigonis  ,    Poncius-Stephani,    Pe- 

Rogerii.  Sig.  Raymundi.  Sig.   Raymundi-  trus-Willelmi  &  alii  plures.  Nomina  nobi- 

Amelii.  Sig.  Hugo  de  Sairag.  Sig.  Petronii  lium  laicorum  haec  audientium  ac  testium 

de  Cornella.  Sig.  Rogerii-Pontii  de  Piano.  hujus  rei  :  Tritmundus-Helisiars,  Petrus- 

Sig.  Petroni  de  Penels.  Pontius  indignus  Rostagni,   Rostagnus  frater  ejus,  Petrus- 

abbas   videlicet  filius  ecclesiae  catholicae  Raymundi  de  Alto-pullo,  Willelmus  Picta- 

Sancti    Michaëlis   Clusae    scripsit,    fratri  vinus  frater  ejus. 
anachoritae  Oberto  rogante  Clusa. 


An 


28  dé- 
cembre. 


362.  —  CCXCIV 

Union  au  monastère  de  Saint-Baiisîle 
de  Nîmes j  à  l'abbaye  de  la  Chaise- 
Dieu  ' . 

APUD  Nemausum  Gothiae  urbem,  Ray- 
mundus comes  &  Ermengardis  vice- 
comitissa  &  alii  quamplurimi  nobiles  viri 
convenientes  rogaverunt  ejusdem  urbis 
episcopum  nomine  Petrum-Hermengaudi 
clericosque  ejus,  ut  ecclesiam  Beati  Bau- 
dilii  martyris  a  nobilissima  quondam  & 
ditissima  modicam  factam  abbati  Seguino 
Casae  Dei  &  successoribus  ejus  in  perpe- 
tuum  habere  concédèrent.  Episcopus  vero 
&  ejus  clerici  locum  propter  hoc  Dei  ser- 
vitio  posse  reddi  videntes,  quae  peteban- 
tur  libentissime  fecerunt,  &  ecclesiam 
cum  omnibus  quae  illius  juris  erant  prae- 
dicto  abbati  Seguino  &  monachis  ejus  om- 
nia  tradiderunt,  ita  ut  ipsi  &  successores 
eorum  ecclesiam  &  omnia  quae  illius  sunt 
vel  erunt  in  pace  &  absque  calumpnia 
omni  habeant  atque  disponant.  Hanc  au- 
tem donationem  post  episcopum  &  cleri- 
cos  Raymundus  comes  &  Hermengardis 
vicecomitissa  fecerunt  atque  firmaverunt, 

'  Archives  de  l'iibbaye  de  la  Chaise-Dieu. 


363. 


CCXCV 


Serments  de  fidélité  prêtés  à  Ermen- 
garde,  vicomtesse  de  Carcassonne,  6* 
à  Bernard-Aton,  son  fils^. 

I.  —  De  ista  hora  in  antea,  ego  Bertran- 
dus,  filius  qui  fui  Poncio,  fidelis  ero  tibi 
Hermengardis  filia  Rangardis,  sicut  esse 
débet  homo  suo  seniori  cui  manibus  se  est 
commendatus  per  rectam  fidem  sine  in- 
ganno.  De  ista  hora  in  antea  ego  Bertran- 
dus  suprascriptus  non  decipiam  te  Her- 
rnengardam  suprascriptam  de  ipsos  castros 
de  Reddas,  neque  tibi  illos  tollam,  neque 
tibi  illos  vetabo,  ipsas  turres  neque  ipsos 
muros  neque  ipsas  fortitias  quae  hodie 
ibi  sunt  &  in  antea  ibi  factas  erunt,  &c. 

II.  —  De  ista  hora  in  antea  non  decebrel 
ego  Roger  ni  eu  Ugo,  filii  qui  fuimus 
Guilla,  te  Hermengars  filiam  Kangars,  ni 
te  Bernardum  filium  Hermengard,  de  ipsos 

'  La  lettre  dominicale  &  le  jour  de  la  lune  con- 
viennent à  l'année  1084  &  ne  peuvent  convenir  à 
d'à  utres, 

'  Château  de  Foix ,  caisse  22  &  cartulaire, 
caisse  i5j  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  i65,  f"*  35,  48,  5o, 
52,  54. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  320. 


Vers 
1084 


693 


PREUVES  DE  L'BISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


694 


Vers 
1084 


castellos    de    Carcassona    neque    de    ipsas  la  te  tolreî  ne  no  t'en  tolrei ,  neque  ego,  ne- 

forte'{as  qiiae  hodie  ibi  sunt,  &c.  que   homo  neque  femina,  neque  homines 

neque  feminae  per   nicum   consilium    ne- 

III.  —  De  ipsa  hora  in  antea  non  dece-  que  per  ullum  nieum  ingenium.  Et  si  est 

brel  ego  Guillermus  filius  Adalaïz,  te  Her-  homo  vel  femina,  homines  vel  feminae  qiïi 

mengard  filiam  Rangard,  ni  te  Bernardum  tibi   tollat  vel   toUant  suprascriptum   ho- 

filium    Hermengard    de     ipso    castello    de  norem  vel  honores,  cum  illo  vel  iliis  finem 

Carcassona,  neque   de  ipsas  forte'^^as  quae  vel   societatem    non   aurei   ad    ullum    tuum 


ibi  hodie  sunt,  &c. 

IV.  —  De  ista  hora  in  antea  non  dece- 
bra  Arnals  filius  Belesen  ,  Ermengar'j^  fiilia 
Hangars,  neque  Bernard  Ermengart  filium, 
de  ipsum  castellum  de  Mirapeis,  necjue  de 
ipsa  turre,  neque  de  ipsas  forticias,  &c. 

V.  —  De  ista  hora  in  antea,  ego  Petrus 
filius  de  Rixendis  non  decebrei  te  Her- 
mengard filiam  Rangard  de  tua  vita  ne- 
que  de  tuis  membris  quae  ad  tuum  corpus 
se  tenent,  neque  de  ipso  castello  de  Car- 
cassona quod  vocant  Narbone':^,  neque  de 
ipsas  turres,  &c. 

VI.  —  Audi,  Bernarde,  filius  Ermen- 
gardae,  ego  Bernardus  &  Guilhermus  filii      homo  débet  esse  fidelis  ad  seniorem  suum. 


dampnum,  me  sciente,  sed  fidelis  adjutor 
ero  tibi  per  fidem  sine  enganno  per  quan- 
tas  vices  me  comuniras  per  teipsum  vel 
per  tuos  missos  vel  per  missum  e  de  comu- 
nir  non  te  vedarei,  &  ipsos  adjutorios  fa- 
ciam  &  attendam  sine  tuo  enganno  per 
nom  de  Raymundo  qui  fuit  Adalmodis 
comitissa,  qui  vocatur  comité  de  Rute- 
nensi.  Sicut  superius  scriptum  est,  si  ta 
tenrei  e  to  attendrei,  me  sciente,  sine  tuo 
enganno,  per  Deum  &  haec  sancta  sancto- 
rum,  exceptus  quantum  tu  me  absolveris 
tuo  grato  animo  sine  forcia. 

II.  —  De  ista  hora  in  antea  ',  ego  Roge- 
rius  filius  GuiUae  faeminae,  fidelis  ero 
tibi   Aymerico   filio    Fidis    faeminae   sicut 


Belïard,  de  ista  hora  in  antea  lo  castel  de 
Laurag  ni  las  fortas  que  ara  y  son  ni  ade- 
nant  y  seran,  no  las  te  tolrem,  &c. 


cui  manibus  propriis  se  commendavit,  per 
directam  fidem  sine  enganno.  Et  de  ista 
hora  in  antea,  ego  Rogerius  suprascriptus 
non  de'^ebrei  te  Aymericum  suprascriptum 
neque  de  tua  vita,  neque  de  corpore  tuo, 
neque  de  tuis  membris  quae  in  corpore 
364.  —   CCXCVl  tuo    se    tenent,   &c.   Et   de   ista    hora    in 

antea,  ego  jamscriptus  Rogerius  non  de- 
Serments  prêtés   à  Aymeri  I,  vicomte      "{^brei  te  Aymericum  jamscriptum  de  omni 
de  Narhonne  '  honore  tuo,  scilicet  de  tuo  alodio,  neque 

de  tuo  feodo,  neque  de  tuo  toto  honore 
I.  —  De  ista  hora  in  antea,  juro  ego  quem  hodie  habes  &  in  antea  habebis  & 
Bernardus  Besaldunensis  cornes  filius  qui  acquisieris  per  meum  consilium,  ni  nol 
fui  Stephaniae  feminae,  juro  tibi  Aymé-  tolrei,  ni  nol  t'en  tolrei,  neque  ego  nec 
rico  vicecomiti  Narbonae  filio  qui  fuisti  homo,  &c.  Et  de  cumunir  non  m'en  vederei, 
Fidis  feminae,  non  te  decebrei  de  tua  vita  exceptis  meis  hoininibus,  &  excepta  vice- 
neque  de  tuo  corpore  neque  de  tuis  mem-  comitissa  de  Biterris  &  filio  suo  ,  &  ex- 
bris  quae  in  tuo  corpore  se  tenent,  neque  cepto  Bernardo-Xadmari  de  Retorta  & 
ipsum  honorem  neque  de  ipso  honore  vel  fratre  suo  &  filiis  eorum,  &  excepto  Petro 
honores  quos  Berengarius  vicecomes  Nar-  Oliverii  de  Terme.  Et  de  ista  hora  in  antea 
bonensis  avus'tuus  habuit  vel  tenuit  in  ego  suprascriptus  Rogerius  non  decebrei 
vita  sua,  aut  quem  vel  quos  hodie  abes  &  te  Aymericum  suprascriptum  de  ipso  Castro 
in  antea  cum  meo  consilio  adquisieris,  no      novo  quod  vocant  villam  de  Maurs,  neque 


Vers 

1084 


Kd.orie. 

t.  11.^ 

col.  321. 


'  Archives  du   domaine    de  Montpellier;   hom- 
mnges  de  la  viguerie  de  Narbonne,  n.  5. 


'  Archives   du    domaine   de  Montpellier  j    hom 
ijges  de  la  viguerie  de  Narbonne,  n.  5, 


695 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


696 


An 

io85 

27  avril. 


de  ipsis  fortitiis  quae  in  eo  sunt  &  in  an- 
tea  erunt,  &c. 


365. 


CCXCVII 


pum  juste  &  caiionice  ordinare,  &  per 
eam  auctoritatem  ci  iiceat  Magalonensi 
ecclesiae  jiixta  constitutiones  &  décréta 
sanctorum  Patrum  personam  probabilem 
&  idoneam  ad  regendum  populum  &  res 
ecclesiasticas  ;  Iiceat,  inqiiam ,  &  ex  hoc 
deinceps  probabilem  &  idoneam  personam 


Donation  faite  par  Pierre ,  comte  de      in  episcopatu  eligere,  absque  mei  vel  ali 
Melgueil,  de  son  comté j  à  l'Église      c")us  haeredum  aut  successorum  meorum 


de  Rome  '. 

IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trînita- 
tis,  Patris  &  Filii  &  Spiritus  Sancti. 
Ego  Petrus  cornes  Melgoriensis  pro  re- 
demptione  animae  meae  necnon  paren- 
tiim  meorum  uxoris  quoque  &  filii  dono 
Domino  Deo  &  beatis  apostolis  Petro  & 
Paulo  meipsum  &  omnem  honorem  meum, 
tam    comitatum    Substantionensem    quam 


contradictione.  Si  quis  autem  haeredum  & 
successorum  meorum  contra  hanc  donatio- 
nis  &  confirmationis  nostrae  auctoritatem 
&  privilegium  insurgere  praesumptuose 
attenfaverit,  &  de  praedicto  comitatu  do- 
minum  suum  Romanum  pontificem  esse 
debere  recognoscere  noluerit,  &  praeno- 
minatum  censum  de  comitatu  eidem  un- 
ciam  auri  singulis  annis  persolvere  recu- 
saverit,  aut  in   libertate   ecclesiastica   de 


episcopatum  Magalonensem  ,  omnemque  substituendo  canonice  episcopo  in  episco- 
honorem  eidem  episcopatui  appendentem,  patu  Magalonensi  ei  contradictor  extite- 
sicut  &  ego  &  antecessores  mei  comités 
hactenus  habuimus  &  tenuîmus  in  alo- 
dium  :  ita  utrumque  quantum  juris  mihi 
est  dono  &  trado  per  alodium  sanctae  Ro- 


manae  Ecclesiae,  &  sanctis  apostolis  Petro 
&  Paulo,  necnon  &  papae  Gregorio  VII 
&  omnibus  successoribus  ejus,  qui  in  sede 
Apostolica  per  meliorem  partem  cardina- 
lium  &  reliqui  cleri  &  populi  fuerint 
canonice  &  catholice  electi  8z;  consecrati, 
ut  praedictus  comitatus  Substantionensis  & 
episcopatus  Magalonensis  jure  proprio  sit 
beatorum  apostolorum  Pétri  &  Pauli,  ego 
autem  praedictum  comitatum  habeam  per 
manum  Romani  pontificis  sub  illius  fide- 
litate,  &  singulis  annis  pro  censu  persol- 
vam  unciam  auri  optimi;  similiter  quoque 
&  filius  meus  vel  quilibet  alius  omnis 
qui  ex  haereditario  Jure  mihi  successerit 
praedictum  comitatum  per  manum  Romani 
pontificis  ad  fidelitatem  illius  teneat,  & 
praedictum  censum,  id  est  unciam  auri 
optimi,  singulis  annis  persolvat.  Sit  vero 
in  potestate  Romani  pontificis  in  episco- 
patu   Magalonae    quem    placuerit  episco- 


rit,  non  valeat  vindicare  quod  injuste 
repetit,  &  persolvat  mulctam  quam  sancta 
lex  Romana  per  Theodosium,  Arcadium 
&  Honorium  promulgatam  decrevit,  &  in- 
super ecclesiasticae  subjaceat  disciplinae, 
quam  velut  sacrilegus  &  sanctae  Ecclesiae 
destructor  incurrit.  Feci  autem  praedictam 
donationem  de  comitatu  &  episcopatu  ego 
Petrus  comes,  vice  beati  Pétri  &  Romani 
pontificis  in  manu  Pétri  Albanensis  epi- 
scopi,  Romani  legati,  &  Gothofredi  Maga- 
lonensis episcopi,  per  investituram  annuli 
mei,  &  Frotardi  abbatis  Thomeriarum, 
anno  Incarnationis  M  LXXXV.  Actum  per 
manum  Stephani,  indictione  Vil,  v  kalen- 
das  maii.  Signum  f  Dalmatii.  t  Sig.  Rai- 
mundi.  Sig.  Pontii  de  Monlaur.  Petrus 
signavit.  Adalmodis  comitissa  confirmavit. 
Sig.  archidiaconi.  Raymundus  comes  filius 
ejus  firmavit.  Isti  omnes  ex  praecepto 
comitis  firmaverunt  ante  altare  Sancti 
Pétri.  Testes  Otgerius  archidiaconus  & 
Deodatus  canonicus.  Testis  Gothofredus 
episcopus,  in  cujus  manu  factum  est 


An 
io85 


Kd  orig. 

t.  Jl, 
col.  322. 


'  Archives  de  l'évêché  de  Montpellier.  —  Ver- 
dale,  Séries  episcoporum  Magaloncnsium ,  d;ins  la 
Bibliotlieca  nova  manuscr'iptorum  de  Labbe,  t.  i, 
p.  800.  —  Gariel,  Séries  pracsulum  Magaîonen- 
sium,  p,  79,  1"'  édition. 


697 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


698 


An 
io85 


366.  —  CCXCVIII 

Confirmation  de  la  j'ondation  de  Vah- 
haye  de  Saint-Pons  par  Raimond 
de  Saint-Gilles  '. 

OMNiPOTENTis  Dei  gratîa  &  miseri- 
cordia  ordinante,  ego  Raymuiidus 
Ruthenensis,  Gabalitanus,  [Uce]tiensis  % 
Nemauseiisis,  Agathensis,  Biterrensis  nec- 
11011  Narbonensis  comes,  de  rébus  a  Do- 
mino omnipotente  niihi  meaeque  potestati 
traditis,  adjuvante  atque  coopérante  ejus 
benignissima  pietate,  monasferium  Tho- 
meriense,  quod  a  progenitoribus  meis,  a 
proavo  videlicet  meo  Pontio  Aquitanoruin 
magno  duce  vel  principe,  est  a  primis  aedi- 
ficiis  fundatum  &  constructum  ac  in  ho- 
iiorem  sancti  Salvatoris  &  sanctae  Mariae 
&  sancti  Pontii  martyris  consecratum,  & 
ab  ipso  duce  beatoPetro  principi  videlicet 
apostolorum  Romae  suisque  successoribus 
subditum;  ego  jamdictus  comes  ob  amorem 
&  reverentiam  omnipotentis  Domini  & 
sanctorum  praedictorum  necnon  ob  amo- 
rem proavi  mai  jamdicti  Pontii  ducis,  ut 
ejus  tantae  eleemosinae  meritis  merear  so- 
ciari  &  esse  particeps,  &  ob  remissionem 
omnium  peccatorum  meorum  &  genitorum 
meorum,  patris  videlicet  &  matris  meae, 
ego  quoque  cupio  jam  nominatum  locum 
ex  rébus  quae  sunt  juris  nostri  augere  & 
honorare,  &  eandem  magnificentiam  & 
liberalitatem,  quae  a  proavo  meo  jam  no- 
minato  illi  loco  donata  est  &  confir- 
mata,  eodem  modo  quo  ipse  confirmare 
&  corroborare.  In  primis  dono  jamdicto 
monasterio  &  sanctis  ejus  ac  domno  Fro- 
tardo  abbati  suisque  in  perpetuum  suc- 
cessoribus &  omnibus  monachis  ibidem 
perpetuo  commanentibus,  quidquid  ab  bac 
die  &  deinceps,  Domini  misericordia  prae- 
parante  &  auxiliante,  abbas  &  monachi 
jamdicti  coenobii  in  omnibus  episcopati- 
bus  terrisque  mihi  a  Deo  commissis  vel 
sua  misericordia  deinde  committendis  ad- 
quirere  vel  obtinere  eleemosynarum  lar- 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Saint-Pons, 
*  Conjecture  de  D.  Vaissete. 


gitione  aut  alic|uo  dono,  necnon  ab  omni- 
bus hominibus  utriusc|ue  sexus  cujuscum- 

que  dignitatis  aut    ordinis verint    aut 

hactenus  adquisierint.  Et  si  de  fevis  quos 
per  me  tenent  donando  praerogaverunt, 
ego  praefatus  comes  dono,  laudo  &  con- 
firmo  eis  &  omnibus  successoribus  eorum 
in  praefato  monasterio  habitantibus,  ad 
proprium  alodum  perhabendum  &  possi- 
dendum,  absque  ulla  inquietatione  libère 
&  absolute  in  perpetuum,  remota  omni 
dominatione  &  jugo  &  potestate,  praeter 
abbatem  &  monachos  jamdicti  coenobii. 
Dono  insuper  praenominato  loco  &  sanc- 
tis ejus  &  abbati  &  monachis  inibi  habi- 
tantibus, ac  promitto  etiam  Domino  Deo, 
sanctae  Mariae  &  sancto  Pontio  me  esse 
deinceps  adjutorem  &  deffensorem  mona- 
chorum  &  omnium  rerum  superius  nomi- 
nato  coenobio  pertinentium.  Si  quis  vero 
comes  vel  dux  aut  aliqua  interposita  per- 
sona  qui  contra  hanc  donationem  venerit 
ad  irrumpendum  vel  inquietandum ,  con- 
fusus  &  exterminatus  ab  omnipotente  Deo 
&  ab  omni  coetu  fidelium  judicetur  extra- 
neus,  nisi  resipuerit  &  digne  satisfecerit 
praelibato  monasterio  &  habitatoribus 
suis,  &  quod  quae  sunt  presumptuose  usur- 
pare,  non  valeat  vendicare,  sed  dupla  & 
meliorata  sanctis  &  monachis  praelibati 
loci  componat.  Facta  scriptione  ista  hujus 
donationis  &  confirmationis  anno  MLXXXV 
Incarnationis  Christi,  régnante  Philippo 
rege.  S.  Raymundi  praefati  comitis  qui 
hanc  cartam  fieri  jussit  &  firmare  roga- 
vit,  &c. 


367.  —  CCXCIX 
Extraits  de  diverses  chartes. 

I.  —  In"  nomine  Domini.  Ego  Adalgards 
vicecomitissa  donator  sum  Domino  Deo  & 
Sanctae  Mariae  Crassae  &  Sancto  Petro 
cujus  vocabulum  est  Burgal ,  aliquid  de 
alode  meum.  Dono  itaque  eis  ununi  man- 

'  Archives  de   l'abbaye   de    la    Grasse,  8c    copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio 
nale^  v.  66,  f°  i83. 


An 

io85 


Hd.ortff. 
t.  Il, 

col.  323. 


Vers 

io85 


699 


PREUVES  DE  l'histoire  DE  LANGUEDOC. 


700 


Vers 
1086 
avril. 


An 

1087 

I"' avril. 


sum  in  valle  Aiiaviense,  in  villa  Berros, 
qui    fuit,  &c.    Facta    ista    karta    donatio- 

nis un  idus  aprilis,  régnante  Philippe 

rege.  Sigtaum  Adalgards  vicecomitissa , 
&  filiis  ejus  Petro,  Guillelmo  &  Oliver 
&  Adalbert  qui  ista  carta  mandaverunt 
scribere  &  testes  rogaverunt  firinare,  &c. 
Isarnus  presbyter  scripsit  die  &  anno 
quod  supra. 

II.  —  In'  nomine  &c.  Ego  Petrus  quem 
vocant  Pela  &  infantes  mei  simul  in  unum 
dimittimus  &  derelinquimus  Domino  Deo 
&  sancto  Nazario  sedis  Carcassonae  femi- 
nani  unam  nomine  Ubergam  cum  infanfi- 
bus  suis;  dimittimus  autem  &  derelinqui- 
mus in  hac  femina  &  infantibus  suis  totum 
hoc  quod  habemus  vel  habere  debemus,  \it 
nihil  in  ea  cum  infantibus  suis  amplius 
interpellemus,  propter  praetium  quod  in- 
ter  nos  &  canonicos  convenit;  hoc  sunt 
très  solidos  denariorum  Ugonencos  exibi- 
les  &  percurribiles ,  &c.  Facta  carta  ista 
mense  aprilio,  die  dominico,  anno....  rég- 
nante Philippo  rege,  &c. 

III.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Ademarus 
Aniciensis  episcopus  dono  ecclesiam  de 
Uciono  beato  Roberto  &  abbati  Seguino 
&  monachis  Casae-Dei  praesentibus  atque 
futuris,  ut  eam  habeant  cum  omnibus  ap- 
pendices suis  atque  possideant  perpetuo 
jure,  salva  tamen  episcopali  reverentia. 
Huic  autem  nostrae  donationi  &  conces- 
sion! interfuerunt  &  eam  confirmaverunt 
nostrae  sedis  canonici  Willelmus  de  Espa- 
lede,  qui  praedictam  ecclesiam  habebat  de 
Willelmo  de  Bafia ,  Willelmus  Engelnes, 
Bertrandus  de  Espalede,  Jheremias  de 
Usello  &  alii  multi.  Laici  quoque  inter- 
fuerunt Raymundus  comes  Ruthenensis, 
Petrus-Icterii,  Pontius-Umberti  comar- 
chus  de  Espalede  &  filii  ejus  Pontius  & 
Willelmus,  Willelmus-Odonis  &  alii  multi. 
Willelmus  quoque  de  Basia  qui  hujus  ec- 
clesiae  dominus  erat,  jam  olim  in  manu 
domini  Durandi  venerabilis  Casae-Dei  ab- 


batis  solemniter  fecerat  donationem.  Facta 
est  autem  donatio  haec  anno  ab  Incarna- 
tione  Domini  M  LXXXVII,  kalendas  aprilis, 
apud  Podium. 

IV.  —  Sempiterno'  Dei  Filio  &  sanctae 
&  intemeratae  genitricis  virginis  Mariae 
monasterii  quod  Crassa  dicitur.  Ego  Wil- 
lelmus abbas  &  vicecomes  de  Castello-novo 
&  alius  Willelmus-Udalgerii  vicecomes 
nepos  meus,  nos  pariter,  &c.,  in  manu 
Robert!  abbatis  Sanctae  Mariae  relinqui- 
mus  omnem  forciam  &  toltas  &  malas 
possessiones  quas  nos  aut  aliquis  homo 
per  nos  usque  nunc  fecimus  in  villa  quae 
dicitur  Pecilianus  &  in  villa  quae  di- 
citur Cornelianus,  quae  sunt  de  Sancta 
Maria  monasterii  Crassa,  excepta  albergua 
ad  un  milites  solos  cum  duobus  sextariis 
de  civada  cumulis  in  singulis  mansis,  qui 
sunt  admasati,  ad  sextarium  villanum  legi- 
timum  ,  &  hoc  semel  per  annum;  excepto 
manso  qui  fuit  de  Girardi,  pro  quo  acci- 
pimus  L  solidos  a  monachis  Sanctae  Ma- 
riae, &  numquam  in  illo  albergam  autali- 
quem  censum  requiramus,  &c.  Facta  karta 
ista  V  idus  januarii,  feria  il,  luna  xxiii, 
régnante  Philippo  rege,  anno  ab  Incarna- 
tione  Domini  MLXXXVIII.  Sig  f  num 
Willelmi  abbatis  &  vicecomitis.  S.  Wil- 
lelmi  nepotis  sui  vicecomitis.  S.  Bernardi- 
Guillelmi  comitis  Bisildunensis,  qui  istam 
cartam  firmaverunt  in  praesentia  Rod- 
berti  abbatis,  Petri-Poncii  prioris,  Artalli 
electi  Elnensis  ecclesiae,  &c.  Ermengau- 
dus  diaconus,  qui  istam  scripsit,  &c. 

V.  —  Notitia'  guarpitoria  cum  qua  se 
guarpivit  Arnaldus-Gausbertus,filius  quon- 
dam  Raymundi-Arnaldi,  princeps  Castri 
Verdunensis,  Domino  Deo  &  sancto  apos- 
tolo  suo  Petro  de  Curia  &  ad  abbatcm 
ejusdem  loci  Bertramnum  &  ad  monachos 
de  medietate  sui  senioratus  quod  habebat 
in  Ochamsvilla,  id  est  quartam  partem 
dominatusj  similiter  de  alla  ecclesia  de 
Siolio  pro  remedium  animae  suae  paren- 


An 
1087 


'  Archives   de    la   cathédrale  de  Carcassonne,  &  ■  Archives   de    l'abbaye    de    la    Grasse,    &    copie 

copie  dans  la  collection  Doat,  à   la  Bibliothèque  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 

natlonale.  v.  65,  f'^  24.  ^ale,  v.  66,  f°  177. 

»  Archives  du  monastère  de  Chanteuge.  »  Archives  de  l'abbaye  du  Mas-Garnler. 


Éd.orig. 

t.  11° 

col.  324. 

An 


9  )an- 
vicr. 


Vers 
1089 

5  jan- 
vier. 


Vers 

1089 


701 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


702 


Vers 
1086 
mai. 


tunique  suorum  antecessorum  sive  succès-  vel  futuri  erunt  in  perpetuum  possiden- 
sorum  ,  acceptis  pro  hac  guarpicione  a  dam;  in  tali  convenientia,  ut  faciant  mo- 
supradicto  abbatc  &  monachis  xc  solidos      nachum   filium    meum   Guillelnium.   Facta 


Vers 
1086 


nionetae  publicac  &  unani  nnilam  valde 
peroptimam.  Hoc  actuni  est  in  mense  ja- 
nuario,  feria  VI,  in  vigilia  sanctae  Epipha- 
niae,  nonas  ejusdem  mensis,  in  praesentia 
bonorum  hominum  qui  praesentes  fue- 
ruiit ,  scilicet  Berengarii  de  Bessencs,  & 
Willelnii  quem  vocant  Bellot  &  Adoni  de 
Saveners  &  Arnaldi  de  Montars,  praesente 
abbate  janidicto  &  monachis  ejus,  &c. 
régnante  Philippe  serenissimo  rege  Fran- 
corum,  &c. 


368. 

Donation  de  la  moitié  de  l'église  de 
Sentes  faite  à  Vahhé  de  Lé-^at , 
Séguin,  par  plusieurs  seigneurs  des 
environs  ' . 

AUCTORITATE  Dei  Patris  omnîpotentis 
&  Filii  &  Spiritus  Sancti  &  béate 
Marie  semper  virginis  necnon  &  beato- 
rum  apostolorum  Pétri  &  Pauli.  Ego  Ar- 
naldus  Donatus  &  fratres  mei  Bernardus 
&  Gauzfredus  donum  &  auctoricium  faci- 
mus  Deo  &  sancto  Petro  &  abbati  Seguino 
&  monachis  qui  modo  sunt  vel  futuri 
erunt  in  monasterio  Lesato,  de  illa  eccle- 
sia  ubi  vocant  ad  Sanctas  ipsam  quartam 
partem,  que  visi  sumus  habere  vel  pos- 
sidere ,  ita  donamus  &  firmamus  sine  uUa 
retinentia,  ut  jam  amplius  per  istam  quar- 
tam partem  suprascriptam  non  requira- 
mus  per  nullam  occasionem  abbati  vel 
monachis  Sancti  Pétri  servicium  nullum 
nec  donum  seu  receptum  vel  dominium, 
set  semper  sit  in  perpetuum  beato  Petro 
apostolo  &  abbati  &  monachis.  Similiter 
ego  Amalvinus  &  filii  mei  Arnaldus  & 
Donatus  necnon  &  Cippus  donamus  aliam 
quartam  partem  de  ista  ipsa  ecclesia  de 
Sanctas  Deo  &  Sancto  Petro  de  Lesato  & 
abbati  Siguino  &  monachis  qui  modo  sunt 


carta  ista   in   mense  mai  ,  in   feria  V",  ré- 
gnante Philipo  rege.  Bernardus  scripsit. 


369. 

Donation  de  l'église  de  Saint-Mar- 
tin de  Magren  à  Séguin,  abbé  de 
Lé-^at  '. 

IN  Christi  nomine.  Ego  Aimericus  dono 
omnipotenti  Deo  &  sanctis  apostolis 
ejus  Petro  &  Paulo  &  sancto  Antonio  & 
abbati  Siguino  &  omni  congregatione  mo- 
nachorum  tam  presencium  quam  futuro- 
rum  in  monasterio  Lesatensi  degencium 
cum  consilio  uxoris  mee  Ava  &  filiorum 
meorum  Geraldi  &  Poncii  medietatem  il- 
lius  ecclesie  Sancti  Martini  qui  dicitur  de 
Magren,  que  mihi  evenit  successione  pa- 
rentum  meorum  cum  filio  meo  nomine 
Bernardo  ;  tali  siquidem  conventione  ut 
sicut  Sancius  Baro  dédit  Sancto  Petro 
aliam  medietatem  cum  filio  suo  Arnaldo 
monacho  cum  ipsis  ecclesiasticis,  &  ego 
postea  guarpivi  &  reddidi  cum  filio  meo 
Guillelmo  monacho,  ita  eodem  modo  hec 
altéra  média  pars  cum  ipsis  ecclesiasticis 
dono  Sancto  Petro  cum  filio  predicto  Ber- 
nardo monacho  cum  ipsis  conventionibus, 
que  scripte  sunt  in  ipsis  cartis  donationis 
vel  guarpitionis  quas  Sancius  Baro  fecit  & 
firmavit  in  prefato  monasterio  Lesatensi. 
Similiter  illum  casalem  quem  ego  Aimeri- 
cus accepi  de  Poncio  abbati  in  vita  mea, 
hoc  est  Benedictus  major  cum  omni  sua 
parentela  &  tenentia,  sic  reddo  per  ipsas 
comenentias,  quem  Sancius  Baro  dédit 
Domino  Deo  &  sancto  Petro  apostolo. 
Cum  tali  vero  conventione  dono  istam 
ecclesiam  &  honorem  ,  ut  faciant  mihi 
abbas  &  monachi  salvetatem,  &  ipse  mona- 
chus  qui  de  parentela  aut  de  consanguini- 
tate  mea  fuerit  sicut  in  alia  carta  cantatur 


Vers 

1086 

29  ju:n. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézatj  latin  9  il 
f"  195  r". 


'  Cartulaire  de   l'abbaye  de   Lézatj  latin    9189, 
fo  ,87  v".  —  Voir  col.  688  &  stiiv. 


Vers 
1086 


703 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


704 


An 

1087 
(o  mai. 


de  Arnaldo  Sancio  monacho,  sic  per  ipsam  dicto    alodio    ad    jamdictam    sedem.    Hoc 

comenentiani    teneat    ipsam    ecclesiam    &  audito  a  praedictis  clericis ,  taliter  attule- 

honorem  in  fidelitate  &  hobedientia  sancti  runt  responsum,  quod  jamdiclus   Poncius 

Pétri  &  abbati  &  monachis,  si  ei  abbas  jus-  non  deberet  habere  ullam  partem  vol  be- 

serit,  &   reddat   unumquemqiie  annum  in  reditatem   in   jamdicto  alodio,  propter  hoc 

die  omnium  Sanctorum  v  solidos  censum  quod  quondam  Vulveradus  &  jamdicta  ejus 

in   presenti  capitule.  Facta    carta    ista    &  genitrix  donaverunt  &  tradiderunt  jamdic- 

oblatio  hec  mea  filii  mei  Bernardi  &  do-  tum  alodium  coram  testibus,  in  praesentia 

natio  istius  ecclesie  in  die  sollempnitatis  Bernardus    praedictus     pater    praelibatus 

Sancti  Pétri  puplice  coram   testibus ,  reg-  Poncius;    &    praedicta    Chixulo     accepit 

nante  Philipo   rege ,  &  Guillelmi  comitis  jamdicto  alodio  per  mortem  praedicti  Vul- 

Tholose,  &  Isarno  episcopo.  Sig  t  Eime-  veradi  per  illorum  manus  &  beneficium  & 

rici  &  uxoris  ejus  Ava  &  filiis  ejusGeraldo  dédit  eis  pro  praedicto  alodio  recognitio- 

&  Poncio,  qui  cartam  istam  scribere  roga-  nem    &   censum   quaudi\i  vixit,    candelam 

verunt  &  manibus  firmaverunt  &  in  altare  unam  optimam  per  unumquemque  annum; 

Sancti  Pétri  posuerunt.  Sig  t  Rodgerii  mo-  post  mortem  autem  eis  devenit  jamdictum 

nachi,    &    Stephani    Rodgerii    prioris,    &  alodium,  sicut  facere  debiiit,  in  jure  &  do- 

Amelio  Benedicto,&  Ato  Astro  &  multis  minatione  praelibata  mater  ecclesia  &  jam- 

aliis  monachis.  Sig  t  Ademaro  presbitero,  dictis  clericis  atque  canonicam,  &  retinuit 

&  Calveto,  &  Rodaldo.  Bernardus  mona-  eum  longo  tempore,  usquequo  nobilissimo 

chus  rogatus  scripsit.  Remundo-Berengario  abstulit  eum  de  po- 

testate  atque  dominio  praedictae  sedis  & 
ejusdem  canonicam  atque  clericis  per  que- 
relam  quam  ei   injuste  attulit  dicto  alodio 

070.  quondam  Bernardus-Guillermi  frater  prae- 
dictus   Poncius-Bernardi,  &  per  hanc  in- 

Pla'id  tenu  dans  le  Roussîllon,  b  res-  justiciam    retinuit    eum    usque    ad    diem 

titutïon  faîte  à  V église  d'Elne\  obitus  ejus;  &  ipse  ad  diem  obitus  sui  vul- 

neratus  lanceis   a   percussione   fratris  sui 

NOTUM  sit  cunctis  praesentibus  &  futu-  unde  obiit,  recognovit  jamdictam  injusti- 

turis    qualiter  magna   fuit    contentio  tiam  quam  fecit  de  praedicto  alodio  &  red- 

inter  Poncio-Bernardi  &  clericis   Sanctae  didit  eum   in  potestate  praedictam   eccle- 

Eulaliae  sedis  Elenensis  coram  comitibus,  siam  &   jamdictam   canonicam   &  ejusdem 

videlicet  Guilaberto  &  Ugo,  praesentibus  clericis.  Sed  minime  eis  profuit,  quia  Pe- 

unaque  nobilium  virorum  subterius  scrip-  trus  filius  jamdictus  Remundus  noluit  di- 

tis,  in  ipso  puio  quod  est  super  ecclesiam  mittere  eorum   potestate,  sed  injuste  con- 

Sancti  Martini  de  Ripa  dictus  Muscosus,  cessit   atque    dimisit   eum    tenere   Poncius 

de    alodio    qui    fuit    quondam    Vulveradi  praedictus    injuste    accipiente    lucro   per 

praedictae   sedis   clerici   &   génitrice   ejus  injustam   querelam,   sicut  praelibatus  per 

nomine  Chixulo;  eo  quod   dixit  praefatus  ejus  fecit  jamdicto  Guillelmo    fratri    suc. 

Poncius  quod  praelibatus  alaudium  suum  Audita   a   cunctis    tam    nobiles  quam    me- 

directum    deberet    esse    melius    quam    de  diocri    praedictam    injustitiam ,    judicante 

praedictae  sedis,  quia  jamdictus  Vulvera-  Remundo-Bonifilio    judice   et  alio    judice 

dus  fuit  frater  pater  suus   quondam   Ber-  Remundo-Guillermo,  jussu  praedictis  co- 

nardus-Guillelmi,   &    jamdicta   Chixulo   &  mitibus  judicaverunt  quod  si  ita  esset  ve- 


avia  sua  &  genitrix  praedictis  fratribus  & 
obierant  intestati  ex  hoc  seculo  sine  dona- 
tione  &  testatione  quam  fecissent  de  jam- 

'  Cartulaire  d'Elne,  f"  49  j  &  copie  dans  la  col- 
lection Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  34, 
f°  240. 


rum,  sicut  jamdictis  clericis  asserebant  & 
hoc  potuerint  comprobare  per  scripturas 
aut  per  testes,  directum  esset  praedictura 
alodium  de  jamdicte  matris  ecclesie  & 
praelibate  canonicae  &  ejus  clericis.  Quod 
hoc  fuit  paratus  ad  comprobandum  Artai- 
lus  electus  atque  dictus  episcopus  eum  ce- 


An 
108- 


An 
1087 


7o5 


PREUVES  DE  L'FIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


706 


teris  aliîs  clericis,    in  janidicto  puio    per      frater  &  alii  plurinii  quorum  longiim   est 

duobus  idoneis  testibus  ex  jamdictis  cleri-      per  nomina   texere.   S.   Bernardus   levita, 

cis,    unum  videlicet  Guitardiis-Mironi    &      qui  hanc  scripturam  sccuritatis  diffinitio- 

Arnallus-Aralbertus  alium.   Hoc  audito   a      nis  scripsit  sub  die  &  anuo  quo  supra. 

cunctis,   dederuiit    consilium    praedictum 

electum  &  caeteris  clericis,  ut  dédissent  de  ' 

numis  praedictae  canonice  janidicto  Poncio 

valente   viginti    uncias    auro    valentia,    & 

puUinam    unam   cavallinam   de  uno  anno, 

&  ipse  deffinisset  atque  evacuasset  jamdicto 

alodio  in   jure    &   dominatione    praedicte 

canonice  &  ejusdem  clericis,  &  ita  collau- 

datum  fuit  &  factum  ab  utraque  partibus. 

Et   praedictus   Poncius    accepit   jamdictas 


An 
1087 


371. 

Donation  de  dijjèrents  droits  féodaux 
à  Vévêque  d'AgdejBérenger\ 


H 


An 
1088 

24 


EC   est  carta   de   guirpitione   de   ipso 
honore    Sancti    Stephani    qui    est    in 

vinginti  uncias   &  praedictam   puUiiiam  a  villa  Marceliiano  &  in  ejus  terniinio,  quam 

parte   praedictam    canonicam   &  clericis  ;  toUebant  &  amparabant  Bernardus-Sicardi    octobre. 

propterea  evacuavit  &  deffinivit  atque  red-  &Bernardus-Lautaldi  &Bernardus-Alcherii 

didit  jamdictum  alodium  in  jure  &  domi-  &  Raimundus-Pontii  &  Godafredus.  Guir- 

natione  praedictae  canonice  &  clericis  qui  pivit  Bernardus-Sicardi  &  Bernardus-Lau- 

modo  ibidem   sunt  vel  futuris   teniporibus  taldi  &  Bernardus-Alcherii  &  Raimundus- 

erunt  ibi  omnibus  temporibus  possidendi,  Pontii  &  Godafredus  Domino  Deo  &  Sancto 

Si  quis  autem   hanc  scripturam  diffinitio-  Stephano  &  episcopo  Berengario  &  ipsius 

nis,  evacuationis  atque  deliberationis  dis-  loci  canonicis  &  sequacibus  eorum  ipsuni 

rumpere  temptaverit,  nil  eis  proficiat  aut  honorem  suprascriptum,    hoc  est    tertiam 

proficiant,  sed  supradicto  alodio  in  jure  partem   de   decimo   de   omnibus    aquis   de 

prelibate    canonice    &    clericis    in    duplo  toto  terminio  de  Marceliiano  &  de  hom- 

componat,   &    insuper  irani   Dei   incurrat  nibus  aquis  &  de  omnibus  hominibus  que 

&  sententia  sacrilegi  feriatur,  &  in  antea  sunt  vel  censu  douant  &  reddunt  &  in  an- 

haec  scriptura    maneat    inconvulsa.    Facta  tea  facturi  sunt  ad  Marcellianum,  &  totam 

autem  haec  scriptura  evacuationis,  difini-  tertiam  partem  de  companis  de  piscibus  & 

tionis  atque  deliberationis  sive  securitatis  volatilibus  &  de  usus  &  census  que  hodie 

anno  M°  LXXX"  VII°  Incarnationis  Domini  sunt  &  in  antea  erunt  &  totam  tertiam  par- 

nostri  Jesu  Christi,  die  Vl"  idus  mai,  xx°  tem   de  la  Uida  de  Marceliiano  &  de  ejus 

VII°  anno  régnante  Philippo  rege.  S.  Pon-  terminio  de  toto  avère  &  de  tota  substantia 

cii-Bernardi,  qui  hanc  scripturam  superius  &  uno  navigio   sine  usti   &  censu.   Et  hec 

scriptam  fieri  jussit  atque  firmavit  &  tes-  guirpitio  fuit  facta  primum  in  villa  Pineto 

tes  firmare  rogavit.  S.  Berengarii-Gozberti,  ante  ostium  ecclesie  Sancti  Symeonis,  idus 

sacricustus.  S.  Petri-Ajalberti.  S.  Arnallus-  junii,  in  presentia  Stephano  de  Cerviano 

Girbertus.   S.    Berengarius   Coumac.    No-  &  Pétri  de  Mesua  &  Sigarii-Salomonis  de 

mina  vero  nobilium  virorum  qui  présentes  Pomairols  &  Dalmatii  fratris  ipsius  &  Pétri 

fuerunt  ad  jamdictam  diffinitionem  in  jam-  Bernardi  de  Montiniaco  &  Dalmatii  de  Al- 

dicto  Puio-Muscoso  isti  sunt  Guilabertus  mas  &  Giraldi  fratris  ipsius  &  Petri-Gui- 

comeSjUgo  comes,  &  Gaucelinus-Bernardi,  raidi  de  Corneliano  &  Guillelmi-Salomonis 

Remundi-Udalgari,  Gaufrefus-Guilaberti,  de  Agathe  &  Deodati  clerici  &  Ugoleti  de 

Berengarius-Pere  ,  vicecomite  Castronovo  Marceliiano  &   Petri-Rostagno  &  Barroti 

nomine  Guillelmi,  Petrus-Pontius  de  Roca-  fratris  ejus  &  Folcrandi  de  Mesua  &  ab- 

Moura ,    Dalm.atius  ,    Bernard    de    Perata-  bâtis   Bernardi   Sancti    Severi    &  Stephani 

jada,   Raimundus-Jospert  de   Rabedo,    &  Barrai     &    Ilisarii    &   aliorum     multorum 

Ramundo-Ademario,    Petro-Remundo    de  hominum.  Et  pro   ista  honore  &  pro  ista 
Canned,  Bernard-Jospert,  Berengarius  Vi- 

ciad,  Ermengaudus-Poncii   de  Verned,  Pe-  ■  Copie  moderne  du  cartulalre  épiscopal  d'Aide; 

trus-Bernardus    de   Comeaa  ,    Berengarius  latin  9999,  f°  71. 

V.  23 


An 
io33 


707 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


708 


An 
10B8 


venditione,  guirpitione  &  pro  isto  placito  &  doiio  tibi  abbati  Petro   &  monachis  & 

donavit     Bereiigariiis     episcopus     centuni  oniuibus  successoribus  tuis,  ut  &  ipsi  im- 

sexagiiita    solides    monete   boue    de   Mel-  perpetuiim   quiète  habeant  &  possideant, 

gorio  istis   supradictis  guirpitoribus.   Hec  ut  sicut  ipsi  donaverunt  omnia  quae  sunt 

guirpitio  fuit  facta  ante  altare  Sancti  Ste-  in   territoriis  ipsaruni  villarum,  ego  simi- 

pha'.ii  sedis  Agathensis  in  presentia  Pétri-  liter  dono  culta  vel   inculta,  nemora  sive 

Ivaiiionis   &  Pétri -Guillelmi    &  Stephani  aquas   seu  etiam   feudales  qutie  mihi  sole- 

Barali  &  capudscole  &  Guillelmi-Rainaldi  baut    habere   pro    antecessoi  ibus    meis    & 

&  Rainiundi   de   Castronovo  &   Guillelmi  pro  me;  concedo  &  dono  &   laudo   meum    Éd.ong. 

de  Gabiano  &  Stephani  de  Florenciaco  &  dominium,  ut  ita  pro  Sancto  Andraea  ha-    coU  3Îi5 

Egidii   de   Marcelliano   &   Rainarduli;   in  béant,  &  quicumque  de  meo  comitatu  ali- 

presentia  Petri-Bremundi  &  Pontii-Deodati  qua  de  me  possidentes  pro  animabus  suis, 

&  Dalmatii  de  Poniairols  &  Guillelmi   de  videlicet  pro  filiis  suis,  idem  pro  aliquibus 

Mesua  &  Guirberti  de  Podio-Aboni  &  Rai-  haeredibus   suis  praedicto  monasterio  do- 

niundi  de  Sancto  Johanne  &  Raimuudi  de  nare  voluerint,  plenariam    ex    parte   mea 

Marcelliano  &  Pontii-Ugonis  &  multorum  licentiam  habeant.  Sed  praedicta  territoria 

aliorum  clericorum  &  la'icorum.  Facta  carta  sic  terminantur,  a  septentrione  versus  me- 

istiiis  guirpitionis  8i  guirpitio  ista,  que  fuit  ridiem  descendendo  per  médium  Rodanum 

facta  ante  altare  Sancti  Stephani  cum  hac  secus  rocam  de  Balma-Martina,  &c.  Guil- 

carta  villl  kalendas  novembiis,  Filipo  rege  lelmus  de  Sabrano,  Alisiardus  de  Usetico, 

régnante,  luna  quinta,  anno  ab  Incarna-  Rostagnus    de    Posqueriis,    Gibellinus    de 

tionis  Domini  M"  LXXX."  Vlll",  cpacta  vr',  Sabrano,  Petrus  de  les  P.jrtrues,  G.  de  Ro- 

camaur,  Bertraiidus  de  Lauduno,  Ripertus 
de  Cadarosse,  Petrus  de  Ponte;  ex  parte 
abbatis  Albertiis  Avenionensis  episcopus, 
Rostagnus   prior  Sancti  Andreae,   Petrus 

^^^  Camardus  decanus,  &c. 


concurens  VI. 


372. 


Donations  de  Raîmond  de  Saint- 
Gilles  j  à  Vahbaye  de  Saint-André 
d'Avignon  '. 


Éd .  ori 
t.  Il 


An 

io33 


I.  —  In  anno  Incarnationis  Domini 
col.  324.  M  LXXXVITT,  ego  Raimundus  cornes  Tolo- 
sae,  dux  Narbonae,  marchio  Provinciae, 
bona  fide  &  bona  voluntate  sicut  anteces- 
sores  nostri,  podium  Andaonensem,  ubi 
supra  aedificatum  est  monasterium  Sancti 
Aiulreae,  &  villam  sibi  adjacentem  &  om- 
nia sibi  pertinentia,  &  villam  etiam  de 
Angulis  &  omnia  sibi  pertinentia  cum  suis 
territoriis  &  cum  omnibus  pasqueriis,  pro 
sainte  animarum  suarum  donaverunt  Do- 
mino &  beato  Andreae  &  abbatibus  suis 
&  monachis  tani  praesentibus  quam  futu- 
ris,  ut  ii  libère  &  absolute  perpetuo  in 
pace  habent  &  possident,  ego  similiter 
pro    pace    aiiiinae    meae   concedo,    laudo 

'  Archives  de  l'abtaye  de  Saint-André  d'Avi- 
gnon. —  Catel ,  Histoire  des  comtes  de  Toulouse, 
p.   1J4. 


II. —  Ut'  his  qui  oderunt  pacem  ma- 
lignandi  toUatur  occasio,  ea  quae  ad  uti- 
litatem  ecclesiarum  fiunt  scriptis  soient 
memoriae  commendari.  Ideo  notum  sit 
tam  praesentibus  hominibus  quam  futuris, 
quod  ego  Raymundus,  Dei  gratia  cornes 
Tolosae,dux  Narbonae,  marchio  Provin- 
ciae, veni  apud  monasterium  Sancti  An- 
dreae, consideransque  vitam  fratrum  ibi 
Deo  contemplative  servientium  meamque 
in  foeditate  peccatorum  meorum  invohi- 
tam ,  per  eleemosinam  a  me  datam  monas- 
terio Andaonensi  &  fratribus  ibi  Deo  fa- 
mulantibus  meipsum  aliquantulum  a  pec- 
catis  mundare  desideravi.  Pro  sanitatc 
itaque  mihi  observanda  &  pro  sainte  ani- 
mae  post  mortem  meam  mihi  a  Deo  retri- 
buenda  aliquantulum  eleemosinae  donavi 
atque  donando  laudavi  Deo  &  monasterio 
Sancti  Andreae  &  abbati  Petro  fratribus- 
que    ibi    Deo    famulantibus    praesentibus 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-André  d'Avi- 
gnon. —  D'Achéry,  Spicilegium,  t.  8,  p.  iSç. 


An 
io8£ 


An 
1088 


709 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


710 


An 

1089 

() 
février. 


atque  fiituris,  podium  videlicet  de  Todone  pus   &   ego  Sicfredus  archidiaconus  ,  cum 

supra    quem    constructae    sunt    ecclesiae  caeteris  Sancti  Nazarii   caiiouicis  quorum 

Sanctae  Mariae  &  Sancti  Pétri,  cum   ne-  haec  nomina  sunt,  scilicet  V/illelmus-Ber- 

more    cumque    omnibus    appendiciis   sibi  nardi  prior,  &  Poncius-Belli,  Petrus  Gon- 

pertinentibus  &  cum  villa   sibi  adjacente,  damari,  Sicfredus  Debenna,  Bernardus  de 

meo  annuali  albergo  exclus©  &  mecum  ire  Fontano,  Bernardus-Adalberti,  Ramundus 

in  exercitu  dum  opus  fiierit.  Totum  etiam  Odalgerii,   Bernardus-Amelii,   Adalbertus 

territorium    Todonis    donavi    monasterio  Magister,  Stephanus   Poncius  Mir,  Ame- 

similiter  &  laudavi  &  totam  paludem  cum  lius-Arbertus ,    Arnaldus-Raimundus,    nos 

suis  tenementis  portumque  etiam  Sorgiae,  omnes  guarpimus  &  donamus,  simul  quo- 

qui  est  in  loco  qui  dicitur  Albennat;  quem  que  derelinquimus  Sanctae  Fidi  Couchas, 

portum  cum  aqua  &  piscationibus  &  lito-  ipsam   ecclesiam   Licairaco,  quam  vocant 

ribus   sibi   pertinentibus    &:  fibuîam    cum  Sanctam  Columbam,  cum  primitiis  &  deci- 

finitima  palude  sibi   pertinenti  Bosoblaus  mis  &  panatas  &  cum  alodio  sicut  ad  ipsam 

de  Paternis  &  Aitelena  uxor  sua  &  Isnar-  ecclesiam   pertinent  &   pertiuere  debent; 

dus  filius  eorum,  Guillelmus  Pétri  proxi-  in   tali  conventu   donamus   istas   ecclesias 

mus  eorum  &  alii  propinqui  sui,  conseiisu  Sanctae  Fidi,  ut  inter  ambas  douent  no- 

&  voluntate    mea,    pro    sainte    animarum  vem  denarios  de  sinodo  per  unumqiiemque 

suarum    donaverunt    Deo    &    monasterio  annum.  Et  propter  hanc  guarpitionem   & 

Sancti  Andreae  &  abbati  Petro,  &c.  Fac-  evacuationem,  qua  nos  evacuamus  de  istis 

tum   est  hoc  anno   ab    incarnato   Domino  jamdictis  ecclesiis,  sicut  suprascriptum  est, 

M  LXXXVlll.  Testes  hujus  rei  sunt  Franco  in  potestate  Stephani  abbatis  &  prioris  sui 

de   Paternis,   &c.    Guillelmus  de    Gorda,  &  in  potestate  caeterorum  fratrum  Sanctae 

Willelmus   de   Sabra,  R de   Eaucio,  Fidis    coenobio   comanentium    tam  prae- 

Giraudus     Amiens  ,     Isnardus     de     Cavo-  sentium  quam  &  futurorum,  propter  istam 

monte,  &c.  donationem  recepimus  ab  eis  centum  octo- 

ginta   quatuor  solidos   denariorum   exibi- 

lium  &  percurribilium  publicae  monetae 

Carcassonae,  quos  ipsi  nobis  dederunt  & 

o']3.  nos  manibus  recipimus,  &  de  praetio  isto 

apud  nos   quicquam  non  remansit;   &  est 

Donation  de  plusieurs  églises  faite  à  manifestum.  Sane  fieri,  quod  minime  cre- 

Sainte-Foi  de  Conques  par  Vévéque  tlimus  esse  venturum,  si  nos  jamdicti  guar- 

6-  le  chapitre  de  Carcassonne\  P^J^'"^^  ^"*  successores  nostri  vel   aliqua 

subrogata  persona  contra  istam  evacuatio- 

NOTUM  sit  omnibus  fîdelibus  sanctae  nem  ad  inrumpendum  venerint,  non  hoc 
Dei  Ecclesiae  tam  praesentibus  quam  valeant  acquirere,  quod  maie  praesump- 
futuris,  [quod]  quum  ego  Petrus  gratia  serit  repetere,  sed  in  duplo  componant 
Dei  episcopus  Carcassonae  &  canonici  quod  toUere  voluerint  &  insuper  viginti 
Sancti  Nazarii  ejusdem  sedis  interpellaba-  libras  auri  douent,  &  sic  ista  carta  evacua- 
mus ecclesiam  de  Licairag  &  ecclesiam  de  tionis  &  guarpitionis  firma  &  stabilis  & 
Casais,  quos  Poncius  monachus  dederit  inconcussa  omni  tempore  permaneat.  Facta 
Sanctae  Fidis  monasterio,  multis  igitur  carta  donationis  hujus  Viii°  idus  febroarii, 
conventionibus  &  placitis  inter  nos  &  ip-  IIP  feria,  régnante  Domino  noslro  Jesu 
sum  Poncium  monachum  transactis,  tan-  Christo.  Signum  f  domni  praesulis  Pétri, 
dem  placuit  nobis  facere  placitum  cum  S.  t  Sicfredi  archidiaconi ,  qui  vice  Pefri 
Sancta  Fide  &  cum  abbate  &  monachis  episcopi  &  canonicorum  ejus  hanc  cartam 
ipsius.  Igitur  ego  jamdictus  Petrus  episco-  fieri  praecepit;   &  ipsi  eam  firmavcruiit  & 

laudaverunt.  Osmundus  scripsit  die  &  anno 

'  L'iher  m'irah'dis,  de  l'abbaye  de  Conques;  copie  qUOd  Supra  '. 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, v.  143,  f"  190.  '  Cette  pièce    se    rapporte   à   la    fin   du   onzième 


An 
io8p 


711 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


712 


lid.orig 
t.  Il, 

col.  325. 


An 

1089 

1 3  mars. 


lid.orig. 

t.  Il,    , 

col.  326. 


~  S.  Pétri  Ferraiidi.  S.  Rainardi  Amati.  S. 

Ademari    de    Castro-Durban.    S.    Bernardi 
874.    —   ceci  Portae-Regis.  S.  Raynuindi-Petri.  S.  Ray- 

muiidi-Stephaui.  S.  Ugonis  de  Villa-nova. 

Donation   de  Pierre ,   élu   archevêque      S.  Berengarii-Petronis.  S.  Petri-Raymundi 

de   Narbonne,    à   la   cathédrale   de      Montis-Serenis.  S.  Pelagor.  S.  Raymundi- 

.„    ,  Arnaldi    Margalionis.    S.    Petri-Bernardi. 

cette  ville  \  c     -o  .  ■   v  •■  ^   ■    ^•     r>      .-  J 

o.  retri-Kogeni  bajuli.  Pontius  sacerdos 

IN  Dei    noniiae.  Ego   Petrus  Rutenensis      rogatus  scripsit,  die  &  anno  que  supra, 
episcopus   &    nepos    meus   Aymericus , 
certum   quidem   &  manifestum   est   enim, 
quia  placuit  animis  nostris  atque  placet, 

nuUius  cogentis  imperio  nec  suadentis  in-  070.   —   CCCll 

genio,  sed  propria  ac  spontanea  hoc  elegit 

nobis  bona  voluntas,  quatenus  dedissemus      Donations   d'Ermengarde ,  vicomtesse 
Domino  Deo  &  sanctis  martyribus  Justo  &  ^^  Bé-^iers,  6»  de  Bernard-Aton,  son 

Pastori  in  canonica  aliquid  de  nostro  ho- 
nore, sicuti  &  facimus.  Donamus  namque 
in  jamdicta  canonica,  in  territorio  Nar- 
bonensi    sive    in   terminio   de    villa   quae 


fils  y  en  faveur  de  diverses  églises. 

I.  —  In"  nomine,  &c.  Ego  Ermengar- 
dis  vicecomitissa  uxor  Raymundi  nomine 
vocatur  Abunianum  hortum  unum  qui  fuit  Trencavelli  &  filius  noster  Bernardus, 
Ramondi-Roarii,  &c.  Sic  donamus  nos  damus  &  concedimus,  8c  libère  condona- 
jam  praedicti  ad  praedictam  canoaicam  mus  Deo  &  Sanctae  Ceciliae  atque  Albiensi 
pro  amore  Dei  &  remedio  animarum  pa-  ecclesiae  in  ejus  honore  &  in  nomine  de- 
tris  mei  Berengarii  &  matris  meae  Gar-  dicatae,  sub  reginiine  &  custodia  domini 
sindis  &  fratris  mei  Bernardi-Berengarii  Willhermi  episcopi  aliorumque  omnium 
patris  Aymerici  praescripti  &  pro  reme-  clericorum  praesentium  &  futurorum  , 
dio  animarum  nostrarum;  tali  convenien-  iUam  ecclesiam  de  la  Cauna,  totum  allode 
tia  ut  canonici  sanctorum  martyrum  Justi  sicut  melius  antea  tenuimus  vel  posside- 
&  Pastoris  per  unumquemque  annum  fa-  mus,  &c.  Facta  carta  in  mense  martii,  sub 
ciant  duos  annoales,  unum  pro  anima  pa-  Jie  dominico,  régnante  Philippe  rege. 
tris  mei  Berengarii  &  alium  pro  anima  Signum  Jordani-Escafredi.  Signum  Ugo 
Bernardi-Berengarii  &   omnium    christia-  fratris  sui. 


norum.  Sane,  quod  fieri  minime  credi- 
mus  esse  venturum,  quod  si  nos  donato- 
res,  &c.  Actum  est  hoc  lll  idus  martii,  anno 
M  LXXX.VIIII  Incarnationis  dominicae, 
régnante  Philippo  rege  in  Franciis.  S. 
Pétri  episcopi  &  nepotis  mei  Aymerici, 
qui  hanc  scripturam  fieri  jussimus,  firma- 
vimus  &  his   testibus  firmare  rogavimus. 

siècle  (voir  plus  bas  n.  CCCII ,  chartes  iv  &  v). 
Pierre  III  fut  évèque  de  Carcassonne  de  io8.5  à 
iioi;  dans  cet  espace  de  temps,  le  8  des  ides  de 
février  (6  de  ce  mois)  fut  deux  fois  un  mardi,  en 
1089  &  1095.  Nous  rapportons  la  pièce  à  l'an  1  089, 
comme  étant  vraisemblablement  antérieure  à  l'an- 
née 1090,  date  des  pièces  publiées  sous  le  n.  CCCII, 

[A.  M.] 
'  Cartulaire  de  la   cathédrale  de   Narbonne,   8t 
copie  dans  la  collection  Doat,   à   la   Bibliothèque 
nationale,  v.  5"),  f"  izS. 


II.  —  Ego'  in  Dei  nomine  Bernardus 
vicecomes  Karcassensis  &  Reddensis,  pro 
remedio  animae  meae  &  parentum  meo- 
rum,  dedi  Deo  &  Sanctae  Mariae  de  ipsa 
Crassa  &  ad  locum  Sancti  Polycarpi  mo- 
nasterii,  &  Petro-Poncii  priori  ejusdem 
loci  &  successoribus  suis,  villam  meam  de 
Caselas,  cum  aquis,  bonis  cultis  &  incul- 
tis,  &c.  Facta  carta  istius  donationis  anno 
Incarnationis  dominicae  M  XC. 

III.  —  In'  Christi  nomine.  Ego  Bernar- 
dus-Ato  vicecomes,  dono   Domino  Deo  & 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix;  caisse  i5. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse.  —  Voir  plus 
haut  la  pièce  ajoutée  par  nous  sous  le  n°  353,  à  la 
date  de  novembre  1082.  [A.  M.] 

*  Archives  de  la  c.ithcdrale  d'Albi,  &  copie  dans 


An 
1089 


Vers 


An 
109c 


Vers 
I  090 

novem- 
bre. 


MX 


Vers 


7i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


7M 


Éd.ori!;. 

t.  ii; 

col.  327. 

Vers 

1090 

novem- 
bre. 


sanctae   Ceciliae    &    sancta    Cruce,    illam  mea    Garscndis     &     filius     no-'tcr    Petriis 

ecclesiam  de  la  Cauna,  c[uae  est  tuiidata  in  atqiie  consobrini   mei  Guillelnius-Adcnia- 

honore  beatae  Mariae  virginis,  &   eccle-  rus,  Bernardus  Petriis,  nos  omiies  sinuil  in 

siasticum  quae  ad  illam  pertinet  ad  alode,  unum  derelinquinuis   Dco  &  sanctae  Fidî 

in  praesentia  mater   mea  vicecomitissa   &  atque  illius  domno  abbati  Eego,  &c.  ipsam 

episcopo   nomen  Willelmo  &   Alidolfo  de  ecclesiam    de  Lichairaco   &    ipsam    eccle- 


Murazzo  &  canonicos  beatae  Ceciliae  & 
Bernardus-Frotardiis  de  Combred  &  frater 
suus  Petrus,  de  illa  ecclesia  suprascripta 
&    de    totam    honorem     qiiomodo    melius 


siam  de  Casais;  hoc  est  ipsum  praeveirll, 
cum  medietate  de  decimis  &  ipsas  primi- 
cias  atque  ipsa  cimeteria,  ipsas  oblatio- 
nes   &  terras,  &c.   Siniiliter  nos   jamdicti 


abuit  Ugo  de  Murazzo,  &c.  Episcopus  nec  guarpitores  retinemus  quartam  partem  de 

praepositus   neque    alii    clerici    dare    nec  ipsis  justitiis  &  placitis  quae  ibi  advenient 

vendere     nec    impignorare    non    possint,  &    exibunt,    exceptis    ipsis    meis   homini- 

extra  illum   honorem   quae  Bernardus  ha-      bus,    &c.  Carta facta  est  XI   kalendas 

bet  a  fevo  de  episcopo  &  de  clericis  Sanc-  julii,  Vll'"feria,  régnante  Philippo.  S.  Fer- 

tae  Ceciliae  sedis,  sed   omni   tempore  sit  rachan,  &c.  S.  Willelmi-Poncii  Carcasso- 

in  communia.  Facta  carta  ista  feria  il,  in  nae  vicarii.  S.  Udalgerii  de  Cavanaco.  S. 


Rayniundi-Arnaldi  de  Cavanaco...  Osmun- 
dus  scripsit  haec  in  ecclesia  Sancti  Mi- 
chaëlis  Carcassonae. 


376. 

Donation  d'une  église  faite  à  Saint- 
Germier  de  Muret ,  par  Roger,  sei- 
gneur de  cette  ville  \ 

EGO    in    Christi    nomine    Roggeriiis    de 
Muret  &  socia  mea  Serena,  cum  con- 


feria  il,  in  mense  novembris.  S.  f  Ermen- 
gardis,  qui  ista  carta  scribere  fecit  &  fir- 
mare  rogavit,  régnante  Philippo  rege , 
teste  Petro  Monaello.  S.  t  Petro-Arnal. 
S.  t  Petro  Picart.  S.  t  Bernar-Atto.  S.  f 
Willelmi-Poncii,  &c.  Stephanus  presbyter 
rogatus  scripsit  die  &  anno  quod  supra. 


V.  —  In'    nomine    Domini.   Ego    Ray-      parentorum  nostrorum  tam  vivorum  quam 
mundus  quém   vocant   Ferrachan   &   uxor      niortuorum  ;   &  accepimus  de  Emelio  pre- 

posito  CXL  solidos  de  denarios  Tolosanos. 
Facta  carta  ista  in  mense  octobri,  sub  die 


la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  io5,  f»  i3. 

'  CartLilaire  de  l'abbaye  de  Conques. 

'  Ihid. 


loy  I 


mense  novembri,  régnante  Philippo  rege. 

IV.  —  In  '  nomine  Domini.  Ego  Ermen- 

gardis  vicecomitissa  fîlia  Rangardis  dona- 

tor    sum    Domino    Deo    &    sanctae    Fidis 

illa  alberga  &  illa  explecta  quae  abeo  in 

ipsa  villa  quae  vocatur  Licairag,  totum   & 

ab    integrum,   propter  remedium    animae 

meae,  &c.  &   pro    remedium    animae   se- 

niore    meo    Rayiiiundo    &    pro    salvatione 

iilio  meo  Bernardo-Atto  &  per  remedium 

animae    parentum    meoium.    Ista    honore 

suprascripta  dono  Domino  Deo  &  Sanctae 

Fidis  de  Conchis  &  Domino  abbati  Begoni       P   a/t        .  o  •  c  An 

"A-/  Muret  &  socia  mea  oerena,  cum  con-       '^  " 

&  omni  congrégations  fratrum  qui  ibi  ^.y^^  fratribus  meis  Raimundo-ArnaIdo,  '°9° 
sunt  nec  in  antea  advenerint.  Et  per  ^  Guillelmo  Blanco,  &  Petro  Mello,  &  "''""" 
istam  convenientiam  quia  nec  ego  nec  ^,j„,  consilio  Petro  Raimundi,  damus  & 
ulla  potestas  quae  ibi  sit  nec  in  antea  ^endimus  ad  alo  Domino  Deo  &  sancte 
adveniat  in  comitatu  Carcassona  nec  ullus  ^^^^5^  ^  ^^^^j-,  p^^^j  ^  ^^^^^^-^  Germerii  & 
homo  per  illos  non  possit  ullam  rem  ad-  3^,^^^^  Johannis,  &  aliis  sanctis  reliquiis 
quirere.  Facta  carta  &  donatio  ista  sub  die      .^^^  j,,  ju^^  ecclesia  Sancti  Germerii  viden- 

tur  habere,  medietatem  de  ecclesia  &  de 
ecclesiasticis  &  de  omni  re  que  ad  eccle- 
siam pertinet , -que  dicitur  Sancti  Martini 
de  Rodoniag,  &  ad  Emelium  monachum 
prepositum  Sancti  Germerii  &  ad  alios  mo- 
nachos  qui  antea  venturi  sunt,  propter 
remedium    animabus    nostris   &  animabus 


'  Cnrtulaire  de   r,il)bnycde  Léznt;    latin    9  1  "9, 
f"  267  r". 


An 

1090 


7i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


716 


Ed.  on  g. 

l.ll, 
col.  327. 


An 

loyo 

20  d<i- 
cciiibro. 


377.  _  CCCIII 


lid.onp. 

t.  II. 
col.  328. 


feria  V^",   régnante   Filipo    rege,   anno   ab  parte  de  honore   Pétri  Liacas    quae   foris 

Incarnatione   Domiiii   iNi"  LXXXX",   Guil-  vallatos  &  muros  est,  &  pro  toto  illo  quod 

lelmo   comité  Tholosa    tenente,  &  Isarno  de  ipso  honore  Pétri  Liacas  infra  vallatos 

episcopatu  régente.  Sig.  t  Rodgerio  &  Se-  &  muros  est,  dédit  Guillelmus  de  Mont- 

rena,   qui   cartam    istam    scribere    rogave-  peslîer  Gotafrido  episcopo    M.  CGC    solidos 

runt  &  manibus  firmaverunt.  Sig.  t  Donad  Melgoriensis  monetae.  Et  juravit  ipsi  Go- 

Orumbel     &    Bonifacii.     Sig.    t    Bernardo  tafrido  episcopo  totum  honorem  quem  te- 

Emelio  clerico  &  Guarmundo  genero  ejus.  nebat   de  Sancto  Petro  vel   in   antea   cum 

Sig.  t  Arnaldo  Sancti  Marcelli.  Sig.  t  Do-  consilio  ipsius  Gotafridi  acquirere  posset, 

minico  converso;  omnes   isti   sunt  visores  ut  ipse  de   toto  ipso   honore   Sancti   Pétri 

&  auditores.   Raimundus  scripsit.  episcopo     Gotafrido     non     tolleret,    nec 

homo    nec    foeniina  per   suum    consilium 

■ — vel    per    suum    adjutorium   vel    per   suum 

malum  ingenium.  Sic  juravit  Guillelmus 
dominus  de  IVLontpesler  Gotafrido  epi- 
scopo  &   omnibus   successoribus  ejus  ca- 

_     ,    „          ,    ^            7     7»^  tholicis,  &  sic  iurare  debent  haeredes  sui 

Accord  entre  Godefroy,  eveque  de  Ma-  ^^.  honorem  suum  habuerint  episcopis  & 

guelonne,  ^  Guillaume,  seigneur  de  similiter  canonicis  de  communia.  Lisuper 

Montpellier^ .  juravit    praedictus    Guillelmus    canonicis 

Magalonensibus    praesentibus    &    futuris 

IN   nomine  Domini   nostri    Jesu  Christi  ,  totam   communiam    Sancti    Pétri   Magalo- 

anno    dominicae   Licarnationis   MXC,  nensis  &  thesaurum  &  honorem,  &  omnia 

indictione  XIII,  XIII   kalendas  januarii,  quae  ad  ipsam  pertinent  communiam,  sicut 

placitum  factum  est  inter  Gotafridum  Ma-  nunc  habent  vel   in  antea  juste  acquirere 

galonensem   episcopum   &  Guillelmum  de  poterunt ,    totum    ipsis    juravit    canonicis 

MontpesU2r    filium    Ermengardae    &    Be-  qui  praesentes  sunt  &  futuris,  ut  ipse  non 

rengarium   de  Turreves.   Guirpivit  autem  tollat  nec  tollere  nec  fraudare  honiini  vel 

Guillelmus  de  Montpesler  ad   Gotafredum  foeminae  consentiat,  de  omnibus  quae  ad 

episcopum    ecclesiam    Sanctae    Mariae  de  ipsam  communiam   pertinent  vel  pertine- 

MontpesHer   8f   clericos,   ut   libère  in  po-  bunt.  Et   si    homo  vel  foemina   esset  qui 

testate   sua  &   in  ordinatione   sua    sint   &  tollere  vellet  aut  tolleret  de  bis  quae  ad 

successorum   ejus  secundum  clerum  &  se-  ipsam    communiam    pertinent,    per   fidem 

cundum    canones  ,    similiter    &    alias    ec-  sine  enganno  &  omni  malo  ingenio  adju- 

clesias  &   clericos  &  justitias  eorum.    Et  tor  esset   clericis    Magalonensibus,    com- 

guirpivit  praedictus  Guillelmus  eidem  epi-  monitus    per  praepositum    vel   per  archi- 

scopo  Gotafrido   ecclesiam  de  Montpesîier  diaconos    Magalonenses    ad     honorem    & 

libère  in   potestate  &    ordinatione  sua  &  proficuum   Sancti   Pétri.  De    toto   honore 

successorum  suorum,    cum  cimoeteriis  &  quem  Petrus  Liacas  &  Guido  filius  ejus  de 

appenditiis  &  alodio  sicut  constituunt  ca-  alodio  Sancti  Pétri  tenuerunt,  sicut  supra 

nones  &  cum   tertia  parte -decimae.  Insu-  scriptum   est,  deforis  vallos   de  JVLuntpes- 

per  &  de  toto  honore  quem  Petrus  Liacas  lier,  dédit  unam  tertiam  partem  Gotafridus 

&   Guido   filius    ejus   habuerunt  de   alode  episcopus    Guillelmo    de    JVLontpesUer ;    & 

Sancti  Pétri  &  tenuerunt,  guirpivit  Guil-  G.  de  JVLontpesUer  reliquit  episcopo  Gota- 

lelmus  duas  partes  ex  integro  ubicumque  frido  duas  alias  partes,  &  de  ipsis  duabus 

sit  aliquid  de  ipso  honore,  excepto  quod  unam    retinuit     ex     integro    episcopus    & 

infra    ipsos    vallatos    &    ipsos     muros    de  aliam   dédit  Berengario  de  Turreves   cum 

Montpesîier    est.    De    ipso    honore    Pétri  consilio   Guillelmi   de  Montpesler  ;  &  Be- 

Liacas,  dédit  Gotafridus    episcopus   Guil-  rengarius  de  Turreves  guirpivit  duas  epi- 

leimo    de    Montpesler.    Et    de    ipsa    tertia  scopo,  unam  quam  sibi  retinuit  episcopus 

&  aliam  dédit  G.  de  Montpesîier.  Et  Guil- 

•  Manuscrits  d'Aiibiiys,  n.  82,  p.  65  &.  seq.  lelmus   episcopo,   ut  quandocumque    Ber- 


An 

lOÇC 


An 

1 090 


717 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


718 


An 


nardiis  Alafredi  conveniret  cum  episcopo      dictam  conveuicntiam  &  haeredes  sui  epi-      '°^° 


de  fevo  de  Montpeslaîret,  Gotafridus  epi- 
scopus  donet  Bernardo  Alafredi  totam  ter- 
tiam  parteni  de  omiii  aedificio  facto  vel 
faciendo  in  Montepeslaireto,  excepte  de 
ecclesia  &  de  appenditiis  qiiae  secuiulum 
canoues  Ecclesiae  esse  debeiit;  &  cjiiartiim 
de  niaiisis  &  apannariis  qualem  habiiit  Ala- 


Éd.orig. 

t.  11, 
coi.  329. 


scopo   &  successoribus    suis   &    caiionicis 
sine  alio  placito  de  honore  &  de  pecunia. 

Sacramentum  fiJelitatis  promissum  Gotafrïclo, 
&  infeodatio  domni  Guillelmï. 

Audi,    tu    Gotafride   Magalonensis  epi- 

fredus  pater  suus,  dabit  ei  episcopus  totam  scope,  ego  Guillelmus  filius  Ermeiigardae 

tertiam   partem    in   ipso    toto   aedificio   de  dominus  Montispesullani,  de  ista  hora  in 

Montepeslaireto,   sicut   scriptum    est,    de  antea  fidelis  ero  Sancto  Petro  &  ecclesiae 

omni    lesda    &    de   teloneo   &   placitis    de  Magalonensi  de  omnibus  qtiae  hodie  habet 

honiinibus  laicis  qui  habitaverint  in   toto  ipsa  ecclesia ,  quae  ad  ipsam   communiam 

terminio    de    Montpeslaîret,    exceptis    de  pertinent  in  thesauro  &  in  omnibus  causis 

hominibus  qui  habitaverint  in  appenditiis  quae  ad   ipsam  communiam   pertinent,  de 

ecclesiae.    Et    quandocumque    Bernardus  omnibus    quae    hodie   habet   vel   in   antea 

Alafredi   pro   ista   convenientia   cum    epi-  habebit,  ut  non  tollam   ex  ipsis   causis  de 

scopo   convenerit,   dabit   episcopus   Guil-  ipsa  communia  canonicis  Sancti  Pétri  quae 

lelmo  de   Montpesler  aliam    terrain    &  to-  hodie  vivunt  vel   in  antea  futuri  sunt,  me 

tam    partem    de    toto    aedificio    facto   vel  sciente  ;  &  si  nesciens  facerem,  infra  duos 

faciendo  in  toto  terminio  de  Montepeslai-  menses  captalment  0  emendareï,  plusquam 

reto  de  capmansis,  &  excepto  usatico  qua-  scirem.  Et  si  Homo  vel  foemina  quod   su- 

lem    habuit   Arnaldus   episcopus    in    toto  pradictam  communiam  destruere  vellet  aut 

Monspeslaireto    &    in    terminio    ejus,    &  res  de  ipsa   communia    tolleret,  commo- 

excepto  eo  quod  habebat  Petrus  de  Luxas  nitus    aut    per   praepositum    aut    per  ali- 

in  suo  dominio  antequam  placitaret  cum  quem    de    archidiaconis ,    fideliter  adjutor 

Guillelmo.  De  omnibus  aliis  sicut  scriptum  ero   ad    retinendum    &    recuperandiim    ad 

est,   de  lesda,   de   teloneo    &    placitis,   de  Sanctum    Petrum.   Sicut    hic   scriptum   est 

omnibus  bis  tertiam  partem  dabit  Gotafri-  &  clericus  légère  &  intelligere  hoc  potest, 

dus  episcopus    Guillelmo    de    Montpesler,  sine  enganno    sic    ego   tenebo    &    servabo 

tali  convenientia,  ut  Guillelmus  fidelis  sit  sine   omni   enganno    me    sciente;   &   tibi, 

Gotafrido    episcopo    de    sua    parte,    &    ut  Gotafride  episcope,  dj  toto  honore  quem 

Guillelmus  Montempeslairetum  aedifican-  hodie  habes  vel  habere  debes  vel  in  antea 

Jum  non  disturbet,  sed  potius  aedificet  &  cum   meo   consilio  acquirercs   non  tollam 

aedificare   adjuvet   sine   enganno,  quando  aliquid,  nec  homo  vel   foemina  per  meum 

episcopus  voluerit  &  commonuerit.  Reti-  consilium  vel    per  meum    consensum.   Sic 

net  autem   episcopus   in   toto   aedificio  de  me  Deus  adjuvet  8i  istae  reliquiae  sanctae. 

Montpeslaîret ^ facto    vel    faciendo    tertiam  Postea    Guillelmo  petente   ut  episcopus 

partem    de   lesda,    de    teloneo    &    placitis  illi  daret  feudum   Sancti   Pétri  quod    ipse 

omnibus,  &   ecclesiam  ,  &   clericos  &   ad  vel  antecessores  ejus  tenuerant, quia  prop- 

ecclesiam    pertinentia  in    libéra    potestate  ter    invasionem    honoris    Sancti    Pétri    Si 

&   ordinatione,  &   vicarium   suum   in   sua  propter  malefacta  quae  episcopo  &  clericis 

parte  de  toto  aedificio  de  toto  Montpeslai-  fecerat  totius  sui  bsneficii  reactum  incur- 

reto  retinet.  Et  donat  G.  episcopus  de  ho-  rerat,  &  per  judicium   episcoporum  Pétri 

nore  de  Montpeslaîret    convenicntiam  ,    &  Aquensis  archiepiscopi ,  &  Ugonis  Gralio- 

si    episcopus   Gotafridus    moreretur    ante-  nopolitani  episcopi,  &  Dcsiderii  Cavellien- 

quam    compléta   esset   supradicta  conven-  sis    episcopi ,    &    Gotafridi     Magalonensis 

tio    ad    G.   ex   parte  episcopi    vel    ad    epi-  episcopi,   necnon  8i  Pontii  praepositi,  & 

scopum    ex   parte    Guillelmi,    successores  canonicorum   Magalonensium  ,  &  Alcherii 

episcopi  adimplerent  supradictam    conve-  Lutevensis  archidiaconi  &  laicorum   idem 

nientiam  ad   Guillelmum  vel   ad   haeredes  bsneficium  perdiderat,  antequam  daret  ei, 

suos  sine  alla  pecunia;  &  Guillelmus  prae-  episco])US  dixit  ad  eum  :  «  Cognoscis  quod 


An 
lopo 


719 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


720 


lid.orig. 

t.  II, 
col.  33o. 


melius  beneficium  habeas  de  me  &  de  conus ,  Dcodatus  subdiaconus ,  Poncius- 
Sancto  Petro  quam  de  alio  seniore,  &  cog-  Gaucelini,  Ugo  de  Castello-novo,  &  multi 
noscis  quod  melius  sis  homo  de  Sancto  ejusdem  ecclesiae  clerici  alii  ;  praeterea 
Petro  &  de  me  quam  de  alio  seniore?  »  Res-  laici  Guillelmus-Ermengaudi ,  &  Guillel- 
pondit  Guillelmus  :  «  Cognosco.  «  Iterum  mus-Arnaldi,  Ermengaudus  de  Pinna,  Be- 
dixit  episcopus  :«  Réfutas  tu  Deo,  &  Sancto  rengarius  de  Turreves,  Berengarius  de 
Petro  &  mihi  ecclesiam  Sauctae  Mariae  de  Vallauques  &  plures  alii, 
Montepessulano  cum  cimoeterio,  &  omni- 
bus appenditiis,  &  alodio,  &  tertiam  partem  Postea  vero  anno  dominicae  Incarna- 
decimae,  &  omnibus  clericis  ejusdem  villae,  tionis  M  XCIII,  VIII  kalendas  maii,  domi- 
&  duas  tertias  partes  de  feu  quod  tenuit  nica  Quasimodo,  Guillelmus  in  ecclesia 
Petrus  Liacas  de  Sancto  Petro  extra  valla-  beati  Nicolai  reliquit  ex  integro  omnes 
tos  Montispessulani?  »  Respondit  Guillel-  ecclesias  &  décimas  quas  vel  ipse  in  pro- 
mus :  «  Refnto.»  Tune  episcopus  dédit  ipsi  prio  tenebat  aut  alii  per  eum,  &  hoc  non 
Guillelmo  in  integrum  omne  fevum  ante-  coactus  sed  spontanea  &  libéra  sua  vohm- 
cessorum  ipsius  Guillelmi  quod  habuerunt  tate  pro  remissione  peccatorum.  ' 
de  Sancto  Petro,  praeter  ecclesiam  Sanctae 

Mariae  de  Montepessulano  &  praeter  ec-  Secundum  sacramentum  factum  GaîterioMa- 

clesiam  de  Montepeslaireto  cum  omnibus  galonensi    episcopo    a    domino    Guillelmo 

ad    eam    pertinentibus,  &   praeter  omnes  super  ûdelitate. 
alias  ecclesias  &  praeter  décimas  &  clericos 

omnes  &  justiciam  eorum;  &  dédit  eidem  Audi,  tu  Galteri  Magalonensis  episcope. 

Guillelmo  totum  illud  de  fevo  Pétri  Liacas  Ego  Guillelmus  de  Montepessulano  filius 

quod  est  infra  vallatos  &   muros  Montis-  Guillelmi  de  Montepessulano,  ab  ista  hora 

pessulani,  &   reliquam   tertiam   partem   de  in  antea  personam  tuam   non  capiam,  vi- 

eodem  feudo  in  omnibus  locis  extra  muros  tam  &   membra  tua  tibi   non    tollam ,  nec 

&  vallatos  ejusdem  Montispessulani.  Prae-  homo   nec  foemina  meo  consilio  vel  meo 

terea  convenit  episcopus  eidem  Guillelmo  ingenio  :  &  si  in  illo  honore  quem  tu  hodie 

quod    daret    ei    tertiam    partem    novorum  habes  &  possides  &  canonici  Magalonen- 

aedificiorum    quae    facta    sunt    vel    erunt  ses  habent  &  possident  in   communia,  vel 

facta  in  Montepeslaireto,  quando  Bernar-  in  antea  tu  acquisieris  meo  consilio  &  ca- 

dus  Alafredi  concordaverit  cum   episcopo  nonici  similiter  meo  consilio  acquisierint, 

ipso,  excepta  ecclesia  &  cimoeteriis  ejus  ego    Guillelmus    tollerem    vel   forisfactum 

&  appenditiis  &  alodio  &  tertia  parte  de-  ibi  facerem,  cum  tu  m'en  commonras  per  sa- 

cimae,   &  exceptis   capmansis  &   omnibus  cramentum,  vel  si   tu  praesens  non  fueris 

his    quae    Arnaldus    episcopus    tenuit    in  aut  ecclesia  Magalonensis   tune  forte  epi- 


eadem  villa  in  suo  dominicatu ,  antequam 
placitaret  cum  Guillelmo.  Insuper  condo- 
navit  episcopus  omnes  offensas,  &  haec 
omnia  ei  dédit,  &  offensas  condonavit  ea 


scopum  non  habuerit,  prior  Magalonensis 
consilio  capituli  Magalonensis  m'en  com- 
monra  per  sacramentum,  infra  XL  dies  cap- 
talmen  0  rendrai  0  te  emendarai,  vel  ad  tuam 


lege  &  conditione,  ut  sibi  non  sit  infîdelis,  merce  m'en  contperai  &  a  la  merce  canonico- 

ut  hactenus  fuit,  &  servitium  debitum  sibi  rum.  Similiter  &  si  homo  vel  foemina  in 

non  subtrahat  sicut  antea  fecit,  sed  ut  ipse  illo  honore  quem  tu  habes  &  possides  & 

Guillelmus  debitum  servitium  reddat  epi-  communia  habent  &  possident,  vel  in  an- 

scopo  &  successoribus  ejus,  &  sit  ei  fidelis  tea  tu  meo  consilio  acquisieris  &  canonici 

&  ecclesiae  Magalonensi,  &  ipse  &  succès-  similiter  meo  consilio  acquisierint,  tibi  vel 

sores  sui,  sic  dédit  Guillelmus  ad  honorem  canonicis    aliquid    toUeret  vel    forifactum 

Dei  &  sancti  Pétri  &  omnium   clericorum  faceret,  si  per  me  illud   te  der^ere  nollet, 

&    ad    salutem   sui   ordinis.    Huic    placito  vel  directum   tibi  &  canonicis  facere  nol- 

interfuerunt  praepositus  Poncius  &  Ber-  let,  cum   tu   me  commonras  per  sacramen- 

trandus  nepos  ejus,  &  Augerius  archidia-  tum  ,    aut    si    tu    praesens    non    fueris  vel 

conus,   &   Raimundus-Guillelmi   archidia-  ecclesia   Magalonensis   tune  forte   episco- 


An 
1090 


An 

1 093 

24  avril. 


lid.orig. 

t.  Il, 
col.331. 


An 
iop3 


721 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Vers 
I  090 
juin. 


722 

'  Vers 

pum    non    habuerit,   prior    Magaloiiensis  que  annum  per  legatum   mandatum  ad  Vii      '°^° 

cum    consilio  capituli    Magalonensis  m'en  milites  &  civadam  vi  sextarios,  &  si  for- 

commonra  per  sacranientum ,  tibi  &  cano-  facturam     niillam    habuerint   fîdancias    & 

nicis  Magalonensibus  adjutor  ero  sine  in-  justiciam.  Facta  carta  ista  in  mense  junio, 

ganno.  Sicut    in    bac    carta   continetur  &  siib    die    feria   VI'',    régnante    Filipo    rçge 

clericus   légère   &   intelligere    potest,   ita  Francia.    Sig.   t  Roggerio.  Sig.  t  Serena. 

tenebo    &  adimplebo  sine  omni    inganno  Sig.  t  Bernardo-Emelio  presbytère  &  Guar- 

me  sciente  tibi,  Galteri,  Magalonensi  epi-  mundo,  qui  cartam  istam  scribere  rogave- 

scopo  &  catholicis  successoribiis  tuis,   &  runt    &    susceperunt.    Sig.  t  Giiillelmo- 

canonicis  Magalonensibus  praesentibus  &  Emelio   de  Ox.   Sig.  t  Stepbano-Vitale  & 

futuris.  Sic  Deus  me  adjuvet  &  istae  sanc-  Guillelmo     fratre    ejus.    Sig.  t  Bernardo 

tae   reliquiae.  Testes  autem   bujus  sacra-  Cornel;    isti    sunt   visores    &    auditores. 

meiiti  sunt  Petrus  de  Centrairanicis,  Pe-  Emelius  clericus  rogatus  scripsit. 

trus-Arnaldi,  Petrus-Mandamenta,  Ugo  de 

Castro-novo,  Joannes-Arnaldus   archidia- — 

conus,  Raimundus-Decanus  Puscariensis , 

Berengarius-Lamberti,  Faiditus.  o 

Translation  du  marché  de  Saint-Ger- 
mier  dans  le  château  de  Muret  \ 

IN  Christi  nomine.  Hcc  est  conveniencia  """"""■ 
facta  inter  Siguinum  abbatem  Lesaten- 
sem  &  Amelium-Atoni  prepositum  Sancti 
Germerii,  &  Petrum-Kaimundi  de  MurelSc 
suorum  consobrinorum  Rogerii  &  Petro- 
niel  &  Raimundo-Arnaldi ,  de  mercato 
ejusdem  ville  quod  mutaverunt  apud  Mu- 
rellum  propter  invasionem ,  quam  fecit 
Guillelmus  comes  Tholose  de  salvetate 
Sancti  Germerii  &  de  mercato.  Conve- 
nientia  vero  talis  est,  quam  ego  Petrus- 
Raimundi  &  consobrini  mei  firmamus  & 
auctorizamus  :  ut  talis  honor  &  census  & 
ledda  &  dominatio  a  preposito  Sancti  Ger- 
merii &  ipsius  missis  habeatur  in  omni 
mercato  totius  castri  sicut  antea  habebatur 
apud  Sanctum  Germerium.  Supradicte  vero 
ville  homines  naturales  &  anciani  &  de 
Esponela  &  de  Rodiniaco  &  Briminenchi 
de  Murel  non  dent  leddam  de  hoc  quod 
in  domos  suas  nutrierint;  quod  si  compa- 
raverint  vel  vendiderint,  leddam  douent. 
Isti  vero  sunt  termini  dedincs  quais  habebit 
prepositus  leddam  :  hoc  sunt  de  Alsau  us- 
que  Garonnam  &  de  rivo  de  Saisses  usque 
ad  rivum  de  Kars  (?) ,  &  ex  alla  parte  de 
Rivel  usque  Boschet,  &  intus  castellum  & 


-       378. 

Injeodation  de  l'église  de  Saint-Martin 
de  Ro';[inhac  '. 

IN  Christi  nomine.  Hec  est  carta  dona- 
tionis  &  affirmationis  de  terciam  par- 
tem  de  decimum  &  medietatem  de  prinii- 
ciis  &  quadis  de  illa  ecclesia,  que  dicitur 
Sancti  Martini  de  Rodoniag,  quam  dédit 
Roggerius  de  Murel  &  Serena  socia  ejus 
a  feus  ad  Bernardum-Emelium  clericum  & 
ad  generum  suum  Guarmundum.  In  tali 
vero  ratione,  ut  semper  fiât  Guarmundus 
homo  de  duobus  manibus  suis  de  Rogge- 
rio &  dédit  acaptationem  x  solides  Tolo- 
sanos ,  &  propter  iram  &  forfacturam 
quem  habuerunt  cum  Serena  domina  eo- 
rum,  dédit  fidantias  Guarmundus  ad  Rog- 
gerium  &  justiciam  v  solides,  &  propter  v 
solides  dederunt  in  precium  dimidium  mé- 
dium de  vine  bone  &  optime  &  franco.  In 
tali  comenentia  vero,  ut  ecclesiam  cantet 
légitime  &  teneat  super  altare  corum  (j/c) 
cohopertum  &  donet  synodum  unum- 
quemque  annum  &  fideliter  adunet  deci- 
mum ubicumque  jusserit  sine  enganne. 
In  tali  vero  ratione  &  comenentia,  ut 
jam  semper  denet  albergum   unumquem- 


An 


'  Cartulaire  de  l'abbnye  de  Lézatj  Intin    9189,  '  Cartulaire  de  l'abbaye   de  Lézatj   latin    91I 

f"  267  1".  fo  279  v°. 


An 

lOfJC 


728 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


724 


An 

1091 

8  110- 
vemb:e. 


(leforis,  a  média  die  ferie  sexte  usque  ad 
médium  diem  dominica.  Hoc  autem  totum 
factum  est  cum  consilio  &  voluiitate  heredi- 
tariorum  :  hoc  est  Donad  Ombel  &  Arnaldo 
fratre  ejus.  Videntes  sunt  isti  :  Amelius- 
Benedicti   monachus,  Bernardus-Stephani 

de  Vilanova,    Raimundus    de s    &   alii 

multi.  Facta  carta  ista  aiino  ab  Incarna- 
tione  Domini  M°  xc°,  in  diebus  Isarni  Tho- 
losani  pontificis.  Guillelmus  scripsit. 


38o. 

Règlement  capitulaîre  touchant  les 
repas  annuels  dus  au  chapitre  d'Elne 
par  Vévêque  ^  les  dignitaires  de  la 
communautés 

IN  nomine  Domini.  Hec  constitutio  in 
perpetuum  duratura  disposita  est  co- 
miini  consensu  &  beneplacenti  voluntate 
inprimis  Artalli,  Dei  gratia  Elenensis  sedis 
episcopi,  &  Guilelmi  archilevite  kanonici 
de  Castronovo,  &  Raimundi  Rossilionen- 
sis  archidiaconi,  &  Guitardi  archidiachoni 
Vallis  Aspere,  &  Berengarii  sacriste,  & 
Ugonis  capitis-scolarum ,  in  capitulo,  in 
praesentia  ceteroriim  canonicorum ,  ut 
(leinceps  in  perpetuum  predictus  episcopus 
&  successores  sui  per  singulos  annos  gene- 
ralem  convivium  dent  tibi  conventui  pre- 
dicte  sedis  in  die  Natalis  Dominij  Rossi- 
lionensis  vero  archidiaconus  in  sancto  die 
Pasche  ;  sacrista  in  die  Ascensionis  Do- 
mini; archidiaconus  Vallis-Aspere  in  die 
Pentecostes;  caput-scole  in  die  Omnium 
Sanctorum;  archidiaconus  autem  de  Con- 
fluento  in  festivitate  sancte  Eulalie;  &  no- 
minatim  vacham  l  &  V  porchos  &  dimi- 
dium  modium  frumenti  optimi ,  &  très 
quartas  vini,  &  libram  piperis,  &  dimidium 
sextarium  mellis.  Quicumque  a  modo  hoc 
constitutum  infregerit,  iram  Dei  incurrat 
&  Jude  perdito  comparetur.  Facta  hec 
scriptura  VI  idus  novembris,  anno  ab  In- 


carnatione  Christi  M'^xcr,  era  M  cxxviii, 
indictione  Xllll. 


38i. 

Vente  faite  à  des  juifs  de  Narhonne 
par  Dalmace,  archevêque  de  cette 
ville  ' . 

IN  Christi  nomine.  Ego  Dalmacius  Nar- 
bonensis  archiepiscopus,  cum  consensu 
&  voluntate  clericorum  sanctorum  Justi 
&  Pastoris  &  beati  Pauli  confessoris,  do- 
natores  &  venditores  sumus  tibi  Abraham 
judaeo,  fîlio  qui  fuisti  Eonifilii  judaei,  ac 
fratris  de  judaei  Benejuves  de  abbateSancti 
Pauli,  atque  tibi  Abumaro  judaeo  ipsum 
mansum  qui  advenit  nobis  ex  compara- 
tione  &  donatione  Poncii  Galterii  &  ante- 
cessorum  suorum.  Manifestum  est  enim 
quod  nos  praescripti  donatores  simul  in 
unum  donamus  acvendimus  tibi  prescripto 
Abraham  judaeo  ac  Abomaro  judaeo  prae- 
scriptum  mansum,  qui  afrontat  a  parte 
Orientis  in  manso  de  nobis  praescriptis 
donatoribus,  a  parte  Meridiei  in  manso 
qui  fuit  de  Deo  Abonis,  a  parte  Aquilonis 
in  mano  Boniucef,  de  parte  Circi  in  manso 
de  Mair-Crasso.  Quantum  istae  quatuor 
afrontationes  includunt,  totum  ab  intègre 
sicut  determinatum  est  a  te  &  a  nobis  do- 
natoribus donamus  ac  vendimus  tibi  prae- 
scripto  Abraham  ac  Abomaro  judaeo  ves- 
traeque  posteritati  ,  ut  teneatis  vos  & 
possideatis  &  omnis  posteritas  vestra  prop- 
ter  CL  solidos  Narbonensis  monetae,  quod 
donatis  nobis  in  praesenti,  &  per  mediam 
libram  piperis  quam  modo  donatis  nobis 
&  per  unumquemque  annum  propter  re- 
cognitionem  in  festivitate  sanctorum  Justi 
&  Pastoris  donabitis  nobis  &  successoribus 
nostris,  tali  videlicet  conditione  &  tenore 
sicut  praescriptum  est,  totum  ab  integro 
de  nostro  dominio  in  vestro  tradimus  jure 
&  potestate,  ut  habeatis,  teneatis  &  possi- 
deatis vos  &  omnis  posteritas  vestra,  sicut 


An 
1091 


An 

1093 

2  mars. 


'  Cartulaire  d'Elne,  f"  77;  copie  dans  la  collée-  '  Archives  de  la  cathédrale  de  Narbonne;  copie 

tien  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  36,       dans  la  collection  Doat,   à  la  Bibliothèque  natio- 
{»  173.  nale,  v.  55,  f  i25. 


I 


An 
1093 


725 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


726 


quod  supra. 


382. 


CCCIV 


Bulle  du  pape  Urbain  II,  pour  Véta- 
blissement  des  chanoines  réguliers 
dans  l'église  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne  '. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  33i. 


i 


An 
1093 

mars. 


URBANUS  episcopus  servus  servorum 
Dei,  dilectis  in  Christo  filiis  V/illelmo 
abbati  Sancti  Pauli  ejusque  successoribus  privilegiis  &  jure  canonico  Narbonensis 
in  ecclesia  beati  Pauli  secus  muros  Narbo-  antistitis.  Quia  vero  in  vobis  adhuc  qui- 
nensis  sita  regularem  vitam  professis  &  dam  sunt  qui  necdum  se  huic  proposito 
eorum  successoribus  in  regulari  vita  per-  devoverunt,  statuinuis  atque  censennis,  ut 
mansuris  in  perpetuum.  Piae  voluntatis  illis  ad  regularem  vitam  conversis  aut  de 
affectus  prosequentes  débet  studio  confo-  saeculo  migrantibus  vestrae  ecclesiae  bona 
verl,  ut  ecclesiastica  utilitas  apostolicae  quae  nunc  in  potestate  ipsorum  detinentur 
sedis  favore  vires  accipiat  &  accrescat.  &  quae  deinceps  vestrae  eccltsiae  collata 
Omnipotenti  Domino,  cujus  melior  mise-  fuerint  omnia  in  usum  fratrum  regula- 
ricordia  super  vitas,  gratias  agimus,  quia  rium  cédant,  nec  ullus  ibi  fiât  vel  ordine- 
sanctorum  patrum  vitam  probabilem  reno-  tur  canonicus  nisi  qui  canonice  se  vic- 
vare  proposuistis,  &  apostolica  instituta  turum  professus  fuerit.  Abbatem,  qui  & 
doctrina  primordiis  Ecclesiae  sanctae  ino-  praepositus  dicitur,  alium  eis  praeferri 
lita,  sed  crescente  jam  pêne  deleta,  resus-  authoritate  apostolica  prohibenuis,  nisi 
citare  instinctu  Spiritus  Sancti  devovistis.  quem  suae  professionis  communis  electio 
Duae  sunt  enim  ab  Ecclesiae  sanctae  pri-  fratrum  regulariter  viventium  de  suo  col- 
mordirs  vitae  suis  filiis  institutae,  una  qua  legio  vel  de  alieno,  si  necesse  fuerit,  cum 
infirmorum  débilitas  retinetur,  altéra  qua  archiepiscopi  consilio  secundiim  Deum 
fortiorum  virtus  beata  perficiturj  una  re-      decreverit  eligendum,  &  hune  ad  aedifica- 

tionem  &  non  in  destructionem.  Vos  ergo, 
filii  in  Christo  carissimi,  dilectioni  vestrae 
studiis  semper  praet;tantioribns  respon- 
dentes,  strenue  quoquo  modo  promisisti."; 


'  CartLilaire  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  V.  57,  f"  82. 


An 


alodium  vestrum.  Si  quis  contra  hanc  car-  mauens  in  Segor  parvula,  altéra  ad  montis 

tam   donationis  vel  venditionis  venerit  ad  altiora  conscendens;  altcram   tenentes  in- 

inrumpendum,   non  hoc  valeat  vendicare  feriorem   bonis  tcrrenis  utuntur,  alteram 

quod  requirit,  sed  componat  in  duplo  cum  sequentes  superiorem  bona  terrena  despi- 

omni  melioratione,  &  insuper  firma  &  sta-  ciunt  ac   relinquunt.  Haec  autem    quae   a 

bilis  permaneat  omni  tempore.  Facta  ista  terrenis  divino  favore  divertitur  in   duas 

carta  venditionis  Vi"  nonas  martii,  anno  peneejusdemquepropositi  dividitur  portio- 

M"  XC  11°,  régnante  Domino  nostro  Jesu  nés,  canonicorum  scilicet  &  monachorumj 

Christo  secundum  carnem.  S.  Dalmatii  ar-  harum  secunda  per  divinam  misericordiam 

chiepiscopi,  qui  istam  cartam  fieri  fecit  &  frequentata  satis  jam  a  saeculo  elucet  uni- 

testes  firmare  rogavit.  Sigfnum    Bernardi  verso    :    prima  vero   decalescente  fervore 

archidiaconi.    Signuni    Pontii-Sicfredi.    S.  fidelium  jam  pêne  omnino  defîexit.  Hanc 

Pétri   sacristae.   S.    Guillelmi-Beruardi.   S.  martyr  &  pontifex  Urbanus  instituit,  hanc 

Petri-Rainnindi,  &  Pétri  Bruneti,  qui  hanc  Augustinus    suis    regulis    ordinavit,    hanc 

cartam    rogatus  scripsit  sub   die  &   anno  Hieronimus  suis  epistolis  informavit.  Ita- 


que  non  minoris  pêne  aesiimandum  est 
meriti  vitam  hanc  ecclesiae  primitivam 
aspirante  ac  prosequente  Domini  Spiritu 
Sancto  suscitare,  quani  florentem  mona- 
chorum  religionem  ejusdem  Spiritus  per- 
severentia  custodire.  Vestrum  ergo  votum, 
vestrum  propositum  nostri  auctoritate  of- 
ficii  confirniamus,  &  firmos  vos  in  eo  per- 
sistere  adhortamur  &  tamquam  Deo  per 
nos  exhortante  obsecramus.  Quandiu  igi- 
tur  in  hujus  religionis  ob'jervantia  vos  ac 
vestri  permanserint  successores,  nos  ec- 
clesiam  vestram  sub  apostolicae  sedis  tui- 
tione   fovendam    recipimus,   salvis    tamen 


Éd.  orig. 

t.  Ji, 
coi.  332. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 
1093 


383.  —  CCCV 


I 


^^       727  fREUVEi)   DE   LHlbTUiRE   DE   LANGUEDOC.  728 

°'       implere  satagite.  Luceat  lux  vestra  coram  Corpus  vero  meum  cum  medietate  de  meo 

hominibus  ut  videant  vestra  bona  opéra,  aver  ad  monasterium  Sanctae  Mariae  Cras- 

&  glorifîcent  Patrem  vestrum  qui  in  coelis  sae  deferatur.  Illos  autem  mansos,  &  ca- 

est,   cujus    Patris,   ut  firnia    haec   perma-  sam,  &  carnpum,  &  vineani ,  &  hortum   in 

néant,  &  Filii  &  Spiritus  Sancti  authori-  tali   convenientia   retineo  in  vita  mea,  ut 

tate  sancimus.  numquam  valeam   dare,  vel  vendere,  aut 

Datum     Romae    per    manum     Johannis  impignorare,  vel   incumbrum   aliquod  fa- 

sancte    Romane    Ecclesie    cardinalis    dia-  cere.  De  isto  vero   honore  queni   retineo 

coni,  XIIII  kalendas  aprilis,  indictione  I,  laudaverunt   &    convenerunt  niihi   conso- 

anno   dominicae    Incarnationis    MXCill,  brini  mei  Raimundus  Raimundi  de  Durford 

pontificatus  domni  Urbani  pape  anno  VI.  &  Ugo   Raimundus  &  omncs  filii  eorum, 

ut  numquam  in  vita  mea  nec  post  mortem 
meam  quidquam  tollant  aut  amparent, 
excepto  usuali  servitio  quod  in  reliquo 
honore  Sancti  Martini  habent.  Hoc  est 
autem  servitium  quod  retinent  fratres  mei 

Union    de   l'ahhaye   de   Saint-Pierre  &  consobrini  mei  omnes  jamdicti  in  isto  & 

du  Puy  à  celle  de  la  Grasse  \  ''^  reliquo  honore  Sancti  Martini,  recep- 

tum,  quale  pater  meus  Fulco  &  avunculus 

N  nomine  Domini.  Ego  Eertrandus  filius  meus  Raimundus  Tedomari  habuit  in  ipso 

Fulconis  de  castro  quoi   vocatur  Dur-  honore,  &  duos  fornales   de  bovibus  per 

fort,   recognoscens   me    injuste    &   contra  sementarios,  asinos   similiter  duobus  die- 

Deum  tenuisse  abbatiam  Sancti  Martini  de  bus,  &  homines  duobus  diebus,  &  duo  ova 

Puteo,  quam  pater  meus   Fulco  mihi   reli-  a  Pascha  in  unoquoque  manso,  &  paleam 

quit  per  haereditatem ,  &  piopter  hoc  ego  duobus  vicibus  in  anno,  &   nihil  amplius 

Bertrandus,  cum  consilio  &  voluntate  om-  requirant   nec   nuUam   toltam  vel  forciam 

nium  fratrum  meorum  &  consobrinis  meis,  non  faciant  in  aeternum.  Et  ego  similiter 

scilicet  Raimundo  Raimundi  &  Ugo  Rai-  Raimundus  Raimundi  de  Durfort,  &  omnes 

mundi   fratri  sui   &  omnium   filiorum   eo-  filii  mei  Petrus  Raimundus;  &  Raimundus 

rum,  relinquo  &  guirpisco  Deo  &  sancto  Xatmar  &  Bernardus  Raimundus,  &  frater 

Martino    &     sanctae     Mariae    Crassae    &  meus  Ugo  Raimundus   &  omnes  filii   ejus, 

domno   Roberto   abbati    Crassensi  &  mo-  &  omnis  posteritas  nostra  quae  modo  est 

nachis  ipsius  loci  praesentibus  &  futuris,  &  in  antea  erit,  relinquimus  &  guirpimus 

îpsam    omnem    abbatiam    &    totum    ipsum  ipsam    omnem    abbatiam    Sancti    Martini 

honorem    quod   ad    ipsam    pertinet,   sicut  Deo  &  sanctae  Mariae  Crassae  &  Roberto 

ego   melius   tenui   &   possedi ,    pro    remis-  abbati    &    monachis    ipsius   loci    praesen- 

sione  omnium  peccatorum  meorum  &  om-  tibus    &    futuris,    quantum    nos    habemus 

nium     parentum     meorum  ;    exceptis     sex  vel   habere   debemus    aut   ullus  homo  vel 

mansis,  hoc    est    unum    mansum    Martini  foemina  per  nos  sine  uUo  enganno  in  ipsa 

cognomento  Martini  &  fratris  ejus  Pontii  abbatia  Sancti  Martini  de  Puteo,  cum  tota 

Martini,  &c.  Istos  vero  mansos  &  homines  ipsa  honore  quae  ad  ipsam  abbatiam  per- 

praenominatos  ego  Bertrandus   retineo  in  tinet   in  perpetuum  ;  excepto  usuali  servi- 

vita   mea  cum  omnibus  quae  modo  habent  tio  quod   superius  scriptum  &  noniinatum 

&   tenent,  &  cum  vinigoliis,  &  decimis,  &  est.  Et  hoc   totum,  id   est  hanc  guirpicio- 


An 
1093 


Éd.orig. 

t    11. 
col.  333. 


primitiis,  &  quartis,  &  cum  omni  servi- 
tio suo  quae  ad  ipsos  mansos  &  homines 
pertinent  ;  similiter  retineo  unum  cam- 
pum,  &c.  Haec  omnia  in  vita  mea  retineo  : 


nem  fecimus  omnes  nos  cum  consilio  & 
voluntate  Pétri  Olivarii  seniori  de  castro 
quod  vocatur  Therme.  Facta  carta  guirpi- 
tionis  hujus  anno  MXClll,  régnante  Phi- 


post  mortem  vero  meam  remanebit  ad  lo-      lippo  rege.  Sig  t  "um  Bertrandi  filii  Ful- 
cum    Sancti    Martini    de    cujus    jure    est.       conis  de  Durfort.  S.  Raimundi  Raimundi 

de  Durfort.  S.  Pétri   Raimundi  filii   ejus. 
'  Archives  de  l'nbbnye  de  la  Grnsse.  S.  Raimundi  Tedomari  filii  ejusdem  Rai- 


An 
1093 


729 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


780 


An 
1093 


niundi.  S.  Bernardi  Rainuiiidi  fratris  sui.  Actiini  anno  ab  Incarnatîone  Domini 
S.  Ugonis  Raimundi  &  filiorum  siiorum;  M  xcill,  Philippe  rege  régnante,  &  Guil- 
qui    hanc  cartam  scribere   omnes  insimul      lelmo    comité  Tolosae,    Isarno    episcopo 


An 
1093 


Éd.oric. 

t.  H, 
col.  33a. 


fecerunt  &  testes  firmare  rogavenint.  S. 
Bernardi  Grata-paleani.  S.  Guillelmi-Ful- 
conis,  &c.  Johannes  subdiaconus  scripsit 
die  &  anno  quo  supra. 


384.  —  CCCVI 

Restitution  faite    à    l'abbaye 
de  Sorè-^e  ' . 

EGO  Geraldus  de  Rochefort  &  ego  Ay- 
mericus  frater  ejus,  poenani  inferni 
timentes  &  quia  laicos  homines  non  decet 
décimas  habere,  pro  redemptione  aninia- 
rum  nostrarum  &  pro  restitutione  illoruni 
delictorum  quae  comniiseranius  contra 
monasterium  ecclesiae  Sanctae  Mariae  de 
Soricinio  &  contra  abbatem  &  monachos 
ejusdem  nionasterii,  donanuis  atque  red- 
dimus  Domino  Deo  &  beatae  Mariae  & 
monasterio  Soriciniensi  ,  &  tibi  domno 
nostro  Petro  abbati  ejusdem  loci  &  mona- 
chis  praesentibus  &  futuris,  omneni  illam 
integritatem  decimarum  quae  vocatur  gle- 
siasticum  ecclesiae  Sancti  Saturnini  de 
Drulia,  sine  aliquo  retentu  quem  in  ipsa 
décima  non  facimus,  nisi  solummodo  ut 
ipsa  décima  sit  semper  &  maneat  ad  hono- 
rem  Dei  &  ecclesiae  Sancti  Saturnini  de 
Drulia,  &  ut  pro  nobis  &  nostris  successo- 
ribus  abbas  &  monachi  praefati  nionasterii 
semper  exorent  Dominum  Deum  nostrum 
omnipotentem,  ut  misereatur  nobis  nos- 
trisque  successoribus.  Praeterea  relinqui- 
mus  &  guarpimus  praedicto  monasterio, 
abbati  &  monachis  ejusdem  loci  praesen- 
tibus &  futuris  illud  totum  quod  in  prae- 
senti  ecclesia  Sancti  Saturnini  de  Drulia 
vel  in  décima  ejusdem  ecclesiae  habemus 
aut  habere  debemus  aliquo  jure  &  alio 
quolibet  modo  ;  erimus  quoque  guiren- 
tes  de  praedicto  glesiastico  nos  &  nostri 
successores  praedicto  monasterio  Sorici- 
niensi &  abbati  &  monachis  ejusdem  loci 
praesentibus  &  futuris  omni  tenipore,  &c. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Sorèze. 


praesulatum  Tolosanum  régente. 


385.  —  CCCVII 

Lettre  d'Urbain   11  à  Guillaume , 
comte  de  Toulouse  \ 

URBANUS  episcopus  servus  servorum 
Dei  Guillermo  comiti  Tholosano  salu- 
tem  &  apostolicam  benedictionem.  Super 
religione  &  heleniosinis  quas  erga  Deum 
&  ejus  famulos  diceris  exhibere  maxime 
gaudio  exultamus,  maximas  agimus  lecti- 
tias.  Est  autem  quod   uostram  benevolen- 

tiam  [erga]  te '  afficiat,  quod  adeo  justi- 

ciam  exequi  te  audivimus.  Hoc  autem  ex  eo 
accipit  augmentum,  quia  Moyssiacensis  & 
Lezatensis  cenobii  abbates  injuste  expelli 
&  in  eorum  locis  inique  alios  subrogari 
pati  nullo  modo  potuisti.  Notum  autem 
tibi  facimus  quod  venerabilem  fratrem 
nostrum  Ansquilinum  in  Moyssiacensem 
abbatem  consecravimus  ,  Hunaldum  autem 
invasorem  ex  eodem  cenobio  recedere  de- 
crevimus,  idque  totum  episcopo  Catur- 
censi  nostris  licteris  intimavimus.  Studeat 
ergo  religio  tua  sedis  apostolice  decretis 
vigilanter  insudare,  &  ut  nostris  affectibus 
preceptorum  detur  incistere.  Sane  quia 
te  Sancte  Marie  Deaurate  apud  Tholo- 
sam  omnino  ecclesiam  diligere  &  hono- 
rare  accepimus,  tuis  assensum  precibus 
tue  religionis  dilectioni  concedimus,  qua- 
thinus  tibi  tueque  progeniei  illic  cimi- 
terium  construas  &  benedici  facias.  Ut 
autem  béate  Marie  beatique  Pétri  apos- 
toli  studeas  devotis  serviciis  incubare,  te 
&  omnes  qui  in  eodem  loco  religionis  gra- 
tia  obtaverint  sepeliri,  per  beati  Pétri  gra- 
tiam  ab  omnibus  absolvimus  vinculis  de- 
lictorum. Episcopo  autem  civitatis  ut  illud 
consecret  ex  nostra  parte  mandabis. 

'  Manuscrit  de  la  Bibliothèque  Colbert,  n°  2  835 
[Aujourd'hui  latin  4991  a,  f<>  lvih  v"j.  —  Baluze, 
Miscellanea,  prior  edit.  t.  6,  p.  401. 

'  Ici  un  blanc  dans  le  manuscrit.  [A.  M.] 


Vers 
1093 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


732 


386. 


cccviir 


An 

1094 

28 
juillet. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  335. 


Charte  de  Raimond  de  Saint-Gilles 
en  faveur  de  V abbaye  de  Saint- 
Victor  de  Marseille  '. 

IN  noniiiie  Doniini.  Ego  Raimundiis  gra- 
tia  Dei  cornes  &  Provinciae  niarchio, 
ob  reniediiini  peccatorum  nieoruni  &  sa- 
inte animae  nieae  ac  parentiim  meorum, 
dono  Domino  Deo  &  sanctae  ejusdeni  ge- 
nitrici  Mariae  &  beato  Victori  martiri, 
atque  domno  Ricardo  abbati  Massiliensis 
cenobii  &  cunctis  nionachis  ibi  degen- 
tibus  tam  presentibus  quam  futuris,  quid- 
qiiid  usus  aud  reditus  habeo  vel  habere 
videor  in  ratibus  descendentibus  sive  per 
Dureciam  sive  per  Rodaïuim,  &  in  navi- 
bus  per  eosdem  fluvios  sive  cum  sale  sive 
cum  quibuslibet  niercimoniis  ascendenti- 
bus,  sive  quae  ego  in  proprio  habeo,  sive 
quae  homo  aud  femina  par  manuni  meam 
vel  fevo,  vel  pignore,  vel  alio  quoque 
modo  habent  &  tenentj  ut  ab  ac  die  & 
deinceps  proprie  naves  &  rates  prelibati 
monasterii  nichil  vel  ascendendo  vel  des- 
cendendo,  quicquid  illis  accidat,  aud  in 
navi  aut  in  terra  tribuatj  neque  ego 
nec  homo  pro  me  ascensuni  vel  reditum 
aud  tributum  ab  eis  exigamus  vel  exigere 
faciamus  :  sed  &  illud  quod  Dulcis  co- 
mitissa  vel  alii  quilibet  boni  viri  jam- 
dicto  monasterio  dederunt  vel  daturi  sunt, 
&  laudo  &  confirmo.  Si  autem  aud  ego  aud 
quaelibet  alia  magna  vel  parva  persona 
cujuscumque  sit  ordinis  vel  condicionis 
contra  banc  donacionem  nostram  veniens 
boc  eirumpere  vel  inquietare  temptave- 
rit,  non  valeat  vendicare,  sed  compo- 
sitis  prius  tribus  libris  auri,  postea  bec 
nostra  donacio  firnia  &  stabilis  in  eter- 
num  quiète  &  inconcusse  permaneat. 

Actum  est  hoc  v  kalendas  augusti,  anno 
Domini  millesimo  xc"  iiii". 

S.  Raimundus  cornes  banc  donacionem, 

'  Archives  de  Saint -Victor  de  Marseille;  Grand 
Cartulaire,  f°  ibx. —  Bouche,  Histoire  de  Provence, 
t.  2,  p.  1054.  —  Guérard,  Cartulaire  imprimé, 
t.  2,  p.  26. 


sicut  scriptum  est  aud  melius  sine  en- 
ganno  dici  potest,  facio,  laudo,  confirmo, 
&  testes  firmare  &  rogo  &  precipio.  Ego 
Alvira  comitissa  laudo,  dono  &  firmo. 
Decanus  firmavit.  Willelmus  de  Sabra  fir- 
niavit.  Fulco  Dodonis  firmavit.  Raimun- 
dus de  Biterris  fiirmavit. 

Ego  Dulcis  comitissa  dono,  sicut  cornes 
donavit,  omnem  usum  quod'  anteces- 
sores  mei  comités  &  comitisse  solebamus 
accipere  in  navibus  &  in  ratibus,  vel  in 
terra  vel  in  mari,  ut  proprie  naves  &  ra- 
tes Massiliensis  cenobii  nicil  ultra  usus 
cujuslibet  tribuant,  sed  omni  tempore  in 
proprio  jure  monasterii  libère  ac  quiète 
permaneant.  Donacionem  quoque  quam 
cornes  Raimundus  jamdicto  monasterio 
fecit,  &  quam  alii  boni  viri  qui  fevo  aud 
pignore  per  comitem  &  per  me  habent 
fecerunt  vel  facturi  sunt,  laudo  &  firmo. 
Ugo  de  Verneto  laudat  &  firmat.  Guil- 
lelmus  Ugonis  donat  quicquid  habet  vel 
adquisiturus  est.  Guitbertus  similiter.  Pe- 
trus  Ysnardi  &  fratres  ejus  similiter.  Wil- 
lelmus-Petrus  de  Gorda  similiter  pro  Ros- 
tagno  fratre  suo.  Laugerius  de  Bulbone  & 
Guillelmus  filius  ejus  similiter.  Guillelmus 
Mataroni  de  Avinione  similiter.  Raimun- 
dus Catelli  similiter.  Laugerius  de  Medi- 
tollio  similiter.  Petrus-Guillelmi  de  Ro- 
camaura  similiter.  Guillelmus  Porcelli 
similiter.  Guillelmus-Bernardi  Rapina  si- 
militer. Rostagnus  Carpinelli  similiter. 
Bertrannus  de  Bolbone  similiter.  Garsia 
mulier  &  filii  ejus  similiter.  Poncius  de 
Fosso  &  Bertrannus  &  Gaufredus;  omnes 
simul  quicquid  habent  vel  requirere  pos- 
sunt  sive  in  transsitu  stagni  sive  in  mari 
sive  ubicumque  ut  prescriptum  est,  douant 
eo  tenore  &  vinculo  quo  supra.  Gillel- 
nius  Rainmndi  &  fratres  ejus  Berenguerius 
&  Adelaidis  similiter.  Guillelmus  Dodonis 
&  fratres  ejus.  Rostagnus  &  Africana  fe- 
mina similiter.  Willelmus  Autrig.  Marti- 
nus  Gungerii.  Aldebertus  Asterii  simili- 
ter. Narbona  femina  similiter.  Beatrix 
uxor  Guitberti  similiter.  Garsindis  &  filia 
ejusStephania  similiter.  Petrus  de  Aramone 
&  fratres  ejus.  Guillelmus  &  Bermundus 
Rainoardi   &  fratres  sui  cum  uxoribus  & 

'  Correction  de  Guérard;  le  manuscrit  porte  auif 


An 
ro94 


An 
1094 


733 


PREUVES  DE  L'FIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


734 


Ed.orig. 

t.  H, 
col.  336. 


An 
1094 
mars. 


filiis,    Poncius    &    sacrista    qiiicquicl    pro  nisi  tantum  de  homicidio  aiit  de  adulterio 

asceusii    navium   in  Avinione  accipiebant  de  uxore  honiiiiis  ;    in    tali   vero   ratione, 

perenniter  Deo  &  beato  Victori  sicut  su-  ut  de  istis  duabus  culpis  non   accipianius 

pra  ceteri  condonant.  Rainnindus  Decanus  justitiam    super  abbatem ,  &  si  abbas   jus- 

quicquid  usus  abere  videtur  &  accipere  in  tiiicaie   non  potuerit   &  clamorem  ad   me 

ponte  condonat  similiter.   Petrus   &   uxor  fecerit,  de  ista  hora  in  antea  justificabo. 

sua  &  Guiraldus  filius  ejus  amici  (sic)  do-  Et  e^o   Rainnindus  cornes   &  uxor  mea  & 

nat    in  ponte   similiter.    Uxor   Rigaldi    de  filius  meus  Bertrannus  fecinuis  banc  guer- 

Ponte  cum  filiis  suis  similiter.  Bertrannus  pitionem  Domino  Deo  &  sancto  Petro,  ad 

Rainoardi  de  Lers  dederunt  sancto  Victori  abbatem   Arnaldum    &   ad    monacbos    ibi- 


&monachis  ejus  terciam  partem  de  ascensu 
navium  &  medietatem  ecclesie  censu  de 
omnibus  que  fuerunt  sancti  Victoris  mona- 
chorum.  Guillelmus  &  Petrus  Poncii  de 
Mornaz  dederunt  sancto  Victori  quicquid 
in  ascensu  navis  accipiebant  perenniter. 
Petrus  Guiraldi  de  Mornaz  similiter.  Ar- 
naldus  Willelmi  de  Rocamaurati  quicquid 
in   ascensu    navis   Sancti  Victoris   debebat 


dem  habitantibus  tam  praesentibus  quam 
&  futuris,  exceptis  albergis  nostris,  unum 
ad  herbam  &  alterum  ad  civadam  ,  unum- 
quemque  L  militibusj  &  propter  hoc  dédit 
mihi  abbas  Arnaldus  &  monachi  duo  millia 
solidos  ^.Egidiensis  monetae.  Si  quis  vero 
contra  hanc  cartam  guerpitionis  venerit 
ad  irrumpendum  non  valeat  vindicare,  &c. 
Facta  carta  ista  anno  dominicae  Incarna- 


hoc   die   &    anno   quo    supra. 
Guitberti  firmavit. 


388. 


cccx 


accipere  dédit   sancto  Victori.  Actum   est      tionis  M  xciv,  feria  m,  mensis  martii,  reg- 

Bertrannus  nante  Philippo  Francorum  rege,  in  prae- 
sentia  Raimundi  comitis  &  uxoris  suae  qui 
hanc  cartam  laudaverunt.  S.  Raimundi- 
Gaucelini  de  Lunello.  S.  Raimundi-Raino- 
nis.  S.  Pontii-Raynoardi.  S.  Bertrandi  de 
087.  —   GCCIX  Monterotundo  archiepiscopi '. 

Charte  du   même  prince  en  faveur  de 
V abbaye  de  Psalmodi' . 

EGO  in  Dei  nomine  Raimundus  comes  & 
uxor  mea,  considerans  malum  quod 
faciebam  &  injustitiam  in  honorem  sancti 
Pétri  Psalmodiensis  coenobii ,  poenitui 
multum  de  illo  tanto  malo  quod  faciebam 
&  de  peccato,  &  propter  hoc  timui  ne  in 
iram  Dei  incurrerem  ,  &  propter  istam 
causam  veni  in  monasterio  Sancti  Pétri 
Psalmodiensis  coenobii,  &  super  altare 
sancti  Pétri  ego  &  uxor  mea  &  filius  meus 
Bertrannus  fecimus  guirpitionem  Domino 
Deo  &  sancto  Petro  &  abbati  Arnaldo  & 
monachis  ejusdem  monasterii,  &  promi- 
simus  super  altare  sancti  Pétri  per  fides 
nostras,  sine  fraude,  quod  nos  neque  suc- 
cessores  nostri  de  ista  hora  in  antea  nihil 
accipiamus  neque  quaeramus  neque  tol- 
lamus,  nec  nos  nec  ulla  persona,  homines 
aut  foeminae  per  nos  neque  per  manda- 
tum  nostrum  neque  per  ullum   ingenium, 

"  Archives  de  l'abbaye  de  Psalmodi. 


Accords  entre  Roger  II ,  comte  de 
FoiXf  6"  la  vicomtesse  Ermengarde^ 
au  sujet  des  comtés  de  Carcassonne 
6"  de  Ra-^ès. 

I.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Rogerius 
comes  Fuxensis  propria  &  spontanea  vo- 
luntate,  nullius  cogente  imperio  nec  sua- 
dente  ingenio,  cum  laudamento  &  consilio 
bonorum  hominum,  feci  finem  &  pacem 
&  placitum  cum  Ermengarda  vicecomitissa 
&  cum  Bernardo-Atonis  filio  ejus,  de  omni- 
bus ipsis  clamoribus  &  quaerimoniis  quas 
habebam  adversus  eos  juste  sive  injuste. 
Ego  igitur  praedictus  Rogerius  derelinquo 
&  absolvo  tibi  Ermengardi  &  filio  tuo  Ber- 

'  Peut-être  archidiiiconi. 

'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  17;  &  car- 
tulaire,  caisse  i5.  Copie  dans  la  collection  Doat,  à 
la  Bibliothèque  nationale,  v.   i65,  f"  228. 


An 

1094 


An 

1095 

21  avril. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  337. 


735 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 

'°^  nardo  ipsam  urbeni  Carcassonae,  ciim  omni 
comitatu  ad  ipsam  urbem  pertinente,  cum 
omni  integritate,  homines  &  foeminas, 
terras,  vineas,  castella,  villas,  loca  rustica 
&  urbana,  culta  &  inculta,  sylvas,  garri- 
cias,  pascua,  aquas,  aquariim  ductus  &  re- 
ductus,  dictum  &  dicendum,  monasteria, 
abbatias,  ecclesias,  &  omnia  in  omnibus; 
exceptis  ipsis  pignoribus  quae  vos  habetis 
per  me  in  pago  Carcassonnae,  id  est  Arsens 
cum  ipsis  suis  terminis,  &  ipsa  villa  de 
Alairaco  cum  suis  terminis,  &  ipsa  villa  de 
Preixano  cum  suis  terminis,  &  ipsa  villa 
de  Fonciano  cum  suis  terminis,  &  exceptis 
Guillelmo-Stephano  &  Sebron  Hebraeo 
cum  uxoribus  &  infantibus  eorum.  Istas 
quatuor  villas  suprascriptas  Arzencs  &  Alai- 
raco, Preixano  &  Fonciano,  &  Willelmum 
Stephani  &  Sabron  habetis  per  me  Roge- 
rium  in  pignore  per  quinque  mille  solidos 
Tolosanos  de  moneta  dezena  &  propter 
octingentos  solidos  Hugonencos  de  moneta 
octena,  exhibiles  &  percurribiles.  Iterum 
ego  Rogerius  derelinquo  &  absolvo  tibi 
Ermengardi  &  filio  tuo  Bernardo  Redas 
cum  omni  comitatu  suo  Redense,  castella, 
villas,  monasteria,  ecclesias,  homines  & 
foeminas,  terras,  vineas,  aquas,  pascua, 
vias,  aquarum  ductus  &  viarum  &  reduc- 
tus,  loca  rustica  &  urbana,  &  omnia  in 
omnibus  cum  omni  integritate  absque  uUa 
retinentia.  Item  vero  derelinquo  &  ab- 
solvo vobis  ipsum  castellum  quod  dicitur 
Keircorb  cum  omnibus  suas  castellanias  & 
cum  totis  honoribus  de  Keircorbes,  villas, 
castella,  terras,  vineas,  homines  &  foemi- 
nas, ecclesias  cum  suis  honoribus.  Item 
absolvo  &  derelinquo  vobis  ipsum  castel- 
lum, quod  appellant  Colio  cum  suis  ho- 
noribus de  Colies,  villas,  ecclesias,  terras, 
vineas,  sylvas,  garricias,  homines  &  foe- 
minas, &  omnia  in  omnibus  cum  omni  in- 
tegritate. Sicut  superius  scriptum  est,  sic 
ego  Rogerius  derelinquo  &  absolvo  vobis 
Ermengardi  &  tibi  Bernardo-Atonis  ipsos 
honores  suprascriptos  cum  omni  integri- 
tate, sine  ulla  retinentia,  cum  omni  voce 
oppositionis  nostrae.  Si  quis  vero  homo 
aut  foemina  aut  aliqua  persona  contra 
istam  scripturam  &  diffinitionem ,  desam- 
parationem,  absolutionem  quoque  atque 
placitum,  .contradicendo  aut  irrumpendo 


736 


advenerit,  quod  petierit  obtinere  non  pos- 
sit,  sed  tantum  &  aliud  tantum  vobis  com- 
ponendo  restituât,  &  sic  ista  carta  firma 
&  stabilis  omni  tempore  permaneat.  Quae 
facta  XI  kalendas  maii,  anno  MXCV  Incar- 
nationis  dominicae,  régnante  rege  Phi- 
lippe. S.  Rogerii  comitis  qui  sic  istam  car- 
tam  scribi  mandavi  atque  firmavi.  S.  Ber- 
nardi-Amelii  de  Ravad.  S.  Petri-Raimundi 
de  Ravad.  S.  Willelmi-Poncii  de  Carcas- 
sona.  S.  Raimundi-Sicfredi  de  Alarico. 
Osmundus   scripsit  die  annoque  jamdicto. 

II.  —  In  Dei  nomine  '.  Ego  Rogerius 
cornes  Fuxensis  facio  &  dono  convenien- 
tiam  tibi  Ermengardi  vicecomitissae  con- 
sobrinae  meae  &  filio  tuo  Bernardo-Atonis 
&  infantibus  ejus,  de  toto  honore  meo 
quem  habeo  &  habere  debeo  in  comitatu 
Tolosano,  &  in  comitatu  Comenge,  &  in 
Conserano,  &  in  omnibus  suis  finibus,  & 
de  ipsis  honoribus  quos  habetis  in  pignore 
in  pago  Carcassensi  per  me  Rogerium  ;  in 
tali  vero  ratione  dono  vobis  convenientiam 
in  omnibus  istis  honoribus  meis  supra- 
scriptis,  quod  non  possim  aliquid  de  om- 
nibus istis  honoribus  suprascriptis  dare, 
vendere  aut  impignorare  aut  uUo  modo 
in  alterius  potestatem  transferre,  nisi  tibi 
Ermengardi  vicecomitissae  &  filio  tuo  Ber- 
nardo &  filiis  ejus.  Si  habuero  infantes 
de  uxore  nuptialiter  ducta,  habeant  &  te- 
neant  ipsos  suprascriptos  meos  honores, 
&  ipsi  mei  infantes  si  militer  teneant  istas 
suprascriptas  convenientias  vobis  &  infan- 
tibus vestris  de  omnibus  honoribus  istis 
suprascriptis  quos  habeo  &  habere  debeo 
in  comitatu  Carcassensi  atque  Tolosano 
&  in  comitatu  Comenge  &  in  Conserano  & 
in  omnibus  finibus  suis  :  id  est  castella, 
villas,  ecclesias,  abbatias  cum  omnibus  suis 
honoribus,  loca  rustica  &  urbana,  culta  & 
inculta,  silvas,  garricias,  pascua,  aquas, 
aquarum  ductus  &  reductus,  atque  vias,  & 
omnia  in  omnibus.  Si  vero  de  me  Rogerio 
infans  non  apparuerit  de  muliere  nuptia- 
liter accepta,  dono  vobis  &  infantibus  ves- 
tris istos  honores  suprascriptos  post  mor- 

'  Caftulaire  de  Foix,  caisse  i5,&  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.   i65,  f°  240. 


An 
1095 


An 

1095 

>2  avril. 


Ed.orig. 

t.  11. 
col.  338. 


An 


737 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


738 


tem  meam,  id  est  Fuxiini  &  Frezales  & 
Lordad  &  Castrum-pendent  &  ipsum  cas- 
tellum  de  Dun  &  ipsum  castellum  de  Mi- 
rapeix,  &  totos  ipsos  castellos  alios,  villas 
&  honores  quos  habeo  &  habere  debeo  in 
suprascriptis  comitatibus.  Et  sic  ista  carta 
stabilis  &  firma  permaneat  omni  tempore. 
Quae  facta  est  x  kalendas  maii,  tercia  feria  ', 
anno  MXCV  Incarnationis  dominicae,  rég- 
nante rege  Philippe.  S.  Rogerii  comitis 
qui  sic  istani  cartam  scribi  mandavi  atque 
firmavi.  S.  Bernardi-Amelii  de  Ravat,  &c. 

III.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Rodge- 
rius  cornes  inpignorator  sum  tibi  Ermen- 
gardi  vicecomitissae  &  filio  tuo  Bernardo- 
Attonis  j  inpignoro  vobis  ipsum  meum 
honorem  quem  habeo  in  comitatu  Tolo- 
sano  ,  id  est  ipsas  meas  villas  que  vocan- 
tur  Pradas  &  Karvecias  cum  omnibus  illa- 
rum  terminis,  propter  precium  quod  inter 
me  &  vos  convenit,  hoc  sunt  duo  milia 
solidi  de  dinariis  Ugonencos,  exibiles  & 
percurribiles  dreit  oitenos.  Sicut  superius 
scriptum  est,  sic  inpignoro  vobis  ipsas  jam- 
dictas  villas  &  totum  quod  habeo  modo  & 
habere  debeo  in  ipsis  &  in  ipsarum  termi- 
niis,  homines  &  feminas,  terras,  culta  & 
inculta,  silvas,  garricias,  aquas,  pascua, 
casas,  casales,  ortos  &  ortales,  &  omnia  in 
omnibus,  cum  istorum  omnium  predicto- 
rum  usibus  &  serviciis.  In  tali  vero  ratione 
inpignoro  vobis  hec  omnia  prescripta,  ut 
ab  hodierna  die  teneatis  &  possideatis  is- 
tam  pignoram  predictam  de  martror  in  mar- 
tror,  usque  ego  vobis  jamdictum  precium 
persolvam  ad  martror.  Item  inpignoro  vo- 
bis ipsum  castellum  quod  vocant  Dun  cum 
omnibus  suis  terminis  &  cum  omnibus  suis 
pertinentiisj  in  tali  conventu  quod  si  anno 
peracto  quo  fuero  reversus  Ihrusalem  aut 
de  ista  peregrinatione,  ad  caput  ipsius  pe- 
racti  anni  non  persolvero  vobis  jamdictos 
duos  milia  solides  de  jamdicta  moneta, 
ipsum  suprascriptum  castellum  Dun  cum 
omni  suo  honore.  &  cum  ipsas  suprascrip- 
tas  villas  Pradas  &  Karvecias  teneatis  & 
habeatis  in  pignora  de  martror  in  martror, 

L\sez  prima  feria,  ainsi  que  dans  l'acte  suivant. 
[Archives  nationales,   J.   879,  n.   1  i  j  original 
provenant  du  trésor  de  Foix.J 


usque  vobis  prescriptum  precium  persol- 
vam ad  martror.  Et  sic  ista  carta  pignora- 
tionis  firma  &  stabilis  permaneat.  Que  facta 
X  kalendas  mai,  m  feria,  anno  millésime 
XCV  Incarnationis  dominicae,  régnante 
rege  Philippe.  Sigfnum  Rodgerii  comitis 
qui  sic  istam  cartam  scribi  mandavi  atque 
firmavi.  Sigfnum  Bernardi-Ameli  de  Ra- 
vad.  Signum  Pétri -Raimundi  de  Ravad. 
Signum  Ramundi  Sicfredi  de  Alarico. 
Osmundus  scripsit  die  &  anno  jamdicto. 


389.  —  CCCXI 

Contrat  de  mariage  entre  Bertrand, 
fils  de  Raimond  de  Saint-Gilles j 
6»  Hélène  de  Bourgogne  ^ . 

IN   nomine    Domini    nostri  Jesu   Christi. 
Hic  est  titulus  dotis  &  donatienis  quam 
fecit  vir  nebilissimus  nomine  Bertrandus 


An 
1095 


An 
1095 
juin. 

Éd.orig. 


Raimundi  filius  dilectae  spensae  vel  uxeri      t-". 

r<,  r-  ■  col.  339. 

suae    nomme    Eiectae.    Cum    emnipotens 

Deus  in  principio  creavit  cuncta  similia, 
neluit  ut  homines  soli  manerent,  sed  dédit 
illis  adjuterium  parem,  tum  seciam,  quo- 
rum sociarentur  benedixitque  illis  &  ait  : 
«  Crescite  &  multiplicamini  &  replète  ter- 
ram  &  subjicite  eam,  &  dominamini  pis- 
cibus  maris  &  volatilibus  coeli  &  univer- 
sis  quorum  pregenies  obtinet  monarchiam 
erbis.  »  Eerum  exemple  ego  infermatus 
nempe  Bertrandus  &  apostolicis  menitis 
fultus,  vole  nubere,  filibs  procreare,  pater- 
familias  esse  teque  Electam  in  matrimonio 
cepulare;  &  ob  amorem  tui  atque  decerem 
filiorumque  e  nebis  precreanderum,  dene 
tibi  in  tuo  sponsalitie  &  donatione  civita- 
tem  Ruthenam  cum  comitatu  &  episcepie 
sicut  lex  mea  est,  &  civitatem  Caturcen- 
sem  Cum  comitatu  &  episcepie'.  Insuper 
deno  tibi  in  sponsalitie  Vivariam  civita- 
tem cum   comitatu  &  episcepie,  &  civita- 

'  Bonal,  Hist.  manuscrite  des  comtes  de  Rouergue, 
t.  I ,  ms.  Colbert  i  44.  [Auj.  français  2638,  p.  i65.] 
—  Catel,    Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.   iSi. 

'  Ces  mots  manquaient  dans  une  autre  copie 
que  les  Bénédictins  avaient  employée,  mais  dont 
ils  n'ont  pas  indiqué  l'origine.  [A.  M.] 


»4 


739 


An 

ioo5  ....  .  o         •  ■ 

^        tem  Avinionis  cuni   comita-tu   &  episcopio, 

&  civitateni  Digiiam  cum  comitatu  &  epi- 
scopio, sicut  [lex]  mea  Romana  est.  Haec 
omnia  superius  nomiiiata  tibi  uxori  meae 
ad  integrum  dono  quantum  habeo  vel  ha- 
bere  debeo,  cum  tali  pacto  ut  dum  vivi 
fuerimus  insimul  habeamus,  teneamus  at- 
que  possideamus,  8i  si  infantes  habueri- 
mus  qui  de  me  Bertrando  fuerint  procreati 
&  de  te  Electa  nati,  post  obitum  nostrum 
ad  illos  revertantur  praescripti  bonores.Si 
vero  infantes  de  me  non  habueris  &  mihi 
supervixeris,  habeas  &  teneas,  &  post  obi- 
tum tuum  habeant  iili  quibus  tu  dare  aut 
dimittere  volueris  omnique  tempore  te- 
neant.  Facta  carta  est  in  mense  junii, 
anno  dominicae  Incarnationis  MXCV,  in- 
dictione  lir',  régnante  Philippo  Franco- 
rum  rege.  Quod  si  quis  hanc  cartani  do- 
nationis,  honio  utriusque  sexus,  voluerit 
infringere,  adnihiletur  &  componat  tibi 
ipse  qui  facere  voluerit  in  vinculum  libras 
mille  auri  puri.  Signum  Bertrandus,  qui 
hanc  cartam  donationis  fecit,  firmavit  at- 
que  testibus  eam  firmare  rogavit  in  aeter- 
num.  Raimundus  Tolosanus  coiues,  dux 
Narbonae  &  marchio  Provinciae  patersuus 
firmat  in  aeternum.  Guillabertus  de  Lau- 
riaco  firmat  in  aeternum.  Dodo  de  Sama- 
tano  firmat  in  aeternum.  Ugo-Guillelmi 
firmat  in  aeternum.  Guitbertus  de  Zannaco 
firmat  in  aeternum.  Guillermus  de  Sabraiio 
firmat  in  aeternum.  Raimundus-Petri  de 
Guardia  '  firmat  in  aeternum.  Poncius- 
Raynardi  de  Mezens  firmat  in  aeternum. 
Poncius-Guillermi  de  Bergeriaco  firmat 
in  aeternum.  Johannes-Raimundi  scripsit. 


390.  —  CCCXII 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


740 


Vers 

1095 


mengard  filiam  Rengard  ni  te  Bernardum 
Atonis  filiuiu  Hermengard,  de  ipso  Castro 
quod  vocant  Fuxum  neque  de  ipsis  for- 
tezis,  quae  ibi  hodie  sunt,  &c.  Sicut  su- 
perius scriptum  est,  si  vos  0  tendreï  &  0 
atendreî  totum  per  rectam  fidem  sine  in- 
ganno,  a  te  Hermengard  suprascriptam  & 
ad  filium  tuum  Bernardum  post  mortem 
Rogerii  comitis,  si  mortuus  fuerit  sine 
infante  de  muliere  nuptialiter  ducta. 

II.  —  In  nomine  Domini  '.  Ego  Guiller- 
mus Arnold  filius  qui  fui  de  Maltrud  foe- 
mina,  a  tibi  Guillermo  Raimundo  filius 
qui  fuit  de  Guila  foemina  fidels  te  sarai 
de  tua  vita,  &c.,  de  ipsa  honore  quae  ho- 
die habes  &  in  antea  acquisieris  cum  meo 
consilio,  excepto  ecclesiam  de  Asperazano 
cum  suas  tenentias  &  cum  suum  directum, 
&  in  ipsa  ecclesia  habet  jamdicto  Guil- 
lermo sua  pignora,  &  ipsa  convenientia 
quae  habet  patrem  suum  Raimundi-Gau- 
berti.  Ego  Arnald  Guillem.  a  tibi  Raymond 
filium  qui  fuit  Guila  foemina  adjutor  & 
valetor  te  serei  per  recta  fide  sine  inganno 
tuo  vel  sine  uUo  ingenio  de  Raimund 
d'Aniort  per  tuam  vitam  &  meam  &  de 
totos  homines  vel  foeminas,  excepta  vi- 
cecomitissa  de  Carcassona  &  Bernard  At 
filio  suo  &  Bernard  Berenger  de  Petra- 
pertusa  &  meos  homines  qui  plus  sunt 
legati  de  mea  honore  quae  de  alla,  &  meos 
ego  habeo  ad  te  rectum  j  &  si  per  me  rec- 
tum facere  non  voluerint,  quod  ego  adju- 
tor &  valetor  tibi  sim  sine  ullo  inganno. 
Ista  carta  fuit  facta  in  praesentia  de  Rai- 
mund-Guillem  de  Tornabox,  &  de  Guillem 
Legar  de  Pomar,  &  de  Guillem  Gaifre  de 
Turan,  &  de  Arnalt-Guillem  vicecomes,  & 
de  Guillem-Raymund  de  Lavauo,  &  Blan- 
chetus  presbyter  qui  fecit  hune  scriptum. 


Vers 
1090 


Vers 
r  095 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  340. 


SermenS  de  fidélité  prêtés  à  la  vîcom-       caisse  i5;  copie  dans  la  collection   Doat,   à  la    Ei- 

tesse  Ermengarde  6*  à  Beniard-Aton^ 
son  fils. 

I.  —  De  ista  hora  in  antea  ',  ego  Pet rus- 
Raimundi  filius  Guila  non  decebrei  te  Her- 


bliothèqiie  nationale,  v.  i65,  f"  33.  Rapprochez 
cet  acte  de  serment  des  actes  publiés  sous  le  n.  388, 
dont  il  doit  être  une  conséquence.  [A.  M.] 

*  Archives  du  château  de  Foix  ;  cartulaire, 
caisse  i5;  copie  dans  la  colle  tion  Doat,  à  la  Ei- 
bliothèque  nationale,  v.   166,  i°  107. 


'  Le  manuscrit  porte  iv. 

'  Alias  Gorda. 

'  Archives     du     château 


de    Foix;    cartulaire 


741 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


74^- 


An 

1095 

l"'  mai. 


An 

1096 

10  avril. 


391.  —  CCCXIII 

Extraits  de  quelques  chartes. 


Castelloiiovo,   &   Dcodati    cnnonici,  &   R. 
Aimera  de  Saiicto  Leiiiiardo,  &  Rainiundi- 
Othonis    de   Vallanicis.    Habitiini   est  hoc 
placitiini  Magalone  anno  doniinicaelncar- 
nationis  M  xcv,   iiidictioiie    un,   concur- 
rente II,  epacta  XXIIII,  v"  feria,  Illl   idus 
I.  —  Primo'   kalendas  maii,  anno  Do-      aprilis,luna  xiii,  era  MCXXXIIII.  Martiniis 
mini  MXCV,  temporeDalmatii  Narbonensis      Magalonensis  ecclesiae  sacrista  scripsit. 
archiepiscopi  &  Pontii  Minerbensis  viceco- 

mitis,  Petrus-Berengarii   de  Pipionibiis  &  III.  —  Quisquis  supernae  ,   &c.  '  Qua- 

Gerallus  frater  ejus  guirpiverunt  ad  sanc-  propter  ego  Gaufredus  sanctae  niatris  ec- 
tam  Mariam  &  ad  sanctum  Stephanum  &  clesiae  Pictavensis  praecentor...  dono  & 
sancto  Michaëli  qui  sunt  fundati  in  Castro  concedo  ecclesiae  beati  Hilarii  intra  cano- 
Minerbae,  &  Arnaldo  ejusdem  ecclesiae  nicam  nostram  sitae,  quae  de  officio  nos- 
capellano  &  caeteris  clericis  qui  ibidem  tro  est...  quatuor  jugera  vinearum,  &c. 
erant,  duas  partes  de  alode  in  terminio  de      S.    Pétri    episcopi.    S.    Aymerici    decaiii. 

Campolongo,  &c.  in  praesentia  Willelmi-      S.  Guillelmi  Aquitanorum   ducis S.  Al- 

Bernardi  de  Sesseraz,  &  Stephani-Guilardi      dehardis  comitissae.  S.  Philippae  comitis- 
de  Robiano,  &  Otonis  de  Oronzag,  &  Ber-      sae.  Data   Xl  kalendas  junii,  anno  ab  In- 
nardi-Petri  de  Aniano,  Gaucelini  de  Azi-      carnatione  Domini  MXCVt,  epacta  xxiiii, 
liano,    &    Otonis    de    Belfort;    &   Petrus      indictione  iiii,  &c. 
Minerbensis  paraphonista  scripsit. 


An 

1096 


An 
1096 
Il  mai. 


Éd.oric. 

t.  II, 
col.  341. 


II.  —  In  nomine  Domini,  &c.'  Carta 
guirpitionis  quam  fecit  Dalmatius  de  Cas- 
tros  &  mulier  sua  ad  Gotafredum  Magalo- 
nensem  episcopum.  Guirpivit  Dalmacius 
&  mulier  sua  Ermessens  &  Heliasar  frater 
suus  &  Petrus  Ugo  de  Lecas  ad  Gotafre- 
dum episcopum  totum  honorem  quem 
habebant  in  villa  Sancti  Martini  de  Crecio 
&  in  ejus  terminio,  &  totum  quantum 
habuit  Dalmacius  per  fevum  de  Guillelmo 
Montispessuli  :  totum  guirpivit  ad  Gotafre- 
dum episcopum  per  fidem  &sine  enganno, 
cum  concilio  Guillelmi  Montispessuli  filii 
Ermengardae;  &  pro  hac  guirpitione  de- 
dit  Gotafredus  episcopus  Dalmacio  ce  LXX 
solidos  Melgorienses  monete  de  druda- 
ria.  Dédit  etiam  praedictus  episcopus  Dal- 
macio unum  stare,  quem  ibi  habebat  epi- 
scopus in  dominio,  quem  comparaverat  de 
Poncio  Guirani.  Fecit  autem  Dalmacius  & 
mulier  sua  in  praesentia  Bertranni  archi- 
diaconi  banc  guirpitionem ,  &  in  praesen- 
tia R.  Willelmi  archidiaconi,  &  Ugonis  de 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne;  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  55,  f"  I  27. 

'  Chambre  des  Comptes  de  Montpellier,  viguerie 
de  Montpellier,  liasse  1,  registre  n.  2,  f"  5  v". 


392. 


CCCXIV 


Dotation  de  V église  de  Nimes ,  par 
Raimond  de  Saint -Gilles ,  lors- 
qu'elle fut  consacrée  par  Urbain  11^. 

DE  dote  quam  ego  Raimundus  cornes 
Nemausensi  ecclesiae  in  altaris  conse- 
cratione  facio,  ut  haec  carta  testimonium 
retineat  volo.  Dum  ab  Urbano  papa  in 
Dei  honorem  &  béate  virginis  Mariae  Ne- 
mausensis  ecclesia  consecratur,  mihi  Rai- 
miindo  comiti  Tolosensi  placuit,  ut  in 
manu  domni  Urbani  papae  &  in  praesen- 
tia archiepiscoporum  &  episcoporum  qui 
cum  eo  aderant  ecclesiam  Nemausensem 
sicut  fidelis  Dei  filius  sponsarem;  placuit 
vero  &  placet,  &  ideo  eam  fideliter  sponso; 
nam  omne  quod  villa  Fontis-cooperti  mihi 
débet  aut  quidquid  habeo  ibi  in  servitiis, 
in  usibus,  in  hospitiis,  totum  béate  Mariae 
Nemausensis  ecclesiae  &  canonicis  ibi  quo- 
tidie  Deo  famulantibus,  in  praesentia  pa- 
pae   &    totius    consecrationis,   cum    pura 

'  D.  Estiennot,  Recueils  manuscrits,  t.   1  5.    [Au- 
jourd'hui latin   12755.J 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Nimes. 


An 
1096 

6 
juillet. 


An 

1096 


743 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


744 


An 
1096 

12 

Juillet. 


fide,   expulsa   omni  fraude,   in  sponsalitio  rum,  in  concilio  apud  Nemausum  celebrato 

dono;  sed  hoc  donum  est  in  pignore,  &  ut  a  donino  &  venerabili  papa  Urbano  II,  in 

Nemausensis   ecclesiae   canonici  redimant  praesentia  ipsius  &   totius   concilii    relin- 

mando;    equidem    ego    Raimundus    cornes  quo  &  plenariam  guirpitionem  facio  domno 

hoc  donum  facio,  affirmo  &  laudo.  ac    religioso    abbati  Odiloni    necnon   fra- 

Et  ego  Urbanus  sanctae  Romanae  Eccle-  tribus  cum   eo   ibidem  adstantibus,   omnes 

siae   sedis   apostolicus,   in   cujus    manu   &  honores  sancti  ^gidii,  tam  in   eadem  villa 

praesentia  hoc  donum  Nemausensi  eccle-  quae  dicitur  [FlavianaJ  quam  in  extrinse- 

siae   facis,   observatores    hujus  donationis  cis,  quidquid  juste  sive  injuste  videbat  ob- 

sub  apostolica  benedictione  pono.  Si  quis  tinere,  sive  omnes  rectas  sive  pravas  con- 

vero  de  haeredibus  tuis,  vel   de  aliquibus  suetudines  quas  ego  vel  antecessores  mei 

aliis  hominibus   hoc   donum   confringere,  ibidem    habuimus,   pro    emendatione   om- 

inquietare  vel  calumniare  praesumpserit,  nium  meorum  praeteritorum  criminum  & 

sub  perpetuo  anathematis  vinculo  innoda-  pro  adeptione  futurorum  bonorum.  Fiat, 

mus,  donec  ad  satisfactionem   relinquendo  fiât,  amen.  Si  quis  vero  posterorum  meo- 

hujus  rei  reatum  perveniat.  Haec  donatio  rum,  &c.  Facta  &  confîrmata  carta  in  Ne- 

fuit  facta,  ut  superius  scriptum   est,  anno  mausensi  concilio  a  domno  papa  Urbano  II 

ab    Incarnatione   Domini    M  XCVI ,    pridie  celebrato,  anno   ab   Incarnatione  Domini 

nonas  julii,  régnante  Philippo  Francorum  MXCVI,  indictione  IV,  Vil*  feria,  IV  idus 

rege.  Sig.   Raimundi   comitis  qui  hoc  do-  julii,    pontificatus    domni    Urbani    papae 

num  fecit  &  hanc  cartam  scribere  manda-  anno   IX,  régnante  Philippo  rege.  Testes 

vit.   Sig.    Petri-Guigonis    praepositi.    Sig.  Gauterius  Albanensis    cardinalis,   Joannes 

Isnardi   archidiaconi.  Sig.  Pontii  Baronis  diaconus    cardinalis,   Albertus    cardinalis 

sacristae.    Sig.    Petri-Guillelmi    archidia-  presbyter,   Daimbertus    Pisanus    archiepi- 

coni.  Sig.  Gaucelini-Rostagni.   Sig.   Gau-  scopus,  Hugo  Lugdunensis  archiepiscopus 

celini-Stephani.  Sig.  Guillelmi  de  Sabrano.  &    legatus,  Amatus    Burdigalensis   archie- 

Sig.    Pontii-Rainoardi.  Sig.   Rainoardi  de  piscopus  &  legatus,  Bernardus  Toletanus 


An 
1096 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  342. 


Medenas.  Sig.  Pontii  de  Agone. 


393.  —  cccxv 


archiepiscopus  &  legatus,  Bruno  Signi- 
nus  episcopus,  Hugo  Bisuntinus  archiepi- 
scopus, Bertrannus  Nemausensis  episco- 
pus. Monachi  qui  cum  abbate  Odilone 
hoc  susceperunt  :  Rostagnus  prior,  Petrus 
decanus,  Bertrannus  &  Petrus  &  Giiil- 
lelmus  de  Castlar,  Raimundus  &  Joannes 
&  Petrus  de  Lauraco.  Laici  testes  :  ipse 
Raimundus  comes,  Petrus  Bermundi,  Guil- 


Chartes  de  Raimond  de  Saînt-Gilles, 
en  faveur  de    Vahhaye    de  Saint- 
Gilles ,     avec    la    confirmation     du  lelmus    de    Montepessulano,  Raimundus- 
pape   Urbain  II.  Pétri  de  Gorza,   Pontius-Guillelmi  de  Ba- 

riac ,    Petrus-Guillelmi    de     Roccaniaura  , 

I.  —  In   nomine,   &c.  "    Ad  honorem  &  Rostagnus   de   Posquerias,  &  Decanus   & 

reverentiam  unitatis  in  Trinitate,  &beatae  Rainerius  de  Posquerias. 
&  intemeratae  Dei  genitricis  virginis  Ma- 

riae,  &  omnium  superiorum  Spirituum,  ac  II.  —  Urbanus'  episcopus  servus  servo- 

beatorum    apostolorum    Pétri    &   Pauli    &  rum  Dei.  Sicut  injusta  poscentibus  nuUus 

omnium  Sanctorum,  &  praecipue  sanctis-  est  tribuendus  effectus,  sic  légitima  deside- 

simi  confessoris  Christi  iEgidii,  ego  Rai-  rantium  non  est  differenda  peticio.  Comes 

mundus,    permissione    Dei    comes    dictus  nimirum  Tholosanorum  ac  Ruthenensium 

Tolosanorum  &  Ruthenensium,  dux  Nar-  &  marchio   Provintie   Raimundus,  poten- 
bonae,  marchio  Provinciae,  timens  pericu- 

lumanimae  meae  ac  praedecessorum  meo-  -Collatlonné  sur  le  manuscrit  latin  .1  0,8,  {"21  ; 

bullaire  de   l'abbaye   de   Saint-Gilles  du  douzième 

'  Labbe,  Conciles,  t.  12,  c.  609  &  suiv.  siècle.  [A.  M.J 


An 
1 096 

22 
juillet. 


An 
1096 


74^ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


746 


Kd.orif;. 

t.  Il, 
col,  343. 


CCCXVI 


tatiis  suî  partem  a  Roniaua  ecclesia  opti-       terio  Sancti  Andrée ,  XI  calendas  aiigusti , 
neiis,  honores  omnes  ad   beatum  Egydium       indictione    IIII,    Incarnationis    dominice 
pertinentes    tani    in  valle    Flaviana    quam       anno   millesinio   XC"  Vl",  pontificatus   au- 
in  extrinsecis,  quicquid  juste  sive  injuste      tem  domni  Urbani  secundi  pape  xi". 
videbatur  tenere,  omnes  rectas  sive  pravas 

consuetudines  quas  ipsius  antecessores  aut      — — 

ipse  habuerant,  ob  honorem  Dei  &  beati 
Egydii  reverentiani  dereliquid  ;  cjuam  vide- 
licet  missionem  apud  Neniausense  conci- 
lium  jurans  in  manu  nostra  Odiloni  abbati 
&  ejus  fratribus  fecit,  in  Jherosolimitanam 
expeditionem  iturus,  seque  &  universos 
successores  suos,  si  forte  hoc  donum  irri- 
tum  facere  pertemptarent,  quod  ad  se  erat 
dampnatione  ac  maledictione  mulctavit. 
Quod  igitur,  suggerente  ipso  &  monachis 
exorantibus,   in   tocius  concilii  conspectu 


394. 


Notice  de  la  donation  de  l'église  de 
Beaiicaire y  faite  par  Raimond  de 
Saint -Gilles  à  Vahhaye  de  la 
Chaise-Dieu  '. 

BEAT^  memoriae  Raymundus  cornes  To- 
losae  dédit  &  donavit  beato   Roberto 


firmavimus,    nunc    etiam    per    auctoritatis  &    domno    abbati    Casae-Dei    &    omnibus 

nostre  litteras  stabilimus.  Si  qua  ergo  ec-  monachis   ejusdem   loci   tam   praesentibus 

clesi*astica  secularisve  persona  banc  supra-  quam  futuris  pro  remedio  animae  suae  & 

dicti  comitis  missionem  &  nostram  atque  parentum  suorum  ecclesias  de  castro  Bel- 

tocius    concilii    confirmationem    evacuare  licadri,  quod   situm   est  super  Rhodanum 

aut  pervertere  presumpserit,  usquequo  sa-  fluvium,  ecclesiam  scilicet  sanctae  Paschae 

tisfaciat,    excomunicationi   anathematique  cum  omnibus  decimis  &  appenditiis  &  ad- 

subdatur,  &  honoris  atque  offitii  sui  eva-  jacentiis   suis,    &    ecclesiam    beatae    Ma- 

cuatione  plectatur.  Post  hec  divine  volun-  riae  semper  virginis  cum  omnibus  decimis 

tatis  dispositione  actum  est,  ut  apud  beati  &  appenditiis  &  adjacentiis  suis,  necnon 

Egydii    monasterium    basilice    nove    aram  etiam    ecclesiam    sancti   Nazarii    martyris 

omnipotenti  Deo   nostris  manibus  dicare-  cum  omnibus  decimis  &  appenditiis  &  ad- 

mus.   Sanximus    igitur  &  sancimus   &   ad  jacentiis  suis.  Hoc  igitur  donum  fecit  prae- 

posterorum     memoriam     litteris    désigna-  dictus  venerabilis  comes  Raymundus  cum 

mus,  ne   quis  ulterius  archiepiscopus  aut  consilio  virorum  illustrium  Bertrandi  filii 

episcopus  adversus  eandem  ecclesiam  au-  sui,  &  Guilhelmi  de  Sabrano,  &  Pétri  Gui- 

deat  excommunicationis  aut  interdictionis  Ihelmi  de  Rochamaura,  &  Arnaldi  fratris 

proferre    sententiam,   quatinus   idem   mo-  suj,  &  Raimundi  de  Medenis,&  aliis  quam- 

nasterium  ex  ipsius  beati  Egidii  traditione  pluribus.   Constituit   etiam   supranomina- 

sancte  Romane  Ecclesie  juri  proprio  sub-  tus  &  pius  princeps  Raymundus,  quatenus 

ditum,   Romane    semper   libertatis    gracia  monachi    Casae-Dei    in    ecclesia    sanctae 

perfruatur.  Si  quis  autem  decreti  hujus  te-  Paschae  Deo  servirent  &   ibi   starent,  su- 

nore  cognito,  obviam  venire  temptaverit,  pradictos  sub  [tutela]  &  cura  sua  haberent;  ; 

honoris  &  offitii  sui  detrimentum  patiatur  &  dédit  etiam  monachis  ibidem  Deo  ser- 

atque  a   sacratissimo   corpore   &  sanguine  vientibus  in  omnibus  domus  suae  expensis 

Domini   redemptoris    nostri  Jhesu  Christi  in  pane  &  carne  &  piscibus,  quamdiu  ipse 

alienus  fiât,  atque  in  extremo  examine  dis-  viveret  uxor  sua   aut  filii  ejus  &  sorores 

tricte  ultioni  subjaceat.  Cunctis  autem  ei-  eorum,  redecimum.  Similiter  dédit  omnes 

dem    loco   justa   servantibus   pax    &   mise-  furnos  praedicti  Bellicadri  qui  facti  sunt  vel 

ricordia   a  Deo    Pâtre    nostro    &    Domino  facti  fuerint  superius  aut  in  villa  inferius, 

Jhesu  Christo  presentibus  ac  futuris  secu-  decimum  de  ledaria  mercati  &de  via  &  de- 
lis  conservetur.  Amen,  amen,  amen. 

Datum  per  manum  Johannis  sancte  Ro-  ■  Communiqué  par  M.  le  marquis  de  Maillanes- 

mane    Ecclesie   diachoni   cardinalis   ac   bi-  Porcellets;  autrefois  aux  archives  de  la  sénéthaus- 

bliothecarii,  apud  Avennionem  in  monas-  sée  de  Nimes,  sac  de  Beaucaire. 


An 

1096 


Vers 

1096 


Vers 

1096 


74: 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


748 


An 

1096 


Éd.oiiq. 

t.  Il, 
col.  34^. 


choruni, 


cimum  de  pascheriis  &  silvis  &  de  canibiis  villas  Segrerii  &  Brugeriae,  &  hujus  ter- 
&  de  piscariis  Deo  &  beato  Roberto  &  mo-  rae  bajulum,  nomiiie  Martiuiini-Bertrandi, 
nachis  Casae-Dei  tam  praeseiitibus  qiiam  dono  pro  servo  altari  beatae  Mariae;  8c 
futuris.  Insiiper  etiani  donavit  redecimum  terram  illam  de  Fabrïargas,  quam  ibi  labo- 
\n  campis  &  in  silvis  &  in  pratis  &  in  pis-  rare  facio,  &  meos  boves  cum  bubulco  no- 
cariis  &  in  canibiis  &  in  pascheriis  in  tota  minato  Radulpho,  quem  pro  servo  sicut 
Argentia;  terminum  scilicet  Rhodanuni,  bajulum  trado,  &c.  Hanc  terram  cum  om- 
qui  est  infra  Furcas  usque  ad  Fontem-  nibus  ejus  redditibus  ita  libère,  sicut  ego 
coopertum  &  infra  terminum  de  valle  qui  eam  ipsam  possideo  ,  concedo  &  largior 
vocatur  Galdone  usque  in  Rhodanum.  praedicto  Dei  genitricis  altari  absque  omni 

Et  ego  Adephonsus  comes  Tolosanus  hoc  retentu  &  absque  omni  voce  mei  vel  meo- 
donum  supramemoratum,  sicut  pater  meus  rum  parentum.  Hanc  igitur  donationem 
fecit,  ita  facio  atc|ue  confirmo  in  praesen-  douant  &  laudant  Bertrandus  filius  meus 
tia  Guilhelmi  de  Sabrano  &  Gandalmandi  &  uxor  mea  Hyldephonsi  régis  filia;  verum 
&  Chabaldi   prioris  &  caeteroruni   niona-       &  ego  hoc  doiuim  confirmo  &  stabilio  au- 

thoritate  Patris  &  Filii  &  Spiritus  sancti. 
Quod  si  aliquis  honio  hanc  donationem 
tôlière  &  inquietare  voluerit,  id  ei  con- 
tradico  ipsique  Dei  omnipotentis  male- 
dictione  maledico,  nec  dubitet  se  esse  po- 
situm  sub  anathemate  domni  Urbani  papae 
&  omnium  episcoporum  &  abbatum  ,  qui 
Claromontensi  concilie  interfuerunt,  quod 
factum  est  super  eos  qui  impugnare  prae- 
sumpserint  donationes  &  illas  laxas,  quas 
illi  faciunt  qui  ad  dominici  Sepulchri  libe- 
rationem  vadunt.  Istud  namque  donum, 
sicut  dedi  ante  gloriosum  altare  Dei  geni- 
tricis coram  omni  ejusJem  ecclesiae  con- 
ventu,  sic  apud  Uticensem  civitatem  cor- 
robore &  confirmo  in  praesentia  domni 
Ramundi  ejusdem  civitatis  episcopi...  Hu- 
jus autem  honoris  redditio  facta  est  se- 
cunda  die,  quando  R.  comes  municipium 
&  civitatem  Sancti  Maximini  iiivasit,  & 
eadem  die  haec  carta  facta  fuit. 


395. 


CCCXVII 


Donation    de    Raïmond   de    Saint- 
Gilles  à  l'église  du  Puy  ' . 

IN  nominesanctae&  individuaeTrinitatis. 
Ego  Raimundus  de  Sancto  ^gidio  tam 
Tolosanorum  quam  Ruthenensiuni  cornes, 
pro  redemptione  delictorum  nieorum  8< 
parentum  meorum,ob  honorem  S^amorem 
sancti  iEgidii  quem  multis  injuriarum  mo- 
dis  fréquenter  offendi,  quatenus  ejus  fes- 
tum  in  Aniciensi  ecclesia  &  in  caeteris  illi 
subditis  ecclesiis  annuatim  celebretur,  8i 
ut  in  omni  canonicorum  Podiensium  con- 
ventu  illo  festivitatis  die  de  meae  largi- 
tionis  servitio  annuus  victus,  qui  tantum 
festum  tamque  venerabilem  conventum  de- 
ceat,  perenniter  exibeatur,  &  ut  candela 
dum  vixero  incessanter  die  ac  nocte  pro  me 
ante  Dei  genitricis  venerandam  imaginem 
super  altare  ardeat,  &  ut  post  mortem 
meam  defunctorum  officium  in  eadem  8c 
in  caeteris  illi  subditis  ecclesiis  annuatim 
mihi  decantetur,  &  ut  indesinenter  quoti- 
diana  oratio  pro  me  vivente  seu  mortuo 
ibidem  dicatur;  dono  hoc  alodium  &  hanc 
terram  meam  quam  rectius  8c  ratioiiabilius 
pro  ratione  mea  posse  dare  videor,  scilicet 

'  Archives  de  l'église  du  Puy. —  Bonal,  Histoire 
mss.  des  comtes  de  Rodc^,  t.  1  [;iiij.  fr.  2  638],  p.  167. 
—  Catel,  Histoire  des  comtes  de  Toulow.e ,  p.  i3i. 


396.  —  CCCXVIII 

Extraits  de  quelques  chartes, 

I.  —  In  nomine,  &c.  '  Ego  Petrus  de  Gi- 
niaco  8c  Gervasius  frater  meus,  nos  insi- 
mul  donatores  sumus  Domino  Deo  &  altari 
sancti  Salvatoris  Anianensis  8c  abbati  Pe- 
tro  8c  monachis  ejusdem  loci  praesentibus 
8c  futuris  propter  remedium  animarum  nos- 
tranim...  aliquid  de  alaude  nostro,  videli- 

'  C.irtuhnie  de  r,ibb;iye  d'Aniane. 


An 
1096 


An 

1096 
7  avril. 


An 
1096 


749 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


700 


cet  medietatem   ecclesiae  Sancti  Petri   de  tioiie  iv,  luna  xv,  facta  est  haec  carta  vo- 

Giniaco,  quae  est  in  comitatu  Biterrense,  luntate  &  authoritate  praedicti  Ricardi  & 

&c.  Et  nos  idcirco  istani  ecclesiam  supra-  iixoris  ejus,  feria  il,  in  vigilia  Ei)iphaniae, 

scriptam  donanius   Sancti  Salvatori  Ania-  régnante  Philippe  rege  Francoruni,  &c. 
nensi,  ut  in  perpetuuni  ibi  nionachi  habi- 


lid.orig. 
t. II, 

col.  345. 


An 

1097 


tent  ad  faciendum  servitium  Dei.  Et  si  ego 

Petrus  i?c  Gervasius  frater  meus  istum  sae- 

culum  Deo  inspirante    voluerimus    relin- 

quere  &  efficere  monachi,  aut  de  nostris 

infantibus  offerre  voluerimus  Deo  in  mo- 

nasterio  Anianensi,  abbas  &  monachi  qui 

eo  tempore   praesentes  in   illo  loco  fue- 

rint,   recipiant   nos    in    nomine   Domini. 

Hanc  donationem  facimus  nos  suprascripti 

fratres  cum  concilio  Berengarii-Guillelmi 

de  Duas-Virgines  &  Raimundi  de  Gignaco 

&  Hugonis  fratris  sui.  Facta  est  scriptura 

ista  VII  idus  aprilis,  anno  ab  Incarnatione 

Dei  MXCVI,  régnante  Philippo  rege.  Sig- 

num  Gervasii  &  Petri  fratris  sui,  &c.  Sig. 

Berengarii  -Willelmi.    Sig.    Petri    Siguira. 

Sig.    Rainiundi-Pontii    de   Gignaco.    Sig.      gratia  Dei  Agathensis  episcopus,  dono  ad 

Bertrandi   de  la  Caprarescia.  Sig.  Willelnia       fevum  ecclesiam  Sancti  Martini  que  est  in 


IV.  —  In'  Dei  nomine.  Ego  Petrus- 
Raimundi  de  Altopullo  &  Arnaldus  fiater 
meus,  nos  insimul  reddimus  &  donamus 
Deo  &  beatis  apostolis  Petro  &  Paulo  & 
abbati  Isarno  &  monachis  Cauncnsis  coe- 
nobii  praesentibus  &  futuris,  ecclesiam 
sancti  Amancii  confessoris  cum  ecclesias- 
ticis  suis,  quam  constat  esse  fundata  in 
pago  Albiensi  super  fluvium  Toraci,  &c. 
Facta  est  ista  gurpitio  vel  redditio  anno  ab 
Incarnatione  Christi  M  XCVIII ,  régnante 
Philippo  rege,  Romano  papa....  Sig.  Petri- 
Raimundi  &  Arnaldi-Raimundi  fratris  ejus, 
qui  istud  donum  facere  &  testibus  firmare 
rogaverunt.  Sig.  Sigerii  de  Ventajone,  &c. 

V.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Bernardus 


uxoris  Gervasii  de  Gignaco. 

II.  —  Ego  '  Petrus  Raimundi  de  Monte- 
petroso  dono  Deo  &  sancto  Guillelmo  & 
abbati  Berengario  ecclesiam  Sancti  Mar- 
tini de  Adiciano  in  Lutevensi  episcopatu 
sub  castello  de  Montepetroso  cum  nepote 
&  consobrino  meo  Guillelmo,  quem  trado 
ad  monachalem  habitum  in  praefato  mo- 
nasterio.  Facta  est  haec  donatio  anno  ab 
Incarnatione  Domini  MXCVii. 

Berengarius  Petri  de  Ginhaco  dédit  par- 
tem  quam  habebat  in  praefata  ecclesia  Be- 
rengario abbati,  quando  arripuit  iter  Sancti 

Sepulchri. 

f 

III.  —  Eg  )'  Ricardus  vicecomes  &  uxor 
mea  Adalais,  donamus  sancto  Salvatori  & 

sanctae  Fidi  de  Conchis  &  domino  abbati  Extraits  de  quelques  chartes  touchant 

Begoni  &  monachis  praesentibus,  &c.,  il-  ;^j  vicomtes  de  Polignac. 
lam   medietatem  ecclesiae  nostrae  de  Goli- 

niaco sicut   melius    habuit   Hector  de  I.  —  In  '  parochia  Sancti  Georgii  de  Co- 

Mirabello  de  pâtre  meo  Berengario.  Anno  bone  ultra  fluvium   est  locus   qui   dicitur 
ab  Incarnatione    Domini   MXCVi,   indic- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Cannes,  &  copie  dans 
'  Cartulaire    de   l'abbaye   de  Saint-Giiillem    du        la   collection  Doat,   à  la    Bibliothèque  nationale, 

Désert.  vol.  58,  f  268. 

'  Cartulaire    de   l'abbaye    de  Conques,   &   copie  '  Cartulaire   de    l'abbaye   de    Saint-Guillem    du 

dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio-       Désert. 

nale,  v.  1^3,  f°  263.  ^  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Chaffre. 


episcopatu  Agathensi,  in  territorio  Cha- 
ves,  sancto  Guillelmo  Gellonensis  monas- 
terii,  &c.  Facta  est  haec  donatio  anno  ab 
Incarnatione  Domini  MXCVlii,  X  kalendas 
martii,  luna  xvi,  régnante  rege  Philippo, 
in  praesentia  nobilium  virorum  id  est  Guil- 
lelmi  archidiaconi  &  Petri-Raynonis  abba- 
tis,  &c;  laicorum  vero  Berengarii  de  Po- 
mairolo  &  Petri-Bernardi  de  Montaniaco 
&  Poncii-Rainonis  de  Castlar  &  Raimundi 
de  Marcelliano  atque  Deodati  de  Mala- 
Vetula,  &c. 


397.  —  CCCXIX 


An 
1097 


An 
1098 


An 
1099 

20 
ftfvricr. 


An 

1097 


An 

1097 


701 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


752 


Voliacus  habens  vineas,  quae  terra  fuit 
vicecomitis  Arimandi,  &  dédit  eam  Poiitio 
consulari  de  Faino  cum  filia  sua  in  haere- 
ditatem.  Postea  vero  duo  fîlii  ejusdem 
Pontii,  post  mortem  ipsius  cupieiites  ire 
Jerosolymain,  sicut  fiebat  tune  ab  onini 
Christianorum   populo,  decreverunt  ean- 


398.  —  cccxx 

Plaid  tenu  à  Narhonne  '. 

NOTUM  sit,  &c.  Quod  Bernardus  Amad 
proclamationem  fecit  de  fevo  &   ho- 


1 


dem  possessionem  vendere.  Ex  quibus  natu       ^ore  queni  clerici  Sancti  Pauli  possidebant    , 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  346. 


major  nomine  Petrus  pro  parte  sua  accepit 
pretium  ab  abbate  Willelmo  &  a  fratribus 
monasterii  Calmiliensis  plusquam  mille  so- 
lidos  &  uuam  mulam.  Alter  vero  nomine 
Pontius  morte  praeventus  reliquit  partem 
suam  Petro  Yterii,  qui  &  ille  accepit  pro 
illa  parte  de  rébus  monasterii  non  parvam 
quantitatem,  id  est  duos  mansos  in  villa 
de  Barietis  &  LX  solidos  &  unam  mulam. 
Hoc  autem  factum  est  authoritate  &  consi- 
lio  Pontii  vicecomitis,  eu  jus  beneficio  cae- 
teri  possidebant,  consensu  quoque  suorum 
filiorum  &  uxorum  &  aliorum  familiarium 
suorum,  cum  quibus  pariter  cartam  vendi- 
tionis  firmiter,  ut  dictum  erat,  tenendam 
esseperpetualiter  statueruntjAdemaro  epi- 
scopo  praesidente  Aniciensi  ecclesiae,  ré- 
gnante Philippo  rege,  anno  autem  ab  In- 
carnatione  Domini  M  xcvii. 


An 
1096 

juillet. 


An 

I  lOZ 


in  Vitiliano  &  in  terminiis  ejus,  dicens 
quod  parentes  sui  eum  tenuerunt;  unde 
venerunt  ad  judicium  in  curia  Narbonensi, 
in  praesentia  domini  Aymerici  &  aliorum 
principum.  Audita  vero  ratione  ab  utraque 
parte,  judicavit  dominus  Aymericus  viceco- 
mes  &  judicari  fecit  secundum  quod  carta 
Odonis  vicecomitis  dicebat  &  testamentum 
Gairalli  Carlucii  similiter,  &  secundum  di- 
missionem  quam  fecerunt  ipse  idem  Gai- 
rallus  Carlucii  &  filius  ejus  Petrus  Gairalli 
sacrista  in  villa  sua  beato  Paulo  &  ejus 
clericis,  quod  Sanctus  Paulus  &  ejus  cle- 
rici sine  ulla  contradictione  in  perpetuum 
tenere  deberent,  nec  Bernardus  Amad  nec 
fratres  sui  nec  infantes  Berengarii  Geralli 
nec  aliquis  eorum  haeres  quicquam  inde 
habere  deberent.  Hoc  autem  Bernardus 
Amad  &  Raymundus   Stephani   de    Porta- 


An 

1097 

!i  avriJ. 


Regia  judicium  esse  verum   concesserunt, 

II.  —  Ecclesiam"  Sancti  Amantii  de  villa  &    totum     supradictum     honorem     Sancto 

Chadronis    concessit    monasterio    Calme-  Paulo   &   ejus  clericis   sine  ulla   calumnia 

liensi  Ademarus  episcopus  Aniciensis,   ad  dimiserunt.  Hoc  judicavit  ipse  supradictus 

petitionem    domni   Guillelmi    abbatis.   Ja-  Aymericus,  &  in  ejus  praesentia  Rodmun- 

rento    de    Bisatico    pergens    Jerosolymam  dus  de  Felgaras,  &  Petrus  Ferran  de  Cau- 

pro  prima  expeditione  quae  facta  est  zelo  sols,  &  Bernardus-Pontii  de  Corciano,  & 

Christianorum,  vendidit    villam    de    Her-  Ademar  de  Durban,  &  Guitardus-Bremondi 

meto.  Acta  sunt  haec  in  mense  julio,  fe-  de  Sejano,  &  praenominatus  Raimundus- 

ria  VI,  luna  XXX,  anno  M  XCVl,  régnante  Stephani,  &  Willelmus-Bernardi  de  Esse 
Philippo  rege.  -  .       ..         ~  ..       .,        ^ 


IIÏ.  —  Ariman'.îus"  Gérai  miles  vendidit 
eidem  abbati  Willelmo  décimas  &  partem 
offerendae  quas  habebat  in  dicta    ecclesia 


ras;  videntibus  &  audientibus  Bernardo- 
Petri  de  Porta-Regia,  &  Willelmo-Arnalli 
de  Terralli,  &  Poncio-Deodati  &  fratre 
suo  Petro,  &  Arnallo-Udalgerii  de  Lee,  & 
Willelmo   Enes,  &  Ugone  de  Villa-Nova, 


de  Hermeto. Villam  autem  Hermum  adqui-  &    Berengario-Raymundi    de   Civitate,   & 

sivit  de  Pontio  vicecomite,  laudante  filio  Petro-Bernardi  Calvo,  &c.  Actum  est  hoc 

suo  Arimando.  Facta  sunt  haec  in   mense  xi  kalendas   madii,  anno  ab  Incarnatione 

martio,  feria  VII,  luna  XX,  indictione  Vllli,  Christi  M  XCVII,  Philippo   rege   régnante. 

anno  ab  Incarnatione  Domini  M  ci,  reg-  His  omnibus  supradictis  jubentibus,  Pon- 

naiite  Philippo  rege.  cius  levita  de  Joncaria  scripsit  haec  verba. 


'  Cartulaire  de  l'abbnye  de  Saint-Chaffre. 
»  Ibid. 


'  Cartulaire  de  l'abbnye  de  Saint-Paul  de  Nar- 
bonne,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  v.  57,  f °  9  1  . 


753 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE.  DE  LANGUEDOC. 


754 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  347. 


An 

1098 


399.  —  CCCXXI 


400. 


CCCXXII 


nostrae  &  tiiitione  honoris  nostri,  passi 
fuimiis  ut  iisque  ad  tempus  partein  haberet 
honoris  ecclesiastici  praenominatus  tuiles. 
Est   ergo    taliter    hujuscemodi    discussum 

Invasion  du    comté   de    Toulouse  par  negotium;  prius  dimisit  praedictus  Gaus- 

le  comte  de  Poitiers  \  bertus  quidquid  in  honore  sanctuarii  nos- 

tri   juste  vel    injuste  sive  aliquo  ingenio 

H  ANC  jussit  cartam  fieri  Geraldus  Ca-  vel  quacumque  calliditate  expetere  potuis- 
turcensis  episcopus  super  honore  ad  set,  &c.  Testes  sunt  hujuscemodi  pactio- 
secretarium  beati  Stephani  pertinente,  nis  G.  episcopus,  Aimericusde  Laroca,  Cri- 
quem  postulaverat  diutius  Gausbertus  de  mais  de  Laroca,  ipse  Gausbertus  Deltaiine, 
Castro-Novo  qui  dicitur  Deltalins  injuste  Guillelmus  Bonafos,  Guillelmus  de  Mcder, 
&  sine  omni  recto  usu  dari  sibi  quasi  lai-  Arnaldus  Guillelmus,  Stephanus  Beratz, 
calem  haereditatem  nunc  precibus,  nunc  Arnals  Guirals  &  oninis  conventus  cano- 
munera  promittendo,  nunc  minis  quasi  nicorum. 
deterrendo;  nullatenus  tamen  a  nobis  Ca- 
turcensibus  clericis  impetrare  potuit.  Orta 
vero  in  partibus  nostris  seditione  &  tur- 
batione  non  minima,  eo  quod  Pictaven- 
sis  cornes  invaserat  &  violenter  arripuerat 
Tolosam  civitatem,  parando  subjugari  sibi 
totum  omnino  honorem  Raimundi  Tolo- 
sani  comitis,  qui  jussu  &  obedientiaUrbani 
Romani  pontificis  &  multorum  archiepi- 
scoporum  aliorumque  pontificum  ad  pere- 
grinandum  transierat,  ut  expugnaret  exte- 
ras  gentes  &  debellaret  barbaras  nationes, 
ne  diutius  captiva  teneretur  civitas  sancfa  sione  peccatorum  nostrorum,  ego  Willel- 
Jerusalem  neque  contaminaretur  Deo  auxi-  mus  comes  Pictavensis  &  uxor  mea  Phi- 
liante  sanctum  Sepulchrum  Domini  Jesu  •  lippia  nomine  suscipimus  in  deffensione 
nimio  rogatu  domni  Geraldi  praedicti  pon-  nostra  &  tutela  ecclesiam  beati  Saturnini 
tificis  conSensimus  animadvertentes  mala  martyris  in  Tolosano  suburbio  constitutam 
quae  imminebant  civitati  &  ecclesiae  nos-  &  liberam  eam  ab  omnibus  statuimus,  sicut 
trae,  ut  Gausbertus  praescriptus  haberet  melius  illam  deliberavit  papa  Urbanus  cum 
partem  honoris  maie  postulati,  ad  domi-  suis  episcopis  in  consecratione  sua  &  in 
nium  nostrum  &  proprietatem  reversuri  concilio  Nemausensi.  Et  quia  nefarii  per- 
tempore  constituto;  alioquin  non  ])Oterat  secutores  illam  destituerant  in  diebiis  nos- 
illum  habere  auxiliatorem  sibi  in  super-  tris,  ut  restituatur  donamus  ei  de  bonis 
venientibus  pressuris  domnus  episcopus  nostris  ego  Willelmus  comes  &  uxor  mea 
neque  adjutores  ejus,  nisi  illicite  concessi  Philippia  nomine,  filia  Willelmi  comitis 
sibi  partem  honoris  ad  sanctuarium  ec-  Tolosae,  villam  scilicet  Sancti  Pétri  de 
clesiae  nostrae  pertinentis.  Milites  vero  Blaniaco  cum  ipsa  ecclesia  &  quidquid 
quamplures  nobiliores  episcopatus  nostri  ad  illam  pertinet,  in  allodium  absque  ali- 
insurgebant  in  episcopum  nostrum,  scien-  cujus  rei  retentione,  homines  &  feminas, 
tes  angustias  maximas  sibi  esse  illatas,  alii  terras  &  vineas,  casalia  &  silvas,  prata,  & 
honores,  alii  maxima  munera,  alii  sanctua-  aquas,   &   molendinos,  &  quaecumque  ibl 


Libertés  accordées  à  l'église  de  Saint- 
Sernin  de  Toulouse ,  par  Guil- 
laume IX,  comte  de  Poitiers,  6» 
Philippe   de    Toulouse,  sa  femme'. 

PRO    amore    omnipotentis    Dei    &    pro 
sainte  animarum  nostrarum   &  remis- 


An 
1098 


An 
1098 
juillM. 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  348. 


ria  ut  sibi  in  hoc  ferrent  auxilium  expe- 
tentes.  His  ergo  hujuscemodi  disceptatio- 
nibus  soHicitati,  pro  defensione  ecclesiae 


Cnrtiilnire  de  l'église  de  Cahors. 
Spic'ilcgium,  t.   8,  p.   36o  &  seq. 


D'Achéry, 


Willelmus    consul     ibi    juste     vel    injuste 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Sernin  de  Tou- 
louse. —  Catel  ,  Histoire  des  comtes  de  Toulouse, 
p.  166.  [Collationné  sur  l'original,  aux  Archivas 
de  la  Haute-Garonne.] 


An 
lonS 


755 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


756 


habuit  &   teniiit   &   alii    ab   eo  ;   quae    est  naldus  Raimundus.  Hiielardus.  S.  Bernar- 

sita    super   flumeii    Garuiina.    Absolvimus  dus  Asalid.  S.  ^lias  Cambaroth.  S.  Maleth 

etiam  immissiouem  de  candelis  quae  ante  de  Blancafort.  S.  Arnaldus  Otonis.  S.  Porto 

nos  dabantur  consulibus,  sicut  melius  reli-  Oolric.  S.  Vasal.  S.  Constanti  Guttirii. 
quit  decessor  noster  Raimundus  cornes.  Et  Quia  plerumque  mortalium  facta  litteris 

quia    maligiii    homines    totius    provinciae  conimendata    facile    memoriae    reducimus, 

dementati  ad  destruendam  ecclesiam  Sancti  ea  quae  comitissa  Tolosana  atque   Picta- 

Saturniui  insurrexerant,  ab  illis  deinceps  vensis   Philippia   nomine,   filia    Guillermi 

pensionem    extrahimus  &   clericis   supra-  comitis,  ecclesiae  beaii  Saturnini  concessit 

scriptae  ecclesiae  pro  servitio  persolvi  ju-  &  donavit  scriptis  annotavimus.  Nota  res 

bemus  hoc   modo,  ut   quicumque  praeter  sit  omnibus  baec  scripta  legentibus  vel  au- 

inhabitantesin  suburbio  vel  in  civitate  alla-  dientibus,    quod    ego    Philippia  Tolosana 

tam  annonam  a  modo  vendiderint,  de  uno-  atque  Pictavensis  comitissa,  divini  amoris 

quoque  cestario  Sanctus  Saturninus  &  ca-  devotione  compuncta,  concedo  &  dono  & 

nonici  sui  unam  junctatam  suscipiant,  ut  in    perpetuum    ratum    esse    praecipio    ec- 

quidquid    invasione    hujus  ecclesiae  deli-  clesiae    beati  Saturnini    tam    praesentibus 

querint,  hoc  modo  satisfactione  corrigant.  quam  futuris  libertatem,  quod  habeant  in 

Item  quidquid  antecessores  nostri  ei  loco  burgo  unum  sutorem   &  unum  pellificem 

bénigne   contulerint   concedimus   &  con-  qui  consuant  eis  vestimenta  sua,  sine  omni 

cedendo  nostrae  mentis  optima  voluntate  quaestu,  sine  omni  censu,  sine  omni  usu , 

confîrmamus  &  adquietamus.  Hoc  benefi-  excepta  justicia  nostra,  si  in  eis  evenerit. 

cium  piecanonici  recognoscentes  in  neces-  Praeterea  &  concedo   &  dono  eis  liberam 

sitatibus  nostris  expenderùnt  de  thesauris  facultatem,  quod   si  quis  honores   eorum 

ecclesiae    Sancti    Saturnini    prius  quatuor  vastaverit  vel  bona  eorum   rapuerit  &  ad- 

libras  auri  &  dimidiam  de  auro  purissimo  monitus  corrigi  vel  rapta  restituere  nolue- 

&   postea   octingentos    solidos   Tolosanae  rit,    quod    in    burgo    vel    in   civitate   eum 

monetae  decennis.  Quae  dona  superius  de-  distringant  &  accipiant,  donec  eis  satisfa- 

nominata  atque  nostra  benigna  voluntate  ciat  &  res   eorum   restituât.   Insuper  vero 

concessa  in  amore  Dei  omnipotentis  ego  concedo   &    dono    eis   facultatem  liberam, 

Willelmus  comes  Pictavensis  &  uxor  mea  quod  ubicumque  voluerint  in  burgo  faciant 

Philippa  donamus  ecclesiae  Sancti  Satur-  unum  furnum  &  in  dominio  suo  possideant 

nini  &canonicis  ibidem  sibi  ad  serviendum  &  teneant  &  habeant.  Et  istud  totum  facio 

constitutis,    &  hoc    totum  concedimus   &  spontanea,    non    invita,   pro   redemptione 

damus  pro  salute  nostrarum  animarum  &  animae   meae  &  animae  patris  mei  Guil- 

pro    salute  animae  Willelmi   soceri  nostri  lermi  &  aliorum  parentum  meorum.  Tes- 

&  pro  salute  totius  nostrae  progeniei   tam  tes  sunt  domnus  Robertus  de  Arborecello, 

praeteritae  quam  successurae.  Hoc  donum  Munio,   Arnaldus,  Petrus   Baptisatus,  Ar- 

facimus  in  praesentia  Bernardi  vicecomilis  naldus  Mancus. 
Bitterensis  &  Ademari  vicecomitis  Tolo- 
sani,  &  confîrmamus  in  testimonio  eorum- 
dem,   &    Domino   annuente    in    posterum 

nos  hoc  donum  ad  melius  perducturos  esse  401.    —   CCCXXIII 

promittimus.  Facta  cuarta  in  mense  julio, 

sub  die  dominica,  régnante  Philippo  rege,  Fondation    du    monastère    de    Saint- 


An 
1098 


Éd.orig, 

1. 11, 
col.  349. 


anno  M  xcviii,  indictione  [VIJ.  Sign.  Pé- 
tri praepositi.  Sig.  Willelmi  Raimundi. 
Sig.  Raimundi  capiscol.  S.  Pétri  Joannis. 
S.  Pétri  Puncti.  S.  Arnaldi  Johannis.  S.  Vi- 
talis.  S.  Geraldi  Rigaldi.  Hoc  signum  Wil- 
lelmi comitis  Pictavensis  &  Tolosae.  Hoc 
signum  uxoris  ejus  Philippiae.  Hoc  signum 
Ademari  vicecomitis.  S.  Petrus  Bou.  S.Ar- 


OrenSy    dans    le    diocèse    de    Tou- 
louse^. 

SciENDUM  est  quod  ïsarnus  justus  &  bo- 
nus   Tolosanus    episcopus   ibat   videre 
ecclesias  Tolosanae  dioecesis  quomodo  se 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Vielmiu,  en  Albigeois. 


An 

I  098 

5  avril. 


An 
1098 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


758 


757 

haberent  venîtque  Sancto  Joanni,  Fortius-      atque  Fortius  Sancti  Joannis,  &  Gifrediis 

que    Sancti    Joannis    nimis    probus    Homo      capellaniis ,     &    Feraldiis    de   Osas.    Haec 

paravit     magnum     convivium ,     ac    milites      carta  fuit  facta  die  nonas  aprilis,  feria  il, 

totius  provinciae  episcopum  venerunt  vi-      ab   Incarnatione  Domini   MXCVIII',  apud 

dere    ut    cum     eo    convivarentur.    Accidit      ecclesiam    Sancti    Joannis.    Galfredus    me 

quod   Emerias  de  Alteias  quae  crucem  in       scripsit. 

spatula  dextra  levaverat  ad  pergendum  Je- 

rosolymam  inde  transibat,  intravitque  epi-  ~" 

scopum    videre    ut    benedictionem    ab    eo 

acciperet.  Accepta  benedictione,  episcopus  402, 

ei  dixit,  quod  melius  illi  esset  si  donium  in 

honore  Dei  ut  ibi  pauperes  Christi  recipe- 

rentur  aedificaret.  Quo  audito,  ejus  con- 

silio  acquievit,  eadenique   die  Ebs  &  Ade- 

marius  de  Scalvernia   atque  Bernardus  de 

Mormum  venerunt  ante  episcopum,  &  om- 


An 

1098 


CCCXXIV 


Testament  d'Àdhémar,  vicomte  de 
Toulouse  ^. 

EGO  Ademarus  vicecomes  Tolosanus  in 
articulo  exitus  mei,  dum  per  mortem 
nés  una  voce  dixerunt  quod  si  ipse  vellet,  carnis  accersiri  a  districto  justoque  judice 
ecclesiam  Sancti  Orentii  quae  diu  des-  Deo  cognovi,  considerans  suspirando  trac- 
tructa  inter  vêpres  déserta  remanserat  &  tavi  dolorem  quem  damnatae  animae  in 
ecclesiasticum  primitiasque  &  décimas  ejus  inferno  patiuntur,  inter  caetera  vero  me- 
consilio  pro  Dei  amore  in  remissione  pec-  mor  fui  peccatorum  meorum  quae  insti- 
catorum  suorum  &  parentum  suorum  do-  gante  humani  generis  inimico  perpetravi, 
narint  isti  bonae  faeminae  Emerias  no-  &  poenitentia  motus  confessionem  omnium 
mine,  ut  ipsa  ecclesiam  Dei  sersltio  res-  criminum  meorum  egi,  &  me  culpabilem 
tauraret  &  ipsi  eorumque  genus  in  omni  omnipotenti  Deo  &  sanctis  ejus  reddidi 
beneficio  ecclesiae  vivi  &  mortui  recipe-  ob  illam  torturam  quam  glorioso  prin- 
rentur.  Episcopus  vero  auditis  his  verbis  cipi  apostolorum  Petro  &  ejus  sacro  loc» 
dominam  Emerias  ante  se  advocare  fecit,  Moissiaco  videlicet  monasterio  multis  die- 
quam  ita  adloquitur  :  «  Jam  tibi,  filia,  lo-  bus  feceram  ,  occasione  illorum  centum 
eus  a  Domino  paratur  in  tua  provincia,  &  solidorum  quos  in  fevo  de  Willelmo  epi- 
ego  in  nomine  Dei  tibi  praecipio  quod  a  scopo  seniori  meo  &  postea  de  Gausberto 
te  non  renuatur  locus.  »  Ipsa  in  Dei  mise-  abbate  habui.  Ideo  noverint  omnes  pos- 
ricordia  confisa  respondit  ei,  quod  consi-  teri  mei  quod  de  istis  c  solidis,  ego  olim  L 
lio  ejus  locum  acciperet.  Surrexerunt  Ebs  dimiseram  Deo  &  sancto  Petro  in  manu 
&  Asemarius  de  Scalvernia  &  Bernardus-  Duranni  tune  temporis  ipsius  loci  abbatis, 
Raimundus  dei  JS/Lormum,  atque  in  manu  sicut  scriptum  est.  Nunc  vero  quia  cognosco 
Isarni  Tolosani  episcopi  omnes  insimul  illico  me  moriturum,  pro  amore  Dei  & 
ecclesiam  &  ecclesiasticum  quod  pertinet  salute  animae  meae  &  pro  redemptione 
ecclesiae  ubicumque  est,  primitias  &  deci-  peccatorum  meorum  dimitto  alios  L  soli- 
mas  totius  parrochiae,  introitum  &  exitum,  dos  sancto  Petro  &  supradicto  monasterio; 
&  expletum  totius  eorum  terrae  tam  heremi  in  tali  tenore  ut  uumquam  deinceps  uUus 
quam  excultae,  Emerias  &  omnibus  habi-  meorum  parentum  licentiam  habeat  re- 
tatoribus  post  se  venientibus  ibi  Deo  ser-  quirere  illos  L  solidos  in  praedicto  loco; 
vientibus  francament  dederunt  ;  tali  pacto,  sed  si  umquam  comes  Tolosanus  aut  abbas 
quod  si  aliquis  ex  ipsis  vel  ex  eorum  ge-  saecularis  praedictos  C  solidos  aufferre 
nere  in  hac  patria  ex  hoc  saeculo  transiret,  voluerint  sancto  Petro,  veniant  filii  mei 
habitatores  domus  cum  amicis  ipsius  illum  aut  propinquiores  parentes  mei,  &  tanidiu 
deiferrent  &  ipsi  prout  possent,  nemine  violentiam  requirant  donec  firmam  isfam 
hoc  ibi  prohibente,  eum  digne  sepelissent,  meam  helemosinam  stabilemque  stare  fa- 
&  in  memoria  c[uasi  unus  eorum  in  om- 
nibus beneficiis  domus  haberetur.  Testes  '  Le  texte  porte  occccli. 
hujus  rei  fuere  Ayraldus  sacrista  de  Podio,  »  Cartulaire  de  i'abbfiye  de  Mpissaç. 


Vers 

1098 


Éd.orig. 

I.  II. 
col.  35o. 


Vers 

1098 


759 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


760 


An 
1097 

29  dd- 
cembre. 


An 

1099 
26  mars. 


An 


ciant.  Alodem  vero  illum  de  Majuse,  unde      meus  Ato  guirpimus  &  derelinquimus  jam-     ^°^^ 
hactenus  ego  injuste  praedictos  solidos  L      dictos   homines  &  eorum   uxores  &  infau- 


recipiebam,  ita  liberum  relinquo,  ut  dein- 
ceps  nunquam  quicquam  ibidem  filii  mei 
aut  ullus  successorum  meorum  requirant, 
si  Deum  propicium  habere  volunt. 


4o3.  —  CCCXXV 


tes  &  omnem  eorum  posteritatem  a  Do- 
mino Deo  &  sanctae  niatri  ejus,  &  ipsos 
homines  sine  ulla  retinentia  &  sine  ulla 
reservatione,  quod  nos  jamdicti  guirpito- 
res  sive  ullus  homo  sive  ulla  faemina  sive 
ulla  cujuscumque  personae  potestas  istam 
cartam  &  istam  guirpitionem  per  ullum 
ingenium  sive  per  ullam  convenientiam 
jam  amplius  infringere  &  interpellare  non 
Extraits    de    quelques    chartes,    tou-      possimus  vel  possint,  sed  ista  carta  firma 


chant   Ermengarde ,   vicomtesse    de 
Bé-:^iers,  ^c.  ' 

I.  —  In  nomine  Domini  Jesu.  Ego  Er- 
mengardis  vicecomitissa  Biterrensium  & 
Carcassonensium ,  &  filius  meus  Bernar- 
dus,  &  uxor  ejus  Caecilia,  nos  simul  in 
unum  diguirpitores  sumus  Domino  Deo  & 
sanctis  apostolis  ejus  Petro  &  Paulo  in 
monasterio  Caunensi,  quod  est  fundatum 
super  rivo  Argentiduplo,  &  abbati  Isarno 
&  monachis  ejusdem  loci  albergam  quam 
habemus  in  villa  Recimiro  in  territorio 
Reddense,  &c.  Facta  est  scriptura  ista  IV 
kalendas  januarii,  feria  lll,  anno  ab  Incar- 
natione  MXCVII,  Philippo  rege  régnante. 


&  stabilis  omni  tempore  permaneat.  Facta  Éd  orig. 
carta  ista  VII  kalendas  aprilis,  Vll^  feria,  col!j5i. 
anno  quoque  régnante  rege  Philippo.  Sig. 
Hermengardis  vicecomitissa  &  Bernardus 
Ato  filii  mei  qui  sic  istam  cartam  firmavi- 
mus  &  testibus  firmari  mandavimus  eam. 
Sig.  Guillelmi  Pontii  de  Carcassona.  Sig. 
Fulcho  de  Villaflorani.  Sig.  Pontii-Petri 
de  Mea-filia.  Osmundus  scripsit  die  8c 
anno  quo   supra. 


404. 


CCCXXVI 


Accord  entre  Raimond,  comte  de  Mel- 
gueily  (S-  Godefroy,  évêque  de  Ma- 
suelonne  '. 


N' 


II.  —  Notitia'""  carta  guirpitoria  quam 
ego  Hermengardis  vicecomitissa  &  filius 
meus  Bernardus-Atto  facimus  ad  Domino 
Deo  &  sanctae  Mariae  matri  ejus.  Guir- 
pimus igitur  atque  derelinquimus  Marti- 
num  Sperandi  &  Pontium  Sperandi  fra- 
trem  suum,  &  uxores  eorum,  &  infantes,  mentum  patris  sui  accipiebat,  a  Gotha- 
&  omnem  illorum  genealogiam  atque  pos-  ^'^edo  episcopo  excommunicatus  est.  Post 
teritatem.  Similiter  quoque  derelinquimus  ^1"^"^  excommunicationem  episcopus  ivit 
&  guirpimus  Bernardum-Amelii  &  uxorem      Romam,  &  non   multo    post  cornes    Rai- 


OTUM  sit,  &c.  quod  Raimundus  Mel- 
goriensis  cornes  propter  naufragium 
&  albergas,  quas  per  vim  in  Villa-nova  & 
alibi  in  allodio  Sancti  Pétri  contra  testa- 


ejus  &  eorum  infantes  atque  omnem  eorum 
posteritatem,  &  derelinquimus  infantes  qui 
fuerunt  de  Ameli  Aigolfi  &  eorum  posteri- 
tatem. Sicut  suprascriptum  est,  sic  ego  jam- 
dicta  vicecomitissa  Hermengardis  &  filius 

'  Archives  de  l'iibbaye  de  Cannes,  &  copie  dans 
la  colleciion  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  58,  f  266.  —  La  copie  de  Doat  est  datée  de 
1098,  mais  la  férié  prouve  qu'il  faut  lire  avec 
D.  Vaissete  1097.   [A.  M.] 

'Archives  du  château  de  Foix  ;  cartulaire, 
caisse  1  5. 


mundus  eum  secutus  est.  Cumque  anibo 
dominum  papam  Urbanum  II  adiissent, 
conquestus  est  episcopus  de  injuria  c[uam 
sibi  &  ecclesiae  Raimundus  comes  injuste 
faciebat  &  violatione  testamenti  patris  sui 
super  honorem  quem  Petrus  comes  pa- 
ter  ejus  per  Dei  amorem  per  alodium  Do- 
mino Deo  &  sancto  Petro  Romanae  sedis 
in  perpetuo  dederat.  Tuiic  vero  in  prae- 
sentia  cardinalium  ,  Gothafredi  Magalo- 
nensis    episcopi ,    &    archidiaconi    Pontii 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.    18,  p.  49. 


An 
1C99 

8  sep- 
Icnibrc. 


An        761 

•099  Dionysii,  &  Dalmatii  de  Castris,  &  Guil- 
lelmi  de  Cornone,  &  Guillelmi  Vallauques, 
&  Raimundi  Vallauques,  &  Raimundi  de 
Veruna,  &c.   solvit  &  guirpivit  in  manu 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


762 


4o5. 


CCCXXVII 


D 


leu 


OTA    sit   omnibus  diffinitio  facta  in- 
ter  episcopum  Nemausenseni  &  abba- 
tem  Casae-Dei  de  honore  Sanctae  Mariae 


N 


domni  papae  juxta  testamentum  patris  sui  Accord,    entre    Raimonà,    évêque    de 

omnes   ecclesiasticas    res  &  omnes  alber-  ISHmes,  (S*  Pons,  abbé  de  la  Chaise- 

gas    quas    in    honore   Sancti   Pétri  exige- 

bat,  fecitque  domino  papae  hominium  & 

accepit  comitatum  suum  per  manum  ejus, 

salvo   testaniento   patris   sui,  promisitque 

per  singulos  annos  unam  unciam  auri  Ro- 

mano  pontifici,  sicut  pater  ejus  per  testa-  Nemausensis  &  Sancti  Baudelii.  Diffinivit 

menti  paginam  instituerat.  Actum  Romae,  namque   guirpivit   praedictus  abbas   Pon- 

anno  ab  Incarnatione  Domini  MXCIX.  tius    Raimundo    Nemausensi    episcopo    & 

Regressus  de  Roma,  die  Nativitatis  sanc-  clericis  ejus  &  eorum  successoribus  eccle- 

tae   Mariae   habuit   placitUm   cum  Gotha-  sias  intra  eandem  urbem  fundatas,  videli- 

fredo  Magalonense  episcopo,  in  presentia  cet  capellas  Sancti  Martini  &  Sancti  Pétri, 

Bertranni  &  Augerii  archidiaconorum,  &  quae  sunt  in  castello  quod  dicitur  Arenas, 

Bernardi-Gaucelini    &    Pontii -Gaucelini  &  capellam   Sancti  Thomae    quae  est    in 

canonicorum,    &   Dalmacii    de   Castris    &  muro  civitatis,   &   aliam   Sancti   Stephani 

Otonis  de  Cornone   &  Guillelmi  de  Val-  quae    est    juxta   Capitolium,   &  tapellam 

lauquesio  militum,  &  coram  omnibus  his  Sancti  Vincentii   cum    omnibus  illis  quae 

Raimundus    supradictus    comes    in    manu  capellani  tenebant  &  habebant  sive  homi- 

Gotafredi  episcopi  solvit  &  guirpivit  om-  nés  per  eos,  ipsa  die  qua  Petrus-Guidonis 

nés  ecclesiasticas  possessiones,  omnes  ma-  prior  Sancti  Baudilii  recepit  eas  ab  Ermen- 

los  usaticos  &  alb-ergas  quas  accipiebat  in  garde  vicecomitissa  &  filio  ejus  Bernardo 

honore   Sancti   Pétri  j  &    insuper   juravit  vicecomite.  Et  propter  hanc  diffinitionem 

episcopo    totum    qui    erat    de    communia  &  guirpitionem  praedictus  episcopus  Rai- 

Sancti  Pétri.  Juravit   quoque  quod   num-  mundus  &  clerici  ejus  laudaverunt  prae- 

quam   ipsam  communiam   destrueret,   sed  dicto  abbati  Poncio  &  successoribus  ejus 

tutaretur  &  defenderet  &  juraret  contra  abbatiam   Sancti   Baudelii,  salva  reveren- 

omnes  homines,  &  episcopo  promisit  auxi-  tia  &  obedientia  episcopali,  &   monaste- 

lium  &  defensionem  contra  omnes  impug-  rium   monacharum   Sancti  Salvatoris  fun- 

natores.  datum   infra  muros  civitatis,  ut  teneant  & 

Eodem  quoque  anno,   ipse   Raimundus  habeant   ad   honorem   Dei    cum    regimine 

iturus    apud    Sanctum    Jacobum    similiter  monachorum    &    monacharum    &    honore 

solvit  &  dimisit  Deo  &  sancto  Petro  ec-  quem    utrumque  monasterium    hodie   ha- 

clesiae    Magalonensis    in    manu   Gotafridi  bet    &   habere    débet,    scilicet   ecclesiain 

episcopi  universas  res  ecclesiasticas  &  ec-  Sancti   Pauli   de  Octavo  &  ecclesias  quas 

clesiam  Sanctae  Cosinae  de  qua  erat  antea  probare  poterunt  esse  Sancti  Baudelii  per 

discordia    inter  Magalonenses  clericos   &  testimonia  eorum  qui  modo  tenent  &  per 

Anianenses  monachos.  Hanc  igitur  eccle-  successionem  eorum  qui  in  antea  tenue- 

siam  &  omnes  alias  res  atque  possessiones  rint;  in  quibus  ecclesiis  episcopus  retinuit 

ecclesiasticas    Raimundus    comes    Melgo-  quartam  partem  de  decimis  &  primitiis  & 

riensis  pergens  ad  Sanctum  Jacobum  tertia  oblationibus  viventium  &  morientium,  & 

jam  vice  solvit  &  laxavit  &  guirpivit  Do-  episcopalem  justitiam  Scauctoritatem.  Om- 

mino  Deo  &  sancto  Petro  ecclesiae  Maga-  nem  autem  honorem  illarum  ecclesiarum, 

lonensis,  donavitque  se  ibi  ad  sepelieudum,  quas  praedictus  abbas  Casae-Dei  reliquit 

sicut  pater  ejus  fecerat.  praedicto   episcopo  Nemausensi,  retinuit 

idem  abbas,  excepto  illo  honore  quem  ca- 


Éd.oriff. 

t.  Il, 
col.  352. 


An 
1 100 

6 
janvier. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Chaise-Dieu. 


An 

I  100 


763 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


764 


An 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  353. 


pellaiii  tenebant  &  homines  per  eos,  ipsa 
die  qua  recepit  eas  Petrus  prior  Saiicti 
Baudelii  a  vicecomite.  Ex  defunctis  autem 
hominibus  praedictae  civitatis  sic  deter- 
minatum  est,  ut  quicumque  se  devove- 
rint  sepeliendos  apud  Saiictum  Baudelium, 
in  pace  eos  monacbi  habeant  absque  ulla 
inquietudine,  cum  omnibus  quae  eidem 
ecclesiae  pro  salute  animarum  suarum 
reliquerint,  exceptis  excommunicatis  & 
interdictis.  Similiter  quicumque  ejusdem 
civitatis  se  devoverint  sepeliendos  in  ci- 
miterio  Sanctae  Mariae,  canonici  ejusdem 
ecclesiae  in  pace  babeant  sine  ulla  inquie- 
tudine, exceptis  excommunicatis  &  inter- 
dictis. In  cimiterio  vero  de  Posterla,  de 
quo  erat  contentio  inter  canonicos  &  mo- 
nachos,  interdictum  est  a  Raimundo  epi- 
scopo  Nemausensi,  cum  consilio  Gotafredi 
Magalonensis  episcopi,  &  Avenionensis 
episcopi  Arberti,  &  Fulconis  abbatis  Sal- 
modiensis,  &  Letberti  abbatis  Sancti  Rufi 
nuUum  bominem  de  caetero  sepeliendum. 
Haec  superius  scripta  diffinitio  &  guirpi- 
tio  facta  est  sine  inganno  Raimundo  Ne- 
mausensi episcopo  &  successoribus  ejus 
ab  abbate  Casae-Dei,  laudantibus  &  con- 
firmantibus  Roberto  abbate  Crassensi  & 
Stephano  fratre  ejus  monacho,  &  priore 
Mauricio  Casae-Dei,  &  Petro-Giïidonis 
priore  Sancti  Baudelii,  &  Gausberto  cel- 
lerario  Casae-Dei,  &  Guidone  decano,  & 
aliis  quampluribus  monacbis  Casae-Dei, 
&  Bernardo-Pontii  milite  de  Arenis.  Et 
similiter  facta  est  suprascripta  laudatio 
sine  inganno  a  Raimundo  Nemausensi 
episcopo  abbati  Casae-Dei  &  monacbis 
ejus;  laudantibus  &  confirmantibus  ca- 
nonicis  Nemausensibus ,  Petro  praepo- 
sito,  &  Petro  archidiacono,  &  Gauzelmo 
decano,  &  Raimundo  de  Ribal  archi- 
diacono, &  Sigmaro  canonico &  aliis 

maturioris  consilii  personis.  Facta  est 
carta  ista  anno  ab  Incarnatione  Domini 
MXCIX,  anno  i  Paschalis  papae,  viii 
idus  januarii ,  régnante  Philippo  rege 
Francorum,  per  consilium  &  diffinitio- 
nem  domni  Gotafredi  Magalonensis  epi- 
scopi, &  Avenionensis  episcopi  Arberti,  & 
Fulconis  s.bbatis  Salmodiensis,  &  Letberti 
abbatis  Sancti  Ruffi  qui  istam  cartam  fir- 
maverunt  &  laudaverunt.  Stephanus  Sancti 


Ursidii  monachus  Casae-Dei  scripsit  banc 
cartam. 


406.  —  CCCXXVIII 

Serment  /ait  au  vicomte  Bernard- 
Aton  ,  au  sujet  du  château  des 
Arènes  de  Nîmes  \ 

EGO  Raimundus  Vedonobrensis  filius  Er- 
mengardis  non  tollam  castrum  de  Are- 
nis, videlicet  fortitudines  quae  hodie  ibi 
sunt  &  in  antea  ibi  erunt,  nec  aliquis 
nec  aliqua  meo  consilio  nec  ullo  meo 
ingenio  Bernardo  Atoni  vicecomiti  filio 
Esmenguardis  neque  Ceciliae  uxori  ejus, 
neque  illi  de  filiis  eorum  cui  ipsi  dabunt 
vel  relinquent  illud,  neque  ullo  modo  de- 
cipiam  eos  de  vita  nec  de  membris  eo- 
rum. Et  si  quolibet  modo  aliquis  vel  ali- 
qua praedictum  castrum  vel  aliquid  de  eo 
suprascriptis  tolieret,  ego  cum  illis  donec 
recuperet  finem  vel  societatem  non  habe- 
rem  nisi  causa  recuperandi  illud.  Quod  si 
recuperare  possem ,  ego  reddam  illud  eis 
sine  lucro  &  sine  deceptione,  per  hoc 
sanctum  altare  Sancti  Martini.  Ego  Guil- 
lelmus-Bernardi  de  Calmis  similiter  juro  : 
ego  Raimundus  de  Janlunco  similiter  :  & 
ego  Bernardus  de  Calmis  juvenis  simili- 
ter :  Bernardus-Bruno,  &  ego  Guillelmus 
deTillo,  Rostagnus-Siguerii,  Bernardus  de 
Vacheriis  ,  Bernardus  Verelli ,  Rostagnus 
de  Mirato,  Guillelmus  frater  suus,  Guil- 
lelmus de  Coliatis,  Rostagnus  de  Porta, 
Petrus  de  Villa-Sica,  Bertrandus-Guirardi, 
Raymundus  de  Marojol,  Raymundus-Gau- 
celini,  Ugo  de  Brodito,  Guillelmus  de 
Arenis,  Guillelmus-Bernardi  de  Rodellan, 
Bertrandus  de  Brolio,  Pontius  de  Cerveria, 
Pontius  de  Vedonobrio,  Petrus  Siguerii, 
Barbanus,  Pontius  de  Salvannanicis,  StQ- 
phanus-Siguerii,  Petrus  Maliani,  Bernar- 
dus-Arnaldi,  Guillelmi  de  Vacheriis  simi- 
liter. S.  Raymundi  de  Pulvereriis. 

'  Archives  du  domaine  de  Montpellier;  viguerie 
de  Nimesj  hommages,  n.  1. 


Vers 

1  100 


1 


765 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


766 


An 

1 100 
juin. 


Ed.orig. 

t   11, 
col.  354 

Vers 

IIOO 

407.  —  CCCXXIX 
Extraits  de  diverses  chartes. 


donannis  illi  medietatem  de  ecclesia  Sancti 
Licerii  do  Estilled  cuni  decimis,  primiciis, 
cimmiteriis  &  de  oninia  sicut  ad  predictam 
ecclesiani  videtur  pertinere.  Et  in  alio  loco 
ubi  vocant  Domna  Fontis,  donamus  illi 
medietatem  de  ipsa  ecclesia.  Similiter  vero 
I.  —  In'  Christi  nomine.  Ego  Amalvinus  in  loco  alio  ubi  dicitur  a  Deus  ajuda  sub- 
de  Sentas  &  filii  mei  Arnaldus  &  Donatus  teriori,  cedinius  illi  totum  decimum  de 
&  Cip  donamus  Domino  Deo,  &  sancto  ipsum  alodem.  Et  in  alia  villa  vocabulo 
Petro  apostolo,  &  sancto  Antonio,  &  Si-  Ungad,  damus  ei  quartani  partem  de  eccle- 
guino  abbati  Lesatensi  cenobii  &  omni-  sia  Sancti  Vincencii  sicut  ad  ipsam  eccle- 
bus  monachis  ipsius  monasterii  qui  modo  siam  videtur  pertinere  cum  omni  quarta 
sunt  &  in  antea  futuri  erunt,  ipsam  meam      parte  pro  [ojferentia  altaris.  In  villa  vero 


partem  quam  visus  sum  babere  vel  possi- 
dere  in  ecclesia  de  Sentas,  &  in  ecclesia 
de  Alguimont  de  Sancto  Martino,  &  in 
ecclesia  de  Sancto  Licerio  de  Martiz,  & 
de  Sancta  Maria  d'Agas;  boc  sunt  décime 
&  piimicie  &  omnia  que  ad  ipras  ecclesias 
pertinent;  quantum  ad  nostram  partem 
evenit,  totum  &  ab  integrum  damus  &  sol- 
vimus  Deo  &  sancto  Petro  &  abbati  Siguino 
8i  monachis  ipsius  monasterii  sine  ulla  reti- 
nentia.  In  tali  videlicet  convenientia,  quod 
ego  Amalvinus  facio  nie  monachum  simul 
cum  filio  meo  Guillelmo.  Quod  si  uUus 
Homo  aut  femina  bunc  donum  inrumpere 
voluerit,  Arnaldus  &  Donatus  &  Cip  filii 
mei  légales  garentes  fiant  omni  tempore 
de  omnibus  amparatoribus.  Facta  carta  ista 


alia  qui  appellatur  Ec,  damus  illi  decimum 
ex  ipsum  casalem  que  tenebamus  a  fevo 
de  Guillelmo  Arnaldo.  Videntibus  Amelio 
monacho,  Raimundo,  Arnaldo,  Bernardo, 
Guillelmo  sacrista,  Raimundo  Bernardo. 

III.  —  In  '  nomine,  &c.  Ego  Petrus  Vir- 
gilii  &  frater  meus  Raymundus  donamus 
sancti  Salvatori  &  sanctae  Fidei  deConchis 
&  abbati  Begoni ecclesiam  Sancti  Mar- 
tini quae  dicitur  Priscus,  &c.  Scripta  carta 
ista  anno  ab  Incarnatione  Domini  M  C, 
feria  vu,  régnante  Pbilippo  rege  Franco- 
rum.  Signum  Pétri  Virgilii,  &c.  Sig.  Ger- 
berto  vicecomitis,  &c. 

IV.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Oddo,  & 
Bernardus,  &  Willelmus,  &  Poncius  filii 


in  mense  junio,  anno  ab  Incarnatione  Do-      Raymundo-Oddo  &   uxor   ejus   Lucia,   & 
mini  M^C,  epacta  XXIP,  concurrens  III"'^,       nepotes  eorum  Raymundus  &  Bertrandus 
luna   IX^,  régnante  Filipo  rege,  Bertrando       damus  Domino  Deo  &  sancto  Salvatori  de 


comité,  Ysarno  episcopo  Tholose.  S.  Gui- 
lem-Bernad  de  Marcafava.  Sig.  f  Arnald 
Donatus.  Sig.  tAdemar  de  Sentas.  Sig.  f 
Ponc  Ramon  celarer.  Sig.  t  Bernad  Ra- 
moni  celarer.  Sig.  t  Amalvinus.  Sig.  f  Ar- 
naldus. Sig.  t  Donatus.  Sig.  t  Cip  filii  ejus, 


Conchis  &  beatae  Fidi  ,  ecclesiam  nos- 
tram quae  olim  constructa  fuit  in  alodio 
nostro  de  Monte  Sancti  Johanni,  quae 
modo  reaedificatur  a  monachis  Concha- 
censibus  in  honore  sancti  Johannis  &  sanc- 
tae Fidis  virginis  &  martyris,  de  Fonte- 


qui  hune  donum  fecerunt  &  firmare  roga-       Garnario    per   convallem    fluvii   iisque   ad 

crucem  quae  est  ad  caput  de  Divissa,  &  de 
illa  cruce  usque  in  alia,  &c.  damus  Do- 
mino Deo  &  sancto  Salvatori  &  beatae  Fidi 
&  abbati  Begoni  &  monachis,  &c.  una 
cum  consensu  &  consilio  Isarni  Tolosen- 
sis  episcopi  &  Bertrando  comitis  ejusdem 
civitatis.  Et  si  aliquis  haeredum  nostrorum 


verunt.  Raimundus  scripsit. 

II.  —  In  '  nomine  Christi  Jesu.  Ego  Pon- 
cius At  &  uxor  mea  nomine  Ermendroitis 
donationem  facimus  ad  filium  nostrum  no- 
mine Guillelmum    monachum.   In    primis 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat;  Bibliothèque 
nationale,  latin  9  189,  f"  92  r°. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat,  f "  i  1  6  \°.  — 
Nous  remplaçons  ici  le  n°  II  de  la  pièce  CCCXXIX, 
remise  par  nous  à  sa  véritable  date,  (Voir,  plus 
haut,  c.  598.)  [A.  M.J 


'Cartulaire  de  l'abbnye  de  Conques,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  1  i}3,  f"  235. 

'  Ibid. 


Ver$ 

I  100 


An 
I  100 


Vers 
I  100 

mai. 


Vers 
I  loo 


767 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


768 


Vers 
1 100 

décem- 
bre. 


hanc  donationem  infringere  voluerit,  &c.       claustrum  Sancti  Saturniiii,  quod  nunquam 
Facta  donatio  ista  in  mense  maio,  feria  V,      infringeret    &    violaret    illud    vel    aliquis 


régnante  Philippe  rege.  Sig.  Ysarni  epi- 
scopi.  Sig.  Bertrandi  comitis.  Sig.  Oddo 
Scfrater  ejus  &  mater  eorum  &  nepotes 
eorum. 


408.  —  cccxxx 


ex  suis,  &  si  aliquis  homo  vel   faemina  fa- 

ceret,  ipse  constringet  eum,  donec  emen- 

daret,    sicut   antiquitus    emendatum    fuit. 

Praeterea    reddidit    ecclesiam   Isarno   epi- 

scopo,  &  priori  Munioni,  &  Ugoni  decano 

liberam  &  ingenuam   cum   omnibus  ad  se 

pertinentibus,  &  firmavit  quod  numquam 

aliqua  occasione  deinceps  quidquam  ex  ea 

dirueret,  quandiu  salva  fidelitate  episcopi 

Chartes  de  Bertrand^  comte   de  Tou-      &  comitis  prior  &  decanus  eam  tenuerint. 

louse,  en  faveur  de  Véglise  de  Saint-      Similiter  firmavit  quod  ex  canonicis  regu- 

Sernin  de  Toulouse  \  laribus  beati  Saturnini  vel  ex  clericis  vel 

ex  laicis  aliquem  non  sustineat  aut  defen- 
I.  —  Ego  Bertranus  cornes  Tolosanus  &  dat  contra  voluntatem  episcopi  &  prioris 
Ruthenensis  &  Albiensis  dono,  concedo  vel  decani,  sed  potius  persequatur  eum  & 
&  confirme  villam  Sancti  Pétri  de  Bla-  constringat  donec  ad  emendationem  coac- 
naco  cum  ipsa  ecclesia  &  quidquid  ad  tus  veniat.  Super  omnia  promisit  &  firma- 
eam  pertinet  in  allodium  absque  alicujus  vit  quod  nunquam  amplius  aliqua  occa- 
rei  retentione,  homines  &  faeminas,  &c.  sione  canonicos  ab  ecclesia  beati  Saturnini 
&  quaecumque  Willelmus  cornes  juste  vel  expelleret,  nunquam  monachos  introdu- 
injuste  habuit  &  tenuit  &  alii  ab  eo,  si-  ceret,  atque  facere  si  aliquid  temptaverit, 
eut  Philippia  filia  Willelmi  comitis  dédit  ipse  adjutor  &  defensor  canonicorum  pro 
Sancto  Saturnine  &  suis  canonicis,  ita  ego  posse  sue  extiterit.  Omnem  honorem  prae- 
dene  &  confirme  eis.  Praeterea  suscipie  dictae  ecclesiae  suscepit  in  sua  defensiene, 
in  defensione  mea  &  tutela  ecclesiam  beati  ac  promisit  &  firmavit  quod  numquam  ma- 
Saturnini  martyris  in  Tolosane  suburbie  lum  usum  in  ipse  honore  poneret  vel  pesi- 
censtitutam,  &  liberam  eam  ab  omnibus  tum  retineret.  Facta  carta  in  mense  februa- 
statuo ,  sicut  melius  illam  fecit  liberam  rie,  régnante  Philippe  rege.  S.  Bertrandi 
papa  Urbanus  cum  suis  episcepis  &  pater  comitis  qui  hanc  cartam  manu  sua  firma- 
meus  Raimundus  comes  in  censecratiene  vit  &  firmare  fecit.  S.  Jordani  qui  fidejus- 
ipsius  ecclesiae  &  in  concilie  Nemausensi.  ser  extitit.  Testis  Amelius  abbas  Fuxensis 
Suscipie  etiam  in  defensione  mea  omnes  &  prior  Fredelacensis,  &  Bernardus  prae- 
canonices  &  omnem  honorem  ipsius  eccle-  positus  Montis-Salvii. 
siae  &  homines  &  faeminas  quae  ad  ipsam 
ecclesiam  beati  Saturnini  pertinent.  Facta  — — 
carta  in  mense  decembri,  cenfirmata  in  ma- 
nibus  domini  Bertrani  archiepiscopi  Nar- 
benensis.  Sig.  Bertrani  comitis  qui  cartam 
istam  manibus  firmavit  &  eblatam  super      Reconnaissance  de  V allô d'i alité  d'une 


409. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  355. 


Vers 

I  loi 

février. 


altare  fieri  regavit.  S.  Willelmi  Jordanis 
comitis  Ceritaniae.  Sig.  Sicardi.  Sig.  Ber- 
nardus Otto.  Sig.  Munienis  praepositi  cum 
suis  canonicis  qui  donum  istud  susceperunt. 

II.  —  Netum'  sit,  &c.  quod  Bertranus 
comes  Tolosanus  filius  Raimundi  firmavit 


terre   de  Véglise  d'Elne  par  Pons- 
Adalbert  de  Saint-Laurent  \ 


N 


OTUM  sit  omnibus  hominibus  tam 
praesentibus  quam  futuris,  quod  ego 
Poncius-Adalberti  de  Sancto  Laurentio, 
pro  redemptione  animae  meae  &  paren- 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Sernin. — Ca-  '  Cartulaire  d'Elne,  f"  53;  copie  dans  la  collec- 

tel,  Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.  1  53  &.suiv.        tion   Moreaii,  à  la  Bibliothèque   nationale,  t.  41, 
'  lèid.  {"  42. 


Vers 

I  ICI 


Am 

I  ICI 

7  mai 


An 
I  loi 


769 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


770 


410. 


CCCXXXI 


tiim  meorum,  diffinio  Deo  &  beatae  Eula-  Ypolito.    S.   Petri-Arnalli   archidiaconi.  S. 

liae   &    Ermengaiido    episcopo    &   clericis  Bernardi-Guilielnii  sacristae.  S.  Petri-Ber- 

Helenensis  sedis  per  fidem   sine  enganno  nardi  Johannis  praesbiteri,  qui  hanc  scrip- 

mansum  de   Judeyeo    qui    dicitur  Mansus  turani  rogatus  scripsit  sub  die  &  anno  quo 

Eriberti,  quem  Eribertus  dimisit  ad  pro-  supra. 

prium   alodem    filio    suo    Arberto    &   ipse 

Arbertus  dimisit  filio   suo  Gaucberto  per 

violarium  &  post  mortem  ipsius  Gaucberti 

dimisit  ad   canonicam    beatae  Eulaliae   ad 

proprium  alodem.  Et  ego   jamdictus  Pon- 

cius  recognoscens  jamdictum  maiisum  cum  Extraits  de  quelques  donations  faites 

omnibus  suis  pertinentiis   ubicumque  sit  ^ux    abbayes    de    la    Grasse    &    de 

ad  proprium  alodem  beatae  Eulaliae,  diffi-  Saint-Guillem  ' 

nio,  evacuo    &    desero    omnes  violentias, 

forças  scilicet  &  toltas  &  omnes  usaticos,  I.  —  In  nomine  Dei   summî.   Ego   Er- 

quae  ego  ibi  faciebam  vel  aliquis  alius  per  mengardis  Biterrensis  vicecomitissa  simul 

me    sive    quod    ibi    habebam    vel    habere  &  Carcassonae,  &  filius  meus  Bernardus- 

debebam,    jamdictae    Eulaliae    &   Ermen-  Ato   pariter  vicecomes   positus    in   itinere 

gaudo  episcopo  &  praedictis  clericis  cum  Sancti  Sepulchri,  timentes  peccatorum  nos- 

bona  volumptate,  excepto  uno  recepto  per  trorum   magnitudinem  ,   &:c.,  donamus  in 

singulos  annos  ad   Xll  caballariis,  scilicet  elemosinam  pro  emundatione  peccatorum 

porchum  unum  qui  sufficiat  jamdictis  XII  nostrorum  Domino  Deo  &  beatae  Mariae 

caballariis  cum  totidem  scutariis   &  duos  monasterii    Crassensis    &    domno    abbati 


sextarios  vini  ad  rectam  mensuram  ejus- 
dem  villae  &  unum  sextarium  frumenti  ad 
panem  &  IV  sextarios  currentes  vilanos 
pro  cibariis.  Et  ipsum   yero  receptum  in- 


Rodberto  &  monachis  ipsius  loci  prae- 
sentibus  &  futuris  aliquid  de  haeredi- 
tate  nostra,  quae  nobis  jure  haereditario 
advenit  per  successionem  parentum   nos- 


viguero  ego  praelibatus  Poncius  jamdictae  trorum,  scilicet  totam  villam  de  Casilag 

beatae  Eulaliae  &  praetaxato  episcopo  &  quae  est  in  comitatu  Carcassense  cum  om- 

supranominatis  clericis  pro  IV  libris  puri  nibus  suis   terminiis,  &c.  sic  donamus  ad 

argenti,  ut   tandiu    teneant,   douent  jam-  alodem    sine   uUa    reservatione  :  &   habet 

dictas   iv"""  libras    ego   vel    cui    mandavero  affrontationes    ipsa    villa    suprascripta   de 

ipsis  fideliter  persolvant.  Quod  si  ego  diffi-  Casilhac,   de   Altano    in  terminio    de    Pa- 

nitor  vel  evacuator  seu  dimissor  sive  im-  laiano  &  de  Aquaviva,  de  Meridie  in  ter- 

pignorator    seu     aliquis     alius     homo    vel  minio  de  Alonegas  &  de  Aulaldoix  &  de 

femina    vel    ex    mea    consanguinitate   vel  villa  Maurino,  de  parte  Circi  in  terminio 

extraneus  contra  hanc  scripturam  diffini-  de  Cavanag  &  de  Sellano  &  de  Canemals, 

tionis,  evacuationis,  dimissionis  sive  im-  &  de  Aquilone   in  terminio  de  Roitovet. 

pignorationis   venerim   vel  venerit  ad   ir-  Quantum   infra   totas   istas  affrontationes 

rumpendum,   non   hoc  yaleam   vel  valeat  includitur,    sic   donamus  Deo   &  Sanctae 

vendicare,  sed   haec  scriptura  firma  per-  Mariae  Crassae,  &c.  Donamus  etiam  eccle- 


maneat  omni  tempore.  Facta  haec  scrip- 
tura diffinitionis,  evacuationis,  dimissio- 
nis vel  impignorationis  nonis  maii,  anno 
M"  C"  1°   ab   Incarnatione   Domini,   regni 


siam  Sancti  Ilarii  ipsius  villae  suprascrip- 
tae  de  Casilag  cum  decimis  &  primiciis 
&  oblationibus  &  cimiteriis  &  cum  om- 
nibus quae  ad   ipsam  ecclesiam   pertinent. 


Philippi  régis  Xl."  11°.  S.  Poncii  Adalberti,  Haec  omnia  sicut  suprascriptum  est  dona- 

qui  hanc  scripturam  diffinitionis,  évacua-  mus  Domino  Deo  &  Sanctae  Mariae  Cras- 

tionis,  dimissionis,  impignorationis   fieri  sae,  ut  monachos  &  habitatores  ipsius  mo- 
jussi,  firmavi  &  testes  firmare  rogavi.  S. 


Gilae.  S.  Berengarii  niariti  ejus.  S.  Gui- 
lielmi-Raimundi  de  Turriliez.  S.  Radul- 
phi  Gualtarii.  S.  Bernardi-Petri  de  Sancto 


'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  66,  f"  189. 


An 


An 
I  I  01 
îz  juin. 


V. 


An 

I  lOI 


Kd.orig. 

t.  H, 

col.  356. 


771 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


772 


An 
I  101 

3i  août. 


nasterii  delectet  semper  orare  pro  nobis  prior  Arboriacensis,  &  Guillelmus  Ainerii 

ad  Domiuum   &  pro    animabus  parentum  monachus,  &  Bertrandus;  laici  vero  Ber- 

nostrorum  ,   &  beata   Dei    genitrix   Maria  nardus-Raymundus    de    Castello-iiovo    & 

obtineat  nobis  veniam  apud  filium   suiim  Petrus-Bernardi  de  Maderias. 
Dominum  nostrum,  &c.  Facta  carta  dona- 

tionis    istius    X    kalendas    julii,    anno    ab  III.  —  Raymundus"  Guillelmi  filius  Bar- 

Incarnatione  Domini  M  ci,  régnante  Phi-  nardis  faemina,  de  consensu  sororum  sua- 

lippo    rege.    S.    Ermengardis    Bitterrensis  rum  Galburgis  &  Teudildis,  donat  Sancto 

vicecomitissae    simul    &    Carcassonae.    S.  Salvatori    Gellonensi    &  Willermo    abbati 

Bernardi-Atoni   vicecomitis    filii    sui.    S.  &  suis   successoribus  ac   monachis  eccle- 

Guillelmi-Poncii  de  Carcassona.  S.  Arnaldi  siam   Sancti  Martini   de  Luntras    in   pago 

Jauslen   de   Carcassona.   S.    Pétri    Arnaldi  Substantionense,  cum  omni  suo  ecclesias- 

filii  sui.  S.   Poncii  Pétri   de   Massilia.  S.  tico  &  alode,  &c.  Actum   anno  MCI,  fe- 

Guillelmi  Ferrol  de  Carcassona.  S.  Guil-  ria  11,   luna  xi.  S.  Raymundi  Deusdet  de 

lelmi  nepotis  Ermengardis  vicecomitissae.  Casas-malas  qui  hoc  firmat.  S.  Pétri   Ray- 

S.    Sisiliae   vicecomitissae    de   Carcassona  nnindi   de   Damils    qui   hanc    donationem 

qui   istam   cartam    laudavit  &   firmavit    in  laudat  &  firmat.  S.  Pétri  Guillelmi  de  Lu- 

capitulo  Sanctae    Mariae    Crassae,    coram  nel  qui  hoc  laudat  &  firmat.  S.  Guillelmi 

domno  Roberto  abbate  &  reliqua  congre-  de  Lunel  qui  hoc  firmat,  &c. 
gatione.  Joannes  monachus  scripsit  die  & 
anno  quo  supra. 


An 

I  lOI 


II.  —  Ego'  Bernardus  vicecomes  Biter- 
rensis,  in  nomine  Domini  &  Salvatoris 
nostri  Jesu  Christi,  accipiens  Jerosolymi- 
tanum  iter  dono,  trado  &  concedo  eccle- 
siam  quae  est  consecrata  in  honore  sanctae 
Mariae  &  sancti  Pontii  in  episcopatu  Aga- 
thensi,  in  Castro  quod  vulgo  dicitur  Sancti 
Pontii,  altari  sancti  Salvatoris  Gellonen- 
sis  coenobii  &  vivificae  Cruci  &  glorio- 
sissimo  confessori  Christi  Guillelmo  & 
domno  Guilhermo  venerabili  abbati  suc- 
cessoribusque  suis  &  omnibus  monachis 
praedicti  monasterii  Gellonensis  tam  prae- 
sentibus  quam  futuris  ad  proprium  alodem, 
ut  habeant,  teneant,  &c.  Hoc  donum  facio 
coram  Jesu  Christi  sacratissima  cruce  & 
coram  gloriosissimi  confessoris  Guillelmi 
corpore  astans,  ob  redemptionem  animae 
meae  &  parentum  meorum  &  ut  Dominus 
omnipotens  prosperum  meum  iter  faciat. 
Facta  est  haec  donatio  feria  vu,  ii  kalen- 
das septembris,  luna  iv,  Incarnationis  do- 
minicae  anno  MCI,  indictione  Vlll,  rég- 
nante in  Francia  Philippo  rege.  S.  Bernardi 
vicecomitis  qui  hanc  cartam  scribere  jus- 
sit.  Fuerunt  etiam  huic  donationi  praesen- 
tes  qui  testimonium  perhibent  Raimundus 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert. 


411.  —  CCCXXXII 

Chartes  de  Bertrand  y  archevêque  de 
Narbonne ,  en  javeur  de  V abbaye 
de  Saint-Pons^. 

I.  —  In  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Ego  Bertrandus  Dei  gratia  Narbo- 
nensis  archiepiscopus,  consilio  &  consensu 
canonicorum  nostrorum,  bono  animo  & 
spontanea  voluntate,  pro  amore  Dei  &  ad 
preces  Berengarii  monachi  Sancti  Pontii, 
&  pro  amore  patris  sui  domini  Hayme- 
rici  vicecomitis  Narbonensis  &  uxoris  ejus 
nomine  Matta  filiorumque  eorum  nomine 
Aymericus,  Giscardus  &  Bernardus,  dono, 
laudo  &  concedo  Sancto  Pontio  &  abbati 
Petro  Tomeriensis  monasterii  &  monachis 
ibidem  Deo  servientibus  tam  praesentibus 
quam  futuris  ecclesiam  Sancti  Stephani  de 
Cella-vinaria  cum  sua  capella  ejusdem  cas- 
tri  Sancti  Salvatoris  ,  &  ecclesiam  Sanc- 
tae Eulaliae  de  Serclas  cum  ecclesia  Sancti 
Juliani.  Dono  similiter  praefato  monaste- 
rio  ecclesiam  Sancti  Joannis  de  Unione 
cum  suis  ecclesiis  &  decimis  ad  suam  pa- 

'  Ai-chives  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem  du 
Désert. 

'  Archives  de  Téglise  de  Saint-Pons. 


An 
I  loi 


An 
I  102 

7 
février. 


lid.orig. 

t.  II. 
col.  357. 


t'A 


An 

I  I02 


773 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


774 


An 

1 102 

19  mars. 


An 
1 102 


rochiam  pertînentibus,  videlicet  ecclesiam  delicet  monasterium  Saiicti  Aniani  praedic- 

Sancti  Baudilii   &   ecclesiam  Saucti  Celsi.  tuni  cum  ipsa  villata,  cum  omnibus  juribus 

Dono  similiter  ecclesiam  Sancti  Martialis  suis  &  servitiis  &  pertinentiis,  &c.,  absque 

de  Seisseria  &  omues  ecclesiae  praedicfae  omni   praetentione ,  libère   &  absolute  ab 

sunt  in  territorio  Minerbensi.  Dono  simi-  omni  jugo  &  potestate  &  ab  omnibus   al- 

liter  ecclesiam  Sancti  Pétri  de  Clar,  &  in  bergis  &  ab  omni  usatico  &  ab  omni  ser- 

valle  Jauri  ecclesiam  Sancti  Sebastiani  de  vitio,  excepta  synodo  praedictae  ecclesiae 

Fraemiano,  ecclesiam    Sancti   Stephani  &  Sancti    Celci    &    excepto    quod    abbas    de 

ecclesiam  Sancti  Amantii  de  Albania,  ec-  praedicto  monasterio  Sancti  Aniani  débet 

clesiam    Sancti    Pétri   de   Ferreriis  ;   &.in  venire   ad    synodum   pro  duabus   ecclesiis 

parochia  Sancti  Pétri  de  Rios   cappellam  praedictis,   videlicet    pro    ecclesia   Sancti 

Sanctae  Eulaliae   de    ipso    Castro    Sanctae  Nazarii  de  Gabia  &  pro  ecclesia  Sancti  Ju- 

Eulaliae.  Dono  similiter  ecclesiam  Sancti  liani  de  Lapoza,  &  ultra  non  tenebitur  pro 

Stephani  de  Salvetas   cum  omnibus  terris  duabus  ecclesiis  praedictis  alium  usaticum 

suis  &  aliis  pertinentiis,  &c.  Factum  fuit  persolverej  chrisma  vero  &  oleum  ab  ar- 

hoc  donum  Vii  idus   februarii,  anno  Do-  chiepiscopo  Narbonensi  accipient.  De  cae- 

mini  MCI,  régnante  Philippo  rege.  S.  Ber-  tero  abbas  &monachi  Sancti  Pontii  teneant 

trandi  archiepiscopi,  &c.  &  possideant  &  dominationem  habeant  in 

abbatia  Sancti  Aniani  &  omnibus  membris 

II.  —  In  ■  nomine  Domini.  Ego  Bertran-  ejus,  &  nullus    abbas    aut   monachus   vel 

dus  Dei  gratia  Narbonensis  archiepiscopus  aliqua   ecclesiastica   saecularisve    persona 

&  caeteri  canonici  Narbonensis  sedis,  vi-  habeat  licentiam   aut  potestatem  mittendi 

dentés    monasterium    Sancti   Aniani   quod  abbatem   aut  monachos,  nisi    supradictus 

est    juxta    iluvium    Verna'^^oubro    a    pravis  abbas  Sancti  Pontii  aut  successores  ejus.  Si 

hominibus  suis  possessionibus  privatum  &  quis  vero  sciens  contra  hanc  cartam  nostrae 

ab  omni   honestate  seclusum    sanctae  re-  donationis  hiijusmodi  venire  praesumpse- 

gulae,  pia  consideratione  cupientes   illud  rit  ad  irrumpendum,  &c.  Factum  est  hoc 

restaurare  in  bonum;  igitur  ego  praefatus  donum   anno   ab  Incarnatione  MCI,   reg- 

Bertrandus  archiepiscopus  &  nos  praefati  nante  Philippo  rege  Francorum,  xiv  ka- 

canonici   Narbonensis    sedis,   per   nos    &  lendas  aprilis.  Signum  domni  f  Bertrand! 

successores  nostros,  &c.,  donamus,  lauda-  archiepiscopi    &  praedictorum   canonico- 

mus  &  concedimus  &  cum   hac  praesenti  rum  Narbonensis  sedis,  qui  hanc  cartam 

charta  in  perpetuum  tradimus  omnipotenti  donationis  fecerunt  &  factam  laudaverunt 

Deo  &  monasterio  Sancti  Pontii  Thome-  &  testes  firmaverunt.   S.  f  Pétri   episcopi 

riarum  &  tibi  domno  abbati  Petro,  &  mo-  Carcassonensis  qui  hoc  donum  laudavit  &    Éd.orig 

nachis  ejusdem  monasterii  praesentibus  &  concessit.    S.   t    Ysarni    episcopi    Tolosa- 

futuris   ibidem  Deo    servientibus,  videli-  nensis.  S.  f  Arnaldi   episcopi  Biterrensis. 

cet  abbatiam   monasterii  praedicti  Sancti  S.  t  Godefredi  episcopi  Magalonensis.  S. 

Aniani  cum  omnibus  ecclesiis   &  capeliis  Aymerici  vicecomitis  Narbonensis.  S.  Ber- 

quae  ad   monasterium  praedictum   Sancti  nardi  de  Narbona.  S.  Guillelmi  RoUandi 

Aniani  pertinent  :  videlicet  ecclesiam  Sancti  de   Bizano.    S.    Bernardi    de    Mailhac.    S. 

Laurentii,  ecclesiam  Sancti  Celsi  cum  sua  Pontii    Berengarii.    Anno    &   mense    quo 

capella  beatae  Mariae  de  ipsa  villa  Sancti  supra. 
Aniani,  &c.  Hoc  dominium  sicut  supra- 
dictum  est,  ego  praedictus  Bertrandus  ar- 
chiepiscopus &  nos  praedicti  canonici 
Narbonensis  sédis  damus,  laudamus  &  con- 
cedimus Deo  &  monasterio  Sancti  Pontii 
jamdicto  &  abbati  &  monachis  praedictis 
&  eorum  successoribus  in  perpetuum  :  vi- 


1. 11, 

col.  35S. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Chinian. 


775 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


776 


An 

1 1 02 

29  mars. 


412, 


CCCXXXIII 


Sancti  Laurentii,  &  ecclesiam  Sancti  Na- 
z.-^rii  Bellicadri,  &  ecclesiam  Sancti  Vin- 
centii  de  Cannois,  &  ecclesiam  Sanctae 
Mariae  de  Urbanoj  &  in  termine  Terras- 
Union  de  Vahhaye  de  Saint-Romans,  cône  ecclesiam  Sancti  Vincentii,  &c.,  &  in 
à  celle  de  Psalmodi\  archiepiscopatu  Aquensi  ecclesiam  Sancti 

Marcelli  ,    &c.    praedictum     monasterium 

HiEC  est  carta  definitionis  quam  fecit  Sancti  Romani  cum  praedictis  ecclesiis.... 
dominus  Gibellinus  Arelatensis  archi-  dono  &  laudo  in  perpetuum  praedicto  mo- 
episcopus  consilio  &  laude  sacristae  Ber-  nasterio....  tali  pacto  quod  deinceps  prae- 
trandi  Arelatensis  &Raimundi  decani,  &c.,  dictum  monasterium  non  vocetur  abbatia 
caeterorumque  canonicorum  ,  cum  Fui-  sed  prioratus,  &  praedictus  Martinus  de- 
cone  abbate  Psalmodiense  &  Raimundo  ponatur  a  prioratu,  &  tu  Fulco  abbas  & 
Stepbano...  &  aliis  fratribus  Psalmodiensi-  successores  tui  priorem  ibi  ponatis  bonum 
bus  de  monasterio  Sancti  Romani  de  Aqui-  &  honestum  personis  nostris  chariorem, 
lia,  quod  est  situm  super  ripam  Rhodani,  &c.  Acta  sunt  haec  in  villa  Sancti  i£gidii, 
consilio  monachorum  ejusdem  monasterii,       in  ecclesia  Sancti  Privati,  anno  dominicae 


Incarnationis  M  Cil ,  régnante  .Philippo ', 
IV  kalendas  aprilis,  in  praesentia  &  tes- 
tificatione  praedictorum. 


4i3.  —  CCCXXXIV 


Martini  scilicet  qui  tune  sine  subjectione 
aliqua  prior  ibi  erat,  &  Duranti  Folcaldi, 
&  Joannis  Longi,  &  Guillelmi  Alberici, 
&  Pétri  Camodi,  &  Gausfredi  Pastella,  & 
clericorum  Pétri  de  Agania,  Pétri  Bene- 
dicti,  &  Billii  Guiraldi;  &  consilio  laico- 
rum,  comitis  Bertrandi,  &  Rostagni  Guil- 
lelmi vicecomitis,  &  Raimundi  &  Alfantis 

fratrum    ejus,  &  Pontii   de  Aramone,  &  Donations  faites  aux    abbayes   de  la 

Guillelmi  de  Aramone,  Pétri  de  Arainone,  Grasse   6-  de  Caunes. 
&  Raymundi  de  Ac[uilia,  &  Amaurici  Gui- 

laldi,  Radulfi  Comitis,  &  Eaudalmundi,  &  I.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Bernar- 
Petri  Balbi,  &  Pétri  Guillelmi  militis  Bel-  dus  comes  Bisuldunensis  reddo  &  dono  & 
licadri,  &  Rostagni  Alberici.  Sciendum  est  guarpisco  Deo  &  sanctae  Mariae  Crassae 
quod  praefatus  archiepiscopus  &  canonici  &  domno  abbati  Roberto  Scmonachis  ejus- 
Arelatenses,  &  praefatus  Martinus  prior  dem  loci  praesentibus  &  futuris,  in  comi- 
&  praedicti  monachi  Sancti  Romani  &  cle-  tatu  Rossillionensi  ecclesiam  Sancti  An- 
rici,  &  idem  comes  Bertrandus  &  Rostag-  dreae  &  ecclesiam  Sanctae  Mariae  de  Ri- 
nus  Willelmus  vicecomes  &  frater  ejus  &  besaltas,  cum  primiciis  &  oblationibus  & 
Ramundus  de  Valabregue  &  alii  multi  di-  cimeteriis  &  cum  decimo  de  Spiculato  & 
cebant  monasterium  praedictum  Sancti  Ro-  cum  ipso  ecclesiastico,  &  in  ipsa  villa  de 
mani  abbatiam  esse  antiquitus,  &  nomina-  Ribasaltas  suprascripta  quantum  potuerint 
tim   Garnerium    &   Rogerium    ibi    abbates  recuperare    de    fibeatorios    in    decimo    & 

in  villa,  dono  &  reddo  Deo  &  sanctae  Ma- 
riae Crassae.  Et  similiter  dono  in  comifatu 
Bisuldunensi  &  Rossillionensi  &  Valle-Es- 
periensi  Deo  &  sanctae  Mariae  Crassae  & 

mino  Deo  &  Sancto  Petro  Psalmodiensi  &  domno    abbati    Roberto   &    monachis   qui 

monachis  ejusdem  monasterii  praesentibus  modo  sunt  &  in   antea  erunt  tota  honore 

&  futuris,  in  manu  de   te  Fulcone  abbate,  qui  est  alaudum  de  Sancta  Maria,  ut  recu- 

praedictum    monasterium    Sancti    Romani  perent  eam  si  potuerint  monachi  sanctae 

cum  suis  ecclesiis  quae  sunt  in  archiepi-  Mariae  Crassae,  cum  voluntate  fivatorios 
scopatu   Arelatcnsi    :    videlicet    ecclesiam 

'  Le  texte  porte  Ludovico. 

'  Archives  de  Téglise  d'Arles.  '  Archives  de  l'abbnye  de  la  Grasse. 


fuisse.  Ad  ultimum  hoc  sic  pacificatum  & 
definitum  est,  quod  ego  praefatus  Gibeli- 
nus  Arelatensis  archiepiscopus,  consilio  & 
laude  praedictorum....,  dono  &  laudo  Do- 


An 
I  I  oz 


An 

I  I  o3 

17  mars. 

Ed.orig. 

t.  II, 
col.  35q. 


An 
I  io3 


777 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


778 


An 
1 102 

21 

juillet. 


An 
I  io3 

:? 

f(ivrier. 


qui  ipsos  honores  tenent,  propter  reme-  est  sita  in  territorio  Carcassensi  &  oniucs 

diiim   animae  meae  &  omnium    parentum  terminos   suos,  cum  omnibus  affrontatio- 

meorum.   In   tali   vero  convcnientia  facio  nibus,  &c.;   dono    ecclesiam  Sancti   Ilarii 

hoc,  ut  ab  hodierno   die   nec  comités  qui  quae  est  in  praefata  villa  de  Casilag  cuni 

venturi  sunt  post  me  unquani  praesumant  decimis  &  primitiis  &  oblationibus  &  omni 

istum  donum   nec  istum   solviinentum  in-  ecclesiastico  suo  ;  sicut  unquam  praenomi- 

fringere    nec    inrumpcre    in    perpetuum.  natus  comes  Petrus-Raymundi  nielius  ha- 

Facta  carta  ista  xvi  kalendas  aprilis,  anno  buit  vel  tenuit  ipsum   alodem,  aut  aliquis 

ab  Incarnatione  Domini   M  Cil,   régnante  homo    vel    faemina   per   illum,    sic   dono 

Philippe  rege.  Sig.  t  Bernardi  comitis  Bi-  Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  ad  alodêm 

suldunensis,qui  istam  cartam  scribere  fecit  pro  remissione  peccatorum  meorum  &  pro 

&  testes  fi  rmare  rogavit.  S.  Guillelmi-Udal-  sainte    animarum    patris    &    matris    meae. 

gerii  viceconiitis  Castellinovi.  S.  Berenga-  Facta    carta    donationis     istius    III    nonas 

rii-Arnaldi    de    Salas.   S.    Pétri   Raymundi  februarii ,    anno   ab    Incarnatione   Domini 

de  Mata.S.  Ermengaudi  de  Verneto.  S.  Pon-  M  Cil,    régnante   Philippo   rege.   Sigfnum 

tii-Bligetii  de  Malolas.  S.  Guillelnii-Ray-  Adalaix  qui   ista  carta  donationis  scribere 

mundi  Castelli  Rossillonensis.  Joannes  mo-  fecit   &    testes  firmare  rogavit.  S.  Segerii 

nachus  scripsit  die  &  anno  quo  supra,  Poncii    de    Pomar.    S.    Giraldi     de    Rivo. 

S.  Guillelmi  Ferrol  de  Carcassona.  S.  Pe- 

II.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Raimundus  tri-Bernardi  de  Sancti  Fulcherii.  Joannes 
Udalgerii  vicecomes  de  Tatzo  &  frater  monachus  scripsit  die  &  anno  quo  supra, 
meus  Ugo  relinquimus  &  guarpimus  Deo 

&   beatae    Mariae    monasterii    Crassae    &  IV.  —  In 'nomine  Domini.  Ego  Roge- 

domno  abbati  Rotberto   &  monachis,  &c.,  rius  de  Mirapex  &  uxor  mea  nomine  Se- 

ecclesiam    beati   Quirici   de    Canoas....    &  rena  donatores  sumus  Deo  &  beatis  aposto- 

propter  hoc  accepimus  ab  abbate  vel  mo-  lis  ejus  Petro  &  Paulo  &  omnibus  sanctis 

nachis  Sanctae   Mariae   XV  libras   argent!  quorum    reliquiae   vel    nomina    in    eadem 

&  XL  solidos    Rossillionensis    monetae  &  continentur  ecclesia,   &  monasterio  Cau- 

unum  equum,  &c.  Facta  carta  guarpitionis  nensi  necnon   domno  Isarno  abbati  ejus- 

hujus  XII  kalendas  augusti,  anno  ab  Incar-  dem    monasterii    &   successoribus    ejus  & 

natione  Cbristi  MCII,   régnante  Philippo  monachis  ibidem  degentibus  praesentibus 

rege.    Sig.    Raymundus-Udalgerii    viceco-  &  futuris,  cum  fi.lio  nostro  Bernardo  om- 

mitis.  Sig.   Ugoni   fratris    ejus,  qui  hanc  nem  honorem  quem   habemus  vel  habere 

cartam  scribere  fecerunt  &  testes  firmare  debemus  vel  quispiam    per  nos   habet  vel 

rogaverunt.     Sig.    Gilaberti    comitis.    Sig.  habere    débet   in    ipsa   villa    quae  vocatur 

Arnalli-Guillelmi  vicecomitis  de  Fenoled.  Vilartinxus   vel    in  Vilarclarin  vel   in   eo- 

Sig.    Guillelmi    Udalgerii    vicecomitis    de  rum   terminiis  atque  in  stagno  Mansiliae, 

Castello-novo.   S.   Berengarii    Judciati   de  utrum  sit  in  casis  vel  casalibus,  in  rusticis, 

Tazo.  Sig.  Pontii  Grimalli,  &c.  in   agris  ,    &c.    pro   animarum    nostraium 

remedio  &  omnium  parentum  nostrorum, 

III.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Adalaix  &  ut  ipse  supradictus  filius  noster,  Deo 
comitissa,  filia  vocata  Petri-Rayniundi  co-  auxiliante,  quantum  vitae  abundaverit 
mitis  de  Carcassonna  &  Rainguardis  uxoris  tempus,  subditus  beati  Benedicti  normae 
suae,  dono  Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  monasticam  in  Christo  déférât  vitam.  Si 
monasterii  Crassae  &  domno  abbati  Rot-  autem  suadente  diabolo,  quod  absit,  mo- 
bcrto  &  monachis  ipsius  loci  praesentibus  nastici  ordinis  deseruerit  vitam,  nunquam 
&  futuris,   totam   villam   de  Casilag  quae  a   supradicto   monasterio  vel   habitantibus 

in   eo  datus  honor  a  nobis  causa  r,egres- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  66,  f"  195. 

'  Ibid,  V.  66,  {"  193. 


An 
1  io3 


Kd.orig 

t.  11. 

col.  36o 


An 
I  I  o3 

2  3  août. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Cannes,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,   à    la    Bibliothèque   nationale, 

V.  r>8,  f  272. 


An 
I  io3 


779 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


780 


An 
I  io3 


17  jan- 
vier. 


sionis  ejiis  aut  aliquo  modo  auferatur. 
Quod  si  nos  donatores  &c.  Facta  est  autem 
haec  carta  x  kalendas  septembris,  aniio  ab 
Incarnatione  Domini  M  cm,  régnante  Phi- 
lippe rege.  Signum  Serenae  iixoris  prae- 
scripti  Rogerii,  qui  Rogerius  concedente 
Dei  clementia,  arrepto  itinere  Jerosolymi- 
tano,  ibidem  defunctus  est. 

Ego  namque  Serena  post  mortem  viri 
mei  &  Isarni  abbatis ,  hanc  donationem 
Bernardi  fîlii  mei  cum  filiis  meis  scilicet 
Petro  &  Rogerio  cum  supradicta  uxore 
domno  videlicet  abbati  &  monachis  ejus- 
dem  monasterii  praesentibus  &  futuris  fîr- 
miter  stabiliendo  donavi  &  manu  mea 
propria  firmavi  &  testes  firmare  rogavi. 
Signum  Pétri  &  Rogerii  filiorum  ejus.  Sig- 
num Sigerii  de  Ventagum.  Signum  Ugonis 
Isarni.  Signum  Pétri  Aimerici,  &c. 


414.  —  cccxxxv 

Donation  faite  par  Raimond  de  Saint- 
Gilles  de  la  moitié  de  Gihelletj  à 
Vahhaye  de  Saint-Victor  de  Mar- 
seille ' . 

IN  nomine  sancte  &  individue  Trinitatis. 
Ego  Raimundus  gracia  Dei  Sancti  Egi- 
dii  comes  &  Provinciae  marchio,  princes 
autem,  Deo  auxiliante,  milicie  christiane 
in  Jerosolimitano  itinere,  considerans  pec- 
catorum  meorum  imanitatem  atque  par- 
vissime  que  mecum  est  christianitatis  pro 
diversis  excessibus  inbecillitatem ,  instante 
etiam  omnibusque  modis  inquirente  la- 
bores  quoque  suos  &  soUicitudinem  in 
meo  servicio  expendente  domno  Richardo 
sancte  Romane  Ecclesie  cardinali  &  Mas- 
siliense  abbate,  dono  &  concedo  unigenito 
Dei  fîlio  ejusque  venerabili  matri  sanctae 
Mariae,  necnon  preciosis  martiribus  Vic- 
tori  &  sociis  ejus  aliisque  quorum  reli- 
quie  apud  honorabile  monasterium  Massi- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  de  Mar- 
seille. [Grand  cartulaire,  f»  1 84  r°  &  v".  Colla- 
tionné  sur  le  cartulaire  imprimé  par  Giiéra  rd,  t.  2, 
n.  802,  p.  i5i .] 


liense  in  Christo  requiescunt,  medietatem 
civitatis  que  vocatur  Gibellet,  que  etiam 
in  litore  magni  maris  altis  mûris  firmis- 
que  turribus  munita  inter  Tripolim  & 
Berutum  sita  est,  &  omnium  ad  eam  mari 
&  terra  pertinencium ,  videlicet  in  eccle- 
siis,  villis,  castellis,  casalibus,  terris  cultis 
&  incultis,  in  portu  ac  naufragiis,  sive  in 
cunctis  ubique  pertinentiis.  Ista  omnia  ego 
R.  gratia  Dei  comes  immutabili  donatione 
conlirmo  &  corroboro  Domino  Deo  pre- 
dictisque  sanctis  ac  monasterio,  presenti 
quoque  ejusdem  loci  abbati  R.  vel  illius 
monachis  etiam  presentibus  &  futuris  ibi- 
dem Deo  servientibus,  sine  fraude  &  dolo 
omnique  nialo  ingenio,  ut  in  perpetuum 
jure  hereditario  honorifice  possideant , 
potestative  teneant,  féliciter  honesteque 
habeant.  Hoc  autem  feci  venerabilibus 
comilitonibus  meis  consulentibus,  immo 
coortantibus,  Willelmo  scilicet  Arvenensi 
comité,  Biterrensi  vero  vicecomite  B.,  re- 
verentissimo  denique  Aicardo  Massiliensi, 
Bere[n]garioque  Narbonensi  ,  quatenus 
omnipotens  Deus  predictorum  sanctorum 
&  congregacionis  intercessionibus  &  meis 
propitiari  dignetur  iniquitatibus,  &  sue 
paucissime  christianitatis  que  me  sibi  post 
ipsum  in  caput  &  principem  elegit  se  op- 
ponat  aversitatibus.  Cartam  vero  donacio- 
nis  ujus  ita  firmam  &  ratam  inviolemque 
tam  ego  quam  prescripti  nostri  exercitus 
proceres  esse  volumus  &  volendo  sanc- 
timus,  sancciendo  ex  autoritate  superni 
judicis,  beati  quoque  Pétri  apostolorum 
principis,  cujus  obediencia  ac  fidelitate  pre- 
sencia  arma  gestamus,  omniumque  sancto- 
rum &  nostra.  Contradicimus  quo  nullus 
rex,  nullus  princeps,  nlilli  denique  cujus- 
cumque  dignitatis  ordinisve,  sive  clericus 
sive  laicalis  potestas,  ei  aliquam  violenciam 
inrumpendo  inferre  présumât;  si  autem, 
quod  absit,  post  nostrum  excessum,  quia 
mortis  legibus  subjacemus,  aut  ante,  quo- 
niam  judicia  Dei  abissus  multa,  aliquis  hu- 
jus  nostri  laboris,  Deo  permittente,  potes- 
tate  perditus,  cupiditatis  sue  tyramnidem 
super  elemosinam  aut  donacibnem  nostram 
exercere  eam  infringendo  temptaverit,  di- 
vine ulcioni  in  futuro  poenis  plectendus 
subjiciatur,  &  in  presenti  quemadmodum 
Achab  pro  agro  Naboth  Jezrahelite,  quem 


An 
1  io3 


Éd.orie. 
t.  Il, 

C0I.3Ô1. 


An 

I  |r>3 


781 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


782 


•maie  possidere  concupivit,  dehonestatus 
ac  judicio  puplico  condempiiatus ,  onini 
honore  privetur,  nisi  ([uod  injuste  pre- 
sumpserit  digna  satisfactione  eniendare  cu- 
raverit,  in  pristinam  dignitatem  honorem 
restituens,  &  pro  dampno  quod  intulerit 
nionasterio  auri  optimi  libras  mille  com- 
ponens,  carta  ista  &  donacione  stabili  im- 
mutabiliqiie  permanente  in  perpetuum. 

Facta  est  autem  carta  donacionis  hujiis 
anno  ab  Incarnatione  Domini  millésime 
C  III,  mense  januario,  sub  die  xvi  calen- 
dariim  februarii,  luna  V,  indicione  XI,  in 
castello  quod  appellatur  Mons  Peregri- 
nus  &  est  ante  portam  Tripolensem  con- 
stitutum,  régnante  eciam  in  Francia  rege 
Philipo,  epacta  Xi,  concurrente  il.  f  Rai- 
mundus  comes  firmat.  t  S.  Arvenensis  Wi- 
lelmus  comes  firmat.  t  S.  Bernardus  vice- 
comes  firmat.  t  S.  Aicardus  firmat.  t  S. 
Berengarius  Narbonensis  firmat.  f  S.  Wi- 
lelmus-Ugonis  firmat.  t  S.  Petrus  episco- 
pus  Glandensis  firmat.  f  S.  Arbertus  Sancti 
Evrardi  abbas  firmat.  S.  Poncius  Grillo- 
nensis  firmat.  S.  Willelmus  Pétri  firmat. 
S.  Berengarius  Wilelmus  firmat.  S.  Aicfre- 
dus  firmat.  Signum  videntibus  Durando  & 

tRaimundo    qui   hanc    cartam    fecit   mona- 
chis,  &  Bernardo  &  Stefano  clericis. 


An 
I  io3 


4i5. 


CCCXXXVI 


Accord  de  Guillaume  de  Montpellier 
avec  Guillaume-Raimond f  évêque 
de  Nîmes,  6*  son  frère,  touchant  la 
viguerie  de  Montpellier^ . 


An 
I  io3 

24  jan- 
vier. 


H 


■j£C  est  carta  de  diffinimento  &  de 
guirpimento,  quod  Raimundus-Guil- 
lelmi  episcopus  Nemausensis  &  frater  ejus 
Bernardus-Guillelmi  fecerunt  domino  suo, 
scilicet  Guillelmo  Montispessulani,  de  illis 
qui  post  eum  erunt  domini  Montispes- 
sulani. Raimundus  episcopus  Nemausen- 
sis &  Bernardus   frater  ejus  demandabant 

'  D.  Vaissete  n'a  pas  indiqué  la  source  de  cette 
pièce}  elle  provient  probablement  des  manuscrits 
d'Aubays.  (A.  M.] 


lo  baîlîatge  de  las  lesdas  &  de  censu  totius 
Montispessulani  &  demandabant  vicarium  Hd.orig. 
ut  esset  per  ipsos  &  demandabant  baille  coV.  362. 
domini  ut  essent  per  ipsos  de  manlevan- 
tias,  de  conducto  domini  ut  bailli  essent 
per  ipsos,  &  demandabant  viduas  faeminas 
quae  stabant  in  illis  domibus  quas  ipsi 
babebant  in  Montepessulano,  &  satisfecerit 
Guillelmo  domino  suo  omnes  homines  & 
faeminas  stantes  in  illis  domibus  ad  facien- 
dum  quodcumque  dominus  Montispessula- 
nus  voluerit,  &  nominatim  omnes  viduas 
mulieres;  &  demandabant  ut  dominus  Mon- 
tispessulani non  mandaret  nec  vetaret  ali- 
quid  in  Montepessulano  nisi  illud  quod 
mandaret  eis  ut  ipsi  mandarent  vel  veta- 
rent;  &  vetabant  ut  dominus  Montispes- 
sulanus  non  haberet  hominem  suum  in 
placitis  Montispessulani,  &  ipse  dominus 
Montispessulani  habuerat  hominem  suum 
in  omnibus  placitis  Montispessulani  tali 
modo  vicarius  non  demandabit  eum  homi- 
nem, nec  per  se,  nec  exspectabit  eum  in 
placitis  Montispessulani,  &  propter  homi- 
nem istum  vicarius  non  amajorabit  nec 
minorabit  placita  Montispessulani;  nec 
illi  qui  placitabunt  placita  pro  vicario 
non  esuadriant  ullum  placitum  Montis- 
pessulani propter  hominem  illum,  &  homo 
ille  quem  dominus  Montispessulanus  vo- 
luerit recipiet  de  placitis  illam  partem 
averi  quae  ad  dominum  suum  pertinebit; 
&  si  de  illo  avero  terminus  fuerit  datus 
illi  homini,  dominus  Montispessulani  ac- 
cipiet  inde  firmancia  ad  terminum  illum 
quem  vicarius  dederit;  &  omnia  illa  pla- 
cita que  dominus  Montispessulani  dicet 
vel  mandabit  vicario  per  se  vel  per  alium 
vel  illis  qui  placitabunt  placita  pro  vica- 
rio, quod  non  placitent  illa  sine  illo,  vi- 
carius nec  illi  qui  placitabunt  placita  pro 
vicario  non  placitabunt  ea  sine  dominus 
Montispessulani,  &  omnia  illa  placita  in 
quibus  Montispessulani  non  fuerit  vica- 
rius; &  illi  qui  placitabunt  placita  pro  vi- 
cario, majorabunt  vel  minorabunt,  sicut 
dominus  Montispessulani  dicet  eis  vel  man- 
dabit; &  dominus  Montispessulani  manda- 
bit  &  vetabit  in  Montepessulano  quod  vo- 
luerit per  se  vel  per  quem  voluerit;  & 
vicarius  rogabit  homines  suos  quos  habe- 
bat  in  placitis  Montispessulani,  &  antea 


An 
I  io3 


783 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


784 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  363 


non  faciet  hoc;  &  vicarius  nec  illi  c[ui 
placitabunt  placita  pro  vicario,  non  pren- 
dent  ullum  averum  de  homiue  neque  de 
foemina  Montispessuli  propter  placita, 
postquam  sapient  illa  placita,  praeter  jus- 
ticiam  domini,  de  qua  vicarius  habebit 
suam  vicariam  ;  &  vicarius  non  prendet 
ullum  averum  de  homine  de  fors  Montpest- 
ler,  propter  placitum  quod  habeat  homo 
ille  cum  homine  Montispessuli;  nec  illi 
qui  placitabunt  placita  pro  vicario,  praeter 
justiciam  domini  de  qua  vicarius  habebat 
suam  vicariam.  Et  demandabant  omnes  do- 
mos  furnorum  qui  fuerunt  facti  in  Monte- 
pessulo  a  morte  Guillelmi  de  Montepes- 
sulo  qui  fuit  avus  istius  Guillelmi  qui  fecit 
hoc  placitum,  &  ab  hac  die  in  antea  non 
erit  factus  furnus  in  toto  Montepessulo 
nec  in  domo  nec  in  terra,  in  qua  dominus 
Montispessulani  habet  censum  vel  vendi 


lelmi  de  Coriio,  &:  Raimundi  Bernardi  de 
Sancto  Damiano,  &  Pontii  Gaucelini,  & 
Pontii  Gaucelini  de  la  Mota,  &  Pétri  de 
Corno,  &  Bertranni  de  Vallauques.  Guil- 
lelmus  scripsit. 


An 
I  io3 


416. 


CCCXXXVII 


Accord  entre  Rnimondj  comte  de  Mel- 
gueil  ou  de  Substantion ,  6*  Guil- 
laume de  Montpellier^ 

HIC  brevis  memoratio  quae  est  inter 
Raimundum  comitem  Substantionen- 
sem  SiGuillelmum  de  Montepistellario,  de 
ledda  quam  Raimundus  cornes  avia  messa, 
&  de  ipsa  ledda  &  de  ipsas  leddas  factum 
est  placitum  &  finis  inter  comitem  supra- 
tam,  sine  consilio  dominus  Montispessu-  scriptum  &  Guillelmum  suprascriptum.  Et 
lani.  Et  Raymundus&  Bernardus  Guillelmi  est  facta  conventio  de  ipsos  averos  quae 
guirpierunt  &  satisfecerunt  Guillelmo  de  passant  per  caminos  per  las  vîas  que  ve- 
Montepessulano  illum  molinum  &  illas  ter-  niunt  ad  Montepestilario  ,  quod  cornes 
ras,  quae  &  quas  acaptaverant  postquam  Raymundus  non  prendra  usum  nec  leddas 
Guillelmus  de  Montepessulano  ivit  ad  Je-  "ec  homines  per  illum  neque  hominem 
rusalem,  hac  vice  quando  Jérusalem  fuit  neque  faeminam  znfro  ad  Montempistella- 
capta;  &  demandabant  illam  mansiunculam       rium   lavars  suas.  Et  de   ipsos  averos  que 


que  est  juxta  domum  Faidid.  Ego  Raymun- 
dus, &  ego  Bernardus-Guillelmi,  ego  Guil- 
lelmus Senogundis  guirpimus  &  solvimus 
cum  hac  carta  omnia  haec  suprascripta  de- 


in  Montepistellario  venra,  que  Guillelmus 
ledda  aura  ni  d'aquels  avers  que  vendunt 
ni  compras  i  er  que  Raymundus  cornes  su- 
prascriptus  ledda  non  prendra  nec  usum  ni 


mandamenta,  sicut  in  hac  carta  scripta  sunt  prendra^   non  faciat    ni  de  homines   ni  de 

&  legi  possunt,  tibi  Guillelmo  sineenganno  feminas  quae  in  Montepistellario  stant  ni 

&  aliis  qui  post  te  erunt  domini  Montis-  estaran  ledda  nec  usum   non  prendra,  ni  de 

pessuli.  Facta  est  autem  haec  carta  niense  sal  que  in  Montepistellario  cargaran  ni  de 

januario,  régnante  Philippo  rege,  anno  ab  Jovis  ni  de  Christians.  Et  de  alios  averos  que 

Incarnatione  Domini  M  cm.  Facta  est  au-  in    Montepistellario    venra,  de    que    Guil- 

tem    haec   guirpitio    &  solutio    feria   vu,  lelm  ledda  no  i  ia']ra,  comité  non  prendra  ni 

luna  XIII,  IX  kalendas  februarii,  in  eviden-  prendre  non  faciat.  Sicut  superius  scriptum 

tia  &  audientia  Stephani  de  Cerviano,  &  est,  ego  Raimundus  suprascriptus  si  o  ten- 

Decani  de  Poscherias,  &  Raymundi  Pontii  rai    ves    ti   Guillelmum    suprascriptum    & 

de  Duabus  Virginibus,  &  Pontii  Deusdedit  vestros  infantes,   aisi   to   giquisc  6-   aisi   to 

deTororla,  &  Pontii  Raimundi  de  Murlas,  dono  per  fevum  è  aisi  to  tenrai  a  ti  &  ad 

&  Pétri  de  la  Veiruna,  &  Pétri  Guillelmi  infantes  tuos  sine  enganno. 

Ebrardi,  &  Faidid,  8i  Pontii  de  Dia,  &  Ame-  Haec  est  carta  memorialis  de  placito  & 

lii  Ragamberti;  &  ex  parte  Raimundi  epi-  de  convenientia,  quam   cornes  Raimundus 

scopi  &  Bernardi  fratris  ejus,  in  evidentia  de  Melgorio    fecit   Guillelmo   Montispes- 


&  audientia  Guillelmi  Bertrandi  de  Moiite- 
rotundo,  &  Bertranni  de  Breissac,  &  Pontii 
Gaucelini  de  Lunel,  8i  Bernardi  Gaucelini 
fratris  ejus,  &  Odonis  de  Corno,  &  Guil- 


suli ,    &     Raimundo -Guillelmo     episcopo 
Nemausensi,  &  Bernardo-Guillelmo  fratri 

'  Manuicrit^  d'Auhays,  n.  8i. 


Vers 
I  io3 


Vers 

I  io3 


785 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


786 


An 
1  io3 

29  avril. 

Éd.orig. 
t. II, 

col.  364. 


suo  &  hominibus  Montispessuli,  que  lors 
aver  &  la  moneda  de  Melf^or  portaram  ni 
trametram  e  de  lors  cors  qui  a  Vanar  ni  al 
tornar  de  la  vila  de  Melgor,  &c.  Hi  sunt 
qui  debent  venire  in  Montempessulanum  : 
Dalmacius  de  Castrias,  Rostagnus  de  Ar- 
sads,  Guillelmus  de  Corno,  Poiicius  de 
Montlaur,  Petrus  de  Corno,  Guillelmus  de 
Vallauches,  &c. 

De  ista  hora  in  antea  ego  Raimundus 
filius  Bera  non  decebrai  Guillelmum  filium 
Erniengardis  de  ipso  castro  quem  vocant 
Melgorium,  nol  li  tolrai  ni  l'en  tolrai,  &c. 
Ego  Raynumdus  ad  te  Guillelmum  supra- 
scriptum,  sicut  suprascriptum  est,  totum 
tenebo  per  fîdem  &  sine  inganno  me 
sciente,  salva  fidelitate  de  Raimundo  co- 
mité de  pelvea  (.sic). 


417.  —  CCCXXXVIII 

Ohlation  de  Bérenger,  fils  d'Àymerî  I, 
vicomte  de  Narbonne,  à  l'abbaye  de 
Saint-Pons  \ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Aymericus  Dei 
gratia  vicecomes  Narbonensis  ex  rébus 
a  Deo  omnipotenti  mihi  meaeque  potes- 
tati  traditis,  ordinante  atque  coopérante 
ejus  benignissima  pietate,  monasterio 
Sancti  Pontii  Tomeriarum,  quod  a  domno 
Pontio  comité  Tolosano  Aquitaniae  duce 
vel  primate  magno  noscitur  a  primis  aedi- 
ficiis  fundatum  &  constructum  in  hono- 
rem  sancti  Salvatoris  &  sanctae  Mariae 
&  sancti  Pontii  consecratum,  &  ab  ipso 
duce  beato  Petro  principi  scilicet  Aposto- 
lorum  Romae  suisque  successoribus  subdi- 
tum;  ego  jamdictus  vicecomes,  ob  amorem 
&  revereutiam  oninipotentis  Domini  & 
sanctorum  praedictorum ,  ut  tantae  elee- 
mosinae  merear  sociari  &  esse  particeps, 
ob  remissionem  quoque  omnium  peccato- 
rum  meorum  &  parentum  meorum,  ut  plus 
&  misericors  Dominusuna  cum  uxore  mea 
nomine  Mahalda  &  filiis  nostris  nomine 
Aymericus,  Guiscardus  &,  Bernardus-Ray- 

'  Cartulaire  de  Téglise   de  Saint-Pons,  conservé 
dans  Ifs  archives  du  domaine  de  Carcassonne. 


mundi  clementer  conscrvet  &  dirigat  in 
isto  saeculo  &  in  suo  sancto  servilio  per 
longa  dierum  tempora  communiter  custo- 
diat,  &  post  banc  vitam  nobis  coeleste 
regnum  misericorditer  tribuat,  nosque  si- 
militer  omnes  cupimus  &  facimus  jam  no- 
niinatum  locum  ex  rébus  quae  sunt  niei 
juris  accrescere  &  honorare  :  in  primis 
damus,  laudamus  &  concedimus  jamdicto 
monasterio  Tomariensi  &  sanctis  prae- 
dictis  &  praesenti  domno  Petro  abbati 
suisque  in  perpetuum  successoribus  & 
omnibus  monachis  in  perpctuo  ibidem 
commorantibus,  quidquid  ab  bac  die  & 
deinceps,  Dei  misericordia  praestante, 
abbas  vel  monacbi  jamdicti  coenobii  in 
omnibus  episcopatibus  terrisque  a  Deo 
nobis  commissis  vel  sua  misericordia  dein- 
ceps comittendis  acquirere  vel  obtinere 
eleemosinarum  largitione  aut  quof|UO 
modo  ab  omnibus  hominibus  utrius(|ue 
sexus  &  cujuscumque  dignitatis  aut  ordi- 
nis  potuerint  aut  rectius  acquisierint , 
etiamsi  de  fevis  quos  per  nos  tenent  habere 
potuerint,  nos  praenominati  vicecomes  & 
conjux  &  filii  mei  praedicti  donamus,  lau- 
damus &  concedimus  &  confiriDamus  eis 
&  omnibus  successoribus  eorum  in  prae- 
fato  monasterio  habitantibus,  ad  proprium 
alodem  perhabendum  &  possidendum  abs- 
que  ulla  retentione,  libère  &  absolute  in 
perpetuum,  remota  omni  dominatione, 
jugo  &  potestate  praéter  abbate  &  mona- 
chos  jamdicti  coenobii.  Donamus  insuper 
praenominato  loco  &  sanctis  &  abbati  & 
monachis  inibi  habitantibus,  in  episcopatu 
Narbonensi  in  perpetuum  totum  alodium 
de  omni  parochia  Sancti  Saturnini  de  Bi- 
sano  :  praedictus  honorde  Bisat  affrontât 
ab  Oriente  in  termino  de  Caurials,  a  Me- 
ridie  in  summitate  montis  Coler,  ab  Occi- 
dente  usque  in  prato  sive  in  aqua  de 
Albura,  ab  Aquilone  usque  in  terminum 
de  Toret.  Haec  omnia  praedicta  ego  Ay- 
mericus vicecomes  jamdictus  &  uxor  mea 
Mahalda  &  filii  nostri  Aymericus,  Guis- 
cardus &  Bernardus  damus,  laudamus  & 
concedimus  omnipotenti  Deo  &  sanctae 
Mariae  &  sancto  Pontio  Tomeriensis  mo- 
nasterii  &  abbati  &  monachis  ejusdem 
monasterii  tam  praeseiUibus  quam  futuris, 
scilicet  totum  alodium  &    totam   potesta- 


An 
I  io3 


An 
i  io3 


787 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


788 


Éd.orig. 
t.  II 

col.  365. 


tem  &  dominium   de   omni  honore  prae-  gonensium    ac    Pampilonensium    salutem. 

dicto,  sicut  supradictum  est  :  videlicet  cum  Rarissime    fili ,    ecclesia    beati    Saturnini 

villis,  cum  castris,  cum  domibus,  cum  cur-  martyris  antiquitus  ac  specialiter  esse  ju- 

tibus,   &c.,  &  cum   omnibus   fevalibus   &  ris    beati    Pétri    plurimis    est    notum ,    in 

vicariis  utriusque  sexus  &  sirventagiis  &  tantum   quod    praedecessor    noster   bonae 

cum  hominibus  &  faeminabus  inde  natu-  memoriae    papa   Urbanus    cum    XVII    ar- 

ralibus,  &  questas   &  albergas   &  firman-  chiepiscopis    &    episcopis    manu    propria 

tias  &  tallias,  omnes  actiones  &  justitias  eam  consecravit  atque  privilegiis  Aposto- 

&  omnes  usaticos  &  leudas,  &  portatica  &  licae  sedis  sub  anathematis  vinculo  ipsam 

venationes,    &c.,   pro    remissione   pecca-  munivit.    Confrater    noster    Petrus   Pam- 

torum  meorum,  &  pro  anima   patris  mei  pilonensis  episcopus  supranominato  mar- 

Bernardi,  &  pro  anima  avi  mei  Berengarii  tiri  &  canonicis  suis  ecclesiolam  quae  Ar- 

&  Pétri  Berengarii  avunculi  mei,  specia-  taxona  vocatur  cum  consilio  domni  Sancii 

liter  pro  dilectione  Berengarii  filii  nostri,  régis    patris    vestri    dédit    cum     omnibus 

scilicet  Aymerici  &  matris  ejus  Mahaldae,  decimis    ac    primiciis    cunctisque    ad    eam 

quem   damus   &   obtulimus   pro   monacho  pertinentibus.    Et   quoniam    erat   pauper- 

praedicto  monasterio.  Sane  si  quis  viceco-  rima  atque  fere   sine   radice   aliqua   sicut 

mes  aut  aliqua  persona   interposita  quae  noviter  populata,  ipse   rex  pietate  motus 

hanc  nostram  donationem  dirumpere  aut'  hereditavit  illam  ex  meo  (sic)  proprio  ho- 

inquietare   praesumpserit,   quod    attenta-  nore,    insuper    etiam    constituit    ut    esset 

verit  nequaquam  obtinere  praevaleat,  &c.  libéra  &   ingenua  omni   tempore.   In  hac 

Facta  carta  hujus  donationis  anno  ab  In-  parrochia   quidam   clericus    donavit    radi- 

carnationis    Domini    MCIII,    III    kalendas  cem  suam  Sancto  Johanni  de  Pinna,  unde 


madii,  feria  V,  régnante  Philippo  Fran- 
corum  rege.  S.  Aymerici  vicecomitis  & 
Mahaldae  vicecomitissae  uxoris  ejus  & 
filiorum  Aymerici,  Guiscardi  &  Bernardi, 
qui    hanc    cartam    donationis    fecimus    & 


décimas  ac  primicias  reddebat  ecclesiae 
quam  nunc  canonici  tenent.  Décimas 
vero  istius  radicis  monachi  Sancti  Johan- 
nis  injuste  ac  sine  ratione  laborant  au- 
ferre  canonicis.   Namque  cum  ut  bis  dif- 


fieri  jussimus  &  testes  firmare  rogavimus      finitum    ante    Pampilonensem    episcopum 


&  nos  propria  manu  firmavimus.  S.  Ber- 
trandi  archiepiscopi  Narbonensis.  S.  Pétri 
archidiaconi.  S.  Bernardi  vicecomitis  de 
Minerba.  S.  Pétri  filii  ejus.  S.  Geraldi  de 
Redorta.  S.  Bernardi  Ferrandi  de  Cazullis. 


Petrum  &  tertio  ante  regem  patrem  ves- 
trum  &  quarto  ante  vos  praesente  Pam- 
pilonensi  episcopo  ac  Barbastensi  atque 
Vivariensi  adhuc  moliuntur  instigante  dia- 
bolo in  hac   rapina  perseverare.  Ipse  epi- 


S.  Guillelmi  de  Casseranio.  S.  Raymundi-      scopus  Vivariensis  viva  voce   nobis    affir- 


Stephani  de  Narbona.  S.  Bernardi  de  Dur- 
bano.  S.  fratris  ejus  Raymundi.  S.  Pétri 
qui  hanc  cartam  rogatus  a  supradictis  per- 
sonis  scripsit. 


418.  —  CCCXXXIX 

Extraits  de  quelques  chartes. 
ï.  —  Paschalis  '  episcopus  servus  ser- 

ers  •  .  .    , 

1^3     vorum  Dei ,  dilecto  filio  Petro  régi  Ara- 


Vers 
I  io3 


mavit  monachos  injuste  vexare  canonicos. 
Unde,  karissime  fili,  te  monemus  &  mo- 
nendo  pietati  tuae  praecipimus  ut  mona- 
chos Sancti  Johannis  penitus  ab  rapina 
compescas,  &  nisi  resipueri nt  &  maie 
ablata  judicio  Pariipilonensis  episcopi  red- 
diderint,  anathematis  vinculis  innodatos 
nuUus  fidelium  dubitet.  Divina  clementia 
te  protegat  &  salvet  regnumque  tuum  am- 
pliando  gubernet. 

II.  —  Haec  est  carta'   descriptionis  de       . 
pignoribus  sive  doaationibus,  quae  acqui-      ,,04 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Sernin  de  Tou-  '  Cartulaire    de    l'abbaye  de    Moissac,    &   copie 

loiise,  f"  180  v°;  [complété  au  moyen  d'une  copie       dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nalio- 
de   Baluze»,  Armoires,  vol.  yS,  f"  274.]  nale,  vol.  128,  f"  297. 


An 

1 104 


789 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


790 


Avant 
I  io5 


sivit  Anlaldus  monachus  de  Opère  in  villa  Aniciano    totuni    ipsum    avère    qiiod    erat 

Waiidalor.  In  primis  vendidit  ununi  ecjuum  Bernardi  de  Aniciano  &  de  suis  adjutori- 

Raimundo    Bernardo   in   precio    LX   soli-  bus  &  suis  hominibus,  quos  accepit  in  die 

dorum  &  accepit  ab  eo  quinque  casales  ad  quo  accepit  castellum  de  Montadino  Ber- 

alodium   intus   inter  vallos,  &  foris  super  nardi  de  Aniciano  usque  ad  diem  quo  pli- 

ortum  qui  fuit  comitis  unum  campum  de  verit    drictum     in    manu    viceconiitissae  ; 

terra  in  pignus  pro  x  solidis,  &c.  Absolvit  débet  ita  emendare  Imbertus  Bernardo  de 

quoque  naturam  illius  hominis  qui  dicitur  Aniciano  hoc  avère,  quod  tantum  quantum 

Bernardus  de  illa  Cruce  &  omnium  fîlio-  Imbertus   recognoscerit ,   quod  habuissent 

rum  &  filiarum   ejus,  dédit  absolutionem  ipse  &  sui  adjutores  de  ipso  die  quo  Im- 

de  omnibus  quibus  adquirere  potuerit  in-  bertus  accepit  ipsum  castellum   usque  ad 

ter  ipsos  vallos  absque  castro  ut  habeat  in  diem  quo  pliverunt  drictum  in  manu  vice- 

alodium,  &   hoc   totum    dédit    &  laudavit  comitissae,  ad  ipsam  valentiam  qua  valebat 

Bertrandus    cornes,   &c.   Facta    sunt   haec  in  ipso  die,  quo  ipsum  castellum  accepit; 

publiée  Moisiaco  in  ellemosina  Sancti  Pe-  &  débet  jurare  Imbertus  cum  manibus  suis 

tri,  anno  dominicae  Incarnationis  MCiv,  quod  ipse  neque  sui  adjutores  non  habuis- 


coram  multis  testibus,  &c. 


419. 

Plaid  entre  Imhert  ^  Bernard  de  Nis- 
san y  par-devant  la  vicomtesse  de 
Bé-{iers  ' . 


sent  magis  ad  dampnum  Bernardi  de  Ani- 
ciano nec  de  suis,  suo  sciente.  Et  si  Ber- 
nardus de  Aniciano  propter  hoc  jurare 
noluerit,  tantum  quantum  Bernardus  de 
Aniciano  poterit  probare  cum  legalibus 
testibus,  emendet  Imbertus  Bernardo  de 
Aniciano;  débet  emendare  Imbertus  per 
sacramentum  cum  manibus  suis  cum  uno 
de  suis  militibus;  &  qui  ad  malefactam 
fuerit  ipsam  contumeliam  &  requiremen- 
tum,  quae  fecit  uxor  Bernardi  de  Aniciano 
ad  suum  corpus  in  ipso  die,  quo  accepit 
ipsum   castellum   Bernardus  de  Aniciano, 


HAEC   est  brève   de    judicio    de    placito 
Imberti  &  Bernardi  de  Aniciano,  quod 
vicecomitissa  &  Eliziarius  &   Petrus-Rai- 

nardi  &  Petrus-Sigarii  &  Petrus-Raimundi  débet  complere  judicium,  quod  vicecomes 
de  Leugano  dederunt.  dédit  eis  &  fecit  scribere  sicut  scriptum 
Laudavimus  nos  quod  vicecomitissa  re-  fuit,  &  batalliae  quas  vicecomes  laudavit 
cuperaret  totam  ipsam  partem,  quam  Ber-  postea  sint  factae  cum  ipsis  actis  &  cum 
nardus  de  Aniciano  &  uxor  sua  habebant  ipsis  hominibus  sicut  vicecomes  laudavit. 
in  castello  de  Montadino;  quando  vero  Imbertus  débet  emendare  per  ipsum  tezo- 
vicecomitissa  habuerit  praedictam  partem  nonem  ipsius  honoris,  quam  fecerat  soli- 
recuperatam,  débet  concordare  quis  débet  dos  mille  &  modios  tresdecim  infra  bladum 
melius  facere  ipsam  tenezonam.  Laudavi-  &  vinum  Bernardo  de  Aniciano;  &  débet 
mus  iterum  Imbertum  reddere  Bernardo  Imbertus  mittere  in  batalia  tria  milia  soli- 
de Aniciano  ipsum  avère,  quod  in  ipso  datas  ad  praetium  vicecomitis,  &  solidos 
castello  de  Montadino  Bernardi  de  Ani-  c  &  L  de  dampno  de  batallerio;  &  Ber- 
ciano  erat  &  inventum  fuerat  in  ipso  die,  nardus  de  Aniciano  débet  emendare  Im- 
quo  vicecomitissa  fideijussores  de  Imberto  berto  per  tenezonem  ipsius  honoris  quam 
&  Bernardo  de  Aniciano  accepit.  Lauda-  fecerat  solidos  L,  &  débet  mittere  in  ba- 
vimus  Imbertum  emendare  Bernardo  de  tallia  solidatas  mille  quingentas  ad  prae- 
tium vicecomitis  &  CL  solidos  de  dampno 


'  Cartulaire  de  Foix,  caisse  i5,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
vol.  i66,  1°  35.  —  L'acte,  quoique  sans  date,  doit 
être  antérieur  à    iio5,  la  vicomtesse   qui  y  figure 


de  batallerio ,.  &  batallerii  debent  esse 
dlscombatud  de  qua  terra  ipsi  velint.  Com- 
pleto  hoc  judicio  &  hiis  batallis,  emendet 
Bernardus  de  Aniciano  Imberto  &  suis  to- 


éiaht  certainement  Ermengarde,  vicomtesse  de  Bé-        tas  malefactas,  quaS  ImbertUS  habet   factas 
ziers,  qui  mourut  entre  1 101  &  i  io5.  de  ipso  castello  en  foras  postquam  Imbertus 


Avant 
I  ic5 


Avant 
I  loâ 


791 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


792 


An 
1  io6 

3i  jan- 
vier. 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  366. 


ipsum  castellum  sibi  abstulit,  &  ita  tamdiu  sancto  Trophimo   atque    sancto   Stephano 

suas    honio  remaneat    in  pedibus.   Et  per  jus  suiim  id  est  totani   ipsam  Argentiam  in 

unaniquamque  batalliam  de  ipsis  batalliis  integrum   restituendi    relinquo.   Ad  prae- 

quae  ei   advenerint,  mittat  Bernardus  de  sens  autem  pro  remedio  animae  meae  hanc 

Aniciano    duo    mille    solidatas    ad    prae-  portiunculam  Arelatensi  ipsi  ecclesiae  at- 

tium  vicecomitissae  &  solides  ducentos  de  que   veneraudo   ejusdem   ecclesiae  archie- 

dampno  de   batallario.   Imbertus   emendet  piscopo  Gibelino  &   successoribus  ejus  & 

similiter  Bernardo  de  Aniciano  &  suis  totas  clero  restituendo   absque    omni  calumnia 

ipsas  malefactas,  quas  Bernardo   de  Ani-  concedo,  scilicet  villam  quae  vocatur  Fur- 

ciano  habet  factas  de  ipso  castello  en  foras  cas  cum  omnibus  his  suis  appenditiis,  vi- 

postquam  Imbertum  ipsum  castellum  sibi  delicet  de  Rhodano  &  paludibus,  de  vineis 

abstulit,  &  ita  tamdiu  donec  suus  homo  per-  &    arboribus    tam    fructiferis    quam    non 

maneat  in  pedibus.  Et  per  unamquamque  fructiferis,  de  terris  tam    cultis  quam  in- 

batalliam  de  ipsis  batalliis  quae  ei  advene-  cultis,  de  portu  Rhodani  &  pascuis  &  de 

rint  mittat  Imbertus  duo  mille  solidatas  ad  omnibus    terrarum     redditibus,    &    etiam 

praetium  vicecomitis  &   solidos  ducentos  omnes   décimas  &   omnes   ecclesias  totius 

de  dampno  de  batallerio,  &  hoc  quisque  Argentiae  ei  reddo.  Praeterea  libère  reddo 

per  hominem  descombatud  qui  sit  de  Ko-  &    concedo    eidem    ecclesiae    in    castellis 

dens  usque  ad   Garonam  &  de  Barchilona  Albarone   &  Fos  quartam  partem   eorum, 

usque  ad  Kodens,  &  in  toto  Rodanege  hoc  quam  a  majoribus  meis  injuste  possessam 

judicio  judicavimus  praedictas  lites  diffi-  ego  quoque  post  illos  mea  culpa  possedi; 

niri  ad  invicem.  in  Arelatensi  quoque  civitate  dono   eidem 

ecclesiae  meam  quartam  partem  de  pascuis 

'                                 ~~~  &   lesdis   &  montationibus.  Precor  deni- 

que  Bertrannum   &  omnes  successores  & 

homines  &  amicos  meos,  ut  si  forte  debiti 

vel    cujuslibet    occasionis    impedimentum 

Codicille  de  Raimond  de  Saint-Gilles,  i'^  praedictis  honoribus    factum  est,  pro 

comte  de  Toulouse,  6'C.  '  """'^""^  ^^^  ^  P''^   ^"emedio   animae   meae 

&    pro    recordatione    beneficiorum    quae 

IN   nomine   sanctae   &  individuae  Trini-  erga  eos  aliquando  exhibui,   illud  exsol- 

tatis,  &c.  Ego  Rainiundus  Sancti  .cSgidii  vaut  &  ad   usus  sanctae  Arelatensis  eccle- 

comes  fragilis  &  multipliciter  reus  pecca-  siae  illud  restituant,  &  a  modo  inde  ei  veri 

tor,  de  ineffabili  misericordissimi  Dei  be-  amici    &    fidèles    adjutores    &    firmissimi 

nignitate   confisus ,    in   ipso    mortis    meae  defensores   in  perpetuum  existant.  Si  quis 

articulo    utiliter  &    ut   decet  christianum  vero  mortalium  hujus  mei  testamenti  con- 

consultus  de  multis  quae  ipse  ego  contra  stitutionem  cassare  vel  infirmare  tentave- 

sanctam  ecclesiam  Arelatensem  inique  egi,  rit,  &c.  Hoc  testamentum  factum  est  apud 

&  a   meis   quoque   progenitoribus   inique  Montem-Peregrinum    in    Syria,    régnante 

acta    usque    in    hodiernum    diem    injuste  Domino  nostro  Jesu  Christo,  domno  Pas- 

consensi,  poenitentia  ductus,  haec  pauca  chali     papa    sanctae    Romanae     ecclesiae 

pro  redemptione  animae  meae   emendare  praesidente,   M  cv   anno   ab   Incarnatione 

studeo.     Igitur    in    terra    quae    Rhodano  Domini,  indictione  xill,  mensis  januarii, 

contermina  Argentia  vocatur,  quam  totam  ultima  die  ipsius  mensis,  feria  III,  viden- 

proprii  juris  praedictae  ecclesiae  esse  cog-  tibus    &    praesentibus    honestis    personis 

nosco  &  manifeste   confiteor,  contra  hoc  clericis    &    laicis,    videlicet   Aymino   To- 

quod   necesse   esset  nimia   adhuc  carnali-  lonensis    ecclesiae  episcopo  ,   Aycardo    de 

tate    detentus,    fîliis    meis    majorera    por-  Massilia,   Raimuudo   de  Balthio,    Decano 

tionem   sub   spe    tamen   emendandi    atc[ue  de  Poscheriis,  Bertranno  Porceleto,  Wil- 

lelmo  Aruci,  Pontio  de  Fos,  Rostagno  de 

'  Archives  de  l'église  d'Arles.  —  Catel,  Histoire  Port,    Gaufredo    de    Penis    &    multis    aliis 

des  comtes  de  Toulouse,  p.  148  &  5Liiv.  quos  dinumerare   longum   est.  Gervila  co- 


420.  —  CCCXL 


An 
1  106 


An 
I  io6 


793 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


794 


mitissa    firmat.    Adelphonsius    filius    ejus       simo,  &  rege  Francorum   Filipo,  &  Tho- 
firniat.  losane    civitatis    comité    Ber.   &    episcopo 

Isarno,   in   cujus   manu   &  presentia  hoc 

totum  factum  est. 


An 
I  io5 


An 
I  io5 


1. 11, 
col.  367. 


421.  —  CCCXLI 

Donations   faites    aux    abbayes    de 
Lé'^at  &»  de  la  Grasse. 

I.  —  Precedencium  auctoritate'  pa- 
trum  ammonemur,  ut  quicquid  firmum  & 
stabile  fieri  volumus  scriptis  &  litteris 
emendando  posterorum  memorie  trada- 
mus.  Quapropter  ego  Ugo,  ecclesie  Sancti 
Jacobi  Compostellane  sedis  Dei  gratia  car- 
dinalis  capellanus,  trado  &  comendo  per 
hanc  scripture  firmitatem  G.  abbati  Lesa- 
tensis  cenobii  &  successoribus  ejus  regu- 
lariter  promovendis  salvitatem  Sancti  Ja- 
cobi cum  omnibus  suis  pertinenciis,  que 
est  si  ta  super  ripam  Garonne,  in  loco  qui 
antiquitus  dicebatur  Quinciacum,  scilicet 
inter  ecclesias  Sancti  Pétri  de  Salis  &  Sancti 
Juliani  de  Gallonis,  ut  habeant  in  perpe- 
tuum  &  possideant  ab  ecclesia  Sancti  Jacobi 
Éd.orig.  &  ejus  vicario  &  faciant  inde  hujusmodi 
servicium,  ut  videlicet  per  unumquem- 
que  annum  persolvant  vicario  ecclesie 
Sancti  Jacobi  pro  censu  XV  solidos  Tolo- 
sane  monete  ad  festivitatem  sancte  Pente- 
costes;  quin  &  quocienscumque  ad  preno- 
minatam  villam  legatus  vel  vicarius  Sancti 
Jacobi  venerit,  honorifice  suscipiatur  & 
ei  utpote  domino  serviatur  ab  habitatori- 
bus  loci.  Hoc  autem  pactum  &  placitum 
factum  est  auctoritate  &  precepto  domini 
nostri  D., Compostellane  sedis  episcopi  II, 
qui  mihi  per  hobedientiam  injunxit  qua- 
tinus  illam  salvitatem  &  alias  visitarem,  & 
ad  utilitatem  ecclesie  Sancti  Jacobi  prout 
melius  cognoscere  possem  disponere  cu- 
rarem.  Hec  igitur  cartula  facta  est  quam 
propriis  manibus  scripsi,  anno  Incarna- 
tionis  dominice  M°  C°  V,  dompno  Ro- 
mane ecclesie  P.  papa  II",  En.  Teutonico- 
rum  heresiarcha  excommunicato,  dompno 
D.  Compostellane  sedis  episcopo  II",  rég- 
nante  A.    Ispaniarum    imperatore   fortis- 


'  Cartiilaire  de  l'abbaye  de  Lézat. —  Latin  9189, 
f°  44  r". 


II.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Guillelmus 
Udalgarii  vicecomes  de  Castello-novo,  re- 
cognosco  &  laudo  &  adfirmo  omne  placi- 
tum &  juramentum  quod  feci  sanctae 
Mariae  monasterii  Crassae  &  Roberto 
abbati  ejusdem  loci  &  Petro  Pontii  priori, 
de  omnibus  malis  super  questionibus  quas 
parentes  mei  injuste  faciebant  in  honore 
Sanctae  Mariae,  scilicet  in  villa  de  Pedi- 
liano  &  de  Corniliano,  &c.  Facta  carta 
evacuationis  vel  diffinitionis  hujusmodi 
XV  kalendas  julii,  anno  ab  Incarnatione 
Domini  mcV,  régnante  Philippo  rege.  Sig. 
Guillelmus  Udalgarii  qui  hanc  scripturam 
donationis  &  evacuationis  fieri  jussi,  fir- 
mavi  &  testes  firmare  rogavi.  Sig.  Gyna- 
berti  filii  ejus.  Sig.  Guillelmi  Raimundi 
de  Castello-Rosello.  Sig.  Arnaldi  Gausfredi 
de  Paiera.  Sig.  Pontii  Bligerii  de  Malolas. 
Sig.  Bernard!  Raymundi  senescalco,  &c. 


422.  —  CCCXLII 

Contrat  de  mariage  entre  Mathelîney 
fille  du  vicomte  Bernard-Aton ^  6* 
Arnaud  de  Bé-^iers, 

T.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Agnes  & 
ego  Guillelmus  Alfaricus  &  uxor  mea  En- 
gelrada  &  infantes  nostri  Arnaldus  & 
Saurina,  nos  simul  in  unum  donamus, 
laxamus,  guirpimus  &  diffinimus  tibi  Ber- 
nardo-Atoni  &  uxori  tuae  Caeciliae  & 
illis  infantibus  vestris  quibus  tu  Bernar- 
dus-Ato  diviseris,  totum  ipsum  burgum  de 
Biterri  qui  fuit  de  Gaucelino-Arnaldi  & 
ipsam  leddam  de  ipsis  trosellis.  Et  ego 
Bernardus-Ato  uxdrque  mea  Caecilia  & 
infantes    nostri    donamus    &    convenimus 


'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse. 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  vol.   i65,  f"  261 . 


An 
I  io5 

17  juin. 


An 
I  io5 

27  no- 
vembre 


An 
I  io5 


795 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


796 


An 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  368 


An 
I  io5 

19  dé- 
cembre. 


tibi  Guillermo  Alfarico  &  uxori  tuae  En-  Bernardi-Atonis  &  Caeciliae  in  sponsali- 
gelrada  &  fîlio  vestro  Arnaldo  &  infaiiti-  tium  &  donationem,  ut  habeatis  &  teneatis 
bus  de  ipso  Arnaldo,  &  si  ipse  Arnaldus  totum  supradictum  honorem  vos  &  infan- 
mortuus  fuerit  sine  infante  légitime  ad  tes  vestri.  Quod  si  tu  Arnaldus  mortuus 
infantes  de  Engelrada,  quod  in  supradicta  fueris  postquam  habueris  illam  Metillinam 
guirpitione  &  donatione  non  possimus  ali-  in  uxorem,  quod  non  babeas  infantem  de 
quid  dare  nec  vendere  nec  impignorare  ipsa,  habeat  ipsa  supradictum  bonorem  in 
ad  ullum  hominem  vel  faeminam,  neque  vitasuajpost  mortem  ejus  deliberet  totus 
mittere  ullum  incombrum  per  ullum  inge-  supradictus  honor  ad  propinquos  de  te 
nium,  fors  ad  te  Guillermum  Alfaricum  &  Arnaldo  filio  nostro.  Quod  si  Arnaldus 
ad  Engelradam  uxorem  tuam  &  ad  filium  mortuus  fuerit  antequam  accipiat  in  uxo- 
nostrum  Arnaldum  &  ad  infantes  suos  rem  Metillinam  filiam  Bernardi-Atonis  vi- 
legitimos,  &  si  ipse  mortuus  fuerit  sine  cecomitis,  alius  filius  noster  babeat  su- 
infante  legitimo,  ad  alios  infantes  de  En-  pradictum  honorem  cum  Metillina  filia 
gelrada.  Facta  fuit  supradicti  doni  &  guir-  vicecomitis  per  supradictas  convenientias. 
pitionis  atque  convenientiae  scriptura  v  Et  si  Metillina  mortua  fuerit  antequam 
kalendas  decembris,  anno  Domini  MCV,  Arnaldus  accipiat  eam  in  uxorem,  Arnal- 
Philippo  rege  régnante.  S.  Agnes  &  Guil-  dus  aut  alius  filius  noster  babeat  in  uxo- 
lermi  Alfarici  &  uxoris  ejus  Engelradae  rem  filiam  Bernardi  vicecomitis  cum  supra- 
&  infantium  eorum  Arnaldi  &  Saurinae,  dicto  honore  per  praedictas  convenientias. 
qui  banc  cartam  laudaverunt  &  firmave-  Praeterea  supradicti  Guillelmus  &  uxor 
runt  &  testes  firmare  fecerunt.  S.  Guil-  mea  Engelrada  douamus  tibi  Arnaldo  filio 
lermi-Poncii  de  Salviano.  S.  Bremundi  de  nostro  vel  ad  illum  filium  nostrum  qui 
Teciano.  S.  Rainardi  de  Corneliano.  S.  filiam  Bernardi-Atonis  vicecomitis  habuerit 
Guitardi  Mancipi.  S.  Bernardi-Atonis  &  in  uxorem,  per  meliorationem  super  alios 
uxoris  suae  Caeciliae  &  filii  eorum  Roge-  fratres  tuos  vel  suos  post  mortem  nos- 
rii,  qui  banc  cartam  firmaverunt  &  lauda-  tram,  ipsum  castrum  de  Porciano  cum  totis 
verunt.  S.  Arnaldi-Raimundi.  S.  Guillermi-  suis  terminiis  &  totum  quantum  habemus 
Poncii  de  Pedenaz.  S.  Guillelmi  de  Colnaz.  de  Eurano  fluvio  in  ultra  versus  Orientem, 
S.  Bernardi-Ramundi  de  Castello-novo.  S.  &  ipsum  castrum  de  Teciano  cum  quan- 
Pontii  Deusde  &  Raimundi  Pontii  de  To-  tum  habemus  in  ipso  &  in  ejus  terminiis, 
losa.  Stepbanus  scripsit.  &   totum  ipsum   fevum   quem   tenemus  de 

vicecomite  de  Biterri,  &    totum  quantum 

II.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Guillel-  habemus  in  villa  Sancti  Marcelli  &  in  totis 

mus  Alfaricus  &  uxor  mea  Engelrada  do-  suis  terminis  quod  est  in  comitatu  Narbo- 

namus   tibi  Arnaldo  filio  nostro  &  uxori  nensi,  &   in  alio   honore   tuam   vel    suam 

tuae  Metillinae  filiae  Bernardi-Atonis  vi-  frairescam.  Scripta  fuit  haec  carta  xiv  ka- 

cecomitis  &  Caeciliae   in   sponsalicium   &  lendas  januarii,  anno  dominicae  Incarna- 

donationem,  ipsum   nostrum  castellum  de  tionis  MCV,  régnante  rege  Philippo.  Sig- 

Sancto    Nazario    cum    totis   suis    terminis  num    Guillelmi   Alfarici    &    uxoris    meae 

quod  est  in  comitatu  Narbonensi,&  ipsum  Engeraldae,  qui   supradictam^  donationem 

castellum   nostrum  de  Salviano   cum  suis  donavimus  &  firmavimus  &  testes  firmare 

terminis  quod  est  in  comitatu  Biterrensi;  rogavimus.    S.   Agnez    de    Salviano    matris 

totum  quantum  habemus  &  habere  debe-  Engelradae    quae    similiter    banc    cartam 

mus  in  castellis  supradictis   &    in   eorum  donationis  firmavi.  S.  Guillelmi-Pontii  de 

terminiis    in  praesenti   &    in   future,  sic  Salviano.  S.  Bermundi  de  Teciano.  S.  Rai- 

donamus  tibi  Arnaldo  filio  nostro  nos  su-  mundi   de  Corneliano.   S.  Guitardi   Man- 

pradicti    &    uxori    tuae    Metillinae    filiae  cipii.  S.  Arnaldi  Raimundi    de  Altopullo. 

S.  Guillelmi  Pontii  de  Pedenaz.  Stepbanus 

'  Cartulaire  du   château   de  Foix,  caisse  i5,  &  scnpsit. 
copie  dans  la   collection   Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  vol.  i65,  f"  253. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


798 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  309. 


V 

ers 

I 

io5 

9 

mai. 

423. 


CCCXLIII 


Donation  faîte  à  Vabhaye  de  Conques 
par  FonSy  vicomte  de  PoUgnac\ 

IN  nomine  &c.  Ego  Poncius  vicecomes  & 
uxor  mea  Elizabeth  &  Armanniis  meus 
filius  cum  consilio  &  authoritate  domni 
Poutii  episcopi  &  Pontii  Mauritii  abbatis, 
pro  redeniptione  animae  meae  &  paren- 
tum  meorum,  dono  ecclesiam  de  Bains  cum 
sepultura  &  décima  &  offero  sancti  Sal- 
vatori  &  sanctae  Fidei  &  domno  abbati 
Begoni  atque  monachis  Deo  servientibus 
in  monasterio  Conchas  praesentibus  &  fu- 
turis;  ideo  ut  si  omnipotens  Deus  &  sancta 
Fides  mihi  vel  iïliis  meis  voluntatem  effi- 
ciendi  monachum  dederit,  abbas  &  mona- 
chi  qui  tune  ibi  erunt  me  vel  filios  meos 
cum  melioratione  quam  eis  vellem  facere 
accipere  debent.  Facta  carta  ista  anno 
M  CV  ab  Incarnatione  Domini,  in  mense 
decembris,  feria  VI,  luna  xxvrii,  régnante 
Philippe  rege  Francorum.  S.  Willelmi  dels 
Torn'{.  S.  Pétri  Radulfi.  S.  Pétri  Petivia. 
S.  Adalardi.  S.  Geraldi  sacristae.  Geraldus 
scripsit  in  podio  Sanctae  Mariae. 


424.  —  CCCXLIV 

Extraits  de  quelques  actes. 

I.  —  In  nomine',  &c.  Ego  Petrus  vice- 
comes &  conjux  mea  Fides,  nos  simul 
concambiamus  &  reddimus  &  solvimus  po- 
dium totum  qui  vocatur  Duris  usque  in 
strata  publica  quae  subtus  podio,  &  man- 
sum  de  Pomariola  totum  ubi  Aymarus 
stetit  cum  omnibus  rébus  quae  ad  ipsum 
mansum  pertinent.  Domino  Deo,  sancto 
Salvatori   Wabrensis     monasterii     &    tibi 


Bernardo  abbati  &  monachis  ejusdem  loci 
praesentibus  &  futuris,  propter  mansum 
de  Canta-Perdicis  qui  est  in  Gortes,  & 
propter  mansum  de  Verniola  qui  csi  in 
terminio  de  Artuitu,  &  si  ipsum  hoc  man- 
sum concambiatis  mihi  mansum  de  Fonz, 
propter  emendationem  de  manso  de  Ver- 
niola; in  tali  convenientia  ut  sicut  Duris 
erat  alodium  sancti  Salvatoris  Vabrensis 
monasterii,  &  vestrum  alodium  similiter 
fiant  ipsi  mansi  suprascripti  quos  cambia- 
tis  mihi  propter  Duriz  &  vestrum.  Hanc 
concambiationem  facio  propter  remedium 
animae  meae  &  patris  mei  &  matris 
meae,  &c.  Facta  scriptura  ista  vu  idus 
maii,  régnante  Philippo  rege  Francorum. 
Signum  Pétri  vicecomitis  qui  hanc  scrip- 
turam  fieri  jussit  firmarique  rogavit.  S. 
Aldeberti.  S.  Bernardi  abbatis.  S.  Deusde 
Berengerii.  Signum  Ugoleni.  Ugo  scripsit. 

IL  —  Priscarum  '  legum  imperatorum  & 
consulum  decrevit  authoritas,  ut  qualis- 
cumque  persona  ex  nobili  ortus  génère 
ras  suas  in  alieno  jure  transferre  voluerit, 
tam  in  ecclesiis  quam  in  aliis  honoribus 
per  cartas,  codicillos  &  légitimas  tradi- 
tiones  licentiam  habeat  faciendi.  Quamo- 
brem  ego  in  Dei  nomen  Geraldus  &  uxor 
mea  nomine  Willelma  &  consanguinei 
mei  Petrus  vicecomes  &  Frotard,  pertrac- 
tantes  casum  humanae  fragilitatis,  &c.  ce- 

dimus ad    monasterium    quae   dicitur 

Waber,  qui  est  situs  in  pago  Rutenico,  in 
ministerio  Curieuse,  &c.,  res  proprietatis 
nostrae,  scilicet  ecclesiam  de  Cambone 
quae  est  fundata  in  honore  sancti  Mar- 
tini cum  suo  ecclesiastico  quantum  ad 
ipsum  ecclesiasticum  aspicit  vel  aspicere 
videtur,  totum  &  ad  integrum,  quistum  & 
ad  inquirendum,  cum  pratis,  vineis,  terris 
cultis  &  incultis  &  decimum  totum,  omnia 
&  ex  omnibus  cedimus  vel  tradimus  Deo 
omnipotenti,  &c.  Acta  carta  ista  in  mense 
aprilis,  régnante  Philippo  rege,  &c. 


Veri 
1  io5 


Vers 
1  106 
avril. 


'  Cartulalre  de  l'abbaye  de  Conques,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, vol.  143,  f"  272. 

'  Cartulaire  de  l'église  de  Vabre,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
vol.  148,  f°  85. 


'  Cartulaire  de  l'église  de  Vabre,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
vol.  148,  f"  83. 


799 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


soo 


425. 

Inféodatlon  d'un  château  par  le  sei- 
gneur de  Moncade,  sous  réserve  de 
plusieurs  droits  \ 

HAEC  est  convenientia  facta  inter  Be- 
reugarium-Raimundi  Montiscatani  & 
uxorem  ejus  Ermensindem  ac  Bereiiga- 
rium-Fulconis  de  Talamaiica.  Comendant 
namque  praenominati  Berengarius  &  uxor 
ejus  Rosdors  cum  suis  terminis  &  perti- 
nentiis  praelocuto  Berengario-Fulconis  ac 
donant  ei  par  fevum  in  eodeni  Rosdors 
cavallarias  duas,  sicut  tenuit  Bernard-Er- 
menmiri,  unani  scilicet  cum  cavallario, 
alteram  in  dominicum  simul  cum  duabus 
partibus  placitorum  quae  ibidem  fuerint; 
tertiam  vero  partem  eorumdem  placitorum 
cum  suis  alodiis  &  bajuliis  &  acapites,  si- 
cut pater  ejusdem  Berengarii  Montisca- 
tani melius  habuit  &  tenuit,  ad  suum  opus 
conservant.  Et  propter  hoc  igitur  donum 
superius  comprehensum  convenit  praeno- 
minatus  Berengarius-Fulconis  praescriptis 
Berengario  &  uxori  ejus  quod  sit  illorum 
homo  &  sit  suus,  sicut  homo  débet  esse  de 
suo  bono  seniore,  &  habeat  ejus  duos  bo- 
nos  cavallarios  in  cavalcadas  &  hostes  cum 
asinis  de  Rosdors.  Si  autem  praedictus  Be- 
rengarius Montiscatani  voluerit  accipere 
praestitum  a  jamdicto  altero  Berengario 
propter  cavalcatas  &  hostes  quas  ei  débet 
facere,  prestet  &  duos  mulos  aut  unum 
militem  cum  sua  cavalcatura  &  unum  mu- 
lum.  Praeterea  idem  Berengarius-Fulconis 
faciat  praenominatis  Berengario  &  uxori 
ejus  alia  servitia  intra  patriam ,  videlicet 
seguimentos  &  cavalcatos  &  praestitos  & 
acursiones  &  alia  quae  a  bono  milite  de- 
bent  fierî  bono  seniori.  Haec  omnia  praes- 
tita  jamdictus  Berengarius-Fulconis  con- 
venit attendere  &  facere  saepedictis  suis 
senioribus  Berengario  &  uxori  ejus  per 
rectam  fidem  sine  illorum  engan,  &  con- 
venit  eis    tenere    &    adjuvare,  deftendere 


omnem  suum  honorem,  quem  hodie  ha- 
bent  vel  deinceps  adc[uisierint ,  contra 
cunctos  homines  vel  foeminas,  exceptis 
senioribus  de  Callers;  cum  quibus  si  jam- 
dictus Berengarius  vel  uxor  ejus  maie  ste- 
teriut,  saepedictus  Berengarius-Fulconis 
deliberet  eisdem  suis  senioribus  duos  mili- 
tes bonos  ad  illorum  servitium.  Actum  est 
hoc  XVII"  kalendas  julii,  anno  XL°  Vl" 
regni  régis  Philippi.  Sigfnum  Berengarii 
Montiscatani.  Sigfnum  Ermensendis  uxo- 
ris  ejus.  Sigfnum  B.  Fulconis.  Sigfnum 
Eernardi-Azalberti.  Sigfnum  Raimundi- 
Amati.  Sig  f  num  Berengarii -Bernardi. 
Sig  f  num  Mironis  presbiteri,  qui  hoc 
scripsit  die  &  anno  quo  supra.  —  Actum 
est  hoc  idus  julii,  anno  XX"  Vl"  regni  Lu- 
dovici.  Raimundus  levita  qui  hoc  transla- 
tum  scripsi  die  &  anno  quo  supra. 


426. 

Donation   de  Bernard,  comte  de  Be- 
-^audun,  à  Saint-Paulde  Narbonne\ 

SIT  notum  cunctis  mortalibus,  quod  ego 
Bernardus  Granderi  cornes  Bisildunen- 
sium  dono  Domino  Deo  &  sancto  Paulo 
Narbonensis  ecclesiae  propter  remedium 
animae  meae  vel  parentum  meorum  quid- 
quid  habeo  vel  habere  debeo  qualicumque 
modo  vel  voce  in  manso  &  alodio,  quod 
Raimundus  Berengarii  quondam  de  Bula 
dédit  eidem  sancto  Paulo,  scilicet  in  com- 
munia fratrum  de  Sancto  Foelice  de  Ri- 
beiera  vel  in  ejus  terminis,  id  est  quod 
ego  dono  albergas,  forcias,  toltas,  quistas, 
acaptes  atque  usaticos,  ut  ab  hodierno  die 
&  deinceps,  sicut  praefata  omnia,  praeno- 
minato  sancto  Paulo  in  communia  fratrum 
jam  praedictae  ecclesiae  ad  exercendum 
omne  illorum  velle,  tali  ratione  ut  nullus 
archiepiscopus,  abbas  vel  praepositus  nec 
ullus  canonicus  vel  clericus  vel  alia  per- 
sona  licentiam  habeat  praedicta  omnia  ven- 
dere,  donare,  commutare  vel  alienare  nec 


An 
1 106 

9  no- 
vembre. 


'  Cartulaire  du   château  de   Foix,  caisse  42  ,    &  *  Cartulaire  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  &  co- 

copie  dans  la   collection  Doat,  à  la    Bibliothèque       pie    dans    la    collection    Doat,   à    la    Bibliothèque 
nationale,  vol.   i65,  i°  255.  nationale,  vol.  07,  f"  97. 


i 


An 
1 106 


801 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


802 


Ver$ 


in  bajuliam  mittere  alicui  homini  vel  foe-  dabitur  ei  Capestagiuim,  &  fecit  ei  honii-  "°7 
minae.  Qiiod  si  alicjuis,  c[iiod  absit,  prae-  niiini  &  juravit  fidelitateni  &  sacranienta. 
sunipserit  facere,  praefixa  omiiia  revertatur  Et  archiepiscopus,  qui  coiisanguineus  & 
in  nieum  dominium  &  potestatem.  Quam  antiquus  amicus  erat,  donavit  ei  plusquam 
donationis  scripturam  nec  mihi  nec  alicui  alii  archiepiscopi  non  dederant  avo  & 
liceat  iiifringere;  quod  si  quis  voluerit  aliis  antecessoribus  ejus  de  pecunia  sua. 
facere,  in  triplum  cogatur  componere  &  Amelio  auteni  Tolosano  &  Rainiundo  Car- 
postmodum  inconvulsa  maneant  omni  tem-  cassonense  episcopis,  &  Ademaro  archi- 
pore.  Propterea  accepi  ex  praedicta  com-  diacono  Narboiiense,  Willelmo  Poncii,  & 
munia  Sancti  Pauli  LXX  solides  Rossilien-  Pontii  Desde,  Raimundo  Udalardi  audien- 
sis  nionetae.  Facta  scriptura  donationis  V  tibus,  conventuni  est  inter  eos,  ut  eccle- 
idus  novembris,  anno  ab  Incarnatione  siae  &  successoribus  archiepiscopi  per 
Christi  M"  C°  Vi",  régnante  rege  Philippo.  consuetudinem  non  quereretur  hoc  quod 
Sigfnum  Bernardi  Dei  gratia  Bisildunen-  archiepiscopus  propter  amicitiani  fecerat, 
sium  comitis.  Sigfnum  Willelnii  viceco-  sed  semper  vicecomes  &  successores  ejus 
niitis  Castellinovi.  Sigfnum  Salomonis  facerent  hominium  &  omnes  convenien- 
capellanus  &  judex  qui  haec  laudando  tias  archiepiscopo  propter  fevum  &  prop- 
confirmo.  Sigfnum  Raimundi  Brachiati  ter  talem  pecuniam  quam  dédit  Guifredus 
de  Curte-Savino.  Sigfnum  Bernardi  Rai-  Petro  Raimundi  avo  ejus. 
mundi  de  Mata.  Sigf  num  Pétri  Raimundi  De   ista   hora   in  antea,  ego  Bernardus 

de  Mata.  Sig  f  num  Willelmi  Arlovini  ba-      filius  Ermengardis  non  de\ebrei  te  Ricar- 
juli.    Sigfnum    Mironis   Guarini    bajuli.      dum  archiepiscopum  Narbonensem  de  tua 

vita  neque  de  tuis  membris  quae  in  cor- 
pore    tuo    se    tenent,    neque    de    honore 
Sancti  Justi  &  Pastoris  ubicumque  sit,  ni 
no    Val  tolrei  ni  no   t'en  tolrei,  nec   homo 
nec  homines,  foemina  nec  foem'inae  per 
meum  consilium  neque  per  meum    inge- 
nium.  Et  si  homo  est  aut  homines,  foemina 
vel   foeminae    qui    tibi   vel    tollant    ipsum 
Accord  entre  Bernard-Aton  ,  vicomte      honorem  vel  de  ipso  honore,  &  per  me 
de  Bé-^iers,  6-  Richard,  archevêque      "O'^  dirigeret,  adjutor  esse  tibi  per  fidem 
de  Narbonne\  ^^"^  enganno  infra  xl  dies  la  ou  tu  m'en 

comonrïas  per  te  aut  per  tuum  missum  vel 
OTUM  sit,  &c.  quod  discordia  fuit  missos,  &  de  commonimento  no«  ^evec/ûrez 
inter  Ricardum  Narbonensem  archie-  &  fidelis  adjutor  ero  tibi  per  fîdem  sine 
piscopum  &  Bernardum  Bitterensem  vice-  enganno  de  omnibus,  exceptis  comité  To- 
comitem.  Nolebat  enim  vicecomes  accipere  losano  &  Ildefonso  filio  vocato  Raimundi, 
fevum  suum  per  archiepiscopum,  nisi  do-  &  Ricardo  &  Girberto  fratre  ejus,  & 
naret  ei  Capestagnum  ;  archiepiscopus  au-  exceptis  homiaibus  meis  quos  tibi  ad  di- 
tem  dicebat  quod  non  debebat  ei  illud  rectum  habere  potuero.  Et  de  ista  hora  in 
donare.  Post  multa  vero  placita  venerunt  antea  tuus  fidelis  ero  sine  enganno,  me 
ad  concordiam,&  archiepiscopus  donavit      sciente,   sicut  homo  débet  esse  ad   suum 


Sigfnum  Bernardi  Guillelmi  stabularii. 
Sigfnum  Willelmus  canonicus  Sancti  Pauli 
qui  haec  scripsit. 


427.  —  CCCXI.V 


N 


ei  fevum  sicut  ab  antecessoribus  ejus  ad- 
quisierat,  exceptum  Capestagnum  quod 
ejecit  de  dono  8c  vicecomes  accepit  fevum 
sine  dono  Capestagni  &  cumvenit  vice- 
comes   archiepiscopo,     ut    non    perderet 


seniorem  cui  se  propriis  manibus  com- 
niendavit.  Sicut  superius  scriptum  est,  si 
io  tenrei  &  to  atendrei  ego  Bernardus  Bit- 
terrensis  vicecomes,  me  sciente,  excepte 
quantum   tu  me   absolveris  tuo  gradient© 


servitium    nec   fidelitatem   ejus   quod   non      anime  sine  forcia,  per  haec  sancta. 


'  Archives  de   l'archevêché  de   Narbonnej   hom- 
mages, n.  5/. 


V. 


a6 


8o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


804 


428. 


CCCXLVI 


An 
1 107 


Éd.orig. 

t.  Il, 
<ol.  371. 


Serment  d'Aymeri  II,  vicomte  de  Nar- 
bonne,  à  Bernard-AtoUf  vicomte  de 
Béi^iers,  &c.  ' 

DE  ista  hora  in  autea,  ego  Aymericus 
de  Narbona  filius  Mahaltis  foeminae 
non  deiebreî  te  Bernard-Atonem  filium  qui 
fuisti  Herniengardis  nec  tollani  tibi  vitam 
tuani  nec  tua  membra  quae  in  corpore 
tuo  se  tenent,  ne  non  te  prendrei,  ni  non 
{en  aucirei  nec  ego  neque  homo  neque 
femina  per  meum  consilium  neque  par 
meum  ingenium,  ni  non  te  tolraî  la  civita- 
tem  de  Biterri  neque  de  Carcassona  ne- 
que  de  Agde  neque  de  Nemauso  neque 
de  Reddas  neque  de  Albi  neque  de  ipsas 
fortezas  quae  ibi  hodie  sunt  &  in  antea 
ibi  erunt,  neque  ipsos  castellos  neque 
ipsos  alodes  neque  ipsos  fevos  neque 
ipsas  baillas  quae  tu  Bernardus  habes  & 
in  antea  ibi  acquisieris  cum  nieo  consilio, 
nol  te  tolraî,  nil  te  tolraî,  neque  tolre  no  los 
te  farai  e*go  neque  homo  neque  foemina 
per  meum  consilium  vel  per  meum  inge- 
nium. Et  si  est  aut  fuerit  homo  aut  homi- 
nes,  foemina  vel  foeminae,  qui  de  istis 
omnibus  supradictis  tibi  toUant  partem 
vel  totum,  cum  illo  vel  cum  illa  vel  cum 
illis  finem  neque  societatem  non  aureî  ad 
uUum  tuum  damnum  ,  adjutor  ero  tibi 
per  directam  fidem  sine  inganno  &  sine 
baw^^a.  Et  per  quantas  vices  tu  me  inde 
commonueris  per  te  ipsum  aut  per  tuum 
missum  aut  per  tuos  missos  per  nomen 
istius  sacramenti,  exceptis  archiepiscopo 
Narbonae  &  comité  Tolosae  &  comité  de 
Rodens  &  comité  de  Besaudun  &  Git- 
berto  &  Ricardo  fratribus,  &  exceptis 
hominibus  de  terra  mea  unde  directum 
potero  tibi  facere  &  faciam,  &  de  supra- 
scriptis  adjutoriis  no  te  enganarei  &  com- 
monitus  non  men  devadereî.  Et  si  ullam 
malefactam  tibi  feccro ,  ego  illam  enien- 
dabo  infra  XL  dies  quae  tu  me  commo- 
nueris per  te  ipsum  vel  per  tuum  missum 
vel  per  tuos  missos,  sine  inganno  tuo,  & 

'  Archives  du  château  de  Foix. 


commonitus  non  m'en  devedarel,  &  de  ista 
hora  in  antea  non  mentenraî  hominem 
neque  foeminam  de  tua  terra  ad  ullum  ves- 
trum  damnum,  me  sciente.  Sicut  superius 
scriptum  est,  sic  tibi  tenebo  &  attendam 
totum  sine  tuo  inganno,  per  Deum  & 
haec  sancta,  excepto  hoc  quod  tu  me  ab- 
solveris  tuo  graziente  animo  sine  forcia, 
meo  sciente. 


429. 


CCCXLVII 


Serment  de  fidélité  des  habitants  de 
Carcassonne  au  vicomte  Bernard- 
Atoii  '. 

Nos  noti  homines  Carcassonae,  milites, 
burgenses  &  universus  alius  populus 
ejus  &  suburbani,  facimus  fidelitatem  rec- 
tam  &  firmam  tibi  nostro  seniori  Ber- 
nardo-Atonis  vicecomiti  &  uxori  tuae 
Ceciliae  vicecomitissae,  filiis  vestris,  sicut 
in  hac  carta  scriptum.  Juramus  itaque 
vobis  quod  de  ista  hora  in  antea  non 
decipiemus  vos  de  vita  vestra  neque  de 
membris  vestris  corporibus  vestris  perti- 
nentibus  neque  de  civitate  vestra  Car- 
cassona neque  de  turribus  neque  de  ipsis 
forciis  quae  ibi  hodie  sunt  &  in  antea 
factae  erunt,  non  vobis  eam  tollemus  ne- 
que  inde  aliquid  tollemus ,  neque  nos 
neque  ullus  homo  aut  uUi  homines  aut 
foeminae  per  ingenium  nostrum  neque  per 
nostrum  consilium.  Et  si  fuerit  homo  vel 
foemina  qui  vobis  eam  tollant  vel  inde 
vos  tollant,  cum  eo  vel  cum  eis  finem  vel 
societatem  non  habuerimus  ad  vestrum 
damnum  &  recti  adjutores  atque  fidèles 
vobis  erimus,  usquequo  eam  recuperatam 
habeatis,  &  in  sequenti  istud  sacramentum 
vobis  tenebimus  omni  vita  nostra,  recta 
fîde,  sine  inganno.  Sicut  hoc  scriptum  est, 
sic  totum  vobis  praedictis  tenebimus  & 
attenderimus  recta  fide,  sine  inganno,  per 
Deum  &  haec  sancta^ 


"  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  i5. 

'  On  peut  rapprocher  de  ce  serment  un  autre 
un  peu  antérieur,  prêté  par  les  habitants  de  la 
même  ville  à  Raimond-Eérenger,  comte  de  Barce- 


I  loy 


Vers 
I  107 


8o5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


806 


Ed.orig. 

t. Il, 
col.  372. 


480. 


CCCXLVIII 


Extraits  de  la  huile  de  Pascal  H  en 
faveur  de  l'église  de  Narbonne,  Oc. 

I.  —  Charitatis  '  est  donum  pro- 
priuni  providere  profectibus  aliorum,  &c. 
Idcirco,  venerabilis  frater  Ricarde  Nar- 
bonensis  archiepiscope,  praesentis  decreti 
pagina  tibi  tuisque  successoribus  quidquid 
parochiaruni  ad  primae  sedis  Narhonensis 
ecclesiam  aiitiquo  jure  noscitur  pertinere 
confirmamus.  Porro  infra  parochias  ipsas 
jure  proprietario  tam  tibi  quam  tuis  suc- 
cessoribus possidenda,  regenda  &  dispo- 
nenda  sancimus  ecclesiam  Sancti  Pauli 
cum  omnibus  pertinentiis  suis,  oppidum 
Caput-stagni ,  Salas,  Aruscadas,  Argens, 
Fontem-Jocosum,  Auriag,  Villam-rubeam, 
Segionum  &  caetera  praedia,  cellas  seu 
possessiones,  quae  vel  a  regibus  vel  ab  aliis 
fidelibus  viris  ecclesiae  sanctorum  marty- 
rum  Justi  &  Pastoris  oblatae  sunt,  tam  in 
Narbonensi  comitatu  quam  in  Biterrensi, 
Redensi,  Substantionensi  &  Nemausensij 
infra  vero  urbem  Narbonensem  medieta- 
tem  ipsius  comitatus,  medietatem  telonei, 
raficae,  salinarum  &  caeterorum  reddituum 
qui  a  civitatis  comité  tam  de  marinis  quam 
de  terrenis  iustitoribus  exiguntur.  In  rno- 
nasteriis  vero  seu  caeteris  per  Narbo- 
nensem ecclesiam  ecclesiis,  salva  sedis 
apostolicae  auctoritate,  canonicum  vobis 
jus  obtinere  concedimus.  Sane  ad  vestram 
metropolim  pertinentes  episcopales  cathe- 
dras  videlicet  Biterris,  Carcassonae,  Tolo- 
sae,  Elnae,  Agathes,  Lutevae,  Magalonae, 
Nemausi,  Uzeticae  tibi  tuisque  successo- 
ribus in  perpetuum  subjectas  obedientiam 
debitam  servare  censemus.  Primatum  etiam 
vobis  super  secundam  Narbonensem,  id 
est  Aquensis  metropolis,  sicut  a  nostris 
praedecessoribus  statutum  est,  &  quidquid 
ex  autiquo  jure  saepedlctae  ecclesiae  Nar- 

lone,   ennemi    du    vicomte    Bernard-Aton.    On    en 
trouvera    le   texte   dans  les   Mémoires  de  la   Société 
des    arts    &   sciences    de    Carcassonne  ,    t.   1  ,   p.  227, 
Carcassonne,  1849-1851.  (A.  M.] 
'  Conciles,  t.  10,  c.  669  &  suiv. 


bonensi  competit,  ratum  perpetuo  &  in- 
convulsuni  manere  decernimus.  Statuimus 
ergo  ut  nulli  hominum  liceat,  &c.  Ego 
Paschalis  catholicae  Ecclesiae  episcopus 
subscripsi.  Datum  apud  Privatum  per  ma- 
num  Joannis  sanctae  Romaiiae  Ecclesiae 
diaconi  cardinalis  ac  bibliothecarii,  m 
idus  julii,  in  anno  dominicae  Incarna- 
tionis  MCVII,  pontificatus  autem  domni 
Paschalis  II  papae  viii. 

II.  —  In  nomine'  Domini.  Ego  Poiicius 
Guillelmi  &  filia  mea  Aladaiz  guarpimus 
sive  donamus  &  reddimus  &  dimittimus 
Domino  Deo  &  sancti  Joaiini  Baptistae 
monasterii  Vallis -Sigerii  &  ad  Petrum 
abbatem  &  ad  cunctam  congregationem  ip- 
sius monasterii  tam  praesenti  quam  futu- 
rae,  omnia  quae  interpellabamus  sive  am- 
parabamus  vel  conti  adicebamus  in  omni 
territorio  sive  in  parochia  Sancti  Pétri 
ubi  corpus  sancti  Goderici  jacere  dici- 
tur,  videlicet  in  omni  ecclesia  sive  in 
omnibus  decimis,  &c.  Et  propter  hanc 
guarpitionem  sive  redditionem  accepimus 
CCCC  solidos  de  denariis  monelae  Carcas- 
sonensis,  &c.  Facta  carta  guarpitionis  sive 
donationis  &  redditionis  in  die  kalendas 
novembris,  régnante  Philippo  rege.  S.  Pe- 
trus  Boca.  S.  Petrus  Guillelmo.  S.  Porto. 
S.  Raymundo  episcopus,  &c. 


481.  —  CCCXLIX 

Restitution  Jaite  par  Roger  II,  comte 
de  Foix,  à  l'abbaye  d'Alet^. 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Ego  Rogerius  comes  Fuxensis,  recog- 
noscens  delictum  meum  vel  parentum  meo- 
rum,  reddo  &  dimitto  ego  &  filius  meus 
Rogerius  Domino  Deo  &  sanctae  Mariae 
Electensi  &  Raymundo  abbati  &  mona- 
chis  ejusdem  loci  praesentibus  atque  futu- 
ris  albergariam   &   forciam    quam    injuste 

'  Archives  de  Tabbaye  de  Montolieu. 

'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  i°  258. 


An 
1 107 


Vers 

r  107 

I*'  no- 
vembre. 


An 


avant 
août. 


An 
1108 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  373. 


807 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Vers 
I  1  09 
avril. 


faciebam    in  villa  de  Valilas,   similiter  &  ejus  &  Geraldus  &  Eernardns  &  Deusdet 

ipsuni  alodem  totuni  &  ab  iategrum  c[uem  &   Willelmus    filii    illiiis    Bernardo-Atoiii 

Rogerius  cornes  de  Carcassona  dédit  Do-  vicecomiti  &  filiis  illius  ad  alode.   Et  ille 

mino  Deo  &  sanctae  Mariae  Electi  ligno-  reddidit  ilHs  a  fevo   per  talem  convenien- 

que   dominicae   Crucis    stabili    confirma-  tiam,  quod    Bernardus  suprascriptus   non 

tione    ego    concedo.    Silvani  -  tortam    vero  donet   ad    homines,    ad    foeniinas    nisi   ad 

post  obitum  meiim  reddo,  Se  in  vita  mea  filios  suos   &    filiis  filiorum    illius.   Facta 

monachus    qui   in   eadem  villa   manet   vel  carta  in   mense  aprilis,   sub  die   feria  VII, 

mansurus  erit  habeat   inde   quidquid  ne-  l'egnante   Ludovico   rege.  S.  Arnaldo  Pel- 

cessariuni  ei  fuerit.  Haec  omnia,  sicut  su-  fort.  S.  Matfredo  Amelio.  S.  Raimundo  de 

prascriptum    est,    laudo,   affirmo   Domino  Rabastens.   S.   Willelnio   Caturcensi  prae- 

Deo   &    sanctae   Mariae   Electi    lignoque  posito.  S.  Petro  de  Naiag.  S.  Sicardo  Pe- 

dominicae  Crucis  &  Raymundo  abbati  in  lapol. 
manu    Bernardi    Amelii    &    filiorum    ejus 

Aicardi   &  Rogerii  &  nepotum  ejus   Pétri  IL  —  In  nomine'  Domini.  Ego  Willel- 

Raymundi  &  Raymundi  Sancii ,  &  accipio  mus  de  Cabrieiras  &  uxor  mea  Ambeliua  & 

de  rébus  Sanctae  Mariae  per  manus  Ber-  infantes  mei,  id  est  Raymundus  &  Petrus 

nardi  Amelii  octuaginta  solidos  Tolosanae  &  Jordanus  &  Poncius,  vendimus  tibi  Ber- 

monetae.   Et  si   ego   Rogerius    comes  vel  nardo-Atoni  vicecomiti  &  uxori  tuae  Cae- 

filius  meus  aut   aliquis   ex    progenie    mea  ciliae  &  infantibus  vestris  totam  haeredi- 

hanc     guirpitionem    irrumpere    voluerit,  tatem   meam  ad  alodem,  quae   niihi  venit 

mando  tibi  Bernardo  Amelii  &  filiis  tuis  ac  ex  parte  génitrice  mea,  &  est  iste  honor 

nepotibus,  ut  sis  defensor  istius    guarpi-  in  episcopatu  Albiensi.  Istam  haereditatem 

tionis  tu  &  filii  tui   ac   nepotes  Domino  &  istum  honorem  suprascriptum  unque  ne 

Deo  &   sanctae    Mariae   Electi    hic   &  in  sia  vendimus  vobis   ad   alodem   de   fundis 

perpetuum  sine  inganno.  Sane  quod  fieri  possessionis    sine    ullo    retinemento ,   per 

minime  credo,  &c.  Facta  carta  anno  MCVlll  pretium  sicut  inter  vos  &  nos  convenimus 

Incarnationis   Christi,   régnante   Philippo  in  haeredatum  &  in  definitum  per  solidos 

rege.  Sigt  num  Rogerii  comes  &  filii  ejus.  d  cccxxx   Melgorienses   &   unum   cabal- 

S.  Bernardi  Amelii  &  filiorum  ejus  Aicardi  hmi  de  solidis  ducentis,  &  de  illo  pretio 

&   Rogerii.  S.   Pétri   Raymundi  de  Ravad  nihil  remansit  in  debito,  sed  omnia  mani- 

&  fratris  ejus  Raymundi  Sancii.  S.   Ray-  bus  adimpletis,  &c.  Facta  carta  venditione 

mundi  Guillelmi  de  Vilamur.  S.  Guillelmi  ista  anno  ab  Incarnatione  Domini  mcix, 

prioris  Sancti  Velosiani.  S.  Isarni  prioris  vi  idus  februari,  régnante  Domino  nostro 

Fredalensis.  S.  Arnaldi  prioris  Amanciani.  Jesu    Christo,    rege    nostro   Ludovico.   S. 

Raymundus   scripsit  sub  die  &  anno  quo  Poncius  Guillermi  &  uxor  sua,  &c.  S.  Ray- 


supra. 


432.  —  CCCL 

Acquisitions  du  vicomte  Bernard- 
Aton   en  Albigeois. 

I.  —  Brève'  rememoratorio  de  illo  cas- 
telle  quod  vocatur  Penna,  quod  donavit 
Aldegarius  episcopus  &  Raymundus  frater 


mundus  Udalardus.  S.  Raimundus  Poncius 
de  Torolla.  S.  Poncius  Deusdet.  S.  Sicar- 
dus  Bocabercius.  S.  Pétri  Bernardi  de  Cal- 
mis.  S.  Raimundus  Canterella.  Stephanus 
presbyter  scripsit  rogatus  die  &  anno  quo 
supra. 

'  Archives  du  château  de  Foix  ,  cartulaire, 
caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.   i65,  f"  203. 


Vers 
I  109 


I 


An 

I  I  I  o 

8 
février. 


'  Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  i65,  f°  265. 


8o9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


810 


433. 


CCCLI 


mea  adquirere  potuerint.  Hoc  &  ipsiim  ejus 
in  pactum  posui,  lit  quisquis  me  morituro 
hune  honorem  habere  débet,  &  eis  prout 
ego  juravi  juret  &  taleni  securitatem  illis 


An 

1 109 


Donation  de  Bertrandy  comte  de  Saint-      faciat.  Facta  est  haec  cartiila  anno  M  Cix, 
Gilles,   à  la  cathédrale  de   Saint-      Vi  kalendas  julii,  indictione  11. 
Laurent  de  Gènes  \  


lîd.orig. 

t.  II, 
col.  374. 


NOTUM   sit   filiis  universalis   Ecclesiae 
tam  praesentibus  qiiam  posteris,  quod 

ego  Beltramnus  Sancti  iEgidii  cornes,  dono 

An  &  concedo  ecclesiae  Sancti  Laurentii  Ja- 
"°9  nuensis  totum  Gibellet  ciim  omnibus  per- 
26  juin,  (iiieiitiis  suis  &  castrum  Rogerii  constabu- 
larii  cum  omnibus  pertinentiis  &  tertiam 
partem  Tripolis  ab  uno  mari  usque  ad 
aliud  ,  prout  régis  Bufaniaria  déterminât, 
cum  insulis  civitatis  &  portu,  in  manibus 
Guillelmi     cognomine     Enibriaci ,    Oberti 


434.  —  CCCLII 

Extraits  de  quelques  titres, 

I.  —  In  nomine,  &c'.  Ego  Bernardus 
Oddo  Sancti  Martyris,  audiens  a  sapienti- 
bus  peccatum  esse  possidere  res  ecclesias- 
ticas  haereditario  nomine  &  quod  detinere 
est  sub  maledictione,  quisquis  tali  modo 
videtur  eas  retinere,  volui  me  ab  hac  ma- 
ledictione subtrahere  &  liber  esse  ab  hac 


An 
1 109 

juillet. 


Usodemar,   Ingonis   de   Pedegola,  Ansaldi  ,.  .  ,,  „  i         c        .• 

„',"_,,         .  ^       '  .  .  conditione.    Ideo    ego    Bernardus    oancti 

Caput-Burghi,  &  hoc   m  praesentia  régis  a/t     »     •    -n       1     •  .     .   .      o        ., 

'  "     '  ^  "  Martyns  lUas  décimas  ac  primicias  &  quid- 


Balduini  Hierosolymitani  a  me  factum  est 


quid  ad  usum  ecclesiae  pertinet  quod  vide- 


&  ab    ipsis    receptum.   Promisi    autem    eis  i  .,  1  d     •  •  1 

'  \  .  bar  possidere  apud  racisium,  pro  redemp- 

quocumque  hoc  donum  tyrannica  persua-  ^.      '  .  o  *  • 

T  1  ,.,        r       1    1  •  tione    animae    meae   &  patris    ac    matris 

sione  aut  qualibet   fraudulenta  occasione  ,  r»   ^  o,  c        ♦     a/t     *•         \     \k 

,  ,  ^  ....  meae  dono  Deo  &  Sancto  Martino  de  Ma- 

seu  quolibet  cassare  praesumente  me  lilis  •      o  •]•*••  i-   *  1 

T  •  sias  &  omni  ordinationi  praedictae  eccle- 

adiutorium  dare  &  pro  posse  meo  remota  .        ^       tt^    r  •♦  r    »        •  •    r 

>  ^       '  siae,  &c.  Hoc  fuit  factum  m  mense  julio, 


omni  occasione  defendere.  Insuper  coii- 
cessi  eis  ut  nuUus  Januensium  nec  aliquis 
Saonensis  sive  Naulensis  aut  Albigaunen- 
sis,  a  Nizza  usque  ad  Portum-Veneris,  nec 
etiam  quislibet  Lombardus  eis  in  societate 
adjunctus  uUum  tributum  donet  in  mea 
terra,  praeter  illos  qui  hinc  alicubi  debent 
transfretare    peregrinos,    &  hoc   de   ipsis 


in  die  jovis,  luna  xxx,  Amelio  episcopo, 
Bertranno  comité,  anno  ab  Incarnatione 
Domini   MCix'. 

II.  —  Incarnationis'  Dominî  anno  MCix, 
ego  Aldebertus,  Mimatensis  Dei  gratia  epi- 
scopus,  divino  tactus  timoré  &  animarum 
patris   nostri  Austorgii  &   matris  meae  & 


tantum  peregrinis.  Pepigi  etiam  illis  ut  avunculi  mei  domini  Aldeberti  praedeces- 
nullus  horum,  postquam  in  terram  meam  soris  nostri  compunctione  motus  &  pecca- 
venerit,    membra    vel    vitam    perdat,    per      torum    meorum    recordatione   compulsus, 


An 
1 1 09 

Ed.orio. 

t.  II, 
col.  375. 


aliquem  meorum  hominum  injuriam  pa- 
tiatur  nec  tradatur  captioni  aut  aliquo 
disturbeturj  quod  si  factum  fuerit  per 
industriam  sive  per  ignorantiam  &  mihi 
fuerit  notificatum,  datis  XV  dierum  indu- 
ciis  aut  infra  a  me  corrigatur  quod  corri- 
gendum  fuerit  &  quod  restaurandum  est 
restauretur.  Hanc  terram  superius  scrip- 
tam  &  hoc  terrae  donum  ego  Beltramnus 
cornes  Sancti  iEgidii  propria  manu  juravi, 
sicut  sine  omni  fraude  intelligi  potest,  & 
caetera  quemadmodum   a   meipso  in   terra 

'  Ughelli  ,  Italia  sacra,  nova   edit.  t.  4,  p.  849. 


institui  ut  anniversarium  eorum,  quod  est 
kalendas  maii,  refectio  paretur  universis 
Mimatensibus  clericis,  &c. 

III.  —  Secundo'' calendas  aprilis,  anno 
ab  Incarnatione  Domini  ex  post  M,  rég- 
nante in  Francia  Ludovico  rege,  factum 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  du  Mas-d'Azil,  au  châ- 
teau de  Pau. 

^  Le  texte  porte  MC. 

^  Archives  de  l'église  de  Mende. 

^  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonnej  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  55,  f°  1 3o. 


An 
1110 

3 1  mars. 


An 

I  1  lO 


8ii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


812 


An 


est  placîtum  inter  Ricardum  Narbonensem  Pétri  Rogerii    de  Barbairano,  &  Guilelmi 

archiepiscopuni  &  Bernardum  de  Canet  ac  Ugonis,    &    Raimuudi  -  Mantellini,    Pétri 

Remigium  fratrem  ejus,  in  quo  fuit  Biter-  de  Vitraco  nobilium  &  multorum  aliorum 

reiisis  vicecomes    Bernardus    &  alii    nnilti  proborum  virorum,  qui  ad  honorem  festi- 

barones,  ubi  ab  Amelio  Tolosano  &  Rai-  vifatis  saucte  Marie  augusti  ad  cenobium 

muiido  Carcassense  episcopis  &  Guillelmo  saucte  Marie  Crasse  veneranius,  &  domp- 

Raimundo    &   Willelmo    Poncii    judicibus  nus  Leuo  abbas  prefati  cenobii  requisive- 

cognitum    est    injustitiam    eosdem    fratres  rit   me    corani   omnibus   supradictis,  ut   ei 

quaerere    in    praedicta    villa    de    Caneto,  recognoscerem  fidelitatem  &  hominium  pro 

quam  ad  fevum  tenere  debebant  ab  arcbi-  castris,  villis  &  locis  que  ab   ipso  &  ejus 

episcopo,   &  villam   de  Canet  praedictam  predecessoribus    atque   a   prefato   cenobio 

proprium  jus  esse  sanctorum  Justi  &  Pas-  tenebant   patrones  &  antecessores   mei  in 

toris,  excepta    haereditate   matris   eorum ,  feudum   &   ego   tenere  debebam  sicut   ipsi 

quam  sicut  dictum  est  habebant  ad  fevum.  tenuerunt,  feci   domino   Leoni  abbati  re- 

Et  propter   hoc   praedicti    fratres    laxave-  cognitionem  &  hominium  sicuti  facere  de- 

runt  &  guirpiverunt  appellationem  istam  bebam.  Ideoque  cognoscant  omnes  presen- 

quam  injuste  faciebant  in  manu  praedicti  tes  &  futuri,  quod   ego  Bernardus-Attone 

archiepiscopi    totani    integriter;   unde   ar-  prefatus    dominus    &    viscecomes    Carcas- 

chiepiscopus     idem    ob    amorem    jamdicti  sone,  recognosco   in  veritate  tibi  domino 

vicecomitis  &  aliorum  baronum  &  ut  eos-  meo  Leoni  abbati  Dei  gratta  béate  Marie 

dem  milites  in  sua  fidelitate  retineret Crasse   &   tuis  successoribus ,   quod   teneo 

praeter  haeredifatem  matris  eorum  doua-  &  tenere  debeo  in  feudum  in  Carcassesio, 

vit  eisdem   &c.,  in  praesentia  domini  Ri-  scilicet  castra    de   Coffolento,    de   Leoco , 

cardi    Narbonensis   archiepiscopi    &   Rai-  de  Canesuspenso,  quod  alio  nomine  voca- 

mundi   Carcassensis   episcopi   &  Bernardi  tur  Sanctus  Martinus  de  Surzaco,  &  villas 

vicecomitis    Biterrensis  ;    videntibus    Ar-  de  Mairaco,  de  Albars  &  de  Mussoj  &  in 

naldo  de  Laurano  &  Petro  de  Laurano  &  Valle   Aquitania    Rivum,   Faverium,  Vil- 

Raymundo    Remigio    &   Raimundo    Amati  larium,   Archas,    Servianum  ,   Vilatritols, 

&  Raimundo  Pétri   de  Salas  &  Raimundo  Tausiranum  ,  Pradellas,  Comellas.  Iterum 

Guillelmi  de  Faberzano.  recognosco  quod  teneo  a  te  &  a  dicto  ce- 
nobio in  feudum,  castrum  de  Terminis  in 
Narbonesio,  &  in  Minerbesio  castrum  de 
Ventaione  &  villas  de  Cassanollas,  &  Fe- 
ralibus,  &  Aioharas;  &  in  Redesio  villu- 
lam   de  Villalongua  :  pro  quibus  omnibus 

Hommage  de  Bernard-Aton ,  vicomte  &  singulis  facio   hominium  &  fidelitatem 

de    Carcassonne ,    à    Vahhé    de    la  manibus  &  bucca  tibi  prefato  domino  meo 

Grasse  '  Leoni  abbati,  &  tuis  successoribus;  &  juro 

super  hec   un"''  Dei  Evangelia   quod   ero 

IN  nomine  Domini.  Ego  Bernardus-Attone  fidelis  vassallus  semper  tibi  &  tuis  succes- 

viscecomesCarcassone  in  presentiafilio-  soribus  &  béate  Marie  Crasse  in  omnibus    Éd.orig 

1 5  août,   runi    meorum,   Rogerii,    Trenquavelli   &  in  quibus  vassallus  tenetur  esse  fidelis  do-   coL  376. 


An 

I  I  10 


435. 


CCCLIII 


'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse;  vidimus  de 
l'an  1253,  Trésor  des  cluirtes  du  roi,  Carcassonne, 
n.  !.  [J.  335;  copie  notariée,  certifiée  conforme 
par  l'archevêque  de  Narbonne  &  l'évèque  de  Car- 
cassonne, qui  y  ont  appendu  leurs  sceaux;  elle  fut 
prise  aux  archives  de  la  Grasse  pour  servir  au  règle- 
ment de  contestations  qui  divisaient  le  roi  &  l'abbé, 
au  sujet  des  fiefs  autrefois  tenus  de  l'abbaye  par  les 
vicomtes  de  Carcassonne.]  —  Reglstrum  curiae Fran- 
t'iae,  ms.  de  Colbert,  n.  2477.  [Auj.  latin  95)88.] 


mino  suo,  &  deffendam  te  dominum  meum 
&  omnes  successores  tuos  &  cenobium 
prefatum  &  monachos  présentes  &  futu- 
ros,  &  castra,  &  villas,  &  omnes  homines 
vestros  &  eorum  bona  contra  omnes  ma- 
lefactores  &  invasores,  ad  tui  &  tuorum 
successorum  requisitionem  meis  propriis 
expensis;  &  dabo  tibi  potestatem  de  om- 
nibus canti  is  &  villis  superius  scriptis,  ira- 
tus  &  pacatus,  cuni  a  te  vel  a  tuis  successo- 


An 
I  t  lo 


8i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


814 


ribus  fuero  requisitus.  Iterum  recognosco  &  audivimus  in  privilegiis  &  cartis  ceiio- 

quod  pro  recognitione  dictorum  feudorum  bii    légère   &   erat    scriptum.   Factum    est 

debeo  venire  &  mei  successores  ad.dictum  hoc  anno  ab  Incarnatione  Domini  niille- 

cenobium  in  expensis  propriis,  quociens  simo   c°x",   régnante   Lodoico.   Sig  t  "um 

abbas  noviter  fuerit  factus ,  &  ibi  facere  Bernardl-Attonis  visceconiitis  Carcassone. 

homiuiiim     &    reddere    ei    potestatcm    de  Sigtnum  Raimundi  Mantellini.  Sigt  num 

omnibus  fendis   superius   scriptis;  &  cum  Pétri    Rogerii    de    Barbairano.    Sigtnum 

abbas  ascenderit  in  equum,  debeo  ego  &  Rogerii  filii  dicti  viscicomitis  Carcassone. 

heredes    mei    viscecomites   Carcassone   ac  Sig  f  num    Pétri    de   Vitraco.    Sig  t  num 

eorum  successores  ei   tenere  strepum,  ob  Trenquavelli  filii  dicti   visceconiitis  Car- 

honorem    dominii    sancte    Marie    Crasse,  cassone.  Sig  t  "iim  Guilelmi  Ugonis.  Sig  f 

&    ipsi    &    omnibus    qui    secum    venerint  num  dompni  Leonis  abbatis  qui  banc  re- 

usque    ad    CC'""    bestias    in    burgo    Sancti  cognitionem  hominii  dicti  viscecomitis  re- 

Micahelis  de  Carcassona  facere  albergam  cepi.  Et   ego   Johannes   monachus   scripsi 

abbadalem     prima    vice    cum    ingredietur  hanc   cartam    mandate  "^dicti  domini   Ber- 

Carcassonam,   de  optimis  piscibus  &  car-  nardi -Attonis  viscecomitis  Carcassone  & 

nibus  &  ovis  &  caseis  honorifice  ad  suam  ejus  filiorum,  die  &  anno  quo  supra,  in  pre- 

voluntatem  ,  &  pignora   trahere  de  ferra-  sentia  ac  testimonio  omnium  predictorum. 
turis  equorum  &  palea  &  herba  sicut  re-  Hoc  est  translatum  quod  ego  Guillelmus 

quisierit   tempus  :  &  si  ego  seu   mei   filii  Raimundi  publicus  notarius  de  Calavo  de- 

aut  eorum   successores   non  observaremus  originali   instrumente  translatavi;  in  sep- 

tibi  seu  tuis  successoribus  omnia  predicta  tima    linea    scripsi    supra    lineam    Archas , 

&  singula  &  contra  bec  venerinnis,  volu-  anno    Domini    Incarnationis    M°  CCLlll", 

mus  quod   omnia    predicta  fcoda  sint  tibi  régnante  Lodovico   rege,  pridie  nonas  fe- 

&  prefato  cenobio  sancte  Marie  Crasse  &  broarii.  —  Nos'  vero  G.  Dei  gratia  sancte 

tuis  successoribus  ipso  facto  comniissa.  —  Narbonensis  ecclesie  archiepiscopus  &  G. 

Ego    igitur   prefatus    dominus   Léo   abbas  eadem  gratia  Carcassonensis  episcopus  pre- 

Dei   gratia   Sancte    Marie    C^sse    recipio  dictum  originale  instrumentum  non  can- 

hominium  &  fidelitatem  pro  omnibus  feu-  cellatum  ,   non   abolitum,    non  corruptum 

dis  castrorum,  &  villarum,  &  locorum  que  nec  in  aliqua  sui  parte  viciatum  vidimus, 

sunt  superius  scripta,  eo   modo  &  pactis  legimus   &   inspeximus  diligenter,    &  ha- 

&    conventionibus     superius    scriptis,    &  bita    collatione    ipsius    ad    presens    tran- 

taliter  concedo    tibi   &   tuis   heredibfis  ac  scriptum  invenimus  bene  per  omnia  con- 

eorum  successoribus   viscecomitibus   Car-  venire.  In  cujus  rei  testimonium  presens 

cassone  omnia  castra,  &  villas,  &  loca  pre-  transcriptum  sigillorum  nostrorum  muni- 

fata  in  feudum  cum  hac  carta  presenîi  per  mine  fecimus  roborari. 
alfabetum  divisa,  &  promitto  tibi  tuisque 
heredibus  ac  successoribus  viscecomitibus 
Carcassone  sub  religione  mei  ordinis,  quod 
ero  bonus  dominus  &  fîdelis  de  omnibus 
prefatis  superius  scriptis.  —  Preterea  ego 

prefatus  viscecomes  recognosco  quod  vil-  Donation  de  Vacher  d'Espereiger  à 
Iule  de  Caunetis,  de  Maironis,  de  Villa- 
magna,  de  Aiglino,  de  Villadasas,  de  Vil- 
lafrancos,  de  Villadeutz,  de  Villaudritz,  de 
Sancto  Genesio,  de  Gauarto,  de  Congusto 
&  de  Mata  cum  podio  de  Mathus  &  castra 
de  Villalauro,  de  Claromonte  cum  villulis 
Sancti  Stephani  de  Surlaco,  de  Agrifolio 
superiori  &  inferiori,  debent  esse  dicti  ce- 
uobii,  &  quisquis  tenet  ibi  aliquid,  tenet 
a  cenobio  eodem,  secundum  quod  vidimus 


An 
1 1 10 


Éd.  oric. 

t.  II, 
co!.  377. 


436. 


Saint-Germier  de  Muret ^. 

oruM    sit    omnibus    hominibus    pre- 
sentibus  &  futuris,   qualiter  veniens 
nobilissimus   vir  nomine  Vacher  d'Espei- 


N' 


An 
1 1  1 1 

mars. 


'  Ces  derniers  mots,  depuis  Nos  vero,  sont  d'une 
autre  inain  que  le  cprps  de  la  charte.   [A.  M.] 

"  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat;  latin  9189, 
f°  272  y".  —  La  date  de  cet  acte  présent*  quelque 
difficulté}    celle    qui    semble    la   plus    probable  au 


An 
1 1 1 1 


8i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


8i6 


reger  in  villam  Sancti  Germerii,  in  pre- 
sentia  Oddoni  prepositi  ejusdem  loci  & 
aliorum  clericorum  qui  ibi  aderant,  & 
rogavit  eos  ut  pro  aniore  Dei  cantarent 
missas  &  deprecarentur  Deum  pro  anima       niaco  scripsit 

uxoris  sue,  nomine  Eschiva,  quem  voca-       

bant  alio  nomine  Pagesam,  que  fuit  filia 
Arnaldi  Guillelmi  de  Volpelag.  Et  ipse 
prepositus  &  ceteri  clerici  promiserunt 
ei  se  cantare  missas,  scilicet  très  tricena- 
rios,  &  rogare  Deum  pro  anima  uxoris  sue. 
Et  ipse  Vacher  dédit  eis  preposito  &  suc- 
cessoribus  suis  propter  hoc  in  boscum, 
qui  vocatur  Cabrefuled,  lignam  ad  opus  de 
domo   claustre  Sancti  Germerii,  quantum 


sunt  isti  Vidia  de  Samata  monachus,  Pon- 
cius  Raimundi  de  Rodela,  Garsia  del  Fore 
clericus,  Bernardus  Anieli,  Arnaldus  cleri- 
cus  Sancti  Germerii.  Bernardus  de  Bassi- 


437.  _  CCCLVI* 

Extraits  de   diverses  chartes. 

I.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Arnaldus 
Raymundus   cum   uxore    mea   Garsindis   & 

filio  meo simul  in  unum  donamus  ho- 

norem  nostram  quam  habemus  in  villa  vel 
adducere  poterit  cum  uno  saumario  vel  te^minio  Sancti  Gauderici  sive  in  terminio 
quantum  opus  fuerit  ad  ardendum  in  domo.  j^  Ursantio,  quae  fuit  de  Arnaldo  socero 
Et  postea  prepositus  jam  supranominatus  ^^^  ^  Bernardo  &  Bertrando  fratribus, 
&  vir  nobilissimus  jamdictus  perrexerunt  ^  ^^^^^  ^^^^  ^^^-^^  pg^^us  Labor  &  Pon- 
apud  Lesatum,  in  presentia  dompni  Ge-  ^j^^  ^abor  cum  uxoribus  &  filiis  &  fîliabus 
raidi    abbatis    &   ceterorum    monachorum       ^  omnibus    illorum   pertinentes,  praeter 


Éd.orie. 

t.  li, 
col.  38o. 


An 
1 1  I  I 

25  avril. 


qui  ibi  aderant  &  rogaverunt  similiter  ut 
cantarent  missas  pro  anima  uxoris  sue,  & 
abbas  &  omnis  conventus  dederunt  ei  par- 
tem  in  omni  servitio  Dei   quod    ibi  fuerit 


unum  receptum  quem  debent  Arnaldo  Pon- 
tio  &  Bernardo  Petro  ad  très  milites  cum 
très  eminas  de  sivada  &  Calvet  cum  uxore 
&  filiis  ac  fîliabus  &  omnibus  suis  perti- 


factum  &  promiserunt  ei  se  cantare  missas  ^entiis,  &  Raymundus   Faber  cum   uxore 

duos  tricenarios  pro  anima  uxoris  sue.  Et  ^  ^^jg  ^^  fiUabus  &  omnibus  suis  perti- 

ipse  honoratus  vir  jamdictus  Vacher  do-  gentils,  praeter  medietatem  servicii  quam 

num  quod  fecerat  apud   Sanctum   Germe-  ^^^^^   j^^  pignus  Autat  de  Mirapeis  per  XX 

rium    fecit    în    presentia   dompni   Geraldi  golidos  Tolosanos;  &  in  loco  quem  vocant 

abbatis  &  ceterorum  monachorum  qui  ibi  ^aurgas  Poncius  Benedictus  cum  uxore  & 

aderant  &  promisit  se  legalem  garentiam  ^^jg  ^c  fîliabus  &  omnibus  suis  pertinen- 

facere   de   omnibus    hominibus    sine    en-  ^y^^^  ^^^^  omnia  suprascripta  donamus  & 

ganno.  Si  vero  ullus  homo  vel  ulla  femina  reddimus    &    guarpimus    Domino    Deo    & 


hune  donum  tollere  voluerit,  in  primis 
iram  Dei  omnipotentis  incurrat  &  cum 
Datan  &  Habiron  &  Poncio  Pilato  &  cum 
Juda  Scarioth  in  infernum  particeps  sit, 
&  corpus  &  anima  in  potestate  Sathane  sit 
usque  in  diem  judicii  cruciandus.  Facta 
carta  ista  mense  marcio,  feria  11%  luna  l% 
epacta  IIP,  concurrens  vi"*,  régnante  Lo- 
dovico  rege  Francorum,  &  Bertranno  co- 
mité Tholose  &  Amelio  episcopo.  Videntes 

premier  abord  est  iio5,  qui  ferait  concorder 
répacte  &  le  concurrent;  mais  le  nom  du  roi  de 
France  empêche  de  l'admettre,  &  il  faut  préférer 
l'année  i  1  1 1 ,  pour  laquelle  nous  avons  le  concur- 
rent 6  &  répacte  çj  il  est  plus  naturel  de  supposer 
une  erreur  dans  l'indication  de  l'épacte  que  d.ins 
la  mention  du  nom  du  roi.  [A.  M.] 


sancto  Joanni  Baptistae  monasterii  Vallis 
Sigerii  sive  abbati  Berengario  monachis- 
que  praesentibus  &  futuris  una  cum  filio 
nostro  puero  nomine  Petro  quem  tradi- 
mus  ad  monachi  habitum  cum  supradictis 
omnibus,  ad  serviendum  Deo  in  supradicto 
coenobio,  &c.  Facta  carta  anno  M  cxi  ab 
Incarnatione  Christi,  Vil  kaleiidas  maii, 
Franciae  vero  régnante  Ludovico  rege,  &c. 

II.  —  Notum'  sit,  &:c.  quod  ego  Leode- 
garius  Vivaricus   ecclesiae  minister  &  ser- 

*  Les  pièces  CCCLIV,  CCCLV  &  CCCLVT,  mal 
datées  par  dom  Vaissete,  ont  été  m'^es  à  la  place 
qui  leur  est  assignée  par  leur  date  rectifiée. 

'  Archives  de  l'abbnye  de  Montolieu. 

'  Archives  de  l'église  de  Viviers. 


An 

I  112 


An 

1112 


817 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


818 


vus,  canonicîs  nostris  asseiitientibus  & 
laudantibiis,  Deo  &  sanctis  apostolis  Petro 
&  Paulo  &  domno  abbati  Cliiniacensi  & 
domno  Aymaro  priori  Rupponensi  &  cae- 
teris  fratribus  Deo  iiiibi  servientibus,  ec- 
clesias  quae  sunt  in  niandaniento  Sancti 
Albaui  cum  omnibus  quae  his  pertinent  in 
perpétue  tenendas  &  libère  donavi,  auc- 
toritate  mea  confirmavi  &  hiis  apicibus 
litterarum  conimendavi,  salve  tanien  censu 
uniuscujuslibet  ecclesiae.  Ne  quis  autem 
hanc  traditionem  violare  praesumat,  ipsas 
ecclesias  noniinatim  in  praesenti  carta  sub- 
scribi  decrevi,  ecclesiam  scilicet  Sancti  Al- 
bani,  Sancti  Symphoriani  de  Senoch,  Sancti 
Juliani,  Sancti  Gervasii,  Sancti  Cyrici,  cap- 
pellam  de  castello  quod  Volta  dicitur. 
Quod  si  quis  irrituni  fecerit,  anathema  sit. 
Hujus  rei  testes  sunt  Geraldus  de  Grava, 
Petrus  de  Chambaut,  Poncius  Dalmacius, 
Petrus  Adhemarus,  Dalmalius,  item  Dal- 
matius,  Petrus  Ruffus,  Petrus  Stephanus, 
Bertrannus,  Petrus  de  Gros,  Stephanus 
Quintinus,  Hugo  de  Burgo,  Guido  archi- 
presbyter.  Actum  anno  dominicae  Incar- 
nationis  M  cxii,  indictione  iv,  imperante 
domina  Henrico  rege  Theutonico. 

III.  —  Ad'  pietatis  celebrandum  cul- 
tum  &  ad  omnipotentis  Dei  dignissimum 
servitutis  obsequium,  optimum  est  fide- 
lium  imitari  exempla  &  opéra  parentum. 
Ideo  ego  Richardus  Ruthenensium  comes, 
cognoscens  quam  fideliter  &  dévote  pater 
meus  Berengarius  &  fratres  ejus  Bernar- 
dus,  scilicet  Massiliensium  venerabilis  ab- 
bas,  &  Ugo  &  Raimundus  vicecomites, 
ardentissimi  &  karissimi  in  amore  &  fide 
sanctae  Mariae  monasterii  Massiliensis  & 
sancti  Victori  martyris,  dederunt  &  tra- 
diderunt  solemniter  eidem  jamdicto  mo- 
nasterio  in  Rutenico  pago  monasterium 
Sancti  Pétri  &  Sancti  Leoncii  jure  perpé- 
tue possidendum  ad  impetrandam  salutem 
animarum  suarum ,  laudo  &  dono  usus 
consilio  principum  meorum  donum  prae- 
scripti  monasterii  Sancti  Pétri  &  Sancti 
Leoncii  sine   omni    malo  inpenio,   eo   te- 


nore  ut  perpétue  jure  possidcat,  teneat  & 
regat  monasterium  Sancti  Victoris  coeno- 
bium  Sancti  Pétri  &  Sancti  Leoncii,  &c. 
Ego  praedictus  Richardus  Ruthenensium 
comes  pro  redemptione  peccatorum  meo- 
rum hanc  cartam,  sicut  scriptum  est,  Ot- 
toni  abbati  &  fratribus  sub  eo  degentibus 
Massiliensibus  praesentibus  &  futuris^  ab- 
batibus  &  monachis,  praesente  Rodulpho 
priore  Sancti  Leoncii,  laudo,  dono  &  con- 
firme cum  filio  meo  Ugone  &  militibus 
meis  firmare  praecipio,  id  est  Raimundo 
de  Levenone,  Jordani  de  Crexel  &  filio 
ejus  Gaufredo,  Deusde  de  Vidin  &  filio 
ejus  Virgilio,  &  Willelmo  Nicezie,  &  Ai- 
merico  de  la  Bruidiura.  Factum  est  hoc 
donum  anno  ab  Incarnatione  Dei  Verbe 
MCXII, régnante  LudovicoFrancorum  rege. 


An 
I  I  iz 


438. 


CCCLV 


Accord  entre  Roger  II y  comte  de  Foîxy 
(S*  l'abbaye  de  Frédelas  ou  de  Fa- 
mie  rs\ 

NOTUM  sit  omnibus  heminibus  tam  prae- 
sentibus quam  futuris,  quoniam  haec 
est  recordatio  &  recognitio  violentiae  & 
rapinae  quam  Rogerius  comes  Fuxensis  de 
villa  Fredelaci  &  de  abbatia  Sancti  Anto- 
nini  hactenus  injuste  feci  :  quapropter  in 
nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  ego 
Rogerius  praedictus  Fuxensis  comes  re- 
cognosco  &  reddo  me  culpabilem  &  Dei 
legis  mandatorum  violatorem,  de  violen- 
tia  &  rapacitate  quam  Rogerius  patruus 
meus  &  ego  post  eum  de  villa  Fredelaci 
&  de  abbatia  Sancti  Antonini  usque  ad 
praesentem  diem  fecimus,  quae  ab  ante- 
cessoribus  nostris  a  comité  videlicet  Fuxi 
&  Carcassonae  juste  vel  injuste  numquam 
ablata  vel  possessa  fuerunt.  Ergo  propter 
haec  mala  omnia  quae  perpetravimus  ut 
miser  &  infelix  vinculum  excommunica- 
tionis,  quod  dominus  Urbanus  papa  II  & 
ejus  successor  Paschalis  &  Walterius  car- 


Éd .  orig. 

t.  11, 
coi.  378. 


An 

Mil 

juin. 


'  Petit  cnrtulaire  de  Saint-Victor  de  Marseille.  '  Château  de  Foix,  caisse  4  &   5;   &  copie   dans 

—  D.  M.i\riene,  A mplissima  Collectio,  t.    1,  c.  63i.        la    collection    Dont,  à   la    Bibliothèque   nationale, 
[Cartulnire  de  Guérard,  t.  2,  p.  191. j  v-(;4,  f°i. 


An 
1 1 1 1 


819 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


820 


dinalis  praedicta  mala  mihi  facienti  impo- 
suerant,  diu  sustinui,  quod  ut  a  me  valeam 
amovere,  reddo  &  guerpio  sine  inganno 
Domino  Deo  &  sancto  Antonino  &  abba- 


tuor  solidos  in  festtvitate  saepedicti  glorio- 
sissimi  niartyris  per  unumquemque  anuum. 
—  Ego  igitur  Isarnus  praedictus  prier  cum 
consilio    clericorum    nostrorum    &  Amelii 


Éd.orig. 

t. II. 
col.  379. 


tibus    futuris    canonice    electis    &    Isarno  Tolosani  episcopi,  Raymuudi  Barbastren- 

priori   &   successoribus    suis    &   canonicis  sis  episcopi,  Sancti  Antonini  ecclesiae  filii, 

tam  praesentibus  quam  futuris  totam  vil-  commendo    tibi    Rogerio    comiti    castrum 

lam  Fredelaci  &  castrum  Appamiae  &  om-  Appamiarum  cum   fortesa  &  fortesas  quae 

nem  abbatiam   Sancti  Antonini  sine  omni  modo  ibi  sunt  vel  in  antea  erunt,  ut  fide- 

retinentia  ad  me  vel  ad  aliquem  ex  haere-  lis  custos  de  ipso  Castro  maneas  &  de  villa 

dibus    ac     successoribus     meis.     Relinquo  Fridilensi,   &  de  omni    abbatia  verus  ad- 

etiam  omnes  usagios  bonos  &  malos  quos  jutor  &  defensor  existas  ad   honorem  Dei 

usque  hodie  in  villa   Fredelaci,  in  Castro  &  sancti  Antonini  &  clericorum   ejus  tam 

Apamiae  &  in  omni  abbatia  injuste  tenue-  praesentium   quam    futurorum.  Ad    custo- 

ram  &  habueram,  ut  sicut  ego  &  patruus  diam  itaque  &   defensiohem  munitionem- 

meus    Rogerius    initium    doloris    &    rapi-  que...  consentio  tibi  medietatem  lizdarum, 

nae   fuimus,   ita   pro   me   &  pro   ipso   Jm  exceptis  fevis  de  ipsa  lizda  quos  proprios 

finis  doloris  &  rapinae  &  principium  pacis  retineo,  &  medietatem   justitiarum  septem 

&    concordiae.    Mali    namque    usagii    non      solidorum  obolo  minus  praeter &  jus- 

sunt  recitandi,  sed  potius  tractandi  &  dis-  titias  clericorum  &  familiae  nostrae.  Con- 

sipandi.   Alii   autem    usagii    quos   ab  anti-  sentio  etiam  vineam  de  prato  &  manule- 

quis  temporibus  abbas  in  omni  villa  Fre-  vationem     ciborum    &    vestimentorum    in 

delaci  habuit  sunt   isti   :    omnes   lisdae  &  castello   &    in    villa,    sicut    usus    est,    per 

justitiae  septem  solidorum  obolo  minus  &      unum  mensem vero  locorum  &  domo- 

feda   &  alii  qui  a  clericis  &  laicis  mémo-  rum    castri,   sicut    ego    disposuero,    firma 

riter  retinentur.   Igitur  sicut  haec  omnia  permaneat,  de   quibus   medietatem   census 

suprascripta  ad  salvationem  ecclesiae  beati  quem  habuero   tibi  concedo.  Et  consentio 

Antonini  &  clericorum  qui  modo  ibi  sunt  tibi  casalem  Benedicti....  cum  aliis....  quos 

vel  in  antea  erunt  melius  possunt  recog-  tenebas  die  quando  carta  ista  facta  est.  Et 

nosci  &  intelligi,  ita  reddo  omnino  &  sine  ille  ministralis  quem  tu  posueris   in  prae- 

inganno  absolvo  &  redditionem   tali  con-  dictis    rébus    quas    tibi    concedimus ,    non 

venientia  firmo,  quod   si   ego   aut  aliquis  ponas  sine   consilio   meo  vel   successorum 

homo   vel    aliqua    foemina    hujus    nostrae  meorum,  qui  etiam  fidelitatem  nobis  pro- 

redditionis  umquam  raptor  vel  violator  ex-  mittat,  ut  si   querelam  de  illo  habuerimus 

titerit,  secundo  tertiove  ab  episcopo  Tolo-  fidantias  nobis  donet   &  justitiam  persol- 

sano  vel  a  clericis  ecclesiae  praedicti  mar-  vat  &  deinceps  fidelis  maneat;  &  quae  sus- 

tyris  ammonitus,  si  ad  dignam  emendatio-  cipere   débet,   de   manu   ministralis  sancti 

nem  non  venerit  &  in  pertinacia  violationis  Antonini  &   nostri   semper  suscipiat,   ex- 

suae  contumax  permanserit,  praefatus  epi-  cepta  manulevatione,  sicut  suprascriptum 

scopus  de  his  omnibus  adjutor  &  defensor  est,  quam  per  se  faciat.   Haec   omnia  tibi 

ecclesiae  praedictae  &  clericorum  semper  superius  a  nobis  concessa  concedimus,  co- 

maneat   &    idem    excommunicationis   vin-  mes  Rogeri,  in  diebus  tuis.  —  Ego  Rogerius 

culum  super  eum  imponat,  quod  dominus  comes  Fuxensis  hanc  guerpitionem  &  red- 

papa  Urbanus  &  Paschalis  ac  Walterius  car-  ditionem   suprascriptam  promissionem  te- 

dinalis   super   me    imposuerunt.  Item   ego  nebo,  sicut  superius  scriptum  est,  per  fidem 

Rogerius  supradictus  comes  douo  Domino  sine  ullo  inganno,  juro  per  Deum   &  per 

Deo  ac  almo  martyri  praefato  cunctisque  istos  sanctos.  Facta  est  haec  dtscriptio  hu- 


clericis  dévote  viven tibus  in  ejusdem  mar- 
tyris  Fredelacensi  moiiasterio,  dimidiuni 
nitidi  frumenti  modium  ac  sani  vini  unum 
modiuin    pinguemque    unam    ac   optimam 


jus  cartae  mense  juuio,  die  dominica,  anno 
ab  Incarnatione  Domini  MCXI,  aposto- 
lante  domino  Paschali  papa  &  Francorum 
rege   régnante  Ludovico.  Signum   Rogerii 


vaccam    atque    quatuor   porchos  vel   qua-      comitis   qui   hanc    cartam   scribi   mandavit 


An 


;2i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


822 


An 

Mil 


octobre. 


Barbastrensis  canonicus. 


439. 


&  firmavit   &   firniando   propriis    manibus  hortorum    vel    domonim    &    in    morte    sua 

&  ore  super  corpus  beati  Antonini  jura-  non   haberet  filios  vel   filias    legitinios  ex 

vit.  Videntibus  &  audientibus  Amelio  To-  uxore  sua  vel  recesserit  a  villa  illa,  omnes 

losano  episcopo  &  Raymundo  Barbastrensi  possessiones    supradictae     revertentur    in 

episcopo  &  Isarno  prière  &  omnibus  aliis  dominio  ecclesiae  de  salvaterra  illa.  Mo- 

canonicis  &  Raymundo  Guillelmo  de  Vil-  nachi  habeant  clilanum  suum   in  quo  de- 

lamuro   &  Raymundo   Sanza   &  Guillelmo  coquant  panem   suum.   Hoc   totum   damus 

Alsnavensi  &  Arnaldo  Rogerii  &  Rogerio  &  concedimus  sicut  suprascriptum    est  & 

de  Belpug,  &c.  Bernardus  Willelmi  scripsit  manus  nostras  ponimus  super  sancta  Evan- 

gelia,  ut  boc  teneamus  &  tenere  faciamus 
&  possidere  sanctae  ecclesiae  Conchensi 
&  Begoni  abbati  &  monachis  praesentibus 
&  futuris,  ut  ibi  semper  sit  habitatio 
eorum  secundum  possibilitatem  nostram 
&  ut  monachi   pro  nobis  &  pro  omni  pro- 

Fondat'wn  d'une  ville  neuve  par  Amé-  S^"'^  nostra  implorent  jugiter  misericor- 

lius,  évèque  de  Toulouse^  '^'^"^  Domini.  Hoc  itaque  donum   in  tali 

convenientia  datum   est,  ut  si  ullus  abbas 

IN  nomine   sanctae   &    individiiae  Trini-  de  boc  a  fevum  donaverit ,  propinqui  nos- 

tatis.    Ego    Amelius    Tholosanae    urbis  tri  in  monasterio  usque   tertio   recuperare 

episcopus  cum  consilio  domini  Castri  Mau-  faciant.  Et  boc  donum   manendo   tali  sta- 

ronis,  scilicet  Bernardi  de  Quintil  &  Jor-  bilifate   firmamus  imposterum,  quod    ali- 

dani  fratris  ejus  &  Vitalis  &  Gausberti  &  quis  de  propinquis  nostris  non   infringat 

Peregrini,  nos  omnes  insimul  damus  Do-  vel  conturbet,  set  semper  Deo  &  sanctae 

mino  Deo  &  sancti  Salvatoris  de  Concbis  Fidi  istud  donum  superius  scriptum  ratum 

&  Begoni  abbati  &  monachis  praesentibus  &  inconvulsum  &  illaesum  per  omnia  con- 

&  futuris  ibi  Deo  servientibus  illum  mon-  servetur.  Si   vero   inmutata  voluntate   nos 

tem  ubi  aedificatur  ecclesia  in  honore  Dei  aut  aliqui  parentum  nostrorum  hoc  donum 

&   sanctae   Fidis,   sicut    fontes    decurrunt  usurpare    aut    calumniare    praesumpseri- 

per  circuitum  per  conchava  loca  &  sicut  mus,  nulla  sit  licencia,  sed  insuper  quod 

mons  dividitur  per  cruces,  quas   manibus  lex  jubet  faciamus  &   honorem   monachis 

nostris  posuimus;  &  ibi  constituimus  sal-  Sanctae     Fidis     sicut     suprascriptum     est 

vaterram  in  honore  Dei  &  beatae  Fidis  tali  quiète  tenere  faciamus.  Anno  ab  Incarna- 

pactu  ut  nullus  miles  neque  cliens  neque  tione  Domini  M°  C  xi",  régnante  Ludo- 

joculator   habeat   ibi   domum   ad    habitan-  vico'    rege    Francorum  ,    mense    octobris, 

dum,   omnes  census  &   omnes  fiduciae   &  feria   IIII".    Sig  f  "um   Amelii   episcopi  & 

omnes    redditus   &    leidae    macellorum    &  Bernardi   de  Quintil   &  Jordani  &  Vitalis 

salis  &  omnes  dominationes  sint  monachis  &  Gausberti  &  Pontii  &  Geraldi  monachi, 

in  perpetuum,  sicut  monachi  melius  ha-  qui  banc  cartam  scripsit. 
buerunt  in  villa  de  Cassagalatet.  Et  si  ali- 

quis  homo  vel  foemina  habuerit  feodum  ' 
in  villa  illa  de  monachis  &  voluerit  ven- 
dere  vel  dare  vel  impignorare  alicui  ho- 
mini,  faciat  cum  consilio  prioris,  &  si 
voluerit  facere  sine  consilio  prioris  feo- 
dum illum  remittatur  ecclesiae.  Et  si  ali- 
quis  homo  est  in  villa  illa,  qui  haberet 
possessiones    terrarum    vel    vinearum    vel 


An 

Mil 


'  L'iher  mirahilis  de  Conques,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.   143,  f°  284. 


440. 

Donation  de  dîmes  à  Saint-Michel 
de  Cuxa^. 

IN  Christi   nomine,  Patris  sanctique  ejus 
Flaminis.  Ego  Ermengaudus  Verneti  & 
ego  ejus  conjux  Ferranda  nomine  &  ego     2  mars. 

'  La  copie  de  Doat  porte  Philippe. 

'  Cartulaire  majeur  de  Saint-Michel  de  Çuxa, 


An 
1112 


An 

1112 


823 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


824 


Éd.oris. 

t.  Il, 
col.  377. 


An 
1112 

6  mars. 


Poiicius  sequentum  meorum  filius  carminé 
pari  &  ego  Ademarus  Domino  Deo  damus 
&  sancto  Michaeli  ex  cenobio  Coxani  ac 
Petro  beato,  basilica  ciijus  Turriliis  fir- 
mata,  Deo  patri  famulata,  décimas  de  quo 
habemus  &  in  suprafixa  Turriliarum  villa 
vel  possidemus  seu  possessuri  nos  fueri- 
mus  &  subsequens  nostri  projenies  de  pane 
&  vino  &  de  porchorum  pernis,  quas  ibi 
habemus  vel  futuro  habuerimus  &  de  an- 
guillis  ac  de  sale,  pro  nostri  &  nostroriim 
remissione  peccatorum,  ut  pietas  divina 
Dei  consociare  nos  faciat  agminibus  celi; 
ergo  quod  indiget  homo  rébus  terrenis, 
accepimus  a  preposito  Ermengaudo  prefixi 
sancti  Pétri  basilicalis  Turriliis  XX  solidos 
monete  Rossilionis.  Hoc  acto  vi  nonas 
marci,  anno  Christi  Incarnatione  M"  C°  Xl°, 
cum  Lodoico  rege  anni  quinti.  S.  Ermen- 
gaudi  &  ejus  conjugis  Ferrande,  eorum 
filiorum  Poncii  vel  Ademari  qui  fieri  jusse- 
runt,  firmaverunt  fîrmarique  rogaverunt. 
S.  Bernardi  Raimundi  Castri  Rossilionis. 
S.  Gausberti  Pétri  de  Sancto-Ypolito.  S. 
Pétri  Raimundi  de  Clairano.  S.  Raimundi 
Eicardi  monachi.  Fecit  actum  in  presentia 
bonorum  hominum  &  aliorum.  Regallus 
rogatus  scripsit  qui  diachonus. 


441 


CCCLIV 


Accords  entre  Bernard-Aton,  vicomte 
de  Bé-^iers ,  ^  Roger  II ^  comte  de 
Foix. 

I.  —  In  nomine  Domini".  Ego  Bernar- 
dus-Atonis  vicecomes  Biterris  &  Carcas- 
soiiae  &  infantes  mei  facimus  &  dona- 
mus  convenientiam  tibi  Rodgerio  comiti 
Fuxensi  atque  infantibus  tuis,  de  toto  ho- 
nore nostro  quem  habemus  &  habere  debe- 
mus  in  comitatu  Reddense  &  Carcassense 
atque  Tolosano  &  in  omnibus  suis  fini- 
bus.  In  tali  vero  ratione  dono  vobis  conve- 


f"  63  v°;   copie  dans    la    collection   Morean,  à   la 
Bibliothèque  nationale,  v.  46,  f"  i83. 

'  Château  de  Foix,  caisse  17;  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  i65,  f"  270. 


nientiam  in  istis  omnibus  honoribiis  meis 
suprascriptis,  quod  non  possim  aliquid 
de  omnibus  istis  honoribus  suprascriptis 
dare,  vendere  aut  impignorare  aut  uUo 
modo  in  alterius  potestatem  transferre, 
nisi  tibi  Rodgerio  comiti  &  filiis  tuis.  Si 
vero  ego  Bernardus-Ato  infantes  habuero 
de  uxore  nuptialiter  ducta,  habeant,  te- 
neant  &  possideant  istos  suprascriptos 
meos  honores,  &  ipsi  infantes  mei  simi- 
liter  teneant  istas  suprascriptas  conve- 
nientias  vobis  &  infantibus  vestris  de  om- 
nibus honoribus  istis  suprascriptis,  quos 
habeo  &  habere  debeo  in  comitatu  Car- 
cassense &  Reddense  &  Tolosano  &  in 
omnibus  finibus  suis,  id  est  castella,  villas, 
ecclesias,  abbatias  cum  suis  omnibus  ho- 
noribus, loca  rustica  &  urbana,  culta  & 
inculta,  silvas,  carrerias,  pascua,  aquas, 
aquarum  ductus  &  reductus  atque  vias  & 
omnia  in  omnibus.  Si  vero  de  me  Bernardo 
vicecomite  infans  non  remanserit  de  mu- 
liere  nuptialiter  ducta,  dono  vobis  &  in- 
fantibus vestris  ipsos  honores  meos  su- 
prascriptos post  mortem  meam,  id  est  de 
Reddense  &  de  Carcassense  &  de  Tolo- 
sano, &  sic  ista  carta  firma  &  stabilis  per- 
maneat.  Quae  facta  est  vi  mensis  martii, 
v^  feria,  régnante  Lodovico  rege.  S.  Ber- 
nardi-Atonis  vicecomitis  qui  sic  istam  car- 
tam  fieri  mandavit  atque  rogavit.  S.  Ar- 
naldi  de  Laurano.  S.  Guillelmi  Poncii.  S. 
Boni-Mancipii.  Osmundus  scripsit  anno 
M  CXI  Incarnationis  Domini  &  in  uno 
loco  suprascripsit.  S.  Bernardi  de  Caneto. 
Petrus  de  Albedun  &  Guillelmus  Pétri  de 
Vilarselo  &  Guillelmus  Sigerii  de  Pomar. 
Petrus  Arnaldi  de  Cadarona  &  Arnaldus 
Guadan  &  Guillelmus  de  Araiano.  Isti  sunt 
obsides  vicecomitis,  ut  faciat  ipse  viceco- 
mes adjutorium  Rodgerio  comiti  &  teneat 
illi  pacem  &  finem.  De  ipso  honore  Tolo- 
sano dicit  superius  qui  pertinet  ad  Carcas- 
sonam. 

II.  —  Audi  '  Bernard  At  fîlius  Ermengard, 
ego  Bernar  Amel  filius  Gila,  si  jam  Roge- 
rius  cornes  de  Fois  &  filius  ejus  hanc  lînem 
umquam  removeant,  ego  Bernar  Amels  to 
fes  drecar  intra  XL  dies  que  tu  m  en  com- 

'  Château  de  Foix,  caisse  17. 


An 
I  1 12 


Vers 
1112 


Vers 

1  I  12 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  378. 


825 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


826 


monras  per  tu  aut  per  nuiicium  tuum,  per 
laudament  Gilabert  de  Laurac  &■  Bernard 
Miro  8c  Pétri  Raimund  de  Ravad  &  Ugo 
de  Belpoig  &  Raimund  Guillem  de  Ville- 
mur.  Et  si  nullus  de  istis  suprascriptis  fiie- 
rit  mortuus  aut  ullus  per  nialum  nolue- 
riut  laudare,  illi  qui  per  ben  &  per  fîdem 
laudaverint  faciam  sicut  laudaverint.  Et 
si  hoc  erat  ut  conies  &  filius  ejus  nolue- 
riut  drecar,  ego  Bernard  Amel  te  reddria  lo 
castel  de  Cheralb  &  forsas  quas  ibi  fue- 
riut.  Et  si  ego  non  fuero  poderos,  M  D  so- 
lidos  donem  tibi  de  diners  Tolosanos,  &; 
in  antea  adjutorium  ego  &  filii  niei  per  fe 
senes  engan  tibi,  uxori  tuae  &  ad  filios 
tuos  &  illa  hora  quae  recuperatum  cas- 
tellum  per  nulla  mesura  reddidissein  tibi 
sine  ingan  per  istos  sanctos.  —  Et  ego  Ugo 
de  Belpoig  per  quai  convenienciam  Ber- 
nard Amel  habet  plivit  de  Cheralb,  facio  de 
Belpoig  sine  inganno  per  istos  sanctos.  — 
Et  ego  Raimund- Guillem  de  Villemur  dico 
tibi  Bernard-At,  quia  si  Roger  cornes  aut 
filius  Q']yis,  fragia  istain  finem  &  drecar  non 
voluerit  per  laudament  de  illos  qui  sunt  su- 
prascripti,  dabo  M  solidos  Tolosanos  aut 
faciam  adjutori  sine  ingan  per  istos  sanc- 
tos. —  Et  ego  Raimund  Sancius  per  istam 
convenientiam  praescriptam  faciam  adju- 
torium sine  uUo  engan  per  istos  sanctos.  — 
Et  similiter  ego  Willermus  de  Tornaborc 
per  istam  ipsam  convenientiam  faciam  ad- 
jutorium tibi  Bernardo  sine  ingan  per  istos 
sanctos.  —  Et  ego  Arnald  de  Castel-Verdun 
facio  similiter  per  istos  sanctos.  —  Et  ego 
Bertrand  de  Castel-Verdun  faciam  simili- 
ter sine  ingan  per  istos  sanctos.  —  Et  ego 
Raimundus  de  Mascan  faciam  tibi  adju- 
torium Bernard-At  per  istam  convenien- 
tiam suprascriptam  per  istos  sanctos.  —  Et 
ego  Raimundus  de  Dun  &  Poncius  frater 
meus  per  quai  conveuientia  Bernard  Amel 
habet  plivit  de  Cheralb,  quae  ego  teneam 
de  Dun  aut  M  solidos  donem  tibi  Tolo- 
sanos &  adjutorium  faciam,  usque  castel 
de  Dun  reddam  tibi  Bernard-At  &  uxor  tua 
&  ad  filios  tuos  sine  enganno,  per  istos 
sanctos. 


44- 


CCCLVII 


Accord  entre  Alfonse,  roi  d'Aragon^  6» 
Bernardj  vicomte  de  Béviers'. 

HAEC    est    convenientia    quam    fecerat   Éd  orig. 
Adefonsus  rex  Aragonensis  &  viceco-   col.  38i. 

mes  Bernardus  de  Bitterris.  Dono  Bernar-   

dus  vicecomes  ad  regem  Adefonsum  in  alo-  Vers 
dium  civitatem  Redas  &  totum  Redes  cum  "'^ 
omni  honore  quod  ibi  habet  vel  habere 
débet;  &  totum  istum  honorem  donat  eum 
rex  Adefonsus  ad  Bernardum  in  fevum 
tali  convenio,  quod  Bernardus  donet  inde 
potestatem  ad  regem  vel  cui  ille  mandave- 
rit,  quociens  ille  eum  ei  demandaverit  vel 
homo  per  eum,  per  fidem  sine  inganno 
ille  &  omnis  sua  posteritas  régi  &  suae 
posteritati,  &  quod  serviat  ei  inde  Bernar- 
dus sicut  débet  homo  servire  ad  suum  se- 
niorem  per  suum  fevum.  Et  si  rex  vel  ali- 
quis  suus  homo  fuerit  damans  de  Bernar- 
dus vel  de  aliquo  suo  homine,  quod  ille 
faciat  talem  justitiam  in  sua  carta  de  rege, 
qualem  ipse  rex  laudaverit  &  suos  bonos 
homines.  Et  si  Bernardus  non  voluerit  di- 
rectum  facere  ad  laudamentum  de  rege  & 
de  suos  homines,  quod  se  teneat  rex  cum 
illo  qui  fuerit  damans  usquequo  Bernar- 
dus veniat  ad  justitiam.  Et  si  Bernardus  vel 
aliquis  suus  homo  fuerit  clamantem  de  suo 
homine  de  rege,  quod  se  teneat  inde  rex 
cum  Bernardo  &  cum  suo  homine,  usque- 
quo ad  justitiam  veniat.  Et  quod  adjuvet 
rex  ad  Bernardus  ad  tenere  &  defendere  ad 
directum  istum  honorem  quod  per  eum 
tenet  in  fevum,  si  aliquis  voluerit  ei  inde 
tortum  facere.  Et  per  istum  honorem  su- 
prascriptum  donet  inde  rex  ad  Bernardus 
duodecim  millium  solidos  currentis  mone- 
tae,  &  quod  amplius  non  inde  donet  rex 
neque  sua  posteritas  nullo  alio  avère  ad 
Bernardus  nec  ad  suam  posteritatem. 

Juro    ego    Bernardus    tibi    seniori    meo 
régi  Adefonso  de  Aragone,  filio  régis  San- 
cii  &  reginae  Feliciae,  ut  sim  tibi  fidelis   Éd.orig- 
de  tua  vita  &  de  tuis  membris  que  in  tuo   col.  382. 


'  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  viguerie 
de  Béziers,  n.  3i . 


Vers 

I  I  12 


827 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  382. 


An 

I  I  12 

8  &  9 
juin. 


corpus  se  tenent  &  de  ista  honore  de  quirentes.  Et  concordaverunt  quod  fuisset 
Redas  &  de  toto  Rodes  super  totos  homi-  homo  coniitis  Bernardiis-Atonis  &  daret 
nés  de  sub  coelo,  &  quod  donem   inde  po-       iUi  XII  castella  per  alodem,  scilicet  Boxa- 


zonem  ,  Rocham  -  Cederiam  ,  Ambiletum  , 
Curvallem  ,  Castlar,  Pedenas  ,  Castellum- 
novum,  Mesoam,  castellum  Sancti  Pontii, 
Poietum,  Mercoirol  &  Calvicionem,  & 
quod  cornes  Raimundus  redderet  ipsa  Xïl 
castella  per  fevum  ad  Bernardum  viceco- 
mitem  &  ipse  Beruardus  fuisset  inde  suus 
homo  &  juraret  illi  fidelitatem.  —  Ego  Ber- 
nardus-Atonis  Biterrensis  vicecomes  dono 
tibi  Raimundo  Barchinonensi  comiti  XII 
supradicta  castra  per  alodem,  per  talem 
convenientiam,  quod  quando  ego  vel  tu 
invenerimus  cum  domino  de  Tolosa  quod 
donet  tibi  Carcassonam  cum  honoribus  ad 
Carcassonam  pertinentibus,  quod  tu  illam 
mihi  dones  &  ego  accipiam  illam  per  tuam 
manum  &  recuperem  similiter  per  alodem 
Accord  entre  Raimond,  comte  de  Bar-  medietatem  de  supradictis  xii  castellis. 
celone,  6-  Bernard-Aton,  vicomte  de      Propter  supradictum    placitum   &  conve- 

nientias,  ego  Bernardus-Atonis  donavi  tibi 
Raymundo  comiti  quindecim   millia   inter 

IN  nomme  uom\n\.  naec  est  carra  ae  pia-      solidos  &  solidatas   Melgorienses  &  dono 
cito  auod  fuit  inter  Ravmundum-Beren-       tibi  Xll  supradicta  castella  per  supradictas 

convenientias.  Haec  omnia  facta  sunt  cum 
consilio   Ceciliae   uxori   Bernardi   viceco- 


testatem  tibi  vel  cui  mandaveris  quotiens 
tibi  placuerit  per  fidem  sine  inganno, 
&  de  totum  alium  tuum  honorem  quam 
hodie  habes  ermum  vel  populatum  &  in 
ante  adquisieris  unde  mihi  non  facias  tor- 
tum,  quod  sim  tibi  inde  fidelis  &  quod 
valeam  tibi  contra  totos  homines  de  sub 
coelo,  excepto  illo  comité  de  Tolosa  &  de 
Rodens,  &  de  istis  quod  non  inde  tibi  no- 
ceam ,  &  quod  attendam  tibi  hoc  totum 
superius  scriptum  per  fidem  sine  enganno, 
per  Deum  &  per  istos  sanctos. 


443.  —  CCCLVIII 


Bé-^iers  ' . 


N  nomine  Domîni.  Haec  est  carta  de  pla- 
cito  quod  fuit  inter  Raymundum-Beren- 
garii  Barchinonensem  comitem  &  inter 
Bernardum-Atonis  Bitterrensem  vicecomi- 
tem.  Conquerebatur  supradictus  cornes  de 
Bernardo-Atonis  praescripto  vicecomite 
de  Carcassona  &  de  honoribus  ad  Carcas- 
sonam pertinentibus  &  de  Redas  &  de 
honoribus  ad  Redas  pertinentibus.  Ad  hoc 
igitur  Bernardus  vicecomes  dixit  se  inde 
facturum  rectum.  Ex  utraque  vero  parte 
convenerunt  ad  hoc  Richardus  Narbonen- 
sis  archiepiscopus  &  Ato  ejus  nepos  & 
Guillelmus  Raymundi  comitis  dapifer  & 
Raymundus  Raynardi  de  Rocha  &  frater 
ejus  Guillelmus  &  Bernardus  Bertrandi 
de  Ameliano.  Et  ex  alla  parte  Raymundus 
Udalardi  de  Ponciano  &  Pontius  Deodati 
de  Tolosa  &  Bernardus  Amatus  de  Monte- 
Sereno  &  Bertrandus  de  Canned  &  Pe- 
trus  Rainardi  de  Bitterris  &  alii  multi 
inter  utrosque  pacem  simul  &  finem  in- 

'  Archives  de  la  cité  de  Carcassonne,  &  château 
de  Foix,  cartulaire,  caisse  25;  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
T.  64,  1°  5.  —  D.  Martène,  Thésaurus  novus  anec- 
iotorum,  t.  I,  p.  334. 


mitis.  Facta  fuit  haec  carta  Vi  idus  junii, 
dominicae  Incarnationis  anno  Domini 
M  cxii,  régnante  rege  Ludovico,  in  prae- 
sentia  supradictorum  virorum ,  Guillelmi 
Raimundi  de  Redorta,  Berengarii  Bernardi 
de  Sobirah  &  aliorum  multorum.  Stepha- 
nus  Sicfredi  scripsit. 

Ego  Raymundus -Berengarii  Barchino- 
nensis  cornes  dono  ad  fevum  tibi  Bernardo- 
Atonis  Biterrensi  vicecomiti  Boxazonem, 
Rocham-Cederiam,  Ambiletum,  Curvallem, 
Castlar,  Pedenaz,  Castellum-novum ,  Me- 
soam, castellum  Sancti  Pontii,  Poietum, 
Mercoirol  &  Calvicionem,  quod  reddas 
illos  mihi  quando  ego  tibi  requiram  per 
me  aut  per  meum  missum  aut  servias  illos 
mihi.  Ego  Raymundus-Berenguarii  Bar- 
chinonensis  comes  absolvo  &  guirpisco 
cum  hac  carta  tibi  Bernardo-Atonis  Biter- 
rensi vicecomiti  Carcassonam  cum  hono- 
ribus sibi  pertinentibus  &  Redas  cum 
honoribus  sibi  pertinentibus,  salvis  conve- 
nientiis  inter  me  &  te  factis.  Facta  fuit 
haec   guirpitio   V    idus    junii,   anno   Do- 


Kd.orig. 

t.  II. 
col.  383 


J 


An 


829 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


83o 


An 
II 12 

25  octo- 
bre. 


mini  M  CXII,  régnante  rege  Ludovico,  &  in  fragis  nequissinia  nostris  in  partibus  con- 

praesentia   Richardi   Narhoiiensis   archie-  suetudo  inolevit,   ut   cuni    eis   taie   malum 

piscopi,  Atonis  sui  nepotis,  Guillelmi  Ray-  evenerit,  potestates  &  incolae  terrae  bona 

niuudicomitis  dapiferijRaymundi  Bernaidi  eorum  diripiant,  &  si  quid   eripiunt   tol- 


An 

I  I  I  X 


de  Rocha  &  fratris  ejus  Guillelmi,  Ber- 
nardi  de  Caneto,  Bernardi  Bertrandi  de 
Amiliano,  Raymundi  Udalardi,  Pontii  Deo- 
dati,  Bernardi  Amati  de  Monte-Sereno, 
Guillelmi  de  Colnatis,  Pétri  Siguerii  de 
Biterris,  Pétri  Rainardi  &  alioruni  multo- 
rum,  quorum  nomina  hic  non  suut  scripta. 
Stephanus  Sicfredi  scripsit  hanc  cartam. 

De  ista  hora  in  antea  ego  Raimundus 
cornes  Barchinonae  filius  Mahaldis  Ibemi- 
nae  non  decebrei  te  Bernard um  vicecomi- 
tem  de  Biterri  de  tua  vita   neque  de  tuis 


lant,  &  substantiam  quam  tôt  doloribus 
isti  acquisierant  illi  suis  utilitatibus  ap- 
plicent  &  saevitiam  elementi  sua  iniqui- 
tate  superant.  Hanc  autem  maliciam  viden- 
tes  Ricardus  Narbonensis  archiepiscopus 
&  ejusdem  civitatis  vicecomcs  Aimericus 
&  caeteri  barones  terrae,  atcjue  consilio 
omnipotentis  Dei  &  ejus  gratia  inspirati, 
considérantes  quantum  malum  quantaque 
avaricia  esset,  clementissimo  Deo  &  omni- 
bus fidelibus  ejus  donaverunt,  laxaverunt 
&  guirpierunt  sine   fraude,   ut   numquam 


membris  quae  in  corpore    tuo  se  tenent,      ulterius   de   hujusmodi    naufragiis  aliquid 


neque  toUam  tibi  tuas  civitates  neque  tua 
castella  quae  hodie  habes  &  tenes  aut  ho- 
mines  per  te  aut  in  antea  cum  meo  con- 
silio acquisieris.  Sicut  superius  scriptum 
est,  si  0  tenrei  &  0  atendrei  tibi  Bernardo 
jamdicto  per  haec  sancta. 


444.  —  CCCLIX 


M' 


appréhendant  aliquo  modo  per  se  nec  per 

suos  nec  aliquis  eorum  consensu,  sed  na- 

ves  fractae  &  pecunia  qualiscumque  sit  in 

potestatem  redigatur  eorum  quorum  juris 

esse  cognoscetur.  Et  si  ipsi  qui  laborave- 

rint  in  naufragio  perierint,  reddantur  om- 

nia  quae  inventa  fuerint  haeredibus  eorum 

&  propinquis  cum  venerint,  undecumque 

sint,    sine    cujusquam    contradictione    & 

habeant  inde  faciendi  quod  voluerint  fa- 

cultatem.  Sicut  superius  scriptum  est,  sic 

Charte  de  V archevêque  6*  du  vicomte      laudaverunt  &  promiserunt  Domino  Deo 

de  Narhonne,  au  sujet  du  droit  de      praedicti  viri    &    prae   caeteris    Ricardus 

r         ,  praedictus   archiepiscopus  sub   excommu- 

naujrape\  '^.      .  ,.  .01  •      •       1 

°  nicatione  nrmavit  &  anathematis  vinculo 

ANIFESTUM  est  omnibus  bominibus  auctoritate  omnipotentis  Dei  alligavit, 
quantas  calamitates  quantaque  péri-  cum  qui  hujusmodi  decreti  violator  ma- 
cula sustineant  qui  procellosi  maris  flucti-  ligna  ductus  cupiditate  esse  voluerit,  cu- 
bus  se  committunt.  Contingit  enim  eis  ali-  juscumque  dignitatis  aut  ordinis  fuerit,  do- 
quando  ire  in  captivitatem  subitaneam ,  nec  digna  satisf'actione  resipiscat.  Si  vero 
incurrere  mortem,  perdere  substantiam,  quod  contingeret  ut  archiepiscopus  vel 
doloribus  &  aerumnis  plenam  miserabili-  vicecomes  per  se  vel  per  suos  hoc  nostrum 
ter  traducere  vitam,  latum  mare  perva-  stabilimentum  destruere  praesumpserît, 
gando,  &  tamen  quiescere  non  possunt  ego  Ricardus  suprascriptus  excommunie© 
quia  unde  vivant  aliud  operari  nesciunt.  &  anathematizo  eum  seu  ille  qui  per  con- 
Cumque  post  multa  hujusmodi  discrimina  trarium  transgressoris  partem  suam  hoc 
gaudent  venientes  ad  litus  se  quoquo-  est  medietatem  acceperit,  non  teneatur 
modo  evasisse ,  &  scilicet  se  existimant  excommunicationem ,  donec  prevaricator 
multotiens  si  ventorum  impuisi  diruptis  emendetj  post  emendationem  si  tenuerit, 
navibus  cum  his  quae  eripere  valent  tem-  excommunicationi  subjiciatur.  Sed  si  de 
pestâtes  fugiunt.  De  quibus  videlicet  nau-  Sarracenis  fuerit  naufragium,  dividaturper 

médium  inter  archiepiscopum  &  vicecomi- 

■  Bibliothèque    du    roi;    manuscrit   de    Baluze  t^m  qualecumque  fuerit.    Ita   laudamus  & 

coté  Schedae   Narhonenscs.    [Aujourd'hui  Armoires,  fimiamUS    nOS    SUpradicti    &    SUCCeSSOribuS 

V.  374,  p.  416]  nostris  tenendum  perpétue  mandamus  in 


Éd.oric. 

t.  11. 
col.  384. 


1 


An 

I  I  12 


83i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


83: 


An 


An 
I  I  iz 

26  no- 
vembre. 


remissionem  peccatorum.  Et  si  mercatores 
volentes  furari  lesdas  transierint  &  eis 
evenerit  naufragium,  emendent  lesdas  per 
furtum  &  alla  omiiia  récupèrent.  Facta  est 
laxatio  ista  vill  kalendas  novembris,  feria 
VI,  luna  I,  anno  ab  Incaraationis  Domini 
MCXII,  régnante  Ludovico  rege,  sub  testi- 
bus  Atone  &  Guillelmo  monachis  &  Guil- 
lelmo  Raymiindi  de  Redorta  &  Berengarii 
Stephani  &  Petro  Bernardi  de  Narbona 
&  multis  aliis.  Ricardiis  archiepiscopus 
firmat.  Ainiericus  vicecomes  fîrmat. 


445.  —  CCCLX 

Accord  entre  Richard,  archevêque  y  6* 
AymeriCf  vicomte  de  Narbonne\ 

IN  Dei  nomine.  Pateat,  &c.  diii  fuisse 
magnam  contentionem  inter  dominum 
Richardum  Narbonensem  archiepiscopum 
&  dominum  Aymericum  ejusdem  civitatisvi- 
cecomitem,  unde  venientes  ad  finem  multis 
praesentibus  clericis  atque  laicis,  auditis 
prius  utriusque  partis  quaerimoniis  &  res- 
ponsionibus,  fecerunt  inde  bonam  pacem 
atque  concordiam,  sicut  superius  scriptum 
est.  De  tertio  salis  habeat  archiepiscopus 
medietatem  sine  alicujus  blandimento,  cum 
omni  libertate,  ita  ut  aliquis  homo  de  parte 
ipsius  praeter  suum  assensum  nullam  faciat 
condonationem.  Mensem  autem  octobrium 
habeat  vicecomes  &  non  possit  eum  mu- 
tare,  neque  liceat  aliqui  in  hoc  mense  sal 
inde  abstrahere  nisi  generali  venditione 
aut  donatione.  De  salinis  a  via  que  discur- 
rit  de  villa  Judaica  versus  Narbonam  a 
sinistra  parte,  habeat  archiepiscopus  vete- 
res  in  dominio  &  novas  habeant  per  mé- 
dium archiepiscopus  &  vicecomes  prae- 
sentes  &  futuras.  Et  si  qui  fevales  in  parte 
archiepiscopi  evenerint,  &  ejiciat  eos  Ay- 
mericus  &  habeat  in  sua  parte  &  archie- 
piscopus habeat  suam  partem  liberam.  Sa- 
larium  autem  ubi  sal  venditur  habeant  in 
commuai  Aymericus  &  archiepiscopus;  & 
habeat  bajulus  archiepiscopi  potestatem  in 

'  Premier  cartulaire   de   la    cathédrale    de    Nar- 
bonne,  &  cartulaire  de    Saint-Paul  de  Narbonne. 


eo  sicut  bajulus  vicecomitis.  Terram  de 
Bosco  requirat  archiepiscopus  &  Aymeri- 
cus non  sit  defensor  alicui  contra  eum. 
Molendina  destructa  numquam  amplius 
construentur,  &c.  Beuraticum  habeat  Ay- 
mericus in  sexto  anno,  sicut  antiquitus 
habuerunt  antecessores  ejus,  videlicet  de  Éd.orig. 
unaquaque  opéra  plenaria  XLIV  sestarios  cq)' 305 
ad  justam  mensuram  mercati  :  opéra  vero 
plenaria  est  de  CXX  areis,  &  de  aliis  simi- 
liter  secundum  modum  uniuscujusque.  Jus- 
tifias autem  omnium  clericorum  Narbo- 
nensis  archiepiscopatus  sive  infra  sive 
extra  Narbonam  habeat  archiepiscopus  li- 
bère &  de  laicis  omnes  justicias  in  omni 
honore  sancti  Justi  &  Pastoris  &  sancti 
Pauli  &  in  illo  quem  tenent  omnes  homi- 
nes  per  eos.  In  Narbonam  quoque  habeat 
archiepiscopus  justitias  omnes  in  familia 
suae  domus  &  canonicae  Sancti  Justi  & 
Sancti  Pauli  &  Sanctae  Mariae.  De  aliis 
vero  laicis  qui  sunt  in  civitate  sive  in 
burgo,  habeat  Aimericus  justicias  adulte- 
riorum  &  homicidarum,  tali  modo  ut  ho- 
norem  sive  pecuniam  quae  fuerint  super 
archiepiscopum  propter  hoc  non  invadat 
nec  inde  aliquid  accipiat  aliquo  modo  per 
se  nec  per  suos,  sed  si  ad  eum  se  clama- 
verit  maritus  de  uxore  aut  uxor  de  marito, 
accipiat  inde  Aimericus  fidancias  &  post- 
quam  légitime  comprobati  fuerint,  faciat 
justitiam  in  personis  tantum.  li  vero  qui 
in  adulteriis  reperti  fuerint  vel  capti,  nul- 
lam poenam  sustinere  cogantur  donec  le- 
gitimo  judicio  comprobentur.  De  homici- 
darum personis  faciat  vindictam  secundum 
modum  culpae,  postquam  judicati  fuerint 
légitime.  Comprobationes  vero  &  judicia 
fiant  in  curia  vicecomitis,  praesente  archi- 
episcopo  vel  bajulo  ejus,  si  adesse  volue- 
rint  ;  &  sicut  supradictum  est,  propter 
homicidia  vel  adulteria  non  invadat  vice- 
comes honorem  archiepiscopi  nec  inde 
aliquid  abstrahat.  Et  si  homines  viceco- 
mitis comprehenderint  homines  archiepi- 
scopi injuste  &  ipsi  potuerint  se  defendere 
per  rationem ,  faciat  vicecomes  de  ipsis 
rectum  archiepiscopo  in  curia  archiepi- 
scopi. Alias  vero  justitias  omnes,  exceptis 
supradictis  duabus,  habeat  archiepiscopus 
in  omni  honore  suo  sive  infra  sive  extra 
Narbonam.  De   turribus  &  de  mansis  civi- 


An 

I  I  12 


833 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


834 


Éd.orig. 

t.  11. 
col.  386. 


tatis  unde  coiiqueritur  archiepiscopus,  cU-  &  privilegiis   &  ciim    aliis    rcbiis   ecclesie 

gantur  probi  viri  utriusque  curiae  fidèles,  ceperiiiit  fugam.  Abbas  vero  prefatus  mo- 

qui  pacem  &  concordiam  velint  inter  ar-  nasterii    Lesatensis    vixit    annis    x,    qiio 

chiepiscopum  &  vicecomitem ,  &  veniant  defiincto  fugitivi  monachi  reversi  sunt  in 

fevaies  aute  eorum  praesentiam  &  auditis  monasteriuni  cum  privilegiis  &  cartulis  & 

rationibus  faciant  quod   ipsi   judicaverint.  c[uicquid   abstuleraiit  ex  integro  restitue- 

Fevalibus  archiepiscopi  emendet  per  eum  ruut.  Elegerunt  autem  abbatem  in  eodem 

Aymericus  injurias  quas  eis  facit.  Portiim  loco    monachum    Cluniacensem.    Ipse    ut 

vero  &  mcdietatem  supradicti  mensis  octo-  vidit    privilégia    monasterii,   semper  con- 

bris  non  diffiniet  archiepiscopus  nec  guir-  questus  est  in  sinodis  episcopi  de  ecclesia 

piet,  sed  clamabit   se  per  mercedem  Ai-  de  Curte.  Exigentibus  autem  peccatis  suis 

merico,  &  si  Aimericus  noluerit  guirpire,  &  iste  depoSitus  est  &  in  loco  ejus  electus 

non  faclet  archiepiscopus  ei  guerram  nec  est   vir   bonus    &    per   omnia    religiosus, 

excommunicationem    nec   perdet    propter  videlicet  domnus  Siguinus  Cluniacensis  & 

hoc  Aymericus  amorem  archiepiscopi.  Si-  Moysiacensis  monachus.  Item  &  ille  sem- 

cut    superius    scriptum    est,    ista    diffinio,  per  conquestus  est  de  ecclesia  de  Curte. 

laxo  atque  evacuo  ad  integrum  ego  Aymeri-  Tandem  venit  bone  meniorie  domnus  Ur- 

cus  vicecomes  tibi  Richardo  archiepiscopo  banus  papa  illis  in  partibus,  &  sicut  bene 

Narbonensi.    Facta   scriptura    diffinitionis  novit    sanctitas   vestra    celebravit    conci- 


VI  calendas  decembris,  anno  dominicae 
Incarnationis  cxii  post  M.  S.  Aymericus 
vicecomes  qui  hanc  scripturam  fieri  jussi 
firmarique  rogavi.  S.  Ugonis  abbatis  Sancti 
Pauli.  S.  Bernar-di  Raynardi  archilevitae. 
S.  Ademarii  archilevitae. 


Hum  apud  Clarummontem.  Ibi  conques- 
tus est  prefatus  abbas  Lesatensis,  vide- 
licet domnus  Siguinus,  de  ecclesia  de 
Curte;  set  dominas  papa  misit  causam  in 
manus  domini  Tholetani  ut  inde  faceret 
justiciam.  Toletanus  Vero  vocavit  utros- 
que  abbates  &  fuerunt  ibi  boni  clerici 
cum  eo,  &  audito  privilegio  monasterii  & 
causa  illorum ,  cognovit  justiciam  Lesa- 
tensis monasterii,  &  misit  abbatem  de 
Curte  in  manus  domni  Siguini  abbatis,  & 
ante  presentiam  domini  Toletani  pro- 
misit  se  semper  esse  hobediens  imperiis 
ejus  :  &  quia  abbas  de  Curte  consobrinus 
erat  domno  Toletano,    jussit   eosdem   ab- 

VENERANDE  pater,  Cluniacensis  ecclesia  bâtes  summo  mane  venire  ad  se,  volens 
vestra  conqueritur  super  abbatem  de  facere  concordia[m]  inter  eos  :  set  ille  ab- 
Curte.  Monasterium  illud  de  Curte,  sicut  bas  de  Curte  penitentia  ductus,  quasi 
auctoritas  Romana  testificatur,  dédit  dom-  turgidus  aufugit  de  concilio,  cumque  au- 
nus  Joannes  papa  Guarino  abbati  Lésa-  divit  domnus  Toletanus  illum  fugisse, 
tensi  suisque  successoribus,  tenuit,  pos-  misit  sibi  bas  litteras  : 
sedit   cum    tribus    abbatibus  ;    set    postea  «  B.,  gratia  Dei  Tholetane  sèdis  archie- 

Lesatense  monasterium  pervenit  in  magna  piscopus  atque  Romane  Ecclesie  legatus, 
secularitate,  quousque  domnus  Durannus  karissimo  iilio  Bertrando  Sancti  Pétri  do 
Cluniacensis  monachus  abbas  Moysiacen-  Curia  abbati  salutem  &  benedictionem. 
sis  &  Tholosanus  episcopus  venerit,  qui  ut  Miror,  karissime,  iirmitatem  tuam,  quod 
vidit  secularitatem  monasterii,  misit  abba-      ita     presentiam     tuam    a    concilio    Clari- 


446.  —  CCCLXI 

Plainte    adressée  au   pape  Pascal  11 
contre  Vahhaye  du  Mas-Garnier\ 


tem  religiosum  monachum  Cluniacensem 
in  monasterio  Lesatense  ;  nam  monachi 
illius  loci   timoré  religionis  cum  cartulis 

'  Bibliothèque  du  roi;  Baluze,  huiles,  n.  3.  [Au- 
jourd'hui Armoires,  v.  38o,  n.3.] 

V. 


montis  subducere  clam  nobis  voluisti  ; 
maximo  (sic)  cum  te  Lesatensis  impetere- 
tur  querimonia  abbatis  de  inhobedientia 
Romani  privilegii  facti  atque  delegati  loco 
ipsius;  unde  pro  certo  culpabilem  te  fore 
in  tua  absentatione  visus  es,  cum  in  nos- 

»7 


An 

I  I  12 


An 

1112 


835 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


836 


Éd.orie. 
t.  II, 

col.  387. 


tris  conspectibus  statutus,  omnia  que  nos 
judicaremus  siibdole  te  facere  proniiseris 
&  nichil  feceris  nec  ad  nos  eciani  postea 
reversus  fueris.  Quapropter  dilectionem 
atque  propinquitatem  tuani  hiis  nostris 
litteris  amicabiliter  ammonemus  qiiatenus 
recognita  justicia,  hobediens  decretis  apo- 
stolicis  existas;  si  vero,  quod  non  obta- 
mus,  rebellis  tergiversator  esse,  si[cutj 
hactenus  fiiisti,  volueris,  non  solum  abba- 
tis  offitium,  verum  etiam  loci  illius  pro- 
curationem  sub  anathematis  excommuni- 
cationem  tibi  interdicimus.  » 

nie  vero  visis  litteris  &  videns  se  maie 
agisse,  venit  ad  domnum  abbatem  Lesa- 
tensem  cui  jam  promiserat  hobedientiam, 
faciens  satisfactionem  ,  atque  de  cetero 
perfectam  emendationem  professus  est,  & 
statuerunt  diem  quo  domnus  Lesatensis 
veniret  &  acciperet  ecclesiam  de  Curte. 
nie  vero  paratus  cum  religiosis  monachis 
suis  volens  accipere  ecclesiam  &  ordinare 
illam  secundum  regulam  sancti  Benedicti, 
abbas  de  Curte  hobedientia  subtractus  re- 
nuit, set  post  hec  de  hergastulo  carceris 
eductus,  domnus  papa  Urbanus  &  vos,  gra- 
tia  Dei  omnipotentis,  in  loco  illius  jure 
restitutus,  fratres  Moysiacenses  ante  pre- 
sentiam  vestre  benignitatis  venientes  con- 
questi  sunt  de  ecclesia  de  Curte.  In  diebus 
illis  misit  sanctitas  vestra  dominum  Bruno- 
nem  nostris  in  partibus,  &  misistis  mona- 
chos  illos  in  manus  illius  &  precepistis 
ei  ut  faceret  eis  justiciam.  Domnus  nam- 
que  Bruno  venit  in  terram  illam  &  voca- 
vit  abbatem,  &  noluit  venirej  iterum  vo- 
cavit  &  non  venit;  tercio  vocavit  apud 
Tholosam ,  nec  venit  nec  excusationem 
misit.  Hac  de  causa  domnus  Bruno  pre- 
cepit  clericis  Sancti  Stephani,  ut  mitterent 
Moysiacenses  fratres  in  ecclesiam  de  Curte, 
&  per  manus  illius  prioris  sedis  Tholosane 
niissi  sunt  fratres  in  ecclesiam,  deinde  ab- 
bas cum  suis  expulit  eos  cum  magno  dede- 
core.  Item  venit  domnus  Richardus  Alba- 
nensis  qui  tune  temporis  tenebat  legatio- 
ncm  illam  &  celebravit  concilium  apud 
Tholosam,  &  ibi  conquesti  sunt  fratres 
Moysiacenses  de  ecclesia  de  Curte.  Sur- 
rexit  abbas  &  reddidit  rationem  utcumque 
potuit;  domnus  vero  Ricardus  ut  audivit 
quia  non  prevaluit  ratio  illius,  per  judi- 


tium  episcoporum  voluit  eum  deponere, 
set  ille  petens  inducias,  datae  sunt  ei. 
Dédit  etiam  domnus  Albanensis  diem  & 
locum  in  quo  utrique  convenirent,  vide- 
licet  Verzallai,  ubi  Moysiacenses  affue- 
runt,  abbas  de  Curte  nec  per  se  nec  per 
suffectam  personam  interfuit;  quamobrem 
fecit  bas  litteras  domnus  Albanensis  &  mi- 
sit eas  Tholosano  episcopo. 

('  R.  peccator,  Albanensis  ecclesie  qua- 
liscumque  minister,  Apostolice  sedis  licet 
indignus  servus  &  legatus,  venerabili  fra- 
tri  A.  Tolosano  episcopo  salutem.  In  pre- 
sentia  vestra  datum  est  judicium  &  ex 
juditio  dedimus  inducias  Moysiacensibus 
fratribus  &  illis  de  Curte,  tempore  &  loco 
designato,  ubi  vel  quando  utreque  partes 
ante  nostram  presentiam  convenirent,  & 
Moysiacenses  quidem  occurrerunt,  illi 
vero  de  Curte  occurrere  contempserunt, 
set  neque  se  saltem  per  nuncios  excusa- 
verunt.  Propter  quod  fraternitati  vestre 
apostolica  auctoritate  mandamus,  ut  visis 
litteris  istis  &  monasterio  &  personis  di- 
vinum  interdicat  officium,  doiiec  juditium 
quod  hactenus  contempserunt  compleant.  » 

Episcopus  vero  Tholosanus  juxta  judi- 
tium litterarum  cuncta  perfecit'. 


An 

1112 


447' 


CCCLXII 


Divers  hommages  rendus  au  vicomte 
Bernard-Aton. 

I.  — De^  ista  hora  in  antea  non  dece- 
bra  Olivers  fils  Garsen  Bernard  -  Ato  fils 
d'Ermengard,  del  castel  de  Carcassonne  que 
vocant  Narbones  ne  de  las  fors  as  quae  hodie 

'  Cette  pièce  se  trouve  sur  une  pancarte  écrite 
au  treizième  siècle,  si  l'on  en  juge  par  l'écriture, 
contenant,  outre  cette  plainte,  une  bulle  de 
Jean  XII,  de  998,  publiée  dans  le  Gaîlia  Chris- 
tiana,  t.  i3,  inst.  c.  149,  &  une  bulle  de  Calixte  II, 
pour  Cluny,  du  22  février  1  1  20.  (Voir  sur  cet  acte 
Ulysse  Robert,  Etude  sur  les  actes  de  Calixte  II, 
Catalogue,  n.   106;  Paris,  1874.)  [A.  M.] 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix  ,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.   i65,  f"  276. 


Vers 
1112 


Vers 

,1112 


Vers 

I  I  12 


837 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


838 


Vers 


Vers 


An 

I"" 

td.oric. 

t.  11, 
col.  388. 


Vers 


ibi  sunt  aut  in  antea  ibi  eruiit  factas,  non  jurât  lo  castel  d'Arifat,  &c.  Aquest  sagra- 

U  tolra  no  l'en  tolra,  &c.  ment  del  castel  d'Arifat  lor  tenram  &  lor  en 

tendram,  tro  li  senior  d'Arifat  jurât  l'aion  per 

II.  —  De'  ista  hora  in  antea,  ego  Gilla-  bon  &  per  fe  senes  engan  aquel  que  nomîna- 
bertus  de  Lauraco  &  filii  mei  Gillabertus,  tîvat  son,  per  laudament  de  Bernard  de  Mira- 
Sicardus  atque  Gausbertus  fidèles  erimus  val  &  de  Gmdo  Pelapol,  per  quai  convenen-^a 
tibi  Bernardo-Atonis  vicecomiti  &  uxori  Arnald  Bernard  &  Raymond  sos  fil-:^  o  an  ju- 
tuae  Caeciliae  atque  filiis  vestris  Rogerio  rat  &  o  a  jurât  Peire  Ermengau-^  &  Willem 
&  Raymundo  de  vestras  vitas  &  de  vestris  frater  ejus,  e  je^  se  el  l'en  enganavon  lor  ne 
membris  &  de  vestris  honoribus;  &  erimus  portarion  bonafe,  &  Peire  Amels  &  W.Amels 
vobis  adjutores  de  omnibus  hominibus  de  £•  P.  Elec^  de  Sanc  Gimer  &  Sicard'^  sos 
Lauraco,  qui  non  habent  castellum  nisi  fralre  &  Willem  Sobiras  &  Arnold  sos  fraire 
solummodo  Lauracum,  &c.  &  Raymond  Sobiras  lor  fraire  &  Amels  Au- 

riols  &  Isarnus   sos  fil':^  &  Raould  &  Rai- 

III.  —  De'  ista  hora  in  antea,  eu  Ber-  mond  de  Rocega  &  W.  sos  fraire  &  Esca- 
trand  fils  Agnes  non  decebrei  Bernard  Ato  fres,  Peire,  Ermengaus  &■  Isarns  Sobira^,  & 
fil  Ermengard,  del  castel  de  Villamur  ni  de  Bernard  Moisseti^.   Non   o  an  jurât,   an  ne 


las  forte':[as  quae  ibi  sunt  aut  in  antea  fac- 
tae  erunt,  &c. 


mandat  lo  vescomte  &■  sa  molher  &  sos  en- 
fans  mètre  en  lor  &■  que  lor  daunr^  no  sîa, 
Aquest  sacrament  an  fait  home  d'Arifat  al 
vescomte  &  a  so  molher  &  a  sos  enfans  per 
mandamen  dels  seiniors  del  castel,  de   Ugo- 


Ermengau  de  Paulin  &  de  Fredolon  de  M.on- 


IV.  —  De'  ista  hora  in  antea,  ego 
Petrus  Rodgarius  filius  Belissen  non  de- 
cebrei Bernard  fil  de  Ermengard  &  suus 
filius  Rogerius  &  Raimundus  Trencavel-  tredon  &  Arnald  Bernard  &  de  so  fil. 
lus  filius  Sedilia  de  illo  castello  de  Mira- 
peis  neque  de  ipsas  fortezas  quae  ibi  sunt 
hodie,  &c. 


448.  —  CCCLXIII 

Extraits  de  quelques  actes. 

I.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Ayme- 
ricus  vicecomes  Narbonensis  &  uxor  mea 
Ermengardis  impignoramus  Deo  &  sanc- 
tae  Mariae  Crassae  &  domno  Leoni  abbati 
&  monachis  ejusdem  loci  praesentibus  & 
naldus  Bernard  d'Arifat  lo  fil'{  de  Rangard  futuris  villam  quae  est  in  terminio  Nar- 
&  Raimundus  filius  ejus  &  filius  Argentel-  bonense,  quam  vocant  Lac,  quantum  ibi 
lae  a  Bernard  Ato  lo  vescomte  &  Ceciliae  habemus  vel  habere  debemus  vel  quantum 
uxori  suae  &  infantibus  eorum.  Arnald^  ad  ipsam  villam  pertinet,  cum  ipso  castello 
Bernard  &  Raimond  sos  filius  an  jurada  al  &  cum  ipsa  turre  sive  cum  casis,  casali- 
vescomte  &  a  Ceciliae  uxori  suae  &  infan-  ciis,  &c.  Totum  ab  integrum  impignora- 
tibus  eorum  lor  vida  &  lor  membra  6-  lors  mus  ad  sanctam  Mariam  propter  LXVlll 
castel':^,  ai-^i  lor  tenran  per  tof^  tens,  &  an  lor      libras  de  plata  fina,  ad  pensum  rectum  de 

Narbona,  XXV^  uncias   de   auro   optimo  & 


V.  —  De"*  ista  hora  in  antea,  ego  Udal- 
geir  de  Ponciano  filius  de  Gila  non  dece- 
brei Bernard  fils  de  Ermengard  &  suus 
filius  Rogerius  &  Raymundus  Trencavel- 
lus  filius  Sedilia  de  ipso  castello  de  Mira- 
peix  neque  de  ipsas  forticias,  &c. 

VI.  —  Breu^  de  sacrament  que  a  fait  Ar- 


'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5;  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  (°  z-jô. 

'  Ibid.  V.  166,  f  17. 

'  lèid. 

*  Ibid.  V.  166,  f  r8. 

5  Ibid. 


fino;  &  ista  pignora  permaneat  de  isto 
martror  ad  très  annos,  &  de  très  annos 
in   antea   si   reddiderimus    istud   aurum    & 

'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  166,  f"  217. 


Vers 
1112 


An 
1114 

26  mai. 

Éd.orisi. 

t.  Il,' 
col.  389. 


An 
1 1 14 


839 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


840 


An 
1 1  i5 


sulani,  &c.  Sig.  Eliziari  de  Uzezio.  S.  Ber- 
trandi  de  Moiiterotundo,  &c. 


istam  platam  ipso  die  de  martror  u\  mo- 
nasterio  Crassae,  sine  ingan  recupere- 
mus  istum  honorem.  Sed  si  ipso  die  de 
martror  non  reddiderimus  istud  pigiiiis, 
permaneat  de  una  festivitate  in  alia,  &c. 
Facta  karta  Vii  kalendas  junii,  anno  ab  In- 
carnatione  Doraini  MCXIIII,  régnante 
Liidovico  rege.  S.  Aymerici  &  uxoris  ejus      Accord  entre  le  vicomte  Bernard- Aton 


449.  —  CCCLXIV 


Ernienguardis  qui  istam  kartam  scribere 
fecerunt  &  testes  iirmare  rogaverunt.  S. 
Willelmi  Raymundi  de  Redorta  &Willelmi 
fîlii  ejus.  S.  Bernardi  Amati  de  Monte- 
Sereno.  S.  Pétri  Bernardi  de  Narbona.  S. 
Giralli    de   Rivo.    S.   Porcel   de    Narbona. 


6*  Loup  de  Bé-^iers,  &c\ 

EC  est  carta  de  placito  &  definimento 
quod  fecerunt  Bernardus-Atonis  vice- 
comes  &  uxor  ejus  Cecilia  &  fîlii  illorum 
Rodgerius   &  Raimundus   cum  Lupeto  de 


TTEC, 
1  1  crue 


S.   Rodlanni    de   Lac   &   Berengarii   fratris  Biterris  &  cum  fratre  suo  Bernardo,  &  Ber- 

ejus,  &c.  nardus  &  Lupetus  ambo  fratres  cum  illis, 

&  hoc  cum  bona  concordia  &  cum  bona 
II.  —  Notum  ■  sit  omnibus  hominibus,  voluntate.  Ego  Bernardus-Atonis  viceco- 
quod  avus  meus  &  pater  meus  &  ego  Guil-  mes  &  uxor  mea  Cecilia  &  filii  nostri 
lelmus  Montispéssulani  talem  consuetu-  Rodgerius  &  Raimundus  reddimus  &  do- 
dinem  habuimus  in  villa  Montispessulani ,  nannis  vobis  prescriptis  fratribus  Lupeto 
quod  alicui  burgensi  non  liceat  honorem  &  Bernardo  &  infantibus  vestris  &  poste- 
suum  aliqua  occasione  dare  vel  vendere  ritati  vestre  terciam  partem  de  totis  pla- 
née impignorare  militi  vel  sancto  vel  de-  citis  de  christianis  falsatoribus  &  latroni- 
rico,  nec  filiam  suam  liceat  in  uxorem  dare  bus  qui  fuerint  capti  de  Sancto  Juliano 
militi  cum  honore  Montispessulani  nec  usque  ad  crucem  Sancti  Affrodisii  que  est 
totius  parochiae  Sancti  Firmini.  Contingit  foras  villam  &  usque  ad  mesellarias  de 
autem  quod  Faiditus  burgensis  meus  dédit  Biterris   que   sunt   in    camino    Sancti    Ti- 


filiam  suam  in  uxorem  Guillelmo  Aymonio, 
filio  Bernardi  Guillelmi  vicarii,  &  dédit 
in  haereditatem  filiae  suae  in  villa  Mon- 
tispessulani illum  furnum  quem  tenebat 
per  manum  Bernardi  Guillelmi  &  unde 
faciebat  ei  hominium  &  albergam,  &  in 
quo  habebat  Bernardus  vendidas  suas  si 
venderetur  &  consilium  si  impignorare- 
tur.  Huic  itaque  rei,  quoniam  contra  con- 


berii  &  usque  ad  Bagnolas  &  usque  ad 
Guadum-Franciscum ,  &  infra  istos  com- 
meianos  ;  &  terciam  partem  de  totis  que- 
relis  &  placitis  que  habebunt  homines  de 
Biterris  cum  hominibus  &  feminis  de  foras 
Biterris  &  homines  &  femine  de  foras  Bi- 
terris cum  illisj  &  terciam  partem  de  totis 
viatoribus  &  de  placitis  illorum  qui  se  cla- 
mabunt  in   Biterris,   &   nos   retinemus  in 


suetudinem  villae  Montispessulani  facta  nostrum  opus  duas  partes.  Et  donamus  vo- 
erat,  nolui  assentire  donec  Bernardus  bis  &  infantibus  vestris  &  posteritati  ves- 
Guillelmus  mihi  convenientiam  fecit,  quod       trae  totos  clamos  &  districtos  de  mercato 


ipse  mihi  talem  haberet  Guillermum  Ay- 
monium  &  uxorem  suam  Adalais,  filiam 
Faiditi,  ut  ipsi  sine  dubio  solverent  & 
guerpirent,  &c. 

Anno  Domini  Incarnationis  M  cxilll , 
V  idus  martii,  &c.  Ego  Bernardus  Guil- 
lelmi Montispessulani  vicarius  feci  tibi 
filio  meo  Guillelmo  Aimoino  de  infantibus 
tuis  quos  habebis  de  Ajalumis,  cum  hac 
carta  doiio  tibi  totam  vicariam  Montispes- 

'  Gariel,  Idce  de   Montpellier,    2''  partie,   p.  9^. 


toto  de  Biterris ,  quod  habeatis  inde  ter- 
ciam partem  &  nos  duas,  exceptus  placi- 
tum  de  Judeis  quod  est  dominium  de  vobis 
prescriptis  fratribus  Lupeto  &  Bernardo, 
&  exceptis  ipsos  homicidios  &  excogocia- 
mentos,  quos  ego  &  uxor  mea  &  infantes 


'  Trésor  des  chartes  du  roi;  Toulouse,  sac  r/,, 
n.  I.  [Aujourd'hui  J.  32^;  copie  authentique  f;iite 
sur  l'original  le  3o  octobre  1241,  parGuiraud  de 
Bannes^  &  signée  par  Bernard  Capusius,  notaire 
public  à  Béziers.l 


An 
1 1 15 


An 
1 1 14 

2  juin. 


An 

I 


841 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


442 


Ed.orig. 

t.II, 
co!.  390. 


An 
1114 


nostrî    retînemiis    in    nostro   dominio.   Et  haec.  Si  forte  coiitigerit  me   mori  in  hoc 

propter  supradictos  placitos  in  quibus  col-  itinere,  &  de  Bernard©  de  Andusia  menesfal 

ligimus   vos   prescriptos    fratres    per    ter-  (sic)  infra  spatium   ipsius  bailiae  quam  ei 

ciani  partem,  vos  fratres  Lupetus  &  Ber-  dimitto  in  altero  testaniento  meo,  habeat 

nardus  coUigitis   &  posteritatem   nostram  ipsam  bailiam  Decanus  de  Poscheriis  per 

in   vestris    biirgis    comitalibus ,    quod    vos  easdem    convenientias,   per   quas    dimitto 

habeatis  de  ipsis  placitis  terciam  partem,  ipsam    bailiam    Bernardo    de   Andusia    in 

&  nos  duas,  exceptus  ipsas  compras  &  im-  altero    eodem    testamento,    tamdiu    donec 

pignoraturas  &  oblias.  Et  de  totis  supra-  compleatur  terminus  ipsius  bailiae,  sicut 

dictis  placitis  in  quibus  vos  fratres  Lupe-  scriptum  est  in  altero  eodem  testamento. 

tus  &  Bernardus  habetis  terciam   partem  Et  si  menesfal  de  Guillelmo  de  Operatorio 

&  nos  duas,  debetis  vos  aut  vestri  homines  infra   spatium    ipsius   bailiae  supradictae, 

accipere  fiduciam  cum  uno  de  nostris  ba-  Galterius     Magalonensis     episcopus    cum 

julis  &  placitare  ipsum  placitum  cum  illo  consilio  Pontii  de   Monlaur,  Pétri    Guil- 


bajulo  per  vos  &  per  nos,  &  si  vos  aut 
vestri  homines  non  potueritis  ibi  esse, 
accipiat  noster  bajulus  ipsam  fiduciam  per 
vos  &  per  nos  &  placitet  ipsum  placitum 
nobiscum  aut  cum   nostris  hominibusj  & 


lelmi  Ebrard,  Berengarii  Lamberti,  Pétri 
Guirardi  de  Sancto  Georgio  eligat  &  mittat 
baile  in  villa  Montispessulani ,  qui  teneat 
locum  &  vices  Guillelmi  de  Operatorio 
in  eadem  villa  per  easdem  convenientias, 


falsatores  &  latrones  distringant  &  custo-  sicut  dictum   est  de  Guillelmo  de  Opera- 

diant  nostri  homines  &  vestri  in  mansione  torio  in  altero  eodem  testamento  meo.  Et 

de  vobis  prescriptis  vicariis,  Lupeto  &  Ber-  si  menesfal  de  Galterio  Magalonensi  epi- 

nardo.  Facta  fuit  hec  carta  IIII  nouas  ju-  scopo,  illud   laudanientuni   &  illud    consi- 

nii,  anno  dominico  M  cxiiii,  régnante  rege  lium  &  illam  potestatem,  quod  laudamen- 

Lodoyco.  Sig  t  num   Raimundi   Idalardi  &  tum,  quod  consilium   &  quam   potestatem 


Bernard!  Amati.  Sig  f  num  Berengarii  de 
Biterris  &  Pétri  Sigarii  Mancipi.  Sig  t  num 
Guitardi  Mancipi  &Guitardi  Alboini.  Sigt 
num  Raimundi  de  Maureliano  &  Rai- 
mundi Pétri  de  Montadino.  Sigtnnm  Pé- 
tri de  Podio  &  Salomie.  Rogatus  a  vice- 
comité  Stefanus  Sicfredi  scripsit. 


45o.  —  CCCLXV 

t  de  Guillaume  V 
de  Montpellier' . 


ei  dimitto  in  testamentis  meis,  in  hoc  sci- 
licet  &  in  altero,  habeant  Pontius  de 
Monlaur,  Petrus  Guillelmus  Ebrardi,  Be- 
rengarius  Lambertus,  Petrus  Guiraldus  de 
Sancto  Georgio  &  Guillelmus  de  Opera- 
torio si  vivi  erunt.  Et  si  omnes  illi  vivi  non 
erunt,  habeant  ipsum  laudamentum  &  con- 
silium &  potestatem  illi  qui  vivi  fuerint 
horum;  qui  si  discordes  fuerint  in  illo 
laudamento  &  in  illo  consilio,  consilium 
&  voluntas  Pontii  de  Monlaur  &  Beren- 
garii  Lamberti    compleant    inde,   si   vivi 


Testament  de  Guillaume  V,  seigneur      erunt  ambo  :  sin  autem,  consilium  &  vo- 
luntas inde  compleantur  illius,  qui  super- 
stes    extiterit    istorum    duorum.    Si    vero 
jN  nomme  jjomini.  £.go  ijuiiielmus  Mon-      omnes  infantes  mei  moriantur  sine   hae- 
1   tisnessulani.  Dercrens  contra  naîranns  ad      rede  de  uxore  aut  de  marito  legali,  ante- 


[^N  nomine  Domini.  Ego  Guillelmus  Mon- 
tispessulani, pergens  contra  paganos  ad 
expugnandam  Majoricam  insulam ,  anno 
dominicae  Incarnationis  M  cxmi,  taie  facio 
testamentum;  quod  videlicet  testamentum 
facio  in  praesentia  Galterii  Magalonensis 
episcopi,  Pétri  Gaufredi  archidiaconi,  Pon- 


quam  habeant  xiiii  aetatis  suae  annos 
completos,  dono  &  reddo  Deo  &  sanctis 
apostolis  Petro  &  Paulo  ecclesiae  Maga- 
lonensis &  Galterio  ejusdem  sedis  epi- 
scopo   &  successoribus  suis   totam  villam 


tii  de  Monlaur,  Pétri  Guillelmi  Ebrardi,  Montispessulani,  quae  est  antiquitus  alo- 
Guillelmi  Rostagni,  Armanni  Aumelaz,  Be-  dium  sancti  Pétri  Magalonensis  ecclesiae, 
rengarii   Lamberti  &  Girbeti  qui  scripsit      quam  villam  habeo  ad  feudum  per  manum 

ejusdem    sedis    episcopi,    &    totum    illud 
Manuscrits  d'Aubays^  n.  82.  quod   habeo  ad  feudum  ab  eodem  episcopo 


An 
1114 


Ed.orig. 

t. M, 
col.  391. 


An 
1114 


843 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


844 


in  tota  parochia  Sancti  Firmini  &  in  tota  monachis  ejusdem   loci    totum   illud  qiiod 

parochia    Sancti    Dyonisii    de    Monpeslie-  habeo  in  honoribus  illis  quos  habeo  simul 

reto    &  illud  totum  quod  habeo  in  Salzeto  communes    cum    eis.    Dimitto    quoque    & 

&  in   ejus   hominio   &   quantum    homines  dono  Bernardo    de  Andusia   fratri    meo  & 

de  Salzeto  habent  de  me,  &  illud  totum  infantibus  suis   castellum    d'Omelas  &  to- 

quod  habeo  ad  feudum  ab  eodem  episcopo  tum    illud    alodium    quod    habeo    in    toto 

in  toto  hominio   de  Latis,  &  illud  totum  terminio   de  Montcarmels  &   castellum  de 

quod  habeo  ad  fevum  ab  eodem  episcopo  Ma'^etnes   &   castellum    de    Sancto    Pontio 

in   castello   de  Villa-nova  &   in   toto  ejus  &  castellum    de    Poieto,   &   totum   fiscum 

hominio     &  totum   quod  habeo  in  fevum  quem  habeo  de  vicecomite  Biterrensi  ubi- 

ab  eodem   episcopo  in  valle  Sanctae  Eula-  cumque  sit,  &   totum  fiscum  quem  habeo 

liae     &  totum   quod    habeo    ad   fevum    ab  de    vicecomite    Narbonensi  ;    &    reddo    & 

eodem  in  toto  hominio  de  Nevals,&  totum  solvo  &  guirpisco  eidem  fratri  meo  Ber- 

quod  habeo  ad  fevum  ab  eodem  episcopo  nardo  &  infantibus  suis  totum  fiscum  quem 

in  toto  terminio  parochiae  Sancti  Martini  habeo  de  ipso  eodem  Bernardo  de  Andusia. 

de  Pruneto,  quae  villa  nomine  Prunetum  Haec    omnia    suprascripta   dimitto    ei    tali 

est  in  terminio  de  Montcarmels,  &  totum  convenientia,  ut  ipse  Bernardus  de  Andu- 

alium  fevum   ubicumque  habeo  de  Maga-  sia   &c   uxor   sua    &    infantes    sui    solvant, 

lonensi  episcopo;  tali  modo  ut  totum  illud  guirpiscant  cum  fide  sine  enganno  &  sine 

quod  habeo  in  meo  dominio  in  toto  ter-  uUo    retenemento,    cum    carta    &    scripto 

minio   de   Latis    habeat   communia   Sancti  Sancto    Guillermo    &    monachis    ejusdem 

Pétri  Magalonensis  ecclesiae  in  suo  domi-  loci  &  ecclesiae  Sancti  Salvatoris  deAniana 

nio   &  hoc  facio  cum  consilio  Galterii  Ma-  &  monachis  ejusdem  loci  totum  honorem 

galonensis  episcopi.  Et   totum   illud  quod  illum  quem  eis  supra    dimitto.   Castellum 

aliquis  habet  pro  me  ad  fevum  in  toto  ho-  vero  de  Montarnaldo  dimitto  &  reddo  EIî- 

minio  de  Latis,  habeat  similiter  ad  feudum  ç^îars  Berengario  &  posteritati  suae,  quod 

per  manum  Magalonensis  episcopi.  Villam  castellum   habeo   de   eodem  Eliziario,   ita 

quoque    Montispessulani    &    aliud    totum  quod  illud  quod  ibi  fiscales  habent  de  me 

quod  habeo  ad  fevum  de  Magalonensi  epi-  habeant  de  eo.  Decano  autem   de  Posche- 


'4 


scopo  ubicumque  sit,  habeant  Magalonen- 
ses  episcopi  tali  modo  ut  illud  totum 
quod  ibidem  habeo  in  meo  dominio,  ha- 
beant illi  in  suo  dominio,  &  illud   totum 


riis  &  posteritati  suae  dimitto  &  dono 
totum  illud  quod  habeo  in  fisco  &  castel- 
laniam  de  Spoluca  &  Castellum-novum  & 
castellaniam  de  Melgorio  &  totum  alium  Hd. 
quod  ibidem  aliquis  habet  ad  fevum  per  fiscum  quem  habeo  de  comité  Melgoriensi  col. 
me,  habeat  similiter  ad  fevum  per  manum  ubicumque  sit,  propter  convenientias  & 
Magalonensium  episcoporum.  Insuper  il-  caminos,  &  las  a'iguas,  &  las  ribayras,  &  lî 
lud  alodium  totum  quod  habeo  in  valle  pasquera,  S-  la  bosca,  e  las  peyreyras ,  & 
Sanctae  Eulaliae,  dono  Magalonensi  ec-  propter  ipsum  fiscum  quem  Guillelmus 
clesiae  in  communia  :  illa  vero  castella  Bertrandus  de  Montredon  habet  de  me; 
videlicet  Frontiniani,  M.ontba'^en  &  Po-  quem  fiscum  dimitto  &  dono  ipsi  eidem 
pianum  cum  omni  allodio  quod  accaptavi  Guillelmus  Bertranno  &  posteritati  suae, 
&  acquisivi  cum  istis  castellis  ubicumque  &  ipsi  teneant  eum  de  Melgoriensi  comité, 
sit  &  Cormum  sic  &  Montemferrarium  Hoc  testamentum,  sicut  suprascriptum  est, 
cum  omni  allodio  quod  in  eis  &  in  eorum  laudo  &  confirme  ego  Guillelmus  Montis- 
terminiis  habeo,  reddo,  solvo  &  guirpisco  pessulani,  &  praecipio  ut  ita  fiât  si  moriar 
per  allodium  omnibus  illis  qui  per  manum       in  hac  expeditione  praescripta. 

Et  sciendum  est  quod  de  hoc  testamento 
très  habentur  cartae,  &  in  unaquaque 
carta  integrum  est  testamentum  hoc,  qua- 
rum  una  praosens  est  haec  quam  custodit 
Piorcngarius  Lamherti  ;  aliam  similem  Pon- 
tius    de    M-ontlaur,     aliam     vero     similem 


meam  ad  fevum  habent  ea  &  eorum  suc- 
cessioni.  Dimitto  autem  &  dono  Sancto 
Guillelmo  &  monachis  ejusdem  loci  totum 
quantum  habeo  in  villa  Sancti  Parragorii 
&  in  ejus  terminio.  Dimitto  etiam  &  dono 
ecclesiae   Sancti    Salvatoris   de    Aniana   & 


845 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


846 


Vers 
I  I  14 


Galterius  Magalonensis   cpiscopus   custo- 
diunt. 


45i.  —  CCCLXVI 

Accord  entre  Philippe,  comtesse  de 
Poitiers,  6*  Bernard-Aton,  vicomte 
de  Bé-^iers\ 

HAEC  est  concordia  Pliilippae  comîtîs- 
sae  &  Bernard i-Attonis.  —  Ego  Ber- 
nardus-Atonis  filius  Ermengardis  tibi  Phi- 
lippae  filiae  Emmae  ab  hac  hora  in  antea 
fidelis  ero  de  vita  tua  &  membris  tuis 
quae  corpori  tuo  adhaerent  &  de  honore 
tuo,  quem  hodie  habes  &  tenes  &  Homo 
vel  foemina  pcr  te,  &  de  illo  honore  quem 
Guillelmus  cornes  Tolosanus  dictus  tuus 
pater  tenuit  &  habuit,  sicut  umquam  ipse 
melius  tenuit  &  habuit  vel  homo  vel  foe- 
mina per  eum  propter  feudos  de  Kodens, 
per  Deum  &  haec  sancta.  —  Ego  Philippa 
Emmae  filia  tibi  Bernardo-Atonis  filio  Er- 
mengardis fidelis  ero  de  vita  tua  &  mem- 
bris tuis  quae  corpori  tuo  adhaerent  & 
de  honore  tuo  quem  hodie  habes  &  tenes 
vel  homo  vel  foemina  per  te  propter  feu- 
dos  de  Kodens.  —  Hoc  sacramentum,  quod 
ego  Bernardus-Atonis  dominae  meae  Phi- 
lippae  condono,  tali  pacto  ei  condono,  ut 
ille  de  sua  progenie  qui  voluerit  habere 
de  me  vel  de  aliquo  de  mea  progenie 
eodem  modo  ei  sacramentum  faciat.  — 
Haec  concordia  fuit  facta  Tolosae,  in 
praesentia  domni  Geraldi  Engolismensis 
episcopi,  &  domini  Bertranni  Vasatensis 
episcopi,  &  domini  Leodegarii  Bituricensis 
archiepiscopi,  &  Mainardi  Engolismensis 
cantoris,  &  Geraldi  Bituricensis  archidia- 
coni,  &  domni  Roberti  de  Arbressello. 
Adstantibus  ei  Centulone  comité  Begor- 
retano,  Pontio  vicecomite  de  Calçada,  Gil- 
leberto  de  Loo^ac,  Bertrando  de  Villemur, 
Toseto  de  Tolo'sa,  Arnulfo  de  Montego- 
merio,  Arnaldo  de  Castello-novo,  Ogerio 
de  Angulo,  Pontio  de  Montpeiat,  Ray- 
mundo  Guilherm  de  Altarippa. 


462.  —  CCCLXVII 
Fondation  du  prieuré  de  l'Espinasse\ 

UNIVERSIS  praesentibus  &  futuris  ex 
aqua  &  Spiritu  Sancto  renatis  notum 
fieri  volumus,  quod  ego  Amelius  Tolosanae 
urbis  humilis  episcopus  domnum  Rober- 
tum  de  Arbrosello  saepe  rogavimus  ut  loca 
ad  religionis  observantiam  in  nostro  epi- 
scopatu  aedificare  dignaretur.  Ipse  ergo 
nostris  impulsus  precibus  a  comitissa  Pic- 
tavensi  nomine  Philippa  nemus  illud,  quod 
jB^^e^e^  vulgo  nominatur,  cum  tota  terra  in 
qua  nemus  ipsum  consistit  &  quasdam  gar- 
rigas  eidem  nemori  adjacentes  acquisivit. 
Dédit  etiam  eidem  Roberto  Pontius  Ray- 
mundi  &  Pontius  Berengarii  &  Calvetus 
Rodberti  &  quidam  alii  milites  quaedam 
alia  nemora  &  alias  terras,  ut  ibidem  simi- 
liter  oratorium  vel  ecclesiam  vel  quodli- 
bet  aliud  aedificari  faceret.  Nos  vero,  con- 
silio  &  assensu  clericorum  Sancti  Stephani 
&  Sancti  Saturnini,  universa  haec  dona 
concessimus  Deo,  Sanctae  Mariae  de  Fon- 
tebraudi  &  domno  Roberto  &  successori- 
bus  ejus  &  omnibus  praedicta  loca  sub 
obedientia  Sanctae  Mariae  de  Fontebraudi 
habitantibus,  ut  ea  quiète  &  libère  in  per- 
petuum  sine  omni  calumnia  possideant. 
Concessimus  etiam  praedictis  locis  omni- 
moda  libertate,  ut  fratres  qui  ibidem  Deo 
servire  devoverint  quietem  &  pacem  ha- 
bere possint,  &c.  Ut  autem  haec  nostra 
institutio  firmior  &  stabilior  habeatur, 
eam  nostro  sigillo  munivimus  &  propriae 
manus  subscriptione  firmavimus.  Sig.  Ame- 
lii   Tolosani    episcopi.   Et    hoc   affirmavit 

praepositus  Sancti  Stephani.  Sig prae- 

positi  Sancti  Saturnini,  &c.  Facta  est  fir- 
matio  ista  in  capitulo  Sancti  Stephani,  die 
sabbati  XII  martis,  luna  vi,  anno  pontifi- 
catus  domni  papae  Paschalis  XV,  indic- 
tione  VII,  régnante  Ludovico  rege. 

'  Archives  du   prieuré  de  l'Espinasse.  —  Clipeus 
nascentis  Fontcbraldensis  ordinis,  t.  i ,  p.   147. 


Éd.orig. 
t.  H, 

col.  393. 


'  Château  de  Foix ,  cartulaire,  caisse  i5. 


9i- 


PREUVES   DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


848 


An 
1 1 15 

BOtcai- 
Intc 


453.  —  CCCLXVIII 

Assemblée  tenue  à  Toulouse^. 

TEMPORIBUS  Lodoici,  Guillelmus  Picta- 
vensis  coniitatui  preerat  Tholosano, 
qui  ob  reformandam  deviam  Tholosani  pa- 
cem  instinctu  dhino  Amelium  tune  tem- 
pqris  adiit  presulem.  Prefatus  vero  pon- 
tifex  consultu  jamdicti  ducis  certo  die 
kalendarum  novembris  omni  sui  presula- 
tus  clero  cum  suarum  reliquiarum  capsis 
atque  parrochiis  apud  Tholosam  adesse 
inandavit;  comprovinciales  vero  episcopos 
&  abbâtes  necne  prepositos  huic  cause 
interesse  rogavit,  obtimates  quoque  Tho- 
losani consequenter  iterumque  abbates 
eodem  modo.  Factura  est  autem  ut  vene- 
randos  Lesatensium  abbas  nomine  Oddo 
cum  celsi  Antonii  pignoribus  simpliciter 
una  cum  aliquibus.  populorum  frequentiis 
&  pluvie  infortunio  iter  caperent  &  clau- 
dente  die  apud  villam  Cornelianum  nomine 
sessum  dederunt  :  inde  abeuntes  in  cujus- 
dam  prepotentissimi  civis  Tholose  popu- 
leam  pernocîarunt  silvam,  ibique  sanctissi- 
mus  martir  Ferreolus  clarissimo  copulatus 
est  Antonio;  inde  progressi  Tholosam  in- 
gressi  sunt;  de  virtutibus  vero  intérim  fac- 
tis  reticemus.  Cum  igitur  hinc  inde  tanto 
spectaculo  populorum  turme  cum  suis  re- 
liquiis  extra  civitatis  muros  papiliones 
figèrent,  subito  ex  utraque  parte  infir- 
mantium  turba  confluere  cepit  innumera 
cecorum,  surdorum,claudorum,  aridorum, 
demonia  habentium,  insanorum  sive  fre- 
neticorum,  cum  ecce  anus  quedam  vetera- 
nam  contractam  humeris  traheret  matrem, 
inter  turbas  cum  labore  prorumpens,  eam 
ante  sancti  projecit  capsam  &  statim  ut 
sancta  tetigit  mirifice  directa  est.  Subito 
clamor  innumerabilium  in  laude  Dei  attol- 
htur  populorum,  cumque  inter  utrumque 
populum  unusquisque  suo  faveret  patrono, 
&  tumultuosa  hinc  inde  orireturcontentio 
&  zelo  ducti  quidam  dicerent  quod  sanctus 
qui  ibi  aderat  martir  Ferreolus  peregisset, 

'  Cartulaire  ce  1  abbaye  de  Lézat,  [latin  9189, 
f*  218  r*J. 


que  sanctus  evidenter  patrarat  Antonius, 
adjudicatum  est  eos  procul  ab  invicera 
disjungi,  quod  &  factura  est.  Cumque  aug- 
mentatione  virtutum  sanctus  experiretur 
Antonius,  ad  comitivas  aures  ejus  convo- 
lavit  opinio.  Ex  qua  re  quamvis  mendose 
vulgatum  est,  quod  concupiscentia  adepti 
vellet  cornes  vi  corpus  auferre  sancti, 
unde  prefatus  abbas  Oddo  consultu  majo- 
rum  illud  in  manu  armata  muniri  decrevit. 
Factura  est  autera  ut  coramunis  terre 
conventus  majorum  &  alii  quamplures 
hanc  gratanter  servarent  die  noctuque 
custodiam.  Et  dura  hec  agerentur,  conti- 
git  ob  oppressionem  turbarum  ut  sanctus 
a  priore  moveri  deberetur  statu,  &  cura 
id  conaretur,  non  valuerunt  IIII"'  quod 
unus  facere  consueverat,  cum  etiam  pon- 
tifex  jenu  flexo  cum  lacrimis  manus  appo- 
neret,  usquequo  fundum  in  quo  nunc  est 
ecclesia  dévote  sub  testamento  dari  pro- 
misisset;  tune  levi  conamine  ad  predictum 
locum  ejus  more  solito  devecta  est  turaba, 
ubi  raulta  per  eum  Dominus  operari  dig- 
natus  est  miracula.  Peractis  autem  paucis 
diebus  cum  magno  populi  favore  &  gloria 
ad  suum  Lesati  reductus  est  locum. 


454.  —  CCCLXIX 

Charte  de  Guillaume  y  comte  de  Poi- 
tiers 6»  de  Toulouse j  en  faveur  de 
l'abbaye  de  Lé-^at^. 

DrviNA  déclarante  Scriptura,  pro  certo 
scitis  amantissimi  decere  Dominum 
de  nostra  honorare  substancia,  ut  illius 
congruis  diviciis  in  celis  ditari  mereamur 
cum  sanctis.  Ego  vero  Guillelmus  cornes 
urbis Tholose  simulque  princeps  Pictaven- 
sis  provincie,  cognoscens  in  sanctis  suis 
Deum  esse  mirabilern,  &  quoniara  qui  illos 
honorât  Deum  honorare  creditur,  volo, 
meditor  &  cupio  quendam  fîdelem  suum 
videlicet  sanctissimum  confessorem  Anto- 

'  ArchÎTes  de  Fabbaye  de  Lézat.  [Au)Oord'kni 
latin  9189,  £*  218  !•.]  —  Gallia  Christiama  vêtus, 
t.  4,  c.  565. 


An 
1 1 15 


col.  i 


An 
1 1 15 
aoôt. 


An 
1 1 15 


849 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


85o 


niuin  de  meîs  substanciis  meisque  hono-  epacta  xx'' HP.  Arnaldus  monachus  scrip- 
rare  helemosinis,  ut  ejus  precibus  in  celis  sit.  Hoc  totum  factum  est  cuni  consilio 
inerear  a  Christo  honorari  &  magnificari.      Arnaldo  Raiimindo  preposito,  &  Miro,  & 


An 
1 1 15 


Volente  igitur  ac  largiente  cunctipotente, 
ego  Guillelnius  cornes  &  uxor  mea  & 
filius  meus  nomine  Guillelnius,  in  Christi 
honore  &  in  cunctorum  nostrorum  crimi- 
nuni  remissione,  honorabili  sanctissimo- 
que  confessori  Antonio  &  Oddoni  abbati 
&  monachis  Lesati  damus  &  firmamus  jure 
perpetuo  illam  plateam  &  totum  illum 
locum  qui  videtur  esse  ante  portam  castri 
Narbonensis,  sicut  melius  tenemus  vel  dare 


Bertrando  de  Bello  Podio,  &  Emclio  Ato 
archidiacono. 


455.  —  CCCLXX 

Dédicace  de  V église  de  Cassan\ 
A   NNO  dominicae  Incarnationis  M  CXV",  11 


nonas  octobris,  congregata  innumera 

possumus;  tali  convenientia,  ut  super  ip-  multitudine   sexus   utriusque  apud  villam 

SOS  qui  ex   alienis  regionibus  ad  eundem  Cassiani ,    omnipotentis    ac    benignissimi 

locum  causa  manendi  devenerint  seu  habi-  Dei   annuente    clementia,    consecrata    est 

taverint  ullus  princeps  vel  uUus  vicarius  ejusdem    loci   ecclesia.   Cui   consecrationi 

seu  aliquis   ex  nostra  familia  principatum  interfuerunt  archiepiscopi    sive   episcopi, 

vel   dominationem   seu    justicias   non   re-  Richardus  Narbonensis  archiepiscopus   & 

quirant,  set  secure   &  libère  sanctissimo  Ato  Arelatensis  episcopus  &  Arnaldus  epi- 

serviant  confessori  Antonio  atque  ejusdem  scopus    Biterrensis   &   Galterius   Magalo- 

loci  dominis.  Si  qui  vero  ex  civibus  atque  nensis    episcopus    &    Raymundus    episco- 

urbanis    ad    istum    transvolaverint    locum  pus  Barbastiensis  &  Bernardus  Agathensis 

inibi  ut  habitent,  volumus  atque  precipi-  episcopus  &  Joannes  episcopus  Nemosen- 

mus  ut  illud  fidèle  servicium  atque   illud  sis  &  Arnaldus  Carcassonensis  episcopis. 

censum,  quod  illorum  predecessores  nos-  Authore  ergo  Domino  nostro  Jesu  Christo 

tris  curaverunt  legaliter  persolvere  ante-  consecraverunt  ipsam  ecclesiam    &  altare 

cessoribus,  fideliter  nobis  persolvendo  im-  majus  in  honorem  sanctae  Dei  genitricis 

pendant,  hoc  primitus  remoto,  quod  nuUi  Mariae  perpetuae  virginis  sanctique  Joan- 

homini,  dum    intra   ipsum    locum   fuerit,  nis  Baptistae;  altare  vero  sancti  Michaclis 

aliquam  vim  non  inferamus,  fide  &  rêve-  consecravit  praedictus   Barbastiensis  epi- 

rentia  beatissimi  Christi   confessoris  An-  scopus    in    honorem   &   memoriam    ipsius 

tonii,   cujus   sanctitas    &  invocatio   inibi  beatissimi   archangeli  &  beati  Augustini; 

habetur.   Quicumque   vero   improbo  ausu  alterum   quoque   Magalonensis   episcopus 

instigante  nefando  spiritu  hoc  violare  pre-  in  honorem  beatorum  apostolorum  Pétri 

sumpserit,    memoria    ejus   parsque    ipsius  &    Pauli,    Andreae    &   Jacobi    &   sanctae 

deleatur  de  terra  viventium  &  cum  Datan  Fidis  virginis,    in    cujus    festivitate   haec 

&  Abiron  in  inferno  dampnetur  nostrum-  consecratio  celebratur.  Item  praeterea  hae 

que  regimonium  diutius  stabiliatur  ac  in-  sunt  reliquiae  quae  in  altari  beatae  Mariae 

ter  sanctos  pars  nostra  constituatur.  Con-  continentur  :  de  ligno  dominicae  crucis,  de 

siliatores,  auxiliatores  &  firmatores  istius  spongia  quae  ori  ejus  apposita  fuit  &  de 

rei  sunt  isti,  in  primis,  Emelius  urbis  Tho-  panibus   propositionum    &  ipsius  virginis 

lose  episcopus,  dehinc  Guilabertus  de  Lau-  Mariae,  de  sepulchro  Domini  &  beati  Pe- 

rag,  atque   Jordanus   de   Virido   folio,  &  tri   principis  apostolorum    &   beati  Pauli 

Guillelmus  Unaldi  de  Lantar,  ac  Stepha-  doctoris   gentium ,   beati  Jacobi   &  sancti 

nus  de   Calmont,   &  Guillelmus   monachus  Mathaei  apostoli,  sanctorum  Innocentium, 

de  Magrinio,  atque  Guillelmus  sacrista  qui  sancti    Stephani     prothomartyris ,     sancti 

hoc  donum  accepcrunt  aliique  quamplures  Laurentii,   sancti   Pétri  exor:istae,  sancti 


qui  ibi  in  presentia  adorant.  Facta  carta 
ista  in  mense  augusto,  sub  die  feria  V-', 
régnante  Leodovico  rege,  anno  ab  Incar- 
natione  Domini  i\rc°xv°,  inditione  Viii", 


Felicis  martyris,  sancti  Saturnini  martyris, 
beati  Dionysii  martyris,  sancti  Valentini 

'  Archives  du  prieuré  de  Cassan. 


Éd.oric. 

t.  II. 
col.  395. 


An 


6  octo- 
b.c. 


An 
1 1 15 


iDI 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


852 


An 
1 1 15 

4  sep- 
tembre. 

Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  3()G. 


martyris,  beati  Albini  martyris  &  beati 
Sebastiaiii  martyris,  beati  Martini  episcopi 
&  confessoris,  beati  Germani  Autisiodo- 
rensis  episcopi,  sancti  Amantii,  sancti  De- 
siderii,  &  beati  Medardi,  &  sancti  Exuperii 
Tolosanae  urbis  episcopi,  sanctae  Christi- 
nae  virginis,  &  aliae  reliquiae  quae  fuerunt 
allatae  a  transmarinis  partibus  &  aliorum 
sanctorum.  Item  in  altari  beati  Michaelis 
contiuentur  reliquiae  sancti  Joannis  Bap- 
tistae  &  sancti  Irenei  Lugdunensis  epi- 
scopi &  sancti  Nazarii  martyris,  sancto- 
rum martyrum  Joannis  &  Pauli,  &  sancti 
Tirci  martyris,  &  sancti  Projecti  martyris, 
&  sancti  Felicis  martyris,  sancti  Cyriaoi, 
sancti  Maximini  martyris,  sancti  Eusebii 
episcopi,  sancti  Majani  confessoris  &  alio- 
rum sanctorum.  In  altari  sancti  Pétri  con- 
tinentur  reliquiae  ipsius  beati  Pétri  & 
Pauli  apostolorum,  &  beati  Romani  mar- 
tyris, &  de  sepulchro  Domini,  &  aliorum 
sanctorum,  item  de  capillis  sancti  Pétri, 
sancti  Valentini,  sancti  Irenei,  de  Syn- 
done-Munda,  sancti  Lupercii,  sancti  Mau- 
ricii,  &  de  sanguine  Innocentium,  de  la- 
pidibus  sancti  Stephani,  sancti  Nicolai , 
sancti  Germani,  sancti  Maximii ,  sancti 
Veri.  In  cruce  quam  a  transmarinis  parti- 
bus Guillelmus  Anglicus  attulit  continen- 
tur  de  ligno  Domini,  de  sepulchro  &  de 
loco  nativitatis  ejus,  &  de  loco  Calvariae, 
de  lapide  revoluto,  de  sepulchro  beatae 
Mariae,  de   monte   Sinai. 


456.  —  CCCLXXI 

Extraits   de  divers   actes   touchant 
le  vicomte  Bernard-Aton. 

I.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Raymun- 
dus  Rogerii  venditor  sum  vobis  vicecomiti 
Bernardo-Atonis  &  dominae  vicecomitissae 
uxori  vestrae  Caeciliae  atque  infantibus 
vestris,  vendo  vobis  alodium  meum  quem 
habeo  &  habere  debeo  in  Limoso  &  in  suis 
terminiis,  excepto  hoc  quod  Radulfus  de 

'  Château  de  Foix  ,  cnrtiilnire,  caisse  i5,  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  f"  291. 


Flaciano  inde  tenet.  De  praedicto  alodio 
meo  vendo  vobis  ipsos  homines  &  foemi- 
nas,  terras  &  vineas,  mansiones  &  turres, 
areas,  molinos  &  hoc  [quod]  in  praedicto 
Limoso  habeo...  sine  alla  retinentia  prop- 
ter  XX  solidos  Ugonencos  quos  mihi  dedis- 
tis,  &  de  isto  pretio  apud  vos  emptores 
quidquam  non  remansit,  &  vos  mihi  Rai- 
mundo  Rogerii  donetis  mihi  manducare 
&  bibere  &  vestire  omnibus  diebus  vitae 
meae  cum  honorificentia.  Carta  facta  il  no- 
uas septembris,  régnante  Ludovico  rege. 
S.  Raimundi  Rogerii.  S.  Bernardi  Pontii 
de  Aquaviva.  S.  Guillelmi  Calvet.  S.  Pétri 
Arnaldi  de  Cadarona.  S.  Radulfi  de  Fla- 
ciano olim  scripsit  anno  M  cxv,  &c. 

II.  —  Ego'  Guilhelmus  de  Margon  de 
praesenti  per  fidem  sine  inganno  dono  tibi 
Bernardo-Atonis  Biterrensi  vicecomiti  & 
uxori  tuae  Caeciliae  &  infantibus  vestris 
&  posteritati  vestrae  medietatem  per  allo- 
dem  de  toto  ipso  castello  de  Lupiano  & 
de  tota  ipsa  villa  &  de  totis  ejus  terminiis, 
&  vobis  similiter  per  alodem  &  infantibus 
vestris  &  posteritati  vestrae  per  fidem  sine 
inganno  aliam  medietatem  quam  retineo 
in  supradicto  castello  &  villa,  &c.  Et  in 
totis  supradictis  donis  non  possitis  uUam 
rem  donare  nec  laxare  nisi  ad  illum  ves- 
trum  infantem  aut  ad  illum  aut  ad  illam 
de  progenie  vestra  qui  Bitterrim  habebit. 
Facta  fuit  haec  carta  V  idus  januarii,  anno 
Domini  Incarnationis  M  CXV,  régnante  rege 
Ludovico.  S.  Bernardi  Amati  de  Monte- 
Sereno.  S.  Raymundi  Ydalardl  de  Pontiano. 
S.  Pétri  de  Sabrano.  S.  Pétri  de  Revano. 
Rogatus  a  Guilhelmo  de  Margon  Stepha- 
nus  Sicfredi  scripsit. 

III.  —  Ego^Laureta  laudo  &  recognosco 
vobis  Bernardo-Atonis  vicecomiti  &  uxori 
vestrae  dominae  Caeciliae  vicecomitissae 
atque  infantibus  vestris  quod  pater  meus 
&  ego  habuimus  ipsum  castellum  de  Orna- 
zones  cum  omnibus  terminiis  suis  de  matre 
vestra  Hermengard  &  de  vobis,  &  propter 
hoc  ego  Laureta  dono  vobis  ipsum  ca.tel- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5,  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  (°  293, 

*  Ihicl.  V.  i65,  f°  29,0. 


An 
iii5 


An 


.     9 

janvier. 


An 


27  no- 
vembre. 


An 
1116 


853 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


854 


P 


An 

1117 

28  juin. 


An 
1118 

12 
février. 

Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  397. 


lum  praedictum  &  totum  honorem  meum  quid  voluerint.  Hoc  autem  facimus  tibi  & 

ubicumque  illum  habeam  in  comitatu  Nar-  uxori    tuae  &  filiis   tuis   Rogerio  &  Ray- 

bonense  &  Carcassense  atque  Redense  &  mundo    sine    omni    inganno    &   tali    con- 

in  Rosselon  &  in  comitatu  Biterrensi  at-  ventu,  quod    nec   ego  vel  ullus  home  vel 

que  Agathensi,  &  de  nica  potestate  donc  foemina    nequeant    hoc    infringere    vobïs 

in  vestrum   dominium    ipsos   meos  omnes  vel  posteritati  vestrae  in  perpetuuni.  Facta 

honores;  in  tali  vero  conventu  ut  ego  ha-  carta  il  idus  februarii,  feria  il,  anno  ab 

beam  &  teneam  de  vobis  illos  dum  vixero,  Incarnatione  Domini  M  CXVII,  régnante 

&  si  infans  de  me  remanserit  habeat  &  te-  Ludovico  rege.  S.  Sichardi  Je  Murvel.  S. 

neat  de  vobis  similiter  ipsos  ;  quod  si  non  Bernardi   de    Canet.   S.  Guilhermi   de  Co- 

remanserit,  post  obitum  meum  omnis  ho-  g"at.  S.  Pétri  Raymundi.  S.  Gormundi.  S. 

nor   meus    ad    vos    remaneat    ubicumque  Gerall  de   Latorta.    S.  Bernardi  Amati.  S. 


An 

1 1  iS 


illum  habeam  sine  omni  impedimento, 
quia  ego  Laureta  dono  vobis  ipsos  meos 
omnes  honores  praedictis  convenientiis. 
Facta  carta  est  ista  V  kalendas  decembris, 
régnante  Ludovico  rege.  Signum  Laureta 
quae  sic  istam  cartam  fieri  praecepit,  &c. 
Signum  domni  pontificis  Carcassonae  Ar- 
naldi.  S.  Guilhelmi  Comitis.  S.  domini 
Bernardi  Arnaldi.  Osmundus  scripsit  hoc 
anno  M  cxvi  dominicae  Incarnationis. 
—  Arnaldus  de  Clairano  hanc  literaîuram 
scripsit  de  altéra  carta  in  istam  ,  quam 
scilicet  cartam  Willelmus  de  Sancto  Felice 
vicarius  Carcassensis  dédit  Guilhelino  de 
Durban. 

IV.  —  Ego'  Deodatus  de  Bociacas  dono 
tibi  Bernardo-Atonis  Biterris  vicecomiti  & 
posteritati  tuae  per  alodem  ipsum  castel- 
lum  de  Bociacas,  &c.  Factum  fuit  hoc  prae- 
scriptum  donum  IV  kalendas  julii,  anno 
dominicae  Incarnationis  M CXVII,  régnante 
rege  Ludovico.  Sig.  Guilhelmi  Poncii  de 
Pedenatis  &  filiorum  illius  Pétri  &  Pontii, 
&  Raymundi  Pontii,  &c. 

V.  —  In'  Dei  nomine.  Ego  Aimericus  vice- 
comes  Narbonensis  &  uxor  mea  Hermen- 
gardis  donamus  &  donando  affirmamus 
tibi  Bernardo-Atonis  &  uxori  tuae  Caeci- 
liae  &  filiis  vestris  Rogerio  atque  Ray- 
mundo,  quod  de  ista  hora  in  antea  non 
vetabimus  nec  homo  de  nostra  terra  pro 
nostra  voluntate,  quod  non  vadant  omnes 
homines  &  m-ercatores  per  totam  terram 
vestram,  ementes  &  vendentes  sal  vel  quid-      Guillelmi   Iterii,  &  Pétri   Iterii,   &  Pétri 

Frotardi,  &  Poncii,  &  Pétri  Oliverii,  & 
'  Château  de  Foix  ,  cartulaire,  caisse  iS,  &  co-       Guillelmi  de  Claren^ac.  Guillelmus  scripsit. 

pie   d.ins    la    collection    Doat,   à    la    Bibliothèque 

nationale,  V.  i65,  {"29.').  '  Trésor  des    chartes;   Toulouse,    sac    i3,   n.    1. 

'  Ibid.  V.  i65,  f°  3oo.  [Copie,  au).  J.  822  ;  &  J.  323,  n.  2  ,  original.] 


Berengarii  Stephani.  S.  Pétri  Sicfredi. 

Vï.  —  Hec  '  est  carta  de  placito  quod 
fecit  vicecomes  Bernardus-Ato  &  uxor  sua 
Cecilia  &  infantes  eorum  cum  Rainuno  de 
Castlar  atque  cum  Guillelmo  fratre  su- 
pradicti  Rainoni  necnon  cum  hominibus 
eorum  de  Castlar,  quod  ipse  vicecomes 
Bernardus-Ato  appellaverat  Rainoni  atque 
fratri  suo  Guillelmo  Rainoni  &  omnibus 
hominibus  eorum  de  Castlar  los  patus  de 
Teîlan ;  set  ita  diffinicio  facta  fuit,  quod 
homines  de  Castlar  terminaverunt  termi- 
nos  quantumcumque  prati  &  terre  labora- 
tive  transactos  XL  annos  tenere  solebant. 
Hoc  autem  probare  debuerunt  per  x  ho- 
mines qui  essent  de  Castlar  &  de  Nodel  & 
de  Teîlan  vila  non  tantum  superius  de  Ar- 
madanegues,  hoc  nobelat  facere  probari  x 
rusticis  de  Armadanegues  &  de  ïfodel  &  de 

Teîlan Et  per  hoc  placitum  &  per  has 

conveniencias  supradictas  dédit  Rainon  de 
Castlar  &  Guillelmus  frater  &  homines  eo- 
rum de  Cflj(/ûr  vicecomiti  Bernardo-Atoni 
&  uxori  sue  Cecilie  MM  solides  Melgo- 
riensis  monete.  Hactum  anno  dominice 
Incarnacionis  cxviii  post  millesimum,  in- 
dictione  VIIII,  epacta  un,  concurrente  vi, 

feria  Ii,  luna ,  régnante  Lodoico  rege; 

&  hoc  fuit  factum  in  presentia  istorum 
episcopi  de  Valencia,  &  Decani  de  Pos- 
cheriis,  &  de  Peleti,  &  Elisiarii,  &  Ber- 
nardi Amat,  &  Pétri  Bernardi  de  Calms,  & 
Guillelmi  Bernardi  fratri  sui,  &  Raimundi 
Cantarela,    &    Radulfi    de    Vachieras,    & 


An 
1  I  i9 


855 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC/ 


856 


An 
1 1  i6 

25  mars. 


457. 

Donation  de  divers  droits ,  faite  par 
Hugues f  comte  d'Ampurias,  à  Saint- 
Pierre  de  Rosas  ' . 

IN  Dei  nomine.  Ego  Ugo,  gratia  Dei  co- 
rnes Impuritanensis  &  Petralatensis  nec- 
non  &  Russilionensis,  donator  sum  Domino 
Deo  &  sancto  Petro  cenobii  Rodas  &  do- 
mino Raymundo  abbati  &  monachis  sibi 
subjectis  ejusdem  loci  degentibus  tam  pre- 
sentibus  quam  futuris,  dono,  relinquo, 
pacifico,  evacuo  quosvisque  malos  usaticos 
&  forcias,  scilicet  in  mari  &  in  terra,  de 
corallo  &  de  omnes  porcos  qiios  vulgo 
sîngulares  vocant  a  capite  Portum  Crucis 
usque  ad  Portum  Frexani,  &  de  collo  Tedi 
usque  in  Roca-Morena  &  usque  in  locum 
quem  vocant  Machavos  &  de  omni  honore 
Sancti  Pétri,  ut  homines  praelibati  Sancti 
Pétri  occidant  porcos  &  habeant  caput  & 
pedes  &  testina  quae  vulgo  dicunt  bullada, 
aliud  autem  quod  remanet  habeant  in 
infirmariam  Sancti  Pétri  jamdicti,  &  non 
faciant  homines  ibi  foveas  omnino  nec 
pennas,  alia  vero  quodcumque  possint  oc- 
cidant. Quod  si  ego  donator,  evacuator 
aut  ullus...  utriusque  sexus  haec  superius 
scripta  ad  irrumpendum  venerit,  non  hoc 
valeat  vindicare  quod  inquirit,  componat 
in  triplo  &  in  antea  haec  evacuatio  &  de- 
finitio  seu  guarpicio  omni  tempore  valeat 
firma  &  stabilis.  Actum  est  hoc  viii  kaien- 
das  aprilis,  anno  VIII  régnante  Ludovic© 
rege.  Signum  Ugonis  comitis,  qui  hec  carta 
donationis  vel  evacuationis  sç,u  guarpitio- 
nis  fieri  jussi,  firmavi  &  testes  firmare  ro- 
gavi.  S.  Berengari  Guillelmi.  S.  Guillelmus 
frater  ejus.  S.  Petrus  Geraldo  capellano. 
S.  Guichardus.  S.  Guillelmo  Raimundi 
Pede  lupino.  S.  Petrus  Berengarii.  S.  Ber- 
nardus  Chitardi.  S.  Poncius  Ugo.  Insuper 
addidit  jamdictus  cornes  in  hac  cartula,  ut 
homines  Sancti  Pétri  qui  voluerint  coral- 
luni  habere  de  Caput  Crucis  usque  in  Cau- 

'  Archives  de  Snint-Pierre  de  Rosns,  &  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.  48,  1"  I  , 


coliberi ,  habeant  licentîam  trahendi  vel 
colligendi.  Et  hoc  quod  superius  &  infe- 
rius  scriptum  est  firmavit  &  conlaudavit 
praedictus  cornes  &  accepit  ab  abbate  & 
monachis  Sancti  Pétri  unum  Sarracenum 
optimum.  Raimundus  monachus  qui  haec 
carta  rogatus  edidit  sub  die  &  anno  quo 
supra  cum  litteras  superscriptas  in  tertia 
linea  &  in  decimo. 


458.  —  CCCLXXIÏ 

Bulle   du   pape  Pascal  11,  en  faveur 
de  Vahbaye  d'Alet\ 

PASCHALIS  episcopus  servus  servorum 
Dei,  dilecto  filio  Raimundo  Electensis 
monasterii  abbati  salutem  &  apostolicam 
benedictionem.  Frequens  ad  apostolicam 
sedem  tua  &  fratrum  vestrorum  querela 
perlata  est  adversus  Crassensis  mona-sterii 
fratres  pro  Sancti  Polycarpi  ecclesia,  quae 
cum  anno  praeterito  apud  Sanctum  Egi- 
dium  in  concilio  coram  legati  nostri  prae- 
sentia  tractaretur,  legatus  idem  terminum 
utrique  parti  constituit  ad  nostram  prae- 
sentiam  veniendi.  Statut©  igitur  tempore 
fratres  coenobii  vestri  ad  conspectum  nos- 
trum  &  apostolicae  sedis  praesentiam  per- 
venerunt;  Crasseuses  autem  monachi  cum 
ultra  terminum  essent  diutius  exspectati, 
necvenerint  nec  excusationes  aliquas  trans- 
miserint,  tune  a  fratribus  vestris  testium 
allegationem  suscepimus  jurejurando  fir- 
matam,  quod  reverendae  mem©riae  prae- 
decess©r  noster  papa  Urbanus,  Electensis 
abbatis  querela  &  semel  &  iterum  cognita, 
abbatem  ipsum  &  Electense  monasterium 
praeceperit  de  beati  Polycarpi  ecclesia  re- 
vestiri,  salva  nimirum  si  qua  esset  Cras- 
sensis monasterii  instancia.  Nos  etiam 
utrique  parti  pertractandae  in  conspectu 
nostro  instanciae  terminum  praesignavi- 
mus.  Affuerunt  tantum  coenobii  vestri 
nuncii  ©pportuna  causae  munimina  prae- 
ferentes,  porro  ex  Crassensi  monasteri© 
frater  unus  affuit,  nullos  testes,  nulla  mu- 
nimina repraesentans.  Cum  ver©  etiam  ul- 

'  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne. 


An 
1 1 16 


Ed.orig 

t.  11, 
col.  397 


An 
I  I  16 

23  no- 
vembre 


An 
1 1 16 


857 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


858 


tra  terminum  dies  plurimos  sustinuissennis, 
praeter  eum    nullus   advenit.   In   tractatu 
Éd.orig.    igitur  &  discussione  negotii  ex  ipsa  adver- 


t.  Il 


cor.3yS.    sarii   relatioiie  patuit  dictani   beati  Poly- 


459.  —  CCCLXXIII 


carpi    ecclesiam    vetustis    temporibus    ab  Accord    entre    l'archevêque    de    Nar- 

Electensi  monasterio  fuisse  possessam,  nec  3^,^^^  ^  ^.^j^y.  ^^  Saint-PauV. 
ecclesiastici   veritate   judicii   sed    potesta- 

tum    saecularium   violentia   ab   Electensis  •-^ARTA  definitionis  quae  facta  est  inter 

monasterii  possessione  subtractam.  Expo-  V_>  domnum  Richardum  Narbonensem  ar- 

sita   sunt    in    conspectu    nostro   coenobii  chiepiscopum   &   Ugonem  abbatem  Sancti 

vestri  munimina,  quibus  scripta  contine-  Pauli.  Conquerebatur  namque  praenomi- 


batur  Guillelmundi  comitis  donatio,  qiiaii) 
Caroli  imperatoris  tempore  eidem  Elec- 
tensi  monasterio  de  supradicta  beati  Poly- 
carpi  ecclesia  fecerat,  &  item  Raimundi 
comitis    redditio    sive    donatio   quam    re- 


natus  archiepiscopus  de  honore  Sancti 
Pauli,  quem  abalienaverat  aut  incombra- 
verat  idem  abbas  scilicet  in  villa  Sancti 
Georgi  ad  Deusdet  de  Malatela,  quodque 
in  eadem  villa  salinas  quas  vocant  Auriolas 


gnante  Francorum  rege  Philippo  ediderat.  ad  Petrum  Deusdet,  quodque  in  Narbona 

Sane  Crassensis   ille  frater  nudis    tantum  molendinum  Petro  Bernardo  &  fîlio  ejus, 

sermonibus  nitebatur  :  illud  inter  utrum-  &   ad    honorem    quem    dicunt   del  Decave 

que  constabat  quod  Ermengarda  comitissa  questam  &  fortiam  &  justitias  &  servitium 

beati  Polycarpi  ecclesiam  &  Electensi  mo-  quem  débet  habere   in  manso  ejus,  &  de 

nasterio   confirmaverat   &  item   Crassensi  hoc  quod  dederat  Raymundo  Guairard,  de 

monasterio  contradiderat.  Sic  veritate  in-  hoc  similiter  quod  in  villa  Sancti  Amandi 

stanciae  patefacta,  fratrum  nostrorum  judi-  dederat    eidem    Raymundo    Guairard    seu 

.  cio  supradictam  beati  Polycarpi  ecclesiam  Udalguerio  sive  aliis  hominibus  tam  cle- 

vestris  fratribus  &  Electensi  coenobio  res-  ricis  quam  laicis   sine  consensu  archiepi- 

tituimus    &   possidendam    in    perpetuum  scopi;  conquerebatur  similiter  quod  per- 

praesentis    paginae    autoritate    firmamus,  sonas    quasdam    inutiles    constituerat    in 

praecipientes  &  stabilitate  perpétua  decer-  ecclesia  Sancti  Pauli.  De   omnibus  igitur 

nentes,  ut  eadem  beati  Polycarpi  ecclesia  his  querimoniis  sic  definitum  est,  ut  abbas 

sub    tua   semper    &   successorum    tuorum  omnem  supradictum  honorem  deliberatum 


Electensium  abbatum  obedientia  vel  dispo- 
sitione  permaneat,  nec  ecclesiasticae  cui- 
libet  aut  saeculari  personae  facultas  sit 
cellam  ipsam  cum  omnibus  appenditiis  seu 
pertinentiis  suis  ab  Electensis  monasterii 
unitate  ac  possessione  subtrahere. 


habeat  si  potest  usque  ad  festivitatem 
sancti  Michaëlisj  si  vero  non  potest,  acci- 
piat  ipsos  honores  &  postea  cum  ipsis 
hominibus  finem  nec  concordiam  habeat, 
nisi  justis  rationibus  ostendere  potuerit 
in  praesentia  archiepiscopi  ipsos  honores 


Ego  Paschalis  catholicae  ecclesiae  epi-      sui  fuisse  juris  antequam  ipse  Ugo  abbas 


scopus  firmavi  &  subscripsi. 

Ego  Petrus  Portuensis  episcopus  sub- 
scripsi. 

Ego  Cono  Praenestinus  episcopus  sub- 
scripsi, &c. 

Datum  apud  [Sanctam  Mariam]  trans 
Tyberim,  per  manum  Johannis  sanctae 
Romanae  Ecclesiae  diaconi  cardinalis  ac 
bibliothecarii,  ix  kalendas  decembris,  in- 
dictione  X,  Incarnationis  dominicae  MCXVI, 
pontificatus  autem  domni  Paschalis  II 
papae  anno  xviii. 


esset.  Praeterea  definitum  est  inter  eos  ut 
nec  de  isto  nec  de  omni  reliquo  honore 
abbas  aliquid  det  aut  vendat  aut  impigno- 
ret  aut  de  aliquo  modo  alienet  absque 
consensu  archiepiscopi  :  de  clericis  autem 
neminem  intromittat  aut  efficiat  sine  con- 
sensu &  voluntate  archiepiscopi.  Disposi- 
tiones  etiam  ecclesiae  sive  canonicae  mi- 
nime faciat  nisi  cum  consensu  &  voluntate 


'  Archives  de  la  cathédrale  &  de  l'abbaye  de 
Saint-Paul  de  Narbonne,  &  copie  dans  la  collec- 
tion Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  55, 
f°  i5i. 


An 
1117 


Éd.orie. 
t.  II. 

col.  399. 


An 
niy 


859 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


860 


An 
1118 


ipsius  archiepiscopi  quandiu  vixerit.  Sicut  fidelitate  Arelatensis  ecclesiae,  ut  habeaiit 

in  hac  carta  scriptuni  est,  si  oc  tenrai  £•  o  &  possideant  isti  suprascripti  &  successo- 

tenrai  ego  Ugo  abbas,  sic  me  Deus  adjuvet.  res   eorum    bospitalarii   in    perpetuum,  ea 

—  De  pignoribus  denique  si  sunt  in  honore  tamen   conditione   ut  in    ecclesia   illa   ne- 


mine  sepulturam  exhibeant,  nisi  his  tan- 
tum  qui  de  expensis  hospitalis  communi- 
ter  vixerunt,  décimas  vero  in  episcopatu 
nostro  non  habeant,  nisi  hoc  forte  con- 
sensu  nostro  vel  successorum  nostrorum 
impetrare  potuerint. 


Sancti  Pauli  hujusmodi  definitio  facta  est, 
ut  redimat  ea  abbas  si  potuerit  usque  in 
praedictam  festivitatem  beati  Michaëlis; 
sin  autem,  redimat  ea  archiepiscopus  si 
voluerit  &  teneat  donec  abbas  pecuniam 
quam  in  pignoribus  dederat  ei-reddat. 
Haec  autem  acta  sunt  mediantibus  & 
placitantibus  venerabilibus  viris,  scilicet 
domino  Atone  Arelatensi  archiepiscopo 
necnon  Arnaido  Biterrensi  episcopo  &  Ar- 
naldo  Carcassensi  episcopo.  Facta  carta 
definitionis  anno   Incarnationis  Mcxvii,      Plainte    de    Richard j    archevêque    de 


461.  —  CCCLXXV 


praesentibus  &  firmantibus  archidiaconi- 
bus  Ugone  &  Ademaro,  &  Ermengaudo 
sacristano  Sancti  Justi,  Petro  Ademaro  & 
Bernardo  Joanne  capite  scholarium ,  & 
Iterio  &  Bernardo  Stephano  &  Petro  de 
Montebruno  &  aliis  multis. 


460.  —  CCCLXXIV 

Fondation  de  la  commanderie  de  Trin- 
quetaille  auprès  d'Arles  \ 

ANTE  legem  &  sub  lege  &  sub  gratia 
in  adquisitionibus  ecclesiasticorum  seu 
saecularium  bonorum  testifîcatio  littera- 
rum  exquiritur,  ut  si  forte  erga  adquisi- 
tores  de  adquisitis   orta   fuerit   dissensio. 


Narhonne f    contre    le   vicomte   Ay- 
meri  11^. 


M\: 


ANIFESTUM  sit  omnibus  hominibus 
presentibus  &  futuris  catholice  aec- 
clesiae  fidelibus,  quod  hobeunte  béate  re- 
cordationis  domno  Dalmatio  Narbonense 
archiepiscopo,  aecclesia  pastore  viduata  & 
honores  ipsius  in  manus  Aimirici  prioris, 
qui  tune  Narbonensem  vicecommitatum 
tenebat,  &  uxoris  ejus  Mahaldis  devene- 
runt  prout  ipsi  sibi  subicere  potuerunt, 
licet  secundum  malam  consuetudinem  ter- 
rae  ad  eos  non  pertineret,  sed  ad  comi- 
tem.  Transacto  vero  aliquanti  temporis 
intervallo,  a  Romano  papa  cleroque  ac 
populo,  comprovintialibus  quoque  episco- 
pis  Nemausensis  episcopus  B.  ad  archie- 
piscopatum  Narbonensem  translatus  est; 
sed  répugnante  predicto  Aimirico  nec  se- 


litterarum  testificatione  quiescat  &  quies 

cendo  adquisitiones  firmae  &  stabiles  per      dem  nec  honorem  unquam  habere  quiète 

succedentia    tempora    permaneant.    Qua-      potuit    :    eunte   autem    eo    Iherosolimam, 


propter  ego  Atto  Arelatensis  ecclesiae  ar- 
chiepiscopus e  communi  consilio  canonico- 
rum,  dono  Domino  Deo  &  sancto  Johanni 
Baptistae  &  hospitali  Sancti  Sepulchri  & 


prenominatus  archiepiscopus  Romane  se- 
dis  juditio  depositus  est.  Intérim  prefata 
uxor  ejus  &  filii  honores  aecclesie  tenue- 
runt  &  mala  possessione  in  proprios  usus 


pauperibus    ipsius    hospitalis   &   tibi    Be-       dominiumque  quoscumque  potuerunt  or 


raldo  bospitalarii,  &  B.  priori  &  Pe.  Bar- 
chionensi,  &  B.  diacono,  &  Aicelino,  & 
P.  de  Andusia,  &  S.  Raimundi,  &  Po.  de 
Montelauro,  &  Odoni,  &  Calvito  &  cae- 
teris  tam  praesentibus  quam  futuris,  ec- 
clesiam  Sancti  Thomae  apostoli  cum  omni 
honore  sibi  pertinente,  salva  reverentia  & 

'  Cartulaire  du  grand  prieuré  de  Saint-Gilles. 


nino  redegerunt.  Post  non  multum  vero 
temporis  destituta  &  rébus  &  honoribus 
aecclesia,  tandem  ego  R.  Romane  aeccle- 

'  Bibliothèque  du  roi  j  Baluze,  Languedoc,  n.  2. 
[Auj.  Armoires,  v.  892,  n"579;  original;  quelques 
phrases  ont  été  ajoutées  à  la  marge;  ces  additions 
sont  du  même  temps,  mais  d'une  autre  encre  & 
d'une  autre  main.  [A.  M.] 


Vers 
1119 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  400. 


Vers 
1119 


861 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


862 


sie  presbiter  cardinalis  &  Marsiliensis  ab- 
bas,  homo  bonorum  aecclesie  illius  frau- 
dumque  &  malignitatuni  terre  ignarus,  in 
ejusdem  aecclesie  reginien  a  donino  apos- 
tolico  illius  tcmporis  Paschali  II"  com- 
muni  totius  cleri  &  populi  consilio  ac 
petitione  promotus  sum.  Quo  facto  Ainii- 
ricus  filius  alterius  Aimirici  janidicti,  qui 
patri  lerosolimis  mortuo  in  vicecomitatu 
successerat,  juxta  consuetudinem  anteces- 
sorum  suorum  veniens  cum  quibusdam  ex 
baronibus  terrae,  présente  universali  Nar- 
bonensis  provintiae  sinodo,  fecit  mihi  ho- 
minium  propriis  manibus  suis  sicut  facere 
debebat  &  accepit  feuodia  quae  habebat 
de  aecclesia  per  nianum  meam,  &  ego 
dedi  ei  sicut  Guifredus,  qui  ante  domnum 
Dalmatium  aecclesie  prefuerat  antecessor 
meus,  dederat  atavo  ejus  Berengario.  Post 
haec  antequam  faceret  mihi  juramentum 
quod  facere  debebat,  deprecatus  sum  eiim 
ut  fidelem  amicum  &  hominem  meum, 
quatinus  diceret  mihi  feuodia  que  tene- 
bat  de  aecclesia  &  alios  aecclesie  hono- 
res quos  tenuerant  pater  materque  que 
presens  erat  &  ipse  atque  bajuli  eorum  , 
quia  ego  eos  omnino  nesciebam,  sed  con- 
fidebam  in  eo  qui  fidelis  esse  debebat  aec- 
clesiae  domine  sue,  ut  veritatem  mihi  di- 
ceret, sicut  qui  diu  omnia  fere  tenendo 
&  possidendo  bene  cognoscere  poterat. 
Propter  quorum  relationem  mendaciis  in- 
tervenientibus  ad  disceptacionem  venimus, 
dicente  illo  quedam  usatica  civitatis  inter 
me  &  se  aliter  esse  quam  nota  eraiit,  que 
antecessores  ejus  &  mei  accreverant,  que- 
dam vero  que  mater  ejus  noviter  adauxe- 
rat  integriter  sui  juris  esse.  Ad  ultimum 
non  valente  parte  illius  refellere  cartas  & 
testimonia  mea,  quibus  in  omnibus  usati- 
cis  preteritis,  presentibus  &  futuris  me- 
dietatem  consequebatur  aecclesia,  quia  in 
ecclesiis  &  medietate  deciraarum  que  laxa- 
verat  imminuta  ei  erant  feuodia  sua",  com- 
munes amici  locuti  sunt  concordiam  inter 
me  &  eum,  precantes  ut  ego  augerem  ei 
fevum  suum,  &  ipse  alia  omnia  de"  quibus 

'  Les  mots  quta  in  ecclesiis „  feuodia  sua  sont 

ajoutés  à  la  marge.  [A.  M.] 

Les  mots  de  quibus  contencio   erat  sont 

ajoutés  à  la  marge.  [A.  M.] 


eo  tempore  inter  nos  contencio  erat,  sicut 
juris  erant,  aecclesie  solide  &  cjuiete  di- 
miteret;  quorum  ego  consilio  resistere 
non  valens,  acrevi  ei  ad  fevum  terciam 
partem  medietatis  botatici,  alia  omnia  de  ' 
quibus  sicut  supradictum  est  alterutrum 
contendebamus  retinendo  per  medieta- 
tem,  sicut  erat  jus  aecclesie,  illo  dimi- 
tente  sicut  in  cartario  scriptum  habetur. 
Deinde  ex  parte  ejus  quidam  maligni  ve- 
nerunt  dicentes  se  nullam  ulterius  velle 
questionem  nasci  inter  nos  qua  ad  iram 
provocaremur  &  simulantes  eum  vcUe 
semper  esse  pacificum  &  fidelem  aecclesie 
ac  mihi.  Adjecerunt  unum  inter  alia  esse 
usatica,  quod  numquam  habuerant  nec 
quesierant  antecessores  mei,  cum  illius 
antecessores  apposuissent  &  meis  presen- 
tibus tenuissent  per  multum  tempus  sine 
querela,  videlicet  medietatem  lesdarum 
quas  vulgo  dicunt  comparas,  quas  vellet 
difftniri  nominatim,  ne  forte  postmodum 
possemus  inde  alterutrum  irasci.  Quibus 
ego  respondi,  sicut  verum  erat,  me  omnino 
nescire,  set  si  ipse  multum  vellet,  super 
animam  &  credentiam  illius  ponerem,  qui 
homo  erat  aecclesie  &  meus,  &  fidelitatem 
portare  mihi  debebat  &  veritatem  dicere, 
ita  tamen  ut  si  aliquando  vel  cartis  vel 
testibus  invenire  valerem  antecessores 
meos  eas  quesisse  vel  habuisse,  sine  du- 
bio  requirerem  &  habere  vellem.  Hac 
maligni tate  &  dolo  retinendo  eas  sibi, 
juravit  mihi  vitam  &  membra  &  fideli- 
tatem omnesque  honores  aecclesiae  quos 
habebat  vel  habere  debebat,  sicut  ante- 
cessores mei  habuerant.  His  ita  peractis 
ego  postmodum  revolvendo  cartas  aec- 
clesiae, inveni  Guifredum  antecessorem 
meum  predictas  lesdas  quesisse  &  placita 
inde  habuisse  &  récupérasse;  quod  cum 
ego  repperissem,  conveni  predictum  Aimi- 
ricum  non  semel  nec  bis,  sed  multociens 
per  meipsum  &  per  amicos  meos  &  illius, 
ammonendo  eum  per  fidelitatem  quam 
mihi  juraverat,  per  hominium  quod  fece- 
rat,  ne  tantum  faceret  malum  aecclesiae, 
honorem  ejus  mihi  auferejis,  set  si  ali- 
quam  justiciam  se  habere  putaret  in  eis- 

'  Même  remarque  que  plus   haut  pour  les  mots 
de  quibus contendebamus.  [A.  M.J 


Vers 

1119 


Éd.orig. 

t.  11. 
col.  ^oi. 


Vers 
1 1 19 


863 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


864 


dem    lesdîs,  veniret   mecum   ante  presen-  &    ecclesie    auferri ,    non    potui    obtinere 

tiani   bouorum  virorum    terrae  &  commu-  quod  debui.   Hoc    ergo   facto,  promisit  se 

nium,    qui    pacem    &   concordiam    vellent  iterum  mihi  fidelem  esse  futurum  &  om- 

inter  me  &   ipsum,  &  faceret  mihi  ({iiod  nia    placita    que    mecum    fecerat   firmiter 

ipsi  laudarent.  Quod  predictus  Aimericus  servaturum  ,  set  promissio  tediosa  illi  fuit 

non  solum  audire  &  facere  recusavit,  ve-  diutius  teneri,  nam  parvo  exacte  tempore, 

rumetiam    indignatus    ad     alia    usatica    &  lezdam  vermiculi  quam  mihi  in  primo  pla- 

honores  ecclesiae  manus  suas  extendit,  &  cito   dimiserat,    in  quo   de   aliis    sicut  su- 

quecumque  in  proprios  usus  redigere  po-  perius  scriptum   est  me   deceperat,  &  ego 

tuit,    auferre    mihi    sine  verecundia  cepit  postea  tenueram  &  justicias  hominum  meo- 

&   multa    mala   facere,    &   pejora   minari,  rum,  quas  per  auctoritates  antiquarum  car- 

addens  nullum  esse  in  Narbonensi  terri-  tarum  &  testium  in  placito  recuperaveram 

torio  qui  partem    meam   &   ecclesiae  nec  &  ipse  mihi  dimiserat,  nisi  illa  conditione 

verbis  nec  factis  defendere  auderet,  pre-  duarum  solummodo  culparum  que  in  car- 

tendens    etiam     quod     lesdas     ipsas     quas  tario  ecclesie  &  illius  scripta  continetur, 

ego  requirebam,  hoc  est  comparas,  sibi  ad  pactum  quod  feceramus  frangendo  abstu- 

fevum    donaveram,   que   donatio    tali   de-  lit,  hominem  ecclesie  &  quod  maie  fecerat 

ceptione    sicut    superius    audistis    fuerat  pro  honore  &  in  honore  aecclesiae  facien- 

facta  &  tali  conditione  retenta.  Haec  ego  tem   ad    redemptionem    me    contradicente 

audiens  iterum  cepi  eum  monere  per  pri-  compellens,   &  quia   ad   clamorem  meum 

vatos   amicos    suos,    per   vicinos    barones  ailsus  fuit  venire,  jurejurando  fecit  eum 

terrae,  per   episcopos,  per   abbates,    per  excusare   quod    majorem    ei    contumeliam 

vicecomites,  per  milites,  tandem  per  quos-  non  intulerit,  imposito  sextario  ordei   in 

cumque  potui,  adtestando  eum  per  sacra-  emendationem.  Denique  tune  proclamavi 

mentum   quod   fecerat,  per  bénéficia   ec-  ei    lezdas   quas    fraudulenter  &  violenter 

clesiae  que  non  modica  tenebat,  ut  a  tanta  sicut   audistis    michi    abstulerat,    &    por- 

malitia,  infamia   atque   infidelitate    cessa-  tam ,    &    medietatem    mensis    octobris   de 

ret  &  honorem  suum  ecclesiae  quiète  di-  tercio    salis,    que    duo    numquam    aliquo 

mitteret   aut   ad    justiciam  veniret.   Post-  modo  diffinivi,  set  sub  clamore  in  placito 

quam  autem  vidi  me  nil  posse  proficere,  retinui.  Sicut  superius   scriptum   estj   sic 

inportunitatem    malorum    que   mihi   infe-  tractavit  me  qui  fidelitatem   juraverat  ec- 

rebantur   ferre    non    valens    excomunica-  clesie  &  mihi  &  hominium  fecerat  &  to- 

tionique  subiciens  eundem  Aimericum  &  tum  honorem  ecclesie  integriter  &  fideli- 

omnem  terram  illius,  metu  mortis  compul-  ter   se    servaturum    jurando    spoponderat. 

sus    secessi    ad    partes    alias,    quocumque  Haec  itaque   scribo  vobis  qui  post  me  ad 

modo  victurus^  nec   tamen  tam  longe  se-  servitium  Dei  &  ecclesie  loco  meo  venturi 

cedere  potui  quo  captus  &  incarceratus  &  estis,  ut  cognoscatis  quam  maie  &  quam 

variis  modis  dehonestatus  ab  amicis  ejus  injuste  quamque  violenter  Aimericus  pre- 

non    essem ,   antequam    ad    emendationem  dictus  ecclesiam  &  me  dominum  suum  op- 

justicie    umquam    venire    vellet.    Tandem  presserit    &   quomodo    illo    auferente    ec- 

non  mihi  profuit  cognitio  &  atestacio  jus-  clesia  justiciam  suam  perdiderit,  &  precor 

ticiae  per  omnes  barones  terrae,  quod  ad  atque  obsecro,  ut  quod   mea  neglegentia 

finem  possem  venire  eum  eo  de  aliis  causis,  vel  mollitia  de  honore  perditum   est   ec- 

quousque  invitus,  dolens  &  coactus  pre-  clesiae,  quia  mala  que  mihi  inferebantur 

dictas  lezdas   diffinivi   injuste,  eum   leges  sustinere  non  poteram,  vestra  probitate  & 

dicant  irritam  esse  diffinitionem  factam  ab  rigore   recuperetur.   Istam   enim-justiciam 

expoliato,  nisi  prius  potestative  revestia-  habet  ecclesia  contra  Aimericum  vel  suc- 

tur,  &  ecclesia  hoc  honore  expoliata  frau-  cessores  ejus  quam  auditis,  &  si  quis  vobis 

dulenter  &  violenter  fuerat  nec  umquam  contradixerit,  pro  certis  &  veris  rationibus 

fuerat  revestita.  Adjurando  itaque  eum  per  ista  que  hic  scripta  sunt  firmare  &  defen- 

fidelitatem  quam  mihi  juraverat,  ne  hono-  dere,   sicut  juste  vobis   judicatum   fuerit, 

tes  aecclesie  mihi  invito  sibi  faceret  dari  sine    dubio    potestis.    Deus    namque    scit 


Vers 
1119 


Éd.orio 

t.  11.'' 

col.  ■1.02. 


86i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


866 


An 
1118 
7  mai. 


meae  &  filiorum  meorum  atque  genito- 
runi  quic([uid  habeo  vel  habere  debeo  iii 
villa  quae  vocatur  Archas  &  totum  deci- 
miim  &  ecclesiam  ejus  villae,  &  praecipio 
ut  Rotgerius  filius  meus  deliberet  istum 
decimum  &  islam  ecclesiam  totam  mona- 
chis  domus  Dei,  ut  habeant  eam  liberam. 
Dono  etiam  ei,  scilicet  monachis  Sancti 
Roberti,  totam  partem  illam  quam  habeo 
in  ecclesia  de  Taxas.  —  Post  haec  dono 
atque  concedo  uxori  meae  Caeciliae  totum 
honorem  meum  ubicumque  illum  habeo, 
quamdiu  ipsa  vixerit  vel  quamdiu  tenere 
voluerit,  ut  teneat  &  possideat  illum  sine 
omni  blandimento  filiorum  meorum.  —  Et 
postquam  vicecomitissa  a  praesenti  vita 
migraverit,  relinquo  filio  meo  Rotgerio 
Carcassonam  &  Carcasse'^,  &  Redas  &  Re- 
c/e^,  &  honorem  de  Tolosano  totum  qui 
pertinet  ad  dominum  de  Carcassona  &  de 
Redas.  Relinquo  etiani  supradicto  Rotge- 
rio Terme  &  Termene':^  &  totos  illos  re- 
torns  &  rectitudinem  quae  pertinet  ad  do- 
minium  c/e  Terme;  &  similiter  dono  ei 
totum  quod  habeo  in  Narbonensi  viceco- 
mitatu  quod  pertinet  ad  dominium  de  Car- 
cassona &  de  Terme.  Dimitto  etiam  ei  Bi- 
terris  civitatem  &  totum  Bederre-^,  exceptis 
illis  honoribus  de  Bederre"^  quos  posui  in 
portione  vel  divisione  honoris  Raymundi 
Trenchavel.  Et  Raymundus  faciat  pacem 
distribuere  aut  manumittere  vel  dividere  firmare  ad  Rotgerium  fratrem  suum  senio- 
voluerit,  hoc  sub  quorumlibet  nobilium  res  castellorum  de  Bederre-^,  quae  castella 
praesentia,  subscriptione  aut  etiam  testifi-  habent  in  parte  honoris  ipsius  Raymundi. 
catione  inconcussum  &  stabile  &  perpe-  Quod  si  domini  ipsorum  castellorum  nol- 
tuum  valeat  permanere.  Quod  ego  Bernar-  lent  pacem  firmare,  non  habeat  molestum 
dus-Atonis  vicecomes  Carcassonae  civitatis,  Raymundus  si  Rotgerius  eos  cogeret  atque 
advocatis  quibusdam  nobilibus  &  legalibus  distringeret  ad  firmandam  pacem.  Relin- 
viris,  pergens  ad  Ispanias,  adimplere  stu-  quo  etiam  ei  fevum  de  domino  de  Murel, 
dui  &  coram  positis  testibus  hoc  testa-  &  relinquo  ei  fevum  domini  de  Bruni- 
mentum  inter  uxorem  meam  &  filios  stabi-  cheld ,  &  relinquo  ei  turrem  de  qua  Pe- 
liendo  ita  constitui,  &  quod  ipse  Salvator  trus  Raymundi  de  Murel  fecit  convenien- 
dixit  :  Primum  quaerite  regnum  Dei\  &c.  tiam  mihi  ut  aedificaret  eam  in  JVIurel , 
In  primis  concedo  atque  dimitto  Domino  propter  quam  constituendam  Petrus  Ray- 
Deo  &  Sancto   Roberto    de  Casa-Dei   pro      mundi   accepit  a  me  CC  solides  Tolosanos 


quod  ex  veritate  &  pura  cordis  intentione 
ista  proferimus,  &  vobis  ut  in  veritate 
credatis  remota  omni  ambiguitate  menda- 
cii  fide  firma  mandamus.  De  bis  autem 
omnibus  multos  vobis  testes  enumerare 
possumus,  sicut  Arelatensem  archiepisco- 
pum  Atonem  &  Nemausensem  episcopum 
Johannem  &  Bernardum  Rainardi  &  Ade- 
marum  Narbonenses  archidiacones  (sic)  & 
abbatem   Sancti  Pauli  Ugonem   &  Gerun- 

densem   sacristam   Petrum  de  Saltu & 

Mironem  de  Capudstagno  &  Gaucerannum 
fratrem    ejus  &   Berengarium   Guilelmi    & 

Raimundum   Guifredi multosque  alios 

tam  clericos  quam  laicos,  qui  haec  omnia 
videntes  &  audientes  plenissime  ac  certis- 
sime  noverunt. 

Petrus  scripsit,  Raimundo  dictante  qui 
haec  vidit  &  audivit. 


462.  —  CCCLXXVII 

Testaments  de  Bernard-Aton,  vicomte 
de  BéifierSf  de  Carcassonne^  6'C. 

\.  —  LegaLIUM."  institutionum  salubria 
décréta  antiquitus  promulgando  sanxe- 
runt,  ut  quisquis  suarum  possessionum 
vel   praediorum   substanciam  vel   redditus 


An 
1118 


remissione  peccatorum  meorum  &  uxoris 


'Archives  du  domaine  de  Montpellier;  titres 
de  la  ville  de  Carcassonne,  n.  2;  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.   166,  f"  I. 

'  Evangile  selon  S,  MathieUj  c.  6,  v.  23. 


&  fecit  hanc  convenientiam  quod  quando 
facta  fuisset,  juraret  eam  mihi  ipse  & 
filius  ejus  &  similiter  filii  ejus  ad  filios 
meos.  Dimitto  etiam  &  concedo  Rotgerio 
saepe  praenominato  quicquid  habeo  vel 
habere  debeo  in  Minerbens',  &  relinquo 
ei  castellum  de  Capitestagni  &  castellum 


V. 


28 


An 
1118 

Ed.orig. 

t.  II, 
col.  404. 


867 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


868 


de  Cenceno  cum   omnibus  suis  pertinen-  petuum  valeat   permanere,  &c.  Hoc    tes- 

tiis  &  duas  abbacias  sine  parte  fratris  sui,  tamentum    inter    uxorem    meam    &   filios 

scilicet  Chaunas  &  Vallem-Segarii,  &  vil-  stabiliendo   ita   constitui.   In   primis   dono 

lam  quae  vocatur  Alsau  dimitto  ei.  Et  oin-  atque  concedo  uxori  meae  Caeciliae  totum 

nés  achaptos  quos  ego  feci  in  supradictis  honorem    meum   ubicumque   illum    habeo 

honoribus   sint   similiter  eidem  Rotgerii,  quandiu     ipsa    vixerit    vel    quandiu    ipsa 

&  in  istis  honoribus  quos  relinquo  Rot-  tenere  voluerit,  ut  teneat  &  possideat  il- 

gerio  nihil  possit  obtinere  aut  adquirere  lum  sine  omni  blandimento  filiorum   nos- 

Raymundus  frater  ejus  sine  ejus  consilio.  trorum.  —  Post  haec   dimitto   &   concedo 

—  Igitur  si  vicecomitissa  vellet  diviJere  se  Raimundo    Trencavel   filio    meo    quidquid 

a  filiis  suis,   dimitto   ei  Beders  &  Bederre^  habeo  vel    habere   debeo  in  Albia  vel  in 

&  castellum  de  Cenceno  cum  omnibus  suis  Albiensi  vel   in   comitatu  de  Roderge   aut 

pertinentiis  &  Agde  &  Agade^  &  Nemau-  in    Cadurcensi    aut    in   Tolosano    aut   in 

sum  cum  omni  honore  de  Bemose':^  &  Terme  Narbonensi,  totum  dimitto  ei  scilicet  quod 

&  Termene':^  &  quod  pertinet  ad  dominium  pertinet  ad  dominum  de  Castro  quod  voca- 

de  Termenis,    &    Prexanum    &    Confluent  tur  Ambilet;    relinquo    ex  Agde   &■  Agade'{ 

dimitto  ei.    Concedo  etiam  ei  la  forest  &  &  castellum  de  Pedenas  cum  omnibus  ter- 

quicquid  a  la  forest  pertinet,  &  dono  ei  minis  suis  &  totum  honorem  quem  habeo 

totum  honorem  meum  qui  est  inter  Agud  de    Herau    usque    ad    Rhodanum    fluvium. 

6-  Tored ,    &    proprie    dono    ei    villam    de  Item   dono   ei  retorn    de  IVLilgor.  Item  di- 

Burlas  cum   omnibus  suis   pertinentiis.  —  mitto  ei   totum    quod    habeo   in   Nemauso 

Et  dimitto  ambobus  filiis  meis  totum  quod  aut  in  Nemause'^  quod  pertinet  ad  viceco- 

lucratus  sum,  hoc  est  quod  guadanavi  in  mitatum  de  Nemauso,  &  relinquo  ei  cas- 


castello  de  Buciagas;  &  similiter  in  com- 
mune dono  ambobus  Castellum  -  novum 
quod  cognominatur  Arri  &  castellum  de 
Sancto  Felicio.  Actum  est  hoc  testamen- 
tum   anno   M  CXVIII  post   Incarnationem 


tellum  de  Cerner.  Dimitto  ei  etiam  castel- 
lum de  Lunas  &  totum  honorem  quem 
tenet  dominus  de  Lunas  de  me.  Similiter 
dimitto  ei  abbatiam  de  Juncels  &  fevum 
dé  Bernardo  de  Andusa  &  Bermundi  Pelet 


dominicam,  régnante  Lodovico  rege  Fran-  &  Guilhermi    de   Moutepessulano  ;   relin- 

corum,    nonis    madii.    S.    Bernardi-Atonis  quo  ei  &  totos  illos  acaptes  quos  feci.  In 

&  uxoris  ejus  Caeciliae.  S.  Decani  de  Pos-  his   honoribus    quos   relinquo   Raymundo 

cheiras.   S.  Gilaberti   de   Laurag.   S.   Ber-  non  possit  obtinere  aut  acquirere  aliquid 

nardi  de  Chaned.  S.  Pétri  Rainardi.  S.  Pe-  Rogerius  frater  suus  sine  suo   consilio  & 

tri  Segarii.  S.  Bernardi  Mironis  de  Laurag.  voluntate.  — Et  dimitto  ambobus  filiis  meis 

S.    Sigardi    de    Murvel.    S.    Guillelmi    de  hoc  quod  lucratus  sum,  hoc  est  quod  ga- 

Chulnat^.   S.  Pétri    de   Sabra.  S.  Bernardi  danavi   in  castello  quod  vocatur  Buciagas; 


Amati.  Raymundus  sacrista  beati  Nazarii 
sedis  Carcassonnae  scripsit  jubente  Ber- 
nard o-Atone. 

II.  —  Legalium  '  institutionum  salubria 
décréta  antiquitus  promulgando  sanxe- 
runt,  ut  quisquis  suarum  possessionum 
vel  praediorum  substantiam  vel  redditus 
distribuere  aut  manumittere  vel  dividere 
voluerit,  hoc   sub   quorumlibet   nobilium 


&  similiter  in  commune  dono  ambobus 
Castellum-novum  quod  cognominatur  Arri 
&  castellum  de  Sancto  Felicio.  Si  igitur 
vicecomitissa  vellet  se  dividere  a  filiis  suis, 
dimitto  ei  Beders  &  Bedeire-^,  &c.  Factum 
est  hoc  testamentum  anno  M  CXVlll  rég- 
nante Ludovico  rege  Francorum,  nonis 
maii.  S.  Bernardi-Atonis  &  uxoris  ejus 
Caeciliae.  S.  Decani  de  Poscheiras.  S.  Gi- 
laberti de  Laurag.  S.  Bernardi  de  Chaned. 
praesentia,  subscriptione  aut  etiam   testi-      S.  Pétri  Rainardi.  S.  Pétri  Segarii.  S.  Ber- 


ficatione   inconcussum   &  stabile  in  per- 

'  Cartulaire  de  Foix,  caisse  1  5  ;  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  166,  fS. 


nardi  Mironis  de  Laurag.  S.  Sigardi  de 
JSAurvïel.  S.  Guillelmi  de  Chulnat':^.  S.  Pétri 
de  Sabra.  S.  Bernardi  Amati.  Raymundus 
sacrista  beati  Nazarii  sedis  Carcassonnae 
scripsit  jubente  Bernardo-Atone. 


An 
1118 


Ed.orig. 

t.  II, 
C0I.405. 


869 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


870 


An 
1118 


463.  —  CCCLXXVIII* 

Donation  faite  par  les  seigneurs  de 
Termes  à  Cécile^  vicomtesse  de  Car- 
cas  sonne  '. 

IN  Dei  nomine.  Ego  Willelmus  Raymundi 
&  fratres  mei  Alairandus  &  Bernardus, 
nos  insimul  donamus  tibi  Caeciliae  viceco- 
mitissae  &  filiis  tuis  omnem  illum  hono- 
rem  qiiem  habemus  &  habere  debemus  in 
Termino  &  qui  pertinet  &  pertinere  dé- 
bet ad  ipsum  castrum  de  Termino,  scilicet 
in  castellis,  in  villis,  in  terris,  in  vineis, 
cultis  &  iucultis,  in  pratis,  in  pascuis,  in 
silvis,  in  garricis,  in  aquis  aquarumve  duc- 
tibus,  omnia  integriter  sicut  melius  Petrus 
&  Oliverius  habuerunt  &  tenuerunt,  in 
qualicumque  terra  ea  habuerint.  Quem  sci- 
licet honorem  nobis  advenit  per  successio- 
nem  avi  nostri;  per  quascumqiie  conve- 
nientias  sive  voces  ad  nos  pertinet  vel 
pertinere  débet,  sine  inganno  totiim  do- 
namus, laudamus  tibi  &  tuis  filiis.  Et  si 
aliquis  homo  vel  foemina  amparaverit  aut 
placita  inde  habuerit,  légales  tibi  garito- 
res  erimus  per  directum  &  propter  hoc 
accepimus  a  te  quingentas  solidatas.  Facta 
est  autem  carta  donationis  hujus  domini- 
cae  Incarnationis  anno  MCXViii,  régnante 
Ludovico  rege.  S.  Willelmi  Raymundi  & 
Alairandi  &  Bernardi  fratrum  ejus,  qui 
hanc  cartam  fieri  jusserunt  &  testes  fir- 
mare  rogaverunt.  S.  Arnaldi  de  Laurano. 
S.  Willelmi  Calvet.  S.  Willelmi  de  Limos. 
S.  Guillermi  Siguerii  de  Pomars.  S.  Ge- 
raldi  de  Rivo.  S.  Willelmi  Rogerii  de  Vi- 
lare.  Petrus  scripsit. 

*  Les  numéros  de  quelques-unes  des  pièces  pu- 
bliées par  les  Bénédictins  sont  transposés  par 
l'obligation  de    rétablir  ces  pièces  à  leur  date. 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5;  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  166,  1^  7. 


An 
1118 

3o  no- 


464.  —  CCCLXXIX 

Bulles  du  pape  Gélase  11  en  faveur  des 
ahhayes  de  la  Grasse  6*  de  Saint- 
André  d'Avignon. 

I.  —  Gelasius'  episcopus  servus  servo- 
rum  Dei  dilecto  filio  Berengario  abbati 
Crassensis  monasterii  beatae  Mariae  quod 
in  Carcassensi  parochia  situm  est  ejusque  vembrc 
successoribus  regulariter  substituendis  in 
perpetuum.  In  Lateranensîs  palatii  thomis 
repperimus  quod  Karolus  imperator  béate 
Marie  Crasseuse  monasterium  in  Carca- 
sensi  parochia  edificans,  beato  Petro  ob- 
tulerit  cum  universis  que  loco  eidem  con- 
tulerat.  Et  nos  ergo  eandem  catholici  régis 
oblationem  suscipientes,  monasterium  ip- 
sum beati  Pétri  protectione  decrevimus 
confovere,  statuentes  ut  quecumque  vel  ab 
eodem  rege  vel  [ab  aliis]  catholicis  prin- 
cipibus  ei  collata  vel  aliis  justis  modis  ad- 
quisita  sunt,  firma  semper  &  illibata  per- 
maneant,  in  quibus  hec  propriis  duximus 
nominibus  annotanda.  In  Narbonensi  epi- 
scopatu  ecclesiam  Sancti  Laurentii,  Sancti 
Stephani  de  Campolongo,  &  in  episcopatu 
Carcasensi  ecclesiam  Sancti  Michahelis  de 
Anausa,  &c.  In  Tolosano  episcopatu  mo- 
nasterium Sancte  Marie  de  Cambon  cum 
pertinentes  suis,  ecclesiam  Sancti  Pétri 
de  Merenx,  Sancti  Vincentii  de  Ax,  Sancti 
Pétri  de  Prades,  Sancti  Saturnini  de  Arsat, 

'Bibliothèque  du  roi  j  Baliize,  Bulles,  n"'  12 
&  58.  [Aujourd'hui  Bnluze,  v.  898,  n"  i2j  copie 
figurée  du  temps].  —  Nous  avons  renoncé  à  com- 
pléter cette  pièce,  les  parties  supprimées  par  dom 
Vaissete  n'offrant  qu'un  intérêt  purement  géogra- 
phique &  consistant  en  longues  listes  des  églises 
possédées  par  l'abbaye  de  la  Grasse.  On  trouvera 
ces  listes  dans  une  bulle  d'Agapet  II,  de  964,  dont 
l'original  a  été  brûlé  lors  de  l'incendie  du  Louvre 
(voir,  à  ce  sujet,  tome  II  de  la  présente  édition. 
Preuves,  col.  3o3),  &  dans  une  bulle  de  Calixte  II, 
du  yj  juillet  irip,  rédigée  d'après  cette  même 
bulle  de  Gélase;  on  trouvera  cette  pièce,  publiée 
d'après  deux  vidimus  de  Grégoire  IX  (Baluze, 
V.  38o,  n"*  39  &  40)  dans  le  livre  de  M.  Ulysse 
Robert,  Etude  sur  les  actes  de  Calixte  II,  Docu- 
ments, pp.  xi-xiv.  [A.  M.] 


An 
1118 


871 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


872 


Éd.orig, 

t.  Il, 
col.  406. 


Sancti  Petri  de  Sorsat,  Sancti  Pétri  de  Po-  censemus  qui  apud  loca  vestra  sepeliri  de- 

dio,  Sancti  Petri  de  Agenat,  Sancte  Marie  liberaverint,  ne  devotioni  &  extrême  vo- 

de  Ravat,  &c.  In  episcopatu  Helenensi luntati    eorum    nisi    forte    excommunicati 

monasterium  Sancti  Martini  de  Canegoni,  sint  ullus  obsistat.  Sane  de  presbyteris  [qui 

Sancti   Andrée   de  Subereta  cum  villis   &  per]  parochias  ad  monasteria  pertinentes  in 

ceteris  pertinentiis  earum.  In  Gerundensi  ecclesiis  constituuntur,  predecessoris  nos- 

episcopatu  monasterium  Sancte  Marie  de  tri  sancte   memorie   Urbani   secundi   pape 

Riudazer,    Sancti    Sepulchri    de    Paleira,  sententiam  confirmamus,  ut  videlicet  abba- 

Sancti  Stephani  de  Cannellas,  Sancti  Fe-  tes  in  parochialibus  ecclesiis  quas  tenent 

licis  de  Lagostera,  Sancti  Petri  de  Galli-  episcoporum    consilio    presbyteros   collo- 

cantu,  Sancti  Felicis  de  Geisal   cum  villis       cent,  episcopi  autem  paro[chiam ]  cum 

&  pertinentiis  eorum.   In  episcopatu  Ur-  abbatum    consensu    sacerdoti    committant, 

zellensi    ecclesiam    Sancti    Petri    de   Bur-  ut  ejusmodi   sacerdotes  de   plebis   quidem 

galo,  &c.  In  Albiensi  episcopatu Porro  cura   episcopo    rationem    reddant,   abbati 

ut  idem  Crasseuse  monasterium,   sub    tu-  vero  pro  rébus   temporalibus  ad  monaste- 

[tela   &]    jurisditione   sancte    nostre    Ro-  rium  pertinentibus  debitam  subjectionem 

mane  cui  Deo  auctore  deser[vimus  eccle-  exhibeant,  &  sic  sua  cuique  jura  serven- 

sie  ]    constitutum,   nullius    alterius    juris  tur.  Ad    indicium  autem   [re]cepte  a  Ro- 

ecclesie    ditionibus    summittatur,    omnem  mana   ecclesia    libertatis,   quinque   aureos 

cujuslibet  ecclesie  sacerdotem  in  eo  ditio-  quotannis    Lateranensi    palatio    persolva- 

nem  quamlibet  prêter  rectorem  sedis  hu-  tis.  Si  qua  igitur  in  futurum   ecclesiastica 

jus   apostolice   habere   prohibemus,   adeo  secularisve  persona  hanc  nostre  constitu- 

ut  nisi  ab  abbate  fuerit  invitatus,  nec  mis-  tionis  paginam  sciens  contra  eam  temere 

sarum    ibi    solemnia    celebrare    présumât.  venire  temptaverit,  &c. 

Obeunte  te  nunc  ejusdem  loci  abbate  vel  Ego  Gelasius  ecclesie  catholice  episco- 

tuorum  quolibet  successorum,  nullus  ibi  pus  subscribi  signum  manus  mee. 

qualibet  surreptionis  astutia  seu  violentia  Deus  in  loco  sancto  suo. 

preponatur,   nisi    quem    fratres    communi  Datum    apud    Magalonam    per    manum 

consensu  vel  fratrum  pars  consilii  sanio-  Grisogoni    sancte    Romane    Ecclesie    dia- 

ris  secundum  Dei  timorem  &  beati  Bene-  coni    cardinalis,    il   kalendas    decembris, 

dicti  regulam  elegerint,  a  Romano  ponti-  indictione   xil"'',    dominice   Incarnationis 

fiice  vel  cui  ipse  commiserit  consecrandum.  anno    M°  C°  XVIIII",    pontificatus    autem 

Chrisma,  oleum  sanctum,  consecrationes  domni  Gelasii  secundi  pape  anno  i. 
altarium    sive    ecclesiarum ,    ordinationes 

monachorum  qui  ad  sacros  fuerint  ordines  II.  —  Gelasius'  episcopus  servus  servo- 

promovendi  a  diocesanis   suscipiatis  epi-  rum  Dei  dilecto  filio  Petro  abbati  monas- 

scopis,  si  quidem  gratiam  atque  commu-  terii    Sancti    Andreae    quod     in    cacumine 

nionem  apostolice  sedis  habuerint  &  si  ea  montis  Andaonis   super  fluvium   Rhodani 

gratis  ac  s[ine  prav]itate  voluerint  exhi-  situm    est   ejusque    successoribus    regula- 

bere  :  alioquin  liceat  vobis  catholicos  quos  riter  substituendis    in   perpetuum.  Officii 

raalueritis  adiré   antistites  &  ab  eis  con-  nostri  nos  hortatur  authoritas  pro  eccle- 

secrationum    sacramenta     suscipere,    qui  siarum  statu  sollicitos  esse  &  quod  recte 

apostolice  sedis  fulti  autoritate  que  pos-  statuta  sunt  stabilire.  Quod  cum  ecclesiis 

tulantur  indulgeant  ;  nec  pro  adjacentium  caeteris    debeamus,  tuae    potius  ecclesiae 

parochiarum   interdictis  fratres  vestri  qui  quam  dum  in  Galliarum  partibus  essemus 

per  vestras  ecclesias  commorantur  a  divi-  nostris   manibus  consecrari  dispositio  di- 

nis  officiis  suspendantur  vel  a  mortuorum  vina   concessit  benigniori   debemus  fami- 

suorum    exequiis    probibeantur ,    sed    ipsi  liaritate    impendere.    Eapropter   universa 

tantum  cum  eorum  clientibus  clausis  ec-  quae    aut    ordinatoris    ac    praedecessoris 

clesiarum  januis  divin[e  servijtutis  officia  nostri    sanctae    memoriae    Urbani    papae 
peragant    &    sépulture     débita     exolvant. 

Illorum   quoque   sepulturam    liberam   esse  '  Archives  de  Saint-André  d'Avignon. 


An 
1118 


An 
II  18 

20  dé- 
cembre. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  407. 


An 
ni8 


873 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


874 


Ed.orig. 

t.  11, 
col.  402. 


An 
1119 

16 
février. 


aut  aliorum  Romanorum  pontificum  Gre-  fratres  sui  dederunt  oblias  de  uno  casale 
gorii,  Victoris,  Joannis  authoritate  nio-  quod  vocatur  Bernardus  Guillelmus.  Ar- 
nasterio  vestro  concessa  &  confirmata  sunt,  naldus  de  Justiniaco  &  fratres  sui  dede- 
nos  quoque  praesentis  privilegii  pagina  runt  oblias  de  uno  casale  quem  tenet 
concedinius  &  confirmamus,  &c.  Ad  indi-  Petrus  Johannes  de  Duobus-puUis.  Roge- 
cium  autem  hujus  a  sede  apostolica  per-  rius  de  Aura  dédit  très  sestaradas  de  terra 
ceptae  libertatis  très  libras  cerae  de  ipso  a  Petram-latam.  Guillelmus  &  Bernardus 
beati  Andreae  monasterio,  duas  vero  de  de  Abatud  quatuor  sestaradas  de  terra, 
praefata  ecclesia  beati  Pétri  de  Todone,  Hec  omnia  dederunt  pro  remissione  pec- 
quam  de  jure  sanctae  Romanae  tenetis  catorum  suorum  vivorum  ac  mortuorum. 
Ecclesiae,  nobis  nostrisque  successoribus 
annuatim  persolvatis,  &c. 

Ego  Gelasius  Ecclesiae  catholicae  epi- 
scopus,  signum  manus  meae. 

Deus  in  loco  sancto  suo. 

Ego  Lambertus  Ostiensis  episcopus. 

Ego  Boso  cardinalis. 

Ego   Petrus   diaconus   cardinalis   Sancti 
Nicolai  in  carcere  Tulliano. 

Datum  Arausicae  per  manum  Grysogoni 


An 
1 1  19 


Éd.oriij. 

t.  11, 
col.  403. 


466. 

Accord  entre  Pierre-Raîmond  de  Per- 
pignan 6»  les  chanoines  de  Saint- 
Paul  de  Narbonne^ 


anno  I. 


465.  —  CCCLXXVI 

Consécration  de  l'église  de  Rutilans, 
dans  le  pays  de  Foix'. 


MANIFESTUM  est  quod  Petrus  Raimundi 
ûan>-ic^c  xvuii.a.iac;  juu^ico.a^  ^xc.v,wi..  w«x«.-  de  Perplniano  venit  ad  placitum  cum 

nalis,  XIII  kalendas  januarii,  indictione  canonicis  Sancti  Pauli  in  praesentia  Ri- 
XII,  dominicae  Incarnationis  anno  MCXIX,  cardi  archiepiscopi  de  quadam  terra  quae 
pontificatus  autem  domni  Gelasii  II  papae      est    in   fisco    inter   duas    publicas    stratas 

subtus  Misellos  prope  territorium  Sancti 
Grisantis,  in  qua  terra  fuerunt  vineae, 
quas  vendidit  Pipinus  ad  Raiamballum. 
Praedictus  namque  Petrus  Raimundi  affir- 
mabat  illam  terram  esse  suum  alodium  ; 
clerici  vero  contradicentes  dicebant  illam 
terram  non  esse  alodium  Pétri  Raimundi, 
sed  esse  alodium  Sancti  Pauli  &  quod  ipsi 
jam  acceperant  quartum  de  ipsa  terra  dum 

ANNO  ab  Incarnatione  Domini  M^C^x"  esset  in  vinea.  Auditis  utriusque  partis 
viir,  XIIII  kalendas  martii,  in  castro  rationibus,  indicaverunt  Bernardus  Amati 
quod  dicitur  Rutilans,  Raimundus  Barbas-  &  Berengarius  de  Porta-Regia  &  Raimun- 
trensis  episcopus  consecravit  ecclesiam  in  dus  Berengarii,  quod  si  praefati  clerici 
honore  genitricis  Dei  Marie  &  posuit  in  possent  probare  per  testes  legitimos  ha- 
altare  reliquias  sanctorum  martirum  Cor-  buisse  quartum  de  ipsa  terra,  ipse  Petrus 
nelii  pape  atque  Artemie  virginis.  Et  mili-  Raimundi  diffiniret  illam  ad  clericos  & 
tes  ejusdem  castri  dederunt  ecclesie  illi  de  ipsi  acciperent  eam  in  suo  dominio  &  fa- 
suis  bonis,  in  primis  Petrus  de  Durban  &  cerent  inde  quidquid  elegerent.  Cumque 
mater  ejus  pro  sainte  animarum  suarum  clerici  essent  parati  ostendere  per  conve- 
dederunt  medietatem  ecclesie  de  Castlar ;  nientes  testes,  scilicet  Petrum  Gualterii  & 
Petrus  Sacer  &  Petrus  de  Cante  &  Arnal-  Poncium  Gairalli,  quemadmodum  eis  judi- 
dus  de  Cante  &  fratres  sui  dederunt  deci-  catum  fuerat,  Petrus  Raimundi  cum  con- 
mam  molendini  de  Baulias.  Bernardus  de  silio  archiepiscopi  &  judicum  supradicto- 
Aura  dédit  decimam  de  piscibus  de  duobus  rum  diffinivit  ad  clericos  per  se  &  per 
molendinis.   Guillelmus    de   Justiniaco    & 

■  Cartulaire  de  Saint-Paul  de  Narbonnej  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  Sy,  f"  ic8. 


An 
1119 

9  mai. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat;   [latin  9  il 
i°  6  r".] 


An 
I  I  19 


875 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


876 


suos  ipsam  terram  &  dimisit  sacramentum 
testibus,  ideo  ut  clerici  facerent  ei  bonam 
fiuem  &  dimitterent  ei  malum  &  giierram 
quam  fecerat  eis  propter  ipsam  terram. 
Datum  hoc  judicium  super  ipsam  terram 
&  haec  deffinitio  facta  vu"  idus  madii , 
anuo  Christi  M"  C"  x°  IX%  in  praesentia 
Ricardi  archiepiscopi  &  judicum  supra- 
dictorum  &  Raimundi  Guifredi  &  prioris 
Sanctae  Mariae  &  Raimundi  Floterii  & 
Pétri  Beg,  &  Bernardi  Hatmarii  &  Pétri 
Ermengaudi. 


Ed.orig. 

t.  11, 
col.  407. 


An 
1119 
mai. 


467.  —  CCCLXXX 

Réforme  de  Vahhaye  de  Sorè-^e^. 

EX  regum  &  dominus  dominantium, 
potestas  potestatum  dat  notitiam  servis 
suis  qualiter  possint  pervenire  ad  Deum. 
Igitur  ego  Bernardus  vicecomes  fateor  me 
reum  esse  &  culpabilem  in  omnibus  viis 
meis  &  insuper  de  ecclesiis  quae  in  potes- 
tate  mea  sunt  maie  ordinatae,  quarum  una 
est  monasterium  Sanctae  Mariae  Soricen- 
sis  quae  modo  videtur  saeculariter  stare. 
Idcirco  ego  volens  ut  ibi  régula  sancti 
Benedicti  possit  observari  &  teneri,  volo 
adjutorium  post  Deum  domini  Rogerii 
abbatis  monachorum  Moisiacentium ,  & 
dono  ordinationem  ego  Bernardus -Ato 
vicecomes  &  uxor  mea  Caecilia  &  iilii  mei 
Rogerius  &  Raymundus  praefati  monas- 
terii  Sanctae  Mariae  Soricensis  Domino 
Deo  &  beatis  apostolis  Petro  &  Paulo  & 
monasterio  Moisiaco,  ut  deinceps  ordi- 
netur  secundum  regulam  sancti  Benedicti 
intus  &  foris  per  manum  domni  abbatis 
Moisiacensis  &  fratrum  Moisiacensium 
quamdiu  voluerint  bene  ordinare.  Ordi- 
namus  itaque  ut  ullus  comes  Tolosanus 
ibi  uUum  dominium  habeat,  nisi  solus 
Bernardus  vicecomes  &  progenies  illius. 
Anno  ab  Incarnatione  Domini  MCXix  facta 
carta  ista,  in  mense  maio,  sub  die  feria  V, 
régnante  domino  Ludovico  rege.  S.  domni 
Arnaldi  abbatis  Cellae-Medulfi.  S.  Bernardi 
Adelbaldi. S. Bertrand!  de  Maismore.  S.  Gui- 

'  Château  de  Foix;  cartiilaire,  caisse  i5. 


laber  de  Laurac.  S.  Bernardus  Bonfilius. 
S.  Bertrandus  Poncius  de  Aurïac.  S.  Ray- 
mundi  de  Rocafort  &  multi  alii. 


An 
>"9 


468. 


CCCLXXXII 


Bulles  du  pape  Calixte  11  en  faveur 
des  ahbayes  de  Saint -Gilles  6* 
d'Alet. 

ï. —  Calixtus"  episcopus  servus  servo- 
rum  Dei,  dilectissimus  (jzc)RaimundoElec- 
tensi  béate  Marie  moiiasterii  abbati  ejus- 
que  successoribus  rcgulariter  substituendis 
in  perpetuum.  Officii  nostri  nos  ortatur 
auctoritas  pro  ecclesiarum  statu  sollicitos 
esse  &  que  recte  statuta  sunt  stabilire. 
Propterea  petiîionibus  tuis,  fili  in  Christo 
karissime  Raimunde  abba,  non  inmerito 
annuendum  censemus,  ut  Elecfense  béate 
Marie  monasterium  cui  Deo  auctore  pré- 
sides, quod  videlicet  ab  ipso  fundatore  no- 
bilis  memorie  Bera  comité  beato  Petro  sub 
censu  libre  unius  argenti  singulis  trien- 
niis  persolvende  oblatum  est,  ad  exemplar 
predecessoris  nostri  noni  Leonis  pape 
apostolice  sedis  privilegio  muniremus.  Per 
presentis  igitur  privilegii  paginam  apos- 
tolica  auctoritate  statuimus  ut  quecumque 
bona,  quascumque  possessiones  idem  ce- 
nobium  in  présent!  duodecima  indictione 
légitime  possidet  sive  in  futurum  largiente 
Deo  juste  atque  canonice  poterit  adipisci, 
fîrma  tibi  tuisque  successoribus  &  illibata 
permaneant,  in  quibus  hec  propriis  duxi- 
mus  nominibus  adnotanda  :   monasterium 

'  Bibliothèque  du  roi;  Baluze,  Bulles,  n.  i5. 
[Copie  du  treizième  siècle;  aujourd'hui  Baluze, 
Armoires,  v.  38o,  n°  i5.]  —  Cette  charte  est  datée 
de  I  I  20,  mais  en  réalité  elle  est  de  i  i  i  9,  &  Calixte 
y  a  employé  le  style  pisan,  qui,  on  le  sait,  fait 
partir  l'année  de  l'annonciation,  en  anticipant  de 
neuf  mois  sur  le  style  florentin;  les  Pisans  comp- 
tent depuis  la  conception  de  Jésus-Christ,  au  lieu 
de  compter  depuis  l'annonciation  qui  suit  sa  nais- 
sance ;  c'est  ce  que  prouve  l'itinéraire  du  pape 
Calixte  II  qui,  en  juin  1  120,  était  à  Rome,  &  en 
juin  1119  à  Saint- Gilles.  Voir  Ulysse  Robert, 
Etude  sur  les  actes  du  pape  Calixte  If,  p.   39. 

[A.  M.] 


An 
I  I  19 

ig  juin. 


Éd.orig 

t.  H, 

col.  409- 


An 
1119 


877 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


878 


videlicet  Sancti  Failli  quod  dicitur  Valolas  verit,  secundo  terciove  commonita,  si  non 

super  ripani  Aquilini  cuni  apendiciis  suis;  satisfactione  congrua  eniendaverit,  potes- 

ecclesiam    Sancti    Policarpi    super   ripam  tatis  honorisque  sui  dignitate  careat  ream- 

Rivi-Grandis  cum  perlinentiis  suis,  sicut  que  se  divino  judicio  existere  de  perpe- 

monasterio    vestro    doniini    predecessoris  trata  iniquitate  cognoscat,  &  a  sacratissimo 

nostri    sancte    meniorie     Paschalis    pape  corpore   ac  sanguine    Dei   &  doniini  Re- 

judiçio   confirmata  est;   ecclesiani   Sancte  deniptoris  nostri  Jhesu  Christi  aliéna  fiât 

Marie    de   Urbione,    &  ecclesiam    Sancte  atque  in  extremo  examine  districte  ultioni 

Columbe  de  Chercobcs  super  ripani   Erz;  subjaceat.  Cunctis  autcm  eidem  loco  jura 

ecclesiam  de  Pairano,  &  Sancti  Papuli  mo-  servantibus   sit    pax   domini    nostri   Jhesu 

nasterium,  &  ecclesiam  de  terra  Copelata  Christi,  quatinus  hic  fructum  bone  actionis 

de  Villa-nova;    villam    Flacianum,  villam  percipiant  &  apud  districtum  judicem  pre- 

Cornellianum ,    ecclesiam    Sancti    Martini  mia  eterne  pacis  inveniant.  Amen.  Datum 

de  Cella    cum   apendiciis   suis,  ecclesiam  apud  Sanctum  Egidium  per  manus  Griso- 

de    Castro    Rasindo,    &    ecclesiam    Sancte  goni  sancte  Romane  Ecclesie  diaconi  cardi- 

Marie  deSperazano,  castrum  Puncianum  nalis  ac  bibliotecarii,  iiix°  '  kalendas  julii, 

&  ecclesiam;  castrum  de  Vezola  cum  dua-  indictione    XII'',    dominice    Incarnationis 

bus  ecclesiis,  castrum  Cornelianum  &  cas-  anno  M"  C  xx. 
trum  Blancafort.  Decernimus  ergo  ut  nuUi 

omnino   hominum   liceat   idem   cenobium  II.  —  Calixtus'   episcopus   servus  ser- 

temere   perturbare   aut   ejus    possessiones  vorum  Dei,  dilectis  filiis  Ugoni  abbati  & 

auferre  vel  ablatas  retinere,  minuere  vel  monachis    monasterii    Sancti  Egidii  salu- 

temerariis  vexationibus  fatigare,  set  om-  tem  &  apostolicam  benedictionem.  Propter 

nia  intégra  conserventur,  eorum  pro  quo-  dissensiones  &  scandala  que  fréquenter  in- 

rum    gubernatione   &   sustentatione   con-  ter  locum  vestrum  &  comitem  &  item  inter 

cessa   sunt    usibus    omnimodis   profutura.  abbatem  &  monachos  emerserunt,  monas- 

Obeunte  te  nunc  ejus  loci  abbate  vel  tuo-  terium  vestrum   grave  admodum  sustinuit 

rum  quolibet  successorum  nullus  ibi  qua-  in   bonis    temporalibus    detrimentum.   Ad 

libet   subreptione,    astucia    seu   violentia  hoc  etiam  ventum  est,  ut  inter  cetera  ma- 

prepOnatur,    nisi    quem    fratres    comuni  jor  thesauri  pars  distracta  sit  &  dispersa, 

consensu  vel  fratrum  pars  consilii  sanioris  sicut  ex  relationis  vestre  assertione  com- 

secundum  Dei  timorem  &  beati  Benedicti  perimus.  Quod  profecto  tauto  amplius  nos 

regulam  providerit  eligendum.  Electus  a  gravare  noveritis,  quanto  specialius  atque 

diocesano  consecretur  episcopo,  si  quidem  familiarius    locus   vester    ex    ipsius    beati 

ille  gratis  ac  sine  pravitate  consecrationem  Egidii  oblatione  ad  Romanam  cognoscitur 

voluerit    exhibere;    alioquin    a    catholico  Ecclesiam  pertinere.  Ne  igitur  malum  hoc 

quem    maluerit   episcopo   consecrationem  vires  ulterius  ullas  obtiueat,  mansuro  in 

accipiat.  Hoc  etiam  capitule  presenti  sub-  perpetuum  decreto  statuimus  &  omnimo- 

jungimus,  ut  quia  locus  vester  beati  Pétri  dis  ex  auctoritate  sedis  apostolice  prohi- 

oblatio  &  ejus  Romane  Ecclesie  juris  est,  bemus,  ut  nullus  abbas  vel  monachus  the- 

nulli   omnimodo    archiepiscopo   vel    epi-  saurum  vel  honores  ecclesie  qui  aut  modo 

scopo  facultas  sit  super  eum  vel  super  vos  habenturaut  infuturum  largiente  Domino 

vel  super  aliquem  vestrorum  excommuni-  adquirentur,  alienare,  distrahere  vel  im- 

cationis   aut   interdictionis    proferre  sen-  pignerare  audeat,  nisi  forte  pro  his  tribus 

tentiam,set  liberi  semper   &  quieti   sub  causis,  pro  redemptione  videlicet  captivo- 

jure  &  protectione  sedis  apostolice  persis-  rum,  pro  communi  &  graviori  famis  inopia 
tetis  &  argenti    libram   singulis  trienniis, 


sicut  a  prefato  comité  institutum  est,  La- 
teranensi  palacio  persolvatis.  Si  qua  igitur 
in  futurum  ecclesiastica  secularisve  per- 
sona  hanc  nostre  constitutionis  paginam 
sciens  contra  eam   teniere  venire  tempta- 


'  Dom  Vaissete  avait  imprimé  m.  [A.  M.] 

^  Bibliothèque   du    roi;    Baluze,   Bulles ^   n.    i3. 

[Auj.  Baluze,  v.  38o,  n°  33;  original   jadis  scellé. 

Voir  aussi    Bullaire  de  l'abbaye  de  Saint-Gilles, 

latin  I  1018,  f"  46  r".J 


An 
1119 


An 
1 1  19 

28  juin. 


An 
1119 


An 
1 1  I  9 

'4 
juillet. 


879 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


880 


&pro  emptione  seu  redemptione  hoiiorum.  auctoritate  firmamus    &   ratum   in   perpe- 

Id   ipsum   autem   si   contigerit,  totius  iiat  tuum    manere    decernimus,   praecipientes 

commuai  deliberatione  capituli,  ut  nichil  ut  nulli   hominum  liceat   locum   illum   ab 

dolo  vel    surreptione    aliqua,  sed   predic-  Electensis  monasterii  subjectione  subtra- 

tarum  necessitatum  instantia  committatur.  hère  aut  temerariis  vos  inde  vexationibus 

Si  quis  igitur  abbas  vel   monachus  decreti  fatigare.  Si  quis  ergo  decreti  hujus  tenore 

hujus  tenore  cognito  contraire  temptave-  cognito  temere  quod  absit  contraire  ten- 

rit,  abbas  quidem  abbatie  regimine  careat  taverit,    honoris    &   officii    sui   periculum 

&   sententie    excomunicationis    subjaceat,  patiatur    aut    excommunicationis    ultione 

monachus   vero   a   monasterio    penitus    &  plectetur,  nisi  praesumptionem  suam  digna 

ab    ejus    honoribus   excludatur   &    eadem  satisfactione  correxerit.  Fratres  qui   nos- 

excommunicationis  sententia  teneatur,  nisi  trae  huic  retractationi   &  decisioni   inter- 

presumptionem  suam  tam  abbas  quam  mo-  fuerunt  hi  sunt  :  Cono  Praenestinus,  Lam- 

nachus    secundum    comune    capituli   judi-  bertus  Ostiensis  episcopi  ;  Boso,  Deusdedit 

cium  digna  satisfactione  correxerit.  Ean-  presbyteri ,    Petrus    &   Gregorius    diaconi 

dem  etiam  excommunicationis  sententiam  cardinales;    Ricardus    Narbonensis,    Ato 

super  eos  qui  thesaurum  vel  honores  mo-  Arelatensis,  Bernardus  Auxiensis  archiepi- 

nasterii  preterquam  superius  definitum  est  scopi;   Raymundus   Earbastrensis,  Gualte- 

acceperint  promulgamus.  rius  Magalonensis,  Arnaldus  Carcassensis, 

Ego  Calixtus   catholice   ecclesie  episco-  Amelius  Tolosanus,    Berengarius   Gerun- 

pus  confirmo  &  subscribo.  densis,  Gregorius  Bigorritanus  episcopi; 

Datum    apud    Magalonam    per    manum  Bernardus -Atonis    vicecomes   Bitterensis, 

Grisogoni  sancte  Romane  Ecclesie  diaconi  CentuUus  comes  Bigoritanus. 

cardinalis  ac  bibliothecarii,  iiii  kalendas  Ego  Calixtus  catholicae  Ecclesiae  epi- 


julii,  indictione  XII^,  dominice  Incarna- 
tionis  anno  M°  C  xx",  pontificatus  autem 
domni  Calixti  secundi   pape  anno  primo. 

III.  —  Calixtus"  episcopus  servus  servo- 


469.  —  CCCLXXXIII 


scopus. 

Datum  Tolosae,  per  manum  Chrysogoni 
Romanae  Ecclesiae  diaconi  cardinalis  ac 
bibliothecarii,  il  idus  julii,  indictione  XII, 
dominicae  Incarnationis  anno  M  CXX,  pon- 
rum  Dei,  dilecto  filio  Raymundo  Electensi  tificatus  autem  domni  Calixti  II  papae 
abbati  salutem  &  apostolicam  benedictio-  anno  I. 
nem.  Super  ecclesiam  Sancîi  Polycarpi 
jamdiu  a  praedecessore  nostro  sanctae 
memoriae  Paschale  papa  inter  vestrum  & 
Crasseuse  monasterium  definitio  facta  est; 
nuper  autem  in  concilio  quod  per  divinam 
gratiam  Tolosae  celebravimus,  Crassensis  piaid  tenu  dans  le  Bas-Languedoc'. 
abbas  Berengarius  quaerelam  deposuit, 
Éd.orig.  quod  in  definitione  illa  Crasseuse  fuerit  ti.  toTUM  sit  omnibus  hominibus,  quod 
coK4i'o.  monasterium  aggravatum  ,  pro  eo  quod  IN  Petrus  Berengarii  de  Castro  quod  vo- 
unius  tantum  fratris  praesentia  judicium  catur  Foderia  ecclesiam  Sancti  Martini  de 
fuerit  promulgatum.  Ne  igitur  aliqua  ei  Caux,  quam  Alcherius  avunculus  ejus  cum 
conquerendi  relinqueretur  occasio,  ex  omnibus  ad  eam  ecclesiam  pertinentibus 
abundanti  quaerimoniam  ejus  audivimus;  ei  dederat  jure  haereditario,  volens  arri- 
causa  tamen  diligentius  indigata,  nihil  père  iter  Jérusalem,  dédit  sancto  Guillelmo 
aliud  in  ea  invenire  potuimus  quam  quod  pro  remedio  animae  suae  &  abbati  &  mo- 
praedicta  nostra  sententia  definivit.  Ea-  nachis  Gellonensis  coenobii  praesentibus 
propter  nos  auctore  Deo,  quod  a  sede  &  futuris.  Contra  hoc  donum  surrexit  Ber- 
apostolica  de  ipsa  beati  Polycarpi  ecclesia  nardus  Raymundi  de  Castro-novo,  dicens 
constituimus,    ejusdem    sedis    apostolicae      quod  supradictus  Alcherius  tempore  mor- 


An 
1119 


Archives  de  la  cathédrale  de  Narbonne. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Guillem. 


An 


88l 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


882 


Éd.orig. 

t.  H, 
col.  41 1. 


tis  suae  dederat  praefatum  honorem  Ray- 
mundo  fratri  suo  Aniaaensis  monasterii 
monacho,  scilicet  nepoti  suo,  &  Raymun- 
dus  eidem  Bernardo,  scilicet  fratri  suo; 
supra  qua  querela  stabilitum  est  placituni 
apud  Abroniacum  villa,  quae  sic  dicitur. 
Ad  quem  placitum  coiivenerunt  Hermeii- 
gaudus  de  Duabus-virginibus  &  Raymun- 
dus  Pontii  &  Rayniundus  Leotardii  & 
Stephanus  Berengarii  de  Gibret  &  Jor- 
danus  de  Foderia  &  Raymundus  frater 
ejus  &  alii  multi.  Ubi  audita  eorum  que- 
rinionia  &  diligenter  ventilata,  difficien- 
tibus  testibus  a  parte  Bernardi  Raymundi 
&  Raymundi  monachi  fratris  sui,  judicatus 
est  houor  a  judicibus  supradictis  Petro 
Berengarii  &  sanctis  quibus  ipse  dederat 
possidendum,  partim  pro  dono  Alcherii 
avunculi  sui,  partim  quia  erat  ei  propin- 
quior,  partim  pro  carta  convenientiaria 
patrum.  Post  quae  omnia  Bernardus  Ray- 
mundi profectus  est  in  Jérusalem.  Quo 
profecto  &  Petro  Berengario  defu::cto, 
surrexit  adversus  haec  Deodatus  Raymundi 
de  Albaiga  monachus  Casae-Dei  pretio  CL 
solides  quos  sibi  Gormundus  &  Rodul- 
phus  promiserant  fratres  supradicti  Ber- 
nardi Raymundi,  dicens  mentiendo  se  ha- 
bere  chartam  convenientiariam  patrum  per 
quam  praefatus  honor  Bernardo  Raymundi 
&  infantibus  suis  contingere  deberet.  Prop- 
ter  quam  causam  contra  appellaverunt  ho- 
norem Petro  abbati  II  &  fratribus  loci."Et 
ideo  statuts  placito  apud  Leociacum,  con- 
venerunt  ibi  abbas  &  monachi  &  adversarii 
eorum,  cui  placito  interfuerunt  etiam  Be- 
rengarius  Guillelmi  de  Duabus-virginibus 
&  Raymundus  Pontii  &  Pontius  Deusde 
de  Tolurla  &  Guilklmus  Assalitus  &  Ray- 
mundus Leotardi  &  Stephanus  Berengarii 
de  Gibret  &  alii  quamplures  tam  militaris 
quam  popularis  plebis,  Ibique  causa  utra- 
rumque  partium  audita  &  discussa,  prae- 
dictorum  judicio  &  monachus  falsitatem 
incurrit  &  ejus  charta  quassata  est  & 
honor  judicatus  est  possidendus  Sancto 
Guillelmo  &  abbaii  &  monachis  in  perpe- 
tuum,  &  quumvis  injuste  consilio  Beren- 
garii Guillelmi  datis  CLX  solidis,  solverunt 
praedictum  honorem  Bernardus  Raymun- 
dus filius  supradicti  Bernardi  Raymundi 
>>;    AHVrtia    mater    ejus    &    avunculi    ejus 


Gormundus  &  Rodulphus  cum  carta  coram 
testibus.  Rediens  autem  Bernardus  Ray- 
mundi de  Jérusalem  &  audiens  <[uod  abbas 
&  monachi  dcderunt  CLX  solidos,  conques- 
tus  est  praefatum  honorem,  scd  superve- 
niente  morte  garpivit  &  solvit  praescrip- 
tum  honorem  in  manu  Bernardi  Agatensis 
episcopi  &  omne  sanctuarium.  Post  cujus 
mortem  surrexit  filius  ejus  dicens  quod,  eo 
infra  annos  constituto  &  in  Gallia  posito, 
avunculi  ejus  coegerunt  eum  facere  solvi- 
mentum  honoris  &  conquestus  est  adver- 
sus abbatem  &  monachos  :  jam  veto  eo 
crescente  &  de  bailia  egrediente  libéra 
potitus  aetate  &  accepta  uxore,  stabili- 
tum est  placitum  apud  Montempessulum 
&  firmatum  in  manu  Bernardi  Andusiae, 
cui  placito  interfuerunt  idem  Bernardus 
de  Andusia  &  Ugo  Castelli-novi  &  Pon- 
tius Montis-Lauri  &  Otto  de  Cornone  & 
Berengarius  de  Salve  &  Petrus  Rostagni 
&  Berengarius  Lamberti  &  Raymundus 
Leotardi  &  Guillelmus  Assalît  &  Pontius 
de  Pomerols  &  Raymundus  Dalmatii  de 
Aimas  &  Raymundus  Rostagni  de  Centrai- 
ranegues  &  abbas  &  monachi  Sancti  Guil- 
lelmi. Audita  autem  ibi  utrarumque  par- 
tium ratione,  partim  pro  definitione  quae 
fuit  facta  cum  Petro  Berengarii  jure  pro- 
pinquitatis  &  conventionis ,  partim  pro 
solutione  Bernardi  Raymundi  patris  sui 
in  manu  episcopi  facta,  judicatum  est  ab 
eis  debere  solvi  eumdem  honorem  cum 
carta  Sancto  Guillelmo  &  abbati  &  mona- 
chis &  causa  amoris  debere  dari  Bernardo 
Raymundi  CGC  solidos  Melgorienses,  quod 
&  factum  est  prout  sequitur.  —  Ego  in  Dei 
nomine  Bernardus  Raymundi  filius  Ber- 
nardi Raymundi  de  Castello-novo,  cum 
consilio  uxoris  meac  Richardae  &  avun- 
culorum  meorum  Gormundi  &  Raymundi 
monachi,  dono,  solvo,  virpisco  omnipo- 
tenti  Deo  &  altari  sancti  Salvatoris  Gello- 
nensis  coenobii  &  sanctae  Crucis  ac  glo- 
riosissimo  confessori  Christi  Guillelmo  & 
abbati  Petro  II  &  successoribus  suis  & 
monachis  ejusdem  monasterii  praesentibus 
&  futuris,  ecclesiam  Sancti  Martini  de 
Caux  cum  omni  fevo  presbyterali  &  cum 
terris  quae  ad  eandem  ecclesiam  pertinent 
&  cum  omni  ecclesiastico  &  cum  omnibus 
decimis  &  praemissiis,  ut  habeant,  teneant 


An 
1119 


An 
1119 


883 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


884 


&  possideant  praedicta  sanctitas  &  abbas 
&  monachi  in  perpetuum.  Et  hoc  iideliter 
facio  &  sine  malo  ingenio  in  manu  supra- 
dicti  abbatis,  praesentibus,  videntibus  & 
audientibus  Raymundo  priore  &  Bernardo 
Sancti  Pontii  &  Siguino  &  Bernardo  de 
oyg-  Andusia  &  caeteris  qui  ad  supradictum 
col, 41*2.  placitum  Montispessuli  aderant,  anno  ab 
Incarnatione  Domini  M  cxix. 


Éd. 


An 
I  120 

36  juin 


470.  —  CCCLXXXI 

Charte  de  Richard^  comte  de  Rode-^\ 

IN  Dei  omnipotentis  nomine.  Ego  Ricar- 
dus  cornes  Ruthenensis  &  Ugo  filius 
meus  cornes  &  abbas  donamus  Domino 
Deo  &  sancte  Marie  &  sancto  Victori 
martiri  Massiliensis  monasterii  &  domnO 
Rodulfo  abbati  omnibusque  successoribus 
ejus  &  monachis  presentibus  &  futuris 
ecclesiam  Sancti  Amancii  Rutenensis  cum 
omnibus  ecclesiis  ad  praedictam  ecclesiam 
pertinentibus,  quam  etiam  concessione  pa- 
tris  mei  Berengarii  per  triginta  &  eo 
amplius  annos   possederant  &   tenuerant. 

Éd.orig.  Si  cfuis  autem  homo  vel  femina  cuiuslibet 

t.  11  .    . 

001.408.   potestatis  vel  ordinis  hanc   cartam  dona- 

tionis   vel    auctoritatis    nostre    irrumpere 

voluerit,  nullatenus  hoc  valeat,  sed  sit  a 

consortio  Dei  extraneus  &  insuper  com- 

ponat  in  vinculo  c  libras  auri. 

Facta  carta  donationis  anno  ab  Incarna- 
tione Domini  mcxc%  régnante  Lodoico 
rege  Francorum,  luna  xviP,  indictione 
XIII^,  die  VI  kalendas  julii. 

Signum  Ricardi  coniitis  qui  hanc  dona- 
tionis sue  cartam  firmavit.  Signum  Ugonis 
•filii  ejus  qui  hanc  cartam  sue  donationis 
firmavit.  Signum  Nicecii  de  Buxogul.  Sig- 
num Deusde  de  Vihinio.  Signum  Odalrici 

'  Petit  cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Victor  de 
Marseille.  [Collationné  sur  le  cartulaire  de  M.  Gué- 
rard,  t.  2,  p.  204-5.]  —  La  date  de  l'an  de  l'in- 
carnation est  fausse;  dom  Vaissete  avait  supposé 
M  19;  il  vaut  mieux,  avec  Duchesne,  Histoire  des 
cardinaux  français,  t.  2,  p.  .'iyy,  mettre  1120,  qui 
s'accorde  avec  l'indiction  \iii,  que  dom  Vaissete 
avait  d'ailleurs  omise.  [A.  M.J 

'  Corrige^  M  cxx. 


de  Stroa.  Signum  Ectoris  Deusde.  Signum 
Bernardi  de  Lebeiag,  Willelmi  Ugonis. 
Signum  Raimundi  Aigfredi.  Signum  Ugo- 
nis Bovet.  Signum  Ugonis  de  Bosc  &  alii 
quam  plurimi  testes  qui  adfuerant  &  vi- 
derant.  Bernardus  scripsit. 


471.  —  CCCLXXXIV 

Extraits  de  quelques  chartes. 

I.  —  Incipit'  carta  donationis  quam 
dominus  Bermundus  Pelet  &  uxOr  sua  no- 
mine Agne  fecerunt  Domino  Deo  &  sanc- 
tae  Fidis  de  Couchas...  alodem  de  ecclesia 
Sancti  Pétri  Malonensis  pro  redemptione 
animarum  suarum  vel  parentum  suorum, 
&  quantum  ibi  aliquis  acaptaverit  ad  ser- 
viendum  Deo  &  sanctae  Fidis  &  sancti  Pé- 
tri de  feudis  vel  de  feudalibus  totum  con- 
cedo  &  laudo  Domino  Deo  &  sanctae 
Fidis  sanctisque  supradictis.  Hujus  dona- 
tionis sunt  veridissimi  testes  Guiraldus 
Vedenobrensis  &  Gaufridus  Sancti  Bonni 
&  Raymundus  Arnaldus  Castelli-novi  & 
Jordanus  frater  ejus.  Haec  carta  fuit  facta 
ad  Pleste,  in  mense  julio,  feria  VII,  luna  m, 
régnante  Lodovico  rege,  anno  ab  Incarna- 
tione Domini  M  cxx.  Jordanus  "scripsit. 

II.  —  Sciendum'  est  quod  Atto  viceco- 
mes  &  Fina  uxor  Armanni  vicecomitis 
dederunt  Domino  Deo  &  beato  Petro  & 
Paulo  &  domno  Rotgerio  &  omnibus 
monachis  Moissiacensibus  illam  paxeriam 
quae  est  constructa  in  flumine  Avaronis, 
in  loco  qui  vocatur  Roca-Columbeira,  om- 
nem  decimum  tam  in  piscibus  quam  in 
nummis  vel  in  annona  omnium  molendi- 
norum  quae  ibi  sunt  vel  aderunt,  excepte 
partem  servientium  ,  pro  anima  praedicti 
Artmanni  vicecomitis  &  parentum  suorum. 
Hujus  rei  sunt  testes  Raymundus  mona- 
chus  de  Mausiaco,  Blanius  monachus  de 
Siurag,  Boso  Autranni ,  Arbertus  de  Deu- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Conques;  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, v.  148,  f°  286. 

^  Archives  de  l'abbaye  de  Moissac. 


An 
1 1  20 


An 
1 1  20 
juillet. 


Vers 
1 120 


885 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


886 


Ans 

I  I  20- 
1 124 


An 

I  I  22 


I 2  sep- 
tembre. 


Vers 
1 122 


pantela.  Willclmus  de  Laval,  Hugo  de  Bru- 
niquel^  Poiitius  de  Larca,  Petrus  de  Lavaur 
&  alii  quamplures.  Haiic  cartam  scripsit 
"Willelmus  capellanus  domni  abbatis  Rot- 
gerii,  praesidente  Willelmo  episcopo  Ca- 
turcensi. 

III.  —  Anno  Domini  M^CXX",  epacta 
XVIII,  concurrente  Hll,  Carcassona  negata 
est  vicecomiti  Bernardo-Atonis  ab  homini- 
bus  ejusdem  urbis  sub  die  viiii  kalendas 
septeinbris,  feria  lll",  régnante  Lodovico, 
présidente  in  cathedra  Romana  Calisto 
papa,  archiepiscopo  Narbonensi  Ricardo, 
episcopo  Carcassensi  Arnaldo  Gerundensi. 
Reddita  vero  fuit  m"  anno. 

IV.  —  In  nomine',  &c.  Ego  Raimundus 
de  Cornone  &  ego  Ricarda  uxor  ejus  & 
ego  Bonafos  filia  eorum,  nos  omnes  solvi- 
mus  cum   hac  carta  &  guirpimus  Domino 

Deo  &  altari  Sancti  Salvatoris Gello- 

nensis totum  quod  injuste qu^ere- 

bamus in  terminio  de  Greniiano,  &c. 

Actum  anno  MCXXII,  feria  il,  11°  idus 
septembris,  Galterio  episcopo  Magaloiien- 

sem  ecclesiam  régente in  ecclesia  Sancti 

Pétri  de  Cornone,  in  praesentia  Bernardi 
de  Cellas  capellano,  &c.  &  Raymundi  Ter- 
reni  &  Rostagni  de  Cornone  &  Ricardi  de 
Cornone  militum,  &c. 

V.  —  Hoc'  audi  tu  Rogerius  cornes 
Fuxensis,  ego  Raymundus  Guillelmi  de 
Villamur  &  ego  Raimundus  Ato  de  Alta- 
ripa  &  ego  Guillelnius  Bernardi  de  Mar- 
chafava  castellum  de  Saverdu,  per  quod 
hoc  placitum  est,  &  forcias  quae  modo  in 
eo  sunt  &  in  antea  erunt,  nos  reddemus 
tibi  ad  monitum  quod  nobis  feceris,  &c. 


'  Tiré  d'un  manuscrit  de  feu  M.  de  Rignac,  de 
Montpellier.  [Auj.  latin  5256j  anc.  Colbert  2442, 
f"  1 55  r".]  —  Ce  manuscrit,  du  milieu  du  dou- 
zième siècle,  contient  les  rares  fragments  histori- 
ques que  l'évéché  &  le  chapitre  de  Carcassonne 
aient  rédigés  j  il  renferme  aussi  des  Vies  de  saints, 
des  offices  &  un  martyrologe  à  l'usage  de  l'église 
cathédrale  de  Saint-Nazaire  &  de  celle  de  Sainte- 
Marie  du  Bourg.    |A.  M.J 

'  Cartiilaire  de  l'.ibb.iye  de  Saint-Guil  lem. 

*  Château  de  Foix,  caisse  r5. 


VI.  —  Notuni  sit  ',  &c.,  quod  ego  Ray- 
mundus comes  Barchinonae  &  Provinciae 
marchio  &  conjux  mea  Dulcia  &  filii  nos- 
tri  Raymundus  &  Berengarius  donatores 
sumus  vobis  Garino  &  Odiloni  fidelibus 
nostris  &  uxoribus  vestris  &  filiis  &  filia- 
bus  vestris  in  perpetuum  castrum  quod 
vocatur  Rando,  ut  habeatis  &  teneatis 
illud  per  feudum  per  manum  nostram  vos 
&  vestri  per  nos  ad  fidelitatem  nostram 
cum  exitibus,  &c.  Insuper  adjicimus  vobis 
honorem  &  feudum  Guillelmi  de  Petra, 
sicut  laudavit  &  donavit  vobis  cum  filiabus 
suis.  Haec  autem  omnia  sub  sacramento 
firmabitis  nobis  &  nostris  &  potestatem 
dabitis  vos  &  vestri  nobis  &  nostris  quan- 
tas  vices  infra  X  dies  quae  fuerinius  per 
nos  &  per  nostros  nuncios,  &  non  habeant 
nuncii  nostri  qui  potestatem  quaesierint 
ullum  timorem  de  vobis  &  de  vestris,  & 
non  vetetis  vestram  praesentiam  pro  po- 
testate  dare  nobis  &  nostris,  nec  fugiatis 
commonitionem  nostram  &  nunciorum 
nostrorum.  S.  Theobaldi.  S.  Raymundus 
comes.  S.  Dulcia  comitissa.  S.  Raymundi 
&  Berengarii  filiorum ,  qui  hanc  cartam 
confecimus,  &c.  Actum  est  hoc  IV  nonas 
aprilis,  anno  xvii  regni  Ludovici  régis, 
anno  ab  Incarnatione  Domini  M  CXXVI. 


472.  —  CCCLXXXV 

Contrat  de  mariage  entre  Bernard  IV^ 
comte  de  Melgueil,  6*  Guillemette 
de  Montpellier. 

I.  —  In  nomine  Domini'.  Anno  domi- 
nicae  Incarnationis  M  cxx,  ego  Guillelmus 
de  Montepessulano  dono  tibi  [Bernardo'] 
Raimundo  Melgoriensi  comiti  cum  filia 
mea  in  haereditate  Vil  M  solidos.  In  tali 
vero  convenientia,  quod  si  tu  [Bernarde] 
Raimunde  comes  filiam  meam  Guillelmam 
supervixeris  &  infantem  ex  ea  non  habue- 
ris,  istos  ViiM  solidos  in  vita  tua  teneas 

'  Archives  de  l'église  de  Mende. 
'  Manuscrits  d'Auèays. 

'Voir,  au  tome  IV  de  la  présente  édition, 
Note  XXXV,  n°  7. 


An 
I  iz6 


lld.orie. 

t.  11, 
col.  4i3. 


An 
1 120 


An 
1  izo 


887 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


&  post  mortem  tuam  ad  me  Guillelmus  de  mes  dono  tibi  Guillelmae  alias  uxori  meae 

Moatepessulaiio  si  vivus   fuero  revertaii-  in    sponsalitio    tuo    castrum    de    Balasuco 

turvelad  ipsum  infantem  meum  qui  tune  cum  omni  suo  terminio  &  quod  totum  ibi 

Montempessulum  habebit.  Si  autem  infan-  habeo    vel    aliquis    per    me,    &    Mannous 

tem  ex  filia  mea  genueris,  tu  &  ipse  fîliam  cura  omni  suo  terminio  &  totum  quod  ibi 

meam  supervixeritis,  &  ipse  infans  moritur  habeo  vel  aliquis  per  me,  &  quidquid   in 

antequam    testamentum    faciat  vel   facere  tota   parochia    Sancti    Mauricii    de    Bala- 

potuisset,  eosdem  VII  M  solidos  simili  pacto  suco    habeo,    &  castrum    de    Murlis   cum 

habeas,  si  superstes  fueris.  Sed  si  filia  mea  omni  suo  terminio  &  quodcumque  habeo 

te  supervixerit  &  infantem  de  te  non  ha-  in  parochia  Sancti  Johannis  de  Murlis,  & 

buerit,   isti    Vii  M    solidos   filiae   meae  in  totum    honorera    in   quo   Berengarius    de 

integrura   reddantur.  Si  vero  de  te  infan-  Vallauques  vicarius  habet,  &  Grabels  cura 

tem  habuerit  &  te  mortuo  altero  vire  nup-  suo    terminio    &    quodcumque    habeo    in 

serit,  IV  M   solidos  iaifanti  conserventur  &  tota  parochia  Sancti  Johannis  de  Grabels, 

filiae  meae  Guillelmae    m  M    solidos  red-  &  totum  quod  habeo  in  tota  parochia  de 

dantur.  Istos  vero  IVM  solidos  ipse  infans  Juviniaco  &  Castrura-novum  cura  suo  ter- 

quera    filia    mea    de    te    habuerit   eos   tali  minio,  &  Substantionem  &  quidquid  habeo 

modo  habeat,  quod  si  moritur  priusquam  in  tota  parochia  Sancti  Felicis  de  Substan- 

testamentum  vel  faciat  vel  facere  potuisset  tione,  &  Saellam  cum  suo  terminio.  Haec 

&  ipsi  IVM.  solidos  filiae  meae  in  integrura  omnia   supradicta   cum    suis    terminis   do 

reddantur,   si   superstes   fuerit.   Si   autem  ego    [Bernardus]    Raimundus    Guillelmae 

mortua    fuerit    &    infantem    ex    alio    viro  uxori  meae  in  sponsalitio  suo,  ut  quamdiu 

habuerit,  ipsi  infanti  reddantur.  Si  autera  vixeris  hoc  teneas,  &  post  raortem  tuam 

ille  infans  quem  de  alio  viro  habuerit  mor-  ad  infantem  vel   infantes  quera  vel  quos 

tuus  fuerit,  ad  me  Guillelmus  de  Monte-  habueris  ex  me,  sin  autem   infantem   vel 

pessulano  si  vivus   fuero  vel  ad    infantem  infantes  non  habueris,  ad  propinquos  re- 

meum   qui   tune   Montempessulanum   ha-  vertatur.  Praeterea  dono  omnem  medieta- 

buerit    isti   IVM    solidos    revertantur.    Et  tem  mobilium  quae  ego  possideo.  S.  [Ber- 

ego  [Bernardus]  Raimundus  comes  Melgo-  nardo]  Raimundi  comitis  qui  haee  scribere 

riensis  bona  voluntate   hos   VII  M    solidos  fecit  &  testes  firmare  rogavit.  Ego  [Bernar- 

recipio  cura  eadera  praedicta  convenientia  dus]  Rairaundus  comes  Melgorensis  hujus 

&  cum  hac  carta  dono  tibi  Guillelmus  de  sponsalitii  donationem  cum  hac  carta  feei 

Montepessulaiio  &  filiae  tuae  Guillelmae  in    mense    januarii,    anno    Incarnationis 

in    pignore    Melgoriensem     monetam,    ut  m  cxx,  régnante  Ludovico  rege  &  Galtero 

tamdiu  vos  vel  ipsi  qui  id  ad  vestrum  pro-  episcopo  pontificante.  Testes  Pontius  de 

ficuura   quaesierint    eandera    monetam   te-  Montelauro,  Ugo  de  Castro-novo,  Otto  de 


An 
1 120 

Ed.orig. 

t.  11. 
col.  414. 


neatis,  donec  istos  VIIM  solidos  ex  ea  trac- 
tos  habeatis  cum  praedictis  convenientiis. 
Testes  sunt  Poncius  de  Montelauro,  Ugo 
de  Castro-novo,  Oto  de  Corno,  Petrus 
de  Lillos,  Poncius  de  Lillos,  Rostagnus 
d'Ar^ac,  Girbertus  de  Melgorio,  Petrus 
Siguerius,  Guillelmus  Aimoinus,  Guillel- 
mus Malcavatus,  Guillelmus  de  Malvala, 
Bernardus  Berengarius,  Berengarius  Lam- 
bertus,  Larabertus  de  la  Pallada. 

II.  —  Cura  Dei  sapientia',  &c.,  proinde 
dilectissirae  mihique  amantissime,  ego 
[Bernardus]  Raimundus  Melgoriensis  co- 

'  Manuscrits  d'Aubays. 


Cornone,  Petrus  d'Obillan,  &c. 


473. 

Donation  du  lieu  dit  Mons-Sabaoth 
à  Eudes f  abbé  de  Lé-^at^ . 

nomine   Domini    nostri   Jesu  Christi. 
Ego  Rogerius  &  nepotes  mei  Gastonus 


IN    nom  111 
Ego  Ro 

&  Brunetus  atque  Calvetus  facimus  dona 
cionem  Domino  Deo  &  sancto  Petro  apos- 
tolo  de  Lesato  &c  sancti  confessori  Antonio 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat.  —  Bibliothèque 
nationale,  latin  9189,  f"  38  r°. 


Vers 
1  1  20 


Vers 

I  I20 


889 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


890 


&  abbati  Oddoni  &  monachis  qui  modo  facio  meiim  testamentum.  Imprimis  jubeo 
sunt  vel  futiiri  erunt  de  alodem  nostrum  dari  pro  Dei  amore  &  redemptione  animae 
qui   vocabatur   Mous  Sabaoth,    sicut   nos      meae  omnia  vasa  mea  argentea  quae  habeo. 


habemus  &  tenemus  tam  hermum  quam 
coiistructum,  ita  saiie  sine  ulla  retinentia 
ut  jam  amplius  in  istum  bonorem  supra- 
scriptum  non  requiramus  receptum  nec 
nullum  censum  nec  nullam  forciam  nec 
nullam  dominationem  per  nullam  occa- 
sionem.  Et  alodis  iste  ajacentias  habet  in 


Éd.oric. 

t.  11, 
col.  ,|  14. 

An 
1  121 


Dimitto  Guillelmo  filio  meo  majori  totam 
villam  Montispessulani  cum  omnibus  per- 
tinentibus  suis  &  totam  paludem  de  Latis 
cum  molendinis  &  totum  quod  in  eadem 
palude  habeo  &  in  molendinis  vel  aliquis 
per  me.  —  Dimitto  etiam  eidem  Guillelmo 
iilio  meo  majori  totum  fevum  quem  teneo 


se  contra  Bolbestrense  juxta  radices  ipsius  vel  aliquis  homo  sive  foemina  per  me  de 

Montis  Sabahot  per  mediam  silvam,  contra  comité  Melgoriensi ,  de  Amancione  versus 

Meridiem   usque   in  rivulum   qui  vocatur  Orientem   cum  omni  honore  quem  habeo 

Bolbet,   contra    Occidentem   vel    Septen-  ab  eodem  Amancione  versus  Orientem  vel 

trionem  sicut  rivulus  iste  supranominatus  aliquis  homo  sive  foemina  per  me.  —  Di- 


discurrit  vel  cingit,  ita  est  situs  vel  posi- 
tus  alodis  iste  supranominatus.  Ita  dona- 
mus  per  istam  convenientiam  propter  re- 
medium   animarum   nostrarum  &  omnium 


mitto  autem  Guillelmo  filio  meo  minori 
castrum  Omelas  cum  suo  terminio  &  totum 
quod  ad  illum  castrum  pertinet,  &  castrum 
de  Monte-Arnaldo  &  totum  quod  ibi  habeo 


parentum  nostrorum,  patrjim,  filiorum  vel  vel  aliquis  per  me,  &  castrum  de  Popiano 

fratrum   nostrorum,  ut  Deus  omnipotens  &   castrum    de    Poget   &    totum   quod    ibi 

tribuat  nobis  &  illis  requiem  sempiternam  habeo,  &c.,  &  castrum   de  Sancti  Poncio 

&  regnum  céleste.  Si  quis  vero  ex  nobis  &  totum   quod    ibi   habeo  vel  aliquis  per 

vel  parentibus  nostris  vel  filiis  nostris  vel  me,  &  castrum  de  Mazains  &  totum  quod 

filie  nostre  insurgere  vel  disrumpere  vo-  ihi   habeo   vel   aliquis   per  me,   &  totum 

luerit  donationem  istam  que  nos  facimus  fevum   quem    teneo  de  vicecomite   Biter- 

modo,  reus  sit  in  die  judicii  &  cum  Diabolo  rensi,  &  totum  fevum  quem  teneo  de  do- 

&  ejussociis  penas  vel  tormentaseu  flamma  mino  Narbonae,  &  totum  honorem  quem 

inferni  possideat  &  cum  Datan  &  Abiron  habeo    de  Amancione  versus  Occidentem 

&  Jude  Scarioth  fetorem  vel  famem  &  om-  vel  aliquis  per  me,  excepto  Castro  de  Vil- 

uia  tormenta  inferni  sine  misericordia  sus-  lanova  quod  dimitto  Bernardo  filio  meo  & 

tineat.  Ita  &  ego  Rogerius  &  nepotes  mci  condaminas   &  vineas   quas  habeo   prope 

qui  supranominati  sunt  donamus  &  firma-  ripam   Amancionis.  —   Et   dimitto    eidem 

mus  jure  perpetuo  Domino  Deo  &  sancto  Bernardo  filio  meo  totum  quod  habeo  in 

Petro  &  abbati  &  omnibus  monachis  cum  tota   parochia    Sanctae    Eulaliae   vel   ali- 

isto  corrigio  sicut  suprascriptum  est.  Hec  quis  homo  sive  foemina,  &  jubeo  ut  ille 

facta  sunt  in  presentia  bonorum  hominum  qui  Montempessulanum  habuerit  aedificet 


qui  ibi  aderant,  scilicet  comité  Convena- 
rum,  Bernardo  monacho  &  Guillelmo  mo- 
nacho. 


474.  —  CCCLXXXVI 


An 

I  121 


stare  Bernardo  filio  meo  in  eadem  paro- 
chia apud  Sanctum  Joaniiem  de  Cullis.  —  Éd.orig. 
Dimitto  ei  filio  meo  Bernardo  totum  quod  coViVs. 
habeo  in  tota  parochia  Sanctae  Mariae  de 
Joindri  vel  aliquis  per  me,  &  totum  quod 
habeo  in  castro  de  Frontiniano  vel  aliquis 
per  me,  &  totum  quod  habeo  in  Castro  de 
Montabaseno  vel  aliquis  per  me,  &  totum 
quod  habeo  vel  aliquis  per  me  in  Castro  de 
Cornono-SiccOj  &  totum  quod  habeo  vel 
aliquis  per  me   in  Castro   de   Pinnano.  — 


Testament  de  Guillaume  V^  seigneur 
.  de  Montpellier  ' . 

IN  nomine    Domini   nostri   Jesu  Christi. 
Anno  dominicae  Incarnationis  M  CXXI.       Totum  illum  fevum  qui  est  de  Sancto  Pe- 
Ego   Guillelmus   de  Montepessulano   taie      tro  vel  de  episcopo  Magalonense  in  isto 

honore  quem  dimitto  Guillelmo  filio  meo 
'  Manuscrits  d' A uhays.  minori  &  Bernardo   filio   meo,   jubeo   ut 


An 

1121 


891 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


892 


An 
1 121 


serviat  ille  meus  haeres  qui  Montempes-  mengardis  filia   mea    morîat  sine  haerede 

sulanum  habebit.  —  Totum    illum  fevum  de   legali    marito  vel    haeres    ejus    moriat 

quem     teneo    de    comité    Melgorieuse    de  sine  haerede  de  legali  conjugio,  totus  ho- 

Amancione     versus     Occidentem     dimitto  nor   praescriptus     revertat    ad    Adalaidem 

Guillelmo  filio  meo  minori  &  jubeo  illum  filiam  meam   vel   ad    haeredem   ejus  lega- 

ad  illum  meum  haeredem  qui  Montempes-  lem.  —  Et  si  quis  istorum   trium  filiorum 

sulanum  habebit.  —  Si  autem  filius  meus  meorum    alium    ceperit   &   infra   XL   dies 

major  moriat  sine  haerede  de  legali  uxore  primos  eum  solutum  aliis  non  permiserit 

vel  haeres  ejus  moriat  sine  haerede  de  le-  sine  enganno,  vel  etiam   si  alter  alterum 

gali  conjugio,   Montispessulanus  &  totus  occiderit  vel  membra  ei  debilitaverit,  qui 

alius  honor  quem  supra  ei  dimisi  revertat  id  fecerit  exhaeredo  illum  de  omni  honore 

ad  Guillelmum  minorem  vel  ad  haeredem  meo   &  substantia  &  jubeo   ut  haereditas 

ejus    legalem ,    &   totus    honor   ille    quem  sua    revertat    ad    illum    cui    post    mortem 

Guillelmo  filio  meo  minori  dimiseram,  ju-  suam  disposui.  —  Uxor  mea  est  praegnansj 

beo  ut  statim  revertat  ad  Bernardum  filium  quae  si  pepererit  masculum,  jubeo  ut  sit 

meum   vel  ad   haeredem  ejus   legalem.   —  monachus    Sancti    Salvatoris    Anianae    & 

Quocumque  modo  moriat  Guillelmus  filius  dono   ei   très   mille    solidos   Melgorienses 

meus   minor  sine  haerede  de  legali  uxore  in  haereditatem,  quos  jubeo  dare  ad  illum 

vel    haeres    ejus    moriat   absque    haerede,  haeredem    meum  qui   Montempessulanum 

jubeo  ut  tota  sua  haereditas  de  legali  con-  habebit.  Si  autem  filiam  pepererit,  jubeo 

jugio  revertat  ad  Bernardum  filium   meum  ut  sit  monacha   ejusdem  Sancti  Salvatoris 

vel  ad  haeredem  ejus  legalem. —  Similiter  Anianae  cum  bis  mille  solidis  Melgorien- 

si   Bernardus  filius  meus  moriat  sine  hae-  sibus  quos   ei  in  haereditate   dono,   quos 

rede  de  legali  uxore  vel  haeres  ejus  moriat  dabit   ille    meus   haeres   qui    Montempes- 

sine  haerede  de  legali  conjugio,  jubeo  ut  sulanum   habebit.  —  Ermengardi   quoque 

tota  haereditas  sua  revertat  ad  Guillelmum  filiae  meae  dimitto  quinque  millia  solido- 

minorem  vel  ad  haeredem  ejus  legalem.  —  rum    Melgoriensium    in    haereditate    cum 

Si  vero  uterque  filius  meus  vldelicet  Guil-  quibus  maritet,  quos  donet  ille  meus  hae- 

lelmus  minor  &  Bernardus    moriant   sine  res   qui    Montempessulanum   habebit.   — 

haeredibus  legalibus  de  conjugio,  jubeo  ut  Eodem  modo  dimitto  in  haereditate  Ada- 

tota  haereditas  eorum  revertat  ad  Guillel-  laidi    filiae    meae    quinque    millia   solidos 

mum  majorem  vel  ad  haeredem  ejus  lega-  Melgorienses    cum    quibus    maritet,   quos    Éd.orig. 

lem.  —  Similiter  si    uterque    filius    meus  dabit  ille  meus  haeres  qui  Montempessu-    00*1.416. 

Guillelmus  major  &  Guillelmus  minor  mo-  lanum  habebit,  &  prohibe©  ne  aliqua  ista- 

riant  sine  haeredibus  legalibus  de  conjugio  rum  duarum  mearum  filiarum  habeat  lici- 

vel   haeredes   eorum   moriant  sine   haere-  tum   accipiendi    maritum    absque   consilio 

dibus   de   legali   conjugio,    jubeo   ut   tota  illius   mei    haeredis  qui    Montempessula- 

haereditas    eorum    revertat  ad   Bernardum  num  habebit  &  absque  consilio  nobilium 

filium   meum  vel  ad  haeredem  ejus   lega-  meorum    Montispessulani.  —  Et  si   quis 

lem.  —  Et  si  isti  très  filii  mei  Guillelmus  aliquam  de  filiabus  meis  rapuerit,  de  omni 

major  &  Guillelmus   minor  &  Bernardus  honore    meo    &  de    omni    substantia    mea 

moriant  sine  haeredibus  de  legalibus  uxo-  exhaeredo    tam    raptam    quam    raptorem  , 

ribus    vel    haeredes     eorum    moriant   sine  quamdiu  cum  ipso  raptore  permanserit. — 

haeredibus  de  legali  conjugio,  tota  eorum  Prohibeo   ab   haeredibus    meis  qui    Mon- 

haereditas  jubeo  ut  ad  Guillelmam  filiam  tempessulanum  habebunt  ne  aliquam  bai- 

meam  revertat  vel  ad  haeredem  ejus  lega-  liam  neque  dominationem  douent  in  Mon- 

lem.  —  Eodem  modo  si  Guillelma  filia  mea  tepessulano   alicui   Judaeo  vel   Sarraceno. 

moriat  sine  haerede   de   legali  marito  vel  Praecipio  &  prohibeo  ne  liceat  haeredibus 

haeres  ejus  moriat  sine  haerede  de  legali  meis  quidquam  mei  honoris  dare  seu  alie- 

conjugio,  totus  honor  praescriptus  rêver-  nare   sive   mutuare   sanctis  neque   clericis 

tat  ad   Ermengardem   filiam   meam  vel  ad  neque  militibus,  donec  habeant  XXV  annos 

haeredem  ejus  legalem.  —  Similiter  si  Er-  aetatis  suae  complètes,  praeter  antiquos 


893 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 

"^'  fevos;  quod  si  fecerint  irritum  fiât.  — 
Uxori  meae  quamdiu  sine  marito  steterit 
dimitto  Omelas  &  totum  honorem  quem 
habeo  de  Amancione  versus  Occidentem 
ubicumque  sit  vel  aliquis  habet  per  me, 
tali  modo  ut  cum  Guillelmus  filius  meus 
minor  habuerit  septemdecim  annos  com- 
plètes, recuperet  Omelas  cum  omni  haere- 
ditate  quam  supra  ei  dimisi,  &  Bernardus 
fi^lius  meus  recuperet  castrum  de  Villa- 
nova  cum  omni  haereditate  quam  supra  ei 
dimisi,  cum  habuerit  similiter  XVII  annos 
aetatis  suae  completos.  De  isto  supradicto 
honore  qui  est  de  Amancione  versus  Occi- 
dentem jubeo  ut  uxor  mea  nutriat  infantes 
suos  &  faciat  conductum  cum  xxx  modiis 
de  blado  de  Palude,  quos  dabit  ei  Lamber- 
tus  bajulus  meus  vel  ille  qui  vicem  suam 
tenebit  per  unumquemque  annum  in  ad- 
jutorio  conducti,  Scquingentos  solides  pro 
vestimentis  quae  dabit  ei  ipse  Lambertus 
vel  successor  ejus  in  unoquoque  anno, 
quamdiu  sine  marito  vixerit.  Cumque  ma- 
rito nupserit,  jubeo  ut  ille  qui  Montem- 
pessulanum  habebit  donet  ei  decem  millia 
solidorum  Melgoriensium  ad  faciendas  om- 
nes  voluntates  suas  &  duos  lectos  de  pallio 
&  duos  cifos  argenteos,  &  de  caeteris  pan- 
nis  de  Montepessulano  &  Omelas,  quan- 
tum fuerit  causimentum  ejus,  &  teneat 
sponsalitium  suum  in  vita  sua.  —  Jubeo 
ut  Lambertus  bajulus  meus  teneat  quatuor 
annos  omnes  adassamentos  de  Montepes- 
sulano &  de  Palude  &  de  molendinis  de 
Latis  &  de  omnibus  eorum  pertinentibus 
&  de  illis  exitibus  qui  infra  hos  quatuor 
annos  inde  exiti  fuerint.  Praecipio  ut  om- 
nia  débita  mea  solvant.  —  Has  solutiones 
jubeo  firmiter  esse  tenendas,  &  dimitto 
uxorem  &  infantes  meos  &  honorem  meum 
ia  garda  &  in  defensione  &  in  custodia 
Dei  &  hominum  Montispessulani.  Hoc 
testamentum  fuit  factum  in  praesentia  & 
audientia  Pétri  Guillelmi  Ebrardi,  Guil- 
lelmi  de  Vallemala,  Guillelmi  Rostagni, 
Bernardi  Frotardi,  Bernardi  Berengarii, 
Poncii  Berengarii,  Pétri  de  Fleis,  Tardi 
Berengarii  Lamberti,  &  Lamberti  de  la 
Pallada,  &  jussit  dominus  Guillelmus  de 
Montepessulano  ut  isti  testes  praescripti 
de  hoc  testament©  fuissent  crediti  &  non 
fuissent  ejecti  de  hoc  testamento  pro  ullo 


894 


crimine  quod  factum  vel  dictum  haberent, 
&  si  aliqua  contentio  exierit  ad  irrumpen- 
dum  hoc  testamentum,  tamquam  idonei 
testes  solo  sacramento  fuissent  inde  cre- 
diti qui  vivi  fuerint  tune  temporis.  Et 
sciendum  est  quod  de  hoc  testamento 
cartae  quatuor  habent  &  in  unaquaque 
testamentum  integrum  est. 


475.  —  CCCLXXXVIII 

Contrat  de  mariage  entre  Rostaîng  de 
Posquières,  6*  Ermessinde ,  fille  du 
vicomte  Bernard-Aton\ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Bernardus  Ne- 
mausensium  &  Agathensium  &  Biter- 
rensium  vicecomes  &  ego  Cecilia  vice- 
comitissa,  comunicato  &  habito  consilio 
filiorum  nostrorum  Rogerii ,  Trencavel\ 
atque  Bernardi,  damus  tibi  Rostagno  de 
Poscheriis  cum  filia  nostra  Ermeseno^  cas- 
trum Margaritas,  quicquid  in  ipso  Castro 
nos  habemus  vel  in  ejus  terminio,  &  quic- 
quid homo  vel  femina  in  ipso  Castro  vel 
in  ejus  terminio  habet  de  nobis,  &  quic- 
quid seniores  sive  incole  ejusdem  castri 
habent  de  nobis  ubicumque  habeant.  Et 
damus  tibi  Rostagno  cum  filia  nostra 
Ermessen'{  castrum  quod  dicitur  Calven- 
"{ung,  ut  amodo  sic  habeant  seniores  ejus- 
dem castri  illud  castrum  &  ad  se  perti- 
nentia  per  te  &  par  manum  tuam,  sicut 
modo  habent  per  nos  &  per  manus  nos- 
tras.  Damus  etiam  tibi  Rostagno  medie- 
tatem  castri  Belvedîn,  videlicet  partem 
Poncii  Villelmi  de  M.ontrotund,  &  simi- 
liter per  eandem  convenientiam  damus 
tibi  aliam  medietatem  ,  hoc  est  partem 
Bertrandi  &  Pétri  fratris  ejus,  quando 
nos  vel  tu  aut  nostri  aut  tui  taies  pote- 
rimus  eos  habere  ut  hoc  ipsi  velint,  &  si 
intérim  ipsi  decesserint  habeas  illam  me- 
dietatem per  donationem  &  convenientiam 
suprascriptam.  Hec  itaque  tria  castella  su- 
prascripta  &  que  ad  ea  ex  antiquo  sive 
ex  moderno  jure  sunt  pertinentia,  damus 

'  Trésor  des  chartes  j  Toulouse,  sac   i3,   n.    2. 
[Auj.  J.  322,  original.] 


An 
1121 


Éd.orie. 

t.  Il, 
col.  417. 


Éd.  cria 

t.  Il, 

col.  418 

An 

I  121 


Éd.orig. 

t. 11,^ 

col.  419. 


An 

I  121 


895 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


896 


An 


tibi  cum  hac  carta  per  talem  convenien- 
tiam,  ut  hii  qui  ea  de  nobis  habent  te- 
neant  amodo  taliter  de  te  sicut  nunc 
tenent  de  nobis  &  faciant  pro  ipsis  cas- 
tellis  illud  tibi  quod  fecerunt  nobis  vei 
debuerant  jam  fecisse,  scilicet  sacramen- 
tum  &  hominium,  &  cum  hec  tibi  perfe- 
cerint,  tu  Rostagne  jures  ea  nobis  quando 
nos  illud  sacramentum  a  te  exigemus. 
Adhuc    etiam    danius    tibi    Rostagno    cum 


Decanus  de  nobis  in  pignore  pro  XXX  li- 
bris  argenti  fini  &  obtimi,  scilicet  villanos 
de  Margarida  &  eorum  tenezones  &  dvios 
mansos  de  Corbessa^  &  illud  de  Caldusa- 
nicis.  Sicut  igitur  in  hac  carta  continen- 
tur  &  sicut  melius  ac  sanius  hec  omnia 
que  suprascripta  sunt  legi  &  intelligi 
possunt,  sic  ego  Bernardus  vicecomes  & 
ego  Cecilia  vicecomitissa  daraus  ea  tibi 
Rostagno  &  tibi  Ermessen':^  filie  nostre  cum 


Éd.orijT. 

t.  Il, 
col.  420. 


filia  nostra  duos  mansos  in  Corbessad\,  &;      hac  carta  ad  feudum  &  ad  totos  honores, 
quicquid    ad    ipsos    mansos    pertinent,  &      retinentes  tamen  in  predicto  honore  jus- 


damus  tibi  totum  illud  quod  habemus  in 
villa  Caldusaneges  vei  in  ejus  terminio 
vel  homo  vei  femina  ibi  habet  per  nos; 
&  damus  tibi  quicquid  habemus  in  Arde- 
rano,  excepto  alodio  quod  fuit  Bernardi 
Villelmi  de  Clarenzago  ;  &  damus  tibi 
quicquid  habemus  in  Irundenens  vel  in 
ejus  terminio  vel  homo  vel  femina  ibi  ha- 


ticiam,  postquam  querimonia  ad  nos  vel 
ad  successores  nostros  pervenerit,  si  Ros- 
tagnus  &  uxor  ejus  vel  filii  vel  filie  eorum 
vel  successores  eorum  postquam  clamor 
ad  eos  pervenerit  justiciam  facere  no- 
luerint  vel  non  potuerint.  Hec  predicta 
donatio  cum  hac  carta  facta  est  in  Bi- 
terrensi    civitate,    anno    ab    Incarnatione 


betpernos;   &  similiter  damus  tibi  quic-      Domini    mcxxi,   régnante   Lodoico    rege. 
quid  habemus   in  Boixeras.  Et  damus  tibi      Testes  hujus  donationis  sunt  Petrus  Rai- 


&  filie  nostre  l  judeum  &  l  burgensem  in 
Biterris,  burgensem  Raimundum  Duranti, 
judeum  Benjamin,  ambos  cum  tenezonibus 
eorum  &  successores  eorum  in  eisdem  & 
cum  eisdem  tenezonibus.  Hec  omnia  que 
hoc  tomo   &   sicut   in   hoc  tomo   scripta, 


mundi  d'Altpol,  Au':^tors  de  Luna'{y  Salomon 
de  Felgeiras ,  Petrus  Sigerii  de  Beders , 
Gormundus  de  Castello  novo,  Petrus  de 
Rupeacuta,  Petrus  Guillelmus  de  Sancto 
Victore,  Petrus  de  Porta-Redes,  Petrus 
Raimundi  de  Poscherias,  Petrus  Nichilfo- 


excepta  &  determinata  sunt,  ego  Bernar-      ras,  Bernardus   Gaufredus   de   Margaritas, 


dus  vicecomes  suprascriptus  &  ego  Ceci- 
lia vicecomitissa  suprascripta  damus  tibi 
Ermessens  filie  nostre  in  hereditatem,  & 
ut  hanc  hereditatem  habeas  tu  &  Rostag- 
nus  vir  tuus  de  nobis  ad  feudum  &  ad 
totos  honores  &  eodem  modo  habeatis  de 
filio  nostro  hec  ad  feudum  ,  de  illo  vide- 
licet  quem  nos  super  his  dominum  &  se- 
niorem  instituemus.  Et  si  tu  Ermessens 
vita  functa  fueris  sine  herede,  habeat  Ros- 
tagnus  vir  tuus  totum  istum  honorem 
quamdiu    in   hac  vita  superstes  fuerit,  & 


Bertrandus   de    Margaritas.   Willelmus   de 
Margens  Magalonensis  canonicus  scripsit. 


476.  —  CCCLXXXVII 

Chartes  de  Roger  //,  comte  de  Foix, 
en  faveur  de  Vahhaye  de  Léi^at. 


I.  —  In  Christi  nomine".  Ego  Rogerius 
comes  de  Fuxo,   &  filii  mei  Rogerius  & 

post  decessum  Rostagni,  revertantur  hec  Bernardus  &   Petrus,   pertimescens   illud 

omnia    ad    propinquos    nostros  ,    excepto  tremendi  judicii  diem,  &c.,  guarpimus  & 

feudo  quod  Decanus  pater  Rostagni  viri  solvimus  Deo  &  Sancto   Petro  de  Lesato 

tui   habebat    de   nobis,   videlicet    castrum  &  Oddoni  abbatis  &   monachis  qui  modo 

Margaritas,  quod   castrum    idem   Decanus  sunt    vel    futuri    erunt,    ipsam    albergam 

de  nobis  tenebat  per  feudum,  &  excepto  quam  requirebamus  in  villa  Sancti  Eparcii 

pignore    quod    etiam    ipse    Decanus    ha-  seu   in  honore  sancti   Pçtri,  quod   neque 

bebat  a  nobis,  hoc  est   villanos  de  Mar-  aliquis  ex  parentibus  nostris  non  requira- 

garida  cum   tenezonibus  eorum  ,  &  excep-  mus  manducare  neque   bibere  neque  ali- 
tis  duobus  mansis  de  Corbessa':^  &  excepto 

eo    de    Calduaanicis  :  hec    talia    habebat  '  Cartulaire  de  Lézat,  latin  9  189,  P  146  v". 


Éd  orig. 

t   11, 
€01.417. 


An 

1  122 


897 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


898 


An 
1 1  22 
murs. 


quani  omnino  rem  sine  consensu  abbatis 
&  monachis  ipsius  loci.  Siniiliter  guarpi- 
mus  &  solvimus  in  festivitate  saiicti  Pétri" 
in  vincula,  ut  numquam  requiraimis  nian- 
ducare  neqiie  bibere,  &  insiiper  mandanuis 
&  solvimus  ad  ipsas  guardas  ipsius  loci, 
aud  (sic)  Raimundum  Guillelmum  &  ad 
Guillelnium  Bernardum  &  ad  filios  eorum 
hoc  nomine,  Bernardus  &  Poncius  de 
Guillelmo  Bernardo,  Raimundus  &  Arnal- 
dus,  Raimundus  Atoni  &  fratribus  suis  Ber- 
nardus &  Petro,  Porto  Anerio  comité  & 
nepoti  suo  Raimundus  Guillelmus,  ut  sint 
adjutores  Sancti  Pétri  &  abbali  &  mona- 
chis ipsius  loci.  Similiter  nos  qui  sumus 
gardas  ipsius  loci  suprascripti  nomina, 
guarpimus  &  solvimus  per  istam  ipsam 
convenientiam  &  rogamus  comitem  ut  si 
transgressi  fuerimus  istam  convenientiam, 
ut  sit  adjutor  Sancti  Pétri.  Ista  guarpitio 
fuit  facta  in  mense  merc ,  sub  die  feria  III^", 
in  castrum  qui  vocatur  Savardu,  in  iTanno 
quo  fuit  edificatiis,  in  presentia  bonorum 
hominum  qui  ibi  aderant,  &  hec  sunt  no- 
mina monachorum  :  Guillelnii  prioris, 
Poncii  Raimundi,  Bernardus  [de]  Bassi- 
niago,  Bernardus  de  Sancto  Sulpicio,  & 
nomina  laicorum  :  Bernardo  Emelii  de  Ra- 
vad,  &  filius  ejus  Aicardus,  Petrus  de  Dur- 
ban, Raimundus  de  Justiniaco  &  Poncius 
frater  ejus,  Guillelmus  de  Un':^ent,  Arnal- 
dus  de  M.aurnag ,  Oliverius  de  Quinto- 
vallo.  Sig  t  num  Rogerio  comité  &  filiis 
ejus.  Sig  t  num  Raimundo  Guillelmo  & 
filiis  ejus.  Sig  f  num  Guillelmus  Bernar- 
dus &  filiis  ejus.  S.  Porto  Anerio  &  nepoti 
suo  Raimundo  Guillelmo.  S.  Raimundum 
Atoni  &  fratribus  suis  qui  cartam  istam 
scribere  rogaverunt  &  manibus  suis  firma- 
verunt,  anno  [ab]-  Incarnatione  Domini 
M°  C"  XXI",  indictione  xiiii»,  epacta  nuUa, 
dominante  Anfusso  comité  Tholosa. 

II.  —  In  Christi  nomine'.  Ego  Rogerius 
comes  Fuxi,  consilio  &  voluntate  filiorum 
nostrorum  Rogerii  videlicet,  Bernard!  & 

'  Ici  le  cartulaire  ajoute  le  mot  neque,  qui  n'a 
aucun  sens.  [A.  M.] 

*  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat.  [Cette  pièce 
ne  se  retrouve  pas  dans  le  ms.  9189;  elle  était 
probablement  sur  l'un  des  feuillets  perdus. J 


Pétri,  pertimescens  illum  tremendi  judicii 
diem,  solvo  &  guarpisco  Domino  Deo  & 
beatae  Mariae  &  beato  Petro  apostolo 
Lczatensis  coenobii  &  Odoni  abbati  ejus- 
dem  loci  &  omnibus  successoribus  suis  ac 
omnibus  habifatoribus  ejusdem  loci  pre- 
sentibus  &  futuris,  ut  in  praefato  coe- 
nobio  vel  in  omni  honore  Sancti  Pétri 
nec  ego  vel  aliquis  ex  meo  ordinio  ali- 
quem  censum  vel  usum  contra  voluntatem 
domini  abbatis  praedicti  coenobii  requi- 
rat,  hoc  tamen  retento  quod  si  private 
praefatum  coenobium  transiero,  exercitu 
vero  non  congregato,  abbas  praedicti  coe- 
nobii cum  hominibus  ejusdem  yillae  mihi 
victum  tribuat.  Et  totum  hoc  quod  supra- 
scriptum  est  ego  Rogerius  comes  Fuxi 
praedictus  super  quatuor  Evangelia  juravi 
ut  ita  teneam  &  filii  mei  similiter  jurave- 
runt  &  per  omne  suum  ordinium  sanxe- 
runt  ut  ita  in  perpetuum  tenerent.  Item 
facio  hanc  solutionem  ut  in  vigilia  sancti 
Pétri  neque  in  die  ego  neque  aliquis  ex 
meo  ordinio  amodo  in  praedicto  coenobio 
non  comedamus,  &  abbas  Lezati  vel  aliquis 
ex  habitatoribus  ejusdem  monasterii  ali- 
quibus  militibus  sive  laicis  in  praedictis 
solemnitatibus  ibi  convenientibus  mandu- 
care  vel  bibere  praeter  suam  voluntatem 
non  donent.  Verum  insuper  praccipio,  ut 
qualiter  ego  teneo,  taliter  dominus  de  Vil- 
lamuri  &  dominus  Altae-ripae  &  dominus 
Marquefavae  &  eorum  ordinium  in  per- 
petuum teneant  :  &  sciendum  quod  isti 
praedicti,  scilicet  domini  de  Villamur  & 
domini  Altae-ripae  &  domini  Marquefavae 
non  habeant  aliquam  dominationem  in 
omni  honore  Sancti  Pétri  Lezatis,  nisi  ta- 
men hoc,  quod  si  per  praedictum  coeno- 
bium transierint  semel  in  anno  usque  ad 
X  secundum  suum  posse  abbas  praedicti 
coenobii  eis  det  comedere,  si  abbatem 
&  monasterium  &  homines  &  honorem 
sancti  Pétri  &  omnia  quae  ad  praedictum 
monasterium  pertinent  bene  &  fideliter 
amparaverint.  Si  autem  haec  in  aliquo 
transgressi  fuerint,  eat  abbas  Lezati  ad 
comitem  Fuxi  per  quem  in  hoc  constituli 
sunt  &  ipse  uti  eos  misit  aufferat.  Estque 
notandum  quod  abbas  Lezati  non  débet 
dare  comedere  vel  pecuniam  suam  ad  co- 
mitissam    Fuxi    nec    filiabus    suis   nec    ad 


An 
1 1  21 


Éd  orîc. 

t.  11.'' 

col.  4 18. 


V. 


*9 


An 

I  1  22 


899 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


900 


comtoressas    scilicet   de    Villamur,    Altae-  ses  defînieraut,  suscepit.  Conchenses  pro- 

ripae  atque  Marquefavae  nec  filiabus  ea-  ponebant     donatioiiem     convenientiariani 

rum.  Totam   hanc  praedictam   solutionem  laicorum   se  habuisse,  &  ecclesiam   Sancti 

facio  ego  Rogerius  cornes  Fuxi  sicut  supra  Martini    de  Canalibus  priusquam   Juncel- 

scriptum    est    vel    melius    intelligi    potest  lenses  eam  obtinêreut  &  demum  a  Pontio 

mea  propria  ac  gratuita  voluntate,  absque  Stephani  Ruthenensi   episcopo  suscepisse 

omni  malo  ingenio  &  absque  omni  reten-  profitebantur.  Juncellenses  contra  resiste- 

tione,  pro  amore  Dei  •&  in   remissionem  bant   dicentes   quod    donatio   illa   incerta 

omnium    peccatorum     meorum     &    totius  erat  &  etiamsi  consisteret  invalida,   quo- 

meae  progeniei  ,  8c  convenio  Domino  Deo  niam  nuda  &   sine   traditione   fuit,  &   de 

omnipotent!     Patri    &    Filio     &    Spiritui  sua    a   qua    non    fuerunt    exclusi    posses- 

Sancto  &  beatae  Virgini   Mariae  &  beatis  sione   &   ostenderunt    antiquam    cartam , 

apostolis  Petro   &  Paulo  &  sancto  Anto-  qua  Raymundus  marchio  cornes  ecclesiam 

nio    &    omnibus    sanctis    Dei,    &    domino  eandem    dédit    in    alodem    Juncellensibus 

abbati   Lezatensis    monasterii   &   omnibus  cum    omnibus    suis    pertinentibus  ;    alia 

monachis    ejusdem    loci    praesentibus    &  etiam    instrumenta    cartarum    quae   testa- 

futuris   facere   bonam   &   firmam    guaren-  bantur  eandem    ecclesiam    laicos  habuisse 

tiam    de    omnibus    amparationibus.    Haec  ad  feudum  de  abbatis  Juncellensis,  longam 

solutio  &  institutio  facta  fuit  in  castro  de  etiam    possessionem    per   se    &   feudatios 

Saverdun,  in  IV  anno  quando  fuit  aedifi-  suos  ostenderunt.  Magalonensis  &  Aurasi- 

catum.  Hujus  totius  rei  praescriptae  sunt  censis  episcopi  quaesierunt  a  Conchensi- 

testes    Willelmus     prior    Lezati,    Pontius  bus    ut   ostenderent  donationem   episcopi 

Raymundus   monachus,  Bernardus  de  Ba-  Ruthenensis.  Tune  Bonifacius  abbas  Con- 

siniaco,  Bernardus  Sancti  Sulpicii  mona-  chensis    produxit    se    testem ,    quod    Bego 

chus,   B.  Emelius  de  Ravat  miles  &  ejus  praedecessor  ejus  abbas  Conchensis  com- 

filius  Aycardus  &  Petrus   de  Durban,  Ray-  monitus  a  capellano  Ruthenensis  episcopi 

mundus  de  Justiniaco  miles  &.  fratres  ejus  testatus    est   se   vidisse   donationem    istam 

Pontius,  Guillelmus,  &  Alnaldus  de  Alaur-  factam    a  praedicto   Ruthenensi   episcopo 

nac,  &  Oliberius  de  Quinto-valle  &  Pon-  &    testimonium    suum    scriptum    reliquit. 

tins  de  Maurnac.  Facta  carta  hujus  solu-  Produxit     etiam     quemdam     militem    qui 

tionis  &  institutionis  mense  martio,  feria  audivit   praecipere  Ademarum    episcopum 

III,  anno  ab  Incarnationis  Domini  mcxxi,  Ruthenensem  in  placito  quod  habebat  in- 

indictione  XIV,  epacta  nulla,  régnante  Lu-  ter  eosdem  in  curia  sua,  ut  utrinque  ve- 

dovico  Francorum   rege,  Ildefonso  comité  nirent   ad    testimonium    Begonis.    Cartam 

Tolosae  ,    Amelio     episcopo.    Raymundus  etiam  Conchensis  abbas  de  donatione  epi- 

monachus  Lezati  scripsit.  scopi  produxit. 


An 
1 122 


Éd.oric. 

t.  II, 
col.  420. 


An 
1 122 


477.  —  CCCLXXXIX 

Plaid  tenu  au  Caylar  dans  le  diocèse 
de  Lodève ' . 

PLACITUM  quod  P.  episcopus  Luteven- 
sis  electione  partium,  rogatu  &  mo- 
nitu  archidiaconorum  Ruthenensis  eccle- 
siae  Udalrici  de  Veyrïns  &  Guillelmi  de 
Monte-Salvio  judicis  G.  Magalonensis 
episcopi,  inter  Conchenses  &  Juncellen- 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Joncels. 


Judîces. 

Intelligimus  hanc  ecclesiam  Juncellen- 
ses possedisse ex  allegationibus 

&  ex  adversariae  partis  concessione,  mo- 
nimentis  etiam  cartarum  eorumdem  pos- 
sessio  corroboratur  :  donationem  vero  iid.orig. 
quam  Conchenses  asseverant  invalidam  coVlh 
contra  Juncellenses  judicamus,  quia  nuda 
&  sine  traditione  fuit  &  de  eorum  qui 
nondum  jure  exclusi  erant  possessione;  & 
licet  jure  non  constiterit  donatio,  non 
tamen  ejusdem  esse  sufficientem  probatio- 
nem ,  quoniam  abbates  in  propria  causa 
non  potuerunt  esse  testes,  neque  Begonis 


An 

I  122 


901 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


902 


An 
I  I  22 

22  avril. 


testinionium  qui  soins  &  sine  jurejurando  braiio,    Elesiaro     de    Castriis,     Guilelmo 

testatus  est  admittimus.   Decernimus   ita-  Rainoardi  de  Mezenas,  vicecomitibus  de 

que  ut  praedicfam   ecclesiam  Saiicti  Mar-  Mesoaga,  &  Rainoni   de   Caslar  &  eorum 

tini  de  Caualibus  Conchenses  Juncellensi-  in    nequitia    ista    fautores    &   coadjutores 

bus  quiète  &  secure  dimittant  ab  eisdem  excomnuinicationis    &    in     terras    eorum 

quorum    procul    dubio    juris    est    ulterius  interdictionis  sententiam  promulgavimus. 

possidendani.  Actum  est  hoc  apud  Sanctuni  Insuper  comitis  homines  ab  ejus  hominio 

Martiiium    de    Casiaro,    anno    dominicae  &  fidelitate  missis  litteris  nostris  subtraxi- 

Incarnationis  MCXXII.  S.  Pétri  Lutevensis  mus,  donec  cornes  beati   Egydii  monafte- 

episcopi  in  cujus   potestate  hoc  placttum  rium   cum  burgo  &  pertinentiis  ejus  jam- 

firmatum   atque   placitatum    fuit.   S.  Pétri  dicto  abbati   &   ejus  fratribus   restitutum, 

Fulconis  canonici.  S.  Pétri  Magalonensis  liberum  omnino  quietumque  dimittat,  cas- 

archidiaconi.    S.    Pétri    Gabaldi    canonici.  trum   noviter  hedificatum   destruat  &  no- 

S.   Arnaldi  canonici.   S.   Austorii.   S.  Ri-  bis  de  illatis  injuriis  satisfaciat.  Rogamus 

galdi  Salseti.  S.  Hugonis  de  Cornutio.  S.  itaque  dilectionem  vestram  &  monemus, 

Agulionis.  S.  Raymundi  Pétri  Ciret.  S.  Ar-  ut  pro  amore  Dei  &  Romane  ecclesie  re- 

naldi  abbatis  Sancti  Tiberii.  S.  Bernardi,  verentia   eundem   abbatem    &   fratres  ejus 

Richardi  &  caeterorum   qui   huic   placito  ita   adjuvare,     manutenere   ac    sustentare 


An 
1 122 


adfuerunt. 


478. 


cccxc 


Lettre  du  pape  Calixte  II  au  sujet 
d'Alphonse,  comte  de  Toulouse,  ^ 
de  ses  fauteurs ,  qu'il  avait  excom- 
munies^. 

CALIXTUS  episcopus  servus  servorum 
Dei,  venerabili  fratri  Attoni  Arela- 
tensi  archiepiscopo  &  karissimo  filio 
Raimundo  Barchinonensium  comiti,  & 
Gaufredo  Porcelleto  salutem  &  apostoli- 
cam  benedictionem.  Beati  Egidii  monaste- 
rium  cum  omnibus  rébus  suis  Romane 
ecclesie  juris  est  &  ad  sedem  apostoli- 
cam  specialiter  spectat,  unde  qui  locum 
ipsum  &  fratres  in  eo  Domino  servientes 
offendit,  procul  dubio  nos  offendit.  Quia 
igitur  Ildefonsus  comes  filium  nostrum 
Hugonem  abbatem  &  fratres  ejus  de  mo- 
nasterio  ipso  expulit  &  monasterium  cum 
burgo  &  aliis  suis  pertinentiis  per  secu- 
larem  potentiam  occupavit,  Jios  in  eum, 
in  Raimundo  de  Baltio,  Guilelmo  de  Sa- 

'  Vidimus  fait,  en  1604,  par  le  lieutenant-géné- 
ral de  la  Sénéchaussée  de  Beaucaire;  communiqué 
par  M.  le  marquis  de  Maillanes-Porcellets.  [Colla- 
tionné  sur  le  ms.  la  t.  1 1  01  8,  f°  53  r"  j  bullaire  de 
Saint-Gilles  du  douzième  siècle.] 


curetis,  quatenus  a  Deo  &  beato  Petro 
necnon  &  sancto  Egydio  retributionem  & 
a  nobis  plenas  gratias  habeatis.  Datum 
Laterani,  x  kalendas   maii. 


479.  _  CCCXCI 

Actes  concernant  les  comtes  de  Mau- 
guioy  les  seigneurs  de  Montpellier, 
de  Castries,  C-c. 

I. —  Eu'  Bernard  coms  de  IVIeîgor,  fils  Éd.orig. 
de  Maria,  jur  a  te  Guillelm  de  NLontpesler  ^  l-^'' 

fil  d'Ermessens  ta  vida   S-  ta  membra  £•  que   

d'aquesta  hora  enant  eu  non  t'enganarei  de  Vers 
ta  honor  ni  de  ton  aver  men  escient;  &■  si  1122 
nescies  a  faci^ia,  lai  ou  tu  Guillelm  de  Mont- 
pesler  per  te  0  per  teu  fi-T^el  messatgue  men 
commoniras  per  sagrament,  enfra  XL  dias  eu 
ta  emendarei  senes  engan  per  aquest  sans. 
Testes  sunt  isti  Bernardus  de  Andusia, 
Guillelmus  de  Omelacio,  Gaucelinus  de 
Clareto,  Guillelmus  de  Fabricis,  Berenga- 
rius  Aeiras,  Rostagnus  d'Arsas,  Bernardus 
de  Piniano,  Berengarius  de  Salve. 


II.  —  Donum' bailiae  super  toto  honore 
de  Carcares,  quod  fecit  Petrus  abbas  Ania- 
nensis  Guillelmo  domino  de  Omellacio. 


'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  81. 
'  Ibid.  n.  82. 


An 


An 

I  I  22 


çoS 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 

I  122 

i5  octo- 
bre. 


An 

I  123 

20  octo- 
'b.c. 


904 

In    nomine  Domini.  Ego  Petrus   abbas  nam  quam  fecit  Gaucelinus  Arnaldi  Biter- 

Anianensis  cum   consilio   Benedicti    prio-  rensis   avus  mei  Engeraldae    &:   uxor  ejus 

ris,    8ic.   &    aliorum    monachorum ,    dono  Engeralda  avia  mea,  &  Guillelmus  Arnaldi 

tibi    Guillelmo   de   Oniellatis,   filio   Guil-  filius  eorum  &  avunculus  meus,  Agnes  filia 

lelini  de  Montepesler  &  tuis  successoribus  eorum  &  mater  mea  Domino  Deo  &  altari 

bailiam    in    totum    honorem    de   Carcares,  Sancti   Salvatoris  Anianensis    &  abbatibus 

&   per  istam   bailiam    supradictam   habeas  &  monacbis  ejusdem   loci  praesentibus  & 

albergum  cum  disnare 'in  domo  nostra  de  futuris;  videlicet  ecclesiam  Sancti  Baudilii 

Carcares    per  unumquemque   annum    xri  quae  est  juxta  villam  quae  vocatur  Sancti 

militibus  aut   Xll   solidos   Melgoriensium  Bricii  &  totum  honorem   quem  habebant 

denariorum,  quod  tu  magis  volueris  ;  &  est  de   fluvio  Besangue   usque   ad   ilumen  Vi- 

iste   honor  suprascriptus   de  Sancto    Bau-  dorle  seu  ab  ipsis  alii.  Nos  quoque  supra- 

dilio  usque  in  terminium  de  Omellatio   &  scripti,  ego  scilicet  Elizarius  &  ego  Enge- 

usque  ad   Garciacum   &   usque   ad  flumen  ralda  uxor  ejus   laudamus  &  confirmamus 

Erauris.  Et  ego  Guillelmus  supradictus  de  totum    suprascriptum    honorem    praedicto 

Omellatio,   cum   consilio    dominae  matris  altari    &    tibi    Petro    abbati   Anianensi    & 

meae  &  Guillelmi  fratris  mei   de  JS/ionte-  monachis    ejusdem    loci,    praesentibus    & 

pesler  &  aliorum  virorum  meorum,  recipio  futuris,  &c.  Praeterea  tam   suprascriptum 

hune  honorem    supradictum  mihi   &  suc-  honorem    quam    omnem    alium    praedicti 

cessoribus  meis  in  bailia  &  in  defensione  altaris  Anianae  in  fide  &  defensione  nostra 

mea  de  isto  die  in  antea.  Facta  laudatione  suscipimus,  ut  &  praefati  loci  monachi  nos 

scripturae  hujus  anno  ab  ïncarnatione  Do-  atque  parentes  nostros  in  orationibus  suis 

mini  MCXXll,  in  praesentia  de  Olivario  Je  suscipiant.   Haec   recognitio   atque  lauda- 

Montepesler  &  de  Bernardo  Raimundo   de  tio   &  confïrmatio  atque   defensionis  sus- 

Marogulo  &  de  Geraldo  de  Omellatio  &  de  ceptio  fuit  facta  consilio  &  in  praesentia 

Bernardo  Ebrardo,  &c.  Guillelmus  scripsit.  Aldeberti  Agatensis  episcopi  &  Pétri  abba- 

tis  &  Pétri  Berengarii  &  Armandi  Bernardi 

m.  —  Ego'  Elisiarius  &  uxor  mea  En- 
gelrada  &  infantes  nostri  guirpimus  & 
absolvimus  tibi  Bernardo-Atonis  Biterris 
vicecomiti  &  uxori  tuae  Caeciliae  &  in- 
fantibus  vestris  &  posteritati  vestrae  to- 
tum ipsum  burgum  vicecomitalem,  qui  fuit 
de  Guillelmo  Arnaldi,  &  quantum  in  illo 

habemus  &  habere  debemus.  Scripta  fuit  ego   Engelrada    uxor  Elisiarii,   nos   ambo 

carta  idus  octobris,  anno  Domini  M  cxxil,  cognoscimus   &  confitemur  quod   in   pla- 

regnante  rege  Lodovico.  S.  Pétri  Rainardi  cito,  quod  habuimus  cum  Arnaldo  abbate 

de  Biterri  &  Bernardi  de   Biterri.   S.  Al-  monasterii    Sancti    Tyberii    de    bonorum 

cherii    de   Teciano    &    Bertrandi    de   Sal-  Guillelmi    Arnaldi    avunculi    Engelradae, 

viano.   S.  Guillelmi   Guitardi   &   Bernardi  ipse  Arnaldus  abbas  probavit  testibus  legi- 

Sobiran.  Ab  Elisiario  per  se  &  suos  rogatus  timis  quod  praedictus  Guillelmus  Arnaldi 

Stephanus  Sicfredi  scripsit.  in  ultima  dispositione  sua  donavit  &  reli- 

quit  pro  amore  Dei,  &c.  altari  Sancti  Sal- 

IV.  —  Anno'  ab   ïncarnatione  Domini  vatoris  &  altari   Sancti  Tiberii    quod   est 

M  C  XXIII,  feria  V,  IV  kalendas  novembris,  situm  in  eadem  ecclesia  &  abbati  ejusdem 

luna  VI,   régnante  Lodoico  rege  Franco-  loci  &  successoribus  suis  &  monachis,  &c. 

,  rum,   Bernardo  comité   Melgoriensi.  Ego  totam  vicariam  8:  illud  totum  quod  ad  vi- 

Elisiarius  &  ego  Engelrada  uxor  ejus,  nos  cariam  pertinet  &  totam  leddam,  &c.  Qua- 


Ed.orig. 

t.  11. 
col.  423. 


Margonensis  &  P.  Bonîpars  monachorum 
&  Bremundi  de  Tedan,  &  A.  de  Salviano, 
&  R.  de  Servîan  &  R.  filii  ejus,  &  B.  de 
Servian ,  G.  Pons  de  Salviano,  G.  Guers, 
G.  Poncii.   Bernardus   monachus   scripsit. 

V.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Elisiarius  & 


An 
I  127 

22  octo 
brc. 


ambo  recognoscimus  donum  &  eleemosi- 


'  Château  de  Fpix,  caisse  1 .'). 

'  Caitiilaire  de  l'abhaye  d'Aniane. 


propter  praedictus  Arnaldus  abbas  obtiiuiit 
contra    nos   &  contra   Petrum    Legerii   & 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Thibéry. 


An 

I  122 


)OJ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


906 


An 


bre. 


consecutus  est  in  eodem  placito  totum  ho-  M'Cxx"!!",  régnante  l-odovico  rege,  II- 

norem  suprascriptum judicio  eoruni  in  defonso  comité  Tholosano  6c  Amélie  epi- 

c[uos  compromiseramus,   scilicet    Ricardi  scopo.  Bernardus  scripsit. 

Narbonensis  archiepiscopi  &  Atonis  Are- 

lateiisis  archiepiscopi  &  Arnaldi  Biterrcn-  II.  —  Iir*^iebus  Emelii  episcopî  Tholose 

sis  episcopi  Si  Bernardi  Agathensis  episcopi  ortum  est  placitum  inter  Oddonem  ahba- 

&  Arnaldi  Carcassonensis  episcopi  &  do-  tem  Lesatensem  &  iiiter  Vitalem  de  Fran- 

miiii  Adalberti  Icgisperiti  &  Ugonis  Cau-  cor  de  ecclesia  de  Sàlas-Rubias,  &  ventilaja 

cendi.Unde  nos  intelligentes,  &c.  damiis  &  est  ratio  utrorumque  parcium  in  presentia 


solvimus  totum  illiim  honorem,  &c.  Facta 
carta  XI  kalendas  novembris,  lunaxiiii, 
feria  VII,  epacta  XVll,  anno  MCXXVll  In- 
carnationis  Domini,  régnante  rege  Lodo- 
vico.  Visores  &  testes  Alcherius  de  Tedano 
&  Raimundus  Dalmacii,  &c. 


480.  —  CCCXCII 

Extraits  de  quelques  actes. 


Fortaner  comitis,  &  Rogerii  de  Carcaf^  & 
aliorum  sensatorum  virorum.  Et  cognove- 
runtquod  injuste  agebat Vitalis  de  Francor 
contra  Deum  &  sanctum  Petrum  &  abba- 
tem  Oddonem  &  monachos.  Et  ipse  Vitalis 
recognovit  quod  maie  egerat  &  garpivit  & 
solvit  pro  se  &  toto  suo  ordinio  hoc  quod 
exigebat  per  forciam  ab  habitatoribus  ec- 
clesie  de  Salas  &  ab  abbate,  scilicet  alber- 
gas,  acaptes  &  doua  &  omnes  forcias, 
&  laudavit  donum  quod  parentes  ejus  olim 
fecerant,  &  pro  se  &  pro  suo  ordinio  fir- 
mavit  ut  teneat  &  legaliter  gariscat  ipse 
&  filii  sui  omni  tempore.  Videntes  sunt 
isti    Guillelmus    prior,   Bernardus  Sancti 


I.  —  In'  Christi  nomine.  Ego  Amelius 
Petrus  de  Moreca^  dono  Domino  Deo  & 
Sancto    Petro    Lesatensi   &  abbati   Odoni      Sulpici,  Poncius  Sancti  Felicis  &  Galterius 
filium  meum  Raimundum  &  dono  cum  eo      de  Cerelag  &   Guillelmus    de  Salas.  Facta 
in  villa  de  Morecag- in  casale  Ademar  quod      carta    ista    anno    M"  C  XX"  III°.    Ildefonsus 
in  pignus  habeo  X  solidis  &  in  casale  de      cornes  Tholosam   optinebat,   epacta   XX", 
Arnaldo  Testel  XX  solidis  &  in  casale  Bo-      concurrens  VI"^,  Raimundus   de  Montanag 
net  de  Mer  x  solidis,  &  in  vineam  que  est      scripsit. 
subtus  ecclesiam  ununi  aripentum  xx  soli- 
dis. Et  ego  Raimundus  Matfredus  de  Alta- 
ripa   eumdem   donum   &  pignus   laudo  & 
auctorido  Domino  Deo  &  sancto  Petro  in 
manu  Bernardi  Gaucelini  cum   uxore  mea 
Laureta   &  iiliis  Arnaldo  &  Guillelmo  & 
Gjiilem  At  sine  malo  ingenio  per  vi  solidos 
de  denariis  Tolosanis  &  uno  modio  vini  & 
uno  modio  frumenti  &  uno  modio  de  torta, 
que  de  Arnaldo   de  Valle   accepi^   in  tali 


481. 


CCCXCIV 


Extraits  de  deux  huiles  du  pape 
Calixte  11. 


I.  —  Calixtus  episcopus ',  &c.  di- 
lecto  filio  Augcrio  abbati  monasterii  Sancti 
convenientia  ut  de  omnibus  hominibus  le-      Salvatoris  quod    infra   Lutevam   civitatem 

galem  guarentiam  faciamus.  Vidente  Ber-      situm   est,  &c Tuis   igitur,  diiecte  in 

nardo  Gaucelino,  in  cujus  manu  datum  &  Christo  fili  Augeri  abbas  precibus  annuen- 
firniatum  est  &  Raimundo  Galterio  &  Guil-  tes,  monasterium  Sancti  Salvatoris,  cui  Deo 
lelmo  de  Caval  &  Raimundo  Poncio  &  -authore  praesides,  quod  a  bonae  memo- 
Carbonel  de  Caval  &  aliis  multis.  Facta  riae  Fulcrando  Lutevensl  episcopo  funda- 
carta  ista  in  mense  novembrio,  feria  IIIP,  tum  est,  in  beati  Pétri  tutelam  suscipi- 
luna  XX»,  indictione  XV'',  epacta  xi%  con-  mus,  &c.  Datum  Anagniae  per  manum 
currens  II"*,  anno   Incarnationis  Domini 

'  Cartiilaire    de    l'abbaye   de   Lézat;    [lat.  9189, 
'  X:artiilaire  de    l'abbaye    de    Lézat;    [lat.  9189,       £"45  r"). 
1"  102  r"].  >  Archives  de  Saint-Sauveur  de  Lodève. 


An 
I  I  22 


An 

1123 

Éd.  "rie. 

t.  II.'' 

col.  .124. 


An 
I  122 

18  sep- 
tembre. 


An 

1  122 


907 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


908 


An 

1 1 23 

1 1  avril. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  425. 


Hugonis  sanctae  Romanae  ecclesiae  sub- 
diaconi,  xiv  kalendas  octobris,  indic- 
tione  I,  lucarnationis  dominicae  aniio 
MCXXlll,  pontificatus  autem  domini  Ca- 
lixti  II  papae  anno  IV. 

II. —  Calixtus  episcopus  ",  &c.  dilecto 
filio  Rodulfo  abbati  venerabilis  monas- 
terii  Sancti  Victoris  Massiliensis,  &c.  Qua- 
propter,  dilecte  in  Christo  fili  Radulphe 
abbas  petitioni  tue  clementer  annuimus 
&  Sancti  Salvatoris  monasterium  in  loco 
qui  Quiriacus  dicitur  situm,  quod  pre- 
decessore  tuo  Ricardo  tune  Massiliensi 
abbate  rogante  &  domino  antecessore 
nostro  sancte  memorie  Urbano  papa  qui 
presens  ibi  aderat  jubente,  a  quampluri- 
mis  archiepiscopis  &  episcopis  vice  ipsius 
domini  dedicatum  est,  cum  omnibus  ec- 
clesiis,  terris  &  possessionibus  ejus  ita 
liberum  &  quietum  tibi  ac  successoribus 
tuis  &  per  vos  Massiliensi  cenobio  per- 
manere  sancimus,  sicut  ipsum  a  die  conse- 
cracionis  sue  idem  Ricardus  &  fratres 
Massilienses  tenuisse  noscuntur  :  cui  ni- 
mirum  Quiriacensi  monasterio  dignitates 
omnes  &  libertates  quas  a  principio  fuii- 
dationis  sue  optinuit,  nos  per  presentis 
privilegii  paginam  confirmamus,  &c.  Nul- 
lus  etiam  episcopus  homines  in  eodem 
monasterio  vel  tota  adjacente  villa  degen- 
tes  a  servitio  monachorum  dimoveat  &  in 
expeditionem    quamlibet  vel    communiam 

exire   compellat,    &c Datum   Laterani 

per  manum  Hugonis  sanctae  ecclesiae  Ro- 
manae subdiaconi,  III  idus  aprilis,  indic- 
tione  I. 


Vers 

1 123 


482. 


CCCXCIII 


Ligue  entre  Alphonse^  comte  de  Tou- 
louse, 6*  Bernard-Aton,  vicomte  de 
Bé'^iers^, 

EGO    Ildefonsus    filius   Arvillae ,    cornes 
Tolosanus,  ad  te  Bernard  filium  Her- 
mengard    vicecomitem    de    Biterri   ab    hac 


hora  in  antea  non  tollam  tibi  vitam  tuam 
neque  membra  quae  ad  corpus  se  tenent 
neque  inde  te  decipiam,  neque  tollam  tibi 
Carcassonam  neque  civitates  tuas  neque 
castella  neque  burgos  tuos,  neque  homo 
neque  foeniina  per  meum  consilium  vel 
per  meum  assensum  5  &  qui  de  istas  causas 
suprascriptas  toUeret  tibi  aut  t'en  guer- 
ram  tibi  faceret  per  toldre ,  adjutor  tuus 
essem  sine  inganno.  Et  ero  adjutor  tuus  de 
comité  Pictaviensi  &  de  infantibus  suis 
&  ero  adjutor  tuus  de  comité  Barchino- 
nensi  &  de  infantibus  suis,  Totas  istas 
causas  suprascriptas  ego  tenebo  &  atten- 
dam  sine  inganno,  per  haec  sancta.  Testes 
hujus  rei  fuerunt  Amelius  Tolosanus  epi- 
scopus, Raymundus  de  Bal'i,  Willelmus 
de  Castello-novo,  Eliziarius  de  Castras, 
Guillelmus  Rainardi  de  JVLisenas,  Bertran- 
dus  Albiensis  episcopus,  Gillabertus  de 
Lauraco,  Willelmus  Pétri  de  Caramaln, 
Bertramnus  de  Villamuro,  Poncius  de 
Dornan. 


483.  —  cccxcv 

Actes  touchant  le  vicomte  Bernard- 
Aton. 

I.  —  In  nomine',  &c.  Ego  Bernardus- 
Atonis  Biterrensis  vicecomes  &  uxor  mea 
Caecilia  &  filii  nostri  Rogerius  &  Ray- 
mundus, nos  omnes  insimul  donamus  tibi 
Guillelmo  de  Durban  vel  cui  &  quibus 
dimittere  volueris  post  mortem  Guillelmo 
de  Pignano  &  post  mortem  Lauretae  so- 
roris  tuae  si  mortua  fuerit  sine  infante 
ipsum  castellum  de  Orna^ouns,  &c.  Et  hoc 
per  talem  convenientiam ,  quod  quando 
adveniet  tibi  vel  tuis  praedictum  donum, 
facias  tibi  vel  tuis  inde  nobis  &  nostris 
iidelitatem  &  hominiscum  quod  inde  nobis 
facere  debes.  Et  nos  supradicti  donatores 
donamus  tibi,  Guillelmus  de  Durban,  vel 
tuis  quibus  dimittere  volueris  ipsum  prae- 
dictum donum  sine  inganno,  sicut  donave- 


V^ers 
I  1  23 


An 

I  123 

5  mai. 


'  Petit  cartulaire  de  Saint-Victor  de  Marseille,  '  Cartulaire    de   Foix,    &  copie  dans    la    collec- 

f"  46.  [Guérard,  t.  2,  p.  242.]  tien    Doat,    à   la    Bibliothèque    nationale,  v.   )65, 

^  Ch^-teaii  de  Foix }  cartulaire,  caisse  i5.  f"  Sç. 


An 

1  123 


909 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


910 


Vers 
1124 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  426. 


nuit  ad  nobis  Guillelmus  de  Pignano  cum  tuam  partem   quam  habes  &  habere  debes 

uxore  sua  Laureta.  Similiter  donamus  tibi  in  Vintrone  castro  vel  ipsos  honores  quos 

de  praesenti   ipsiini    sacranientuni  de  cas-  habes  &  habere  debes  perVintronem  ultra 

tellum  de  Novellas  quod  habeas  &  teneas  inoutem,  quandiu  de  eis  ad  rectum  poteris 

de  nobis  tibi  vel  tuis,  salva  nostra  fideli-  habere,  &  haec  suprascripta  adjutoria  fe- 

tate,  &c.  De   hoc   sunt   testes    Bernard  us  cerimus  tibi   per  quantas  vegadas  tu  nos 

Amelius   de   Montesereno,  Helisiarius    &  commonueris  per  te  vel  per  tuum  missum 

Guillelmus  Je   Colnas ,  &  Ermengallus  de  vel  per  tuos  missos,  &  de  ipso  commoni- 

Fabersano,  &  Bernardus  Hugo  de  Chilano,  mcato  non  vos  vetabimus  ullo  modo.  Sicut 

&  Vidianus  de  Turribus.  A  vicecomite  pro  superius  scriptum  est,  sic  ego  Petrus  de 

se  &  suis  rogatus  Stephanus  Sicfredi  hoc  Monte-irato  juro  tibi  Ermengaudo  prae- 

scripsit   III   nouas   maii,  anno  Domini  ab  dicto  quod  isti  suprascripti  seniores  mei 

Incarnatione  M  cxxill,  régnante  Lodoico  totum   attenderint   &    tenuerint   sine   in- 

rege.  ganno,  per  Deum  &  haec  sancta.  Hoc  sa- 

cramentum    fecit   Petrus   de  Monte-irato 

II.  —  Ego'  Ermengaudus  de  Feberano  jussione  vicecomitis  praedicti. 
ik  ego  Guillelmus   frater  ejus  qui   fuimus 

filii  Ricsovendis  foeminae,  juramus  vobis  IV.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Arnal- 

Bernardo-Atonis  vicecomiti  &  uxori  ves-  dus  de  Laurano  &  nepotes  mei  Petrus  & 

trae  Caeciliae  &  filiis  ejus  Rogerio  &  Rai-  Arnaldus  donatores  sumus  vobis  Bernardo- 

mundo   Trencavel    atque   Bernardo,   quod  Atonis  vicecomiti  &  uxori  vestrae  Caeci- 

ab  hac  hora  in  antea  recti  adjutores  eri-  liae  &  infantibus  vestris  •   donamus  igitur 

mus  vobis,  omnibus  diebus  vitae  nostrae  vobis  ad  alodium  castrum  meum  de  Lau- 

cum   nostris   castellis   &  cum    nostro    ho-  rano  cum  omnibus  suis  pertinentibus,  &c. 

nore   &   cum   hominibus   nostris   qui   nos  ut  sit  alodium   vestri  &  potestati  vestrae 

adjuvare   voluerint,   scilicet   de  Aimerico  in  perpetuum.  Facta  carta  ista  ix  kalendas 

Narbonae  &  infantibus  suis  &  de  omnibus  februarii,  feria  V,  régnante  Ludovico  rege. 

senioribus  Narbonae  qui  ab  hac  die  in  an-  S.  Arnaldi    &   nepotum    Pétri    &   Arnaldi 

tea  ibi  erunt,  excepto  archiepiscopo,  &  de  qui  sic  istam  cartam  firmaverunt.  S.  Ber- 

omnibus  adjutoribus  eorum  quandiu  adju-  nardi  Aurati.  S.  Bernardi    de  Caueto.   S. 

tores   eorum  erunt,  de  ista  guerra  quam  Arnaldi    Pelapol.    S.    Bernardi    Poncii    de 

hodie  habetis  cum  eis  vel  in  antea  habue-  Aquaviva.    S.    Guillermi    Calveti  de   Tres- 

ritis  &  de  totis  aliis  guerris  quas  cum  ipsis  mais.  Guillelmus  scripsit  jussione  praedic- 

habueritis   in  vita   nostra.  Sicut  superius  torum    Arnaldi    de   Laurano    &    nepotum 

scriptum  est,  sic  plivimus  &  juramus  vo-  ejus  Pétri  &  Arnaldi,  anno  MCXXIV  Incar- 

bis,  &c.  nationis  doniinicae. 


An 

I  123 


An 
1 124 

24 
janvier. 


Vers 
1 124 


m.  —  De  ista"  hora  in  antea,  ego  Ber- 
nardus vicecomes  &  uxor  mea  Caecilia 
vicecomitissa  &  filii  nostri  Rogerius  & 
Raymundus  Trencavelli  recti  &  fidèles 
adjutores  erimus  vobis  Ermengaudo  de  Fe- 
berano, de  Aimerico  Narbonae  &  de  in- 
fantibus suis,  de  totas  ipsas  guerras  & 
remogudas  quae  tibi  fecerint,  quandiu  de 
eis  ad  rectum  poterimus  habere,  &  recti  & 
fidèles  adjutores  erimus  tibi  de  Petro  Rai- 
mundi  &  de  fratribus  ejus  &  de  infanti- 
bus illorum,  si  voluerint  tollere  tibi  ipsam 

Château  de  Foix  ,  cartulaire,  caisse  i5. 
^  Ibid. 


V.  —  Haec'  est  quarta  quam  jussit  scri- 
bere  Froterius  de  Senega':^  filius  Stefania 
Si  dona  al  vicecomite  Bernard-Ato  filius 
Ermengardis  &  a  Cecilia  uxor  ejus  &  ad 
infantes  de  illos,  dona  lor  lo  castel  de  Se- 
nega-^  per  alo,  &  d'autel  part  quod  habeo 
Froterius  el  mercad  la  medietate,  &c.  Facta 
carta  donationis  istius  in  m  nonis  augus- 
tis,  luna  xviii,  régnante  Lodovico  rege, 
ab  Incarnatione  Domini  M  cxxiv.  S.  Ber- 


'  Cil  â  tea  11  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5;  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  166,  f°  60. 

'  Cartulaire  de  Foix. 


An 
1 124 

3  août. 


An 

1  123 


An 

I  I  25 

i"- avril 


9 


1 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


912 


nardi  deMiraval.  S.  Isarni  Vassal.  S.  Guil 
lelmi  d'Aigiiilena. 


qui  igné    celestis    desiderii    accensi   justi- 
tiam    esurire   ac    sitire    laborant,    gremio 
charitatis   confovere  &   sinu   pietatis  am- 
VL— Notum-  sit  omnibus,  qiiod  anno      plecti   ac    enutrire.    Hinc   enim    per  pro- 
ab  Incarnatione  Doniini  MCXXV,  kalendis      phetam    Dominus    nos    admonet    dicens  : 
aprilis,  régnante  Lodoycorege.  In  nomine      Sîtiend   occurrentes  ferte    aquam   qui  habi- 


Domini.  Ego  Raimundus  &  ego  Ugo  ejus 
frater  ambo  filii  Bernardi  AguUonis  per 
nos  &  per  cm  nés  successores  nostros  ven- 
dimus  &  contradimus  &  in  perpetuum  di- 


tatîs  terram  Austrï ;  cum  panihus  occurrite 
fugienti;  fugit  namque  a  facie  arcus  extend 
&  a  facie  gravis  prelii,  Igitur  notum  fieri 
volumus    omnibus    presentibus    &    futuris 


mittimus  per  fidem    &   sine   inganno    tibi      quod   quidam   viri   timoré  Dei  cumpuncti 
Bernardo-Atoni    Biterrensi   vicecomiti    &      presentiam   nostram   adierunt  &  ut  eis  lo- 


tibi  uxori  ejus  Cecilie  &  infantibus  & 
successoris  vestris,  scilicet  nostram  par- 
tem  de  fevo  quod  pater  noster  tenuit  de 
vobis  &  de  antecessoribus  vestris,  sci- 
licet duas  partes  de  manso  de  Cagnaco  & 
de  illis  que  ad  eum  pertinent  &  duas 
partes  de  fevo  quas  domini  de  Arpalani- 
cis    tenuerunt    de     pâtre    nostro    &    duas 


Ed.orig. 

t.  11, 
col.  427. 


An 
I  iz3 


cum  ubi  solitariam  &  salutarem  agerent 
vitam  designaremus  obnixe  poscebant.  Quo- 
rum tam  relligiose  tamque  sancte  petitioni 
&  libenter  annuimus  &  opem  ferre  non 
distulimus.  Communicato  itaque  cum  fra- 
tribus  nostris  concilio,  quemdam  nobilem 
&  illustrem  virum  militem  adivimus  &  ut 
ipse  eis  locum  relligioni  aptum  concederet 


partes  de  fisco  de  Calvicione.  Est  autem  postulavimus.  Qui  immenso  repletus  gau- 

precium   hujus  venditionis  &  dimissionis  dio  postulationi  nostrae  assensum  prebuit 

solidos    XXX    Melgorienses,   quos    omnes  &  territorium  quoddam   terre  sue  conter- 

nobis  bene  persolvistis.  Hoc  est  factum  in  niinum  a  quodam  milite  nomine  Bernardo 

presentia  Guilelmi  Bernardi  de  Calmis  &  cognomine    Cheys,    consentientibus    ejus- 

Radulfi  de  Vacheriis  &  Bertrandi  de  Turre  dem  militis  fratribus,  trecentis  solidis  émit 

&  Guilelmi  Bernicensis  &  RaimundiVezo-  eumque    Domino    &    beato    Vincentio   ad 

nobrensis  &  Raimundi  Cautarelle  &  Pétri  construendum  ibi  monasterium  per  manus 


Iscafredi. 

Guilelmus  scripsit. 


484. 

Charte  de  fondation  de  Vahhaye 
de  Ma-^an^, 


nostras  tradidit.  In  hoc  facto  sanctum 
imitatus  est  David,  qui  arcam  Ornam  Je- 
buzei  in  qua  templum  Domini  edificare 
disponebat  quinquaginta  siclis  argenti 
émit.  Vocabatur  autem  territorium  illud 
antiquitus  Mansus  vel  Mansio  Adae  &  bene 
prius  ille  locus  Mansio  Ade  vocatus  est 
quia  futurum  profecto  erat  ut  secundus 
Adam  ibi  in  cordibus  fidelium  suorum 
mansionem  faceret  sicut  ipse  in  Evangelio 


I 


N  nomine  Domini  nostri  Jhesu  Christi.  promisit  dicens  :  Si  quis  diligit  me  sermo- 

Leodegarius  Vivariensis  ecclesie  servus  nem   meum   servabit,    &  Pater   meus   diliget 

omnibus  catholice  Ecclesie  filiis  gratiam  &  eum  &■  ad  eum  veniemus  &■  apud  eum  man- 

gloriam  a  Domino.  Officii  nostri  auctori-  sionem    faciemus.     Primus     Adam     inobe- 

tate  monemur  omnes  servos  Dei  diligere  diendo,  cibum  vetitum  gustando,  claustra 

ac  venerari,  maxime  autem  illos  qui  nobis  nobis    Paradisi    obseravit;    secundus   vero 

specialiter  commissi  sunt  &  mundum  fu-  Adam  in  hoc  claustro  per  obedientiam  & 

gère   &   ad   Deum    confugere   concertant,  jejunium    sive    abstinentiam    Paradisi    ja- 

nuam  quotidie  reserat.  Sed  &  alia   niulta 

,_,,,,           j         •    T.     ,                   o  egregius  miles  nobis  contulit,  scilicet  Val- 

'  Trésor  des  chartes  du    roi:  loulouse,  sac   i3,  "     ^,               „                                                  ,     . 

n   3    fAiii   J   322.1  ^^"^  Claram   &   totam   terram   que  ab  ipsa 

'Archives  départementales  de  l'Ardëche;  fonds  valle  &  inter  dictum    monasterium  inter- 

de  l'abbaye  de  Mazan.  Communiqué  par  M.  l'abbé  jacet    &     in     MontepezatO    hortum     pro- 

Rouchier,  auteur  de  V Histoire  du  Viyarais.  priuni.  Suscepta  autem  hac  donatione  per 


An 

1  123 


1 


An 

I  123 


9i3 


PREUVES  DE  L'ïilSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


914 


gratiam  Dei  ibi  cum  adjutorio  virorum  bo-  antea    erunt   &   de    ipsis   castellis   vel   de 

noruni  ecclesiam  edificavimus,  fratres  ibi  ipsis  alaudis  &  de  ipsis   fevis  &  de   ipsis 

congregavimus,   abbatem    ei    ordinavimus  bajulis  &  de   totis   honoribus   quas   hodie 

filiiini  iiostruni  nomine  Petrum  Iterii,  sa-  habes,    scd   adjutor   tibi    ero   de   omnibus 

picMitem   &  relligiosum,  quoiidani  ecclesie  per  fidcm   sine   inganno excepto   Ili- 

nostre  canonicum.  Présidente  Romane  ec-  cardo  comité,  &c.  &  de  ista  hora  in  an- 

clesie  domino  papa  Calixto  secundo  &  in  tea  ego  non  te  guerrejabo  nec  homo  nec 

Francia  régnante  rege  Ludovico,  anno  ab  foemina  per  nieum   consilium  neque  per 

Incarnatione  Domini  miilesimo  centesimo  meum   assentimentum    cum    archiepiscopo 

vigesimo  tertio.  Hanc  donationem  laudavit  Narbone   neque  Alfonso   comité,  &c 

uxor  ejusdem  Pétri  nomine  Miracla  &  filii  Factum     hoc     sacramentum     ix    kalendas 

ejus  Petrus,  Urbanus  abbas,  Godafredus,  j^Hi,  die  sabbati,  anno  post  M  cxxiv  In- 

Gaufredus  &  alii  honorati  multi.  carnationis  dominicae,  régnante  Ludovico 

rege. 


An 


485. 


CCCXCVI 


Actes  qui   regardent   Ay merle  II, 
vicomte   de   Narhonne. 

Éd.orig.        I.  —  In  nomine"  Domini,  &c.  Manifestum 

t.  Il,  .        .  ' 

col. 427.    est  quod  ego  Aimcricus  de  Narbona  &  uxor 


— ■ mea  Ermengardis  donamus  &  laudamus  at- 

"       que  concedimus  tibi  Pefro  Bocadordi,  &c. 

I  I  2o 

3j^_  unum  mansum  qui  fuit  Ricardi  Grega,  &c. 
ccmbre.  Hoc  fuit  factum  cum  consilio  Guiraldi  de 
Boltenago  vicarii  &  Bernardi  de  Sestario 
bajuli  sui,  quod  factum  est  III  nonas  de- 
cembris,  anno  Domini  M  cxxiii,  régnante 
Ludovico  rege. 


An 
I  I  24 
9  juin. 


IL  —  Aus''  tu,  ego  Guiesfredus  filius 
Agnetis  foeminae  tibi  Aymerico  Narbo- 
nae ,  filius  qui  fuisti  Maaltis  foeminae, 
quod  de  ista  hora  in  antea  fidelis  ero  tibi 
de  tua  vita  &  de  tuis  membris,  &c.  Actum 
est  hoc  sacramentale  v  idus  junii,  anno 
ab  hicarnatione  Domini  M  cxxiv. 


""T  IIL  —  Juro'  ego  Bernardus  filius  Er- 

1124     mengardae   foeminae    tibi   Aymerico  filio 

23  juin  Mahéltis  foeminae,  quod  de  ista  hora  in 
antea  fidelis  ero  tibi  de  tua  vita,  &c.  &  de 
ipsa  villa  quae  vocatur  Narbona,  &  de 
ipsis  fortessiis.  quae  ibi  hodie  sunt  &  in 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Nnr- 
bonne. 

*  Archives  du  domaine  de  Montpellier;  viguerie 
de  Narbonne;  hommages,  n"'  1  8t  2. 


486. 

Donation   d'un   aqueduc   au   chapitre 
d'Elne'. 

NOTUM  sit  omnibus  hominibus  tam  pre- 
sentibus  quam  futuris,  quod  ego  Ar- 
nallus  Raimundi  &  uxor  mea  nomine  Bea- 
tri  8c  fratres  mei  donatores  sumus  béate 
Eulalie  &  episcopo  Petro  &  omnibus  cle- 
ricis  ejus  aqueductum  que  currit  per  nos- 
trum,  ut  currat  per  ortos  béate  Eulalie 
qui  sunt  in  territorio  ville  Malloles  &  ha- 
beant  semper  isti  orti  aquam  jamdictam  ad 
omnem  utilitatem  laborationis  sue  &  modo 
&  usque  in  finem  seculi  istius.  Et  prop- 
ter  istam  donationem  aque  accepimus  nos 
supradicti  a  preposito  Petro  Judice  viii° 
solidos  Rossiliensis  monete,  vidente  Udal- 
gario  archidiachono  &  Reemballo  &  Ber- 
nardo  Wilelmi.  Si  quis  vero  contra  istam 
scripturam  ad  contradicendum  vel  ad  fran- 
gendum  venire  voluerit,  non  valeat,  sed 
cui  damnum  facere  voluerit  libram  auri 
persolvat  &  quod  repetit  vendicare  non 
valeat,  sed  scriptura  ista  semper  firma  & 
stabilis  permaneat.  Actum  est  hoc  kalendas 
marcii,  anno  ab  Licarnacione  Domini 
M"  c°  XX"  m",  régnante  Lodoico  rege 
x°  Vi°  '  anno.  Signum  Arnalli  Raimundi. 
Signum  uxoris  sue  Beatricis.  Signum  Be- 

'  Cartulaire  d'EIne,  f"  47  v",  &  copie  dans  la 
collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
y.  5i,  f  I. 


An 
1124 
'•■  mars 


An 
1 124 


915 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


916 


rengarii.  Signum  Raimundi.  Signum  Pétri,  Asiliensis  nos  &  parentes  nostri  perpetra- 

qui    omnes    fratres    insimul    cum    Arnallo  vimus  &  propter  injurias  &  rapinas  quas 

Raimundi  &  uxore  sua  istam  cartam  scri-  Rogerius  filius   meus    supradictus    in   ho- 

bere  jusserunt,  laudaverunt,  firmaverunt  nore  Sancti  Stephani  multoties  intulit,  &c. 

&    testibus    firmare   preceperunt.   Signum  S.  Willelmus   de  Durban  &  Augerius   fra- 

Raimundi    Ugonis    archidiaconi.    Signum  ter    ejus.    S.    Pétri    Raimundi    de    Bordis. 

Reemballi.  Signum  Bernardi  Wilelmi.  Sig-  S.  Martinus  de  Savaraco.  S.  Bertrandus  de 


An 
1 124 


nuni  Pétri  Judicis  prepositi.  Signum  Pétri, 
qui  istam  scripturam  rogatus  scripsit  sub 
die  &  anno  quo  supra. 


487.  —  CCCXCIX 

Extraits  de  quelques  actes, 

I.  —  Hic'  est  brevis  de  convenientia 
quam  fecerunt  Baro  archidiaconus  &  Ste- 
phanus  prior  Sanctae  Mariae  pro  se  & 
pro  omnibus  habitatoribus  Sancti  Victoris. 
Baro  deliberavit  de  pignore  medietatem 
de  omnibus  decimis  &  primiciis  pertinen- 
tibus  ad  ecclesiam  Sanctae  Mariae  de  Casti- 
Éd.orig.  lione  de  Guillelmo  Arnaldi  per  LXII  solidos 
col. 433.  Tolosanos  decenos  de  recta  moneta,  &c. 
Aimericus  scripsit  feriaVii,  nonas  janua- 
rii,  anno  MCXXIV  ab  Incarnatione  Christi, 
diebus  Lodovici  régis  Galliae  &  Amelii  epi- 
scopi  &  Antefussi  consulis  Tolosae  atque 
ducis  Narbonae   sive   marchionis  Provin- 


Éd.ong. 

t.  II, 
col.  432. 

An 
1 124 

5  jan- 
vier. 


An 
1 124 

mai. 


II.  —  In  Dei  nomine'.  Sciendum  sit  & 
memoriae  commendandum,  quod  ego  Ber- 
nardus  de  Durban  &  uxor  mea  Willelma 
necnon  &  filii  mei  Rogerius  &  Bertrandus 
&  Willelmus  Atto,  damus  &  concedimus 
Deo  &  Sancto  Stephano  Asiliensis  &  ab- 
bati  Petro  &  monachis,  &c.,  quartam  par- 
tem  decimarum  de  villa  quae  vocatur  Sa- 
las, &  haec  villa  supradicta  est  in  rippa 
Garonae  scilicet  inter  castrum  Murelli  & 
Falgar.  Et  boc  donum  supradictum  faci- 
mus  pro  peccatis  &  negligentiis  quae  saepe 
contra  Deum  &  contra  locum  supradictum 


'  Le  texte  porte  xii. 

'  Cartiilaire  de  l'abbaye  de  Lézat. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  du  Mas-d'Azil ,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  97,  f"  Si. 


Maso.  S.  Arnaldus  de  Maso.  Facta  carta 
mense  maii,  feria  vi,  Aldefonsus  comes  To- 
losae &  Amelius  episcopus,  anno  ab  In- 
carnatione Domini  M  cxxiv.  Joannes  levita 
rogatus  scripsit. 

Ilï.  —  In  Dei  nomine'.  Ego  Guillelmus 
de    Cornellan    &    frater    meus    Bernardus- 


An 

I  125 


Petrus  &  filios  &  filia  mea  Ponça,  damus         j^_ 

la  décima  de  Belve\er a  Domino  Deo,    cembre. 

a  Sancto  Petro,  &c.  Bernardus  scripsit  fe- 
ria VI,  III  idus  decembrisvel  sancti  Danisi, 
luna  XII,  régnante  comité  Amphonso  in 
Tolosa  &  episcopo  Amelio  in  Tolosa  va- 
lente. 


IV.  —  In  Christi  nomine\  Haec  est 
karta  convenientiae  que  facta  est  inter 
domnum  Berengarium  Crassensem  abba- 
tem  &  monachos  ejusdem  loci  &  Guil- 
lelmo Robiani  &  Petro  Adalberti  fratre 
ejus,  de  illa  honore  qui  fuit  Bernardo  Ste- 
phani de  Robiano,  quem  tenebat  ad  feu- 
vum  de  Sancta  Maria.  Post  mortem  Geraldi 
filii  praedicti  Bernardo  Stephani,  fuit  con- 
tentio  de  ipsa  honore  inter  praedictum 
abbatem  &  Guillelmo  Robiani  &  Petro 
Adalberti  fratre  ejus  :  venerunt  ad  con- 
cordiam  &  definicionem  per  consilium  bo- 
norum  hominum,  videlicet  Bernardo  vice- 
comiti  Minerbense  &  Guillelmo  Malliaci 
&  Guillelmo  de  Vilare  &  Guillelmo  Pétri 
de  Genestare  &  aliorum  nobilium  homi- 
num, sub  tali  definicione  &  conveniencia 
quod  dimiserunt  &  laxaverunt  Guillelmus 
Robiani  &  Petrus  Adalberti  totam  partem 
illorum  quem  habebant  vel  habere  debe- 
bant  in  illa  nave  de  Robiano,  ubicumque 
transire  poterit  in  toto  terminio  Robiano, 
Domino  Deo  &  beatae  Mariae  &  domno 
praedicto  abbate,  &c.  Actum  est  hoc  il 
idus  marci,  anno  ab  Incarnatione  Christi 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat. 
'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse. 


An 
1 126 

14  mari. 


4 


An 
1124 


917 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


918 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  427. 


An 
I  izS 


l.d.oric. 
t.  11, 

col.  428. 


M cxxv,  régnante  Ludovico  rege.  s.  domni      ches,   nianlcvavit  eum   Petrus  de  Clerani. 


An 

1125 


Berengarii  Crassensis  abbatis  &  omnium 
moiiachorum  qui  banc  cartam  scribere  jus- 
serunt,  &c. 


488.  —  CCCXCVII 

Soumission  des  nobles  du  comté  de 
Carcassonne ,  rebelles  au  vicomte 
Bernard- Aton. 

I.  —  Pro'  pace  &  treva  emendanda  &  a 
modo  firmiter  tenenda,  dédit  se  in  potes- 
tatem  Bernardo-Atonis  vicecomitis  pro  se 
&  pro  suis  Guillabertus  de  Laurag;  man- 
levator  Rogerius  de  la  Tor,  Guillermus 
Jordan  &  Petrus  de  Castellon.  —  Similiter 
Isarnus  Jordani  &  manlevavit  eum  Pon- 
tius  Rogerii,  Arnaldus  de  la  Tor,  Guiller- 
mus del  Vilar.  —  Similiter  Bernardus  Ba- 
talla  &  manlevavit  eum  Rogerius  Batalla. 
—  Hoc  idem  fecit  Berengarius  Assalit  & 
manlevavit  eum  Bernardus  Ponr^  de  Aqua- 
viva,  Bernardus  Raimundus  de  Rivo;  Ber- 
nardus de  Villa-veira  pro  eodem  se  in 
potestate  misit  vicecomitis.  —  Petrus  de 
Lauran  &  manlevavit  eum  Petrus  Gos,  Ar- 


—  Petrus  Guillermus  de  Rochajort  pro  se 
&  pro  fratribus  suis,  excepto  Bernardo,  & 
pro  suis  hominibus;  manlevavit  eum  Guil- 
lermus de  Rebentina  &  Raimundus  Guil-' 
lermus  frater  ejus.  —  Praeterea  Roge- 
rius de  Podio  pro  se  &  suis,  manlevavit 
eum  episcopus  Carcassonae.  —  Similiter 
Guillermus  Ugo  Tresmals,  manlevavit  eum 
Berengarius  Assalit.  —  Similiter  Amoros , 
manulevavit  eum  Carbertus  de  Rivo.  — 
Praeterea  Bernardus  Pons  de  Aquaviva  & 
manlevavit  eum  Guillermus  de  Calvet.  — 
Similiter  Raimundus  de  Durfort,  manule- 
vavit eum  Petrus  Raimundi  de  Auriac.  — 
Hoc  idem  fecit  Guillelmus  de  Durfort,  ma- 
nulevavit vicecomi  tissa. —  Praeterea  Petrus 
Raimundi  &  manlevavit  eum  Girau  de  Rivo. 

—  Similiter  Stephanus  Bertran  de  Podio- 
Cheru  pro  se  &  pro  suis  comparibus,  & 
manulevavit  eum  Guillermus  Raimundi  de 
Periac.  —  Hoc  idem  fecit  Raimundus  de 
Cabare':^  pro  se  &  suis.  —  Similiter  Pe- 
trus Raimundi  de  Ravat  &  manlevavit  eum 
Petrus  de  Alveon  &  Guillermus  Sicher.  — 
Praeterea  Udalgerius  de  Ponsan,  manule- 
vavit eum  Alerannus  &  Pont  de  Dun.  — 
Praeterea  Bernard  de  Blanchafort  &  manu- 
levavit eum  Bernard  de  Ponsan.  —  Similiter 
Guillermus   Petrus   de  Vilardel   &   manle- 


naldus  de  Lauran.  —   Similiter  Guillermus 

de  Rochafera  &  manlevavit  Petrus  c/e  Lau-  vavit   eum   Giraldus   de  Campo-^c«c/ut. — 

ran.  —  Hoc  idem  fecit  Gausbertus  de  Rivo,  Similiter  Petrus  de  Alveon  &  manulevavit 

manlevavit  Raymundus  Ademari,  Galterus  eum    Petrus   Raimond   de    Ravat    &    Rai- 

de    la    Tor.   —   Praeterea    Gîral   de   Cam-  mundus   de   Caderona.  —  Hoc   idem   fecit 

\)0-pendut,  manlevavit  eum  Guillermus  de  Aleranus  &  manlevavit  eum  Bernard  Guil- 

Massilia,  Raimundus   de  Cannes.  —  Prae-  lem    de    Salocio.   —    Similiter    Guillem   de 

terea  Petrus  de  Claromonte  &  manlevavit  Aquis-calidis.  —  Praeterea  Pons  Bealdi  & 

eum  Petrus  Ugo,  Rogerius  de  Cavanac.  —  manulevavit  eum  Bernardus  de  Blanchafor. 

Similiter  Usalchers  &  manlevavit  eum  Pe-  —  Similiter  Raimundus  de  Cabare':^   misit 

trus  de  Claromonte.  —  Praeterea  Sicfre-  se  in  potestate  vicecomitis  pro  se  &  fra- 

dus,  manlevavit   eum  Guillermus  Ugo  de  tre  suo  &  avunculo;  manulevavit  eum  Be~ 

Tresmals. —  Similiter  Raimundus  de  Cla-  renger  Assalit,   Petrus   de  Laurano,   Ber- 

romonte,  manlevavit  eum  Guillermus  Cal-  nardus  Ralmund  de  Rivo,  Petrus  Aimeric, 


—  Bernardus  de  Villa-veira  de  parte  de 
Prolano  plivit  &  ostaget  Raimond  de  Vi- 
lar, manlevavit  Bernardus  Batala,  Raimund 
Isarn  fidejussit.  —  Guillem  de  Vilar  man- 


vet.  —  Similiter  Petrus  Amelii  de  Montua 
&  manlevavit  eum  Petrus  Amelii  de  Villa- 
laur.  —  Similiter  Petrus  Amelii  de  Vil- 
lalaur  &  manlevavit  eum  Petrus  Amelii  de 
Montua.  —  Similiter  Hermengaudus  de  levavit,  Isarnus  de  Prolano  plivit  &  os- 
Barbairan,  manlevavit  eum  Bernard  Pont  taget,  Guillem  Isarn  manlevavit.  De  parte 
de  Aquaviva.  —  Similiter  Bernard  de  Co~      Pétri  Guillermi    de  Rocafort,  fidejussit  & 

ostaget  Raimund  de  Romegos ,   manlevavit 
'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  i5.  Isarnus  de  Villa-uova.  —  Raimund  Feranf 


An 

I  120 


919 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


920 


Mancîp    fidejussit   &    ostaget,    manlevavit  tiirre  &  cum    exitibus  &  redditibus  suis; 

Ugo     de     Romegos.    Petrus     de    Brugeira  &  donamus  tibi  ad   fevum  &  propter  cas- 

fidejussit    &    ostaget,     manulevavit    Pons  tellaniam   totum    illum   honorem    qui  fuit 

Ferran.    Gillabert    de     Laurac,    manuleva-  praedicti  Pétri  Raymundi  ubicumque  sit  : 


Vers 
I  iz5 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  429. 


An 
1 1  zS 

12  jan- 
vier. 


An 

I  125 


hoc  sunt  homines  &  foeminas  cum  suis 
tenentiis  &  cum  suis  usaticis  &  serviciis, 
&  hoc  sunt  terras,  vineas,  &c.  Sic  donamus 
tibi  ad  fevum  &  propter  castellaniam  in 
tali  convenientia,  ut  per  quemque  annum 
cum  tuis  hominibus  &  tua  familia  facias 
stationem  in  Carcassona  per  vin  menses 
&  praedictam  turrem  custodire  &  gaitare 


vit  Petrus  Guîllem  de  Kocafort,  &  si  men- 
tiebatur,  inde  donet  quingentos  solidos. 
Guiîlem  Isarni  manlevavit  filium  suum  & 
très  alios,  &  Guillem  Raîmund  Isarni  & 
Raimund  de  Vilar. 

II.  —  Hic'  est  brevis  pro  pace.  —  Gilla- 
bertus  de  Laurac  firmavit  pacem  &  man- 
levavit Aimericus  de  Rocafort  &  Isarnus  facias  omni  tempore  &  ipsam  urbem  cus- 
Jordanis  &  Bernardus  Amelius.  —  Petrus  todias,  &c.  &  ut  suprascriptum  honorem 
Ugo  firmavit  pacem  &  manlevavit  Bernar-  vel  aliquid  de  illo  non  possis  dare  vel 
dus  de  Poncia.  —  Aimericus  de  Rocafort  vendere  aut  impignorare,  nisi  cum  nostro 
firmavit  pacem  &  manlevavit  Arnaldus  consilio.  Et  hoc  suprascriptum  quod  nos 
Poncio  de  Villa-nova,  Petrus  Raimond  retinemus  de  ipso  honore,  non  dabimus 
de  Altpoll  &  Udalger  de  Poncia.  —  Ugo  neque  vendemus  alicui  homini  vel  foemi- 
Guiscafredus  firmavit  pacem  &  manlevavit  nae  sine  tuo  consilio,  sed  si  impignorare 
Bernardus  Raimundus  de  Altpol  &  V/illel-  voluerimus,.tibi  faciemus,  si  tu  impigno- 
nius  deSexaco.  —  Petrus  Raimundi  c/e  Lau-  rare  volueris,  &  si  tu  nolueris,  habeamus 
rac  firmavit  pacem  &  manlevavit  Isarnus  licentiam  impignorandi  cui  velimus  istum 
Jordanis.  —  Arnaldus  Raimundi  de  Cas-  praenominatum  honorem,  qui  nobis  adve- 
tello-novo  firmavit  pacem  &  manlevavit  nit  atque  accessit  de  traditoribus  nostris, 
Willelmus  de  Sexaco.  —  Bertrandus  Belpoi  propter  ipsam  traditionem  quam  fecerunt, 
firmavit  pacem  &  manlevavit  Bernardus  scilicet  Carcassonam  quam  in  traditionem 
Amelius  &  Isarnus  Jordanis.  —  Raimundus  abstulerunt  nobis;  donamus  tibi  praedicto 
Fortuno  firmavit  pacem  &  manlevavit  Rai-  Arnaldo  &  infantibus  tuis  &  posteritati 
mundus  de  Belpoih  &  Rainerus  de  Porta-  illorum  propter  ipsam  fidelitatem  quam  tu 
Fischa.  Arnaldus   portasti  nobis  &  tu  &  posteritas 

tua  nobis  portare  debetis  in  perpetuum. — 
Ego  suprascriptus  Arnaldus  Pelapol  prop- 
ter istum  praenominatum  honorem,  quem 
tu  senior  meus  Bernardus- Ato  vicecomes 
&   domina    mea    Caecilia    vicecomitissa   & 


lid.orig. 
t.  Il, 

C0I.431. 


489.  —  CCCXCVIII 


Donations  faites  par  le  vicomte  Ber-  praenominati  filii  vestri  donatis  mihi,  &c., 
nard-Aton  des  biens  qu'il  avait  juro  vobis  vitam  &  membra  ac  fidelita- 
confisqués  sur  les  rebelles  de  Car-      ^em,  &c.,  juro  vobis  Carcassonam  &  for- 

cias  eius  atque  suburbios  ipsius  sine  vestro 
cassonne.  .         >        o       i-    w  •  •  1       • 

inganno,  &c.  facta  carta  ista   II  idus  ja- 

ï.   —    In    nomine'    Domini.   Ego    Ber-  nuarii,    feria    11.   S.  Bernardi-Atonis,   &c. 

nardus-Ato  vicecomes   &   uxor  mea,   &c.,  S.  Amorosi  Je  Tre^îmaZj  &  filii  ejus  Willelmi 

donamus    tibi   Arnaldo    Pelapol   ad    fevum  Bernardi,  &c.,  anno  M  CXXV  post  incarnati 

&  propter  castellaniam   ipsam   estagam   &  Verbi  divini  mysterium. 
ipsum    mansum    qui    fuit   Pétri  Raymundi 


Vacheta  in  civitate  Carcassona,  cum  ipsa 

•  Archives  du  château  de  Foix. 

^  Ibid.  cartiilaire,  caisse  i5,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.   166,   f"  70. 


II.  —  XIX  kalendas  februarii',  IV^"  feria, 
Bernardo  Pelapol  ipsam  estagam  &  ipsum 

'  Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  i5,  8c  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.   166,  t"  89. 


An 

I  I  25 

14  jan- 
vier. 


An 

I  125 


An 

I  125 

i5  jan- 
vier. 


921 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


922 


An 
1 1  26 

4  mars. 


niansum  qui  fuit  Raymundi  Arnaldi  in  ci-  mus   tibi   solidatas  de   pignoribus  de  de- 

vitate  Carcassona  &  totuni  aliuni  hoiiorem  nariis   Ugoneiicis    octenis.  Sicut   superius 

qui  fuit  Raymundi  praedicti,  &c.  scriptum   est,  sic  donamus  tibi  ad   fevum 

&   propter   castellaniam,    in    tali    conve- 

III.  —  In  nomine' Domini,  &c.  Ego  Ber-  nientia    ut    per    quemque     annum    facias 

nardus-Ato  vicecomes  &  uxor  mea  Caeci-  stationem  cum  tuis  bominibus  &  cum  tua 

lia,    &c.    damus    tibi    Nichola    ad    fevum  familia  per  octo  menses  in   Carcassona  & 

propter  castellaniam  ipsam  estagam  &  ip-  ipsam   urbem  custodias  &  bene  custodire 

sum   mansum   qui   fuit  Raymundi  Catbal-  facias  &  gaitare,  &  praedictum   honorem 

lani    in    civitate    Carcassonna,    cum    ipsa  vel  aliquid  de  ipso  bonore  non  possis  dare 

turre  Monetaria  veteri,  cum  exitibus,  &c.  vel   vendere    aut    impignorare    nisi    cum 

In  tali  convenientia   ut  cum   tuis  bomini-  nostro  consilio.  Et  boc  quod   nos   retine- 

bus   facias  stationem    in  Carcassona   omni  mus  de   ipso  bonore   non   dabimus   neque 

tempore,&:c.  (comme  ci-dessus.)  Istum  prae-  vendemus  alicui  bomini  vel  foeminae  sine 

nominatum    bonorem    qui    nobis    adven?t  tuo  consilio,  sed  si  impignorare  volueri- 


sive  accessit  de  traditoribus  nostris,  &c. 
Facta  carta  XVIII  kalendas  februarii,  V"  fe- 
rla,   anno  M CXXV. 


Le  vicomte  Bernard-Aton  donne  de  la  même 
manière  &•  pour  le  même  motif. 


mus,  tibi  faciamus  si  tu  impignorare  vo- 
lueris,  &  si  facere  nolueris,  babeamus  li- 
centiam  impignorandi  cui  velimus.  Istum 
praenominatum  bonorem  qui  nobis  ad- 
venit  &  accessit  de  traditoribus  nostris 
propter  illam  traditionem  quam  fecerunt, 
scilicet  propter  Carcassonam  quam  in  tra- 
ditione  nobis  abstulerunt,  donamus  tibi 
IV.  —  In' nomine  Domini.  Ego  Bernar-  praedicto  Bernardo  &  infantibus  tuis  & 
dus-Ato  vicecomes  &  uxor  mea  Caecilia  posteritati  illorum  propter  illam  fidelita- 
vicecomitissa  &  filii  nostri  Rogerius  &  Rai-  tem  quam  tu  Bernardus  portasti  nobis,  & 
mundus  &  Bernardus,  donamus  tibi  Ber-  tu  &  posteritas  tua  portare  debetis  in 
nardo  de  Tresm,als  ad  fevum  &  propter  perpetuum.  Si  vero  tu  Bernardus  obieris 
castellaniam,  ipsam  estagam  &  ipsum  man-  sine  infante,  ipse  tuus  frater  qualem  ma- 
sum  qui  fuit  Bernardi  traditoris  &  fra-  gis  volueris  babeat.  —  Praenominatum  ho- 
trum  ejus  in  Carcassona  cum  ipsa  turre  norem,  quem  tu  senior  meus  Bernardus- 
&  cum  exitibus  &  redditibus  suis;  &  do-  Ato  vicecomes  &  tu  domina  mea  Caecilia 
namus  tibi  totum  ipsum  bonorem  quem  vicecomitissa  &  praenominati  filii  vestri 
ipsi  babuerunt  &  habere  debuerunt  in  donatis  mibi  &  posteritati  meae  ad  fe- 
omnibus  locis  sive  per  alodium  sive  per  vum  &  propter  castellaniam,  juro  vobis 
fevum  sive  per  tenentiam ,  exceptis  bur-  vitam  &  membra  ac  fidelitatem,  &  juro 
gis  de  Carcassone  &  exceptis  pignoribus  vobis  Carcassonam  &  forcias  ipsius  atque 
illorurn.  Et  donamus  vobis  totum  ipsum  suburbios  sine  vestro  inganno;  &  ut  ipse 
bonorem  quem  Guilbermus  Arnaldi  tenuit  meus  baeres  qui  post  me  ipsum  praedic- 
&  babuit  aut  bomines  illius  vel  foemi-  tum  bonorem  tenuerit  &  babuerit  simi- 
nae  per  eum  in  Palaiano  &  in  Palaianello  liter  juret  vobis  &  eamdem  fidelitatem 
&  in  terminiis  illorum  sive  per  alodium  faciat  vobis  &  posteritati  vestrae  per  eam- 
sivè  per  pignoras.  Et  donamus  tibi  totum  dem  suprascriptam  convenientiam  in  per- 
ipsum  honorem  qui  fuit  Amelii,  bomines  petuum.  Si  vero  ipsae  pignorae  quas  mibi 
scilicet  &  foeminas  &  totum  alium  bono-  donatas  babetis  fuerint  de  me  redemptae, 
rem  quem  babuit  in  Casilaco  &  Palaiano  donem  ipsum  avère  propter  ipsum  bono- 
&  in  omnibus  terminiis  illorum.  Et  dona-      rem  bene  tantumdem  valentem  ad  vestram 

recognitionem.  Quod  si   non  fecero,  ha- 

'  Archives  du    château    de    Foix ,    cartulaire,      ^^^atis  retornum  in  toto  ipso  meo  bonore 

caisse  .5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la       q^i    mibi    accidit   ex   parte   patris   mei   & 

Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f"  68.  matris    meae.    Facta    carta    ista    IV   nonas 

^  Ih'id.  P  76.  martii,    régnante    Ludovico    rege.   S.   do- 


An 
1 1 26 


Éd.orig, 

t.  11, 
col.  430. 


An 
1 126 


92, 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


924 


An 
1 126 

4  mars. 


An 
1 126 

5  mars. 


An 
1 1  26 

3  avril. 


mini  Bernardi-Âtonis  vicecomitis  &  Caeci- 
liae  vicecomitissae  filiorumqiie  illoriim  Ro- 
gerii  &  Raimundi  &  Bernardi,  qui  sic 
istam  cartam  firmaverunt.  S.  Bernardi  de 
Caneto.  S.  Bernardi  de  Pelapol  &  fratris 
sui  Arnaldi.  S.  Willelmi  Comitis.  S.  Guil- 
lelmi  Calveti.  S.  Nichola.  Sig.  Amorosi  & 
filii  ejus  Guillelmi.  Willermus  scripsit  ro- 
gatus  anno  M  cxxv. 

V.  —  iiii  nouas  martii",  Willhermo  Co- 
miti  ipsam  estagam  &  ipsum  mansum  quem 

'Bernardus  Arnaldi  dédit  duobus  filiis  suis 
Arnaldo  &  Petro  ad  suam  partem  in  civi- 
tate  Carcassona  cum  ipsa  turre,  &c.  & 
medietatem  de  toto  ipso  honore  quem 
Guillelmus  Arnaldi  habuit  in  Salvazano,&c. 

VI.  —  III  nouas  martii',  Beruardo  Pon- 
cii  estagam  &  ipsum  mansum  qui  fuit  Wil- 
lelmi Arnaldi  in  civitate  Carcassona  cum 
ipsa  turre,  &c.  &  totam  medietatem  de 
ipso  honore  quem  ipse  Guillelmus  Arnaldi  vobis  fîdelitatem  &  juro  vobis  civitatem 
habuit  in  Salvazano,  &c.  Carcassonam  cum  ipsis  fortesiis,  quae  ibi 

hodie  sunt  &  in  autea  ibi  factae  erunt,  & 

VII.  —  III  nouas  aprilis',  anno  MCXXVI,  cum  totis  suburbiis  illius,  quod  non  tol- 
Petro  de  Galengs  quinque  centum  solida-  lam  vobis  illam  neque  aliquid  de  ea,  nec 
tas  de  pignoras  ad  denarios  Ugouencos  oc-  homo  nec  foemina,  &c.  Et  si  homines  vel 
tenos,  ad  fevum  &  propter  castlaniam,  &c.      foeminae    illam    aut   aliquid    de    ea   vobis 

abstulerint,  cum  illo  aut  cum  illa  aut  cura 

VIII.  —  III  nouas  aprilis'',Guillelmo  Cal-  illis  finem  vel  societatem  non  habuero  ad 
veti  &  uxori  suae  ad  fevum  &  propter  cast-  ullum  vestrum  damnum  &  fidelis  atque 
laniam  in  civitate  Carcassona  ipsam   tur-      rectus  adjutor  fuero  vobis  pro  posse  meo 


denarios  Ugouencos  octenos,  ad  fevum  & 
propter  castlaniam,  &c. 

X.  —  III  nouas  aprilis',  Rogerio  de  Po- 
dio-Nauterii,  uxori  suae  &  infantibus  suis 
MCCCC  solidatas  de  pignoribus  ad  dena- 
rios Ugouencos  octenos  &  XVI  solidos  To- 
losanos  decenos,  &c. 

XI.  —  Auuo'  dominicae  Incaruatiouis 
MCXXVI,  II  nouas  aprilis,  régnante  Lodo- 
vico  rege,  fuit  factura  sacrameutale  hoc 
cum  quo  juraverunt  castellaui  Carcasso- 
nae  Beruardo-Atoni  vicecomiti  uxorique 
ac  filiis  eorum,  quorum  castellanorum  no- 
mina  subterius  sic  scripta  habentur.  —  De 
ista  hora  in  autea  juro  ego  Bernardus  de 
Caneto  vobis  senioribus  meis  Bernardo- 
Atoni  vicecomiti  &  uxori  vestrae  Caeci- 
liae  &  filiis  ejus  Rogerio  &  Raimundo 
atque  Beruardo  vitara  &  membra  vestra 
qui  in  corporibus  vestris  se  tenent,  &  juro 


rem  quara  vocaraus  Monetariam  cum  ipso 
manso  &  cum  ipsa  estaga  &  cum  exitibus 
&  redditibus  suis,  &  totum  honorera  qui  fuit 
Arnaldi  de  Palaiano  ubicuraque  sit,  &c.,  & 
ipsum   honorera   quem   Guiraldus  de  Can- 


sine  vestro  inganno,  &  si  eam  recuperare 
potuero,  in  vestra  potestate  reddidero 
sine  lucro  &  sine  vestra  deceptione  & 
sine  rederaptione  vestri  muneris  &  ho- 
noris,  &    in   sequenti    istud   sacrameutum 


pendut  misit  Beruardo  Arnaldi  in  pignore  vobis  tenuero  omnibus  diebus  vitae  meae 
propter  M  ce  solidos  Ugouencos  octenos  sine  deceptione  vestra.  Sicut  superius 
in  Palaianelli  terminio  &  in  terrainio  Car-  scriptum  est,  sic  vobis  totura  tenuero  & 
cassona  unura  hortum,  &c.  attendero    recta    fide    sine    inganno    per 

Deum    &    haec   sancta   Evaugelia.  —  Per 
IX.  —  III  nouas  aprilis  %  Petro  Pelapol,      eamdem  convenientiam  juraverunt  Viller- 
fratri   Arnaldi  M.  solidatas    &  pignoras  ad      mus  Coraes  &  Nichola,  &  Bernardus  Pe- 
lapol   &    frater  ejus   Raimundus    Pelapol, 
&  Arnaldus   Pelapol  &  Petrus  Pelapol  & 


'  Archives  du  château  de  Foix ,  cartulaire, 
caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f°  74. 

'  Ibii.  i"  72. 

'  nu.  f  85 . 

••  nu.  f"  84. 
5  nu.  f"  89. 


'Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f°  91. 

=■  IbU.  f"  83. 


An 
1 126 


An 

M  26 

4  avril. 


An 


925 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


126 


An 
1 1  26 

5  avril. 


An 
1 126 

27  avril. 


An 

1127 

3  avril. 

Bernardus     de    Tresmals    &    Amorosus    &  tagam   quae  fuit  Guillelmi  Stephani   cum 

Willelmus  Calveti,  Petrus  de  Lauraiio  &  ipsa   turre  &  cum    exitibus,  &c.,  &  ipsas 

Arnaldus  fraterejus,  &  Bernardus  Poncii  duas  condaminas  quae  fuerunt  Pétri  Ray- 

de  Aquaviva  &  Willelmus  Rogerii  de  Ara-  mundi  Vescheta,  &c. 
gona  &  Rogerius  de  ipso  Podio  &  Petrus 


An 
1 126 

Ed.orie. 
t.  Il, 

col.  432. 


de  Galengs. 


490.  —  cccc 


XII.  —  In  nomine  '  Domini.  Ego  Ber- 
nardus-Ato  &  uxor  mea  Caecilia  vicecomi- 

tissa  &  filii  nostri  Rogerius  &  Raymun-  Accords   entre    Roger  111,  comte   de 

dus  Trencavellus  &  Bernardus  donamus  &  Foîx,  (S*  le  vicomte  Bernard-Atoriy 

reddimus  vobis  Petro  de  Laurano  &  fratri  au  sujet  du  comté  de  Carcassonne. 
tuo  Arnaldo  &  uxori  ejus  propter  castel- 

laniam,  ipsum  honorem  quem  vos  habetis  !•  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Rogerius 

missum  in  pignora  in  Herminiis  &  in  suis  cornes  Fuxensis  &  fratres  mei  Petrus  Ber- 

terminiis,  &  donamus  vobis  ipsam  stagam  nardi  &  Raimundus  Rogerii,  nullius  co- 

&  ipsum  mansum  qui  fuit  Pétri  de  Vitraco  gente    imperio    nec  suadente  ingenio  sed 

cum  ipsa  terra,  &c.  Sic  donamus  &  infan-  propria   ac    spontanea   voluntate    nostra , 

tibus  vestris,  8z;c.  in  tali  convenientia,  ut  cum    consilio   &  laudamento   bonorum   & 

per  quemque  annum  faciatis  stationem  in  nobilium  hominum,  fecimus  finem  &  pa- 

Carcassona  cum  vestris  hominibus  de  ves-  cem    &  concordiam   atque   placitum    cum 

tra  familia  per  IV"  menses,  de  festivitate  Bernardo-Athonis  vicecomite  &  cum  uxore 

omnium  Sanctorum  scilicet  usque  ad  Qua-  ejus    Caecilia   vicecomitissa   filiisque   eo- 

dragesimam    intrantem ,   &   ipsam   turrem  rum    Rogerio    &    Raimundo    Trencavelli 

&  ipsam  urbem  gaitare  &  custodire  facia-  atque  Bernardo  de  omnibus  clamoribus  & 

tis,  &c.  Facta  carta  ista  nouas  aprilis,  reg-  quaerimoniis   quas    juste  vel    injuste    nos 

nante  Ludovico   rege.  S.  Bernardi-Atonis  habebamus  adversus  eos  &  ipsi  adversum 

vicecomitis  &  uxoris  ejus  &  filiorum  eo-  "OS.  Ego  ergo  jamdictus  Rogerius  comes 

rum,    &  Pétri   de    Laurano    &  fratris   sui  Fuxensis  &  fratres  mei. Petrus  &  Raimun- 

Arnaldi  &  uxoris  ejus  qui  sic  istam  car-  dus    derelinquimus    &    absolvimus    atque 

tam   firmaverunt.  S.  Bernardi   de  Caneto.  desamparamus   vobis    jamdicto    Bernardo- 

S.    Bernardi     de     Tresmals.     S.    Guillelmi  Atoni  vicecomiti  &  uxori   Caeciliae  filiis- 

Comitis.  S.  Bernardi  Pontii.  S.  Guillelmi  que  vestris    Rogerio    &   Raimundo   atque 

Calveti.  S.  Arnakli  Pelapol  &  Bernardi  fra-  Bernardo  ipsam  civitatem  Carcassonae  cum 

tris  ejus.  Willelmus  rogatus  scripsit  anno  omni  comitatu   &  cum    omnibus  quae  ad 

M  cxxv.  ipsam  civitatem  pertinent,  homines  &  foe- 

minas,    terras,   vineas    &  castella,  villas, 

XIII. —  V  kalendas   maii%  Bernardo  de  loca   rustica   &  urbana,  culta  &  inculta, 

Caneto  ipsam  stagam  &  ipsum  mansum  qui  silvas,   guarricas,   pascua,  aquas,  aquarum 

fuit  Amelii  &  fratris  sui  Raymundi  in  ci-  ductus  &  reductus,  monasteria,  abbatias, 

vitate  Carcassona  cum  ipsis  turribus,  &c.,  ecclesias,  dictum  &  dicendum  &  omnia  in 

Se  totum  alium   honorem  qui  fuit  illorum  omnibus,  excepto  Ar-^encs  cum  suis  termi- 

ubicumque  sit,  &c.  nis  &  excepto  Alairaco  cum  suis  terminis 

&  excepto  Preixano  cum  suis  terminis  & 

XIV.  —  III  nouas  aprilis%  anno  MCXXVII,  excepto  Fonciano  cum   suis   terminis.  Et 

Guillelmo  Rogerii  ipsam  in  Carcassona  es-  de  istis  quatuor  villis  impignoramus  vobis 

duas,    scilicet  Ar^encs   &  Alairacum    cum 

ipsis  hominibus  &  foeminis  &  cum  omni- 


Éd.oric. 

t.  II, 
col.  433. 


An 

I  125 

3i  mars. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  434. 


'Archives  du  château  de  Foix  ,  cartulaire, 
caisse  i5,  8c  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  i°  61. 

=■  Ihid.  l"  96. 

3  nid. 


'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  166,  f"  79. 


An 

I  125 


927 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


928 


bus  terminis  illarum,  cum  hoc  toto  quod  valle.   S.  Udalgerii   de  Vilar.  S.  Guillelmi 

nos    ibi    habemus    &    ullo    modo    habere  Comitis.    Guilielnnis   Adulfi    scripsit    jus- 

debemus,  propter   tria  millia  quingentos  sione  praedicti    Rogerii    comitis  Fuxensis 

solidos  Tolosaiios  exibiles  &  percurribiles  die  &  aiino  jamdicto. 
decennos.    Item    derelinquimus    vobis    & 

absolvimus  Reddas  cum  ornai  suo  comitatu  II.  —  In  nomine  Domini".  Ego  Rogerius 

Reddense,  castella,  villas,  monasteria,  ec-  cornes  Fuxensis   &  fratres   mei   Petrus   & 

clesias,  homines  &  foeminas,  terras,  vineas,  Raymundus   facimus' convenientiam  vobis 

aquas,  pascua,  vias,  loca  rustica  &  omnia  Bernardo-Atonis  vicecomiti   &  uxori  ves- 

in   omnibus   sine   ulia    retinentia.    Iterum  trae  Caeciliae  viceconiitissae  &  filiis  ves- 

vero    derelinquimus    vobis    &    absolvimus  tris  Rogerio  &  Rainuindo  Tre«cave/ atque 

ipsum    castellum    quod   dicitur    Cheîrcorb,  Bernardo    &    posteritati    illorum    de    toto 

villas,  castella,  terras,  vineas,   homines  &  ipso  honore  nostro  quem  habemus  &  ha- 

foeminas  &  ecclesias  cum  suis  honoribus.  bere  debemus  in  comitatu  Tolosano  &  in 

Item   absolvimus   &   derelinquimus    vobis  Comenge    &    in    Coserano    &   in    Carcas- 

ipsum    castellum    quod   vocant  Coila  cum  sensi  &  in  suis  omnibus   finibus  illorum, 

ipsis  suis  honoribus  de  Choiles,  villas,  ec-  quod  non  possimus  aliquid  de  istis  omni- 


An 
I  lia 


clesias,  terras,  vineas,  silvas ,  garncas, 
homines  &  foeminas  &  omnia  in  omni- 
bus. Sicut  superius  dictum  est,  sic  ego 
Rogerius   comes   Fuxensis   &   fratres    mei 


bus  supradictis  honoribus  dare  vel  ven- 
dere  vel  impignorare  aut  ullo  modo  in 
alterius  potestatem  transferre  nisi  vobis 
aut  cum  vestro  consilio.  Si  vero  nos  ha- 


Petrus    &  Raymundus  derelinquimus  vo-  buerimus   infantes  de  muliere  nuptialiter 

bis   &  absolvimus   Bernardo-Atonis  vice-  ducta,  ipsi  habeant  &  teneant  atque  pos- 

comiti  &  uxori  vestrae  Caeciliae  filiisque  sideant  praedictos  honores  nostros  &  om- 

vestris   Rogerio  &  Raimundo  atque  Ber-  nés  infantes  similiter  teneant  ipsas  supra- 

nardo  istos  suprascriptos   omnes   honores  dictas    convenientias    vobis    &   infantibus 

cum  omni  integritate  absque  ulla  retinen-  vestris  &  posteritati  illorum   de   omnibus 

tia,  cum  omni  voce  oppositionis  nostrae  honoribus  istis  supradictis  quos  habemus 


sine  vestro  inganno  in  perpetuum.  Si  quis 
vero  homo  aut  foemina  aut  ulla  persona 
contra  istam  definitionem  &:  desampara- 
tionem  &  absolutionem  &  placitum  con- 
tradicendo  &  irrumpendo  vel  amparando 
advenerit,  quod  petierit  obtinere  non 
possit,    sed    tantum    &    aliud    tantum   vel 


&  habere  debemus  in  comitatu  Carcasso- 
nensi  atque  Tolosano  &  Comenge  &  in 
Coserano  Se  in  omnibus  finibus  suis,  & 
castella,  villas,  ecclesias,  abbatias  cum  suis 
omnibus  honoribus,  loca  rustica  &  ur- 
bana,  culta  &  inculta,  silvas,  garricas,  pas- 
cua, aquas,   aquarum    ductus   &  reductus 


Éd.orig. 

t.  11. 
col.  4'i5. 


componendo    restituât,    &   sic    ista   carta  atque  vias  &  omnia  in  omnibus.  Si  vero 

firma  &  stabilis  permaneat  omni  tempore.  de  nobis   infantes  de    muliere  nuptialiter 

Quae  facta  est  pridie  kalendas  aprilis,  die  ducta  non  remanserint,  donamus  vobis  & 

martis  post  Pascha,  anno  MCXXV  '  Incar-  infantibus  vestris   istos  suprascriptos  ho- 

natiouis     dominicae,    régnante    Lodovico  nores  post  mortem  nostram,  id  est  Fuxuni 

rege.  S.  Rogerii   comitis   &  fratrum   ejus  &  Fredela^   &  Lordad  &   Castellum -pen- 

Petri    &  Raimundi    qui    sic   istam    cartam  dent  &  ipsum   castellum  de  Dun  &  ipsum 


firmaverunt.  S.  Bernardi  de  Durban.  S. 
Raimundi  Guillelmi  de  Villamur.  S.  Ber- 
trand! de  Belpoi.  S.  Pétri  Raimundi  de 
Ravad.  S.  Raimundi  Sancii.  S.  Raimundi 
de  Dux.  S.  Guillelmi  de  Tornabox.  S.  Wil- 
lelmi  Jordani  de  Caramaîn.  S.  Pétri  de 
Poîlaurencs.  S.  Arnaldi  Pelapol.  S.  Ber- 
nardi de   Tresmals.    S.  Bernardi  de  Mira- 

'  Le  texte  porte  mcxxyi. 


castellum  de  Mlrapeix  &  totos  alios  cas- 
tellos  &  villas  &  honores  quos  habemus 
&  habere  debemus  in  supradictis  comita- 
tibus.  Et  sic  ista  carta  firma  &  stabilis  per- 
maneat omni  tempore,  quae  facta  est  II 
kalendas  aprilis,  lll''  feria  post  Pascha, 
anno    MCXXV"   Incarnationis    dominicae, 

'  Cartiilaire  du  château  de  Foix,  caisse  i  5. 
*  Le  texte  porte  mcxxvi. 


An 

I  125 


An 

I  125 


929 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


930 


régnante  Lodovico  rege.  Signum   Rogerii      homines     de    Montepessulano    eos   armis 


An 

I  125 


comitis  &  fratrum  ejus  Pétri  &  Raymundi 
qui  sic  istam  cartam  firmaverunt.  Signum 
Bernardi  de  Durban,  %lc.  (comme  dans  l'acte 
précédent.') 


491 


CCCCÏ 


insequuti     invenerunt    comitem     Melgo- 

riensem   in  via,  qui   dixit  eis    ut   domum 

reverterentur  &  quia  cognoscebat  injuste 

factum   esse,  faceret  restitui ,    &  propter 

hoc  mandatum  regressi  sunt;  milites  vero 

qui  fecerunt  assultum    statim    receperunt 

se  apud  Melgorium.    Eadem   die  egressus 

est  praedictus  Bernardus  de  Melgorio  cum 

militibus   &   hominibus  ejusdem   castri  & 

damnum     dédit    hominibus    Guillelmi    de 

Accords  entre  Bernard,  comte  de  6ubs-      Montepessulo,   scilicet  diruenjlo   domos, 

tantion  ou   de  Melgueil,    (S*   Guil-      vinum  effundendo,  vineas  &  oliveta  inci- 

laume f  seigneur  de  Montpellier.  dendo.  Haec  licet  mala  passus  Guillelmo 

tamen  obtulit   se  facturum    jus  comiti   & 

I.  —  Primum'  capitulum  taie  est.  Ber-      Bernardus  Guadalmari  &  Bernardo  Gom- 

nardus  Guadalmari  conquestus   est  super      baldi,  quod  noluerunt  accipere.  Post  hanc 

Guillelmo  de  Montepessulano  de  quadam      oblationem    juris,    homines   comitis    ten- 


paxeria.  Quo  audito  Guillelmus  de  Monte- 
pessulano venit  super  paxeriam  sub  prae- 
sentia  Bernardi  de  Andusia  &  Decani  & 
aliorum  amicorum  suorum  &  obtulit  ei 
cum  affectu  ita  dicens  :  «  Sicut  melius  pro- 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  436. 


debant  insidias  hominibus  Guillelmo  de 
Montepessulano,  &  cum  eos  inveniebant 
non  tamen  sine  ducatu ,  minabantur  eis 
capita  detruncare.  Nec  adhuc  pro  talis 
malis  Guillelmo  de  Montepessulano  vin- 


genitores  tui   habuerunt   cum    meis  &  tu      dictam    sumebat  de   suis   hostibus,   donec 
cum   pâtre  meo,  ita  volo  ut  habeas,  &  si      ceperunt  ejus  homines  &  jumenta  inter- 


jus  expetit  ut  ultra  hoc  tibi  facere  debeam, 
factus  miles  totum  tibi  complebo.  Post 
hoc  responsum  relatum  fuit  Guillelmus  de 
Montepessulano  quod  Bernardus  Guadal- 
mari vult  mihi  guerram  facere  pro  paxeria, 
&  propter  hoc  ne  faciat,  quoniam  sicut 
melius  progenitores  sui  habuerunt  cum 
meis  &  ipse  habuit  cum  pâtre  meo,  ita 
volo  ut  habeat,  &  si  jus  expetit  ut  ultra 
hoc  ei  debeam  facere,  miles  factus  prae- 
sentabo  me  curiae  vestrae  &  quidquid  vos 
&  curia  vestra  super  hoc  judicaveritis 
totum  complebo.  »  Cui  comes  respondit  : 
«  Gratias  ago  vobis  super  hoc  &  do  vobis 
securitatem  quod  nemo  vobis  propter  hoc 
malum  faciat  cum  castello  meo  sive  cum 
hominibus  meis.  »  Guillelmus  de  Monte- 
pessulano confisus  cum  hac  securitate  a 
comité  sibi  facta,  non  cavit  sibi  a  Bernardo 


fecerunt,  &  propter  quae  mala  Guillelmo 
de  Montepessulano  exivit  dare  damnum 
rébus  hostium  suorum,  qui  cum  inde  re- 
diret  per  stratam  publicam  cum  hominibus 
suis,  exivit  comes  Melgorii  &  sui  de  Cas- 
tro armati  &  impetum  fecerunt  in  eum 
&  suos  &  vulneraverunt  ejus  homines  & 
equos  interfecerunt  :  altéra  die  exivit  co- 
mes armatus  dare  damnum  hominibus 
Guillelmo  de  Montepessulo  &  subvertit 
domus  eorum,  vineas  supplantavit,  oliveta 
cecidit  &  occultavit  se  in  insidiis,  ut  Guil- 
lelmo de  Montepessulano  &  homines  suos 
capere  posset.  De  his  omnibus  habet  Guil- 
lelmo de  Montepessulano  probationes  ido- 
neas. 

II.  —  In  nomine',  &c.  Notum  sit,  &c., 
quot  [Bernardus]  Raymundus  comes  Mel- 


ipso  nec  homines  ejus.  Post  haec  comité  goriensis    &    Guillelmus    Montepessulani 

Melgorio  exiStente,  egressus  est  praedictus  dominus   guerram    faciebant    pro   diversis 

Bernardus   Guadalmari    de    Melgorio   cum  querimoniis   quas   inter  se   habebant;   de 

militibus    comitis    &   assultavit   Montem-  qua    occasione    hujus    guerrae    fere    tota 

pessulanum    &    in   illo    assultu   interfecit  patria  destruebatur.  Interposuit  se  Galte- 

mulos  &  equos.  Quapropter  m.ilites  &  alii  rius   Magalonensis  episcopus   &  precibus 


Manuscrits  d'Auhays,  n.  81. 
V, 


'  Manuscrits  d'Auhays^  n.  16. 


An 

1125 

9  mai. 


3o 


An 

I  125 


93 1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


suis  obtinuit  a  bonae  memoriae  papa  Ca-  Montempessulanum  de  piscibus  quos  ven- 

lixto  II  quod  idem  papa  ad  bas  partes  ad  dunt  antequam  ad  eumdem  Montempessu- 

diffiniendam    guerram     istam    vel    judicio  lanum    perveniant,   Guillelmo   de   caetero 

vel  concordia  bas  personas  destinavit,  vi-  non  requirat,  nisi  vel  apud  Montempessu- 

delicet   Petrum  Viennensem    arcbiepisco-  lanum  vendant  vel  ab  bominibus  Montis- 

pum,  Heldegarium  Terraconensem  arcbi-  pessulani.  Tonsura  vero  nemorum  ab  ho- 

episcopum,  Hugonem  Gratianopolitanum  minibus  Montispessulani   nullatenus  fiât, 

episcopum    &  Arnaldum    Carpentoracten-  De   honore   vero   comitali    in    quo   cornes 

sem   episcopum.   Et  per  eundem  Magalo-  habet  proprietatem  &  comitissa  usumfruc- 

nensem  episcopum  &  per  litteras  suas  ipsi  tum,    quicquid     ipsa    impignoraverit    seu 

comiti  Melgoriensi  [BernardoJ  Raymundo  quolibet  modo    alienaverit   decedente  illa 

&  Guillelmo  Montispessulani  domino  man-  ad  comitem  revertatur  nisi  si  quis  posses- 

davit  ut  eorum  arbitrio  de  omnibus  que-  sorum  testibus  aut  scriptis  probare  poterit 

rimoniis   suis   ad   veram   pacem   &  perpe-  hoc   acquisivisse   a  Petro  comité  vel  filio 

tuam   concordiam    redirent.  Qui    tempore  ejus    Raymundo    cum     jam    majoris    esset 

&  loco  ab  eodem  episcopo  constituto  con-  aetatis  vel  eorum  consilio  aut  legali  pos- 

venientes,   auditis    utriusque    partis    dili-  sessione  se  tenuisse  ostenderint.  De  utrius- 

genter  querimoniis  suis,  habito  communi  que  partis   querimonia  unde  comes  con- 

&  unanimo  consilio  talem  inter  eos  diffi-  questus    est,    Guillelmus     bene    in    manu 

nitionem   posuerunt.  Primum   Guillelmus  episcopi  firmet  se  illius  judicio  justitiam 

incisionem  alvei  quam  fecerat  ita  restituât,  facturum  5  quod  si   contempserit  per  epi- 

ut  non  minus  quam  antea  solebat  aqua  ad  scopum,  per  comitem  faciat.  De  aedificio 

molendinum    Bernardi   decurrat,   &c.  Pro  vallis  unde  comes  conqueritur,  judicatum 

injuriis   vero    Bernardo   Gombaldo    illatis  est  ut  dentelli  destruantur  &  ipsum  scada- 

Guillelmo  ccc  solidos  emendat,  &c.  De  fale  &  aedificium  ipsum   de  caetero  altius 

justitiis  vero  hoc  laudatum  est,  ut  exceptis  non  fiât.  De  vallis  Centrairanicis  laudatum 

hominibus  Guillelmi   Montispessulani,   si  est  ut  per  comitem  remaneat  ne  augean- 

homines  qui  sunt  de  potestativo  &  justitia  tur    nec    reficiantur.    De    fidelitate    quem 

comitis    litem    extra    Montempessulanum  comes  a  Guillelmo  requirit  judicatum  est, 

habuerint,  non    requirat  de  eis    justitiam  si  comes    idoneis  testibus  probare  poterit 

Guillelmi  nisi  veniendo  ad    mercatum  vel  quod   Guillelmus   pater  hujus   eam   fecerit 

in  eadem  villa  Montispessulani  hoc  fece-  vel     recognoverit    eam     se    facere    debere 

rint.  De  illis  vero  hominibus,  quos  comes  Melgoriensi  comiti,  iste  Guillelmus  faciat 

per  honorem    seu    pecuniam  quam   super  huic  comiti,  cum   ipse  honor  quem  Guil- 

comitem    habuerint  ad   justitiam    distrin-  lelmus  débet  habere  per  comitem  venerit 

gère  poterit,  si  aliquid  extra  Montempes-  in  potestate   comitis  vel  amore  vel  morte 

sulanum  forifecerint   habitatoribus  Mon-  aviae   suae    comitissae.    Comes    autem   de 

tispessulani     seu    causa    negotiandi    illuc  caetero   Melgoriensem  monetam  fabricare 

venientibus  vel  illinc  redeuntibus,   Guil-  non  faciat  nisi  denarios  de  v  denariis  ar- 

lelmus  conqueratur  comiti  vel  per  se  vel  genti  fini  pogisia  minus,  de  xiiii  denariis 

per  suos  &  dominus  comes  faciat  illi   inde  in  uncia,  &  xxx  de  medalliis,  &  in  xx  so- 

justitiam.  Quod   si   comes   non  fecerit  &  lidos   denariorum   diios   tamen   solidos  de 

Guillelmus    eam    aliter   consequi   poterit,  medalliis;    &    ut    in    bac    lege   &    in    hoc 

non   reclamet   se  inde   comes.  Guillelmus  penso  deinceps  ipsam  monetam  teneat,  per 

vero  de  hominibus  qui  aliquid   forefece-  manum  Magalonensis  episcopi  Deo  &  om- 

rint   comiti  vel   suis   faciat   justitiam    ipsi  nibus   fidelibus  christianis   per  sacramen- 

&    suis    conquerenti    vel    per    se   vel    per  tum  firmet.  Haec  mandata   sicut  superius 

suos  ;     quod    si      contempserit     &    comes  scripta  sunt  &  per  arbitrium  praedicta-rum 

aliter    suam    consecutus    justitiam    fuerit,  personarum    ejusdem   papae   Calixti   jussu 

non  inde  se  reclamet  Guillelmus.  Lezdas  diffinita,  laudavit  [Bernardus]  Raymundus 

quas  homines  Guillelmi    Montispessulani  comes  Melgoriensis  Guillelmo  Montispes- 

solent  exigere   ab   hominibus  venientibus  sulani  domino  &  Guillelmus  ipsi  comiti, 


Éd.orie 
t.  II, 


933 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


934 


quod   ita  teneant  &  observent,  &c.  Queni  III.  —  Hoc'  est  judicium  querimoniis  & 

fiiiem   ut  firmior   in  perpetuum    habeatur  responsis  comitis  &  Guillelmi   suorumque 

juravit  Guillelmi  comiti  &  cornes  Guillelmo  hominum   datum.   Primum    judicatum    est 

super  altare  Sancti  Martini  de  Crecio,  ut  quod    cornes  idoneis  fidejussoribus  firmet 

firniiter  teneant  &  non  infringant  nec  ipsi  Guillelmo  &  pecuniam  &  sacramentum  si- 

nec  aliquis  Homo  vel  foemina  eorum  con-  eut  antea  pro  Bernardo  firmaverat;  &  si 

silio  vel  ingenio,  &  si  nescienter  fecerint,  cornes   testibus  probare  poterit  per  Guil- 

infra  primos  XIIII  dies  postquam  comnioni-  lelmum  stetisse,  quomiuus  die  constituta 

tus  fuerit  alter  ab  altero  vel  per  se  vel  per  haec   complerentur  &  super  hoc  Guillel- 

nuntiuni   suum,  intègre  restituât   ille  qui  mus  obsides  comitis  retinuit,  quas  in   hoc 

infregerit.   Hune   finem    juravit   ex   prae-  fecerunt  Guillelnnis  eis   reddat  expensas. 

cepto  comitis  Poncius  de  Obilione  quod  —  Inter  Guillelmum  autem  &  Bernardum 

ipse  teneat,  &c.  Guillelmus  de  Melgorio  Guadalmari    ita    judicatum     est.    Primum 

juravit  similiter.  Guillelmus  Mironis,  Pe-  Guillelmus  incisionem  alvei  quam  fecerat 

trus   Sigarii,    Ugo    de   Obilione,    Ugo   de  ita  restituât,  &c.  Et  Guillelmus  Bernardo 

Bosseiras,  Bertrandus  Jordanis,  Girbertus  molendinum  totum  quod   destruxit  resti- 

major,    Guillelmo    Talano,    Poncius    de  tuât,    &c.    Similiter   Bernardus    equos    & 

Melgorio,  Petrus   de  Nemtes,  Bernardus  asinos    quos    interfecit   &   injuriam    capti 

Duadoni.    Guillelmus    Rostagni    de    Ovor  hominis  simili  arbitrio  emendet,  &c.  Deni- 

similiter   juravit   &   hune  finem   ex  prae-  que  si  Bernardo  Guadalmari  probare  po- 


eepto  Guillelmi  Montispessulani.  Gauce- 
liiius  de  Clareto  quod  ipse  teneat,  &c. 
Bernardus  Frotardi  juravit  similiter,  Rai- 
mundus  de  Centrairanicis,  Guillelmi  de 
Fabriciis,  Bremundus  de  Lunello  veteri, 
Guillelmi  Poncii,  Pontius  de  Fabricis,  Pe- 
trus Guillelmo  de  Mouteferrario,  Guil- 
lelmi Ebrardi,  Guillelmi  Amelii,  Poncius 
de  Vallauche'^,  Guillelmo  de  Poieto,  Guil- 


tuerit  se  die  dominica  per  nuneios  suos 
Guillelmo  &  suis  vel  etiam  sequenti  die 
martis,  qua  super  eum  Guillelmus  cum 
exercitu  suo  equitaverit,  se  facturum  jus- 
titiam  obtulisse,  omne  damnum  a  Guil- 
lelmo ea  die  sibi  illatum  ei  referatur. 
Caetera  vero  damna  quae  Bertrannus  mo- 
nachus  &  Gibilinus  &  homines  de  Me- 
dio-campo   &    alii    homines    comitis   ante 


Éd.oric. 

t.  II. 
col.  438 


lelmi    Bernardi    de   Grimacho,    Bernardus  assultum  castri  ipsa  die  a  Guillelmo  &  a 

Imberti,  Aimericus  Duasvices,  Petrus  de  suis  passi   sunt,  restituant   pro  stipata  vi- 

Clarensaco    similiter.    De    moneta    etiam  nea   tantundem   consimilis  vineae,  donec 

Melgoriensi,  sicut  superius  scriptum  est,  illa  in  priorem  reintegretur  valorem,  mes- 

juravit  [Bernardus]  Raymundus  cornes  su-  ses   vero    de   quilibet    fructus    &    arbores 

per  idem  altare  Sancti  Martini  de  Crecio,  sectae,  arbitrio  eorum  quos  episcopus  in- 

quod    in    perpetuum    teneat,    &c.   Testes  terposuerit.  Post  haec  cornes  qui  de  assultu 

hujus  paeis  &  eoncordiae  sunt  episcopus  castri  sui  conqueritur,  per  unum  militem 

Magalonensis  Galterius  &  ejus  canonici,  juret  quod  milites  qui   in  exereitum  Guil- 

Gaucelinus  de  Cornone,  &e.,  &  ex  parte  lelmi  primum  impetum  fecerunt,  non  man- 

eomitis  Berengarius  de  Salve,  Poncius  de  dato  illius  fecerunt,  &  si  duo   ex  testibus 

Obilione,  Guillelmus  de  Sancto  Justo,  Ber-  quos  Guillelmus  produxit  juraverint  illos 

uardus  Gaucelini,  &  Poncius  monetarius,  in  exereitum  Guillelmi  primum   impetum 


&e.  Ex  parte  Guillelmi  Montispessulani, 
Bernardus  de  Andusia,  Decanus,  Petrus  de 
Claret,  &c.  Facta  est  pax  &  coneordia  ista 
&  ad  effectum  perdueta  eum  hae  carta 
feria  VII,  Vil  idus  maii,  anno  dominicae 
Incarnationis  MCXXV,  indictione  III, 
epacta  xiiii,  concurrente  m,  luna  m, 
anno  xxii  episcopatus  Galterii  Magalo- 
nensis episeopi,  régnante  Lodovico  rege. 
Gilbertus  scripsit. 


fecisse,  quidquid  alii  milites  comitis  in 
ipsa  fuga  passi  sunt,  quousque  se  recepe- 
runt  in  viam  vallatam  quae  vergit  ad  por- 
tam  castri,  sufferant.  Eo  autem  Guillelmo 
per  unum  militem  quod  assultum  castri  & 
expugnationem  nec  mandavit  née  facere 
feeit,  &c.  Juret  iterum  Guillelmus  per 
unum   militem   quod   quando  speculatores 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.   16. 


Ver» 

1125 


Vers 

I  I  25 


935 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


936 


492 


CCCCII 


An 

1123 

.5s2p- 
teaibre. 


l''d.oria. 

t.  Il, 
col.  43g. 


comitis  înseciitus  est  usque  ad  vallem  de  excepta  medietate  civitatis  de  Avinione  & 
Meleli,  hora  illa  coniitem  ibi  es5e  ignora-  de  Castro  &  de  fortitudinibus  quae  ibi  siint 
bat  :  quod  si  focere  noluerit,  damuum  &  vel  eruiit  &  de  territoriis  &  de  homini- 
injuriam  coniiti  &  suis  simili  arbitrio  bus  omnibus  &  de  universis  iis  quae  ad 
emendet,  &c.  Navigium  &  annona  &  ho-  praedictam  civitatem  quocumque  modo 
mines  capti  &  caetera  subrepta  per  comi-  pertinent,  &  excepta  medietate  de  ipso 
tem  Guillelmum  restituantur,  &c.  De  usu  Castro  de  Ponte  de  Sorgia  &  de  ipsa  villa 
navium  &  captivorum  quidquid  a  Pascha  &  ejus  territorio  &  de  iis  omnibus  quae 
usque  modo  cornes  perdidit,  ei  restitua-  ad  praedictam  villam  vel  castrum  de  Ponte 
tur,  &c.  Milites  tamen  apud  quos  comes  &  de  Sorgia  quocumque  modo  pertinere  vi- 
Guillelmus  jurare  jubentur  electione  epi-  dentur,  &  excepta  medietate  de  ipso  Castro 
scopi  admittantur.  de   Caumono,  de   ipsa  villa  &  ejus  terri- 

torio   &   de    iis    omnibus    quae    ad    prae- 
dictam    villam    vel    castrum    de    Caumono 
quocumque    modo  pertinere  videntur,    & 
excepta   medietate   de   ipso  Castro  de  Tor 
&  de   ipsis  villis   &  de   eorum    territoriis 
Traité   de  partage  du  comté   de  Pro-      &  de  iis  omnibus  quae  ad  praedictum  cas- 
vence  entre  les  comtes  de  Toulouse      ^^\xm  de  Tor  vel  ad  ipsas  villas  pertinere 
6'  de  Barcelone  \  videntur.  Sicut  superius  scriptum  est,  nos 

praedictus  Raymundus  Barchinonensis  co- 

ÎN  nomine  Domini.  Sit  notum  cunctis  mes  &  uxor  mea  Dulcia  comitissa  &  filii 
praesentibus  atque  futuris,  quia  haec  nostri  ac  filiae  sic  diffînimus  &  evacuamus, 
est  pax  &  concordia  inter  Ildefonsum  To-  laxamus  atque  donamus  praedicto  Ilde- 
losanum  comitem  &  Sancti  Egidii  &  Ray-  fonso  comiti  per  fidem  sine  engan,  sicut  tu 
mundum  Barchinonensem  comitem  &  uxo-  aut  aliquis  per  te  ad  utilitatem  tuam  melius 
rem  ejus  Dulciam  comitissam  ac  filios  intelligere  potest,  cum  civitatibus  &  cas- 
eorum  ac  filias,  de  ipsis  querimoniis  quas  tellis  &  episcopatibus  omnibus,  universis 
inter  se  habebant  de  ipso  Castro  de  Bel-  in  se  existentibus  &  ad  se  qualicumque 
Caire  &  de  Argentia  &  de  toto  territorio  modo  pertinentibus ,  excepta  medietate 
Argentiae  &  de  toto  comitatu  totius  Pro-  ipsius  civitatis  de  Avinione  &  de  ipsius 
vinciae.  Definimus  namque  &  evacuamus  Castro  &  fortitudinibus  ac  territoriis,  & 
nos  praedicti  Raymundus  Barchinonensis  similiter  de  ipso  Castro  de  Ponte  &  de 
comes  &  uxor  mea  Dulcia  comitissa  &  ipsa  villa,  &  de  ipso  de  Caumono  &  de 
iilii  nostri  ac  filiae  praedicto  Ildefonso  Tor,  quae  omnia  sicut  superius  dictum 
comiti  praedictum  castrum  de  Belcaire  &  est  nobis  fideliter  reservamus.  In  praedicta 
praedictam  terram  de  Argentia  cum  omni-  autem  civitate  de  Avinione  vel  in  prae- 
bus  sibi  pertinentibus  &  totam  terram  de  dictis  castris  de  Ponte  scilicet  &  de  Cau- 
Provincia  sicut  habetur  &  continetur  ab  mono  &  de  Tor  si  quis  praedictorum  co- 
ipso  flumine  Durenciae  usque  ad  flumen  mitum  Ildefonsi  scilicet  atque  Raymundi 
de  Ysera  cum  ipso  Castro  de  Vallobregaj  per  se  aut  suos  aliqua  occasione  aliquid 
quantum  infra  praedictos  terminos  habe-  honoris  acquisierint  alter  sine  alterius 
mus  vel  habere  debemus  nos  vel  homines  consilio,  communiter  totum  habeant  sine 
per  nos    aliqua    ratione   vel    auctoritate,      missione  pecuniae  vel  honoris,  quam  ibi 

non  faciat  ipse  sine  cujus  consilio    facla 


'  Catel,  Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.  i  88. — 
Bouche,  Histoire  de  Provence,  t.  2,  p.  io5.  — Fan- 
toniylstoriadella  citta  d'Ayignone,t.  z,-p.  485  colla- 
tionné  par  M.  le  marquis  de  Maillanes-Porcellet, 
sur  deux  anciens  registres,  l'un  des  Archives  du  roi, 
à  Aix,  l'autre  à  l'Hôtel-de-ville  d'Avignon.  On  a 
marqué  les  variantes.  [Remanjue  des  Bénédictins.] 


fuerit  acquisitio  illa.  —  Et  ego  Ildefonsus 
praedictus  comes  Tolosanus  &  conjux  mea 
Faydida  diffinimus,  evacuamus,  laxamus 
atque  donamus  tibi  Raymundo  Barchino- 
nensi  comiti  &  Provinciae  marchioni  & 
uxori  tuae  Dulciae  comitissae  &  filiis  ac 
filiabus  vestris  medietatem  ipsius  civitatis 


An 

1  125 


An 

I  125 


937 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


938 


lid.oiig 

t.  Il, 
001.4,40. 


de  Aviiiioiie  &  de  ipso  Castro  &  de  forti- 
tudinibus  quae  ibi  sunt  vel  eruiit  &  de 
hominibus  omnibus  &  territoriis  &  de  iis 
omnibus  quae  ad  praedictam  civitatem  per- 
tinent, &  similiter  medietatem  de  ipso 
Castro  de  Ponte  de  Sorgia  &  de  ipsa  villa 
&  territoriis  &  omnibus  hominibus  &  de 
iis  omnibus  quae  ad  praedictum  castrum 
de  Ponte  de  Sorgia  pertinere  videntur,  & 
medietatem  de  ipso  Castro  de  Caumono  & 
de  ipsa  villa  &  territoriis  &  omnibus  ho- 
minibus &  de  iis  omnibus  quae  ad  prae- 
dictum castrum  pertinere  videnturj  totam 
terram  Provinciae,  cum  ipso  Castro  de  Me- 
soaga,  sicut  in  monte  Jani  flumen  Duren- 
ciae  nascitur  &  vadit  usque  in  ipsum  flumen 
Rodani,  &  ipse  Rodanus  vadit  inter  insu- 
lam  de  Lupariis  &  Argentiam  &  transit 
per  Furcas  &  vadit  ante  villam  Sancti 
Egidii  &  transit  usque  in  ipsum  mare, 
sicut  superius  scriptum  est,  ego  Ildefonsus 
&  uxor  mea  Faydida  sic  diffininius,  eva- 
cuamus,  laxamus  atque  donamus  tibi  Ray- 
mundo  Barchinonensi  comiti  &  Provinciae 
marchioni  &  uxori  tuae  Dulciae  comitis- 
sae  &  filiis  ac  filiabus  vestris  praedictam 
terram  totam  sicut  superius  scriptum  est; 
&  Durencia  in  monte  Jani  nascitur,  &  ipse 
mons  per  fines  Italiae  descendit  ad  ipsam 
turbiam  '  in  mare  -&  usque  in  médium 
maris,  ut  ipsa  Durencia  vadit  in  Roda- 
num ,  &  ipse  Rodanus  sicut  dictum  est 
descendit  in  mare,  &  usque  in  médium 
maris,  cum  civitatibus  &  castellis  omnibus 
&  fortitudinibus  universis,  archiepiscopa- 
tibus,  episcopatibus  &  villis  &  territoriis 
omnibus,  quantum  dici  vel  numerari  po- 
test  infra  praedictos  terminos  &  nos  ha- 
bemus  vel  aliqua  ratione  vel  auctoritate 
habere  debemus,  cum  universis  in  se  exis- 
tentibus  &  ad  se  qualicumque  modo  perti- 
nentibus,  sicut  vos  vel  aliqui  per  vos  ad 
vestram  utilitatem  melius  intelligere  po- 
testis,  per  fidem  sine  engan.  De  praedictis 
autem  honoribus  quos  inter  nos  dividi- 
mus,  ego  Ildefonsus  non  dabo  nec  impi- 
gnorabo,  nec  post  mortem  meam  alicui 
laxaba  nisi  tantum  infantibus  meis  quos 
de  propria  uxore  habuerim,  &  si  pignora- 
tionem  facere  voluero,  suscipiam  a  vobis 

'  Variante  terram. 


quatuor  propinquos  quos  alia  pcrsona 
mihi  praestare  voluerit,  &  de  hoc  spectabo 
vos  sine  vestro  engan  per  menses  sex.  Mi- 
litibus  autem  &  hominibus  caeteris,  qui 
sunt  in  illo  honore  quem  vobis  diffinivi, 
laxavi  atque  donavi,  omni  occasione  post- 
posita  mando  ut  vobis  praedictis  Barchi- 
nonensi comiti  &  uxori  vestrae  Dulciae 
comitissae  &  filiis  ac  filiabus  vestris  fide- 
litatem  faciant  &  ab  illa  quam  mihi  fece- 
runt  fidelitate,  hac  judicante  scriptura,  de 
hominio  &  sacramento  absolvo.  Et  si  obiero 
sine  infante  de  propria  uxore,  totum  quod 
superius  dictum  est  vobis  praescriptis  sine 
omni  dubitatione  dimitto,  laxo  atque  con- 
cedo,  &  Aymericus  habeat  \n  Belcaire  &  in 
Argentia  per  vos  illum  feudum  quem  per 
me  débet  habere  &  Bernardus  de  Andusia 
habeat  illum  feudum  per  Aymericum.  — 
De  praedictis  autem  honoribus  quos  inter 
nos  dividimus  ego  Raymundus  praedictus 
comes  Barchinonensis  &  Dulcia  comitissa 
non  dabimus  nec  impignorabimus  nec  post 
mortem  nostram  alicui  laxabimus,  nisi 
tantum  infantibus  nostris,  &  si  impigno- 
rationem  facere  voluerimus,  suscipiamus 
a  vobis  quatuor  propinquos  quos  alia  per- 
sona  fideliter  nobis  praestare  voluerit,  & 
de  hoc  spectabimus  vos  sine  vestro  enganno 
per  menses  sex.  Militibus  autem  &  homi- 
nibus caeteris,  qui  in  honore  illo  sunt 
quem  vobis  diffinivimus,  laxavimus  atque 
donavimus,  omni  occasione  postposita 
mandamus  ut  tibi  praescripto  Ildefonso 
comiti  fidelitatem  faciant  &  ab  illa  quam 
nobis  fecerunt  fidelitate,  hac  judicante 
scriptura,  de  hominio  &  sacramento  absol- 
vimus.  Et  si  obierimus  sine  infante,  totum 
quod  superius  dictum  est  tibi  praescripto 
sine  omni  dilatione  dimittimus,  laxamus 
atque  concedimus.  —  Si  quis  autem  hanc 
concordationis,  diffinitionis,  evacuationis 
sive  donationis  scripturam  disrumpere  ten- 
taverit,  non  valeat,  sed  praedicta  omnia 
in  duplum  componat  &  praesens  scriptura 
perenniter  inviolabiliter  maneat.  Quae 
acta  est  XVII  calendas  octobris,  dominicae 
etiam  Incarnationis  anno  cxxv  post  M. 
Sig  t  num  Raymundi  comitis.  Sig  t  num 
Dulciae  comitissae.  Sig  t  num  Ildefonsi 
Tolosani  comitis.  Sig  t  num  ,  Faydidae 
praedicti   Ildifonsi    uxoris.    S.    Berengarii 


An 

I  125 


An 

I  120 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  441. 


989 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


94c 


An 

I  125 


dapiferi.  S.  Gaufredi  Porcelleti.  S.  Guil- 
lelmi  Porcelleti.  S.  Raymundi  sacristae. 
S.  Gaiifridi  de  Mansia'.  S.  Porcelleti^  S. 
Hugo  Fulco.  S.  Guillelmo  Fiilco.  S.  G. 
Bertran.  S.  Bertrani  Albaire.  S.  Pétri  de 
Moriere^.  S.  Raymundi  de  Barjac.  S.  Ros- 
tagni  de  Posqueriis.  S.  Raynoardi''  de  Me- 
deiias.  S.  Guillelmi  Raynaudi^  S.  Giraudi 
de  Pernas.  S.  Guillelmi  Raunes.  S.  Gau- 
celini  de  Claret.  S.  Hugo  de  Belcaire.  S. 
Bernardi  de  Andusia.  S.  Aymericus  de  Nar- 
bona,  S.  Alziardi  de  U-{est.  S.  Raymundi 
Gîral.  S.  Raymundi  CadeP.  S.  Guillelmi 
de  Sancto  Saturnino. 


490. 


CCCCIII 


Jetés  touchant  les  ahhés  séculiers 
de  Mo'issac. 

I.  —  In'  praesentia  domini  Rotgerii 
Moysiacensis  abbatis  &  Ildefonsi  comitis 
Tolosani,  Gausbertus  de  Fumel  abbas  sae- 
cularis  praedicto  abbati  &  monachis  pi- 
gnoravit  annuum  redditum  quem  in  ipso 
nionasterio  usualiter  requirebat.  Erat  au- 
tem  redditus  per  singulos  annos  duae  hos- 
pitationes,  una  in  hyeme  cum  civada, 
altéra  in  aestate  sine  civada,  sed  &  omni- 
bus diebus  quibus  ipse  abbas  saecularis  in 
Moysiaco  praesens  pernoctaret  sero  XV 
candelae  sibi  dabantur,  quarum  major  xv 
fuerat  semipedalis,  aliae  vero  minores  & 
secundum  voluntatem  distribuentis.  Ipsae 
vero  candelae  graciles  &  quales  in  quoti- 
dianis  usibus  expendebant,  non  equidem 
grossae  quales  videlicet  in  ecclesiasticis 
officiis  ob  reverentiam  divinitatis  ibidem 
fréquenter  ardere  consueverant.  Haec  om- 
nia  autem  supradictus  abbas  saecularis  pro 
MCCXXV  solidos  Caturcensium  pignoravit, 
hac  conditione,  quod  si  Caturcensis  mo- 


'  Variante  Nansia. 

'  Var.  Bertrand!  Porcelleti. 

'  Var.  Moreriis. 

*  Var.  Ricardi. 

'  Var.  Raymundi. 

<■'  Var.  Cordel. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac. 


neta  in  minus  vel  in  majus  mutaretur  & 
ipse  pignus  abstrahere  vellet,  pro  MCCXXV 
solidos  Caturcensium  DCXII  solidos  &  vi 
denarios  Morlanorum  redderet  ;  quod  si 
etiam  moneta  Morlanorum  aliquantulum 
vilesceret,  per  XXXV  solidos  Caturcensium 
marcam  argenti,  quia  sic  hodie  venditur, 
toties  redderet,  quousque  sub  hac  muta- 
tione  MCCXXV  solidos  Caturcensium  sol- 
verentur.  Hujus  igitur  pignoris  conve- 
nientiam  ab  Ildefonso  comité  Tolosano 
conlaudatam  &  confîrmatam  viderunt  & 
audierunt  sequentes.  S.  domni  R.  abbatis. 
S.  Arnaldi  cellerarii.  S.  Raymundi  came- 
rarii  abbatis.  S.  Ildefonsi  comitis.  S.  Eme- 
nonis  de  Sabra.  S.  Engelberti  vicarii  To- 
losae.  S.  Vitalis  Talientis  &  Bernardi 
Moli.  S.  Guillelmi  de  Castîlo.  S.  Begonis. 
S.  Willelmi  de  Usma  &  Bernardi  de  Mon- 
tesquieu, &  Stephani  Guilarani.  Actum  est 
anno  dominicae  Incarnationis  MCXXV. 

II.  —  Notum'  sit,  &c.  quod  ego  Ilde- 
fonsus  cornes  Tolosae  feci  contra  fas  & 
contra  jus  quod  facere  non  debui,  quia 
misi  sine  consilio  D.  abbatis  Moysiacen- 
sis &  sine  consilio  congregationis  illius 
loci  militem  dictum  abbatem  in  villa  illa 
&  in  honoribus  &  in  castris  quae  pro- 
cedunt  ad  locum  Sancti  Pétri  :  &  nunc, 
quia  tune  puerilis  sensus  erat  in  me,  re- 
cognosco  me  culpabilem  coram  Deo  & 
sanctis  apostolis  Petro  &  Paulo,  &  coram 
domino  meo  Amelio  Tolosano  episcopo 
&  coram  domino  Rogerio  abbate  qui  modo 
locum  praefatum  Sancti  Pétri  régit,  quod 
nunc  banc  electionem  reddo  domino  Deo 
&  sanctis  apostolis  ejus  Petro  &  Paulo  & 
domino  Rogerio  abbati  &  omnibus  mona- 
chis ejus  qui  modo  sunt  ibi  &  futufi  erunt, 
ut  jam  amplius  nullus  cornes  Tolosanus 
ordinet  militem  dictum  abbatem  in  honore 
sancti  Pétri  neque  in  terra  illa  neque  in 
castris,  sine  consilio  domini  abbatis  mona- 
chi  &  omnium  fratrum  illius  loci.  Hanc 
cartulam  jussi  ego  Ildefonsus  comes  facere, 
quod  quicumque  eam  confringere  volue- 
rit,  de  maledictionibus  Datan  &  ^^biron 
particeps  fiât.  Facta  carta  ista  in  mense 
julio,    sub    die    feria   v,    régnante    Ludo- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac. 


1  125 


An 

I  125 

juillet. 


An 

I  125 

IJd.orig. 

t.  11, 
col.  442. 


941 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


942 


vico  rege.  Videntes  siint  Rogerius  cornes  ab  [Petro]  &  fratre  ejus  Arnaldo  &  a  con- 
Fuxensis,  Raymundus  de  Duno,  Jordanus  sobrinis  eorum  filiis  suprascripti  Arnaldi 
de   Roquefort.  S.  Guillelmus  abbas   Lcza-      avuiicuU   eorum  j  &  si  facere  non  poteri- 


An 
I  I  27 

7  mars. 


tonsis,  &c. 


mus,  simus  tibi  fidèles  adjutores  8f  adju- 
vemus  te  tantum  eos  guerrejare  tecum  & 
sine  te  usque  fiât  tibi  sine  inganno.  Per 
camdem  convenientiam  donamus  tibi  ad 
fevum  praedictum  castellum  de  Olarge, 
quantum  scilicet.de  tibi  adquisitum  vel 
Accords  entre  le  vicomte  Bernard-Aton      gadaignatum  habemus,  ut  tu  &  posteritas 

tua  habeatis  de  nobis  &  teneatis  ad  fevum 


494.  —  CCCCIV 


&  juretis  illud  nobis  sine  ingannoj  per 
eamdem  convenientiam  tu  &  posteritas 
tua  habeatis  &  teneatis  illud  ad  fevum  de 
ipso  infante  nostro  qui  Ambiletum  habue- 
rit  &    tenuerit    per   nos  vel  per  nostram 


6»  Guillaume  de  Minerve. 

\.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Wilher- 
mus  de  Minerba  dono  vobis  Bernardo- 
Atonis  vicecomiti  &  uxori  vestrae  Caeci- 
liae  &  infantibus  vestris  ipsum  castellum 
de  Laurano  &  dono  vobis  ipsum  castellum  vocem  &  de  posteritate  ejus  omni  tem- 
de  Olarge  :  haec  duo  castella  dono  vobis  pore.  Et  convenimus  &  laudamus  tibi  ut 
cum  ipsis  suis  forteciis  quae  ibi  hodie  sunt  ipsum  castellum  de  Olarge  faciamus  tibi 
&  in  eorum  terminiis  factae  fuerint  &  jurari  ab  Engelberto  de  Olarge  sine  tuo 
cum  omnibus  pertinentiis  vel  adjacentiis  inganno,  &  si  facere  non  poterimus,  si- 
eorum  &  cum  omnibus  ad  ipsa  castella  ubi-  mus  tibi  fidèles  &  adjuvemus  te  illum 
que  pertinentibus,  sicut  ipsa  castella  cum  tantum  guerrejare  tecum  &  sine  te,  us- 
omnibus  sibi  pertinentibus  ex  parte  paren-  que  fiât  tibi  sine  tuo  inganno.  Et  propter 
tum  meorum  mihi  acciderunt  &  pertinent  boc  mittinnis  tibi  in  pignore  castellum  de 
vel  pertinere  debent  per  alodium  sive  per  Poîxairîc  &  castellum  de  Lavineria  &  to- 
aliam  qualemcumque  vocem,  &c.  Et  ego  tum  quantum  in  eis  habemus  :  sed  post- 
praenominatus  Bernardus-Atonis  viceco-  quam  praedicta  sacramenta  tibi  erunt  facta, 
mes  &  uxor  mea  Caecilia  vicecomitissa  ipsa  castella  scilicet  Poixaric  &  Lavineria 
donamus  vobis  ad  fevum  tibi  supradicto  sint  de  ipso  pignore  expedita  &  omnino 
Wilhermo  de  Minerba  praenominatum  délibéra.  Ego  item  praedictus  Bernardus- 
castellum  de  Laurano  &  totum  quantum  Atonis  vicecomes  &  ego  Caecilia  viceco- 
de  te  ibi  adquisitum  &  gadaignatum  habe-  mitissa  in  loco  sacramenti  plivimus  tibi 
mus,  &  donamus  tibi  ad  fevum  totum  praedicto  Wilhermo  per  nostras  fides  & 
quantum  ibi  antea  adquisitum  vel  gadai-  suscipimus  te  in  nostro  causimento  &  in 
gnatum  habebamus  de  Arnaldo  de  Laurano  nostro  sacramento,  ut  totum  sicut  supe- 
&  de  nepotibus  ejus,  Petro  scilicet  de  rius  scriptum  est  tibi  faciamus  &  atten- 
Laurano  &  fratre  ejus  Arnaldo,  ut  hoc  damus  sine  inganno  &  ut  faciamus  tibi 
totum  superius  scriptum  habeas  &  tu  totum  jurari  a  filiis  nostris  Rogerio  & 
&  posteritas  tua  &  teneas  de  nobis  ad  Raymundo  sine  tuo  inganno.  Donamus 
fevum  &  juretis  illud  nobis  recta  fide  sine  iterum  vobis  ad  fevum  in  civitate  Carcas- 
inganno;  per  eamdem  convenientiam  ha-  sonae  ipsum  mansum  qui  fuit  Amelii  An- 
beas  tu  &  posteritas  tua  de  ipso  infante  ruga  de  Valle  Sigerii,  qui  affrontât  de  AI- 
nostro  qui  Carcassonam  per  nos  vel  per  tano  in  manso  Johannis  filii  Lombardae, 
nostram  vocem  habuerit  vel  tenuerit  &  &c.  Facta  carta  ista  nonis  martii,  reg- 
de  posteritate  illius  omni  tempore.  Et  nante  Lodovico  rege.  S.  domini  Bernardi- 
convenimus  &' laudamus  tibi  ut  ipsum  Atonis  vicecomitis  &  uxoris  ejus  Caeciliae 
castellum  de  Laurano  faciamus  tibi  jurari  vicecomitissae    &    filiorum    illorum    Ray- 

mundi    &   Rogerii ,  qui    sic  istam   cartam 

•  Cartulaire  du  château  de  Foix,   &  copie  dans  firmaverunt.    S.  Guilhelmi  de  Minerba  qui 

la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  sic   istam  cartam  firmavit.  S.  Wilhermi  de 

V.  166,  f"  100.  Olonzaco.   S.    Raimundi    de    Lavineria   & 


An 

M  27 


lid.oric. 

t.  Il, 
col.  443. 


An 
I  127 


943 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


944 


An 

I  I  27 
8  mars. 


Hermengaudi   fratris  ejiis.  S.  Pétri  de  Pi-  nandi  sine  vestro  concilio  ,  &  sic  ista  carta 

pionis.  S.  Bernardi  Amati.   S.  Arnaldi    de  firma  &  stabilis  permaneat  omui  tenipore. 

PelapoL  S.  Bernardi  de  Tresmal'^.  Wûher-  Quae    facta    est    VI  II    idus    martii ,    anno 

mus  scripsit  hoc   jiissione  &  precatu  do-  MCXXVi,  régnante  Lodovico  rege.  S.  Wil- 

mini    praedicti    Wilhernii    de    Minerba    £<  hermi  de   Minerba    qui    sic    istam    cartam 

jussione    domini    Bernardi-Atouis   viceco-  scribi    jussit   atque    firmavit.    S.    Bernardi 

mitis   &  conjugis  Caeciliae  vicecomitissae,  de   Canneto.   S.    Bernardi   Amati.   S.   Ber- 


nardi de  Tresmals.  S.  Arnaldi  de  Pela- 
poL Wilhermus  scripsit  jussione  &  rogatu 
praescripti  Guilhermi  de  Minerba,  die 
&   anno    superius    notato. 


495. 


ccccv 


anno  MCXXVI  hicarnationis  dominicae. 

IL  —  In  nomine  Domini  '.  Ego  Guilher- 
mus  de  Minerba  facio  donum  &  conve- 
nientiam  vobis  Bernardo-Atoni  viceco- 
miti  &  uxori  vestrae  Caeciliae  vicecomi- 
tissae &  filiis  vestris  Rogerio  &  Ray- 
mundo  Trencavel  de  toto  honore  meo, 
videlicet  de   Minerba  &  de  Azillano  &  de 

omnibus   aliis   meis   castellis   quae   habeo  Donation  d'Alphonse,  comte  de  Tou- 

vel  habere  debeo  &  homines  &  foeminae  louse,à  V abbaye  de  Lé^at' . 
habent   &   tenent   de   me   &   de    toto    alio 

meo  honore,  videlicet  de  villis,  de  villa-  tN    nomine    sancte    &    individue    Trini- 

nis,  de  hominibus  &  foeminis,  cum  usati-  1   tatis.  Ego  Ildefunsus  Dei   gratia  comes 

cis    &    censibus    illorum    &    de    terris    &  Tholose,   dux    Narbone   &   marchio    Pro- 

vineis,  &c.,   &   de   toto   alio   meo   honore  vincie,  volens   divinis     hobedire    precep- 

quem  hodie  habeo  &  in  antea  habere  po-  tis   :  Date  eUmosînam  5-  ecce  omnia  munda 

tero,  qualicumque  modo  habeo  &  possideo  sunt  vobis ,  omnibus   hominibus   presenti- 

&  homines  &  foeminae   tenent  &  habent  bus   atque   futuris   notum   fieri  voie   quod    iid.oiig. 

per  me  &  tenere  vel  habere  debent  de  me  pro  redemptione  anime  mee  &  parentum    001.4-14. 

in  uUo  sive  de  aliis  causis  omnibus  quae  meorum   banc  facio  helemosinam  ,  videli- 

mihi  accessurae  sunt  vel  aliquo  modo  ac-  cet   quod   dono   viridarium   meum   Deo   & 

cedere  vel  advenire  debent.  Quod  si  ego  monasterio    sanctissimi   Antonii   confesso- 

praedictus  Wilhermus  obiero  sine  infante  ris  Christi,  quod  situm  est  juxta  castrum 

meo  légitime  de  uxore,  totus  suprascrip-  Narbonense   foris  murum ,  ad  plantandam 

vineam ,  retenta  quarta  parte  uvarum  & 
medietate  fructuum  ceterarum  arborum  in 
tempore  suo.  Set  ut  hec  donatio  stabilis 
&    inconcussa    permaneat    nec    ab    aliquo 


An 
I  127 
juillet. 


tus  honor  meus  ad  vos  remaneat  sine  omni 
contradictione  &  vester  sit,  praeter  quan- 
tum voluero  dare  pro  anima  mea,  excep- 
tis  istis  castellis  ad  fevum  militibus  meis. 


&  ut  illud  donum  faciam  tali  modo  quod       fraudis  comentorum  {sic)  aliqua  turpi  oc- 


non  pareat  quod  faciam  pro  vestra  contra- 
rietate  vel  pro  vestro  malo  &  ut  milites 
praedicti  habeant  &  teneant  ipsum  fevum 
per  vos  sine  omni  contradictu.  Hoc  autem 
donum  &  convenientiam  facio  vobis  prop- 
ter  amorem  &  propter  dilectionem  nos- 
tram  &  propter  placitum  &  convenien- 
tiam quam  fecistis  mihi  de  Laurano  &  de 


casione  inquietari  possit,  Guillelmus  abbas 
Lesatensis  sub  cujus  juridictione  hoc  mo- 
nasterium  regitur,  &  Guillelmus  prior 
ejusdem  monasterii  a  quo  hec  donatio  sus- 
cipitur  donavit  mihi  ceterorum  mona- 
chorum  consilio  LXX  solidos  Tolosane 
monete  &  unam  mulam.  Hauc  autem  do- 
nationem  facio   cum  bac  carta  meo  sigillo 


Olarge  ad   meam  voluntatem.   Ipsum  vero  sigillata  &  sine  inganno.  Quicumque  vero 

praedictum    honorem    vel    aliquid    de    eo  improbo  ausu,  instigante  nefando  spiritu, 

non  habeara  licentiam  vendendi  aut  alie-  hec   violare   presumpserit,    memoria    ejus 

parsque  ipsius  deleatur  de  terra  vivencium, 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix,    8<  copie  dans 

la   collection   Doat_,  à  la    Bibliothèque  nation<ile,  -  '  Cartulaire  de   l'abbaye  de  Lézat    [latin   9189, 

V.  i66,  f"  100.  f  218  v"J. 


An 
1 127 


945 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


946 


An 

1  I  27 

18  avril. 


&  cum  Dafaii  &  Abiron  in  infenio  damp-      tui  vobis  satisfacere  &  mei  praedicfi  feva- 


netur,  meunique  reginioiiium  diutius  sta- 
biliatur  ac  inter  sanctos  pars  mea  consti- 
tuatur.  Et  sciendiim  sit  quod  plateam  quam 
prcdecessores  mei  predicto  nionasterio 
Sancti  Antonii  donaverunt,  illam  donatio- 


les  noluenint  me  de  hoc  juvare.  Scripta 
fuit  haec  carta  XIV  kalendas  maii,  anno 
dominico  MCXXVII,  régnante  rege  Lodo- 
vico.  S.  Bernardi  de  Miravalle  &  Bernardi 
de  Tribusmalis   &  Pétri  Vassalli    &    Pétri 


nem  mee  potestatis  auctoritate  confirme.  RaymunJi  de  Farinano.  A  Kolando  roga- 

Hujus  rei  consiliatorfuitGuicaldus  Enguil-  tus  dictante  Stéphane  Sicfredi  Bernardus 

bertus  Tholose  civitatis  vicarius  &  testis,  Sicfredi  scripsit. 
&  alii  quamplures,  scilicet  Raimundus  Stc- 


phanus  de  Claromonte,  Bertrandus  Rot- 
bertus  Assallitus,  Jochetus,  Guillelmus  de 
Dalbs ,  Paganus  Cocus  atq\ie  Bernardus 
Ortolanus.  Facta  est  autem  hec  donatio 
&  confirmatio  anno  ab  Incarnatione  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi  M°C''XX.''VII",  in 
mense  julii,  feria  VI",  luna  xVll'',  régnante 
Lodoyco  rege.  Petrus  capellanus  &  can- 
cellarius  meus  scripsit. 


496, 


CCCCVI 


n.  —  Haec'  est  carta  del  escambïs  &  de 
la  convenen'^^a  quam  fecerunt  inter  se  Ber- 
nardus abbas  &  monachi  Castrenses  cum 
Bernardo-^«  vescomte  &  uxor  sua  Cae- 
cilia  &  infantes  eorum  Roger  &  Ray- 
mundo  &  Bernardo.  —  Bernardus  abbas  & 
monachi  ejus  permittunt  &  concedunt 
Bernardo  vicecomiti  &  uxori  ejus  &  filiis 
eorum  supradictis  villam  Sanctae  Sigo- 
lenae  d'Asoal,  quae  est  allodium  Sancti 
Benedicti  Castrensis,  ut  faciant  ibi  volun- 
tatem  suam  ipse  Bernardus  At  &  uxor  sua 
&  infantes  eorum.  Sed  ipse  abbas  &  mona- 
chi ejus  retinent  sibi  in  ipsa  villa  in  do- 
minio  ecclesiam  Sanctae  Sigolenae  cum 
omni  offerende ,  cum  omnibus  primitiis 
&  omne  cimiterium  &  totum  decimum;  in 
his  omnibus  nihil  habebit  vescoms  ne  hom. 


Actes   touchant   le   vicomte   Bernard- 
Aton,  (S-c. 

L  —  Ego'  Rolandus  de  Bisano  absolve 

&  guirpio  per  fidem   sine  inganno  &  sine  sed  solus  abbas.  Dels  fevaters  istius  heno- 

ullo    retinimento     tibi     Bernardo  -  Atonis  ris   erit  guyrens  lo  vescoms  Bernardus-Ato 

vicecomiti   &  uxori   tuae  Caeciliae   &  in-  &  la  vescomtessa  &  filii  eorum 5  de  tos  loo^ 

fantibus  vestris   &  posteritati   vestrae   te-  foe-:^  d'A'{oal,  ni   i  aura  cens  lo  viscoms,  ha- 

tum   ipsum   fevum    quem    habee  &    tenee  bebit  abbas  unum   denarium  ejusdem  mo- 


de vobis  in  Biterri  &  in  Biterrensi  epis- 
copatu,  scilicet  ipsam  turrem  de  Biterri 
cum  toto  stare  quod  pertinet  ad  ipsam 
turrem  de  Biterri  &  cum  toto  stare  Lupeti 
de  Biterri,  &  alius  fevus  quem  de  vobis 
tenee  in  villa  de  Dividano  &  in  ejus  ter- 
minis,  de  que  collocatus  est  de  Biterri 
Bernardus  &  Lupetus  &  infantes  Guiraldi 
Mancipii  &  Guitardus  Albeinus  &  infan- 
tes Raymundi  de  Maureliano  &....  de  Fen- 
zillane  &  infantes  Raymundi  de  Salpiane 
&  Raymundi  Stephani  de  Curiis  &  Alfre- 
dus    de    Beciano  :  totos    praedictes    fèves 


netae  pre  recognitione  alledii  Sancti  Be- 
nedicti. Istam  villam  &  istud  allodium 
d'Assoal,  quod  est  Sancti  Benedicti,  num- 
quam  dabunt  vescoms  ni  si  fil  ad  ullam 
filiam  neque  vendent  neque  impignora- 
bunt  ad  ullum  hominem,  nisi  ad  Sanc- 
tum  Benedictum.  In  ipsa  villa  sibi  retinet 
abbas  juxta  ecclesiam  Sanctae  Sigolenae 
unum  casai  ab  sa  cort,  sicut  opus  est  mo- 
nachis  vel  clericis,  &  juxta  ipsum  casai 
item  alium  casai,  ubi  emant  &  vendant 
c[uidquiJ  veluerint  de  sue  av&r  absque 
leida.  Similiter  lu  ipsa  villa  habebit  abbas 


absolve  &  guirpio  vobis  prepter  querelas      àlium  casai  ubi  faciant  solum  ad  congre- 


quas  de  me  faciebatis,  de  quibus  non  pe- 

'  Château  de  Foix  ,  cnrtulnire  ,  caisse  1  fï ,  8c  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Biblioihècj ne 
nationale,  v.  166,  ("  111. 


gandum  decimum  &  faciendum  ertum. 
Prepter  hec  quod  ita  cencedit  abbas  vice- 
comiti &  uxori  ejus  &  filiis  eorum  facere 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


An 
1127 


Vers 
1128 


V.i  oric. 

t.  II. 
col.  ^  \b. 


Vers 
1128 


947 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


948 


An 


An 
1 129 


An 
1.28 

juillet. 


voluntatem  suam  in  Assoal,  ut  jamdictum  diffinitionis     inter     Bernardum     comitem 

est,  &  illi   similiter  vescoms  &  uxor  ejus  Melgoriensem    &    dominum     Guillelmum 

Caeciliae  &  infantes  eorum  omnes  laxant  Montispessulani.  De  moneta  Melgoriensi 

&  relinquunt  Domino  Deo  &  sancto  Bene-  ita  statutum  est,  quod  ego  Bernardus  co- 

dicto  &  monachis  de  Castris  praesentibus  mes  Melgoriensis  praedictam  monetam  de 

&  futuris    hoc    totum    quod   habebant    in  bac   hora    in   antea   monetari    non    faciam 


omni  alode  de  Sais,  ut  amplius  ibi  ullam 
rem  habeant,  ullum  dominium  omnino  nec 
hom  per  eh,  nec  facient  ibi  tultam  nec 
quistam  ni  alberc,  ni  lor  sirvent  ullum  ho- 


nisi  denarium  de  VI  denariis  argent!  fini 
&  medalias  de  V  denariis  fini  pogesiam 
minus,  &  XXIV  denarios  in  una  uncia, 
XXV  de  mesalliis  in  uncia,  &  in  XX  solidis 


minem  ibi  distringent,  nuUum  usum  quae-  denariorum  tantum  duos  solidos  de  me- 
rent.  —  Ego  Bernardus  y^f  vescoms  %(.  uxor  salliis,  &  nec  aliter  eam  faciam  fabricari 
mea  Caecilia  &  infantes  nostri  supra-  nisi  consilio  &  consensu  Guillelmi  domini 
scripti  istam  villam  ^eSais  cum  omni  allô-  Montispessulani  &  meorum  proborum  ho- 
dio  suo,  sicut  hic  scriptum  est,  laxamus  &  minum.  Praeterea  constitutum  est  quod  si 
relinquimus  omnipotent!  Deo  &  sanctis  ego  Bernardus  Melgorii  cornes  mortuus 
ejus  &  monachis  de  Castris  per  fidem  sine  fuero  habens  iilios  legitimos  vel  filias,  di- 
engan,  sine  uUa  retinentia  de  nos  &  de  mitto  eos  vel  eas  cum  universis  facultatibus 
nostros ,  sic  nos  Deus  adjuvet.  Testes  &  suis  in  potestate  &  in  baillia  Guillelmi  do- 
laudatores  sunt  de  ista  convenenc^a  epi-  mini  Montispessulani,  tali  tamen  pacto, 
scopus  Carcassensis ,  Ger.  de  la  Kedorta,  quod  si  masculus  vel  niasculi  fuerint,  per- 
Bernard  de  JVlîraval,  Ugo  de  Paulin,  Ar~  maneant  in  ejus  baillia  adeo  donec  milites 
naud  Yetrï ,  Arnald  de  Castras  &  tota  villa  fiant  &  honorem  suum  bene  regere  pos- 
de  Castras,  monachi  &  laici.  sint.  Si  vero  filiam  vel  filias  légitimas  ha- 

buero,  similiter  relinquo  eas  in  potestate 
III. —  T'en'  gara  Père  fils  de  Guilherme  &  in  baillia  ejusdem  Guillelmi  Montis- 
([u'wocavis  kto  eu  Adalrigs  fils  de  Fideta  lo  pessulani ,  tamdiu  donec  perveniant  ad 
castel  de  Vin';^an  ni  las  foro^as  que  y  sunt  ni  illam  aetatem  quae  légitime  possint  ma- 
adenant  y  seran,  n'ol  tolrei  ni  t'en  tolrei,  &c.  rito  copulari.  Sed  si  forte  contigerit  te 
Hoc  fuit  factum  quod  superius  scriptum  Guillelmum  Montispessulani  mori  intérim, 
est  in  praesentia  Raymundi  Unaldi,  Ray-  relinquo  similiter  praedictos  liberos  meos, 
mundi  de  Brucia  &  Wilhermi  de  Auriac ,  sive  sint  masculi  sive  foeminae,  successo- 
Calveti  de  Malafalgaria  &  Ricardi  &  ribus  tuis  videlicet  illis  qui  de  Montepes- 
Olintibeli  &  Augerii  abbatis  de  Loddeva,  sulano  domini  fuerint,  ita  tamen  quod 
cujus  consilio  factum  fuit  sacramentum ,  eandem  fidelitatem  quam  nos  ad  invicem 
anno  M cxxix  Incarnationis  dominicae.  fecimus  mihi  vel  haeredibus  meis  succes- 
Petrus  scriba  scripsit.  sores  ejusdem  Guillelmus  faciant,  &  ego 

&  haeredes  mei  similiter  tuis  successori- 
~  ~  bus,  sicut  in  sacramentalibus  nostris  scrip- 

tum est,  faciamus.  Item  de  omnibus  peti- 
tionibus  &  querimoniis  quas  ego  Bernardus 
cornes  Melgorii  faciebam  vel  facere  aliquo 
Accord   entre  Bernard  IV,  comte    de      modo   poteram    adversus    te   Guillelmum 
Melgu'eil,  ^  Guillaume  VI,  seigneur      Montispessulani,  exceptis  tantum  retene- 
de  Montpellier^  mentis  quae  continentur  in  cartis  de  diffi- 

nitione  facta  inter  me  &  te  ab  Aldegario 
N   nomine,  &c.  Anno  dominicae  Incar-      Tarraconensi  archiepiscopo  &  a  Galterio 
natiouis    MCXXVlll,    in    mense    julio,      Magalonensi  episcopo,  excepto  Castro  de 
feria  IIII,  facta   haec  carta  concordiae  &      Monteferrario    quod    ab    integro    tibi    ac 

successoribus    tuis    relinquo   sine    mea    & 
'  Château  de  Foix ,  cartiilaire,  caisse  i5.  meorum  successoruiu  aliqua  inquietiidine, 

'  Manuscrits  d' A uhays^n.  8\.  facio  tibi  GuiUelmo  Montispessulani  ple- 


497.  —  CCCCVII 


I 


Éd.  orig. 

t.  Il, 
col.  446. 


An 


949 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


çSo 


narium  finem  sine  tuo  inganno.  —  Simili- 
ter  ego  Guillelmus  Moiitispessulani  facio 
tibi  comiti  Bernardo  plenarium  finem  de 
omnibus  querimoniis  &  petitionibus  quos 


498. 


CCCCVIII 


ego  adversus  te  Bernardum  comitem  facie-      Donation  de  Bernard,  comte  de  Met- 


bam  &  facere  aliquo  modo  poteram  sine 
tuo  enganno,  exceptis  retenementis  quae 
in  praedictis  cartis  continentur.  Propter 
hune  autem  finem  &  concordiam  praeno- 
minatani  ego  Guillelmus  de  Montepessu- 
lano  mutuo  tibi  Bernardo  comiti  Xiii  M 


gueily  à  V église  de  Saint-Romain 
de  Melgueil  '. 

IN  nomine  Domini  &  in  praesentia  bo- 
norum  hominuni,  ego  Bernardus  comcs 
Melgorii  &  ego  Guillelma  comitissa  com- 
solidorum  Melgoriensium  quos  debeo  tibi  muni  consensu  sine  malo  ingenio,  tam  per 
vel  tuo  mandatario  persolvisse  usque  ad  nos  quam  per  nostros,  in  manu  Stephani 
III  annos.  —  Ego  quidem  praedictus  Ber-  de  Irridrio  &  pro  animarum  nostrarum 
nardus  cornes  convenio  tibi  Guillelmo  vel  redemptione  solvimus,  guarpimus  &  in 
tuo  mandatario  vel  successori  tuo  prae-  propria  possessioiî#per  allodium  tradimus 
dicto  XIII  M  solidorum  reddere  de  primis  Domino  Deo  &  ecclesiae  Sancti  Romani 
denariis  qui  exierint  de  medietate  totius  de  Melgorio  ad  cimeterios  &  ad  proprios 
modenatge  quod  ad  me  pertinet  :  hoc  est      ejusdem  ecclesiae  usus,  totum  quod  habe- 

de  XII  denariis  quos  habeo  in  libra,  habe-      mus in  toto  stare  quod  Arnaldus  Alca- 

bis  semper  VI  denarios,  donec  praedicta  zardi  juxta  ecclesiam  Sancti  Romani  habe- 
XIII  M  solidorum  sint  tibi  vel  tuis  succès-  bat,  &c.  Hoc  sicut  superius  dictum  est 
soribus  vel  tuis  mandatariis  persolufa  sine  fecit  cornes  jamdictus  cum  bac  carta  juxta 
vestro  inganno.  Et  insuper  ego  Bernardus  ecclesiam  Sancti  Jacobi  in  Melgurio,  &  co- 
Melgorii  cornes  juro  sacramento  tibi  Guil-  mitissa  jamdicta  fecit  hoc  idem  cum  hac 
lelmo  de  Montepessulano  quod  haec  om-      carta  infra  portam  castri  de  Melgurio  sur- 


nia  praedicta,  sicut  ex  parte  mei  dicta 
sunt,  ego  firmiter  ac  inviolabiliter  in  per- 
petuum  tenebo  &  observabo  sine  tuo  tuo- 
rumque  successorum  enganno,  per  aquest 
sans.  Hoc  totum  fuit  factum  per  manum 
Bernardi  de  Salvinac  &  Raymundi  Ros- 
tagni  de  Centrairanicis  &  Ademari  de 
Monte-Arnaldo,  &  Guigonis  monetarii. 
De  hoc  omni  testes  sunt  isti  :  Decanus  de 
Poschariis,  Bernardus  de  Andusia,  Rosta- 
gnus  d'Arsats,  Berengarius  Arias,  Gauce- 
Wnus  de  Clarets,  GuWlelmus  deVallemala, 
Berengarius  Lamberti,  Dulcianus,  Faidi- 
tus,  &c.  Item  sciendum  est  quod  omnes 
isti  qui  inferius  scripti  sunt  juraverunt 
jurejurando  totam  banc  concordiam  &dif- 
finitionem  praenominatam  ,  videlicet  Pe- 
trus  de  Nemptis  &  Bertrandus  de  Lunello 
vetulo  &  Guillelmus  Bertrandi  de  Ve'^e- 
nobre  &  Guillelmus  Tallans ,  &c.  Testes 
sunt  Armannus  de  Omela'{,  Bernardus 
Ebrardi,  Guillelmus  Gaufridus  de  Posche- 
riis,  Poncius  de  Fabriciis,  Guillelmus  de 
(îigano,  Guillelmus  de  Villa-nova,  Aimeri- 
cus  armiger  Decani,  &c. 


sum.  Factum  est  hoc  anno  Verbi  Domini 
M  cxxviii,  in  mense  septembris.  Cujus  rei 
testes  sunt  Deodatus  Sancti  Flori  Magalo- 
nensis  ecclesiae  canonicus,  Bernardus  de 
Piniano,  Bernardus  de  Saviniaco,  Guirber- 
tus  de  Mergurio. 


499. 

Déposition  en  justice  sur  la  validité 
du  testament  d'un  nommé  Bernard- 
Pierre  de  Saint-Cyprien^. 

IN  secularibus  legibus  reperitur  scriptum, 
ut  voluntas  defuncti  juxta  modum  quarti 
ordinis  édita  firmissinuim  robur  obtineat, 
si  testes  ipsi  qui  hoc  audierint  &  rogati  a 
conditore  extiterint,  hoc  quod  injunctum 
habuerinl  infra  sex  mensium  spatium   sua 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  81. 

'  Cartulaire  d'Elne,  f"  44  v" ,  &  copie  dans  la 
collection  Moreaii,  à  la  Bibliorhèque  nationale, 
V.  53,  f  90. 


Éd  ong, 
t.  Il, 

col.  447. 


An 


sep- 
tembre. 


An 
I  12S 


()  no- 
vembre. 


1^ 


An 
I  128 


9^1 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


C)5: 


coram    judice   juratione  confirment    ejiis-  nallus  Gausberti  posuit  pro  trigînta  solî- 

demque     juramenti     conditione     tam     sua  dis  Magliensibus  praedicto  Bernard!  Pétri, 

manu    quam    testium   corroborent,   &    sic  quae  est   in  terminio  Sancti  Cypriani.  Et 

voluntas  defuncti  plenam   habeat  firmita-  dimisit     hospitali     Yerosolimitano     ipsam 

tem.  Idcirco  .juramus  nos  .testes  Arnallus  suam    pignoram    quam    habebat   de    Petro 

Poncii    &  Guillelmus    Berengarii    &   Ber-  Bernardi    milite  de   Sancto   Cypriano   pro 

nardus  Poncii  decanus,  per  Deum  &  super  viginti    solidis    Magliensibus.    Et    dimisit 

altare  Sancti  Stephani  protomartiris,  cujus  suum  equum   cum   suo   selemento  Sanctae 

ecclesia  est  constructa  in  vico  Heine,   in  Mariae   Arulensi ,    &  suum    clypeum    cum 

comitatu    Rossilionensi  ,   quia   vidimus    8^  lancea  Sanctae  Eulaliae.   Et   de  omni  suo 

audivimus  &  praesentes  adfuimus  ipsa  die  mobili  dimisit  medietatem  pro  anima  sua, 

&  hora,  quando  Bernardus  Pétri  de  Sancto  solutis    suis   debitis,   &   aliam   medietatem 

Cypriano,  detentus  aegritudine  qua  obiit,  Gislae   uxori   suae.   Postquam  autem   haec 

in  suo  sensu  atque  memoria  disposuit  hanc  omnia  crdinavit  praedictus  Bernardus  Pétri 

suam  ultimam  voluntatem  in  suis  tantum-  in  suis  solis  verbis,  increscente  languore, 

modo  verbis,  quam   nos  «praescripti   testes  discessit   ab   hoc    seculo ,   non  mutata   sua 

ab  illo  rogati  legaliter,  id  est  infra  sex  men-  voluntate  nobis  scientibus.  Acta  est  autem 

ses,  insistente  judice,  sacramentis   nostris  haec  sacramentalis  coaditio  quinto  idus  no- 

confirmamus  &  manuum   nostrarum  signis  vembris,  anno  M"  C°  ac  vigesimo  octavo  ab 

atque  testium  corroboramus.  Inprimis  di-  Incarnatione  Domini,  régnante  Ludovico 

misit  corpus  suum   ad  sepeliendum  eccle-  in  Francia.  S.  Arnalli  Poncii.  S.  Guillelmi 

siae  Sanctae  Eulaliae  sedis  Helenensis,  &  Berengarii.  S.  Bernardi  Poncii  decani;  nos 

dimisit    atque    concessit    Domino    Deo   &  testes  &  juratores  sumus.  S.  Pétri  Ferrandi 

Sanctae  Eulaliae  praedictae   pro   redemp-  canonici.  S.  Bernardi   sacerdotis.  S.  Guil- 

tione  animae  suae  omnem   suum   alodium  lelmi  Bernardi  sacerdotis.  S.  Raimundi  de 

quod  pater  suus  Petrus  Bernardi  in  testa-  Turre;  nos  testes  qui  hoc  jurare  vidimus. 

mento  suo  dimisit  praedicto  Bernardo  ad  S.  Guilielmi   judicis.  S.  Arnulfus  gramati- 

faciendas  omnes  voluntates  suas,  quod  ma-  cusj  rogatus  hoc  scripsit  die  &  anno  que 

ter  sua   possidebat   tantum   violario    jure-  supra, 
est  autem  praedictum  alodium   in  terminio 

Sancti    Cipryani,    in    comitatu     Rossilio-  ~     ' 

nensi,  subtus  Helna.  Et  dimisit  fratri  suo 

Petro  Ecfredi    unam  vineam   quae   est   de  5oo.    —   CCCCX 

supradicto  alodio,  ut   habeat  &  possideat 

eam  post   mortem   matris  suae  tantum   in  Lettre  des  religieux  de  Saint-Chinian 
vitasuajpostmortemveropraedicti  Pétri  ^    Arnaud,     archevêque     de     Nar- 


Ecfredi  revertatur  praedicta  vinea  in  jus 
&  dominium  tabulae  kanonicae  praedictae 
Sanctae  Eulaliae.  Praedictum  autem  alo- 
dium quod  superius  dimisit  Sanctae  Eula- 
liae post  obitum  matris  suae,  dimisit  atque 
concessit  tabulae  canonicae  Sanctae  Eula- 
liae praedictae  ut  possideret  illud  &  ha- 
beret  jure  perpetuo.  Praeterea  dimisit  ta- 
bulae altaris   praedictae  Sanctae  Eulaliae 


bonne  '. 

VIRO  totius  venerationis  gloria  celeber- 
rimo  &  cum  celebritatis  titulis  insi- 
gnibus  in  bac  &  in  diversis  regionum  par- 
tibus  longe  lateque  famosissimo,  Arnaldo 
Dei  ipsiusque  fidelium  nutu  Narbonae 
sedis  archiepiscopo,  grex  pusillus  mona- 
chorum  Sancti  Aniani   honorem   ut  patri, 


ipsam  pignoram   unius   librae  de  plata  de  timorem   ut  domino. 

monetis,    quam    habuit    de   Ecardo   pâtre  Dignitati   vestrae    notum    fieri   volumus 

videlicet    Pétri   Ecardi,  quam    praedictam  abbatem   nostrum   Hermengaudum ,  virum 

pignoram   habeat  praedicta  tabula  usque-  humilem  &  modestuni,  ab  hoc  saeculo  dis- 

quo  redimatur.  Item  dimisit  pro  remedio  '  cessisse;  quare  ne  sicuti  oves  pastoris  re- 

animae    suae    monasterio   Sanctae    Mariae 

Arulensi   ipsam   suam    pignoram   quam   Ar-  '  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Chinian, 


An 
1128 


Vers 


— q53  preuves  de  l'histoire  de  LANGUEDOC.  qSa  

Vers       ^  '    ^        An 

"^^     gimine  carentes  diu  viam  erraticam  veni-  matas   quod   donet   si    ego   morior   sorori      "^^ 

remus  &  ecclesia  nostra  pastoralis  officii  nostre  Marie.  Hec  omnia  superius  scripta 

expers  haberetur,  uno  corde,  uno  animo,  laxo  predicto  fratri  meo  Bernardo  &  dono 

una  voluntate  Domino  cui  sécréta  omnia  si  ego  morior  ad  faciendam  omnem  suam 

patefacta  sunt  genibus  in  terra  aute  alta-  voluntatem.    Facta   carta  VI    nonas    julii, 

ria  sacra  positis  supplicantes,  Deum  exo-  anno  Domini  M"C°xxviiii,  régnante  Lo- 

ravimus    ut    nobis   patrem    Dei    &    sancti  dovico   rege.  Sigfnum  Guillelmi  de  Bit- 

Benedicti    regulam   observantem    sua   pie-  terris,  qui  hoc  testameiitum  scribere  jussi 

tate  ipsemet  eligeret  &  electum   nobis  tri-  &    firmavi    firmarique    rogavi.    Sig  f  num 

bueret  &  virtutis  suae  gratia  illustraret  :  Geraldi    de    Narbona.    Sigfnum    Radulfi. 

facta  siquidem  oratione  omnes  de  pulvere  Sigfnum    Raterii. 

lacrymantes  surreximus,  &  quasi  alter  al-  Guillelmus     Sancti     Stephani      rogatus 

teri    subauriculasset,    cum    antea    mentio  scripsit. 
ipsius  nulla  facta  fuisset,  unum  de  nostris 
confratribus    nominavimus,   conclamantes  ~~ 

in  Domini   nomine  pastorem  nobis  &  do- 

minum  eligimus   eique   subjici  &  obedire  002.   —  CCCCXI 

sicut    beatus    Benedictus    praecipit   omni 

tempore  vitae  nostrae  volumus.  Vos  igitur  Contrat    de    mariage    entre    Gu'illau- 
humiliter   rogamus ,    ut   banc   electionem  ^^    ^/^    seigneur    de    Montpellier, 

nostram   canonice  factam   vestra  velitis   &  c     <->•»     ji    , 

dignemini  authoritate  confirmare.  *^ 

lUM   in    mundi    principio   Deus   omnia    Ed.orig. 
creando  ad    ultimum    hominem   con-   col. 448. 


C 


An 
1 129 

juillet. 


didisset,  unam  de  costis  ejus  tulit  dicens  :   

^Ol«  Non  est   bonum   esse   hominem   solum"^  &c.      ^ers 

Tantis  igitur  Dei  testimoniis  eruditus,  ego      '  '^^ 

Testament  de  Guillem  de  Béyers,  au  Guillelmus    de    Montepessulano    duco    te 

moment    de    son    départ    pour   la  charissimam    sponsam    meam    in    uxorem 

Terre-Sainte^  nomine  Sibyllam,  &  dono   tibi   in  dona- 

tionem  propter  nuptias  castrum  quod  di- 

IN  Dei  nomine.  Manifestum  sit  quod  ego  citur  Monsferrarius  &  Castrum-novum  & 

Guillelmus   de   Bitterris   cupio  pergere  villam    de   Sustantione    &   villam    de   Sal- 

ad   sanctum  Domini  Sepulcrum   &  hac  de  zeto   &  villam   Sancti   Martini   de  Crecio, 

causa   fatio    hune    meum    testamentum    8-^  quidquid  videlicet  in  supradictis  castris  & 

divisione   de    omnibus    que    habeo    &   tali  villis   &  in  eorum    terminiis   ego  Guillel- 

modo  scribere  jubeo.  Inprimis  igitur  laxo  mus  de  Montepessullano  habeo  &  in  an- 

&  dono,  si  morior  in  hoc  Iherosolimitano  tea  habiturus  sum  vel  aliquis  pro  me  ibi 

itinere,  Bernardo  fratri  meo  de  Bitterris  habet  &  habere  débet,  in  ipsa  donatione 

illud    pignus    integriter   quod    habeo    in  propter  nuptias  tibi  Sibyllae  dono.  Insu- 

manso  Johannis  Barroti  &  in  orto,  scilicet  per  eadem  donatione  praedicta  dono  tibi 

L  &  V  solides  quos  habeo  desuper.  Et  ite-  D    solidos    Melgorienses     in     unoquoque 

rum  laxo  ei  &  dono  totam  meam  partem  anno,  quos  etiam  habeas  in  meo  honore 

integriter  de  omni  illo  honore  quem  ha-  de  Latis.  Haec  autem  omnia  jamdicta  tibi 

beo  &  ulla  voce  habere  debeo  in  villam  dono  lali  pacto,  quod  si  superstites  liberi 

Bitterris    &    in    omnibus    ejus    terminiis.  nobis  fuerint,  qui  de  me  &  ex  te  sint  nati 

Et  laxo   ei  &    dono    totum    illum    meum  &  generati,   tu   Sibylla   uxor   mea   habeas 

salem  quem  habeo  in  terminio  Narbone  &  post    mortem    meam    inde     usumfructum 

in  terminio  de  Villa  Judaica,  prêter  c  sau-  tamen  in  vita  tua  &  post  mortem  tuam  ad 

'  Mélanges  de  Colbert,  v.  414,  n.  29;   original  '  Manuscrits  d'Aubays,  n.  82. 

provenant  des  archives  de  Saint-Paul  de  Narbonne.  '  Genèse,  c.  2,  v.  18. 


Vers 
I  129 

Kd.orif;. 

t.  11, 
col.  449. 


955 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


956 


ipsos  liberos  nostros  communes  reverten- 
tur.  Si  autem  nobis  non  fuerint,  similiter 
habeas  ea  in  vita  tua  &  post  mortem  tuam 
ad  proximos  meos  vel  ad  illum  cui  reli- 
quero  quiète  revertantur.  Praeterea  dono 
tibi  Sibyllae  uxori  meae,  si  mihi  super- 
vixeris,  decem  millia  solidorum  ad  perfi- 
ciendas  omnes  voluntates  tuas.  Item  dabo 
tibi  quandiu  vixero  per  singulos  annos  M 
solides  Melgorienses  ad  faciendam  omnem 
voluntatem  tuam,  praeter  tantum  quan- 
tum cum  tuo  amore  invenire  potero.  Acta 
sunt  haec  anno  dominicae  Incarnationis 
M  CXXIX,  in  mense  augusto,  feria  l.  Sig- 
num  Guillelmi  Montispessulani  qui  hanc 
cartam  scribere  jussit  &  testes  firmare  ro- 
gavit.  S.  Arnaldi  Narbonensis  archiepi- 
scopi.  S.  Bernardi  Arelatensis  archiepi- 
scopi.  S.  Raimundi  Magalonensis  episcopi. 
S.  Bernardi  Biterrensis  episcopi.  S.  Pétri 
Lutevensis  episcopi.  S.  Bernardi  de  Andu- 
sia.  S.  Guillelmi  de  Omellas.  S.  Decani  de 
Poschariis.  S.  Bonifacii  de  Revello.  S.  Ar- 
dezonis  de  Monteforto.  S.  Pétri  de  Sicis. 
S.  Guillelmi  de  Vallemala.  S.  Raimundi 
Rostagni.  S.  Pétri  Anglici  qui  haec  scripsit. 
Diffinitum  est  quod  Guillelmus  de  Mon- 
tepessulano  donet  uxori  suae  nomine  Sy- 
billae  in  donatione  propter  nuptias  cas- 
trum  quod  dicitur  Monsferrarius,  Cas- 
trum-novum  &  villam  Sustantionem,  &c., 
&  ducet  eam  in  uxorem  légitime  usque  in 
festivitatem  Sancti  Michaelis  &  non  di- 
mittat  eam  in  vita  sua  nisi  justo  judicio. 
Quicumque  vero  ex  supradictis  castris  vel 
villis  debent  facere  fidelitatem  vel  jus- 
jurandum  seu  hominium  Guillelmus  de 
Montepessulano,  hoc  totum  faciant  uxori 
suae  Sibillae  infra  mensem  postquam  eam 
duxerit.  Et  ut  Guillelmus  de  Montepessu- 
lano ita  faciat  &  teneat,  debent  jurare  XL 
milites,  &  quod  ipsi  XL  milites  sint  ei 
fidèles  coadjutores  in  omnibus  supradictis 
habendis  &  retinendis  similiter  debent 
jurare  bona  lide. 


5o3.  —  CCCCXII 

Actes  de  Roger  111  y  comte  de  Fo'ix. 

I.  —  In  nomine',  &c.  Ego  Rogerius  Fuxi 
cornes  filius  Rogerii  &  Stephaniae  reco- 
gnoscimus  invasionem  &  violationem  quam 
feci  de  usagiis  quos  debeo  observare  in 
Castro  Appamiarum  &  in  villa  Fredelaci. 
Ad  honorem  Dei  &  sancti  Antonini  reddo 
me  culpabilem,  &  quia  ad  praesens  rapui 
quamdam  justitiam  de  feda,  de  qua  nec 
patri  raeo  nec  mihi  aliquid  concessum  est 
habere,  quod  injuste  feci  juste  emendari 
volo,  &  pro  ipsis  L  solidis  quos  habui  pro 
justitia  de  ipsa  feda  reddo  Petro  priori 
&  canonicis  Sancti  Antonini  unam  par- 
tem  de  ipso  honore  quem  teneo  de  abbatia 
Sancti  Antonini,  hoc  est  albergum  quem 
habeo  de  Petro  Bernardo  Res  &  de  Guil- 
lelmo  Sogueto  &  de  Guillelmo  Aucdogo 
&  fratribus  ejus  &  Raimundo  Petro  Aus- 
torario  :  in  tali  conventione,  ut  in  perpe- 
tuum  canonici  Sancti  Antonini  per  unum- 
quemque  annum  habeant  ipsos  albergos. 
Facta  carta  publica  in  mense  decembris, 
feria  vi,  anno  ab  Incarnatione  Domini 
M  CXXIX.  S.  Rogerii  comitis  qui  cartam 
istam  fieri  jussit  &  manibus  firmavit  in 
praesentia  Amelii  Tolosani  episcopi,  vi- 
dentibus  Bertrando  de  Bellopodio  &  Al- 
seo  &  Athone  de  Collis.  Petrus  presbyter 
Deodatus  scripsit. 

IL  —  Ego'  Rogerius  de  Mirapeîx  &  Ar- 
naldus  Rogerii  8i  ego  Rogerius  Isarnus 
&  ego  Sicfredus  de  Marlag,  juramus  tibi 
Rodgerio  comiti  Fuxensi  filio  Rodgerii  & 
Stephaniae  castellum  M.irapei'^,  ab  la  far- 
das, &c. 

III.  —  Ego'  Bernardus  de  Belmont  &  fra- 
tres  mei  Raimundus,  Guillelmus  &  Jorda- 
nus  filii  Flandrinae,  juramus  Rogerio  co- 
miti de  Fuxo  filio  Stephaniae  castellum  de 
Montait  &  forcias  quae  modo  ibi  sunt,  &c., 

'  Archives  de  l'évêché  de  Pamiers. 

'  Archives  du  château  de  Foix  ,  cartulaire, 
caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.   i66,  f°  55. 

^  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  7. 


An 
I  r  29 

décem- 
bre. 


Éd.ori};. 

t.  Il, 
col.  450. 


Vers 
I  129 


Vers 

1  i37 


An 
1129 


957 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


9bî 


An 
..37 

octobre. 


L 


Vers 

1 137 


in  tali  convcnientia  quod  ipse  Rogerius  Biterrensis  cognoscens  adosse  diem  disces- 
comes,  si  opus  ei  fiicrit,  habeat  potesta-  sionis  nieae,  apud  Nemausum  gravi  deten- 
tem  de  ipso  castello  de  Montait  ad  fa-  tus  infirmitate,  rectam  tanicn  habens  nie- 
ciendam  guerram  contra  homines  omnes  nioriam,  testamentum  meum  sic  statuo, 
quoscumque  voluerit,  praeter  nos  solos  volo  ut  describatur,  ut  in  perpetuum  in- 
&  senioreni  castelli  de  Aurïag  &  seniorcm      violabiliter  custodiatur.  Rotgerio  primo- 

genito  filio  meo  relinquo  Carcassonani  & 
Carcasser^,  Redas  &  ReJei^,  Albiam  &  Al- 
bî^c^  &  omne  quod  habeo  in  Tolosano 
&  quicquid  dominus  Carcassonae  habuit 
in  NarboncQ^,  excepto  Cenceno  cum  suis 
pertinentibus,  &  quod  dominus  Ambileti 
habuit  in  Roergue  &  quod  dominus  Am- 
bileti habuit  in  ^iarbone-^,  excepto  Cen- 
ceno. —  Raimundo  Trincavello  filio  meo 
relinquo  Bc^er  &  Bc^^erc^  &  Acde  &  Aga- 
de-:^  &  Cenceno  cum  suis  pertinentibus  & 
totum  fevum  quod  dominus  Andusae  habuit 
a  domino  Biterrensi.  —  Bernardo  filio  meo 
relinquo  Nemausum  cum  Neniausensi,  & 
n\Sustansone'{  fevum  comitis  Melgoriensis. 
—  Mando  etiam  Rogerio  ob  augmentum 
quod  sibi  facio,  ut  sororem  suam  Paganam 
maritet  cum  consilio  matris  suae  ac  baro- 
num   suorum    ex  proprio,  &  redimat   pi- 


An 
1 1 29 


de  Carcassona. 

IV.  —  Ego  '  Bernardus  de  Belmont  & 
omnes  fratres  mei  Raymundus,  &c.,  nos 
insimul  juramus  ipsum  castellum  de  Mon- 
talt  per  fidem  sine  inganno  ad  comitem  de 
Fuxo  &  infantibus  suis,  &c.,  &  donamus 
illi  unum  albergum  in  villa  de  Montait 
cum  ce  caballis  cum  suis  equitatoribus, 
de  [festivitatej  omnium  Sanctorum  usque 
ad  carisma  intrante  per  unumquemque 
annum.  Testes  RaymuRdus  de  Amancas , 
Guillelmus  de  Lordad,  Rogerius  de  Ver- 
nejol,  &  Berengarius  de  Brugal,  Facta 
carta  sacramenti  hujus  in  mense  octo- 
bris,  feria  II,  anno  MCXXXVII,  régnante 
Lodoico  rege,  &  Ildefonso  Tolosae  comité. 

V.  —  Ego'  Berengers  fils  d'Aldîard  &■  eu 
Bertran  fils  d'Aldîard  6-  eu  Raimons  fils  de 


Condet  £•  eu  Bertran  fils  de  Condet,  juram  a      gnora  de  honore  Nemausensi  relicto  Ber- 


tu  Roger  fil  d'Estephania  comte  de  Foix  lo 
castel  que  vocant  Perela  &■  las  foreras  qui  ara 
î  son  &  adenant  î  seran,  &c.,  salva  lafedeltat 
del  comte  de  Tholose,  per  achest  sants.  Facta 
carta  ista  mense   januarii,  die  dominica, 


nardo-Atonis,  atque  solvat  debitum  Man- 
tilinae  filiae  meae.  Praecipio  autem  ut  alia 
débita  mea  singuli  solvant  sicut  in  terris 
sibi  relictis  debeo.  —  Mando  praeterea 
ut  si  Rogerius  absque  legitimo  filio  uxoris 


régnante  Ludovico  rege.  5".  Raîmun  Guîl-      obierit,  omnis  honor  quem  ei  relinquo  re- 


lem  de  Vilamur.  S.  Peire  Ramon  de  Ravad. 
S.  Raimon  Sang.  S.  Aicard  &  Roberet  Al- 
seu.  S.  Guillelmus  de  Tornabox. 


vertatur  ad  Raimundum,  &  quae  Raimundo 
dimitto  Bernardo  sint.  Quod  si  Raimundus 
ut  supradixi  obierit,  omnis  honor  illius  ad 
Bernardum  revertatur.  Si  vero  Raimundus 
&  Bernardus  sine  filiis  obierint,  omnis 
honor  eorum  ad  Rogerium  revertatur.  — 
Hoc  sane  testamentum  factum  est  coram 
Caecilia  vicecomitissa  &  Raimundo  Pos- 
Dernîer  testament  de  Bernard  Aton,      cheriarum  Decano  &  Raimundo  Gossabal. 


504.  —  CCCCXIII 


vicomte  de  Bé-^ierSy  Nimes,  ^c.^ 

ANNO  ab  Incarnatione  Domini  MCXXIX. 
ïn  nomine  sanctae  &  individuae  Tri- 
nitatis.  Ego   Bernardus-Atonis   vicecomes 

'Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  11,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f  237. 

'  Ibid.  f  222. 

'  Ibid.  f°  147.  —  CateJ,  Mémoires  de  l'histoire  de 
Languedoc,  p.  636. 


—  Cum  autem  ad  describendum  ventum 
est,  intromissi  sunt  Pontius  Raimundus  & 
Pontius  Siguerius  &  Sicardus  Muriveteris. 
Régnante  Lodoico  rege.  Marcus  compo- 
suit. 


An 
1 129 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  45i. 


9^9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


960 


Ed 

t 

.orig. 
Il, 

co 

•417- 

An 

1 

.3o 

5o5.  —  CCCCIX 
Concile  tenu  à  Narbonne^. 

IN  Dei  nomine.  Notum  sit,  &c.,  quoniam 
ego  Arnaldus  Dei  gratia  Narbonensis 
archiepiscopus  &  apostolicae  sedis  legatiis 
laudo  &  recognosco  atque  concedo  illud 
donum  quod  Dalmatius  sanctae  memoriae 
Narbonensis  archiepiscopus  fecit  de  ec- 
clesia  Sancti  Joannis  de  Oviliano  &  de 
omnibus  sibi  pertinentibus ,  quam  dédit 
canonicis  regularibus  Sancti  Justi.  Nunc 
autem  ego  praedictus  Arnaldus  Narbonen- 
sis archiepiscopus  cupiens  restaurare  & 
de  miserabili  captivitate  in  nielius  reinte- 
grare  praedictam  ecclesiam,  in  concilio  re- 
ligiosorum  virorum  Bermundi  Bitterrensis 
episcopi  &  Aldeberti  Agathensis  episcopi 
&  Arnaldi  Karkassensis  episcopi  &  Ber- 
nardi  de  Luco  archidiaconi  &  Kaymundi 
prioris  Sancti  Justi  &  Bernardi  Joannis 
praecentoris  &  aliorum  clericorum,  dono 
&  laudo  &  concedo  sine  ullo  inganno 
eandem  ecclesiam  de  Oviliano  cum  deci- 
mis  &  primitiis  &  cum  toto  ecclesiastico 
suo,  &c.,  canonicis  regularibus  Sancti  Justi, 
c[ui  nunc  ibi  sunt  &  in  antea  eruntj  semper 
praedictam  ecclesiam  habeant,  teneant  & 
perpétua  possessione  in  perpetuum  possi- 
deant  cum  omni  suo  jure,  sicut  scriptum 
est  supra.  Unde  ego  praescriptus  Arnaldus 
Narbonensis  archiepiscopus  tibi  Raymundo 
priori  &  successoribus  tuis  similiterque 
omnibus  aliis  canonicis  regularibus  nunc 
&  in  antea  in  ecclesia  Sancti  Justi  perma- 
nentibus,  hanc  cartam  securitatis  facio  & 
laudo  atque  firmo.  Et  ut  haec  donatio  abs- 
que  omni  inquietudine  firma  &  stabilis 
permaneat  omni  tempore,  manu  propria 
firmo  &  subtus  annotatos  firmare  pi*ae- 
cipio.  Si  quis  autem,  &c.  Actum  anno  Do- 
mini  M  CXXIX,  mense  martio,  sub  die  feria 
IV,  régnante  Ludovico  rege,  luna  xxvi. 
S.  Arnaldi  praescripti  Narbonensis  archi- 
episcopi   qui   jussit   hanc  cartam   scribere 


1 1 3o 


iierique  &  firmari  rogavit.  S.  Bermundi 
Biterrensis  episcopi.  S.  Aldeberti  Agathen- 
sis episcopi.  S.  Arnaldi  Karkassensis  epi- .  l^dorig. 
scopi.  S.  Bernardi  de  Luco  archilevitae.  col. 448. 
S.  Raymundi  prioris  praescripti  Sancti 
Justi.  S.  Joannis  praecentoris  &  aliorum. 
Petrus  scripsit  die  &  anno  quibus  supra. 


5o6. 


CCCCXIV 


Accords  entre  les  vicomtes  Roger  £-■ 
Ralmond  Trencavel ,  au  sujet  de 
l'héritage  de  leur  père. 

I.  —  In  nomine  Domini  '.  Haec  est  carta 
divisionis  &  confirmationis  quam  cum  bona 
voluntate  &  concordia  facimus  inter  nos 
nos  duo  fratres  Rodgerius  &  Raymundus 
Trencavellus.  Ego  Rodgerius  laudo  &  laxo 
&  confirme  tibi  Raymundo  Trencavello 
fratri  meo  totum  ipsuni  honorem  quem 
Bernardus-Atonis  pater  noster,  cum  con- 
silio  Caeciliae  matris  nostrae  &  in  prae- 
sentia  Raymundi  de  Poscariis  Decani  & 
Raymundi  Guassabaldi  divisit  &  donavit 
tibi  in  suo  testamento,  scilicet  Biterrim 
&  Biterrensem  &  Agatam  &  Agatensem 
&  Cencenonem  cum  omnibus  sibi  perti- 
nentibus, &  fevum  quem  domnus  de  An- 
dusa  habuit  de  domno  de  Biterris,  &  fevum 
quem  dominium  de  Montepessulano  habuit 
de  domno  de  Biterri.  —  Et  ego  Raymun- 
dus Trencavellus  laudo  &  laxo  &  confirmo 
tibi  Rogerio  fratri  meo  cum  bona  volun- 
tate &  concordia  totum  ipsum  honorem, 
quem  Bernardus-Atonis  pater  noster  cum 
consilio  matris  nostrae  &  in  praesentia 
Raymundi  de  Poscariis  Decani  &  Ray- 
mun'di  Guassabaldi  divisit  &  donavit  tibi 
in  suo  testamento,  scilicet  Carcassonam 
&  Carcasse':^  &  Red d as  &  Redde'{  &  Albi 
&  Albîe'{  &  totum  quod  habuit  in  Tolo- 
sano  &  totum  quod  dominus  de  Carcas- 
sona  habuit  in  Narbonense,  excepto  Cen- 
cenone  cum   sibi   pertinentibus,  &  totum 


Éd.oriff. 

t.  11, 
col.  45 1. 


An 
I  i3o 


'  Cartiilaire  de   la   cathédrale  de    Narbonne,   &  '  Archives   du   château  de  Foix,  caisse  22,    car- 

copie  dans  la   collection   Doat,  à  la   Bibliothèque       tulaire,  caisse  i5.  —  Baluze,  Histoire  de  la  maison 
nationale,  v.  55,  i°  188.  d'Auvergne,  t.  2,  p.  488. 


An 
I  i3o 


Éd.orig. 

t.  11. 
col.  452. 


An 
I  1 3o 

23 

février. 


961 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


96: 


quod  domîniis  de  Ambileto  habuit  in  Ko-  hoiiorem    de    hoc    primo    Pascha    Domini 

daerge   &   totuni  quod    dominus  de  Aiiibi-  usque  ad  annos  V.  Et  si  Homo  vel  foeniina 

leto  habuit  in  Narbonense,  excepte  Cen-  guerrcgaverit   eos  aut  ununi   de  eis,  quod 

cenone  cuni  sibi  pertinentibus.  —  Et  ego  se  teneant  invicem  &  adjuvet  unusquisque 

Rogerius  &  Raymundus  Trencavellus  lau-  alium  per  fidem,  &  unus  de  illis  non  con- 

damus  &  confirmamus  &  recipimus  testa-  cordet    neque    faciat    finem    cum    inimicis 

mentuni  &  divisionem,  quam  patcr  noster  suis   sine  consilio    alii   neque    matris  eo- 

inter  nos  divisit  &  fecit,  ut  in  perpetuuni  rum.  Praedictum  sacramentuin   juraverunt 

fîrmiter  teneatur  &  custodiatur,  sicut  su-  anibo  quod  teneant  illud   pcr  recognosce- 

prascriptum   est.  Et  juramus   anibo  unus-  nientum  matris  eorum  usque  ad  praefatum 

quisque    ad    alium    vitam    &    membra    &  terminum  aut  amplius  ultra  ipsum  termi- 


adjutorium  de  omnibus  hominibus  &  foe- 
minis  excepte  de  matre  nostra,  &  quod 
unus  non  manuteneat  ad  alium  sues  ho- 
mines   de   praedictis    terris,  &  quod    sues 


num  aut  minus  infra  ipsum  terminum.  Et 
Rostagnus  de  Pescheriis  &  Helisiarus  & 
Bertrandus  de  Armazanicis  &  Raimundus 
Stephani  de  Cerviano  &  Sicardus  de  Muio- 


homines  de  praedictis  terris  habeat  in  di-  vetulo  &  Ato  de  Cerneliano  &  Simon  de 
rectum  unusquisque  ad  alium;  si  hoc  ha-  Felgariis  &  Guillermus  Ato  de  Curvala  & 
bere  non  potuerit,  quod  adjuvet  illum  de      Sicardus  Cairellus  &  Guineguerras  de  Ca- 


illis.  Sicut  suprascriptum  est,  sic  ego  Ro- 
gerius jure  quod  teneam  illud  per  fidem 
sine  inganno  per  istos  sanctos.  Sicut  su- 
prascriptum est,  sic  ego  Raymundus  Tren- 
cavellus jure  quod  teneam  illud  per  fidem 
sine  inganno  per  istos  sanctos.  —  Cum  Fvo- 


dalonio  &  Isarnus  de  Boxazene  &  Ber- 
nardus  de  Canet  &  Arnaldus  PelapuUus 
&  Arnaldus  de  Corneliano  &  Isarnus  Jer- 
dani  &  Guillermus  de  Minerba  &  Ber- 
nardus  Grimaldi  de  Cencenene  per  man- 
damentum  amborum   Rogerii  &  Raimundi 


gerie  hoc  juraverunt  Stephanus  de  Fade-  fratrum  juraverunt  super  IV  Evangelia, 
riis ,  Frec/o/  de  Monte-Rotunde,  Sicardus  quod  si  unus  de  illis'  fratribus  infregerit 
Cairellus,  Guilabertus  de  Castras,  Guillel-       praedictum  sacramentum,  quod  se  teneant 


mus  Pétri  de  Altopullo,  Petrus  de  Laurano, 
Bernardus  de  Cannet,  Isarnus  Jordanus, 
Guillelmus  Rogerius  &  Bernardus  de  Tri- 
busmalis.  Et  cum  Raymundo  Trencavello 
hoc    juraverunt    Raymundus    Stephani    de 


cum  alio  &  adjuvent  illum  donec  illud 
emendet  per  laudamentum  matris  eorum 
&  ipsorum  ques  ipsa  ibi  admittet.  Factum 
fuit  VII  kalendas  martii,  anno  Domini 
MCXXX,  rege  Lodovico  régnante.  S.Guil- 


Cerviano,  Sicardus  de  Mure-Vetulo,  Isar-      lermi  de  Montepessulano,  Bernardi  de  An- 
nus   de  Cencenene,   Bernardus  Grimaldi,       dusa,  Decani,  comitis  de  Foissio,  Gaufredi 
Alcherius  de  Corneliano,  Petrus  de  Pede-      de   Rosselione,   Pétri   Sigarii  ,    Pétri    Rai- 
na^,   Udalardus   de   Ponciane,  Guillelmus       nardi,  &  aliorum.  Regatus  Stephanus  Sic- 
Sigarii,   Guillelmus  Arnaldi   de   Biterri   &<:       fredi  scripsit. 
Berengarius  de  Biterri.  S.  Caeciliae  Biter- 
rensis  vicecomitissae.  S.  Berengarii  de  Ven- 
tagione  abbatis  Sancti  Afrodisii   &  fratris 
ejus  Bernardi  de  Caunet.  S.  Pétri  Siguarii 
de    Biterrii    &    Bernardi    de    Tribusmalis. 
Regatus  Stephanus  Sicfredi  scripsit. 


Soy. 


ccccxv 


II.  —  Rogerius  de  Biterri'  &  frater  suus 
Raimundus  Trencavelli  juraverunt  unus- 
quisque ad  alium  super  quatuor  Evangelia, 
quod   se  teneant   insimul   &  totum   suum 

'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  22,  cnrtu- 
laire,  caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat, 
à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f"  i53. 


Serments  des  comtes  de  Toulouse  6* 
de  Foix,  aux  fils  du  vicomte  Ber- 
nard-Aton. 

I.  —  Ego'  Aldefonsus  cemes  filius  Arvi- 
liae  foeminae,  tibi  Rogerie  &  Raimunde 
Trencavelli  &  Bernardo-Atonis  filiis  Cae- 
ciliae   foeminae    vestras    vitas    &    vestra 

'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  i5. 


An 
I  i3o 


An 
I  i3o 


V. 


3i 


An 
I  I  3o 


963 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


9G4 


Éd.orig. 

t.  H, 
col.  453. 


An 
I  i3o 


membra  aliquo  iiigeuio  non  auferam  ,  nec 
homo  nec  foemina  nieo  assensu  vel  consi- 
lio,  &  persoiias  vestras  nuUomodo  capiam, 
nec  [si]  homo  nec  foemina  vos  acceperit, 
cum  eo  aut  ciim  ea  finem  vel  societatem 
nullam  procul  dubio  nisi  pro  utilitate  ves- 
tra  habuero.  Et  non  auferam  vobis  civitates 
vestras,  burgos,  castella  vestra,  nec  homo 
nec  foemina  meo  consiliovel  meo  assensu; 
&  si  aliquis  homo  vel  foemina  ista  supra- 
dicta  vobis  austulerit,  finem  aut  societatem 
ullam  cum  eo  vel  cum  ea  non  habebo  nisi 
pro  utilitate  vestra,  &  vobis  sine  inganno 
adjutor  ero  dum  drictum  facere  volueritis, 
postquam  a  vobis  commonitus  fuero,  hoc 
scilicet  excepto  quod  si  unus  ex  vobis  con- 
tra alium  guerram  fecerit.  Sicut  superius 
scriptum  est,  sic  ego  Aldefonsus  comes 
filius  Arvilias  foeminae  tibi  Rogerio  & 
Rainuindo  &  Bernardo  tenebo  &  adim- 
plebo  sine  inganno,  per  haec  sancta.  De 
hoc  sunt  testes  Bernardus  de  Canneto,  Pe- 
trus  Siguerii,  Petrus  Rainardus ,  Petrus 
Sicardus  de  Muro-vetulo,  Raimundus  Ste- 
phani ,  Petrus  Raimundi  de  Cornelian , 
Guillelmus  Pétri  de  Caramaîn ,  Bernardus 
de  Prinan,  Raimundus  de  Bauciis,  Rosta- 
gnus  de  Posqueriis,  Guillelmus  Ugo  de 
Montilio,  Rostanus  de  Sabran,  Reinardus 
de  Merencs,  Elisiardus  de  Castris,  Petrus 
Bermundi  de  Salvio,  Aimericus  de  Nar- 
bona,  Raimundus  de  M^eo^olon ,  Bonus 
Isaac  de  Sancto  ^gidio,  Vitalis  de  Biterri. 

II.  —  Ego'  Rogerius  comes  Fuxensis 
filius  Stephaniae  accipio  te,  Rogeri  de 
Biterri,  &  fratrem  tuum  Trencavellum 
iilios  Caeciliae  in  fide  mea  &  in  causi- 
mento  in  tota  vita  mea,  in  tali  conven- 
tione,  ut  de  omnibus  hominibus  vobis 
rectus  adjutor  sim  &  meos  homines  ad 
rectum  vobis  habeam.  Et  si  eos  ad  rectum 
habere  non  potuero,  de  ipsis  etiam  vobis 
rectus  adjutor  ero.  Sicut  in  ista  carta  scrip- 
tum est  sine  inganno  &  ego  vobis  dico, 
sic  vobis  tenebo  in  tota  vita  mea,  per  fîdem 
meam  sine  inganno  juro  vobis  Deum  &  is- 
tos  sanctos. 


5o8. 


CCCCXVI 


Ligue  entre  Roger  III,  comte  de  Foix, 
6"  Roger  de  Bér^iers,  vicomte  de  Car- 
cassonne  '. 

EGO  Rogerius  Fuxensis  comes  filius  Ste- 
phaniae accipio  te  Rogerium  de  Bi- 
terris  filium  Caeciliae  &  infantes  quos 
habueris  in  fide  mea  &  in  casimento  meo 
in  tota  vita  mea,  in  tali  conventione  ut  de 
omnibus  hominibus  rectus  adjutor  sim, 
excepto  Tolosano  comité,  &  meos  homi- 
nes ad  rectum  habeam,  &  si  eos  ad  rectum 
vobis  habere  non  potuero,  de  ipsis  etiam 
rectus  adjutor  ero,  excepto  comité  To- 
losano, non  faciam  vobis  guerram  cum 
homine  vel  cum  foemina.  Et  juro  vobis  ves- 
tram  vitam  &  omnia  vestra  membra,  ves- 
trum  honorem  quem  hodie  habetis  &  in 
antea  adquisieritis,  ut  ego  non  tollam  vo- 
bis aliquid  de  honore  vestro,  &  qui  vobis 
tulerit  ego  vobis  rectus  adjutor  sine  in- 
ganno :  &  sicut  ego  vobis  dico,  sic  vobis 
tenebo  in  tota  vita  mea  per  fidem  meam 
sine  inganno,  juro  vobis  Dominum  &  istos 
sanctos.  Et  quando  infantes  mei  erunt  ^e 
légitima  aetate,  faciant  vobis  &  infantibus 
quos  habueritis  eamdem  convenientiam. 

Ego  Rogerius  de  Biterris  filius  Caeciliae 
accipio  te  Rogerii  comes  de  P'uxo  filii  Ste- 
phaniae &  infantes  tuos  in  fide  mea  &  in 
casimento  in  tota  vita  mea,  in  tali  conven- 
tione, ut  de  omnibus  hominibus  tibi  &  tuis 
infantibus  rectus  adjutor  sim  &  meos  ho- 
mines ad  rectum  vobis  habeam,  &  si  eos  ad 
rectum  vobis  habere  non  potuero,  de  ipsis 
etiam  vobis  rectus  adjutor  ero,  excepto 
comité  Tolosano,  &  non  faciam  vobis  guer- 
ram cum  homine  vel  foemina.  Et  juro  vo- 
bis vestram  vitam  &  omnia  membra  vestra, 
totum  honorem  vestrum  quem  hodie  habe- 
tis &  in  antea  adquisieritis,  ut  ego  non 
tollam  vobis  aliquid  de  honore  vestro  & 
qui  vobis  tulerit  ero  vobis  rectus  adjutor. 
Et  si  ego  habuero  infantes  &  quando  erunt 
de  légitima  aetate,  faciant  vobis  &  infanti- 


Vers 
I  I  3o 


lid.orlg. 

t.  Il, 
col.  454. 


Archives  du  château  de  Foix,  caisse   i5. 


'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  17;  cartu- 
laire,  caisse  1  5. 


Vers 
I  i3o 


965 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


966 


Vers 
I  i3o 


Vers 
I  i3o 


Vers 
I  i3i 


bus  vestris  hanc  eandem  convenieiitiam, 
sicut  in  ista  carta  scriptum  est  &  sine  in- 
ganno.  Et  sicut  ego  vobis  dico  sic  vobis 
tenebo  in  tota  vita  mea  per  fidem  nieam 
sine  inganno,  juro  vobis  Doniinum  &  istos 
sanctos. 


509.  —  CCCCXVII 

Hommages  rendus  à  Cécîlej  veuve  du 
vicomte  Bernard- Aton  f  iyc,  6»  à 
ses  fils. 

I.  —  De'  ista  hora  in  antea,  non  vos 
decebrei  ego  Raimundus  filius  de  Blancha 
Cecilia  filia  Alamborcs  ne  tu  Raimundus 
ne  tu  Roger  filii  Caeciliae  de  caste!  de 
Redas  &  de  Tornabox  £•  de  NLontalt  &■ 
de  R'iut  £•  de  Lastors  ni  dels  murs  ni  de 
las  for'{as  quae  hodie  ibi  sunt  &  in  autea 
factas  erunt,  &c. 

II.  —  De'  ista  hora  in  antea,  ego  Isarnus 
de  Cencenone  filius  Adalicis  foeminae  non 
decebrei  te  Caeciliam  Biterrensem  viceco- 
mitissam  filiam  Alamburgis  foeminae  de 
castello  de  Cencenone  neque  de  forciis 
quae  ibi  hodie  factae  sunt,  &c.  Testes  sunt 
de  hoc  Sicardus  de  Muro  vetulo,  Petrus  Si- 
garius  &  nepos  suus  Guillelmus  Sigarius, 
&  Petrus  Raimundi  &  filius  suus  Beren- 
garius  &  Elisiarius  &  multi  alii.  Stephanus 
Sicfredi  scripsit  cum  praescriptione,  quae 
dicit  n'ol  te  vedarei  ni  t'en  vedarei. 

IIÏ.  —  Haec'  est  carta  d'accorder  que  fe  Ug 
de  Sexac  &  fratres  suos  ad  Caecilia  vice- 
comitissa  &  ad  Rogerio  filio  suo,  &  plevis 
Ug  de  Sexac  per  sa  foy  &  Bernard  Raimond 
que  d'aquestas  guerras  que  ara  0  que  ia  ne 
guerrigera  ab  nul  home  ni  ab  nula  femna,  &■ 
per  ipsa  conventa  devont  far  ad  fratres  suos 
plevir.  E  per  aco  que  nols  guerrion  dona  lor 
la  vecomtessa  &  Rogerio  filio  suo  mille 
solides  Melgorenses  nous  &  centum  soli- 

'  Archives    du     château    de     Foix ,     cartulaire, 
caisse  i  5. 
'  Ihid. 
'  Ibid. 


dos  de  Ugonensis  e  prometen  que  dona  qua- 
tercentos  soliJos  iMelgorienses ,  &•  se  dai':^^ 
mention  a  lor  prévit  Peire  Raimund'^d'Altpol 
&■  Hermengaud':^  filio  suo  que  tornesson  lo 
cors  Boisseo^on  &  que  ja  non  issi  sunt  entro  ab 
assot  de  Roger  &  de  la  vescomtessa,  &  per 
essa  conven'^^a  an  plevit  Escot  de  la  Brugeira, 
&  Ug  de  Ventron ,  &  Amel  Siger'{,  e  Peire 
Gras;  authorici  Guillelmi  de  la  Brugeira  & 
Pons  Gausbert  &  NLatfrei  Calvet  fi-  Guillem 
Amelius  de  Senega'{. 

IV.  —  De 'ista  hora  in  antea  ego  Petrus 
Raimundi  qui  fui  filius  Garsendis  foemi- 
nae, non  decipiam  te  Rogerium  filium 
Caeciliae  vicecomitissae  de  ipso  castello 
quod  vocamus  Vintro,  de  ipsis  fortezis 
quae  ibi  sunt,  &c.  Factum  est  hoc  apud 
Carcassonam  idus  aprilis,  anno  Mcxxxii. 
Factum  est  sacramentum  hoc  in  praesentia 
Fredolonis  de  Monte-rotundo  &  Pétri  de 
Peirola,  Guillermi  Pétri  de  Castris. 


5io  —  CCCCXVIII 

Bail  à  fief  J ait  par  Âymericy  vicomte 

de  Narbonne  ^ . 


Vers 
I  I  3o 


An 

I  I  32 

i3  avril. 


An 
I  i3o 


IN  Dei  ..omine.  Manifestum  sit  omnibus 
hominibus,  quod  ego  Aymericus  Narbo- 
nae  &  uxor  mea  Ermessindis  vicecomitissa    janvier. 
&  filius  meus  Aymericus  &  omnes  alii  mei    Éd.orig. 
infantes,  nos  omnes   pariter  donamus  tibi    coV. 455. 
Geraldo  de   Condomo   &  uxori   tuae  Gar- 
sindae  &  omnibus  infantibus  vestris   illos 
molendinos  de  Abuniano   quos   tenetis   de 
nobis  &  omnes  illas  aquas  de  Livoria  quae 
ibi  modo  sunt  &  in  antea  erunt  &  vos  ad- 
ducere  poteritis  :  tali   convenientia  prae- 
dictos    molendinos   vobis    donamus,    quod 
semper  illos   ad   operandum    pannos   bene 
condirectos    teneatis    de    omni    hoc    quod 
ibi  opus  fuerit,  &  etiam  illos   tali   pacto 

vobis   donamus quod  jamdicti   mo- 

lendini   lucrati   fuerint  omnes  cardones  & 
cardatores  &  sagimen  &  sepum omne 

'  Archives     du    château    de     Foix  ,     cartulaire, 
caisse  i5. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Fontfroide. 


An 
I  i3o 


967 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


968 


An 
I  I  3o 

avril. 


qiiod  remanebit  de  praedicto  liicro  dabitis  lelmi     Montispessulani    £•    Vobratgues.    Et 

nobis  &  nostris   semper  quartiini   fidelitcr  hos  lll  deuarios   praedictos  habebitis   tam 

sine  inganno;  de  poena  vero  dabitis  nobis  in  denariis  qiiam  in  obolis  qui  ab  bodierno 

semper  siniiliter  quartum.  Si   autem  dicti  die  in  futurum  fient  apud   Melgorium  vel 

molendini    molerent    per    qualem    conve-  extra    niea   vel    successorum    meorum    vo- 

nientiam   pactum    est   in   aliis  cartis   quas  luntate  qui  fuerint  comités  vel  comitissae 

vobis  fecimus,   per  talem   dabitis   nostros  Melgorii.  Quos  etenim  très  denarios  jam- 

directos  semper,  &c.  Sic  nos  jamdicti  tibi  dictos  ego  Bernardus  cornes  non  auferam 

Geraldo  de  Condomo  &  uxori  tuae  Garsindi  nec  inde  auferam  nec  bomo   nec  foemina 

donamus   integriter  ut  habeatis  in  perpe-  mea   arte  vel    meo    ingenio  vel    meo   con- 

tuum.  Si  autem  nécessitas  vendendi  vobis  silio,   me   sciente,   tibi  Guillelmo  Montis- 

advenerit  aut  impignorandi,  habeatis  inde  pessulani     nec    successoribus    tuis    qui    de 

licentiam  faciendi  omnem  vestram  volun-  Montispessullano  erunt  domini  vel  domi- 

tatem.  Facta  carta  xiv  kalendas  februari ,  nae.  Quod    si    ego  nescius   fecero,  ex  quo 

anno  Domini  MCXXX,  régnante  Lodovico  per  te  seu  per  nuncium  seu    nuncios  tuos 

rege.    Sig.    Aymerici    Narbonae    &    uxoris  inde    commonitus    fuero,  de   qua  quidem 

meae   Ermessindis    vicecomitissae    &    filii  commonitione  nuUo  modo  subtraham  me, 

mei  Aymerici  atque  aliorum    omnium   in-  totum  &  integrum  quod  inde  ablatum  fue- 

fantum  meorum,  qui  banc  cartam  fieri  jus-  rit  infra  XL  dies  proximos  post  ipsam  com- 

simus    &   firmavimus    firmarique    rogavi-  monitionem    restituam   sine  vestri  vestro- 

mus.    S.    Porcelli    monetarii.    S.    Pétri   de  rumque   enganno,  &  insuper  ero  &  stabo 

Sancto  Sereno.  S.  Arnaldi  Donzelli  bajuli.  firmitervobis  in  eodem  sacramento.  Si  vero 

aliquis  alius  in  praedictis  m  denarios  tibi 
Guillelmo  Montispessulani  seu  tuis  suc- 
cessoribus jamdictis  aliquid  abstulerit  in 
Substantionensi  comitatu,  ego  quamdiu 
vixero  adjutor  tibi  semper  existam ,  re- 
moto omni  tuo  dolo.  Praeterea  ipsam  mo- 

de  Melgueil,   avec   Guillaume    VI,  netam  de  Melgorio  de  caetero  non  faciam 

seigneur  de  Montpellier  \  fabricari   nisi   in   hoc   pondère   &  in   bac 

°  lege  :  videlicet  denarios  integros  ad  IV  de- 

ANNO  dominicae  Incarnationis  MCXXX,  narios  argenti   fini,   &   xxiv  denarios  in 

in  mense  aprilis.  Ego  Bernardus  cornes  uncia,  &  mesallas  ad    m  denarios  argenti 

Melgoriensis    filius    Mariae,    pro    damno  fini,  &  XXV  in  uncia;  &  in  XX  solidos  ha- 

quod   tu  Guillelme  Montispessulani  filius  beat  semper  m  solidos  de  medallias  tantum. 

Ermessendis    &   tui  homines  habebatis  in  De  hoc  autem   pondère  &  de  hac  lege  non 

bac    praesenti    minoratione    Melgoriensis  minui  eam  faciam  mea  arte  meove  consilio, 

monetae   &   pro    xvill  M   solidorum    Mel-  &  eandem  etiam  similiter  faciam  jurare  sine 

goriensium  quos  mihi  dedisti  bona  fide,  &  inganno  ut  nullo  minuatur  modo  videlicet 

laudo  &  concedo  spontanea  voluntate  cum  magistris  omnibusque  operariis  8f  mone- 

hac  carta  ad   feudum   &  ad    totas  honores  tariis   ejusdem  monetae.  Siquideni  aliquis 

&  ad   tuas   voluntates   plenarie   faciendas,  ex  illis  vel  ope  vel   consensu    eorum    eam 

tibi   Guillelmo   Montispessulani    filio   Er-  de  praedicto  pondère  &  lege  minuerit  seu 

messendis  omnibusque   successoribus    tuis  minui   fecerit,  ex  quo  in  mea  curia  illud 

qui  erunt  domini  vel  dominae  Montispes-  comprobatum  fuerit,  de  qua  quidem  com- 

suli,  scilicet  III  denarios  Melgorienses  in  probatione  non  subtraham  me,  ego  prae- 

ipsa  moneta  pro  singulis  xx  solidos,  salvis  dictus   Bernardus   cum   consilio  Guillelmi 

omnibus   usaticis  qui   nullo  modo  debent  Montispessulani    &    proborum    hominum 

excedere  III  solidos,  in  quibus  etiani  III  so-  Substantionensis    super  eo   vel  eis  faciam 

lidis  continetur  usaticum  comitis  &  Guil-  justitiam.    Item    si    ego   Bernardus   cornes 

Melgorii  habens  liberum  vel  liberos  mor- 

■  Manuscrits  d'Aubays.  n.  81.  tuus   fuero   &   si    non   fuerit   ejus   aetatis 


An 
I  I  3c 


Éd.ori'?. 
t.  Il, 

col.  456. 


5x1.  —  CCCCXIX 

Nouvel  accord  de  Bernard  IV,  comte 


nÔQ                          PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  070  ""^^ 

Kn         ^     ^  ^'            An 

'            quod  se  &  suum  honorem  perse  légitime  niessendae,   non  tenueris  ipsiim   jiisjuran-      '     ° 

&  bene  regere  possent,  sit  illc  iufans  vel  dum  quod   in  carta  sacranientali    niihi   fe- 

omnes   illi    infantes    cum    Castro    Melgo-  cisti,  ego  nulio  jurejurando  ero  tibi  obli- 

riensi    &    moneta   praedicta    &    cum    toto  gatus,  sed  tu  niihi  teneberis  sacraniento,  si 

comitatu    Substaiitionense    &    cum   omiii-  infra  XL  dies  quibus  per  me  vel  per  nuit- 

bus   aliis   eorum    rébus    in    potestate  &  in  cium    meum  conimonitiis  inde   fueris  non 

bailia  Guillelmi   Montispessulaiii   filii  Er-  emendaveiis.   —   Item   ego   A.   Narbonen- 

messendis  vel   tuorum   successorum    prae-  sis  archiepiscopus  mandato  doniini    Inno- 

dictorum  ,   tamdiu   donec    si    mascuhis   vel  centii  papae   laudo  &  confirnio   totum  hoc 

masculi  fuerint  milites  fiant  &  suum  ho-  placitum    sicut    praedictum    est,    &    etiam 

norem    bene    regere   possint,   &  tune  ipsi  sum  inde  testis.  Et  ego  Guillelma  Melgorii 

récupèrent  suum  honorem  cum  rébus  suis  comitissa  laudo  &  confirmo  cum  hac  carta 

sine  inganno;  si  vero  foemina  vel  foemi-  ista   omnia  suprascripta.  —    Istorum    om- 

nae  fuerint,  sint  in  eadem  potestate  &  in  nium  testes  sunt  isti    :  Gaucelinus  de  Cla- 

bailia  GuilleliDi  Montispessulani  sive  tuo-  reto,  Guillelmus  de  Fabricis,  Guillelmus  de 

rum    successorum    qui    praeerunt    Monte-  Vallemala,   Raimundi    Rostagni,    Poncius 

pessulano,    tamdiu    donec    tuo    tuorumve  Bremundi  t/e  ^ome/'r,  Guillelmus  de  Claro- 

consilio  successorum   légitime  copulentur  monte,    Rostagnus    Gantelmus    de   Taras- 

viris,  &  tune  illae  récupèrent  suum  hono-  cône,    Berengarius    Lamberti ,    Lambertus 

rem  cum  suis  rébus  sine  enganno.  Etsi  ex  de   Paleta,   Bruno   de  Tolosa,   Guillelmus 

illis  L  obsidibus  quos  ego  debeo   tibi   dure  de  Villanova,  &  Poncius  de  Montelauro, 

unus  vel   plures   mortuus  vel  mortui  fue-  Rostagnus  J'yiriaj,  Berengarius  Airas,  Pon- 

rint  infra  xr^  dies  proximos,  quibus  per  te  cius  Guillelmus  de  Monte-rotundo,  Petrus 

vel  per   nuntium    tuum   me   inde  commo-  Poncius  de  Someir,  Girbertus  de  Melgorio, 

nueris,  alium  vel  alios  non  minus  idoneum  Bertrandus    monachus,   Petrus  de  Castro- 

seu    idoneos    in    loco    defuncti    defuncto-  novo,  Raimundus  de  Castriis,  Raimundus 

rumve    restituam  ;   quod    nisi    facere    po-  de  Vezendro,  &  Petrus  Angôlus  qui  scripsit 

tuero,  restituam   eum  vel   eos  arbitrio  &  haec. 
consilio   istorum,  videlicet   Gaucelini    de 

Clareto   &    Berengarii    Lamberti   &   Guil-  In    nomine  Domini.   Haec  est  carta  pi- 

lelmi   de  Vallemala  &  Raimundi   Rostagni  gnoris  quod  ego  Bernardus  cornes  Melgorii 

de  Centrairanicis    &   Poncii    Guillelmi    &  filius  Mariae  obligo   tibi  Guillelmo  Mon- 

Rostagni    d'Arsas    &   Berengarii    Lira    &  tispessulani   filio  Ermessendis,  sic  dicens. 

Girberti    infra  XL  dies    similiter.  Conse-  Notum  sit,  8:c.  Quod  si  haeres  vel  succes- 

quenter   sciendum    est    totum    hoc,    sicut  sor  meus  vel  aliquis  homo  vel  foemina  ope 

superius  scriptum  est,  ego  ipse  Bernardus  vel   arte   vel   consilio   eorum   amparaverit 

cornes  Melgorii  tenebo  &  firmiter  servabo  vel  abstulerit  tibi  Guillelmo  Montispessu- 

successoribus  tuis  qui  de  Montepessulano  lani  vel  successoribus  tuis,  qui  de  Monte- 

erunt   domini    vel   dominae,   si    ipsi    mihi  pessulano   erunt  domini   vel   dominae,   in 

fecerint   taie   jusjurandum   quale  tu   mihi  illis  III  denariis  quos  in  perpetuum  vobis 

fecisti.    Haec    omnia    ut    supradicta    sunt  dedi  ad  feudum  in  moneta  Melgorii...  ego 

tenebo  atque  inviolabiliter  observabo  sine  praedictus    Bernardus    comes    obligo    jure 

tuo  dolo,  me  sciente,  per  istos  sanctos.  Et  pignoris    tibi    Guillelmo   de    Montepessu- 

insuper  volo  &  praccipio  quod  omnes  suc-  lano   atque    successoribus   tuis   praenomi- 

cessores  mei  qui   erunt  comités  vel  comi-  natis,  sine  tuo  dolo,  universa  quae  habeo 

tissae  Melgorii  sint  obligati  ad  praestan-  vel  homo  vel  foemina  per  me  habet,  ex- 

dum  taie  jusjurandum  tibi  &  successoribus  cepto  hoc  tamen  quod  feudales  ibi  habent 

tuis  qui  erunt  domini  vel  dominae  Mon-  per  me,  id  est  in  maribus,  in  stagnis,  &c., 

tispessulani,    quale   ego  in   hac  praesenti  c[uod  quidem   pignus   habeatis  atque  pos- 

lid.ong.   carta  tibi  facio  sine  pretio  &  absque  ulla  sideatis    jure  pignoris   in  vita  Guillelmae 

col. 457.   donatione.  Praeterea  manifestum  sit  quod  comitissae  uxoris  meae,  tamdiu  donec  am- 

si   tu,  Guillelnie  Montispessulani  fili   Er-  paramentum  vel  omnes  amparamentos  quo- 


An 
I  i3c 


971 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


972 


tiescumque   facti   fuerint   semper  in  iiite-  Aus  tu  Guillem  de  M.orHpesîer  fils  d'Erme- 

grum  vobis  sint  restituti  &   emendati ,  &c.  sent,   &c.   Bern art  comte   de  Melgor  fils  de 

Totum    hoc   praedictum    pigiius   est  vobis  Maria,  aquels  m  deniers  que  ta  donas  a  feu 

obligatum    jure   pignoris,  quanidiu   Guil-  en  la  moneda  de  DAelgor  que  serant  monedat 

lelma   comitissa    uxor   mea   vixerit    ;    post  a  NLelgor  0    de  foras,   ab  la  voluntat   del 

vero  mortem  ejus  ego  ipse  Bernardus  co-  comte,  siant  denier,  siant  mesallas,  te  tailla  0 

mes  Melgorii  obligo  similiter  jure  pigno-  ten  tollia  &  0  om  0  femena  per  son  consel  0 

ris    tibi    ipsi    Guillelnio    Montispessulani  per  son  gien  0  per  sa  art,  si  enfra  ^l.  aies  per 

&  successoribus  tuis ut  habeatis  atque      tu  l'en  commonias te  fos  emendat,  &c.,  si 

possideatis  totum  hoc  quod  habeo  vel  ha-  com  es  escriut  en  la  carta  del  sacramental  del 

bere  debeo  in  Ba'^aluch  &  in  suo  terminio  comte,  &  0  tenra  &  0  atendrai  men  escient  per 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  458. 


&  in  Maimona  &  in  suo  terminio  &  in 
parochia  Sancti  Mauritii  &  in  suo  termi- 
nio &  in  Jovenac  &  in  parochia  Sancti 
Gervasii  de  Jovennac  &   in   suo   terminio, 


aquest  sans.  Juraverunt  in  ecclesia  Sancti 
Jacobi  Ugo  de  Obillos,  Petrus  Siguerius  de 

Melgorio Bremundus  de  Obillos,  Ber- 

tramnus  de  Nemptis,  &c.  Testes  sunt  Guil- 


cum  omnibus  ad  se  pertinentibus  &  quae  lelmus  de  Fabricis,  Poncius  suus  frater,  &c. 
pertinere  debent,  tamdiu  donec  totum  am-  Juraverunt  in  ecclesia  Sancti  Romani  Pon- 
paramentum  &  omnia  amparamenta  quot-  cius  de  Montelauro,  Raimundus  frater 
quot  fuerint  semper  in  integrum  vobis  res-      suus,  Petrus  de  Surigariis,  Bertramnus  de 

tituantur &  totum  placitum  inter  nos      Boissaciis ,    Raimundus    Miro,  Guillelmus 

constitutum    sit   adimpletum   vobis    atque      Bremundus,  Raimundus  Gaucelinus,  Guil- 
successoribus  vestris  praenominatis  &  suc-      lelmus  de  Arsas,  &c.  De  his  testes  sunt  isti 
cessoribus  meis,  sicut  in  carta  sacramentali       Guillelmus  de  Fabricis,  &c. 
scriptum  est,  &c.  Et  ego  Guillelma  Mel- 
gorii   comitissa    laudo    &   confirmo,    &c. 
Istorum    omnium    testes   sunt    isti   :   Gau- 
celinus de  Clareto,  &c.,  co/nme  c/a«J  Vacte  5l2. 
précédent. 

Donation  faite  par  Bermondy  évèque, 
&  par  le  chapitre  caihédral  de  Bé- 
"^iers,  à  l'œuvre  de  l'église  Saint- 
Na-^aire  '. 

IN  nomine  omnipotentis  Dei.  Ego  Ber- 
mundus  Bitterrensis  episcopus  cum  con- 
que homo  vel  foemina  consilio  vel  iiige-  silio  omnium  canonicorum  &  clericorum 
nio  meo  neque  arte  mea,  &  si  homo  vel  Sancti  Nasarii  aeternaliter  dono  in  ope- 
foemina  in  toto  comitatu  Substantionensi  ribus  ecclesiae  Sancti  Nazarii  ecclesiam 
hoc  fecerit,  cum  tu,  Bernarde  comes  fili  Sancti  Genesii  de  Circio  cum  omnibus  sibi 
Mariae,  per  te  vel  per  nuntium  tuum  me  pertinentibus,  excepto  deciniali  cartone  & 
commonueris,  de  illa  commonitione  non  salva  episcopali  reverentia ,  &  dono  in 
subtraham  me  &  adjutor  tibi  sine  enganno  praedictis  operibus  solidos  LXX  in  uno- 
inde  ero,  &c.,  si  tu  tenueris  &  non  infre-  quoque  anno  de  quadragesimali  sinodo  & 
geris  jusjurandum  quod  mihi  in  carta  de  solidos  triginta  in  unoquoque  anno  in 
sacramentali  fecisti ,  &c.  Facta  sunt  haec  meo  furno,  quem  construxit  ac  aedificavit 
omnia  consiUo  &  laudimio  Ar.  Narbo-  Poncius  de  Aspirano.  Nos  vero  canonici 
nensis  arch.  -piscopi ,  qui  praesens  huic  Sancti  Nasarii,  Raimundus  de  Monte- 
rei  adfuit  &  hoc  fecit  mandato  domini  rotundo  archidiaconus  &  Raimundus  de 
papae  Innocenti  II.  Hujus  etiam   rei   fue- 

runt  praesentes  testes  Poncius  de  Mon-  ,  Archives  de  Béziers;  Livre  Noir  de  la  cathé- 

laur,  &c.  Factum  est  hoc  anno  dominicae  drale.  —  Copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 

Incarnationis   M  CXXX.  bhothèque  nationale,  v.  61,  f"  162. 


Ego  Guillelmus  de  Montepessulano  filius 
Ermessendis  ab  hac  hora  in  antea  Melgo- 
riensem  monetam  non  faciam  contrafa- 
cere  nec  etiam  monetam  argenti  fieri  non 
faciam  in  Montepessulano  neque  in  toto 
comitatu  Substantionensi  contra  istam  ne- 


An 
1  I  3o 


An 
I  i3o 


i 


An 
I  1  3o 


973 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


974 


Éd.ori<:. 

t.  Il, 
co!.  4D8. 


An 
I  i3o 


Murovetulo  archidiaconus  &  Guillelmus-  idonei    testes    electione    domini    Rotgerii 

Lupi    sacrista    &    Matfredus    Coraula    &  abbatis   &   praedicti    Bertramni   de   Mon- 

Johannes   praecentor  &  Ugo   camerarius,  teincensi ,    quorum    noniina    haec    sunt   : 

&  Bernardus  de  Tedano  &  Guillelmus  de  Raymundus  Arnaldi  de  Liciaco,  Raymun- 

Bitterris  &  Guillelmus  de  Siurano  &  Rot-  dus   de  Pojeto,   Stephanus  Guilleraudi  8c 

bertus    &  Jeremias   &   Deodatus   de   Alti-  Bego.  Juraverunt  super  quatuor  Evange- 

niaco,  cum  cousilio  B.  praedicti  episcopi  lia  in  praesentia  comitis  &  omnium  viro- 

similiter  donamus  peremniter  in  praefatis  rum  qui  ibi  aderant  se  dicturos  veritatem 

operibus  ecclesiae  &  canonicae  Sancti  Na-  super  hac   discordia,  qualiter  vidissent  & 

zarii  decimam  partem  in  unoquoque  anno  audivissent   praedictos    abbates    saeculares 

de  omnibus  annonis  &  leguminibus  &  de  milites  tenuisse  &  habuisse  villam  Moysia- 

omni   vino   &   de   omni    lana   &  de   omni  censem.    Quorum     testimonio    praedictus 

carnatico,  quae  ad  canonicam  Sancti  Na-  comes  audita  &  agnita  veritate  cum  coete- 

zarii  pertinent  &  in  futurum  pertinebunt.  ris    judicibus    judicavit   praedictum    Ber- 

Et  si  de  his  aliqua  fuerit  facta  permutatio  tramnum  nihil  habere  debere  in  monaste- 

vel  venditio,  similiter  de  ipsis  rébus  per-  rio  neque  in  clocariis  factis  vel  faciendis, 

mutatis  &  de  ipso  praetio  venditionis  de-  sed  semper  esse  tam   ecclesiam  quam   ipsa 

cimam  partem  in  praedictis  operibus  do-  clocaria  facta  vel  facienda  in  potestate  & 

namus  ego  B.  praedictus  episcopus,  &  nos  dispositione    domini    Rotgerii    abbatis   & 

omnes  praedicti  canonici  aeternaliter  do-  omnium     successorum     suorum     abbatum 

namus  omnia  praedicta  in  operibus  eccle-  Moysiacensium.  Hujus  rei  testes  suntCer- 

siae  &  canonicae  Sancti  Nazarii,  in  quibus  viannus  vicecomes,   Rostannus  de  Posca- 

episcopiis  &  commune  capitulum  omnium  rias,  Bertrannus  de  Villamuri,  Stephanus 

canonicorum  melius  elegerint.  Facta  fuit  Carabolla,  Raymundus  Baptizati,  Arnaldus 

hec  carta    xii°  kalendas   junii,   feria  IV»,  Guilaberti,   Senioretus,    Ademarus   Cara- 


An 
I  i3o 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  439. 


anno  ab  Incarnatione  Domini  M"  C°  xxx°, 
régnante  Lodoico  rege.  S.  Pétri  Sigarii  de 
Turre-ventosa.  S.  Pétri  Raimundi.  S.  Guil- 
lelmi  Sigarii.  S.  Pétri  Luponis.  S.  Guil- 
lelmi  Guitardi.  S.  Poncii  de  Bitterri.  Pe- 
trus  capellanus  rogatus  scripsit. 


5i3. 


CCCCXX 


boUa,  Petrus  Vitalis.  Iterum  testes  Ar- 
mannus  de  Duroforti  &  Arnaldus  frater 
ejus,  &  Guillelmus  de  Osna,  Guillelmus  de 
Castillo,  Pontius  Galterius,  Stephanus 
Bonati,  Willelmus  Lombardi  &  Giraldus 
Armandi.  Iterum  de  monachis  testes  Wil- 
lelmus prior  Moyssiacensis,  &  Willelmus 
prior  Tolosae,  &  Willelmus  prior  Monte- 
Corbelli,  &  Raymundus  de  Opère.  Facta 
sunt  haec  anno  ab  Incarnatione  Domini 
M"  C°  xxx",  feria  iv,  luna  ix,  mense  maio, 
Ludovico'  rege  Francorum,  Ildefonso  co- 
mité Tolosano,  Amelio  episcopo  ejusdem 
civitatis.  Guillelmus  monachus  scripsit. 


Plaid  tenu  à  Toulouse  par  le  comte 
Alphonse-Jourdain  ' . 

SCIENDUM  est  quod  dominus  Rotgerius 
abbas  Moysiacensis  &  omnes  burgen- 
ses  de  Moysiaco  habuerunt  placitum  cum 
Bertranno  de  Monteincensi  dicto  saecu- 
lari  abbati  in  manu  comitis  Ildefonsij  vo- 
lebat  enim  ut  redderent  sibi  ecclesiam  & 
clocaria,  quod  domnus  abbas  &  burgenses 
penitus  contradicebant,  unde  post  multa 
mala  inde  facta  ad  judicium  praedicti  co-  tNNOCENTIUS  episcopus,  &c.  venerabili- 
mitis  &  aliorum  bonorum  virorum  utrique  1  bus  fratribus  Raymundo  Magalonensi, 
Tolosam  venerunt.  Producti  sunt  per  ju-  B.  Biterrensi,  P.  Lutevensi,  Jo.  Nemau- 
dicium    comitis    &   suae    curiae    quatuor 

'  Le  texte  porte  Philippe. 
'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Moissac.  '  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Aniane. 


514.  —  CCCCXXI 

Lettre  du  pape  Innocent  H  au  sujet 
de  Vabhaye  d'Aniane^. 


An 
I  i3o 


29  no- 
vembre. 


An 
I  i3o 


97a 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


976 


An 
I  i3i 


sensi  episcopis   &  R.  Agatensi  electo,  sa-  adulterorum  ;    quae   omnia  praedicta    tam 

lutem  &  apostolicam  beiiedictionem.  Que-  ipsi  fratres  quam  burgenses  villae  Bitter- 

relam    filiorum    nostrorum    Pétri    abbatis  rensis  Domino  Deo  &  ecclesiae  Bitterensi 

&     monachorum    Anianensium     adversum  auferebant  consilio  &  auxilio  ipsorum.  Flis 

quosdam   milites  parochianos  vestros,  vi-  quaerimoniis  auditis  &   dlligenter  exami- 

delicet  Pontium  Agonensem,  R.  Pinianeu-  natis,  dominus  Adefonsus  cum  suo  consilio 

sem,  Olivarium   Melgoriensem   &   Petrum  ita  causam   terminavit,  ut  praedicti  fratres 

Raimundi   Malaura  &  coadjutores   eorum  P^otgerius  &  Raimundus  Trencavellus  di- 

accepimus,  quod  hominem   suum   a  nun-  mittant  Bermundo  Bitterrensi  episcopo  ha- 

dinis    redeuntem    miserabiliter    interfece-  bere  in  pace  honores  episcopatus,  ita  sicut 

rint.  Ideoque  praesenti  vobis  scripto  man-  Arnaldus    modo   archiepiscopus    dum   fuit 

damus    quatenus    milites    illos    diligenter  Bitterrensis  episcopus  in   pace  habuitj  — 

commoneatis,  ut  praedicto  abbati  &  nio-  ut  praedicti  fratres  absolvant  a  sacramento 

nachis  de  tam  gravi  excessu   &  injuria  eis  &  absolvere  faciant  a  consulibus  Bitterren- 

irrogata  satisfaciant.  Quod  si  infra  dies...  sibus    omnes    homines    qui    morantur    in 

postquam  a  vobis   commoniti   fuerint   sa-  burgis  ad  ecclesias  Biterrenses  pertinenti- 

tisfacere  contempserint,  nos  ex   tune  eos  bus  nec  in  aliquo  contra  ipsum  episcopuni 

excommunicationis   sententia    innodamus,  vel    successores    suos   episcopos   praedicti 

&   mandamus  vobis  ut  per  vestras  faciatis  fratres  vel   eorum    haeredes    eos   manute- 

parochias  observari.  Datum  apud  Clarum-  néant;  —  &  efficiant  ne  eorum  burgenses 

montem,  ni  kalendas  decembris.  vel  alii  eorum  homines  praedictos  episcopi 

burgenses  aliquo  modo  contra  ipsum  epi- 

scopum  manuteneant;-^  &  quod  episcopus 

in  burgos  Sancti  Jacobi   &   in  alio  burgo 

episcopali,  quod  dividitur  a  burgo  eorum 

via  publica  quae  recto  itinere  discurrit  a 

Jugements  rendus  par  Alphonse, comte  ^^j^,!  p^^ta  civitatis  ad  ecclesiam  Sancti 

de  Toulouse,  au  sujet  du   dijférend  Saturnini,  &  in  aliis  mansionibus  quae  ad 

qui   étoit   entre    Vévêque    6*   les  vi-  Bitterrensem  ecclesiam  pertinent  in  villa 

comtes  de  Béliers     (St.  Bitterrensi,  quistam  &  firmantias,  placita 

&  justicias  &   manlents  &  vetum  vini,  ita 

I.  —  HaeC  est  diffinitio  facta  per  domi-  ut    per    totum    augustum     mensem    vinum 

uum  Andefunsum  comitem,de  controversia  non  vendatur  ab  aliquo  in   tota  villa  Bit- 

quae  erat  inter  Bermundum  Bitterrensem  terrensi  nec  aliunde  emptum  ibi  aportetur 

episcopum    &   Rotgerium    &    Raimundum  nisi   ab    episcopo,    &   censum    de  vino    8c 

Trencavellum  vicecomites.  Conquerebatur  de  calcheriis   &   mortuorum  lectos   &  ce- 

praedictus   episcopus   de    juramento   quod  reos   usaticos  in  villa  Bitterrensi  habeaf, 

fecerant  sui  burgenses  qui  stabant  in  suis  sicut  Arnaldus   modo   archiepiscopus   cum 

burgis   ipsis   praedictis    fratribus   &   matri  esset  episcopus  habuit;  —  &  quod  omnes 

eorum    &    hominibus    eorum,    &    de  veto  burgenses    totius    villae    Bitterrensis,    sui 

vini,  &  de  quista,  &  de  censo,  &  de  cal-  scilicet  &  vicecomitis,  in  expeditione  eum 

cheriis,  &  de  cartis  calcheriis,  &  de  cartis  sequantur  ad  admonitionem  episcopi  per 

sponsaliciis,  &  de  lectis  mortuorum  ,&  de  se    vel    per   suum    nuncium   facfam.    Haec 

vigilia   ecclesiae   Sanctae   Mariae    Magda-  omnia  praedicta  concesserunt  &  habenda 

lenae,  &  quod  nolunt  eum  sequi  in  expe-  laudaverunt,  solverunt  &  guirpiverunt  & 

ditione  homines  eorum  &   sui,  &   de   al-  laxaverunt  Rotgerius  &  Raimundus  Tren- 

bergo   episcopali,   &   de   albergo   abbatiae  cavellus  apud   Montempessulanum,  in  ca- 


An 
I  i3i 


Ed.  orig, 

t.  11, 
CO'.  (.00, 


5i5.  —  CCCCXXII 


Sancti  Affrodisii,  &  de  justiciis  latroiium  & 

'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  BibliothèqLie  natio- 
nale, v.  60,  f  168. 


mera  Olrici  burgensis  hospitis  Arnalui 
archiepiscopi ,  Bermundo  Bitterrensi  epi- 
scopo &  domino  Adcfonso  coniiti  in  ma- 
nibus  eorum,  domino  Arnaldo  Narbonensi 
arcbiepiscopo  Apostolicae  ecclesiae  legato, 


An 
I  i3i 


977 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


978 


An 
I  I  3i 

18  mai 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  461. 


&  praesentibus  Rostagno  de  Poscheriis  &  toto  Biterri   &  de  toto  Biterrensi  episco- 

Elisiario  de  Castrias  &  Raimundo  de  Bar-  patu  qui  ibi  &  quae  modo  suiit  &  in  antea 

gage    &    Rostagno    de    Sabranno    &    Bar-  erunt.   Et  impignoramus   vobis    praedictis 

trando  de  Margarita  &  Geraldo  de  Espar-  similiter  omiies    justicias    &    placita   quae 

rone  &  aliis  multis.  Convenerunt  praedicti  exercere    solemus    &    habere   visi    sumus 

fratres   domino   Adefonso    comiti    &   Bre-  juste  sive  injuste  de  homicidiis  &  adulte- 

mundo  episcopo  Biterrensi  &  promiserunt  riis  &  latrociniis  &  omnibus   aliis  quae- 

quod  in  toto  honore  saiicti  Nazarii  Bitter-  rimoniis  de  omnibus  hominibus  &  foeminis 

rensis   ecclesiae    deinceps    non   accipiant  qui  &  quae  modo  manent  vel  habitant  & 

fîdejussores  vel  aliquas  aliquo  modo  justi-  in  antea  manebunt  vel  habitabunt  in  cas- 

tias    nec    aliquos    census   vel    usaticos,    &  tro  &  in  villa  de  Lignano   &   in  villa  de 

solverunt  &  guirpiverunt,  excepto  in  villa  Aspirano,     &     hoc    propter    solidos    VM, 

Bitterrensi,    vetum    vini    mense    aprili    &  Melgorienses  bonos  &  percurribiles,  &c. 

madio  &  cavalgadam.  De   justiciis  homici-  Et  si  praedicti  impignoratores  vel  haeredes 

darum,   adulterorum    &    etiam    latronum,  eorum   in  praedicta  pignore  vobis  aut  ves- 

quam    certum    est   Arnaldum    Biterrensem  tris  aliquid  amparaverint,  ego  Sicardus  de 

tune    episcopum    de    suis    burgensibus    &  Murovetulo    &    Raimundus    Stephani    de 

aliis  laicis  &  clericis  justicias  hujusmodi  Cerviano  &  Petrus   de  Pedenach  &  Salo- 

habuisse,  &  illic  ipso  conquerente  retinet  mon   de   Filgariis  &  Petrus   Raimundi   de 

cornes  altercationem  terminandam  suo  ju-  Corneliano   &   Guillelmus    Sigarii    &   Be- 

dicio,   &    quaerimoniam    de   albergo   epi-  rengarius    de   Teciano    &    Bernardus    de 

scopi  quod  ipsi  quaerunt  ad  centum  milt-  Auviciano  &  Petrus  Sigarii  de  Biterris  & 

tes,  cum  non  soleat  esse  ad   quinquaginta,  Ermengaudus  de   Fonshilione,   nos   prae- 

&  querimoniam  de  albergo  abbatiae  Sancti  dicti  decem  promittimus  vobis  per  nostras 

Affrodisii.   Hoc  fuit  factum   in   praesentia  fides  &  successoribus  vestris,  quod  propter 

praedictorum    prudentum    virorum,   anno  unumquodque  amparamentum  ad  vestram 

Domiiii  MCXXXI.  Petrus  scripsit.  commonitionem  per  vos  vel    per  vestrum 

nuncium    factam    in    Biterri    veniamus    & 

II.  —  In"  nomine  Domini.  Ego  Caecilia  inde   nullomodo  exeamus   sine  vestra   vel 

Biterrensis  vicecomitissa  &  ego  Rogerius  successorum   vestrorum    episcoporum    li- 

&    ego    Raimundus    Trencavellus    &    ego  centia,  donec  totum  vobis  aut  vestris  sit 

Bernardus-Atonis   ejus  filii  impignoramus  emendatum.  Et  si  Melgorienses  ceciderint 

per  fidem  sine  deceptione  tibi  Eremundo  aut  pejoraverint  de  argento,  nos  praedicti 

Biterrensi    episcopo    &  successoribus    tuis  impigneratores  debemus  reddere  vobis  aut 

episcopis  &  ecclesiae  sanctoruni  martyrum  vestris  libram  de  argento  fino  ad  pensum 

Nazarii  &  Celsi  Biterrensis  sedis  &  canoni-  directum  de  Biterris  ad  computum  de  so- 

cis  &  clericis  ipsius  ecclesiae  praesentibus  Hdis    LXV    Melgoriensibus,    donec    totum 

atque  futuris  ipsum  albergum  quem  habe-  praefatum  avère  sit  vobis  aut  vestris  suc- 

mus   in  Biterrensi   episcopo  &  in   abbate  cessoribus  persolutum.  Scripta  fuit   haec 

Sancti  Afrodisii  &  in  domina  de  Lignano  carta    XV    kalendas    junii,    anno    Domini 

&  in  ejus  filiis  juste  sive  injuste;  &  im-  mcxxxi,    régnante   Lodoico   rege.    Hujus 

pignoramus  vobis  totas  ipsas  justicias   &  rei  veridici  testes  sunt  Petrus  Sigarii  de 

placita,  hoc  est  de  homicidiis,  adulteriis  Turre-ventosa,   Petrus    Rainardi   &  filius 

&  latrociniis  &  de  omnibus  aliis  quaeri-  ejus  Berengarius,  Poncius  de  Corneliano, 

moniis  quae  nos  juste  sive  injuste  solemus  Helisiarius    de    Castrias  ,    &c.    Stephanus 

quaerere  &  visi  sumus  habere  in  canoni-  Sicfredi  rogatus  scripsit. 
ois,  monachis  &  clericis  &  in  eorum  fami- 
liis,  laicis  sive  clericis  utriusque  sexus  de 


An 
I  i3i 


'  Archives  de  l'évêché  de  Béziers  ,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  60,  f  134. 


979 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


980 


Vers 
Ii3i 


Ed.orig. 

t.  11. 
col.  462. 


5i6.  —  CCCCXXIII 

Traité  entre  Rostalng  de  Posquîères 
6*  le  vicomte  Raimond  TrencaveV . 

B REVIS  memoratorius  de  placito  quod 
habuit  Rostagnus  de  Poscherias  cum 
Raimundo  vicecomite.  Habet  Rostagnus 
in  convenientia  ad  Raimundum  viceco- 
mitem  ut  donet  totum  suum  alodeni  quem 
habet  in  Mesoa  &  in  ejus  terminio  ad 
filium  suum  illum  qui  habebit  filiam  ipsius 
Raimundi  in  uxorem  ,  &  ipsum  mansum 
quem  habuit  Fredol  Raimundi  de  ipso  Ros- 
tagno  in  Olonzanicus  cum  quantum  ad 
ipsum  mansum  pertinet,  &  ipsam  medieta- 
tem  de  ipsa  ecclesia  de  Sancto  Andréa  de 
Verinas,  cum  quantum  ad  ipsam  medieta- 
tem  pertinet,  &  tertiam  partem  &  decimam 
de  toto  alio  suo  alode  quem  vel  modo 
habet  vel  in  antea  habebit,  excepto  ipsum 
castrum  de  Poscherias  &  ipsum  tornum 
superiorem.  Ista  omnia  supradicta  débet 
Rostagnus  filius  Rostagni  dare  per  dona- 
tionem  &  sponsalicium  ad  filiam  Rai- 
mundi vicecomitis.  Débet  Rostagnus  dare 
ad  filios  suos  Petrum  &  Rostagnum  ipsum 
castrum  de  Poscherias  &  ejus  terminium 
totum  &  ipsum  fevum  quem  ipse  Rostagnus 
tenet  de  vicecomite,  exceptus  illud  quod 
est  in  Brociano  &  ipsum  mansum  totum  de 
Sancto  Egidio,  exceptus  ipsam  mansionem 
quae  est  a  parte  Sancti  Martini,  &  ipsam 
salnariam  &  mansum  de  Genesio.  Ista 
omnia  débet  illis  dare  in  tali  conventu 
ut  si  Petrus  mortuus  fuerit  sine  infante  de 
uxore,  revertantur  ad  Rostagnum  fratrem 
suum  supradictum  vel  ad  illum  qui  habe- 
bit filiam  supradicti  Raimundi  in  uxorem. 
Similiter  si  Rostagnus  mortuus  fuerit  sine 
infante  de  uxore,  revertantur  ad  Petrum. 
Sicfredus  scripsit  cum  ipsa  rasura  supe- 
rius  facta. 

'Trésor   des   ch.irtes   du    roi;  Toulouse,    sac   2, 

n.  107.  [Auj.  J.  304. J 


517. 


CCCCXXIV 


Donation  de  Roger  III,   comte  de 
FoiXj  à  Bruidimènej  sa  fille  \ 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Ego  Rogerius  comes  Fuxensis  dono 
filiae  meae  Braidimendae  &  marito  suo 
Guillelmo  de  Alona  medietatem  de  toto 
illo  honore  quem  habeo  in  valle  de  Vin- 
dras  vel  homo  per  me,  &  dono  illis  sacra- 
mentum  quem  habeo  in  castello  de  Lor- 
dad,  salva  fidelitate  comitis,  &  dono  illis 
similiter  unum  burgensem  quem  habeo  in 
castello  Appamiae,  scilicet  Ortegarium  & 
filios  ejus.  Facta  carta  ista  mense  niar- 
tii,sub  die  sabbati,  régnante  Lodovico  rege, 
anno  ab  Incarnatione  Domini  m  cxxxi. 
S.  Rogerii  comitis  qui  cartam  istam  scri- 
bere  jussit  &  minibus  firmavit,  videntibus 
Petro  Amelii  de  Torcellas  &  Raimundo 
Cerdan  de  Tornabuxo  &  Petro  Raimundi 
de  Tornabuxo.  Petrus  levita  scripsit. 


5i8.  —  CCCCXXV 

Accords  entre  Alphonse,  comte  de 
Toulouse,  6-  Roger,  vicomte  de  Car- 
cassonne,  ^c,  touchant  l'élection 
des  évêques  d'Albi^. 

NOTUM  sit  omnibus  hoc  instrumentum 
legentibus  habuisse  quondam  domi- 
num  Tolosanum  comitem  Ildefonsum  & 
Rogerium  vicecomitem  de  episcopatu  Al- 
biensi  &  pertinentiis  controversiam  ;  unde 
suis  consiliantibus  baronibus  EUyar  de 
Castras  &  Bernardus  de  Canet,  ut  facerent 
quod  ei  judicarent  satisdederunt  &  sub 
jurejurando  compromiserunt.  Caeterum 
quomodo  ab  ipsis  arbitris  &  a  Tolosano 
episcopo,  qui  judicio  illi  interfuit,  est  ju- 

'  Archives  du  château  de  Foix  ,  cartulaire, 
caisse  17,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.   166,  P  i55. 

'  Ibid.  fo  167. 


An 

ll32 


An 

I  l32 


981 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


982 


Éd.orig 

t.  II. 

col.  463 


dicatum,  vobîs  ostendere  studium  est;  audi-  hoc  quod  mihi  dividam  &  dabo  pro  anima 
tis  equidem  utriusque  partis  allegationibus  niea,  &  plivio  tibi  per  fideni  meam  quod 
praedictum  comiteni  a  totius  episcopatus  de  praedicta  conveiiientia  &  dono  non 
petitione  &  a  parte  etiam  justiciarum  quae  inganem  neque  in  praesenti  neque  in 
est  episcopi  decidere  debere  cognoverunt,  futuro,  neque  amplius  non  conveniam, 
quod  vero  est  effectu  prosecutuni  ut  neque  donem  illum  ad  ulluni  honiinem 
ecce  :  —  In  nomine  Domini.  Ego  Ildefon-  neque  foeminam.  Et  ego  Bernardus  de 
sus  Tolosae  Dei  gratia  cornes  tibi  Rogerio  Caned  &  Petrus  de  Laurano  &  Fredo  de 
tuisque  successoribus  episcopatum  Albien-  Monte-rotundo  &  Guillelmus  Pétri  de 
sem  &  episcopi  electionem  cum  ipso  epi-  Altopullo  &  Gillabertus  de  Castris  &  Ber- 
scopo,  scilicet  quantum  ad  eumdem  episco-  nardus  de  Tribusmalis  per  mandamen- 
puin  pertinet,  dono  tibi  &  laudo,  excepta  tum  Rogerii  plivimus  tibi  Raymundo 
parte  justiciarum  quae  ipsius  est  episcopi,  Trencavello  per  nostras  fides  quod  de 
prout  melius  possum  ad  commodum  tuum  praedicta  convenientia  &  dono  sumus  tibi 
in  feudo.  Hujus  facti  testes' sunt  Umbertus  fidèles  adjutores  per  fidem  sine  inganno  si 
Albiensis  episcopus,  Raimundus  Vaber  ab-  tibi  advenerit.  Scripta  fuit  haec  carta  iv 
bas,  Isarnus  Jordani  de  Seixac,  Willelmus  nonas  decembris,  anno  Domini  M  CXXXII, 
Jordani  de  Sancto  Felice,  Bernardus  Esca-  régnante  Lodovico  rege.  De  praedicta 
fredi,  Bernardus  c/e  Trejma/j,  Petrus  Gui-  convenientia  &  dono  sunt  testes  Guil- 
naguerra,  Arnald  de  Pelapol,  Hermen-  lelmus  de  Montepessulano,  Bernardus  de 
gaudus  Odalric.  Praesens  carta  facta  est  Caned,  Petrus  de  Laurano,  Fredol  de 
praecipiente  jamdicto  comité,  anno  ab  iMonte-rotundo,  Guillelmus  Pétri  de  Alto- 
pullo, Guilhabertus  de  Castris,  Bernardus 
de  Tribusmalis,  Raymundus  Stephani  de 
Cerviano,  Sicardus  de  Murovetulo,  Petrus 
Sigarius  de  Biterri  &  filius  suus  Guillel- 
mus Arnaldus,  &  Guillelmus  Sigarius, 
&  Petrus  de  Pedena'{,  &  Bernardus  de 
Aviciano.  A  Rogerio  rogatus  Stephanus 
scripsit. 

Ego  Raymundus  Trencavellus  filius  Cae- 
ciliae  Biterrensis  vicecomitissae,  si  mortuus 
fuero  sine  infante  de  uxore,  convenio  & 


An 
I  i3i 


Incarnatione  Domini   MCXXXII. 


519.  —  CCCCXXVI 

Accord  entre  Roger,  vicomte  de  Car- 
cassonne ,  6-  Raîmond  Trencavel , 
vicomte  de  Bé-^iers,  son  frère\ 


An 
I  iSz 

a  ddceni- 
bre. 


EGO  Rogerius  filius  Caeciliae  Biterrensis  dono  post  mortem  meam  tibi  Rogerio  fra- 

vicecomitissae,  si  mortuus  fuero  sine  tri  meo  totum  meum  honorem  quem  pater 

infante  de  uxore,  corivenio  &  dono   post  meus  divisit  &  donavit  mihi  in  suo  testa- 

mortem  meam  tibi  Raimundo  Trencavello  mento,   scilicet  Biterrim  &  Biterrensem, 

fratri    meo    totum    honorem    quem    pater  Agathen  &Agathensem  &Cencenonem  cum 

meus  divisit  &  donavit  mihi  in  suo  testa-  sibi  pertinentibus  &  fevum  quem  dominus 

mento,  scilicet  Carcassonam  &  Carcasse':^,  de  Andusia  tenuit  de  domino  de  Biterri  & 

Reddas  &  Kedde-^  &  Albt  &  Albieo^  &   to-  fevum  quem  dominus  de  Montepessulano 

tum  quod  habui  in  Tolosa,  &  totum  quod  habuit  de  domino  de  Biterri.  Et  convenio 

dominus   de   Carcassona    habuit    in    Nar-  &  dono   tibi    totum    honorem   quem    juste 

bonense,    excepto    Cencenone    cum     sibi  conquiram,  excepto  quod  inde  dividam  & 

pertinentibus,    &   totum    quantum    domi-  dabo   pro   anima    mea,  &   plivio    tibi    per 

nus  de  Ambileto   habuit   in   Rodergue.  Et  meam  fidem  quod  de  praedicta  convenien- 

convenio  &  dono  tibi   totum   meum  alium  tia    &    dono    non    ingannem    te    umquam 

honorem  quem   juste  conquiram,  excepto  nec  donem  illum  honorem  ad  ullum  homi- 

nem  vel  foeminam.  Et  ego  Raymundus  de 

'  Archives   du   château    de    Foix ,    cartulaire,  Cerviano    &  Sicardus    de    Murovetulo   & 

caisse  17,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Petrus    Sigarii   de    Biterri    &    filius    meus 

Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f°  i65.  GuiUelmus  Arnaldi  &  Guillelmus  Sigariuç 


An 
I  i3z 


Hd.orig. 
1. 11, 

col.  464. 


983 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


984 


An 
I  I  3z 


de  Biterri  &  Petnis  de  Pedenao^  &  Ber- 
nardus  de  Aviciauo  per  mandamentum  Rai- 
mundi  Trencavelli  plivimus  per  nostras 
fides  tibi  Rogerio,  quod  de  praedicta  con- 
venientia  &  dono  si  tibi  advenerit  sumus 
tibi  fidèles  adjutores  per  fidem  sine  in- 
ganno.  Scripta  fuit  haec  carta  IV  nonas 
decembris,  auno  Domini  MCXXXII,  rég- 
nante Lodoico.  De  praedicta  convenientia 
&  dono  siint  testes  Giiillelnnis  de  Monte- 
pessulano,  Bernardiis  de  Caned,  Petrus  de 
Laurano,  Fredol  de  Monte-rotundo,  Giiil- 
lelmus  Pétri  de  Altopullo,  Guilhabertus  de 
Castris,  Bernardus  de  Tribusmalis,  Ray- 
mundus  Stephani  de  Cerviano,  &c. 


520.  —  CCCCXXVII 

Testament   de   Bernard  IVj   comte 
de  MelgueiV. 

IN  nomine  Domini.  Ego  Bernardus  cornes 
Melgorii  dono  memetipsum  pro  mona- 
cho  Deo,  sancto  Theofrido  &  abbati  ejus- 
dem  Sancti  Theofridi  &  tibi  Pontio  priori 
ab  eodem  abbate  monacho  transmisso,prae- 
sentibus  aliis  monacbis,  Guillelmo,  Gua- 
lone  &  Pontio  priore  Sancti  Vincentii  de 
Barbayranicis,  &  praesente  comitissa  avia 
mea  &  Pontio  de  Montelauro.  Et  si  hic 
mortuus  fuero,  volo  me  deferri  ad  monas- 
terium  Sancti  Theofredi  sepeliendum,  & 
volo  dari  beato  Theofredo  quinque  millia 
solidos  Melgorienses  &  ut  decimae  eccle- 
siae  Sancti  Vincentii  redimantur.  Et  dono 
Sancto  Vincentio  mansum  quem  Raynardi 
colunt  &  ecclesiae  ejusdem  Sancti  Vin- 
centii totum  quod  mei  juris  est.  Et  dono 
monasterio  Sancti  Theofredi  annuatim  C 
solidos  Melgoriensis  monetae,  unde  mo- 
nachi  per  quatuor  dies  plenarie  procuren- 
turde  piscibus,  &  XX  solidos  unde  habeant 

oleum  in  Quadragesima Hoc  testamen- 

tum  jussi  scribi  &  coram  me  legi  feci  & 
mea  propria  manu  confirmavi  hoc  signo, 
adhibitis  supradictis  quinque  testibus,  anno 
ab  Incarnatione  Domini  Mcxxxii. 

'  Gariel,  Séries praesulum  Magalonensiuni,  2''édit. 
p. 172. 


521.  —  CCCCXXVIII 

Traité  entre  Alphonse,  comte  de  Tou- 
louse,  6»  Guillaume  V,  seigneur  de 
Montpellier,  touchant  le  comté  de 
Melgueil,  6'C'.  ' 


I 


N  nomine  Domini.  Plaec  est  carta  de  con- 
cordia  quae  facta  est  inter  Ildefonsum 
comitem  &  Guillelmum  de  Montepessu- 
lano  de  guerra  &  discordia  quae  erat  inter 
eos  pro  Melgorio  &  honore  pertinente 
ad  Melgoriensem  comitatum.  Haec  itaque 
concordia  facta  est  inter  eos  praenomina- 
tos  consilio  plurimorum  sapientum  viro- 
rum,  propterea  quod  nullam  aliam  causam 
invenire  potuerunt  qua  pax  inter  eos 
posset  restitui.  Accepto  igitur  commun! 
consilio,  dixerunt  ut  Ildefonsus  comes  ha- 
beat,  teneat  &  possideat  per  sex  conti- 
nuos  annos  castrum  Melgoriense  &  omnem 
honorem  pertinentem  ad  comitatum  Mel- 
goriensem, sicut  publica  via  quae  Peregri- 
norum  Caminus  vocatur  dividitur  a  ponte 
fiscali  Viturli  fluvii  usque  ad  pontem  Cas- 
tellinovi,  &  a  ponte  Castellinovi  usque 
ad  claperium  Malavetulae  subtus  versus 
Melgorium.  Sicut  his  praedictis  terminis 
dividitur,  dixerunt  ut  Ildefonsus  comes 
habeaf,  teneat  &  possideat  Melgorium 
&  omnem  honorem  Melgoriensis  comita- 
tus  subtus  caminum  versus  Melgorium 
&  dominium ,  usunr  &  fructum  per  sex 
annos  continues,  sicut  supradictum  est, 
sine  inquietudine  Guillelmus  de  Monte- 
pessulo.  Si  vero  intérim  moneta  fuerit 
facta  apud  Melgorium,  Ildefonsus  comes 
faciat  eam  fieri  aequo  pondère  &  lege  qua 
fieri  débet,  videlicet  xil  denarios  ad  IV 
denarios  argenti  fini  &  Xll  denarios  me- 
dallarum  ad  m  denarios  argenti  fini,  & 
XXIV  denarios  denariorum  ad  pondus  unius 
unciae,  &  xxv  denarios  medalarum  ad  pon- 
dus unius  unciae,  &  ut  in  XX  solidis  sint 
tantum  m  solidi  medalarum.  Guillelmus 
autem  de  Montepessulo  habeat  m  denarios 
in  libra  monetae,  sicut  continetur  in  cartis 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  81. 


Vers 

I  I  32 


Hd.orig.' 

t.  Il,' 
col.  465. 


Vers 

I  l32 


985 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


986 


Vers 

I  l32 


quae  fueriint  factae  inter  Bernardum  conii-  Ugonis  comitis  Riithenensis  haec  concor- 

tem  Melgorieusem  &  ipsum  Guillelmum  de  dia  fiât.    Et  si   Ugo   cornes   vero   niortuus 

Moiitepessulo.  Praeterea  dixerunt  ut  Guil-  fuerit,  Ildefonsus  cornes  &  Guillelnius  de 

lelmus  de  Montepessulo  habeat,  teneat  &  Montepessulo    communiter    eligant    duos 

possideat  per  sex  continuos  aunos  castel-  prudentes   viros    per  quorum    consiliuni, 

lum    Montemferrarium    &   oninem    hono-  ascito  Narbouensis  archiepiscopi  consilio, 

rem  Melgoriensis  comitatus,  sicut  dividitur  revocentur  ad  concordiam.  Verum  si  prae- 

publica  via    quae   Caminus   Peregrinorum  nominata  priusquam  sicut  supradictum  est 

vocatur,  a  ponte  fiscali  Viturli  fluvii  usque  matrimonio    copuletur     morte    praeventa 

ad   pontem    Castellinovi,  &  a  ponte   Cas-  fuerit,   Ildefonsus  comes   libère  &  quiète 

telli  novi  usque  ad  claperium  Malaevetulae  habeat  Melgorium  &  totam  monetam,  ita 

super  caminum  versus  Montemferrarium.  quod    Guillelmus    de    Montepessulo    nul- 

Sicut    bis    praedictis     terminis    dividitur,  lam   partem   habeat   in   moneta   &  omnem 

dixerunt   ut  Guillelmus   de  Montepessulo  honorem     Melgoriensis    comitatus,    sicut 

habeat    &    teneat     &    possideat    castellum  praenominatis    terminis    dividitur    subtus 

Montemferrarium  &  omnem  honorem  Mcl-  caminum   versus    Melgorium    &  ut  supra- 

goriensis  comitatus  super  caminum  versus  scriptum  est,  &  Ildefonsus  faciat  fieri  mo- 

Montemferrarium    &   dominium,   usum   8c  netam  apud  Melgorium  eodem  pondère  & 

fructum    per   sex    continuos   annos,   sicut  lege  qua  suprascriptum  est,  &  Guillelmus 

suprascriptum  est,  sine  inquietudine  Ilde-  de    Montepessulo    habeat   de   manu    Ilde- 

fonsi  comitis.  Laudaverunt  etiam  ut  neque  fonsi  comitis  ad   feudum   castellum   Mon- 

Ildefonsus     comes     neque    Guillelmus    de  temferrarium  &  omnem   honorem  Melgo- 

Montepessulo    douent,    impignorent    vel  riensis  comitatus   sicut   praefatis  terminis 

aliènent     aliquid     de     supradicto    honore  dividitur    supra    caminum     versus     Mon- 

Melgoriensis  comitatus  infra  hos  praeno-  temferrarium,    ut    suprascriptum    est.    Et 

minatos    sex    annos.    Transactis    vero    sex  propter  hoc  feudum  faciat    Guillelmus   de 

annis,  filia  Bernardi  Melgoriensis  comitis,  Montepessulo  hominium  Ildefonso  comiti. 

ad  quam  praedictus  honor  pertinet,  ducat  — Et  ego  Ildefonsus  comes  secundum  prae- 

maritum    per  consilium    Ildefonsi    comitis  scriptam  conditionem  &  diffinitionem  facio 

&  Guillelmi  de   Montepessulo,  &  accepto  bonum  finem   &  firmam   pacem  &  concor-    Éd  orig 

ita  marito  Ildefonsus  comes  libère  &  sine  diam   cum  Guillelmo   de   Montepessulo  &   col  466, 

ullo   impedimento    reddat   puellae    &  vire  omnibus  suis  adjutoriis  sine  enganno,  de 

suo  castellum  Melgorii  &  omnen  praedic-  omnibus  malefactis  &  injuriis  quibus  con- 

tum  honorem  qui  infra  praedictos  termi-  querebar    adversus    eundem     Guillelmum 

nos    subtus    caminum    versus    Melgorium  de     Montepessulo.     Et     ego      Guillelmus 

est,  &  Guillelmus  de  Montepessulo  simi-  de   Montepessulo   secundum    praescriptam 

liter   reddat    puellae    &   viro    suo    omnem  conditionem  &  diffinitionem  facio  bonum 

honorem  Melgoriensis  comitatus  qui  infra  finem  &  firmam  pacem  &  concordiam  cum 

praedictos  termines  supra  caminum  versus  Ildçfonso  comité  de  omnibus   suis  adjuto- 

Montemferrarium  est,  excepto  vilario  ve-  riis  sine  enganno,  de  omnibus  malefactis  & 

tulae  Melgoriensis  comitissae,  si  viva  fue-  injuriis  quibus  conquerebar  adversus  eun- 

rit,  &  excepta  donatione  Melgoriensis  co-  dem  Ildefonsum  comitem.  Et  ego  Ildefonsus 

mitissae,  sororis  videlicet  ipsius  Guillelmi,  comes  non  minuam  supradictam  monetam 

si  similiter  viva  fuerit.  Quod  si  Ildefonsus  pondère  vel   lege  aliter  quam  suprascrip- 

comes  &  Guillelmus  de  Montepessulo  de  tum  est,  per  Deum  &  haec  sancta  Evan- 

marito  praedictae  puellae  forsitan  discor-  gelia.  Et  ego  Guillelmus  de  Montepessulo 

dati  fuerint,  revocentur  ad  concordiam  per  non  faciam  praedictam  monetam,  nec  ali- 

consilium   Arnaldi    Narbonensis   archiepi-  quis  homo  vel  foemina  per  aliquod  meum 

scopi   &    Ugonis    Ruthenensis   comitis.  Si  ingenium  vel  consilium  ;&  si  aliquis  homo 

vero,    quod    absit,    Arnaldus    Narbonensis  aut  foemina  infra  praedictos  termines  eam 

archiepiscopus  tune  ab  hac  vita  subtractus  fecerit,  quamdiu  tu  eam  in  lege  &  pondère 

fuerit,  per  consilium    successoris   ejus   &  quod    suprascriptum    est    tenere  volueris, 


Vers 

I  l32 


987 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


contra  illiim  vel  illam  fîdelis  tibi  adjiitor  sunt  Raimiindus  de  Balcio,  Raimundus  de 
ero  per  Deum  &  haec  sancta  Evangelia.  Barjago,  Rostagniis  de  Sabrano,  Arnaldus 
Vidantes  istius  conventionis  vel  diffinitio-  Raimundi,  Bertrandus  de  Sos,  Ugo  cornes 
nis  sunt  Raimundus  de  Balcio,  Raimundus  Ruthenensis,  Gausbertus  &  Artaldus  vice- 
de  Barjago,  Rostagnus  de  Sabrano,  Arnal-  comités,  Armannus  de  Omelas ,  Poncius 
dus  Raymundi,  Bertrandus  de  Sos,  Ugo  Bremundi  &  Petrus  de  Flinso  &  Poncius 
cornes  Ruthenensis,  Gausbertus  &  Artaldus  sacerdos  qui  hoc  sacramentale  scripsit. 
vicecomites,  Armannus  de  Omellas ,  Pon- 
cius    Bremundi    &    Petrus     de    Flinso    &  ~~~ 

Poncius  sacerdos  qui  hanc  cartam  scripsit. 
De  ista  hora  in  antea,  ego  Ildefonsus 
comes  filius  Arvilliae  foeminae  non  ca- 
piam  te  Guillelmum  de  Montepessulo  fi- 
lium  Hermessendis  foeminae  neque  te 
occidam  neque  membra  tua  vel  de  mem- 
bris  tuis  quae  sunt  in  tuo  corpore  aufe- 
ram,  neque  aliquis  homo  vel  aliqua  foemina 
te  Guillelmum  de  Montepessulo  filium  Her- 
messendis foeminae  unquam  ceperit,  pro 
omni  posse  meo  &  omnibus  viribus  meis  te 
requiram,  donec  a  captione  libereris,  &c. 
Et  castellum  tuum  vel  castella  tua,  villam 
tuam  vel  villas  tuas quae  sunt  ab  Uze- 


522.  —  CCCCXXIX 

Traité  entre  Bérenger-Raimond,  comte 
de  Provence^  6-  Guillaume  VI,  sei- 
gneur de  Montpellier,  touchant  le 
comté  de  Melgueil,  ^c.  ' 


IN  nomine  ] 
nitionis  inl 


N  nomine  Domini.  Haec  est  carta  diffi- 
iter  Berengarium-Raymundum, 
filium  Dulciae,  comitem  Gavaldani  &  mar- 
chionem  Provinciae  &  Guillelmum  de  Mon. 
tepessulano    filium   Ermessendis.    —   Ego 


Éd  orig. 

1. 11, 
col.  467. 


\'ers 
I  l32 


ticensi  episcopatu    usque   ad    mare  versus  praedictus  Berengarius-Raymundus  in  Deo 

Sanctum  Egidium,  vel  quae  sunt  a  Rodano  nomine   laudo   &  concedo    tibi  Guillelmo 

flumine   sicut  Uzeticensi   episcopatu    ter-  de  Montepessulano  supradicto  filio  Ermes- 

minatur  de  praedicto   mari   usque  ad  flu-  sendis  &  successoribus  tuis  qui  domini  vel 

men  Eraurum,  tibi  aliquo  modo  non  au-  dominae   erunt   de    Montepessulano    cum 

feram,  &c.  Et  si  quis   homo   vel   si  quae  hac  praesenti  carta  bona  fide  &  sine  omni 

foemina   castellum    Montemferrarium    vel  inganno,  omnes  possessiones  &  omnes  te- 

de   castello   Monteferrario    contra   condi-  nezones  quos  pater  tuus  &  tu  vel  aliquis 

tionem  quae  de  ipso  castello  inter  me  &  homo  vel  foemina  per  vos  invita  Bernardi 

te    facta    est   &    in    carta    scripta    est   tibi  comitis  Melgoriensis  filii  Mariae  tenuistis 

abstulerit,   contra  illum  vel  illam  admo-  &  possedistis.  Similiter  laudo  &  concedo 

nitus  &   non  admonitus    pro   omni    posse  tibi    ipsi    Guillelmo    de    Montepessulano 

meo   &  omnibus  viribus   meis   fidelis   tibi  filio  Ermessendis  &  successoribus  tuis  cjui 

semper  adjutor  ero.  Et  si  quis  homo  vel  si  domini  vel  dominae   erunt  de  Montepes- 

quae  foemina  tibi  guerram  fecerit  a  supe-  sulano,    omnia    placita    &   omnes    conve- 

rioribus    finibus    Uzeticensis    episcopatus  nientias  &  baillas  quas  Bernardus   comes 

usque  ad  mare  versus  Sanctum  Egidium  &  Melgoriensis  filius  Mariae  tecum  fecit  & 

a  flumine  Rodano  usque  ad  flumen  Erau-  jurejurando    firmavit.    Et   similiter   laudo 

rum,   quamdiu   justitiam    facere  volueris,  &  concedo   tibi    &   successoribus    tuis  c[ui 

fidelis    tibi    adjutor   ero    adversus    omnes  domini  vel  dominae  erunt  de   Montepes- 

illos,    exceptis    Bernardo    de    Andusia    8z;  sulano   jure   pignoris    ea    quae  Bernardus 

Bernardo-Atonis,  postquam    me   sicut  su-  comes  Melgoriensis  filius  Mariae  tibi  obli- 

prascriptum  est  admonueris,  &  ab  admo-  gavit    pro    ipsis    placitis    &    convenientiis 

nitioue    tua    aliquo     modo     non    subtra-  &  bailiis   tenendis,    ut    non    infringantur 

ham,  &c.  Sic  ego  Ildefonsus  comes  tenebo  nec  inde  infringatur;  &  nominatim  laudo 

&  attendam  tibi  Guillelmo  de  Montepes-  tibi  ipsi  Guillelmo   de  Montepessulano  & 

sulo  filio  Hermessendis  foeminae,   meum  successoribus  tuis  qui  domini  vel  dominae 
scien,    sine    inganno    per   Deum    &    haec 

sancta  Evangelia.  Testes  hujus  sacramenti  '  Manuscrits  d'Auhays,  n.  81. 


Veri 

I  |32 


989 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


990 


erunt  de  Montepessulano  m  denarios  in  cal  usque  ad  locum  qui  dicitur  Vt-tula, 
moneta  Melgoriensi  in  singulis  XX  solidis  sicut  Aialmos  comitissa  melius  visa  est 
tam  in  denariis  quam  in  obolis,  qui  apud      habuisse  vel  possedisse  vel  homo  vel  foe- 


Melgorium  facti  fuerint  vel  extra  mca 
voluntate  vel  successorum  meorum  qui 
comités  Melgorii  vel  comitissae  fuerint  : 
quos  III  denarios  Bernardus  conies  dédit 
tibi  ad  feudum  &  ad  totos  honores  ad 
faciendum    omnes    voluntates    tuas,    pro 


mina  per  eam.  Post  mortem  vcro  comi- 
tissae laudo  tibi  &  successoribus  tuis  Mon- 
temferrandum  cum  toto  supradicto  quod 
est  super  caminum  ,  ita  ut  omnes  fructus 
&  redditus  qui  de  eodem  honore  exierint 
vel  exire  debuerint  tui  sint,  tandiu  donec 


Kd.orii; 

t.  Il, 
col.  468. 


damno  quod  tu  &  homines  tui  habetis  in  ego   Berengarius-Raymundus    solvam    tibi 

minoratione    ipsius    monetae    quam    ipse  Guillelmo    de    Montepessulano    vel    suc- 

fecit    &    pro  xviiM    solidorum    Melgo-  cessoribus    tuis    sine    vestro   vestrorumve 

riensium  quos  ei  dedisti.  Praeterea  Melgo-  enganno   XVM  solidorum   Melgoriensium 

riensem    monetam    non    faciam    fabricari  quos  tu  dedisti  praedictae  comitissae  pro 

nisi   in  hac  lege   &  in  hoc  pondère,  sci-  supradicto  honore.  Si  autem  Melgoriensis 

licet  quod  in  singulis  solidis  sint  iv  de-  moneta  fuerit  abatuda  vel  pejorata,  dabo 

narii   argenti    fini,   &    xxiv   denarii    sint  tibi  vel  successoribus  tuis  marcham  argenti 

in  uncia,  &  in  duobus   solidis   obolorum  fini  pro  L  solidos  donec  hac  ratione  ha- 

sint  m  denarii  argenti  fini,&  XXV  dena-  beam  persoluta  XVM  solidorum   sine   en- 

rii   in   uncia,  &   in    xx    solidorum    dena-  ganno  tuo  &  tuorum.  Et  ego  Berengarius- 

riorum  non  sint  nisi  iii  solidi  obolorum.  Raymundus   coavenio    tibi    Guillelmo    de 

De  hac  autem  lege  &  de  hoc  pondère  non  Montepessulo,    quod    postquam     Beatrix 

faciam   eandem   monetam   minui  mea  vo-  filia  sororis  tuae  Guillelmae  ad  legitimam 

luntate    neque   mea    arte    neque   meo    in-  pervenerit   aetatem,   faciam    ei   &   tibi   & 

genio  neque   meo  consilio.  Et  si   quis  de  successoribus    tuis    laudare    &   concedere 

meis  hominibus  de  quibus  potestatem  ha-  totum   sicut   suprascriptum  est  ab  eadem 

buero  hoc  violare  praesumpserit,  per  tuum  Béatrice.  Si  vero  ista  Beatrix  mortua  fuerit 

consilium  faciam  de  eo  justitiam.  Faciam  sine  infante  postquam  habuerit  Xll  annos 

insuper  omnibus  magistris  &  operariis  &  completos   &  ego  habuero  eam   acceptam 

monetariis  ejusdem  monetae  jurare,  ut  ad  in   uxorem,   laudo   &  concedo   tibi  Guil- 

eandem  supradictam  legem  &  pondus  eam  lelmo   de    Montepessulo   &   successoribus 

faciant  &  teneant.  Similiter  laudo' tuis   sine  dolo   in  vita   mea  &  post  mortem 

Montepessulo  &  successoribus  tuis cum  meam  in  perpetuum,  castrum  de  Monte- 
omnibus  pertinentiis  suis,  ut  tu  habeas  ferrando  cum  toto  honore  comitatus  Mel- 
illud  &  possideas,  quia  praedictus  Ber-  goriensis  qui  est  supra  praedictum  cami- 
nardus  cornes  donavit&concessitillud  tibi,  num,  sicut  Aialmos  comitissa  melius  visa 
quicquid  in  ea  posset  vendicare.  Praeterea  est  eum  tenuisse.  Et  ego  habeam  Melgo- 
laudo  &  concedo  tibi  &  omnibus  homi-  rium  cum  reliquo  comitatu  Melgoriensi 
nibus  de  Montepessulo,  quibus  comitissa  qui  est  infra  caminum  supradictum  versus 
de  Monteferrando  vel  homines  ejus  ali-  mare,  salvis  tuis  tenezonibus  &  conve- 
quid  obligaverint,  omnes  honores  quos  eis  nientiis,  placitis  &  bailiis  quae  Bernardus 
ipsa  comitissa  impignoravit  vel  alienavit.  tecum  fecit.  Sed  si  ego  Berengarius-Ray- 
Similiter  laudo  &  concedo  tibi  ipsi  Guil-  mundus  mortuus  fuero  sine  légitime  in- 
lelmo  de  Montepessulano  &  successoribus  faute,  Melgorium  cum  Melgoriensi  comi- 
tuis  quandiu  Aialmos  comitissa  vixerit  cas-  tatu  qui  est  infra  caminum  versus  mare 
trum  de  Monteferrando  cum  omnibus  suis  ad  te  Guillelmum  de  Montepessulo  vel  ad 
pertinentiis  &  cum  toto  honore  comitali  successores  tuos  sine  omni  impedimento 
qui  est  in  comitatu  Sustantionensi  super  revertatur.  Si  vero  Beatrix  mortua  fuerit 
caminum  publicum,  qui  ducit  a  Ponte-/ej-  antequam   XII   annos   aetatis   suae   habeat 

completos,    ego    Berengarius- Raimundus 

'  Il  manque  quelque  chose  dans  cet  endroit.  [Re-  accipiam   filiam    tuam    in   uxorem  ,   sed    si 


Vert 
I  i3z 


marque  des  Bénédictins.] 


mortua  fuerit   filia  tua  antequam   habeat    ^ 


Vers 

I  l32 


991 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


992 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  469. 


XII  annos,  accipiam  in  uxorem  aliam  tuam  mea  cum  toto  honore  comitatiis  qucd  est 
filiam,  &  si  illa  mortiia  fuerit  aiitequam  iiifra  caminum  versus  mare,  salvis  placitis 
habeat  XII  annos,  accipiam  tertiam  ;  &  &  tenezonibus  &  convenientiis  &  bailiis 
quantumcumque  de  filiabiis  tuis  in  uxorem  &  pignoribus  &  m  denarios  in  Melgo- 
accipiam ,  habebo  Melgorium  in  dote  cum  riensi  moneta,  sicut  suprascriptum  est, 
ea  cum  alio  honore  qui  est  in  comitatu  mihi  &  successoribus  meis  sine  nostro 
Melgoriensi  infra  caminum  versus  mare,  enganno.  Et  ego  Guillelmus  de  Monte- 
salvis  tenezonibus  tuis  &  convenientiis  pessulo  ero  tibi  Berengario- Raymundo 
&  placitis  &  III  denariis  in  Melgoriensi  rectus  adjutor  ad  praedictum  honorem  ac- 
moneta  &  bailiis  tibi  &  successoribus  quirendum  &  retinendum  ,  &  si  aliquis 
tuis.  Et  tu  Guillelmus  de  Montepessulo  eum  tibi  abstulerit  vel  guerram  tibi  fece- 
habebis  Monteniferrandum  cum  toto  ho-  rit,  ero  rectus  adjutor  tibi  inde  scilicet  in 
nore  comitatus  qui  est  supra  caminum  &  Substantionensi  territorio  contra  omnes 
successores  tui  ad  feudum  &  ad  omnes  homines,  praeter  Bernardum  de  Andusia, 
honores  &  ad  faciendum  omnes  voluntates  quamdiu  paratus  fueris  facere  justitiam, 
tuas,  &  facias  tu  &  successores  tui  mihi  &  hoc  tenebo  quotiens  tu  me  commo- 
hominium.  Praeterea  ego  Berengarius-  nueris  per  sacramentum  per  te  vel  per 
Raymundus  coiivenio  tibi  Guillelmo  de  nuncium  tuum,  &  de  illa  commonitione 
Montepessulo  quod  si  aliquis  homo  vel  me  non  subtraham  &  postea  ero  tibi  in 
foemina  feceriî  tibi  guerram,  ego  adjutor  eodem  sacramento  quamdiu  vixero.  —  Et 
tibi  &  successoribus  tuis  inde  ero  quam-  ego  Bernardus  Felcois  mandato  Beren- 
diu  justitiam  parati  fueritis  facere,  post-  garii  -  Raymundi  juro  tibi  Guillelmo  de 
quam  per  te  vel  per  nuncium  tuum  me  Montepessulo  fîlio  Ermessendis  quod  hoc 
commonueris  ,&  de  illa  commonitione  me  placitum,  sicut  suprascriptum  est,  non 
non  subtraham  &  postea  stabo  tibi  in  infringatur  tibi  nec  aliquid  infringetur 
eodem  sacramento  quamdiu  vixero.  Omnia  tibi  nec  successoribus  tuis  mea  arte  vel 
ista  sicut  superius  scripta  sunt  &  tenezo-  meo  consilio  vel  mea  ope;  quod  si  Be- 
nes  &  convenientias  &  baillas  &  lll  de-  rengarius-Raimundus  praedicta  placita  in- 
narios  in  moneta,  ego  Berengarius-Ray-  fringit  vel  inde  aliquid  infringit  vel  homo 
mundus  laudo  &  concedo  tibi  Guillelmo  vel  foemina  ejus  ope  vel  arte  vel  consilio, 
de  Montepessulo  &  successoribus  tuis  postquam  ego  sciero  vel  postquam  tu  per 
bona  fide  &  sine  dolo,  sicut  melius  scrip-  te  vel  per  nuncium  me  commonueris  & 
tum  est  in  cartis  in  quibus  juratum  fuit  de  illa  commonitione  me  non  subtraham, 
&  sicut  in  hac  carta  scriptum  est.  Et  con-  infra  XL  dies  in  potestate  tua  ad  Montem- 
venio  tibi  quod  non  infringam  hoc  nec  pessulanum ,  nisi  legitimam  occasionem 
inde  aliquid  infringam  nec  homo  nec  mortis  vel  gravissimae  infirmitatis  habuero 
foemina  mea  arte  vel  meo  consilio  nec  vel  captionis,  quae  non  sit  in  fraudem  ejus 
meo  ingenio.  Et  si  nescius  hoc  fecero,  rei,  &  transactis  eis  occasionibus  in  potes- 
postquam  me  commonueris  per  sacramen-  tate  tua  redibo  ad  Montempessulanum,  & 
tum  perte  vel  per  nuncium  tuum,  &  de  ibi  tandiu  vobis  ero  obses  totum  vestra 
illa  commonitione  me  non  subtraham,  to-  cognitione  sine  vestro  inganno,  donec  to- 
tum infra  XL  dies  emendatum  habebo  &  tum  sit  vobis  emendatum  sine  vestro  in- 
postea  stabo  tibi  in  eodem  sacramento  ganno,  &  postea  vobis  stabo  in  eodem 
quamdiu  vixero.  Et  ego  Berengarius-Ray-  sacramento,  quotiens  fractum  fuerit  vobis 
mundus  convenio  tibi  Guillelmo  de  Mon-  vel  fractum  inde  aliquid  vobis  fuerit,  do- 
tepessulo  postquam  ad  legitimam  aetatem  nec  totum  sit  vobis  sine  vestro  inganno 
pervenero,  laudem  &  confirmem  hoc  tibi  emendatum.  Sicut  Guillelmus  Felcois  ju- 
&  successoribus  totum  sicut  suprascriptum  ravit  per  se  &  si  ipse  malam  fidem  tibi 
est.  —  Et  ego  Guillelmus  de  Montepessulo  portaverit,  ego  portabo  bonam  vel  per 
si  Beatrix  mortua  fuerit  ante  XII  annum  vel  tuam  cognitionem  sine  inganno,  ita  ego 
post,  antequam  ducas  eam  uxorem,  laudo  Guillelmus  Raimundus  Senescalc  juro  per 
&  concedo  tibi  castrum  Melgorii  cum  filia  me.  Similiter  juravit  Oto  Senescalc,  Rai- 


i'5z 


Vers 
m32 


993 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


994 


niundus  de  Sabetras,  Guillelmus  Petrus  de 
Castellet,  Raimiinclus  de  Poialt  Peïrella, 
Raimundus  de  Rocca,  Arnaldus  de  Por- 
nella,  Radulfus  de  Provencheiras,  Deoda- 


ihi  habciitur  8t  nomina  in  celo,  pro  pecca- 
tis  iiostris&  reniedio  aniniarum  nostrarum 
vel  parentum  nostrorum,  hac  vero  ratione 
cfuatinus  nos  vel  uUus  homo  aut  femina  ex 


Kd.oric. 

t.  11, 
col.  470. 


tus  Fulcherius,  Miro  de  Cornus,  GautVidus  nostra   progenie  nunquani    in   perpetuum 

Porcelletus,  Raimundus  Gantelmus,  Rai-  ullam    doniinacionem    vel    uUum    censum 

mundus  sacrista,  Berengarius  Bertrannus,  in  loco  ejusdem  vel  in  his  que  ad  ipsum 

Ugo   de  Monferran,  Guido  de  Monferran,  pertinent  requir  ant.  Facta  &  fîrmata  est 

Stephanus  de  Nugaret,  Rigaldus  de  Calms,  solutio  hcc  in  manu  Rogerii  Convenarum 

Stephanus  de  Petralata,  Raterius  de  Com-  episcopi,  die  quo    translata  sunt  corpora 

peire,  Guillelmus  Bertrannus,  Raimundus  sanctorum    Beati  ac  Privati  ac  dedicatum 

Bertrannus,  Poncius  Guillelmus  de  Mo-  ab  eodem  episcopo  altare  Sancti  Stephani, 

rers,  Guiraudus  Raimundus  de  Monferran,  anno  ab  Incarnatione  Domini  M^CXXX"!!", 

Guillelmus   Gantelmus,   Bertrannus  Avo-  epacta  1%  concurrens  V"*,  luna  ix,  die  domi- 

rainus,    Guillelmus    juvenis    de    Tarasco,  nico,  vi"  kalendas  juli.  Videntes  sunt  isti  : 

Guillelmus  de  AguUa,  Bermundus  Raim-  Ademars   de  Punctis,  Petrus   de   Marnag , 

baldus,    Guillelmus    Raimundus    de   Avi-  Raimundus  c/e  Marnag,  Petrus  </e  Le^, Rai- 

nione,  Raimundus   de   Roca,  Raimundus  nerius  iVlocAj.  Guillelmus  MocAj  sCripsit. 
de  Salers,  Ugo  Gauff'ridus  de  Massilia  fra- 

ter  Gaufridi    de  Massilia,   Bermundus   de  II.  —  In  '  praesentia  domni   Humberti 

Leulde,  Henricus  de  Petralata,  Bernardus  episcopi    Aniciensis    &    Willelmi    abbatis 

de  Luzanco,  Guillelmus  de  Plannes  Man-  Sancti  Theofredi ,  Willelmus  decanus  ec- 

cip,  Gaufridus    d'Albiac,  Ugo    Bertrannus  clesiae  Aniciensis  qui  erat  dominus  castri 

Mancip,  Stephanus  de   Turre,  Bernardus  de  Godeto  quando  sepultus  fuit,  dimise- 

Gaufridus  de  Omîlau,  Raimundus  de  Mes-  runt    nepotes    sui    refectionem    usuariam 

tojol   &   filius   ejus    Raimundus  Geraldus,  quam  habebat  cum  hominibus  suis  in  mo- 

Guitardus  de  Seveîrac ,   Petrus  de  Caslus  nasterio   Sancti   Theoffredi  in  unoquoque 

&  socius  ejus  Raimundus  de  Provenchei-  anno,  in  festivitate  ipsius  sancti  martyris. 


An 

I  I  32 

:6  juin. 


ras,  Raimundus  Arle  de  Compeîre. 

523.  —  CCCCXXX 

Extraits  de  diverses  chartes. 

I.  —  In  nomine'  sancte  &  individue  Tri- 
nitatis.  Ego  Garmundus  de  Sancto  Beato, 
&  filii  mei,  Sancius  videlicet  &  Petrus,  Ber- 
nardus &  Oddo  atque  Auriolus  facimus  so- 
lutiouem  vel  guarpitionem  de  loco  Sancti 
Beati  &  de  cunctis  rébus  jure  ecclesiastico 
ad  ipsum  pertinentibus  scilicet  decimis  8c 
premiciis  cunctarum  ecclesiarum  que  juris 
illius  sunt  vel  omnium  rerum  sive  posses- 
sionum  ecclesie  illi  pertinencium ,  totum 
solvimus  &  guarpimus  Domino  Deo  & 
sancte  Marie  &  sancto  Stephano  &  sancto 
Beato  &  omnibus  sanctis  quorum  reliquie 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  LézaX;  latin  9189 
f»  7z  r°. 


Facta  sunt  haec  anno  MCXXXll,  indic- 
tione  X,  concurrente  V.  Testes  fuere  do- 
minus Humbertus  episcopus,  Willelmus 
abbas,  Stephanus  cardinalis,  &c.;  milites 
vero  hi  fuere,  Jarento  de  Misenco,  Jarento 
del  Bîsatge,  Willelmus  Rodandus,  Ugo  Ma- 
larta,  Bernardus  frater  ejus. 

III.  —  Anno'  ab  Incarnatione  Domini 
M  CXXXIII.  Ego  in  Dei  nomine  Berenga- 
rius-Raimundus  cornes  dono  Domino  Deo 
&  sancto  Salvatori  Gellonensis  coenobii.... 
&  domino  abbati  Guillelmo,  &c.,  in  villa 
mea  quae  vocatur  Amîllaus  illam  domum 
quae  fuit  Wiberti,  &c.  Hoc  donum  facio 
ego  Berengarius-Raimundi  comes  bono 
animo  &  bona  voluntate  &  sine  omni 
malo  ingenio,  propter  amorem  Dei  & 
beati  Wilhelmi,  ut  ipse  sanctus  Wilhelmus 
sit  mihi  adjutor  &  protector  in  omnibus 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint-Chaffre. 
^  Cartulaire   de   l'abbaye   de   Saint-Guillem   du 
Désert. 


An 

Il32 


An 

I  l32 


3« 


An 
ii33 


995 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


996 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  471. 


An 
m33 


necessitatibus  meis.  Actiim  x\'ll  kalendas 
maii,  die  sabbati ,  apiid  Amilianum,  in 
manu  Ugonis  prioris  Sancti  Giiillelmi  & 
osculatus  sum  eum  infide,  in  videntia  & 
praesentia,  &c.  Et  amoris  causa  dédit 
doninus  Wilhelnnis  abbas  mihi  ce  solides 
monetae  Melgoriensis,  &  propter  boc  ac- 
cipio  omnem  honorem  Sancti  Guillelmi  in 
manutenentia  &  deffensione,  &  illam  ito- 
minationem,  quam  Petrus  Guitterii  dédit 
Sancto  Wilhelmo,&  tibi  Gaucelino  de 
Aveschaln  bajulo  meo  praecipio  ut  ita 
eam  deffendas  &  custodias  ad  profectum 
Sancti  Guillelmi  sicuti  meam. 


524.  —  CCCCXXXI 

Chartes  d'Alphonse,  comte  de  Tou- 
louse, en  faveur  de  Vahbaye  de 
Saint-André  d'Avignon, 

I.  —  In'  anno  Incarnationis  Domini 
M  G  XXXIII.  Ego  Antefossus  cornes  Tolo- 
sae,  dux  Narbonae,  marchio  Provinciae, 
bona  fide  &  bona  voluntate,  sicut  anteces- 
sores  mei  podium  Andaonense,  ubi  supra 
aedificatum  est  monasterium  Sancti  An- 
dreae,  &  villam  sibi  adjacentem  &  omnia 
sibi  pertinentia,  &  villam  etiam  de  Angulis 
&  omnia  sibi  pertinentia,  cum  suis  territo- 
riis  &  cum  omnibus  pascberiis  pro  sainte 
animarum  suarum  donaveruntDeo  &  beato 
Andreae  &  abbatibus  suis  &  monachis  tam 
praesentibus  quam  futuris,  ut  ipsi  libère  & 
absolute  perpétue  in  pace  haberent  &  pos- 
siderent,  ego  similiter  pro  sainte  animae 
meae  concedo ,  laudo  &  dono  ut  ipsi  in 
perpetuum  quiète  habeant  &  possideant. 
Et  sicut  ipsi  donaverunt  omnia  quae  sunt 
in  territoriis  ipsarum  villarum,  ego  simi- 
liter dono  culta  &  inculta,  nemora  sive 
aquas  seu  etiam  feudos,  quos  sicut  feu- 
dales  mei  solebant  babere  pro  antecesso- 
ribus  meis  &  pro  me  concedo  &  dono  & 
laudo  meum  dominium,  ut  ita  pro  Sancto 
Andréa  habeant;  &  quicumque  de  meo 
comitatu    aliqua    de    me    possidentes    pro 


animabus  suis  vel  pro  filiis  suis  vel  pro 
aliquibus  haeredibus  suis  praedicto  mo- 
nasterio  donare  voluerint,  plenariam  ex. 
parte  mea  licentiam  habeant.  Sed  prae- 
dicta  territoria  sic  terminantur  :  a  Septen- 
trione,  &c.  Testes  ex  parte  domini  comitis 
Rostagnus  de  Sabra  &  Petrus  Aniicus  filius 
ejus,  Rainoardus  de  Mesenas,  Bertrandus 
de  Ponte,  Rupertus  de  Cadarossa,  Amal- 
ricus  de  Roco,  Petrus  de  Aramone,  Petrus 
de  Podio-alto,  Malsanguis  ballius,  Petrus 
de  Gap  suballius,  Arnaudus  de  Rîberas, 
Bertrandus  de  Rochamaura  &  Guillelmus 
filius    ejus,   Raimundus  Sos  de  Avenione, 

&c Ex  parte  Sancti  Andreae  abbas 

Guiraldus  de  Podio-alto,  &  Rollandus  prior 
major,  Bernardus  de  Rocamaura  subprior, 
Petrus  de  Sabrano  decanus,  Pontius  de 
Cortinîac  sacrista,  Robertus  camerarius, 
Pontius  Imbertus  hospitalarius,  Trimun- 
dus  operarius,  Petrus  de  Sisterico  mona- 
chus,  &c.  Lautaldus  miles,  Petrus  Ugo  de 
Condorces,  Guillelmus  de  Lobra,  Raimun- 
dus Gauzinus,  Pontius  Baucanus,  Milo, 
Guillelmus  Martinus,  Pontius  Ugo  &  Rai- 
mundus Ugo.  Factum  fuit  hoc  in  ipso  mo- 
nasterio  Sancti  Andreae  in  praesentia  Gui- 
raldi  abbatis  &;  totius  conventus  &  supra- 
dictorum  testium  &  multorum  aliorum. 

II.  —  Ego'  Antefossus  Dei  gratia  cornes 
Tolosae,  dux  Narbonae,  marchio  Provin- 
ciae, tam  praesentibus  quam  fu'turis  no- 
tifico  quod  omnia  illa  quae  meus  pater 
donavit  monasterio  Sancti  Andreae  &  ec- 
clesiis  de  Todone,  videlicet  Sanctae  Ma- 
riae  &  Sancti  Pétri,  ipsum  siquidem  po- 
dium in  quo  sunt  sitae  ipsae  ecclesiae  cum 
nemore  &  cum  appendiciis  sibi  pertinen- 
tibus  &  cum  villa  sibi  adjacente,  excepto 
albergo  semel  in  anno  &:  cavalcada  cum 
necesse  fuerit,  &  totum  territoriura^ sicut 
terminatum  est  totamque  paludem  cum 
piscationibus  suis  &  cum  litoribus,  velut 
terminata  est  in  carta  illa  facta  a  pâtre 
meo;  ego  similiter  omnia  illa  dono  & 
laudo  Deo  &  monasterio  Sancti  Andreae 
&  ecclesiis  constructis  in  praedicto  podio 
Todonis,  videlicetSanctae  Mariae  &  Sancti 
Pétri,  &  abbati  Guiraudo  &  Petro  de  Sa- 


An 
n33 


An 
1 140 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  472. 


Archives  de  l'nbbaye  de  Saint-André  d'Avignon.  '  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-André  d'Avignon. 


An 
1 14c 


997 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


An 

1 142 

sep- 
tembre. 


998 


brano  priori  de  Todone,  &  jure  perpetuo  Andreae.  Testes  hujus  rei  sunt  Rostagnus 

omnia    praedicta    habenda    &   possidenda  de  Sabrano,  Ugo  de  Baucio,  Bertrandus  de 

concedo.    Facta    fuit    haec   donatio    apud  Ponte  de  Sorga,  Raimundus  c/e  i'oj,  Guil- 

Paternas,  ante  ecclesiam  Sanctae  Mariae.  lelmus  de  Sos,  Bertrandus  de  Rocamaura, 

Actuni  est  hoc  anno  ab  Incarnatione  Do-  Guillelnuis  de  Rocamaura  suus  filius,  Pe- 

mini  M  CXL.  Testes  hujus   rei  sunt  Rai-  trus  de  Podio-alto,  Malsanguis  de  Monas- 

mundus  de  Baucio,  Ugo  de  Baucio,   Ros-  terio,    Lautrando    miles,    Guiilelmus    de 

tagnus  de  Sabrano,  Bertrandus  de  Ponte,  Opéra,  Petrus  Oismundi  de  Podio,  Petrus 

Ricautius  de  Insula,  Petrus  Aurela,  Ber-  Ricardus,  Milo  bajulus,  Raimundus  Garsi- 

trannus    Damianus,    Damianus    de  Villa-  nus,  Guiilelmus  de  Avenione,  Guiilelmus 

veteri,   Raimundus   Laugerius,  Willelmus  Guiraudus,  Petrus  Aster,  Pont.ius  de  Mon- 

Tosus,  Raimundus  Tosus,  Petrus  Malus-  teacuto,  Pontius   Baucanus,  Laugerius  de 

sanguis  ,    Rostanus   Aixada,    Melionus    &  Codaleto,  &  alii  plures. 
Willelmus  de  Serras,  Raimundus  de  Serras, 

Bertrandus    d'Auriol,  Willelmus   prior  de  ~~ 
Sariano,  &c. 


02 


5. 


III.    —   Anno'   ab   incarnato    Domino 
MCXLII,  in  mense   septembre,    régnante      ^^^^^^  ^^^^^   Vévêque  d'Eltie ,    UdaU 
•ancorum,  ^n/oj  Dei  gratia  c      a  j    j      1      n-> 


Lodoico  rege  Frai 
comes  Tolosae,  dux  Narbonae,  marchio 
Provinciae,  venit  apud  monasterium  Sancti 
Andreae  in  praesentia  domni  Guiraudi 
abbatis  ejusdem  loci  &  omnia  quae  per 
vim  suam  auferebat  monasterio  Sancti  An- 
dreae, pro  salute  animae  suae  illa  omnia 


ger,  h  Arnaud  de  la  Tour^  pour 
l'exercice  de  la  justice  dans  les 
possessions  de  ce  feudataire  '. 

N  nomine  Domini.  Manifestum  sit  om- 
s  hominibus  tam  presentibus  quam 


IN  no: 
nibu 


monasterio  reliquit  &  reddidit,  &  donavit  futuris,  quod  [cumj  contentiones  fuerint 

atque  laudavit  omnia  quae  suus  pater  pro  inter    dominum     Uzalgarium     Elenensem 

salute  animae  suae  monasterio  donaverat,  episcopum   &  Arnaldum  de  Turri  de  jus- 

videlicet   ut   abbas   praesens    sive   futurus  ticiis  Elne  &  de  baillia  quam  ipse  Arnaldus 

cum    monachis    suis   semper   haberent    &  tenet  pro  (corr.  per)  episcopum  in  Turri, 

possiderent  libère  dominium  de  podio  An-  in  villa  scilicet  &  in  campis   &  vineis  & 

daonense,  super  quem  situm  est  monaste-  ortis  qui  sunt  in  ejus  terminis,  &  de  istis 

rium  Sancti  Andreae  &  totum  territorium  contentîonibus  venerint  ad  finem  &  con- 

sicut  antiquitus  terminatum  est  &  omnes  cordiam  talem  : —  Quod  prefatus  Arnaldus 

feudos  qui  sunt  infra  territorium  illud.  Et  laudavit    &   recognovit   domino   suo   epi- 

quicumque  habet  feudum  in  suo  comitatu  scopo   predicto   omnes   justicias   &  omnes 


&  donare  voluerit  monasterio  Sancti  An- 
dreae, hoc  per  alodium  concessit  &  dona- 
vit monasterio  &  voluit  ut  libère  &  sine 
omni  inquietatione  monasterium  hoc  sem- 


batalas  &  omnes  cogocias  &  omnia  homi- 
cidia  de  collo  de  Bajas  usque  ad  ripam 
maris  in  suo  &  in  alieno  &  omnes  latro- 
nes.   Sed    si    aliquis   homo   vel    femina   de 


per  haberet  &  possideret.  Et  ipse  pro  hoc  familia  hominum  ipsius  Arnalli  furatus 
dono  accepit  ab  abbate  duas  bonas  mulas  fuerit  aliquid  domino  suo  cum  quo  man- 
quae  valebant  CGC  solidos.  Hanc  donatio-      serit,  distringat  ipsum  furem  dominus  suus 


nem  ipse  Anfos  comes  &  Raimundus  filius 
suus  &  Bertrandus  de  Maurio  laudaverunt 
Guiraudo  abbati  &  Rollando  priori  & 
Petro  de  Sabra  decano  &  Pontio  de  Corti- 
niaco  sacristae  &  toti  conventui.  Et  hoc 
fuit  factum  in  capitulo  monasterii  Sancti 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-André  d'Avignon. 


quocumque  modo  voluerit,  excepto  e^yman- 
ganar,  &  si  miserit  illum  ad  judicium  & 
escaldatus  latro  fuerit,  reddat  ipsum  la- 
tronem    episcopo    &   episcopus    trahat   ei 

'  Cartulaire  d'EIne,  f"  46  v°,  &  copie  dans  la 
collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  56,  f°  73. 


An 
I  142 


An 
1 184 

8 
février. 


999 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  looo 

An        7^7 

"^4     suum  directum,  ut  predictus  dominus  la-  chos  &  ipsum  manducare  de  très  quernibus 

tronis  non  habeat  licentiam  latronem  du-  que  querebat  in  unaquaque  de  supradictis 

cere  ad  Arnaldum  seniorem  suum   nec  ad  masadis.  —  Iterum  venerunt  adhauc  difini- 

alium   aliquid,   si  deliberare   se  voluerit,  tionem  de  omnibus  ipsis  terris  episcopali- 

nisi  ad  dominum  episcopum,  qui  extrahat  bus  deTurris,  exceptis  dominicaturis  ipsius 

inde  suum  directum.  Iterum  Arnaldus  prae-  episcopi   que    non   sunt    in   contentione, 

dictus  recognovit  domino  suo  prenominato  quod  de  omnibus  aliis  terris  faciat  episco- 

omnes  carrehras  hermas  &  condirectas  in  pus  omnem  suam  voluntatem,  &  Arnaldus 

tota  villa  Elna   in  suo  scilicet  &  in  alieno  habeat  in  illis  terris  suam  bailiam  secun- 

ubique,  ut  ipse  habeat  eas  in  suo  dominio.  dum  bonam  consuetudinem,  sicut  superius 

Adhuc  iterum  jamdictus  Arnallus  recogno-  scriptum  est.  —  Venerunt  ad  pacem  &  ad 

vit  predicto  episcopo  vetitum  vini  in  uno-  praedictam  diffinitionem  de  omnibus   su- 

quoque  anno  per  unum  mensem  in  tota  pradictis  contentionibus  domnus  Uzalgar- 

villa  Elne,  sine  omni  interdicto;  per  alium  dus    predictus    episcopus   &  Arnaldus   de 

autem  mensem  habeat  ipsum  vetitum  vini  Turre  prenominatus,  tali  scilicet  condi- 

in  honore   ipsius  Arnalli   sicuti   habuerit  tione,  quod  maneant  in  prescripta  conve- 

in  aliis  casis  jamdicte  Elne.  In  supradicta  nientia  &  definitione  quiète  &  in  pace  in 

vero  bailia  deTurri  quam  prephatus  Arnal-  perpetuum.  Facta   fuit   bec  carta  VI   idus 

dus   tenet  per  dominum  suum  episcopum  februarii,  anno   ab  Incarnatione  Domini 

prenominatum  ,   habeat   ipse  Arnaldus   in  m°  C^XXX^lll",   régnante  rege  Leudovico. 

campis  &  vineis  &  ortis  suam  bailiam,  si-  Signum    domini    Uzalgarii    Elenensis   epi- 

cut  bona  consuetudo  est  ipsius   bailie   &  scopi  &  Arnalli  de  Turri  predictorum  qui 

faciat  bene  custodire  ipsos  campos  &  vi-  hanc   cartam  fieri   fecerunt,  firmant  &  a 

neas  &  ortos  ad  proficuum  &  salvamentum  testibus  subscriptis  firmari  rogamus.  Sig- 

domini    sui    episcopi    &  hominum   ipsius  num  Reamballi  &  Caput-Militis  fratris  sui. 

ville.  Et  de  cursuris  masadarum   jamdicte  Signa  Raimundi  &  Poncii  atque  Guilelmi 

ville  in  honore  episcopali,  exceptis  domi-  archidiaconorum,  &  Berengarii-Gauzfredi 

nicaturis  episcopi  qui  hodie  sunt,  habeat  &  Azemari   de  Verneto  &  Pétri  BUtger  & 

jamdictus  Arnallus  medietatem  per  domi-  Bernard!  de  Sancto  Laurencio  &  Aianrici 

num  suum  episcopum,  &  dominus  episco-  &  Berengarii  de  Villalonga  &  Bernardi  & 

pus  habeat  aliam  medietatem  in  suo  domi-  aliorum.     Raimundus     monachus    rogatus 

nie.  Et  de  omnibus  placitis  qui  fuerint  in  scripsit   die    &   anno   cum    literis    supra- 

jamdicta  bailia  de  Turri,  accipiat  prefatus  scriptis  in  xviiii  lineis  quo  supra. 
Arnallus  fidejussores  &  postea  conducat 
placita  ante  presentiam  domini  sui  epi- 
scopi,  excepte  de  cogociis  &  homicidiis 
quae  sunt  proprie  episcopi  ;  &  de  hoc 
quod  episcopus  habuerit  de  ipsis  placitis 
per  justitiam,  donet  tertiam  partem  pre- 
dicto Arnallo  &  duas  partes  sibi  retineat. 
Et  in  unaquaque  masada  jamdicte  ville  in 

honore  episcopi,  scilicet  in  quinque,  ha-  I.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Bernar- 

beat    jamdictus    Arnallus    semel    in    anno  dus   Amatus   &  filii   mei    Petrus    &    Guil- 

manducare  ad  duos  milites  &  tertium  ba-  lelmus   &   Umbertus   laudamus    &   recog- 

julum  sine  civada  &  non  amplius;  &  per  noscimus  quod  dedimus    nostram    partem 

alium   honorem  &  per  cellarios  quos  ipsi  castelli  de  Monte-sereno  per  alodium  Ber- 

homines  de  ipsis   quinque  masadis   tenent  nardo-Atoni  vicecomiti  &  uxori  ejus  Cae- 

per  ipsum  Arnaldum,  quicumque  homines  ciliae  vicecomitissae  &  filiis  eorum  Roge- 

sicut  in  unaquaque  de  ipsis  masadis  inter  rio  &  Raymundo  Trencavello  &  ut  simus 
omnes  dent  ipsi  Arnallo  unum  multonem 

mag^encA  récipient  in  unoquoque  anno.  Et  'Archives    du    château    de    Foix ,    cartulaire, 

ipse  Arnaldus  guirpit  &  laxat  ligna  &  au-  caisse  i5. 


An 
1 184 


526.  —  CCCCXXXII 

Actes  touchant  les  vicomtes  de  Nar- 
honne   6»  de  Carcassonne. 


Ed.orig. 

t.  H., 

co.'.  47-'- 


An 
1 134 

6  avril. 


An 
1 134 


lOOI 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1002 


An 
..34 

g  juin. 


eis  iiide  légales  guirenti  &  ut  nos  tenea- 
nius  hoc  de  eis  ad  fevum  &  jurenius  eis 
sine  inganno.  Et  nos  istud  praedictum  do- 
num  nostriim  scilicet  praedictani  partem 
praenoniinati  castelli  de  Monte- sereno 
cum  suis  terminis,  &c.,  laudamus  &  dona- 
nnis  tibi  Caeciliae  vicecomitissae  &  filio 
tuo  Rogerio  &  infantibus  ejus  per  ean- 
dem  coiivenientiam  praedictani;  &  si  de  te 
Rogerio  desierit  sine  infante,  remaneat 
Raynuindo  Trencavello  fratri  tuo,  &  ut 
omni  tempore  simus  vobis  fidèles  adjutores 
de  Aynierico  Narbonae  &  de  omnibus  vice- 
comitibus  Narbonae.  —  Propter  hoc  supra- 
scriptum  donum  ego  praenominataCaecilia 
vicecomitissa  &  filii  mei  Rogerius  &  Tren- 
cavellus  laudamus  &  donamus  tibi  Ber- 
nardo  Amato  &  praenominatis  filiis  tuis 
ipsum  donum  quod  praedictus  pater  nos- 
ter  Bernardus-Ato  vicecomes  dédit  vobis, 
sicut  melius  in  cartis  vestris  scriptum  est, 
&  erimus  inde  vobis  légales  guirenti.  Facta 
carta  ista  anno  M  cxxxiv  Incarnationis 
dominicae,  viii  idus  aprilis,  Franciae  sep- 
timo  régnante  Lodoico  rege.  S.  Bernardi 
Amati  &  filiorum  ejus,  &c.,  qui  sic  istam 
cartam  cum  praedicto  dono  firmaverunt  & 
subscriptos  testes  eam  firmare  rogaverunt. 
S.  dominae  Caeciliae  vicecomitissae  &  fi- 
liorum  ejus  Rogerii  &  Trencavelli  qui  sic 
istam  cartam  cum  praedicto  dono  firma- 
verunt &  subscriptos  testes  firmare  eam 
rogaverunt.  De  hoc  sunt  testes  Bernardus 
Pelapol  &  frater  ejus  Arnaldus  &  Guil- 
lelmus  Comes  &  Nichola  &  Guillelmus 
Pétri  de  Altpol  &  Umbertus  de  Montaditi 
&  Ademarus  de  Couchas  &  Guirardus  fra- 
ter Bernardi  Amati  &  Raymundus  Sicfredi 
de  Alarico  &  Petrus  de  Albars.  Guillelmus 
scripsit  jussione  Bernardi  Amati,  &c. 

II.  —  JuRO'  ego  Gaucefredus  filius  qui 
fui  Agnetis  foeminae  tibi  Aymerico  Nar- 
bonae filio  qui  fuisti  Amaaltis  foeminae, 
quod  de  ista  hora  in  antea  fidelis  ero  tibi 
de  tua  vita  &  de  tuis  membris,  &c.  Factum 
est  hoc  sacrameiitale  v  idus  junii,  anno  ab 
Incarnatione  Christi  MCXXXiv,  &c. 

'  Archives  de  la  vicomte  de  Narbonne,  au  do- 
maine de  Montpellier. 


527, 


—  CCCCXXXIlï 


Diplôme  du  roi  Louis  le  Gros  en  fa- 
veur de  Véglise  du  Puy\ 

EGO  Ludovicus  Dei  gratia  Francorum  rex, 
Umberto  venerabili  eadem  gratia  Ani- 
ciensis  ecclesie  episcopo  amico  &  fideli 
nostro  omnibusque  successoribus  suis  ca- 
nonice  substituendis  imperpetuum.  Notum 
fore  volumus  cunctis  sancte  Dei  Ecclesie 
fidelibus  presentibus  &  futuris,  qualiter 
Umbertus  Aniciensis  ecclesie  seu  Valla- 
vensis  episcopus  celsitudinem  nostram  ex- 
petierit,  ut  ea  que  a  predecessoribus  nostris 
predecessoribus  suis  data  sunt  nostre  pre- 
ceptionis  autoritate  confirmaremus.  Cujus 
petitioni  benignum  prebentes  assensum 
concessimus  ei  omnibusque  successoribus 
suis  totam  civitatem  que  Anicium  seu  Po- 
dium vocatur,  castrum  scilicet  Cornelie 
cum  aliis  omnibus  municionibus,  forum, 
theloneum,  monetam  &  omnem  distric- 
tum,  cum  terra  &  mansionibus  totius  civi- 
tatis,  salvo  tamen  in  omnibus  &  per  omnia 
nostro  jure,  nostra  dominatione  &  uni- 
versis  consuetudinibus  nostris.  Et  hec  ita 
concessimus  ut  nuUus  comes,  nuUus  judex 
aut  aliqua  alia  persona  ibi  audeat  aliquam 
exactionem  facere  neque  mansionaticos  aut 
pastiones  aut  aliquas  redibitiones  exigere 
sine  voluntate  aut  permissione  episcopi  qui 
ipsam  tenuerit  ecclesiam,  set  omnia  que- 
cumque  de  civitate  Aniciensi  sunt  in  po- 
testate  episcopi  redigantur.  Quod  ne  valeat 
oblivione  deleri,  commendari  precepimus, 
&  ne  possit  a  posteris  infirmari,  sigilli  nos- 
tri  auctoritate  &  nominis  nostri  karactere 
subjecto  firmamus.  Actum  Aurelie  publice 
anno  Incarnati  Verbi  MCXXXIV,  regni 
nostri  anno  XXVII,  Ludovico  filio  nostro 
in  regem  sublimato  anno  tertio,  astantibus 
in  palatio  nostro  quorum  nomina  subti- 
tulata  sunt  &  signa.  S.  Radulfi  dapiferi 
nostri   Viromandie   comitis.    S.  Guillelnii 


'  Cartulaire  de  Philippe-Auguste,  ms.  de  Colbert, 
n.  2670.  [Aujourd'hui  Archives  nationales,  JJ.  xxiv, 
£"  143  v°;  dans  un  Vidimus  de  Philippe-Auguste, 
de  i2i5.] 


An 
..34 


Éd  orie. 

t.  11. 
col.  474. 


An 
1 134 


ioo3 


PREUVES  DE  L'HÏSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1004 


An 
1 134 


buticularii.  S.  Hugonis  camerarii.  S.  Hu- 
gonis  constabularii.  Datum  per  mauum 
Stephani  cancellarii. 


528.  —  ccccxxxiv 


absque  dilatione  faciatis  mancipari  effectui 
Se  firmiter  observari. 

II.  —  Hugo'  Dei  gratia  Rotbomagensis 
arcbiepiscopus,  sedis  Apostolicae  legatus , 
dilecto  iilio  Ademaro  abbati  Sancti  Tyberii 
suisque  successoribus  in  perpetuum.  Reli- 
giosis  &  Deo  servientibus  providere  eo- 
rumque  possessiones  &  jura  ecclesiastica 
conservare  omnibus  qui  in  regimine  po- 
siti  sunt  sanctorum  patrum  mandat  auto- 
ritas.  Eapropter  causam  illam  super  eccle- 


An 
1 184 


An 
1  184 


Actes  du  concile  tenu   à  Montpellier 
en  I 184. 

I.  —  VenerABILIBUS  '  praesentibus   vi- 

ris  A.  Narbonensi  archiepiscopo  ecclesiae  sia  de  Beciano   multo  tempore  ventilatam 

Romanae  legato  &  R.  Agathensi  episcopo,  autoritate  apostolica  suscepimus  terminan- 

Guido  sanctae  Apostolicae  sedis  cardinalis  dam.  Considentibus  itaque  nobiscum  apud 

diaconus   &  legatus    salutem.  Veniens   ad  Montempessulanum  venerabilibus  arcbie- 

nostram   praesentiam  vir  boni   testimonii  piscopis  B.  Arelatensi,  A.  Narbonensi  sedis 

Ademarus  Sancti  Tyberii  abbas  tam   viva  Apostolicae  legatis,  &   episcopis  R.  Aga- 

voce   quam   per    instrumenta  quae   attulit  thensi    &    G.    Arausicensi  ,    &    P.    abbate 


nobis  liquido  intimavit  quia  tuae  sollici- 
tudinis  studium  atque  discretio,  domne 
archiepiscope ,  religiosorum  virorum  A. 
bonae  memoriae  Agathensis,  Joannis  Ne- 
mausensis,    P.  Lutevensis  &    R.   Magalo- 


Sancti  iEgidii  &  aliis  quampluribus  reli- 
giosis  personis,  tu  ad  diem  in  supradicto 
loco  tibi  autoritate  apostolica  &  nostra 
praestitutam  paratus  ad  justitiam  ante  nos 
venisti;    abbas    vero    Casae-Dei,    qui    ad 


Ed.orig. 

t.  Jl, 
col.  475. 


nensis  episcoporum  consilio,  restitutionem  eamdem  diem  &  eumdem  locum  autoritate 

ecclesiae  de  Beciano  beati  Tyberii  monas-  apostolica  a  nobis  vocatus  fuerat   nec  ipse 

terio  adjudicaveris,  quod  utique  dominus  venit    nec    pro    se   responsales    misit    nec 

papa   Innocentius  tam  per   quaerimoniam  aliquam     excusationem     canonicam     inibi 

bonae  recordationis  A.  abbatis  contra  ejus-  praetendit.  Eo  itaque  sic  déficiente,  nos 

dem    ecclesiae   monachos    sibi   expositam,  praecepto  domini  nostri  papae  Innocentii 

quem  per  tuam  ei  postmodum  nunciatam,  justitiam  exequentes,  quaesivimus  ab  ec- 

sicut  ex   litteris   ejus   apparet,  ratum  ha-  clesia  Agathensi,  in  cujus  parochia  sita  est 

buisse  cognoscitur.  Et  nihilominus  vene-  ecclesia  de  Beciano,  ut  coram  Deo  &  nobis 

rabilis  frater  R.  episcopus  antequam  con-  omnibus    ibidem    consistentibus   veraciter 

secrationem  susciperet  per  apostolica  tibi  protestarentur  ad  quod  jure  canonico  vel 

scripta  mandavit  ut  datam  super  hac  causa  tuum  vel  Casae-Dei  monasterium  pertine- 

sententiam  faceres  observari,  monachi  ad  ret  praefata  ista  ecclesia  de  Beciano.  Illi 

eum  accédèrent  de  contemptu  satisfacturi.  siquidem,  quia  vere  prout  ab  antecessoribus 

Haec  autem  in  nuUo  fuisse  servata  &  prae-  acceperant,  ad  jus  &  possessionem  sancti 

fatus  abbas  cum  fratribus  suis  valde  conque-  Tyberii,  cui  monasterio  Deo  authore  prae- 

ritur  &  nos  miramur  nimium   ac  dolemus.  sides,  pertinere  responderunt.  Ad  hanc  tu. 

Ut  ergo  &  domini  papae  mandata  &  factum  Ademare    abbas,   protulisti    instrumentum 

a  nobis  judicium  firmitatis  vigorem  &  ro-  donationis  factae  de  ecclesia  de  Beciano 

bur  obtineat,  prudentiam  vestram  rogamus,  ecclesiae  Sancti  Tyberii  praedecessori  tuo 

quatenus  pro  beati   Pétri   reverentia,  sub  Deodato,  quod  instrumentum  a  Berengario 

cujus    utique    tutela    praefatum    monaste-  bonae   memoriae  Agathensi   episcopo  fac- 

rium  &  protectione  consistit,  ipsum  cari-  tum    &    annis  dominicae   Incarnationis  & 

tatis  intuitu    diligatis  ,   manuteneatis  &   a  testibus  idoneis  roboratum  existit.  Conse- 

pravorum  hominum  defendatis   incursibus  quenter  &  tu    produxisti    quatuor    testes, 

&  juste  perlatam  de  negotio  isto  sententiam  viros  antiquos,  asserentes   se  vidisse  quia 


Archives  de  l'abbaye  de  Saint-ïhibéry. 


Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Thibéry. 


An 


lOOJ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1006 


"   '^     ecclesia  Sancti  Tybcrii  possedit  quicte  per       thensi  episcopo  attestante  sic  factam,  nos 


niultos  annos  ecclesiani  de  Beciano,  ante- 
quam  monachi  de  Casa-Dei  intrassent  in 
eam.  Tune  illi  canonice  nominati  jurave- 
runt  super  Evangelia  Dei  hoc  se  vidisse 
&  hoc  verum  esse.  Prodierunt  &  alli  qua- 
tuor testes  qui  dixerunt  se  intertuisse  pla- 
cito  illi  quod  habitum  est  apud  Corbianum 
inter  monachos  Sancti  Tyberii  &  mona- 
chos  Casae-Dei ,  in  praesentia  Aldeberti 
Agaîhensis  episcopi,  praesentibus  A.  Nar- 
bonensi  archiepiscopo  &  J.  Nemausensi 
episcopo,  dicentes  se  vidisse  &  audisse 
quosdam  testes  idoneos  ibidem  jurasse, 
quod  Bernardus  Agathensis  episcopus  qui 
induxerat  monachos  Casae-Dei  in  eccle- 
siam  de  Beciano,  cum  accepisset  testimonia 
personarum  authenticarum  ecclesiae  suae 
super  donatione  facta  a  Berengario  ante- 
cessore  suo  Deodato  abbati  &  monasterio 
Sancti  Tyberii  de  ecclesia  de  Beciano,  ipso 
idem  Bernardus  coram  Bertranno  Narbo- 
nensi  archiepiscopo  in  placito  de  eadem 
causa  habito  apud  Cabrils,  praesentibus 
monachis  Casae-Dei  &  Sancti  Tyberii, 
quod  praedicti  Aldebertus  Agathensis  & 
Ar.  Narbonensis&  J.  Nemausensis  audien- 
tes  sententiam  restitutionis  ipsius  ratam 
esse  &  tenendam  judicaveruntj  &  sicut 
praefati  quatuor  testes  hoc  se  vidisse  & 
audivisse  protestati  sunt,  ita  nobis  prae- 
sentibus examinati  super  Evangelium  Dei 
juraveruntj  hoc  ipsum  A.  Narbonensis 
archiepiscopus  &  Ermengaldus  Agathensis 


&  nobiscnm  sic  assidentes  supranominati 
archiepiscopi  &  Apostolicae  sedis  legati  & 
episcopi  &  quamplures  autentici  &  reli- 
giosi  viri  approbamus  &  approbatam  vice 
apostolica  quam  super  hoc  negotio  gerimus 
confîrmamus,  &  pro  canonica  donatione  a 
Berengario  Agathensi  episcopo  facta  &  lé- 
gitima possessione  subsecuta  tibi  tuisque 
successoribus  &  monasterio  Sancti  Tyberii 
cui  praesides  praefatam  ecclesiam  de  Be- 
ciano cum  decimis  &  omnibus  jure  ad 
eam  pertinentibus  omni  deinceps  quaes- 
tione  sopita  perpetuo  possidendam  adjudi- 
camus.  Actum  est  hoc  anno  Verbi  incarnati 
MCXXXIV,  apud  Montempessulanum,  uni- 
versali  papa  Innocentio,  rege  Francorum 
Ludovico.  Ego  Hugo  Rothomagensis  archi- 
episcopus &  Apostolicae  sedis  legatus. 

IIL  —  Notum  '  sit  omnibus  praesentibus 
&  futuris  quod  ego  R.  Agathensis  episco- 
pus fui  in  quodam  placito,  tune  temporis 
archidiaconus  Biterrensis,  quod  fuit  agi- 
tatum  apud  Lupianum  inter  A.  abbatem 
Sancti  Tyberii  &  Stephanum  abbatem 
Casae-Dei,  &  in  ipso  placito  utroque  ab- 
bate  praesente  patronisque  eausarum  bene 
munitis,  utrobique  allegationibus  diligen- 
ter  examinatis,  adhibitis  P.  Lutevensi  & 
R.  Magalonensi  episcopis  &  Augerio  ab- 
bate  Lutevensi  &  multis  aliis  religiosis 
personis,  ecclesiam  de  Beciano  Aldebertus 
Agathensis    episcopus    cum    A.    archiepi 


An 
ii34 

Éd.orig. 

t   11. 
col.  476. 


archidiaconus    &  R.   sacrista    &    magister  scopo  Narbonensi  Apostolicae  sedis  legato 

Dulcianus  qui  interfuit  praefato  placito  de  nobis  omnibus  consentientibus,  ecclesiae 

Corbiano  coram  nobis  se  vidisse  &  audisse  Sancti  Tyberii  &  A.  abbati  reddi  adjudica- 

viva  voce  protestati  sunt.   Hi  omnes   qui  vit.  Vidi  etiam  &  audivi   in  placito  quod 

hoc  testimonium  nobis  perhibuerunt,  eam-  fuit    apud    Nemausum    ante    venerabilem 


dem  de  praefata  restitutione  sententiam 
attestati  sunt  fuisse  eonfirmatam  apud  Lu- 
pianum a  supranominato  A.  Agathensi  & 
A.  Narbonensi  &  P.  Lutevensi  &  R.  Ma- 
galonensi episcopis,  8c  R.  tune  archi- 
diacono  nunc  episcopo  Agathensi,  prae- 
sentibus abbatibus  de  Casa-Dei  &  Sancti 
Tyberii.  His  omnibus  de  causis  &  insuper 


Bernardum  Arelatensem  archiepiscopum 
Romanae  sedis  legatum,  &  Petrum  tune 
temporis  Vivariensem  episcopum,  quibus 
controversiam  praedictae  ecclesiae  domi- 
nus  papa  Innocentius  mandaverat  termi- 
nandam,  quodque  A.  Sancti  Tyberii  abbate 
justitiam  accipere  parato  abbas  de  Casa- 
Dei  sententiam  audire  &  recipere  noluit. 


admonitione   &  praecepto  Guidonis   dia-      Hoc    totum    testifîcor   ego    R.   Agathensis 
coni  cardinalis  &  Apostolicae  sedis  legati,      episcopus  sic  verum  esse,  coram  te  Hugone 
praefatus   R.   Agathensis  te  &   ecclesiam      Rothomagensi    archiepiscopo   Apostolicae 
Sancti  Tyberii  de  ecclesia  de  Beciano  re- 
vestivit.  Hanc  revestionem  eodeii.  R.  Aga- 


An 
1 134 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Thibéry. 


An 
1 184 


1007 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1008 


An 


sedis    legato  &  coram  B.  Arelatensi  &  Ar.  l^is  ostenderet  ad  quod  vel  Casae-Dei  vel 

Narbonensi    archiepiscopis    &    G.   Arausi-  Sancti  Tyberii   monasterium   praefata   ec- 

censi  episcopo  &  P.  abbate  sancti  iEgidii  &  clesia    jure  caiionico   pertineret.  Inquisiti 

aliis  assistentibus.  —  Ego  R.  Magalonensis  episcopus  &  clerici  ejiis  responderunt  quia 

episcopus   sic  verum   esse   testificor  coram  vere,  prout  acceperant  ab  antecessoribus 

dictis  Hugone  Rothomagensi  archiepiscopo  suis,    ad    jus    &    possessionem    pertinebat 

&  aliis.  —  Ego  P.  Lutevensis  episcopus  dum  Sancti  Tyberii.  Tune   instrumenta  Beren- 

eram   clericus  Agatbensis   ecclesiae   audivi  garii  bonae  memoriae  Agathensis  episcopi 

recognosci    a    clericis    ejusdem    quod    Be-  super    haec    facta    prolata    sunt    &    testes 

rengarius  Agathensis    episcopus   ecclesiam  prodierunt    viri    bonae    famae    &    antiqui 

Sancti  Pétri  de  Beciano  Sancto  Tyberio  &  qui  examinati  probaverunt  se  vidisse  quod 

Deodato  abbati  dederat  ;   postea  vero   in-  monasterium    Sancti   Tyberii  possedit   ec- 

terfui    placito    quod    fuit    agitatum    apud  clesiam  de  Beciano  quiète  &  multis  annis, 

Lupianum,  &  ea  sicut  superius  sunt  scripta  antequam    monachi    de   Casa-Dei    in   eam 

vera  esse  recognosco  &  testificor.  venissent.  Invenimus  etiam  per  attestatio- 

nem  domini  A.  Narbonensis  archiepiscopi 

IV.  —  Universali  '  papae  Innocentio  do-  &  autenticorum   testium,   quia  Bernardus 

mino  &  patri    suo,   Hugo   Rothomagensis  successor  Berengarii  Agathensis  episcopi, 

sacerdos  devotam  &  debitam    reverentiam.  qui  monachos  Casae-Dei   in  ecclesiam  de 

Praecepto   vestro   diem    dedimus   &  locum  Beciano   induxit,    cognita  veritate  factum 

statuimus  abbati  Casae-Dei  &  abbati  Sancti  correxit     &    ecclesiam    de    Beciano    reddi 

Tyberii    pro   controversia   inter  eos  diri-  Sancto  Tyberio  adjudicavit.  Hoc  A.  Nar- 

menda  super  ecclesia  de  Beciano,  videlicet  bonensis  &  ante  se  die  data  inter  abbates 

III  nouas  novembris  apud  Montempessu-  Sancti   Tyberii    &    Casae-Dei    probatum 

lanum.  Abbas  vero  Casae-Dei  misit  nobis  fuisse  per  légitimes  testes  asseruit,  ibique 

nuntios  &  litteram  suam  apud  Tarascho-  revestiri  monachos  Sancti  Tyberii  de  ec- 

nem ,  significans   se  non  posse   venire  ad  clesia  de  Beciano  adjudicavit,  quam  reves- 

diem  datam ,  quia  habebat  celebrare  quae-  titionem    dominus  Guido   diaconus  cardi- 

dam  consueta  cum  suis   fratribus   capitula  nalis    &    legatus    Apostolicae    sedis    fieri 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  477. 


nec  ad  locum  sibi  praestitutum  secure  po- 
terat  venire  pro  Petro  de  Ribalta  quem 
inimicari  sibi  dicebat.  Quibus  nos  respon- 
dimus  quia  nos  pro  obedientia  vestra  ha- 
bebamus    transire   per   hostes    &    insidias 


praecepit.  Hanc  revestitionem  canonice 
saepius  adjudicatam  nos  &  qui  nobiscum 
erant  patres  ratam  habuimus  &  teneri 
mandavimus  pro  donatione  canonica  olim 
a  Berengario  Agathensi   episcopo   facta  & 


manifestas   quae    nobis   Adefonsus    aperte      légitima  possessione  subsecuta  fere  xxxiii 

per  multa  loca  parari  fecerat.  Post  aliquot      annorum,  ut  asserunt,  post  instrumentum 

denique  dies  vestra  protecti   benedictione      Berengarii  episcopi,  quod  anno  dominicae 

ad  Montempessulanum  pervenimus,  multis 

utique  mirantibus.  Ibi  nobiscum  habuimus 

venerabiles  archiepiscopos  B.  Arelatensem, 

A.  Narbonensem  sedis  Apostolicae  legatos 

&    plures    episcopos    &    religiosos    viros. 

Praesentavit  se  ante  nos  ad  justitiam  abbas 

Sancti  Tyberii,  sed   abbas  Casae-Dei  nec 

ipse  venit   nec  pro  se   responsalem   misit 

nec  excusationem  vel  aliquam prae- 

tendit.  Eo  itaque  sic  déficiente,  quaesivi- 
mus  ab  episcopo  Agathensi,  in  eu  jus  paro- 
chia  sita  est  ecclesia  de  Beciano,  ut  coram 


Incarnationis  &  testibus   idoneis  robora- 
tum  existit. 


529.  —  CCCCXXXVI 

Actes  sur  les  comtes  de  Rode-^,  les 
vicomtes  de  Minerhe,  ^c. 


I.  —  In'  Christi   nomine.  Ego   Beren- 
garius   vicecomes    Minervae   dono ,    laudo 
Deo  &  patribus  ibidem  considentibus  no-      Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  sanctoque 


An 
II 34 


An 
ii35 

27  avril. 


^Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Thibéry. 


'  Second  cartulaire  de  la  cathédrale  de  Narbonne, 


An 
Il  35 

Éd.orig. 

t.  li, 
col.  480. 


009 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1010 


protomartyri  Stephano  &:  sancto  Michaeli  bretur,  &  eodem  die  ille  qui   post  meum 

nieum  corpus  &  meam  animam  in  vita  &  obituni    meum  vicecomitatum  &  honorem 

in  morte;  &  cum  ipse  Deus  dignatùs  fuerit  hahuerit  &  tenuerit  capellano  Sancti  Ste- 

jubere  meam   egredi   animam   de  corporis  phani  omnique  suo  clero  &  decem  paupe- 

carcere,  ibi  meum  corpus  relinquo  sepul-  ribus   célèbre    faciat   convivium;    quod    si 

turum,  ubi  aliquam  portionem  mei  hono-  ipse  facere  noluerit,  faciat  hoc  capellanus 

ris  relinquo.  Pro  remedio  animae  meae  ac  Sancti  Stephani    &   habeat   rectorem   ipse 

parentum    meorum    omniumque    fidelium  capellanus  in  manso  Poncii  Airaldi  de  Vi- 

defunctorum   dono  &  laudo  Domino  Deo  lius    &    in  omnes    taschas    quas   habeo  in 

&  sanctae  Mariae  sanctoque  protomartyri  Minerva  aut  in  ejus  terminio.  Et  si  uUus 

Stephano   Minervae   ac    sancto    Michaeli,  homo  aut  foemina  de  mea  progenie  volue- 

atque    tibi    Udalardo     capellano     tuisque  rit  rem  amparare,  alius  vicecomes  sit  ad- 

clericis,  etiam  omnibus  capellanis  &  cle-  jutor  &  defensor.   Et   ad    ecclesiam    beati 

ricis  qui  in  eodem  loco  post  te  futuri  sunt  Martini    de    Belloforti  &  capellano  ejus- 

omne  alodium  quod  habeo  in  omni  termi-  dem  ecclesiae  Raimundo  &  illis  qui  ven- 

nîo  Purmiani  nec  uUo  modo  habere  debeo,  turi  sunt  dono  petiam  unam  de  terra,  & 

hoc  est  quarta  pars  omnis  totius  terminii  affrontât   ab   Altano,  &c.  Et  propter  hoc 

jamdicti,    sicut  melius  ego  visus  sum  te-  facio  ego  Berengarius  vicecomes  Minervae 

nere  illud  &  possidere.  Et  dono  similiter  quod    pro    unaquaque   ebdomada  feria  vi 

praefatae  ecclesiae  Sancti  Stephani  Miner-  presbyteri  &  clerici  missam  célèbrent  pro 

vae    &    omnibus    clericis    eidem    ecclesiae  anima  mea  &  anima  patris  &  matris  meae  & 

servientibus  tam  praesentibus  quam  futu-  in  die  obitus  mei  duas  missas  célèbrent  & 

ris  totum  quantum   habeo  vel  hal],e're  de-  uno  pauperi  comedere  [dentj.  Et  ad  eccle- 

beo  in  molendino  de  Rocabladeri,  exceptis  siam  Sancti  Salvatoris  dono  per  unumquem- 

illum   fevum  quod   illic   habet   Pontius  de  que  annum  &  ad  capellanum  ejusdem  eccle- 


An 
ii35 


Cesseratis,  hoc  sunt  duo  menses  augustus 
&  december,  &  istum  fevum  laxo  ad  illum 
qui  habuerit  meum  seniorem  de  Minerva. 
Item  relinquo  paisseriam  de  Molino  Noveto 


siae  sex  sextarios  de  tritico  bono  &  optimo 
&  quatuor  de  primo  vino,  &  istud  triticum 
douent  successores  de  Berengario  jamdicto 
de  taschis  de  Petriaco  aut  de  ejus  termi- 


praedictis  sanctis  &  clericis,  in  qua  nec  in  niis;  &  propter  hoc  facio  ego  Berengarius 
his  quae  ad  eam  pertinere  videntur  jam  vicecomes  quod  pro  unaquaque  ebdomada 
amplius  ego  nec  ullus  homo  aut  foemina  cantent  missam  presbyter  &  clerici  de  Pe- 
meae  progeniei  meaeque  posteritatis  nul-  triaco  in  sabbato,  in  altare  Sancti  Salvato- 
lam  rem  demandet  nec  faciat  forcia.  Tali  ris  pro  anima  mea  &  pro  anima  patris  & 
modo  talique  pacto  dono  hoc  Domino  Deo  matris  meae  &  parentum  meorum  &  om- 
&  sanctae  Mariae  sanctoque  protomartyri  nium  fidelium  defunctorum,  &  in  die  obi- 
Stephano  atque  sancto  Michaeli  &  tibi  tus  mei  cantent  missas  &  mysterium  de- 
Udalardo  capellano  ac  tuis  clericis  etiam  functorum  presbyteri  &  clerici  ejusdem 
tuis  posteris,  ut  semper  in  unaquaque  eb-  ecclesiae.  Factum  est  hoc  praesentibus 
domada  pro  anima  mea  &  pro  animabus  probis  hominibus  Udalardo  capellano  Mi- 
patris  &  matris  meae  &  parentum  meorum  nervae  &  Bernardo  de  Cesserais  &  Ber- 
omniumque  fidelium  defunctorum  missa  trando  de  Malliaco  &  Arnaldo  de  Petriaco 
per  quatuor  dies,  scilicet  secunda  feria,  V  kalendas  madii,  anno  ab  Incarnatione 
tertia,  quarta  &  quinta,  &  in  secunda  Christi  Mcxxxv,  régnante  l.odoico  rege. 
feria  &  in  quarta  semper  super  meum  se-  Signum  Berengarii  vicecomitis.de  Mi- 
pulchrum  clerici  hoiiorifice  exeant.  Pro  nerva,  &c. 
tali  conveniéntia  facio  hoc  ego  Berenga- 
rius quod  nullus  capellanus  de  jamdicta  II.  —  In  nomine  Domini  '.  Brève  quae 
ecclesia  non  habeat  licentiam  vendere  nec  fecit  facere  Ugo  comes  de  plaig  que  /e^  ab 
impignorare  pro  ullo  modo,  &  in  die  obi- 
tus mei  missa  &  mysterium  defunctorum  «  Archives  des  comtes  de  Rodez,  aujourd'hui  à 
solemniter  a  clericis  Sancti  Stephani  celé-  Montauban  :  hommages,  n.  7. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  481. 


An 
I  i35 


novem- 
bre. 


An 
ii35 


lOII 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


10I2 


An 
ii35 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  478. 


Frotard  de  Brochier.  Lo  vescomte  Frotard  H  Montepessulani,  neque  auferemus  tibi  vi- 

recognog  lo  castel  d'Eîsena  quel  ténia  de  luy  tam  neque  membrum  neque  aliquis  homo 

ab  mai  feus  qu'en  deu  aver,  &  eu  coms  li  do  vel  foemina    nostra  arte  vel   ope,  &c.   Et 

lo  castel  d'Eisena  a  feu  eh  altres  feus  quel  si  aliquis  homo  vel  foemina  abstulerit  tibi 

vescoms  d'Eisena  deu  aver  del  comte  de  Rode'^r  vel  successoribus  tuis  tuum  honorem  qui 

onradament.  Et  si  Frotards  lo  vescoms  juret  est    in    comitatu    Sustancionensi    vel   ali- 

lo  castel  ad  Ugo  per  aquest  mots  caisi  audi-  quid     vobis     inde    abstulerit,    nos     ambo 

rets:  —  Y,go  Frotards  den  aquesta  ora  adenant  recti  adjutores  vobis  erimus  quotiens  per 

a  tibi  Ugo  lo  fils  d'Adalai'^  &  ad  Ermengaro^  sacramentum  vos  vel  per  nuncium  vestrum 

uxor  tua   &  a  Raimon   tuo  filio,   lo  castel  commonueritis    &    de    illa    commonitione 

d'Eissena,  las  forsas  que  i  son,  &c,  Aquesta  non  subtrabemus  nos;    &  si  aliquis  homo 

carta  fuit  escrita  in  die  feria  Vil,  luna  IV,  vel    foemina    de   comitatu    Sustantionense 

in  mense  novembris,  Lodovico  rege  Fran-  guerram    in   ipso    comitatu    vobis   fecerit, 

corum  régnante,  y4c/emflr  episcopus  Ruthe-  nos   de   omnibus   adjutores   vobis  erimus, 

nensis.  S.  Frotar  d'Auriac.  S.  Eîjor  de  Cam-  excepto    Bernard©    de   Andusia    &    comité 


bolas.  S.  Bernard  Aimo.  S.  Berengier  Aimo. 
Durantus  archipresbyter  scripsit  ista  carta. 


53o. 


ccccxxxv 


Nouvel  accord  entre  Bérenger-Raî- 
mond,  comte  de  Provence,  6*  Guil- 
laume VI,  seigneur  de  Montpellier,      davi-t"&   c''o"n'cessu'Bere\'igariu7-Ra7mÛndi 


Barchionensi  &  Trencavello  &  nostris  ho- 
minibus.  Et  etiam  si  nostri  homines  no- 
luerint  vobis  facere  justitiam,  nos  eos 
contra  vos  non  manutenebimus.  Item  ego 
Berengarius-Raimundi  &  ego  Beatrix  con- 
venimus  tibi  Guillelmo  Montispessulani 
&  successoribus  tuis,  quod  cum  fuerimus 
legitimae  aetatis  laudabimus  &  confirma- 
bimus  totum  istud  placitum  sine  omni 
vestro   enganno ,    &c.    Hanc    cartam    lau- 


touchant  le  comté  de  Melgueil,  (S-c. 

I.  —  In  nomine  Domini  '.  Ego  Berenga- 
rius-Raimundi filius  Dulciae  cornes  Mel- 
goriensis  &  marchio  Provinciae  &  ego 
Beatrix  filia  Guillelmae,  nos  ambo  lauda- 
mus  &  concedimus  bona  fide...  ad  feudum 
&  ad  totos  honores  &  ad  vestras  voluntates 
plenarie  faciendas  tibi  Guillelmo  Montis- 
pessulani filio  Ermessendis  omnibusque 
successoribus    tuis   qui    erunt   domini  vel 


filius  Dulciae  &  promisit  quod  faceret  hoc 
facere  Beatrici  uxori  suaefiliae  Guillelmae, 
sicut  supradictum  est.  Testes  sunt  Leode- 
garius  Avinionensis  episcopus,  Raimundus 
de  Baucio,  Guillelmus  Raimundi  Senescalc, 
Raimundus  de  Andusia,  Raimundus  de 
Mestojol,  Rostagnus  de  Arsaco,  Bernardus 
de  Pinnano,  Poncius  Bremundi  de  Someire, 
Guillelmus  deValmala,  Raimundus  de  Cas- 
triis  filius  Poncii  de  Montelauro,  Poncius 
Ademarius,  Bernardus  de  Salve,  Dulcianus, 


dominae  Montispessulani  scilicet  lll  dena-      Guillelmus  Gribaldi,  Olricus  Adalguarius, 


rios  Melgorienses,  quos  Bernardus  cornes 
pater  Beatricis  tibi  dédit  in  moneta  pro 
singulis  XX.  solidis,  salvis  omnibus  usati- 
cis,  &c.  Praeterea  ipsam  de  Melgorio  mo- 
netam  de  caetero  non  faciemus  fabricari 
nisi  in  hoc  pondère  &  in  bac  lege,  videli- 
cet  denarios  integros  ad  llll  denarios  ar- 
genti  fini  &  xxilll  denarios  in  uncia,  & 
mezallas  ad  lll  denarios  argenti  fini  & 
XXV  in  uncia,  &c.  Praeterea  ego  Berenga- 
rius-Raimundi praedictus  &  ego  Beatrix 
praedicta  non  capiemus  te,  Guillelme  de 


Lambertus  de  Paleata,  Guillelmus  Len- 
tici,  Bernardus  Lentici,  Amelius  Girberti, 
Joa-nnes  Bertulfus,  Berengarius  Lamberti, 
Petrus  Angélus.  Factum  est  hoc  apud  Mo- 
linas ,  in  praesentia  suprascriptorum  & 
aliorum  multorum,  anno  ab  Incarnatione 
Domini  MCXXXV.  Testis  est  Gotfridus  qui 
scripsit. 

II.  —  Ego'  Guillelmus  de  Montepes- 
sulo  filius  Ermessendis  te  Berengarium-Rai- 
mundum  filium  Dulciae   nec  te  Beatricem 


An 
ii35 


An 
n35 


'  Manuscrits  d'AubaySj  n.  8i, 


'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  8i 


An 
ii35 


10l3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1014 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  479. 


filiam  Guillelmae  non  capiam  nec  auferam  sendis  &  omnibus  successoribus  suis   qui 

vobis  vitam  neque  membrum  nec  Homo  nec  erunt   doniini   vel  dominae  Montispessu- 

foemina   mea   arte  nec  mea  ope  nec  meo  lani  ni  denarios  Melgorienses,  quos  Ber- 

consilio,  nec   auferam   tibi   Berengarium-  nardus    patcr    Beatricis    ilii     dederat    in 

Raimundum   Beatricem   uxorem   tuam   nec  moneta  pro  singulis  XX  solidis,  salvis  om- 

aliquis   homo    vel  foemina    mea    arte   nec  nibus  usaticis   quae   nulle    modo    excede- 

meo  consilio.  Et  si  aliquis  homo  vel  foc-  rent    très    solidos,    in   quibus    etiam    tri- 

mina  abstulerit  vobis  castrum  Melgorii  vel  bus  solidis  continetur  usaticum  comitis  & 

alium  vestrum  honorem  in  Sustancionensi  Guillelmi  Montispessulani.  Praeterea  con- 

comitatu  pertinentem  ad  castrum  Melgorii,  cesserunt  castrum  de  Monteferrario   cum 

postquam  me  comnionueritis  per  sacramen-  suis    pertinentibus ,    quod    Bernardus   co- 

tum  &  de  illacommonitione  non  subtraham  mes    perpetuo    illi    &    successoribus    suis 

me,  &c.  Et  si  aliquis  homo  vel  foemina  de  concesserunt.   Item  cesserunt   omnia  pig- 

Sustancionensi  comitatu  in  hoc  ipso  comi-  nora    quae    praedictus    cornes    Bernardus 

tatu  vobis  guerram  fecerit,  ego  inde  vobis  dederat  in  feudum.  Denique  Berengarius 

recte  adjutor  ero,  exceptis  fratribus  meis  &  Beatrix  promiserunt  non  capere  illum 

&  excepto  Bernardo  de  Andusia  &  infanti-  nec    auferre    vitam    neque    membrum  ,    & 

bus  suis  &   Raimundo  Trencavello  &  ex-  Guillelmus    dominus    Montispessuli    filius 

ceptis  meis  hominibus.  Sed  si  mei  homines  Ermessendis  juravit  Melgoriensem  mone- 

nolentes   facere    justiciam   guerram   vobis  tam    non    facere    contrafacere    aut    aliam 

facerent,  ego  de  hoc  non  eos  manutenebo  monetam   argent!   non  facere    in   Monte- 

contra  vos.  Et  castrum  de  Monteferrando  pessulo   nec  in  toto    comitatu  Substancio- 

&  ipsum    Montemferrandum    postquam    a  nense.    Similiter   promisit    hoc    teiiere    si 

me  redemptus  fuerit   &   eum  vobis  resti-  comités   vel   comitissae   Melgorienses   te- 

tuero    recognosco    in    eodem    sacramento.  nuerint   illi   jusjurandum    illi    factum.  — 

Item  ab  hac  hora  in   antea  Melgoriensem  Sciendum    tamen  est  quod  si   tu  Bernarde 

monetam    non    faciam    contrafacere,    &c.  fîli  Mariae  non  tenueris  jusjurandum  quod 

Hoc  autem  de  moneta  ego  ita  tenebo  vobis  in  carta  de  sacramento  facta  mihi  fecisti, 

&  attendam,  si  vos  tenueritis  mihi  &  non  ego  Guillelmo  &  mei  non  erimus  obligati. 

violaveritis    illud    quod    mihi    jurastis    de  Facta  sunt  haec  consilio  Arnaudi  Narbo- 

moneta  &  de    tribus    denariis  ;  videlicet  si  nensis  archiepiscopi  qui  praesens  huic  rei 

vos  violaveritis    illud    quod    jurastis    mihi  adfuit    &    hoc    fecit    mandato    Innocentii 

de  moneta  &  de  m  denariis,  ego  non  ero  papae  II.  Praesentes  etiam   fuerunt  Pon- 

vobis  in  sacramento  quin  possem  eam  fa-  tins   de    Montelauro,    Rostagnus    J'Arsat, 

cere,  sed  vos  eritis  mihi  &  successoribus  Berengarius  avunculus  Poutii,  Guillelmus 

meis    sacramento    obligati.   De   aliis   vero  de    Monteredone.    Factum    est   hoc   anno 

omnibus  quae  suprascripta  sunt,  excepto  mcxxxv'. 
de  moneta,  vobis  ero  obligatus  in  perpe- 

tuum    sine  omni    retentione.   Testes    sunt  ~~  ~~ 

Leodegarius  Avinionensis  episcopus,  &c., 
comme  ci-dessus.  Factum  est  hoc  sicut  9u- 
prascriptum  est  apud  Molinas,  in  praesen- 
tia  suprascriptorum  &  aliorum  multorum, 
anno  ab  Incarnatione   Domini  M  c  xxxv. 


An 
u35 


III.  —  Berengarius-Raimundi'  filius 
Dulciae  cornes  Melgoriensis  &  marchio 
Provinciae  &  Beatrix  filia  Guillelmae  lau- 
daverunt  &  concesserunt  ad  feudum  Guil- 
lelmo domino  Montispessuli  filio  Ernies- 

'  Manuscrits  d'AubaySj  n.  8i. 


53i. 

Jugement  rendu  par  la  cour  séculière 
de  Vévêque  de  Bé-^îers,  Bermond^. 

Hoc  est  judicium  quod  Bremundus  epi- 
scopus cum   suis  assessoribus  Arnaud 
Matfredo  archidiacono,  Sicardo  de  Muro- 

'  Le  texte  porte  Mcxxx. 

'  Archives  de  Béziers;  Livre  Noir  de  la  cathé- 
drale, &  copie  dans  la  collection  Ooat,  à  la  Bi^ 
bliothèque  nationale,  v.  61,  f"  174. 


An 
m35 


An 
M  35 


An 
ii35 


IOl5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1016 


vetulo,  W.  Vereti,  Bernar  Bonafaû,  Be-  quibus  conquerebatur.  His  praelibatis  seii- 
rengario  priore  dédit  super  quaerimonia  tentia  dictavit,  ut  a  praedictorum  homi- 
quam  Johannes  &  Stephaiius  nepos  ejus  num  petitione  Ugo  de  Paullino  &  Petrus 
faciebant  adversus  Ugonem  de  Pauline  &  de  Cirtio  &  Guiraldus  de  Caputstagno  & 
Petrum  de  Cirtio  &  Guiraldum  de  Capite-  uxores  eorum  cessarent,  cum  nihil  juris 
stagno  &  adversus  uxores  eorum.  Praedicti  haberent  in  eis  per  hominium  neque  pro- 
siquidem  Johannes  &  Stephanus  conque-  baverint  suos  antecessores  habuisse  plus 
rebantur  de  praenominatis  militibus,  quod  eos  suos  quam  alios  homines  episcopi  ; 
très  molendinos  &  riparias  &  alium  hono-  itaque  praedictus  Ugo  &  sua  pars  restituât 
rem  injuste  auferebant,  quae  authoritate  eis  totum  honorem,  quem  per  cartas  vel 
instrumentorum  sua  esse  ostendebant  &  per  testes  probaverunt  sibi  vel  patribus 
adquisita  a  praedecessoribus  praedictorum  suis  adquisita  fuisse  ab  ipsis  vel  a  praede- 
militum  j  conquerebantur  etiam  de  damp-  cessoribus  eorum  atque  emendent  totum 
nis  sibi  illatis.  Contra  haec  Ugo  &  pars  dampnum  quod  propter  hoc  praedicti  ho- 
ejus  respondebant  se  ideo  auferre  molen-  mines  perpessi  sunt.  Istius  judicii  sunt 
dinos  &  riparias  &  caetera  praedictis  om-  testes  Stephanus  Raimundi,  BernardusVer- 
nibus,  quia  antiquitus  pater  eorum  pro  melli  &  Bernardus  Villani,  Bruno  Cam- 
praenominato  honore  fuerat  homo  &  vil-  bitor,  Petrus  de  Jauro,  Ermengaudus  de 
lanus  praedecessorum  Ugonis  &  suae  par-  Boiano ,  Ermengaudus  Vaso ,  Guillelmus 
tis,  quod  scilicet  hominium  illi  negabant  Cota,  Guillelmus  Cher,  Alcherius  de  Te- 
asserentes  patrem  suum  &  se  semper  fuisse  ciano,  Bernardus  de  Saviniaco,  Raimundi 
homines  episcopi  &  natos  in  bordaria  il-  Arroner,  Bernardus  Paschalis.  Anno  domi- 
lius.  Argumento  recognito  adversae  partis 
Ugonis  quod  quadam  vice  cum  Rixendis 
de  Paref^  vim  intulisset  istis  omnibus, 
Arnaldus  quondam  episcopus  conquestus 
propter  hoc  ab  ea  fidantiam  accepit,  ut 
emendaret  injuriam  factam  hominibus  suis 
scilicet  istis.  Quo  audito  quaesitum  est  a 
parte  Ugonis,  ut  ostenderet  testibus  qua- 
liter  Stephanus  Sicfredi  pater  horum  ho- 
minum  vel  isti  forent  homines  praedeces- 
sorum Hugonis  &  suae  partis.  Ad  quam 
causam  testifîcandam  producti  sunt  testes. 


nico  M°  C°  XXX°  V. 


532.  —  CCCCXLII 

Hommages  rendus  à  Roger,  vicomte 
de  Carcassonne,  6'C. 


I.  —  De'  ista  hora  in  antea,  egoWuillel- 
mus  Pétri  qui  fui  filius  Adelai'i^  foeminae 
non  decebral  te  Caeciliam  vicecomitissam 
qui  dixerunt  dominos  de  Parets,  Volvera  neque  filium  tuum  Rogerium  de  ipso  cas- 
scilicet  &  quosdam  alios,  se  audisse  dicere  tello  quod  vocatur  Aïtpol  neque  de  ipsis 
quod  hos  homines  tenebant  per  suos  &  fortezis,  quae  hodie  ibi  sunt  vel  in  antea 
pro  quodam  termino  mutato  &  pro  aliis  fa.cta.e  erunt,  nol  vos  toïrei  ni  von  tolrei,  nol 
causis  peccuniam  ab  eis  astulisse.  Idem  vos  vedareï,  nec  homo  nec  femina  aut  ho- 
ipsi  testes  inquisiti  testimonium  perhibue-  mines  vel  feminae  per  meum  ingenium  vel 
runt,quod  in  villa  de  Aspirano,de  qua  nati  per  meum  consilium,  &  per  quantas  vega- 
sunt,  nemo  habet  toltam  nec  quistam  nisi  dus  lom  demandarao^  per  vos  ipsos  aut  per 
Bitterrensis  episcopus.  —  Auditis  utrius-  vestros  missos,  in  vestra  potestate  lo  tor- 
que partis  allegationibus,  primitus  judica-  narei  &  redrei  sine  vestra  deceptione.  Et  si 
tum  est  ut  malum  &  forifactum  quod  Jo-  est  homo  vel  homines,  femina  vel  feminae, 
hannes  fecit  Ugoni  &  suae  parti,  ex  quo  chl  vos  toUant  0  von  toUant  nîl  vos  re- 
fuit firmatum  in  manu  episcopi,  unde  Ugo  tent  0  von  retent,  cum  ipso  vel  cum  ipsa 
conquestus  est  praedictus  Johannes  jure-  vel  cum  ipsis  finem  nec  societatem  ha- 
jurando  emendaret.  Consequenter  judica- 

tum   est,   quod  Johannes  defendat   iterum  'Archives    du    château    de    Foix ,    cartulaire, 

se    jurejurando   nuUam    fecisse   pactionem  caisse  i5;  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 

Ugoni  ad  securitatem    molendinorum  ,  de  Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f°  245. 


An 
1 135 


An 
1.36 

17  octo- 
bre. 


An 
ii36 


IOI7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ioï8 


An 

3o 
juillet. 


buero  cum  illis  ad  tuum  dampnum,  usque  kalendas  augusti,  feria  VI,  régnante  Ludo- 

habeam  illud   recuperatum,  &  si   recupe-  vico  rege. 
rare  illud  potero,  in  vestra  potestate  lo  tor- 

nareî  el  redreî  per  eandem  praedictam  con-  III.  —  In  nomine  Domini  '.  Ego  Roge- 

venientiam  sine    inganno,  salva  fidelitate  rius    de   Biterris    ipsum    meum    castelluni 

Ceciliae    martyris   vestrae.    Hujus    sacra-  quod  vocatur  Calamont,  quod   ego   bastio 

menti   testes  sunt  Willelmus  Rogerius  de  &  bastire  facio  in  meo  comitatu  Redense, 

Aragono  &  Bernardus  c/e /4/<j7oZZ  &  Guilla-  in  honore  meo,  cum  ipsis  forticiis  quae 


An 
Il  36 


in  ipso  castello  sunt  &  dehinc  factae  fue- 
rint,  excepta  ipsa  mea  estaga  quam  ibi 
retineo  ad  faciendam  meam  totam  volun- 
tatem,  &  dono  ad  fevum  tibi  Arnaldo  de 
Cornelano    &   genero    tuo   Bertrando    de 


bartus  de  Castras.  Anno  MCXXXVI,  xvi 
kalendas  novembris,  die  sabbati,  régnante 
Lodovico  rege. 

II.  —  Juro  '  ego   Petrus   de    Rusticano 

filius    de   Diaz   foemina    tibi    Rogerio    de  Peirala  &  infantibus  vestris  ac  posteritati 

Biterri  filio  Caeciliae,  quod  de  ista  hora  illorum,  ut  castellum  teneatis  &  habeatis 

in  antea  non  decipiam  te  de  ipso  castello  de  me   ad   fevum,  salva   mea    fidelitate   & 

de  Cabare\,  qui  vocatur  Certuos,  neque  de  meo  seniorivo   &  mea  justitia,  &   ut  vos 

ipsis  forteciis,  quae    ibi    hodie  sunt  &  in  &  infantes  vestri  ac  posteritas  illorum  ip- 

antea  erunt  factae,  noî  te  tolreî  ni  ten  toi-  sum  castellum  cum  omnibus  suis  forteciis 

reî ,  vedarei   ni   ten   vedarei,   neque  homo  mihi  juretis  &   infantibus  meis  ac  poste- 

aut  foemina,  homines    aut  foeminae   per  ritati  illorum,  sine  meo  inganno.  Ipsi  au- 

meum  consilium  aut  per  meum  ingenium,  tem   homines  mei   qui  ibi   stare  venerint 

&perquantas  vices  illud  a  me  demandave-  sint  ibi  salvi  absque  uUo  servicio  &  blan- 

ris  ad  recuperandum  per  te  aut  per  tuum  dimento,  quod  vobis  non  faciant  &  ullam 

nuncium  vel  per  tuos  nuncios,  in  tua  po-  forciam  eis  non  faciatis,  nisi  tantummodo 

testate  reddidero  illud  sine  tuo  inganno.  de  hoc  quod  ad  defensionem  ejusdem  cas- 

Et  si  homo  aut  foemina  illud  tibi  aut  inde  telli  pertinet.  Sicut  superius  scriptum  est, 

tibi  tulerint,  cum  illo  aut  cum  illa  finem  sic  vos  &  infantes  vestri  &  posteritas  illo- 

vel  societatem  non  habuero,  nisi  pro  illo  rum  teneatis  &  habeatis  ad  fevum  de  me 

recuperando,  &  si  recuperare  potero  illud,  &  infantibus  meis  &  de  posteritate   illo- 

in  tua  potestate  reddidero  illud  &  torna-  rum  omni  tempore.  Et  si  homo  aut  foe- 

tero  sine  lucro,  redemptione  tui  muneris  mina    illud  vobis  amparaverit,  ego    fuero 

&  honoris.  Et  insequenti  istud  sacramen-  inde  vobis  legalis  guirennis  ad  rectum  sine 

tum   tibi  tenuero   &    adtendero  sine  tuo  inganno.  Si  vero  de  me  praedicto  Roge- 

inganno,  omnibus  diebus  vitae  meae,si-  rio   desierit   sine  infante,  teneatis  &  ha- 

cut  superius   scriptum   est.  Sic  recta  fide  beatis   praedictum    fevum    de    Raymundo 

sine  inganno   ego    praedictus  Petrus    to-  Trencavello  fratre  meo  vel  de  infantibus 

tum    tibi   Rogerio    praedicto   &   si   de  te  ejus  per  eamdem  convenientiam  praedic- 

desierit  sine  infante  fratri  tuo  R.  Tren-  tam.  De  his  sunt  testes  Bernardus  de  Can- 

cavelli  tenuero   &    adtendero  sine   vestra  neto   &   Bernardus  de  Tresmals ,  Arnaldus 

deceptione  omni  vita  mea,  per  Deum  &  PeZapoZ  &  Raymundus  de  Palajano  &  Guil- 

haec  sancta.  De  hoc  sunt  testes  Bernardus  lermus   M.ancip    &    Petrus    Raymundi    de 

de  Tresmals    &    Guillermus   Rogerius    de  Ravato   &  filius   ejus   Bernardus   &  Pon- 

Aragono  &  Guillermus  Sigerii  de  Laurano  cius  Guiraudi   de  Villalonga  &  Galhardus 

&   Petrus    Aimericus   de    Conchas   &   Pe-  de    Congas    &    frater   ejus    Bernardus    de 

trus  de  Vitraco.    Guillermus  scripsit  jus-  Congost.  S.  domini  Rogerii  de  Biterris  qui 

sione  praedicti  Pétri  de  Rusticano,  anno  sic  istam  cartam  firmavit  &  cujus  jussione 

Mcxxxvii  Incarnationis  dominicae,    III  eam  scripsit  Wilhermus,  anno  M  CXXXVlli 


Éd.  oriff. 

t.  Il, 
col.  483. 


'  Archives    du    château     de     Folx ,     cartulaire,  '  Archives    du    château    de     Foix  ,     cartulaire, 

caisse  i5,   &  copie  dans   la   collection  Doat,  à  la       caisse  17,  &  copie  dans   la   collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f°  aSi.  Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f  zSi. 


An 
ii36 


An 

5  avril. 


lOIi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I020 


An 
.,39 

"  mai. 


An 
1 189 

16 


VIII.  — De'  ista  hora  in  antea  ego  Ame- 
lius  filius  Lauretae  dominae  non  decipiam 
te  Rogerium  filium  Caeciliae  viceconiitis- 
sae  de  castello  de  Auriacho,  &c. 

IX.  —  Ego'  Petrus  Guillelmiis  filius  de 
Guitberga,  lo  castel  de  Penna  a  tu  Roger 
filio  de  Cedilia  no  lo  te  tolrei,  fi-c. 

X.  —  Ego'  Raimundus  Amelius   &  ego 


Incarnationis  dominicae,  xv  kalendas  ju- 
nii,  feria  iv,  régnante  Lodovico  rege. 

IV.  — Ego'  Guillelmus  Jordani  qui  fui 
filius  Guillelmae  foeminae,  cum  consilio 
&  mandamento  uxoris  meae  Adalmus  & 
filiorum  ejus  Guillermi  scilicet  &  Bego- 
nis  &aliorum,  juro  tibi  Rogerio  de  Biterri 
Caeciliae  filio  foeminae  quod  de  ista  hora 
in  antea  non  decipiam  te  de  ipso  castello 
quod  vocatur  Vauro  neque  de  illo  castello  Oliverius  filii  Beatricis  juram  lo  castel  de 
quod  vocatur  Sancto  Felicio  neque  de  ipsis  Penna,  &c.  Daquest  sagrament  so  autorici 
forteciis,  &c.  Anno  MCXXXIX,  nonis  apri-  &  fermador  Berna'^  Rigal  de  Cadalon  & 
lis,  feria  IV,  régnante  Lodovico  rege.  Adema   Vassal    £•    Pons    de    Penna   &  Atto 

vis  comte  &  Guïllem  de   Cavag ,  Matfred  de 

V.  —  Ego'  Raymundus  Berengarii  filius      M.ontels. 
Cerdanae  foeminae,  Willelmus  Pétri  filius 

Adalmus  foeminae,  Raymundus  de  Castlar  XI.  —  Eu^  Guîllems  &  eu  Amel-^  de  Penna 

qui  fuit  filius  Avae   foeminae,  Willelmus  jils  de  Berenguera  femina,  a  tu    Roger   de 

Jordani  qui  fuit  filius  Guillelmae  foemi-  Beders,  &c.,fils  de  Cedilia  femina,  juram  lo 

nae,  juramus  tibi  Rogerio  de  Biterri  filio  castel   de   Penna,   &c.  Auctorici  Maffre  de 

Caeciliae  foeminae  quod   de   ista   hora  in  JS/lontels    &    Raimond  de   IVIalafalgueria  & 

antea  non  decipiemus   te  de  ipso  castello  Pons  Guirad,  W.  de  Penna  lo  Calve  &  Ponc 

quod  vocatur  Castlar,  &c.  Anno  M  cxxxix  de  Ro  &■  Arman  lo  vescomte  de  Brunîquel, 
Incarnationis  dominicae,  viii  idus  aprilis, 

régnante  Ludovico  rege.  ~~~"                                                   " 


An 
ii36 


An 
I  139 


An 
I  1  3p 


An 
1 139 


VI.  —  Ego^  Ugo  Escafredi  &  ego  Aime- 
ricus  &  ego  Isarnus  qui  sumus  filii  foemi- 
nae quae  vocatur  Martella,  juramus  tibi 
Rogerio  filio  Caeciliae  quod  de  ista  hora 
in  antea  non  decipiemus  te  de  ipso  cas- 
tello quod  vocatur  Rocafort  neque  de  ipsis 
forteciis  quae  ibi  hodie  sunt,  &c.  Anno 
MCXXXIX,  kalendas  maii,  feria  II. 


VII.  —  Désista  hora  in  antea  ego  Ray- 
mundus &  Guillelmus,  qui  fuimus  filii  Es- 
tiva'{  foeminae,  juramus  tibi  Rogerio  de 
octobre,  giterri  filio  Caeciliae  faeminae  quod  non 
decipiemus  te  de  ipso  castello  qui  vocatur 
Termen.  Anno  MCXXXix,  xvii  kalendas 
novembris,  feria  m,  régnante  Lodovico 
rege,  &c. 


'  Archives  du  château  de  Foix  ,  cartulalre, 
caisse  17,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f"  23i. 

'  Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  i5. 

3  Ibid. 


533.  —  CCCCXXXVII 

Fondation    de    la   commanderie  de 
Ville-Dieu^. 

IN  nomine,  &c.  quod  dominus  Rogerius 
cornes  Fuxensis,  ego  Essena  conjux  ip- 
sius,  per  nos  &  per  infantes  nostros  dona- 
mus  in  perpetuum  pro  remissione  pecca- 
torum  nostrorum  &  parentum  nostrorum 
Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  &  militiae 
Jerosolimitanae  &  vobis  Arnaldo  de  Bedos 
&  Raimundo  de  Gaures  fratribus  praedictae 
militiae  totum  nostrum  honorem  de  Nuga- 
reta  per  francum  alodium  &  ad  totam  ves- 
tram  voluntatem  faciendam ,  quae  villa 
amodo  Villa-Dei  vocabitur,  ita  videlicet 
quemadmodum  praedictus  honor  est  vobis 

'  Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  i5. 
'  Ibii. 
'  Ihld. 
-»  lèid. 
^  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  11. 


Éd.orig, 

t.  II, 
col.  481. 


An 
ii3d 

27  octo- 
bre. 


An 
II 36 


I02I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I022 


nionstratus  &  conternjinatus  &  per  maïuis 
Amelii  Tolosanensis  episcopis  in  salvi- 
tate  Dei  positus  &  firmatus  atque  cruci- 
bus  consignatus  de  lundos  nemoris  Silvae- 


534. 


cortae    intiis    usque   ad   fluviiim   Aregiae,       _,  .        1    „    .  1^, 

quod  appellatur  Aregia.  Iterum  concedi-      Donation  de Raimond-Berenger,  comte 


mus  &  donamus  Domino  Deo  &  sanctae 
Mariae  &  fratribus  praedictae  militiae 
praesentibus  &  futuris  8c  hominibus  in 
hac  salvitate  manentibus,  ut  habeant  quan- 
tum ipsis  necesse  fuerit  usum  &  proficuum 


de  Barcelone  y   à  Saint-Michel  de 
Cuxa  ' . 

SIT    notum    cunctis    quoniam    ego    Raî- 
mundus-Berengario,  Barchinonensium 


aquarum  ,  nemorum  &  pascuarum  totius  cornes  atque  Bisildunensium  &  Ceritanen- 
mei  honoris  absque  usatico  &  servitio,  &  sium,  dono  Domino  Deo  &  sancto  Michaeli 
ut  ipsi  &  eorum  homines  liberum  exitum  Coxanensi  &  dompno  Gregorio  abbati  & 
&  reditum,  &  tani  in  caminis  quam  in  monachis  ejusdem  loci  tam  presentibus 
mercatibus  ad  nos  pertinentibus  ipsi  nec  quam  futuris  mansum  de  Johanni  de  capite 
eorum  pecuniae  non  dent  leudam  nec  ponti  de  Villafrancha  ad  proprium  alau- 
passaticum  neque  aliquid  usaticum.  Item  dium  cum  suis  pertinentiis,  &  dono  jam- 
huic  dono  adjicimus  in  villa  de  Anogato  dictis  abbati  &  monachis  jamdicti  cenobii 
casalem  Guillelmi  Tolosani  cum  homini-  tam  presentibus  quam  futuris  medietatem 
bus&foeminis  &  omnibus  sibi  pertinenti-  leude  de  teda  &  de  sale  de  mercato  pre- 
bus  &  in  villa  de  eorum  (^/c)  casale  Augerii  dicte  ville,  ita  quod  nuncius  Sancti  Mi- 
cum  hominibus  &  foeminis  &  omnibus  sibi  chaelisaccipiat  unam  mensuram  salis  prius- 
pertinentibus.  Supra  memoratum  honorem  quam  mensuretur  nec  illi  qui  congrega- 
totum  integriter  sine  inganno  &  sine  verint  jamdictam  leudam  accipiant  inde 
omni  retentione  donamus  nos  praefati  ego  retrodecimam.  Et  dono  similiter  mansum 
Rogerius  praedictus  comes  &  Essena  con-  unum  in  villa  de  Marcevol,  quem  tenuit 
jux  ipsius  Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  Petrus  Ebrius  qui  fuit  quondam ,  in  pro- 
&  pauperibus  militibus  templi  Salomonis  prium  alodium  &  omnem  servitium  supra- 
Jerosolimitani  Deo  serviefttibus,  praesen-  dictum  quodcumque  exire  débet  vel  fece- 
tibus  &  futuris,  per  francum  alodium,  per  rint  Domino  Deo  &  sancto  Michaeli  & 
jus  perpetuum,  ut  semper  ipsum  honorem  abitatoribus  ejusdem  loci  modo  &  in  per- 
habeant  &  possideant  fratres  praedictae  petuum  faciam.  Facta  scriptura  donationis 
militiae  sine  blandimento  &  retinentia  anno  abincarnatione  Domini  M°C°xxx°Vll'', 
nostrorum  infantum  cunctorumque  homi-  régnante  Ludoico  rege  xxvm  anno,  die 
num.  S.  Rogerii  praedicti  comitis  &  Es-  dominico,  XV  kalendas  augusti.  Si  quis 
senae  uxoris  suae,  qui  hoc  donum  fecimus  hanc  cartam  donationis  venerit  ad  inrum- 
&  hanc  cartam  fieri  jussimus  &  testes  fir-  pendum,  non  hoc  valeat  vindicare  quod 
mare  rogavimus.  S.  Amelii  praedicti  Tolo-  requisierit,  sed  componat  in  duplo  cum 
sanensis  episcopi.  S.  Rogerii  de  Durbano.  melioratione  &  in  antea  ista  carta  firma 
S.  Guillelmi  de  Asnava.  S.  Arnaldi  de  Ver-  &  stabilis  permaneat  omnique  tempore  & 
nola  filii  ejus.  S.  Poncii  Gramondi.  S.  Ber-  non  sit  disrupta.  Signum  Bernardi  prioris 
nardi  Otonis  d'Estodal.  S,  Berengarii  de  Sancte  Marie  Corneliani.  Signum  Guil- 
BrugoUi.  Scripta  fuit  haec  carta  vi  kalen-  lelmi  de  Paracolls.  Signum  Guillelmi  Fon- 
das novembris,  feria  m,  régnante  Lodoi.  o  cii.  Signum  Adaulfi.  Signum  Perela.  Sig- 
rege,annoDomini  IncarnationisMCXXXVi.  num  Raimundi  comes.  Petrus  sacerdos  qui 
Petrus  scripsit.  est  scriptor. 


'  Cartulaire  majeur  de  Cuxa,  f°  126,  &  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.  57,  f"  102. 


I023 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1024 


535. 


CCCCXLIII 


An 
1 187 

iécem- 
bre. 


An 
ii38 

juillet. 


Divers  actes  de  Ralmond  Trencavel, 
vicomte  de  Bé-^iers. 

I.  —  In  Christi  nomine'.  Ego  Raymiin- 
dus   Trencavel  vicecomes  Biterris   &  uxor 

mea  Adalaicia,  nos  ambo  donamus tibi 

Raymundo  de  Pomairol  &  fratri  tuo  Pon- 
cio,  &c.,  tertiam  partem  de  tota  mazada 
Stephani  Aldegarii,  &c.  Facta  carta  mense 
decembris,  feria  IV,  luna  xi,  aiino  Do- 
mini  M  CXXXVII. 


Éd.orig.  11^  —  EgQ»  Guillernuis  Pondus  &  nos 
col.  486.  qui  sumus  ei  filii  Raymundus  Ademar  & 
Guillermus  Ademarus,  nos  omnes  bona 
fide  sine  dolo  cum  bac  presenti  carta  ven- 
dimus,  relinquimus  &  tradinius  sine  omni 
retentione  &  inquietudine  tibi  Raymundo 
Trencavello  &  posteritati  tuae  &  cuicum- 
que  dimiseritis  ad  faciendas  omnes  plenas 
voluntates   vestras    hoc   totum   quod    nos 

habemus in  toto  Castro   de   Marcel- 

liano,  &c.,  boc  est  omnes  homines  & 
foeminas  omniaque  usatica  cum  toto  se- 
gniorivo  quod  ibi  habemus  &  totam  con- 
daminam  quae  est  ad  portale  de  Marcel- 
lane,  juxta  viam  quae  discurrit  a  sinistris 
versus  civitatem  Agathensem  cum  tota  fer- 
ragine  &  viridario  quae  sunt  juxta  ipsam 
condaminamad  dextram  partem  praedictae 
viae  est,  &  totam  leddam  totamque  navem 
quae  habemus  de   temetipso   Trencavello 

in  stagno  &    in  salinis de  Marcel- 

lano ,  &c.  Haec  enim  omnia  praedicta 
vendimus  &  tradimus  libère  pro  alodio 
franco  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus 
&  quae  pertinere  debent,  &c.  Similiter 
vendimus  &  tradimus  vobis  totam  vineam 
quam  habemus  super  villam  de  Pîsan  pro 
alo  franc.  Similiter  vendimus,  &c.,  prop- 

ter  banc  venditionem tu   Raymundus 

Trencavel  vicecomes  dedisti  nobis  duo 
mille  ce  soîidos  Melgorienses  pro  emp- 

'  Archives  du  château  de  Foix ,  cartulaire, 
caisse  i5. 

*  Ihid.,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  166,  f°  247. 


tione.  Facta  carta  8?  venditione  anno  Do- 
mini  M  C XXXVIII,  in  mense  julii.  Testes 
Dalmacius  de  Castris,  &c. 


An 
1 187 


536. 


CCCCXXXVIII 


Nouveau  serment  fait  par  Alphonse, 
comte  de  Toulouse ,  aux  fils  du 
vicomte   Bernard-Aton\ 

EGO  Ildefonsus  cornes  filius  Albirae  juro 
tibi  Rogerio  &  Trencavello  &  Bernardo 
Atoni  filiis  Ceciliae  vestram  vitam  &  ves- 
tra  membra  ut  numquam  vos  occidam  ne- 
que  capiam  neque  uUus  homo  neque  ulla 
foemina  meo  consilio  vel  meo  ingenioj  & 
juro  vobis  totum  vestrum  honorem,  feudos 
&  alodes  modo  sicut  habetis  &  tenetis  aut 
ullus  homo  aut  foemina  per  vos  &  in  antea 
conquiretis  vos  très  aut  lucrati  fueritis 
meo  ingenio  vel  meo  consilio,  &  num- 
quam vestrum  honorem  auferam  neque 
homo  vel  foemina  meo  ingenio  vel  meo 
consilio.  Et  si  ullus  homo  aut  foemina 
vobis  tribus  auferret  vestrum  honorem  aut 
inde  vos  auferret,  adjutorsim  sine  inganno 
bona  fide,  exceptis  meis  hominibusj  &  illos 
ad  justitiam  vot)is  habebo,  &  si  illos  ad 
justum  vobis  habere  non  possem,  adjuvabo 
vos  de  eis  sine  vestro  inganno.  Et  ego 
Ildefonsus  mando  Raimundo  filio  meo  ut 
quando  fuerit  de  aetate,  eodem  praedicto 
pacto  faciat  vobis  hoc  praedictum  sacra- 
mentum  quando  eum  amonueritis.  Et  ita 
ut  supradictum  est  ego  Ildefonsus  vobis 
tribus  Rogerio  &  Bernardo-Atoni  &  Tren- 
cavello juro  &  tenebo  per  haec  sancta. 
Facta  carta  mense  januarii,  feria  vu,  rég- 
nante Lodovico  rege,  anno  ab  Incarna- 
tione  Domini  m  cxxxviii.  S.  Isarni  Ved. 
S.  Guillaberti  de  Sancto  Paulo.  S.  Pétri  de 
Laurano.  S.  Bernardi  de  Tresmals.  S.  Wil- 
lelmi  Mancipi  de  Carcassona.  S.  Guillelmi 
Rogerii.  S.  Bernardi  de  Canneto.  S.  Pétri 
de  Pipionibus.  S.  Pétri  Segarii.S.  Bernardi 
del  M-a-^ages. 
Vitalis  scripsit. 

'Archives    du    château    de    Foix,    cartulaire, 
caisse  i5. 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  482. 


An 
ii33 

janvier. 


■t. 
il 


I025 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1026 


An 
ii38 


Êd.orig. 

t.  II, 
col.  483. 


537.  —  CCCCXXXIX 

Renonciation  du  même  comte  Al- 
phonse à  la  dépouille  des  évêques 
de   Toulouse  K 

IN  nomine  Doniini  Jesu  Christi.  Ego  II- 
(lefonsus  per  Dei  gratiam  cornes  Tolo- 
sanus,  diix  Narbonae  &  marchio  Provin- 
ciae,  amore  Dei  &  beatissimae  virginis 
Mariae  &  amore  gloriosissimi  Stephani  & 
omnium  sanctorum  Dei  &pro  redemptione 
omnium  peccatorum  meorum  &  omnium 
parentum  meorum,  consilio  multorum  vi- 
rorum  qui  ibi  mecum  erant  derelinquo  & 
absolvo  coram  populo  Tolosano  illam  pes- 
simam  consuetudinem  quam  antecessores 
mei  in  rébus  Tolosani  episcopi  defuncto 
eodem  episcopo  per  violentiam  exigebant  : 
illam  supradictam  consuetudinem  derelin- 
quo Domino  Deo  &  preciosissimo  martyri 
Stephano  &  Tolosano  episcopo  ejusque 
successoribus  &  praeposito  &  canonicis  in 
ecclesia  Sancti  Stephani  modo  manentibus 
&  futuris.  Et  ne  ego  nec  ullus  ex  haere- 
dibus  meis  de  caetero  potestatem  habeat 
nec  per  se  nec  per  nuncios  suos  vel  vica- 
rios  suos  rapiendi  vel  capiendi  res  episcopi 
post  mortem  ejus.  Hoc  totum  donum  fac- 
tum  fuit  in  ecclesia  Sancti  Stephani,  die 
dominica,  ad  missam  matutinalem,  in  prae- 
sentia  domini  Bernardi  Convenarum  comi- 
tis  &  Sicardi  de  Lauraco,  Raimundi  Atto- 
nis  de  Altaripa  &  in  praesentia  Rogerii 
Fuxensis  comitis  &  Galterii  vicecomitis  de 
Terrida  &  Bernardi  de  Montealto.  Facta 
carta  anno  ab  Incarnatione  Domini  m  c 
XXXVIII.  S.  Bernardus  Sancti  Stephani 
praepositus.  Maurinus  archidiaconus  & 
magister  Ricardus  &  Bernardus  de  Justi- 
gnaco  archidiaconus,  Pontius  de  Villa- 
nova  &  Raymundus  Arnaldi  de  Bovilla  & 
Augerius  Boder.  Petrus  scripsit  de  condo- 
mina  quae  est  ad  ulmum. 


538. 


CCCCXL 


'  Archives  de  la  cathédrale  de  Toulouse. 
Histoire  des  comtes  de  Toulouse,  p.  i  pS. 


V. 


•  Catel, 


Donation  faite   au   même  Alphonse  y 
comte  de  Toulouse* . 

QUOD  inter  contrahentes  agitur  obser- 
vari  debere  &  juris  &  equitatis  ratio 
suadet.  Notum  sit  igitur  omnibus  quod 
ego  Galburgis  filia  Stephani  quondam  de 
Bernicio  &  filia  Adalais  dono  &  donando 
dominium  intègre  transfero  castrum  de 
Bernicio,  quod  est  alodium  meum ,  cum 
mandamento  ejusdem  castri  tibi  Yldefonso 
comiti  Tolose  &  successoribus  tuis,  quic- 
quid  inquam  in  predicto  Castro  vel  in 
mandamento  ejus  habeo  vel  habere  debeo 
vel  pater  meus  habuit  vel  habere  debuit 
aut  aliquis  vel  aliqua  per  eum  vel  per  me, 
quicquid  eciam  mihi  vel  meis  successorio 
jure  sive  alio  modo  affitturum  est,  hoc  to- 
tum plenarie  tibi  trado  ut  dominus  sis  & 
ut  ita  dicam  ad  alodium  habeas.  Et  juro 
tibi  per  hec  sacrosancta  quatuor  Evange- 
lia  vitam  tuam  &  membra  quae  corpori  tuo 
juncta  sunt  &  quod  tibi  predictum  castrum 
nec  homo  nec  femina  meo  consilio  vel 
meo  ingenio.  Hoc  idem  jusjurandum  & 
hominium  debeo  facere  ego  &  successores 
mei  scilicet  qui  predictum  castrum  habue- 
rint  tibi  &  successoribus  tuis,  scilicet  ad 
quos  predictum  castrum  pervenerit,  hoc 
tamen  adjuncto,  ut  si  maritum  accepero 
ille  faciat  &  ut  successores  tui  masculi  ha- 
beant  predictum  castrum,  non  femine, 
quamdiu  illi  superstites  fuerint,  sivero  non 
fuerint  masculi,  habeant  femine.  Propter 
hoc  autem  accepi  a  te  ego  Galburgis  M  CL 
solidos  Egidiensis  monete.  Et  ego  igitur 
Yldefonsus  comes  Tolose,  dux  Narbone, 
marchio  Provincie,  reddo  tibi  predictum 
castrum  cum  mandamento  ejus,  ut  habeas 
ipsum  jure  feudi  de  me  &  successoribus 
meis  tu  &  successores  tui,  ego  autem  in- 
tègre dominium  habeam  &  successores 
mei.  Et  juro  tibi  per  hec  sacrosancta  qua- 
tuor Evangelia  quod  protegam  &  defen- 
dam  te  bona  fide  sine  dolo  contra  omnes 

'Trésor  des   chartes   du    roi;   Toulouse,   sac  7, 
n.  2.  [Aujourd'hui  J.  314.] 

33 


An 
ii38 


An 
ii38 


1027 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1028 


An 
ii38 


homines  qui  prescriptum  honorem  vel  de 
prescripto  honore  tibi  aliquid  auferre  vo- 
luerint.  Hoc  idem  jusjurandum  debent 
facere  successores    mei ,    scilicet   qui  pre- 


II.  —  Noverint'  omnes  quod  anno 
Mcxxxviii,  ad  monasterium  aedifican- 
dum  dederuut  Deo  &  beatae  Mariae  & 
Fulconi  abbati  de  Ardorello  quidquid  ha- 


An 
ii38 


dictum    castrum  habuerint,   successoribus      bebant  in  territorio  Tortoreriae  Raymun- 


tuis ,  scilicet  ad  quos  predictum  castrum 
pervenerit.  Factum  est  hoc  anno  ab 
Incarnacione  Domini  MCXXXVIII,  rég- 
nante rege  Lodovico,  in  presencia  & 
sub  testificatione  Rustagni  de  Sabrano  & 


dus  Trincavelli  vicecomes  Biterrensis  & 
Adalais  ejus  uxor,  Guillelmus  de  Omela\ 
frater  Guillelmi  de  Montepessulano,  Guil- 
lelmus de  Fre':^ols,  Ermesendis  ejus  uxor 
ac   eorum    filii,   Bernardus   Guillelmus   de 


Emenonis  ejus  fratris  &  Rainonis  de  Cas-  Monte-Basenco  &  Adalais  ejus  uxor  ac 
lario  &  P.  etiam  Frotardi  &  Amalrici  de  eorum  filii,  Adalais  de  Sancta  Eulalia  cum 
Jocono  &  Arnaldi  Raimundi  &  Guillelmi  suis  infantibus,  Petrus  Willelmi  de  Mon- 
de  Salvananeges  &  Raimundi  de  Mailaco  tepessulano  cum  suis  filiis,  Dardeus  de 
&  Bernardi  Choudoini  &  Bertrandi  de  Pereto  &  Saurina  ejus  uxor,  Raymundus 
Arboracio  &  Guillelmi  de  Montelauro  Bernardi  de  Gabiano,  Bernardus  &  Ray- 
&  Johannis  de  Petra  &  Guillelmi  Ybiloti  mundus  de  Marcelliano  coram  testibus. 
&    Gaufredi    de    Blanzaco     &    Poncii     de 

Orlaco  &  Geraldi  jurisperiti  &  Pétri  Ri-  III.  —  In  nomine'  Domini  nostri  Jesu 

perti.  Christi,  &c.  Ego  Willelmus  Fre^ol  &  ego 

Ermesendis  cum  consilio  &  voluntate  in- 

— fantum  nostrorum,  scilicet  Pétri  Guillelmi 

&  Bernardi  de  Capreria  Fredolique  & 
Amadae  virique  ejus  Berengarii  Rostagni, 
per  nos  &  per  infantes  nostros  jam  scrip- 
tos,  pro  sainte  animarum  nostrarum  &  pa- 
rentum  nostrorum,  donamus  Domino  Deo 
&  beatae  Mariae  de  Ardorello  &  tibi  Ful- 
L  —  In'  Dei  nomine.  Ego  Willelmus  de  coni  abbati  ejusdem  loci  &  omnibus  fratri- 
Omellacio,  fide  bona,  &c.,  dono  Deo  &  bus  aliis  tuis  praesentibus  &  futuris,  ad 
beatae  Mariae  Vallismagnae  coenobio  &  construendam  ecclesiam  in  loco  qui  voca- 
tibi  Fulconi  abbati  &  cunctis  fratribus  tur  Vallismagna  secundum  ordinem  ves- 
ejusdem  loci  tantum  quantum  Raymundus  trum,  totum  quantum  habemus  &  habere 
Trencavellus  vicecomes  Biterrensis  prae-  debemus  in  territorio  de  Tortoreira,  a 
dictis  fratribus  dédit,  &  in  terminio  de  termino  scilicet  juxta  viam  contra  mon- 
Tortoreira  cultum  &  incultum ,  &  in  omni  tem  Argentarium  usque  ad  terminum  qui 
honore  quae  propitio  Deo  religiosi  prae-  est  ultra  rivum  qui  descendit  juxta  hortum 
dicti  adipisci  poterunt  firma  eis  &  eorum  vestrum  &  inde  sic  descendit  per  Serram 
successoribus  illibata  permaneant  per  me      ubi  aqua  versât  a  Vairaco  versus  Vallem- 


539.  —  CCCCXLI 

Fondation  de  Vahhaye  de  Valmagne. 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  484.1 


&  per  meos  in  aeternum  per  alodium  li- 
berum.  Laudata  fuit  carta  ista  anno  Incar- 
nationis  dominicae  M  cxxxvili  &  lau- 
datores  fuerunt  praedictus  Guillelmus  de 
Omellaclo  per  se  &  per  suos  &  Raimun- 
dus  Trencavellus  jamdictus  &  Ugo  cornes 
Ruthenensis  &  Guillelmus  de  Monte- 
pessulano &  Sicardus  de  Muroveteri  & 
Bernardus  Raymundus  de  Castronovo  & 
Raymundus  Stephani  de  Cerviano  &  Ro- 
gerius  de  Lunacio. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Valmngne. 


magnam  usque  ad  campum  Sibildis,  inde 
vero,  sicut  via  dividit,  quae  vadit  de  Lo- 
piana  Alapalla  usque  ad  praedictum  ter- 
minum montis  Argentarii,  totum  quantum 
habemus  &  habere  qualicumque  ratione 
debemus  &  habere  visi  sumus  infra  prae- 
nominatos  terminos  donamus  praedictis 
fratribus  de  Ardorello,  ad  sustentatione  vi- 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Valmagne. 

'  Ib'id.  [Collationnée  &  complétée  sur  le  ms. 
lat.  12760,  pp.  430-481  :  Antiqu'ttates  Benedic- 
ttnae  Occ'itaniae,  de  dom  Estiennot.] 


An 
I  iBp 


1029 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io3o 


An 
1139 

avril. 


delicet  &  gaudimentum  eorum  qui  in  ec-  Ostendi  quippe  eis  lamentabilem  qiiaeri- 

clesia   praedicta  Vallismagnae  habitabunt  moaiam   de  monasterii  &  villae  lapsu  ac 

&  stabunt,  ita  ut  aniodohoc  doiuim  a  ne-  destructione,    honiinum     injusta     nece   & 

mine  infringi  vel   mutari  queat,  sed   sem-  de  quorunidam  fuga  &  ceteris  infortuniis 

per   fixum    &    ininuitabile    maneat.    Istud  quae  in  praesenti  longum  est  narrare.  Qui 

itaque  donum  laudamus  &  confirniamus,  vehementer  irati  &  tristes,  videntes  quod 

ita  quod    firmum   &    stabile   sicut  in  hac  monasterium  jamdictum  &  villam  tueri  & 

carta  scriptum  estvolumus  ut  semper  per-  defendere  utpote  deberent  nequaquam  ali- 

duret  &  alicui  huic  videlicet  dono  obviare  ter    possent,    demum    mihi    consuluerunt 


non  liceat  neque  adversari.  Scripta  fuit 
haec  carta  kalendis  martii,  anno  domiuico 
M  cxxxviir.  Testes  hujus  donationis  sunt 
Raymundus  Deodati  de  Moriceno,  Ajidreas 
de  Vairaco  &  Guillelmus  frater  ejus  & 
Ademarus  de  Montaniaco  &  Raymundus 
Rainaldi. 


540.  —  CCCCXLIV 
Assemblée    tenue    à    Lé-^at\ 


quod  castrum  &  munitiones  in  villa  ordi- 
rer  &  pro  posse  nostro  &  velle  perfîce- 
rem.  Nobilior  quorum  &  dominus  Rodge- 
rius,  comes  Fuxi ,  voluntate  &  mandato 
caeterorum  pro  se  &  pro  praedictis  sic 
exorsus  est  loqui  :  —  «  Ego  Rodgerius  jam 
saepedictus  comes  Fuxi  omneque  meum 
ordinium  omneque  meum  jus  quod  ad  cas- 
trum praedictum  pertinet  &  omnem  meam 
dominationem,  si  quam  habeo,  dono  libère 
&  coucedo  Deo  &  beato  Petro  apostolo 
&  beato  Antonio  &  omnibus  reliquiis 
praedicti  monasterii  &  Willelmo  abbati 
loci  praescripti  &  omnibus  successoribus 
&  omnibus  monachis  tam  praesentibus 
quam   futuris   in   perpetuum.   Nos  autem 


IN  nomine  sanctae  &  individuae  Trinita- 
tis.  Ego  Guillelmus  Lezati  abbas  intuens 

monasterium  Lezati,  quod  constructum  est  praedicti  Bernardus  Convenarum  comes  & 

in  honore  beatorum  apostolorum  Pétri  &  Raymundus    Willelmi    &    Raimundus  Ato 

Pauli  ac  sancti  Antonii  confessoris  caete-  &  Bernardus    de  Bellomonte   &  Arnaldus 

rorumque  sanctorum  qui  inibi  venerantur,  Bernardi  de  Marcafava,  qui  in  defensione 

ab  incolis  &  extraneis  per  violentiam  ex-  praedicti   loci   parati   bona   fide   esse   de- 


poliari,  depraedari  &  destrui  necnon  & 
villam  quae  monasterio  praefato  continua- 
tur,  quod  est  lacrimabile  dictu,  consilio 
&  voluntate  totius  congregationis  ejus- 
dem   loci   convocavi   principes   &  nobiles 


bemus,  omneque  nostrum  jus  &  omne 
nostrum  ordinium,  si  quod  habemus,  Deo 
&  reliquiis  sanctorum  praenominatorum  & 
abbati  jamdicto  ejusque  successoribus  & 
monachis    praesentibus    &    futuris    libère 


hujus  patriae  scilicet  Convenarum,  Roge-  ad  habendum  vos  &  ad  possidendum  sine 
rium  comitem  Fuxi  &  Bernardum  comitem  omni  contradictione  concedimus  &  damus. 
&  Raymundum  Willelmi  de  Venca  Ray-  Si  quis  vero  hoc  donum  &  hanc  libertatem 
mundumque  Atonem  de  Altariba  necnon  violare  tentaverit,  ego  Rodgerius  comes  & 
&  Bernardum  de  Bellomonte  ac  Arnal-  omne  nostrum  ordinium  &  praedicti  princi- 
dum  Bernardi  de  Marcafaba  &  Bernardum  pes  omneque  illorum  ordinium  semper  gui- 
de Montealto  aliosque  quamplures ,  qui  rentiam  sufficientem  &  caeteris  praedictis 
amore  omnipotentis  Dei  &  redemptione  omni  occasione  remota  facere  debemus.  » 
suorum  peccaminum  praefati  monasterii  Tali  namque  pacto  talique  conventu  cas- 
&  villae   tutores   &    defensores  adversum  trum  &  valla  inibi  coepta  secundum  volun- 


An 
I  I  3p 


Éd.orig. 

t.  11,^ 

col.  487. 


violentos  raptores  &  fures  constituti  erant. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Lézat.  [Cette  charte 
manque  dans  le  manuscrit  latin  9189,  probable- 
ment par  suite  de  la  perte  d'un  feuillet }  nous 
donnons  le  texte  complet  d'après  une  copie  de 
Doat,  V.  99,  {"  382.J 


tatem  abbatis  praedicti  loci  est  facta,  ut 
nuUus  ex  principibus  neque  comes  inde 
guerrani  ac  vastatioiiem  alteri  faciant  nec 
exeundo  ac  redeundo  malum  hostibus  suis 
inférant,  ne' pereundi  villae neque 

'  Lacunes  de  la  copie  de  Doat. 


An 
I  189 


io3i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io32 


An 
1 189 

28  avril. 


vim  neqiie  dominatum  requirant,  &c., 
sed  secundum  dispositionem  &  voluntateni 
abbatis  ac  monachorum  omnia  fiant,  & 
non  solum  in  Lesati  villa  operandi  liberam 
facultatem  habeant,  imo  in  omnibus  sancti 
Pétri  obedientiis  secundum  sui  posse  & 
velle  operandi  licentiam  &  construendi 
castrum  habeant.  Haec  carta  fuit  facta 
mense  aprilis,  luna  XX,  feria  VII,  anno  ab 
Incarnatione  Domini  MCXXXIX,  régnante 
Lodoico  rege  Francorum,  Ildefonso  co- 
mité Tolosano  &  Emelio  episcopo.  Hujus 
rei  sunt  testes  Rogerius  Sancti  Medardi, 
Arnaldus  Donati,  Raymundus  de  Mana- 
vila,  Bernardus  Sancti  Sulpitii,  Atto  de 
Orcas,  Atto  de  Laurag  multique  alii  qui 
aderant. 


541.  —  CCCCXLV 

Contrat  de  mariage  entre  Roger,  vi- 
comte de  Carcassonne  6'  Bernarde 
de  Comminges  '. 

N  nomine    omnipotentis    Dei,  Patris   & 


IN  no 
Filii 


&  Spiritus  sancti.  Ego  Bernardus 
de  Comenge  &  uxor  mea  Dias  &  filii  nos- 
tri  Bernardus  de  Comenge  &  Rogerius  & 
Dodo  de  Samatano  donatores  sumus  tibi 
Bernardae  filiae  nostrae  &  viro  tuo  Roge- 
rio  de  Biterri.  Donamus  itaque  vobis  cas- 
tellum  de  Isla  &  castellum  de  Caselas  cum 
toto  hoc  quod  in  ipsis  castellis  &  in  om'ni- 
bus  terminis  eorum  habemus  &  habere 
debemus  &  homines  &  foeminae  ibi  tenent 
&  habent  de  nobis  &  cum  suis  fortesiis  8z: 
munitionibus  &  cum  ipsis  seignorivio  & 
censibus  atque  usaticis  &  redditibus  quae 
ibi  habemus  &  habere  debemus  &  cum 
toto  hoc  quod  ad  ipsa  castella  &  ad  domi- 
nationem  pertinet  ac  pertinere  débet.  — 
Ego  Godafredus  de  Murello  recognosco  & 
laudo  tibi  jamdicto  Rogerio  de  Biterri, 
quoniam  pater  meus  Petrus  Raymundi  & 
ego  tenuimus  &  habuimus  turrem  &  cas- 
tellum  de  Murello  de  genitore  tuo  Ber- 

'  Archives  du  château  de  Foix,  cartulaire, 
caisse  i5;  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.    166,  f°  266. 


nardo-Atonis  vicecomite  &  fuimus  inde 
sui  homines,  &  ego  teneo  hoc  hodie  de 
te  &  habeo  hoc  donatum  praedictae  Dias 
filiae  meae  &  viro  suo  Bernardo  de  Co- 
menge, hoc  scilicet  tenore,  ut  post  obitum 
meum  ipse  Bernardus  aut  ipse  filius  suus 
cui  ipse  hoc  dederit  aut  ipsi  qui  post  eos 
hoc  habuerint  accipiant  hoc  &  habeant 
de  manu  tua  &  sint  inde  tui  homines  & 
eodem  modo  habeant  de  tua  posteritate 
omni  tempore.  —  Et  ego  praedictus  Ber- 
nardus de  Comenge  &  uxor  mea  Dias  at- 
que filii  nostri  donamus  tibi  Bernardae 
filiae  nostrae  &  viro  tuo  Rogerio  de  Bi- 
terri jamdictum  castrum  de  Murello  &  Ip- 
sum seniorivum  &  totum  hoc  quod  ad 
ipsum  castellum  pertinet,  sub  tali  scilicet 
conditione  ut  post  obitum  praedîctum  hae- 
redum  tuorum  &  simus  inde  tui  homines 
omni  tempore.  Sicut  superius  scriptum  est, 
sic  ego  praedictus  Bernardus  &  uxor  mea 
Dias  &  praenominati  filii  nostri  donamus 
tibi  Bernardae  filiae  nostrae  &  viro  tuo 
Rogerio  de  Biterri,  ut  dum  simul  vixe- 
ritis,  teneatis  &  possideatis;.  post  obitum 
vestrum  remaneat  ad  infantes  vestros  qui 
de  vobis  ambobus  procreabuntur.  Et  si 
jamdictus  vir  tuus  supervixerit  te  Bernar- 
dam  uxorem  suam,  habeat  &  teneat  ipse 
donationem  istam  in  vita;  post  obitum 
ejus,  si  esset  infans  de  vobis  duobus  pro- 
creatus,  apparibilis  non  fuerit,  praedicta 
donatio  ad  nos  donatores  vel  ad  propin- 
quos  nostros  remaneat  ac  revertatur.  Si 
vero  homo  aut  foemina  istam  donationem 
amparaverit,  nos  praedicti  donatores  eri- 
mus  vobis  légales  guirenti  sine  inganno. 
Siautemde  praedictis  filiis  nostris  desierit 
&  si  ego  Dias  non  habuero  filium  mascu- 
lum  de  praedicto  meo  marito  aut  de  alio 
meo  marito,  ipsa  haereditas  quam  praedic- 
tus pater  meus  Godafredus  dédit  mihi,  hoc 
est  Samatanus  &  Murellus  cum  toto  hoc 
quod  ad  seniorivum  eorum  pertinet  &  cum 
toto  hoc  quod  ibi  habeo  &  habere  debeo, 
sit  de  te  Bernarda  filia  mea  &  de  viro  tuo 
Rogerio  &  de  infantibus  tuis  sine  omni  con- 
tradictione.  Eodem  modo  si  de  praedictis 
filiis  nostris  desierit  &  ego  jamdictus  Ber- 
nardus de  Comenge  tecum  non  habuero 
alium  filium  masculum  de  uxore,  dono  tibi 
Bernardae  filiae  meae  &  viro  tuo  Rogerio 


An 
I  iSp 


An 
I  i3p 


io33 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io34 


An 


&  iufantibus  vestris   ipsum  comitatum  de  imponeret    &    monachos    Sancti    Tyberii 

Comenge   atque   Samatauum   &    Murellum  atque    fratres    Casae-Dei    ad    concordiam 

cum    omnibus    seniorivis   &    dominationi-  revocaret.   Favorem    supernae   clementiae 

bus  eorum  &  cum  toto  hoc  quod  eis  per-  imitantes,    pro    pace     inter   vos    &    iilos 

tinet  &  pertinere  débet,  sicut  ego  habeo  praestante  Domino  componenda,  cum  do- 

&    habere   debeo.   S.  domini   Bernardi   de  mino  Guillelmo  Arelatensi   archiepiscopo 


Comenge  &  uxoris  ejus  Dias  &  praedic- 
torum  filiorum  illorum  qui  sic  istam  car- 
tam  firmaverunt.  S.  Godafredi  praedicti  de 
Murello.  S.  Bernardi  de  Caneto.  S.  Ber- 
trandi  de  Belpoi.  S.  Gilaberti  Alamanni. 
S.Guilhelmi  de  Pruilano.  Willelmus  scrip- 
sit    jussione    domini    praedicti     Bernardi 


sedis  Apostolicae  legato,  cum  venerabilibus 
viris  P.  Nicensi,  R.  Agathensi,  G.  Nemau- 
sensi,  Johanne  Vivariensi  &  G.  Uticensi 
episcopis,  P.  Sancti  ^Egidii  &  Joanne 
Sancti  Elidii  Claromontensis  abbatibus  di- 
ligenti  efficacia  laboravimus  &  assensu 
nostro   &    abbatis    ac    fratrum    Casae-Dei 


Murello,  anno  MCXXXIX  Incarnationis 
Domini,  IV  kalendas  maii,  régnante  Lo- 
dovico  rege  Francorum,  &  in  décima 
quinta  linea  rasit  &  emendavit  vesiri  omni 
tempore. 


542.  —  CCCCXLVI 
Concile  tenu  à  U-^ès^ 


mus,  ut  videlicet  tu,  dilecte  in  Domino 
f rater  A.  abbas,  atque  successores  tui  & 
per  vos  praefatum  Beati  Tiberii  monaste- 
rium  ecclesiam  Beati  Pétri  de  Beciano  cum 
decimis  &  omnibus  aliis,  quae  ad  eam  per- 
tinere noscuntur,  libère  &  quiète  omnino 
possideantj  per  singulos  autem  annos  in 
solemnitate  Pentecostes  XV  solidos  Melgo- 
riensis  monetae  de  bonis  ecclesiae  Beati 
Pétri  de  Beciano  vos  &  successores  vestri 
abbati  &  monachis  Casae-Dei  &  eorum 
successoribus  persolvetis,  ita  tamen  quod 

GUIDO  diaconus  Apostolicae  sedis  lega-  in  eadem  ecclesia  de  Beciano  monasterium 
tus  &  cardinalis,  charissimo  in  domino  Casae-Dei  neque  jus  possessionis  deinceps 
fratri  Ademaro  abbati  Sancti  Tyberii  salu-  habeat  nec  vos  ipsam  ecclesiam  vel  quae 
tem.  Inter  monasterium  Sancti  Tiberii,  ad  illam  pertinent  ejusdem  monasterii  no- 
cui  Deo  authore  praeesse  dignosceris  &  mine  possideatis.  Si  qua  vero  vel  dona- 
monasterium  Casae-Dei  super  ecclesia  de  tione  aliquorum,  qui  habitum  religionis 
Beciano  controversia  est  a  longe  rétro  vel  in  vita  vel  in  morte  ut  in  monasterio 
temporibus  ventilata  &  agitata^  nimirum  Casae-Dei  sub  eodem  habitu  vivere  pro- 
utrumque  coenobium  multas  &  difficiles  ponerent  susceperunt,  ad  ecclesiam  de 
fatigationes  sustinuit  &  plurimum  occa-  Beciano  non  pertinentia  monachis  Casae- 
sione  tuendae  justitiae  quasi  in  vacuum  Dei  collata  sunt  vel  emptionis  titulo  ali- 
laboravit.  Caeterum  sicut  a  domino  nostro  qua  quae  non  sunt  de  jure  Becianensis 
papa  Innocentio  in  mandatis  accipimus,  ecclesiae  adepti  fuerint,  in  posterum  abs- 
termino  ad  Uticensem  ecclesiam  constituto  que  contradictione  possideant.  In  ferra- 
vestras  &  alterius  partis  allegationes  dili-  ginequoque  quae  Viridarium  dicitur  illam 
genter  audivimus,  perspeximus  instru-  habeant  tascham  quam  emerunt  a  laicis 
menta,  &  testibus  qui  ab  utraque  parte  &  vos  terrae  culturam.  Porro  illa  quae 
producebantur  examinatis,secundum  quod  laici  morientes,  quorum  corpora  in  eccle- 
dictaret  justitia  consilio  sapientum  &  dis-  sia  de  Beciano  vel  in  monasterio  vestro 
cretorum  virorum  qui  convenerant,  ferre  sepulta  sunt,  ibidem  pro  animarum  sua- 
sententiam  parati  eramus,  cum  autem  pla-  rum  sainte  reliquerunt,  nihilominus  ha- 
cuit  ei  qui  multorum  &  diversorum  ho-  beatis.  Hanc  igitur  concordiam  inter  vos 
minum  gentes  unius  efficit  voluntatis,  ut  &  praedictum  abbatem  &  monachos  Casae- 
super  hac  causa  finem   laboribus    nostris      Dei,  favente  divina  clementia,  stabilitam 

authoritate  sanctae  Romanae  ecclesiae  & 
'  Archives  de  l'abbaye  de  Saint-Thibéry.  domini  nostri  papae  Innocentii  confirma- 


An 
1 13<) 


de    Comenge    &    praedicti     Godafredi    de      concordiam  sic  per  Dei  gratiam  composui- 


liJ.oris. 

t.  Il.° 

col.  489. 


An 
I  iSp 


io35 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io36 


An 

8  mars. 


An 

1  iSp 

i3  mai. 


mus  &  ratam  perpetuis  temporibus  per- 
manere  decernimus.  Acta  sunt  haec  apud 
sedem  Uticensem,  anno  Incarnationis  Do- 
mini  MCXXXIX,  indictione  il,  pontificatus 
domini  Innocentii  papae  II  anno  X.  t  Ego 
Guido  diaconus  cardinalis,  Apostolicae  se- 
dis  legatus.  f  Ego  Guillelmus  Arelatensis 
ecclesiae  archiepiscopus,  Apostolicae  sedis 
legatus,  &c. 


543.  —  CCCCXLVII 

Extraits    de    divers    actes, 

I.  —  In  Dei  nomine".  Manifestum  sit 
quod  ego  Ildefonsus  cornes  Tolosae  &  dux 
Narbonae  atque  marchio  Provinciae  dono 
tibi  Petro  Monetarii  &  omni  tuae  posteri- 
tati  &  omnibus  quibus  tu  laxare  vel  vendere 
volueris  verbo  seu  scripto,  illos  videlicet 
molendinos  &  quartum  quod  ibi  habeo, 
quos  Geraldus  de  Condonia  habebat  in 
terminio  Habuniani  cum  omnibus  suis 
aquis  &  pertinentiis,  &c.  Facta  carta  viii 
idus  martii,  anno  Domini  Mcxxxix,  rég- 
nante Lodovico  rege.  S.  Ildefonsi  comi- 
tis  Tolosae,  &c.  S.  Guaschi  &  Pétri  de 
Tolosa  meorum  bajulorum.  S.  Bernardi 
de  Carcassona.  S.  Arnaldi  de  Ferragina, 
Sancti  iEgidii  scriptoris  publici.  Guillel- 
mus Sancti  Stephani  rogatus  scripsit. 

IL  —  Divinitatis'  oraculis  instructi,  &c. 
Ego  Gausfredus  Rossilionensis  &  uxor 
mea  nomine  Trencavella  &  filius  noster 
Guinardus,  una  cum  consilio  domini  ve- 
nerabilis  Udalgarii  Helenensis  episcopi  & 
clericorum  sibi  subjectorum  caeterorum- 
que  fidelium  clericorum  atque  laicorum, 
reddimus  &  concedimus  &  in  praesentia- 
rum  potentialiter  tradimus  Deo  &  beatae 
Mariae  monasterii  Crassae  &  domno  ab- 
bati  Berengario  &  monachis  ipsius  loci 
praesentibus  &futuris,monasterium  Sancti 
Andreae  cum  omnibus  sibi  pertinentibus, 
quod  est  fundatum  in  comitatu  Rossilio- 
nensi,  quod  nostri  juris  esse  creditur,  ad 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Fontfroide. 
'  Archives  d»  l'abbaye  de  la  Grasse. 


possidendum  &  regendum  secundum  Deum 
&  regulam  sancti  Benedicti  in  perpetuum. 
Haec  autem  ideo  facimus  ut  locus  ille  qui 
destructus  pêne  esse  videtur  restauretur 
atque  melioretur  ad  servicium  Dei  omni- 
potentis  &  beatae  Mariae  sanctique  An- 
dreae, &  ut  omnipotens  Deus  nobis  & 
omnibus  parentibus  nostris  omnique  pos- 
teritati  nostrae  misericordiam  concedere 
dignetur.  Pracdictum  autem  donum  ita 
facimus  ut  in  monasterio  Sancti  Andreae 
nullus  in  perpetuo  alter  introducetur  ab- 
bas,  nisi  quem  commune  consilium  &  vo- 
luntas  monachorum  Sancti  Andreae  elege- 
rit  ex  claustro  Crassensis  monasterii,  ex- 
cepto  abbate  &  priore,  si  tamen  electum 
abbas  cognoverit  esse  idoneum,  consulto 
tamen  prius  Elenensi  episcopo  atque  co- 
mité. Honorem  vero  Sancti  Andreae  nulli 
abbatum  vel  monachorum  sit  licitum  alicui 
militum  dare  vel  impignorare  inconsulto 
comité.  Sane,  quod  absit,  si  aliquo  eventu 
quemquam  Crassensium  contingit  aliquid 
nimium  indecens  in  honore  sancti  Andreae 
forifacere,  vel  euntem,  si  requisitus  abbas 
Crassensis  infra  spacium  XL  dierum  ever- 
sum  monachis  Sancti  Andreae  a  monicione 
episcopi  vel  comitis  satisfacere  noluerit, 
exspectatis  aliis  XL  diebus  ac  si  tune  de- 
mum  satisfacere  nequiverit,  tamdiu  prae- 
dicto  monasterio  Sancti  Andreae  careat, 
donec  [quae]  eversa  atque  ablata  fuerint 
ejus  negligencia  monasterio  Sancti  An- 
dreae ejusdemque  loci  monachis  canonice 
restituantur.  Si  quis  vero,  &c.  Facta 
carta  restitutionis  vel  donationis  hujus  III 
idus  maiis,  anno  ab  Incarnatione  Domini 
MCXXXIX,  II"  anno  regni  régis  junioris 
Lodoici  in  Francia.  S.  Gausfredi  comitis. 
S.  Trencavellae  uxoris  ejus.  S.  Guinardi 
filii  eorum.  S.  Bernardi  Berengarii  viceco- 
mitis.  S.  Bernardi  de  Monte-£.ycAzu,  &c. 

III.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Frote- 
rius  episcopus  dono  &  laudo  per  fidem  & 
sine  inganno  tibi  Ademarus  Corvesinus  & 
posteritati  tuae,  ut  habeas  &  teneas  tu  vel 
tui  de  me  ad  fevum  vel  de  meis,  ad  meum 

'  Archives  du  château  de  Folx,  caisse  i5;  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  166,  f"  277. 


An 
1  i3(j 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  490. 


An 


loSy 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io38 


An  '  An 
'  -^  servitium  vel  veram  fidelitatem  de  me  vel  deCalvet  habeo  quatuor  sextarios  de  sigile  "^^ 
de  meis,  scilicet  quod  totum  ego  habeo  &  alberga  &  expleita  &  quidquid  facere 
vel  habere  debeo  in  Castro  quod  vocatur  voluero.  Et  in  villa  quae  dicitur  Valleniai- 
Brusca  vel  in  ejus  mandamentum  ipsius  rana  habeo  quatuor  niansos.  In  mansum 
castri;  istum  fevum  est  sirventale.  Ego  Gaugino  habeo  per  ipsam  convenientiam 
praedictus  episcopus  habeo  in  valle  quae  unum  modium  sigile  &  unum  molto  & 
dicitur  Niriga  quatuor  mansos,  scilicet  quinque  sextarios  de  civada  &  alberga  & 
mansum  de  Vernaria  &  mansum  qui  voca-  expleita  &  quidquid  facere  voluero.  Et  in 
tur  Comba  &  mansum  Mejanum  &  man-  alios  très  similiter  sigile  &  très  annungues 
sum  Rogerii,  &  in  ipsos  mansos  habeo  &  albergua  &  expleita,  &  quidquid  facere 
alberga  &  expleita  &  quidquid  ego  facere  voluero.  Et  mansum  de  Fonte  furatum  fuit 
voluero  vel  meo  sirvento  praedicto  Aze-  inter  alios.  Et  in  manso  de  Villa  habeo  per 
maro  vel  suis  &  unusquisque  de  praedic-  ipsa  convenientia  unum  modium  sigile  & 
tos  mansos  debent  reddere  mihi  atque  unum  moZfo,  &  quinque  sextarios  de  civada 
praedicto  sirvento  vel  suis  per  unum-  &  alberga  &  expleita  &  quidquid  facere 
quemque  annum  unum  modium  de  sigile  voluero.  Et  in  apendaria  de  ipso  loco  al- 
cumulus  ad  sextarium  vicecomitissae  de  berga  &  expleita  &  quidquid  facere  vo- 
praedicto  Castro;  &  meo  jamdicto  sirvento  luero,  &  in  manso  de  Feschet  habeo  per 
vel  suis  debent  reddere  ad  praedictos  man-  ipsam  convenientiam  dimidium  modium 
SOS  similiter  per  unumquemque  annum  sigile  &  unum  multo  &  quinque  sextarios 
unum  modium  vini  ad  mensuram  monaste-  de  cibada  &  alberga  &  expleta  &  quidquid 
rii  Sancti  Pétri  Juncellis  in  ipsa  villa.  Et  facere  voluero.  Et  in  manso  de  Rodaldo 
per  ipsam  convenientiam  omnes  homines  de  Cannacago  habeo  per  ipsam  convenien- 
de  praedicta  honor  quod  débet  dare  sigile,  tiam  unum  modium  sigile  &  unum  mul- 
similiter  debent  acciperevinum  sicut  scrip-  tonem  &  quinque  sextarios  de  civada  & 
tum  est;  &  istos  praedictos  mansos  sunt  alberga  &  expleita  &  quidquid  facere  vo- 
in  villa  quae  vocatur  Arcides.  Et  in  manso  luero.  Et  in  manso  de  Carraria  per  ipsa 
quod  dicitur  Meianel  habeo  dimidium  mo-  convenientia  unum  modium  sigile  &  unum 
dium  sigile  per  ipsam  convenientiam  &  annugue  &  quinque  sextarios  de  civada  & 
alberga  &  expleita  &  quidquid  facere  vo-  alberga  &  expleita  &  quidquid  facere  vo- 
luero. Et  in  mansum  de  Sabe':^  habeo  simi-  luero.  Et  in  manso  de  Cumba  similiter;  & 
liter  unum  annunque  &  duos  sextarios  &  in  manso  Petrus  Rogerius  similiter;  &  in 
emina  de  civada.  Et  in  villa  de  Cusa<^  in  apendarias  de  ipsa  villa  alberga  &  expleita 
mansum  de  Rivo  per  ipsa  convenientia,  &  quidquid  facere  voluero.  Et  in  manso 
unum  modium  sigile  &  unum  multone  &  de  Melet  habeo  per  ipsam  convenientiam 
quinque  sextarios  de  civada,  &  alberga  &  unum  modium  sigile  &  alberga  &  expleita 
expleita  &  quidquid  facere  voluero.  Et  in  &  quidquid  facere  voluero.  Et  in  manso 
mansum  Rodaldo  habeo  per  ipsam  conve-  de  Mazacas,  in  villa  de  Cribas  unum  mo- 
nientiam  unum  modium  sigile  &  unum  dium  sigile  &  unum  multonem  &  quinque 
annungue  &  quinque  sextarios  de  civada  sextarios  de  civada  &  alberga  &  expleita  & 
&  alberga  &  expleita  &  quidquid  facere  quidquid  facere  voluero;  &  in  alios  duos 
voluero.  Et  in  manso  Fabrenco  habeo  per  similiter;  &  in  appendaria  unum  annugue 
ipsam    convenientiam    dimidium    modium  &  alberga  &   expleita  &  quidquid  facere 


sigile  &  unum  annugue  &  quinque  eminas 
de  civada  &  alberga  &  expleita  &  quidquid 
facere  voluero;  &  in  apendaria  de  Isim- 
berto  habeo  .unum  annugue  &  albergam  & 


voluero.  Et  in  manso  de  Carrais  dimidium 
modium  sigile  &  unum  annugue  &  quin- 
que eminas  de  civada  &  alberga  &  expleita 
Si  quidquid   facere  voluero.   Et  in   manso 


expleita  &  quidquid  facere  voluero,  &  in  de  Broc^  unum  modium  sigile  &  alberga  & 

alia   apendaria  similiter.   Et  in  manso    de  expleita  &  quidquid  facere  voluero.  Et  in 

Molinum  habeo  per  ipsam  convenientiam  villa  de  Molenegas  habeo  très  mansos;  in 

unum  modium  sigile  &  alberga  &  expleita  manso  de  Camponovo  alberga  &  expleita 

&  quidquid  facere  voluero.  Et  in  manso  &  quidquid  facere  voluero,  &  in  alios  duos 


An 
I  iSp 


1089                       PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  1040 

similiter.  Et  in  mansos  &  in  ecclesia  de  nensis,  dicens  se  debere  habere  per  epi- 

Burgo   &  in   Vinario   alberga  &  quidquid  scopum     Elenensem     ipsos    valls    &   ipsos 

facere  voluero.  Et  in  Rairaco  habeo  duos  fortezas.   Ad    quod    respondit    supradictus 

mansos  &  condamina,  alberga  &  expleita&  episcopiis  deffensionibus  suis  &  scripturis 

quidquid  facere  voluero.  Et  in  manso  de  béate  Eulalie,  quod    nec  ipse  Guillelmus 

Benedicto  de  Podio  similiter 5  &  in  apen-  nec   antecessores   ejus   aliquid    in   supra- 

daria  de  Agueira  similiter.  Et  in  manso  de  dictis  vallis  vel  fortezas  ab  episcopo  Ele- 

porte    de   Cusa'^    unum    modium    sigile   &  nensi    accaptaverunt    vel    habuerunt    vel 

uniim   annungue    &    quinque    sextarios  de  tenuerunt.  Cujus  altercationis  supradictus 

civada  &  ipsum  annugues  &  de  ipso  manso  episcopus  &  supradictus  Wilelmus  elege- 

est  de  praedicto  sirvento  atque  de  suis  &  runt  judicem  Arnallum  Narbonensem  epi- 

totam    lanam   de   omnibus   aliis   jamdictis.  scopum,  ut  ipse  cognosceret  inter  eos  ne 

Et  in  villa  de  Carabias  habet  Adimarus  sir-  supradictus    Guillelmus    curie    supradicti 

vento  praedicto  Corvesino  propter  fevum  episcopi  juditio  pergravatus  videri  posset. 

sirventale  illum  vel  sui  in  manso  de  ^//re!(  Ad    ultimum   vero    supradictus    Wilelmus 

unam    sestairatam   de    terra.   Et    in    omni  cum  consilio  uxoris  sue  nomine  Adaladis 

praedicto  honore  per  unumquemque  an-  &  amicorum  suorum  &:  omnium  hominum, 

num  cum  alios  homines  de  praedicta  ho-  recognoscens   supradictos   valls  &  supra- 

nor[e]  habet   convivium  se  alter  vel  cum  dictas  fortezas  non  esse  sui  juris  sed  ec- 

sua  bestia  sine  alio  homine.  Et  habet  de  clesie  Elenensis,  venit  ante   supradictum 

praedicto    blado    sigile    pro    unoquoque  episcopum  &  dixit  se  noUe  placitare  cum 


An 
1 140 


anno  unum  modium  sigile  de  moisson  & 
septem  sextarios  &  eminam  de  civada  & 
ista  moisson  scilicet  modium  sigile  est  ad 
mensuram  sextarii  vicecomitissae^  ista  si- 
gila  est  cumula.  Ista  carta  translata  fuit 
de  alla  &  fecit  scribere  Deodatus  Corvesi- 
nus  &  infantes  ejus  cum  consilio  &  lauda- 
mento  Petro  vicecomite  filio  Guilherma. 
Facta  fuit  carta  ista  feria  Vii,  anno  domi- 
nico  M.  c XXXIX,  régnante  Lodovico  rege 
Francorum.  Raymundus  sacerdos  scripsit. 


544. 


eo,  sed  omnes  suas  voces  &  querimonias 
quas  inde  habebat  ecclesie  Elenensi  &  su- 
pradicto  episcopo  &  successoribus  suis  sine 
illorum  engan  definire.  —  Ideo  in  Dei  no- 
mine ego  Guillelmus  de  Salses  &  ego  Aloi- 
dis  uxor  Vuilelmi  de  Salces  cum  filiis  nos- 
tris  definimus  &  evacuamus  vobis  Udalgario 
episcopo  &  omnibus  successoribus  vestris 
omnes  meas  voces  &  querimonias  quas 
juste  vel  injuste  feceramus  vobis  de  supra- 
dictis  valls  &  supradictas  fortezas,  ita  ut 
nec  nos  nec  aliquis  homo  vel  femina  per 
nostram  vocem  vel  rationem  vobis  vel  suc- 
cessoribus vestris  hic  vel  in  futuro  aliquam 
querimoniam  moveat  vel  movere  possit. 
Actum  est  hoc  VI°  idus  madii,  anno  domi- 
Accord  entre  Vévêque  d'Elne  6*  Guïl-  nice  Incarnationis  m  cxl,  régnante  Ludo- 
lem  de  Salses ,  au  sujet  des  Jbrtifi-  vico  rege  in  Francia.  Signum  Vuilelmus 
cations  de  la  ville  d'Elne\  de  Salces.  Signum  Adalaidis.  Signum  Ar- 

nalli.  Signum  Guillelmi  qui  hanc  scriptu- 

NOTUM  sit  omnibus  hominibus  qualiter  ram  fieri  jussimus,  fîrmavimus,  laudavimus 
Guillelmus  de  Salses  venit  in  discordia  testesque  firmare  rogavimus.  Et  hoc  fuit 
cum  Udalgario  episcopo  Elenensi  propter  factum  in  presentia  Gofredi  comitis  &  Gaz- 
ipsos  valls,  quos  supradictus  episcopus  fa-  berti  vicecomitis  Castrinovi,  &  Pontii  de 
ciebat  in  circuitu  villae  Elnensis  &  propter  Verneto,  &  Raimundi  de  Caneto,  &  Gaz- 
ipsam  fortezam  quam  predictus  episcopus  berti  de  Avallrino,  &  Berengarii  de  Guar- 
faciebat  in  ecclesiam   Béate  Eulalie  Ele-      dia,  &  Vuilelmi  de  Castello-Russilione,  & 

Arnalli  de  Turre,  &  Fernandi  de  Wlteria. 

'  Cartulaire  d'Elne,  P  SSp  v«,  &  copie  dans  la       Signum    Raimundi   archidiaconi   Matapla- 

collection  Moreau,  à  la   Bibliothèque  nationale,      nensis.    Signum     Pontii    archidiaconi    de 

V.  58,  1°  164.  Wlteria.  Signum   Pétri   Ferrandi.  Signum 


An 
1 140 


IO4I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


T042 


Bérnardi    Iliensis.   Signum   Eianrici.   Sig-  de  Palude  in  eodem  Castro  capellam  fabri- 

num   Gauzberti.   Signum    Raimundi   Con-  care  voluerit,  episcopus  &  canonici  Ma- 

trasti.  Signum  Bérnardi  de  Banols.  Signum  galonenses  eam   decantari   competenter  & 

Guillelmi    Berengarii.  Signum  Arnalli   de  honeste  facere  debent  &  consecrari;  prae- 

Turre.   Signum    Patan.    Signum    Pétri   de  dictus  vero  Guillelmus  dabit  idoneum  stare 

Clerano.  Signum  Wilelmi  Castelani.  Ber-  sacerdoti  juxta  ipsam  ecclesiam.  De  duobus 

nardus  clericus  rogatus  scripsit  banc  die  inolendinis    in    Palude    modo    constructis 


&  anno  quo  supra. 


545.  —  CCCCXLVIII 


vel  si  alibi  transponerentur  his  penitus 
destructis,  integram  decimam  communiae 
beat!  Pétri;  si  vero  nova  molendina  ex- 
truerentur  in  eodem  terminio,  his  duobus 
remanentibus  sed  deteriorationem  reci- 
pientibus,  detrimentum  decimae  quod  pa- 
teretur  communia  beati  Pétri  propter  nova 
molendina  ex  novis  molendinis  resarciatur. 


Accord,    entre    Raimond,    évêque    de 

Maguelonne,  6*  Guillaume  VI,  sel-      _  De   portu  ita  dictum  est  quod  nautae 
gneur  de  Montpellier  ' . 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  490. 


An 
1 140 

septem- 
bre. 


IN   nomine   Domini   nostri  Jesu  Christi. 
Anno  ab  Incarnatione  ejus  MCXL,  facta 
est  concordia  amicabili  pacto  inter  Ray- 


ita  liberam  habeant  facultatem  appellendi 
Tavarum  vel  ad  portum  de  Latis  si  volue- 
rint;  &  si  in  portu  de  Latis  propter  loci 
securitatem  remanere  voluerint,  nullo 
modo  prohibeantur,  sed  Guillelmus  domi- 


Ed.  orig. 

t.  IJ, 
col.  49 1 . 


mundum  episcopum  &  ecclesiam  Magalo-  nus  Montispessuli  vel  bomines  ipsius  vel 

nensem  &  Guillelmum  dominum  Montis-  dominus    castri   de    Palude    non  auferant 

pessuli  filium  Hermesendisde  controversiis  suum  censum  ecclesiae  Magalonensi   nec 

quas  adversus   eum  episcopus   &  ecclesia  in   auferendo   opem   vel   consilium   prae- 

habebant.  —  Prima   controversia  erat  de  béant.  —  De  hominibus  qui  sunt  vel  de- 

territoriis  quod  vocant  Paludem  &  Castro  bent  esse  homines  beati  Pétri  retinentes  vel 

ibi   aedificato;   de    qua    controversia    ita  retinere  volentes  mansos  &  honores  beati 

terminatum  est,  ut  praedictus   Guillelmus  Pétri  qui  intraverunt  vel  intraverint  Mon- 

totum  territorium  &  castrum  quod  ibi  con-  tempessulanum  causa  inhabitandi  ita  dic- 

struitur  cum  melioramentis  quae  ibi  fient  tum  est,  ut  vel  redeant  ad  mansos  &  hono- 

in  paceperpetuotam  ipse  quam  successores  res  beati   Pétri  existentes  homines  ipsius 

ejus  ad  feudum   de   Magalonensi   ecclesia  ibique  agriculturae  insistentes  in  perpe- 

habeant  &  sine  inquietudine  deinceps  pos-  tuum  remaneant  ;  vel  si  redire  noluerint 

sideant,  sicut  unquam  ipse  vel  pater  suus  ad    mansos  vel    honores   quos   habent   de 

melius   visi    sunt    habuisse   &   possedisse.  Sancto  Petro,  substituant  unum  de  liberis 

Sciendum    tamen   est  quod   quamdiu  villa  vel    consanguineis,   cui    donent   honorem 

Montispessuli  &  castrum  de  Palude  unius  quem  habent  de  Sancto  Petro,  isque  fun- 

domini    fuerint,    unum    hominium     ipse  gatur    ruralibus    obsequiis    &    hic   home 

dominus   episcopo   Magalonensi   faciat  &  beati  Pétri  &  in  honore  vel  in  manso  com- 

unum  sacramentum  episcopo  &  ecclesiae;  moretur;  vel  si  neutrum  facere  voluerint, 

si  vero  praedictos  honores,  videlicet  vil-  liceat  eis   praedictos  mansos  vel   honores 

lam   Montispessuli   &  castrum   de   Palude  cum  consilio  canonicorum  alienare  vel  ho- 

inter  duos  dominos  dividi  contigerit,  unus-  norem  omnino  relinquere.  —  De  clericis 

quisque  eorum  hominium   episcopo  faciet  a  Magalonensi  ecclesia  orjdinatis  &  de  re- 

&  episcopo  &  ecclesiae  unum   sacramen-  ceptis    divina    officia    in    episcopatu    per 

tum.  Si  vero  Guillelmus  dominus  Montis-  licentiam  Magalonensis  ecclesiae  exercen- 

pessuli  vel  ille  qui  fuerit  dominus  castri  tibus,  Guillelmus  vel  successores  ejus  con- 
tra sacros  canones  justitiam  non  faciant. — 

'  Trésor  des  chartes  du  roi;  Montpellier,  sac  r,  De  honoribus   &  possessionibus   de  Mont- 

n°  I.  [J.  339.  — Cette  pièce  est  aujourd'hui  en  dé-  peslaireto  ita  dictum  est,  quod  sicut  Guil- 

ficit.]  ielmus  quondam  dominus  Montispessuli, 


An 
1 140 


An 
II 40 


1044 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  492. 


546.  —  CCCCXLIX 

Donation  du  comte  de  Provence  Bé- 
renger-Raimond,  en  faveur  du  même 
Guillaume  de  Montpellier^ . 

-N   nomine  Domini   nostri    Jesu    Christi. 


1043  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

filius  Hermengardis,  pater  hujus,  melius 
visus  est  habuisse  &  tenuisse  in  pace  cum 
Galterio  quondam  Magalonensi  episcopo, 
&  ipse  Guillelmus  dominus  Montispessuli 
filius  Hermesendis  melius  visus  est  ha- 
buisse &  tenuisse  in  pace  cum  ipso  Galte- 
rio &  Raymundo  Magalonensibus  episco- 
pis,  &  quemadmodum  Galterius  quondam 
Magalonensis   episcopus   melius  visus   est      yj 

&  habuisse  &  tenuisse  in  pace  cum  Guil-  1  Berengarius-Raymundi  cornes  Mergu- 
lelmo  quondam  domino  Montispessuli,  rii  &  marchio  Provinciae  qui  fui  filius 
filio  Hermengardis,  ac  etiam  ipse  Galterius  Dulciae  comitissae,  bono  animo,  &c. 
&  Raymundus  Magalonenses  episcopi  me-  trado  tibi  Guillelmo  Montispessulani  do- 
lius  visi  sunt  habuisse  &  tenuisse  in  pace  mino  filio  Hermesendis  &  universe  pos- 
cum  Guillelmo  Montispessuli  domino,  filio  teritati  tuae  ad  feudum  &  ad  totos  ho- 
Hermesendis,  ita  ut  unusquisque  habeat  nores  &  cui  dimittere  volueris,  videlicet 
suas  tenedos  in  pace. — Praeterea  praedictus  totum  castrum  quod  vocatur  Paulhan 
Guillelmus  &  haeres  ejus  faciat  sacramen-  quod  est  in  episcopatu  Bitterrensi,  cum 
tum  episcopo  &  ecclesiae  Magalonensi,  mandato  suo  &  cum  hominibus  &  foemi- 
sicut  continetur  in  sacramentali  quoJ.  ipse  nis  &  omnibus  feudatariis  praesentibus  & 
fecit  Galterio  quondam  Magalonensi  epi-  futuris...  habeas,  teneas  &  possideas  ab 
scopo. — Acta  sunt  haec  anno  supradicto,      hac  die  in  antea,  tu  Guillelme  de  Mon- 

tepessulano  filius  Hermesendis  &  succes- 
sores  tui  &  cui  illud  dimiseris  perpetuo 
jure  in  proprium  dominium.  Et  sciendum 
est  quod  pro  hac  donatione  praedicti  cas- 
tri  quod  nominatur  Paulhanum  cum  suis 
pertinentes,  tu  Guillelme  Montispessu- 
lani domine  dedisti  raihi  Berengario- 
Raymundi  comiti   quinque   millia   solidos 


mense  septembri,  apud  Montempessula- 
num,  in  domo  &  claustro  sancti  Firmini, 
praesente  domino  Raymundo  Magalonensi 
episcopo  &  in  praesenti  carta  ut  supra- 
scriptum  est  laudante  &  confirmante;  & 
similiter  facientibus  ac  ibidem  confirman- 
tibus  Petro  Lombardi  Magalonensis  eccle- 
siae priore,  &  Raymundo  sacrista,  &  ar- 
chidiaconibus  Gaucelino,  Arnaldo  atque  Merguriensis  monetae,  ita  quod  nihil 
Pontio  Lamberti ,  &  etiam  maxima  parte  inde  remansit  apud  te  in  debito.  Insuper 
canonicorum  claustralium  &  omnibus  fere  etiam  propter  hoc  mihi  firmasti  dare  quin- 
obedientialibus  canonicis,  qui  ad  hoc  fa-  que  millia  solidatas  ad  primam  festivitatem 
ciendum  &  corroborandum  unanimiter  sancti  Michaëlis,  quae  erit  anno  domini- 
convenerunt.  Hujus  rei  testes  sunt  Ray-  cae  Incarnationis  MCXL,  arbitra  tas  & 
mundus  Pétri  de  Agange ,  Dalmacius  de  apreciatas  cognitione  Raymundi  Pétri  de 
Castris,  Armandus  de  Omellacio,  Petrus  Agange  &  Raymundi  Gaucelini  &  Guil- 
de  Monteferrario,  Petrus  de  Flexo,  Pon-  lelmi  de  Tarascone.  Praeterea  redîmes 
cius    de   Silviniaco,    Guillelmus    Ebrardi,      praedictum  castrum  tu  vel  successores  tui 


Raimundus  Ebrardi  &  Bernardus  Ebrardi 
fratres,  Guillelmus  Rufus  de  Bernis,  Olri- 
cus  Adalguerius,  Guillelmus  Urbani,  Guil- 
lelmus Litterici ,  Atbrandus  Bernardus 
Lamberti,    Stephanus     Panoî,    Guiraldus 


de  CXXX  marchis  argenti  quibus  est  obli- 
gatum  pignori.  Totum  ut  superius  in  hac 
carta  scriptum  est,  ego  Berengarius-Ray- 
mundi cornes  Mergurii  &  marchio  Provin- 
ciae firmum  habeo  &  teneo  &  absque  ulla 


Boteta,  Petrus  Guinamandus,  Bertrandus  retractatione  ita  semper  firmum  tenebo  & 

Vinumfranc ,  Guillelmus  Constantius,  Ar-  nulio   modo    infringam  nec  auferam,  &c. 

nardus  Griveldi,  Girbertus  Silvestri,  Joan-  Et    facio    convenientiam    tibi    Guillelmo 

nés  Birtulfus,  Petrus  Vinumfranc,  Joannes  Montispessulani    domino    quod    praedic- 

f/e  l7:{orfc,  Petrus  Do,  Bonus  Solacius,  Guil-  tam  donationem  supranominati  castri  fa- 
lelmus  Malenutritus  &  Durantus  qui  haec 

SCripSlt.  '  Communiqué  par  M.  de  la  Valette. 


An 
1 140 

septem- 
bre. 


An 
1 140 


1045 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1046 


lid.oria. 
t.  II. 

col.4()3. 


An 
1 141 

26  mars. 


ciam  laudare  &  confirmare  Raymundo- 
Berengario  Barchinonensium  comiti  fratri 
nieo  tibi  vel  successori  tuo  firmiter  sine 
dolo  &  sine  datione  honoris  &  pecuniae 
tuae ,  cum  tu  vel  successor  tuus  par  sa- 
cramentum  me  commonueritis  &  simi- 
liter  Beatrix  uxor  mea  cum  legitimae 
aetatis  fuerit  sine  dolo  &  sine  datione 
honoris  &  pecuniae  tuae,  cum  tu  vel 
successor  tuus  me  commonueritis.  Et  quod 
ita  ut  superius  scriptum  est  teneam  & 
attendam  totum  &  nuUo  modo  infrin- 
gam,  sed  totum  observem  firmiter  &  fide- 
liter  sine  dolo  &  fraude,  ego  praedictus 
Berengarius-Raymundi  cornes  juro  tibi 
Guillelmo  Montispessulani  domino  totum 
quod  ita  observem  ad  tuam  cognitionem 
sine  enganno  &  nullo  modo  infringam  ; 
sic  Deus  me  adjuvet  per  haec  sancta  Evan- 
gelia.  Haec  autem  facta  sunt  apud  Mon- 
tempessulanum,  ut  suprascriptum  est,  anno 
supradicto,  mense  septembris,  rétro  ca- 
pellam  Sanctae  Crucis,  ad  caput  scili- 
cet  ecclesiae ,  sub  praesentia  8:  testimo- 
nio  Bernardi-Atonis,  Rayinundi  Pétri  de 
Agange,  Pontii  de  Montelauro,  Raymundi 
de  Castris,  Pétri  de  Flexo ,  Guillelmi  de 
Centreiranicis,  Guillelmi  de  Roca,  Ray- 
mundi de  Leineriis,  Raymundi  Ebrardi 
&  Bernardi  Ebrardi,  Bertrand!  Girberti, 
Pétri  Seguerii ,  Bertrandi  de  Sancto  Fir- 
mino,  Gaufredi  Porcelleti,  Guillelmi  Ray- 
mundi de  Avenione,  Raymundi  de  Podio- 
Abone,  Guillelmi  Girbaldi,  Olrici  Adal- 
guerii  &  Berengarii  Lamberti ,  Joannis 
de  Campo,  Guillelmi  Alleberti,  Dulciani, 
Guillelmi  Malenutriti,  Pétri  Loca  &  filii 
sui ,  Bernardi  Lamberti  capellani ,  Ber- 
trandi de  Baneriis  &  Joannis  sacerdotum 
&  Durandi  notarii  qui  se  scripsit,  Giraldi 
Betifa,  Guillelmi  Litterici  Albrandi. 


547.  —  CCCCLI 

Extraits  de  divers  actes  touchant  la 
famille  des  Trencavels. 

L  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Rogerius 
de  Biterri  filius  Caeciliae  donator  sum  tibi 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


Petro  Guilhermo  &  filiis  (uis  Ugoni  &  Ay- 
merico  &  Isarno  &  tibi  Jordano  &  fratri 
tuo  Bertrando,  vobis  praedictis  &  infanti- 
bus  vestris  &  aliis  cohaeredibus  vestris, 
qui  salva  mea  fidelitate  concordaverint  vo- 
biscum  de  bastimento  &  aedificiis  &  mis- 
sionibus  quas  in  Brunichello  feceritis , 
dono  ad  fevum  ipsum  castellum  &  castel- 
lare  quod  olim  antiquitus  vocatum  est  Ver- 
dun &  hodie  vocatur  Brunichellis,  quod 
ego  &  abbas  Soriciensis  habemus'insimul , 
excepta  ipsa  mea  straggia  quam  ibi  retineo, 
quam  Raymundus  de  Rochafort  ibi  tenet 
per  me,  &  exceptis  furnis  ipsis,  ecclesiis 
&  localibus  mansionum  quas  praedictus 
abbas  &  monachi  ejus  ibi  habuerint  meo 
assensu  meaque  voluntate  &  mea  discre- 
tione.  Totum  aliud  vos  praedicti  &  poste- 
ritas  vestra  teneatis  &  habeatis  ad  fevum 
de  me  &  posteritate  mea  omni  tempore, 
salvis  meis  sacramentis  &  fidelitatibus 
quas  mihi  inde  facitis,  vos  &  posteritas 
vestra  mihi  &  posteritati  meae  facere  de- 
bent.  Verum  enim  est  quia  ego  ipsum  cas- 
tellare  bastio  &  a  vobis  illud  bastiri  facio. 
De  hoc  sunt  testes  Bernardus  de  Caneto  & 
Bertrandus  de  Belpoi  &  Guilhermus  Ber- 
nardi de  Vauro,  &  Guilabertus  de  Sancto 
Paulo  &  Fredolo  de  Monteredon.  Wilher- 
mus  scripsit  praesente  &  jubente  praedicto 
Rogerio  qui  sic  istam  cartam  firmavitanno 
MCXLI  Incarnationis  dominicae,  VII  ka- 
lendas  aprilis,  feria  IV,  régnante  Lodovico 
rege. 

II.  —  De'  ista  hora  in  antea ,  nos  très 
fratres  Ugo  &  Aymericus  &  Isarnus,  qui 
sumus  iilii  foeminae  quae  Martella  voca- 
tur, non  decipiemus  te  Rogerium  de  Bi- 
terri seniorem  nostrum,  filium  Caeciliae, 
de  ipso  castello  quod  vocatur  Brunichel- 
lis, &c.  Et  si  de  te  Rogerio  desierit  sine 
infante ,  hoc  idem  sacramentum  facie- 
mus  illi  fratri  tuo  quod  Ambiletum  tenue- 
rit,  &c.  Anno  M  c  XLi,  vil  kalendas  apri- 
lis, feria  IV. 

III.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Pontius 
Ferrol  &  fratres  mei  Bernardus  &  Arnaldus 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  10. 
»  lèid. 


An 
1141 


An 
1 141 

26  mars. 


An 
1 141 


1047 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1048 


An 
1 14Z 

21 
juillet- 


donamus  vobis  Rogerio  de  Biterri  seniori 
nostro  locum  unum  ad  faciendum  ibi  fur- 
nutn  in  suburbio  Sancti  Vincentii  Carcas- 
sensis,  in  honore  nostro  j  in  tali  convenien- 
tia  ut  pro  censu  ipsius  donetis  nobis  très 


VI.  —  In'  Dei  nomine.  Ego  Raymun- 
dus  qui  cognominor  Trencavellus,  Biter- 
ris  vicecomes,  cum  consilîo  &  laudamento 
uxoris  meae,  per  fîdem  &  sine  omni  en- 
ganno,  bono  animo   &  bona  fide   pro   me 


solidos  monetae  percurribilis  Carcassonae  &  pro  omnibus  successoribus  meis  guirpio, 

per  quemque  annum  ad  natale  Domini,  &  solvo  atque  dimitto  Domino  Deo  &  eccle- 

si  vendere  illum  aut  impignorare  volueri-  siae  Sancti  Tiberii  &  tibi  Ademario  abbati 

tis,  nostro  consilio  faciatis,  &  sicut  &  in-  ejusdem  monasterii  &  successoribus  tuis  & 

fautes  vestri  &  posteritas  illorum  teneatis  monachis  ejusdem  monasterii  tam  praesen- 

&  habeatis  illum  de  nobis  &  de  posteritate  tibus  quam  futuris  &  omnibus  manentibus 

nostra  omni  tempori.  De  Altano  affrontât  in  eadem  villa  &  in  toto  terminio  praefati 

in  strata,  de  aliis  partibus  in  eodem  nostro  monasterii  Sancti  Tiberii,  tam  viris  quam 

honore   &  filiorum   Pétri  Amelii.  Et  ego  mulieribus,  tam  praesentibus  quam  futuris, 

praedictus  Rogerius,  cum  consilio  &  vo-  totas  cavalgadas  quas  demandabam  in  ho- 

luntate    dominae    matris    meae    Caeciliae  minibus  suprascriptae  villae  Sancti  Tiberii, 


vicecomitissae  dono  vobis  praedictis  Pon- 
tio  Ferrol  &  fratribus  tuis  Bernardo  & 
Arnaldo,  ipsam  mandatariam  de  praedicto 
furno  ad  fevum,  ut  vos  &  infautes  vestri  & 


&  totas  justitias  &  totas  firmantias  quas  de- 
mandabam in  hominibus  &  in  mulieribus 
in  eadem  villa  commorantibus  &  in  toto 
ejus  terminio,  &  placitare  per  meam  cu- 


pbsteritas  illorum  teneatis  &  habeatis  ip-  riam  praeter  homicidium  &  esguogozamen- 

sam  mandatariam  ad  feudum  de  me  &  pos-  tum.  Hoc  totum  sicuti  superius  scriptum 

teritate  mea  sive  de  haeredibus  meis  omni  est  ego  Raymundus  qui  cognominor  Tren- 

tempore,  sine  vestro  inganno.  Signum  Pon-  cavellus,  vicecomes  Bitterris  suprascriptus, 

tii   Ferrol  &    fratrum    ejus   qui    sic    istam  bono  animo  &  spontanea  voluntate,  sine 

cartam  firmaverunt.  Signum  dominae  Cae-  dolo  &  absque   omni   retinimento   solvo, 

ciliae  vicecomitissae  &  Rogerii  filii  ejus  guirpio  ac  dimitto  quod  nullus  de  praefa- 


qui  sic  istam  cartam  firmaverunt.  S.  Ber- 
nardi  de  Tresmals  vicarii  Carcassensis. 
S.  Guilhelmi  de  Prulano.  S.  Aimerici  de 
Barbairano.  S.  Guillelmi  de  Sancto  Felicio. 
Wilhermus  rogatus  scripsit.  Anno  MCXLI, 
II  nonas  junias,  régnante  Lodovico  rege, 
feria  IV. 

IV.  —  Ego'  Sicardus  filius  Avae  foe- 
minae  juro  tibi  Rogerio  filio  Caeciliae, 
quod  de  ista  hora  in  antea  non  decipiam 
te  de  ipso  castello  quod  vocatur  NLontlau- 


tis  hominibus  vel  mulieribus  de  caetero 
cogatur  me  sequi  vel  posteros  meos  in 
exercitum  nullo  modo,  nec  praefatas  justi- 
cias  nec  praefatas  firmancias  cogatur  mihi 
dare  vel  successoribus  meis,  nec  placitare 
per  curiam  meam  vel  successorum  meorum 
nisi  in  duobus  delictis,  homicidio  scilicet 
&  esguogozamento.  Hanc  cartam  transla- 
tavit  Bernardus  de  Caucionoiolo  publicus 
notarius  de  Biterri  ex  originali,  nihil  au- 
gens  nec  minuens,  videntibus  &  legentibus 
Gaucelino  modo  cellarario  Sancti  Tiberii 


der,%LC.  Anno  MCXLII,  XII  kalendas  au-      &   Guillelmo  Petro   atque  Dominico  dé- 
gustas, feria  m.  rico  Sancti  Nazarii. 


'  V.  —  Ego"    Guillermus    de   Abellano, 

filius     Mariae ,    tibi    Raymundo    Trenca- 

vello   filio  Caeciliae   iuro   totum   castrum 
21 
juillet,     de  Abellano,  &c.  XII   kalendas  augustas  ,• 

luna   XV,  anno    ab    Incarnatione    Domini 

MCXLII,  régnante   Lodovico.  Guillermus 

scriba  scripsit  hoc  in  Agatha  civitate. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
*  Ibid. 


VII.  —  De^  ista  hora  in  antea  ego  Pon- 
dus Rainoardus  filii  Pellegrina  &  ego 
Pondus  Guilelmus,   filii   de  Kicars^^  a  tî 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5j  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  72,  ("  26. 

'  Trésor  des  chartesj   Toulouse,  sac    i3,  n°  88. 

[Auj.    J.    322.] 

^  Ici,  dans  l'original,  il  y  a  un  blanc.  [A.  M.] 


An 
II 42 


An 
1 142 


1049 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io5o 


An 
1 141 

septem- 
bre. 


Bernart  Atton  filii  Cecilie  lo  castel  de  Ber-  Omnia  vero  praeterea  malefacta  nostrorum 
ni'^  non  ti  tolraî  ni  ten  toîrai  ipsas  fortedas  &  nostri  hominum  sint  fiiiita  per  ben  &•  per 
que  hodie  ibi  sunt  ni  adent  factas  i  erunt  fe,  excepte  honore  &  justo  debito.  Testes 
per  nomeii  de  castel  &  si  om  vel  femina  sunt  hujus  finis  &  concordiae  Bernardus 
aquest  castel  suprascripti  ti  tollia,  ab  aquel  de  Cannet,  Bertrandus  de  Avallas,  Guillel- 
o  ab  aquella  0  ab  aquels  0  ab  aquellas  mus  Ato,  Gillabertus  de  Castras ,  Gausfre'i^ 
finem  ne  societatem  cum  illo  vel  cum  illis  de  Verdala,  Willelmus  Jordani  de  Sancto 
non  avrîa,  fors  quant  pçr  îo  quastel  a  reco-  Felice,  &  ex  alia  parte,  Sicardus  Aime- 
brar,  &  si  recobrar  en  lo  potuero  per  nul-  ricus,  Guillelmus  Magfre,  Bernardus  del 
lum  in^en'ium,  a  ti  Bernart  At  lo  redrai  s\ne  Gua,  Bernardus  de  Belpoig ,  Aymericus 
lucro  &  sine  deceptione  per  ipsa  couve-  Gaufredi  &  Willelmus  Pétri.  Facta  est 
nientia  per  fidem  &  sine  inganno  per  hec  carta  in  mense  septembris,  feria  iv,  luna 
sancta  Evangelia.  In  presentia  Raimundi  XIII ,  epacta  nulla ,  régnante  Lodovico 
Cantarelle  &  Guilelmi  de  Arenis  &  Rai-  rege  Francorum,  anno  ab  Incarnatione 
mundi  de  Remolinis  &  Francisci  &  Ber-  mcxli.  Poncius  de  Ibio  scripsit. 
trandi  Provintialis  &  Raimundi  de  Arenis 

&  Raimundi  Vedenobrensis  &  Pétri  Rai-  II.  — HaeC  est  carta  concordiae  quam 

mundi  Roinna  &  Pontii  Raimundi  &  Gui-  fecerunt  inter  se  Raymundus  Trencavelli 
lelmi  Fulconis  &  Guillelmi  de  Vedenobrio  vicecomes  &  Sicardus  vicecomes  pro  iau- 
&  Bertrandi  Faisani  &  Guillelmi  de  Cast-      damento   suorum    hominum.    Conveniunt 

inter  se  ut  nullum  malum  ex  hac  die  in 
antea  unus  ad  alium  faciat  vel  sui  homines 
ex  potestate  alterius,  et  si  Raimundus  fa- 
ceret  nec  homines  sui  de  sua  potestate, 
Sicardus  conqueretur  Raymundo  &  R. 
faceret  sibi  emendare,  &  si  facere  non 
posset,  faceret  ei  adjutorium  sine  in- 
ganno j  &  si  sui  homines  inter  se  placitum 
haberent,  ipsi  sint  justae  justitiae.  Et  Si- 
cardus habeat  in  honore  Sancti  Benedicti 


laro  &  Emenoni  &  Bernardi  Maltani. 


548.  —  CCCCL 

Accords  entre  les  vicomtes  de  Bé-{îers 
(S*  de  Lautrec. 


I.  —  HaeC  est  carta  finis  &  concordiae 

quam  fecerunt  inter  se  Rogerius  vicecomes  hoc  quod  suus  lignages  habuerit  vel  ipse 

&  Sicardus  vicecomes  pro  laudamento  suo-  habere  débet.  Hujus  concordiae  sunt  tes- 

rum    hominum.    Conveniunt    inter    se    ut  tes   Guillelmus   Pétri   de   Sala,   Aimericus 

nullum  malum  ex  hac  die  in  antea  unus  Sicardi,    Isarnus    Bernardi,     Berengarius 

ad  alium  faciat  nec  sui  homines  ex  potes-  Helyas,   Remigius  Capelli    &    Guillelmus 

tate   alterius;  &  si   Rogerius   faceret   nec  Capelli,    Guiljelmus   Pétri    de  Altopullo, 

sui    homines    de    sua    potestate,    Sicardus  Bertrandus   de    Avalato,   Petrus  Vassalli, 

conqueretur  Rogerio   &  Rogerius  faceret  Guillabertus    de    Castris,    Guillelmus    de 

ei  emendare,  &  si  facere  non  posset,  face-  Miravalle,  Amblardus  PilapuUi,  Hermen- 

ret  ei  adjutorium  sine  inganno;  &  si  Si-  gardus    Oalrici.    Facta    carta  V    kalendas 

cardus    faceret   nec   sui    homines   de   sua  januarii,     feria    ii,    luna    XXVII,    anno 

potestate,  Rogerius    conqueretur  Sicardo  ab    Incarnatione   Domini    M  C  LU.    Petrus 

&  Sicardus  faciet  ei  emendare,  &  si  facere  scripsit. 
non  posset,  faceret  ei  adjutorium  sine  in- 
ganno; &  si  sui  homines  inter  se  placitum 
haberent,  ipsi  sint  justae  justitiae.  Et  Sicar- 
dus habeat  in  honore  sancti  Benedicti  hoc 
quod  suus  lignages  gadanet  per  ben  &perfe. 


An 
1141 


An 

I  l52 

28  dé- 
cembre. 


Éd.  orig. 

t.  II, 
001.494. 


'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  y.  166,  f"  295. 


'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  y.  166,  f°  295. 


io5i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io5: 


An 
1 141 

novem- 
bre. 


549. 

Privilèges  accordés  par  le  comte  Al- 
phonse aux  habitants  de  Toulouse. 

jN'  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
1  Ego  Ildefonsus  cornes  Tholose,  dux 
Narbonensis  &  marchio  Provincie ,  mea 
bona  &  gratuita  voluntate,  omnibus  ho- 
minibus  &  feminis  modo  habitantibus  in 
urbe  Tolosana  &  in  suburbio  &  unquam 
habitabunt,  &  etiam  omnibus  qui  habitant 
&  unquam  habitabunt  circa  urbem  &  circa 
burgum  dono  &  concedo  &  solvo,  quod 
quisque  homo  &  femina  libère  vendat 
vinum  suum  omni  tempore  quo  voluerit 
sine  ullo  usatico  quod  inde  nunquam  do- 
net  alicui  homini  vel  femine.  Homines 
vero  extranei,  qui  foris  habitant  in  villis 
aut  in  castris  vel  in  aliis  locis  habeant 
eundem  usaticum  quem  soient  habere  de 
festo  Sancte  Marie  septembris  usque  ad 
festum  omnium  Sanctorum,  &  deinde  de 
festo  omnium  Sanctorum  usque  ad  fes- 
tum Sancte  Marie  septembris  de  quaque 
saumata  quam  attulerint  donent  domino  I 
denarium  &  vendant  suam  saumatam  in- 
tegram  sine  mensura.  Set  vivatarii  istius 
ville,  qui  foris  ibunt  emere  vinum  &  in 
hanc  villam  revendere  portaverint,  dent 
de  quaque  saumata  i  denarium  domino  & 
vendant.  Item  ego  Ildefonsus  comes  Tho- 
lose  dono    &    concedo    &    solvo    hisdem 


'  Archives  nationales,  JJ.  xxi,  f°  i.  —  Manus- 
crit in-4''  sur  vélin,  ayant  vingt-deux  centimètres 
de  hauteur  &  seize  centimètres  de  largeur,  quatre- 
vingt-neuf  feuillets  numérotés}  à  la  fin,  sur  quel- 
ques feuillets  libres,  une  table  en  latin  d'une  main 
toutemoderne.  Ce  manuscrit  fut  exécuté  probable- 
ment pour  le  roi  Philippe  le  Bel,  en  i  3o5,  par  deux 
notaires  publics  de  Toulouse,  d'après  des  transcripta 
faits  à  Toulouse  en  1204  &  d'après  les  originaux 
pour  les  pièces  postérieures  à  cette  date.  Il  entra 
au  Trésor  des  chartes  avant  iSyS,  date  de  l'inven- 
taire de  Gérard  de  Montaigu,  qui  lui  donna  le 
numéro  d'ordre  qu'il  porte  aujourd'hui  &  écrivit 
un  titre  sur  un  feuillet  de  garde  en  parchemin.  Il 
contient  trente-six  pièces,  allant  de  1141  à  1246, 
inédites  pour  la  majeure  partie,  &  que  nous  don- 
nerons successivement  à  leur  ordre  de  date. 


hominibùs  &  feminis  suprascriptis  quod 
habeant  salem  undecumque  voluerint  & 
libère  mitant  ad  omnem  suam  dispensam 
sine  ullo  usatico,  excepto  illo  sale  quod 
necessarium  erit  corriis  masegadicis  albis , 
&  femine  cuperarie  que  salem  voluerint 
revendere  emant  ad  salinum ,  &  salinarii 
istius  ville  qui  attulerint  salem  descar- 
gent  ad  salinum  &  ibidem  statim  pagen- 
tur,  &  si  statim  non  pagantur,  dent  ll°* 
denarios  porte  &  ll°'  denarios  ad  sali- 
num &  extra  villam  istam  vendant  ubi 
voluerint.  Homines  autem  istius  ville  vel 
femine,  si  voluerint  adunare  salem  ad 
vendendum,  dent  de  quaque  saumata  II°* 
denarios  ad  portam  &  11°^  denarios  ad  sa- 
linum ,  &  si  in  hac  villa  illum  vendere 
voluerint,  dent  de  quaque  saumata  I  me- 
salam ,  &  si  extra  villam  istam  vendere 
voluerint,  nichil  dent.  Hoc  donum  to- 
tum,  uti  suprascriptum  est,  fecit  Ilde- 
fonsus comes  pro  se  &  pro  omni  sua 
projenie.  Et  si  aliquis  homo  vel  femina 
aliquid  hujus  doni ,  uti  scriptum  est,  in- 
fringere  voluerit,  non  habeat  potestatem 
&  damnetur  in  infernum  cum  Datan  & 
Abiron.  Facta  hac  carta  mense  novembres, 
feria  VI'' ,  régnante  Lodovico  Francorum 
rege  &  Ramundo  Tholosano  episcopo, 
anno  Verbi  incarnati  M°  c°  XL°  i".  Hujus 
rei  sunt  testes  Arnaldus  Gilaberti,  Arnal- 
dusGeraldi,  Bernardi  Seguerelli ,  Petrus 
Alcotovarii,  Augerius  Boderius,  Bastardus 
Descalquensis,  Pilistortus,  Adalbertus,  Pe- 
trus Guillelmi,  Guillelmus  de  Burgariis  & 
Stephauus  Carabordas,  Adhemarus  Cara- 
borda,  Bonum-Mancipium  Mauranni,  Pe- 
trus Vitalis,  Ugo  Comtorius,  Poncius  de 
Soreda,  Bernardus  Raimundus  Babtizatus, 
Bernardus  Raimundus  Maleti,  Bertrandus 
de  Tauro  &  ceteri  plures  qui  ibi  adhérant. 
Hanc  cartam  transtulit  Raimundus  de 
exemplario,  quod  Poncius  Vitalis  scripsit 
&  quod  comes  Ildefonsus  coram  predictis 
testibus  laudavit.  Istam  cartam  non  scrip- 
sit Raimundus,  set  illam  de  qua  Guil- 
lelmus Bernardus  istam  transtulit  eadem 
ratione  &  eisdem  verbis,  mense  marcii, 
feria  v*,  régnante  Philippo  rege  Franco- 
rum &  Raimundo  Tholosano  comité  & 
Raimundo  episcopo,  anno  ab  Incarna- 
tione    Domini   M°   cc°   iiir.   Hujus   facti 


An 
1 141 


An 
1 141 


io53 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io54 


traaslati  siint  testes  Ramundus  Agobertus  cumque    modo    pertinentibus,    cum    pra- 

&  Sancius  CentuUus,  publici   notarii,  &  tis,  &c.,  &  villis   suis,  scilicet  Crivilcnis 

idem  Guiilelmus  Bernardus  qui  hec  scrip-  &  Chanizarii  &  quaecumque  infra  termi- 

sit.  Ego   Ramundus   Agobertus   subscripsi  nos  istos  sunt,  heremis  &  populatis  ac  ter- 

&  ego  Sancius  CentuUus  subscripsi.  minis  earum  universis,  sicut  aquae  undi- 

Hoc    translatum     transtulit    Ramundus  que    ad    usum    vergunt,    &c.    Facta    carta 

Bernardi    de    Nemp-^e ,    publicus    Tholose  kalendis  maii,   in  era  MCXC,  dominante 

notarius,  ex    quodam  alio  translato,  quod  sive    régnante   Raymundo-Berengarii   co- 

Guillelmus    Bernardi    scripserat,     eisdem  mite  supradicto  in  Aragone,  in  Subrarbe, 

verbis  &    rationibus,   mense    madii,   reg-  in  Ribacorza  &  in  Saragoza  &  in  Catalaub 

nante    Philippe    rege    Francorum  ,    Petro  &  in  Darocha,  episcopo  Petro  in  Saragoza, 

episcopo   Tholosano  ,    anno   ab    Incarna-  episcopo  Dodono  in  Oscha,  cornes  Palea- 

tione  Domini  M°  cce°  quinto.  Hujus  facti  rensis  in  Fricla,  Galius  Acenar  in  Fontes, 

translati    sunt    testes    Poncius   Vitalis   &  S.  Raymundi  comes.  S.  uxoris  ejus  reginae 

Jacobus  Vedelli,  publici  Tholose  notarii,  Aragonensis.   S.  Palacini.  S.  Guillelmi  de 

&  idem    Ramundus  Bernadus  de   'Nemp'^e ,  Castelvel.  S.  Arberti  de  Castelvel.  S.  Guil- 

qui  hec  scripsit  (locus  sîgïii).  —  Poncius  lelmi   Raimundi.  S.  Bernardus  de  Bellog. 

Vitalis  publicus  Tholose  notarius  se  sub-  S.  Pétri  d'Alcala.  S.  Pétri  de  Castel-Ascol. 

scripsit.  Jacobus  Vedelli  publicus  Tholose  S.  régis  Ildefonsi,  filii  Raymundi,  qui  hoc 

notarius  subscripsit  (locus  signî)',  donativum   confirme.   Signum scribae 

comitis   qui    hanc    cartam    scripsit   die   & 

— anno  quo  supra. 


An 

I  l52 


55o.  —  CCCCLII 

Donation  de  Raimond-Bérenger,  comte 
de  Barcelone,  en  faveur  de  Vabhaye 
de  la  Grasse^. 


d.orig     /^UIA  divinae  inspirationis  gratia,  &c. 
)!. 495     ^"x^'^'^circo  ego  Raymundus-Berengarius, 

cornes   Barchinonensis   regnique  princeps 

An  Aragonensis  &  marchio,  ad  honorem  Dei, 
I  '52  qui  honorantes  se  honorât,  in  remissionem 
"mai.  peccatorum  meorum,  pro  salute  animae 
meae  &  omnium  antecessorum  meorum, 
bono  animo  ac  spontanea  voluntate  dono 
atque  concedo  omnipotenti  Deo  &  beatae 
Mariae  Crassensis  monasterii  &  tibi  Be- 
rengario  venerabili  ejusdem  loci  abbati  & 
omnibus  successoribus  tuis  &  universis 
fratribus  tuis  tam  praesentibus  quam  futu- 
ris,  &  in  manu  vestra  per  hanc  praesentem 
scripturam  potencialiter  &  integriter  trado 
castrum  illud,  quod  est  situm  in  suo  ivivo, 
quod  nominaturEstericum  simul  cum  omni 
suo  territorio  &  cum  omnibus  ad  se  quali- 

'  Ces  dernières  souscriptions  sont  autographes. 
"  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse.  [D.  Vaissete 
l'avait  à  tort  datée  de  l'an  1 142.] 


55i.  —  CCCCLIII 

Extraits  de  diverses  chartes  des  comtes 
de  Tripoli. 

I.  —  Anno'mcxlii,  indictione  v%  dato   Éd.orig 

.t.  Il, 
rescripto    apud   Tripolim    sub    sigilli    sui    col. 496. 

plumbei    impressione,    praesentibus    Ge-   

raldo  Tripolitano  &  Willelmo  Tortosae  An 
episcopis  &  B.  archiepiscopo  Albariae  ac  "4^ 
Raynario  constabulario,  Fulchrando  ma- 
reschallo,  Willelmo  Embriaci,  Willelmo 
Renoardo,  Jocelino  de  Claromonte,  Wil- 
lelmo Porceleto,  Raymundo  de  Fonte- 
Erecto  &  caeteris  baronibus  suis,  Ray- 
mundus,  Pontii  comitis  Sancti  Egidii  filius 
&  Dei  gratia  comes  Tripoli,  divino  ins- 
tinctu  pro  salute  animae  suae  suorum- 
que  praedecessorum  confert  ore  &  corde, 
laudat  &  concedit  Umberto  venerabili  ec- 
clesiae  Aniciensis  episcopo  absque  ulla 
obligatione   &  absque   ullo   retentu    juris 

'  Des  mémoires  mss.  de  Polycarpe  de  la  Rivière, 
chartreux,  qui  dit  l'avoir  tiré  des  archives  du 
grand  prieuré  de  Saint-Gilles. 

"  Corrige^  X. 


An 
1 142 


io55 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io56 


&  dominii  &  omni  remota  prorsus  calura- 
nia,  quiète  &  libère,  in  eleemosinam  &  do- 
nationem  omnes  homines  &  omnes  quas- 
cumque  habet  possessiones  &  habuerunt 
praedecessores  ejus,  etiamsi  de  praesenti 
eas  ignoret,  in  toto  Vallavensium  comitatu 

cum  piscaria  Ligeris  a  Chade ad 

Sancti  Quintini,  &c.  —  Qiiod  donum  prbut 
sanius,  verius  &  melius  ab  omnibus  homi- 
nibus  intelligi  valeat,  bona  fide  sine  pravo 
ingenio  ut  praescriptum  est  ego  Raymun- 
dus,  perDeum  Tripolitanus  cornes,  feci  in- 
tuitu  &consilio  Caeciliae  comitissae  matris 
meae,  régis  Francorum  filiae,  &  Hodiernae 
uxoris  meae  Tripolitanae  comitissae,  régis 
Hierusalem  filiae,  &  filii  mei  Raymundi  & 
Philippi  fratris  mei,  ita  ut  quicumque  ei- 
dem  donationi  calumniam  vel  controver- 
siam  aliquam  facere  praesumpserit,  nisi 
resipuerit,  pars  ejus  sit  cum  Dathan  & 
Abiron  quos  vivos  terra  absorbuit  &  cum 
Juda  proditore  qui  Deum  Judaeis  praetio 
vendidit  sitque  ipse  maledictus  comedens 
atque  bibens,  vigilans  atque  dormiens,  ves- 
pere,  mane  &  meridie,  &  in  omni  tempore 
praesenti  &  future  percutiat  eum  Dominus 
famé  &  siti,  frigore  &  calore,  scabie  quo- 
que  &  prurigine,  amentia  &  caecitate,  do- 
nec  pereat  cum  maledictis. 

Quod  donum  castrorum,  hominum  &  vil- 
larum  omnium  in  comitatu  Vallavensi  ad 
se  spectantium,  anno  M  cxxxii,  indic- 
tione  X,  Pontius  ex  comitibus  Sancti  Egi- 
dii,  Dei  gratia  Tripolitanorum  cornes,  & 
Caecilia  comitissa  ejus  uxor,  olim  Fran- 
corum régis  filia,  &  filius  eorum  Raymun- 
dus,  auctoritate  &  consilio  suorum  baro- 
num,  praesentibus  Guillelmo  Tripolitano, 
Raymundo  Tortosensi  &  Giraldo  Rapha- 
nensi  episcopis,  Rodulpho,  Giraldo,  Ber- 
nardo  Tripolitanis  canonicis,  Ablardo  ar- 
chidiacono,  Giraldo  cantore,  Joanne  Petro 
de  Podio  Laurentii,  Arberto  de  Monte- 
lauro,  Pontio  de  Fosso,  Rostagno  de  Goth 
&  Raymundo  vicecomite,  altari  beatae 
Mariae  Aniciensis  ecclesiae  pro  redemp- 
tione  delictorum  suorum  &  parentum  con- 
tulerat,  ore  &  corde  laudaverat  libère 
penitus  &  omni  remota  calumnia  in  per- 
petuum  possidendum,  tradita  carta  in  ma- 
nus  R.  comitis  Arvernensis,  nomine  prae- 
dictae  ecclesiae  recipientis. 


II.  —  In'  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Notum  sit,  &c.,  quod  ego  Ray- 
mundus  Dei  gratia  comes  Tripolitanus, 
consensu  &  .voluntate  Hodiernae  uxoris 
meae  &  Balduini  Jérusalem  régis  filiae 
filiique  nostri  Pvaymundi,  amore  Dei  & 
redemptione  animarum  nostrarum  om- 
niumque  parentum  nostrorum,  dono  & 
concedo  Deo  &  ecclesiae  Sancti  Salvatoris 
quae  in  Tabor  monte  sita  est  necrion  ve- 
nerabili  &  honesto  abbati  Pontio  totius- 
que  praedictae  ecclesiae  conventui,  domus 
quae  sunt  Lanfranchi  Maxxucko  &  uxoris 
ejus  Aldoarae  cum  omnibus  suis  pertinen- 
tes, similiter  &  omnia  illorum  jura  quae 
intra  vel  extra  civitatem  Tripolis  habent 
vel  habere  debent.  Iterum  omnibus  pate- 
fieri  volo  quod  ego  Raymundus  praedictus 
comes,  similiter  consensu  &  voluntate  prae- 
nominatae  uxoris  meae  &  Raymundi  nostri 
suprascripti  filii,  dono  adhuc  &  concedo 
Deo  &  eidem  ecclesiae  montis  Tabor  ejus- 
que  conventui,  ut  si  aliquo  tempore  prae- 
fatae  ecclesiae  oleum  vel  qualescumque 
res  in  civitate  Tripolis  sive  per  terram 
mittere  aut  etiam  de  eadem  civitate  simi- 
liter per  mare  vel  per  terram  extrahere 
voluerint,  nuUam  exactionem  patiantur, 
sed  libère  &  absolute  &  absque  ulla  con- 
suetudine  mittere  &  extrahere  ut  superius 
denotatum  est  facere  valeant.  Hujus  rei 
sunt  testes  Ugo  Senlaver,  Guillelmus  Por- 
celet, Guillelmus  de  Crato,  Stephanus  Ro- 
berti,  G.  de  Cavomonte,  Guillelmus  Aruci, 
Guillelmus  Pandulfi,  Herbertus  de  Ca- 
briera,  R.  de  Monteskivo,  Petrus  de  Siura, 
G.  Isnellus,  P.  Geraldi,  Stephanus  mona- 
chi,  Raimundus  Lamberti,  Petrus  Girbaldi, 
R.  Arnaldi,  Goalterius  de  Butueram,  P.  de 
Valle,  Guillelmus  Rolandi,  Deusdedit  ca- 
pellanus,  P.  de  Salse  capellanus  comitis, 
Guillelmus  Ranuardi.  Facta  autem  fuit 
haec  carta  per  operam  Bernardi  qui  tune 
temporis  capellanus  erat  praedicti  co- 
mitis, jussu  &  voluntate  ejusdem  comitis, 
in  anno  dominicae  Incarnationis  MCXLV, 
mense  januario,  indictione  ix,  luna  XXI, 
feria  I. 

'Archives  du  grand  prieuré  de  Saint-Gilles j 
communiqué  par  M.  le  marquis  de  Maillanes- 
Porcellets. 


An 
1 145 

janvier. 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  497. 


An 
I  145 


10^7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


io58 


An 
I  196 

8  août. 


Ego  Altotus  Ugucionis,  imperiali  aucto-  &  in  sinistra  mare.  Ut  autem  qiiod  supe- 
ritate  judex  &  notarius  publicus,  illud  au-  rius  scriptum  ratuni  &  firnium  semper 
tenticum  &  originale  privilegiuni  unde  hoc  existât,  praesentem  cartam  meo  feci  sigillo 
exemplum  a  me  sumptum  est  vidi  &  legi  plumbeo  roborari.  Hujus  rei  testes  sunt 
buUatum  vel  a  biilla  plumbea  pendenti,  in  Plebanus  Botoni,  Raymundus  Neoni,  Oto 
qua  ex  una  parte  apparebat  imago  militis  Je  Tiberiade,  Petrus  de  Ravendello,  Guil- 
cum  lancea,  sic  circumscripta  :  Raimun-  lelmus  Porceletus,  Raymundus  vicecomes, 
dus  cornes  Tripoli,  &  ex  altéra  parte  imago  Bertrandus  vicecomes,  Gaufridus  de  Cusa- 
civitatis  &  in  circuitu  taies  litterae  :  Et  riis,  Saissius  Joannes  de  Moneta.  Anno 
haec  sua  civitas  Tripoîis ,  &  prout  in  eo  Domini  MCXCVI,  VI"  idus  augusti. 
inveni   hic  fideliter  de  verbo  ad  verbum 

transcripsi   &  exemplavi  nullo  addito  vel • 

mutato.  Erat  autem  privilegium  sanum 
&  integrum,  non  vitiatum  nec  cancella- 
tum,  verumtamen  propter  vetustatem  fi- 
lum  seu  sericum  bullae  inceptum  erat 
laedi.  Quamobrem  ad  futuram  rei  memo- 
riam  praesens  transcriptum  duxi  manus 
meae  signo  proprio  muniendum,  apud 
Accum ,  anno  dominicae  Incarnationis 
MCCLV,  indictione  XIII,  Vil"  die  mensis 
julii. 


An 
1 196 


Éd.oriff. 

t.  II, 
col.  498. 


III.   —   In    nomine',    &c.    Operationis 
sanctae     propositum     diligenter     effectui 


552.  —  CCCCLIV 

Paix  6  alliance  entre  Alphonse,  comte 
de  Toulouse,  6*  Roger,  vicomte  de 
Carcassonne,  ô-c.  ' 

IN  nomine  Domini.  Ego  Ildefonsus  cornes 
Tolosae  facio  iinem  sine  inganno  tibi 
Rogerio  de  Biterri  de  omnibus  malefactis 
quae  mihi  facta  habes  &  de  ipso  munere 
quod  de  me  habes  vel  firmatum  habeo  tibi 


An 

1 142 

26  juin. 


mancipatum  nulla  potest  aut  débet  per-  ad  donandum,  ut  ab  hac  die  in  antea  hanc 
versorum  hominum  malignitas  infirmare.  finem  tibi  non  removeam  nec  uUo  modo 
Eapropter  notum  sit,  &c.,  quod  ego  Boe-  tibi  transgrediar.  Et  facio  tibi  donum  & 
mundus,  filius  Boemundi  principis  Antio-  convenientiam  ut  tantum  sine  tuo  inganno 
chiae,  Dei  gratia  Tripoîis  comes,  bono  guerregem  comitem  de  Fuxo  &  Poncium 
animo,  &c.,  dono,  laudo  &  concedo  in  de  Dorniano  &  Isarnum  vicecomitem  & 
eleemosinam  perpetuam  libère  &  quiète  Guillermum  At  de  Villamur,  &  nullo  modo 
tibi  fratri  Gaufrido  de  Donium  sanctae  eos  manuteneam  usque  faciam  tibi  reddi 
domus  Hospitalis  Hierusalem  venerabili  Balagerium  &  Durnianum  &  faciam  jurari 
magistro  &  universis  ejusdem  domus  fra-  tibi  Granolletum  &  faciam  enderocare  cas- 
tribus  praesentibus  &  successoribus  viam,  tellum  novum  de  Villamuro,  &  faciam  tibi 
quam  bonae  memoriae  Raymundus  comes  reddi  sacramentale  &  fidancias  quae  prae- 
Tripolitanus  sibi  retinuit  &  excepit  in  dictus  Isarnus  habet  acceptas  de  seniori- 
privilegio  quod  olim  vobis  fieri  fecit,  cum  bus  &  militibus  de  Penna,  vel  usque  isti 
terram  in  qua  Tripoli  permanetis  vobis  in  praenominati  se  tecuin  ad  tuam  volunta- 
eleemosinam  tribuit  &  concessit.  Et  simi-  tem  concordent.  Et  hoc  juro  tibi  sine  tuo 
liter  portam  mûri  burgi  Tripoîis  vobis  inganno  &  ubi  reddam  tibi  sacramentalia 
dono  liberam  &  quietam,  ita  quod  aliquid  de  Avinione  &  de  Bruniaco,  si  ea  invenire 
de  quo  consuetudo  vel  jus  mihi  vel  meis  potero,  &  nullo  modo  retineam  vel  ea  re- 
dari  debeat  per  eandem  portam  non  débet  tinere  faciam,  istum  finem  faciam  jurari 
extrahi  aut  uUatenus  intromitti.  Quae  via  tibi  a  meis  baronibus,  ut  ipsi  qui  hoc 
&  porta  superius  nominatae  habent  in  jurabunt  adjuvent  te  sine  tuo  inganno,  si 
dextra    parte    conductum    aquae   Tripoîis  ego  istum  finem   tibi  removero  vel  traus- 

gressus  fuero,  exceptis  hominibus  Tolosae 

'  Archives    du    grand    prieuré   de   Saint-Gilles; 

communiqué   par    M.  le  marquis    de   Maillanes-  '  Archives    du   château    de     Foix,   caisse    17,  & 

Porcellets.  cartulaire,  caisse  i  5. 


V. 


34 


An 
1 142 


io5g 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1060 


An 
1 14Z 

novem- 
bre. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  499. 


&  Sancti  Egidii  ,  &  ut  illi  non  adjuvent  meos  homines  ad  faciendum  tibi  jus  per 
me  de  ipsa  remotione  vel  transgressione.  meam  curiam;  quod  si  facere  noluerint, 
Sicut  superius  scriptum  est,  sic  ego  prae-  ero  tibi  ab  eis  fidelis  adjutor  remoto  omni 
dictus  Ildefonsus  totum  adtendero  &  te-  dolo.  Et  hoc  totum  ut  praedictum  est  com- 
nuero  tibi  jamdicto  Rogerio  recta  fide  plebo  &  attendam  tibi  per  haec  sancta 
sine  inganno,  per  Deum  &  haec  sancta  Evangelia.  »  —  «  Et  ego  Rogerius  viceco- 
quatuor  Evangelia.  De  hoc  sunt  testes  mes  filius  Caeciliae  juro  tibi  Ugoni  comiti 
Bernardus  de  Caneto,  in  cujus  manibus  Ructenensium  filio  Adalaicae  quod  ego  non 
totum  factum  est,  &  Ugo  comes  Rotenis  auferam  tibi  vitam  nec  membra  tua  nec 
&  Bernardus  comes  de  Communico  &  Si-  honorem  tuum  nec  capiam  te  nec  homo 
cardus  vicecomes  de  Lautrico  &  Petrus  de  nec  foemina  per  meum  consilium  nec  per 
Minerba  &  Trenquavellus  &  Rostagnus  de  meum  ingenium.  Et  insuper  ero  tibi  fidelis 
Posqueriis  &  Guillermus  Ato  de  Curvala  auxiliator  contra  comitem  Ildefonsum  nunc 
&  Petrus  Vassalli,&  Guillermus  Adulfi  qui  &  in  perpetuum  sine  dolo,  &  quod  non 
scripsit  hoc,  praesente  Scjubente  praedicto  habeam  unquam  cum  eo  treugam  neque 
domino  Ildefonso  comité,  anno  MCXLII  finem  sine  tuo  consilio.  Et  similiter  juro 
Incarnationis  dominicae,  VI  kalendas  julii,  tibi  quod  ego  sim  fidelis  auxiliator  tibi 
feria  VI,  régnante  Lodovico  rege  Franco-      de  omnibus  hominibus  sine  tuo  inganno, 

praeter  de  Raimundo-Berengario  comité 
Barchinonensium  &  de  meis  hominibus; 
tali  modo  de  meis  hominibus  quod  si  tu 
Hugo  comes  aliquam  quaerelam  feceris  ab 
eis,  quod  ego  Rogerius  vicecomes  habeam 
istos  meos  homines  ad  faciendum  tibi  jus 
per  meam  curiam;  quod  si  facere  nolue- 
rint, ero  tibi  ab  eis  fidelis  auxiliator  re- 
moto omni  dolo.  Et  hoc  totum  ut  praedic- 
tum est  complebo  &  attendam  tibi  per 
haec  sancta  Evangelia.  »  Acta  sunt  haec 
anno  dominicae  Incarnationis  MCXLII, 
in  mense  novembri. 


rum. 


553. 


CCCCLV 


Serment  de  fidélité  prêté  par  Hugues, 
comte  de  Rode-^,  à  Roger,  vicomte 
de  Carcassonne  '. 

IN  nomine  Domini.  Haec  est  carta  de  sa- 
cramentis  &  de  placitis  inter  Ugonem 
comitem  Ructenensium,  filium  Adalaicae, 
&  Rogerium  vicecomitem,  filium  Caeciliae, 
ita  dicens  :  —  k  Ego  Ugo  comes  bona  fide  & 
bono  animo  juro  tibi  Rogerii  vicecomiti, 
quod  ego  non  auferam  tibi  vitam  neque 
membra  tua  neque  honorem  tuum,  nec 
capiam  te  nec  homo  nec  foemina  per  meum 
consilium  vel  per  meum  ingenium.  Et  in- 
super ero  tibi  fidelis  auxiliator  contra  co- 
mitem Ildefonsum  nunc  &  in  perpetuum 
sine  dolo,  &  quod  habeam  numquam  cum 
eo  treugam  neque  finem  sine  tuo  consilio. 
Et  similiter  juro  tibi  quod  ego  sim  fidelis 


554. 


CCCCLX 


Extraits  de  divers  actes  concernant 
Roger,  vicomte  de  Carcassonne,  & 
le  vicomte  de  Bé-^iers,  son  frère. 


I.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Rotgerius 
de  Biteris  per  me  &  per  omnes  successores 
meos,  bona  fide  &  sine  omni  retentione, 
auxiliator  tibi  de  omnibus  hominibus  sine  pro  remedio  anime  mee  &  parentum  meo- 
inganno  praeter  de  Sicardo  de  Lautrec  &  rum  dono,  laudo  &  concedo  in  perpetuum 
de  meis  hominibus;  tali  modo  de  meis  ho-  omnipotenti  Deo  &  beatissime  Marie  & 
minibus  quod  si  tu  Rogerius  vicecomes  tibi  Bertrando  abbati  Grandissilve  &  mo- 
filius  Caeciliae  aliquam  quaerelam  feceris 
ab  eis,  quod  ego  Ugo  comes  habeam  istos 


'  Château  de  Foix  ,  cartulaire,  caisse  i5. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Grandselve.  [Collât, 
sur  le  ms.  lat.  9994,  f"  221  v"}  ms.  du  douzième 
siècle.] 


An 
1142 


An 
1 14.3 


I061 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1062 


nachis  ejusdem  loci  atque  monachis  Fou-  IV.  —  De  ista  hora  in  antca',  ego  Guil- 

tisfrigidi  presentibus  &  l'uturis,  ut  in  omni  lelmus   de  Ala'iano  filius  de   Blancha   non 

terra  mea  nulli  homiiium  leidam  vel   cen-  decebrei    te    Rogerium    de    Biterri    filiuni 

suin  tribuatis  &  quocumque  volueritis  se-  Caeciliae    de    ipso    castro    qiiod    vocatur 

cure  eatis  &  redeatis.  Hoc  dono  ego  vobis  M.ontalt,  &c.  Testes   Bertrandus   de  Bel- 

mea  bona  ac  spontanea  voluntate  in  per-  poi   &  Petrus  Raimundi    de    Tornaboïx  Si 

petuiim,  quatinus  me  pro  fratre  suscipia-  Guillelmus  Xaiberti  de  Barbairano.  Anno 

tis   sicut   &   patrem    nieum    fecistis.    Hoc  MCXLIV,  V  l<alendas  aprilis,  feria  m. 


donum  l'actum  fuit  in  manu  domni  Ber- 
trandi  predicti  abbatis.  Cujus  doni  testes 
sunt  domnus  Berengarius  abbas  Grassensis, 
&  Willelmus  de  Maliaco  &  Willelmus 
Éd.orig.  de  Durbant  &  Gerafdus  de  Narbona  & 
001.504.  Raimiindus  Ademari,  Bernardus  de  Tres- 
mals  villicus  Carcassensis,  Willelmus  IVLan- 
cïp ,  Pontius  Ferrol  &  Johannes  Lombar- 
dus.  S.  domini  Rogerii  predicti  qui  istam 
cartam  laudavit  &  confirmavit  &  a  pre- 
dictis  testibus  firmari  rogavit,  cujusque 
jussione  eam  Willelmus  Adulfi  scripsit 
anno  M^CXL^III"  Incarnationis  dominice, 


V.  —  Kgo  "  Raimund  de  Duno  qui  fui 
filius  Beatricis,  adjuro  tibi  Rogerio  de  Be- 
ders  castrum  de  la  Rocha ,  &c.  Facta  carta 
ista  anno  MCXLV,  idus  april^s,  scilicet  IV, 
luna  IV,  feria  il.  S.  Pétri  Arnaldi.  S.  Ato- 
nis  de  Cadarona.  S.  Raimundi  de  NLarcela. 
Petrus  scripsit. 

VI.  —  Ego'  Raimundus  de  Perilla  Se 
Bertrandus  frater  meus,  qui  sumus  filii 
de  Corner,  juramus  tibi  Rogerio  de  Beders 
castrum  de  la  Rocha,  &c.   (comme  dans  le 


An 

"44 

i3  avril. 


Vii°  idus   aprilis,   feria    iiil'*  post  Pascha,      précédent.)  S.  Bertrandi  de  Machabrac.  S. 
régnante   Lodoyco  Francorum   rege.  Raimundus  de  Machabrac.  S.  Guillelmi  de 

Prola.  Petrus  scripsit. 
II.  —  Nos  duo'  fratres  Rogerius  de  Ca- 
bare^  &  Miro  qui  fuimus  filii  £no^  foe- 
minae  juramus  tibi  Rogerio  de  Biterri 
filio  Caeciliae  quod  de  ista  hora  in  antea 
non  decipiamus  te  de  ipso  castro  quod 
vocatur  Cabare'{,  &c.  Testes  Petrus  Aime- 
ricus  de  Couchas  &  Bernardus  de  Con- 
chas  &  Guillermus  Roger  de  Aragono  & 
Bernardus  de  Tresmals.  Willelmus  Adulfi 
scripsit  jussione  amborum  praedictorum, 
feria  m,  idus  aprilis,  anno  mcxliv. 


An 
1144 
mars. 


VII.  —  Anno"*  ab  Incarnatione  Domini 
MCXLIV,  indictione  V,  idus  maii,  régnante 
Lodovico  rege  in  Francia.  Ego  Bernardus 
de  Combreto  &  ego  Richel  uxor  ejusdem, 
bono  animo,  &c.  damus  &c.  tibi  Rogerio 
Biterris  tuaeque  uxori  tuisque  infantibus 
ac  tuis  fratribus,  scilicet  cui  tu  ipse  dare 
volueris,  castellum  de  Senega':^,  quemad- 
modum  Froterius  dominus  de  Senega'^ 
habuit,  &c.  Et  ego  Rogerius  reddo  vobis 
Bernardo  ac  Richel  idem  castellum  quem 
III.  —  In'    nomine    Domini.   Ego   Pe-      habeatis  de  me  meaeque  progeiliei  ad  fe- 


trus  Bernard  de  Pedena':^  &  ego  Hermes- 
sendis  uxor  ejus  nos  ambo  &c.  vendimus 
totam  vineam  nostram  &  meam  quam 
tenebamus  ad  feudum  de  te  ipso ,  quae 
vinea  est  in  terminio  de  Pedena-^,  tibi  Rai- 
mundo  Trencavello  &  infantibus  tuis,  &c. 
Facta  carta  in  mense  martii,  luna  XIX,  in 
praesentia  Pétri  de  Pedenas,  Bernardi  Rai- 
mundi de  Castronovo,  Pétri  Raimundi  de 
Lazavincita  &  Hermengaudi  de  Lupiano  & 
Pétri  de  Morede.  Petrus  scripsit  hoc  anno 
MCXLIIII. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 

'  nu. 


vum.  Hujus  rei  sunt  testes  Ermengaus  de 
Combreto,  Ermengaudus  Oalrichi ,  Ber- 
trandus de  Vallas,  Raimundus  de  Mala- 
falgeria,  Aimarus  de  Aiguilena. 

VIII.  —  Anno'  ab  Incarnatione  domi- 
nice MCXLliiijindictione  V,  idus  maii,  &c. 
Ego  Froterius  de  Sancto  Severo  meique 
infantes  W.,  B.,  bono  animo,  &c.,  danius 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
»  lèid. 

3  nid. 

*  Ibld. 
»  Ibld. 


An 

11^4 

28  mars. 


An 

114/1 

10  avril. 


An 
I  145 
avril. 


An 
"44 
i5  mai. 


Éd.orig, 

t.  11. 
col.  5oû. 


An 
II 44 


io63 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1064 


An 
I144 


Vers 
II  44 


tibi  Rogerio  de  Biterris  castellum  de  Se- 
negai^,  &c.  (^comme  dans  l'acte  précédent.) 
Testes  Bernardus  de  Avillar,  Raimundus 
de  Malafalgueira,  Raimundus  de  Ceirallio, 
Petrus  Rogerii,  Willelmus,  Bernardus,  Si- 
cardus,  Ugo  fratres. 

IX.  —  Notum  sit'  omnibus  tam  prae- 
sentibus  quam  futuris,  quod  ego  Rogerius 
Biterrensis  vicecomes  pro  amore  Dei  & 
peccatorum  meorum  &  "totius  generis  mei 
remissione  pravam  illam  &  detestabilem 
consuetudinem,    quae    videlicet    in    diri- 


vetat  suis  demoliantur  sumptibus,  videlicet 
ad  hune  modum  ut  quo  homines  etiam 
villam  habitantes  se  tueri  possint  ab 
incursione  hostium  transeuntium  tantum 
ibi  remaneat  ad  tutamentum  pauperum 
ibidem  habitantium,  nequaquam  autem  ibi 
castrum  vel  aliquod  machinans  malum 
fiât.  Sed  neque  Guillermus  Jordani  nec 
liberi  ejus  nec  Guillermus  Bernard!  nec 
fratres  ejus  nec  Raimundus  de  Castlar  nec 
filii  ejus  nec  omnino  aliquis  de  militibus 
de  Vauro  neque  inter  se  nec  alicui  alii 
guerram  de  praedicta  villa  faciant,  quem- 


piendis    decedentium    Albiensis    ecclesiae      admodum    in    litteris    abbatis  de    Conchis 
episcoporum    bonis    hactenus    habebatur,      &  ad  Sicardum  &  episcopum  missis  conti- 


netur.  —  Proposuit  Raimundus  de  Castlar 
partem  praedictorum  vallorum  in  suo  alo- 
dio  fundatam,  quod  quia  sufficienter  non 
probavit  ab  ipsa  lapsus  est  intentione. 
—  Guillelmus  vero  Bernardi  si  "de  feudo 
quod  tenet  a  Guillermo  Jordani  &  uxore 
sua  aliquod  eis  forifecerit,  hoc  prius  nomi- 
natim  ab  eis  expresse  dédit  fidejussores  in 
manum  eorum  &  intentiones  eorum  susci- 
piat  tantum  pro  hoc,  statuto  sibi  die  & 
loco  congruo,  ad  quem  secure  &  absque 
metu  venire  possit  &  amicos  suos  ducere, 
constitutis  itidem  judicibus  ab  eodem 
Guillermo  Jordani  probis  &  honestis  viris 
&  omni  suspicione  carentibus,  a  quorum 
consortio  ipse  judicando  remotus  sit;  per 
eorumdem  vero  judicium  Guillermus  Jor- 
dani &  sui  Guillermo  Bernardi  &  suis,  si 
ipse  Guillermus  Bernardi  voluerit,  satis- 
faciat.  Hoc  idem  statuit  domnus  Rogerius 


Vers 
"44 


penitus  abdico  &  abolendam  de  caetero 
in  posterum  censeo,  &  contra  eos  qui  hoc 
ulterius  attemptare  ausi  fuerint  me  adju- 
torem  &  defensorem  ecclesiae  pro  posse 
meo  ante  sanctum  altare  ipsius  Albiensis 
ecclesiae  beatae  Ceciliae  in  manu  domini 
Rigaldi  pontificis  fideliter  &  firma  stabi- 
litate  promitto.  S.  Rogerii  vicecomitis. 
S.  Bertrandi  d'Avala':^.  S.  Rigaldus  episco- 
pus.  S.  Ricardus  archidiaconus.  S.  Willel- 
mus sacrista,  &c.  Factum  est  hoc  anno  ab 
Incarnatione  Domini  MCXLIV. 

X.  —  In  manu"  domini  Rogerii  Biter- 
rensis habuerunt  causam  Guillermus  Jor- 
dani &  uxor  sua  &  liberi  sui  &  Guillermus 
Pétri  cum  Guillermo  Bernardi  &  fratribus 
suis  &  Raymundo  de  Castlar  &  liberis  suis. 
Auditis  itaque  utriusque  partis  allegatio- 
nibus,  domnus  Rogerius  Biterris  una  cum 

Bernardo  Convenarum  &  Rigaldo  épis-  ut  faciat  Guillermus  &  sui  Guillermo 
copo  Albiensi  &  Bernardo  de  Caneto  &  Pétri  &  suis  &  ab  eis  suscipiat.  Confir-  Éd.origj] 
Guillermo  Amancip  &  Guillermo  Unhault  mavit  praeterea  Sicardus  sententiam  latam 
de  Lantar  &  Poncio  de  Durna  &  Helia  a  metropolitano  Narbonensi  vel  finem 
de  Lautrico  &  aliis  multis  honestis  &  postea  factum.  —  Item  recognitum  fuit  ju- 
sapientibus  viris  laudavit  quatenus  sen-  dicio  quod  Raimundus  de  Castlar  sacra- 
tentia   lata  a  Sicardo    vicecomite   Lautri-       mentum  quod  fecerat  de  Castro  de  Lavaur 


t.  Il, 
col.  5o5.1 


censi  inter  Guillermum  Jordani  &  Rai- 
mundum  de  Castlar  &  Guillermum  Ber- 
nardi rata  maneat  in  omnibus.  Quae  est 
hujusmodi  :  —  Quod  Guillermus  Jordani  & 
liberi  sui  valla  quae  facta  sunt  apud  Sal- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5,  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  i65,  f"  56. 

'  Ihid. 


Guillermo  Jordani  praevaricatus  non  fue- 
rat,  praecipue  tamen  cum  Guillermus  Ber- 
nardi justitiam  ei  facere  non  réfugiât.  — 
Quod  vero  Guillelmus  Bernardi  sufficien- 
ter probavit  Guillermum  Jordani  sibi  con- 
venisse  redimere  medietatem  pignoris  de 
Law^erges,  judicaverat  Sicardus  ut  eam 
redimat  vel  alio  modo  satisfaciat  infra 
quatuor  menses  proximos.  —  Raimond  de 
Castlar  probavit  in  curiam  domini  Rogerii 


Vers 
1144 


106: 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1066 


An 
I  145 

20 

janvier. 


divisionem  quam  fecit  in  Petro  Guillermi 
de  loco  ubi  suum  castrum  situm  erat  & 
quod  Petrus  Guillermi  illum  castrum  sibi 
laudavit  ad  faciendum  castrum  ad  totam 
voluntatem  suam ,  &  idcirco  fuit  judica- 
tum  ut  habeat  castrum  &  possideat  quem- 
admodum  hactenus  habuit.  —  Item  proba- 
vit  idem  Raimundus  quod  Guillermus 
Pétri  noluit  justitiam  recipere  de  suis 
militibus  de  Viridifolio  per  eum  &  quod 
super  hoc  multa  mala  eis  intulit,  &  fuit 
judicatum  quod  Guillermus  Pétri  eis  per 
Raimundum  de  Castlar  justitiam  praedictis 
militibus  faciat  &  recipiat.  Et  si  propter 
hoc  aliquod  eis  malum  fecit  vel  in  bastida 
vel  in  alibi,  nihil  de  hoc  ei  emendet.  —  Fuit 
iterum  cognitum  in  eodem  judicio  quod 
Guillermus  Pétri  &  Bernardus  Bonifil';^  & 
Raimundus  de  Castlar  treviam  inter  se 
acceperunt,  &  infra  terminum  Guillermys 
Pétri  Rjimundo  de  Castlar  &  Guillermo 
Bernardi  treviam  infregit  &  multa  mala 
eis  fecit  &  ipsi  ei  similiter  multa  mala 
ingesserunt  &  fortiam  de  la  Bastide  fundi- 
tus  everteruntj  &  fuit  judicatum  quod 
Guillermus  Pétri  eis  treviam  emendet  in 
capitali,  excepta  morte  hominis,  &  ipsi  ei 
similiter  &  ipsam  Bastidam  ei  pro  dimidia 
parte  restituant.  Et  hoc  totum  sicut  supra- 
scriptum  est  fuit  pro  arbitrio  domini  Ro- 
gerii  &  recognitione.  Laudamentum  de  la 
guerra  domnus  Rogerius  suo  reservavit 
arbitrio  ut  quod  inde  statuerit  tradatur 
effectui.  Cognovit  propterea  tota  domini 
Rogerii  curia  hoc  quod  habet  vel  tenet  in 
Castro  de  Lavaur  Guillermus  Bernardi  vel 
pater  suus  habuit  &  tenuit,  de  senioribus 
habet  ad  feudum. 

XI.  —  De'  ista  hora  in  antea,  ego  Fidas 
filia  Mariae  &  Poncius  de  Vintrono  filius 
Garsendis  non  decebrem  te  Jordanum  de 
Provenchos  nec  fratres  tuos  filios  Hermen- 
sendis  de  castello  de  BociagaSj  &c.  Et  si 
castellum  praedictum prenc//fl«  o  vos  tolUan, 
0  ocïsïan  0  de  vestris  membris  decipiam,  do- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5,  et  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  167,  f°  i8j  dans  le  même  volume,  autre 
serment  de  Jourdain  de  Provenchos  &  de  ses  frères 
à  Fidas,  pour  le  même  château  qu'ils  déclarent  te- 
nir pendant  les  huit  autres  mois  de  l'année. 


namus  &  absolvimus  &  guirpimus  Tren- 
cavello  vicecomiti  Biterris  totam  nostram 
partem  praedicti  castelli,  &c.  Sit  vero  ma- 
nifestum  quod  Jordanus  de  Provenchos  & 
fratres  sui  debent  tenere  turrem  praedicti 
castelli  per  quatuor  menses,  februarium 
videlicet,  martium,  aprilem  &  julium.  Tes- 
tes sunt  hujus  rei  Trencavellus  vicecomes, 
Poncius  de  Cauzio,  Raymundus  de  Morese, 
r^trus  Sigarii  de  Biterri,  Alamandus  Pe- 
trus Maigramaîre,  Guilhelmus  de  Castlar, 
Guiraldus  Segnorel,  Arnaldus  Fidas,  Pon- 
cius de  Vintrono.  Rogatus  Bernardus  scrip- 
sit  XIII  kalendas  februarii,  anno  Domini 

MCXLV. 

XII. — De"  ista  hora  in  antea  ego  Guillel- 
mus  de  Minerba  filius  Agne-:^  non  decebreî 
te  Rogerium  filium  Caeciliae  vicecomitis- 
sae,  neque  fratrem  tuum  Raimundum  si  de 
te  desierit  sine  infante,  de  illo  castello  de 
Laurano,  &c. 

XIÏI.  —  Ego'  Bernardus  Rigaldi  &  ego 
Raimundus  Guiraldi  &  ego  Guiraldus  Pé- 
tri, qui  sumus  filii  foeminae  quae  vocatur 
Tota,  juramus  tibi  Rogerio  filio  Caeciliae 
foeminae  quod  de  ista  hora  in  antea  non 
decipiamus  te  de  ipso  castello  de  Berengs 
nec  de  castello  de  Galliaco  nec  de  castello 
de  Monteacuto  nec  de  castello  de  Causac 
neque  de  ipsis  fortezis.  Et  de  hoc  sunt  tes- 
tes Bernardus  Frotardus  &  Ermengaudus 
de  Lausaco  &  Raimundus  Ato. 

XIV.  —  De'  ista  hora  in  antea,  nos 
très  fratres,  Petrus  Raimundi  scilicet  & 
Acfredus  atque  Raimundus,  qui  sumus  filii 
Adalaic  foeminae,  non  decipiemus  te  Ro- 
gerium filium  Caeciliae  vicecomitissae  de 
ipso  castello  de  Cabare':^,  qui  vocatur  Sur- 
daspina,  neque  de  ipsis  forteciis,  &c. 

XV.  —  In''  nomine  Domini.  Ego  Rai- 
mundus de  Castlar  filius  Avae  tibi  Rogerio 
de  Beders  filio  Caeciliae  lo  castel  de  La- 
vaur ni  de  Sancto  Felice,  las  fortec^as  que 
ara  y  son,  &c.  nols  te  tolrei,  &c. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
=■  Ihid. 
'  Uid. 
*  Ibid. 


An 
1 145 


lîd.orig 

t.  11, 
col.  507. 


An 
I  145 


An 
1 145 


Vers 
I  145 


1067 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1068 


An 
I  143 


XVI.  —  In'  nomine  Domini.  Ego  Ro-  rum  suarum  ,  donaverunt  &  concesserunt 

gerius  Bitterrensis  &  uxor  mea  Bernarda  Domino    Deo   &   béate    Eulalie    canonice 

vicecomitissa,  nostris  gratuitis  animis  nos-  ligna  ad  opus  quodcumque,  de  bosco  sci- 

traque  bona  ac  spontanea  voluntate,  reddi-  licet  de  Bercale  silva,  in  loco  ubicumque 


mus  &  absolvimus  &  omnibus  modis  disam- 
parando  diffinimus  Deo  &  sancto  Nazario 
sedis  Carcassonensis  &  dompno  ipsius.sedis 
presenti  episcopo  Poncio  ac  successoribus 
omnibusque  canonicis  ejusdem  sedis  pre- 
sentibus  atque  futuris  ipsam  leudam  ho- 
minum  jamdicti  Sancti  Nazarii  quam  eis 
injuste  tollebamus,  ut  ab  hac  die  in  antea 
homines  vel  femine  Sancti  Nazarii  prç- 
sentes  vel  futuri  in  Carcassona  sive  Car- 
cassensi  comitatu  leudam  non  accipiamus 
ab    eis   neque    douent.    Nos    aut   infantes 


quoque  possit  invenin,  tantum  quantum 
opus  ad  quoquinam  predicte  canonice 
Sancte  Eulalie  esset,  in  manu  domini  Er- 
mengaudi  episcopi  &  Pétri  archidiaconi  & 
ceterorum  canonicorum.  Et  predictus  do- 
minus  Ermengaudus  episcopus,  fretus  de 
Dei  misericordia,  fecit  eis  remissionem 
suorum  peccatorum  &  consilio  suorum 
clericorum  dédit  eis  unum  missalle,  quod 
îpsi  dederunt  Béate  Marie  de  Moxsilione. 
Et  insuper  idem  episcopus  cum  clericis 
suis  dédit  eorum  foristariis  duos  sextarios 


nostri  vel  posteritas  illorum  aut  aliquis  ordei  cumulos  de  cannonicba,  &  per  vi  fes- 
heredum  nostrorum  aut  aliqua  potestas  tivitates  unde  cannonicba  habent  reffectio- 
Carcassone  ipsam  leudam  non  accipiamus  nem  ipsi  forestarii  babeant  sua  festa,  &  si 
nec  habeamus  nec  accipere  vel  tollere  fa-  venerint  ad  cannonicba  una  vice  in  mense 
ciamus  in  perpetuum.  De  boc  sunt  testes  prepositi  douent  eis  unam  librajn  &  de 
Guillelmus  de  Sancto  Felice  vicarius  Car-  aliis  cibis,  ideo  ut  ipsi  foristarii  bene  cus- 
cassone,  Aimiricus  de  Barbairano  &  Guil-  todiant  &  coUigant  quoque  predicte  cano- 
lelmus  Macip  &  Poncius  Ferol.  S.  domni  nice  &  suas  res  &  adjuvent  eum  bene  ubi- 
Rogerii  predicti  &  domne  Bernarde  vice-  cumque  invenerint  ipsum  in  boscbo.  Et 
comitisse,  qui  sic  istam  cartam  firmaverunt  in  antea  Petrus  de  Corneliano  filius  pre- 
sicque  eam  scribi  jusserunt  &  a  dictis  tes-  dicti  Pétri  &  Arnallus  filius  Berengarii 
tibus  eam  firmari  rogaverunt.  Bernardus  predicti  dixerunt  hoc  predictum  donum 
scripsit  vice  domini  sui  Guillelmi  Adulfi  non  ita  esse  factum,  sed  solummodo  quo- 
istam  cartam  dantis  jussione  domni  Rogerii  cumque  debere  coUigere  de  lignis  suis 
predicti  &  domne  Bernarde  vicecomitisse,  ubicumque  posset  invenire  in  boscbo. 
anno  Domini  m^cxlvi  Incarnationis  do-  Unde  quoqus  canonicae  oppressus  eorum 
minice,  iiii"  kalendas  julii,  feria  VI,  reg-  injuria,  quia  non  poterat  invenire  tôt  li- 
nante  Lodovico  rege.  gna   sicca  quantum    opus    esset,   &    mul- 

^ tas  inde  querimonias  faciebat  episcopo  & 

clericis,  &  inde  prepositi  multociens  cla- 

maverunt  hoc  ad  predictum  Petrum  &  ad 

Arnallum.  Quod  audiens    Reamballus  ca- 

putscole  Béate  Eulalie  &  prepositus,  non 

Donation  de  droits  d'usage  dans  di-      passus   canonicam    tôt  dampna   sustinere, 

verses  forêts  y  par   les  seigneurs    de      surgens  in  capitulo  coram  domino  Udal- 

Corneilla,  au  chapitre  d'Elne^.  g^^"^"^  episcopo  &  suis  clericis  &  alia  mul- 

titudine  virorum  qui  ibi  aderant,  contes- 

OTUM  sit  cunctis,  quod  Petrus  de  Cor-      tatus  est  hoc  donum  se  vidisse  &  audivisse 

neliano    &   Berengarius    frater    ejus,      ab  eis  supradictis  factum  ita  esse  canonice, 

ut  superius  notatur,  praeferens  se  eis  pre- 
dictis  scilicet  Petro  &  Arnallo  juraturum 
supra  sancta  sanctorum  &  se  vidisse  occulis 
suis  &  audivisse  auribus  suis  hoc  donum 
ita  esse  factum.  Ipsi  vero  scilicet  Petrus  & 
Arnallus  videntes  &  audientes  hoc  esse 
verum  testimonio  ejus  &  longa  possessione 


555. 


N 


ornai,     bona  voluntate,    pro    redemtione   anima- 

'  Reghtrum  cur'iae  Franc'iae.  —  Manuscrits  de 
Colbert,  n.  2275.  [Auj.  lat.  9996,  p.  82.] 

^  Cartulaire  d'Elne,  f"  867,  &  copie  dans  la 
collection  Moreau,à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  60,  f°  i56. 


An 
1 143 


An 
1 143 


1069 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1070 


Éd.orig. 

t.  11. 
801.499. 


An 
1 143 


Éd.orig. 

1. 11, 
col.  5oo. 


dovico  rege  in  Francia. 


556.  —  CCCCLVI 


An 

quamdiu  tenuerat  canonica  cognoscentes-  facere    potestj   &  si    facere    non    poterit,      ""^ 

que  veritatem,   nolentes  suscipere  sacra-  guerreget  ad  melius  quod  poterit  tantum 

mentum' tanti   probi  viri,  laudaverunt  &  illos  qui  ipsa  castella  auferunt  vel  auferre 

concesserunt  ipsum  donum  quod  fecerant  adjuvant  usque  ipsa  castella  praedicto  Ro- 

patres  eorum   canonice,  in  presentia  do-  gerio  reddantur  sine  suo  inganno.  —  Ipse 

mini  Udalgarii   episcopi  &  Raimundi   ar-  cornes  faciat  jurare  Isarnum  castellum  de 

chidiaconi    &    Pétri    Ferrandi   caputscole  Granoleto  praedicto  Rogerio  &  faciat  ei 

&    ceterorum    clericorum  ,    &  Arnalli    de  solvere  ac  diffinire  ipsas  fidancias  &  sacra- 

Turre  &  Ugonis  de  Elna  &  Aialberto  de  menta  quae  ipse  Isarnus  habet,  excepto  de 

Sancto   Cipriano    &    multorum   proborum  senioribus  &  militibus  castri  quod  vocatur 

virorum   laicorum;   est  manifestum.  Fac-  Penna;  &  si  hoc  ipse  cornes  non  poterit 

tum  est  hoc  VII  idus  maii,  anno  dominice  facere  ad  melius  quod  poterit,  ipse  comes 

Incarnationis  M°  C^XL-'lir,   régnante  Lu-  guerreget  tantum  ipsum  Isarnum  &  adju- 

tores  suos  usque  totum  fiât  Rogerio  sine 

suo  inganno.  —  Si  castellum  Villamuri  quod 

Guillermus  Ato  ibi  fecit  non  poterit  ipse 

comes  facere  enderocare,  ad  melius  quod 

poterit  guerreget  tantum  hoc  ipse  comes 

usque  enderocatus  sit  sine  inganno  Roge- 

Nouveau     traité    de    paix    entre    Al-  rii.  Et  ipse  comes  débet  solvere  ipsa  sacra- 

phonse,     comte     de     Toulouse,     b  menta  quod  Guinnaguerra  &  homines  ejus 

r>                 • ,^    j^    r ^^.r^-^^^  fecerunt.  Et  libère  débet  solvere  Galardum 

Roeer.   vicomte   de    Larcassonne,  ,    ,.     .          .                        ,  .,  . 

o      ^  de  tanjaux  sine  avère  quod  ibi  non  donet 

L  —  HaeC  sunt  capitula  de  ipsis  pla-  Galardus,  &  si  aliquis  habet  ibi  datum  & 
citis  &  assecuramentis  quae  debent  fi^fi  absolutum  totum  sibi  reddaturj  &  per  ean- 
inter  comitem  Udefonsum  &  Rogerium  de  dem  convenientiam  Sicardum  de  Corciano 
Biterri.  —  In  primis  ipse  comes  débet  red-  &  Polverellum  de  Auriaco.  Et  si  homines 
dere  Narbonam  dominae  Hermengardi  &  de  Vauro  habent  ali(fuid  datum  vel  affir- 
debet  solvere  ipsa  sacramenta  quae  homi-  matum  Jordano  de  Illa,  ipse  comes  faciat 
nés  Narbonae  &  Narbonensis  ei  fecerunt  reddere  &  solvere  &  libère  faciat  reddere 
de  Narbona  &  de  ipsis  honoribus  qui  ad  Guillermum  de  Roffiaco,  qui  apud  Tolo- 
Narbonam  pertinent  vel  pertinere  debent,  sam  est.  —  Et  ipse  comes  débet  facere  ende- 
&  débet  reddere  ipsa  sacramentalia  quae  rocare  JVLontlauder  aut  débet  facere  placi- 
de eis  haj&et.  Et  ipsam  finem  qui  concor-  tare  Sicardum  cum  Rogerio  per  laudamen- 
datus  est' débet  assecurare  ipsa  Hermen-  tum  Bernardi  de  Communico. —  Ipse  comes 
gardis  cum  XL  militibus  de  Narbona  per  débet  dare  LX  milia  solidorum  Melgorum 
sacramenta,  &  maritus  ejus  cum  xx  mili-  ipsi  Rogerio  &  pro  ipsis  débet  mittere 
tibus,  &  Rogerius  de  Biterri  cum  xx  mili-  temtores,  &  débet  habere  talem  Sicardum 
tibus  de  Carcassona  &  Redense,  &  Tren-  ut  juret  ipsi  Rogerio  castellum  de  Avi- 
cavellus  ac  Raimundus  Stephani  cum  xx  nione  &  Castrumnovum,  sicut  olim  factum 
militibus  de  Biterrense  &  Agathense,  &  Pe-  fuit  patri  suo  Bernardo-Atoni  vicecomiti. — 
trus  de  Minerba  &  Guillermus  &  Sicardus  De  ipsis  vero  castellis  quae  Rogerius  habet 
vicecomes  cum  XX  militibus.  Et  totum  hoc  in  Tolosano  &  in  Albiense,  si  comes  fecerit 
fiât  per  recognitionem  Bernardi  de  Can-  tenere  pacem  in  suis  castellis,  faciat  eam 
neto.  —  Ipse  comes  débet  reddere  Arifatum  tenere  in  castellis  Rogeriij  &  si  ipsi  de 
Rogerio  &  débet  solvere  sacramentum  de  castellis  Rogerii  infringerint  pacem,  cla- 
Bruniaco  &  enderocare  vaJlos  de  Candel  &  met  se  inde  comes  Rogerio 3  &  si  Rogerius 
ipsam  forciam  quae  ibi  est  usque  ad  ipsas  redrescere  non  fecerit  usque  ad  XL  dies, 
Acquarias.  —  Ipse  comes  faciat  reddere  distringat  illos  comes  sicut  alios  de  ipsis 
Rogerio   Balaguerium    &   Dornianum  ,    si  castellis  ipsius  terrae,  ita  tamen  quod  non 

videatur  quod  pro  malo  Rogerii  faciat.  — 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5.  Et  ipse  comes  deffinit  &  absolvit  ipsi  Ro- 


An 
1 143 


IO71 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1072 


gerio  ipsos  clamores  quos  ei  faciebat  de 
castellonovo  de  Albia,  &  quando  ad  placi- 
tum  venerint,  sint  nota  ipsa  castella  quae 
Rogerius  habet  in  Tolosano  &  in  Albiense, 
si  ipse  Rogerius  voluerit.  —  Et  ipse  cornes 
reddat  Lunatium  Trencavello  aut  ipsuni 
honorem  quem  Trencavellus  dédit  pro 
Lunatio,  aut  libère  reddat  ipsum  sponsa- 
licium  quod  Austorius  dédit  sorori  suae. — 
Et  reddat  Bernardo -Atoni  sacramentum 
quod  accepit  de  Bernicio  &  assecuret  quod 
amplius  ibi  sacramentum  non  accipiat.  — 
Ipse  autem  cornes  débet  permanere  in  po- 
testate  Bernardi  de  Caneto  quousque  habeat 
redditam  Narbonam  sicut  supradictum  est. 


nés  mihi  infringant,  dono  tibi  spatium  XL 
dierum  quod  eis  donec  te  inquiram  non 
requiram,  &  si  ipsi  per  te  emendare  volunt 
quod  ego  capiam,  &  si  facere  noluerint 
pro  bono  &  fide  uti  alii  de  Tolosano  vel 
Albiensi  requiram  quod  tibi  non  pigeât. 
Et  omnes  bas  convenientias  dono  tibi  & 
fratribus  tuis  &  omni  tuo  generi ,  &  si  uUa 
discordia  inter  me  &  te  de  hoc  oriebatur, 
laudamento  supradictorum  refîciam.  — 
Facta  hujus  concordiae  &  finis  mense  fe- 
bruarii,  feria  V,  régnante  Ludovico  rege 
Francorum,  anno  Incarnationis  dominicae 
MCXLIII.S.  Ildefonsi  comitis  qui  h.anc  car- 
tam  firmavit.  S.  Bernardi  Convenarum.  S. 


nardi  de  Montait.  S.  comitis  Fuxii.  S.  R. 
de  Rabastens.  S.  W.  de  Pla.  B.  de  Podio. 
Y.  Jordan.  R.  de  Duno.  G.  de  Peiteus. 
Sicut  superius  scriptum  est  tenebo  per 
haec  sancta. 


Si  aliquid  de  praedictis  placitis  defecerit,       Trencavelli.  S.  Sicardi  de  Lauraco.  S.  Ber- 

excepto  quod  libère  &  absolute  ipse  comes 

sicut  praedictum  est  Narbonam  reddat,  si 

de  aliis  placitis  &  asseguramentis  &  con- 

venientiis  quae  hic  scripta  sunt  aut  scripta 

non  sunt  aliquid  minus  fuerit,  totum  per- 

ficiatur  ipsi  Rogerio  sine  suo  inganno  per 

recognitionem    &   laudamentum    Bernardi 

de  Comunico  &  Trencavelli  &  Sicardi  vi- 

cecomitis  &  Guillermi  de  Brulano.  Et  si 

ipsi  de  hoc  inter  se  discordaverint  vel  de 

aliquo  eorum  defecerit,  totum  perficiatur 

per  recognitionem  Bernardi  de  Caneto  vel      Serment  prêté  par  Alphonse,  comte  de 


557. 


CCCCLVII 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  5oi . 


An 
1  143 

février. 


Pétri  de  Pipionibus,  si  tune  Bernardo  de 
Caneto  destinatum  fuerit.  Sicut  supradic- 
tum est  totum  débet  fieri  ipsi  Rogerio  sine 
suo  inganno.  Si  vero  ipse  desierit,  eodem 
modo  débet  fieri  fratribus  suis  Trencavello 
&  Bernardo-Atonis,  sicut  Bernardus-Ato 
habeat  ipsum  honorem  de  Montchola  P... 
&  Trencavellus  habeat  alium  honorem 
quae  citra  Montchola  est. 

II.  —  In'  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Haec  est  carta  commemorationis 
concordiae  &  finis  quam  fecerunt  inter  se 
Ildefonsus  comes  Tolosae  filius  Alvirae  & 
Rogerius  Biterris  filius  Caeciliae  in  manu 
Bernardi  Convenarum  &  Trencavelli  &  Si- 
cardi de  Laurac.  —  Ego  Ildefonsus  comes 
filius  Alvirae  dono  tibi  Rogerio  filioCaeci-  Evangelia.  Testes  sunt  hujus  Amelius  de- 
liae  &  solvo  castellumnovum  de  Albia  bas-  canus ,  Villelmus  Granerius  praecentor, 
timentumque  Brunicheldi  &  Becede.  Et  de  R.  Villelmus,  Vilhelmus  de  Alest,  Petrus  de 
pace  quam  in  Tolosana  vel  in  Albiensi  Trivillano,  R.  de  Baucio,  Villelmus  Por- 
patria  mittam,  si  castelli  tui  vel  tui  homi-      celeti,  Petrus  Lauretus,  Ugo  de  Aquaviva, 


Toulouse,  à  l'archevêque  d'Arles  \ 

AUDI  tu,  Raymunde  Arelatense  archie- 
piscope,  ego  Ildefonsus  comes  Tolo- 
sae, dux  Narbonae  &  marchio  Provinciae 
juro  tibi  vitam  ,  membra  &  corpus  tuum  & 
ecclesiam  Arelatehsem  &  claustrum  Arela- 
tensem  &  castellum  de  Sellone  &  castellum 
de  Sancto  Amantio,  quod  ego  non  auferam 
illa  a  te  neque  aliquid  ex  illis  nec  homo 
nec  foemina  per  meum  consilium.  Et  si 
homo  vel  foemina  illa  vel  aliquid  ex  illis  a 
te  auferre  attentaverit,  cum  monitus  fuero 
a  te  vel  a  nuncio  tuo,  in  omnibus  &  de 
omnibus  dictis  adjutor  &  defensor  ero  per 
fidem  &sine  enganno  ad  intellectum  tuum. 
Sic  Deus   me   adjuvet   &  haec   sancta   Dei 


An 
I  143 


Vers 
I  148 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


'  Livre  Ronge  de  rarchevêché  d'Arles. 


Vers 
M43 


1073 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1074 


Petnis  Alvaricus,  Petrus  de  Lainbisco,  Ho. 
de  Arcais. 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  5o6. 


558.  —  CCCCLIX 

Lettre   du    pape   Luce    H   à   Vévêque 
de  Maguelonne  '. 

Lucius  episcopus  servus  servorum  Dei, 
venerabili  fratri  R.  Magalouensi  epi- 


Conrocos,  &  alius  terminus  est  Divisia  ve- 
tera  a  Rocaserveria,  &  alius  terminus  est 
Estel':^în,  &  alius  terminus  sunt  divisiae  de 
Vacheriis,  alius  terminus  sunt  archae  de 
Caivairaco,  &  alius  terminus  est  via  quae 
vocatur  Pondéra  &  discurrit  de  Cavai- 
raco  ad  villam  Sancti  Caesarii.  Excipio 
tamen  omnes  veteres  divisias  quae  ab  an- 
tiquo  fuerunt,  scilicet  podium  Devesii,  & 
Mitaldum,  &  Mediumleprosum,  &  Reca- 
meleria,  &  divisiam   de  Speissals,  &  divi- 

scopo  salutem  &  apostolicam  benedictio-      siam    de  Vacayrolis,   &  Podiummejanum, 

An  nem.  Sacrilegum  &  contra  legem  est,  si  &  divisiam  Vitulorum,  &  Podiumferra- 
■''^'^  quis  quod  venerabilibus  locis  relinquitur  rium.  Propter  hoc  autem  populus  supra- 
jniars  pj-^^^g  voluntatis  studiis  suis  tentaverit  dictus  mille  solidos  iEgidiensis  monetae 
compediis  retinere.  Ergo  perlatus  est  cla-  mihi  dédit.  Hoc  fuit  factum  anno  illo  in 
mor  ad  aures  nostras,  quod  cornes  Mer-  quo  erant  consules  Bernardus  de  Portave- 
guriensis  &  quidam  alii  parrochiani  tui  ea  teri,  Petrus  Aldeberti,  Petrus  Bertrandus 
quae  Bernardus  olim  Merguriensis  cornes  Calvinus,  Bernardus  Bonetus.  Hujus  rei 
monasterio  Sancti  Theofredi  in  testamento  testes  sunt  Bernardus  Elguiberti,  Raimun- 
dimisit  ei  per  violentiam  aufferant.  Quo-  dus  Bordae,  Bernardus  de  Sirinnaco,  Rai- 
circa  per  praesentia  tibi  scripta  manda-  mundus  de  Arderag,  Guillermus  de  Calvis, 
mus  quatenus  praefatum  comitem  &  alios  Bernardus  de  Garricis,  Guillermus  Vitulus, 
qui  ipsum  testamentum  detinent  studiose  Joannes  de  Vico,  Bernardus  Thibaudus, 
commoneas,  ut  quod  praefato  monasterio  Guillermus  Teubaldus,  Guiraldus  Bonne- 
pro  suae  animae  redemptione  dimisit  fi-  rii,  Bernardus  Petrus,  Petrus  Joannes,  Ber- 
liis  nostris  B.  abbati  &  fratribus  suis  cum  nardus  de  Poscheriis. 
omnibus  ablatis  reddant  &  iri  pace  dimit- 
tant.  Quod  si  infra  XL  dies  post  tuam 
commonitionem  adimplere  contempserint, 
in  ipsos  tanquam  sacrilegos  canonicam 
sententiam  proferas  &  donec  resipiscant 
facias  observari.  Datum  Laterani  iiii  ka- 
lendas  aprilis. 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  507. 


An 


Petrus  de  Ruthenis  scripsit  mandato  Ber- 
nardi-Athonis. 

Ego  Guillermus  Andréas  notarius  prae- 
scripta  sumpsi  ab  originali. 


559.  —  CCCCLXI 

Extrait  de  divers  actes  touchant  Ber- 
nard-Atorij  vicomte  de  Nimes. 

I.  —  Anno'  ab  Incarnatione  Domini 
MCXLIV,  régnante  Ludovico  rege.  Ego  Ber- 
nardus-Athonis  vicecomes  Nemausi  dono 
&  in  perpetuum   concedo  ad  patuum  po- 


il.—  Notum'  sitomnibus  hominibus,quod 
anno  ab  Incarnatione  Domini  MCXLiiii, 
ego  Bernardus-Ato  Nemausensis  vicecomes 
mitto  in  pignore  pro  C  solidis  Melgorien- 
sibus  tibi  Guilelmo  Fulconis  &  cui  tu  vo- 
lueris  scilicet  albergum  un  militibus  quod 
habeo  in  statica  Guilelmi  Mauranti,  &  in 
estatica  Pétri  de  Garricis,  &  aliut  albergum 
ad  duos  milites  quod  donat  Guilelmus  Ga- 
forius  &  sui  heredes  pro  tabula  quam  ha- 
bent  in  foro,  &  albergum  ad-  duos  milites 
quam  donat  Guilelmus  Brunus  &  sui  he- 
redes pro  tabula  quam  habent  in  foro,  & 


'44     pulo  Nemausensi  omnes  garrigas  quae  sunt      albergum  ad  duos  milites  quam  donat  Pe- 


infra  terminos  quos  modo   dicam,   scilicet 
termini    sunt   a   valic    Aquilina    usque   aJ 

'  Mémoires  de   M.    Barbon,  écolâtre    de   Saint- 
Chaffre. 

'   Registre  de  rhôtel-de-ville  de  Nimes. 


trus  de  Garon':^  &  sui  heredes  pro  tabula 
quam  habent  in  foro,&  il  solidos  de  censu 
quos  donat  Guilelmus  de  Sancta  Eugenia 

'  Trésor   des    chartes  du    roi j  Toulouse,   sac   2, 
n.  3.   [J.  304.] 


An 
"44 


lid.oiig. 

t.  U, 
col.  5o8. 


An 
"44 


An 
1144 


1075 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1076 


pro  tabula  quam  habet  in  foro  &  11  solidos  ad    memoriam    &    utilitatem    posterorum 

de  censu  quam  habeo  in  estatica  Raimundi  pertinere    cognoscimus   provida  delibera- 

Cbautardi  &  il  solidos  de  censu  quod  ha-  tione   nostrae   salutis  cartae    mandare  de- 

beo  in  estatica  Guilelmi  Ademari  &  fratris  crevimus.  Noverit   igitur  praesens   aetas, 

sui,  marcha  argent!  valente  XLVll  solidos.  noverit  &   omnis  secutura  posteritas  quod 

Testes   hujus    rei  sunt    Petrus   Guirardus,  ego    Guillelmus    praedictus    vicecomes    & 

Bernardus  dePortavetera,  Raimundus  Bru-  uxor  mea    Garsindis   vicecomitissa  &  om- 

nus,  Bernardus  Arnaldi,  Pontius  de  Vede-  nés    infantes   nostri    Pontius  ,    Bernardus 


nobrio,  Bertrandus  de  Campaniis. 
Petrus  de  Rotenis  scripsit. 

III.  ■ —  [La  charte  m  du  n°  CCCCLXI  a  été 
publiée  deux  fois  par  D.  Vaissete  :  une  première 
fois  en  entier  &  une  seconde  en  extrait,  sous  le 
n°  CCCCLXXXVII  ;  la  première  fois  sous  la  date 
de  1145,  la  seconde  sous  celle  de  Ii5i;  les  deux 
chartes  étant  d'ailleurs  exactement  semblables  , 
nous  supprimons  la  première  &  nous  donnons 
la  seconde  d'après  l'original;  Archives  nationales, 
Trésor  des   chartes,  J.  SiS,  n°  19.] 


An 
1  146 

Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  509. 


IV. 


Anno'  ab  Incarnatione  domini- 


Guillelmus,  Petrus  &  Berengarius,  volen- 
tes  cum  Dei  adjutorio  quae  sunt  contra- 
ria nostrae  saluti  respuere  &  quae  sunt 
convenientia  sectari,  promittimus  omni- 
potenti  Deo  &  beatae  Dei  genitricis  Ma- 
riae  &  sanctissimo  prothomartiri  Sté- 
phane, sub  cujus  nomine  sita  est  ecclesia 
in  Castro  Minerba  &  tibi  Pontio  Stephano 
archidiacono  tuisque  omnibus  successo- 
ribus  promittimus  &  statuentes  statuimus 
cum  praesenti  carta  in  perpetuum  Deo 
propitio  valitura,  statuimus  &  concedi- 
mus  ut  deinceps  nos  vel  aliqua  posteritas 


cae  M  CXLVI,  régnante  Lodoico  rege.  Ego  nostra    bona    deficientium    capellanorum 

Bernardus-Atonis  vicecomes   Nemausensis  praedictae   ecclesiae   non   diripiamus,  sed 

&  *ego  Guillelma  uxor  ejus  per  nos,  &c.  clerici    ejusdem    loci   habeant   &    teneant 

damus  ad  beneficium  sine  dolo   tibi  Guil-  libère   &   absque   omni  violentia   ad   uti- 

lelmo    de   Radico    &    fratribus    tuis   Bre-  litatem   tamen   ipsius    ecclesiae    per  hanc 

mundo    &    Pontio nostram    garrigam  nostram    concessionem    sive    largitionem  , 

quam   habemus  super  villam    de    Radico  ,  quam  Deo  &  ipsi  ecclesiae  suae  facimus. 

in  loco  qui  vocatur  vallis  Boisete,  &  con-  Si    vero    deinceps,    quod    non    speramus, 

frontat,    &c.    tali    videlicet   pacto    damus  aliqua  persona  fuerit  quae  praesumat  diri- 

vobis  ut  vos  &  successores  vestri  nobis  &  père  bona  deficientium  capellanorum  prae- 

successoribus  nostris  in  unoquoque  anno  dictae  ecclesiae  contra  praesentis  conces- 

in  festivitate  sancti  Michaelis  inde  done-  sionis    sive   garpitionis    nostrae   tenorem , 

tis   de   censu   il   capones,  &   propter  hanc  nisi  commonitus  ad  penitentiam  &  emen- 

donationem    habemus    a    vobis    X    solidos  dationem   venerit,  tanquam  invasor  &  sa- 

Melgorienses.  Hoc  est  factum  in  praesentia  crilegus    habeatur  &   postmodum   Spiritus 

Francisci  &  Bernardi  Raimundi  deArenis,  sancti    gladio    anathematisetur.    Facta    est 

&  Guillelmi  Christophori,  &   Follacherii.  autem  hujus  concessionis  vel  guerpitionis 


Petrus  scripsit. 


56o. 


CCCCLXII 


An 

I  145 

24 
fanvier. 


Actes   touchant    les   vicomtes  de   Mi- 
nerve  6*  de  Sault. 

I.   —  Ego'    Guillelmus  vicecomes    Mi- 
nerbensis    &    uxor    mea    Garsindis,    quod 

'  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  viguerie 
de  Nimes,  sac  i3;  continuation,  n.  7. 

'  Çecond  cartulaire  de   l'église  de  Narbonne,  & 


carta  IX  kalendas  februarii,  anno  ab  Incar- 
natione Domini  MCXLIV,  régnante  Lo- 
doico. S.  Guillelmi  praedicti  vicecomitis 
qui  hanc  cartam  scribi  mandavit,  firmavit 
firmarique  rogavit.  Sig.  Garsindis  prae- 
dictae vicecomitissae  quae  hanc  cartam 
firmavit.  Sig.  Pontii  de  Minerba  qui  fir- 
mavit. Sig.  Guillelmi  fratris  ejus  &  Sig. 
Bernardi  de  Minerba  &  fratris  ejus.  Sig. 
Berengarii.  S.  Guillelmi  Belfort.  S.  Ray- 
mundi  de  Lavineria.  S.  Guillelmi  de  Bel- 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  55,  f°  2i5. 


An 
i  145 


An 
1 146 


An 

,,4,'i 

23  juin. 


1077 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1078 


Éd.oiig. 

t.  Il, 
col.  5 10. 


fort    &    Guillelmi    de    Olon^^ac.    Arnaldus 
monachus  &  sacerdos  rogatus  scripsit. 

II. — Anno"  MCXLV  Incarnationis  do- 
minicae,  régnante  Lodovico  rege.  Ego 
Utalgarius  filius  qui  fui  Gila  laxo  &  guir- 
pisco  tibi  Guillermo  de  Alaniano  viceco- 
miti  avunculo  meo  omnem  haereditatem 
matris  meae,  quae  haereditas  mihi  eve- 
niebat  &  est  in  terminio  de  Anîort.  Propter 
hanc  definitionem  accipio  a  te  Guillermo 
de  Alaniano  ego  Utalgarius  unum  equi- 
tem  de  ducentis  solidis  monetae  octenae 
Carcassonae.  Sicut  superius  scriptum  est, 
sic  laudo  &  diffinisco  omnem  honorem 
de  Sait  tibi  &  infantibus  tuis  sine  omni 
inganno,  jure  perpetuo.  Si  vero  aliquis 
homo  vel  foemina  amparare  vel  irrumpere 
hanc  guirpitionem  voluerit,  &  legalem  ga- 
rentiam  &  adjutorium  tibi  faciam.  Prae- 
terea  ego  Guillelmus  de  Alaniano  dimitto 
omnem  dominationem  quam  habeo  vel  ha- 
bere  debeo  tibi  Utalgario  de  Gad  de  Villa- 
nova  usque  in  senam  de  Lavargala  entro 
al  col  de  Boxa^en  &  usque  ad  Quillianum, 
si  mors  mihi  advenerit  sine  infante.  Fac- 
tum  est  hoc  in  praesentia  Guillelmi  de 
Montescuto  &  Raimundi  de  Marcellano, 
Pontii  de  Baris,  Bernardi  de  Ponciano, 
Guillelmi  TVlascot  d'Espera-^a,  Pétri  Rai- 
mundi de  Canaboxo,  Guillermi  de  Mira- 
pisce.  Facta  carta  ista  ix  kalendas  julii, 
feria  VI,  luna  XIX.  Martinus  capellanus  de 
Malras  rogatus  scripsit. 


Êd.orig. 

t.  II, 
col.  3l2. 


An 
■  .4.5 

mari. 


ram  faciebant  pro  diversis  quaerimo- 
niis,  &c.  (comme  dans  V accord  de  Van  11 25, 
ci-dessus,  col.  929  &  suiv.). 

Haec  mandata,  sicut  superius  scripta  sunt 
&  per  arbitrium  praedictarum  person^- 
rum  ejusdem  papae  Calixti  jussu  quondam 
diffinita,  laudavit  Beatrix  comitissa  Mel- 
goriensis,  Guillelmae  &  Bernardi  comitis 
filia,  &  Bernardus  Peleti  comes  Melgorii 
maritus  ejus  Guillelmo  Montispessulani 
domino  &  Guillelmus  ipsis  quod  ita  te- 
neant  &  observent  &  de  omnibus  aliis 
quaerimoniis  quae  inter  eos  erant.  Et  ex 
nomine  de  Castro  Montisferrarii ,  quod 
Guillelmo  &  successoribus  suis  ab  eis  sine 
omni  controversia  est  relictum,  plenarium 
finem  per  fîdem  &  sine  enganno  ad  in- 
vicem  fecerunt,  quem  finem  ut  firmior 
in  perpetuum  habeatur  juravit  Guillel- 
mus Beatrici  comitissae  &  Bernardo  co- 
miti  viro  ejus,  &  ipsi  juraverunt  Guil- 
lelmo super  sancta  quatuor  Dei  Evangelia, 
firmiter  teneant  &  non  infringant  nec 
ipsi  nec  homo  nec  foemina  eorum  con- 
silio  vel  ingenio,  &  si  nescii  fecerint 
infra  XL  dies  proximos  postquam  commo- 
nitus  fuerit  alter  ab  altero  vel  per  se  vel 
per  nuncium  suum,  intègre  restituât  ille 
qui  infregit.  Acta  sunt  autem  haec  apud 
Molinas,  mense  martii,  anno  ab  Incarna- 
tionis dominicae  MCXLV,  sub  praesentia 
Bernardi  de  Pinnano,  Fredolonis  d'Arsas, 
G.  Arialdi,  Pétri  de  Cornone,  Raimundi  de 
Vallauques,  Bremundi  d'Issunas,  Pétri  Gi- 
bilini.  Pétri  Seguerii,  Guillelmi  de  Verdu, 
Bertrandi  Gombaldi,  Pétri  Girberti,  Joan- 
nis  de  Cabreira,  Guilelmi  de  Bocoiran , 
Guillelmi  de  JS/iaîrois,  Guillelmi  de  Rosso, 
Bertrandi  de  Sancto  Stephano,  Guillelmi 
Accord  de  Béatrix,  comtesse  de  Mel-      de  Sancto  Stephano,    Berengarii   de  Me- 


An 
1 145 


56i. 


CCCCLXVI 


gueil ,  6*  de  Bernard  Pelet  son 
mari,  avec  Guillaume  VI,  seigneur 
de  Montpellier. 

I.  —  In"  nomine  Domini.  Notum  sit,  &c. 
quod  Raimundus  comes  Melgoriensis  & 
Guillelmus  Montispessulani  domiuus  guer- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5,  &  co- 
pie dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.   167,  f"  1  16. 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  8l. 


soa  ,  Poncii  d'Arsas  canonici,  Arnaldi  de 
Castronovo  ex  parte  Guillelmi;  Trenca- 
velli,  Raimundi  Fulconis,  Guillelmi  Rai- 
mundi Senescalc,  Gaucelini  de  Claret , 
Poncii  de  Montelauro ,  Guillelmi  Rai- 
mundi de  Castlar,  Raimundi  Poncii  de 
Lunello,  Poncii  de  Mesoa ,  G.  Ebrardi, 
Bernardi  de  Insula,  Pétri  Bremundi  de 
Armasanicis,  Olrici  Adalguerii,  Guillelmi 
de  Sardonicis,  magistri  Rainaldi ,  Guil- 
lelmi Urbani,  Guillelmi  Lentici,  Atbrandi, 
Berengarii  Lamberti,  Bernardi  Lamberti, 


An 
1 145 


1079 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1080 


An 
1 145 

mars. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  5 1 3. 


Guillelmi  Girbaldi,  Joannis  Britulsi,  Guil-  intégra  atque  inviolata  ia  perpetuum  per- 

lelmi  Arialdi,  Guillelmi  Atbraiidi,  Giraldi  maneant.  Itaque  pigniis  praedictum,  quod 

Atbrandi,  Pétri  de  Aucinia,  Guillelmi  Pe-  vobis     est    obligatum     viveute    Guillelma 

tri,    Bernardi    Arnaldi    de    Arenis,    Pétri  matre  mea,   ea   defuncta  erit  a  vobis  &   a 

Giraldi    de    Barchinona,    Andréa    medici  ,  vestris  liberatum ,   rediens    ad   nos  vel    ad 

Poncii  Bege,  Berengarii  fratris  Poncii  de  nostros    &    totum    aliud    ultimum    pignus 

Mesoa,   Bertrandi  Catalani,  Girberti  d'Ar-  praedictum  remanebit   vobis  obligatum  ex 

les,   Raimundi   Lamberti.  eo  tempore  in  antea  sicut  praedictum  est 

sine  vestro  enganno.  Facta  sunt  baec  apud 

II. —  In"   nomine,  &c.  anno  ab  Incar-  Molinas,   sub  praesentia  Bernardi  de  Pin- 

natione   ejusdem    MCXLV,    mense    martii.  nano ,  &c. 
Ego  Beatrix  Melgoriensis  comitissa,  filia 

Guillelmae    &    Bernardi    felicis  memoriae  III.  —  In'  nomine,    &c.    anno  ab   In- 

comitis    Melgoriensis,    &    ego    Bernardus  carnatione  ejusdem    MCXLV,  mense  mar- 

Peleti  comes   maritus  hujus  Beatricis,  nos  tii.  Ego    Beatrix   comitissa    Melgoriensis, 

agnoscentes  &    approbantes   illud    pignus  filia  Guillelmae  &  Bernardi  felicis  memo- 

tibi,  Guillelmus,  Montispessulani  domino  riae  comitis  Melgoriensis,  &   ego  Bernar- 

fîlio    Hermessendis  ,   quod    Bernardus  co-  dus     Peleti    comes    Melgoriensis    maritus 

mes    pater    mei    Beatricis    obligavit  tibi  &  praedictae  comitissae   Beatricis,    nos    ag- 

successoribus  tuis,  prout  in  carta  tibi   ab  noscentes     donationem     m     denarios     in 

60     super    hoc     piguore     de     obligatione  moneta  Melgoriensi,  quos  scilicet  III  de- 

laudata  &   approbata    continetur,  &c.  Ip-  narios    praefatus    comes    Bernardus    pater 

sum    pignus    totum  nos   eodem    modo  bac  mei  Beatricis  dédit  ad  feudum  &  ad  totos 

praesenti    carta    bona    fîde ,    &c.    obliga-  honores    tibi    Guillelmo    Montispessulani 

mus,    &c.    quod   quidem    pignus   habeatis  domino   filio    Hermessendis    &    successo- 

&   possideatis   jure   pignoris  in  vita  Guil-  ribus  tuis,  &c.   confîrmamus,  &  praeterea 

lelmae  matris  meae,  tamdiu  donec   totum'  ipsam    monetam    de  Melgorio   de    caetero 

amparamentum    vel    omnia    amparamenta  non    faciemus  fabricari   nisi    in  hoc  pon- 

quotiescumque  facta   fuerint  in   integrum  dere  &  in  bac  lege,  videlicet  denarios  in- 

vobis  sint  restituta,  &c.  Et  insuper  prae-  tegros  ad   IIII  denarios  argenti    fini,    &c. 

dicta    donatio    III    denarios   quae   tibi   est  Facta  sunt  haec  apud  Molinas,   sub  prae- 

facta    in    Melgoriensi     moneta     &     totum  sentia  Bernardi  de   Pinnano ,  &c. 
constitutum    placitum    inter    nostros    suc- 

cessores  erga  te    tuosque    successores    in-  IV.  —   Ego'    Guillelmus    Montispessu- 

tegra     atque     incorrupta     in     perpetuum  lani    filius   Hermessendis    ab    bac   hora  in 

quiète   permaneat.    Totum     hoc    praedic-  antea  Melgoriensem   monetam  non  faciam 

tum  pignus   est  vobis  obligatum  jure  pig-  contrafacere ,  nec  aliam   monetam  argenti 

noris  quamdiu  Guillelma  mater  mei   Bea-  fini   non    faciam    in    Montepessulo    neque 

tricis  vixerit;  post  mortem  vero  ejus  nos  in    toto    comitatu   Substantionensi    contra 

idem  obligamus  similiter  jure  pignoris  tibi  istam   nec  homo    nec    foemina,   &c.   Et    si 

ipsi  Guillelmo  Montispessulani  &  succès-  homo   vel   foemina  in   toto  comitatu  Sus- 

soribus   suis,   &c.   totum  hoc    quod   habe-  tantionensi    hoc    fecerit,    cum    tu  Beatrix 

mus  vel  habere  debemus  in  Bala'^uc  &  in  Melgoriensis    comitissa,    filia    Guillelmae 

suo  terminio  &  in  Maimona  &  in  suo  ter-  comitissae    &  Bernardi    quondam     comitis 

minio  &   in  parochia  Sancti  Mauricii,  &c.  Melgorii,    &    tu    Bernarde    Peleti    comes 

Sicut    in    carta    sacramentali    de    moneta  Melgoriensis  per  vos  vel  per  nuncium  ves- 

scriptum    est,    &c.    Et    insuper    praedicta  trum  me    commonueritis,  de   illa  commo- 

donatio  III   denarios  quae   tibi  &   succès-  nitione    non    subtraham    me,    &c.     Facta 

soribus   tuis  in  Melgoriensi   moneta  facta  sunt  haec  apud    Molinas,   anno  ab  Incar- 

est  &   totum   constitutum   placitum 

'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  81. 

'  Manuscrits  d'Aubays,  n.   81.  *  Ibid. 


An 
I  145 


An 
I  I  45 

mars. 


An 
I  145 

mars. 


An 
1 145 


I081 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1082 


^KPi'' 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  5i  I. 


An 
1 145 

3o  avril 


Éd.orig. 

1. 11, 
col.  514. 


An 
I  146 
5  mai. 


562.  —  CCCCLXV 


natione  dominica  MCXLV,  mense  mar-  beat  ex  ipsis,  de  viceconiite  habent;  totum 
tii,  sub  praesentia  Bernardi  de  Piiiiiaiio,  quod  doniiui  Uzetice  habent  in  Capreriis 
Fredoloiiis  d'Arsas,  G.  Arialdi,  Pétri  de  &  in  terniinio  eorumdeni  &  quod  alii  ex 
Cornone,  Raimundi  Je  Vallauques,  &c.  ipsis  habent,  de  vicecomite  habentj  totam 

Brenam  de  vicecomite  habent  &  totum  Res- 
ticulum  doniini  Uzetice  habent  de  vice- 
comite, &  ubicumque  aliquid  in  villa  de 
Laimacho  &  in  terminio  ejusdem  viceco- 
mes  accipit  vel  aliquis  pro  eo,  si  domini 
Union  de  Vahhaye  de  Valmagne  à  Uzetice  aliquid  accipiunt,  de  vicecomite 
Vordre   de  Cïteaux  ' .  ^^^^^^^  ^  i"  Ledenone  similiter.  Quattuor 

mansos  vicecomes  in  Margaritis  habet  & 

EUGENius  episcopus  servus  servorum  domini  Uzetice  medi[e]tatem  ex  ipsis  man- 
Dei,  dilecto  filio  G.  abbati  Bonaeyal-  sis  de  vicecomite  habent,  &  duas  condami- 
lis  salutem  &  apostolicam  benedictionem.  nas  quas  domini  Marguaritarum  habent  ex 
Quando  sanctae  Dei  ecclesiae  filii  ita  ar-  dominis  Uzetice,  Uzetice  domini  de  viceco- 
denti  desiderio  divina  praeveniente  gra-  mite  habent;  &  totum  quod  domini  Uze- 
tia  succenduntur,  ut  ea  desiderent  ad  quae  tice  habent  in  terminio  de  Rodellano  & 
pontificalibus  essent  monitis  provocandi ,  in  Drauciniis  &  in  Vol-^  &  in  Polveriis  & 
tanto  ut  suae  laudandae  voluntatis  sortian-  i^  Venranicis  &  in  BoUanicis  &  in  Mar- 
tur  effectum  debemus  studiosius  laborare,  cellacho  &  in  terminiis  eorumdem,de  vice- 
quanto  ea  ipsa  quae  cupiunt  christianae  comité  habent;  &  bodichae  que  sunt  super 
religioni  conveniunt  &  antiqui  hostis  in-  pratum  vicecomitale,  domini  Uzetice  de 
sidias  contradicunt.  Quia  igitur  fratres  vicecomite  habent  eas,  &  las  peo^amas  que 
Valligmagnae  ordinem  vestrum  suscipere  sunt  de  Turrepenna  usque  ad  capellam  de 
&  observare  peroptant,  dilectioni  tuae  per      Porta-Spana  domini  Uzetice  de  vicecomite 


praesentia  scripta  mandamus  quatenus  ip- 
sos  inter  fratres  ordinis  Cisterciensis  reci- 
pias  &  eis  tamquam  specialibus  fratribus 
tuis  tam  in  spiritualibus  quam  in  tempora- 


habent;  &  fevum  quod  homines  de  Por- 
tarades  tenent  ex  hominibus  de  Agarna, 
domini  Uzetice  de  vicecomite  habent;  & 
caslaniam  Arenarum  &  fevum  quod  homi- 


libus  studeas  providere.  Datum  Tusculani,      ^es  tenent  per  caslaniam  castri  Arenarum 
II  kalendas  maii.  domini   Uzetice  de  vicecomite   habent,  & 

turris  quae  vocatur  Episcopalis  &  fevum 
quod  ei  pertinet  domini  Uzetice  de  vice- 
comite habent. 

563.  —  CCCCLXVII 


Reconnaissance  des  fiefs  que  les  sei- 
gneurs d'U-^es  tenaient  du  vicomte 
de  Nimes^. 

ANNO  ab  Incarnatione  Domini  MCXLVi, 
feria  P,  m  nouas  mai,  régnante  Lo- 
doyco  rege,  domini  Uzetiche  civitatis  re- 
cognoverunt  fevos  aput  Bidutiam  quos  te- 
nent de  vicecomite  Nemausi.  Totum  quod 
domini  Uzetice  habent  in  villa  de  Biducia 
&  in  terminio  ejusdem   &   quod   alii   ha- 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Valmagne. 
'Trésor   des   chartes  j   Toulouse,    sac    7,   n.    3. 
[J.  3,4.] 


564. 


CCCCLXIII 


An 
1 146 


Restitution  Jaite  par  Roger  III y  comte 
de  Foix ,  à  V abbaye  de  Saint- 
Volusien  ' . 

IN    nomine ,    &c.    Ego    Rogerius    comes   Éd.orig. 
Fuxensis   filius   Stephaniae,    recognos-   col.  Si'o. 
cens  maximam   &   inhonestam  invasionem    ^-.^— 
quam   feci    erga  Deum    coeli    &   ecclesiam       An 
Fuxensem,   volo    emendare   &   restaurare,      "45 
mandamento  &  consilio  dompni  Raymundi 

'  Archives  de   l'abbaye  &  du  château  de  Foix. 


novem- 
bre. 


An 
I  145 


io83 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1084 


Tolosani  episcopi  &  Maurini  archidia- 
coni  &  Raymundi  Sancti  Martini  militis 
Templi  Dei  atque  Pétri  d'Un'^ent  prioris 
Fredelacensis,  Raimundi  etiam  Sancii  & 
nepotis  sui  Bernardi  Amelii  &  Bertrandi 
de  Perela  &  Guillermi  de  Alsnava  &  Guil- 


quae  vocatur  Barbre ,  casalem  capellaui 
qui  vocatur  Asafont  cum  omnibus  suis 
pertinentiis  totum  &  ad  integrum ,  sicut 
ego  melius  visus  sum  habere  &  tenere  aut 
aliquis  per  me,  &  alium  casalem  in  villa 
quae  vocatur  Aspira   qui    dicitur    a  Sotel, 


An 
I  145 


lermi   Sancti  Saturnini  &  Rogerii  de  Ver-  qui   est   in   pignus  pro  XL  solidos    ita    ut 

nejol    &    multorum    aliorum    probissimo-  abbas  donet  XL  solidos,  insuper  donet  mi- 

rum  militum  &  clericorum  atque  laicorum  les  L  solidos  hoc  sunt  XC  solidos,  &  dono 

caeterorum    itaque    videre    &    audire    vo-  illum    illis    ad    alodem    cum   omnibus   suis 

lentium,  facio  hanc  emendationem  Deo  &  pertinentiis  &  omnibus   successoribus  eo- 

ecclesiae   Fuxensi  &  beato  Volusiano  ibi  rum.  Locum   autem    de    Buxa   qui    est    in 


requiescenti  &  caeteris  sanctis  Dei  in 
eadem  ecclesia  vere  requiescentibus  &  Ber- 
nardo  ejusdem  loci  abbati  atque  omnibus 
canonicis    ibidem    Deo    servientibus    tam 


Sylva  quae  vocatur  Baulo,  quem  ego  eis 
injuste  amparabam,  dono  &  solvo  illis  si- 
militer  libère.  Duas  itaque  villas  Savînha 
&   Pederlas   laudo   &    concedo   supradicto 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  5i  I. 


praesentibus  quam  futuris.  In  primis  qui-      abbati  Bernardo,  ut  mittat  illas  in  forti- 


dem  reddo  me  ipsum  servum  &  culpabi- 
lem  Deo  &  beato  martyri  Volusiano  & 
ecclesiae  illius  &  clericis,  &  concedo  illis 
libertatem  quam  semper  habuerunt  &  ha- 
bere debuerunt  ,  quam  ego  vi  &  mea 
mala  voluntate  injuste  abstuleram ,  ita 
quod  neque  ego  neque  fîlius  aut  filia  mea 
nati  nec  nascituri,  insuper  germanus  vel 
germana  vel  aliquis  ex  progenie  mea  po- 
tens  ac  impotens  de  ista  hora  in  antea 
in  supradicta  domo  &  ecclesia  atque  in 
honore  illius  nec  in  nuUis  suis  tenentiis 
aliquid  inquietare,  requirere  vel  mandare 
vel  amparare  posait.  Quapropter  ego  cornes 
Rogerius  Fuxensis  pro  emendatione  tam 
magnae  invasionis  accipio  supradictam 
ecclesiam  &  familiam  cum  omnibus  suis 
pertinentiis  in  mea  potestate  &  manu- 
tenentia  de  me  &  de  caeteris  amicis  meis 


tudine  in  loco  sibi  congruenti  &  provi- 
deat  supradictus  abbas  &  ejus  successores 
ut  non  exeat  mihi  guerra  nec  successori- 
bus meis.  Signum  Rogerii  comitis  Fuxi  qui 
hanc  emendationem  supradictam  supra- 
dictae  ecclesiae  fecit  &  hanc  cartam  scri- 
bere  mandavit  &  manibus  in  audientia  & 
videntia  supradicti  Raymundi  episcopi  To- 
losani &  Maurini  archidiaconi  &  caete- 
rorum suprascriptorum  militum,  clerico- 
rum atque  laicorum.  Facta  carta  ista  mense 
novembrio,  feria  VII,  epacta  VI,  luna  vi, 
concurrente  VII ,  anno  videlicet  ab  Incar- 
natione  Domini  M  C  XLV ',  sub  anno  & 
episcopatu  supradicti  episcopi  Raymundi 
de  Lautre ,  in  cathedra  &  apostolatu  Ro- 
mano  résidente  honestissimo  Eugenio  & 
in  Francorum  regno  divina  douante  gra- 
tia    régnante    Ludovico    regum    piissimo. 


&    ad    ultimum    de    omnibus    hominibus      Guillermus    presbyter    ejusdem    ecclesiae 
juxta   meum  posse    sine  omni  inganno    &      scripsit. 
retinentia  &  sine  omni  pecunia,  quem  non 

accipio    nec   accipiam   nec  ego    nec  ullus  ~~ 

homo  vel  foemina  per  me  vel  post  me. 
Et  mando  ut  neque  amicus  neque  inimicus 
meus  vel  illorum  nullus  nullam  pecuniam 
illorum  vel  honorem  quaerat  &  requi- 
rat  vel  vi  aufferat  atque  occasione  mei 
injuste  aliquid  agat.  Pro  emendatione  au- 
tem supradictae  invasionis  ego  supradic- 
tus Rogerius  cornes  dono  de  proprio  alode 
meo  Domino  Deo  &  supradictae  eccle- 
siae Fuxensi  &  Bernardo  supradicto  abbati 
&  clericis  ejusdem  loci  tam  praesentibus 
quam  futuris  duos  casales,  unum  in  villa 


565.  —  CCCCLXIV 

Plaid  tenu   à  Sigean,   au   diocèse  de 
Narbonne  ^. 

NOTUM  sit  omnibus   quod    domnus  Ar- 
naldus   Narbonae   archiepiscopus  ha- 
buit  placitum  cum  castellanis  de  Sejano, 


'  Le  texte  porte  m  c  xliiii. 

'  Cartulaire  de  l'archevêché  de  Narbonne,  f"  68. 


An 
1 145 


An 
1 145 


io85 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1086 


Éd.orig 
t.  Il, 


scilicet  Bertrando  de  Curciano,  Guillelmo  sacranienti  in  credentia  Dei  &  nostra,  salva 

de  Pictavi,  Raymundo  de  Durbaiio,  Udal-  fidelitate  vestra  &  totius  posteritatis  ves- 

guario  de  Sejano  apud  ipsum   castrum  de  trae   sicut   pro    ipso  vobis  juratum   habe- 

Sejan.   In    primis    conquestus    est    archi-  remus,  &  in  quacumque  hora  castrum  vel 

episcopus  de  praedicto  Bertrando  de  Cur-  forcias  ejus  nobis  aut  successoribus  nostris 

ciano,  qui  bona  domini   Ricardi  praede-  vos    aut    aliquis    pro   vobis   aut   ex    parte 


An 
I  146 


cessoris  sui  quae  apud  Sejanum  erant  cum 
moreretur  diripuit,  &  quod  homines  sui 
de  Curciano  traxerunt  spolia  de  Montilio 
cum   captum   fuit  &   ea    reddi    non   fecit, 


vestra  requiretis  vel  requiri  faciatis,  ipsa 
hora  sine  mora  &  omni  reservatione  mala 
ipsum  castrum  &  omnes  forcias  ipsius 
reddemus   vobis    absque    vestro    inganno. 


&  quod   castrum  &  homines  usque  hodie  S.   domini   Bernardi   abbatis  &   monacho- 

non  manutenuit  sicut  debuit.  Ad  haec  Ber-  rum   praedicti   monasterii   qui   hoc  sacra- 

trandus    respondit   quod    antecessores   sui  mentale  ita  laudaverunt  &  fieri  jusserunt. 

ceperant  similiter    bona   deficientium  ar-  S.  Guillelmi  de  Sancto  Felice  Carcassensis 

chiepiscoporum  quae   inveniebantur   apud  vicarii  ac  Wilhelmi  IVÎancip  &  Guilhelmi 

Sejanum  &  quod   nullum   hominem   suum  Rogerii  de  Aragon,  Arnaldus  de  Clairano 

sciebat    qui    haberet    aliquid    de     spoliis  haec  sacramentalia  scripsit  jussione  Ber- 

Montilii,  &  quod  pro  discordia  quae  fuit  nardi  abbatis  &  Raymundi  praepositi,  in 

inter  domnum   archiepiscopum   &  ipsum,  praesentia   firmatorum    praedictorum,   ii" 

a  débita  protectione  cessavit,  &c.  Datum  feria,  lii  nonas  junii,  régnante  Lodovico 

anno   Domini  M  c  XLV,  apud  Sejanum,  in  rege,   anno   MCXLVI   Incarnationis   domi- 

aula  archiepiscopali.  nicae. 


Kd.orig. 
t.  Il, 

col.5i5. 


566.  —  CCCCLXVIII 

Fondation  de  la  ville  ^  du  château 
de  Montolieu. 

I.  —  De  ista  hora  in  antea",  ego  Bernar- 
C0I.514.   dus  filius  Hermengardis  abbas  monasterii 
__^^_   Sancti  Johannis  Vallis  Sigerii  &  nos  mo- 
An       nachi,  Raymundus  praepositus  &  Aimera 
1146     prior  &  omnis  conventus  ejusdem  monas- 
3  juin,     terii  &  successores  nostri  non  decipiemus 
vos  Rogerium  Biterrensem    neque  Tren- 
cavellum  filios  Caeciliae  vicecomitissae  de 
castello   quod    vocatur    Montoliu   nec    de 
forciis  ejus  quae  nunc  ibi  sunt  &  in  antea 
erunt,  non  ipsum   vel  de  ipso  vobis  aut 
posteritati  vestrae  aufferemus,  &c.  Et  ego 
Rogerius   &  Trencavellus  recipimus  ves- 
tra haec  verba  &  hoc  sacramentale  &  hoc 
sacramentum ,   &   Qeo    Jesu    Christo    Re- 
demptore  nostro  teste  mittimus  ipsum  in 
credentia  Dei  •&  vestri.  Et  ego  Bernardus 
praenomiuati  monasterii  abbas  &  monachi 
ejusdem  loci  &  successores  nostri  recipi- 
mus   vos    &    istud    sacramentale    nomine 


An 
1 146 


II.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Rogerius 
Biterrensis  vicecomes  filius  Caeciliae  vice- 
comitissae firmo,  stabilio  atque  aedifico  25  lum. 
castrum  in  comitatu  Carcassensi,  in  alodio 
Sancti  Johannis  Baptistae  Vallis-Sigerii, 
qui  olim  vocatus  est  Castrum-Malast,  infra 
duas  aquas  scilicet  infra  Duran  &  Alsau, 
hodie  vero  nuncupatur  M.ontoUu.  Hoc  au- 
tem  facio  causa  salvationis  monasterii 
praenomiuati  Sancti  Johannis  &  omnium 
eorum  quae  ad  ipsius  possessionem  per- 
tinent. Castrum  illud  aedificatur  consensu 
&  voluntate  domni  Bernardi  filii  Hermen- 
gardis praedicti  monasterii  abbatis  &  om- 
nium monachorum  ibidem  Deo  servien- 
tium,  consensu  &  voluntate  domini  Pontii 
Carcassensis  episcopi  &  Bernardi  de  Caneto 
&  Bertrandi  de  Belpodio  &  Guilhelmi  de 
Amansas  fratris  praedicti  abbatis  &  Gui- 
lhelmi Mancipii  de  Carcassona  &  Gui- 
lhelmi Sancti  Felicis  vicarii  Carcassensis 
&  Guilhelmi  Rogerii  de  Aragon  &  Ber- 
trandi Boni-hominis  de  Altpullo  &  Ugonis 
de  Saxaco  &  fratrum  ejus,  qui  videlicet 
Ugo  est  filius  Rica,  &  aliorum  multorum 
nobilium  ac  proborum  hominum.  —  Ego 
igitur  Rogerius  Biterrensis  supradictus  in 


Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


An 
1  146 


1087 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


10^ 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  5i6. 


jamdicto    Castro    Montisoliu    doiio   locum      castellum,  nisi  ego  &  vos  aut  Guilhelmus 

ad  aedificandiuii   ibi   castellum   &   forciam       Rogerii  de  Aragon. 

Domino   Deo    &    Saucto    Joanne    Baptista 

Vallis-Sigerii  &  Bernardo  praescripfo  ab-      ~~"  '      ~~~ 

bâti  &  monachis  ejusdem  monasterii,  &c. 

salva  fîdelitate    mea  &    totius   posteritatis 

meae,  ab  extrema  parte  montis  quae  pars 

est  adversus  Aquilonem   usque   ad   vallum 

qiiod  domina  vicecomitissa  fieri  fecit,  &c. 

Et     ego     Bernardus     praenominatiis     ab- 

bas,  &c.   recipimus   hoc   donum    praedicti 


An 
1 146 


567.  —  CCCCLXXI 


Chartes  touchant  les  vicomtes  de 
Bé-^iers  (S*  de  Minerve. 

I.  —  Anno  cxlvi'  incarnat!  Verbi  di- 

loci  omni  reservatione  mala  postposita  ad  vint  post  M.  Ego  R.  Trencavellus  procon- 

aedificanduni    ibi    castrum   salva    fîdelitate  siil   Biterris    dono    tib'i  Petro  Minerbensi 

tua,  Rogeri,   &c.   Si    vero    de   te  desierit  vicecomiti    &   tuae  posteritati   totum    hoc 

sine  infante,   per  praenominatam    conve-  quod  habeo  &  habere  debeo  in  Opiano  & 

nientiam    Trencavello    fratri   tuo   &  omni  in  terminiis  illius  &  homo  &  foemina  & 

posteritati  ejus  praescriptum  castrum  red-  homines  aut  feminae  ulla  ratione  &  voce 

diderimus.   Adhuc  ego  Rogerius   laudo  &  de  me  habent  &  tenent  &  habere  &  tenere 

concedo    tibi    Bernardo   abbati    praedicto  debent.  Sicut  superius  est  dictum,  sic  omni 

&    monachis,   &c.    omne    quod    habebatis  inganno   remoto   dono  tibi    tuaeque   pos- 

in   villa   Vallis-Sigerii    antequam    castrum  teritati   totum,   ita    tamen   ut  dum  vixeris 

quod   vocatur    JVLontoUu  aedificaretur 5    in  illud  totum   habeas  &   teneas   de  me    &  a 

reliqua  parte  castri  &  burgi  quod   aedifi-  posteris  meis  fideliter  per  feudum ,  &  post 

catur,  in  unoquoque   manso   illius  castelli  obitum    tuum    feudus    ille   &    omnes    alii 

&    burgi    ibidem     siippositi    unam    libram  feudi  quos  tenes  a  vicecomite  Carcassonae 

cerae    habeatis,    exceptis   illis    mansis    qui  remaneant  tuo  infanti,  scilicet  cui    dimi- 

antiquitus  censum  dabant  &  exceptis  illis  seris  tuam  propriam  partem  de  IVIinerba, 

in  quibus  manent  milites  &  ministri  mei.  qui  omnes    ipsos    fevos    habeat    &    teneat 

Etiam  medietatem    foriscapiorum  omnium  fideliter  a  vicecomite  praememorato  Car- 

mansorum    praenominati    castri    &    burgi  cassonnae,  &  sic  ipsum   donum  firmum  & 

habeatis,  &   ego  &  posteritas   mea  aliam  stabile  permaneat  omni  tempore.  Si  autem 

medietatem  habeamus. —  Et  ego  Bernardus  homo  aut  foemina  illud   donum  vobis  am- 

praedictus  abbas  &   nos  monachi  jamdicti  paraverit ,  ego  &  posteri  mei  erimus  vobis 

monasterii  &  successores  nostri  laudamus  légales    guirenti.    Istius    doni   mando  esse 

&  concedimus   tibi   Rogerio  &  posteritati  testes  Guillermum  de  Sancto  Felice  vica- 

tuae  in  altéra  parte  castri  &  burgi  omne  rium   Carcassonae    &    Petrum    de    Vilario 

hoc  quod  habebatis  in  villa  Vallis-Sigerii  vicarium   Redensem   &    Guillermum  Pétri 

&   medietatem  omnium  foriscapiorum,   &  de  Altopullo  &  Willermum   de  Redorta  & 

illam   tu   Rogeri    aut    posteritas    tua    non  Guillermum  de  Durban.  Arnaldus  de  Clai- 

possitis  vendere  aut  impignorare  aut  ali-  rano  hoc  scripsit  jussu  domini  R.   Tren- 

quo     modo     commutare     nisi     nobis    aut  cavelli  &   testium  praedictorum ,  VI»  feria, 

successoribus  nostris,  &c.  Signum   domini  Vl  kalendas  august.ls,  rege  Ludovico,  &c. 
Rogerii  Biterris,  &c.  &  domini  Raymundi 


Trencavelli  ac  domini  Pontii  Carcassensis 
episcopi,  &c.,  anno  mcxlvi  Incarnationis 
dominicae,  VII  kalendas  julii,  feria  m, 
régnante  Lodovico  rege  Francorum.  Ego 
praedictus  Rogerius  Biterrensis  facio  do- 
num &  convenientiam  tibi  praedicto  Ber- 
nardo abbati  &  successoribus  tuis  quod  in 
praedicto  castro  de  Monteolivo  ullus 
homo  aut  foemina  non  faciat  turrem  vel 


II.  —  In'  nom ine  Domini.  Ego  Raimun- 
dus Trencavellus  Biterr^ensis  vicecomes  pro 
remedio  animae  meae  &  parentum  meo- 
rum  dono  &  concedo  absque  omni  reten- 
tione  Domino  Deo    &  sanctis  martyribus 

'  Cartiilaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5. 
'  Cartulaire  de  la  cathédrale  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  coll.  Doat,  à  la  Bibl.  nat.,  v.  61,  f"  180. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  5i8. 


An 
I  146 

27 
juillet. 


An 
1 146 


1089 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1090 


Éd.oiig. 

t.  II, 
col.  5ig 


An 
1 146 


Nazario  &  Celso  sedis  Biterrensis  &  vobis  caeteris  clericis  ecclesiae  beatae  Mariae  de 
canonicis  Ugoni  videlicet  de  Corneliano  Bellomonte  salutem  &  apostolicam  bene- 
&  Matfredo  archidiacoiiis ,  &  Guillelmo  dictioneni.  Qiiotiens  ea  quae  hortari  nos 
Luponi  praecentori  &  Maurino  sacriste  conveiiit  postulaniur,  moras  ad  conceden- 
&  Guillelmo  de  Biterris  &  omnibus  aliis  dum  facere  non  debemus,  ne  diff'erre  bona 
ejusdem  ecclesie  canonicis  tam  praesenti-  desideria  quae  magis  dirigenda  &  fovenda 
bus  quam  &  futuris,  proprie  in  communia  sunt  videamur.  Ideoque  rationabilem  pos- 
Sancti  Nazarii  in  perpetuum  ad  habendum  tulationem  vestram,  quam  ex  litteris  vene- 
&  possidendum  portam  in  vestro  muro  qui  rabilis  fratris  nostri  P.  Rutinensis  episcopi 
domos  praedictae  communiae  claudit,  ut  &  nobilis  viri  T.  Bitterrensium  vicecomitis 
plenarie  &  libère  exinde  iiitroitum  &  exi-  atque  relatione  praepositi  vestri  cognovi-  Éd.orîg. 
tum  habeatis.  Pro  praedicto  dono  dedistis  mus  débita  benignitate  attendentes,  reli-  o  V  5V7 
mihi  solidos  DCXX  Melgoriensis  bonae  giosis  desideriis  vestris  clementer  annui- 
percurribilis  monetae.  Sit  vero  manifes-  mus  &  institutionem  canonici  ordinis  quam 
tum  quod  vos  canonici  praedictam  portam  in  vestra  ecclesia  inducere  &  observare  cu- 
bene  &  fideliter  observare  &  custodire  de-  pitis  favoris  nostri  authoritate  firmamus  & 
betis,  ne  inde  mihi  vel  successoribus  meis  futuris  temporibus  ratam  haberi  praecipi- 
aliquando  damnum  eveniat.  Et  si  quando      mus,  statuentes  ut  ordo  canonicus  secun- 

dum  Deum  &  beati  Augustini  regulam  in 
vestra  ecclesia  juxta  observantiam  fratrum 
sancti  Rufi  ex  hoc  nunc  a  vobis  &  aliis 
qui  in  eo  substituentur  in  perpetuum  ob- 
servetur  &  amodo  nullus  ibi  nisi  cano- 
nicus regularis  ordinetur.  Datum  xill 
kalendas  novembris. 


necesse  fuerit  propter  guerram  civitatem 
Bitterris  custodire,  unus  ex  canonicis  prae- 
dictae ecclesiae  Sancti  Nazarii,  quem  ego 
vel  successores  mei  voluerint,  clavem  prae- 
dictae portae  teneant  &  fideliter  custo- 
diant.  Scripta  fuit  haec  carta  xiii  calen- 
das  septembris,  anno  dominico  MCXLVII, 
régnante  rege  Lodoico.  S.  Caeciliae  viceco- 
mitissae  &  fîlii  sui  Rotgerii  qui  praedictum 
donum  per  bonam  fidem  absque  omni  dolo 
laudaverunt  &  hanc  cartam  firmaverunt, 
in  praesentia  Pétri  Siguarii  de  Biterris  & 
Berengarii  de  Corneliano  &  Raimundi  de 
Leveria,  Ermengaudi  de  Lopiano  &  Guil- 
lelmi  de  Agate.  S.  Bernardi-Atonis  qui  prae- 
dictum donum  similiter  laudavit  &  hanc 
cartam  firmavit  in  praesentia  Usalardi  de 


II.  —  In  nomine'  Domini  nostri  Jesu 
Christi.  Anno  Incarnationis  ejusdem 
MCXLVII,  mense  augusti,  indictione  x, 
epacta  XVII,  concurrens  il,  Eugenio  papa 
Romae  praesidente  &  Ludovico  Franco- 
rum  rege  régnante,  luna  i.  Notum  sit 
cunctis  haec  audientibus  quod  ego  domina 
Caecilia  vicecomitissa  quae  fui  uxor  do- 
mini Bernardi-Atonis  vicecomitis  Biterris 


Ponciano,  Bernardi  Rogerii  de  Sancto  Ge-      &  nos  filii  eorum  Rotgerius,  Raymundus 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  5 16. 


An 
I  146 

ao 

octobre. 


nesio,  Bertrandi  de  Armasaniguis,  Bernardi 
de  Boiano,  &c.  S.  Raimundi  Trencavelli 
qui  hanc  cartam  firmavit, *&c. 


568.  —  CCCCLXX 

Fondation  6-  réforme  de  l'église  de 
Beaumont f  en  Rouergue  y  par  la 
maison  des  .Trencavels. 

1.  — Eugenius'  episcopus  servus  servo- 


Trïnquavel  &  Bernardus-Atonis  viceco- 
mites  Biterris,  Carcassonae,  Nemausi  & 
Albiae,  per  nos  &  per  nostros  haeredes 
praesentes  atque  futuros,  bono  animo  & 
gratuita  voluntate,  pro  amore  Dei  &  in 
remissionem  peccatorum  nostrorum  &  pa- 
rentum  nostrorum  damus,  laudamus  & 
concedimus  ac  confirmamus  &  cum  hac 
praesenti  carta  in  perpetuum  tradimus 
donum  &  eleemosinam  quod  fecerunt  ma- 
jores nostri  generis,  videlicet  Diasfronisa 
vicecomitissa  &  Bernardus  vicecomes  filius 


An 
"47 

août. 


rura  Dei,  dilectis   filiis  W.   praeposito  &      ejus  &  Gaucia  ejus  conjux  &  filii  eorum- 


'  Archives  de  l'église  de  Beaumont,  &  manuscrits  '  Archives  de  l'église  de  Beaumont,  &  manuscrits 

de  M.  de  Gyvez,  curé  d'Orléans.  de  M.  de  Gyvez,  curé  d'Orléans. 


V. 


35 


An 

"47 


logi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


109: 


dem  Froterius  Albiensis  episcopus  &  Ato  lomonte  praedictae  totum  allodium  &  to- 

vicecomes,  Domino  Deo  &  ecclesiae  Sanc-  tum  potestativum  in  omnibus  locis  terrae 

tae    Mariae    de    Bellomonte  &    tibi    Guil-  nostrae  in  quibus  poteritis  quomodolibet 

lelmo     praeposito     ejusdem     ecclesiae    &  habere   feudum.    Damus    similiter  Deo  & 

canonicis  ejusdem   ecclesiae   praesentibus  ecclesiae  praedictae    de   Belmont   &   vobis 

&  futuris  ibidem  Deo  servientibus,  vide-  praedictis  &  successoribus  vestris  in    per- 


Éd  oric 

t.  11, 
col.  5 18. 


licet  totum  allodium  &  totum  potesta- 
tivum de  villa  &  de  omni  parrochia  Sanc- 
tae  Mariae  de  Bellomonte,  Ruthenensis 
dioecesis.  Damus  similiter  Deo  &  ecclesiae 
supradictae  in  ipso  episcopatu  Rutbenensi 
allodium    &   totum   potestativum   de  omni 


petuum ,  ut  vos  &  omnia  vestra  in  omni 
terra  nostra  ab  omni  leyda  &  pedagio  sint 
libéra  &  absoluta.  Haec  omnia  sicut  sunt 
suprascripta  nos  damus,  laudamus,  conce- 
dimus  &  confirmamus  Deo  &  ecclesiae 
Sanctae  Mariae  de  Belmont  in  perpetuum 


parrochia  Sancti  Symphoriani  de  Mercato,  cum  faevalibus  &  retrofevalibus,  cum  vi- 

&  totum  allodium   &  totum   potestativum  cariis  &  retrovicariis  &   decimariis  &  sir- 

de    omni    parrochia    Sancti    Stephani    de  ventagiis,   cum    hominibus  &   foeminabus 

Concas",  &  totum  allodium    &   potestati-  exinde   naturalibus,    cum    bonis   cultis    & 

vum  de  omni  parrochia  Sancti  Amantii  de  incultis  &   nemora  campestria,  montes  & 

liisorts",  &  totum  allodium   &  totum  po-  valles ,  aquarum  cursus  &  recursus  &  om- 

testativum  de  omni  parrochia  Sancti  Pétri  nés  usaticos  &  tallias  &  toltas  &  questas  & 

de  Beltiraco,   &   totum  allodium  &    totum  albergas  &  firmantias  &  sanguinias  &  jus- 

potestativum    de    omni    parrochia    Sancti  ticias    &   omnes    actiones   &    totum   quod 

Privati,  &  totum  allodium  &  totum  potes-  habemus  vel  habere  debemus  in  omni  prae- 

tativum  beatae  Mariae  de  Conis,  8c  totum  dicto  honore  absque  omni  retentu.  Carita- 

allodium    &    totum    potestativum    de   villa  tive  tamen  ego  recepi  Rogerius  praenomi- 

&   de  omni    parochia    Sanctae    Mariae   de  natus  a  te  Guillelmo   praeposito  praefato 

Vereriis,  &  totum  allodium  &  totum  potes-  dcc  solidos  Melgorienses  &  x  martellos 

tativum  de  omni  parochia  Sancti  Vincentii  cum   suis  dretatulis  &  VII  maximos  ballo- 

de   la  Calm,  &    totum    allodium   &   totum  nés  ",  &  hanc  cartam  cum  sigilli  mei  muni- 

potestativum     de    omni    parochia    Sancti  mine  feci  roborari.   Factum  est  hoc  ante 

Martini  de  Ruripe%  &  totum   allodium  &  ecclesiam   de  Valle  de  Murassone.  Hujus 

totum    potestativum    de    omni    parrochia  testes    sunt  Rigaldus  Albiensis  episcopus, 

Sancti   Pétri    de   M.one'^,   &    in   parrochia  Guillelmus    Atto    de    Curvalla,    Hugo    de 

Sanctae  Mariae  de  Murassone  totum  allô-  Cew^^eno,  Raymundus  de  Malasel,  Gimera 

dium  &  totum  potestativum  de  omni  terri-  Calvetus  de  Malafalguiera,  Bernardus  Bom- 

torio   de    Confoulens   &    de    Campis   &   de  par,  Sicardus  Isarn  &  Guillelmus  Sanctae 

JR.ïoZ^;  omnis  honor  praedictus  est  in  epi-  Caeciliae     canonicus,    qui     hanc     cartam 


scopatu  Ruthenensi.  Damus  similiter  Deo 
&  ecclesiae  praedictae  in  episcopatu  Al- 
biensi  totum  allodium  &  totum  potesta- 
tivum de  omni  parrochia  Sancti  Hilarii 
de  Cabanis.  Damus  similiter  in  ipso  epis- 
copatu totum  allodium  &  totum  potesta- 
tivum de  omni  parrochia  Sancti  Stephani 
de  Capella,  &  in  parrochia  ecclesiae  de 
Senara  totum  allodium  &  totum  potesta- 
tivum de  omni  territorio  de  Rethoyrat*. 
Damus  similiter  Deo  &  ecclesiae  de  Bel- 

'  Alias  de  Cairats. 
'  Alias  de  Cazertez. 
'  Alias  Torripi. 
*  Alias  Bezeyreta. 


scripsit  utrorumque  rogatus  mandato. 


569.  —  CCCCLXIX 

Engagement  fait  par  le  vicomte  de 
Nimes  à  Rostaing  de  Posquières, 
son  neveu^. 

IN   nomine   Domini.  Ego   Ato   vicecomes 
Nemausensis  mitto  in  pignore  tibi  R.  de 
Poscheriis   nepoti  meo  &  cui   tu  volueris 


'  Alias  baccones. 

^  Trésor  du  château  du  roij  Toulouse,  sac  14, 
n.  10,  [J.  SzS.] 


Hd.orig. 

t.  II. 
col.  3i6. 


An 
I  I  46 


An 
1 146 


1093                       PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  1094 

aut  ei  qui  tibî  succedet  in  Poscheriis  om-  ~~~ 

nés  justicias  &   quicquid   pertinet  ad   jus-  r  T  m  W  ^^  M 

ticias  quas   habeo ,  possideo  &    teneo  vel  OJO.           CCCCL,XXlI 
antecessores   mei  habuerunt  in   te  vel   in 

antecessoribus  tuis  in  castellis&  in  villis  &  Donations  /aites   à   l'abbaye  de  Sal- 
in mansis  &  in  terris  cultis  &  incultis  &  in  vane-r,  en  Rouersue,  par  divers  sei- 


'V 


'rgiie,  par 


gneurs  de  la  Province. 


omnibus  pertinentiis  ipsorum  castellorum 
&  villarum  &  mansuum,  &  in  hominibus  & 

in  mulieribus  ipsorum  castellorum  &  villa-  I.   —  Anno  '    dominicae    Incarnationis 

rum  &  mansuum;  que  castella  vel  villas  vel  MCXLVI.    Ego    Rogerius    vicecomes    cum 

mansos  vel  terras  vel  homines  vel  feminas  consilio  matris  meae  Caeciliae  pro  amore 

tu  habes  vel  possides  vel  tencs  vel  tenere  Dei  &  salute  animae  meae  atque  parentum 

debes  vel  aliquis  habet  per  te  vel  habere  meorum  bona  fide  &  absque  omni  reten- 

debet   in   Nemausensi    episcopatu.    Mitto  tione  dono  &  laudo  Deo  &  sanctae  Mariae 

etiam  in  pignore  jus  querendi  sacramenta  de  Salvanese  &  tibi  Guiraldo  abbati  ejus- 

de   tribus   castellis    &   reddendi    ipsa   que  dem  loci  tuisque  universis  fratribus  prae- 

pater  meus  dédit  in  dotem  cum  filia  sua  sentibus  &  futuris  alodium  &  totum  quod 

Ermesens  patri  tuo  R.  scilicet  Margaritas,  habeo  &  habere  debeo  &  quidquid  alius 

Bellumvicinum,  Calvuconem  (sic)^  tali  sci-  per  me  &  de  me  habet  in  territorio  quod 

licet^acto  ut  cum   hoc  pignus  liberatum  Marnes  vocatur,  videlicet  terras  cultas  & 

fuerit,  sic  possim  exigere  ipsa  sacramenta  incultas,  nemora,  &c.  Dono  etiam  ligna  de 

sicut    modo    possum.    Mitto    preterea    in  la  forest  ad  domos  vestras  aedificandas  seu 

pignore  justicias    quas    habeo    super  ho-  ad  diversos  usus  necessaria.  Harum  dona- 

mines,  super  feminas  vel  terras  vel  man-  tionum  sunt  testes  Guillelmus  Sigerii    de 


Éd.orlo. 

t.  11, 
col.  519. 


An 
I  146 


SOS  militum  qui  mcrantur  in  casfellis  vel 
villis  vel  mansis  que  tu  tenes  vel  aliquis 
per  te  in  episcopatu  Nemausensi.  Hec 
omnia  suprascripta  mitto  in  pignore  pro 
octoginta  marchis  argenti  fini  ad  marchum 
Sancti  Egidii;  tali  siquidem  pacto,  ut  si 
de  predictis  justiciis  ad  me  querimonie 
pervenerint,  ego  non  accipiam  neque  per 
me  neque  per  alium.  Anno  ab  Incarna- 
tione  Domini  M"  C  XL"  vr  facta  est  carta, 


Senegas,  Guillelmus  Bernardi  de  Rocace- 
seria,  Guido  Raimundi,  Petrus  Adalberti, 
&  Sicardus  Isarni  de  la  Cauna,  Guillel- 
mus de  Aguîlena  &  Ademarus  de  Aguilena. 
Item  ego  Rogerius  praescriptus  pro  amore 
Dei ,  &c.  dono  &  concedo  in  perpetuum 
vobis  praescriptis  fratribus  &  successori- 
bus  vestris  ut  ematis  &  vendatis  in  foro  de 
la  Cauna  quidquid  vobis  placuerit  de  pe- 
cunia  vestra  seu  de  substantia  vestra  &  de 


régnante  Lodoyco  rege,  in  presentia  &  sub      animalibus  vestris  absque  omni  ledda  quae 


testificatione  A.  Nemausensifs]  episcopi, 
abatis  P.  Sancti  Egidii,  Raimundi  cano- 
nici  de  Galliano,  Pétri  Pontii  canonici, 
Guilelmi  monachi  de  Sommeri,  B.  sacris- 
tani  de  Sancti  Egidii,  Bremundi  de  Uzeti, 
Rocelini  de  Lunello,  Pétri  de  Posche- 
riis, Raimundi  Pétri  de  Poscheriis,  Pétri 
Raimundi  Vinatas,  Mascharonis,  Gillelmi 


ibi  a  vobis  nuUomodo  donetur  nec  accipia- 
tur.  Hujus  donationis  sunt  testes  Guillel- 
mus Bernardi  de  Rocaceseria ,  Sicardus 
Isarni,  Petrus  M.alcans,  Petrus  Aldaberti 
&  Pontius  de  Cruce. 

II.   —  Anno'    dominicae    Incarnationis 
MCXLVII.   Ego   Rogerius   vicecomes  bona 


Gregorii,  Benengari  {sic)  Agulionis,  Pétri      fide,  &c.  dono  &  laudo  cum  hac  praesenti 


de  Anglaris,  Aimirici  Guillelmi  Bocardi, 
Bernardi  Costagaci,  Pétri  de  Belvicino, 
Galcelmi  de  C'andiac ,  Pétri  Raimundi  de 
Galliano,  Ebrardi  de  Cassanicis,  Pétri  Gau- 
fredi  de  Margaritis,  Pétri  de  Maginis,  Gui- 
raldi  Niger, 


carta  monasterio  Salvaniensi  in  honore 
beatae  Dei  genitricis  Mariae  constructo  & 
tibi  Guiraldo  abbati,  &c.  totum  territo- 
rium  quod  Calraîmun  vocatur,  videlicet 
alodium,  fevum,  beneficium,  terras  cultas 

'  Cartulaire  de  l'abbnye  de  Salvnnez. 
'  Ibld. 


An 
"47 


An 
1147 


1095 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1096 


An 
1148 


An 

II 49 

Ed.orig. 

t.  II, 
col.  220. 


An 
I  i5i 


&  incultas,  etc.  Hujus  rei  sunt  testes  Guil-      dus     de     Malafelgueira  ,    Sicardiis    Isarni, 
lelmus   praepositus    Bellimoiitis ,    Ugo    de      Adeniariî;     '^  .^.i^uz'/ena  &  Petrus  Adalberti. 
Cecenno,  Petrus  de  Luzenico  ,  Raimuadus 
de  Malafelgueria  &  Sicardus  Isarni   de  la 
Cauna. 


VI.  —  Anno  '   domiiiicae   Incarnationis 

M  CLII Ego  Pontius  de  Vintron  &  ego 

Guillelmus  Pétri  ejus  filius  donamus  mo- 
nasterio  beatae  Mariae  quod  vocatur  Sal- 
vanese  totum  quod  habemus  in  territorio 
quod  vocatur  Roveret,  &c. 


III.  —  Anno'  dominicae  Incarnationis 
MCXLVIII.  Ego  Ermengavus  de  Vintro  & 
ego  Arnaudus  Raymundi  &  ego  Petrus 
Raymundi  &  ego  Pectavinus  nos  fratres 
omnes  insimul  unusquisque  bona  fide,  &c. 
donamus  atque  laudamus    cum   hac  prae- 

senti  carta  monasterio  Salvaniensi  in  ho-  Nava  uxor  ejus  &  infantes  nostri  Bego  & 
nore  beatae  virginis  Mariae  constructo  Bernardus  &  Elîeo^ars  de  Cencenon  &  ego 
&  tibi  Guiraldo    abbati,  &c.   totum   quod      Ramundus    de     Ver^ols    filius     praedictae 

habemus,  &c.  in  toto  territorio  de  Lassot':^^,      Navae  nos  omnes,  &c donamus  monas- 

videlicet  alodium  in  terris  cultis  &  incul-      terio Salvanese totum    territorium 


VII.  —  Anno*  dominicae  Incarnationis 
M  CL II.   Ego   Ugo    de    Cencenone  &  ego 


tis,  &c.  Testes  hujus  rei  sunt  Guillermus 
de  Castlaret  monachus  de  Castras ,  Sicardus 
de  Vallès,  Raimundus  de  Borset ,  Sicardus 
Lassot'{,  Elias  de  Castras ,  Sicardus  viceco- 
mes  de  Lautreco,  Raymundus  Arnaldi  , 
Guillermus  Pétri  de  Lautrec. 


quod  Roveret  vêtus  vocatur,  &c. 


VIII.  — Anno'  dominicae  Incarnationis 
M  CLVII.  Ego  Pontius  de  Olargue  &  filius 
meus  Engelbertus,  nos  ambo  insimul  dona- 
mus monasterio  beatae  Mariae  de  S^tlvane':^ 
&  tibi  Guiraldo  abbati ,  &c.  totum  quod 
IV.  — Anno*  dominicae  Incarnationis  habemus  in  territorio  quod  vocatur  Rove- 
M  CXLix.  Ego  Arnaldus  de  Petra  cum  con-      ret,  videlicet  allodium  ,  fevum  &  benefi- 

silio Guillelmi    filii    mei    &    filiarum      cium  ,  &c.  Testes  sunt  Petrus  Begonis  de 

mearum    Paucae,    Guerrejadae   &  Mariae      l\/îurason ,   Poncius    de    Boisedon,    Brunus 


&  fratrum  meorum  Berengarii  &  Ray- 
mundi, bona  fide,  &c.  dono monaste- 
rio Salvaniensi,  &c.  totum  quod  habeo  in 
manso  Lobet,  &c.  Testes  Bruno  prior  de 
Petra,  Berengarius  de  Petra,  Raymundus 
de  Ver-^ols ,  Vivianus  de  Ver'{ols ,  Arnaldus 
de  Ponte,  &c. 

V.  —  Anno'  dominicae  Incarnationis 
MCLI.  Ego  Trencavellus  vicecomes  bona 
fide,  &c.  &  pro  salute  fratris  mei  Rogerii 
dono  monasterio  Salvaniensi  &  tibi  Gui- 
raldo abbati,  &c.  totum  territorium  quod 
Calmraimun  vocatur,  &c.  &  confirmo  do- 
num  quod  fecit  vobis  Rogerius  frater  meus 
praedictus  de  Marnes,  &c.  Testes  hujus  rei 
sunt  Guillelmus  Montispessulani  mona- 
chus, Guillelmus  praepositus  Bellimontis, 
Ugo  de  Cencenno ,  Guillelmus  Atto  de 
Curvalla,  Eertrandus   de  Vallats,  Ramun- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 
'  Ibid. 
»  Ibld. 


Amiens,  Sicardus  de  JS/lercoirol,  Guillelmus 
Ermengaudi  de  Olargue,  Bernardus  de 
Olargue  &  Bernardus  Begonis,  Bernardus 
de  Bruil  &  Ugo  Cabanel. 


571.  —  CCCCLXXIII 

Extraits  de  diverses  chartes. 

I.  —  Manifestum  ''  sit  omnibus  homi- 
nibus  tam  presentibus  quam  futuris  hanc 
cartam  audientibus,  quod  ego  Ildefonsus 
comes  Tholose  dico'  &  concedo  &  recog- 
nosco    quod    nullo    modo   habeo   questam 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 

"  Ihii. 

'  Ihid. 

*  Archives  de  l'hôtel  de  ville  de  Toulouse.  [Coi- 
lationné  sur  JJ.  xxi,  i°  3.J  —  Catel,  Histoire  des 
Comtes  de  Toulouse,  p.   ipS. 

5  Le  texte  de  D.  Vaissete  portait  dono.  [A.  M.] 


An 
1  i5i 


An 

I  I  52 


An 

I  I  52 


An 
1  \5-j 


An 
"47 
juillet. 


An 
"47 


An 
1147 


1097                       PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  1098 

neque   toltam    în  civitate   Tholosa   neque  dominium  unam  navem  sine  omni  usatico 

in  suburbio  Sancti  Saturnini  nec  in  homi-  &    sine    pulmento,    qiiod    non   dabitis  de 

nibus  &    feminis    que    ibi    sunt'    vel    ibi  captura  piscium  vel  avium  quae  ibi  vobis 

erunt,   neque   babeo   in  predicta  civitate  contigerit  vel  vestris  hominibus,  &c.  Anno 

neque  in  suburbio  cavalcatam  comunem,  M  cxLVir.  S.  Caeciliae  vicecomitissae  Bi- 

nisi  bellum  in  Tholosano  micbi  pararetur,  terrensis.  S.  Trencavellae  ejusdem  filiae. 

neque  habeo  ibi  prestum  nisi  eis  evenerit  S.    Geraldi    vicecomitis    Je   Rossellon    filii 

per  eorum  voluntatem  uniuscujusque.  In-  praedictae  Trencavellae.  S.  Pétri  de  Peze- 

super  confirmo   &    laudo  omnibus    homi-  natio  &  Guillelmi  Amelii  Je  Boîsedon. 

nibus  Tholose  &  suburbii   ibi  manentibus  Idem   concessit  Raymundus  Trencavelli 


An 
"47 


Éd.oric. 

t.  11, 
col.  52  1 . 


An 
"47 


&  mansuris  omnes  illos  bonos  mores  & 
franquimentos  quos  habebant  &  quos 
ego  ibi  eis  dedi  &  feci.  Hoc  totum  sicut 
superius  scriptum  est  laudavit  &  concessit 
Ramundus  Sancti  Egidii  filius  prefati  co- 
mitis.  S.  Stephani  Caraborde.  S.  Guillermi 
Ramundi.  S.  Boni  mancipii  Mauranni. 
S.  Pétri  Guidonis.  S.  Toseti.  S.  Poncii  de 
Soreda.  S.  Poncii  de  Villanova.  S.  Pétri  de 
Roais.  S.  Guillelmi  de  Brugariis.  S.  Curvi 
deTurribus.  Hoc  fuit  factum  julio  meiise, 
feria  IIIP,  anno  ab  Incarnatione  Domini 
M^C^XL^Vir.  Poncius  Vitalis  scripsit. 

II.  —  Anno'  MCXLVII  Incarnationis 
dominicae.  Nos  Willelmus  Pétri  &  Ayme- 
ricus  &  Ademarus  fratres  donamus  Deo  & 
sanctae  Mariae  &  Bertrando  abbati  Gran- 
dissilvae  &  monachis  ibidem  Deo  servien- 
tibus,  &c.  totam  terram  nostram  quae  est 
inter  combam  de  Goyre  &  condaminam 
Rossanellam  &  usque  ad  rivum  Calertii 
cultam  &  incultam,  &c. 

Willelmus  Raynerii  &  Companius  de 
Bonvilla  &  Raymundus  de  Pulchromoute 
&  Arnaldus  de  Lens  confirmaverunt  hoc 
donum  praedicto  domino  abbati  Bertrando 
&  monachis  Grandissylvae,  qui  in  eodem 
loco  hoc  ipso  anno  coenobium  cons- 
truxere  &  abbatem  &  monachos  posuere. 

III. — Ego'  Trencavella  filia  Caeciliae 
Biterrensis  vicecomitissae  &  ego  Geraldus 
filius  ejusdem  Trencavellae  donamus  Deo 
&  sanctae  Mariae  Vallismagnae  &  Petro 
abbati  &  religiosis  ejusdem  loci,  ut  habeatis 
&  possideatisjure  perpetuo  in  omni  stagno 


filius  Caeciliae  Petro  abbati  anno  m  cxlvii. 

IV.  —  Ego  '  Pontius  de  Tesano  per 
me,  &c.  cum  consilio  &  autoritate  Pé- 
tri Siguarii    &    uxoris    suae   Ermengardis 

vendo per   alodium    tibi    Petro    Ray- 

mundi  de  Moreliano  &  heredibus  tuis 

totum  ipsum  meum  honorem  heremum  & 
condirectum  quem  habeo  ad  fevum  de  Pe- 
tro Siguario,  qui  honor  est  in  terminio 
de  Veneris,  &c.  sicuti  Petrus  Bernardus 
avunculus  meus  melius  ipsum  honorem 
habuit,  &c.  propter  solidos  CCCCLXXX 
Biterrensis   bonae  percurribilis   monetae. 

Scripta   fuit  haec  carta  pridie mensis 

januarii,  anno  dominico  MCXLVll,  rég- 
nante rege  Lodoico.  Sig.  Pontii  de  Tesano. 
Sig.  Alcherii  de  Tesano,  Bernardide  Biter- 
ris,  Bernardi  Arnulphi,  Guillelmi  de  Biter- 
ris,  Pontii  de  Corneliano,  Pétri  de  Verdia- 
rio  &  Siguarii  de  Porcairanicis  qui  omnes 
sunt  testes,  &c. 


V.  —  Eugenius'  episcopus  servus  ser- 
vorum  Dei,  venerabili  fratri  B.  Biterris 
episcopo  salutem  &  apostolicam  benedic- 
tionem.  Nobilis  vir  T.  a  Jerosolymis  re-  octobre, 
diens  &  per  nos  transitum  faciens  a  nobis 
suppliciter  postulavit,  quatenus  capellam 
in  suo  palatio  strui  eo  tenore  concedere- 
mus,  ubi  ipse  capellanum  idoneum  debeat 
invenire  &  tibi  postmodum  ut  ei  ani- 
marum  curam  tribuas  representet,  &  in 
vita  sua  non  interdicatur  a  divinis  offi- 
ciis  nisi  forte  ipse  vel  aliquis  de  familia 
ejus  culpam  commiserit.  Et  quoniam  pe- 
titio   ejus   toleranda  est,  si   ecclesiae   tuae 


An 

1 148 

10 


&    mari   pertinentes   ad   castri    de  M.e'^oa      propter  hoc   detrimentum    non   posait   in 


'  Ici,  le  manuscrit  ajoute  vel  ibi  sunt.  [A.  M.j 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Calers. 

'  Cartulaire  de   l'abbaye  de  Valmagne 


Archives  du  domaine  de  Montpellier,  Vendres, 


n.  3. 


*  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5 


An 
1148 


10 


99 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1 100 


An 
II 49 

18 
janvier. 


Éd.oiig. 
1. 11, 

col.  522. 


572.  —  CCCCLVIII 


posterum  provenire,  per  praesentia  tibi 
scripta  mandamus  quatenus  capellam  eo 
tenore  quo  diximus  aedificare  permittas, 
&  cum  ab  eodem  T.  invitatus  fueris,  ipsam 

capellam    consecrare    non    renuas,    salva  Premiers    titres    de    la    fondation    de 

nimirum    in    aliis    tua   &    ecclesiae    tuae  Vahhaye  de  Franquevaux. 
intégra  justitia.  Datum  Tusculani  vi  idus 

octobris.  !•   —   Ego'    Pontius  Guillelmi    &    ego 

Hacheria    uxor   ejus    &    ego    Raymundus, 

VI.  —  In'   nomîne  sanctae  Trinitatis.  Guillelmus,  Gerardus,   Pontius   &   Petrus 

Ego  Raymundus,    cornes  Barcilonensis   &  ^^ii  eorum   donamus   Deo  omnipotenti  & 

princeps  Aragonensis  &  marchio  de  Illerda  beatae  Mariae   genitrici   ejus,  locum   qui 

&  Tortosae  dominator,  dono  omnipotenti  dicitur    Fraucavallis    &    omne    dominium 

Deo  &  beatae  Mariae  Fontisfrigidi  ejus  ge-  ^j"s  quod   habemus  de  cruce  de  Reus  ad 

nitrici  acvenerabili  Sanxio  abbati  &  fratri-  quercum  de  Castro,  quae  venit  ad  campum 

bus  universis  ibidem  Deo  servientibus  tam  "ï^i  vulgo  dicitur  Ardeman,  &  finit  in  ira 

praesentibus    quam  futuris,   ipsum   locum  de  CaAof  usque  ad  terminum  de  Generaco 

qui    dicitur   Hortus    de    Poublet    ad    con-  &  ad  terminum  de  Sancta  Columba,  &  inde 

struendiim    ibi   monasterium   ad    servitium  vadit    usque    ad     terminum    Bertrandi    de 

Dei  &  ad  salutem  animae  patris  mei  &  ma-  Redorta.  Totum   hoc  sive  in  taschis  sive 

tris    meae    &:   remedium    animae  meae.  Et  ^'^  quartis  cum  omni  dominio,  sicut  supe- 

habeat  ibi  tantum  spatium  terrae  ut  bene  ^'^^^^   praelibatum   est,   nos    memorati    pro 

possint  facere  monasterium  &  claustra  &  redemptione  animarum  nostrarum  &  pro- 

dormitorium  &  refectorium  &  cunctas  offi-  genitorum  nostrorum  donamus  Deo  omni- 

cinas  eidem  monasterio  pertinentes,  cime-  potenti  &  beatae  Mariae  genitrici  ejus  & 

terium  congruum  per  circuitum;  &  dono  abbati  Galterio  jamdictum  locum   regeiiti 

eidem   monasterio  ibidem   terram   labora-  Se  fratribus  praesentibus  &  futuris  regu- 

tionis  quanta  sit  necessaria  ad  proprium  ^^"^  Cisterciensis  coenobii  servantibus,  ut 

laborem  jamdicti  monasterii  &  ad  neces-  Deus    omnipotens   meritis    sibi    famulan- 

sitates  omnium   fratrum  ibidem  Deo  ser-  tium  ab   inferorum   cruciatu  nos  liberare 

vientium.  Praedictam  quoque  donafionem  ^    i^i  sorte   justorum    nos   ascribere  dig- 

facio  bono  animo  &  spontanea  voluntate  netur,  &c.  Ego  Aldebertus  ecclesiae  Ne- 

omnipotenti  Deo  &  sanctae  Mariae  Fon-  mausensis  servus  subscribo.  t  Testes  sunt 

tisfrigidi  &  fratribus  ibi  Deo  famulantibus  Guillelmus  &  Gosselinus  archidiaconi,Ros- 

praesentibus    &   futuris    in    manu    domni  tagnus  de  Poscheriis  &  fîlius  ejus,  Petrus 

Sanxii  abbatis,  ut  habeant  &  possideant  Bellivicini,  &  alter  Petrus  de  Poscheriis. 
haec   omnia   jure    perpetuo    per  alodium 

proprium  &  francum,  &c.  Facta  ista  carta  H*  —  Notum   sit,  &c.%  quod  anno  ab 

XV  kalendas  februarias,  M  CXLTX  regisque  Incarnatione    Domini    mcxlvii,    mense 

Lodovici    junioris   anno  XIII.  Sign.  Ray-  maio,    ego     Rozelinus     dominus    Lunelli 

mundi   comes.    S.  Arnaldi   Mironis   Pala-  bona  voluntate    sine    dolo   atque    retini- 

rensis.  S.  Arnaldi  Berengarii  de  Angtrola.  mento  dono  &  laudo    in   perpetuum    Do- 

S.  Bernardi  de  Belloc.  S.  Guilhelmi   Rai-  mino   Deo  &  beatae  Mariae  &   tibi  Wi- 

mundi.  S.  Raymundi  de  Cervera  qui  amore  lenco   abbati   &   omni   conventui   fratrum 

Dei  medietatem  jamdicti  Horti  sancti  Sal-  tecum  commorantium   in  Liberavalle  qui 

vatori  laudo,  diffinio  &  propria  manu  con-  modo  ibi  sunt  vel  in  antea  erunt  quemdam 

firmo.  S.  Raimundi  Baxadoss  &  S.  Pontii  locum    qui    vocatur    Levedonum    in    ripa 

qui  hoc  scripsit.  stagni   Scamandri,  quem    locum    habebant 

a  me  fratres  mei  B.  Raino  &  Guillelmus 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Fontfroide. 

•  Archives  de  l'abbaye  de  Franquevaux. 
'  Ihid. 


Éd.orie. 

t.  Il, 
col.  5oi. 


An 

"47 

Ed.orig. 

t.  11,^ 

col.  502 


An 
"47 
mai. 


An 
"47 


I  TOI 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I  lo: 


An 


novem- 
bre. 


An 

"49 

mars. 

Ed.orig. 

t.  II, 
col.  5o3. 

Raino.    Hujus    rei    testes    sunt  Willelmus  vallem  ,    in    praesentia    Pétri    Troialdi    & 

Riiii,  Poncius  Siguini,  Bertrandus  Garne-  Duranni  Aniati,  &  Rainuindi   Beraldi,  S:c. 
rius,    Guillelmus    Amalricus,    Gaucelinus 

Raimundiis,   Alaniannus    Guillelnii   Sancti  IV,   —    In    nomine'    Domiiii    nostri   & 

Julianl.  beatae  Mariae.  Ego  Raimundus  Gauceli- 

Et  ego  Raino  &  ego  Wilelmus  Raino,  nus  dominiis  Lunelli,  pro  redemptione  ani- 

frater   ipsius    Rainonis,   domini   Castlarii,  mae   meae  &  parentum    meorum,  dono   & 

bona  voluntate,  &c.  donamus  &  laudamus  concedo   &   irrevocabiliter   in   perpetuum 

Domino   Deo    &    beatae   Mariae    &  Wi-  trado  Deo  &  beatae  Mariae  de  Franchis- 

lenco    abbati    secundo    ejusdem     loci    &  valUbus  &  conventui  ejusdeni  monasterii, 

Ugoni    abbati    tertio    &    omni    conventui  ut  numquam  dent  in  terra  mea  vel  in  meo 

fratrum  cum  eis  commorantium,  qui  modo  districtu  de  aliqua  re   mihi  vel   successo- 

ibi  sunt  &  in  antea  erunt,  praefatum  locum  ribus  meis  usaticum  nec  Jeddani  nec  ali- 

qui    vocatur    Levedonum    in    ripa    stagni  quam   aliam    rem.    Factum   fuit   hoc   anno 

Scamandri,  quem   locum   habebamus  a  Ro-  dominicae    Incarnatiouis    MCLXXlll,    vi- 

zelino  fratre  nostro,  sicuti  terminatum  est  vente  abbate  Bertrando  &  Guillelmo  Gau- 


inter  fratres  praedicti  loci  &  fratres  de 
Sancto  iEgidio,  praesentibus  utriusque  loci 
abbatibus  &  fratribus.  Hujus  doni  testes 
sunt  Guillelmus  Amalrici,  Radulfus  gram- 
maticus,  Stephanus  Revelini,  Petrus  Deve-  nardus  Calcadellus. 
rens,  Joannes  de  Petra,  Guillelmus  Nycta, 
Bernardus  Aldeberti,  Bernardus  Revelini, 
Petrus  Bartholomaei,  Petrus  Guillelmus 
de  Petra.  Ex  parte  Guillelmi  Rainonis  tes- 
tes sunt  Rostagnus  Rainonis  prior  Sancti 
^gidii,  Gaufridus  de   Blandaco,  Bremun- 


terio  priore  ejusdem  monasterii,  in  cas- 
tello  Lunelli.  Testes  sunt  Guillelmus  de 
Casai,  Bernardus  Sancti  Justi,  Raimundus 
Castlarii   &  Berengarius  Castlarii  &;  Ber- 


573. 


dus  de  'Castlar,  Raimundus  Rainardi,  Pou-      Donation  de  Gaujred,  comte  de  Rous- 

sillon,  6*  de  son  fils  Girard^  à  l'hô- 
pital de  Perpignan^. 


I 


N  Dei  nomine.  Ego  Gaufredus  Rossilio- 
nensis  cornes   &  Girardus  fîlius   meus, 


cius  Guillelmi.  Ego  Aldebertus  gratia  Dei 
Nemausensis  episcopus  vidi  &  audivi  & 
proprio  sigillo  sigillavi. 

m.  — Anno'  ab   Incarnatione  Domini 

M  CXLVIII,  régnante  Lodoico  rege  Franco-  nos   simul  donamus   &  laudamus   Domino 

rum,    in    mense    novembri.    Ego    in    Dei  Deo  &  hospitali  Perpiniani  &  pauperibus 

nomine  Raino  dominus  Castlarii  trado  &  ejusdem  loci  qui  modo  ibi  sunt  vel  futuri 

dono,  &c.  in  eleemosynam  Deo  &  beatae  sunt,  ipsum  mallolium  ,  quem  Raymundus 

Mariae   &    tibi  Bertrando  abbati   Franca-  Guillermi    noster  baptizatus    tenebat    pro 

rumvallium  &  successoribus  tuis  &  fratri-  nobis  in  terminio  Perpiniani  in  adjaccntia 

bus  omnibus,  videlicet  quandam  paludcm  Sancti  Joannis.  Affrontât  autem  predictus 

sive   pascherium    sive  corrigiam    quae  te-  mallolius  a  parte  Orienti   in  vinea  Poncii 

net  in   longum  a  plantata  Villelmi  Sancti  Enaga  quae   fuit,  a  Meridie   in   mallolios 

Michaelis  usque  ad  portum  Caboti  &  in  Raimundi  Baroni  &  Guillermi  Baroni,  ab 

latum    a    tenemehto    de    Poscheriis   usque  Occidente    in    mallolio    Bernardi    Sac,   ab 

ad  Caupoleriam,  &c.  Aquilone    in    mallolio    quae    fuit    Joannis 

Haec    omnia,    sicut    suprascripta   sunt,  de    Montepesulano.    Sicuti    iste   quattuor 

laudata  sunt -&  confirmata  simul  cum  hac  affrontationes   includunt,  sic   donamus   & 
carta    a    praedicto    Rainone    &    Rainone 

filio    ejus    anno    ab    Incarnatione    Domini  .  Archives  de  l'abbaye  de  Franquevaux. 

MCXLIX,  in  mense  marcio,  apud  Francam-  >  Archives  de   l'hôpital   de  Perpignan,  liasse  3, 

chap.  de  N.  2,  &.  copie  dans  la  collection  Moreau, 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Franquevaux.  à  la  Bibliothèque  nationale,  vol.  63,  f°  177. 


An 
"49 


An 
1 173 


An 


I  io3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1104 


laudamus  Domino  Deo   &  ad    praedictum  rem  auferam  nec  inde  te  aiiferam  nec  homo 

hospitalium     Perpiniani     &    ad    pauperes  nec  foemina  meo  ingenio  vel  meo  consilio. 

ejusdem  loci  qui  modo  ibi  sunt  vel  futuri  Et  si  ullus  homo  aut  foemina  aufferret  tibi 

sunt  cum    introitis   &   exitiis  &  cum   suis  totum  honorem  tuum  aut  inde  te  aufferret, 

terminis  &  cum  omni  in  se  habente  &  sine  adjutor  ero  tibi  bona  fide  &  sine  inganno, 

omni  inganno  &  sine  nullo  retentu  &  ad  exceptis  fratribus  tuis  &  exceptis  meis  ho- 

alodium  francum  ;  &  hoc  facimus  pro  amore  minibus  &  illos  tibi  ad  justitiam  habebo  j 

Dei    &  redemptione  omnium    peccatorum  &  si  illos  ad  justum  tibi  habere  non  pos- 

nostrorum  atque  parentum  nostrorum.  Et  sem,  adjuvabo  te  de  eis  sine  tuo  inganno 

est  manifestum  quia  propter  praescriptum  Et  ita  ut  supradictum  est,  ego  Raimundus 

donum  accipimus  de  elemosinis  hospitalis  comes   tibi   praedicto   Rogerio   juro  &  te- 

cccc°'  solidos  Rossellonenses.  Et  qui  hoc  nebo.    Factum    fuit    hoc    jusjurandum    in 

disrumpere  voluerit,   in  duplo   componat  ecclesia   Sanctae    Mariae    Magdalenae  Bi- 

&    ultra    firmiter   maneat    omni    tempore.  terris,  sub  ll^  feria,    luna  XXI,   VI   nonis 

Actum  est  hoc  xvi   kalendas   junii,  anno  maii,  anno  dominico  MCXLIX,   régnante 

Christi    M°  C^XL^Vlir,   régnante   Lodoyco  Lodovico  rege  qui  tune  temporis  Jeroso- 

rege.  Signum  Gaufredi  comitis  &  Girardus  limis   erat.  S.  Rigaldi   episcopi  de  Albia, 

filius  ejus,  qui  hanc  cartam  jusserunt  scri-  Aldeberti  Nemausensis  episcopi,  Pétri  Lo- 

bere,  firmaverunt  &   testes  fîrmare  roga-  dovensis    episcopi,    Bernardi    comitis    de 

verunt.   Signum    Poncii   [de]   Caucoliberi.  Melgorio,  Sicardi  vicecomitis  de  Lautrec, 

Signum  Arnaldi  Radulfi.  Signum  Raimundi  Sicardi  de  Laurano,  Guillaberti  de  Lau- 

Estefani.  Signum   Bernardi  Amalvini.  Sig-  raco,  Ricardi  de  Illa,  Bermundi  de  Use':^, 

num  Arnaldi  Narbone.  Signum  Pétri  Boni-  Arnaldi  de  Castellonovo,  Poncii  Littandi, 

mancipii.   Signum    Pétri   Sanctae   Mariae.  Pétri  Imberti,  Pétri  Guillelmi  de  Tolosa, 

Signum  Pétri  Ermengaldi.  Signum  Arberti  Bernardi  de  Canneto,   Pétri  de  PelapuU, 

Francischi.  Signum  Scarboti.  Signum  Rai-  Guillelmi  de  Sancto    Felice,  Aimerici  de 

mundi  Joannis.  Petrus  Berengarii  scripsit  Barbayrano,  Arnaldi  de  Peyriaco,  Aimerici 

rogatus  atque  jussus  &  suprascripsit  in  de  Confolencio,  Guillelmi  Arnaldi,  Beren- 
garii de  Biterri,  Pétri  Raimundi  de  Lavi- 
neria  qui  omnes  sunt  testes  hujus  jusju- 
randi  Rogerio  de  Biterri  &  Raymundo 
comiti.  A  praedictis  testibus  rogatus  Ber- 

574.   _  CCCCLXXIV  nardus  Sicfredi   scripsit. 


VHP 


Serment  de  Raîmond,  comte  de  Tou- 
louse y  à  Roger  y  vicomte  de  Carcas- 
sonne^ . 

Éd.orig.    T7^°   Raymundus  comes  filius   Ildefonsi 

\V^^     -C'  &  Faiditae  juro  tibi  Rogerio  fîlio  Ber- 

nardi-Atonis   &   Caeciliae  vitam    tuam   & 

K^       membra  tua,  ut  numquam  te  occidam  ne- 

1149      que  capiam   nec   ullus   homo  vel  foemina 

2  mai.     meo  consilio  vel  meo  ingenio.  Et  juro  tibi 

totum   tuum  honorem,   feudos  &   alodes, 

sicut  modo  habes  &  tenes  aut  ullus  homo 

vel  foemina  per  te,  vel  in  antea  conquires 

vel  lucratus  fueris  meo  consilio  vel  meo 

ingenio,  &  ubi  nunquam  tibi  tuum  hono- 


5^5.  _  CCCCLXXV 

Derniers  actes  de  Roger,  vicomte 
de  Carcassonne. 

I.  —  In  Dei  nomine'.  Ego  Guillermus 
de  Peïrens  filius  Rixendis  foeminae  tibi 
Rogerio  de  Biterri  filio  Caeciliae  mulieris 
de  Castro  Vintronensi  &  de  las  fort e-^as  quae 
modo  ibi  sunt,  &c.  non  tollam  nec  deci- 
piam  te,  &c.  Factum  est  hoc  jusjurandum 
anno  Incarnationis  dominicae  MCX1,IX, 
XVI  kalendas  j  unii,  régnante  Lodovico  rege 
in  Francia.  S.  Guillelmi  de  Peïrens.  S.  Ber- 


An 

"49 

17  mai^ 

Ed.origJ 
t.ll,    ' 

coi.  523* 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  1  5. 


An 
"49 


iio5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


II 06 


An 

"49 

39  août 


nardi  de  Canet.  S.  Guillermi  de  Sancto  Fe- 
lice.  S.  Pétri  Pelapol.  S.  Arnaldi  Pelapol. 
S.  Aimerici  de  Barbairano.  S.  Bermundi 
de  Viiitrono.  S.  Pétri  Raymundi  de  Podio 
Mairich. 


III.  — Cognitum  sit',  &c.,  quod  Roge- 
rius  Biterrensis  rationatiis  est  Hugonem 
de  Saxaco  &  fratres  suos  super  justitiis  & 
negotiis  de  Vallesigerii,  quos  dicebant  Ugo 
&  fratres  sui  se  habere  ad  fevuni  ab  ipso 
Rogerio  Biterrensi  &  antecessores  eorum 
II.  —  In  nomîne  Domini".  Ego  Rogerius  habueraiit  ab  aiitecessoribus  illius;  sed 
de  Biterri  donator  siim  tibi  Petro  de  Mi-  Rogerius  Biterrensis  hoc  non  coiicedebat 
nerba  &  posteritati  vestrae  totum  hoc  quod  iis,  inio  dicebat  suas  esse  &  quod  tenuerat 
habeo  &  habere  debeo  in  castello  &  in  eas  pater  suus  vicecomes  &  ipse.  Ad  hoc 
villa  de  Bflc/encj  &  in  suis  terminiis,  excep-  probandum  surrexerunt  testes  qui  dixe- 
tis  ipsis  justitiis  quas  ibi  retineo.  Et  dono  runt  se  hoc  vidisse  &  audivisse,  ut  ecce  : 
vobis  totum  hoc  quod  habeo  &  habere  «  Ego  Rayniundus  Amelii  vidi  &  audivi 
debeo  in  villa  de  Fontcuberta  &  in  suis  quod  Raymundus  Pontius  &  abbas  de 
terminiis,  &  dono  vobis  ipsum  castellum  Vallesigerii  habuerunt  placitum  in  manu 
de  Avienres  cum  suis  terminiis  &  cum  toto  vicecomitis,  &  habuit  justitiam  suam  vice- 
hoc  quod  ibi  habeo  &  habere  debeo.  Item  comes  ab  Raymundo  Poncio  pro  volun- 
dono  vobis  ipsas  condaminas  de  Baixasis  tate  sua.  »  Hoc  idem  vidi  ego  Arnaldus 
cum  illarum  pertinentiis,  quae  sunt  inter  Isarni  &  testimonium  perhibeo.  Hoc  idem, 
Capestang  &  Podinuale.  Similiter  dono  judices,  audivi  ego  Raimundus  God.  Item 
vobis  medietatem  ipsam  Castellinovi  de  ego  Raimundus  Amelii  &  omnes  supra- 
Cameres  cum  ipso  honore  qui  ad  ipsam  me-      scripti  vidimus  &  audivimus  quod  Geraldus 


dietatem  pertinet.  Sicut  superius  scriptum 
est,  sic  dono  vobis  Petro  de  Minerba  & 
posteritati  vestrae  ad  fevum,  sed  praedic- 
tum  honorem  habeatis  &  teneatis  &  non 
possitis  illum  vel  aliquid  de  illo  dare  vel 
relinquere,  nisi  illi  qui  castellum  de  Mi- 
nerba habuerit.  Et  si  homo  aut  foeniina 
hoc  donum  vobis  amparaverit,  ego  ero  inde 


&  Garimus  abbas  de  Vallesigerii  habuerunt 
placitum  in  manu  vicecomitis  &  habuit 
inde  justitiam  suam  pro  sua  voluntate.  — 
Rursus  ego  Raimundus  Amelii  &  omnes 
alii  suprascripti  vidimus  &  audivimus  quod 
Amellius  de  Vallesigerii  &  Bernardus  ca- 
pellanus  de  Alsavo  habuerunt  causam  in 
manu  vicecomitis  &  habuit  inde  justitiam 


"obis  guirentus  legalis  sine  inganno.  —  suam  ad  voluntatem  suam.  Petrus  de  Car- 
Ego  jamdictus  Petrus  de  Minerba  laudo  &  casona  interfecit  quandam  foeminam  in 
recognosco  vobis  domino  Rogerio  prae-  Vallesigerii,  &  Rogerius  Biterrensis  habuit 
dicto,  quod  propter  hoc  donum  praedic-  ab  eo  justitiam  suam  ad  voluntatem  suam. 
tum  sum  vester  homo  &  similiter  homo  Hoc  audivi  &  vidi  ego  Arnald  Agîram  & 
erit  vester  qui  praedictum  honorem  ha-  ego  Guillelmus  Donaditie,  ego  Bernardus 
bueritpost  me.  S.  domini  Rogerii  praedicti  Cat.  —  Poncius  Cabens  habuit  placitum 
&  Pétri  de  Minerba  qui  sic  istam  cartam  cum  Petro  Isarni  de  quodam  austucione  in 
firmaverunt.  De  hoc  sunt  testes  dominus  manu  Arnaldi  de  Laurano  qui  erat  vicarius 
Guilhelmus  de  Sancto  Felice  vicarius  &  Cascassonae  &  habuit  inde  justitiam  ad 
Arnaldus  Pelapol  &  Petrus  frater  ejus  &  voluntatem  suam.  Hoc  vidi  ego  Arnaldus 
Bernardus  Pelapol  &  Guilhermus  frater  Isarni  8c  audivi  &  ego  Porcellus  &  ego 
&  Guilhermus  Pétri  de  Altopullo  &  Arnal-  Raimundus  Amelii.  —  Isarnus  Sabresa  fu- 
dus  de  Periaco  &  Guiraudus  de  ipsa  Re-  ratus  est  quemdam  honorem  Amelio  de  Val- 


dorta  &  Arnaldus  de  ipsa  Grava.  Bernardus 
Adaulfi  scripsit  jussione  domini  Rogerii 
praedicti  &  domini  Pétri  de  Minerba,  anno 
MCXLIX  Incarnationis  dominicae,  IV  ka- 
lendas  septembris,  feria  il,  régnante  Lo- 
dovico  rege. 

'  Château  de  Foix,  cnrtulaire,  caisse  i5. 


lesigerii,  &  Arnaldus  de  Laurano  qui  erat 
vicarius  Carcassonae  habuit  inde  clamo- 
rem  &  justitiam  ad  voluntatem  suam;  su- 
per hoc  perhibeo  testimonium  ego  Pontius 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i  5,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  167,  i°  52. 


An 
I  i5o 


An 
1 1  5o 


II07 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1108 


Vers 
I  i5o 


Éd.orig. 

t.  11. 
col.  524. 


Cabons  &  ego  Porcellus.  Calutius   de  La  tivit  ab  eo  Rogerius  ut  veluti  suiim  solito 

Birada   fuit    captus    cum    uxore   Beniardi  modo  redderet  sibi  castrum  de  6'ezxûc,  quo 

Guilaberti,&  Arnaldus  de  Laurano  recupe-  recuperato  &  quantum  sibi  placuit  tento 

ravit  eum  &  habuit  inde  placitum  ad  volun-  reddidit  iterum  ultro  idem  castrum  Isarno. 

tatem  suam  5  super  hoc  perhibeo  testimo-  Tandem  eo  recuperato,  communicato  con- 

nium  ego    Raimundus  Amelii.   —  Totum  silio    uxoris    suae   Guillelmae   &  filiorum 

hoc  sicut  superius  scriptum  est  viderunt  suorum  Isarni  &  Guillermi  &  Jordani  alio- 

&  audierunt  isti  praenominati  &  sub  ju-  rumque  baronum  &  militum  suorum,  gra- 

rejurando  firmaverunt,  anno  ab  Incarna-  tanter  &  sua  sponte  ipse  &  Rogerius  coni- 

tione   Domini    M  CL,    régnante   Lodovico  posuerunt  inter  se,  &c.  Ego  vero  in  Dei 

rege  Francorum,  in  mense  martio,  in  die  nomine  Isarnus,  uxor  mea,  &c.  confite- 

feria  VII\  Sig.  domini  Pontii  Carcassensis  mur  tibi  Rogerio  de  Biterri  quod  jamdic- 

episcopi.    S.    domini   Bernardi    abbatis   de  tum    castrum    tuum    de  Seixac   nullo    alio 

Vallesigarii.  S.  Wilhermi  de  Sancto  Felice  jure  vel  feudo  habemus  nisi  tantum  de  bac 

vicarii  Carcassensis.  S.  Wilhermi  Rogerii  comanda.  Hoc  autem  factum   est   in  ipso 

de  Aragone.  Poncius  scripsit  banc  cartam.  castro  de  Seixac,  in  praesentia  Kogerii  Al- 

biensis    episcopi,    anno   a   partu   Virginis 

IV.  —  In   nomine',   &c.    Pateat,   &c.,  m  c  L.  S.  Guillermi   Rogerii  de  Arago.  S. 

quod  ego  Rogerius  Biterrensis  vicecomes,  Guillermi  de  Sancto  Felice.  S.  Aimerici  de 

ut    Dominus    omnipotens    dimittat    mihi  Barbairano.  S.  Raymundi  Batalla.  S.  Ro- 
omnia  peccata   mea  &  misereatur  animae  .    gerii  de  Castlar.   S.   Bernardi  de  Castillo. 

domini  patris  mei  Bernardi-Atonis  &  do-  S.  Amblardi  Pelapol  de  Lombers.  S.  Alrici 

minae  Caeciliae  matris  meae,  cum  consilio  de  Albi.   S.  Bernardi   Bonushomo.  S.  Ber- 

fratrum  meorum,  scilicet  Raymundi  Trin-  nardi  Poncii  de  Tresmals.  De  Ugone  sci- 

cavelliatque  Bernardi, offero  Domino  Deo  licet  de  Seixac  non  est  hic  mentio,  sorte 

&  militiae  Templi  Salomonis  Jherosolimi-  enim  humanae  conditionis  recesserat. 
tani  &  fratribus  ibidem  servientibus  tam 
praesentibus  quam  futuris  in  villa  quae 
dicitur  Falgairas,  quae  est  in  Narbonensi 
archiepiscopatu,  quemdam  hominem  no- 
mine   Bernardum    Engelberti    cum    omni 


576. 


CCCCLXXX 


progenie  sua  &  cum  manso  ubi  visus  est      Contrat    de    mariage     entre     Tihurge 


An 
1 1  5o 


manere  &  cum  omnibus  quae  ad  ipsum 
mansum  pertinent  &  pertinere  debent  sive 
homo  ille  de  me  tenet  &  habet,  &  in  ea- 
dem  villa  de  Falgairas  alios  duos  homines, 
scilicet  Amelium  Deodati  &  Be[r]nardum 
Deodati  fratrem  ejus  cum  infantibus  eo- 
rum  &  omnibus  eorum  posteritatibus  & 
cum  manso  ubi  manere  visi  sunt  &  cum 
omnibus  ipsi  manso  pertinentibus  atque 
cum  omnibus  illis  quae  homines  illi  de  me 
habent  &  tenent.  S.  Trencavelli  &  Ber- 
nardi-Atonis &  Guillelmi  de  Sancto  Felice 
vicarii  Carcassensis. 

V.  —  Notum  sit%  &c.,  quod  propter 
quasdam  quaerimonias  ortas  inter  Isar- 
num  Jordani  &  Rogerium  de  Biterri,  pe- 

'  Château  de  Foix,  cartiilaire,  caisse  i5. 
»  Ibid. 


d'Omelas  ou  de  Montpellier  6-  Ay- 
mar de  MurvieP. 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
anno  Incarnationis  ejusdem  M  CXLIX, 
mense  februario.  Ego  Guillelmus  de  Omel- 
lacio  tradens  filiam  meam  Titburgam  in 
matrimonium  tibi  Ademaro  de  Muroveteri, 
dono  tibi  pro  ea  in  dotem  totum  quod  ha- 
beo  vel  homo  vel  foemina  per  me  in  villa 
Sancti  Jori  &  in  ejus  terminio  &  in  manso 
de  Carascausas  &  de  la  Fossa  &  de  Fano, 
&  totum  quod  habeo  vel  homo  vel  foemina 
per  me  in  castro  de  Cornonesicco  &  in 
ejus  terminio,  &  totum  quod  habeo  vel 
homo  vel  foemina  per  me  in  Narbona  & 
in  }^arbone'{;  totum  istum  honorem  jam- 
dictuni  &  praeterea  mille  solidos  Melgo- 

'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  82. 


An 
1  I  5o 


Éd  orig. 

t.  11, 
col.  528. 


An 
"49 


,  7. 
(cvrier. 


An 
1149 


Éd.orig, 

t.  Il, 
col.  529. 


1 109 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


IIIO 


rieuses  quos  in  eamdem  dotem  tibi  numéro, 
tali  tenore  nomine  dotis  tibi  Ademaro  de 
Muroveteri  dono  quod  habeas  &  teneas  & 
utaris  &  fruaris  in  vita  tua;  post  niortem 
tuam,  si  filiam  meam  uxorem  tuain  Tit- 
burguctam  supervixeris,  ad  infantem  seu 
infantes  quos  ex  ea  habueris  totum  rever- 
tatur,  sin  autem,  ad  me  vel  ad  meos  propia- 
quos.  —  Et  ego  Ademarus  de  Muroveteri 
in  Dei  nomine  ducens  te  Titburguetam  in 
uxorem  dono  tibi  in  donatione  propter 
nuptias  &  in  sponsalitium  mitto  medieta- 
tem  omnium  bonorum  meorum,  honoris 
scilicet  atque  pecuniae,  praeter  solum  cas- 
trum  de  Muroveteri  a  portalibus  &  infra, 
quod  retineo  infanti  vel  infantibus  quos 
ex  te  habuero,  quibus  castrum  illud  dono 
atque  concèdo.  Et  tibi  in  eodem  Castro  dono 
nomine  sponsalitii  totum  unum  estare  cum 
suis  pertinentiis,  quod  est  juxta  vallum  & 
juxta  mansum  Deodati  de  Bra^ad,  &  simi- 
liter  Guillem  de  Laurag  cum  infantibus  & 
tota  tenedone  sua.  Et  si  infantem  vel  in- 
finités communes  non  habuerimus  qui  te 
supervivant,  dono  tibi  in  sponsalitium  to- 
tam  medietatem  totius  castri  de  Murove- 
teri &  in  omnibus  aliis  rébus  &  bonis  mais 
quae  modo  habeo  &  quaecumque  habitu- 
rus  sum,  prout  superius  scriptum  est.  Tali 
tamen  ratione  &  pacto  ego  idem  Ademarus 
de  Muroveteri  dono  &  mitto  in  sponsali- 
tium seu  in  donationem  propter  nuptias 
tibi  Tiburguetae  uxori  meae,  quod  post 
mortem  meam  si  me  supervixeris  habeas 
&  teneas  &  utaris,  fruaris  in  vita  tua  & 
post  mortem  tuam  ad  infantem  vel  infan- 
tes si  quos  communes  habuerimus  rever- 
tatur,  sin  autem,  ad  meos  propinquos. 
Adhuc  etiam  adjungo  &  dono  tibi  in  spon- 
salitium Bernardum  Raymundi  de  Murove- 
teri. —  Hoc  autem  sponsalitium  ut  supra- 
scriptum  est  juraverunt  super  sancta  Dei 
Evangelia  quod  ita  teneatur  &  observetur 
praefatae  Titburguetae  &  si  ei  in  aliquo 
diminutum  seu  violatum  vel  inde  ei  ab 
haeredibus  Ademari  de  Muroveteri  vel  oc- 
casioneeorum  aliquid  ablatum  fuerit,quod 
apud  Montempessulanum  estaticum  ei  sine 
enganno  teneant  quotiescumque  factum 
fuerit,  tamdiu  donec  totum  ei  restitutum 
sit,  scilicet  Petrus  Raymundi  de  Lave- 
neira,  Bernardus  de  Muroveteri,  Arman- 


nus  de  Muroveteri,  Sicardus  de  Murove- 
teri, Pontius  de  Teda,  Bernardus  de  Casols, 
Gaucerandus  de  Capitestagni ,  Guillelmus 
de  Parietibus,  Raimundus  de  Pomairols, 
Raimundus  de  Torves,  Bernardus  Raimundi 
de  Muroveteri,  Guillelmus  de  Service,  Ber- 
nardus de  Cals  8i  Bernardus  de  Biterri  & 
Raimundus  Stephani  de  Cervîan.  Dominus 
etiam  Trincavellus  extitit  praeterea  de  om- 
nibus istis  suprascriptis  fidejussor  jamdic- 
tae  Tiburguetae  &  Guillelmo  de  Omella- 
cio  &  Guillelmo  Montispessuli,  &  accepit 
ipsam  Tiburguetam  &  Guillelmum  de 
Omellacio  patrem  suum  tam  de  sponsa- 
litio  quam  de  toto  placito  isto  in  fide  sua. 
Acta  suut  haec  anno  quo  supra,  Vii  idus 
februarii,  apud  Omellacium  in  ecclesia 
Sancti  Salvatoris,  sub  praesentia  &  testi- 
monio  Guillelmi  Montispessuli,  Guillelmi 
Airaldi,  Berengarii  Airaldi  &  Bernardi 
Airaldi ,  Berengarii  de  Vallauques 'èi  Ber- 
trandi  filii  ejus,  Armanni  de  Omellacio, 
Giraldi  de  Omellacio,  Pontii  de  Mesoa, 
Rostagni  de  Popian,  Guillelmi  de  Arena, 
Guillelmi  Rostagni,  Raimundi  de  Solïun- 
nac ,  Raymundi  Fornerii,  Guillelmi  de 
Albaiga,  Bertrandi  Guillelmi  de  Montear- 
naldo,  Berengarii  de  Omellacio,  Bertrandi 
de  JVLontepeiros ,  Guillelmi  de  Sordonicis, 
Atbrandi,  Giraldi  Atbrandi,  Guillelmi  Lin- 
terici,  Guillelmi  Gribaldi,  Umberti  de 
Podiosalico,  Guillelmi  de  Colnas ,  Giraldi 
de  Salas  &  Durant!  notarii. 


577.  _  CCCCLXXVIII 

Premiers   titres  pour  la  Jbndation   de 
l^ahbaye  de  Villelongue. 

I.  —  In  nomine  Domini".  Ego  Isarnus 
Jordani    &  uxor   mea  Willelma   &  omnes 

infantes   nostri   per  nos donamus  Deo 

&  beatae  Mariae  &  ordini  Cisterciensi  & 
tibi  Guillelmo  de  Compania  monacho  & 
omnibus  successoribus  tuis  totum  hono- 
rem  &  dominium  quod  habemus  &  aliquo 
modo  habere  debemus  in  Compania  inter 

'  Archives    &   cartulaire   de   l'abbaye   de  Villç- 
longue. 


An 
"49 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  526. 


An 

"49 
16  mai. 

Éd.orig 

t.  Il, 
col.  527. 


An 
"49 


I  I  II 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


II  12 


An 
I  i5o 

i5 

juillet. 


An 

I  i  52 


aquam  de  flumiue  de  Sor  usque  ad  flumen 
de  Lampi  &  quantum  est  inter  stratam 
publicam  quae  venit  de  Brunecell  usque  ad 
semitani  quae  transit  juxta  Labatut  deCom- 
pania,  &c.  Facta  carta  xvii  kalendas  junii, 
in  feria  II,  anno  dominicae  Incarnationis 
MCXLIX.  S.  Isarni  Jordani,  &c.  Testes 
Hugo  de  Felgar,  .Pontius  del  Castlar,  Ber- 
nardus  de  la  lia,  Guillelmus  de  Durfort,  &c. 
Guillelnius  capellanus  de  Saissaco  hanc  car- 
tani  scripsit  jussione  Isarni  Jordani  prae- 
dicti,  &c. 

II.  —  Ego'  Rogerius  vicecomes  &  uxor 
mea  Bernarda  donamus  Deo  &  sanctae  Ma- 
riae  Bonifontis  &  tibi  Arnaldo  priori  Boni-, 
fontis  &  cunctis  successoribus  vestris  habi- 
tantibus  in  Compania,  totum  quod  habemus 
&  babere  debemus  bbnorem  &  dominium  in 
terminio  de  Compania,  quantum  est  inter 
aquam  de   Sor  usque  ad  aquam   de  Lampi 
&  quantum  est  inter  stratam  publicam  quae 
venit  de  Brunïquel  usque  ad  semitam  quae 
transit  juxta  Labatut  de  Compania;  &  da- 
mus  similiter  in  omni  fevo  de  Compania 
ligna  ad  aedificandas  &  construendas  do- 
mos  &  ad  omnia  necessaria,  &  in  silvis  & 
in  heremo  &  in  cumdirecto  herbas  &  pas- 
torales per  totum  ad  bestias.  Et  boc  totum 
facimus  solummodo  pro  amore  Dei  &  pro 
redemptione  animarum  nostrarum  &  pa- 
rentum  nostrorum,  ita  ut  nos  nec  aliquis 
pro  nobis  neque  successores  nostri  de  prae- 
dictis  terminis  nihil  requiramus.  Et  si  ullus 
homo   aut   foemina,  &c.    Facta    est  carta 
anno  ab  Incarnatione   Domini  m  CL,  idus 
julii,  feria  Vll,  régnante   Ludovico  rege. 
Hujus  sunt  testes  Trincavel  vicecomes  Bi- 
terrensis  &   Raterius  de   Bessano  &  Ber- 
trandus  de  Nabiatan  &  Petrus  de  Armellano 
&  Petrus  de  Meyanas.  Raymundus  Geraldi 
scripsit. 

III.  —  Anno'  MCLII  Incariiationis 
Cbristi,  mense  madii,  die  feria  l,  Lodo- 
vico  rege,  &c.  Ego  Bernardus  de  Castel- 
lione  &  ego  Clavellus  fîlius  Bernardi  Cas- 
tellionis donamus  Domino  Deo  & 

'  Archives    &   cartulaire    de    l'abbaye    de  Ville- 
longue. 
»  Uid. 


sanctae  Mariae  de  Compania  &  tibi  Ar- 
naldo  abbati  Companiae,    &c.,   omne   jus 

nostrum   quod   habemus in  villario 

Sancti  Johannis  de  Villalonga,  &c.,  hanc 
donationem  facimus  Deo  &  sanctae  Mariae 
de  Compania  &  tibi  Arnaldo  abbati  &  om- 
nibus fratribus  ejusdem  loci  Companiae  & 
Villaelongae  praesentibus  &  futuris  per 
alodium  in  perpetuum,  &c.  Hujus  rei  & 
istius  donationis  sunt  testes  Guillelmus 
Montispessulani  monachus  &  Bernardus 
Bîloth  abbas  Gimundi  8c  Bernardus  de  Villa 
de  Guto,  &c. 

IV.  —  In  nomine  Domini',  anno  ab 
Incarnatione  Cbristi  mclxv".  Ego  Ber- 
nardus de  Villadegno  &  uxor  mea  Guasar- 

nia donatores  sumus  Deo  &  sanctae 

Mariae  Bonifontis  &  de  Compania  &  tibi 
Petro  abbati  Bonifontis  &  omnibus  habi- 

tatoribus  ejusdem  loci  &  de  Compania 

omnem  partem  nostram  honoris  quem  ha- 
bemus &  habere  debemus  in  villario  Sancti 
Johannis  de  Villalonga.  Hanc  donationem 
facimus  Deo  &  sanctae  Mariae  Bonifontis 

&  de  Compania &  tibi  Petro  abbati  & 

omnibus  fratribus  ejusdem  loci,  Bonifontis 
scilicet  &  de  Compania,  per  alodium  in 
perpetuum.  Accipimus  etiam  a  te  Petro  ab- 
bate  &  a  fratribus  tuis  in  caritate  pro  dicto 
honore  ce  solidos  Melgorienses,  &c.  Af- 
frontationes  habet  iste  praedictus  honor 
de  Villalonga  ab  Altano  in  terminio  Sancti 
Johannis  Vallissigerii,  a  Meridie  in  ter- 
minio Sancti  Jacobi  de  villa  Valeriani,  in 
Circio  in  terminio  Sancti  Martini  veteris, 
ab  Aquilone  in  terminio  Sanctae  Mariae 
Varnassone  &  in  silva  Sancti  Benedicti,  &c. 
Bernardus  clericus  de  monasterio  hanc 
cartam  scripsit  iv  nonas  augusti,  die  fe- 
ria 11%  régnante  rege  Lodoico. 


An 

I  102 


An 
ii65 

2  août. 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  528. 


V.  —  In  nomine  Domini  %  &c.  Anno 
MCLXV,  ego  Petrus  de  Canavellas  pro  me 

'  Gallia  Christiana j  nov.  edit.,  t.  i,  c.   114. 

'  Et  non  pas  mcxlv,  comme  il  est  marqué  par 
un  renversement  de  chiffres.  [Remarque  des  Béné- 
dictins.] 

'  Archives  &  cartulaire  de  l'abbaye  de  Ville- 
longue,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bi- 
bliothèque nationale,  y.  jo,  f°  54. 


An 

I  \66 

3  mars. 


An 
1166 


iii3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1114 


&  pro  filiis  meis  bono  nnimo  &  bona  vo-  tris  tam  nionachis  quam  fratribus  ibidem 
luntate  donator  sum  Deo  &  sanctae  Mariae  Dco  servicntibus  &  tibi  Giiillchiio  Kay- 
Bonifontis  &  de  Compania  &  tibi  P.  abbati  niundi  abbati  Sancti  Johannis  de  Villa- 
Bonifontis  &  omnibus  habitatoribus  ejus-  longa  &  omnibus  in  eodem  loco  habi- 
dem  loci  &  de  Compania  tam  praesentibus  tantibus,  praesentibus  &  futuris  ;  banc 
quam  futuris  totam  meam  partcm  bono-  guirentiam  praedictae  donationis  facio 
ris  &  tgtum  meum  jus  quod  habeo  &  ha-  per  mandamentum  Pétri  de  Canavellas  & 
bere  ifbeo  in  villario  Sancti  Johannis  de  filiorum  ejus  ab  eisque  rogatus.  Affronta- 
Villalonga  &  in  omnibus  terminiis  ejus-  tiones  habct  praedictus  lionor  de  Villa- 
dem  loci  in  terris,  in  silvis,  in  aquis,  in  longa  ab  Altano  in  terminio  de  Canavellas 
pascuis,  in  vineis,  in  haeremo  &  condi-  &  in  terminio  Sancti  Johannis'Vallissige- 
recto,  in  ingressu  &  cgressu,  in  foresta-  rii,a  Meridie  in  terminio  Sancti  Jacobi  de 
riis  &  in  omnibus  dominationibus  nostris  villa  Valeriani,  a  Circio  in  terniinio  Sancti 
sine  omni  retinencia  atque  contradictione  Martini  veteris,  ab  Aquilone  in  terminio 
praeter  homines  tantum,  quos  ego  retineo.  Sanctae  Mariae  Varnassone  &  in  silva 
Hanc  donationem  facio  gratia  &voluntate  .  sancti  Benedicti.  Testes  hujus  rei  &  hujus 
omnium  meorum  hominum  pertinentium  donationis  sunt  Isarnus  Jordani  &  Vil- 
ad  praedictum  tcrritorium  de  Villalonga ,  lelmus  de  monasterio,  Poncius  Atonis, 
ita  tamen  ut  eisdem  hominibus  tantum  Petrus  Clavelli  &  Raymundus  de  monas- 
pretii  vel  honoris  persolvam  quatinus  in  terio;  omnes  isti  sunt  laudatores  &  firma- 
eumdem  territorium  nihil  amplius  requi-  tores  istius  cartae  &  in  visu  &  in  auditu  & 
rant  vel  praedictos  fratres  in  aliquo  non  in  praesentia  istorum  hoc  factum  est,  & 
inquiètent  :  ita  ergo  ut  supradixi  bono  Willelmus  capellanus  de  Seixaco  hanc  car- 
animo  &  bona  voluntate  sine  uila  retinen-  tam  scripsit  jussione  Pétri  de  Canavellas 
cia  &  sine  omni  inganno  pro  amore  Dci  &  testium  proenominatorum,  V  nonas  mar- 
&  redemptione  animarum  nostrarum  hanc  tii  &  in  feria  VI,  régnante  rege  Lodoico. 
donationem  facio  Deo  &  sanctae  Mariae 

Bonifontis   &  de  Compania,   &  P.  abbati      

&  omnibus  fratribus  ejusdem  loci  Boni- 
fontis &  de  Compania  praesentibus  &  fu- 
turis per  alodium  in  perpetuum.  Accipio 
etiam  a  te  abbate  &  a  fratribus  tuis  in  ca- 
ritate  pro  praedicto  honore  très  centos 
solidos  Melgorienses;  tali  pacto  ut  si 
ullus  homo  aut  foemina  aliquid  vobis  vel 
successoribus  vestris  amparaverit,  calump- 
miam  vel  injuriam  fecerit,  ego  vobis  inde 
bonus  guirens  fuero  in  perpetuum  sine 
omni  vestro  inganno  &  de  hoc  mandato- 
rem ,  custodem  &  defensorem  dono  Isar- 
num  Jordani,  quod  ipse  sit  defensor  bo- 
nus, guirens  istius  praedicti  honoris  de  me 
&  de  infantibus  meis  &  de  omnibus  ho- 
minibus ac  mulieribus  tibi  Petro  abbati 
praenominato  &  omnibus  monachis  &  fra- 


578. 


CCCCLXXVI 


Renonciation  de  Béatrixj  comtesse  de 
Melgueily  au  droit  de  nau/rage\ 

IN  nomine  Domini  Jesu  Christi,  anno 
Incarnationis  ejusdem  MCXLIX,  mense 
julii.  Ego  Beatrix  comitissa,  filia  &  haeres 
Bej-nardi  comitis  quondam  Melgorii,  sciens 
&  in  veritate  recognoscens  ipsum  eundem 
Bernardum  comitem  patrem  meum  pro 
amore  Dei  &  remissione  peccatorum  suo- 
rum  in  vita  &  in  sana  memoria  sua  solvisse 
&  desamparasse  Deo  &  omnibus  hominibus 
in  perpetuum  omne  naufragium  &  quid- 
tribus  habitantibus  in  Compania  &  in  Vil-  qifid  occasione  naufragii  exigebat  &  capi 
longa  absque   omni   sua   deceptione.  Ego      solebat  in  toto  Melgoriensi  &  Substantio- 


An 
1166 


Éd.orlg, 

t.  Il, 
col.  534. 


Isarnus  Jordani  dono  me  ipsum  custodem 
&  defensorem  &  facio  guirentiam  per  me 
&  per  meam  posteritatem  Deo  &  sanctae 
Mariae  Bonifontis  &  tibi  Petro  abbati 
ejusdem  loci  &  omnibus  successoribus  ves- 


nensi  comitatu  tam  m  terra  quam  in  acjua, 
ideo  ego  eadem  Beatrix  comitissa,  jamdicti 
patris    mei    Bernard!    comitis    hujusmodi 

'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  81, 


An 
1149 


1 1 15 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1116 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  525. 


piam  voluntatem  aguoscendo  ac  appro- 
bando,  iterum  cum  hac  carta  amore  Dei 
&  pro  sainte  auimae  meae  &  parentum 
meorum  jamdictum  naufragium  omnium 
navium  &  quidquid  occasione  naufragii 
exigebatur  &  capi  solebat  in  toto  Melgo- 
riensi  &  Sustantionensi  comitatu  tam  in 
terra  quam  in  mari,  aquis  &  stagnis  Deo 
&  omnibus  hominibus  &  foeminis  solvo  & 
omnino  derelinquo  &  in  aeternum  desam- 
paro.  —  Et  ego  Bernardus  Peleti  cornes 
Melgorii  maritus  jamdictae  Beatricis  eodem 
modo  cum  hac  carta  hoc  naufragium  prout 
suprascriptum  est  bona  fide  &  sine  dolo 
Deo  &  omnibus  hominibus  solvo  &  guirpio 
&  desamparo.  Insuper  etiam  ego  Beatrix 
comitissa  &  ego  Bernardus  Peleti  comes 
maritus  ejus,  nos  ambo  convenimus  tibi 
Guillelmo  Montispessulani  domino  filio 
Sibiliae  &  tuis,  quod  praedictum  naufra- 
gium quod  eodem  modo  tibi  specialiter 
solvimus  numquam  amplius  accipiamus 
nec  habeamus  nec  haberi  nec  accipi  facia- 
mus  nec  homo  nec  foemina,  &c.  Propter 
hancautem  solutionem  praedicti  naufragii 
&  desamparationem  dedisti  tu  Guillelme 
domine  Montispessuli  filius  Sibiliae  nobis 
tria  M  solidos  Melgorienses  ita  quod  nihil 
remansit  inde  apud  te  in  debitoj  quam 
solutionem  praedicti  naufragii  licet  pater 
meus  Bernardus  comes  non  fecisset,  ego  ta- 
men  Beatrix  comitissa  intuitu  pietatis  ducta 
gratis  facio.  Ut  autem  hoc  sicut  supra- 
scriptum est  firmius  teneatur  &  observe- 
tur,  juraverunt  super  sancta  Dei  Evangelia 
ipsa  Beatrix  comitissa  &  Bernardus  comes 
jamdictus  maritus  ejus  ut  ita  ut  supra- 
scriptum est  teneatur  &  observetur.  Hujus 
rei  testes  sunt  Guillelmus  Lentici,  Ber- 
nardus de  Pinnano,  Atbrandus,  Guillelmus 
Urbani,  Berengarius  Lamberti,  Guillelmus 
de  Sordoniciis,  Buvaca  Pelegrinus,  Giral- 
dus  Atbrandi  &  Guillelmus  Atbrandi,  Pe- 
trus  Daura,  Petrus  de  Avernia,  Pontius 
Betos,  Guillelmus  Pétri,  Bruno  Silvester 
&Durantus  notarius.  Affuerunt  etiam  cum 
istis  Ermessendis  mater  Guillelmi  domiui 
Montispessuli  qui  jam  saeculo  renunciavit 
&  Guillelma  ejus  filia  mater  praedictae 
Beatricis  comitissae. 


79. 


CCCCLXXVII 


Paréage  entre  le  comte  de  Foix  6» 
Vahhaye  de  Saînt-Antonin  de  Pa- 
mîers'.  ^^ 

IN  nomine  Domini.  Ego  Roggerius-Ber- 
nardi  comes  Fuxensis  filius  Roggerii  & 
Xaminiae  guerpio  &  absolvo  sine  inganno 
DominoDeo&sanctoAntonino,  Raymundo 
episcopo  Tolosano,  abbati  ejusdem  loci  & 
successoribus  &  canonicis  tam  praesenti- 
bus  quam  futuris,  totam  villam  Fredelaci  & 
castrum  Appamiae  &  totam  villam  tam  ve- 
terem  quam  novam  adjacentem  ipsi  Castro 
Appamiae  &  quidquid  inaedificatum  est  vel 
in  antea  &  circa  aedificabitur.  Relinquo 
etiam  insulam  quae  est  trans  flumen  Are- 
giae  &  discursum  aquarum  ipsius  Aregiae 
&  molendinum  &  omnem  abbatiam  Sancti 
Antonini  sine  ulla  retinentia,  sine  ulla 
revenientia  ad  me  vel  ad  aliquem  ex  hae- 
redibus  &  successoribus  meis  guirpio  & 
absolvo  sicut  pater  meus  Roggerius  melius 
guerpivit  &  absolvit.  Si  autem  supradictam 
guerpitionem  vel  absolutionem  infregero 
vel  infringere  voluero  &  ammonitus  emen- 
dare  noluero,  idem  vinculum  excommuni- 
cationis  quod  a  domno  papa  Urbano  &  a 
domno  papa  Paschali  &  a  Gualtario  cardi- 
nali  super  avum  meum  Roggerium  imposi- 
tum  fuerat,  a  domno  episcopo  Tolosano  & 
a  clericis  Sancti  Antonini  super  me  &  cas- 
trum &  super  omnes  habitatores  castri  im- 
ponantur.  — Et  ego  Raymundus  episcopus 
Tolosanus  ejusdem  loci  abbas,  cum  consilio 
clericorum  meorum  &  caeterorum  fidelium 
&  amicorum  ecclesiae  nostrae,  commendo 
tibi  Roggerio-Bernardi  comiti  filio  Rog- 
gerii &  Xaminiae  castrum  Appamiarum 
cum  forteza  &  fortezas  quae  modo  ibi  sunt 
vel  in  antea  erunt,  ut  fidelis  custos  de  ipso 
Castro  maneas  &  de  villa  Frigdilensi  &  de 
omni  abbatia  &  de  toto  honore  ad  ipsam 
abbatiam  pertinente  verus  adjutor  &  de- 
fensor  existas  ad  honorem  Dei  &  sancti 
Antonini  &  clericorum  ejus  tam  praesen- 
tium  quam  futurorum.  Ad  custodiam  vero 


An 
I  149 

novem- 
bre. 


Éd.  orig. 

1. 11, 
col.  526. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisses  4  &  5. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1118 


An  ' 

""^^     &  defensionem  munitionemque  castri  cou-  iratus  &  non  tollam  nec  aliquîd  ex  ipso  vo- 

sentio  tibi  medietatem  lizdarum,  exceptis  bis  auferam.  Et  si  aliquis  Homo  vel  aliqua 

fevis  de  ipsa  lezda  quos  proprios  retineo  foemina  illud    tulerit  vel  aliquid  ex  ipso 

&  medietatem   justitiarum  castri  vu  soli-  tulerit,  verus  &  rectus  adjutor  vobis  sem- 

dorum  minus  obolo,  praeter  feda  &  justi-  per  astabo  &  in  hoc  sacramento  quamdiu 

tias  clericorum    &  familiae   nostrae   quae  vixero  iidelis  permanebo.  Haec  omnia  jure 

mihi  retineo.  Consentio  etiam  tibi  manu-  vobis  per  Dominum  &  per  istos  sanctos. — 

levationem  ciborum  &  vestimentorum   in  Facta  carta  ista  in   mense  novembris,  fe- 

castello  sicut  usus   est  per  unum  mensem.  ria  II,  ab  Incarnatione  Domini  mcxltx, 

Ordinatio  vero  locorum  &  domorum  castri  apostolante   domino  Eugenio   papa,   reg- 

tam  veteris  villae  quam    novae   sicut  ego  nante  Ludovico  rege.  S.  Roggerii-Bernardi 

disposuero   firma    permaneat,    de    quibus  comitis  filii  Xaminiae,  qui    cartam   istam 

medietatem  census  quem  habuero  tibi  cou-  fieri   mandavit  &    propria   manu  firmavit. 

cedo.  Et  consentio  tibi  ortum  &  trillam  &  Videntibus  domno  episcopoTolosano  Ray- 

medietatem  insulae  quae  est  ultra  flumen  mundo  &  Raymundo  Atonis  de  Altaripa  & 

Aregiae   &  medietatem    molendini,  &  ille  Bernardo  de  Bellomonte   &  Bertrando   de 

ministralis  quem   tu   imposueris    in   prae-  Bellopodio  &  Artaldo  de  Villamur  &  Rog- 

dictis  rébus  quas  tibi  concedo  non  ponas  gerio  archidiacono   &  Maurino   archidia- 

sine  consilio   meo  vel   successorum   meo-  cono.  Bernardus  scripsit. 
rum,  qui  etiam  fidelitatem   promittat.  At 

si  querelam  de  illo  habuerimus,  fidantias      

nobis  donet  &  justitiam  persolvat  &  dein- 

ceps  fidelis  maneat  &  quae  suscipere  débet  f-n        PPPPT  YYYT 

de  manu  ministralis  sancti  Antcnini  &  nos- 
tri   semper  suscipiat,   excepta    manuleva- 

tione  in  castello  sicut  suprascriptum   est  Testament  de  Roger^  vicomte  de  Car- 

per  se  faciat.  Haec  omnia  tibi  superius  a  cassonnej  de  Ra-^ès  &  d'Albi. 
nobis  concessa    concedimus    tibi,    comes 

Roggeri-Bernardi  filii  Xaminiae,  solum-  I.  —  Anno  m  cl  Incarnationis  '  domi- 

modo  in  diebus  tuis.  —  Et  ego  Roggerius-  nicae.  Ego  Rogerius  de  Biterri  in  extremi- 

Bernardi  supradictus  comes  pro  domo  mea  tate  dierum    meorum  positus   veluti  exis- 

in  castello   facta  dono   servitium   Domino  timo  multaque  infirmitate  undique  gravi- 

Deo  &  sancto  Antonino  &  clericis  ejus  tam  ter    septus  ,    volendo    seu    noleudo    vitam 

praesentibus    quam    succedentibus    dimi-  hujus    saeculi    desero;    ob    quam    causam 

dium  modium    purgati  frumenti   &  unum  omnia  quae  habeo  &  habere  debeo  dispo- 

modium  puri  vini   &  unam   pinguem  va-  nere  volo.  —  Meipsum   primitus  dono  & 

cam  &  quatuor  porcos  vel  quatuor  solidos  authoriso  Domino  Deo  &  beatae  Mariae 

in  festivitate  sancti  Antonini  per  unum-  ac    militiae    Templi    Hierosolymitani    ad 

quemque  annum.  Et  ego   Roggerius-Ber-  sepeliendun||l' —  Deinde  dono  &  laudo  & 

nardi  Fuxensis  comes  filius  Roggerii  [&J  cum   omni   integritate  dimitto   Raimundo 

Xaminiae  juro  Domino  Deo  &  sancto  mar-  Trencavel     fratri     meo     totum     honorem 

tyri  Antonino  &  tibi  Raymundo  Tolosano  meum,    civitates   videlicet   atque   burgos, 

episcopo  qui  tenes  abbatiam  ejusdem  loci  castra,  villas  atque  dominia,  feudos,  alo- 

castellum  Appamiarum,  ut  tibi  &  successo-  dios,   acapites,   pignoras   &    acquisitiones 

ribus  tuis  &  canonicis  ecclesiae  Sancti  Anto-  omnesque   rectitudines    meas,   ubicumque 

nini  praesentibus  &  futuris  semper  de  ipso  illas    a   Bernardo-Atone   vicecomite   pâtre 

castello  fidelis  existam  &  de  fortesis  quae  meo  sive  ab  alio  aliquo  homine  habeo  & 

nunc  ibi  sunt  &  in  antea  erunt,  per  fidem  habere    debeo,   excepto    hoc   quod    reddo 

meam  juro   sine   inganno  vestro.  Et  juro  seu  hominibus   meis  aut   pro  anima   mea 
ut  tibi  &  misso  tuo  &  successoribus  tuis  & 

missis  eorum   potestatem  de  ipso  castello  «  Château  de  Foix,  caisse  i5,  &  archives  de  la 

donem    diebus    ac    noctibus  pacificatUS    &  cathédrale  de  Carcassonne. 


An 
"49 


Éd 

orig. 

t 

11, 

col 

.530. 

\n 

I 

i5o 

12 

août. 

An 
I  i5o 


II 19  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  11 20 

tribuo.  —  Villam  vero  de  Casiliaco,  quam  judicium    Raymundo  Trencavello  de  cas- 

filii  Guilelmi  Comitis  tenent  per  proprie-  tello    de    Mirapeix ,    quod     nobis    injuste 

tatem    &    dominicaturam     beatae    Mariae  aufert.  —  Eidem    Raymundo  Trencavello 

Crassae  laudo  &  recognosco  &  ipsam  vil-  fratri    meo   mando   &   valde   praecipio    ut 

lam    cum     hominibus    quae     in     terminis  donet     Bernardae     vicecomitissae     uxori 

ipsius  eadem  domina  nostra  beata  Maria  meae    XM    solidorum     Melgoriensium    & 

habet  &  habere  débet,  ei  omnique  con-  medietatem  meae  raubae,  excepto  auro  8c 

ventui    Crassae    omni   mala   occasione   re-  argento,  videlicet  pannorum,  mantellorum, 

mota   reddo   atque    dimitto.    Filiis    autem  lectorum ,   tapetiorum,   filtrorum    &    om- 

GuillelmiComitis,  Guillelmo  scilicetatque  nium   horum  similium  & toti  honoris 

Bernardo,  dono  &   emendo  per  praefatam  quem  pa-ter  illius  ei  dédit  ipsi  reddantur; 

villam   de   Casiliaco   villam    de  Leuco,   ut  &  illa  solvat  &  deliberet  &  cartulas  reddat 

ipsi  ac  tota  illorum  posteritas  eam  habeant  totius   sponsalitii    quod    illi    dedi    quando 

&  teneant  sicut  pater  eorum  ipsam  habuit  eam  ad  uxorem  duxi.  —  Sicut  superius  est 

&  tenait,  &RaymundusTrencavellus  illam  dictum  sic  istud  testamentum  maneat  fir- 

deliberet    eis.    Insuper    dono    eis    meam  mum  &  stabile  in  perpetuum  &  rogo  ne 

albergam  quam  habeo  in  villa  de  Aladerno  refragatur.    Haec    dispositio    hujus    testa- 

&  in  villa  de  Virziliano.  —  Leddam  quam  menti     fuit    facta    in    praesentia    domini 

injuste  Sancto  Nazario   de  Carcassona  &  Poncii  Carcassonae  episcopi  &  Poncii  de 

episcopo  &  canonicis  ejusdem   beatissimi  Rivo  beatae  Mariae  Sancti  Salvatoris  Car- 

Nazarii   auferebam    illis    reddo   &   absque  cassonae  prioris    &  domini   Raimundi    de 

ulla  occasione    mala    definio.   —   Sanctae  Brugeria    ministri    &    servi    ecclesiae    de 

Mariae  Sancti  Salvatoris  Carcassonae  om-  Podio-  superiori  &  Gaucelini  fratris  Hos- 

nibusque  canonicis  ejusdem  loci  relinquo  pitalis    Jerosolymitani    &    Berengarii    de 

atque  definio  totum  ipsum  honorem  quem  ipsa  Roëira  ministri  militiae  Templi  Jero- 

illis  in  Carcassona  &  in  terminis  ejus  am-  solymitani  &  Guillelmi  de  Sancto  Felice 

parabam,  videlicet  ipsum  honorem  qui  fuit  vicarii    Carcassonae   &   Aimerici    de  Bar- 

Raymundi   Guillelmi    &   omnia   alla   quae  bairano  &  Guillelmi  Xatberti  fratris  illius 

eis    auferebam.  —  Totum    illum   honorem  &   Poncii  Feyrol  &   Guillelmi   Jordani  de 

quem  Guillelmus  Mancipii  de  Carcassona  Sancto  Felice  &  Bertrandi  de  Sancto  Paulo 

dédit  hospitali  beatae  Mariae  Sancti  Salva-  &   Galardi    de    Phanojove   &   Mironis   de 

toris  Carcassonae  pauperibusque  ejusdem  Rouencs  &  Berengarii  de  Yla  &  Bernardi 

hospitalis   absque   omni   inganno   dono  8c  fratris   ejus   ac   Guillelmi    Rigaldi  de  ipsa 

laudo   8c   authoriso   eis.  —  Salinum   vero  Besceda.  Arnaldus  de  Clairano  hoc  scrip- 

8c  totos  usaticos  noviter  misses,  videlicet  sit   jussione    domini    Rogerii    de   Biterri, 

ipsos   quos   ego   sive   dominus   Bernardus  vu  feria.  Il  idus  augustis,  régnante  Lodo- 

Atonis  pater  meus  maie  hominibus  nostris  vico  rege. 
atque  villis  imposuimus,  pro  remissione 
peccatorum  nostrorum  dimi^o  8c  absolvo 
ac  deinde  non  reiterentur  rogo.  —  De 
comité  de  Fuxo  habeo  8c  teneo  villas  8c 
honorem  per  pignoram  vu  M  solidorum 
Tolosanorum,  8c    si    Raymundo   Trenca- 


An 
m5o 

Éd.orig. 

t.  II. 
col.53i. 


II.  — Anno'  MCL  Incarnatîonis  domi- 
nicae.  Ego  Rogerius  de  Biterri  in  extremi- 
tate  dierum  meorum  positus,  8cc.  (comme 
dans  l'acte  précédent.)  Sicut  superius  scrip- 
tum  est,  sic  ego  Pontius  Carcassonae  epi- 
vello  ipsa  VIIM  solidorum  reddiderit  aut  scopus  vidi  8c  audivi  praedlctum  Rogerium 
cui  ipse  voluerit  illam  pignoram  recupe-      de  Biterri  in  ultima  voluntate  haec  supra- 


ret.  Si  autem  cornes  de  Fuxo  de  pignora 
praedicta  maie  conquestus  fuerit  8c  sine 
contentione  8c  placito  praefatum  aver  red- 
dere  noluerit,  Raimundus  Trencavelhis 
adsit  ei  in  justa  ratione  8c  judicio  propter 
ipsam  pignoram.  —  Et  comes  jamdictus  de 
Fuxo  teneat  8c  faciat  justam  rationem  Sz 


dicta  disponentem  in  Castro  de  Fanojovis, 
in  domo  domnae  Galardae  Scfiliorum  ejus, 
in  die  veneris  circa  meridiem.  Altéra  die 

'  Château  de  Foix,  caisse  i5,  &  archives  de  la 
cathédrale  de  Carcassonne.  —  D.  Martène,  Thé- 
saurus novus  anecdotorum,  t.  I,  c.  ^lo. 


An 
I  i5o 

17  aoûtJ 


An 
ii5o 


II2I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1122 


An 

1  i5o 
octobre. 


post  festum  beati  Laurentii ',  proxima  die 
sabbati  sequenti,  fuit  mortuus  in  preseii- 
tia  Pontii  de  Rivo  honoris  Beatae  Maiiae 
Carcassonae  prioris  &  Guillernii  de  Sancto 
Felice  &  Eertrandi  de  Sancto  Paulo  & 
Guillelmi  Rigald  de  Besceda  &  Galardi  de 
Fanojovis  &  Arnaldi  de  Clairano  &  Ray- 
niundi  de  Brugueira  ecclesiae  de  Podio 
superiori  ministri  &  Gaucelini  fratris  Hos- 
pitalis  Jerosolymitani,  qui  omnes  rogati  & 
adhibiti  fuimus  testes  hujus  ultimae  volun- 
tatis  &  hoc  verum  esse  juravimus  in  palatio 
Carcassonae,  multis  hominibus  praesenti- 
bus,  XVI  calendas  septembris. 


58i. 

Exemption  de  péage  accordée  par  les 
seigneurs  de  Lanta  aux  habitants 
de  Toulouse^. 

IN  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi. 
Ego  Guillelmus  de  Lantar  &  ego  Petrus 
de  Lantar,  frater  predicti  Guillelmi,  nos- 
tra  spontanea  voluntate  relinquimus  &  ab- 
solvimus  Deo  &  omni  populo  urbis  Tho- 
lose  &suburbii  présent!  &  futuroZoporfag-e 
quod  habemus  &  aliquo  modo  habere  de- 
bemus  in  urbe  &  in  suburbio  Tholose  vel 
extra,  &  hoc  portaticum  absolvimus  sine 
aliqua  retentione.  Et  si  aliquis  homo  vel 
femina.  contradixerit  vel  fecerit  aliquid 
contra  hoc,  erimus  fidèles  deffensores  & 
adjutores  auxiliantibus  aliis  probis  homi- 
nibus sine  ergatione  nostre  peccunie  & 
honoris.  Facta  carta  mense  octobris,  fe- 
ria  III,  anno  Verbi  incarnati  M"  C°  L°. 
Hujus  rei  sunt  testes  Ugo  Contorius , 
Arnaldus  Siguarius  &  Bernardus  Sancti 
Romani,  Bernardus  de  Tabula,  Petrus 
Arnaldi,  Visianus  Frenarius.  Ramundus 
scripsit  régnante  Lodevico  Francorum 
rege,  Ramundo  Tholosano  comité,  Ra- 
mundo  episcopo. 

*  Samedi,  iz  août  i  i5o. 

*  Archives  nationales,  JJ.  xxi,  f"  64,  n.  29. 


An 
I  i5o 

i3  no- 
vembre. 


582.  —  CCCCLXXXIII 

Accord  entre    les   vicomtes  Raimond 
Trencavel  (S-   Bernard-Aton,  sur  la 
succession  du  vicomte    Roger,  leur 
frère  ' . 

HAEC  est   carta  concordiae    sive  placiti   Éd.orig. 
quod  locutum  est  &  dispositum  a  do-    col".  532, 

mino    B.   Albiensi    episcopo    &    Bernardo   

de  Caneto  &  Bernardo  de  Pictavo  & 
Pontio  Raynardo  de  Bernîs ,  eu  m  consi- 
lio  Guillelmi  Raymundi  senescalli ,  inter 
Trencavellum  &  Bernardum-Atonem  de 
petitionibus  &  quaerimoniis  quas  inter  se 
faciebant.  Quibus  petitionibus  &  quaeri- 
moniis auditis,  ut  tamen  sit  quies  &  amor 
perpetuus  inter  eos,  pacto  amicabili  hu- 
jusmodi  laudamentum  &  consilium  dede- 
runt  super  hoc,  dicentes  :  —  Quod  Tren- 
cavellus  donet  fratri  suo  Bernardo-Atoni 
civitatem  Agathem  cum  omni  suo  terri- 
torio,  sicut  parochia  decimaria  sua  deter- 
minatum  est,  &  similiter  cum  omnibus 
usaticis  quae  civitas  ista  accipit  &  habet 
infra  istos  terminos  sive  in  terra  sive  in 
mari  sive  in  aqua  dulci,  &  donet  ei  totum 
Agathensem  sicut  Eraudi  dividit  versus 
Orientem  ,  quemadmodum  ipse  habet  & 
tenet  seu  habere  débet  &  sicut  melius 
habuit  &  tenuit  vicecomes  Bernardus-Ato. 
—  Donet  etiam  Trencavellus  fratri  suo  Ber- 
nardo-Atoni XXX M  solidorum  Melgorien- 
sium  ad  redimendum  honorem  suum  per 
illos  scilicet  terminos  qui  ab  istis  dispo- 
nenturj  &  si  tempore  solutionis  moneta 
Melgoriensis  abatuda  fuerit,  solvantur  ra- 

tione  argenti    quae    valet   marcha    XLVII   Éd.orig, 

t  1 1 
solidos&  dimidium.  —  Ideo  Bernardus-Ato   col. 533, 

solvat  &  firmet  per   fidem    sine   inganno 

&  sine  omni  retentione  fratri  suo  Tren- 

cavello  omnes  petitiones  &  quaerimonias 

quas    adversus    eum    faciebat    seu    facere 

poterat    in    honore    qui     fuit  vicecomitis 

Beriiardi- Atonis    &    in    honore    qui    fuit 

Rogerii  &    in  honore  ipsius  Trencavelli, 

&  nec  ipse  nec  alius  per  ipsum  nec  homo 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 

36 


An 
1  i5o 


I  123 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1124 


neqiie  foemina  suae  posteritatis  deinceps      jurejurando    per     haec     sancta     quatuor 
aliquid  inde  possitpetere  aTrencavello  vel      Evangelia  corporaliter   praestito  me  ser- 


An 

I  i5o 


a  suis.  —  Et  nemo  eorum  in  episcopatu 
Agathensi  castellum  faciat  aut  muniet  sine 
consilio  alteriusj  illa  vero  castella  quae 
modo  ibi  sunt  aedificent  &  meliorent  sicut 
voluerint.  Nec  aliquam  monetam  ibi  fa- 
ciant,  sed   moneta  Biterrensis    currat  per 


vaturum  promitto.  —  Et  ego  Raymundus 
Trencavellus  tibi  Bernardo-Atoni  fratri 
meo  vitam  tuam  &  membra  &  universum 
honorem  tuum  &  adjutorium  contra 
omnes  homines  quemadmodum  superius 
scriptum  est  &  totum  hoc  placitum  sicut 


totum  Agathensemj  nec  leddam  nec  forum       hic   scriptum    est  per  fidem  sine  inganno 
statuant   nisi  apud  Agde   &    apud  Lupian,      jurejurando  corporaliter  per  haec  sancta 


nisi  liceat  Bernardo-Atoni  forum  statuere, 
sed  non  illis  diebus  quibus  sunt  alii  fori 
statut!  in  Agathensi  &  Biterrensi.  —  Illa 
castella  &  villae  quae  in  parte  Bernardi- 
Atonis  erunt  in  Agathensi  habeant  ho- 
nores suos  &  labores  ibidem  ubi  modo 
habent,  sicut  parochiae  &  decimariae  dé- 
terminant ita  ex  una  ripa  Eraudi  sicuti  ex 
alla.  Similiter  castella  illa  &  villae  quae 
erunt  in  parte  Trencavelli  in  Agathensi 
habeant  honores  suos  &  labores  ubi  modo 


quatuor  Evangelia  praestito  me  servatu- 
rum  promitto.  Haec  omnia  bona  fide  & 
sine  inganno  in  utraque  parte  serventur. 
Scripta  fuit  carta  de  qua  haec  fuit  trans- 
lata idibus  novembris  anno  Domini  M  CL, 
régnante  rege  Lodovico.  Testes  sunt  ho- 
rum  omnium,  nomina  quorum  ipsis  juben- 
tibus  hic  scripta  sunt  :  Poncius  de  Isla, 
Guillelmus  de  Isla,  Ugo  de  Broseto,  Ber-  Éd.orig. 
nardus  de  Vacheiras,  Petrus  Guirardus  de  ^.J]'  5'j 
Arena,  Bernardus    Arnaldi   &   Bertrandus 


habent  sicuti  parochiae  &  decimariae  de-  de  Arena,  Berengarius  de  Biterri,  Guillel- 

terminant  ita  ex  una  ripa  Eraudi  sicuti  ex  mus    Arnaldi,  Petrus    Sigarii,  Guillelmus 

alla.  —  Et  de  toto  honore  Agathensi  nemo  Pétri    de  AltopuUo,   Guillelmus    de    Dur- 

eorum  possit  aliquid  alienare  aliquo  modo  ban,  Arnaldus    de  Castellonovo,  Guillel- 

donec  in  alterum  sii  fadia'{.  —  Et  quicum-  mus  de  Sancto  Felice.  Ex  parte  Bernardi- 

que  eorum praemortuus  fuerit  sine  infante  Atonis  istius  negotii  sub  jurejurando  sunt 

légitime,  totus  honor  ipsius  &   tota  terra  satisdatores ,  videlicet  Petrus   Guiraudus, 

sua  remaneat  alteri  vel  haeredi  suo  legi-  Raymundus  de  Broseto,  Pontius  Je  Fejo«o- 

timo,  &.  ob  hoc  quod  supradictum  est  sint  ère,  Guillelmus  Raymundus,  Bertrandus  de 

amici  per  fidem  sine  inganno  &  asseverent  Arena,    Franciscus    Bernardus,    Arnaldus 

sacramento  uterque  alteri  suum  corpus  &  Faysanus,   Raymundus  Bruno,  Petrus  de 

totum   suum   honorem   &   jurent   inter  se  Villasicca,  Bremundus  de  Medena':^,  Guil- 

adjutorium  per  fidem  sine  inganno  contra  lelmus  de  Calmis,  Bernardus   de  Portave- 

omnes  homines  &  foeminas  exceptis  homi-  tula,   Raymundus  Arveus,  Guillelmus  del 

nibus  suis,  quos  habeant  ad  jus  unusquis-  Vilar,  Guillelmus     de    Tiricio,    Raymun- 

que  alteri  de  his  hominibus   qui   nollent  dus  de  Levose,  Bertrandus  de  Sancto  Ju- 

jus    facere.   Et   Trencavellus    non    manu-  liano,   Raymundus    de   Leuceîras,  Pontius 


teneat  adversus  Bernardum-Atonem  illos 
homines  qui  per  terram  &  honorem  sunt 
melius  Bernardi-Atonis  quam  Trencavelli; 
&  Bernardus-Ato  non  manuteneat  adver- 
sus Trencavellum   illos   homines  qui  per 


de  Isla,  Bernardus  de  Isla,  Bernardus  Pétri 
de  Sancto  Juliano,  Bernardus  de  Oria- 
nigis.  Similiter  ex  parte  Trencavelli  istius 
negotii  sub  jurejurando  sunt  satisdatores, 
scilicet  Raterius    de   Beciano,  Poncius  de 


terram  &  per  honorem  sunt  melius  Tren-  Bojano,    Guillelmus  Lupetus   de   Biterri, 

cavelli  quam  Bernardi-Atonis.  Guillelmus    Xatbertus,     Bernardus    Pela- 

In    nomine    Domini.    Ego    Bernardus-  pullus,  Guillelmus   Pétri    de  AltopuUo   & 

Atonis  tibi  Raymundo  Trencavello  fratri  Guillabertus  de  Castras,  Guillelmus  Pela- 

meo  vitam  tuam  &  membra  &  universum  pullus. 

honorem     tuum     &     adjutorium      contra  A  Bernardo-Atone  &  Trencavello  roga- 

omnes   homines    quemadmodum    superius  tus  Bernardus  Sicfredi  scripsit. 
scriptum  est  &  totum  hoc  placitum  sicuti 
hic  scriptum  est   per  fidem  sine  inganno 


II25 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1126 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  534. 


An 
I  i5o 

novem- 
bre, 


583.  —  CCCCLXXXIV 


sores,  ita  ut  ipsi  haeredes  ejus  qui  post 
eum  Barcheonani  habuerint  faciant  Tren- 
cavello  vel  successoribus  ejus  istam  eam- 
dem  convenientiam  &  faciant  ei  manibus 

yi  1  ^  ry    '  J  *        j        propriis    idem    sacramentum   quod   cornes 

Accord     entre     Raimond.    comte     de      \.    ^,  .  .  '     ,    «-wincç, 

'      .  ,        barcheonensis  nunc  ei  per  suos  hommes 

Barcelone,  ^  Trencavel,  vicomte  de      fecit.  Facto  isto  dono  atque  convenientia 
Bé-^ierSy  touchant  Carcassonne,  &c.'      apud  Narbonam,  mense  novembris,  anno 

ab    Incarnatione    Domini    M  CL.   S.    Ray 


HOC  est  placitum  atque  convenientia 
quae  facta  est  inter  illustrem  Raymun- 
dum  comitem  Barcheonensem  &  Arago- 
nensium  principem  &  venerabilem  Tren- 
cavellum  vicecomitem   Biterrensem   atque 


mundi  comitis.  S.  Raymundi  Trencavelli. 
S.  Bernardi  de  Canet.  S.  Guillelmi  de 
Durban.  S.  Guillelmi  Arnaldi  de  Biterris. 
S.  Pétri  Seguerii.  S.  Guillelmi  de  Sancto 
Felice.  S.  Guillelmi  Xaberti.  S.  Hermen- 


Carcassonensem.  Donat  namque  &  laudat  gaudi    Udalrici.    S.    Guillelmi    Raymundi 

p.raenominatusRaymunduscomesBarcheo-  dapiferi.    S.    Raymundi    de   Podioalto.  S. 

nensis  jamdicto  Trencavello  vicecomiti  Bi-  Geraldi  Jorda.  S.  Guillelmi  de  Sancto  Mi- 

terrensi  civitatem  Carcassonae  &  omnem  nato.    S.    Bernardi    d'Eril.    S.    Arnaldi   de 

regionem   Carcassonensem    cum    omnibus  Tortosa.  S.   Rostagni  de  Tarascone.   Ego 

castris  &  fortitudinibus  &  villis  quae  ibi  Andréas  hanc  cartam  scripsi '. 
sunt  vel  in  antea  erunt.  Item  donat  ei  &  Juro  ego  Trencavellus  vicecomes  Biter- 

laudat  civitatem  quae  dicitur  Re^a^y  &  om-  rensis  &  Carcassensis,  filius  qui  fui  Cae- 

nem    regionem    Redensem    cum    omnibus  ciliae  vicecomitissae,  tibi  Raimundo  comiti 

castris  &  fortitudinibus  &  villis  quae  ibi  Barchinonensi  &  Aragonensium   principi 

sunt  vel  in  antea  erunt,  &  ipsum  castrum  iilio  qui  fuisti  Dulciae,  quod  ab  hac  hora 

de  Laurag  cum   omnibus   quae  sibi  perti-  in  antea  fidelis  ero  tibi  de  vita  tua  &  de 

nent  aliquo  modo  in  cunctis  locis  &  totum  corpore  tuo  &  de  omnibus   membris  tuis 

Lauragues  cum  castris  &  fortitudinibus  &  &  quod  non  prendam   te  neque  occidam 

villis   quae    ibi    sunt   &    in    antea    erunt.  neque  hoc  fieri  faciam  nec  homo  nec  foe- 


Tali  quoque  modo  ut  jamdictus  vicecomes 
Trencavellus  habeat  omnia  suprascripta 
ad  fevura  per  Raymundum  comitem  Bar- 
cheonensem praenominatum  &  ad  fide- 
litatem  suam  omni  tempore  &  quod  donet 
ei  deinde  potestatem  quando  eam  illi 
requisierit  per  se  vel  per  suos.  Propter 
hanc  quoque  donationem  sive  laudatio- 
nem  superius  comprehensam  praedictus 
vicecomes    Trencavellus     efficitur    homo 


mina  meo  stabilimento  vel  meo  consilio 
sive  ingenio,  &  quod  fideliter  tibi  com- 
plebo  &  atendam  de  civitate  Carcassonae 
&  de  Carcassense  &  de  Reda  &  de  Redense 
&  de  Termino  &  de  Termenense  &  de 
Laurago  &  de  Lauragense  &  de  omnibus 
fortitudinibus  quae  in  eis  sunt,  sicut  ipsa 
convenientia  resonat  quae  est  inter  me 
&  te  facta  &  manibus  nostris  firmata.  Et 
sicut    superius   scriptum    est,    sic    tenebo 


jamdicti  comitis  Barcheonensis  &  accipit      firmiter  &  atendam  per  fidem  rectam  sine 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  535. 


omne  praenominatum  honorem  per  ma- 
num  suam  ad  fevum  &  ad  fidelitatem  suam 
&  convenit  ei  inde  dare  sibi  &  suis  hae- 
redibus  potestatem  sine  engan,  quando 
eam  supradictus  comes  Raymundus  vel  sui 
successores  ei  requisierit  vel  requisierint 
per  se  vel  per  suos.  Et  hoc  totum  jamdic- 
tus vicecomes  Trencavellus  convenit  com- 
plere  &  fîrmiter  attendere  ad  Raymundum 
comitem  suprascriptum  &  ad  suos  succes- 


aliqua  fraude  per  Deum  &  per  haec  sancta 
quatuor  Evangelia.  Facto  sacramento  apud 
Narbonam,  mense  novembris,  anno  ab  In- 
carnatione Domini  M  CL.  S.  Guillelmi  Rai- 
mundi  dapiferi.  S.  Raimundi  de  Podio- 
alto. S.  Guilhermi  de  Durban. 

'  Cette  pièce  est  publiée  jusqu'ici  dans  le  Marco. 
Hispanica,  col.   i  Sop. 


An 
I  i5o 


'  Archives  de  Barcelone  &  de  Foix. 


II27 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1128 


Éd.orig. 
t.  11, 

col.  528. 


An 
I  i5o 


An 
I  i5o 


Éd.orîg. 

t.  11, 
col.  i'j'). 


An 
I  i5o 


584.  —  CCCCLXXIX 

Premiers  titres  de  la  fondation  de 
Vabhaye  de  Candeil. 

I.  —  In  Christi  nomiiie  '.  Ego  Raimun- 
dus  de  Monteacuto  cum  consilio  &  volun- 
tate  A'^almus  uxoris  meae  dono  &  concedo 
Deo  &  sanctae  Mariae  &  tibi  Alexandre 
abbati  Grandissilvae  &  monachis  ejusdem 

loci quidquid  habemus in  bosco  de 

Caiidelio,  cultiim  &  incultum,  &c.  Hujus 
doaationis  testes  sunt  Guillelmus  de  Mon- 
tispessulano  monachus,  Gauzbertus  mona- 
chus  Grandissilvae,  &c.  Anno  ab  Incar- 
natione  Christi  M  CL,  régnante  Lodovico 
rege  Francorum  &  Rigaldo  Albiae  praesi- 
dente. 

II.  —  Notum  sit%  &c.,  quod  ego  Gui- 
raudus  Bec  &  ego  Guillelmus  de  Grava 
pro  remedio  animarum  nostrarum  &  pa- 
rentum  nostrorum  donamus  Deo  &  sanctae 
Mariae  &  tibi  Alexandro  abbati  Grandis- 
silvae &  monachis  ejusdem  loci  quicquid 
habemus  in  bosco  de  Candelio  cultum  & 
incultum  ad  domum  aedificandam  prout 
volueris,  &c.  Testes  sunt  hujus  doni  Guil- 


omnes  infantes  nostros,  &  ego  Raymundus 
Cardani  de  Contabout  par  me  &  Domini- 
cam  uxorem  meam  &  per  omnes  infantes 
nostros,  &  ego  Ferrandus  Dominicae  pro- 
pedictae  filius,  omnes  nos  praenomiuati 
non  decipiemus  te  Raymundum  Trenca- 
velli  vicecomitem  filium  Caeciliae  vice- 
comitissae  neque  Rogerium  filium  tuum 
&  .S.  comitissae  de  castello  quod  vocatur 
Callarium  neque  de  fortezas  quae  ibi  ho- 
die  sunt,  &c.  Anno  ab  Incarnatione  Do- 
mini  M  CL,  &c. 

II.  —  Ego'  Raimundus  d'Aniort  filius 
Agnei^^  &  ego  Petrus  de  Belcastel  &  Ber- 
nard d'Alio  &  Odo  d'Aniort  fils  d'Adalmas 
&  ego  Guillelmus  d'Aniort  fils  d'Agnec^,  a 
tu  Raimond  Trencavel  fils  de  Cecilia  lo  cas- 
tel  d'Aniort  ni  de  Castelpor  nais  tolren  ni 
t'en  tolren,  &c.  Factum  est  hoc  anno  incar- 
nati  Christi  MCLII,  régnante  Lodovico 
rege,  kalendas  julii,  feria  IIP,  luna  xxv. 
Testes  Guillermus  de  Sancto  Felice,  Am- 
blars  Pelapol  &  Guillermus  Peire  de  Vil- 
larT^el  &  Bernard  Sermond,  Bernardus 
scripsit. 

III.  —  Anno'  MCLII  Incarnationis  do- 
minicae. Ego  Raimundus  Trencavelli  Dei 
nutu  proconsul  Biterrensis  dono  tibi  Ber- 


lelmusde  Montepessulano  monachus  Gran-      nardo  de  Congusto  &  infantibus  tuis  unum 


dissilvae,  Guillelmus  Pétri,  &c.  Facta  carta 
donationis  hujus  anno  Incarnationis  Do- 
mini  MCL,  Rigaldo  episcopo  Albiensi  prae- 
sidente. 


585. 


CCCCLXXXIX 


Divers  actes  touchant  Raimond 
Trencavel. 

I.  — Ego  Raimundus'  Batalla  filius  Be- 


localem  ad  aedificandum  in  castello  meo 
quod  vocatur  Villafort,  qui  locus  est  juxta 
mirandam  quae  hodie  est  in  eodem  cas- 
tello, quem  scilicet  locum  atque  mirandam 
cum  suis  exitibus  atque  redditibus  ac  cum 
omnibus  aliis  forciis  quae  hodie  ibi  sunt 
&  deinde  erunt,  salva  fedeutate  mea  salvis- 
que  omnibus  juribus  meis  totiusque  meae 
posteritatis  habeatis  &  teneatis,  turremque 
vel  etiam  alias  forcias  ibi  salvo  dominio 
nostro  faciatis  quod  volueritis.  Haec  au- 
tem  omnia  teneatis  a  me  omnique  posteri- 
tate  mea  ad  fevum,  sub  tali  conditione,  ut 


liscendis   &   nos  fratres,  scilicet  Rogerius  vos  ac  posteritas  vestra  per  ipsum  feudum 

Isarni    &   Guillermus    Batalla    filii    Belis-  mihi  totique  meae  posteritati  in  omnibus 

cendis,  &   ego  Galardus  de  Congusto  per  rébus   contra   omnes   homines   nobis    maie 

me    &  Willermam    uxorem    meam    &    per  adversantes  fidèles  adjutores   &  deffenso- 


An 
I  i5o 


An 
I  I  5z 

juillet, 


An 

I  I  52 

5 
juillet- 


'  Cartiilaire  de  l'abbaye  de  Grandselve. 

»  Ihid. 

5  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse   i5. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
'  Ihid.   &  copie  dans   la   collection  Doat,   à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  167,  f°  80. 


An 
I  r52 


II29 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1  i3o 


1I1 

col.  542 


res  in  perpetuum    sitis  &  omnem   terram  Seixaco  &  Jordanus  frater  ejus  &  Guillel- 

nieani  de  Chercorbes  proprie  pro  iilo  feiido  nuis  Pétri  de  Altopullo.&  Bernardus  Pila- 

secuiidum  vestrum   sensum  &  posse  justa  puUi  &  Raimundus  Ato  de  Coton^s  &  Vil- 

intentione  nobis  regatis  &  gubernetis.  Et  helmus    de    Mei^erag    de    Monteacuto    & 

quotiens  aliquam  de  forciis  ipsius  castelli  Poiitius  Matfrei  de  Monteacuto. 
aut  etiam  omnes  per  nos  vel  per  nuncium 


An 
I  i5z 


nostrum  seu  per  nuncios  nostros  vos  aut 
vestros  monuerimus  reddere,  confestim 
absque  ulla  occasione  niala  &  onini  dila- 
tioue  nobis  juste  curetis,  &  sic  omni  tem- 
pore  ipsum  teudum  salvis  rectitudinibus 
nostris  possideatis.  Militias  meas  neque 
vilanias  quas  in  castello  praenominato 
habeo  vobis  non  authorizo. 

Ab  ista  hora  in  antea,  ego  Bernardus  de 
Congusto  filius  Sibiliae  recipio  te  domi- 
nuni  nieuni  RaymundumTrencavelli,  filium 
dominae  Caeciliae  vicecomitissae,  in  cre- 
dentia  Dei  &  mei  &  omnem  tuam  posteri- 
tatem  omnemque  tuum  honorem,  civitates 
videlicet  atque  castella,  &c.  Neque  ego 
neque  posteritas  mea  non  decipiemus  te 
neque  posteritatem  tuam  de  corporibus 
vestris  neque  de  membris  vest'-is  neque  de 
Édorig.  castello  praenominato  de  Villafort  neque 
de  mirandis  neque  de  aliis  fortiis  quae 
hodie  ibi  sunt,  &c.  Testes  Guillelmus  de 
Sancto  Felice  vicarius  Carcassensis  &  Ber- 
nardus PilapuUi  &  Pontius  Ferrol  &  Ame- 
lius  Cerdani  de  Fanojove  &  Bernardus  de 
Alîo  &  Rogerius  de  Castlar  &  Wilhermus 
de  Fa-^^endeiras  junior,  quorum  jussu  atque 
precatu  Arnaldus  de  Clairano  hoc  scripsit 
vil"  feria,  m  nouas  julii,  régnante  Ludo- 
vico  rege. 


IV.  —  Anno  '  MCLII  incarnati  Verbi 
divini,  IIII''  feria,  XVII  kalendas  augustas, 
Lodovico  rege  régnante  in  Francia.  Aus  tu 

)uiiii;t.     Raimuns  Trencavel  vescoms  de  Beders,  fils 
de  Ce'{llia  vescomtesse,  &  tu  Rogers,  fils  de 


I   I  52 

16 


V.  —  Anno"  MCLII  Incarnationis  do- 
minicae,  III'  feria,  VII  idus  augusti,  rege 
Ludovic©  régnante.  Nos  scilicet  Isarnus 
Jordani  atque  Jordanus  &  Ugo  filius  Ugo- 
nis  de  Seixaco  qui  fuit  cognoscimus  quia 
tu  Raymundus  Trencavelli  vicecomes  de- 
disti  nobis  castrum  quod  vocatur  Verdun, 
&  illud  debemus  habere  &  tenere  a  te, 
Rogerio  filio  tuo  &  omni  vestra  posteri- 
tate  per  comendam  salva  vestra  fîdelitate, 
per  eundem  modum  in  quo  tenemus  a  vo- 
bis castrum  quod  dicitur  Sexacum  &  nostri 
patres  caeterique  nostri  antecessores  illud 
a  vobis  &  ab  antecessoribus  vestris  habue- 
runt  &  tenuerunt,  &c.  Testes  Petrus  de 
Vilario  vicarius  Redensis  &  Bernardus  de 
Insula  &  Amelius  Cerdani  &  Pontius  de 
Villanova  &  Petrus  Raymundi  de  Alto- 
pullo  &  Petrus  de  Monteacuto  &  Gauz- 
bertus  de  Najaco  &  Petrus  Regina  de 
Podio  &  Pontius  &  Petrus  Guilhelmi  Mor- 
lana.  Recognitio  praescripta  &  sacramen- 
tum  actum  fuit  ante  altare  ecclesiae  beatae 
Mariae  de  Alsona,  in  praesentia  Pontii 
Carcassensis  episcopi,  &c. 

VI.  —  Anno'  MCLII  ab  Incarnatione  Do- 
mini,  in  praesentia  domni  Bernardi  de  Ca- 
neto  &  Guillelmi  de  Sancto  Felice  vicarii 
Carcassonae  &  Ademari  de  Concas  multo- 
rumque  aliorum  proborum  hominum  ac 
nobilium  virorum ,  domnus  Raimundus 
Trencavelli  vicecomes  Biterris  requirendo 
sua  jura  habuit  causam  cum  Guillermo  de 
Limoso  suo  niinistro  &  Tardivo  fratre  suo 


An 
I  i5z 

7  août. 


An 

I  102 

24  no- 
vembre. 

Jid.orig. 

t.  Jl. 
col.  340. 


Raimuns  Trencavel  &  de  Saura  comtesse,  eu      de  rébus  in  villa  sua  de  Limoso  maie  prae- 

Sichards   de    Laurag    fils    d'Ava,    d'aquesta 

hora  en  avant  lo  castel  de  lAontlauder,  &c. 

nol  vos  tolrei,  &c.  Testes  Isarnus  de  Dur- 

nan   &  Bernardus   de   Sancto   Michaele   & 

Pontius  de  Turre  &  Wilhermus  de  Turre 

Si  Isarnus  de  Villanova  &  Guilhelmus  Ra- 

terii   &   Guilhermus  de   Sancto  Felice    & 

Petrus  de  Villario  &  Isarnus  Jordani   de 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


sumptis,  quas  illi  duo  fratres  injuste  ha- 
bebant  &  tenebant  &  ei  mentiebantur. 
Conquestus  est  domnus  Raimundus  Tren- 
cavellus  de  eis  clamando  illis  furnum  de 
Limoso  &  omnes  justitias  &  mensuram 
ipsam  quae  vocatur  emina  &  mejeiram 
olei  &  omnes  fallos  &  putatorias  &  rétro 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  1  5. 
»  Ibid. 


An 
I  i5i 


I  i3i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Il32 


Vers 

1  102 


decimum  de  tota  annona  de  mercato  & 
totum  mansum  in  -qiio  Guillermus  prae- 
dictus  de  Limoso  manet,  excepta  caméra 
in  qua  jacet,  &  ortum  Guillermi  Corona 
cum  omnibus  aliis  ortis  qui  sunt  ab  ipsa 
fortia  usque  ad  portam  Foronam.  Habet 
autem  casalem  de  Roder  de  Cruce  &  de 
molendino  de  Venrel  duodecim  sextarios 
de  blat,  &  de  molendino  de  ipsa  fabrica 
de  Magriano  habet  pro  usatico  duos  soli- 
des Ugonencos  &  totum  hoc  de  eis  &  to- 
tum honorem  Raimundi  Rogerii  &  unum 
modium  vini  de  ipsa  Gala.  Auditis  tôt  quae- 
rimoniis  superius  memoratis,  neque  Guil- 
lelmus  de  Limoso  neque  Tardivus  frater 
ejus  etiam  neque  amici  eorum  sunt  ausi 
facere  rectum  neque  valuerunt,  sed  ut 
nequissimi  ministri  &  infidèles  domini 
Raimundi  Trencavelli  potestatem...  Tan- 
dem accepto  consilio,  laudamento  amico- 
rum  suorum  pro  tantis  praesumptionibus 
&  malefactis  domno  Raimundo Trencavelli 
M  CGC  solidos  Morlanenses  emendaverunt 
&  omnia  praefata  unde  quaerimoniae  fac- 
tae  fuerant  absque  ulla  ipsorum  retinentia 
dimiserunt  &  dereliquerunt.  Hujus  rei 
sunt  testes  nos  Guillelmus  de  Sancto  Fe- 
lice  videlicet  vicarius  Carcassonae  &  Ade- 
marus  de  Conca  &  Bernardus  de  Isla  & 
Amblardus  Pilapulli,  Amelius  de  Phano- 
jove  &  Arnaldus  de  AltopuUo  &  Stephanus 
de  Brugera.  Quorum  omnium  jussu  &  pre- 
catu  Arnaldus  de  Clairano  scripsit  II^  feria, 
VIII  kalendas  decembris,  régnante  Lodo- 
vico  rege. 

VII.  —  Omnibus,  &c.'  Sit  vere  notum 
quod  Polverellus  de  Auriaco  &  Guillermus 
Pétri  ambo  fratres  conquerebantur  de  Pon- 
cio  de  Auriaco  &  de  Raimundo  de  Cuc  & 
de  Isarno  Ademar  de  castro  de  Auriaco, 
quod  Polverellus  &  Guillermus  Pétri  & 
Poncius  de  Auriaco  alter  alteri  juraverunt 
inter  se,  ita  ut  Poncius  de  Auriaco  illud 
castrum  non  aufferret  Polverello  neque 
Guillermo  Pétri  nec  Polverellus  Poncio  de 
Auriaco.  Et  si  forte  esset  homo  aut  foe- 
mina  qui  ipsum  castrum  subtraheret  seu 
abstulisset  Pulverello  vel  Guillermo  Pétri, 
Poncius  de  Auriaco  adjutor  illis  esse  de- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


buisset  quousque  illud  castrum  recupera- 
tum  habuissent,  &  e  converso  Polverellus 
&  Guillermus  Pétri  eandem  vicem  juste 
Poncio  de  Auriaco  reddent.  —  Item  Polve- 
rellus &  Guillermus  Pétri  conquesti  sunt 
de  Poncio  de  Auriaco  &  Raimundo  de  Cuc 
&  Isarno  Ademar  de  suo  castro  Auriaco 
quod  abstulerant  &  destruxerant,  sibi  recto 
oblato  in  manu  domini  Raimundi  Trenca- 
velli proconsulis  Biterrensis  cujus  castrum 
de  Auriaco  est  &  renuerunt  accipere.  Rur- 
sus  Polverellus  &  Guillermus  Pétri  con- 
questi sunt  de  Isarno  Ademar,  eo  quod  ipse 
Isarnus  Ademar  fecisset  castrum  &  forte- 
zam  in  Auriaco,  quod  pater  suus  numquam 
ibi  habuit.  —  Item  conquesti  sunt  Polve- 
rellus &  Guillermus  Pétri  de  Poncio  de 
Auriaco  &  Raimundo  de  Cuc  &  Isarno 
Ademar  de  malefactis  ferme  intolerabilibus 
&  infinitis,  quae  ille  &  adjutores  eorum 
fecerant  eis  frangendo  ecclesias  &  igni  ac- 
cendendo,  homines  &  foeminas  raubando 
&  occidendo ,  vineas  &  arbores  ,abscin- 
dendo  &  multa  alla  damna  eis  inferendo. — 
Finitis  quaerimoniis  praescriptis  denoten- 
tur  quaerimoniae  quas  Poncius  de  Auriaco 
&  Raimundus  de  Cuc  &  Isarnus  Ademar 
objiciunt  adversus  duos  fratres  praescrip- 
tos.  Conquerebatur  Poncius  de  Auriaco 
&  Raimundus  de  Cuc  &  Isarnus  Ademar  de 
Polverello  &  Guillermo  Pétri  duobus  fra- 
tribus,  eo  quia  ipsi  duo  fratres  auferebant 
eis  honorem  Bernardi  Poncii  eorum  fra- 
tris,  quem  scilicet  honorem  idem  Bernar- 
dus Poncius  dederat  illis.  Conquesti  sunt 
iterum  de  illis  duobus  fratribus  de  tantis 
damnis  &  ferme  infinitis  quos  ipsi  &  ad- 
jutores  eorum  intulerant  eis  frangendo 
ecclesias  &  igni  accendendo,  homines  & 
foeminas  raubando  &  occidendo  &  arbores 
abscindendo  &  multa  alla  malefacta  eis  in- 
ferendo.—  Auditis  utique  utriusque  partis 
allegationibus  in  potestate  Trencavelli  vi- 
cecomitis  domni  de  Auriaco,  stantibus  cum 
eo  domno  Poncio  Carcasonae  episcopo  & 
Guillermo  de  Isla  &  Berengario  de  Bru- 
gairolas  &  Guillermo  de  Sancto  Felice  & 
Guillermo  de  Durbant  &  Bernardo  Rai- 
mundi de  Canesuspenso  &  Raimundo  de 
Retorta  &  Poncio  de  Ferrol  &  Matananto, 
sicut  in  antea  Polverellus  &  Guillermus 
Pétri  &  Poncius  de  Auriaco  &  Raimundus 


Éd.orig. 

t.  II. 
col.  541. 


Vers 

ili52 


ii33 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


11^4 


de  Cuc  &  Isarnus  Ademar  dédissent  se  in  IX.  —  De  '  ista  hora  in  antea,  nos  duo  fra- 

manu  domni  Raymundi  Trencavelli  vice-  très,  Hugo  Escafredi  videlicet  &  Aymcricus 

comitis  ad  audiendum  rectum  &  recipien-  iilii  dominae  Martelae  quae  fuit,  non  deci- 

dum  ;  sed  postca  omnes  illi  gratum  &  libéra  piemus  te  Raymundum  Trencavelli  filium 

voluntate  tradiderunt  se  in  manu  ejusdcm  dominae  Caeciliaevicecomitissae  quae  fuit, 

domini  vicecomitis  Raymundi  Trencavelli  de  tuo  corpore  neque  de  tuis  menibris  ne- 

ad  finem  recipiendum,  quae  finis  tali  modo  que  de  castcUo  de  Brunicheld ,  &c.  Signum 

est  locuta  in  uno  &  concessa.  —  Polverel-  Sicardi  de  Lauraco  &  Willermi  Rigaldi  de 


An 
11 53 

i3 
lanvier. 


Besccda  &  Galardi  de  Phanojove  &  Amelii 
Cerdani  &  Isarni  de  Casilar.  Feria  lll=', 
idus  januarii,  régnante  Lodovico  rege, 
anno  M  C  LU. 

X. —  Anno'  M  c  Lir  Incarnationis  do- 
minicae.  Ugo  Escafredus  &  fratres  ejus 
Aymericus  scilicet  &  Isarnus  habuerunt 
causam  cum  domino  Raymundo  Tren- 
cavello,  quae  fuit  decisa  arbitrio  atque 
consilio  domini  R.  Tolosani  episcopi  & 
Sicardi  de  Lauraco  &  Bernardi  de  Ca- 
neto  &  Bertrandi  de  Belpodio  8c  Isarni  de 
Durnano  8c  Guillelmi  de  Sancto  Felice 
vicarii  Carcassensis  8c  Guillelmi  de  Aura 
cellerarii  Sancti  Pontii  8c  Gillaberti  de 
Castras,  Quaerebatur  autem  Ugo  Escafredi 
8c  frater  ejus  quod  dominus  Raymundus 
omnia  damna  praescripta  8c  malefacta  8c  Trencavellus  fecerat  injuste  valla  per  ter- 
omnes  quaerimonias  quas  de  illis  hucus-  ras  eorum  apud  Alsonam  ^  desiderabant 
que  fecerunt  atque  uUa  ratione  facere  po-  ut  ipsa  valla  demolirentur.  Super  hoc  vero 
tuerunt  ;  sed  si  forte  Poncius  de  Auriaco  capitulo  talis  fuit  data  sententia  a  prae- 
quaerimoniam  faciebat  de  Polverello  8c  dictis  ut  valla  non  destruerentur  quia  facta 
Guillermus  Pétri  vel  ipsi  de  eo  de  aliis  erant  ad  communem  utilitatem  tam  eorum 
rébus  8c  honoribus  exceptis  praenomina-  quam  aliorum  qui  aliquid  juris  habent  in 
tis,  illud  reconcilietur  ad  finem  consilio  villa  de  Alsona.  —  Item  Ugo  Escafredi  8c 
militum  de  Auriaco;  quod  si  fieri  non  po-  fratres  ejus  quaerebantur  de  domino  Ray- 
terit,veniant  in  poiestate  Raymundi Tren-  mundo  Trencavello,  quia  aufferebat  eis 
cavelli  proconsulis,  cujus  castrum  de  Au-  fidancias  8c  justitias  habitantium  hominum 
riaco  est,  in  praedicta  villa.  Super  hoc  itaque  capi- 

tulo talis  processit  decisio,  ut  si  homines, 
VIII. —  De"  ista  hora  in  antea,  ego  Jor-      qui  sunt  proprii  juris  eorum  eandem  vil- 
danus  filius  dominae  Feirandae  quae  fuit      lam  habitantes  vel  eorum  militum  qui  in 
non  decipiam  te  Raymundum  Trencavelli      eadem  habent  homines,  habuerint  aliquas 
filium    dominae    Caeciliae    vicecomitissae      lites  vel  causas  de  terris  vel  de  vineis  vel 


lus  8c  Guillermus  Pétri  bona  fide  8c  inten- 
tione  solvunt  8c  dimittunt  8c  omnino  con- 
donant  Poncio  de  Auriaco  8c  Raimundo  de 
Cuc  8c  Isarno  Ademar  omnia  damna  prae- 
scripta 8c  malefacta  8c  omnes  quaerimonias, 
quas  de  illis  hucusque  fecerunt  ac  de  illis 
facere  potueruiit,  praeter  bastidam  novam 
Isarni  Ademar,  quam  Polverellus  8c  Guil- 
lermus Pétri  debent  reiterare  in  tantum 
forciae  quantum  pater  Isarni  Ademar  w'xsus 
fuerat  habere  8c  tenere  in  die  obitus  sui, 
exceptis  fidanciis  quas  requirebant  in 
Isarno  Ademar  8c  Raimundo  de  Cuc,  si 
eum  dominus  requirat  in  militibus  sui  cas- 
tri.  —  Poncius  de  Auriaco  8c  Raimundus 
de  Cuc  8c  Isarnus  Ademar  bona  fide  8c  in- 
tentione  solvunt,  dimittunt  8c  omnino 
condonant  Polverello  8c  Guillermus  Pétri 


quae  fuit  de  tuo  corpore  neque  de  tuis 
membris  neque  de  castello  de  Brunichel , 
8cc.  Testes  Sicardus  de  Lauraco,  Willer- 
mus  Rigaldi  de  Besceda  8c  Galardus  de 
Phanojove  8c  Amelius  Cerdani  8c  Isarnus 
de  Castlar.  lii'' feria,  idus  januarii,  rég- 
nante Lodovico  rege,  anno  MCLIII. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


de  debitis  aut  etiam  de  aliis  rébus  propter 
quas  non  desideratur  corporalis  vindicta, 
tune  dominus  Raymundus  Trencavellus 
non  exigat  ab  eis  fidanciam  neque  justi- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i  5;  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.   167,  f""  1 37-1 39. 

'  Ibid.  V.  167,  f°  122. 


An 

Il  53 

l.iin  icr. 


An 
I  I  53 

Ho 
janvier. 


Ed.oric. 
t.  II,' 

col.  543. 


An 
u53 


Il35 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ii36 


tiam.  Si  aiitem  homines  habuerint  con- 
flictum  de  aliis  rébus  veluti  de  furto  vel 
de  homicidio  seu  de  sacrilegio  vel  de  per- 
jurio  vel  de  sanguinis  effusione  aiit  de 
fascinatione   seu  de   adulterio  &  de   frac- 


quod  petunt  in  predictis  honoribus,  alio- 
quin  resipiscaut.  Electionem  autem  dede- 
runt  domino  Raimundo  Trencavello  ut  eli- 
gat  de  testibus  Ugonis  Escafredi  &  fratrum 
ejus  duos  vel  très  quos  voluerit  ad  praes- 


tione   viarum    publicarum    &   omnino    de  tandum  sacramentum.  Et  e  contrario  haec 

qualibet  re  in  qua  est  desideranda  corpo-  eadem   electio  fuit   permissa  Ugoni  Esca- 

ralis  poena,  in  his  supradictis  casibus  &  in  fredi  &  fratribus  ejus  de   testibus   domini 

aliis  consimilibus   accipiat  dominus   Ray-  Raimundi  Trencavelli.  —  Item   fuit  que- 

mundus  Trencavellus  fidancias  &  justitiam  rela  inter  dominum   Raimundum  Trencà- 

tam    ab   hominibus    eorum    quam    ab   aliis  vellum    &    Ugonem    Escafredi    &    fratrum 

omnibus  hominibus  qui  habitant  in  eadem  ejus  de  localibus  quae  sunt  i'nfra  ambitum 

villa  cujuscumque  sint.  —  Item  Ugo  Esca-  cincti    interioris   ipsius  villae  &  de  turre 

fredi    &  frater  ejus   dicebant  duos   furnos  quae    est    in   ipso  cincto.   Super  hoc  talis 

ejusdem  villae  suos  esse  &  dominus  Ray-  processit    definitio,    ut    homines    habeant 

mundus  Trencavelli    in   eis   nihil    habere  ipsa  localia  quibus  divisa  &  data  sunt  cu- 

nisi   servitium    eorum,   quod    obtinuerunt  juscumque    sint.  Turrem    vero    habeat   & 

per   sententiam    praedictorum.  —  Simili-  teneat  serviens  domini  Raimundi  Trenca- 

ter  dicebant    fabricam    ejusdem   villae    de  velli  pro  eo  &  clavem  cincti  praefatij  Ugo 

relis    suam    esse    quam    obtinuerunt  j    alii  autem  Escafredi  &  fratres  ejus  habeant  in- 


autem  fabri,  si  in  villa  jamdicta  fuerint, 
illius  sint  in  cujus  honore  manebunt.  — 
Item  querebantur  quia  dominus  Raymun- 
dus  Trencavellus  aufferebat  eis  quosdam 
homines  quorum  nomina  sunt  haec  :  Petrus, 
S.  Bos  &  A.  Toïron  &  G.  quos  dominus 
Raymundus  Trencavellus  similiter  dicebat 
esse  suos  &  ab  utraque  parte  producti  sunt 
testes  in  médium  ;  quorum  qui  ex  parte 
domini  Raimundi  Trencavelli  accesserunt 
dicebant  se  vidisse  &  audivisse  quod  Ber- 
nardus  Atto  vicecbmes  pater  ejusdem,  Ceci- 


gressum  ad  iddem  cinctum  &  ab  eodem 
egressum  &  possint  ab  eo  exigere  suum 
jus  a  quolibet,  excepto  domino  Raimundo 
Trencavello  &  illius  successoribus.  — 
Item  petebat  Ugo  Escafredi  &  fratres  ejus 
M  solidos  quos  ei  debebat  dominus  de  Bi- 
terri,  &  pro  eis  alligaverat  ipsis  pignori 
Alaracum.  Quod  sic  fuit  per  sententiam 
praedictorum  sopitum,  ut  dominus  Ray- 
mundus Trencavellus  faciat  tenere  sine 
inquietudine  supradictum  pignus  vel  sol- 
vat  eis  praedictam  pecuniam,  arbitrio  & 


lia  mater  ejus  &  Rogerius  de  Biterri  frater  dispositione    Guillelmi    de   Sancto    Felice 

ipsius  habuerant  eos  pro  suis  &  tenuerant,  &  Pétri  de  Ar'^encs.  —  Item   erat  querela 

&  albergam  multotiens   ab   his  habuerant  inter  eos  de  villa  Soricinensi,  a  qua  peti- 

sicut   &    a  suis   hominibus   sine   querela.  tione  Ugo  Escafredi  &  fratres  ejus  cecide- 

Ipsi  vero  qui  ex  parte  Ugonis  Escafredi  &  runt,  &  dominus  Raymundus  Trencavel- 

fratrum  ejus  producti  erant  dicebant  sévi-  lus  obtinuit  ut  maneret  villa  Soricinensis 

disse  &  audisse  quia  Petrus  Guillelmi  de  in  eodem  loco  ubi  est  sita  &  ut  eam  pro- 

Rocafort  &  fîlii  ejus  per  longum   tempus  tegeret  ab  infestatione  omnium  hominum. 

eos  ut  suos  homines  habuerant  &  ab  eis  —  Dominus   autem   Raymundus  Trenca- 

albergam   &  questas   &  alia  sicuti   a   suis  vellus  querebatur  de  Ugone  Escafredi  & 

hominibus   exegerant  sine  querela.  Super  fratribus  ejus,  eo  quod  non  reddebant  ei 

hoc  itaque   talis    fuit  lata  sententia   ut   si  castrum  de  Rocafort  secundum  quod  ei  ju- 

duo  vel    très    ex   parte   domini    Raimundi  raverant.  Ad  quod  dicebant  se   non  posse 

Trencavelli  jurejurandoaffirmaverint quod  reddere  contra  voluntatem  Jordani  de  Ro- 

testificati  sunt,  habeat  dominus  Raimun-  cafort  sui  pariarii  propter  quasdam  ratio- 

dus   Trencavellus  in   predictis    hominibus  nés   quas    ipse   Jordanus   opponit   domino 

id  quod  desiderat  secundum  eorum  testi-  Raymundo  Trencavelli.  Quod  sic  fuit  sen- 

monia.  Similiter  si  duo  vel  très  testes  Ugo-  tentia  supradictorum  decisum   ut  Ugo  Es- 

nis  Escafredi  &  fratrum   ejus  jurejurando  cafredi  &  fratres  illius  habeant  taiem  Jor- 

affirmaverint  quod  testificati  sunt,  habeant  danum  de  Rocafort  ut  stet  in  judicio  cum 


An 
i53 


An 
M  53 


Il3j 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ii38 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  544. 


An 
1 153 

i"' avril. 


domino  Raymundo  Trencavello.  —  Multae  trum  in  qiio  infra   muros  stabitis  nobis  & 

autem  &  aliae  quaerelae  de  debitis  &  de  nunciis   nostris   fideliter    tradatis  &    red- 

baratis  erant  inter  eos,  sed  dominus  Ray-  datis,  &  quaiido  recedere  vellemus,  ipsum 

niundus  Treiicavellus  eas  omnino  dimisit  castrum  &  mansum  &  omnes  forcias  ipsius 

eis,  &  e  contrario  similiter  Ugo  Escafredi  castelli  retento   nostro   dominio   plenario 

&  fratres    ejus    dimiserunt   ei.    Et    ita    in  vobis  reddemus.  Tu  autem  &  omnis  poste- 

bona  pace  &  fine  remanserunt.  —  Super  "ritas  tua  de  ipso  Castro  &  absque  illo  sitis 

omnia  vero  hoc  sciendum  est,  quod  in  ea-  nobis  &  nostris  membris  atque  corporibus 

dem   causa  Ugo    Escafredi   &   fratres  ejus  adversus  omnes  homines  in  omnibus  &  de 

confessi  sunt  quicquid  habent  vel  aiius  pro  omnibus  ab  hoc  die  in  antea  fidèles  defen- 

eis  in  villa  de  Alsona  &  in   terminis  ejus  sores  &  adjutores.  Ego  &  nostri  si  homo 

&  possident,  totum  habent  &  tenent  a  do-  aut  femina  ipsum  castellum  vobis  ampara- 

mino    Raymundo   Trencavelli.    Hujus    rei  verit  ero  dehinc  &  successores  mei  légales 

sunt    testes    Petrus    de   Ar'^encs   &    Petrus  guirentes  &  defensores  vobis.  Dono  etiam 

Regina   de   Podio    &  Bernardus    Pilapulli  vobis  omnes  terras  meas  quas  in  terminio 

&  Amblardus   frater  ejus  &  Bernardus  de  ejusdem  castelli  habeo  &  habere  debeo  ad 

Villauhgud    &   Amelius    de    Phanojove    &  habendum  &  ad  tenendum  &  ad  laboran- 

Raymundus    de   Villanova,    quorum    om-  dum,  ut  de  fructibus  earum  nobis  quintum 

nium  jussu,  &c.  Arnaldus  de  Clairano  hoc  fideliter  reddatis,  vendere  neque  impigno- 

scripsit  feria  VI',  m   kalendas  februarii,  rare    sine    consilio    bajuli    mei    eas    nullo 


régnante  Lodovico  rege. 

XI.  —  Anno'  MCLIII  Incarnacionis  do- 
minice.  Ego  Raymundus  Trencavelli  Bi- 
terrensis  vicecomes  dono  tibi  Rogerio  de 
Sancto  Benedicto  ac  tue  posteritati  meum 
castellum  quod  vocatur  Eisalabra,  videlicet 
cinctum  superiorem  cum  suis  exitibus  at- 


modo  possitis.  Sicut  superius  est  dictum, 
ego  Raymundus  Trencavelli  omnia  pre- 
nominata  dono  vobis  &  omni  posteritati 
vestre,  salva  nostra  fidelitate  &  dominio 
successorum  meorum  in  perpetuum  ad  feu-' 
dum.  —  Ego  Rogerius  de  Sancto  Benedicto 
&  per  me  &  per  omnes  successores  meos 
omnia    superius    memorata   a   te    domino 


que  redditibus  &  cum  omnibus  forciis  que  meo  RaymundoTrencavelli,  salva  tuafide- 

hodie  ibi  sunt  &  cum  ipsis  quas  deinde  ibi  litate  &  dominio  &  omnium  successorum 

faciès,  sub  tali  vero  conditione   ut  ipsum  tuorum,  justa  intencione  per  feudum  reci- 

cinctum,  quem  vocamus  castellum,  habeatis  pio,  &  sicut  superius  est  scriptum  in  om- 

&  possideatis,  &  bene  ac  firmiter  edifica-  nibus  &  de  omnibus  prenominatis  fidelis 

tum  &  clausum  mûris  &  condirectum  de  ero  vobis  dum  vixero  &  omnis  posteritas 

aliis  rébus  que  honeste  videantur  inquiri,  mea   per  haec   sancta  quatuor  Evangelia. 

salva  fidelitate  mea  &  dominio  integro  meo-  Testes  hujus  rei  suntGuilhermus  de  Sancto 

rumque  omnium  successorum,  teneatis.  Et  Felice    vicarius    Carcassone    &    Otto     de 

in   quacumque    hora   ipsum  castellum    aut  Cadarona  &  Bernardus  Pilapulli   &  Guil- 

partem  illius  ego  vel  successores  mei  vel  lelmus  de  Fazendeiras  &  R.  Patul,  quorum 

aliquis   ex  eis   in   nostra  potestate  habere  jussu  &  domini  Raymundi  Trencavelli  Ar- 

&  tenere  vellemus  seu  nuncium  nostrum  naldus  de   Clairano   hoc   scripsit   jubente 

sive  nuncios  hac  de  causa  scilicet  ad  re-  Rogerio    de   Sancto    Benedicto    IV="  feria, 

quirendum  &  ad  recipiendum  ipsum  cas-  kalendis  aprilis,  régnante  Lodovico  rege. 
trum  ad  vos  mittemus,  statim  absque  omni 

dilatione    cum    omnibus    forciis    quae    ibi  XII. —  Haec'   est    concordia    quae  fuit 

aliquo  modo  tune  facte  fuerint,  salva  nos-  facta  &  finis  inter  dominum  Raymundum 

tra  fidelitate  &  dominio,  absque  ulla  nostra  Trencavelli  &  Rogerium  de  Cabarc^  &  Mi- 

deceptione  ipsum   &  totum   mansum  ves-  ronem  fratrem  illius  &  Petrum  Rogerium 


An 
Il  53 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5;  &  copie  '  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5;  &  copie 

dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio-       dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  167,  f"'*  137-139.  nale,  v.   167,  f°  139. 


An 
ii53 


189 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


II 40 


de  Cabarc^  &  Bernardum  fratrem  ejus  de 
omnibus  clamis  &  querimoniis  quas  alter 
alteri  juste  sive  injuste  imponebat.  De  qui- 
bus  scilicet   clamis  &   querimoniis  domi- 


Bernardi  Astre  &  fratrum  illius  ac  tenen- 
tias  eorum.  Sicut  superius  est  notatum,  sic 
finis  praedictus  maneat  stabilis  atque  fir- 
mus.  Cujus  scilicet  finis  sunt  testes  domi- 


An 
Il  53 


nus    Raymundus   Trencavelli    obtulit    eis  nus  Pontius  Carcassonae  episcopus,  Ber- 

rectum,  qui   magis  voluerunt  &  elegerunt  nardus  de  Caneto,  Guilhelmus   de  Sancto 

sibi  finem  quam  rectum.  Auditis  utriusque  Felice  vicarius  Carcassonae  &  Bernardus 

partis   querimoniis   atque    responsis,   do-  Bonushomo    de   Altopullo,    Aimericus    de 

minus   Pontius  Carcassensis   episcopus   &  Barbairano   &   Guillelmus   Xaberti    frater 

Bernardus    de    Caneto    caeterique    homi-  illius  &   Pontius  Ferrol  &  Guillelmus  de 

nés  subditi  domini  Raymundi  Trencavelli  Aragon  &  Rogerius   frater  ipsius,  quorum 

&   amici    Rogerii    de    Cabare'{  &   Mironis  omnium  jussu   &  domini  Raimundi  Tren- 

fratris  ejus  &  Pétri   Rogerii   &   Bernardi  cavelli,  &c.  Arnaldus  de  Clairano  scripsit 

fratris  illius,  sub  eorum   assensu  &  voce  III^  feria,  XVI  kalendas  julii,  anno  MCLIII. 
finem  subsequentem  de  illorum  quaerimo- 

niis  ipsis  statuerunt,  qui  videlicet  finis  at-  XIII.  —  In'  nomine,  &c.  Ego  Raymun- 

que    concordia   talis    est.   Dominus    Ray-  dus  Trencavelli  dono  tibi  Isarno  de  Podio 

mundus  Trencavelli   donat    eis   &   laudat  Laurentii  &  Petro  fratri  tuo  &  vestris  filiis 

mercatum  in  castello  de  Cabareo^  in  domi-  légitime  natis  castrum  quod  Verdala  dici- 

nicis  diebus  &  donat  eis  MD  solidos  Mer-  tur  ad  fevum ,  quidquid  in  ipso  habeo  vel 

gorenses     per    duos     terminos    usque    ad  a  me  inibi  habetur,  hoc  modo  tamen  quati- 

unum  annum  peractum,  &  donat  eis  licen-  nus   ibi    in  turribus   vel   mûris  vel   fossis 

tiam   aedificandi   &  habendi   castellum    in  nullas  praeter  meam  voluntatem  munitio- 

castlar  de  Surdaspina,  sicut  dominus   Ro-  nés  alias  praeter  quas   nunc  habet  facere 

*  gerius   ipsum  castlar  dudum  dédit  eis,  &  praesumatur.    Hoc   addentes  quod  si    ego 

si  forte  in  ipso  castlar  bastimentum  fece-  ad  partes  illas  applicuero,  tu  per  te  vel 

rint,  salva  fidelitate&  juribus  domini  Rai-  villicum  tuum  albergum  quem  habere  vel 

mundi  Trencavelli    ipsiusque    posteritatis  quomodo   illic  solitus  sum   ut  fiât  dispo- 

bastimentum  faciant  ibi  &  teneant,  &  post-  nas,  &  si  mei  homines  quos  naturales  vo- 

posita  omni   mala   occasione   ipsum  ei  ac  camus  de  meis  honoribus  illic  intraverint 

suae  posteritati  fideliter  jurent.  —  Item  do-  vel  illic  mansionem  fecerint  vel  stativam 

nat  &  autorizat  eis  retentis  ibi  suis  juribus  habuerint,  servicium  mihi  impendant,  vel 

omnes  feudos  quos  patres  eorum  atque  avi  si   facere    recusaverint,  a  me   vel   a  meis 

habuerunt  &  tenuerunt  a  domino  B.  Ato-  proutvoluero  ibidem  cogantur.  Ad  submo- 

nis  vicecomite,  excepto  feudo  de  Selano  &  nitionem  vero  meam  vos  &  filii  vestri  mihi 

castello  de  Aragon.  —  Rogerius  Je  CaZ'are'^  &  meis  successoribus  hoc  castrum  jurare 

&  Miro   frater  ejus  &  Petrus  Rogerii  de  &  reddere  debetis.  Hoc  donum  factum  est 

CaAare!(  &  Bernardus  frater  illius  gratis  ac  anno  ab.  Incarnatione  dominica  MCLiii, 

spontanea   voluntate   sua   diffiniunt  atque  in   praesentia  testium   quos  ipse  Trenca- 

omni  tempore  derelinquunt  domino  Rai-  vellus  subrogari  praecepit,  Bertrandi  scili- 

mundo  Trencavelli  ipsiusque    toti    poste-  cet  de  Vallato,   Pétri  Vassalli ,  Guilaberti 

ritati  omnes   clamos  &   querimonias  quos  de  Castras,  Bernardi  de  Miravalle  &  Guil- 

usque  hodie  ulla  occasione  vel  voce  de  eo  hermi  ejus  agnati  &  Pétri  de  Montespinio, 

fecerunt,  &  dimittunt  atque  diffiniunt  ei  Guilhermi  abbatis  Soricinensis,  Arnaldi  del 

absque  ulla  ipsorum  reservatione  ac  pro-  Ga,  Bernardi  de  Apella,  Guilhaberti  Aude- 

pinquorum   eorum   omnes  querimonias  &  haut,  Bernardi  Audebaut,  in  ecclesia  Sancti 

clamos  quos  ei  faciebant  de  villa  de  Selano  Vincentii  de  Castras,  Vlll  kalendas  septem- 

&  de  omnibus  terminiis  ipsius,  &  simili-  bres,  Raymundo    episcopo   in   Tolosa  se- 

ter  derelinquunt  ei  atque  diffiniunt  totum  deiite,  régnante  Lodovico  Francorum  rege. 
hoc  quod  ipsi  aliquo  modo  ei  requirebant 

&    clamabant    in    tOtO   castello    de   Aragon-  '  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  1  5;  &  copie 

tamen  in  villa  de  Selano  retinent  mansum  dans  la  coll.  Doat,à  la  Bibliot.  nat.,  v.  167,  £0290. 


An 
ii53 

2  5  août. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  545. 


II4I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1142 


586.  —  CCCCLXXXII 


Ed.orig. 

t.  11. 
col.  532. 


An 
I  i5i 

i5 
janvier. 


~  atque  omni  vestrae  posteritati  meam  vil- 
lam  quae  vocatur  Leucum  in  comitatu 
Carcassonae,  sicut  Guilhennus  Comes  pa- 
ter  vester   a   Bernardo-Atone   vicecomite 

Actes  touchant  Vexécution   du  testa-  domino  &   pâtre   meo   melius   &   firmius 

ment   de    Roger,    vicomte    de    Car-  ^^^"it  &  tenuit  bona  fide  &  intentione, 

&  meam  albergam  quam  habeo  &   habere 

cassonne.  ,  ,       •     ai    1          o   •      -ni    \t-     -i- 

debeo  in  Aladerno  &  in  villa  de  Virciliano 

I.  —  Anno  ■    M  CL    Incarnationis    do-  &  in  villa  quae  vocatur  Casais.  S'xcnt  supe- 

minicae.    Nos    fratres   Guilhelmus  Comes  rius  est  dictum,  sic  meam  villam  praefatam 

videlicet  atque  Bernardus  donamus  &  di-  de  Leuco  &  meas  albergas  trium  villarum 

mittimus    atque     ditfinimus     omnibusque  praedictarum   bona   fide  derelinquo  vobis 

modis  omni  occasione  mala  remota  desam-  omni  occasione    mala   remota ,  ut  vos  ac 

paramus   Domino  Deo    &  beatae    Mariae  posteritas  vestra  omnia  jamdicta  habeatis 

&  vobis  Berengario  Crassensis  monasterii  &  teneatis  a  me  &  posteritate  mea  in  feu- 

ejusdem  beatae  Mariae  abbati  &  vobis  Ar-  dum,  &  villam  de  Leuco  babeatis  &  tenea- 

naldo  de  Villaborras  priori  omnique  con-  tis  sicut  jamdictus  pater  vester  a  comemo- 

ventui  praefati  monasterii   tam  praesenti  rato  pâtre  meo  &  cum  illo  eam  habuit  & 

quam  futuro,  villam  de  Casilaco  quam  nobis  tenuit  absque  omni  vestro  inganno.  Ipsam 

clamabatis,&c.  Huic  praedictae  diffinitioni  autem    villam    de   Leuco    &   très  albergas 

&  honori  damus  vobis  guirentem  Raymun-  superius    dictas    dono    &    emendo    vobis 

dum  Trencavellum  &  adjutorem  ac  defen-  propter  villam  de  Casalaco,  quam  scilicet 

sorem,  qui  &  tota  posteritas  ipsius  villam  villam  reddidistis  &  dereliquistis  Domino 

praedictam  &  omnes  termines  illius  faciat  Deo  &  beatae  Mariae  Crassae  &  conventui 

vobis  habere  &  tenere  absque  inganno.  Hu-  monasterii  ejusdem  loci,  &  sic   ista  carta 

jus  diffinitionis  est  testis  dominus  Raymun-  firma  &  stabilis  in  perpetuum  maneat.  Si 

dusTrencavellusqui  cartam  istam  italauda-  vero  homo   aut  foemina,  &c.    Hujus  do- 

vit,  &  Guilhelmus  de  Sancto  Felicevicarius  nationis  &  emendationis  sunt  testes  Guil- 

Carcassensis  &  dominus  Bernardus  de  Ca-  lelmus  de  Sancto  Felice  vicarius  Carcas- 

neto  &  Guilhelmus  Xaberti  de  Barbairano  sensis  &  dominus  Bernardus  de  Caneto  & 

&  Petrus  de  Tresmaîs  &  Petrus  de  Podio  Ademar  de  Couchas  &  Bernardus  de  Cla- 

&  Pontius  Ferrol  &  Bernardus  Pelapulli  romonte  &  Arnaldus  frater  illius  &  Petrus 

&   Guilhelmus  Pelapulli   frater  illius,  qui  Raymundus   de   Rosticano    &   Raymundus 

omnes  banc  cartam  ita  firmaverunt.  Quo-  Comes.  Arnaldus   de  Clairano  hoc   scrip- 

rum   jussu  Arnaldus  de   Clairano   scripsit  sit,  &c.  lli'  feria,  xvii  kalendas  februarii, 

hoc   feria   IIP,  xviii    kalendas   februarii,  régnante  Lodovico  rege, 
régnante  Ludovico  rege'. 


An 
I  i5i 


An 


II.  —  Anno'.  M  CL  Incarnationis  domi- 
f.       nicae.  Ego  Raymundus  Trencavelli  dono 
g       insuper  &  concedo  vobis  duobus  fratribus 
janvier.   Guillelmo    videlicet    Comiti    &    Bernardo 

'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  copie  dans 
la  coUect.  Doat,  à  la  Biblioth.  nat.,  v.  66,  f°  iBj. 

Mly  a  erreur  soit  dans  la  férié,  soit  dans  la  date 
du  jour;  cette  pièce-est  certainement  de  i  i5i  (n.  st.); 
comme  la  charte  suivante  dans  laquelle  tous  les 
éléments  de  date  s'accordent  parfaitement.  [A.  M.] 

'  Château  de  Foix,  caisse  i  5,  &  archives  de  la  ca- 
thédrale de  Carcassonne,  &  copie  dans  la  collection 
Doat,  à  la  Biblioth.  nat.,  v.  167,  f°  5o.  —  D.  Mar- 
tène,  Thésaurus  novus  anecdotorum,  t.  i,  c.  i)io. 


587.  —  CCCCLXXXV 

Accord  entre  Ermengarde,  vicomtesse 

de  Narbonne.   6*  Raimond  Trenca-  Éd.orig. 

1. 11, 

Vel\  col.  535. 


JURO     ego    Hermengardis    vicecomitissa       An 
Narbonae  quae   fui  filia   Hermengardis      ' 
tibi    Raymundo    Trencavello    qui    fuisti     jufiiet. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i  5.  —  Archi- 
ves du  domaine  de  Montpellier,  viguerie  de  Nar- 
bonne; hommages,  n.  3. 


An 
I  i5i 


II43 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1144 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  536. 


filius  Caeciliae,  quod  de  ista  hora  in  antea  Sancto   Felice    &    Aucterius    de    Podio    & 

fîdelis  ero  tibi  de  tua  vita  &  de  tuis  mem-  Bernardus    Raymundi   de   Campenduto   & 

bris  quae  corpori  tuo  adhaerent  &  de  tuis  Petrus  Segerii  de  Biterri  &  Petrus  de  Mi- 

civitatibus  totis  &  de  ipsis  forteziis  quae  nerva  &  Guillelmus  de  Durbano  &  Geral- 

ibi  hodie  sunt  &  in  antea  ibi   erunt  &  de  dus  de   Narbona  &   Bertrandus  de  Sancto 

ipsis   tuis  castellis  &  de  ipsis  tuis  alodiis  Nazario  &  Guillelmus  de  Pictavo.  Arnal- 

&  feudis  &  de  ipsis  tuis  bajuliis  &  de  totis  dus    de    Clairano    hoc    scripsit    rogatus    a 

honoribus    quos    hodie    habes    &    habere  praedicta  Hermengardi  &  a  testibus  prae- 

debes  &  homines  &  foeminae  habere  de-  dictis. 

bent  de  te.  —  Ego  praedicta  Hermengardis  Juro  ego  Raimundus  Trencavelli  filius 

de  bis  omnibus  supradictis  non  tibi  totum  Caeciliae  vobis  Ermengardi  vicecomitissae 

neque  aliquam    partem  tollam  nec  homo  Narbonae, quae  fuisti  filia  Ermengar- 

vel    homines,    foemina    vel   foeminae    per  dis,  quod  de  hora  ista  in  antea  fidelis  ero 

meum  ingenium  nec  per  meum  consilium  vobis  de  tua  vita  &  de  tuis  membris  quae 

nec  per  meum   assentimentum.    Et  si  erit  tuo  corpori  se  tenent  &  de  tuis  civitatibus, 

homo  vel  homines,  foemina  vel  foeminae  &  fidelis  adjutor  ero  tibi  de  omnibus  prae- 

qui  de  istis  omnibus  praedictis  tibi  aliquid  dictis  per  fidem  sine   tuo   inganno  contra 

tollant,  ego  Hermengardis  praedicta  cum  omnes  homines,  excepto  comité  Barchino- 

illo  vel  cum  illa  vel  cum  illis  finem  neque  nensi  &  comité  Tolosano  &  Sancti  Egidii 

societatem   nec  amorem  habebo  ad   tuum  &  excepto  Bernardo-Atone  fratre  meo    & 

damnum ,    sed    per    quantas   vices    tu    me  comité  Ruthenensi  &  archiepiscopo  Nar- 

commonueris  per  te  ipsum  aut  per  tuum  bonensi  &  exceptis  hominibus  de  meis  ter- 

raissum  aut  per  tuos  misses,  &  commonere  ris    unde    tibi    directum    facere   faciam    si 

me  non  vetabo,  fidelis  adjutor  ero  tibi  de  potuero,  &c.  {comme  dans  l'acte  précédent.) 

omnibus    praedictis    per   fidem    sine    tuo  Factum    hoc   sacramentum  vp   feria,  xill 

inganno  &  contra  omnes  homines,  excepto  kalendas  augustas,  anno  MCLI,  &c. 
comité  Barchinonensi  &  excepto  comité 
Tolosano  &  comité  Ruthenensi  &  archi- 
episcopo  Narbonensi  &  exceptis  homini- 
bus de  terris  meis,  unde  directum  tibi  fa- 
cere potuero  &  faciam-  sin  autem,  de  illis 
adjutor  ero  tibi  absque  inganno.  Et  si  ego 
vel  aliquis  de  mea  terra  ullum  malefactum 
tibi  fecerimus,  ego  tibi  emendabo  &  emen- 
dare  faciam  quando  tu  me  commonueris 
per  te  ipsum  aut  per  tuum  nuncium  infra 
ipsos  primos  LX  dies  ;  &  si  facere  non  pos 


588. 

Donation    d'une   fontaine    à    l'église 
d'Esplra^ . 

N  nomine  Domini.  Notum  sit  quod  ego 


An 
ii5i 


luntates  faciendas  sine  blandimento  ali- 
cujus  personae,  ad  liberum  &  francum 
alodiumj  &  est  manifestum.  Qui  disrum- 

'  Cartulaire  d'Espira,  &  copie  dans  la  collection 
Moreau,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  64,  i°  i83. 


An 
ii5i 


IN  n 
Oto  miles  de  Parietibus-tortis  &  con- 
jux  mea  Giraulla,  dono  Domino  Deo  & 
sem ,  adjutor  tibi  tuisque  ero.  sine  tuo  Sanctae  Mariae  de  Aspirano  &  Arnallo  octobre, 
tuorumque  inganno.  Et  de  ista  hora  in  Seniofredi  ejusdem  loci  priori  &  ceteris 
antea  non  manutenebo  hominem  neque  clericis  regularibus  qui  ibi  sunt  &  in  antea 
foeminam  de  tuis  terris  neque  de  tuis  erunt,  fontem  quem  vocant  de  Nastes  & 
honoribus  neque  de  tua  justitia  ad  tuum  totam  cavernam  de  vestro  campo  usque  ad 
damnum  me  sciente.  Sicut  superius  scrip-  vestram  rieram  &  de  una  ripa  usque  ad 
tum  est,  sic  totum  tibi  tenebo  &  attendero  aliam  ripam  &  circum  circa  quantum  ne- 
recta  fide  sine  inganno,  excepto  quantum  cesse  fuerit  ad  illam  ad  imprivium  totum 
inde  tu  mihi  absolveris  tuis  gratis  animis  interius  &  superius  ad  omnes  vestras  voi- 
sine forcia,  per  Deum  &  haec  sancta  Evan- 
gelia.  Factum  est  hoc  sacramentum  Vl"  fe- 
ria,  XIII  kalendas  augustas,  anno  M  CLI 
Incarnationis  dominicae,  régnante  Lodo- 
vico  rege.  Hujus  rei  sunt  testes  Beren- 
garius  abbas   Crassensis  &  Guillelmus   de 


An 
1 1 5i 


II45 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


II 46 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  536. 


An 


22 
octobre. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  537. 


père  voluerit,  in  diiplo  conipoiiat  &  pos- 
tea  haec  carta  firma  &  stabilis  perrnaneat 
omni  tempore.  Actum  est*  hoc  kalendis 
octobris,  anno  Christi  MCLI,  régnante 
Lodoico  rege  in  Francia.  Signuni  Otonis 
militis  de  Parietibus.  Signum  Giraulla, 
nos  insimul  qui  istam  cartam  fîeri  jussi- 
mus,  fîrmavimus,  laudavimus  &  testes  fir- 
mare  rogavimus.  Signum  Gaucelmi  de  Bes- 
sans.  Signum  Guilielmi  praesbiteri.  Signum 
Argimil  praesbiteri.  Signum  Renardi.  Ber- 
nardus  sacerdos  rogatus  scripsit  die  &  anno 
quo  supra. 


589. 


CCCCLXXXVI 


Témoignage  rendu  par  V archevêque  de 
Narbonne  6*  Vévêque  d'Aptj  tou- 
chant l'abbaye  de  Saint-Gilles  \ 

ANNO  ab  Incarnatione  Domini  M^CLI, 
régnante  Ludovico  rege  Francorum, 
XI  kalendas  novembris,  juraverunt  tactis 
sacrosanctis  Evangeliis  domnus  Petrus  Nar- 
bonensis  archiepiscopus  &  Raimundus  Ap- 
tensis  episcopus  &  (corrig.  de)  guirpitione 
Raimundi  comitis  de  honore  Sancti  Egidii, 
in  presencia  Aldeberti  Nemausensis  epi- 
scopi  &  Rostanni  prioris  Sancti  Egidii  & 
Pétri  de  Logriano  dechani  &  Bernardi  de 
Cabreriis   camerarii  &    Pétri  de  Brodeto, 

Pétri  Ruffi   armarii Raimundi  de  Lu- 

nello,  Ugonis  de  Argenteriis,  Bertranni  de 
Brodeto,  Radulfi  Anglici ,  Bertranni  de 
Sancto  Victore  ,  Guilielmi  Richerii,  Pétri 
de  Coliat-:^,  Jordani  de  Cerveria,  Pétri  Deo- 
dati,  Gaufredi  pictoris,  Guilielmi  de  U^e-:^, 
Pétri  de  SpiTiaw^on,  Berengarii  Ricardi  filii 
Raimundi  de  Baucio,  Johannis  filii  Roce- 
lini  de  Lunello,  Poncii  Bernardi  sacriste 
Nemausensis,  Bernardi   de  Salis  canonici 

'  Baluze,  Mémoires  pour  l'Histoire  du  Languedoc, 
n.  19;  bibliothèque  du  roi.  [Collationné  sur  J.  3  i  7, 
n.  9,  pièce  8,  copie  notariée  du  treizième  siècle. 
On  trouve  une  autre  copie  de  cet  acte  datant  à  peu 
près  de  la  fin  du  douzième  siècle  dans  le  ms.  la- 
tin 1  loi  8,  i°  73  v°,  bullaire  &  cartulaire  de  Saint- 
Gilles.  Malheureusement  cette  partie  du  manuscrit 
est  presque  entièrement  effacée.] 


Narbonensis,  Ricardi  Draperii  consulis, 
Guilielmi  Bezoni  consulis,  Guilielmi  Ynibi- 
loti,  Raimundi  de  Arenis  jurisperiti,  Ber- 
nardi Raimundi  de  Arenis,  Radulfi  legif- 
feri,  Guilielmi  de  Castronovo,  &c.  Et 
eorum  depositiones  hujusmodi  sunt. 

«  Ego  Petrus  sancte  Narbonensis  eccle- 
sie  archiepiscopus  vidi  &  audivi  quod 
Raimundus  cornes  Jherosolimam  iturus 
in  capitulo  Sancti  Egidii  dimisit  &  guir- 
pivit  Deo  &  beato  Egidio  &  monachis 
ejusdem  cenobii  quicquid  juste  vel  in- 
juste possidebat  vel  possidere  videbatur  in 
villa  vel  territorio  Sancti  Egidii.  Et  audivi 
ab  abbate  Odilone  qui  tune  erat  &  a  mo- 
nachis qui  présentes  fuerant  quod  idem 
fecerat  in  concilio  Nemausensi  celebrato 
a  domno  papa  Urbano  II".  Et  vidi  quod 
abbates  Odilo,  Stephanus  &  Ugo  libère  & 
absque  impedimento  possederunt  &  ha- 
buerunt  omnia  quecumque  cornes  posse- 
derat  in  villa  &  territorio  Sancti  Egidii. 
Vidi  preterea  &  audivi  quod  eandem  guir- 
pitionem  Yldefonsus  comes  filius  ejus  fecit 
in  manu  Ugonis  abbatis  Sancti  Egidii.  Et 
vidi  &  audivi  quod  Raimundus  Dechanus 
de  Poscheriis  recognovit  abbati  Ugoni  & 
michi  postea  quod  quicquid  habebat  in 
villa  &  territorio  Sancti  Egidii  tenebat  ad 
feudum  de  abbate  Sancti  Egidii  &  mona- 
chis ;  &  Rostannus  de  Poscheriis  filius  ejus 
hoc  idem  postea  recognovit  &  propter  hoc 
hominium  michi  fecit  ex  mandato  patris 
sui.  Vidi  preterea  &  audivi  quod  Bernar- 
dus  Pétri,  pater  Pétri  Eugerii,  specialiter 
recognovit  abbati  Ugoni  vicariam  tocius 
ville  Sancti  Egidii  &  omnia  alla  que  ha- 
bebat vel  possidebat  in  villa  vel  terri- 
torio Sancti  Egidii  feudi  titulo  nomine 
Sancti  Egidii  habebat  &  possidebat  & 
propter  hoc  hominium  abbati  Ugoni  fecit 
&  fidelitatem  juravit,  &  idem  postea  fecit 
michi  Petrus  Eugerius  filius  ejus.  » 

«  Ego  Raimundus  Aptensis  episcopus 
vidi  &  audivi  quod  Raimundus  comes  in 
ca])itulo  Sancti  Egidii  dimisit  &  guirpivit 
abbati  Odiloni  &  monachis  Sancti  Egidii 
&  in  perpetuum  concessit  quicquid  juste 
vel  injuste  habebat  &  possidebat  in  villa  & 
territorio  Sancti  Egidii.  Et  audivi  a  mona- 
chis qui  interfuerant  quod  idem  fecerat  in 
concilio    Nemausensi   celebrato  a   domno 


An 
I  i5i 


An 
I  i5i 


II47 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1148 


An 
I  ]5i 

Éd.orig. 

t.  H, 
col.  538. 


papa  Urbano  11°,  &  vidi  instrumeiitum  secunda  feria  prima  post  Pascha  incipientes 
guirpitionis  Raimundi  comitis  sigillo  sig-  fieri  volo  atque  decerno,  laudo  &  concedo 
natum.  Postea   vidi   quod    abbates  Odilo,      omnibus  vobij    predictis  &   successoribus 


Stephanus  &  Ugo  diu  tenuerunt  &  posse- 
derunt  per  se  vel  per  alios  omnes  posses- 
siones,  omnia  usatica  que  cornes  posséderai 
in  villa  &  territorio  Sancti  Egidii.  Et  vidi 
&  audivi  quod  Raimundus  Decbanus  de 
Poscheriis  recognovit  abbati  Ugoni  quod 
quicquid  habebat  in  villa  &  territorio 
Sancti  Egidii,  tenebat  ad  feudum  de  abbate 
Sancti  Egidii  &  monachis.  Vidi  preterea  & 
audivi  quod  Bernardus  Pétri,  pater  Pétri 
Eugerii,  specialiter  recognovit  abbati  Ste- 


vestris  per  me  &  per  meos  medietateni 
omnium  usaticorum  &  omnium  leddarum 
que  ex  ipsis  nundinis  exierint.  Hec  omnia 
sicut  suprascripta  sunt  vobis  laudo  &  con- 
cedo ut  ea  de  me  &  meis  ad  feudum  vos 
&  vestri  in  perpetuum  habeatis  &  teneatis. 
excepto  eo  quod  de  corda  &  quintali  & 
sextario  rossî  acipio  &  eo  quod  in  nundinis 
feste  béate  Marie  &  in  uno  mercato  men- 
sis  augusti  de  circulis  habeo  &  percipio. 
Et   nos    omnes    suprascripti   scilicet    Ber- 


phano  vicariam   tocius  ville  Sancti  Egidii      trandus  de  Montemirato  &  fratres  mei  & 


&  omnia  alla  que  habebat  vel  possidebat 
in  villa  &  territorio  Sancti  Egidii  feudi 
titulo  nomine  Sancti  Egidii  habebat  & 
possidebat.  » 


Bernardus  de  Portaveteri  &  Petrus  Adal- 
berti  &  ceteri  laudamus  atque  concedimus 
per  fidem  &  sine  omni  dolo  per  nos  & 
per  omnes  successores  nostros,tibi  domino 
Bernardo-Atoni  vicecomiti  &  successoribus 
tuis  aliam  medietatem  omnium  usaticorum 
&  omnium  leddarum  que  ab  ipsis  nundinis 
per  octo  dies  durantibus  &  ab  exordio  se- 
cunde  ferie  prime  post  Pascha  incipienti- 
Chartes  de  Bernard- Aton^  vicomte  de  bus  exierint.  Hanc  concessionem  &  lauda- 
Nimes,  (S-  de  ses  sœurs  Mateline  6»      cionem  in  perpetuum  facimus  tibi,  domine 


590.  —  CCCCLXXXVII 


Pagane. 

I.  —  Anno'  dominice  Incarnationis 
MCLT,  régnante  Lodoico  rege,  in  nomine 
Domini.  Ego  Bernardus  -  Ato  vicecomes 
Nemausensium  cum  consilio  &  voluntate 
Guillelme  uxoris  mee  per  fidem  &  sine 
inguanno  per  me  &  per  omnes  successo- 
res meos  laudo  &  concedo  tibi  Petro  Alde- 
berti  &  tibi  Bernardo  de  Portaveteri  & 
tibi  Bertrando  de  Montemirato  &  fratri- 
bus  tuis  Elisiario  &Willelmo  &  infantibus 
Bernardi  de  Montemirato  &  omnibus  suc- 
cessoribus vestris  omnes  usaticos  &  leddas, 
que  in  mercato  vel  propter  mercatum  civi- 
tatis  Nemausensis  in  presentia  habetis,  & 
que  in  futurum  in  predicto  mercato  con- 
silio tamen  meo  &  successorum  meorum 
de  novo  miseritis.  In  nundinis  quoque 
quas  in  civitate  Nemausensi  per  octo  dies 

'  Original.  Trésor  des  chartes,  J.  SzS,  n.  19. 
[Voir  au  sujet  de  cette  pièce,  qui  faisait  double 
emploi  avec  la  charte  m  du  n.  CCCCLXI,  la  note 
par  laquelle  nous  avons  remplacé  cette  dernière 
charte,  col.  loyS.] 


Bernardus-Ato  vicecomes,  &  tuis  tam  in  his 
que  nos  ipsi  habemus  &  tenemus  quam  in 
illis  que  fevales  de  nobis  tenent  excepto 
tamen  sextairalatico  quod  nobis  semper  in-^ 
tegrum  retinemus.  Hoc  est  factum  in  prae- 
sencia  &  sub  testificatione  Pétri  Guirardi, 
Guillelmi  de  Calmis,  Gaufredi  Vituli , 
Guillelmi  de  Vilar,  Guillelmi  Raimundi, 
Pontii  Raimundi,  Francisci  Bocherii,  Ber- 
tran  Fulconis,  Bernardi  de  Vacheriis,  Rai- 
mundi Vituli,  Barbani  Faisani,  Bernardi 
de  Calmis-surdi,  Pontii  de  Vedenobrio, 
Guillelmi  Fulconis  junioris,  Bernardi  Ar- 
naldi,  Raimundi  Arvei,  Guillelmi  de  Cor- 
tico,  Bernardi  Raimundi,  Bertrandi  de 
Vacheriis,  Bernardi  de  Clarentiaco,  Ber- 
trandi Garcini.  Petrus  de  Rotenis  scripsit 
mandatus  ex  utraque  parte. 

II.  —  Ego  in  Dei'  nomine  Pagana  sponte 
quidem  &  nuUo  cogente  per  me  &  per 
omnes  successores  meos  sine  fraude  &  sine 
inganno  &  propius  hinc  inde  omni   ces- 

'  Trésor  des  chartes,  Toulouse,  sac  14,  n.  20. 
[J.  323.] 


An 
I  i5i 


An 
I  \5z 


An 
I  lâz 


II49 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ii5o 


An 

I  102 


saute  dolo  dono,  laudo  &  concedo  pura, 
mera  &  simplici  inter  vivos  donatione  tibi 
Bernardo-Atoni  fratri  meo  &  successo- 
ribus  tuis  omnem  illam  portionem  here- 
ditatis  paterne  que  mihi  ex  successione 
communis  patris  Bernardi-Atoais  provenit 
vel  provenire  debuit  &  universum  jus  quod 
in  ea  habeo  vel  habere  debeo,  &  acciones 
seu  jura  que  ad  ipsam  petendam  mihi 
competunt  in  te  transfère  &  eas  tibi  cedo 
ck   mando   &  ut    ipsas   contra   possessores 


591.  —  CCCCXCII 
Extraits  de  diverses  chartes. 


I.  —  In  nomine  '  Domini  nostri  Jesu 
Christi  &  anno  Incarnationis  ejusdem 
M°  C  Lir.  Ego  Petrus  de  Podio-Lûurenj 
cum  consilio  &  laudamento  fratrum  nieo- 
rum  Isarni  &  Begonis  in  die  nuptiarum 
predicte  hereditatis  mandat©  meo  inten-  dono  tibi  uxor  mea  nomine  Dias  in  dona- 
das  precipio.  Hec  omnia  ut  suprascripta  tione  propter  nuptias  &  infantibus  quos 
sunt  cum  hac  scriptura  tibi  dono,  cedo,  de  te  habiturus  sum  illud  totum  quod  ego 
mando  &  in  te  absque  omni  retentione  &  fratres  mei  habemus  in  villa  quae  dici- 
transfero.  Factum  est  hoc  anno  dominice  tur  Tauro  &  in  villa  que  dicitur  MalaJs 
Incarnationis  MCLII,  in  praesenia  &  sub  excepto  eo  quod  ibi  habent  Guillelmus 
testificatione  Wilelmi  t/e  Ranion,  Rostagni  Saturnini  &  illum  mansum  de  Macaguel 
de  Carboneria,  Arnaldi  de  la  Garda,  Pétri  quem  tenet  Bernardus  Rosselli  &  Poncius 
de  Solommïac,  Pétri  de  Mercorio,  Pontii  Rosselli.  Tali  pacto  ut  quamdiu  vixerimus 
de  la  Isla,  Silvionis  de  Claireno,  Bertrand!  ambo  simul  possideamus  ;  si  autem  me  su- 
de  Sancto  Juliano,  Raimundi  de  Liveiras,  pervixeris,  filio  aut  fîlia  non  extantibus, 
Willelmi  de  Mairvis.  Bernardus  mandatus  habeas  &  possideas  totam  predictam  dona- 
scripsit.  tionem   in  vita  tua,  &  post  mortem  tuam 

ad  propinquiores  meos  revertatur.  —  Et 
III.  —  Ego    in  Dei  '  nomine   Metelina      ego   Raimundus   Guillelmi    de   Fabrezano 

sponte   quidem,  &c.   dono Bernardo      dono,  laudo   &   concedo   tibi    soror    mea 

Atoni  fratri  meo  &  successoribus  tuis  om-  Dias  &  marito  tuo  Petro  de  Podio-Lau- 
nem  illam  portionem  hereditatis  paterne  rens  &  infantibus  quos  de  te  habiturus  est 
que  mihi  ex  successione  communis  patris  .in  die  vestraruni  nuptiarum  medietatem 
Bernardi-Atonis  provenit,  &c.  (comme  dans  illius  quod  habemus  vel  habere  debemus 
l'acte  précédent.)  Factum  est  hoc  anno  do-  vel  aliquis  per  nos  habet  in  castello  de 
minice  Incarnationis  MCLII,  in  presentia      Vintro   &    in    omni    honore    de   Fintrones 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  547. 


An 
I  lâz 

février. 


&  testificatione  Selvionis  de  Clalrju  &  filii 
ejus  Selvionis,  Aldeberti  de  Cruciolo  & 
Guillelmi  de  Cruciolo  &  Geraldi  de  Bas- 
tet,  Falconis  de  Montecanuto,  Jordanis  de 


&  in  Castro  novo  de  Bracag  &  medietatem 
illius  quod  habemus  &  habere  debemus  vel 
aliquis  per  nos  habet  in  castello  Sancti 
Nazarii  de  Lerades  &  in   omni  honore  ad 


Montecanuto,  Guillelmi  de  Mercoriolo,  castrum  pertinente  &  quodcumque  in  pre- 
Lamberti  de  Volta,  Guillelmi  de  Randone,  dictis  honoribus  casu  aliquo  vel  aliqua  suc- 
Ugonis  de  Somanas ,  Guillelmi  de  Calmis  cessione  nobis  provenire  poterit  vel  aliquo 
&  Bertrandi  de  Lineriis,  Pétri  de  Bernicio, 
Bernardi  de  Vacheriis,  Segini  de  Calcadis, 
Bertrandi  de  Fontealba. 


"  Trésor  des  chartes  de  Toulouse,  sac  i3,  n.  12. 
[J.  322.]  —  Baluze,  Histoire  de  la  maison  d'Auver- 
gne, t.  2,  p.  489.    - 


modo  in  eisdem  honoribus  acquirere  pote- 
rimus,  cum  expensarum  tamen  reddicione 
alterius  inalterum.Sicuti  superiusscriptum 
est  ego  Raimundus  Guillelmi  dono  tibi  so- 
rori  mee  predicte  hec  omnia  prefata  jure 
hereditario  &  marito  tuo  Petro  tuo  nomine 
in  dotem,  tali  pacto  utdonec vixeritis  simul 
possideatis,  ut  si  Petrus  supervixerit  nemine 
filio  aut  filia  relicto  herede  habeat  &  pos- 


'  Trésor  des  chartes  du   roi  j  Toulouse,  sac  i3, 
n.  17.  [J.  322.] 


An 

1  l52 


ii5i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1132 


An 

I  l52 

novem- 
bre. 


sideat  hec  omnia  prescripta  &  a  me  data  & 
concessa  in  vita  sua',  &  post  mortem  ejus  ad 
me  vel  ad  meos  propinquos  revertatur.  Et 
ego  Raimundus  Guillelmi  juro  super  hec 
sancta  IIII  Evaiigelia  quod  atendrei  e  tenrei 
e  non  remoureî  ni  om  ni  femna  meo  consilio 
aut  meo  mandato  totum  hoc  quod  continet 
instrumentum  istud.  Horum  omnium  sunt 
testes  Hugo  de  Vintro ,  &  Bermundus  de 
Fintro,  Isarnus  de  Vintro,  Guillibertus  de 
Castris,  Guillelmus  Pétri  de  Altpol,  Ber- 
nardus  de  IVLonteschiu,  Arnaldus  del  Gua, 
Raimundus  Geraldi,  Raimundus  Aimirici, 
Donatus  Malpel.  Facta  carta  mense  fe- 
broarii,  feria  Vi%  régnante  rege  Lodoyco. 
Guillelmus  abbas  Soricinensis  scripsit  hec. 

II.  — Veteris'  ac  novi  Testament!  pro- 
testatur  auctoritas  inter  virum  &  foeminam 
légitimas  debere  fieri  nuptias,  ut  populus 
multiplicetur,  &c.  Quapropter  ego  Guiral- 
dus  Amiens  in  Dei  nomine  accipio  Gual- 
burgem  in  uxorem  &  me  do  tibi  in  virum 
&  dono  tibi  in  donatione  propter  nuptias, 
ut  dos  que  fuerit  vel  est  michi  data  juxta 
Romane  legis  auctoritatem  ad  equalita- 
tem  redigaturj  tali  siquidem  pacte  do  tibi 
ut  si  prolem  de  me  habueris  &  ego  pre- 
mortuus  fuero,  habeas  in  vita  tua,  post  ad 
eam  revertatur,  &c.  Et  ego  in  Dei  nomine 
Galburgis  te  accipio  Guiraldum  Amicum 
in  virum  &  me  do  tibi  in  uxorem  &  do  tibi 
in  dotem,  ita  tamen  ut  hec  dos  &  donatio 
propter  nuptias  quae  fuerit  vel  est  mihi 
data  in  quantitate  &  in  pactis  equis  passi- 
bus  ambulent.  Factum  est  hoc  sponsalicium 
in  mense  novembris,  feria  iv,  luna  xviii , 
anno  ab  Incarnatione  Domini  M"  C°  L°  ii", 
régnante  Lodoyco  rege,  présidente  Alde- 
berto  Nemausensi  episcopo.  S.  Guiran  qui 
firmavit.  S.  Bertrandus  Raenbaldi  qui  fecit. 
S.  Rostagnus  Dago  qui  fecit.  S.  Bertrandus 
de  Borbono  qui  fecit.  S.  Guillelmus  de  Sa- 
brano  qui  fecit.  S.  Guillelmus  Maluvicini 
qui  fecit.  S.  Isnardus  Malusvicini  qui  fecit. 
S.  Guillelmus  de  So^  qui  fecit.  S.  Raimun- 
dus de  So'{  qui  fecit.  S.  Guillelmus  Pétri 
Avinionensis  qui  fecit.  S.  Guillelmus  Pétri 
de  Caumono  qui  fecit.  S.  Guillelmus  Ber- 


trandi  de  Castronovo  qui  fecit.  S.  Raino- 
nus  de  Castlar  qui  fecit.  S.  Guillelmus 
Porcellinus  qui  fecit.  S.  Porcellus  frater 
ejus  qui  fecit.  S.  Raimundus  de  Turre  qui 
fecit.  S.  Raimundus  Rainardi  qui  fecit. 
S.  Raimundus  Stephani  qui  fecit.  S.  Guil- 
lelmus Stephani  frater  ejus  qui  fecit. 

m.  —  Quia'  divinae  inspirationis  gra- 
tia,  &c.  Idcirco  ego  Raymundus-Berenga- 
rius  comes  Barchinonensis  regnique  prin- 
ceps  Aragonensis  &  marchio,  ad  honorem 
Dei,  qui  honorantes  se  honorât,  in  remis- 
sione  peccatorum  meorum,  &c.  dono  at- 
que  concedo  omnipotenti  Deo  &  beatae 
MariaeCrassensis  monasterii  &  tibi  Beren- 
gario  venerabili  ejusdem  loci  abbati,  &c. 
castrum  illud  quod  est  situm  in  suc  rivo 
quod  nominatur  Estercium  simul  cum  omni 
suo  territorio,  &c.  Facta  carta  kalendas 
maii,  in  era  MCXC,  dominante  sive  rég- 
nante Raymundo-Berengarii  comiti  supra- 
dicto  in  Aragone,  in  Subrarbe,  in  Riba- 
corza  &  in  Saragoza   &  in  Calataud  &  in 

Darocha,  &c S.  Raymundi   comes.  S. 

uxoris  ejus  reginae  Aragonensis.  S.  Pala- 
cini.  S.  Guillelmi  de  Castelvel,  &c.  S.  régis 
Ildefonsi  filii  Raymundi  qui  hoc  donati- 
vum  confîrmo. 

IV.  —  Notum  sit%  &c.  quod  contro- 
versia  erat  inter  Ermengardam  Narbonen- 
sem  vicecomitissam  &  Guillelmum  de  Dur- 
banno  &  filios  ejus,  eo  quod  conquerebatur 
ipsa  Ermengarda  quod  Guillelmus  de  Dur- 
banno  &  filii  ejus  castellum  de  Monte- 
Sereno,  quod  pater  ejus  pro  justicia  sicut 
ipsa  dicebat  destruxerat,  per  vim  &  contra 
voluntatem  ejus  reaedificaverat.  Quae  con- 
troversia  cum  in  curia  ejusdem  Ermengar- 
dis  vicecomitissae  diutius  agitata  esset,  ad 
ultimum  amicabili  compositione,  ut  Ray- 
mundus  filius  Guillelmi  de  Durbanno  man- 
dato patris  &  fratris  sui  castellum  de  Mon- 
te-Sereno  juret  dominae  suae  Ermengardi 
vicecomitissae  &  infantibus  ejus  si  quos 
habuerit;  si  vero  infantes  non  habuerit, 
aliis  haeredibus  ejus  praedrcti  tenore  sa- 
cramenti  non  teneatur  Guillelmus  de  Dur- 


An     ,» 

I  l52 


An 

I  l52 


An 
I  1 53 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  548. 


'  Trésor  des  chartes  du   roi  j   Toulouse,  sac  14, 
ti.  21.  [J.  323.] 


'  Archives  de  l'abbaye  de  la  Grasse. 
*  Archives  de  la  vicomte  de  Narbonne. 


An 
1  i5j 


ii53 


PREUVES  DE  L'î^ISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I IJ4 


An 
n53 


bauno,  cjusdem    castelli   aliud   sacramen-  luerint,  eis  licebit  usque  ad  xii.  Qtiae  ves- 

tum  non  exigat  nec  accipiat  nisi  secunduin  titiones  unaquaeque  habebit  hortum  suum 

eam  forinam  qua  juravit  Rayniundus  filins  unins   sextariatae  sine  quarto  &  décima  : 

Guillelmi    de   Durbanno    nec    in    corpore  ultra  xii   quantascumque   voluerint   dum 

ejusdem  castelli  ab  ipsis  partionariis  ali-  tamen  hortum  non  habeant.  Iterum  debent 

qiiod  acaptum  faciat  praeter  siniile  sacra-  ipsi  fratres  conservare  nobis  fructus  ex  illo 


An 
ii53 


mentum,  &  inde  recepit  eos  Ermengardis 
vicecomitissa  in  fide  sua.  —  Hanc  diffini- 
tionem  ego  Guillelmus  de  Durbanno  &  ego 
Bernardus   &  ego  Rayniundus    fiilius   ejus 


honore  nostro  provenientes  in  suis  donii- 
bus  usque  ad  xii  annos.  Et  si  ego  Raimun- 
dus  abbas  vel  monachi  Sancti  Guillelmi 
unam    domuni    in    hoc    honore    aedificare 


per  fidem  &  sine  inganno  cum   bac  carta      voluerimus,  liceat  nobis.  Si  auteni  ego  vel 


laudamus  tibi  Erniengardae  vicecomiîissae; 
&  ego  Ermengardis  vicecomitissa  per  fidem 
&  sine  inganno  cum  hac  carta  hanc  eandem 
diffinitionem  laudo  tibi  Guillelmo  de  Dur- 
banno &  filiis  tuis  Bernardo  &  Raymundo, 
&  desamparo   &  solvo  vobis  onines   alias 


successores  nostri  abbates  in  hoc  honore 
venerimus,  debent  ipsi  fratres  Hospitalis 
nos  cum  sociis  nostris  honorifice  recipere 
&  quae  nobis  &  equitaturis  nostris  neces- 
saria  fuerint  ministrare  semel  vel  bis  in 
anno.  Praeterea  si  aliquibus  fortuitis  casi- 


querimonias  quas  faciebam  vobis  pro  ipso  bus  vestitiones  supradictae  destrucfae  vel 

castello.  Actum  est  hoc  anno  ab  Incarna-  derelictae  fuerint,  debent  eas  reaedificare 

tione  Domini  MCLIII,  in  praesentia  Pétri  &  reformare  arbitrio  abbatis  Sancti  Guil- 

Forojuliensis  episcopi  &  B.  Crassensis  ab-  lelmi  &  supradicti  Pétri   Aenrici.  Quod  si 

bâtis  &  P.  de  Montelauro  &  R.  de  Castriis  totus  cum   aedificiis  &  omnibus   meliora- 


&  G.  de  Redorta  &  D.  de  Sancto  Nazario 
&  E.  de  Leucata  &  G.  de  Pictavi  &  G.  de 
Capitestagno  &  B.  Raymundi  de  Campen- 
dud  &  R.  de  Oviliano  &  A.  de  Boltenaco 
&  R,  de  Bizano  &  G.  de  Broglio  &  nnilti 
alii. 


mentis  ad  monasterium  nostrum  reverta- 
tur,  supradicto  censu  Xll  denariorum  so- 
lum  intérim  omnimodo  solvendae  monetae 
IV  denariorum.  In  manso  autem  de  Vîlaret 
constituimus  supradictis  fratribus  ipsius 
Hospitalis  talem  servitutem  ut  liceat  eis 
&  hominibus  &  pecoribus  eorum  venire 
V.  —  Omnibus  '  manifestum  sit,  quod  ad  aquatum  ita  ut  sufficienter  viam  ha- 
auno  ab  Incarnatione  Domini  MCLIII  ego  béant.  Quamdiu  autem  mansus  sine  ves- 
Raimundus  monasterii  Sancti  Guillelmi  titione  fuerit,  habebunt  in  eodem  ma'nso 
abbas,  interveniente  consensu  &  confirma-  jus  pascendi  exceptis  devesis  &  junqueria, 
tione  totius  capituli,  do  &  concedo  ac  laudo  ita  tamen  ut  in  unoquoque  anno  persol- 
Hospitali  Jerosolimitano  in  manu  Bernardi  vant  ob  hoc  inter  nos  &  Petrum  Aenricum 
de  Paga':^  totum  allodium  quem  habebamus  unum  multonem  &  unum  agnum,  &c.  In 
in  Vaneria  ,  &  in  medietate  quarti  &  deci-  hoc  autem  honore  supradicto  non  licebit 
marum  quam  habemus  in  hoc  manso  damus  vobis  ecclesiam  vel  aliud  oratorium  facere 
eidem  Hospitali  tertiam  partem.  Confirmo      sine  consilio  abbatis  vel  aliorum  fratrum. 


Kd.orig. 

t.  H, 
col.  549. 


etiam  donum  alterius  tertiae  partis  quod 
fecit  eidem  Hospitali  Petrus  Aenrici.  Tali 
modo  hoc  donum  facio  ut  in  unoquoque 
anno  pro  alodio  fratres  ipsius  qui  hune 
honorem  habuerint  persolvant  monasterio 
Sancti  Guillelmi  xii  solidos  Melgorienses 
censuales  in  die  Apparitionis  Domini.  De- 


Factum  est  hoc  in  praesentia  domini  Pétri 
episcopi  Rutenensis  &  Pétri  episcopi  Lu- 
tevensis  &  Guillelmi  de  Cerveria  prioris  & 
Ricardi  &  Raymundi  de  Breîoçac  &  Pétri 
Matfredi  &  Pétri  Fontis-Martii  &  Froterii 
&  Guillelmi  de  Durso  &  Bernardi  DavUlau 
&  Stephani  de  Boja  &  Pétri  Pini  8c  Beren- 


bent  in  hoc  honore  ipsi  fratres  Hospitalis  garii  de  Mesoa  monachi  &  Raymundi  Es- 
quinque  vestitiones  cum  hominibus  ad  mi-  quîeu  &  Pétri  Durandi  &  Bernardi  de  Paga^ 
nus  ponerej  si  autem  ibi  plus  ponere  vo-      &  Geraldi  de  Belmon  &  Raymundi  Deusde 

&  Raymundi  Curel  &  Simonis  &  Guillelmi 

'  Cartulaire  de    l'abbaye  de  Saint-Guillem   du       Romani  &  Raymundi  Machadaur  &  Guil- 

Désert.  lelmi   filii    ejus   &  Guillelmi   Guezana  & 


V. 


37 


An 
ii53 


ii55 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ii56 


An 
1164 


An 
n54 

12  dd- 
cembru. 


Raymundi  Fontîs-Martii  &  Ugonis  Vaccae 
&  Ludovic!  &  Stephani  de  Se^as  &  Guil- 
lelmi  Matfredi  &  Guillelmi  de  Arboratis. 
Petrus  scripsit. 

VI.  —  Anno  '  ab  Incarnatione  Domini 
MCLIV.  Ego  in  Dei  nomine  Guillelmus  de 
Tortosa,  providens  communi  utilitati  vil- 
lae  Sancti  Martini  de  Cretio,  consilio  etiam 
mecrum  hominum  ea  pascua  &  patus  quae 
vel  qui  modo  sunt  &  ab  antiquo  fuenint 
ut  ea  communiter  habeant,  &c.  Testes  sunt 
Raymundus  de  Pomayrols ,  Guillelmus  de 
Bonafos ,  &c. 

VII. — Adrianus  episcopus%  &c.,  dilecto 
filio  Willelmo  Anianensi  abbati,  &c.  Quo- 
ties  a  viris  religiosis,  &c.  Statiientes  ut 
quascumque  possessiones,  quaecumque 
bona  idem  monasterium  in  praesentiarum 
juste  &  canonice  possidet  &  quicquid  ex 
donatione  fratris  nostri  Raymundi  Uzeti- 
censis  episcopi  Gordanicensi  monasterio 
&  per  illud  praefato  Anianensi  canonice 
collatum  est,  firma  tibi  tuisque  successori- 
bus  &  illibata  permaneant.  In  quibus  haec 
propriis  duximus  exprimenda  vocabulis  : 
ecclesiam  Sancti  Joannis  de  Aniana,  &c., 
piscarias  quas  idem  monasterium  habet  in 
mare  &  in  stagno  apud  Frontinianum,  do- 
num  denique  aribatici  cum  aqua  fluvii 
Amantionis  a  molendino  fiscalino  usque 
ad  pontem  Veroniae,  quod  Raymundus  & 
Aielmus,  Bernardus  &  Beatrix  Melgorien- 
ses  comités  eidem  monasterio  contulisse 
noscuntur,  feudum   quoque   Adalaî-^,  &c, 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum, 
per  manum  Rolandi  sanctae  Romanae 
Ecclesiae  presbyter  cardinalis  &  cancel- 
larii,  11  idus  decembris,  indictione  iii% 
Incarnationis  dominicae  anno  M  C  Llin  , 
pontifîcatus  vero  domni  Adriani  papae  IV' 
anno  i. 


'  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  viguerie 
de  Montpellier,  liasse  i . 

*  Archives  de  l'abbaye  d'Aniane. 


592. 


ccccxc 


Donation    faite   par   le    seigneur   de 
Lunel  au  seigneur  de  Montpellier^ 

IN  nomine  Domini,  anno  ab  Incarnatione  Éd.orig. 
ejusdem   mclii,   mense  augusti.  Ego   coV.  545. 
Raimundus  Gaucelini  dominus  castri  Lu-   — — 
nelli  tibi  Guillelmo  domino  Montispessu-       An 
lani    maximas    refero    gratiarum    actiones      "-^^ 
quia  de  mera  liberalitate  corpus  meum  de      ''°^'* 
captione  liberasti.  Volens   tuam   quamvis 
non  sufficienter  remunerare  benignitatem, 
dono    tibi    atque    reddo    &   in    dominium 
tuum  hac  teste  scriptura  transfero  villam 
quae  appelât  de  Lauî^arg-uej^quidquid  vide- 
licet  pater  tuus  Guillelmus  occasione  suae 
guerrae  patri  meo  Roncilino  in  ea  dede- 
rat.  Et  in  fide  mea  tibi   &  successoribus 
tuis  promitto  quod  ego  vel  successores  mei 
nullo  tempore,  nulla  juris  occasione  prae- 
dictam  donationem  sive  redditionem  in  per- 
petuum  valituram  revocabimus,  &c.  Pro- 
mitto etiam  tibi  in  fide  mea,  quod  cum  ad 
legitimam  aetatem  pervenero,  tibi  vel  suc- 
cessoribus tuis  praedictae  villae  donatio- 
nem   sive   redditionem    bona    fide   &  sine 
fraude  confirmabo.  Convenio  etiam  tibi  in 
eadem  fide  quod  fratri  meo  Pontio  Gau- 
celini   pro   villa    supradicta    concambium 
faciam,  &  nunc  &  cum  ad  légitimes  perve- 
nerit  annos  ut  praedictae  villae  donatio- 
nem sive  redditionem  tibi  vel  successoribus 
tuis   sine  fraude  confirmet  efficiam.  —  Et 
ego  Pontius  Gaucelini  frater  jamdicti  Rai- 
mundi  Gaucelini,  recognoscens  benignita- 
tem quam  erga  fratrem  meum  gessisti,  prae- 
dictae   villae    de    Law^argues    donationem 
sive  redditionem,  quidquid  videlicet  in  ea 
pater  tuus  occasione   suae   guerrae   patri 
meo  dederat,  tibi  Guillelmo  domino  Mon- 
tispessulani  bona  fide  &  sine  fraude  laudo 
&  concedo  &  in  dominium  tuum  transfero, 
&  cum  ad  legitimam  aetatem  pervenero  me 
confirmaturum    bona    fide    promitto,   &c. 
Dederunt  inde  fidejuspores  qui  compromi- 
serunt  per  fides  suas  se  tenere  ostaticum 
apud  Montempessulanum,  si  contra  fuerit 


'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  82. 


An 

Il52 


iioy 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ii58 


factum  &  quoties  infractum  fiierit,  post-      tram   absque   ulla   reservatîone   mea   om- 
qiiam  commoniti  iiide  a  domino  Guillelmo      niumque    propinquorum     meorum    trado 


Montispcssulani  vel  ejus  haerede  haut 
mandatario  fuerint,  Bernardum  de  Node, 
Guillelmum  de  Baruvia,  Raimundum  de 
Porta,  Pentium  Siguinum,  Alamandum, 
Raimundum  de  Ecclesia,  Bernardum  de 
Lauzanicis  &  Guillelmum  de  Pont,  Guil- 
lelmum de  Montels  &  Raimundum  de  Sta- 
gno.  Bernardus  etiam  de  Andusia  junior, 
sub  cujus  praesentia  haec  omnia  facta 
sunt,  manuligavit  omnes  &  fidejussor  fuit. 
Hujus  rei  testes  sunt  Bremundus  de  So- 
meyre,  Raimundus  de  Castriis,  Guillelmus 
Éd.orig.  de  Teneriis  &  Ermengaudus  de  Melgorio 
C0I.546.  gêner  ejus,  Pontius  de  Mesoa,  Guillelmus 
Litterici,  Atbrandus,  Berengarius  Lam- 
berti,  Guillelmus  Urbanus,  Joannes  Bir- 
tulfus,  Petrus  Bruno,  magister  Rainaldus, 
Bernardus  de  Narbona  &  Durantus  nota- 
rius. 


propter  v  M  solidos  Melgorienses  bonos  & 
rectos,  metihiles  &  percurribiles,  quos 
mihi  dedisti;  &  si  plus  pretii  propraes- 
cripti  castellum  illud  valet  &  res  perti- 
nentes valent,  ipsum  totum  dono  vobis 
sine  vestro  inganno.  Tali  tamen  sub  con- 
ditione  hanc  venditionem  facio  ut  amodo 
ipsum  castellum  atque  omnia  ipsi  perti- 
nentia  vos  ac  tota  posteritas  vestra  habea- 
tis,  teneatis  ad  faciendam  omnem  volunta- 
tem  vestram,  in  perpetuum  possideatis.  Et 
si  forte  evenerit  ut  in  ipso  castello  vel  de 
ipso  amplius  mihi  dimittendo  aut  donando 
concessum  fuerit,  illud  totum  dono  & 
laudo  vobis  absque  vestro  inganno.  Istius 
rei  est  testis  Guillermus  de  Sancto  Felice 
vicarius  Carcassonae  &  Guillelmus  de  Dur- 
ban &  Gauzbertus  de  Avalino  &  Petrus 
Raimundi  de  Altopullo  &  Willermus  de 
Isla  ambo  leleges,  &  Petrus  de  Vilario  vi- 
carius Redensis  &  Petrus  Raimundi  de 
Lavinaria  &  Raimundus  de  Sancto  Lau- 
rencio  &  Guillelmus  Pilapulli  &  Bernardus 
Pilapulli  &  Amblardus  Pilapulli.  Quorum 
Vente  du  château  de  Mèje,  Jaite  par      omnium  jussu  &  domni  Geraldi  praescripti 


593.  —  CCCCLXXXVIII 


Arnaldus^e  Clairano  hoc  scripsit  IV*  feria, 
XIV  kalendas  octobris,  rege  Lodovico  rég- 
nante. 

Hic  est  honor  vicecomitis  de  Mesoa,  sci- 
licet  totum  quantum  habet  de  carreria 
quae  inchoat  ad  Canevol  &  pergit  usque 
ad  domum  Pétri  Stephani,  usque  ad  fossa- 
rium  de  castro  &  usque  in  stagnum  versus 
Aquilonum;  &  ipsam  faixam  quae  se  jungit 
cum  alia  faixa  de  Berengarii  de  Vallauquei[^, 
col.  539.   quod   ibi    ulla   voce   &   ratione   habeo   &      &  in  eadem  faixa  est  mansus  qui  fuit  6"^/- 


Géraud  de  Roussillon  à  Trencavelj 
son  oncle  '. 

ANNO  MCLII  ïncarnati  Verbi,  gratis  ac 
libéra  voluntate   ego    Geraldus   filius 
dominae  Trencavellae  vendo  tibi  R.  Tren- 
cavelli  domino  meo  &  avunculo  omnique 
tuae    posteritati    castellum    quod    dicitur 
tembre.    Messua   cum   omnibus    ipsius   terminis   & 

Éd.orig.   rébus    ei    pertinentibus    &    toto   dominio 
t.  II, 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  538. 

An 
1 162 

18  sep- 


habere  debeo.  Quod  scilicet  castellum 
domnus  Bernardus-Atonis  vicecomes  avus 
meus  &  pater  tuus  dédit  Trencavellae 
superius  memoratae  matri  meae  filiae  suae 
in  vicecomitatu  Agatensi.  Ipsum  castellum 
&  quicquid  dominii  &  juris  mei  &  rébus 
omnibus  ipsi  pertinentibus  ulla  voce  ha- 
beo &  habere  debeo,  totum  sicut  melius 
Bernardus-Atonis  vicecomes  avus  meus 
habuit  &  tenuit  ac  meae  matri  praefatae 
dédit  &  dare  potuit,  omni  vestro  inganno 
remoto  vobis  vendo  &  in  potestatem  ves- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


don;  &  mansus  qui  fuit  de  Geraldo  de  Ne- 
mauses  &  totus  ipse  planus  usque  in  via 
quae  pergit  ad  puteum  &  totus  ille  planus 
qui  est  coram  estar  de  Raymundi  Satge- 
rii,  &  totum  quantum  habet  ad  pug  de 
Faber  &  in  vinario  de  Lac  Poncius  de  Cast- 
lar  &  fratres  ejus  &  Poncius  Aurus  vel 
homo  propter  illos  &  campus  Rotundus 
qui  est  de  manso  Stephani  Sicfredi  &  Cai- 
ron  de  Agolons  &  totum  quantum  habet  de 
Negavacas  usque  ad  caminum,  &c. 


An 
I  I  5z 


iiSç 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I  i6o 


594.  —  CCCCXCI 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  546. 


An 

I  I  52 


III.  —  In  Dei  nomine'.  Anno  Incarna- 

tiouis  ejusdem  m°  C.  LX"  11°,  régnante  Lo- 

doyco    rege    Francorum.   Ego    Petrus    de 

Insula,  bona  fide  &  sine  ulla  retentione, 

T^  .  ,.  .         ,  TJ    7  T  7    /^         j       P^'"   "^^    ^   P^''   omnes    successores    meos 

Donations  Jaites  a  l  abbaye  de  Grand-      j^,^^  ^  ^^^^^^^^  j,^  perpetuum  pro  sainte 

selve  par  les  seigneurs  de  Vile-Jour-      anime  mee  Domino   Deo   &   béate  Marie 

dain.  Grandissilve  &  tibi  Pontio  abbati  &  fratri- 

bus    ejusdem    loci    presentibus   &    futuris 

I.  —  Anno'  dominicae    Incarnationis      quicquid  habeo  &  habere  debeo  quolibet 

MCLII,  régnante  Lodovico  rege  Franco-      modo  vel  aliquis  habet  &  habere  débet  a 


An 
1161 

10  octo- 
bre. 


rum,  Raimundo  comité  Tolosano,  Rai- 
mundo  in  episcopali  sede  praesidente, 
Jordanus  de  Insula  dat  fratribus  beatae 
Mariae  Grandissilvae  &  Alexandro  abbati 
pascua  in  omni  terra  sua  &  per  totam 
Bolbonam ,  &c. 

II.  —  In  nomine  Domini\  Anno  Incar- 
nationis  ejusdem    M°  c°  LX°  I",    régnante 


me  in  toto  territorio  de  Vetula  aqua,  ubi- 
cumque  sit,  ut  perpetuo  jure  habeatis  & 
possideatis  libère  &  quiète.  Iterum  con- 
cedo  &  laudo  sine  omni  retentione  in  per- 
petuum vobis  fratribus  supradictis  omnia 
que  acquirere  poteritis  a  sorore  mea  Sibi- 
lia.  Et  ego  jamdictus  abbas  &  fratres  con- 
cedimus  tibi  Petro  de  Insula  partem  & 
societatem  in  omnibus  beneficiis  spiritua- 
Lodovico  rege  Francorum.  Ego  Geraldus  libus  domus  nostre.  Sit  vero  manifestum 
de  Marcastald  &  ego  Arnaldus  de  Garag  quod  ego  Petrus  predictus  accepi  a  jam- 
&  ego  Geraldus  filii   ejus  per  nos  &  per      dictis  .  fratribus  XL    solides    Morlanenses 


omnes  successores  nostros,  bona  fide  & 
absque  omni  fraude  donamus  &  con- 
cedimus  in  perpetuum  sine  omni  retini- 
mento  Domino  Deo  &  béate  Marie  Gran- 
dissilve &  Pontio  abbati  &  vobis  fratribus 
ejusdem  loci  presentibus  atque  futuris, 
quicquid  habemus  &  habere  debemus  aut 
aliquis  habet  a  nobis  &  habere  débet 
quolibet  modo  in  omni  honore  culto  & 
inculto,  qui   continetur   infra    rivum    qui 


ex  caritate.  Hujus  rei  sunt  testes  :  Auge- 
rius  archidiaconus ,  Arnaldus  Willelmi  de 
la  M.ota,  Petrus  del  Pont,  Bernardus  JVLusa, 
Arnaldus  Willelmi  de  Geio,  frater  Arber- 
tus  de  Affina  monachus,  Benedictus  qui 
hanc  cartani  scripsit  in  mense  februario. 

IV.  —  Sciendum^  est  quod  anno  domi- 
nice  Incarnationis  M"  C°  LXX°  l",  régnante 
Ludovico  rege  Francorum,  ego  Do  de  In- 
vocatur  Merdan':^  &  honorem  de  Goiag  sula  &  ego  India  uxor  ejus  per  nos  &  per 
&  honorem  d'Espaîag ,  que  est  a  parte  omnes  successores  nostros  bona  fide  abs- 
Occidentisj  ab  Oriente  vero  terminatur  que  dolo  &  sine  omni  retentione,  pro 
in  honore  Rogerii  de  Faites,  &  in  ho-  amore  Dei  &  reme^io  animarum  nostra- 
nore  de  Maneivila.  Et  accepimus  a  vobis  rum  &  anima  Arnaldi  Gauzberti,  donamus 
fratribus  Grandissilve  nos  prescripti  do-  &  concedimus  in  perpetuum  Domino  Deo 
natores  L  solidos  Morlanenses  caritatis.  &  béate  Marie  Grandissjlve  &  Pontio  ab- 
Testes  sunt  hujus  rei  Jordanus  de  Insula  bâti  &  vobis  fratribus  ejusdem  loci  presen- 
&  filius  ejus  Jordanus,  Guillelmus  de  tibus  &  futuris  quicquid  habemus  velha- 
Montepessulano  monachus  &  frater  Ar-  bere  debemus  quocumque  modo  in  omni 
bertus  de  Affina  monachus.  Facta  fuit  hec  honore  de  Heremo  &;  in  omnibus  perti- 
carta  Vi"  idus  octobris.  Rogerius  mona-  nentiis  ejus,  in  locis  cultis  &  noncultis, 
chus  scripsit.  in  nemoribus  &  aquis  &  pascuis  cum  in- 

gressibus   &   etiam    regressibus   &    omnia 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Grandselve. —  [Cette 
pièce  manque  dans  les  mss.  de  la  Bibliothèque  na-  '  Cartulaire  de    l'abbaye   de  Grandselve.  —  La- 

tionale.]  tin  9994,  f°  io9y°. 

"  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Grandselve.  —   La-  '  Cartulaire  de  l'abbaye   de  Grandselve.  —  La- 
tin I  I  008,  £°  124  r".  tin  9  994,  f"  189  r°. 


An 
I  i6z\ 

février 


An 
1  ijt 
9  août. 


-t.. 


An 
1171 


I  161 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1162 


An 

"74 

27  juin. 


An 
I  177 

i3  août. 


An 
1188 
7  mars. 


que  habemus  vel  habere  debemus  quocum- 
que  modo  ia  onini  neniore.de  Setes  &  in 
terra  ubi  nemus  est.  Quod  nemus  cum 
supradicto  honore  de  Heremo  tenebant 
Arnaldus  Willelmi  de  la  Mota  &  coheredes 
ejus  de  Arnaldo  Gauzberto  &  coheredibus 
suis.  Propter  hoc  veto  donum  habuimus  a 
vobis  XX  solidos  Morlanenses  ex  caritate. 
Testes  sunt  Bernardus  de  la  Pomareda, 
Arnaldus  Guiilelnii  de  la  Mota,  Arbertus 
de  Affina  &  Elyas  monachus  Grandissilve. 
Facta  carta  V  idus  augusti. 

Idem  '  Odo,  anno  M"C"  LXX"  VIII",  VII  ca- 
lendas  octobris,  dat  eisdem  &  Willelmo  ab- 
bati  jus  pascendi  in  loco  d'Argumbaud,^c, 

V.  —  Notum  '  sit  omnibus  homini- 
bus,  quod  anno  dominice  Incarnationis 
M°  C°  LXX°  IIII",  régnante  Lodovico  rege 
Francorum.  Ego  Petrus  de  Insula  per  me 
&  per  omnes  successores  meos  bona  fide, 
absque  dolo  &  sine  omni  retentione  dono 
&  concedo  atque  absolvo  in  perpetuum 
pro  sainte  anime  mee  Domino  Deo  &  béate 
Marie  Grandissilve  &  vobis  fratribus  ejus- 
dem  loci  presentibus  &  futuris  quicquid 
habeo  vel  habere  debeo  quocumque  modo 
in  omni  honore  de  Mauramvila  &  in  om- 
nibus pertinentiis  ejus,  ut  libère  &  quiète 
habeatis  &  possideatis  perpetuo  jure.  Sit 
vero  notum  quod  propter  hoc  donum 
habui  a  vobis  XX  solidos  Morlanenses  ex 
caritate.  Testes  sunt  Arnaldus  Willelmi  de 
Zû  Mofû,  Willelmus  Unaldi  de  Malsamunt, 
Pontius  de  Brugueiras.  Facta  carta  v  ka- 
lendas  julii. 

VI. —  Anno'  M  CLXXVII,  idibus  augustis. 
Geraldus  de  Insula  fîlius  Pétri  de  Insula 
dat  monachis  Grandissilvae  &  Guillelmo 
abbati  jus  pascendi  animalia  in  omnibus 
terris  suis  &  promittit  quod  idem  conce- 
deret  frater  suus. 

VII.  —  In  nomine  Domini''.  Ego  Vitalis 
de  Insula,  dictus  fîlius  Raimundi  de  In- 

'  [Cette  pièce  manque  comme  le  n.  I.] 

'  Cartiilaire  de  l'abbaye  de  Grandselve.  —  La- 
tin 9994,  (°  147  r". 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Grandselve,  [Cette 
pièce  manque  comme  le  n.  I.] 

■*  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Grandselve.  —  La- 
tin 9  994,  f"  244  v". 


sula ,  per  me  &  per  omnes  successores 
meos,  bona  fide  absque  omni  dolo,  pro 
amore  Dei  &  sainte  anime  mee  dono  & 
concedo  in  perpetuum  Domino  Deo  & 
béate  Marie  Grandissilve  &  tibi  Willelmo 
abbati  &  fratribus  ejusdem  loci  presenti- 
bus &  futuris  pascua  peccoribus  veslris  in 
omni  terra  mea  &  in  nemoribus  meis  ex- 
pleita  ad  usus  pastoriim,  &  peccora  vestra 
pascant  pertotum  libère  &  quiète,  exceptis 
segetibus  &  vineis  &  prata  defessa.  Quod 
si  in  his  peccora  vestra  intulerint  damp- 
num,  cognicione  &  arbitrio  vicinorum  a 
vobis  emendetur.  Nos  quoque  scilicetWil- 
lelmus  abbas  &  nos  fratres  concedimus  tibi 
jamdicto  Vitali  partem  &  societatem  in 
omnibus  beneficiis  spiritualibus,  &  si  ha- 
bitum  religionis  accipere  volueris,  reci- 
piemus  te  secumdum  formam  ordinis  nos- 
tri.  Hujus  rei  sunt  testes  frater  Odo  de 
Vaudela,  monachus  Grandissilve,  in  cujus 
manu  hec  donatio  facta  est,  &  frater  Pe- 
trus de  M.ontgal  conversus,  Petrus  del 
Segur.  Facta  carta  anno  dominice  Incar- 
nationis M"  G"  LXXX"  Viii",  régnante  Phi- 
lippo  rege  Francorum.  Frater  Rogerius 
monachus  scripsit  nonis  marcii. 

VIII.  —  In  nomine  Domini'.  Notum  sit 
omnibus  hominibus,  quod  ego  Jordanus  de 
Insula,  filius  Squarronie,  pro  me  &  pro 
omnibus  successoribus  meis,  pro  amore  Dei 
&  pro  anime  mee  sainte,  bona  fide  dono  & 
concedo  in  perpetuum  sine  omni  retini- 
mento  Deo  &  béate  Marie  Grandissilve  & 
tibi  Willelmo  abbati  &  fratribus  ejusdem 
loci  presentibus  &  futuris  omnes  donatio- 
nes  quas  Jordanus  de  Insula  pater  meus  & 
Squaronia  mater  mea  &  ego  ipse  donavinuis 
vobis  scilicet  casalem  qui  est  in  montem  de 
Toala  inter  rivum  qui  vocatur  Nitellus  & 
Savam  &  pascua  que  similiter  donavimus  vo- 
bis in  omni  terra  nostra  animalibus  vestris 
&  in  nemoribus  nostris  ufum  ad  ligna  ce- 
denda  &  accipienda  ad  vestros  proprios 
usus.  Hec  omnia  ut  superius  dicta  sunt 
dono  &  concedo  &  confirmo  sine  omni  re- 
tinimento  vobis  supradictis  fratribus  Gran- 
dissilve presentibus  &  futuris  ego  jamdictus 
Jordanus,  ut  libère  &  quiète  habeatis  & 


An 
1188 


An 
1 189 

1 7  octo- 
bre. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Grandselve. 
tin  9994,  f"  247  v°. 


La- 


An 

II  8g 


ii63 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1 164 


An 
1 162 


kalendas  novembris. 


595. 


possideatîs  perpétue  jure.  Si  vero  animalia      aliquam  vel  aliud  malum  fecerit  alicui  qui 

vestra  in  segetibus  aut  in  vineis  vel  in  prata      habitet  in  urbe  Tolosana  vel  in  suburbio 

deffesa  fecerint  dampnum,  ad  arbitriuni  &      dicatur  comiti  Tholose  vel  ejus  vicario,  & 

cognitionem   proborum  hominum  debetis      dominus   illius    terre    inquiratur  vel   per 

mihi  emendare.  Hujus  rei  sunt  testes  Ra-      litteras  vel   per  nuncios,   &  si   noluerint 

numdus  del  Verned,  Ugo  de  Castris  supe-      rectum  facere,  ille  qui  malum  accepit  fa- 

rior,  Bernardus  Willelmi  de  Varanas,  Otho      ciat  marcham  de   hominibus   illius   terre. 

de  Vaudela,   Willelmus   Senorelli   mona-      His  ita  factis,  si  aliquis  faciat  marcham, 

chi  Grandissilve,  Vitalis  Vaquers  àe\ns\x\^.      ducat  eam   in  domum   suam,  &  ei  ducenti 

Facta   carta   anno   dominice  Incarnationis      nullus  vim  faciat,  &  det  eam  marcham  ad 

M"  c"  Lxxx"  viiii",  régnante  Philippe  rege      manuleyandum  &  sit  inde  bene  securus,  & 

Francorum.  Frater  Rogerius  scripsit  XVI"      si  non  sit  qui  eam  marcham  velit  manu- 

levare,  ille  qui   marcham  fecit  eadem  die 

vel  altéra  ducat  eam   in  plateam  ad  judi- 

cium  proborum  hominum,  &  si  non  pote- 

rit  eam  marcam  retinere  juditio  proborum 

hominum,  faciat  rectum  capto  homini,  & 

si  eadem  die  vel  altéra  non  traxerit  mar- 

o^        ^  .   .  j    'v      1  cham  ad  iudicium  sicut  scriptum  est,  per- 

cttatuts  municipaux  de  loulonse.con-      1  *  .11  or-  ^        • 

^  '  oat  illam  marcam  &  faciat  rectum.  Et  qui 

cernant  les  cautions,  les    dettes  &  f^det  marcam   extra  Tholosam,   ducat  & 

le  droit  de  représailles  \  teneat  eam   in  Tholosa  vel   in   suburbio, 

&  faciat  sicut  suprascriptum  est.  Et  si  quis 

IN   nomine  Domini    nostri  Jesu  Christi.  traxerit  marcam  de  Tholosa  vel  de  subur- 

Hec   est   carta  de   stabilimento  ,   quod  bio,  reddat  illam  solutam  &  faciat  rectum 

fecit  commune   consilium    urbis   Tholose  &  det  justiciam  comiti  &  nunquam  amplius 

&    suburbii,    consilio    Ramundi     comitis  faciat  marcam  propter  illud  factum. —  Si 

Tholose,    ducis    Narbone    &    marchionis  quis  homo  de  Tholosa  vel  de  suburbio  cre- 

Provincie.   Stabilimentum   taie    est.  —  Si  diderit  suam   peccuniam  ad  tabulas  vel  ad 

aliquis  homo  urbis  Tholose  vel  suburbii  jocos  majores   super  corpus  alicujus   ho- 

rem  suam  vendiderit  vel  suam  peccuniam  minis,  perdat   totam   illam   peccuniam.  — 

crediderit  alicui  extra  Tholosam  vel   su-  Omnes  homines  de  Tholosano  sive   extra 

burbium  manenti,  non  pignoret  aliquem  Tholosam  sint  securi  in  Tholosa  &  in  su- 

in  Tholosa  vel  in  suburbio,  nisi  debitorem  burbio   ad    festum   Sancti    Stephani   quod 

vel  fidejussorem.  —  Item  omnes  homines  est  in  estate,  &  ad  festum  Sancte  Marie 

de  Tholosano  sint  securi  in  Tholosa  &  in  in  augusti,  &  ad  festum  Sancti  Saturnini, 

suburbio,  nisi  sit  debitor  vel  fîdejussor  vel  1111°''  dies  ante  unamquamque  festivitatem 

malefactor  vel  homo  qui  habitet  in  domi-  &  alios  IIII'"'  dies  post  unamquamque  fes- 

bus  eorum  ;   set  si   aliquis  de  Tholosano  tivitatem    suprascriptam ,   &    a   prima  die 

abstulerit    rem   aliquam   vel  aliud    malum  Adventus    Domini    usque   ad    festum   Cir- 

fecerit  alicui  qui  habitet  in  urbe  Tholosa  cumcisionis  Domini,  &  in  tota  Quadrage- 

vel    in    suburbio,    dicatur     domino    illius  sima,  id  est  a  capite  jejuniorum  usque  ad 


castelli  vel  illius  ville  unde  exierit  ille 
malefactor  vel  ad  quam  reversus  fuerit, 
&  si  dominus  illius  castelli  vel  ville  no- 
luerit  rectum  facere,  ille  qui  malum  acce- 
pit pignoret  quos  poterit  de  illo  castello 


octabas  Pasche,  nisi  sit  debitor  vel  fîde- 
jussor vel  malefactor.  —  Si  quis  fecerit 
contra  stabilimentum  suprascriptum,  fa- 
ciat rectum  juditio  proborum  hominum, 
&  si  clamor  comiti  factus  fuerit,  det  justi- 


vel  villa,  id  est  illos  qui  habitant  in  cas-  ciam  comiti,  si  inculpatus  fuit.  —  Hec  om- 
tello  illo  vel  villa.  —  Item  si  aliquis  qui  nia  superius  scripta  constituta  sunt  ad  hoc 
liabitet  extra  Tholosanum  '  abstulerit  rem 


'  Archives  nationales,  JJ.  xxi ,  f°  7  v°,  n.  4. 


'  Le  texte  porte  Thlm;  mais  la  véritable  lecture 
est  indiquée  par  la  phrase  qui  précède. 


An 
1  \5z 


An 
ii5z 


Il65 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1166 


An 

I  l52 


ut  in  perpetiium  valeant  &  firmiter  ser-  cum  vel  porcam,  arietem  vel  ovem,  yrcum 

ventur  &  teneantur  salva  fidelitate  comi-  vel  capram  in  segetibus  vel  in  vinea  tam 

tis.  Hujus  constitutionis  testes  sunt  Pou-  sua  quam   alterius  in  aliquo  tempore,  de 

ciusde  Vlllanova,  WillelmusdeBniguariis,  istis  singulis  animalibus  detur  unus  dena- 

Senoretus  de  Ponte,  Petrus  Gui,  Ramun-  rius,  &  sit  medietas  inventoris  &  alia  me- 

dus  Guillelmi,   Bernardus    Mandadarius,  dietas  domini  honoris.  In  supradictis  quod 

hii  sex  qui  tune  erant  capitularii  ;   item  diximus  de  domino  honoris,  dicimus  &  in- 

Petrus  de  Roays  &   Maurinus  &  Poncius  telligimus  de  eo   qui   tenet    honorem.  — 

de  Soreda    &    Arnaldus   Pétri,    qui    tune  Item  qui  vendet  vinuni,  vendat  ad  mensu- 

erant   constituti    judices;     &    Guillelmus  ram  heucam  constitutam  vel  inde  tractam  j 

Raynaldi  &  Arnaldus  Siguarius,  qui  tune  similiter  eum  venditur  annona  vel  blads, 

erant  advocati.  Facta  carta  anno  M"C°L°ir  mensura   sit    rasa,    sit  vero    cumulata   de 

ab  Incarnatione  Domini.  Ramundus  serip-  nucibus  &  de  avena.  —  Item  nullus  emat 

sit.  annonam  vel  blad  ad  revendendum  a  Na- 

tivitate  Sancti  Johannis  Babtiste  usque  ad 

festivitatem  omnium  Sanctorum.  —  Item 

nullus  olei   revenditor  vel  nucum   habeat 

^Q^  simul  nisi  duos  cartones  tam  in  oleo  quam 

in  nucibus.  —  Item  nullus  revenditor  cepi 

o                        •   •              j    T»      r  emat  eepum  ad  revendendum  a  Pascha  us- 

ùtatuts  municipaux  de  ioulouse,  con-  *                  .       ^                       t 

j,    ^        ^  .        j  que  ad  testum  omnium  banctorum.  —  Item 

cernant    les   degats  jaits   dans    les  ,,^,11^,3  revenditor  piscium  emat  piscem  a 

champs i    la    vente    du     blé    &    du  vitreale  Sancti  Michaelis  de  Castel  usque 

vzVi'j   6"^.  ad  Tholosam  neque  a  Bracavilla  usque  ad 

Tholosam,   &  postquam  atulerint  piscem 

IN   nomine  Domini   nostri  Jesu  Christi,  Tholosam,  non  abscondant  illum  in  domos 

amen.  Hec  [est]  carta  de  stabilimento,  suas,  set  totum  teneant  palam  in  platea. — 

quod  fecit  comune  consilium  Tholose  ci-  Item  nullus  revenditor  pirorum  vel  alio- 

eivitatis  &  suburbii,  cum  consilio  domini  rum  fructuum  arborum  emat  pira  vel  alios 

Ramundi,  comitis Tholose,  ducis  Narbone,  fructus  vel  aliam  rem  eomestibilem  extra 

marchionis   Provincie.   Stabilimentum   est  muros  civitatis  vel  extra  portas  suburbii, 

taie  :  —  Qui  inveniet  talatorem  in  vinea  neque  emat  res  predictas  infra  muros  eivi- 

sive  sua  sive  alterius  vel  in  prato  deves  vel  tatis,  nisi  ad  Pontem  &  ad  planum  Sancti 


in  viridario  vel  in  orto  vel  in  arbore  vel 
in  segetibus  hominum  urbis  Tholose  vel 
suburbii,  capiat  eum  &  -^tineat  si  potest, 
&  ille  talator  factam  f  .m  emendet  illi 
cujus   est    honor    &    insuper  det    penam 


Pétri  &  Sancti  Geraldi  &  ad  Banquos,  &  in 
suburbio  in  claustro  Sancti  Saturninij  & 
postquam  revenditores  emerint  res  pre- 
dictas in  predictis  locis,  &  aliquis  probus 
homo   urbis    predicte    vel    suburbii    illas 


duorum  solidorum,  quorum  solidorum  ha-  habere  voluerit,  habeat  illas  pro  eodem 
beat  medietatem  dominus  honoris  &  aliam  precio,  antequam  late  sint  res  ad  domos 
medietatem  ille  qui  cepit  talatorem.  —  revenditorum.  —  Item  nulla  panifica  lu- 
Item  qui  inveniet  animalia,  bovem  vel  cretur  in  cartono  frumenti  ultra  IIII°' 
vaccam,  equm  vel  equam ,  mulum  vel  mu-  denarios,  detractis  expensis.  —  Item  mo- 
lam,  asinum  vel  asinam  in  aliquo  tempore  lendinarii  vel  eorum  nuncii  accipiant  an- 
in  segetibus  vel  in  vinea  tam  sua  quam  nonam  vel  blad  ad  pondus  &  ad  pondus 
alterius  vel  in  prato  deves,  capiat  &  reti-  sicut  eonstitutum  est  reddant  farinam  bene 
neat  si  potest,  &  de  singulis  animalibus  moltam,  &  accipiant  bladum  ad  mediam 
predictis  dentur  quinque  denarii,  quorum  eximinam  ponderatum  &  de  média  eximina 
medietas  sit  inventoris  &  alia  medietas  sursum,  &  non  accipiant  propter  suam  mol- 
domini  honoris.  —  Item  qui  inveniet  por-  duram  ultra  sexdecimam  partem^  &  si  esset 

aliquis  molendinarius  vel  ejus  nuncius  qui 

'  Archives  nationales,  JJ.  xxi,  f"  4,  n.  3.  nollet  recipere  aunonam  vel  blad  &  red- 


An 
I  i5z 


An 
I  i5z 


I167 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1168 


dere  sicud  scrîptum  supra  est,  habeat  inde  sex  qui  tune  erant  capitularii;  item  Petrus 
vicarius  suam  justiciam  si  ei  fuerit  factus  de  Roais  &  Maurinus  &  Poncius  de  So- 
clamor.  —  Item  qui  veniet  in  civitatem  reda  &  Arualdus  Pétri,  qui  tune  erant 
Tholosam  vel  in  suburbium  cum  lignis  vel  constituti  judices;  &  Guillelmus  Rainaldi, 
cum  fusta  vel  cum  aliqua  re  comestibili  &  Arnaldus  Siguarius,  qui  tune  erant  ad- 
securus  sit,  nisi  fuerit  fidejussor  vel  debi-  voeati.  Facta  carta  anno  M^CL^ii  ab  In- 
toraut  malefactor.  —  Item  qui  seienteroe-  carnatione  Domini.  Ramundus  scripsit. 
cidet  hominem  injuria,  non  deffendat  eum 

eeclesia  neque  elaustrum    neque   salvitas.  ' 

Similiter  qui  clam  nocte  intrabit  domum 
alicujus  &  ibi  furtum  vel  aliud  malum  fa- 
ciet  &  inde  fugiet  in  ecclesiam  vel  in  elaus- 
trum vel  in  salvitatem,  non  deffendat  eum 
eeclesia  neque  elaustrum  neque  salvitas.  Si 
quisvero  forte  aliquem  clam  noete  domum 
alicujus  frangentem  vel  invadentem  vel  in- 
trare  temptantem  oeciderit,  nullum  prop- 
ter  boc  paeiatur  damnum.  —  Item  si  quis 


597. 

Acte    de  fondation    de    Vahhaye 
de  Chambons\ 


IN  nomine  sancte  &  individue  Trinitatis, 
Sancti  Spiritus  adsit  gratia.    De  abbatia 
&  manso  superiori   &    manso   medio  uni- 

aliquem   hominem    malum    quem   cuhella-  versa  negotia  quae  geruntur  nostris  tempo- 

rium  dieimus  eum  eultellum  euntem  nocte  ribus  ut  firma  maneant,  roborari  neeesse 

causa  furandi   oeciderit,  nullum  paeiatur  est   seripturae    testimonio   quae   gestarum 

dampnum  propter  hoc.   —  Item  si  quis  vi  rerum  notitiam  ineommutata  veritatis  série 

devirginabit  feminam,  si  magis  probus  est  ad   memoriam   ab  onini   calumnia  custodit 

quam    illa,  vel  ducat  eam   in   uxorem  vel  liberam  &  immunem.  Cunetis  ergo  prae- 

donet    ei    maritum    dignum    illa;    si   vero  sentibus  innoteseat    &  posteris  quod    ego 

corrupta  femina  probior  erit  sturpatore,  Guilhermus  de  Borna,  cum  consilio  &  vo- 

ille  det  ei  maritum  dignum  illa,  si  potest,  luntate   filiorum    meorum    Pétri  videlicet 

set  si   non  potest,   eorporales  luat   penas  &  Guigonis,    pro   amore   Dei    &   remedio 

juditio  comitis  &  sue  curie.  Similiter  qui  anime  mee  &  parentum  meorum,  dono  & 

vi    aliquam    feminam   vieiaverit,    emendet  eoneedo  loeum  illum  qui  Campi-boni  di- 

injuriam    illi    femine    judicio    comitis    &  citur  Deo  &   béate  Marie  ad  ecclesiam  in 

sue  curie.  —  Item  si  aliqui  urbis  Tholose  honore  Dei  &  béate  Marie  neenou  &  om- 

vel  suburbii  clam  conjuraverint,  quod   in  nium   sanetorum   construendam ,  in   manu 

plaeito  vel  in  rixa  vel  in  contentione  vel  domini  Ameli  Loei-Dei  abbatis  &  fratrum 

in   seditione   sibi    invicem   auxilium    pre-  ejus  Pétri  Gaufredi  &  Pétri  Filioli  &  Ber- 

beant,    cadant    sub    justiciam    comitis.   —  nardi   Duranti  &  Gerardi   Ragafredi    nec- 

Hec   supradieta   tamen  dieimus   ita,  si  de  non  &  aliorum  fratrum  ad  abbatiam  con- 

supradietis  elamor  factus  fuerit  comiti  vel  struendam,  quatenus   Dei  &   béate  Marie 

ejus  vicario,  exeepto  eo  quod  supra  cons-  servitium  ibidem  fiât  &  congregatio  mona- 

titutum  est  de  illis  qui   occident  aliquem  chorum  secundum  beati  Benedieti  regultim 

clam    nocte    domum    alicujus    frangentem  congregetur  &  ordo  ipsius  ab  omnibus  te- 

vel    invadentem    vel    intrare    temptantem  neatur.  Hoc  donum  facio  ego  Guilhermus 

vel  illum  malum  hominem,  quem  cuhella-  &  filii  mei  Petrus  &  Guigon  eum   omni- 

rium   dieimus,    qui    propter   illud    factum  bus  pertinentiis  suis,  sieuti  trames  ascendit 

nullum  dampnum  pati  debent.  —  Hec  om-  a  rivo  Embrum  ad  illam  alpem  quae  vocatur 

nia  superius  seripta  eoustituta  sunt  ad  hoc  Calvrîa  &  sieut  aquae  intus  inde  versantur, 

ut  in  perpetuum   valeant  &  firmiter  ser-  &  pervenit   usque   ad    illam    erueem   quae 

ventur  &  teneantur,  salva  fidelitate  comi-  Crux  de  Bauzo  dicitur  &   inde  ascendit  ad 

tis.  Hujus  constitutionis  testes  sunt  Pon-  illa  montana  quae  voeantur  Tanargum  & 
cius  de  Villanova,  Guillelmus  de  Brugariis, 

SenoretUS  de   Ponte,  Petrus  Gui,  Ramun-  ■■  Extrait  du  cartulaire  des  donations  de  l'abbaye 

dus  Guillelmi,  Bernardus  Mandadarius,  hi  de  Chambons. 


An 

I  I  52 


An 
M  53 

jer 

février. 


An 
ii53 


I169 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1170 


An 
ii53 

juillet. 


sicut  aquae  versantur  &  perveniunt  ad  va-  ciis  illius  feudi,  quod  vocatur  Senescallia; 
duni  illius  rivi  qui  dicitur  rivus  de  Las  quae  causa  cum  esset  in  potestate  episcopi 
Loubeyras  &  descendit  ad  castellum  quod  per  consilium  Berengarii  de  Biterris,  Pe- 
Castrum-vetus  nominatur,  &  limes  ascendit  tri  Sigarii,  Bernardi  ^on/af,  Guillelm\  de 
ad  Casahdas  &  Villamveterem  &  ascendit  Morede,  Osberti  Biterrensis  magistri  sic 
ad  collum  nemoris  &  pervenit  ad  vadum  terminata  fuit  :  Habeat  Poncius  de  Cor- 
supradicti  rivi  Embrum,  quidquid  inquam  neliano  singulis  noctibus,  quibus  ipse  & 
infra  supradictos  terminos  jure  habemus  episcopus  in  villa  de  Bitterri  jacuerint, 
&  possidemus  nec  tantuni  ad  jura  supra-  quartam  partem  sextarii  civatae  de  curia 
dictorum  monachorum  transfundimus,  sed  episcopi,  aut  si  ipse  Poncius  peregre  pro- 
&  ad  jura  illoruni  hominum  qui  ibi  habi-  ficisci  voluerit  Romae  vel  ad  Sanctum 
tare  &  Dei  servitiuni  facere  &  peccatis  Jacobum  vel  ultra  maria,  relinquere  possit 
suis  penitentiam  agere  &  Deo  satisfacere  intérim  militem  idoneum,  qui  hoc  benefi- 
voluerint,  absque  ulia  retentione,  ac  quid-  cium  ab  episcopo  accipiat  &'servitium 
quid  illi  aedificare  voluerint  sive  ad  prata  subter  annexum  eidem  episcopo  faciat.  — 
facienda  sive  molendina  seu  alia  aliqua  ad  De  porcis  quoque  qui  in  curia  episcopi  ad 
eorum  libitum  damus  &  concedimus,  re-  epulas  praesentes  occisi  fuerint,  habeat 
tenta  nobis  &  uxoribus  &  filiis  &  filia-  idem  Poncius  frustum,  quod  dicitur  battol 
bus  nostris  sepultura.  Donavimus  iiisuper  sine  pejoratione  cohaerentium  frustorum 
ipsis  &  eorum  successoribusMansi  superio-  &  giblae  cum  bruiga  &  brundam  ab  umbi- 
ris  allodium  &  quidquid  ibi  qualicumque  lico  in  visum,  &  ventrem  cum  butellis  & 
modo  habere  dignoscuntur,  nihil  nobis  sagimine  quod  cum  ipsis  tenetur,  &  unam 
nostrisque  posteris  in  praedictis  omnibus  penulam  epatis,  &  caudam  cum  tribus  os- 
retiuentes.  Unde  testes  sunt  Petrus  de  sibus  spinalibus  ipsi  caudae  conjunctis. 
5'o/emn/ac,  Beraldus  de  Pratellis,  Garinus  Quos  porcos  ipse  Poncius  a  suo  nuncio 
Cebalines ,  Guïgon  Darlende  &  Petrus  &  occidi  faciat  &  expilari  &  aptari  cum  pro- 
Raymundus  &  Berengarius  fratres  ejus  &  priis  lignis  &  propria  aqua  &  per  frusta 
alii  multi.  Datum  Borna  in  nostro  cas-  dividi  in  domo  episcopi  vel  sua,  prout 
tello,  die  prima  mensis  februarii,  in  vi-  nuncio  episcopi  visum  fuerit. —  Item  de 
gilia  Purificationis  beatae  Mariae,  anno  vaccis  &  vervicibus  &  agnis,  non  de  cervis 
Domini    millesimo   centesimo  quinquage-      neque  de  ursis  neque  de  aliis  feris  bestiis, 

habeat  Poncius  pelles  &  pedes,  capita  & 
ventrem  cum  budellis  &  sagemine  quod 
cum  ipsis  tenetur,  cum  haec  in  curia  epi- 
scopi occisa  fuerint  in  festis  diebus  vel 
aliis.  —  Cum  episcopus  curiam  tenuerit, 
serviat  Poncius  ad  epulas  cum  uno  milite 
vel  filio  militis  &  cum  primorum  prandium 
ibi  commedant,  sed  de  his  quae  ad  mensam 
apponuntur  nihil  extrahant.  —  In  aliis 
diebus  cum  episcopus  hospites  extraneos 
habuerit,  non  si  privatum  cum  clericis  suis 
commederit,  liceat  Poncîo  cum  voluerit  & 
necesse  habeat  si  episcopus  fuerit,  epulis 
interesse  servitorem   &  ei  soli  comedere; 


simo  secundo. 


598. 

Inféodatîon  de  la  sénéchaussée  de 
Bé-^iers,  faite  à  Pons  de  Corneillan 
par  Vévêque   Guillaume  \ 


I 


N  nomine  Domini.  Anno  ab  Incarnatione 
ejusdem   M.°  CL"!!!",  mense  julio,  data 
fuit  sententia  inter  Guillelmum  Biterren- 

sem  episcopum  &  Poncium  de  Corneliano  habeat  etiam  Poncius,  cum  episcopus  cu- 

de    controversiîs,    quas   ad    invicem     ha-  riam  tenuerit,  hominem  suum  qui  canta- 

bebant  de   quibusdam    beneficiis   &  servi-  rum  teneat  &   manu   candelam   ibi  habeat 

&  vinum  in  ciphos  fundat,  &  singulis  vi- 

'  Copiedans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  cibus  post    mensas   decursas    quod    vini    in 

nationale,  v.  61,  f"  194.  —  Livre  Noir  de  l'église  ciphis  supererit  ad  opus   Poncii   colligat, 

de  Béziers.  qui  cum  aliis  servitoribus  in  curia  corne- 


An 
M  53 


An 
Il  53 


I  171 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1 172 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  549. 


An 

1 164 

21  avril. 


dat.  —  In  qiioqiiina  vero,  cum  episcopus  Melgorienses,    &    etiam    dimitto    Sanctae 

curiam  tenuerit,  habeat  Poncius  duos  ho-  Mariae  de  Cazano  praedicto  loco  de  meo 

mines  vel  unum  ,  nisi  episcopus   hospites  honore  de  Pedena-^  tantum  unde  perpetuo 

priyatos   habuerit,   qui   in   quoquina  ser-  possit  fieri  ibi  annuale  plenarie.  —  Et  mala 

viant  &  lumen  ibi  necessarium  praebeant,  quae  ego  feci  cura  mea  cavalgada  in  Rossi- 

&  adipem  qui  ex  cacabis  vel  ollis  ubi  her-  lono  domibus  Templi   &  domibus  Hospi- 

bae  non  fuerint  supererit  ad  opus  Poncii  talis,  quod    homo    redrecet   eis   ad   suam 

colligant  &  salem  quantum  quoquinae  vel  mercedem,  &  infractiones  quas  ego  in  ea- 

carnibus    quae    ibi    comestae    erunt   opus  dem  terra  ecclesiis  cum   eadem  cabalgata, 

fuerit    praebeant.    Hujus    rei    sunt  testes  quod  homo  redrecet  eis  cum  laudamento 

Ugo   archidiaconus   Sancti   Nazarii,   Mat-  episcopi    de    Helna,    &    mea    débita    quae 

fredus  archidiaconus,  Deodatus  canonicus,  scientur  in   pace  pagentur.   —  Leddae  & 


Raimundus  Guillelmi  praecentor,  Arnal- 
dus  de  Maureliano,  Berengarius  frater 
ejus,  Bernardus  Bligerius,  Raimundus  de 
Abiliano,  Guillelmus  de  Bitterris.  Bernar- 
dus Bellucius  scripsit. 


Ed.orig. 

t.  II, 
col.  55o. 


599. 


CCCCXCIII 


Testament  de  Raimond  Trencavelj 
vicomte  de  Fermiers  \ 


usatici  in  omnibus  meis  terris  mando  quod 
ita  teneantur  omni  tempore,  sicut  pater 
meus  Bernardus-Atonis  tenuit ,  &  solvo 
&  relinquo  Deo  quod  homo  vel  foemina 
non  det  plus.  —  Caeciliae  meae  filiae  relin- 
quo Balaguer  &  Chercorb  &  Chercorbe':^, 
excepto  la  val  de  Umbdrans  &  de  castello 
de  Sera  &  quinqu*e  millibus  solidorum 
Melgoricensium  &  quinque  millias  soli- 
datas,  &  quod  homo  dispignoret  villam 
de  Praîssan  de  tanto  quanto  impignoratur, 
&  praedictum  pignus  &  praedicta  pecunia 
detur  recognitione  &  laudatione  de  bajulis, 
quibus  ego  relinquo  meam  terram  pro 
Et  meam  minorera  filiam 


ANNO  MCLiiii  Incarnationis  dominicae, 

quarta' feria,  XI  kalendas  maii,  rege  bono  &  fide. 

Lodovico  régnante,  RaymundoTrencavelli  relinquo   Guilhermo  de   Montepessulano, 

vicecomite  apud  Tolosara   injuste  in  cap-  si  capere  vult  ad  uxorera,  cum  XXM  soli- 

tione   manente,  Arnaldus  de  Clairano  hic  dorura    Melgoriensiura   &   illam    garnitam 

subdictam  literaturara  &rationera  de  altéra  &  ad  Beders  unum  Judaeum  &  unura  ho- 

carta  translatavit  in  istam.  Quam   scilicet  minera   cum   sua   tenentia   ubi   hospitetur 

cartam  idem  dominus  Raymundus  Trenca-  &  meam  lezdam  quam  ego  capio  ad  Mon- 

velli  dura  ut  credo  nostris  peccatis  Tolosae  tempessulanum,  &  totum  quantum  ibi  ha- 

captus  maneret  fieri  jussit,  &  quae  inde  beo  vel  homo  pro  me  &  fevum  Aymerici 

carta  est  apud  Biterrim  in  potestate  suo-  de  Claromonte  &  Armengau  de  Poiglechier. 

rum  hominum,  quam  scilicet  cartam  Gui-  Et  si  Guilhermus  de  Montepessulano  non 

Ihermus   Arnaldi  de    Biterri   a   Tolosa   in  habet  illara,  relinquo  filiae  pro   haeredi- 

Carcassonam  &  a  Carcassona  in  Biterrim  tateXM  solidos  &  illam  garnitam,  &  rogo 


detulit  secum. 

In  nomine,  &c.  Haec  est  carta  testa- 
menti  quod  Raymundus  Trencavellus  in 
captionem  Raymundi  comitis  Tolosani,  & 


comitem  de  Barsalona  quod  det  illara  ad 
uxorera  filio  Ugonis  comitis  si  habere  dé- 
bet, &  si  non  habere  débet  maritet  illara 
cornes  de  Barcelona  consilio  Bernardi  de 


testaraentura  &  va'^^i  est  taie.  Suum  corpus      Andusa  &  Guilhermi  de   Montepessulano 
reliquit  ad   sepeliendum    Deo   &  Sanctae      &  meorum  hominum,  quibus  ego  relinquo 


Mariae  de  Cazano  cum  m  solidibus  Melgo- 
ricensibus  &  Hospitali  de  Jérusalem  M  so- 
lidibus, &  railitiae  Terapli  rfelinquo  scilicet 
pro    meo   equo    &    meis   armis   M   solidos 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
*  Le  texte  porte  tertia. 


meara  terrara. —  Omnes  meos  alios  honores 
&  haereditates  &  orania  mea  jura  ubicum- 
que  sint  quae  ego  habeo  &  habere  debeo 
ullo  modo  vel  homo  vel  foemina  per  me, 
relinquo  &  dono  intègre  Rogerio  filio 
raeo.  —  Mea  uxor  tantum  quantum  voluerit 
stare  sine  marito  cum  suis  &  meis  infan- 


An 
1 164 


An 
..54 


I  173 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1174 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  55 1. 


tibus,  in  omnibus  terris  meis  sit  domina  &  suum  servicium. —  Oninia  vcro  ista  supra- 

segnioressa,  &:    si  volebat   discedere    ullo  scripta  relinquo   in  Dei  garda  &  meorum 

modo  habeat  suum  sponsalitium  deliberum  hominum.  Meam  uxorem  &  meos  infantes 

solummodo  &  totam   raubam  &   expletam  &  omnes  meos    honores  &  meos    bajulos 

de  meis  cameris;  &  si  volebat  relinquere  &  omnes  meos  homines   relinquo  in   Dei. 

suum  sponsalitium,  det  ei  ce  marchas  ar-  mercede  &  in  garda  &  in  baillia  comitis  de 

genti  Rogerius  meus  filius  vel  homo  pro  Barsalona  ad  faciendam  totam  voluntatem 

eo.  —  Kelinc\\io  Beder'i&i  Bedeireîs  \n  g^r-  suam.   Et   relinquo    ei    meum    filium    pro 

dam  &  in  bajuliam   G.  Arnaldi  de    Beders  garnire  &  pro  facere  militem.  Facta  carta 

&   Ademari   de    Marvel,    quod   balliscant  hujus  testament!  mense  aprilis,  feria  VI% 

pro  bono  &  fide,  &  isti  duo  haec  quae  fa-  anno    ab    Incarnatione    Domini    MCLIII. 


cient  faciant  consilio  Berenguarii  de  Be 
der'{.  Carcassonam  &  Carcasse-i^  &  totuni 
Ar-^encs  relinquo  in  gardiani  &  in  baju- 
liam Bernardi  de  Canet  pueri  &  Guilhermi 
Sancti  Felicis  &  Bernardi  Peîapol,  &  isti 
très  haec  quae  facient  faciant  consilio  Ber- 
nardi de  Canet  majoris.  Albiensis  &  hoc 
quod  habeo  in  Tolosano  &  in  Comenge 
relinquo  in  gardiam  &  bajuliam  Isarni  de 
Dornan  &  Ugonis  de  Cencenon  &  Guilhelmi 
Atonis  de  Curvala.  Omnibus  autem  istis 
supradictis  bajulis  relinquo  in  gardiam  & 
bajuliam  meos  infantes  &  meam  uxorem 
quod  baliscant  pro  bono  &  fide.  —  Et  si  de- 
sanabat  de  Rogerio  meo  filio  sine  infante 
legitimo  de  uxore,  totus  honor  qui  mihi 
venit  pro  Rogerio  meo  fratre  remaneat 
Caeciliae  meae  fîliae,  Beders  &  BedeîreT^  & 
totus  honor  qui  mihi  venit  pro  meo  pâtre 
ita  ut  ego  teneo  vel  homo  pro  me  remaneat 
meae  filiae  minorij  &  de  qualicumque  ha- 
rum  duarum  sororum  desanaret  sine  in- 
fante, omnes  praedicti  honores  revertantur 
aliae  sorori  vel  ejus  haeredibus.  Et  si  de 
Rogerio  desanaret,  mariti  harum  duarum 
sororum  jurent  inter  se  vitam  &  membra 
&  suos  honores  &  adjutorium  omnium 
hominum.  —  Et  ego  Raymundus  Trencavel 


Hujus  totius  praedicti  testamenti  &  vasi 
quod  Raymundus  Trencavellus  fecit  est 
testis  Bernardus  de  Andusa,  Wilhermus 
de  Tortosa,  Isarnus  de  Dorna,  Guillermus 
Arnaldi  de  Beders,  Ugo  de  Cencenone. 
Ademarus  de  Marvel,  Gaucelinus  de  Cla- 
ret,  Petrus  de  Poilaarens,  Raymundus  de 
Terme,  Ademarus  de  Agaïlena,  Bernardus 
de  Cencennon,  Guilhermus  de  Salvagnac  & 
Arnaldus  de  Montaga,  Poncius  Guiraudi 
de  Saverola.  Raymundus  scripsit. 


600. 

Inféodation  de  ses  droits  sur  Vile  de 
Cette parVévêque  d'Agde^  Adémar\ 


I 


N  nomine  Domini.  Anno  Incarnationis 
ejus  MCLIV,  régnante  Lodoyço  Fran- 
corum  rege.  Ego  Ademarus  Agathensis 
ecclesie  episcopus,  bona  fide  &  sine  omni 
enganno  &  cum  bona  voluntate,  dono  tibi 
Stéphane  Cuypas  &  uxori  tue  Bonafos  & 
infantibus  vestris  Guillelmo  &  Raimundo 


totam  meam  partem  sicut  <id  episcopum 
mando  Rogerio  meo  filio  de  G.  de  Monte-  pertinet  de  vermelii  de  Seta  &  debetis 
pessulano  qui  fuit  captus  pro  me,  quod  sit  inde  donare  per  unumquemque  annum 
de  redersiere  &  ermendaïre  amicus  &  fidelis      in    festivitate   Sancte   Marie   de   februarii 


in  omnibus  rébus  &  quod  numquam  defi- 
ciet  ei  ullo  homine  &  quod  sit  ei  adjutor 
omnium  hominum,  excepto  comité  de  Bar- 
selona.  Et  similiter  mando  Rogerio  de 
Bernardo  de  Andusa  quod  sit  ei  amicus  & 
fidelis  &  adjutor  omnium  hominum  quo- 
rum ad  rectum  possit  se  habere.  —  Et  Her- 
mengardae  de  Narbona  meae  consangui- 
neae  relinquo  Rogerium  meum  filium  & 
meos  homines  in  Dei  garda  &  in  sua  &  ad 


michi  predicto  episcopo  vel  meis  successo- 
ribus  XV  solidos  Melgoriensis  monete.  Et 
propter  hoc  donum  suprascriptum  habui 
ego  predictus  de  vobis  supradictis  X  soli- 
des Melgoriensis  monete  &  nichil  ex  eis 
remansit  in  debitum.  Donatio  autem   ista 


'  Latin  9999,  f"  47  v".  —  Copie  moderne  du 
cartulaire  de  l'évêché  d'Agde,  rédigé  aux  douzième 
&  treizième  siècles. 


An 
1 154 


An 

I  164 
i5  mai. 


An 
Il  54 


II75 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1176 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  55i. 


An 
1 164 


habeat  stabilitatem  usque  ad  X  annos  & 
post  decem  annos  nichil  valeat.  Hoc  totum 
sicut  scriptum  est  laiidavi  &  affirmavi  ego 
Ademarus  episcopus  in  presentia  Pétri  de 
Pineto  &  Pétri  de  Rejano  &  Guillelmi 
capellani  &  Guillelmi  Rainardi  &  Er- 
mengardi  bajuli.  Facta  fuit  carta  donatio- 
nis  istius  idus  niaii,  feria  vu".  Hujus  rei 
sunt  testes  Deodatus  de  Torolla  &  Rai- 
mundus  Arnaldi  &   Petrus  de  Fabragas  Sz      tionis  ejusdem  m  CLV.  Ego  Guillelmus  de   coV  558 


602.  —  DI 

Testament  de  Guillaume  de  Mont- 
pellier, seigneur  d'Omelas.  Actes 
concernant  ses  descendans. 

I. —  iNnomine  Domiui',  anno  Incarna-   Éd.orig 

1. 11, 


Guillelmus  Alberti  &  Guillelmus   de  Are- 
late.  Adam  scripsit. 


601.  —  CCCCXCIV 

Charte  du  roi  Louis  le  Jeune  en 
faveur  des  églises  de  Saint-Sernin 
6*  de  la  Daurade  de  Toulouse  \ 


Omellacio    sic    facio    testamentiim    meum   

per  nuncupationem,  praesentibus  testibus      An 
rogatis.  Imprimis  dimitto  jure  institutio-      ï'55 
nis  fîliae  meae  Tiburgiae,  uxori  Ademari    8  mars. 
de  Muroveteri,  castrum  de  Montebaseno 
cum    suis    pertinentes    &    dotem  quam  ei 
dedi  scilicet  villam  de  Sancto  Georgio  de 
Cornonesicco  &  castrum   de  Mazernis   & 
castrum  de    MonteadinO   cum    praedicto- 
rum  omnium  peftinentiis  &  totum  hono- 
rem  quem  habeo  vel  habere  debeo  in  Nar- 
bona  &  Narbonensi  patria.  Et  rogo  eam  ut 
castrum  de  Montebaseno  post  mortem  suam 


EGO  autem  Ludovicus  Dei  gratia  Franco  ^  

rum  rex,  rediens   a   Sancto   Jacobo  &  restituât  fîlio  suo  Sicardo,  vel  si  ille  fuerit 

per  Tolosam  transiens,  viso  privilegio  To-  praemortuus,Raimundo  Atoni  filio  suo. — 

îosanae  ecclesiae  quod  fecerat  antecessor  Alii  filiae  meae  Tiburgae,  iixori  quondam 

noster  gloriosissimus  rexKarolus  Magnus,  Gaufridi  de  M.ornas,  dimitto  jure  institu- 

praedictam  ecclesiam  pretiosissimi  Sancti  tionis  villam  de  Muroveteri  cum  suis  perti- 

martyris  Saturnin!   quae  est  in   suburbio  nentiis  praeter  fevales  quos  relinquo  filio 

cum    ecclesia    protomartyris    Stephani   &  meo  Raimbaldo,  &  cum  filius  meus  miles 

ecclesiam    Beatae    Mariae   quae  est  infra  fuerit,  persolvat  ei  M  solidos  Melgorien- 

muros  ad   petitionem    clericorum    earum-  ses  in  augmentum  vel  supplementum  suae 


dem  ecclesiarum  sub  eadem  tuitione  & 
emunitate  posui.  Hoc  autem  feci  consilio 
&  voluntate  Raimundi  Tolosani  comitis  & 
in  praesentia  Tolosanorum  civium  &  bur- 
gensium  in  capitulo  Sancti  Saturnini.  Et 
ut  autoritas  nostra  semper  inconvulsa  ma- 
neat,  sigillo  nostro  subterfirmavimus, prae- 
sentibus Drogone  de  Petrafonte  &  Ugone 
archiepiscopo  Senonensi  &  Terrico  Gual- 
leranno  &  Arveo  de  Gualardone  &  Gui- 
done  buticulario  &  Frogerio  camerario  & 


hereditatis.  —  Raimbaldum  filium  meum 
in  aliis  bonis  meis  haeredem  mihi  facio, 
scilicet  de  Castro  Omellas  cum  suis  perti- 
nentes &  senioriis,  villis,  mansis,  bailiis 
&  de  Castro  Montis-Arnaldi  &  de  castro  de 
Popiano  &  de  castro  de  Pojet  &  de  castro 
Sancti  Poncii  &  de  castro  de  Frontiniano, 
de  Castro  de  Villanova  &  de  forcia  &  de 
honore  de  Valle  &  de  castro  de  Piniano 
cum  omnibus  quae  in  praedictorum  termi- 
nas  &  pertinentes  &  appendiciis   habeo 


Milone  de  Melfa.  Data  Tolosae  per  ma-  vel  habere  debeo  vel  homo  vel  foemina  per 
num  Rogerii  cancellarii  régis  &  abbatis  nie.  Et  relinquo  eidem  Raimbaldo  oinnia 
Sancti  Euvercii  Aurelianensis  ,  anno  ab  alla  bona  mea  &  jura  quae  supra  non  sunt 
Incarnatione  Domini  M  CLIIII.  comprehensa.  —   Matri    meae   Ermesendi 

usumfructum  honoris  totius  de  Valle  re- 
'  '  Cartulaire  de  Saint-Sernin  de  Toulouse.  linquo,   Ut   ipsum    honorem    totlim    habeat 

&  teneat  in  vita  sua  &  si  etiam  saeculum 


'  Manuscrits  d'Aubays^  n,  82. 


An 
ii55 


II77 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1178 


reliquerit  possit  dimittere  vel  donare  eau-  muudus  Rostagni,  Rainuindus  de  Popiano, 

sam  ipsius  ususfructus  tantum  &  quamdiu  Berengarius  de   Omellacio,  Hugo  de  Al- 

vixerit  ipsa.  — Volo  etiani  &  jubeo  ut  Pe-  baiga,  Gaucelinus  de  Montepetroso,  ma- 

trus  Raimundi  de  Montepetroso  habcat  &  gister  Durantus,  Petrus  de  Belanicis,  Pe- 

teiieat  ab  hac   praesenti  Pascha  usque  in  trus    de    Podels ,    Guillelmus    Porcelli    &. 

annos    XIII   omnem    honorem   meum   pro  Deodatus  qui  hoc  testamentum  cum  sub- 

debitis  meis  persolvendis  sine  inquietudine  scriptione    superioris    quintae    lineae   ad 


filii  mei  &  filiarum  mearum  ut  nihil  ibi 
pétant  vel  requirant  in  istis  XIII  annis. 
Noio  tamen  ut  ob  banc  causam  detenta- 
tionis  Petrus  Raimundi  sit  illigatus  credi- 
toribus  meis  vel  filio  meo  vel  filiabus  meis. 
—  Volo  etiam  inter  liberos  meos  hune  fidei- 


memoriam  scnpsit,  anno  quo  supra,  VIII 
idus  martii. 

Hoe  testamentum  recitatum  anno  domi- 
nieae  Incarnationis  MCLVI,  nonis  junii,sic 
esse  verum  taetis  saerosanetis  Dei  Evan- 
geliis    juraverunt    apud    Montempessula- 


commissariae  substitutionis  ordinem  ser-  num,  in  domo  dominae  Ermesendis  matris 

varijUtsi  Raimbaldus  filius  meus  sine  hae-  quondam  Guillelmus  de  Omellatio,  Petrus 

rede  ex  uxore  deeesserit,  restituatur  ejus  Raimundi  de   Montepetroso,  Berengarius 

haereditas  Sicardo  nepoti  meo  praedicto,  de   Omellacio,    Raymundus  de    Popiano, 

vel  si  ille  fuerit  praemortuus,  Raimundo  magister  Durantus,  Petrus  de  Bellanicis, 

Atoni  fratri  suo,  &  si  isti  fuerint  prae-  Petrus  de  Podels  presbyteri  &  Guillelmus 

mortui,  filiis   maseulis   prioribus  per  or-  Porcelli  testes  superius  scripti  in  ipso  tes- 

dinem   nascituris   a  Tiburge   praedicta   &  tamento;  sub  praesentia  Ermesendis  prae- 

Ademaro  de  Muroveteri,  deinde  filiabus  si  dietae,  Ademarii    de    Muroveteri,   G.    de 

quae  fuerint,  &  si  filiae  meae  vel  nepotes  Fabricis,  Atbrandi  &    Guiraudi    Atbrandi, 

jamdicti  praemoriantur    sine   haerede   ex  Rostagni  de  Popiano,  Bertranni  de  Mon- 

uxore,  restituatur  eorum  haereditas  Raim-  tepetroso,  Guillelmi  de  Scamerida,  Guil- 

baldo  filio  meo.  —  Dimitto  filium  meum  lelmi  de  Salviniaco,  Pontii  de  la  Veruna, 

Raimbaldum    sub    defensione    &   custodia  Guillelmi  de  Pinnano,  Arnaldi  Silvestri, 

Guillelmi   de   Montepessulano   charissimi  Bremundi    Cabanacer,  Arnaldi  de   Sancto 

nepotis   mei   &   eonsobrini    germani    filii  Quintino,  Joannis  Guillelmi,  Thomas. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  559. 


mei,  ut  eum  protegat  &  defendat  &  hono- 
rem ejus  &  de  eo  militem  faciat,  praeci- 
piens  filio  meo  ut  eum  semper  diligat  &  sit 
ad  obsequium  ejus.  —  Solvo  etiam  &  guir- 
pisco  votum  quem  feeeram  de  vermilio  ut 
deinceps  non  fiât  &  omnes  secatores  gra- 
derios  qui  solebant  mihi  fieri,  ne  amplius 
exigantur  in  terra  mea.  —  Dimitto  ]iro 
sepultura  corpus  meum  in  Anianensi  mo- 
nasterio   &    relinquo    ibi    pro   elemosina 


II.  —  Anno'  Incarnationis  Domini 
MCLVIII,  mense  martii,  Raimbaldus  filius 
quondam  Guillelmi  de  Omellacio  suppo- 
suit  &  obligavit  pignori  Guillelmo  Mon- 
tispessulani  consanguineo  suo  &  suis  pro 
quatuor  M  solidis  Melgoriensibus  castel- 
lum  de  Omellacio  cum  omnibus  suis  perti- 
nentiis,  &  si  m'oneta  Melgoriensis  foret 
post  haee  abatuda    vel    deteriorata,  pro- 


mansum  de  Centon  &  reddo  &  solvo  eidem  "^''«^t  reddere  argentum  finum  ad  ratio- 

monasterio  honorem  de  Flexo  &  quod  ibi  "^^^    marcham    L    solidos.     Erant    autem 

habeo  vel  homo  vel  foemina  per  me,  quem  reddendi  illi  quatuor  mille  solidi  Melgo- 

honorem  frater  meus  Bernardus  reliquerat  "^'^^^s  in  festo  sancti  Joannis  Baptistae,  & 

quondam  Anianensi  monasterio.  —  Volo  ^i  statuto  tempore  non  redderetur  &  pacto 

etiam  ut  si  praedicti  filius  &    nepotes  Ce  singulis  mensibus  lucraretur  ex  denarium 


filiae  &  eorum  posteritas  sine  haerede  ex 
uxore  deeesserint,  postremo  loco  praedie- 
torum  haereditas  devolvatur  Guillelmo  de 
Montepessulano  vel  Montispessulani  do- 
mino. —  Testes  rogati  sunt  hujus  tes- 
tament! Guillelmus  de  Montepessulano, 
Petrus  Raimundi  de  Montepetroso,  Rai- 


la  libra,  tamdiu  usquequo  praedictum  cas- 
tellum  Omellacii  redderet  pro  pignore. 

III.  —  Anno'  Domini  mclxxi,  mense 
januarii,   Raimbaudus    de   Aurenca,  filius 

'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  82,  p.  60  &  seq. 
'  Ibid.  n.  82. 


An 
ii55 


An 
I  i58 

mars. 


An 
1172 


An 
1 172 


I  I 


79 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ii«o 


quondam   Guillelmi  de  Omellacio   &   Ti-  rabili  abbati  &  omnibus  fratribus  tuis,  &c. 

burgiae  de  Aurenca  ejus  uxoris,  supposait  ut  deiuceps   nullam   leddam,  nullum  usa- 

pignori  pro  XMCC  solidis  Melgoriensibus  ticum,    nullam     consuetudinem    detis     de 

Ademaro    de    Muroveteri   cognato  suo    &  vestris  propriis  causis  vestrae  domus,  nec 

liberis,  quos  de  Tiburgia  sorore  sua  habet,  a   vobis  ab   aliquo    exigatur  tam    in   villa 

totum  castellum  de  Omellacio  cum   omni-  Amiliavi  quam   in  ipso   ponte  vel  in   aliis 

bus  omnino  pertinentiis  &  quae  habebat  locis.  Apud  Montempessulanum   idem    est 

in  castello  de  Monte-Arnaldo,  de  Piniano,  actum  ,  mense  aprilis.  Isti  sunt  testes 

de  Frontiniaiio,  de  Sancto  Pontio,  de  Po-  Raymundus  cornes,  Raymundus-Berengarii 

piano,  de  Pojeto  &  in  villa  Sancti  Bau-  cornes  Melgoriensis ,  Amiliavi  atque  Pro- 


diliijSanctî  Amancii,  Sancti  Paragorii  de 
Pojeto,  de  Plaisano,  de  la  Costa,  de  Adel- 
lano,  de  Abonanegues,  de  Vendemiano,  de 
la  M.ota,  de  Carcaus  &  de  Vallemala,  & 
quidquid  habebat  a  flumine  Ledi  usque  ad 


vinciae,  Petrus  de  Kovera  magister  mili- 
ciae  Templi,  Guillelnnis  Montispcssulani 
quondam  dominus,  iiiiiic  païqur  monachus 
&  pauper  Chrisfi ,  Kainiundus  Garsaballi 
Biterrensis   canonicus,    Berengarius   Ber- 


flumen  Erauri.  Erant  autem  reddendi  de-  trandi,  Petrus  Bertrandi  &  frater  ejus, 
cem  mille  &  ducenti  solidi  post  annum  Ebrardus  Amiliavensis  &  Poncius  scriptor. 
inceptum  in  Apparitione  Domini. 


An 
Il  56 


6o3.  —  CCCCXCVII 

Extraits  de  deux  chartes  de  Raimond 
Bérenger  IV,  comte  de  Barcelone  \ 

Éd.orig.       I.  —  Ego  Raymundus  comes  Barchino- 

t.  II,  •    ç.        •  A  •  -n        •      • 

col.  554.  nensis  &  princeps  Aragoniae  ac  rrovinciae 

marchio,  dono  Deo  &  Sanctae  Mariae  de 


An  Vallemagna  &  fratribus  ibidem  Deo  ser- 
II 55  vientibus,  &c.  ut  deinceps  in  perpetuum 
mars,  nihil  donent  de  omnibus  propriis  eorum 
rébus  alicui  nec  nepoti  meo  in  tota  terra 
mea,  sed  libère  transeant,  &c.  Actum  anno 
Incarnationis  dominicae  mclv,  mense 
martio,  apud  Montempessulanum,  in  prae- 
sentia  Guillelmi  Raymundi  senescalchi  & 
Arnaldi  de  Lerico  atque  Guillelmi  Ybe- 
loti,  &c. 


An 
II 56 
avril. 


II.  —  Anno'  dominicae  Incarnationis 
MCLVI,  sit  notum,  &c.  quod  ego  Raimun- 
dus  comes  Barcilonensis,  princeps  Arago- 
nensis,  Provinciae  marchio,  una  cum  ne- 
pote  meo  Raymundo-Berengarii  comité 
Melgoriensi  atque  Provinciae  necnon  & 
Amiliavense,  donamus  pariter  &  laudamus 
pro  amore  Dei,  &c.  monasterio  Salva- 
niensi  &  tibi  Guiraldo  ejusdem  loci  vene- 


604.  —  CCCCXCIX 

Extraits  de  diverses  chartes  du  vicomte 
Raimond  Trencavel. 

I.  —  Ego  Raimundus'  Trincavellus  Bi- 
terensis  vicecomes  per  me  &  per  omnes 
meos  impignoro  per  bonam  fidem  &  sine 
inganno  tibi  Berengario  de  Bitterris  & 
haeredibus  tuis  &  posteritati  tuae  &  cui 
vel  quibus  tu  vel  tui  diviseritis  aut  dona- 
veritis  aut  impignoraveritis  propter  ves- 
trum  avère  totum  ipsum  boccagivum  & 
cridas  quos  habeo  in  villa  de  Biterri  & 
omnes  leudas  quas  ibi  habeo,  scilicet  de 
porros  &  caulibus  &  cebis  &  allibus  &  de 
rafinis  &  de  cifos  ad  festivitates,  &  omnes 
ipsos  usaticos  quos  habeo  in  Judeis  ad  fes- 
tivitatem  de  melle  &  canella  &  piperi, 
totum  tibi  Berengario  de  Biterri  sicut  su- 
pradictum  est  &  tuis  impignoroj  sine  ulla 
reservatione  trado  propter  solidosDMelgo- 
rienses  bonae  percurribilis  monetae,  &c.; 
&  si  haec  Melgoriensis  moneta  ceciderit 
aut  deteriorata  fuerit  de  argento,  de  lege 
vel  de  penso,  debemus  reddere  ego  vel 
mei  tibi  vel  tuis  marcham  argenti  fini  ad 
computum  de  solidis  XLVIII,  tandiu  scili- 
cet tantum  argenti  fini  per  rationem  pensi 


Éd.orig 

t.  II, 
col.  555. 


An 
n55 

7  juin. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Valmagne. 
*  Gartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 


'  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  viguerie 
de  Béziers,  titres  particuliers,  n.  1. 


An 
Il  55 


I181 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1182 


An 

Il  56 

3o  avril. 


An 
II 56 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  556. 


donec  totum  praedictum  avère  sit  tibi  vel 
tuis  persolutum.  De  praedicto  pignore  ac- 
cipio  te  Berengarium  de  Biterris  in  Dei 
fide  &  mea  quod  non  decipiani  te  inde,  &c. 
Testes  sunt  hujus  rei  Petrus  Raimundus 
de  Cellavineria,  Guillelnuis  Laureti,  Guil- 
lelmus  de  Sancto  Victore,  Johannes  de 
Sancto  Sorio  &  Pontius  de  Giniacho.  A 
domno  Trencavello  &  testibus  rogatus 
Sicfredus  scripsit  vii  idus  junii,  anno  Do- 
nnai m  CLV,  régnante  rege  Lodoico. 

II.  —  In  nomine  Domini'.  Anno  ab  In- 
carnatione  ejusdem  MCLVI,  il  kalendas 
niaii,  régnante   rege  Ludovico.  Ego  Ray- 

mundus  Trencavelli mitto  ac  trado  in 

pignus  propter  xiiiM  solidos  Melgorien- 
ses,  quorum  XLVIII  solidi  valent  marcham 
argent!  fini,  tibi  videlicet  Guilhelmo  de 
Montepessulano  &  haeredibus,  &c.  oni- 
nem  scilicet  leddam  quam  ego  capio  aut 
homo  perme  in  villa  Sancti  Tiberii,  peda- 
ticum  scilicet  camini,  exceptis  illis  mille 
solidis  quod  Guillelmus  de  Magalacio 
etiam  capit  in  unoquoque  anno.  Tali  ta- 
men  pacto,  &c.  Testes  Bernardus  de  An- 
dusa,  Berengarius  Guilhermus,  Bertrandus 
Sancti  Cosmae  &  Bernardus  de  Salve, 
Guilhelmus  de  Marcellanigis  &  Pontius 
de  JMie-:^oa,  Guilhelmus  de  Sancto  Felicio 
vicarius  Carcassensis,  Guilhelmus  de  Dur- 
ban &  Hermengaudus  de  Lupiano. 

III.  —  In  Dei*  nomine.  Facta  fuit  pigno- 
ris  carta  anno  Incarnationis  dominicae 
MCLVI,  Lodovico  rege  régnante,  mense 
septembri,  quod  pignus  facio  ego  prae- 
dictus  Raymundus  Trencavelli  vicecomes 
Biterris,  tibi  Bernardo  Raimundi  de  Cane- 

suspenso.   Suppono    inquam quicquid 

habeo  vel  habere  debeo  in  Castro  de  Cane- 
suspenso  vel  in  ejus  terminiis  in  comitatu 
Carcassonae  constituta,  videlicet  culta  & 
inculta,  &c.  excepta  alberga  militum  atque 
exc'^'ptam  dominationem  quam  ibi  tenes 
sub  mea  potestate  ac  extra  sequentiam 
militum  quam  mihi  debent  facere.  Suppono 
utique  pro  tribus  milibus  solidis  Melgo- 
riensibus  bonis  &  rectis,&c.Testis  Bernar- 
dus  Pelapulus,  Arnaldus   de   Maureliano, 

'  Chiteau  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
'  Uid. 


Guillelmus   de   Duroforti,   Guillelmus   de 
Narbona,  Raymundus  Arnaldi. 

IV.  —  Anno  '  Incarnationis  dominicae 
MCLVI.  In  nomine  Domini.  Ego  Raimun^ 
dus  Trencavelli  bona  fide,  &c.,  dono,  &c. 
monasterio  Salvanensi  &  tibi  Guiraldo  ab- 
bati  cunctisque  ejusdem  loci  fratribus,  &c. 
ut  de  vestris  propriis  causis  vestrae  do- 
mus  cujuscumque  matériel  sint  nullam 
omnino  leddam  nec  ullum  usaticum  nec 
ullam  consuetudinem  detis  in  Beders  nec 
a  vobis  ab  aliquo  accipiatur.  Hujus  rei 
testes  sunt  Bernardus  de  Andusia  major  & 
filius  ejus  Bernardus  de  Andusia  &  Petrus 
de  Roveira  magister  militum  Templi  & 
Raimundus  de  Montepaon  canonicus  Bi- 
terrensis,  Guillelmus  de  Sancto  Felicio  de 
Carcassona  &  Willelmus  Letereisci. 

V.  —  Anno"  CLVII  incarnati  Verbi  di- 
vini  post  M,  IP  feria,  m  nonas  junii,  &c. 
Ego  Raimundus  Trencavellus  proconsul 
Biterrensis  dono  tibi  Petro  de  Vilario  & 
infantibus  tuis ,  &c.  meam  villam  quae 
vocatur  Constantianum  cum  omnibus  for- 
teziis,  &c.  quae  scilicet  villa  est  in  comi- 
tatu Redensi.  Ipsam  villam,  &c.  dono  vobis 
ad  castellum  ibi  faciendum,  &c.  ut  vos  ac 
tota  posteritas  vestra  illam  villam,  &c. 
a  me  &  a  posteris  meis  justa  intentione 
salva  fidelitate  nostra  habeatis  &  teneatig 
per  feudum,  &c.  Hujus  rei  mando  esse  tes- 
tera Guilhelmum  de  Sancto  Felice  vica- 
rium  Carcassensem  &  Petrum  Regeina  & 
Raymundum  Patoî  &  Guilhelmum  de  Car- 
cassona &  Guilhelmum  de  Palaiano  &  Poii- 
cium  de  Pomars,  &c. 


6o5. 


CCCCXCVI 


Partage  entre  Isarn,  vicomte  deSaînt- 
Antonin  6-  ses  fier  es^. 

NOTUM  sit,   &c.   quod   anno  ab  Incar- 
natione    Domini   nostri  Jesu   Christi 
MCLV,    indictione    m,    mense    junio, 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 
*  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
'  Archives   de   la    ville    de   Saint- Antonin,    en 
Rouergue. 


An 
ii56 


An 
1 1 56 


An 
I  I  57 
3  juin. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  553. 


An 
Il  55 


An 
ii55 


ii83 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1184 


Éd.orig. 
t.  Il, 

col.  554. 


Adriano  IV"  summo  pontifice  Romae,  Lu- 
dovico  rege  régnante,  Isarnus  vicecomes 
&  fratres  ejus  Guillelmus  Jordani  &  Pe- 

trus  vicecomes  fecerunt cum  Guillelmo 

de  Fontanis  &  filiis  suis  &  suis  nepotibus, 
filiis  scilicet  Umberti  fratris  sui;  scilicet 
Isarnus  vicecomes,  Guillelmus  Jordani  & 
Petrus   vicecomes    fratres  sui,    antequam 

divisio  inter  eos reddiderunt  &  absol- 

verunt  Guillelmo  de  Fontanis  &  filiis  suis 
&  suis  nepotibus  filiis  scilicet  U.  fratris 
ejus  totum    illum   honorem   de   quo   inter 


606. 

Accord  pour  la  justice  de  la  ville 
d'Elne,  entre  Vèvêque  Arnaud  6* 
un  seigneur  des  environs  \ 


N  Dei  nomine.    Manifestum   sit  cunctis 
m    praesentibus    quam    futuris    quod 


IN    J 
ta 


An 

1  i55 

14  no- 


contentiones  fuerunt  inter  dominum  Arnal- 
eos  placitum   erat  &   totum  suum  dictum      dum  Helenensem   episcopum  &  Gauzber-    vembre 

quod  in  isti ad   illos  pertinebat  quo-      tum   de   Avalrino    de    justiciis    &   regaliis 

cumque  modo  per  se  vel  per  alios  homi-  Heine  &  aliis  quamplurimis  causis,  [dej 
nés,  sicut  Guillelmus  de  Fontanis  &  U.  quibus  omnibus  venit  predictus  Gaubertus 
praedicti  fratres  melius  umquam  habue-  apud  Helnam  &  misit  se  in  potestatem 
runt  &  tenuerunt  totum   istum  honorem      predicti  domini  sui  episcopi,-  ut  predicte 

vel  aliquis  homo  vel  aliq pro  eis,  ère-      contentiones    ipsius   judicio   vel  mandate 

mum  &  condrictum,  ut  ipse  Guillelmus  de  terminarentur.  Quapropter  elegit  predic- 
Fontanis  &  filii  sui  &  nepotes  sui  scilicet      tus  episcopus  judices,  scilicet  Bernardum 

archiepiscopum  Terragonensem  &  Petrum 
Ausonensem  episcopum  &  alios  quam- 
plures  sapientes,  quorum, judicio  vel  con- 
silio   hujusmodi   contentiones    finirenturl 


filii Umberti  fratris  ejus  haberent  to 

tum  istum  honorem  de  manu  Isarni  &  fra- 
trum  suorum  ad  fevum,  &  ipse  Isarnus  & 
fratres  sui  retinuerunt  in  isto  honore  al- 


bergam  XV  militibus  &  cum  XV  caballis  in  Qui  habita  deliberatione  coUatoque  ad  in- 

unoquoque  anno  &  LX  solidos  de  Catur-  vicem  consilio,  statuerunt  pro  bono  pacis 

censibus  de  retroacapte,  quando  eis  evene-  ut  Gauzbertus  de  Alvarino   recognosceret 

rit.  Et  ipse  Isarnus  &  fratres  sui  debent  omnes  justicias  &  omnia   regalia  domino 

Guillelmo  de  Fontanis  &  filiis  suis  &  suis  suo  Helenense   episcopo.   —    Itaque    ego 

nepotibus    esse    guirenti    ad    drictum    ex  Gaucbertus    de    Avalrino    recognosco    & 

omnibus  hominibus  &  foeminabus.  laudo  consilio  &  laudamento  predictorum 

Eodem  vero  anno,  mense  augusto,  facta  judicum  ecclesie  Sanctae  Eulalie  &  tibi  Ar- 

divisione  Isarni  &  fratrum  suorum,  evenit  naldo  domino  meo  Helenensi  episcopo  & 

de  isto  fevo  maxima  pars  ad  partem  Pétri  omnibus  successoribus  tuis  in  perpetuum 

vicecomitis,  de  qua  Guillelmus  &  filii  ejus  omnia  regalia  &  omnes  batalas  &  omnes 

&   sui   nepotes  debent    ei    albergam    cum  justicias,    scilicet     cogocias ,    homicidia, 

XI  militibus  &  XLV  solidos  de  retroacapite  adulteria,  furta  &  fures  in  mortuo  alieno 

quando  ei  eveneritj  alia  vero  pars  evenit  a  colle  de  Bagis  usque  ad  ripam  maris  &  a 

ad  partem  Isarni  vicecomitis  de  isto  feuvo,  Riurdo  usque  ad  flumen  de  Tec,  sicut  ego 

pro  quo  Guillelmus  &  filii  ejus  &  sui  ne-  teneo  per  te  omnes  justicias  Valrini  excep- 

potes   debent  ei   albergam  cum  iv  militi-  tis   bataliis.   Iterum   recognosco   &   laudo 

bus  &  XV  solidis  de  retroacapite  quando  ei  ecclesie   Sanctae   Eulalie   &   tibi    Arnaldo 

evenerit.  Hoc  fuit  factum  per  testimonium  domino  meo  Helenensi  episcopo  &  omni- 

Johannis   Deodati    &   B.  Sancti  Ciricii  &  bus  successoribus  tuis  in  perpetuum  om- 

W.  Girberti  &  Guillelmi  Folconis  &  Guil-  nés   carrarias   in   villa    Heine   heremas  & 

lelmi  d'Albeira  &  Boteti  Mancipii  &  Ber-  condirectas  &  vetitum  vini  per  duos  men- 

trandi  Guilaberti.  Martinus  scripsit.  ses.  Insupér  mando  &  volo  ut  omnes  mei 


'  Cartulaire  d'Elne,  f"  869  v",  &  copie  dans  la 
collection  Moreau,à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  67,  f°  175.  —  Marca  Hispanica,  c.   i3i8. 


An 
1 155 


ii85 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1186 


homines  in  villa  Helna  comorantes  &  co-  canonicos  Tholosane  ecclesie  &  Atoneni 

mm  heredes  jurent  ecclesie  Sancte  Eulalie  abbatem  Lesatensem  &  nionachos  ejusdem 

&    tibi    Artaldo    domino    meo    Helenensi  monasterii.    Concordia    vero    talis   est,  ut 

episcopo  8c  omnibus  successoribus  tuis  a  ecclesia  illa  que   noviter   constructa  erat 

XX  anno  &  supra  sicuti  alii  homines  illius  juxta    castellum    de    Murello   per   unum- 

ville  tibi  juraverunt,  tali  videlicet  tenore  quenique    annum    in    festivitate    omnium 

ut  tu  &  omnes  tui  successores  &  manute-  Sanctorum  il  solides  Morlanensis  monete 

neas  &  maïuiteneant  eos  in  guerra  contra  &  iiir''denarios Tholosane  ecclesie  persol- 

'  omnes  homines,  excepto  me  &  heredibus  vat,  &  debitam  reverentiam  episcopo,  pre- 

meis.  Si  quis  contra  hoc  venire  temptave-  posito  &  canonicis  ejusdem  exhibeat  sedis. 

rit,  agere  non  valeat   sed  in   duplo  corn-  Parrochiani  autem  veteris  ecclesie  Sancti 

ponat.  Quod  est   actum  x°  Viii°  kalendas  Germerii,  qui  causa  securitatis  infra  par- 

decembris ,  anno   dominice   Incarnationis  rochianales  terminos  ecclesie  de  Murello 

M CLV,  régnante  Lodoico  rege  in  Francia.  venerunt  vel  venturi  sunt,  ipsi  &  eorum 

S.  Artaldi  episcopi  qui  hec   laudo,  firme.  progenies  liberam  habeantfacultatem  sepe- 


An 
Ii55 


S.  Gaucberti  de  Avalrino  qui  hoc  laudo, 
firmo.  S.  Bernardi  Theraconensis  archi- 
episcopi.  Petrus  Ausonensis  episcopus. 
S.  Arualdi  de  Castronovo.  S.  Pétri  de 
Ruira.  S.  Guillelmi  de  Castro-Rossilione. 


liendi  vel  in  cimiterio  ecclesie  de  Murello 
vel  in  cimiterio  veteris  ecclesie  Sancti 
Germerii  vel  nove,  ita  tamen  ut  in  extre- 
mis voluntatibus  capellanus  de  Murello 
présente  capellano  Sancti  Germerii  supra- 


S.   Bernardi   fratris  ejus.  S.   Guillelmi   de  dictis  parrochianis  Sancti  Germerii  peni- 

Peiteus.  S.  Ermengaudi  de  Locata.  S.  Rai-  tentias  donet  &  corpus  Domini,  Se  alla  que 

mundi  de  Ovelans.  S.  Ermengarde  viceco-  necessaria  fuerint  ad   salutem   anime   eis 

mitisse  Narbone.  S.  Bernardi  de  Messeto  faciat.  Illud  autem  quod  supradicti  parro- 

archidiaconi.  S.  Pétri  de  Malloliis  precen-  chiani    pro    cimiterio    jamdictis    ecclesiis 


toris.  S.  Pétri  de  Mataplana  sacriste.  S. 
Bernardi  Guillelmi  precentoris.  S.  Ber- 
nardi precentoris.  S.  Raimundi  de  Pala- 
ciolo.  S.  Bernardi  de  Bruliano.  S.   Guil- 


dare  voluerint,  per  médium  habeant  ca- 
pellanus de  Murello  &  capellanus  Sancti 
Germerii,  penitencias  similiter  eorumdem 
parrochianorum     per     médium    habeant. 


lelmi  de  Petracalce  vicario  episcopi.  Petrus      Nullo   autem    tempore   capellanus   Sancti 


precentor  scripsit  hoc  rogatus  die  &  anno 
quo  supra. 


607. 


Germerii  infra  parrochianales  terminos 
ecclesie  de  Murello  aliquem  ordinare  pré- 
sumât, nisi  consilio  capellani  de  Murello. 
Parrochiani  autem  veteris  castri  de  Mu- 
rello ubicumque  sint  liberam  similiter 
habeant  facultatem  sepeliendi  vel  in  cimi- 
terio ecclesie  de  Murello  vel  in  cimiterio 

j  ,  .  7  7  /    7     r  f  r        veteris  ecclesie  Sancti  Germerii  vel  nove. 

Accord  entre  Aton.  abbe  de  Le-rat.  cy      ni  .1   „„^ „  ^j      ^^     -.    ..    • 

'      ^  f         \      >  ^        lliud   autem   quod   pro   cimiterio    supra- 

le  chapitre  de  Saint -Etienne  de  dictis  ecclesiis  dare  voluerint,  per  médium 
Toulouse  pour  les  églises  de  Muret  \  habeant  capellani.  Omnes  autem  alios  ho- 
mines qui  infra  parrochianales  terminos 
ecclesie  de  Murello  stare  videntur  vel  fu- 
turi  sunt,  libère  eos  capellanus  de  Murello 
teneat  &  possideat.  Hec  concordia  facta  est 
anno  M°C°L°v°,  régnante  Lodovico  rege 
Francorum  &  Raimundo  Tholosano  co- 
mité &  Raimundo  Tholosano  episcopo. 
Sig.t  Raimundus  Tholosanus  episcopus. 
Sig.t  P«  Coserannicus  episcopus.  Sig.f  B. 
prepositus.  Guillelmus  Pétri  archidiaconus 
de  Podio-Laurenti,  &  Maurinus  archidia- 


HEC  est  notitia  de  pace  &  concordia 
quam  dompnus  Raimundus  Tholo- 
sanus episcopus,  consilio  Pétri  Coseran- 
nici  episcopi  &  Maurini  archidiaconi  & 
aliorum  proborum  virorum  Tholosane  ec- 
clesie qui  ibi  aderant,  composuit  inter 
Bernardum    Tholosanum    prepositum    & 


'  Latin  91 
de  Lézat. 


),f°279  r°. — Cartulaitede  l'abbaye 


An 
Il  55 


V. 


38 


An 


I187 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


T188 


sit. 


An 
II 56 

janvier. 


conus.  Sig.  t  Bernardus  de  Gradaco  &  a  praedicto  comité  tradita  &  divisa  non 
Guillelmus  capïscol.  Sig.  t  Raimundus  de  fuerat,  sicuti  cornes  se  facturum  ai  Geraido 
Gffliflg' prier  Sancti  Germerii.  Sig.  t  Arnal-  promiserat,  &  comité  absente,  sua  sine 
dus  de  Valeras.  Sig.f  Poucius  de  Lesad,  &  fatigatione  quam  Geraldus  in  eo  non  fece- 
Arnaldus  de  Helemosina.  Guillelmus  scrip-      rat,  ipsam  dominicaturam  invaserat  &  im- 

paraverat,  ut  &  ablata  in  integrum  comiti 
restituât  &  defensorem  ei  emendet.  Ins- 
trumentum  autem  propter  literas  rasas  & 
emendatas  invalidum  esse  judicaverunt, 
salvo  tamen  jure  Geraldi  in  praedicto  Cas- 
tro si  aliquod  in  praedicta  dominicatura 
legaliter  sic  habere  ostendere  potuerit.  Si 
autem  haec  omnia  defuerint,  praedictus 
cornes  donet  Geraido  de  praedicta  domi- 
nicatura secundum  quod  a  bonis  homini- 


608. 

Accord    entre    Ermengaud,    comte 
d'Urgel  ^  Géraud  de  Cabrières\ 


IN  causa  quae  ventilata  est  inter  domi- 
num  Ermengaudum  comitem  Urgellen-  bus  utriusque  partis  laudatum  fuerit.  — 
sem  &  Geraldum  de  Cabraria,  conquestus  Secundo  conquestus  fuit  Geraldus  super 
fuit  praedictus  comes  super  Geraido  prae-  comité  de  Castro  de  Albella  &  de  castro 
dicto  de  dominicatura  sua  de  ipso  castro  de  Loren^^^  quae  adquisierunt  antecessores 
de  Albesa,  quam  ipse  promiserat  ei  osten-  sui  ab  antecessoribus  comitis  &  etiara 
dere  &  dividere  &  ei  suam  partem  dare  habuerunt  tenedonem  antecessores  sui  de 
&  sine  fatigatione,  quam  de  hiscausis  in  eo  ipso  castro  de  Albella.  Quod  totum  comes 
non  fecerat,  coepit  bajulum  comitis,  &  eo  se  scire  negavit.  Ad  hoc  judicaverunt  prae- 
invito  clausit  dominicaturam  comitis  &  dicti  judices  quod  si  Geraldus  possit  pro- 
imparavit  de  ea  quantum  sibi  placuit;  de  tare  per  scripturam  vel  per  idoneos  testes 
expletis  autem  quae  inde  exierant  diri-  boc  esse  verum  quod  aiïrmabat,  praedictus 
puit  quantum  voluit.  Ad  quod  Geraldus  comes  redderet  ei  praedicta  castra,  sicut 
respondit  quod  nichil  de  jure  comitis  ibi  praedecessores  Geraldi  adquisiverunt.  — 
accepit,  nisi  tantum  quod  decessores  sui  a  De  terminis  autem  castri  Castilionis  &  Ba- 
decessoribus  comitis  per  donum  adquisie-  lagarii  unde  [contentio]  inter  eos  erat,  ju- 
rant. Et  ad  hoc  ostendebat  per  instrumen-  dicaverunt  quod  secundum  instrumentum 
tum  scripturae  in  quo  ipsa  adquisitio  con-  scripturarum  utriusque  partis  &  testimo- 
tinebaturj  &  in  illo  instrumentovidebantur  nium  antiquorum  hominum  ipsa  contentio 
litterae  rasae  &  emendatae  &  quod  gravius  terminaretur.  —  Deinde  conquestus  est  co- 
fuit  in  loco  ubi  continebatur  dies  &  an-  mes  super  Geraldus  qui  non  vult  dare  ei 
nus^  unde  pars  comitis  praedictam  scrip-  potestatem  de  castris  qua  per  eum  tenet, 
turam  invalidam  esse  dicebat;  quod  pars  scilicet  de  Ager  &  de  Hos  &  de  Casserres. 
Geraldi  negare  non  potuitjsed  dicebat  hoc  Geraldus  vero  respondit  quod  praedic- 
a  se  non  esse  factum  neque  ab  aliquo  per  torum  castrorum  potestas  habuerint  ante- 
suum  mandamentum.  His  auditis  rationi-  cessores  sui  in  pignore  pro  pecunia  eis  de- 


bus  &  supradicto  instrumente  perlecto, 
judicavere  judices  scilicet  Arnallus  comes 
Pallariensis  &  Petrus  sacrista  Barchino- 
nensis  &   Raymundus   archidiaconus    Ge- 


bita,  qui  ad  hoc  comprobandum  ostendebat 
scripturas  quas  prae  manibus  habebat,  ex 
quibus  duabus  illarum  perspectis  &  perlec- 
tis,  scilicet  illa  de  Ager  &  illa  à'Abos,  quia 


rundensis  &  Petrus  archidiaconus  Urgel-      neque  dies  neque  annus  nuUus  contineba- 


lensis  &  Miro  Guillermi  de  Podio  Viridi 
&  Pontius  de  Sancta  Fide  &  Arnaldus  de 
Caldariis quia  praedicta  dominicatura 

'Archives  de  la  collégiale  d'Ager,  catalogue, 
n.  46,  &  copie  dans  la  collection  Moreau,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  68,  f"  i3o. 


tur,  quia  contra  leges  conditae  fuerant,  ju- 
dicavere illas  esse  invalidas  &  nullius  mo- 
menti  &  judicaverunt  quod  propter  hanc 
rationem  non  vetasset  ei  potestatem  de 
praedictis  duobus  castris.  De  scriptura  au- 
tem quam  Geraldus  ostendebat  de  Castro  de 
Casserres,  quia  pater  comitis  fecerat  eam 


An 
ii56 


An 

ij56 


1189 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


II 90 


609. 


par  Vévêque  6  le  chapitre  de  Sainte- 
Eulalie\ 

QUIA  ex  rébus  gestis  memorialcm  opor- 
tet  conscribi  notitiam,  11e  quod  recte 


An 

Il  56 

6 


dum  adhuc  esset  sub  tutela  &  bajulia 
Guillenni  Poncii  aviî  istius  Geraldi  & 
etiani  infra  aiinos,  sicut  tostatur  judicium 
testameiiti   Geraldi  de  MoUernca,  judica- 

vere  illam  esse  invalidam  eo  quod  condita  .         j       1     •       1 

fuerit  contra  leges  &  propter  hoc  non  Concession  du  droit  de  guerre  6-  de 
debere  vetare  potestatem  de  praedicto  cas-  fortification  aux  bourgeois  d'Elne 
tro  de  Casserres  domino  suo  comiti.  —  De 
malefactis  autem  unde  uterque  illorum 
conquerebatur  tam  de  se  quam  de  suis 
homiiiibus,  judicavere  ut  si  cornes  possit 
probare  se  fatigasse  de  direct©  in  Geraido 

&  eum   acvindasse,  nihil    ei   redirigat  de  geritur  oblivione    aut  inficitione  vel  ma 

malefactis.  Si  hoc  cornes  probare  non  po-  chinatione  aliqua  irritum  fieri  possit,  no-    livrier 

terit  &  Geraldus  negaverit  hoc  per  sacra-  tum    esse    volumus    omnibus    hominibus 

mentum  &   si   comes    etiam   voluerit    per  praesentibus   atque  futuris,  quod  ego  Ar- 

batallam,  tune  comes  redirigat  ei  Geraido  taldus,  Elenensis  episcopus,&  fratres  nos- 

praedicta  malefacta.  De  hominibus  autem  tri   ejusdem    ecclesiae  canonici,  videntcs 

illorum    scilicet   utriusque    partis   faciant  multa  incommoda  &  pericula   hominibus 

invicem  sibi  directum.  —  Item  conquestus  ville    Elenensis    contigisse    &    contingere 

est    praenominatus    comes    de    praedicto  posse,  rogatu  &  instantia  fidelis  &  amici 

Geraido  quod  noluerit  recipere  directum  nostri  Arnalli  de  Turre  &  aliorum  probo- 

sibi  a  comité  oblatum,  &  Geraldus  minatus  rum  hominum  nostre  ville,  habita  delibe- 

est  ei  facere  guerram^  propter  hoc  comes  ratione    collatoque    ad    invicem   consilio, 

fecit  magnas  expensas  &   habuit  magnum  concessimus  villani  superiorem  &  inferio- 

dampnum.  Conquestus  est  etiam  comes  de  rem  vallis  ambiri,  ut  tam  nos   quam  ipsi 

supradicto  Geraido,  qui  nolebat  ei  facere  vitam  tutiorem  atque  tranquilliorem  du- 

servitia  quae  debebatj  Geraldus  vero  res-  cere   possemus.    Eo    siquidem    tenore    & 

pondit  quod  comes  non  fatigavit  se  in  eum  compensatione  ut  omnes   homines   totius 

quin  acciperet  ab  eo  directum  sibi  oblatum  ville  a  XV   annis   &   supra  tam   présentes 

nec  vitavit  ei   servitium  quod   facere  sibi  quam   futuri    recognoscant   Deo   &  béate 

débet.    Super  hoc   judicaverunt   praedicti  Eulalie    &    michi    Artaldo    Elenensi    epi- 

judices  quod  si  comes  possit  probare  hoc  scopo  &  successoribus  nieis  omnes  justi- 

quod   produxit   esse   verum,    emendet    ei  tias  &  omne  batalas  &  omnes  cogocias  & 

Geraldus   totum   damnum   &   missiones  &  omnia   homicidia    &    omnes    latrones   de 

servitium  sibi  negatum  in  duplo.  De  ordi-  colle  de   Bagis  usque  ad   ripam   maris  in 

natione   supradictorum   judiciorum    dixe-  omnibus  locis,  &  recognoscant  omnes  car- 

runt  ut  facta  firma  securitate  in  manu  co-  reras  heremas  &  condirectas  in  tota  villa 

mitis  de  suis   directibus,  judicia  quae  ad  Elenensi  &  in   omnibus  suis  terminis,  & 

Geraldum  pertinent  prius  fiant  secundum  similiter  recognoscant  omnia  alia  jura  & 

morem  curiae.   Quae  judicia  fuerunt  data  consuetudines   &  omnia  dominia   ecclesie 

a   supradictis    judicibus    in   curia   domini  nostre  que  habet  vel  habere  débet  in  se- 

Ermengaudi  comitis  apud   Balagarium ,  vi  ipsis  &  in  omnibus  prefatis  locis,  &  re- 

kalendas  februarii,  anno  dominicae  Incar-  cognita  pro  eorum  posse  jurisjurandi  in- 

nationis  MCLVI.   Signum  Arnalli   Mironis  terposita  religione  conservent  &  défendant 

comitis   Pallariensis.  Petrus  sacrista.  Sig-  contra   omnes    homines   &  contra   omnes 

num  Pétri  Urgellensis  archidiaconi,  foeminas  fideliter,  qui  vel  que  nobis  vel 

successoribus  nostris  de  damno  vel  injuria 


'  Cartulaire  d'Elne,  P*  i  &  2  addit.,  &  copie 
dans  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque  na- 
tionale, V.  68,  f"  I. 


An 
ii56 


II9I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1192 


illata  nobîs  vel  nostris  pro  justitia  vel  pro- 
borum  hominum  consilio  satisfacere  nol- 
leiit. 

Preterea  de  villa  ista  nullis  homiuibus 
guerram  faciant  sine  nostra  nostrorum- 
que  licentia  ,  ita  scilicet  quod  si  aliquis 
homo  vel  foemina  ipsis  vel  eorum  succes- 
soribus  injuriam  fecerit  vel  damnum  de- 
derit,  nos  &  successores  nostri  operam 
dabimus  ut  eis  secundum  justitiam  vel 
proborum  hominum  consilium  satisfiat.  Si 
vero  hoc  obtinere  non  possimus,  dabimus 
eis  licentiam  ut  de  hac  villa  guerram  fa- 
ciendo  jus  suum  reposcant.  Et  quicumque 
ille  fuerit  qui  injuriam  vel  damnum  acce- 
perit,  sive  clericus  sive  miles  sive  pedes, 
de  quocumque  domino  sit,  si  hoc  jura- 
mento  adstrictus  fuerit  &  habitator  ville, 
omnes  alios  sive  milites  sive  pedites  coad- 
jutores  usquedum  ei  satisfiat  fideliter  fia- 
beat,  &  si  eorum  domini  guerram  habue- 
rint,  qui  extra  villam  istam  castella  habent, 
nos  &  successores  nostri  pro  reformatione 
pacis  operam  demus.  Si  vero  pacem  refor- 
mate non  poterimus,  dabimus  licentiam 
eorum  hominibus  qui  voluerint,  ut  extra 
villam  sequantur  dominos  suos,  ita  tamen 
ut  ad  villam  istam  non  redeant  donec 
guerra  finita  sit  vel  trevia  accepta.  Et  cum 
trevia  fuerit  finita,  predicto  tenore  ad  do- 
minos suos  redeant  &  eorum  res  intérim 
sub  nostra  sint  nostrorumque  successorum 
protectione. 

Sciendum  vero  quod  predictum  jura- 
mentum  singulis  XV  annis  finitis  presta- 
bitur  ab  his  omnibus  a  quibus  nondum 
prestitum  fuerit,  &.  servabitur  ab  omnibus 
minoribus  &  majoribus  fideliter  in  omni- 
bus usque  in  subrogationem  alterius  epi- 
scopi.  Et  ipsi  subrogato  jurabunt  omnes 
predicto  tenore  &  similiter  jurabunt  om- 
nes eorum  successores  &  ipsi  omnibus 
nostris  successoribus  in  perpetuum.  Et 
propter  hoc  sacramentum  quod  vos  &  ves- 
tri  successores  prestatis  vel  prestaturi  estis 
nobis  vel  successoribus  nostris  &  fideliter 
servabitis,  nos  &  nostri  successores  manu- 
tenebimus  vos  &  vestros  successores  qui 
hoc  sacramento  eritis  astricti  &  res  vestras 
contra  omnes  homines  excepto  dominos 
vestros.  Et  propter  hoc  idem  sacramen- 
tum concedimus  omnibus  hominibus  hujus 


ville  qui  hoc  sacramento  astricti  sunt  vel 
erunt  nobis  vel  successoribus  nostris  & 
illud  pro  posse  suo  fideliter  servabunt, 
quod  habeant  licentiam  claudere  villam 
superiorem  &  inferiorem  vallis  quibus- 
cumque  voluerint,  &  hanc  licentiam  & 
potestatem  faciendi  &  si  diruta  essent 
restaurandi  habeant  semper  ipsi  &  succes- 
sores eorum  ad  fidelitatem  béate  Eulalie 
&  nostram  &  successorum  nostrorum  in 
omnibus. 

Sicut  in  hac  carta  scriptum  est  &  melius 
intelligi  potest,  ad  honorem  omnipotentis 
Dei  &  commodum  béate  Eulalie,  sic  nos 
subscripti  conservabimus  fideliter  tibi  Ar- 
taldo  episcopo  domino  nostro  &  successo- 
ribus tuis  sine  omni  ingano  per  Deum  & 
hec  sancta  quatuor  Evangelia.  Hoc  juro 
ego  Petrus  Micahelis  Rex  &  frater  meus 
Bernardus  Micahelis,  Berengarius  de  Ba- 
gia,  &c.  (Sequuntur  CGC  circher  burgensium 
Elenensium  nomlna). 

Et  est  manifestum.  Si  quis  contra  haec 
venire  tentaverit,  agere  non  valeat,  sed  in 
duplo  componat.  Factum  est  hoc  in  manu 
domini  Artaldi  Elenensis  episcopi,  &  in 
praesentia  Bernardi  de  Mesteto  archidia- 
coni,  Ademarii  de  Turriliis  archidiaconi, 
&  Pétri  de  Malloliis  praecentoris,  &  Ber- 
nurdi  Guillermi  praecentoris  &  Pétri  de 
Mataplana  sacriste  &  aliorum  clericorum 
béate  Eulalie,  Viii°  idus  febroarii,  anno 
dominicae  Incarnationis  MCLV,  régnante 
Lodoyco  in  Francia.  S.  Arnalli  deTurre. 
Signum  Guillerme  uxoris  ejus.  S.Gocberti 
filii  eorum  qui  hoc  laudavere  &  firmavere. 
Et  dictus  Arnaldus  de  Turre  recognovit  se 
tenere  in  feudum  quidquid  habebat  vel 
habere  debebat  in  villis  praedictis  &  ter- 
minis    earum    pro    episcopo. 

Petrus  hoc  scripsit  rogatus  die  &  anno 
quo  supra. 


An 
ii56 


1 193 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1194 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  552. 


An 
Il  56 


9 
février. 


610.  —  ccccxcv 


fidelium  seu  aliis  justis  modis  Deo  pro- 
picio  poterit  adipisci,  firma  vobis  &  per 
vos  eidem  ecclesie  illibata  pernianeant,  in 
f|uibus  hec  propriis  duximus  exprimcnda 
vocabulis.  Totam  insulam  in  qua  ipsa 
ecclcsia  sita  est  cum  pertinentiis  suis  & 
qiiidquid    in    mari    vel    in     stagno    eadem 


Chartes  du  r,oi  Louis  le  Jeune  en  javeur 
de  l'église  de  Maguelonne. 

I.  —  In  nomine'  sancte  &  individue  ecclesia  juste  possidere  videtur,  hoc  est 
Trinitatis.  Ludovicus  Dei  ordinante  pro-  in  mari  piscatioiies  suas  &  ubicumque  in 
videntia  Francorum  imperator  augustus  Sustancionensi  comitatu  ;  portus  qui  dici- 
Raymundo  Magalonensi  episcopo  ejus-  tur  Gradus  aperiatur.  In  omnibus  reddi- 
que  successoribus  canonice  substituendis  tibus  qui  inde  provenerint  medietatem  & 
&  ejusdem  ecclesie  sancto  conventui  in  in  stagno  piscationes  suas  &  pulmentum 
perpetuum.  Si  erga  loca  divinis  cultibus  &  decimam  &  sepes  si  [alicubi  in  stagno 
mancipata  ad  largiendum  &  deffendendum  Magalonensis  ecclesia]'  eas  facere  voluerit. 
benignos  nos  exibemus,  premium  nobis  Preterea  predecessorum  nostrorum  vestigia 
eterne  remunerationis  ab  auctorc  omnium  sequentes  jamdicte  Magalonensi  ecclesie  & 
Deo  rependi  non  diffidimus.  Eapropter,  tibi  Raimundo  episcopo  ejusdem  presentis 
dilecte  in  Domino  Raymunde  Magalonen-  privilegii  pagina  imperpetuum  possidenda 
sis  episcope,  tuis  justis  postulationibus  gra-  concedimus  castrum  de  Villanova  cum 
tum  impercientes  assensum  prefatam  Ma-  omnibus  pertinentiis  suis  &  castrum  de 
galonensem  ecclesiam  &  omnia  que  ad  Guano  cum  omnibus  ad  idem  castrum  per- 
eandem  ecclesiam  pertinere  noscuntur,  cui  tinentibus  &  villam  de  Bianicis  &  villam 
Deo  auctore  preesse  dinosceris ,  ad  exem-  del  Terralhet  &  Montempessulanetum  & 
plar  predecessoris  nostri  bone  memorie  villam  de  Aguzanicis  &  totum  castrum  de 
Ludovici  serenissimi  régis  sub  protectionis  Veruna  cum  pertinentiis  suis  &  villam  de 
nostre  munimine  suscipimus  &  presentis  Agantico  cum  pertinentiis  suis  &  villam 
scripti  privilégie  communimus.  Statuentes  de  Vico  cum  pertinentiis  suis  &  feudum 
ut  quascumque  possessiones,  quecumque  Montempessulanum  utique  &  castrum  de 
bona  eadem  ecclesia  in  presentiarum  pre-  quod  tenet  Guillelmus  de  Montepessu- 
decessorum  nostrorum  largitione  sive  alio  lano,  Palude  cum  toto  terminio  suo,  & 
justo  titulo  juste  &  canonice  possidet  aut  universa  que  ad  Magalonensem  episcopa- 
in  futurum  concessione  pontificum,  lar-  tum  seu  ad  fratrum  ibidem  degentium 
gitione   regum   vel    principum,  oblatione      communiam    juste    pertinere    noscuntur. 

Adicimus  etiam  huic  nostro  rescripto  ut 
nullus  comes,  nullus  princeps,  nulla  alia 
laica  potestas  in  clericis  totius  Magalo- 
nensis episcopatus  aut  in  aliis  ejusdem 
ecclesiae  hominibus  sive  in  locis  ad  ean- 
dem  ecclesiam  pertinentibus  justicias,  al- 


'  Trésor  des  chartes  du  roi,  Maguelonne,  sac  i, 
n.  2.  [J.  339;  copie  du  6  février  i  3  1  1  ,J  Cette  pièce 
peut  sembler  remaniée,  d'autant  plus  que  la  même 
layette  renferme,  sous  le  n.  3,  une  copie  authenti- 
que d'un  autre  diplôme,  qui  n'est  que  la  reproduc- 
tion du  précédent  &  de  la  plupart  de  ses  clauses.      bergas,  toltas,  questas   sive   aliquas   alias 


Il  est  daté  de  Paris,  20"  année  du  règne,  an  1  i56 
Les  formes  diplomatiques  y  sont  beaucoup  mieux 
observées;  les  noms  des  grands  officiers  y  sont 
exactement  indiqués,  &  le  préambule  est  conforme 
aux  usages;  les  clauses  essentielles  y  existent  & 
n'en  diffèrent  que  par  quelques  détails.  Si  donc  on 
admet   l'authenticité  de    la    pièce    publiée  par   D. 


injustas  exactiones  post  hujus  nostri  de- 
creti  rescriptum  temerario  ausu  accipere 
présumât.  De  cetero  teneat  omnium  noti- 
tia,  quod  hac  nostre  confirmationis  pagina 
sepedicte  Magalonensi  ecclesie  &  tibi  Ray- 
mundo  ejusdem  sedis  episcopo  ac  succes- 


Vaissete,  il  faut  supposer  qu'elle  a  été  rédigée  à  '  soribus   tuis  ea  que  supra  memorata  sunt 

Montpellier  même,  loin  de  la  chancellerie  royale,  perpetUO    pOSSidenda  laudamus  &  insUper 
&  que  le  roi  a   jugé  nécessaire,  de  retour  à   Paris, 

de  délivrer  un  diplôme  plus  authentique  &   abso-  «  Ce  qui  est  entre  crochets  manque  dans  le  texte 

lument  régulier.   [A.  M.]  indiqué  par  D.  Vaissete.  [A.  M.] 


An 
ii56 


An 
ii5ô 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  553. 


II95 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


II 96 


An 
1161 


villam  Sancti  Dioiiysii  &villam  Sancti  Bri-  causis  auctoritate  regia  in  omnibus  castris 
cil  &  in  episcopatii  Biterreusi  villam  de  &  villis  vestris  absque  omnium  contradic- 
Pruneto  &  in  territorio  Sustancionensi  tione;  &  hoc  idem  concedimus  baronibus 
honorem  de  Roveto  cum  toto  terminio  suo  &  castellanis  vestris  per  vos  in  castris  & 
&  cum  omnibus  ad  eundem  honorem  per-  villis  suis  videlicet  Guillelmo  de  Monte- 
tinentibus.  Tali  rationis  edicto  ut  nuUi  pessullano,  Raimundo  Pétri  de  Agantico, 
unquam  hominum  liceat  in  hiis  prelibatis  Petro  deVeruna,  dominis  deVico,8i  si  qui 
locis  sive  in  alio  Sancti  Pétri  de  Magàlona  sunt  vel  fuerint  alii.  Per  hujus  quoque 
honore  justicias  vel  aliquas  alias  exactio-  nostri  rescripti  paginam  confirmantes  hoc 
nés  exigere,  nisi  tibi  aut  successoribus  tuis  sancimus  ut  nullus  cornes,  nullus  prin- 
vel  hiis  qui  ad  feudum  per  te  &  per  Ma-  ceps,  &c.  Actum  publiée  apud  Calvum- 
galonensem  ecclesiam  possident.  Adhuc  montem ,  anno  ab  Incarnatione  Domini 
etiam  laudamus  &  donamus  vobis  villam  îM^CLXl'',  regni  nostri  XXV°,  astantibus 
de  Exindrio,  villam  de  Amancione,  villam  in  palacio  nostro  quorum  subtitulata  sunt 
de  Maurino  8c  villam  de  Cocone  cum  om-  nomina.  S.  comitis  Theobaldi  dapiferi  nos- 
nibus  pertinentiis  suis  sicut  sunt  de  ter-  tri.  S.  Guidonis  buticularii.  S.  Mathei  ca- 
minio  castri  de  Villanova.  Hec  autem  merarii.  Constabulario  nuUo. 
omnia  donavit  atque  concessit  Ludovicus  Data   per  manum   Ugonis    (locus  mono- 

rex  Francorum  Raimundo  Magalonensi  grammatis)  cancellarii, 
episcopo  Magalonae  in  capitulo  &  cum 
bac  carta  laudavit  apud  Arzacium  ante 
fores  ecclesie,  in  presentia  Guillelmi  de 
Arzacio  &  Pontii  de  Arzacio ,  Pontii  ar- 
chidiaconi  Magalonensis  &  Guillelmi  de 
Rovoreto,  Arnaldi  de  Arzacio,  Pontii  de 
Cauleto,  Bernardi  de  Cauleto,  Bertrand! 
Gaucelini,  Agulonis  de  Castronovo,  Guil- 
lelmi Bernardi,  Berengarii  de  Montealtoj 
&  ex  parte  régis  abatis  Aurelianensis, 
archiepiscopi  Senonensis,  Drogonis  de  Pe- 
trafontis,  Terrici  Galaranni  capellani  re- 


An 
1161 


6x1.  —  CCCCXCVIII 

Charte  de  Raimond  V ^  comte  de  Tou- 
louse ^  en  faveur  de  Vahbaye  de 
Franquevaux. ' 


I 


N  nomine  Domini.  Anno  ab  Incarnatione 
ejusdem  Domini  nostri  Jesu  Christi 
gis,  R.  botellarii  régis,  V  ydus  febroarii,  mclvi,  in  Annunciatione  beatae  Mariae, 
in  capite  jejuniorum,  die  mercurii,  anno  &  régnante  Lodoico  rege.Ego  Raymundus 
dominice  Incarnationis  M°  C  LV°.  Signum  cornes  Tolosae,  dux  Narbonae  &  marchio 
domini  Ludovici  serenissimi  régis  Franco-  Provinciae  pro  animabus  patris  mei  &  ma- 
rum.  Amen.  tris  meae  &  pro  anima  mea  &  pro  anima- 

bus totius  generis  mei  bona  fide  &  sine 
II.  —  In  nomine'  sancte  &  individue  inganno  dono  cum  bac  carta  abbati  Fran- 
Trinitatis.  Ego  Ludovicus  Dei  gratia  Fran-  carum-vallium  &  ibidem  monachis  habi- 
corum  rex,  Johanni  Magalonensis  ecclesie  tantibus  praesentibus  &  f'uturis,  ut  num- 
episcopo  ejusque  successoribus  canonice  quam  amplius  dent  usaticum  aliquod  vel 
substituendis  &  ejusdem  ecclesie  sancto  passaticum  in  tota  terra  mea.  Hoc  autem 
conventui  in  perpetuum.  Si  erga  loca  di-  donum  facio  in  manibus  Hugonis  abbatis 
vinis  cultibus  mancipata,  &c.  Comme  dans  praedictae  domus  cum  consilio  &  lauda- 
la  charte  précédente,  jusqu'à  ces  mots  :  Pre-  mento  uxoris  meae  Constanciae,  régis  Fran- 
terea  concedimus  vobis  ut  exerceatis  justi-  corum  sororis.  Et  est  sita  ipsa  domus  juxta 
cias  tam  in  civilibus  quam  in  criminalibus      ripam  Scamandris.   Et  ut  hoc  donum  sic 

intelligatur,  quod  numquam  fratres  prae- 
>  Trésor  des  chartes,  Maguelonne,  sac  2,  n.  4  ;       ^^^^^^   ^O™"^   ^^   aliquibus  rebus  Suis  da- 
&  archives  du  domaine  à  Montpellier,  titres  de      b""*  usaticum  aliquod  nec  passaticum  per 
Montpellier,  3,  contln.,  n.  6.  [J.  33(j,  n.  4  '  &  4", 
copies  authentiques.]  '  Archives  de  l'abbaye  de  Franquevaux. 


An 
I  i56 

2  5  mars. 

Éd.o'.ig. 

t.Il, 
col.  555. 


An 
Il  56 


II97 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I198 


id.orig. 

t.  Il, 
;ol.  56o. 


An 
Il  56 

juin. 


terram  uec  per  aquam  in  omni  potestate 
mea.  Et  hoc  doniim  factum  est  in  villa 
Sancti  Egidii,  in  domo  doniini  comitis 
praedicti,  in  praesentia  &  testificatione 
Guiraldi  Amici,  Pétri  de  Poscheriis  &  Guil- 
lelmi  Mascaroni  ac  aliorum. 


612.  —  DU 

Vente  du  château  de  Brusque,  ^c, 
faite  par  les  vicomtes  de  Bruniquel 
à  Raimond  Trencavel^ . 

I.  —  SiCUT  incivile  est  ut  homines  de 
rébus  suis  aliquid  facere  cogantur  inviti, 
ita  conveniens  est  &  juri  consentaneum  ut 
de  proprietate  sua  quod  cui  placuerit  sibi 
facere  liceat.  Igitur  in  nomine,  &c.  anno 
ab  Incarnatione  ejus  MCLVi,  régnante 
Lodovico  rege  Francorum,  in  mense  junii, 
V'^  feria,  luna  xi.  Ego  Arnaldus  &  Adema- 
rus  frater  meus  de  Brunichd  gratuita  & 
nostra  spontanea  voluntate  cedimus,  ven- 
dimus,  guirpimus  &  absolvimus  tibi  Ray- 
mundo  Trencavello  vicecomiti  Biterrensi 
&  iilio  tuo  Rogerio  de  Biterris  &  omnibus 
successoribus  vestris  quibus  volueritis, 
omnem  haereditatem  illam  &  totam  illam 
dricturam  quae  obvenit  nobis  ex  avia  nos- 
tra Guillepma  quae  fuit  mater  patris  nos- 
tri  Atonis,  videlicet  castrum  de  Bruscha 
cum  omnibus  pertinentes  suis,  sicut  me- 
lius  habuimus  &  possedimus,&  totum  illud 
quod  habebamus  in  parochia  Sancti  Na- 
zarii  de  Confolens  &  totam  illam  senioriam 
quam  habebamus  in  castro  de  Fin';{a  cum 
omnibus  pertinentiis  suis,  &  totum  illud 
quod  habebamus  in  castro  de  Rocabru  cum 
omnibus  pertinentiis  suis,  &  totum  illud 
quod  habebamus  in  castro  de  Ventagione 
vel  habere  debebamus  cum  omnibus  perti- 
nentiis suis,  &  quidquid  aliud  de  haeredi- 
tate  aviae  nostrae  Guillermae  quantum- 
cumque  sit  &.ubicumque  sit,  totum  illud 
vendimus,  cedimus  &  absolvimus  vobis 
praenominatis  praeter  castrum  de  Gîrocens 
&  praeter   Monasterium;   &   habuimus  a 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  1  5. 


An 
M  56 


vobis  pretium  quod  bene  convenît  inter 
nos  &  vos,  videlicet  VI  M  &  D  solides  Mel- 
gorienses.  De  tota  hac  cessione  sive  ven- 
ditione  erimus  vobis  légales  guirentes,  &c. 
S.  Pétri  Siguerii  de  Biterris.  S.  Sicardi 
Isarni.  S.  Bernardi  de  Boissedo.  S.  Guido- 
nis  Pelapol.  S.  Guilaberti  de  Castras.  S. 
Bertrandi  de  Avallao^.  S.  Pétri  de  Monte- 
acuto.  S.  Bernardi-Atonis  de  Monteacuto. 
S.  Guillelmi  de  Dau':(a\. 

II.  —  Anno'  ab  Incarnationis  dominicae   ■ 

MCLVi,  XIV  kalendas  octobris,  feria  m,  ^^ 
facta  fuit  haec  carta  judicii,  quod  dédit 
Raymundus  Stephani  de  Cerviano  inter  tembre" 
Ademar  &  Arnald  vicecomites  de  Bruni- 
chel  &  Austor  filium  Austor  de  Lunas  de 
Castro  de  Bruscha  &  de  honore  ad  ipsum 
pertinente ,  praesente  domino  Guilhermo 
Biterrensi  episcopo  sibique  assistentibus 
Guilhermo  sacrista  Biterris,  Ugone  Ville- 
magnae  electo,  Guilhelmo  de  Insula,  Os- 
berto  causidico  Biterris,  Imberto  de  Podio- 
saliconis,  Petro  Raymundi  de  Lavineria  & 
Bernardo  de  Bonofato  de  Biterri.  Petebat 
siquidem  praedictus  ./4ujfor  a  praedictis  fra- 
tribus  medietatem  castri  de  Brusca  &  ho- 
noris pertinentis  quod  totum  dicebat  esse 
sui  alodii.  Et  ad  hoc  probandum  produxit 
testes  qui  dixerunt  patrem  praedicti  Aus- 
tor sepius  récupérasse  &  possedisse  prae- 
dictum  castrum  &  per  quaedam  tempora 
tenuisse,  praesente  pâtre  praedictorum 
fratrum;  quod  negabant  praedicti  fratres. 
Tandem  ipsi  fratres  très  testes  produxe- 
runt,  quorum  sacramento  probatum  fuit, 
quod  pater  praedicti  Austor  hominium  fe- 
cit  patri  praedictorum  fratrum  pro  feudo 
quod  de  eo  habebat,  &  dixerunt  illi  tes- 
tes illud  feudum  fuisse  expressum,  scilicet 
quidquid  praedictus  Austor  habebat  in 
Brusca  &  in  Brusches.  Videntes  itaque 
&  cognoscentes  praedicti  judices  ex  dictis 
testium  inde  productorum,  quod  com- 
muniter  pater  praedicti  Austor  &  pater 
praedictorum  fratrum  secundum  sua  tem- 
pora praedictum  castrum  tenuerant  &  al- 
ler alteri  reddiderat  ei  castellaniam  prae- 

'  Cartulaire  du  château  de  Foix,  caisse  i5,  & 
copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  V.  167,  f''  161. 


An 
ii56 


II99 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I  200 


dicti  castri,  cuique  eorum  petenti  castrum  mit,   justum   &  rationabile  fuit   ut  taiito 

praedictum    sine   dilatione  reddiderunt  &  libentius  fidelium  suorum  precibus  annue- 

se  debere   reddere    sine  mora  asserebantj  rent,  quanto   eos  ad   optima   studia  pera- 

quod    in    probatum    fuit    per    testes    quos  genda  cernèrent  promptiores.  Quapropter, 

introduxit    praedictus    Austor.    Judicave-  dilecte  in  Domino  Raymunde  Uceciensis 

runt    ut    medietatem    castri    praedicti    &  episcope,    tuis    rationalibus    petitionibus 

omnium     ad    illud   pertinentium    haberet  benignum    percipiendo    assensum,    eccle- 

praedictus  Austor,  scilicet   per    feudum    a  siam  Sancti  Theodoriti  &  omnia  quae  ad 

praedictis   fratribus   &    eis    faceret   homi-  eamdem     ecclesiam     pertinere    noscuntur 

nium,  maxime,  &    quia   praedicti    fratres  cui   Deo    auctore   praeesse    dinosceris,  ad 

cartam    ostenderunt   in    qua  continebatur  exemplar  praedecessorum  nostrorum   Ro- 

quod  totum  castrum   praedictum  &  quae-  dulphi  &  Ludovici  felicis  memoriae  regum, 

dam  alla  quae  ipsi  habent  aviae  eorum  in  sub    protectionis    nostrae   munimine   sus- 

dotem   fuerunt  data.    Praeterea   judicave-  cipimus    &    praesentis    paginae  privilégie 

runt  ut  praedicti  vicecomites  furnum   de  communimus.   Statuentes   ut  quascumque 

Bruscha    quod     injuste     aufferunt    eccle-  possessiones,  quaecumque  bona  eadem  ec- 

siae    reddant  &   in  perpetutim  absolvant.  clesia  favente  Deo  in  praesentiarum  prae- 

Hoc  totum   Pontius  de  Sinciano   laudavit  decessorum  nostrorum  largitione  sive  alio 

&  affirmavit.   Testes    bujus    judicii    sunt  titulo  juste  &  canonice  possidet  aut  in  fu- 

Pontius   de   Olargue ,  Guilhermus  de  Fel-  turum  largitione  regum  vel  aliis  modis  Deo 

gariis,  Petrus  Raymundi  fratris  ejus,  Ber-  propitio  adipisci  poterit,  firma  tibi  &  per 

nardus  de  Brolio,  Oto  de  Altiniaco,  Petrus  te  eidem  Uceciensi  ecclesiae  illibata  per- 

Raymundi   de  AltopuUo,  Bernardus  Gau-  nianeant,  in  quibus  haec  propriis  duximus 

berti   de    Bruscha,   Alcherius    de   Corne-  exprimenda  vocabulis  :   castrum    Sanctae 

liano,  Bernardus  de  Cencennone,  Olivarius  Anastasiae  cum  [omnibus]  ad  idem  castrum 

de  Penna  &  Guillelmus  de  Rocha;  plures  pertinentibus,  castrum     Sancti    Quintini, 

etiam  alii  viderunt  hoc  totum  &  audierunt.  castrum  Sancti  Maximi,  castrum  de  Sennî- 

Mandato  praedicti  Raymundi  Stephani  &  Ihach,  castrum   de    Blaw^ach,  castrum   de 

domini  episcopi  omniumque   aliorum  as-  JVLontfrin,  castrum  de  Sabrano,  castrum  de 

sessorum  praedictorum,  amborum  viceco-  Roccha,  castrum   novum   de  valle  Mazo- 


Ed 

t. 
col 

orig. 

II, 

56i. 

An 
ii5ô 

mitum  praedictorum  &  praedicti  Austoris, 
omnium  testium  praedictorum  Berenga- 
rius  de  Magalas  scripsit  apud  Cervianum. 


6i3. 


DIII 


Diplôme    du    roi  Louis    le   Jeune   en 
Jàveur  de    l'église  d'U-^ès^. 


I 


nica,  castrum  de  Rosone,  castrum  de  Bo- 
cheto,  montem  Sancti  Ambrosii,  castrum 
de  Pugnaduritia  cum  omnibus  pertinentiis 
suis,  abbatiam  quoque  Sancti  Firmini  & 
villam  in  qua  sita  est  cum  omnibus  perti- 
nentiis suis,  villam  Sancti  Genesii  cum 
pertinentiis  suis,  honorem  de  Estel,  villam 
de  Sacrario  &  villam  de  Valleaquaria  to- 
tam  &  villam  de  Montibus  cum  pertinen- 
tiis suis,  &  in  Ucetia  civitate  castrum  Bre- 
mundi  &  castrum  Raynonis  &  monetam 
quae  in  eadem  civitate  cuditur  &  abbatiam 


N  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis.  Ludovicus  praeordinante  clemen-      Sancti  Stephani,  abbatiam  Sancti  Juliani, 


tia  Francorum  rex  Raymundo  Uceciensi 
ecclesiae  episcopo  ejusque  successoribus 
canonice  substituendis  atque  ejusdem  ec- 
clesiae canonicis  in  perpetuum.  Postquam 
a  principio  regalium  dignitatum  decusque 
enituit  &  principum  gloria  decenter  efflo- 

'  Sur   une  copie   tirée   des    archives   de   l'évêché 
à'Uzès. 


abbatiam  Sancti  Sulpitii,  abbatiam  Sancti 
Ferreoli,  abbatiam  Sancti  Privati  de  Gar- 
tio,  prioratum  Sancti  Nicolai  de  Campa- 
gnaco  cum  pertinentiis  suis,  villam  Sancti 
Eugenii  &  ejusdem  villae  homines  &  mu- 
lieres  &  molendina  &  quicquid  ad  eam- 
dem villam  pertinet.  Haec  inquam  omnia 
tibi  in  pace  possidenda  concedimus  &  uni- 
versa    quae    ad    Uceciensem    episcopatum 


An 
I  i5ô 


An 
II 56 


I20I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1  202 


Éd.orig. 

1. 11, 
col.  562. 


seu  ad  fratrum  ibidem  degentium  commu-  balnea   Montispessulani    &    esmerum   ar- 

niam  juste   pertiuere  noscuntur.  Ad  haec  genti  cum  suis  similiter  reditibus  &  usati- 

hujus  nostri  rescripti  paginam  confirnian-  cis    &    omnibus    suis  pertinentiis,  &  duo 

tes  sancimus  ut  nullus  comes,  nuUus  prin-  molendiiia  quae  tu  eligere  &  habere  magis 

ceps,  nuUa  alia  laica   potestas  in  clericis  volueris  de  illis  quae  habeo  vel  habebo  in 

totius  Uceciensis  episcopatus  aut  in  aliis  Palude  &  suo  terminio  cum  omnibus  suis 

ejusdem  ecclesiae  hominibus  sive  in  locis  reditibus    &    suis    pertinentiis    &    totum 

ad    eamdeni    ecclesiam    pertinenfibus   ali-  meum   laborivum  de  Arneir.    Haec  omnia 

quas  injustas  exactiones  post  hujus  nostri  tali  tamen  ratione  &  pacto  tibi  in  sponsa- 

decreti  dationem  temerario  ausu  accipere  litium   dono    &    concedo    quod    habeas  & 

praesumat.    Adhuc  etiam   concedimus  tibi  teneas  &  utaris,  fruaris  more  sponsalicii  in 

&  ecclesiae  Uceciensi  in  perpetuum  red-  vita   tua   tantum.   Et  ut  hoc  sponsalitium 

ditus  ômnes  pacis  qui  per  totum  ejusdem  seu  dotalicium  fîrmius  observetur  &  tutius 

ecclesiae    episcopatum    pro   pace    persol-  tibicaveatur,  juravit  Guillelmus  deTortosa 

vuntur,  quod  etiam  compensum  dicitur.  Et  frater  meus  supra  sancta  Dei  Evangelia  ut 

ut  haec  praecepti  nostri  authoritas  nostris  si  quandoque  inde  tibi  aliquid  imminutum 

futurisque  temporibus  Domino  protegente  vel  detractum  ab  aliquo  ex  his  quae  supra- 

valeat  inconvulsa   manere,  manu  propria  dicta  sunt   tibi  fuerit,  secundum   electio- 

subsignantes     sigilli     nostri     impressione  nem  voluntatis  tuae  postquam  a  te  vel  tuis 

consignari    praecepimus.    Actum    publice  commonitus  inde  fuerit  vel  apud  Montem- 

Parisius,    anno   ab    Incarnatione   Domini  pessulanum   donec  damnum   tibi  restitue- 

MCLVI,  regni  nostri  XX,  astantibus  in  pa-  retur  ostatgium  teneret,  vel  fidelis  coad- 

latio  nostro,  quorum  scripta  sunt  nomina  jutor  existeret  inde  tibi.  Et  hoc  idem  tibi 

&  signa.  S.  comitis  Blesensium  Theobaldi  juraverunt   Raimundus  Stephani  de  Cer- 

dapiferi    nostri.   S.   Guidonis    buticularii.  viano    &    Elisiarius    filius    Gaucelini   de 


An 
..57 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  557. 


S.  Mathaei  camerarii.  S.  Mathaei  consta- 
bularii. 

Data  per  ma.-^um  Hugonis  cancellarii. 


614.  —  D 


Éd.orig. 
t.  11, 

col.  556. 


An 
1 .57 

25 

février. 


Clareto    &    Pontius     de     Montelauro    & 

Raymundus  de    Castris  &   Guillelmus  de 

Fabriciis,  Raimundus  de   Monteferrario, 

Bermundus   de   Someire,   Ermengaudus   de 

Mergorio,  Guillelmus    de    Centrairanicis, 

Guillermus    de    Pinnano    &    Raymundus 

Guillermi   de  Pinnano,  Frotardus,  Petrus 

Guillermi  de  Sancto  Firmino,  Guillermus 

„  j  .  ^    '11  de  Albaterra,  Petrus  Gaucelini  de  Monte- 

Contrat    de    mariage    entre    Guillau-      Albedone,  Bernardus  de  Castriis,  Raimun- 

me    Vil,    seigneur  de   Montpellier,      dus  de  Soregio,  Raimundus  de  Salvinaco, 

6»  Mathilde  de  Bourgogne^  Ermengaudus  de  Lopiano.  Et  praeter  hos 

qui  sic  juraverunt  sunt  tibi  fidejussores  & 

CUM  in  mundi  principio,  &c.  His  Dei  manulevatores  Raimundus  Trencavelli  vi- 
testimoniis  eruditus,  ego  Guillelmus  cecomes  &  Bernardus  de  Andusia,  ut  quod 
Montispessulani  dominus,  in  Dei  nomine  supradictum  est  te  quiète  habere  &  tenere 
ducens  te  Mathildem  sororem  ducis  Bur-  &  damnum  si  quod  inde  tibi  contigerif 
gundiae  in  uxorem,  dono  &  mitto  tibi  ei-  restitui  faciant  vel  decem  millia  solidorum 
dem  Mathildi  dilectae  uxori  meae  in  spon-  Melgoriensium  qulsque  illorum  tibi  per- 
salicium  seu  donationem  propter  nuptias  solvat.  Hoc  autem  factum  est  apud  Mon- 
castrum  scilicet  de  Monteferrario  &  cas-  tempessulanum,  in  domo  seu  stari  Sancti 
trum  f/eZ  Pinnano,  &  forum  seu  mercatum  Firmini,  anno  ab  Incarnatione  Domini 
Montispessuli  de  Peiron  cum  reditibus,  M  CLVI,  v  kalendas  martii,  sub  praesentia 
usaticis   &    omnibus    suis   pertinentiis    &      Raimundi  Magalonensis  episcopi,  Bernardi 

de  Figareto,  Joannis  prioris   Sancti    Fir- 

'  Manuscrits  d'Aubays,  n°' z5  Sa  Si. Splcile-      mini,  Bernardi   de   Andusia   senioris,  G. 

g'ium,  t.  3,  p.  194.  prioris  Sancti  iEgidii  &   Engelrici  &  Ra- 


An 
1167 


I2o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1204 


dulphi  Cisterciensium  monachorum  & 
Bernard!  de  Villei  &  Arnulphi  de  Veira- 
nicis  militum  &  Guillermi  Litterici,  At- 
brandi,  G.  Urbani,  Berengarii  Lamberti, 
Guillelmi  Pétri  &  Durandi  notarii  &  alio- 
rum  multorum. 

Sub  eodem   temporis  spatio,  cum  apud 
Podium  Sanctae  Mariae praedicta  Ma- 


6i5.  —  DVI 

Titres  concernant  Ermengarde,  vicom- 
tesse de  Narhonne. 


I.  —  In'  noniiiie,  &c.  Ego  Ermengardis 

tbiidis  nuptiis  traderetur,  sub  praesentia  vicecomitissa    Narbonensis    dono    Deo    & 

domini  Henrici  Eduensis  episcopi  &  Go-  beatae  Mariae  &  Vitali  abbati  &  successo- 

fridi  Lingoneiisis  episcopi,  similiter  Cabil-  ribus  ejus,  &c.,  locum  Fontis-Frigidi  cum 

lonensis   atque   Raymundi    Magalonensis,  omnibus  pertinentiis  suis;  &  termini  hu- 

Bernardus  de  Andusia,  Ugo  cornes  Ruthe-  jus  praedicti  loci  sunt  de  Altano  in  via  de 

nensis  &  Bernardus-Atho  vicecomes  supra  Junqueriis    quae    exit    usque    ad    collum 

sancta  Evangelia  juraverunt  &  etiam  Ray-  Fraxinelli,  a  collo  autem  Fraxinelli  sicut 

mundus  Trencavelli  similiter,  hoc  sponsa-  cruces  ibi  positae  sunt  usque  ad  viam  no- 

litium  seu  donationem  prout  huic  chartae  vam  Mercadeiram  quae  vadit  ad  Vossellio- 

traditum   est   iirmiter  permansurum^  ve-  nem,    quam    viam    ego    jussi    facere,    &c. 

rumtamen  si  quis  ad  hoc  frangendum  vel  Facta  fuit  haec  carta  hujus  donationis  xii 

diminuendum  venire  tentaverit,  ad  volun-  kalendas  aprilis,  anno  dominico  mclvii. 


tatem  dominae  esse  fidèles  coadjutores,  do- 
nec  universum  damnum  ex  integro  resti- 
tuatur  quidquid  eorum  extiterit  vel  XM 
solidorum  Melgoriensium  tibi  persolvat. 
Dominus  Guillelmus  Montispessulani  su- 
pra   sancta  Dei   Evangelia   juravit  ibidem 


régnante  Ludovico  rege.  S.  mei  Ermen- 
gardis vicecomitissae  Narbonae,  quae  hanc 
cartam  scribere  jussi,  laudavi,  firmavi  fir- 
marique  rogavi.  S.  domini  Berengarii  ar- 
chiepiscopi  patriae  Narbonensis.  S.  Er- 
mengaudi    de    Leocata.    S.    Raymundi    de 


sub  praesentia   praedictorum  episcoporum       Castriis.   S.    Raymundi    de   Salis.   S.   Ray- 


&  aliorum  qui  ibi  aderant  &  cum  eo  Ray- 
mundus  de  NLurviel,  Petrus  de  Veruna, 
Guillelmus  de  Monteolivo  &  Arnaldus  de 
JMarojol  eam  se  numquam  dimissurum , 
quaecumque    causa    sejunctionis    interve- 


mundi  de  Bidano.  S.  Berengarii  de  Nar- 
bona.  S.  Bermundi  de  Sejanp.  Guilhermus 
rogatus  scripsit  die  &  anno  quo  supra. 

II.  —  De"  ista  hora  in  antea,  ego  Ber- 


nerit,  donec  in  praesentia  Lugdunensis  nardus  filius  Fidae  foeminae  fidelis  ero 
archiepiscopi  fine  canonico  terminetur,  &  ad  Ermengardem  vicecomitissani  Narbonae 
adjecit  ibidem  ad  augmentandam  praedic-      quae  fuit  filia  Ermengardis  foeminae  per 


tam  donationem  seu  sponsalitium  labori- 
vum  de  la  Paludella  &  domos  &  quod  con- 
tinetur  ab  Aquilone  a  primo  vallo  castri  de 
Palude  usque  ad  secundum  vallum,salvo 
libero  exitu  &  introitu,  &  apud  Montem- 
pessulanum  praeterea  adjecit  sibi  in  eo- 
dem sponsalitio  Judaeos  Montispessulani. 
Praeterea  Guillelmus  Litterici,  G.  Urbani, 
P.  Lamberti,  Giraldus  Atbrandi,  G.  Petri, 
G.  Olrici,  Peregrinus,  Joannes  Birtulfi, 
Bernardus  Isnelli  &  Petrus  Bruno  jurave- 
runt hoc  sponsalitium  esse  tenendum  ,  si 
quis  inde  quicquam  detraxerit  vel  dimi- 
nuerit,  donec  ex  integro  damnum  sibi  res- 
tituatur,  ostaticum  tenendum  apud  Mon- 
temferrarium  vel  apud  Paludem. 
Durantus  scripsit  mandato  domini. 


directam  fidem  sine  uUo  inganno,  sicut 
homo  débet  esse  ad  suam  dominam,  cui 
propriis  manibus  est  commendatus.  Me 
sciente  per  ista  sancta  sanctorum,  de  ista 
hora  in  antea  ego  Bernardus  suprascriptus 
non  decebrei  Ermengardem  dominam  meam 
suprascriptam  de  ipso  Castro  quem  dicunt 
Durban,  &c. 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Fontfroide. 
"  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  homma- 
ges de  Durban,  n.  3. 


Éd.orig 

t.  II, 
col.  564. 


An 
1 157 


An 
ï  i5j 


I205 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1206 


616.  —  DVII 

Extraits  de  quelques  chartes. 

Éd.orig.        I.  —  NoTUM  sit,  &c. ',  quod  Raymun- 

1. 11,       ,  .  ... 

col.  565.    dus  episcopus  in  remissione  suorum  pec- 

catorum  dédit  donum  Caeciliae  abbatissae 

An  Vetulimuri,  quod  ullus  capellanuS  Sancti 
•'^7     Orientii  monacharum  amplius  in  commo- 

juillet.  niam  non  perrexisset.  Actum  auno  MCLVII. 
Sciendum  quod  Bernardus  Conveniensis 
cornes  dimisit  V  solidos  Deo  &  sanctae 
Mariae  &  sancto  Orientio  monacharum  & 
Caeciliae  Vetulimuri  abbatissae  &  Alao^aîs 
monacharum  priorissae,  quos  antecessores 
suis  a  villa  monacharum  amparansa  habue- 
rant.  Hoc  donum  dédit  sanctimonialibus 
in  manu  Raymundi  Tolosani  episcopi  & 
Rogerii  Conveniensis  episcopi,  in  placito 
quod  habebat  a  Morlangs  cum  Torismundo 
Astaracensi,  anno  MCLVii,  mense  julio. 


An 
1 157 


II,  —  In  nomine,  &c'.  Ego  Sicardus  de 
Laurac  &  uxor  mea  donamus  &  concedi- 
mus  Deo  &  sanctae  Mariae  &  tibi  Gaus- 
berto  abbati  C.andelii  &  monachis,  &c., 
quidquid  habemus  in  laboria  de  Lagaja- 
rîa,  &c.  Testes  sunt  Sicardus  lo  vescoms  de 
Lautrec  &  Bernard  de  Combret  &  Petrus 
d'Autarlba  de  Toisa  &  W.  de  Montepes- 
sulano  lo  morgue  &  Petrus  de  Panats,  &c. 
Facta  fuit  haec  carta  anno  ab  Incarnatione 
Christi  MCLVli,  régnante  Lodoico  rege 
Francorum. 


"^  III.  —  Notum  sit,  &c.  %  quod  ego  Ray- 

,,tg  mundus  cornes  Tolosae,  dux  Narbonae, 
marchio  Provinciae  bono  animo  &  absque 
omni  fraude  cum  hac  carta  laudo  &  con- 
cedo  Domino  Deo  &  sancto  Petro  Psalmo- 
diensi  &  tibi  Guillelino  ejusdem  abbati 
tuisque  successoribus  &  monachis,  &c., 
quidquid  honoris  jamdictum  monasterium 
in  omni  terra  mea  hactenus  acquisivit  vel 
datum  seu  quoiriodolibet  concessum  a  me 

'  Bibliothèque  du   roi.  —    Baluze,    portefeuille 
coté  Albi  &  Lavaur. 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Candeil. 
^  Manuscrits  de  Coislin,  n.  469. 


vel  a  feudalibus  meis  vel  a  quibuslibet  aliis 
personis  ei  fuit.  Quam  laudationem  &  con- 
cessionem  ut  in  perpetuum  rata  habeatur 
coram  subscriptis  testibus  proprium  im- 
primendo  praesenti  cartulae  sigillum  in. 
manu  Guillelmi  praenominati  abbatis  con- 
firmo.  Facta  fuit  haec  carta  anno  domini- 
cae  Incarnationis  MCLVIII,  in  praesentia 
istorum  :  Bernardi  scilicet  de  Montero- 
tundo  Psalmodii  prioris  &  Pétri  de  Poda- 
lerio  &  Arnaldi  Basconis  &  Joannis  de 
Mureto  monachorum  &  Bermundi  de  Uce- 
cia  &  Raymundi  Gaucelini  de  Lunello  & 
Guillelmi  de  Sabrano  &  Guillelmi  de  Nu- 
bîlet  &  Pétri  Ademari  &  Poncii  de  Casali- 
bus  &  Bermundi  Catelli  militum. 


An 
Il  53 


617. 


DVIII 


Serment  fait  par  Raimond,  comte  de 
Toulouse ,  à  Raimond  Trencavel, 
vicomte  de  Bé-^iers  \ 

ANNO  dominicae  Incarnationis  mclvii. 
In  nomine,  &c.  Ego  Raymundus  co- 
rnes filius  Ildefonsi  &  Faidittae  juro  tibi 
Raymundo  Trencavelli  filio  Bernardo-Ato- 
nis  &  Caeciliae  vitam  tuam  &  membra  tua, 
quod  numquam  te  occidam  neque  capiam 
nec  ullus  homo  nec  foemina  meo  coiisilio 
vel  meo  ingenio.  Et  juro  tibi  totum  tuum 
honorem,  feudos  &  alodes,  sicut  modo 
habes  &  tenes  aut  ullus  homo  aut  foemina 
per  te,  vel  in  antea  acquires  aut  lucratus 
fueris  meo  ingenio  vel  meo  consilio.  Et  si 
ullus  homo  aut  foemina  tibi  auferret  istum 
honorem  aut  inde  auferret,  tibi  adjutor  ero 
bona  fide  sine  inganno,  excepto  fratre  tuo 
&  exceptis  meis  hominibus;  &  iilos  tibi  ad 
justitiam  habebo,  &  si  illos  ad  justum  tibi 
habere  non  possem,  adjuvabo  te  de  eis  sine 
inganno.  Et  ita  ut  dictum  est  ego  Raymun- 
dus cornes  tibi  praedicto  Raymundo  Tren- 
cavelli juro  &  tenebo.  Hanc  cartam  scrip- 
sit  Poncius  deFibe,  feria  11=',  mense  augusti, 
luna  XVII,  Lodovico  rege  Francorum  rég- 
nante. Hujus  rei  sunt  testes  :  S.  Sicardi 
Lautricensis  vicecomitis.  S.  Willermi  Al- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


An 
ii57 
août. 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  566. 


An 
1.57 


1207 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1208 


Éd.orig. 

1. 11, 
col.  562. 


An 

I  l57 


biensis  episcopi.  S.  Sicardi  de  Laurag. 
S.  Isarni  de  Dornan.  S.  Bermundi  d'Use'^. 
S.  Willelmi  Oalrici.  S.  Bertrand!  d'Avala^. 
S.  Raymiindi  de  Paulel.  S.  Guillelmi  de 
Saiicto  Felice.  S.  Bernard!  de  Combret. 
S.  Willelmi  de  Durban.  S.  Willelmi. 


618.  —  DIV 

Charte  de  Louis   VII  en  faveur  de 
l'église  de  Narhonne\ 


jamdicto  Berengario  Narbonensis  eccle- 
sie  archiepiscopo  &  successoribus  suis  in 
perpetuum ,  in  civitate  Narbone  metropo- 
lim  ecclesiam  Sanctorum  Justi  &  Pastoris 
cum  turribus  &  omnibus  ad  eandem  eccle- 
siam pertinentibus,  medietatem  telonei  & 
portatici  &  salinarum,  &  moleiidina  que 
sunt  subtus  pontem  ipsius  civitatis  &  ite- 
rum  molendina  que  sunt  in  loco  quem 
vocant  Motam-pedilii  &  de  porta  Coriani 
usque  ad  Celata  &  usque  ad  médium  flu- 
men  Atacis  %l  usque  ad  lavatorium  Coriani 
cum  monte  Judaicoj  &  in  burgo  abbatiam 
Sancti  Pauli  cum  omnibus  ad  eandem  ab- 


An 
1 167 


IN  nomine  sancte  &  individue  Trinitatis,  batiam  pertinentibus,  villam  quoque  de 
amen.  Ego  Ludovicus  Dei  gratia  Fran-  Censerada,  Casolis,  Alentianus  &  insulam 
corum  rex.  Contemplantes  ecclesiarum  que  vocatur  Mandriacus  &  villare  quod 
vetera  privilégia  quibus  majorum  nostro-  vocatur  Sancta  Agatha  &  Curcuciacus  & 
rum  regum  Franciae  donaria  confirman-  Ventenacum  &  villam  que  dicitur  Sanctus 
tur,  quaedam  in  exemplo  eorum  in  nobis  Saturninus,  abbatiam  quoque  Sancti  Lau- 
karitas  excitatur  &  venerabilium  praelato-  rencii  &  abbatiam  Sancti  Stephani  que 
rum  petitionibus  exaudiendis  facilius  in-  vocatur  fî<3nzoZajj  abbatiam  de  Quadraginta, 
clinamur.  Siquidem  Narbonensis  ecclesia  villam  etiam  de  Llmous  &  villam  Seserani 
de  antiquis  possessionibus  suis  &  anteces-  &  villam  Arsegii  &  Trapas,  castrum  prae- 
sorum  nostrorum  largitionibus  habere  do-  terea  de  Auriaco  cum  villis  suis  &  termi- 
cumenta  solebat,  sed  jam  vetustatis  senio  nis,  castrum  de  Fontejoncoso  cum  villa 
attrita  neque  diutius  duratura  nullate-  sua  &  terminis,  castrum  de  Cruscadas  cum 
nus  am.odo  memoriam  poterant  excitare.  villa  sua  &  terminis,  castrum  de  Canneto 
Ad  que  renovanda  &  quedam  nove  scrip-  cum  villa  sua  &  terminis,  castrum  de  Se- 
ture  pueritia  convenustanda  providus  jano  cum  villa  sua  &  terminis,  castrum  de 
ejusdem  ecclesie  patronus  &  dignissimus  Montilio  cum  pertinentiis  suis,  castrum 
archiepiscopus  Berengarius  humiles  nos-  etiam  de  Capitestagni  cum  villa  sua  &  ter- 
tre serenitati  preces  porrexit  &  nos  li-  minis  &  omnibus  ad  idem  castrum  perti- 
benter  commodavimus  aurem  precanti;  nentibus.  Hec  denique  omnia  &  si  que 
notum  liquide  facientes  universis  sancte  alia  juste  &  legaliter  Deo  auctore  Narbo- 
matris  Ecclesie  fidelibus  &  filiis  quicquid  nensis  ecclesia  possidet,  concedimus  pre- 
habet  ecclesia  Narbonensis  ex  dono  ante-  fato  Berengario  Narbonensi  archiepiscopo 
cessorum  nostrorum  regum  Francie  &  &  successoribus  suis  atque  ecclesie  Sancti 
quicquid  etiam  alia  de  parte  habet  lega-  Justi  &  Pastoris  &  sub  nostre  protectio- 
liter  &  juste  nos  concedere  tam  ipsi  archi-  nis  munimine  vobis  profutura  suscipimus, 
episcopo  &  successoribus  suis  quam  canp-  ut  liceat  memorato  archipresuli  suisque 
nicis  ejusdem  sedis  &  auctoritate  regia  successoribus  sub  nostra  defensione  quiète 
confirmare^  insuper  etiam  ne  dux  seu  alia  residere  &  nostre  parère  jussioni.Et  quid- 
potestas  super  jamdictam  ecclesiam  aut  quid  jus  fisci  exinde  exigere  poterat,  totum 
clericos  vel  res  ejus  injustam  exactionem  nos  pro  eterna  remuneratione  eidem  con- 
exerceat  inhibere.  Concedimus  itaque  &  cedimus  ecclesie,  ut  perpetuis  temporibus 
nostri  privilegii  auctoritate  communimus  clericis  ibidem  Deo  servientibus  proficiat 

in    augmentum  ,  quatenus  rectores  ipsius 

'  Archives  de  l'église  de  Narbonne.  [Collationné  ecclesie  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus 

sur  latin  521  iD,  n.  19,  copie  du  treizième  siècle  P^o  nobis  &  conjuge  proleque  nostra  ac 

d'un  diplôme  de  même   teneur  de  Louis  VII,  daté  tOtius  regni  a  Deo   nobis   COncessi    Domini 

de  n65  &  donné  à  5j7v/«iacKOT.]  misericordiam    exorare   delectet.   Ad    hec 


Éd.oriff. 

t.ll, 
col.  563. 


I20( 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I210 


An 
I  lÙ-j 


"''^     adjicientes  statuimus   ut   prcfatus  Beren-  nutorum    &    turrim    quam   Guillelmus   de 

garius  Narbonensis  archiepiscopus  &  suc-  Turre  &  Rainiundus  consobrinus  ejus  ab 

cessores  sui  in  burgo  Sancti  Pauli  de  Nar-  episcopo  tenet,  &  in  tota  Nemausensi  civi- 

bona,  in  pago  de  Montilio  &  in  Castro  de  tate  tertiam  partem  omnium  Icddarum  & 

Capitestagni  &  in  toto  terminio   suo  pie-  tertiam  partem  sextarii  &  tertiam  partem   Éd.orig 

narium  districtum  &  quicquid  ad  jus  re-  cordae  &  quintalis  &  tertiam  partem  om-  col.  564, 

gium  pertinet  post  hujus  nostri  rescripti  nium    tabularum.    Praeterea   hujus    nostri 

dationem    quiète     possideat.    Et    ut    hec  rescripti  auctoritate  consentio  ut  episco- 

precepti  nostri  auctoritas  nostris  futuris-  pus  Nemausensis  post  hujus  nostri  prae- 

que  temporibus  Domino  protegente  valeat  cepti  dationem  clericos  omnes  sui  episco- 

inconvulsa  manere,  manu  propria  subsig-  patus  &  homines  proprios  suos  &  Nemau- 


nantes  sigilii  nostri  impressione  consig- 
nari  precepimus.  Actum  publiée  Mileduni, 
anno  ab  Incarnatione  Domini  RICLVII,  as- 
tantibus  in  palatio  nostro,  quorum  substi- 
tuta  sunt  nomina  &  signa.  Sig.  comitis 
Blesensium  Thebaudi  dapiferi  nostri.  Sig. 
Guidonis  buticularii.  Sig.  Mathei  came- 
rarii.  Sig.  Mathei  constabularii.  Data  per 
manum  Hugonis  cancellarii. 


619.  —  DV 

Charte  du   même  prince  en  faveur 
de  l'église  de  Nîmes  ' . 

'N  nomine  sanctae  &  individuae  Trini- 
tatis.  Ludovicus  Dei  gratia  rex  Fran- 
corum.  Contemplantes  ecclesiarum  ve- 
tera  privilégia  quibus  majorum  nostrorum 
regum  Franciae  donaria  confirmantur, 
quaedam  eorum  exempla  in  nobis  karitas 
excitatur  &  venerabilium  praelatorum  pe- 
titionibus  exaudiendis  facilius  inclinamur. 
Siquidem  Nemausensem  ecclesiam  de  suis 
antiquis  possessionibus  &  antecessorum 
nostrorum  largitionibus  habere  documenta 
solebat,  &c.,  comme  dans  la  charte  précé- 
dente. Concedimus  itaque  &  nostri  pri- 
vilegii  auctoritate  committimus  jamdicto 
Aldeberto  Nemausensis  ecclesiae  episcopo 
&  successoribus  suis  in  perpetuum  eccle- 
siam Sanctae  Mariae  in  civitate  Nemau- 
sensi cum  omnibus  ad  eamdem  ecclesiam 
pertinentibus,  &  in  eadem  civitate  castrum 
quod  dicitur  Porta-Arelatensis  &  turrim 
quae  appellatur  Episcopalis  &  turrim  Cor- 


sensis  ecclesiae  sub  pleno  districto  suo  & 
ecclesiae  absque  omni  contradictione  cu- 
riae  habeat  saecularis.  Adhuc  etiam  hujus 
nostrae  sanctionis  pagina  concedimus  ei- 
dem  Nemausensi  ecclesiae  ac  praefato  Al- 
deberto episcopo  ejusdem  &  successoribus 
suis  monasterium  Psalmodiense,  Torna- 
cense  &  Sendracense  &  castrum  Sancti 
Martialis,  castrum  Sancti  Boniti,  castrum 
de  Lecas,  castrum  Montispesati,  villam 
Sancti  Gervasii,  villam  de  Ameglau  quae 
est  in  podio,  illam  partem  villae  Sancti 
Caesarii  quae  est  episcopi  &  ecclesiae 
ejusdem  loci,  villam  Sanctae  Mariae  de 
Gaviaco,  villam  de  Garons  cum  territorio 
suo  &  fisco  suo  &  in  ipsa  plenarium  dis- 
trictum, illam  partem  villae  Sancti  Caesa- 
rii; in  Uticensi  episcopatu  villam  de  Ro- 
vereto.  Haec  denique  omnia  si  quae  alia 
justa  &  legaliter  Deo  auctore  Nemausen- 
sis ecclesia  possidet  confirmamus  prae- 
fato Aldeberto  Nemausensi  episcopo  & 
successoribus  suis  atque  ecclesiae  Sanctae 
Mariae  &  sub  nostrae  protectionis  muni- 
mine  vobis  profutura  suscipimus,  &c.  Da- 
tum  publiée  Mileduni,  anno  ab  Incarna- 
tione Domini  MCLVii,  regni  nostri  xxi, 
astantibus  in  palatio  nostro  quorum  sub- 
titulata  sunt  nomina  &  signa.  S.  comitis 
Blesensium  Theobaldi  dapiferi  nostri.  S. 
Guidonis  buticularii. S.  Mathaei  camerarii. 
S.  Mathaei  constabularii. Data  per  manum 
Ugonis  cancellarii. 


Archives  du  domaine  de  Montpellier,  vigiieric 
de  Nîmes,  liasse  i,  n.  2. 


12II 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1212 


An 
1 167 


620. 

Concession  d'une  chapelle  à  Saint- 
Gilles,  faite  par  Vahhé  de  ce  mo- 
nastère à  l'ordre  de  Saint-Jean,  de 
Jérusalem  '. 


A' 


NNO  ab  Incarnatione  Domini  M  c  LVII. 

Ego  Bertrandus  monasterii  Saucti  Egi- 
dii  abbas  &  nos  conventus  ejusdem  loci 
donamus,  concedimus  &  laudamus  per  nos 
&  per  successores  nostros  intuitu  Dei  & 
pietatis  Deo  &  beato  Johauni  Babtiste  & 
hospitali  Ihrosolimitano  &  tibi  Raimundo 
Dei  gratia  magistro  ejusdem  hospitalis  & 
fratribus  ibidem  in  regulari  professione  & 
habitu  Deo  servientibus  &  successoribus 
vestris  regulariter  substituendis,  orato- 
rium  longitudinis  Xii  brachiatarum,  am- 
plitudinis  iiii"'"  &  totidem  altitudinis  sci- 
îicet  1111°''  usque  ad  trabes,  in  tali  loco  &c 
alibi  nequaquam  una  prohibemus  ne  alibi 
postmodum  fiât  ;  cui  immineat  campanile 
altitudinis  I  brachiate  tantum  ad  duas 
squillas  solum ,  que  non  amplius  sint  una- 
queque  C  librarum,  que  pulsabuntur  ad 
matutinas  horas  &  tempore  vestri  defuncti 
&  vestrarum  missarum  ;  quarum  pulsatio 
nullo  tempore  fiât  nisi  peracta  omni  pul- 
satione  orarum  nostrarum.  Tali  siquidem 
oratorium  vobis  permittimus  pacto,  ut 
numquam  ibi  divina  celebrentur  officia 
nisi  his  tantum  qui  de  mensavestra  fuerint 
&  hospitibus  vestris  &  ne  alicujus  ali- 
quando  ibi  suscipiantur  oblationes  nisi  su- 
pradictorum  proprie.  Hoc  quoque  orato- 
rium stabilimus  a  divinis  officiis  cessare  & 
a  campanarum  pulsatione  quociescumque 
villa  vel  mandate  domini  pape  vel  abbatis 
cessaverit.Baptismum  vero  penitus  ibi  fieri 
prohibemus  &  cetera  sacramenta,  exceptis 
missis  que  solum  cantentur  his  qui  de  ves- 
tra  mensa  fuerint  &  hospitibus  vestris  & 
excepta  penitencia  que  fratribus  &  famille 
vestre  tantum  conceditur.  Vigilias  &  obla- 
tiones  omnium    hominum   omni   tempore 

'  Copie  de  la  fin  du  douzième  siècle;  bullaire  de 
Saint-Gilles,  lat.  11018,  f°  70  v". 


prohibemus,  exceptis  nocte,  die  nativita- 
tis  Sancti  Johannis  Babtiste;  prohibemus 
etiam  crucis  adorationes  ne  fiant  in  die 
Sancti  Veneris  &  festivitatum  Sancte  Cru- 
cis &  sacri  corporis  Christi  traditionem 
nisi  supradictis.  Preterea  concedimus  vo- 
bis cimiterium  &  brachiatarum  ex  omni 
parte  in  illo  loco  &  alibi  postmodum  non, 
&  tantum  solum  modo,  &  hoc  solum  fra- 
tribus qui  castitatem  promiserint  &  pro- 
prium  reliquerint  &  habitum  vestrum  sus- 
ceperint  perpetuo.  Hos  etiam  de  familia 
vestra  qui  hic  defuncti  fuerint  permitti- 
mus ibi  sepeliri,  nisi  sit  noster  parrochia- 
nus.  ' —  Et  ego  Raimundus,  Dei  gratia 
predicti  Hospitalis  magister,  presentibus 
fratribus  nostris,  Guiscardo  hujus  domus 
priore  &  Ogerio  de  Balbis,  Goscelino  de 
AzilianOjStephano  Isnelli,  Ugone  Bosonis,' 
Gerardis  de  Parogio  scilicet  pâtre  &  filio, 
Rainardo,  Geraldo  de  Narbona  &  ceteris 
fratribus  consentientibus  &  laudantibus, 
omnia  que  suprascripta  sunt  per  fidem  & 
absque  omni  fraude  laudo  &  confirme  per 
me  &  per  omnes  successores  nostros  vobis 
&  successoribus  vestris  &  perpetuo  firmiter 
observari  jubeo  auctoritate  Dei  &  sancti 
Johannis  Babtiste  &  nostra  &  omnium 
successorum  nostrorum  &  fratrum  tam 
presentium  quam  futurorum,  constituendo 
ut  pro  ecclesia  &  cimiterio  &  domibus 
vestris,  que  sunt  inter  ortum  Bernard!  Bo- 
nelli  &  rubinam  que  currit  inter  ipsum 
hospitale  &  domum  Johannis  de  Petra,  per- 
solvamus  nomine  canonis  singulis  annis  in 
festo  beati  Egidii  unam  libram  incensi  vo- 
bis &  successoribus  vestris  perpetuo.  Fac- 
tum  est  hoc  sub  presentia  &  testificatione 
Aldeberti  venerabilis  episcopi  Nemausen- 
sis  &  Pétri  de  Sabrano  Sistericensis  epi- 
scopi &  Pétri  Arnaldi  Sendracensis  abba- 
tis, Guillelmi  de  Sabrano  constabularii, 
Guillelmi  de  Rocamaura,  Bertrandi  de  Re- 
dorta,  Guillelmi  Hudeberti,  Guillelmi  Hi- 
beloti,  Johannis  de  Petra,  Guiscardi,  Ber- 
trandi Bedocii  &  Pontii  gramatici,  Riccii 
draperii,  Stephani  Revelini,  Guillelmi  de 
Sivra,  Pétri  Belli,  Guillelmi  de  Benevento, 
Pétri  Nigri,  Bernardi  Terroni,  Pétri  de 
Regordana,  Hisnardi  de  Terrascona,  Ber- 
trandi deDau,  Pétri  Guillelmi  de  Petra, 
Garini  Malnas,  Vetr'i  Bartolomei,  Rostan 


An 
1 167 


An 

1 157 


I2l3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1214 


Georgii,  Garneni  Piiraronis,  Pétri  Bruni,      veris,  tuo  gradiente  animo,  sine  forcia,  per 


An 
ii58 


Raimundi  Alfredi,  Bernardi  Bigoti,  Rai- 
mundi  de  Sancto  Guillelmo,  Bruni  de  Ro- 
dens,  Guillelmi  du  De-;^,  Odonis  de  Curia, 
Rainaldi,  Guillelmi  Burrelli'. 


istos  sanctos,  me  sciente.  Factum  est  hoc 
sacramentum  anno  ab  Incarnatione  domi- 
nica  MCLVII,  11  kalendas  februarii ,  rég- 
nante Lodovico  rege.  Hujus  rei  sunt  testes. 
Raymundus  Barchinonensis  cornes,  Guil- 
lelmus  Raymundi  dapifer,  Guillelmus  Se- 
guerii  de  Biterris,  Guillelmus  Arnaldi, 
G.  Sancti  Felicis,  Bernardus  Pelapol,  Am- 
blardus  Pelapol,  Villelmus  de  Taîneros , 
Serments   réciproques  faits   entre   Bé-      Guiraldus  de  Gliga,  Poncius  &  Rogerius 


621.  —  DIX 


renger,  archevêque  de  Narbonne , 
6*  Raimond-Trencavelf  vicomte  de 
Béjiers. 

Éd.orifT.  I.  —  De  ista  hora  in  antea',  ego  Ray- 
col.  566.  niundus  Trencavellus  filius  qui  fui  Caeci- 
_^__  liae  non  decebrei  te  Berengarium  archiepi- 
scopum  Narbonae  qui  fuisti  filius  Maaldis 
foeminae  de  tua  vita  neque  de  tuis  mem- 
bris  quae  in  corpus  tuum  se  tenent  ni  no 
te  occirai  ni  no  penraî,  nec  homo  nec  homi- 
nes,  foemina  nec  foeminae  per  meuni  con- 


An 

II 58 

3i 
janvier. 


archidiaconi,  Guillelmus  de  Sardonicis, 
Umbertus  sacrista  Sancti  Pauli,  Petrus  de 
Minerba,  Guillelmus  de  Pictavis,  Ermen- 
gardus  de  Laucata,  Bernardus  Raimundi  de 
Campendut.  Michel  scripsit  die  &  anno 
quo  supra. 

II.  —  De  ista  hora  in  antea',  ego  Beren- 
garius  Narbonensis  archiepiscopus  qui  fui 
filius  Maaudi  foeminae  non  de-^ebrai  te 
Raymundum  Trencavelli  qui  fuisti  filius 
Caeciliae  foeminae  de  tua  vita,  &c.  De  ista 


silium  nec  per  meum  ingenium  neque  a  ^""''^  "'  ^"^^^  ^S°  suprascriptus  Berenga- 
forofacto  ne  sine  forofacto.  De  ista  hora  in  ""'  "°^  ^^^'.^'■^'.  ^^  Raymundum  supra- 
antea  ego  praescriptus  Raymundus  Tren- 
cavellus non  decebrei  te  Berengarium  ar- 
chiepiscopum  suprascriptum  de  ipso  archi- 
episcopatu  de  Narbona  nec  de  alodibus 
nec  de  fevis  quae  hodie  habes  &  homines 
habent  per  te  neque  de  aliis  quae  meo 
consilio  adquisieris,  &c.  Sicut  superius 
scriptum  est,  ego  Raymundus  Trencavellus 
suprascriptus  si  0  tenrai  S-  0  atenrai  tibi 
Berengario  archiepiscopo  suprascripto,  ex- 
cepte Raymundo  Barchinonensi  comité  & 
excepto  Raymundo  Tolosano  comité  &  eX- 
ceptis  meis  hominibus,  quos  infra  XL  dies 
ad  directum  tibi  habere  potuero;  &  si  per 
me  non  vellent  tibi  facere  directum,  ego 
adjutor  ero  tibi  sine  inganno  de  ipsis  XL 
diebus  in  antea,  excepto  quantum  tu  Beren- 
garius  archiepiscopus  suprascriptus  mihi 
Raymundo   Trencavel  suprascripto   absol- 


'  En  1169,  une  .charte  entièrement  identique 
fut  accordée  par  l'abbé  R.  à  l'ordre  du  Temple  & 
au  précepteur  Arnaud  de  la  Tourrouge  (de  Tur- 
rerubea.);  les  clauses  sont  les  mêmes  &  expri- 
mées dans  les  mêmes  termes  (voir  latin  11018, 
i"  71  v°). 

*  Archives  de  l'archevêché  de  Narbonne. 


scriptum  de  alodibus  &  fevis  &  de  tota  la 
honor  quem  habes  vel  habere  debes  vel 
homines  habent  per  te,  neque  de  honore 
quem  cum  meo  consilio  adquisieris  non  te 
dec^ebrei  ni  non  te  tolreî.  Et  si  o  tenrei  e  o 
attendrei  tibi  Raymund  ego  Berengarius 
archiepiscopus,  excepto  Raymundo  Beren- 
gario Barchinonensi  comité  &  exceptis 
meis  hominibus,  quos  ego  infra  XL  dies  ad 
directum  tibi  habere  potero;  &  si  per  me 
noluerint  tibi  facere  directum,  ego  adjutor 
ero  tibi  sine  inganno  de  ipsis  XL  diebus  in 
antea,  excepto  quantum  tu  Raymundus 
suprascriptus  absolveris  me,  tuo  gradiente 
animo,  sine  forcia,  me  sciente.  Factum  sa- 
cramentum anno  ab  Incarnatione  domi- 
nica  MCLVII,  11  kalendas  februarii,  rég- 
nante Lodovico  rege.  Et  ego  Berengarius 
archiepiscopus  accipio  te  Raymundum 
Trencavellum  in  fide  &  credentia  mea  loco 
sacramenti.  Hujus  rei  sunt  testes  Ray- 
mundus Barchinonensis  comes,  Guillelmus 
Raymundi  dapifer,  &c.  comme  dans  l'acte 
précèdent.  S.  Pétri  Ricardi  scribae  curiae 
Barchinonensis  comitis  qui  haec  scripsit. 

'  Château  de  Foix,  caisse  42. 


An 
ii58 

3i 
janvier. 

Ed.oriff. 

t.  II, 
col.  567. 


I2l5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1216 


622. 


DX 


An 
1.58 
4  mars. 


Donation  de  Raimond-Trencavel  à 
Roger,  son  fils,  des  villes  de  Carcas- 
sonne  &  de  Ra-^ès. — Établissement 
des  foires  de  Carcassonne\ 

ANNO  M  C  LVlll  iiicarnati  Verbi  divini. 
Ego  Raymuiulus  Trencavelli  Dei  gra- 
tia  proconsul  Biterrensis  gratis  dono  tibi, 
Rogeri  de  Biterri,  filio  meo  uiiiversisque 
posteris  tuis  meam  civitateni  quae  dicitur 
Carcassona  &  illam  quae  vocatur  civitas 
Reddensis,  quas  civitates  &  illam  domiua- 
tionem  omnem  illis  duabus  civitatibus  per- 
tinentem  dono  tibi  &  omnibus  posteris 
tuis  melioratione  ante  omnes  alios  in- 
fantes meos  ad  omnem  voluntatem  tuam 
omni  tempore  faciendam.  —  Ego  Roge- 
rius  de  Biterri,  consilio  &  voluntate  do- 
mini  Raymundi  Trencavelli  proconsulis 
mei  genitoris,  gratis  &  voluntate  plenaiia 
dono  &  laudo  atque  confirmo  omnibus 
hominibus  Carcassonae  tam  praesentibus 
quam  futuris  duas  feiras,  quas  dudum  do- 
minus  Rogerius  honorabilis  vicecomes  Bi- 
terrensis avunculus  meus  dédit  eis  sola 
amicitia  easque  perageudas  duobus  tem- 
poribus  anni  vere  jurejurando  Carcasso- 
nae constituit  :  unam  scilicet  a  dominica 
Ramorum  usque  ad  Pascheta  &  alteram 
ab  octo  diebus  ante  festivitatem  omnium 
Sanctorum  usque  ad  octo  dies  transacta 
eadem  festivitate.  Ipsas  feiras  dono  & 
laudo  atque  in  perpetuum  confirmo  omni- 
bus hominibus  Carcassonae  per  quemcum- 
que  annum,  ita  ut  omnes  homines  ad  eas 
confluentes  in  omni  terra  mea  cum  omni- 
bus rébus  suis  sint  salvi  &  securi  octo  die- 
bus ante  ipsas  feiras  &  ipsis  feiris  trans- 
actis  octo  diebus  in  redeundo.  Nullus 
homo  seu  foemina  in  ipsis  feiris  requira- 
tur  neque  damnetur  nisi  ibi  forifactum 
egerit.  Sicut  superius  est  dictum  &  in  car- 
tulis  quas  dominus  Rogerius  avunculus 
meus  de  ipsis  fieri  jussit  feiris  est  scriptum, 
sic  eas  laudo  &  dono  &  confirmo  nianere 

Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


in  perpetuum.  Istius  rei  est  testis  Guillel- 
mus  de  Sancto  Felice  vicarius  Carcassen- 
sis  &  Bernardus  PilapuUi  &  Pontius  Feîrol 
&  Arnaldus  Ferroli  &  Arnaldus  Morlanae 
&  Guillelmus  Stephani  &  Raimundus  de 
Molino  &  Arnaldus  Ademari  &  Petrus 
TSAahordei,  qui  omnes  a  domino  Raymundo 
Trencavelli  &  a  domino  Rogerio  filio  ejus 
rogati  &  jussi  hanc  cartam  ista  firmave- 
runt.  Arnaldus  de  Clairano  scripsit  anno 
praenotatOjiii  feria,  ilii  nonis  martii,  rég- 
nante Lodovico  rege.  Quae  dona  fuerunt 
peracta  in  caméra  palatii  Carcassonae,  quae 
vocatur  Rotunda,  quamvis  sit  quadrata. 


623. 

Engagement  d'une  partie  des  tendes 
de  Bé-^iers,  fait  par  Bernard  de 
Narbonne  à  son  frère  Guillem\ 

IN  nomine  Domîni.  Anno  Nativitatis  ejus- 
dem  M"  C°  L°  VIII",  régnante  rege  Lo- 
doico,  vi°  kalendas  maii.  Ego  Bernardus 
de  Narbona  bona  fide  &  sine  inganno 
obligo  &  jure  pignoris  trado  tibi  fratri 
meo  Guillelmo  de  Narbona  &  haeredibus 
tuis  &  posteritati  tuae,  &  cui  vel  quibus  tu 
vel  tui  divideritis  aut  donaveritis  per  ver- 
bum  vel  per  scriptum  aut  ad  ultimum 
quolibet  modo  reliqueritis  aut  impignora- 
veritis,  propter  vestrum  habere,  id  est 
propter  quingentos  quinquaginta  solidos 
Melgorienses  bonae  &  percurribilis  mone- 
tae,  quorum  quinquaginta  nunc  de  prae- 
senti  mihi  numerasti  &  quingentos  nunc 
in  praesentiarum  tibi  debebam  propter  so- 
lutionem,  diffinitionem  &  remissionem 
restitutionis,  quam  ex  paterno  testamento 
in  mea  paterna  haereditate  quousque  sol- 
visti,  diffinisti  mihi,  habeas  totum  illud 
pignus  quod  habebam  a  Raimundo  de 
Columbariis  propter  quingentos  quinqua- 
ginta solidos  Melgorienses,  &  ipse  Rai- 
mundus de  Columbariis  a  Raimundo  Tren- 

'  Archives  de  la  cathédrale  de  Béziers,  Livre  Noir, 
&  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque 
nationale,  v.  61,  f"  206. 


An  i 

26  avi 


An 
Il  58 


1217 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1218 


cavello   vicecoinite    pro   mille   solidis   pcr 

pignus  habet  :  scilicet  ipsas  trcs  partes  to- 

tius  ipsius  leddae  grossae  de  more  recto  de 

camlno  villae  Bitterris,  tali  scilicet  modo 

ut  habeas  in  praedicto  pignore  ad  primam 

venturam  festivitatem  saiicti  Andreae  cen- 

tum  solidos  Melgorienses,  qui  non  com- 

putentur  iu  sortem.  praedictae  tuae  peccu- 

niae,  &  sic  de  ea  festivitate  sancti  Andreae       l  1   cito  quod  habuerunt  W.  de  Bugato  & 

singulis  annis  usque  ad  duos  annos  com-      Bernardus  de  Lesato  &  Garsionus  &  Pon- 

pletos.  Et  si   completis  his  duobus  annis      cius    de    Taulato    pro   se    &    pro    ceteris 

praedictum  pignus  redemptum  non  fuerit,      afactatoribus  coriorum  hujus  urbis  Tolose 

habeas  sicut  praedictum  est  centum  soii-      ac   suburbii,  in   curia   domini   Raymundi 

dos   Melgorienses   in   praedicto   pignore,      comitis  Tolose  &    ante   eum,   de  usatico 

ita  quod  non  computentur  in  sortem  tani-      quodam    quod    petierunt   ibi    &    requisi- 

diu  de  anno  in.annum,  donec  Raimundus      erunt  quibusdani  qui  illud  eis  auferebaiit, 


624.  —  DXI 

Plaid  tenu  à  Toulouse  par  le  comte 
Raimond  V*, 

T  TEC  carta  est  comemorationis  de  pla- 


Ed.oriir 

t.  II. 
col.  568. 


An 
M  58 
avril. 


de  Columbariis  vel  sui  tibi  vel  tuis  prac- 
dictos  quingentos  quinquaginta  solidos 
reddant,  aut  si  deteriorati  vel  aliquo  modo 
lege  vel  penso  diminuti  fuerint  pro  singu- 
lis quadraginta  octo  solidis  de  praedictis 
quingentis  quinquaginta  nrarcham  argenti 


quod  usaticum  praedicti  afactatores  pro  se 
&  pro  ceteris  participibus  suis  dixerunt 
se  habere  ab  ipso  domino  comité  sive  a 
suis  antecessoribus.  Quod  usaticum  quod 
petierunt  taie  est,  scilicet  ut  ab  omnibus 
hominibus  tam  hujus  ville  Tolose  quam  de 


fini  ad    festivitatem  sancti  Andreae.  Et  si  aliis  locis  deforis  qui  coria  afactata  boum 

homo  vel  foemina  amparaverit  vel  abstule-  vel  vacarum  vel  equorum  aut  equarum  atu- 

rit  tibi  vel  tuis  in  praedicto  pignore,  ha-  lerint  ab  ullis  partibus  extra  villa  Tolosa 

béas   per  retornum   &   per  pignus,   sicut  ad  vendendum  in  villa  Tolosa  tam  in  urbe 

Raimundus    de    Columbariis    me    habere  quam  in  suburbio,  de  singulis  coriis  tali- 

concessit,  medietatem  omnium  decimarum,  bus  habeant  il  denarios  Tolosanenses  j  & 

quas  omnium  rerum  ipse  habet  in  villa  de  si  fuerit  dimidium  corium  habeant  inde  I 

Columbariis  &  in  ejus  terminiis,  redditibus  denarium.  Et  si  fuerit  ibi  allatum  corium 

scilicet   ipsarum    decimarum    tibi    non    in  afactatum  asini  vel   asine,  muli  vel  mule 

sortem  imputandis,  tamdiu  donec  Raimun-  extra  villam  Tolose  ad  vendendum  in  To- 

dus   de  Columbariis  vel   sui   tibi  vel   tuis  losa,  sicut  supradictum  est  de  singulis  ta- 


praedictos  quingentos  quinquaginta  soli- 
dos ad  festivitatem  sancti  Andreae  reddant. 
Et  si  aliquid  in  praedicto  pignore  tibi 
Guillelmo  de  Narbona  vel  tuis  amparatum 
vel  ablatum  fuerit,  Raimundus  de  Colum- 


libus  coriis  habeant  i  denarium  Tolo- 
sanensem  ;  &  si  fuerit  dimidium  corium 
habeant  inde  I  obolum.  Dicta  autem  ra- 
tione  predicta  pars,  supra  quam  predictum 
usaticum  petebatur  in  placito,  non  cogno- 


bariis  débet  tibi  vel  tuis  emendare  &  res-      vitveram  esse  peticionem  predictam.Tunc 
tituere  sine  inganno  quidquid  inde  perdi-      dominus  comes  &  ejus  curia  jussit  predic- 


deris  infra  XL'  dies,  ex  quo  a  te  vel  a  tuis 
commonitus  fuerit,  &  si  illud  non  fecerit, 
habeatis  praedictum  retornum,  sicut  prae- 
dictum est.  Hujus  rei  sunt  testes  Guillel- 
mus  de  Morede  sacrista,  Arnaldus  de  Mau- 


tos  afactatores  probare  per  testes  supradic- 
tani  peticionem  quam  faciebant  si  possentj 
&  probaverunt  ibi  predictam  peticionem 
per  legitimos  testes.  Datis  vero  &  prepa- 
ratis  testibus,  fuit  dictum  parti  adverse  si 


reliano,  Guillelmus   Gersus,  Johannes  de      deicerent  aliquid  damnationis  testitms  vel 


Sancto  Jorio,  Pe-trus  Catalanus,  Johannes 
Arnulfus,  Bernardus  Vermilius.  Arnaldus 
scripsit. 


acciperent  sacramentum  ex  duobus  testi- 
moniorum.   Pars  vero   adversa  dixit  quod 

'  Trésor  des  chartes  du  roi;  Toulouse,  sac  19, 
n.  7.  [J.  328.]  Mss.  de  Colbert,  n.  1067.  [Biblio- 
thèque nationale,  lat.  6009.J 


V. 


39 


An 
n58 


I219 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1220 


non  diceret  aliquid  mali  testibus,  quia 
probi  homines  erant,  nec  acciperent  sacra- 
mentum  de  eis.Tunc  supradicti  afacta tores 
pro  se  &  pro  ceteris  afactatoribus  urbis 
Tolose  &  suburbii  recognoverunt  domino 


feria  IIII'',  régnante  Phylippo  rege  Fran- 
corum  &  Raimundo  Tolosano  comité  & 
Fulcone  episcopo,  anno  MCCXViiii  ab 
Incarnatione  Domini.  Hujus  facti  translati 
sunt  testes  :  Willelmus  de  Sancto  Petro  & 


An 
ii58 


comiti  quod  per  supradictum  usaticum  de-      Petrus    Borrellus  ,    publici    notarii ,    idem 


Raimundus  Donatus  qui  hec  scripsit.  Ego 
Willelmus  de  Sancto  Petro  subscriboj  & 
Petrus  Borellus  se  subscripsit. 


625.  —  DXIII 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  569. 


bent  semper  comiti  vel  suis  bajulis  dare 
IIII"''  solidos  Tolosanenses  pro  unoquoque 
corio  bovis  quod  eis  allatum  fuerit  de  bo- 
bus  suarum  bovariarum,  &  recognoverunt 
quod  debent  dare  totos  corios  qui  fuerint 
opus  comiti  vel  bonis  hominibus  Tolose 
urbis  &  suburbii,  in  faciendis  peccariis  & 
frondevolis.  Et  testes  superius  dicti  dixe- 

runt  quod  macellarii  urbis  Tolose  &  sub-  Hommages  rendus  à  Raimond-Tren- 
urbii  debent  semper  dare  comiti  vel  suis  ^^^.    vicomte  de  Béliers,  &c. 

bajulis  II  denarios  Tolosanenses  pro  carne  ^ 

uniuscujusque    bovis    bovariarum    comitis  l.  —  Aus'   tu   Ramon   Trencavel  fils   de 

qui  vivus  eis  adducetur.  Dictis  vero  ratio-  Ceciîia  &  tu  Rogers  fils  de  Saura,  eu  Fro- 
nibus  &  recognitionibus  predictis  factis  ters  Peyre  fils  de  Rîcha,  d'aquesta  hora 
ibidem,  dominus  comes  pro  se  &  successo-  enant  lo  castel  de  Berengs  ni  achel  de  Gal- 
ribus  suis  dédit  &  laudavit  &  affirmavit  lac  ni  achel  de  Causac  ni  achel  de  Monta- 
supradictum  usaticum  omnibus  afactato-  gud,  las  fortc^^as  que  ara  i  son  ni  adenant  i 
ribus  urbis  Tolose  &  suburbii  presenti-  seran,  no  las  vos  tolrei,  &c.  Testes  Amelius 
bus  &  futuris.  Quod  sicut  supradictum  est,  Sicardi  de  Laltrico  &  Berengarius  de  Lal- 
requisitum  fuit  salvis  &  retentis  juribus  trico  &  Petrus  do  Rocha  &  Guingueîra  de 
suis  super  eos  sicut  superius  scriptum  est.       Cadalon   &   Guillelmus    de   Sancto   Felice 

vicarius  Carcassonae  &  Petrus  de  Vilario 
vicarius  Redensis  &  Aimericus  de  Barbai- 
rano  &  Bernardus  Pilapulli  &  Guillelmus 
Pilapulli  &  Guillelmus  Rigaldi  de  Besceda 
&  Jordanus  de  Saxaco  &  Raymundus  de 
Duno.  Hoc  fuit  factum  apud  Carcassonam, 
in  palatio  domini  R.  Trencavelli,  ii^  feria. 


Et  dominus  comes  débet  garire  supradic- 
tum usaticum  afactatoribus  predictis  de 
omnibus  amparatoribus  juste.  Facta  carta 
mense  aprilio,  feria  V",  anno  M  CLVIII  ab 
Licarnatione  Domini.  S.  Pétri  Guillelmi. 
S.  Pétri  de  Roais.  S.  Bernardi  Adalberti  qui 
tune  erant  capitularii,  in  quorum  con- 
spectu  supradictum  placitum  fuit.  S.  Poncii  11  idus  julii,  rege  Lodovico  régnante,  anno 
Bertrand!.  S.  Pétri  Boni  Mancipii  &  alio-  M  C  LVIII'. 
rum  multorum  qui  ibi  aderant.  Poncius 
Vitalis  scripsit. 

Istam  cartam  non  scripsit  Poncius  Vi- 
talis, sed  illam  de  qua  Arnaldus  Ferrucius 
istam  transtulit  eadem  ratione  &  eisdem 


II.  —  Anno  M  c  LViii'  incarnati  Verbi 
divini,  iv^  feria,  XVII  kalendas  augustas, 
rege  Lodovico  régnante.  Notum  sit  quod 
ego  Sicardus  filius  Avae   de   ista  hora  in 
verbis,  mense  novembri,  feria  V,  régnante      antea  ero  tibi  Raymundo  Trencavelli  filio 


Philippo  rege  Francorum  &  Raimundo 
Tolosano  comité  &  Fulcrando  episcopo, 
anno  ab  Incarnatione  dominica  MCLXXXX. 
Hujus  facti  translati  sunt  testes  Raimun- 
dus Ferrucius  &  Bernardus  Carruguer- 
rius  quia  idem  Arnaldus  Ferrucius  qui  hec 

scripsit Hoc   translatum    non   scripsit 

Anialdus  Ferrucius,  sed  aliud  de  quo  Rai- 
mundus Donatus  transtulit  istud  eadem  ra- 
tione &   eisdem  verbis  mense    novembri, 


Caeciliae  vicecomitissae  &  tibi  Rogerio 
filio  R.  Trencavelli  &  Saurae  comitissae 
fidelis  de  vestras  vitas  &  de  vestris  mem- 


'  Château  de  Foix,  cartiilaire,  caisse  i5. 

'  On  a  un  semblable  hommage  rendu  en  même 
temps  pour  ces  quatre  châteaux  par  Guillaume  de 
Cahusac,  fils  de  Béatrix,  &  Sicard  de  Laurac,  fils 
d'Ave.  [Remar(jue  des  Bénédictins.] 

^  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


Éd.orig 

t.  II, 
col.  570. 


An 
ii53 

14 
juillet. 


An 
Il  58 

16 
juillet. 


An 
ii58 


I22I 


PREUVES  DE  L'ïIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1222 


bris  &  vestris  honoribus  &  ero  vobis  fide-  scriptum  est,  sic  tibi  ac  tuis  attendam  & 

lis  adjiitor  de  omnibus  honiinibus,  excepte  adimplebo   per   bonam    fidem    &   creden- 

comite  Tolosano   &  exceptis    meis  homi-  tiam  meam  in  loco  sacramenti  sine  omni 

nibus,  &c.  Et  si  aliquis  vel  aliqiii  de  libe-  inganno.  Et  ut  ita  tibi  &  tuis  firmissime 

ris  meis  post  obitum  meum  habuerit  vel  teneam,  dono  tibi  Trençavello  fideli  meo 

habuerint  castrum  de  Lauraco  absque  do-  jamdicto    juratores,    videlicet   Petrum    de 

natione  Castrinovi  &  castelli  de  Avineo,  Belloloco,  Guillermum  Porcelleti,  Dalma- 

ille  vel  illi  praebeant  vobis  &  successoribus  cium  de  Patrataiada  majorem,  Rembaldum 

vestris  jusjurandum  de  vestras  vitas,  &c.  de  Besech,  Arnaldum  de  Lerico,  Raymund 

Testes   Isarnus   de  Villanova,    Isarnus  de  de  Villamulorum,Gofridum  de  Rocabruno, 

Durnan,  Bernardus   de   Sancto    Michaele,  Arnaldum  de  Castronovo.  —  Nos  quoque 

Poncius  de  Turre,  Guillelmus  de   Sancto  omnes  praedicti  juratores  juramus  &  con- 

Felice,  Petrus  de  Vilàrio,  Isarnus  Jordani  venimus  vobis  Trençavello  jamdicto,  quod 

de  Saxaco  &  Jordanus  frater  ejus  &  Guil-  sicut   superius   scriptum   est   sic  vobis    & 

lelmus    Pétri    de   Altopullo    &    Bernardus  vestris  adinijileatur  &  attendatur  per  bo- 

Pilapulli  &  Raymundus  Ato  de  Cotenc^  &  nam  fidem  &  sine  omni  inganno,  per  Deum 

Guillelmus  de  Mao^erac  de  Monteacuto  &  &  haec  sancta  quatuor  Evangelia.  —  Ego 


An 
ii58 


éd.orig 

t.  Il 
col.  5og, 


Poncius  Maifrei  de  iMonteacuto. 


626.  —  DXII 


etiam  jamdictus  Raymundus  comes  Barchi- 
nonensis  volo  &  mando  ut  filius  meus  vel 
filia  qui  dominus  vel  domina  Barchinonae 
erit  taies  conventiones  quales  ego  Ray- 
mundus comes  Barchinonensis  jamdictus 
tibi  fideli  meo  Trençavello  feci  sicut  in 


.  hac  carta  &  in  aliis  cartis  continetur  faciat 

Accord  entre  Raimoad-Berenger,  comte     ^.^.  ^^^  ^^^  ^^^  ^^^  ^y^^^  ^^j  dominus 

de  Barcelone,  6-  Raîmond-Trenca-      yel  domina  Carcassonae  erif  post  obitum 

meum  cum  aetatem  habuerit,  &  conven- 
tiones eas  de  quibus  per  fidem  meam  te 
loco  sacramenti  securum  feci  filius  meus   Éd.orig. 
vel  filia  qui  dominus  vel  domina  erit  Bar-  col.  570. 
chinonae  juret  tibi  si  me  supervixeris  vel 
filio  tuo  vel  filiae  qui  dominus  vel  domina 


vely  vicomte  de  Bé-;^iers\ 
OTUM  sit,  &c.  quod  ego  Raymundus 


IN  comes  Barchinonensis  &  princeps  Ara- 
gonensis  bono  animo  &  spontanea  volun- 
An       tate  convenio  tibi  Trençavello  fideli  meo, 

"^^     quod  ab  hac  hora  in  antea  cum  omni  terra  Carcassonae  erit,  &  donet  tibi  Vel  filio  tuo 

20  août,   j^gj^  gj.  hominibus  meis  de  ista  guerra  quam  vel  filiae  qui  dominus  vel  domina  Carcasso- 

modo  cum  Raymundo  comité  Tolosano  &  nae  erit  juratores  de  suis  nobilibus  quan- 

Sancti  Egidii    habebis  &    de   omni  guerra  tos  ego  dedi  tibi,  sicut  in  hac  &  in  aliis 

quam  cum  ipso  Raymundo  comité  Tolo-  continetur.  Volo  etiam  &  mando  ut  omnis 

sano&Sancti  Egidii  jamdicto  vel  cum  omni  posteritas  mea  faciat  bas  conventiones  & 

posteritate  ejus  de  caetero  vel  per  te  vel  sacramenta,  quae  in  hac  &  aliis  cartis  inter 

per  alium  aliquo  modo  habueris  per  bonam  me   &   te   superius    factis    [continentur], 

fidem  &  sine  omni  inganno  tibi  &  tuis  ad-  omni  tuae  posteritati.  Actum  est  hoc  aimo 

jutor  ero  in  perpetuum.  Convenio  insuper  ab  Incarnatione  dominica  MCLVIII,  xiil 

Trençavello  fideli  meo  jamdicto,  quod  ab  kalendas  septembres,  in  villa  quae  vocatur 

hac  hora  in  antea  per  bonam  fidem  &  sine  Montispessulanus,  in  praesentia  dominas 

omni  inganno  cum   praedicto   Raymundo  Hermengardis  Narbonae,  Guillelmi   Rai- 

comite  Tolosano  &  Sancti  Egidii  vel  cum  mundi  dapiferi,  Guillélmi  de  Montepessu- 

posteritate  ejus  nuUam  faciam  ego  nec  mea  lano,  GuHlermi  de  Sancto  Felicio,  Pontii 

posteritas  conventionem  nec  treugam  nec  de  Ven^an,  Pétri  Siguerii  de  Biterri,  Guil- 

finem  nec  concordiam  nec  pacem  sine  tua  lelmi  Girbert,  Pétri  d'E'^imbar,  Aymerici  de 

tuorumque   voluntate.    Et   sicut   superius  Barbairan,  Porrames  de  Marcellan. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


1223 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1224 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  572. 


An 
II 58 

10  dé- 
cembre 


An 
1 160 


boiia  :  scilicet  mansum  de  Poih-Auger  & 
alodium  de  Cantalup  intègre  cum  omnibus 
pertinentiis  suis,  &c.  Testes  sunt  Petrus 
Raimundi  d'Autpoll,  Petrus  Ermengaudi 
de  Lautrec  &  Guillelmus  Uc  de  Lautrec  & 
Sicardus  Saîsef^  de  Lautrec. 

III.  —  In  nomine,  &c.  ',  anno  Incarna- 
tionis  ejus  MCLXi.  Ego  Sicardus  de  Lautrec 


627.  —  DXVI 

Actes  touchant  les  vicomtes  de 
Lautrec, 

I.  • —   Anno'    dominicae    Incarnationis 
MCLVIII.  In  nomine  Domini.  Ego  Sicardus 

vicecomes  Lautricensis  dono  &  confero  vicecomes,  per  me  &  per  omnes  meos,  pro 
Domino  Deo  &  sanctae  Mariae  &  sancto  sainte  animae  meae  &  parentum  meorum 
Pontio  &  tibi  domino  Raymundo  abbati  bona  fide,  &c. ,  dono  &  in  perpetuum 
pro  remedio  animae  meae  &  omnium  pa-  concedo  Domino  Deo  &  Beatae  Mariae 
rentum  meorum  ac  defunctorum  filium  Candelii  &  abbati  Gausberto  &  monacbis 
meum  nomine  Raymundum  ut  sit  mona-  ejusdem  loci,  &c.,  alodium  &  honorem  de 
chus,  &  cum  ipso  dono,  laudo  &  concedo  Cantalob,  sicut  melius  habeo,  &c.  Simili 
&  guirpisco  mansum  de  Barta  &  bordariam  modo  praedicto  abbati  &  praedictis  mona- 
&  quidqyid  ad  ipsum  mansum  &  ad  bor-  chis  Sanctae  Mariae  Candelii  mansum  de 
dariam  pertinet  vel  pertinere  débet  tibi  Combauger,  &c.,  &  mando  filiis  meis  ut 
praescripto  abbati  &  successoribus  tuis  &  hujus  doni  sint  gueritores  &  deffensores 
monachis  Tomeriensis  coenobii  praesen-  Deo  &  Sanctae  Mariae  Candelii.  Hujus 
tibus  &  futuris,  scilicet  baliam,  albergam,  rei  testes  sunt  Guillelmus  de  Montepessu- 
quistam,  toltam  &  homines  &  foeminas  lano,  Isarnus  Arbertus  Je  yi^na^,  Geraldus 
qui  ex  isto  manso  sunt,  &  quidquid  ibi  Willelmi,  Pontius  de  Matabou. 
juste  vel  injuste  habebam  aut  habere  per 
ullas  voces  volebam ,  tali  pacto  talique 
tenore,  quod  neque  abbas  neque  monachi 
possint  dare  aut  vendere  aut  impignorare 
aut  aliquo  modo  alienare,  sed  sit  semper 
in  communia  monachorum,  &c.Facta  carta 
anno  praedicto,  IV  idus  decembris.  S.  Si- 
cardi  qui  hoc  donum  fecit.  S.  Sicardi  filii 
sui.  S.  Raytnundi  prioris  de  Sancto  Remi- 
gio,  &c. 


An 
1 160 


An 
1 161 


628.  —  DXIV 

Titres  touchant   les  comtes  de 
Melgueil\ 

I.    —  Anno    Incarnationis    dominicae    Éd.orig. 


II.  —  In  Christi  nomine%  anno  ab  In- 
carnatione  ejusdem  MCLX,  régnante  Lodo- 
vico  rege  Francorum  &  Guillelmo  epi- 
scopo    Albiae    sedente.    Sit    notum ,    &c.. 


M  c  LVIII.  Ego  Bernardus  Peleti  cornes 
Melgoriensis,  consilio  &  voluntate  comi- 
tissae  uxoris  meae  Beatricis  bona  fide,  &c., 
concedo  &  laudo  &  jure  venditionis  trado 
tibi  Petro  Anianensi  abbati  tuisque  suc- 
cessoribus &  fratribus  ibidem  commoran- 


t,  II, 
col.  571. 


An 
ii58 


quod  ego  Sicardus  vicecomes  de  Lautrec  &  tibus,  &c.,  quidquid  juris  habeo  vel  habere 

egQ  Petrus  frater  ejus  bona  fide,  &c.,  lau-  debeo  in  manso  Capraretia  &  in  omnibus 

damus  &  concedimus  &  confirmamus  tes-  suis  pertinentiis,  qui  est  in  terminio  Ania- 

tamentum  &  eleemosinam  quam  Sicardus  nae,  quem  Raymundus  de  la  Veiras  &  fra- 

vicecomes  pater  noster  dédit  Deo  &  sanc-  très  ejus  &  filii  Acfredi  habebant  a  me  in 

tae  Mariae  &  moiiasterio  de  Candelio  &  feudum,   ac   plénum   dominium   cum    hac 

habitantibus  omnibus  in  eo  tam  praesen-  scriptura  in  vos  transfero,  &c.  Et  ego  Ber- 

tibus   quam   futuris   pro   sainte  animae   &  nardus  cornes  &  ego  comitissa  Beatrix  di- 

omnium  parentum  suorum,  dum  erat  sal-  cimus  in  fide  nostra  quod  banc  venditio- 

vus  &  incolumis,  permanens  in  memoria  nem  servabimus,  &c.,  nomine  cujus  accepi 


Cartulaire  de  l'abbaye  de  Saint- Pons. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  Candeil. 


Cartulaire  de  l'abbaye  de  Candeil. 
Archives  de  l'abbaye  d'Aniane. 


I  225 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1226 


An 
I  160 


An 
ii58 


ego  jamdictus  cornes  a  te  Petro  abbate 
CCCC  solides  quos  bene  &  plene  mihi  per- 
solvisti,  &c.  Testes  hujus  rei  siint  monachi 
Benedictus  de  Veiruna,  Petriis  de  Monte- 
petroso,  Bernardus  Calviti,  Bertrandus  de 
Veironia,  Sicardus;  laici  Bernardus  Air- 
radii,  Petrus  Eiiceno,  Petrus  de  Brugeîras, 
Rayimiiidus  de  ]S/Lalparo'{,  Bertrandus  de 
Castris.  Petrus  rogatus  scripsit. 

II.  —  In  nomine  Domini',  anno  domi- 
nicae  Incarnationis  MCLIX,  mense  martii. 
Ego  Beatrix  comitissa  Melgorii,  &c.  dono 
&  trado  in  perpetuum  pro  allodio  Domino 

Deo  &  infirmis  de  ponte  Castrinovi 

IV'"  quarteriatas  vinearum  allodii  liberi 
cum  terra  in  qua  sunt,  &c.,  quas  mater 
mea  Guillelma  de  Guillelmo  Petro  recupe- 
ravit,  &c.  Volo  totam  hanc  donationem 
ego  Beatrix  comitissa,  &  bono  animo  & 
absque  ulla  retentione  Domino  Deo  dono 
&  sancto  Lazario  &  infirmis  ibidem  degen- 
tibus,  &c.  Haec  donatio  facta  fuit  ad  Pinum, 
in  manu  Sicardi  ministri  ejusdem  loci,  in 
testimonio  Guillelmae  comitissae  matris 
suae,  Raymundi  de  Monteferrario,  &c. 


629.  —  DXV 

Plaid  tenu  dans  la  Province^. 

RAINO  de  Castlario  jurato  dixit  se  vi- 
disse  placitum  in  manu  Bernardi-Ato- 
nis  apud  Montemferrarium,  inter  Ber- 
trandum  de  Armazanicis  &  Guillelraum 
Arnaldi  de  Villanova,  assidentibus  illi 
Guillelmo  Montispessulani  &  Gaucelino 
archidiacono  Nemausensi  &  Poncio  de 
Montelauro;  &  tandem  sic  sentencia  de- 
terminatum  fuit,  quod  facta  municione 
Villenove  ex  tribus  partibus,  pars  valli 
ex  parte  castri  dirueretur,  &  quod  Guil- 
lelmus  Arnaldi  haberet  suos  terminos  in 
Villanova  quemadmodum  in  Castro  de  Ar- 
mazanicis, &  quod  Guillelmus  Arnaldi  non 
posset   distringere    bomines    de   Margens 

'  Manuscrits  cL'Aubays,  n.  81. 
'  Trésor  des  chartes  du  roi;  Toulouse,  sac    14, 
n.  1 15.  [J.  323.] 


qui  haberent  domos  in  Villanova  infra 
Villamnovam,  ut  venirent  ad  judicium  co- 
ram  eo,  sed  extra  villam  liceret  :  &  hoc 
fuit  tempore  guerre  quando  dominus  Guil- 
lelmus Montispessulani  fuit  dejectus.  a 
Montepessulano.  Dixit  item  jurato  pre- 
dictus  Raino  quod  Bernardus  de  Armaza- 
nicis concordavit  cum  Raimundo  Gauce- 
lino &  Bertrando  de  Sancto  Juliano  & 
Petro  de  Bernicio  ut  intrarent  castrum  de 
Armazanicis  causa  defendendi  stare  Ber- 
trandi  de  Sancto  Juliano;  &  hoc  fuit  cras- 
tina  die  quo  abbas  Sancti  Egidii  fuit  sig- 
natus,  sed  concordia  intrandi  castrum 
praedictum  fuit  crastina  die  quod  facta 
fuit  puncha  in  eodem  Castro.  —  Poncius 
Rainoardi  jurato  dixit  idem,  sed  de  con- 
cordia nichil,  &  dixit  quod  ipse  Bertrandus 
de  Armazanicis  debuit  vallata  excecare,  & 
quod  de  cetero  inter  castrum  &  villam 
fortitudines  ne  fièrent.  — Vizianus  de  Cla- 
reto  jurato  dixit  idem  quod  Poncius  Rai- 
noardi ,  sed  de  archidiacono  niehil.  Et 
dixit  se  vidisse  placitum  ejusdem  Villenove 
apud  Nemausum  in  manu  vicecomitis;  & 
sentencia  definitum  fuit  quod  vallata  inter 
Villamnovam  &  castrum  excecarentur  us- 
que  ad  festum  Sancti  Michaelis  &  ne  am- 
plius  fortitudines  inter  Villamnovam  & 
castrum  fièrent;  &  hoc  fuit  tempore  quo 
rex  Francie  venit  in  partibus  istis.  — 
Poncius  Rostagnus  jurato  dixit  idem  quod 
Vizianus  de  placito  &  de  sententia  dicta 
apud  Nemausum,  &  quod  vicecomes  dixit 
esse  judicatum  apud  Montemferrarium  & 
quod  Guillelmus  Arnaldi  haberet  eosdem 
terminos  in  Villanova  quos  habebat  in 
campo.  —  Petrus  Adalberti  jurato  dixit 
idem  quod  Poncius  Rostagni,  sed  ipsemet 
Bertrandus  excecaret.  —  Bertrandus  Ilisia- 
rius  jurato  dixit  se  vidisse  placitum  inter 
eosdem  in  manu  vicecomitis  apud  Nemau- 
sum de  Villanova,  &  vicecomes  judicavit 
quod  vallata  inter  castrum  &  villam  exce- 
carentur usque  ad  festum  beati  Michaelis 
&  fortitudines  de  cetero  inter  castrum  & 
villam  non  fièrent,  &  quod  Guillelmus 
Arnaldi  haberet  talem  justiciam  in  villam 
qualem  habebat  in  castro,  &  de  hoc  sunt 
tracti  XVI  anni.  —  Petrus  de  Coirano  ju- 
rato dixit  idem  quod  Bertrandus  Elisarii, 
sed  de  justicia  nichil  &  quod  hoc  fuit  eo 


An 
ii58 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  572. 


An 
ii58 


1227 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1228 


Éd.orig. 
t.  11, 

coL  577. 


An 
1 160 

14  Jan- 
vier. 


63o.  —  DXXII 


tempore  quo  rex  Francie  venit  in  partibus  Cher  fîlius  de  Berengaria  juro  tibi  Roge- 
istis.  —  Petrus  de^Folta  jurato  dixit  quod  rio-Bernardo  comité  de  Foys,  fil  de  Eissa- 
sentencia  viceconiitis  determinatum  fuit  ut  mena  &  filio  tuo  Rogerio  fil  de  Cedelia,  los 
vallata  inter  villam  &  castrum  excecaren-  castels  de  Egenad  &  de  CAer,  &c.  Facta  carta 
tur  usque  ad  festum  Sancti  Michaelis  &  xix  kalendas  februarii,  feria  iv.  S.  Guil- 
amplius  fortitudines  inter  castrum  &  vil-  lelmi  Bernardi  de  Astnava.  S.  Pétri  Ber- 
lam  ne  fièrent.  &  hoc  fuit  tempore  quo  nardi  d'Astnava.  S.  R.  de  Varnhola.  S.  Ber- 
rex  Francie  venit  in  partibus  istis,  &  quod  trandi  Aganag.  S.  Raymundi  de  Lordad. 
Guillelmus  Arnaldi  haberet  eosdem  termi-  S.  Raymundi  de  Salas.  S.  Bernardi  de  Bel- 
nos  in  villa  quos  habebat  in  campo.  —  Pe-  munt.  S.  Pétri  de  Melglos,  S.  Poncii  de 
trus  de  Cor  jurato  dixit  idem  quod  Petrus  Malpas.  S.  Guillelmi  de  Vais. 
Adalberti. 

III.  —  Anno'  ab  Incarnatione  Domini 

MCLXI.  Ego  Petrus  Guillermi  de  Arcuma- 

tio  filius  de  Armengard  &  Raymundus,  & 

ego  Raymundus  &  Bernardus  de  Arcumîa 

filii  Blancae,  nos  omnes  simul  juramustibi 

Hommages   rendus  à  Roger-Bernard,      Rogerio-Bernardi  comiti  de  Foîx  filio  de 

7     77    •  Examena  &  filio  tuo  Rogerio  filio  Caeci- 

comte  de  toix.  ,.  ^  ,,         1     x/r  n        o       -c 

liae  castellum  de  Malleo,  &c.  tacta  carta 

I.  —  In  nomine  Domini  '.  Ego  Ray-  feria  IV»,  luna  xi,  mense  aprilis,  régnante 
muadus  de  Rav ad  vir  de  Ava  filia  Rogerii  Ludovico.  S.  Arnaldi  Bernardi  de  Marca- 
de  Mirapisce  &  ego  Guillelmus  Rogerii  fava.  S.  Raymundi  de  Du  &  Bernardi  Ray- 
filius  de  Adalmus  &  frater  meus  Petrus  mundi  fratris  ejus.  S.  Arnaldi  de  Blanca- 
Rogerii  &  ego  Petrus  Rogerii  filius  de  /orf.  S.  Bertrandi  de  Bellopodio.  S.  Bruneti 
Serena  &  ego  Bertrandus  de  jMarllag  filius  de  Ganag.  S.  Raymundi  de  Varnhola.  Guil- 
de  Cerdana  &  fratres  mei  Isarnus  de  Cas- 
tellone  &  P.  Rogerii  &  Guillelmus  Rai- 
mundi,  &  ego  Bernardus  de  Astnava  filius 
de  Melia,  &  ego  Rogerius  Isarni  &  frater 
meus  Guillelmus  Batalha  filii  de  Belissen 
pariter  juramus  tibi  Rogerio-Bernardo 
consuli  de  Fuxo  filio  d'Elssemena  castrum 
de  Mirapisce  cum  omnibus  ipsis  fortitudi- 
nis,  &c. 

In  Dei  nomine.  Ego  Rogerius-Bernardi 
consul  de  Fuxo  filius  d'Eissemena  juro  om- 
nibus vobis  praedictis  senioribus  castrum 
de  Mirapisce  cum  omnibus  ipsis  fortitudi- 
nibus,  &c.  Testes  Raymundus  de  Du  &  fra- 
ter ejus  Bernardus  Raymundi  &  Arnaldus 
de   Villamur  &    Bertrandus  de   Belpuy  &      Bail   de    la   monnaie   de   Carcassonne 

Guillelmus  de  Mirapisce  &  Isarnus  Je  iVlon-  o  j  t»  7^ 

'  par  Raymond  Irencavel^. 

ANNO  MCLix,  VIII  idus  octobris,  rege 
Lodovico  régnante.  Ego  Raymundus 
Trencavelli  dono  licentiam  operandi  vobis 
Arnaldo  de  Carcassona  &  Guillermo  Ste- 


lelmus  presbyter  scripsit,   Berengario  de 
Brogaîrolas  dictante. 

IV.  —  Anno'  ab  Incarnatione  Domini 
M  C  LXI.  Ego  Bernardus  de  Belmont  &  filius 
meus  Bernardus  filius  Albira,  nos  omnes 
simul  juramus  tibi  Rogerio-Bernardi  co- 
miti de  Fuxo  filio  de  E'^amena  &  filio  tuo 
Rogerio  filio  Caeciliae,  castellum  de  Mon- 
toliu,  &c. 


63i.  —  DXIX 


teservet  &  P.  de  Romego;^,  qui  hoc  viderunt 
&  audierunt.  Facta  carta  ista  in  mense  ju- 
lii,  feria  IV*,  luna  XX,  anno  mclix. 

II.  —  In'  nomine  Domini,  anno  ab  In- 
carnatione  Domini   mclix.   Arnaldus  de 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
'  Ibid,  caisse  14. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  21. 
"  Ibid.  caisse  i5. 
^  Ibid.  caisse  22. 


An 
1 160 


An 
1161 

avril. 


An 
1161 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  574. 

An 
1  iSç 

8  octo- 
bre. 


%• 


An 
1  iSp 


1229 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


123o 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  573. 

Vers 
II 59 


phani  &  Petro  Guillermi  in  moneta  mea  Aldeberti  ,     Pontii     Raimundi  ,    Bernardi 

de  Carcassona  quaiido  volueritis  de  xxiv  Raimundi,    Guillelmi     Sancti     Johannis, 

solidis  denarios  in  libra  &  de  XXVI  solidis  Guillelmi   de   Calmis,   Bernardi   Maliani, 

mealas  in  libra,  &  sexta  pars  sint  de  mea-  Bertrandi  de  Anglata,  Guillelmi  Fulconis 

las.  Item  quando  volunlas  vestra  erit,  ha-  inajoris  &   minoris,  Bernardi  de  Claren- 

beatis  licentiam   minuendi   unam   mealam  ciaco,  Pétri   Arnaldi.  Hoc  fuit  factum  in 

&  non  plus.  Lex  vero  &  pensus  illius  mo-  castro  de  Arenis.                                    > 

netae  sit  in  potestate  bajuli  mei  &  non  in 

vestram  neque  de  eo,  videlicet  de  penso  & 

lege,  respondeatis   mihi.  Istius   rei  mando 

esse  testem  Guillelmum  de  Sancto  Felice  633.   —  DXVIII 

vicarium  Carcassonae  &  Bernardum  Pila- 

puUi  &  Benevîst,  quorum  jussu  &  domni  Extraits  de  diverses  chartes, 

Raymundi  Trencavelli  Arnaldus   de  Clai- 

rano  hoc  scripsit  die  &  anno  praenotato.  L   —   Anno  '    Incarnationis    dominicae 

MCLix.  Ego  Ugo  abbas  Villemagnae  cum 
consilio   & dono   &  laudo mo- 

nasterio    Salvaniensi ,    &c.,   ut    de  vestris 

^^2.   DXVII  propriis  causis  vestrae  domus  nullam  led- 

dam   nec  uUum  usaticum   nec   uUam  om- 

o             ^     j-Tr   '         70              '    /^    «7  '^i"0    consuetudinem    donetis    in    Villa- 

C^erment    a  hhear  de  oaiive   a   Guil-  o      i-                   1        . 

^            T      T,             j     j  magna,  &c.  factum  est  hoc  in  praesentia 

lemette,   veuve    de   Bernard- Aton ,  ^   ^^^^    testificatione    domini    Berengarii 

vicomte  de  I^imes y    (y   au  fils  pos-  Narbonensis  archiepiscopi   &  Apostolicao 

thume  dont  elle  étoit  grosse  '.  sedis    legati,    Raimundi    Biterrensis    epi- 

scopi.  Pétri  Lodovensis  episcopi,  Ermen- 

E  ista  hora  in  antea,  ego  Ylisiarius  de  gardis  vicecomitissae  Narbonensis  &  ma- 

Salve,  filius  de  Stephana,  a  te  Guil-  gistri  ejus  Bremundi,  Willelmi  de  Margone 

lelma   vicecornitissa   que    fuisti    molîer  de  praecentoris  Sancti  Affrodisii,  Raimundi 


D 


Berm.râo-Aton,tant  quant  tenras  la  sennoria 
del  castel  de  la  Arena,  &  ad  aquel  ères  que 
auras  d'en  Bernart-Aton,  de  quai  tu  es  prein-:^, 
lo  castel  de  Bernî':^  non  vos  tolrai  ne  vos  en 


de  Montepavone  canonici   Sancti  Nazarii 
&  Pétri  de  Caucenegol  hospitalis. 

II.   —    Carta'   assoclatloms  pro  precibus 

tolrai  îpsas  fortedias  que  hodie  ibi  sunt  ni  facîendis  înter  Vîllaemagnae  dioeces'is  Blter- 

adenant  factas  erunt  per  nomen  de  casteli  rensîs   &   VaUîsmagnae  dioecesîs  Agathensis 

Et  si  om  veî  femina  aquest  castel  suprascripti  monachos,  in  praesentia  Ermengardis  vice- 

vos  tolUa  seu  tolUa,  ab  aquel  0  ab  aquella  comitissae   Narbonensis    &    magistri    ejus 

0  ab  aquels  0  ab  a (uellas  finem  ne  societa-  Bremundi,  anno  MCLix,  &:c. 
tem  cum  illo  vel  cum  illis  non  aurîa,  fors 

quant  per  lo   castel  a  recobrar,  &  si  reco-  III.  —  Anno^  ab   Incarnatione  domini- 

brar  eu  lo  potuero  per  nullum  ingenium,  cae  MCLiX.  Ego  Petrus  Bernardus  de  Ca- 

a  te  vicecornitissa  0  al  ères  que  auras  d'en      pitolio dono  &  trado  in   perpetuum 

Bernât  d'Aton   lo  redrai  sine  lucro  &  sine  Deo   &   Sancti  Salvatori  de  Fonte   &  tibi 


decepcione  per  ipsa  conveniencia  per  fi- 
dem  &  sine  inganno  per  hec  sancta  Evan- 
gelia.  Hoc  est  factum  in  presentia  Ugo- 
nis  de  Brodito,  Pétri  Guirardi,  Pontii  de 
Vedenobrio,  Raimundi  de  Brodito,  Guil- 
lelmi Raimundi,  Stephani  Siguerii,  Pétri 

'Trésor  des    chartes    du   roi;    Toulouse,    sac   2, 
n.  104.   [J.  304. J 


Aybilinae-  abbatissae  ipsius  monasterii  & 
sanctimonialibus,  &c.,  partes  quas  habeo 
incartomolendinisuperiorisdeFonte,&c., 
&  propter  hoc  vos  suscepistis  filiam  meam 
Aguetem    in   monacham,   &c.  Factum    est 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 
'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Valmagne. 
^  D.  Estiennot,  Fragm.  hist,  mss. 


Vers 

1 169 


An 
I  i5p 


An 
I  iSp 


An 
1 169 


An 
I  iSp 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  574. 

Vers 
1169 


An 
1 161 

i3 

février. 


I23l 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1282 


hoc   coram    domino   A.   Nemausensi    epi- 

scopo in   praesentia    G.    Nemausensis 

vicecomitissae,  Guillelmi  de  Calmis,  &c. 

IV.  —  De'  ista  hora  in  antea,  Bego  de 
Calmont  filius  Petronillae  Ugouem  comi- 
tem  filium  Ermengardae  non  decipiet  de 
sua  vita  neque  de  suis  membris,  &c. 

V.  —  In  Dei  nomine'.  Notum  sit  om- 
nibus hominibus  praesentibus  &  futuris, 
quod  ego  Udalgarius  de  Fenoleto,  consilio 
&  voluntate  filiorum  meorum  Pétri  &  Ar- 
naldi  &  Avae  uxoris  meae,  dono  Deo  & 
Beatae  Mariae  Fontisfrigidi  &  tibi  Vitali 
abbati  &  omnibus  fratribus  ibi  Deo  ser- 
vientibus  &  futuris  hoc  totum  integriter, 
quod  habeo  &  habere  debeo  in  horto,  quem 
plantavit  Johannes  M.art  &  dividit  infan- 
tibus  suis  Felici  &  sororibus  ejus,  hoc  est 
duas  partes  quarti  &  totam  nostram  par- 
tem  decimae;  &  hoc  facio  ut  ipsi  faciant 
semper  ardere  lampadem  unam  ante  altare 
Beatae  Mariae  Fontisfrigidi  die  noctuque 
pro  remissione  omnium  peccatorum  meo- 
rum, &  ut  Deus  perducat  me  &  filios  meos 
&  uxorem  meam  ad  bonum  finem  &  ad 
suum  regnum.  Praedictus  autem  ortus  est 
infra  fines  &  terminos  villae  quae  vocatur 
Sanctus  Félix  superior  in  adjacentia  Sanc- 
tae  Mariae;  affrontât  ab  Oriente  in  fexia 
Bernardi  Espada  &  in  orto  Pétri  Bus- 
queti,  de  Meridie  in  orto  Bernardi  magis- 
tri,  ab  Occidente  in  orto  Arnaldi  Bernardi 
&  in  orto  Sanctae  Mariae  Fontisfrigidi, 
ab  Aquilone  in  orto  Pétri  de  na  Poncîa.  Et 
est  manifestum;  qui  voluerit  disrumpere 
hanc  cartam  donationis,  in  duplo  compo- 
nat  cum  sua  melioratione  &  in  antea  firma 
permaneat  &  stabilis  omni  tempore.  Actum 
est  hoc  idus  februarii,  anno  M  CLX  Incar- 
nationis  Christi,  régnante  Lodoico  rege. 
Signum  Adalgarii  de  Fenoleto  qui  hanc 
cartam  donationis  firmavit  &  laudavit  & 
testes  firmare  rogavit.  Signum  Arnaldi  filii 
ejus  qui  firmavit  haec  &  laudavit  &  testes 
firmare  rogavit.  Signum  Avae  uxoris  ejus 

'  Archives  du  comté  de  Rodez. 

'Archives  de  l'abbaye  de  Fontfroide;  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  59,  f°  35. 


quae  hanc  cartam  firmavit  &  laudavit  & 
testes  firmare  rogavit.  Signum  Guillelmi 
de  5'ornfln  archidiaconi.  Signum  Arnaldi 
Donati.  Signum  Berenguer  i  de  Valle  ca- 
pellani.  Signum  Pétri  Euterrisis.  Signum 
Pétri   de  Atrad. 

Nicholaus  levita  qui  hoc  scripsit  roga- 
tus  atque  jussus  sub  die  &  anno  quo  supra, 
Raimundus  levita  translatavit  &  hoc  sig- 
num fecit. 


634.  —  DXX 

Chartes  de  Raîmond  V ^  comte  de  Tou- 
louse,  en  faveur  de  diverses  églises, 

I.  —  Praesentibus"  &  futuris  sit  no- 
tum, quod  ego  in  Dei  nomine  Raymundus 
dux  Narbonae,  cornes  Tolosae,  marchio 
Provinciae,  recognoscens  ad  jus  ecclesiae 
Carpentoratensis  pertinere,  intuitu  pieta- 
tis,  &c.,  per  me  &  fratrem  meum  Ildefon- 
sum  reddo,  solvo  atque  solvendo  trado  tibi 
Raymundo  praedictae  ecclesiae  episcopo 
sive  juris  ecclesiae  Carpentoratensis  sit 
sive  mei  &  fratris,  scilicet  castrum  quod 
Vendesca  vocatur  cum  omnibus  pertinen- 
tibus  suis,  videlicet  castrum  de  Baucio  cum 
villa  Sancti  Desiderii  &  castrum  de  Mala- 
morte  cum  villa  Sancti  Felicis.  Hanc  ita- 
que  redditionem  sive  traditionem  facio 
tibi  Raymundo  episcopo  &  successoribus 
tuis  in  perpetuum,  ut  suprascriptum  cas- 
trum cum  omnibus  pertinentes  suis  ha- 
beatis  quiète  &  possideatis  jure  dominii, 
ita  quod  domini  praedictorum  castrorum 
&  villarum  id  quod  habent  &  possident  in 
supradictis  locis  a  te  &  a  successoribus 
tuis  de  caetero  habeant  &  possideant,  sicut 
a  me  vel  ab  antecessoribus  meis  habere  & 
possidere  solebant,  &  hominium  &  fideli- 
tatem  &  sacramentum  quod  mihi  vel  ante- 
cessoribus meis  faciebant  tibi  &  successo- 
ribus tuis  faciant.  Retineo  tamen  mihi  & 
meis  &  fratri  meo  cavalcatas  in  omnibus 
praedictis  castris  &  villis,  &  retineo  mihi 

'  Manuscrits  de  Colbert,  n.  1067.  [Bibliothèque 
nationale,  latin  60095  la  pièce  ne  se  retrouve  pas 
dans  le  manuscrit.] 


An 
1 161 


Éd.orig. 

t.  Il, 
coi.  574. 


An 
1 160 

1 1  jan- 
vier. 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  575- 


# 


I 


An 
i  i6o 


1233 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1234 


An 
1 160 

octobre. 


&  fratri  albergum  in  castrum  de  Baucio  & 
in  villa  Sancti  Desiderii  &  in  castro  de 
Malamorte  &  in  villa  Sancti  Felicis.  Ob 
hanc  autem  redditionem  causa  quasi  trans- 
actionis  accipio  a  te  MM  solides  Melgo- 
riensis  novae  monetae ,  &  promitto  quod 
ipsam  redditionem   laudare  &  confirmare 


III.  —  Ludovicus,  &c.  '  Notum  facimus 
universis,  &c.,  quod  nos  litteras  R.  condam 
ducis  Narbone  &  comitis  Tholose  &  mar- 
chionis  Provincie  vidimus  in  hec  verba  : 

Annoab  IncarnationedominicaM''C°LX°, 
mense  decembris,  ego  in  noniine  Dei  R.  dux 
Narbone,  cornes  Tholosanus,  marchio  Pro- 


faciam  a  praedicto  fratre  meo  Ildefonso  &      vincie,  bono  animo  &  sine  fraude  Deo  & 


jurare  ut  illaesam  perpetuo  eam  conservet. 
Et  ut  haec  quae  suprascripta  sunt  tibi  & 
successoribus  tuis  fiiciant  &  teneant  &  te- 
neantur,  in  fide  nostra  &  osculo  te  suscepi 
&  mandato  meo  tactis  sacrosanctis  Evan- 
geliis  juravit  Willelmus  de  Sabrano  consta- 
bularius,  G.  Amiens,  Bertrandus  de  Baucio, 
Drachonetus,  Ricavus  de  Insula,  Willel- 
mus de  Esparrone,  P.  de  Cadarossa.  Ac- 
tum  est  hoc  anno  Incarnationis  Christi 
M  C  LVIIII,  III  idus  januarii,  in  praesentia 
canonicorum,  Pontii  Uticensis  praepositi, 
P.  Mauret,  G.  de  Graponis,  P.  de  Saunia, 
Gauterius  Garossae-Dompni ,  F.  Constan- 
cii,  R.  Constancii,  &c.  Item  iiii*  die  coa- 
firmatum  est  apud  Paternas,  in  praesentia 
G.  Ybilonensis,  G.  Radiilphi,  R.  Guiranni, 
Augerii  Rayburney,  Bertrandi  Olrici,  Ri- 
perti,  &c.  P.  de  Mornacio,  &c. 

II.  —  Anno'  Incarnat!  Domini  Jesu 
Christi  mclx,  régnante  Ludovico  rege 
Francorum,  in  mense  octobris.  Ego  in  Dei 
nomine  Raymundus,  dux  Narbonae,  cornes 
Tolosae,  marchio  Provinciae,  dono  atque 
concedo  &  titulo  venditionis  cum  hac  carta 
trado  tibi  Guillelmo  Nemausensis  ecclesiae 
praeposito  &  fratribus  ibidem  Deo  ser- 
vientibus,  &c.,  scilicet  medietatem  om- 
nium quae  habeo  vel  aliquis  per  me  habet 
in  paludibus  Fontiscooperti,  &c. ,  acci- 
piens  a  te  Guillelmo  praeposito  M  solidos 
Melgorienses,  &c.  Actum  est  hoc  anno 
&  mense  quo   supra,  in  praesentia  Bre- 

mundi de  Vermelio,  Arnaldi   de 

Remolinis,  Aldeberti  Nemausensis  epi- 
scopi,  8ic.  Et  ego  Constancia  regina,prae- 
dicti  comitis  uxor,  quod  subscriptum  est 
laudo  &  confirme,  in  praesentia  supradic- 
torum  testium  &  aliorum  quamplurium. 
Ludovicus  mandato  comitis  scripsit  &  si- 
4^illavit. 

'  Archives  de  l'église  de  Nîmes. 


ecclesie  Sancte  Marie  de  Aquabella  &  fra- 
tribus ibidem  degentibus  presentibus  &  fu- 
turis,  pro  remissione  peccatorum  meorum 
&  parentum  meorum  dono,  trado  &  con- 
cedo &  hujus  instrumenti  auctoritate  sta- 
bilio  quatinus  salvi  &  securi  ipsi  &  familia 
&  omnes  res  &  animalia  eorum  per  totam 
terram  meam  eant  &  redeant  &  nuUum 
pedagium  seu  usaticum  aliquod  bajuli  mei 
In  tota  (erra  mea  ab  eis  recipiant,  excepto 
quod  non  liceat  eis  mercimonii  causa  alié- 
nas res  loco  suarum  déferre.  Incrementum 
quoque  quod  nuper  in  pedagiis  nullus  (sic) 
bajulorum  meorum  ab  eis  vel  ab  eorum 
hominibus  accipere  audeant.  In  cujus  rei 
testimonium,  &c. 

Nos  autem  concessionem  istam,  prout 
superius  continetur,  intuitu  pietatis  vo- 
lumus  &  concedimus  &  eam  auctoritate 
regia  confirmamus,  volentes  insuper  & 
precipientes  ut  per  totam  terram  nostram, 
quam  prefatus  R.  tune  temporis  obtinebat, 
premissa  omnia  tam  in  terra  quam  in  aqua 
eundo  &  redeundo  serventur  eisdem  salvo 
jure  in  omnibus  alieno. 


635. 

Exemption  accordée  par  Guillaume, 
évêque  de  Bé-^iers,  aux  Juifs  de  sa 
ville  épiscopale. 

IN  nomine  Domini  %  anno  Nativitatis  ejus- 
dem  M°C''LX°,  régnante  rege  Lodoico, 
Vi°  nonas  madii.  Notum  sit  omnibus  au- 


'  Manuscrits  de  Colhert ,  n.  2669.  [Aujourd'hui 
latin  9  778,  f'^  277  v°.] 

"  Livre  Noir  ie  Saint-Nazaire  de  Béziers,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  6r,  f"  216.  —  Catelj  Mémoires  de  l'histoire 
du  Languedoc,  p.  523. 


An 

1 160 


An 
I  160 

décem- 
bre. 


An 
1 160 
2  mai. 


'"# 


An 
I  i6o 


1235 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1236 


dientibus  haec,  quod  ego  Guillelmus  Bit-      Arnaldus,  Berengarius  de   Bitterris,  Guil- 


An 
I  i6o 


terrensis  episcopus,  authoritate  meorum 
clericorum  &  consensu  univers!  capituli, 
remitto  tibi  Trencavello  &  tuis  successo- 
ribus  universis  &  vobis  Judeis  praesenti- 
bus  &  futuris  commorantibus  in  civitate 
Bitterris  per  me  &  per  omnes  successores 


lelmus  Sigarius,  Petrus  Sigarius,  Arnau- 
dus  de  Maureliano,  Gaucerandus  vicarius, 
Pontius  de  Beciano,  Alcherius  de  Corne- 
liano  &  Petrus  Raimundus  de  Cellavineria. 
A  domino  Guillelmo  episcopo  &  omnibus 
praedictis  canonicis  &  testibus  rogatus,  ma- 


I 


meos  illum  impetum  &  insultum  &  lapi-  gistro  Marchesio  &  Bernardo  Sicfredo  die- 
dationis  bellum,quod  jurevel  injuriamore  tantibus,  Bernardus  hebdomadarius  Sancti 
solito  solebant  Christian!  adversus  Ju-  Affrodisii  scripsit.  —  Haec  carta  fuit  divisa 
deos  hujus  villae  facere  a  prima  hora  diei  per  alphabetum  ab  alia. 
sabbati  ante  Ramos  Palmarum  usque  ad 
extremam  horam  secundae  feriae  post  Pas- 
cha,  die  vel  nocte.  Et  si  forte  contigerit 
quod  aliquis  meorum  clericorum  vel  fami- 
liae  eorum  projecerit  lapidem  adversus 
Judeos  vel  infra  septa  suarum  domuum  his 
diebus  prohibitis  vel  noctibus,unde  bellum 
possit  insurgere,  ecclesiarum  aditus  mea 
authoritate  &  meorum  successorum  &  cle- 
ricorum ei  claudatur  &  in  excommunica- 
tionis  examine  eum  ponimus.  Et  si  aliquis 
laicorum  hujus  villae  adversus  praedictam 
prohibitionem  fecerit,  nec  ego  nec  aliquis 
meorum  successorum  vel  clericorum  eum 
in  hoc  manutenebimus  neque  defensionem 
praestabimus.Et  propterhanc  remissionem 
&  guirpitionem  dedistis  mihi  Guillelmo 
episcopo solidos  de  Melgoriensibus  ad 


636.  — -  DXXI 

Accord  entre  les  chevaliers  6*  les  bour- 
geois de  Castres  6*  Raimond-Tren- 
cavel  '. 

ANNO  dominicae  Incarnationis  MCLX. 
Sit  notum,  &c.,  quod  milites  Castren- 
ses  &  burgenses  illius  villae  fecerunt 
concordiam  eum  domino  Raymundo  Tren- 
cavelli  de  illo  affranchimento,  quod  Ber- 
nardus-Ato  pater  suus  &  Caecilia  mater 
sua  &  Rogerius  frater  suus  eis  &  praedic- 
tae  villae  dederunt.  Per  ipsam  vero  con- 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  576. 


An 
1 160 


venientiam  ego  Raymundus  Trencavelli 
commodum  ecclesiae  Sancti  Nazarii,  quos  dono  &  concedo  per  me  &  per  omnem 
omnes  denarios  a  vobis  Judeis  accepi,  &      posteritatem  meam  istud  affranchimentum 


nihil  apud  vos  in  debito  remansit,  &  dabi- 
tis  pro  praedicta  remissione  &  guirpitione 
vos  Judei  praedicti  &  successores  vestri  in 
perpetuum  singulis  annis  ecclesiae  Sancti 
Nazarii  libras  IV"'  Melgorienses  in  die  Pal- 
marum ad  ornamenta  ipsius  ecclesiae,  ita 
quod  in  alios  usus  nec  episcopus  nec  ali- 
quis clericorum  possit  has  IV"^  libras  com- 
mutare.  Quod  hoc  faciunt  Judei  voluntate 
&  authoritate  domini  Trencavelli.  Sigfnum 
Ugonis  de  Corneliano  archidiaconi,  Guil- 
lelmi  de  Bitterris  praecentoris,  Matfredi 
archidiaconi,  Raimundi  de  Montepavone 
camerarii,  Bernard!  de  Narbona,  Deodati 
de  Altiniaco,  Guillelm!  de  Margone,  ma- 
gistri  Stephani  &  Raimundi  Guillelm!  can- 
toris,  Raimundi  Pelapulli,  qui  omnes  prae- 
dicti hanc  cartam  laudaverunt.  Testes  sunt 


per  bonam  fidem  absque  malo  ingenio  mi- 
litibus  &  burgensibus  &  omnibus  homini- 
bus  in  Castris  &  in  suis  terminiis  habitan- 
tibus,  praesentibus  &  futuris,  habendum  & 
possidendum,  ita  ut  nullus  homo  vel  foe- 
mina  ex  meo  génère  aut  homo  aliquis  pro 
illis  aut  post  illos  infringere  possit.  Affran- 
chimentum istud  quod  eis  dono  &  recog- 
nosco  est  taie  :  —  Quod  ego  Raymundus 
Trencavelli  ex  isto  die  in  antea  non  debeo 
quistam  nec  toltam  facere  ulli  homini  vel 
foeminae  in  ipsa  villa  habitant!,  exceptis 
meis  servientibus  &  meis  hominibus  natu- 
ralibus,  qui  ex  alio  meo  honore  naturales 
sint,  exceptis  traditoribus,  &  ipsos  eum 
inquirimento  hoc  est  suus  facere  poterit. 
—  Retineo  autem  in  ipsa  villa  &  in  homi- 
nibus in  ipsa  villa  habitantibus  meas  eaval- 


hujus  rei  in   quorum  praesentia  hoc  fuit      gâtas,  quas  mihi  facere  debent  in  Albiensi 
faetum  apud  Bitteri^n  infra  eivitatem,  in 

primo  vetulo  SOlario  episcopi   :  Guillelmus  '  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse    i5. 


* 


An 
1 160 


1287 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1238 


pago  &  in  Tolosano;  de  aliis   locis   non      ]5aniae  &  Provinciae  ipsius  procuratori  & 
debeo  illos  cogère  ut  mihi  cavalgatam  fa-      tibi  Hugoni  de  Veireriis  &  tibi  Bernar3o 


An 
1 161 


ciant,  nisi  corpore  mec  ipse  voluero  pug- 
nare.  —  Et  retineo  meas  manlevantias  per 
unum  mensem,  dum  conductum  faciam  in 
villa  Castrensi  &  de  illis  bajuli  mei  per- 
solvant  debitum  complète  mense.  —  Reti- 
neo etiam  meas  justitias  per  bona  fide  quas 
pater  meus  ibi  habuit  post  istud  affran- 


Catalano  domus  Sancti  ^gidii  procura- 
tori, &  per  vos  caeteris  fratribus  in  eadem 
domo  Christo  famulantibus  praesentibus 
&  futuris  sive  confratribus,  scilicet  LX  mo- 
diatas  terrae,  quae  capiant  sementis  modios 
LX  ad  mensuram  Sancti  ^gidii.  Has  autem 
LX  modiatas  terrae  vendo  atque  concède 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  578. 


chimentum.  —  Et  propter  istud  affranchi-  domui  militiae  Templi  pleno  proprietatis 

mentum    quod    pater   meus   praedictus   &  jure  in  patuis  sive  paludibus  sive  novali- 

mater  mea  &  frater  meus  eis  dederunt  &  bus  Argentiae,  juxta  tenementum  domus 

ego  ipse  eis  dono  &  recognosco,  ipsi  bur-  Hospitalis  ab  orientali   plaga,  acceptis  a 

genses  debent  mittere  semper  in  unequo-  vobis   nomine   pretii   CL  marchas  argent! 

que  aune   CCC'   solides   Melgorienses   in  fini,  de  quibus  nihil  selvendum  remansit. 

clausuram  ipsius  villae.  Testes  sunt  hujus  Praeterea  dono  domui  praedictae  militiae 

affranchimenti  Frotardus  Pétri,  Isarnus  de  Templi  pro  redemptione  animae  meae  & 


Dornano,  Bertrandus  de  Avallato,  Petrus 
Vassalli,  Bernardus  de  Miravallo;  de  ipsis 
Castrensibus  vero  sunt  testes  Guilhabertus 
de  Castras,  Raimundus  Escotus,  R.  de  M.on- 
tadeu,  Bernardus  de  Castris,  Vilhermus 
Isarni. —  Quod  autem  Bernardus-Atonis  & 
Cecilia  vicecomitissa  &  Rogcrius  frater 
Trencavelli  hoc  affranchimentum  homini- 
bus  Castrensibus  &  villae  suae  dederint 
&  conservaverint,  hoc  tactis  sacrosanctis 
Evangeliis  praestito  sacramento  confirma- 
verunt  GuilhaLertus  de  Castras,  Raymun- 
dus  Escoti  &  Amelius  de  Castris  &  Si- 
chardus  de  Castris,  &c. 


parentum  meerum  x  modiatas  terrae.  Et 
ut  nuUa  justi  pretii  in  futurum  inter  me 
vel  successores  meos  &  domum  militiae 
Templi  oriatur  contentio,  specialiter  dono 
si  quid  plus  est  vel  fuerit  in  aestimatione 
praescriptae  terrae  sive  paludis  quam 
summa  pretii  praetaxata.  Praescriptas  LXX 
modiatas  sic  vobis  &  per  vos  domui  mili- 
tiae Templi  in  perpetuum  vendo  &  dono 
&  trado,  ut  liceat  vobis  versus  paludem  se- 
qui  tenementi  vestri  frontem,  quae  scilicet 
extenditur  ex  parte  Rodani  a  tenemento 
Hospitalis  usque  ad  terram  Guillelmi  Gali- 
ciani,  donec  in  ipsa  palude  habeatis  cem- 
plementum  LXX  modiatarum  ad  mensuram 
sestarii  frumenti  villae  Sancti  ^gidii,  & 
liceat  vobis  &  fratribus  militiae  in  perpe- 
tuum ipsas  LXX  modiatas  habere  &  pos- 
sidere  in  terris,  aquis,  pratis,  pascuis 
sive  obventiones  percipere.  Actum  est  hoc 
anno  &  mense  que  supra,  in  praesentia 
Bermundi  de  Ussetia  &  Helesiardi  filii 
ejus,  Raymundi  Gaucelini,  Pétri  Sancti 
Quintini,  Guillelmi  Ybiloti,  Johannis  de 
Éd.orig.  A  NNO  Incarnationis  dominicae  mclx,  Petra,  &c.  Et  ego  Constantia  regina, 
001.577.    -^^  régnante  Ludovico  rege  Francorum,       régis   Francorum    soror,   ipsius    praedicti 

in  mense   januario.   Ego   in  Dei   nomine 

Raymundus,  dux  Narbonae,  cornes  Tolo- 
sae,  marchie  Provinciae,  vendo  &  ven- 
ditionis  titulo  in  perpetuum  concedens 
trado  vobis  fratribus  militiae  Templi,  sci- 
licet Ugoni  de  Barchiluna  in  partibus  Ys- 


637. 


DXXIÏI 


Vente  faite  par  Ralmond  F,  comte 
de  Toulouse j  aux  chevaliers  du 
Temple  de  Saint-Gilles^ , 


An 

janvier. 


comitis  uxor,  secundum  quod  suprascrip- 
tum  est  &  donationem  &venditionem  sci- 
licet a  domino  comité  factam  laudo  atque 
confirme,  accipiens  a  vobis  fratribus  prae- 
dictae militiae  Templi  ccc  solidos  Melgo- 
rienses. 


'  Archives   du   domninà-  de   Montpellier,    titres 
particuliers  de  Saint-Gilles,  n.  23. 


•^- 


1289 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1240 


An 
1 161 

février. 


An 
1161 

8  mars. 


An 
1161 

12  dé- 
cembre. 


638. 


DXXIV 


An 
I  i6t 

Éd.oria 
t.  11. 


Actes  touchant  le  vicomte  Trencavel 
b  les  vicomtes  de  Minerve. 


Guilhermus  vicecomes  Minervensis  dono 
&  laudo  tibi  Wilhermo  de  Minerva  filio 
meo  meum  castrum,  quod  vocatur  Laura-  col.  579 
num,  cum  omni  dominatione  ipsi  Castro 
pertinente.  Et  hoc  donum  facio  vobis  salva 
fidelitate  &  dominatione  domini  nostri 
Raymundi  proconsulis  Biterrensis  prae- 
scripti.  Ego  Guilhermus  de  Minerva  iilius  . 
dominae  Garsendis   &  Guilhelmi  de   Mi- 


I.  —   In   nomine   Domini'   nostri   Jesu 
Christi,  anno  Incarnationis  ejusdem  MCLX. 

Ego  Raimundus  Trencavelli  dono,  laudo,  nerva   praescripti ,   cum    plena   voluntate 

concedo  Domino  Deo  &  béate  Cecilie  vir-  ejusdem  Guilhermi  praescripti  vicecomitis 

ginis  Albiensis  ecclesie   &  tibi  Guillelmo  Minervensis  patris  mei,  gratis  &  bona  fide 

preposito  &  omnibus  canonicis,  nunc  ibi-  dono,    laudo    &   concedo    tibi   Raymundo 

dcm  degentibus  &  qui  in  antea  futuri  sunt,  Trencavelli  proconsuli  Biterrensi  domino 

totum  &  integrum   absque  aliquo  retini-  meo    atque    Rogerio    filio    tuo    omnique 

mento  ecclesiam  &  hospitale  de  Carminé  vestrae     posteritati     castrum     antedictum 

cum  omnibus  appendiciis  suis,  ut  habeatis,  quod  dicitur  Lauranum  cum  omni  domi- 

teneatis  &  possideatis  abhinc  &  in  perpe-  natione  ipsi  Castro  pertinente,  ita  ut  dein- 

tuum  pro  patris  mei  &  matris  meae  &  fra-  ceps   ipsum   castrum    neque   forteram   seu 


tris  mei  Rogerii  anima.  Hec  donacio  sive 
toncessio  fuit  facta  in  ecclesia  de  Rocace- 
deira,  in  mense  februarii.  Testes  Bertrans 
de  Avallats  &  Guillelmus  de  la  Cavallar'ia 
&  Peire  capela  de  Rodes  &  Sicardus  Clarus 
&  Poncius  Guillelmi,  Guillelmus  de  Mas- 


forteras  quae  amodo  ibi  erunt  vobis  non 
aufferamus  neque  aufferri  faciaraus  nec 
aliquis  homo  aut  foemina,  &c.  Quod  jus- 
jurandum  fuit  factum  in  ecclesia  Beatae 
Mariae  quae  est  juxta  palatium  Carcas- 
sonae,    in    praesentia    Gaucelini    prioris 


cho  &  Petrus  de  Peyrola  &  Gregorius  Mal-  Hospitalis  Jerosolimitani  &  Guillelmi  de 
crii  &  Bonus  Mancipii  &  Petrus  Rigaldi  &  Sancto  Felice  vicarii  &  Pétri  de  Vilario 
alii  multi  qui  ibidem  erant.  vicarii  &  Guilhelmi  de  Durban  &  Bernardi 

PilapuUi  &  Geraldi  de  Salas  &  Guillaberti 
II.  —  De  ista  hora  in  antea  %  ego  Ray-  de  Castras  &  Poncii  Ferrol  &  Pétri  Regina 
ïnundus  Batalla  filius  Belissendis  non  de-  &  Bernardi  Raymundi  de  Canesuspenso  & 
cipiam  te  Raymundum  Trencavelli  vice-  Pétri  Raymundi  de  Alarico  &  Guilhermi 
comitem  filium  Caeciliae  vicecomitissae  de  Redorta  &  Pétri  fratris  ejus  &  Ray- 
neque  Rogerium  filium  tuum  &  Saurae  mundi  de  Redorta  &  Raymundi  de  Lavi- 
comitissae  de  illo  castello  quod  dicitur  neria,  &c.  Arnaldus  de  Clairano  scripsit 
Monspensatus,  &c.,  S.  domini  Rogerii-  m*  feria.  Il  idus  decembris,  anno  M  CLXI. 
Bernardi  comitis  de  Fuxo  &  Guillelmi 
de  Sancto  Felice  &  Rogerii  de  Raisaco  & 
Pétri  de  Podio  &  Mironis  de  Tonencs  & 
Pétri  Mironis  &  Amelii  de  Phanojove  & 
Raymundus  de  Durfort.  Arnaldus  de  Clai- 
rano hoc  scripsit  IV^  feria,  VIII  idus  mar- 
cii,  anno  M  CLX. 


III.  —  Salva'  fidelitate  domini  Raymundi 
Trencavelli   proconsulis   Biterrensis,   ego 

'  Archives  de  la  cathédrale  d'Albi,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,à  la  Bibliothèque  nationale, 
Y.  1  o5,  {°  66. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 

3  lèid. 


689.  —  DXXVIII 

Extraits  de  diverses  chartes  touchant 
les  seigneurs  de  Montpellier. 

I.  —  Audi'  tu,  Johannes  Maglonensis 
episcope,  ego  Guillelmus  dominus  Mon- 
tispessulani  filius  Sibilie,  ab  ista  hora  in 
antea  personam  tuam  non  capiam,  vitam 
&  membra  tua  tibi  non  toUam  nec  homo 

'  Trésor  des  chartes  du  roi,  Maguelonne,  sac  2, 
n.  4.  [J.  340.] 


Éd.orig. 
t. II, 

col.  582. 


An 
1 161 

juin. 


An 
I  i6i 


1241 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1242 


nec  femina  meo  consilio  vel  nieo  ingenio.  Guillelmi  de  Arzazio,  Pontii  de  Mesoa, 
Et  si  in  illo  honore,  quem  tu  hodie  habes  Raimundi  de  Monteferrario,  Pétri  de  Mon- 
&    possides    &    cannonici    Magalonenses      teferrario,  Raimundi  de  Salviniaco,  Guil- 


habent  &  possident  in  communia,  vel  in 
antea  tu  adquisieris  meo  consilio,  &  ca- 
nonici  similiter  meo  consilio  adquisierint, 
ego  Guillelmus  tollerem  vel  forifactum  ibi 
facerem,  cum  tu  me  commonras  per  sacra- 
mentum  vel,  si  presens  non  fueris  aut 
ecclesia   Magalonensis   tum  forte    episco- 


lelmi  Leterici,  Guiraldi  Atbrandi,  magistri 
Maurini,  Berengarii  Lanberti,  Guillelmi. 
Pétri,  Raimundi  de  Narbona,  Aldeberti  de 
Vallès,  Guillelmi  Urbani  &  Pontii  de  Val- 
lauches, 

II.  —  Notum'  sit,  &c.,  quod  Guillelmus 

pum    non   habuerit,   prior   Magalonensis  de  Montepessulo  monachus  debebat   tria 

consilio  capituli    Magalonensis   me    com~  M  solidorum  Melgoriensium  Guillelmo  de 

monra  per  sacramentum  infra  XL  dies  ca-  Narbona,  &  hanc  pecuniam  exigebat  uxor 

balmen  0    rendrai  od  0    emendaraî,   vel  ad  Guillelmi  de Fecuta  in  tertiam  partem,  ju- 

tuam  merce  m'en  contenrai  &  ad  mercedem  dicio  Narbonensis  archidiaconi,  &c.  prae- 

canonicorum  similiter.  Et  si  homo  vel  fe-  sente  Guillelmo  supradicto  &  etiam  abbate 


mina  in  illo  honore,  quem  tu  habes  &  pos- 
sides &  canonici  habent  &  possident  vel 
in  antea  tu  meo  consilio  adquisieris  &  ca- 
nonici similiter  meo  consilio  adquisierint. 


Grandissilvae,  &  hanc  praedictam  tertiam 
partem  solvit  ei  Guillelmus  Montispessuli 
juvenis.  Et  juro  ego  Ermengardis  olim  uxor 
praedicti   Guillelmi   de   Narbona  &   Rai- 


tibi  vel  canonicis  aliquid  tolleret  vel  fori-  mundus  de  Rocha  qui  modo  vir  meus  est, 

factum  faceret,  si  per  me  illud  redercere  bona  Jfide  &  sine  dolo  solvimus  &  guirpi- 

nollet  vel  directum  tibi  &  canonicis  facere  mus   hanc   supradictam    pecuniam,    quod 

nollet,  cum  tu  me  commonrias  per  sacra-  nos  nec  aliquis  pro  nobis   non  exigamus 

mentum  aut,  si  presens  non  fueris  vel  ec-  aliquid    occasione    supradictae   pecuniae, 

clesia  Magalonensis  tune  forte  episcopum  postquam  tertia  pars  fuerit  pacata,  &  illa 

non    habuerit,    prior   Magalonensis   cum  débet  solvi  per  statuta  tempora,  &c.  Hoc 

consilio    capituli   Magalonensis    me   com-  fuit  factum  in  domo  Guillelmi  Narbonen- 

jnonra  per  sacramentum,  tibi  &  canonicis      sis  archidiaconi &  Bertrandi  capellani 

Magalonensibus  adjutor  ero  sine  enganno.  dominae   Ermengardis    &   Bernardi    Por- 

Sicut  in  hac    carta  continetur  &  clericus  celli,  &c.  Facta  carta  mense  januarii,  anno 

légère  &  intelligere  potest,  ita  tenebo  &  ab   Incarnatione  dominica  MCLXII,  reg- 

adimplebo  sine  omni  enganno,  me  sciente,  nante  Lodoico  rege,  &c. 
tibi  Johanni  Magalonensi  episcopo  &  ca- 

tholicis   successoribus    tuis   &    cannonicis  IH. —  In  nomine"  Domini  Jesu  Christ!, 

Magalonensibus  presentibus  &  futuris.  Sic  anno     Incarnationis    ejusdem     M  c  LXV, 

Deusmeadjuvet  &  iste  sancte  reliquie.  Hoc  mense  julii.  Ego  Bernardus  de  Armazanicis 

fuit  factum    anno    Incarnationis  mclxi,  scio  &  vere  cognosco  quod  ego  sum  paca- 

mense  junii,apud  Magalonam,  super  altare  tus  in  integrum  de  illis  MD  sôlidis  de  Mel- 

Sancti  Nicholai,  in  presentia  Raimundi  de  gorio  quos  pater  tuus  Guillelmus  dominus 

Cassannaco  prioris,  Bernardi  Gaucelmi  pre-  Montispessuli  &  tu   ipse   debebatis   patri 

positi,  Pontii  Lamberti  &  Fulcrandi  archi-  meo,  &c.  Testes  sunt  Guillelmus  de  Roca, 

diaconorum,  Bertrandi  sacriste,  Johannis  Vizianus  de  Millanicis  milites,  &c. 
&   Bernardi  de  Figareto  archipresbitero- 


An 
1 161 


An 
Il  63 

janvier. 


Éd.orie. 
t.  Il, 

col.  583. 


rum ,  Guillelmi  de  TAurles ,  Bernardi  de 
Sparrone,  Bernardi  Rainaldi,  Raimundi 
}ii':{e':{,  Bertrandi  Aerradi,  Berengarii  de 
Arzatio,  Raimundi  fratris  ejus.  Pétri  de 
Caslar,  Guillelmi  de  Flexio,  Olrici  &  alio- 
rum  quamplurium  canonicorum,  Pontii  de 
Montelauro ,  Bertrandi  de  Montelauro, 
Berengarii  de  Vallauches,  Pétri  deVeruna, 


'  Manuscrits  d'Aubays,  n.  8l, 
"  Ibid. 


1243 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1244 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  58o. 


An 
1161 

octobre. 


640.  —  DXXVI 


Et  ego  Guido  hoc  idem  verum  esse  confi- 
teor  &  cartis  quas  cornes  &  comitissa  patri 
meo  ostenderunt  &  maxime  dicto  patris 
mei  fidem   adhibeo   omnimodo.   —  Adhiic 


An 
1 161 


A 


Accord  entre  Guillaume  VII,  seigneur  Guillelmus  dominusMontispessuli  provero 

de  Montpellier,  6-  Gui,  son  frère  ^.  ^^serebat  Guillelmum  de  Tortosa  fratrem 

suiim  praenominatos  lii  denarios  de  mo- 

NNO   ab  Incarnatione   Verbi   MCLXI,  neta  &  omnia  alia  bona  sua  libéra  voluii- 

mense  octobri,  facta  haec  carta  ditfi-  tate  sibi  douasse  &  tactis  sanctis  Evangeliis 

nitionis  &  amicabilis  compositionis   inter  contra  illam  donationem  se  numquam  ven- 

dominum  Guillelmum  Montispessulani  &  turum.    Propositis    &    diligenter   hinc    & 

Guidonem  fratrem   suum  de  controversiis  iade  ostensis  sicut  dictum  est  rationibus, 

&  petitionibus   quas   Guido   contra   domi-  talis  inter  Guillelmum  dominum   Montis- 

num  Guillelmum  Montispessulani  fratrem  pessulani  &  Guidonem  fratrem  suum  ami- 

suum  proponebat,  de  quibus  amicabiliter  cabilis    compositio    seu     transactio    sicut 

ante  Guillelmum  Montispessuli  monachum  infra  scribitur  facta  est.  —  Ego  Guillelmus 

patrem  suum  venerunt.  Petebat  siquidem  dominus  Montispessulani   consilio  &  ro- 

Guido  a  domino  Guillelmo  Montispessuli  gatu  patris  mei  per  stipulationem  promitto 

fratre  suo  illos  iil  denarios,  quos  jamdictus  tibi  Guidoni  fratri  meo  &  dabo  V  modiatas 

pater  suus  habuerat  &  tenuerat  in  moneta  terrarum  &  XX  carteriatas  vinearum  in  ter- 

Melgorii,  hac  ratione    quoniam  ut   affir-  minio  castri  de  Davollano  infra  dimidiam 

mabat  pater  suus  dimiserat  eos  Guillelmo  leuguam,  quae  terrae  &  vineae  debent  esse 

de  Tortosa  fratri  suo  in  ultima  sua  dispo-  de  mediocribus,  non  de  melioribus  nec  de- 

sitione,  illa  apposita  conditione  quatenus  terioribus.  Et  ego  Guido  spontanea  volun- 

si  Guillelmus  de  Tortosa   prior   ex  rébus  tate  consilio  patris  mei  has  conventiones 

humanis  absque  legitimo  libero  decederet,  sicut  scriptae  sunt  seu  promissiones  reci- 

praedicti  lïi  denarii  monetae  Melgorii  ad  pio,  &  bona  fide  remota  omni  fraude  tibi   Éd.orig. 

ipsum    Guidonem    redirent.    Et    quoniam  Guillelmo  domino  Montispessulani  fratri   coLSbi. 

Guillelmus  de  Tortosa  ad  domum  militiae  meo  promitto  quod  in  istis  m  denariis  de 

se  dederat  &  habitum  religionis  ibi  susce-  moneta  aliquid  non  petam  ulterius  ego  vel 

perat,  hos  m  denarios  se  habere  debere  alius  arte  vel  ingenio  meo,  &  si  quod  jus 


contendebat.  Et  contra  dominum  Guillel- 
mum Montispessuli  affirmabat,  quod  Guil- 
lelmus Montispessuli  monachus  pater  suus 
hac  conventione  istos  III  denarios  de  mo- 
neta a  comité  Melgorii  adquisierat,  ne 
eos  relinqueret  nisi  illi  dumtaxat  filiorum 
suorum  qui  dominus  esset  Montispessuli, 
Praeterea  dominus  Guillelmus  Montispes- 


sive  petitionem  in  istis  m  denariis  de  mo- 
neta habebam  vel  habere  poteram  per  me 
vel  per  alium,  totum  ex  integro  tibi  fratri 
meo  Guillelmo  domino  Montispessulani 
remitto  &  in  solidum  in  te  transfère.  Et 
promitto  &  eonyenio  tibi  quod  cmitra  hanc 
transactionem  &  amicabilem  compositio- 
nem  nullo  tempore  veniam  ego  vel  alius 


suli  dicebat  quod   Bernardus  comes  Mei-  arte  mea  vel  consilio  meo,  sed  semper  eam 

gorii   &  Beatrix   comitissa   uxor  ejus  hoc  irrevocabiliter  observabo,  sic  Deus  me  ad- 

ipsum  olim   patri   suo  monacho   dixerunt  juvet  &  haec  sancta  Dei  Evangelia.  Factum 

&  affirmaverunt  &  cartas  inde  certissimas  est  hoc  in  domo  militiae  Templi,  in  horto 

per  alphabetum  divisas  eidem  ostenderunt.  juxta  ecclesiam  Sanctae  Mariae,  in  prae- 

—  Et  ideo  ego  Guillelmus  Montispessuli  sentia  Atbrandi,  Guillelmi   Leterici,  Ge- 

monachus  pater  eorum  pro  certo  habeo  &  raidi   Atbrandi,   magistri    Maurini,  Guil- 

verum  esse  cognosco,  quod  praedictos  iii"  lelmi  Urbani,  Guillelmi  Pétri,  Berengarii 

denarios  de  moneta  ita  habui  atque  acqui-  Lamberti,  Guillelmi  Atbrandi,  Gilberti  de 

sivi,  ut  illi  filiorum  meorum  tantum  relin-  Arlenis,  Raimundi  de  Narbona,  Pétri  01- 

querem  qui  dominus  esset  Montispessuli.  rici,  Poncii  Béton,  Pétri  de  la  Casa,  Guil- 
lelmi de  Taxeriis,  Raimundi  de  Montefer- 

*  Manuscrits  d'Auhaysj  n.  82.  rario,  Pelegrini  Fulconis  qui  scripsit. 


i 


1245 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1246 


An 

1161 

octobre. 


mines  eorum  qui  in  hac  treva  fuerunt  non 
debent  deffendere  auxiliatores  Bernardi  de 
Piniano  &  fratrum  suorum  nec  etiam  ho- 
nores eorum  neque  res  eorum  extra  cas- 
trum  Melgorii,  sed  si  Guillelmus  Arnaudi 
comtesse  de  Melgueil,  d'une  part,      &  Guillelmus  Pontii  vellent  esse  in  hac 

^g  treva,  debent  satisfacere  Guillelmo  de 
M.ontpellier  cognitione  ipsius  comitis.  Co- 
mes  &  comitissa  non  debent  accipere  ali- 
quos  malefactores  cum  praeda  vel  sine 
praeda  in  sua  potestate,  qui  malum  faciaijt 
Guillelmo  de  Montepessulo  vel  suis.  Simi- 


An 
1 161 


641.  —  DXXVII 

Trêve   conclue    entre    le   comte    6*   la 
elgueit 
6-   Guillaume    Vil,     seigneur 
Montpellier^. 
OTUM  sit,  &c.,  quod  Bernardus  Peleti 


IN    cornes  Melgorii   &   Beatrix  comitissa 
ejus  uxor  &  Guillelmus  dominus  Montis- 

pessulani  comes  insimul  prope  Soregium  liter  Guillelmus  de  Montepessulano  nec 
venerunt  &  cognoverunt  inter  se  quod  in 
amore  &  in  treva  quisque  cum  altero  ma- 
nebat,  sed  unusquisque  ab  alio  quaerimo- 
niam  faciebat,  dicens  quod  ex  altéra  parte 
treva  erat  sibi  factura,  ideoque  bona  volun- 
tate  compromiserunt  in  Raimundo  de  Mon- 
teferrario,  quod  infractum  erat  ex  trevia 
esset  restitutum  cognitione  sua  &  deinde 
quisque  per  se  &  per  homines  &  per  totam 
terram  suam  exhibeat  talem  cautelam  ad- 
versus  alium,  qualem  Raimundus  de  Mon- 
teferrario  cognosceret.  Et  promiserunt  in- 
super restituere  praeterita  &futura  delicta 
&  infractiones  ex  utraque  parte  ejus  cog- 
nitione, &  promiserunt  tradere  ex  utraque 
parte  quinque  millia  solidorum  in  sua  po- 
testate admonitione  sua.  Hoc  totum  jura- 
verunt  supra  sancta  quatuor  Dei  Evangelia 
Bernardus  comes  &  Beatrix  comitissa  & 
Guillelmus  dominus  Montispessulani.  —  Et 
Raimundus  de  Monteferrario  fecit  taie 
mandatum  super  his,  quod  neque  Bernar- 
dus de  Piniano  neque  fratres  ejus  Guil- 
lelmus &  Raimundus  neque  etiam  coadju- 
tores  eorum  qui  nunc  sunt  de  Melgorio 
veniant  apud  Melgorium  nec  stent  milites 
Melgorii  &  alii  de  Melgorio  qui  vellent 
esse  in  hac  treva,  sed  illi  qui  volent  adju- 
vare  Bernardo  de  Piniano  &  fratribus  suis 
non  debent  malum  facere  Guillelmo  de 
Montepessulo  nec  alio  pro  eo  per  octo 
dies  postquam  exierit  de  Melgorio.  Si  vero 
post  octo  dies  malum  aliquod  facerent 
Guillelmo  de  Montepessulano  vel  alteri 
pro  eo,  non  debent  infra  Melgorium  in- 
trare  per  octo  dies  postquam  illud  malum 
esset  factum.  Comes  vel  comitissa  vel  ho- 


Éd.orig. 

t. II. 
col.  582. 


alii  debent  malum  facere  comiti  vel  comi- 
tissae  nec  hominibus  de  Melgorio  qui  in 
hac  treva  fuerunt  per  octo  dies  postquam 
illud  malum  esset  factum.  Guillelmus  de 
Montepessulano  non  débet  aliquos  male- 
factores cum  praeda  vel  sine  praeda  in  sua 
potestate  recipere,  qui  malum  faciant  co- 
miti vel  comitissae  vel  hominibus  de  Mel- 
gorio qui  in  hac  treva  fuerunt.  Et  si  ali- 
quid  e  toto  hoc  sicut  in  hac  carta  scriptum 
est  ex  alia  parte  esset  infractum,  totum 
illud  cognitione  Raimundi  de  Monteferra- 
rio débet  esse  restitutum.  —  Item  ego  Rai- 
mundus de  Monteferrario  praecipio  quod 
ex  utraque  parte  hanc  trevam  bona  fîde  & 
sine  omni  dolo  teneant  ab  hoc  caramentran 
usque  ad  V  annos  &  deinceps  tamdiu  donec 
aliquis  eorum  alterum  diffidatum  habeat, 
&  postea  treva  firma  per  XL  dies  sequentes 
maneat.  —  Ego  Beatrix  comitissa  &  ego 
Bernardus  comes  maritus  ejus  laudamus  & 
concedimus  totum  hoc  &  damus  trevam 
pro  his  V  annis  continuis.  Et  ego  Guillel- 
mus de  Montepessulano  laudo  &  concedo 
totum  hoc.  Factum  est  anno  dominicae  In- 
carnationis  mclxi,  mense  octobris. 


642.  —  DXXV 

Charte  du  roi  Louis  le  Jeune  en  Javeur 
de  Vévêque  de  Mende'. 


N  nomine  sanctae  &  individuae  Trinita- 

tis,   amen.    Ego    Ludovicus    Dei    gratia 

Francorum    rex  Aldeberto  venerabili  Ga- 


I 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  579. 


An 
I  161 


'  Manuscrits  d'Auhays,  n.  8i. 


'  Archives  de  l'église  de  Mende. 


An 
1161 


1247 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1248 


Éd.ori". 

t.  11, 
col.58o. 


643. 


ballitanorum  episcopo  &  omnibus  succès- 

soribus   suis   in   perpetuum.   Longe  est  a 

memoria  hominum  mortalium  nostri  tem- 

poris,  quod  aliquis  episcopus  Gaballitano- 

rum   ad    curiam   aiitecessorum    nostrorum       r,  7        7       7         7      -r.  ^   . 

r,        .  .,  r,  11;       hrigagement    des    leudes    de   Be-iiers. 

r  ranciae  venent  &  eorum   subdi-  .  j,    ^  '    .    ^ 

consenti  par  Vévêque  de  Bé'j^iers 
au  préchantre  de  S aint-N a-:^aîre  6* 
au  juif  Natan  '. 


IN  nomine  Domini,  anno  Nativitatls  ejus- 
dem  M"C°LX°ir',  régnante  rege  Lodoico, 


regum 

tionem  cognoverit  sive  fidelitatem  eis  fe- 
cerit,  quamvis  tota  terra  illa  difficillima 
aditu  &  montuosa  in  potestate  episcopo- 
rum  semper  extiterit  non  tantum  ad  fa- 
ciendam  ecclesiasticam  censuram,sed  etiam 
ad  judicandum  in  gladio  super  illos,  quos 

culpa  sua  monstrabat  sic  redarguendos.  Vir  ix°  kalendas   madii.  Ego  Guillelmus   Bit- 

autem  illustris   jamdictus  Aldebertus  epi-  terrensis  episcopus,  consilio  &  voluntate 

scopus   religiose  cogitans   mortalis  '  gladii  canonicorum    Biterrensis    sedis    ecclesiae 

justifias  ad  virgam   regni  pertinere,  nos-  Sancti  Nazarii  &Celsi,  Matfredi  videlicet 

tram   serenitatexn    Parisiis  adiit  &  ibidem  archidiaconi,  Stephani  sacristae,  Raimundi 

in  praesentia  totius  baroniae  nostrae  cog-  Pelapulli,    Raimundi    Guillelmi   cantoris, 

novit  episcopatum  suum  de  corona  regni  Raimundi   de  Cantalobre   &   Bernardi   de 

nostri  esse  &  se   nobis   subdens   nobis  &  Areliaco,   vendo   &  cum    hac   carta   trado 

regno  celebritertactoEvangelio  sacro  fide-  tibi     Guillelmo     de    Bitterri    praecentori 

litatem  fecit.  Quod  sane  factum  ad  nullum  praedictae  ecclesiae  &  tibi  Natan  Ebreo, 

detrimentum,  ad  nullam  prorsus  privatio-  voKis  &  haeredibus  vestris,  ad  faciendum 

nem  hactenus  habitae  potestatis  imposte-  vestram  voluntatem ,  ad  habendum  in  ves- 

rum    converti    volentes  ,    notum    facimus  trum    opus   de    prima   ventura    festivitate 

universis  &  praesentibus  &  futuris  quod  sancti  Michaëlis  usque  ad  duos  annos  com- 

ecclesiae  gloriosi  martyris  Privati  &  epi-  pletos,   omnes   redditus   8z:  fructus   totius 

scopis    omnibus  venerabili   amico    nostro  leddae  de   camino  de  Bitterri  &  omnium 

Aldeberto   canonice    succedentibus    totum  aliarum  mearum  leddarum  panis  videlicet 

Gaballitanorum  episcopatum  cum   regali-  &  de  solis  &  de  botarico  &  meae  partis  de 

bus  ad  nostram  coronam  pertinentibus  ex  critaturis.    Et   boc   propter   solidos   mille 

integro  concedimus,  &  ut  libère  &  quiète  Melgorienses,  quos  omnes  denarios  a  vo- 

in  perpetuum  possideant  authoritate  con-  bis  habui  &  pleniter  recepi,  quos  omnes 

firmamus.    Ne   autem    de    caetero    aliquis  .dedi  in  emptione  quam   feci  de  Petro  de 

successorum  nostrorum  molestiam  vel  vio-  Tezano    de    omni    honore    quam    habebat 

lentiam  aliquo  modo  inferre  conetur  paci  apud    Gabianum    &    in   ejus    terminiis   & 

&  quieti  praedictae  ecclesiae,  regia  béni-  de   omni  dominatione   quam   ibi    habebat. 

gnitate  providentes,  ipsam   liberam  &  ab  Et  ego  praedictus  Guillelmus  Bitterrensis 

omni   exactione    immunem    esse   concedi-  episcopus    convenio    vobis    quod    omnia 

mus,  &  ut  sic  temporibus  cunctis  perma-  praedicta   praelibatae    venditionis    faciam 

neat  decernimus,  subter  inscripto  nominis  vobis  &  successoribus  vestris  ad  praefatum 

nostri  caractère  confirmantes.  Actum  pu-  biennii  tempus  habere  &  tenere  quiète  & 

blice  Parisius,  anno  ab  Incarnatione  domi-  in  pace.  Testes  sunt  hujus  rei  Guillelmus 

nica  MCLXI,  astantibus  in  palatio  nostro  de  ÏS/Largon,  praecentor  Sancti  Aphrodisii, 

quorum    apposita    sunt    nomina   &  signa.  Berengarius  Lupus  sacrista  Sancti  Jacobi, 

S.  comitis   Blesentium  Theobaldi  dapiferi  Arnaldus  de  Altiniaco,  Stephanus  de  Me- 

nostri.  S.  Guidonis  buticularii.  S.  Mathaei  nario  &  Bernardus  de  Marciliano.  A  prae- 

camerarii.  dicto   Guillelmo    Bitterrensi    episcopo   & 
Data  per  manum  Hugonis  cancellarii  & 


episcopi  Suessionensis. 
'  Alias  materialis. 


'  Archives  de  la  cathédrale  de  Bézïers,  Livre  Noir; 
&  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothè- 
que nationale,  v.  61,  f°  218. 


An 

I  162 

23  avril 


An 
1 162 


1249 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I25o 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  58(j. 


An 
1 162 

q  mai. 


An 
1 162 

8 
juillet. 


testibus  rogatiis  Poncius  Sicfredi  scripsit. 
Haec  carta  divisa  per  alphabetuni  luit  ab 
alia. 


An 
I  162 


644. 


DXXXI 


Extraits  de  deux  huiles  du  pape 
Alexandre  111. 

I.  —  Alexander',  &c.  Dilecto  filio 
Pontio  abbati  monasterii  Sanctae  Mariae 
Silvanensis  ejusque  fratribus,  &c.  Religio- 
sani  vitam,  &c.  Eapropter  dilecti  in  Do- 
mino  fîlii praefatiim    monasterium   in 

quo  divino  mancipati  estis  obsequio  & 
praedecessoris  nostri  felicis  memoriae  In- 
nocentii  papae  vestigiis  inhaerentes,  siib 
beati  Pétri  &  nostra  protectione  suscipi- 
mus,  &c.  Ego  Alexander  Catholicae  ec- 
clesiae  episcopus.  Sig.  t  ego  Gregorius 
Sabinensis.  S.  t  ego  Hubaldus  Hostiensis 
episcopus.  S.  t  ego  Bernardus  Portuensis 
&  Sanctae  Ruffînae  episcopus.  S.  t  ego 
Gauterius  Albanensis  episcopus.  S.  t  ego 
Hubaldus  presbiter  cardinalis  tituli  Sanc- 
tae Crucis  in  Jérusalem.  S.  f  ego  Albertus 
presbiter  cardinalis  tituli  Sancti  Laurentii 
in  Lucina.  S.  f  ego  Jacinctus  diaconus 
Sanctae  Mariae  in  Cosmedin.  S.  fego  Oddo 
diaconus  cardinalis  Sancti  Nicolai  in  car- 
cere  Tulliano.  S.  t  ego  Ardicio  diaconus 
cardinalis  Sancti  Theodori.  S.  f  ego  Cin- 
tbyus  diaconus  cardinalis  Sancti  Adriani. 
S.  t  ego  Raimundus  diaconus  Sanctae  Ma- 
riae in  Via  lata.  S.  f  ego  Johannes  diaco- 
nus cardinalis  Sanctae  Mariae  in  Porticu. 

Datum  apud  Montempessulanum ,  per 
manum  Hermanni  sanctae  Romauae  eccle- 
siae  subdiaconi  &  notarii,  vu  idus  madii, 
indictione  x,  Incarnationis  dominicae 
MCLXII,  pontificatus  vero  domini  Alexan- 
dri  papae  111  anno  tertio. 

II.  —  Alexander',  &c.  dilectis  filiis  Ber- 
nardo  Tolosana-e  ecclesiae  Sancti  Stephani 
praeposito  ejusque  fratribus  tam  praesen- 
tibus  quam  futuris  regulariter  victuris  in 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 
*  Cartulaire  de  l'église  de  Toulouse. 


perpetuuni.  Sicut  iiijusta  poscentibus,  &c. 
Quaniobrem  dilecti  in  Christo  filii  vestris 
justis  postulationibus  gratum  accomodan- 
tes  assensum,  Tolosanam  ecclesiam  in  qua 
divino  vacastis  servitio  ad  exemplum  prae- 
decessorum  nostrorum  foelicis  memoriae 
Paschalis  &  Innocentii  Romanorum  pon- 
tificum  apostolicae  seilis  privilegio  com- 
munimus,  statuentes  ut  ordo  canonicus  & 
regularis  vita  in  eadem  ecclesia  constituta 
ibidem  perpetuis  &  futuris  temporibus  in- 
violabiliter  observentur,  &c.  Adjicientes 
etiam  donec  apud  vos  canonicus  ordo  du- 
raverit  ea  omnia  in  perpetuum  habeatis  oc 
quiète  possideatis,  quae  in  praesentiarum 
pro  commun!  victus  sustentatione  per  do- 
num  Isarni  quondam  Tolosanensis  epi- 
scopi  juste  possidere  videmini  :  universum 
videlicet  honorem  decaniae,  sacristaniae 
&  capiscoliae,  decimationem  ecclesiae  & 
altaris ,  oblationem,  frumentum  quod  in 
eandem  ecclesiam  portari  &  efferri  solet, 
archidiaconatum  quoque  a  porta  Narbo- 
nensi  usque  ad  Carcassense  terri torium  & 
alium  Vetimorensem  &  alium  ultra  Ga- 
rumnam  &  alium  a  Garnensi  villa  quae 
Brahai  cognominatur,  cultum  &  incultum, 
aquas,prata  atque  silvas,  terram  extra  mu- 
ros  quae  Feretrax  vocatur,  cunctum  eliani 
honorem  praepositurae,  capellas  insuper 
universas  castellorum  totius  Tolosani  epi- 
scopatus  necnon  ecclesiam  Sancti  Martini 
de  Icio,  &c.  ecclesiam  de  Lumbers,  de  Pom- 
piaco  &  de  Saboneres  cum  pertinentes 
suis,  ecclesiam  de  Laurac,  de  Fangaldo,  de 
Verdfeil,  de  Puillaurensi,  de  Ravato,  de 
lA-urel  &  de  Palîe'^;  ecclesiam  quoque 
Sanctae  Mariae  de  Galders  &  Sanctae  Co- 
lumbae  cum  suis  pertinentiis,  &  ecclesiam 
Castelli-Sarraceni.  Sancimus  etiam  ne  cui 
monacho  seu  canonico  vel  alii  omnino 
personae  in  Tôlosano  episcopatu  capella- 
nias  liceat  ordinare  nisi  tantum  episcopo, 
praeposito  &  archidiaconibus.  Praeposi- 
tum  autem,  decanum,  archidiaconos,  nia- 
gistrum-scholae,  sacristam  non  alium  vobis  Éd.orig. 
praeferre  permittimus,  nisi  quem  fratrum  001.487. 
regulariter  viventium  consensus  elegerit; 
episcoporum  quoque  in  vestra  ecclesia  per 
Dei  gratiam  subrogationem  vestra  volumus 
potissimum  electione  constitui.  Prohibe- 
mus    etiam   ne  cui  post  factam   in  vestra 


V. 


40 


An 
1162 


I2DI 


PREUVES  DE  L'HISTOÎRE  DE  LANGUEDOC. 


1202 


Éd.orig 

t.  Il, 

col.  588. 


An 
1 162 

7  août. 


ecclesia  professionem  proprium  quid  ha- 
bere  neve  sine  praepositi  vel  congregatio- 
nis  licentia  de  claustro  exire  liceat.  Prae- 
terea  concordiam  inter  vos  &  Hugonem 
Saiicti  Saturniiii  abbatem  &  canonicos  suos 
super  sepultura  militum  Tolosanae  civita- 
tis,  quart!  vobis  devoluntate  propria  dimi- 
serunt,  &  super  reditu  viginti  solidorum 
quos  de  archidiaconatu  Villelongae  vobis 
annuatim  solvere  debent,  &  super  quibus- 
dam  aliis  rationabiliter  factam,  quemadmo- 
dum  in  autentico  scripto  exinde  noscitur 
contineri,  vobis  &  per  vos  ecclesiae  vestrae 
authoritate  apostolica  confirmamus.  Sta- 
tuimus  etiam  ut  iiuUi  liceat  ecclesias  To- 
losani  episcopatus  antiquitus  constitutas 
ad  ipsius  episcopum  specialiter  pertinen- 
tes sine  voluntate  &  permissione  Tolosani 
episcopi  destruere,  mutare  vel  etiam  jura 
minuere.  Praeterea  quaecumque  in  futu- 
rum  concessione  pontificum,  &c.  amen. 
(Sic  signatum  in  pede.) 

Ego  Alexander  Catholicae  ecclesiae  epi- 
scopus.fEgo  Gregorius  Sabinensis  episco- 
pus.  t  Ego  Ubaldus  Hostiensis  episcopus. 
t  Ego  Bernardus  Portuensis  &  Sanctae  Ru- 
finae  episcopus.  t  Ego  Galterius  Albannen- 
sis  episcopus.  t  Ego  Ubaldus  presbyter 
cardinalis  tituli  Sanctae  Crucis  in  Jérusa- 
lem, t  Ego  Henricus  presbyter  cardinalis 
tituli  SS.  Nerei  &  Aquilei.  f  Ego  Joannes 
presbyter  cardinalis  tituli  Sanctae  Anasta- 
siae.  t  Ego  Jacinthus  diaconus  cardinalis 
Sancti  Nicolai  in  Carcere  Tulliano. 

Datum  in  Montempessulanum,  per  ma- 
num  Hermanni  sanctae  Romanae  ecclesiae 
subdiaconi  &  notarii,  octavo  idus  julii, 
indictione  décima,  Incarnationis  domini- 
cae  anno  MCLXII,  pontificatus  vero  domini 
Alexandri  papae  III  anno  III. 


645.  —  DXXXIII 

Hommages  rendus  au  vicomte 
Trencavel. 

I. — Anno'  MCLXII  Incarnationis  do- 
minicae,  III^  feria,  Vii  idus  augusti,  rege 


Lodovico  régnante.  Nos  scilicet  Isarnus 
Jordani  atque  Jordanus  &  Ugo  filius  Ugo- 
nis  de  Saxaco  qui  fuit,  cognoscimus  quia 
tu  Raymundus  Trencavell  vicecomes  dedisti 
nobis  castrum  quod  vocatur  Verdu,^  illud 
debemus  habere  &  tenere  a  te  &  Rogerio 
iilio  tuo  &  ab  omni  vestra  posteritate  per 
comendam  salva  vestra  fidelitate  per  eun- 
dem  modum  quo  tenemus  a  vobis  castrum 
quod  dicitur  Saxacum,  &  nostri  patres 
caeterique  nostri  antecessores  illud  a  vo- 
bis &  ab  antecessoribus  vestris  habuerunt 
&  tenuerunt,  &c.  Testes  Petrus  de  Vilario 
vicarius  Redensis  &  Bernardus  de  Insula 
&  Amelius  Cerdani  &  Poncius  de  Villa- 
nova  &  Petrus  Raymundi  de  Altopullo  & 
Petrus  de  Monteacuto  &  Gausebertus  de 
Najaco  &  Petrus  Regina  de  Podio  &  Pon- 
cius Ferrol  &  Petrus  Guillelmus  Morlana. 
Recognitio  praescripta  &  sacramentum 
fuit  actum  ante  altare  ecclesiae  Beatae 
Mariae  de  Alsona,  in  praesentia  Pontii 
Carcassonensis  episcopi. 

II.  — Anno'  MCLXII  Incarnationis  do- 
minicae,  II^  feria,  xiil  kalendas  septem- 
bris,  &c.  Nos  milites  de  Castro  quod  di- 
citur Monsregalis  ab  bac  hora  in  antea 
non  decipiemus  te  Raymundum  Trenca- 
velli  vicecomitem  Biterrensem  neque  Roge- 
rium  filium  tuum  nec  illum  cui  voluntate 
vestra  civitatem  quae  dicitur  Carcassona 
dimiseritis,  non  decipiemus  vos  de  vita 
vestra,  &c.  neque  de  castro  quod  vocatur 
Monsregalis  neque  de  fortecias  quae  ho- 
die  ibi  sunt,  &c.  Et  si  Sichardus  de  Lau- 
raco  vel  infantes  illius  vobis  guerram  fece- 
rint,  sine  vestro  inganno  de  omnibus  illis 
erimus  vobis  fidèles  adjutores,  &c.  Milites 
praescripti  taies  sunt  :  Guillelmus  de  Ro- 
cha,  Poncius  de  Villanova  &  Isarnus  atque 
Bernardus  frater  illius,  Raymundus  de 
Villatraverio  &  Bertrandus  frater  illius, 
Bernardus  de  Ar-i^encs ,  Maurus  Rogerius 
de  Villanova,  Guilhelmus  de  Saucto  Fe- 
lice,  Cato  Rigaldus,  Petrus  de  Kocafort, 
Isarnus  de  Poter,  Petrus  Geraldus,  Tabus- 
tardus,  Savaricus,  Bernardus  de  Vilaliegre 
Pelatror,  Guilhermus  de  Rocha  d'Ar'^^encs, 
Petrus  d'Arc^encs  puer,  Vitalis  Bego,  Gaul- 


An 
1 162 


Éd.orie. 

t.  Il, 
col.  589. 


An 
I  162 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  22. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  22. 


•1 


An 
1 162 


1253 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1254 


Éd.  orig. 

t.  II, 
col.  590. 


An 
1 162 

II  no- 
vembre. 


Vers 
3  162 


terius  Barrac,  Bernardus  Donati,  Guilher- 
mus  Bernardi,  Rayniundus  Atonis,  Sicardus 
de  Villatraverio,  Ugo  de  Romegos,  Petrus 
Raymundi  de  Villatraverio.  Omnia  prae- 
scripta  fuerunt  acta  praesente  Petro  de 
Vilario  Reddensi  vicario  &  Petro  de  Re- 
torta  &  Guilhermo  Bernardi  de  Retorta  & 
Frotardo  de  Villaspassan';^  &  Gaucerando 
de  Capitestagno  &  Clavello  de  Tertiano 
&  Rayraundo  de  Alsona  &  multis  aliis. 


646.  —  DXXXIV 

Extraits  de  quelques  chartes  de  la 
maison  d' Andu-^e . 

I.  —  Anno  '  ab  Incarnatione  dominica 
MCLXII,  XI  mense  novembris,  die  domi- 
nica, in  festivitate  sancti  Martini,  luna  vu, 
régnante  Ludovico  rage.  Ego  Guillelmus 
de  Petramala  consilio,  voluntate  &  autho- 
ritate  Bernardi  de  Andusia  senioris  recog- 
nosco  &  confiteor  tibi  Ugoni  priori  Sal- 
vensi,  quod  vicariam  de  Portis  &  quidquid 
habeo  in  tota  villa  teneo  a  Sancto  Petro 
de  Salve  &  a  te  Ugone  priore  &  ab  aliis 
monacbis  ejusdem  loci  praesentibus  &  fu- 
turis  ad  feudum  &  debeo  illud  servire  vo- 
bis.  Et  ego  Ugo  praedictus  prior  concedo 
&  laudo  tibi  Guillermo  praedicto  vicariam 
de  Portis  &  quidquid  ibi  habuit  pater  tuus 
ad  feudum,  salvo  servitio  nostro.  Hoc  fac- 
tum  est  apud  Salvium,  in  praesentia  Ber- 
nardi Andusiensis  &  monachorum  ejusdem 
loci,  Pontii  de  Salve,  Pétri  de  Salve,  Ber- 
nardi de  Aceromonte,  Raimundi  de  Brodel, 
Bernardi  de  Serlnnac,  &  laicorum  Pontii 
Catalani  &  Guillelmi  fratris  ejus,  Pontii 
scribae,  Barloti,  Pétri  de  Vedenobrio,  Gui- 
donis  Guillelmi,  Ainardi  de  Sancto  Felice, 
Picapanis,  Pétri  de  Rhodei^,  Guillelmi  pres- 
byteri  de  Portis  &  aliorum  multorum. 

II.  —  Viris'  religiosis  dominis  &  amicis 
intimis  Petro  priori  venerabili  &  uniyerso 
conventui  ac  singulis  monachis  monasterii 
Salviensis,  Bernardus  de  Andusia  dominus 

*  Manuscrits  d'Auhays,  n.  25. 
»  Ibid. 


Ver» 
I  i6z 


baroniae  de  Luco  salutem  &  omnimodam 
totius  gratiae  ac  justitiae  cum  obsequio 
debito  voluntatem.  Cum  non  sit  incogni- 
tum,  sed  quasi  publiée  manifestum  nos  a 
vobis  pro  monasterio  Salviensi  habere  & 
tenere  dominium  &  jurisdictionem,  quem 
&  quam  habemus  vel  habere  debemus  in 
toto  Castro  &  villa  de  Portis,  reverendae 
universitati  vestrae  tenore  praesentiuni 
innotescat  nos  super  omnibus  &  singulis 
quaestionibus  &  rancunis  seu  demanda- 
mentis,  quas  vel  quae  qualitercumque  vel 
etiam  quocumque  modo  contra  nos  facitis 
vel  intemptare  proponitis  seu  movere  no- 
mine  dicti  monasterii  Salviensis  super  om- 
nibus juribus  castri  ac  villae  de  Portis  vel 
alibi  intus  vel  extra  ad  nos  vel  ad  vos 
spectantibus  seu  pertinentibus,  promptos 
esse  sine  aliquo  scrupulo  &  paratos  ad 
honorem  Dei  &  beati  Pétri  apostoli  & 
omnium  martyrum  parère  in  omnibus  & 
per  omnia,  ac  facere  quidquid  venerabiles 
domini  priores  Sancti  Germani  &  Sancti 
Andreae  de  Lanceia  vel  etiam  alii  invicem 
electi  pariter  boni  viri  inter  nos  &  dictum 
monasterium  disponere  vel  ordinare  decre- 
verint  amicabiliter  de  jure  scitari,  procul 
dubio  nos  in  his  &  circa  haec  efficaciter 
exequenda  &  adimplenda  bonam  &  puram 
habere  conscientiam  veramque  non  simu- 
latam  gerere  voluntatem  j  religionis  ves- 
trae propositum  nihilominus  postulantes, 
quatenus  nobis  per  latorem  praesentium 
responsum  super  his  competens  &  conso- 
num  praebeat. 


647.  —  DXXXVI 

Extraits  de  diverses  chartes  touchant 
Roger-Bernard,  comte  de  Foix. 

I.  —  Anno'  ab  Incarnatione   domînica  Éd.orîg. 

MCLXII,  in  Dei  nomine.  Ego  Pontius  c/e  coKSq'i. 

Dun  &  uxor  mea  Sybilla  &  infantes  mei  &  

ego  Raymundus  de  Dun  &  uxor  mea  Ada-      ^^ 
la'ise   &   infantes    mei    &    ego    Bernardus     11Û2 

Raymundi   frater  eius,  nos   omnes   simul  novem- 
donamus  tibi  Rogerio-Bernardo  &  infan- 

*  Château  de  Foix,  caisse  11. 


An 
1 162 


1255 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1256 


An 
ii63 


An 
ii63 

i3  dé- 
cembre. 


tibus  vestrîs,  &c.  totum  quod  haberaus 
in  Tolosensi  episcopatu  juste  vel  injuste, 
in  castellis  &  in  villis,  in  silvis,  &c.,  prae- 
ter  castellum  de  la  Rocha  &  castelliim  de 
Rochafort.  Et  ego  Rogerius-Bernardus  co- 
rnes de  Foix  reddo  omnibus  vobis  supra- 
diciis  omnem  praedictum  onorem,  ut  te- 
neatis  de  me  &  posteritatis  meae  ad  fe- 
vum,  &c.  Facta  carta  mense  novembrio, 
feria  IV,  luna  xxvii.  S.  Bertrand!  de  Mar~ 
lag  &  Pétri  Rogerii  fratris  ejus.  S.  Ugonis 
de  Beîpoig.  S.  Raymundi  de  Salas.  S.  Ray- 
mundi  de  Varnhola.  S.  Pétri  Guillelmi 
d'Artuina.   S.  Raymundi  del   Vilar. 

II.  —  In  nomine  Domini  '.  Ego  Roge- 
rius-Bernardi  cornes  Fuxi  laudo  &  con- 
cedo  Domino  Deo  &  sancto  martyri  An- 
tonino  &  tibi  Pontio  abbati  &  omnibiis 
successoribus  tuis  cunctisque  Sancti  An- 
tonini  canonicis  praesentibus  &  futuris 
fortiam  &  munitionem  quae  facta  est  in 
villa  Sancti  Felicis  vel  in  antea  pro  defen- 
sione  praedictae  villae  ibi  facta  fuerit, 
quae  videlicet  villa  est  propriun)  allodium 
ab  antiquo  tempore  gloriosissimi  martyris 
Antonini.  Tali  vero  pacto  concedo  vobis 
sicut  superius  scriptum  est  praedictam  for- 
tiam &  munitionem  habendam,  tenendam 
&  possidendam  in  perpetuum,  ut  num- 
quam  pro  praedicta  fortia  mihi  vel  succes- 
soribus meis  aut  alicui  hominum  aliquod 
servitium  vel  blandimentum  faciatis,  &c. 
Hoc  autem  pactum  in  praedicta  munitione 
vobiscum  constituo  ut  numquam  aliquis 
guerram  inde  mibi  faciat  vel  ego  alicui. 
Sit  vero  manifestum  quod  pro  his  omnibus 
supradictis  dedistis  mibi  ce  solidos  Tolo- 
sanorum  &  unum  modium  burgor.  fru- 
mento.  Facta  carta  ista  fuit  mense  martii, 
feria  lll%  régnante  Ludovico  rege  Franciae, 
anno  ab  Incarnatione  Domini  mclxii,  vi- 
dentibus  Bertrando  de  Bellopodio  &  Petro 
Otonis  &  Rogerio  de  Montealto  &  Petro 
Desmas  &  Raymundo  sacrista  &  Athone  de 
Durbanno.  Pontius  levita  scripsit. 

III.  —  In  nomine  Domini\  Ego  Roge- 
rius-Bernardi   comes   Fuxensis  dono  Deo 

'  Archives  de  l'église  de  Pamiers. 

'  Archives  de  l'abbaye  de   Boulbonne,   &  copie 


&  Beatae  Mariae  de  Bolbona  in  redemp- 
tione  peccatorum  meorum  &  tibi  Domi- 
nico  abbati  dicti  loci  &  omnibus  monacbis 
praesentibus  &  futuris, &  perpetuo  concedo 
vobis  grangiam  &  locum  de  Bonorepauso 
quam  aedificatis  in  nemore  meo  Bolbonae, 
quod  habui  a  Raymundo  Trencavelli  vice- 
comes  Biterrensisj  sub  tali  conditione  & 
pacto  quod  mihi  vel  successoribus  meis 
non  facietis  in  ullo  tempore  servicium  vel 
censum  vel  albergam  pro  dicto  loco,&  non 
vendetis  eam  si  velletis  vendere  nisi  mihi 
vel  successoribus  meis,  &  eam  vobis  con- 
firmo  perpetuo  cum  bac  carta.  Et  dono 
vobis  quidquid  acquirere  poteritis  in  dicto 
bosco  &  ejus  terminis  &  terra  mea  sive 
in  herbis  sive  in  terris  sicut  jam  dedi  & 
omnem  vestrum  lucrifactum  quem  modo 
ibi  habetis  vel  habebitis  in  futuro.  Hujus 
rei  sunt  testes  Raymundus  Poncii  &  Odo- 
nus  presbiter  &  Deusdet  &  Guillelmus  mo- 
nachus  Bolbonae.  Facta  carta  ista  anno 
MCLXIII  Incarnationis  Domini,  idus  de- 
cembris,  régnante  Ludovico  rege  &  Ber- 
trando episcopo  Tholosae,  Raymundo  co- 
mité. Arnaudus  presbiter  Fuxensis  scripsit 
jussu  domini  abbatis  &  Rogerii  comitis 
Fuxensis,  &c. 

IV.  —  Notum  sit'  omnibus  hominibus 
presentibus  atque  futuris,  quod  ego  Roge- 
rius-Bernardi  comes  Fuxensis  fîlius  Exa- 
menae  comitissae  &  Rogerius  fîlius  meus 
filius  Caeciliae  comitissae,  commendo  tur- 
rem  de  Savarduno  &  domos  sicut  sunt  in- 
tra  vallos  Sicfredo  de  Lara  &  natis  suis 
qui  de  eo  exibunt,  tali  convenientia  ut 
semper  habeant  &  teneant  per  me  &  per 
filium  meum  &  semper  in  omnibus  horis 
quando  ego  recuperare  voluero  reddant 
mihi  &  filio  meo  &  omni  ordini  meo  irati 
&  pacati,  &  quando  exiero  &  tenere  no- 
luero,  reddam  Sicfredo  &  natis  suis.  Viden- 
tes  sunt  &  auditores  Bertran  de  Belpog  & 
Raymundus  deVarnolo  &  Petrus  Bernardus 
Alsnava  &  Raymundus  de  Salas  &  Arnaldus 


dans  la  collection   Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  83,  f«  5r. 

'  Château  de  Foix  ,  caisse  7,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.    167,  f°  292. 


An 
ii63 


Éd.oric 

t.  11.^ 

col.  592. 


An 
ii65 

octobre. 


An 
ii65 


I  25/ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1258 


Éd.orig. 

t.II, 
col.  590. 


An 
1 162 

décem- 
bre. 


648.  —  DXXXV 


de  MontreJon  Si.  Kaymundus  Fort  de  Belpof;  si  Arnaldus  Bernardi  non  habebat  filium 
&  Petrus  de  Lara  &  Scorbs  de  Montredon.  sed  filiam  &  dominus  cornes  Fuxensis  ha- 
Facta  est  carta  niense  octobris,  feria  VP,  bebat  filium,  daret  ei  ii.xorem  filiam  ipsius 
luna  XXIV,  anno  MC  LXV.  Guillelmus  près-  scilicetArnaldi  Bernardi.  Facta  carta  mense 
biter  scripsit  apud  castellum  Fuxi.  decembrio,  feria  il,  Lodovico  Francorum- 

rege  régnante,  Raymundo  Tolosano  co- 
mite,  Raimundo  episcopo,  anno  ab  Incar- 
nafione  Domini  MCLXII.  Hujus  rei  sunt 
testes  Deusdet  Girberti  frater  &  magister 
Tolosanae  domus  militiae  Templi,  Ber- 
Contrat  de  mariage  entre  la  fille  de  trandus  de  Marîag,  Poncius  de  Lordad  & 
Roger-Bernard,  comte  de  Foix,    &      Raynuindus  frater  ejus,  Isarnus  de  Saos, 

P.  de  Mîlglos,  Ato  de  Bordis,  P.  de  Maor- 
nag,  W.  de  Taissoneras ,  Berengarius  de 
Arneio,  W.  de  Fossato,  Oto  de  Vilario, 
Bernardus  de  Castanag,  Poncius  de  Maor- 
naco.  Ugo  Arnaldi  scripsit  hanc  cartam 
mandato  &  prece  Deusdet  Girberti  fra- 
tris  &  magistri  Tolosanae  domus  militiae 


An 
1 162 


Guillaume-Arnaud  de  Marquejàve\ 

IN  nomine  Domini.  Sciendum  est  quod 
Rogerius-Bernardi  cornes  Fuxensis  Es- 
semenae  ftlius  &  Arnaldus  Bernardi  de 
Marcafaba  filius  Gallardae,  consilio  sua- 
rum  uxorum  suorumque  hominum,  bono 
amore  &  bona  fide  conjunxeruut  &  appa- 
riaverunt  se  tali  conventu,  quod  dominus 
cornes  Fuxensis  Rogerius-Bernardi  conve- 
nit  dare  uxorem  &  dédit  filiam  suam  cum 
XX  casalibus  &  una  milicia  Guillelmo  Ar- 
naldi filio  Arnaldi  Bernardi  de  Marcafaba. 


Éd.orig. 

t.  11, 
col.  591. 


Tel 


649. 


DXXIX 


Quod  si  interea  praedicta  filia  moriebatur,      Traité  de  paix  entre  Guillaume  Vil, 


dominus  cornes  Fuxensis  daret  ei  aliam 
filiam  suam.  Similiter  Arnaldus  Bernardi 
de  Marcafaba  convenit  dare  &  dédit  filium 
suum  praedictum  filiae  domini  comitis 
Fuxensis  &  laudavit  &  dédit  ei  Arnaldo 
Guillelmo,  scilicet  filio  suo  totam  suam 
terram,  uti  melius  ipse  habuit  &  tenuit,  si 


A 


seigneur  de  Montpellier,  &  les  sei- 
gneurs de  Pignan  '. 

NNO  Incarnationis  dominicae  MCLXir, 


&    amicabilis    compositionis    factae    inter 
dominum  Guillelmum  Montispessuli  filium 


forte  alium   non  habebat  filium.  Quod    si  Sibiliae  &  Bernardum  de  Piniano  &  Guil- 

contingebat   ut   Arnaldus   Bernardi    alium  lelmum    de    Piniano    &    Raimundum    de 

haberet   filium,    tune  Arnaldus   Guillelmi  Piniano    fratres   cum    consilio    amicorum 

ultra   medietatem    totius   honoris   haberet  suorum,  de  querelis  &  controversiis  quas 

in  meliorationem  castellum  de  Marcafaba  inter  se  habebant,  scilicet  de  guerris  &  ma- 

&  totam  terram  cum  omni  pertinenti  do-  lefactis  quae  fecerant    Guillelmi   de  Mon- 

minio  de  Trapa  in  usum  &  infra  Alnatum,  tepessulo  &  hominibus  suis,  quae   omnia 

sicut  ipse  melius  habuit  &  tenuit.  Item  si  Guillelmus   de   Montepessulo   ab  eis  jure 

Arnaldus  Guillelmi   interea  moriebatur  &  petere  intendebat,  &  de  destructione  cas- 

Arnaldus  Bernardi  alium  non  habebat  fi-  telli  de  Piniano  &  de  captura  Bernardi  de 

lium  vel  filiam,   illud   idem   donum   quod  Piniano  j  &  de  petitionibus  quas  adversus 

ipse   fecerat  Arnaldo  Guillelmo   filio   suo  Guillelmum  de  Montepessulo  habebant  & 

fecit  domino  comiti  Fuxensi  Rogerio-Ber-  de  damnis  quae  Bernardus  de  Piniano  pas- 

nardi    &  filiis   ab   eo   exeuntibus  ;    sed    si  sum  se  esse  dicebat  per  se   &   per  socios 

Arnaldus  Bernardi  alium   haberet  filium,  suos,  per  Guillelmum  de  Montepessulo  in 

eodem  modo  quo  praedictum  est  dominus  exercitibus  Trencavelli,  &  generaliter  de 

cornes  Fuxensis  daret  ei  filiam  suam.  Quod  omnibus  aliis  quae   usque  ad    hodiernum 


Éd.orig. 
t.  Ilf 

col.  583. 


An 
1 162 


Chât»au  de  Foix,  caisse  46. 


'  Manuscrits  d'Aubays,  n*  82. 


An 
1 162 


12 


59 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


12 


60 


diem  a  GuUlelmo  de  Montepessulo  &  suis 
aliqua  ratione  petere  poterant,  quae  ami- 
cabilis  compositio  in  hune  modum  facta  est. 
—  Ego  Guillelmus  de  Montepessulo  bona 
fide  &  sine  dolo  cum  hac  carta  solvo  &  per- 
petuo  remitto  tibi  Bernardo  de  Piniano  & 
tibi  Guillelmo  de  Piniano  &  tibi  Raimundo 
de  Piniano  fratribus  &  coadjutoribus  ves- 
tris  quidquid  a  vobis  petebam  vel  petere 
poteram  de  damnis  &  malefactis  &  injuriis, 
quae  mihi  &  hominibus  &  coadjutoribus 
meis  fecistis  tempore  guerrae  vos  &  coad- 
jutores  vestri.  Et  do  tibi  Bernardo  de  Pi- 
niano M  solidos  Melgorienses  pro  quibus 
me  constituo  debitorem  mandato  &  rogatu 
tue  Poncio  de  Rojano,  &  tibi  Guillelmo  de 
Piniano  alios  M  solidos  Melgorienses.  —  Et 
ego  Bernardus  de  Piniano  &  ego  Guillel- 
mus de  Piniano  &  ego  Raimundus  de  Pi- 
niano fratres  recipientes  banc  solutionem 
&  remissionem  a  te  Guillelmo  de  Monte- 
pessulo, bona  fide  &  sine  dolo  cum  hac 
carta  solvimus  &  perpetuo  irrevocabiliter 
remittimus  tibi  Guillelmo  de  Montepes- 
sulo &:  hominibus  &  coadjutoribus  tuis 
quidquid  a  te  &  hominibus  &  coadjutori- 
bus tuis  petebamus  vel  petere  poteramus 
propter  destructionem  castelli  de  Piniano 
&  propter  captionem  mei  ipsius  Bernardi 
de  Piniano,  &  propter  damna  quae  ego 
Bernardus  de  Piniano  &  socii  mei  passi 
sumus  in  exercitibus  Trencavelli  propter 
te  Guillelnium  de  Montepessulo  &  gene- 
raliter  quidquid  a  te  &  hominibus  &  coad- 
jutoribus tuis  petebamus  vel  petere  pote- 
ramus usque  ad  hune  diem.  Et  scio  ego 
Bernardus  de  Piniano  quod  tu  Guillelmus 
de  Montepessulo  dedisti  &  solvisti  mihi 
mille  solidos  Melgorienses  pro  querelis 
quas  adversus  te  faciebam,  pro  quibus 
mille  solidis  mandato  &  rogatu  meo  te 
constituisti  debitorem  Poncio  de  Rojano. 
— Et  ego  Guillelmus  de  Piniano  scio  quod 
dedisti  &  solvisti  mihi  alios  mille  solidos 
Melgorienses.  —  Praeterea  ego  Bernardus 
de  Piniano  &  ego  Guillelmus  de  Piniano 
&  ego  Raymundus  de  Piniano  fratres  pro- 
mittimus  &  jurejurando  firmamus  tibi 
Guillelmo  de  Montepessulo,  quod  aliquam 
personam  pro  guerra  in  manutenentia 
nostra  contra  te  non  accipiemus,  eo  ex- 
cepto  quod  si  comes  vel  comitissa  vel  Ray- 


An 
1 162 


mundus  Gaucelini  vel  Poncius  de  Bezano 
vel  Berengarius  de  Salve  vel  Bernardus  de 
Armazanicis  vel  Bertrandus  de  Torolla  per  Ed.orig. 
se  guerram  tibi  tecennt,  licebit  nobis  eos  col.  584. 
adjuvare.  Et  promittimus  &  convenimus 
tibi  Guillelmo  de  Montepessulo  quod  banc 
dictam  conventionem  &  finem  firmiter 
perpetuo  tenebimus,  &  contra  hanc  con- 
ventionem &  finem  nec  nos  nec  alius  arte 
nostra  vel  ingenio  veniemus.  Si  vero  forte 
contra  bas  conventiones  &  fines  venerimus 
&  guerram  tibi  vel  hominibus  vel  coadju- 
toribus tuis  faciendo  vel  damnum  vel  inju- 
riam  dando  tibi  vel  hominibus  vel  coad- 
jutoribus tuis  vel  venientibus  Montempes- 
sulanum  vel  discedentibus,  damus  tibi  & 
tuis  retornum  pro  pignore  in  toto  eo  quod 
habemus  in  castello  de  Piniano  &  ejus  ter- 
minio,  ita  quod  auctoritate  tua  sine  con- 
tradictione  nostra  nostrorumque  liceat  tibi 
&  tuis  accipere,  tenere  &  possidere  sine 
inquietudine  nostra  nostrorumque,  &  tam- 
diu  teneas  &  possideas  tu  vel  tui  &  reddi- 
tus  tuos  facias,  ita  quod  in  sortem  non 
computentur,  donec  totum  damnum  in  du- 
plum  &  injuria  cabalment  sit  restitutum  & 
restauratum.  Et  haec  omnia  sicut  scripta 
sunt  tenebimus  &  observabimus  perbonam 
fidem  &  sine  dolo,  &  sic  Deus  nos  adjuvet 
&  haec  quatuor  sancta  Dei  Evangelia  & 
istae  sanctae  reliquiae. —  Et  nos  milites  de 
Piniano  promittimus  &  convenimus  tibi 
Guillelmo  de  Montepessulo  &  tuis  quod 
Bernardus  &  Guillelmus  de  Piniano  fratres 
has  conventiones  &  fines  nostro  auxilio 
seu  ingenio  in  nullo  infringent  nec  pro 
eis  aliquis;  quod  si  forte  quocumque  modo 
infregerint,  totum  hoc  quod  habent  in 
castello  de  Piniano  &  ejus  terminio  juva- 
bimus  te  &  tuos  habere  &  tenere  secun- 
dum  praedictas  conventiones;  &  hoc  totum 
sicut  scriptum  est  tenebimus  &  observabi- 
mus, sic  Deus  nos  adjuvet  &  haec  sancta 
Dei  Evangelia.  —  Et  ego  Bernardus  comes 
de  Melgorio  &  ego  Beatrix  comitissa  ejus 
uxor  promittimus  &  convenimus  tibi  Guil- 
lelmo de  Montepessulo  &  tuis  quod  has 
praedictas  conventiones  &  fines  Bernardus 
de  Piniano  &  Guillelmus  de  Piniano  fra- 
tres vel  aliquis  pro  eis  non  infringent  arte 
vel  ingenio  nostro.  Si  vero  quocumque 
modo  infregerint,  eis  vel  eorum  coadjuto- 


An 
1 162 


I  261 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I2( 


ribus  auxilium  vel  consilium  in  guerra  fa-  Narboiiensis  &  ejus  successoris,  arbitrio 

cienda   seu  damno  vel   injuria  danda   tibi  &    judicio    cujus    juraverunt    se    staturos 

vel  tuis  vel  venientibus  Montempessulum  Bernardus    de    Piniano    &    Guillelmus   & 

aut  discedentibus  in  aliquo  nos  vel  castella  Raymundus   fratres.  S.   Bernardus  cornes, 

nostra  vel  villae  nostrae  vel  homines  nos-  Beatrix   comitissa.    Berengarius   de  Salve. 

tri  in  quantum  possibile  nobis  fuerit  non  Bernardus     de     Armazanicis.     Raimundus 

praestabimiis.   Si   autem    cum    rapina    seu  Gaucelini.  Poncius  de  Bezano.  Guillelmus 

injuria  seu  malefacto   illatis   tibi  vel  tuis  de  Mesoa.  Berengarius  de  Piniano.  Ber- 

aut  venientibus  Montempessulum  aut  dis-  trandus   Aldeberti.   Guillelmus   Aldeberti. 

cedentibus  mercatoribus  vel  aliis  ad  cas-  Petrus  Niger.  Guillelmus  Rainaldus.  Guil- 


tella  nostra  vel  villas  nostras  vel  ad  alla 
loca  nostra  ipsi  vel  coadjutores  eorum  per- 
venerint,  illud  &  personas  eorum  captas 
in  quantum  possibile  nobis  fuerit  retinebi- 


lelmus  de  Ballanicis.  Guillelmus  Poncius 
Bror.  Raimundus  de  Salviniaco.  S.  Atbran- 
dus.  Geraldus  Atbrandi.  Magister  Mauri- 
nus.  Poncius  de  Cinciaco.  Guillelmus  Pe- 


mus,  donec  tibi  vel  illis  qui  rapinam  vel  tri.  Raimundus  Lamberti.  Petrus  Olrici  de 
damnum  vel  injuriam  passi  fuerint  ex  in-  Narbona.  Guillelmi  de  Perona.  Stephanus 
tegro  &  sine  impensa  restituant.  Quod  si  Gaîfer.  Bernardus  de  Paleata.  Bernardus 
forte  facere  non  possemus,  fidèles  adjuto-  de  Prades.  Petrus  Blanc  rector.  Poncius 
res  &  petitores  tecum  &  sine  te  erimus  de  la  Veruna.  Petrus  Mercerius.  Poncius 
&  in  commonitione  tua  inde  stabimus,  GcrfeZ.  Bertrandus  c/e  Lcca^.  Guillelmus  de 
quousque  totum  absque  impensa  restitua-  Froriano.  Guillelmus  de  Cabestan.  Guillel- 
turj  &  quotiescumque  hoc  idem  fecerint,  mus  de  Aspiran.  Petrus  vêtus  de  Arciacio. 
fidèles  adjutores  secundum  praedictum  Guillelmus  de  Tortosa.  Guido  B.  de  Andu- 
modum  tibi  &  tuis  existemus.  Adhuc  pro-  sia.  Bertrandus  de  Sancto  Cosma  abbas 
mittimus  &  convenimus  tibi  &  tuis,  quod  Sancti  iEgidii.  Martinus  Gaita.  Geraldus 
si  praedictam  transactionem  &  finem  post  de  Monteferrario  &  alii  multi. 
primam  vicem  fregerint,  ulterius  retornum 
in  castella  vel  villas  vel  terras  nostras  in  ~~ 

quantum  poterimus  ipsi  vel  coadjutores 
eorum  non  habebunt.  Et  haec  omnia  sicut 
scripta  sunt  tenebimus  &  observabimus,  & 
sic  Deus  nos  adjuvet  &  haec  sancta  Dei 
Evangelia.  —  Et  quemadmodum  cornes  & 
comitissa  juraverunt  per  se,  observabo  ego 
Berengarius  de  Salve,  sic  Deus  me  adjuvet 
&  haec  sancta  Dei  Evangelia.  Et  ego  Ber- 
nardus de  Armazanicis  hoc  idem  obser- 
vabo, sic  Deus  me  adjuvet  &  haec  sancta 


65o. 


DXXXII 


An 
I  i6z 


Charte  du  roi  Louis  le  Jeune  en  faveur 
de  l'église  de  Lodève'. 

T   UDOVicus  Dei  gracia   Francorum   rex.    Éd.orig. 
'  t.  II, 

col.  587. 


Lno 


)tum  facimus  universis  tam  presen- 
tibus  quam  futuris  nos  litteras  inclitarum 
recordacionum  Ludovici  &  Philippi  quon- 
Dei  Evangelia.  Et  ego  Raimundus  Gauce-  dam  Francorum  regum  predecessorum 
lini  hoc  idem  observabo,  sic  Deus  me  ad-  nostrorum  nobis  pro  parte  dilecti  &  fidelis 
juvet  &  haec  sancta  Dei  Evangelia.  Et  ego  consiliarii  nostri  episcopi  Lodovensis  ex- 
Pontius  de   Bezano   hoc  idem   observabo,      hibitas  vidisse,  forman  que  sequitur  conti- 

Éd.orig.   sic   Deus   me  adjuvet  &  haec  sancta   Dei      nentes  : 

col!  583.    Evangelia.   Et   ego  Guillelmus   de   Mesoa  In  nomine  sancte  &  individue  Trinita- 

hoc  idem  observabo,  sic  Deus  me  adjuvet  tis,  amen.  Ego  Ludovicus  Dei  gracia  Fran- 
&  haec  sancta  Dei  Evangelia.  —  Sciendum  eorum  [rex]  dilecto  nostro  Gaucelino  re- 
autem  est  quod  si  ulterius  de  injuriis  ali-  verendo  Lodovensi  episcopo  &  cunctis 
qua  controversia  seu  discordia  oriretur  ejusdem  successoribus  in  perpetuum.  Vic- 
inter  Guillelmum  Montispessuli  &  Ber-  toriosi  reges  Francorum  predecessores  nos- 
nardum  de  Piniano  &  Guillelmum  &  Ray- 

mundum  fratres,  débet  diffiniri  &  deter-  •  Registre  du  Trésor  des  chartes  du  roi,  n.  199, 

minari   judicio    &   arbitrio   archiepiscopi      acte  407,  [{"'  248-249.J 


An 
1 162 


An 
I  i6z 


1263 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1264 


Éd.orig. 
t.  II, 

col.  588. 


tri  Dei  magnifîcenciam  peromnia  dilexisse  vel  pertiiienciis,  &  jus  prohibendi  facere 
&  Christum  Deum  aiite  mentis  ociilos  ha-  novas  forcias  in  toto  episcopatu  Lodovensi, 
buisse  manifeste  cognoscuntiir,  cujus  Ec-  facultatem  quoque  exigendi  fîdelitates  régi 
clesiam  totisviribus  exaltaverunt  &  ad  sub-  débitas  ac  potestatem  judiciariam  omnium 
stentacionem  servientium  indomoaltissima  causarum  tam  civillium  quam  criminalium 
précisa  omni  cupiditate  magnas  possessio-  seu  capitulium  (sic)  earumdemque  per  mi- 
nes elargiti  sunt  &  ea  que  juris  erant  nistros  execucionem  sub  pleno  fidejus- 
regii  ecclesiis  impendere  non  timuerunt.  sionis  districto,  sine  contradiccione  curie 
Nos  autem,  etsi  tanta  non  possimus  elar-  secularis,  &  insuper  minerias  tocius  epi- 
giri,  in  hoc  fiduciam  habemus  cujusdam  scopatus  Lodovensis  quecumque  jam  aperte 
digni  meriti  quia  nobis  placuit  majorum  vel  postmodum  aperiende  sunt,  que  regii 
nostrorum  donacione  ecclesias  Dei  ditatas  muneris  esse  dignoscuntur.  Quod  eciam 
esse,  &  quod  in  pace  sua  teneant  volu-  testimonio  scripture  nostre  &  sigilli  nostri 
mus  elaborare  &  ex  hiis  que  suppetunt  robore  comniuniri  precipimus  subtus  in- 
aliquid  aliquando  conferre.  Unde  notum  scripto  nominis  nostri  caractère.  Actum 
facimus  universis  tam  presentibus  quam  publice  Stampis,  anno  incarnati  Verbi 
futuris  quod  ecclesie  beati  martyris  Ge-  millesimo  C  LX°  II",  regni  vero  nostri 
nesii  &  episcopis  quicumque  ibi  sederint  XXVI,  astantibus  in  palacio  nostro  quorum 
&  tibi  presencialiter  Gaucelino  Lodovensi  siibtitulata  nomina  sunt  &  signa.  S.  comi- 
episcopo  concediiiîus  ac  nostri  privilegii  tis  Blesenciura  Teobaldi  dapiferi  nostri. 
auctoritate  conimunimus,  in  civitate  seu  S.  GuiJonis  buticularii.  S.  Mathei  came- 
villa  que  dicitur  Lodova  ecclesiam  que  est  rarii.  Constabulario  nullo.  Data  per  ma- 
constructa  in  honore  beati  Genesii  mar-  num  Hugonis  cancellarii  (locus  monogram- 
tyris  &  ipsam  eamdem  villam  cum  onini-  matis)  &  episcopi  Suessionis'.. 
bus  ad  prefatam  ecclesiam  pertinentibus  Nos  predecessorura  nostrorum  vestigia 
&  vicariam  ejusdem  ville  si  qua  est,  &  insequi  volentes,  litteras  preinsertas,  &c. 
licenciam  laciendi  in  eadem  villa  &  in  oin-  laudamus,  approbamus,  &c.   Datum   aput 


Dieppe,    in    mense    juUii,   anno  M°  CCCC° 
sexagesimo  quarto. 


nibus   ecclesie  Lodovensis   alodiis   turres, 

munitiones,    muros,   portarum   tuiciones, 

vallos,  castrum  de  Montebruno,  castrum 

de  Leras,  villam  de  Ripa,  villam  de  Pegar- 

rolas,  villam  de  Balmis  cum  podio,  villam 

de  Lauros,  castrum  de  Sobers,  castrum  de 

Soderia,  castrum  de  Parlagas,  forciam  de 

Planis,  forciam  de  Ulmeto,  podium  de  Cor- 

nilio,  podium  de  Giberto,  fortiam  de  Ani- 

zate,  forciam   Sancti  Johannis  de  Gurgite 

Nigro,   villam    Sancti   Johannis  de  Pleus, 

castrum  de  Elzeria,  castrum  de  Villatum  8c 

de  Bosco  &  Valetam,  castrum  de  Albaigna, 

castrum   de  Nizate,  castrum  de  Caux  cum       11    quam   Raymundus-Berengarii   comes 

territoriis  suis,  villam  de  Navas,  villarem      Barchinonae  cum  curia  sua  iuter  Hermen- 

Bardicum.    Inhibemus   eciam    ne    dux  vel      gardam  Narbonae  vicecomitissam  &  vice- 

comes   seu   alia  potestas   super  jaradictam      comitem  Trencavellum  super  quaerimoniis 

ecclesiam  autres  ejus  injustam  exaccionem       quas  inter  se  habebant  &  habere  ostende- 

exerceat  aut  domos  vel  bona  decendentis      bant  fecerunt.  Visis   scripturis  quas  inter 

episcopi  ocupet  vel  invadat.  Adhuc  eciam       se  nuper  ex  utraque  parte  fecerant  &  con- 

hujus    nostre    sanctionis    pagina   concedi-       cederant,  laudaverunt  quod  illae  scriptu- 

mus  tibi  prefato    episcopo    regalia    tocius 

episcopatus    Lodovensis,    scilicet    stratas,  '  Suit  un  diplôme  de  Philippe-Auguste  de  121  o, 

novas    forcias  &   precipue   illas  que  fiunt      publié  dans  le  GaZZm  CAnjtza/za,  t.  6,  c.  284.  [A.  M.] 

in  ecclesiis  vel  cimiteris  earumque  domibus  '  Cartulaire  de  Foix. 


65i.  —  DXXX 

Accord  entre  Ermengarde,  vicomtesse 
de  Narbonne,  (S*  Raymond-Trenca- 
velj  vicomte  de  Bé-^iers^, 

ttAEC    est    carta    concordiae    &   pacis, 


An 
I  162 


Éd.one. 

t.  11, 
coi.  385. 


An 
ii63 

3i  jan- 
vier. 


An 
ii63 


1265 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1266 


Éd.orig, 

t.  11. 
col.  S92. 

An 
n63 

Avant 
le  mois 
de  juin. 


rae   &  sacramentalia  firmiter  ab   utraque 

parte  tenerentur  & super  illam  scrip- 

turam  &  sacramentalia  jurare  fecerunt. 
Item  laudaverunt  &  mandaverunt  quod 
omne  augmentum  vel  usaticum  quodTren- 
cavellus,  postquam  ad  concordiam  &  sacra- 
mentale  venerit,  in  salinis  &  usaticis  & 
leddis  hominibus  terrae  jamdictae  Ermen- 
gardis  ullo  modo  creverat,  omnino  déci- 
dant. Similiter  laudaverunt  &  mandaverunt 
quod  si  Hermengardis  ullum  augmentum 
vel  usaticum  super  homines  Trencavelli 
ab  ipsa  hora  usque  modo,  décidant  & 
amodo  uUus  alio  ullum  augmentum  vel 
usaticum  nisi  quod  scriptum  est  augmen- 
tare  praesuniat.  Hujus  rei  sunt  testes  Guil- 
lelmus  Raymuudi  dapifer,  Arnaldus  de  Le- 
cio,  Rayniundus  de  Villa  de  Mulo,  Petrus 
de  Minerba,  Guillelmus  de  Pictavis,  Her- 
mengaudus  de  Leucata,  Guillelmus  Sancti 
Felicis,  Aimericiis  de  Barbairano,  Guillel- 
mus Pétri  de  Altpoll.  Facta  carta  concor- 
diae  pacis  anno  ab  Incarnatioue  dominica 
MCLXII,  II  kalendas  februarii,  régnante 
Lodovico  rege.  S.  Pétri  Aicardi  scribae  cu- 
riae  Barchinonis  comitis,  qui  hoc  scripsit. 


652.  —  DXXXVII 

Sermens  de  fidélité  prêtés  par  les 
chevaliers  de  Nimes  à  Raimond  Vj 
comte  de  Toulouse. 

I.  —  Ego  '  Petrus  Girardus  &  ego  Pe- 
trus Bernardus  Grataserp  &  ego  Guillelmus 
Fulco  &  ego  Poncius  de  Vedanobrio  &  ego 
Ugo  de  Cervaria  &  ego  Ramundus  Arvei  & 
ego  Guillelmus  de  Calmis  &  ego  Gaufridus 
Vitulus  &  ego  Raimundus  Arnaldus  &  ego 
Raimundus  Brunus  &  ego  Guillelmus  de 
Cortico  &  ego  Bernardus  de  Vacheriis  & 
ego  Bernardus  de  Clarenciaco  &  ego  Guil- 
lelmus de  Brodeto  &  ego  Guillelmus  de 
Villare  &  ego  Bernardus  de  Miglavo  &  ego 
Bertrandus  de  Arenis  &  ego  Raimundus  de 
Calmis  &  ego  Bernardus  de  Calmis  &  ego 
Bertrandus  Garcinus  &  ego  Ugo  de  Brasca 

'Trésor  des  chartes  du  roi,  Toulouse,  sac  20, 
n.  37.  [J.  329.] 


&  ego  Caulerius  &  ego  Guillelmus  Rai- 
mundus &  ego  Petrus  Aldebertus  &  ego 
Raimundus  Barbanus  &  ego  Bermundus  de 
Vedanobrio  &  ego  Petrus  Raimundus  de 
Dion  &  ego  Guillelmus  de  Turre  &  ego 
Portarades  Niger  &  ego  Bermundus  de 
Medenchis  &  ego  Geraldus  de  Clarenciaco 
&  ego  Bertrandus  de  Montemirato  &  ego 
Petrus  Provincialis  &  ego  Bernardus  Raino 
&  ego  Bertrandus  de  Anglada  &  ego  Petrus 
Berengarius  &  ego  Bertrandus  de  Vacheriis 
&  ego  Arnaldus  de  Campanis  JMarojoîs  ; 
nos  omnes  pariter  &  pari  voto  promitti- 
mus  tibi  Raymundo  duci  Narbone,  comiti 
Tolose,  marchioni  Provincie,  quod  ab  hac 
kalenda  junii  anni  Incarnacionis  Christi 
M'C'LXIII»  tibi  vel  tuis  guerram  non  fa- 
ciemus  ullo  tempore  nisi  cum  domino 
Nemausi  nec  pro  eo  donec  aetatis  XIIII 
annorum  fuerit  ipse  dominus  filius  Ber- 
nardi-Atonis,  sicut  diximus  nec  aliquis 
sive  aliqua  nostro  consilio  vel  volunta[teJ 
neque  ingenio  nec  de  Castro  Arenarum  nec 
de  Nemauso  permittemus  tibi  ab  aliquo 
guerram  fieri,  donec  predictus  filius  Ber- 
nardi-Atonis  xiiil  annorum  fuerit.  Iterum 
promittimus  tibi  &  tuis  quod  si  quis  vel  si 
qua  terram  tuam  auferret  vel  auferre  vel- 
let  a  Vidorle  usque  ad  Rodanum,  nos  per- 
petuo  bona  fide  &  absque  fraude  tibi  & 
tuis  adjutores  erimus  fidèles.  Et  ut  sicut 
superius  scriptum  est  absque  vicio  &  ma- 
chinacione  tibi  &  tuis  omnia  servemus 
tactis  sacrosanctis  Evangeliis  juramus.  — 
Ego  igitur  predictus  comes  Tolose  pro- 
mitto  vobis  omnibus  predictis  militibus 
castri  Arenarum  quod  ab  ipsa  kalenda  junii 
supradicta  de  omnibus  inhabitantibus  Ne- 
mausum  &  de  his  qui  in  futurum  inhabi- 
taverint  cum  posse  meo  fidèle  auxilium 
perpetuo  vobis  prestabo,  quicumque  ves- 
trum  vel  ipsorum  guerram  moveat  &  quan- 
documque  guerra  moveatur.  Et  si  qui  pre- 
dictorum  hominum  de  civitate  ipsa  exierit, 
neminem  eorum  in  aliquo  loco  terre  mee 
a  Vidorle  usque  ad  Rodanum  manutenebo 
nec  manutenere  faciam;  &  si  quis  infra 
jamdictos  terminos  in  terra  mea  eos  ma- 
nutenuerit,  pro  posse  meo  inde  fideliter 
vos  juvabo.  Et  ut  superius  scriptum  est 
omnia  que  promisi  fideliter  servem,  tactis 
sacrosanctis   Evangeliis    juro  &   juratores 


An 
II 63 


Éd.orio. 

t.  II.'' 

col.  5()3. 


An 
ii63 


1267 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1268 


An 
ii63 

juin. 


vobis  dono   Guillelmum  de  Sabrano,  Ge-  quam   te  occidam  iieque  capiam  nec  iillus 

raldum    Amiciim,  Lagetum,    Helesiardum  homo   aut    foeniina    par    meum    ingenium 

de  Ucecia,  Bernardum  Mascarouum,  Rai-  nec  per  meum  consilium,  &  jiiro  tibi  to- 

mundum  de  Saiicto  Privato.  tum  tuum  honorem   val  feudos   &  alodes 

sicut  modo  habes  &  tenes  aut  ullus  homo 
II.  —  Anno  '  dominice  Incarnacionis  aut  foemina  per  te,  seu  in  antea  acquires 
M^CLXIII",  in  mense  junio.  Ego  Raimun-  &  lucratus  fueris  meo  consilio  vel  meo  in- 
dus dux  Narbone,  cornes  Tolose,  marchio  genio,  &  ut  numquam  tibi  tuum  honorem 
Provincie,  omnibus  hec  audientibus,  no-  aufferam  nec  homo  nec  foemina  meo  con- 
tum  fieri  volo  quod  tibi  Petro  Gerardi  de  silio  vel  meo  ingenio  ;  &  si  homo  aut  foe- 
Arenis  debeo  quinque  milia  &  quingentos  mina  tibi  tuum  honorem  aufferret  aut  inde 
solidos  Mergoriensium  de  quibus  solvo  tibi  te  aufferret,  tibi  adjutor  ero  bona  fide  & 
M  solidos  de  ipso  debito  quod  in  proxima  sine  inganno,  excepto  Bernardo-Atoni  ne- 
festivitate  sancti  Andrée  mihi  reddere  de-  pote  tuo  &  exceptis  meis  hominibus;  & 
bebas.  Pro  residuis  vero  M'MMM  &  quin-  illos  tibi  ad  justitiam  habebo  ,  &  si  illos 
gentis  solidis  volo  &  concedo  ut  accipias  tibi  ad  justum  habere  non  potuero,  adju- 
unoquoque  anno  XII  marchas  argenti  de  vabo  te  de  eis  sine  inganno.  Sicut  superius 
quintale  &  corda  Sancti  Egidii,  &  insuper  est  dictum,  sic  ego  Raymundus  comes  To- 
quadringentos  solidos  Mergorienses  uno-  losanus  tibi  praefato  Raimundo  Trenca- 
quoque  anno,  quos  tibi  Bermundus  de  Uce-  velli  juro  &  tenebo.  Arnaldus  de  Clairano 
cia  de  pedagio  Vallis-Aquarie  reddere  de-  hoc  scripsit  apud  burgum  quod  vocatur 
bet.  Predictas  itaque  XII  argenti  marchas  Ulmos,  Vil-''  feria,  VI  idus  junii,  rege  Lo- 
annuas  &  ipsos  cccc  solidos  annuos  volo  dovico  régnante.  Testes  Bernardus  epi- 
ut  accipias  donec  predictos  quatuor  milia  scopus  Tolosanus  &  Guillermus  episcopus 
&  quingentos  solidos  sorte  thenus  ex  ipsis  Albiensis  &  Ugo  comes  Ructenensis  &  G. 
redditibus  perceptos  habeas  tu  vel  tui.  Ac-  de  Montepessulano  &  Hermengardis  vice- 


tum  est  hoc  anno  &  mense  quo  supra,  in 
presencia  Pontii  Rainoardi,  Raimundi  de 
Vedanobrio,  Guillelmi  de  Brodeto,  Porta- 
florem,  Guillelmi  de  Villare,  Pétri  Ber- 
nard!   Grataserp ,  Bernardi    de    Vaqueriis. 


comitissa   Narbonae   &    Sicardus   de  Lau- 

raco  &  Ugo  Escafre  &  Rogerius-Bernardi, 

comes    de   Fuxo    &    Bermundus  Uticensis 

&  G.  de   Sabrano  &  Ugo  de  Baucio  &  Be- 

rengarius  de  Biterri  &  Guillermus  Arnaldi 

&  Isarnus  Jordani  &   Isarnus  de  Durna  & 

G.  de  Sancto   Felice    &    Petrus  de  Tala- 

rio    &    Gaucerannus    de    Capitestagno    & 

B.  Pelapulli   &   G.  de   Durbano   &  R,  de 

Termino  &  G.   de  Redorta  &  Petrus  Ge- 

Traités  de  paix  entre  Raîmond,  comte      rardi  de  Nemauso  &   Gausbertus   de  Fu- 

de  Toulouse f  6*  le  vicomte  Raimond- 

Trencavel. 

I.  —  Anno'mclxiii  Incarnationis  do- 
minicae,   in    nomine   Domiiii.   Ego   Ray- 


653. 


DXXXVIII 


mello.  Omne  hoc  est  factum  jussu  domni 
R.  comitis  Tholosani. 

II.  —  Anno' MCLXIII  Incarnationis  do- 
minicae,  I*  feria,  V  idus  junias,  rege  Lodo- 


mundus   dux  Narbonae,  comes  Tholosae,      vico    régnante.  Notum   sit,   &c.  quod   ego 


marchio  Provinciae,  juro  tibi  Raimundo 
Trencavel  filio  Bernardi-Atonis  atque  Cae- 
ciliae  vitam  tuam  atque  membra  &  num- 


'  Trésor  des  chartes  du  roi,  Toulouse,  sac  9, 
n.  z.  [J.  3i8.] 

'  Archives  du  château  de  Folx,  caisse  1 5,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.   167,  £°  292. 


Raimundus  dux  Narbonae,  comes  Tolosa- 
nus, marchio  Provinciae,  filius  Ildefonsi, 
tibi  Raymundo  Trencavelli  fîlio  Bernardi- 
Atonis  consilio  meorum  hominum  atque 
tuorum  reddo  &  emendo  III  M  marchas 
argenti  quas  habui  a  te  pro  redemptione 
tuae  captionis,   ex  quibus   tribus  millibus 

'  Archives  du  château  de  Foix,  caisse  j5. 


An 
ii63 


An 
Il  63 

9  juin. 


An 
ii63 


I  2 


69 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1270 


Éd.oric. 

t.  11. 
col.  594. 


An 
ii63 
Q  juin. 


marchis  mea  propria  voluntate  bona  fide  hominibus  &  foeminabus,  in  feudis  &  fe- 
&  sine  inganno  ego  Raymundus  praedic-  dalibus,  in  terris  &  vineis,  in  boschis,  in 
tus  comes  Tolosanus  tibi  Raymundo  Tren-  aquis,  in  pratis  &  pascuis,  in  exitibus  8c 
cavelli  &  Rogerio  filio  tuo  omnique  vestrae  redditibus,  in  censibus  &  usaticis,  in  do- 
posteritati  obligo  &  jure  pignoris  trado  minicaturis  &  albergis,  in  firniantiis  & 
pro  M  marchis  argent!  fini  omne  jus  &  do-  justiciis,  in  heremo  &  condirecto.  Adhuc 
minationem  quam  habeo  &  habere  debeo  etiam  cum  praescripto  Castroveteri  &  cum 
vel  aliquis  homo  vel  foemina  a  me  vel  per  tribus  illis  forciis  praescriptis  &  omni  ho- 
me habet  &  possidet  in  Castro  quod  dicitur  nore  praescripto  ipsis  pertinent!  obligo 
Lunas  &  in  suis  terminis  &  in  omni  terra  vobis  omne  jus  &  dominationem,  quain  ha- 
Lunatensi,  ita  scilicet  ut  habeatis  &  pos-  beo  in  civitate  &  burgo  de  Albia  vel  ali- 
sideatis  praedictum  pignus,  quousque  ego  quis  homo  aut  foemina  a  me  &  per  me 
vel  successores  mei  vobis  vel  vestris  suc  •  habet  &  possidet  in  praedicta  civitate  & 
cessoribus  praescriptas  M  marchas  argenti  burgo,  excepta  pace  quam  mihi  retineo  & 
fini  reddamus  sine  vestro  inganno.  Et  pro-  in  hoc  pignore  non  mitto.  Ita  scilicet  vo- 
mitto  quod  de  hoc  pignore  vos  non  deci-  bis  &  vestris  praedictum  pignus  obligo 
piam  nec  decipere  faciam  &  quidquid  successoribus,  ut  tamdiu  ipsum  habeatis  & 
praedicti  honoris  tu  Raymunde  Trenca-  teneatis  donec  il  M  marchas  argenti  fini 
velli  &  successores  tui  accipietis  non  com-  ego  vel  successores  mei  vobis  &  successo- 
putabitur  vobis  in  sortem.  Istius  rei  est  ribus  vestris  sine  vestro  inganno  redda- 
testis,  &c.  {ut  supra).  mus.  Et  promitto   ut  de  hoc  pignore  vos 

vel  successores  vestros  non  decipiam  vel 

III.  —  Anno  '    M  C  LXiii    Incarnationis  decipi  faciam.  Et  quidquid  praedicti  ho- 

dominicae,  i^  feria,  v  idus  juuii,  rege  Lo-  noris  acceperitis  non  computabitur  vobis 

dovico  régnante.   Notum  sit,  &c.  quod  ego  in  sortem.   Hujus  rei  est  testis  Bernardus 

Raymundus  comes  Tolosanus,  dux  Narbo-  episcopus  Tolosanus,  Rogerius-Bernardi 

nae,  marchio  Provinciae,  filius  Ildefonsi,  comes  de  Fuxo,  Gaucerandus   de  Capite- 


tibi  Raymundo  Trencavelli  filio  Bernardi- 
Atonis  consilio  meorum  hominum  atque 
tuorum  reddo  &  emendo  lii  M.  marchas 
argenti.  Mea  propria  voluntate,  sine  in- 
ganno, bona  fide  ego  praedictus  Raymun- 
dus comes  Tolosanus  tibi  Raymundo  Tren- 
cavelli &  Rogerio  filio  tuo  omnique  tuae 


stagno,  Raymundus  de  Termino,  Guilhel- 
mus  de  Redorta,  &c.  Arnaldus  de  Clairano 
haec  scripsit  apud  burgum  qui  dicitur  Ul- 
mis,  jussu  Raymundi  comitis  Tolosani,  die 
VII,  anno  quo  supra. 

IV.    —   Anno'    incarnat!    Jesu    Christ! 


posteritati  obligo  &  jure  pignoris  trado  pro  mclxiii,  régnante  Lodovico  rege  Fran- 

duabus  millibus  marchis  argenti  fini  omne  corum  ,  in  mense  junio.  Ego  Raymundus, 

jus  &  dominationem  quam  habeo  &  habere  dux  Narbonensis,  comes  Tolosae,  marchio 

debeo  &  comes  Tolosanus  habere  débet  vel  Provinciae,  filius  Ildefonsi  comitis  &  Fai- 

aliquis  homo  vel  foemina  per  me  habet  &  ditae,  dono  atque  concedo  tibi  Raymundo 

possidet  in  Castroveteri  &  in  omni  honore  Trencavelli  filio  Bernardi-Atonis  &  Cae- 

ad  ipsum  castrum  pertinente,  excepto  cas-  ciliae  &  filio  tuo  Rogerio,  ut  si  de  castellis 

tro  Saivcti  Marcelli  &  Castro  quod  dicitur  tuis  vel  de  villis  vel   homines   tui   pacem 

Sestairol  cwm  omnibus  honoribus  ipsi  per-  quam  ego  in  Tolosae  &  in  Albiae  episco- 

tinentibus.  Praedictum  Castrumvetus  cum  patu  mittam  infregerint,  scilicet  spatium 

omni  honore   sibi  pertinent!  &  cum  Ter-  xL»   dierum    quod    ab    eis     non   requiram 


ciacho,  Abiracho  &  Marchiaco  obligo  vo- 
bis sicut  superi'us  dictum  est  &  totum  jus 
quod  habeo  vel  aliquis  a  me  vel  per  me 
habet  in   militibus    praedicti   honoris,   in 


donec  te  per  me  vel  per  nuncium  meum 
inquiram.  Et  si  ipsi  inter  praedictum  spa- 
tium XL^  dierum  per  te  emendare  volue- 
rint,  ego  accipiam  ',  si  vero  per  te  emen- 


An 
ii63 


An 
11 63 


'Archives    du     château     de    Foix,    cartulaire,  'Archives    du    château     de    Foix ,    cartulaire, 

caisse   i5.  caisse   i5. 


An 
ii63 


Éd.orig. 
t.  H, 

col.  595. 


I27I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1272 


(lare  noluerint,  ego  bona  fide  sicut  ab  aliis  ejusdem    Galardae    ad     rem    praescriptam 

de  Tolosano  vel  de  Albiensi  episcopatu  ab  excuciendam  venerunt  in  manu  domni  R. 

eis  requiram.  Et  hanc  conventionem  facio  Trencavelli    Carcassonae    vicecomitis,    8c 

tibi  &  tuae  posteritati.  Actum  hoc  anno  &  constituto    illis    die    placitandi    venerunt 

mense  quo  supra,  apud  Ulmos,  in  ecclesia  Carcassonae  in  curiam  episcopi,  quos  ipse 

Sancti    Stephani,    in    praesentia   Tolosani  R.   Trencavellus    duxit     ut     res     praeno- 

episcopi  scilicet  Bernardi  &  Guillelmi  Al-  minata    firmius    haberetur,    ubi    interfuit 

biensis  episcopi,  Ugonis  Ruthenensis  comi-  dominus  Poncius  episcopus  Carcassonnae 

tis,  Guillelmi  Montispessuli,  Hermengar-  &   Hermengardis    vicecomitissa  Narbonae 

dis  vicecomitissae  Narboiiensis,  Bermundi  &  Rogerius  Bernardi    cornes   de   Fuxo   & 

de   Ucecia,  Ugonis   de   Baucio,  Guilhelmi  multi     alii     nobiles    viri ,    qui     autoritate 

de   Sabrano,    Pétri    Giraldi    de    Nemauso,  domni  R.  Trencavelli  &  voluntate  Galar- 

Bernardi   de    Nodero,   Raymundi  de   Val-  dae  &  filiorum  ejus  &  Guillermi  Pétri  de 

laugues,  Raymundi  de   Calmis,  Pontii  de  Vilarzello  quamvis  ad  rectum   esset  para- 

Calmis,  Sicardi  de  Lauraco,  Gausberti  de  tus  de  controversia  antedicta  finem   locuti 

Fumello,  Gauberti  de  Castellonovo,  Gui-  sunt,  imo  &  fecerunt  qui  talis  est.  Ego  Ga- 

Ihermi   de  Sancto  Felice,   Guilhermi  Ar-  larda  &  filii  mei  gratis  &  bona  fide  d.imit- 

naldi  Gaucerandi,  Pétri  de   Monteacuto,  timus  &  solvimus  in  omnibus  modis,  diffi- 

Petri    Raymundi    de    Altopullo,    Pétri    de  nimus   tibi  Guillermo   Pétri   de  Vilarzello 

Vilare,  Berengarii   de  Biterris,  Guilhelmi  fratri  meo   &  infantibus  tuis  totique  illo- 

de   Durban,    Raymundi    de  Durban,  Ray-  rum  posteritate  omne  hoc  quod  hucusque 

mundi  de  Malafelgueira,  Bernardi-Atonis  clamavimus  tibi  in  omni  honore,  qui  fuit 

de  Castellonovo,  Isarni   Jordani,  Jordani  Guillermi  Pétri  patris    mei  &  Pétri  Ber- 

fratris  ejus ,  Guilhelmi  de  Peictavo,  Pétri  nardi  avunculi  mei  ubicumque  sit  in  Vilar- 

de    Menerba,    Ugo    Escafredi,    Raymundi  zello  &  Aladerno  &  eorum   terminis  &  in 

de    Castris,  Bernardi   Pelapol.    Lodovicus  aliis  omnibus  locis  ad -dominationem  illo- 


Éd.orig, 

t.  II, 
col.  597. 


An 
ii63 

20  sep- 
tembre. 


scripsit. 


654.  —  DXLI 
Actes  divers. 


rum  castrorum  pertinentibus,  ita  ut  aniodo 
vos  &  posteri  vestri  totum  sicut  superius 
dictum  est  absque  ulla  observatione  nostra 
omnique  propinquorum  nostrorum  habea- 
tis  &  teneatis  &  ad  faciendum  ex  eo  ad 
plénum  omnem  voluntatem  vestram  in 
perpetuum  faciatis,  &  cognoscimus  quia 
propter  hanc  solutionem  &  finem  donas 
\,  —  Diu'  controversia  fuerat  inter  nobis  quingentos  solidos  Melgorienses,  & 
Guillelmum  Pétri  de  Vilarcello  &  Galar-  Hermengardis  vicecomitissa  Narbonae  per 
dam  de  Fanojove  illius  sororem,  eo  quod  eundem  finem  tribuit  nobis  centum  solidos 
ipsa  Galarda  desiderabat  partem  totius  ejusdem  monetae.  Sicut  superius  describi- 
honoris  qui  fuit  Guillermi  Pétri  patris  sui  tur,  sic  ego  Galarda  praenominata  &  nos 
&  Pétri  Bernardi  avunculi  sui,  ubicum-  praescripti  filii  ejus  solutionem  praefatam 
que  honor  ille  esset  in  Vilarzello  &  in  &  finem  laudamus  &  affirmamus  esse  ratam 
terminiis  ejus  &  in  Aladerno  &  in  termi-  in  perpetuum  &  illam  non  removebimus 
niis  ejus  &  in  omnibus  aliis  locis  domi-  nec  removeri  faciemus  per  haec  sancta 
nationi  illorum  duorum  castrorum  per-  quatuor  Evangelia,  &  dono  tibi  Guillermo 
tinentibus,  &  ideo  Guillermus  Pétri  de  Pétri  de  Vilarzello  omnique  tuae  poste- 
Vilarzello  praescriptus  &  Galarda  soror  ritati  fidejussorem,  deffensorem  &  adjuto- 
illius  &  Guillermus  Isarni  &  Guillermus  rem  dominum  R.  Trencavelli  vicecomitem 
Pétri  &  Heliscasar  &  Bernardus  Isarni  filii      &  Rogerium  illius  filium,  &  dimittimus  at- 

que  diffinimus   omne  hoc  quod  hucusque 

■Archives    du    château    de    Foix,    cartulaire,      clamavimus  vobis   &   requisivimus  in  toto 

caisse  i5,  &  copie  dans  la  collection  Doat,  à  la      honore,  quem  hodie  habetis  &  tenetis  per 

Ribliothèque  nationale,  v.  167,  i°  25o.  pignus  a  Petro  Rogerii  de  Cabare'^  &  Ber- 


An 
ii63 


An 
ii63 


1273 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1274 


nardo -fratre  tuo  in  Vilarzello  &  in  omni-  rantiiim.  Et  haiic  donationem  facio  in  ré- 
bus aliis  locis.  Solutio  praescripta  &  finis  missione  peccatorum  meorum  &  parentum 
fuit  facta  in  praesentia  donini  P.  de  Bru-  meorum.  Et  si  aliqua  persona  hominum  vel 
gali  Carcassonae  episcopi  in  sua  lapidea  feminae  vobis  praedictis  vel  vestris  succes- 
salasatis  noviter  facta,  praesente  &  jubcnte  soribus  de  omni  honore  praedicto  aliquid 
domno  R.  Trencavello  vicecomite.  Cujus  amparaverit  vel  abstulerit,  ego  praedicta 
finis  est  testis  Rogerius  Bernardi  cornes  Ermeniardis  &  omnes  mei  successores  eri- 
Fuxensis  &  Hermengardis  vicecomitissa  mus  inde  vobis  vestrisque  successoribus 
Narbonae  &  Ugo-  Escafredi  &  Raimundus  manutensores  &  defensores  in  perpetuum. 
de  Duno  &  Bernardus  Raimundi  frater  Hujus  rei  sunt  testes  évidentes  quorum 
ejus  &  Bernardus  Pilapulli  &  Petrus  de  nomina  ipsis  viventibus  hic  sunt  scripta, 
Vilario,  vicarius  Redensis,  &  Guillermus  Arnaldus  de  Monteescot,  niagister  miliciae, 
de  Aniorto   &  Miro  de  Tonencs.  Quorum  Gaucelinus  de  Azilano,  magister  Hospita- 


omnium  jussu  &  Galardae  praescriptae  & 
filiorum  ejus  Arnaldus  de  Clairano  scrip- 
sit  hoc  Vii^  feria,  Xii  kalendas  octobris, 
rege  Lodovico  régnante,  anno  M  C  LXili 
Incarnationis  dominicae. 

II.  —  In  anno  dominicae"  Nativitatis 
MCLXIII,  VI  nonas  octobris,  régnante 
Lodoyco  rege,  scripta  fuit  haec  carta  quam 
octobre,  domina  Ermeniardis  vicecomitissa  Narbo- 
nensis  fecit  ecclesiae  Sanctae  Mariae  de 
Quadraginta.  Ego  igitur  praedicta  Erme- 
niardis per  me  &  per  omnes  meos  succes- 
sores in  perpetuum  dono,  laudo,  affirmo 
praedictae  ecclesiae  Sanctae  Mariae  &  tibi 


An 
ii63 


lis  Hyerusalem,  Petrus  de  Minerba  vice- 
comes,  Petrus  Raimundi  de  Narbona  vica- 
rius, Guillelmus  de  Durbanno,  Guillelmus 
de  PeiteuSj  Bremundus  de  Sejano,  Beren- 
garius  de  Ovelano.  A  predicta  domina 
Ermeniardi  vicecomitissa  &  ab  omnibus 
praedictis  testibus  rogatus  Guillelmus  de 
Serignano ,  succentor  ecclesiae  Capiti- 
stagni,  scripsit. 


655.  —  DXXXIX 


Petroabbati  ejusdem  ecclesiae  &  successo-      Hommage  rendu  par  les  seigneurs  de 

Termes  au  vicomte  Raimond-Tren- 
caveV , 

DE  ista  hora  in  antea  ego  Raymundus  & 
ego  Guillelmus  de  Termino  filii  Es- 
triae  &  ego  Petrus  Olivarii  filius  Adalmus 
non  decebren  te  Raymundum  Trencavel 
filium  Caeciliae  vicecomitissae  neque  Ro- 
gerium  filium  tuum  de  castello  quod  vo- 
catur  Durfort,  &c.  Testes  Bernardus  de 
Kocafort,  Bernardus  Raymundi  de  Cane- 


ribus  tui?  &  omnibus  ibidem  Deo  servien- 
tibus  totum  quidquid  vos  acquisistis  aut 
ecclesiae  vestrae  datum  fuit  a  Poncia  de 
Coemeraco  &  marito  ejus  Bernardo  de  Mo- 
leriis,  scilicet  medietatem  ipsius  castri  de 
Coemeraco  cum  omnibus  suis  pertinentiis 
&  omni  dominatu  ad  praedictam  medie- 
tatem pertinente  &  quidquid  in  territorio 
ejusdem  castri  acquirere  in  futurum  pote- 
ritis,  excepto  corpore  ipsius  castri,  retento 
mihi  Ermenardi  &  omnibus  successoribus 


An 
ii63 


An 
Il  63 

\'^  no- 
vembre. 


meis  in  praedicta  medietate  potestativo  &  suspenso,  Petrus  Raymundus  de  Alarico  & 

alberga,  quam  albergam  dominus  Narbonae  Arnaldus  de  Carcassona  &  Guillelmus  Ste- 

habere  débet  in  toto  castrp  scilicet  decem  phani    &    Aymericus    junior    de    Barbai- 

militum  annis  singulis,  &  retentis  simili-  rano,  &c.  In  praesentia  quorum   &  mul- 

ter  justitiis,  quae  ad  potestatem  pertinent,  torum    aliorum    istud     sacramentum    fuit 

&  similiter  retenta   mihi  &  successoribus  factum  in  majori  sala  palatii  Carcassensis. 

meis  expeditione  seu  cavalgada  in  toto  cas-  Arnaldus  de  Clairano  hoc  scripsit  jussione 

tro  &  omnium  hominum   ibidem  coramo-  Raymundi  de  Termino  praescripti  filii  Es- 

triae,  iv^  feria,  kalendas  novembris^  anno 

MCLXIII. 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Quarante,  &  copie  dans 
la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
T.  58,  f°  i38. 


'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 


An 
ii63 


1275 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1276 


An 
ii63 

4  no- 
vembre. 


Juro  ego  Raymundus  &  ego  Guillermus  per  vim  &  potentiam  facta  ;  &  Judicavit  ut 
de  Termino  filii  Estriae  &  ego  Petrus  Oli-  Isarnus  Jordani  &  frater  ejus  &  nepotes 
varius  filius  Guillermi  &  y4Ja/mu5  tibi  Ray-  eorum  habeant  partem  tertiam  in  Castro 
mundo  Trencavello  filio  Caeciliae  &  Ro-  Montisregalis,  videlicet  in  mota  superio- 
gerio  filio  tuo  &  Saurae  comitissae  castrum  ris  cincti  &  in  firmantiis  &  justitiis  & 
de  Termino  &  forcias  qiiae  ibi  hodie  sunt,  leddis  &  in  omnibus  aliis  rébus,  quae  ad 
&  quod  non  vobis  aufïeremus,  &c.  Haec  dominationem  seu  potestationem  praedicti 
acta  sunt  anno  Incarnationis  dominicae  castri  modo  pertinent  vel  in  futurum  per- 
MCLXIII.  Hujus  rei  sunt  testes  domina  tinebunt.  —  Et  si  Ugo  Escafredi  vel  fratres 
Ermengardis  vicecomitissa  Narbonae  &  ejus,  absente  Isarno  Jordani  &  fratre  ejus 
Petrus  de  Minerba  &  Petrus  Raymundi  de  &  nepotibus  eorum,  firmantias  acceperint, 
Altopullo  &  Aymericus  de  Barbairano  &  aut  Isarnus  Jordani  &  frater  ejus  seu  ne- 
Petrus  de  Vilario  &  Petrus  Raymundus  de  potes  eorum  firmantias  acceperint,  absente 
Alarïc  Si  Bernardus  Raymundi  de  Cane-  Ugone  Escafredi  &  fratribus  suis,firman- 
suspenso.  tiae  illae  redeant  in  potestatem  eorum  pro 

partibus  superius  dictis.  Si  vero  praesentes 

fuerint,  simul  firmantias  accipiant  &  nul- 

lus  eorum  possit  remitt.ere  partem  alterius. 

656.   —  DXL  —  Similiter  per    sententiam    diffinivit   ut 

Isarnus  Jordani  &  frater  ejus  &  nepotes 
eorum  habeant  tertiam  partem  in  tota  iila 
adquisitione  quam  Ugo  Escafredi  &  frater 
ejus  fecerunt  in  loco  ubi  solebat  esse  cas- 
trum de  Villalleguto  &  in  prato  de  Garuela. 
Et  istam  tertiam  partem  &  illam  quam 
habent  in  Castro  Montisregalis,  sicut  su- 
perius determinatum    est,  habeat   Isarnus 


Plaids    tenus    à    Carcassonne   par    le 
vicomte  Raimond-Trencavel. 

I.  —  Anno'  mclxiii  Incarnationis  do- 
minicae, II*  feria,  Il  nonis  novembris,  rege 
Lodovico  régnante.  Haec  est  carta  judicii 
quod  dédit  dominus  Raymundus  Trenca- 


velli  proconsul   Biterrensis   de  controver-  Jordani    &  frater    ejus    &   nepotes  eorum 

siis,  quae  erant  inter  Ugonem  Escafredi  &  in  feudum  honorifice  ab  Hugone  Escafre 

fratres  &  Isarnum  Jordani  &  fratrem  illius  &  fratribus  ejus,  ita  ut  unus  eorum  faciat 

&  nepotes  eorum,  filios  scilicet  Ugonis  de  terminium  Ugoni  Escafredi  vel  uni  de  fra- 

Saxaco,  de  Castro  Montisregalis  &  de  cas-  tribus  suis.  —  Item  dominus  Raymundus 

tro  de  Saxaco,  de  quibus  quaerimoniis  in  Trencavelli    cum    praedictis    assessoribus 

manu  domini  Raymundi  Trencavelli  se  fir-  judicavit,  ut  ab  omni  illa  petitione  quam 


Éd.orig. 

t.  II, 
col,  596. 


maverant.  Qui  auditis  &  diligenter  hinc 
inde  inquisitis  allegationibus,  post  multas 
testium  productiones,  praestito  etiam  sa- 
cramento  calumniae,  assidentibus  sibi  Pon- 
tio  Carcassonae  episcopo  &  vicariis  suis 
Guilhelmo  scilicet  de  Sancto  Felice  &  Pe- 
tro  de  Vilario  &  Bernardo  Pilapulli  & 
Pontio  Ferol  &  Petro  Raymundi  de  Alto- 
pullo &  magistro  Marchisio  &  magistro 
Maurino,  in  hune  modum  diffinitivam  de- 
dit  sententiam  :  —  Ut  finis  seu  transactio 
quam  Ugo  Escafredi  &  pater  ejus  cum  pâ- 
tre Isarni  Jordani  tempore  destructionis 
Montisregalis  fecerant  non  valeat  utpote 

'  Château  de  Foix,  caisse  22,  &  copie  dans  la 
collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale, 
V.  167,  f°  267. 


in  Castro  de  Saxaco  &  suis  terminis  Ugo 
Escafredi  &  fratres  ejus  faciebant  &  facere 
poterant  ex  toto  caderent  in  perpetuum, 
eo  quod  Ugo  Escafre  &  fratres  in  eorum  do- 
mino R. Trencavelli  &  assessoribus  suis  illi 
petitioni  renuntiaverunt.  —  Similiter  ju- 
dicatum  fuit  quod  Isarnus  Jordani  &  frater 
ejus  &  nepotes  eorum  de  Castro  Montis- 
regalis possint  facere  guerram  cuicumque 
voluerint,  excepto  domino  Carcassonae  & 
Ugoni  Escaffre  &  fratribus  suis  &  ut  mili- 
tes de  eodem  Castro  debeant  eos  adjuvare 
contra  omnes  homines  quibus  vellent  fa- 
cere justitiam,  excepto  domino  Carcasso- 
nae &  Ugone  Escafre  &  fratribus  suis.  — 
Hoc  judicium,  sicut  suprascriptum  est,'ego 
Isarnus  Jordani  &  ego  Jordanus  &  nos  fra- 
tres Ugo  de  Saxaco  &  Bertrandus  &  ego  Ugo 


An 
ii63 


.„J 


An 
ii63 


1277 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1278 


Escafre  &  ego  Aimericus   &    ego   Isarnus  barrianorum  &  medietatem  militum  &  do- 

tenebimus  &  observabimus  bona   fide,  &  moruni  eoruni.  Fuit   iterum    cognitum  ut 

numquam  contra  hoc  inf'ringendum  venie-  R.  de  Termino  &  G.  frater  ejus  habeant  & 

mus  nos  vel  aliquisarte  vel  ingenio  nostro,  possideant  dcmos  suas  de  ipso  Castro  sicut 

salva  fidelitate  domini  Raymundi  Trenca-  hodie   habent   &   tenent,  &   habeat   unus-r 

velli  &  Rogerii  filii  sui  &  ejus  successoris  quisque  licentiam  aedificandi  in  sua  parte, 

qui  dominus  Carcassonae  fuerit,  &c.  ita    tamen    ut     turris    habeat    plenariam 

Nos    milites    Montisregalis    Pontius    de  dominationem  &  potestativum  in  doniibus 

Villanova  &  Isarnus  &  B.  de  Villanova  &  eorum,  &  paries  qui  est  inter  R.  de  Ter- 

Rogerius  de  Villanova   &  G.  de  Rocca  &  mino  &  G.  fiât  eis  communis  ad  sua  aedi- 

B.  de  Vîllalegud  &  Guilhermus  de  M.afai-  ficia  ibi  ponenda,  quem   parietem  faciant 

rolas ,  Ugo  de  Romeg-oj,  Petrus  Bernardi,  simul  &  possideant.   —   Item   fuit  dictum 

P.  Raimundi  de  Villatraver,  Ainardus,  Ri-  ut  Raymundus  de  Terminio  &  Guillelmus 

galdus,    Bertrandus    de    Villatraver,   B.    &  frater  ejus  faciant  ecclesiam  novam  in  bar- 

Petrus  de  Ar'{encs  junior,  mandato  U.  Es-  rio  de  Terminio  a  primo  Pentecostes  usque 


An 
ii63 

12  dé- 
cembre. 


ad  unum  annum,  in  qua  construenda ,  si 
quid  necessarium  erit,  post  expensas  po- 
puli  mittat  Raymundus  de  Termino  duas 
partes  &  Guillermus  tertiam,  &  locus 
ecclesiae  veteris  de  Castro  sit  G.  de  Ter- 
mino. —  Similiter  de  omni  honore  Castro 


cafre,  &c.  juramus  quod  si  aliquis  prae- 
dictorum  dominorum  hoc  infregerit,  alii 
fidèles  adjutores  simus. 

II.  —  Anno  MCLXIII'  Incarnationis  do- 
minicae,  V  feria,  il  idus  decembris,  rege 

Lodovico   régnante,  civitati   quae   dicitur  &    dominationi    illius    pertinenti    habeat 

Carcassonae  R.  proconsul  de  Biterris  do-  Raymundus  de  Termino  duas  partes  &  W. 

minante.  Omnibus    hominibus   tam    prae-  tertiam ,  exceptis  militibus  &  feudis  mili- 

sentibus  quam  futuris  sit  manifestum  con-  taribus   &    excepto    Castro    de   Durfort    & 

troversiam    fuisse    inter    Raimundum    de  Castro  de  Carcassona  &  villa  quae  dicitur 

Terminio  &  Guillermum  fratrem  ejus  de  Archas,  quam  villam  &  castra  &  milites  & 

Castro  de   Terminio   &    omni  honore   illi  feudos  militum  habeant  per  medietatem. — 

Castro    &    dominationi    illius    pertinenti.  Simili  modo  de  honore  paterno  habeat  R. 

&  de  omni    honore  qui  eis  ex  parte  pa-  de  Terminio  duas  partes  &  W.  tertiam,  & 


tris  eorum  accedebat  ubicumque  sit.  De 
qua  controversia  firmaverunt  se  in  manu 
domni  R.  Trencavelli  vicecomitis  Biter- 
rensis,  qui  vocatis  ad  se  assessoribus  scili- 
cet  domno  Pontio  Carcassonae  episcopo  & 
duobus  vicariis  suis  G.  de  Sancto  Felice  & 


milites  &  feudos  militares,  si  fuerint,  ha- 
beant per  medietatem  ;  vineas  &  ortos,  quae 
hodie  R.  deTermino  &  G.  habent  &  tenent 
habeant  &  teneant  eodem  modo  omni  tem- 
pore.  —  Rursus  fuit  dictum  ut  R.  de  Ter- 
mino habeat  talem  Raimundum  de  Duno  & 


P.  de  Vilario  &  U.  Escafre  &  G.  de  Durban      uxorem  illius  ut  nihil  requirant  in  medie- 


&  P.  Raimundi  de  Altopullo  &  magistro 
Maurino  &  magistro  Hauberto,  &  auditis 
utriusque  partis  rationibus  &  facto  ca- 
lumniae  sacramento,  voluntate  &  consensu 
illorum  in  hune  modum  amicabilis  com- 
positio  atrique  parti  ante  cognita  inter 
eos  est  facta.  —  Raymundus  de  Terminio 
&Bernardus  de  Monteeschivo,  Ritsovendis 


tate  villae  de  Archas,  quod  nisi  fecerit  det 
R.  G.  fratri  suo  scambium  sine  inganno 
arbitrio  bonorum  hominum  in  terram  Ter- 
minensem.  Si  vero  a  primo  Penteçosten 
usque  ad  unum  annum  post  excambium  da- 
tum  poterit  habere  talem  R.  de  Duno  & 
uxorem  illius,  ut  nihil  exigantin  medietate 
villae  de  Archas,  recuperet  R.  de  Termino 


uxor  illius  habeant  &  possideant  duas  par-  excambium,  sin  autem,  excambium  in  per- 
tes turris  de  Terminio  &  barrii  &  barria-  petuo  illud  maneat  firmum.  —  Has  praedic- 
norum  illius  castri  &  de  militibus  &  domi-  tas  partes  habeant  sic  ambo  R.  de  Termino 
bus  eorum  medietatem;  &  G.  de  Terminio  &  G.,  ut  nullus  eorum  in  sua  parte  for- 
habeat  tertiam   partem   turris  &  barrii  &  tiam  aedificare  possit  absque  consilio  alte- 

rius.  Quemadmodum  superius  est  dictum, 

'  Château  de  Foix,  caisse  22.  ita  ego    Raymundus  de   Termino   &    ego 


An 
ii63 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  597. 


An 
ii63 


12 


79 


PREUVES  DE  L'HISTOJRE.DE  LANGUEDOC. 


1280 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  597. 


An 
ii63 


Éd.orig. 

t.  II, 
col.  598. 


Ritsovendiz  &  ego  B.  de  Montesquivo  pro-  tris  alîunde  rationabiliter  possident,  suc- 
mittimus  hoc  totum  nos  observaturos  &  cessu  temporis  diripi  vel  diminui  possint 
his  tactis  sacrosanctis  Evangeliis  juravi-  diligenter  studeamus  praecavere.  Hac  ita- 
mus.  Hoc  totum  sicut  superius  est  dictum  que  consideratione  notum  facimus  univer- 
nos  observaturos  promittimus  &  tactis  sis  tam  futuris  quam  praesentibus,  quod 
sacrosanctis  Evangeliis  juramus.  Ego  R.  vir  venerabilis  Bertrannus  nomine  abbas 
Trencavellus  &  iilius  meus  &  qui  post  Sancti  ^Egidii  nostram  petiit  serenitatem, 
nos  dominus  Carcassonnae  fuerit,  mandato  regiam  protectionem  &  possessionum  sua- 
utriusque  partis  ut  hoc  totum  in  perpe-  rum  confîrmationem  humiliter  deposcens. 
tuo  observetur  fidejussimus  &  si  quis  hoc  Nos  ergo  praedecessorum  nostrorum  ves- 
eorum  infVegerit  alteri  fidèles  aJjutores  tigia  imitantes,  justae  petitioni  ejus  be- 
erimus.  Omnium  praedictorum  sunt  testes  nignum  praebuimus  assensum  &  quidquid 
&  ego  G.  de  Termino  &  ego  Adalimus  &  ecclesiae  Beati  iEgidii  ab  antecessoribus 
ego  Petrus  Oliverii.  Testes  Hermengardis  nostris  regibus  Franciae  collatum  est,  quic- 
vicecomitissa  Narbonae,  Sicardus  de  Lau-  quid  etiam  praesenti  die  in  villa  Sancti 
raco,  Petrus  de  Domonova  &  Poncius  de  .^Egidii  &  in  territorio  ejus  &  in  locis  cir- 
Roca,  Bernardus  de  Durfort  &  quartona-  cumjacentibus  habet,  tenet,  possidet  per 
tor  &  bacalerius,  Udalgarius  de  Fenoleto  clericos,  monachos  sive  laicos  in  terris, 
&  Petrus  atque  Arnaldus  filii  ejus  &  Ai-  pontis,  pascuis,  paludibus,  nemoribus,  in 
mericus  de  Barbairano  &  Bernardus  Rai-  aquis  &  piscationibus  &  piscationum  red- 
mundi  de  Canesuspenso  &  multi  alii  viri  ditibus  bénigne  concessimus;  specialiter 
nobiles  qui  tune  aderant  ibi,  ubi  finis  douantes  praedictae  ecclesiae  jurisdictio- 
praescripta  fuit  facta,  scilicet  in  colle  nem  &  districtum  &  justitias,  portoria  & 
ante  Terminium  versus  Meridiem.  Arnal-  vectigalia  &  thelonea,  sicut  praesenti  die 
dus  de  Clairano  hoc  scripsit  jussione  do-  habet,  tenet  &  possidet  vel  in  futurum 
mini  R.  Trencavelli  &  R.  de  Termino  &  juste  &  rationabiliter  acquirere  potuerit, 
B.  de  Monteschivo  &  G.  de.  Termino,  hoc  ipsum  similiter  douantes  praedictae 
Petrus  Oliverii  illius  filii  die  &  anno  que      ecclesiae  in  omnibus  castris  &  villis  quae 

in  praesenti  die  possidet  vel  in  futurum 
Deo  propitiante  acquirere  poterit.  Decre- 
vimus  etiam  ut  in  regio  in  perpetuum  per- 
maneant  dominio  &  protectione,  &  ne 
aliquo  modo  ad  aliam  deinceps  transferan- 
tur  potestatem  regia  prohibuimus  &  prohi- 
bemus  auctoritate.  Quod  ut  ratum  sit  in 
posterum  &  inconcussum,  scripto  maiidari 
&  sigilU  nbstri  appositione  communiri 
praecepimus,    addito     karactere    nominis 


supra. 


657. 


DXLII 


Charte  du  roi  Louis  le  Jeune^  en  fa- 
veur de  V abbaye  de  Saint-Gilles  \ 


LODOicus  Dei  gratia  Francorum  rex. 
Notum  facimus,  &c.,  quod  nos  litteras  nostri.  Actum  publiée  apud  Stampas,  anno 
inclitae  recordationis  Ludovici  proavi  nos-  incarnati  Verbi  MCLXIII,  regni  vero  nos- 
tri vidimus  in  haec  verba  :  tri   xxvii",    astantibus    in   palatio    nostro 

In*ïiomine  sanctae  &  individuae  Trini-  quorum   supposita   sunt  nomina  &  signa, 

tatis.  Ego  Ludovicus   Dei   gratia   Franco-  Signum  comitis  Teobaudi  Blesensis  dapi- 

rum  rex.  Regiae  dignitatis  exigit  officium  feri    nostri.    Sig.    Mathei    camerarii.   Sig. 

&  christianae  religionis  nos  hortatur  de-  Guidonis  buticularii.  Constabulario  nullo. 

votio,  ut  ecclesiis  Dei  quae  in  regno  nostro  Datum  per  manum  Hugonis  cancellarii  & 

sitae  sunt  jura  sua  conservemus  &  ut  be-  episcopi  Suessionensis. 

neficia  quae  ab  antecessoribus  nostris  ipsis  In   cujus   rei    testimonium,   &c.   Actum 

impensa  sunt,  quaeque  ipsae  diebus  nos-  Nemausi,  anno  Domini  MCCLXX,  mense 

junio. 

'  Archives  du   domaine   de  Montpellier,    titres 
particuliers  de  l'abbaye  de  Saint-Gilles,  n.  9. 


An 
Il  63 


* 


128l 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1282 


658.  —  DXLIII 
Extraits  de  diverses  chartes. 


An 
ii63 


An 

Berengarius    &   ego   Arnaldiis    nos   omnes     "'^'* 

fratres,  &c.  donanuis nionastcrio  Bea- 

tae  Mariae  de  Salvaiiese omnes  pasciias 

in  onini  terra  nostra,  &c.  Scienduni  est 
quod  ego  Trencavelliis  Biterrensis  viceco-. 
mes  laudo  praesentem  cartam  &  oninia 
quae  continentur  in  ea  &  auctoritate  pro- 


I.   —  Anno'    doniiiiicae    Incarnationis 
MCLXiir.  Ego  Petrus  Raynuindi  de  Mon-      pi'H  sigilli  confirmo,  sub  praescntia  vide 


licet  &  testificatione  Pétri  Siguerii  de  Bi- 
terris,  Guillelmi  de  Sancto  Felicio  vicarii 
Carcassonae,  Pétri  Deodati  de  Podiosali- 
cone,  Guillelmi  Trondi,  Pétri  de  Rivo- 
sicco,  Guillelmi  de  Cona  &  Thomae 
Coqui. 

IV.  —  In  nomine  Domini'.  Ego  Poncia 
&  filius  meus  Augerius  &  filia  mea  Gaudi- 
vus  donamus,  &c.  Sancto  Benedicto  Cas- 
trensi  &  tibi  Rigaldo  abbati  Castrensi  & 
successoribus  tuis  &  monachis  Castrensi- 
bus  praesentibus  &  futuris  Bermundam  ad 
monachani  faciendam,  &  donamus  &  con- 
cedimus  medietatem  ecclesiae  Sancti  Geor- 
gii  &  medietatem  totius  quod  ecclesiae 
pertinet  vel  pertinere  débet,  videlicet  me- 
dietatem fevi  presbyteralis  &  decimarum 
ejus  &  medietatem  oblationum  &  cimite- 


An 
1 164 


telauro  &  ego  Guillelmus  frater  ejus  & 
ego  Raymundus  frater  eorum,  nos  omnes 
insimul,  &c.  cum  consilio  &  laudatione 
Mariae  &  viri  ejus  Guillelmi  Marsili  cog- 

nati  nostri  donamus monasterio  Beatae 

Mariae  de  Salvane'^  &  tibi  Pontio  ab- 
bati, &c.  totum  hoc  quod  habemus  &  ha- 
bere  debenius  in  manso  qui  vocatur  Labe- 
serra  &  in  Labezaireta,  in  Majanel  &  in 
Gairigalonga  &  in  Golatgue,  videlicet  alo- 
dium,  fevum,  bcneficiuni  &  vicariani ,  & 
damus  vobis  similitcr  pascuas  in  omni  terra 
nostra  ad  nutrienda  animalia  vestra  cujus- 
cumque  matériel  sint,  &c.  Sciendum  ta- 
men  est  quod  me  praedictum  Petrum  rece- 
pistis  per  conversum,  ita  tamen  ut  si  a 
vobis  modo  aliquo  discessero,  nihilominus 
haec  omnia  praedicta  sicut  superius  dic- 

tum  est  habeatis  &  possideatis  in  perpe-        .  , 

rr     *„i,-  •         .TD-     11^  riorum,    totum    hoc    sicut    suprascriptum 

tuum,   1  estes  huius  rei  sunt  Rigaldus  y4Z7rt-  ,.  ,       ^  «pi"'» 

/-•  1      .        ,     vT  r,       .      ^,  est  ut  melius  unquam  presbvter  tenuit  vel 

rams,  Girbertus  de  Nemauso,  Pontius  de  ,    ,     .     „       t>.  ,.  ,  ^ 

M^    ♦„u.,  ^   Al  r   L       11   o  -D  nabuit,  6CC.  Donamus  vobis  mandatorem  & 

ontelauro,  Ademarus  CaôeneZ/e  &  Bernar-  r  ,   ■  ,         r, 

1      r    ^        •        f     ^      /^    Ml   1  .     .  rideiussorem   eundem   Ravmundum  Tren- 

dus  frater  eius.  Frater  Guillelmus  scnpsit.  ,,.0    ci-  •       t,  .        o   ,V 

*  cavelli  &  nliuni  ejus  Rogerium  &  Raymun- 

II.  —  In  Dci  nomine%  anno  Incarnatio-  dum  d'AvaUat':^^  &  Bertrandum  de  Avallaf:^ 
nis  ejusdem  IM^C^LX"!!!", régnante  Lodoyco  &  filios  ejus  Girbertum  &  Bertrandum  & 
rege  Francorum.  Ego  Willelmus  de  Tolosa  Petrum  Vassalli  &  filios  ejus  Petrum  & 
&  ego  Poncius  filius  ejus  per  nos,  &c.  do-  Guillelmum  &  Isarnum  d'Avalîai'j^.  Tes- 
namus  &  concedinuis  sine  omni  retentione  tes  sunt  omnes  suprascripti  &  Bertrandus 
in  perpetuum  Domino  Deo  &  Béate  Marie  Vassalli  &  frater  ejus  Bertrandus,  Isarnus 
Grandissilve  &  Poncio  abbati ,  &c.  omnem  Bernardi  &  Guido  de  Toarcio.  Petrus  de 
leddam  &  omnes  pedaticos  de  Tolosa  vide-  Vivariis  scripsit  hanc  cartam  anno  Incarna- 
licet  omnium  rerum  vestrarum  quicquid  tionis  Domini  nostri  Jesu  Christi  M  C  LXIV, 
illud   sit,  ut   libère  &  quiète   habeatis  &  Ludovico  rege  régnante. 

possideatis  jure  perpetuo.  Hujus  rei  sunt  tt  vi  .0 

testes  Ademarus  Willelmus,  &c.Factacarta      ,J'  T  ^"'"";   '''^l  ^''  ^"^'^  f^°  ^'^ 
X-^VII"  kalendas  maii.  d Escuders..,..  dono  &  concedo  eleemosi- 

nam Deo  &  Beatae  Mariae  Bellaeperti- 

III.  —  Anno'.ab  Incarnatione  doniinica      cae  &  habitatoribus  ejusdem  loci  praesen- 
MCLXIV.    Ego    Guillelmus  Arinon   &  ego      tibus  &  futuris  in  manus  abbafis  Alquerii 

totam  terram  ex  integro  de  Bellopodio  cum 
nemore,  &c.  Hujus  rei   sunt  testes  abbas 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Salvanez. 

*  Cartulaire  de   l'abbaye  de  Grandselve.  [Latin 

9994,   f"222.] 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 


An 
I  164 


An 

I  164 


'  Archives  de  la  cathédrale  d'Albi. 
^  Archives  de  l'abbaye  de  Bolleperche. 


4' 


An 
1 164 


1283 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1284 


An 
M  65 


An 

1 176 

i»-- avril. 

Éd.orig. 

t.  11, 
col.  600. 


Grandissilvae  Poiitius,  &c.  qui  coiicesse- 
runt  hoc  donum  ;  dédit  etiam  iidejussores 
praedictus  Oto  Raymundum  de  Be^encs, 
Montarsinuni  de  Argumballo,  &c.  Anno 
MCLXIV,  régnante  Lodoico  rege  Franco- 
runi,  domino  Geraldo  praesidente  Tolosa- 
nae  urbis  episcopo,  Raymundo  civitatis 
comité. 

VI.  —  Auno  '  dominicae  Incarnationis 
MCLXV,  controversia  erat  inter  Johannem 
Magalonensem  episcopum  &  Petrum  de 
Tirallo,  &c.  super  mansos  &  appendarias 
episcopi  qui  sunt  in  parochia  Sancti  Jo- 
hannis  de  Vadatio,  &c.  De  qua  controver- 
sia, voluntate  &  mandato  Guidonis  fratris 
Guillelmi  Montispessuli,  conipromiserunt 
in  Raymundum  de  Castriis  &  Petrum  de 
Veruna,  &c.  Testes  sunt  Raymundus  Nice- 
tius,  Clemens,  Stephanus  de  Pomairols , 
Guillelmus  Pétri  de  Genesteto,  G.  de  Ponte, 
Johannes  Lamberti ,  P.  de  Piniano ,  Guil- 
lelmus Eldini  diaconus,  canonici;  Ray- 
mundus de  Castriis,  P.  de  Castriis  frater 
ejus,  Pontius  de  Mesoa,  Vizianus,  Guillel- 
mus Ademarii ,  Bernardus  Gaucelini  de 
Ar^a^y  Raymundus  de    Salviniaco. 

VII.  —  Anno'  dominice  Incarnationis 
M°  C  LXX°  vi°,  régnante  Lodovico  rege 
Francorum,  kalendis  aprilis.  Ego  Arcman- 
dus  de  Montepesato,  ego  B.  frater  ipsius 
&  ego  B.  de  Vilamur,  cognatus  eorum,  no- 
mine  uxoris  mee  sororis  eorum,  nos  très 
pariter  per  nos  &  successores  nostros  bona 
fide  &  sine  dolo  accipimus  ad  feodum  a  te 
R.  comité  Tolose  filio  Faidite  comitisse  & 
successoribus  vestris  imperpetuum  ipsum 
castrum  de  Monteclaro  &  ipsum  castrum  de 
Montepesato.  Nos  suprascripti  fratres  Arc- 
mandus  &  B.  cum  territoriis  &  pertinen- 
ciis  sive  appendiciis  eorumdem  castrorum, 
per  rescripta  vero  castra  cum  turribus  & 
municionibus  omnibus  que  in  ipsis  castris 
hoc  in  présent!  die  sunt  vel  in  antea  Deo 
juvante  fuerint  quocienscumque  volueritis 
per  pacem  seu  per  guerram  ad  comuni- 
cionem  vestram  sive  Icgati  vel  legatorum 

'  Archives  du  domaine  de  Montpellier,  viguerie 
de  Montpellier,  liasse   1. 

^  Trisor  des  chartes  du  roi,  Toulouse,  sac  7, 
n.  3.   [J.  314.J 


vestrorum  vobis  reddemus  bona  fide  & 
a  comunicione  fraudulenter  nullo  modo 
nos  subtrahemus.  Preterea  nos  très  supra- 
dicti  Arcmandus  &  B.  &  Bertrandus  bona 
fide  omnique  dolo  cessante  damus  &  con- 
cedimus  per  nos  &  successores  nostros 
tibi  R.  suprascripto  comiti  &  successori- 
bus tuis  imperpetuum  omne  jus  quod  ad 
nos  pertinet  vel  de  jure  pertinere  débet 
ex  parte  materna  vel  quacumque  racione 
nobis  cedat  imperpetuum  in  ipso  castre 
de  Caslucio  seu  territorio  vel  mandamento 
ejusdem  castri  vel  turribus  seu  municio- 
nibus castri  vel  honorum  Castro  pertinen- 
cium,  ita  scilicet  ut  tu  &  successores  tui 
hoc  donum  pleno  proprietatis  &  alodii  jure 
perpetuo  habeatis  &  possideatis,  &  vobis 
mater  8c  fratres  nostri  sicut  &  nos  concé- 
dant &  ab  eis  concedere  faciamus  stipu- 
latione  promittimus  &  tactis  sacrosanctis 
Evuangeliis  juramus.  Interea  facimus  vobis 
hominium  &  juramus  fidelitatem  &  vitam 
&  membra,  que  corpori  vestro  juncta 
sunt  &  quod  ab  hac  presenti  die  in  ante 
non  capiamus  nec  occidamus  vos  nec  deci- 
piamus  nec  capere  nec  occidere  faciamus, 
nec  homo  vel  femina,  homines  vel  femine 
nostro  consilio  vel  nostro  ingenio.  Et  si 
est  homo  vel  femina,  homines  vel  fcminc 
qui  vel  que  vetet  vel  auferat,  vêtent  vel 
auferant  vobis  de  honoribus  vestris  aliquid 
vel  injuriam  seu  molestiam  vobis  inférant 
aliquam,  contra  illos  &  contra  illas  et  con- 
tra ceteros  omnes  consilium  ci  auxilium 
affectuose  totis  &  corporis  &  mentis  viri- 
bus  bona  fide  prestabimus,  &  nunquam 
cum  P.  de  Tolosa  amiciciam  vel  fedus 
amicicie  aliquod  sine  consilio  vestro  & 
volontate  habebimus,  nec  sécréta  vestra 
que  nobis  comiseritis  ad  dampnum  ves- 
trum  nullo  modo  divulgabimus.  Et  ut 
suprascripta  omnia  firmiter  observemus 
&  teneamus  perpetuo  tactis  sacrosanctis 
Evuangeliis  juramus.  Ac  per  hoc  ego  R. 
comes  supradictus  concedo  vobis  jamdicta 
castra  ad  feudum  sicut  a  nobis  ea  accepis- 
tis  perpetuo  habere  &  possidere  &  in  fide 
verbi  vobis  prom'ittimus  quod  nunquam 
amiciciam  vel  fedus  amicicie  aliquod  cum 
P.  de  Tolosa  habebimus  siue  consilio  & 
volontate  vestra,  &  si  cam  (?)  injuriam  quis 
in  hoc  vobis  faceret,  auxiliatores  &  consi- 


An 
1 164 


An 
1164 


1285 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1286 


An 
1 164 
juin. 


liatores  boiia  fide  vobis  existerenuis.  Acta 
&  jiirata  &  coufirmata  fiicriuit  omnia  apiid 
Sauctum  Antouiuun],iii  domo  Bertrandi  de 
Granolleto,  preseutibus  testibus  Guiraldo 
de  Gordone  de  Montecuto,  G.  de  Olniia, 
P.  Eimengavo  de  Laltrico,  &  R.  Bernardo 
de  Giiipia,  P.  Rigaldo  c{e  Bcrcncs ,  G. 
Atone  de  Filamur,  Griiiialdo  de  Parisius, 
Fulcoue  de  l'opia,  R.  Amelio  de  Caslus, 
Bertrando  de  GranoUet,  Montauia,  G.  de 
Solis,  Stephauo  de  Palairols,  Bermundo 
domiiii  Tolosaui  comitis  notario  qui  utro- 
rumque  nianàato  hoc  instrumentiim  fecit 
&  composait. 


659.  —  DXLIV 

Serment  réciproque  entre  Raimond  V^ 
comte  de  Toulouse,  ^  Guillaume  VII, 
seis'neur  de  Montpellier^ . 

ANNO  ab  Iiicarnatioiie  Doniiiii  MCLXIV, 
nieusc  junii.Ego  Rayniundus  diix  Nar- 
bouae,  co;îies  Tolosae  &  marchio  Provin- 
ciae,  juro  tibi  Guilhehno  domino  Montis- 
pessulaiii  quod  te  non  capiam  nec  capere 
faciam  uec  ta  occidam  uec  occidere  faciam 
nec  membra  c[uae  corpori  tiio  se  tcMient 
tollam  nec  toUere  faciam,  &c.Sic  Deus  me 
adjuvet  &  baec  sancta  Dei  Evaugelia.  — 
Ego  Guillelmus  dominas  Montispessiilani 
per  eundem  modum  similitcr  juro  tibi  Rai- 
inundo  duci  Narbonae,  &c.  quod  te  non 
capiam  nec  capere  faciam  nec  te  occi- 
dam, &c.  Hoc  totum  est  factum  apud  Mon- 
tempessulanum,  in  solario  Guillelmi  de 
Texeriis.  Adfucrunt  testes  Guillelmus  de 
Sabrano,  Guillelmus  Airaldi  de  Biterris, 
Raino  de  Castlar,  Raimundus  Gaucelini, 
Guido,  Elesiarius  de  Posquerias,  Bernardus 
de  Nozeto,  Guillelmus  de  Àrciacio,  Petrus 
de  la  Veruna,  Guillelmus  Rostagni,  Petrus 
de  Monteferrario,  Raimundus  de  Vallau- 
ques,  Guillelmus  de  Ccntrairanicis,  Ber- 
trandus  de  Mohtelauro,  Petrus  Ugo  de 
Volobrega,  Ligetus  de  M.e-^enas,  Guillel- 
mus de  Texeriis,  Bertrandus  de  Sancto 
Amancio,   Guillelmus  de  Albaterra,  Pon- 

'  Manuscrits  d'Aiihays^  n.  81. 


cius  de  Mesoa,  Bertrandus  do  Sancto  Fir- 
mino,  Atbrandus,  Geraldus  Atbrandi,  Guil- 
lelmus Atbrandi,  Berengarius  Lamberti, 
Guillelmus  Urbani,  Poncius  Lamberti,  Pe- 
trus de  Casa,  Guillelmus  Olrici,  Petrus 
Olrici,  Joannes  Bertulfi,  Pelegrinus  8c 
l'ulco  notarius  c[ui  scripsit. 


660.  —  DXLVII 

Divers  actes  du  vicomte  Raimond- 
Trencavel. 


An 

1 164 


ab  Incarnatione  dominica   lîd.oiig. 

t.  II, 
col.  602. 


I.  —  Anno 
M  c  i.xiv,  régnante  rege  Lodovico,  Sic. 
Ego  Wilhermus  de  Vinzano  filins  Garsen- 
dis  foeminae  &  ego  Assali'^,  Bermundiis  & 
Adalricus  de  Vinzano  filii  Guilhermae  foe- 
minae juramus  tibi  RaymundoTrencavelli 
vicecomiti  filio  Caeciliae  &  Rogerio  filio 
tuo  &  Saurae  comitissae  castrum  de  Vin- 
zano, ikc.  PIujus  rei  sunt  testes  idonei 
Raymundus  de  Malafalgeira,  Gilhermus  de 
Falgariis,  Petrus  Raymundi  frater  ejus, 
Gosfredus  de  Monterotundo,  Gaucerandus 
de  Capitestagni,  Petrus  Raymundi  de  Alto- 
pullo,  Petrus  Sigerii  de  Biterri,  Sicardus 
de  Mercoirol,  Bernardus  Bofat,  Sicardus 
Isarni.  Actum  est  hoc  apud  Villammagnam, 
mense  julio,  in  die  festivitatis  beatae  Ma- 
riae  Magdalenae. 

IL  — Anno'  M  C  LXIV,  V-""  feria,  xv  kalen- 
das  aprilis,  rege  Lodovico  régnante,  civi- 
tati  quae  dicitur  Carcassona  Rogerio  pro- 
consule  dominante.  Ego  Guilherma,  uxor 
Isarni  de  Valle-Sigerio  qui  fuit,  gratis  & 
bona  fide  dono  me  per  foeminam  &  Pe- 
trum  Isarnum  &  Isarnum  &  Alamandum 
infantes  meos  per  homines  tibi  Raymundo 
Trencavelli  Se  Rogerio  de  Biterri  filio 
tuo  tuaeque  posteritati,  ita  ut  aniodo  nos 
&  posteros  nostros  per  vestros  proprios 
homines  omni  tempore  teneatis.  Ego  Ray- 
mundus Trencavelli  recipio  vos  per  homi- 
nes meos  &  dono  vobis  omnibusque  posle- 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  i5. 
'  Ibid,   &  copie  dans    la   collection   Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  167,  f"  268. 


An 
I  164 

juillet. 


An 

(  1 65 

I  8  uiars. 


An 
1164 


1287 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


12! 


An 
i  \6'> 


ris  vestris   totum    ipsum   hoiiorem    meum  ticipibus    castrum   jamdicfum    ad    feudum 

quem  a  bajulis  meis  soliti  estis  habere  &  iiifra  supcriores  vallatos,  excepta  turre  sua 

tenere,  qui   honor  est   una   viiiea  &   una  &    doniibus    suis   propriis.  Itaque    milites 

terra   &  unus    hortus  in    terminio   Sancti  ipsius  castri  debent  jurare  Ademaro  &  par- 

Johannis  de  Valle-Sigario  ad  Toron  vêtu-  ticipibus  jamdictis  hoc  castrum,  salva  iide- 

lum;  &  affrontât  honor  ille  de  Altano  &  litate    &    dominio    Raynuindi    Trencavelli 

Aquilone  in   via,  de  Meridie  in &  de  &   abbatis    Castrensis,    quod    castrum    eis 

Circio  in  honore   Suavis.    Quantum   infra  nec  aliquid  inde  nec  aliquis  arte  vel  con- 

illas  affrontationes  includitur,  totum  per  silio  eorum,  &  si  quis  castrum  eis  aufer- 

me  &   per  omnes  posteros  meos  laudo  &  ret,  quod    ipsi    inde   fidèles   adjutores  eis 

dono  vobis  sine  vestro  inganno  ad  haben-  existèrent.  Et  ego  Raymundus  Trencavel- 

dum  &  tenendum   &   omuem    voluntatem  lus   dono   tibi   Ademaro   de  Nerac.  Et  ego 

vestram  faciendum  ,  sicut   a    bajulis    meis  Wilhermus  de  Lescura  &  ego  Raymundus 

dudum  soliti  estis  habere  &  tenere,  sicque  &  ego  Sicardus  &  ego  Raymundus  de  Ne- 

illum  honorem  possideatis  omni  tempore,  rag  Si  ego  Bernardus  Begonis  in  loco  Ray- 

ita  tamen  quod  in  unoqiioque  anno  ad  Qua-  mundi  Sclarmundae  filii,  donec  ad  aetatem 

dragesimam    intrantem    nobis   pro   cogni-  jurandi  perveniat,  nos  omnes  bona  fide  & 


tione  hominii  &  censu  illius  honoris  duos 
solidos  Ugonencos  donetis.  Quem  honorem 
si  homo  vel  foemina  vobis  amparaverit, 
erimus  vobis  légales  guirenti.  Et  cognosco 


sine  dolo  juramus  super  quatuor  Dei  Evau- 
gelia  tibi  domino  Raymundo  Trencavel  & 
R.  filio  tuo  &  domino  R.  Castrensi  abbati 
hoc   castrum    Sancti    Jorii,    quod    castrum 


quia  propter  acaptem   illius  dedisti  michi  tibi  vel  tais  vel  abbati  non  auferemus  nec 

viginti    solidos    Ugonencos.   Signum    Gui-  aliquid  inde  nec  aliquis  arte  vel  consilio 

Ihelmi  de  Sancto  Felice  vicarii  Carcassen-  nostro,    &    si    quis    castrum    vel    tibi   vel 

sis  &  Arnaldi  de  AltopuUo  &  Rogerii  de  tuis  vel  abbati  auferret,  quod  fidèles  ad- 

Aragon   &  Raymundi    de   Alsona   &    Pétri  jutores  vobis   existamus   sine   lucro  vestri 

Machordi.  Quorum  jussu  &  domini  Ray-  honoris  nec  vestri  averi.  Hoc  fuit  factum 


anno  M  C  LXV,  mense  aprilis,  in  Savanensi 
mercato,  in  praesentia  B.  de  Nerac  & 
Wilhelmi  Ademari  &  B.  Begonis  &  B. 
Isarni  &  Gausberti  Pelapol  &  Estolti  de 
Lumbers    &   Bertrandi    de    Monteacuto  & 


mundi  Trencavelli  &;  Guilhermae  &  Pétri 
Isarni  filii  illius  Arnaldus  de  Clairano  hoc 
scripsit  die  &  anno  praenotato. 

III.  —  Notum'   sit   haec    audientibus, 

quod  haec  est  carta  diffinitionis  &  amica-  Raymundi    de     Vilar   &    Pétri    Vassalli    î<. 

bilis  compositionis  factae  inter  dominum  Ugonis  filii  ejus,  &  in  praesentia  ipsorum 

Raymundum  Trencavellum  Biterrensem  vi-  militum    qui    ipsum    castrum    juraverunt, 

cecomitem  fîlium   Coeciliae  &  Ademarum  scilicet  Bertrandi  de  Vallats  &  Pétri  Vas- 

de  Nerac  filium  Ademarae  &   Raymundum  salli   &    Bertrandi    Vasal    &    Girberti    de 

filium   ejus  &  V.  de  Lescura  &  Raymun-  Vala-^   &    Bertrandi    Vassalli     &    Ademari 

dum  filium  Sclarmundae  Se  Sicardum  filium  &  Matfredi  &  Bernardi  Duranti    &;   Ray- 

Serenae  de  controverses,  quas  inter  se  ha-  mundi  de  Torena  &  Bernardi  Caeta,  qui 

bebant  de  castro  scilicet  Sancti  Jorii,  quod  haec  scripsit. 
Raymundus  Trencavellus  noviter  aedifica- 

verat,  quod  Ademarus   &   participes   ejus  IV.  —  Ab  ista  hora  in  antea',  nos  scili- 

praenominati  dicebant  intra  sua  aedifica-  cet  Arnaldus  de  Claroiiionte  filins  Aldebur- 

tum.  Tandem  vero  auditis  eorum  quaeri-  gis  non  decipiemus  te  Raymundum  Tren- 

moniis  placuit  domino    Raymundo  Tren-  cavelli    proconsulem    Biterrensem     filium 

cavello,  quod    causa   pacis    &    concordiae  Caeciliae  vicecomitissae   neque  Rogerium 

daret  &  concedcret  Ademaro  &  ejus  par-  filium    tuum    de   corporibus   vestris,    &c. 

neque    de    Castro    quod    vocatur    Clarus- 
mons,  &c.  Testes  Guilhermus   de   Sancto 


'  Cliâteau  de  Foix,  cartulnire,  caisse  iS,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.   167,  f°  281. 


An 
I  164 


An 
ii65 

3o  jui^ 


Château  de  Foix,  caisse  i5. 


An 
1 164 


189 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1  2( 


An 
ii65 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  6o3. 


Éd.oiig, 

t.  II, 
col.  601. 


An 
1164 

juillet. 


^  An 

Felice  vicarius  Carcassonae,  Petrus  de  Vi-  Bedeirias  &  de  Bedeiriis  usque  ad  villam  "^'^ 
lario  vicarius  Reddensis,  Bernardus  Pila-  de  Samarde  &  a  villa  de  Samarde  usque 
pulli ,  Guilhclmus  Pilapulli  &  Poacius  ad  Saugueria.  Et  omnes  argentarias  vel 
Ferrol  &  Petrus  Bruiieti  &  Petrus  de  Bel-  minarias,  quae  modo  sunt  &  in  antea  iu- 
castel  &  Raymundus  de  Macelano  &  Petrus  venta  fuerunt  infra  praedictos  terminos" 
Malordei  &  Guilhelmus  Xeberti  de  Bar-  vel  in  terminiis  praedictorum  castrorum, 
bairano  &  Guilhermus  Vetulus  &  Petrus  in  cujuscumque  solo  vel  dominatione 
Vetulus  de  Concas.  Arnaldus  de  Clairano  sint  vel  fuerint,  habeant  simul  Raymundus 
hoc   scripsit   IV''  feria,   il   kalendas   julii,       Trencavel  &    Hermengarda  vicecomitissa, 

ita  scilicet  ut  ipsi  accipiaiit  medietateni 
totius  redditus  qui  ad  dominum  spectat  & 
aliam  medietatem  habeat  dominus  vel  do- 
mini  in  cujus  vel  quorum  solo  argentariae 
sunt  vel  fuerint  sive  sint  monasterii  Vil- 
laemagnae  vel  cujuslibet  alterius  perso- 
nae.  Emptiones  &  venditiones  argenti  & 
forscapia  argentariarum   inventarum  infra 


anno  M  c  lxv. 

V.  —  Anno'  dominicae  Incarnationis 
]\i  CLXV.  Ego  Raymundus  Trencavellus  vi- 
cecomes  Biterrensis  bona  fide,  &c.  dono 
&  laudo  Se  titulo  perfectae  donationis  cum 
bac  carta  trado  Deo  &  monasterio  Sanctae 
Mariae  de  Salvanese  &  tibi  Pontio  abbati, 


ut  non  donctis  leddam,  &c.  in  omni  terra  praedictos  terminos  habent  simul  Ray- 
mea  ubicumque  sit.  Testes  hujus  rei  sunt  mundus  Trencavelli  praedictus  &  Hermen- 
Guillelmus   Agathensis    episcopus,  Vitalis      garda  vicecomitissa,  nisi  argentariae  sint 


abbas  de  Fontefiigido,  Ermengaudus  abbas 
Vallismagnae,  Raimuiîdus  abbas  Sancti  Ti- 
berii,  Johannes  prior  Caciani. 


vel  fuerint  in  honore  monasterii  Villae- 
magnae  :  in  illo  vero  habeat  monasterium 
tertiam  partem  emptionum  &  venditionum 
argenti  &  forscapiorum  argentariarum,  & 
Raymundus  Trencavelli  tertiam  &  Her- 
mengarda aliam  tertiam.  Hanc  concordiam 
superius  scriptam  ego  Hermengarda  vice- 
comitissa Narbonae  laudo  &  concedo  tibi 

rr,  .  rt    •  ]  T>  Ravmundo    Trencavelli    &    Rogerio   filio 

Iransactwn   entre  Raimond-lrenca-      ^        o  u  .  1,         ^  1 

tuo ,  &  me  observaturam   bona  nde  pro- 

vel,  vicomte  de  Bé-^ierSy  <y  Ermen-      ^ùtto  ab  hac  prima  festivitate  sancti  Mi- 
garde,  vicomtesse  de  f^arhonne,  sur      chaëlis  usque  ad  xv  annos;  expletis  autem 


661.  —  DXLVI 


les  mines  d'argent  de  leur  domaine^, 

IN  nomine  Domini.  Anno  ab  Incarna- 
tione  ejusdem  mclxiv.  Haèc  est  carta 
de  concordia  inter  Raymundum  Trenca- 
velli Biterris  vicecomitem  &  Hermengau- 
dam  Narbonae  vicecomitissam  facta  de 
argentariis  &  mineriis,  quae  modo  sunt  aut 
in  antea  fuerunt  inventa  a  Saugueria  us- 
que ad  castrum  de  Mercoirol  &  a  Castro  bona  fide  ab  hac  prima  festivitate  sancti 
M.ercoîrol  usque  ad  castrum  de  Pojols  &  a  Michaelis  usque  ad  quindecimam.  Trans- 
castro  de  Pojols   usque  ad  IVLontmaires  &      actis  autem  quindecim  annis,  nec  ego  nec 


quindecim  nec  ego  nec  haeres  meus  pos- 
simus  aliquid  quaerere  vel  appellare  per 
hanc  concordiam  in  honore,  quem  habemus 
vel  aliquis  a -le  vel  per  te  habet  vel  possi- 
det  infra  praedictos  terminos.  Similiter  ego 
Raymundus  Trencavelli  hanc  concordiam 
superius  scriptam  laudo  &  concedo  tibi 
Ermengardae  vicecomitissae  Narbonae  & 
haeredi  tuo  &  me  observaturum  promitto 


a  collo  de  IVLontmaires  usque  ad  Mauria- 
num  &  a  Mauri^no  usque  ad  castrum  de 
Bociagas  &  a  Castro  de  Bociagas  usque  ad 

C 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez, 
'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse   i  5,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la   Bibliothèque  natio- 
nale, V.   fôy,  f'^  274. 


haeres  meus  possimus  aliquid  per  hanc 
concordiam  quaerere  vel  appellare  in  ho- 
nore, quem  habemus  vel  monasterium  Vil- 
laemagnae  habet  vel  aliquis  per  te  vel  a 
te  vel  a  monasterio  vel  per  monasterium 
habet  vel  possidet  infra  praedictos  termi- 
nos. Sicut  superius  scriptum  est,  sic  ego 
Ermcngardis    vicecomitissa   Narbonae   te- 


An 
1 164 


1291 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Il 


9^ 


nebo   &    observabo   tibi  Rainniudo  Tren-  lardi,  Bernardus   de  Pino,    Bertraudus   de 

cavelli    &    Rogerio    filio    tuo     bona    fide  Sancto  Leiifario ,  Bernardus  (/e  Kfva^,  Pe- 

&  per  hacc  sancta  quatuor  Evangelia.  Et  trus  Geraldus    prior  Grandissilve,  Arnal- 

ego  Raimundus  Treucavelli,  sicut  superius  dus   sacrista,Ugo   de   Moreto,  Aicardus, 

scriptum  est,  sic  tenebo  &  observabo  tibi  Pontius  de  Sancto  Cesario  moiiachi  &  fra- 

Hermengardi  vicecomitissae   Narbonae   &  ter   Bertrandus   de    Rocafort.   Facta   carta 

haeredi  tuo  per  haec  sancta  quatuor  Evan-  mense  augusto. 
gelia.  Facta  carta  ista  in  mense  julii.  Hu- 

jus  rei  testes  sunt  Raymundus  de  Salas  8i  IL  —  Anno'  ab  Incarnatione  dominica 

Guillelnius    de    Castlar,    Sicardus    îsarni,  MCLXiv.   Ego   Raymundus    cornes  Tolo- 

Deodatus   Gauterius,  Guillelmus  Pétri   de  sae,    dux   Narbonae,    marchio    Provinciae 

Brusca,    Petrus     Raimundi    de   Narbona,  dono,  &c.  Deo  &  Beatae  Mariae  Bellaeper- 

Geraidus  de  Salas,  Gaufredus  de  Montre-  ticae   &   habitatoribus    ejusdem    loci,   &c. 

dont,  Ugo    de   Autrivaco,  Raymundus   de  pedagium  &:  leudam   omnium   rerum  sua- 

Malafalgaria,  Guillelmus  de  Fraxino,  Ray-  rum  per  totam  terrain  meam,  &c.  Hujus 

mundus  de  Castris,  Petrus   Raymundi  de  rei  sunt  testes  abbas  praedicti  loci  Alque- 

Altopullo.  Guibertus  scripsit.  rius,  Ugo  de  Moreto,  Arnaldus  de  Monte- 

claro  monacbi. 


An 
1 164 


662.  —  DXLV 

Chartes  de  Raïmond  V ,  comte  de  Tou- 
louse,  en  faveur  des  ahhayes  de 
Grandselve  6»  de  Belleperche. 

Éd.oitg.       I.  —  ÎN  nomine  Domini '.  Anno  ab  In- 
C0I.600.    carnatione  ejusdem  m^c^lx"!!!!",  régnante 
___^_   Lodoyco  rege  Francorum.  Sit  notum  om- 
An       nibus   hominibus,    quod    ego    Raimundus 
i'<54     Tolosanus   cornes  bona  fide,  sine  dolo   & 
août,      absque  omni  retentione  pro  remedio  anime 
patris   mei  &    mee  &   omnium    parentum 
meorum   dono,  concedo    &   confirmo  per 
me  &  per  omnes  successores   meos  in  per- 
petuum    Domino     Deo    &    Béate     Marie 
Grandissilve  &  Pontio  abbati,  &c.  totam 
-illam   culturam   que   est    in    territorio  de 
Asselano,  quam  pater  meus  vobis  donavit 
&  aliam  culturam  quam  ego  olim  dederam 
vobis,  que  est  juxta  prescriptam  culturam, 
sicut    eas    dividit    via    vêtus    que   vadit    a 
ponte   de   Asselano  versus   Garonnam;  & 
insuper  dono  vobis  casalia  que  babeo  ad 
Assellanum,  ut  babeatis  &  possideatis  li- 
bère &  quiète  perpetuo  jure.  Hujus  doni 
testes  sunt  Arnaldus  de  Monteacuto,  Ai- 
mericus   de  Rocafort,    Rubeus    Montisga- 


Ed.orig. 

t.  Il, 
col.  601. 


663. 

Privilège  accordé  aux  habitans  de  Tou- 
louse par  le  comte  Raimond  V^. 


N  nomine  sancte  &  individue  Trinitatis. 
Hec  est  carta  commemorationis.  Ego 
Ramundus,  dux  Narbone,  comes  Tholose, 
marcbio  Provincie,  mea  propria  sponta- 
nea  voluntate  solvo  &  remitto  &  relinquo 
omnibus  hominibus  &  feminis  urbis  Tho- 
lose &  suburbii,  tam  presentibus  quam  fu- 
turis,  nunc  &  in  perpetuum  totum  illud 
intègre  quod  homines  Verduni  sive  essent 
milites  Verduni  sive  ille  qui  tenebat  cas- 
trum  Verduni  sive  eorum  servientes  capie- 
bant  aliquo  modo  ab  hominibus  vel  feminis 
urbis  Tholose  vel  suburbii  vel  ab  aliqui- 
bus  eorum  rébus  nomine  census  vel  usatici 
vel  alicujus  rapine  de  omnibus  rébus,  dico 
quas  apud  Verdunum  vel  in  foro  Verduni 
vel  deforis  comparaverint  vel  vendiderint 
vel  attulerint  vel  transtulerint  navigando 
vel  aliquo  alio  modo  in  eundo  vel  in  re- 
deundo,  excepto  hoc  quod  si  quis  ad  por- 
tum  predicti  castri  navem  appulerit  cum 
honere  ad  vendendum  vel  ad  emendum, 
det  pro  toto  honore  illius  navis  il  denarios 


An 
1 164 


An 
I  164 

novem- 
bre. 


•  Archives  de  l'abbaye  de  Grandselve.   [Latin, 
994,  fo  u;y'\] 


'  Archives  de  l'abbaye  de  Belleperche. 

"  Archives  nationales,  JJ.  xxi,  f°  lo,  n.  5. 


An 
1 164 


293 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1:94 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  6o3. 


An 
1 164 


&  nichil  ampli  us.  Hanc  solutioncm  pre- 
dictam  iii  perpetuo  valitiiram  lacio  mea 
bona  &  spontanea  voluntate  omnibus  ho- 
miuibus  &  fcminis  urbis  Tholose  &  sub- 
urbii.  Et  si  quis  banc  solutionem  infrin- 
gere  voluerit  vel  temptr.verit,  ero  iude  eis 
forcia  &  adjutor  &  deffensor  &  bonus  gui- 
rens  de  omnibus  pctitoribus.  Facta  carta 
niense  novembris,  feria  Vii",  régnante  Lo- 
dovico  Francorum  rege,  Geraldo  Tholo- 
sano  episcopo,  anno  ab  Incarnatione  Do- 
mini  M"  C  LXIIII".  Hujus  rei  sunt  testes 
Poncius  de  Villanova,  qui  tune  erat  capi- 
tularius  &  vicarius,  &  Ramundus  Arnaldi 
de  Bovila  &  Guillelmus  Duranni  &  Se- 
gueronus  de  Ponte  &  Petrus  de  Libraco 
&  Ramundus  de  Prignaco,  qui  tune  erant 
capitularii,  &  Bernardus  Addalberti  & 
Guillelmus  Rodberti,  qui  tune  erant  advo- 
cati,  &  Espanohis  qui  tune  crat  subvica- 
rius,  &  Guillelmus  de  Ponte-Labeio  & 
Hugo  ejus  frater  &  Gausbertus  de  Catur- 
cio  &  Petrus  de  Galaco  &  Guillelmus 
Mannetus  &  Bernardus  Geraldi  &  Ra- 
mundus Aymericus  &  Petrus  Vitalis  & 
Ramundus  qui  hec  scripsit,  &  alii  qui  ibi 
erant. 


664.  —  DXLVIII 

Charte  de  Raîmond  V ,  comte  de  Tou- 
louse ^  en  faveur  du  monastère  de 
S aïnt-S aturnin  du  Fort^  aujourd'hui 
le  Pont-Saint-Esprit' . 

OMNIBUS  praesentibus  Si.  futuris  notum 
sit,quod  egoRaymundus  cornes Sancti 
Egidii  cognosco  &  confiteor  villam  Sancti 
Saturnini  allodium  &  proprietatem  esse 
Beati  Pétri  Cluniacensis,  sed  propter  ami- 
citiam  quam  monacbi  erga  me  habebant 
&  ut  per  meam  defensionem  villa  ipsa  in 
commercio  viancium  magis  augeri  possit, 
statuimus  quosdam  novos  redditus  mihi  & 
sibi  infra  villam  in  invicem  accipiendos, 
&  ne  unquam  ab  aliquo  variari  possit,  bac 
diffinitione  statutum  est.  In  pedalico  quod 


'  Archives  du  Pont-Saint-Esprit, 
BïbliothecA  Sebusianaj  p.  336. 


Guichenon, 


per  aquam  accipitur  duae  partes  erunt 
meae,  tertia  illorum.  In  omnibus  vero  usa- 
ticis  quae  per  terram  accipiuntur  tam  in- 
fra villam  quam  infra  bolas  ipsius  villae, 
medietas  erit  mea  &  medietas  illorum.  In 
quintalio  &  corda  &  in  lesda  de  mercato 
medietas  crit  mea  &  medietas  illorum, 
excepta  lesda  lumborum  &  linguarum  & 
excepta  lesda  urnarum  &  omnium  fruc- 
tuum  qui  ad  sestarium  non  vadunt,  quae 
propria  est  monacborum.  De  habitantibus 
in  villa,  focum  videlicet  ibi  facientibus  & 
fornaticum  donantibus,  nec  per  me  nec  per 
meos  aliquam  unquam  justiciam  babebo. 
Si  inter  extraneos  lis  orta  fuerit  in  villa, 
medietas  justitiae  erit  mea  &  medietas  il- 
lorum. Si  inter  extraneum  aliquem  &  ali- 
quem  babitatorem  villae  contentio  fuerit, 
de  habitatore  villae  nullam  ego  justitiam 
habebo,  justifia  vero  quae  de  extraneo 
multata  fuerit,  média  nobis  erit.  In  octo 
sextariis  de  sale  quos  in  salinis  accipere 
soient  sive  in  omnibus  consuetudinibus 
quas  de  ratibus  quae  per  aquam  veniunt 
accipere  soient,  quae  sunt  decimae  &  gu- 
bernacula&  transversaria,&  in  remo  quem 
de  unoquoque  navigio  descendente  per 
aquam  antiquitus  habent  Se  in  denario 
quem  de  unoquoque  navigio  vendito  acci- 
piunt,  ego  partem  non  babebo,  sed  pro- 
prie erunt  illorum ,  sicut  &  omnes  illi 
caeteri  redditus  quos  antiquitus  babere 
soient.  Et  ita  sane  villa  ipsa  exceptis  bis 
quae  supradiximus  ab  omni  vi  mea  %!. 
meorum  &  usatico  deinceps  libéra  pernia- 
nebit,  ut  nec  ego  nec  ullus  unquam  de 
meis  infra  villam  vel  infra  bolas  villae 
aliquid  injuriare  vel  arcere  possit,  sed 
quicquid  arcendum  vel  justificandum  in 
villa  &  infra  boias  villae  fuerit,  nonnisi 
per  manum  prioris  vel  decani  ipsius  nio- 
nasterii  fiât.  Quia  vero  ipsi  concesserunt 
&  laudaverunt  mihi  in  praedicta  villa  ea 
quae  supradixi,  quae  antccessores  mei  nec 
ego  habueram,  propterea  ego  concedo  illis 
&  laudo  8c  nundinas  &  mercata  &  omnia 
commerciâ  in  quibus  lucrari  &  negotiari 
possint.  Nundinas  autem  nominatim  & 
expresse  permitto  eis  &  laudo  a  prima  die 
Paschae  usque  ad  diem  jovis  post  oc(abas 
Pascbae  &  ut  venientes  ad  nundinas  & 
ad  mercata  secure  veniant  &  redeant.  Qui- 


An 
1 164 


An 
1 164 


12 


ça 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


*/ 


Éd.oric. 

t.  Il, 
col.  60  [. 


An 


Ed.orig 

t. Il, 
col.  6o5, 


cumque  vero  in  villa  Sancti  Saturnini  quaerere,  per  vim  accipere  neque  boiia 
nianserit  vel  donium  ibi  habuerit  vel  in  capellani  defuncti  aliqiia  ratione  diripere 
domo  locata  focum  fecerit  &  fainiliae  eo-  sive  bona  ecclesiae  in  morte  vel  in  vita 
runij  omnes  isti  ab  omni  iisatico  &  justitia  capellani  aliquo  modo  invadere;  &  per 
mei  &  meonim  liberi  eriint.  Mercatiim  hujiis  recognitionis  paginam  Guillelmo  & 
quod  antiquitus  in  villa  Sancti  Saturnini  Petro  &  Pontio  &  Bernardo  filiis  meis 
die  jovis  statutum  est  8c  ex  dono  régis  praecipio  &  per  eam  fidem  qua  pater  po- 
Franciae  confîrmatum,  nos  eodem  die  jovis  test  &  débet  filios  suos  commonere  eos 
in  perpetuum  tenendum  laudamus  &  con-  commoneo,  ut  ecclesiam  praefatam  Sancti 
fîrmamus.  De  pedatico  quod  per  aquam  ut  Stephani  de  Minerba  liberam  sicut  esse 
supradictum  est  accipitur  de  parte  mona-  débet  &  ab  omni  laicali  exactione  absolu- 
chorum,  in  unoquoque  anno  viginti  soli-  tam  in  perpetuum  in  pace  esse  permit- 
dos  bajulo  nostro  pcrsolvent.  Statutum  est  tant,  &  bona  &  possessiones  praedictae 
hoc  ita  ad  tenendum  in  perpetuum  a  me  ecclesiae  ad  fidelitatem  &  bonum  ipsius 
&  a  meis,  anno  ab  Incarnatione  Domini  semper  maniiteneant  &  défendant.  Et  ego 
MCLXIV,  régnante  domino  meo  Lodovico  Guillelmus  &  ego  Petrus  &  ego  Pontius  & 
rege  Francorum,  in  praesentia  &  testimo-  ego  Bernardus  filii  supradicti  Guillelmi 
nio  ipsorum  qui  interfuerunt.  Ego  videli-  vicecomitis  recognoscimus  supradictam  ec- 
cet  Raymundus  comes  qui  hoc  statui  8c  clcsiam  Sancti  Stephani  de  Minerba  libe- 
laudavi  8c  Bermundus  de  U'{e'{,  Guillelmus  ram  esse  sicut  pater  noster  juravit,  8c  pro- 


de  Sabrano  costabularius,  Petrus  de  Cada- 
rossa,  Poncius  Flamma  prior  de  Cadarossa, 
Petrus  de  Remolinis,  Bertrannus  de  Bal- 
neolis,  Vitalis  sacrista  Sancti  Pauli,  Petrus 


mittimus  Deo  8c  patri  nostro  Guillelmo 
vicecomiti  8c  tibi  Pontio  Narbonae  archi- 
episcopo,  quod  bona  Minerbensis  ecclesiae 
in  pace  eidem  dimittimus  ecclesiae  8c  in 


Raymundus  clericus,  Petrus  Natalis,  Pe-      quantum    poterimus   ad    utilitatem    ipsius 
trus  Hugoiiis  IS/Lals-Saves  bajulus  comitis,      eandem   ecclesiam  8c  possessiones  'èi.   jura 


Hugo    de   Portu,    Ticbaldus    Cordoanus, 
Raymundus  Barnerius. 


665.  —  DL 

Extraits  de  divers  titres. 

\.  —  In  nomine  Domini',  anno  ab  In- 
.,.  carnatione  ejus  mclxiv.  Notum  sit,  8cc. 
quod  ego  Guillelmus  vicecomes  de  Mi- 
icvricr.  nerba,  sanus  8c  incolumis  8c  in  plena  mea 
memoria,  pridie  nonas  februarii,  feria  V% 
in  ecclesia  Sancti  Stephani  de  Minerba, 
in  veritate  recognosco  8c  per  haec  sancta 
Evangelia  Dei  verum  esse  affirmo,  quod 
ego  sive  filius  meus  vel  filia  aut  aliquis 
dominas  de  Minerba  8c  in  iis  quae  ad  ean- 
dem ecclesiam  pertinent  ubicumque  sint, 
in  mansis,  in  hominibus,  in  terris,  in  vi- 
ueis,  in  ortis,  in  molendinis,  in  laicis  8c 
in  clericis   non   debemus  aliquid   toUere, 

'  Second    cartiilaire    de    la    cathédrale   de    Nar- 
bonae. 


ipsius  defendemus.  Et  ego  Ermengarda  vi- 
cecomitissa  uxor  supradicti  Guillelmi  vice- 
comitis haec  omnia  superius  scripta  per 
me  8c  per  meos  laudo  8c  confirme.  Haec 
autem  omnia  facta  sunt  apud  Minerbam, 
in  manu  Pontii  Narbonae  archiepiscopi, 
in  praesentia  Pétri  archidiaconi  8c  Pontii 
prioris  de  Rivo  8c  Arnaldi  capellani,  8cc. 

II.  —  Anno'  ab  Incarnatione  dominica 
MCLXVI,  régnante  rege  Ludovico.  Ego 
Petrus  de  Minerba,  cum  consilio  ^  lauda- 
tione  simul  8c  donatione  filii  mei  Beren- 
garii,  bona  fide  dono  Deo  8c  monasterio 
Beatae  Mariae  de  Salvanese  8c  tibi  Pon- 
cio  abbati  omnique  ejusdem  loci  conven- 
tui,  8cc.  mansum  qui  vocatur  Longairon 
cum  omnibus  suis  pertinentiis  8c  hoc 
quod  habeo  in  manso  Blancho  qui  est  in 
parochia  de  Serrucio  8c  omnes  faixas  quas 
in  riparia  illius  parochiae  pater  meus  vel 
avus  habuerunt  ab  ecclesia  Sanctae  Crucis 
nsque  ad  Anc'isan  Zc  mansum  del  Peir'ith 
qui  est  in  territorio  de  Promillaco  8-c  me- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Salvanez. 


A.1 
I  i6â 


An 
1166 


An 
I  i6.J 


1297 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


198 


lia 

.01-ig. 

t 

Il, 

co 

.606. 

An 

1 

166 

dietatem  quam  habeo  in  caput  maiisi  deîs  vel  cojitradixerit  hune  cloiium  vcl  solutio- 

Estorn':^,  qui  est   in   parochia  Sancti  Ste-  nem ,  supradictus  conics  vel    illi  qui    pcr 

phani,  &  siniiliter  pro  aniore  Dci  solvo  8c  ipsuni    sint    girentiaiu    faciant    abbati    & 

dimitto  omiieni  clamationem  &  querinio-  supradicto  preposito  &  ad  ipsos  quos  post 

niam    quam   iaciebani    vobis    in    hoc   quod  ipsos  venturi  sint  onin:  tenipore  de  onini- 

modo   in   praesenti    habetis  &    tenetis    in  bus  amparatoribus.  Et  de  hune  donum  8c 

manso  de  Cantalops  &  in  nianso  de  Cani-  solutionem  sunt  isti  videntcs   Rainnindus 

polongo  &  in  duobus  mansis  de  Figairoliis.  de  M.agren  monacluis,  Bertiandus  del  Fal- 

Et  sciendum  est  quod  omnia  supiadicta  ut  ç!;ar,  8c  Compannus,  Bernardus  de  Dalbs  8c 

dictuni  est  dono  absque  onini  retentione,  Poncius  Engarra  8c  nuilti  alii  qui  ibi  adc- 

videlicet  terras  cultas  8c  incultas,8cc.  Et  vos  rant.  Facta   carta  isla   anno   ab   Incarna- 


recepistis  me  pro  amore  Dei  in  omni  ves- 

tro  beneficio  8c  post  mortem  meam  debetis 

comniemorationem  facere  pro  anima  mca 

^  pro  animabus  patris  8c  matris  meae.  Et 

ut  praedicta  donatio  vobis  8c  vestris  iirma      dus  scripsit. 

8c  stabilis  omni  tenipore  permaneat,  dedis- 

tis  mihi  de  caritate   cccc  solidos  Melgo- 

rieuses.  Testes  hujus  rei  sunt  Vital  abbas 

Sanctae  Mariae  Fontisfrigidi,  Raimundus 

de  /ver  cellerarius,  Petrus  de  Sancto  Lau- 

rentio,  Flotardus  de  Olonziacho,  Arnaldus 

de   Castlar,  Bernardus   Rubei,   Guilielmus 

Gausberti,  Petrus  CausitSi  Bernardus  Mir. 

Carta    haec   fuit    laudata   in    manso   quem 

tenet  Bernardus  Pil'de  Lato  in  burgo  Nar- 

bonae.  Egidius  rogatus  scripsit. 


tione  Domini  M''C''LX"V",  régnante  Lodo- 
vico  rege  Francorum,  Raimundo  comité 
Tholosano  8c  Giraldo  episcopo,  mense 
januario,  feria  un'',  luna  xx'l-'.  Raimun- 


III.  —  In   Christ!  nomine'.  Sciendum 

est   quod    Bernardus  comes    Convenarum 

dédit  unum    locareni  qui    est    in   castrum 

novum  de   JVlurel,  8c  hoc  francament  siiie 


666.  —  DXLIX 

Ordonnance    de    Ralmond-Trencavel 
6»  de  Roger,  son  fils  ' . 

ANNO  M  C  F-XV  Incarnationis  dominicae, 
feria  ii%  IV  idus  julii,  régnante  Lodo- 
vico  rege.  Ego  Raymundus  Trencavel  pro- 
consul Biterris  8c  Rogerius  filius  meus  pcr 
nos  8c  per  omnes  posteros  nostros  cum 
fide  ac  vera  dilectione,  omnium  hominum 
(am  praesentium  quam  futurorum  Carcas- 
sonae   habitantiuni    jussu   "^  rogatu  afque 


ullo   servitio   %i.  sine   alla  retinentia  quod  pleuaria   voluntate,  stabiiimus   in    perpe- 

ibi   non  retinuit,  Atone  preposito  Sancti  tuum  ut  existimamus  ad  eorum  profïcuum 

Germerii  8c  ad  ipsos  qui  post  eum  venturi  conditionem  inter  eos,  quae  talis  est  con- 

sunt,8c  garentiam  faciat  comes  supradictus  ditio.  —  Si  quis  illorum  debitor  vel  fidejus- 

de  hune  donum  supradictum  vel  ipsi  qui  sor  alteri  fuerit  8c  creditor  a  debitore  seu 

per  ipsum  sint  omni  tempore  de  omnibus  a  fidejussore    suum    aver   recuperare    non 

amparatoribus.  Similiter  est  sciendum  quod  potuerit,  creditor  ille  indicet   curiae*    ^ 

Dodo  comes  Convenarum  filius  dictus  su-  curia  salva  fidelitate  creditoris  requirendo 

pradicti    comitis    dédit    8c    absolvit   Atoni  autem  praescriptum   monstret  debitori  8i 

abbati    Lesatensi    ^    Guillelmo    preposito  fidejussori.  —  Quae  curia,  si  locus  fuerit, 

Sancti   Germerii    ipsos    VI  denarios    quos  possit  dare  inducias  ipsum   aver  reddendi 

debebat  ei  facere  pro  servicio  in  die  om-  xv  dierum  debitoribus  vel  fidejussoribus, 

nium  Sanctorum  per  ipsum  locarem  in  quo  8c  si  rem  non  reddiderint,  distringat  eos  ut 

habitant,  qui  est  juxta  supradictum   loca-  reddant  8c  debito  pacati  creditori  tantum 

rem  8c  hoc  francament   sine   ullo   servicio  hal)eat  curiaadebitore  seu  fidejussorequan- 

8c  sine   alia   retinentia  ;  tali   convenientia  tum  erit  quarta  pars  debiti.  —  Tantum  si 
quod  si  ullus  homo  vel  femina  amparaverit 

'  Château  de  Foix,  cnrtulaiie,  caisse  i5,  &  copie 
dans  la  collection  Doat,  à  la  Bibliothèque  natio- 
nale, V.  167,  {"  288. 


'  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Lézat.  [Bibliothèque 
nationale,  latin  9  189,  f"  280  y°.] 


An 
I  \6't 


Kd  orig. 

t.  Il, 
col.  6.^4. 


An 
1166 

12 

juillvt. 


An 
ii65 


I  2 


99 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3oo 


Éd.orig. 

t.  Il, 
col.  607. 

An 
1166 

janvier. 


débiter  vel  fidejussor  ipsum  aver  non  po-  lelma  viceconiitissa    Nemausensis   per  me 

terit  reddere,  consilio  proborum  hominum  &   per   filium    meum   vicecomitem    &   ego 

Carcassonae  per  honorem  8c  per  aver  red-  Bremundus  de  Vedenobrio  qui  sum  baju- 

dant,  si  fieri  potest.  —  Sicut  superius  est  lus  Guilelmi  de  Montepessulano  laudanuis 

dictum,  sic  ego  Guillelmus  de  Sancto  Fe-  &   concedimus   sine    dolo    tibi    Guillelnio 

lice  vicarius  Carcassonae  faciam  tenere  per  Galline  &  omnibus  successoribus  tuis,  sci- 

meam  fidem.  Ego   Petrus   Malordi   totum  licet  omnem  honorem  quem  tenes  de  vice- 

sicut  superius  scriptum  est  jussus  a  domno  comité,  quem   Benedicta   amita  tua    dédit 

R.  Trencavellus  &  a  Guillelmo  de  Sancto  tibi,  qui  honor  est  in  terminio  de  Corbe- 


An 
1166 


Felice  faciam  tenere  secundum  meum  posse 
tactis  sacrosanctis  Evangeliis.  Iterum  ego 
Raymundus Trencavellus  &  Rogerius  filius 
meus  dilectus  mandamus  ac  lirmiter  stabi- 


satis,  scilicet  V  pecias  de  terra,  que  sunt 
in  valle  Crosa,  in  quibus  habent  lll  ses- 
tairatas  &  Vlll  pecias  de  vinea  in  quibus 
habent  mediam  cartariatam  &  Il  pecias  ad 


limus,  ut  sacramentum  prope  dictum  fiât  Licherias  &   il  pecias  déterra  cum  arbo- 

in  perpetuum  ab  uno  vicario  Carcassonae  ribus   que   ibi  sunt,  quas   terras   sunt   ad 

scilicet  in  alterum ,  scilicet  uno  defuncto  Corbesatis.  Vineas  predictas  &  terras   de 

vel  vicaria  dimissa  qualicumque  modo  al-  Corbessatis   douant  i  denarium   de  censu 

ter  qui  illam  vicariam  tenebit  faciat  populo  cum   aliis  heredibus  &  non  aliud-    terras 

praesente  idem  sacramentum.  Statuimus  &  de  valle  Crosa  douant  tascham  &  arbores 

affirmamus  omnia  superius  disposita  omni  de  podio  Avalsender  &  douant  carteriam. 

tempore  esse  rata  in  atrio  palatii  Carcas-  Ego  Guilelma  vicecomitissa  iaudo  tibi  Gui- 

sonae  subtus  ulmum,in  praesentia  Guil-  lelmo   Galline   terram,  que  est  in  vestifu 

lelmi  de  Sancto   Felice  vicarii   Carcasso-  Sancti  Johannis,  salvam  tani  vicecomitis  & 

nae  &  Poncii  Ferrol  &  Arnaldi  Ferrol  &  unum  caponem  de  censu  pro  toto  honore 

Arnaldi   de  Carcassona   &  Guillermi   Ste-  predicto.    Et    propter    hanc    laudationem 

phani  &   Pétri   Guillermi  &    Pétri  Grossi  habuimus  a  te  Viil  solides  Melgorienses. 

&  Johannis  Lumbardi  &  Raimundi  de  Mo-  Hoc  est  factum  in  presentia  Aldeberti   & 

lino  &  Pétri  Bruneti  &:  Arnaldi  ^Jemar  &  Pontii   Galline,  Raimundi  Celestis,  Pétri 

Bernardi  Boni-hominis  &;  Bernardi  Gaset  Samuelis,  Bernardi  Provincialis,  Guilelmi 

&   Guillelmi   de    Provintosio   &   Bernardi  Rainaldini.  Petrus  de  Rothenis  scripsit. 
Stephani  &  Raimundi  Febri  &  Guillelmi 

Fabri    &    Trencamicem     &     Arnaldi     de  II.  —  Notum'  sit  omnibus  hominibus, 

Prexano  &  Guillermi  de   Tresmals  multo-  quod  ego  Wilelma  Nemausensis  vicecomi- 

rumque  aliorum  proborum  hominum.  Ma-  tissa  per  me  &  per  filium  meum  viceco- 

neat   onini   tempore  firnium.  Arnaldus  de  mitem  dono,  Iaudo  &  concedo  in  perpe- 

Ciairano  hoc  scripsit  jussione  domini  R.  tuum  ad  beneficium   sine   dolo  tibi  Petro 


Ed.orig. 
t.  Il, 

col.  606. 


An 
1166 


Trencavelli  &   Rogerii   illius  iilii,  die  & 
anno  praenominato. 


667.  —  DLI 

Actes  de  Giiillemette  de  Montpellier, 
tutrice  de  son  fils  Bernard- Aîon , 
vicointe  de  Nimes. 

I.  —  Anno  '   ab  încarnatione  Domini 
MCLXVI,  in  mense  januario.    Ego   Gui- 

'  Trésor  des  chartes  du   roi,  Toulouse,  sac  14, 
n.  34.  [J.  023.] 


Raimundo  de  Anagia  &  quibuscumquc 
volueris,  scilicet  illam  pezadam  que  est  ad 
grunum  de  Anagia,  &c.  Hoc  est  factum 
anno  ab  Incarnatione  Domini  mclxvi, 
in  mense  madii,  in  presentia  Pétri  Ta- 
cati  presbiteri,  &c.  Petrus  de  Rothenis 
scripsit. 

III.  —  Anno'  ab  Incarnatione  Domini 
M[C]LXVI%  in  mense  octobris,  in  nomine 
Domini.  Ego   Guilelma  vicecomitissa  Ne- 

'  Trésor  des  chartes  du  roi,  Toulouse,  sac  i3, 
n.  21 .  [J.  322.] 

'  Iliid.  sac  4,  n.  5(5.  [J.  Soy.] 
^  Le  texte  porte  mlxvi.  [A.  M.j 


An 
1166 


i3oi 


Vers 
n66 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3o: 


mausensis    per    me    &    per   filium    meum      mitissa   recepit  ab   hac  parte  VIII   equos 

vicecomitem doao    &    trado   ab      noniine  pignoruni;  sed  quoniam  doniinus 

benefîcium    in   perpetuiim    sine  dolo    tibi      vicecomes  presens  non  erat,  distulit  diem 


Vers 
1166 

L'd.orig. 

t.  II, 
col.  607. 


Durante  Alafredo  de  Bcdillano  &  tibi  Petro 
fratri  ejiis  &  infantibus  &  omnibus  succes- 
soribus  vestris  scilicet  unum  podium  qui 
vocatur  Redonnel,  qui  est  in  decimaria 
Sancti  Saturnini  de  Calvitione,  in  loco  qui 
vocatur  Escata.  Tali  videlicet  pacto  dono 
vobis  hune  podium  quod  vos  &  successo- 
res  vestri  mihi  vicecomitisse  &  vicecomiti 
de  omnibus  fructibus  qui  de  podio  exie- 
rint,  de  blado  &  de  ligna  &  de  coniliis 
tascham  detis  in  unoquoque  anno  il  capita 
de  censu,  &  propter  hanc  donationem  ba- 
bui  a  te  X  solides  Melgorienses.  Hoc  est 
factum  in  presentia  Guilelmi  de  Ecclesia, 
&  Pétri  Petiti  diaconi  de  Auglata,  Pétri 
de  Poscheriis  Je  Vina-^,  Pétri  Bedocii  texe- 
toris  de  Bedillano,  Bernardi  cognati  ejus. 
Petrus  de  Rothenis  scripsit. 

IV.  —  Ego  '  Poncius  de  Vicenobrio 
mitto  me  in  potestatem  tui  domini  mei 
Bernardi  Atonis  vicecomitis  &  tui  do- 
mine mee  Guillelme  vicecomitisse  &  f"a- 
ciam  de  clamoribus  curie  &  de  seditione 
facta  cum  affinibus  meis  quod  curia  vestra 


cause  domina  vicecomitissa  &  voce  pro- 
pria omnibus  audientibus  ex  parte  sua  & 
filii  sui  dédit  securitatem  inter  eos.  Pon- 
cius vero  de  Vicenobrio,  &  R.  de  Brodito 
&  Fasianus  omnia  prescripta  juraverunt 
iterum  se  servare  &  complere  &  manle- 
vaverunt  pignora. 

Ex  altéra  parte  juraverunt  eodem  modo 
&  eisdem  pactis  R.  de  Montemirato,  W. 
de  Arenis,  P.  de  Portaveteri,  W.  de  Mon- 
temirato scuderius,  P.  B.  Grataserps,  Ra- 
dulfus,  Poncius  de  Clausonna  Redorta, 
Raimundus  de  Vacheriis  &  Chauzoardusj 
&  similiter  in  vigilia  sancti  Johannis 
Baptiste  reddiderunt  VIII  equos  nomine 
pignorumj  &  domina  vicecomitissa  voce 
propria  omnibus  audientibus  ex  parte  sua 
&  filii  sui  dédit  securitatem  inter  eos. 
R.  de  Montemirato,  Portavetus  &  W.  de 
Arenis  omnia  prescripta  juraverunt  iterum 
se  servare  &  complere  &  manlevaverunt 
pignora. 

V.  ' —  Aqesta  '  carta  es  de  Vestar  que  ac  a. 
Bernîa^Elesîars  de  Salve  Ei  sui  infantes.  Anno 


cognoverit.  Hoc  promitto  pro  me  &  pro  ab  Incarnatione  Domini  m^Clx  viir,  jgj 

omnibus  auxiliantibus  mihi  &  pro  his  qui  devenc  que  nElsïars  de  Salve  e  sos  fraîre  en 

sunt  de  nostro  consortio  a  minimo  usque  Kostaw^  aurerun  a  Sang  Jacme,  el  vescon- 

ad    majorem,  &  de   hoc    reddam    pignora  tessa  de  Nemse  na  Guîllelma  venc  ab  eZ^  a 

ante   placita  V  milium   solidorum   &  plus  parlament,  e  dis  lur  que  ela  avia  au^ît  dîr, 

pignorumj  ad  cognitionem  curie  8c  stabo  que  il  volîun  vendre  tôt  quant  avion  a  Berni':^, 

&  permanebo  ubicumque  curie  vestre  pla-  e  vedet  lur  que  non  0  vendesson  ad  altre  se  a 


cuerit  quoad  usque  cuncti  clamores  vestri 
&  seditio  facta  cum  adversa  parte  aut 
sentencia  aut  alio  modo  terminentur;  & 
si  placita  mutata  fuerint,  semper  servabo 
quod  predictum  est  ad  vestram  cognitio- 
nem. Et  hec  omnia  predicta  firma  tenebo 
&  servabo;  sic  me  Deus  adjuvet  &  hec 
sancta  Illi  Evuangelia.  Fasianus,  Maroio- 
lus,  Guaufredus  Vituli,  R.  de  Brodito, 
Portarades,  W.  de  Vilario,  B.  de  Calmis, 
Guiraldus  de  Clarenciaco  &  Bertrandus 
Guillelmus;  omnes  isti  juraverunt  hoc 
idem.  Contigit  postea  quod  in  vigilia 
sancti   Johannis  Baptiste  domina  viceco- 


son  fil,  oc  qe  de  lo  teniun,  &■  ela  daria  lur 
en  aitant  con  altre,  e  mais  Kostain^  de  Salve 
&  Ilisiars  sos  fraire  conogron  qe  del  ves- 
comte  teniun  tôt  quant  aviun  a  Berni^,  e 
disserun  que  ia  non  0  volriun  ad  altre  ni  0 
vendriun.  Apres  la  vescontessa  dis  lur,  que 
Vestars  da  Berni':^^  lur  lavia  obs ,  &  il  trame- 
serun  a  la  vescontessa  las  claus  del  lur  estar 
de  Berni^  per  Peirun  de  la  Torre,  &  sun  ai^o 
elas  que  ai^i  sun  cosidas, 

'Trésor  des  chartes   du    roi,  Toulouse,  sac  8, 
n.  2.  [J.  317. j 


An 
.168 


'  Trésor  des  chartes  du   roi,  Toulouse,   sac  14, 
n.  114.  [J.  323.] 


i3o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3o4 


An 
1166 


)U1 


ilïct. 


An 
1166 


668.  —  DLII 
Extraits  de  diverses  chartes. 


ingannoj  tali  tamen  pacto  ut  in  omnibus 
redditibus  &  usanciis  &  justitiis  quas  ad 
dominium  castri  pertinent,  in  furnis  &  mo- 
lendinis  &  hortis  &  caeteris  intus  &  de- 
foris  quae  in  fortiis  vel  in  terminio  forcia- 
rum  vel  castri  fuerint  habeamus  nos  duas 


166 


I.  —  In  noniine,  &c'.  Ego  Berengarius  partes  &  successores  nostri  &  vos  &  suc- 

de  Salella  cuni  filio  nieo  Petro  Raimundi  cessores  vestri  tertiam,  exceptis  homicidiis 

8c  omnibus   aliis   infantibus  meis,  nostra  &  adulteriis,  &  de  clamoribus  &  quaeri- 

bona,gratuita  &  spontanea  voluntate,  cum  moniis  quae  ibi  de  hominibus  castri  vel  de 

consilio  &  voluntate  domini  Pontii  Nar-  alienis  nobis  advenerint  accipiemus  nos  & 

bonensis   episcopi  &  Raymundi  Arulensis  bajulus  noster  &  vos  praenominati  &  ba- 

abbatis  &  Raymundi  de  Poihsurigs  &  Rai-  julus  vester  firmantias  communiter,  &   si 

mundi  Je  Ç)ua/-ania  &  aliorum  villae  Salel-  vobis  vel  nobis  prius   clamor  venerit,  fir- 

lae  nobilium  &  bonorum  hominum,  illam  mantias  sine  dolo  pro  altero  &  pro  se  & 

donationem  quam  Raymundus  Pétri  avus  communiter   haec    placitemus.    Et   omnes 

meus  &  Petrus  Raymundi  pater  meus  fe-  homines  vel   foeminae    qui    ibi   habitave- 

cerunt  Deo  &  Cluniacensi  monasterio  lau-  rint  &  steterint,  sint  infra  castrum  salvi  & 

damus,&c.  &  promittimus  Deo  &  beatae  securi  cum  omnibus  rébus  suis  a  nobis  & 

Mariae  &  praedicti  loci  Salellae  monachis  a  vobis  praedictis  &  vestris,  quod   eos   ibi 

&   aliis    omnibus   habitatoribus,  quod    in  non  capiamus  vel  res  suas  non  a.ufferannis 

praedictae    donationis    honore   vel    rébus  vel    alicui  auferri   permittamus.  Et  omne 

nullam   amodo  forciam  vel   toltam   facie-  melioramentum  quod  ibi  vos  praenominati 

mus, &c.Factacartaanno  Domini  MCLXVI,  cum  consilio  bajuli  mei,scilicet  Humberti 

XVI  kalendas   augustas,  feria  i,  régnante  Catusae,   ibi   feceritis  vel  illius  quem   ibi 

rege  Ludovico,  &c.  Haec  autem  carta  fuit  miserimus,  laudamus  &  concedimus  simi- 

confirmata  &  a  supradicto  Berengario  de  liter  vobis.  Hoc  fuit  factum  anno  M  CLXVi, 

Sallela  laudata  in  capella  de  Capitestagni,  mense  augusti,  apud   Burlai,  in  praesen- 


feria  iv%  mense  augusti,  in  praesentia  do- 
mini Pontii  Narbonensis  archiepiscopi  & 
Pontii  Carcassensis  episcopi  &  Guillelmi 
Agathensis  episcopi  &  Joannis  Magalo- 
nensis  episcopi  &  Rogerii  &  Pétri  Narbo- 
nensium  archidiacononim  &  Fulcranni 
Magalonensis  &  Pétri  Raimundi  sacristae 
Agathensis  &  Odonis  sacristae  Carcassen- 
sis &  Guillelmi  abbatis  Sancti  Amandi. 

II.  —  Notum'  sit  omnibus  haec  audien- 
tibus,  quod  ego  Raymundus  Trencavellns 


tia  Ademarii  de  6'a/er^  Wilhermi  Amelii, 
Wilhermi  de  Trulle ,  Pétri  de  Turri,  Gui- 
Ihelmi  vicarii,  Pétri  de  Ambileto,  Sicardi 
Pelapol  &  Bernardi  Cota,  notarii  domini 
Raimundi  Trencavelli,  qui  mandatus  ab 
omnibus  haec  scripsit. 

III.  —  In  nomine  Domini',  anno  ab  In- 
carnatione  ejusdem  MCLXViii,  régnante 
Lodoico  rege.  Ego  Bremundus  dominus 
Uceciae  &  Poscheriarum ,  per  me,  &c* 
dono    &    in    perpetuum    concedo    Deo   Si 


vicecomes  Bitterrensis  &  ego  Rogerius  fi-  beatae    Mariae   &   tibi    Mathfredo    abbati 

lius  ejus  nos  ambo,  bona  fide  &  sine  dolo  de  Bonnacumba  &  fratribus  ejusdem  loci 

cum  hac  carta  laudamus  &  concedimus  &  praesentibus  &  futuris  xx   cartallos   olei 

volumus  quod  tu  Petrus  Berengarii  &  tu  singulis  annis  in  meos  olivarios  c[uos  ha- 

^c/«/muj&  vos  quondam  infantes  Wilhermi  beo  in  pertinemento  Poscheriarum.  Fac- 

Raymundi,  scilicet  Raymundus  Wilhermi  tum  est  hoc  in  praesentia  domni  Aldeberti 

&  Petrus  Raymundi,  faciatis  &  construa-  Nemausensis   episcopi    &    Raimundi    Uti- 


tis  forciam   vel  forcias   in  Cambones,  taies 
quales   ibi    facere   volueritis    sine    nostro 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Molssac. 

'  Château  de  Foix,  cartulaire,  caisse  1  5. 


censis  episcopi ,  videntibus  istis  videlicet 
Petro  de  Panât  monacho  &  Raimundo  de 
Gaianis    canonico    &    Raymundo    Uceciae 

'  Archives  de  l'abbaye  de  Bonnjcombe. 


An 
1168 


^ïi 


An 
I  I  7,'> 
ui.Ict. 


"^ —   i3o5                      PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  i3o6  

An  An 

"         filio   pracfati    Bermundi   &   Raimuiulo   de  praesentia  domini  B.  abbatis,  Rodulfi  eau-      '  "^ 

Podio    &    Gentiaiio    &    Tailauto.    Et    ego  sidici,  Guillelmi    Matae,   Bernardi,   Ber- 

Aldebertus  Neniausensis  episcopus  rogatii  nardi    Eddrici,    Pétri    Georgii,   Raimundi 

praefati  Bermundi  niuniniine  nostri  sigilli  NLalnas ,    Gilii,    Benedicti    Riperti,    Rai- 

roboravimus.    Pctrus    Petits    Neniausensis  luundi  Riperti,  Guillelmi  de   Limotginis, 

notarius    scripsit     maudatus    ex     utraque  R.   Caper,   Stephani    Isnelli,   Bernardi    de 

parte.  Octavo,  Guillelmi  Guiraldi,  Raimundi  Mi- 

ronis   monachi,  Mascaroni,  Arnaldi   Rai- 

IV.  —  In'  nomine  sancfac  &  individuae  mundi,  Guillelmi  Arnaldi  &  Raymundi  Eo- 

1,(58     Trinitatis.    Anno    ab    Licarnatione   Verbi  naldi  qui  haec  scripsit. 
juin.      MCLXVIII,  in  menss  junio,  régnante  Lo- 

dovico  rege  Francorum. Ego  in  Dei  nomine  V.  —  Hec'est  concordia  quam  faciunt 

Pontius  Bremundus  &  Bremundus  de  So-  Isarnus  de  Dorniano  &  fratres  ejus  scilicct 

midrio   8i  ego   Petrus   de   Ripalta  pariter  Petrus  &  Bego  cum  nepote  eorum  Petro. 

laudamus    atque    coucedimus    nionasterio  Concordia  talis  est  :  omnes  ilias  conven- 

Beatae   Mariae    Francarumvallium    &   tibi  tiones  &  jusjurandum  quod  Petrus  fecerat 

Bertrando  abbati,  &c.  jure  proprietatis  &  avunculis    suis    Isarno    scilicet   &    Bcgoni 

allodii   in   perpetuum   quidquid   Guiraldus  solvunt  ei  bona  fide  sine  inganno;  &  Pe- 

de  Somidrio  monasterio  Francarumvallium  trus  similiter  solvit  eis  cunctas  conventio- 

donavit   seu    reliquit   seu    quolibet    titulo  nés  &  jusjurandum  quod  ei  fecerant  avun- 

concessit   in    honoribus,  quos  habebat   8c  culi  sui   Isarnus  &  Bego,  bona  fide   sine 

possidebat   in    territorio  castri  de   Boise-  inganno.  De  illo  honore  qui  ex  parte  Pon- 

dono,  scilicet    mansum    de   Stampiis  cum  cii  de  Dorniano  avi  sui  Petrum  contingit, 

ferragine  id   est  cum  area  &   horto  sicut  isti  fratres  scilicet  Isarnus,  Petrus  &  Bego 

ipse   habebat,   &c.   Praeterea    non    licebit  conccdunt  &  douant  nepoti  eorum  Petro 

abbati  vel  monachis  Francarumvallium  ali-  fratcrnitatem   suam  scilicet  quartam   par- 

([uid  de  suprascriptis  honoribus  ad  potes-  tem    omnis    honoris    quem    pater   illorum 

tatem  vel  dominium  castri   seu  ad  ([uam-  Poncius  Dorniani  eis  diniisit,  excepta  illa 

cumque  personam  sine  nostro  consilio  vel  ancaberia   quam   Poncius    dédit    filio    suo 

successorum    nostrorum   aliqua  alienatio-  Isarno  ante  suos  fratres,  Petrus  vero  facit 

num    specie  transferre,  exceptis  militibus  conventionem    Isarno    ut    illum    honorem 

nostris   &    rusticis,  &c.  Omnia    sicut   su-  quem   partivit  cum   eo  nullo  modo   possit 

perius   scripla  sunt   nos   servaturos   tactis  deexire  Petrus  de  illo  honore  versus  Bego- 

sanctis   Evangeliis   juramus   in   praesentia  nem   neque   versus   Petrum    neque  versus 

B.    abbatis    Sancti    ^gidii,    Rainonis    de  eorum   successores  neque  per  donum  ne- 

Castlario,  Raimundi  de  Cendratio,  Pétri  que   per    comprani    cum    censu    aud    sine 

de  Gaianis,  Bernardi  de  Brinorio  monachi,  censu.   Eodem    modo   facit   conventionem 

Pontii  Ugonis  de  Sancto  Clémente,  Pétri  Petrus  aunculo  (sic)  suo  Petro, ut  umquam 

de  Scata  sacerdotis.  Pétri  de  Villamur,  Pe-  istum  honorem  quem  partivit  cum  eo  nullo 

tri  Guinaldi,  Pétri  Pontii  de  Sancto  Lau-  modo  possit  deexire  versus  Isarnum  neque 

rentio,  Pétri  de  Vico,   Pétri  de  Alairaco,  versus  Begonem  neque  versus  eorum  suc- 

Bertrandi  de  Tesan,  Godafrcdi  de  Salzeto,  cessores.  Eodem  modo  facit  conventionem 

Berengarii     de     Ponte,    Imberti     Arque-  Petrus  aunculo  suo  Begoni  ut  unquam  non 

rii,  Pontii  Beraldi.  Pro  suprascripta  vero  possit  Petrus  de  illo  honore  quem  partivit 

guirpitione,  concessione  sive  conventione  cum  eo  uUo  modo  versus  Isarnum  neque 

profitcmur   nos   accepisse    a    te    Bernardo  versus  Petrum    deexire  neque  versus  eo- 

abbate    &    monasterio    Francarumvallium  rum   successores   ut   predictum   est.  Talis 

mille  ducentos  solidos  Melgorienses.  Om-  est  conventio  quod  Petrus  non  possit  istutn 

nia  sicut   superius  scripta   sunt  a   supia-  honorem  ullo  modo  conjungere  cum  ho- 
scriptis    laudata    &    concessa    fuerunt    in 

'  Trésor  des  chartes  du    roi,  Toulouse,  sac  i  3, 

'  Mc.nusi'Us  d'Auhays,  n.  77.  n.  29.  [J.  322.] 


An 
1 173 


i3o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3o8 


nore  aunculorum  siioriim,  quem  honorem 
cum  eis  partivit,  nec  in  presenti  neque  in 
futuro.  Isti  fratres  Isa  nuis,  Petrus,  Bcgo 
faciunt  conventionem  inter  se  ut  umquam 
nemo  eorum  hune  pretlictum  honorem 
possint  ullo  modo  lucrari  nepotis  eorum 
Pétri,  neque  illi  neque  eorum  posteri  nec 
ullus  homo  illorum  nec  eorum  femina,  nisi 
illam  partem  qualem  Petrus  de  partibus 
eorum  acceperat.  Dictum  est  itaque  quod 
lucrum  quod  fecerant  isti  fratres  in  furnis 
Podii  Laurentii  &  lucrum   quod  fecerant 


lelmi  de  Sagornag  Si  Eernardi  Aldcbaldi, 
Raimundi  Clareti  &  aliorum  militum  & 
barrianorum  Podii  Laurentii  &  isii  omnes 
sunt  testes  hujus  rei  predicte.  Facta  carta 
anno  ab  încarnacione  Domini  MCLXXiii', 
feria  IP,  in  mense  julii,  Lodovico  rég- 
nante, R.  comité,  Ugo  episcopo  existente. 


669. 


DLIII 


in  Castro  Verdale  &  lucrum  quod  fecerant      Èpltaphe  de  Pons,  fils  d'Alphonsc-Ji 


our- 


h\  forcia  éeM-aurengs  teneat  iilud  ipsemet 
qui  tenet  &  habeat  (.sic).  Si  vero  Petrus  ne- 
pos  eorum  ire  trans  mare  voluer'it,  douent 
ei  aunculi  predicti  unusquisque  eorum  D 
solidos  Melgorienses  &  mulam  unam  per 
be  &■  per  fe  pro  honore  suo,  &  tune  quis- 
que  eorum  recuperet  partem  honoris  quam 
Petrus  ab  unoquoque  eorum  acceperat, 
predictis  conventionibus  iirmiter  existen- 
tibusj  set  si  Petrus  reversus  fuerit,  reddat 
D  solidos  predictos  &  precium  mule  aun- 
culis  suis  uniquique  scilicet  &  postea  re- 
cuperet partem  sui  honoris,  salvis  predic- 
tis conventionibus.  Cognitum  sit  quod  liée 
concordia  fuit  lacta  in  manu  Eernardi  de 
M.onteschiu  &  Amanevi,  &  isti  fratres  Isar- 
nus,  Petrus  &  Bego  &  Petrus  nepos  eorum 
juraverunt  super  iiii"''  Evangelia  ut  hanc 
concordiam  quam  isti  mandassent  semper 
teneant  isti  &  eorum  successores.  Istud 
predictum  jusjurandum  &  conventiones 
prescriptas  juraverunt  Poncius  Dorniani 
&  Guilabertus  frater  ejus  &  Raimundus 
de  Dorniano  ejusque  frater  Isarnus  super 
sancta  ut  predictum  est  tenere.  Hoc  totum 
factum  fuit  in  presentiarum  Raimundi  ab- 
batis  Sancti  Poncii  &Bernardi  de  Brugeria 
&  Pétri  Ermengaudi  de  Lautriaco  &  Guil- 


dahij  comte  de  Toulouse^. 


-|-  A  NNO  Domini'  millesimo  ducentesimo 
■t\  tertio,  die  xvi  aprilis,  rétro  hune 
lapidem  fuit  sepultum  corpus  domini  Pon- 
tii,  fîlii  illustris  Ildefonsi  ducis  Narbonae, 
de  stirpe  piae  memoriae  illustris  domini 
Raimundi  comitis  Tolosae,  marchionis 
Provinciae  ac  ducis  Narbonae,  almi  fun- 
datoris  hujus  sanctae  sedis  Nemausensis 
ecclesiae  ad  honorem  virginis  Mariae  con- 
stitutae,  in  qua  Deo  famulantur  viri  unani- 
miter  sub  régula  beati  Augustini  viventes, 
quorum  &  omnium  fidelium  defunctorum 
animabus  quaesumus.  Domine  Deus,  re- 
quiem concédas  perpetuam,  ut  quod  in 
terris  speraverunt  &  crediderunt  videant 
per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum. 
Amen. 


'  Dom  Vaissete  avait  k  tort  daté  cette  pièce  de 
1170.  L'original  porte  1173,  seulement  les  m 
complémentaires    sont  suscrits.    [A.  M.] 

°  A  Niraes,  dans  la  cathédrale. 

^  Cette  pierre  a  été  tirée  de  l'ancienne  église 
pour  être  placée  dans  la  nouvelle,  où  on  la  voit 
aujourd'hui,  derrière  le  chœur  &.  le  grand  autel. 
\Iiemarque  des  Bénédictins.^ 


An 
I  173 


An 

I  2o3 

16  i'.vril 


âj)âs>âbâj)<$DSj)âj)âs>âs>âs>Sbêbâj)^ 


INVENTAIRES  ET  CATALOGUES 


Dans  les  Inventaires  &  Catalogues  qui  suivent,  nous  n'avons  pas  eu  la  prétention 
de  réunir  sur  chaque  église  tous  les  actes  qui  la  concernent;  nous  avons  employé  les 
sources  les  plus  convenables,  en  y  faisant  un  choix  assez  étendu,  du  reste,  puisque  sur 
la  petite  église  d'Agde,  dont  l'inventaire  ouvre  la  série,  nous  avons  pu  réunir  jusqu'à 
cent  quinze  articles;  nous  avons  voulu  seulement  donner  l'indication  d'un  grand 
nombre  d'actes  dont  le  texte  intégral  ne  pouvait  être  publié  dans  une  réédition  de 
dom  Vaissete,  &  qui  n'en  fournissent  pas  moins  d'intéressants  renseignements  sur  la 
société,  les  usages  &  le  droit  dans  le  Languedoc  au  moyen  âge. 

Dans  la  rédaction  des  analyses,  nous  avons  presque  toujours  adopté  la  forme  la  plus 
concise,  la  forme  personnelle,  comme  permettant  de  dire  plus  de  choses  en  moins  de 
mots;  les  indications  bibliographiques  qui  suivent  ne  sauraient  être  complètes,  ni  pour 
les  manuscrits,  ni  pour  les  imprimés;  pour  ces  derniers,  nous  n'avons  employé  que 
l'Histoire  de  dom  Vaissete  (désignée  par  H),  le  Gallîa  Chrîstîana  &  les  autres  grandes 
collections  bénédictines;  &  parmi  les  ouvrages  plus  modernes,  ceux  qui  contenaient  le 
plus  d'actes  &  de  renseignements  sur  un  pays  donné;  nous  n'avons  naturellement  pas 
pu  dépouiller  toutes  les  monographies  &  les  collections  provinciales;  cela  nous  eût 
entraîné  beaucoup  trop  loin. 


I 


cription  du  manuscrit  &  la  table  des  actes  qui  y 
sont  contenus;  elle  est  conservée  à  la  Bibliothèque 
nationale,  sous  le  numéro  9999  du  fonds  Intin. 
Le  cartulaire  original  avait  cinquante-six  feuillets, 
&  contenait  cent  vingt-neuf  pièces;  les  quarnnte- 
Catalogue  des  actes  relatifs  à  Vévêché  huit  premiers  feuillets  avaient  été  écrits  à  la  fin 
d^y^gcie  *^"  douzième  siècle  ou  au  commencement  du  trei- 

zième ;  les  huit  derniers  dataient  du  premier  tiers 
T  ES  sources  employées  par  nous  pour  composer  de  ce  dernier  siècle.  Le  manuscrit  portait  des  notes 
-*-<  cet  inventaire  sont  les  suivantes  :  marginales  du  dix-septième  siècle,  &  les  pièces  en 

A.   Cartulaire   de    révéché    d'Agde,    aujourd'hui        étaient  numérotées  en  chiffres  romains, 
perdu  ;  nous  avons  employé  une  copie  sur  papier,  B.  Inventaire  des  titres  de  l'évèché  d'Agde,  rédige 

exécutée  en  1764  par  l'archiviste  Jourdan.  Cette  dans  le  courant  du  dix-septième  siècle.  Les  cotes 
copie  comprend  cent  quarante  &.  un  feuillets;  elle  des  actes  sont  très-dctaillées  &  rédigées  par  un  no- 
est  précédée  d'une   introduction  donnant   la   des-        taire  peu  familiarisé  avec  la  langue  française.  Nous 


ÏOl  I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3i 


avons,  parmi  ces  actes,  fait  un  choix  des  pièces  les 
plus  intéressantes.  Cet  inventaire  est  conservé  à  la 
Bibliothèque  nationale,  Collection  de  Languedoc, 
V.  42. 

A  ces  sources,  il  conviendrait  d'ajouter  pour  le 
chapitre  cathédral  le  ms.  33  de  la  Bibliothèque 
publique  de  la  ville  de  Montpellier,  Cartulaire  du 
chapitre  Saint-Étienne  d'Àgde,  compilé  au  dix-hui- 
tième siècle,  &  renfermant,  outre  une  autre  copie 
du  cartulaire  épiscopal,  une  série  de  pièces  rela- 
tives au  chapitre;  il  a  trois  cent  trente-quatre 
feuillets  8c  est  l'œuvre  de  l'abbé  Martin-Jacques  de 
Gohin,  chanoine  camérier  de  la  cathédrale,  abbé 
commendataire  de  Saint-Polycarpe  &  vicaire  géné- 
ral du  diocèse;  nous  en  donnerons  le  dépouille- 
ment dans  un  des  prochains  volumes. 

L  —  29  avril  844.  —  Charles  le  Chauve 
renouvelle  en  faveur  de  ses  fidèles  Aton, 
Epsarius  &  autres  la  concession  à  titre 
bénéficiaire  du  château  de  Mèze,  en  Aga- 
dez,  consentie  à  leurs  parents  par  son 
a'ieul,  l'empereur  Charles  &  confirmée  par 
son  père,  Louis  le  Pieux. 

A,  f"  4,  H  II,  n.  ic5. 

II.  —  II  août  848.  —  Charles  le  Chauve, 
à  la  requête  du  comte  Apollonius,  concède 
à  l'évèqued'Agde,  Dacbert,  pour  lui  &  pour 
ses  successeurs,  le  tiers  des  biens  enlevés  à 
leur  église  par  les  rois  ses  prédécesseurs; 
il  y  ajoute  le  tiers  des  droits  sur  les  péages 
&  les  marchés  dans  l'étendue  du  comté j 
enfin,  il  lui  concède  l'immunité. 

A,  f '  2 ,  H  II,  n.  i33;  Gallia  Christiana,  vi , 
Iiistrum.  c.  3  1  I . 

III.  —  S.  D.  vers  848.  —  Charles  le 
Chauve,  à  la  requête  du  comte  Apollo- 
nius, concède  en  toute  propriété  à  un  vas- 
sal de  celui-ci,  Déodat,  les  domaines  du 
fisc  dans  les  villes  de  Nésignan,  en  Agadez, 
&  d'Aiguevives,  dans  le  pays  de  Substan- 
tion. 

A,  f"  3,  H  II,  n.  134, 

IV.  —  23  septembre  872.  —  Apollonius, 
comte  d'Agde,  par  son  testament,  donne  à 
l'évêque  Dacbert  &  aux  chanoines  de  son 
église  plusieurs  maisons  sises  dans  la  cité 
d'Agde,  près  l'église  Saint-Etienne. 

A,  f"  14,  H  II,  n.  182;  Gallia  Christiana,  vi, 
Instrum.  c.  814. 


V.  —  i""""  mai  898.  —  Le  prêtre  Thierri 
donne  à  l'église  d'Agde  wnc  maison  &  une 
cour,  sises  dans  cette  ville. 

A,  f"  12. 

VI.  —  i5  août  918.  —  Juventius  &  sa 
femme  Domberge  donnent  à  Saint-Baiizile, 
dans  le  diocèse  d'Agde,  une  vigne  près  Pi^a^ 
nellum,  dans  le  même  comté. 

A,  f  M. 

VII.  —  10  mars  924.  —  Roland  donne  à 
Rainaud,  évéque,  ce  qu'il  possédait  aux 
Onglous,  avec  une  tour  &  différentes  pos- 
sessions dans  l'Agadez. 

A,  f  37. 

VIII.  —  7  octobre  940.  —  Les  exécuteurs 
testamentaires  de  la  femme  Inginilde  dé- 
clarent par-devant  l'évêque  d'Agde,  Salo- 
mon,  &  les  chanoines  de  la  cathédrale, 
que  ladite  femme,  à  son  lit  de  mort,  a 
donné  une  partie  de  ses  biens  à  l'évêque 
&  distribué  le  reste  à  ses  enfants. 

A,  f"  9. 

IX.  —  12  avril  955.  —  Salomon,  évéque 
d'Agde,  échange  avec  Béra  &  sa  femme 
Adalinde,  des  terres  sises  dans  la  ville  de 
Poussan,  au  pays  de  Substantion,  avec  le 
tiers  de  l'église  de  Saint-Pierre,  contre  une 
terre  sise  dans  la  viguerie  de  Poupian. 

A,  f"  8. 

X.  —  25  avril  955.  —  Eldegarde  donne  à 
Rainard,  abbé  de  Saint-Sever,  une  vigne 
dans  le  terroir  de  Preigncs  le  Vieux,  en 
Agadez.  Elle  se  réserve  la  moitié  de  l'usu- 
fruit sa  vie  durant;  le  reste  du  revenu  sera 
remis  par  le  métayer  au  prêtre  de  Saint- 
Sever. 

A,  f'  .7. 

XI.  —  4  août  975.  —  Celse,  prêtre,  vend 
à  Rostaing,  abbé  de  Saint-Sever,  une  vigne 
acquise  par  lui  à  Marseillan,  moyennant 
huit  sous  cinq  deniers. 

A,  f"  07.  • 

XIT.  —  i3  décembre  1004.  —  Gisalfred, 
prêtre,  surnommé  Aurucius,  donne  à 
l'église  Saint-Sever  d'Agde,   son   alleu   de 


i3i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3i4 


Moussan,  dans  le  comté  d'Agde,  plusieurs      dans  cette  ville  sous   oblip;ation  de  l'hom- 
champs  &  un  niallol.  mage  &  du  serment  de  fidélité. 

A,  f"  55.  A,  f"  io3. 


XIII.  —  i8  janvier,  vers  loio,  Reg.  Ro- 
bert. —  Raguhert,  prêtre,  donne  à  l'église 
Saint-Sever,  au  faubourg  d'Agde,  la  moitié 
du  mas  de  Mermian  &  plusieurs  terres 
sises  sur  les  bords  de  l'Hérault. 

A,  f  i5. 

XIV.  —  2  octobre  1047.  —  B.,  évêque 
d'Agde,  donne  à  P.,  abbé  de  la  Chaise- 
Dieu,  l'église  de  Saint-Pierre  de  Bessan, 
sauf  les  droits  de  procuration  8c  de  synode. 

A,  f"  64. 

XV.  —  Avril  1064.  —  Roger,  comte  de 
Carcassonne  &  vicomte  de  Béziers,  à  la 
requête  de  Gontier,  évêque  d'Agde,  &  de 
Pons,  abbé,  concède  à  l'abbé  de  Saint- 
Victor  de  Marseille,  Durand,  l'abbaye  de 
Saint-André  d'Agde,  devenue  déserte  & 
ruinée. 

H  v,  n.  267. 

XVI.  —  24  octobre  1088.  —  Différents 
seigneurs  du  pays  abandonnent  à  Bérengcr, 
évêque  d'Agde,  l'honneur  de  Saint-Estève, 
à  Marseillan,  avec  le  tiers  des  dîmes  &  des 
droits  de  pêche  &  de  chasse  qu'ils  avaient 
audit  lieu,  moyennant  cent  soixante  sous 
de  Melgueil. 

A,  f"  71,  H  V,  n.  371. 

XVII.  —  17  février  1090.  —  Bernard, 
évêque  d'Agde,  inféode  à  Saint-Guillem  du 
Désert  l'église  de  Saint-Martin  de  Caux, 
sous  réserve  des  droits  de  synode,  de  pro- 
curation  &  autres  droits  épiscopaux, 

A,  f"  109. 

XVIII.  —  23  février  1109.  —  Guillem  de 
Saint-Martin  se  déguerpit  en  faveur  de 
l'évêque  Bernard  du  tiers  des  dîmes  de  l'é- 
glise de  Papiran,  moyennant  la  somme  de 
cent  sous,  monnaie  de  Béziers. 

A,  f"  89. 

XIX.  —  25  juillet  1 1 1 1.  —  Bernard,  évê- 
que d'Agde,  inféode  à  Déodat  de  Bc-ssan 
les    redevances   &    usages    qu'il   possédait 


XX.  —  Vers  1114.  —  Raimond  Guillem. 
remet  à  Bernard,  évêcjue,  ses  droits  hé- 
réditaires sur  les  dîmes  de  Marseillan, 
moyennant  cent  sous  de  Béziers,  soixante- 
dix  sous  de  Melgueil  &  dix  setiers  de  fro- 
ment. 

A,  f"  8:. 

XXI. —  \6  février  11 14.  —  Pons-Raimond 
abandonne  à  Bernard,  évêque  d'Agde,  les 
terres  que  le  curé  de  Saint-Jean  de  Mar- 
seillan tenait  de  lui,  Pons,  &  les  usages 
qu'il  prétendait  avoir  sur  cette  église,  le 
tout  moyennant  cent  sous,  monnaie  de 
Béziers. 

A,  f  78. 

XXII.  —  12  novembre  n  16.  —  Bernard, 
évêque  d'Agde,  concède  à  Guillem  Chagier 
un  mas  dans  la  ville  de  Mèze,  sous  l'acapte 
de  sept  sous  de  Melgueil  &  le  cens  annuel 
de  deux  sous  de  Béziers. 

A,  f^  38. 

XXIII.  — Vers  1120.  —  Pons  Barot  de 
Marseillan  se  déguerpit  en  faveur  de  l'évê- 
que Bernard,  moyennant  soixante-dix  sous 
de  Béziers,  de  la  partie  des  dîmes  de  Mar- 
seillan que  tenait  de  lui  Raimond  Senio- 
rel  de  Brusque  &  se  porte  pour  garant  de 
la  fidèle  exécution  de  cette  cession  par 
celui-ci. 

A,  f"  83. 

XXIV.  —  25  février  11 20.  —  Pierre  Ber- 
mond  d'Agde,  près  de  mourir,  donne  à 
Saint-Victor  de  Marseille  &  à  Saint-André 
d'Agde  son  alleu  de  Tremolet, 

A,  f"  55, 

XXV.  —  II  octobre  11 33.  —  Raimond, 
évêque  de  Béziers,  &  Raimond,  évêque 
d'Agde,  échangent  la  portion  de  l'église 
des  SS.  Pierre  &'Paul  de  Bessan,  en  Aga- 
dez,  possédée  par  Saint-Nazaire  de  Béziers, 
contre  les  possessions  de  l'église  d'Agde  à 
Corncillan,  en  Biterrois. 

A,  (^  40. 


i3i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3i6 


XXVI.  —  1134.  —  Bertrand-Rainiond  de 
Marseillau  restitue  à  Raimond,  évèque 
d'Agde,  sa  part  des  dîmes  de  Saint-Jean 
de  Marseiilan  &  de  Saint-André  de  Mon- 
tagnac. 

A,  f°  63. 

XXVII.  —  3  mai  11 35.  —  Adèle,  femme 
de  Bernard  d'Aubeterre,  se  déguerpit  en 
faveur  de  l'évêque  Raimond  de  ses  posses- 
sions à  Agde,  moyennant  la  somme  de  cent 
sous  de  Melgueil. 

A,  P  36. 

XXVIII.  —  22  juin  ii36.  —  Guiraud, 
Pierre  Guiraud  &  Hugues  de  Mèze  resti- 
tuent à  l'évêque  Raimond  la  sixième  partie 
des  dîmes  de  Saint-Jean  de  Marseiilan. 

A,  f  68. 

XXIX.  —  16  novembre  11 38.  —  Raimond, 
évèque  d'Agde,  &  le  chapitre  cathédral, 
accensent  à  Pons  Ermengaud  &  à  sa  pos- 
térité un  local  sis  à  Agde  &  donnant  sur 
trois  rues,  moyennant  dix-sept  sous  de 
Béziers  d'acapte  &  quatre  sous  d'oubliés 
annuelles. 

A,  f"  68. 

XXX.  —  24  novembre  11 38.  —  Adala'is, 
avec  l'autorisation  de  son  mari  Pons  Raoul, 
abandonne  à  l'évêque  Raimond  les  tâches 
qu'elle  prenait  à  Pézènes,  moyennant  vingt 
sous  de  Béziers. 

A,  P  80. 

XXXI.  —  27  juillet  1144.  —  Bertrand 
Barrot  &  Bernard  Matfred  vendent  à  Er- 
mengaud, évèque  d'Agde,  leurs  possessions 
dans  les  paroisses  de  Sainte-Eulalie  de 
Pézènes  &  de  Saint-Jean  de  Marseiilan, 
moyennant  la  somme  de  trois  cents  sous 
de  Melgueil. 

A,  f  70. 

XXXII.  —  i3  septembre,  vers  1146.  — 
Bérenger  Maltos  se  déguerpit  en  faveur  de 
l'évêque  d'Agde,  Ermengaud,  de  ses  droits 
sur  le  pré  épiscopal  de  cette  ville  &  les 
pâturages  voisins,  moyennant  cent  ([ua- 
rante  sous  de   Mtlgueii, 

A,  i"  39. 


XXXIII.  —  Septembre  1149.  —  Testa- 
ment de  l'évêque  Ermengaud,  par  lequel 
il  institue  son  héritière  universelle  sa 
nièce,  fille  de  Raimond,  &  lègue  à  l'aumô- 
nerie  de  Saint-Etienne  un  pré  acheté  par 
lui  près  de  l'évêché  pour  aider  à  la  répa- 
ration de  l'autel  &  la  somme  de  mille  sous 
de  Melgueil. 

B,  f"  2,  Gallici  Christ'iana,  vi,  Instrum.  c.  323. 

XXXIV.  —  6  février  1149.  —  Raimond 
Bocèle  &  ses  enfants  engagent  à  l'évêque 
Bérenger  la  neuvième  partie  des  tâches 
de  l'honneur  de  Saint-Victor,  pour  cin- 
quante sous  de  Melgueil. 

A,  f«  81. 

XXXV 7  août  ii5i.  —  Guillem  Raj- 

nard  rachète  moyennant  quarante-quatre 
sous  de  Béziers,  des  mains  d'Estève  Gol- 
drède,  le  fief  de  Seiguin,  que  l'évêque  lui 
inféode. 

A,  r*  1 07. 

XXXVI.  —  4  février  1 152.  —  Pons,  évè- 
que d'Agde,  renonce  à  tous  ses  droits  sur 
Marie-Madeleine  &  les  enfants  nés  d'elle 
&  de  Pierre  Gairaud,  à  condition  qu'elle 
épouserait  ledit  Pierre,  &  l'affranchit  de 
l'hommage  qu'elle  devait  à  l'évêque, 

A,  f  52. 

XXXVII. —  1 153.  —  Pons,  évèque  d'Agde, 
engage  à  G.  Rainard  ses  droits  sur  quel- 
ques manses,  moyennant  \\n  prêt  de  cent 
quarante  sous  de  Melgueil  &  de  soixante 
sons  de  Béziers. 

A,  f  106. 

XXXVIIÎ.  —  i5  mai  1154.  —  Adémar, 
évoque  d'Agde,  acceiise  pour  dix  ans  à 
Estève  Cuypas  8i  à  sa  femme  Bonaibs  ra 
part  de  la  leude  du  vermelîuîn  à  Cette, 
moyennant  \\\\  cens  annuel  de  r[uinze  sous 
de  Melgueil  &  \\i\q  somme  de  dix  sous  une 
fois  payée. 

A,  f"  .^7,  H  v,  n.  Coo. 

XXXIX.  —  i3  octobre  ii56.  —  Adémar, 
évèque  d'Agde,  &  Richard,  abbé  de  Saint- 
Guillem,  ayant  dès  contestations  au  sujet 
de  l'église  de  Saint-Martin  de  Caux,  s'en 


i3i7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3i8 


remettent  à  la  décision  de  Pierre,  évêque 
de  Lodève,  qui  adjuge  l'église  de  Caux  à 
l'abbé,  en  réservant  la  procuration,  le  droit 
de  synode,  le  cens  annuel  &  quelques  me- 
nues redevances  dues  à  l'évéque. 
A,  f»  zF). 

XL.  —  9  décembre  1 156.  —  Bulle  de  pri- 
vilège octroyée  par  le  pape  Adrien  IV  aux 
évêque  &  chapitre  d'Agde.  Cette  bulle  était 
mutilée  dans  le  cartulaire  original,  il  n'en 
existe  plus  que  la  fin,  les  souscriptions  &  la 
date;  elle  est  d'ailleurs  rappelée  dans  le 
diplôme  de  Louis  VII  (n.  4'))  &  dans  la 
bulle  d'Honorius  III  (11.  68). 

A,  f»  ,. 

XLI.  —  Décembre  Ii56.  —  Bertrand  & 
Arnaud  de  Montagnac  se  déguerpissent  en 
faveur  de  Saint-Etienne  d'Agde  &  de  l'évé- 
que Adémar,  de  la  dîme  de  la  paroisse  de 
Colombiers,  moyennant  deux  cents  sous 
de  Melgueil. 

A,  f"  86, 

XLII.  —  II 57.  —  Guillem  Guiraud  & 
son  frère,  Pierre  de  Belvezer,  engagent  à 
Saint-Etienne  d'Agde  &  à  l'évéque  Adé- 
mar leurs  tâches  sur  la  partie  de  la  terre 
de  Saint-Victor  appartenant  à  l'évéque, 
moyennant  deux  cent  vingt  sous  de  Mel- 
gueil d'engagement  &  cent  vingt  de  sur- 
engagement. 

A,  f"  6 1 . 


à  Raimond  Caron  un  lieu  près  d'Agde,  pro- 
pre à  construire,  dans  la  rue  qui  va  à  la 
Vieille-Porte,  moyennant  un  acapte  de 
cent  vingt  sous  de  Melgueil  &  un  cens 
annuel  de  douze  deniers. 
A,  f  3o. 

XLVI.  —  1173.  —  Louis  VII  concède  à 
Guillaume,  évêque  d'Agde,  l'église  de  Saint- 
Etienne,  le  tiers  des  droits  domaniaux  de 
cette  ville  &  des  péages  du  comté;  il  lui 
permet  d'y  construire  des  châteaux  &  des 
fortifications,  &  confirme  en  sa  favciir  le 
diplôme  de  Charles  le  Chauve  &:  les  dona- 
tioni  faites  à  son  église. 

Baluze,  Armoires,  V.  8  r ,  f °  i38;A,f°5;  Galllct 
Clir'ist'iana,  vi,  Inslrum.  c.  326. 

XLVII.  —  1173.  —  Guillaume,  évêque 
d'Agde,  &  le  chapitre  de  Saint-Estève,  éta- 
blissent douze  canonicats  dans  cette  église 
&  assignent  à  chacun  dVux  des  manses  en 
quantité  suffisante  pour  l'entretien  &  la 
subsistance  d'un  chanoine. 

A,  f"  21  ;  Gall'ia  Chiist'iana ,  vi,  Instrum.  c.  328. 

XLVIII.  —  Octobre  1174.  —  Ermesinde, 
avec  le  consentement  de  son  mari,  Ber- 
trand de  Pomérols,  engage  à  l'évéque 
Pierre-Raimond  les  tâches  qu'elle  prenait 
sur  le  fisc  de  Saint-Victor  &  différents 
usages  en  la  ville  d'Agde,  moyennant  deux 
cents  sous  de  Melgueil. 

A,  f"73. 


XLIII.  —  Mai  1162.  —  Guillem  Parga-  XLIX.  —  Décembre  1175.  —  Guillem  de 

minier  reconnaît  que  l'évéque  Adémar  est  l'Ile  &   son    épouse  Garsinde    engagent   à 

son   seigneur  &  qu'il    lui   doit  l'hommage  l'évéque   d'Agde   le  fief  qu'ils   tenaient  de 

&  une  redevance  annuelle   d'un  setier  de  lui    dans    le   vignoble    de    Saint-Bauzile, 

blé.  moyennant    cent    sous    de   Melgueil. 

A,  f'^45.  A,  fo  108. 

XLIV.  —   Avril    ii63.   —    Bertrand    de  L.  —  1175.  —  Auger  de  Bessan  se  re- 

Tourelle  se  déguerpit  en  faveur  de  l'évéque  connaît  vassal   de    Pierre,   évoque  d'Agde, 

Guillaume  de  ses  prétentions  sur  les  dîmes  pour  le   quart   des  dîmes  de  Bessan  &  de 

de  Saint-Martin  de  Caillan  &  sur  un  fief  à  Toureilles,    la   huitième    partie    de    celles 

Nésignan,   moyennant  cinquante   sous  de  de    Grenatière,    &  une    maison    au   bourg 

Melgueil.  Saint-Sever. 

A,  f'  88.                            .  A,  f"  95. 

XLV.  —   2   novembre   1166.   —   Marie,  Lï.  —  24  avril  1176.  —  Guillem  du  Fal- 

fille  d'Ermesinde  de  Valt  as,  donne  à  acapte  gar  reconnaît  tenir  de  l'évéque  Pierre-Rai- 


i3i9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3k) 


mond,  à  cause  du  château  de  Castelnau,  le 
fief  de  Saiut-Estève,  sis  le  long  de  l'Hé- 
rault, sous  obligation  de  l'hommage  &  du 
serment  de  fidélité. 
A,  f"  104. 


tenances;   donation    approuvée   en    niême 
temps  par  le  comte  de  Toulouse,  Raimond. 

Catel,  Mémoires  de  l'histoire  du  Languedoc,  p  07  1  • 
Gallia  Chrisiiana,  \i,  Instrum,  c.  33  1. 

LIX.  —  Juillet  1 187.  —  Raimond,  comte 
de  Toulouse,  confirme  à  l'évéque  d'Agde, 
achète  de  l'évéque  Pierre  un  fief,  cousis-  Pierre,  la  donation  de  la  vicomte  d'Agde 
tant  en  un  mas  &  sa  tour  dans  le  bourg  avec  tous  ses  droits  &  appartenances,  que 
Saint-Sever,  avec  ses  possessions  à  Saint-  vient  de  lui  faire  le  vicomte  de  Nimes,  Ber- 
Bauzile.  nard-Aton. 

A,  f"  91.  Gallia  Christiana,  vi,  Instrum,  c.  33c. 


LU.  -  1176. 


Raimond   de  Preignes 


LUI.  —  1178.  —  Bernard  de  Pomérols 
vend  à  Pierre,  évéque  d'Agde,  ses  droits  sur 
différentes  maisons  de  cette  ville,  moyen- 
nant vingt-cinq  sous  de  Melgueil, 

A,  fo  5o. 

LIV.  —  i"''  mai  1182.  —  Pierre,  évêque 
d'Agde,  concède  en  libre  alleu  à  Bernard 
des  Fontaines  &  à  son  frère  Guillem  tous 
ses  droits  sur  les  terres  de  Marseillan  &  de 
Frontignan  &  sur  la  mer,  sous  réserve  de 
quelques  corvées  &  d'une  réfection  an- 
nuelle pour  les  chanoines. 

A,  i"  27. 

LV.  —  Mai  1182.  —  Raimond  de  Pézènes 
cède  à  l'évéque  Pierre  l'enclos  de  Saint- 
Sever  à  Agde,  qu'il  tenait  de  lui  en  fief, 
moyennant  cent  sous  de  Melgueil. 

A,  f"  46. 

LVI.  —  3o  avril  1184.  —  Arnaud  Droc 
se  reconnaît  vassal  de  l'évéque  Pierre,  pour 
une  partie  de  maison  &  pour  un  four  sis  à 
Agde,  sous  obligation  de  l'hommage  &  du 
serment  de  fidélités 

A,  f°  92. 

LVII.  —  II 85.  —  Raimond  Pourcel  &  sa 
famille  vendent  à  l'évéque  Pierre-Raimond 
leurs  possessions  au  lieu  de  Pise,  pour  deux 
cents  sous  de  Melgueil. 

A,  f  69. 

LVIII.  —  17  Juillet  1187.  —  Donation 
faite  par  Bernard-Aton,  vicomte  de  Nimes, 
h  Pierre,  évéque  d'Agde,  du  comté  &  de  la 
vicomte  d'Agde  &  des  châteaux  de  Mar- 
seillan &  de  Loupian,  avec   leurs  appar- 


LX.  —  26  juillet  1187.  —  Bernard-Aton, 
vicomte  de  Nimes,  se  donne  pour  chanoine 
à  Saint-Estève  d'Agde  &  fait  donation  à  la 
cathédrale  de  ses  possessions  aux  lieux  de 
Marseillan  &  de  Loupian. 

B,  P  70;  Gallia   Christiana,  vi,   Instrum.  c.  329. 

LXI.  —  1 187.  —  Raimond  Pourcel  &  son 
frère  Bernard  vendent  à  l'évéque  Pierre 
leurs  droits  sur  la  saunerie  de  Pézènes, 
moyennant  huit  livres  du  comte  Raimond. 

A,  f"  65. 

LXII.  —  Novembre  1 190.  —  Pierre,  évo- 
que d'Agde,  inféode  à  Raimond  Chabert 
l'honneur  tenu  par  son  père  au  lieu  de 
Crès,  en  Agadez,  moyennant  cent  sous  de 
Melgueil  d'acapte  &  un  setier  d'orge  de 
cens   annuel,   porté   au    palais   épiscopal. 

A,  f»  59. 

LXIII.  —  i''^  mai  11 94.  —  Marie  Agade- 
sana,  faisant  son  testament,  lègue  son 
corps  à  l'église  Saint-Jean  &  fait  différentes 
donations  tant  aux  pauvres  qu'aux  églises 
&  hôpitaux  de  la  ville  8c  du  diocèse  d'Agde, 

A,  f"  76. 

LXIV. —  1195.  —  Bernard-Aton,  vicomte 
d'Agde,  inféode  à  Bérenger  de  Thézan  & 
autres  les  deux  tiers  des  droits  de  justice 
&  de  seigneurie  qui  lui  appartenaient  de- 
puis Florensac  jusqu'au  ruisseau  de  Saint- 
Bauzile. 

B,  f"  4. 

LXV.  —  Juin  1202.  —  Pierre  Guillem, 
huissier  du  roi  d'Aragon,  reconnaît  avoir 
reçu  de  Raimond,  évêque  d'Agde,  une  galère 


I 


l32I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3: 


chargée  de  marcliniidisc;,  qui  s'était  brisée 
à  Sainte-Marie  du  Grau,  près  la  cité  d'Agde, 
B,  f"  lo. 

LXVI.  — Décembre  1211. —  Raimond, 
évècjue  d'Agde,  échange  avec  l'abbé  de 
Saint-Aphrodise  de  Béziers,  Bernard,  les 
dîmes  de  Portiragnes,  contre  diverses  dîmes 
dans  le  diocèse  d'Agde. 

B,  f  i3. 

LXVII..—  1212.  —  Guillemette,  fille  de 
R.  de  Lévezon,  &  son  fils  Pierre-Raimond 
de  Montpeyroux,  se  reconnaissent  vassaux 
de  l'évêque  Raimond  pour  leurs  posses- 
sions à  Agde,  Marseillan  &  Cette,  sous 
l'albergue  de  deux  chevaliers,  à  seigneur 
changeant. 

A,  f"  120. 

LXVIII.  — 'Vers  1214.  —  Le  clergé  &  le 
peuple  d'Agde  annoncent  à  A.,  archevêque 
de  Narbonne,  qu'ils  ont  élu  P.  Poverel 
pour  leur  évêque,  en  remplacement  du  pré- 
cédent, décédé;  lettre  signée  par  les  di- 
gnitaires &  les  chanoines  de  Saint-Etienne. 

Gallia  Chrisùana,  VI  ,  Instrum.  c.  332. 

LXIX.  —  7  décembre  1216.  —  Hono- 
rius  III  confirme  les  biens  &  privilèges  de 
l'église  d'Agde. 

A,  fo  iio. 

LXX.  —  1217.  —  Guillem  d'Agde  rend 
hommage  à  Thédise,  évéque  d'Agde,  pour 
trois  tours  de  la  cité  d'Agde,  nommées  la 
Tour  Noire,  la  Tour  de  Guillem  d'Agde  &  la 
TourMalfrège,  pour  les  maisons  attenantes 
à  ces  tours,  la  moitié  d'un  four  &  une  mai- 
son sise  entre  le  four  &  la  cité. 

B,  f"  10. 

LXXl.  —  3  septembre  121g.  —  Accord 
entre  Amauri  de  Montfort  &  Thédise,  évé- 
que d'Agde,  au  sujet  des  châteaux  de  Pomé- 
rols  &  de  Florensac  &  des  droits  qui  en 
dépendent. 

Orig.  Archiv,  nat.,  J.  890,  n.  25;  copies  Reg. 
Cur.  Fr.  A,  n.  3  '  ;  A,  f«  1  i3  j  Gallia  Chriniana,  vr, 
Instrum.  c.  334. 

'  Sur  le  Rcghirum  Ctiriae  Franciae,  voir,  au  tome  Vil 


LXXII.  —  23  juin  1224.  —  Thédise, 
évéque  d'Agde,  déclare  nul  tout  ce  qui 
avait  été  fait  par  le  comte  de  Toulouse 
Raimond,  qui  l'avait  dépouillé  des  villes 
d'Agde,  Loupian  &  Marseillan,  y  avait  dé-- 
ployé  son  enseigne,  fait  crier  Toulouse  & 
y  avait  reçu  le  serment  des  habitants  con- 
tre les  droits  de  l'évêque;  Thédise  déclare 
en  même  temps  qu'il  s'est  réconcilié  avec 
le  comte. 

B,  f"  i3;  Gallia  Chrisùana,  vi,  Instrum,  c.  33(5. 

LXXIII.  —  16  août  1224.  —  Accord  en- 
tre l'évêque  Thédise  &  le  comte  de  Tou- 
louse, Raimond;  Thédise  reconnaît  tenir 
du  comte  la  vicomte  d'Agde,  en  vertu  de 
la  cession  ancienne  du  vicomte  Bernard- 
Aton  &  de  la  concession  de  Raimond  V; 
le  compois  de  la  paix  est  divisé  entre  les 
deux  parties,  &  l'évêciue  est  tenu  à  \i\\ 
nouvel  hommage  à  tout  changement  do 
seigneur. 

A,  f"  117. 

LXXIV.  —  14  septembre  1225.  —  B.  de 
Rans  reconnaît  tenir  de  Thédise,  évêque 
d'Agde,  des  terres  cultivables  dans  l'île  de 
Cette,  sous  obligation  de  lui  payer  fidèle- 
ment les  dîmes,  tâches  &  prémices,  &  sous 
la  redevance  annuelle  d'une  anguille  du 
prix  de  six  deniers  de  Melgueil, 

A,  f  i38. 

LXXV.  —  22  septembre  i225.  —  Pierre- 
Bermond,  seigneur  d'Anduze,  fils  &  héritier 
de  feu  Pierre-Berniond  d'Anduze,  reçoit  en 
fief  de  l'évêque  Thédise  tous  les  fiefs  ou 
arrière-fiefs  tenus  par  son  père  dans  le 
diocèse  d'Agde,  &  lui  prête  serment  de 
fidélité. 

A,  f"  1 34. 

LXXVI.  —  i3  octobre  i225.  —  Guillem 
Talon  &  autres  censitaires  reconnaissent 
tenir  de  l'évêque  Thédise  des  terres  culti- 
vables dans  l'île  de  Cette  &  promettent  do 
lui  en  payer  fidèlement  les  tâches,  dîmes 
&  usages. 

A,  P  137. 

de  cette  édition,  la  note  intitulée  :  Recherches  sur  qii'l.jucs 
registres  du  Trésor  des  chartes  relatifs  au  Midi  du  la 
France, 


i3 


20 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i324 


LXXVII.  —   i8  avril   1226.  —  Thédise,  A.  de   Milly,  chevalier,  lieutenant  du   roi 

évoque  d'Agde,  décide  qu'à  Kavenir  douze  dans   la   province   de  Narbonne,  au  sujet 

pauvres,    infirmes    ou    indigents,    seront  des   fiefs    tenus    jadis    de    l'évêque   par   le 

journellement  nourris  &  hébergés  dans  la  comte   de  Montfort. 
maison  de  l'évêque  d'Agde.  Reghtrum  Curiae  Franciae ,   C  XXXV,   lat.  9988, 

Gallia  Ckrlstiana,  vi,  Instrum.  c.  337.  f"  61  r";  Doat,  72,  f"  14,  H  viii,  c.  346. 


LXXVIII.  —  26  août  1227.  —  Guillem 
Mazas  donne  à  l'évêque  Thédise  deux 
chnmps,  un  pré  &  une  maison  à  Agde, 
lui  remet  une  dette  de  quatre  mille  sous 
de  Melgueil  &  lui  donne  ses  biens  mobi- 
liers à  Corbian  &  ailleurs,  moyennant  son 
entretien  &  celui  d'un  serviteur,  sa  vie 
durant,  &  les  soins  pendant  ses  maladies. 

B,  f  124. 

LXXIX.  —  Avril  1228.  —  Louis  IX  mande 
aux  habitants  d'Agde  de  fidèlement  exécu- 
ter l'ordonnance  rendue  par  lui  &  son 
conseil  contre  les  hérétiques  &  leurs  fau- 
teurs &  complices,  &  leur  en  rappelle  les 
principales  prescriptions. 

B,  f»  7. 

LXXX. —  20  janvier  1229.  —  Grégoire  IX 
confirme  la  transaction  intervenue  en  1219 
entre  l'évêque  Thédiso  &;  Âmauri,  comte  de 
Montfort. 

A,  ^117. 

LXXXI.  —  24  janvier  1229.  —  Gré- 
goire IX,  à  l'exemple  de  ses  prédécesseurs 
Adrien  IV  &  Honorius  III,  prend  sous  sa 
protection  &  celle  du  Saint-Siège  l'église 
d'Agde  &  confirme  ses  possessions,  droits 
&  privilèges. 

Baluze,  Armoires,  v,  8  1 ,  f °  140. 

LXXXII.  —  29  août  1229.  —  Jacquette 
(Jaca)  de  Mèze,  femme  de  Raimond  Guil- 
lem deSaussan,  vend  à  Thédise,  évêque 
d'Agde,  pour  dix-huit  mille  sous  de  Mel- 
gueil, la  moitié  du  château  de  Mèze  &  ce 
qu'elle  tenait  en  fief  de  lui  à  Cette  &  à 
Mèze. 

A,  f-'  i32. 

LXXXIII.  —  24  décembre  1229.  —  Ro- 
main, cardinal-diacre  du  titre  de  Saint- 
Ange,  légat  apostolique,  approuve  la  tran- 
saction  passée    entre    l'évêque  d'Agde    Se 


LXXXIV.  —  1232.  —  Thédise,  évêque 
d'Agde,  acquiert  de  Pierre  Grasset  &  de 
Guillem  Lombard  une  maison  sise  à  Agde 
près  des  murailles,  pour  y  établir  une  bou- 
cherie. 

B,  fo  37. 

LXXXV.  —  Juin  1234.  —  Louis  IX  rap- 
pelle l'ancienne  transaction  passée  entre 
Thédise,  évêque  d'Agde,  &  le  comte  de 
Montfort  (voir  n.  71),  au  sujet  de  la 
chancellerie  du  comte  de  Toulouse  &  des 
châteaux  du  diocèse,  &  indique  les  chan- 
gements qu'il  a  fallu  y  apporter  j  l'évêque 
abandonne  notamment  toutes  ses  préten- 
tions sur  la  chancellerie  des  comtes  de 
Toulouse.  — Cette  transaction  fut  approu- 
vée &  acceptée  par  Bertrand,  évêque  de 
cette  ville,  par  acte  du  10  août  1234. 

Original,  J,  890,  n.  3i;  Reg'istrum  Curiae  Fran- 
ciae, C  XXXIV,  lat.  9  988,  f°  59J  H  vin,  c.  366. 

LXXXVI.  —  18  septembre  1234.  — Sen- 
tence arbitrale  rendue  entre  Bertrand,  évê- 
que d'Agde,  &  Bernard  Brunet,  comman- 
deur du  Temple  à  Marseillan,  adjugeant  à 
l'évêque  une  maison  sise  à  Mèze,  au  com- 
mandeur trois  modiées  de  terre  ayant  jadis 
appartenu  à  Raimond  Espéraudieu  (Spe- 
randei)^  &  chargées  d'un  marabotin  d'or 
de  redevance  annuelle. 

B,  f"  .4. 

LXXXVII.  —  9  octobre  I235.  —  P.  Rai- 
mond, archidiacre  des  Corbières,  &  Jac- 
ques, archidiacre  de  Rosas,  vicaires  de 
l'archevêque  de  Narbonne,  reconnaissent 
que  c'est  par  pure  complaisance  que  l'évê- 
que d'Agde  leur  a  accordé  le  droit  de 
faire  paître  le  bétail  de  l'archevêque  dans 
les  pâturages  de  l'île  de  Cette. 

A,  f"  140. 

LXXXVIII.  —  Mai  1236.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  entre  l'évêque  &  le  cha- 


i325 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i326 


pitre  d'Agde,  au  sujet  de  la  justice  &  de 
la  juridiction  de  la  cité  &  du  bourg;  la 
connaissance  des  larcin,  homicide,  rapt, 
mutilation,  faux,  trahison,  hérésie  &  de 
tous  orimes  entraînant  la  peine  du  sang 
appartient  à  l'évêque;  les  meubles  saisis 
lors  d'un  procès  criminel  seront  partagés 
entre  lui  &  les  chanoines;  les  chanoines  & 
leurs  hommes  ne  pourront  être  saisis,  si- 
non en  cas  de  crime  notoire.  —  L'ost  &  la 
chevauchée,  la  création  des  tabellions,  les 
criées,  l'inspection  des  poids  &  mesures, 
la  garde  des  clefs  de  la  ville  &  du  bourg,  la 
création  des  consuls  appartiennent  à  l'évé- 
que,  qui  institue  aussi  les'bandiers  &  lève 
la  leude.  Le  chapitre  a  le  banvin  en  dehors 
des  murs  de  la  ville. 
B,  f  57. 

LXXXIX.  —  1238.  —  Sentence  rendue 
entre  P.,  évèque  d'Agde,  &  Arnaud  &  Jean 
de  Bau/.ac,  frères,  auxquels  Simon  de  Mont- 
fort  avait  inféodé  ses  droits  de  seigneurie 
sur  le  château  de  Mèze;  ces  droits  sont 
adjugés  à  l'évêque,  moyennant  deux  cents 
livres  de  Melgueil  8c  trois  cent  vingt  se- 
tters de  blé. 

B,  f»  22. 

XC.  —  1238.  —  Sentence  rendue  entre 
l'évêque  Bertrand  &  l'abbé  de  Saint-Thi- 
béry,  au  sujet  des  vicaires  de  Florensac, 
Boujan,  Castelnau  &  Saint-Thibéry,  dont 
la  présentation  est  attribuée  à  l'abbé,  la 
nomination  à  l'évêque;  le  même  acte  règle 
les  pensions  des  titulaires  de  ces  yicairies. 

B,  C  i5. 

XCL  —  6  octobre  1239.  —  Bertrand, 
évéque  d'Agde,  acquiert  une  maison  située 
à  Montpellier  près  l'hôpital  Saint-Jean, 
moyennant  la  somme  de  trois  mille  sept 
cents  sous  de  Melgueil;  les  chanoines 
d'Agde  possédaient  déjà  le  tiers  de  cette 
même  maison. 

B,  T'  .  5. 

XCIL  —  2  septembre  1244.  —  Accord 
entre  l'évêque  d'Agde  &  Guiraud  des  Voi- 
sins, seigneur  d'Arqués,  pour  la  juridiction 
du  lieu  de  Mèze;  le  bayle  &  le  juge  de 
l'évêque  ont  seuls  le  droit  de  rendre   la 


justice  sans  appel;  le  bayle  de  Guiraud 
devra  promettre  de  sauvegarder  &  défen- 
dre les  droits  de  l'évêque;  celui-ci  connaît 
du  crime  d'adultère;  le  produit  des  criées 
au  port  &  des  infractions  à  la  défense  de 
port  d'armes  est  commun  ;  les  amendes 
sont  partagées  proportionnellement  à  l'é- 
tendue de  la  juridiction;  enfin  le  greffier 
est  nommé  par  l'évêque. 
B,  f"  26. 

XCIH.  —  3  mars  1246.  —  Innocent  IV 
accorde  à  l'évêque  d'Agde  le  privilège  de 
ne  jamais  pouvoir  être  excommunié  par 
aucun  prélat,  sinon  du  mandement  exprès 
du  Saint-Siège. 

B,  f"  62. 

XCIV.  —  18  mars  1249.  —  Innocent  IV 
rappelle  le  statut  fait  par  Guillaume,  évè- 
que d'Agde,  en  iiyS,  &  confirme  le  privi- 
lège alors  accordé  à  l'évêque  de  conférer 
les  canonicats  &  de  changer  les  statuts  du 
chapitre;  aucune  lettre  apostolique  ne 
pourra  le  lui  enlever. 

B,  f"  I. 

XCV.  —  7  février  i2di.  —  Accord  entre 
Pierre,  évèque  d'Agde,  &  dame  Fizes,  &  son 
fils  Guillem  de  Lodève,  par  lequel  ceux-ci 
lui  cèdent  leurs  droits  sur  la  haute  justice 
de  Mèze;  i!s  se  réservent  la  basse  justice, 
pour  laquelle  ils  lui  doivent  l'hommage; 
l'évêque  donne  en  échange  quelques  di- 
rectes au  terroir  de  Mèze,  son  droit  de 
pêche  sur  l'étang  de  Thau,  &  inféode  à 
Guillem  le  quart  d'un  four,  une  maison  sise 
à  Mèze  &  une  terre  située  au  Colombier, 

B,  fo  63. 

XCVI.  —  1255.  —  Accord  entre  l'évêque 
d'Agde,  Pierre,  &  dame  Fizes,  femme  de 
Guillem  de  Lodève,  pour  la  justice  du  lieu 
de  Mèze;  la  justice  du  sang  &  le  droit  de 
fustigation  appartiennent  à  l'évêque;  ce- 
lui-ci possède  de  même  le  reste  des  jus- 
tices, &  leur  produit  en  argent  est  partagé 
par  moitié;  les  criées  sont  communes. 

B,  f«  6^. 

XCVII.  —  20  juillet  1262.  —  Sentence 
rendue  par  Pierre  de  Montguel,  chevalier, 


i327 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1828 


1 


commissaire  député  par  le  sénéchal  de  Car- 
cassonne,  défendant  aux  officiers  du  roi  de 
recevoir  aucun  péage   dans   les  terres   de 
l'évéque  d'Agde. 
B,  f°  60. 

XCVIIÏ.  —  3  mars  ii66.  —  SevdQwcQ 
arbitrale  rendue  entre  l'évéque  d'Agde  & 
son  chapitre j  quand  un  homme  de  l'évé- 
que aura  commerce  avec  une  femme  du 
chapitre,  tout  individu  qui  les  verra  aura 
le  droit  de  les  appréhender  &  les  cours 
du  chapitre  &  de  l'évéque  les  jugeront 
de  concert;  si  elles  se  récusent,  l'évéque 
appliquera  la  peine,  &  le  produit  pécu- 
niaire lui  appartiendra  tout  entier.  A  Agde, 
il  y  aura  deux  consuls  pour  les  hommes 
du  chapitre  &  quatre  pour  ceux  de  l'évo- 
que. 

B,  f  59. 

XCIX.  —  1270.  —  P.,  évêque  d'Agde, 
ayant  rédigé  son  testament  ,  nomme 
ses  exécuteurs  testamentaires,  Pierre  de 
Montbriin,  notaire  &  camérier  du  pape, 
Pierre-Bérenger,  archidiacre  d'Agde,  Guil- 
lem  Faure,  son  frère,  Pierre-Raimond  de 
Montpellier,  chanoine  d'Agde,  8c  Guillcm 
de  Mont......  son  chapelain. 

Gallia  Christiana,  vi,  Instrum,  c,  337, 

C.  —  I"  novembre  1278.  —  Sentence  de 
la  cour  épiscopale  d'Agde,  qui  défend  à 
Philippe  Gras,  marchand  de  Florensac,  de 
transporter  hors  du  royaume  quinze  char- 
ges de  laine  qu'il  avait  dans  le  port  dudit 
Agde. 

B,  f  17. 

CI.  —  18  août  1281.  —  Raimond  Mio, 
de  Florensac,  promet  aux  officiers  de  l'é- 
véque d'Agde  de  ne  pas  transporter  hors 
du  royaume  cinquante  setiers  de  blé  qu'il 
avait  chargés  à  Marseillan,  valant  dix  li- 
vres tournois,  &  donne  caution  de  l'exé- 
cution de  sa  promesse. 

B,  f«  18. 

CII.  —  1292.  —  Maître  Geoffroi  du 
Temple  atteste  que  le  roi  Philippe  III 
avait  défendu  de  lever  une  amende  sur 
les  évéques   d'Agde   &:  de   Lodève,   &  sur 


les  abbés  de  Saint  -  Guillem  du  Désert 
&  deValmagne,  à  cause  de  l'ost  de  Na- 
varre. 

Olim,  II,  f"  97  r";  Boutaric,  Actes  du  Parlement 
de  Paris,  n.  2  809. 

cm.  —  1293.  —  Thibaud,  évéque  de 
Dol ,  dépose  en  présence  de  Géraud  de 
Maumont  &  de  Jean  le  Duc,  clercs  du 
roi,  comme  quoi  lui  présent,  le  roi  Phi- 
lippe III  a  remis  aux  évéques  d'Agde  & 
de  Lodève  toute  amende  pour  avoir  man- 
qué à  l'appel  du  roi,  lors  de  la  guerre 
de  Navarre  ou  de  Morlas  (Je  M-orlano); 
il  ne  se  rappelle  pas  qu'une  grâce  sembla- 
ble ait  été  accordée  aux  deux  abbés.  (Voir 
n.  102.) 

Oli-m,  II,  f"  99  v"j  Boutaric,  Actes  du.  Parlement 
de  Paris,  n,  2  832. 

CIV.  —  16  octobre  i3o2.  —  Philippe  le 
Bel  autorise  l'évéque  d'Agde  &:  ses  gens  à 
porter  les  armes  dans  toute  l'étendue  du 
diocèse,  vu  sa  position  maritime  &  à  cause 
des  incursions  des  pirates. 

B,  f  74. 

CV.  —  i3o8.  —  Imposition  levée  sur  les 
églises  du  diocèse  d'Agde  pour  payer  le 
voyage  des  évéques  de  Maguelonne  &  de 
Béziers,  députés  par  la  province  de  Nar- 
bonne  aux  Etats  généraux  de  Paris. 

B,  f  43. 

CVI.  —  24  août  1324.  —  Conventions 
passées  entre  l'évéque  &  le  chapitre  d'Agde, 
abandonnant  à  l'évéque  la  nomination  du 
prévôt  &  celle  du  vicaire  de  Saint-Hilaire 
de  Mèze;  ce  dernier  reçoit  pour  revenu  le 
tiers  de  la  dîme  du  blé  &  des  légumes,  la 
moitié  de  celle  du  vin  &  toute  celle  du 
foin,  à  condition  d'entretenir  sous  lui  deux 
vicaires. 

B,  f  69. 

CVII.  —  II  octobre  i325.  —  Raimond, 
évêque  d'Agde,  par  son  testament,  institue 
un  chapelain  dans  la  chapelle  de  Sainte- 
Marie  de  l'église  d'Agde  &  le  dote  de  di- 
vers droits  d'usage,  le  tout  avec  l'approba- 
tion du  chapitre. 

B,  f"  73. 


i329 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i33o 


CVIII.  —  3i  octobre  ijCz.  —  Le  maré- 
chal d'Audeneham,  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc,  mande  au  juge  royal  de  Car- 
cassonne  de  faire  droit  à  l'évêque  d'Agdc, 
qui  soutenait  ne  pas  être  obligé  de  con- 
tribuer de  ses  revenus  à  la  réparation  des 
murailles  de  Marseillan. 

B,  r>47. 

CIX. —  25  juin  i363. —  Hommage  rendu 
au  roi  par  Sicard,  évêc|uc  d'Agde,  pour  la 
temporalité  dudit  évèché,  reçu  par  le  vi- 
guier  de  Béziers. 

Doat,  V.  72,  f"  16. 

ex.  —  II  janvier  1364.  —  Lettres  de 
sauvegarde  accordées  à  l'évêque  d'Agde  par 
Louis,  duc  d'Anjou,  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc. 

B,  f->  48. 

CXI. —  24  juin  1367.  —  Accord  passé  en- 
tre l'évêque  d'Agde,  Sicard,  &  les  consuls 
de  Marseillan,  moyennant  le  payement  par 
ceux-ci  de  cent  francs  d'or,  portant  qu'au- 
cun habitant  de  ce  village  ne  pourra  être 
emprisonné  &  jugé  ailleurs  que  dans  le 
village  même,  sauf  les  clercs  non  domici- 
liés à  Marseillan  &  les  clercs  domestiques, 
qui  pourront  toujours  choisir  leurs  juges. 

B,  C  27. 

CXII.  —  i5  janvier  1384.  —  Accord  en- 
tre l'évêque  Se  le  chapitre  d'Agde,  portant 
entre  autres  choses  :  que  huit  enfants  de 
chœur  seront  entretenus  à  Saint-Etienne, 
à  la  place  d'autant  de  pauvres  des  douze 
qu'on  y  entretenait  autrefois;  que  l'évêque 
pourra  assister  au  chapitre;  qu'à  ce  dernier 
reviendront  les  biens  des  chanoines  décé- 
dés; enfin  le  chapitre  cède  h  l'évêque  toute 
sa  part  de  juridiction  sur  la  ville  d'Agde, 
moyennant  certaines  rentes  sur  les  lieux 
de  Mèze,  Florensac  &  autres,  des  distribu- 
tions faites  par  l'évêque  à  certains  jours  de 
l'année  &  l'entretien  de  trois  lampes  j)er- 
pétuelles  devant  le  grand-autel  de  la  cathé- 
drale. 

B,  f"  3o. 

CXIII.  —  18  janvier  1409.  —  Hommage 
rendu  au  roi  par  le  procureur  de  Gui,  car- 


dinal de  Préneste,  administrateur  perpé- 
tuel de  l'évêché  d'Agde  pour  la  temporalité 
dudit  évêché,  hommage  reçu  par  Robert  de 
Chalus,  chevalier,  seigneur  d'Entraigucs 
&  sénéchal  de  Carcassonne. 
Doat,  T.  72,  f"  21. 

CXIV.  —  1450.  —  L'évêque  d'Agde  vend 
à  Jean  Coulomb,  de  Marseille,  une  barque 
naufragée  devant  l'église  de  Notre-Dame 
de  la  Grau,  après  inventaire  fait  de  son 
chargement. 

B,  f"  97. 

CXV.  —  1528-1529.  —  Le  vicaire  de  l'é- 
vêque arrente  la  leude  levée  à  Agde  tant 
sur  terre  &  mer  que  sur  les  fleuves,  pour 
l'an  1529,  moyennant  la  somme  de  cent 
livres  tournois  seize  sous. 

B,  f°  104. 


Il 


Catalogue  des  actes  relatifs  à  l'église 
d'Albi. 

Lrs  sources  que  nous  avons  employées  sont  les 
suivantes  ; 

B.  Baluzc,  volume  87  des  Armoires,  extraits  faits 
par  ce  savant  à  la  fin  du  dix-septième  siècle,  des 
archives  de  Sainte-Cécile  &  de  l'évêché  ; 

D.  Doat,  volumes  (o5  à  112;  copies  prises,  par 
ordre  de  Colbert,  sur  les  originaux  &  les  copies  des- 
mêmes archives;  elles  sont  de  peu  antérieures.  Le 
volume  ii3  comprend  les  actes  extraits  du  car- 
tulaire  de  Saint -Salvi,  aujourd'hui  perdu  &  des 
archives  des  couvents  de  la  ville; 

Ouvrages  imprimés  :  Compayré,  Documents  iné- 
dits sur  l'Albigeois  &  le  pays  castrais,  Albi ,  1844; 
d'Auriac,  Histoire  des  évé<iues  d'Albi,  Paris,  i858. 


liVKCHli    ET    CHAPITRE   CATHEDRAL 
DE    SAINTE-CÉCILE 

(921-1772) 

I.  —  12  octobre  921.  —  Benebentus,  ar- 
chidiacre, donne  à  l'église  de  Sainte-Cécile 
&  à  Godalric,  évéque,  l'église  d'Avane,  au 


33i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i332 


territoire  de  Ivlontanîum,  en  Albigeois,  avec 
toutes  ses  appartenances,  en  s'en  réservant 
la  jouissance  sa  vie  durant. 
D,  io5,  f "  I  ;  H  V,  n.  45. 

II.  —  Novembre  921.  —  Boniface  &  son 
épouse  Odile  donnent  en  alleu  à  Saint- 
Eugène  de  Vioux  leurs  possessions  in  aro 
de  Sarmadas,  en  s'en  réservant  la  culture 
&  la  jouissance  leur  vie  durant. 

B,  87,  P  2. 

m.  —  931.  —  Gariberge  donne  à  Saint- 
Eugène  de  Vioux  le  bois  dit  Laurum  &  ses 
autres  terres  dans  le  terroir  de  Vioux. 

En  943,  ce  bois  fut  donné  en  précaire,  sa 
vie  durant,  à  Guiradus,  par  Eugène,  abbé, 
&  les  chanoines  de  Vioux. 

D,  io5,  fo5. 

IV.  —  Juin  941. —  Miron,évèque  d'Albi, 
&  Adalard,  abbé  de  Saint-Eugène  de  Vioux, 
d'une  part,  &  un  certain  Amélius,  d'au- 
tre, échangent  l'alleu  de  Lausa  &  l'église 
de  Saint-Julien  contre  l'alleu  de  Savanengs. 

D,  io5,  f"  35}  Gallia  Christiana ,  t.  i,  Instrum, 
c.  3. 

V.  —  Mars  964.  —  Ebraldus,  prévôt  de 
Saint-Salvi,  donne  à  l'évéque  Bernard  l'é- 
glise de  Padalnag,  en  stipulant  son  retour 
à  Saint-Salvi,  une  fois  l'évéque  mort. 

D,  io5,  î°  9;  Gallia  Christiana,  t.  I,  Instrum,  c.  3. 

VI.  —  Septembre  987.  —  Pons,  comte, 
donne  à  Amélius,  évéque  d'Albi,  à  Adalard, 
abbé  de  Vioux,  &  aux  clercs  &  chanoines 
de  ces  églises,  son  bourg  de  Vioux,  que 
l'église  d'Albi  tenait  précédemment  de  lui, 
en  déclarant  le  monastère  de  Saint-Eugène 
&  le  pays  avoisinant  asile  inviolable. 

Catel,  Comtes  de  Toulouse,  p.  icoj  H  v,  n.  142 
(charte  II). 

VII.  —  Vers  987.  —  Pons,  comte,  à  la 
requête  d'Amélius,  évèc|ue  d'Albi,  donne 
en  alleu  à  lui  &  à  Sainte-Cécile  le  bourg  de 
Vioux,  qu'il  prend  sous  sa  protection  avec 
les  églises  de  Saint-Eugène  &  de  Sainte- 
Marie,  dépendantes  de  Sainte-Cécile,  &  lui 
abandonne  quelques  redevances  en  blé. 

B,  87,  f"  3j  H  v,  n.  142  (charte  I). 


VIII.  —  3o  mars  1018.  —  Serge  IV  à 
Vézias,  seigneur  du  château  de  Lescure. 
Le  château  de  Lescure  a  été  jadis  donné 
par  les  rois  de  France  au  Saint-Siège,  du 
temps  du  pape  Sylvestre  ;  Vézias  s'est  en- 
gagé à  payer  annuellement  à  Saint-Pierre 
une  redevance  de  dix  sous  Raimondins;  le 
pape  lui  confirme  la  possession  héréditaire 
de  cette  place,  qu'il  prend  sous  la  protec- 
tion expresse  du  Saint-Siège. 

Ms.  de  la  Biblioth.  d'Albi;  Compnyré,  p.  293. 

IX.  —  Vers  io38.  —  Bernard,  vicomte 
d'Albi,  &  Frotaire,  évéque  de  Nimes,  ven- 
dent à  Bernard-Aimard  &  à  son  fils  Guil- 
laume l'évêché  d'Albi  &  ses  dépendances, 
pour  ledit  Guillaume  en  jouir  à  titre  d'évê- 
que  après  la  mort  de  l'évéque  actuel  Amé- 
lius, cette  vente  est  faite  pour  le  prix  de 
cinq  mille  sous. 

H  v,  n.  214. 

X.  —  Novembre  io6o-iic8  (régnant  Phi- 
lippe). —  Pons,  prévôt  de  Sainte-Cécile, 
donne  à  cette  église  un  capmas  en  toute 
possession. 

D,  io5,  {"  19, 

XI.  —  Vers  1077.  —  Pierre  de  Grèzes  de 
Castelpers  s'engage  à  donner  chaque  an- 
née, à  Sainte-Cécile  d'Albi,  une  redevance 
consistant  en  un  mouton  du  prix  de  huit 
deniers  du  comte  Raimond. 

H  v,  n.  327  (charte  III). 

XII.  —  1079.  —  Le  doyen,  les  deux  sa- 
cristains, le  cabiscol  &  le  trésorier  de 
Sainte-Cécile  abandonnent  les  honneurs 
dépendants  de  leurs  charges,  à  la  demande 
de  Guiraud,  cardinal-évèque  d'Ostie,  légat 
du  pape,  de  Richard,  archevêque  de  Bour- 
ges, de  Frotard,  évéque  d'Albi,  &  des 
vicomtes  Raimond,  Sicard  &   Frotard. 

D,   io5,  {"  23;    Gallia  Christiana,  t.  i,  Instrum. 


XIII.  —  Mars,  vers  1089  (régnant  Phi- 
lippe). —  Ermengarde,  vicomtesse,  femme 
de  Raimond-Bernard,  &  leur  fils  Bernard- 
Aton,  donnent  à  Sainte-Cécile  d'Albi  l'é- 
glise de  La  Caune  &  ses  dépendances. 

D,  io5,  f"  39;  H  V,  n.  370  (charte  I). 


i333 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1334 


XIV.  —  Novembre,  vers  1090. — Bernard- 
Atoii,  vicomte  d'Albi,  du  consentement  de 
la  vicomtesse,  sa  mère,  &  de  l'évèque  Guil- 
laume, donne  à  Sainte-Cécile  l'église  de  La 
Caune, 

B,  87,  f"  6;  D,  I  06,  f°  I  3  ;  H  V,  n.375  (charte  III). 

XV.  —  ii32.  —  Accord  entre  Alphonse, 
comte  de  Toulouse,  &  Roger,  vicomte  de 
Eéziers,  au  sujet  de  l'église  d'Albi  &  des 
justices  qui  appartiennent  à  l'évèque. 

H  v,  n.  5i8. 

XVI.  —  12  juin  ii36.  —  Innocent  II 
prend  sous  sa  protection  l'église  &  la  com- 
munauté de  Sainte-Cécile  d'Albi,  lui  per- 
met d'élire  librement  son  prévôt  &  ses 
dignitaires  &  la  confirme  dans  la  jouis- 
sance de  tous  ses  biens  &  de  ses  privilèges. 

D,  io5,  f"  46;  Compayré,  p.  278,  avec  la  date 
de  I i3o. 

XVII.  —  1138-II43.  —  G.,  évéque  d'An- 
goulème  &  légat  du  pape,  mande  aux  abbés 
de  Castres  &  de  Gaillac  de  prêter  main- 
forte  à  Hugues,  évèque  d'Albi,  contre  les 
chanoines  de  Sainte-Cécile,  excommuniés 
&  déclarés  schismatiques  pour  rébellion 
envers  leur  évèque  &  excès  commis  par 
eux,  démolition  du  palais  épiscopal,  in- 
troduction de  soldats  dans  l'église,  &Ct 

D,  1 10,  f^  70. 

XVIII.  —  1144.  —  Roger,  vicomte  de 
Béziers  &  d'Albi,  abolit  l'ancien  usage  de 
piller  les  biens  des  évêques  d'Albi  après 
leur  mort  &  jure  entre  les  mains  de  l'évè- 
que de  le  protéger  fidèlement,  à  l'avenir, 
lui  &  ses  successeurs. 

Confirmée  en  même  temps  par  l'arche- 
vêque de  Bourges,  métropolitain  d'Albi. 

D,  io5,  r'54j  Hv,  n.  554  (charte  IX);  l'acte  de 
Pierre,  archevêque  de  Bourges,  dans  Compayré, 
p.  143. 

XIX.  —  septembre  1 146.  —  Arnaud-Ala- 
man  donne  à  Sainte-Cécile  d'Albi,  &  en  son 
nom  a  l'évèque  Rigaud ,  un  emplacement 
qu'il  possédait  au  bas  du  pont  d'Albi  avec 
le  domaine  supérieur  &  la  viguerie  du 
lieu,  dont  il  avait  engagé  la  moitié  pour 
la  somme  de  cinq  cent  cinquante  sous  du 


comte  Raimond;  les  chanoines  lui  paient 
une  somme  de  quatre  cents  sous  &  l'asso- 
cient à    toutes    les   oeuvres   pies    de    leur 
communauté. 
D,  io5,  f"  60. 

XX.  —  Février  1160. —  Raimond-Tren- 
cavel  donne  au  chapitre  de  Sainte-Cécile 
l'église  &  l'hôpital  de  Carme  avcc  ses  dé- 
pendances. 

D,  io5,  f  66. 

XXI.  —  23  novembre  1172.  —  Guillaume, 
évèque  d'Albi,  &  les  chanoines  de  Sainte- 
Cécile  s'accordent  au  sujet  de  la  posses- 
sion du  moulin  du  pont  d'Albi,  que  les 
chanoines  cèdent  à  l'évèque,  moyennant 
une  rente  de  deux  sous  huit  deniers. 

D,  io5,  f"  79. 

XXII.  —  1172.  —  Guillaume,  évèque 
d'Albi,  avec  le  consentement  du  prévôt  & 
du  chapitre  de  Sainte-Cécile,  donne  à  l'hô- 
pital Saint-André  de  Gaillac  les  églises  de 
Saint-André  &  Saint-Pierre  du  même  lieu. 

Compayré,  p.  386. 

XXIII.  —  1177.  —  Guillaume-Jourdain 
donne  au  prévôt  de  Sainte-Cécile  sa  part 
de  la  leude  de  la  boucherie  d'Albi. 

D,  io5,  f°  87. 

XXIV.  —  Vers  1180.  —  Raimond  V, 
comte  de  Toulouse,  confirme  la  donation 
de  l'église  de  Vioux,  faite  par  son  père 
Alphonse  &  par  son  ancêtre  Pons,  à  l'évè- 
que d'Albi  &  à  Sainte-Cécile. 

D,  io6,  f"  042. 

XXV.  —  1 188.  —  Guillaume-Pierre,  évé- 
que, &;  les  chanoines  d'Albi  conviennent 
du  châtiment  dont  il  faudra  punir  les 
auteurs  de  violences  commises  dans  l'in- 
térieur de  la  ville. 

D,  I  c5,  f"  97. 

XXVI.  —  1189.  —  Guillaume-Pierre, 
évèque  d'Albi,  engage  à  Guillem  Oalric  & 
à  ses  enfants  deux  albergues  annuelles  de 
dix  cavaliers,  moyennant  trois  cent  cin- 
quante sous  de  Melgueil. 

D,  io5,  f°  io5. 


i335 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i336 


XXVIÎ.  —  1190.  —  Guillaume-Pierre, 
évèque  d'Albi,  &  les  chanoines  de  Sainte- 
Cécile  d'Albi,  permettent  aux  frères  de 
l'hôpital  du  Vigan  de  se  construire  un 
oratoire,  pour  y  entretenir  un  prêtre  &  y 
célébrer  le  service  divin,  à  cause  du  peu 
de  sûreté  des  environs  d'Albi. 

D,  io5,  f"  105. 

XXVin.  —  3  mars  1193.  —  Sicard  ,  vi- 
comte de  Lautrec,  &  plusieurs  autres  sei- 
gneurs ménagent  un  accord  entre  le  vi- 
comte de  Béziers  &  l'évèque  d'Albi  au  sujet 
des  différends  qui  les  divisaient  pour  la 
seigneurie  temporelle  &  les  justices  d'Albi. 

D,  loô,  f"  117;  Compayré)  p.  141. 

XXIX.  —  IT93.  —  Guillaume-Pierre, 
évèque  d'Albi,  donne  au  prévôt  de  Sainte- 
Cécile  les  églises  de  Linnars  &  de  Cahuzac 
avec  leurs  dîmes  &  prémices,  sous  réserve 
de  ses  droits  épiscopaux. 

D,  io5,  i°  122. 

XXX.  —  1195.  —  Transaction  passée 
entre  le  prévôt  de  Sainte-Cécile  &  divers 
bourgeois  de  la  ville,  au  sujet  des  droits 
dépendant  de  la  vicomte  d'Albi. 

D,  ro5,  f°  124. 

XXXI.  —  Vers  1200.  —  Histoire  rédigée 
h  Sainte-Cécile  d'Albi,  à  la  fin  du  douzième 
siècle,  des  luttes  que  le  chapitre  eut  à 
soutenir,  au  onzième  siècle,  avec  l'évèque 
Frotard  &  l'abbaye  d'Aurillac  pour  la  pos- 
session de  l'église  de  Saint -Eugène  de 
Vioux. 

B,  87,  f"  I,  d'après  un  ancien  manuscrit  de 
l'église  cathédrale  d'Albi. 

Ce  récit,  plein  d'erreurs  matérielles, 
d'anachronismes  &:  même  de  faits  arran- 
gés &  modifiés  à  dessein,  a  toutefois  un 
certain  intérêt  pour  l'histoire  des  moeurs. 
C'est  d'ailleurs  la  seule  chronique  que  le 
chapitre  de  Sainte-Cécile  ait  rédigée.  On 
peut  en  voir  la  critique  au  tome  IV  de  la 
présente  édition,  Note XXXIX.  Ce  morceau 
historique  a  été  publié  dans  les  Miscellanea 
de  Baluze,  t.  6,  éd.  in-8". 


nobles  acquises   par  l'église  d'Albi   &   les 
maisons  religieuses  du  diocèse  dans  l'éten- 
due de  ses  domaines. 
D,  io5,  f  128. 

XXXIII.  —  T'-  août  1202.  —  Guillaume- 
Pierre,  évèque  d'Albi,  approuve  le  dégage- 
ment fait  par  le  prévôt  de  Sainte-Cécile  de 
l'église  de  Sainte-Martiane  des  mains  des 
chevaliers  &  des  la'iques  qui  la  tenaient 
depuis  longtemps  en  servitude. 

D,  io5,  f  i38. 

XXXIV.  —  2  août  1202.  —  Guillem 
Oalric  donne  à  Sainte-Cécile  ses  droits 
sur  l'église  &  le  cimetière  de  Sainte-Mar- 
tiane, à  condition  de  payer  la  moitié  de 
l'albergue. 

D,  io5,  f'^  1 32. 

XXXV.  —  1202.  —  Guillaume-Pierre, 
évèque  d'Albi,  unit  à  l'église  cathédrale  de 
Sainte-Cécile  celle  de  Sainte-Martiane  avec 
tous  ses  droits  &  dépendances. 

D,  io5,  f"  i36. 

XXXVI.  —  1202.  —  Guillaume-Pierre, 
évèque  d'Albi,  permet  à  Albie,  fille  de  Gui- 
raud  de  la  Toasca,  de  construire  un  mou- 
lin au-dessus  du  pont  d'Albi,  à  condition 
d'y  percevoir  la  moitié  des  revenus. 

D,  io5,  f"  140. 

XXXVII.  —  1204.  —  Guillaume-Pierre, 
évèque  d'Albi,  &  le  prévôt  de  Sainte-Cécile 
acquièrent  de  l'abbé  d'Aurillac  ses  droits 
sur  l'église  de  Vioux,  moyennant  la  ces- 
sion de  quelques  autres  églises. 

D,  io5,  i°  142. 

XXXVIII.  —  16  juin  i2o5.  —  Inno- 
cent III  mande  à  l'abbé  deCîteaux,  à  Pierre 
de  Castelnau  &  à  II.,  légats  apostoliques, 
d'inféoder  à  Pierre,  roi  d'Aragon,  le  châ- 
teau de  Lescure,une  fois  repris  sur  les 
hérétiques,  moyennant  une  redevance  an- 
nuelle, signe  de  dépendance  envers  le 
Saint-Siège. 

Ms.  de  la  biblloth.  d'Albi  j  Compayré,  p.  294. 


XXXIl.  —  I20I.  —  Raimond-Roger,  vi-  XXXIX.  —  Novembre  i2o5.  —  Les  cha- 

comte  de  Béziers,  amortit  toutes  les  terres      noines    de   Sainte-Cécile,  vu    la   mort  de 


1007 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i338 


I 


leur  prévôf,  Adémar-Guillaume,  prient  XLVI.  —  ii  novembre  1212.  —  Inno- 
l'évêque  Guillaume  d'en  remplir  les  fonc-  cent  III  aux  seigneurs  du  château  de  Les- 
tions sa  vie  durant,  en  réservant  leur  droit  cure.  Il  rappelle  l'histoire  de  la  donation 
de  libre  élection  de  son  successeur.  de  ce  château  au  Saint-Siège,  les  actes  de 

D,  loj,  f"  146.  ses  prédécesseurs  en  faveur  de  ses  posses- 
seurs &  confirme  aux  maîtres  actuels  les 

XL.  —  i2o5.  —  Guillaume-Pierre,  évê-  privilèges  dont  le  pape  Alexandre  111  leur 
que  d'Albi,   ménage    un    accord    entre    les  avait  accordé  la  jouissance, 
chanoines  de  Sainte-Cécile  &  ceux  de  Saint-  Ms.  de  la  biblioth.  d'Albi  ;  Compayré,  p.  29'j. 
Salvi,  au  sujet  de  l'alberguc  c[ue  ces  der- 
niers réclamaient   aux   autres   à  cause  de  XLVII. —  24  janvier  1212. —  Simon  de 
l'église  de  Sainte-Martiane,  alhergue  que  Montfort   donne   au   chapitre   de   Sainte- 
l'évôque  réduit  à  la  valeur  de  trente-cinq  Cécile   vingt    livrées    de    terre   de   revenu 


sous  Raimondins. 
D,  io5,  f"  154. 

XLI.  —  i2o5.  —  Guillaume-Pierre,  évê- 
que  d'Albi,  donne  à  Sainte-Cécile  une  rente 
annuelle  de  dix  sous  Raimondins,  assise  sur 
l'église  de  Sainte-Martiane. 

D,  loj,  f"  1 52. 

XLII.  —  1206.  —  Guillaume,  prévôt  de 
Sainte-Cécile,  &  Jean  Botet,  hospitalier  du 
Vigan  (del  Vigua)^  s'accordent  au  sujet  de 
la  dîme  de  la  laine  &  du  carnelage  de  l'hô- 
pital; l'hospitalier  s'engage  à  donner  cha- 
que année  un  pourceau  &  un  agneau. 

D,  io5,  f"  168. 

XLIII.  —  Juillet  1208.  —  P.,  abbé  de 
Castres,  donne  au  prévôt  de  Sainte-Cécile 
les  églises  d'Avallatz  &  du  château  Saint- 
Georges,  avec  leurs  droits  sur  les  moulins 


annuel,  qu'il  assigne  en  attendant  sur  les 
châteaux  de  Saint-Georges  &  de  Marcail, 
en  stipulant  ({ue  ces  forteresses  seront 
jurables  &  rendables  à  merci. 

D,  io5,  f"  i65;  Compayré,  p.  228.  Confirmée 
par  Pliilippc  le  Hardi  en  1277. 

XLVIII.  — 26  juillet  I2i3.  — Guillaume- 
Pierre,  évéque,  donne  à  Pierre-Bertrand 
l'hôpital  du  Vigan,  pour  en  jouir  sa  vie 
durant. 

D,  io5,  f^  189. 

XLIX.  —  1214.  —  Guillaume-Pierre,  évé- 
que d'Albi,  donne  à  Pons-Bernard,  frère 
&  douât  de  Sainte-Cécile,  les  dîmes  de 
Casnac,  sous  un  cens  &  des  redevances 
personnelles. 

D,  I  o5,  f"  195. 

L.  —   21    mars    I2i5.   —  Innocent   III 


de  la  Save,  moyennant  un  cens  annuel  de      prend  sous  sa  protection  &  sous  celle  du 


quinze  sous  de  Melgueil. 
D,  io5,  f"  174. 

XLIV.  — Juillet  1211.  —  Bernard  Joves 
&  son  frère  Isarn  donnent  à  Guillaume- 
Pierre,  évoque  8c  prévôt  de  Sainte-Cécile, 
leurs  droits  sur  la  chapelle  du  château  d'Am- 
bialet  &  plusieurs  dîmes  en  divers  lieux. 

D,  ic5,  f°  181. 


Saint-Siège  l'évèque  d'Albi  &  les  chanoi- 
nes de  Sainte-Cécile,  &  leur  confirme  la 
possession  des  églises  de  Saint-Estève,  de 
Saint-Julien  &  de  la  Madeleine,  au  delà 
du  pont  d'Albi. 
D,  1  o5,  f'^  201 . 

LI.    —    22    août    1217.    —   Guillaume- 
Pierre,  évêque  d'Albi,  donne  à  Sainte-Cé- 
cile  d'Albi    les   églises    de    Durban    &   de 
XLV.  —  3  avril  121 2  (v.  st.).  —  Simon      Fénols,    moyennant    une    redevance    an- 
de  Montfort  donne   à  Guillaume,  évéque      nuelle  de  huit  setiers  de  blé. 
d'Albi,  les  châteaux  de  Rouffiac  &  de  Mar-  D,  io5,  f"  2c5. 

sac,  sous  réserve  de  ses  droits  de  régale, 

pendant  la  vacance  du  siège.  LU.  —  1217.  —  Accord  entre   le   cha- 

D,  100,  f"  i83;  GdUci  Christ' ana,  t.  i,  Instrum.      pitre  de  Saiute-Cécile  &  le  prieur  de  Rais- 

c.  10-  sac,  au  sujet  de  deux  setiers  de  sel,  que 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i339 

le  chapitre  voulait  percevoir  sur  l'hôpital 
de  Carme  &  les  dîmes  de  Bonneval. 
D,  io5,  f"  207. 

LUI.  —  Juin  1218.  —  Guillaume-Pierre, 
évéque,  &  le  chapitre  de  Sainte-Cécile 
confirment  la  vente  faite  par  l'évêque  à 
Ricarde  de  Gabriac  d'un  four,  d'une  mai- 
son &  d'un  ouvroir,  confisqués  sur  leurs 


1840 


LVIII.  —  6  féviier  1219.  —  Guillaume- 
Pierre,  évéque  d'Albi,  donne  à  Sainte- 
Cécile  les  églises  de  Saint-Pierre,  Saint- 
Julien  &  Saint- Etienne  &  la  chapelle  de 
Saint-Salvi  de  Monestier,  avec  leurs  dîmes 
&  prémices. 

D,  loj,  f"  222. 

LIX.  —  i5  avril  1220  (v.  st.)«  —  Tran- 


propriétaires  pour  cause  d'excès  &  de  vio-      saction    entre    Guillaume-Pierre,   évéque 

î  l'Ail.:       O-    i_-    '     _ i_      i_     -_i.^„    .•ll„       


lences. 
D,  io5,  f  211. 


d'Albi,  &  les  consuls  de  cette  ville,  par 
laquelle  il  concède  aux  habitants  divers 
privilèges,  entre  autres  celui  de  disposer 
librement  de  leurs  biens  par  testament,  & 
renonce  à  toutes  les  redevances  extraordi- 
naires qu'il  levait  auparavant  sur  eux. 
D,  loô,   f"  224;    Compayré,    texte    provençal, 


LIV.  —  22  septembre  1218.  —  Amauri 
de  Montfort  afferme  pour  trois  ans,  com- 
mençant à  la  Saint-André  1218,  à  Guil- 
laume, évéque  d'Albi,  le  Château-Vieux 
d'Albi  &  toutes  ses  possessions  dans  cette  pp.  144-147,  &  latin,  pp.  147-149. 
ville,    moyennant   cent    trente    livres    de 

Melgueil,   payables   chaque   année  à  ca-  LX. —  1220. —  Pierre  Eripenne,  bailli 

rême  prenant  &à  la  Saint-Michel;  il  ré-      de   l'évêque   Guillaume-Pierre,   donne   la 
serve  les  droits  des  seigneurs  français  sur       moitié  du   quint  &  du  cens   de    plusieurs 

vignes,  pour  l'entretien  d'une  lampe  per- 
pétuelle dans  l'église  de  Sainte-Cécile. 
D,  io5,  f°  234. 


la  forteresse. 

Original  scellé,  Arch.  nat.  J,  3o7,  n.  3  ;  cop.  JJ, 
Xiii,  f"  40  y";  Reg.  cur.  C.  145  D,  ic5,  f"  2rj; 
Imp.  H  Viir,  c.  253,  &  Teulet,  Layettes  du  Trésor 
des  chartes,!,  n.   1280. 

LV.  —  26  novembre  1218.  —  Hono- 
rius  III  mande  à  G.,  évéque  d'Albi,  de  re- 


LXI.  —  16  juin  1223.  —  G.,  évéque 
d'Albi,  reconnaît  que  le  chapitre  cathédral 
a  droit  de  nommer  &  d'élire,  conjointement 
avec  révêc[ue,  les  archidiacres  de  l'église, 

tirer  le  château   de   Lescure,  qui  dépend       qui  doivent  être  pris  parmi  les  chanoines. 

du  Saint-Siège,  des  mains  des  traîtres  Tou-  D,  loô,  f"  241. 

lousaius  auxquels  il  l'a  livré  &:  de  le  faire 

remettre  au  légat  apostolique  B.,  cardinal 

des  SS.-Jean  &  Paul. 

Ms.  de    la    biblloth.  d'Albi  ;  Compayré,  p.    294. 

LVI.  —  12  juillet  1219.  —  Guillaume- 
Pierre,  évéque  d'Albi,  donne  à  la  cathé- 
drale les  églises  de  Pouzols  &  de  Polan, 
avec  tous  les  droits  qui  en  dépendent,  sous 
une  redevance  aniuielle  de  huit  setiers  de 
blé. 

D,  1  c5,  £"219. 

LVII.  —  7  août  1219.  —  Guillaume- 
Pierre,  évéque  d'Albi,  donne  à  Sainte-Cé- 
cile les  églises  de  Saint-Pierre  de  Mon- 
taigu,  de  Saint-Vincent  de  Cotoux  &  de 
Vertuz,  avec  la  troisième  partie  des  dîmes, 
sous  réserve  de  ses  droits  épiscopaux. 

D,  io5,  f°  220. 


LXII.  —  2  avril  1224  (v.  st.).  —  Guil- 
laume, évéque  d'Albi,  restitue  au  chapitre 
de  Sainte-Cécile  l'infirmerie  du  chapitre 
&  lui  donne  l'église  de  Saint-Victor  de 
Virac,  avec  toutes  ses  dépendances. 

D,  ioj,  f"  zj  I . 

LXIII.  —  1226.  —  Hommage  rendu  au 
prévôt  de  Sainte-Cécile  par  Enuengaud, 
seigneur  de  Coiubret,  pour  le  château  de 
ce  nom,  au  diocèse  de  Rodez. 

D,  I c5,  f"  z'^>r^. 

LXIV.  —  17  août  1227.  —  Guillaume- 
Pierre,  évêc[ue,  &  le  prévôt  de  Sainte-Cé- 
cile échangent  différents  droits  ([ue  l'évê- 
que possédait  sur  l'ancien  honneur  comtal, 
tant  au  dehors  qu'au  dedans  de  la  ville. 

D,  I o5,  f"  263. 


î3/\i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1342 


LXV.  —  21  août  1227.  —  Guillaume- 
Pierre,  évêque  d'Albi,  les  prévôts  de  Sainte- 
Cécile  &  de  Saiut-Salvi,  &  Sicard,  vicomte 
de  Lautrec,  se  jurent  réciproquement  fidé- 
lité &  secours  contre  tous  leurs  ennemis 
&  contre  les  faidits  sortis  de  la  ville  d'Albi 
&  du  Castelviel,  sauf  en  toutes  choses  la 
fidélité  due  à  la  sainte  Église  &  au  roi. 

D,  io5,  f"  277. 

LXVI.  —  Entre  1227  &  1280,  s.  d.  — 
Enquête  sur  les  droits  de  l'évêque  d'Albi 
dans  l'intérieur  de  la  cité  d'Albi,  conduite 
par  Pierre  de  Colmieu  &  renfermant  la  dé- 


qu'Adéiuar,  abbé  do  Castres,  confirmé  par 
Durand,  évêcjue  d'Albi,  a  promis  obéis- 
sance &  sujétion  tant  à  lui  qu'à  son  église 
cathédrale. 

B,  87,  f"  37;  D,  io5,  f"  3 12. 

LXXI.  —  14  mai  i23o.  —  Grégoire  IX 
confirme  à  l'évêque  d'Albi  la  possession 
des  dîmes  rachetées  par  lui  aux  la'iques  8c 
chevaliers,  habitants  de  son  diocèse. 

D,  io5,  f"  3 16. 

LXXII.  —  8  décembre  iiZi.  —  Transac- 
tion entre  Philippe  de  Montfort,  seigneur 


position  de  Guillaume-Pierre,  ancien  évô-      de  Castres,  &  Durand,  évêque  d'Albi,  au 

sujet  des  châteaux  de  Puy  Lanier  &  de  De- 
nat,  par  laquelle  Philippe  ne  s'y  réserve 
que  la  moitié  de  la  paix  8c  cède  le  reste 
à  l'évoque,  moyennant  deux  cents  livres 
tournois. 

D,  io5,  f"  332. 


que  de  cette  ville. 

D,  110,  f"  212}  vidimus  du  lo  mars  1364. 

LXVII.  —  25  mars  8c  19  juillet  1228 
(n.  st.). —  Procès-verbal  de  l'élection  faite 
à  Rocamadour,  par  le  chapitre  de  Sainte- 
Cécile,  de  la  personne  de  Durand  pour 
évêque,  en  remplacement  de  Guillaume- 
Pierre,  démissionnaire,  par  ordre  du  pape 


LXXIII.  —  24  mars   I23i.  —  Gautier, 
évêque  de  Tournai,  légat  du  Saint-Siège, 
8c  de  l'archevêque  de  Bourges,  métropoli-      déclare  qu'à  l'avenir  les  légats,  lors  de  leur 


tain,  8c  entrée  du  nouveau  prélat  dans  sa 
cité  épiscopale. 
D,  1  o5,  f"  2o3. 

LXVIll.  —  4  décembre  1229.  —  Sen- 
tence rendue  par  Pierre  de  Colmieu  entre 
les  baillis  du  roi  8c  Philippe  de  Montfort 
d'une  part,  8c  D.,  évêque,  d'autre,  par 
laquelle,  entre  autres  dispositions,  l'évê- 
que obtient  la  haute  justice  entière,  le 
droit  de  confiscation  8c  la  garde  des  clefs 
de  la  ville,  la  basse  justice  étant  déclarée 
commune  entre  lui  8c  le  roi. 

D,  io5,  f"  3o8  j  Galiia  Christlanctj  t.  i,  fnstr.  c.  8. 

LXIX.  —  17  février  1229.  —  Pierre,  vi- 
comte de  Saint-Antonin,  vend  à  Durand, 
évêque  d'Albi,  ses  possessions  dans  la  cité 
8c  dans  le  Castelviel  d'Albi,  ses  droits  sur 
le  clos  du  comte  ^  sur  la  moiinaie  de  cette 
ville,  le  tout  moyennant  mille  sous  de 
Melgueil. 

D,  loj,  f^  293. 

LXX.  —  12  mai  i23o.  —  Hugues,  arche- 
vêque d'Arles,  B.,  archevêque  de  Bourges, 
8c   C,  évêque   de   Carcassonne,  attestent 


entrée  à  Albi,  iraient  d'abord  à  Saint-Salvi, 
pour  y  vénérer  les  reliques  du  saint  évê- 
que, 8c  de  là  à  Sainte-Cécile,  pour  y  célé- 
brer la  messe  comme  à  la  cathédrale. 
D,  io5,  f  33o. 

LXXIV.  —  II  mai  1232.  —  Sentence  ar- 
bitrale rendue  entre  Raimond  VII,  comte 
de  Toulouse,  8c  Durand,  évêque  d'Albi, 
par  Pierre,  évêque  de  Rodez,  au  sujet  des 
lieux  de  Monestier,  Virac,  Montirat  8c 
Lagardeviaur,  dont  ils  se  disputaient  la 
possession. 

Compayré,  p.  322. 

LXXV.  —  20  juillet  1232.  —  Transaction 
entre  Raimond,  évêque  de  Toulouse,  8c 
Durand,  évêque  d'Albi,  au  sujet  des  dîmes 
des  paroisses  limitrophes  de  leurs  diocèses, 
par  eux  rachetées  depuis  la  croisade;  ils 
s'accordent  pour  charger  leurs  archidia- 
cres de  déterminer  exactement  les  limites 
de  ces  paroisses, 

D,  io5,  i"  343. 

LXXVI.  —  1232.  —  Gautier,  évêque  de 
Tournai,  légat  du  pape,  déclare  qu'en  ac- 


i3^[ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1044 

ceptaiit  &  confirmant  la  résignation  de  sou  LXXXII.  —  28  juin  1242.  —  Transaction 

siège  faite  par  l'abbé  de  Castres,  il  n'a  en-      entre  Durand,  évêque  d'Albi,  &  B.  de  Coni- 
tendu  porter  aucun  préjudice  à  l'évèque      bret,  prévôt  de  Sainte-Cécile,  au  sujet  des 


d'Albi,  auquel  appartient  le  droit  de  con- 
firmer les  abbés  de  ce  monastère. 
B,  87,  f"  39. 

LXXVII.  —  1233.  —  Sentence  arbitrale 
rendue  entre  les  chapitres  de  Sainte-Cécile 
&   de  Saint-Salvi  au  sujet  de    l'église   de 


privilèges  concédés  &  des  églises  données 
au  chapitre   par  son   prédécesseur,  Guil- 
laume-Pierre; les  églises  sont  toutes  res- 
tituées à  l'évoque. 
D,  i»6,  f"  7. 

LXXXIII. —  25  septembre  1242. — Trans- 


Sainte-Marfiane,  par  laquelle  elle  est  ad-  action  passée  entre  D.,  évêque  d'Albi,  & 
jugée  à  Saint-Salvi  en  stipulant  que,  sauf  à  G.,  prévôt  de  Saint-Salvi,  par  laquelle  ce- 
certains   jours,  les  cloches    de   Saint-Salvi      lui-ci  reconnaît  qu'il  doit  présenter  à  l'ap- 


ne    pourraient    sonner    avant    celles     de 
Sainte-Cécile. 
D,  io5,  f  347. 

LXXVIII.  —  7  janvier  I236.  —  Le  cha- 
pitre de  Sainte-Cécile  accorde  à  Durand, 
évêque  d'Albi,  la  jouissance  de  plusieurs 
maisons  sises  sur  le  Tarn,  qu'il  habitait,      l'église  de  Puicelsi  contre  celles  de  Cam- 
niais  pour  sa  vie  seulement.  hors  &  de  Brugairolles. 

D,  io5,  f"  367.  D,  ic6,  f"  21. 


probation    de    l'évoque    les    titulaires   des 
églises  paroissiales  de  Saint-Pierre  de  Sais, 
de  S.-AnatïUus  &  de  Saint-Victor. 
D,  106,  f"  17. 

LXXXIV.  —  25  septembre  1242.  —  D., 
évêque  d'Albi,  échange   avec   Saint-Salvi, 


LXXIX.  —  i3  février  I236.  —  Durand, 
évêque  d'Albi,  déclare  qu'à  l'avenir  tous 
les  impôts  publics  de  la  ville  d'Albi,  mon- 
tant à  plus  de  mille  sous  Raimondins,  se- 
ront levés  comme  à  Toulouse  ou  comme  à 
Montpellier. 

D,  io5,  f"  369;  Compayré,  p.    149. 

LXXX.  —  16  mars  1238.  —  Grégoire  IX 
aux  sénéchaux  &  baillis  du  roi  dans  la  Nar- 
bonnaise  &  l'Albigeois.  Il  a  appris  que 
dans  la  recherche  des  biens  tombés  en  com- 
mise par  suite  d'hérésie,  ils  ont  commis 
nombre  d'usurpations  à  l'encontre  des 
droits  des  personnes  &  établissements  re- 
ligieux du  pays;  il  les  engage  à  cesser  ces 
agissements,  sous  peine  d'excommunica- 
tion. 

Compayré,  p.  281 . 

LXXXI.  —  28  avril  1242.  —  Durand, 
évêque  d'Albi,  &  P.,  abbé  de  Saint-Victor 
de  Marseille,  échangent  l'église  de  Saint- 
Pierre  de  la  Condamine,  sous  le  château 
d'Ambialet,  qui  appartenait  à  l'évèque, 
contre  celle  de  Sanctus-Projectus  de  Pau- 
lin, qui  dépendait  de  Saint-Victor, 

D,  106,  f°  I. 


LXXXV.  —  i3  mai  1245.  —  Durand,  évê- 
que d'Albi,  &  les  prud'hommes  de  cette 
ville  déclarent  qu'à  l'avenir  les  imposi- 
tions levées  dans  Albi ,  &  dépassant  la 
somme  de  mille  sous  Raimondins,  se  paie- 
ront au  sol  la  livre;  au-dessous  de  cette 
somme,  elle  seront  levées  comme  il  plaira 
aux  prud'hommes. 

Original,  mairie  d'Albi  j  D,  io6,  f"  25;  Com- 
payré, p.    I JO. 

LXXXVI.  —  i5  mai  1245.  —  Transaction 
entre  Durand,  évêque  d'Albi,  d'une  part, 
&  Sibilie,  abbesse  de  Saint-Sernin  de 
Rodez,  &  la  prieure  de  Trêves,  d'autre, 
au  sujet  des  dîmes  des  vacheries  &  des 
veaux  de  différents  lieux,  qu'ils  se  parta- 
gent également. 

D,  106,  f"  27. 

LXXXVI I.  —  4  avril  1246  (V.  st.).  —  Le 
cellerier  de  Sainte-Cécile  &  un  chanoine 
de  Saint-Salvi,  choisis  pour  arbitres,  ter- 
minent les  différends  qui  divisaient  les 
prévôts  Bernard  de  Combret  &  Gaillard 
de  Rabastens  &  leurs  chapitres,  au  sujet 
des  dîmes  &  prémices  de  plusieurs  parois- 
ses &  de   différentes    possessions  dans    la 


i345 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1346 


paroisse  de  Saint-Claude  de  Cayliis;  l'ob-  XCIV.  —  2  mars  1201.  —  Durand,  évù- 

jet  du  litige  est  partagé  par  moitié  entre  que  d'Albi,  &  les  consuls  de  Gaillac  tran- 
sigent au  sujet  du  commun  de  la  paix  ou 
pezade;  l'évùque  en  réclamait  la  moitié;  il 
abandonne  ses  prétentions  moyennant  la 
somme  de  dix-neuf  mille  sous  de  Cahors. 
D,  106,  f  68. 


les  deux  parties 
D,  ii3,  P  28. 

LXXXVIII.  —  26  avril  1247.  —  Guillem 
de  Minerve,  chevalier,  vend  à  Durand, 
évêque  d'Albi,  tout  le  fief  que  les  sei- 
gneurs de  Castelviel  tenaient  dans  la  cité 
d'Albi,  pour  la  somme  de  mille  sous  de 
Melgueil. 

D,  106,  f  29. 

LXXXIX.  —  2  mars  1 248.  —  Innocent  IV 
permet  à  l'évéque  d'Albi  de  convertir  en 
une  amende  les  peines  des  hérétiques  con- 
damnés au  mur  ou  au  port  des  croix,  à 
condition  qu'ils  iraient  de  leurs  personnes 
au  secours  de  la  Terre-Sainte. 

Ms.  de  la  biblioth.  d'Albi  j  Compayré,  p.  284. 

XC.  —  28  juin  1249.  —  Durand,  évêque 
d'Albi,  promet  aux  consuls  de  la  ville  de 
leur  prêter  main-forte  contre  tous  ceux 
qui  leur  intenteraient  procès  au  sujet  de 
l'hôpital  du  Vigan,  jusqu'au  jour  où  on  y 
aurait  rétabli  les  religieux. 

D,  106,  {"  5o. 

XCI.  —  19  mai  i25o.  —  Durand,  évêque 
d'Albi,  unit  à  la  cure  de  Saint-Pierre  de 
Noailhes  les  dîmes  du  foin,  du  lin,  du 
chanvre,  des  jardins,  des  moulins  &  des 
viviers  de  cette  paroisse, 

D,  106,  f"  64. 

XCII. —  4  août  i25o.  —  G.  Régis,  prieur 
de  Sainte-Marie  des  Tables  de  Montpellier, 
conformément  à  une  bulle  d'Innocent  IV, 
mande  au  prieur  de  Sainte-Martiane  &  au 
curé  de  Saint-Salvi  d'Albi  de  citer  par- 
devant  lui  diverses  personnes  accusées  de 
violences  &  d'excès  envers  les  chapitre  & 
prévôt  de  Sainte-Cécile. 

D,  106,  f°  103. 

XCIIl.  —  23  février  I25i.  —  Durand, 
évêque  d'Albi,  ordonne  à  tous  les  curés  & 
prêtres  de  son  diocèse  de  dénoncer  pour 

excommuniés  les  usurpateurs  &  détenteurs      prévôt,  Bernard  de  Combret,  pour  évêque, 
de  dîmes.  à  la  place  de  Duranxl,  décédé. 

D,  106,  f"  66.  B,  f°  41;  D,  106,  f^  118. 


XCV.  —  i5  mars  I252.  —  Pierre  de  Najac, 
chevalier,  donne  à  Durand,  évêque  d'Albi, 
sa  part  des  leudes  de  cette  ville  &  les  me- 
nues redevances  qu'il  avait  droit  d'exiger 
des  marchands  tenant  boutique, 

D,  106,  f»  78. 

XCVI.  —  19  avril  I253  (n.  st.).  —  Règle- 
ment intervenu  entre  le  prévôt  &  les  cha- 
noines de  Sainte-Cécile,  pour  la  perception 
&  la  répartition  des  revenus  du  chapitre; 
règlement  approuvé  par  l'évéque, 

D,  106,  f°  i63. 

XCVII.  —  21  octobre  i253.  —  P.,  abbé 
de  Villemagne,  &  les  habitants  de  la  bas- 
tide de  Saint-Geniès  de  Barassan  nomment 
des  procureurs  chargés  de  transiger  avec 
Durand,  évêque  d'Albi,  au  sujet  de  la 
pezade. 

D,  106,  f"  1 1 1. 

XCVIII.  —  25  février  i253.  —  Raimond 
du  Puy  cède  aux  chanoines  de  Sainte-Cécile 
les  dîmes  des  paroisses  de  Saint-Benoît  & 
de  Sainte-Croix,  moyennant  l'abandon  de 
la  dîme  des  vendanges  de  ses  vignes  & 
d'une  redevance  annuelle  en  bétail  qu'il 
leur  devait. 

D,  106,  f°  82. 

XCIX.  —  24  mars  1253  (v.  st.).  —  Sen- 
tence arbitrale  rendue  entre  Bernard  de 
Combret,  prévôt  de  Sainte-Cécile,  &  Gail- 
lard de  Rabastens,  prévôt  de  Saint-Salvi, 
réglant  les  limites  réciproques  des  cime- 
tières de  Saint-Salvi  &  de  Sajnte-Martiane. 

D,  106,  f"  94. 

C.  —  3o  octobre  1254.  —  Élection  faite 
par   le   chapitre   de  Sainte-Cécile   de   son 


1^47 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1348 


CI.  —  i"''  mars  1254  (v.  st.).  —  Philippe, 
archevêque  de  Bourges  &  primat  d'Aqui- 
taine, reconnaît  avoir  reçu  de  B.,  évoque 
d'Albi,  le  serment  de  fidélité  qu'il  lui  de- 
vait pour  la  cité  d'Albi  &  pour  ses  dépen- 


CVI  bîs.  —  Septembre  laSç.  —  Arrêt  dé- 
clarant la  cour  du  parlement  compétente 
pour  juger  l'évêque  d'Albi,  qui  avait  fait 
une  chevauchée,  &  repoussant  la  préten- 
tion de  l'archevêque  de  Bourges  de  con- 


dances,  &  se  réserve  d'exiger  de  lui  l'hom-      naître  de  cette  cause  en  qualité  de  seigneur 
mage,    s'il    peut   un    jour    justifier    de    la      suzerain  &  de  supérieur  ecclésiastique  de 


légitimité  de  ses  prétentions. 

B,  f  47;  D,  106,  f"  il5;  Gallia  Christiana,  t.  i, 
Instrum.  c.  8. 

CII.  —  1255.  —  Bernard  permet  à  Jean 
de  Saint-Pierre  &  à  Raimond  de  Chartres, 
inquisiteurs  pour  l'hérésie,  d'absoudre 
dans  l'étendue  de  son  diocèse  les  gens  ac- 
cusés dé  sorcellerie,  d'agressions  contre 
des  clercs,  &  d'autres  crimes. 

Compayré,  p.  284. 

cm.  —  29  janvier  1256.  —  Bertrand, 
vicomte  de  Lautrec,  fils  de  Sicard,  recon- 
naît tenir  de  Bernard,  évêque  d'Albi,  la 
moitié  des  péages  de  Sénegaz,  de  La  Bas- 
tide &  de  Lautrec. 

D,  106,  f^  i5i. 


l'évêque,  attendu  que  ledit  évêque  avait 
méprisé  la  défense  formelle  à  lui  faite  par 
le  sénéchal  de  Carcassonne,  &  avait  em- 
ployé à  cette  expédition  des  gens  qui 
avaient  été  bannis  par  le  roi  ou  s'étaient 
sauvés  pour  éviter  le  châtiment. 

Olim^  I,  fo  9p  r";  Boutaric,  Actes  du  Farlemcr.î 
de  Paris,  n.  Syp. 

CVIl.  —  i3  décembre  1262.  —  Urbain  IV 
mande  à  l'archevêque  de  Bourges  de  per- 
mettre à  l'évêque  d'Albi,  son  suffragant, 
de  transiger  avec  le  roi  Louis  IX  au 
sujet  de  la  justice  temporelle  de  cette 
ville. 

D,  106,  f»  i85. 

CVIÏI.  —  12  juin  1264.  —  Jean,  arche- 
vêque de  Bourges,  permet  à  l'évêque  d'Albi 
de  transiger  avec  le  roi  au  sujet  de  la  jus- 


CIV.  —  Août  1257.  —  Raimond  de  Frais- 
sinet,  prévôt  de  Sainte-Cécile,  &  le  prieur      tice  temporelle  de  la  cité  d'Albi. 
de  Saint-Affrique  près  Albi,  échangent,  D,  106,^213. 

avec  le  consentement  de  Gaillard,  prévôt  de 
Saint-Salvi,  les  dîmes  &  prémices  de  Fel~ 
gatracum  contre  celles  de  Saint-Affrique. 

D,  106,  f«  157. 


CV.  —  27  mars  1257.  —  Alexandre  IV  à 
B.,  évêque  d'Albi.  11  lui  permet  de  posséder 
librement  les  dîmes  qu'il  avait  retirées  des 
mains  des  laïques  &  des  nobles,  &  de  ne 


CIX.  —  Décembre  1 264.  —  Bernard  ,  évê- 
que d'Albi,  déclare  avoir  composé  avec  le 
roi  pour  la  juridiction  de  la  ville  d'Albij 
l'évêque  possédera  seul  la  haute  justice, 
gardera  les  portes,  recevra  le  serment  de 
fidélité  des  habitants;  la  basse  justice  sera 
commune  entre  lui  &  le  roi;  chaque  par- 
tie aura  son  bayle;  les  encours  seront  par- 


les   rendre    aux    églises    paroissiales   dont  tagés  par  moitié, 
elles  devaient   dépendre,   que   moyennant  Latin  9988,  P  33  (Reg/'5frMnz  Curie).  Chrirte  du 

remboursement  du   prix   de   rachat.  roi,  Compayré,  p.   i5o  :  traduction  provençale,  & 

Ms.  de  la  biblioth.  d'Albi;  Compayré,  p.  277.  p.  i55,  texte  latin. 


CVI.  —  18  juin  1259.  —  Accord  entre 
B.,  évêque  d'Albi,  l'abbaye  de  Saint-An- 
tonin  de  Rouergue,  le  commandeur  du 
Temple  de  Vaour,  &  le  curé  de  Sais,  ce 
dernier  au  nom  de  l'abbé  de  Moissac,  pour 
la  dîme  du  carnelage  Se  de  la  laine  des 
troupeaux  des  habitants  de  Penne,  qu'ils 
se  partagent  également. 

D,  106,  f>  175. 


ex.  —  14  avril  1265  (n.  st.).  —  Raimond 
de  Fraissinet,  prévôt  de  Sainte-Cécile,  & 
Gauzbert,  prévôt  de  Saint-Salvi,  échangent 
des  droits  supérieurs  sur  quelques  maisons 
de  la  cité  d'Albi. 

D,  106,  f^'  23o. 

CXI.  —  17  juillet  1265.  —  Sentence  ar- 
bitrale   rendue    entre     Bernard ,    évêque 


i349 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i35o 


d'Albi,  &  le  chapitre  cathôdral  de  Sainte- 
Cécile,  au  sujet  des  limites  des  dîmaires 
de  Rouffiac,  Caylus  &  autres  lieux. 
D,  106,  f"  238. 

CXII.  —  21  février  1267.  —  Le  cha- 
pitre cathédral  de  l'église  Sainte-Cécile 
nomme  Guillaume  d'Aniane  son  procureur 
auprès  du  pape,  pour  obtenir  sa  séculari- 
sation. 

D,  106,  f"  244. 

CXIII.  —  20  mai  1269.  —  Béraud  d'An- 
duze,  fils  de  Pierre-Bermond,  rend  hom- 
mage à  Bernard,  évêque  d'Albi,  pour  une 
partie  des  péages  des  lieux  de  Tonnac, 
Alairac,  Vioux  &  Casais,  dont  l'évéque  lui 
avait  concédé  la  jouissance  viagère. 

D,  106,  f"  269. 

CXIV.  —  25  septembre  1269.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  entre  l'évéque  &  les  con- 
suls d'Albi,  portant  qu'à  l'avenir  le  bailli 
de  l'évéque  appellerait  vingt  prud'hommes 
pour  l'assister  dans  les  jugements  crimi- 
nels, que  les  consuls  élus  par  les  habitants 
prêteraient  serment  à  l'évéque,  enfin  que 
celui-ci.  en  sa  qualité  de  seigneur  tempo- 
rel de  la  ville,  en  aurait  les  clefs,  dont  il 
confierait  la  garde  aux  consuls,  sauf  à  les 
remettre  à  l'archevêque  de  Bourges,  quand 
celui-ci  ferait  son  entrée  à  Albi. 

D,  io6,f°  273,  &  1  10,  f"  85  j  Compayré,  pp.  i58- 
i63,  traduction  provençale. 

CXV.  —  Mai  1270.  —  Alphonse  de 
France,  comte  de  Poitiers  &  de  Toulouse, 
reconnaît,  conformément  à  l'accord  conclu 
entre  son  beau-père  &  l'évéque  d'Albi,  tenir 
de  celui-ci  le  château  de  Bonafous;  l'évé- 
que de  son  côté  reconnaît  tenir  du  comte 
le  château  de  Montirat. 

D,  106,  f  283. 

CXV  bis.  — 4  juin  1271.  —  Le  roi,  étant 
à  Pamiers,  rend  aux  procureurs  du  chapi- 
tre d'Albi  la  régale  de  cet  évêché,  que  le 
sénéchal  de  Carcassonne  avait  mise  sous  la 
main  du  roi,  attendu  que  le  roi  n'a  aucun 
droit  à  cette  régale. 

Olim,l,  f"  188  v°;  Boutaric,  Actes  du  Parle- 
ment de  Paris,  n.   1766. 


CXVI.  —  II  juin  1271.  —  Bernard,  évo- 
que d'Albi,  donne  à  son  chapitre  cathédral 
les  deux  tiers  des  dîmes  de  Saint-Sernin  de 
Saliers  &des  biens  de  feu  Bernard  de  Mon- 
tarène,  prêtre. 

D,  106,  f  3i3. 

CXVII.  —  i5  juin  1271.  —  Bernard,  évê- 
que d'Albi,  cède  à  Bertrand  du  Puy,  de  Cas- 
telnau  de  Bonafous,  tous  ses  droits  sur  les 
biens  de  Béatrix,  vicomtesse  de  Marsac, 
qui  lui  étaient  échus  par  suite  de  l'hérésie 
de  cette  dame. 

D,  106,  f  3i5. 

CXVIII.  —  20  février  1273.  —  Jean  de 
Montfort,  comte  de  Squillace,  fils  &  héri- 
tier de  Philippe  de  Montfort,  &  Raimond 
de  Fraissinet,  prévôt  de  Sainte-Cécile, 
transigent  au  sujet  de  la  juridiction  haute, 
moyenne  &.  basse  de  la  Bastide  de  Caylus, 
près  d'Albi. 

D,  106,  f"  327. 

CXIX.  —  19  janvier  1275. —  Philippe  llï 
confirme  une  sentence  rendue  par  Jean  de 
La  Couture,  sénéchal  de  Carcassonne,  con- 
tre quelques  bourgeois  d'Albi,  qui  avaient 
violenté  l'archidiacre  de  cette  ville  &  en- 
freint la  paix. 

D,  106,  f»  338. 

CXIX  bis.  —  1275.  —  Arrêt  pour  le  roi 
contre  le  prévôt  de  Sainte-Cécile  d'Albi, 
maintenant  une  sentence  du  sénéchal  de 
Carcassonne  contre  les  habitants  de  cette 
ville,  qui  avaient  fait  une  irruption  dans 
l'archidiaconé  d'Albi. 

Ol'im,  II,  f"  28  v^j  Boutaric,  ^cte5  du  Parlement 
de  Paris,  n.   1984. 

CXX.  —  4  août  1276.  —  Raimond  de 
Lescure  &  son  fils  Vivien  se  déguerpissent 
en  faveur  de  B.,  évêque  d'Albi,  des  dîmes 
de  Saint-Salvi  d'Aigrefeuille. 

D,  I  c6,  f"  344. 

CXXI.  —  18  octobre  1276.  —  Jean  XXI 
permet  à  B.,  évêque  d'Albi,  de  disposer 
librement  par  testament  des  biens  ecclé- 
siastiques qu'il  a  légitimement  acquis. 

Compayré,  p.  277, 


i35i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i352 


CXXII.  —  18  octobre  1276.  —  Jean  XXI 
à  B.,  évèque  d'Albi.  Il  lui  permet  d'ins- 
tituer deux  tabellions  à  Albi,  suivant  la 
forme  observée  en  l'Église  romaine. 

Compayré,  p.  277. 

CXXIIL—  3  février  1276.  — Statuts  faits 
par  Raimond  de  Fraissinet,  prévôt  de 
Sainte-Cécile,  en  présence  &  du  consen- 
tement de  B.,  évèque,  portant  qu'au  cas 
où  le  pape  consentirait  à  la  sécularisation, 
il  y  aurait  dans  le  chapitre  trente  &  une 
prébendes  &  autant  de  canonicats,  y  com- 
pris les  archidiaconés  &  le  canonicat  épis- 
copalj  l'évèque  aurait  voix  au  chapitre  & 
juridiction  sur  les  chanoines,  une  fois  que 
le  prévôt  les  aurait  déliés  de  l'obéissance 
qu'ils  lui  devaient;  la  collation  des  pré- 
bendes &  des  canonicats  appartiendrait  à 
l'évèque. 

D,  106,  f  199. 

CXXIV.  —  Octobre  1277.  — Philippe  III 
&  l'évèque  d'Albi  transigent  au  sujet  des 
amendes  levées  sur  les  habitants  de  la  ville 
d'Albi  à  la  suite  d'une  attaque  à  main  ar- 
mée, dirigée  contre  la  maison  épiscopale; 
le  roi  en  prend  les  deux  tiers  &  l'évèque 
un  tiers. 

D,  107,  f"  i3. 

CXXV.  —  19  janvier  1277  &  22  février 
1283.  —  Supplication  adressée  d'abord  au 
pape  Nicolas  III,  puis  réitérée  auprès  de 
Martin  IV,  par  le  chapitre  de  Sainte-Cécile 
d'Albi,  pour  obtenir  la  sécularisation  de 
cette  église. 

D,  107,  f°  27. 

CXXVI.  —  20  septembre  1278.  —  Geof- 
froi  de  Varennes,  chevalier,  bailli  d'Albi, 
donne  quittance  à  Castel  Favre,  fondé  de 
pouvoirs  de  Hugues  de  Vaurela  de  Cordes, 
d'une  somme  de  seize  livres  neuf  sols,  qu'il 
avait  reçue  pour  droit  de  régale  sur  certai- 
nes dîmes. 

D,  107,  f°  5i. 

CXXVII.  —  26  novembre  1278.  —  Accord 
entre  B.,  évèque  d'Albi,  &  Raimond,  abbé 
de  Rodez,  par  lequel  ce  dernier  cède  à 
l'évèque  tous  les  droits  qu'il  avait  sur  le 


prieuré    de    la    Salvetat,   dans   le   diocèse 
d'Albi. 
D,  107,  f  53. 

CXXVIII.  —  19  janvier  1278.  —  Les 
curés  de  l'archiprétré  de  Cordes  prient 
leur  archiprêtre  d'obtenir  pour  eux  de  B., 
évèque  d'Albi,  le  droit  de  tester  &  de  dis- 
poser de  leurs  biens,  &  s'obligent  à  ac- 
cepter telles  conditions  pécuniaires  que 
l'archiprétré  stipulerait  en  leur  nom. 

D,  107,  f°  60. 

A  la  suite,  lettres  semblables  des  curés 
des  archiprètrés  de  Puycelsi  &  de  l'isle, 
du  mois  de  février  suivant. 

CXXIX.  —  i3  février  1278.  —  Serment 
solennel  prêté  à  B.,  évèque  d'Albi,  par 
Hélie  de  La  Jugie,  bailli  royal  d'Albi  & 
d'Albigeois,  qui  promet  de  ne  point  lui 
faire  de  tort  dans  l'exercice  de  ses  pou- 
voirs. 

D,  107,  f"  i34;  Compayré,  p.  200. 

A  la  suite  on  trouve  des  serments  ana- 
logues prêtés  le  21  juillet  i339  par  Jean 
Taosca,  damoiseau  &  viguier  d'Albi,  à  l'é- 
vèque Peitavin; 

Le  20  septembre  1349  par  Estève  de  Gui- 
lerand,  viguier,  au  même; 

Le  21  avril  i37i  par  Jean  le  Clerc, 
viguier,  au  vicaire  général  de  Hugues, 
évèque; 

Enfin  le  22  décembre  1378  par  Grégoire 
des  Corbières,  viguier,  à  Plugues  en  per- 
sonne. 

CXXX.  —  8  mars  1278.  —  Raimond, 
évèque  de  Rodez,  &  Etienne,  évèque  de 
Mende,  commissaires  députés  par  le  pape 
Nicolas  III  pour  informer  sur  l'état  in- 
térieur &  les  revenus  du  chapitre  d'Albi, 
reconnaissent  que  les  revenus  peuvent  suf- 
fire à  trente  &  une  prébendes,  dont  huit 
dignités;  les  prébendes  simples  pourront 
recevoir  cinquante  livres;  les  dignités,  les 
unes  cent  livres,  les  autres  soixante  livres, 
en  outre  de  leur  prébende;  le  chapitre  ne 
renfermait  plus  que  vingt  &  un  chanoines, 
qui  vivaient  d'une  manière  assez  irrégu- 
lière;   les    commissaires    concluent    à    la 


i353 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i354 


nécessité    d'une    prompte    sécularisation, 
comme  étant  le  seul   moyen  de  rendre  à 
cette  église  son  ancienne  splendeur. 
B,  87,  f  49}  D,  107,  f"  3i. 

CXXXI.  —  25  juin  1279.  —  Bertrand- 
Rigaud,  clerc,  fils  du  chevalier  de  même 
nom,  reconnaît  en  présence  du  procureur 
de  B.,  évèque  d'Albi,  que  les  deux  tiers 
des  dîmes  de  Montirat  &  de  Mur  appar- 
tiennent à  l'évèque  &  promet  de  n'en  plus 
rien  exiger  &  de  lui  faire  rendre  tout  ce 
que  Guillem  du  Monastier,  chevalier,  avait 
usurpé. 

D,  107,  fo  81. 

CXXXII.  —  i3  juillet  1279.  —  Transac- 
tion entre  B.,  évêque  d'Albi,  &  les  reli- 
gieux de  Bonnecombe,  au  sujet  de  l'église 
Saint -Martin  de  Montpion,  donnée  par 
l'évèque  Durand  aux  religieux  &  à  eux 
confirmée  par  l'évèque  B.;  elle  leur  est 
laissée,  sous  réserve  de  la  moitié  des  dî- 
mes. 

D,  107,  f°  90. 

CXXXIII.  —  17  août  1279.  —  Amauri, 
vicomte  de  Lautrec,  &  son  fils  Sicard  res- 
tituent à  B.,  évèque  d'Albi,  les  dîmes  qu'ils 
avaient  usurpées  dans  les  paroisses  de 
Saint-Sauveur  d'Ambres  &  de  Sainte-Cécile 
de  Manents. 

D,  107,  f"  1 10. 

CXXXIV.  —  4  juin  1280.  —  Nicolas  ÏII 
unit  à  Sainte-Catherine  d'Albi,  de  l'ordre 
de  Saint-Augustin,  à  la  requête  de  l'abbesse 
&  des  religieuses  &  à  la  demande  de  B., 
évêque,  &  du  chapitre  d'Albi,  l'église  pa- 
roissiale de  Saint-Mesme  de  Cayrac. 

D,  m,  f  197. 

CXXXV.  —  12  novembre  1280.  —  Tran- 
saction entre  B.,  évèque  d'Albi,  &  Bègue, 
prévôt  de  Saint-Salvi,  ménagée  par  l'entre- 
mise de  Bernard  Guiraud,  provincial  des 
frères  prêcheurs  en  Provence,  par  laquelle 
le  prévôt  pourra  donner  aux  chanoines  de 
son  église  les  prieurés  en  dépendant,  sauf 
acceptation  des  titulaires  par  l'évèque,  qui 
aura  toujours  droit  de  destitution. 

D,  107,  fo  180. 


CXXXVI.  —  19  décembre  1280.  —  B., 
évèque  d'Albi,  délivre  en  présence  des 
prud'hommes  de  la  cité  d'Albi  les  registres 
&  notes  de  deux  notaires  de  cette  ville,  ré- 
cemment décédés,  à  Amels  de  Candeil,  au- 
tre notaire  public,  chargé  d'en  faire  des 
extraits. 

D,  107,  f"  186. 

CXXXVII.  —  8  janvier  1280.  —  Tran- 
saction entre  l'évèque  d'Albi  &  les  consuls 
&  habitants  de  Réalmont  pour  le  droit  du 
commun  de  la  paix  ou  pezade,  dont  l'évè- 
que les  décharge  moyennant  la  somme  de 
quatre  mille  sous  de  Melgueil  une  fois 
payée. 

D,  107,  fo  193. 

CXXXVIII.  — 4avril  1280  (v.  st.). —Sen- 
tence criminelle  prononcée  par  Bernard, 
évêque  d'Albi,  par  laquelle  il  condamne 
Guillaume  Fumet,  chanoine  de  Saint-Salvi, 
prieur  de  Saint-Affrique,  à  la  prison  per- 
pétuelle pour  s'être  livré  par  trois  fois  au 
péché  de  sodomie. 

B,  87,  f°  53j  D,  107,  f°  146. 

CXXXIX.  —  6  septembre  1281.  —  Phi- 
lippe III  mande  au  sénéchal  de  Toulouse 
de  faire  restituer  les  dîmes  que  Bernard, 
vicomte  de  Lautrec,  Guiraud  de  Casais, 
chevalier,  &  Raimond  Alaman,  damoiseau, 
avaient  usurpées  sur  l'évèque  d'Albi. 

D,    107,   f"   232. 

CXL.  —  22  août  1282.  —  Transaction 
entre  les  procureurs  de  Bernard,  évêque 
d'Albi,  &  d'Auger,  abbé  de  la  Grasse,  au 
sujet  des  dîmes  de  Saint-Pierre  de  Ro- 
sîeus,  dont  le  procureur  de  l'évèque  fait 
abandon  à  l'abbé  moyennant  diverses  re- 
devances annuelles. 

D,  107,  f"  246. 

CXLI.  —  Mars  1282.  —  Transaction 
passée  entre  Philippe  le  Hardi  &  B.,  évê- 
que d'Albi,  au  sujet  des  châteaux  de  Mon- 
tirat &  de  La  G|fde;  le  procureur  du  roi 
les  réclamait  comme  ayant  appartenu  aux 
comtes  de  Toulouse;  l'évèque  soutenait 
qu'il  les  avait  échangés  contre  différents 
lieux 3  la  transaction  reconnaît  les  droits 


i355 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i356 


de  celui-ci  &  déclare  qu'il  possède  la  juri- 
diction haute,  moyenne  &  basse  d'une 
partie  du  diocèse  d'Albi. 

Coufirmée  par  Charles  VIII  en  1494. 

D,  112,  f"  143^  Compayré,  p.  229. 

CXLÏI.  —  28  juillet  1283.  —  L'official 
d'Albi  défend  aux  notaires  du  diocèse  de 
recevoir  aucun  testament  hors  de  la  pré- 
sence des  curés. 

D,  1 07,  f"  274. 

CXLÏII.  —  2  décembre  1284.  —  Les  pré- 
vôt &  chapitre  de  Sainte-Cécile  d'Albi 
permettent  à  B.,  évèque,  de  disposer  libre- 
ment de  la  prévôté  de  Vioux,  de  la  camé- 
rerie  de  l'église  cathédrale,  du  prieuré  de 
Cahuzac  &  des  autres  bénéfices  alors  va- 
cants &  dépendants  dudit  chapitre. 

D,  107,  f»  298. 

CXLÏV.  —  26  mai  1285.  —  R.,  abbé  de 
Saint-Pons  de  Thomières,  permet  aux 
prieurs  dépendants  de  lui  dans  l'étendue 
du  diocèse  d'Albi,  de  présenter  à  la  nomi- 
nation de  l'évèque  d'Albi  les  vicaires  per- 
pétuels &  chapelains  desservant  lesdits 
prieurés. 

B,  87,  fo  57;  D,  107,  fo  3ii. 

CXLV.  —  16  juillet  1286.  —  Pons  & 
Amat  du  Puy,  damoiseaux,  frères,  vendent 
à  B.,  évèque  d'Albi,  la  moitié  de  la  leude 
sur  les  pots  &  vases  de  terre,  sur  tous  les 
instruments  en  bois,  le  poivre  &  le  gin- 
gembre, qui  se  lève  dans  sa  ville  épisco- 
pale,  moyennant  soixante  livres  tournois. 

D,  107,  f°  33i. 

CXLVl.  —  9  décembre  1287.  —  Acte 
constatant  comme  quoi  Guillem  de  Mo- 
nestier  fit  évader  un  prisonnier  saisi  par 
les  sergents  de  Bernard,  évèque  d'Albi,  à 
Monestier,  dans  l'étendue  de  sa  juridiction 
épiscopale. 

D,  107,  f°  346. 

CXLVIL  —  i5  juillet  1288.  —  Laurent 
Pascal  &  P.  Garin,  procureurs  du  roi  pour 
les  affaires  d'hérésie  dans  la  sénéchaussée 
de  Carcassonne,  &  Guillem  de  Sallèles, 
procureur  de   B.,  évèque  d'Albi,  pour   le 


même  fait,  vendent  à  Guiraud  &  Isarn 
Raoul ,  bourgeois  de  la  cité,  plus  offrants 
&  derniers  enchérisseurs,  une  vigne  sise  à 
Albi,  près  du  pont  du  Tarn,  confisquée  sur 
feu  Bernard  Cogorla  d'Albi,  condamné  au 
mur  à  Carcassonne,  pour  le  prix  de  vingt- 
cinq  livres. 
D,  107,  f"  370. 

CXLVIII.  ^  17  juillet  1288.  —  Vente 
faite  par  les  mêmes,  moyennant  sept  livres 
dix  sous  tournois,  à  maître  Pons  de  Mire- 
poix,  charpentier  d'Albi,  d'un  jardin  sis 
près  le  pont  du  Tarn,  confisqué  sur  feu 
Vidal  Vinhals,  bourgeois  d'Albi,  emmuré 
à  Carcassonne. 

D,  107,  f"  374. 

CXLIX.  — 17  juillet  1288.— Autre  vente 
faite  par  les  mêmes,  moyennant  soixante- 
cinq  sous  tournois,  à  Bernard  del  Boc,  sa- 
vetier d'Albi,  d'un  jardin  sis  près  le  pont 
du  Tarn,  confisqué  sur  Raimond  Cogorla, 
dit  Raimond-Bernard. 

D,  107,  f  378. 

CL.  —  3i  juillet  1288.  —  Azémar  &  Gui- 
raud Gasc,  frères,  abandonnent  au  prieur 
de  Sainte-Martiane  les  deux  tiers  des  dî- 
mes de  la  paroisse  de  Saint-Sernin,  à  la 
suite  de  menaces  d'excommunication  faites 
par  l'évèque  d'Albi. 

D,  107,  f"  353. 

CLI.  —  21  mars  1288.  —  Raimond  de 
Canals,  prévôt,  &  le  chapitre  de  Sainte- 
Cécile  nomment  leurs  procureurs  auprès 
du  pape  deux  de  leurs  co-chanoines,  &  les 
chargent  de  lui  demander  s'il  voulait  les 
laisser  dans  l'état  régulier  ou  les  sécula- 
riser. 

D,  107,  f°  349. 

CLII.  —  i3  décembre  1289'.  —  Appella- 
tion faite  par  les  syndics  des  confréries 
d'Albi,  par-devant  les  sénéchaux  de  Car- 
cassonne &  de  Toulouse,  des  défenses  à 
eux  faites  par  Guiraud  d'Auterive  de  se 
rassembler  pour  discuter  leurs  intérêts, 
défense  fondée  sur  une  prétendue  ordon- 
nance du  roi. 

D,  107,  f"  382. 


I 


i357 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i358 


CLIII.  —  21  décembre  1289.  —  Gilles 
Camelin,  procureur  du  roi,  mande  au 
bailli  de  Cordes  de  faire  respecter  par 
tous  la  transaction  intervenue  entre  le  roi 
&  le  vicomte  de  Lautrec  d'une  part,  &  l'é- 
vêque  d'Albi  d'autre,  au  sujet  de  la  ju- 
ridiction haute,  moyenne  &  basse,  depuis 
le  Tarn  jusques  à  Cordes  &  au  château  de 
Lescure. 

D,  107,  f"  890. 

CLIV.  —  8  avril  1290  (n.  st.).  —  B.  de 
Penne,  chevalier,  promet  de  garder  fidèle- 
ment toutes  les  conditions  que  B.,  évêque 
d'Albi,  lui  a  imposées,  en  lui  permettant 
de  construire  un  oratoire  dans  sa  maison, 
à  cause  de  l'éloignement  de  l'église  pa- 
roissiale. 

B,  87,  f«  65;  D,  108,  £>>  I. 

CLV.  —  20  juillet  1290.  —  Philippe  le 
Bel  autorise  les  ecclésiastiques  du  diocèse 
d'Albi  à  acquérir  des  biens  en  leur  propre 
&  privé  nom. 

D,  108,  f  5. 

CLVI.  —  Juillet  1290.  —  Philippe  le  Bel 
abandonne  à  B,,  évêque  d'Albi,  la  Justice 
du  lieu  de  Fraissines,  qu'il  réclamait  au 
nom  de  son  église  cathédrale. 

D,  108,  f  3. 

CLVII.  —  19  août  1290.  —  Jugement 
rendu  par  la  cour  séculière  de  l'évêque 
d'Albi  contre  un  homme  de  Noailha, 
nommé  B.  Salomon,  condamné  à  être 
traîné  à  la  queue  d'un  cheval,  décapité  & 
son  cadavre  brûlé,  quia  se  carnalîter  cum 
quadam  vacca  immisce  bat;  l'animal  fut  con- 
damné à  subir  la  même  peine,  par  juge- 
ment rendu  par  le  bailli  de  l'évêque,  con- 
silio  proborum  virorum  civitatis  Albiae.  — 
L'acte  donné  par  Baluze  est  le  certificat 
de  publication  de  l'arrêt}  la  proclamation 
est  en  langage  vulgaire. 

B,  87,  f  63. 


part  à  l'élection  du  prévôt  &  à  la  réception 
des  bénéficiers,  sauf  pour  les  archidiacres 
dont  la  nomination  &  l'ordination  appar- 
tiendront à  lui  seul. 
D,  108,  f"  7. 

CLIX.  —  20  janvier  1290.  —  Nicolas  IV 
mande  à  l'évêque  d'Albi  de  conférer  les 
ordres  à  plusieurs  chanoines  que  le  cha- 
pitre venait  de  recevoir,  parce  que  le 
pape  se  disposait  à  procéder  à  la  sécula- 
risation du  chapitre. 

D,  108,  f°  i3. 

CLX.  —  i5  décembre  1291.  —  Raimond 
de  Rocozels  cède  à  B.,  évêque  d'Albi, 
tous  ses  droits  sur  la  tour  de  Fraissinhas, 
à  lui  vendue  par  son  cousin  B.  Escafré. 

D,  108,  f  24. 

CLXI.  —  II  juin  1292.  —  Simon  Brise- 
teste,  chevalier,  sénéchal  de  Carcassonne 
&  de  Béziers,  mande  aux  viguier  &  juge 
d'Albigeois  de  ne  pas  empêcher  les  notai- 
res d'Albi  &  de  l'Albigeois  de  recevoir  les 
serments  &  de  ne  pas  entraver  l'exercice 
de  la  juridiction  épiscopale  &  ecclésiasti- 
que, nonobstant  son  précédent  mandement 
publié  en  assises  publiques. 

B,  87,  f  67. 

CLXII. —  25  janvier  1292.  —  Philippe 
le  Bel  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne 
de  permettre  à  la  cour  de  l'évêque  d'Albi, 
B,  de  connaître  des  causes  dans  lesquelles 
il  s'agirait  de  contrats  &  obligations  en- 
traînant la  prestation  du  serment. 

D,  108,  f  3i. 

CLXIII.  —  7  avril  1294  (v.  st.).  —  Guil- 
laume de  Montjoux,  prévôt  de  Sainte- 
Cécile,  &  le  chapitre  de  cette  église  per- 
mettent aux  consuls  de  bâtir  une  muraille 
de  briques  sur  les  bords  du  Tarn,  au-des- 
sous des  moulins  du  chapitre. 

D,  io8,  f«  33. 


CLVIII.  —  19  janvier  1290.  —  Statuts  CLXIV.  —   24  mai  1294.  —  Philippe  le 

promulgués  par  G.  de  Montjoux,  prévôt  Bel  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 

de  Sainte-Cécile,  &  par  le  chapitre,  por-  faire    restituer   à     l'évêque   &   aux    clercs 

tant  que  l'évêque  pourrait  désormais  assis-  d'Albi  les  biens  saisis  par   les  consuls  de 

ter  aux  assemblées  du  chapitre  &  prendre  cette    ville,   pour   refus    de   contribuer  à 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i36o 


î35g 

l'aide  payée  au  roi  pour  exemption  de  la  foriscapes  dus    par  les   terres  vassales  de 

guerre  de  Gascogne  &  d'Agenais.  l'évêché. 

D,  io8,  {°  37.  Mairie  d'Albi  j  provençal,  Compayré,  p.  iSy. 


CLXV.  —  21  avril  1296  (n.  st.).  —  Les 
habitants  du  faubourg  du  bout  du  pont 
d'Albi  reconnaissent  qu'ils  font  partie  des 
communauté  &  consulat  d'Albi,  &  se  dé- 
clarent soumis  à  B.,  évêque,  au  même  titre 
que  le  reste  de  la  ville. 

D,  108,  f«  45. 

CLXVI.  —  II  juillet  1296.  —  Boni- 
face  VIII  permet  à  l'archevêque  de  Bour- 
ges de  nommer  un  ou  plusieurs  vicaires 
pour  visiter  sa  province  pendant  tout  le 
temps  qu'il  restera  à  Rome. 

B,  87,  f"  6p  ;  vidimus  du  25  février  suivant. 

CLXVII.—  24  juillet  1296.  —  Gilles, 
archevêque  de  Bourges,  nomme  ses  vicai- 
res &  visiteurs  généraux  de  sa  province  : 
Hugues,  archidiacre  de  Sigalonîa  dans 
l'église  de  Bourges;  Etienne,  chantre  de 
l'église  d'Als  &  Hugution  de  Florence, 
de  l'ordre  de  Saint-Augustin,  conformé- 
ment au  privilège  à  lui  accordé  par  le 
pape  Boniface  VIII. 

B,  87,  £°  70 }  vidimus  du  25  février  suivant. 

CLXVIII.—  27  juillet  1296.—  L'official 
d'Albi  exhorte  tous  les  clercs  du  diocèse  à 
faire  des  aumônes  aux  députés  du  monas- 
tère de  Montmajour,  au  diocèse  d'Arles,  & 
leur  permet  d'annoncer  les  indulgences 
que  le  pape  leur  avait  accordées. 

D,  108,  f°  57. 

CLXIX.  —  I"  octobre  1296.  —  Hugues, 
archidiacre  de  Sîgalonia,  dans  l'église  de 
Bourges,  Etienne,  chantre  de  l'église 
d'Als,  &  Huguche  de  Florence,  vicaires  de 
Gilles,  archevêque  de  Bourges,  envoient 
à  B.,  évêque  d'Albi,  maître  Amisin,  cha- 
noine de  Notre-Dame  de  Melun,  &  Pons, 
chanoine  de  Saint-Denis  d'Issoudun,  pour 
visiter  la  cité  &  le  diocèse  d'Albi. 

B,  87,  f  75. 

CLXX.  —  1296.  —  Accord  entre  l'évêque 
B.  de  Castanet  &  les  consuls  d'Albi,  au  su- 
iet  du  paiement  des  droits  de  vente  &  de 


CLXX  bis.  —  1296.  —  L'évêque  d'Albi 
ayant  demandé  la  remise  à  ses  officiers 
de  justice  spirituelle,  de  Raimond  André, 
pris  par  les  gens  du  roi,  à  cause  de  sa 
qualité  de  clerc,  &  le  prévenu  se  disant 
bigame  &  non  sujet  de  la  juridiction  épis- 
copale,  la  cour  décide  qu'il  sera  rendu 
audit  prélat. 

L.  Delisle,  Restitution  d'un  volume  perdu  des 
Olim,  n,  907. 

CLXXI.  —  4  décembre  1297.  —  Phi- 
lippe le  Bel  ordonne  au  sénéchal  de  Car- 
cassonne  de  ne  pas  empêcher  l'évêque 
d'Albi,  en  sa  cour  temporelle,  de  connaître 
des  causes  personnelles  qui  seraient  por- 
tées par-devant  lui  par  ses  diocésains. 

B,  87,  f°  35j  D,  108,  f"  61. 

CLXXII. —  i3  décembre  1297. —  Simon, 
évêque  de  Paris,  chargé  de  percevoir  le 
dixième  accordé  au  roi  par  le  Souverain- 
Pontife,  fait  savoir  à  P.  de  Lailli,  chanoine 
de  Soissons,  son  subdélégué,  que,  vu  les 
plaintes  des  évêques  de  Rodez  &  d'Albi  sur 
les  charges  des  églises  pauvres  de  leurs 
diocèses,  il  a  décidé,  de  concert  avec  les 
conseillers  du  roi,  que  le  décime  ne  serait 
levé  que  sur  les  églises  ayant  plus  de  quinze 
livres  de  revenu;  au-dessous  on  ne  lèvera 
rien;  en  cas  de  doute  sur  la  valeur  du  re- 
venu, on  procédera  à  une  enquête. 

B,  87,  f  79. 

CLXXIII.  —  8  janvier  1297.  —  Le  pro- 
cureur de  B.,  évêque  d'Albi,  &  Guillaume 
de  Montjoux,  prévôt  de  Sainte-Cécile, 
somment  Gérard,  cardinal-évêque  de  la 
Sabine,  Mathieu,  cardinal-évêque  de  Porto, 
&  Mathieu,  cardinal  de  Sainte-Marie  in 
Portlcu,  de  procéder  à  la  sécularisation 
de  la  cathédrale,  conformément  à  la  com- 
mission à  eux  donnée  par  le  pape  Boni- 
face  VIII. 

D,  ic8,  f"  70. 

CLXXIV.  —  V  février  1297.  —  Les  cha- 
noines de    Sainte-Cécile  donnent   à   leur 


i36i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i362 


évêque    Bernard    l'emplacement  de    leur 
ancienne  église;  cette  donation  sera  con- 
sidérée comme  nulle,  si   la  sécularisation 
n'a  pas  lieu. 
D,  io8,  {°j9. 

CLXXV.  —  Vers  1298.  —  Déclaration 
des  droits  de  justice  appartenant  tant  à 
l'évêque  d'Aîbi  qu'au  seigneur  de  Castel- 
viel,  dans  la  cité  d'Albi  &  toutes  ses  dépen- 
dances. 

D,  108,  f"  80. 

CLXXVL  —  20  mars  1299  (v.  st.).  — 
Philippe  le  Bel  défend  au-  sénéchal  de 
Carcassonne  de  saisir  le  temporel  de  l'évê- 
que, quelques  excès  que  puissent  com- 
mettre ses  officiers. 

D,  108,  f»  108. 

CLXXVn.  —  3i  mars  1299.  —  Statuts 
du  chapitre  cathédral  de  Sainte-Cécile, 
portant  qu'à  l'avenir  ses  baillis  seront  re- 
nouvelés chaque  année  &  lui  prêteront 
serment  de  fidélité;  réglant  le  droit  de 
l'évêque,  des  abbés  &  des  chanoines  pré- 
bendes de  célébrer  la  messe  au  grand-autel; 
enfin  décidant  que  tout  chanoine  ayant 
l'entrée  au  chœur  ne  pourra  paraître  en 
public  qu'avec  le  costume  de  choeur. 

D,  108,  f  85. 

CLXXVin. —  i3oi. —  Les  clercs  du  roi, 
députés  par  Jean  de  Picquigny,  vidame 
d'Amiens,  pour  mettre  sous  la  main  du  roi 
le  temporel  de  l'évêque  d'Albi,  commet- 
tent à  sa  garde  Guillem  de  Pezens,  viguier 
d'Albi,  le  chargent  de  prendre  possession 
du  nouveau  palais  épiscopal  &  des  posses- 
sions de  l'évêque  situées  hors  d'Albi,  & 
lui  confient  le  soin  d'exercer  sa  juridic- 
tion. 

Compayré,  p.  240. 

CLXXIX.—  i302.  —  Philippe  IV  mande 
aux  sénéchaux  de  Toulouse  &  de  Carcas- 
sonne de  saisir  le  temporel  de  l'évêque 
d'Albi,  déjà  mis  sous  la  main  du  roi  par  or- 
dre de  Richard  Neveu,  archidiacre  d'Auge 
en  l'église  de  Lisieux,  &  de  Jean  de  Picqui- 
gny, vidame  d'Amiens. 

Compayré,  p.  sSy. 


CLXXX.  —  i3o2.  —  Jean,  vidame  d'A- 
miens, seigneur  de  Picquigny,  fixe  à  six 
sous  de  petits  tournois  les  gages  de  cha- 
cun des  gardes  de  la  temporalité  de  l'église 
d'Albi,  mise  antérieurement  sous  la  main 
du  roi  par  des  commissaires  royaux. 

Compayré,  p.  23p. 

CLXXXI.  —  lo  avril  i3o4  (v.  st.).  — 
Philippe  le  Bel  mande  à  ses  sénéchaux  de 
lever  la  saisie  mise  sur  le  temporel  de  l'é- 
vêque d'Albi,  s'il  a  payé  le  subside  pour  le' 
refus  duquel  elle  avait  été  mise. 

B,  87,  f  36;  D,  108,  f"  148. 

CLXXXIÏ.  —  19  janvier  1304.  — ■  Phi- 
lippe le  Bel  mande  au  sénéchal  de  Carcas- 
sonne de  donner  mainlevée  de  la  saisie  du 
temporel  de  l'évêque  d'Albi,  opérée  pour 
contraindre  son  officiai  à  lever  l'interdit 
par  lui  jeté  sur  la  terre  de  Hugues  Arjé- 
mon,  chevalier,  qui  avait  refusé  de  délivrer 
un  clerc,  mis  en  prison  comme  homicide. 

B,  87,  C  83;  D,  108,  f  167. 

CLXXXIII.  —  3o  juillet  i3o7.  —  Clé- 
ment V  commet  les  abbés  de  Saint-Papoul 
&  de  Fontfroide  &  Bérenger  d'Olargue, 
chanoine  de  Narbonne  &  chapelain  apos- 
tolique, pour  aller  passer  trois  mois  dans 
le  diocèse  d'Albi,  afin  d'y  recueillir  les  dé- 
positions défavorables  à  Bernard  de  Cas- 
tanet,  évêque  d'Albi,  &  compléter  ainsi 
l'enquête  faite,  sous  l'autorité  du  pape, 
par  Bérenger,  cardinal  de  Saint-Nérée  & 
Saint-Achillée. 

Compayré,  p.  246. 

CLXXXIV.  —  3i  juillet  iSoy.  —  Clé- 
ment V  nomme  Bernard  d'Astaragues,  ar- 
chidiacre de  Villelongue  en  l'église  de 
Toulouse,  son  vicaire  général  pour  l'admi- 
nistration du  temporel  &  du  spirituel  de 
l'église  d'Albi,  tout  le  temps  que  durera  la 
suspension  de  l'évêque  Bernard. 

Compayré,  p.  248. 

CLXXXV.  —  3i  juillet  i3o7.  —  Clé- 
ment V  commet  Géraud  Le  Brun,  archi- 
prêtre  d'Agen,  Bernard  Aludier  &  Gaillard 
de  Faugères,  chanoines  de  l'église  d'Albi, 
pour  lever  &  administrer  les   revenus  de 


i363 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1364 


l'église  (l'Albi    pendant    la   suspension   de 
Tévêque  Bernard  de  Castanet. 

Ms.  de  la  biblioth.  d'Albij   Compayré,  p.  247. 

CLXXXVL  —  20  octobre  iSoy.  — L'offi- 
cial  d'Albi  requiert  le  juge  royal  de  cette 


CXCL  —  i3  février  i3o8  (v.  st.).  —  Ma- 
thieu des  Courtsjumelles,  juge-mage  de 
Cahors  &  commissaire  député  par  le  roi 
pour  faire  restituer  les  dîmes  usurpées  sur 
l'évêque  d'Albi,  dont  les  revenus  étaient 
obérés  à  cause  de  ces  usurpations  &  qui  ne 


ville,  chargé  de   la  garde  des   revenus  de      pouvait,  par  suite,  payer  au  roi  certaine 


Tévêché,  confisqués  pour  certaine  somme 
d'argent  non  payée  au  roi,  d'avoir  à  ob- 
server une  ordonnance  rendue  par  Jean 
d'Aunet,  sénéchal  de  Carcassonne,  qui 
avait  décidé  que  B.  d'Astaragues,  archi- 
diacre de  Villelongue,  en  Toulousain,  & 
vicaire  général  de  l'évêque  d'Albi,  serait 
entretenu  sur  les  revenus  dudit  évêque 
assis  en  la  sénéchaussée  de  Carcassonne. 
D,  io8,  f°  190. 

CLXXXVIL  —  24  novembre  1807.  —  B. 
d'Astaragues,  chapelain  du  pape  &  vicaire 
général  de  l'évêque  d'Albi,  établi  par  le 
pape,  promulgue  certains  statuts  pour 
l'augmentation  des  pitances  des  chanoines 
sécularisés  par  Boniface  VIH. 

D,  108,  {°  194. 

CLXXXVIIL  — Mars  iSoy.  — B.  Aludier, 
chanoine  de  Sainte-Cécile  d'Albi,  commis 
par  le  pape  pour  lever  les  fruits  de  l'évêché 
d'Albi,  reconnaît  avoir  reçu  du  chapitre  de 
Sainte-Cécile  la  somme  de  cinq  cents  livres, 
montant  des  frais  des  procédures  faites  par 
ordre  du  pape  contre  l'évêque  B. 

D,  108,  f°  180. 

CLXXXIX.  —  27  juillet  i3o8.  —  Clé- 
ment V  annonce  à  Bernard  de  Castanet 
qu'il  a  été  reconnu  innocent  de  tous  les 
faits  allégués  contre  lui  par  quelques  cha- 
noines de  son  église,.  &  le  rétablit  dans 
l'usage  entier  de  son  autorité  spirituelle  & 
temporelle. 

Compayré,  p,  249, 

CXC.  —  28  juillet  i3o8.  —  Clément  V 
permet  à  Bertrand  des  Bordes,  chanoine  de 
Saint-Hilaire  de  Poitiers,  d'user  librement 
des  dîmes  dépendantes  de  la  mense  épisco- 
pale  d'Albi  &  situées  dans  l'archiprêtré  de 
Saint-Gervais,  à  lui  données  par  l'évêque 
de  cette  ville,  Bernard. 

B,  87,  P  84. 


somme  d'argent  qu'il  lui  devait,  condamne 
Matfred  de  Rabastens,  damoiseau,  à  resti- 
tuer les  dîmes  de  Saint-Martin  de  Lespi- 
nasse. 
D,  108,  f"  320. 

CXCn.  —  17  mai  1309. —  Raimond,  évê- 
que de  Cahors,  reconnaît  qu'il  ne  peut 
donner  la  bénédiction  pontificale  dans  la 
cité  ou  dans  le  diocèse  d'Albi,  sans  le 
consentement  de  l'évêque  ou  de  ses  vi- 
caires. 

D,  108,  f  336. 

CXCIIL  —  28  juin  1309.—  Clément  V 
concède  à  l'évêque  d'Albi,  Bernard,  les 
deux  tiers  des  dîmes  de  son  diocèse. 

B,  87,  i"  88j  D,  ic8,  f  221. 

CXCIV.  —  16  juin  i3io.  —  Bernard, 
évêque  d'Albi,  donne  à  son  chapitre  cathé- 
dral  l'église  de  Saint-Vincent  de  Fauxio, 
sous  réserve  des  deux  tiers  des  dîmes  & 
autres  revenus  qu'il  y  percevait  comme 
dans  les  autres  églises  de  son  diocèse. 

D,  108,  P342. 

CXCV.  —  22  juillet  i3io.  —  Clément  V 
concède  cent  jours  d'indulgence  à  tous 
ceux  qui  contribueraient  à  l'achèvement 
de  l'église  Sainte-Cécile  d'Albi. 

Compayré,  p.  278  (d'après  un  ms.  de  la  biblioth. 
d'Albi). 

CXCVL  —  27  septembre  i3io.  —  Ber- 
nard, évêque  d'Albi,  sur  la  plainte  des 
consuls  d'Albi,  ordonne  à  tous  les  clercs 
tonsurés  exerçant  des  états  manuels  de 
payer  la  taille. 

Compayré,  p.  273. 

CXCVn.  —  2  novembre  i3io.  —  Ber- 
nard, évêque  d'Albi,  unit  à  son  église 
cathédrale  la  cure  de  Saint- Georges  du 
Puy   Saint- Georges,    sous   la   réserve  du 


i365 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i366 


tiers  des  dîmes  &  de  tous  ses  droits  épis- 
copaux. 

Approuvée  par  Jean  XXII,  le  ii  août  de 
la  huitième  année  de  son  pontificat  (i323). 

D,  io8,  f"  346. 

CXCVIII.  —  23  novembre  i3io.  —  Le 
chapitre  cathédral  d'Albi  approuve  la  do- 
nation faite  par  l'évêque  à  B.  de  Mones- 
tier,  chanoine,  des  deux  tiers  des  dîmes  de 
Sainte-Martiane,  près  Lescure,  dîmes  dé- 
pendantes de  la  mense  épiscopale. 

D,  io3,  f"  354. 

CXCIX.  —  25  février  i3io.  —  B.,  comte 
de  Comminges,  &  son  fils  Gui  confirment 
une  transaction  passée  entre  Eléonore  de 
Montfort,  comtesse  de  Vendôme,  &  le  cha- 
pitre cathédral  d'Albi,  au  sujet  de  l'aveu 
de  la  bastide  de  Caylus  &  de  la  moitié  du 
lieu  de  Cuxac,  tenus  de  la  dite  dame  par  le 
chapitre,  près  Caylus  &  Castelviel. 

D,  108,  f^  36o. 

ce.  —  i5  mars  i3ii.  —  Philippe  le 
Bel  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne 
d'empêcher  le  viguier  d'Albi  de  troubler 
l'évêque  d'Albi  dans  la  possession  de  la 
justice  haute,  moyenne  &  basse,  possédée 
par  lui  dans  la  ville  d'Albi,  conformément 
à  la  transaction  passée  avec  le  roi  saint 
Louis. 

D,  108,  f"  378. 

CCI.  — 9  novembre  i3i3.  —  Philippe  le 
Bel  défend  aux  sénéchaux  de  Carcassonne 
&  de  Toulouse  de  faire  saisir  soit  les  per- 
sonnes, soit  les  biens  des  ecclésiastiques 
du  diocèse  d'Albi,  sauf  dans  le  cas  où  la 
justice  de  l'évêque  ferait  défaut  &  pour  les 
crimes  dont  la  connaissance  appartient 
spécialement  au  roi. 

B,  87,  f°895  D,  109,  f°7. 

CCII.  —  7  mai  1314.  —  Guillaume  de 
Gisors,  archidiacre  d'Auge,  en  l'église  de 
Lisieux,  clerc  du  roi,  &  Bernard  du  Mes, 
garde  des  régales  des  églises  cathédrales 
du  royaume,  mandent  aux  sénéchaux  de 
Toulouse  &  de  Carcassonne  de  lever  la 
régale  des  châteaux  donnés  autrefois  aux 
évêques  d'Albi  par  les  comtes  de  Toulouse, 


pour  le  temps  de  la  vacance  entre  les  évê- 
ques Géraud  &  Béraud,  &  de  rendre  à 
celui-ci  ce  qu'ils  avaient  levé  sur  le  reste 
du  temporel,  en  attendant  que  le  roi  fût 
plus  pleinement  informé  de  ses  droits. 
D,  109,  f  i3. 

CCIII.  —  4  février  1314. —  Béraud,  évê- 
que  d'Albi,  permet  à  son  chapitre  de  nom- 
mer Pierre  de  Castelmaur  chanoine  de 
Sainte-Cécile,  bien  qu'il  n'y  eût  pas  de 
canonicat  vacant. 

D,  109,  f"  i5. 

CCIV.  —  3i  mars  1314.  —  Serment  de 
fidélité  prêté  au  roi  par  Béraud,  évêque 
d'Albi,  entre  les  mains  de  Pierre  Frezol, 
seigneur  de  La  Vérune,  lieutenant  du  sé- 
néchal de  Beaucaire  &  de  Nimes. 

B,  f"9I;  D,  109,  £09. 

CCV.  —  II  septembre  i3i5.  —  Gilles, 
archevêque  de  Bourges,  déclare  accepter 
les  excuses  que  B.,  évêque  d'Albi,  lui  a  fait 
transmettre  pour  n'avoir  pas  assisté  au 
concile  provincial  tenu  à  Bourges. 

D,  109,  f»  f7. 

CCVI.  —  23  décembre  i3i5.  —  Louis  X 
mande  aux  sénéchaux  de  Toulouse  &  de 
Carcassonne  de  faire  jouir  l'évêque  d'Albi 
&  les  prélats  de  son  diocèse  du  bénéfice 
de  ses  statuts  sur  la  liberté  des  églises  du 
royaume,  de  ceux  de  son  père  sur  les  pri- 
vilèges de  Languedoc,  &  de  leur  permettre 
d'user  des  libertés  &  privilèges  des  com- 
munautés du  Languedoc  &  des  clergé  & 
noblesse  du  pays  de  Forez. 

B,  89,  P  loi  j  D,  109,  f°  19. 

CCVII.  — 17  novembre  i3i6.  —  Jean  XXII 
à  l'évêque  de  Cahors,  à  l'abbé  de  Montau- 
ban  &  au  prévôt  de  Toulouse.  L'évêque 
d'Albi,  Béraud,  s'est  plaint  à  lui  que  des 
religieux  exempts  &  non  exempts,  appar- 
tenant aux  ordres  mendiants,  célébraient 
dans  leurs  oratoires  des  mariages  entre 
gens  de  pays  différents,  sans  laisser  pro- 
clamer les  bans  par  les  recteurs,  &  don- 
naient la  sépulture  ecclésiastique  à  des 
personnes  excommuniées  par  l'évêque  ou 
par  son  officiai  j    le   pape  ordonne  à   ces 


i367 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i368 


prélats  d'interdire  à  ces  religieux  de  pa- 
reils agissements. 
B,  87,  f°  io3;  D,  109,  f  37. 

CCVIII.  —  17  novembre  i3i6.  — 
Jean  XXII  concède  à  Béraud,  évèque 
d'Albi,  le  droit  de  conférer  certains  béné- 
fices vacants  dans  son  diocèse  dont  la  col- 
lation était  attribuée  au  Saint-Siège  par 
décision  du  concile  de  Latran. 

B,  87,  f°  io5;  D,  109,  f"  39. 

CCIX. —  17  novembre  i3i6.  —  JeanXXII 
permet  à  Béraud,  évèque  d'Albi,  de  rece- 
voir la  résignation  que  cinq  clercs  ou  cha- 
pelains voudraient  faire  entre  ses  mains  de 
leurs  bénéfices,  &  l'autorise  à  en  disposer, 
en    réservant   toutefois    auxdits   clercs    le      sonne,  déclare  qu'en  demandant  à  B.,  évê- 


d'Albi,  &  à  F.  de  Beaune,  inquisiteur,  des 
maux  qu'ils  ont  fait  souffrir  à  feu  Bernard 
de  Castanet,  évèque  d'Albi,  &  aux  anciens 
inquisiteurs^  Béraud  &  l'inquisiteur  fixent 
ainsi  leur  pénitence  :  construction  d'une 
chapelle  à  l'église  Sainte-Cécile,  d'un  por- 
tail à  l'église  des  Frères  prêcheurs,  don 
d'une  somme  de  cinquante  livres  aux  car- 
mes pour  la  construction  de  leur  église^ 
construction  de  tombeaux  pour  les  inqui- 
siteurs morts  en  exil 5  les  principaux  cou- 
pables devront  en  outre  faire  divers  pèle- 
rinages. 

Compayré,  p.  Sop. 

CCXIV.  —  i5  janvier  i320.  —  Aimeri 
du  Cros,  chevalier,  sénéchal   de  Carcas- 


que  d'Albi,  des  soldats  à  pied  &  à  cheval 
pour  servir  dans  la  guerre  entre  A.  de 
Montfort,  comtesse  de  Montfort  &  le 
comte  de  Comminges,  au  sujet  du  château 
de  Lombers,  il  n'a  entendu  porter  aucune 
atteinte  au  privilège  accordé  par  le  roi  à 
l'évêque  &  à  la  cité  d'Albi  d'être  à  jamais 
exempts  du  service  militaire. 
D,  109,  i°  57. 

CCXV. —  28  janvier  1820. —  Gauzbert, 
évèque  de  Marseille,  déclare  que  l'évêque 
d'Albi  a  visité  par  procureurs  la  Chambre 
apostolique  &  n'a  rien  payé  pour  le  droit 
de  visite,  malgré  les  règlements  qui  obli- 
geaient les  évèques  à  payer  ces  droits  une 
fois  l'an,  quand  la  cour  pontificale  réside 
en  deçà  des  montagnes. 

B,  87,  f°  iii;  D,  109,  f"  59. 

CCXVI. —  1820.  —  Requête  adressée  par 
les  consuls  d'Albi  à  l'official  de  l'évêque  de 
faire  avertir  par  trois  fois  les  clercs  exer- 
çant des  arts  manuels  d'avoir  à  les  quitter, 
mande  aux  évèques  de  Castres  &  d'Albi,  sous  peine  de  perdre  leurs  privilèges  de 
de  pourvoir  aux  dommages  &  pertes  subis  clergie  &  de  payer  les  tailles, 
par  les  archiprètres  de  Réalmont  &  de  Gra-  Compayré,  p.  274. 

noUet,  lors  de  la  limitation  de  leurs  dio- 
cèses, que  la  rivière  d'Agout  sépare  depuis  CCXVII.  —  18  août  1821.  —  Philippe  le 
l'érection  de  Castres  en  cité  épiscopale.           Long  accorde   aux  seigneurs  hauts   justi- 
D,  109,  f"  45.                                                           ciers,  vassaux  de  l'évêque  d'Albi,  des  lettres 

d'abolition  du  crime  de  lèse-majesté,  qu'on 

CCXIII.  —  II  mars  1819.  —  Les  consuls      leur  pouvait    imputer   pour   avoir   mis   à 

d'Albi  demandent  pardon  à  Béraud,  évèque      mort  les  lépreux,  accusés  d'avoir  empoi- 


droit  de  les  échanger  durant  leur  vie. 
B,  87,  f  109}  D,  109,  f°33. 

CCX.  —  19  novembre  1816.  —  JeanXXII 
absout  Béraud,  évèque  d'Albi,  des  senten- 
ces d'excommunication  qu'il  pouvait  avoir 
encourues,  pour  n'avoir  pas  exactement 
payé  au  chapitre  de  son  église  cathédrale 
les  revenus  des  huit  dignités  instituées  par 
la  bulle  de  sécularisation  de  Boniface  VIII, 
conformément  aux  dispositions  de  cette 
même  bulle. 

B,  87,  i°  1075  D,  109,  f^4i. 

CCXI. —  17  juin  (avant  1817).  —  Querelle 
entre  les  évèques  de  Toulouse  &  d'Albi  au 
sujet  des  limites  de  leurs  diocèses  respec- 
tifs, terminée  grâce  à  une  enquête,  diri- 
gée par  les  procureurs  des  deux  parties 
&  dans  laquelle  comparaissent  comme  té- 
moins les  habitants  des  deux  pays. 

B,  87,  ^23. 

CCXII.  —  5  août  1817.  —  Jean  XXII 


i36() 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i^yo 


sonné  les  fontaines  afin  de  faire  mourir 
les  chrétiens. 

B,  87,  f"  ii3j  D,  109,  f  61. 

CCXVIII.  —  29  décembre  i322.  —  Bé- 
raud,  évèque  d'Albi,  nomme  Pierre  d'Albi 
son  procureur,  pour  terminer  ses  dif- 
férends avec  Guillaume,  archevêque  de 
Bourges. 

B,  87,  f"  Il  5;  D,  109,  f°  64. 

CCXIX.  —  12  octobre  i323.  —  Guil- 
laume, archevêque  de  Bourges,  étant  con- 
venu avec  l'évêque  d'Albi  de  soumettre 
à  deux  arbitres  leurs  différends  touchant 
les  appellations  interjetées  de  la  courépis- 
copale  d'Albi  à  celle  de  Bourges,  décide 
que  pendant  la  durée  de  l'enquête,  l'offi- 
cial  de  Bourges  ne  recevra  provisoirement 
aucune  appellation. 

B,  87,  f  117;  D,  109,  {°  68. 

CCXX.  —  1823.  — Quittance  de  quatre- 
vingt-six  livres  tournois  donnée  aux  con- 
suls d'Albi  par  Bernard  Celvas,  chapelain 
d'Albi,  receveur  des  fonds  pour  la  cons- 
truction d'une  chapelle  que  l'université 
d'Albi  faisait  élever  dans  le  cimetière  de 
l'église  cathédrale. 

Compayré,  p.  279. 

CCXXI. —  10  novembre  1824.  —  Sentence 
rendue  par  Jean  de  La  Motte,  damoiseau, 
châtelain  de  Montréal,  commissaire  député 
parGuiraud  d'Hélier,  sénéchal  de  Carcas- 
sonne,  pour  informer  sur  les  faits  dont 
était  accusé  Béraud,  évèque  d'Albi.  On  re- 
prochait à  ce  prélat  d'avoir  laissé  les  pas- 
toureaux entrer  dans  la  ville  d'Albi,  éten- 
dards déployés,  faire  enquête  sur  les  biens 
des  Juifs  &  commettre  diverses  violences 
&  de  les  avoir  retenus  &  logés.  L'évêque 
est  déchargé  de  ces  accusations. 

B,  87,  f"  1 19-1 3o  j  D,  1 09,  {°  ji, 

CCXXIÎ.  —  9  juin  1827.  —  Quittance 
délivrée  au  chapitre  de  Sainte-Cécile  d'Albi 
d'une  somme  de  six  cents  écus  d'or  par  lui 
fournie  au  pape  Jean  XXII,  pour  servir  à 
sa  guerre  contre  Galéas  Visconti  &  ses  frè- 
res hérétiques. 

D,  109,  f"  90. 


CCXXIII.  —  9  mai  1828.  —  Appel  inter- 
jeté par  le  procureur  de  l'évêque  d'Albi, 
par-devant  Philippe,  comte  de  Valois,  ré- 
gent du  royaume,  de  la  réquisition  faite 
par  le  sénéchal  de  Carcassonne,  André  de 
Radrellis,  aux  consuls  de  la  cité  d'Albi 
d'avoir  à  lui  prêter  le  serment  de  fidélité 
dû  au  régent  pour  la  juridiction  de  la  ville, 
contrairement  aux  dispositions  de  l'accord 
de  1264. 

D,  109,  f"  94. 

CCXXIV.  —  2  octobre  1828.—  Jean  XXII 
à  Béraud,  seigneur  de  Solomiac,  sénéchal 
de  Toulouse.  Il  l'engage  à  abandonner  son 
projet  de  construire  une  bastide  royale 
sur  le  territoire  du  château  de  Lescure, 
tenu  en  fief  du  Saint-Siège  par  Sicard  de 
Lescure. 

Ms.  de  la  biblioth.  d'Albi;  Compayré,  p.  297. 

CCXXV.  —  24  février  i328.  —  Phi- 
lippe VI  déclare  que  par  le  serment  exigé 
des  habitants  d'Albi  par  le  sénéchal  de 
Carcassonne  il  n'a  été  porté  aucun  pré- 
judice aux  droits  de  l'évêque. 

D,  107,  f°  14. 

CCXXVI.  —  12  mai  1829.  —  Les  officiers 
de  la  cour  temporelle  de  Béraud,  évèque 
d'Albi,  protestent  contre  les  agissements 
du  viguier  &  des  juges  royaux,  qui  les 
empêchaient  de  procéder  criminellement 
contre  les  gens  qui  avaient  attaqué  à  main 
armée  les  hommes  chargés  par  l'évêque  de 
garder  la  ville  tant  de  jour  que  de  nuit. 

D,  109,  P  104. 

CCXXVII. —  21  août  1829.  —  Arnaud 
Assalit,  procureur  du  roi  en  la  sénéchaus- 
sée de  Carcassonne,  déclare  Raimond  de 
Fargue,  damoiseau,  seigneur  de  Malvezin, 
déchargé  de  toute  responsabilité  pour  di- 
verses terres  confisquées  sur  des  héréti- 
ques, terres  qui  furent  plus  tard  données 
à  l'église-prieuré  de  Fargue. 

D,  ii3,  f°35i. 

CCXXVIII.  —  25  août  i33o.  —  L'official 
de  Béraud,  évèque  d'Albi,  échange  les  dî- 
mes de  Brens,  données  par  ledit  évèque  au 
prieuré  de  Fargue,  fondé  par  lui  dans  la 


iSyi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1872 


ville  d'Albî,  contre  les  deux  tiers  des  dîmes 
de  Sainte-Martiane,  près  Lescure. 
D,  ii3,  f  359. 

CCXXIX.  — 23  janvier  i33i.  — Jean  XXII 
accorde  quarante  jours  d'indulgence  à  tous 


CCXXXIV.  —  12  juin  1334.  —  Appel 
interjeté  au  Parlement  par  le  procureur 
du  chapitre  de  l'église  cathédrale  d'Albi, 
sur  ce  que  le  régent  des  vigueries  de 
Carcassonne,  Cabardez  &  Minervois  avait 
fait    proclamer  dans    la  ville   d'Albi   qu'il 


ceux   qui   visiteraient    l'église    de   Notre-      voulait  affermer  le  temporel  de  l'évéché, 
Dame  de  Fargue,  fondée  par  l'évêque  Bé-      vacant  par  la  mort  de  l'évéque  B.,  comme 


raud  dans  la  ville  d'Albi. 

A  la  suite,  lettres  semblables  du  pape 
Urbain  V  &  de  Jean,  évéque  d'Albi,  de 
l'an  i383. 

D,  I  i3,  f"  390  &  suiv.  &  f  406. 

CCXXX.—  17  mai  i33i.  —  Philippe  VI 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  ren- 
voyer par-devant  la  cour  de  l'évêque  d'Albi, 


soumis  au  droit  de  régale;  le  procureur 
soutenait  que  cet  évêché  n'était  pas  sujet 
à  la  régale  &  que  la  jouissance  de  ses  re- 
venus, pendant  la  vacance  du  siège,  appar- 
tenait au  chapitre. 
B,  87,  P  i32;  D,  109,  fo  i38. 

CCXXXV.  —  27  février  1334.  —  Pierre, 
évéque  d'Albi,  étant  allé,  le  jour  de  son 


seul  grand  justicier  de  cette  ville,  les  par-  entrée  dans  sa  ville  épiscopaie,  visiter  l'é- 

ticuliers  coupables  du  meurtre  de  Sicard  glise  de  Saint-Salvi,  proteste  devant  l'autel 

de  Graulhet,  commis  dans   cette  ville;   le  du  saint,  en  présence  du  prévôt  Ratier  de 

sénéchal  en  revendiquait  la  connaissance.  Penne,  qu'il  n'entend  aucunement  porter 

parce  que  la  victime  était  domestique  de  préjudice  aux  privilèges,   statuts  &  droits 

Ratier  de  Penne,  &  que  ce  dernier  était  de  l'église  cathédrale  de  Sainte-Cécile  ou 

placé  sous  la  sauvegarde  du  roi.        ,  de  celle  de  Saint-Salvi. 

D,  109,  f°  1 16.  D,  ii3,  i°  HZ. 


CCXXXI.  —  26  février  i33i.  —  Indul- 
gence de  quarante  jours  accordée  par  dif- 
férents évêques  în  partîbus  à  ceux  qui  vi- 
siteraient l'église  &  prieuré  de  Fargue, 
fondé  à  Albi  par  Béraud,  évéque  de  cette 
ville. 

D,  Il 3,  ^366. 

CCXXXII.  —  i5  novembre  i332.  — 
Jean  XXII  commet  l'évéque  de  Castres, 
l'abbé  de  Bonnecombe  &  l'official  de  Va- 
bre  pour  faire  observer  les  statuts  édictés 
par  Bernard,  évéque  d'Albi,  pour  la  réfor- 
mation de  l'église  cathédrale,  sécularisée 
par  Boniface  VIII. 

D,  109,  f"  I  20. 

CCXXXlII.  —  i"  juillet  1333.-— Béraud, 
évéque  d'Albi,  érige  en  prieuré  l'église 
de  Notre-Dame  de  Fargue  bâtie  par  lui, 
ordonne  d'y  célébrer  une  messe  haute 
tous  les  jours  &  d'y  entretenir  deux  prê- 
tres; il  lui  unit  les  revenus  des  deux  cures 
dels  y4 772 eZjj  près  Puech-Begon,  &  de  Sainte- 
Martiane,  près  Lescure,  au  diocèse  d'Albi. 

D,  ii3,  f  370. 


CCXXXVL  — Vers  1 334-1 336  (sans  date). 
' — Pierre,  évéque  d'Albi,  autorise  son  offi- 
ciai, Jean  de  Rieux,  à  conférer  douze  bé- 
néfices de  son  diocèse  à  autant  de  prêtres 
qu'il   lui  désigne. 

D,  106,  f''  291. 

CCXXXVII.—  20  septembre  i335.  — 
Pierre,  évéque  d'Albi,  ordonne  au  prieur 
de  Nofre-l^ame  de  Fargue  fondée  par  son 
prédécesseur,  Béraud  ,  de  faire,  de  concert 
avec  les  consuls  d'Albi,  un  inventaire  dé- 
taillé des  objets  précieux  donnés  par  ledit 
Béraud  à  cette  église  &  prescrit  différentes 
mesures  pour  en  assurer  la  garde  &  la 
bonne  conservation. 

L'inventaire  fut  dressé  le  22  octobre 
suivant. 

D,    Il3,   fo  378  ;  H   IV,  p.  667. 

CCXXXVIIÏ.  —  14 novembre  i335.  —  Le 
procureur  de  P.,  évéque  d'Albi,  requiert 
Pons,  abbé  de  Bonnecombe,  commissaire 
apostolique  nommé  pour  réformer  l'église 
&  le  chapitre  cathédral  d'Albi,  de  révoquer 
certains   statuts    &  ordonnances    préjudi- 


iSyS 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i374 


ciables  aux  droits  de  révèquej  l'abbé  ob-      Pons  de  Malefosse,  chanoines,  &  Forz  du 
tempère  à  cette  réquisition.  Bois,  docteur  en  théologie. 

D,  109,  f  i55.  B,  f"  144;  D,  109,  f"  207. 


CCXXXIX.  —  II  mars  iSSy.  —  Hom- 
mage rendu  au  roi  par  Guillaume,  évèque 
d'Albi,  entre  les  mains  du  sénéchal  de 
Beaucaire,  pour  les  châteaux  de  Routfiac, 
Marsac  &  M  on  tira  t. 

D,  109,  f°  i63. 

CCXL.  —  i3  juillet  i338.  —  Guiraud 
des  Voisins,  seigneur  d'Arqués,  lieutenant 
de  Jean  de  La  Roche,  seigneur  d'Hélier, 
sénéchal  de  Carcassonne,  &  le  lieutenant 
du  trésorier  du  roi  donnent  mainlevée 
des  biens  de  G.,  évèque  d'Albi,  saisis  pour 
une  somme  de  vingt  mille  livres  tournois, 
qu'il  venait  de  payer  aux  gens  de  la  cham- 
bre des  comptes. 

D,  109,  i°  171. 

CCXLL  —  29  juillet  i338.  —  Le  procu- 
reur de  Guillaume,  évèque  d'Albi,  inter- 
jette appel  au  Saint-Siège  d'un  mandement 
adressé  par  l'official  de  Bourges  aux  curés 
du  diocèse  d'Albi  j  ce  mandement  leur  en- 
joignait de  citer  le  procureur  d'Albi  pour 
répondre  à  l'appel  de  Guillaume  Taillefer, 
convaincu  d'usure,  condamné  par  l'official 
d'Albi  à  sa  requête  &  absous  par  l'official 
de  Bourges,  au  préjudice  de  la  juridiction 
de  l'official  d'Albi. 

D,  109,  f°  i8i. 

CCXLIL  —  21  septembre  i338.  —  Guil- 
laume, évèque  d'Albi,  permet  aux  habitants 
de  la  Rive  de  se  faire  bâtir  une  église,  d'a- 
voir un  cimetière  &  des  fonts  baptismaux. 

D.,  109,  f  195. 

CCXLin. —  16  octobre  1339.  —  Hom- 
mage rendu  par  l'official  de  P.,  évèque 
d'Albi,  à  Foucaud,  archevêque  de  Bourges, 
pour  la  cité  d'Albi,  conformément  à  la  sen- 
tence rendue  par  le  concile  provincial  de 
Bourges. 

D,  109,  f  149. 

CCXLIV. —  20  février  1339.  — Peitavin, 
évèque  d'Albi,  nomme  ses  vicaires  généraux 
B.,  abbé  de  Candeil,  Pierre  de  Jaurens, 


CCXLV.  —  28  mai  1343.  —  Arnaud. 
Pellicier,  clerc,  syndic  du  chapitre  de 
Saint-Salvi,  dûment  autorisé  par  procu- 
ration du  prévôt,  Ratier  de  Penne,  &  de 
ses  treize  co-chanoines,  du  20  mai  1340, 
requiert  le  juge  d'Albigeois  d'avoir  à  ap- 
poser des  panonceaux  aux  armes  de  France, 
en  signe  de  protection  royale,  sur  une 
pierre  placée  dans  le  cimetière  de  Saint- 
Salvi,  sur  laquelle  ils  avaient  coutume  de 
poser  leurs  châsses  &  reliques  lors  de  leur 
procession  annuelle  du  jour  des  Rameaux, 
conformément  aux  lettres  de  privilège  & 
de  sauvegarde  de  Philippe  VI,  datées  de 
Carcassonne,  du  22  octobre  1342. 

D,  1 13,  f°  126. 

CCXLVI.  — II  juillet  1343. —  Philippe  VI 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  ré- 
voquer les  lettres  de  sauvegarde  accordées 
par  l'évéque  de  Beauvais,  lieutenant  du  roi 
en  Languedoc,  à  plusieurs  sujets  de  l'évé- 
que d'Albi,  sous  prétexte  d'une  soi-disant 
confrérie  de  saint  Louis,  établie  à  Albi  au 
préjudice  de  l'évéque. 

D,  1 09,  {°  245. 

CCXLVII.  —  28  février  1343  (v.  st.).  — 
Philippe  VI  défend  au  sénéchal  de  Car- 
cassonne &  au  viguier  d'Albi  de  troubler 
l'évéque  d'Albi  dans  l'exercice  de  sa  juri- 
diction, &  leur  ordonne  de  contraindre  les 
habitants  de  la  ville  à  faire  la  garde  &  le 
guet,  quand  l'ordre  leur  en  serait  donné 
par  les  officiers  de  la  cour  épiscopale. 

D,  109,  f°  248. 

CCXLVIII.  —  18  janvier  1344.—  ^^'^- 
lippe  VI  mande  au  sénéchal  de  Toulouse,  à 
la  requête  de  l'évéque  d'Albi,  de  terminer 
par  sentence  définitive  le  procès  qu'il  avait 
avec  le  procureur  du  roi  au  sujet  du  terri- 
toire de  Avîssaco,  saisi  par  ledit  procureur 
&  qui  relevait  de  lui. 

D,  109,  f  256, 

CCXLIX.  —  18  janvier  1344.  —  Phi- 
lippe VI   mande   aux   sénéchaux  de  Tou- 


loy^^ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1376 


louse  &  de  Carcassonne  ou  à  leurs  lieute- 
nants, de  faire  enlever  les  panonceaux 
placés  dans  l'étendue  de  la  juridiction  de 
l'évéque  d'Albi,  sous  prétexte  de  soi-di- 
sant lettres  de  sauvegarde  obtenues  par  la 
confrérie  de  saint  Louis,  érigée  dans  ladite 
ville. 

D,  109,  f"  262. 


levée  du  subside j  enfin  le  paiement  aura 
lieu  en  deux  ternies,  à  Noël  &  à  Pâques, 
B,  87,  i"  173,  D,   109,  {"  3o3, 


CCLIII.  —  27  février  1346  (v.  st.).  — 
Jean,  comte  d'Armagnac,  lieutenant  du  roi 
en  Languedoc,  révoque,  sur  les  instances 
du  procureur  de  l'évéque  d'Albi,  seigneur 
haut  justicier  de  cette  ville,  une  permis- 
CCL.  —  17  octobre  1846.  —  Jean  d'Ar-      sion  obtenue  de  lui  par  surprise,  le  5  jan- 

magnac,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc,      vier  précédent,  par  les  consuls,  d'imposer 

sur  les   représentations   du    procureur  de      sur   les   denrées   &   marchandises   vendues 

l'évéque  d'Albi,   &  informé  que  les  prud'-      dans  la  ville  certain   subside  destiné  à  la 

hommes    qui   devaient   assister  aux   juge-      fortification  des  murailles  &  des  tours. 

ments  criminels,  rendus   par   les  officiers  D,  109,  f  278. 

de  la  temporalité,  ne  voulaient  pas  prêter 

le.  serment  accoutumé  &  entravaient  ainsi 

l'exercice  de  la  justice,  permet  aux  officiers 

de  l'évéque  de  procéder  aux  jugements  hors 

de  la  présence  desdits  prud'hommes,  s'ils 

refusaient  encore  le  serment. 
Confirmé  en  février  1846  (v.  st.),  par  le 

roi  Philippe  VI. 
D,  109,  f  288. 


CCLl.  —  9  décembre  1 846.  —  Clément  VI 
permet  à  l'évéque  d'Albi  &  aux  autres  pré- 
lats de  son  diocèse  de  payer  au  roi  Phi- 
lippe VI  &  à  son  fils  Jean  onze  cents  livres 
tournois  pour  les  nécessités  du  royaume, 
à  condition  que  ce  subside  ne  pourra  pas      des  évêques  résidant  hors  du  royaume,  de 


CCLIV.  —  i3  juin  1847.  —  Philippe  VI 
prie  &  requiert  l'évéque  d'Albi  de  faire 
assembler,  dans  les  huit  jours,  les  ecclé- 
siastiques de  son  diocèse,  pour  obtenir 
d'eux  à  titre  de  prêt  les  sommes  précé- 
demment offertes  à  des  conditions  que 
le  roi  ne  pouvait  accepter  qu'à  son  grand 
préjudice. 

B,  87,  f"  178J  D,  109,  £0331. 

CCLV.  —  10  août  1847.  —  Philippe  VI 
mande  au  receveur  de  la  sénéchaussée  de 
Carcassonne,  au  viguier  d'Albi  &  aux  com- 
missaires députés  pour  saisir  le  temporel 


servir  de  précédent,  que  le  roi  ne  l'em- 
ploiera pas  à  faire  la  guerre,  &  qu'il  con- 
firmera les  privilèges  accordés  aux  ecclé- 
siastiques du  diocèse  d'Albi  parle  roi  saint 
Louis. 
D,  109,  f«  3o3. 

CCLII.  —  Décembre  1846  (après  le  9  & 
avant  le  25).  —  Philippe  VI  consent  à  toutes 
les  conditions  posées  par  l'évéque  d'Albi, 
mandataire  des  prélats  de  la  province  de 
Bourges,  pour  la  levée  d'un  subside  de 
onze  cents  livres,  accordé  pour  les  besoins 
de  la  guerre;  tous  les  privilèges  &  droits 
du  clergé  seront  respectés;  pour  la  levée 
du  subside,  on  ne  pourra  saisir  ni  le  blé, 
ni  le  vin,  ni  les  animaux  de  labour;  on 
respectera  la  teneur  des  statuts  de  saint 
Louis  sur  les  privilèges  des  ecclésiasti- 
ques; on  devra  accepter  pour  le  paiement 
la  monnaie  ayant  cours  au  moment  de  la 


donner   mainlevée    de    celui    de    l'évéque 
d'Albi,  qui  se  trouvait  à  Avignon. 
B,  87,  f"  181  ;  D,  109,  f"  33 1. 

Exécutée  le  7  septembre  suivant. 
D,  109,  f°334. 

CCLVI.  —  7  décembre  1847.  —  Rainaud 
Balbet,  conseiller  du  roi  &  son  commis- 
saire en  Languedoc,  ordonne  à  Jacques  de 
Rieux,  clerc  du  roi,  de  faire  payer  à  l'évé- 
que d'Albi,  par  rigueur  de  justice,  le  sub- 
side accordé  au  roi  par  le  pape  &  dont 
rien  ne  lui  est  encore  parvenu;  il  devra 
faire  payer  les  onze  cents  livres,  moitié 
en  monnaie  ayant  cours,  au  jour  de  Lae- 
tare  Jérusalem,  &  moitié  en  monnaie  ayant 
cours,  à  la  fête  de  la  Madeleine. 

6,87,^179. 

CCLVII.  —  21  décembre  1847.  —  Peita- 
vin,  évoque  d'Albi,  fonde  six  chapellenies 


i377 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1378 


dans   son  église  cathédrale,  énonce  leurs  d'or,   en   déduction    de    treize    mille   cinq 

droits  ^  prérogatives  &  leur  assigne  des  cents  florins,  dot  de   la   sœur  dudit  Jean 

revenus   sufiisants   sur  les  lieux  de  Rouf-  d'Aure,   mariée    à   Guigonet,  vicomte   de 

fiac,  Marsac,  Montirat  &  Castelvicl.  Lautrec  &  baron  de  La  Roque. 

B,  87,  f"  lây;  D,  109,  f"  35i.  D,  110,  fzS. 


CCLVIII.  —  3i  mars  1348  (v.  st.).  — 
Jacques  de  Rieux,  clerc  du  roi,  donne 
ciuittance  à  Peitavin,  évêque  d'Albi ,  de 
neuf  cent  vingt-sept  livres  tournois,  ver- 
sées par  lui  en  déduction  des  onze  cents 
qu'il  devait  au  roi  pour  le  subside  qu'il 
lui  avait  accordé. 
D,  109,  P'  371. 

CCLIX.  —  14  juin  i35o.  —  Peitavin, 
évêque  d'Albi,  ratifie  l'appellation  inter- 
jetée par-devant  le  pape  par  son  procu- 
reur des  poursuites  faites  par  un  chanoine 
de  Rieux  &  par  Ratier,  prévôt  de  Saint- 
Salvi ,  en  exécution  de  la  concession  des 
dîmes  du  Tillet,  de  Martigne  &  autres,  ap- 
partenant à  l'évêque,  obtenue  par  surprise 
du  Saint-Siège  par  Gaston,  fils  d'Arnaud, 
vicomte  de  Caraman. 

D,  110,  f  I. 

CCLX.  —  8  mai  i353.  —  Les  consuls 
d'Albi  déclarent  au  viguier  de  l'évêque, 
Arnaud-Guillem,  qu'en  élevant  des  chaus- 
sées pour  amener  l'eau  de  certains  ruis- 
seaux dans  les  fossés  de  la  ville  afin  de  la 
fortifier,  ils  n'ont  entendu  acquérir  au- 
cun droit  nouveau,  au  préjudice  de  ceux 
de  l'évêque. 

D,  110,  f"  20. 

CCLXI.  —  12  se])tembre  1334.  —  Le 
recteur  de  Saint -Julien  d'Albi  reconnaît 
au  chapitre  de  Sainte-Cécile  qu'on  ne  doit 
sonner  les  cloches  dans  aucune  église  de 
la  ville  avant  qu'on  ne  les  ait  sonnées  h 
l'église  cathédrale;  au  cas  où  on  le  ferait, 
le  chapitre  pourra  faire  enlever  le  battant 
de  la  cloche  qui  aura  sonné. 

D,  110,  f"  24. 

CCLXII.  —  27  novembre  i354.  —  Jean 
de  La  Barthe,  fils  de  Guiraud  de  La  Barthe, 
seigneur  d'Aure,  &  Guillaume,  évê([ue 
d'Albi,  son  oncle,  s'obligent  à  payer  en 
£:pt  ans   la  somme  de   sept   mille  florins 

V. 


CCLXIII.  —  25  février  i354  (v.  st.).  — 
Jean  le  Bon  mande  aux  viguier  &  juge 
royal  d'Albi  de  ne  point  troubler  l'évêque 
de  cette  ville  dans  la  jouissance  de  son 
droit  de  taxer  les  vivres  &  les  marchan- 
dises. 

D,  no,  f°  46. 

CCLXI V.  —  18  octobre  i355.  —  Hugues, 
évêque  d'Albi,  pourvoit  Hélie  des  Monts 
de  la  charge  de  capitaine  de  la  ville  &  des 
forteresses  du  diocèse. 

D,  MO,  f°66. 

CCLXV.  —  19  octobre  i355.  —  Bernard 
&  Hugues  Raynel,  de  Cordes,  vendent  aux 
vicaires  perpétuels  des  chapellenies  fon- 
dées à  Sainte-Cécile  par  Peitavin,  cardinal 
des  Douze-Apôtres,  divers  droits  <k  rede- 
vances jusqu'à  concurrence  de  trois  cent 
quatre-vingt-cinq  livres  tournois. 

D,  110,  f"  03. 

CCLXVI.  —  24  octobre  i356.  —  Procès- 
verbal  de  la  réception  par  les  vicaires  gé- 
néraux de  Hugues,  évêque  d'Albi,  d'une 
lettre  du  Grand  Conseil  du  roi  leur  an- 
nonçant la  défaite  du  roi  à  Poitiers,  sa 
captivité,  la  régence  du  dauphin  Charles, 
&  les  exhortant  à  se  montrer  fidèles  8c  dé- 
voués à  la  couronne  de  France. 

La  lettre  du  Grand  Conseil  est  du  27  sep- 
tembre i356. 

B,  87,  f"  i83. 

CCLXVII.  —  12  juillet  1357.  —  Jean, 
comte  d'Armagnac,  lieutenant  du  roi  eu 
Languedoc,  défend  aux  sénéchaux  de  Tou- 
louse &  de  Carcassonne  &  aux  commissai- 
res députés  par  le  roi  pour  les  fiefs  &  ar- 
rière-fiefs, de  rien  exiger  des  chapitres  de 
Sainte-Cécile  &  de  Saint-Salvi,  &  de  l'évê- 
que, pour  leurs  acquisitions  dans  la  ville 
&  dans  les  terres  dont  ils  avaient  la  haute 
justice. 

D,  110,  f"  74. 

44 


i379 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i38o 


CCLXVIII.   —   22    novembre    iSSy.   —  des  emicmis  comme  étant  le  seul  considé- 

Serment  de  fidélité  prêté  par  les  consuls  rable  sur  le  chemin  de  Gaillac  à   Rodez, 

d'Albi  à  l'évêquc  Hugues,  lors  de  son  lus-  D,  iio,  f"  95. 
lallation. 

B,  87,  f"  i85;  D,  no,  f«77.  CCLXXIV.  —  8  juillet  i36o.  —  Tran- 
saction   passée    entre    H.,    évèque   d'Albi, 

CCLXIX.  —  3o  novembre  iSSy.  —  Les  &  les   consuls   de  Cordes  &  de  Loubers, 
sénéchaux  de  Carcassonne,  BézierSjAgde  &  au  sujet  du  droit  de  pezade,  réclamé  par 
Gascogne,  Thibaut  de  Barbazan  &  Pierre-  l'évêque    aux    habitants;    ceux-ci    soute- 
Raimond   de   Rabastens,  capitaines   gêné-  naient  qu'ils  en  étaient  dispensés  par  pri- 
raux  pour  le  roi  en  Languedoc,  pardon-  vilége  royal;  l'évêque  leur  concède  cette 
nent  aux  chanoines  &  autres  bénéficiers  exemption,  mais  il  est  convenu  qu'on  no 
de  Sainte-Cécile  d'être  sortis  en  armes  pour  sera   réputé   habitant   de  Cordes   qu'après 
enlever  des  gerbes  de  blé,  appartenant  aux  un  séjour  de  six  mois, 
hospitaliers  de  Raissac,  dont  les  biens  &  d,  110,  i°  140. 
les  personnes  étaient  placés  sous  la  sauve- 
garde du  roi.  CCLXXV.  —  27  mars  i36o  (v.  st.).  — 

D,  110,  f°8i.  Sentence    rendue    en   cour  de    Rome   par 

Simon  de  Sublîrîa,  chapelain  &  audiencier 

CCLXX. —  17  mars  iBSy.  —  Jean,  fils  de  du  pape,  sur  l'appel  interjeté  par  le  pro- 
France, lieutenant  du  roi  en  Languedoc,  cureur  des  consuls  d'Albi  d'une  sentence 
mande  aux  viguier  &  juge  royal  d'Albi  de  rendue  entre  eux  &  le  chapitre  de  Sainte- 
renvoyer  par-devant  la  cour  épiscopale  les  Cécile,  au  sujet  des  dîmes  de  certaines  ter- 
habitants  qui  interjetteraient  appel  par-de-  res;  la  première  sentence  est  purement  Zi 
vaut  la  cour  du  roi  pour  se  dispenser  de  simplement  confirmée  en  appel, 
faire  le  guet  &:  de  travailler  à  fortifier  la  D,  no,  f°  122. 
ville. 

D,  109,  f"  248.  CCLXXVI.  —  3  novembre  i36i. — Ar- 

noul,  seigneur  d'Audeneham,  déclare  qu'en 

CCLXXI.  —  Juin  i358.  —  Ordonnance  nommant   le  viguier  d'Albi,  Pierre   Leu, 

de  l'évêque  d'Albi,  Hugues  Albert,  au  sujet  capitaine   de  cette  ville,  il  n'a  point  cn- 

des   pouvoirs  attribués  aux  capitaines  du  tendu  porter  préjudice  aux  droits  de  l'évê- 

guet  de  la  ville  d'Albi.  que  ou  de  l'église  d'Albi. 

Compayré,  p.  258  (extrait).  D,  no,  f°  162, 


CCLXXII.  —  25  février  1359.  — Jean  de 
France,  comte  de  Poitiers,  lieutenant  du 
roi  en  Languedoc,  à  la  requête  de  l'évêque 
d'Albi,  mande  au  juge  d'Albigeois  de  con- 
traindre les  habitants  de  la  baronnie  de 
Monestier  à  faire  le  guet  nuit  &  jour  au 
château  de  Combefa,  appartenant  à  l'évo- 
que. 

D,  no,  f  n3. 

CCLXXIII.  —  12  mars  1359.  —  Jean  de 
France,  comte  de  Poitiers,  lieutenant  du 
roi  en  Languedoc,  mande  au  juge  d'Albi- 
geois de  contraindre  par  saisie  de  leurs 
corps  les  habitants  de  Caraman  à  faire  guet 
&  bonne  garde  nuit  &  jour  à  Monestier, 
ledit  lieu  se  trouvant  exposé  aux  attaques 


CCLXXVII.  —  29  novembre  i36i.  — 
Arnoul,  seigneur  d'Audeneham,  lieutenant 
du  roi  en  Languedoc,  mande  aux  officiers 
du  roi  d'obéir  eux-mêmes  &  de  faire  obéir 
par  tous  à  l'évêque  d'Albi  pour  la  garde 
de  ceiie  ville. 

D,  109,  f  248. 

CCLXXVIIÎ.  —  17  juin  i362.  —  Inno- 
cent VI  à  l'archevêque  d'Auch.  L'évêque 
&  le  chapitre  cathédral  d'Albi  lui  ont  re- 
présenté que  leurs  sujets  temporels,  ayant 
fréquemment  des  rixes  entre  eux  &  violant 
la  paix  publique,  les  officiers  du  roi  en 
la  sénéchaussée  de  Carcassonne  les  font 
arrêter  &  confisquent  leurs  biens;  de  plus, 
en  cas  de  querelles  entre  eux  &  des  vassaux 


i38i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i38: 


du  roi,  CCS  mêmes  officiers  s'arrogent  le 
droit  de  les  juger,  malgré  les  offres  des 
seigneurs  temporels  j  le  pape  ordonne  à 
l'archevêque  de  rappeler  les  officiers 
royaux  au  respect  des  privilèges  &  des 
juridictions  ecclésiastiques,  par  censure 
ecclésiastique  ou  même  par  excommuni- 
cation, 
B,  87,  ^33;  D,  110,  f  II. 

CCLXXIX.  —  24  septembre  i362.  — 
Pierre  de  Sauret,  prévôt  de  Saint-Salvi,  & 
cinq  chanoines,  d'une  part,  &  les  consuls 
d'Albi,  d'autre,  déclarent  que  déjà  autrefois 
les  prédécesseurs  dudit  prévôt  avaient  per- 
mis de  sonner  à  certaines  heures  de  la  nuit 
&  au  moment  du  changement  des  senti- 
nelles la  cloche  de  Saint-Salvi,  dite  Pas  de 
Paulnih;  cette  permission,  nécessaire  en 
ce  moment  où  on  craignait  les  attaques 
des  ennemis  du  dehors,  est  de  nouveau 
accordée  aux  consuls  par  le  chapitre. 

D,  1 13,  f"  134. 

CCLXXX.  —  6  mai  i363.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  entre  les  vicaires  géné- 
raux &  procureurs  de  Hugues,  évêque 
d'Albi,  d'une  part,  Sicard  de  Lescure,  Gi- 
bert  de  Cadoîe,  seigneur  de  Curvale,  & 
Salomon  de  Monestier,  seigneur  de  Lunas, 
d'autre,  au  sujet  des  guerres  &  différends 
qui  les  divisaient;  la  guerre  est  interdite 
sous  peine  d'une  amende  de  mille  marcs 
d'argent;  on  rendra  à  l'évêque  un  nommé 
Ferragut;  enfin  celui-ci  retirera  l'excom- 
munication dont  il  les  a  frappés,  &  les 
dommages  seront  de  part  &  d'autre  fidèle- 
ment estimés. 

D,  110,  i°  164. 

CCLXXXÏ.—  14  juillet  i363.  — Le  lieu- 
tenant de  Jean  le  Juif,  trésorier  de  Carcas- 
sonne,  donne  quittance  aux  consuls  d'Albi 
de  cent  soixante  francs  d'or,  qu'ils  ont 
payés  pour  la  rançon  du  roi  Jean. 

D,  no,  fo  2C0. 

CCLXXXII.  —  28  juillet  i363.  —  Arrêt 
du  parlement,  enjoignant  au  sénéchal  do 
Carcassonne  de  rendre  à  l'évêque  d'Albi  le 
droit  de  faire  garder  la  ville  en  sa  qualité 
de  seigneur  souverain,  &  de  cesser  les  em- 


pêchements &  troubles   qu'il   apportait  à 
l'exercice  de  sa  juridiction,  au  mépris  de 
la  transaction  de  1264. 
D,  1 10,  f"  204. 

CCLXXXIII.  —  Décembre  i363.  —  Ar- 
noul,  seigneur  d'Audeneham,  lieutenant 
du  roi  en  Languedoc,  accorde  des  lettres 
d'abolition  aux  gens  de  l'évêque  d'Albi, 
coupables  d'avoir  vendu  des  bestiaux, 
fourni  des  vivres  &  entretenu  des  intelli- 
gences avec  des  brigands  qui  couraient  le 
pays. 

Confirmées  en  avril  1364  par  Charles  V. 

D,    IIO,P  232. 

CCLXXXIV.  —  9  août  1 364.  —  Charles  V 
défend  au  sénéchal  de  Toulouse  d'empê- 
cher l'évêque  &  les  officiers  d'Albi  de  pour- 
suivre Gibert  de  Cadole  &  Salomon  de  Mo- 
nestier, ses  vassaux,  &  de  confisquer  leurs 
biens  pour  les  punir  du  crime  de  félonie, 
qu'ils  avaient  commis  en  lui  faisant  publi- 
quement la  guerre. 

D,  1 10,  f"  240. 

Révoqué,  le  i5  janvier  i365,  par  le  roi 
qui  plaça  les  biens  de  ces  deux  seigneurs 
sous  séquestre. 

D,  1 10,  f  246. 

CCLXXXV.  —  23  janvier  i365.  —  Lo 
pape  Urbain  V  à  Louis,  duc  d'Anjou,  lieu- 
tenant du  roi  en  Languedoc.  Les  consuls 
d'Albi  lui  ont  remontré  que  des  gens  per- 
vers, réunis  en  troupes,  avaient  occupé  le 
lieu  de  Peyrole,  en  Albigeois,  &  partaient 
de  là  pour  infester  tout  le  diocèse;  pen- 
dant longtemps  ils  l'ont  parcouru  faisant 
des  prisonniers,  tuant  &  pendant;  les  con- 
suls,  munis  de  la  permission  du  roi,  les 
ayant  alors  attaqués,  ont  détruit  leur  re- 
paire, &  y  ont  tué  un  moine  leur  com- 
plice; ils  demandent  au  roi,  pour  ce  fait, 
une  absolution  pleine  &  entière;  le  pape 
prie  le  duc  Louis  de  la  leur  faire  ac- 
corder. 

B,  87,  f°  189. 

CCLXXXVI.  —  Avril  1364  (v.  st.).  — 
Louis,  duc  d'Anjou,  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc,  accorde  des  lettres  d'abolition 
aux    habitants    d'Albi    pour   tous  les   faits 


i383 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1884 


qui  avaient  pu  se   passer  lors  la  prise  du 
lieu  de  Peyrole,  repaire  de  brigands. 
B,  87,  f"  190. 

CCLXXXVII.  —  II  décembre  i365.  — 
Sentence  rendue  par  Jean  d'Aule,  maître 
des  eaux  &  forêts  en  la  sénéchaussée  de 
Toulouse,  sur  le  procès  pendant  entre  le 
procureur  du  roi  &  Hugues,  évêque  d'Albi; 
elle  accorde  à  celui-ci  le  droit  de  chasse 
dans  les  forêts  de  Gardie,  Tenderas  &  Saint- 
Hippolyte,  dont  il  était  seigneur  &  qui 
étaient  éloignées  de  deux  lieues  de  celles 
du  roi. 

D,  110,  f°  256. 

CCLXXXVin.  —  12  mai  i366.  —  Louis, 
fils  de  France  &  lieutenant  du  roi  en  Lan- 
guedoc, mande  au  viguier  d'Albi  de  ne 
point  procéder  contre  l'official  d'Albi, 
quand  même  il  réitérerait  certain  moni- 
toire  qu'il  avait  lancé  contre  plusieurs 
officiers  du  roi. 

Ce  mandement  fut  exécuté  le  18  du 
même  mois. 

D,  1 10,  f°  25o. 

CCLXXXIX.  —  Avril  1367.  —  Louis,  duc 
d'Anjou,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 
mande  aux  officiers  royaux  de  tout  rang 
d'interdire  aux  personnes  soumises  à  la 
juridiction  de  l'évêque  d'Albi  l'exercice 
d'aucune  charge  hors  des  limites  dfe  cette 
juridiction. 

D,  110,  P  25^. 

CCXC.  —  22  janvier  1367.  —  Le  procu- 
reur de  Hugues,  évêque  d'Albi,  interjette 
appel  par-devant  le  sénéchal  de  Carcas- 
sonne  du  mandement  adressé  par  le  viguier 
royal  d'Albi  au  capitaine  du  guet,  établi 
par  révêc[ue,  d'avoir  à  rendre  à  Pons 
Vienne  la  hache  qu'il  lui  avait  enlevée 
pour  désobéissance  &  inexactitude;  ledit 
mandement  étant  attentatoire  aux  droits 
&  prérogatives  de  l'évêque. 

D,  no,  f''  262. 

CCXCI.  —  8  juin  1369.  —  Hugues,  évê- 
que d'Albi,  confirme  l'attribution  faite  par 
son  procureur  aux  chanoines  de  Saii\te- 
Cécile  de  dix  setiers  de  froment  de  censivc 


sèche   pour  deux   ans,  en   exécution  d'un 
accord  conclu  entre  eux  pour  la  réparation 
des  chaussées  (paxeriae)  des  moulins  épis- 
copaux  du  Tarn. 
D,  1 10,  f"  269. 

CCXCIL  — 26  juillet  1370.  — Charles  V 
mande  au  parlement  de  terminer  le  procès 
pendant  entre  l'évêque  d'Albi  &  le  procu- 
reur du  roi  en  la  sénéchaussée  de  Car- 
cassonne,  d'une  part,  &  les  confrères  de 
Saint-Louis,  d'autre,  procès  déjà  commencé 
par-devant  des  commissaires  députés  par 
le  duc  de  Berry,  frère  du  roi  &  son  lieu- 
tenant en  Languedoc. 

D,  iio,  f"  273;  Compayré,  p.  172-175  (date  du 
17  mai  i368). 

CCXCIII.  —  12  octobre  1372.  —  Gré- 
goire XI  annonce  aux  consuls  d'Albi 
qu'ayant  appris  qu'il  y  avait  querelle  en- 
tre eux  &  Sicard,  seigneur  de  Lescure,  au 
sujet  de  quelques  biens  &  revenus  qu'il 
tenait  immédiatement  de  l'Eglise  romaine, 
il  a  mandé  à  l'évêque  de  Castres  de  ména- 
ger entre  eux  un  arrangement. 

B,  87,  f"  194 

CCXCIV.  —  9  octobre  1374.  —  Jean, 
duc  de  Berry  &  d'Auvergne,  lieutenant  du 
roi  en  Languedoc,  nomme  l'évêque  d'Albi, 
son  cousin,  pour  le  remplacer  dans  l'exer- 
cice de  ses  fonctions. 

D,  1 11,  f°  272. 

CCXCV.  —  27  mai  i375.  —  Grégoire  XI 
réduit  de  moitié  les  dîmes  de  la  ville  &  de 
l'évêché  d'Albi. 

D,  no,  f"  282. 

CCXCVI.  —  7  septembre  i375.  —  Statuts 
faits  par  les  chanoines  de  Sainte-Cécile 
d'Albi,  décidant  qu'à  l'avenir  chaque  nou- 
veau chanoine  payerait  lors  de  son  entrée 
un  demi  gros  à  la  Chambre  apostolique, 
pour  aider  à  l'acquittement  des  sommes 
dues  à  cette  Chambre  par  le  chapitre. 

D,  110,  f  293. 

CCXCVII.  —  3  avril  1373  (v.  st.).  — 
Transaction  entre  Hugues,  évêque  d'Albi, 
&  les  consuls  de  Lombers,  au  sujet  de  la 


i385 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i386 


I 


dîme  des  pâturages  que  les  consuls  s'en- 
gagent à  payer,  à  raison  de  vingt-cinq  se- 
tiers  par  an. 
D,  110,  P  286. 

CCXCVIII.  —  4  décembre  iSyô.  — 
Statuts  promulgués  par  Anglicus,  évêque 
d'Albano,  commissaire  délégué  par  le  pape 
Grégoire  XI  pour  la  réformation  de  Sainte- 
Cécile  d'Albi,  ordonnant  que  les  pitances 
&  distributions  en  argent  faites  aux  cha- 
noines auraient  lieu  tous  les  deux  mois  au 
plus  tard. 

B,  87,  i"  194;  D,  iio,  f  299. 

CCXCIX.  —  18  décembre  1879.  —  élé- 
ment VII  donne  à  Sainte -Cécile  toutes 
les  possessions  de  quelque  nature  qu'elles 
fussent,  acquises  dans  l'étendue  du  diocèse, 
en  son  nom  particulier,  par  l'évéque  Hu- 
gues, mort  ab  intestat,  à  la  condition  pour 
les  chanoines  de  célébrer  dans  leur  église 
douze  anniversaires  pour  le  repos  de  son 
âme. 

Exécutée  le  5  octobre  i38o  par  l'official 
de  Castres. 

D,  no,  f°*  314-324. 

Cette  donation  amena  entre  Dominique, 
évéque  d'Albi,  successeur  de  Hugues,  &  le 
chapitre  cathédral,  une  transaction  con- 
clue le  12  août  i38i  &  approuvée  par  une 
nouvelle  bulle  de  Clément  VII  du  20  fé- 
vrier i388. 

CCC.  —  8  juin  i38o.  —  Dominique, 
évéque  d'Albi,  nomme  ses  procureurs  gé- 
néraux Hélie  Serjent,  archidiacre  de  Péri- 
gueux,  camérier  du  cardinal  de  Limoges, 
Gauzbert  de  Lugano,  &  Crétin  Pilot,  cha- 
noine d'Albi. 

B,  87,  P  209. 

ceci.  —  i38o.  —  Guillem  de  Rabas- 
tens,  héritier  pour  partie  de  son  père, 
Raimond  de  Rabastens,  &  le  chapitre  de 
Sainte- Cécile  s'accordent  au  sujet  -d'une 
somme  de  cinquante-trois  florins  d'or  &  de 
divers  objets  légués  par  soi;  père  à  cette 
église;  il  est  déclaré  quitte  de  tous  ces 
legs  moyennant  cent  francs  d'or  une  fois 
payés. 

D,  110,  f"  324. 


CCCII.  —  9  décembre  i385.  —  Jean,  duc 
de  Berry,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 
mande  aux  commissaires  députés  pour  lever 
dans  la  viguerie  d'Albi  la  somme  de  deux 
mille  francs  d'or,  allouée  pour  l'évacuation 
du  lieu  de  Penne  &  la  défense  du  pays,  de 
contraindre  les  ecclésiastiques  à  contribuer 
à  ce  subside,  proportionnellement  à  la  va- 
leur de  leurs  biens. 

B,  87,  f  211;  D,   no,  f"  369. 

CCCIII.  —  1390.  —  Extrait  des  statuts 
donnés  par  G.  de  la  Voulte,  évêque  d'Albi, 
à  la  commanderie  de  Saint-Pierre  Saint- 
André  de  Gaillac,  concernant  la  réception 
des  pauvres,  la  nourriture  des  infirmes, 
l'entretien  d'un  chirurgien,  &c. 

Compayré,  p.  386. 

CCCIV.  —  18  mars  1391.  —  Réponses 
faites  par  le  doyen  &  les  membres  du 
collège  des  auditeurs  du  sacré  palais  apos- 
tolique aux  consuls  d'Albi,  qui  deman- 
daient à  imposer  les  clercs  &  les  maisons 
religieuses  de  la  ville  pour  le  paiement  de 
la  taille. 

Compayré,  p.  274. 

CCCV.  —  5  octobre  1892.  —  Ajourne- 
ment donné  par  Jean  Peitavin,  commissaire 
député  de  Bernard  de  Gresinhac,  chevalier, 
viguier  de  Toulouse,  sur  l'opposition  s'i- 
gnifiée  par  le  lieutenant  du  maître  des 
eaux  &  forêts  de  la  sénéchaussée  à  Guil- 
laume, évêque  d'Albi,  qui  voulait  connaître 
du  crime  commis  par  certaines  personnes 
qui  avaient  jeté  une  fille  d'Albi  dans  la  ri- 
vière par  dessus  le  pont. 

D,  m,  f"  3. 

CCCVI.  —  20  février  1895.  —  Accord 
entre  les  consuls  d'Albi  &  les  membres  du 
chapitre  de  Sainte-Cécile  pour  les  dîmes 
des  fruits,  fleurs  Se  légumes;  le  chapitre 
réclamait  la  neuvième  partie  de  tous  ces 
objets;  l'accord  règle  la  redevance  pour  le 
safran,  les  légumes,  les  foins,  les  vignes,  &c. 

Compayré,  p.  217-218  (d'après  rorigiii.il}. 

CCCVII.  —  3o  juillet  1397.  —  Domini- 
que, évêque  d'Albi,  &  le  prieur  de  Rabas- 
tens, religieux   de   Moissac,  se  partagent 


i387 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i388 


par  égales   portions    les  dîmes  de  Saiut- 
Anians,  Puegyval,  Blauhac  &  Bobole. 
D,  MI,  fo  i5. 

CCCVIII.  —  5  septembre  1410.  — 
Jean  XXIII  ayant  transféré  Dominique, 
évèque  d'Albi,  à  l'archevêché  de  Toulouse, 
nomme  au  siège  d'Albi  Pierre,  évèque  de 
Lavaur. 

B,  87,  P  219;  D,  II I,  f"  53. 

CCCIX.  —  2  janvier  141 3.  —  Charles  VI 
mande  aux  sénéchal  &  juge  mage  de  Car- 
cassonne  d'ajourner  à  leurs  assises  ceux 
qui  seraient  convaincus  d'avoir  porté  des 
armes  dans  la  ville  d'Albi  malgré  les  défen- 
ses de  l'évêque,  pour  répondre  de  ce  délit 
&  des  excès  commis. 

B,  87,  f°  221;  D,  m,  f"  66. 

CCCX.  —  12  mai  1420.  —  Martin  V 
commet  les  évéques  de  Vabre  &  de  Saint- 
Papoul  pour  décider  de  la  justice  des  de- 
mandes que  Pierre,  évèque  d'Albi,  faisait 
aux  prévôt  &  chanoines  de  Sainte-Cécile 
de  certaines  sommes  &  biens  qui  apparte- 
naient à  la  mense  capitulaire. 

D,  III,  f«  126. 

CCCXI.  ■ —  3  mars  1427.  —  Les  chanoi- 
nes de  Sainte-Cécile  nomment  leurs  pro- 
cureurs, Bernard  de  Casilhac,  prévôt,  & 
trois  de  leurs  co-chanoines,  pour  négo- 
cier avec  Jacques,  roi  de  Sicile,  comte 
de  La  Marche  &  de  Castres  &;  seigneur  de 
Lombers,  au  sujet  de  la  fondation  que  ce 
prince  voylait  faire  dans  l'église  de  Sainte- 
Cécile. 

D,  II I,  fo  92. 

CCCXIÏ.  —  3o  avril  1428.—  Convention 
passée  entre  Jacques,  roi  de  Hongrie,  &  les 
délégués  du  chapitre  de  Sainte-Cécile,  par 
laquelle  est  fondée  dans  cette  église  une 
messe  basse  perpétuelle  en  l'honneur  de 
saint  Etienne,  sa  vie  durant,  &  des  morts 
après  son  décès,  moyennant  la  somme  de 
trois  cents  écus  d'or  à  consacrer  à  des  ac- 
quisitions dans  la  comté  de  Castres;  le  roi 
quitte  au  chapitre  le  cens  d'un  épervier 
que  le  chapitre  lui  devait,  chaque  année, 
pour  la  seigneurie  de  Caylus. 


Confirmée  par  l'évêque  Pierre  &  par  le 
chapitre  le  10  septembre  suivant. 
D,  I  j  I ,  f "  100. 

CCCXI  II.  —  8  août  1429.  —  Traité 
entre  le  chapitre  d'Albi  &  les  clercs  de 
ce  diocèse,  d'une  part,  &  les  receveurs  de 
l'équivalent  au  dixième  imposé  par  les 
Etats  de  Chinon  sur  les  ecclésiastiques  de 
Guienne  &  de  Languedoc,  par  lequel  le 
chapitre  &  le  clergé  sont  déclarés  quittes 
de  toute  autre  charge,  moyennant  trois  cen  t 
soixante  moutons  d'or,  payables  soixante 
immédiatement  &  trois  cents  au  comte  d'A- 
lençon. 

D,  m,  f"  128. 

CCCXIV,  —  12  juillet  1430.  —  Bernard, 
évèque  de  Montauban,  commissaire  apos- 
tolique, relève  les  chanoines  de  Sainte- 
Cécile  des  excommunications  &  des  inter- 
dits lancés  contre  eux  par  l'évêque  d'Albi, 
Pierre,  pour  avoir  fait  rompre  l'une  des 
cloches  de  cette  église. 

D,  III,  P  i33. 

CCCXV.  —  21  décembre  1434.  —  Le  con- 
cile œcuménique  de  Bâle  confirme  au  cha- 
pitre d'Albi  la  jouissance  des  privilèges, 
exemptions  &  libertés  dont  il  avait  usé 
jusqu'à  ce  jour. 

D,  m,  f»  i5i. 

CCCXVI.  —  29  mai  1435.  —  Robert 
Dauphin,  évèque  d'Albi  nouvellement 
nommé,  jure,  à  la  supplication  du  cha- 
pitre cathédral,  les  articles  présentés  par 
lui,  &  promet  de  ne  pas  se  conduire 
comme  son  prédécesseur  &  de  respecter 
les  privilèges  &  immunités  de  tous  les 
habitants  de  son  diocèse ,  tant  laïques 
qu'ecclésiastiques. 

D,  m,  f»  141. 

CCCXVII.  —  Vers  1435.  —  Raisons  pré- 
sentées au  concile  de  Bâle  par  le  procureur 
de  Bernard,  évoque  d'Albi,  contre  l'évêque 
de  Chartres,  auquel  le  pape  avait  donné 
l'évéché,  malgré  l'élection  canonique  faite 
de  la  personne  de  lui,  Bernard,  par  le 
chapitre  de  Sainte-Cécile. 

D,  1 1 1,  f°  i53. 


i389 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i3(;o 


CCCXVIII. —  22  juin  1436.  —  Le  comte  l'église  cathédrale  d'Albi,  des  reliques  de 
d'Armagnac  écrit  aux  consuls  de  Montmi-  sainte  Cécile,  rapportées  de  Rome  par 
lal  pour  leur  défendre  de  troubler  dans  la  Jouffroy,  cardinal  évêque  d'Albi,  avec  des- 
possession des  terres  &  domaines  do  révê-  cription  des  cérémonies  &  processions  ([ui 
ché  d'Albi    Robert  Dauphin,   nonobstant  curent  lieu  à  cette  occasion,- 


l'opposition  du  sieur  Bernard  de  Casilhac, 
Zi  jusqu'à  la  fin  du  procès  entamé  par  ce- 
lui-ci en  cour  de  parlement  &  en  cour  de 
Rome. 

Compayré,  p.  42  i. 

CCCXIX.  —  1436.  —  Lettre  du  concile 
de  Bâle,  à  Bernard,  évêque  élu  d'Albi;  il 
le  déclare  absous,  lui  &  tous  ses  partisans, 
des  sentences  d'excommunication  qu'ils 
ont  encourues  à  l'occasion  des  différends 
entre  ledit  Bernard  &  son  compétiteur 
Robert,  évêque  de  Chartres, 

Compayré,  p.  280. 

CCCXX.  —  II  novembre  1462  &  3  février 
1463.  —  Relation  de  la  mort  de  Bernard 
de  Casilhac,  évêque  d'Albi,  &  de  la  récep- 
tion du  cardinal  d'Arras,  son  successeur. 

D,  III,  f>^  2o3. 

CCCXXI.  —  10  décembre  1462.  —  Pie  II 
exhorte  les  habitants  d'Albi  h  recevoir 
comme  leur  évêque  le  cardinal  d'Arras  8i 
à  lui  obéir  comme  à  leur  père. 

D,  1 1 1,  f°  200;  Compayré,  p.  83. 

CCCXXII.  —  i"  janvier  1463.  —  Lettre 
du  cardinal  de  Saint-Martin  in  Montibus, 
évêque  d'Albi,  aux  habitants  de  sa  ville 
épiscopale,  dans  laquelle  il  les  assure  de  sa 
bienveillance  8t  leur  promet  sa  protection. 

Compayré,  p.  83. 

CCCXXIII.  —   20  décembre  1466.  — 
Paul  II  donne  à  Jean,  cardinal  d'Arras  8c      &  de  l'évêque  d'Albi,  permet  aux  clercs  de 
évêque  d'Albi,   le   bras  de   sainte  Cécile,      cette  église  de  posséder  librement  chacun 
vierge,  &  des   reliques  des  saints  Urbain,      une   maison   avec    un    jardin   de    certaine 
Valérien  &  Tiburce,  martyrs,  &  accorde      contenance, 
sept  ans  &  sept  quarantaines  d'indulgen-  Compayré,  p.  279. 

ces  à  ceux  qui  visiteraient  l'église  cathé- 
drale les  jours  de  fêtes  de  ces  saints  &  de 


Archives  de  la  mairie  d'Albi  j  Compayré,  p.  84. 

CCCXXV.  —  25  août  1471.  —  Sixte  IV, 
à  l'imitation  de  son  prédécesseur  Paul  II, 
autorise  les  chanoines  de  Sainte-Cécile  à 
résider  hors  de  la  ville  en  temps  de  peste, 
à  jouir  pendant  ce  temps  de  leurs  revenus 
dans  le  diocèse  8i  à  recevoir  leurs  distri- 
butions accoutumées,  comme  s'ils  étaient 
présents  à  Sainte-Cécile;  le  pape  y  met 
pour  seule  condition  qu'ils  célébreraient 
exactement  le  service  divin. 

D,  III,  f'  218. 

CCCXXVI.' —  14  novembre  1473. -^Tes- 
tament de  Jean,  cardinal-évêque  d'Albi,  par 
lequel  il  lègue  tous  ses  biens,  par  portions 
égales,  à  Saint-Denis,  en  France,  &  à 
Sainte-Cécile  d'Albi,  veut  être  enterré  au 
pied  de  la  châsse  de  sainte  Cécile,  Se  as- 
signe pour  les  frais  de  ses  funérailles  la 
moitié  des  revenus  de  ses  abbayes  de  Bon- 
necombe  Se  de  Saint-Serniii. 

D,  1 1 1,  f°  224. 

CCCXXVII.  —  24  janvier  I473  (v.  st.).  — 
Sixte  IV  prie  Louis  XI  de  protéger  &  favo- 
riser Louis  d'Amboise,  que  le  pape  vient  de 
pourvoir  de  l'évêché  d'Albi,  vacant  par  la 
mort  du  cardinal  de  Saint-Martin  in  TAon- 
tlbus. 

D,  1 1 1,  f"  202. 

CCCXXVIII.— Février  1473.— Louis  XT, 
à  la  requête  des  chanoines  de  Sainte-Cécile 


la  dédicace  de  l'égiise. 
D ,  III,  f"  212. 


CCCXXÏV.  —  7  août  1468.  •—  Procès- 


CCCXXIX.  —  2  mai  1474.  —  Tiaiisaction 
entre  Louis,  évêque  d'Albi,  &  Bertrand  de 
Casilhac,  chanoine  de  Sainte-Cécile  8i  pro- 
cureur du  chapitre,  au  sujet  du  quart  des 
biens  meubles  laissés  par  feu  Jean,  cardinal 


verbal  de  la  transiation  ik  du  dépôt  fait  en      de  Saint-xMartin //ziVIo«i/^^zJ,  évêque  d'Albi; 


iSgl 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


l'évêque  les  acquiert  tous  moyennant  deux 
mille  livres  &  le   remboursement  de  tous 
frais  &  dépens. 
D,  1 1 1,  fo  262. 

CCCXXX.  —  24  janvier  T474.  —  Sixte  IV 
mande  à  l'archevêque  de  Bourges  de  prêter 
son  aide  à  Louis  d'Amboise,  évêque  d'Albi, 
qui  venait  d'être  pourvu  de  cet  évêché  par 
le  pape,  à  la  suite  de  la  mort  du  dernier 
titulaire,  Jean,  cardinal  de  Saint-Martin 
in  Montihus. 

D,    I  1  I,    f"    200. 

CCCXXXI.  —  26  janvier  1474.  —  Sixte  IV 
permet  à  Louis,  évêque  d'Amboise,  de  re- 
cevoir la  bénédiction  épiscopale  du  prélat 
qu'il  choisirait,  en  lui  prêtant  un  serment 
dont  le  pape  lui  envoie  la  formule. 

D,  1 1 1,  f''  204. 

CCCXXXII.  —  16  août  1475.  —  Sixte  IV, 
à  l'instance  du  prévôt  &  des  chanoines  de 
Sainte-Cécile  d'Albi,  révoque  l'exemption 
de  la  juridiction  épiscopale  qui  leur  avait 
été  accordée,  en  les  soumettant  directement 
au  Saint-Siège,  sous  la  redevance  annuelle 
de  deux  livres  d'argent,  payables  à  la  Cham- 
bre apostolique;  à  l'avenir  le  chapitre  re- 
lèvera de  l'évêque  Louis,  qui  a  promis  de 
le  traiter  plus  doucement  que  ses  prédé- 
cesseurs. 

D,  III,  £"274. 

CCCXXXIII.  —  12  octobre  1477.  —  Sen- 
tence rendue  par  le  lieutenant  du  sénéchal 
de  Carcassonne,  entre  Louis  d'Amboise, 
évêque  d'Albi,  &  le  procureur  du  roi, 
exemptant  l'évêque  du  ban  &  de  l'arrière- 
ban,  conformément  à  des  lettres  de  privi- 
lège du  roi  Louis  XI. 

D,  m,  f"  282. 

CCCXXXIV.  —  19  décembre  1478.  — 
Arrêt  du  Parlement  de  Toulouse,  homolo- 
guant quatre-vingt-six  transactions  inter- 
venues entre  Louis  d'Amboise,  évêque 
d'Albi,  &  les  communautés  de  son  dio- 
cèse, pour  le  commun  de  la  paix  que  l'é- 
vêque  réclamait  comme  dû  par  tous  les 
hommes  desdites  communautés  ayant  ])lus 
de  quatorze  ans  Se  moins  de  soixante-dix; 


1892 

les  communautés  paient  une  fois  pour 
toutes  la  somme  de  cinq  mille  quatre  cent 
soixante-neuf  livres,  que  l'évêque  s'engage 
à  employer  en  achat  de  rentes  pour  son 
église. 

D,  III,  f«  3 16. 

Toutes  CCS  transactions  sont  des  années 
1477  &  1478. 

CCCXXXV.  —  4  janvier  1479.  —  Sixte  IV 
permet  à  Louis,  évêque  d'Albi,  de  disposer 
de  tous  ses  biens  meubles  &  immeubles  & 
de  ses  bénéfices. 

D,  III,  f'>336. 

CCCXXXVI.  —  1479.  -  Louis  XI  au- 
torise Louis  d'Amboise,  évêque  d'Albi,  à 
consacrer  à  l'achat  des  châtellenies  de  Cas- 
telnau  de  Montmiral  &  autres,  l'argent 
provenant  du  rachat  du  droit  de  pezade 
fait  par  les  communautés  de  son  diocèse; 
il  ne  lui  impose  que  la  charge  de  prier  à 
perpétuité  pour  son  âme  &  pour  celle  de 
ses  successeurs,  rois  de  France, 

Compayré,  p.  415. 

CCCXXXVIÏ.  —  23  avril  1480  (v.  st.).  — 
Consécration  de  l'église  cathédrale  de 
Sainte-Cécile  par  Louis  d'Amboise,  évêque 
d'Albi,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 
avec  le  concours  des  évêques  de  Lavaur  8c 
de  Vabre  &  de  l'abbé  de  Candeil,  &  en 
présence  des  consuls  de  la  ville  &  des  prin- 
cipaux seigneurs  du  pays. 

D,  I  M,  f"  0465  Compnyré,  p.  88  (archives  de  la 
mairie  d'Albi). 

CCCXXXVIÏ  1.  —  3o  avril  1482.  — 
Sixte  IV  dispense  Louis  d'Amboise,  évêque 
d'Albi,  de  l'observation  du  vœu  qu'il  avait 
fait  de  ne  jamais  résider  à  la  cour  de 
Louis  XI,  sur  les  demandes  pressantes  que 
ce  prince  lui  en  adressait. 

D,  1 1 1,  f°  354. 

CCCXXXIX.  —  So  avril  1482.  — Sixte  IV, 
sur  les  doutes  que  Louis,  évêque  d'Albi,  lui 
avait  exprimés,  relativement  à  l'emploi 
d'une  somme  de  cinq  cents  écus  d'or  à  lui 
allouée  par  Louis  XI,  sur  les  revenus  de 
l'évôché  de  Coutances,  injustement  séques- 
trés, lui  permet  de  la  prendre,  pour  la  dis- 


iScp 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1394 


Irihuer  aux   pauvres    &  l'employer   à   des 
œuvres  pies. 
D,  I  1 1 ,  f"  35o. 

CCCXL.  —  23  mai  1482.  —  Sixte  IV,  à 
la  requête  de  Louis  d'Amboise,  évêc(ue 
d'Albi,  charge  l'évêque  de  Vabre  d'insti- 
tuer un  théologal  dans  l'église  de  Sainte- 
Cécile  d'Aibi,  pour  faire  des  prédications 
&  instruire  le  clergé  j  on  lui  assignera  les 
émoluments  de  sa  charge  sur  la  mense  ca- 
])itulaire. 

D,  m,  foSjô. 

CCCXLI.  —  3o  novembre  1482.  —  Une 
bulle  du  pape  Sixte  IV  ayant  conféré  au 
roi  Louis  XI  le  droit  de  nommer  aux  bé- 
néfices du  royaume,  &  celui-ci  ayant  usé 
de  ce  droit  pour  conférer  un  canonicat  de 
l'église  d'Albi  à  Philippe  Hébert,  ce  der- 
nier est  mis  en  possession  par  un  des  cha- 
noines mandataire  de  l'évêque  Louis  d'Am- 
boise. 

D,  III,  f«  366. 

CCCXLII.  —  18  avril  1484  (n.  st.).  — 
Ordonnance  de  police  de  Louis,  évêque 
d'Albi,  portant  que  ceux  qui  s'étaient  mas- 
qués le  jour  du  mardi-gras  &  avaient  pris 
les  noms  d'Éthiopien,  de  Maure  &  de  Ca- 
tholique, seraient  expulsés  de  la  ville, 
sous  peine,  s'ils  y  rentraient,  d'être  empri- 
sonnés pour  trois  mois. 

D,  112,  f  1. 

CCCXLIÏI.  —  19  août  1484.  —  Contrat 
passé  avec  certains  fondeurs  de  Paris  par 
Louis  d'Amboise,  évêque  d'Albi,  pour  la 
confection  d'un  griffon  &  de  plusieurs 
autres  objets  d'art  en  bronze,  destinés  à 
orner  son  église  cathédrale. 

D,  1 12,  f°  5  ;  H  IV,  p.  660,  n.  2 

CCCXLIV.  —  4  mars  i486.  —  Jean,  évé- 
que-cardinal  d'Albano,  atteste  que  le  pape 
Innocent  VIII  a  permis  à  Louis  d'Amboise, 
évêque  d'Albi,  de  donner  la  bénédiction 
solennelle  le  jour  de  la  Pentecôte,  une  fois 
dans  sa  vie,  &  d'accorder  indulgence  plé- 
nière  à  tous  ceux  qui  assisteraient  à  cette 
cérémonie. 

D,  112,  f  '  9;). 


CCCXLV.  —  22  octobre  1488.  —  Pierre, 
archevêc(ue  de  Bourges,  affranchit  le  pré- 
vôt &  les  chanoines  de  Saint-Salvi  de  l'effet 
des  censures  lancées  contre  eux  par  l'évê- 
que d'Albi,  à  cause  des  différends  qu'il  y 
avait  entre  eux,  différends  ((ui  ont  été  por- 
tés devant  la  cour  du  métropolitain. 

D,  1 13,  f"  188. 

CCCXLVI.  — 18  février  1490.  —  Raphaël, 
cardinal  de  Saint-Georges  au  Voile  d'or, 
camérier  du  pape,  reconnaît  que  Louis 
d'Amboise,  évêque  d'Albi,  a  visité  par  pro- 
cureur la  Chambre  apostolique  pour  six 
années,  &  sans  avoir  à  payer  aucune  espèce 
de  droit. 

D,  1 12,  f"  1 12. 

CCCXLVII.  —  14  septembre  1491.  — 
Louis  d'Amboise,  évêque  d'Albi,  afferme 
moyennant  vingt-neuf  livres  tournois  la 
dîme  du  safran  de  l'archiprêtré  de  l'Isle  à 
deux  habitants  de  Cordes. 

D,  1 12,  f°  1 16. 

CCCXLVIII.  —  18  janvier  1493.  — 
Alexandre  VI  confirme  un  règlement  de 
Louis  d'Amboise,  par  lequel  il  est  décidé 
qu'il  y  aura  à  l'avenir  à  chaque  office  dit  à 
Sainte-Cécile  seize  cierges  d'une  livre,  qui 
seront  payés  sur  le  sceau  de  l'official. 

D,  112,  f  i35. 

CCCXLIX. —  28  janvier  1493. —  Alexan- 
dre VI  ordonne  d'exécuter  la  sentence  de 
l'official  d'Albi,  condamnant  les  habitants 
de  Castelnau  de  Bonafous  &  autres  lieux  à 
payer  la  dîme  du  safran. 

D,  112,  f°  139. 

CCCL.  —  i5  février  1493.  —  Alexan- 
dre VI  commet  Guillaume  Bardin,  archidia- 
cre de  Lodève,  &  Pierre  Guine,  chanoine 
de  Narbonne,  pour  juger  les  différends 
qui  divisaient  Louis,  évêque  d'Albi,  &  le 
chapitre  de  Saint-Salvi  au  sujet  de  l'exé- 
cution de  sentences  rendues  par  l'official 
d'Albi,  condamnant  les  chanoines  à  chasser 
leurs  concubines  &  à  demander  à  l'évêque 
la  confirmation  des  curés  des  égli"Ses  dé- 
pendantes du  monastère. 

D,  112,  f"  122. 


lôLJJ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


CCCLI.  —  23  octobre  1493.  —  Louis 
d'Amboise,  évêque  d'Albi,  fait  donation  de 
nombreux  reliquaires  à  l'église  de  Sainte- 
Cécile,  à  la  condition  qu'ils  ne  seront  ja- 
mais aliénés, 

D,  112,  f"  128. 

CCCLII.  —  1493.  —  Transaction  entre 
les  consuls  d'Albi  &  le  chapitre  de  Sainte- 
Cécile  au  sujet  du  paiement  des  tailles 
dues  par  les  chanoines  pour  leurs  person- 
nes &  leurs  propriétés» 

Compayré,  p.  21p. 

CCCLIII.  —  3  juillet  1494.  —  Louis, 
évéque  d'Albi,  donne  à  son  chapitre  ca- 
thédral  l'église  de  Saint-Mesme  de  Cairac, 
que  le  pape  Nicolas  V  avait  autrefois  unie  . 
au  monastère  de  Sainte-Catherine  d'Albi j 
cette  dernière  maison  ayant  été  ruinée,  le 
pape  Sixte  IV  avait  permis  à  l'évèque  de 
disposer  de  ses  biens  &  de  fonder  le  mo- 
nastère de  Sainte-Claire. 

D,  112,  f°  i55. 

CCCLIV.  —  3o  septembre  1494.  —  Pro- 
cès-verbal de  la  translation  des  reliques 
de  l'église  de  Vioux  à  Sainte-Cécile  d'Albi 
par  Louis  d'Amboise,  évêque  de  cette  ville. 

Archives  de  la  mairie  d'Albi  j  Compayré,  p.  8p. 

CCCLV.  —  22  mai  1497. — Alexandre  VI, 
ayant  pourvu  Louis  d'Amboise  de  l'évêché 
d'Albi,  résigné  par  son  prédécesseur  du 
même  nom,  accorde  au  résignataire  le  tiers 
des  revenus  de  l'évêché,  sa  vie  durant,  &  le 
droit  de  conférer  les  prébendes  8c  dignités 
de  l'église  cathédrale. 

D,  112,  f"  170, 

CCCLVI.  —  22  mai  1497.  —  Alexan- 
dre VI,  sur  les  représentations  du  roi 
Charles  VIII,  du  chapitre  Sainte-Cécile 
&  autres,  qui  lui  ont  remontré  qu'il  était 
important,  pour  la  sûreté  du  royaume,  que 
l'évêché  d'Albi,  place  limitrophe,  dont 
la  seigneurie  particulière  appartenait  à 
l'évèque,  fût  possédée  par  une  personne 
fidèle  au  roi,  se  réserve  pour  cette  fois 
la  nomination  à  ce  siège  &  en  pourvoit 
par  avance  Louis  d'Amboise,  âgé  de  dix- 
huit    ans,    archidiacre    de    Narbonne    & 


iSçô 

notaire   du  pape,   neveu  de   l'évèque  ac- 
tuel. 
D,  112,  f  174. 

CCCLVII.  —  10  novembre  1497.  —  Tran- 
saction intervenue  entre  Louis  d'Amboise, 
évéque  d'Albi,  &  le  chapitre  de  Sainte- 
Cécile  d'une  part,  &  Louis  d'Amboise, 
protonotaire  apostolique,  commandeur  de 
Saint-Pierre  &  Saint-André  de  Gaillac, 
d'autre,  par  laquelle  le  commandeur,  avec 
le  consentement  des  consuls  de  Gaillac, 
patrons  de  cette  maison,  promet  de  don- 
ner annuellement  à  l'évèque  &  à  ses  suc- 
cesseurs douze  pipes  de  vin. 

D,  112,  f«  i8p. 

CCCLVI II.  —  8  novembre  1498.  — 
Louis  XII  décharge  Louis  d'Amboise,  évé- 
que d'Albi,  de  l'obligation  de  rendre  compte 
de  l'administration  à  lui  confiée  par  Char- 
les VIII  des  terres  &  seigneuries  confis- 
quées jadis  sur  feu  Jean,  comte  d'Arma- 
gnac. 

D,    I  12,   f"   2  00. 

CCCLIX.  —  Décembre  1498.  —  Louis  XII 
confirme  tous  les  privilèges,  franchises  & 
libertés  accordés  par  ses  prédécesseurs, 
rois  de  France,  aux  prévôt  &  chanoines  de 
l'église  cathédrale  d'Albi. 

D,  112,  f°  211. 

CCCLX.  —  22  mars  i5o2  (v.  st.).  — 
Louis  XII  mande  aux  officiers  royaux  de  la 
province  de  Languedoc  de  prêter  main- 
forte  à  Louis  d'Amboise,  évêque  d'Albi, 
chargé  par  le  cardinal-légat,  Georges  d'Am- 
boise, de  procéder  à  la  réforme  des  églises, 
monastères  8c  collèges  des  provinces  de 
Narbonne,  Toulouse  &  Bourges. 

D,  112,  ^213. 

CCCLXI.  —  20  juin  i5o2.  —  Georges 
d'Amboise,  cardinal  de  Rouen,  légat  du 
Saint-Siège,  confirme  les  statuts,  privilèges 
8c  libertés  du  chapitre  de  Sainte-Cécile 
d'Albi. 

D,  112,  f  226. 

CCCLXII.  —  31  juillet  i5o3.  — Louis  XII 
mande  aux   habitants  &  consuls  d'Albi  de 


i397 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1398 


CCCLXVIII.  —  24  décembre  i5i2.  — 
Délivrance  faite  par  les  valets  des  consuls 
d'Albi,  la  veille  de  Noël,  conformément  à 
la  coutume,  de  six  lapins  pris  dans  les  fos- 
sés de  la  ville  à  Charles  Roljerfct,  évéque 
d'Albi,  qui  les  accepte,  sans  préjudice  de 
tous  ses  anciens  droits. 

D,  112,  f»  256. 

CCCLXIX.  —  22  novembre  iSiy.  — 
Entrée  de  Jacques  Robertet,  évêque  &  sei- 
gneur d'Albi,  dans  sa  ville  épiscopale,  avec 
le  serment  de  fidélité  des  consuls. 

D,  112,  f"  z65. 

CCCLXX.  —  16  novembre  i522.  —  Récit 
de  l'entrée  d'Adrien  de  Boissi,  cardinal- 
évèque  d'Albi,  dans  sa  ville  épiscopale, 
avec  le  serment  prêté  par  les  consuls.  ' 

D,  112,  f"274. 

CCCLXXI.  —  5  août  i523.  —  François  I 
ordonne  aux  chanoines  de  l'église  d'Albi 
s'est  engagé  à  donner  de  sa  bourse  quatre  de  lui  faire  représenter  leur  prétendu  pri- 
mille  francs  d'or  &  a  promis  de  laisser  jouir  vilége  d'élire  leur  évêque  &  de  se  garder 
les  religieuses  cloîtrées  de  tous  les  privilé-  de  faire  aucune  élection  avant  de  connaî- 
ges  accordés  à  celles  de  Bourges.  tre  sa  décision  sur  ce  point. 

D,  1 13,  i"  410.  Compayré,  p.  98. 


recevoir  comme  leur  évêque  le  nouveau 
prélat,  Louis  d'Amboisc,  promu  à  cet  évê- 
ché  par  la  mort  de  son  oncle  du  même 
nom,  &  de  lui  accorder  respect  &  obéis- 
sance. 

Archives  de  la  mairie  d'Albi  j  Compayré,  p.  89- 
90. 

CCCLXIII.  —  6  août  i5o3.  —  Récit  de 
l'entrée  de  Louis  d'Amboise  dans  sa  ville 
épiscopale,  avec  le  serment  prêté  par  les 
consuls,  en  lui  offrant  les  clefs  de  la  cité. 

D,  112,  f"  2  3o. 

CCCLXIV. —  25  février  i5o6.  —  Georges 
d'Amboise,  cardinal  de  Rouen  &  légat  du 
pape,  commet  les  évèques  de  Lavaur,  Ca- 
hors  &  Montauban,  pour  ériger  le  prieuré 
de  Notre-Dame  de  Fargue,  fondé  à  Albi 
par  l'évéque  Eéraud,  en  un  couvent  de  l'or- 
dre des  annonciades,  nouvellement  institué 
par  Jeanne,  duchesse  de  Berry,  &  confirmé 
par  Alexandre  VI  j  Louis,  évêque  d'Albi, 


CCCLXV.  —  12  juin  i5o8.  —  Lettre  de 
Jean  Silvestre,  supérieur  des  frères  mi- 
neurs de  l'observance  d'Italie,  associant  à 
toutes  les  œuvres  spirituelles  de  son  ordre 
les  annonciades  d'Albi  &  de  Bourges. 

D,  II 3,  f"456. 

CCCLXVI.  —  II  janvier  i5io.  —  Char- 
les Robertet,  archidiacre  d'Orléans,  dé- 
clare consentir  à  l'élection  quia  été  faite 
de  sa  personne  par  le  chapitre  d'Albi  pour 
évêque  de  cette  ville. 

D,  1 12,  f"  259. 

CCCLXVII.  —  28  septembre  i5io.  — 
Serment  prêté  au  vicaire  général  de  Louis 
d'Amboise,  cardinal-évêque  d'Albi,  par  les 
consuls  de  cette  ville  8i  par  le  pontonicr 
ou  officier  chargé  de  lever  les  droits  ac- 
coutumés sur  le  pont  d'Albi  5  les  consuls 
présentaient  cet  officier  au  choix  de  l'évé- 
que ou  de  son  vicaire. 

D,  112,  f"  253. 


CCCLXXIÏ. —  26  décembre  1524.  —  Récit 
des  obsèques  d'Adrien  de  Boissi,  cardinal- 
évêque  d'Albi,  faites  à  Sainte-Cécile. 

D,  112,  f°  340. 

CCCLXXIII.  — 26  juillet  &i"août  1526. 
—  Election  faite  par  le  chapitre  de  Sainte- 
Cécile  d'Eymard  Gouffier,  dit  de  Boissi, 
pour  évêque,  le  siège  vacant  par  la  mort 
d'Adrien,  cardinal-évêque  de  Sainte-Sa- 
bine; cet  acte  contient  les  lettres  de  Fran- 
çois I  ordonnant  au  chapitre  de  différer 
l'élection  &  de  lui  envoyer  leur  prétendu 
privilège.  (Voir  n.  CCCLXXI.) 

Par  acte  du  3o  septembre  suivant,  l'élu 
leur  demanda  trois  jours  pour  se  décider. 

D,  1 12,  f  282. 

CCCLXXIV.  —  10  novembre  iL)2-j.  — 
Récit  de  l'entrée  d'Eymard  de  Boissi,  car- 
dinal-évêque d'Albi,  avec  le  serment  de 
fidélité  prêté  par  les  consuls. 

D,  112,  f"  344. 


i3 


99 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1400 


CCCLXXV.  —  19  octobre  iSiS.  —  Pro- 
cédure sur  l'élection  faite  par  les  chanoi- 
nes de  Sainte-Cécile  d'Antoine  Duprat, 
cardinal-archevêque  de  Sens,  pour  évê([ue 


viguier  &  à  la  requête  du  procureur  du 
cardinal  de  Guise,  évêque  d'Albi,  que  de 
temps  immémorial  les  consuls  &  conseil- 
lers de  cette  ville  avaient  coutume  de  s'as- 


d'Albi,  par  ordre  de  François  I,  l'évêché  semblera  l'hôtel  de  ville,  le  jour  de  l'exal- 
vacant  par  la  mort  de  l'évéque  Eymar  tation  de  la  Croix,  pour  la  nomination  des 
Gouffier,  dit  de  Boissi,  abbé  de  Cluni  8c  consuls  qu'élisaient  quinze  personnes  choi- 
sies dans  chaque  quartier  &  qui  allaient 
ensuite  prêter  serment  à  l'évoque. 
D,  112,  ^466. 


de  Saint-Denis. 
D,  112,  f"  352. 

CCCLXXVI.  —  14  février  i53i.  —  Clé- 
ment VII  confirme  des  statuts  faits  par  le 
chapitre  cathédral  de  Sainte-Cécile,  por- 


CCCLXXXII.  —  6  octobre  i56i.  —  En- 
trée du  cardinal  de  Strozzi,  évêc[ue  &  sei- 
tant  qu'on  n'y  pourrait  être  reçu  que  sa-      gneur  d'Albi,  dans  sa  ville  épiscopale,  avec 


chant  chanter  &  capable;  que  les  chanoi- 
nes &  les  vicaires  seraient  exempts  de 
porter  la  cape  &  le  froc  de  la  Toussaint 
à  Pâques,  &  que  ceux  que  le  mauvais  air 
de  la  ville  incommoderait  pourraient  ré- 
sider ailleurs,  sans  rien  perdre  de  leurs  d'Albi,  dans  la  jouissance  des  privilèges  & 
revenus. 
D,  112,  f"  444. 


le  serment  de  fidélité  des  consuls. 
D,  112,  i°  460. 

CCCLXXXIII.  —  Août   i562.  —  Char- 
les IX  confirme  le  cardinal  Strozzi,  évêque 


franchises  accordés  par  les  rois  de  France 
aux  anciens  évéques  d'Albi. 
D,  112,  f°  466. 

CCCLXXXIV.  —  5  février  i568.  —  Pie  V 
accorde  l'évêché  d'Albi,  vacant  par  la  mort 
de  Laurent,  cardinal  de  Strozzi,  à  Filippo 
Ridolfo,  de  Florence,  nommé  par  Char- 
les IX  conformément  au  concordat,  sous 
réserve  de  la  pension  que  Louis,  cardinal 
de  Guise,  prenait  sur  cet  évêché. 

D,  112,  f"  470. 

CCCLXXXV.  —  14  décembre  i568.  — 
Rodolphe,  évêque  d'Albi  &  gouverneur  de 
l'Albigeois,  pour  le  roi,  donne  la  liste  des 
lieux  de  son  diocèse  qui  sont  occupés  par 
les  religionnaires  depuis  octobre  1667  & 
à  son  vicaire   général   de  donner  chaque      dans  lesquels  le  roi  n'a  pu,  par  suite  de 


CCCLXXVII.  —  9  juillet  i535.  —  Récit 
de  la  mort  &  des  funérailles  d'Antoine 
Duprat,  cardinal-légat  en  France,  arche- 
vêque de  Sens,  évêque  d'Albi. 

D,  112,  £■0454. 

CCCLXXVIII.  —  24  mai  i536.  —  Clé- 
ment VII  accorde  diverses  indulgences  à 
ceux  qui  visiteraient  l'église  de  Sainte- 
Cécile  aux  principales  fêtes  de  l'année. 

D,  III,  f  214. 

CCCLXXIX.  —  3o  janvier  1546.  —  Le 
cardinal  de  Lorraine,  évêque  d'Albi,  an- 
nonce aux  consuls  d'Albi  qu'il  a   ordonné 


mois  aux  pauvres  du  diocèse   trois  cents 
livres  jusqu'à  la  belle  saison. 
Compayré,  p.  96. 

CCCLXXX.  —  i5  février  i55o.  —  Le 
cardinal  de  Guise,  évêque  d'Albi,  écrit  aux 
consuls  de  cette  ville  qu'il  est  prêt  à  entrer 
en  pourparlers  avec  eux  &  à  conclure  un 
accord  à  l'amiable  &  sans  procès. 

Compayré,  p.  97. 

CCCLXXXI.  —  18  décembre  1554.  —  Les 
consuls  d'Albi   déclarent,  en    présence   du 


cette  occupation,  percevoir  aucun  impôt. 
Compayré,  p.  99. 

CCCLXXXVI.  —  27  novembre  1570.  — 
Philippe  Rodolphe,  évêque  d'Albi,  à  la 
requête  des  consuls  d'Albi,  nomme  les  ca- 
pitaines du  guet  pour  la  ville  d'Albi  &  ses 
différentes  gâches. 

Compayré,  p.  loo. 

CCCLXXXVII.  —  25  septembre  1589.  — 
Sixte  V  annonce  aux  vassaux  de  l'église 
d'Albi  la   nomination  d'Alphonse  d'Elbènc 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


r 


1401 

à  cet   6vôch6    &   les   exhorte   à   lui   obéir 
conijnc  à  leur  pasteur, 
Compayiil',  p.  101. 

CCCLXXXVIII.  —  10  octobre  1598.  — 
Déclaration   de   François   d'Auteniar,  sei- 


1402 


communié  &  s'être  confessés,  feraient  tic; 
aumônes  aux    frères   mineurs    d'Albi    pour 
l'achèvement  de  leur  couvent, 
D,  II 3,  {"  3-,-). 

CCCXCIII.  — 17  juin  1291.  — Nicolas  IV 


gneur  de    Viviés,    signifiant   aux    consnls      accorde  quarante  jours  d'indulgence  à  ceux 
d'Albi  l'ordre  qu'il  a  reçu  du  cardinal  de      qui  visiteraient  l'église  des  frères  mineurs 
Joyeuse     d'évacuer     le     palais     épiscopal      d'Albi  à  certains  jours  de  l'année. 
d'Albi,  après  démolition  des  fortifications  D,  ii3,f"  Soy. 

élevées   tant  dans  ce  palais  ((ue  dans  l'é- 
glise de  Sainte-Cécile. 
Compnyré,  p.   104. 


CCCXCIV.  —  Octobre  i3oo.  —  Philippe 
le  Bel  donne  aux  frères  mineurs  d'Albi  des 
dîmes   situées   près  de   leur  couvent,  qui 
CCCLXXXIX.  —  8  février  1608.  —  Récit      avaient  été  confisquées  sur  des  héréticiucs. 
des  obsèques  d'Alphonse  d'Elbène,  évècjue         D,  ii3,  f"  3io. 


CCCXCV.  —  5  juillet  i3ii.  — Établisse- 
ment des  carmes  à  Albi,  fait  avec  la  per- 
mission de  l'évèque  G.,  &  à  condition  de 
respecter  la  juridiction  épiscopale,  de  cé- 
lébrer régulièrement   les  offices  divins  & 


d'Albi. 

D,  112,  £"486;  Compayré,  p.   107. 

CCCXC.  —  19  juillet  1634.  —  L'arche- 
vêque d'Arles  &  autres  délégués  apostoli- 
ques, vu    la    révolte    notoire    d'Alphonse 
d'Elbène,  évoque  d'Albi,  contre  le  roi  &  sa      de  payer  un  niarabotin  d'or  de  redevance 
complicité  avec  le  duc  de  Montmorency,      à  chaque  nouvel  évêque. 
le  déclarent  déchu  de  son  évéché  &  de  tout  D,  1 13,  f"  Bip. 

ordre  de  cléricature,  le  condamnent  à  une 

amende  de  cinq  mille  cinq  cents  livres  ap-  CCCXCVI.  —  8  avril  i3i8  (v.  st.).  —  Le 

plicables  à  la  fabrique  de  Sainte-Cécile,  à  prieur  &  le  syndic  des  carmes  d'Albi  rc- 
l'hôpital  d'Albi,  à  la  Charité  &  aux  Augus-  connaissent  en  présence  du  lieutenant  do 
tins  de  Paris  &  le  relèguent  dans  un  mo-      l'official,    qu'ils   doivent    au   chapitre    de 


nastere. 

Compayré,  p.  1  1 1 . 

CCCXCI.  —  16  mars  1772.  —  Bref  de 
Clément  XIV,  annonçant  au  cardinal  de 
Bernis  que,  pour  preuve  de  l'estime  qu'il 
a  pour  son  caractère  &  ses  talents,  il  lui 


Sainte-Cécile  une  redevance  annuelle  d'un 
florin  d'or,  payable  au  jour  de  la  fête  de 
la  patronne. 
D,  109,  f»  49. 

CCCXCVII.   —   16   septembre   i32j.  — 
Béraud,  évêque  d'Albi,  donne  aux  carmes 


envoie  un  volume  des  lettres  pontificales  de  cette  ville  son  grenier  à  foin,  situé  près 
relatives  à  son  église  d'Albi,  restées  incon-  de  la  porte  du  Vigan,  près  de  leur  cou- 
nues  aux  éditeurs  du  GalUa  Chrïstiana  &      vent. 


à  l'auteur  de  VHistoIre  de  Languedoc,  dom 
Vaissete. 

Compnyré,  p.  i3o. 

II 

COUVENTS    D'ALBI 

(1245-1648) 

CCCXCII.  —  20  décembre  1245.  —  In- 
nocent IV  accorde  quarante  jours  d'in- 
dulgence  ù   tous    ceux    qui,    après   avoir 


D,  II 3,  f«  327. 

CCCXCVIII.  —  Novembre  i332.  —  Phi- 
lippe VI  amortit  en  faveur  des  frères  prê- 
cheurs d'Albi  la  donation  faite  par  plu- 
sieurs personnes  notables  du  pays  d'une 
rente  de  quarante -cinq  charges  de  blé, 
pour  la  fondation  de  plusieurs  chapellc- 
nies. 

Confirmé  par  Jean,  à  Paris,  dans  le  mois 
de  juin  i355. 

D,  1 13,  {"  267. 


i4o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


CCCXCIX.  —  24  août  i333.  —  Gcraud 
Franssa,  prêtre  d'Albi,  célèbre  publique- 
ment la  messe  dans  une  maison  du  fau- 
bourg d'Albi,  à  la  requête  des  religieuses 
augustines  de  cette  ville,  auxquelles  cette 
maison  servait  d'église,  en  attendant  qu'el- 
les construisissent  leur  couvent  sur  son 
emplacement. 

D,  109,  i"  i36. 

CCCC.  —  5  janvier  ï333.  — Supplication 
adressée  par  Jeanne,  abbesse  du  couvent 
des  augustines  de  Toulouse,  à  Béraud,  évê- 
que  d'Albi,  de  permettre  la  construction 
d'un  couvent  de  leur  ordre  dans  la  ville 


1404 

les  dîmes  &  tailles  &  pour  avoir  commis 
divers  excès. 
D,  110,  fo  i53. 

CCCCIV.  —  23  mai  1393.  —  Jean,  prieur 
général  des  carmes,  annonce  aux  con- 
seillers du  roi,  aux;  consuls  &  habitants 
de  la  ville  d'Albi,  qu'en  reconnaissance  des 
bienfaits  que  les  carmes  ont  reçus  d'eux 
&  à  la  suite  d'une  délibération  du  chapitre 
général,  il  les  a  associés  à  toutes  les  couvres  ■ 
spirituelles  du  couvent  d'Albi. 

B,  87,  f"  2i3. 

CCCCV.  —  26  juin  1405.  —  Dénoncîa- 


d'Albi  j  elle  lui  promet  l'obéissance  &  le      tion  faite  par  Raimond  Garrigue,  prévôt 


paiement  de  tous  les  droits  dus  par  le  ter- 
rain qui  leur  serait  concédé. 
D,  109,  f"  124. 

CCCCI.  —  Vers  i335.  —  Les  prieure 
&  religieuses  augustines  d'Albi  deman- 
dent au  pape  de  les  prendre  sous  sa  pro- 
tection, de  confirmer  leurs  privilèges  & 
de  leur  unir  pour  servir  à  leur  subsis- 
tance une  église  quelconque  ou  l'hôpital 
de  Sainte-Marie  du  bout  du  pont  d'Albi; 
cet  acte  rappelle  l'histoire  de  la  fonda- 
tion du  couvent  du  temps  de  l'évêque 
Béraud. 

B,  87,  f  142;  D,  ii3,  f»  3o8. 

CCCCII.  —  Mai  1341.  —  Jean,  évêque 
de  Beauvais,  lieutenant  de  roi  en  Langue- 
doc, abandonne  à  l'abbesse  &  aux  reli- 
gieuses du  couvent  du  bout  du  Pont  d'Albi, 
de  l'ordre  de  Saint-Augustin,  la  moitié  de 
la  finance  qu'elles  devaient  au  roi  pour 
certaines  maisons  &  terres  qu'elles  avaient  gués  de  Gaumont,  seigneur  de  Turenne, 
acquises  antérieurement  de  plusieurs  par-  en  Rouergue,  fonde  un  obit  dans  l'église 
ticuliers.  des    frères    prêcheurs    d'Albi,    moyennant 

Confirmé  par  le  roi  en  août  &  octobre       une  rente  perpétuelle  de  trois  émines  de 
1342.  seigle. 

D,  109,  fo  239.  D,  1 13,  {°  zjj. 


de  Saint-Salvi,  au  prieur  des  frères  prê- 
cheurs &  au  gardien  des  frères  mineurs 
d'Albi,  du  procès-verbal  de  Guillaume,  évé- 
que  de  Rodez,  commissaire  apostolique, 
qui  les  contraint  à  assister  aux  processions 
générales  avec  leurs  couvents  &  à  se  rendre 
à  Sainte-Cécile,  à  la  première  réquisition 
du  chapitre  cathédral. 

Conformément  à  une  bulle  de  Be- 
noît XIII,  datée  du  i*"''  janvier,  première 
année  de  son  pontificat  (i395). 

D,  1 1 1,  fo  27. 

CCCCVI.  —  8  novembre  1408.  —  Loup 
de  Galdo,  pénitencier  du  pape,  permet  à 
Marguerite  de  Lupea,  religieuse  augustine 
de  Sainte-Catherine  d'Albi,  d'aller  en  pèle- 
rinage en  Terre -Sainte  &  de  demeurer 
sans  péché  parmi  les  schismatiques. 

B,  87,  f°  2175  D,  III,  f°  25. 

CCCCVII.  —  28  décembre  1446.  —  Hu- 


CCCCIII.  —  9  avril  i362.  —  Guillaume, 
cardinal  de  Saint-Georges  au  Voile  d'or, 
mande  au  prieur  des  frères  prêcheurs  d'Albi 
d'absoudre  Guillem  Ratier,  chanoine  de 
Sainte-Céjcile,  excommunié  pour  avoir  cé- 
lébré l'office  divin  devant  des  personnes 


CCCCVIÎÎ.  —  9  avril  i486  (v.  st.).  — 
Innocent  VIII  permet  à  Louis,  évêque 
d'Albi,  de  faire  construire  dans  sa  ville 
épiscopale  un  couvent  de  l'ordre  des  frères 
mineurs  de  la  nouvelle  observance,  sur 
l'emplacement  de  celui  des  religieuses  de 


excommuniées,  pour  avoir  refusé  de  payer      Sainte-Catherine,  de  l'ordre  des  augustins. 


i4o5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC, 

lïl 


1406 


chassées  par  ordre  de  Sixte  IV,  &  d'accor- 
der à  ce  nouveau  couvent  les  privilèges  & 


indulgences  accoutumés. 
D,  ii3,  f°3i5. 


CCCCIX.  —  19  juin  i5o2.  —  Georges 
d'Amboise,  cardinal  de  Rouen  &  légat  apos- 
tolique en  France,  permet  au  prieur  des 
carmes  d'Albi  &  de  Melun,  réformés  par 
l'évéque  d'Albi,  Louis  d'Amboise,  d'insti- 
tuer un  vicaire  général  de  la  congrégation 
d'Albi,  &  lui  donne  la  jouissance  de  toutes 
les  indulgences  &  privilèges  accordés  à  la 
congrégation  de  Mantoue. 

D,  ii3,  f  233. 

CCCCX.  —  3o  novembre  io3g.  —  Paul  III 
permet  l'établissement  dans  l'église  des 
frères  prêcheurs  d'Albi  d'une  confrérie 
semblable  à  celle  des  frères  prêcheurs  de 
Rome,  établie  à  Sainte-Marie  supra  Mi- 
nervam. 

D,  1 13,  f"  287. 

CCCCXI.  —  5  septembre  1548.  —  Jean, 
cardinal  de  Lorraine,  archevêque  de  Nar- 
bonne,  puis  évêque  d'Albi,  permet  aux  re- 
ligieuses annonciades  d'Albi  de  faire  fermer 
une  ruelle  qui  séparait  leur  couvent  actuel 
de  certaines  maisons  par  elles  acquises  pour 
en  augmenter  l'étendue. 

D,  1 13,  f"  462. 

CCCCXII.—  3  février  i588.  —  Henri  III 
maintient  &  renouvelle  les  privilèges  des 
carmes  d'Albi,  tels  qu'ils  existaient  avant 
la  destruction  de  leur  couvent  par  les  ré- 
formés en  i568. 

D,  1 13,  f"  1^3, 

CCCCXIII.  —  3  novembre  1618.  —  Al- 
phonse d'Elbène,  évêque  d'Albi,  permet  au 
provincial  des  frères  de  l'Observance  de  la 
province  de  Guienne,  de  faire  construire  à 
Rabastens  un  couvent  des  annonciades, 
conformément  au  testament  d'Antoinette 
de  Léran,  dame  habitante  de  cette  ville, 
qui  avait  donné  tous  ses  biens  aux  annon- 
ciades d'Albi. 

D,  M 3,  f"  145. 


CHAPITRE   DE   SAINT-SALVI 
(942-1591) 

CCCCXIV.  —  942.  —  Miron,  évêque 
d'Albi,  reçoit  la  donation  faite  par  Rai- 
mond  &  Aimeri  à  Saint-Salvi  Se  à  l'abbé 
Gauzbert,  d'un  alleu  en  Albigeois,  pour 
y  construire  une  église  en  l'honneur  de 
Saint-Salvi. 

Gallia  Chr'istiana,  t.  i,  Instrum.  c.  3;  H  Y,  n.  7O 
(charte  II). 

CCCCXV.  —  Mars  963.  —  Testament  du 
prévôt  de  Saint-Salvi,  Ebrald,  par  lequel  il 
fait  donation  de  diverses  terres  à  l'évéque 
d'Albi,  Bernard,  avec  retour  à  Saint-Salvi 
après  sa  mort,  &  sous  défense  de  les  dis- 
traire jamais  de  la  mense  commune;  par 
le  même  acte,  il  fait  à  ses  parents  diverses 
donations  aux  mêmes  conditions. 

Giillia  Chr'ist'iana,  t.  i,  Instrum.  c.  3. 

ÇCCCXVI.  —  Vers  io35.  —  Ansejme, 
abbé  de  Saint-Salvi,  AHoert,  prévôt,  l'archi- 
diacre &  le  cabiscol  de  cette  église,  à  la 
requête  d'Amélius,  évêque  d'Albi,  de  Fro- 
taire,  évêque  de  Nimes,  du  vicomte  Ber- 
nard-Aton  &  des  évêques  de  Cahors  &  de 
Rodez,  permettent  aux  habitants  d'Albi  de 
construire  un  pont  sur  le  Tarn  dans  l'alleu 
de  Saint-Salvi,  &  donnent  pour  cette  œuvre 
le  port  de  Saint-Salvi  &  les  revenus  qu'ils 
en  tiraient. 

Gallia  Chrisùana,  t.  i,  Instrum.  c.  4;  H  v,  n.  2o5. 

CCCCXVII.  —  Vers  1045.  —  Frotaire, 
évêque,  &  Guillaume,  évêque,  s'engagent 
à  garder  &  respecter  les  trêve  &  convention 
établies  par  l'évéque  Amélius,  au  sujet  du 
canonicat  fondé  par  Roger,  parasonita,  & 
par  les  autres  clercs  de  Saint-Salvi. 

D,  io5,  f"  29;  H  v,  n.  220. 

CCCCXVIII.  —  Vers  1060.  —  Frotaire, 
évêque  de  Nimes,  &  son  frère  le  vicomte 
Bernard,  de  concert  avec  Guillaume,  abbé 
de  Saint-Salvi,  rendent  à  cette  église  tout 
ce  que  son  prévôt  avait  coutume  de  pos- 
séder, y  ajoutent   un  certain   nombre  de 


1407 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1408 


villages,  plusieurs  églises,  &  promettent  de  &  pour  dix  ans^  au  bout  de  dix  ans,  elle 
respecter  eux-mêmes  &  de  faire  respecter  payera  la  somme  de  deux  sous  tous  les  deux 
par  les  autres  tous  ces  domaines. 

B,  87,  f'"  5  8c  7}  Gallia  Christiana,  t.  I,  Instrum. 
c.'5. 

CCCCXIX.  —  Décembre   1073-1087.  — 


ans  pour  prix  de  la  dîme. 
D,  1 13,  f"  12. 

CCCCXXIII.  —  Février  1166.  —  Plaid 
tenu  par-devant  Raimond-Trencavel ,  vi- 


Querelle  entre  Frotard,  évéque  d'Albi,  &  comte  d'Albi,  qui  maintient  l'usage  d'un 
les  chanoines  de  Saint-Salvi,  au  sujet  des  repas  annuel  dû  par  les  possesseurs  de 
églises  de  Loupiac  &  de  La  Salvetat,  don-  Sainte-Martiane  aux  chanoines  de  Saint- 
nées  à  cette  communauté  par  Matfred  Di-  Salvi,  le  jour  de  Noël,  malgré  les  réclama- 
dos-  Rainiond  Revelaca  &  ses  frères  mé-  lions  de  Bernard  de  Cadaleu,  usufruitier 
nagent  un  accord  entre  les  deux  parties;  de  cette  église. 
Saint-Salvi  reçoit  l'église  de  Saint-Laurent  D,  ii3,  {°  i5. 

de  Loupiac,  avec  son  autel,  son  cimetière 

&  ses  rentes;  il  aura  de  même  l'église  de  CCCCXXIV. — Versii85.  —  Guillaume- 

La  Salvetat,  telle  que  leur  père  Matfred  Pierre,  évéque  d'Albi,  voyant  l'église  de 
l'avait  donnée;  les  redevances  qui  en  pro-  Saint-Salvi  déchue  de  son  ancienne  splen- 
viennent  seront  divisées  en  deux  parties  deur  &  sans  prévôt  depuis  cinquante  ans, 
égales,  l'une  pour  le  château,  l'autre  pour  y  rétablit  cette  dignité,  en  confie  la  libre 
le  chapitre;  le  partage  sera  fait  par  les  élection  aux  clercs,  en  présence  de  l'évé- 
sergents  du  chapitre,  &  ce  dernier  pos-  que,  &  confirme  les  privilèges  accordés  à 
sédera  la  justice  Si  les  droits  qui  en  sor-      cette  église  par  le  pape  Calixte  II  de  bonne 

mémoire.  Le  prévôt  nommé  immédiate- 
ment en  vertu  de  cette  ordonnance  s'ap- 
pelait Gaillard. 

D,  I  i3,  f"  19;  Gallia  Chrlstiana,  t.  i,  Instr.  c.  7. 


CCCCXXV.  —  Vers  ii85.  —  Règles  & 


liront. 
D,  ii3,  P  I. 

CCCCXX.  —  II 57.  —  Accord  entre  les 
chapitres  de  Sainte-Cécile  &  de  Saint-Salvi, 
amené  par  l'entremise  de  Guillaume,  évé- 
que d'Albi,  &  de  Pierre,  abbé  d'Ardorel;  statuts  imposés  par  Guillaume-Pierre,  évé- 
les  chanoines  de  Saint-Salvi  abandonnent  que  d'Albi,  aux  frères  de  Saint-Salvi,  de 
leurs  prétentions  sur  l'hôpital,  l'église  &  l'avis  de  l'abbé  de  Candeil ,  R.;  ils  portent 
le  cimetière  d'au  delà  du  pont  d'Albi.  entre  autres  l'obligation  d'assister  aux  re- 

D,  ii3,  f°  5.  pas  communs,   règlent  l'administration  de 

l'hôpital   de  l'église,   imposent   l'assiduité 

CCCCXXI. —  1159. —  Guillem  de  Vissens      aux   offices   &  fixent   les   attributions   des 
échange  avec  le  chapitre  de  Saint-Salvi,      différents  dignitaires,   notamment  du   sa- 
Gausfred,  mînïster,  &  Bernard,  prieur,  ses      cristain  &  du  chefd'œuvre. 
droits   sur   le   chemin   de  La   Caussade   &  D,  w'i^l" -jx  -,  GalUa  Christiana,  t.  \,  Instr.  c.-j. 

les  terres  de  la  croix  Saint-Geniès  contre 
divers  domaines  situés  sur  les  bords  du 
Tarn. 

D,  ii3,  f»9. 


CCCCXXII.  —  Décembre  1162.  —  Ga 


CCCCXXVI.  —  6  août  1227.  —  Guil- 
laume-Pierre, évéque  d'Albi,  reconnaît  eu 
faveur  du  prévôt  de  Saint-Salvi,  G.  de  Ra- 
bastens,  que  chaque  fois  qu'un  cardinal, 
us-  un  légat  apostolique  ou  un  archevêque  en- 
fred,  provisor  de  Saint-Salvi,  &  le  prieur  trera  à  Albi  &  y  fera  procession,  l'évéqiie 
s'accordent  avec  Gauzbcrt  de  Laroque  &  devra  le  mener  à  Saint-Salvi,  &  que  de  plus 
ses  enfants  au  sujet  de  Saint-Michel  de  ce  dernier  doit  y  venir  lui-même  chaque 
Barzac,que  ledit  Gauzbert  prétendait  ap-  année  au  jour  des  Rameaux;  enfin  Saint- 
partenir  à  son  domaine,  &  qu'à  l'avenir  le  Salvi  a  le  privilège  de  servir  aux  évêqucs 
chapitre  tiendra  de  lui  &  des  siens.  L'église  de  lieu  de  sépulture. 
est  abandonnée  au  chapitre  à  titre  gratuit         Gallia  Christiana,  t.  i,  Instrum.  c.  6. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1409 

CCCCXXVII. —  Février  1 229.  —  B.,  abbé 
de  Candeil,  &  P.,  chanoine  de  Brioude, 
juges  délégués  par  l'évêciue  de  Toulouse, 
apaisent  la  querelle  qui  divisait  D.,  évo- 
que d'Albi,  &  G.,  prévôt  de  Saint-Salvi,  au 


1410 


paroisses  de  Lentinium,  Monteil  &  Fieuzet, 
entre  l'Agout  &  le  Tarn. 
D,  ii3,  f»  36. 

CCCCXXXII. —  14  mai  1254.  —  Le  pré- 
sujet de  plusieurs  dîmes,  notamment  de  vôt  de  Saint-Salvi,  G.,  &  Lambert  de  Mon- 
celles  de  Saint-Martin  de  Lombers,  rache-  teil  compromettent  entre  les  mains  du 
fées  des  mains  des  laïques;  certaines  de  juge  royal  d'Albigeois,  sur  l'ordre  écrit 
ces  dîmes  sont  laissées  au  prévôt  sa  vie  de  Pierre  des  Voisins,  sénéchal  de  Carcas- 
durant,  avec  retour  à  la  mense  épiscopale,  sonne  (9  mai  1254),  au  sujet  de  quelques 
lui  une  fois  mort;  d'autres  sont  à  perpé-      pâturages  qu'ils  se  disputaient;  il  y  avait 

eu  violences  réciproques  &  voies  de  <ait 
sur  la  personne  du  prévôt. 
D,  ii3,  f"4i. 


tuité  adjugées  au  chapitre  de  Saint-Salvi, 
sauf  les  droits   appartenant  à  l'évéque  & 
aux  archiprétres. 
D,  ii3,  f"  22. 

CCCCXXVIII.  —  24  mars  i23o.  —  Guil- 
laume-Pierre, évéque  d'Albi,  ayant  de- 
mandé avant  de  mourir  à  être  enterré  à 
Sainte-Cécile,  G.,  prévôt  &  les  chanoines 
de  Saint-Salvi  protestent  contre  cette  dis- 
position &  réclament  le  droit  d'enseve- 
lir son  corps  dans  leur  église,  parce  que, 
avant  d'être  évêque,  il  avait  été  chanoine 
régulier  de  Saint-Salvi. 

Gallia  Ckristiana,  t.  I,  Instrum.  c.  6. 

CCCCXXIX.  —  19  octobre  i23o.  — 
Sentence  rendue  par  D.,  évêque  d'Albi,  en 
présence  de  G.,  prévôt  de  Saint-Salvi, 
contre  trois  chanoines  de  cette  église,  qui 
en  sont  expulsés  pour  avoir  enlevé  le  bat- 
tant des  cloches  &  contre  plusieurs  autres 
leurs  complices,  auxquels  est  ôté  le  droit 

de  prendre  part  aux  délibérations  du  cha-      Sentence  arbitrale  rendue  entre  Gaillard, 
pitre. 

D,  ii3,  f«  26. 


CCCCXXXIII.  —  6  juin  1256.—  Gail- 
lard de  Rabastens,  prévôt,  &  le  chapitre 
de  Saint-Salvi  inféodent  à  Ermengaud- 
Hugues,  &  à  ses  successeurs,  le  masd'y4/<in- 
gonia  d'Entremons  &  celui  Jel  Verdier,  avec 
promesse  de  fidélité  réciproque. 

D,  Il 3,  f'  46. 

CCCCXXXIV.—  21  juillet  1257.—  Frère 
Vivien,  de  l'ordre  des  frères  mineurs,  évê- 
que de  Rodez,  ordonne  à  tous  les  dignitai- 
res ecclésiastiques  de  son  diocèse  de  faire 
savoir  à  leurs  subordonnés  que  quiconque 
donnera  à  la  quête  faite  pour  la  recons- 
truction de  l'église  Saint-Salvi  d'Albi,  aura 
quarante  jours  d'indulgence, 

D,  1 13,  f'"  5i. 

CCCCXXXV.  —   17  novembre   1259.  — 


CCCCXXX.  —  6  octobre  1246. —  Excom- 
munication lancée  par  Amels,  prieur  de  La 
Caune,  juge  apostolique  en  cette  partie, 
contre  Raimond  de  Cornil,  usurpateur  de 
plusieurs  terres  appartenant  à  Saint-Salvi. 

D,  ii3,  f'^  34. 

CCCCXXXI.  —  10  novembre  I25i.  — 
Sentence  rendue  à  la  suite  de  longs  dé- 
bats &  de  "violences  réciproques  entre 
Anselme,  abbé  de  Candeil,  &  Gaillard  de 
Rabastens,  prévôt  de  Saint-Salvi,  par  la- 


prévôt  &  le  chapitre  de  Saint-Salvi,  &  les 
précepteur  &  frères  de  l'hôpital  de  Raissac, 
de  l'ordre  de  Saint-Jean,  condamnant  le 
précepteur  h  payer  régulièrement  les  dîmes 
&  prémices  de  ce  territoire  h  Saint-Salvi. 

Confirmée  en  janvier  1260  par  le  lieute- 
nant du  grand-maître  de  l'ordre. 

D,  ii3,  P»  54. 

CCCCXXXVI.  —  10  mai  1270.  —  Pierre 
de  La  Caune,  prévôt  de  Saint-Salvi,  les 
prieur  &  sacriste  &  les  neuf  chanoines  de 
cette  église,  en  leur  nom  &  au  nom  de 
cinq  autres  absents,  promettent  à  Vidal  do 
Mauvoisin,  donat  du  chapitre,  &  à  trois 


quelle  les  deux  parties  obtiennent  l'usage      autres,  de  donner  annuellement  pour  l'œu- 
commun  des   pâturages   existant  dans  les      vre  du  cloître  :  le  prévôt  dix  livres  de  Ca- 


V. 


45 


I4II 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1412 


hors,   les  chanoines    le  dixième    de   tons 
leurs  revenus  &  y  obligent  tous  leurs  biens. 
D,  113,  f"  63. 


vôt  de  Saint-Salvi,  moyennant  trente  livres 
tournois,  les  dîmes  qu'il  prenait  dans  la 
paroisse  de  Saint-André  de  Marens  &  au- 
tres églises  appartenant  au  prévôt^  avec 
CCCCXXXVII.  —  29  avril  1276. —  Hom-  quittance  du  prévôt  Bègue, 
mage  rendu  à  Pierre  de  La  Caune,  prévôt  D,  ii3,  f"  107. 

de  Saint-Salvi,  par  Philippe  Oalric,  che- 
valier d'Albi,  pour  ses  rentes  des  paroisses 
de  Sainte-Martiane  &  de  Saint-Affrique  de 
cette  ville. 
D,  I  i3,  f"  75. 


CCCCXXXVIII.  —  28  février  1283.  — 
Sentence  arbitrale  rendue  entre  Arnaud 
Gasc,  abbé   de  Candeil,  &  ses   religieux, 


CCCCXLIII.—  3o  octobre  1812.  —  Clé- 
ment V  charge  l'abbé  de  Saint-Sernin  de 
Toulouse  de  régler  les  différends  qui  divi- 
saient les  prévôt  &  chapitre  de  Saint-Salvi 
&  Isarn,  prieur  de  Gaulena,  en  Albigeois; 
un  règlement  capitulaire  avait  décidé  que, 
aux  changements  de  prieurs,  le  nouveau 
nommé  ne  percevrait  que  le  tiers  des  re- 


d'une  part,  &  Bègue  Boursier,  prévôt,  &  le  venus,  les  deux  autres  tiers  revenant  à  la 

chapitre  de  Saint-Salvi ,  d'autre,  au  sujet  mense   capitulaire;   Isarn    s'est   plaint  au 

des  limites  des  territoires  de  JizVo-Fiîrn/ieto  pape  &  a  refusé  de  promettre  d'observer 

&  de  Fontaneto.  ce  nouveau  règlement. 

D,  ii3,  i"  79.  D,  ii3,  f"  114. 


CCCCXXXIX.  —  17  mai  1287.  —  Resti- 
tution de  plusieurs  dîmes  faite  à  Bègue, 
prévôt  de  Saint-Salvi,  par  Orbrial,  veuve 
de  Pierre  de  Salvanhac,  au  nom  de  ses  fils 
mineurs  dont  elle  était  tutrice. 

D,  II 3,  f»  86. 

CCCCXL.  —  22  septembre  1287.  —  Bè- 
gue Boursier,  prévôt  de  Saint-Salvi,  & 
Guillem  de  Durfort,  prieur  de  Rabastens, 
échangent  différentes  dîmes  ;  le  prieur 
quitte  au  prévôt  les  dîmes  de  Saint-Victor, 
au  delà  du  Tarn,  &  le  prévôt  lui  aban- 
donne celles  qu'il  possédait  avec  lui  par 
indivis  à  Rabastens. 

D,  I  i3,  f"  90. 

CCCCXLI.  —  18  octobre  1289.  —  Juge- 
ment arbitral  rendu  par  Raimond  du  Pra- 
dal,  entre  Raimond  de  Posquières,  pré- 
cepteur de  la  milice  du  Temple  de  la  Selvc 
(diocèse  de  Pvodez),  &  le  syndic  des  cha- 
noines de  Saint-Salvi,  au  sujet  des  limites 
de  la  ville  de  Cambon ,  appartejiant  aux 
dits  chanoines,  &  de  celles  de  la  ville 
à'Anel,  appartenant  aux  templiers. 

D,  1 1 3,  f"  102. 

CCCCXLII.  —  20  août  i3o3.  —  Jour- 
dain de  Salvanhac,  fils  de  Pierre  de  Sal- 
vanhac, abandonne  à  Eèguc  Boursier,  pré- 


CCCCXLÎV.  —  i5  novembre  1834.  — 
Règlement  arrêté  en  chapitre  solennel  par 
le  prévôt  Ratier  de  Penne  &  les  treize  cha- 
noines, au  sujet  des  dépouilles  des  prieurs 
&  chanoines;  à  l'avenir,  le  prévôt  pourra 
tester  librement,  ainsi  que  tous  les  cha- 
noines présents  &  à  venir;  toutefois  la 
moitié  des  biens,  wnQ  fois  les  funérailles 
payées,  appartiendra  à  la  mense  capitu- 
laire; de  cette  moitié,  la  première  part 
sera  pour  le  prévôt,  la  seconde  pour  le 
vestiaire  des  chanoines;  l'exécution  des 
testaments  appartiendra  au  chapitre. 

D,  ii3,  i°  118. 

CCCCXLV.  —  4  août  1342.  —  Phi- 
lippe VI  déclare  qu'à  la  requête  de  la  con- 
grégation de  Saint-Salvi,  que  tourmen- 
taient plusieurs  personnes  malveillantes, 
il  l'a  prise  sous  ses  protection  &  sauve- 
garde, &  ordoiine  à  tous  ses  ofiiciers  de 
la  faire  jouir  de  tous  ses  biens,  privi- 
lèges, libertés  &  francbises  &  de  les  dé- 
fendre de  toute  injure  &  attaque. 

D,  n3,  f°  126. 

CCCCXLVI.  —  3o  octobre  i368.  — 
Pierre  de  Cassaigne,  chanoine  de  Saint- 
Salvi  &  prieur  de  Cambon,  en  Albigeois, 
syndic  du  chapitre,  rend  hommage  à  Bou- 
chard, comte  de  Vendôme  &  de  Castres, 


I4i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1414 

pour  les  possessions  do  Saint-Salvi  dans  le      conduite  des   officiers  do  la  cour  tempo- 
pays  de  Lombcrs.  relie  de  l'évèque  d'Albi,  qui  avaient  violé 

les  privilèges  &  immunités  de  leur  monas- 
tère, en  s'emparant  d'un  criminel  devant 
la  porte  de  leur  église. 


pay 

D,  M  3,  f"  189 


CCCCXLVIL  — Août  i387.  — Guillaume 
Le  Maître,  prévôt  de  Saint-Salvi,  &  sa  con- 
gré!i;ation  reconnaissent  que  la  ville  a  tenu 
de  tout  temps  une  cloche  dans  le  clocher 


D,  ii3,  fo  i65. 

CCCCLIÏ.  —  20  septembre  1485.  —  Acte 


de  leur  église,  &  lui  permettent  de  faHte      de  nomination  de  procureurs  par  Pons  du 
exhausser  le  clocher  du  couvent  pour  la      Puy,  prévôt,  &  par  les  chanoines  de  Saint 


placer. 

Archives  de  la  mairie  d'Albi;  Compayré,  p.  lyS. 

CCCCXLVIII.— ■  1387.—  Guillaume  Le 
Maître,  prévôt  de  Saint-Salvi,  &  le  cou- 
vent  dudit    lieu    permettent    aux   consuls 


Salvi,  pour  rendre   hommage  à   Jean   des 
Voisins,  baron    &   chevalier,  vicomte   de 
Lautrec,  &  à  Pierre,  baron  de  Lescure. 
D,  ii3,  f"  170. 

CCCCLIII.  —  3  octobre  1485.  —  Hom- 


d'Albi  de  construire  au-dessus  du  clocher  mage  rendu  par  le  syndic  do  Pons  du  Puy, 

de  leur  église  une  petite  tour  pour  conte-  prévôt,  &  du   chapitre  de  Saint-Salvi   au 

nir  une  cloche  appartenant  à  la  ville;  ce  baron  de  Lescure,  pour  les  terres  que  le 

clocher  appartenait  auparavant  à  la  ville,  chapitre  tenait  de  lui. 


mais  le  grand  clocher  de  l'église  menaçant 
ruine,  on  y  avait  transporté  les -cloches  de 
l'abbaye. 

Archives  de  la  mairie  d'Albi  ;  Compayré,  p.  272. 

CCCCXLIX.  —  23  mai   i456.  —  Ca- 


D,  ii3,  f"  .74. 

CCCCLIV.  —  22  Janvier  1490.  —  Inno- 
cent VIII  commet  le  prévôt  de  Saint- 
Etienne  de  Toulouse  &  les  offîciaux  do 
Carcassonne  &  de  Rodez,  pour  connaître 


lixte  III  permet  à  Bègue  Montagne,  prieur  en  dernier  ressort  des  différends  qui  exis- 

des  Connils,  au  diocèse  d'Albi,  de  joindre  à  talent  entre  Louis,  évêque  d'Albi,  &  les 

ce  prieuré  la  prévôté  de  Saint-Salvi  dont  chanoines   de   Saint-Salvi;    l'évèque   avait 

le  titulaire,  Jacques  Laurier,  s'était  démis  ordonné  à  ceux-ci  d'avoir  à  renvoyer  les 

en  sa  faveur,  moyennant  une  pension  do  servantes  qui  vivaient  dans  une  partie  se 


cinquante  livres  au  résignataire 

Dans  un  procès- verbal  d'exécution, 
dressé  le  24  mal  1456,  à  Rome,  par  Jacques 
de  Ëeuron,  commissaire  apostolique  eu 
cette  partie. 

D,  Il 3,  P  144. 

CCCCL.  —  4  juin  1456.  —  Calixte  III 
nomme  les  offîciaux  de  Toulouse,  Carcas- 
sonne &  Rodez,  conservateurs  apostoli- 
ques des  droits,  possessions  &  privilèges 
du  chapitre  de  Saint-Salvi,  &  les  autorise 
à  agir  par  voie  d'excommunication  &  de 
censure  ecclésiastique  contre  les  LViquos 
8i  les  prélats  qui  s'étaient  emparés  des  châ- 
teaux, villes,  terres  &  seigneuries  dépen- 
dants de  la  mense  capitulaire. 

D,  I  i3,  fo  160. 


parée   du   monastère,  quoique  vieilles  & 
hors  de  tout  soupçon. 
D,  1 13,  f°  191. 

(Au  feuillet  195,  bulle  semblable  8c  de  même 
teneur  adressée,  le  f  1  août  149a,  par  Alexandre  VI, 
aux  offîciaux  de  Toulouse,  Rodez  &  Lavaur.) 

CCCCLV.  —  4  juin  1493.  —  Alexan- 
dre VI  réduit  le  nombre  des  chanoines  de 
Saint-Salvi  à  quinze,  outre  le  prévôt,  qui 
avait  le  revenu  de  quatre  canonicats,  les 
chapelains,  prébendes  &  autres  officiers, 
conformément  à  une  pétition  du  chapitre 
8i  à  une  enquête  jadis  faite  à  sa  demande 
par  l'évèque  d'Albi;  la  cause  de  cette  ré- 
duction était  l'insuffisance  des  revenus  du 
chapitre. 

D,  1 13,  f°  202. 


CCCCLI.  —   22  mai   1482.  —  Les  cha- 
noines de  Saint-Salvi  protestent  contre  la 


CCCCLVI.  —  29  juillet  1493.  —  Bulles 
(lu  pape  Alexandre  VI,  dont  l'une  affran- 


I4I0 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1416 


chit  les  prévôt  &  chanoines  de  Saint-Salvi 
de  l'obligation  de  résider  dans  les  prieurés 
du  monastère,  alors  même  qu'ils  auraient 
charge  d'âme,  &  dont  l'autre  étend  ce  pri- 
vilège aux  bénéfices  situés  dans  les  diocèses 
de  Vabre,  Rodez  &  Lavaur. 
D,  1 13,  f"  206  &  suiv. 

CCCCLVII.  —  8  décembre  1497.  — 
Alexandre  VI  renouvelle  en  faveur  des 
chanoines  de  Saint-Salvi  les  statuts  jadis 
faits  par  le  chapitre,  portant  permission 
de  ne  pas  s'astreindre  aux  repas  communs; 


entre  les  charges  &  offices  les  biens  dé- 
pendants de  l'ancienne  mense  capitulaire. 
D,  ii3,  f  2^3. 

CCCCLXl.  —  7  juin  1524.  —  Passeport 
accordé  par  François  I",  roi  de  France  & 
duc  de  Milan,  au  religieux  de  Saint-Salvi, 
chargé  d'aller  chercher  à  Rome  la  bulle  do 
sécularisation  de  ce  couveiit. 

D,  II 3,  f»  260  V». 

CCCCLXII.  —  4  octobre  iSgi.  —  Les 
religieux  de  l'observance  du   couvent  des 


les  titres  ayant    disparu  des   archives,  le      franciscains  d'Albi  autorisent  les  chanoi- 
chapitre  craignait  de  se  voir  contester  ce      nés  de  la  collégiale  de  Saint-Salvi  à  dire 


privilège. 
D,  ii3,  f°  211. 

CCCCLVII I.  —  I"  janvier  1498.  — 
Alexandre  VI  autorise  l'établissement  à 
Saint-Salvi  de  quatre  enfants  de  chœur, 
d'un  maître  &  d'un  servant,  entretenus  & 
instruits  aux  frais  de  la  mense  capitulaire, 
pour  assister  à  tous  les  offices;  le  pape 
assigne  leur  entretien  sur  l'une  des  quatre 
vicairies  séculières. 

Cette  institution  fut  encore  confirmée 
par  Louis  d'Amboise,  évêque  d'Albi,  qui 
consentit  à  l'extinction  de  cette  vicairie. 
(27  juillet  1499O 

D,  ii3,  (°  325. 

CCCCLIX.  —  28  avril  i5o5.  —  Jules  II 
autorise  à  son  tour,  conformément  au 
privilège  jadis  accordé  par  Alexandre  VI, 
les  prévôt  &  chanoines  de  Saint-Salvi  à 
se  départir,  sous  certaines  conditions,  de 
l'observance  exacte  de  la  vie  régulière. 

D,  n3,  {°  235. 

CCCCLX.  —  10  mars  i523.  —  Clé- 
ment VII  accorde  nux  clercs  de  Saint-Salvi 
une  bulle  de  sécularisation,  à  la  demande 
du  prévôt  commendataire,  Claude  de  Mon- 
toire,  motivée  par  l'état  de  ruine  des  bâti- 
ments, l'impossibilité  de  les  reconstruire 
faute  d'espace  &  l'insuffisance  des  reve- 
nus; il  établit  un  prévôt,  douze  canoni- 
cats,  autant  de  prébendes,  quatre  bénéfices 
simples,  huit  vicairies  &  deux  offices;  les 
officiaux  de  Toulouse  &  de  Rodez  sont 
chargés  de  la  faire  exécuter  &  de  répartir 


la  messe  haute  au  grand  autel  de  l'église 
de  leur  couvent,  quand  ils  seraient  appelés 
pour   assister  à   l'enterrement  des   bour- 
geois qui  s'y  feraient  enterrer. 
D,  1  i3,  f"  263. 


III 

Catalogue  des  actes  relatifs  à  l'évêché 
de  Béy.ers. 

LE  catalogue  qui  suit  a  été  en  majeure  partie 
composé  avec  la  collection  Doat  ;  les  copistes 
de  cette  collection  ont  connu  le  Z,/Vre  ?/oir  de  Sa int- 
Nazaire,  dont  une  copie  existe  encore  aujourd'hui 
aux  archives  de  l'Hérault,  &  y  ont  relevé  grand 
nombre  de  pièces  intéressantes;  de  plus,  ils  ont 
exploré  les  archives  du  chapitre,  &  on  pourra  re- 
marquer dans  nos  analyses  une  grande  quantité  de 
statuts  des  treizième  &  quatorzième  siècles. 


I 


ÉVÊCHÉ  ET  CHAPITRE  DE  SAINT-NAZAIRE 
DE    BÉZIERS. 

(844-  I  162) 

I.  —  19  mai  844.  —  Charles  le  Chauve 
confirme  à  plusieurs  Espagnols  du  comté 
de  Béziers  la  possession  de  quelques  terres, 
autrefois  défrichées  par  leurs  parents  aux 
lieux  d'Aspiran  &  de  Saint-Etienne  d'Albai- 
gnan,  &  confirmées  à  leurs  dits  ascendants 
par  les  empereurs  Charles  &  Louis. 

H  II ,  n.  1 10. 


%■ 


1417 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1418 


II. —  29  août  83i.   —    Carloniaii ,   roi,  de  Bé/.iers  ce  qu'ils  po,sséd;i,ieiit  ù  AurciU 

n  la  requête  de  l'abbé  Vulfard,  confirme  à  lac,  dans  le  diocèse  de  Béziers. 

son  fidèle,  Rainard,  la  possession  des  lieux  D,  61,  f"  18;  H  v,  n.  44. 
d'Aspiran  &  de  Saint-Estève   d'Albaignan, 

dans   le  Biterrois,  avec  l'église  de  Saint-  IX. —  19  mars  9.33.  —  Teudo  &  Eudes, 

Félix  de  Colobrices,  pour  les  posséder  lui  vicomtes,  &  autres  exécuteurs    teslamen- 


&  sa  postérité  en  toute  propriété. 
D,  61,  f"  3;  H  V,  n.  4. 


taires  de  l'évêque  de  Béziers,  Rainard, 
donnent  à  l'église  Saint-Nazaire  de  cette 
ville  le  village  de  Saint-Pierre  de  Poul,  & 
le  clos  de  Sourgières  à  Pélicant. 

D,  61 ,  f"  22;  H  V,  n.  58;  Gallia  Christiana,  t.  vi, 


III.  —  i5  décembre  888.  —  Servus  Dei, 
évèfjue  de  Girone,  vend  à  Airbert,  évéque 
de  Béziers,  ses  possessions  à  Valériane  &  Instrum.  c.  127 
au  terroir  de  Béziers,  à  lui  léguées  par 
ses  père  &  mère  Ingilbert  &  Adaltrude, 
moyennant  la  somme  de  cent  sous. 

D,  61,  f"  I. 

V 

IV.  —  4  novembre  889.  —  Ansemond  & 
sa    femme    Colombe   vendent    à    l'évêque 

Gilbert   la    cinquième   partie  de    la  ville  XI.  —  20  mars  954.  —  Rodoaldus,  évê- 

de  Combejean  &  l'église  de  Saint-Geniès,      que  de  Béziers,  &  les  chanoines  de  Saint- 


X.  —  17  janvier  937.  —  Pons,  comte  & 
marquis  de  Toulouse,  donne  à  l'église 
Saint-Nazaire  de  Béziers,  les  villes  de  Bou- 
jan  &  de  Talpuzac. 

D,  61,  f"  26;  H  V,  n.  68. 


provenant    d'aprision    consentie    par    les 
rois,  moyennant  vingt-cinq  sous. 
D,  6r,  f  6;  H  V,  n.   10. 

V.  —  16  juillet  897.  —  Fructuaire,  évé- 
que de  Béziers  &  ses  chanoines,  le  vicomte 
Rainard  &  sa  femme  Dida  échangent  des 
terres,  sises  dans  le  comté  d'Avignon,  & 
appartenant  au  chapitre,  contre  la  ville 
d'Aspiran. 

D,  61 ,  f"  I o;  H  V,  n.  10. 

VI.  —  2  août  897.  —  Waucher  &  sa 
femme  Sadila  donnent  à  l'église  Saint- 
Martin,  aux  faubourgs  de  Béziers,  un  aileu 
de  ladite  paroisse,  en  échange  de  quelques 
dîmes  données  par  Fructuaire,  évêcjue,  à 
Sainte-Marie  de  Villeneuve,  le  jour  de  la 
consécration  de  cette  église,  construite  par 
les  donateurs. 

D,  61,  f^  .4. 

VIL  —  897.  —  Boson,  vicomte  d'Agde 
&  de  Béziers,  apaise,  à  la  suite  d'enquête 
légale,  les  querelles  qui  divisaient  l'évê- 
que Fructuaire  &  les  chanoines  au  sujet 
des  limites  d'Aspiran. 

H  V,  n.  18. 

VIII.  —  19  octobre  918.  —  Tructilde  & 
son  fils  Fouchcr  donnent  à   Saint-Nazaire 


Nazaire  donnent  à  Trasoarius  cinq  moiées 
de  vignes  dans  le  faubourg  de  Béziers,  au 
terroir  d'Agde. 
D,  61,  f  28. 

XII.  —  20  août  958.  —  Bernard,  évé- 
que de  Béziers,  &  les  chanoines  de  Saint- 
Nazaire  donnent  à  Gislemond  le  lieu  de 
Saint-Pierre  de  Poul,  moyennant  un  re- 
venu de  neuf  setiers  de  blé. 

D,  61,  f"  3d. 

XIII.  —  Il  novembre  966.  —  Fulcrand, 
évéque  de  Lodève,  échange  avec  Bernard, 
évêque  de  Béziers,  l'alleu  de  Usclas  dans 
ce  dernier  comté,  possédé  par  feu  l'évêque 
Ricuin,  contre  un  alleu  de  la  ville  des 
Monts,  donné  à  Saint-Nazaire  par  Rai- 
niond  &  son  fils  Rostaing. 

D,  61,  f"32. 

XIV.  —  i3  mars  968.  —  Arnuste  &  au- 
tres exécuteurs  testamentaires  de  Salacoa 
donnent  à  Saint-Nazaire  &  à  Saint-Jacques 
de  Béziers  la  moitié  de  l'église  de  Sai"t- 
Bausile  &  de  ses  appartenances  à  Usclas. 

D,  61,  f"  109. 

XV.  —  17  avril  969.  —  Echange  fait  en- 
tre Bernard ,  évêque,  &  les  chanoines  de 
Béziers  d'une  part,  Zi  Itier  &  Pons  frères, 


1419 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1420 

(l'autre,    du    lieu    de    Pradiues    contre    la  XXI.  —  3i  juillet  io3o. —  Escodocanus 

moitié  de  l'église  de  Saint-Estève,  dans  le  donne  à  Rotmund  de  Faugères    la   moitié 

Narbonnais,   l'alleu   de   Bessan  &   le    lieu  de  ses    possessions  dans  les   ville   &   châ- 

de  Samprunian  avec  le  tiers  de  l'église  de  teau  de  Lignan,  la  moitié  de  la  salle  située 

Saint-André,  le  tout  au  diocèse  de  Béziers.  sous  les  murs  du  château  &  la  moitié  de 


D,  61,  f»  38. 

XVI.  —  23  octobre  969.  —  Bernard, 
cvêque  de  Béziers,  Garsinde,  vicomtesse, 
Bernard,  abbé,  &  autres  exécuteurs  testa- 
mentaires de  Rainard,  vicomte  de  Béziers, 
donnent  à  Saint-Nazaire  &  à  Saint-Jacques 
le  village  de  Lucli,  avec  plusieurs  autres 
terres. 

D,  6i,f°42;  H  V,  n.  118;  Gallia  Chrhîlana , 
t.  VI,  Instrum.  c.   127. 

XVII.  —  29  juillet  970.  —  Échange  en- 
tre Bernard,  évéque  de  Nimes,  &  Leufroi, 
abbé  d'Aniane,    d'une  part,  &    Bernard, 


ses  droits  sur  les  habitants  de  la  ville. 
D,  61,  f"  62, 

XXII. —  7  février  io36.  —  Etienne,  évé- 
que de  Béziers ,  donne  aux  chanoines  de 
Saint-Nazaire  certaines  terres  proche  l'aj)- 
baye  de  Saint-Aphrodise,  &  ses  questes  ^'c 
censives  aux  terroirs  de  Palers  oc  d'Au- 
reillac. 

D,  61,  f»  64. 

XXIII. —  29  septembre  1043.  —  Pierre- 
Raimond ,  comte  de  Carcassonne,  se  dis- 
posant à  aller  à  Saint-Jacques  de  Galice, 
donne  à  Saint-Nazaire  de  Béziers  un  mas 


évéque  de  Béziers,  &  la  communauté   de      près  de  l'église  cathédrale,  acquis  par  le 


Saint-Nazaire,  d'autre,  d'alleux  sis  à  Cour- 
san,  Capestang  &  Puig-Valer  en  Narbon- 
nais, contre  l'église  de  Saint-Bausile,  en 
Biterrois. 

D,  6i,f°48. 

XVIII.  —  10  août  974.  —  Échange  entre 
Bernard,  évéque  de  Béziers ,  d'une  part, 
&  Blitger  &  Richard  frères,  d'autre,  d'un 
alleu  acquis  par  ledit  Blitger,  de  Pon- 
ciane  de  Thézan,sis  dans  le  Biterrois,  à 
Lieuran,  contre  une  terre  située  sous  les 
murs  de  Béziers. 

D,   61,   f"   02. 

XIX.  — .  24  août  977.  —  Guillaume,  vi- 
comte de  Béziers,  &  son  épouse  Erme- 
trude,  donnent  à  Saint-Nazaire  de  Béziers 


prêtre  Isimbert  du  juif  Benjamin. 
D,  61,  f"  66j  H  V,  n.  222. 

XXIV.  —  20  août  io53.  —  Eudes  Ber- 
nard &  ses  frères  se  déguerpissent  à  Aspi- 
ran,  en  faveur  des  clercs  de  Saint-Nazaire, 
de  l'église  de  Bessan,  qu'ils  avaient  long- 
temps retenue  avec  la  complicité  de  feu 
l'évéque  Bérenger. 

D,  61,  f"  70;  H  v,  n.  236. 

XXV.  —  3  mars  1054.  —  Pierre -Rai- 
mond,  comte  de  Carcassonne,  sa  femme 
Rangarde,  leur  fils  Roger  &  leurs  filles 
donnent  à  Saint-Nazaire  de  Béziers  l'ab- 
baye de  Saint-Geniès,  située  près  du  rivage 
de  la  mer,  avec  toutes  ses  appartenances, 
moyennant  six  cents  sous  pour  eux-mêmes 


la  ville  de  Lignan,  qu'ils   ont  acquise  de      &  six  cents  sous  pour  Deusde,  qui  la  tenait 
l'évéque  Bernard,  pour  les  revenus  en  être       d'eux  en  fief. 


employés  à  la  construction  de  l'église  ca- 
thédrale. 

D,  61,  f«  54$  H  v,  n.  1280 

XX.  —  17  août  994.  — •  Guillaume,  vi- 
comte do  Béziers,  &  sa  femme  Arsinde, 
échangent  avec  l'évéque  Matfred  un  alleu 
sis  à  Aureillac,  en  Biterrois,  contre  l'alleu 
des  SS.  Nazaire  &  Celse,  dans  la  ville  de 
Cers. 

D,  61,  f"  56  j  II  V,  n,  154  (charte  IX). 


D,  61,  f<'  78  j  H  v,  n.  239. 

XXVI.  —  Vers  1064.  —  Raimond-Guil- 
laume,  comte,  &  sa  femme  Richarde  don- 
nent à  Saint-Nazaire  de  Béziers  l'abbaye 
de  Saint-Geniès  avec  ses  appartenances. 

D,  61,  f"  81;  H  V,  n.  242. 

XXVII.  —  Vers  io56.  —  Bernard,  évé- 
que de  Béziers,  inféode  à  Rainard  Salo- 
mon  les  bourgs  de  Béziers,  hors  les  mu- 


1421 


.PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1422 


railles  de  la  cité,  avec  tous  leurs  revenus, 
sauf  quelques  droits  qu'il  s'y  réserve. 
D,  61,  f"  84;  H  V,  n"  246. 

XXVIII.  —  6  février  loSy.  —  Arnaud, 
évéf[ue  de  Maguelonne,  abandonne  aux 
chanoines  de  Saint-Nazaire  de  Béziers  une 
condaniine  jadis  donnée  à  la  mense  capi- 


XXXIV.  —  1084.  —  Rainiond,  comte  de 
Rouergue,  se  démet  de  toutes  ses  préten- 
tions aux  dépouilles  des  évoques  de  Béziers 
&  promet  de  faire  exécuter  fidèlement  le 
testament  des  évêques. 

D,  62,  P  1 1 2  ;  H  V,  n.  359. 

XXXV.  — Vers  1090.  —  Excommunica- 


tulaire  par  l'évêque  Etienne,  &  qu'il  tenait  tion  fulminée  par  Richard  &  Amat,  légats 
de  l'évêque  Bernard;  cet  abandon  est  fait  de  l'Eglise  romaine,  Dalmace,  archevécjue 
])ar  cet  évêque  en  présence  de  Gontier  &      de  Narbonne,  Matfred,  évêque  de  Béziers, 


de  Rostaing,  évêques  d'Agde  &  de  Lodève, 
&  à   la   suite   des  plaintes  portées  par  le 
chapitre  devant  le  concile  de  Toulouse. 
D,  6r,  f"  90. 

XXIX.  —  1061.  —  Garsinde,  veuve  de 


Godefroi,  évêque  de  Maguelonne,  Pierre, 
évêque  de  Nimes,  Pierre,  évêque  de  Car- 
cassonne,  Bernard,  évêque  de  Lodève,  Bé- 
renger,  évêque  d'Agde,  &  Guillaume,  évê- 
que d'Albi,  contre  Raimond  Abbon  de 
Neiran  &  sa  famille,  qui   avaient  usurpé 


Pons-Pierre,  abandonne  aux  chanoines  de      l'église  de  Jorrîlias,  donnée  jadis  à  l'église 
Saint-Nazaire  deux  condamines  que  l'oncle      Saint-Martin  de  Béziers. 
de  son  mari,  Arnaud,  évêque  de  Mague-  D,  61,  f"  122. 

lonne,  avait  d'abord  possédées  injustement, 
puis  restituées;  Pons-Pierre  les  avait  ac- 
quises de  l'évêque  Bérenger. 
D,  61,  {"  94. 


XXX.  —  16  juin  io65.  —  Roger  III 
abandonne  à  la  cathédrale  de  Saint-Na- 
zaire un  mas  situé  dans  cette  ville,  jadis 
propriété  du  prêtre  Isembert,  &  donné  à 
cette  église  par  son  père  en  1043. 

D,  61,  f"  67;  H  V,  n.  268. 

XXXI.  —  2  octobre  1069.  —  André,  avec 
le  consentement  de  ses  frères,  donne  à 
Saint-Nazaire  de  Béziers  un  alleu  au  ter- 
roir de  Sauvian,  en  rémission  d'un  crime 
commis  par  lui;  il  avait  célébré  la  messe 
oans  être  prêtre. 

D,  61,  i"  loo. 

XXXII.  —  1077-1092.  —  Liste  des  églises 
possédées  par  l'église  cathédrale  de  Bé- 
ziers, dressée  par  l'évêque  Matfred. 

D,  61,  f  60. 


XXXVI.  —  10  février  1092.  —  Matfred, 
évêque  de  Béziers,  donne  aux  chanoines 
de  Saint-Nazaire  la  prévôté  de  cette  église, 
avec  les  églises,  prémices,  dîmes  &  autres 
biens  en  dépendant. 

D,  61,  f"  116;  Gallia  Clirist'iana,  t.vi,  Instrum. 
c.   l32. 

XXXVII.  >—  2  avril  1093.  —  Pons  Ros- 
taing, son  frère  Etienne,  &  leur  cousin 
Pierre  Lambert  cèdent  à  Saint-Nazaire  de 
Béziers  l'église  de  Saint-Martin  de  Boujan, 
avec  ses  dîmes,  prémices  &  appartenances, 
moyennant  la  somme  de  dix  mille  sous  de 
rvlelgueil. 

D,  61,  f°  126. 

XXXVIII.  —  24  avril  1097.  —  Roger  de 
Lézignan  &  sa  famille  donnent  à  Pierre 
Roger,  sacristain  de  Saint-Nazaire,  l'église 
de  Saint-Pierre  de  Lézignan,  au  comté  de 
Béziers. 

D,  6[,  f  i3o. 


XXXIII.  —  1077-1092.  —  Raimond-Pons  XXXIX.  —  9  juin  1097.  —  Guillem  Ar- 

de  Puissalicon-&  sa  femme  Ermessinde  se  naud   de  Béziers    engage   à  Saint-Nazaire, 

démettent,  en  faveur  du  chapitre  de  Saint-  par  l'entremise  de  l'évêque  Arnaud  &  de 

Nazaire,  de  leurs  dîmes  de  Saint-Félix  de  la  vicomtesse   Ermengarde,   l'honneur  de 

Jorr/VîûJ,- fait  en  présence  de  l'évêque  Mat-  Saint-Pierre    du    Bois,    moyennant    huit 

^•"eJ»  cents  sous  de  Melgueil. 

D,  <5i,  f"  108.  D,  61,  f"  i36. 


142  3                       PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  1424 

XL.  —  20  juillet  lill.  —  Aicie  de  XLVI.  —  Ii3l.  —  Bernard,  évéque  de 
Castelnau  &  ses  fils  Guillem  &  Pierre  Béziers,  &  les  vicomtes  Roger  &  Rai- 
confirment  à  Alquier  de  Corneillan  &  à  moud  s'accordent,  par  l'entremise  d'Ai- 
ses frères  la  donation  faite  par  le  père  phojise,  comte  de  Toulouse,  en  présence 
d'Aicie,  Rainard,  à  leur  a'ieul,  Sicfred  de  d'Arnaud,  archevêque  de  Narbonne  &  lé- 
Corneillan,  du  château  de  Castelnau,  sur  gat  du  pape,  au  sujet  des  droits  de  justice 


l'étang  de  Vendres,  &  de  deux  étangs. 
D,  61 ,  f"  142. 

XLI.  —  1116.  —  Jourdain  de  Servian  & 
sa  femme  Rixende  donnent  à  Saint-Nazaire 
de  Béziers  leurs  dîmes  de  Pouzag,  moyen- 
nant la  somme  de  trente  sous  de  Béziers. 

D,  6.,  f  148. 

XLII.  —  1 128-1152.  —  Association  spi- 
rituelle établie  entre  Bermond,  évéque  de 
Béziers,  &  les  chanoines  de  Saint-Nazaire  j 
par  cet  acte,  il  est  décidé  que  l'évèque  as- 
sisterait aux  funérailles  des  défunts  de  la 
confrérie  avec  des  torches  d'une  livre,  & 
Jes  chanoines  avec  des  torches  d'une  demi- 
livre. 

D,  61,  f«  i53. 

XLIII.  —  21  mai  ii3o.  —  Bermond,  évé- 
que de  Béziers,  donne  à  l'œuvre  de  Saint- 
Nazaire  l'église  de  Saint-Nazaire  de  Cers 
&  ses  appartenances,  sous  certaines  condi- 
tions. 

D,  61,  f*^  lôz^H  v,  n.  5i2. 

XLIV.  —  28  mai  ii3o.  —  Pierre  Auger 
de  Grazan  abandonne  toutes  ses  dîmes  de 
Saint-Geniès  de  Grazan  à  Bermond,  évé- 
que, qui  lui  rend  ,  pour  en  jouir  sa  vie 
durant,  le  cens  annuel  de  trois  setiers  de 
froment. 

D,  61,  f"  160. 

XI,V.  —  18  mai  iiSi.  —  Cécile,  vicom- 
tesse de  Béziers,  &  ses  fils  Roger,  Rai- 
mond-Trencavel  &  Bernard-Aton  engagent 
à  l'évèque  Bernard  &  aux  chanoines  de 
Saint-Nazaire  leur  albergue  sur  l'évèque, 
les  abbés  de  Saint- Jacques  &  de  Saint- 
Aphrodise,  la  dame  de  Lignan  &  ses  en- 
fants, tous  leurs  droits  de  justice  sur  les 
chanoines  &  clercs  de  l'évèché  de  Béziers 
.&  leurs  droits  de  justice  à  Lignan,  le  tout 
moyennant  cinq  mille  sous  de  Melgueil. 
D,  61,  f»  164;  H  v,  n.  5i5  (charte  1). 


&  du  serment  qu'ils  exigeaient  des  habi- 
tants des  bourgs  épiscopaux  de  Saint- 
Aphrodise  &  de  Saint-Jacques,  serment  & 
justice  qu'ils  abandonnent. 

D,  6i,  £°  168  j  H  V,  n.  5i5  (charte  II). 

XLVII.  —  ii35.  —  Sentence  rendue  par 
Bermond,  évéque  de  Béziers,  &  ses  asses- 
seurs, au  sujet  de  la  possession  de  deux 
moulins,  que  se  disputaient  Jean  &  son 
neveu  Estève,  Ug  de  Paulin,  Pierre  de 
Caux  &  Guillem   de  Capestang. 

D,  61,  fo  I74J  H  y,  n.  53i. 

XLVIII.  —  8  mars  1145.  —  Bermond, 
évéque  de  Béziers,  du  consentement  de 
son  chapitre,  donne  à  Pierre  Sicard  &  à 
Narbonne,  sa  femme,  un  lieu  pour  bâtir 
une  maison. 

D,  61,  f"  178. 

XLIX.  —  20  août  1147.  —  Raîmond 
Trencavel,  vicomte  de  Béziers,  du  consen- 
tement de  sa  mère  Cécile  &  de  son  frère 
Roger,  autorise  les  chanoines  de  Béziers  à 
ouvrir  une  porte  dans  la  muraille  de  leur 
cloître,  moyennant  la  somme  de  vingt  sous 
de  Melgueil  &  à  condition  de  bien  garder 
la  ville  contre  ses  ennemis. 

D,  61,  f"  180J  H  v,  n.  567  (charte  II). 

L.  —  27  novembre  1148.  —  Bermond, 
évéque  de  Béziers,  &  le  chapitre  de  Saint- 
Nazaire  donnent  à  Saint-Jean  de  Jérusalem 
l'église  de  Saint -Sernin  hors  les  murs,  à 
Béziers,  sous  certaines  conditions  :  défense 
de  construire  un  cimetière,  de  célébrer 
certaines  parties  de  l'office  divin,  d'y  don- 
ner les  sacrements,  de  sonner  les  cloches 
sinon  à  certaines  heures  convenues,  enfin 
de  lever  aucune  redevance  sur  ceux  qui 
pourraient  venir  s'établir  aux  alentours. 

Gallia  Christian^,  t.  vi,  Instrum.  c.  J37. 

LI.  —  iooctobre,vers  i i5o.  —  Eugène III 
mande  à  B.,  évéque  de  Béziers,  de  permet- 


14^5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1426 


tre  à  Raîmond-Trencavel,  de  retour  de  la 
Terre-Sainte,  de  construire  une  chapelle 
dans  son  palais  &  de  la  consacrer  sans  dif- 
ficultés. 

D,  61,  f"  188}  H  V,  n.  ;^7i  (charte  V). 

LII,  —  27  avril  ii53.  —  Eugène  III  prend 
sous  sa  protection  &  sous  celle  du  Saint- 


LVII.  —  i3  décembre,  vers  11 55.  — 
Adrien  IV  ordonne  aux  abbés  du  diocèse  de 
Béziers  d'obéir  à  Guillaume  comme  à  leur 
évêque,  sous  peine  d'excommunication. 

D,  61,  f°  198J  Gallia  Christianct,  t.  Vi,  Instrum, 
c.  i38. 

LVIII.  —  9  décembre,  vers  ii56.  — 


Siège  l'église  de  Saint-Nazaire  de  Béziers,      Adrien  IV  confirme  la  transaction   inter- 


à  la  requête  de  l'évêque  Guillaume,  avec 
toutes  ses  possessions  :  abbayes  de  Saint- 
Jacques  &  de  Saint-Aphrodise,  de  Joncels 
8c  de  Villemagne,  prieuré  de  Sainte-Marie 
de  Cassan,  ville  d'Aspiran  &  châteaux  de 
Gabian  &  de  Lignanj  les  chanoines  de 
Saint-Jacques  &  de  Saint-Aphrodise  de- 
vront faire  à  l'église  cathédrale  une  pro- 
cession annuelle, 
D,  61,  f"  190. 

LUI.  -^  Juillet  1 153.  —  Guillaume,  évê- 
que de  Béziers,  &  Pons  de  Corneillan  s'ac- 
cordent au  sujet  des  droits  que  l'évêque 
avait  sur  le  fief  de  la  Senescallia,  pour  le- 
quel il  devra  être  payé  à  Pons  un  setier  de 
blé,  chaque  fois  qu'il  couchera  à  Béziers. 

D,  61,  f°  194;  H  v,  n.  598. 

LIV. — 14  septembre  1154.  —  Guillaume, 
évêque  de  Béziers,  promet  à  Raimond  de 
Boujan  de  ne  le  point  excommunier  à  cause 
des  dîmes  qu'il  tient  à  Lieuran  &  autres 
lieux,  moyennant  six  setiers  de  froment 
de  redevance  perpétuelle  &  annuelle  en- 
vers les  évêques. 

D,  61,  f  2.54. 

LV.  —  1 154.  —  Raimond  de  Maureillan, 
faisant  son  testament,  se  donne  à  Saint- 
Nazaire  de  Béziers,  &  de  l'avis  de  son  sei- 
gneur l'évêque  Guillaume,  il  abandonne  au 
chapitre  &  à  l'œuvre  de  l'église  cathédrale 
ses  dîmes  de  Maureillan  &  d'AureilIac. 

D,  61,  fo  202. 


venue  entre  Jean,  prieur  de  Cassan,  & 
Guillaume,  évêque  de  Béziers,  par  la({ucllc 
l'évêque  concède  au  prieur  la  libre  jouis- 
sance de  toutes  les  églises  qu'il  possédait 
dans  l'évéché  de  Béziers,  sous  réserve  de 
ses  droits  épiscopaux  &  de  ceux  de  son 
église. 

Gallia  Christ'iana,  t.  VI,  Instrum.  c.   i33. 

LIX.  —  26  avril  11 58.  —  Bernard  de 
Narbonne  engage  à  Guillem  de  Narbonne, 
son  frère,  le  tiers  de  la  leude  de  Béziers, 
moyennant  la  somme  de  cinq  cent  cin- 
quante sous  de  Melgueil,  tiers  qu'il  tenait 
en  fief  de  Raimond  de  Colombiers,  &  en  ar- 
rière-fief du  vicomte  Raimond-Trencavel. 

D,  61,  f  20Û;  H  v,  n.  623. 

LX.  —  2  mai  1 160.  —  Guillaume,  évêque 
de  Béziers,  accorde  à  Raimond-Trencavel, 
vicomte,  l'abrogation  de  la  coutume  de  la- 
pider les  juifs  de  la  ville  de  Béziers,  pen- 
dant la  semaine  sainte,  moyennant  la 
somme  de  six  cents  sous  de  Melgueil  &  un 
tevenu  de  quatre  livres. 

D,  61,  P  2ic;  H  v,  n.  635. 

LXI.  —  28  avril  1 162.  —  Guillaume,  évê- 
que de  Béziers,  avec  le  consentement  de 
son  chapitre,  cède  à  Guillem  de  Béziers, 
préchantre  de  Saint-Nazaire,  pour  la  somme 
de  mille  sous  de  Melgueil  &  pour  la  durée 
de  dix  ans,  les  produits  des  leudes  qui  lui 
appartenaient  tant  à  Béziers  qu'ailleurs. 

D,  61,  f°  218  ;  H  v,  n.  643. 


LVI.  —  16  décembre,  vers  ii55.  —  LXII.  —  1162-1 187.  —  Serment  prêté 
Adrien  IV  mande  aux  abbés,  prieurs,  clergé  par  A.  à  G.,  évêque  de  Lodève,  de  ne  point 
&  peuple  du  diocèse  de  Béziers  de  recevoir  favoriser  les  hérétiques,  étrangers  ou  mal- 
comme  leur  évêque  Guillaume,  que  le  pape  faiteurs,  de  ne  point  communiquer  ni  cou- 
leur renvoie  avec  ses  lettres  apostoliques,  verser  avec  eux,  de  ne  porter  aucun  dom- 
&  de  lui  payer  les  droits  accoutumés.  mage  aux  églises,  ecclésiastiques,  pèlerins 

D,  61,  f"  199.  8c  chevaliers  du  Temple,  de  ne  point  ven- 


1427 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1428 


(Ire  d'armes   aux  Sarrasins,   de   ne   point  faire  jurer  la  paix  à  tous   ses  paroissiens 

blasphémer,  de  ne  pas   jouer  aux  dés  les  &  d'ordonner  aux   recteurs  de  son   archi- 

dimanches  &  l'êtes,  &c.    .  prêtre  d'exiger  le  même  serment  des  leurs; 

D,  61,  f"  340.  lui-même  avait  amené  le  vicomte  R.  &  ses 

chevaliers   à   jurer   la   paix   envers    toutes 

LXÏII.  —  3o  novembre  Ii63.  —  Guillem-  personnes   sans  défense,  clercs,  paysans, 

Arnaud  de  Béziers  cède  à  Guillaume,  évè-  marchands,  religieux,  &c. 


que,  &  à  l'église  de  Saint-Nazaire   toutes 
ses  dîmes  du  terroir  de  Badonnes. 
D,  61,  f"  220. 


D,  61,  f»  46}  H  vm,  n.  6. 

LXIX.  —  27  mars  1172.  —  Bérenger  de 
Caux   promet   à  Bernard,   évêque,   de   ne 

LXIV.  Vers  1166.  —  R.,  comte  de      point  s'emparer,   sa  vie  durant,  des  biens 

Toulouse  &  marquis  de  Narbonne,  exhorte      meubles  du  curé  de  Caux. 

B.,  évêque  de  Béziers,  à  ne  point  souffrir  D,  61,  f"  248. 

que  les  biens  de  son  église  soient  usurpés 

par  Trencavel  &  autres  ses  complices,  &  LXX.  — Août  1174.  —  Bernard,  évêque 

lui  promet  de  lui  continuer  toujours  son      de  Béziers,  vend  en  présence  du  vicomte 

amitié.  Roger,  sous  la  redevance  annuelle  de  six 

D,  61,  {"  186.  livres  de  poivre  &  moyennant  une  somme 

de  mille  sous  de  Melgueil  une  fois  payéej 

LXV.  —  Marsiiôy.  —  Raimond-Giiillem      le    tabellionat   de    Béziers    à   Bernard   de 
de  Pignan  engage  à  Raimond  de  Narbonne      Caussiniojouls. 
sa  leude  du  port  de  Lattes   sur  les   mar-  D,  61,  ("  z56. 

chauds  des  ports  espagnols  de  la  Méditer- 
ranée, pour  deux  cent  cinquante  sous  de 
Melgueil. 

Par  un  autre  acte,  le  même  engage  au 
même  le  sixième  de  la  leude  dudit  port, 
moyennant  six  cents  sous  de  la  même 
monnaie. 

D,  61,  f"  226. 


LXVI.  —  24  janvier,  vers  1170.  — 
Alexandre  III  défend  aux  prieur  &  com- 
mandeur de  l'ordre  de  Saint-Gilles  de  lais- 
ser entendre  le  service  divin  &  d'accorder 
la  sépulture  ecclésiastique  aux  personnes 
excommuniées  ou  interdites  par  l'évêque 
de  Béziers,  &  leur  ordonne  de  faire  exhu- 


LXXI.  —  Avril  1174.  —  Arnaud  de  Mau- 
reillan  engage  pour  la  somme  de  mille  sous 
de  Melgueil  à  Bernard  de  Narbonne,  camé- 
rier  de  Saint-Nazaire  de  Béziers,  les  justi- 
ces, foriscapes  &  droits  divers  qu'il  pos- 
sédait dans  le  bourg  de  Maureillan,  tenu 
par  ses  prédécesseurs,  camériers  de  cette 
église,  «  praeter  loguerîum  &  acaptum  ïllo- 
«  rum  mansorum,  qui  nobïs  sunt  reversî  vel 
((  escadiid  propter  prodkionem  Biterris.  » 

D,  61,  f"  202. 

LXXII.  —  3  novembre  1176.  —  Bernard 
Garin  vend  à  Bernard,  évêque  de  Béziers, 
le  fief  qu'il  tenait  de  l'église  Saint-Nazaire 


ler  les   frères  de    leur  hôpital    enterrés      dans  la  ville  &  dans   le   bourg  épiscopal, 


dans  leur  cimetière. 
D,  61,  f»  98. 

LXVII.  —  9  février  1170.  —  Bérenger 
de  Lignan  donne  à  Bernard,  évêque,  &  à 
l'église  de  Saint-Nazaire  do  Béziers,  toutes 
ses  possessions  dans  la  paroisse  8c  dans  le 
château  de  Vailhan. 

D,  61,  f"  246. 

LXVIII.  —  Vers  1170.  —  B.,  évêque  de 
Béziers,  mande  à  Viduin,  archiprêtre,  de 


moyennant  une  somme  de  cinquante  sous 
de  Melgueil. 
D,  61,  f"  268. 

LXXIII.  —  i5  mars  11 76.  —  Bérenger  de 
Caux  rend  hommage  à  Bernard,  évêque, 
pour  les  mois  de  septembre,  octobre  & 
novembre,  pendant  lesquels  il  avait  pré- 
tendu posséder  à  titre  d'alleu  le  château 
de  Vailhan  &  pour  vingt  setiers  de  blé 
qu'il   prenait  sur  les  dîmes  de  Cassan. 

D,  61,  f"  260. 


1429 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1430 


LXXIV.  —  1176.  —  Bernard   de   Caux  LXXX. — Décembre  ij8o.  —  Roj;cr,  vi- 

pronicl  à  l'évèque  Bernard  de  cesser  d'eu-      comte  de  Béziers,  &  Kaimond  d'Hautpoul 
lever,  en  vertu  d'une  détestable  coutume,      promettent  à  Bernard,  évêque  de  Béziers, 


les  biens  du  chapelain  de  Caux  après  sa 
mort;  &  il  abandonne  au  chapitre  de 
Saint-Nazaire,  au  cas  où  ses  successeurs 
l'oseraient  faire,  tous  ses  droits  sur  sa  por- 
tion des  dîmes  de  Sallèlcs. 
D,  61,  f"  258. 

LXXV.  —  Septembre  1177.  —  Bernard, 
évêque  de  Béziers,  donne  aux  chanoines 
de  Saint-Nazaire  les  églises  de  Saint-Pierre 
de  Lézignan,  de  Saint-Estève  de  Boujan, 
de  Sainte-Marie  de  Badonnes  &  de  Pou- 
zag-,  moyennant  la  somme  de  cinq  cents 
sous. 

D,  61,  f"  264. 

LXXVI.  —  3  février  1178.  —  Alexan- 
dre III  confirme,  à  la  demande  de  l'évèque 
Bernard,  l'église  Saint-Nazaire  de  Béziers 
dans  la  jouissance  de  ses  possessions  & 
privilèges. 

Gall'ta  Christianaj  t.  vi,  Instrum,  c.   140. 

LXXVII.  —  Avril  1180.  —  Roger  II, 
vicomte  de  Béziers,  permet  à  Bernard, 
évêque,  de  faire  tenir  un  marché  hebdo- 
madaire le  mercredi,  au  château  de  Ga- 
bian,  moyennant  la  somme  de  mille  sous 
de  Melgueil,  &  prend  sous  sa  protection 
tous  ceux  qui  voudraient  se  rendre  audit 
marché. 

D,  61,  i°  272}  H  viii,  n.  33  (charte  I). 

LXXVIII.  —  Avril  1180.  —  Roger  II, 
vicomte  de  Béziers,  promet  à  Bernard, 
évêque,  de  ne  point  disposer  du  tabellio- 
nat  de  la  ville  de  Béziers,  sans  son  avis  & 
consentement. 

D,  61,  f"  270. 

LXXIX.  —  Avril  1180.  —  Berjiard,  évê- 
que, à  la  prière  du  vicomte  Roger,  &  avec 
le  consentement  des  chanoines  de  Saint- 
Nazaire,  donne  le  tabcllionat  &  les  sceaux 
de  la  ville  à  Bernard  Cota,  qui  les  avait 
perdus  à  la  suite  de  la  mort  du  vicomte 
Trencavel  &  de  la  trahison  des  habitants 
de  cette  ville. 

D,  6.,  f'^  274. 


de  ne  point  rappeler  dans  cette  ville  Pierre 
Vairat  &  ses  enfants,  bannis  pour  trahison, 
&  lui  permettent  de  jouir  paisiblement  des 
biens  que  cette  famille'teuait  eu  fief  do  lui 
&  de  son  église. 
D,  61,  f'  290. 

LXXXI.  —  20  janvier  1180.  —  Bernard- 
Gaucelme,  évêque  de  Béziers,  cède  à  Ro- 
bert, frère  de  Guillem ,  préchantre  de 
Saint-Nazaire,  moyennant  mille  sous  de 
Melgueil,  deux  deniers  sur  six  que  l'évè- 
que &  le  vicomte  de  Béziers  prenaient 
depuis  longtemps  sur  les  bateaux  &  les 
marchandises  arrivées  dans  cette  ville;  les 
quatre  autres  appartenaient  au  vicomte. 

D,  61,  f"  282. 

LXXXII.  —  Mars  1180.  —  Bernard,  évê- 
que, &  le  chapitre  de  Saint-Nazaire  s'ac- 
cordent avec  les  frères  de  l'hôpital  Saint- 
Jean  de  Jérusalem,  qui  promettent  soumis- 
sion &  obéissance  à  l'évèque  &  s'engagent 
à  respecter  les  clauses  de  la  donation  à  eux 
faite  par  feu  Bcrmond,  évêque,  de  l'église 
de  Saint-Sernin  hors  la  ville,  &  à  n'y  point 
célébrer  les  offices  curiaux. 

D,  61,  f"  182. 

LXXXIII.— Mars  1180.  — Bernard,  évê- 
que de  Béziers,  donne  aux  templiers  de  la 
maison  de  Sainte-Eulalie  &  à  Bernard  Es- 
cafré,  leur  procureur,  l'église  paroissiale 
de  Saint-Martin  de  Ubertas  &  la  chapelle 
de  Rocozels. 

D,  6i,  f"  286. 

LXXXIV.  —  23  novembre  1182.  —  Ro- 
ger II,  vicomte  de  Béziers,  &  son  frère 
Raimond -Trencavel  donnent  à  Bernard, 
évêque,  tous  les  droits  domaniaux  qu'ils 
avaient  sur  les  honneurs  acquis  par  lui  & 
par  son  église  dans  l'évéché  de  Béziers. 

D,  61,  f"  3oo. 

LXXXV.  —  Janvier  1193.  —  Sibille,  fille 
d'Arnaud  de  Maureillan,  avec  le  consen- 
tement de  Guillem  d'Abeilhan,  son  mari, 
vend  à  Gaufred,  évêque  de  Béziers,  sa  part 


i43i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


143: 


du  bourg  (le  Maureillaa  à  Bcziers,  moyen-  XCI.   —   Octobre    i2o3.   —   Raimond- 

naiit  deux  mille  cinq  cents  sous  de  Mel-      Roger,  vicomte   de  >Béziers,  du  consente- 
gueil,  qu'elle  voulait  employer  au  rachat      ment  de  ses  tuteur  &  barons,  permet  aux 

chanoines  de  Saint-Nazaire  d'élever  des 
fortifications  dans  plusieurs  églises  de 
leurs  possessions  :  Saint-Pierre  du  Bois? 
Notre-Dame  de  Troubadariés,  Saint-Es- 
tève  de  Pailliès  &  Saint-Martin  de  Divisan. 
D,  61,  f"  5. 


de  ses  domaines. 
D,  61,  f  3o3. 

LXXXVI.  —  4  août  1194.  —  Roger,  vi- 
comte de  Béziers,  voulant  céder  au  roi 
d'Aragon  ses  droits  sur  la  ville  de  Béziers, 
reconnaît,  en  présence  de  l'évéque  Gau- 
fred,  qu'il  n'a  que  des  droits  limités  sur 
les  hommes  de  l'évéque  &  énumère  avec 


XCII.  —  Octobre  i2o3.  —  Guillaume, 
évêque  de  Béziers,  &  son  chapitre  don- 
détail  les  droits  de  justice  qu'il  possède  nent  à  Bermond,  commandeur  de  la  milice 
dans  cette  ville. 

D,  61,  P  322;  Gallia  Christ,  t.  vi,  Instr,  c.  142. 


LXXXVII.  —Août  1194.  —  Bertrand  de 
Saissac,  tuteur  de  Raimond-Roger,  vicomte 
de  Béziers,  &  Gaufred,  évêque  de  cette 
ville,  se  promettent  mutuellement  fidélité 
&  secours  au  sujet  de  cette  ville,  dont  ils 
avaient  la  possession  commune, 

D,  61,  f"  320;  H  VIII,  n.  62  (charte  II). 

LXXXVIII.  —  4  août  1194.  —  Bertrand 
de  Saissac,  tuteur  de  Raimond-Roger,  vi- 
comte de  Béziers,  promet  à  Gaufred,  évê- 
que de  Béziers,  &  à  Estève  de  Servian,  que 
tant  qu'il  serait  tuteur  du  vicomte,  il  ne 
laisserait  entrer  dans  les  villes  &  évêchés 
de  Béziers  &  d'Agde  ni  hérétique,  ni  vau- 
dois,  &  qu'il  ne  ferait  rien  sans  leur  con- 
seil; les  parties  se  promettent  réciproque- 
ment aide  &  appui. 

D,  61,  P  3  16;  H  VIII,  n.  62  (charte  I). 


du  Temple  de  Pézénas,  les  églises  de  Saint- 
Pierre  de  Cazouls  &  de  Saint-Vérain  de 
Usclas,  avec  tous  leurs  droits  &  dépendan- 
ces, &  sous  réserve  des  albergues,  droits  de 
synode  &  pouvoir  épiscopal. 
D,  62,  f»  I. 

XCIII.  —  Mai  1204.  —  Raimond-Roger, 
vicomte  de  Béziers,  avec  le  consentement 
de  ses  barons,  engage  à  Guillaume,  évêque, 
&aux  chanoines  de  Béziers  l'albergue  qu'il 
prenait  sur  l'évéque  &  l'abbé  de  Saint- 
Aphrodise  ainsi  qu'au  lieu  de  Lignan,  & 
toutes  les  justices  qu'il  avait  sur  les  clercs 
de  l'évêché  &  sur  les  habitants  de  Lignan 
&  d'Aspiran,  moyennant  la  somme  de  six 
mille  sous  de  Melgueil. 

D,  62,  {°  9}    Gallia  Christiana,  t.  vi,  Instrum. 


XCIV.  —  Août  i2o5.  —  Ermengaud,  évê- 
que de   Béziers,    transige   avec   Garsinde, 
femme   d'Arnaud,    au    sujet   des   droits   de 
LXXXIX.  —  Septembre  1 194.  —  Sentence      péages,  justice  &  autres,  qu'elle  réclamait 
arbitrale  rendue  entre  Gaufred,  évêque  de       sur  le  bourg  de  Maureillan  &  dans  la  ville 
Béziers,  &  Pierre,  abbé  de  Saint-Jacques,      de  Béziers;  elle  les  abandonne  à  l'évéque, 
au  sujet  de  l'honneur,  respect  &  obéissance       moyennant  cinq  cent  soixante-quinze  sous 


dus  par  l'abbé  à  l'évéque,  &  du  dégât  que 
l'abbé  avait  causé  aux  moulins  de  l'évéque, 
en  arrachant  des  arbres,  plantés   le  long 
de  la  rivière. 
D,  61,  f"  326. 

XC.  —  Mai  1195.  —  Gaufred,  évêque  de 
Béziers,  permet  à  Piorrc-Rnimond  de  Cor- 
neillan  de  construire  une  forteresse  au 
lieu  de  Lieuran,  moyennant  l'hommage 
&  le  serment  do  fidélité. 

D,  61 ,  f"  334. 


de  Melgueil. 
D,  62,  {"  17. 

XCV.  —  Novembre  1206.  —  Raimond  de 
Florensac  &  sa  femme  Aicie  vendent  pour 
deux  mille  cinq  cents  sous  de  Melgueil  à 
Ermengaud,  évêque  de  Béziers,  le  tiers  du 
bourg  de  Maureillan. 

D,  62,  f"  21. 

XCVI.  —  Décembre  1209.  —  Statuts  du 
chapitre  de  Béziers,  ordonnant  aux  béné- 


14^^ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1434 


ficiers  nouvellement  reçus  en  celte  église 
de  prêter  serment. 
D,  63,  f"  i36. 


Béziers,  ce  qne  Hugues  de  Paulin  &  ses 
frères  avaient  dans  la  ville  d'Aspiran  &  au 
château  de  Peyriés,  à  lui  tombes  en  com- 
mise, à  cause  de  l'hérésie  des  possesseurs, 
en  payement  d'une  dette  de  cent   marcs, 


XCVII.  —  20  juillet  1210.  —  Simon  de 
Montfort   donne   à   Bertrand,    évoque   de      qu'il  avait  envers  lui. 
Béziers,  Castelnau  dans  la  paroisse  de  Ven-  D,  62,  f°  362. 

dres,  au  diocèse  de  Béziers,  sous  réserve  de 
la  justice  corporelle  perçue  par  le  prince. 

D,  62,  f"  33. 


C.  —  Juillet  I2i3.  —  Guillem-Aton  de 
Corneillan  vend  à  Bertrand,  évéque  de 
Béziers,  ce  qu'il  avait  au  château  de  Cas- 
telnau de  Vendres,  moyennant  cent  vingt 
sous  de  Melgueil. 

D,  61,  f«  144. 

CI.  —  3o  octobre  I2i3.  —  Bertrand, 
évéque  de  Béziers,  &  le  chapitre  de  Saint- 
Nazaire,  transigent  avec  Arnaud,  abbé  de 
Cîteaux,  au  sujet  de  plusieurs  terres  mou- 
vantes de  l'évêché  &  données  à  cette  même 
abbaye  de  Cîteaux  par  Simon,  comte  de 
Montfort. 

D,  62,  f  69. 

CII.  —  Février  1214.  —  Simon  de  Mont- 
4Juini2ii.  —  Lombarde,  femme  de  Ber-      fort  donne  à  Pierre  Amiels,  sacristain  de 
nard-Sicard,  dîmes  de  Pis.  Saint-Nazaire,  la  motte  du  moulin  de  Ba- 

Juillet  121 1.  —  Pons  de  Ganges,  dîmes      gnols  surl'Orb,  qui  avait  appartenu  à  Ber- 


XCVIII.  —  121 1.  —  Restitutions  de 
dîmes  inféodées  faites  à  l'évêque  de  Bé- 
ziers, Bertrand,  par  plusieurs  seigneurs  de 
son  diocèse. 

Avril  1211.  —  Guillem  de  Thézan,  dîmes 
d'Aspiran  &  de  Thézan. 

Avril  1211.  —  Guiraud  de  Roquecelse, 
dîmes  de  Puissaliron. 

17  Avril  1211.  —  Pierre  de  Puimisson, 
dîmes  de  Puimisson. 

i'"'Mai  1211.  —  Bérenger-Guiraud,  dîmes 
de  Carlencas. 

3  Juin  121 1.  —  Rixende,  femme  de  Mor- 
gue de  Montblanc,  dîmes  de  Moutblanc. 


de  Poupian  &  de  Saint-Bauzile. 

Juillet  1211.  —  Guillemette,  femme  de 
Bernard  de  Montesquieu,  dîmes  du  Biter- 
rois  en  général. 

Juillet  1211.  —  Adélaïde  &  Bermond  de 
Gabian,  dîmes  de  Névian. 

Juillet  121 1.  —  Auger  de  Morèze,  dîmes 
de  Pézénas. 

Février  121 1.  —  Raimond-Bérenger  de 
Murviel,  dîmes  de  Corneillan. 

,  Mars  121 1.  —  Guillem  de  Pézénas,  dîmes 
de  Portiragnes. 

Mars  121 1.  —  Guillem-Pons  d'Abeilhan, 
dîmes  de  Pouzag. 

Mars  1211.  —  Guillem  de  Vintron  & 
Raimond  de  Saint-Nazaire,  dîmes  de  Saint- 
Nazaire. 

Mars  1211.  —  Aigline  Si  Bernarde,  filles 
de  Bernard  de  Roquebrune,  dîmes  de 
Vieussan  &  de  Roquebrune. 

D,  62,  f"^  37-62. 

XCIX.  —  i^i'mai  I2i3.  —  Simon  de  Mont- 


mond  de  Rieutort,  hérétique,  avec  d'autres 
biens  sis  à  Villeneuveo 
D,  62,  f  73. 

cm.  —  i3  septembre  1216.  —  Hono- 
rius  III  confirme  à  l'évêché  de  Béziers  la 
donation  faite  par  feu  Roger,  vicomte  de 
cette  ville,  &  par  son  frère  Tr.encavol,  des 
lieux  de  Castelnau  &  autres  y  exprimés  8i 
de  la  métairie  de  Cazouls. 

D,  62,  f°  75. 

CIV.  —  17  novembre  1216.  —  Hono- 
rius  III  prend  sous  la  protection  du  Saint- 
Siège  l'évêque  &  le  chapitre  de  Béziers, 
avec  toutes  leurs  possessions,  entre  autres 
les  abbayes  de  Saint-Jacques  &  Saint-Aphro- 
dise,  de  Joncels  &  de  Villemagne. 

D,  62,  f-^  77. 

CV.  —  27  juillet  1217.  —  Guillem  de 
Vailhan  rend  hommage  à  Bérengcr  de  Caux 
pour  le  château  de  Vailhan, 'q   ''^  tient  do 


fort  donne  en  alleu  à  Bertrand,  évéque  de      lui  pendant  huit  mois  de  l'année,  de  jan- 


l/\63 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1486 


vier  à  août,  Z<  en  outre  depuis  la  Saint- 
Thomas  jusqu'au  i"  janvier. 
D,  62,  f°  81. 

CVI.  —  Mai  1218.  —  Bernard,  évèque 
de  Béziers,  inféode  à  Raimond-Roger  deux 
casais  qui  avaient  jadis  appartenu  au  père 
de  celui-ci,  Roger  Changeur  (Cambitoris) , 


les  dettes  de  son  père  &  à  solder  le  douaire 
de  sa  ftière  Bérengère  &  la  dot  de  sa  sœur 
Cécile. 

D,  62,  f°  99. 

CXÎI.  —  i23o.  —  Sentence  rendue  entre 
Bernard,  évêque  de  Béziers,  d'une  part,  & 
Adam  do  Milli,  lieutenant  du  roi  en  Albi- 


à  lui  échus  per  escaducham;  il  en  exige  les       geois,  d'autre,  par  P.,  archevêque  de  Nar- 


droits    accoutumés,   plus    une   somme   de 
soixante  sous  de  Melgueil. 
D,  62,  i°  83. 

CVIÏ. —  i3  septembre  1218.  —  Amaurî 
de  Montfort  confirme  à  Pierre  Amiels,  ar- 
chidiacre de  Narbonne  &  camérier  de  Bé- 
ziers, la  donation  à  lui  faite  par  son  père 
Simon  de  plusieurs  maisons  de  la  cité,  de 
Béziers,  confisquées  sur  Guillem  &  Rai- 
mond  de  Lespignan. 

D,  62,  f"  85. 

CVIII.  —  i5  Janvier  122.3.  —  Amauri  de 
Montfort  donne  à  B.,  évoque  de  Béziers, 
le  château  de  Cazouls,  qu'il  tenait  en  fief 
de  lui. 

D,  62,  f°  1 18  j  H  vni,  n.  149  (charte  II). 

CIX.  —  28  avril  i23o.  —  Grégoire  IX 
confirme  l'évèque  de  Béziers  dans  la  jouis- 
sance de  l'église  de  Gabian,  déjà  possédée 
par  ses  prédécesseurs. 

D,  62,  f°  89. 

ex.  —  10  octobre  i23o.  —  Pons  d'Auriac, 
fils  de  feu  Bernard-P.aimond  de  Capendu, 
engage  à  Bérenger,  évêque  de  Béziers, 
moyennant  huit  mille  sous  de  Melgueil, 
\2  château  de  Cazouls  &;  tous  les  droits  qui 
en  dépendent. 

D,  62,  f"  95. 

CXI.  —  i3  décembre  i23o.  —  Pons  d'Au- 
riac, fils  de  feu  Bernard-Rainiond  de  Ca- 
pendu, vend  à  Bérenger,  évoque  de  Béziers, 
toutes  ses  possessions  à  Cazouls,  Maureiî- 
lan  &  Narbonne,  sa  part  de  la  monnaie  de 
cette  ville  &  ses  droits  sur  les  vêtements 
^  le  palefroi  de  la  femme  d'Aimeri  de  Nar- 
bonne, chaque  fois  qu'il  la  conduisait,  le 
tout  pour  la  somme  de  vingt  mille  sous  de 
Melgueil,  qu'il  compte  employer  à  payer 


bonne,  &  C,  évoque  de  Carcassonne,  au 
sujet  de  la  justrce,  des  leudes  &  autres 
droits  dépendants  des  villes  &:  châteaux  de 
Béziers,  Cazouls,  Aspiran  &  Servian. 

D,  62,  f"  209;  Gall'ia  Chrhtiana,  t.  VI,  Instrum. 
c.    i5i. 

CXIII.  —  5  juin  I23i.  —  Statuts  de  Ber- 
nard, évêque  de  Béziers,  ordonnant  pour 
l'avenir  la  tenue  de  trois  chapitres  géné- 
raux par  an  en  l'église  de  Saint-Nazaire. 

D,  63,  f°  iSy. 

CXIV. —  29  juillet  1232.  —  B.,  évêque 
de  Béziers,  donne  à  Aimeri,  commandeur 
de  la  maison  du  Temple  de  Pézénas,  les 
églises  de  Saint-André  de  Sesquier  (de  Sa- 
tanerlïs)  &  de  Saint-Clément  d'Aigucsvives, 
avec  leurs  dîmes  &  prémices,  moyennant 
un  cens  annuel  de  deux  muids  de  froment 
&  de  deux  muids  d'orge. 

D,  62,  f°  114. 

CXV.  —  23  février  I236.  —  G.,  abbé 
de  Saint- Aphrodise,  &  G.  Capuce,  doc- 
teur en  droit,  terminent  les  différends 
qui  divisaient  B.,  évêque  de  Béziers,  8i 
Bérenger  de  Puissourguicr,  au  sujet  des 
bourgs  de  la  Madeleine  &  de  Tornamiro 
à  Béziers. 

D,  62,  î°  122. 

CXVI.  —  3  janvier  i238.  —  Bota,  fille 
de  Pierre-Raimond  de  Maureillan,  rend 
hommage  à  Bernard,  évêque  de  Béziers, 
pour  plusieurs  maisons  de  cette  ville,  une 
partie  des  leudes  &  du  bourg  de  Maureillan 
&  l'île  située  entre  l'Orb  &  le  Lirou. 

D,  62,  f'>  122. 

CXVÎI.  —  23  mai  1241.  —  Berjiard,  évê- 
que de  Béziers,  &  Pierre,  abbé  de  Ville- 
magne,   transigent   au   sujet  du   paiement 


1437 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1438 


de  diverses  dîmes  possédées  par  l'évêquc 
dans  le  diocèse  de  Béziers. 
D,  62,  f»  t3o. 

CXVin.  —  16  novembre  1249.  —  Bota, 
dame  de  Mâureillan,  fille  de  Pierre-Rai- 
moud,  vend  à  R.,  évêqiie  de  Béziers,  &  à 
ses  successeurs,  une  partie  de  ses  droits  & 
revenus  du  bourg  de  Mâureillan,  qu'elle 
tenait  en  fief  de  l'évéché,  moyennant  deux 
mille  sous  de  Melgueil. 

D,  62,  P  i58. 

CXIX.  —  25  février  1249.  —  Transaction 
passée  entre  Raimond,  évêque  de  Béziers, 
le  chapitre  de  Saint-Nazaire  &  les  habi- 
tants d'Aspiran  &  de  Pailhiés,  d'une  part, 
&  le  viguier  de  Gui  de  Lévis,  seigneur  de 
Thésan,  &  les  habitants  dudit  Thésan, 
d'autre,  au  sujet  des  tailles,  questes  &  dî- 
mes qui  se  percevaient  dans  ledit  château. 

D,  62,  f'^  142. 

CXX. —  1249.  —  Statuts  de  Raimond, 
évoque  de  Béziers, pour  le  service  des  obits 
&  la  suppression  de  certains  bénéfices  de 
Saint-Nazaire, 

D,  63,  i"  139. 

CXXL —  6  novembre  i25o. —  Rostagnet 
do  Béziers,  fils  de  Guillem  de  Béziers,  prête 
hommage  à  R.,  évêque  de  Béziers,  pour 
tout  ce  qu'il  tenait  de  lui  dans  cette  ville, 
depuis  la  synagogue  des  Juifs  jusqu'à  l'Orb, 
dans  les  bourgs  de  Montbel  &  autres. 

D,  62,  f"  162. 

CXXn.  —  6  novembre  i25o.  —  Raimond, 
évô([ue  de  Béziers,  reçoit  l'hommage  ci- 
dessus  transcrit. 

D,  62,  f"  192. 

CXXÎÏL  —  II  novembre  lîSo.  —  Sen- 
tence rendue  entre  R.,  évêque  de  Béziers, 
8c  Estève  de  Conas,  curateur  de  Rostagnet 
de  Béziers,  au  sujet  de  l'étendue  des  censi- 
ves  &  seigneuries  du  bourg  de  la  Made- 
leine de  cette  ville. 

D,  62,  f"  i65. 

CXXIV.  —  i25o.  —  Statut  capitulaire 
de  Saint-Nazaire  de  Béziers,  portant  qu'à 


l'avenir   l'eucharistie,   que    l'on    conserve 
le  vendredi-saint  jusqu'au  lendemain,  se- 
rait recouverte  d'un  voile  de  soie. 
D,  63,  f°  145. 

CXXV.  —  I25i.  —  Transaction  entre  le 
bailli  de  Caux,  dûment  autorisé  par  Guil- 
laume du  Plan,  sénéchal  de  Carcassonnc, 
&  le  bailli  du  château  de  Gabian,  délégué 
par  l'évèque  de  Béziers,  portant  que  l'évo- 
que &  ceux  qui  posséderaient  des  terres 
au  lieu  de  Prouille,  ne  paieraient  au  roi 
ni  ban  ni  arrière-ban. 

D,  62,  f«  191. 

CXXVL  —  24  juin  i252.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  entre  R.,  évêque  de  Bé- 
ziers, &  Guillaume  du  Plan,  sénéchal  do 
Carcassonne,  au  sujet  des  dommages  &  in- 
jures causés  par  celui-ci  aux  habitants  de 
Gabian  &  de  Cazilhac. 

D,  62,  f  iç5. 

CCXXVn.  —  1254.  —  Statuts  capîtulai- 
res  de  Saint-Nazaire  réglant  les  distribu- 
tions quotidiennes  à  faire  aux  chanoines, 
les  ornements  des  prêtres,  &  prescrivant 
l'entretien  d'une  lampe  perpétuelle  devant 
le  Saint-Sacrement. 

D,  63,  f  i5o. 

CXXVin.  —  10  mai  1262.  —  Acte  de  la 
présentation  faite  par  Pons,  évêque  de 
Béziers,  à  Henri  de  Vézelay,  Nicolas  de 
Cahier  &  Pierre  des  Voisins,  enquêteurs 
du  roi  dans  la  province,  des  titres  qui  éta- 
blissent ses  droits  à  la  possession  du  châ- 
teau de  Cazouls. 

Conformément  à  un  mandement  de 
Louis  IX,  du  jeudi  après  Laetare  Jérusa- 
lem, de  l'an   1261. 

D,  62,  f»^  205-228. 

CXXIX.  —  10  octobre  1262.  —  Sentence 
rendue  par  Raimond  de  Lusson ,  juge 
royal,  &  Bérenger  Honorât,  juge  de  l'évc- 
que,  par  laquelle  sont  condamnés,  comme 
contumaces,  Bernard  Gras,  consul  de  Bé- 
ziers, en  quarante  livres  d'amende,  &  Au- 
ger  de  Pontion,  en  vingt-cinq  livres,  pour 
avoir  empêché  Amorosius,  crieur  public  de 
Béziers,  d'exercer  son,  emploi  au  nom  de 


1409 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1440 


l'évoque,   &  l'avoir  battu   &  chassé   de  la 
ville,  malgré  sa   résistance  &  l'affirmation 
de  son  bon  droit. 
D,  60,  f"  28. 

CXXX.  —  i3  août  1266.  —  Sentence  ar- 
bitrale rendue  entre  Pons,  évoque  de  Bé- 
ziers,  &  Raimond,  archidiacre  de  Saint- 
Nazaire,  d'une  part,  &  Guillaume,  abbé  de 
Gellone,  d'autre,  au  sujet  des  dîmes  de 
l'église  de  Murviel. 

D,  62,  f  228. 

CXXXI.  —  1267-1274. —  Sentence  ren- 
due par  Barthélemi  de  Pennautier,  juge  de 
Carcassonne,  &  B.  de  Poursan,  officiai  de 
Carcassonne,  au  sujet  des  réclamations  fai- 
tes par  Pons,  évèque  de  Béziers,  contre  les 
officiers  du  roi,  qu'il  soutenait  l'avoir  dé- 
pouillé de  la  justice  de  la  ville;  l'évéque, 
dans  la  cause,  produisit  quatre-vingt-trois 
instruments,  cent  deux  témoins  &  cin- 
quante-sept allégations. 

D,  60,  f"  43-54. 

CXXXII.  —  3i  décembre  1268.  —  Clé- 
ment IV  permet  à  l'évéque  de  Béziers  de 
prendre  sous  sa  main  l'église  de  Saint- 
Bausile  de  Poupaniel,  avec  ses  apparte- 
nances, &  de  la  réunir  à  sa  mense. 

D,  62,  f"  233. 

CXXXIII.  —  II  février  1270.  —  Tran- 
saction passée  entre  B.,  évèque  de  Béziers, 
•&  Guillaume,  abbé  d'Aniane,  par  l'entre- 
mise de  Pierre,  archevêque  de  Narbonne, 
au  sujet  des  dîmes  de  Sauvian,  Villeneuve 
tk  Abeilhan  &  autres;  les  redevances  syno- 
dales &  la  collation  des  cures  sont  adju- 
gées à  l'abbé,  &:  les  autres  droits  à  l'évéque. 

D,  62,  f*^  240, 

CXXXIV.  —  Avril  1271  (V.  st.).  —  Pons, 
évèque  de  Béziers,  excommunie,  dans  son 
synode  d'après  Pâques,  tous  ceux  qui 
porteraient  atteinte  à  la  juridiction  cou- 
tumière  qu'il  possédait  dans  les  ville  & 
faubourgs  de  Béziers,  &  dans  les  châteaux 
&  localités  du  diocèse  relevant  de  son 
église. 

Suit  l'appel  interjeté  par-devant  le  pnpc, 
par  Alexandre,  sous-viguier  de  Béziers, 


tant  en  son  nom  personnel,  qu'au  nom  de 
G.  de  Cohardon,  sénéchal  de  Carcassonne, 
contre  ladite  sentence,  comme  portant 
atteinte  à  la  juridiction  royale  &  aux 
droits  de  ses  officiers. 
D,  62,  f"  246. 

CXXXV.  —  27  mai  1279.  —  Sentence 
rendue  à  la  demande  de  Pons,  évèque,  & 
du  chapitre  de  Saint-Nazaire,  décidant  que 
le  conducher  de  cette  église  devra  chaque 
année  payer  vingt-deux  sous  au  sacristain, 
&  donner  six  setiers  de  blé  aux  sonneurs 
de  cloche. 

D,  63,  f°  164. 

CXXXVI.  —  12  juillet  1283.  —  Phi- 
lippe III  déclare  avoir  reçu  l'hommage  à 
lui  fait  par  Pons  de  Saint-Just,  évèque  de 
Béziers,  en  son  propre  &  privé  nom,  8c 
comme  seigneur  de  la  terre  de  Larzac. 

Gallia  Christ'iana,  t.  vi,  Instrum,  c,    i  Sp. 

CXXXVIL—  4  février  1285  (v.  st.)  — 
Philippe  IV  mande  au  sénéchal  de  Car- 
cassonne de  recevoir  le  serment  des  habi- 
tants de  Béziers,  de  concert  avec  l'évéque 
de  cette  ville. 

D,  60,  (°  54. 

CXXXVIII.—  Juin  1286.—  Philippe  IV 
déclare  avoir  accepté  l'hommage  de  Pons 
de  Saint-Just,  évèque  de  Béziers,  comme 
seigneur  de  la  terre  de  Larzac,  dans  le 
pays  de  Nimes. 

Gallia  Christiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  i6o. 

CXXXIX.  —  3  novembre  1286.  —  Le 
sacristain  de  l'église  de  Béziers  donne  à 
l'hôpital,  fondé  par  l'évéque  Pons  au  bout 
du  Pont,  tous  les  droits  qu'il  tenait  du 
chef  de  sa  charge  eur  les  terres  données 
par  l'évéque  à  cet  hôpital,  moyennant 
une  rente  annuelle  de  cent  sous  de  Bé- 
ziers. 

D,  62,  f°  255. 

CXL.  -—  I"  juillet  1293.  —  Philippe  IV 
déclare  avoir  reçu  l'hommage  de  Bernard 
de  Saint-Just,  seigneur  de  la  terre  &  ba- 
ronnie  de  Larzac,  pour  cette  seigneurie, 
qu'il  avait  acquise  de  feu  Pons  de  Saint- 


I44I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1441 


Just,  évêcpic  tic  Eézicrs,  &  ordonne  an  sé- 
néchal de  Beaucaire  de  faire  jouir  ledit 
Bernard  de  ce  domaine. 

Gallla  Christiana,  t.  VI,  Instrum.  c.   160. 

CXLI. —  25  juin  1297.  —  L'archiprêtre 
de  Cabrières,  au  diocèse  de  Béziers,  limite 
1  "S  paroisses  &  règle  les  dîmes  de  Saint- 
Baiisile  &  de  Saint-Martin  de  Carcasses, 
8^  termine  ainsi  les  différends  qui  existaient 
entre  Bérenger,évêque  de  Béziers  &  prieur 
de  Saint-Bausile,  &  le  prieur  de  Saint- 
Martin. 

D,  62,  f"  209. 

CXLÎI.  —  II  octobre  1297.  —  Phi- 
lijipe  IV  déclare  qu'en  levant  une  impo- 
sition sur  les  habitants  des  châteaux  & 
villes  de  l'évéché  de  Béziers,  à  l'occasion 
de  l'invasion  du  royaume,  il  n'a  entendu 
]jorter  aucun  préjudice  aux  privilèges  & 
libertés  desdits  habitants. 

D,  62,  f°  263. 

CXLIII.  —  i3  septembre  1298.  —  Phi- 
lippe IV  permet  à  Bérenger,  évèque,  &  au 
chapitre  de  Saint-Nazaire  de  prendre  un 
ancien  cimetière,  traversé  par  une  voie 
publique  entre  l'église  &  la  maison  du  roi, 
pour  agrandir  l'église  Saint-Nazaire,  à  la 
charge  de  donner  au  roi  quelque  chose  en 
compensation. 

Par  accord  du  17  mai  i3oo,  on  donna  au 
roi  cent  cinquante  livres  &  le  terrain  de  la 
maison  de  l'archidiacre  de  Lunas,  qui  était 
couvert  de  maisons  à  demi-démolies  &  à 
démolir. 

D,  62,  f°  265. 

CXLIV.  —  Septembre  i3oo.  —  Phi- 
lippe IV  confirme  une  transaction  inter- 
venue entre  Pons,  évèque  de  Béziers,  & 
le  sénéchal  de  Carcassonne,  au  sujet  des 
limites  de  la  juridiction  des  cours  royale 
&  épiscopale. 

D,  62,  f"  274. 

CXLV.  —  iSoo.  —  Statuts  de  l'église  ca- 
thédrale de  Béziers,  supprimant  les  col- 
lations c[ui  se  faisaient  indûment  &  aux 
dépens  du  chapitre,  pendant  les  dix  der- 
niers  jours   avant   Noël   après   vêpres,  & 

V. 


depuis  le  lundi  après  les  Cendres  jusqu'au 
mercredi  avant  Pâques. 
D,  63,  f"  168. 

CXLVI.  —  12  novembre  i3oi.  —  Statuts 
de  l'église  cathédrale  de  Béziers,  attribuant 
les  vêtements  des  chanoines  qui  mour- 
raient ou  résigneraient  leurs  bénéfices  à 
leurs  successeurs. 

D,  63,  f"  169. 

CXLVII.  —  7  avril  i3o7.  —  Statuts  pro- 
mulgués par  Bérenger,  cardinal  du  titre 
des  SS.-Nérée  &  Achillée,  avec  le  consen- 
tement de  l'évèque  de  Béziers,  Richard, 
pour  les  six  chapelains  institués  par  lui 
dans  l'église  Saint-Nazaire,  &  chargés  de 
prier  pour  le  salut  de  son  âme  &  de  celle 
du  pape  Clément. 

D,  63,  f"  119. 

CXLVIII.  —  3o  avril  1309.  —  Statuts  de 
l'église  cathédrale  de  Béziers  autorisant  les 
prévôts  de  Saint-Nazaire  à  se  faire  rem- 
placer par  de  simples  prêtres  pendant  leurs 
absences. 

D,  63,  f«  174. 

CXLIX.  —  i3  février  i3ir.  —  Bérenger 
de  Montpezat,  chevalier,  rend  hommage  au 
roi,  ès-mains  d'Alphonse  de  Roays,  sénéchal 
de  Carcassonne,  pour  un  quarton  qu'il  pre- 
nait sur  chaque  coupe  de  blé  vendue  au  mar- 
ché de  Béziers,  &  pour  la  moitié  des  lods  & 
ventes  qu'il  levait  sur  le  bourg  de  Nissan, 
en  exceptant  ce  qu'il  tient  de  l'évèque. 

D,  62,  f"  292. 

CL.  —  3  janvier  i3i3.  —  Serment  prêté 
par  les  consuls  de  Béziers  ès-mains  des 
viguier  &  juges  royaux, par  lequel  ils  pro- 
mettent de  s'acquitter  dignement  de  leur 
charge  &  de  respecter  tous  les  droits,  tant 
du  roi  que  de  l'évèque. 

D,  60,  P  72. 

CLI.  —  29  février  i3i5  (v.  st.).  — 
Statuts  de  l'église  cathédrale  de  Béziers 
obligeant  l'ouvrier,  l'aumônier  &  le  bailli 
de  Saint-Nazaire  à  rendre  leurs  comptes 
aux  chanoines  chaque  année. 

D,  63,  f"  177. 

46 


1443 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1444 


CLIL  — 20  août  1 323.  — Statut  de  Saint-  CLVIII.  —  20  juillet  i352.  —  Jean   le 

Nazaire  de  Béziers^  portant  qu'à   la   mort      Bon  ordonne  aux  sénéchaux  de  Toulouse, 
d'un  chanoine  on  ferait  sonner  la  grande       Carcassonne,  Bcaucaire   &  Rodez,  de  dé- 


cloche &  qu'on  célébrerait  solennellenient 
l'office  des  morts  pour  le  repos  de  son  âme. 
D,  63,  f"  182.    ■ 

CLIII.  —  i3  février  1327.  —  Jean  XXII 
unit  l'église  de  Carcerîhus  à  la  mense  épis- 
copale  de  Béziers,  sur  les  instances  de  l'é- 
vêf[ue  Guillaume. 

D,  62,  f''  3oo. 

CLIV.  —  2  novembre  1329.  —  G.,  évê- 
que  de  Béziers,  requis  par  le  lieutenant  du 
viguier  de  Béziers,  d'avoir  à  prêter,  entre 
ses  mains,  le  serment  de  fidélité  &  l'hom- 
mage dus  au  roi,  déclare  n'être  point  tenu 


fendre  à  tous  sergents  du  roi  d'exercer 
leur. charge  dans  les  lieux  où  l'évcque  de 
Béziers  avait  la  haute  &  basse  justice, 
conformément  aux  ordonnances  de  son 
père  le  roi  Philippe  VI. 
D,  62,  f«  359, 

CLIX.  —  22  novembre  i36i.  —  Statuts 
du  chapitre  cathédral  de  Béziers,  défendant 
aux  bénéficiers  de  célébrer  les  offices  hors 
de  la  cathédrale. 

D,  63,  f  195. 

CLX.  —  V  avril  i366.  —  Ordonnance 
de  Jean,  cardinal  de  Saint-Marc,  portant 


à  l'hommage  &  n'avoir  à  prêter  que  le  ser-       ([\\Q  le  juge  de  Gignac,  qui  avait  pendu  wn 

clerc,  le  ferait  dépendre,  ou  s'il  était  déjà 
dépendu,  le  remplacerait  par  un  sac  de 
paille  que  quatre  sergents  porteraient  cou- 
vert d'un  poêle  de  la  valeur  de  dix  florins; 
que  les  juge  &  viguier,  &  le  notaire  qui 
avait  écrit  la  sentence,  l'accompagneraient 
une  torche  à  la  main  &  assisteraient  à  la 
messe  &  à  l'enterrement,  avec  l'official  de 
Béziers. 

Cette  ordonnance  fut  signifiée  aux  in- 
téressés le  mardi  qui  suivit  la  Quasimodo 
de  l'an  i366. 

D,  62,  f  342. 


mciît  de  fidélité. 
D,  62,  f"  3o2. 

CLV.  —  9  décembre  i33o,  —  Salomon, 
seigneur  de  Faugères  &  co-seigneur  de 
Maleviéille,  &:  Paul  de.  Clermont,  co-sei- 
gncur  de  Maleviéille,  rendent  hommage  à 
G.,  évoque  de  Béziers,  pour  les  leudes  & 
péages  tenus  par  eux  de  l'évêque  audit 
lieu  de  Maleviéille,  en  réservairt -leur  droit 
à  ne  pns  rendre  cet  hommage  hors  de  la 
juridiction  dudit  château. 

D,  62,  f»  3io. 

CT,VI.  —  3  septembre  1347.  —  Phi- 
lippe VI  confirme  d'anciennes  lettres  du 
roi  Louis  IX,  autorisant  l'évêque  de  Béziers 
&  les  abbés  de  Saint-Jacques  &  de  Saint- 
Aphrodise  à  garder  les  clefs  de  cette  cité  & 
de  ses  bourgs,  chacun  dans  son  domaine. 

D,  60,  {■»  89.     ■■ 

Cl,VIÎ.  —  20  janvier  i35o.  —  Mainlevée 
du  temporel  de  révêché  de  Béziers,  mis 
sous  la  main  du  roi  pendant  la  vacance, 
du  siège,  à  la  suite  de  la  mort  de  l'évêque 
Guillaume;  elle  est  donnée  par  suite  des 
réclamations  du  chapitre,  qui  so.u'tenait 
que  le  roi  n'y  avait  pas  droit  de  régale  &■ 
que  l'administration  lui  appartenait  pen- 
dant la  vacance;  son  bon  droit  est  pleine- 
ment reconnu. 

D,  62,  f"  3i6. 


CLXL  —  4  août  1367-  —  Le  vicaire  gé- 
néral de  Hugues,  évêque  de  Béziers,  permet 
aux  juifs  de  cette  ville  d'avoir  une  synago- 
gue, avec  des  lampes,  pour  y  chanter  leurs 
offices,  une  école  &  un  cimetière,  le  tout 
moyennant  un  don  de  vingt-quatre  livres, 

D,  62,  f^  326. 

CLXÎÎ.  —  24  août  1075.  —  Jean  de  Fau-. 
gères,  damoiseau,  seigneur  de  Faugères, 
rend  hommage  àSicard^  évêque  de  Béziers, 
au  nom  de  sa  mère  Isabelle  de  Roque- 
feuille,  pour,  les  leudes  &  péages  de  l'an- 
gères  &  de  Lunas,  les  mines  de  Réals  8c  le 
caylar  d'Anhan. 
.   D,  62,  f  359. 

CLXIII.  —  14  novembre  i38o.  —  Statuts 
promulgués  par  Sicard,  évêque  de  ];éziers, 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1445 

portant  que  les  treize  chanoines  &  les  cin- 
quante bénéficiera  de  Saint-Nazaire  rece- 
vraient leurs  distributions  en  vin,  pourvu 
qu'ils  fussent  résidants,  &  que  les  absents 
seraient  privés  des  fruits  de  leurs  bénéfices 
&  pointés  au  chœur, 
D",  63,  f  208. 

CLXIV.  —  I"  mal  i332.  —  Jean,  duc  de 
]'!cM-ry,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 
déclare  qu'en  faisant  faire  des  proclania- 
fions  à  son  de  trompe  à  Béziers  &  en  exi- 
geant un  serment  de  fidélité  des  consuls  de 
cette  ville,  il  n'a  pas  entendu  préjudicier 
aux  droits  de  l'évéque  &  de  l'église  cathé- 
drale. 
.     D,  62,  f"  365. 

CLXV.  —  20  mai  1389.  —  Guillaume, 
cardinal  du  titre  de  Saint-Etienne  in  TAontë- 
CceUo,  camérier  du  Sacré-Collége,  donne 
quittance  à  Barthélemi,  évêque  de  Béziers, 
de  la  somme  de  soixante  florins  d'or  à 
compter  sur  sa  dette  envers  ledit  collège. 

D,  62,  f'373. 

CLXVI.  —  3i  décembre  1408-1422.  — 
Bertrand,  évoque  de  Béziers,  établit  de 
nouveau  dans  son  église  cathédrale  les  ca- 
nonicat  &  prébende,  unis  jadis  à  la  mense 
capitulaire  par  le  pape  Jean  XXII,  en 
pourvoit  Ferrier  Gaubert,  prévôt  de  la 
collégiale  de  Saint-Didier  d'Avignon,  & 
ir.ande  aux  chanoines  de  Saint-Nazaire  do 
le  mettre  en  possession. 

D,  62,  £"379. 

CLXVII.  -^  10  juin  1412.  —  Jean  XXIII 
unit  à  la  mense  capitulaire  de  Saint-Nazaire 
de  Béziers  les  biens  &  revenus  de  l'archi- 
diaconé  majeur  de  cette  église,  confisqué 
sur  Nicolas  Jeppi,  partisan  de  l'antipape 
Benoît  Xlîl  (Pierre  de  Luna),  &  érige  l'ar- 
chidiacOné  de  Lunas  en  archidiaconé  ma- 
jeur. 

D,  63,  f  t. 

CLXVIIL —  14  février  1424. —  Martin  V 
nomme  Hugues,  évêque  de  Béziers,  évoque 
de  Poitiers,  &  transporte  Guillaume,  évo- 
que de  Verdun,  au  siège  de  Béziers. 

D,  63,  f"  7. 


1446 


CJ_,XIX.  —  24  décembre  1428.  —  Pierre, 
abbé  de  Saint-Lucien  de  Beauvais,  &  l'offi- 
cial  de  Béziers,  procureurs  de  l'évéque 
Guillaume  de  Montjoie,  requièrent  le 
comte  de  Foix,  lieutenant  général  du  roi 
en  Languedoc,  d'ôter  la  garnison  qu'il 
avait  mise  dans  le  palais  épiscopal  &  dans 
la  cathédrale  de  cette  ville;  ce  à  quoi  le 
comte  s'oppose,  malgré  des  Icttres^  royales 
du  28  novembre  précédent,  soutenant  que 
le  roi  ne  savait  pas  pour  quelles  raisons  il 
avait  ainsi  fortifié  &  occupé  l'église,  &  que, 
s'il  les  connaissait,  loin  de  le  blâmer,  il 
l'a])prouverait. 

D,  63,  f"  i3. 

CLXX.  —  28  décembre  1428.  —  Martin  V 
mande  à  Guillaume,  évêque  de  Laon,  con- 
seiller du  roi  en  Languedoc,  d'engager 
Jean,  comte  de  Foix,  à  ôter  la  garnison  du 
château  épiscopal  de  Béziers,  sous  peine 
de  procédure  tant  contre  lui  Guillaume, 
que  contre  ledit  comte. 

D,  63,  f°  33. 

CLXXI.  —  27  septembre  1429.  —  Guil- 
laume de  Montjoie,  évêque  de  Béziers, 
refuse  de  jurer  les  articles  contenant  les 
conditions  mises  par  le  comte  de  Foix  à 
l'évacuation  du  palais  épiscopal,  comme 
illicites  &  inusitées,  &  proteste  de  sa  fidé- 
lité envers  le  roi  &  de  son  zèle  pour  son 
service.  —  Ces  conditions  étaient  de  tenir 
le  palais  toujours  prêt  à  la  première  réqui- 
sition du  roi,  de  n'en  pas  démolir  les  nou- 
velles fortifications  &  de  point  toucher  à 
celles  de  l'église  de  Saint-Nàzaîre,  enfin 
de  faire  garantir  l'exécution  de  ces  pro- 
messes par  les  habitants  de  Béziefs  &  les 
ecclésiastiques  de  tout  le  diocèse. 

D,  63,  f"  34. 

CLXXII.  —  6  septembre  1430.  —  Guil- 
laume, évêque  de  Béziers,  ayant  appris  que 
François  Lombez,  son  jprocureiir,  avait 
dit  que  l'official  de  Béziers  était  supé- 
rieur au  roi,  le  révoque  &  déclare  que  le 
roi  est  au-dessus  des  patriarches,  archevê- 
ques &  évêques,  ledit  Lombez  protestant 
qu'il  n'avait  ainsi  parlé  que  par  inadver- 
tance. 

D,  63,  f"  49. 


1447 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1448 


CLXXIII.  —  3o  septembre  1435.  —  Eu- 
gène IV  donne  à  Guillaume,  évêque  de 
Béziers,  le  pouvoir  de  faire  réconcilier  par 
un  simple  prêtre  les  églises  de  son  diocèse, 
polluées  effusione  sanguïn'is  aut  seminis. 

D,  63,  f"  53. 

CLXXIV.  —  19  mai  1437.  —  Jean,  abbé 
de  Saint-Thibéry,  député  à  cet  effet  par 
les  pères  du  concile  de  Bâle,  réduit  à  la 
moitié  de  leur  ancien  chiffre  les  décimes 
payés  à  la  Chambre  apostolique  par  l'évé- 
que  &  le  clergé  de  Béziers. 

L'acte  dû  concile  est  du  18  novembre 
1435. 

D,  63,  (°  59. 

CLXXV.  —  22  avril  1437.  —  Charles  VIT 
exempte  les  prélats  &  autres  ecclésiastiques 
du  diocèse  de  Béziers  du  paiement  des  aides 
&  huitième  du  vin  provenant  de  leurs  bé- 
néfices &  héritages. 

Visé  le  3  mai  suivant,  par  Guillaume  de 
Laon,  conseiller  général  pour  les  finances 
en  Languedoc,  &  le  14  décembre  par  les 
conseillers  généraux  des  finances  dudit 
pays. 

D,  63,  f°  53. 

CLXXVI. —  26  décembre  1438.  —  Procès- 
verbal  dressé  par  Guillaume  de  Montjoie, 
évêque  de  Béziers,  commissaire  délégué 
par  le  concile  de  Bâle  pour  faire  exécuter 
dans  son  diocèse  les  décisions  dudit  concile 
relativement  à  la  possession  des  bénéfices 
&  à  la  célébration  de  l'office  divin;  dressé 
par  lui  à  la  requête  de  Gilles  Auger,  cha- 
noine de  Saint-Aphrodise,  porteur  de  ces 
bulles,  député  par  le  concile;  suit  le  réco- 
lement  &  l'examen  de  tous  les  anciens  sta- 
tuts de  Saint-Nazaire  (voir  passim). 

D,  63,  f'^  73. 

CLXXVII.  —  3o  décembre  1441.  —  Eu- 
gène IV  mande  à  l'official  de  Carcassonne 
d'unir  à  la  mense  épiscopale  de  Béziers  la 
chapelle  de  Saint-Jean  de  Grezan,  proche 
Castries,  appartenant  aux  chartreux,  en 
donnant  comme  compensation  à  ces  reli- 
gieux l'église  paroissiale  de  Brassac  ;  cet 
échange  a  pour  but  de  rendre  à  la  mense 
de  Béziers  quelques  revenus  en  vin,  dont 


elle  manquait  par  suite  des  dégâts  des  gens 
de  guerre. 
D,  6i,  i"  36o. 

CLXXVIII.— 28  juin  1448.— Nicolas  V, 
à  l'instigation  de  Guillaume,  évêque  de  Bé- 
ziers, unit  à  la  mense  épiscopale  le  prie^uré 
de  Saint-Marcel  d'Adeilhan  &  la  chapelle 
de  Saint-Etienne. 

D,  63,  {^  368. 

CLXXIX.  —  8  octobre  ijôo.  —  Fran- 
çois II  emprunte  au  chapitre  catiiédral  de 
Béziers  huit  cents  livres  pour  subvenir  aux 
frais  de  la  guerre  de  religion. 

D,  63,  f"  378. 

CLXXX.  —  3o  septembre  1612.  — 
Louis  XIII  &  la  reine  régente  donnent  à 
Jean  de  Bonzi,  évêque'de  Béziers,  &  au 
clergé  de  son  diocèse  la  somme  de  vingt 
mille  livres  pour  éteindre  leurs  dettes,  en 
y  mettant  pour  condition  la  célébration 
d'une  messe  quotidienne  dans  l'église  ca- 
thédrale, &  de  deux  grand'messes  chaque 
année  dans  la  collégiale  &  dans  toutes  les 
églises  du  diocèse. 

D,  63,  {"  089. 


îî 


COUVENTS    ET    EGLISES    DE    BEZIERS. 
(1  175-1651) 

CLXXXI.  —  1175.  —  Sentence  arbitrale 
rendue  entre  B.,  évêque  de  Béziers,  &  le 
chapitre  de  Saint-Nazaire,  d'une  part,  & 
G.  de  Margon,  abbé  de  Saint-Aphrodise, 
d'autre;  pendant  la  vacance  du  siège, 
l'évêque  tiendra  l'abbaye;  son  consente- 
ment sera  nécessaire  pour  valider  l'élec- 
tion d'un  nouvel  abbé;  enfin,  à  certains 
jours  de  l'année,  les  chanoines  de  Saint- 
Aphrodise  devront  se  rendre  à  l'église  ca- 
thédrale pour  assister  aux  offices  &  prendre 
part  aux  processions  solennelles. 

D,  69,  f  2345  Gallia  Christiana,  t.  Vi,  Instrum, 
c.   139. 

CLXXXII. —  Février  1194.  —  Arnaud  do 
Campagnols,  commandeur  de  l'hôpital  de 


1449 


PREUVES  DE  L'flISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1460 


Saint-Jean,  dans  les  diocèses  de  Béziers  & 
d'Agde,  &  Etienne  de  la  Charité,  comman- 
deur de  la  maison  de  Saint-Sernin  de  Bé- 
ziers, vendent  à  Kaimond-Benoît  &  à  sa 
femme  Cécile  un  champ  situé  à  Costasicca, 
moyennant  cent  sous  de  Mclgueil. 
D,  60,  f  I. 

CLXXXIÏÎ.  —  Juin  1211.  —  Rainaud, 
évêque  de  Béziers,  donne  à  Bernard,  abbé 
de  Saint-Aphrodise,  la  dîme  de  Feissans, 
pour  en  jouir  sa  vie  durant. 

D,  60,  f"  240. 

CLXXXIV.  —  25  février  1247  (v.  st.).  — 
Jean  de  Crannîs,  sénéchal  de  Carcassonne, 
sur  l'ordre  du  roi  à  lui  transmis  par  Robert 
l'Échanson,  sergent  du  roi,  met  en  posses-' 
sion  de  l'emplacement  du  vieux  château  de 
Béziers  l'ordre  des  frères  prêcheurs,  en  la 
personne  de  Pierre  d'Arles  &  de  Bernard 
de  Rocozels  (Kococello). 

Gall'ia  Christiana,  t.  VJ,  Instrum,  c.  i56. 

CLXXXV. —  27  février  1247.  —  Raimond 
de  Capendu,  chevalier,  donne  à  Guillem 
Estève,  commandeur  de  l'hôpital  de  Bé- 
ziers, &  aux  frères  dudit  lieu  six  deniers 
Biterrois  de  cens, 

D,  60,  f°  10. 

CLXXXVI.  —  i3  décembre  1207.  — 
Alexandre  IV  permet  aux  frères  prêcheurs 
de  Béziers  de  prendre  jusqu'à  trois  cents 
livres  sur  les  rapines,  usures  &  biens  mal 
acquis  du  diocèse  de  Béziers,  dont  les 
véritables  possesseurs  ne  se  pourraient 
trouver. 

D,  60,  f  345. 

CLXXXVI ï.  —  4  novembre  1259.  — 
Alexandre  IV  prend  sous  sa  protection  & 
sous  celle  du  Saint-Siège  les  religieuses 
de  Sainte-Claire  de  Béziers,  leur  confirme 
la  possession  de  leurs  biens  &  la  jouissance 
de  leurs  privilèges. 

D,  60,  f"  453.  ' 

CLXXXVÏII.  —  Mai  1262.  —  Henri  de 
Vézelay,  Nicolas  de  Cahier  &  P.  des  Voi- 
sins, enquêteurs  du  roi,  refusent  de  faire 
droit  à  des  réclamations  présentées  par  les 


possesseurs  de  maisons  &  de  domaines  con- 
fisqués, sis  dans  l'enclos  donné  aux  frè- 
res prêcheurs  de  Béziers  par  le  roi,  parce 
qu'ils  ont  découvert  que  le  comte  de  Mont- 
fort  y  avait  jadis  fait  construire  un  château, 
&  que  les  biens  coniiscpiés  par  lui  ne  doi- 
vent pas  être  rendus. 
D,  60,  f"  347. 

CLXXXIX.  —  5  juillet  1263.  — Excom- 
munication lancée  par  Pons,  évêque  de 
Béziers,  contre  les  chanoines  de  Saint- 
Aphrodise,  qui  refusaient  de  lui  laisser 
prendre  le  gouvernement  de  cette  abbaye, 
lequel  gouvernement  lui  revenait  de  droit 
après  la  mort  de  l'abbé  R.,  jusqu'à  ce  qu'ils 
eussent  procédé  à  une  nouvelle  élection 
canonique. 

D,  60,  f"  248. 

CXC.  —  6  juillet  1263.  —  Pons,  évêque 
de  Béziers,  s'étant  transporté  à  l'église 
Saint-Aphrodise  pour  consoler  les  chanoi- 
nes de  la  mort  de  leur  abbé  R.  &  pourvoir 
à  la  conservation  de  leur  église,  &  n'en 
ayant  trouvé  aucun,  fait  relire  la  transac- 
tion de  1175  &  la  sentence  d'excommuni- 
cation qu'il  a  promulguée  contre  eux  la 
veille,  &  commet  Pierre  de  Saint-Just,  ca- 
mérier  de  Saint-Nazaire,  à  l'administration 
du  temporel  du  monastère. 

D,  60,  f"  244. 

CXCI.  —  6  juillet  1263.  —  Réquisition 
faite  par  Pons,  évêque  de  Béziers,  aux 
chanoines  de  Saint-Aphrodise,  d'avoir  à 
lui  laisser  l'administration  de  cette  ab- 
baye, restée  vacante  par  la  mort  du  der- 
nier abbé,  Raimond,  conformément  à  la 
transaction  de  1175,  ou  de  s'en  remettre 
au  jugement  de  prud'hommes,  avec  la  ré- 
ponse des  chanoines  portant  qu'ils  en  déli- 
béreraient. 

D,  60,  f<'  248. 

CXCIÏ.  —  6  juillet  1263.  -^  Les  chanoi- 
nes de  Saint-Nazaire  offrent,  au  nom  de 
l'évêque,  à  ceux  de  Saint-Aphrodise  de 
faire  exécuter  le  testament  du  dernier 
abbé  du  monastère,  en  tant  qu'il  serait 
conforme  à  leurs  coutumes. 

D,  60,  f  256. 


1401 


PREUVES  DE  L'HISTOîllE  Dl 


CXCÏII.  —  7  juillet  1263.  —  Appella- 
-tioii  faite  au  Saiut-Siége  par  Pons,  évoque 
do  Béziers,  contre  les  chanoines  de  Saint- 
Aphrodise,  au  sujet  de  l'élection  d'un  abbé 
par  eux  faite  sans  son  consentement,  en 
dépit  de  la  transaction  de  1176  &  de  l'ex- 
communication lancée  contre  eux. 

D,  60,  f°  25i. 


ville,  San 
léges. 

D,  6c,  f"  407 


LANGUEDOC. 

perdre   aucun  d( 


1402 

leurs   privi- 


CXGÏX.  —  16  février  1277.  —  Etienne 
Engueneuse,  prieur  des  frères  prêcheurs 
de  Béziers,  supplie  Guillaume  de  Cohar- 
don,    sénéchal    de  Carcassonne,   de    faire 
fermer  un  lieu  situé  proche  le  jardin  du 
CXCIV.  —  7  juillet  1263.  —  Publication      couvent  &  où   les  hommes  &  les  femmes 
de  l'appel  fait  au  Saint-Siège  par  l'évèque      entraient  pour  se  mal  comporter, 
de   Béziers,  Pons,  contre   l'élection   d'un  D,  60,  i"  jjz  ^  H  ly,  Note  CXLIX. 

abbé   faite    par   les    chanoines    de   Saint- 

Aphrodise^  à  la  suite  de  cet  acte,  les  cha-  CC.  —  25  juillet  1292.  —  Sentence  ar- 

noines  réclamèrent  de  l'évèque  le  paie-  bitrale  rendue  entre  Bérenger  Frézol,  abbé 
ment  des  legs  à  eux  faits  par  l'abbé  dernier  de  Saint-Aphrodise,  &  Raimond  Favre, 
décédé,  ce  que  l'évèque  leur  promit  de  recteur  de  la  Madeleine  de  Béziers,  au  su- 
faire. 

D,  60,  i°  254. 


CXCV.  —  Juillet  1263.  —  Les  chanoines 
de  Saint-Aphrodise  délivrent  les  clefs  de 
leur  abbaye  au  camérier  de  Saint-Nazaire, 
sur  l'ordre  de  l'évèque,  auquel  devait  ap- 
partenir l'administration  du  monastère 
après  la  mort  de  l'abbé. 

D,  60,  f"  242. 

CXCVL  —  I"  août  1263.  —  Pons,  évé- 
que  de  Béziers,  en  présence  des  chanoines 
de  Saint-Aphrodise,  offre  à  Maurin,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  de  se  soumettre 
au  jugement  de  prud'hommes  pour  le  rè- 
glement de  ses  droits  sur  cette  abbaye  & 
l'élection  de  ses  abbés. 

D,  60,  1"°  209. 

CXCVIL  —  27  mai  1264.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  par  Gui,  cardinal-évéque 
de  Sabine,  légat  du  pape,  dans  la  cause 
pendante  entre  Pons,  évèque  de  Béziers, 
&  son  chapitre  cathédral,  d'une  part,  &  le 
chapitre  de  Saint-Aphrodise,  d'autre,  au 
sujet  de  l'administration  de  cette  abbaye 
&  de  l'élection  de  l'abbé. 

D,  60,  fo  262. 

CXCVin.  —  7  novembre  1265.  —  Clé- 
ment IV,  averti  par  les  carmes  de  Béziers 
que  leur  couvent  avait  été  détruit  par 
une  inondation  de  la  rivière,  leur  permet 
de  s'établir   dans   les  faubourgs   de  cette 


jet  de  l'administration  des  biens  de  cette 
abbaye  confiée  audit  recteur  par  Pons,  évè- 
que de  Béziers-  l'abbé  demandait  compte 
des  revenus  perçus  par  le  recteur  pendant 
le  cours  de  son  administration,  &  le  rec- 
teur réclamait  le  remboursement  des  dé- 
penses qu'il  avait  avancées. 
D,  60,  f°  276. 

CCL  —  Février  i3o5.  —  Clément  V  à 
Pabbesse  de  Saint-Nazaire  de  Béziers.  Ce 
pape  confirme  les  donations  des  églises, 
dîmes,  &c.,  faites  à  ce  couvent  par  le  feu 
évèque,  Pons  de  Saint-Just,  &  par  Béren- 
ger, cardinal  des  SS.  Nérée  &  Achillce,  le 
tout  provenant  de  la  mense  épiscopale  de 
Béziers. 

Gallia  Chr'ist'iana,  t.  vi,  Instruni.  c.    160. 

CCIL  —  3o  mars  i3i2.  —  Appellafion 
interjetée  par  le  procureur  de  Bernard, 
évèque  de  Béziers,  auprès  du  Saint-Siège, 
contre  des  provisions  d'abbé  de  Saint- 
Aphrodise,  données  par  Luc,  cardinal  de 
Sainte-Marie  in  Via  lata,  à  la  suite  de  la 
mort  de  l'abbé  Gaétani,  à  Frédéric,  fils  de 
Guillaume  de  FJisco,  dit  de  Came'i^ana,  au 
préjudice  du  droit  pour  l'évèque  de  gou- 
verner l'abbaye  pendant  la  vacance  du 
siège,  &  pour  les  chanoines  de  librement 
élire  leur  abbé. 

D,  60,  f'^  291 . 

CCIÎL  —  28  août  1326.  —  Charles  le 
Bel  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 


1453 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1454 


contraindre  l'évoque  de  Béziers,  même  par  CCIX.  —  i5  ayril  i357.  —  Jean,  comte 

la  saisie  de  son  temporel,  à  lever  l'excom-  d'Armagnac,  lieutenant  du  roi  en  Languc- 

munication  lancée  par  lui  contre  la  ville  doc,  prend  sous  sa  protection  le  couvent 

de  Béziers,   contrairement  aux  privilèges  &  les  biens  des  frères  prêcheurs  de  Béziers 

accordés    par    le    Saint-Siège,    défendant  .&  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 

d'excommunier  les  terres  du  royaume  sans  les  maintenir  dans  la  jouissance  de  Icur^ 

sa  permission  spéciale.  privilèges  &  libertés. 

D,  60,  f«  79.  ■     D,  60,  f"  368. 


CCIV.  —  4  novembre  i33o.  —  André, 
abbé  de  Saint-Aphrodise  &  chanoine  de 
l'église  de  Narbonne,  décide  qu'à  l'avenir 
deux  cierges,  chacun  du  poids  de  quinze 
livres  de  cire,  brûleraient  chaque  jour 
pendant  certains  offices  &  lors  des  gran- 
des fêtes  de  l'année;  il  donne,  pour  les 
frais  de  cette  fondation,  un  revenu  de  six 
livres  assis  sur  plusieurs  maisons  de  Nar- 
bonne. 

Gallia.  Chrïsùana,  t.  Vi,  Instrum,  c.   i63. 

CCV.  —  3  avril  1345.  —  Philippe  Vi 
mande  aux  gens  de  ses  comptes  à  Paris  de 
ne  permettre  pas  qu'on  exige  des  frères 
prêcheurs  de  Béziers  aucune  finance  pour 
certaine  quantité  de  blé,  huile  &  autres 
denrées  qui  leur  avaient  été  données  en 
aumône. 

D,  60,  f  354. 

CCVI.  —  i3  février  1349.  —  Guillaume, 
dit  évêque  de  Béziers,  promet  fidélité 
pleine  &  entière  à  l'église  métropolitaine 
&  à  l'archevêque  actuel,  Pierre,  sauf  les 
privilèges  de  l'église  de  Béziers. 

Gallia  Christiana,  t.  Yi,  Instrum.  c.   164. 

CCVII.  —  27  décembre  i352.  —  Jean  II 
mande  au  receveur  des  finances  de  la  séné- 
cliaussée  de  Carcassonne  de  ne  pas  obliger 
les  i'rères  prêcheurs  de  Béziers  à  payer 
aucune  finance  pour  leurs  aumônes. 

D,  60,  £°  364. 

CCVÎÏÎ.  —  II  septembre  i353.  —  Hu- 
gues, évêque  de  Béziers,  annonce  à  l'abbé 
^  au  chapitre  séculier  de  Saint-Aphrodise 
son  intention  de  procéder  à  la  visite  de 
leur  monastère  le  vendredi  suivant  (i3  sep- 
tembre), en  les  priant  de  se  mettre  en  me- 
sure de  recevoir  dignement  cette  visite. 

Gallia  Christiana^  t.  Yi,  Instrum,  c.   164. 


CCX.  —  17  avril  i358.  —  Jean,  fils  de 
France,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 
mande  au  viguier  de  Béziers  de  faire  ob- 
server la  sentence  rendue  par  Pliilibert  de 
Lespînas  &  Pierre  d'Anay,  chevaliers,  au 
sujet  du  différend  qui  divisait  les  consuls 
&  l'èvêque  de  Béziers  pour  la  réparation 
des  fortifications  &  passages  que  les  con- 
suls prétendaient  faire  le  long  du  palais 
épiscopal,  qui  faisait  partie  des  murailles 
de  la  ville. 

D,  6c,  f"  106. 

CCXÎ. —  16  novembre  i358.  —  Jean,  fils 
de  France,  lieutenant  du  roi  en  Langue- 
doc, mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 
contraindre,  par  voie  de  saisie  de  leur 
temporel,  les  chapitres  &  personnes  ecclé- 
siastiques de  cette  ville  à  contribuer  aux 
fortifications  &  réparations  des  murailles. 

D,  60,  f»  109. 

CCXIÎ.  —  2  juin  1359.  —  Transaction 
passée  entre  les  consuls  de  Béziers,  les 
chapitres  de  Saint-Nazaire  &  de  Saint- 
Aphrodise  &  le  prieur  de  Cassan,  au  sujet 
de  la  réparation  des  murailles,  fossés  & 
fortifications  de  la  ville;  les  ecclésiastiques 
s'engagent  à  y  contribuer  annuellement 
pour  cent  setiers  de  froment  &  autant 
d'orge,  ou  à  payer  en  trois  ans  la  somme 
de  trois  mille  deux  cents  florins  d'or. 

4  juin  1359.  —  Transaction  analogue 
entre  les  mêmes  personnes^  pour  la  répa- 
ration des  ponts,  chaussées  &  fontaines; 
les  religieux  s'engagent  à  donner  le  neu- 
vième. 

D,  60,  f»  123-162. 

CCXIII.  —  3o  novembre  1364.  —  Quit- 
tance délivrée  par  les  consuls  de  Béziers  à 
Bernard  de  Manciagachis,  abbé  de  Saint- 


1455 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1456 


Aphrodise,  de  cent  six  florins  d'or  à  dé-      blé,   à  prendre   sur  la  barojinic  de   Pais- 
diiire  des  deux  cent  trente  8c  un  que  les  re-      sourguier. 
ligieux  de  la  ville  de  Béziers  leur  devaient  D,  60,  f°  387. 

pour  exécution   de    la   convention   passée 
avec  eux  pour  la  réparation  des  murailles. 
D,  60,  f  169. 


CCXIV.  —  22  décembre  1364.  —  Char- 
les V  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne 
de  ne  permettre  pas  qu'on  exige  aucun 
subside  des  frères  prêcheurs  de  Béziers 
pour  le  blé  &  le  vin  de  leurs  aumônes. 

D,  60,  f"  371. 

CCXV.  —  3o  avril  i366.  —  Louis,  duc 
d'Anjou,  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 
mande  au  receveur  de  Carcassonne  de  dé- 
livrer aux  frères  prêcheurs  de  Béziers  la 
somme  de  quarante  francs  d'or  pour  servir 
aux  réparations  de  leur  couvent. 

D,  60,  P  373. 

CCXVI.  —  19  janvier  1372.  —  Louis, 
duc  d'Anjou,  lieutenant  du  roi  en  Langue- 
doc, mande  au  juge  de  Béziers  d'empêcher 
les  consuls  de  cette  ville  de  renverser  les 
murailles  de  l'église  des  frères  prêcheurs, 
pour  y  ouvrir  une  allée,  à  leur  grand  pré- 
judice. 

D,  60,  f°  375  ;  H  IV,  Note  CXLIX. 

CCXVII.  —  27  mai  1406.  —  Benoît  XIII 
mande  à  l'offîcial  de  Béziers  d'assigner  aux 
frères  prêcheurs  de  cette  ville,  pour  servir 
aux  réparations  de  leur  église,  cinq  cents 
florins  d'or,  à  prendre  sur  les  legs  incer- 
tains des  diocèses  d'Agde  &  de  Béziers. 

D,  60,  f  377. 

CCXVIIL  — içmai  141 1.  —  Charles  VI 
prend  sous  sa  protection  le  couvent  &  les 
biens  des  pères  augustins  de  Béziers  &  les 
confirme  dans  la  jouissance  de  leurs  biens, 
privilèges  &  libertés. 

D,  60,  f°  416. 


CCXX.  —  18  août  1423.  —  Martin  V 
mande  à  l'official  de  Narbonne,  sur  les 
instances  des  pères  augustins  de  -Béziers, 
de  leur  permettre  de  construire  un  couvent 
dans  la  ville,  l'ancien,  situé  au  dehors, 
ayant  été  démoli  pour  protéger  la  ville 
contre  les  attaques  des  gens  de  guerre. 

D,  60,  f"  420;  Galîia  Chrhîiana^  t.  VI,  Instrum. 
c.  i65. 

CCXXI.  —  V  septembre  1423.  —  Mar- 
tin V  mande  à  l'official  de  Béziers  de  per- 
mettre aux  frères  mineurs  de  cette  ville  de 
bâtir  leur  couvent  dans  la  ville  &  d'y  jouir 
de  tous  les  privilèges  qu'ils  possédaient 
avant  la  destruction  de  leur  ancien  cou- 
vent, situé  hors  de  la  ville. 

D,«6o,  f"  45o. 

CCXXII.  —  2  août  1427.  -  Charles  VII 
accorde  une  charte  d'amortissement  pour 
la  donation  faite  par  Guillaume,  évêque 
de  Béziers,  aux  carmes  de  cette  ville,  d'un 
emplacement  près  de  la  porte  de  ladite 
ville,  afin  d'y  bâtir  un  couvent,  l'ancien 
ayant  été  démoli  pendant  le  cours  de  la 
guerre. 

D,  60,  f"  409. 

CCXXIII.  —  18  avril  1429.  —  Serment 
prêté  par  Girard  de  la  Bricoigne,  abbé  de 
Saint-Âphrodise,  à  G.,  évêque  de  Béziers, 
comme  à  son  supérieur  immédiat. 

D,  60,  f«  298. 

CCXXIV.—  12  mars  1438.— Charles VII 
fait  défense  aux  augustins  de  Béziers  de 
construire  un  couvent  au  lieu  assigné  par 
les  consuls,  jusqu'à  ce  qu'ils  aient  obtenu 
à  cet  effet  des  lettres  d'amortissement. 

D,  60,  f"  424. 


CCXIX.  —  28  avril  1420. — Transaction  CCXXV.  —  23  mai  1439.  —  Jean  Car- 
passée  entre  le  prieur  de  Saint-Paul  de  voyrol,  chapelain  du  J^ape,  à  la  requête  du 
Puissourguier  &  Guillaume,  vicomte  de  prieur  des  augustins  de  Béziers,  mande  aux 
Narbonne,  pour  le  legs  fait  au  couvent  des  ecclésiastiques  de  ce  diocèse  de  procéder 
frères  prêcheurs  de  Béziers  par  Tiburge  canoniquement  contre  les  consuls  de  Bé- 
dé  Narbonne,  de   cent  quatre   setiers  de  ziers,  qui   ne   remettaient  pas  à  ces  reli- 


1457 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1458 


eux  &  Charles,  duc  de  Bourbon. 
D,  60,  f"  438. 

CCXXVI.  —  23  mai  1439.  —  Eugène  IV 
mande  à  l'abbé  de  Saint-Jacques  de  Eéziers 


gieux   certaines   maisons  à   eux    assignées  CCXXXI.  —  26  mai  1475.  —  Le  cliapitre 

pour  la  construction  de  leur  couvent,  con-      de  Saint-Aphrodise  informe  les  intéressés 
fermement  aux  conventions  passées  entre      que  le  siège  d'abbé  se  trouve  vacant  par 

la  mort  de  Jacques  Petit  &  convoque  tous 
ses   membres    pour  procéder  à  une   nou- 
velle élection. 
D,  60,  f"  3o2. 

A  la  suite,  lettres  semblables  à  l'occasion 
d'informer  sur  le  fait  de   l'usurpation  de      de   la  mort  de  l'abbé  Imbert  de  Laye,  du 
certaines   sommes   d'argent   dérobées   aux      8  septembre  1478. 
aui^ustins  de  Eéziers  &  de  procéder  contre 

les  détenteurs  par  voie  de  censure  ecclé-  CCXXXII.  —  22  mai  i65i. —  Innocent  X 

siastique.  permet  à  Jean  de  Pierre,  abbé  de  Saint- 

D,  60,  f"  448.  Aphrodise,  &  à  ses  successeurs  de  porter 

la  mitre,  le  bâton  pastoral,  l'anneau,  la 
CCXXVII.  —  8  avril  1439.  —  Supplica-  croix  pectorale,  le  rochet,  les  sandales,  les 
tion  adressée  par  le  provincial  &  le  prieur  gants  &  tous  les  autres  ornements  pontifi- 
des  pères  augustins  de  Eéziers  aux  consuls  eaux,  privilège  que  leur  contestait  l'évèque 
de  cette  ville  d'avoir  à  les  mettre  en  posscs-  de  Eéziers,  depuis  que  les  religionnaires 
sion  de  certaines  maisons  qui  leur  avaient  avaient  brûlé  les  titres  qui  l'attestaient, 
été  assignées,  pour  servir  à  la  construction  D,  60,  f"  3o8. 

de  leur  couvent. 
D,  60,  i°  432. 


CCXXVII I.  —  3  septembre  1448.  —  Ni- 
colas V  permet  aux  frères  prêcheurs  de 
Eéziers  de  disposer  librement  du  legs  à 
eux  fait  par  Arnaud,  seigneur  de  Puissour- 
guier,  de  cent  quatre  setiers  de  froment  & 
de  cinqiiante-deux  livres  de  rente,  malgré 
la  défense  faite  par  le  dit  seigneur,  dans 
son  testament,  de  composer  pour  ce  legs 
avec  ses  héritiers. 

D,  60,  f'  397. 

CCXXIX.  —  14  octobre  1453.  —  Michel, 
epîscopus  NiocensfS ,  consacre  l'église  des 
frères  prêcheurs  de  Eéziers  &  accorde 
quarante  jours  d'indulgence  à  ceux  qui  la 
visiteraient  à  certains  jours  de  fête  &  le 
jour  de  la  dédicace. 

D,  60,  f"  405. 

CCXXX.  —  29  août  1457.  —  Les  consuls 
de  Eéziers  requièrent  le  vicaire  général  de 
l'évèque  de  confirmer  la  nomination  faite 
par  eux  du  chapelain  de  Notre-Dame  dans 
l'église  Saint-Félix,  chapelain  établi  par 
Guiraud  de  Lignan,  damoiseau,  &  placé 
par  son  testament  de  i358  sous  le  patro- 
nage des  consuls. 

D,  (jo,  f"  92. 


IV 


Catalogue  des  actes  relatifs  à  Vévêché 
^  aux  chapitre  6*  couvents  de  Car- 
cas  sonne. 


L 


ES  sources  employées  par  nous  pour  le  catalogue 
qui  suit,  sont  les  tomes  64  &  63  de  la  collec- 
tion Doat  {ville,  religieux  &  évêclié  de  Carcassonnc), 
les  deux  volumes  de  M.  Mahul  (tomes  5  £<  6  du 
Cartulaire  de  Carcassonne^ ,  &  quelques  pièces  iné- 
dites, extraites  par  nous  des  registres  de  la  chan- 
cellerie royale  au  Trésor  des  chartes.  —  La  lettre 
D  désigne,  comme  toujours,  la  collection  Doat,  la 
lettre  M  les  volumes  de  l'ouvrage  de  M.  Mahul, 


EVECHE  ET  CHAPITRE  DE  SAINT-NAZAIUE 

(924-  1621) 

I.  —  924.  —  Eudes  donne  aux  chanoines 
de  Saint-Sauveur  &  de  Notre-Dame  auprès 
de  Carcassonne  &  à  Gimer,  évèque,  un 
champ  à  lui  appartenant. 

De  Vie,  Chronicon  cpiscoporum  Carca^soncnsiuni, 
p.  5i  j  Besce,  Histoire  des  comtes  &  vicomtes  de  Car- 
cassonne, p.  joj  M,  t.  V,  p.  74^. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1459 

IL —  12  janvier  982.  —  Achat  par  Abbon, 
évéque  de  Carcassoiine,  d'un  nommé  Oliba, 
d'une  vigne  sise  au  terroir  de  Villalbe. 

De  Vie,  Chroiiicon,  à'nTprks  B.  d'Estellatj  M,  t.  V, 
p.  399. 

III.  —  12  avril  932.  —  Gontaldus  donne 
à  Abbon,  évéque  de  Carcassonne,  &  à 
l'église  de  Sainte-Marie  &  de  Saint-Sau- 
veur une  terre,  située  dans  les  limites  de 
la  ville  de  Poursan,  dans  le  territoire  de 
Carcassonne. 

D,  65,  f"  I }  M,  t.  v,  p.  766. 


1460 


VIII.  —  26  mai  io85.  —  Pierre,  évéque 
de  Carcassonne,  &  Pons,  abbé  de  Saint- 
Sauveur  &  de  Notre-Dame,  déclarent  ac- 
cepter la  donation  faite  par  la  vicomtesse 
Ermengarde  &  son  fils  Bernard  de  toutes 
leurs  dîmes  du  pays  de  Carcassonne,  en 
faveur  des  chanoines  réguliers  de  cette 
église. 

De  V'ic,  Chronicon ,  p.  625  Bouges,  p.  534;  M, 
t.  V,  p.  746, 


IX.  —  12  juin  io85.  —  Rangarde,  femme, 
&  ses  enfants  donnent  à  Dieu,  à  Saint-Sau- 
veur &  à  l'église  de  Sainte-Marie,  située 
devant  les  murs  de  Carcassonne,  &  à  la 
mense    de    ses   chanoines    réguliers,    leur 


III  bis.  —  4  mars  936.  —  Dodolinus  & 
sa  femme  Radlinde  donnent  à  l'évéque  Si- 
zande,  à  Saint-Nazaire  &  à  Saint-Sauveur      honneur  de  la  ville  de  Poursan, 
une  terre,  sise  à  Villalbe,  en  s'en  réservant  d,  65,  f»  19;  M,  t.  y,  p.  747. 

l'usufruit  leur  vie  durant. 

D,  65,  P3;  H  v,  n.  64. 


IV.  —  Février  985.  —  K.  Gombert  vend 
à  Aimeri,  évéque  de  Carcassonne,  &  à 
Saint-Nazaire  plusieurs  champs  &  vignes, 
dans  le  territoire  de  Villecentule,  près 
d'Alairac,  au  comté  de  Carcassonne. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  58  j  M,  t.  m,  p.  208. 

V.  —  1"  novembre    1004.  —   Guitard, 


X.  —  Avril  1086.  —  Pierre  Peta  &  sa  fa- 
mille vendent  au  chapitre  de  Saint-Na- 
zaire une  femme  nommée  Wberga. 

H  v,  n.  067  (charte  II);  M,  t.  v,  p.  541. 

XL  —  21  mai  1088.  —  Urbain  II  con- 
firme, à  la  prière  de  Pierre,  évéque  de 
Carcassonne,  l'institution  de  la  vie  régu- 
lière dans  les  églises  de  Saint-Nazaire, 
Sainte-Marie   &  Saint-Estève  de   Carcas- 


prètre,  donne  à  l'église  de  Saint-Sauveur,      sonne  &  confirme  à  ces  congrégations  la 
proche  les   murs   de  Carcassonne,  &  aux 
clercs  qui  la  desservent  une  terre,  située 
près  de  la  ville,  devant  la  porte  de  Razès. 
D,  65,  i"  5;  M,  t.  VI,  p.  324. 


VI.  —  1028,  12  des  cal.  sans  mois.  — 
Guillaume  &  sa  femme  Sénegonde  donnent 
à  Sainte-Marie  du  Lierre  plusieurs  domai- 
nes situés  à  Ulmi,  dans  le  comté  de  Nar- 
bonne. 

D,  65,  f"  7;  M,  t.  I,  p.  325. 

VIL  —  22  juillet  1043.  —  Guifred,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  &  autres  évêques 
tenant  le  concile  provincial  à  Narbonne, 
à  la  requête  de  Guillaume-Hugues  &  de  sa 
femme  Sénegonde,  confirment  les  dona- 
tions faites  à  Sainte-Marie  du  Lierre  par  ces 
deux  personnes  8c  placent  les  bienfaiteurs 
de  cette  église  sous  la  protection  de  Dieu. 

Bouges,  Histoire  du  diocèse  de  Carcassonne,  p,  5z5; 
Martène,  T/ies.  Anecd.  t.  iv,  c.  83. 


jouissance  de  toutes  leurs  possessions. 

Gallia  Christiana,  t.  VI,  Instrum,  c.  i^z  ;  M,  t.  v, 
p.  403. 

XII.  —  22  octobre  1099.  —  Viherna  & 
ses  fils  abandonnent  à  Sainte-Marie  du 
Lierre,  à  Saint-Nazaire  de  Carcassonne  & 
à  l'évéque  Pierre  les  dîmes  &  prémices  de 
ladite  église  du  Lierre  &  les  redevances 
qu'ils  y  levaient. 

D,  65,  f°  21  ;  M,  t.  I,  p.  327. 

Xill.  —  5  novembre,  vers  1100.  —  Ac- 
cord passé  entre  les  fils  de  Guillaume-Hu- 
gues, au  sujet  du  lieu  de  Sainte-Marie  du 
Lierre  qu'il  leur  avait  laissé,  par  lequel  ils 
se  promettent  mutuellement  protection  & 
défense  pour  leur  part  dudit  lieu. 

D,  65,  f"  26;  M,  t.  I,  p.  327. 

XIV.  —  5  novembre  1106.  —  Arnaud- 
Guillem   confirme   à  l'évéque  Guillaume- 


I46I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1462 


Bernard  &  au  chapitre  de  Saiiit-Nazaire  ger,  sou  fils;  les  chanoines  inféodent  le 
la  possession  de  l'église  de  Sainte-Marie  pré,  objet  de  la  contestation,- aux  anciens 
du  Lierre  avec  toutes  ses  appartenances,      possesseurs. 

cimetière,  dîmes  &  prémices.  De  Vie,  Chronicon,  p.  68;  M,  t.  v,  p.  .172. 

D,  65,  f  29;  M,  t.  I,  p.  328. 

XX.  —  28  juin  1146.  —  Roger,  vicomte 

XV.  —  4  août  1107.  —  Engagement  par      de  Carcassonne,  &  sa  femme  Bernarde  se 

Guillaume  -  Bernard ,    évéque    de   Carcas-      démettent  en  faveur  de   Pons,  évêque   de 

sonne,  &  Sicfred-Bernard,  archidiacre,  de      Carcassoline,  de  la  leude  qu'ils  prélevaient 

tous  leurs  droits  sur  la  leude  de  Carcas-      injustement  sur  les  hommes  &  les  femmes 

dépendants  de  Saint-Nazaire. 

Lat.  9996,   p.  32;   H  v,   n.  554    (charta  XVI); 
M,  t.  V,  p.  542. 


sonne. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  65;  M,  t.  V,  p.  404. 

XVI.  —  3  mai  iii3.  —  Bernard  Aton, 
vicomte,  Cécile,  sa  femme,  &  leurs  enfants, 
Roger  &  Raimond,  remettent  à  Téglise  de 
Saint-Nazaire  de  Carcassonne  &  à  l'évèque 
Arnaud  toutes  leurs  prétentions  à  la  pos- 
session des  biens  des  évêques  décédés,  & 
déclarent  qu'à  l'avenir  ces  biens  seront 
confiés  à  la  garde  des  deux  archidiacres, 
pour  être  rendus  à  son  successeur,  sauf 
ceux  dont  il  aurait  disposé  par  testament 
ou  autrement. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  66  (extr.);  Eesse  (trad. 
franc.);  M,  t.  v,  p.  404-5. 

XVII.  —   3i    mars   iii5.  —   Pascal  II 
confirme  à  l'évèque  Arnaud  la  possession 
de  toutes    les  églises    de   sa    mense   &  de 
tous  les   biens    qu'il    pourrait   acquérir  à      à  lui  fournir  la  nourriture  &  le  vêtement, 
l'avenir.  tant  qu'il  s'astreindra  à  la  vie  commune. 


XXI.  —  i5  juin  1147.  —  Chatmar  de  Bé- 
raigne,  sa  femme  Hélène  &  leurs  enfants 
donnent  à  Saint-Nazaire  de  Carcassonne 
leur  fils  &  frère  Pierre  pour  chanoine, 
avec  la  moitié  de  leur  propriété  de  Bérai- 
gne,  tenue  d'eux  &  de  Saint-Nazaire  par 
diverses  personnes. 

D,  65,  f°  42;  M,  t.  I,  p.  387. 

XXII.  —  3i  octobre  iiSa. — Pierre  Es- 

tève,  sa  femme  Perronelle  &  leurs  enfant-s 
donnent  leur  fils  Pierre  pour  chanoine  à 
l'église  de  Saint-Nazaire,  &  lui  donnent 
pour  dot  une  vigne,  située  dans  le  terri- 
toire de  Saint -Vincent,  &  cent  sous  Ugo- 
nencos ;  les  chanoines  s'engagent  d'ailleurs 


Gaîlia  Christiana,  t.  VI,  c.  433;  M,  t.  V,  p.  405. 

XVIII.  —  21  janvier  ii3o.  —  Les  digni- 
taires &  les  chanoines  de  Saint-Nazaire 
accensent  à  Guillem -Arnaud  &  à  sa  fa- 
mille l'honneur  situé  dans  le  territoire  de 
Preixan,  par  lui  donné  avec  son  fils  Ar- 
naud à  la  cathédrale;  à  la  mort  des  con- 
cessionnaires, la  moitié  de  l'honneur  re- 
viendra au  chapitre. 

D,  65,  f"  34;  M,  t.  m,  p.  348. 

XIX.  —  10  juin  1139.  —  Raimond, 
évêque  de  Carcassonne,  termine  uwg  con- 
testation qui  divisait  son  chapitre  &  cer- 
tains usurpateurs,  au  sujet  diian  pré  dit 
Ferchale,  au  terroir  de  Cavanac,  pré  qui 
est  attribué,  en  qualité  de  propriété  libre 
&  entière,  au  chapitre,  après  plaids  tenus 
devant  les  vicomtes  Bernard-Aton  &  Ro- 


D,  65,  f"  48;  M,  t.  V,  p.  543. 

XXIII. —  5  avril  1154.  — Anastase  IV, 
à  la  requête  de  Pons,  évêque  de  Carcas- 
sonne, &  des  chanoines  réguliers  de  son 
église,  &  à  l'exemple  du  pape  Urbain  II, 
confirme  l'institution  de  la  vie  régulière  à 
Saint-Nazaire  &  dans  les  deux  églises  de 
Sainte-Marie  &  Saint-Estève. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  71;  Bouges,  p.  528;  M, 
t.  V,  p.  543. 

XXIV.  —  23  décembre  1154.  —  Adrien  IV 
annonce  à  Pons,  évêque  de  Carcassonne, 
qu'il  a  confirmé  les  sentences  de  ses  pré- 
décesseurs, Pascal  &  Calixte,  &  lui  a  ad- 
jugé l'église  de  Saint-Estève  de  Cabaret, 
avec  ses  dépendances,  malgré  l'abbé  &  les 
moines  de  Saint-Chinian. 

D,  65,  f  5o;  M,  t.  m,  p.  67. 


■;f 


1463 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1464 


XXV.  —  1154.  —  Adrien  IV  confirme  la 
bulle  de  son-  prédécesseur  Anastase  IV,  dé- 
clare qu'à  l'avenir  des  chanoines  désignés 
par  l'éuêque  célébreraient  le  service  divin 
dans  l'église  de  Sainte-Marie  du  Bourg 
&  prend  sous  la  protection  du  Saint-Siège 
le  cloître  &  les  maisons  des  chanoines  ré- 
guliers. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  72  j  M,  t.  V,  p.  543. 

XXVI.  —  22  avril  11 56.  —  Pons  de 
Tresmals,  évêqiie  de  Carcassonne,  donne 
au  chapitre  de  Saint-Nazaire  l'église  de 
Preixan,  moyennant  la  célébration  perpé- 
tuelle d'un  office  hebdomadaire  en  son 
honneur,  le  samedi,  &  d'un  anniversaire 
le  jour  de  sa  mort.  —  Cet  acte  contient 
une  longue  énumération  des  chanoines  & 
autres  membres  du  chapitre  de  Saint-Na- 
zaire, à  sa  date. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  73  j  M,  t.  V,  p.  044. 

XXVII.  —  27  juin  1170.  —  Roger  II, 
vicomte  de  Béziers,  permet  à  Gérard  de 
Rieux,  prieur  de  Saint-Sauveur  &  Sainte- 
Marie  de  Carcassonne,  &  à  ses  chanoines 
de  faire  bâtir  un  four  au  faubourg  de 
Saint-Vincent,  en  défendant  à  tout  autre 
de  construire  un  autre  four  aux  alentours, 
dans  un  certain  rayon. 

Lat.  9996,  p.  139;  D,  65,  f°52;  M,  t.  v,  p.  747. 

XXVIII.  —  8  janvier  iiyS,  —  Roger  II, 
vicomte  de  Carcassonne  &  de  Béziers,  per- 
met au  chapitre  de  Saint-Nazaire  de  cons- 
truire un  four  dans  l'honneur  possédé  par 
ledit  chapitre  dans  le  faubourg  Saint-Vin- 
cent, moyennant  la  somme  de  trois  cents 
sous  de  Melgueil. 

Latin  9996,  p.  140  j  D,  65,  £"  64;  M,  t.  v, 
p.  544-5. 

XXIX.  —  2  juillet  1177.  —  Roger,  vi- 
comte de  Béziers,  permet  aux  clercs  de 
Notre-Dame  &  Saint-Sauveur  de  Carcas- 
sonne de  construire  un  autre  four  dans  le 
faubourg  de  Saint-Vincent  (voir  plus  haut, 
n.  XXVII)  &  promet  au  prieur  Géraud  de 
n'en  point  laisser  construire  dans  ledit 
bourg  d'autres  que  ceux  de  cette  église  & 
de  Bernard  de  Canct. 

Lat.  9996,  p.  140;  D,  65,  i"  56  j  M,  t.  v,  p,  747. 


XXX.  —  24  novembre  1181.  —  Uzalger 
de  Poncian  reconnaît  que  l'honneur  qu'il 
tenait  dans  la  ville  de  Talabois  appartient 
à  Saint-Nazaire  de  Carcassonne,  c'est  à 
savoir  :  diverses  terres  le  long  du  Sou  & 
une  albergue  de  quatre  chevaliers,  sauf 
une  condamine  que  son  fils  Uzalger  tien- 
dra en  fief  du  chapitre,  sa  vie  durant. 

D,  65,  f"  59;  M,  t.  V,  c.  545. 

XXXI.  —  3i  janvier  1181.  —  Othon, 
évêque  de  Carcassonne,  de  l'avis  de  son 
chapitre,  donne  à  sa  cathédrale  &  nom- 
mément au  sacristain  de  cette  église  l'é- 
glise de  Casilhac,  avec  ses  prémices,  dîmes 
&  autres  droits,  pour  les  revenus  servir  à 
l'entretien  du  luminaire  &  de  l'encens  à 
Saint-Nazaire,  à  charge  pour  le  sacristain 
de  pourvoir  aux  besoins  spirituels  des  ha- 
bitants dudit  lieu,  &  sauf  les  droits  &  re- 
devance dûs  à  l'évèque  &  à  l'archidiacre. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  77;  M,  t.  v,  p.   i53. 

XXXII.  —  I"  mars  ii83.  —  Uzalger  de 
Poncian,  faisant  son  testament,  se  donne 
pour  chanoine  à  Saint-Nazaire  de  Carcas- 
sonne, rend  au^chapitre  de  cette  église  ses 
domaines  de  Talabois  &  lui  donne  ses  pos- 
sessions dans  le  comté  de  Razès  &  l'évèché 
de  Toulouse,  que  ses  fils  &  successeurs 
tiendront  des  chanoines  à  titre  de  fief. 

Gallia.  Christiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  441  j  M,  t.  V, 
p.  545. 

XXXIIÎ.  —  2  novembre  1191.  —  Juge- 
ment rendu  par  la  cour  de  Roger,  vicomte 
de  Carcassonne  &  de  Béziers,  sur  le  diffé- 
rend qui  divisait  certains  habitants  de  Car- 
cassonne &  le  chapitre  cathédral,  au  sujet 
des  dîmes  des  jardins  clos  des  faubourgs 
de  la  cité;  les  demandes  des  chanoines 
sont  reconnues  justes,  &  les  habitants 
sont  condamnés. 

Cntel,  Mémoires  de  l'histoire  du  Languedoc,  p,64o; 
Bouges,  p.  545;  M,  t.  V,  p.  546. 

XXXIV.  —  23  décembre  1198.  —  Inno- 
cent III  iiwnde  à  ses  légats  dans  la  pro- 
vince de  Narbonne  &  à  l'archevêque  de 
cette  ville,  que  l'évèque  de  Carcassonne, 
accablé  par  son  grand  âge  &  incapable  de 
lutter  contre  les  progrès  de  l'hérésie,  lui  a 


1 


1465 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1466 


demandé  la  permission  de  se  démettre;  le 
pape  leur  ordonne  d'inforjiier  sur  les  faits, 
d'accepter  la  démission,  s'ils  sont  reconnus 
vrais,  &  de  faire  procéder  à  une  nouvelle 
élection. 

De'Vic,  Cliron'icon,  p.  79;  M,  t.  v,  p.- 408. 

XXXV.  —  29  août  I2c6.  —  Bérenger, 
évù([ue  do  Carcassonne,  avec  l'assentiment 
des  dignitaires  de  son  chapitre,  donne  à 
Guillem  de  Saint-Foulque,  son  clerc,  l'é- 
glise de  Verzeille,  aux  conditions  &  sous 
les  redevances  accoutumées. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  82;  M,  t.  v,  p.  i32. 

XXXVI.  —  I"  avril  1207.  —  Grazida, 
femme  de  Guillem  Michal,  &  ses  enfants 
donnent  à  Saint-Nazaire  de  Carcassonne 
Bernard  &  Arnaud  Basset,  &  leurs  sœurs 
Martine  &  Alissende,  toute  leur  postérité 
&  les  biens  qu'ils  possédaient  ou  posséde- 
raient à  l'avenir. 

D,  65,  C'  70  j  M,  t.  V,  p.  Ô47. 

XXÎ^II.  —  20  août  I2i5.  —  Gui,  évê- 
que  de  Carcassonne,  donne  au  chapitre  de 
Saint-Na/.aire  le  tiers  des  dîmes  de  Saint- 
Germain  d'Alairac  &  de  Saint-Pierre  de 
Villecentule. 

Bouges,-  p.  549;  De  Vie,  Chronicon,  p.  88;  M, 
t.  III,  p.  207. 

XXXVIII.  —  20  août  1215.  —  Gui,  évo- 
que de  Carcassonne,  donne  au  chapitre  de 
Saiut-Nazaire  la  troisième  partie  possédée 
par  lui  des  dîmes  des  églises  de  la  cité  & 
des  bourgs  de  Carcassonne,  &  de  plusieurs 
autres  du  pays  d'alentour,  pour  servir  à  la 
reconstruction  du  réfectoire  &  du  cellier 
du  chapitre,  &  faire  ensuite  retour  à  la 
mense  capitulaire. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  88;  Bouges,  p.  548;  M, 
t.  V,  p.  548. 

XXXIX.  —  mai  1217.  —  Sentence  arbi- 
trale, prononcée  par  les  abbés  de  Saint- 
Jacques'  de  Béziers  &  de  Caunes,  entre 
Gui,  évèque  de  Carcassonne,  d'une  part,  & 
Bernard,  évoque  démissionnaire  de  Carcas- 
sonne, &  le  chapitre  de  cette  ville,  d'autre. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  85  (extrait);  M,  t.  v, 
p.  413. 


XL.  —  Octobre  1219.  —  Alice,  dame  de 
Montfort-,  &  ses  fils  Amauri,  duc  de  Nar- 
bonne,  &  Gui,  comte  de  Bigorre,  assignent 
à  l'église  Saint-Nazaire  de  Carcassonne 
une  rente  de  cinq  sous  de  Melgueil  sur  le 
salin  de  cette  ville  pour  le  paiement  du 
chapelain  fondé  par  le  comte  Simon,  de 
vénérable  mémoire,  &  l'entretien  d'une 
lampe  perpétuelle  dans  la  chapelle  Sainte- 
Croix. 

Lat.  999Ô,  p.  120;  De  Vie,  Chronicon ,  p.  90; 
Bouges,  p.  ').')?;  M,  t.  V,  p.  296. 

XLI.  —  i5  février  1222.  —  Guillem  do 
Saint-Félix,  Jourdain  &  Raimond-Jour- 
dain,  ses  enfants,  donnent  à  Gui,  évêcjue 
de  Carcassonne,  &  à  son  chapitre  cathé- 
dral  tous  leurs  droits  sur  la  personne  de 
Guillem-Raoul,  fils  de  Guillem-Raoul,  & 
sur  ses  biens  présents  &  à  venir;  en  même 
temps  ils  accordent  à  ce  Guillem  un  com- 
plet affranchissement. 

D,  65,  f  81  ;  M,  t.  V,  p.  549. 

XLII.  —  i3  janvier  1225.  —  Hono- 
rius  III  confirnio  l'union  faite  par  l'évêc|uo 
Othon,  en  1181  (voir  n.  XXXI),  à  la  mense 
capitulaire  de  l'église  de  Casilhac. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  77;  M,  t.  v,  p.   i53. 

XLIII. —  16  octobre  1226.  —  Testament 
de  Galbane,  fille  de  Pierre-Hugues,  par 
lequel  elle  se  donne  corps  &  âme  à  Saint- 
Nazaire  de  Carcassonne,  &  lui  cède  \\i\ 
jardin  qu'elle  possédait  dans  le  bourg  de 
Saint-Michel,  à  Granolet,  sur  la  rive  de 
l'Aude,  &  une  vigne  close  dans  le  terroir 
de  Selan. 

D,  40,  f °  2  1  o  ;  M,  t.  V,  p.  55d. 

XLIV.  —  21  mai  1228.  —  Bernard  de 
Clairan  se  donne  lui,  sa  postérité  &  tous 
ses  biens  à  Saint-Nazaire  &  à  son  chapitre; 
celui-ci  lui  inféode,  à  cette  occasion,  une 
terre  tenue  précédemment  du  chapitre  à 
Montlongus  &  à  Banils,  sous  les  redevan- 
ces accoutumées,  plus  une  géline  grasse  ci. 
deux  sous  de  Melgueil  de  droit  d'acapte. 

D,  65,  (■■'  83;  M,  t.  V,  p.  55 1. 

XLV.  —  28  janvier  1228. —  Grégoire  IX 
prend   les    prieur  &  chapitre   de   Carcas- 


1467 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1468 


sonne  sous  la  protection  du  Sain-t-Siége,  des  fiefs  qu'il    tient  sous  sa  main  comme 

confirme  leurs  privilèges  &  énumère  ton-  ayant  appartenu  à  des  hérétiques. 

tes  leurs  possessions.  Bouges,  p.  ;)54;  Gaîlia  Christlana,  t.  VI,  Instrum. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  98  ;  M,  t.  V,  pp.  553-55  r.  c.  4485  M,  t.  v,  p.  554. 


XLVI.  —  12  mars  I23i.  —  Clarin,  évo- 
que de  Carcassonne,  concède  à- Arnaud  du 
Solier  &  à  ses  héritiers  le  lieu  de  Gour- 
gonnet,  sous  la  redevance  annuelle  d'une 
livre  de  cire  au  jour  de  Noël. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  97;  M,  t.  V,  p.  144, 

XLVIÏ. —  i*"''  février  1282.  —  Querelle 
entre  le  chapitre  de  Saint-Nazaire  &  llai- 
mond  Barrau,  prieur  de  Sainte-Marie  de 
Carcassonne,  d'une  part,  &  l'abbé  de  Mon- 
tolieu,  d'autre,  apaisée  par  Gui,  archi- 
diacre de  Carcassonne;  il  est  décidé  que 
l'abbé  gardera  les  villages  de  Ferran  &  de 
Brugairolles,  objet  du  litige,  moyennant 
la  somme  de  cent  vingt-cinq  livres  de  Mel- 
gueil  une  fois  payée,  un  muid  de  froment 
de  redevance  annuelle  &  une  albergue  de 
quatre  chevaliers  &  de  quatre  piétons^  on 
stipule  en  outre  l'exemption  réciproque  de 
toute  leude  ou  péage  pour  les  hommes  des 
deux  parties. 

D,  65,  f"  260;  M,  t.  V,  pp.  552-553. 

XLVIIÏ.  —  II  mars  1286.  —  Mathieu 
Bottin  reconnaît  que  lui  &  ses  ancêtres 
ont  été  de  toute  ancienneté  hommes  tail- 
lables  &  corvéables  à  merci  du  chapitre  de 
Saint-Nazaire  de  Carcassonne,  &  déclare 
renoncer  h  tous  les  droits  auxquels  peu- 
vent prétendre  les  étrangers  qui  viennent 
résider  dans  la  ville  de  Carcassonne. 

De  Vie,  Chronicon,  p,  65;   M,  t.  Y,  p.  554. 

XLIX. —  16  juillet  1243.  —  Innocent  IV 
défend  à  l'évéque  de  Carcassonne  d'excom- 
munier les  terres,  villes  &  cités  pour  les 
crimes  ou  l'hérésie  de  quelques  particu^ 
liers,  &  lui  ordonne  de  rapporter  toutes 
les  sentences  de  cette  nature  qu'il  avait 
déjà  portées. 

Bouges,  p.  553;  M,  t.  v,  p.  415. 

L.  —  26  février  1244.  —  Innocent  IV 
prie  le  roi  Louis  IX  de  considérer  l'état  de 
ruine  de  l'église  cathédrale  de  Saint-Na- 
•zaire,  &  de  lui  faire  restituer  une  partie 


Lï. — 27  mars  1246.  —  Innocent  IV  à 
Clarin  &  au  chapitre  de  Saint-Nazaire; 
vu  la  démolition  du  bourg  par  Trencavel 
&  la  diminution  de  leurs  revenus,  le  pape 
leur  permet  de  ne  recevoir  avicun  clia- 
noine  pourvu  par  lettres  apostoliques,  à 
moins  d'expresse  autorisation. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  99;  M,  t.  v,  p.  555. 

LII.  —  Vers  juin  1247.  —  Louis  IX  or- 
donne à  Jean  de  Crannîs,  sénéchal  de  Car- 
cassonne, de  forcer  les  hommes  qui  re- 
viendraient dans  la  ville  de  Carcassonne, 
par  ses  ordres,  à  relever  l'église  Sainte- 
Marie  &  à  rendre  au  chapitre  catlîédral 
les  fours  &  revenus  qu'il  possédait  autre- 
fois. Quant  au  lieu  de  Villalier,  il  lui  or- 
donne de  faire  enquête  au  sujet  des  ré- 
clamations dudit  chapitre. 

D,  65,  f"  91  ;  M,  t.  v,  p.  555. 

LIIÎ.  —  3o  juillet  1247.  — Jean  de  Cran- 
nis,  sénéchal  de  Carcassonne,  fait  enquête 
par  voie  de  témoignages  sur  une  donation 
du  lieu  de  Villalier,  faite  à  révêc[ue  Gui  & 
au  chapitre  de  Saint-Nazaire,  par  Simon  do 
Montfort,  donation  verbale  dont  répoc[ue 
était  inconnue.  —  Envoyée  par  le  sénéchal 
au  roi,  le  2  novembre  1247. 

VLlinuLS  Au  27  mai  i255,  donné  par  le  sénéchal 
Pierre  des  Voisins;  D,  65,  f°  i3i;  M,  t.  11,  p.  53. 

LÎV.  —  II  mars  1247  (v.  st.).  — Jean Ve 
Crannîs,  sé;iéchal  de  Carcassonne,  par  or- 
dre du  roi,  assigne  au  chapitre  de  Saint- 
Nazaire  un  revenu  de  dix  livres  tournois 
sur  le  nouveau  bourg,  outre  deux  fours  & 
demi,  la  ville  de  Miraval,  en  Cabardez, 
avec  toutes  ses  appartenances,  les  terroirs 
de  Cazèles  &  Reilhols  &  cinq  masades  à 
Mas-Cabardez;  le  tout  en  compensation 
des  revenus  perdus  lors  de  la  destruction 
du  bourg. 

Approuvée  par  le  roi  Louis  IX  par  let- 
tres datées  de  Nimcs,  août  1248. 

Lat.  9996,  p.  67;  D,  65,  f"'  96-104;  M,  t.  v, 
pp.  555-6. 


1469 


PREUVES  DE  L'JIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1470 


LV.  —   Août    1248.    —  G.,    évcc[uo    de  exempte  de  toute  servitude  Adalals  Raoul, 

Carcassonne,    de    l'avis   de   sou   chapitre,  fils  de  Guiilem-Raoul  de  Béraigne  (de  Be- 

approuve    l'échange   fait    entre   eux   &  le  ronia),  &  son  fils  Guillem  avec  toute  leur 

sénéchal    du  roi  de  la  moitié  du   lieu  de  postérité  &  donne  au  chapitre  de  Saint- 

Villalier  contre  la  place  où  l'on  construit  Nazaire  ses  droits  de  casalage  sur  laditç 

le  bourg  neuf.  famille. 

Lat.  9996,  p.  170;  Bouges,  p.  .Goy;  M,  t.   11,  0,65,  f"  119;  M,  t.  v,  p.  556. 
p.  58. 

LX.  —  3i  mai  I253.  —  Guillaume-Ar- 
LVI.  —  août  1248.  —  Le  chapitre  de  naud,  évoque  de  Carcassonne,  avec  le  con- 
Carcassonne,  avec  l'exprès  consentement  sentement  de  sou  chapitre,  unit  l'église  de 
de  l'évoque  G.,  accepte  la  compensation  Mairac  à  l'office  d'infirmier  de  l'église  ca- 
accordée  par  le  roi  pour  les  revenus  qu'il  thédrale,  à  condition  pour  ledit  officier  de 
possédait  jadis  dans  les  bourgs  de  Carcas-  pourvoir  au  service  spirituel  de  la  cure, 
sonne.  v  toutes  les  fois  que  les  paroissiens  de  Mai- 
Bouges,  p.  557;  M,  t.  v,  p.  556.  rac  le  demanderont. 

De  Vie,  Chroiiicon,  p.   104;  M,  t.   i,  p.  828. 

LVn.  —  16  janvier  1248.  —  Compromis 

passé    entre    Clarin,    évêque    de    Carcas-  LXL  —  27  janvier  1254. —  Innocent  IV, 

sonne,  &  le  clergé  de  la  ville  &  du  diocèse  à  la  demande  des  chanoines  réguliers  de 

d'une  part  &  l'université  de  Carcassonne,  Saint-Augustin,  faisant  partie  du  chapitre 


de  Carcassonne,  leur  permet  de  succéder 
librement  aux  biens  meubles  &  immeu- 
bles, sauf  pour  les  fiefs  &  tous  biens  en- 
traînant contrat  féodal. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   lo^j  M,  t.  v,  p.  557.  • 

LXII.  —  I"  septembre  i255.  — ■  G.,  évê- 
cinq  cents  livres  de  Melgueil  à  l'évèque,  que  de  Carcassonne,  en  compensation  des 
mille  livres  au  chapitre  de  Saint-Nazaire,  biens  qu'il  avait  reçus  du  chapitre  de 
cinq  cents  aux  clergé  &  religieux  de  la  Saiut-Nazaire,  tant  au  Mas-Cabardez  qii 'ail- 
ville  &  du  diocèse;  ces  paiements  sont  leurs,  lui  cède  tous  ses  droits  sur  l'église 
échelonnés  sur  les  années  suivantes  de  de  Sainte-Marie  d'Alzonne,  à  condition  de 
Toussaint  en  Toussaint. 


d'autre,  au  sujet  des  dommages  causés  par 
la  rébellion  de  celle-ci  contre  le  roi  %l 
l'Eglise,  amené  par  l'entremise  de  Guil- 
laume, archevêque  de  Narhonne,  &  du  sé- 
néchal de  Carcassonne;  par  ce  compromis, 
l'université  s'engage  à  racheter  la  ville  de 
Rouffiac,   aliénée   par   l'évèque,   à   payer 


Lnt.  9996,  p.  39;  Gallia.  Christ'iana,  t.  Vi ,  In- 
strum.  c.  449;  M,  t.  vi,  pp.  4-5. 

LVIÎÏ.  —  3  mars  1249.  —  Guillaume, 
évèque  de  Carcassonne,  unit  à  la  mense 
capitulaire    de   Saint-Nazaire    l'église    de 


fonder  deux  prêtres  à  Saiut-Nazaire,  char- 
gés de  prier  pour  l'âme  de  l'évèque  &  de 
ses  prédécesseurs. 

Gallia  Christ'iana^  t.  VI,  Instrziin,  c.  556  j  M,  t.  V, 
p.  558. 


LXIII.  —  29  janvier   1256. 


Al 


;xan- 


Sainte-Marie  d'Alzonne,  pour  réparer  les  dre  IV  annonce  à  Guillaume-Raoul,  évé- 

pertes  qu'elle  a  subies  lors  de  la  destruction  que  de  Carcassonne,   qu'il  a  confirmé   la 

du  bourg,  &  à  charge  pour  le  chapitre  de  donation  faite  par  son  prédécesseur  Guil- 

tenir   à  Alzonne    un   vicaire,   nommé   par  laume-Arnaud ,  au   chapitre   cathédral  de 

l'évèque,  sur  la  présentation  du  chapitre.  Carcassonne  de  ses  droits  sur  les  églises 

Confirmé  par  l'archevêque  de  Narbonne,  de  Mairac  &  d'Alzonne. 

le  25  juillet  I252,  &   par  Innocent  IV,  le  De  Vie,  Chronicon,  p.  io5;  M,  t.  v,  p.  558. 
9  décembre  de  la  même  année. 

D,  65,  f"  i25j  M,  t.  I,  p.  272.  LXIV.  —  Avant  juin  1259.  —  Louis  IX 

mande  à  son  sénéchal  de  Carcassonne  de 

LîX.  —  23  février  I25i.  — Jourdain  de  lui    donner  des  éclaircissements   sur  jîlu- 

Saiut-Félix,  chevalier,  seigneur  de  Grèzes,  sieurs  demandes  que  lui  a  faites  le  cha- 


147Î                        PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  1472 

j)itre  (le  Carcassonne,  au  sujet  des  biens  à  LXX.  —  Novembre  1269.  — ■  Louis  IX 
lui  légués  par  Gautier  de  Secrunlo,  cheva-  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  per- 
lier,  sis  à  Conc(ues,  de  la  donation  du  mettre  à  l'évèque  &  au  chapitre  de  Saint- 
comte  de  Montfort,  de  1219,  dont  il  de-  Nazaire  de  prendre  deux  cannes  de  la  rue 
mande  la  confirmation  au  roij  enfin  du  proche  le  chevet  de  leur  église,  pour  ser- 
refus  fait  par  les  chanoines  à  leurs  censi-  vir  à  son  agrandissement,  à  condition  que 
taires  de  Carcassonne  d'agrandir  leurs  mai-  lesdits  évèc[ue  &  chapitre  donnent  un  ter- 


sons  du  côté  de  la  voie  publique. 
D,  6^),  i°  1475  M,  t.  V,  p.  509. 

LXV.  —  Juin  1259.  —  Louis  IX  confirme 
la  fondation  faite  en  12 19  à  Saint-Nazaire 
])ar  la  comtesse  de  Montfort  &  ses  fils. 

D,  6ii,  f  238;  M,  t.  V,  p.  558. 

LXVI.  —  Juillet  1259. — Louis  IX  mande 
au  sénéchal  de  Carcassonne  de  permettre 
à  l'infirmerie  du  chapitre  de  Carcassonne 
de  s'étendre  sur  la  rue  dite  de  Razès  &  lui 


rain  suffisant  pour  élargir  d'autant  la  rue 
de  l'autre  côté. 

Lat.  9996,  p.  126;  D,  65,  f°  160;  M,  t.  V, 
p.  559. 

LXXI.  —  Vers  1270.  —  Constitutions 
synodales  promulguées  par  Bernard  de  Ca- 
pendu,  évéque  do  Carcassonne. 

Lat.  i(^i3,  f"'2-43;  Bouges,  pp.  565-599;  ^» 
t.  V,  pp.  419  &.  suiv. 


LXXïl.  —  i3  juin   1270. 


Guillaume 


fait  diverses  recommandations  pour  le  rè-      de  Gastillon,  grand-archiprêtre  de  Carcas- 
glement  des  cens  &  impositions  du  bourg      sonne,  &  ïsarn  Morlana,  chanoine  de  cette 


église,  promettent  à  Geoffroi  de  Collclrïo, 
chevalier,  connétable  de  la  cité  &  lieute- 
nant du  sénéchal,  de  faire  conduire  par 
voies  souterraines  l'eau  de  la  fontaine  du 
cloître  jusqu'à  la  place  située  devant  cette 
église,  &  même  au  delà,  s'il  était  néces- 
saire. 
D,  65,  f"  172;  M,  t.  Y,  p.  56o. 

LXXIII.  —  3o  décembre   1275.  —  Ré- 


neuf. 

Lat.   9996,  p.    i85;  D,  65,  f"  143;  M,  t.   iv, 
p,  335. 

IjXVIÏ.  —  14  avril  1260.  —  Pierre  d'Au- 
teuil,  sénéchal  de  Carcassonne,  en  consé- 
quence d'un  mandement  du  roi,  vend  au 
sacristain  de  Carcassonne  pour  pourvoir  à 
l'agrandissement  de  l'infirmerie  de  Saint- 
Nazaire,  les  rentes  &  biens  dévolus  au  roi 
])Our  cause  d'hérésie,  &  situés  au  lieu  de  ponses  faites  par  B.,  évéque  de  Carcas- 
Villeneuve-Minervois.  sonne,   pardevant    Geoffroi    de    CoUctrïo , 

Confirmé  par  Louis  IX,  en  juin  1268.  connétable  de  la  cité  &  lieutenant  du  sé- 

D,  65,  f"  143;  M,  t.  IV,  p.  385.  néchal  Guillaume  de  Cohardon,  à  diverses 

accusations  portées  contre  lui  par  Auger 

LXVIII.  —  Mars  1261.  —  Louis  IX  cou-  de  Affamiano  de  Béziers;  il  refuse  de  recon- 
firme la  vente  faite  par  Olivier  de  Termes  naître  la  juridiction  dudit  sénéchal,  parce 
au  chapitre  de  Saint-Nazaire  de  ses  droits  qu'il  s'agit  d'affaires  purement  ecclésiasti- 
sur  les  châteaux  &  villes  de  Servies,  Ville-  ques,  dont  un  juge  la'ique  ne  peut  connaî- 
tritouls,  Caunettes,  Taurisan,  &c.,  moyen-  tre  &  qu'une  bonne  part  de  ces  allégations 
nant  un  revenu  annuel  de  cinquante  sous      sont  fausses. 


Martène,   T/ies.   Anecd.   t.    i,  c.    1149;    Bouges, 
p.  6o3  ;  M,  t.  V,  pp.  435-7. 


de  Melgueil  au  roi. 

Lat.    9996,   p.    2Ï2;    D,    65,   f°    III;    M,    t.   III, 

p.  462. 

LXXIV.  —  27  mars  1276.  —  Consente- 

LXIX.  —  21  février  1264.  —  Thomas  de  ment  donné  par  B.  de  Capendu,  évéque  de 

Montcéliard,    sénéchal    de    Carcassonne,  Carcassonne,  &  par  son  chapitre  cathédral, 

déclare   que    le   quartier  de   Reilhols   fait  au  changement  t!e  lit  de  la  rivière  d'Aude, 

réellement  partie  du  territoire  du  château  que  le  sénéchal  de  Carcassonne,  Guillaume 

de  Miraval.  de  Cohardon,  voulait  faire  arriver  jusqu'au 

D,  65,  f"  184;  M,  t.  v,  p.  569.  moulin  du  roi,  à  travers  les  terres  de  l'évê- 


1473 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


M74 


que;   on  réparera  les  dommages  causés  à 
celui-ci  sur  estimation  des  prud'hommes. 
D,  6;j,  f"  169;  M,  t.  V,  p.  754. 

LXXV.  —  3o  avril  1279.  —  Jean  Gau- 
tier, vu  l'insuffisance  des  revenus  possédés 
par  les  dignitaires  de  l'église  Saint -Na- 
zaire,  &  avec  la  permission  de  l'archovê- 
que  de  Narbonne,  Pierre,  &  du  chapitre 
de  Saint -Nazaire ,  unit  à  l'archidiaconé 
majeur  l'église  de  Saint-Etienne  de  Ville- 
moustaussou,  à  l'archidiaconé  mineur  celle 
de  Saint-Etienne  de  Palaja,  à  l'archiprétré 
majeur  Saint-Germain  d'Alairac,  à  l'archi- 
prétré mineur  Saint- Félix  de  Mouze;  à 
partir  de  la  mort  des  curés  actuels,  la  no- 
mination de  leurs  successeurs  appartiendra 
aux  dignitaires  respectifs,  &  l'institution  à 
l'évêque. 

De  Vie,  Chronicon,  p.    107;  M,  t.  V,  p.  ô6o. 

LXXVL  —  Août  1280.  —  Philippe  III 
&  l'évêque  de  Carcassonne  transigent,  au 
sujet  des  nouvelles  murailles  que  le  roi 
fait  construire  devant  l'évêché  ;  révêcjue 
pourra  y  faire  percer  quatre  fenêtres,  sous 
obligation  de  les  fermer  en  temps  de 
guerre,  &  la  nouvelle  tour  lui  appartien- 
dra jusqu'à  la  hauteur  des  coursières,  à 
condition  d'y  pratiquer  une  porte  pour  le 
passage  des  hommes  de  garde. 

Lat.  9996,  p.  194;  De  Vie,  Chron.  p.  109;  Mar- 
lènc,  Thés,  Anccd.  t.  i,  c.  ii6oj  M,  t.  v,  p.  438. 

LXXVII.  —  17  novembre  1291.  —  Nico- 
las IV  accorde  une  année  &  quarante  jours 
d'indulgence  à  ceux  qui  visiteront  chaque 
année  l'église  Saint- Nazaire  de  Carcas- 
sonne, les  jours  de  la  fête  &  de  l'octave 
des  saints  patrons  de  cette  église. 

De  Vie,  Chronicon,  p.    1  1  1  ;  M,  t.  V,  p.  56 1. 

LXXVIII.  —  10  août  [1292].  —  Phi- 
lippe IV  mande  à  l'évêque  de  Carcassonne 
de  relâcher  un  clerc  que  les  hommes  de 
son  officiai  avaient  saisi  dans  le  bourg  de 
Carcassonne,  en  dépit  des  défenses  d'un 
sergent  de  la  viguerie  royale. 

Présenté  à  l'official  de  l'évêque,  alors 
absent,  le  vendredi  avant  la  SS.  Jude  &  Si- 
mon de  l'an  1292. 

D,  65,  f"  i77j  M,  t.  VI,  pp.  8-9, 


LXXIX.  —  II  mars  1294. — Accord  en- 
tre le  chapitre  de  Saint-Nazaire  &  le  sé- 
néchal de  Carcassonne,  au  sujet  des  jus- 
tices de  la  ville  de  Miraval  en  Cabardez; 
le  sénéchal  soutenait  qu'en  donnant  au 
chapitre  les  revenus  de  cette  ville,  le 
roi  n'avait  pas  entendu  donner  la  justice; 
après  contestations,  elle  lui  est  cédée, 
moyennant  le  paiement  de  deux  cents  li- 
vres tournois. 

D,  65,  {"  184;  M,  t.  v,  p.  568. 

LXXX.  —  6  novembre  i3oo.  —  Gilles, 
archevêque  de  Narbonne,  ne  pouvant  pro- 
céder à  la  consécration  de  Pierre  de  Ro- 
quefort, nouvellement  élu  évêque  de  Car- 
cassonne, dans  sa  province  de  Narbonne, 
prie  ses  suffragants  de  l'autoriser  à  procé- 
der à  cette  consécration  dans  l'une  ou  l'au- 
tre des  provinces  de  Bourges  ou  de  Lyon. 

Baluze,  Miscellanea ,  t.  vi ,  p.  459,  ou  t.  Iil, 
p.  io5  suiv.  l'édit.;  Bouges,  p.  607;  Gallia  Chris- 
tiana,  t.  vi,  Insîrum.  c.  7  1  ;  M,  t.  v,  c.  441. 

LXXXI.  —  5  août  i320.  —  Paréage  con- 
clu entre  le  roi  &  le  chapitre  cathédral  de 
Saint-Nazaire,  au  sujet  des  justices  haute, 
moyenne  &  basse  des  châteaux  du  chapitre 
dans  le  Val  de  Daigne;  celui-ci  réclamait 
la  basse  justice  &  le  droit  de  ban,  &  à 
Villalbe  la  justice  tout  entière;  la  haute 
&  basse  justice  de  tous  ces  châteaux  sont 
partagées  par  moitié  entre  lui  &  le  roi, 
sauf  certains  cas  réservés  spécialement  à 
celui-ci;  la  création  des  officiers  est  attri- 
buée aux  deux  parties  contractantes  ;  en 
cas  de  désaccord,  la  création  des  officiers 
à  nommer  chaque  année  appartiendra  à 
tour  de  rôle  à  l'une  des  parties,  &c. 

D,  65,  i°  214;  M,  t.  v,  pp.  565  &  suiv. 

Approuvé  par  lettres  de  Philippe  V,  do 
novembre  1820. 

LXXXII.  —  6  septembre  1820.  —  Tran- 
saction passée  entre  Aimeri  du  Cros,  sé- 
néchal de  Carcassonne,  &  le  syndic  du 
chapitre  de  Saint-Nazaire  sur  un  procès 
renvoyé  au  parlement  par  décision  du  roi, 
procès  mû  entre  le  procureur  du  roi  &  le 
syndic  du.  chapitre,  au  sujet  des  assigna- 
tions de  revenus  faites  par  ordre  du  roi  à 
Miraval-Cabardcz  &  autres  lieux,  en  com- 


47 


i^-jT) 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1476 


pensation  des  revenus  perdus  par  lui  lors  cepter  un    lieu   qui   leur  était   commode, 

de  la  destruction  du  bourg  de  Carcassonne.  situé    dans    l'intérieur    du    bourg,    de    s'y 

D,  65,  f"  184;  M,  t.  V,  pp.  565-69.  transporter,  d'y  élever  un  oratoire  &  au- 

Approuvée  par  lettres  du  roi  d'avril  i320  très  constructions  nécessaires  &  de  vendre 


(avant  Pâques). 

LXXXIII.  —  3o  octobre  1822. —  Le  pape 
Jean  XXII  instruit  Plugues  d'Angoulème, 
archidiacre  de  Billom,  en  l'église  de  Cler- 


leur  ancien  emplacement,  situé  hors  du 
bourg.  Le  chapitre  n'accorde  pas  son  con- 
sentement à  l'aliénation  de  ce  lieu,  qui 
est  une  censive  de  la  mense  capitulaire;  le 
pape  le  prie  de  consentir  à  l'installation 


lont,    chargé   par  lui   de  mettre  sous  la      des  religieux. 


main  du  Saint-Siège  les  biens  meubles 
laissés  par  feu  Pierre  de  Roquefort,  évo- 
que de  Carcassonne,  de  ses  volontés  au 
sujet  desdits  biens.  . 

De  Vie,  Chronicon,  p.    i  28  ;  M,  t.  v,  p.  444. 

LXXXIV.  — 3ô octobre  1 322. —  Jean  XXII 
mande  au  même  de  faire  droit  aux  récla- 
mations de  Jean  de  Beaune,  inquisiteur 
en  France,  &  de  Bertrand  d'Auriac,  cha- 
noine de  Montréal,  exécuteurs  testamen- 
taires de  Pierre  de  Roquefort,  évoque  de 
Carcassonne,  qui  se  sont  plaints  de  ce  que 
le  chapitre  de  Carcassonne  retenait  une 
partie  de  la  vaisselle  de  cet  évêque,  contre 
les  intentions  du  testateur,  qui  avait  or- 
donné d'en  faire  des  custodes  &  des  ca- 
lices pour  les  églises  paroissiales  de  son 
diocèse. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   1x4;  M,  t.  V,  p.  444. 

LXXXV.  — 3o  octobre  i322.  — Jean  XXII 


Gallia  Christtana,  t.  Vi,  e.  438;  M,  t.  vr,  p.  389. 

LXXXVIII.  —  Juillet  1329.  —  Phi- 
lippe VI  prend  sous  sa  protection  l'église 
de  Carcassonne,  avec  tous  ses  biens  &  tou- 
tes ses  personnes. 

D,  65,  f°  244;  M,  t.  V,  p.  570. 

LXXXIX.  —  4  janvier  1329.  —  Appel 
interjeté  au  parlement  par  Arnaud  Pomar, 
archiprêtre  mineur,  chanoine  de  l'église 
Saint-Nazaire  &  procureur  du  chapitre,  de 
la  saisie  du  temporel  de  l'évêché,  vacant 
par  la  mort  de  Pierre  de  Roquefort,  vu 
que,  suivant  lui,  le  roi  n'avait  à  Carcas- 
sonne aucun  droit  de  régale. 

D,  65,  f"  25o5  M,  t.  v,  pp.  570  &  suiv. 

XC.  —  8  juin  i33o.  —  Statut  fait  en 
chapitre  général  par  le  chapitre  de  Saint- 
Nazaire,  portant  que  les  chanoines  qui 
n'auraient  pas  de  voix  au  chapitre  ou  se- 


ordonne  au  même,  sur  la  plainte  desdits      raient  nouvellement  reçus,  ne  seraient  pas 


exécuteurs  testamentaires,  de  forcer  le 
chapitre  de  Carcassonne  à  rendre  les  li- 
vres dont  il  s'était  saisi  &  que  le  prélat 
avait  ordonné  de  distribuer,  en  ne  lui  lais- 
sant que  sa  grande  Bible,  avec  défense  de 
l'aliéner. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   124;  M,  t.  v,  p.  445. 

LXXXVI.  —  7  décembre  i322.  —  Procès 
verbal  de  l'exécution  par  Hugues  d'Angou- 
lème, archidiacre  de  Billom,  en  l'église  de 
Clermont,  du  testament  de  Pierre  de  Ro- 
quefort, évêque  de  Carcassonne,  confor- 
mément à  trois  bulles  du  pape  Jean  XXII. 

D,  65,  f"  226;  M,  t.  V,  p.  569. 

LXXXVIL—  16  mars  1329.—  Jean  XXII 
au  chapitre  cathédral  de  Carcassonne.  Il  a 
permis  aux  augustins  de  Carcassonne  d'ac- 


admis  aux  délibérations  &  n'auraient  de 
portion  ou  de  vestiaire  que  comme  les 
simples  novices,  jusqu'à  ce  qu'ils  fussent 
bien  instruits  des  chants  &  offices  ecclé- 
siastiques. 

Confirmé  par  l'évèque  Pierre-Jean,  le 
7  novembre  suivant,  &  renouvelé  par  le 
chapitre,  le  i3  du  même  mois. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   i33j  M,  t.  v,  p.  572. 

XCI.  —  Vers  i33o.  —  Liste  des  indul- 
gences assurées  aux  bienfaiteurs  de  l'église 
de  Carcassonne  par  les  papes  Nicolas  (IV), 
Jean  (XXII)  &  Clément  (V)  &  par  l'évoque 
de  Carcassonne. 

D,  65,  f°  179;  M,  t.  v,  p.  561. 

XCII.  —  Avril  i336.  —  Philippe  VI  per- 
met à  Pierre-Jean,  évêque  de  Carcassonne, 


Hll 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1478 


de  disposer  en  faveur  même  de  gens  d'Eglise 
de  quarante    livres   tournois  de  rente   en 
terre,  acquis  par  lui,  &  cela  sans  avoir  à 
payer  aucun  droit  d'amortissement. 
JJ,  70,  n.  242. 

XCIII.  —  26  juin  1344.  —  Clément  VI, 
■vu  l'enquête  faite  par  ordre  de  son  pré- 
décesseur, Jean  XXII,  &  à  la  requête  du 
chapitre  de  Saint-Nazaire,  sur  le  nombre 
des  canonicats  &  sur  les  ressources  de  cette 
église,  réduit  à  trente  le  nombre  des  cha- 
noines dudit  chapitre. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   iSy;  M,  t.  v,  p.  iyS. 

XCIV.  —   10  mai   1345.  —  Guillaume, 
cardinal-diacre  de  Sainte-Marie  in  Cosme- 
din,  &  Nicolas,  cardinal-diacre  de  Sainte-      de   Notre-Dame    de    l'abbaye   &   Bernard 
Marie  în  Via   lata ,  mandent   au  chapitre      Cerveau,  chanoine  de  l'église  cathédrale, 
de  Carcassonne  de  conférer  le  canonicat         M,  t.  v,  p,  451. 
vacant  par  la  mort  d'Isarn  d'Aragon,  dé- 
cédé en  cour  de  Rome,  à  Jean  La  Baillia, 
clerc  du  diocèse  de  Limoges,   sans  pour 
cela   augmenter   le    nombre   des   canoni- 
cats. 

De  Vie,  Chronicon,  p.    i35;  M,  t.  V,  p.  072. 


XCVII.  —  8  juin  1359.  —  Innocent  VI 
mande  aux  abbés  de  la  Grasse,  de  Monto- 
lieii  &  de  Saint-Hilaire,  à  la  requête  de 
Geoffroi,  évêque  de  Carcassonne,  d'exami- 
ner si  réedlement  l'accensement  de  divers 
biens  de  la  inensc  épiscopale,  &  notam- 
ment d'une  maison  sise  en  dehors  de  la 
clôture  du  bourg  récemment  détruit,  se- 
rait aussi  utile  que  l'évêquc  le  prétendait. 

Archives  de  In  commune  de  Frai»se-Ca bardez, 
dans  un  vldimus  du  3i  août  i35p}  M,  t.  v, 
pp.  45i-52. 

Par  lettres  du  23  juillet  i359,  Guillaume, 
abbé  de  Montolieu,  délégua  à  sa  place, 
pour  procéder  à  cette  information,  l'archi- 
diacre majeur  de  Saint-Nazaire,  le  prieur 


XCV.  —  16  juillet  1349.  —  Pierre,  ar- 


XCVIII.  —  3i  août  1359.  —  Les  com- 
missaires délégués  par  Guillaume,  abbé  de 
Montolieu,  lui-même  commissaire  aposto- 
lique en  cette  partie,  déclarent  permettre 
à  Geoffroi,  évêque  de  Carcassonne,  de 
donner  à  accensement  certains  biens  de  sa 
mense    épiscopale,    comme   devant    de   la 


chevéque  de  Narbonne,  informe  les  évê-  sorte  donner  des  revenus   beaucoup   pluis 

ques,  ses  suffragants,  de  l'excommunica-  importaiitsj  le  tout  avec  le  consentement 

tion  qu'il  a  lancée  contre  Gilbert,  évêque  du  chapitre  cathédral. 

de  Carcassonne,   à   cause    de    la   résistance  ,    Archives   de  la  commune  de   Fraisse-Cabardez, 

qu'il  lui  a  opposée  au   cours  de  sa  visite  original;  M,  t,  v,  pp.  451-2. 

pastorale,  &  leur  expose  dans  le  plus  grand 


détail  la  suite  des  faits  &  les  incidents  qui 
ont  signalé  cette  visite, 

Martène,  Thés.  Anecd.  t.  i,  e.  iSpS;  Bouges, 
p.  63i  ;  M,  t.  v,  pp.  448  &  suiv. 

XCVI.  —  9  novembre  i3ji.  —  Pierre, 
archevêque  de  Narbonne,  présidant  le 
concile  de  la  Province  tenu  à  Béziers,  dé-^ 
cide  qu'à  l'avenir,  dans  les  conciles  provin- 
ciaux, l'évéque  de  Carcassonne  aura  droit 


XCIX.  —  20  août  i36o.  —  Bail' d'un 
quartier  dit  le  Paierie,  dans  le  terroir  de 
Fraisse,  consenti  par  Gaillard  de  Limou- 
sin, recteur  de  Pomas,  trésorier  de  l'évé- 
que de  Carcassonne,  sur  l'ordre  dudit  évê- 
c[ue,  en  faveur  de  la  communauté  des 
liabitants  de  Fraisse. 

M,  t.  II,  p.  447  (d'après  l'original). 


c. 


1361-62.  —  Innocent  VI  écrit   à 


de  préséance  sur  tous  les  évêques,  excepté  l'archevêque   de    Narbonne   pour   lui    re- 

sur  celui  de  Maguelonne,  plus  ancien  que  commander  Etienne  Albert,  clerc  mineur, 

lui,  &  que,  dans  l'année,  il  devra  fournir  dont  il  lui  fait  le  plus  grand  éloge,  nommé 

des  textes  &  des  preuves  à  l'appui   de  sa  par  lui  évêque  de  Carcassonne  en  rempla- 

prétention  à  tenir  le  premier  rang  après  cément  de  Geoffroi  de  Vairols  qu'il  vient 

l'archevêque.  de  nommer  archevêque  de  Toulouse. 

Baluze,   Concilia    Gaîliae    Narhoncnsis ,    p.    loo;  Bnluze,     Vitae    paparum    Aven'ioncnsium ,    t.    ii, 

Bouges,  p.  635 j  M,  t.  v,  p.  45o.  p.  755;  Bouges,  p.  638;  M,  t.  v,  p.  453. 


479 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1480 


CI.  —  12  avril  1364.  —  Arnoul  d'Aude-  que  de  Toulouse  &  précédemment  évéquc 

nehani,  maréchal  de  France,  lieutenant  du  de  Carcassonne,  par  lequel,  entre  autres 

roi  en  Languedoc,  révoque  la  permission  clauses,  il  lègue  au   chapitre   de   Carcas- 

qu'il  avait  accordée  à  l'évêque  de  Carcas-  sonne  divers  ornements  ecclésiastiques  & 

sonne  d'entrer  lui  &  ses  gens,  en  armes,  fait  de  nombreuses  aumônes  aux  couvents 

dans  la  cité  de  Carcassonne  &  d'être  exempt  &  églises  tant  de  la  cité  que  du  bourg, 
de  la  juridiction  du  prévôt  de  ladite  cité.  Baluze,  Vitac  paparum  Avcnion.  t.  11,  p.  1076; 

D,  64,  (°  10;".;  M,  t.  V,  p.  454.  M,  t.  Y,  p.  408  (extrait). 


CIL  —  12  janvier  i366.  —  Jean,  évoque 
de  Carcassonne,  à  la  demande  de  Pierre 
de  Prats,  sacristain,  fixe  le  nombre  des 
torches  qui  seraient  portées  aux  funé- 
railles des  chanoines  &  dignitaires  du  cha- 
pitre &  décide  à  qui  elles  appartiendront 
après  le  service. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.   143;  M,  t.  v,  p.  574. 

cm.  —  Novembre  1369.  —  Louis,  duc 
d'Anjou  &  de  Maine,  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc,  accorde  à  l'évêque  de  Carcas- 
sonne, Jean  Favre,  &  à  ses  gens  des  lettres 
de  rémission,  pour  avoir  repoussé  à  main 
armée  les  officiers  du  roi,  chargés  de  la 
visite  des  places  fortes  du  pays. 

D,  65,  f"  265;  M,  t.  II,  p.  59. 

CIV.  —  6  mai  1370.  —  Jean,  évêque  de 
Carcassonne,  annonce  à  l'archevêque  de 
Narbonne  qu'il  est  prêt  à  accomplir  toutes 
ses  volontés. 

Baluze,  Concilia  Gall,  Narhon.  p.  121  ;  Bouges, 
p.  639;  M,  t.  v,  p.  4r);j. 

CV.  —  1374.  —  Charles  V  accorde  au 
chapitre  de  Carcassonne  l'exemption  du 
paiement  des  tailles,  tant  pour  ses  biens 
situés  dans  la  prévôté  de  la  cité  que  pour 
ceux  qu'il  possède  ailleurs. 

M,  t.  v,  p.  574  (indiqué  par  Viguerie,  Annales 
du  diocèse  de  Carcassonne,  t.  i,  p.  33). 

CVI.  —  4  août  1391.  —  Statut  promul- 
gué par  le  chapitre  cathédral,  par  lequel 
il  est  décidé  que  les  chanoines  pourront  à 
l'avenir  disposer  de  leurs  biens  immobi- 
liers jusqu'à  concurrence  de  la  moitié, 
l'autre  moitié  appartenant  au  chapitre. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   147;  M,  t.  v,  p.  074. 

CVII.  —  17  septembre  1397.  — Tcsta- 
jiient  de  Pierre  de  Saint-Martial,  archevê- 


CVIII.  —  7  septembre  1403.  —  Simon 
de  Cramaud,  patriarche  d'Alexandrie  &  ad- 
ministrateur perpétuel  de  l'église  de  Car- 
cassonne, impose  le  paiement  d'une  année 
de  leurs  revenus  à  tous  les  nouveaux  béné- 
ficiers  de  la  ville  &  du  diocèse  de  Carcas- 
sonne, pour  être  ledit  revenu  affecté  à  la 
fabrique  de  l'église  cathédrale. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   i.')4;  M,  t.  v,  p.  SyS. 

CIX.  —  7  août  1420.  —  Testament  do 
Géraud  du  Puy,  évêque  de  Carcassonne, 
écrit  sous  sa  dictée,  par  lequel  il  élit  sa 
sépulture  en  l'église  cathédrale  de  sa  ville 
épiscopale,  fait  divers  legs  pieux  aux  cou- 
vents &  chapitre  cathédral,  &  nomme  pour 
exécuteur  testamentaire  son  neveu,  Pierre 
du  Puy,  religieux  &  aumônier  de  Saint- 
Flour,  en  lui  laissant  le  soin  de  payer  ses 
dettes  &  de  satisfaire  ses  serviteurs. 

D,  46,  f'^  16;  M,  t.  V,  pp.  461-63. 

ex.  —  18  avril  1438.  —  L'évêque  &  le 
chapitre  de  Carcassonne  nomment  un  pro- 
cureur en  cour  de  Rome  pour  obtenir  la 
sécularisation  de  l'église  cathédrale. 

De  Vie,  Chronicon,  p.   160}  M,  t.  v,  p.  SyS. 

CXI.  —  Décembre  1439.  —  Eugène  IV, 
à  la  requête  du  roi  de  France,  Charles,  & 
de  Geoffroi,  évêque  de  Carcassonne,  com- 
met les  évêques  de  Lavaur  &  de  Béziers 
pour  informer  sur  l'état  du  chapitre  ca- 
thédral de  Carcassonne  &  reconnaître  si 
la  sécularisation  est  aussi  nécessaire  que 
le  prétend  le  chapitre  pour  lui  rendre  son 
ancienne  prospérité. 

De  Vie.,  Chronicon,  p.  i6i  ;  Bouges,  p.  642;  M, 
t.  v,  pp.  r)75-;>77. 

CXII.  —  5  janvier  ri44^J'  —  Supplique 
présentée  par  Geoffroi,  évêque  de  Carcas- 
sonne,  &    le  chapitre   cathédral   de   cette 


I48I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1482 


ville  à  Jean,  évêque  de  Lavaur,  commis- 
saire apostolique  en  cette  partie,  dans  la- 
quelle est  indiquée  l'ancienne  constitution 
du  chapitre,  sont  expliquées  les  causes  de 
sa  ruine  &  démontrée  la  nécessité  d'une 
prompte  sécularisation. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.  170;  M,  t.  V,  pp.  SyS-p. 

CXIII.  —  27  janvier  1440.  —  Statuts  gé- 
néraux promulgués  par  Jean,  évêque  de 
J_<avaur,  commissaire  apostolique,  en  pré- 
sence de  l'évéque  de  Carcassonne  &  de 
tout  son  chapitre,  convoqués  dans  la  salle 
capitulai re;  ils  règlent  dans  le  plus  grand 
détail  l'accomplissement  du  service  divin, 
les  devoirs  &  les  droits  de  chaque  membre 
du  chapitre  &  l'administration  de  leurs  re- 
venus. 

De  Vie,  Chron'icon,  p.  180;  M,  t.  V,  pp.  582-86. 

CXIV.  —  (1440).  —  Sentence  définitive 
portée  par  Jean,  évoque  de  Lavaur,  com- 
missaire apostolique,  prononçant  la  sécu- 
larisation du  chapitre  de  Saint-Nazaire, 
supprimant  les  différentes  dignités  de  la 
communauté  régulière  &  créant  à  leur 
place  celles  de  la  congrégation  de  prêtres 
séculiers  qui  doit  la  remplacer. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.  73;  M,  t.  V,  p.  579. 

CXV.  —  (1440.)  —  Geoffroi,  évêque  de 
Carcassonne,  confère  les  nouvelles  digni- 
tés de  doyen,  archidiacre,  sacristain  &  pré- 
chantre, créées  dans  son  chapitre  cathé- 
dral,  à  Hélie  de  Pompadour,  Pierre  du 
Mas,  Jean  de  TAoUeyronis,  &  Dominique 
de  Fourchade. 

D,  6*),  f«  288}  De  Vie,  Chrontcon,  p.  1765  M, 
t.  V,  p.  58o, 

CXVI.  —  (1440.)  —  Sentence  rendue 
par  Jean,  évêque  de  Lavaur,  commissaire 
apostolique,  par  laquelle  il  crée  les  offi- 
ciers inférieurs  de  la  cathédrale  de  Car- 
cassonne &  unit  aux  nouvelles  dignités, 
personnats  &  offices,  &  à  la  mense  du 
nouveau  chapitre,  les  biens  dépendants  de 
l'ancienne  mense  capitulaire. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.   177;  M,  t.  V,  p.  58 1. 

CXVII.  — •  1441.  —  Charles  VII  donne 
à  l'église  Saint-Sernin  de  la  cité  de  Car- 


cassonne une  des  tours  des  murailles,  dans 
laquelle  on  disait  que  ce  saint  patron  avait 
été  enfermé  par  les  païens. 
Besse,  p.  34;  M,  t.  V,  p.  73o. 

CXVIII.  —  9  avril  1443.  —  Eugène  IV 
confirme,  dans  toutes  leurs  dispositions, 
les  décisions  &  règlements  promulgués  par 
Jean,  évêque  de  Lavaur,  pour  la  séculari- 
sation du  chapitre  de  Saint-Nazaire. 

De  Vie,  Chrontcon^  p.  195;  Bouges,  p.  646;  M, 
t.  V,  p.  586. 

CXIX.  —  7  août  1448.  —  Nicolas  V,  à  la 
requête  de  Jean  d'Etampes,  évêque  de  Car- 
cassonne, réduit  à  dix-huit  le  nombre  des 
portions  canoniales,  fixé  auparavant  à 
trente,  sur  lesquelles  quinze  sont  données 
à  autant  de  chanoines,  deux  à  l'évéque, 
une  à  la  fabrique;  les  douze  autres  seront 
attribuées  aux  chanoines  auxiliaires,  éta- 
blis par  les  statuts  de  1440. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.   199;  M,  t.  v,  p.  587. 

CXX.  —  2  mai  1452.  —  Nicolas  V  con- 
firme la  bulle  d'Eugène  IV  de  1489  &  tous 
les  actes  de  Jean,  évêque  de  Lavaur,  rela- 
tifs à  la  sécularisation  &  à  l'extinction  des 
dignités  du  chapitre  régulier,  &  révoque 
les  lettres  conférant  à  François  de  Solïo  la 
trésorerie  de  Saint-Nazaire  &  à  Guillaume 
de  Bernussîa  la  prévôté  de  Capendu. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.  206}  M,  t.  v,  p.  587. 

CXXI.  —  21  juillet  1456.  —  Procès-ver- 
bal de  l'élection  faite  par  le  chapitre  ca- 
thédral  de  Saint-Nazaire,  de  Geoffroi  de 
Basilhac,  sous-doyen,  pour  évêque;  non 
confirmée  par  le  pape,  cette  élection  fut 
renouvelée  par  le  chapitre,  qui  demanda 
au  pape  Calixte  III  sa  confirmation. 

La  première  élection  de  Geoffroi  de  Ba- 
silhac était  du  i5  février  1465  (v.  st.). 

D,  65,  f°  3oo  ;  M,  t.  V,  pp.  466-7. 

CXXII.  —  14  août  1456.  —  Raoul  Bou- 
vier, vicaire  général  de  Louis  d'Harcourt, 
archevêque  de  Narbonne,  mande  au  syndic 
du  chapitre  cathédral  de  Saint-Nazaire  & 
à  Geoffroi  de  Basilhac,  chanoine,  de  citer 
Guillaume  d'Etampes,  évêque  de  Condom, 
archidiacre   de   Montlaur  &  chanoine  de 


1483 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1484 


Carcassonne  &  autres  ses  cochanoines, 
opposants  à  l'élection  dudit  de  Basilhac 
comme  évêque  de  Carcassonne,  pour  venir 
déduire  les  raisons  de  leur  opposition  par- 
devant  lui,  le  i5  septembre  suivant. 
D,  65,  f"  296;  M,  t.  V,  pp.  467-8. 

CXXIII.  —  II  juillet  1476.  —  Jules, 
cardinal  de  Saint-Pierre-ès-Liens,  légat 
apostolique  en  France,  accorde  dix  années. 
&  dix  quarantaines  d'indulgences  aux  fidè- 
les ([ui  visiteront  l'église  Saint-Nazaire  de,- 
Carcassonne,  aux  quatre  grandes  fêtes  de 
l'année  &  le  jour  de  la  fête  de  la  dédicace, 
&  qui  donneront  des  aumônes  pour  sa 
construction. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  2,1 6  j  M,  t.  v,  p.  588. 

CXXIV.  —  Décembre  1476.  —  Louis  XI 
accorde  au  chapitre  de  Carcassonne  des 
lettres  d'amortissement  pour  cinquante 
livres  de  revenus  à  acquérir  dans  son 
royaume,  à  la  requête  de  Tanneguy  du 
Chastel,  vicomte  de  la  Bellière,  en  consi- 
dération des  services  rendus  par  lui  à  son 
père  &  à  lui-même  &  pour  se  conformer 
au  testament  de  son  frère,  l'évêque  de  Car- 
cassonne, qui  avait  fondé  une  messe  pei'- 
pétuelle  en  son  église  cathédrale. 

D,  65,  f"  3o6;  M,  t.  V,  p.  589. 

CXXV.  —  2  juin  1478.  —  Sixte  IV  con- 
firme, à  la  requête  du  chapitre. cathédral 
de  Carcassonne,  les  bulles  d'Eugène  IV  & 
de  Nicolas  V,  concernant  la  réduction  du 
nombre  des  chanoines  &  des  officiers  du 
bas -chœur. 

De  Vie,  Chronicon.  p.  219;  M,  t.  V,  p.  590. 

CXXVI.  —  25  juin  1490.  —  Inno- 
cent VIII  permet  au  chapitre  de  Carcas- 
sonne de  conférer  tous  les  bénéfices  dont 
la  nomination  appartenait  à  l'évêque,  pen- 
dant la  vacance  du  siège,  à  condition  de 
payer  les  droits  accoutumés  à  la  Chambre 
apostolique. 

D,  65,  f"  348;  M,  t.  v,  p.  591, 

CXXVIl.  —  29  novembre  1497.  —  Gui- 
chard  d'Aubusson  fonde  une  messe  perpé- 
tuelle dans  la  chapelle  Saint-Barthélemi, 
en  l'église  de  Saint-Nazaire,  à  dire  par  les 


chanoines  tous  les  jours  de  la  semaine, 
sauf  le  dimanche,  uno  messe  haute  en 
l'honneur  de  la  Vierge,  le  premier  samedi 
de  chaque  mois,  &  un  obit  chaque  année. 
L'évêque  donne  au  chapitre,  à  cet  effet,  le 
lieu  de  Gorgonet  avec  ses  justices  &  appar- 
tenances, &  la  somme  de  deux  cents  livres 
tournois. 

L'évêque  était  mort  en  Limousin  dès  le 
23  novenibre  14975  mais  le  chapitre  n'ap- 
prit sa  mort  que  le  2  décembre";  cette  fon- 
dation lui  fut  signifiée,  à  la  date  du  29, 
par  ses  envoyés,  qui  avaient  dû  quitter  le 
Limousin  quelques  jours  avant  sa  mort. 

D,  65-,  f"  3 10;  M,  t.  V,  pp.  470-1. 

CXXVm.  —  6  décembre  1497.  —  Pro- 
cès-verbal de  l'élection  faite  par  le  cha- 
pitre cathédral  de  Carcassonne,  de  Pierre 
d'Auxillon,  chanoine  prébende  de  ladite 
église,  pour  évêque,  en  remplacement  de 
Guichard  d'Aubusson,  décédé. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  233}  M,  t.  v,  p.  472. 

CXXIX.  —  16  février  1497  (v.  st.).  — 
Charles  VIII  commet  le  sire  de  Chaban- 
nes,  son  lieutenant  en  Languedoc,  &  plu- 
sieurs autres  personnes,  pour  saisir  & 
mettre  sous  sa  main  le  temporel  de  l'évê- 
ché  de  Carcassonne,  les  chanoines  ayant 
osé  élire  un  nouvel  évêque  en  remplace- 
ment du  dernier  décédé,  contre  les  ordres 
formels  du  roi. 

D,  65,  f"  322}  M,  t.  V,  p.  474. 

CXXX.  —  .2  octobre  i5po.  —  Louis  XII 
ordonne  à  l'évêque  d'Albi  de  recevoir  le 
serment  de  fidélité  de  Pierre  d'Auxillon, 
évêque  élu  de  Carcassonne,  pour  le  tem- 
porel de  cette  église,  le  nouvel  évêc[ue  ne 
pouvant,  à  cause  de  l'état  de  sa  santé  & 
des  mauvaises  routes,  venir  le  prêter  lui- 
même  à  la  cour. 

D,  65,  f"  326;  M,  t.  V,  p.  476. 

L'acte  de  l'évêque  d'Albi  est  du  9  no- 
vembre de  la  même  année.  (Ibid.) 

CXXXI.  —  22  janvier  i5oo  (v.  st.).  — 
Dénombrement  du  temporel  de  l'évôché 
de  Carcassonne,  présenté  par  Pierre 
d'Auxillon,  évêque  de  Carcassonne,  aux 
gens  des  comptes. 


1485 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i486 


Il  fut  renvoyé  par  les  gens  des  comptes 
au  sénéchal  de  Carcassonne  pour  être 
vérifié  (Acte  du  25  octobre  i5oi),  ut  su- 
pra. 

D,  65,  f°  3265  M,  t.  V,  p.  475. 

CXXXII.  —  22  mars  i5ii.  —  Arrêt  du 
Grand  Conseil  adjugeant  l'évéché  de  Car- 
cassonne à  Martin  de  Saint-André,  pourvu 


chapitre  cathédral  de  ('arcassoiuie  de  ce 
qu'il  l'acceptait  pour  évêque,  sans  aucune 
provision,  malgré  la  résignation  par  lui 
précédemment  faite  en  faveur  du  dernier 
titulaire,  François  de  Faucon. 

De  Vie,  Clironlcon,  p.  276;  M,  t.  v,  p.  488. 

CXXXVIII.  —  17  octobre   1565.  —  Le 
chapitre  de  Carcassonne  écrit  au  cardinal 


par  le  roi  &  le  pape,  contre  Hugues  de  de  Bourbon   pour  lui   apprendre  qu'il   a 

Voisin  &  Jean  de  Basilhac,  successivement  pourvu  à  l'administration  du  diocèse  par 

élus  par  le  chapitre,  &  condamnant  ledit  personnes  digues  de  toute  confiance,   en 

Basilhac  aux  dépens.  attendant  que  le  cardinal  y  ait  pourvu. 

De  Vie,  Chrontcon,  p.  2005  M,  t.  v,  p.  480.  D,  65,  f"  357;  M»  *•  V>  PP-  4^8  &  iu\s. 


CXXXIII.  —  24  octobre  i533.  —  Clé- 
ment VII  confirme  un  règlement  fait  par 
le  chapitre  de  Carcassonne,  par  lequel  la 
collation  des  canonicats  est  enlevée  au 
chwapitre  en  corps  pour  être  donnée  au 
chanoine  de  semaine,  ce  qui  fut  appelé 
plus  tard  le  tour  de  cheville. 

De  Vie,   Chronicon,  p.  256;  M,  t.  V,  pp.  593-4. 

CXXXIV.  —  9  décembre  1534.  —  Clé- 
ment VTI  pourvoit  Pierre  d'Auxillon,  cha- 
noine de  Narbonne  &  de  Carcassonne,  de 
l'abbaye  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  va- 
cante par  la  démission  de  Martin  de  Saint- 
André,  évêque  de  Carcassonne. 

D,  3,  f  120  v»;  M,  t.  v,  p.  482. 

CXXXV.  — 20  décembre  i553.  — Jules  III 
assigne  à  Charles  de  Vendôme,  cardinal- 
prêtre  du  titre  de  Saint- Sixte,  les  deux 
tiers  des  revenus  de  l'évéché  de  Carcas- 
sonne, pendant  tout  le  temps  qu'il  ne 
jouirait  pas  de  cet  évéché,  le  roi  Henri  II 
en  ayant  pourvu  François  de  Faucon. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  272;  M,  t.  v,  p.  485. 

CXXXVI.  —  26  juin  i565.—  Charles  IX 
défend  aux  chanoines  de  Saint-Nazaire  de 
Carcassonne  de  procéder  à  l'élection  d'un 
évêque  en  remplacement  de  François  de 
Faucon,  décédé  depuis,  attendu  que  le  car- 
dinal Charles  de  Bourbon  avait  conservé 
droit  de  regrès  sur  ce  siège. 

De  Vie,  Chronicon,  p.  270;  M,  t.  v,  p.  487. 

CXXXVII.  —  4  octobre  i565.  —  Char- 
les,   cardinal    de    Bourbon,    remercie    le 


CXXXIX.  —  7  mars  1569.  —  Charles  IX 
mande  au  chapitre  de  Carcassonne  de  per- 
mettre au  receveur  du  cardinal  de  Bour- 
bon de  recouvrer  ce  qui  lui  était  dû  pour 
les  revenus  des  années  iSôy  &  i568,  à 
cause  de  son  droit  de  regrès  sur  l'évéché 
de  Carcassonne. 

D,  65,  f"  363;  M,  t.  v,  p.  489. 

CXL.  — Vers  i58o.  —  Etat  des  biens 
vendus  par  le  chapitre  cathédral  de  Saint- 
Nazaire  pour  le  paiement  des  subventions 
&  impôts  du  royaume. 

M,  t.  v,  pp.  61  2-1 3. 

CXLI.  —  20  décembre  i585.  —  Lettres 
du  roi  attribuant  à  l'évêque  de  Lodève, 
privé  des  revenus  de  son  évêché,  les  reve- 
nus de  l'évéché  de  Carcassonne,  dont  le 
titulaire,  Annibal  de  Ruccellai,  s'était  re- 
tiré à  Rome. 

La  Faille,  Annales  de  Toulouse,  t.  11,  p.  3o2; 
M,  t.  V,  p.  493. 

CXLII.  —  9  avril  1607.  —  Paul  V  mande 
à  l'évêque  de  Carcassonne  ou  à  son  offi- 
ciai d'exempter  les  chanoines  &  bénéficiers 
du  chapitre  de  porter  capuche,  à  cause 
des  incommodités  que  leur  santé  en  éprou- 
vait, &  les  autorise  à  porter  seulement  des 
surplis  &  des  aumusses. 

D,  65,  (°  365;  M,  t.  v,  pp.  597-8. 

CXLIII.  —  Août  1621.  —  Testament  de 
Christophe  de  l'Estang,  évêque  de  Carcas- 
sonne, par  lequel  il  choisit  sa  sépulture 
dans  l'église  Saint-Nazaire,  devant  l'autel 


1487 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1488 


du  Saint-Sacrement,  fait  plusieurs  legs  aux 
églises  &  religieux,  à  son  neveu,  Vital  de 
l'Estang,  &c. 
D,  46,  f"  3j2j  m,  t.  V,  p.  496. 


II 

COUVENTS    ET    HOPITAUX    DE    CARCASSONNE 

(124.3-1644) 

CXLIV.  — Avril  1243  (n.  st.). —  Louis  IX 
mande  à  Hugues  d'Arcis,  sénéchal  de  Car- 
cassonne,  de  faire  reconstruire  le  couvent 
des  frères  mineurs,  jadis  démoli  par  Guil- 
laume des  Ormes,  sénéchal,  comme  nuisant 
à  la  défense  de  la  cité. 

D,  i53,  {"  299;  M.  t.  VI,  p.  460. 

CXLV.  —  Septembre  1247.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  d'assi- 
gner aux  frères  prêcheurs  une  place  dans 
le  nouveau  bourg  de  Carcassonne  pour  y 
construire  un  couvent. 

Lat.  9996,  p.  171  j  D,  64,  f  299 ,  M,  t.  VI, 
p.  458. 

CXLVI.  —  25  octobre  1247.  —  Acte  de 
l'assignation  faite  par  Jean  de  Cranîs,  sé- 


CXLIX.  —  i3  avril  12.54.  —  Guillaume 
du  Plan,  sénéchal  de  Carcassonne,  or- 
donne de  maintenir  entre  le  couvent  des 
frères  mineurs  &  les  demeures  voisines 
un  espace  libre  d'au  moins  huit  palmes, 
&  défend  de  faire,  du  côté  de  leur  enclos, 
aucune  ouverture  ou  conduit  qui  puisse 
les  gêner. 

D,  164,  f°  27;  M,  t.  VI,  p.  450. 

CL.  —  Juillet  1254.  —  Louis  IX  mande 
au  sénéchal  de  Carcassonne  de  délivrer 
aux  frères  prêcheurs  de  Carcassonne  une 
maison,  située  près  de  leur  couvent, 
confisquée  sur  l'hérétique  Guillem  Nè- 
gre, &  de  les  laisser  conduire  jusqu'à 
leur  couvent  l'eau  d'une  fontaine  de  la 
paroisse  Saint -Michel,  qu'il  leur  avait 
donnée. 

Lat.  9996,  p.  I7IJ  0,64,  f"  297;  M,  t., VI, 
p.  4.59. 

CLI.  —  Il  décembre  1254.  —  Guillaume 
dés  Voisins,  lieutenant  de  Pierre  des  Voi- 
sins, sénéchal  de  Carcassonne,  assigne  à 
Anseau  &  Odoard  de  Moyneville  tous  les 
droits  possédés  par  le  roi  à  Pézens,  en 
échange  de  plusieurs  maisons  du  bourg  de 
Carcassonne,    cédées   par   eux   aux  frères 


néchal  de   Carcassonne,   aux    frères   pré-      prêcheurs  pour  agrandir  leur  couvent, 
cheurs  d'une  place  située  entre  l'Aude  & 
le  bourg,  pour  y  construire  un  couvent. 


Lat.   9996,  p.  121}   D,  64,  f"  3o4;  M,  t.  v, 
p.  460. 

CLII.  —  Novembre  i256.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  res- 
tituer à  l'hôpital  des  bourgs  de  Carcas- 
sonne le  quart  d'un  clibanum,  qu'il  pos- 
sédait hors  de  la  porte  du  Salin,  dans 
l'ancien  bourg  de  Carcassonne,  de  lui  faire 
rendre  sur  estimation  le  prix  des  pierres 
des  anciennes  constructions,  s'il  est  vrai 
qu'elles  aient  été  employées  aux  nouvelles 
fortifications  de  la  cité,  &  d'abandonner 
à  cet  hôpital  son  ancien  emplacement  pour 
servir  à  la  culture.  Enfin  le  roi  accorde 
sonne,  donne  à  frère  Hélie,  prieur  des  exemption  de  péage  dans  toute  la  séné- 
frères  prêcheurs  de  Carcassonne,  une  fon-  chaussée  à  deux  bêtes  de  somme  servant 
taine  située  dans  le  faubourg  Saint-Vin-  au  transport  des  marchandises  utiles  à  la 
cent,  avec  permission  d'en  conduire  l'eau      maison. 

à  travers  les  rues,  de  la  rue  Saint-Jean  à  la  Exécuté  par  le  sénéchal,  le  6  mai  125/. 

rue  de  Conatior,  L^t.  9996,  p.  69;  D,  64,  f"  12;  M,   t.  vi, 

Bouges,  p.  5r»9j  M,  t.  vi,  p.  409.  pp.  5-8. 


conformément  au  mandement  du  roi,  de 
septembre  1247. 
D,  64,  f"  299;  M,  t.  VI,  p.  458. 

CXLVII.  —  Février  1247.  —  Louis  IX 
mande  à  Hugues  d'Arcis,  sénéchal  de  Car- 
cassonne, de  faire  rendre  aux  frères  mi- 
neurs de  Carcassonne  la  valeur  de  leur 
ancien  couvent,  détruit  en  1240. 

D,  i53,  f"  333  j  M,  t.  vi,  p.  400. 

CXLVIII.  —  23  mai  i253.  —  Guillaume 
du   Plan,   chevalier,  sénéchal   de  Carcas- 


1489 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1490 


CLin.  —  Vers  1256.  —  Louis  IX  mande 
au  sénéchal  de  Carcassonne  d'empêcher 
les  voisins  des  frères  mineurs  de  Carcas- 
sonne de  les  gêner  en  aucune  façon,  par 
porte,  fenêtre  ou  bâtiment  les  dominant. 

Lat.  9996,  p.  i85}  D,  i54,  f»  90J  M,  t.  vi, 
p.  4.O0. 

CLIV.  —  Mai  12J7.  —  Louis  IX  mande 
au  sénéchal   de  Carcassonne  de   chercher 


de  ne  permettre  la  construction  d'aucun 
monastère  ou  maison  religieuse  à  nioins 
de  trois  cents  cannes  du  couvent  des  frères 
prêcheurs. 

D,  64,  f"  3i3  ;  M,  t.  VI,  p.  462. 

CLIX.  —  Octobre  1258.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  d'ac- 
censer  les  terrains  laissés  libres  sur  le 
bord  de  l'Aude  par   l'ancien   couvent  des 


a  acquérir  par  échange  ou  par  achat  un  frères  prêcheurs,  &  de  leur  donner  jus- 
lieu  dépendant  de  l'évèque  pour  y  trans- 
porter le  couvent  des  frères  prêcheurs, 
exposé  aux  inondations  de  l'Aude,  &  de 
donner  aux  religieux  cent  livres  tournois 
pour  aider  à  la  reconstruction  de  leur  mo- 
nastère. 

Lat.  9996,  p.  104;  D,  64,  (°  3o6  j  M,   t.  vi, 
p.  461. 


CLV.  —  16  septembre   1257.  —  Pierre 


qu'à  cent  livres  du  produit  de  cet  accense- 
ment  pour  servir  à  la  reconstruction  de 
leur  couvent. 

Lat.  9996,  p.  174J  D,  64,  f"  2965  M,  t.  VI, 
p.  462. 

CLX.  — Avril  1262.  —  Les  commissaires 
enquêteurs,  députés  par  le  roi  Louis  IX, 
ordonnent  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 
restituer  à  Arnaud  Guasc,  procureur  de  la 


d'Auteuil,  sénéchal   de   Carcassonne,  as-      léproserie  de  Carcassonne,  la  valeur  d'un 
signe  à  l'évèque,  en  échange  du  lieu  con-      champ  sur  lequel  a  été  élevée  une  partie 


cédé  par  lui  aux  frères  prêcheurs,  treize 
sous  tournois  de  rente  à  Carbonacum,  douze 
setiers  de  blé  à  Sobranciacum,  quatorze  se- 
tiers  à  Mouze,  &  divers  autres  menus  cens 
&  redevances  audit  lieu. 

Confirmé  par  Louis  IX,  le  7  janvier 
1257  (v.  st.). 

Lat.  9996,  p.  104;  D,  64,  f"*  3o6-3i5;  M, 
t.  VI,  pp.  460-461. 

CLVI.  —  29  septembre,  vers  1257. — 
Louis  IX  mande  au  sénéchal  de  Carcas- 
sonne de  permettre  aux  frères  prêcheurs 
de  changer  d'emplacement,  leur  couvent 
actuel  étant  trop  près  de  celui  des  frères 
mineurs. 

D,  164,  f  77;  M,  t.  V,  p.  460. 

CLVII.  —  i3  mai  i258.  —  Alexandre  IV 


du  bourg  neuf,  ou  de  forcer  l'évèque,  tenu 
de   garantir  au    roi   la  possession   du   sol 
dudit  bourg,  à  lui  allouer  une  indemnité 
suffisante. 
Lat.  5954*,  pp.  178-9;  M,  t.  VI,  p.  6. 

CLXI.  —  II  novembre  1262.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 
n'exiger  des  frères  prêcheurs  de  Carcas- 
sonne aucune  finance  pour  une  terre  à  eux 
donnée  par  une  femme  gentille  (gentîUs 
mulîer)^  que  le  roi  leur  avait  amortie. 

Lat.  9996,  p.  174;  D,  64,  f°  297}  M,  t.  VI, 
p.  462. 

CLXII,  —  9  juillet  1264.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  faire 
délivrer  aux  frères  de  la  Pénitence  de 
Montréal  la  place  qui  leur  avait  été  accor- 


octroie  cent  jours  d'indulgence  à  tous  ceux  dée,  pourvu  que  le  revenu  dû  au  roi  pour 
qui,  s'étant  confessés,  visiteraient  une  fois  cet  emplacement  ne  dépasse  pas  une  livre 
l'an  l'église  des  frères  prêcheurs  de  Car-      parisis. 


cassonne  aux   fêtes  de  la  Vierge,  de  saint 
Dominique,  de  saint  Pierre,  martyr,  &  les 
sept  jours  suivants. 
D,  64,  f"  3i  ij  M,  t.  VI,  p.  461 . 


Exécuté,  le  21  aoxit  1264,  par  Robert  do 
Sens,  châtelain  de  Montréal. 

Lat.  9996,  p.  182;  D,  71,  f"  533;  M,  t.  m, 
p.  307. 


CLVIII.  — 24septembre  1258.  — Alexan-  CLXIII.  —  11    janvier    1267.  —  Clé- 

dre  IV  mande  à  l'évèque  de  Carcassonne      ment  IV  prend  sous  la  protection  du  Saint- 


149' 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


49: 


Siège    l'ordre   de   la    Merci    &    l'église    de  de   la  Terre  Sainte,  déclarent   avoir  reçu 

Sainte-Eiilalie  de  Barcelone,  &  notamment  du    sous-prieur    des   frères    prêcheurs    de 

le  couvent  qu'il   possède   à   Carcassonne,  Carcassonne   diverses    sommes   léguées   ou 

en  la  cité.  données    pour   la   croisade  pendant   leurs 

D'après  un  inventaire  du   dix-huitième  prédications. 


siècle. 
M,  t.  VI,  p.  468. 

CLXIV.    —    i5    novembre    1267.    — 
Louis  IX   mande  au  sénéchal  de   Carcas- 


D,  4,  f"  i56  v°. 

CLXÏX.  —  16  avril  1289.  —  Simon  Bri- 
setête,  sénéchal  de  Carcassonne,  assigne  à 
Jean  de  Feuilla,  frère  de  l'hôpital  Saint- 


sonne  de  permettre   aux  carmes  de  s'éta-       Antoine  de  Narbonne,  au  nom  de  Jacques 

de    Feuilla,    son    précepteur,    différentes 
places  tenues  par  le  roi  dans  le  bourg  de 
Carcassonne,    moyennant    la     somme    de 
vingt-cinq  livres  tournois. 
D,  4,  f"  120  r";  M,  t.  VI,  p.  467. 

CLXX.  —  Juillet  1290.  —  Simon  Brise- 


blir  en  un  lieu  convenable,  dans  le  bourg 
de  Carcassonne. 

Lat.  9996,  p.    126}  D,  64,  f'^  323 j  M,  t.  vi, 
p.  441. 

CLXV.  —  29  mars  1269.  —  Louis   IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  ne 


pas  demander  aux  carmes  de  cette  ville  les      tète,  sénéchal  de  Carcassonne,  à  la  requête 


droits   de    foriscape   dus   pour   le    terrain 
qu'ils  y  occupaient. 

Lat.  9996 ,  p.  172  ;   D,  64,   f°  323  ;  M,  t.  vi, 
p.  442. 

CLXV    bis.    —    17    décembre    1269.    — 
Louis  IX  annonce  au  sénéchal  de  Carcas- 
sonne qu'il  a  donné  aux  frères  prêcheurs 
de  cette  ville  dix  sous  tournois  chaque  se-      donne  à  frère  Amels  de  Brousse,   prieur 
maine  pour  leur  pitance,  &  quinze  livres      des  carmes  de  Narbonne,  une  maison  à  lui 


de  frère  Jacques  de  Feuilla,  commandeur 
de  la  maison  de  Saint-Antoine  de  Nar- 
bonne, le  met  en  possession  de  certains 
lieux  contigus  à  l'hôpital  Saint-Antoine  de 
Carcassonne. 

D,  58,  f"  483;  M,  t.  vi,  p.  467. 

CLXXI.  —  2  mars  1298.  —  Arnaud  Petit 


tournois  par  an  pour  leur  vestiaire. 
Lat.  9996,  p.  119. 

CLXVI.  —  12  mai  1270.  —  Louis  IX  or- 
donne au  sénéchal  de  Carcassonne  de  payer 
exactement   aux    frères    mineurs  de  cette 


appartenant,  sise  dans  la  ville  de  Mont- 
réal, près  la  porte  de  Barcelone. 
M,  t.  m,  p.  3o8,  d'après  l'original. 

CLXXII.  —  i3  août  1297.  —  Frère  Gé- 
rard, prieur  général  de  l'ordre  du  Carmel, 


ville  cinq  sous  par  semaine  pour  leur  sub-      frère  Jourdain,  prieur  provincial  de  Pro- 
sistance,  &   cinquante  sous   par  an  pour      vence,  frère  Geoffroy,  prieur  de  la  maison 

de  Carcassonne,  &  onze  frères  de  cette 
dernière  maison,  promettent  à  Sanche,  ar- 
chidiacre de  Sainte-Marie  en  l'église  de 
Carcassonne,  à  cause  de  ses  aumônes  pour 
CLXVII.  —  2  décembre  1274.  —  P^i-  ^^  construction  de  leur  église,  de  célébrer 
lippe  m  mande  au  sénéchal  de  Carcas-  pour  le  salut  de  son  âme  une  messe  des 
sonne  de  remettre  aux  carmes  de  Carcas-  morts  quotidienne  &  une  messe  conven- 
sonne  le  foriscape  dû  pour  deux  arpents      tuelle  au  jour  de  sa  mort. 


leur  vestiaire. 

Lat.  9996,  p.  117;   D,  104,  f°  ii5;  M,  t.  VI, 
p.  401. 

Phi- 


de  terre  qu'ils  avaient  acquis. 

Lat.  9996,  p.  172;  D,  64,   f«  324;  M,  t.  VI, 
p.  442. 

CLXVIII.  —  21  août  12S5.  —  Guillem 


De  Vie,  Chronicon,  p.  i  i3;  M,  t.  vi,  p.  442. 

CLXXIII.  —  4  mai  i3o5.  —  Rainaud, 
évêque  de  Limoges,  conservateur  aposto- 
lique des  privilèges  de  l'ordre  des  frères 


Sanche,  archidiacre  de  Carcassonne,  &  les      prêcheurs  dans  la  province  de  Toulouse, 
collecteurs  des  legs  faits  pour  le  secours      mande  aux  curés  du  diocèse  de  Carcassonne 


1493 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


494 


de    fulminer    l'excommunication    par    lui  le   doyen   de   Saint-Vincent    de    Montréal 

lancée    contre    certaines    personnes    qui  pour  le  paiement  des  dîmes  &  autres  re- 

nvaient  rompu  les  fenêtres  des  frères  pré-  venus  assignés  à  la  nouvelle  collégiale, 
cheurs   de   Carcassonne,  démoli    les    toits  D,  7i,f°552. 


des  lieux  réguliers   &    maltraité   les    reli- 
gieux. 

Baluze,  Armoires,  t.  m,   p.  3,  n.  3,  f"  190;  D, 
64,  f"  320 j  M,  t.  VI,  p.  463. 


CLXXIV.  —  8  mai  i3o5. 


CLXXIX.  —  29  juillet  1329.  —  Phi- 
lippe VI  au  sénéchal  de  Carcassonne.  — 
Les  augustins  de  Carcassonne  lui  ont  re- 
montré qu'il  leur  était  impossible  de  de- 
Bernard  de  meurer  dans  leur  ancienne  demeure  pour 
Pamiers,  provincial  des  augustins  pour  la  plusieurs  incommodités,  &  lui  ont  de- 
province  de  Provence,  ordonne  aux  vicaire  mandé  la  permission  d'aller  demeurer  sur 
&  frères  du  couvent  de  Carcassonne  de  un  emplacement,  situé  à  l'intérieur  du 
célébrer  annuellement  une  messe  conven-  bourg  8c  chargé  de  diverses  rentes  &  rede- 
tuelle  au  jour  du  décès  de  Sanche  Axilana  vances  envers  le  roi.  Philippe  ordonne  au 
(corr.  Morlana),  chanoine  &  aumônier  de  sénéchal  d'informer  pour  savoir  s'il  serait 
Saint-Nazaire,  qui  avait  fait  bâtir  leur  possible  de  leur  accorder  des  lettres  d'a- 
église  dans  le  bourg  neuf  &  avait  donné      mortissement. 


des  ornements  pour  leur  autel. 
D,  64,  {"  338;  M,  t.  VI,  p.  388. 

CLXXV.— Octobre  1309.  — Philippe  IV 
amortit  divers  jardins  &  maisons,  sis  à  Car- 
cassonne &  acquis  par  les  frères  prêcheurs 
de  cette  ville,  jardins  qui  devaient  au  roi 
une  rente  annuelle  de  quarante-neuf  sous 
trois  oboles  tournois. 

JJ.  41,  n,  125. 

CLXXVI.  —  i3io.  —  Philippe  IV,  pour 
le  salut  de  l'âme  de  la  reine  Jeanne,  ac- 
corde aux  sœurs  clarisses  du  bourg  de  Car- 
cassonne des  lettres  d'amortissement  pour 
trois  jardins,  contenant  ensemble  une  émi- 
née  de  terre,  mesure  de  Carcassonne,  & 
attenants  à  leur  enclos. 

JJ.  45,  f"  90. 

CLXXVII.— 22  février  i3i8.— Jean  XXII 
érige  en  collégiale  l'église  Saint-Vincent 
de  Montréal,  qui  est  pourvue  de  revenus 
suffisants,  fixe  le  nombre  des  chanoines, 
règle  le  nom,  le  rôle  &  les  attributions  des 
dignitaires,  &  assigne  à  chacun  des  revenus 
convenables. 

D,  71,  f  544;  M,  t.  III,  p.  282. 

CLXXVIII.  — i-juin  1319.-- Jean  XXII 
commet  l'évêque  de  Rieux  &  le  doyen  de 
Saint-Etienne-du-Tescou  de  Montauban 
pour  faire  enquête  sur  le  différend  qui 
existait  entre  l'évêque  de  Carcassonne  & 


D,  64,  f"  346;  M,  t.  VI,  p.  390. 

Voir  ibidem  une  série  de  lettres  &  do 
pièces  relatives  au  règlement  de  cette 
affaire. 

• 

CLXXX.  —  Février  i335.  —  Philippe  VI 
amortit,  en  faveur  des  frères  augustins  de 
Carcassonne,  une  maison  achetée  par  eux 
pour  établir  un  nouveau  couvent,  maison 
chargée  envers  le  roi  d'un  revenu  de 
quinze  sous  tournois. 

Archives  nationales,  3J.  69,  £°  248;  D ,  64 , 
f"  35o;  M,  t.  VI,  p.   59t. 

CLXXXI.  —  Mars  i335  (v.  st.)  —  Phi- 
lippe VI  amortit  une  rente  de  deux  sous 
un  denier,  que  lui  devaient  les  confrères 
de  l'hospice  Saint-Jacques  de  Carcassonne. 

JJ.  69,  n.  265. 

CLXXXII.  —  i335.  —  Philippe  VI,  à  la 
requête  des  frères  prêcheurs  de  Carcas- 
sonne, leur  permet  de  faire  moudre  le  blé 
qui  leur  serait  nécessaire  au  moulin  du 
roi,  sans  payer  aucuns  droitsj  la  quantité 
annuelle  de  blé  dépensé  par  eux  montait 
à  douze  setiers  &  demi. 

JJ.  69,  n.  238. 

CLXXXIII.  —  4  octobre  i336.  —  Le 
prieur  &  les  religieux  augustins  de  Car- 
cassonne, au  nombre  de  quinze,  rassem- 
blés en  chapitre,  reconnaissent  les  bons 
offices  de  l'évêque  Pierre-Jean  envers  leur 


1495 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1496 


couvent,    &  s'obligent   à  fuire    dire    dans  CLXXXVIII.  —  4  juillet  1343.  —  Clé- 

leur  église  une  messe  quotidienne  par  un       ment  VI  permet  au  chapitre  de  Montréal 
frère  de  leur  ordre  pour  le  repos  de  son      de  prendre  en  vin  &  en  blé  la  moitié  du 

revenu  à  lui  assigné  en  argent  par  le  pape 
Jean  XXII,  lors  de  l'érection  du  chapitre. 
D,  71,  f''  555;  M,  t.  II,  p.  284. 


Confirmé  le  3  février  i343  (n.  st.)  par 
Guillaume,  évéque-comte  de  Novare,  rec- 
teur général  de  l'ordre  des  frères  ermites 
de  Saint-Augustin. 

D,  64,  f°  362;  M,  t.  VI,  p.  391. 

CLXXXIV.  —  12  décembre  i336.  —  Les 
religieuses  de  Saint-Augustin  de  Carcas- 
sonne  ayant  acquis,  moyennant  la  somme 
de  cinq  cents  livres,  des  augustins  de  la 
même  ville,  le  lieu  anciennement  occupé 
par  ceux-ci,  se  soumettent  au  pouvoir  de 
leur  prieur  &  promettent,  en  signe  d'obéis- 
sance, de  lui  donner  chaque  année  un 
cierge  le  jour  de  la  translation  de  Saint- 
Augustin. 

Bouges,  p.  626;  M,  t.  VI,  p.  413. 

•CLXXXV.  —  Mars  i336  (v.  st.).  —  Phi- 
lippe VI  amortit,  à  la  demande  du  prieur 
de  la  Loubatière,  ordre  des  chartreux, 
diocèse  de  Carcassonne,  une  maison  qu'il 
a  acquise  pour  servir  de  résidence  à  ses 
religieux  lorsqu'ils  viendraient  à  Carcas- 
sonne; cette  maison,  sise  dans  la  rue  de 
Villelongue,  près  la  porte  de  Conques, 
devait  au  roi  une  rente  annuelle  de  sept 
sous  cinq  deniers  &  une  obole. 
JJ.  70,  n.  2i5. 

CLXXXVI.  —  Mars  i337  (v.  st.).  —  Phi- 
lippe VI  permet  aux  confrères  &  procu- 
reur de  l'hôpital  Saint-Jacques  du  bourg 
de  Carcassonne  d'acquérir  jusqu'à  dix  li- 
vres   tournois    de   rente   dans   les    fiefs   & 


CLXXXIX.  —  14  mars  1345.  —  L'official 
&  vicaire  général  de  Gaucelin,  évêque  de 
Carcassonne,  prescrit  aux  jurats  ou  pro- 
cureurs de  la  confrérie  de  la  Conception 
de  Notre-Dame  du  Mont-Carmel  de  Car- 
cassonne la  forme  des  funérailles  de  leurs 
confrères  &  leur  ordonne  de  donner  à  cha- 
cun d'eux  une  image  de  la  Vierge. 

D,  64,  f"  326;  M,  t.  VI,  p.  442. 

CXC.  —  29  août  1359.  —  Innocent  VI 
ordonne  que  les  trois  premières  prébendes 
vacantes  de  la  collégiale  de  Saint-Vincent 
soient  données  à  des  prêtres  promus  aux 
ordres  depuis  plus  d'un  an. 

D,  71,  f"  559;  M,  t.  m,  p.  284. 

CXCI.  —  23  mars  i36o.  —  Innocent  VI, 
sur  ce  que  les  carmes  de  Carcassonne  lui 
ont  représenté  que  la  nécessité  des  guer- 
res les  a  forcés  de  détruire  leur  couvent, 
leur  permet  d'en  aliéner  l'emplacement  & 
de  s'établir  à  l'intérieur  même  de  la  ville, 
en  dépit  de  la  bulle  du  pape  Boniface  VIII, 
qui  interdisait  aux  ordres  mendiants  de 
construire  des  couvents  dans  l'intérieur 
des  villes. 

D,  64,  (°  328,  M,  t.  VI,  p.  443. 

CXCII.  —  Février  i362.  —  Jean  II  per- 
met aux  carmes  de  Montréal,  dont  le  cou- 
vent, situé  hors  de  la  ville,  avait  été  démoli 


arrière-fiefs  tenus  de  lui,  pour  contribuer      pendant   la  guerre,   d'en   reconstruire   un 
à  la  dotation  d'une  chapellenie  qu'ils  ve-      autre  dans  la  ville,  près  de  la  porte  de  Bar- 


naient  de  fonder  dans  cet  hôpital. 
JJ.  72,  n.  25. 

CLXXXVII.—  Mai  1340.  —  Philippe  VI 
accorde  aux  consuls  &  habitants  du  bourg 
de  Carcassonne  des  lettres  d'amortissement 
pour  une  maison,  sise  dans  la  vieille  rue 
&  devant  au  fisc  une  rente  de  quatre  sous 
quatre  deniers  tournois,  acquise  pour  les 
pauvres  sœurs  de  la  Madeleine. 

JJ.  72,  n.  55i . 


celone,   sur   un    emplacement    qui   devait 
annuellement  au   roi  quarante  sous  tour- 
nois dont  il  les  exempte. 
D,  71,  f"  597;  M,  t.  III,  p.  3ii. 

CXCIII.  —  Avril  i363.  —  Jean  II,  à  la 
requête  des  carmes  de  Carcassonne,  dont 
le  couvent,  situé  autrefois  auprès  du  bourg 
de  cette  ville,  a  été  détruit  par  les  enne- 
mis &  qui  ont  obtenu  du  pape,  des  con- 
suls  &   des   habitants  de   Carcassonne   la 


1497 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


permission   de   changer  de  demeure,  leur 
octroie  des   lettres   d'amortissement  pour 
vingt  livres  do  revenu  dues  par  le  terrain 
qu'ils  ont  acquis  dans  le  dit  bourg. 
D,  64,  f"  33o  j  M,  t.  VI,  pp.  443-4. 

CXCIV.  —  4  avril  i363.  —  Louis,  fils  do 
France,  duc  d'Anjou,  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc,  mande  aux  oificicrs  du  roi  à 
Carcassonnc  de  tenir  la  main  à  l'exécution 
des  lettres  d'amortissement  récemment  ac- 
cordées par  Jean  II  aux  carmes  de  Carcas- 
sonne. 

D,  64,  f°  333;  M,  t.  VI,  p.  444. 

CXCV.  —  24  avril  1364.  —  Les  prélats 
tenant  le  concile  provincial  à  Narbonne, 
Pierre,  archevêque  de  Narbonne,  Sicard, 
évoque  de  Béziers,  Pierre  de  Carcassonne, 
Jean  de  Saint-Pons  de  Thomières,  Arnaud 
d'Alet,  Hugues  d'Agde,  accordent  quarante 
jours  d'indulgence  à  tous  les  fidèles  qui 
visiteraient  dévotement  la  chapelle  des 
SS.-Jean  Baptiste  &  Évangéliste,  fondée 
en  l'église  des  carmes  de  Carcassonne  par 
François  Faugère,  damoiseau  d'Albi. 

D,  64,  f"  336;  M,  t.  VI,  p.  445. 

CXCVI.  —  3i  janvier  i368.  —  Louis, 
duc  d'Anjou  &  comte  du  Maine,  lieutenant 
du  roi  en  Languedoc,  remet  aux  augus- 
tins  de  Carcassonne  les  droits  de  foriscape 
par  eux  dus  au  roi,  pour  un  hôtel  situé  à 
Carcassonne,  qu'ils  ont  acquis  d'un  bour- 
geois de  cette  ville  pour  servir  à  l'augmen- 
tation de  leur  couvent. 

D,  64,  f°  357;  M,  t.  VI,  p.  392. 

CXCVIÏ.  —  5  janvier  i3-j5.  —  Martin 
de  Lescure,  doyen,  &  le  chapitre  de  Saint- 
Vincent  de  Montréal  font  un  statut  au 
sujet  des  distributions  de  vin  &  de  blé 
entre  les  membres  du  chapitre. 

Annulé,  le  4  novembre  i377,  par  l'évé- 
que  de  Carcassonne,  comme  dérogeant 
aux  clauses  de  la  bulle  de  fondation  du 
pape  Jean  XXII. 

D,  71,  {"  563;  M,  t.  III,  p.  285. 

CXCVIII.  —  2  mars  i38i.  —  Jean,  duc 
de  Berry  &  d'Auvergne,  lieutenant  du  roi 
eu  Languedoc,  mande  au  maître  général 


1498 

des  forêts  de  Languedoc  de  délivrer  aux 
augustins  de  Carcassonne  trois  cents  ar- 
bres dans  les  forêts  royales  du  pays  do 
Sault,  qu'il  leur  a  donnés  pour  servir  à  la 
construction  de  leur  couvent. 
D,  64,  f"  3.19;  M,  t.  VI,  p.  393. 

CXCIX.  —  Mars  1396.  >-  Charles  VI,  h 
la  requête  des  augustins  de  Carcassonne, 
aiuortit  en  leur  faveur  toutes  les  acquisi- 
tions faites  par  eux  dans  le  bourg  de  la 
ville,  depuis  leur  établissement  dans  l'in- 
térieur dudit  bourg;  ces  acquisitions  de- 
vaient en  tout  au  roi  une  rente  de  vingt 
sous  tournois. 

M,  t.  VI,  p.  393,  d'après  Vigucric,  Ann.  de 
Carcassonne,  t.  il  (ms.  de  la  biblioth.  de  Carcas- 
sonne), p.   i5i , 

ce.  —  24  mars  1403.  —  Appel  interjeté 
par  les  augustins  de  Carcassonne  au  Saint- 
Siège  des  lettres  d'excommunication  lancées 
contre  eux  par  Aimeri,  abbé  de  Saint-Ser- 
nin  de  Toulouse,  conservateur  apostoli(|ue 
des  privilèges  de  l'ordre  de  Cîtcaux,  à  l'oc- 
casion de  leur  Saint-Suaire  &  sur  la  plainte 
portée  par  l'abbé  de  Cadouin. 

Bouges,  H'ist,  du  Saint-Suaire  de  Carcassonne, 
p.  91  ;  M,  t.  VI,  pp.  402-403. 

CCI.  —  6  avril  1403.  —  L'abbé  de  Saint- 
Sernin  do  Toulouse,  conservateur  aposto- 
lique des  privilèges  de  l'ordre  de  Cîteaux, 
relève  les  augustins  de  Carcassonne  de 
l'excommunication  qu'il  avait  lancée  con- 
tre eux,  à  la  requête  de  l'abbé  de  Cadouin, 
pour  avoir  montré  dans  leur  église  une 
relique  qu'ils  intitulaient  le  Saint-Suaire 
&  prétendaient  être  un  fragment  de  celui 
que  l'on  conservait  à  Toulouse  &  qui  pro- 
venait de  l'abbaye  de  Cadouin;  ledit  abbé 
de  Saint-Sernin  nen  maintient  pas  moins 
son  appellation  au  Saint-Siège. 

D,  64,  f"  368;  M,  t.  VI,  pp.  399-402. 

CCII.  —  6  avril  1403.  —  Aimeri,  abbé 
de  Saint-Sernin  de  Toulouse,  conserva- 
teur, &c.,  relève  les  augustins  de  Carcas- 
sonne des  effets  de  l'excommunication 
qu'il  avait  lancée  contre  eux,  au  sujet  du 
Saint-Suaire  qu'ils  exposaient  à  la  vénéra- 
tion des  fidèles. 


1499 


PREUVES  DE  L^HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


A  la  suite,  lettre   semblable  pour  ceux 
qui  avaient  adoré  le  Saint-Suaire. 
D,  64,  f"  396J  M,  t.  VI,  pp.  403-404. 

CCIII.  —  3  août  1403.  —  Charles  VI 
ordonne  au  premier  huissier  du  parle- 
ment de   faire   cesser   le    trouble    causé   à 


CCVIII.  —  i5  janvier  iSqo.  —  Lettre 
des  commissaires-députés  pour  la  réforma- 
tion  du  domaine  de  Montréal,  qui,  avec 
le  consentement  des  consuls  de  Montréal, 
donnent  au  prieur  des  carmes  de  cette 
ville,  dont  la  maison  avait  été  démolie 
pendant  la  guerre,  la  maison  des  fossés  de 

propos  du  Saint-Suaire  du  Christ  par  les      la  ville,  pour  y  reconstruire  leur  monas- 

abbés  de  Saint-Sernin  de  Toulouse   &  de       tère. 


Cadouin  ou  par  leur  délégué,  de  main- 
tenir les  augustins  de  Carcassonne  dans 
sa  possession  &  de  les  laisser  le  montrer 
au  peuple  &  en  tirer  des  aumônes. 


D,  71,  f"  6o5;  M,  t.  III,  p.  3i2. 

CCIX.  —  2  mai  1602.  —  Jean  de  Lévis, 
maréchal  de  France,  sénéchal  de  Carcas- 


Voir  aussi  l'acte  de  mise  du  Saint-Suaire      sonne,  fait  savoir  qu'en  présence  du  juge 


sous  la  main  du  roi,  du  16  novembre  1404, 
&  une  sentence  définitive  du  sénéchal  de 
Carcassonne  du  22  mars  1404. 

D,  64,  i°  400;  M,  t.  YI,  p.   400. 

CCIV.  —  i3  décembre  1403.  —  Acte  de 
la  signification  aux  intéressés  des  lettres 
d'un  commissaire  apostolique,  portant  dé- 
fense expresse  de  troubler  les  augustins 
dans  la  libre  possession  de  leur  Saint- 
Suaire  ou  de  leur  contester  le  droit  de  le 
montrer  au  peuple. 

D,  64,  f"  4' 4;  Bouges,  Hist.  du  Saint-Suaire^ 
p.  98  j  M,  t.  YI,  p.  407. 

CCV.  —  3  août  1406.  —  Benoît  XIII 
unit  à  l'église  collégiale  de  Montréal  les 
églises  de  Saint-Pierre  de  Rcbeuti,  Saint- 
André  de  Senesnie  (sic)  &  autres. 

D,  71,  i"  5jj;  M,  t.  m,  p.  288. 

CCVI.  —  12  mars  1542.  —  Transaction 
passée  entre  Martin  de  Saint-André,  évc- 
([ue  de  Carcassonne,  &  le  chapitre  de 
Montréal,  au  sujet  d'un  statut  dudit  cha-. 
pitre,  approuvé  par  le  pape,  &  relatif  aux 
distributions  de  blé  &  de  vin  entre  ses 
membres,  que  l'évôquc  voulait  rendre  an- 
nuelles. 

D,  71,  f»  58i  j  M,  t.  III,  p.  283. 

CCVII.  —  7  février  1544.  —  Ordon- 
nance épiscopale  de  l'évcque  Martin  de 
Saint-André,  par  laquelle  il  approuve  les 
statuts  &  règlements  de  la  confrérie  du 
Saint-Suaire  des  augustins  de  Carcassonne. 

Bouges,  Hist.  du  Saint-Suaire^  p.  1105  M,  t.  vi, 
p.  410. 


mage,  Philippe  Roux,  a  comparu  le  pro- 
cureur du  couvent  de  la  Merci  de  Carcas- 
sonne, remontrant  qu'en  1694  ce  couvent 
fut  détruit  au  cours  des  troubles  &  que 
l'office  divin  dut  être  célébré  dans  l'église 
de  l'hôpital  Saint-Antoine  de  la  môme 
ville,  mais  que  les  pères  ont  réparé  ce  der- 
nier couvent  &  son  église,  qui  auparavant 


tombaient    en    ruines, 
nombre  de   témoins, 
M,  t.  VI,  pp.  468-9. 


ce    que    certifient 


CCX.  —  28  avril  1629.  —  Arrêt  du  par- 
lement de  Toulouse  qui  ordonne  l'intro- 
duction des  religieux  réformés  de  l'ordre 
de  Saint-Dominique  dans  le  co\ivent  des 
frères  prêcheurs  de  Carcassonne. 

Bouges,  p.  435;  M,  t.  vi,  p.  464. 

CCXI.  —  i5  septembre  1640.  —  Ordon- 
nance de  Vitalis  de  l'Estang,  évêque  de 
Carcassonne,  autorisant  la  translation  do 
la  relique  du  Saint-Suaire  en  la  chapelle 
des  augustins  de  Carcassonne, 

Bouges,  Histoire  du  Saint-Suaire,  p.  5i  j  M,  t.  vi, 
p.  411. 

CCXII.  —  i3  juillet  1641.  —  Ordon- 
nance de  Vitalis  de  l'Estang,  évoque  de 
Carcassonne,  autorisant  de  nouveaux  rè- 
glements pour  la  confrérie  du  Saint- 
Suaire. 

M,  t.  YI,  p.  411. 

CCXIII.  —  20  mai  1642.  —  Attestation 
donnée  par  Michel  de  Roque,  prêtre  & 
docteur,  chanoine  do  Montréal,  &  tréso- 
rier de  Saint-Nazaire  de  Carcassonne,  du. 


lOOÎ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


I0O2 


récit  qu'il  avait  entendu  faire  par  son  père 
Guillaume  Roque,  avocat  au  présidial  de 
Carcassonne,  d'un  miracle  arrivé  en  sa 
présence,  par  la  vertu  du  Saint-Suaire  de 
Carcassonne,  du  temps  de  l'évêque  Martin 
de  Saint-André. 

Bouges,  Histoire  du  Sa'int-Sua'irc,  p.  i  i  T  ;  &  le 
même,  Histoire  de  Carcassonne,  p.  6')2j  M,  t.  vi, 
pp.  410-41 1 . 

CCXIV.  —  8  février  1644.  — Ordonnance 
de  Vitalis  de  l'Estang,  permettant  d'établir 
\n\  bassin  dans  toutes  les  églises  parois- 
siales de  son  diocèse,  en  faveur  de  la  con- 
frérie du  Saint-Suaire. 

Bouges,  Histoire  du  Saint-Suaire,  p.  53  ;  M,  t.  Vi, 
p.  412. 


V 


Catalogne  des  actes  relatifs  à  l'église 
d'Elue. 

L'kglise  d'Elne,  plus  tard  de  Perpignan,  est  une 
de  celles  sur  laquelle  nous  aurions  pu  ras- 
sembler le  plus  de  documents;  mais  cet  évêclié, 
s'étant  trouvé  dès  le  treizième  siècle  à  peu  près 
complètement  isolé  du  Languedoc,  les  chartes  des 
treizième,  quatorzième  &  quinzième  siècles,  qui 
s'y  rapportent,  n'offrent  plus  qu'un  médiocre  in- 
térêt pour  l'histoire  de  cette  dernière  province. 
Nous  avons  donc  omis  les  temps  postérieurs  à 
l'an  1200,  d'autant  plus  que  pour  les  siècles  anté- 
rieurs à  cette  date,  l'on  possède  un  magnifique 
cartulaire,  rédigé  en  1142  &  dans  les  années  sui- 
vantes, &  contenant  près  de  huit  cents  pièces,  de- 
puis le  milieu  du  neuvième  jusqu'à  la  fin  du  dou- 
zième siècle.  Naturellement  nous  n'avons  pas 
donné  toutes  ces  pièces;  nous  avons  employé  les 
copies  de  la  collection  Moreau,  à  la  Bibliothèque 
nationale;  ces  transcriptions  ne  laissent  rien  à 
désirer  comme  exactitude,  &  sont  généralement 
accompagnées  de  notes  &  d'éclaircissements  du 
célèbre  érudit  Fossa  ,  dont  beaucoup  mériteraient 
les  honneurs  de  l'impression.  Nous  renverrons  les 
personnes  curieuses  d'avoir  de  plus  amples  rensei- 
gnements sur  l'histoire  diplomatique  des  évêques 
d'Elne,  après  l'an  1200,  à  une  monographie  très- 
complète,  véritable  catalogue  d'actes,  qu'un  savant 
du  pays  a  bien  voulu  nous  fournir;  elle  est  pu- 
bliée au  tome  IV  de  cette  édition,  'Note  CLIII. 
Dans  les  cotes  suivantes,  la  lettre  C  indique  le 


cartulaire  d'Elne,  la  lettre  M,  le  volume  de  la  col- 
lection Moreau. 


(833-i5i7) 

I.  —  5  mars  833.  —  Louis  le  Pieux,  à  la 
requête  de  Ramnon,  évoque  d'Elne,  ac- 
corde à  cette  église  une  charte  d'immu- 
nité. 

Marca,  c.  770;  H,  11,  n.  82, 

II.  —  29  décembre  833. — Louis  le  Pieux 
confirme  à  son  vassal  Wimar  &  au  frère  do 
celui-ci,  Radon,  la  possession  de  plusieurs 
terres  à  eux  cédées  par  son  père,  Charles, 
&  par  eux  défrichées  dans  le  Valespir. 

Marca,  c.  771  ;  H,  n,  n.  84. 

III.  —  18  décembre  834.  —  Lothaire, 
empereur,  confirme  à  ses  vassaux,  Wimar 
&  Radon,  frères,  la  donation  faite  par  son 
a'ieul,  Charles,  de  terres  défrichées  par 
eux  au  lieu  de  Villeneuve,  en  Roussillon. 

Marca,  c.  770;  H,  11,  n.  86. 

IV.  —  5  mars  836.  —  Louis  le  Pieux,  à 
la  requête  de  l'évêque  d'Elne,  Fulmon, 
confirme  à  cette  église  la  possession  de 
ses  domaines  &  de  la  moitié  de  divers 
droits  &  renouvelle  ses  privilèges  d'im- 
munité. 

Marca,  c.  773;  H,  11,  n.  89. 

V.  —  7  avril  840.  —  Lothaire,  empe- 
reur, à  la  requête  de  l'évêque  d'Elne, 
Salomon,  lui  confirme  la  possession  de 
l'église  de  Saint-Félix. 

Marca,  c.  776;  H,  11,  n.  99. 

VI.  —  3o  juillet  844.  —  Argila,  fils  de 
feu  le  comte  Béra,  vend  à  son  fils  Béra 
deux  vignes  qu'il  tenait  de  son  père,  sises 
au  faubourg  d'Elne,  &  un.  lieu  dit  Sault, 
situé  dans  le  Razès,  moyennant  la  somme 
de  quatre  cents  sous. 

Marca,  c.  781  ;  H,  11,  n.   126. 

VII.  —  27  mai  847.  —  Charles  le  Chauve 
concède  en  toute  propriété  à  Adefonse  & 
à  ses  neveux,  Gomesindc  &  Durand,  cer- 
taines terres  situées  dans  le  pays  de  Nar- 
bonne,  aux  lieux  de  Lézignan,  Caumont  & 


:5o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1004 


Sancta   Candîda,  qu'ils   tenaient   de   leurs      qui  leur  appartenait  par  droit  d'aprision 
pères  par  voie  d'aprision.  &  de  défrichement. 

Marca,  c.  782;  H,  11,  n.   i32.  C,  f°  128  v";  M,  t.  11,  p.  90;  H,  11,  n.   172. 


VIII.  —  17  janvier  853.  —  Charles  le 
Chauve  concède  à  son  fidèle,  Teuthniond, 
la  propriété  do  sept  nianses,  situés  eu 
Roussillon. 

MarcajC.  786;  H,  ii,  n.    141. 

IX.  —  7  juillet  854.  —  Charles  le  Chauve, 
à  la  requête  du  marquis  Odalric,  confirme 
aux  Goths,  Sumnold  &  Riculfe,  la  pro- 
priété héréditaire  de  certaines  aprisions 
possédées  par  eux  en  Roussillon. 

Marca,  c.  787;  H,  11,  n.  144. 

X.  —  5  juin  858.  —  Plaid  tenu  parde- 
vant  le  vicomte  Richelmus  &  les  juges  du 
pays,  dans  lequel  sont  reçues  les  déposi- 
tions orales  prouvant  que  la  ville  de  Très 
Maîos  appartient  réellement,  par  héritage 
&  par  aprision,  à  Récimir,  malgré  les  usur- 
pations du  comte  Suniaiie. 

C,  f"  127  v^j  M,  t.  11,  p.  I  j;  H,  II,  n.  iJo. 

XI.  —  29  avril  861.  —  Olerbius  vend  à 
Audesinde.,  évc([ue  d'Elne,  les  jardins  qu'il 
possédait  par  voie  d'aprision  dans  le  bourg 
d'Elne. 

C,  f"  129;  M,  t.  H,  p.  3i  ;  H,  M,  n.  ij6. 

XII.  —  II  mars  863.  —  Amantius  &  Cau- 
deianus,  prêtres,  vendent  à  Audesinde, 
évoque  d'Elne,  la  moitié  d'une  terre,  sise 
dans  le  Confient,  au  lieu  dit  Carîo  Farîna- 
rïo;  la  charte  n'indique  pas  le  prix  de 
vente. 

C,  f"  i3i  v";  M,  t.  II,  p.  37;  H,  II,  n.   i63. 

XIII.  —  24  juillet  866.  —  Recosinde 
cède  à  Oliba  &  à  sa  femme  Ave  un  alleu 
au  territoire  de  Céret,  dans  le  Roussillon 
&  le  Valespir,  &  un  autre  au  lieu  de  Insolae, 
près  Serrelongue,  le  tout  moyennant  deux 
cents  sous. 

C,  r»  261  v";  M,  t.  II,  p.  56;  H,  M,  n.  168. 

XIV.  —  6  décembre  869.  —  Siguiunde 
&  Fluridia,  son  épouse,  vendent  à  Aude- 
sinde, évèque  d'Elne,  la  sixième  partie 
d'une  terre,  située  près  de  la  ville  d'Elne, 


XV.  —  17  décembre  SyS.  —  Déguer- 
pissement  fait  dans  un  plaid  tenu  par 
Isembert,  mïssus  du  comte  Bernard,  par 
Auvald,  d'une  terre,  sise  près  du  mont 
Albère,  que  lui  réclamait  l'évèque  Fride- 
mir. 

Bahize,  Capttularia,  t.   i,  c.   1436;   H  11,  n.  189. 

XVI.  —  22  avril  876.  —  Anne,  fille  do 
feu  Alaric,  donne  à  Raoul  &  à  Radlinde, 
son  épouse,  la  ville  de  Covengos,  en  Rous- 
sillon, avec  l'église  de  Saint-Estève,  celle 
de  Truillas  avec  celle  de  Saint-Aciscle,  &c., 
&  le  lieu  de  Dom neuve,  en  Pierrepertusc. 
—  Copie  faite  dans  un  plaid  public,  tenu 
le  10  juin  917  ou  927. 

C,  f"  289  v";  M,  t.  II,  p.  i5i  ;  H  II,  n,   190. 

XVII.  —  17  juillet  876.  —  Unoviviis 
vend  à  Suniaire  &  à  son  épouse,  Virgilie, 
la  huitième  partie  d'un  moulin,  situé  sur 
le  Tech,  dans  la  ville  de  Palau ,  moyen- 
nant la  somme  de  dix  deniers. 

C,  f"  309  v";  M,  t.  II,  p.  177;  H  II,  n.  193. 

XVIII.  —  9  janvier  878.  —  Kalbila  &  sa 
femme  Elisabeth  vendent  k  l'archiprêtre 
Altmcra  une  case  avec  cour,  située  dans 
la  ville  d'Elne,  pour  la  somme  de  trois 
sous. 

C,  f"  202  ;  M,  t.   II,  p.    177. 

XIX.  —  6  janvier  883.  —  Qiialafons 
vend  au  comte  Miron  un  alleu,  situé  près 
d'Elne,  au  lieu  de  Parazols,  qu'il  avait  ac- 
quis d'une  femme,  nommée  Anne,  moyen- 
nant la  somme  de  cin([uante  sous. 

C,  f"  25o;  M,  t.  II,  p.  21 1  ;  Marca,  c.  812.  (Ba- 
luze  date  à  toit  cette  charte  de  882.) 

XX.  —  19  juillet  883.  --  Moderata, 
femme,  vend  à  Tructemir  son  alleu  pater- 
nel, au  lieu  de  Campanas,  avec  sa  part  d'un 
moulin  sur  le  Tech  &  d'un  autre  moulin 
dans  la  ville  de  Rocha,  le  tout  moyen- 
nant la  somme  de  trois  sous  &  quatre  de- 
niers. 

C,  f"  216;  M,  t.  II,  p.  2i3. 


IDO'J 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5o6 


XXI.  —  12  mars  890.  —  Les  exécuteurs 
testamentaires  du  comte  Miron  délivrent 
à  Riculfe,  évèque  d'Elue,  les  terres  possé- 
dées h  Elue  par  ledit  comte. 

C,  f"  193  v"j  M,  t.  m,  p.  91. 

XXII.  —  29  avril  898.  —  Romain,  prêtre, 
&  sa  sœur  vendent  à  révc([ue  d'Elnc,  Ri- 
culfe, &  à  son  église,  pour  la  somme  de 
trente  sous,  les  alleux  de  JMontoriol  &  de 
Tatso  superior. 

C,  f"  164  v"j  M,  t.  III,  p.  io3. 

XXIII.  —  29  octobre  898.  —  Guatafun- 
sus  &  sa  femme,  Narbonne,  donnent  à 
l'église  d'Elne  &  à  son  évôcjue,  Riculfe, 
un  moulin  sur  le  Tech  avec  ses  apparte- 
nances. 

C,  f"  241  v";  M,  t.  m,  p.  107. 

XXIV.  —  I"  novembre  898.  —  Charles 
le  Simple,  à  la  requête  de  Riculfe,  évêque 
d'Elne,  &  de  sa  mère,  la  reine  Adélaïde, 
confirme  à  son  église,  pour  l'aider  à  se  re- 
lever de  ses  ruines,  la  possession  de  la  ville 
de  Saint-Félix,  de  la  moitié  des  droits  do- 
maniaux du  comté,  &  lui  assure  la  jouis- 
sance de  ses  privilèges  d'immunité. 

Marca,  c.  83o. 

XXV.  —  27  avril  899.  —  Livila  vend, 
pour  la  somme  de  cinq  sous,  à  Sidilan, 
prêtre,  les  biens  qu'il  possédait  au  lieu  de 
Palacium  Kodegarïo,  en  Roussillon. 

C,  f"  I  73  ;  M,  t.  m,  p.  124. 

XXVI.  —  6  juin  899.  —  Charles  le  Sim- 
ple, à  la  requête  de  Riculfe,  évêque  d'Elne, 
&  d'Arnuste,  archevêque  de  Narbonne, 
énumcre  &  confirme  toutes  les  possessions 
de  l'église  d'Elne,  les  donations  du  comte 
Miron  &  celles  que  pourraient,  à  l'avenir, 
lui  faire  les  Espagnols  réfugiés, 

Marca,  c.  83 1. 

XXVII.  —  Octobre  900.  —  Romain, 
pape,  à  la  requête  de  l'évoque  d'Elne, 
Riculfe,  qui  était  venu  en  pèlerinage  à 
Rome,  confirme  à  son  église  la  jouissance 
de  tous  ses  domaines,  &  notamment  do 
ceux  que  lui  a  donnés  le  comte  Miron, 
limite  le  diocèse  d'Elne  &  prend   l'église 

V. 


de  Sainte-Eulalie   sous    la  protection  du 
Saint-Siège. 

Marca,  c.  833. 

XXVIII.  —  14  juillet  901 .  —  Leodovînus 
&  sa  femme  Arsinde  vendent  à  Poncion,  k 
sa  femme  Adalindc  &  à  leur  fils  Raimond, 
plusieurs  terres  situées  en  Roussillon,  aux 
lieux  de  Basonum,  Vernet,  Cavanac,  Pin, 
Thésan,  &c.,  pour  la  somme  de  mille  six 
cents  sous. 

C,  f"  i5 ;  M,  t.  III,  p.  i5i. 

XXIX.  —  28  mars  902.  —  Vcnrcllus  &  sa 
femme  vendent  à  Riculfe,  évêque  d'Elnc, 
un  moulin  situé  dans  le  territoire  d'Elne. 

C,  f  274  v°;  M,  t.  m,  p.  162. 

XXX.  —  18  août  902.  —  Adelmc  vend  à 
Riculfe,  évêque  d'Elne,  ses  terres  patrimo- 
niales du  territoire  d'Elne. 

C,  f"  333;  M,  t.  III,  p.  167, 

XXXI.  —  Novembre  902.  —  Hotrudc, 
fille  du  feu  comte  Béra  &  de  Rogille,  vend 
à  son  fils  Auriole  plusieurs  domaines  qui 
lui  appartiennent,  tant  en  Roussillon  que 
dans  le  Confient,  notamment  à  Truillas  & 
à  La  Combe,  moyennant  cinq  cents  sou- 
dées à  prendre  sur  les  objets  légués  audit 
Auriole  par  son  père,  le  comte  Alaric. 

Marca,  c.  837. 

XXXII.  —  24  novembre  902.  —  Ramio 
&  autres,  ses  co-propriétaires,  vendent  à 
Issegudus  un  moulin,  situé  dans  le  terri- 
toire de  Mailloles. 

C,  i°  ojo;  M,  t.  III,  p.   173. 

XXXIII.  —  25  juillet  903.  —  Argcric  & 
sa  femme  Chilio,  Miranda  &  son  fils  Opila 
vendent  à  Ervige,  prêtre,  un  tellement  à 
Vilaseca,  en  Roussillon. 

M,  t.  III,  p.  179. 

XXXIV.  —  Avant  le  7  juillet  904.  — 
Gatofunsus  &  sa  femme,  Narbonne,  don- 
nent à  Riculfe,  abbé,  vingt  salines,  sises 
au  terroir  de  Villarasa,  en  Roussillon,  & 
acquises  par  leurs  parents  par  voie  d'apri- 
sion. 

C,  f°  i53  v"j  M,  t.  m,  p.  196. 

48 


i5o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5o8 


&  plusieurs  vêtements  8c  ornements  sacer- 
dotaux. 

Marca,  c.  SSp. 

XLIII.  —  9  avril  922.  —  Esclua  &  sa 
femme  donnent  à  Wadalde,  évoque  d'Elne, 
plusieurs  alleux  &  domaines  sur  la  mon- 
tagne de  l'Albère. 

C,  f°  125  v°j  M,  t.  IV,  p.  85. 

XLIV.  —  14  juillet  925.  —  Arsinde, 
femme,  &  ses  fils  Raimond  8z:  Bencion  ven- 
dent à  Wadalde,  évéque  d'Elne,  la  terre  de 
Baixas,  située  en  Roussillon,  dans  le  comté 
de  Fenouillèdes,  avec  leurs  droits  sur  le 
lieu  de  Pia. 

M,  t,  IV,  p.  i35. 

XLV.  —  i'^''  mai  927.  —  Recosindus  8z  sa 
femme  vendent  à  Esegutus  &  à  sa  femme, 
Arcedonia,  un  alleu  qu'ils  possédaient  dans 
le  pays  de  Roussillon,  près  de  la  montagne 
de  l'Albère,  &  que  leurs  parents  avaient 
acquis  par  voie  d'aprision. 

C,  f  3l  I  V";  M,  t.  v,  p.  9. 

XLVI.  —  20  mai  927.  —  Aton  vend  à 
,Wadalde,  évêque  d'Elne,  les  terres  d'An- 
glar  &  de  Sallèles,  avec  l'étang  qui  en  dé- 
pendait, le  tout  situé  dans  le  comté  de 
Roussillon. 

C,  P  28  j  M,  t.  V,  p.  6. 

XLV.II.  —   18   septembre  927.  —  Aton 
donne  à  son  église  ses  livres,  vases  &  orne-      vend  à  Wadalde,    évéque   d'Elne,    les  al- 


XXXV.  —  3i  juillet  905.  —  Vidit  & 
Aulo,  femmes,  donnent  à  Riculfe,  évéque 
d'Elne,  &  à  son  église,  plusieurs  biens, 
situés  au  village  de  Kastelan,  sur  la  monta- 
gne de  l'Albère. 

C,  P  i65  v"j  M,  t.  III,  p.  204. 

XXXVI.  —  3  janvier  913.  —  Landeric 
donne  à  l'église  d'Elne  ses  alleux  des  lieux 
de  Mosselîi  &  Villarasa,  dans  le  comté  de 
Roussillon. 

C,  f"  3i5;  M,  t.  IV,  p.  14. 

XXXVII.  —  19  décembre  913.  —  Dulci- 
dius  &  sa  femme,  Maste,  donnent  à  Esse- 
gutus  &  à  sa  femme  Macedonia  plusieurs 
de  leurs  domaines  héréditaires  à  Elne. 

C,  f  266;  M,  t.  IV,  p.  i5. 

XXXVIII.  —  i5  décembre  914.  —  Cixilo, 
Stenerga  &  Trassoarius  vendent  à  Aladeus, 
prêtre,  un  tènement,  dans  le  territoire 
d'Elne,  près  de  la  montagne  de  l'Albère. 

C.  f"  187  v"j  M,  t.  IV,  p.  25. 

XXXIX.  —  17  avril  915.  —  Les  exé- 
cuteurs testamentaires  de  Chinivergne, 
femme,  donnent  à  l'église  d'Elne  &  à  l'é- 
vêque  Riculfe  un  alleu,  sis  au  territoire 
d'Elne. 

C,  P  277;  M,  t.  IV,  p.  38. 

XL.  —  9  décembre  915.  —  Testament 
de  l'évêque  d'Elne,  Riculfe,  par  lequel  il 


ments  sacerdotaux,  &  plusieurs  alleux  qu'il 
possédait  en  divers  lieux  du  Roussillon. 
C,  f"  I02J  M,  t.  IV,  p.  43j  H  v,  n.  42. 

XLI.  —  4  mars  916.  —  Bencion,  comte 
de  Roussillon,  donne  à  Sainte-Eulalie 
d'Elne  la  ville  de  Parazols,  dans  le  pays 
d'Elne. 

Marca,  c.  841. 

XLII.  —  V  septembre  916.  —  Elmerade, 
évêque  d'Elne,  &  ses  comprovinciaux,  con- 
sacrent l'église  de  Sainte-Eulalie  &  éiui- 
mèrent  toutes  les  donations  faites  à  cette 
église,  tant  par  les  évêques  que  par  les 
comtes  du  pays;  Elmerade  y  joint  un  re- 
table de  matière  précieuse,  un  anneau  d'or 


leux   qu'il  possédait  dans  le  Minervois  & 
dans  les  comtés  de  Picrrelate  &  de  Rous- 
sillon. 
C,  fo  i32;  M,  t.  V,  p.  19., 

XLVIII.  —  21  février  928.  —  Kintila  & 
sa  femme  Edegrotia  vendent  à  Wadalde, 
évêque  d'Elne,  divers  alleux,  situés  en 
Roussillon. 

C,  f"  104  v"5  M,  t.  v,  p.  36. 

XLIX.  —  26  novembre  928.  —  Rainard, 
prêtre,  exécuteur  testamentaire  du  nommé 
Oppila,  vend  à  Malgaïc,  prêtre,  un  alleu, 
situé  au  territoire  d'Elne,  avec  toutes  ses 
dépendances. 

C,  f"  147  V";  M,  t.  v,  p.  40. 


ibOQ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


L.  —  27  novembre  928.  —  Échange  de 
divers  alleux,  situés  dans  le  comté  de  Rous- 
sillon,  entre  Wadalde,  évêque  d'Elne,  & 
son  chapitre,  d'une  part,  &  Malga'ic,  prê- 
tre, &  son  frère  Salomon,  d'autre. 

C,  f"  25o  v"}  M,  t.  V,  p.  46. 

LI.  —  9  février  929.  —  Guisandus  &  son 
épouse  Genta  vendent  à  Isegutus  &  à  son 
épouse  Arcedonia  diverses  terres,  au  lieu 
de  VîUa-Gotorum,  en  Roussillon. 

C,  f"  35 1  V";  M,  t.  V,  p.  60. 

LU.  —  28  janvier  930.  —  Desideratus, 
Dominique,  Teudericus  &  leurs  épouses 
vendent  à  Scgarius  &  à  Goldegode,  son 
épouse,  divers  domaines  situés  dans  le  ter- 
ritoire de  Céret,  au  lieu  dit  Roiros,  dans 
le  Valespir  &  le  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  lyo  v"j  M,  t.  v,  p.  63. 

LUI.  —  14  mars  980.  —  Gairolus  &  sa 
femme  Chintilo  vendent  à  Wadalde,  évo- 
que d'Elne,  un  casai,  situé  dans  le  village 
de  Rad'i,  en  Roussillon. 

C,  f"  143  v"j  M,  t.  V,  p.  72. 

LIV.  —  18  avril,  vers  930.  —  Les  exécu- 
teurs testamentaires  d'Ausila,  prêtre,  don- 
nent à  Wadalde,  évoque  d'Elne,  un  alleu 
possédé  par  le  défunt  dans  le  territoire 
(Wisnïls  (auj.  Nils)  —  {J.-C.  rognant,  dans 
V attente  d'un  roi). 

C,  f"  l52;  M,  t.  v,  p.  72. 

LV.  —  10  avril  931.  — Wadalde,  évêque 
d'Elne,  &  Gauzbert,  comte,  pour  le  repos 
de  leurs  âmes,  de  celles  du  comte  Suniaire 
&  de  sa  femme  Ermengarde,  de  Bencion, 
comte,  d'Almeradus,  évêque,  de  Franco- 
nius,  vicomte,  de  sa  femme  Erisendc  8i 
d'Eudes,  vicomte,  donnent  à  Sainte-Eulalie 
d'Elne  tout  ce  qui  leur  appartenait  dans 
le  territoire  de  Villaseca. 

Baluze,  Armoires,  117,  f"  21;  Marca,  c.  8.;5; 
H  V,  n.  55  (charte  II). 

LVI.  —  14  mars  982.  —  Suniuldus  &  sa 
femme  Adabrade  donnent  h.  Y/adalde,  évê- 
que d'Elne,  leurs  alleux  patrimoniaux  du 
terroir  de  Villeneuve  de  la  Raho. 

C,  f"  48;  M,  t.  v,  p.  IC2. 


LVII.  —  18  avril  932.  —  Gilles,  femme, 
cède  à  Wadalde,  évêque  d'Elne,  un  alleu 
en  Roussillon,  au  lieu  de  Sécha. 

C,  f"  240  v"j  M,  t.  V,  p.  ie5. 

LVIII.  —  23  octobre  932.  —  Adoarc^ 
femme,  donne  à  l'église  d'Elne  &  à  l'évè- 
quc  Wadalde   neuf  séterées   de    terre   au 
terroir  de  Palol,  dans  le  comté  de  Rous- 
sillon. 

C,  f"  100;  M,  t.  v,  p.   lo3. 

LIX.  —  4  février  934.  —  Escgutus  donne 
à  l'évêque  Wadalde  &  à  son  chapitre  ses 
alleux  du  lieu  de  Texnères  {aujourd'hui 
Taynères). 

C,  f"  72  v";  M,  t.  v,  p.  i32;  H  v,  n.  60. 

LX.  —  14  avril  984.  —  Seniofred  donne 
à  l'église  Sainte-Eulalie  d'Elne  &  à  l'évê- 
que Wadalde  plusieurs  héritages  &  mou- 
lins situés  dans  le  coruté  de  Roussillon, 
dans  le  terroir  de  Taynères. 

C,  f"  70;  M,  t.  V,  p.  i32. 

LXI.  —  3  août  934.  —  "Wisandus,  abbé 
d'Arles,  vend  à  V/adalde,  évêque  d'Elne, 
\\\\  alleu,  au  lieu  de  Villaseca,  dans  le 
Roussillon. 

C,  f»  249  v°;  M,  t.  v,  p.  i38;  H  v,  n.  62. 

LXII.  —  19  octobre  936.  —  Riclnldc, 
vicomtesse,  fille  du  comte  Borrel  &:  de  la 
comtesse  Garsinde,  donne  à  Alaric  &  à 
Othon,  surnommé  Leittucion,  la  pleine 
propriété  des  biens  par  elle  possédés  au 
terroir  de  Bages,  dans  le  comté  de  Rous- 
sillon. 

C,  f"  23o;  M,  t.  Yi,  p.   10;  M^rca,  c.  847. 

I-XIII.  —  21  octobre  986.  —  Alaric,  fils 
d'Ebolon,  &  Othon,  surnommé  Leittucion,  ' 
vendent  à  Wadalde,  évoque  d'Elne,  des 
biens  situés  au  terroir  de  Bages,  en  Rous- 
sillon, à  eux  donnés  par  la  vicomtesse  Ri- 
childc. 

C,   f"   238    v";   M,    t.    VI,    p.    12. 

LXIV.  —  25  septembre  937. — Wadalde, 
évêque  d'Elne,  &  Auzila,  veuve  d'Arglla, 
échangent  un  alleu  posrédé  par  ce  dernier 
dans  le  terroir  d'Elne,  avec  les  eaux  qui  y 


i5ii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1012 


coulaient  &  les  moulins  qui  en   sont  dé- 
pendants, contre  plusieurs  autres  terres. 
M,  t.  Yi,  p.  59. 

LXV.  —  i3  avril  938.  —  Gairoardus, 
fils  d'Alienardus,  vend  à  Wadalde,  évêque 
d'Elne,  un  alleu,  situé  dans  le  comté  de 
Roussillon,  consistant  dans  les  deux  tiers 
de  la  terre  de  La  Tour,  près  d'Elue,  au 
lieu  autrefois  nommé  Asiliac, 

M,  t.  VI,  p.  99. 

LXVL  —  Si  octobre  988.  —  Wadalde, 
évêque  d'Elne,  donne  au  prêtre  Sunifred, 
pour  en  jouir  sa  vie  durant,  un  alleu  dé- 
pendant de  l'église  de  Notre-Dame  de  Mo- 
let  (auj.  Montferrer  en  Valespir),  dans 
le  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  147;  M,  t.  VI,  p.  188;  H  v,  n.  72. 

LXVII.  —  18  juillet  941.  —  Ansémond 
&  son  épouse  vendent  à  leurs  enfants 
leurs  alleux,  situés  dans  les  comtés  de 
Roussillon,  de  Cerdagnc  &  de  Besalu,  aux 
lieux  de  Kocîeradus,  (cjuem  aVio  nomine  va- 
cant Monteschapri),  de  Rilianum,  &c. 

C,  f  66;  M,  t.  VI,  p.  171. 

LXVIII.  —  4  avril  942.  —  Etienne  & 
son  épouse  Anne,  Adrocinus  &  son  épouse 
Arcedonia  vendent  de  concert  à  Wadalde, 
évêque  d'Elne,  leur  alleu  du  lieu  de  Tay- 
nères,  en  Roussillon. 

C,  i°  72;  M,  t.  VI,  p.  208. 

LXIX.  —  7  avril  942.  —  Sunifred,  comte 
de  Barcelone,  donne  à  Y/adalde,  évêque 
d'Elne,  un  alleu  au  lieu  de  Bula,  en  Va- 
lespir, dans  le  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  I  41  ;  M,  t.  VI,  p.  21  05  H  v,  n.  76. 

LXX.  —  28  juillet  942.  — Wadalde,  évê- 
que d'Elne,  &  Senderedus  &  son  épouse 
échangent  divers  alleux,  situés  dans  le 
mandement  du  château  nommé  Cameîes  & 
au  lieu  de  Fonscooperta,  en  Roussillon. 

C,  f"  i56  v"j  M,  t.  VI,  p.  220. 


LXXII.  —  23  février  944.  —  Les  exécu- 
teurs testamentaires  d'Adroarius  donnent 
à  Boniface,  diacre,  son  frère,  les  alleux 
possédés  par  le  défunt  à  Brouilla  &  Suve- 
rata,  en  Roussillon,  à  Arrïanum,  en  Con- 
fient, &  à  Higuïles,  en  Cerdagne. 

C,  f"  168;  M,  t.  Yii,  p.  41. 

LXXIII.  ■ —  20  mars  944.  —  Oliba,  dit 
Aurutio,  donne  à  Wadalde,  évêque  d'Elne, 
\xi\  alleu  situé  à  ValUs-Ventosa,  en  Rous- 
sillon, avec  les  eaux  qui  y  coulaient. 

C,  f*^   I  I  i;  M,  t.  VII,  p.  44. 

LXXIV.  —  27  août  944.  —  Oliba  donne 
à  l'église  d'Elne  &  à  son  évêque  Wadalde 
un  alleu,  au  lieu  de  FalUs-Fentosa,  dans  le 
comté  de  Roussillon. 

C,  f  100  v°-,  M,  t.  VII,  p.  52. 

LXXV.  —  3i  octobre  945.  —  Wadalde, 
évêque  d'Elne,  donne  à  son  église  cathé- 
drale un  alleu  dans  le  comté  de  Roussillon, 
consistant  en  les  deux  tiers  de  la  terre  de 
La  Tour,  près  d'Elne. 

C,  f"  42  ;  M,  t.  VII,  p.  82  ;  H  V,  n.  83. 

LXXVI.  —  8  juin  946.  —  Suniégilde  vend 
à  Wadalde,  évêque  d'Elne,  plusieurs  alleux 
.situés  à  Taynères,  dans  le  territoire  de 
Roussillon. 

C,   f"    lo5  v";  M,   t.    VII,  p.    102. 

LXXVII.  —  29  novembre  946.  —  Erme- 
tructe  vend  à  Aiiialric,  archiprêtre,  ses 
alleux  situés  au  comté  de  Roussillon,  la 
moitié  des  villes  de  Réart  (Rivus  Arldus)^ 
Ponteilla,  Truillas  %i  Nils. 

C,  f"  20  ;  M,  t.  VII,  p.    107. 

LXXVI  II.  —  29  janvier  947.  —  Wa- 
dalde, évêque  d'Elne,  donne  à  son  église 
de  Sainte-Eulalie  un  alleu  à  lui  apparte- 
nant, situé  au  lieu  de  Vallîs-Ventuosa, 
dans  le  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  99;  M,  t.  VII,  p.  118;  Baluze,  Armoires, 
V.   1  17,  f"  1  18;  H  Y,  n.  86. 


LXXI.  —  9   février  940.   —   Adalinde  LXXIX. —  27  mars  947.  —  Décret  des 

donne  à  l'église  d'Elne  un  alleu,  situé  dans  évêques  de  la  province  rassemblés  au  con- 

le  terroir  de  Corneilla.  cile  de  Narbonne,  portant  confirmation  do 

C,  f  49J  M,  t.  VI,  p.  243,  l'élection  de  Riculfe,  évêque   d'Elne,   en 


laia 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5i4 


remplacenicnl  du  Wadaldc,  récemment  dé-      tre,  &  Sescmond,  diacre,  donnent  à  l'église 


;édé. 


C,  f"  291  v";  M,  t.  vu,  p.   126;  Baluze,  Capitu- 
lana,  t.  11,  c.  634;  Gall'ui  Christtana,  t.  VI,  Instrum. 


d'Elne  &  à  son  évêque  Riculfe  tous  leurs 

biens  au  lieu  de  Saint-Félix,  dans  le  comté 

de   Roussillon,  moyennant   la  jouissance, 

leur  vie  durant,  sous  la  redevance  annuelle 

de  dix  muids  de  vin  &  la  concession  à  titre 

LXXX.  —  i5  novembre  949.  —  Riculfe,      viager  de  l'église  de  Saint-Sernin ,  fondée 

évêque   d'Elne,   &  Amalric,   archiprétre,      en  cette  ville,  sans   autre  charge  que   le 

échangent  deux  alleux,  situés  dans  le  vicus      tiers  du  droit  de  synode  payable  à  l'archi- 

d'Elne.  prêtre. 

C,  f  190;  M,  t.  vu,  p.  2QO.  c,  f"  275  v"^  M,  t.  i\-,  p.  68. 


LXXXI.  —  4  juillet  95i.  —  Ailo,  femme, 
vend  à  révêc(ue  d'Elne,  Riculfe,  un  alleu, 
situé  au  lieu  de  Monianum,  dans  le  comté 
de  Roussillon. 

C,  P  109  v^j  M,  t.  viii,  p.  29. 

LXXXII.  —  21  avril  955.  —  Echange  fait 
entre  Riculfe,  évêque  d'Elne,  Gontegogus 
&  son  épouse,  d'un  alleu,  jadis  donné  au 
monastère  de  Saint-Etienne  &  sis  à  Tulu- 
jes,  contre  un  autre  alleu,  à  Elne. 

C,  f"  187;  M,  t.  Yiii,  p.  139. 

LXXXIII.  —  I"  mai  955.  —  Échange  en- 
tre Riculfe,  évêque  d'Elne,  &  Frandalde, 
abbé  de  Saint-Étienne,  près  d'Ille,  d'un 
alleu,  au  terroir  de  Tulujes,  contre  un 
domaine,  dans  le  terroir  de  Saint-Cyprien. 

C,  f*  124  ;  M,  t.  VIIl,  p.   140. 

LXXXIV.  —  24  janvier  956.  —  Rangarde, 
femme,  vend  à  l'archiprêtre  Amalric,  pour 
le  prix  de  cinq  sous,  un  tènement  sis  au 
terroir  d'Elue,  avec  un  moulin  &  son 
aqueduc. 

C,  f"  239  v°}  M,  t.  vin,  p.  2o5. 

LXXXV.  —  19  août  956.  —  Ermesinde 
échange  un  alleu  à  Ortolanès  avec  Ri- 
culfe, évêque  d'Elne,  &  lui  donne  d'autres 
alleux  à  Calce,  en  Roussillon. 

C,  f"  1 17  v°;  M,  t.  Vin,  p.  223. 

LXXXVI.  —  3  septembre  957.  — Amal- 
ric, archiprétre,  donne   à   l'église   d'Elue 
,  son  propre  alleu  à  Ci\îranum. 
C,  f»  90  V"}  M,  t.  i\,  p.  18. 


LXXXVIII.  —  27  mars  959.  —  Wifred 
donne  à  Riculfe,  évêque  d'Elue,  en  franc- 
alleu,  le  quart  de  la  terre  de  Bages  Z<  des 
étangs  qui  en  dépendait,  moyennant  la 
jouissance  viagère  de  la  paroisse  de  Brulla 
&  des  églises  qui  y  étaient  fondées. 

C,  f°  97}  M,  t.  IX,  p.  70. 

LXXXIX.  —  27  avril  959.  —  Matfred  & 
sa  femme  Richilde  donnent  à  Riculfe, 
évêque  d'Elne,  leurs  alleux  aux  lieux  de 
Palleian  (aujourd'hui  Soler)^  de  Mou  & 
d'Estagel,  dans  le  comté  de  Roussillon,  en 
échange  des  possessions  de  l'église  d'Elne 
à  Calce. 

C,  f°'  120  &  i5i  v";  M,  t.  IX,  p.  75. 

XC.  —  20  juin  959.  —  Hermefrude, 
femme,  échange  avec  Gaufred,  comte,  & 
sa  femme  Ave,  la  moitié  de  la  terre  de 
Bages,  dont  elle  avait  cédé  l'autre  moitié  à 
l'église  d'Elne,  contre  le  lieu  de  Taynères, 
tenu  par  le  comte  de  cette  église. 

C,  f"  229  ;  M,  t.  IX,  p.  79. 

XCI.  —  27  juin  960.  —  Arcedonia, 
femme,  &  son  fils  Seniofred,  diacre,  don- 
nent en  alleu,  à  l'église  d'Elne,  la  terre  de 
Terrats,  dans  le  comté  de  Roussillon,  avec 
le  village  de  ce  nom  &  ses  dépendances. 

C,  f°   160  v";  M,  t.  IX,  p.    I  14. 

XCII.  —  23  août  960.  —  Riculfe,  évêque 
d'Elne,  donne  en  bénéfice,  pour  le  temps 
de  sa  vie,  à  Volverade,  diacre,  une  terre, 
située  à  Elne  &  des  vignes  à  ipsas  Serras. 

C,  f"  76  ;  M,  t.  i\,  p.  119. 


LXXXVII. —  16  mars  939.  —  Ailo,  femme  XCI  II.  —  26  août  960.  —  Ermetrude 

consacrée  à  Dieu,  8c  ses  fils  Durand,  pré-       cède  par  voie  d'échange  à  Riculfe,  évêque 


i5i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5i6 


d'EIne,  &  à  sou  chapitre  la  moitié  de  la 
terre  de  Bages,  avec  les  eaux  &  les  étangs; 
elle  en  avait  cédé  l'autre  moitié  au  comte 
Gaufred,  moyennant  un  alleu  possédé  par 
cette  église  à  Taynères. 
C,  f"  347;  M,  t.  IX,  p.  121. 

XCIV.  —  26  février  961.  —  Les  exécu- 
teurs testamentaires  d'Ave,  comtesse  de 
RoussiHon,  délivrent  à  l'église  d'EIne  les 
alleux  légués  par  elle  à  cette  église. 

C,  f»  3l8  v";  M,  t.   I\,   p.    1475   Marca,  c.   880. 

XCV.  —  9  avril  962.  —  Sesoigie,  femme, 
donne  à  l'église  d'EIne  un  alleu,  situé  au 
territoire  d'EIne. 

C,  i°  216;  M,  t.  IX,  p.   177. 

,  XCVI.  —  18  janvier  963.  —  Malangeic, 
prêtre,  donne  à  l'église  d'EIne  un  alleu,  au 
territoire  de  la  même  ville. 
C,  i"  jz3;  M,  t.  IX,  p.  227. 

XCVII.  —  29  mai  963.  —  Amalric,  archi- 
prêtre,  donne  à  l'église  d'EIne  plusieurs 
alleux  dans  différents  lieux  du  pays  de 
RoussiHon,  notamment  au  lieu  de  Tour- 
reilles,  avec  les  eaux,  moulins,  aque- 
ducs, &c. 

C,  f"  200  v"j  M,  t.  IX,  p.  21 5. 

XCVIII.  —  25  août  967.  —  Testament 
de  Seniofred,  diacre,  par  lequel  il  dispose, 
en  faveur  de  l'abbaye  d'Arles,  du  village  de 
Pallaudan  (Palacidanum) ,  qu'il  possédait 
en  franc-alleu,  sous  certaines  conditions  & 
avec  quelques  réserves. 

C,  f"  137;  M,  t.  X,  p.  io3. 

XCIX.  —  12  juillet  970.  —  Sesvige, 
femme,  donne  à  l'église  d'EIne  plusieurs 
alleux,  situés  dans  le  comté  de  RoussiHon, 
à  Elne  &  à  Securinîanum. 

C,  f"  200  j  M,  t.  X,  p.  152. 

C.  —  3o  juillet  972.  —  Ave,  comtesse, 
donne  à  l'église  cathédrale  d'EIne  &  à  son 
fils  Suniaire,  évêc[ue  d'EIne,  la  terre  de 
Troilars  (aujourd'hui  Truillas),  par  elle 
tenue  en  franc-alleu,  avec  les  eaux,  les 
conduits,  &  l'église  de  Saint-Asiscle. 

C,  f"  20J  M,  t.  XI,  p.  47. 


CI.  — 26  août  972.  —  Gundbertus  donne 
à  Suniaire,  évéque  d'EIne,  un  alleu,  situé 
à  Tagnan,  près  de  la  montagne  de  l'Al- 
bère,  dans  le  comté  de  RoussiHon. 

C,  f'^  169;  M,  t.  XI,  p.  45. 

CIL  —  i5  mai  973.  —  Romilde  &  son 
fils  Adalbert  donnent  à  l'église  d'EIne  un 
alleu,  à  Villamulaca,  avec  les  eaux  qui  en 
dépendent. 

C,  f»  92  v"5  M,  t.  XI,  p.  77. 

cm.  —  20  octobre  973.  —  A'ilo,  femme 
consacrée  à  Dieu,  donne  à  l'église  d'EIne 
&  à  l'évêque  Suniaire  les  terres  &  le  mou- 
lin possédés  par  elle  en  toute  propriété, 
à  Brouilla  &  autres  lieux  des  comtés  de 
RoussiHon  &  d'Ainpurias. 

C,  (""  207;  M,  t.  XI,  p.  92. 

CIV.  —  4  novembre  973.  —  Segarius  & 
son  épouse  Receverga  donnent  à  l'église 
d'EIne  un  alleu,  au  terroir  d'Elue,  avec 
les  eaux,  les  moulins  &  leurs  apparte- 
nances. 

C,  r*  124J  M,  t.  XI,  p.  94. 

CV.  —  22  janvier  975.  —  Jean,  sur- 
nommé Suniofred,  donne  à  l'église  d'EIne 
&  à  l'évêque  Suniaire  divers  alleux,  en 
RoussiHon,  aux  lieux  de  Pacianum  &.  de 
Prumdellum. 

C,  fo  17!  v'^;  M,  t.  XI,  p.  157. 

CVI.  —  20  avril  976.  —  Celsa,  femme, 
donne  à  l'église  d'Elue  &  à  l'évêque  Su- 
niaire, ses  alleux,  à  Villarara  (auj.  Villa- 
rasa),  en  RoussiHon. 

C,  f"  194;  M,  t.  XI,  p.  189. 

CVII.  —  3o  août  976.  —  Sundurle  &  son 
fils  Guimara  donnent  à  l'église  d'EIne  & 
à  l'évêque  Suniaire,  plusieurs  alleux,  sis 
dans  divers  lieux  du  RoussiHon,  &  notam- 
ment à  Brouilla. 

C,   c  2o3;    M,   t.    M,   p.     I9G. 

CVIII.  —  6  août  986.  —  Oliba  &  son 
épouse  Sindile  donnent  à  l'église  d'EIne 
une  métairie,  sise  au  terroir  de  Asnils 
(auj.  Nils),  dans  le  comté  de  RoussiHon. 

C,  f"  95  v"j  M,  t.  XIII,  p.  147. 


ijiy 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5i8 


CIX.  —  24)11111988.  —  Aton,  clerc, donne  évoque  d'Elue,    un   alleu,   au    terroir   de 

à  l'église  d'Elne  son  alleu  propre,  à  Royros,  Villanova,  comté  de  Roussillon,  à  condi- 

prcs  de  la  ville  de  Céret,  dans  le  comté  de  tion  de  jouir  de  cette  terre  &  de  son  église, 

Valespir,  avec  les  eaux  qui  y  courent,  à  leur  vie  durant. 


condition  de  jouir,  sa  vie  durant,  de  la  pa- 
roisse Saint-Pierre  de  cette  ville. 
C,  f°  3i8}  M,  t.  XIV,  p.  68. 

ex. —  19  février  990. —  Délivrance  faite 
à  l'église  d'Elne  par  la  comtesse  Guisle  & 
les  autres  exécuteurs  testamentaires  du 
comte  de  Roussillon,  Gaufred  I,  de  dif- 
férents alleux,  au  terroir  de  Cabannes, 
dans  le  comté  de  Pierrelate,  avec  diverses 
églises,  &  de  l'église  de  Saint-Cyprien,  au 
lieu  dit  de  Pia,  en  Roussillon. 

C,  f"  134;  M,  t.  XIV,  p.  216. 

CXI.  —  18  février  991.  —  Riculfe,  abbé 
de  Saint-Etienne,  en  Roussillon,  &  sa 
communauté  cèdent  à  Audesinde,  évéque 
d'Elne,  plusieurs  alleux  aux  territoires  de 
Sallix,  Bonid^  &c.,  dans  le  comté  de  Rous- 
sillon, &  en  reçoivent  en  échange  l'alleu 
de  Cavanac  avec  l'église  construite  au 
même  lieu. 

C,    f"   252;    M,   t.    XIV,    p.    214. 

CXII.  —  9  novembre  991.  —  Siiitille  & 
son  épouse  donnent  à  Uzalger,  leur  fils, 
plusieurs  alleux,  situés  aux  lieux  de  Tre~ 
volïcum  &  autres,  dans  le  Valespir,  au 
comté  de  Roussillon,  avec  leurs  eaux  & 
toutes  leurs  dépendances. 

C,  {"  197;  M,  t.  XIV,  p.  162. 

CXIII.  —  9  décembre  996.  —  Ermetrude 
&  son  fils  Gérard  donnent  à  Frédulon, 
évêque  d'Elne  (j/c)',  leur  alleu  dans  le  ter- 
roir de  Villanova,  au  comté  de  Roussillon, 
à  condition  de  jouir  de  cet  alleu  &  de  sou 
église,  leur  vie  durant. 

C,  f"  i33;  M,  t.  XVI,  p.  3i. 

CXIV.  —  9  décembre  996.  —  Ermetrude 
îk  son  fils   Gérard    donnent  à   Frédelon, 


C,  f"  i33;  M,  t.  XIV,  p.  3i. 

CXV.  —  I*''  novembre  1000.  —  Plaid 
tenu  à  Elne,  &  enquête  conduite  par  le 
juge  de  Roussillon,  Guillaume,  en  pré- 
sence de  l'évêque  Bérenger,  du  vicomte 
de  Ccrdagne,  Séniofred ,  &  de  plusieurs 
autres,  au  sujet  des  dernières  dispositions 
d'Auriole,  diacre  &  écolâtre  d'Elne,  contre 
sa  nièce  &  le  mari  de  sa  nièce,  qui  récla- 
maient indûment  sa  succession. 

C,  f"  126  v"j  M,  t.  XVI,  p.  191  ;  H  v,  n.  i58. 

CXVI.  —  i5  mars  looi. — Échange  entre 
Bérenger,  évéque  d'Elne,  &  Sintillas,  abbé 
d'Arles,  conclu  avec  l'assentiment  de  Gui- 
labert,  comte  de  Roussillon,  &  de  Guifred, 
comte  de  Cerdagne*  —  l'évêque  cède  les 
églises  de  Saint-Etienne  de  Fontanilles  & 
de  Saint-Martin  de  Corsavi,  avec  leurs 
paroisses  8c  leurs  dépendances  au  monas- 
tère, qui  lui  donne  en  échange  ses  pos- 
sessions en  Roussillon,  dans  la  ville  de 
NLons-Chahri  &  en  Gonflent,  dans  celle  de 
Fenestrad. 

C,  f"  J96  y";  M,  t.  wii,  p.  108. 

CXVII.  —  i5  juillet  looi.  —  Primus,  sa 
femme  Elisabeth  &  leurs  fils  Elandinus, 
Godafredus,  &c.,  donnent  en  franc-alleu  à 
Bérenger,  évêque  d'Elne,  plusieurs  terres, 
sises  à  Villelongue,  dans  le  suburhium 
d'Elne,  &  au  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  98  v°j  M,  t.  XVII,  p.  117. 

CXVIII.  —  II  octobre  1004. —  Uzalger, 
prêtre,  engage  à  Frédulon,  évêque  d'Elne, 
un  alleu,  sis  à  Ortaffa,  dans  le  comté  de 
Roussillon,  avec  les  eaux  qui  en  dépen- 
dent, moyennant  cinq  onces  d'or,  monnaie 
de  Cordoue. 

C,  i"   12.6;  M,  XVII,  p.    162. 


i  r  .^    ^       i       ^               j                  '1.  CXIX.  —  i*"'"  octobre   ioo5.  —  Durand, 

•  (vctte  date  de  996  est  snns  doute  erronée;  I  acte  i-               r                                                   1              •       ' 

est  daté  de  la  première  année  de  Robert.  Peut-être  'l'''^^'"^'    ^^'^    donation   de    SeS   alleux,  SltueS 

faut-il  lire  la  onzième   année,  Frédulon  n'a'yant  ^u  terroir  d'Elne,  à  Guidille   &  à   ses  6n- 

été  évéque  qu'à  partir  de  1004.—  Même  remarque  fants,  pour  en  jouir  leur  vie  durant,  à  la 

pour  l'acte  suivant.  charge  de  les  léguer,  après  leur  décès,  au 


i5r 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


l520 


chapitre   de   Sainte-Eulalie    d'Elne,   pour 
être  uni  à  la  niense  capitulaire. 

C,    f"   78}   M,    t.    XVII,   p.    225. 

CXX.  —  i^'"  octobre  ioo5.  —  Testament 
de  Josbert,  par  lequel  il  dispose  de  plu- 
sieurs alleux  &  d'un  aqueduc,  situés  à 
Bages  &  dans  divers  lieux  du  Carcasses  & 
du  Minervois. 

C,  {°  6j ;  M,  t.  XVII,  p.  22(5. 

CXXI.  —  10  août  ioi3.  —  Oliba,  évêque 
d'Elne,  Erxnengarde,  comtesse  de  Cerda- 
gne,  Guillaume-Adalbert  vicomte,  Gauz- 
bert  &  Suniaire,  tous  exécuteurs  testamen- 
taires de  Guilabert,  comte  de  Roussillon, 
donnent  à  l'église  d'Elne  le  lieu  de  Fia 
iApîanum),  au  comté  de  Roussillon, 

C,  f°  70  Y^j  M,  t.  XVIII,  p.  226. 

CXXII.  —  2  octobre  ioi5.  —  Les  exé- 
cuteurs testamentaires  d'un  certain  Guil- 
laume-Pierre, parmi  lesquels  se  trouve  le 
juge  Sonifred,  donnent  au  chapitre  d'Elne 
ses  alleux  des  territoires  de  Villeneuve  de 
la  Raho  8c  de  Palesteres,  dans  le  comté  de 
Roussillon. 

C,  fo  1 1 1  j  M,  t.  XIX,  p.  12. 

CXXIII.  —  20  mai  1020.  —  Bérenger, 
évêque  d'Elne,  &  son  chapitre  donnent  en 
bénéfice  l'alleu  de  Croanques  de  Teulis, 
au  Valespir,  dans  le  comté  de  Roussillon^ 
à  Uzalger,  archiprêtre,qui  lui-même  l'avait 
donné  à  l'église,  pour  jouir  de  ses  revenus 
sa  vie  durant,  sous  la  redevance  de  deux 
moutons,  de  quatre  jambons,  d'une  barre 
de  fer  &  d'un  muid  de  vin. 

C,  fo  09  v^j  M,  t.  XIX,  p.  170. 

CXXIV.  —  21  mars  1028.  —  Uzalger, 
archiprétre  d'Elne,  donne  à  son  frère 
Guillaume  ses  alleux,  au  comté  de  Rous- 
sillon, au  lieu  d'Ortaffa  &  autres. 

C,  f"  294  v";  M,  t.  XX,  p.   246. 

CXXV.  —  26  mai  io3o.  —  Les  exécu- 
teurs testamentaires  de  Frédelon  donnent 
à  l'église  d'Elne  un  alleu,  situé  au  comté 
de  Roussillon,  dans  la  ville  de  NLontes- 
chabrî. 

C,  f>'  88j  M,  t.  XXI,  p.  81, 


CXXVI.  —  14  août  io3o.  —  Plaid  tenu 
en  présence  du  comte  de  Roussillon,  Gau- 
fred  II,  du  vicomte  Guillaume,  des  juges, 
de  plusieurs  barons  &  des  ecclésiastiques 
du  pays,  dans  lequel  Guadalde,  prêtre,  & 
sa  femme,  délaissent  à  l'église  d'Elne  deux 
fonds,  situés  ad  ipsos  Aspres. 

C,  f"  234;  M,  t.  XXI,  p.  83j  H  V,  n.  193. 

CXXVII.  —  14  août  loSo.  —  Enquête 
sur  le  testament  verbal  de  Pierre,  faite  par 
ordre  de  Guillaume-Marc,  juge  du  Rous- 
sillon, en  présence  du  comte  Gaufred  II, 
du  vicomte  Guillaume-Adalbert  &  de  plu- 
sieurs autres  barons. 

C,  f°  178  v"  j  M,  t.  XXI,  p.  85  ;  H  v,  n.  194. 

CXXVIII.  —  6  décembre  io32.  —  Les 
exécuteurs  testamentaires  d'un  certain 
Raimond  donnent  à  l'église  d'Elne  un  al- 
leu que  le  défunt  possédait  à  Vallicrosa, 

C,  f»  88  J  M,  t.  XXI,  p.  206. 

CXXIX.  —  4  mars  1034.  —  Bérenger, 
évêque  d'Elne,  &  le  prêtre  Etienne  échan- 
gent deux  alleux,  situés  dans  le  vicus 
d'Elne. 

C,  f"  214;  M,  t.  XXII,  p.  75. 

CXXX.  —  8  avril  1042.  —  Testament  de 
Majanfred  par  lequel  il  dispose,  en  faveur 
du  chapitre  d'Elne  &  de  l'église  de  Notre- 
Dame  du  Pui,  de  ses  alleux  des  villes  de 
Capestang,  Karderolas ,  Villa-Senatorîs  & 
Elne. 

C,  f"  i23j  M,  XXIII,  p.  ii5. 

'CXXXI.  —  26  juillet  1044.  —  Les  exé- 
cuteurs testamentaires  d'un  nommé  Eyral 
donnent  à  l'église  d'Elne  un  alleu,  au  ter- 
ritoire de  Vîlamulaca,  en  Roussillon. 

C,  f"  95j  M,  t.  xxiii,  p.  169. 

CXXXII.  —  29  décembre  1044.  —  Ar- 
naud, prêtre,  donne  à  l'église  d'Elne  un 
alleu,  situé  dans  le  comté  de  Roussillon, 
au  lieu  de  Banyuls,  in  subiirhio  Elenensi. 

C,  f"  246  v"j  M,  t.  x\ni,  p.   :48. 

CXXXIII.  —  I"  janvier  io5o.  —  Etienne 
Senfre  &  son  épouse  Richil  vendent  à 
Etienne,    prêtre,,  un   alleu,   situé   dans  le 


l52I 


PREUVES  DE  L'PIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i:)22 


comté  de  Roussilloii,  près  d'Elue,  avec  les 
moulins  8i  :u|iicdiics  qui  eu  dépendent. 

C,  f"   191  ;  M,  t.  XXIV,  p.    162. 

CXXXIV.  —  8  mai  io5o.  —Testament 
de  Bernard  Enovius,  par  le(|uel  il  dis- 
pose de  plusieurs  alleux,  situés  en  Rous- 
sillon,  eu  faveur  de  l'église  d'Elue,  du 
mouastère  de  Sorède,  &c. 

C,  f"  64 j  M,  t.  xxiv,  p.  170. 

CXXXV.  —  28  mars  io5o.  —  Stodi,  sa 
femme  Ermengarde  &  leur  enfant  vendent 
à  Pierre,  diacre,  leur  alleu  propre,  au 
territoire  de  Pruned,  dans  le  comté  de  Va- 
lespir,  avec  les  eaux  &  toutes  les  autres 
dépendances. 

C,  f"  191  ;  M,  t.  xviv,  p.  164. 

CXXXVI.  —  28  juin  io5r.  --  Arnaud  & 
son  épouse  Dode  vendent  à  Etienne,  prê- 
tre, leur  alleu  du  comté  de  Roussillon,  au 
lieu  dit  ad  Kieram,  avec  ses  dépendances, 
un  moulin  8c  un  aqueduc,  près  du  château 
d'Ultrera. 

C,  f°  33  v";  M,  t.  xw,  p.  48. 

CXXXVI I.  —  18  avril  io52.  —  Vol- 
verade,  chanoine  d'Elne,  jacens  in  domo 
sanîtatis  quae  tune  erat  episcopalis  sub  ec- 
cles'ia  contra  castrum,  donne  au  chapitre 
cathédral  son  alleu  propre,  dans  la  ville 
de  Canet,  au  faubourg  d'Elne. 

C,  f°  5o  v";  M,  t.  xxv,  p.  76. 

CXXXVI  II.  —  10  décembre  io58.  — 
Consécration  de  l'église  de  Sainte-Eulalie 
d'Elne  par  un  concile  provincial,  présidé 
par  l'archevêque  de  Narbonne,  Guifred,  & 
donation  par  l'évêque  d'Elne,  Eérenger, 
de  la  ville  de  Sallèles  à  son  église  cathé- 
drale. 

jyiarcaj  c.    i  i  17. 

CXXXIX.  —  24  mai  1061.  —  Blancuce 
Céral  &  son  hls  Guillem-Pierre  donnent  à 
l'église  d'Elne  &  au  chapitre  catlicdral 
tous  leurs  droits  héréditaires  sur  deux  al- 
leux, situés  l'un  au  terroir  d'Elne,  l'autre 
dans  le  territoire  de  Mudadon,  au  comté 
de  Roussillon. 

,C,   f"   2l5;   M,  t.    XWH,   p.    162. 


CXL.  —  6  février  1062.  —  Pons-Étienne 
vend  à  Pons-Eudes  un  alleu,  situé  dans  la 
ville  d'Elne,  au  lieu  dit  Palma. 

C,    f"    189   V";   M,    t.    XWII,    p.    2  12. 

CXLI.  —  Vers  1064.  —  Récit  des  événe- 
ments qui  amenèrent  l'invasion  de  l'église 
d'Elne  par  le  vicomte  de  Castelnou,  &  l'é- 
lection de  l'évêque  Raimond  I. 

C,  f°  80  &  siiiv. }  M,  t.  xxviii,  p.  119. 

CXLII.  —  21  mars  1066.  —  Guitard  & 
son  épouse  Elliarde  vendent  à  Pierre,  dia- 
cre, un  alleu,  situé  dans  le  territoire  de 
Tulujes,  au  comté  de  Roussillon. 

C,   f"   362   v";   M,   t.   XXIX,   p.    07. 

CXLIII.  —  3  janvier  1067.  —  Bernard 
Suniaire  &  son  neveu  Blidger  vendent  à 
Pierre  Miron  un  alleu,  situé  dans  le  comté 
de  Roussillon,  aux  terroirs  de  Villascca  8c 
de  Montescot. 

C,  f"  293  j  M,  t.  XXIX,  p.  104. 

CXLIV.  —  i5  août  1067.  —  Suniaire,  sa 
femme  Trudgarde  8c  leurs  enfants  vendent 
à  Pierre  Miron  un  alleu,  situé  dans  le 
comté  de  Roussillon,  dans  la  ville  de 
Sainte-Eugénie  de  Tresmals  8c  dans  le  sub- 
urbîum  d'Elne. 

C,  f«  43  v"5  M,  t.  XXIX,  p.  108. 

CXLV.  —  26  décembre  1069.  —  Gui- 
fred 8c  sa  femme  Semanna  vendent  à  Rai- 
mond Ebrinus,  en  franc-alleu,  un  tène- 
ment,  au  territoire  de  Saint-Saturnin  de 
Bula,  dans  le  suburbïum  d'Elne  8c  le  comté 
de  Valespir. 

C,  {"  293  v"}  M,  t.  XXX,  p.  14, 

CXLVI.  —  Vers  1069.  —  Notice  donnant 
de  nombreux  détails  sur  la  reconstruction 
de  l'église  cathédrale  d'Elne,  à  la  suite  des 
invasions  des  Sarrasins,  ^  sur  sa  consécra- 
tion par  l'évêque  Bérenger. 

Marca,  c.    l  l  48. 

CXLVI  I.  —  16  février  1070.  —  Pons 
donne  à  Pierre-Raimond  des  alleux,  situés 
à  Orle  {villa  quae  dîcitur  Horle) ^  dans  le 
comté  de  Roussillon, 

C,  f"  90;  M,  t.  XXX,  p.  32. 


i523 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i524 


CXLVIII.  —  i5  mars  1071.  —  Transac- 
tion passée  entre  Raimond,  évèqiie  d'Elne, 
&  Uzalger,  vicomte  de  Castelnou,  au  sujet 
du  partage  des  revenus  des  pâturages  du 
Roussillon. 

C,  f"  65;  M,  t.  x\x,  p.  545  H  V,  11.  299. 

CXLIX.  —  2  août  1071.  —  Les  exécu- 
teurs testamentaires  de  Guisle,  femme, 
donnent  en  franc-alleu  au  chapitre  d'Elne 
une  métairie  avec  toutes  ses  dépendances, 
située  à  Asnils  (auj.  Nils),  dans  le  comté 
de  Roussillon. 

C,  {"  68  v";  M,  t.  XXX,  p.  164, 

CL.  —  i5  février  1072.  —  Kerucia  donne 
au  chapitre  d'Elne  son  alleu  propre,  situé 
au  terroir  de  Calce  (in  villa  Cauce),  dans  le 
comté  de  Roussillon. 

C,  r*  317;  M,  t.  xxY,  p.  192. 

CLI.  —  25  mars  1073.  —  Bernard-Aton 
vend  à  Bernard  &  à  son  frère  Adalbert  son 
alleu  propre,  situé  dans  le  comté  de  Vales- 
pir,  faubourg  {suburbium)  d'Elne  &  terroir 
de  Montoriol. 

C,  f"  2i3  Y»;  M,  t.  xwi,  p.  12. 

CLII.  —  10  mai  1078.  —  Ave,  Pons  & 
Uldrix,  exécuteurs  testamentaires  du  diacre 
Pierre,  aliènent  un  alleu,  situé  à  Montes- 
cot  (2«  IVLonte  Chabrario)^  dans  le  comté  de 
Roussillon. 

C,  f"  212;  M,  t.  XXX,  p.  23 1. 

CLÏII.  —  17  septembre  1073.  —  Guil- 
lem-Gauzbert,  vicomte  de  Castelnou,  donne 
en  franc-alleu  à  son  filleul  Bernard-Pierre 
une  maison,  sise  à  Elne. 

C,  f»  208  v°}  M,  t.  XXX,  p.  233. 

CLIV.  —  II  novembre  1073.  —  Ebri- 
nus,  son  fils  Bernard  &  sa  fenime  Domitia 
vendent  à  Pierre  Miron  un  alleu,  situé 
dans  la  ville  de  Saint-Cyprien,  en  Rous- 
sillon. 

C,  f"  208;  M,  t.  XXX,  p.  235. 

CLV.  —  18  décembre  1074.  — ^  Pon?,  sa 
femme  Bonne  &  leur  fils  Rainaud  vendent 
à  Bernard,  prêtre,  &  à  son  frère  Adalbert 
un  alleu,  situé  dans  le  Valespir,  à  Monto- 


riol, moyennant  quarante  sous,  monnaie 
de  Narbonne. 

C,  f"  21 1  v";  M,  t.  XXX,  p.  1 1. 

CLVI.  —  12  juin  1075.  —  Testament  de 
Bernard  Isembert,  par  lequel  il  donne  son 
corps  à  la  cathédrale  d'Elne,  avec  ses  pos- 
sessions allodiales  dans  la  ville  de  Canet 
&  autres,  au  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  5r  ;  M,  t.  XXXI,  p.  69. 

CLVII.  —  24  juin  1075. — Arnaud  Oliba 
sa  femme  Richsen  &  leurs  enfants  donnent 
en  alleu  au  chapitre  d'Elne  une  vigne,  si- 
tuée in  Puio  Rotundo. 

C,  f"  37  j  M,  t,  XXXI,  p.  71. 

CLVIII.  —  3omars  1077.  —  Enquête  faite 
dans  l'église  de  Castelnou,  pardevant  Guil- 
laume, vicomte,  Pons,  curé,  Ermengaud, 
chancelier,  &  plusieurs  autres,  au  sujet  des 
dernières  dispositions  de  Gauzbert,  clerc, 
qui  avait  laissé  un  alleu  à  l'église  d'Elne. 

C,  f"  55;  M,  t.  XXXI,  p.  196;  H  V,  n.  326. 

CLIX.  —  26  avril  1078.  —  Bertrand-Ro- 
ger &  Arnaud  donnent  en  franc-alleu  à 
Guillaume,  archidiacre  d'Elne  &  vicomte 
de  Castelnou,  les  terres  de  Saint-Félix, 
vulgairement  dites  d'Avall  &  d'Amont,  dans 
le  comté  de  Roussillon. 

C,  f°  56  v°;  M,  t.  XXXII,  p.  47. 

CLX.  —  27  décembre  1078.  —  Pierre  Si- 
gier  donne  à  l'église  d'Elne  un  alleu  au 
terroir  de  Corneilla,  dans  le  comté  de 
Roussillon. 

C,  f"  65  V»;  M,  t.  XXXI i,  p.  7. 

CLXI.  —  27  avril  1080.  —  Pierre  Ajal- 
bert  donne  au  chapitre  d'Elne  la  terre  qu'il 
tenait  en  franc-alleu  au  terroir  de  IVLons 
Scabri  (auj.  Montescot). 

C,  f"  33;  M,  t.  XXXI I,  p.  iii. 

CLXII.  —  14  février  1084.  —  Testament 
d'Oruse  Mir,  par  lequel,  étant  sur  le  point 
de  partir  pour  la  Terre-Sainte,  il  dispose 
de  ses  fiefs  &  de  ses  alleux,  dont  il  donne 
plusieurs  au  chapitre  d'Elne  &  nomme  ses 
exécuteurs  testamentaires. 

C,  f"  294  v",  M,  t.  XXXIV,  p.  71. 


IJ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i;')26 


CLXIIl.  —  i6  août  1084.  —  Guillaume- 
Oriol,  su  femme  Ellesinde  &  leurs  enfants 
vendent  à  Pierre  Yabert  un  alleu  au  terri- 
toire de  Brulla,  dans  le  comté  de  Rous- 
sillon. 

C,  fo  196;  M,  t.  XXXIV,  p.  73. 

CLXIV.  —  24  avril  1086.  —  Guillaume, 
comte  de  Cerdagne,  sa  femme  Sancie,  leur 
lils  Guillaume,  &  Henri,  vicomte  du  pays, 
donnent  en  franc-alleu  à  l'église  d'Elne  & 
h  son  évéque  Raimond  trois  riiétairies,  sises 
dans  le  pagus  Juvensis,  au  comté  de  Cer- 
dagne, avec  exemption  complète  de  tous 
les  tributs  &  droits  qu'ils  prenaient  à  Ar- 
ria,  dans  le  Confient,  sur  le  vin  appelé 
vulgairement  de  botage. 

C,  f"  63  v"'j  M,  t.  \x\iv,  p.  I  yS;  Marca,  c.  i  178. 

CLXV.  —  10  mai  1087.  —  Jugement 
rendu  près  de  l'église  de  Saint-Martin  de 
la  Rive  en  Roussillon,  par  les  juges  des 
comtés  de  Roussillon  &  d'Ampurias,  en 
présence  de  Guilabert,  comte  de  Rous- 
sillon, &  de  Hugues,  comte  d'Ampurias^ 
entre  le  clergé  de  l'église  cathédrale 
d'Elne  &  Pons-Bernard,  au  sujet  d'un  al- 
leu laissé  à  Sainte-Eulalie  par  Vulverade, 
clerc  de  cette  église,  &  sa  mère  Chixuloj 
cet  alleu  est  adjugé  à  la  cathédrale,  moyen- 
nant une  indemnité  de  vingt  onces  d'or. 

C,  f"  49;  M,  t.  XXXIV,  p.  240;  H  V,  n.  370. 

CLXVI.  —  7  décembre  1087.  — Testa- 
ment de  Pierre-Bernard  de  Corneilla,  prêt 
à  partir  pour  aller  visiter  le  Saint-Sépul- 
cre, par  lequel  il  lègue  tous  ses  biens  à 
son  fils  Bernard  &  donne  à  Sainle-Eulalie 
d'Elne  toutes  ses  possessions  à  Chexans. 

C,  t"  253;  M,  t.  XXXIV,  p.  250;   Marca,  c.    l  |83. 

CLXVIl.  —  28  mars  1089.  —  Arnaud,  sa 
femme  EUiards  &  leurs  fils  Bernard  & 
Pierre  vendent  à  Guillem-Pierre  &  à  sa 
mère  Blancucia  un  alleu,  au  territoire  de 
Villa  Sanaiorî,  dans  le  pays  d'Elne. 

C,  fo  21 3  v";  M,  t.  xxw,  p.  iSf). 

CLXVIII.  —  12  janvier  1090.  —  Ber- 
nard Isarn,  sur  le  point  de  partir  pour  le 
Saint-Sépulcre,  dispose  par  testament  de 
ses  alleux  &  de  tous  ses  biens  en  faveur  de 


différentes   églises  &  particulièrement  de 
la  cathédrale  de  Sainte-Eulalie. 
C,  f"  84;  M,  t.  xvwi,  p.  21. 

CLXIX.  —  i3  août  1091.  —  Guîlleni, 
vicomte  de  Castelnou  &  archidiacre  d'Elne, 
fait  son  testament  8c  lègue  diverses  terres 
à  l'église  de  Rosas  &  à  Sainte-Eulalie  d'Elne. 

Marca,  c.   i  188. 

CLXX.  —  8  novembre  1091.  —  Artaud, 
évéque  d'Elne,  &  son  chapitre  font  un.  rè- 
glement au  sujet  des  repas  que  l'évéque  & 
les  dignitaires  devaient  donner,  les  jours 
de  fête,  à  tous  les  chanoines. 

C,  f"  27;  M,  t.  XXXVI,  p.   173;  H  V,  n.  38o. 

CLXXI.  —  14  février  1091  (v.  st.)»  — 
Etiennctte  donne  à  l'église  d'Elne  &  à 
l'évéque  Artaud  plusieurs  alleux,  situés 
dans  les  paroisses  de  Saint-André  de  Ba- 
ges,  Saint-André  de  Banyuls,  Saint-Vin- 
cent de  Claira,  &  Saint-Genis  de  Taynères, 
situées  dans  le  comté  de  Roussillon. 

C,    f"   46;    M,    t.    XXXVI,    p.    223. 

CLXXII.  —  25  février  1092.  —  Raimond 
&  Gauzbert  donnent  à  l'église  d'Elne  &  à 
Artaud,  évéque,  un  alleu  situé  en  Vales- 
pir,  dans  le  comté  de  Roussillon,  au  lieu 
d'Estagel. 

C,  f"  79;  M,  t.  XXXVII,  p,  5r. 

CLXXIIÎ.  —  10  février  1095.  —  Accord 
entre  Artaud,  évéque  d'Elne,  &  son  cha- 
pitre, d'une  part,  &  Guillem-Uzalger,  vi- 
comte de  Castelnou,  d'autre,  en  présence 
de  Guilabert,  comte  de  Roussillon,  de  son 
fils  Gausfred  &  de  plusieurs  autres  sei- 
gneurs du  pays,  au  sujet  de  plusieurs  lieux, 
parmi  lesquels  les  églises  &  paroisses  de 
Saint-Félix  haut  &  bas,  &  le  lieu  de  Cro~ 
sankas,  qui  dicitur  Teulis,  dans  le  Valespir 
8i  le  comté  de  Roussillon. 

C,  f"  58  v";  M,  t.  xxxviii,  p.  77. 

CLXXIV.  —  3  juillet  1100.  —  Rosselon, 
fils  de  feu  Cyprien  &  petit-fils  de  Durand 
CrematiiSj  conformément  à  la  volonté  de 
ses  père  &  aïeul,  donne  au  chapitre  d'Elne 
tous  ses  alleux  de  différentes  paroisses  du 
Roussillon,  au  cas  où  il  viendrait  à  mourir 


1D27 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i528 


sans  enfants  pendant  son  voyage  à  Jcriisa- 
leni,  &  lui  engage  tous  ses  biens  pour  la 
somme  de  soixante  &  onze  sous.  Cet  acte 
mentionne  entre  autres  les  paroisses  de 
Sainte-Marie  de  Paîad,  de  Palatiolum  sub- 
terius,  &c. 
C,  f"  6oj  M,  t.  XXXVII,  p.  223. 

CLXXV.  —  20  août  iioo.  —  Bernard, 
chapelain,  &  les  autres  clercs  de  la  cha- 
pelle du  château  d'Ultrera  délaissent  au 
chapitre  d'Elne  un  alleu,  situé  dans  le  ter- 
ritoire d'Elne,  en  présence  de  Gislabert, 
comte  du  Roussillon,  de  Pons-Guillem 
û'Ultrera,  de  Guillem ,  vicomte  de  Castel- 
nou,  de  Bérenger-Pierre  de  Collioure,  de 
Pierre-Bernard  d'Avalri,  &c. 

C,   i°  367  V";  M,   t.   XXXVII,   p.   233. 

CLXXVI. —  19  septembre  iioo.  —  Pierre 
Rigal  donne  au  chapitre  d'Elne  certaines 
terres  de  sa  propriété,  situées  au  territoire 
de  Saint-Félix  d'en  bas,  diocèse  d'Elne, 
comté  de  Besalu. 

C,  f"  57;  M,  t.  XXXVII,  p.  235. 

CLXXVII.  —  26  septembre  iioo.  —  Gis- 
labert, comte  de  Roussillon,  &  son  fils 
Guitard  confirment,  en  faveur  d'Ermen- 
gaud,  évèque  d'Elne,  le  legs  fait  à  son 
église  par  Arnaud-Guillem  de  Salses,  du 
tiers  de  la  terre  de  Taynères,  avec  ses  dé- 
pendances, &  l'église  du  lieu. 

C,  f"  73  j  M,  t.  XXXVII,  p.  24.5;  Marca^  c.  1219. 

CLXXVIÏI.  —  !'■'•  octobre  iioo.  —  En- 
c|uête  sur  le    testament    verbal    d'Arnaud- 


comme  terre  allodiale,  la  métairie  dite 
d'Eribert,  possédée  par  la  famille  de  ce 
nom  sans  payer  aucune  redevance  pendant 
deux  générations,  &  donnée  par  le  petit- 
fils  d'Eribert,  Gauzbert,  à  l'église  de  Sainte- 
Eulalie;  le  même  Pons  se  démet,  en  faveur 
de  l'évêque  Ermengaud,  de  toutes  les  exac- 
tions qu'il  levait  sur  cette  métairie  &  lui 
engage,  pour  la  somme  de  quatre  livres 
d'argent,  l'albergue  de  douze  chevaliers  8c 
de  douze  écuyers  qu'il  y  prenait. 
C,  f"  53  ;  M,  t.  xLi,  p.  42;  H  V,  n.  409. 

CLXXXI. —  i3  août  iioi.  —  Raimoiul 
Sunifred  donne  à  Ermengaud,  évoque 
d'Elne,  son  alleu  propre,  situé  dans  la  pa- 
roisse de  Saint-André,  en  la  ville  de  Saint- 
Félix,  comté  de  Valespir  &  diocèse  d'Elne. 

C,   f"  57   V°;   M,   t.  XLI,   p.    I. 

CLXXXÏI. —  i5  septembre  1102.  —  Gui- 
labert,  comte  de  Roussillon,  sa  femme 
Etiennette  &  son  fils  Guitard  donnent  à 
Saint-Jean  de  Perpignan  la  dîme  8i  les 
prémices  de  cette  paroisse. 

Marca,  c.    1226. 

CLXXXIÎI.  —  i5  mars  iio3.  —  Echange 
entre  Ermengaud,  évèque  d'Elne,  &  Guil- 
lem-Bernard  de  Pia,  par  lequel  ce  dernier, 
du  consentement  de  ses  feudataires,  cède 
à  l'évêque  l'église  du  lieu  de  La  Tour 
(Turrïs)^  avec  ses  dîmes,  prémices  &  of- 
frandes, église  qu'il  tenait  en  fief  de 
Sainte-Eulalie  d'Elne j  l'évêque  lui  inféode 
une  métairie  au  territoire  de  JuJegae, 
avec  toutes  ses  dépendances,  métairie  c[ue 


Guillem  de  Salses,  faite  par  ordre  de  Rai-      Arbert  &  son  fils  Gauzbert  avaient  donnée 
moiul-Guillem ,    juge    du    Roussillon,    en       en  alleu  à  son  église. 


présence  d'Ermengaud,  évoque  d'Elne,  de 
Hugues,  comte  d'Ampurias,  de  prêtres  & 
de  lau(ues. 

C,   f"  73   v°;   M,   t.   XXXVII,   p.   237. 

CLXXIX.  —  7  mars  iioi.  —  Pons-Arnaud 
&  Bernard-Pons  vendent  à  l'église  d'Elne 
un  alleu,  situé  dans  le  terroir  d'Elne. 

C,  f"  2i5  v";  M,  t.  xr.i,  p.  40, 

CLXXX.  —  7  mai  iioi.  —  Pons-Adal- 
bert,  seigneur  de  Saint-Laurent,  reconnaît 
que  l'église  d'Elne  a  le  droit  de  posséder, 


C,  f"  199  v"j  M,  t.  XLI,  p.  146. 

CLXXXIV.  —  27  décembre  i  io5.  —  Rai- 
mond -Arnaud,  fils  de  Guisle,  donne  en 
franc-alleu  au  chapitre  d'Elne  une  vigne, 
située  au  territoire  de  Palau. 

C,   f"  34  y";  M,   t.   XLII,  p.    10. 

CLXXXV.  —  i'"'  septembre  1106. —  Pons 
Assulphi  donne  en  propre  alleu  au  chapitre 
d'Elne  deux  terres,  situées  dans  le  Rous- 
sillon, au  lieu  iWt  Petrafita. 

C,  1"  38  5  M,  t.  XLii,  p.  90. 


1^29 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i53o 


près  de  l'église  Saint-Jean ,  sur  les  bords 
du  Te  t. 

Marca, 


124. 


CLXXXVI.  —  17  septembre  1106.  — 
Testament  de  Hugues,  vicomte  de  Tatso, 
par  lequel  il  dispose  de  ses  alleux  &  de  ses 
fiefs,  notamment  du  château  de  Valpiliè- 
res,  dans  la  ville  de  Saint-Félix  le  bas,  &  CXCII. 

fait  plusieurs  donations  à  Ermengaud,  évê-      Bérenger,  comte  de   Barcelone,  engage  à 


10  avril   II 18.  —  Raimond- 


que  d'Elue,  &  à  sou  église. 

C,  f"45  v";  M,  t.  XLII,   p.   84. 

CLXXXVII. —  i3  mai  1109. —  Ermen- 
gaud, évêque  d'Elne,  donne  à  son  chapitre 
cathédral  l'église  du  lieu  de  La  Tour,  en 
Iloussillon,  avec  son  presbytère,  ses  dîmes 
&  prémices,  qu'il  avait  retirée  par  voie 
d'échange  des  mains  de  Bernard-Guillem 
de  Pia,  qui  la  tenait  en  fief  de  l'église 
d'Elne;  celui-ci  l'avait  sous-inféodée  à 
Pons  de  Vernet,  &  ce  dernier  l'avait  lui- 
même  baillée  en  arrière-fief  à  Raimond 
Rigual,  qui  en  percevait  tous  les  revenus. 

C,  f"  44j  m,  t.  xLiv,  p.  90. 

CLXXXVIII.  —  18  août  II 10.  —Notice 
d'un  jugement  arbitral  rendu  entre  Ar- 
taud l,  évêque  d'Elne  &  Pierre-Rigaud , 
autrefois  prieur  &  depuis  abbé  de  Notre- 
Dame  de  Ville-Bertrand,  au  diocèse  de  Gi- 
rone,  adjugeant  à  l'évéque  l'église  de  No- 
tre-Dame del  Camp,  au  diocèse  d'Elne. 

C,  f"  35;  M,  t.  xLiv,  p.  I  I. 

CLXXXIX.  —  8  mai  iii5.  —  Guillem- 
Uzalger,  vicomte  de  Castelnou,  sa  femme 
la  vicomtesse  Ermesinde  &  leurs  fils  don- 
nent à  l'église  de  Saint-Estève  de  Ponteilla 
le  tiers  des  dîmes  des  églises  qui  en  dépen- 
dent. 

Marca,  c.  i  244. 

CXC. —  iii5.  —  Guillem-Uzalger,  vi- 
comte de  Castelnou,  sa  femnie  la  vicom- 
tesse Ermesinde  &  leurs  fils  Uzalger,  ar- 
chidiacre d'Elne,  Gauzbert  &  Artaud, 
délaissent  à  Pierre,  évêque  d'Elne,  &  au 
curé  de  Ponteilla  les  dîmes  de  Saint- 
Etienne  de  Ponteilla. 

C,  f"  89;  M,  t.   XLVH,  p.    i5o. 

CXCI.  —  12  avril  1116.  —  Arnaud, 
comte  de  Roussillon,  &  Pierre,  viguier  do 
Perpignan,  fondent  un  hôpital  pour  les 
pauvres,  sur  un  t;prrain  sis  dans  cette  ville, 


Pierre,  évê([ue  d'Elne,  &  à  son  église 
l'église  des  Saintes  Juste  &  Rufine,  dans 
la  vallée  de  Prades,  moyennant  quarante 
livres  d'argent,  poids  de  Perpignan. 

Marca,  c.    1  2  00. 

CXCIII.  —  9  août  II 19.  —  Pierre-Ber- 
nard &  son  frère  Ermengaud  engagent  à 
Uzalger,  archidiacre  d'Elne,  les  dîmes  ou 
portions  de  dîmes  qu'ils  percevaient  dans  la 
paroisse  de  Notre-Dame  d'Espira,  moyen- 
nant le  don  de  six  livres  d'argent. 

C,  f"  367;  M,  t.  xLix,  p.  68; 

CXCIV.  —  14  novembre  1121.  —  Ber- 
nard-Bérenger  de  Loupian,  vicomte  de 
Tatso,  &  sa  femme  Jourdaine  donnent  à 
Saint-Etienne  de  Ponteilla  la  moitié  de  la 
dîme  de  Spiguîads  &  engage  l'autre  moitié 
à  Sainte-Marie  de  Belloi. 

MarcOj  c.   I  257. 

CXCV.  —  17  décembre  1121.  —  Rai- 
mond, comte  de  Barcelone,  donne  à  l'église 
d'Elne  &  à  l'évéque  Pierre  ses  droits  sur  le 
mas  de  Fenestred,  moyennant  cent  sous  de 
Meigueil. 

Marca,  c.   1  260. 

CXCVÏ.  —  24  mars  1121  (v.  st.).  — 
Guillem,  archidiacre  de  Castelnou,  &  Guil- 
lem-Uzalger, vicomte  de  Castelnou,  don- 
nent à  l'église  d'Elne  &  à  l'évéque  Artaud 
leurs  possessions  dans  la  ville  de  Truillas, 
moyennant  cent  sous  en  deniers  &  l'aban- 
don de  certains  droits. 

Marca,  c.   1253. 

CXCVII.  —  2  janvier  1124.  —  Bérenger 
de  Saint-Cyprien,  partant  pour  la  Terre- 
Sainte,  fait  son  testament,  par  lequel  il 
fait  différents  legs  au  chapitre  d'Elne, 
&  laisse  tous  ses  autres  biens  à  son  frère 
Pierre-Bernard;  au  cas  où  ce  frère  mour- 
rait sans  enfants,  il  déclare  donner  tous 
ses  alleux   au  chapitre  de  Saintc-Eulalie 


PREUVES  DE  L'HiSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i532 


&   tous   ses  fiefs   à  Arnaud-Pons  &  à  ses 
fils. 

C,  f"  36l   v";  M,  t.  1,1,  p.   170. 

CXCVIIl.  —  I"- mars  11  24,  —  Arnaud- 
Raimond,  sa  femme  Béatrix  &  ses  frères 
cèdent  à  Pierre,  évéque  d'Elne,  &  à  son 
chapitre  un  aqueduc,  pour  en  employer 
l'eau  à  l'arrosement  des  jardins  apparte- 
nant à  leur  église,  dans  le  territoire  do 
Mailloles. 

C,  f  47  v"j  M,  t.  Li,  p.   i;  H  V,  n.  486. 

CXCIX.- —  27  février  1128.  —  Testa- 
ment de  Bernard  de  Tourreilles,  chanoine 
d'Elne,  par  lequel  il  demande  à  être  en- 
terré dans  l'église  Sainte-Eulalie,  &  donne 
à  cette  cathédrale  une  partie  de  ses  alleux, 
notamment  ses  terres  situées  dans  les  ter- 
roirs de  Saint-André  de  Bigerano,  de  Ripas 
altae  &  de  Villalonga. 

C,  f"  81  &  87J  M,  t.  Lin,  p.  i53. 

ce.  —  6  août  II 28. — Accord  passé  entre 
Pierre,  évoque  d'Elne,  &  Gauzbert,  vicomte 
de  Castelnou,  au  sujet  des  pâturages  du 
Valespir  &  du  Roussillon,  dont  ils  s'enga- 
gent à  partager  les  produits  par  moitié, 
à  l'exception  de  quelques  terres  particu- 
lières. 

C,  f"  63;  M,  t.   Lin,  p.  Sj;  Marca,  c.   1263. 

CCÎ.  —  9  août  1128.  —  Testament  d'Ar- 
naud Miron,  par  lequel  il  élit  sa  sépulture 
dans  l'église  de  Sainte-Eulalie,  &  dispose 
de  ses  fiefs  en  faveur  de  divers  particu- 
liers, &:  de  ses  alleux  en  faveur  des  églises; 
il  donne  notamment  à  l'église  d'Elne  ses 
alleux  des  paroisses  de  Montoriol  haut  Si 
Ijas. 

C,  f"  83  V»;  M,  t.  LUI,  p.  87. 

CCII.  —  9  novembre  1 128.  —  Déposition 
en  justice  sur  le  testament  verbal  de  Ber- 
nard-Pierre de  Saint-Cyprien,  par  lequel 
le  testateur  léguait  à  l'église  Sainte-Eulalie 
d'Elne  un  alleu,  situé  dans  le  territoire  de 
Saint-Cyprien,  en  Roussillon. 

C,  f"  44  v";  M,  t.  Lin,  p.  90;  H  v,  n.  499. 

CCIII.  —  23  janvier  11 29  (v.  st.).  — 
Pierre,   évoque    d'Elne,   donne   aux    cha- 


noines de  son  église  les  terres  de  la  ville 
de  Bages,  tenues  jadis  par  Dalmace-Eéren- 
ger,  vicomte  de  Rocabert. 

Marca,  c.   1268. 

CCIV.  —  24  mars  ii3o.  — Testament  de 
Pierre-Bernard  de  Avalri,  disposant  de  ses 
Inens  en  faveur  de  la  cathédrale  d'Elne; 
il  lui  confie  le  soin  d'ensevelir  son  corps, 
&  celui  de  son  fils  Gauzbert;  il  fait  di- 
verses donations  à  Notre-Dame  d'Elne,  à 
l'hôpital  de  Jérusalem  &  à  la  chevalerie  de 
Saint-Jean. 

C,  f"  358;  M,  t.  Liv,  p.  220, 

CCV.  —  8  février  ii33.  —  Transaction 
passée  entre  Uzalger,  évêque  d'Elne,  & 
Arnaud  de  La  Tour,  au  sujet  de  l'exercice 
des  justices  &  droits  seigneuriaux,  que  ce- 
lui-ci tenait  en  fief  de  l'église  d'Elne. 

C,  f"  46  v";  M,  t.  Lvi,  p.  73;  H  v,  n.  52j. 

CCVL  —  9  novembre  1134.  —  Uzalger, 
évêque  d'Elne,  &  son  chapitre  donnent  à 
Saint-Michel  de  Cuxa  l'église  de  Saint-Vin- 
cent d'Arria;  l'abbé  Grégoire  leur  cède  en 
échange  celle  de  Sainte-Marie  d'Espira. 

Marca,  c.   I  278. 

CCVn.  —  20  juillet  ii36.  —  Transac- 
tion passée  entre  Raimbaud,  préchantre 
de  l'église  d'Elne,  &  Arnaud  de  La  Tour, 
en  présence  de  l'évêque  d'Elne,  Uzalger, 
au  sujet  de  la  succession  des  père  &  mère 
dudit  Raimbaud,  comprenant  notamment 
les  ville  &  église  de  Notre-Dame  de  Pala- 
tiolo  &  la  chàtellenie  d'Argelès. 

C,  i°  365  V°;  M,  t.  LVI,  p.  200. 

CCVIIL  —  12  janvier  ii38.  —  Testa- 
ment de  Riscende  par  lequel  elle  dispose 
de  ses  propriétés  en  faveur  de  son  mari 
Gauzbert  &  de  ses  enfants. 

C,  f"  369;  M,  t.  Lvii,  p.  i56. 

CCÎX. —  27  février  Ii38.  — Testament 
de  Bernard  de  Tourreilles,  chanoine  de 
l'église  d'Elne,  par  lequel  il  lègue  son 
corps  à  l'église  de  Sainte-Eulalie  &  lui 
donne  un  mas  à  Tourreilles,  &  un  autre  à 
Saint-André  de  Bigerrannes. 

C,  f"  369;  M,  t.  Lviii,  p.  5^ 


IJ 


33 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i534 


CCX.  —  28  août  ii38.  —  Uzalgcr,  évo- 
que d'Elue,  du  cousentenieut  de  son  cha- 
pitre, doune  à  acapte  à  Guillaume  Suifred 
&  à  sa  postérité  une  borde,  au  territoire 
de  Saint-Pierre  de  Serra,  au  lieu  dit  Croses, 
dépendant  de  l'église  d'Elne,  sous  la  rede- 
vance annuelle  de  douze  sous  de  Rous- 
sillon. 

C,  f"  91  v";  M,  t,  LVii,  p.   192. 

CCXL  —  9  novembre  11 38'.  —  Uzalger, 
évêque  d'Elne,  du  consentement  de  son 
chapitre,  cède  à  Saint-Michel  de  Cuxa  l'é- 
glise de  Saint-Vincent  d'Arria  avec  ses 
dîmes,  prémices  &  offrandes,  &  l'abbé  Gré- 
goire lui  donne  en  échange  l'église  de 
Notre-Dame  d'Espira  avec  toutes  ses  dé- 
pendances. 

C,  f"  40  v"j  M,  t.  Lvii,  p.  195. 

CCXIL  —  26  février  1189.  —  Uzalger, 
évêque  d'Elne,  donne  à  son  chapitre  les 
églises  de  Truillas,  Sallèles,  Taynères, 
Lastours,  Llauro  &  Çroanques  avec  leurs 
dépendances,  dîmes,  prémices,  offrandes 
&  autres  dépendances. 

C,  f"  32  v"j  M,  t.  Lvui,  p.  71. 

CCXIIL  —  25  mars  1140  (v.  st.).  — Ser- 
ment de  iidélité  &  de  protection  prêté  par 
Raimond,  comte  de  Barcelone  &  prince 
d'Aragon,  à  Uzalger,  évêque  d'Elne,  &  à 
son  église,  en  qualité  de  comte  de  Cerda- 
gne  &  de  Besalu  &:  à  l'imitation  de  ses 
prédécesseurs. 

Marcaj  c.   1  287. 

CCXIV.  —  10  mai  1140.  —  Guillem  de 
Salses,  avec  le  consentement  de  sa  famille, 
abandonne  à  l'église  d'Elne  tous  ses  droits 
sui-  les  forteresses  de  cette  ville. 

C,  f"  359  v"j  M,  t.  Lvni,  p.   164  j  H  V,  n.  644. 

CCXV.  —  27  avril  1140.  —  Testament 
fait  par  Adélaïde,  épouse  de  Pierre-Béren- 
ger,  au  moment  de  partir  pour  la  Terre 
Sainte,  par  lequel  elle  fait  diverses  dona- 

'  Cette  pièce  paraît  faire  double  emploi  avec 
celle  du  n.  CCVI  j  peut-être  Baluze  aura-t-il 
commis  une  erreur  c'ans  la  transcription  de  la 
date. 


tions  à  Notre-Dame  del  Camp  &  à  la  ca- 
thédrale d'Elne. 

M,  t.  LVUI,  p.   162. 

CCXVL  —  1 140.  —  Sentence  du  concile 
de  Narbonne,  tenu  en  1140,  contenant  le 
récit  fait  aux  pères  par  Uzalger,  évécjue 
d'Elne,  des  vexations  &  pirateries  com- 
mises dans  son  diocèse  par  les  pirates  sar- 
rasins, &  la  concession  d'une  indulgence 
plénière  par  l'assemblée  à  tous  ceux  qui 
contribueraient  au  rachat  des  chrétiens 
captifs. 

C,  i"  80J  M,  t.  LVI,  p.    I  16. 

CCXVn.  —  28  janvier  1 142.  —  Arnaud- 
Pons  de  Saint-Cyprien  donne  à  l'évêque 
Uzalger  &  à  son  chapitre  un  alleu  &  un 
jardin,  près  de  l'église  de  Saintc-Eulalie. 

C,  f°  356  y"j  m,  t.  Lx,  p.  114. 

CCXVIIL  —  I"  mai  1142.  —  Traité 
entre  Gauzbert  d'Avalri  &  Uzalger,  évêque 
d'Elne,  &  son  chapitre,  conclu  par  la  mé- 
diation de  Bérenger,  abbé  de  Saint-Félix, 
de  Raimond-Bérenger  de  Canet  &  de  Rai- 
mond de  Villemur,  par  lequel  ledit  Gauz- 
bert délaisse  un  alleu  légué  à  l'église  d'Elne 
par  Durand,  diacre,  en  échange  d'un  autre 
alleu. 

C,  f"  359;  M,  t.  LX,  p.  4. 

CCXIX.  —  1 1  juin  1 142.  —  Accord  passé 
entre  Uzalger,  évêque,  &  le  chapitre  d'Elne 
&  Gaufred,  vicomte  de  Rocabert,  au  sujet 
des  terres  de  Bages,  que  le  vicomte  aban- 
donne à  Sainte-Eulalie,  moyennant  une, 
somme  de  mille  cinq  cents  sous  roussillon- 
nais. 

Marca^  c.  1  289. 

CCXX.  —  9  mai  1148.  —  Pierre  &  Bé- 
renger de  Corneilla  concèdent  à  l'évêque 
d'Elne,  Ermengaud,  le  droit  de  prendre 
du  bois  mort  dans  la  forêt  de  Berçai,  au 
territoire  de  Corneilla,  pour  l'usage  do 
leur  cuisine^  confirmation  de  cette  dona- 
tion par  leurs  fils. 

C,  f"  362  j  M,  t.  LX,  p.  i56;  H  V,  n.  5;jj. 

CCXXL  —  i5  mars  1144.  —  Uzalger, 
évêque,  &  le  chapitre  d'Elne  donnent  en 


i535 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i536 


alleu  aux  chapitre  &  prieur  de  Serrabonne 
l'église  de  Saiute-Eulalie  de  Vilela  avec 
toutes  ses  appartenances,  en  réservant  les 
droits  supérieurs  de  la  cathédrale;  le  prieur 
Pierre-Bernard  devra  retirer  les  deux  tiers 
de  la  dîme  d'Espira,  engagée  à  Pierre- 
Isarn,  &  la  remettre  en  échange  à  l'ar- 
chidiacre d'Elne. 

C,  (''  365  j  M,  t.  Lxi,  p.  lo;'). 

CCXXII. —  i"''  juin  1145.  —  Nouvel  ac- 
cord entre  Raimbaud,  préchantre  d'Elne, 
&  Arnaud  de  La  Tour,  portant  interpréta- 
tion &  exécution  d'une  ancienne  conven- 
tion passée  entre  eux,  en  11 36,  par  la 
médiation  de  révê([ue  Uzalger  &  des  prin- 
cipaux seigneurs  du  pays,  au  sujet  de  l'alleu 
de  Palol. 

C,  i"  366;  M,  t.  L\i,  p.  i35. 

CCXXIII. —  II  août  1143. —Testament 
de  Raim])aud,  préchantre  d'Elne,  par  le- 
quel il  donne  la  plupart  de  ses  biens  pa- 
trimoniaux à  la  cathédrale  de  Sainte-Eu- 
lalie. 

C,  f"  366  v"j  M,  t.  Lxi,  p.   140. 

CCXXIV.  —  4  décembre  114,5.  —  Guil- 
lem-Pons,  de  Palau  en  Cerdagae,  &  son 
frère  Guillem  abandonnent  à  Uzalger,  évo- 
que d'Elne,  &  à  son  chapitre  une  métai- 
rie, au  terroir  de  Boule  de  Gonflent. 

C,  f"  367  V";  M,   t.  LXI,  p.   144. 

CCXXV.  —  28  janvier  1 146.  —  Bernard- 
Hugues  donne  ses  biens  patrimoniaux  en 
toute  propriété  à  l'évêque  d'Elne,  Uzalger, 
qui  les  lui  inféode  sous  obligation  du  ser- 
ment de  fidélité. 

C,  f"  36S  v";  M,  t.  Lxii,  p.  95. 

CCXXVI.  —  i^'-  avril  1146.  —  Géraud- 
Pons  d'Ile  donne  à  Uzalger,  évéque  d'Elne, 
&  à  son  chapitre  son  fils  Guillem  pour  en 
faire  un  chanoine,  avec  sa  part  d'héritage, 
consistant  en  plusieurs  terres,  dans  la  pa- 
roisse de  Saint-Martin  de  Cafalabre,  avec 
les  dîmes  qui  relevaient  de  l'église  d'Elne. 

C,  f"  367  V";   M,   t.    LXII,    p.    loi. 

CCXXVII.  —  2  novembre  1 146.  —  Tes- 
tament de  Gaufred,  chanoine  d'Elne,  par 


lequel  il  lègue  tous  ses  biens  à  la  cathé- 
drale, sauf  une  partie  qu'il  abandonne  à 
Notre-Dame  del  Camp. 

C,  P  368  v";  M,  t.  Lxn,  p.  m. 

CCXXVIII.  —  6  février  11 55.  <-  Artaud, 
évéque  d'Elne,  permet  aux  habitants  de 
cette  ville  de  l'entourer  de  murs  &  de  ter- 
miner par  la  voie  des  armes  leurs  querelles 
avec  leurs  voisins,  sous  réserve  expresse 
de  tous  ses  droits  de  justice. 

G,  f'"  1  &  2  (addit.);  M,  t.  Lxviii,  p.  1  ;  H  v, 
n.  601) 

CCXXIX.  ■ —  24  février  ii55.  —  Artaud, 
évéque  d'Elne,  &  Guillem  de  Salses  &  son 
fils  Guillem  échangent  quelques  terres  in- 
cultes, sises  à  Fita  de  Taynères. 

C,  f"  370;  M,  t.  Lxviii,  p.  3. 

CCXXX.  —  14  novembre  ii55.  —  Ar- 
naud, évéque  d'Elne,  &  son  feudatairc,  C-}é- 
raud  d'Avalri,  s'accordent  au  sujet  des 
régales  &  des  justices  de  la  ville  d'Elne, 
par  l'entrem.ise  de  l'archevêque  de  Tarra- 
gone,  de  l'évêque  d'Ausone,  d'Ermengarde, 
vicomtesse  de  Narbonne,  &  de  plusieurs 
autres  seigneurs. 

C,  f"  369  v";  M,  t.  i,xvn,  p.  173;  H  v,  n.  606. 

CCXXXI.  —  3  janvier  1167.  —  Gérard, 
comte  de  Roussillon,  confirme  à  l'hôpital 
de  Saint-Jean  de  Perpignan  &  h  Raimond 
de  Garrigues  la  possession  des  terres  qu'il 
tient  actuellement  dans  l'intérieur  de  Per- 
pignan, &  lui  permet  d'acquérir  à  l'avenir 
de  nouvelles  possessions  dans  ses  Etats 
sous  certaines  conditions. 

Marca,  c.    1346. 

CCXXXII.  —  23  juin  1172.  —  Bernard 
d'Osm ,  du  consentement  de  sa  famille, 
vend  à  Guillaume,  évéque  d'Elne,  Si  à  son 
église  ses  possessions  dans  les  vignobles  de 
Truillas,  moyennant  la  somme  de  six  cent 
cinquante  sous  de  Melgueil. 

C,  f"  371  y";  m,  t.  Lxxvii,  p.  175, 

CCXXXI  IL  —  24  octobre  1 172.  —  Cnhot 
vend  en  franc-alleu  à  l'église  d'Elne  un 
liianoir  qu'il  possédait  dans  cette  ville. 

C,  i"  371  j  M,  t.  Lx.xvii,  p.  192. 


i537 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ir>38 


CCXXXIV.  —  i5  juillet  1174.  —  Guillem  CCXLI.  —  22  janvier  i5i7.  —  Léon  X 

(l'Elne,   du    consentement   de   sa    famille,  replace   l'église   cathédrale  d'Elne   &    son 

vend  à  Artaud,  évèque  d'Elne,  moyennant  diocèse  sous  la  dépendance  immédiate  de 

la  somme  de  huit  cents  sous  de  Melgueil  Narbonne. 


&  le  don  d'un  lit  reconnu  bon  par  les  deux 
parties  (bonus,  de  quo  e^o  &  tu  bene  conve- 
nimus),  un  champ  situé  dans  le  terroir  de 
la  ville  épiscopale. 

C,  f"  370  v"j  M,  t.  Lxxin,  p.  14. 

CCXXXV.  —  8  août  1286.  —  Guillem 
Ccrra,  clerc  de  Narbonne,  rend  témoi- 
gnage, à  la  requête  de  Pons  Peitavin,  cha- 
noine d'Espira,  qu'il  a  contribué  à  sauver 
les  ossements  de  sainte  Eulalie,  que  les 
soldats  du  roi  de  France  dispersaient,  lors 
du  pillage  de  cette  ville  en  I285. 

Gallia  Christiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  489. 

CCXXXVI.  —  i3  juillet  1287.  —  Bércn- 
ger,  évèque  d'Elne,  &  le  chapitre  cathé- 
dral  de  Sainte-Eulalie  réduisent  à  quinze 
le  nombre  des  prébendes  canoniales  de 
cette  église,  à  cause  de  la  pauvreté  de  la 
cathédrale,  amenée  par  les  guerres  qui  dé- 
solaient le  pays. 

Gallia  Christiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  489. 

CCXXXVII.  —  27  avril  i335.  —  Consti- 
tutions synodales  de  frère  Gui,  évèque 
d'Elne. 

Marca,  c.    1454 

CCXXXVIII.  —  17  mai  i38o.  —  Consti- 
tutions synodales  édictées  par  Raimond, 
évèque  d'Elne. 

Marca,  c.   1468. 

CCXXXIX.  —  28  octobre  1430.  —  Jean, 
cardinal,  administrateur  perpétuel  de  l'é- 
glise d'Elne,  chapelain  majeur  de  Saint- 
Jean  de  Perpignan,  confirme  la  donation 
faite  à  cette  dernière  église,  en  1102,  par 
le  comte  de  Roussillon,  Guilabert. 

Marca,  c.   1  227. 

CCXL.  —  23  juillet  i5ii.  —  Jules  II 
replace  l'église  cathédrale  d'Elne  &  son 
diocèse  sous  la  dépendance  immédiate  du 
Saint-Siège. 

Marca,  c.  1482;  Gallia  Christiana,  t.  VI,  In- 
strum. c.  492. 


Marca ,    c.    1. 
strum,  c.  492. 


12}    Gallia   Christiana,    t,  vi,   In- 


VI 


Catalogue  des  actes  relatifs  à  l'église 
de  Lavaiir. 

LES  sourcîs  employées  pour  le  catalogue  suivant 
sont  :  le  volume  81  de  la  collection  Doat  con- 
sulté &  employé  nu  dix- huitième  siècle  par  les 
Bénédictins,  rédacteurs  du  Gallia  Christiana  (let- 
tre D),  &  une  partie  du  tome  87  des  Armoires  de 
Baluze (lettre  B);  ces  derniers  extraits  sont  de  quel- 
ques années  postérieurs  aux  précédents. 

(  ro6:j-  x^iiG) 

L  —  Novembre,  vers  io65.  —  Guillaume 
&  sa  famille  donnent  à  l'abbaye  de  Con- 
ques &  à  l'abbé  Odalric  leur  église  de  La- 
vaur,  dédiée  à  saint  Christophe,  à  condi- 
tion d'y  recevoir  la  sépulture,  eux  &  leurs 
chevaliers,  &  de  n'y  jamais  établir  de  sal- 
vetat  ou  asile. 

H  V,  n.  271 . 

IL  —  1098.  —  Isarn,  évèque  de  Tou- 
louse, donne  à  l'abbaye  de  Saint-Pons  de 
Thomières  l'église  de  Saint-Elan,  dans  le 
Toulousain,  proche  le  château  de  Lavaur, 
à  condition  de  la  faire  reconstruire. 

Catel,  Mémoires  de  l'histoire  du  Languedoc,  p.  821 . 

IIL  — Vers  i25o.  —  Compromis  entre 
le  prieur  de  Lavaur  &  les  consuls  au  sujet 
de  plusieurs  contestations  qu'ils  avaient 
entre  eux,  relativement  au  partage  des 
droits  sur  les  testaments,  les  constitu- 
tions de  dot,  &c. 

D,  81,  f"4. 

IV.  —  i5  mars  1254.  —  Les  consuls  do 
Lavaur  promettent  à  Rainaud  de  Chartres 
&  à  Jean  de  Saint-Pierre,  religieux  de  l'or- 
dre des  frères  prêcheurs  &  inquisiteurs  de 


40 


laoç 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1540 


l'hérésie  dans  le  comté  de  Toulouse,  de  chapitre  épiscopal  de  Lavaur,  y  instituant 
bâtir  en  l'espace  de  cinq  ans  une  église,  un  prévôt,  douze  chanoines,  quatre  heb- 
suffisante  pour  recevoir  tous  les  habitants  domadiers,  vingt-huit  chapelains,  deux 
de  Lavaur  &  d'employer  annuellement  diacres,  deux  sous-diacres,  huit  clercs, 
cent  livres  à  cette  construction;  de  plus, 
ils  y  appliqueront  le  produit  des  péniten- 
ces, pèlerinages  &  voyages  d'outre-mer; 
les  habitants  de  la  ville  prévenus  d'hérésie 
pourront  y  faire  les  pèlerinages  qui  leur 
seront  imposés. 
D,  Oi,  f«  43. 


huit  enfants  de  choeur  &  trois  dignitaires  : 
archidiacre,  sacristain  &  préchantre. 

D,  81,  f"  7-5;   Gallia  Chr'ist'iana,  t.  xni,  c.  271 

(extrait). 


V. 


IX.  —  26  septembre  iSiy.  —  Jean  XXII 
érige  en  évêché  les  prieurés  de  Saint-Alain 
de  Lavaur  &  de  Saint-Maurice  de  Mire- 
28    août   &  7   septembre   1267. —      poix,  &  donne  à  chaque  évêque  cinq  mille 


Pons,  abbé  de  Saint-Pons  de  Thomières, 
couiirme  une  transaction  passée  entre 
Odalric  de  Nissan,  prieur  de  Lavaur,  &; 
Pons  Astoaud  &:  Eudes  de  Monîoneria,  fils 
de  Barthélemi  de  Landrevillc,  sénéchal  de 
Toulouse  pour  Alphonse,  comte  de  Poi- 
tiers ;    ils   assignent   au    prieur   cent   sols      disposer  librement  des  fruits  &  biens  im- 


livres  de   revenu,   prises   sur  les   anciens 
revenus  de  l'évêché  de  Toulouse. 
B,  87,  f°243;  D,  81,  f«  59. 

X.  —  5  mai   i332.  —  Jean  XXII  permet 
au  prévôt  &  aux  chanoines  de  Lavaur  de 


meubles  de  leur  mense  capitulaire  &  de 
les  répartir  entre  eux  comme  ils  le  juge- 
raient bon. 

B,  87,  P  292;  D,  81,  f"  875  Gallia  Chrhtlana, 
t.  XIII,  c.  272. 

XL  —  4  septembre  i33j.  —  Transac- 
tion passée  entre  le  chapitre  cathédral  de 
Lavaur  &  le  recteur  de  Sainte-Marie  d'Es- 
tampes d'une  part  &  les  habitants  dudit 
lieu  d'autre,  au  sujet  do  la  dîme  des  pâtu- 
rages, qui  est  adjugée  aux  chanoines,  rec- 
teur 8c  évêque. 

D,  81,  f"  91. 

XII.  —  II  septembre  i383.  —  Election 
Alain  &  de  Saint-Aubin  de  Lavaur,  lors  faite  par  le  chapitre  de  Lavaur  de  Sicard 
de  la  fête  des  patrons  &  à  certains  jours  de  BrugairoUes,  licencié  en  droit,  pour 
de  l'année.  »  évêque  de  cette  ville. 

D,  81,  f"  55.  D,  81,  f"  127J  Gallia  Christiana,  t.  xiii,  c.  278. 

VÏI.  —  22    février  i3i7.  —  Jean  XXIÏ  XIII.  —  24  août  1387.  —  Clément  VII 

fixe  les  limites  du  nouveau  diocèse  de  La-  ordonne  l'union  de  l'église  paroissiale  de 

vaur&énumère  les  paroisses  qui  en  feront  Saint-Pierre  de  Froti^eno  à  la  mense  capi- 

partie;   il  déclare  que  l'évêque  de  Lavaur  tulaire  de  Lavaur;  elle  était  à  ce  moment 

y  percevra  les  mêmes  revenus  qu'autrefois  possédée  par  Bernard,  évêque  d'Ostie. 

l'évêque  de  Toulouse.  Cette  bulle  fut  exécutée  le  2  juillet  i38B 

B,  87,  f  249}  D,  81,  f«  65  j  Gallia  Christiana,  par  Gillcs,  évêque  de  Lavaur. 

î.  XIII,  c.  268.  D,  81,  f"  i38j  Gallia  Christiana,  t.  xiii,  c,  275. 

VIII.  —  22    février   i3i7.   —   Bulle   de  XIV.  —  17  mai  1390.  —  Quittance  don- 

Jean  XXII  pour  l'organisation  du  nouveau      née   par  B.,  évêque   d'Ostie,  au   chapitre 


toulousains  de  revenu  sur  les  censives 
comtales  à  Lavaur,  en  échange  des  dîmes 
du  moulin  du  comte  sur  l'Agout,  données 
aux  prieurs  précédents  par  les  anciens  sei- 
gneurs de  la  ville,  &  de  terres  confisquées 
pour  crime  d'hérésie,  dépendantes  de  l'é- 
glise &  léguées  à  celle-ci  par  Bernard  Mat- 
frcd,  chevalier, 
D,  81,  f"49. 

VI.  —  i3oo.  —  Raimond,  archevêque  de 
Cagliari,  Arnulphe,  archevêque  de  Conza, 
Basile,  patriarche  de  Jérusalem,  Jacques, 
évêque  de  Chalcédoine,  &  huit  autres 
évêqucs  accordent  diverses  indulgences  à 
ceux  qui  visiteraient  les  églises  de  Saint- 


1041 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOCc 


i;)42 


de  Lavaur  de  la  pension  annuelle  de  cent  do  l'archevêque  de  Toulouse;  celui-ci  avait 

cinquante  francs  d'or  qu'il  lui  devait  payer,  révoqué  l'excommunication  lancée  par  l'é- 

par  moitié  à  la  Toussaint  &  à  l'Ascension.  vêque  contre  Jrançois  Gilbert,  bourgcoi!; 

B,  87,  {"  294;  D,  81,  {"  i5o.  de  Lavaur,  coupable  d'avoir  battu  un  clerc 

&  d'avoir  empêché  les  membres  du  cha- 

XV.  —  5  mai  1393.  —  Clément  VII  per-  pitre  de  Saint-Alain  de  transporter  à  La- 
met  à  l'évèque  de  Lavaur  d'engager  les  vaur  les  fruits  8c  revenus  de  leurs  do- 
fruits  de  son  diocèse  à  Jean  Carentionis  de  maines. 


Lucques,  marchand  d'Avignon,  pour  payer 
trois  mille  deux  cent  cinquante  francs  d'or 
qu'il  devait  à  la  chambre  apostolique. 

D,  81,  f"  i54;  Gallta  Clinsltana,  t.  xiii,  c.  280. 

XVI.  —  17  décembre  1398.  —  Statuts  & 
règlements  promulgués  par  Chatard  Ay- 
card,  chanoine  &  chancelier  de  Toulouse, 


D,  81,  f"  196. 

XXI.  —  I"  janvier  1432  (v.  st.).  —  Eu- 
gène IV  délègue  l'abbé  de  Saint-Sernin 
pour  assurer  au  chapitre  de  Lavaur  la 
jouissance  de  l'église  paroissiale  de  Jon- 
quières,  unie  à  la  mense  capitulaire  par 
l'évèque  de  cette  ville,  Jean,  pour  servir  à 


en  exécution  de  lettres  de  Gui,  évoque  de      l'entretien  des  hebdomadiers  &  des  chape- 
Préneste,  du  29  décembre   1397,  &  d'une      lains  de  Saint-Alain. 


bulle  de  Benoît  XIII. 

Règlements  purement  liturgiqueSo 
D,  81,  f"  iSy. 

XVII.  —  10  septembre   1408.  —  Char- 
les VI  autorise  Gérard,  chanoine  &  syndic 


D,  8  I ,  f"  2o5;  Gallia  Clirlst'iana,  t.  xiii,  c.  282. 

XXII.  —  18  novembre  1435.  —  Le  con- 
cile de  Bâle  charge  l'évoque  de  Saint- 
Papoul  &  les  officiaux  de  Carcassonne  & 
d'Albi    de    modérer   la    taxe    des    décimes 


du  chapitre  de  Lavaur,  à  quitter  Paris,  où      dus  à  la  chambre  apostolique  par  le  cha- 


pitre de  Lavaur  &  les  autres  bénéficiers  de 
ce  diocèse,  qui  ne  peuvent  les  payer  à 
cause  de  la  mortalité  qui  a  régné  depuis 
quelques  années.  La  taxe  de  l'évèque  fut 
réduite  de  soixante-trois  livres  deux  sous 


il  était  venu  pour  assister  à  l'assemblée  du 
clergé  de  France. 

D,  8/,  f"  18  I;  Gallia.  Chr'ist'iana,  t.  xiii,  c,  281. 

XVIII. — 4  septembre  1414. — Jean  XXIII 

déclare  remettre  à  Pierre,  évêque  de  La-  tournois  à  trente  livres  deux  sous  six  de- 

vaur,  ce  qu'il  devait  encore  à  la  chambre  niers,  &  celle  du  chapitre  de  vingt-sept 

apostolique,    après    les    deux    mille   cinq  livres  quinze  sous  à  douze   livres  quinze 

cents  florins  d'or  qu'il  venait  de  payer  par  sous. 

les  mains  de  Pierre  Bardella,  marchand  do  Cette  commission  fut  exécutée  le  2  juillet 

Florence.  1439. 

B,  87,  f«  304.  D,  81,  f  209. 


XIX.  —  I"  décembre  1419.  —  Martin  V 
unit  à  la  mense  capitulaire  de  Lavaur 
l'église  paroissiale  de  Viviès,  située  près 
Lavaur,  à  cause  des  pertes  causées  à  ce 
chapitre  par  les  guerres  &  les  stérilités. 

Exécutée  par  Jean,  évêque  de  Lavaur, 
le  3  septembre  1420. 
D,  81,  f"  i8j. 

XX.  —  25  octobre  1423.  —  Sentence 
rendue  par  un  chapelain  du  pape,  délégué 
pour  cette  affaire  par  Martin  V,  à  la  re- 
quête de  Jean,  évêque  de  Lavaur,  qui  avait 
appelé  à  la  cour  de  Rome  d'une  sentence 


XXIII.  —  26  octobre  1445.  —  Jean,  évê- 
que de  Lavaur,  donne  à  son  chapitre  les 
fruits  décimaux  de  l'église  de  Jonquières, 
moyennant  un  revenu  annuel  de  vingt- 
huit  livres,  qui  servira  à  payer  l'entre- 
tien d'un  prêtre  nommé  par  lui  pour  célé- 
brer la  messe  chaque  jour,  soit  dans  la 
chapelle  de  l'évéché,  soit  dans  toute  autre 
église  ou  chapelle. 

D,  81,  f"  226. 

XXIV.  —  i5  octobre  1451.  — Statuts  8z 
règlements,  tant  anciens  que  nouveaux, 
de  l'église  Saint-Alain  de  Lavaur,  publiés 


i543 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i544 


en  la  chapelle  de  Saint-Martial  du  cha- 
pitre, en  présence  de  l'évêque  Jean  &  du 
chapitre,  assemblé  capitulairement.  —  Us 
ne  font  guère  que  reproduire  les  statuts 
de  1398. 

D,  81,  f"  233. 

XXV.  —  23  juillet  1463.  —  Pie  II  com- 
met   l'official    de    Lavaur   pour   unir  à   la 


Vil 

Catalogue  des  actes  relatifs  à  l'église 
de  Narhonne. 

■p,.ouF>  le  catalogue  de  l'église  de  Nartonne,  les 
1  sources  que  nous  avons,  employées  ont  dû  être 
niense  capitulaire  les  églises  paroissiales  assez  nombreuses.  En  première  ligne,  il  faut  placer 
de  Saint-Léon  &  de  Saint-Martin  de  Mas-  les  originaux  &  copies  anciennes  des  diplômes  ca- 
sac,  à  cause  des  guerres  &  des  mortalités  rolingiens,  conservés  à  la  Bibliothèque  nationale. 
qui'  avaient  réduit  de  moitié  les  revenus  Viennent  ensuite  les  fragments  des  anciens  cartu- 
,        ,        .  laires  de   l'église   cathédrale  du    douzième  siècle'. 

du  chapitre. 


A  ces  deux  premières  sources,  nous  avons  ajouté 
les  volumes  55  &  56  &  une  partie  du  tome  58  de  la 
collection  Doat,  le  volume  374  des  Armoires  de 
Baluze  (^Schedac  Narhonenses),  &  quelques  autres 
recueils  moins  fréquemment  cités  &  que  l'on  re- 
trouvera dans  les  notes. 


D,  81,  f"  245;  Gallia  Christiana^  t.  xili,  c.  284. 

XXVI.  —  20  janvier  1480.  —  Transac- 
tion passée  entre  les  consuls  &  habitants 
de  Lavaur  &  le  chapitre  de  Saint-Alain, 
au  sujet  du  payement  des  tailles;  les  cha- 
noines pourront  tenir  chacun  en  la  ville 
une  maison  exempte  de  tailles,  valant  jus- 
qu'à cent  écus,  sauf  dans  certaines  rues 
commerçantes;  aux  autres  bénéficiers  on 
ne  remet  que  la  moitié  de  la  taille;  la 
même  exemption  s'étend  à  plusieurs  mé- 
tairies; le  chapitre  devra  dire  chaque  an- 
née une  messe  &  faire  une  procession  pour 
la  prospérité  de  la  ville. 

D,    81,    f°    200. 

XXVII.  —  28  mars  1484.  —  Statuts  & 
règlements  du  chapitre  de  Lavaur,  per- 
mettant entre  autres  choses  aux  chanoines 
de  s'absenter  en  temps  de  peste  &  de  per- 
cevoir cependant  les  fruits  &  distributions 
quotidiennes,  pourvu  qu'ils  aient  une  ré- 

Sidence  de  trois  mois  ou  l'habitude  de  rési-  .  ,3  g,  ,^  ^  ,ç,.  l^  premier  fragment  date  du 
der  régulièrement  &  que,  pendant  la  durée  ^^i^^  ^^  douzième  siècle,  le  second  est  un  peu 
de  l'épidémie,  ils  fixent  leur  demeure  dans       antérieur,  ils  ne  contiennent,   à  une   exception 


ARCHEVÊCHÉ  DE  NARBONNE   ET  CHAPITRE 
DE  SAINT-JUST. 

(782-1566) 

I.  —  3  juin  782.  —  Jugement  rendu  par 
les  envoyés  du  roi  Charles  à  Narbonne  sur 
la  cause  pendante  entre  l'archevêque  Da- 
niel, son  avoué  (causîlicus)  Arluin  &  le 
comte  de  Narbonne  Milon,  au  sujet  d'un 

'  Voici  la  description  de  ce  précieux  manuscrit  : 
—  Biblioth.  nat.  lat.  11 01 5,  petit  in-S"  ;  volume 
composé  de  plusieurs  ouvrages  &  fragments  :  i  °  do- 
cuments sur  Compiègne  j  2"  fragments  de  deux  cnr- 
tulaires  de  l'église  cathédrale  de   Narbonne  (f"*  5 


le  diocèse  de  Lavaur. 

Approuvés  par  Innocent  VIII,  le  4  dé- 
cembre 1484. 

D,  81,  i"'  268  &  273. 

XXVIII.  —  3i  octobre  i526.  —  Clé- 
ment VII  institue,  dans  l'église  cathédrale 
de  Lavaur,  deux  prêtres  hebdomadiers, 
outre  les  quatre  qui  existaient  déjà  depuis 


près,  que  des  diplômes  de  rois  8c  empereurs  caro- 
lingiens; tous  ces  actes  ont  été  copiés  sur  les  ori- 
ginaux ou  sur  un  cartulaire  primitif,  qui  avait  été 
copié  sur  ceux-ci,  ca%  tous  ont  conservé  leur  date, 
qui  manque  dans  les  anciennes  copies  du  onzième 
siècle.  —  Le  manuscrit  contient  ensuite  des  bulles 
de  Clément  V  pour  l'affaire  des  Templiers,  un 
Traité  de  poliorcétique,  composé  au  quatorzième 
siècle,  à  l'occasion  d'un  projet  de  croisade;  enfin 
un  long  document  sur  papier,  relatif  à  des  subsides 
longtemps,  mais  ne  pouvaient  remplir  leurs  levés  sur  le  clergé  de  la  province  de  Narbonne.  La 
fonctions  à  cause  de  la  peste.  plupart  de  ces  fragments,  réunis  sous  Louis  X^'III, 

D,  81,  f°  275.  proviennent  de  Baluze  &  de  Colbert. 


i545 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1546 


grand  nombre  d'églises  de  ce  diocèse  dont      héréditaire  des  villages  de  Fontes  &  Font- 


ils  se  disputaient  la  possession. 

Baluze,^r/MO(rei,v., '592,11.578  (copie  du  dixième 
siècle)}  A,  f"7j  H  II,  n.  6. 

II.  —  27  juin  788.  —  Fragments  des  ac- 
tes du  concile   tenu  à  Narbonne  sous   la 


joncouse,  dans  le  pays  de  Narbonne,  & 
des  terres  avoisinantes  qu'il  possède  par 
aprision. 

Lnt.  I  I  oi5,  f"  loj  B,  374,  p.  4')!  ;  II  11,  n.  34. 

VIII. —  10  février  816.  —  Louis  le  Pieux, 


présidence  de  Didier,  mîssus  de  l'empereur,  à  la  requête  de  quelques-uns  des  Espagnols 
par  les  évéques  des  deux  Narbonnaises,  au  réfugiés  en  Gothie,  déclare  que  chacun 
sujet  de  l'hérésie  de  Félix,  évêque  d'Urgel.  d'eux  possédera  librement  les  terres  in- 
Ce  fragment  contient  le  règlement  des  li-      cultes  qu'il  aura  défrichées  &  défend  aux 

comtes  &  à  leurs  officiers  de  les  en  dé- 
pouiller injustement;  un  exemplaire  de 
cette  ordonnance  sera  déposé  dans  chacun 
des  comtés  où  les  Espagnols  ont  des  ter- 
res &  l'original  en  restera  aux  archives  du 
palais,  pour  servir  en  cas  de  besoin. 

Bali.ize,  Capitularla,  t.  i,  c.  .Oyo;  H  11,  n.  40. 


mites  du  diocèse  de  Narbonne. 

B,  374,  f°  93;  H  II,  n'.  9. 

(V'oir,  au  sujet  de  cet  acte  d'une  authenticité 
douteuse,  tome  II,  ce.  54-5.1.) 

ni.  —  Mars  793.  —  Charles,  roi,  con- 
cède à  un  de  ses  fidèles  nommé  Jean,  à  la 
requête  de  son  fils  Louis,  roi  d'Aquitaine, 
le  lieu  de  Fontjoncouse  en  Narbonnais, 


IX.  —  II  septembre  884.  —  Procès-ver- 
pour  le  posséder  héréditairement,  en  ré-  bal  de  la  déposition  de  plusieurs  témoins, 
compense  des  services  rendus  par  lui  en      faite  par  devant  Etienne,  vidame  en  Nar- 


Espagne  contre  les  Sarrasins. 

La  t.  1 1  01  5,  P  9;  B,  374,  f°  43i  ;  H  11,  n.  12. 

IV.  —  2  avril  812.  —  Charles,  empe- 
reur, à  la  requête  de  plusieurs  Espagnols 
réfugiés  en  Gothie,  ordonne  aux  huit  com- 
tes de  ce  pays  de  ne  les  point  molester  à 
l'avenir  &  de  respecter  les  privilèges  qu'il 
leur  avait  accordés. 

Lat.  iioi5,f"8j  Baluze,  Cap/fwZar/a^  t.  I,  C.499; 
H  H,  n.  2c. 

V.  —  29  décembre  814.  —  Louis  le  Pieux 
accorde  à  l'église  de  Narbonne  une  charte 
d'immunité,  à  la  prière  de  son  archevêque 
Nifridius;  elle  mentionne  le  monastère  de 
Saint-Paul. 

Baluze,  Armoires,  v.  390,  n.  476  (copie  du  on- 
zième siècle;  la  date  manque  dans  cet  exemplaire); 
lat.  iioiô,  f°9;  H  II,  n.  3i;  Bouquet,  t.  vi, 
p.  469. 

VI.  —  I*'''  janvier  8i5.  —  Louis  le  Pieux 
énumère  les  privilèges  dont  jouiront  à 
l'avenir  les  Espagnols  réfugiés  dans  la  Sep- 
timanie  &  dans  la  Marche  d'Espagne. 

H  II,  n.  33;  Bouquet,  t.  vi,  p.  470. 


bonnais,  au  sujet  de  la  possession  du  lieu 
de  Fontes,  contestée  par  un  certain  Dexter 
à  Theofred,  qui  la  tenait  de  son  père  Jean; 
les  témoins  rappellent  que  ce  dernier  en 
fut  investi  sur  les  ordres  de  Louis,  roi 
d'Aquitaine,  par  le  comte  de  Narbonne, 
Sturmion,  &c. 
H  H,  n.  85. 

X.  —  17  décembre  836  —  Plaid  tenu  à 
Narbonne  par  devant  Foulque,  archevêque 
&  mîssus  de  l'empereur,  dans  lequel  Tra- 
soarius  &  Teuderedus  sont  dépouillés  de 
plusieurs  églises,  qu'ils  avaient  usurpées 
sur  le  monastère  de  Saint-Martin  de  Cau- 
chène. 

Lat.  I  I  oi5,  f"  10;  H  n,  n.  90. 
(Sur  le  texte  de  cet  acte,  voir  au  tome  JI  la  note 
de  la  colonne  194.) 

XI.  —  24  décembre  842.  —  Charles,  roi, 
donne  en  toute  propriété  à  son  fidèle, 
Milon,  un  certain  nombre  de  v'tllares  du 
domaine  royal,  sis  dans  les  pays  de  Pierre- 
pertuse  &  de  Fenouillèdes. 

Baluze,  Armoires,  v.  390,  n.  477  (copie  du  on- 
zième siècle);  H  11,  n,   101. 


VIL — I"  janvier  8i5.  —  Louis  le  Pieux  XII.  —  3o  avril  844.  —  Charles,  roi, 

confirme  à  son  fidèle,  Jean,  la  possession      donne  en  toute  propriété  à  son  fidèle,  Hil- 


i..)47 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1648 


dricus,  la  ville  de  Cesseras,  dans  les  pays 
de  Minervois  &  de  Narboniiais. 

Original,  lat.  8837,  n.  85  H  11,  n.  106. 

XIII.  —  14  mai  844.  —  Charles,  roi,  ac- 
corde une  charte  d'immunité  &  de  pro- 
tection à  l'abbé  Êléazar  &  à  l'abbaye  de 
Cubières,  dans  le  Razès. 

Lat.  II  01  5,  f"  12;  H  H,  n.  109. 
(Voir  sur  cet  acte  les  remarques  mises  au>:  colon- 
nes 226  &  127  du  tome  II.) 

XIV.  —  20  mai  844.  —  Charles,  roi,  con- 
firme à  l'abbé  de  Saint-Laurent  sur  Niesle, 
David,  la  possession  de  diverses  celles  & 
églises  &  des  domaines  par  lui  obtenus 
dans  un  plaid  contre  Trasoarius  &  Teude- 
redus,  &  lui  accorde  l'immunité. 

Original,  archives  de  l'Aude 'j  H  11,  n.    iii. 

XV.  —  5  juin  844.  —  Charles,  roi,  con- 
firme de  nouveau  à  son  fidèle,  Théofred, 
la  possession  du  lieu  de  Fontes,  dans  le 
Narbonhais,  dont  son  père  Jean  avait  été 
investi  sur  l'ordre  de  l'empereur  Charles 
&  du  roi  d'Aquitaine  Louis,  par  le  comte 
de  Narbonne  Sturmion. 

Baluze,  Capituîarla,  t.  11,  c.  i445j  H  n,  n.   112. 

XVI.  —  12  juin  844.  —  Charles,  roi, 
concède  à  l'église  de  Narbonne  la  ville  de 
Cesseras,  dans  le  comté  de  Narbonne. 

Lat.  1 1  oi5,  f"  i5;  H  II,  n.   1 14. 

XVII.  —  20  juin  844.  —  Charles,  roi, 
confirme,  en  faveur  de  l'archevêque  Béra- 
rius,  la  donation  autrefois  faite  par  le  roi 
Pépin  &  renouvelée  par  Louis  le  Pieux  à 
ses  prédécesseurs  de  la  moitié  de  la  cité  de 
Narbonne,  des  tonlieus  &  droits  de  péages 
du  comté,  &  lui  accorde  pour  son  église  la 
jouissance  de  l'immunité. 

Baluze,  Armoires,  v.  890,  n.  47  (copie  du  on- 
zième siècle.  —  La  date  y  manque)  j  Lat.  11  01 5, 
f°  6  j  H  II,  n.   1 15  j  Bouquet,  t.  viii,  p.  442. 

'  L'abbaye  de  Saint-Laurent  sur  Niesle  fut  don- 
née en  1090  à  l'abbaye  de  la  Grasse;  mais  étant 
dans  le  diocèse  de  Narbonne  &  ayant  longtemps 
appartenu  à  l'église  de  Narbonne,  la  place  de  cette 
charte  était  toute  marquée  parmi  les  actes  de  cette 
dernière  église. 


XVIII.  —  7  octobre  849.  —  Charles,  roi, 
confirme  à  son  fidèle,  Teofred,  la  posses- 
sion héréditaire  des  lieux  de  Fontes  &  de 
Fontjoncouse,  dans  le  pays  de  Narbonne. 

B,  374,  i°  228;  H  II,  n.  i35. 
(Sur  cet  acte,  voir  au   tome  II  la  note  2  de  la 
colonne  280.) 

XIX.  —  18  octobre  849.  —  Charles,  roi, 
accorde  à  Etienne,  son  vassal,  la  possession 
héréditaire  des  lieux  de  Villerouge,  Vé- 
dillan  SiAncheranum,  en  Narbonnais. 

Lat.  iioi5,  f'"  12  v°  &  17  r**}  H  11,  n.   i36. 

XX.  —  i5  février  867.  —  Charles,  roi, 
confirme  à  l'évêque  de  Narbonne,  Frédold, 
la  jouissance  de  tous  les  domaines  du  fisc 
dans  les  villages  de  Ventenac  &  de  Litia. 

Baluze,  Chartes  des  rois,  n.  12-Ij  Lat.  iioi5, 
f**  6  y"j  Bouquet,  t.  viii,  p.  547. 

XXI.  —  i5  février  857.  —  Charles,  roi, 
accorde  à  l'archevêque  de  Narbonne  &  de 
Razès,  Frédold,  la  possession  de  quelques 
lieux  du  Narbonnais,  entre  autres  de  deux 
domaines  près  de  Narbonne  &  du  village 
de  Cuxac  d'Aude. 

Lat.  iioi5,  £"6  r";  H  11,  n.  149. 

XXIÏ.  —  21  septembre  873.  —  Sigebode, 
archevêque  de  Narbonne,  à  la  requête  des 
comtes  Y/ifred  &  Milon,  Oliba  &  Acfred, 
consacre  l'église  de  Sainte-Marie  de  For- 
miguière,  dans  le  comté  de  Razès,  dépen- 
dante de  Gulfaric,  abbé  de  Saint-Jacques 
du  Jocou. 

H  II,  n.  184. 

XXIII.  —  4  juin  881.  —  Carloman,  roi, 
à  la  requête  de  Sigebode,  archevêque  de 
Narbonne  &  de  Razès,  &  sur  la  demande 
du  pape  Jean  &  de  l'abbé  Hugues,  confirme 
les  possessions  Si  les  privilèges  accordés  à 
l'église  de  Narbonne  par  les  rois,  ses  prédé- 
cesseurs :  abbaye  de  Saint-Laurent,  terres 
diverses,  terres  données  par  les  Espagnols 
fugitifs,  jouissance  du  tiers  des  revenus 
royaux  dans  le  comté  de  Narbonne. 

H  V,  n.  3. 

XXIV.  —  4  février  884.  —  Carloman, 
roi,  à  la  requête  de  Leotricus,  envoyé  de 


IJ49 


PREUVES  DE  L'MISTOIKE  DE  LANGUEDOC . 


rarchevêque  Sigcbodc,  confirme  à  l'église  XXXI.—  ...  ^ „^^. 

de  Narbonne  la  possession  du  lieu  de  Dra-     pie,  à  la  requête  de  l'archevêque  Arnuste, 
pae  sive  Capîtanariae,  confisqué  sur  le  vas-      donne  à  un  de  ses  fidèles  nommé  Etienne, 

à  titre  de  possession  héréditaire,  plusieurs 
terres,  situées  dans  le  comté  de  Narbouiie, 
à  Doues,  Lézignan,  &c. 
H  V,  n.  25. 


sal  HiJdric  &  situé  dans  le  Ra/ès. 
H  V,  n.  6. 

XXV.  —  26  juin  890.  —  Eudes,  roi,  à  la 
requête  de  l'archevêque  Théodard,  con- 
firme à  l'église  de  Narbonne  la  jouissance 


XXXII.  —  906.  —  Coiu: 


Ar 


de   toutes  ses  possessions  &  de   tous  les      nuste  &  les  évêques,  ses  comprovinciaux, 
privilèges  à  elle  concédés  par  les  rois,  ses      à  Barcelone,  dans  lequel  l'église  d'Ausonc 

ou  de  Vie  est  de  nouveau  érigée  en  épis- 
copale  &  un  nouvel  évêque,  Idalcariii  , 
institué. 

H  v,  n.  32  (charte  II). 


prédécesseurs. 
H  V,  n.  ij. 

XXVI.  —  20  août  896.  —  Etienne,  pape, 
à  la  prière  de  l'archevêque  Arnulfe,  con- 
firme à  son  église  la  possession  de  tous  sa 


XXXIII.  —  914.  —  Jean  X  écrit  à  tout 
anciens  domaines  &  la  jouissance  de  tous      les  évêques  de  la  province  de  Narbonne 
ses  privilèges. 
H  V,  n.  i5. 


pour  confirmer  l'ordination   d'Agius,  au- 
quel  il   envoie   le  pallium,  ^i  condamner 
Géraud,  intrus. 
H  v,  n.  40. 

XXXIV.  —  7  juillet  914.  —  Charles  le 
Simple,  à  la  requête  de  l'archevêque  Éri- 
fons  &  de  l'archevêque  de  Trêves,  Roger, 
concède  à  l'église  Saint-Quentin  de  Nar- 
bonne plusieurs  moulins,  situés  à  Narbonne 
&  confisqués  sur  les  Juifs. 

La  t.  I  I  oi5,  P  1  5  v"j  H  V,  n.  41 . 

XXXV.  —  Vers  922.  —  Agio,  évêquo  de 
Narbonne,  aux  évêques  Agambert  &  Éle- 
fons.  Il  les  prie  de  faire  demander  au  roi 
Charles  le  Simple  un  diplôme  en  faveur 
de  son  église. 

H  V,  n.  47. 

XXXVI.  —  7  juin  922.  —  Charles  le  Sim- 
confirme  les  églises  de  sa  province  dans  pie  confirme  à  l'archevêque  Agio  les  pos- 
la  jouissance  de  tous  leurs  privilèges  &  sessions,  biens  8c  privilèges  de  l'église  de 
leur  accorde   notammment  celui  d'immu-      Narbonne. 


XXVII. —  14  mars  898. —  Leuva,  moine, 
donne  à  Saint-Martin  du  Lez  &  à  l'abbé 
Basile  une  vigne,  située  à  Arboras,  dans  le 
Fenouillèdes. 

H  V,  n.  20  (charte  II). 

XXVIII.  —  i"  novembre  898.  —  Charles 
1(?  Simple,  à  la  requête  de  l'archevêque  Ar- 
nuste &  sur  la  demande  de  sa  mère,  la  reine 
Adélaïde,  accorde  à  l'église  de  Narbonne 
la  confirmation  de  toutes  ses  possessions 
&  la  jouissance  de  tous  les  privilèges  ac- 
cordés par  les  rois,  ses  prédécesseurs. 

Baliize,  Chartes  des  rois,  n.  12-II,  cop.  post.; 
Bouquet,  t.  IX,  p.  471  j  H  v,  n.  20. 

XXIX.  —  6  juin  899.  —  Charles  le  Sim- 
j)le,  à  la  requête  de  l'archevêque  Arnuste, 


H  v,  n.  46. 

XXXVÏI.  —  28  septembre  926.  —  Teu- 
dericus  &  sa  femme  Spotia  donnent  à  l'é- 


nité. 

Lat.  1 1  oi5,  f'^  12  v°  j  H  v,  n.  23. 

XXX.  —  6  juin  899.  —  Cliarles  le  Simple, 

à  la  requête  d''Arnuste,  archevêque,  8c  de  glise  de  Narbonne  8c  à  Agius,  archevêque, 

la   reine   Adéla'ide,  accorde   à   l'église   de  ce    qu'ils    possédaient   à   Sigean,   avec    la 

Narbonne  la  jouissance  de  tous  ses  privi-  moitié  de  l'étang,  en  présence  de  Vulvera- 

léges  8c  possessions.  dus,  vicomte,  de  WidAvldis,  comtesse,  &  de 

Baluze,  Chartes  des  rois,  n.  24;  H  v,  n.  24;  Bon-  Richilde,  vicomtesse, 

quet,  t.  IX,  p.  480.  B,  82,  f"  lijo;  D,  55,  f"  8j  H  v,  n.  5.-. 


i55i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i55: 


XXXVIII.  —  928.  —  Jean  X  confirme, 
en  faveur  d'Aimeri,  archevêque  de  Nar- 
bonne,  toutes  les  possessions  de  cette 
église. 

Gallia  Christiana,  t.  VI,  Instruni,  c.  16  j  Migiie, 
Patrologie,  v.   i32,  c.  811. 

XXXIX. —  10  novembre  952.  —  Adoyra 
vend  à  Matfred,  vicomte  de  Narbonne,  & 
à  son  épouse  Adélaïde,  la  ville  de  Creis- 
san,  dans  le  comté  de  Narbonne,  avec  les 
églises  de  Saint-Martin  &  de  Saint-Michel, 
moyennant  la  somme  de  trois  mille  sous. 

D,  55,  f"  81  ;  H  V,  n.  93. 

XL.  —  Octobre  964.  —  Agapet  II  con- 
firme à  l'abbé  de  Saint-Martin  du  Lez, 
Segarius,  la  jouissance  de  plusieurs  églises 
acquises  par  son  couvent  dans  les  pays  de 
Fenouillèdes  &  de  Razès. 

H  v,  n.  96. 

XLI.  —  22  avril  959.  —  Matfred,  vicomte 
de  Narbonne,  &  sa  femme  Adélaïde,  ven- 
dent à  l'archevêque  Aimeri,  la  ville  de 
Creissan  avec  ses  églises  de  Saint-Martin 
&  de  Saint-Michel,  pour  trois  mille  sous. 

D,  55,  £"69;  H  V,  n.   104  (charte  II), 


églises  de  Sainte-Léocadie,  Saint-Christo- 
phe &  Saint-Victor. 
H  V,  n.   I i3. 

XLV.  —  973.  —  Aimeri,  abbé  de  Saint- 
Paul,  &  les  chanoines  de  Saint-Just,  du 
consentement  de  l'archevêque  Aimeri , 
échangent  un  alleu  dans  le  comté  de  Nar- 
bonne, au  lieu  de  Coursan,  contre  un 
alleu  possédé  par  Siguofred  &  sa  femme 
Hermessinde. 

D,  55,  f  87. 

XLVI.  —  i3  juin  977.  —  Adélaïde,  vi- 
comtesse de  Narbonne,  &  les  autres  exé- 
cuteurs testamentaires  du  feu  archevêque 
Aimeri  donnent  à  la  cathédrale  de  Saint- 
Just  son  alleu  de  Creissan. 

H  V,  n.  127. 

XLVII.  —  3i  octobre  991. — Ermessinde, 
dite  Bona,  donne  aux  chanoines  de  Saint- 
Just  le  tiers  de  la  ville  &  de  l'église  de 
Védillan,  en  stipulant  qu'en  cas  d'usur- 
pation par  un  évêque  ou  un  vicomte,  le 
comte  Roger  ou  son  fils  pourraient  le  re- 
tirer, en  donnant  aux  chanoines  cent  sous, 

D,  55,  f°  93. 


XLII.  —  Vers  959.  —  Histoire  de  diffé-  XLVIII.  —  Vers  ioo5.  —  Testament  de 

rents  alleux,  possédés   jadis  par  Arsinde,  Ermengaud,  archevêque  de  Narbonne,  par 

comtesse  de  Carcassonne,  par  ses  fils,  les  lequel  il  désigne  ses  exécuteurs  testamen- 

comtes  Eudes  &  Raimond,  &  par  eux  en-  taires,  &  fait  diverses  donations  à  ses  pa- 

g-igés  à  des  juifs,  puis  acquis  plus  tard  par  rents,  à  ses  amis  &  aux  églises  &  chapitres 

la  cathédrale  de  Narbonne.  de  son  diocèse. 

D,  55,  f"  965  H  V,  n.  106.  H  v,  n.  164. 


XLIII.  —  25  juin  962.  —  Radveus  &  sa 
femme  Ermedructis  donnent  à  Aimeri,  ar- 
chevêque, &  à  la  cathédrale  de  Narbonne, 
un  alleu  qu'ils  possédaient  dans  le  comté 
de  Narbonne,  au  lieu  de  Creissan  5  en 
échange  l'archevêque  donne  à  leur  fils 
Isarn  l'église  de  Saint- Etienne  de  Agan- 
cîano,  pour  en  jouir  sa  vie  durant. 

B,  82,  f  i52  5  D,  55,  f  75. 

XLIV.  —  17  avril  963.  —  Jean  &  sa 
femme  Odette  donnent  à  l'archevêque  de 
Narbonne,  Aimeri,  &  aux  chanoines  de 
Saint-Just,  leur  terre  de  Fontjoncouse, 
dans  le  comté  de  Narbonne,  avec  ses  trois 


XLIX.  —  6  octobre  1019.  —  Consécra- 
tion de  l'église  de  la  Formiguière,  en  Cap- 
cir,  faite  par  l'archevêque  de  Narbonne, 
Guifred,  à  la  requête  de  l'abbé  de  Jocoii, 
Aribert,  &  de  Salomon,  prévôt  de  la  For- 
miguière. 

H  v,  n.  177. 

L.  —  loii.  —  Serge  IV  confirme  la  fon- 
dation de  l'abbaye  de  Saint-Pierre  de  Fe- 
nouillèdes &  prend  sous  sa  protection 
l'abbé  Wadalde  &  les  religieux  de  son  mo- 
nastère. 

D,  55,  f"  80;  Cocquelines,  Bullar'ium  ampllss'i- 
mum,  t.  I,  p.  314. 


i5 


ao 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


^■ 


i;)54 


LI.  —  3i   mars  1029.  —  Aiiger,  abbé  de      Guifred,  archevêque  de  Narbonne,  &  à  le 
Saint-Paul  de  Narbonne,  avec  le  consen-      protéger  contre  tous  ses  ennemis, 
tement    de    l'archevêque    Guifred,    donne  li\,n.i3j. 

à  Pierre,  cabïscol  de  Saint-Just,  une  mai- 
son, située  à  Narbonne,  habitée  par  ledit 
Pierre. 

D,  55,  P  99. 


LU.  —  7  juin  io32. — Bérenger,  vicomte 
de   Narbonne,    donne   aux   chanoines    de 
Saint-Just  un  alleu,  situé  dans  la  ville  de 
Cuxac  (Gem/nzû7zur7î  JzVe  Cug-uc/acum),  pour      par  le   vicomte   de    Narbonne,  Bérenger, 
le   salut  de  son  âme   &  de  celles  de  son      contre  Guifred,  archevêque  de  Narbonne, 


LVIII.  —  12  octobre  1057. —  Guifred, 
archevêque  de  Narbonne,  donne  aux  cha- 
noines de  Saint-Just  la  ville  de  Névian 
avec  ses  appartenances. 

D,  5.',,  P  108. 

LIX.  —  Vers  1059.  —  Plainte  présentée 


frère  Raimond  &  de  l'archevêque  Ermen- 
gaud,  son  oncle. 

D,  56,  f"  169;  H  V,  n.   199  (charte  I). 

LUI.  —  10    septembre    1040.  —   Guil- 
laume, évêque,  restitue  à  l'archevêque  de 


à  plusieurs  prélats  rassemblés  en  concile. 

Baluze,  Concilia  Gall.  Narhon.  p.  8;  Cntel,  Mé- 
moires du  Languedoc,  p,  SyS  (trad.  franc.);  Lnbbe, 
Concilia,  ix,  c.  1254;  H  v,  n.  25 1. 

LX.  —  1061-1073.  — Alexandre  II  écrit 


Narbonne,  Guifred,  &  aux  chanoines  de  à  Guifred,  archevêque  de  Narbonne,  pour 

Saint-Just,  le  domaine  donné  à  ceux-ci  par  lui  défendre  de  laisser  tuer  les  Juifs. 

Nortaldus  &  détenu  par  lui  injustement.  Mansi,  Concilia,  t.  \ix,  p.  980  (frag.);  Migne, 

D,  55,  f"  102.  Patrologie,  y,    146,  c.  SSy. 


LIV.  —  1045.  —  Guifred,  évêque  de 
Carcassonne,  député  par  l'archevêque  de 
Narbonne  de  même  nom,  consacre  l'église 
de  Saint-Martin  du  Lezj  la  notice  de  con- 
sécration énumère  les  reliques  qui  sont 
conservées  dans  le  monastère  &  les  biens 
possédés  par  lui. 

H  v,  n.  224. 

LV.  —  23  avril  1048.  —  Guifred,  arche- 
vêque de  Narbonne,  le  vicomte  Bérenger 
&  la  vicomtesse  Garsinde  donnent  à  la  ca- 
thédrale de  SS.  Just  &  Pasteur  la  dîme  du 
poisson  péché  dans  la  rivière  d'Aude  & 
celle  de  plusieurs  salines. 

D,  55,  i°  104;  H  V,  n.  227. 

LVI.  —  Avant  io5o.  —  Raimond  prête 
serment  de  fidélité  à  l'archevêque  Guifred 
pour  la  ville  &  les  fortifications  de  Nar- 
bonne, &  s'engage  à  ne  le  troubler  ja- 
mais dans  leur  possession. 

H  V,  n.  274. 

(Au  sujet  de  cet  acte,  voir  au  pr^'sent  volume  la 
note   i  de  la  colonne  5?)8.) 


LXI. —  24  mars  1062.  —  Guifred,  arche- 
vêque de  Narbonne,  donne  aux  chanoines 
de  Saint-Just  tout  ce  qu'il  possédait  au 
terroir  de  Adilîanum,  dans  le  comté  de 
Narbonne. 

D,  55,  f°  109. 

LXII.  —  6  octobre  1066.  —  Accord  con- 
clu entre  Guifred,  archevêque  de  Nar- 
bonne, &  Bernard-Bérenger,  vicomte  de 
cette  ville,  au  sujet  de  la  moitié  de  la  cité 
&  autres  biens. 

Baluze,  Concilia  Gall.  Narhon.  p.  79;  H  v,  n.  275 
(charte  I). 

LXIII.  — Vers  1066.  —  Serment  de  fidé- 
lité prêté  à  Guifred,  archevêque  de  Nar- 
bonne, par  Raimond,  vicomte  de  cette 
ville,  pour  la  cité,  ses  tours,  murailles  & 
châteaux. 

Gallia  Christiana ,  t.  VI,  Instrum.  c.  22;  H  V, 
n.  275  (charte  II), 

Serment  de  fidélité  prêté  au  même  par 
Pierre,  hls  de  Garsinde,  vicomtesse  de  Nar- 
bonne, pour  les  mêmes  domaines. 


LVII.  —  Vers  io53.  —  Guillaume   II,  LXIV.  — Vers   1066.  —  Accord   conclu 

comte  de  Besalu,  s'engage  à  être  fidèle  à      entre  Raimond  de  Saint-Gilles  &  Guifred, 


10 


55 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i556 


archevêque  de  Narboniie,  au  sujet  de  la 
ville  &   des   fortifications   de    Narbonne, 
avec  le  serment  de  fidélité  prêté  par  Rai- 
mond  à  Guifred  à  cette  occasion. 
H  V,  n.  273. 

LXV.  —  Vers  1072.  —  Serment  de  fidé- 
lité prêté  par  Raimond  de  Saint-Gilles  à 
Guifred,  archevêque  de  Narbonne. 

Ducange,  Gloss.  latiniî.  t.  il,  c.  899,  fragm. 
(édlt.  Henschel). 

LXVI.  —  Vers  1078.  —  Pierre,  vicomte 
de  Narbonne,  promet  à  l'archevêque  de 
cette  ville,  Guifred,  de  lui  être  fidèle  & 
de  l'aider  contre  ses  ennemis. 

H  V,  n.  33 1. 

LXVII.  —  7  mai  ro8o.  —  Pierre,  vicomte 
de  Narbonne,  &  Matfred,  dans  une  assem- 
blée tenue  à  Narbonne,  donnent  à  l'église 
cathédrale  de  SS.  Just  &  Pasteur  les  dîmes 
de  quelques  salines  &  de  la  pêche. 

B,  82,  p.  i55j  H  V,  n.  339. 

LXVIII.  —  23  décembre  1081.  —  Gré- 
goire VII  écrit  à  Raimond  &  à  Bernard, 
comtes,  pour  leur  recommander  Dalmace, 
archevêque  de  Narbonne,  élu  conformé- 
ment aux  canons. 

Gaîlia  Christiana^  t.  VI,  Imtrum,  c.  28. 

LXIX.  —  18  avril  1086.  —  Dalmace,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  donne  à  l'abbaye 
de  Saint-Victor  de  Marseille  &  à  Richard, 
abbé,  l'église  de  Sainte-Marie,  située  dans 
les  faubourgs  de  Narbonne,  sauf  les  droits 
de  l'église  Saint-Paul  de  Narbonne. 

D,  55,  f°  119J  Baluze,  Concilia  Gall.  Narhon, 
app.  p.  82, 

LXX.  —  Vers  1088.  —  Urbain  II  écrit  au 
comte  Raimond,  au  vicomte  de  Narbonne, 
Aimeri,  &  aux  habitants  de  Narbonne,  pour 
leur  recommander  leur  archevêque  Dal- 
mace, &  les  prier  d'avoir  pour  lui  toute  la 
soumission  qu'ils  lui  doivent. 

Gallia  Christiana,  t.  Vi,  Itistrum,  c.  25j  Maiisi, 
Concilia,  t.  XX,  p.  678. 

LXXI.  —  22  juin  1089.  —  Dalmace,  ar- 
chevêque de   Narbonne,  donne   à  Saint- 


Victor  de  Marseille   &  à  l'abbé   Richard, 
quelques  maisons  &  terres,  proche  l'église 
de   Sainte-Marie,   dans    les    faubourgs  de 
Narbonne. 
D,  55,  i"  121. 

LXXil.  —  i3  mars  1089.  —  Pierre,  évê- 
que  de  Rodez,  nouvellement  élu  archevê- 
que de  Narbonne,  &  son  neveu  Aimeri, 
donnent  aux  chanoines  de  Saint-Just,  pour 
le  repos  des  âmes  de  Bérenger,  père  de 
Pierre,  de  sa  mère  Garsinde,  &  de  son 
frère  Bernard,  un  jardin,  situé  dans  le  ter- 
ritoire d'Abunîanum. 

D,  55,  f"  123;  H  V,  n.  374. 

LXXIII.  —  20  avril  1090.  —  Dalmace, 
archevêque  de  Narbonne,  soumet  à  l'église 
de  Saint-Victor  de  Marseille  l'église  de 
Saint-Grisant,  proche  Narbonne,  usurpée 
depuis  longtemps  par  les  laïques,  dépouil- 
lée de  ses  dîmes  &  abandonnée,  moyennant 
une  livre  de  cens  annuel  &  sous  obliga- 
tion de  la  faire  réparer. 

D,  58,  f°  i;  Baluze,  Concilia  Gall.  Narbon. 
app.  p.  84. 

LXXIV.  —  2  mars  1092.  —  Dalmace,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  donne  du  consen- 
tement du  chapitre  de  Saint-Just,  à  Abra- 
ham &  à  Abumarus,  juifs,  un  manse  ayant 
appartenu  à  Pons  Gautier,  moyennant  cent 
cinquante  sous  Narbônnais  &  une  rede- 
vance annuelle  d'une  demi-livre  de  poivre. 

D,  55,  f"  125}  H  V,  n.  38 1. 

LXXV.  —  I"  mai  1095.  —  Pierre-Bé- 
renger  de  Pépieux  &  son  frère  Géraud  se 
démettent  en  faveur  de  l'église  de  Saint- 
Etienne  de  Minerve  de  toutes  leurs  pré- 
tentions sur  un  alleu  du  territoire  de  la 
ville  de  Caniplong,  donné  à  cette  église 
par  un  certain  Bernard. 

D,  55,  f°  127;  H  V,  n.  391   (charte  I). 

LXXVI.  —  6  novembre  1097.  —  Ur- 
bain II  confirme  Bertrand,  nouvellement 
nommé  arclievêque  de  Narbonne,  dans  la 
jouissance  de  tous  les  privilèges  de  son 
église  &  dans  ses  droits  supérieurs  sur  les 
évôchés  de  sa  province. 

B.  374,  f"  i35j  Gallia  Christiana j  t.  vi,  Tnstrum, 


155/ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5;38 


c.  26;   D.  Bouquet,  t.  xv,  p.  727;  Mignc,  Fatro- 
logie,  V.   i5i,  p.  495. 

LXXVII.  —  1097.  —  Urbain  ÏI  mande 
à  Hugues,  archevêque  de  Lyon,  de  con- 
traindre l'archevêque  d'Aix  à  regarder 
l'archevêque  de  Narbonne  comme  son  pri- 
mat &  à  lui  rendre  l'obéissance  qu'il  lui 
doit. 

D.  Bouquet,  t.  XIV,  p.  728  j  Migne,  Patrologie, 
V.  i5i ,  p.  496. 

LXXVIII.  —  1097.  —  Urbain  II  engage 
Pierre  Geoffroi,  archevêque  d'Aix,  à  re- 
connaître l'archevêque  de  Narbonne  pour 
son  primat. 

D.  Bouquet,  t.  xiv,  p.  728;  Migne,  Patrologïe, 
Y.  i5i,  p.  496. 

LXXIX.  —  1099.  —  Pascal  II  renou- 
velle en  faveur  de  Bertrand,  archevêque 
do  Narbonne,  la  bulle  précédente  d'Ur- 
bain II. 

B,  374,  p.   i36;  D.  Bouquet,  t.  xv,  p.   if. 

LXXX.  —  Vers  iio5.  —  Supplication 
adressée  à  Arnaud,  archevêque  de  Nar- 
bonne, par  les  religieux  du  monastère  de 
Saint-Chinian  pour  le  prier  de  consacrer 
leur  confrère,  Guillaume,  qu'ils  venaient 
d'élire  abbé  en  remplacement  d'Ermen- 
gaud,  décédé. 

D,  55,  f  267. 

LXXXI.  —  i3  juillet  1107.  —  Pascal  II 
confirme  à  Richard,  archevêque  de  Nar- 
bonne, toutes  les  possessions  de  son  église, 
la  jouissance  de  ses  droits  de  juridiction 
sur  les  évêques  suffragants,  &  lui  accorde 
la  primatie  sur  la  seconde  Narbonnaise. 

B,  374,  f"'  i3o-i;  H  V,  n.  430  (charte  I)j  Mansi, 
Concilia,  t.  xx,  p.   io25. 

Confirmée  &  renouvelée  par  Urbain  V 
par  bulle  datée  d'Avignon,  29  janvier,  pre- 
mière année  de  son  pontificat  (i363). 

LXXXII.  —4  février  1107.  —  Pascal  II 
écrit  à  Richard,  archevêque  de  Narbonne, 
&  aux  évêques  de  sa  province  pour  leur 
rappeler  les  adultères  de  Bertrand,  comte 
de  Toulouse,  &  leur  exposer  les  maux 
qu'il  a  fait  souffrir  à  l'abbaye  de  Saint- 


Gilles;   il  les  exhorte   à  défendre  à  leurs 
paroissiens  de  communiquer  avec  lui. 
D.  Bouquet,  t.  XIV,  p.  35. 

LXXXI II.  —  Vers  1107.  —  Richard,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  &  Bernard,  évêcjue 
de  Béziers,  s'accordent  au  sujet  des  fiefs, 
tenus  par  ce  dernier  en  Narbonnais,  de 
l'église  de  Narbonne;  à  la  suite,  seraient 
de  fidélité  prêté  par  le  vicomte, 

H  V,  n.  427. 

LXXXIV.  — Décembre  iiio.  — Bernard- 
Béreuger  de  Pierrepertuse  restitue  à  l'é- 
glise de  Saint-Grisant  la  moitié  des  dîmes 
de  cette  église. 

D,  58,  f»  4. 

LXXXV.  —  3i  mars  11 10.  —  Richard, 
archevêque  de  Narbonne,  Bernard  &  Kemi 
de  Canet  s'accordent,  par  l'entremise  d'A- 
mélius,  évêque  de  Toulouse,  de  Raimond, 
évêque  de  Carcassonne,  de  Guillem-Rai- 
mond  &  de  Guillem-Pons,  au  sujet  de  la 
ville  de  Canet,  que  lesdits  seigneurs  re- 
mettent au  prélat  &  dont  celui-ci  leur  in- 
féode la  moitié, 

D,  55,  fo  i3o;  H  v,  n.  434  (charte  III). 

LXXXVI.  — 25  octobre  11 12.  — Richard, 
archevêque,  &  Aimeri,  vicomte  de  Nar- 
bonne, s'accordent  pour  supprimer  dans 
cette  ville  le  droit  de  naufrage,  &  décident 
qu'à  l'avenir  toutes  les  épaves,  effets  &  vais- 
seaux seront  rendus  aux  marins  étrangers. 

H  v,  n.  444. 

LXXXVI I.  —  26  novembre  11 12.  — 
Transaction  passée  entre  Richard,  arche- 
vêque de  Narbonne,  &  Aimeri,  vicomte  de 
cette  ville,  au  sujet  des  salines,  des  mou- 
lins, des  tours  &  des  justices  de  la  ville 
épiscopale. 

D,  55,  f»  i34j  h  V,  n.  445. 

LXXXVIII.  — ■  20  février  iii3.  --  Ber- 
nard-Géraud  &  sa  femme  Guillemette  don- 
nent à  l'église  de  Saint-Just  &  à  l'arche- 
vêque Richard,  leur  fils  Géraud,  pour 
chanoine,  &  pour  dotation  leurs  dîmes  de 
Pépieux,  Oupian,  &c. 

D,  55,  f"  142. 


i559  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  iSôo 

LXXXIX.  —  5  mars   iii3.  —  Bernard-      &  aux  moines  de  cette  église  leurs  dîmes 
Bérenger    de    Pierrepertuse    &  sa   femme      du  terroir  de  Saint-Grisant. 
Béatrix  donnent  à  Sainte-Marie  du  bourg  D,  58,  f"  lo. 

de  Narbonne  leurs  dîmes  de  Saint-Grisant, 
avec  le  consentement  de  l'archevêque  R. 

D,  58,  f»  6. 


XC. 


XCVI.  —  2  août  II 19.  —  Raimond-Bé- 
renger,    du    consentement    de    son    frère 
Pierre-Bérenger,  abandonne  à  l'église  de 
1114.  —  Géraud  de  la  Redorte      Saint-Just  &  à   Richard,   archevêque,  l'é- 


&  sa  femme   donnent   à   Sainte-Marie   & 
Saint-Crescent  du  bourg  de  Narbonne,  & 
aux  moines  de  cette  église  leurs  dîmes  du 
terroir  de  Saint-Crescent. 
D,  58,  f"  8. 

XCI.  —  II 14.  —  Pierre-Raimond  de 
Tonencos  &  sa  femme  Guillemette  donnent 
à  Richard,  archevêque  de  Narbonne,  leur 
fils,  pour  être  chanoine  de  ladite  église, 
avec  les  églises  de  Saint-Estève  de  Tonen- 
cos &  de  Saint-Sernin  de  Sevillencos. 

D,  55,  f"  144. 

XCII.  —  14  février  iii5.  —  Richard, 
archevêque  de  Narbonne,  donne  au  cha- 
pitre de  Saint-Just  les  églises  de  Sainte- 
Marie  de  Pierrepertuse,  de  Saint-Michel 
de  Dulacho  &  de  Saint-Estève  avec  toutes 
leurs  dîmes  &  prémices. 

D,  55,  i°  146. 

XCIII.  —  Vers  iii5.  —  Testament  de 
Bernard  Rainard ,  archidiacre  en  l'église 
de  Narbonne,  par  lequel  il  donne  au  cha- 
pitre de  Saint-Just  la  moitié  des  dîmes  de 
Moussan,  acquises  par  lui  de  Raimond- 
Pierre  de  Salles  &  de  Raimond  de  Mous- 
san, avec  la  moitié  des  dîmes  de  Lieuran, 

D,  55,  f  148. 

XCIV.  —  II 17.  —  Richard,  archevêque 
de  Narbonne,  &  Hugues,  abbé  de  Saint- 
Paul,  s'accordent,  par  l'entremise  d'Aton, 
archevêque  d'Arles,  d'Arnaud,  évêque  de 
Béziers,  &  d'Arnaud,  évêque  de  Carcas- 
sonne,  au  sujet  des  aliénations  faites  sans 
droit  par  ledit  abbéj  celui-ci  promet  de 
réparer  sa  faute. 

D,  55,  f"  i5i;  H  V,  n.  459. 


glise  d'Ouveillan  &  ses  dépendances  ,  en 
exceptant  la  forteresse  dudit  lieu,  qu'il 
promet  tenir  en  fief  dudit  prélat. 

D,  55,  f"''  i57  &  160;  deux  actes  du  même  jour 
relatifs  à  cette  cession. 

XCVII.  —  4  mars  11 19.  —  Engilbert 
d'Olargues  8c  sa  famille  donnent  aux  cha- 
noines de  Saint-Just  toute  la  postérité  mâle 
&  féminine  de  Sigier  le  Roux  &  de  Sicard 
Guiraud,  habitants  de  la  ville  de  Craissan, 

D,  55,  f°  154. 

XCVIII.  —  10  décembre  1128.  —  Raî- 
mond-Pierre,  sa  femme  Béatrix  &  leurs 
enfants  donnent  à  Saint-Laurent  de  Ca- 
zouls  &  à  Ermengaud,  sacristain  de  Saint- 
Just,  toutes  les  dîmes  qu'ils  possédaient 
injustement  dans  le  terroir  de  Saint-Just. 

D,  55,  f°  i63. 

XCIX.  —  Vers  11 19.  —  Plainte  adressée 
à  tous  les  fidèles  catholiques  par  Richard, 
archevêque  de  Narbonne,  dans  laquelle  il 
énumère  toutes  les  usurpations  des  vi- 
comtes de  cette  ville  sur  le  domaine  ar- 
chiépiscopal, depuis  l'évêque  Dalmace,  & 
dénonce  à  l'indignation  &  à  l'opprobre  de 
tous  les  injustices  commises  à  son  égard 
par  le  vicomte  Aimeri. 

H  V,  n.  461 . 

(Voir  sur  cet  acte  la  note  i  de  la  colonne  860 
du  présent  volume.) 

C.  —  23  mai  11 24.  —  Hugues  de  la  Tour- 
vierge  &  sa  femme  Gordienne  donnent  à 
Déodat,  prieur  de  Sainte-Marie  du  Bourg, 
&  à  ses  moines,  les  quarts  &  dîmes  qu'ils 
avaient  au  terroir  de  Saint-Grisant. 

D,  58,  f"  12. 


XCV.  —  24  août   II 18.  —  Pierre-Rai-  CI.  —  7  juillet  11  24. — Arnaud,  arche- 

mond    &    sa    femme    Adélaïde    donnent   à      vêque  de  Narbonne,  confirme  la  donation 
Garsias,  prieur  de  Sainte-Marie  du  Bourg,      déjà  faite  par  son  prédécesseur,  Arnaud,  à 


i56i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i56: 


Pons  (le  Verzeille,  de  l'église  de  Saint-Ge- 
iiiès  de  Marcorignau  &  des  dîmes  de  cette 
ville,  à  condition  qu'à  sa  mort  cette  église 
reviendrait  à  la  cathédrale  de  Saint-Just. 
D,  55,  f  166. 

CIL  —  28  août  II 25.  —  Raimond-Béren- 
gcr,  fils  de  Bérenger-Pierre  d'Ouveillan, 
ayant  donné  à  son  frère  Pierre-Bérenger 
l'église  de  ce  lieu,  Richard,  archevêque  de 
Narbonne,  la  cède  à  ce  dernier  pour  en 
jouir  sa  vie  durant,  avec  retour  à  Saint- 
Just  après  sa  mort;  acte  passé  en  présence 
d'Arnaud,  évêque  de  Carcassonne,  &  d'U- 
zalger,  évèque  d'Elue. 

D,  55,  f"  173. 

cm.  —  i3  septembre  iiîS.  —  Raimond 
de  Cuxac  vend  à  Pons  de  Verzeille  la  moi- 
tié des  dîmes  de  Marcorignan,  moyennant 
quatre-vingts  sous  de  Melgueil. 

D,  55,  f"  167. 

CIV.  —  26  février  1 1 26.  —  Arnaud  ,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  donne  à  la  cathé- 
drale de  Saint-Just  une  prévôté  jadis  pos- 
sédée par  Matfred,  évêque  de  Béziers,  & 
donnée  déjà  à  Saint-Just  par  l'archevêque 
Dalmace,  avec  les  églises  qui  en  dépen- 
daient (Saint-Etienne  de  Villeneuve,  Saint- 
Martin,  &c.). 

D,  55,  f  170. 

CV.  —  i5  mars  11 26.  —  Aimeri,  vicomte 
de  Narbonne,  &  sa  femme  Ermengarde, 
engagent  aux  chanoines  de  Saint-Just,  pour 
la  somme  de  cinq  cents  sous  de  Melgueil, 
leurs  possessions  au  lieu  de  Furcae. 

D,  55,  f"  177. 

CVI.  —  Mars  1129  (v.  st.).  —  Arnaud, 
archevêque  de  Narbonne,  de  l'avis  de  Ber- 
mond,  évêque  de  Béziers,  d'Adalbert,  évê- 
que d'Agdc,  &  d'Arnaud,  évêque  de  Carcas- 
sonne, confirme  aux  chanoines  de  Saint- 
Just  la  possession  de  l'église  d'Ouveillan, 
jadis  donnée  à  leur  église  par  l'archevêque 
Dalmace. 

D,  55,  f"^  180  8c  188  j  H  V,  n.  5o5. 


donne  à  la  cathédrale  de  Saint-Just  les 
églises  d'Ouveillan,  Rieux,  Alamannus  & 
Belîanum  ^vec  leurs  appartenances,  en  pré- 
sence des  évêques  d'Agde  &  de  Carcas- 
sonne, &  autres  prélats  rassemblés  en  con- 
cile pour  confirmer  ladite  communauté  de 
Saint-Just  dans  l'usage  de  la  vie  régulière. 
D,  55,  f°  i83. 

CVIII.  —  5  décembre  1 132.  —  Dédicace 
de  l'église  de  Saint-Martin  de  Creissan, 
par  Arnaud,  archevêque  de  Narbonne, 
légat  du  Saint-Siège,  avec  l'assistance  de 
Bermond,  évêque  de  Béziers,  de  Raimond, 
évêque  de  Carcassonne,  de  Jean,  évêque 
de  Nimes,  &c.,  &  établissement  d'une  li- 
mite autour  de  l'église  dans  laquelle  tout 
vol  &  crime  est  interdit,  sous  peine  d'ex- 
communication, 

D,  55,  f"  191. 

CIX.  —  25  novembre  11 33.  —  Aimeri, 
vicomte  de  Narbonne,  donne  à  Notre-Dame 
&  aux  chanoines  de  SS.  Just  &  Pasteur  un 
champ  &  les  honneurs  qu'il  possédait  à 
Moussan  &  Trencianum,  avec  l'acte  de  con- 
firmation de  son  frère  Bérenger,  abbé  de 
la  Grasse. 

D,  55,  f°  193-196. 

ex.  —  27  avril  ii35.  —  Bérenger,  vi- 
comte de  Minerve,  donne  à  l'église  Saint- 
Etienne  de  Minerve  &  à  son  chapelain 
Udalard  tout  ce  qu'il  avait  au  moulin  de 
Rocabladeri  &  dans  le  territoire  de  Fir- 
mîanum,  à  condition  de  recevoir  la  sépul- 
ture dans  cette  église  &  d'avoir  des  prières 
pour  le  repos  de  son  âme  &  de  celles  de 
ses  parents. 

D,  55,  f"  199;  H  v,  n.  529  (charte  I). 

CXI.  —  i'^"'  janvier  1142.  —  Innocent  II 
annonce  à  Arnaud,  archevêque  de  Nar- 
bonne, qu'il  a  lancé  une  sentence  d'excom- 
munication contre  les  consuls  de  Mont- 
pellier, qui  avaient  chassé  leur  seigneur 
Guillaume  &  refusaient  de  reconnaître  son 
autorité. 

D.  Bouquet,  t.  xv,  p.  406. 


CVII.  —  1129.  —  Arnaud,  archevêque  CXI.  —  12  décembre  1143.  —  Guillem 

de    Narbonne    &    légat    du    Saint-Siège,      du  Villar  &   sa   femme  Dias   donnent   au 


[563 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1564 


chapitre  de  Saint-Jnst  leur  fils  Pons  pour 
être  chanoine,  &  lui  donnent  en  dot  leurs 
honneurs  de  Marcorignan  &  d'Ouveilkin. 
D,  55,  f°  2o3. 

CXI II.  —  28  avril  1144.  —  Raimond- 
Bérenger  du  Plan  &  sa  femme  Bonete, 
avec  le  consentement  de  leurs  enfants, 
donnent,  en  présence  de  l'archevêque  Ar- 
naud, à  la  cathédrale  de  Saint-Just,  leur 
fils  Guillem  pour  chanoine,  avec  pour  dot 
la  moitié  de  leurs  honneurs  du  château  de 
Montredon  &  de  ses  appartenances. 

D,  55,  f"  206. 

CXIV. —  16  juin  1144. —  Raimond  de 
la  Porte  Royale  (de  Porta  Regia) ,  en  pré- 
sence de  Bérenger  de  Capdueill  &  de 
Géraud  de  Narbonne,  donne  à  Arnaud, 
archevêque,  &  aux  chanoines  de  Saint- 
Just  la  moitié  des  dîmes  de  Trencianum  & 
une  albcrgue  de  trois  chevaliers  au  lieu 
de  Seranïanum. 

D,  55,  f°  206. 

CXV.  —  24  janvier  1 144  (v.  st.).  —  Guil- 
laume, vicomte  de  Minerve,  sa  femme  Gar- 
sinde  &  leurs  enfants  Pons-Bernard,  Guil- 
laume-Pierre &  Bérenger  promettent  à 
l'église  de  Saint-Etienne  de  Minerve  &  à 
Pons-Etienne,  archidiacre,  de  renoncer  à 
la  détestable  coutume  de  s'emparer  des 
biens  laissés  par  les  clercs  morts  en  cette 
église. 

D,  55,  f"  2i5j  H  v,  n.  56o  (charte  I). 

CXVI. —  18  juillet  1145. —  Ordonnance 
rendue  par  Arnaud,  archevêque  de  Nar- 
bonne, au  sujet  des  différends  qui  divi- 
saient les  chanoines  de  Saint-Just  &  le 
sacristain  de  la  même  église  touchant  les 
draps,  les  lits  &  autres  menus  objets  lais- 
sés par  les  personnes,  clercs  &  laïques  qui 
s'y  feraient  ensevelir. 

D,  55,  f"  218. 

CXVII.  —  1143.  —  Plaid  tenu  à  Sigean 
pour  régler  les  contestations  qui  divisaient 
l'archevêque  Arnaud  &  les  châtelains  de 
Sigean,  auxquels  il  reprochait  divers  excès 
&  fautes. 

H  V,  n.  565. 


CXVIII.  —  12  mai  ii53.  — Eugène  III 
recommande  aux  religieux  de  l'archevêché 
de  Narbonne  d'observer  le  décret  rendu 
par  Urbain  II  dans  le  concile  de  Cler- 
mont. 

Mansi,  Concilia,  t.  xxi,  p.  679. 

ex IX.  —  9  décembre  Ii53-ii54.  — 
Adrien  IV  mande  à  Bérenger,  archevêque 
de  Narbonne,  de  ne  pas  laisser  envahir  les 
biens  des  évêques  décédés. 

Mansi,  Concilia,  t.  xxi,  p.  826. 

CXX.  —  3i  mars  1154.  —  Jacinthe,  car- 
dinal-diacre &  légat  du  Saint-Siège,  con- 
firme l'échange  fait  entre  Richin,  abbé, 
&  les  chanoines  de  Quarante  &  ceux  de 
l'église  de  Saint-Just,  en  présence  de 
Pierre,  archevêque,  des  églises  de  Saint- 
Sernin  de  Majano  &  de  Saint-Vincent  de 
Argeleriis. 

D,  55,  f"  220. 

CXXI.  —  1154-1159.  —  Adrien  IV  écrit 
à  Bérenger,  archevêque  de  Narbonne,  à 
Artaud,  évéque  d'Elne,  &  aux  barons  du 
diocèse  d'Elne  au  sujet  de  l'affaire  de  Gau- 
fred,  comte  de  Roussillon. 

Mansi,  Concilia,  t.  xxi,  p.  820). 

CXXII.  —  I"  août  Ii55.  —  Raimond  & 
Guillaume  de  Moussan  donnent  leur  frère 
Bérenger  à  l'église  de  Saint-Just  de  Nar- 
bonne pour  chanoine,  &  lui  accordent  en 
dot  leurs  dîmes  des  vignes  de  Bucetls,  de 
ValUs  putrida  &  de  Atilianum. 

D,  55,  f«  224. 

CXXIII.  —  9  décembre  11 56.  —  Adrien  IV 
prend  sous  sa  protection  Bérenger,  arche- 
vêque de  Narbonne,  &  son  église,  énumère 
toutes  ses  possessions  &  lui  confirme  ses 
droits  de  juridiction  sur  les  évêchés  suf- 
fragants,  les  abbayes,  prieurés  &  châteaux 
du  pays. 

D,  55,  f«  228. 

CXXIV.  —  9  décembre  11 56.  —  Adrien  IV 
confirme  l'abandon  fait  par  la  vicomtesse 
de  Narbonne,  Ermengarde,  en  faveur  de 
B.,  archevêque,  de  la  mauvaise  coutume 
depuis   longtemps  pratiquée  de  piller  les 


i565 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i566 


biens  des  archevêques  de  Narbonne  après      les  biens  de  cette  église  &  de  la  maintenir 
leur  mort.  »  dans  tous  ses  droits. 

D,  55,  f"  232}  Mansi,  Concilia,  t.  xxi,  p.   826.  D,  55,  P  233;  H  v,  n.  665  (charte  I). 


CXXV.  —  5  mai  iiSy-iiSp.  — Adrien  IV 
recommande  à  l'archevêque  de  Narbonne 
&  à  ses  suffragants  de  prendre  sous  leur 
protection  les  possessions  de  Guillaume  de 
Montpellier,  qui  part  pour  la  croisade. 

D.  Bouquet,  t.  xv,  p.  683. 

CXXVI.  —  3  octobre  iiSy.  —  Raimond, 
Bernard  &  Pierre  Margalion  donnent  à 
Hugues  Margalion,  leur  frère,  un  champ 
situé  ad  Salpirïas,  &  cent  vingt  sous  de 
Melgueil. 

D,  55,  f"  235. 

CXXVII.  —  1 157.  —  Louis  VII,  à  la  re- 
quête de  l'archevêque  Bérenger,  prend 
sous  sa  spéciale  protection  l'église  de  Nar- 
bonne, &  en  confirme  toutes  les  posses- 
sions. 

H  V,  n.  618. 

CXXVIIÏ.  —  23  juin  ii58.  —  Adrien  IV 
annonce  aux  archevêques  de  Tarragone  & 
de  Narbonne  qu'il  a  pris  sous  sa  protec- 
tion Raimond,  comte  de  Barcelone,  &  tous 
ses  domaines. 

Mansi,  Concilia,  t.  xxi,  p.  828. 

CXXIX.  —  3i  janvier  11 58.  —  Serments 
réciproques  de  fidélité  prêtés  par  Béren- 
ger, archevêque  de  Narbonne,  &  Raimond 
Trencavel,  vicomte  de  Béziers. 

H  V,  n.  621 . 

CXXX.  —  I"  juillet  1162.  —  Alexan- 
dre III  promet  à  Guillem,  seigneur  de 
Montpellier,  de  le  prendre  lui  &  ses  biens 
sous  sa  protection. 

D.  Bouquet,  t.  XV,  p.  779. 

CXXXI.  —  4  février  1164  Cv.  st.).  — 
Guillaume,  vicomte  de  Minerve,  promet 
de  ne  rien  usurper  à  l'avenir  des  domai- 
nes de  l'église  Saint-Etienne  de  Minerve 
&  de  ne  plus  s'emparer,  à  la  mort  du  cha- 
pelain, des  biens  laissés  par  lui  3  Guil- 
laume, Pierre,  Pons  &  Bernard,  ses  en- 
fants, lui  promettent  de  conserver  intacts 


CXXXII.  —  ii65.  —  Louis  VII  confirme 
à  l'archevêque  de  Narbonne,  Pons,  la  pos- 
session des  villes,  châteaux,  abbayes  &  mo- 
nastères qui  dépendent  de  ses  domaines  & 
prend  l'église  archiépiscopale  de  Saint- 
Just  sous  sa  protection. 

Copie  du  treizième  siècle,  lat.  5  211  D,  n.  19, 
&  lat.  17087,  f"  ICI  {Vldimus  royal  de  1298,  co- 
pie authentique). 

CXXXIII.  —  aoilt  1176.  —  Ermengarde, 
vicomtesse  de  Narbonne,  donne  à  Pons, 
archevêque,  &  à  l'église  de  Saint-Just  tous 
les  droits  possédés  autrefois  par  les  vi- 
comtes de  Narbonne  sur  le  château  &  le 
terroir  du  Terrai. 

D,  55,  f"  241. 

CXXXIV.  —  décembre  1 177.  —  Pons,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  du  consentement 
de  son  chapitre,  donne  à  Pierre  Gautier, 
commandeur  de  Saint-Gilles,  les  églises  de 
Fouquières,  Coustouges,  Magrie  &  Casae. 

D,  55,  f°  243. 

CXXXV.  — Vers  1 179.  —  P.,  archevêque 
de  Narbonne,  mande  à  tous  ses  suffragants 
d'excommunier  ceux  qui  avaient  commerce 
avec  les  hérétiques  ou  leurs  fauteurs,  avec 
les  Cotereaux  &  autres  brigands,  R.,  comte 
[de  Toulouse],  Roger,  vicomte  de  Béziers, 
B.,  vicomte  de  Nimes,  Louvat  &  R.  de  Ter- 
ramona,  &  autres  bandits  &  pirates,  ainsi 
que  ceux  qui  levaient  injustement  des  péa- 
ges sur  les  voyageurs. 

D,  56,  fû  i65j  H  VIII,  c.  148. 

CXXXVL— 16  mai  Cl  181-84).— Luce  III 
confirme  la  nomination  faite  par  l'évêquo 
d'Albaiio,  légat  apostolique,  de  trois  archi- 
diacres &  d'un  chanoine  dans  l'église  de 
Narbonne,  alors  sans  archevêque,  &  mande 
au  chapitre  de  Saint-Just  d'obéir  aux  or- 
donnances dudit  légat  à  ce  sujet. 

D,  55,  f"  247. 

CXXXVII.  —  16  mal  1182.  —  Lettre  de 
Luce   m    au   chapitre    cathédral    de   Nar- 


i56j 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i568 


bonne,  au  sujet  de  la  vacance  du  siège  ca- 
thédral  de  cette  ville. 

Galiia  Chrisiiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  46. 

CXXXVIII.  —  26  septembre  (1184).  — 
Luce  III  permet  à  l'archevêque  &:  aux  cha- 
noines de  Narbonnc  de  recevoir  en  qua- 
lité de  chanoine  R.,  prieur  de  Rieux, 
malgré  l'opposition  de  quelques-uns  d'en- 
tre eux. 

D,  ôj,  f"  249. 

CXXXIX.  —  i3  juin  1186.  —  Les  cha- 
noines de  Saint-Just  donnent  à  leur  con- 
frère, Guillem  de  Pépieux,  toutes  leurs 
dîmes  de  Pépieux  &  du  Port,  pour  en  jouir 
sa  vie  durant,  moyennant  la  redevance  an- 
nuelle de  trois  setiers  de  froment. 

D,  55,  f"  25 1. 

CXL.  —  Juin  1190.  —  Bernard,  arche- 
vèc[ue  de  Narbonne,  donne  à  l'église  de 
Saint-Just,  pour  servir  à  l'entretien  de  la 
lampe  brûlant  devant  le  grand  autel,  un 
setier  d'huile  à  lui  dû  annuellement  par  le 
chapitre  en  raison  de  sa  donation  des 
églises  c/e  Aganaciano,  de  Roquelongue  & 
des  Olieux. 

D,  55,  f"  253. 

CXLI.  —  22  juillet  1191.  —  Célestin  III 
confirme  la  translation  de  Bérenger,  évo- 
que de  Lérida,  à  la  métropole  de  Nar- 
bonne. 

D,  55,  f°  255  j  Mansi,  Concilia,  t.  xxi,  p.  614. 

CXLII.  —  22  juillet  1192.  —  Célestin  III 
confirme  l'élection  faite  par  le  chapitre  de 
Narbonne  de  B.,  évéque  de  Lérida,  pour 
archevêque,  &  lui  enjoint  de  lui  obéir 
exactement  comme  à  son  pasteur. 

D,  55,  f  255. 

CXLIII.  —  12  octobre  1204.  —  Béren- 
ger, archevêque  de  Narbonne,  auparavant 
évéque  de  Lérida,  donne  au  chapitre  de 
Saint-Just  toutes  les  dîmes  qu'il  possédait 
în  tota  Lîvorîa,  în  Mntafera,  à  Montlaurès, 
achetées  par  lui  de  Bernard-Raimond  de 
Capendu,  pour  entretenir  à  Saint-Just  trois 
prêtres,  dont  deux  hebdomadiers  servi- 
raient à  l'autel,  &  l'autre  célébrerait  l'of- 


fice dans  la  chapelle  bâtie  par  lui  en  l'Iion- 
neur  de  la  Trinité. 
D,  55,  i"  269. 

CXLIV. —  i3  octobre  1204.  —  Les  trois 
archidiacres,  le  préchantre,  le  sacristain 
&  le  sous-chantre  de  l'église  cathédrale  de 
Narbonne  donnent  à  Bérenger,  archevê- 
que de  cette  ville,  auparavant  évéque  do 
Lérida,  la  portion  congrue  de  deux  cano- 
nicats  du  chapitre,  en  reconnaissance  des 
services  qu'il  avait  rendus  à  la  commu- 
nauté. 

D,  55,  f°  275. 

CXLV.  —  20  octobre  1204.  —  Bérenger, 
archevêque  de  Narbonne,  donne  aux  cha- 
noines de  Saint-Just  le  quart  de  ses  dîmes 
de  Canet  &  deux  ouvroirs,  situés  à  Nar- 
bonne, près  le  four  de  Déodat,  chevalier. 

D,  55,  f°  279. 

CXLVI.  —  26  novembre  1204.  —  Béren- 
ger, archevêque  de  Narbonne,  rappelle 
dans  le  détail  ses  discussions  &  ses  dissen- 
timents avec  les  légats  apostoliques  &  re- 
nouvelle l'appel  qu'il  a  déjà  interjeté  au 
pape  contre  leur  conduite. 

H  viii,  n.  197. 

CXLVII.  — Vers  1204.  —  Les  chanoines 
de  Quarante,  n'ayant  pu  obtenir  de  l'ar- 
chidiacre &  du  chapitre  de  Narboiiue  la 
confirmation  de  l'élection  de  Benoît  coi/jio>i 
abbé  de  leur  monastère,  élection  faite  à 
l'insu  dudit  chapitre,  sont  par  ordre  de 
l'archevêque  Bérenger,  obligés  de  procé- 
der à  une  nouvelle  élection  après  avoir 
demandé  &  obtenu  l'autorisation  du  cha- 
pitre cathédral. 

D,  55,  f°28o. 

CXLVIIL— 8  mai  1206.  —  Innocent  III 
confirme  l'institution  faite  par  l'archevê- 
que de  Narbonne,  Bérenger,  de  trois  prê- 
tres dans  son  église  cathédrale. 

D,  55,  f°  284. 

CXLIX.  —  II  mai  1206.  —  Innocent  111 
déclare  que  la  confirmation  faite  par  l'abbé 
de  Cîteaux,  par  P.  de  Castelnau  &  par 
II.,  légats  du  Saint-Siégc,  de  l'élection  de 


i569  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  i^yo 

l'évoque  de  Toulouse,  ne  peut  porter  au-  CLW.  —  i"  août   I2i5.  —  Transaction 

cun  préjudice  aux  droits  de  l'églîsc  métro-  passée  entre  Arnaud,  archevêque  de  Nar- 

politaine  de  Narbonne.  bonne,  &  Pierre  de  Quillan,  au  sujet  de 

D,  j"),  f"  286.  l'honneur  qui  avait  autrefois  appartenu  à 

Guillem  de  la  Redorte,  dans  le  bourg  de 

CL. —  r'  mai  1212.  —  A.,  évêque  élu  de  Narbonne. 

Narbonne  &  légat  du  Saint-Siège,  donne  D,  5j,  f"  3o5. 
au  chapitre  de  Saint-Just  l'église  de  Cuxac 

avec  ses  dépendances,  en  présence  de  la  CLVI. —  11   septembre  I2i5.  —  A.,  ar- 

plupart  des  éyêques  ses  suftragants  &  de  chevêque  do  Narbonne,  reconnaît  que  les 


])lusieurs  abbés. 

D,  50,  f"  288  &  291;  H  vin,  c.  236. 

CLI.  —  14  juin  1212.  —  Aimeri,  vicomte 
de  Narbonne,  confirme  la  donation  faite 
])ar  Pierre,  vicomte  de  Narbonne,  &  par 


deux    portions    canoniales    qu'il    prenait 
dans  l'église  de  Saint-Just  ne  lui  venaient 
que  de  la  libre  concession  des  chanoines. 
D,  r,5,  {°  3o8. 

CLVII.  —  Vers  121 5.  —  Lettre  du  chtt- 


son  neveu  Aimeri  &  ses  frères  Hugues  &  pitre  de  Narbonne  à  Innocent  III,  attes- 

Bérenger,  aux  chanoines   de  SS.   Just  &  tant  que,  dès  le  jour  de  son   avènement 

Pasteur,  des  dîmes  de  toutes  les  salines  de  (iète  de  Saint-Grégoire  1212),  l'archevêque 

Coursan  à  Sigean   &  de  celle  du   poisson  Arnaud  a-  joui  de  tous  les  droits  &  privi- 

pûché  dans  l'Aude,  dans  la  mer  &  dans  les  léges  attachés  au  duché  do  Narbonne. 

étangs,  par  toute  la  vicomte  de  Narbonne,  Besse,  Ducs  de  Narbonne,  p.  466;  D.  Bouquet, 

de  Sérignan  à  Leucate.  t.  xix,  p.  597. 

D,  ;j5,  f"  293. 

CLVIII.  —  Vers  I2i5.  —  Lettre  du  cha- 

CLII.   —   Vers    1214.    —    Supplication  pitre  &  de  l'abbé  de  Saint-Paul  de  Nar- 

adressée  à  A.,  archevêque  de  Narbonne  &  bonne  au  pape  Innocent  III,  relative  aux 

légat  du  Saint-Siège,  par  le  clergé  &  les  mêmes  faits  &  de  même  teneur, 

habitants   d'Agde,  pour  obtenir  de    lui    la  Collection  de  Languedoc,  t.  \l,  ("  66. 
confirmation  de  l'élection  par  eux  faite  de 

P.  Pouvereau,  chanoine  de  l'église  de  Pa-  CLIX.  —   i'''"  février  I2i5   (v.   st.)»  — 

ris,  pour  leur  évêque,          •  Excommunication     conditionnelle    lancée 

D,  j5,  f"  269.  par   Afnaud  ,    archevêque    de    Narbonne, 

contre    Simon   de    Montfort,   usurpateur 

CLIII.  —  Janvier  1214.  —  Aimeri,  vi-  du  duché  de  Narbonne. 

comte  de  Narbonne,  se  départ  de  tous  les  GallU  Christiana,  t.  vi,  ce.  63-64. 
droits    de    justice   que    ses    prédécesseurs 

avaient  usurpés  sur  l'église  de  Narbonne,  CLX.  —  17  février  I2i5  (v.  st.).  —  Ar- 
excepté  le  droit  du  sang,  &  le  chapitre  naud ,  archevêque  de  Narbonne,  en  pré- 
métropolitain  lui  donne  en  récompense  sence  &  par  l'intermédiaire  de  Raimond, 
wne  somme  de  cinq  cents  sous  de   Mel-  évêque  élu  de  Béziers,  s'accorde  avec  Jean 


Bistan,  au  sujet  de  la  possession  de  cinq 
tours,  situées  sur  les  murailles  de  la  cité, 
de  leurs  manses,  &  du  Capitole. 
B,  374,  f"  124. 

CLXI. —  27  février  I2i5  (v.  st.).  —  Simon 


gueil. 

D,  S"),  f"  299. 

CLIV.  —  2  juillet  I2i5.  —  Innocent  III 
reproche  à  Simon  de  Montfort  ses  torts  & 
ses  violences  envers  l'archevêque  de  Nar- 
bonne, Arnaud,  &  lui  rappelle  les  services  de  Montfort  écrit  à  l'évêque  &  au  doyen 
rendus  par  ce  prélat  à  la  cause  de  Dieu  &  d'Uzès,  pour  leur  apprendre  qu'ayant  of- 
à  lui-même.  .  fert  à  l'archevêque  Arnaud  de  s'en  rappor- 

D.  Bouquet,  t.  XIX,  p.  096 ;  GaZZia  Christiana,      ter  à   leur   arbitrage    ou    à   celui   de    tels 
t.  VI,  Instrum.  c.  57.  autres  qu'il    lui   plairait   de   désigner,   ce 

V,  5o 


i5ji 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


iSyi 


prélat  a  refusé  Se  l'a  menacé  de  l'excom- 
miiuicatioii  &  de  l'interdit;  il  en  a  appelé 
au  pape  &  prie  l'évêque  d'Uzès  de  ne  pas 
mettre  cette  sentence  à  exécution,  au  cas 
oii  elle  serait  prononcée. 

Besse,  Ducs  de  Narhonne,  p.  464. 

CLXII.  —  4  mars  I2i5  (v.  st.).  —  Aimeri, 
vicomte  de  Narbonne,  confirme  à  Pierre  de 
la  Croix,  chanoine  &  préchantre  de  Saint- 
Just,  la  possession  de  tout  ce  qu'il  avait 
acquis  de  Pierre  de  Suco  à  Cuxac. 

D,  55,  f  3o2. 

CLXIII.  —  5  mars  12 15  (v.  st.)'  —  Simon 
de  Montfort  déclare  que,  désirant  s'accor- 
der avec  l'archevêque  de  Narbonne,  il  a 
choisi  pour  arbitres  de  leurs  querelles  le 
camérier  de  Béziers  &  l'évêque  de  Nimes, 
promettant  de  se  conformer  à  leur  sen- 
tence, sous  peine  d'une  amende  de  mille 
marcs. 

Besse,  Ducs  de  Narbonne,  p.  465. 

CLXIV.  —  II  septembre  1216.  —  Ar- 
naud, archevêque  de  Narbonne,  écrit  au 
pape  Honorius  III  pour  se  plaindre  de  la 
conduite  du  comte  de  Montfort  à  son 
égard;  cet  acte  contient  le  récit  détaillé 
de  tous  leurs  différends. 

Besse,  Ducs  de  Narbonne,  p.  452  ;  D.  Bouquet, 
t.  XIX,  p.  620. 

Lettre    analogue,     mais     plus     courte. 


pondre  à  cet   appel    avant   l'octave   de  la 
Pentecôte. 

Besse,  p.  463;  D.  Bouquet,  t.  xix,  p.  622. 

CLXVII.  —  7  mars  1217.  —  Honorius  III, 
voulant  apaiser  les  querelles  de  l'archevê- 
que de  Narbonne,  Arnaud,  &  de  Simon  de 
Montfort,  confie  cette  mission  au  légat 
Bertrand^  cardinal  des  SS.  Jean  &  Paul. 

Besse,  p.  460;  D.  Bouquet,  t.  xix,  p.  628. 

CLXVIII.  —  3i  octobre  1219.  —  Aimeri, 
vicomte  de  Narbonne,  donne  au  chapitre 
de  Saint-Just  les  fief  &:  seigneurie  qu'il 
avait  dans  tout  l'honneur  que  Raimond  de 
Salasson,  chevalier,  possédait  dans  le  châ- 
teau de  Moussan  &  au  moulin  de  Ferrioîa, 
&  confirme  un  legs  fait  au  chapitre  par  le- 
dit Raimond,  le  tout  moyennant  la  somme 
de  quarante  sous  de  Melgueil. 

D,  55,  f"3i6. 

CLXÎX.  —  i5  &  3o  août  1220.  —  Deux 
lettres  de  C,  évêque  de  Porto  &  de  Sainte- 
Rufine  &  légat  du  Saint-Siège,  mandant  aux 
chanoines  de  Narbonne  de  garder  en  gage 
la  couronne  d'or,  les  croix  &  autres  objets 
précieux,  qu'il  leur  avait  laissés  en  garde, 
jusqu'à  paiement  de  la  somme  de  trois 
mille  sous  de  Melgueil  qu'il  leur  devait. 

D,  55,  £"320. 


CLXX.  — 


mai   1221.  -- 


Raimond  de 


adressée  le  même  jour  au  collège  des  car-      Villarnaud,  chevalier,  vend  à  Saint-Pierre 

de  Fenouillèdes  &  à  son  archidiacre,  Ar- 
naud, l'église  de  Arclanum,  avec  ses  droits 
de  justice,  moyennant  huit  cents  sous  de 
Melgueil. 
D,  55,  f"  322. 


dinaux. 

Gallia  Christiana,  t.  Vi,  Tnstrum.  ce,  57-58. 

CLXV.  —  10  août  1217.  — Transaction 
passée  entre  le  chapitre  de  Saint-Just  & 
B.,  abbé  de  Psalmodi,  du  consentement  de 
l'archevêque  de  Narbonne,  Arnaud,  au  su- 
jet d'une  redevance  due  par  l'abbé  au  cha- 
pitre, qui  est  réduite  par  la  transaction  à 
la  somme  de  six  livres  de  Melgueil, 

D,  55,  f"3io. 

CLXVI.  —  3o  janvier  1217.  —  Simon 
de  Montfort  se  met,  lui,  ses  vassaux  & 
sa  terre,  sous  la  protection  du  Saint- 
Siège  &  interjette  appel  au  pape  contre 
les  agissements  de  l'archevêque  de  Nar- 
bonne, Arnaud,  sommant  celui-ci  de  ré- 


CLXXI.  —  24  juin  (1222).  —  C,  évêque 
de  Porto  &  de  Sainte-Rufine ,  légat  du 
pape,  mande  au  chapitre  de  Narbonne 
d'envoyer  quelqu'un  au  Puy,  où  il  serait 
le  25  juillet  suivant,  pour  y  avoir  une  con- 
férence avec  les  prélats  &  pourvoir  à  l'ab- 
baye d'Alet,  au  grand  profit  de  l'église  de 
Narbonne. 

D,  56,  f"  i63. 

CLXXII.  —  22  novembre  1224.  —  Ho- 
norius III  confirme  la  réduction  des  cha- 


1073 


PREUVES  DE  LHISTOIKE  DE  LANGUEDOC. 


i:)74 


noines  du  chapitre  de  Snint-Just  nu  nombre 
de  dix-huit,  réduction  faite  de  concert  par 
l'archevêque  &  le  chapitre. 
D,  55,  f"  325. 

CLXXIII.  —  Octobre  1226.  —  P.,  arche- 
vêque de  Narbonne,  s'accorde  avec  le  roi 
Louis  VIII,  au  sujet  des  fiefs  mouvants  do 
l'église  de  Narbonne,  confisqués  par  le  roi 
à  cause  de  l'hérésie  de  leurs  détenteurs;  le 
prélat  exempte  le  roi  de  l'hommage  dû  par 
ces  fiefs  à  l'église  de  Narbonne,  &  on  as- 
signe à  son  église  quatre  cents  livres  de 
revenu  sur  les  châteaux  de  Pépieux  &  de 
Pieusse;  en  outre,  il  s'engage  à  faire  un 
anniversaire  perpétuel  pour  l'âme  du  roi 
Philippe. 

LaN  9988,  f°  36;  D,  55,  f»  328. 
.  La  lettre  semblable  du  roi  dans  lat.  9996, 
p.  21 5. 

CLXXIV.  —  17  mai  1228.  —  Aimeri,  vi- 
comte de  Narbonne,  les  consuls  &  cheva- 
liers de   cette  ville  promettent   à  Pierre, 


à  l'archevêque  Pierre  par  Bellus,  évê(|uo 

d'Uzès. 

*  D,  5-,,  f"  342. 

CLXXIX.  —  19  avril  i232. —  Sentenct^ 
arbitrale  rendue  par  les  trois  archidiacres 
de  Narbonne  sur  les  différends  qui  divi- 
saient P.,  archevêque  de  cette  ville  &  son 
chapitre  cathédral,  au  sujet  des  églises  de 
Rieux  &  d'OuveilIan  &  de  cent  livres  de 
rente  assignées  audit  chapitre  par  R.,  lé- 
gat apostolique. 

D,  55,  f"  358. 

CLXXX.  —  28  juin  i232.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  par  T.,  évéque  d'Agde,  & 
B.,  évêque  de  Béziers,  entre  P.,  archevê- 
que de  Narbonne,  &  son  chapitre  cathé- 
dral, par  laquelle  le  château  de  Pépieux 
est  concédé  au  dit  archevêque,  pour  en 
jouir  sa  vie  durant. 

D,  55,  f"  368. 

CLXXXI.  —  Vers  1282.  —  L'évêque  de 


archevêque,  &  au  chapitre  de  Narbonne,      Limoges,  P.,  abbé  de  la  Séoube  (Majoris 
d'observer   fidèlement   &   d'exécuter   l'or-      Siîvae),  &  R.,  abbé  de  la  Couronne,  dépu- 


donnance  de  Louis  IX  du  mois  d'avril  pré- 
cédent, en  faveur  des  églises  de  Languedoc. 
D,  55,  f"  333,     . 

CLXXV.  —  9  juillet  1228.  —  Grégoire  IX 
confirme  la  réduction  faite  par  le  chapitre 
de  Saint-Just  du  nombre  réglementaire  des 
chanoines  à  vingt. 

D,  55,  ^325. 

CLXXVI.  —   II   juillet   1228.  —  Gré- 


tés  par  le  Saint-Slége  pour  faire  une  en- 
quête sur  les  vie  &  mœurs  de  R.,  archi- 
diacre d'Agen,  évêque  élu  de  Toulouse, 
écrivent  au  chapitre  de  Narbonne  d'enga- 
ger l'archevêque  à  consacrer  ledit  élu. 
D,  56,  f»  284. 

CLXXXII.  — 6  février  1 235.  —  Bernard, 
évêque  de  Béziers,  donne,  avec  le  consen- 
tement de  son  chapitre,  aux  chanoines  de 
Saint-Just,  plusieurs  maisons  situées  dans 


goire  IX  permet  au  chapitre  de  Narbonne  la  cité  de  Béziers  8i  confisquées  sur  Guil- 

de  célébrer  l'office  divin  en  temps  d'inter-  lem-Pierre    de    Carcassonne,    convaincu 

dit,  à  voix  basse  &  sans  sonner  les  cloches.  d'hérésie. 

D,  55,  {"'  331-332.  D,  55,  f»  384. 


CLXXVII. —  26décembre  1229.  —  Pierre, 
archevêque  de  Narbonne,  donne  à  sa  sœur 
Marie  tous  les  honneurs,  droits  &  posses- 
sions qu'il  avait  dans  la  ville  de  Béziers  & 
au  château  de  Villeneuve,  tant  par  donation 
de  Simon  de  Montfort  qu'autrement. 

D,  55,  f"  340. 

CLXXVIII.  —  12  mars  i23o.  —  Serment 
de  fidélité  prêté  à  l'église  de  Narbonne  & 


CLXXXIII.  —  9  janvier  1287.  —  P.,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  &  le  chapitre  de 
Saint-Just  s'engagent  à  remettre  au  juge- 
ment arbitral  des  évêques  de  Béziers  & 
d'Agde  tous  les  différends  qui  pourraient 
s'élever  entre  eux,  au  sujet  de  l'accord  que 
le  prélat  était  sur  le  point  de  conclure 
avec  Walguerius,  abbé  d'Alet,  &  avec  sa 
congrégation. 

D,  55,  f"  337. 


IJJJ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i5j6 


CLXXXIV.  —  19  avril  iiSS.  —  Testa-  CLXXXIX.  —  18  février  &  8  mars  1242. 
ment  de  P.,  archevêque  de  Narbonne,  par-  —  Sentence  arbitrale  rendue  par  Pierre  de 
tant  pour  la  croisade  contre  les  païens  ;  iT  Conques,  prieur  de  Saint-Firmin  de  Mont- 
demande  à  être  enseveli  dans  son  église  pellier,  au  sujet  du  différend  qui  divisait 
.cathédrale,  dans  laquelle  il  institue  deux  P.,  archevêque,  &  le  chapitre  de  Nar- 
prêtres  pour  prier  pour  son  âme,  donne  à  bonne^  par  cette  sentence,  les  chanoines 
l'église  de  Peyriac,  qu'il  avait  acquise  de  sont  relevés  de  l'excommunication  que 
l'abbé  de  Caunes,  quinze  mille  sous  de  l'archevêque  avait  lancée  contre  eux. 
Melgueil,  avec  une  maison  pour  sa  fabri-  D,  56,  p.  4. 


que,  &■  nomme  ses  exécuteurs  testamen- 
taires  P.,  préchantre.  P.,  archidiacre  de 
Saint-Just,  &  autres. 
D,  55,  f"  090, 

CLXXXV.  —  Vers  1239.  —  Supplication 
adressée  à  P.,  archevêque  de  Narbonne, 
par  le  clergé  &  le  chapitre  d'U/ès,  pour 
obtenir.de  lui  la  confirmation  de  l'élec- 


CXC.  —  9  avril  1245.  —  Serment  de 
fidélité  prêté  par  G.,  évêque  de  Lodève,  à 
l'église  de  Narbonne  &  à  son  archevê([ue, 
Pierre. 

D,  55,  f"  3ij3. 

CXCI.  —  3o  septembre  1245.  —  Inno- 
cent IV  accorde  à  l'archevêque  &  au  cha- 


tion  par  eux  faite  de  P.,  prévôt  de   leur  pitre  de  Narbonne  le  privilège  de  ne  pou- 
église,  pour  évêque.  voir  être  contraints  par  lettres  apostoliques 

D,  55,  f"  263.  à  recevoir  aucun  bénéficier  en  leur  église, 

à  moins  de  mention  expresse  de  ce  privilège. 

CLXXXVI.  —  28  juin   1241.  —  Les  cha-  A  la  suite,  une  bulle  du  même  pape  re- 
noines  de  Narbonne  écrivent  au  chapitre  lative  au  même  objet  du  2  janvier  1247. 
cathédral  de  Lodève,  pour  le  prier  de  ne  D,  56,  f"  20. 
point  demander  à   l'archevêque   de   Nar- 
bonne la  confirmation  de  l'évoque  qu'ils  CXCII.  —  3o  août  1246.  —  G,,  archevê- 
allaient  élire,  avant  d'avoir  obtenu  le  con-  que  de  Narbonne,  reconnaît  tenir  du  roi 


sentement  de  leur  communauté. 
D,  56,  fi. 

CLXXXVII.— 7  juillet  1244.— Les  cha- 
noines de  Narbonne  écrivent  à  G.,  prévôt 
de  l'église  de  Nimes,  évoque  élu  de  Lo- 
dève, pour  le  prier  de  ne  point  demander 
la  confirmation  de  son  élection  à  l'arche- 
vêque de  Narbonne,  sans   réclamer  aussi 


une  maison  dans  la  çitè  de  Carcassonne, 
pour  en  jouir  ad  voluntatem  clominî  régis. 
Lat.  9988,  f"  61  v";  D,  56,  f"  24. 

CXCIII.  —  II  novembre  i253.  —  Fizel 
de  Minerve,  fils  de  Guillem  Boita,  recon- 
naît tenir  de  l'église  Saint-Etienne  de 
Minerve  une  maison  qu'il  possédait  dans 
ledit  château,  un  moulin  &  diverses  autres 


leur  propre  consentement,  &  lui  déclarent  choses,  pour  lesquelles  il  est  tenu  de  don- 
qu'il  ne  laisseront  apporter  aucun  préju-  ner  à  dîner  une  fois  l'an  à  un  prêtre  ou 
dice    aux    droits   &   prérogatives    de   leur      clerc  de  l'église. 


communauté. 
D,  56,  i°  2. 

CLXXXVIII.  —  26  janvier  1242.  —  Les 
chanoines  de  Narbonne  supplient  leur  ar- 


D,  56,  r>  29. 

CXCIV.  —  1256.  —  Arnaud,  abbé  de 
Saint-Laurent  hors  les  murs,  à  Rome,  dé- 
livre à  P.,  archidiacre  de  Narbonne,  pour 
chevêque,  P.,  de  ne  point  confirmer  l'élec-  son  église,  des  reliques  des  saints  Lau- 
tion  de  l'évêque  de  Bèziers  sans  avoir  pris  rent,  Etienne  &  Hippolyte,  qui  reposent 
leur  consentement,  conformément  aux  ca-      dans  son  monastère. 

nous   qui    leur   octroyaient   ce   privilège;  A  la  suite,  lettres  de  la  délivrance  de  ces 

sans  quoi  ils  se  verront  forcés  d'en  appeler      reliques  par  Laurent,  sacristain  du  môme 
au  Saint-Siège,  monastère. 

D,  56,  Pi  8.  0,56,^36. 


1077 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1578 


CXCV.  —  3o  mars  izSy.  —  Alexandre  IV 
permet  à  l'archevêque  &  aux  chanoines  de 
Narbonnc  de  pourvoir  trois  ou  quatre  per- 
sonnes capables  des  premières  prébendes 
([ui  viendront  à  vaquer. 

D,  56,  f  32. 

CXCVI. —  3i  mars  1257.  — Alexandre  IV 
confirme  une  ordonnance  rendue  par  l'ar- 
chevêque &  par  le  chapitre  cathédral  de 
Narbonne,  appliquant  à  la  construction 
de  la  nouvelle  église  de  Saint-Just  les  re- 
venus des  églises  de  Pelignanum  &  à'Ho- 
nairacum. 

D,  56,  f"  34. 

CXCVII.  —  21  juin  1257.  —  G.,  arche- 
vêque de  Narbonne,  édicté  divers  règle- 
ments, au  sujet  des  dîmes  qui  se  levaient, 
dans  l'étendue  de  son  diocèse,  sur  les  blés 
&  les  agneaux. 

D,  56,  f»  38. 

CXCVIII.  —  18  janvier  I258.  —  Alexan- 
dre 'IV  accorde  à  l'archevêque  &  au  cha- 
pitre de  Narbonne  le  privilège  de  ne 
pouvoir  être  contraints  par  lettres  du 
Saint-Siège  ou  de  ses  légats  à  recevoir 
pour  chanoines  ceux  dont  le  père  ou  la 
mère  aurait  été  soupçonné  d'hérésie. 

D,  56,  f"  44. 

CXCIX.  —  3  juillet  1269.  —  Bérenger 
de  Vivier,  chevalier,  restitue  à  Jacques, 
archevêque  de  Narbonne,  les  dîmes  de 
Sainte-Marie  de  Fullonïbus,  de  Saint-Félix 
de  Pratis  &  autres  églises  qu'il  retenait  in- 
justement, usurpation  qui  l'avait  fait  ex- 
communier. 

D,  56,  P  26. 

ce.  —  21  septembre  1269.  —  Serment 
de  fidélité  prêté  par  Bérenger,  évêque 
d'Elne,  à  Jacques,  archevêque  de  Nar- 
bonne, &  à  son  église. 

D,  55,  f"  344.  .• 

CCI.  —  10  octobre  1259.  —  Acte  de  l'é- 
lection de  Gui,  évêque  du  Puy,  comme  ar- 
chevêque de  Narbonne. 

K»  374,  pp.  1 39-40 }  Bahize,  Concilia  Gall.  Narb. 
appendix,  n"  xxviii. 


CCII.  —  Avril  1260.  —  Louis  IX  con- 
firme la  transaction  passée  entre  son  père 
Louis  VIII  &  Pierre,  archevêque  de  Nar- 
bonne, touchant  les  fiefs  des  hérétiques 
tombés  en  commise  &  mouvants  de  l'église 
de  Narbonne,  &  confirme  aussi  Fa  donation 
de  quarante  livres  de  revenu  faite  à  l'église 
de  Narbonne  par  Gui  de  Lévis,  maréchal 
d'Albigeois. 

Lat.  9996,  p.  16;  D,  56,  f"  5i, 

CCIII.  —  Avril  1260.  —  Gui,  archevêque 
de  Narbonne,  confirme  la  transaction  pas- 
sée entre  le  roi  Louis  VIII  &  son  prédé- 
cesseur, l'archevêque  Pierre,  au  sujet  des 
fiefs  mouvants  de  l'archevêché  de  Nar- 
bonne &  confisqués  par  le  roi  pour  cause 
d'hérésie;  prévoyant  le  cas  où  le  roi  dés- 
hériterait la  famille  des  vicomtes  de  Nar- 
bonne, la  nouvelle  transaction  porte  que 
l'archevêque  renoncerait  alors  à  l'hom- 
mage que  le  vicomte  lui  devait  pour  une 
partie  de  la  cité  &  du  bourg  de  Narbonne. 

Lat.  9988,  f"  36  v";  D,  56,  f  55. 

CCIV.  —  Avril  1260.  —  Gui,  archevêque 
de  Narbonne,  reconnaît  qu'il  doit  l'hom- 
mage au  roi  de  France,  à  cause  des  châ- 
teaux d'Avîcîanum,  Pépieux  &  Rutherium, 
à  lui  assignés  par  Gui  de  Lévis,  maré- 
chal d'Albigeois,  sur  mandement  du  roi 
Louis  IX. 

D,  56,  f°  46. 

CCV.  —  3o  octobre  1260.  —  P.,  abbé 
de  Villemagne,  s'excuse  de  ne  pouvoir  as- 
sister au  concile  provincial,  à  cause  de  ses 
infirmités,  &  y  envoie  un  religieux  à  sa 
place. 

D,  56,  f"  59, 

CCVI.  —  II  janvier  1260  (v.  st.).  —  Ser- 
ment de  fidélité  prêté  par  R.,  évêque  de 
Lodève,  à  l'église  &  au  chapitre  cathédral 
de  Narbonne,  le  siège  vacant. 

D,  55,  f"  344. 

CCVII.  —  4  juin  1261.  —  Le  chapitre 
de  Narbonne  confirme  les  conventions 
passées  entre  le  roi  Louis  VIII  &  Pierre, 
archevêque  de  Narbonne,  au  sujet  des  fiefs 
de  l'église  de  Narbonne,  tombés  en  corn- 


i579 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i58o 


CCXIII.  —  22  juin  1264.  —  Urbain  IV 
permet  au  chapitre  cathédral  de  Narboniie 
de  racheter  pour  la  valeur  de  cent  marcs 
de  revenu  des  biens  de  l'archevêché  usur- 
pés par  des  la"iques. 

D,  56,  f"  82. 

CCXIV.  —  Décembre  iiôS.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  &  de 
recteurs  des  églises  paroissiales  de  Nar-  Béziers  de  délivrer  à  Maurin,  archevêque 
bonne,  d'une  part,  &  Othon,  abbé  de  de  Narbonne,  la  maison  que  feu  l'arche- 
Fontfroide,  d'autre,  au  sujet  de  la  portion  vèque  Jacques  &  quelques-uns  de  ses  pré- 
canonique des  biens  donnés  &  légués  audit  décesseurs  avaient  tenue  de  lui  dans  la  cité 
monastère  par  les  fidèles  qui  s'y  faisaient  de  Carcassonne,  &  dont  le  roi  venait  de 
enterrer.         .  confirmer  la  possession  audit  Maurin. 

D,  56,  P  66.  Lat.  9996,  p.  102;  D,  56,  f°  85. 


mise,  &  le  roi  assigne  audit  chapitre  qua- 
tre cents  livres  de  revenu  sur  divers  châ- 
teaux du  pays. 
■  Lat.  9988,  P  37  v°;  D,  56,  f"  61. 

CCVIII.  —  27  octobre  1261.  —  Sen- 
tence arbitrale  rendue  par  Gui,  arche- 
vêque d^  Narbonne,  sur  les  différends  qui 
divisaient  le  sacristain  de  Saint-Just  &  les 


CCIX.  —  17  novembre  1262.  —  Ur- 
bain IV  mande  à  l'évêque  de  Carcassonne 
de  lever  l'excommunication  lancée  contre 
le  chapitre  de  Saint-Just  par  lettres  obte- 
nues du  Saint-Siège  ou  d'un  légat  aposto- 
lique, à  la  requête  des  clercs  ou  écoliers 
de  cette  église  qui  voulaient  y  obtenir  leur 
réception. 

D,  56,  f"  75. 

CCX.  —  3o  mars  1263.  —  Urbain  ÏV  dé- 
clare que  l'église  cathédrale  de  Narbonne 
ne  pourra  être  interdite  par  aucun  juge 
apostolique  ou  légat  du  Saint-Siège,  à 
moins  que  ce  privilège  ne  soit  mentionné 
dans  les  lettres  d'interdit. 

D,  56,  f°7i. 

CCXI. —  23  septembre  1263. —  Serment 
de  fidélité  &  d'obéissance  prêté  par  Béren- 
ger,  évêque  d'Elne,  à  Maurin,  archevêque 
de  Narbonne. 

B,  374,  p.  114. 

CCXII.  —  19  février  1263.  —  Guillem 
Favre  &  Raimond  Pierre,  bourgeois  de 
Narbonne,  exécuteurs  testamentaires  de 
Jean  Bistan,  autre  bourgeois,  à  l'imitation 
de  ce  dernier,  instituent  dans  l'église  de 
Saint-Sébastien  de  Narbonne  un  prêtre, 
pour  y  dire  la  messe  &  y  célébrer  les  offi- 
ces divins. 

D,  56,  f«  77. 

Cette  fondation  fut  confirmée  par  l'ar- 
chevêque Maurin. 


CCXV.  —  ï5  juillet  1266.  —  Maurin, 
archevêque  de  Narbonne,  donne  à  son 
chapitre  cathédral  quarante  livres  de  rente 
assises  sur  l'église  de  Pèpieux. 

D,  56,  f"  87. 

CCXVI.  —  24  septembre  1266.  —  Clé- 
ment IV  déclare  que  les  clercs  &  hommes, 
tant  du  chapitre  que  des  chanoines  de 
l'église  Saint-Just  de  Narbonne  ne  pour- 
ront être  appelés  en  justice  hors  de  la  cité 
ou  du  diocèse  de  Narbonne. 

D,  56,  f"  91. 

CCXVII.  —  7  octobre  1266.  —  Clé- 
ment IV  déclare  que  l'église  cathédrale  de 
Narbonne  ne  pourra  être  excommuniée, 
sinon  par  lettres  mentionnant  le  privilège 
porté  par  lesdites  bulles. 

D,  56,  f"  72. 

CCXVIII.  —  8  octobre  1266.  —  Clé- 
ment IV  permet  aux  chanoines  de  Saint- 
Just  d'acquérir  des  terres  dans  les  domai- 
nes de  l'archevêché,  jusqu'à  concurrence 
d'une  somme  de  mille  livres. 

D,  56,  f«  83. 

CCXIX.  —  8  octobre  1 266,—  Clément  IV 
déclare  que  ceux  qui  auraient  battu,  même 
légèrement,  un  chanoine  de  l'église  cathé- 
drale de  Narbonne  ne  pourront  être  ab- 
sous de  la  censure  qu'ils  auraient  encou- 
rue, sinon  par  le  pape. 

D,  56,  f'^  89. 


i58i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i582 


CCXX.  —  27  avril  1271.  —  Sentence  ar- 
bitrale rendue  par  B.,  évoque  de  Toulouse, 
au  sujet  des  différends  qui  divisaient  Mau- 
rin,  archevêque,  &  le  chapitre  cathédral 
de  Narbonne,  touchant  la  construction  de 
l'église  de  Saint-Just. 

D,  56,  f  96. 

CCXXI.  —  27  avril  1271.  —  Maurin,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  donne  l'église  de 
Tourouzelle  &  ses  dépendances  au  cha- 
pitre cathédral  de  Saint-Just. 

D,  56,  f"  102. 

CCXXII.  —  26  décembre  1271.  —  Gré- 
goire X  accorde  cent  jours  d'indulgence  à 
tous  ceux  qui  contribueront  à  la  recons- 
truction de  l'église  de  Narbonne. 

D,  56,  f°  i5i. 

CCXXIII.  —  19  mars  1273.  —  Pierre, 
archevêque  de  Narbonne,  reconnaît  que 
Jean  de  la  Couture,  sénéchal  de  Carcas- 
sonne,  lui  a  remis  une  maison,  sise  dans  la 
cité  de  Carcassonne,  que  ses  prédécesseurs 
tenaient  du  roi  &  sous  son  bon  plaisir. 

Lat.  9996,  p.  172. 

CCXXIV.  —  12  février  1274.  —  Pierre, 
archevêque  de  Narbonne,  donne  à  son 
chapitre  cathédral  l'église  de  Pépieux,  sur 
laquelle  il  se  réserve  un  revenu  de  dix 
livres. 

D,  56,  f"  104. 

CCXXV.  —  28  janvier  1278.  —  Sentence 
rendue  par  Pierre,  archevêque  de  Nar- 
bonne, au  sujet  des  différends  qui  divi- 
saient les  chanoines  de  Saint-Just  &  ceux 
de  Saint-Paul,  pour  savoir  lequel  des  deux 
chapitres  devait  célébrer  la  messe  à  certai- 
nes fêtes,  quand  la  procession  de  Saint- 
Just  allait  à  l'église  Saint-Paul  ou  quand 
le  chapitre  de  Saint-Just  assistait  aux  fu- 
nérailles des  particuliers  enterrés  à  Saint- 
Paul. 

D,  56,  f"  109.  ' 

CCXXVI.  —  1280.  —  Philippe  III  con- 
firme un  accord  passé  entre  ses  officiers  & 
l'archevêque  de  Narbonne,  Pierre,  au  ,su- 
jet  du  château  de  Quillan  &  de  ses  dépen- 


dances; le  roi  abandonne  à  l'archevêque 
tous  ses  droits  sur  le  château,  sauf  le  res- 
sort &  les  infractions  à  la  paix  publique, 
moyennant  la  somme  de  trois  mille  livres 
tournois. 

Lnt.  9996,  p.  194. 

CCXXVII.  —  i3  mai  1286.  —  Serment 
de  fidélité  prêté  par  Guillaume  des  Gar- 
dies,  Qvêque  d'Uzès,  à  Pierre,  archevêque 
de  Narbonne,  &  à  son  église. 

D,  55,  f"  346. 

CCXXVIII.  —  24  mars  1286.  —  Serment 
de  fidélité  prêté  par  Hugues  Mascaron, 
évêque  de  Toulouse,  à  Pierre,  archevêque 
de  Narbonne,  &  à  son  église. 

D,  55,  f  345. 

CCXXIX.  — 23  août  1287.  — Philippe  IV 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 
forcer  Aimeri,  vicomte  de  Narbonne,  à 
faire  réparation  pour  tous  les  excès  qu'il 
avait  commis  envers  le  chapitre  de  Saint- 
Just. 

A  la  suite,  exposé  fait  par  le  procureur 
du  chapitre  d'autres  excès  commis  par  le 
même  Aimeri  (25  octobre  1287). 

D,  56,  f»  116. 

CCXXX.  —  Avril  1288.  —  Philippe  IV 
donne  aux  chanoines  de  Saint-Just  vingt 
livres  de  revenu,  destinées  à  payer  un  an- 
niversaire pour  l'âme  de  son  père,  le  roi 
Philippe  le  Hardi,  dont  le  corps  repose  en 
leur  église. 

D,  56,  f^'  121. 

CCXXXI.  —  27  juin  1288.  —  Bértnger 
Capucii,  clerc  de  l'église  de  Narbonne,  Zc 
Guillcm  de  Villerouge,  recteur  de  l'église 
de  Saint-Marcel,  exécuteurs  testamentai- 
res de  Pierre  Sabatier,  aumônier  de  l'église 
Saint-Just,  distribuent,  pour  le  repos  de 
l'âme  de  Maurin,  archevêque  de  Nar- 
bonne, cinquante  livres  de  Melgueil,  res- 
tées audit  aumônier  sur  les  biens  de  ces 
prélats. 

D,  56,  f"  123. 

CCXXXIl.  —  I"  août  1289.  —  Bernard 
Bellin,  sacristain  de  l'église  de  Narbonne, 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i584 


confère  à  Jacques  Raoul  une  chapelle  fon- 
dée par  lui  dans  l'église  Sainte-Marie  de 
cette  ville,  chapellenie  dont  il  avait  dé- 
pouillé Bernard  Mercier,  qui  ne  s'acquit- 
tait point  avec  exactitude  du  service  sti- 
pulé. 

D,  56,  f"  127. 

CCXXXIII.  —  2.3  août  1290.  —  Philippe 


CCXXXVIII.  —  10  janvier  1290  (v.  st.). 
—  Philippe  le  Bel  mande  au  sénéchal  de 
Carcassonne  de  remettre  l'archevêque  de 
Narbonne  en  pleine  &  entière  jouissance 
de  sa  juridiction  &  de  lui  rendre  un  meur- 
trier, qui  avait  commis  son  crime  sur  les 
terres  du  prélat;  mais  il  lui  mande  en 
même  temps  de  confisquer  toutes  les  jus- 
tices mouvantes  dudit  archevêque  &  toni- 

le  Bel  mande  au  sénéchal  de  Carcassonne      bées  en  commise  depuis  quinze  ans  pour 

de  terminer  l'enquête  faite  sur  l'exécution      crime  d'hérésie. 


des   sergents   ou    courriers   de   l'église  de 
Narbonne,   qu'on    avait   fait   pendre,   au 
préjudice  de  leur  appel. 
D,  56,  f"  i32. 


D,  j6,  f'^  143. 


CCXXXIX. —  23  mai  1291.  —  Nicolas  IV 
permet  à  Gilles,  archevêque  de  Narbonne, 
&  aux  chanoines  de  son  église  de  prendre, 
CCXXXIV.  —  II  septembre  1290.  —  durant  cinq  ans,  une  année  du  revenu  de 
Philippe  IV  mande  au  sénéchal  de  Carcas-  tous  les  bénéfices  vacants  dans  le  diocèse, 
sonne  de  laisser  jouir  le  chapitre  de  Nar-  dont  la  collation  leur  appartient,  pour 
bonne  des  terres  acquises  par  lui  depuis  l'employer  à  la  construction  de  leur  nou- 
quarante  ans  dans  les  fiefs  &  arrière-fiefs      velle  église. 


mouvants  du  roi. 
D,  56,  f"  184. 

CCXXXV.  —  21  septembre  1290.  —  Phi- 


D,  56,  f«  ,47. 

CCXL.  —  20  janvier  1 291 .  —  Philippe  IV 
ordonne   au  sénéchal   de  Carcassonne   de 


lippe   IV  mande  au   sénéchal   de   Carcas-      bailler  à  Gilles,  archevêque  de  Narbonne, 
sonne   d'envoyer  au   prochain    parlement      la  maison  que  le  roi  avait  à  Carcassonne, 


une  enquête  sur  le  droit  réclamé  par  les 
notaires  royaux  de  recevoir  les  contrats 
de  mariage  &  les  testaments,  actes  que 
l'archevêque  de  Narbonne  prétendait  ne 
pouvoir  être  reçus  que  par  ses  notaires. 
D,  56,  f  i36. 


pour  en  jouir  tant  qu'il  plairait  au  roi. 
D,  56,  f  146. 


CCXLI.  —   i5   février   1291.  —  Phi- 
lippe  IV  mande   au   sénéchal  de  Carcas- 
sonne de  payer  exactement  au  chapitre  de 
Saint-Just  le  revenu  de  vingt  livres  qu'il 
CCXXXVI.  —  24  septembre  1290.  —  Ser-      lui  avait  donné  pour  l'anniversaire  du  roi, 
ment   de   fidélité    prêté    par   Raimond    de      son  père,  &  de  lui  solder  les  arrérages  en 
Costa,  évêque  d'Elne,  à  l'église  &  au  cha-      retard. 


pitre  de  Narbonne,  le  siège  vacant. 
D,.55,  f"  347. 

CCXXXVII.  —  6  octobre  1290.  —  Tran 
saction  passée  entre  le  chapitre  de  Nar- 


D,  56,  f"  145. 

CCXLII.  —  23  août  1297.  —  Boni- 
face  VIII,  à  l'instance  de  Gilles,  arche- 
vêque de   Narbonne,  accorde   cent   jours 


*  1  1  —   —       7  )  —  — 

bonne   &  Auger,   abbé    de   la   Grasse,   au      d'indulgence  à  tous   ceux  qui   contribue- 


sujet  du  prix  d'une  vache,  due  annuelle 
ment  par  le  couvent  au  chapitre,  à  cause 
des  abbayes  de  Saint-Laurent  &  de.Saint- 
Polycarpe,  données  jadis  par  Dalmace, 
archevêque  de  Narbonne,  à  l'abbé  de  la 
Grasse,  Robert,  dans  un  synode  tenu  à 
Narbonne. 

(La  donation  est  du  20  mars  1090.) 

D,  56,  f"  i38. 


ront  de  leurs  deniers  à  la  reconstruction 
de  l'église  de  Narbonne. 
D,  56,  f«  149. 

CCXLIII.  —  25  juin  1298.  —  Boni- 
face  VIII  permet  à  Gilles,  archevêque  de 
Narbonne,  de  fonder  &  de  doter  deux  pré- 
bendes dans  son  église  cathédrale. 

D,  56,  f"  i53. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i586 


CCXLIV.  —  25  février  i3o2.  —  Boni-  CCL. —  5  mai  i3to.  —  Clément  V  mande 

face  VIII  permet  à  rarchevêc(iie  de  Nar-  au  chapitre  de  Narbonne   d'obéir  à  Ber- 

boniie   de    conférer  à   qui    il    voudrait  les  nard,  archevèc[ue  de   cette  ville,  aupara- 

dcux   j)rébendes   qu'il   avait   fondées  dans  vaut   archevêque   de    Rouen   &   qui   avait 

son  église  cathédrale.  permuté  avec  l'archevêque  Gilles. 

0,56,^156.  D,  56,  f°209. 


CCXLV. —  12  mai  i3o2. —  Philippe  IV, 
à  la  demande  de  l'archevêque  de  Nar- 
bonne, déclare  qu'aucun  juge  séculier  ne 
pourra  citer  ])ar  devant  lui  des  clercs  ou 
personnes  ecclésiastiques  pour  des  actions 
personnelles. 

D,  56,  f"  172. 

CCXLVI.  —  20  janvier  i3o3.  —  Phi- 
lippe IV  assigne  au  chapitre  de  Narbonne 
uii  revenu  de  cinquante  livres  pour  l'an- 
niversaire de  son  père. 

Cette  assignation  fut  confirmée  en  jan- 
vier i3ii  &  l'assignation  nouvelle  en  fut 
faite  à  la  demande  de  Gilles,  archevêque 
de  Narbonne,  par  le  sénéchal  de  Carcas- 
sonne,  le  29. mai  i3ii. 

D,  56,  f'"  183-187. 

CCXLVII.  —  25  mai  i3o6.  —  Jean  d'Au- 
net,  chevalier,  sénéchal  de  Carcassonne, 
assigne  à  G.,  archevêque  de  Narbonne, 
cinquante  livres  de  revenu  sur  la  ville  de 
Ginholles,  suivant  les  lettres  du  roi  Phi- 
lippe IV  y  insérées,  pour  l'anniversaire  de 
son  père,  le  roi. 

D,  56,  f  177. 

CCXLVIII.  —  5  décembre  i3o8.  —  Ser- 
ment de  fidélité  prêté  par  Déodat,  évêque 
nommé  de  Lodève,  à  Gilles,  archevêque 
de  Narbonne,  &  à  son  église. 

B,  374,  p.  I 14. 

CCXLIX.  —  9  juillet  iSog.  —  Gilles, 
archevêque  de  Narbonne,  fonde  dans  son 
église  cathédrale  une  messe  quotidienne 
en  l'honneur  de  la  Vierge  pour  le  salut  de 
son  âme  &  de  celle  du  pape  Boniface  VIII 
&  assigne  pour  cette  fondation  cinquante 
livres  de  revenu  sur  le  château  de  Gruis- 
san,  acquis  par  lui  de  Bérenger  de  Boute- 
nac,  conformément  à  une  bulle  de  Boni- 
face  VIII  du  21  août  1297. 

D,  56,  r  200, 


CCLI.  —  Vers  i3ii.  —  Sup])lication 
adressée  à  B.,  archevêque  de  Narbonne, 
par  le  clergé  &  les  habitants  d'Elne,  pour 
en  obtenir  la  confirmation  de  l'élection 
par  eux  faite  de  Raimond,  préchantre  de 
leur  église,  pour  évèque. 

D,  55,  f"  266. 

CCLII.  —  28  avril  i3i2.  —  Gilles,  ar- 
chevêque de  Rouen  &  auparavan.t  de  Nar- 
bonne, fonde  dans  l'église  métropolitaine 
de  cette  dernière  ville  deux  chapell-enies 
pour  la  dotation  desquelles  il  assigne  aux 
chapelains  qui  les  desserviront  un  revenu 
de  quarante  livres  sur  les  leudes  &  péages 
de  Narbonne,  dont  le  roi  lui  avait  assi- 
gné les  revenus. 

D,  56,  f°  212. 

CCLIII.  —  2  novembre  1314.  —  Pons  de 
Chalençon,  représentant  de  Gilles,  arche- 
vêque de  Rouen  &  auparavant  de  Nar- 
bonne, assigne  aux  chanoines  de  Saint-Just 
un  revenu  annuel  de  soixante  sous  pour 
l'entretien  du  luminaire  de  deux  chapelles 
fondées  par  ce  prélat  dans  son  ancienne 
église. 

D,  56,  f°  217. 

CCLIV.  —  29  octobre  i3i6.  —  Hom- 
mage rendu  au  procureur  de  Blanche  de 
Brianîa,  dame  de  Conques,  par  Arnaud  de 
Saint-Estève,  damoiseau,  châtelain  du  châ- 
teau des  Tours  (J^urres)^  au  diocèse  de  Nar- 
bonne, pour  lesdits  château  &  forteresse 
qu'il  tenait  d'elle  en  fief  sous  l'albergue 
de  douze  chevaliers. 

D,  56,  f-'  220, 

CCLV.  —  25  août  1317.  —  Bernard,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  donne  au  chapitre 
de  Saint-Just  l'église  de  Minerve  avec 
toutes  ses  dépendances  &  lui  accorde  le 
droit  d'en  conférer  la  cure. 

D,  56,  f"  226. 


i587 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


588 


CCLVI.  —  lo  mai  i3i3.  —  Jean  XXII  CCLXII.  —  18  juillet  1342.  —  de- 
mande au  préchantre  d'Agde  de  terminer  ment  VI  nomme  à  l'abbaye  de  Saint-Jean 
par  voie  de  censure  ecclésiastique  les  dif-  d'Angeli,  vacante  par  la  promotion  ^e 
férends  qui  divisaient  Pierre  Olivier,  bour-  l'abbé  Hugues  Roger  à  l'évèché  dé  Tulle, 
geois  de  Narbonne,  &  les  frères  prêcheurs  Pierre  de  la  Jugie,  prieur  de  Sainte-Li- 
de  cette  ville,  au  sujet  de  sommes  d'argent  vrade. 
&  de  rentes,  détenues  par  ledit  Olivier.  B,  374,  p.  24. 

D,  58,  f°  49. 

CCLXIII.  —  18  juillet  1342.  —  Clé- 

CCLVII.  —  10  mars  i33o. —  Erection  ment  VI   notifie  à  l'évéque  de  Saintes,  à 

faite  par  l'archevêque  de  Narbonne  B.,  de  Philippe  VI,  aux  religieux  de  Saint-Jean 

l'église  paroissiale  de  Saint-Etienne,  près  d'Angeli  &  autres  intéressés  la  nomination 

Narbonne,  en  collégiale.  de  Pierre  de  la  Jugie  à  l'abbaye  de  Saint- 

Confirmée  par  Jean  XXII.  Jean  d'Angeli. 

Vîdïmus  de   Pierre  de  Gaujeac,  vicaire  B,  874,  p.  26-27. 


général  de  François,  archevêque  &  primat 
de  Narbonne,  du  16  juillet  1427. 
D,  56,  f°  3i8. 

CCLVI  II.  —  5  mai  i333.  — ■  Arnaud 
Escannier,  préchantre  de  l'église  Saint- 
Etienne  de  Narbonne  &  procureur  de 
Gaillard,  cardinal  &  archidiacre  de  l'église 
cathédrale,  assigne  aux  chanoines  de  Saint- 
Just  six  livres  de  revenu  pour  la  célébra- 
tion d'un  anniversaire  après  sa  mort  & 
d'une  messe  du  Saint-Esprit  pendant  sa  vie. 

D,  56,  F  233. 

CCLIX.  —  Novembre  i333.  —  Phi- 
lippe VI  prend  sous  sa  protection  &  sauve- 
garde l'archevêque  &  le  chapitre  cathédral 


CCLXIV.— -4  février  1343.  — Clément  VI 
donne  l'abbaye  de  la  Grasse,  vacante  par 
la  nomination  de  Nicolas  Roger  à  l'arche- 
vêché de  Rouen,  à  Pierre  de  la  Jugie,  abbé 
de  Saint-Jean  d'Angeli. 

B,  374,  p.  28. 

CCLXV.  ~  4  février  i343.  —  Bulles 
diverses  de  Clément  VI,  notifiant  au  roi 
de  France,  aux  religieux  de  la  Grasse,  aux 
vassaux  de  ce  monastère  &  autres  intéres- 
sés la  nomination  de  Pierre  de  la  Jugie 
comme  abbé  de  ce  couvent. 

B,  374,  pp.  28-29. 

CCLXVI.  —  1343.  —  Formule  du  ser- 


de  Narbonne  avec  leurs  terres,  châteaux      ment  prêté  par  Pierre  de  la  Jugie,  abbé  de 

la  Grasse,  à  saint  Pierre  &  à  l'Eglise  ro- 
maine, cette  abbaye  relevant  directement 
du  Saint-Siège. 
B,  374,  p.  34. 


&  autres  biens. 
D,  56,  f°  239. 

CCLX.  —  3  avril  i335.  —  Benoît  XII 
ordonne  aux  chanoines  de  Saint-Just  de 
chasser  de  leur  cloître  leurs  concubines  & 


CCLXVII.  — 5  mars  i343.  — Clément  VI 
autres  femmes   suspectes,  &   leur  enjoint      dispense  Pierre   de   la   Jugie,  abbé    de   la 


de    garder    la    continence    qu'ils    avaient 
vouée  à  Dieu   &  d'assister  régulièrement 
aux  offices  divins  sous  peine  d'être  privés 
de  leurs  charges  &  bénéfices. 
D,  56,  f"  242. 

CCLXI. —  i*^^'  octobre  1341.  —  Benoît XII 
mande  au  chapitre  de  Narbonne  d'obéir  à 


Grasse,  de  l'obligation  de  la  résidence,  & 
lui    permet    d'aller   achever   ses   études  à 
telle  université  qu'il  lui  conviendrait. 
B,  374,  p.  35. 

CCLXVIII.  —  5  mars  1343.  —  Clé- 
ment VI  accorde  à  Pierre  de  la  Jugie,  abbé 
de  la  Grasse,  la  libre   disposition  des  re- 


Gausbert,  archevêque  d'Arles,  qu'il  venait  venus  &  biens  meubles  de  l'abbaye  de  la 

de  nommer  archevêque  de   Narbonne   en  Grasse,  à   condition   de  les   employer  au 

remplacement  de  Bernard  décédé.  bien   du    monastère,   en    le  dispensant  de 

D,  56,  f"  246,  l'obligation   de   respecter  les    restrictions 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i589 

apportées  en  cette  matière  au  pouvoir  de 
l'abbé  par  la  règle  de  Saint-Benoît. 
B,  374,  p.  36. 

CCLXIX.  —  5  mars  1343.  —  Clément  VI 
accorde  à  Pierre  de  la  Jugie,  abbé  de  la 
Grasse,  le  droit  d'avoir  un  autel  portatif. 

B,  374,  pp.  36-37. 

CCLXX.  —  5  mars  1343.  —  Clément  VI 
accorde  à  Pierre  de  la  Jugie,  abbé  de  la 
Grasse,  le  droit  de  se  faire  bénir  par  tel 
évèque  qu'il  lui  conviendrait. 

B,  374,  pp.  33-34. 

CCLXXI.  —  5  mars  1343.—  Clément  VI 
accorde  à  Pierre  de  la  Jugie,  abbé  de  la 
Grasse,  le  droit  d'entendre  la  messe  avant 
le  jour  {antelucana). 

B,  374,  p.  39. 

CCLXXI I.  —  3i  août  i343.  —  Clé- 
ment VI  autorise  Pierre  de  la  Jugie,  abbé 
de  la  Grasse,  à  accorder  trente  jours  d'in- 
dulgences aux  pénitents  qu'il  en  jugerait 
dignes. 

B,  374,  p.  23. 

CCLXXIII.  —  3i  août  1343.  —  Clé- 
ment VI  informe  Pierre  de  la  Jugie,  abbé 
de  la  Grasse,  qu'il  dispense  les  religieux 
ou  chanoines  qui  diront  les  heures  ou 
assisteront  à  l'office  divin  avec  lui  de  l'ac- 
complissement de  certains  devoirs. 
,  B,  374,  p.  23. 

CCLXXIV.  —  21  février  1346.  —  Clé- 
ment VI  confirme  le  legs  de  cinq  mille 
florins  d'or  fait  par  Gausbert,  archevêque 
de  Narbonne,  au  chapitre  de  Saint-Just 
pour  la  fabrique  de  cette  église  &  la  cha- 
pelle fondée  par  lui 3  le  pape  permet  au 
chapitre  de  déduire  de  ce  legs  les  trois 
mille  florins  dus  audit  Gausbert  par  le  roi 
Philippe  VI  &  par  le  duc  de  Normandie, 
son  fils,  &  les  trois  cents  florins  qu'ils 
avaient  reçus  des  héritiers  de  Raoul,  comte 
d'Auge. 

D,  56,  f"  2  5o. 

CCLXXV.  —  10  janvier  1347.  —  Clé- 
ment VI  nomme  Pierre  de  la  Jugie,  arche- 


1090 


véquc  de  Saragpsse,  archevêque  de  Nar- 
bonne, ce  dernier  siège  étant  vacant  par 
suite  de  la  mort  de  l'archevêque  Gauz- 
bert. 

A  la  suite  cinq  autres  bulles  du  même 
pape,  de  même  teneur,  notifiant  cette  no- 
mination au  chapitre  de  Narbonne,  aux 
évêques,  au  clergé  &  au  peuple  de  la  Pro- 
vince. 

B,  374,  pp.  16-17-1 8. 

CCLXXVI.  —  16  juin  1347.  —  Phi- 
lippe VI  exempte  l'archevêque  &  le  cha- 
pitre cathédral  de  Narbonne,  &  les  ecclé- 
siastiques du  diocèse  du  double  décime 
par  eux  accordé  &  payé  à  son  oncle,  le 
roi  Philippe  le  Long,  &  mande  au  séné- 
chal de  Carcassonne  de  les  maintenir  dans 
la  jouissance  des  privilèges  à  eux  accordés 
à  l'occasion  dudit  décime. 

D,  yo,  f«  253. 

CCLXXVII.  —  22  août  1347.  —  Clé- 
ment Vï  accorde  à  Pierre  de  la  Jugie,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  la  modération  des 
taxes  à  payer  à  la  chambre  apostolique,  en 
raison  des  charges  de  l'archevêché, 

B,  374,  p.  19. 

CCLXXVIII.  —  24  septembre  1347.  — 
Clément  VI  confirme  à  Pierre  de  la  Jugie, 
archevêque  de  Narbonne,  le  droit  de  visite 
épiscopale  même  dans  les  lieux  exempts 
de  la  juridiction  de  l'ordinaire. 

B,  374,  p.  22. 

CCLXXIX.  —  14  août  1348.—  Clé- 
ment VI  notifie  à  l'archevêque  de  Nar- 
bonne la  nomination  de  Bernard  Fournier 
à  l'évêché  d'Elne,  en  remplacement  de  Ber- 
nard Hugues,  décédé. 

B,  374,  p.  41. 

CCLXXX.  —  1348.  —  Pierre  de  la  Ju- 
gie, archevêque  de  Narbonne,  écrit  au 
pape  Clément  VI  qu'il  a  reçu  ses  bulles 
datées  d'Avignon,  du  i*^^''  octobre,  septième 
année  de  son  pontificat  (1348),  par  les- 
quelles il  lui  est  ordonné  de  consacrer 
Bernard  Fournier,  nommé  par  Sa  Sainteté 
à  l'évêché  d'Elne. 

B,  374,  p.  42. 


ID 


91 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1092 


CCLXXXl.  —  12  octobre  1348.  —  For- 
mule du  serment  de  fidélité  prêté  au  Saiat- 
Slége  par  Bernard  Fournier,  évêque  d'Elne, 
au  moment  de  sa  consécration  par  Pierre, 
archevêque  de  Narbonne,  dans  l'église  ca- 
thédrale de  Saint-Just. 

B,  374,  p.  43. 

CCLXXXII.  —  14  juillet  1349.  —  Ser- 
ment de  fidélité  prêté  par  Gilbert,  évêque 
de  Carcassonne,  à  l'église  de  Narbonne  & 
à  l'archevêque  Pierre. 

D,  55,  f"  35o. 

CCLXXXIII.  — i6août  1349. —  Serment 
de  fidélité  prêté  par  Guillaume,  évêque 
d'Alet,  à  l'église  de  Narbonne  &  à  Pierre, 
archevêque. 

D,  55,  f"  35 1. 

CCLXXXIV.  —  5  janvier  1349  (v.  st.). 
—  Serment  de  fidélité  prêté  par  Bernard, 
évêque  d'Elne,  à  l'église  de  Narbonne  &  à 
l'archevêque  Pierre. 

D,  55,  f"  348. 

CCLXXXV.  —  i3  février  1349  Cv.  st.).— 
Serment  de  fidélité  prêté  par  Guillaume, 
évêque  de  Béziers,  à  l'église  de  Narbonne 
&  à  l'archevêque  Pierre. 

B,  874,  p.  1 15;  D,  55,  f"  349. 

CCLXXXVI.  —  4  septembre  1359.  — 
Les  chanoines  du  chapitre  cathédral  de 
Saint-Just  donnent  quittance  au  procu- 
reur fondé  des  exécuteurs  testamentaires 
de  Gaillard  de  la  Motte,  cardinal,  de 
la  somme  de  six  mille  cinq  cents  florins 
d'or  qui  ont  été  employés  à  la  dotation 
de  deux  chapelles  fondées  par  ledit  cardi- 
nal dans  l'église  métropolitaine  de  Nar- 
bonne. 

D,  56,  f  255. 


CCLXXXVIII.  —  i368.  —  Statuts  &  rè- 
glements édictés  dans  le  concile  provincial 
tenu  à  Lavaur. 

Baluze,  Concilia.  Gall.  Narèon.  p.    lii^. 

CCLXXXIX.  —  3i  décembre  iSya.  — 
Pierre  de  la  Jugie,  archevêque  &  primat 
de  Narbonne,  donne  aux  chanoines  de 
Saint-Just  une  maison,  située  dans  la  ville 
d'Avignon,  avec  ses  tours  &  appartenances. 

D,  56,  f"  z66. 

CCXC.  —  Février  1374.  —  Louis,  fils  & 
frère  de  rois  de  France,  accorde  à  l'archi- 
diacre de  Fenouillèdes  &  à  ses  procureurs 
des  lettres  d'abolition  pour  les  faits  de  ré- 
bellion commis  par  ordre  de  diverses  per- 
sonnes &  notamment  dudit  archidiacre, 
en  s'emparant  du  château  d'Arsan,  mis  par 
les  juge  &  sous-vig'iier  de  Fenouillet  sous 
la  main  du  roi. 

D,  56,  f"  273. 

CCXCI.  —  i3  février  1 386.  —  Clé- 
ment VII,  pour  remédier  aux  abus  qui  se 
commettaient  dans  la  distribution  des  re- 
venus, dignités,  canonicats  &  bénéfices  de 
l'église  cathédrale  de  Narbonne,  promul- 
gue divers  règlements  &  dispense  les  cha- 
noines, sur  leur  prière  expresse,  de  l'obli- 
gation de  la  résidence. 

D,  56,  f"  441. 

CCXCI  I.  —  i3  juin  1389.  —  Clé- 
ment VII  permet  aux  chanoines  de  Nar- 
bonne d'aliéner  la  mitre,  la  crosse  &  les 
autres  joyaux  donnés  à  leur  église  par 
Pierre,  cardinal  du  titre  de  Saint-Clément, 
archevêque  de  Narbonne,  jusqu'à  concur- 
rence d'une  valeur  de  mille  francs  d'or^ 
pour  payer  au  roi  Charles  VI  les  sommes 
dont  ils  lui  sont  redevables. 

D,  56,  f"45i. 


CCLXXXVII.  —  6  juin  1367.  —  Hélie,  CCXCIII.  — 13  juin  1389.  — ClémentVII 

général  de  l'ordre  des  frères  prêcheurs,  fait  unit  les  églises  paroissiales  de  Saint-Julien 

participer  au  bénéfice  spirituel  de  toutes  d'Azille  &  de  Corneillan  à  la  mense  capi- 

les  prières  des  frères  de  l'ordre,  les  mem-  tulaire  de  Saint-Just. 


bres  de  la  confrérie  de  Saint-Pierre,  mar- 
tyr, établie  en  l'église  des  dominicains  de 
Narbonne. 
D,  58,  f"  73. 


D,  56,  f°  447. 

CCXCIV.  —  26    février   1399.  —   Jean 
Dieudonné,  évêque  de  Senlis,  Pierre   Ba- 


:593 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


13 


94 


sin,  confesseur,  8i  autres  exécuteurs  tes- 
tamentaires de. la  reine  Blanche  assignent 
un  revenu  de  vingt  livras  au  chapitre  de 
Narbonne  pour  un  anniversaire  solennel 
au  2  juin,  &  une  messe  basse  dite  tous  les 
samedis,  pour  le  salut  de  son  âme  &  de 
colles  du  roi  Philippe,  son  mari,  &  de  sa 
fille  Jeanne. 
D,  56,  f"  277. 

CCXCV.  —  18  janvier  1402.  —  Ferdi- 
nand, cardinal,  accorde  aux  chanoines  de 
Saint-Just  la  permission  de  prendre  pos- 
session du  prieuré  de  Absanchis,  que  le 
pape  Benoît  XIII  leur  avait  donné  pour  le 
jour  où  ils  viendraient  à  vaquer;  le  pape 
n'avait  pu  en  faire  expédier  les  bulles,  as- 
siégé qu'il  était  dans  son  palais  d'Avignon; 
on  lui  avait  même  enlevé  sa  bulle  papale; 
il  avait  dil. déléguer  ledit  cardinal  Ferdi- 
nand pour  faire  toutes  expéditions  né- 
cessaires, jusqu'à  ce  qu'on  eilt  recouvré 
la  bulle. 

D,  56,  f»  286. 

CCXCVI.  —  10  mars  1412.  —  Jean  XXÏII 
unit  la  chapelle  de  Bethléem,  existante 
dans  l'église  cathédrale  de  Narbonne,  à  la 
sous-sacristie  de  cette  église;  union  or- 
donnée déjà  par  François,  archevêque, 
mais  restée  sans  effet. 

D,  56,  f°  291. 

CCXCVII.  —  10  mars  1412.  —  Le  pape 
Jean  XXIII  accorde  aux  chanoines  de 
Narbonne  le  privilège  de  ne  pouvoir 
être  contraints  à  payer  à  Charles  VI  un 
subside  pour  la  vente  du  blé  &  du  vin, 
provenant  de  leurs  distributions  quoti- 
diennes, le  pape  ayant  concédé  à  ce  roi 
pour  quatre  ans  un  subside  sur  le  sel,  le 
vin  &  la  cervoise  que  les  chanoines  fe- 
raient vendre. 

D,  56,  f  295. 

CCXCVIII.  —  2  avril  1418.  —  Jean, 
évêque  de  Lavaur,  relève  les  chanoines 
de  la  cathédrale  de  Narbonne  de  l'excom- 
numication  qu'il  avait  lancée  contre  eux 
pour  avoir  refusé  de  comparaître  devant 
lui,  commissaire-député  par  le  concile  de 
Constance  pour  faire  payer  à  Thomas  de 


Berengerîts  les  revenus  d'un  canonicat   & 
d'une  prébende  qu'il  possédait  dans  l'église 
de  Narbonne. 
D,  56,  f"  299. 

CCXCIX.— 25  juillet  1419.  — Martin V, 
à  l'instance  de  François,  archevêque  de 
Narbonne,  confirme  l'institution  faite  par 
l'archevêque  Maurin  de  deux  prébendes 
dans  son  église  métropolitaine,  &  déclare 
qu'elles  ne  seront  données  qu'à  des  per- 
sonnes capables  de  les  remplir, 

D,  56,  f"  304. 

CCC.  —  i*"'  mars  1426.  —  Les  chanoi- 
nes de  Saint-Just  promettent  de  dire  le 
premier  jeudi  de  chaque  mois  xme  messe 
du  Saint-Esprit  pour  François,  archevêque 
&  primat  de  Narbonne,  camérier  du  pape, 
durant  sa  vie,  &  après  sa  mort  trois  messes 
soleiinelles  chaque  année,  en  reconnais- 
sance de  ce  que  ledit  f)rélat  avait  uni  l'ar- 
chidiaconé  de  Fenouillèdes  à  la  mense  ca- 
pitulaire,  avait  réparé  le  clocher  &  fait 
refondre  les  cloches  détruites  par  un  in- 
cendie. 

D,  56,  f  309. 

ceci.  —  22  décembre  1432.  —  Acte  de 
la  publication  par  Pierre  de  Gaujeac,  abbé 
de  Cannes,  officiai  de  Narbonne,  à  la  re- 
quête de  G.,  évêque  de  Béziers,  d'une 
bulle  du  pape  Innocent  IV,  du  3i  août 
1224,  confirmant  les  privilèges  accordés 
par  le  roi  Louis  IX  en  avril  1228  aux  égli- 
ses du  Languedoc  &  en  particulier  à  celle 
de  Narbonne. 

D,  56,  f"  324. 

CCCII.  —  27  janvier  1485.  —  Eu- 
gène IV  accorde  aux  chanoines  de  Saint- 
Just  la  permission  de  refuser  d'admettre 
dans  leur  église  les  clercs  en  faveur  des- 
quels on  aurait  résigné  des  prébendes  ou 
des  canonicats  chargés  de  pensions. 

D,  56,  f»  340. 

CCCIII.  —  28  février  1485. —  François, 
cardinal  &  camérier  du  pape,  absout  les 
chanoines  de  Narbonne  de  l'excommuni- 
cation qu'ils  pouvaient  avoir  encourue  en 
s'opposant  à  la  résignation  faite  par  Jean 


r5g5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ïSçô 


de  Groîeca  à  Jean  Jacques  d'un  canonicat 
de  cette  église. 
D,  56,  f  344. 

CCCIV.  —  18  mars  1436.  —  Martin  V 
déclare  qu'à  l'avenir  l'église  de  Narbonne 
ne  pourra  être  interdite,  s'il  n'est  fait 
mention  dans  la  sentence  d'interdiction 
de  ce  privilège  apostolique. 

D,  56,  f  73. 

CCCV.  —  r-'  octobre  1486.  —  Transac- 
tion passée  entre  l'abbé  de  la  Grasse  &  ses 
religieux  d'une  part  &  le  chapitre  de  Saint- 
Just  d'autre,  au  sujet  de  l'annate  du  re- 
venu des  bénéfices  vacants,  attribuée  à  la 
fabrique  de  Saint-Just  par  privilèges  apos- 
toliques. 

D,  56,  f  356. 


CCCIX.  —  29  décembre  1448.  —  Ni- 
colas IV  unit  les  églises  paroissiales  de 
Saint-Etienne  de  Pépieux  &  de  Notre- 
Dame  de  Rieux  à  la  mense  capitulaire  de 
Saint-Just. 

D,  56,  f  383. 

CCCX.  —  2  mai  1453.  —  Sentence  d'u- 
nion de  la  vicairie  de  Arsano  à  l'église 
paroissiale  de  Sornhano ,  prononcée  par 
Géraud  Massol,  doyen  de  Saint-Paul  de 
F'enouillèdes. 

Approuvée  par  lettres  de  l'évêque  d'Alet, 
du  2  mai  14535  exécutée  par  son  vicaire 
général. 

D,  56,  i"  389. 

CCCXI.  —  7  mars,  avant  1461.  — Char- 
les VII  mande  aux  chanoines  de  l'église 
cathédrale  de  Narbonne  de  recevoir  Jean 
Guitard,  prêtre,  pourvu  par  lui  d'un  béné- 


CCCVI.  —  5  novembre  1436.  —  Eu- 
gène IV  pourvoit  J?an,  évêque  de  Tour-      fice  dans  cette  église, 
nai,  de  l'archevêché  de  Narbonne,  vacant  D,  56,  f  282 

par  la  mort  de  l'archevêque  François,  & 
que  le  pape  avait  déjà  donné  en  commende 
à  François,  cardinal  du  titre  de  Saint-Clé- 
ment, qui  depuis  s'en  était  démis. 

D,  56,  f«  364. 


CCCXII.  —  4  janvier  1470.  —  Louis  XI 
mande  au  chapitre  de  Narbonne  de  lui 
prêter  la  somme  de  cinquante  écus  d'or 
pour  servir  aux  frais  de  la  guerre  contre 
Charles,  duc  de  Bourgogne,  qui  s'est  sous- 
trait à  son  obéissance,  a  renoncé  à  l'hom- 
mage qu'il  lui  devait  &  s'est  allié  à 
Edouard,  roi  d'Angleterre,  contre  la  mai- 
son de  France,  dont  il  était  issu. 

D,  56,  f"  400. 

CCCXIII.  —  21  février  1480.  —  Renaut 


CCCVII.  —  19  décembre  1441.  —  Eu- 
gène IV,  à  la  requête  de  l'archevêque  de 
Narbonne  &  des  évêques  de  Carcassonne, 
Saint-Pons  de  Thomières  ,  Agde  &  Alet, 
ordonne  à  Pierre  Turlure,  inquisiteur  de 
l'hérésie  dans  la  province  de  Narbonne, 
de  n'attaquer  en  rien  les  pouvoir  &  juri- 
diction desdits  prélats,  moyennant  quoi  ils  de  Bourbon,  archevêque  de  Narbonne,  & 
lui  prêteraient  aide  &  appui  dans  l'accom- 
plissement de  ses  fonctions. 

Publiée  par  Pierre,  archevêque  de  Tou- 
louse, le  16  octobre  1442. 

D,  56,  f"  368. 

CCCVIII.  —  7  octobre  1444.  —  Jean 
d'Harcourt,  archevêque  &  primat  de  Nar- 
bonne, répond  aux  articles  à  lui  présentés 


les  chanoines  de  Saint-Just,  conviennent 
d'employer  la  première  année  de  revenu 
de  tous  les  bénéfices  vacants  dans  le  dio- 
cèse à  la  construction  de  leur  église  cathé- 
drale. 
D,  56,  f"  402. 

CCCXIV.  —  i3  avril  1480.  —  Sixte  IV 
confirme  les  conventions  intervenues  en- 


par  les  chanoines  de  Saint-Just,  au  sujet      tre  l'archevêque  &  les  chanoines  de  Nar 


de  l'union  des  églises  de  Félines,  Ville 
rouge  &  autres,  de  la  construction  d'une 
nouvelle  église  dans  la  paroisse  de  Saint- 
Sébastien,  &c. 
D,  56,  f°  379. 


bonne,  au  sujet  des  taxes  pour  la  recons- 
truction de  l'église  de  Saint-Just  établies 

'  Naturellement  cette  lettre  missive  ne  porte  pas 
de  date  de  l'année. 


ID97 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


pour  vingt  ans;  le  pape  rappelle  que  déjà 
autrefois  l'archevêque  Maurin  &  le  cha- 
pitre avaient  destiné  au  même  usage  une 
année  de  revenu  de  tous  les  bénéfices  du 
diocèse  à  leur  collation. 

Cette  imposition  extraordinaire  fut  pro- 
longée pour  vingt  ans  par  Alexandre  VI, 
le  6  novembre  1498. 

D,  r,6,  f"  407. 

CCCXV.  —  5  janvier  1487.  —  Char- 
les VIII  mande  au  vice-roi  &  gouverneur 
de  Roussillon,  aux  sénéchaux  de  Toulouse, 
Beaucaire  &  Carcassonne,  &  aux  viguier 
&  juge  de  Narbonne,  d'empêcher  l'exécu- 
tion de  certaines  bulles  obtenues  par  Jean 
Raoul  contre  Robert  Lhuillier,  tous  deux 
prétendants  à  la  possession  d'un  canonicat 
de  l'église  cathédrale  de  Saint-Just,  qui  se 
le  disputaient  pardevant  le  parlement  de 
Toulouse. 

D,  56,  f"  418. 

CCCXVI.  —  !'''■  mai  1491.  —  Serment 
de  fidélité  prêté  par  Guillaume  de  la  Ro- 
que, évèque  d'Alet,  à  François,  archevêque 
de  Narbonne,  &  à  son  église. 

D,  55,  f"  352. 

CCCXVII.  —  17  juin  1498.  —  Serment 
de  fidélité  prêté  par  Guillaume,  évêquc  de 
Maguelonne,  à  Pierre,  archevêque  dé  Nar- 
bonne, &  à  son  église. 

D,  55,  f"  355. 

CCCXVIII.  — i5  juillet  i5o2.  — Alexan- 
dre VI  confirme  l'élection  faite  par  le  cha- 
pitre de  Saint-Just,  de  la  personne  de 
François-Guillaume,  évêque  élu  de  Saint- 
Pons  de  Thomières,  âgé  seulement  de 
vingt-deux  ans,  &  neveu  de  l'archevêque 
de  Rouen,  pour  archevêque  de  Narbonne, 
&  lui  permet  de  continuer  à  jouir  des 
prieurés,  prévôtés  &  bénéfices  qu'il  possé- 
dait en  commende. 

D,  56,  f"  427. 

CCCXIX.  —  Décembre  i5i5.  —  Fran- 
çois I""  exempte  les  chanoines  de  Saint- 
Just  du  logement  des  gens  de  guerre,  sauf 
dans  le  cas  où  les  troupes  présentes  à 
Narbonne  dépasseraient  le  chiffre  de  cent 


1598 

cinquante    hommes   d'armes   ou   de    mille 
hommes  de  pied. 
D,  56,  f°  437. 

CCCXX.  —  i3  août  iSiS.  —  Serment 
do  fidélité  prêté  par  Michel,  évêque  de 
Nimes,  à  Jules,  archevêque,  8c  à  l'église  do 
Narbonne. 

D,  55,  f"  356. 

CCCXXI.  —  1528.  —  François  I'"''  mande 
au  sénéchal  de  Carcassonne  de  juger  le 
procès  pendant  entre  les  augustins  &  les 
dominicains  de  Narbonne,  au  sujet  de  la 
construction  du  couvent  des  premiers, 
dans  une  maison  à  eux  donnée  par  Isabcau 
des  Corbières,  veuve  d'Antoine  Martigni, 
écuyer,  seigneur  de  La  Garde;  les  domi- 
nicains soutenaient  que  les  augustins  ne 
pouvaient  construire  de  couvent  à  une  dis- 
tance moindre  que  trois  cents  pas  de  leur 
couvent  &  de  Notre-Dame  de  la  Mourguier. 

La  construction  finit  par  être  autorisée 
par  lettres  du  22  janvier  1529  (v.  st.). 

D,  58,  f  93. 

CCCXXII.  —  18  décembre  i535.  — 
Paul  III  permet  aux  chanoines  de  Nar- 
bonne de  conférer  pendant  la  vacance  du 
siège  tous  les  bénéfices  simples  ou  avec 
cures,  séculiers  ou  réguliers,  dont  la  col- 
lation appartenait  à  l'archevêque. 

D,  55,  f°  402. 

CCCXXIII.  —  28  janvier  i543.  —  Jean, 
cardinal  de  Lorraine,  archevêque  &  primat 
de  Narbonne,  à  la  supplication  des  chanoi- 
nes de  Saint-Just,  unit  la  chapelle  parois- 
siale de  Bethléem  en  l'église  de  Narbonne, 
à  la  mense  capitulaire  de  la  cathédrale. 

D,  56,  f°  456. 

CCCXXIV.  —  17  juin  1647.  —  Jean,  car- 
dinal de  Lorraine,  archevêque  de  Nar- 
bonne, évêque  d'Albi,  abbé  commendataire 
de  Cluny,  Fécamp,  Marmoutier  &  Saint- 
Ouen  de  Rouen,  donne  au  chapitre  de 
Saint-Just  une  place  située  à  l'extrémité 
de  l'église  cathédrale,  à  condition  de  la 
fermer  de  murailles,  pour  empêcher  les 
passants  de  la  souiller. 

D,  56,  f"  473. 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1600 


1099 

CCCXXV.  —  Mai   i566.  —  Lettres  de  quées  pour  crime  d'hérésie  sur  un  certain 

Charles  IX.  portant  confirmation  de  celles  Germain  Basteris. 

de  François  I'',  en  date  de  décembre  i5i5.  D,  58,  f"  20. 


I 


D,  56,  f"  439. 


II 


COUVENTS   DE   NARRONNE. 
(1 231-1614) 

CCCXXVI.  —  Juillet  lîSi.  —  P.,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  voulant  plus  effi- 
cacement résister   h    l'hérésie   albigeoise, 


CCCXXXI.  —  i3  septembre  1246.  — 
Innocent  IV  mande  à  l'archevêque  de. Nar- 
bonne d'empêcher  l'abbé,  les  chanoines  & 
les  prêtres  de  Saint-Paul  de  troubler  les 
frères  prêcheurs  de  cette  ville  dans  la  pos- 
session de  leur  privilège  d'ensevelir  les 
morts  dans  leur  couvent. 

D,  58,  f"  20. 

CCCXXXII.  —    28    septembre    1247.  — 


établit   les    frères   prêcheurs  à  Narbonne  Innocent  IV  accorde  quarante  jours  d'in- 

pour  y  remplir  leur  office  de  prédicateurs,  ^dulgence   à  ceux   qui  contribueraient  par 

leur  donne    sa   Bible  glosée    &    quelques  leurs  aumônes  à  la  construction  de  l'église 

autres  livres,  &  leur  remet  le  prix  du  ter-  des  frères  prêcheurs  de  Narbonne. 

rain  qu'ils  avaient  employé  à  la  construc-  D,  58,  f"  27. 


tion  de  leur  couvent  près  du  bourg. 
D,  58,  f"  14. 

CCCXXVII.   —   8   mars   1282.   —   Gré- 
goire IX  confirme  les  donations  faites  par 


CCCXXXIII.  —  14  avril  1248.  —  Guil- 
laume, archevêque  de  Narbonne,  accorde 
aux  frères  prêcheurs  de  cette  ville  le  do- 
maine &  la  Juridiction  d'un  champ,  situé 
l'archevêque  de  Narbonne  aux  frères  prê-      près   leur   couvent  de  TVLalol,  acquis  par 


ch  )urs  de  cette  ville  pour  construire  un 
couvent  dai^s  les  possessions  de  cette 
église. 

D,  58,  f"  iC. 

CCCXXVIII.—  i5  mars  1232.—  Gau- 
tier, -vêque  de  Tournai  &  légat  du  Saint- 
Siège,  confirme  la  donation  faite  par 
l'archevêque  de  Narbonne  aux  frères  prê- 
cheurs de  cette  ville  d'une  église  &  d'un 
cimetière. 

D,  58,  f"  16. 


eux  de  Pierre  Bermond,  prieur  de  Sainte- 
Marie  du  Bourg. 
D,  58,  f"  29. 

CCCXXXIV.  —  14  mai  i256.  —  Alexan- 
dre IV  accorde  quarante  jours  d'indulgence 
à  ceux  qui  visiteraient  l'église  des  frères 
prêcheurs  de  Narbonne  pendant  l'octave 
des  fêtes  de  saint  Pierre,  martyr,  &  de 
saint  Dominique. 

D,  58,  fo  3i. 


CCCXXXV.  —  19  février  ii^^i.  —  Le 
pape  Alexandre  IV  mande  à  l'archevêque 
de  Narbonne    de    bénir    le   cimetière    des 


CCCXXIX.  —  27  avril  1241.  —  P.,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  confirme  la  dona- 
tion par  lui  précédemment  faite  aux  frères      frères  mineurs  de  sa  ville  épiscopale. 
prêcheurs  de  cette  ville  d'un  bien,  situé  D,  58,  f°  81. 

près  de  l'Aude  &  dépendant  de  la  mense 
archiépiscopale,  pour  y  construire  leur 
couvent. 

D,  58,  f"  22. 


CCCXXX.  —  27  avril  1241.  —  P.,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  donne  aux  frères 
prêcheurs  de  cette  ville  trois  maisons,  sises 
au  lieu  dit  TS/lallola,  près  le  bourg  de  Nar- 


CCCXXXVI.  —  i3  décembre  1257.  — 
Alexandre  IV  permet  aux  frères  prêcheurs 
de  Narbonne  de  prendre  jusqu'à  trois  cents 
livres  sur  les  restitutions,  usures  ou  legs 
du  diocèse. 

D,  58,  f  33. 


CCCXXXVII.  —  16  juin  1258.  —  Hum- 


bonne  &  voisines  de  leur  couvent,  confis-      bert,   général   de  l'ordre   des   frères   prê- 


i6oi 


PREUVES  DE  L'f^lSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1602 


cheurs,  &  B.,  prieur  de  la  province  do 
Provence,  règlent  les  limites  de  prédica- 
tion des  couvents  de  Narbonne,  Béziers, 
Castres  &  Carcassonne;  Narbonne  reçut 
une  partie  du  Carcassez  &  le  Val  de  Dai- 
gne, moins  le  château  de  Montlaur. 

En  1266,  un  nouveau  partage  donna  au 
couvent  de  Carcassonne  le  Carcasse/,, 
moins  la  Grasse  &  le  Val  de  Daigne,  don- 
nés à  celui  de  Narbonne,  le  Minervois,  le 
Razès  &  Montlaur.  —  Castres  eut  dans  le 
Narbounais  Angles,  La  Salvetat,  la  Bas- 
tide de  Roasch,  &  autres  lieux  environ- 
nants. 

D,  ')8,  f"  30. 

CCCXXXVIIL—  7  mars  1260.  — Alexan- 
dre IV  accorde  cent  jours  d'indulgence  à 
ceux  qui  visiteraient  l'église  des  frères  prê- 
cheurs de  Narbonne  aux  différentes  fêtes 
de  l'année. 

D,  58,  f"  38. 

CCCXXXIX.  —  17  février  1262.—  Ar- 
naud, prieur  des  augustins  de  Narbonne, 
&  le  chapitre  de  Saint-Just,  échangent  un 
cens  de  trente-six  sous  de  Melgueil  &  la 
seigneurie  d'un  jardin,  près  de  la  ville 
neuve  de  Narbonne  &  de  l'église  Saint- 
Martin,  contre  pareil  usage  sur  des  vignes, 
près  Saint-Félix. 

D,  58,  f"  87. 


plairait  au   roi,  dix  livre;  aux  frères  prê- 
cheurs de  Narbonne. 
D,  58,  f"  65. 

CCCXLIU.  —  17  juin  i33i.  —  Guillaume 
de  Narbonne,  fils  puîné  d'Amauri,  vi- 
comte de  Narbonne  &  seigneur  du  château 
de  Montaigu,  donne  aux  frères  prêcheurs 
de  Narbonne  cinq  setiers  de  froment  pour 
le  salut  de  son  âme  &  celui  de  ses  parents 
ensevelis  dans  leur  église. 

D,  58,  f"5r. 

CCCXLIV.  —  7  janvier  1334.  —  Pierre- 
Arnaud  de  Boutenac,  seigneur  de  Fontjon- 
couse,  lègue  trente  sous  de  rente  annuelle 
aux  frères  prêcheurs  de  Narbonne. 

D,  58,  f"  58. 

CCCXLV.  —  4  août  1337.  —  Testa- 
ment d'Amauri,  vicomte  de  Narbonne,  par 
lequel  il  lègue  aux  frères  prêcheurs  de 
cette  ville  trente  livres  de  revenu  pour 
l'entretien  de  trois  religieux  chargés  de 
célébrer  tous  les  jours  la  messe  pour  le 
salut  de  son  âme,  dix  autres  livres  pour 
quatre  anniversaires  de  trois  mois  en  trois 
mois,  &  une  somme  de  deux  cents  livres 
pour  la  construction  d'une  chapelle  de 
Saint-Georges  dans  cette  église,  chapelle 
où  serait  élevé  son  tombeau. 

D,  58,  f"6i. 


CCCXL.  —  21  mars  i3oo. —  P.  de  Nar-  CCCXLVL  —    2  octobre   1346.  —   Bé- 

bonne,  chanoine  de  Saint-Just,  fils  de  Si-  renger-Guillem ,    chevalier,    seigneur   de 

bille   &   du    vicomte   Aiineri,    donne    aux  Clermont,  s'oblige  à  payer  aux  frères  prê- 

frères   prêcheurs    dix   livres   de   revenu    à  cheurs  de  Narbonne  vingt  &  une  livres, 

prendre  sa  vie  durant  sur  la  leude  du  pont  restant  dues  sur  les  vingt-cinq  léguées  au 

de  Narbonne.  couvent  par  son  père   Bérenger-Guillem. 

D,  58,  f"  47.  D,  58,  f  68. 


CCCXLL  —  21  mars  i3oo.  —  Amauri, 
vicomte  de  Narbonne,  donne  aux  frères 
prêcheurs  de  cette  ville,  dans  l'église  des- 
quels sa  mère  était  enterrée.  Cent  setiers 
de  froment,  à  prendre  annuellement  sur 
la  terre  de  Livorîa  sa  vie  durant. 

D,  58,  f"  45, 

CCCXLII,  —  29  mars  1329.  —  Phi- 
lippe VI  mande  au  trésorier  de  Carcas- 
sonne de  payer  annuellement,  &  tant  qu'il 

V. 


CCCXLVII.  —  Juin  1441.  —  Acte  cons- 
tatant que  les  frères  prêcheurs  de  Nar- 
bonne sont  directement  soumis  au  Saint- 
Siège  &  ne  peuvent  être  excommuniés  par 
les  officiaux. 

D,  58,  f"  75. 

CCCXLVIII.  —  10  mai  i5i3.  —  Guil- 
laume, cardinal  de  Préneste,  archevêque 
&  primat  de  Narbonne,  accorde  cent  jours 
d'indulgences  comme  cardinal  &  quarante 

5i 


i6o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1604 


comme  archevêque  à  ceux  qui  visiteraient, 
à  certains  jours  &  fêtes  de  l'année,  la  cha- 
pelle fondée  en  l'honneur  des  cinq  plaies 
du  Christ,  en  l'église  des  frères  mineurs 
de  Narbonne. 
D,  58,  f"  83. 

CCCXLIX.— 17  juillet  i6i3.  ~  Paul  III 
octroie  des  indulgences  plénières  à  ceux 
qui  se  confesseraient  &  communieraient 
le  jour  de  leur  réception  comme  confrères 
de  Notre-Dame  de  Grâce,  dans  l'église  des 
augustins  de  Narbonne. 

D,  58,  f"  joi. 

CCCL.  —  20  juin  1614.  —  Paul  V 
mande  à  l'archevêque  de  Narbonne  &  aux 
évêques  de  Béziers  &  de  Montpellier  de 
dénoncer  pour  excommuniés  les  détenteurs 
des  vases,  livres,  ornements  religieux*  & 
possessions  des  pères  augustins  de  Nar- 
bonne, s'ils  ne  les  restituent  pas  sur-le- 
champ. 

D,  58,  f"  104. 

III 

HÔPITAUX  DE  narbonne'. 

(1106-1324.) 

CCCLÏ.  —  22  septembre  1106.  —  Hu- 
gues-Arnaud &  sa  femme  Bernarde  don- 
nent à  Batalla,  lépreux,  &  à  tous  les  lé- 
preux, ses  successeurs,  le  mas  &  le  jardin 
qu'il  possède  dans  le  bourg  de  Narbonne 
(de  fossa  de  Serra),  sans  y  retenir  cens  ou 
redevance  quelconque ,  moyennant  une 
somme  de  quatre  sous  narbonnais. 

Copie  notariée  de  i3o4j  Archives  nationales, 
S,  4868,  n.  i5. 

CCCLII.  —  28  mars  1171.  ■ —  Arnaud 
de  Berre,  sa  femme  Rixende  &  son  fils 
Hugues  Arnaud,  reconnaissent  devoir  à  la 
maison  des  pauvres  du  bourg  de  Narbonne 

'  Nous  donnons  ici  le  dépouillement  d'une  fort 
belle  collection  de  documents  originaux,  conservés 
aux  Archives  dans  la  série  S,  n.  4858,  &  déjà 
employés  par  nous  au  tome  IV  de  la  présente  édi- 
tion {Note  CXLV). 


&  à  Oculus  Bovîs,  Narbonna,  Domînicus  & 
autres  frères  de  cette  maison  cent  sous  de 
Melgueil,  en  monnaie  de  quatre  deniers, 
à  eux  prêtés  sur  un  revenu  de  sept  sous 
&  un  denier  narbonnais,  provenant  des 
vignes. 
N°  70. 

CCCLIII.  —  24  octobre  1173.  —  Ri- 
charde, fille  de  Raimond  Pasteur,  &  son 
mari,  Amiel,  se  donnent,  eux  &  leurs 
biens,  à  la  maison  des  JMisels  de  la  cité 
de  Narbonne;  ils  n'exceptent  de  cette  do- 
nation que  leurs  possessions  de  la  cité  & 
de  la  paroisse  Saint-Sébastien. 

N"  65. 

CCCLIV.  —  Avril  1189.  —  Guillem  du 
Lac,  prieur  de  Sainte-Eugénie,  vend  à 
l'église  des  pauvres  du  bourg  de  Narbonne 
(dels  M.îsels'),  construite  en  l'honneur  de 
la  Vierge  par  le  peuple  de  Narbonne,  &  à 
Raimond  Lesueur,  constructeur  de  cette 
église,  une  ferrago  qu'il  possédait  près  des 
constructions,  moyennant  la  somme  de 
neuf  livres  &  demi. 

N^-^So  &73. 

CCCLV.  —  23  avril  1192.  —  Pierre 
Cotet  vend  à  la  maison  des  pauvres  de 
Narbonne  tous  ses  droits  sur  la  terre  lé- 
guée à  cette  maison  par  son  oncle,  Béren- 
ger  Cotet,  moyennant  cent  sous  de  Mel- 
gueil. 

N"  22. 

CCCLVI.  —  I"  janvier  1200.  —  Guil- 
lem de  Cuxac  se  donne  pour  frère  à  la 
maison  des  pauvres  de  la  cité  de  Narbonne 
(domuî  mîsellorum  cîvitatîs  Narbone'),  entre 
les  mains  de  Guillem  de  Roquefort,  cha- 
pelain &  procureur  de  cette  maison,  avec 
la  somme  de  deux  cents  sous  de  Melgueil; 
fait  en  présen-ce  des  probi  homines  de  la 
cité. 

N°   2  1. 

CCCLVII.  —  9  mars  i2o3.  —  Pierre 
Raimond  vend  aux  lépreux  de  la  cité  trois 
pièces  de  terre  sises  à  Rapaîpe,  moyennant 
la  somme  de  neuf  cents  sous  de  Melgueil. 

N"  54. 


i6ov> 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1606 


CCCLVIII.  —  10  octobre  1208.  —  Ber- 
nard Amels  donne  à  la  maison  des  pauvres 
de  Narbonne  (domui  mîsellorum)  &  au  pro- 
cureur de  cette  maison,  Domergue,  une 
pièce  de  terre  tenue  depuis  longtemps  par 
elle  dans  le  bourg,  ad  Garrï'j;am  planam, 
sous  certaines  tâches,  cens  &  redevances. 

N"  19. 

CCCLIX.  —  22  décembre  1212.  —  B6- 
renger,  commandeur  de  la  maison  des  pau- 
vres du  bourg  de  Narbonne,  déclare  qu'il 
a  donné  à  acapte  à  Guillemette,  fille  de 
Guillem  de  la  Palme,  une  terre  sise  à  la 
Garrigue  plane,  près  Narbonne. 

N"  28. 

CCCLX.  —  4  juin  1219.  —  Pierre  Rai- 
mond,  forgeron  de  Roquefort,  faisant  son 
testament,  se  donne  corps  Bz  âme  à  la 
Vierge,  élit  sa  sépulture  dans  le  cimetière 
de  Saint-Paul,  donne  à  l'aumônerie  de 
cette  église  cinq  sous  de  Narbonne,  à  ses 
prêtres  hebdomadiers  douze  deniers,  au- 
tant à  l'hôpital  du  bourg  &  treize  deniers 
à  celui  de  la  cité;  à  son  apprenti,  scolarîs, 
Guillem  Benezeit,  il  laisse  les  outils  de  sa 
forge,  lui  remet  le  prix  de  son  loyer  8c  le 
délie  de  tous  ses  engagements. 

N"  7 1 . 

CCCLXI.  —  6  avril  1220.  —  Guillem  Bec 
&  ses  enfants  vendent  à  sainte  Marie,  à  la 
maison  des  pauvres  du  bourg  &  à  son  admi- 
nistrateur, Guillem  Tort,  un  champ  planté 
d'oliviers,  situé  près  de  Narbonne,  au  lieu 
dit  Livorîa,  &  lui  remettent  les  droits  de 
foriscapes  montant  à  cent  soixante  sous  de 
Melgueil,  le  tout  avec  l'autorisation  du 
vicomte  de  Narbonne,  Aimcri,  &  des  autres 
seigneurs  du  pays. 

N°  25. 

CCCLXII.  —  10  avril  1220.  —  Guillem 
Tort,- commandeur  de  la  maison  des  pau- 
vres du  bourg  de  Narbonne,  Guillem  Sar- 
dos  (Sacerdos),  frère  de  la  même  maison, 
&  plusieurs  lépreux  reconnaissent  avoir 
reçu  de  Guillem  Arnaud,  marchand,  la 
somme  de  mille  sous  de  Melgueil,  léguée 
par  Raimond  Amat  pour  l'entretien  d'un 
prêtre  dans  cette  maison. 


«  Haec  omnia  consîUo  maglstrï  Pctrî,  ah- 
batîs  Sanctî  Pauli  &  consulum  bur^i  Narbonc 
&  aîiorum  proborum  hominum.  n 

N"  2:5. 


CCCLXIII.  —  20  mai  1220.  —  Bermond 
de  Sigean  donne  à  la  Vierge,  à  la  maison 
des  pauvres  du  bourg  de  Narbonne  &  à 
Guillem  Tort,  commandeur,  ses  droits  sur 
un  champ  situé  au  villar  de  Fargues,subtus 
Furcas,  légué  par  son  père  à  la  commu- 
nauté, moyennant  quatre-vingt-quinze 
sous  de  Melgueil  en  monnaie  courante  de 
quatre  deniers.  —  En  présence  de  Pierre, 
abbé  de  Saint-Paul,  &  de  plusieurs  cha- 
noines de  son  chapitre. 

N'>5. 

CCCLXIV.  —  24  juillet  1226.  —Ber- 
nard Amels,  faisant  son  testament,  donne 
à  la  maison  des  pauvres  du  bourg  (domui 
misellorum)j  à  son  commandeur,  Guillem 
Tort,  &  au  chapelain  Raimond,  la  moitié 
de  la  tâche  qu'il  prenait  sur  un  champ  ja- 
dis légué  par  Mathilde,  fille  de  feu  Béren- 
ger  Palier. 

N"  18. 

CCCLXV.  —  7  avril  i233.  —  Raîmond 
Escudier  reconnaît  que  Pierre  de  Bouilho- 
nac,  saunier,  &  son  fils  Bernard,  coute- 
lier, tiennent  de  lui  en  commende  une 
terre  à  Lieuran,  ad  braciaùcum,  ad  c'iva- 
tam,  ad  grapas,  ad  jugairagîum;  cette  pièce 
de  terre  lui  étant  devenue  inutile  à  cause 
des  agriers  trop  forts  qu'elle  le  forçait  à 
payer,  il  réduit  le  cens  annuel  à  quatre 
setiers  d'orge  &  trois  sous  de  Melgueil, 
payables  au  jour  de  Saint-Just;  ils  pour- 
ront y  cultiver  librement  la  vigne  ou  le 
blé  à  leur  choix. 

N«  16. 

CCCLXVI.  —  6  février  1240.  —  Guillem 
Requin  &  sa  famille  donnent  une  partie 
de  leurs  possessions  territoriales  à  Jean, 
précepteur  de  l'hôpital  de  la  cité. 

N"  80. 

CCCLXVII.  —  20  mai  1242.  —  Pierre 
de  Laurac,  pour  la  rémission  de  ses  péchés, 
donne  à  la  maison  des  pauvres  (domui  in- 


i6o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1608 


firmorum)  de  la  cité  de  Narbonne  &  au  pré- 
cepteur Jean  Adalbert  une  pièce  de  terre 
au  terroir  de  Rapalpe,  en  présence  des 
consuls  de  la  cité. 

N"  I. 

CCCLXVIII.  —  3o  mars  1 246.  —  Amauri, 
vicomte  de  Narbonne,  amortit,  en  faveur 
de  Jean  Adalbert,  commandeur  de  la  mai- 
son des  pauvres  de  la  cité,  une  condamine 
sise  à  Ouveillan  &  divers  droits  à  Coursan 
&  à  Lieuran,  légués  par  feu  Raimond  Es- 
cudier,  bourgeois  de  Narbonne,  par  son 
testament  du  29  septembre  1238;  il  stipule 
seulement  une  redevance  annuelle  d'une 
livre  de  cire  (poids  de  Narbonne)  payable 
à  la  Noël. 

N"  3. 

CCCLXIX. —  i5  novembre  1247.  —  Pro- 
cès entre  Jean,  précepteur  de  la  maison 
des  pauvres  (misellorum)  de  la  cité  de  Nar- 
bonne, &  Raimond  de  Lieuran,  par  devant 
l'official  de  l'archevêque;  le  précepteur 
réclamait  &  obtint  l'exécution  complète 
du  testament  de  Isarn  de  Lieuran,  frère  de 
son  adversaire,  qui  portait  institution  d'un 
prêtre  dans  la  chapelle  de  l'hôpital. 

N"  2. 

CCCLXX.  —  Mai,  vers  i25o.  —  Pierre 
Raimond  d'Ouveillan  &  son  frère,  fils  de 
Bertrand  d'Ouveillan,  donnent  à  Jean  Bis- 
tan,  procureur  de  la  maison  des  pauvres 
de  la  cité,  &  au  commandeur  de  ladite  mai- 
son douze  deniers  d'usage,  leurs  droits  de 
seigneurie  &  ceux  de  lods  &  ventes  dûs 
par  un  mas,  que  lui,  Jean  Bistan,  8i  l'hôpi- 
tal tenaient  par  indivis  dans  la  ville  neuve 
de  Narbonne,  moyennant  la  somme  de 
vingt  sous  de  Melgueil. 

La  date  est  en  partie  disparue;  on  ne  lit 
plus  que  M"  ce". 

N"  14. 

CCCLXXI.  —  3  mai  1261.  —  Amauri, 
vicomte  de  Narbonne,  reconnaît,  sur  la 
demande  des  consuls,  que  Guillem  Peita- 
vin,  précepteur  de  la  maison  des  pauvres 
du  bourg,  tient  des  précepteurs,  ses  prédé- 
cesseurs, le  lieu  de  Lîvoria,  près  Narbonne, 
&  lui  permet  de  le  vendre  &  d'en  disposer 


librement,  moyennant  la  somme  de  onze 
livres  de  Melgueil. 
N°  29. 

CCCLXXII.  —  16  juin  1266.  —  Que- 
relle entre  Guillem  Peitavin,  précepteur 
de  la  maladrerie  du  bourg,  &  Bérenger 
Combe,  bourgeois  de  Narbonne,  au  sujet 
d'une  conduite  d'eau  située  sur  les  domai- 
nes dudit  Bérenger,  près  l'hôpital  de  Saint- 
Jean  de  Jérusalem.  Le  viguier  du  vicomte, 
Bernard  Dauphin,  décide  enfin,  après  en- 
quête &  examen  des  lieux,  que  l'usage  de 
la  prise  d'eau  sera  accordé  à  tous  les  pro- 
priétaires voisins  de  Bérenger;- seulement, 
on  devra  faire  un  pont  à  la  tête  de  la  tran- 
chée &  diverses  autres  constructions;  les 
frais  seront  supportés  par  les  propriétai- 
res voisins. 

N°  70. 

CCCLXXÎII.  —  3  septembre  1272.  — 
Perpignan,  précepteur  ou  commandeur  de 
la  maison  des  pauvres  du  bourg,  accorde  à 
Guillem  Vidal,  prêtre,  en  reconnaissance 
des  services  qu'il  a  rendus  à  la  maison  &  à 
ses  habitants,  la  participation  à  toutes  les 
œuvres  spirituelles  &  temporelles  de  la 
maison,  avec  permission  d'y  faire  service 
de  prêtre;  Vidal  donne  tous  ses  biens  à  la 
maison  avec  l'autorisation  des  consuls. 

N"66. 

CCCLXXI V.  —  16  mars  1275.  —  Pierre 
Cavalier,  habitant  de  Castelnaudary,  se 
donne  pour  frère  à  la  maison  des  pauvres 
du  bourg,  entre  les  mains  du  précepteur 
Perpignan  &  moyennant  dix  sous  de  Mel- 
gueil; il  s'engage  à  garder  les  porcs  de  la 
maison  &  à  se  conduire  fidèlement;  chaque 
année  il  pourra  entretenir  deux  porcs  à 
lui  appartenant  &  autant  de  menu  bétail 
qu'il  voudra;  les  deux  tiers  du  profit,  tant 
en  laine  qu'en  chair,  lui  appartiendront; 
ce  contrat  est  approuvé  par  les  consuls. 

N"  10. 

CCCLXXV.  —  9  janvier  1277.  —  Jean 
Ferrier,  fournier  du  bourg,  échange  avec 
Pierre  Catala,  pareur  du  bourg  de  Nar- 
bonne, une  vigne,  sol  &  arbres,  sise  au 
lieu  de  Fillare  Fargarum,  contre  un  terrain 


iCo()  PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC.  1610 

appartenant   au   chapitre   de  Saint-Panl,  CCCLXXIX.  —  17  juillet   1284.  —  Adé- 

avec  dix  livj-es  de  Melgueil  en  sus,  échange  laïde,  veuve  de  Pierre  Castilloii,  boucher 
approuvé  par  F.  Perpignan,  commandeur  de  la  cité  de  Narbonne,  voulant  se  donner 
de  la  maison  des  pauvres  &  seigneur  de  la      pour  sœur  &  donate  à  la    maladrerie   du 

bourg  &  y  vivre  dans  la  chasteté  &  dans  le 
service  des  pauvres,  se  consacre  à  Dieu 
entre  les  mains  de  F.  Arnaud  Bonet  de 
Leuc,  précepteur  de  cette  maison;  elle 
donne  à  l'hospice  trente  livres,  ses  vête- 
ments, un  lit  garni  &  se  réserve  le  droit 
de  disposer  de  tous  ses  autres  biens. 
N"  .2. 

CCCLXXX.  —  2:*;  octobre  1284.  —  Rai- 
mond  &  Bernard  Pagesii,  frères,  seigneurs 
du  château  de  Molariis,  au  diocèse  d'Elne, 
reconnaissent  avoir  reçu  de  Raimond  Es- 
tève,  commandeur  de  la  léproserie  du 
bourg  de  Narbonne,  la  somme  de  soixante 
sous  de  Melgueil,  prix  du  loyer  ou  pen- 
sion de  leur  père  &  oncle,  &  autre  somme 
égale,  prix  de  onze  bêtes  à  laine  fournies 
par  leur  dit  père. 

N"  Ô7. 

CCCLXXXL  —  16  mars  1286.  —  Guil- 
lem  Bonet,  bourgeois  de  Narbonne,  donne 
à  acapte  une  vigne  &  un  champ  à  la  mai- 
son des  lépreux  du  bourg  &  à  frère  Rai- 
mond Estève,  son  commandeur. 

H°  68. 

CCCLXXXII.  —  18  octobre  1289.  — 
Pierre  de  Gaiano,  marchand,  en  son  nom 
&  au  nom  de  son  frère,  vend  à  Arnaud 
Catala,  boucher  de  Narbonne,  une  vigne 
située  au  terroir  du  Villare  Fargarum, 
dépendante  de  la  maison  des  M/^e/j  du 
bourg,  moyennant  dix-huit  livres  tournois. 
—  Vente  approuvée  par  Raimond  Estève, 
précepteur,  qui  perçoit  les  droits  de  lods 
&  ventes. 

N"  20. 

CCCLXXXin.  —  1289.  —  Bulle  de  Ni- 
colas IV,  interdisant  à  tout  jamais  l'alié- 
nation des  biens  de  la  maladrerie  de  Nar- 
bonne. 

N"  I  (extrait  informe). 

CCCLXXXIV.  —  3o  juillet  1294.  —  Que- 
relle entre  Guillem   Normand,  lieutenant 


vigne. 

N''27. 

CCCLXXVL  —  6  février  1279.  —  Guil- 
lem Ascon  de  Perpignan,  laboureur,  &  sa 
femme  Guillemette  se  donnent  pour  frères 
&  donats  à  la  maison  des  pauvres  du  bourg 
&  promettent  à  Perpignan,  précepteur  de 
cette  maison,  d'y  entrer  a  la  prochaine  mi- 
carème,  avec  cinq  cents  sous  de  Melgueil; 
ils  conservent  le  droit  de  vivre  ordïne  ma- 
trïmonialî;  leur  fille  Adéla'ide  pourra  dans 
les  quatre  ans  quitter  l'hôpital  &  se  marier 
ou  y  rester  en  payant  dix  livres  de  Mel- 
gueil; si  elle  meurt  dans  les  quatre  ans, 
ses  parents  devront  donner  à  sa  place  les 
dix  livres  de  Melgueil. 

N"  i3. 

CCCLXXVn.  —  17  mars  1279.—  l^-'^i" 
monde,  veuve  de  Guillem  Roaud,  cultor, 
sœur  &  donate  de  la  maison  des  pauvres 
du  bourg,  donne  en  aumône  au  précep- 
teur F.  Perpignan  une  sienne  maison, 
située  dans  le  barr'ium,  hors  de  la  porte 
de  Saint-Paul  &  dépendante  de  l'abbé  de 
Saint-Paul  ;  une  partie  en  avait  déjà  été 
cédée  par  feu  son  fils  Amauri,  lors  de  son 
entrée  dans  l'hôpital  en  I255. 

N"  '06. 

CCCLXXVIIL  —  26  mai  1283.  —  Guil- 
lem Astenc  de  Feuilla,  berger,  se  donne 
pour  frère  à  Raimond  Estève,  précepteur 
de  la  maison  des  pauvres  de  Narbonne, 
promettant  d'y  vivre  chastement  &  en 
gardant  l'obéissance;  il  lui  donne  cin- 
quante bêtes  à  laine,  choisies  dans  son 
troupeau  par  le  précepteur;  il  garde  le 
reste  de  son  bétail  dont  le  revenu  appar- 
tiendra pour  un  tiers  à  la  maison;  s'il  y 
meurt,  sa  mère  en  possédera  le  reste  sa  vie 
durant;  pendant  un  an,  il  pourra  rester 
ou  quitter  à  son  gré;  en  échange,  l'hô- 
pital s'engage  à  lui  fournir  la  nourriture, 
la  boisson,  le  vêtement  &  la  chaussure 
(victum,  potum,  vestiium  S-  calcïatum). 

N"  6. 


i6ii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1612 


de  l'aumônier  de  l'église  de  Saiut-Just,  & 
Pierre  d'Armentières,  précepteur  de  l'hos- 
pice de  la  cité,  au  sujet  du  domaine  des 
salines  de  feue  Ermeniardej  l'auinônerie 
finit  par  l'emporter  en  s'engageant  à  payer 
annuellement  neuf  setiers  de  sel  à  ses  ad- 
versaires. 

CCCLXXXV.  —  21  janvier  1294.  —  Bé- 
renger  Mainard,  jurisconsulte  de  Nar- 
bonne,  comme  tuteur  des  enfants  de  son 
frère,  Guillem  Mainard,  donne  à  la  mai- 
son des  pauvres  du  bourg  &  à  son  pré- 
cepteur Arnaud  Bonet,  les  champs  d'une 
bastide  possédée  par  ses  pupilles  au  terroir 
de  Narbonne,  pour  six  ans  pleins,  partant 
de  la  dernière  fête  de  saint  Just,  moyen- 
nant six  labours  dans  les  six  ans,  la  dîme 
des  clos  8c  la  moitié  des  produits,  paille 
&  grain. 

N"  54. 

CCCLXXXVI.  —  i3  juin  1297.  —  Pierre 
d'Armentières,  précepteur  de  la  maladre- 
rie  de  la  cité,  faisant  son  testament,  choisit 
sa  sépulture  dans  le  cimetière  de  l'église 
Saint-Laurent  de  la  maladrerie  ou.,  à  son 
défaut,  dans  celui  de  Saint-Félix,  &  lègue 
à  la  maladrerie  dix  livres  avec  tous  ses  vê- 
tements; il  fait  construire  une  arcade  dans 
l'église  avec  une  chambre  pour  loger  un 
prêtre  au-dessus  du  passage  entre  l'église 
&  les  bâtiments;  toutes  les  constructions 
devront  être  achevées  dans  les  six  mois 
qui  suivront  sa  mort. 

N»  9. 

CCCLXXXVII.  —  14  juillet  i3o5.  — 
Jean  du  Moutier,  prêtre  &  Raimond  du 
Mas,  frères  &  procureurs  de  la  maladrerie 
du  bourg,  donnent  à  Arnaud  Rouge,  peyre- 
r'ius  dudit  bourg,  un  mas  possédé  en  franc- 
alleu  par  la  maladrerie  dans  le  barrïum  du 
bourg,  près  l'église  Saint-Mathieu,  moyen- 
nant un  cens  annuel  de  quarante  sous 
tournois.  —  Parmi  les  témoins  figurent 
trois  frères  de  la  maison. 

N"  8. 

CCCLXXXVIII.  —  24  mars  i3o5  (v.  st.). 
—  Guillemette,  veuve  de  Raimond  de  M.on- 


terabegio,  marchand  de  blé  à  Narbonne, 
considérant  les  œuvres  de  miséricorde  qui 
s'accomplissent  journellement  dans  la  mai- 
son des  lépreux  du  bourg  (hospitalis  îepro- 
sorum),  &  désirant  y  finir  ses  jours  en 
qualité  de  sœur  &  donate,  donne  à  F.  Jean 
du  Monastier,  prêtre,  procureur  de  ladite 
maison,  une  vigne  au  cap  de  Pla,  près  Nar- 
bonne. 
N"  3o. 

CCCLXXXIX.  —  8  juin  i3o6.  ~  Rai- 
mond-Guillem  de  Gebetz  se  donne  pour 
frère  de  la  maison  des  pauvres  du  bourg, 
entre  les  mains  des  trois  lieutenants  du 
précepteur. 

}H°  26. 

CCCXC.  —  i5  décembre  i3o6.  —  Ber- 
nard Ostal,  pareur  du  bourg  de  Narbonne, 
désirant  se  consacrer  au  service  des  pau- 
vres de  l'hôpital,  se  donne  pour  frère  8c 
donat  de  cette  maison,  aux  consuls,  pa- 
trons de  la  maladrerie,  jure  d'y  vivre  chas- 
tement &  d'y  pratiquer  l'obéissance  le 
reste  de  sa  vie,  8c  lui  donne  ses  vête- 
ments, un  lit  garni  8c  dix  livres  tournois; 
les  consuls  l'en  nomment  gubernator  & 
praeceptor. 

N«  1 1 . 

CCCXCI.  —  II  août  i3ii.  —  Bernard 
Ostal,  pareur  du  bourg  de  Narbonne,  8c 
jadis  précepteur  de  l'hospice  dudit  bourg, 
ayant  été  révoqué  par  les  consuls,  comme 
suspect  de  dilapidations  Si  de  vols,  vou- 
lant sauvegarder  sa  bonne  renommée,  8c 
dans  l'intérêt  même  de  l'hôpital,  promet 
aux  consuls  de  réparer  tous  les  torts  qu'il 
aurait  pu  causer  8c  donne  pour  cautions 
de  sa  bonne  foi  différents  artisans  8c  mar- 
chands de  Narbonne. 

N"  48. 

CCCXCII.  —  4  juin  i3i5. —  Aimeri  du 
Gros,  sénéchal  de  Carcassonne,  sur  les 
réclamations  des  consuls  du  bourg  de  Nar- 
bonne, ayant  appris  que  le  roi  possédait, 
près  de  la  maladrerie,  unum  patilum,  tenu 
en  emphytéose  de  ce  dernier  établissement 
8c  jadis  possédé  par  des  juifs,  permet  de 
l'aliéner,   comme  ne  rendant  plus   aucun 


i6i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1614 


revenu,  en  sauvegardant  les  droits  du  roi 
&  ceux  de  la  maladrerie. 

Traduit  en  langue  romane  par  Jean  Amels, 
jurisconsulte  de  Narbonne,  procureur  des 
consuls  du  bourg,  en  présence  de  Bernard 
Raseur  (Rasoris),  varlet  du  roi. 

N°  17. 

CCCXCIII.  —  Janvier  i3i6  (v.  st.).  — 


res  augustins  du  bourg,  échange  qui  avait 
obtenu  l'approbation  du  pape. 
N"  63. 

CCCXCVII.  —  4  août  i32...'  —  Phi- 
lippe V  informe  le  sénéchal  de  Carcas- 
sonne,  sur  la  plainte  des  consuls  du  î)ourg 
de  Narbonne,  qu'il  a  rendu  aux  biens  ad- 
ministrés &  possédés  par  eux  de  temps  im- 


Philippe V,  sur  la  demande  des  consuls  de      mémorial  leur  immunité,  principalement 


aux  biens  des  pauvres  &  des  infirmes. 

N»  38. 

CCCXCVIII.  —  28  juin  i320.  —  Rai- 
mond  d'Alzonne,  procureur  de  la  maladre- 
rie du  bourg,  perçoit  l'acapte  d'un  verger, 
situé  près  de  l'église  de  Saint-Mathieu  & 
dépendant  de  cette  maison. 

N»3i. 

CCCXCÏX.  —  i3  décembre  i32i.  —  Les 
consuls  du  bourg,  patrons-nés  de  la  mai- 
son des  lépreux,  en  nomment  administra- 
teur Pierre  Adam,  frère  de  ladite  maison, 
nage  de  laquelle  les  habitants  se  sont  &  lui  donnent  tous  les  pouvoirs  possédés 
plaints.  avant  lui  par  ses  prédécesseurs.  —  L'éta- 

Présentée   aux   consuls  le   i3  novembre      blissement  renfermait  à  cette  époque  dix 
suivant.  frères  &  sœurs. 

N"  40.  N"  40. 


Narbonne,  demande  appuyée  par  G.,  évé- 
que  de  Soissons,  leur  permet  d'acheter  jus- 
qu'à cent  livrées  de  terres  de  revenu,  pour 
la  maison  des  lépreux  de  cette  ville. 

Vîdimus  donné  en  iSiy  par  le  clavaire 
de  Béziers. 

N"  46. 

CCCXCIV.  —  25  octobre  iSiy.  —  Aimeri 
du  Gros,  sénéchal  de  Carcassonne,  ordonne 
aux  consuls  de  Narbonne  de  transporter 
hors  de  la  ville,  en  \n\  terrain  convenable, 
la  maison  des  lépreux,  située  à  l'intérieur 
du  bourg,  malgré  ses  défenses  &  du  voisi 


CCCXCV.  —  17  octobre  i3i8.  —  I-es 
consuls  du  bourg,  vue  l'utilité  de  la  maison 
des  pauvres,  8c  sur  l'avis  des  conseillers  ju- 
rés, donnent  à  acapte,  après  cris  publics 
&  annonces,  à  Paul  &  Arnaud  Gontelm'i, 
fils  de  feu  Arnaud  Gontelvii,  pareur  de  Nar- 
bonne, le  clos  des  Mizels  situé  hors  de  la 
porte  Saint-Paul,  sous  promesse  de  l'en- 
clore d'un  mur  de  trois  cannes  de  haut, 
dans  les  trois  ans,  &  moyennant  une  rede- 
vance annuelle  de  deux  setiers  d'orge  &  de 
quatre  sous  tournois,  &:  un  droit  d'acapte 
de  dix-neuf  livres  dix  sous. 

N«^  4  &  24. 

CCCXCVI.  —  14  mai  1319.  —  Appel 
interjeté  par  les  consuls  du  bourg  au 
Saint-Siège  &  au  roi  des  monitoires  lancés 
contre  eux  par  l'official,  &  de  l'excommu- 
nication dont  il  les  a  frappés,  au  sujet  de 
certaines  maisons  acquises  pour  le  compte 
de  l'hôpital,  &  par  voie  d'échange,  des  pc- 


CCCC.  —  21  mars  1324.  —  Barthélémy 
Catala,  du  château  de  Canet,  en  reconnais-, 
sance  de  tous  les  services  que  lui  ont  ren- 
dus les  frères  de  la  léproserie  de  Narbonne, 
leur  donne  tous  ses  biens  sans  aucune  ré- 
serve, sous  forme  de  donation  entre  vifs. 

N"  35. 


VIII 

Catalogue  des  actes  relatifs  à  l'église 
de  Pamiers. 

LE  catalogue  des  actes  relatifs  à  l'église  de  Pamiers 
a  été  dressé  à  l'aide  des  sources  suivantes  : 
D,  collection   Doat,  volumes  93,  94,  9/)^  copies 
tirées  des  archives  de  l'évèché  &  de  la  ville. 

'  La   dernière    partie  de    la    date  manque   dans 
l'original. 


DE  L'PIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Ti 


Lat.  17039;  volume  de  copies  faites  sur  les  ori- 
ginaux aux  frais  de  Gaignières,  fin  du  dix-sep- 
tième siècle;  elles  sont  plus  exactes  que  celles  de 
Doat,  &  le  volume  renferme  les  dessins  de  plu- 
sieurs sceaux,  dessins  pris  sur  les  originaux. 

Enfin  Ourgaud,  Histoire  de  la  ville  Je  Pamlers; 
dans  ses  preuves.  Cet  ouvrage  contient  une  tren- 
taine de  documents  inédits  fort  intéressants,  pu- 
bliés malheureusement  presque  toujours  d'une  façon 
insuffisante. 

(Vers  1060-  i58i) 

I.  — Vers  1060.  —  Roger,  comte  de  Foix, 
&  sa  femme  Amie  annoncent  à  Hugues, 
abbé  de  Cluni,  qu'ils  lui  ont  soumis  l'ab- 
baye de  Frézelas,  pour  y  rétablir  la  vie  ré- 
gulière. 

H  V,  n,  207;  Ourgaud,  p.  209. 

II.  —  Juin  un.  —  Roger,  comte  de 
Foix,  restitue  à  l'église  de  Pamiers  les 
biens  &  droits  qu'il  avait  usurpés  &  fait 
acte  de  paréage  avec  Isarn,  prieur  de  Fré- 
zelas, pour  le  château  de  Pamiers. 

D,  94,  f"  I  ;  lat.  17039,  f*^  5.j;  H  v,  n,  488; 
Ourgaud,  p.  193. 

III.  —  Décembre  1129  —  Roger,  comte 
de  Foix,  répare  l'injustice  qu'il  avait  com- 
mise en  s'emparant  des  usages  du  château 
de  Pamiers,  &  restitue  au  monastère  de 
Saint-Antonin  les  justices  que  son  père  & 
lui  avaient  usurpées. 

D,  94,  f"  56;  H  v,  n.  5o3  (charte  I). 

IV.  —  Novembre  1149.  —  Acte  de  pa- 
réage conclu  entre  Roger-Bernard,  comte 
de  Foix,  &  Raimond,  évêque  de  Tou- 
louse &  abbé  de  Pamiers,  pour  la  ville 
de  Frézelas,  le  château  &  la  ville  de  Pa- 
miers. 

D,  94,  f°  o;  H  v,  n.  579. 

V.  —  i3  juin  ii5i.  —  Roger,  comte  de 
Foix,  donne  à  sa  femme  Cécile  les  châteaux 
de  Pamiers  &  de  Belpuech,  à  l'occasion  de 
son  mariage  &  à  titre  de  douaire. 

Lat.  17089,  f"  59. 

VI.  —  Mai  1163.  —  Roger- Bernard, 
comte  de  Foix,  donne  à  l'abbé  Pons  &  à 
ses  successeurs  &  aux  chanoines  de  Saint- 


Antonin   les  ville   &  forteresse  de  Saint- 
Félix. 

D,  94,  f"  83;  H  v,  n.  647  (charte  II);  Ourgaud, 
p.  24. 

VII.  —  24  juin  Ii65.  —  Pons,  abbé  de 
Saint-Antonin  &  évêque  de  Carcassonne, 
donne  permission  à  Arnaud ,  abbé  de 
Conibelongue,  de  choisir  dans  le  bois  de 
Boulbonne  tel  emplacement  qu'il  lui  con- 
viendrait pour  y  construire  une  église  & 
quelques  maisons. 

D,  94,  f"  74;  Ourgaud,  p.  22. 

VIII.  —  Mai  II 78.  —  Guillaume,  abbé 
de  Saint-Antonin,  avec  le  consentement 
de  son  chapitre,  donne  à  Pierre  Athon, 
pour  le  temps  de  sa  vie,  tous  les  étaux  de 
boucher  que  Roger  de  Montaut  tenait  du 
monastère,  à  condition  d'y  percevoir  la 
redevance  de  lombes  de  porcs  qu'y  recevait 
ledit  Roger. 

D,  94,  f"  81;  Ourgaud,  p.  214. 

IX.  —  Mai  1178.  —  Guillaume,  abbé  de 
Pamiers,  inféode  à  Pierre  Athon,  moyen- 
nant le  serment  de  fidélité,  une  mesure 
de  sel  à  prendre  chaque  semaine  sur  le 
marché  de  Pamiers,  &  un  étal  de  bouche- 
rie audit  marché. 

D,  94,  f"  77;  Ourgaud,  p.  21 5. 

X.  —  Novembre  1188.  —  Acte  de  paréage 
conclu  entre  Raimond,  abbé  de  Pamiers, 
&  Raimond-Roger,  comte  de  Foix,  au  su- 
jet de  la  ville  de  Frézelas  &  du  château  de 
Pamiers. 

D,  94,  f"  9;  lat.  17089,  f"  63. 

XI.  —  Octobre  1198.  —  Raimond-Ro- 
ger, comte  de  Foix,  donne  à  Raimond, 
abbé  de  Saint-Antonin,  le  caylar  ou  forte- 
resse de  la  ville  de  Pamiers  &  prend  le 
monastère  sous  sa  protection. 

D,  94,  f"  67;  Ourgaud,  p.  21 5. 

XII.  —  Avril  i2o3.  —  Pierre  Athon,  fils 
de  Pierre  Athon,  vend,  avec  le  consente- 
ment de  Guillaume  III,  abbé  de  Saint-An- 
tonin, à  Arnaud  de  Leffiac,  une  mesure  de 
sel  à  prendre  chac[ue  semaine  sur  le  mar- 
ché de  Pamiers  &  un  étal  de   boucherie 


i6i  7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1618 


audit   marché,  moyennant   quatorze   sous 
toulousains. 

D,  94,  f"  78;  Oiirgaucl,  p.  216. 

XIII.  —  Avril  1208.  —Vidal,  abbé  de 
Saint-Antonin,  donne,  sa  vie  durant,  à 
Guillem  de  Calmels  un  étal  de  boucher  au 
marché  de  Paniiers  &  une  coupe  de  sel  à 
y  prendre  chaque  semaine. 

D,  94,  f"  79j  Ourgaiid,  p.  217. 

XIV.  —  Septembre  1209.  —  Vidal,  abbé 
de  Saint-Antonin,  appelle  Simon  de  Mont- 
fort  en  paréagc  avec  lui  pour  la  ville  de 
Pamiers,  &  le  substitue  à  tous  les  droits  des 
comtes  de  Foix,  ses  anciens  coseigneurs. 

D,  94,  f"  ôo;  H  VIII,  n.  XCIII;  Ourgaiid,  p.  218. 

XV.  —  Décembre  1210.  —  Guillem  Elu- 
cet,  du  consentement  de  Vidal,  abbé  de 
Saint-Antonin,  donne  à  Adélaïde,  femme 
de  Guillem  de  l'Hôpital,  le  fief  de  Saint- 
Antonin,  consistant  en  une  mesure  de  sel 
à  prendre  chaque  semaine,  le  vendredi  ou 
le  samedi,  au  marché  de  Pamiers,  avec  un 
étal  de  la  boucherie. 

D,  94,  f"  80. 

XVI.  —  Janvier  I2i3.  — Testament  de 
Pierre  de  Saint-Sernin,  par  lequel  il 
nomme  sa  fille  Honneur  sa  légataire  uni- 
verselle &  la  met  sous  la  protection  de 
l'abbaye  de  Saint-Antonin. 

D,  94,  f"  73. 

XVII. —  1 1  février  I2i5.  —  Linocent  III 
à  Pierre,  abbé.  Il  confirme  au  chapitre  de 
Pamiers  la  Jouissance  du  revenu  de  toutes 
les  églises  dépendantes  de  la  mense  capi- 
tulaire. 

D,  94,  f"  14;  lat,  I  7039,  f"  67. 

XVIIL  —  i5  juillet  1218.  —  Pierre,  abbé 
de  Frédelas,  renouvelle  avec  Amauri  de 
Montfort  le  paréage  qu'il  avait  déjà  con- 
clu avec  son  pèje,  feu  Simon  de  Montfort. 

H  vin,  n.  XCIII  (charte  II). 

XIX.  —  1225.  —  Maurin,  sacristain,  G. 
de  Camarade,  prieur  de  Saint-Antonin,  & 
quelques  religieux  du  couvent  reconnais- 
sent, à  la   requête  du  comte   Roger-Ber- 


nard, que  le  lieu  de  Pamiers  est  bien  dans 
le  comté  de  Foix  &  a  été  donné  jadis  par 
les  anciens  comtes  à  Saint-Antonin. 

Oiirgaiid,  p.  22  1. 

XX.  —  Octobre  1226.  —  Amauri,  comte 
de  Montfort  &  de  Leicester,  renonce,  en 
faveur  de  Louis  VIII,  à  tous  les  droits  qu'il 
doit  à  son  paréage  avec  l'abbé  de  Pamiers. 

D,  94,  f"  .05;   H  VIII,   n.   CLXXVII;  Ourgai.d, 

p.    223. 

XXI.  —  Octobre  1226.  —  Louis  VIII 
énumère  les  conditions  auxquelles  a  été 
conclu  le  paréage  entre  lui  &  l'abbaye  de 
Saint-Antonin  pour  la  ville  de  Pamiers  & 
promet  de  protéger  fidèlement  le  monas- 
tère. 

D,  94,  f»  148;  Ourgaud,  p.  223. 

XXII.  —  i5  janvier  1227.  —  Privilèges  & 
coutumes  accordés  aux  habitants  de  Pa- 
miers par  l'abbé  de  Saint-Antonin,  Maurin. 

Ourgai'.d,  p.  175  &  suiv, 

XXIII.  —  8  juillet  1228.  —  Pierre,  abbé 
de  Frézelas,  inféode  à  Amauri,  comte  de 
Montfort,  duc  de  Narbonne  &  comte  de 
Toulouse,  les  château  &  forteresse  de  Pa- 
miers, avec  la  moitié  des  droits  de  justice 
&  des  autres  revenus. 

D,  94,  f"  52. 

XXIV.  —  i5  août  1229.  —  Honneur,  fille 
de  feu  Pierre  de  Saint-Sernin,  &  sûn  mari 
Aicard  de  Miramont,  font  hommage  à 
l'abbé  Maurin  pour  tous  les  biens  &  fiefs 
tenus  de  l'abbaye  par  eux  &  leurs  ancêtres. 

D,  94.  f "  7  I  j  Ourgaud,  p.  228. 

XXV.  —  Décembre  1229.  —  Roger  III, 
comte  de  Foix,  dédommage  l'abbé  de  Pa- 
miers des  usurpations  de  droits  de  justice 
&  autres  qu'il  a  commises,  &  cède  à  la 
congrégation,  à  titre  perpétuel,  les  droit? 
d'albergue  qu'il  possédait  sur  certains  ha- 
bitants de  Pamiers. 

Ourgaud,  p.  21c. 

XXVI.  —  24  septembre  i23i.  —  Béren- 
ger,  abbé  de  la  Grasse,  &  son  couvent, 
vendent   à   l'abbaye    de    Saint-Antonin    de 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1619 

Pamiers  la  ville  de  JuHac,  au  diocèse  de 
Toulouse. 
D,94,  £"64. 

XXVII.  —  17  septembre  1232.  —  Mau- 
rin,abbé  de  Saiut-Antonin,  &  son  couvent, 
reconnaissent  avoir  reçu  des  dédommage- 
ments suffisants  de  Roger-Bernard,  comte 
de  Foix,  pour  tous  les  torts  &  maux  faits  à 
leur  église  par  les  anciens  comtes,  par  son 
père  Raimond-Roger  &  par  lui-même. 

Oiirgaud,  p.  zSz. 

XXVIII.  —  17  septembre  1282.  —  Mau- 
rin,  abbé  de  Saint-Antonin,  &  Roger-Ber- 
nard, comte  de  Foix,  font  paréage  pour  le 
château  de  Pamiers  &  la  ville  de  Frédelas. 

D,  94,  £"'  20  &  61. 

XXIX.  —  17  septembre  1232.  —  Roger- 
Bernard,  comte  de  Foix,  promet  à  Maurin, 
abbé  de  Saint-Antonin,  de  garder  le  ser- 
ment de  fidélité  qu'il  lui  avait  prêté,  & 
pour  plus  grande  sûreté,  il  donne  les  con- 
suls de  Pamiers  pour  répondants. 

D,  94,  f°  75. 

XXX.  —  17  septembre  1232.  —  Charte 
des  privilèges  accordés  aux  consuls  &  ha- 
bitants de  Pamiers  par  l'abbé  Maurin  & 
Roger-Bernard,  comte  de  Foix. 

D,  93,  P  I. 

XXXI.  —  i3  mai  I233.  —  Grégoire  IX 
confirme  l'accord  intervenu  entre  l'abbé 
de  Saint-Antonin,  Maurin,  &  le  comte  de 
Foix,  Roger-Bernard,  au  sujet  de  la  ville 
de  Pamiers. 

Ourgaud,  p.  233. 

XXXÎI.  —  3  juin  1235.  —  Elle,  prieur 
de  Saint-Caprais  d'Agen,  abandonne  à 
Maurin,  abbé  de  Saint-Antonin,  tous  ses 
droits  sur  l'église  de  Sainte-Foi  de  Serve- 
Ihas,  au  diocèse  de  Toulouse,  &  sur  toutes 
les  dépendances  de  cette  église,  sous  une 
rente  annuelle  de  douze  deniers  de  Mor- 
las,  payable  de  cinq  ans  en  cinq  ans. 

D,  94,  f"  70. 

XXXIII.  —  21  mars  I236.  —  Roger-Ber- 
nard,  comte   de   Foix,   concède    pour  un 


16 


20 


temps  donné  aux  consuls  de  Pamiers,  le 
droit  de  rechercher  &  de  punir  les  mal- 
faiteurs ou  les  auteurs  des  maux  causés  à 
l'église  de  Saint-Antonin. 
Ourgaud,  p.  234. 

XXXIV.  —  Février  1239.  —  Grégoire  IX 
prend  sous  la  protection  de  l'église  ro- 
maine le  monastère  de  Saint-Antonin  de 
Pamiers  &  toutes  ses  possessions  &  renou- 
velle ses  privilèges. 

0,94,^^.7. 

XXXV.  —  1"  juin  1241.  —  Serment  réci- 
proque prêté  par  le  nouveau  comte  de  Foix, 
Roger,  &  par  la  communauté  de  Pamiers, 
par  lequel  le  comte  s'engage  à  s'en  tenir  à 
la  décision  des  consuls  &  des  prud'hommes 
quant  au  fait  de  l'église  de  Saint-Antonin. 

Ourgaud,  p.  235. 

XXXVI.  —  23  juillet  1241.  —  Acte  de 
paréage  entre  Roger,  comte  de  Foix,  fils 
de  Roger-Bernard  &  d'Ermengarde  de  Cas- 
telbon,  &  Maurin,  abbé  de  Pamiers,  au 
sujet  de  la  ville  de  Frédelas,  du  château  de 
Pamiers  &  de  plusieurs  autres  terres. 

D,  94,  fo  24. 

XXXVII.  —  23  juillet  1241.  —  Roger, 
comte  de  Foix,  fils  de  Roger-Bernard  & 
de  Ermessinde  de  Castelbon,  abandonne  à 
l'abbé  &  au  monastère  de  Saint-Antonin 
de  Pamiers  la  ville  de  Frédelas  &  ses  droits 
sur  la  ville  &  le  château  de  Pamiersj  l'abbé 
lui  donne  celui-ci  en  garde  &  lui  inféode 
la  moitié  des  leudes  &  autres  produits. 

D,94,  f°4o. 

XXXVIII.  —  22  août  1241.  —  Maurin, 
abbé  de  Saint-Antonin,  &  Roger,  comte 
de  Foix,  ayant  des  différends,  déclarent 
s'en  remettre  au  jugement  de  plusieurs 
arbitres  élus  d'un  commun  accord,  sous 
peine,  pour  celui  qui  ne  se  soumettrait  pas 
à  leur  sentence,  de  perdre  ses  revenus  de 
la  ville  de  Pamiers. 

D,  94,  f"-^  28  &  07;  Ourgaud,  p.  237. 

XXXIX.  —  24  août  1241.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  par  lesdits  arbitres,  par 
laquelle  le  différend  est  partagé  &  le  droit 


[021 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1622 


de  fortification  de  chacune  des  parties  res- 
treint à  certains  villages. 
D,  94,  f"  33;  Ourgnud,  p.  239. 

XL.  —  8  septembre  1243.  —  Roger, 
comte  de  Pailhas,  &  Roger,  comte  de 
Comminges,  son  fils,  se  soumettent  au  ju- 
gement de  l'abbé  &  des  consuls  de  Pamiers 
pour  la  réparation  des  dommages  qui  leur 
avaient  été  causés  &  dont  le  comte  de  Foix 
pourrait  porter  plainte;  une  trêve  est  sti- 
pulée pour  durer  jusqu'à  l'exécution  de  ce 
compromis. 

D,  94,  f"  87. 

XLL  —  21  décembre  1248.  —  Arnaud 
du  Caylar  reconnaît  tenir  en  fief  de  Mau- 
rin,  abbé  de  Pamiers,  la  ville  &  le  château 
du  Caylar,  avec  leurs  dépendances. 

D,  94,  f"  68  ;  Oiirgaiid,  p.  241 . 

XLIL  —  !''•■  octobre  1256.  —  Sauvegarde 
accordée  par  Maurin,  abbé  de  Pamiers,  à 
Bovia,  juif,  fils  de  Relinenga  &  à  toute  sa 
famille. 

D,  94,  f  90. 

XLin.  —  23  aovit  1261. —  Roger,  comte 
de  Foix,  renouvelle  à  Guillaume,  nouvel 
abbé  de  Saint-Antonin,  l'hommage  qu'il 
avait  déjà  prêté  à  son  prédécesseur,  l'abbé 
Maurin,  conformément  aux  clauses  du  pa- 
réage  de  Pamiers. 

D,  94,  f''92;  lat.  17039,  f''7i  ;  Ourgaud,  p.  242. 

XLIV.  —  1261.  —  Bernard  Barra,  bailli 
du  château  de  Pamiers,  consent  un  affer- 
mage au  nom  du  comte  de  Foix,  Roger. 

Lat.  17039,  f"  75. 

XLV.  —  26  février  1262.  —  Jacques  San- 
che,  fils  de  Guillem  Sanche,  &  sa  femme 
Emirane  vendent,  avec  l'assentiment  du 
sacristain  &  du  cellérier  de  Saint-Antonin, 
Bernard  d'Aure,  à  Arnaud  de  Leyfrac,  ta- 
bellion de  Pamiers,  plusieurs  droits  sur  les 
boucheries  de  cette  ville,  moyennant  la 
somme  de  quarante  sous  de  Morlas. 

D,  94,  f  82;  Ourgaud,  p.  243. 

XLVL  —  26  février  1264.  —  Adémar  de 
Saint-Sernin,  chanoine,  cellérier  ik  syndic 


de  Saint-Antonin,  nomme  Pierre  de  Ago- 
das,  meunier  du  moulin  de  Cosorants,  près 
du  pont  de  ce  nom. 

J^.  94»  f"  47»  Ourgiud,  p.  246. 

XLVH.  —  26  février  1264.  —  Adémar 
de  Saint-Sernin,  chanoine  &  cellérier  de 
Saint-Antonin,  requiert  le  nouveau  comte 
de  Foix,  Roger-Bernard,  d'avoir  à  lui  re- 
mettre le  château  de  Pamiers  &  tous  les 
droits  que  son  père  avait  possédés  dans 
la  ville;  le  comte  obtempère  à  cette  re- 
quête. 

D,  94,  f"43j  Ourgnud,  p.  244. 

XLVIIL  —  4  avril  1265.  —  Procès-ver- 
bal de  l'ordre  intimé  par  Geoffroi,  agent 
&  bâtonnier  du  roi  (nuntius  &  bastonerius 
régis  Francîae),  aux  officiers  du  comte  de 
Foix,  de  laisser  les  chanoines  de  Saint- 
Antonin  percevoir  la  leude  du  grain  sur  le 
marché  de  cette  ville,  ordre  qui  ne  les 
empêcha  pas  de  persister  dans  leur  oppo- 
sition. 

Ourgaud,  p.  247. 

XLIX.  —  2  juillet  1266.  —  Plainte  por- 
tée par  le  comte  de  Foix  pardevant  les 
consuls  de  Pamiers,  au  sujet  des  violences 
commises  &  des  menaces  proférées  contre 
lui  par  certains  habitants  de  cette  ville, 
faits  pour  lesquels  il  demande  satisfaction. 
—  Les  consuls  s'en  remettent  à  son  bon 
vouloir. 

Ourgaud,  p.  249. 

L.  —  1266.  —  Cédule  présentée  par  Ro- 
ger-Bernard, comte  de  Foix,  à  Bernard 
Pitrel,  de  Pamiers,  juge  constitué  tant  paij^ 
lui  que  par  les  consuls  de  Pamiers,  relatant 
les  faits  de  violence  commis  &  les  menaces 
proférées  par  les  habitants  de  Pamiers  à 
son  égard,  le  mardi  après  la  fête  de  saint 
Pierre  &  de  saint  Paul  1266. 

Ourgaud,  p.  248. 

LL  —  25  août  1268.  —  Gaston,  vicomte 
de  Béarn,  étant  venu  à  Pamiers  &  ayant 
voulu  entrer  dans  la  maison  d'Aimeri  de 
Castelnau,  chevalier,  où  habitait  Bernard 
Saisset,  abbé  de  Saint-Antonin,  ledit  abbé 
lui  en  ferme  la  porte,  quoique  Gaston  se* 


i623 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


16: 


déclarât   chargé    de    négocier   un   accord 
entre  l'abbé  &  le  comte  de  Foix. 

D,  04,  {"  94;  Ourgaiid,  p.  2.")2.  (Datée  à  tort 
par  ce  dernier  de  l'an  1273,  par  suite  d'une  mau- 
vaise lecture.) 

LU.  —  25  août  1268.  —  Loup  de  Foix, 
curateur  de  Roger-Bernard,  comte  de  Foix, 
proteste  contre  l'abbé  de  Saint-Antonin , 


aux  consuls  &  habitants  de  Pamiers  de 
faire  une  passerelle  près  des  moulins  dé- 
pendants de  Saverdun  &  situés  sur  l'Ariége; 
les  consuls  promettent  de  payer  auxdits 
seigneurs  une  leude  de  six  deniers  toulou- 
sains par  tonneau  qui  y  passera. 
D,  r)3,  f"  I  j. 

LVIII.  —  i5  novembre  1273.  —  Hugues 


Bernard  Saisset,  au  sujet  des  injures  &  du  Vilar,  sénéchal  de  Foix,  &  Guillem 
dommages  que  ledit  abbé  prétendait  avoir  Garrich,  juge  royal  du  comté  de  Foix  &  de 
été  faits  tant  à  lui  qu'aux  habitants  de  Pa-  Pamiers,  par  ordre  de  la  cour  du  roi,  con- 
firment aux  habitants  de  Pamiers  l'exemp- 
tion de  leude,  péage  &  tolte  dans  l'éten- 
due du  comté,  &  la  jouissance  de  divers 
droits  d'usage  &  de  paisson  dans  la  forêt 
de  Boulbonne. 

D,  (j3,  f"  24;  Ourgnud,  p.  2.54. 


miers  par  le  comte. 

Lat.   lyoScj;  Ourgaud,  p.  25i. 

LUI.  —  16  décembre  1269.  —  Louis  IX 
ordonne  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 
payer  exactement  aux  frères  prêcheurs  de 
Pamiers  dix  sous  tournois  par  semaine 
pour  leur  subsistance  &  quinze  livres 
tournois  par  an  pour  leur  vestiaire. 

Lat.  9996,  p.  I  17 ;  D,  73,  £"■■*  8  &  I  I. 


LIX.  —  2  mai  1279.  —  Bernard,  abbé  de 
Saint-Antonin,  approuve  certains  statuts  à 
lui  proposés  par  les  Juifs  de  Pamiers,  rela- 
tifs aux  procès,  aux  relations  de  parrai- 
nage, &c.,&  leur  accorde  le  droit  de  répar- 
tir eux-mêmes  les  tailles  &  autres  impôts 


LIV.  —  23  mai    1270.  —  Louis   IX   or- 
donne au  sénéchal  de  Carcassonne  de  faire 
payer  aux  frères  mineurs  de  Pamiers  cin-      qui  leur  seraient  demandés, 
quante  sous  tournois  chaque  année  pour  Ourgaud,  p.  255. 

leurs  vêtements,  &  trois  sous  tournois  par 
semaine  pour  leurs  nécessités  de  chaque 
jour. 

Lat.  9996,  p.  I  17;  D,  73,  f"*  9-1 3. 


LV.  —  6  septembre  1270.  —  Les  reli- 


LX.  —  5  décembre  1280.  —  Bernard, 
abbé  de  Saint-Antonin,  accorde  aux  Juifs 
de  Pamiers  plusieurs  privilèges  &  exemp- 
tions, à  condition  de  porter  assidûment 
certaines    marques    extérieures,   destinées 


gieux  de  Saint-Antonin  de  Pamiers  concè-      à  permettre    de   les   distinguer  des   chré- 
dent  l'administration  de   leur  monastère,      tiens. 


tant  au  spirituel  qu'au   temporel,  à  leur 
abbé  B.,  conformément  aux   conventions 
passées  entre  l'abbé  J.  &  les  moines,  con- 
sentions confirmées  par  Urbain  IV,  &  an- 


D,  93,  {"  3o;  lat.  17039,  f"  83. 

LXI.  —  V  février  1280.  —  Philippe  III 
mande  aux  sénéchaux  de  Carcassonne  & 
aillées  plus  tard  par  le  pape  Clément  IV.      de  Toulouse  de  protéger  &   défendre   la 
Lat.  9996,  p.  195;  D,  94,  f"  98.  personne  de  B.,  abbé,  les  monastère,  châ- 

teau &  ville  de  Pamiers,  avec  tous  leurs 
LVI.  —  20  septembre  1270.  —  Raimond,      biens,  à  cause  du   paréage  temporaire  fait 
évêque  de  Toulouse,  confirme  l'acte  pré-      avec  cet  abbé  pour  ledit  château, 
cèdent  par  lequel  les  religieux  de  Saint-  A  la  suite  mandement  semblable  de  Phi- 

Antonin  confiaient  l'administration  de  leur      lippe  IV  du  9  août  1286. 
monastère  à  l'abbé  B.  Lat.  9996,  p.  195;  D,  94,  f»  102. 

Lat.  9996,  p.  196;  D,  94,  f'>  100. 

LXII.  — Vers  1280.  —  Raimond  Sais- 
set,  chevalier,  seigneur  de  Saint-Aignan, 
donne  à  son  fils  Bernard  Saisset,  abbé  de 


LVII.  —  12  octobre  1272.  —  Arnaud  de 
.^Marquefave,  chevalier,  seigneur  de  Saver- 


dun, procureur  de  ses  coseigneurs,  permet      Saint-Antonin,  tous  ses  biens  &  droits,  en 


i62; 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1626 


I 


s'en  réservant  seulement  l'iisufriiit  sa  vie 
durant. 

D,  94,  f"  102. 

LXIII.  —  21  septembre  1285.  —  Phi- 
lippe III  donne  au  comte  de  Foix,  Roger- 
Bernard,  tous  les  droits  qu'il  possédait 
dans  la  ville  de  Pamiers,  quelle  qu'en  fût 
l'origine. 

D,  93,  f»  33;  Lat.  17039,  f"  87;  Oiirgaud, 
p.  l'ij. 

LXIV.  —  21  septembre  I285.  —  Phi- 
lippe III  annonce  aux  abbé  &  habitants  de 
Pamiers  qu'il  a  concédé  au  comte  de  Foix, 
Roger-Bernard,  &  à  ses  héritiers  tous  ses 
droits  sur  la  ville  de  Pamiers. 

Ourgaud,  p.  258. 

LXV.  —  21  septembre  I285.  —  Phi- 
lippe III  assigne  à  Roger-Bernard,  comte 
de  Foix,  deux  cents  livres  tournois  de 
rente  à  prendre  sur  son  trésor,  pendant 
sept  ans,  jusqu'à  ce  que  le  comte  ait  pu 
s'accorder  avec  l'abbé  &  les  habitants  de 
Pamiers,  au  sujet  de  la  cession  du  paréage 
de  cette  ville. 

Ourgaud,  p.  2.59. 

LXVl. —  II  novembre  1285.  —  Roger- 
Bernard,  comte  de  Foix,  présente  aux  con- 
suls de  Pamiers  l'acte  de  la  donation  que 
lui  a  faite  le  roi  de  France  de  tous  ses 
droits  sur  la  ville  de  Pamiers. 

D,  93,  f°  41. 

LXVII.  —  i*""  mars  1285.  —  Les  consuls 
&  habitants  de  Pamiers  s'engagent  à  payer 
à  Edouard  l",  roi  d'Angleterre  &  duc  d'A- 
quitaine, cinq  sous  quatre  deniers  tour- 
nois, à  titre  de  droit  de  coutume  sur  cha- 
que tonneau  devin  qu'ils  feraient  conduire 
à  Bordeaux,  par  terre  ou  par  eau. 

D,  93,  f°  47. 

LXVIII.  —  9  février  1286.  —  Philippe  IV 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  ne 
point  molester  les  hommes  dépendants  des 
chapitres  de  Pamiers  &  d'Alet,  au  sujet  du 
don  qu'on  leur  demandait  pour  la  cheva- 
lerie du  roi. 

D,  94,  i°  104. 


LXIX.—  16  février  1287.— Philippe  IV 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne,  à  l'ins- 
tance de  l'abbé  de  Pamiers,  d'exempter  les 
Juifs  de  cette  ville  des  tailles  &  autres 
subsides  qui  leur  avaient  été  imposés  de- 
puis le  paréage  fait  entre  le  roi  Louis  IX 
&  ledit  abbé. 

D,  94,  f"  1 06. 

LXX.  —  25  mars  1287.  —  Aimar,  abbé, 
&  le  couvent  de  Calers,  promettent  aux 
consuls  &  habitants  de  Pamiers  d'entrete- 
nir en  bon  état  le  passelis  de  la  passerelle 
d'un  moulin  situé  sur  l'Ariége,  de  manière 
à  pouvoir  toujours  y  faire  passer  les  ba- 
teaux; les  habitants  leur  paient  à  cet  effet 
cent  vingt  livres  tournois. 

D,  93,  f»  r)3. 

LXXI.  —  5  mars  1291.  —  Nicolas  IV 
charge  diverses  personnes  de  défendre 
l'abbé  &  le  monastère  de  Pamiers,  &  de 
procéder  contre  certains  ecclésiastiques 
&  laïques  puissants  qui  avaient  commis 
de  nombreux  excès  &  usurpations  envers 
ledit  abbé. 

D,  94,  f"  108. 

Vidimus  du  i"  avril  1292. 

LXXII.  —  Janvier  1293.  —  Philippe  IV 
exhorte  Bernard  Saisset,  abbé  de  Saint- 
Antonin,  à  s'accorder  à  l'amiable  avec  le 
comte  de  Foix,  Roger-Bernard,  au  sujet 
des  droits  cédés  par  lui  audit  comte  sur  la 
ville  de  Pamiers. 

Présenté  par  le  comte  à  l'abbé,  le  20  fé- 
vrier suivant. 

Lat.  17039,  f"  95. 

LXXIII.  —  14  février  1294  (v.  st.). — 
Philippe  IV  annonce  au  sénéchal  de  Car- 
cassonne qu'il  a  renoncé  à  son  paréage 
avec  l'abbé  de  Pamiers,  en  faveur  du 
comte  de  Foix,  &  lui  ordonne  de  retirer 
du  château  le  châtelain  &  les  officiers 
royaux. 

Exécuté  le  26  mars  1295  (n.  st.). 

Ourgaud,  p.  262. 

LXXIV. — 13  mars  1294  (v.  st.). — Acte  de 
la  présentation  des  lettres  de  Philippe  IV, 
plus  haut  citées,  au  lieutenant  du  séné- 


1627 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1628 


chai  de  Carcassonne  par  le  procureur  du 
comte  de  Foix. 

Oiirgaiid,  p.  263. 

LXXV.  —  23  Juillet  1290.  —  Boni- 
face  VIII  érige  l'abbaye  de  Saint-Antonin 
de  Paniiers  en  cathédrale  &  lui  unit  une 
partie  de  l'ancien  diocèse  de  Toulouse, 
que  l'évoque  de  cette  ville  ne  pouvait  ad- 
ministrer à  lui  seul;  il  assigne  au  nouvel 
évèque  une  rente  de  dix  mille  livres. 

Lat.   lyojp,  f"  I  I  I  j  Ourgaud,  p.  269. 

LXXVL—  24  août  1295.  — Boniface  VIII 
érige  la  ville  de  Pamiers  en  cité  épisco- 
pale,  &  l'église  de  SS.  Martin  &  Antonin 
en  cathédrale. 

Lat.  17089,  f"*  1 16-1 17. 

LXXVII.  —  24  août  1295.  —  Boni- 
face  VIII  notifie  au  clergé  du  nouveau 
diocèse  de  Pamiers  la  nomination  de  Ber- 
nard Saisset  comme  premier  évoque,  & 
l'exhorte  à  lui  garder  l'obéissance  qui  lui 
est  due. 

Lat.  17089,  f°  119. 

LXXVIII.  —  24  août  1295.  —  Boni- 
face  VIII  notifie  aux  nobles  du  diocèse  de 
Pamiers  &  aux  vassaux  de  cette  église  la 
nomination  de  Bernard  Saisset  comme  évo- 
que de  ce  nouveau  siège. 

Lat.  17039,  f"'*  120-121. 

LXXIX.  — 24  août  1295.  — Boniface  VIII 
notifie  aux  habitants  du  diocèse  de  Pa- 
miers la  nomination  de  Bernard  Saisset  à 
ce  siège. 

Lat.  17089,  f"  ii8j  Ourgaud,  p.  272. 

LXXX.  —  14  septembre  1295.  —  Boni- 
face  VIII  annonce  au  roi  Philippe  ÏV  la 
nomination  de  Bernard  Saisset  comme  titu- 
laire du  nouveau  siège  de  Pamiers. 

Lat.  17009,  i"'^  122-23. 

LXXXI.  —  16  septembre  1295.  —  Boni- 
face  VIII  accorde  à  la  ville  de  Pamiers  le 
titre  de  cité  &  érige  en  église  cathédrale 
l'église  de  Saint-Martin,  dans  laquelle  re- 
posaient les  reliques  de  saint  Antonin. 

D,  94,  f«  109. 


LXXXII.  —  17  septembre  1295.  —  Bo- 
niface VIII  fixe  les  limites  du  nouveau 
diocèse  de  Pamiers,  auquel  il  assigne  une 
partie  de  celui  de  Toulouse  avec  les  villes, 
châteaux,  terres,  églises  &  autres  lieux 
renfermés  dans  ces  limites. 

Lat.  17089,  f°  11 3. 

LXXXIII.  —  18  décembre  1295.  —  Boni- 
face  VIII,  à  l'occasion  de  l'érection  de  Pa- 
miers en  cité  épiscopale,  institue  dans 
cette  ville  une  université  (studîum  gène- 
raie)  avec  toutes  les  facultés. 

Lat.  17089,  f"  125;  Ourgaud,  p.  278. 

LXXXIV.  —  27  février  1297.  —  Boni- 
face  VIII  mande  à  Bernard,  évéque  de  Pa- 
miers, d'absoudre  le  comte  de  Foix  des 
sentences  d'excommunication  &  d'interdit 
portées  contre  lui  à  l'occasion  de  ses  que- 
relles avec  l'évêque  &  le  chapitre. 

Lat.  17089,  f"  i5ij  Ourgaud,  p.  284. 

LXXXV.  —  7  novembre  1297.  —  Sen- 
tence arbitrale  rendue  par  Gui  de  Lévis, 
seigneur  de  Mirepoix,  entre  Bernard,  évè- 
que de  Pamiers,  &  Roger-Bernard,  comte 
de  Foix,  par  laquelle  est  passé  un  paréage 
perpétuel  entre  le  comte,  l'évêque  &  son 
église;  le  comte  tiendra  la  domination  tem- 
porelle de  Pamiers  de  l'évêque,  sous  obli- 
gation de  l'hommage. 

D,  94,  f"  112;  lat.  17089,  f"  127;  Ourgaud, 
p.  270. 

LXXXVI.  —  6  décembre  1297.  — L'évê- 
que de  Pamiers  &  le  comte  de  Foix  confir- 
ment le  jugement  rendu  par  Gui  de  Lévis, 
seigneur  de  Mirepoix,  au  sujet  des  diffé- 
rends qu'ils  avaient  touchant  le  temporel 
&  la  justice  de  Pamiers. 

D,  94,  {°  i3o. 

LXXXVII.  —  Vers  décembre  1297.  — 
Bernard,  évêque  de  Pamiers,  absout,  sur 
l'ordre  du  pape,  Roger-Bernard,  comte  de 
Foix,  des  sentences  d'excommunication 
lancées  contre  lui  à  plusieurs  reprises. 

Lat.   17089,  f°  lôij  Ourgaud,  p.  283. 

LXXXVIIL  —  I"  janvier  1297.  —  Le  cha- 
pitre cathédral  de  Pamiers  ratifie  l'accord 


1629 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i63o 


passé  entre  l'évêque  &  le  comte  de  Foix, 
pour  le  paréage  de  Pamiers,  par  l'entremise 
de  Gui  de  Lévis,  seigneur  de  Mirepoix. 
Lat.  17039,  f"  i35. 

LXXXIX.  —  27  février  1298.  —  Boni- 
face  VIII  mande  à  l'évêque  de  Pamiers  de 
lever  l'excommunication  lancée  à  sa  re- 
quête par  l'archevêque  d'Auch  &  l'évêque 
de  Carcassonne  contre  le  comte  de  Foix, 
oppresseur  de  l'église  de  Pamiers. 

Lat.  17089,  f"  143. 

XC.  —  17  février  1299.  —  Boniface  VIII 
confirme  &  ratifie  un  accord  passé  entre 
Bernard,  évêque  de  Pamiers,  &  Roger, 
comte  de  Foix,  par  l'intermédiaire  de  Gui 
de  Lévis,  seigneur  de  Mirepoix. 

D,  94,  f°^  141  &  148;  lat.  17039,  f  189. 

XCI.  —  12  juin  1299.  —  Articles  &  ob- 
servations présentés  par  Roger-Bernard, 
comte  de  Foix,  vicomte  de  Castelbon,  à 
Gui  de  Lévis,  seigneur  de  Mirepoix,  au 
sujet  de  l'exécution  de  la  sentence  arbi- 
trale rendue  par  lui  entre  le  comte  & 
l'abbé  de  Saint-Antonin. 

D,  94,  f"  134. 

XCII.  —  27  juin  i3oo.  —  Roger-Ber- 
nard, comte  de  Foix,  fait  hommage  à  Ber- 
nard, évêque  de  Pamiers,  pour  le  château 
&  la  moitié  de  la  ville,  conformément  à  la 
convention  passée  entre  lesdits  évêque  & 
comte,  par  l'entremise  de  Bérenger,  évê- 
que de  Béziers,  &  de  Gaucelin,  évêque  de 
Maguelonne. 

D,  94,  f"  146;  lat.  17089,  f"  i55. 

XCIII.  —  27  juin  i3oo.  —  Accord  entre 
Roger-Bernard,  comte  de  Foix,  &  Ber- 
nard, évêque  de  Pamiers,  au  sujet  de  leurs 
droits  communs  sur  la  ville  &  le  château 
de  ce  nom. 

D,  94,  f"  140;  lat.   17089,  f"  168. 

XCIV.  —  27  juin  i3oo.  —  L'évêque  &  le 
chapitre  de  Pamiers  baillent  les  clefs  du 
château  de  cette  ville  au  comte  de  Foix, 
qui  en  prend  possession. 

D,  94,  fo  (65 j  lat.  17089,  P  109;  Ourgaud, 
p.  286. 


XCV.  —  i"  septembre  iSoo.  —  Les  sub- 
délégués des  commissaires  députés  par  le 
paj)e  Boniface  VIII  mandent  à  l'évêque  de 
Pamiers,  à  son  vicaire  &  à  tous  les  ecclé- 
siastiques du  diocèse  d'admettre  le  comte 
de  Foix  &  Arnaud  d'Espagne,  comte  de 
Conserans,  aux  sacrements  de  l'église,  & 
de  lever  l'excommunication  lancée  contre 
eux  à  leur  requête  par  Eximinus,  évêque 
de  Sarragose. 

Lat.  17089,  f"  171. 

XCVI.  —  19  avril  i3oi.  —  Les  consuls 
de  Pamiers  protestent  contre  l'excommu- 
nication &  l'interdit  jetés  sur  leur  ville 
par  l'évêque  de  Pamiers,  pour  avoir  reçu 
les  ennemis  de  l'église,  &  déclarent  en  ap- 
peler au  sénéchal  de  Carcassonne,  au  roi, 
à  l'archevêque  de  Narbonne  &  au  Saint- 
Siège. 

Lat.  17  089,  {"  175. 

XCVII.  —  20  mai  i3oi.  —  B.,  évêque 
de  Pamiers,  donne  quittance  de  quatre 
cents  livres  tournois,  que  le  comte  de  Foix 
lui  a  payées,  à  déduire  des  deux  mille  qu'il 
lui  devait. 

Lat.  17089,  f"  1 79, 

XCVIII.  —  6  juin  i3o2.  —  Philippe  IV 
mande  aux  sénéchaux  de  Toulouse  &  de 
Carcassonne  de  saisir  les  biens  de  l'évêque 
de  Pamiers,  qui  avait  empêché  le  comte 
de  Foix  de  recevoir  l'hommage  des  consuls 
de  Pamiers  &  avait  fait  condamner  ceux-ci 
par  la  justice  ecclésiastique,  au  préjudice 
de  celle  du  roi. 

D,  98,  f"  60;  lat.  17039,  f°  187. 

XCIX.  —  26  mars  i3o2. —  Gaston,  comte 
de  Foix, vicomte  de  Béarn  &  de  Castelbon, 
confirme  tous  les  privilèges  accordés  par 
ses  prédécesseurs  aux  Juifs  habitants  tant 
à  Pamiers  que  dans  toute  la  comté  de 
Foix. 

D,  98,  f"  57. 

C.  —  9  décembre  i3o3.  —  Gaston,  comte 
de  Foix,  reconnaît  que  les  habitants  de 
Pamiers  sont  exempts  de  tous  droits  de 
péage,  leudes  &  autres. 

D,  98,  {"64. 


i63i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i63: 


CI.  —  3  février  i3o3  (v.  st.).  ^—  Les  con- 
suls &  habitants  de  Pamiers  nomment  des 
procureurs  pour  demander  au  pape  Be- 
noît XI  l'absolution  des  sentences  d'ex- 
communication &  d'interdit,  dont  le  pape 
Boniface  VIII  les  avait  frappés. 

D,  90,  f"  75. 

Cil.  —  i"  décembre  i3o5.  —  Clément  V 
à  Gaston,  comte  de  Foix.  11  confirme  l'ac- 
cord passé  entre  l'évéque  &  le  chapitre  de 
Pamiers  &  le  comte  Roger-Bernard,  père 
de  Gaston. 

Lat.  1 7089,  f"  195. 

cm.  —  21  mars  i3o5.  —  Le  comte  de 
Foix  reconnaît  devoir  vingt  mille  livres 
tournois  à  l'évoque  &  au  chapitre  de  Pa- 
miers. 

Lat.  I  7039,  f"  191 . 

CIV.  —  5  mars  i3o6.  —  Le  comte  de  Foix 
déclare  protester  contre  l'emprisonnement 
fait  par  le  sénéchal  de  Carcassonne  d'un 
homme  qui  avait  commis  un  meurtre  dans 
la  ville  de  Pamiers,  sous  prétexte  que  cet 
homme  était  valet  de  chambre  du  roi,  &  par 
conséquent  sujet  à  la  juridiction  royale. 

D,  93,  f  79. 

CV.  —  1"  juillet  i3o7.  —  Absolution 
donnée  à  Roger-Bernard,  comte  de  Foix, 
par  l'évéque  de  Pamiers,  Bernard,  à  ce 
dûment  autorisé  par  le  pape. 

Lat.  17  039,  f"  199. 

CVI.  —  23  juin  i3o8.  —  Paréage  entre 
Bernard,  évéque,  le  chapitre  de  Pamiers  & 
le  roi  Philippe  IV,  par  lequel  Guillaume 
de  Nogaret,  vice -chancelier  de  France, 
commissaire  du  roi,  décide  qu'à  l'avenir 
certaines  terres  &  villes  appartiendront 
pour  moitié  &  par  indivis  au  roi  &  à 
l'église  de  Pamiers. 

D,  94,  f"  172. 


CVIII.  —  26  avril  1309.  —  Philippe  IV 
approuve  &  confirme  la  paix  conclue  entre 
les  comtes  de  Foix,  d'Armagnac  8c  de  Com- 
minges. 

Lat.   I  7089,  f"  2o3. 

CIX.  —  7  mai  1309.  —  Philippe  IV  com- 
met plusieurs  personnes  pour  informer  sur 
le  procès  pendant  entre  le  comte  de  Foix, 
son  procureur,  d'une  part,  l'évéque  &  le 
chapitre  de  Pamiers,  8i  certain  bourgeois 
dudit  lieu,  d'autre  part)  au  sujet  de  l'exé- 
cution du  paréage. 

D,  94,  f"  281. 

ex.  —  14  mars  iSog. — Arrêt  du  Parle- 
ment rendu  sur  l'opposition  signifiée  par 
le  comte  de  Foix,  à  l'exécution  du  paréage 
entre  lui  Si  les  chapitre  &  évéque  de  Pa- 
miers. 

D,  94,  f"  180. 

CXI.  —  Mai  i3ii.  —  Philippe  IV  cou- 
firme  les  lettres  d'abolition  Si  de  rémis- 
sion accordées  par  le  sénéchal  de  Carcas- 
sonne aux  consuls  8i  habitants  de  Pamiers, 
de  divers  crimes  exprimés  dans  l'acte, 
moyennant  une  amende  de  sept  mille  li- 
vres. 

D,  93,  f«  99. 

Confirmé  par  Louis  X  en  avril  i3i5. 

CXII.  —  i5  janvier  i3i3.  —  Gaston, 
comte  de  Foix  &  vicomte  de  Béarn  8^  do 
Castelbon,  exempte  les  habitants  de  Pa- 
miers de  tous  droits  de  péages,  leudes  & 
gabelles. 

D,  93,  f"  94;  lat.  17039,  f"  207. 

CXIII.  —  II  février  i3i3.  —  Guillem 
Corteca,  procureur  fondé  du  comte  de 
Foix,  assure  aux  habitants  de  Pamiers  la 
jouissance  des  exemptions  de  leudes  & 
péages  à  eux  concédés  par  ledit  comte. 

D,  93,  f"  87. 


CVIL  — Août  i3o8.  —  Philippe  IV,  en  CXIV.—  28  septembre  i3i5.  —  Pilefort, 

reconnaissance   des  biens  que  lui    a  assi-  évéque  de  Pamiers,  annonce  aux  consuls 

gués  l'évéque  de  Pamiers,  promet  de  l'en  de  Pamiers,  aux  juges  du  comté  de  Foix  8i 

indemniser  dans  les  trois  ans,  conformé-  à   tous   autres   officiers  qu'il  n'ose  quitter 

ment  aux  conventions  arrêtées  entre  eux.  son  palais  épiscopal  pour  aller  dans  la  ville 

D,  94,  f"  178.  de  Pamiers,  à  cause  des  violences  8c  mena- 


i633 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1634 


ces  (les  chanoines  de  son  église,  qui  ont  CXX.  —  6  décembre   i336.  — Transac- 

asseniblé  des  hommes  d'armes  pour  lui  faire       tion  passée   entre  Dominique,  évêf(ue,  & 
violence,  les  prie  de  lui  donner  un  sauf-      le  chapitre  de  Pamiers,  d'une  part,  le  pro- 


conduit, &   se   met  sous  leur  protection. 
D,  94,  f"  190. 

CXV. —  i3i5.  —  Sentence  arbitrale  ren- 
due par  Bernard-Aicard,  prieur  de  Sainte- 
Marie  du  Bourg  de  Carcassonne,  Hugues 
du  Breuil,  chanoine   &   sacristain   de  Pa- 


cureur  de  Gaston,  comte  de  Foix,  d'autre, 
&  les  consuls  de  Pamiers,  au  sujet  des  ter- 
ritoire &  bois  de  Boulbonne. 
D,  94,  f"  264. 

CXXI.  —  3   juin   1339.  —  Pierre  de  la 
Palue,  chevalier,  sénéchal  de  Toulouse  & 


miers,  &   Hugues   de  Badafol ,  recteur  de  d'Albigeois,  accorde  aux  consuls  &   habi- 

Saint-Louis   &   de  Saint-Julien  &   officiai  tants    de    Pamiers    des    lettres    d'abolition 

de  Limoux,  au  sujet  des  différends  qui  di-  pour  divers   crimes   &   excès    commis    par 

visaient  Pilefort,  évêque  de  Pamiers,  &  son  eux  envers  l'abbé  &  les  religieux  de  Com- 

chapitre  cathédral,  pour  la  séparation  des  belongue  &  leurs  valets,  &  les  condamne  à 

menses,  l'institution  &   la  destitution   des  mille  livres  tournois  d'amende, 

prieurs  claustraux  &  la  collation  des  béné-  Confirmées  en  juillet  suivant,  par  Plii- 

fices.  lippe  VI. 

D,  94,  fo  194.  D,  93,  f  179. 


CXVI.  —  28  janvier  i320.  — Transac- 
tion passée  entre  Jacques,  évêque,  &  le 
chapitre  cathédral  de  Pamiers,  au  sujet  du 
droit  de  patronage,  de  collation  &  d'insti- 
tution des  églises  &  bénéfices  dépendants 
de  leur  église. 

D,  94,  f"  256. 

CXVII.  —  II  février  i322.  —  Marché 
conclu  par  les  consuls  de  Pamiers  pour 
faire  récurer  &  canaliser  le  lit  de  l'Ariége, 
depuis  le  pont  de  Pamiers  jusqu'à  Saver- 
dun,  afin  d'y  pouvoir  faire  monter  &  des- 
cendre les  bateaux. 

D,  93,  f"  109. 

CXVIII.  —  29  décembre  i33o.  —  Phi- 
lippe VI  mande  au  sénéchal  de  Carcas- 
sonne de  faire  réparer  les  torts  &  préju- 
dices qu'il  avait  causés  à  Jeanne  d'Artois, 
comtesse  de  Foix,  au  sujet  de  sa  part  de 
juridiction  dans  la  ville  de  Pamiers. 

D,  93,  f*  1 1 1. 

CXIX.  —  7  octobre  1334.  —  Philippe  VI 
mande  aux  sénéchaux  de  Toulouse  &  de 
Carcassonne  de.  réparer  le  préjudice  que 
faisait  éprouver  aux  droits  de  juridiction 
du  comte  de  Foix  &  de  révê([ue  de  Pa- 
miers, sur  la  ville  de  ce  nom,  la  proclama- 
tion de  la  sauvegarde  royale. 

D,  93,  f  ii3. 


CXXII.  —  Avril  1341.  —  Jean,  évêque 
de  Beauvais,  &  Louis,  comte  de  Valenti- 
nois  &  de  Diois,  lieutenants  du  roi  en  Lan- 
guedoc, donnent  à  Gaston,  comte  de  Poix, 
sous  obligation  de  l'hommage,  le  consulat 
de  la  ville  de  Pamiers,  confisqué  par  le 
parlement  &  acquis  au  roi. 

D,  93,  f"  118. 

CXXIII.  —  27  août  1341.  —  Robert  de 
Charny,  chevalier,  conseiller  du  roi,  com- 
missaire député  dans  les  sénéchaussées  de 
Toulouse,  Carcassonne  &  Bigorre  pour  la 
réformation  des  abus,  ordonne  à  l'évêque 
&  à  l'official  de  Pamiers  &  à  leurs  gens, 
sous  peine  de  mille  livres  d'amende,  de  ne 
point  troubler  les  officiers  tant  du  roi  que 
de  Gaston,  comte  de  Foix,  dans  l'exercice 
de  leur  juridiction  temporelle  sur  la  ville 
&  le  diocèse  de  Pamiers. 

D,  93,  f"  120. 

CXXIV.  —  Mai  1342.  —  Philippe  VI 
donne  le  consulat  de  Pamiers,  mis  sous  sa 
main  par  un  arrêt  du  parlement,  à  cause 
de  la  rébellion  des  consuls  de  cette  ville, 
à  l'évêque  de  Pamiers  &  à  Gaston,  comte 
de  Foix,  coseigneurs  de  la  ville,  moyen- 
nant une  somme  de  vingt  mille  livres^  le 
roi  annule  une  composition  passée  entre 
lui  &  les  consuls  postérieurement  à  l'arrêt 
du  parlement  par  lequel,  moyennant  pa- 

52 


[635 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i636 


reille  somme  de  vingt  mille  livres,  le  con- 
sulat leur  avait  été  restitué. 
D,  93,  {*»  i34  &  148. 

CXXV.  —  4  mai  1342.  —  Philippe  VI 
commet  le  juge  mage  de  Toulouse,  le  juge 
de  Rieux  &  le  châtelain  de  Roquefixade 
pour  mettre  l'évêque  de  Pamiers  &  Gas- 
ton, comte  de  Foix,  en  possession  du  con- 
sulat de  Pamiers. 

D,  93,  f»  i38. 

CXXVI.  —  10  juin  1342.  —  Acte  rap- 
pelant comment  le  roi  Philippe  VI,  ayant 
rendu  le  consulat  de  Pamiers  aux  habi- 
tants, moyennant  la  somme  de  vingt  mille 
livres  tournois,  il  le  donna  ensuite  à  l'é- 
vêque Dominique  &  à  Gaston,  comte  de 
Foix,  son  coseigneur,  en  déchargeant  les 
habitants  de  cette  somme;  pendant  qu'on 
procède  à  la  prise  de  possession  au  nom 
des  deux  coseigneurs,  les  habitants  leur 
demandent  la  confirmation  de  tous  leurs 
privilèges,  hormis  le  consulat;  confirma- 
tion qui  leur  est  accordée  sans  difficulté. 

D,  93,  {"  140. 

CXXVII.  —  10  juin  1342,  —  Gaston, 
comte  de  Foix,  prête  mille  livres  tournois 
à  l'évêque  de  Pamiers,  pour  prix  du  réta- 
blissement du  consulat  de  Pamiers,  qui 
avait  été  confisqué  par  le  roi  à  cause  de  la 
rébellion  des  habitants. 

D,  93,  f  148. 

CXXVIII. —  19  mars  1343.  —  Les  syndics 
&  habitants  de  Pamiers  donnent  au  chapi- 
tre cathédral  de  cette  ville  dix  mille  livres 
tournois  pour  servir  à  la  construction  d'une 
église,  dédiée  à  saint  Antonin,  martyr. 

D,  94,  P*  274- 

CXXIX.  —  10  décembre  1344.  —  Phi- 
lippe VI  fait  savoir  au  sénéchal  de  Tou- 
louse qu'il  n'entend  pas  que  sa  sauvegarde 
royale  porte  atteinte  ou  préjudice  aux 
droits  de  juridiction  ou  autres  possédés 
par  l'évêque  de  Pamiers  sur  ladite  ville. 

D,  94,  f"  281. 

CXXX.  —  26  octobre  i3j2.  —  Gaston, 
comte  de  Foix,  écrit  au.<    consuls   de   la 


ville  de  Pamiers  afin  de  leur  demander  des 
secours  pour  la  défense  de  la  ville  de  Tou- 
louse, menacée  par  les  Anglais. 
D,  93,  f°  107. 

CXXXI.  —  26  octobre  iSSa.  —  Les  con- 
suls de  Pamiers  déclarent  envoyer  au  comte 
de  Foix  les  secours  qu'il  leur  demande, 
sans  que  cela  puisse  porter  préjudice  à 
leurs  privilèges. 

D,  93,  f»  107. 

A  la  suite,  lettres  de  non-préjudice  du 
comte,  du  même  jour. 

CXXXI I.  —  18  décembre  i355.  —  Guil- 
laume, évêque  de  Pamiers,  &  Gaston, 
comte' de  Foix,  vicomte  de  Béarn,  permet- 
tent aux  syndics  de  la  ville  de  Pamiers 
d'imposer  pour  une  année  la  somme  de 
trois  cent  trente  moutons  d'or,  à  prendre 
sur  les  viandes,  le  pain  &  le  vin  vendus 
dans  la  ville;  ladite  somme  devra  être  em- 
ployée aux  fortifications  de  la  ville. 

Le  bail  à  ferme  est  du  3  mars  i356. 

D,  93,  f»  201. 

CXXXIII.  —  25  février  i356  (v.  st.).  — 
Marché  passé  par  les  syndics  &  habitants 
de  Pamiers  pour  la  construction  des  mu- 
railles de  cette  ville,  moyennant  le  prix  de 
huit  mille  deux  cents  florins  d'or. 

D,  93,  f»  207. 

CXXXI V.  —  25  mai  i358.  —  Règlements 
divers,  faits  par  deux  maîtres  maçons,  au 
sujet  des  matériaux  pour  les  fondations  & 
le  gros  œuvre  des  murailles  de  la  ville  de 
Pamiers;  les  adjudicataires  sont  condam- 
nés à  remplir  les  clauses  du  marché  passé 
entre  eux  &  les  syndics  de  la  ville. 

D,  93,  f°  219. 

CXXXV.  — 10  mars  i365  (v.  st.).  —  Véri- 
fication des  limites  &  bornes  de  la  ville 
de  Pamiers,  par  ordre  de  la  cour  du  séné- 
chal de  Toulouse  &  d'Albigeois  &  à  la  re- 
quête des  consuls  de  ladite  ville. 

D,  93,  C  23o. 

CXXXVI.  —  18  juin  1371.  —  Gré- 
goire XI  accorde  aux  syndics  &  habitants 
de  Pamiers  le  privilège  de  ne  pouvoir  être- 


i63j 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i638 


appelés  en  justice  hors  de  la  ville  ou  du      ville  de  Pamiers,  promettent  de  s'en  re 
diocèse,  à  condition  d'avoir  un  juge  com- 
pétent   dans    le    diocèse   devant   qui    ré- 
pondre. 

Présenté  au  vicaire  général  &  à  l'offi- 
cial  de  Raimond,  évéque  de  Pamiers,  par 
lesdits  syndics  &  habitants,  le  17  juillet 
1371. 

D,  93,  f"  141. 


CXXXVII.  —  1"  septembre  1398.  —  Pri- 
vilèges &  libertés  accordés  aux  consuls  & 
habitants  de  Pamiers  par  Bertrand,  évêque 
de  Pamiers,  &  Isabelle,  comtesse  de  Foix, 
diiment  autorisée  par  son  mari  Archam- 
baud. 

D,  93,  f>  249. 

CXXXVIII.  — 23  décembre  1400.— Arrêt 
du  parlement  rendu  dans  la  cause  pen- 
dante entre  les  prieur  &  chapitre  de  Pa- 
miers &  le  procureur  général  du  roi,  d'une 
part,  &  Mathieu,  vicomte  de  Castelbon, 
soi-disant  comte  de  Foix,  l'évêque  &  les 
consuls  &  habitants  de  Pamiers,  d'autre, 
au  sujet  du  consulat  de  ladite  ville,  que  les 
parties  se  disputaient;  comme  le  consulat 
avait  été  mis  sous  la  main  du  roi  par  arrêt 
du  22  décembre  1340,  la  concession  qui  en 
avait  été  faite  par  l'évêque  &  le  vicomte 
de  Castelbon  est  révoquée. 

D,  93,  f"  263. 

CXXXIX.  —  26  mai  1421.  —  Jean  de 
Bonnay,  chevalier,  seigneur  de  Mones- 
tessalou,  sénéchal  de  Toulouse  &  d'Albi, 
chambellan  du  roi  &  du  dauphin,  régent 
de  France,  vidime  les  lettres  dudit  dauphin 
portant  interdiction  &  décri  de  la  monnaie 
de  Pamiers  (du  4  mai  142 1). 

D,  93,  f  277. 

CXL.  —  19  décembre  1422.  —  Char- 
les VII  mande  aux  bourgeois  &  manants 
de  Pamiers  d'avoir  à  faire  cesser  la  fabri- 
cation de  la  monnaie  de  cette  ville,  sous 
peine  de  punition  rigoureuse. 

D,  93,  f"  282. 

CXLI.  —  4  novembre  1428.  —  L'évo- 
que de  Pamiers  &  Jean,  comte  de  Foix, 
ayant  différend  pour  la   juriJiction  de   la 


mettre  au  jugement  d'Antoine  Marion, 
officiai  de  Pamiers,  arbitre  nommé  par 
l'évêque,  de  Barthélémy  d'Agulhac,  arbitre 
du  comte,  &  de  Pierre  de  Cos,  abbé  de 
Foix,  arbitre  commun. 
D,  95,  f"  .. 

CXLII.  —  6  décembre  1429.  —  Jean  de 
Bonnay,  chevalier,  sénéchal  de  Toulouse 
&  d'Albi,  déclare,  à  la  requête  des  syndics 
de  Pamiers,  qu'il  y  a  instance  par-devant 
lui,  entre  Jean  de  Lévis,  seigneur  de  Lé- 
ran,  &  Bertrand  de  Saint-Just,  tuteur  de 
Roger-Arnaud,  Bertrand  &  Arnaud-Rai- 
mond  d'Espagne,  fils  &  héritiers  de  Roger 
d'Espagne,  chevalier. 

D,  93,  f°  271. 

CXLIII.  —  2  avril  1435.  —  Eugène  IV 
unit  l'église  paroissiale  de  Valz  à  la  mense 
de  la  cathédrale  de  Pamiers. 

Cette  bulle  fut  exécutée  par  Raimond, 
abbé  de  Boulbonne,  le  5  octobre  1435. 

D,  95,  f°  16. 

CXL IV.  —  7  mai  1436.  —  Hommage 
rendu  par  Gaston,  comte  de  Foix,  à  Gé- 
rard, évêque  de  Pamiers,  pour  la  ville  de 
ce  nom,  conformément  aux  prescriptions 
de  la  bulle  de  Boniface  VIII  y  insérée. 

D,  95,  f°  28}  lat.  17039,  f»  21  1. 

CXLV.  —  21  mai  1437.  —  Eugène  IV 
réduit  au  nombre  de  douze  les  dix-huit 
chanoines  de  l'église  cathédrale  de  Pa- 
miers. 

Fulminée  par  Jean  de  Vouge,  doyen  de 
Saint-Pierre  de  Burlas,  au  diocèse  de  Cas- 
tres. 

D,  95,  f  39. 

CXLVI.  —  2  septembre  1449.  —  Les 
députés  de  l'évêque  &  du  chapitre  de  Pa- 
miers se  plaignent  aux  officiers  du  comte 
de  Foix  du  retard  qu'ils  mettaient  à  ame- 
ner la  vache  grasse,  dont  la  remise  était 
stipulée  par  l'acte  de  paréage  de  Paniicry, 
dès  le  soleil  levant,  le  jour  de  Saint-Anto- 
nin;  les  officiers  répondent  qu'ils  n'ont  pu 
amener  cet  animal,  à  cause  de  sa  résis- 
tance; ils  remettent  les  clefs  du  château  & 


i639 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1640 


s'acquittent    des    autres   services   spécifiés 
par  Igdit  paréage. 
D,  <j5,  f"  46. 

CXLVII.  —  2  septembre  1449.  —  Re- 
mise du  château  de  Pamiers,  faite  par  les 
officiers  du  comte  de  Foix  aux  commis- 
saires de  l'évêque  &  du  chapitre  de  Pa- 
miers, &  restitution  dudit  château,  faite  le 
même  jour,  conformément  aux  clauses  du 
paréage  passé  entre  l'évêque  &  le  comte. 

D,  95,  f"  52;  même  acte  de  remise  pour  1451, 
f°56. 

CXLVIII. —  2  septembre  1451.  —  Hom- 
mage rendu  par  le  prieur  des  frères  prè- 


CLII.  —  2  septembre  1458.  —  Hommage 
rendu  à  l'église  de  Pamiers,  pour  le  lieu 
de  Ludiès,  par  Guillaume  Rigaud,  seigneur 
de  Trémolet  &  de  Ludiès,  qui  donne  un 
épervier  pour  l'année  courante  &  un  autre 
pour  l'année  précédente;  l'official  proteste 
que  ledit  seigneur  n'en  a  pas  moins  en- 
couru une  peine  pour  avoir  ainsi  négligé 
ses  devoirs  de  feudataire. 

D,  90,  f"  90. 

CLIII.  —  19  juin  Ï459.  —  Le  prieur  du 
couvent  des  carmes  &  le  vicaire  du  cou- 
vent des  augustins  de  Pamiers  font  of- 
frande à  l'église  cathédrale  d'un  demi-écu 
d'or  pour  une  obole  d'or  que  lesdits  cou- 


cheurs de  Pamiers  à  la  cathédrale  de  Saint-      vents  devaient  payer  annuellement  à  cette 


Antonin,  conformément  à  la  teneur  des 
privilèges  à  eux  accordés  par  Bernard 
Saisset,  dernier  abbé  &  premier  évêque  de 
cette  ville,  sous  la  redevance  d'une  obole 
d'or;  le  prieur  donne  à  cet  effet  un  demi- 
écu  d'or. 


église  le   jour  de  la  translation  de  saint 
Antonin. 

D,  95,  f"  92;  actes  semblables  du  19  juin  1461, 
{"  93,  &.  du   19  juin  1474,  f"  95. 

CLIV.  —  2  septembre  1459.  —  Pierre  de 

A   la  suite,   hommages   semblables,    du      la  Maison,  procureur  de  Pierre  Rigaud 
2  septembre  1452  &  du  2  septembre  1458.      seigneur  de  Trémolet  &  de  Ludiès,  le  jour 

D,  95,  {"  59.  de  la  fête  de  Saint-Antonin  &  debout  au 

coin  gauche  du  grand  autel  de  la  cathé- 

CXLIX. —  2  septembre  1451.  —  Hom-      drale,  offre  à  l'évêque  &  au  chapitre  l'é- 
mage   rendu    par   Pierre    de    la    Maison,      pervier  qu'il   devait   leur   donner  chaque 
procureur  du   seigneur   de   Ludiès,   pour      année  pour  sa  terre  de  Ludiès. 
le  lieu  de  Ludiès,  à  l'église  de  Pamiers;   il  D,  95,  f"  99. 

donne  comme  redevance  un  épervier,  que 
le  prieur  claustral  reçoit  sur  le  grand  autel 
de  l'église,  pendant  la  messe,  au  moment 
de  l'offertoire. 

D,  95,  f«  63. 


CL.  —  3o  avril  1456. —  Calixte  III  con- 


CLV.  —  5  septembre  1466.  —  Barthé- 
lemi,  évêque  de  Pamiers,  érige  l'église 
paroissiale  del  Camp,  à  Pamiers,  en  collé- 
giale, &  y  établit  huit  collégiats  &  un  su- 
périeur, dit  primicier. 

A  la  suite,  règlements  &  privilèges  con- 


firme la  donation  faite  par  Jean,  évêque       cédés  à   cette   église  par  ledit  évêque,  du 
de  Pamiers,  à  son  chapitre  cathédral,  des      3i  octobre  1475. 


deux  portions  canonicales  qui  lui  étaient 
attribuées  par  les  statuts. 

Exécuté  par  Pierre  de  Foix,  cardinal- 
évèque  d'Albano,  le  8  mai  1458. 

D,  95,  {"  65. 

CLl.  —  3i  décembre  1466.  —  Calixte  III 
unit  les  églises  du  Mas-Saint-Antonin  à  la 
cathédrale  de  Pamiers. 

Exécuté  par  Raimond,  abbé  de  Foix,  le 
20  juin  1457. 
D,  95,  f  82. 


Confirmé  par  Jules  II,  le  i5  juin  i5o6. 
D,  95,  £"  100. 

CLVI.  —  5  septembre  1466.  —  Barthé- 
lemi,  évêque  de  Pamiers,  érige  en  cathé- 
drale l'église  del  Camp,  à  Pamiers. 

Ourgaud,  p.  206. 

CLVII.  —  2  septembre  1478.  —  Pierre 
de  la  Maison,  seigneur  de  Ludiès,  se  dé- 
clare tenu  envers  l'église  cathédrale  de 
Pamiers,  pour  ladite   terre  de  Ludiès,  à 


I64I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1642 


la  redevance  aniuielle  d'un  épervier,  dé- 
posé sur  l'autel  de  Saint-Antonin,  le  jour 
delà  fête  du  patron;  le  procureur  &  les 
officiers  de  l'évêque  ayant  refusé  l'éper- 
vier,  qui  était  boiteux,  ledit  seigneur  s'ex- 
cuse &  promet  d'en  donner  deux  l'année 
suivante. 
D,  95,  f"  118. 

CLVIII.  —  21  octobre  1481.  —  Sixte  IV 
confirme  les  bulles  d'Innocent  III  &  de 
Grégoire  IX,  par  lesquelles  ces  papes  pre- 
naient sous  leur  protection  l'église  de 
Saint-Antonin  de  Pamiers  8c  ses  dépen- 
dances. 

D,  94,  f°  i3. 

CLIX.  —  26  août  1483.  —  Arrêt  du  par- 
lement de  Toulouse,  rendu  en  faveur  du 
prieur,  de  l'archidiacre  &  des  chanoines 
de  Pamiers,  pour  la  mainlevée  des  fruits 
de  leurs  bénéfices,  qui  avaient  été  saisis 
à  l'occasion  des  querelles  de  deux  préten- 
dants à  l'évêché  de  Pamiers. 

D,  95,  f  122. 

CLX.  —  7  septembre  1488.  —  Pierre, 
évêque  de  Pamiers,  confirme  aux  habitants 
de  Pamiers  les  privilèges,  coutumes  &  li- 
bertés que  leur  avaient  accordés  ses  pré- 
décesseurs, coseigneurs  de  cette  ville,  sous 
obligation  de  l'hommage. 

D,  95,  £°  286. 

CLXI.  —  2  octobre  1488.  —  Appel  in- 
terjeté par  Catherine,  reine  de  Navarre, 
&  le  syndic  du  chapitre  de  Pamiers,  au  su- 
jet de  certains  différends  pour  l'exécution 
du  paréage,  de  l'exercice  de  la  juridiction 
de  Pamiers,  &  des  foi  &  hommage  dus  par 
l'évêque  au  comte  de  Foix. 

D,  95,  f°  129. 

CLXII.  —  17  mai  1494.  —  Pierre  de 
Castelbajac,  évêque  de  Pamiers,  &  Cathe- 
rine, reine  de  Navarre  &  comtesse  de 
Foix,  accordent  aux  consuls  de  la  ville  de 
Pamiers  certains  droits  de  juridiction. 

D,  93,  f"  290. 


Pamiers  de  l'église  du  Mas-Saint-Antonin 
en  celle  du  Mcrcadal,  dans  la  ville  de  Pa- 
miers. 
D,  95,  f  .42. 

CLXIV.  —  9  décembre  1499.  —  Serment 
prêté  par  Jean,  roi  de  Navarre,  comte  de 
Bigorre  &  de  Foix,  pour  lui  &  sa  femme, 
la  reine  Catherine,  à  Sernin  Séguin,  archi- 
prétre  &  chanoine  de  l'église  cathédrale 
de  Pamiers,  par  lequel  ledit  roi  s'engage  ;i 
maintenir  &  conserver  les  droits  de  l'église 
de  Pamiers. 

D,  95,  r>  139. 

CLXV.  —  2  septembre  i5oo.  —  Gas- 
pard de  la  Maison,  fils  du  seigneur  de  Lu- 
diès,  offre,  au  nom  de  son  père,  un  éper- 
vier  au  chapitre  cathédral  de  Pamiers;  le 
syndic  du  chapitre  le  refuse,  parce  que 
ledit  seigneur  avait  négligé  pendant  plu- 
sieurs années  de  payer  cette  redevance  & 
que  sa  seigneurie  était,  par  cela  même, 
tombée  en  commise. 

D,  95,  f°  147. 

La  même  offre,  renouvelée  le  2  septem- 
bre i5o2,  fut  accueillie  par  un  refus  iden- 
tique, basé  sur  les  mêmes  raisons. 

D,  95,  f  149. 

CLXVI.  —  2  septembre  1504.  —  Guil- 
laume de  la  Maison,  seigneur  de  Ludiès, 
fait  offrir  par  son  fils  au  chapitre  de  Pa- 
miers de  lui  prêter  hommage  pour  sa  terre; 
le  chapitre  refuse  de  l'accepter,  à  cause  de 
la  félonie  dudit  seigneur,  des  excès  com- 
mis par  lui  &  pour  négligence  dans  l'ac- 
quittement de  sa  redevance  annuelle  d'un 
épervier. 

D,  95,  f  i5i. 

CLXV II.  —  23  Juin  1544.  —  Accord 
passé  entre  le  chapitre  de  Pamiers  &  B., 
évêque,  d'une  part,  &  les  consuls  de  Pa- 
miers, d'autre,  au  sujet  de  la  translation 
de  l'église  cathédrale  du  Mas-Saint-Anto- 
nin en  celle  du  Mercadal  de  la  ville  de 
Pamiers. 

D,  95,  f»  i53. 


CLXIII. —  24  février  1499.  —  ^^  pape  CLXVIIl.  —  i5  février  1546  (v.  st.)-  — 

Alexandre  VI    traustère   la   cathédrale  de      Arrêt  du  parlement  de  Toulouse,  rendu 


1643 


PREUVES  DE  L'PIISTOIPvE  DE  LANGUEDOC. 

(800-1662 


1644 


entre  l'évéque,  les  consuls  &  divers  par- 
ticuliers de  Paniiers,  d'une  part,  &  le  pro- 
cureur du  roi  de  Navarre,  comte  de  Foix, 
d'autre,  au  sujet  de  la  police  de  la  ville, 
du  droit  de  créer  les  consuls,  de  la  cor- 
rection des  religieux  &  de  la  justice  cri- 
minelle. 
D,  93,  f«  3o5. 

CLXIX.  —  2  juillet  1548. — Accord  passé 
entre  le  roi  de  Navarre,  d'une  part,  &  le 
chapitre  de  Pamiers,  d'autre,  par  lequel  il 
est  stipulé  que  toutes  les  dépouilles  des 
évêques  de  Pamiers,  après  leur  mort,  se- 
ront acquises  au  comte  de  Foix,  à  cause 
du  droit  de  régale. 

D,  95,  f  159. 

CLXX.  —  i58i.  —  État  des  bénéfices 
dépendants  de  l'évéque  &  du  chapitre  ca- 
thédral  de  Pamiers. 

D,  95,  f°  i65. 


IX 

Catalogue  des  actes  relatifs  à  Vahhaye 
de  la  Grasse. 

DANS  le  catalogue  des  pièces  relatives  à  l'abbaye 
de  la  Grasse,  nous  n'avons  pas  cherché  à  être 
absolument  complet.  L'importance  de  ce  monas- 
tère, l'énorme  quantité  de  documents  qui  nous 
sont  parvenus  sur  son  compte  nous  défendaient 
d'y  songer.  Nous  avons  donc  fait  un  choix  assez 
restreint  dans  les  sources  que  nous  devions  con- 
sulter. Nous  avons  connu  les  trois  cartulaires,  les 
deux  Livres  Verts'  &  le  Livre  Noir,  conservés  aux 
archives  du  département  de  l'Aude,  par  l'intermé- 
diaire de  M.  Mahul  (t.  z  de  son  cartulalre),  & 
nos  recherches  personnelles  nous  ont  fourni  le 
moyen  d'ajouter  beaucoup  aux  indications  four- 
nies par  ce  dernier  auteur.  Parmi  les  manuscrits 
employés,' il  faut  remarquer  l'histoire  de  D.  Tri- 
chaud,  moine  de  la  Grasse  au  dix-septième  siècle. 
Cet  ouvraga  est  aujourd'hui  conservé  à  la  biblio- 
thèque nationale,  ms.  lat.  128^7. 

'  Les  deux  Livres  Verts  sont  de  la  fin  du  quin- 
zième siècle;  le  Livre  Noir  date  du  dix-septième 
siècle  &  d«  l'introduction  de  la  réforme  de  Saint- 
Maur  dans  le  monastère. 


I.  —  19  janvier,  avant  800.  —  Charles, 
roi,  confirme  la  fondation  de  l'abbaye  de 
la  Grasse  par  l'abbé  Ninfridius  &  lui  ac- 
corde une  charte  d'immunité. 

Original  sur  papyrus,  archives  départementales 
de  l'Aude j  H  n,  n.  14;  (sur  la  date,  voir  la  re- 
marque, c.  62,  note  1);  Gros  Mayrevielle,  Histoire 
du  comté  de  Carcassonne,  documents,  p.  3. 

II.  —  5  avril  806.  —  Charlemagne  con- 
firme la  fondation  de  l'abbaye  de  la  Grasse 
parNiphridius,  la  prend  sous  sa  protection 
&  lui  accorde  le  privilège  d'immunité. 

Copie  collation  née  du  17  janvier  1668,  lat.  5^55, 
n.  I  ;  Livre  Vert;  D,  66,  f"  7;  M,  t.  11,  p,  200. 

(Acte  faux  ou  tout  au  moins  extrêmement  sus- 
pect; voir  à  ce  sujet  la  note  du  tome  II  intitulée  : 
Remarques  sur  (quelques  diplômes  &  chartes  publiés 
par  D.  Vaisscte.) 

ni.  —  19  novembre  814.  —  Louis  le 
Pieux  confirme  l'abbaye  de  la  Grasse,  fon- 
dée par  l'abbé  Nimfridius,  sur  les  confins 
du  Narbonnais  &  du  Carcasses,  dans  toutes 
ses  possessions  &  lui  concède  une  charte 
d'immunité. 

H  v,  n.  29;  M,  t.  H,  p.  210. 

IV.  —  814.  —  Louis  le  Pieux  déclare 
qu'il  a  accordé  à  Atala,  abbé  de  la  Grasse, 
l'exemption  de  tous  péages  &  droits  dans 
l'étendue  de  l'Empire. 

Original,  lat.  SSSy,  n.  i  ;  H  11,  n.  32;  M,  t.  n, 
p.  210. 

V.  —  21  septembre  820.  —  Oliba,  comte 
de  Carcassonne,  &  sa  femme  Elmetrude 
prennent  de  l'abbé  de  la  Grasse,  Adalric, 
en  précaire,  pour  vingt-deux  ans,  la  terre 
de  Favers,  dans  le  Val  de  Daigne,  donnée 
par  eux  à  l'abbaye. 

Original  aux  archives  de  l'Aude;  H  11,  n.  56. 

VI.  —  27  septembre  827.  —  Pépin  I,  roi 
d'Aquitaine,  à  la  requête  du  comte  de  Car- 
cassonne, Oliba,  confirme  à  i\gilis,  abbé 
de  la  Grasse,  la  possession  de  deux  villages 
donnés  par  ce  comte  à  l'abbaye. 

Original,  lat.  8837,  n.  4;  H  u,  n.  73;  M,  t.  il, 
p.  211. 


1645 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1646 


VII.  —  14  octobre  829.  —  1-ouis  le 
Pieux  déclare  confirmer  à  son  fidèle,  Su- 
nifred,  la  possession  de  la  ville  de  Font- 
couverte,    en   Narbonnais,  que  son  père, 


l'abbaye  de  la  Grasse,  tant  en  Septimanie 
que  dans  la  Marcbe  d'Espagne. 

H  II,  n.  147;  M,  t.  II,  p.  214. 

(Sur  ce   diplôme,   qui    est   peu    fiuthentique,   au 


l'ompereur    Charles,    avait   donnée    à  son       moins  dans  sa  forme  actuelle,  voir  la  note  I  de  la. 


père  Borrel. 

Origiiial  aux  archives  de  l'Aude;  H  11,  n.  77. 

VIII.  —  10  mai  837.  —  Richilde,  veuve 
du  comte  de  Carcassonne,  Oliba,  demande 
à  l'abbé  de  la  Grasse,  Agila,  &  en  obtient 
la  continuation  pour  vingt  autres  années 
de  la  précaire  du  lieu  de  Favers,  au  Val  de 
Daigne,  moyennant  un  cens  annuel  de 
quarante  sous. 

Original  aux  archives  de  TAude;   H  11,  n.  91. 

IX.  —  3  septembre  837.  —  Pépin  I,  roi 
d'Aquitaine,  confirme  à  l'abbé  de  la  Grasse, 
Agila,  la  possession  de  tous  les  biens  ac- 
quis par  son  monastère,  lui  accorde  le 
privilège  d'immunité  &  confirme  à  l'avance 
toutes  les  donations  que  pourraient  lui 
faire  les  Espagnols  réfugiés. 

Original,  lat.  8887,  n.  7;  H  11,  n.  çj;  M,  t.  11, 
p.  ziz. 

X.  —  22  février  839.  —  Louis  le  Pieux, 
à  la  requête  de  son  frère  Hugues,  notaire 
du  palais,  accorde  à  plusieurs  juifs  de 
Septimanie  la  possession  du  lieu  de  Vale- 
rîanî  ou  Bagniles,  avec  permission  d'en  dis- 
poser comme  de  leur  propriété. 

H  n,  n.  97. 

XI.  —  i3  mai  844.  —  Charles  le  Chauve 
confirme,  en  faveur  de  l'abbé  Elie,  toutes 
les  possessions  de  l'abbaye  de  la  Grasse 
(reproduction  intégrale  du  texte  du  di- 
plôme de  novembre  814). 

H  n,  n.   io8j  M,  t.  n,  p.  2i3. 

XII.  —  849-50.  ' —  Relinde,  femme,  sur- 
nommée Riche,  donne  à  l'abbé  Elie  un 
village,  dit  Sedretum  (alias  Sedratum)^  avec 
l'église  de  Saint-Pierre,  près  de  la  ville  de 

Savais. 

D,  66,  f°  .0:5 j  M,  t,  II,  p.  214. 

XIII.  —  28  juin  855.  —  Charles  le  Chauve 
confirme  à  l'abbé  Suniaire  la  possession 
de  toutes  les  églises  &  villes  possédées  par 


col.  3o2,  au  tome  II  de  la  présente  édition.) 

XIV.  —  20  juin  859.  —  Charles  le  Chauve, 
à  la  requête  du  mar([uis  Humfrid,  concède 
à  son  fidèle,  Isembert,  la  possession  des 
lieux  de  Ribaute  &  de  Zebezan,  en  Nar- 
bonnais. 

Original,  Armoires  de  Balu^e,  v.  390,  n.  482  j 
H  II,  n.  i5i. 

(Sur  ce  texte,  dont  il  existe  aux  archives  de 
l'Aude  une  copie  figurée  &  interpolée,  voir  la 
note  1  de  la  col.  3o8  au  tome  II  de  cette  édition.) 

XV.  —  23  mai  861.  —  Charles  le  Chauve 
accorde  à  son  fidèle,  Adroarius,  la  posses- 
sion héréditaire  de  plusieurs  localités  du 
Narbonnais  &  du  Razès. 

Original,  lat.  8837,  f"  83;  H  n,  n.   157. 
(Sur  ce  diplôme,  qui  semble  peu  authentique,  voir 
la  note  de  la  col.  820,  au  tome  II  de  cette  édition.) 

XVI. —  28  juin  870.  —  Charles  le  Chauve 
confirme  de  nouveau  à  l'abbé  Sunifred  la 
possession  de  tous  les  domaines  de  son 
abbaye,  &  lui  accorde  l'exemption  de  tous 
péages  dans  l'étendue  de  son  royaume. 

Original,  lat.  8887,  f"  40;  H  ii,  n.  176. 

XVIÏ.  —  Juin  870.  —  Adrien  II  con- 
firme à  Sunifred,  abbé  de  la  Grasse,  la 
jouissance  de  tous  les  lieux  donnés  à  son 
monastère,  sous  peine  d'anathème  pour 
ceux  qui  tenteraient  de  les  enlever. 

Lat.  5455,  n.  2,  copie  du  dix-septième  siècle j 
Livre  Vert  A,  {"  i;  M,  t.  11,  p.  481 . 

XVIII.  —  20  juillet  870.  —  Charles  le 
Chauve  donne  en  toute  propriété  à  son 
fidèle,  Oliba,  comte  de  Carcassonne,  un 
certain  nombre  de  terres  du  fisc  royal,  en 
Carcasses  &  en  Razès. 

Original,  lat.  8837,  f"  44;  H  11,  n.   177. 
(Ce  texte  est  certainement  remanié;  voir  tome  II, 
col.  36i.) 

XIX.  —  25  octobre  876.  —  Charles  le 
Chauve  confirme  à  l'abbaye  de  la  Grasse  & 


i647 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1648 


à  l'abbé  Songfred  la  possession  de  plusieurs 
villes  du  Carcasses. 

Original  autrefois  à  la  bibliothèque  du  Louvre; 
y'tdimus  de  Grégoire  IX  du  26  juin  1228,  Armoi- 
res, V.  38o,    n.  41  ;  Registr.  curiae  Franctae;  H  11, 


étant  abbé  de  la  Grasse,  il  faut  ou  supposer  une 
erreur  dans  les  chiffres  &  la  rapporter  à  902,  avec 
le  Gall'ia  Christiana ,  ou  compter  les  années  de 
Charles  le  Simple  depuis  888,  ce  qui  donne  SpSj 
nous  avons  adopté  ce  dernier  parti.) 


XXVI.  —  29  mai  899.  —  CliarleSjJe  Sim- 

XX. —  II  juin  877.  —  Charles  le  Chauve      pie  confirme  à  l'abbé  Durand  la  libre  pos- 

donne  au   comte  Oliba  les   terres  confis-      session  de  tous  les  biens  de  son  monastère, 

quées  pour  trahison    sur   Miron,   fils   de      &  accorde  à  celui-ci  une  complète  immu- 

Béra,  Frédarius  &  Hostolisus.  nité. 

Original,  lat,  SSSy,  f  55j  H  11,  n.   194.  Original,  lat.  8  887,  f"  79  ;  H  v,  n.  22. 


XXI.  —  Mai  878.  —  Sesenand,  Sunî- 
fred ,  Wifred  ,  Raoul  &  Miron  donnent  à 
l'abbé  Suiiifred  une  terre  dans  le  territoire 
d'Elne,  pays  de  Confient,  ville  de  Prades. 

H  II,  n.  200. 

XXÏI.  —  Juin  889.  —  Eudes,  roi,  donne 
à  Saborellus,  abbé  de  Fontclara,  au  dio- 
cèse de  Girone,  le  village  de  Boada  avec 
ses  dépendances. 

D,  66,  f°  92. 

(Cette  terre  est  mentionnée  comme  appartenant 
à  l'abbaye  de  la  Grasse  dès  908,  date  du  diplôme 
probablement  apocryphe  de  Charles  le  Simple.) 

XXIII.  —  3o  janvier  890.  —  Eudes,  roi, 
confirme  à  l'abbé  de  la  Grasse,  Sunifred, 
la  possession  de  tous  les  biens  dont  le  roi 
Charles  le  Chauve,  son  seigneur,  lui  avait 
accordé  la  possession. 

Original,  lat.  8  837,  n.  19  j  H  v,  n.  i  r , 

XXIV.  —  3o  septembre  890.  —  Marga- 
ritus,  prêtre,  donne  à  l'abbé  Sunifred  &  à 
l'abbaye  de  la  Grasse  les  château  &  ville 
d'Alzonne,  en  Carcasses,  pour  payer  les 
prières  perpétuelles  des  moines  pour  le 
salut  de  son  âme. 

Trichaud,  p.  35;  M,  t.  11,  p.  217. 

XXV.  —  Mai  893.  —  Raoul,  comte  de 
Roussillon,  &  sa  femme  Ralinde  donnent 
à  l'abbaye  de  la  Grasse  &  à  l'abbé  Durand 
le  lieu  de  Pézilla,  en  Roussillon,  &  divers 
autres  villages  dans  le  même  pays. 

H  II,  n.  3o. 

(Cette  charte  est  datée  de  l'an  sixième  du  roi 
Charles,  ce  qui  correspondrait  à  90.^,  sixième  an- 
née de  Charles  le  Simple;  mais,  à  cette  date,  Witiza 


XXVII.  —  i5  mai  903.  —  Trasoarius, 
exécuteur  testamentaire  de  son  frère  Vua- 
daldus,  &  sa  sœur  Sesenande  donnent  à 
l'abbaye  &  à  l'abbé  Witiza  une  ville  dite 
Camplong,  en  Narbonnais,  près  Fontcou- 
vertej  Sesenande  &  son  fils  Miron  s'en  ré- 
servent la  jouissance, 

Trichaud,  p.  37. 

XXVIII.  —  I"  octobre  908.  —  Sonio- 
fred,  évéque  de  Girone,  à  la  demande  du 
comte  Vifred,  consacre  l'église  de  Sainte- 
Marie  de  Riodonza,  au  comté  de  Besalu  ou 
Ausone,  &:  énumère  toutes  ses  possessions. 

H  II,  n.  206. 

(Cette  charte  avait  été  mal  à  propos  datée  par 
D.  Vaissete  de  85o.) 

XXIX.  —  3  novembre  908.  —  Charles  le 
Chauve  confirme  à  Witiza,  abbé  de  la 
Grasse,  toutes  les  possessions  anciennes  & 
récentes  de  son  abbaye. 

Original  scellé,  Armoires,  v.  390;  H  v,  n.  34. 

(Cet  acte  est  tout  au  moins  remanié.  Voir  à  ce 
sujet  les  additions  &  corrections  au  présent  vo- 
lume.) 

XXX.  —  24  juin  920.  —  Radlinde,  com- 
tesse de  Roussillon,  &  son  fils  Oliba,  don- 
nent à  l'abbé  Suniaire  la  ville  de  Pézilla 
&  le  petit  village  de  Fonstentenatus ,  en 
Roussillon,  en  s'en  réservant  l'usufruit 
leur  vie  durant. 

Confirmation  du  n.  XXV. 
D,  66,  fo  83;  H  V,  n.  3o. 

XXXI.  —  3o  octobre  930.  —  Landrîcus, 
étant  malade,  donne  à  l'abbaye  la  moitié 
de  ses  possessions  héréditaires  à  Riyesaltes, 


i649 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i65o 


dans  le  comté  de  Roussilloii,  avec  l'église  de 
Sainte-Marie  diidit  lieu,  en  en  réservant  la 
jouissance  viagère  à  son  frère  Radulphe. 
D,  66,  f"  I  i9j  M,  t.  11,  p.  221. 

XXXII.  —  3  janvier  940.  —  Sunîaire, 
abbé,  vend  à  Adaovarius  &  à  sa  femme  Mi- 
rabilia   un   alleu   dans   la   ville   de  Saint- 


son  monastère  par  son  père  &  son  oncle, 
l'évéque  Aton,  &  le  monastère  lui-même. 
H  V,  n.  90;  M,  t.  II,  p.  223. 

XXXVIII.  —  24  juillet  95i.  —  Suniaire, 
abbé,  échange  un  alleu  possédé  par  l'ab- 
baye dans  le  Confient,  au  lieu  dit  Castella- 
nus,  contre  une  autre  terre  possédée  par 


Pierre,  au  comté   de   Narbonne,  pour  le      Sunifred,   comte    de    Barcelone,    dans    le 
prix  de  vingt  sous,  moyennant  \n\  cens  & 
de  menues  redevances  annuelles,  &  avec 
défense  de  l'engager,  vendre  ou  échanger 
sans  la  permission  de  l'abbé. 


comté  de  Carcassonne,  au  lieu  dit  Lotae 
l  in  terminîo  de  JMarcu 
Marca  Hispanica,  c.  SpS. 


vel  in  terminîo  de  JMarcugnano. 


Cros-Mayrevielle,  Histoire  du  comté  de  Carcas- 
sonne, Documents,  p.  27,  d'après  l'original j  M, 
t.  II,  p.  221. 

XXXIIÏ.  —  22  juin  943.  —  Sulpice,  lé- 
vite, soumet  à  l'abbaye  de  la  Grasse  le 
monastère  de  Sainte-Marie  de  Camon,  en 
en  réservant  la  jouissance  viagère  à  lui, 
donateur,  &  à  deux  autres  personnes,  à 
condition  d'embrasser  la  règle  de  Saint-Be- 
noît; l'abbé  de  la  Grasse  aura  la  nomina- 
tion du  prévôt  8c  possédera  la  haute  main 
sur  l'administration  du  monastère. 

Gallia  Christiana,  t.  xiii,  Insttum.  c.  221  j  M, 
t.  II,  p.  221 . 

XXXIV.  —  Vers  945.  —  Isarn,  comte  & 
marquis  de  Pailhas,  &  son  frère,  l'évéque 
Atton,  fondent  un  monastère  au  lieu  de 
Burgal,  dans  le  comté,  &  y  nomment 
comme  abbesse  la  fille  du  comte,  Ermen- 
garde. 

H  v,  n.  82. 

XXXV.  —  24  octobre  946.  —  Maieul, 
vicomte  de  Narbonne,  donne  à  l'abbé  de 
la  Grasse,  Suniaire,  le  lieu  de  Ursian,  dans 
le  comté  d'Urgel. 

H  v,  n,  85  (charte  III);  M,  t.  11,  p.  223. 

XXXVI.  —  8  juillet  950.  —  Gérome 
donne  à  la  Grasse  un  alleu  situé  dans  les 
terroirs  de  Pradelles  &  de  Corn  elles  en  Val 
de  Daigne. 

Trichaud,  p.  643  j  M,  t.  n,  p.  589. 

XXXVII.  —  24  octobre  950.  —  Ermen- 
garde,  abbesse  de  Burgal,  cède  à  l'abbaye 
de  la  Grasse  toutes  les  terres  données  à 


XXXIX.  —  Décembre  932.  — Agapet  II 
confirme  à  l'abbé  Suniaire  la  possession 
de  tous  les  domaines  donnés  par  diverses 
personnes  à  la  Grasse,  au  nord  &  au  sud 
des  Pyrénées,  &  renouvelle  les  privilèges  à 
elle  accordés  par  les  papes  &  les  rois,  ses 
prédécesseurs. 

Gallia  Christiana,  t.  VI,  Instrum,  c.  424  ;  M,  t.  ir, 
p.  224. 

(L'original  en.  papyrus  de  cette  bulle  est  au- 
jourd'hui détruit;  il  existait  avant  mai  1871  à  la 
Bibliothèque  du  Louvre.) 

XL.  —  3o  juin  953.  —  Suniaire,  comte, 
donne  à  l'abbaye  de  la  Grasse  &  à  l'abbé 
Witiza  l'alleu  de  Riodeo^ar,  dans  le  comté 
de  Bésaudun  ou  d'Ausone. 

H  V,  n.  94;  M,  t.  11,  p.  220. 

XLI.  —  954.  —  Richilde,  comtesse  d'Ur- 
gel, veuve  de  Suniaire,  &  ses  fils  Ermen- 
gaud,  Borrel  &  Miron,  donnent  à  l'abbaye 
de  la  Grasse  le  quart  de  leurs  domaines  & 
églises  dans  les  comtés  de  Bésaudun  ou 
d'Ausone. 

Marca  Hispanica,  c.  394. 

XLII.  —  18  février  959.  —  Aimeri,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  &  l'abbé  Suniaire 
échangent  l'église  de  Saint-Aciscle,  en  Nar- 
bonnais,  dans  la  ville  de  Bericianum,  contre 
différentes  vignes  &  terres  de  la  ville  de 
Fonialiarias. 

Gallia  Christiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  18;  M,  t.  11, 
p.  226, 

XLIII.  —  23  avril  963.  —  Segerius,  abbé 
do  la  Grasse,  du  consentement  de  Fran- 
con,  évèque  de  Carcassonne,  vend  au  pré- 


i6 


ji 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


16 


D2 


tre  Simplicius,   un  alleu  en  Narbonnais, 
au  lieu  dit  îpsa  Verdena. 

D,  3,  fo  io5  Y"j  M,  t.  II,  p.  226. 

XLIV.  —  Octobre,  avant  996.  —  Arnaud, 
fils  de  Garsinde,  donne  à  la  Grasse  la  ville 
à'Aquae,  eu  Toulousain,  avec  les  églises 
de  Saint-Vincent  &  de  Saint-Jean. 

D,  66,  f"  i65}  M,  t.  11,  p.  227. 

XLV.  —  7  novembre  1007.  —  Suniaire, 
comte  &  marquis,  cède  à  l'abbaye  de  la 
Grasse  celle  de  Burgal  avec  tous  les  biens 
que  lui  avaient  donnés  son  aïeul  le  comte 
Raimond,  son  oncle  Isarn  &  l'évêque  Aton. 

H  v,  n.  167}  M,  t.  M,  p.  228. 

XLVI.  —  3  août  io33.  — Testament  de 
Pons  écrit  par  Grimai,  moine,  donnant  à 
l'abbé  Radulfe  diverses  terres,  entre  autres 
le  lieu  de  Fabrezan,  sous  réserve  de  l'usu- 
fruit pour  sa  mère. 

Trichaud,  p.  485  M,  t.  li,  c.  229. 

XLVII.  —  12  juillet  io36.  —  Hugues, 
comte,  son  épouse  Gille,  &  leurs  fils, 
ayant  eu  querelle  avec  l'abbé  de  la  Grasse, 
Radulfe,  pour  la  possession  du  lieu  de  Ca- 
nohes  &  des  églises  qui  en  dépendent, 
reconnaissent  qu'il  appartient  à  l'abbaye 
par  donation  de  leurs  prédécesseurs. 

H  V,  n.  207  (charte  V);  Gallla  Christiana,  t.  vi, 
Instrum.  c.  481  j  M,  t.  11,  p,  229. 

XLVIII.  —  22  avril  1037.  —  Isembert 
donne  à  l'abbé  Radulfe  &  à  la  Grasse  le 
village  de  Roubian,  dans  le  pays  de  Nar- 
bonne  avec  celui  de  Paraza,  sous  réserve 
de  l'usufruit  pour  lui  &  sa  femme  Richilde. 

Trichaud,  p.  495  M,  t.  n,  p.  229. 

XLIX.  —  5  avril  io56.  —  Arnaud  &  son 
fils  Bermond  donnent  à  l'abbé  Radulfe  les 
trois  quarts  de  l'église  de  Saint-Estève, 
au  lieu  de  SupUcensis ,  dans  le  comté  de 
Toulouse,  près  de  Daux. 

Trichaud,  p.  3.56  j  M,  t.   11,  p.  23o. 

L.  —  io56.  —  Arnaud  &  son  fils  Ber- 
mond donnent  à  l'abbé  Radulfe  l'église  do 
Pierrefitte,  au  pays  de  Toulouse. 

Trichaud,  p.  5i  ;  M,  t.  11,  p.  23o. 


LI.  — Vers  io56.  — Victor  II  à  Guifred, 
archevêque  de  Narbonne,  &  à  Radulfe, 
abbé  de  la  Grasse.  —  Il  leur  annonce  qu'il 
a  exempté  l'abbaye  de  la  Grasse  de  la  juri- 
diction séculière  &  confirme  les  privilèges 
à  elle  accordés  par  les  papes,  princes  & 
rois. 

D,  66,  f"  141  j  M,  t.  II,  p.  23i. 

LU.  —  1071.  —  Différend  entre  Isarn- 
Raimond  de  Malviès  &  Guillem  Baron,  au 
sujet  de  la  viguerie  de  Malviès,  apaisé  par 
l'abbé  de  la  Grasse,  Dalmace,  Raimond, 
comte  de  Barcelone,  &  Aimeri,  vicomte  de 
Narbonne j  on  indique  les  droits  apparte- 
nant au  viguier  dudit  lieu,  &  ceux  qui  sont 
réservés  à  l'abbaye. 

H  V,  n.  3o2  (charte  III);  M,  t.  11,  p.  23i, 

LUI.  —  24  septembre  1076.  —  Gila  & 
son  fils  Raimond-Hugues  donnent  à  l'abbé 
Dalmace  un  alleu  qu'ils  possédaient  dans  le 
comté  de  Narbonne,  au  terroir  de  Fraisse 
des  Corbières,  moyennant  le  payement  de 
certains  cens. 

D,  66,  f°  171  )  M,  t.  n,  p.  232. 

LIV.  —  4  ou  12  février  1077-1085.  — 
Bérenger-Raimond  d'Auterive  &  son  neveu 
Raimond-Guillem  donnent  à  l'abbé  Dal- 
mace l'église  de  Sainte-Marie  &  Saint-Pàul 
d'Auterive,  dans  le  comté  de  Toulouse; 
par  le  même  acte  Pierre -Bernard  &  sa 
femme  Stéphanie  donnent  à  l'abbaye  leur 
fils  Léon  avec  tous  leurs  droits  sur  la  même 
église. 

D,  66,  i.°  123;  Trichaud,  p.  343;  M,  t.  11, 
p.  234. 

(Cette  charte,  dont  la  date  présente  quelques 
difficultés,  est  antérieure  à  io85  (voir  plus  bas  la 
confirmation  de  l'évêque  Isarn)  &  postérieure  à 
1077,  date  de  l'élévation  d'Isarn  à  l'évêché  de  Tou- 
louse.) 

LV.  —  18  avril  1080.  —  Grégoire  VII 
commet  Richard,  abbé  de  Saint-Victor  de 
Marseille,  cardinal  &  légat  en  Espagne, 
pour  la  réforiiiatioii  des  abbayes  de  la 
Grasse'Si  de  Montmajour. 

Mabillon,  Annales,  t.  y,  ad  ann.  io8o,  p.  i65; 
D.  Martène,  Veterum  SS.  ampVnslma  collect'io,  t.  i, 

c.  204. 


i653 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1654 


LVI. — Novembre  1082.  —  Bernard-Aton, 
vicomte  de  Carcassonue,  donne  à  l'abbaye 
de  la  Grasse  &  à  celle  de  Saint-Polycarpe 
le  lieu  de  Salles  avec  toutes  ses  dépendan- 
ces sur  le  bord  de  l'Aude,  &  ceux  de  Sal- 
vela  &  de  Caselas. 

Copie  du  treizième  siècle,  la  t.  11  826,  n.  i  1  j  H  v, 
n.  352. 

LVII.  —  10  avril  io85.  —  Adalgard,  vi- 
comtesse, donne  à  l'abbaye  de  la  Grasse  & 
à  Saint-Pierre  de  Burgal,  ses  possessions 
dans  la  ville  de  Berres  &  la  vallée  d'Ana- 
viensîs, 

H  V,  n.  367  (charte  I). 

LVI II.  —  22  avril  io85.  —  Bérenger 
Géraud  restitue  à  l'abbaye  de  la  Grasse  & 
à  l'abbé  Dalmace  le  lieu  deThézan,au  dio- 
cèse de  Narbonne,  avec  l'église  de  Sainte- 
Eulalie. 

Trichaiid,  p.  53}  M,  t.  n,  p.  234. 

LIX.  —  2  août  io85. —  Bertrand  de  Bel- 
pech  donne  à  Dalmace,  archevêque  de 
Narbonne  &  abbé  de  la  Grasse,  pour  ce 
dernier  couvent,  l'église  de  Saint-Sernin 
de  Paulhac,  autrefois  monastère,  avec  ses 
dîmes,  prémices  &  offrandes,  son  cime- 
tière, &c.,  pour  y  rétablir  la  vie  régulière. 

Gallici  Chr'istlana,  t.  vi,  Instrum,  c.  24J  M,  t.  11, 
p.  235. 

LX.  —  io85.  —  Isarn,  évèque  de  Tou- 
louse, à  1a  requête  de  Dalmace,  archevê- 
que de  Narbonne  &  abbé  de  la  Grasse, 
confirme  à  cette  abbaye,  à  l'occasion  d'une 
visite,  la  possession  de  ses  églises  du  dio- 
cèse de  Toulouse,  parmi  lesquelles  celle  de 
Saint-Paul  d'Auterive. 

Gallia  Christianaj  t.  vi,  Instrum.  c.  24. 

LXI.  —  22  mars  1086  (?).  —  Arnaud  Te- 
ger,  Ug  &  Rainier  donnent  à  Dalmace, 
abbé,  &  à  Martin,  moine  de  la  Grasse, 
prieur  de  Supplacencii,  au  comté  de  Tou- 
louse, l'église  -dudit  lieu  dédiée  à  Saint- 
Etienne. 

Trichaud,  p.  340. 

(La  charte  est  datée  de  la  trente-septième  année 
de  Philippe  fio86);  elle  ne  peut  être  postérieure  à 
1086,  date  de  l'élection    de   Robert,  successeur  de 


Dalinace;  elle  est  même  probablement  antérieure 
à  1081,  date  de  la  nomination  de  ce  dernier  au 
siège  de  Narbonne. 

LXII.  — 9  janvier  1089.  — Guillem,  abb-é 
&  vicomte  de  Castelnou,  &  son  neveu,  le 
vicomte  Guillem-Uzalger,  remettent  à  Ro- 
bert, abbé  de  la  Grasse,  tous  les  mauvais 
usages  ([u'ils  possédaient  dans  les  villes  de 
Pézilla  &  de  Corneilhi  dépendantes  du  mo- 
nastère. 

H  V,  n.  367  (charte  IV). 

LXIII.  —  20  mars  1090  (v.  st.).  —  Ro- 
bert, abbé  de  la  Grasse,  avoue  en  plein 
concile  provincial,  tenu  à  Narbonne,  ((ue 
lui  &  ses  moines  ont  sans  droit  célébré 
l'office  divin,  malgré  l'interdiction  de  l'ar- 
chevêque Dalmace;  qu'il  a  usurpé  l'abbaye 
de  Saint-Laurent  donnée  jadis  à  l'église  de 
Narbonne  par  plusieurs  rois  &  papes,  ainsi 
que  celle  de  Saint-Polycarpe.  Dalmace  lui 
rend  l'abbaye  de  Saint-Laurent,  moyen- 
nant le  don  annuel  d'une  vache  &  d'un 
setier  d'huile,  au  chapitre  des  SS.  Just  & 
Pasteur;  le  même  lui  confie  de  son  plein 
gré  l'administration  de  celle  de  Saint-Po- 
lycarpe. 

D,  66,  f    i85j  Trichaud,   p.    184;   M,   t.  n, 
p.  236. 

LXIV.  —  1090.  —  Bernard-Aton,  vicomte 
de  Carcassonne  &  de  Razès,  donne  à  l'ab- 
baye de  la  Grasse,  à  Saint-Polycarpe  &  à 
Pierre  Pons,  prieur  de  ce  lieu,  la  ville  de 
Caselas  &  toutes  ses  dépendances. 

H  V,  n,  375  (charte  II). 

LXV.  —  Vers  1090.  —  Les  moines  de 
Saint-Victor  de  Marseille  écrivent  à  leurs 
pères  B.  &  D.  &  autres,  demeurant  au 
monastère  de  la  Grasse,  pour  les  consoler 
des  maux  qu'ils  y  ont  soufferts  &  les  enga- 
ger à  traiter  à  l'amiable  avec  le  comte  de 
Cerdagne,  au  sujet  du  monastère  de  Saint- 
Michel. 

D.  Martène,  Amplissinia  collcctio  ,  t.  i,  c.  5r>2  ; 
M,  t.  11,  p.  233. 

LXVI.  —  1093.  —  Bertrand  Foulques  de 
Durfort  donne  à  Robert,  abbé  de  la  Grasse, 
l'abbaye  de  Saint-Pierre  du  Pin  qu'il  tenait 


i655 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i656 


en  héritage  de  son  père;  il  li'en.  excepte 
que  six  manses  pour  en  jouir  sa  vie  du- 
rant. 

H  V,  n.  383;  GalUa  Chrlstiana,  t.  vi,  hist.  c.  432. 

LXVII.  —  i6  août  1094.  —  Roger  Ber- 
nard de  Gausag,  sa  femme  Guillemette  & 
leurs  enfants  donnent  à  Robert,  abbé  de 
la  Grasse,  l'église  de  Saint-Symphorien,  au 
comté  de  Toulouse,  dans  le  terrîtorium 
Laugerense. 
Trichaiid,  p.  64;  M,  t.  11,  p.  2.3j. 

LXVIII.  —  1095.  —  Estève  Guitard  & 
son  épouse  Gillette  donnent  à  Robert, 
abbé  de  la  Grasse,  différents  biens  situés  à 
Roubian,  avec  leur  fils  Benoît,  pour  en 
faire  un  moine. 
Trichaud,  p.  5o;  M,  t.  11,  p.  235. 

LXIX.  —  26  mars  1099.  —  Hermengarde, 
vicomtesse,  &  son  fils  Bernard-Aton  se  dé- 
mettent en  faveur  de  l'abbaye  de  la  Grasse 
de  plusieurs  familles  de  serfs. 

H  V,  n.  403  (charte  II). 

LXX.  —  22  juin  iioi.  —  Ermengarde, 
vicomtesse  de  Béziers  &  de  Carcassonne, 
&  son  fils  Bernard-Aton,  ce  dernier  près 
de  partir  pour  la  Terre-Sainte,  donnent  à 
l'abbé  de  la  Grasse,  Robert,  la  ville  de  Ca- 
silhac,  avec  son  église  de  Saint-Hilaire  & 
toutes  ses  dépendances. 

H  V,  n.  410  (charte  I). 

LXXI.  —  21  juillet  1102.  —  Raimond 
Uzalger,  vicomte  de  Tatzo,  &  son  frère 
Hugues  se  démettent  en  faveur  de  l'abbé 
de  la  Grasse,  Robert,  de  l'église  de  Saint- 
Quirice  de  Canohes,  moyennant  la  somme 
de  quinze  livres  d'argent,  quarante  sous  de 
Roussillon  &  un  cheval. 

H  v,  n.  41  3  (charte  II). 

LXXII.  —  18  décembre  iio3.  —  Guil- 
lem-Uzalger,  vicomte  de  Castelnau,  sa 
femme  &  ses  fils  Gauzbert  &  Artaud,  aban- 
donnent leurs  droits  d'albergue  sur  un 
mas  à  Pézilla  en  Valespir,  moyennant  cin- 
quante sous,  monnaie  de  Roussillon. 

Original  aux  archives  départementales  de  l'Aude, 
série  G;  D,  66,  f"  197J  M,  t.  11,  p.  2j8. 


LXXI II.  —  3  février  iio3  (v.  st.).  — 
Adalaïs,  comtesse  de  Cerdagne,  cède  à 
l'abbé  Robert  tous  les  droits  qu'elle  tenait 
de  son  père  &  de  sa  mère  sur  la  ville  de 
Casilhac,  en  Carcassez,  &  sur  son  église 
de  Saint-Hilaire. 

H  V,  n''4i3  (charte  III). 

LXXIV.  —  17  mars  iio3  (v.  st.).  —  Ber- 
nard, comte  de  Bésalu,  se  démet  en  faveur 
de  l'abbé  Robert,  de  plusieurs  églises  ap- 
partenant à  la  Grasse,  dans  les  pays  de 
Roussillon,  Bésaudun  &  Valespir,  notam- 
ment à  Rivesaltes. 

H  v,  n.  413  (charte  I). 

LXXV.  —  1104.  —  Guillem-Bernard  de 
Saint- Paul  &  ses  fils  donnent  à  l'abbé 
Robert  un  homme  nommé  Ug  Gauzbert  & 
son  frère  Ug,  avec  leur  postérité  &  leurs 
tenures,  habitant  dans  le  territoire  d'Albi, 
au  lieu  de  Brandins;  la  charte  indique  les 
droits  dont  jouit  le  viguier  de  ce  mas. 

D,  66,  f"  199;  M,  t.  II,  p.  238. 

LXXVI.  —  17  juin  iio5.  —  Guillem- 
Uzalger,  vicomte  de  Castelnau,  se  démet 
en  faveur  de  l'abbé  Robert  &  du  prieur 
Pierre  Pons  de  toutes  ses  prétentions  sur 
les  lieux  de  Pésilla  &  de  Corneilla. 

H  V,  n.  421   (charte  II). 

LXXVI I.  —  27  juillet  1107.  —  Pierre- 
Bernard  de  Cépie  &  ses  frères  donnent  à 
Robert,  abbé,  &  à  Pierre  Pons,  prieur  de 
la  Grasse,  la  sixième  partie  des  dîmes  de 
l'église  de  Cépie. 

Trichaud,  p.  675  M,  t.  11,  p.  239. 

LXXVIII.  — 4  ou  12  mars  1107  (v.  st.). 
—  Arnaud  Gaufred  confie  à  l'abbé  de  la 
Grasse,  Robert,  &  à  ses  successeurs,  l'ad- 
ministration de  l'église  du  Saint-Sépulcre 
de  Pailhès,  qu'il  avait  précédemment  don- 
née au  Saint-Sépulcre  de  Jérusalem,  avec 
défense  de  jamais  l'aliéner;  le  jour  où  le 
nombre  des  moines  y  atteindra  le  chiffre 
de  douze,  les  moines  de  la  Grasse  y  nom- 
meront un  abbé;  chaque  année  ils  devront 
envoyer  au  Saint -Sépulcre  un  cens  de 
douze  deniers,  monnaie  de  Bésalu. 

D,  66,  f"  2o5  jïrinchand,  p.  246;  M,  t.  11,  p.  239. 


i65j 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


i658 


LXXIX.  —  3o  août,  avant  1108.  —  Pierre  LXXXIII.  —  'ï  août  un.  —  Udalric  de 
Arnal,  vicomte,  &  sa  mère  Gerberge  don-  Baniafç  se  donne  corps  &  âme  à  l'abbé 
nent  à  l'abbaye  de  la  Grasse  &  à  Saint-  Léon  avec  toutes  ses  possessions  à  Saint- 
Pierre  de  Burgal  le  dixième  des  droit;;  do  Pierre  de  Roseo;  au  cas  où  il  voudrait  se 
justice  qui  leur  appartenaient  dans  le  f'^ire  moine,  il  pourra  entrer  à  l'abbaye, 
comté  de  Pailhas,   in  valle  Anavîensi.  D,  66,  f°  199;  M,  t.  u,  p.  242. 

D,  66,  f"  181;  M,  t.  II,  p.  240. 

LXXXIV.  —  un.  —  Guillem-Bernard 

LXXIX  hîs.  —  16  mai  1108.  —  Bernard-  de  Arminiano  &  sa  femme  Béatrix  donnent 

Bérenger  de  Pierrepertuse  restitue  à  Ro-  à  la  Grasse   leur  fils   Roger  pour  moine, 

bert,  abbé,  différents  droits  usurpés  par  avec  un  homme,  nommé  Etienne,  du  lieu 

lui    sur  les   lieux   de   Padern   &   Molhet,  de  Caunettes  en  Val,  sa  famille  &  ses  biens. 


moyennant  une  somme  de  cent  vingt  sous 
de  Melgueil. 

Trichaud,  p.  826;  M,  t.  11,  p.  240. 

LXXX,  —  21  mars  11 08  (v.  st.).  —  Ber- 
nard-Aton,  vicomte  de  Carcassonne  &  de 
Béziers,  engage  à  l'abbé  Robert  l'alber- 
gue  qu'il  prenait  dans  les  villages  de  Mal- 
viès,  Cépie,  Verzeille,  Bouilhonac,  M.el- 
Vianum,  Badens,  dépendants  de  la  Grasse, 
&  dans   certaines  localités  du  Razès ,  dé- 


Trichaud,  p.  414;  M,  t.   11,  p.    180. 

LXXXV.  —  6  septembre  iii3.  —  Unaud 
de  Puylaurens  &  sa  famille  donnent  à 
l'abbé  Léon  l'église  de  Saint-Loup  avec 
ses  dépendances  &  un  homme  du  nom  de 
Pierre  Macot. 

D,  66,  f°  207;  M,  t.  II,  p.  242. 

LXXXVI.  —  26  mai  11 14,  —  Aimeri,  vi- 
comte, &  Ermengarde,  vicomtesse  de  Nar- 


pendantes  de  Saint-Polycarpe,  moyennant      bonne,   engagent    à   l'abbé   de    la    Grasse, 

Léon,  la  ville  de  Lac  en  Narbonnais,  pour 
soixante-huit  livres  d'argent,  poids  de  Nar- 
bonne,  &  vingt-cinq  onces  d'or;  elle  devra 
être  dégagée  dans  les  trois  ans. 
H  V,  n.  448  (charte  I). 


trente  livres  d'argent  pur,  poids  de  Car- 
cassonne. 

Original;  archives  de  l'Aude,  série  G. 

LXXXI.  —  27  septembre  1109.  —  Agnès, 
comtesse  de  Roussillon,  avec  le  consente- 
ment d'Ermengaud,  évéque  d'Elne,  &  de 
ses  clercs,  donne  à  l'abbé  Léon  le  monas- 


LXXXVII.  —  2  décembre  1114.  —  Pas- 
cal II  annonce  à  Jean,  prieur  de  Saint- 
tère  de  Saint-André  de  Sorède,  en  Rousil-  Pierre  de  VaUriîs ,  en  Septimanie,  qu'il  a 
lonj  elle  promet  de  faire  approuver  sa  pris  son  église  sous  la  protection  du  Saint- 
donation  par  son  mari,  le  comte  Gérard,  à  Siège,  &  qu'il  l'a  exemptée  de  toute  juri- 
son  retour  de  la  Terre-Sainte,  &  déclare      diction  épiscopale. 


la  faire  pour  restaurer  la  discipline  à  So- 
rède. 

Marco.    Hispan'ica ,    c.     1234;    Gall'ia.    Chr'ist'iana. ^ 
t.  VI,  Instrum.  c.  484;  M,  t.  11,  p.  241. 

LXXXII.  —  i5  août  II 10.  —  Bernard- 


Baluze,  Miscellanea ,  edit.    prior,   t.  11,   p,   189. 

LXXXVIII.  —  1114.—  Bernard-Guillem, 
comte  de  Cerdagne,  soumet  à  l'abbaye  de 
la  Grasse  le  monastère  de  Saint-Martin  du 
Canigou,  construit  par  son  trisaïeul  Gui- 
Aton,  vicomte  de  Carcassonne,  fait  hom-      fred,  à  condition   que  l'abbé  y  enverrait 


mage  à  l'abbé  Léon  pour  les  terres  tenues 
de  la  Grasse  par  ses  prédécesseurs  dans  le 
comté,  &  se  reconnaît  tenu  envers  l'abbé 
à  diverses  charges,  notamment  à  une  al- 
bergue  lors  de  sa  première  entrée  à  Car- 
cassonne; il  reconnaît  encore  ses  droits  de 
suzeraineté  sur  plusieurs  autres  localités 
du  comté. 

H  v,  n.  435;  M,  t.  11,  p.  241. 


un  abbé  &  y  ferait  observer  à  perpétuité 
la  règle  de  Saint-Benoît. 

Montfaucon,  Diarium  Itallcum,  p.  7;  M,  t.  11, 
p.  243. 

LXXXIX.  —  20  janvier  iiiy  (v.  st.)-  — 
Raimond-Bérenger  III,  comte  de  Barce- 
lone, soumet  à  l'abbé  de  la  Grasse,  Béren- 
ger, son  frère,  &  à  son  monastère  l'abbaye 


i65() 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1660 


de  Saint-Pierre  de  Gallicant,  sous  les  murs 
de  Giroiie,  &  le  charge  d'y  rétablir  la  régu- 
larité  &  d'y  installer  un  abbé  &  des  moines 
provenant  de  la  Grasse. 

Original;  archives  départementales  de  l'Aude, 
série  Gj  Marca  Hispanica,  c.   1248. 

XC.  —  29  août  II 18.  —  Bérenger,  évê- 
que  de  Girone,  proteste  contre  la  conduite 
de  Bérenger,  abbé  de  la  Grasse,  qui  était 
venu  à  main  armée  dans  son  diocèse,  s'était 
emparé  du  monastère  de  Saint-FéliK  de 
Guixols  &  en  avait  violemment  chassé  les 
moines. 

Marca  Hispanica,  c.    I25i. 

XCI.  —  3o  novembre  1 118.  —  Gélase  II, 
à  la  requête  de  l'abbé  Bérenger,  confirme 
à  la  Grasse  la  possession  de  ses  églises  & 
de  ses  domaines  dans  les  différents  diocè- 
ses, tant  au  nord  qu'au  sud  des  Pyrénées, 
&  rappelle  ses  privilèges. 

Sur  cette  bulle,  voir  la  Note  du  tome  II  :  Sur 
ijuel^ues  chartes  publiées  par  D.  Vaissete,  &  une  note 
du  tome  V,  c.  870;  H  v,  n.  464  (charte  I);  on  la 
trouve  in  extenso  dans  le  Gallia  Cliristiana ,  t.  vi , 
Instrum.  c.  434;  M,  t.   II,  p.  245. 

XCII.  —  17  juillet  1119.  —  Calixte  II 
confirme  à  l'abbé  Bérenger  toutes  les  pos- 
sessions de  l'abbaye  de  la  Grasse  &  renou- 
velle tous  ses  privilèges  (rédigée  d'après  la 
bulle  de  Gélase  II,  de  1118). 

Baluze,  Armoires,  v.  38o,  n"*  89  &  40  (vidimiis  de 
Grégoire  IX);  D,  66,  i"  44;  Ulysse  Robert,  Etudes 
sur  les  actes  de  Calixte  II,  Documents,  p.  xi  (d'après 
le  vidimus)^  M,  t.  II,  p.  248  (d'après  Doat). 

XCIII.  —  20  juillet  II 19.  —  Calixte  II 
remercie  noble  dame  Josseline  &  ses  en- 
fants, Pierre  Sicard  &  Raimond  de  Péri- 
gnan,  du  soin  qu'ils  ont  eu  d'entretenir 
en  état  convenable  l'église  de  Saint-Pierre 
de  Valerlis,  qui  dépendait  directement  du 
Saint-Siège,  &  leur  annonce  qu'il  en  a 
disposé  en  faveur  de  Bérenger,  abbé  de  la 
Grasse. 

Baluze,  Miscellanea,  in-8",  t.  11,  p.  190  ;  M,  t.  11, 
p.  249. 

XCIV.  —  20  juillet  II 19.  —  Calixte  II 
concède  à  l'abbé  Bérenger  l'église  de  Saint- 


Pierre  de  Valerns,  qui  dépendait  directe- 
ment du  Saint-Siège,  avec  tous  les  droits 
&  privilèges  dont  l'avait  dotée  son  prédé- 
cesseur le  pape  Pascal  II. 

Baluze,  Miscellanea,  in-8",  t.  11,  p.  192;  M, 
t.  II,  p.  248. 

XCV.  —  14  mars  1 1 26  (v.  st.).  —  Accord 
entre  Bérenger,  abbé  de  la  Grasse,  &  Guil- 
lem  de  Roubian  &  son  frère  Pierre-Adal- 
bert,  au  sujet  de  l'honneur  tenu  de  l'ab- 
baye par  feu  Bernard-Estève  de  Roubian; 
ces  deux  seigneurs  renonaent  à  tous  leurs 
droits  sur  le  bateau  possédé  par  la  Grasse 
dans  le  terroir  de  Roubian. 

H  V,  n.  487  (charte  IV). 

XCVI.  —  21  avril  1127.  —  Accord  entre 
l'abbé  Bérenger  &  Pierre  Uzalger  de  Font, 
au  sujet  de  l'église  de  Sainte-Marie  de 
Font,  de  ses  dîmes  &  de  sa  chapellenie; 
l'église  &  la  chapellenie  sont  abandonnées 
à  l'abbaye  avec  le  tiers  de  certaines  dîmes, 
la  moitié  de  certaines  autres;  le  reste  de 
ces  dîmes  avec  le  droit  de  collecte  est  in- 
féodé à  Pierre  Uzalger. 

D,  66,  f"  239. 

XCVII.  —  7  mai  1128.  —  Pierre-Guil- 
lem  de  la  Salvetat  &  ses  frères  abandon- 
nent à  la  Grasse  &  au  prévôt  Pierre  Pri- 
margus  une  femme,  nommée  Vienne,  & 
sa  famille,  moyennant  deux  sous  toulou- 
sains. 

D,  66,  f"  243. 

XCVIII.  —  8  juillet  ou  6  juin  ii3o.  — 
Bérenger  de  Castelnau  &  sa  femme  Rur- 
jène  donnent  à  l'abbé  Bérenger  tous  leurs 
droits  sur  les  moulins  de  Ferrais,  sur  l'Or- 
bieu. 

Trichaud,  p.  62. 

XCIX.  —  1 3  mai  1 1 39.  —  Gaufred,  comte 
de  Roussillon,  sa  femme  Trencavelle  & 
leur  fils  Guinard,  soumettent  avec  le  con- 
sentement de  Uzalger,  évêque  d'Elne,  à 
l'abbaye  de  la  Grasse  &  à  l'abbé  Bérenger 
le  monastère  de  Saint -André  de  Sorède; 
l'abbé  élu  par  les  moines  de  Sorède  devra 
être  choisi  parmi  ceux  de  la  Grasse. 

H  V,  n.  343  (charte  II);  M,  t.  11,  p.  200. 


i66i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC* 


1662 


C. —  II  avril  iif)i.  —  Eugène  III  dé- 
fend aux  abbés  de  Saint- Pons  &  de  la 
Grasse  de  placer  dans  les  églises  parois- 
siales, dépendantes  d'eux,  des  chapelains 
excommuniés  par  l'archevêque  de  Nar- 
bonne,  &  leur  prescrit  d'observer  le  décret 
d'Urbain  II  sur  l'institution  des  curés. 

Marca,  Concordia  Sacerdot'ii  &  Imper't'i,  c.  io32; 
Lahbe,  Concilia,  t.  x,  c.    1847. 

Renouvelée  par  le  même  par  bulle  du 
12  mai  ii53. 

CI.  —  i"'  mai  iiSî.  —  Raimond-Béren- 
ger,  comte  de  Barcelone  &  prince  d'Ara- 
gon, concède  à  l'abbé  Bérenger  le  château 
de  Estericum,  avec  son  territoire  &  ses 
villes. 

H  V,  n,  550. 

(Datée  d'abord  par  D.  Vaissete  de  1 1 42  ;  elle  est 
datée  de  l'an  1190  de  l'ère  espagnole.) 

CIL  —  Il  décembre  1 167.  —  Arnaud  de 
Salles  donne  à  la  Grasse  toutes  ses  posses- 
sions dan*  le  terroir  d'Oped,  district  de 
Saint-Laurent. 

Trichaud,  p.  65. 

cm. —  II  décembre  iiSy.  —  Guillem 
de  Pia  confirme  la  donation  du  lieu  lïOped, 
faite  à  la  Grasse  par  son  oncle,  Arnaud  de 
Salles. 

Trichaud,  p.  65. 

CIV.  —  26  avril  1 158.  —  Adrien  IV  con- 
firme, à  la  requête  de  l'abbé  Guillaume,  la 
bulle  de  Gélase  II  de  11 19,  portant  sou- 
mission immédiate  au  Saint-Siège  sous  la 
redevance  annuelle  de  cinq  sous  d'or  {au- 
reî) . 

Trichaud,  p.  566}  D,  66,  f°  zSp  j  M,  t.  11, 
p.  253. 

CV.  —  20  février,  vers  1160.  —  Alexan- 
dre III  mande  à  l'archevêque  de  Nar- 
bonne  &  à  l'évêque  d'Elue  de  maintenir 
la  sentence  d'interdit  portée  contre  l'abbé 
de  Saint-Martin  de  Canigou  qui  refusait 
d'obéir  à  l'abbé  de  la  Grasse,  avec  ordre 
d'aggraver  la  punition  s'il  persiste  dans  sa 
désobéissance. 

Trichaud,  p.  207  j  D,  66,  f"  363;  M,  t.  11, 
p.  254. 


CVI.  —  1 161 .  —  Bernard  de  Ravat  donne 
à  la  Grasse  son  fils  pour  en  faire  un  moine 
&  se  démet  de  l'albergue  qu'il  levait  sur 
les  habitants  de  Cépie. 

Trichaud,  p.  58}  M,  t.  n,  p.  254. 

CVII.  —  17  juin  ii63.  —  Alexandre  III 
interdit  à  l'archevêque  de  Narbonne  & 
aux  évêqucs  d'Elne  ou  de  Carcassonne  de 
molester  les  églises  dépendantes  de  l'ab- 
baye de  la  Grasse,  au  sujet  de  la  distribu- 
tion du  saint-chrême  &  de  l'huile  sainte. 

D.  Martène,  Thésaurus ,  t.  i,  c.  463}  Bouges, 
p.  541  }  M,  t.  II,  p.  205. 

CVIII.  —  27  avril  1167.  —  Gauzbert  de 
Leucate  donne  à  l'abbé  Bérenger  tout  ce 
qu'il  possédait  dans  la  ville  de  Saint-Jean 
de  la  Palme,  à  condition  de  célébrer  un 
service  annuel  le  i'""  mai  pour  le  repos  de 
son  âme  &  de  l'âme  de  ses  parents. 

■    Gallia  Christ'iana,  t.  VI,  Instrum.  c.  439. 

CIX.  — Août  1172.  —  Pierre,  Bernard, 
Arnaud  &  Guillem  d'Espalais  donnent  à 
Sainte-Marie  d'Espalais  &  à  ses  habitants 
&  habitantes  tous  leurs  biens  dans  les 
villages  environnants  :  Coustouge,  Para- 
zols,  &c.,  à  charge  de  célébrer  divers  ser- 
vices religieux. 

Trichaud,  p.  270. 

ÇX.  —  23  octobre  1172.  —  Alfonse,  roi 
d'Aragon,  comte  de  Barcelone  &  marquis 
de  Provence,  accorde  à  l'abbé  Arnaud,  au 
camérier  Pons  &  à  tous  les  habitants  de 
Rivesaltes  le  droit  de  construire  des  forti- 
fications tant  en  pierre  qu'en  terre  dans 
ladite  ville,  moyennant  une  redevance 
perpétuelle  de  trente-cinq  émines  d'orge, 
mesure  de  Perpignan,  &  sauf  les  droits  su- 
périeurs du  roi,  &  de  Bérenger  de  Canet 
&  Othon  de  Peyrestortes,  coseigneur  de 
ladite  ville. 

D,  66,  i"  271  ;  M,  t,  II,  p.  256. 

CXI.  —  Février  1175  (v.  st.).  —  Arnaud 
de  Parazols  donne  à  Sainte-Marie  d'Espa- 
lais &  à  la  prieure,  Ermengarde,  par  testa- 
ment, toutes  ses  possessions  dans  la  ville 
de  Parazols  &  dans  les  lieux  environnants; 
à  la   suite  viennent   divers   legs   faits  à  la 


663 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1664 


Grasse,  à  Saint-Michel  de  Montlaurez,  à  CXVIII.  —  i3  mai   1208.  —  Arnaud  Vi- 

Saint-Laurent,  à  l'hôpital  de  Jérusalem,  8cc.  guier,  fils  de  feue  Ermengarde  Cardonne 

T,  •  ,      j           /CQ    A/T    *    .,    ^    ,f;«  de  Pézilla,  vend  à  Bernard  Guillem  de  Pé- 

Trichaud,  p.  200;  M,  t.  11,  p.  200.  ' 

zilla  une  maison,  sise  à  Pézilla,  moyennant 

CXII.  Novembre  1179,  à  Perpignan.  quatre-vingts  sous  de  Barcelone,  sauf  les 

Alfonse    roi  d'Aragon,  comte  de  Barce-  droits  de   l'abbaye  de  la  Grasse   &  sous  la 

lone  &  marquis  de  Provence,  prend  sous  redevance  annuelle  d'une  livre  de  cire. 

sa     protection     spéciale     l'abbaye     de     la  Lat.  5455,  n.  3,  original. 

Grasse,  l'abbé  Arnaud  &  tous  ses  biens  & 

lui  concède  l'exemption  de  la  leude  pour  CXIX.  ^ — Juin  1208.  —  Rixovende,  dame 

tout  ce  qu'elle  tirera  de  son  mas  de  Puy-  de  Termes,  fille  de  feu  Raimond  de  Ter- 

QQf;(\^,  mes,   déclare  n'avoir  aucun   droit  sur  les 

D    6d    f  273;  M,  t.  II,  p.  257.  villages  de  Palairac,  Couiza,  &c.,  que  ses 

auteurs  avaient  usurpés  sur  le  monastère 

CXIII. 4  mai  1182-1185. —  Luce  III  de  la  Grasse,   reconnaît  tenir  en  fief  de 

confirme   à  l'abbé  &  aux   religieux  de  la  lui  un  certain  nombre  d'autres  lieux  &  est 

Grasse  les  églises  données  jadis  à  l'abbaye  reçue  par  l'abbé  au  nombre  des  religieuses 

par  l'évêque  de  Saragosse  &  son  chapitre.  dudit  couvent. 

D,  66,  f°  275}  M,  t.  II,  p.  258.  Copie  authentique,  J,  343,  n.   i;  Reghtr.  Cur'iae 

Franc,  lat.  9988,  f°27v°;  D,  66,  ^307;  M,  t.  11, 

CXIV.  —   25    juillet    I188.   —   Roger   de  p.  259;  Teulet,  Layettes  du  Trésor  des  chartes,  t.  i, 

Prats   &  ses    sœurs   donnent  à  l'abbé  Ar-  p.  322. 
naud    le    lieu    de    Tournissan,    avec    tous 

leurs  droits  de  baylie  &  d'alberguej  l'abbé  CXIX  hîs.  —  7  mai  1212.  —  Géraud  de 

leur  remet  l'albergue  qu'ils  lui  devaient  &  Villemagne  entre  à  la  Grasse  en  qualité  de 

reçoit  leur  mère  comme  sœur  du  couvent.  frère  &  lui  donne  tout  ce  qu'on  tenait  de 


Trichaud,  p.  67;  M,  t,  11,  p.  653. 

CXV.  —  Juin  1192.  —  Raimond,  abbé 
de  la  Grasse,  échange  avec  Alphonse,  roi 
d'Aragon,  les  possessions  du  monastère  à 


lui  à  Villemagne,  dans  le  Val  de  Daigne, 
&  trois  mas  dans  le  bourg  de  la  Grasse. 
Livre  Vert  B,  {"  27;  M,  t.  n,  p.  607. 

CXX.  —  24  août  I2i5.  —  Thédise,  évé- 


Salses  contre    trente-cinq   émines   d'orge  que  d'Agde,  Isarn  d'Aragon,  archidiacre  de 

qu'il  lui  devait  payer  annuellement  pour  le  Carcassonne,  Guillem-Arnaud  de  Soupelz, 

lieu  de  Rivesaltes,  les  albergues  &  arrière-  &  Pierre-Martin  de  Castelnau  rendent  une 

albergues  de  Pézilla  &  de  Corneilla  &  un  sentence   arbitrale   au   sujet   des  châteaux 

mas  à  Salses.  L'abbaye  conserve  toutefois  de  Cabrespine,  Capendu  &  autres  lieux  du 


l'église  de  Sainte-Colombe,  près  Salses. 

Original;    archives    départementales   de   l'Aude, 
série  G;  D,  66,  f°  281  ;  M,  t.  11,  p.  258. 


Carcassez  &  du  Minervois;  ils  adjugent 
notamment  à  l'abbé  le  château  de  Cabres- 
pine, moins  une  albergue  de  trente  che- 
valiers réservée  au  comte. 


CXVI.  —  II  décembre  1 196.  —  Bernard,  Original,  J.  890,  n.  16;  lat.  5455,  n.  10,  yldi- 

COmte    de    Pailhas,    se    trouvant   malade,   &  riius   royal   de   1272;   Reg.   Curlae  Franciae;   D,  66, 

sa  mère  Guillemette   donnent  à  la  Grasse  f»  3i3;  H  vm,  c.  249;  M,  t.  11,  p.  261. 
&  à  Saint-Pierre  de  Burgal  trois  capmas 

dans  la  vallée  de  Anaô.  CXXI.  —  24  août   I2i5.  —  Les   mêmes 

D,  66,  f°  285;  M,  t.  II,  p.  258.  choisis    pour   arbitres,    règlent    les    diffé- 
rends qui  divisaient  Guillaume,  abbé  de  la 

CXVII.  —  19  septembre   1207.  —  Ser-  Grasse,  &  Gui  de  Lévis,  maréchal  du  comte 

ment  de  fidélité  prêté  à  l'abbé  Bernard  par  de  Montfort,  au   sujet  de  Cépie,  Malviès, 

Guillem,  vicomte  de  Castelnou.  Bellegarde  &  autres  lieux  j  Simon  de  Mont- 

Trichaud,  p.  421  ;   D,  65,  f"  3o8  ;  M,  t.   n,  fort  approuve  leur  sentence, 

p.  259.  Original  mutilé,  lat.  5  455,  n.  4. 


i66 


a 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1666 


CXXI  bis.  —  24  août  I2i5.  —  Les  mê- 
mes règlent  les  différends  existant  entre 
Alain  de  Roiici,  seigneur  de  Termes,  & 
Guillaume,  abbé  de  la  Grasse,  au  sujet  de 
la  possession  de  plusieurs  localités  duTer- 
menès  &  du  Minervois;  Simon  de  Mont- 
fort  approuve  leur  décision. 

D,  66,  f°  3i8}  H  VIII,  c.  200;  M,  t.  11, 
p.  262. 

CXXII.  —  7  mai  1217.  —  Simon  de  Mont- 
fort  cède  à  Guillaume,  abbé  de  la  Grasse, 
moyennant  deux  cents  sous  de  Melgueil, 
diverses  familles  du  château  de  Cabrespine 
&  une  albergue  de  trente  chevaliers  audit 
château. 

Vidimus  de  1276,  aux  archives  départementales 
de  l'Aude,  série  G.  j  D ,  66,  f°  826  j  M ,  t.  iv, 
p.  38. 

CXXII  bis.  —  22  février  1219.  —  Guil- 
laume, abbé  de  la  Grasse,  inféode  à  Amauri 
de  Montfort  les  châteaux  autrefois  tenus 
en  fief  du  monastère  par  les  vicomtes  de 
Carcassonne  &  leurs  chevaliers,  châteaux 
dont  rénumération  est  donnée  dans  l'acte 
de  la  convention  passée  entre  son  feu  père, 
Simon  de  Montfort,  &  ledit  abbé. 

Archives  nationales,  JJ,  xiii,  f"  61   r°,  n.  pS. 

CXXIII.  —  19  mai  1220.  —  Accord  entre 
l'abbé  de  la  Grasse  &  Alain  de  Rouci,  por- 
tant qu'ils  compromettent  entre  les  mains 
de  Brice,  châtelain  de  Termes,  au  sujet 
des  villes  &  châteaux  possédés  par  l'abbaye 
dans  le  pays  de  Termes. 

Collection  de  Languedoc,  v.  78,  f"  241  j  M,  t.  11, 
p.  264. 

CXXIII  bis.  —  23  août  1220.  —  Sen- 
tence arbitrale  rendue  par  G.  Carbonnel, 
prieur  de  la  Grasse,  &  Brice,  châtelain  de 
Termes,  entre  Alain  de  Rouci  &  l'abbaye 
de  la  Grasse. 

Collection  de  Languedoc,  v.  78,  (°  ^.^Z ;  M,  t.  Ii, 
p.  264. 

CXXIV.  —  Vers  1220.  —  Charte  pour  la 
reconstruction  de  l'église  de  l'abbaye  de  la 
Grasse,  indiquant  les  quantités  d'avoine, 
de  grains  de  toute  espèce  &  les  sommes 
d'argent  que  chaque  dignitaire  de  l'abbaye 


devra  fournir  pour  contribuer  à  cette  re- 
construction. 

Gallia  Christlana,  t.  VI,  Instrum.  c.  444. 

CXXV.  —  8  janvier  1224  (v.  st.).  —  Guil- 
lem,  vicomte  de  Cardone,  donne  à  l'abbé 
Benoît  cent  saunées  de  sel  à  prendre  au 
salin  de  Cardone,  cinquante  à  l'avent  & 
cinquante  en  mai  avec  exemption  de  tout 
péage  pour  cette  marchandise  dans  sa  vi- 
comte; l'abbé  l'associe  à  toutes  les  bonnes 
œuvres  du  monastère.' 

Trichaud,  p.  549;  D,  66,  f°  33o;  M,  t.  11, 
p.  264. 

CXXVI.  —  17  juin  1227.  —  Hommage 
rendu  à  Benoît,  abbé,  par  le  vicomte  de 
Narbonne,  Aimeri,  pour  tout  ce  qu'il  te- 
nait en  fief  de  l'abbaye. 

Collection  de  Languedoc,  v.  79,  (°  3oj  M,  t.  ir, 
p.  266. 

CXXVII.  —  7  avril  i  228.  —  Grégoire  IX 
confirme  la  transaction  passée,  en  I2i5, 
entre  l'abbaye  de  la  Grasse  &  Simon  de 
Montfort. 

D,  66,  f-'  36o. 

CXXVIIL  — 25  avril  1228. —  Grégoire  IX 
confirme  à  l'abbaye  de  la  Grasse  la  posses- 
sion de  tous  ses  biens  dans  les  différents 
diocèses,  tant  au  nord  qu'au  sud  des  Py- 
rénées &  renouvelle  tous  ses  privilèges, 
tant  spirituels  que  temporels. 

D,  66,  f°  23i. 

CXXIX.  —  29  avril  1228.  —  Grégoire  IX 
confirme  l'acquisition  du  lieu  de  Villeiiia- 
gne  appartenant  à  Hugues  Ferrol,  faite 
par  l'abbé  de  la  Grasse. 

Livre  Vert  B,  f°  27;  M,  t.  11,  p.  607. 

CXXX.  —  9  mai  1228.  —  Grégoire  IX 
confirme  &  renouvelle  la  bulle  de  Gélase  II 
de  II 18. 

D,  66,  i°  370. 

CXXXI.  —  2  juin  1228.  —  Grégoire  IX 
confirme  la  bulle  adressée  par  Calixte  II  à 
l'abbé  Bérenger,  portant  confirmation  d'un 
privilège  du  pape  Pascal  II. 

D,  66,  f"  41  I , 

53 


/ 


lôôj 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1668 


CXXXIX.  —  Juillet  1234.  —  Eudes  Le- 
coq,  chevalier,  sénéchal  du  roi  en  Albi- 
geois, remet  à  Bérenger,  abbé  de  la  Grasse, 
&  à  la  communauté  de  Malviès  toutes  ses 
prétentions  sur  les  biens  tombés  en  com- 
mise dans  ce  lieu  &  cède,  pour  le  prix  de 
cent  livres  de  Melgueil,  les  droits  du  roi 
CXXXIII.  —  16  juin  1228.  —  Grégoire  IX      sur  les  terres  confisquées  à  Lézignan,  pour 


CXXXII. —  II  juin  1228.  —  Grégoire  IX 
à  l'abbé  de  la  Grasse.  Il  confirme  à  son 
monastère  la  jouissance  de  toutes  les  li- 
bertés &  de  tous  les  privilèges  accordés 
par  les  papes,  empereurs  &  rois. 

Originnl,  lat.  5455,  n.  5. 


confirme  toutes  les  possessions  de  l'abbaye 
de  la  Grasse  &  en  donne  l'énumération 
par  ordre  de  diocèses. 

D,  66,  f°  232;  M,  t.  II,  p.  266 


cause  de  l'hérésie  de  Pierre  de  Dure. 
D,  66,  {°  23;  M,  t.  II,  p.  271. 


CXL.  —  9  juillet  1237.  —  Jacques  I,  roi 

d'Aragon,  donne  à  l'abbaye  de  la  Grasse  & 

CXXXIV.  —  20  juin  1228.  —  Grégoire  IX      à  l'abbé  Bernard  les  lieu  &  église  de  Saint- 

à  l'abbé  de   la  Grasse.  II   lui  confirme  le      Vincent,  près  Valence,  pour  y  construire 

don   fait   par   le    roi    d'Aragon    de    trente      un  couvent  en  l'honneur  de  ce  saint,  avec 

jornatae  de  terre  autour  de  l'église  Saint-      une  certaine  quantité  de  terre  aux  alen- 

Vincent,  proche  Valence.  tours. 

Original,  lat.  5455,  n.  7. 


CXXXV.  —  II  juillet  1228.  —  Gré- 
goire IX  permet  à  l'abbé  &  aux  religieux 
de  la  Grasse  de  percevoir  à  l'avenir  les 
dîmes  que  les   la'iques  de  la   province  de      geois  de   Narbonne,  donne  quittance  au 


Trichaud,    p.   78;    M,   t.    11,    p.   271  ;    D,  66, 
f  425. 

CXLI.  —  18  septembre  1239.  —  Béren- 
ger le  Rouge,  fils  d'Hubert  le  Rouge,  bour- 


camérier  de  la  Grasse  d'une  somme  de 
soixante-dix  livres  de  Melgueil,  à  lui  due 
par  Bérenger  de  Grave,  autrefois  abbé, 
sous  la  caution  des  prud'hommes  de  Saint- 
Couat. 

M,  t.  II,  p.  272,  d'après  l'original. 

CXLII. —  25  février  1242  (v.  st.).  —  Guil- 
laume des  Ormes,  sénéchal  de  Carcassonne, 
envoie  à  Louis  IX,  conformément  à  ses  or- 
dres, le  détail  &  la  valeur  des  biens  récla- 
més au  roi  par  l'abbaye  de  laXirasse,  avec 
l'indication  des  possesseurs  actuels. 

D,  i53,  f*^  291  v";  M,  t.  II,  p.  272. 

CXLIII.  —  Juin  1247  —  Louis  IX  mande 
au  sénéchal  de  Carcassonne  de  délivrer  à 
l'abbé  de  la  Grasse  une  place  pour  cons- 
truire une  maison  dans  le  nouveau  bourg 
de  Carcassonne. 

D,  i53,  f^  295  v°;  M,  t.  II,  p.  273. 

CXLIV.  —  Juin  1247.  —  Louis  IX  mande 
les  hérétiques  à  Cépie,  dans  la  mouvance  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  restituera 
de  l'abbaye  de  la  Grasse;  à  sa  mort,  ces  l'abbaye  de  la  Grasse  certains  revenus  & 
possessions  feront  retour  à  ce  dernier  cou-  possessions,  confisqués  à  cause  de  l'héré- 
vent.  sie  de  leurs  détenteurs. 

D,  66,  f«  421;  M,  t.  Il,  p.  270,  Lat.  9996,  p.  19;  D,  i53,f°253;M,  t.  ii,p.  273. 


Narbonne  auraient  été  obligés  de  délaisser. 
D,  66,  f°  417;  M,  t.  II,  p.  269. 

CXXXVI.  —  25  janvier  1229  (v.  st.).  — 
Jacques  I,  roi  d'Aragon,  confirme  à  Benoît, 
abbé,  la  possession  &  jouissance  de  tous 
les  domaines  &  dépendances  de  l'abbaye 
dans  l'étendue  de  ses  États. 

Original,  lat.  5455,  n.  6;  Trichaud,  p.  562; 
M,  t.  II,  p.  269. 

CXXXVII.  —  25  janvier  1229.  —  Le 
même  reconnaît  n'avoir  aucun  droit  sur 
toutes  ces  possessions  &  les  exempte  à 
tout  jamais  de  toutes  queste,  tolte,  al- 
bergue,  &c. 

D.  Martène,  Thésaurus ^  t.  i,  c.  953;  M,  t.  n, 
p.  269. 

CXXXVIII.  —  Septembre  1232.  —  Eu- 
des Lecoq,  chevalier,  lieutenant  du  roi  en 
Albigeois,  concède  à  Constantin  de  "Gam- 
bars  toutes  les  possessions  confisquées  sur 


1669 


PREUVES  DE  L'FilSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1670 


CXLV.  —  Juin  1247.  —  Louis  IX  mande 
au  sénéchal  de  Carcassonne  de  faire  resti- 
tuer à  l'abbaye  de  la  Grasse  certains  reve- 
nus à  elle  assignés  par  le  roi,  en  échange 
du  château  de  Pierrepertuse,  &  confisqués 
surGuillem  Barrau,  faidit  de  Carcassonne, 
auquel  l'abbé  les  avait  engagés. 

D,  66,  f"  427. 

CXLVL  —  Août  1247.  —  Louis  IX  mande 
h  G.  du  Plan,  sénéchal  de  Carcassonne,  de 
faire  observer  la  transaction  intervenue 
entre  lui  &  l'abbaye  de  la  Grasse,  &  de 
restituer  à  celle-ci  la  moitié  des  revenus 
dont  le  roi  lui  envoie  le  détail. 

D.  Marcène,  Thésaurus,  t.  i,  c.  io35j  M,  t.  11, 
p.  273. 

CXLVII.  —  Août  1247.  —  Louis  IX  fait 
connaître  la  teneur  de  la  transaction  con- 
clue entre   lui   &   Raimond   de  Capendu, 


suspension  ou  excommunication,  à  moins 
d'autorisation  spéciale  du  Saint-Siège,  & 
ce  pendant  deux  ans. 

Trichaud,  p.  435j  M,  t.  11,  p.  281. 

CLI. —  II  octobre  1249. —  Guillaume 
du  Plan,  sénéchal  de  Carcassonne,  concède 
à  Frotard  de  Penne  &  à  ses  neveux  \\\\ 
revenu  de  cinquante  livres  de  Melgueil, 
assises  sur  les  châteaux  de  Barrio,  de  Leuc 
&  de  Canohès,  appartenant  à  l'abbaye  do 
la  Grasse  &  tombés  en  commise  pour  fait 
d'hérésie. 

D,  154,  f"  259;  M,  t.  II,  p.  275. 

CLII.  —  3  mars  1249  (v.  st.).  —  R.,  évo- 
que de  Toulouse,  reconnaît  que  Bérenger, 
abbé  de  la  Grasse,  a  concédé,  pour  sa  vie 
seulement,  avec  retour  à  l'abbaye,  à  son 
neveu,  Guillem  du  Felgar,  la  moitié  des 
revenus  des  églises  de  Saint-Estève  de  So- 


procureur  de   l'abbaye   de   la  Grasse,   sur      plesencs,  &  de  Sainte-Marie  de  Crasseta,  au 
son  vaisseau  même,  au  sujet  des  fiefs  tenus      diocèse  de  Toulouse. 


par  des  faidits  de  l'abbaye,  fiefs  abandon- 
nés autrefois  par  le  roi  Louis  VIII. 
D,  66,  f'^  334;  M,  t.  II,  p.  274. 

CXLV III.  —  5  avril  1248.  —  Jean  de 
Crannîs,  chevalier,  sénéchal  de  Carcas- 
sonne, restitue  par  ordre  du  roi  Louis.  IX, 


Trichnud,  p.  341 5  M,  t.  11,  p.  275. 

CLIII.  —  Octobre  i25i.  —  Louis  IX 
écrit  à  sa  mère,  Blanche  de  Castille,  pour 
la  prier  de  faire  observer  fidèlement  la 
transaction  intervenue  entre  l'abbaye  de 
la  Grasse  &  lui,  au  sujet  des  fiefs  dépen- 


à  l'abbé  de  la  Grasse,  B.,  les  fiefs  tenus  de      dants  de  ce  monastère  &  confisqués  pour 
l'abbaye  à  Palairac  &  autres  lieux  du  Car-      cause  d'hérésie. 


cassés,  que  le  roi  détenait  à  cause  de  l'hé- 
résie des  feudataires. 

Lat.  9996,  p.  20. 

CXLIX.  —  18  mai  1248.  —  Enquête  di- 
rigée par  Guillaume  de  la  BroUe,  archevê- 
que de  Narbonne,  délégué  apostolique  en 
cette  partie,  sur  la  conduite  de  Bernard 
Imbert,  abbé  de  la  Grasse,  accusé  d'incon- 
tinence &  de  dilapidations,  &  ordonnan- 


D.  Martène,  Thésaurus,  t.  i,  c.  1047;  M,  t.  11, 
p.  275. 

Le  roi  écrivit  en  même  temps  des  lettres 
de  même  teneur  au  sénéchal  de  Carcas- 
sonne (1261,  samedi  après  Saint-Denis). 

D,  66,  f"  346}  M,  t.  II,  p.  276. 

CLIV.  —  I25i-I252.  —  La  reine  Blan- 
che mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de 
faire  observer  fidèlement   l'accord   inter- 


ces   édictées  pour  la  réformation  du  mo-      venu  entre  le  roi,  son  fils,  &  l'abbaye  de 


nastère. 

Trichaud,  p.  435;  M.  t.  11,  pp.  280-281. 
(Le  texte  n'existe  plus  que  par  fragments.) 

CL.  —  20  septembre  1249.  —  Inno- 
cent IV  annonce  à  Bernard,  abbé  de  la 
Grasse,  qu'il  a  interdit  à  tout  délégué  ou 


la  Grasse. 

D,  66,  P  344;  M,  t.  iT,  p.  276, 

CLV.  —  Août  1253.  —  Louis  IX  pose 
de  nouveau  les  règles  qui  se  doivent  ob- 
server dans  le  règlement  de  tous  les  dif- 
férends c[ui  pourront  s'élever  entre  lui  & 


subdélégué  du   Saint-Siège   de   prononcer      l'abbé  de  la  Grasse,  au  sujet  des  fiefs  tom- 
contre  lui  aucune  sentence  d'interdiction,      bés  en  commise  &  mouvants  de  l'abbaye, 


I67I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1672 


du   partage    de    la    justice    &    des    autres 
droits,  &c. 

Lat.  9996,  p.  I  1  ;  Gallia  Chr'tst'iana,  t.  Yi ,  In- 
strum.  c.  454;  M,  t.  Il,  p.  277. 

CLVI.  —  Septembre  i253.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  se 
faire  rendre  par  l'abbé  de  la  Grasse  les 
actes  de  la  transaction  intervenue  entre 
lui  &  le  roi  &  de  lui  assigner  en  échange 
trois  cents  livres  de  revenu  sur  différents 
lieux  de  la  sénéchaussée. 

Lat.  9996,  p.  55;  Rcg.  Cur.  Franc.  lat.  9988, 
f"  5o  v";  Gallia  Chnstiana,  t.  vi,  Instrum.  c.  455; 
M,  t.  II,  p.  278. 

CLVII.  —  6  janvier  i253  (v.  st.).  — Jac- 
ques I,  roi  d'Aragon,  déclare  prendre  sous 
ses  protection,  commende  &  guidage  spé- 
cial, l'abbé  de  la  Grasse,  Bernard,  &  son 
monastère,  avec  toutes  leurs  possessions. 

Original,  lat.  5  455,  n.  8;  D.  Martène,  Thé- 
saurus, t.  I,  c.   lo5o;  M,  t.   H,  p.  277. 

CLVIII.  —  Après  1253.  —  Supplique 
adressée  au  roi  par  Guillaume,  archevèc[ue 
de  Narbonne,  Pierre,  évéque  d'Agde,  Rai- 
mond,  évéque  de  Béziers,  &  Guillaume- 
Arnaud,  évêque  de  Carcassonne;  ces  pré- 


CLXI.  —  22  février  i2f)6.  —  Alexan- 
dre IV,  à  l'instance  des  prieur  &  religieux 
de  la  Grr.sse,  mande  à  l'abbé  de  Sorèze  de 
diminuer  la  pension  accordée  par  les  dé- 
légués apostoliques  à  l'ancien  abbé  B.,  at- 
tendu que  les  revenus  du  monastère  sont 
dans  le  moment  engagés  pour  six  années 
entières. 

D,  66,  f"  446;  M,  t.  II,  p.  282. 

CLXÎI.  —  12  mars  i256.  —  Alexandre  IV 
à  l'abbé  de  Saint-Antonin  de  Pamiers.  Il 
le  charge  de  faire  restituer  à  l'abbaye  de 
la  Grasse  les  lieu  &  château  de  Roubian 
&  les  revenus  que  certains  laïques  ont 
usurpés. 

Original  scellé,  lat.  5455,  n.  9. 

CLXIII.  —  16  avril  I256.  —  P.,  abbé  de 
Villemagne,  du  consentement  du  chapitre 
de  l'abbaye,  déclare  étendre  aux  défunts 
des  deux  monastères  la  société  spirituelle 
existant  entre  les  religieux  de  Villemagne 
&  ceux  de  la  Grasse. 

D.  Martène,  Thésaurus,  t.  i,  c.  1 066  ;  M,  t.  11, 
p.  285. 

CLXIV.  —  Août  1256.  —  Louis  IX  or- 
donne à  Gui  Foucaud  &  au   sénéchal  de 


lats  se  plaignaient  de  l'inexécution,  par      Beaucaire  d'assigner  à  l'abbaye  de  la  Grasse 


les  officiers  du  roi,  des  conventions  pas- 
sées à  Aiguesmortes  entre  lui  &  l'abbaye 
de  la  Grasse. 

Gallia  Chrisùana,  t.  vi,  Instr.  c.  453;  D.  Mar- 
tène, ThesauruSj  t.  i,  c.   io55. 

CLÏX.  —  10  février  I256.  —  Alexan- 
dre IV  confirme  les  privilèges  &  exemp- 
tions accordés  à  l'abbé  &  aux  religieux  de 
la  Grasse  par  les  papes,  ses  prédécesseurs. 

D,  66,  {"  444;  M,  t.  11,  p.  279. 

CLX.  —  20  février  i256.  —  Alexandre  IV 


trois  cents  livres  de  rente,  en  échange 
des  fiefs  donnés  à  l'abbaye  par  le  roi 
Louis  VIII,  si  toutefois  l'ancien  abbé,  au- 
jourd'hui évéque  de  Marseille,  reconnaît 
l'authenticité  de  cette  donation  qui  avait 
été  contestée. 


Rcg.  Cur.  Fr.  lat.  9988,    f«  5i 
t.  I,  c.  1070;  M,  t.  II,  p.  286. 


r°;  D.  Martène, 


CLXV.  —  5  avril    i256.  —  P.,  évéque 
d'Agde,  &  Vidal,  abbé  de  Villelongue,  or- 
donnent aux  prieur  &  couvent  de  la  Grasse 
de  convoquer  pour  le  mercredi  après  Pâ- 
rappelle  les  faits  qui  se  sont  passés  à  la      ques  tous  les  prieurs  &  moines,  afin  d'y 


Grasse,  lors  de  l'élection  du  remplaçant 
de  l'ancien  abbé  B.,  le  choix  fait  par  les 
commissaires  apostoliques  de  l'abbé  de 
Saint-Hilaire ,  puis  de  Bérenger  de  la 
Grave,  &  ordonne  d'accepter  l'élection  de 
ce  dernier  comme  légitime  &  définitive. 

D,  67,  f"  3   (dans    un    acte    d'avril    i256);    M, 
t.  II,  p.  283, 


tenir  conseil  sur  l'élection  d'un  abbé. 

D,  67,  f"  3  (dans  un  acte  d'avril  i256);  M, 
t.  II,  p.  284. 

CLXVI.  —  Avril  i256.  —  Assemblée 
tenue  à  la  Grasse  par  le  couvent  de  cette 
abbaye,  sous  la  présidence  de  P.,  évéque 
d'Agde,  &  de  Vidal,  abbé  de  Villelongue, 


16/3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1674 


dans    laquelle   Bérenger   de   la   Grave    est  ville  de  Lairière,  &  toutes  ses  possessions 

proclamé   abbé   de    la   Grasse,  conformé-  dans  cette  ville  &"dans  celle  de  Palairac, 

ment  à  la  bulle  d'Alexandre  IV  plus  haut  moyennant  mille  sept  cents  sous  de  Mel- 

nientionnée.  gueil. 

D,  67,  f°  3  5  M,  t.  II,  p.  283.  Original  mutilé,  scellé  sur  cordons  de  soie  rouge, 

jaune  &  brune;  Archives  de  l'Aude,  série  G. 

CLXVII.  —  Avril   1257.  —  Louis  IX  à 

son   sénéchal   de  Carcassonnc.   Il   lui  or-  CLXXII.  —  i5  juin  1263.  —  Olivier  de 

donne  de  faire  sans   retard  à  l'abbé  de  la  Termes  vend  à  Pierre,  abbé  de  la  Grasse, 

Grasse  l'assise  des  trois  cents  livres  de  re-  la  leude  de  la  ville  de  Palairac,  un  pré  à 

venu    qui  venaient   de   lui    être    assignées  Félines  &  ses  droits  sur  certains  champs 

par  le  dernier  accord  :  il  lui  recommande  du    terroir  de   Palairac,  pour  le   prix  de 

de    procéder    avant     tout    à    l'assise     des  huit  mille  sous  tournois. 


soixante-quinze    livres    qui    doivent    être 
assignées  à  l'abbé  dans  ses  domaines. 
Lat.  9996,  p-  45. 

CLXVIII.  —  Juin   1257.  —  Louis   IX 


Confirmé  par  Louis  IX  en  juin  1263. 
Lat.  9996,  p.  79. 

CLXXIII.  —  9  juillet  1263.  —  P.,  abbé 
de  la  Grasse,  du  consentement  de  tous  ses 


mande  à  Jean  de  Crannîs,  sénéchal  de  Car-  religieux,  assigne  à  la  mense  conventuelle 

cassonne,  de  faire  restituer  à  l'abbaye  de  &  à  l'infirmerie  les  revenus  provenant  du 

la  Grasse  diverses  tailles  &  revenus  à  elle  Mas  des  Courts,  dans  le  diocèse  de  Car- 

assignés  en  compensation  du  château  de  cassonne,  &  des  lieux  de  Lézignan,  Rieu- 


Pierrepertuse. 
M,  t.  n,  p.  289. 

CLXIX.  —  2  novembre  1267.  —  Acte  de 
l'assise  faite   par  Pierre  d'Auteuil,  séné- 


grand  &  autres,  en  Narbonnais. 

L'ivre    Vert,    f   75;    D,    67,    f"  27;   Tricha ud, 
p.  449;  M,  t.  II,  p.  290. 

CLXXIV.  —  i3  mai  1264.  —  P.,  abbé  de 

chai   de   Carcassonne,   de    trois   cents   li-  la  Grasse,  &  le  couvent  ratifient  toutes  les 

vres  de  revenu,  accordées   par  le  roi   en  transactions  intervenues  entre  l'abbaye  & 

échange  des  fiefs  donnés  à  l'abbaye  par  le  le  roi,  au  sujet  des  fiefs  détenus  jadis  par 

roi  Louis  VIII,  conformément  à  un  man-  le  comte  de  Montfort,  &  du  partage  des 

dément  de  Louis  IX,  d'avril  1257.  terres  tombées  en  commise  pour  fait  d'hé- 

Confirmé  par  lettres  royales  de  décem-  résie. 
tre  1257.  Lat.  9988,  f°  52  r»;   D,  6(y,  f  3j4;  M,   t.   11, 

Lat.  9996,  f»  56;  D,  67,  f°  20;  M,  t.  II,  p.  288.  p.  391. 


CLXX.  —  3  janvier  1257  (v.  st.).  —  B., 
abbé  de  la  Grasse,  déclare  en  présence  du 
chapitre  général  &  par-devant  Gui  Fou- 
caud,  clerc  du  roi,  &  Guillaume  d'Anton, 
sénéchal  de  Beaucaire,  accepter  les  condi- 
tions imposées  par  le  roi  pour  le  rachat  des 
fiefs  donnés  au  monastère  par  Louis  VIII 
&  les  règles  qui  serviront  au  partage  des 
fiefs  tombés  en  commise  à  l'avenir. 

Reg,  Cur.  Fr.  lat.  9988,  f°  52  r";  D,  66,  f°  348  ; 
M,  t.  II,  p.  287. 

CLXXl.  —  5  février  1259  (v.  st.).  — ■ 
Olivier  de  Termes  abandonne  à  Béren- 
ger, abbé  de  la  Grasse,  un  certain  nom- 
bre de  ses  hommes   naturels   habitant   la 


CLXXV.  —  26  mars  1264  (v.  st.).  —  P., 
abbé  de  la  Grasse,  autorise  maître  Arnaud 
de  Fraisse  à  recevoir  en  son  nom,  comme 
sœur  &  religieuse  de  Notre-Dame  de  Podîo 
Genestar,  une  jeune  fille  nommée  Rixende, 
sous  condition  de  faire  vœu  d'obéissance 
&  de  chasteté. 

D,  67,  f°  3i  ;  Trichaud,  p.  36o  ;  M,  t.  11, 
p.   291. 

CLXXVI.  —  22  septembre  1265.  —  Jac- 
ques, roi  d'Aragon,  déclare  que  l'évèque 
&  le  chapitre  d'Elne,  l'abbé  de  la  Grasse  & 
tous  les  prélats  &  ecclésiastiques  du  dio- 
cèse d'Elne  n'auront  à  lui  payer  aucuns 
droits  de  pâture  &  jouiront  librement  de 


1675 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1676 


tous  les  privilèges  que  ses  ancêtres  leur 
ont  concédés.  * 

D,  67,  f"  33. 

CLXXVII.  —  i-  juin  1266.  —  Louis  IX 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  ter- 
miner le  procès  pendant  devant  sa  cour 
entre  l'abbé  de  la  Grasse  &  une  dame, 
nommée  Flors,  veuve  de  Pons  Ferrol,  de 
Carcassonnej  cette  dernière  réclamait  des 
terres  situées  à  Cazilhac,  assignées  par  les 
agents  du  roi  à  l'abbaye, 

Lat.  9996,  p.  55. 

L'assise  fut  réformée  par  le  sénéchal 
Guillaume  de  Cohardon,  par  actes  des 
23  octobre  1268  &  26  août  1269.  (Ibld. 
p.  III.) 

CLXXVIII.  —  19  Janvier  1266  (v.  st.). 
—  Jacques,  roi  d'Aragon,  confirme  les  pri- 
vilèges par  lui  accordés  à  l'abbaye  de  la 
Grasse,  pour  l'exercice  de  la  justice  dans 
ses  possessions  situées  dans  les  Etats  du 
prince. 

Trichaud,  p.  566j  M,  t.  ii,  p.  292. 

CLXXIX.  —  I"  juin  1279.  —  Jacques, 
roi  de  Majorque,  confirme  tous  les  privi- 
lèges accordés  jadis  par  son  père  Jacques, 
roi  d'Aragon,  à  l'abbaye  de  la  Grasse  & 
prend  sous  sa  protection  le  monastère,  ses 
abbés,  ses  religieux  &  ses  possessions. 

D,  67,  f  37. 

CLXXX.  —  17  janvier  1282  (v.  st.).  — 
Bernard  &  Artaud  Motomet,  fils  de  feu  Bé- 
renger  Motomet  de  Pézilla,  vendent  à  leur 
beau-frère  Raimond  Quixol  de  Pézilla  un 
certain  pâtis  dans  cette  ville  de  Pézilla, 
moyennant  vingt-cinq  sous  de  Barcelone. 

Lat.  5455,  n.  1 1. 

CLXXXI.  —  22  février  1282  (v.  st.). — 
Ermengarde  Cambide  &  sœur  Marie,  reli- 
gieuses de  Podio  Genestar,  près  Castelnau- 
dary,  déclarent,  en  présence  de  l'abbé  de 
la  Grasse,  Auger,  avoir  été  reçues  dans  ce 
monastère  par  feu  Bérenger  de  la  Grave, 
abbé,  &  font  vœu  d'obéissance  &  de  chas- 
teté. 

D,  67,  f»  43  j  Trichaud,  p,  36 1  j  M,  t.  11, 
p.  294. 


CLXXXII.  —  Août  1283.  —  Philippe  III 
donne  à  Simon  de  Melun  &  à  sa  femme 
Marie  le  château  de  Montlaur  &  toutes 
ses  dépendances,  avec  la  justice  haute, 
moyenne  &  basse,  sous  le  service  annuel 
d'un  chevalier  pendant  quarante  jours. 

Livre  reriv4,f°5o;D,  67,  f"53;  M,  t.  n,  p.  558. 

CLXXXII I.  —  20  novembre  1283.  — 
Transaction  passée  entre  le  sénéchal  de 
Carcassonne  &  l'abbé  de  la  Grasse,  au  su- 
jet du  lieu  de  Villemagne,  en  Val  de  Dai- 
gne^ le  roi  le  réclamait  comme  vendu  à 
l'abbaye  par  un  faidit;  l'abbé  en  obtient 
la  cession,  moyennant  le  paiement  de  deux 
cent  cinquante  livres  tournois. 

Approuvée  par  Philippe  III,  le  4  août 
1284. 

M,  t.  n,  p.  608. 

CLXXXIV.  —  27  octobre  1284.  —Tran- 
saction passée  par-devant  le  sénéchal  de 
Carcassonne  entre  l'abbé  de  la  Grasse  & 
le  procureur  du  roi;  ce  dernier  réclamait 
à  l'abbé  les  revenus  de  la  haute  justice  des 
lieux  sur  lesquels  le  roi  Louis  IX  avait  fait 
assigner  trois  cents  livres  de  revenu  à  l'ab- 
baye; un  arrêt  du  parlement  avait  récem- 
ment terminé  le  différend,  l'abbé  devait 
dans  Pan  &  jour  vider  ses  mains  des  lieux 
&  justices  dont  il  a  été  dépossédé. 

D,  67,  f  63  5  M,  t.  Il,  p.  295. 

Confirmée  par  le  roi,  le  i"  janvier  sui- 
vant. 

Lat.  5455,  n.   12,  original  mutilé. 

t 

CLXXXV.  —  29  août  1285.  —  Transac- 
tion entre  le  syndic  de  l'abbé  de  la  Grasse 
&  le  procureur  du  roi  en  la  sénéchaussée 
de  Carcassonne,  au  sujet  du  château  de 
Montlaur,  réclamé  par  l'abbaye  &  donné 
par  le  roi  à  Herbert  de  Mayenne,  cheva- 
lier, sa  vie  durant;  le  château  sera  tenu 
en  fief  du  monastère,  moyennant  la  somme 
de  trois  cents  livres. 

Livre  Vert  A,  f"  222  j  D,  67,  f"  75$  M,  t.  n, 
p.  559. 

CLXXXVI.  —  20  septembre  1286.  — 
Auger,  abbé  de  la  Grasse,  annonce  à  G., 
archidiacre  majeur  de  la  cathédrale  de  Car- 
cassonne, qu'à  sa  prière,  son  neveu,  fils  de 


1677 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1678 


Pons  de  Castillon,  a  été  reçu  pour  moine 
de  l'abbaye,  du  consentement  du  chapitre. 
—  Cette  lettre  fut  présentée  la  même  an- 
née, le  mercredi  avant  la  fête  de  Saint-Luc, 
par  Bertrand  de  Cascastel,  prieur  de  Ca- 
mon,  à  Ermengaud  de  Saissac,  sacristain 
dudit  lieu. 
D,  67,  f°  81. 

CLXXXVII.  —  2  mai  1287 Coutumes 

&  règlements  pour  la  ville  de  la  Grasse, 
arrêtés  d'un  commun  accord  entre  l'abbé 
Auger  &  les  syndics  de  la  ville. 

Livre  Vert  A,  f°  i83  j  D,  67,  f"  277}  M,  t.  11, 
pp.  461    &  SUIY. 

CLXXXVIII.  —  22  juin  1287.  —  Auger, 
abbé  de  la  Grasse,  à  la  requête  de  l'infir- 
mier du  monastère,  Pons  du  Puy,  échange 
les  revenus  de  la  Palme,  assignés  à  ladite 
infirmerie  contre  d'autres  revenus,  situés 
plus  près  (moulin  di  Porta  Aquarîa). 

Rotulus  Moys'ts  (voir  ad  ann.  i35i);  M,  t.  11, 
p.  323. 

CLXXXIX.—  I"  novembre  1288.  — Acte 
de  confraternité  entre  Auger,  abbé  de  la 


laur,  faite  à  l'abbé  de  la  Grasse  par  Simon 
de  Melun,  maréchal  de  France,  &  son 
épouse  Marie,  moyennant  quatre  mille 
cinq  cents  livres. 

Livre    Vert  A,    f"   49;    D,    67,   f°    58;    M,    t.  il, ' 
p.  559. 

CXCIII.  —  Septembre  1290.  —  Simon 
de  Melun,  maréchal  de  France,  &  sa  femme 
Marie,  ayant  vendu  le  château  de  Mont- 
laur  à  l'abbé  de  la  Grasse,  Auger,  moyen- 
nant quatre  mille  cinq  cents  livres,  man- 
dent aux  habitants  du  château  de  recon- 
naître l'abbé  pour  leur  seigneur. 

Copie  du  quatorzième  siècle  aux  archives  dé- 
partementales de  l'Aude j  D,  67,  f"  55;  M,  t.  11, 
p.  56o. 

Autre  lettre  semblable,  datée  du  1"  no- 
vembre 1290. 
Trichaud,  p.  460. 

CXCIV.  —  9  avril  1292.  —  Bertrand  de 
Cascastel,  moine  de  la  Grasse  &  prieur  de 
Camon,  donne  à  l'abbé  Auger,  avec  son 
consentement  &  celui  de  la  communauté, 
une  somme  de  cinq  mille  sous  tournois 
pour  servir  à  la  fondation  d'une  chapelle- 


Grasse ,  &  Oton,  abbé  de   Foix,  &   leurs      nie  dans  l'église  abbatiale. 


couvents;  les  membres  des  deux  commu- 
nautés auront  droit  à  l'hospitalité  lors  de 
leur  passage  dans  chaque  abbaye;  &  des 
prières  seront  célébrées  dans  les  deux  égli- 
ses à  la  mort  de  chaque  membre  de  l'une 
des  deux  congrégations. 
Trichaud,  p.  148;  0,67,  f"  85  j  M,  t.  11,  p.  297. 

CXC.  —  i3  janvier  1288  (v.  st.).  —  Élec- 
tion faite  à  l'abbaye  de  la  Grasse  par  les 
moines  de  Sorède  de  Pons  du  Puy,  moine 
&  infirmier  de  la  Grasse,  pour  abbé  de  leur 
monastère. 

Gallia  Christiana,  t,  vi,  Instrum.  c.  490. 

CXCI.  —  22  septembre  1289.  —  Ni- 
colas IV  confirme  tous  les  privilèges  & 
exemptions  accordés  à  l'abbé  &  au  mo- 
nastère de  la  Grasse  par  les  papes  ses  pré- 
décesseurs. 

D,  67,  f-  89. 

CXCII.—  Juillet  1290.  —  Philippe  IV 
confirme   la  vente  du   château    de    Mout- 


Trichaud,  p.  383;  M,  t.  11,  p.  298. 

CXCV.  —  1295.  —  Auger,  abbé  de  la 
Grasse,  confirme  les  libertés  &  privilèges 
accordés  aux  habitants  de  Montlaur  par 
Simon  de  Melun,  moyennant  une  somme 
de  cent  livres. 

Inventaire  de  1494;  M,  t.  11,  p.  56 1. 

CXCVI.  —  27  juillet  1296.  —  Auger, 
abbé  de  la  Grasse,  &  le  chapitre  décident 
la  tenu<;  annuelle  d'un  chapitre  général, 
la  veille  de  l'Assomption,  pour  y  traiter 
des  affaires  du  monastère,  sans  que  les 
absents  puissent  s'opposer  aux  résolutions 
qui  y  seraient  prises. 

D,  67,  f"  37;  M,  t.  II,  p.  298. 

CXCVII.  —  16  mars  1298.  — Vente  faite 
par  Vidal  Vinas,  juif  de  la  Grasse,  Boffat, 
sa  femme  &  leurs  enfants,  à  Moïse  Vinas, 
juif,  frère  de  Vidal,  d'un  mas  situé  dans  la 
ville  de  la  Grasse,  moyennant  la  somme  de 
cent  livres  tournois. 


i679 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1680 


Cette  vente  fut  approuvée,  le  18  mars 
de  la  même  année,  par  l'abbé  de  la  Grasse, 
Auger,  moyennant  le  paiement  des  droits 
de  mutation  accoutumés. 

Baluze,  Armoires,  armoire  m,  paquet  3,  n°  3, 
f"  loo}  M,  t.  II,  p.  466. 

CXCVIII.  —  i3  avril  i3oo.  —  Bonfils, 
juif  de  la  Grasse,  se  reconnaît,  en  pré- 
sence d'Auger,  abbé  de  la  Grasse,  coupa- 
ble de  plusieurs  fautes,  blasphèmes,  adul- 
tères &  médisances,  &  lui  en  demande 
pardon  en  lui  donnant,  pour  l'obtenir, 
une  somme  de  six  livres  tournois. 

Baluze,  Armoires^  ut  supra,  f°  108  y°j  M,  t.  n, 
p.  3oo. 

CXCIX.  —  8  février  i3oi  (v.  st.).— Acte 
du  paréage  passé  entre  Auger,  abbé  de  la 
Grasse,  &  Amélius  d'Auriac,  chevalier, 
pour  la  seigneurie  &  le  partage  des  justi- 
ces du  château  de  la  Palme,  au  diocèse  de 
Narbonne. 

Liyre  Vert,  f°  171  j  D,  67,  f°  io5. 

ce.  —  II  avril  iSoi.  —  Auger,  abbé  de 
la  Grasse,  déclare  renoncer  à  exercer  des 
poursuites  contre  Bonfils,  juif  delà  Grasse, 
sa  femme  Fine  &  sa  fille  Mine,  au  sujet  des 
crimes  &  fautes  commis  par  ledit  Bonfils, 
débauches,  vols,  usures,  &c. 

Baluze,  Armoires j  ut  supra,  f"  1175  M,  t.  n, 
p.  3oi. 

CCI.  —  Il  mai  i3o2.  —  Statuts  &  rè- 
glements de  la  corporation  des  tisse- 
rands en  drap  de  la  ville  de  la  Grasse, 
dressés  par  les  syndics  de  ladite  corpora- 
tion &  approuvés  par  Auger,  abbé  de  la 
Grasse. 

Livre  Vert  A,  f°  2295  M,  t.  11,  p.  467. 

CCII.  —  i3  férier  i3o4  (v.  st.).  —  Pierre 
de  Roquefort,  évoque  de  Carcassonne,  re- 
connaît en  faveur  d'Auger,  abbé  de  la 
Grasse,  que  lui  &  ses  successeurs  ont  le 
droit  de  présenter  à  l'évêque  ou  à  son 
chapitre  les  recteurs  &  chapelains  des 
églises  dépendantes  de  l'abbaye.  —  A  la 
suite,  liste  des  églises,  tant  urbaines  que 
rurales  du  diocèse  de  Carcassonne,  dépen- 
dantes de  la  Grasse.  —  Le  3  avril  i/iii. 


Pierre,  patriarche  d'Alexandrie  &  admi- 
nistrateur perpétuel  de  l'église  de  Carcas- 
sonne, renouvela  le  privilège  accordé  par 
ces  lettres,  les  sceaux  qui  y  pendaient  se 
trouvant  détruits. 

D,  68,  i°  6i)-,  M,  t.  II,  p.  369. 

CCIII.  —  i3  septembre  iSoy.  — Jahuda- 
nus  de  Cavalleria,  bailli  de  Saragosse  pour 
le  roi  d'Aragon,  met  deux  moines  de  la 
Grasse,  syndics  du  couvent,  en  possession 
de  VAlifarîa  du  roi  à  Saragosse,  conformé- 
ment à  une  donation  royale. 

D,  67,  f°  lo5;  M,  t.  II,  p.  3oi. 

CCIV.  —  26  juin  i3ii.  —  Délibération 
capitulaire  du  couvent  de  la  Grasse  &  de 
l'abbé  Guillaume,  par  laquelle,  considé- 
rant la  richesse  du  prieuré  de  Camon,  ils 
en  détachent  le  château  de  Peyrefitte,près 
Maireville,  dans  le  diocèse  de  Toulouse, 
&  l'érigent  en  prieuré,  sous  le  titre  de 
Saint-Martin;  l'acte  indique  les  cures  dont 
le  patronage  appartiendra  au  nouveau 
prieur  &  les  revenus  qu'il  pourra  per- 
cevoir. —  Jourdain  de  Roquefort,  prieur 
de  Camon,  déclare  consentir  à  cette  érec- 
tion. 

Trichaud,  p.  224;  M,  t.  n,  p.  3o2. 

CCV.  —  I"  février  i3i  i  (v.  st.).  —  Guil- 
laume, abbé  de  la  Grasse,  &  le  chapitre 
réduisent  à  une  géline,  moyennant  la 
somme  de  deux  cent  dix  livres,  les  menues 
redevances  dues  au  monastère  par  les  nou- 
veau-mariés de  la  ville,  &  règlent  la  façon 
dont  doit  se  percevoir  la  dîme. 

Inventaire  de  1494,  f"  465  M,  t.  11,  p.  653. 

CCVI.  —  Juillet  i3i3.  —  Transaction 
entre  le  procureur  du  roi  &  l'abbé  de  la 
Grasse,  au  sujet  du  droit  de  première  ap- 
pellation, réclamé  par  l'abbé,  de  la  succes- 
sion des  juifs  de  ses  domaines,  &c. 

Lat.  5455,  n.  i3,  copie  du  quinzième  siècle  sur 
papier. 

CCVII.  — 8  juillet  i3i5.  — Transaction 
passée  entre  Guillaume  d'Alzonne,  abbé  de 
la  Grasse,  &  les  consuls  de  la  Grasse,  au 
sujet  de  la  juridiction  de  l'abbé  &  de 
son  exercice,  des  libertés  de  la  ville,  de 


i68i 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


168: 


l'établissement   d'un  nouveau   marché  pu- 
blic, &c. 

Livre  Vert  A,  f"  191  ;  D,  67,  f"  294;  M,  t.  11, 
p.  469. 

CCVIII.  —  18  juillet  i3i5.  —  Statuts 
d'organisation  intérieure  édictés  par  l'abbé 
Guillaume  d'Alzonne  &  le  chapitre  con- 
ventuel de  la  Grasse  :  aumônes,  fabrique, 
hospitalité,  réparations  de  l'église,  dettes 
&  dépouilles  des  moines  décédés. 

L'ivre  Vert  A,  f"  76  v"}  M,  t.  il,  p.  4^1. 

CCIX.  —  i3  mars  i3i6  (v.  st.)-  —  San- 
che,  roi  de  Majorque,  comte  de  Rous- 
sillon  &  de  Cerdagne  &  seigneur  de  Mont- 
pellier, à  la  requête  de  Guillaume,  abbé  de 
la  Grasse,  enjoint  aux  chevaliers  &  autres 
personnes  nobles  de  se  soumettre  à  la  haute 
&  basse  justice  de  l'abbaye,  pour  tous  les 
fiefs  qu'ils  tiennent  dans  ses  domaines. 

D,  67,  f"  ij;  M,  t.  II,  p.  304. 

CCX.  —  3o  mars  1^16  (v.  st.).  —  Le  même 
permet  à  Bernard  de  Rivesaltes,  chevalier, 
majordome  de  Marie,  reine  de  Majorque, 
d'acquérir  des  terres  roturières,  sises  dans 
le  terroir  de  Rivesaltes  &  dépendantes  de 
la  Grasse,  à  condition  pour  lui  de  les  tenir 
comme  censives  dudit  camérier  &  de  lui  en 
payer  les  cens  &  redevances  accoutumés. 

D,  67,  f"  119;  M,  t.  H,  p.  304. 

CCXI.  —  Juillet  i3i7.  — •  Philippe  le 
Long,  l'abbé  &  les  religieux  de  la  Grasse 
lui  réclamant  à  la  fois  le  droit  de  recevoir 
les  premiers  appels  de  leurs  vassaux  &  la 
restitution  des  biens  des  juifs  de  leurs  do- 
maines, leur  reconnaît  la  possession  de  ce 
droit  d'appel,  moyennant  l'abandon  de  tous 
les  biens  des  juifs.  (Arrêt  du  parlement.) 

D,  67,  f"  107;  M,  t.  II,  p.  3o3. 

Confirmé  par  autre  arrêt  du  parlement 
du  16  juin  i3i8. 

CCXII.  —  2  avril  i3i7  (v.  st.).  —  Gri- 
maud,  abbé  de  Cuxa,  &  Guillaume,  abbé 
de  la  Grasse,  concluent  entre  leurs  ab- 
bayes une  association  spirituelle,  compor- 
tant hospitalité  réciproque,  prières  pour 
les  défunts,  &c. 

Trichaud,  p.  1  5o. 


CCXIII.  —  16  juillet  i3i8.  —  Jean  XXII 
érige  en  prieuré  conventuel  le  prieuré 
simple  de  Camon,  au  diocèse  de  Mire- 
poix,  &  lui  unit  le  prieuré  de  Saint- 
Martin  de  Pierrefitte,  que  l'abbé  de  la 
Grasse  en  avait  séparé,  en  assurant  une 
compensation  au  titulaire  de  ce  dernier 
bénéfice. 

L'ivre  Noir,  f"  iio;  Trichaud,  p.  2.\C;  M,  t.  11, 
p.  3o5. 

CCXIV.  —  3o  avril  i320.  —Vidal  Fabrc, 
prêtre  du  diocèse  de  Maguelonne,  député 
pour  la  levée  des  subsides  dus  au  Saint- 
Siège,  réclame  à  Guillaume,  abbé  de  la 
Grasse,  le  cens  annuel  dû  par  le  monastère 
à  l'Eglise  romaine,  montant  à  cinq  mara- 
botins  d'or;  l'abbé  prouve  par  une  quit- 
tance du  12  février  i3i9  (v.  st.),  qu'il  a 
payé  cent  marabotins  pour  les  vingt  an- 
nées précédentes  (i 299-1319),  &  paye  pour 
l'année  i3i9-i320  lesdits  cinq  marabotins, 
valant  chacun  quatorze  sous  neuf  deniers 
tournois. 

D,  67,  f"  267}  M,  t.  II,  p.  307. 

CCXV.  —  i320.  —  G.,  abbé  de  la  Grasse, 
&  Barthélemi,  abbé  de  Montolieu,  con- 
cluent un  accord  portant  association  spi- 
rituelle entre  les  deux  monastères,  hospi- 
talité &  prières  réciproques. 

Trichaud,  p.  25i  ;  D,  67,  f"  127;  M,  t.  11, 
p.  307. 

CCXVI.  —  Septembre  i32i.  —  Transac- 
tion entre  l'évéque  d'Elne  &  l'abbé  de  la 
Grasse  par  laquelle  la  nomination  du  no- 
taire de  Prades,  en  Roussillon,  est  attri- 
buée à  l'abbé. 

L'ivre  Vert,  f"   16. 

CCXVIl.  —  i"  janvier  i322.—JeanXXII, 
à  la  requête  de  Guillaume  d'Alzonne,  abbé 
de  la  Grasse,  unit  à  la  mense  abbatiale  le 
prieuré  de  Padern,  au  diocèse  de  Nar- 
bonne,  &  érige  en  prieuré  l'église  de  Ca- 
nohès,  au  diocèse  d'Elne. 

Trichaud,  p.  3i  1  ;  M,  t.   11,  p.  3o8. 

CCXVIII.  —  3o  août  i322.  —  Acte  de 
l'exécution  de  la  bulle  de  Jean  XXII  éri- 
geant  en   prieuré   l'église   de  Canohès  & 


i683 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1684 


unissant  à  la  mense  abbatiale  de  la  Grasse 
le  prieuré  de  Padern. 

Trichaud,  p.  32o;  M,  t.  11,  p.  3io. 

CCXIX.  —  25  avril  1324.  —  Acte  de  la 
présentation  faite  en  plein  chapitre  par  le 
prieur  claustral  de  la  Grasse  à  l'abbé  Guil- 
laume, d'un  acte  indiquant  les  pensions 
&  redevances  dues  par  l'abbé  au  couvent 
&  à  ses  différents  officiers;  cet  acte  est 
reconnu  valide,  &  l'abbé  Guillaume  pro- 
met d'en  exécuter  toutes  les  clauses. 

D,  67,  f"  i3i;  M,  t.  II,  p.  Su. 

CCXX.  —  3  février  i326.  (v.  st.).  ~  Pa- 
réage  entre  Guillaume,  abbé,  Bz  les  reli- 
gieux de  la  Grasse  &  Roger  de  Saint-Mar- 
tin, chevalier,  coseigneur  de  Camplong, 
en  Narbonnais,  au  sujet  de  la  justice 
haute,  moyenne  &  basse  &  de  tous  les  au- 
tres droits  appartenant  audit  château. 

Livre  Vert,  £°  1795  D,  67,  £°  141. 

CCXXI.  —  3  juillet  1329.  —  Mandement 
du  parlement  au  sénéchal  de  Carcassonne, 
'lui  ordonnant  de  décharger  les  abbé  & 
religieux  de  la  Grasse  des  crimes  qu'on 
leur  avait  imputés  &  de  leur  remettre 
l'amende  de  trente  mille  livres  à  laquelle 
ils  avaient  été  condamnés  par  arrêt,  en  leur 
donnant  mainlevée  pour  leurs  biens. 

Original,  lat.  5455,  n.  145  D,  67,  f  149J 
M,  t.  II,  p.  814. 

CCXXII. —  i3  septembre  1329.' — Tran- 
saction passée  entre  Pierre  Rodier,  évèque 
de  Carcassonne,  &  Guillaume  d'Alzonne, 
abbé  de  la  Grasse,  au  sujet  de  la  juridic- 
tion spirituelle  de  la  ville  de  la  Grasse,  du 
droit  de  visite  spirituelle  qui  est  attribué 
à  l'évêque,  des  causes  spirituelles,  de  la 
punition  des  clercs  malfaiteurs  &  porteurs 
d'armes. 

Livre  Vert  A,  f°  228  v^j  D,  67,  f°  i53j  M,  t.  11, 
p.  478. 

CCXXIII.  — i3  mai  i33o. —  Philippe  VI 
prend  sous  sa  protection  l'abbaye  de  la 
Grasse,  qui  est  de  fondation  royale,  & 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  lui 
maintenir  la  jouissance  de  cette  protection. 

Tricliaud,  p.  870  j  D,  67,  f  161. 


CCXXIV.  —  4  décembre  i33i.  —  Phi- 
lippe VI  mande  aux  sénéchal  &  trésorier 
de  Carcassonne  de  défendre  contre  toute 
usurpation  le  temporel  de  l'abbaye  de  la 
Grasse,  mis  sous  la  main  du  roi  en  atten- 
dant que  la  somme  de  vingt  mille  livres,  à 
laquelle  avait  été  réduite  l'amende  de 
trente  mille  précédemment  imposée,  fût 
acquittée. 

Original  jadis  scellé,  lat.  5455,  n.  i5j  Livre 
Vert,  i°  ziji  D,  67,  f°  175. 

CCXXV.  —  27 'janvier   i33i    (v.  st.) 

Transaction  entre  Guillaume,  abbé  de  la 
Grasse,  &  les  syndics  des  habitants  de 
Montlaur,  au  sujet  des  franchises  &  im- 
munités de  cette  communauté,  des  limites 
des  pâturages  communaux,  des  droits  d'u- 
sage dans  le  bois  de  Saint-Michel  de 
Nahuse,  &c. 

Livre  Vert  A,  f°  257;  M,  t.  n,  p.  5(5i. 

CCXXVI.  —  25  octobre  i332.  —  Statut 
fait  en  assemblée  capiftilaire  par  les  reli- 
gieux de  la  Grasse,  par  lequel  le  nombre 
des  religieux  est  fixé  à  soixante-dix,  non 
compris  l'abbéj  une  fois  la  communauté 
ramenée  à  ce  nombre,  la  première  place 
vacante  sera  conférée  par  l'abbé,  les  onze 
suivantes  par  les  onze  plus  anciens  reli- 
gieux de  la  communauté,  &  ainsi  de  suite 
en  revenant  à  l'abbé. 

D,  67,  {°  177;  M,  t.  II,  p.  314; 

Ce  statut,  fait  par  les  religieux  seuls, 
obtint  l'adhésion  de  l'abbé  Nicolas,  le  26 
octobre  i336. 

CCXXVII.  —  II  octobre  i335.  —  Be- 
noît XII  mande  à  l'abbé  de  Saint-Poly- 
carpe  de  faire  exécuter  une  transaction 
intervenue  entre  l'abbé  de  la  Grasse  & 
le  prieur  de  Kîvudarium,  au  diocèse  de 
Girone,  au  sujet  de  quelques  menues  re- 
devances dues  par  celui-ci  à  l'abbaye,  re- 
devances qui  sont  converties  en  un  cens 
annuel. 

D,  67,  f"  199;  M,  t.  II,  p.  3i8. 

CCXXVI  II.  —  4  novembre  i336.  — 
Acte  de  paréagc  entre  Nicolas,  abbé  de 
la  Grasse,  &  Raimond  de  Castillon,  da- 
moiseau de  Comelies,  pour  la  juridiction 


i685 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1686 


haute,   moyenne   &  basse   du   château  de 
Comelles  &  de  ses  dépendances. 

Livre  Vert  A,  i°  ijS;  D,  67,  f"  2o3  ;  M,  t.  n, 
p.  r.92. 

CCXXIX.  —  23  décembre  iSSç.  —  Pierre, 
roi  d'Aragon,  ordonne  de  mettre  le  prieur 
de  Burgal,  procureur  fondé  de  l'abbé  Ni- 
colas, en  possession  de  la  chapelle  de 
Sainte-Marie  &  Saint- Martin  d'Aliafarîa, 
à  Saragosse,  occupée  injustement  &  mal- 
gré une  possession  traditionnelle. 

D,  67,  f°  3ii  j  M,  t.  II,  p.  3 18. 

CCXXX.  —  16  novembre  1342.  —  Clé- 
ment VI  autorise  Nicolas,  abbé  de  la 
Grasse,  &  ses  successeurs  à  porter  la  mitre 
&  les  autres  ornements  épiscopaux  &  à 
donner  la  bénédiction  pontificale,  même 
en  présence  d'un  évêque  ou  d'un  légat  du 
Saint-Siège. 

Trichaud,  p.    iSy;  M,  t.   11,  p.  Sic. 

CCXXXI.  —  24  mai  1343.  —  Hommage 
rendu  à  Pierre  de  la  Jugie,  abbé  de  la 
Grasse,  entre  les  mains  de  Gui  Lasteyrie, 
son  vicaire  général,  par  Roger  de  Saint- 
Martin,  damoiseau,  pour  le  château  de 
Camplong  &  ses  dépendances,  avec  l'acte 
de  prise  de  possession  de  ce  château  au 
nom  de  l'abbé. 

Trichaud,  p.  38}  M,  t.  n,  p.  32o. 

CCXXXII.  —  5  février  1343  (v.  st.).  — 
Nicolas,  abbé  de  la  Grasse,  reconnaît  avoir 
reçu  de  la  communauté  certaine  quantité 
de  vaisselle  d'argent,  destinée  à  confec- 
tionner une  mitre  à  son  usage  j  il  re- 
connaît en  même  temps  que  les  objets 
d'argent,  laissés  par  des  moines  décédés, 
doivent  appartenir  à  la  communauté. 

D,  67,  f"  2i8j  M,  t.  II,  p.  319. 

CCXXXIII.  —  12  mai  1346.  —  Clé- 
ment VI  approuve  &  renouvelle  une  déli- 
bération de  l'abbé  Pierre  &  des  moines  de 
la  Grasse,  du  27  décembre  1267,  assignant 
certains  revenus  de  blé  &  d'orge  sur  les 
châteaux  de  Ferrais  &  de  Fontcouverte 
pour  être  distribués  en  aumônes  aux  pau- 
vres. 

Rotulus  Moysisi  M,  t.  n,  p.  3 24. 


CCXXXIV.  —  6  septembre  i345.  —  Clé- 
ment VI  confirme  à  Raimond,  abbé  de  la 
Grasse,  le  privilège  accordé  à  son  prédé- 
cesseur, Nicolas-Roger,  de  porter  la  mitre 
&  les  autres  ornements  épiscopaux,  &  de 
donner  la  bénédiction  pontificale. 

Trichaud,  p.   i38;  M,  t.  11,  p.  32i. 

CCXXXV.  —  8  mai  1349.  —  Pierre  de  la 
Jugie,  archevêque  de  Narbonne,  reconnaît 
que  sa  visite  au  monastère  de  la  Grasse  a 
pour  but  des  devoirs  de  dévotion  &  non 
pas  l'exercice  d'une  juridiction  quelcon- 
que, attendu  qu'il  n'en  possède  aucune  sur 
ce  monastère,  qui  dépend  directement  du 
Saint-Siège. 

Trichaud,  p.   i34;  M,  t.  11,  p.  32i. 

CCXXXVI.  —  28  mars  1349  ^v.  st.).  — 
Pierre-Adalbert,  moine  &  jardinier  de  la 
Grasse,  procureur  fondé  de  l'abbé  du  cou- 
vent, donne  à  acapte  à  Barthélemi  Tis- 
seur, une  maison,  située  dans  la  ville  de 
la  Grasse,  sur  laquelle  était  assignée  une 
rente  perpétuelle  de  cent  cinq  sous  tour- 
nois pour  l'entretien  d'une  chapellenie, 
fondée  dans  le  monastère  par  Nicolas,  ar- 
chevêque de  Rouen  &  abbé  de  la  Grasse. 

D,  68,  f°  220;  M,  t.  II,  p.  480, 

CCXXXVII.  —  20  août  i35i.  —  Rotulus 
IVIoysis  ou  recueil  fait  par  l'abbé,  à  la  re- 
quête des  religieux,  de  toutes  les  ancien- 
nes coutumes  de  l'abbaye  :  distributions, 
pitance,  service  religieux,  &c. 

Livre  Vert,  f<"  53-75}  M,   t.  11,  p.  322   &  suiv. 

Cet  acte  contient  plusieurs  actes  &  bulles 
antérieurs,  qui  sont  analysés  chacun  en 
leur  lieu  &  à  leur  date. 

CCXXXVIII.  —  i3  février  i352  (v.  st.). 
—  Jean  de  Cayen,  seigneur  de  Senarpont, 
sénéchal  de  Carcassonne,  défend  aux  ser- 
gents du  roi,  conformément  aux  articles 
des  ordonnances,  de  troubler  l'abbé  de  la 
Grasse  dans  l'exercice  des  haute,  moyenne 
&  basse  justice,  qu'il  possède. 

Publié  le  8  mars  i353  (v.  st.). 

Livre  Vert  A,  f»  252;  M,  t.  11,  p.  483. 

CCXXXIX.  —  16  août  i353.  —  Acte  ca- 
pitulaire  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  conte- 


1687 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1688 


nant  des  règlements  relatifs  à  l'usage  du  archevêque  de  Narbonne,  &  l'abbé  de  la 

bois  dans  les  forêts  du  monastère  pour  la  Grasse,  Hélie,  au  sujet  de  la  collation  des 

lavanderie  &  l'hôpital,  à  la  distribution  des  bénéfices  dépendants  de  l'abbaye,  dans  le 

vêtements  &  tentures  laissés  par  les  reli-  diocèse  de  Narbonne;  la  collation  de  ces 

gieux  décédés,  aux  ornements  sacerdotaux,  bénéfices   est  attribuée  à   l'abbé,   moyen- 

à  l'office  de  chapelain  perpétuel  du  monas-  nant  une  somme  de  huit  sous  tournois  à 


tère,  &c. 

D,  67,  f"  241  ;  M,  t.  Ti,  p.  335. 

CCXL.  —  17  août  i353.  • — Statuts  arrêtés 
par  Hélie,  abbé,  8i  par  le  chapitre  de  la 
Grasse,  au   sujet  de   l'admission   des  reli- 


payer  à  l'archevêque  dans  le  mois  qui  sui- 
vra la  vacance  de  chacun  d'eux. 
D,  67,  f  36i;  M,  t.  H,  p.  040, 

CCXLVI.  —  20  aoiit  1359.  —Transac- 
tion passée  entre  le  même  prélat  &  Pierre 
gieux,  du  rang  attribué  à  chacun  d'entre  Cliauminel  ou  Chauvinel,  prieur  d'Espa- 
eux^  confirmation  &  modification  partielle  lais,  au  diocèse  de  Narbonne,  dépendant 
du  statut  de  i332  (voir  n.  CCXXYI).  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  portant  que  ledit 

D,  67,  f"  247;  M,  t.  II,  p.  336.  archevêque   aura    le   droit   de  visiter  une 

fois  l'an  ce  prieuré;  le  prieur  devra  à  cha- 
CCXLI.  —  8  mai   i355.  —  Bernard   de      que  visite  lui  donner  un  mouton  avec  sa 
Abbate,  archidiacre    de    Mirepoix,  nonce       toison. 

du  pape  dans  la  Narbonnaise  &  collecteur  D,  67,  f»  357;  M,  t.  n,  p.  342. 

des  censives  de  l'Eglise  romaine  dans  cette 

province,  donne  quittance  à  l'abbé  Hélie  CCXLVII.  —  17  septembre  iSSp.  —  Ac- 

de  trente  marabotins  d'or  pour  les  arréra-  cord  entre  Hélie,  abbé  de  la  Grasse,  &  les 
ges  de  six  années  de  la  pension  due  par  le  consuls  dudit  lieu,  au  sujet  des  fortifica- 
couvent  au  Saint-Siège.  tions  de  cette  ville,  qui  sont  mises  à  la 

D,  67,  i"  265;  M,  t.  II,  p.  340.  charge  de  la  commune,   de  la  translation 

de  la  paroisse  de  Saint-Michel  à  l'intérieur 
CCXLIÏ.  —  22  mai  i355.  —  Election  &      des  murailles,  &  de  divers  impôts  &  règle- 
prestation  de  serment  des   consuls   de   la      ments  de  police. 


Grasse. 

Livre  Vert  A,  f"  21  5;  M,  t.  11,  p.  485. 

CCXLIII.  —  17  août  i355.  —  Transac- 


Livre  Vert  A,  f«  23;  M,  t.  11,  p.  492. 

CCXLVÏII.  —  i3  décembre  i36i.  —  Dé- 
libération   capitulaire    du    couvent    de    la 


tion  passée  entre  Hélie,  abbé  de  la  Grasse,      Grasse,  renouvelant  d'anciens  statuts  pour 
&  les  consuls  de  cette  ville  au  sujet   des       la  réception  des  moines  dans  l'abbaye. 


Approuvée  par  bulle  d'Innocent  VI,  du 
i3  mai  i362. 
D,  67,  f"  337;  M,  t.  II,  p.  344. 


exactions  des  officiers  du  monastère,  du 
paiement  de  la  taille  par  les  clercs  mariés, 
des  droits  de  lods  &  ventes,  &c. 

D,  67,  fo  33 1;  M,  t.  II,  p.  486. 

CCXLIX.  —  3i  mars  i36i.  —  Le  procu- 

CCXLIV.  —  18  mai  1358.  —  Arrêt  du  reur  du  chapitre  requiert  le  vicaire  géné- 
parlement  de  Paris,  en  faveur  de  l'abbé  rai  de  l'abbé,  vu  l'approche  des  ennemis 
de  la  Grasse,  contre  les  habitants  de  cette  du  roi,  de  mettre  un  capitaine  dans  ledit 
ville,  qui  avaient  rejeté  la  juridiction  du  monastère,  avec  les  vivres  &  munitions 
monastère,  grâce  à  une  sauvegarde  du  roi  nécessaires;  le  vicaire  général  répond 
obtenue  par  surprise,  &  avaient  créé  des  qu'il  y  a  déjà  pourvu,  mais  qu'il  est  d'ail- 
consuls  sans  l'intervention  de  l'abbé.  leurs  prêt   à   obéir   à   tous  les   ordres    du 

Inventaire  des    titres   de   la  Grasse,  fait  en    1668,  chapitre, 

f  i3;  M,  t.   n,  p.  491.  M,  t.  II,  p.  342  (d';iprès  l'original). 

CCXLV.  —  12  &  20  août  1359. —  Tran-  CCL.  —  i3  mai   1362.  —  Innocent  VI 

saction  passée   entre  Pierre   de  lu  Jugie,  approuve  une  transaction  intervenue  entre 


1689 


PIIEUVES  DE  LÏIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


16 


90 


l'abbé  Ilélic  Si  les  religieux  de  la  Grasse, 
décidant  que  les  vases  d'or  &  d'argent, 
affectés  à  des  usages  profanes  &  les  livres 
laissés  par  les  religieux  décédés,  ajipar- 
tlendront  pour  un  tiers  à  l'abbé,  pour  les 
deux  tiers  aux  religieux. 

Livre  Vert  B;  M,  t.   11,  p.  ^l'»!. 

CCLI.  —  1.2  janvier  i363  (v.  st.)-  — 
Bertrand  Raffin,  archidiacre  de  Lérida, 
nonce  &  collecteur  du  Saint-Siège  dans 
la  province  de  Narbonne,  ordonne  au  rec- 
teur de  Villalbe,  son  sous-collecteur  dans 
le  Carcasses,  de  révoquer  le  monitoire 
lancé  par  lui  contre  l'abbé  de  la  Grasse, 
qui  refusait  de  payer  la  média  procuratïo, 
imposée  par  le  pape,  comme  exempt  & 
dépendant  directement  du  Saint-Siège. 

D,  67,  f°  270;  M,  t.  II,  p.  35o. 

CCLII.  —  i363.  —  Gui,  abbé  de  la  Grasse, 
nomme  ses  vicaires  généraux  :  Pierre  Geof- 
froi,  licencié  es  lois,  chanoine  de  Nar- 
bonne, Amanieu  de  Fréjac,  prieur  claustral 
de  la  Grasse,  Raimond  -  Aimoin  ,  licencié 
es  lois,  recteur  de  Salles,  au  diocèse  do 
Narbonne,  &  Gui  Malafayda,  prévôt  do 
Canohès,  diocèse  d'Elue. 

D,  67,  1°  405. 

CCLIII.  —  22  mai  1364.  —  Ur])ain  V 
révoque  la  concession  de  quelques  mai- 
sons, faite  à  certains  religieux  de  l'abbaye 
de  la  Grasse. 

Livre  Vert  B,  f"  ^6;  M,   t.   il,   p.  48  l . 

CCLIV.  —  17  août  i366.  —  Charles  V, 
usant  de  son  droit  de  joyeux  avènement, 
donne  une  place  de  moine  à  la  Grasse  à 
Jean  de  la  Servière,  clerc  du  diocèse  de 
Limoges. 

Ces  lettres  furent  présentées  à  l'abbé 
Gui  8i  au  chapitre,  le  3i  octobre  i366,  & 
ledit  clerc  fut  immédiatement  reçu  dans  la 
communauté. 

D,  67,  f"  42 ij  M,  t.  II,  p.  346. 

CCLV.  —  3i  octobre  i366.  —  Gui,  abbé 
de  la  Grasse,  fait  don  à  l'église  du  monas- 
tère d'une  chasuble  blanche,  avec  vigne  & 
paons  brodés,  franges  d'or  &  figures  de 
Lombardie,  de  deux  dalmatiques  de  diacre 


&  de  sous-diacre,  d'une  chape  de  proces- 
sion à  fond  violet,  d'un  calice  d'argent  & 
de  deux  burettes  de  même  métal. 
D,  67,  f"  42');  M,  t.  II,  p.  347. 

CCLVI.  —  6  juillet  1369.  —  Sentence 
rendue  par  Sicard  de  Brugairolles,  vicaire 
général  de  Carcassonnc,  dans  laquelle  sont 
indic[ués  les  jours  où,  par  privilège,  les 
sermons  ne  peuvent  être  prononcés  que 
dans  l'église  de  l'abbaye  &  non  dans  celle 
de  la  ville  de  la  Grasse. 

Livre  Noir,  ('   177;  M,  t.   M,  p.  J23. 

CCLVIl.  —  1869.  —  Accord  entre  l'abbé 
Gui  &  les  religieux  du  monastère,  au  sujet 
des  maisons  particulières  jadis  habitées 
par  les  moines  hors  de  l'abbaye;  il  est  dé- 
cidé que  la  donation  de  ces  maisons  sera 
faite  par  l'abbé  &  le  chapitre,  sous  certai- 
nes conditions  exprimées  dans  l'acte;  de 
plus,  certaines  de  ces  maisons  seront  em- 
ployées à  renfermer  les  provisions  &  les 
réserves  du  couvent. 

D,  67,  f"^  429;  M,  t.  11,  p.  347. 

CCLVIII.  —  10  novembre  ï3jo.  —  Re- 
quête présentée  au  roi  d'Aragon  par  les 
abbé  &  religieux  de  l'abbaye,  pour  la  con- 
firmation des  privilèges  &  libertés  accordés 
au  monastère  par  ses  prédécesseurs,  pour 
les  possessions  situées  dans  l'étendue  de 
son  royaume. 

Lat.  5455,  n.  16,  original;  D,  67,  f"  437; 
M,  t.  II,  p.  349. 

CCLIX.  —  18  juin  1376.  —  Charles  V, 
à  la  requête  des  abbé  &  couvent  de  la 
Grasse,  déclare  exempter  les  notaires  & 
sergents  institués  par  l'abbé  de  l'imposi- 
tion du  marc  d'argent,  à  condition  qu'ils 
ne  prendront  plus  la  qualité  de  notaires 
&  de  sergents  royaux. 

Collection  de  Languedoc,  v.  86,  f°  243. 

CCLX.  —  3  avril  1376  (v.  st.).  —  Char- 
les V  confirme  les  diplômes  accordés  à 
l'abbaye  de  la  Grasse  par  les  empereurs 
Charlemagne,  Louis  le  Pieux,  Charles  & 
par  Pépin,  roi  d'Aquitaiiie  ;  il  renvoie  en 
conséquence  ses  causes  par-devant  le  par- 
lement de   Paris  ou  le  conseil   du  roi,  & 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1691 

l'exempte  de  la  juridiction  du  sénéchal  de 
Carcassonne. 

Livre  Vert,  f°  40  j  D,  67,  f°  4395  M,  t.  H, 
p.  35i. 

CCLXI.  —  8  juin  iSyy.  —  Testament  de 
Béatrix  d'Arborée,  femme  d'Aimeri,  vicomte 
de  Narbonne,  par  lequel  elle  élit  sa  sépul- 
ture à  la  Grasse,  y  fonde  une  chapelle, 
sous  l'invocation  de  saint  André,  &  fait 
diverses  donations  aux  couvents  &  églises 
de  Narbonne,  Carcassonne,  Saint-Pons,  &c. 

Martène,  Thésaurus  anecdot.  t.  i,  c  1020. 

CCLXII.  —  29  août  1378.  —  Charles  V 
déclare,  à  la  requête  de  l'abbé  de  la  Grasse, 
que  le  monastère  n'est  tenu  à  aucuns  dé- 
nombrements, foi  &  hommage  pour  les 
justices  temporelles  qui  sont  en  sa  pos- 
session, sinon  pour  celle  de  Montlaur, 
conformément  à  d'anciennes  transactions. 

M,  t.  II,  p.  356,  d'après  un  vid'nnus,  du  2  août 
1379,  donné  par  Arnaud  d'Espagne,  seigneur  de 
Montespan,  sénéchal  de  Carcassonne, 

CCLXIII.  —  2  décembre  iSyg.  —  Char- 
les V,  sur  la  plainte  de  l'abbé  de  la  Grasse, 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  d'empê- 
cher le  viguier  de  Fenouillèdes  &  de  Ter- 
menès  de  forcer  les  religieux  de  venir 
répondre  devant  sa  cour,  en  dépit  des  pri- 
vilèges à  eux  autrefois  accordés  par  les  rois 
de  France. 

D,  67,  f°  456;  M,  t.  II,  p.  356. 

CCLXIV.  —  17  septembre  i38o.  —  Jean, 
archevêque  de  Narbonne,  proteste  au  mo- 
ment d'entrer  dans  l'abbaye  de  la  Grasse,  à 
la  requête  de  l'abbé  de  ce  lieu,  Gui,  qu'il 
n'est  point  venu  pour  exercer  le  droit  de 
visite,  qu'il  n'y  possède  en  aucune  façon, 
le  monastère  dépendant  directement  du 
Saint-Siège. 

Martène,  Thésaurus  anecdoct.  t.  i,  c.   1587. 

CCLXV.  —  i38o.  —  Donation  impor- 
tante faite  par  Roger-Bernard  de  Lévis, 
seigneur  de  Mirepoix,  à  l'abbaye  de  la 
Grasse,  du  château  de  Lavelanet  &  de  plu- 
sieurs autres  lieux  de  ses  domaines^ 

Cette  donation  fut  attaquée  par  la  fa- 
mille   du   donateur    &    fut  annulée  j    une 


169: 


transaction   postérieure   la   réduisit  à  une 
somme  de   cinq  cent  soixante-deux  livres 
tournois  payée  à  l'abbaye. 
Trichaud,  p.  74;  M,  t.  11,  p.  357. 

CCLXVI.  —  2  août  i38i.  —  Pierre,  roi 
d'Aragon,  déclare  affranchir  l'abbaye  de  la 
Grasse,  pour  ses  possessions  de  Roussillon, 
des  effets  de  la  loi  qui  mettait  sous  sa  main 
les  bénéfices  possédés  par  les  non  résidents. 

Livre  Vert,  f°  28;  M,  t.  11,  p.  359. 

CCLXVII.  —  23  novembre  i38i.  —  Sen- 
tence rendue  par  Pierre  Guitard,  cheva- 
lier, sénéchal  d'Agenais  &  de  Gascogne, 
commissaire  établi  par  Jean,  duc  de  Berry, 
lieutenant  en  Languedoc,  par  acte  de  no- 
vembre i38i,  pour  informer  sur  la  rébel- 
lion dont  l'abbé  de  la  Grasse,  Gui,  &  ses 
religieux  étaient  accusés  contre  des  offi- 
ciers envoyés  par  ledit  duc  dans  le  mo- 
nastère; ils  furent  déchargés  des  suites  de 
l'accusation,  &  on  donna  mainlevée  de 
leurs  biens  qui  avaient  été  saisis. 

D,  68,  f"  ij  M,  t.  Il,  p.  36o. 

CCLXVIIÏ.  —  i3  février  i38i  (v.  ^i.).  — 
Gui,  abbé  de  la  Grasse,  se  reconnaît,  en 
présence  du  chapitre,  tenu  de  fournir  au 
sacristain  certaines  redevances  annuelles, 
pour  lui  permettre  de  suffire  aux  devoirs 
de  sa  charge. 

Livre  Noir;  M,  t.  11,  p.  358. 

CCLXIX.  —  12  octobre  1393.  —  Guil- 
laume, abbé  de  la  Grasse,  donne  à  son 
couvent  divers  vêtements  sacerdotaux  & 
vases  sacrés  :  calice,  burettes,  chasuble, 
patène,  &c. 

M,  t.  II,  p.  363. 

CCLXX.  —  16  mars  1393  (v.  st.).  —  Les 
procureurs  des  prieur  &  couvent  de  Bernay 
déclarent  avoir  reçu  de  Gui,  autrefois  abbé 
de  Notre-Dame  de  Bernay,  au  diocèse  de 
Lisieux,  à  présent  abbé  de  la  Grasse,  les 
vases  d'argent,  livres  &  autres  objets  à  lui 
confiés  par  ledit  couvent. 

D,  68,  f°  45j  M,  t.  II,  p.  363. 

CCLXXI.  —  23  mars  1396.  —  Jean,  roi 
d'Aragon',  accorde  à  l'abbé  de  la   Grasse, 


1693 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1694 


Gui,  la  confirmation  des  privilèges  de  son      concédés  aux  habitants,   sous   une   rede- 
nionastère.  vance  annuelle  de  quatre  livres. 

Martène,  Thésaurus  Anccdot.  t.  i,  c.  1627.  Livre  Vert  A,  f°  268)  M,  t.  ir,  p.  608. 


CCLXXII.  —  16  janvier  iSçS  (v.  st.).— 
Charles  VI  mande  aux  conseillers  généraux 
sur  le  fait  des  aides  en  Languedoc,  à  la  re- 
quête des  religieux  &  abbé  de  la  Grasse, 
de  laisser  à  ceux-ci  la  franchise  de  la  ga- 
belle pour  le  sel  de  leur  seigneurie  de  La 
Palme. 

Livre  Vert  B,  i°  5o  ;  M,  t.  11,  p.  43  r . 

CCLXXIII.  —  19  janvier  iSçS  (v.  st.)- 
—  François,  archevêque  de  Narbonne  & 
camérier  du  pape,  reconnaît  avoir  reçu  de 
Gui,  abbé  de  la  Grasse,  la  somme  de  deux 
cent  quinze  florins  d'or,  à  déduire  de  celle 
qu'il  devait  à  la  chambre  apostolique  & 
lui  donne  jusqu'à  la  Saint-Jean  prochaine 
pour  acquitter  le  reste  de  sa  dette. 

D,  67,  f"  272;  M,  t.  Il,  p.  363. 

CCLXXIV.  —  17  août  1397.  —  Testa- 
ment de  Guillaume,  vicomte  de  Narbonne, 
par  lequel  il  demande  à  être  enterré  à  la 
Grasse,  dans  la  chapelle  de  Saint-André, 
où  sa  mère  Béatrix  est  déjà  inhumée,  or- 
donne de  placer  sur  son  tombeau  sa  statue 
en  pierre,  en  habits  de  chevalier,  avec  les 
armes  de  Narbonne,  &  sur  le  tombeau  de 
sa  mère  la  sienne  en  habit  de  veuve;  il  fait 
en  outre  divers  legs  à  l'abbaye  &  fonde 
une  double  messe  quotidienne  à  célébrer 
pendant  un  an  dans  cette  église. 

Martène,  Thésaurus  Anecdot.  t.  i,  c.   1629. 

CCLXXV.  —  1398-1400.  —  Procès  entre 
les  habitants  de  la  Grasse  &  les  moines  de 
l'abbaye,  au  sujet  des  cloches  de  la  pa- 
roisse Saint-Michel,  qui  troublaient  le  ser- 
vice religieux  du  monastère;  il  est  décidé 
que  les  ouvertures  du  clocher  seront  fer- 
mées de  ce  côté  &  que  les  cloches  ne  pour- 
ront pas  sonner  à  certaines  heures. 

Livre  Vert  A,  (°  i52j  M,  t.  11,  p.  526. 

CCLXXVI.  —  7  mai  1400.  —  Transac- 
tion passée  entre  Gui  de  Roffinhac,  abbé 
de  la  Grasse,  &  les  habitants  de  Rieux  en 
Val,  au  sujet  de  divers  droits  de  pâture 
sur   le   terroir   de   Villemagne,    qui    sont 


CCLXXVII.  —  17  février  1400  (v.  st.). 
—  Sentence  arbitrale  rendue  entre  l'abbé 
de  la  Grasse  &  l'infirmier  du  monastère, 
au  sujet  des  dépouilles  des  religieux  qui 
sont  adjugées  à  l'infirmier. 

Livre  Vert,  f"  i5  v"  ;  M,  t.  11,  p.  366. 

CCLXXVIII.  —  7  février  1401  (v.  st.).-  ^ 
Gérard  du  Bois,  frère  de  feu  Guillaume  d  i. 
Bois,  abbé  de  la  Grasse,  donne  quittance  ù 
trois  religieux  de  la  Grasse  de  la  somme 
de  cent  francs  d'or,  reçue  en  dépôt  par  le 
trésorier  de  l'abbé.  Gui  de  Roffinhac, 
comme  à-compte  pour  le  règlement  des 
contestations  survenues  au  sujet  de  la  dé- 
pouille dudit  abbé  Guillaume,  adjugée  au 
trésorier  pour  la  somme  de  neuf  cents 
francs  d'or. 

D,  68,  f  23. 

CCLXXIX.  —  6  novembre  1404.  —  Char- 
les VI,  sur  la  plainte  de  l'abbé  de  la  Grasse, 
mande  au  sénéchal  de  Carcassonne  de  le 
faire  jouir  des  privilèges  accordés  au  mo- 
nastère par  les  rois  &  empereurs,  ses  pré- 
décesseurs, pour  la  justice  de  divers  lieux 
des  vigueries  de  Narbonne,  Limoux  & 
Pierrepertuse. 

D,  68,  i"  575  M,  t.  Il,  p.  367. 

A  la  suite  fut  rendue  une  sentence  du 
sénéchal  conforme  auxdites  lettres  (aS  juin 
i4o5). 

CCLXXX.  —  i3  juin  1406.  —  Gui,  abbé 
de  la  Grasse,  usant  du  privilège  à  lui  ac- 
cordé par  le  pape  Benoît  XIII,  donne  à 
Arnaud  Vinat,  maire  de  Montolieu,  qui 
partait  pour  combattre  les  Turcs  en  Orient, 
la  faculté  de  se  choisir  un  prêtre  qui  l'ab- 
soudrait dans  tous  les  cas  réservés,  avec 
le  même  pouvoir  qu'un  pénitencier  du 
pape. 

Lat.  5455,  n.   17,  original;  M,  t.  11,  p.  367. 

CCLXXXI.  —  21  avril  1407.  —  Règle- 
ment arrêté  par  l'abbé  Gui  &  le  chapitre 
conventuel,  par  lequel,  k  la  requête  des 
religieux,  il  est  décidé  que  la  réparation  & 


;6f)5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1696 


l'entretien  des  livres  liturgiques  de  l'église  CCLXXXVIII.  —  Vers  1416.  —  Procès- 

de  l'abbaye  seraient  payés  tant  par  le  tré-      verbal    de    la   visite    de    l'église    de   Saint- 
sorier  du   couvent  que  par  la  fabrique  de      Pierre  des   Champs   par  Jean  Corsier,  vi- 


l'église. 
D,  68,  f°  63;  M,  t.  II,  p.  368. 

CCLXXXII.  —  2  avril  1410.  —  L'official 
&  vicaire  général  de  François,  archevèc[ue 
de  Narbonne,  met  Hélie  de  Roffinhac  en 


Caire  &   délégué  de  l'archevêque  de  Nar- 
bonne. 

Livre  Vert  B,  f"  86;  M,  t,   11,  p.  621. 

CCLXXXIX.  —  Vers  1416.  —  Procès- 
verbal  de  la  visite  de  l'église  des  SS.  Asiscle 


possession  de  l'église  de  Saint-Jean  de  La      &  Victor   de  Villebersas,    dépendante   de 


Palme,  au    diocèse   de    Narbonne,   sur   la 
présentation  de  l'abbé  de  la  Grasse. 
D,  68,  f  io3. 

CCLXXXIII.  —  24  avril  141 1.  —  Testa- 
ment de  Gui  de  Roffinhac,  abbé  de  la 
Grasse,  par  lequel  il  élit  sa  sépulture  dans 
l'église  de  l'abbaye,  indique  la  teneur  de 
son  épitaphe,  demande  de  fonder  deux  an- 


niversaires pour  lui  &  sa  famille,  &  fait      de  Narbonne. 


l'abbaye  de  la  Grasse,  par  Jean  Corsier, 
officiai  &  vicaire  général  de  l'archevêque 
de  Narbonne. 

Livre  Vert  B,  f°  85;  M,  t.  11,  p.  SSp. 

CCXC.  —  Vers  1416.  —  Procès-verbal 
de  la  visite  de  l'église  Si  du  prieuré  de 
Saint-Pierre  des  Champs  par  Jean  Corsier, 
officiai  &  vicaire  général  de  l'archevêque 


divers  legs  à  sa  famille,  à  ses  domestiques 
&  à  l'abbaye. 

D,  68,  f  I  i3;  M,  t.  II,  p.  370. 

CCLXXXÏV.—  3  janvier  141 5  (v.st.).  — 


Livre  Vert  B,  {°  85;  M,  t.  11,  p.  576. 

CCXCI.  — Vers  1416.  —  Procès-verbal 
de  la  visite  de  l'église  ou  annexe  de  Saint- 
André  de  Maironnes  par  Jean  Corsier,  vi- 


Gui,  abbé  de  la  Grasse,  donne  à  son  monas-      caire  &  subdélégué  de  l'arc'nevêque  de  Nar- 
tère  sa  vaisselle  d'argent,  plateaux,  tasses,      bonne. 


hanaps,  coupes,  gobelets,  &c.,  pour  servir 
soit  à  la  construction  d'une  arcade  de 
pierre  dans  l'église  de  la  Grasse,  soit  à 
d'autres  pieux  usages. 

D,  68,  f"  129;  M,  t.  Il,  p.  372. 

CCLXXXV.  —  16  juillet  1416.  —  Le  cha- 
pitre conventuel  de  la  Grasse  élit  Bon- 
homme de  Lomagne,  bachelier  en  décrets, 
sacristain  du  monastère,  pour  abbé,  en 
remplacement  du  dernier  abbé  décédé, 
Gui  de  Roffinhac. 

D,  68,  f"  i33;  M,  t.  II,  p.  373. 

CCLXXXVI.  —  Vers  1416.  —  Procès- 
verbal  de  la  visite  de  Saint-Sébastien  de 
Ribaute  par  Jean  Corsier,  vicaire  général 
dohl'archevèque  de  Narbonne. 

Livre  Vert  B,  f"  73;  M,  t.  11,  p.  601. 

CCLXXXVII.  —  Vers  1416.  —  Procès- 
verbal  de  la  visite  de  l'église  de  Saint-Mar- 
tin du  Puits  par  Jean  Corsier,  vicaire  gé- 
néral de  l'archevêque  de  Narbonne. 

Livre  Vert  B,  f»  88;  M,  t.  11,  p.  614. 


Livre  Vert  B,  £°  87;  M,  t.  11,  p.  549. 

CCXCII.  —  23  janvier  1418.  —  Martin  V 
autorise  l'abbé  de  la  Grasse  à  recevoir  deux 
moines  dans  la  communauté,  hors  son  tour 
régulier  de  nomination,  &  lui  enjoint 
d'examiner  plus  attentivement  que  par  le 
passé  ceux  qui  demanderaient  à  être  admis 
dans  le  monastère. 

Original  scellé;  Baluze,  Armoires,  v.  384,  n.  190. 

CCXCIII.  —  I"  juillet  1418.  —  Alaman, 
cardinal  de  Saint-Eusèbe,  légat  apostolique 
dans  les  royaumes  d'Espagne,  mande  à 
l'abbé  de  La  Real,  au  diocèse  d'Elne,  à 
l'archidiacre  de  Confient,  &c.,  de  faire  res- 
tituer à  l'abbaye  de  la  Grasse  les  biens  qui 
ont  été  confisqués  sur  elle  dans  ce  diocèse 
par  ordre  de  l'antipape  Benoît  XIII, 

Tricliaud,  p.  291;  M,  t.  11,  p.  370. 

CCXCIV.  —  4  novembre  1419.  —  Pierre 
Cardone,  moine  de  la  Grasse  8c  prévôt  de 
Canohès,  dans  le  diocèse  d'Elne,  se  recon- 
naît  redevable    envers   l'abbaye    de   vingt 


1697 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1698 


sous  tournois  de  rente  &  de  dix  livres  de 
cire  à  brûler  devant  l'autel  Notre-Dame  à 
l'abbaye. 

Livre  Noir,  P'  62;  M,  t.  11,  p.  Syô. 

CCXCV.  —  16  octobre  1423.  —  Char- 
les VII  donne  un  délai  d'un  an  à  l'abbé 
de  la  Grasse  pour  lui  faire  hommage  pour 
le  temporel  de  l'abbaye. 

Enregistré  à  la  chambre  des  comptes,  le 
29  du  même  mois. 

D,  68,  P»  141. 

CCXCVI.  —  7  décembre  1423.  — -  Mar- 
tin V,  vue  la  démission  de  Gauceran,  resti- 
tue définitivement  à  l'abbaye  de  la  Grasse 
le  prieuré  de  Pésilha,  sur  elle  confisqué 
par  l'antipape  Benoît  XIII. 

Trichaud,  p.  zc)^);  M,  t.  11,  p.  Syy. 

CCXCVII.  —  7  janvier  1424  (v.  st.).  — 
Hommage  rendu  au  roi  par  Bonhomme  de 
Lomagne,  abbé  de  la  Grasse,  pour  le  lieu 
de  Montlaur  &  les  biens  temporels  de  l'ab- 
baye. 

D,  68,  f°  i65. 

CCXCVIII.  —  26  avril  1425.—  Transac- 
tion passée  entre  Bonhomme  de  Lomagne, 
abbé  de  la  Grasse,  &  Bertrand  Viguier, 
chevalier,  seigneur  de  Neuville,  au  diocèse 
de  Limoges,  auquel  le  précédent  abbé, 
Guillaume,  avait  concédé  à  titre  viager  le 
notariat  de  la  Grasse;  Bertrand  s'en  démet 
moyennant  la  somme  de  quatre-vingt-dix 
écus  d'or  &  un  anniversaire  perpétuel. 

D,  68,  f°  149;  M,  t.  Il,  p.  377. 

CCXCIX.  —  19  juillet  1425.  —  Alfonse, 
roi  d'Aragon,  annule  les  lettres  à  lui  pré- 
sentées par  la  communauté  de  Villefran- 
che,  en  Confient,  pour  établir  contre  le 
camérier  de  la  Grasse  que  ladite  commu- 
nauté possédait  certains  droits  d'usage  à 
elle  contestés  par  les  religieux. 

D,  68,  f°  145. 

CCC.  —  2  novembre  1431.  —  Eugène  IV 
à  l'abbé  de  Cannes.  L'abbé  de  la  Grasse  lui 
a  exposé  que  les  tenanciers  de  l'abbaye 
ne  pouvant  payer  leurs  redevances  soit  en 
nature  soit  en  argent,  il  serait  bon  de  per- 

V. 


mettre  au  monastère  de  diminuer  le  cens 
imposé  auxdits  tenanciers.  Le  pape  charge 
l'abbé  de  Cannes  de  faire  une  enquête  à  ce 
sujet  &  de  décider  ce  qu'il  jugera  conve- 
nable. 

Lat.  5455,  n.   16,  original  scellé. 

ceci.  —  3o  août  1435.  —  Eugène  IV,  à 
la  requête  de  l'abbé  de  la  Grasse,  commet 
l'évêque  d'Alet  pour  ])rocéder  à  l'union  du 
prieuré  rural  &  séculier  de  Saint-Pierre 
des  Champs,  au  diocèse  de  Narbonne,  à 
l'abbaye  de  la  Grasse. 

Livre  Noir,  {"  iii  v"j  Trichaud,  p.  8485  M, 
t.  II,  p.  38o. 

CCCII.  —  i"  octobre  1436.  —  Transac- 
tion entre  l'abbaye  de  la  Grasse  &  le  cha- 
pitre cathédral  de  Narbonne,  au  sujet  des 
annates  des  bénéfices  dépendants  du  mo- 
nastère &  situés  dans  le  diocèse  de  Nar- 
bonne, par  laquelle  il  est  décidé  qu'à 
l'avenir  ces  annates  seront  partagées  par 
portions  égales  entre  les  deux  parties  & 
levées  par  le  procureur  de  la  fabrique  de 
Saint-Just;  les  frais  de  perception  seront 
déduits  des  sommes  touchées. 

D,  68,  f  i8r;  M,  t.  11,  p.  38i. 

CCCIII.  —  10  décembre  1436.  —  Testa- 
ment de  Hugues,  abbé  de  la  Grasse,  par 
lequel,  entre  autres  dispositions,  il  de- 
mande à  être  enseveli  dans  la  chapelle  de 
la  Madeleine  de  l'église  abbatiale,  fait  à 
cette  chapelle  &  à  l'abbaye  différents  legs, 
laisse  ses  ornements  sacerdotaux  à  diverses 
personnes,  &  désigne  pour  ses  exécuteurs 
testamentaires  son  vicaire  général  &  le 
prieur  claustral  de  la  Grasse. 

D,  68,  f  209;  M,  t.  Il,  p.  386. 

CCCIV.  —  3o  mars  1436  (v.  st.).  —  Hu- 
gues, abbé  de  la  Grasse,  décide,  contraire- 
ment à  l'avis  de  quelques-uns  de  ses  reli- 
gieux, que  le  monastère  n'a  pas  été  pollué, 
par  une  querelle  entre  deux  religieux, 
dont  l'un  avait  été  battu  par  l'autre  jus- 
qu'à effusion  de  sang. 

D,  68,  f°  177J  M,  t.  Il,  p.  38o. 

CCCV.  —  26  juin  1437.  —  Union  du 
prieuré   rural  &  séculier  de  Saint-Pierre 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1699 

des  Champs,  au  diocèse  de  Narbonne,  à 
l'abbaye  de  la  Grasse,  dont  il  dépendait, 
par  Pierre,  évêque  d'Alet,  commissaire  eu 
cette  partie,  délégué  par  bulle  d'Eugène  IV, 
du  3o  août  1435  (voir  le  n°  CCCI). 

Livre  Noir,  £"  ii3j  Trichaud,  p.  353;  M,  t.  11, 
p.  382. 

CCCVI.  —  20  janvier  1489  (v.  st.).  — 


1700 


L'union  fut  prononcée  le  18  mai  1454. 

(Voir  ihidem.') 

CCCXI.  —  Si  décembre  1456.  —  Le  pape 
Calixte  III,  à  la  requête  de  l'abbé  Louis 
d'Albret,  ordonne  à  l'abbé  de  Caunes  d'u- 
nir à  la  mense  conventuelle  de  la  Grasse 
de  l'église  de  Pésilha,  au  diocèse  d'Elue, 
pour  augmenter  cette  mense,  dont  les  re- 


Délibération  du  chapitre  de  la  Grasse  &  venus,  autrefois  de  trois  mille  florins  d'or, 
de  l'abbé  Hugues,  portant  que  dorénavant 
les  sommes  payées  à  titre  de  cens  annuel 
par  plusieurs  religieux  pour  diverses  mai- 
sons de  la  ville,  dépendantes  de  la  mense 
conventuelle,  seront  attribuées  à  la  fabri- 
que du  monastère. 

D,  68,  f°  197;  M,  t.  H,  p.  383. 


CCCVII.  —  24  janvier  1440  (v.  st.). 


ne  montent  plus  qu'à  six  cents  florins. 
Livre  Vert  A,  P  26  ;  D,  68,  f°  223. 

CCCXII. —  20  juillet  1468.  —  Sentence 
d'Hugues  Chandos,  vicaire  général  de  l'abbé 
de  la  Grasse,  portant  injonction  au  prieur 
commendataire  de  Saint-Pierre  de  Burgal 
d'y  entretenir  au  moins  trois  prêtres  pour 
le  service  spirituel,  &  accordant  à  ce  prieur 


Codicille  de  l'abbé  de  la  Grasse,  Hugues,  droit  de  juridiction  dans  tous  les  lieux  dé- 
par  lequel  il  ajoute  à  son  testament  de  pendants  de  son  prieuré,  sauf,  s'il  y  a  lieu, 
1436  la   mention   de   quelques   legs  parti-      appel  à  l'abbé  de  la  Grasse. 


culiers  &  de  peu  d'importance^  il  dispose 
notamment   de    sa    chapelle    &    des   orne- 
ments sacerdotaux. 
M,  t.  Il,  p.  389. 

CCCVIII.  —  20  janvier  1452.  —  Nico- 
las V,  à  la  demande  du  roi  Charles  VII, 
révoque  l'union  faite  par  lui  du  prieuré 
de  Riundar,  au  diocèse  de  Girone,  à  l'ab- 
baye de  San  Juan  de  las  Abadessas  &  le 
restitue  à  l'abbaye  de  la  Grasse,  à  condi- 
tion d'y  restaurer  la  vie  régulière. 

Trichaud,  p.  263;  M,  t.  11,  p.  389. 

CCCIX.  —  8  mars  1452.  —  Nicolas  V, 
à  la  demande  de  Louis  d'Albret,  abbé  com- 
mendataire de  la  Grasse,  confirme  la  bulle 
de  privilège  du  pape  Grégoire  IX,  du 
16  juin  1228,  adressée  à  l'abbé  Benoît. 

D,  68,  f»  229;  M,  t.  II,  p.  389. 

CCCX.  —  3o  octobre  1453.  —  Nicolas  V, 
à  la  demande  de  Louis  d'Albret,  abbé  de 
la  Grasse,  commet  l'official  de  Narbonne 
pour  s'informer  s'il  est  opportun  d'unir 
le  prieur  de  Saint-Félix  de  Lézignan  h.  la 
mense  conventuelle,  union  réclamée  par 
l'abbé. 

Livre  Noir,  f°  116;  Tiichaiid,  p.  276;  M,  t.  11, 
p.  390. 


Trichaud,  p.  244;  M,  t.  11,  p.  391. 

CCCXIII.  —  i5  juin  1462.  —  Pie  II,  à 
l'exemple  de  son  prédécesseur  Calixte  III, 
prononce  de  nouveau  l'union  du  prieuré 
de  Pésilha,  au  diocèse  d'Elne,  à  la  mense 
abbatiale  de  la  Grasse. 

Livre  Vert  A,  f"  26;  Trichaud,  p.  298;  M, 
t.  II,  p.  391 . 

CCCXIV.  —  8  avril  1478.  —  Louis  d'Am- 
boise,  évêque  d'Albi,  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc,  sur  la  plainte  de  l'abbé  de  la 
Grasse,  autorise  les  viguier  &  juge  de  la 
Grasse  à  saisir  &  retenir  les  malfaiteurs 
nés  sur  les  terres  de  sa  juridiction,  même 
en  dehors  de  leur  circonscription,  moyen- 
nant permission  préalable  des  officiers 
royaux. 

M,  t.  II,  p.  393,  d'après  l'original. 

CCCXV.  —  2  juillet  1481.  —  Julien, 
évêque  de  la  Sabine,  cardinal  de  Saint- 
Pierre-ès-Liens,  grand  pénitencier  du  pape, 
légat  apostolique  en  France,  à  l'instance 
de  Pierre,  évêque  de  Rieux  &  abbé  de  la 
Grasse,  mande  à  l'abbé  de  Montolieu  &  à 
l'official  de  Carcassonne  de  faire  maintenir 
l'union  de  la  prévôté  de  Saint-Michel  de 
Nahuse   à   la   charge   de    sacristain   de    la 


lyoi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1702 


Grasse,  union  déjà  prononcée  par  l'abbé  ses   possessions  de  Roussilloii  &  de  Cata- 

&  le  sacristain.  ^oç^ne,  qu'un  certain  des  Ormes  avait  usur- 

Livre    Noir,    f»  56;    Trichaud,    p.  364;   D,  68,  pées. 

f"  294;  M,  t.  II,  p.  394.  Gallia  Christiana,  t.  VI,  Instrum.  c.  459. 


CCCXVI.  —  7  mai  1483.  —  Sixte  IV  per- 
met à  Pierre,  évéque  de  Rieux  &  abbé  de 
la  Grasse,  de  jouir  de  ce  dernier  bénéfice, 
dont  il  était  abbé  élu  avant  sa  promotion 
au  siège  épiscopal  de  Rieux. 

D,  68,  f°  198. 

CCCXVII.  —  Juin  ou  juillet  1487.  — 
Innocent  VII  confirme  une  transaction,  en 
date  du  i5  décembre  1480,  intervenue  en- 
tre la  communauté  &  le  camérier  de  la 
Grasse. 

Livre  Vert  A,  (°  z{. 

CCCXVIIl.  —  4  mars  1488.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  par  Pierre  de  Narbonne, 
évéque  de  Vabre  &  abbé  de  Fontfroide,  & 
Siméon  Fuster,  chanoine  d'Elne,  entre 
Pierre  d'Abzac,  abbé  de  la  Grasse  &  évéque 
de  Lecto'ire,  &  Charles  de  Martigni,  évé- 
que d'Elne,  au  sujet  du  droit  de  patronat 
des  églises  de  Rivière,  Corneilla,  Canohès 
&  Rivesaltes. 

Confirmée  par  l'évêque  d'Elne,  le  25  sep- 
tembre 1489,  &  par  l'abbé  de  la  Grasse,  le 
i"  avril  1489. 

Livre  Vert  A,   f   126;    5,  f°  36;    D,  68,    f"  3o2  ; 

M,  t.  Il,  pp.  395-396. 

CCCXIX.  —  2  &  3  juin  1493.  —  Procès- 
verbal  de  la  consécration  des  autels  de 
l'église  de  l'abbaye  de  la  Grasse,  par  Pierre 
de  Narbonne,  évéque  de  Vabre,  avec  indi- 
cation des  reliques  renfermées  dans  cha- 
cun des  autels. 

M,  t.  II,  p.  396. 

CCCXX.  —  22  novembre  1493.  —  Ferdi- 
nand II,  roi  d'Aragon,  confirme  tous  les 
privilèges  &  libertés  accordés  par  ses  pré- 
décesseurs au  couvent  de  la  Grasse. 

D,  68,  f"  314.  • 

CCCXXI.  —  Vers  1496.  —  Pierre  d'Ab- 
zac, archevêque  de  Narbonne,  écrit  à  Fer- 
dinand, roi  d'Aragon,  "pour  lui  demander 
de  faire  restituer  à  l'abbaye  de  la  Grasse 


CCCXXII.  —  5  mars  1499.  —  Christophe 
Tierne,  notaire  ordinaire  de  la  Grasse,  re- 
connaît, en  présence  des  religieux  assem- 
blés en  chapitre,  qu'il  est  tenu  de  dresser 
gratuitement  tous  les  actes,  tant  pour  que 
contre  le  monastère,  &  de  payer  annuelle- 
ment soixante  sous  tournois  pour  certain 
anniversaire  de  trois  messes  dont  ledit  no- 
tariat est  chargé. 

D,  68,  f  3i8,M,  t.  II,  p.  399. 

CCCXXIII.  —  Vers  i5oo.  —  Dénombre- 
ment présenté  au  sénéchal  de  Carcassonne 
par  Bernard  de  Soubiran,  sacristain  de  la 
Grasse,  des  biens  &  revenus  de  ce  monas- 
tère. 

L'ivre  Noir,  {"  3ç  ;  M,  t.  11,  p.  45o. 

CCCXXIV.  —  Avant  i5oo.  —  Énuméra- 
tion  des  droits  de  l'abbé  de  la  Grasse  dans 
l'étendue  du  domaine  temporel  de  son  ab- 
baye :  droits  fiscaux,  amortissement,  jus- 
tice, création  de  consuls,  droits  sur  les  mi- 
nes d'or  &  d'argent. 

Livre  Vert  A,  f»  52;    D,  66,   f"   287;   M,  t.  H, 

p.  443. 

CCCXXV.  —  Avant  i5oo.  —  Tableau 
des  revenus  &  dépenses  de  l'abbaye  de  la 
Grasse. 

Livre  Vert  ^,  f"  33;  T> ,  66 ,  f  289;  M,  t.  11, 
p.  447. 

CCCXXVI.  —  4  avril  i5oo.  —  Pierre 
d'Abzac,  archevêque  de  Narbonne  &  abbé 
de  la  Grasse,  octroie  quarante  jours  d'in- 
dulgences, sous  certaines  conditions,  à  tous 
ceux  qui  visiteraient  les  reliques  de  la 
sainte  croix  &  de  la  sainte  épine,  conser- 
vées à  la  Grasse. 

Trichaud,  p.  112;  M,  t.  11,  p.  400. 

CCCXXVII.  —  21  avril  i5o6.  —  Jules  II 
confirme  un  statut  établi  d'un  commun 
accord  par  l'abbé  &  les  religieux  de  la 
Grasse,  lequel  portait  que  la  moitié  de 
la   première   année  de   revenu    des  béné- 


lyoS 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1704 


fices  à  la  collation  de  l'abbaye,  serait  em- 
ployée à  la  réparation  de  l'église. 
D,  68,  f  322. 


CCCXXXIII.  —  28  septembre  1662.  — 
Contrat  portant  union  de  l'abbaye  de  la 
Grasse  à  la  congrégation  réformée  de  Saint- 
Maiir. 

Livre  Noir,  (°  i;  M,  t.  ii,  p.  41  3.  • 

Fut  complété  par  un  autre  acte  du  i6  oc- 
tobre suivant  (Livre  Noir,  f"  3;  M,  t.  li, 
p.  4i5),  &  confirmé  par  arrêt  du  parle- 
ment de  Toulouse,  du  7  juillet  i663  (Livre 
cèses  d'Elue  &  de  Girone,  à  s'acquitter  en-  Noir,  f'6;  M,  t.  il,  p.  417).  La  prise  de  pos- 
vers  ledit  monastère  des  services  auxquels  session  de  l'abbaye  par  les  religieux  ré- 
ils  étaient  tenus  &  qu'ils  n'avaient  pu  lui  formés  eut  lieu  le  27  juillet  suivant  (Ibid. 
rendre  pendant  la  dernière  guerre  avec  la  p.  418),  &  l'inventaire  des  ornements  de  la 
France.  sacristie   fut  dressé   le  3o  du  même  mois 

D,  68,  f°  336;  M,  t.  II,  p.  402.  (7izW.  p.  420). 


CCCXXVIIÎ.  —  3  septembre  1519.  — 
Charles,  roi  des  Romains,  &  sa  mère  la 
reine  Jeanne,  ordonnent  à  tous  leurs  offi- 
ciers de  forcer  les  prieurés  dépendants  de 
l'abbaye  de  la  Grasse,  situés  dans  les  dio- 


CCCXXIX.  —  Décembre  i5io.  —  Fran- 
çois I,  à  la  prière  de  Philippe  de  Lévis, 
évêque  de  Mirepoix  &  abbé  de  la  Grasse, 
confirme  les  privilèges  &  libertés  accordés 
à  l'abbaye  par  les  rois  ses  prédécesseurs. 

D,  68,  f°  344. 

CCCXXX.  —  19  mars  i52i  (v.  st.).  — 
Dénombrement  des  possessions  de  l'abbaye 
de  la  Grasse  tiré  d'un  manuscrit  conservé 
dans  l'église,  qui  contenait  en  outre  les 
Gesta  Caroli  TAagni  ;  extrait  délivré  à  la 
demande  de  Jean  de  Durfort,  écuyer,  sei- 
gneur de  Vernhole,  viguier  temporel  de 
l'abbaye. 

D,  68,  f°  346;  Cros-Mayrevielle,  Histoire  du 
comté  de  Carcassonrie,  Documents,  n.  xi ,  d'après 
l'original}  M,  t.  11,  p.  402. 

CCCXXXI.  —  5  mai  1640.  — Transac- 
tion passée  entre  le  procureur  du  cardinal 
abbé,  &  les  religieux  de  la  Grasse;  le  pro- 
cureur refusait  de  payer  l'entretien  des 
livres  du  monastère,  l'organiste,  le  maître 
de  grammaire;  on  décide  qu'il  fournira  de 
ces  divers  chefs  une  certaine  quantité 
d'avoine,  vin  &  blé. 

D,  68,  f°  356;  M,  t.  11,  p.  404. 

CCCXXXIl.  —  20  juin  i583.  —  Gré- 
goire XIII  confirme  à  l'abbé  de  la  Grasse 
la  jouissance  de  trente  journaux  de  terre, 
autour  de  l'église  de  Saint-Vincent,  proche 
Valence,  donnés  jadis  à  son  abbaye  par  le 
roi  d'Aragon. 

D,  68,  f''  370;  M,  t.  II,  p.  406. 


X 


Catalogue  des  actes  relatifs  à  Vahhaye 
de  Saint-Gilles. 

LE  catniogue  des  actes  relatifs  à  l'abbaye  de  Saint- 
Gilles  a  été  rédigé  au  moyen  des   trois  sources 
suivantes  : 

A,  Biblioth.  nat.  lat.  i  1018  (anc.  cartul.  46), 
Bullaire  de  Saint-Gilles,  petit  in-12  de  soixante- 
seize  feuillets  de  parchemin.  Il  se  compose  de  trois 
parties  bien  distinctes.  Du  feuillet  i  au  feuillet  67, 
on  trouve  un  bullaire  dans  lequel  les  actes  sont 
placés  dans  l'ordre  de  succession  des  papes;  l'écri- 
ture date  d'environ  1 170.  Du  feuillet  58  au  feuil- 
let 66 ,  écritures  diverses  depuis  le  treizième  siècle 
jusqu'au  commencement  du  quatorzième.  Enfin 
du  feuillet  67  au  feuillet  74,  fragment  de  cartu- 
laire  du  douzième  siècle,  se  rapportant  principa- 
lement au  couvent  de  Sirmich,  en  Hongrie,  qui 
dépendait  de  l'abbaye  de  Saint-Gilles. 

B,  Biblioth.  nat.  Collection  de  Languedoc,  v.  41, 
f""  99  8c  suiv.  Histoire  des  abbés  de  Saint-Gilles, 
en  latin,  communiquée  à  D.  Vaissete  &  consultée 
par  lui  ;  elle  contient  en  analyse  &  en  extrait  de 
nombreux  documents  diplomatiques. 

C,  Archiv.  nat.  J.  3 17,  n.  9;  rouleau  en  par- 
chemin d'environ  un  mètre  soixante-dix  centimè- 
tres de  long,  composé  de  neuf  morceaux  de  peau 
cousus  l'un  à  l'autre  &  de  grandeur  inégale.  Il 
contient  la  copie  faite  par  trois  mains  différentes, 
&,  pour  quelques  pièces  avant  la  formation  du 
rouleau,  d'une  série  d'actes  des  onzième,  dou- 
zième &  treizième  siècles;  la  plupart  sont  des  co- 
pies notariées.  L'écriture  de  ce  document  permet 
de  le  rapporter  au  milieu  du  treizième  siècle. 


lyoj 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 

(867-1506) 


1706 


I.  —  867-872.  —  Adrien  II,  pape,  or- 
donne à  Sigebode,  archevêque  de  Nar- 
bonne,  de  défendre  à  Girbert,  évèque  de 
Nimes,  de  vexer  ou  d'inquiéter  le  monas- 
tère de  Saint-Gilles,  qu'il  a  pris  sous  la 
protection  du  Saint-Siège,  &  de  lui  en- 
joindre de  rendre  à  ce  couvent  tout  ce 
qu'il  lui  avait  pris. 

A,  f  i3. 

IL  —  21  juillet  878.  — Jean  VIII  h  Amé- 
lius,  prêtre,  &  à  Léon,  abbé.  —  Il  rappelle 
la  fondation  du  monastère  par  saint  Gil- 
les &  le  roi  Flavius,  les  tentatives  de 
l'évèque  de  Nimes  pour  le  soumettre  à 
son  autorité,  &  le  refus  du  pape  Nicolas 
de  consentir  à  cette  usurpation;  enfin  il 
expose  la  décision  dés  évêques  réunis  en 
concile  à  Arles,  qui  a  rétabli  les  choses 
dans  leur  ancien  état. 

A,  f"  3. 

III.  —  lo  août  879.  —  Jean  VIII  rappelle 
&  confirme,  dans  le  concile  tenu  àTroyes, 
en  présence  du  roi  Louis  le  Bègue,  la  sen- 
tence qu'il  avait  déjà  rendue  à  Arles,  por- 
tant soumission  de  l'abbaye  de  Saint-Gilles 
à  l'autorité  immédiate  du  Saint-Siège,  & 
frappe  d'anathème  &  de  malédiction  qui- 
conque irait  à  l'encontre  de  cette  décision. 

A,  f"?. 

IV.  —  882-884.  —  Marin,  pape,  aux 
moines  de  Saint-Gilles.  —  Il  leur  ordonne 
d'obéir  exactement  à  l'abbé  Amélius,  au- 
quel il  a  confié  l'administration  de  leur 
monastère. 

A,  fo  12  h. 

V.  —  885-891.  —  Etienne  V  à  Girbert, 
évéque  de  Nimes;  il  a  appris  que,  non- 
obstant les  ordres  apostoliques,  il  continue 
à  inquiéter  l'abbaye  de  Saint-Gilles,  confiée 
par  le  Saint-Siège  à  Amélius,  évéque  d'U- 
zès,  &  lui  ordonne  de  cesser  ses  exactions 
&  de  respecter  la  liberté  de  ce  monastère. 

A,  f"  14  a. 

VI.  —  885-891.  —  Etienne  V,  pape,  an- 
nonce  à  Amélius,  évéque  d'Uzès,  qu'il  a 


écrit  à  l'archevêque  Théodard ,  au  comte 
Richard  &  au  vicomte  Albéric  que  Gir- 
bert, évéque  de  Nimes,  serait  excommunié 
s'il  ne  réparait  les  torts  causés  -par  lui  au 
couvent  de  Saint-Gilles,  &  le  prie  de  faire 
tenir  le  plus  tôt  possible  à  la  cour  de 
Rome  le  cens  annuel  accoutumé. 
A,  f"  i3  h. 

VIL  —  904-911.  —  Sergius  III,  pape,  à 
Amélius,  évoque  d'Uzès  &  abbé  de  Saint- 
Gilles;  il  s'étonne  de  lui  voir  donner  à 
l'antipape  Formose  le  nom  de  prêtre,  dont 
il  a  été  dépouillé  conformément  aux  ca- 
nons, &  lui  enjoint  d'envoyer  plus  exac- 
tement à  l'avenir  au  Saint-Siège  le  cens 
annuel  auquel  est  tenu  son  monastère. 

A,  f°  14  h. 

VIII.  —  1012-1024.  —  Benoît  VIII,  pape, 
confirme  les  actes  anciens  mettant  le  mo- 
nastère de  Saint-GilleS  sous  la  protection 
du  Saint-Siège,  &  défend  à  toutes  puis- 
sances laïques  de  le  troubler  dans  la  pos- 
session de  ce  privilège. 

A,  f-  2  b. 

IX.  —  Vers  1014.  —  Benoît  VIII  à  Guil- 
laume, comte,  &  à  sa  mère  Adélaïde.  —  Il 
a  appris  les  entreprises  injustes  de  certains 
laïques  sur  les  biens  des  abbayes  de  la  Pro- 
vince &  leur  annonce  qtie  tous  ceux  qui 
se  sont  em|9arès  des  terres  de  Saint-Gilles 
seront  frappés  d'anathème  &  excommuniés, 
&  leurs  biens  soumis  à  l'interdit. 

A,  f"  i5  a;  Ménard,  Histoire  de  Nimes,  t.  i,  Pr. 
p.  20. 

X.  —  24  mars  io32. — Édilbert,  sa  femme 
&  leurs  enfants  donnent  à  G.,  abbé  de 
Saint-Gilles,  &  à  ses  moines  le  monastère 
de  Saint-Eusèbe,  au  diocèse  d'Apt. 

B,  f"  100  r";  Gallia  Christiana,  t.  Vi,  Instrum, 
c.   176. 

XL  —  28  mars  1044.  —  Raîmbaud,  sa 
femme,  ses  fils  &  son  fidèle,  Arnaud  Oc- 
taviensis,  abandonnent  à  l'abbé  Virgile 
l'église  de  Saint-Martin  de  DAedenas,  au 
pays  d'Orange,  qu'ils  détenaient  injuste- 
ment. 

B,  f"  100  r". 


lyoy 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1708 


XII.  —  1061-1066.  —  Alexandre  II  k 
Frotaire,  évèque  de  Nimes.  —  Il  a  appris 
avec  étonnement  que,  nonobstant  les  or- 
dres directs  du  Saint-Siège,  il  a  frapj^é 
d'excommunication  l'abbé  de  Saint-Gilles, 
Béraiid  ;  il  lui  ordonne  de  comparaître 
avec  lui.  devant  la  cour  apostolique  vers 
la  Saint-Martin  prochaine,  pour  qu'il  ter- 
mine leur  affaire. 

A,  fo  17  *. 

XIII.  —  i5  décembre  1066.  —  Almodîs, 
comtesse,  &  son  fils  Raimond,  comte  de 
Rouergue,  Nimes  &  Narbonne,  donnent 


monastère  est  placé  sous  la  protection  spé- 
ciale du  Saint-Siège. 
A,  {"  z/\  a. 

XVII.  —  1091.  —  Urbain  II  aux  moines 
de  Saint-Gilles.  Il  leur  accorde  le  droit  de 
demander  l'ordination  de  leurs  prêtres  à 
l'évêque  qu'il  leur  plairait,  pourvu  qu'il 
fût  catholique,  en  leur  recommandant  de 
réclamer  le  plus  souvent  possible  ce  ser- 
vice de  leur  ordinaire,  l'évêque  de  Nimes. 

A,  f»  25  h. 

XVIII.  —  1091.  —  Notice  de  la  fonda- 


Tabbaye  de  Saint-Gilles  à  Hugues,  abbé  de  tion  de  l'abbaye  de  Sirmich,  en  Pannonie, 

Chiny,  &  à  ses  successeurs,  en  renonçant  pai-  Ladislas,  roi  de  Hongrie,  qui  la  sou- 

à  tous  les  droits  &  usages  dont  ils  préten-  met   à   Saint-Gilles;    l'abbé   devra   prêter 

daient  être  en  possession  &  en  donnant  à  serment  de  fidélité  à  l'abbé  de  ce  dernier 

l'abbé  de  Cluny  tout  pouvoir  pour  réfor-  couvent;  l'abbaye  sera  directement  sous  la 


mer  &  gouverner  l'abbaye. 
H  v,  n.  276. 

XIV.  —  Vers  1074.  —  Grégoire  VII  à 
Frotaire,  évêque  de  Nimes.  Il  a  appris  les 
différends  qu'il  avait  eus  avec  l'abbé  de 
Saint-Gilles  du  temps  de  son  prédécesseur 


tutelle  du  roi;  l'église  &  son  atrium  auront 
droit  d'asile. 

A  la  suite,  liste  des  terres  possédées  par 
l'abbaye  de  Sirmich. 

A,   £"68  b;    Ménard,  Histoire   de   Nimes,   t.    i, 
pr.  p.  24. 

Cette  fondation  fut  confirmée,  le  2  no- 


Alexandre,  &  le  prie  de  ne  plus  inquiéter      vembre  1106,  par  Pascal  II,  à  la  requête 
à  l'avenir  ce  monastère,  qui  est  de  temps      de  l'abbé  Hugues. 


immémorial  sous  la  protection  du  Saint- 
Siège. 

A,  f"  i2  a  ;  Gallia  Christiatia,  t.  vi,  Instrum, 
c.  488. 

XV.  —  Vers  1077.  —  Grégoire  VII  aux 
moines  de  Saint-Gilles.  Il  n'a  donné  le 
monastère  à  l'abbé  de  Cluny  que  pour  y 
rétablir  la  régularité  &  y  élire  un  abbé  en 
son  lieu  &  place;  ils  peuvent  donc  se  ras- 
surer; ils  n'éprouveront  de  sa  part  aucun 
mauvais  traitement,  conserveront  pour  l'a- 


Gaîlia  Christiana,  t.  VI,  Instrum.  c.    189. 

XIX.  —  Vers  1091. —  Formule  du  ser- 
ment de  fidélité  à  prêter  par  l'abbé  de 
Sirmich  à  celui  de  Saint-Gilles;  formule 
rédigée  par  l'abbé  Odilon,  avec  le  consen- 
tement de  l'abbé  de  Sirmich,  Pierre  &  de 
tous  ses  frères. 

A,  f"  70  a. 

XX.  —  18  février  1095.  —  Urbain  II  à 
tous  les  fidèles  de  la  province  de  Gothie. 


venir  leur  droit  de  libre  élection  &  trou-      Le  comte  de  Toulouse  Raimond,  à  la  prière 
veront  toujours  dans  le  pape  un  protecteur      du  pape,  a  abandonné  au  cours  du  concile 


bien  disposé. 
A,  f°  18  ^. 

XVI.  —  17  novembre  1091.  —  Urbain  II 
à  l'abbé  du  monastère  de  Saint- Gilles, 
Odilon.  Il  lui  confirme  la  possession  des 
monastères  &  celles  données  à  son  abbaye 
par  l'archevêque  de  Reims,  Rainaud,  l'évê- 
que de  Cahors,  Ladislas,  roi  de  Hongrie, 


de  Toulouse  tous  ses  droits  sur  les  offran- 
des des  autels  de  Saint-Gilles,  &  a  confirmé 
cet  abandon  à  Saint-Gilles  même,  avec  son 
fils  Bertrand  &  la  comtesse  Hervire. 

A,    f"    19  a  j    Gallia  Christiana,  t.  vi ,   Instrum, 


XXI.  —  18  février  1095.  —  Urbain  II  à 
Odilon,  abbé  de  Saint-Gilles.  Il  lui  con- 


&   le  vicomte  Adémar,  &  déclare  que   le      firme    la   possession    de    plusieurs    églises 


1709 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1  710 


k 


qu'il    venait   d'ac([uérir,  parmi    lesquelles 
Saint-André  de  Demis,  Saint-Bausile,  &c. 
A,  f  26  b. 

XXII.  —  12  juillet  1096.  —  Raimond, 
comte  de  Toulouse  &  de  Kouergue,  duc  de 
Narbonne,  marquis  de  Provence,  en  pré- 
sence des  prélats  tenant  le  concile  de  Ni- 


de  Saint-Gilles  de  tous  ses  droits  sur  les 
possessions  de  l'abbaye  de  ce  nom,  &  de  la 
consécration  d'un  autel  dans  la  nouvelle 
église  du  monastère,  déclare  que  cette 
église  ne  pourra  jamais  être  interdite. 
A,  f'  21  a. 

XXVIII.  —  27  juillet  1096.  —  Urbain  II 


mes,  sous  la  présidence  du  pape  Urbain  II,  à  Colomban,  roi  de  Hongrie.  Il  se  réjouit 

abandonne  à  l'abbé  Odilon  toutes  ses  pré-  de  le  voir  arriver  au  trône  &  compte  qu'il 

tentions   sur  la  Vallée    Flavienne   &    re-  saura    y   maintenir   sa    bonne    renommée 

nonce  aux  mauvaises  coutumes  qu'il  y  pré-  d'homme  pieux  &  savant;  il  espère  voir  les 


tendait  avoir. 

C,  n.  I;  H  V,  n.  SpS  (charte  I)jTeulet,  Layettes 
du  Trésor  des  Chartes,  t.  i,  p.  32. 

XXIII.  —  Après  le  12  juillet  1096.  — 
Bernard  de  Paratge  promet,  sur  l'ordre  du 
cardinal,  de  restituer  tout  ce  qu'il  avait 
acquis  dans  les  domaines  de  Saint-Gilles 
malgré  l'abbé,  &  abandonne  toutes  ses  pré- 
tentions sur  les  revenus  de  l'autel  du  mo- 
nastère. 

C,  n.  4;  Teiilet,  t.  i,  p.  33. 

XXIV.  —  Après  le  12  juillet  1096.  —  For- 
mule du  serment  prêté  par  Raimond,  comte 
de  Toulouse,  entre  les  mains  de  R.,  car- 
dinal, au  sujet  de  l'abandon  fait  par  lui  de 
toutes  ses  prétentions  sur  l'honneur  de 
Saint-Gilles. 

C,  n.  3;TeuIet,  t.  i,  p.  33. 

XXV.  —  Après  le  12  juillet  1096.  —  Mé- 


Hongrois  revenir  à  la  droite  voie,  lui  de- 
mande son  appui  contre  l'antipape  Gui- 
bert  &  l'empereur  Henri,  &  lui  annonce 
l'envoi  d'Odilon,  abbé  de  Saint-Gilles,  de 
la  part  du  Saint-Siège. 

A,  f"  27  b;  Ménard,  Histoire  de  Nimes,  t.  1,  Pr. 
p.   25. 

XXIX. —  12  septembre  1096. — Urbain  II 
à  l'abbé  Odilon  &  aux-  moines  de  Saint- 
Gilles.  A  l'occasion  de  la  fête  du  saint  pa- 
tron, il  renouvelle  tous  les  privilèges  con- 
cédés jadis  au  monastère  par  les  souverains 
pontifes,  leur  pro/net  sa  protection  contre 
leur  ennemi,  l'évèque  de  Nimes,  &  déclare 
qu'à  l'avenir  aucun  évèc[ue  ne  p.ourra  les 
excommunier. 

A,  f"  22  b  ;  Gallia  Christiana,  t.  VI,  Instrum.  c.  1  84. 

XXX.  —  Vers  1098.  —  Urbain  II  à  Odi- 
lon, abbé,  &  aux  religieux  de  Saint-Gilles. 
Il  a  écrit  à  l'abbé  de  Cluny  pour  l'engager 


moire  de  l'abandon  fait  par  le  comte  Ber-  à  se  réconcilier  avec  eux,  &  à  l'archevêque 
trand  &  sa  femme  Adélaïde,  de  tous  leurs  de  Lyon  pour  ménager  un  accord;  mais  il 
droits  sur  l'honneur  de  Saint-Gilles,  tant      assure  le  couvent  que,  quelle  que  soit  la 


dans  la  ville  de  ce  nom  qu'au  dehors,  à  la 
requête  de  son  père  le  comte  Raimond. 
C,  n.  2j  Teulet,  t.  i,  p.  33. 

XXVI.  —  22  juillet  1096.  --  Urbain  II 
confirme  l'abandon  fait  par  le   comte  de 


résolution  de  cet  abbé,  la  sienne  ne  chan- 
gera pas,  &  qu'il  leur  continuera  la  jouis- 
sance de  tous  leurs  privilèges. 
A,  {"  3o  a. 

XXXI.  —  4  avril  1099.  —  Urbain   II  à 


Toulouse  de  toutes  ses  possessions  dans  la      Raimond,  évêque  de  Nimes.   Il  sait  sans 


ville  de  Saint-Gilles,  abandon  consenti  en- 
tre les  mains  de  l'abbé  Odilon,  pendant  le 
concile  de  Nimes. 

A,  f  21;  C,  n.  12}  H  v,  n.  Sç3  (charte  II);  Teu- 
let, t.  I,  p.  566. 

XXVII.  —  22  juillet  1096.  —  Urbain  II, 
à  l'occasion  de  l'abandon  fait  par  Raimond 


doute  que  de  temps  immémorial  &  par  do- 
nation expresse,  le  monastère  de  Saint- 
Gilles  est  placé  sous  la  protection  du  Saint- 
Siège;  pourquoi  donc  a-t-il  osé  le  frapper 
d'excommunication?  Qu'il  se  présente  à 
Rome  pour  obtenir  son  pardon  &  donner 
pleine  satisfaction  au  Saint-Siège. 
A,  f°  26  b. 


lyii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1712 


XXXII.  —  i5  avril  iio5.  —  Pascal  II  à 
Etienne,  abbé,  &  aux  moines  de  Saint- 
Gilles.  Il  a  appris  que,  malgré  ses  promes- 
ses,  le  comte  Bertrand   &   ses  chevaliers 


moines,  la  construction  de  nouvelles  forti- 
fications &  leur  ordonne  de  déclarer  ex- 
communiés, lui  &  ses  complices  dont  il 
donne    les    noms,    si,    dans    les    quarante 


tentent    de    s'emparer   des    offrandes   des  jours,  ils   n'ont  pas  donné  au  monastère 

autels  de  l'abbaye  dont  ce  prince  avait  fait  toutes  les  satisfactions  désirables. 

abandon  &  que  la  plupart  des  possessions  A,  f"  84  a. 

du  monastère  se  trouvent  engagées^  qu'ils 

cessent  leurs  mauvaises  entreprises,  sous  XXXVII.  — 4  février  1107. —  Pascal  II 

peine  d'excommunication.  à  Guillem  de  Sabran,  Emenon,  son  frère, 

A,  {"30  a;  Historiens  de  France,  t.  XV,  p.  3^.  Rainard    de    Médenas,   Arbert    de    Mont- 

clar,  &c.  Ils  n'ignorent  pas  l'abandon  fait 

XXXIII.  —  3i  octobre  iïo5.  —  Pascal  II  jadis  parle  comte  Raimond  à  l'abbaye  de 

aux  moines  de  Saint-Gilles.  Il  les  engage  à  Sain^-Gilles;    pourquoi    donc   se    sont-ils 

se  mettre  d'accord  pour  élire  un  abbé  &  associés  aux  entreprises  criminelles  de  son 

défend  de  rien  distraire  des  offrandes  de  fils   Bertrand  ?  qu'ils   cessent,  sous  peine 

l'autel  du  monastère.  d'être  frappés  d'excommunication. 

A,  f"  32  a;  Historiens  de  France^  t.  xv,  p.  32.  A,  f°  33  a;  Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  34. 


XXXIV.  —  14  novembre  iio5.  —  Pas- 
cal II  à  Bertrand,  comte  de  Toulouse.  Ou- 
blieux de  l'abandon  consenti  par  son  père, 
le  comte  Raimond,  &  de  la  sentence  d'ex- 
communication promulguée  par  le  concile 
de  Nimes,  il  a  envahi  le  bourg  de  Saint- 
Gilles,  fortifié  de  nouveau  l'église,  &  mis 
aux  enchères  les  offrandes  de  l'autel^  qu'il 
renonce  à  ses  entreprises  criminelles  ou  le 
voyage  en  Terre  Sainte  ne  le  préservera 
pas  des  effets  de  cette  sentence. 

A,  f  32  è. 

XXXV.  —  2  novembre  1106. —  Pascal  II 
à  Hugues,  abbé  de  Saint-Gilles.  Le  roi  de 
Hongrie,  Ladislas,  a  fondé  à  Sirmich  un 
monastère,  qu'il  a  donné  à  l'abbé  Odilon, 
prédécesseur  de  Huguesj  le  pape  confirme 
cette  fondation,  à  condition  que  l'abbé  du 
nouveau  couvent  dépendra  de  celui  de 
Saint-Gilles  j  l'église  aura  droit  d'asile  & 
les  affaires  du  monastère  ne  seront  jugées 
que  par  le  roi;  enfin  le  pape  lui  confirme 
la  possession  de  toutes  les  églises  &  terres 
"données  par  Ladislas. 

A,  f  3o  b. 

XXXVI.  •—  4  février  1107.  —  Pascal  II  à 
Richard,  archevêque  de  Narbonne,  à  Rai- 
mond, évêque  d'Uzès,  &  à  Raimond,  évé- 
que  de  Nimes.  Il  leur  rappelle  les  nou- 
velles tentatives  du  comte  Bertrand  sur 
l'abbaye  de  Saint- Gilles,   l'expulsion  des 


XXXVIII.  —  6  février  1107.  —  Pascal  II 
à  Gibelin,  archevêque  d'Arles,  à  Arbert 
d'Avignon  &  autres,  leurs  comprovinciaux. 
De  même  teneur  que  la  précédente^  prière 
d'excommunier  le  comte  Bertrand  &  ses 
complices. 

A,  f  35  i. 

XXXIX.  —  8  février  1107.  —  Pascal  II 
aux  vicomtes  de  Narbonne  &  Béziers,  à 
Guillem  de  Montpellier,  Bernard  d'An- 
duze  &  Raimond  Décan  de  Posquières. 
Relative  à  l'affaire  du  comte  de  Toulouse, 
Bertrand;  prière  de  se  liguer  contre  lui 
pour  le  forcer  à  rendre  satisfaction  à  l'ab 
baye. 

A,  f  36  b. 

XL.  —  14  mars  1107.  —  Pascal  II  aux 
moines  &  bourgeois  de  Saint-Gilles.  Il  leur 
annonce  que  le  comte  Bertrand,  qui  s'était 
emparé  des  offrandes  de  l'autel  du  monas- 
tère, a  été  excommunié  &  leur  ordonne  de 
n'avoir  avec  lui  aucun  rapport  &  de  ne  lui 
prêter  aucun  secours. 

A,  f"  37  b;  Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  37. 

XLI.  —  7  août,  vers  1107.  —  Pascal  II 
aux  moines  de  Saint-Gilles.  Le  comte  de 
Toulouse,  Bertrand,  après  être  longtemps 
resté  soumis  à  l'excommunication  pour  ses 
entreprises  sur  le  domaine  de  Saint-Gilles, 
est  venu    à   résipiscence   &   a  prorais    au 


i7i3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1714 


pape,  dans  un  concile  tenu  à  Saint-Marcel,  XLVII.  —  Vers  1 1 17.  —  Pascal  II  à  Ri- 

de respecter  les   clauses  de  la  charte   de      chard,  archevêcfue  de  Narbonne,  Gautier, 


son  père,  Raimond  de  Saint-Gilles. 
A,  f»37  b. 

XLII.  —  i5  décembre,  vers  1 107.  —  Pas- 
cal II  aux  évêques  des  deux  rives  du 
Rhône.  L'abbé  &  les  religieux  de  Saint- 
Gilles  se  sont  plaints  des  tentatives  de  ces 
prélats;  c'est  au  souverain  pontife,  dont  ce 
monastère  dépend  directement,  qu'il  ap- 
partient de  décider  de  la  justice  ou  de 
l'injustice  de  leurs  prétentions. 

A,  f  40  b. 

XLIII.  —  14  mai  1108.  —  Pascal  II  aux 
évèques  de  Valence  &  de  Viviers,  Eusta- 


évêque  de  Maguelonne,  &c.  Le  vicomte 
de  Béziers,  Bernard,  a  élevé  un  château 
contre  le  monastère  de  Saint-Gilles  &  a 
expulsé  l'abbé  de  celui-ci;  trois  fois  averti, 
il  a  persisté;  le  pape  leur  ordonne  de  lui 
signifier   la    sentence    d'excommunication 

qu'il  a  encourue 

A,  f"  41  a;  la  charte  est  incomplète. 

XLVIII.  —  21  décembre  11 18.  —  Gé- 
lase  II  aux  évêques  &  archevêques  d'Arles, 
Nimes,  Maguelonne,  Uzès  &  Avignon;  il 
confirme  l'établissement  autour  de  la  ville 
de  Saint-Gilles,  par  son  prédécesseur  Ur- 
bain II,  de  limites  déclarées  inviolables,  & 


che  &   Léger.  Le   comte  Bertrand,   qu'il      dans  l'étendue  desquelles  nul   ne   pourra 
avait  bien  voulu  relever  de  l'excommuni- 
cation qui  l'avait  atteint,  est  revenu  à  ses 
errements;  le  pape  prie  ces  deux  prélats 
de  l'aider  à  réduire  ce  présomptueux. 
A,  f  38  b. 


XLIV.  —  14  mai    1108.  —  Pascal  II  à 


commettre  de  violences,  sous  peine  d'ex- 
communication. 
A,  f"  41  a. 

XLIX.  —  28  juin  II 19.  —  Calixte  II  à 
Hugues,  abbé  de  Saint-Gilles.  Les  que- 
relles entre  le  monastère  &  le  comte  de 
Bérenger,  évêque  de  Fréjus,  &  à  Léger,  Toulouse,  d'une  part,  &  entre  les  moines 
évêque  d'Apt.  Il  a  appris  qu'ils  s'étaient  &  l'abbé,  de  l'autre,  ont  amené  la  dis- 
associés à  Bertrand,  comte  de  Toulouse,  persion  du  trésor  du  couvent;  le  pape  dé- 
pour  assiéger  le  monastère  de  Saint-Gil-  clare  qu'à  l'avenir  nul  ne  pourra  aliéner 
les,  &  leur  ordonne  d'abandonner  de  cette  aucune  portion  soit  du  trésor,  soit  des  do- 
entreprise,  si  contraire   à  leur  caractère      maines. 

sacré.  Original,   Baluze,  Armoires,  v.  38o,   n.  33j  A, 

A,  f°  39  b.  f»  46  a;  H  v,  n.  468  (charte  II). 


XLV.  —  14  mai  1108.  —  Pascal  II  aux 
moines  &  bourgeois  de  Saint-Gilles.  Il  a 
appris  tous  les  maux  que  leur  faisait  subir 
le  comte  Bertrand  &  les  assure  de  sa  sym- 
pathie &  de  son  désir  de  leur  ménager  un 
peu  de  tranquillité. 

A,  f  39  b. 

XLVI.  —  14  mai  1108.  —  Pascal  II  à 
Eustache,  évêque  de  Valence,  Kaimond, 
évêque  de  Nimes,  &  Raimond,  évêque 
d'Uzès.  Il  a  appris  l'usurpation  du  monas- 
tère de  Saint-Gilles  par  le  comte  Bertrand, 
puis  son  abandon  par  lui;  aujourd'hui  ce 
prince  recommence  ses  agressions;  il  prie 
les  prélats  de  les  faire  cesser,  en  le  mena- 
çajit  de  l'excommunication. 

A,  f°  40  a;  Historiens  de  France^  t.  xv,  p.  41. 


L.  —  28  juin  1119.  —  Calixte  II  à  Hu- 
gues, abbé  de  Saint-Gilles.  Il  lui  confirme 
tous  les  privilèges  accordés  par  le  Saint- 
Siège  à  son  monastère,  &  énumère  ses 
possessions;  enfin  il  renouvelle  l'abandon 
par  Raimond,  comte  de  Toulouse,  de  tous 
ses  droits  sur  les  offrandes  de  l'autel  du 
couvent. 

A,  f°  43  a. 

LI.  —  28  juin  II 19.  —  Calixte  II  aux 
archevêques  &  évêques  d'Arles,  de  Nimes, 
Maguelonne,  Uzès  &  Avignon.  Il  con- 
firme l'établissement  de  certaines  limites 
inviolables  autour  de  Saint-Gilles,  limites 
fixées  par  ses  prédécesseurs  Urbain  &  Gé- 
lase. 

A,  f  42  b. 


i7i5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1716 


LU.  —  3  février  1120.  —  Callxte  II  à 
Aton,  archevêque  d'Arles.  Il  a  appris  que 
plusieurs  seigneurs  du  pays  ne  craignent 
pas  de  violer  les  limites  établies  autour  de 
la  ville  de  Saint-Gilles  par  le  souverain 
pontife  &  par  ses  prédécesseurs^  il  lui  or- 
donne de  leur  accorder  jusqu'à  la  mi-ca- 
rême pour  donner  satisfaction,  sinon  de 
les  frapper  d'excommunication. 

A,  f°  42  h. 

LUI.  —  21  juin  1121.  —  Calixte  II  aux 
archevêques  d'Arles,  d'Aix  &  de  Narbonne, 
&  à  l'évêque  de  Maguelonne.  Le  comte 
Alphonse,  appuyé  par  certains  seigneurs 
de  leurs  diocèses,  a  envahi  le  territoire 
de  Saint-Gilles;  le  pape  leur  ordonne  de 
s'interposer  &  d'amener  les  envahisseurs 
à  repentir. 

A,  i°  49  h;  Ménard,  Histoire  de  Nimes,  t.  i,  Pr. 
p.  3o. 

LIV.  — ■  22  juin  II2I.  —  Calixte  II  à  Al- 
phonse, comte  de  Toulouse.  Hugues,  abbé 
de  Saint-Gilles,  s'est  plaint  de  l'occupation 
du  bourg  &  de  l'église  par  ce  prince,  des 
violences  qu'il  y  a  commises  &  de  la  cons- 
truction d'un  château  près  du  monastère; 
le  pape  lui  ordonne  de  donner  pleine  sa- 
tisfaction, dans  les  quarante  jours,  sous 
peine  d'excommunication. 

A,  f°  47  a;  Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  241. 

LV.  —  22  juin  1121.  —  Calixte  II  à  Rai- 
mond  des  Baux,  Guillem  de  Sabran,  Elzéar 
de  Castres,  Rainon  du  Caylar  &  Guillem 
Rainoard.  Alphonse,  comte  de  Toulouse, 
a  attaqué,  à  leur  instigation,  la  ville  &  le 
couvent  de  Saint-Gilles  &  y  a  commis 
nombre  de  violences;  qu'ils  l'amènent  à 
résipiscence,  dans  les  quarante  jours  après 
la  réception  de  ces  bulles,  ou  il  seront  tous 
frappés  d'excommunication. 

A,  f°  48  h;  Historiens  de  France,  t.  XV,  p.  240. 

LVI.  —  22  juin  II2I.  —  Calixte  II  aux 
bourgeois  de  Saint-Gilles.  Le  comte  Al- 
phonse leur  a  extorqué  un  serment  de  fidé- 
lité; le  pape  les  en  délie  &  leur  ordonne 
d'observer  celui  qu'ils  ont  autrefois  prêté 
à  l'abbaye. 

A,  f"  49  a;  Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  240. 


LVII.  —  22  juin  1121.  —  Calixte  II  aux 
évêques  de  Toulouse,  Uzès  &  Nimes.  Il  a 
écrit  au  comte  Alphonse  pour  l'amener  à 
cesser  ses  violences  envers  l'abbaye  de 
Saint-Gilles  &  ses  habitants;  s'il  n'y  met 
pas  fin  dans  les  quarante  jours,  ils  devront 
le  déclarer  excommunié,  lui  &  ses  com- 
plices. 

A,  f°  48  a;  Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  289. 

LVIII.  —  Juin  1121.  —  Raimond,  évê- 
que  d'Uzès,  donne  à  l'abbé  Hugues  l'église 
de  Cambona'j^  avec  toutes  ses  appartenances. 

B,  f°  loi  r°. 

LIX.  —  4  octobre  1121.  —  Calixte  II  à 
Bérenger,  archevêque  de  Narbonne,  &  à 
ses  suffragants.  Le  comte  Alphonse  a  in- 
carcéré l'abbé  de  Saint-Gilles,  Hugues,  à 
Beaucaire,  &  l'a  forcé  à  retourner  à  Cluny, 
avec  défense  de  revenir  sans  sa  permis- 
sion; le  pape  ordonne  aux  prélats  de  l'a- 
vertir d'avoir  à  délier  Hugues  de  ce  ser- 
ment, sous  peine  d'excommunication  & 
d'interdit. 

A,  f°  5o  a;  Historiens  de  France,  t.  XV,  p.  236. 

LX.  —  22  avril  1122.  —  Calixte  II  à  Gau- 
tier, évêque  de  Maguelonne,  Bernard, 
vicomte  de  Béziers,  Bernard  d'Anduze,  & 
Raimond  Décan  de  Posquières.  Le  comte 
Alphonse  &  ses  fauteurs  ont  été  excommu- 
niés, leurs  sujets  déliés  de  tout  serment  de 
fidélité;  le  pape  ordonne  à  l'évêque  & 
aux  princes  du  pays  de  soutenir  l'abbé  de 
Saint-Gilles  &  ses  moines  contre  le  comte 
de  Toulouse. 

A,  f°  5i  a;  Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  244. 

LXI.  —  22  avril  11 22.  —  Calixte  II  à 
Bérenger,  archevêque  de  Narbonne,  &  à 
Léger,  évêque  de  Viviers.  Il  a  excommunié 
le  comte  de  Toulouse,  Alphonse  &  ses  com- 
plices pour  leurs  attaques  à  main  armée 
contre  le  monastère  de  Saint-Gilles;  que 
les  prélats,  liés  ii\timement  avec  ce  prince, 
l'exhortent  à  réparer  ses  torts. 

A,  f°  5i  i. 

LXII.  —  22  avril  1122. —  Calixte  II  à 
Hugues,  abbé  de  Saint-Gilles.  Il  l'assure  de 
toute  sa  sympathie  pour  les  maux  que  lui 


I7I7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1718 


a  fait  souffrir  le  comte  Alphonse,  lui  pro- 
met toute  sa  protection  &  l'engage  à  espé- 
rer &  à  prendre  courage. 
A,  f°  52  b. 

LXIII.  —  22  avril  11 22.  —  Calixte  II  à 
Aton,  archevêque  d'Arles,  à  Raimond, 
comte  de  Barcelone  &  à  Gaufred  Porcel- 
let.  Il  les  informe  de  la  sentence  d'excom- 
munication lancée  contre  le  comte  Al- 
phonse à  la  suite  de  ses  violences  envers 
le  monastère  de  Saint-Gilles,  &  les  engage 
à  aider  l'abbé  &  les  frères  de  ce  couvent. 

A  f»  53  a;  H  V,  n.  478. 

LXIV.  —  II25.  —  Honorius  II  mande  à 
Pierre,  abbé  de  Saint-Gilles,  d'être  plus 
exact  à  observer  la  fidélité  qu'il  doit  à  l'ab- 
baye de  Cluny. 

Gallia  Christianaj  t.  vi,  Instrum,  c,  190. 

LXV.  —  14  mars  11 32.  —  Innocent  II  à 
Pierre,  abbé  de  Saint-Gilles.  Il  renouvelle 
tous  les  privilèges  concédés  à  son  abbaye 
par  les  papes,  ses  prédécesseurs,  &  énu- 
mère  toutes  les  églises  qu'elle  possède. 

A,  f»  54  a. 

LXVI.  —  10  décembre  1148.  —  Céles- 
tin  III  annonce  à  Pierre,  abbé  de  Saint- 
Gilles,  qu'il  a  posé  en  son  nom  la  première 
pierre  de  la  chapelle  que  Guillaume,  sei- 
gneur de  Montpellier,  faisait  construire 
dans  son  nouveau  château  de  cette  ville. 

Historiens  de  France,  t.  xv,  p.  410. 

LXVII.  —  II  juin  ii5o.  —  Pierre,  évê- 
que  de  Sisteron,  concède  à  l'abbé  Pierre 
l'église  de  Sainte-Marie  &  de  Saint-Mau- 
rice, au  château  de  Laroque,  donation  con- 
firmée en  même  temps  par  le  chapitre 
cathédral  de  Sisteron. 

B,  f  loi  v°. 

LXVIII.  —  22  octobre  ii5i.  —  Déposi- 
tion de  Pierre,  archevêque  de  Narbonne, 
&  de  Raimond,  évêque  d'Apt,  au  sujet  des 
droits  possédés  par  l'abbaye  &  les  abbés  de 
Saint-Gilles  dans  la  ville  de  ce  nom  &  dans 
son  territoire. 

A,  f»  73  h;  C,  n.  8j  H  V,  n.  58(;j  Teulet,  t.  1, 
p.  67. 


LXIX.  —  i3  décembre  1154-1159.  — 
Adrien  IV  à  Bertrand,  abbé  de  Saint-Gilles. 
Il  a  député  l'archevêque  de  Narbonne  dans 
la  province  pour  exercer  l'office  de  légat 
avec  ses  pleins  pouvqirs,  mais  il  déclare 
ne  lui  avoir  confié  aucune  autorité  sur  le 
monastère,  l'abbé  ou  les  religieux  de 
Saint-Gilles. 

A,  f"  73  a. 

LXX.  —  iiSy.  —  Bertrand,  abbé  de  Saint- 
Gilles,  permet  à  l'Hôpital  de  Jérusalem  & 
à  maître  Raimond,  de  construire  un  ora- 
toire ayant  certaines  dimensions,  avec  un 
clocher  de  tant  de  pieds  &  deux  cloches  de 
poids  fixé,  mais  avec  défense  de  célébrer 
l'office  divin  pour  d'autres  que  pour  les 
personnes  de  la  mense  &  leurs  hôtesjHi'ad- 
ministration  des  sacrements  n'est  permise 
qu'à  certaines  conditions;  l'abbé  leur  con- 
cède aussi  un  cimetière,  sous  la  redevanec 
d'une  livre  d'encens. 

A,  P  70  b;  H  V,  n.  620, 

LXXI.  —  1160.  —  Raimond  V,  comte  de 
Toulouse,  &  sa  femme  Constance  donnent 
à  l'abbé  Bertrand  le  pré  de  Bious  &  lui 
vendent  un  marais  dans  le  territoire  de 
Saint-Gilles,  pour  le  prix  de  deux  mille 
deux  cents  sous  de  Melgueil, 

B,  f»  10 1  r°. 

LXXII.  —  ii63.  —  Louis  VII,  à  la  re- 
quête de  l'abbé  Bertrand,  confirme  au  mo- 
nastère de  Saint-Gilles  tous  les  privilèges 
&  immunités  à  lui  accordés  par  ses  prédé- 
cesseurs. 

C,  n.  i3j  H  v,  n.  65-];  Teulet,  t.  i,  p.  88. 

LXXIII.  —  1169.  —  R.,  abbé  de  Saint- 
Gilles,  permet  à  la  maison  du  Temple  &  à 
Arnaud  de  la  Tour-Rouge,  maître  de  cette 
milice,  de  construire  un  oratoire  ayant 
une  longueur  donnée,  &c.  (Comme  dans 
la  charte  pour  les  chevaliers  de  Saint-Jean 
de  iiSy;  voir  plus  haut,  n.  LXX). 

A,  f"  7 1  b. 

LXXIV.  —  i3  mai  11 69- 11 79.  — Alexan- 
dre III  donne  à  l'abbé  de  Saint-Gilles,  Rai- 
mond, &  à  son  couvent  l'abbaye  de  la  Tri- 
nité de  Altorio,  nouvellement  construite 


I7I9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1720 


dans    le   pays   d'Arles;    l'abbé   qui   y    sera       moine  de  Fontfroide,  légats  apostoliques; 

nommédevravenirprèter  le  serment  d'obé-  malgré  les  qualités  de  prudence,  de  pré- 
voyance &  d'habileté  possédées  par  l'abbé 
de  Saint-Gilles,  certains  moines  l'ont  ac- 
cusé de  dilapidation  des  biens  Se  revenus 
du  monastère;  que  les  légats  fassent  en- 
quête sur  les  faits  avancés  par  eux,  &  si 
ces  moines  ont  menti,  qu'on  les  fasse  re- 


dience  à  la  règle  de  Saint-Benoît  à  Saint- 
Gilles  même. 
B,  f"  102  r". 


LXXV.  —  4  juillet  1 179.  — Alexandre  III 
confirme  à  l'abbé  Ermengaud  la  jouissance 
de  tous  les  privilèges  à  lui  accordés  par  le      pentir  de  leur  présomption 
Saint-Siège  :  droit  d'interdire  les  églises  de  B,  f°  104  r°. 

la  ville,  de  réclamer  l'obéissance  des  clercs 
qui  les  desservent,  de  lier  &  de  délier  de 
leurs  serments  les  clercs  &  les  laïques. 

B,  f"  102  r". 


LXXVI.  —  I"  février,  avant  1184.  — 
Luce  III  concède  à  Ermengaud,  abbé  de 
Saint-Gilles,  le  droit  de  punir  les  excès  de 
ses  moines,  &  de  leur  infliger  les  peines 
portées  par  la  règle  de  Saint-Benoît,  sans 
aucun  recours  ou  appel. 

B,  f°  io3  Y». 

LXXVIL  — I"  mars  1196.  — Célestin  III 


LXXX.  —  12  novembre  1208.  —  Inno- 
cent III  à  Pons,  abbé  de  Saint-Gilles.  Il 
confirme  tous  les  privilèges  accordés  à  son 
monastère  par  les  papes ,  ses  prédéces- 
seurs, 8c  énumère  les  églises  qui  en  dé- 
pendent. 

A,  f»  58  a. 

LXXXI.  —  12  novembre  1208.  —  Inno- 
cent III  à  Pons,  abbé  de  Saint-Gilles.  Il 
confirme  les  privilèges  &  possessions  du 
monastère  &  principalement  les  transac- 
tions passées  avec  Jean,  évêque  de  Ninies, 


avertit  le  comte  de  Toulouse  d'avoir  à  ren-      &  Raimond,  évêque  d'Uzès,  au  sujet  des 
dre  le  château  situé  près  du  monastère  de      quartones  ecclesiarum. 


Saint-Gilles,  à  réparer  les  torts  qu'il  a 
causés  aux  églises  d'Espeyran  &  de  Sieure, 
&  au  monastère  en  général;  sinon  il  or- 
donnera aux  archevêques  de  Bourges,  Ar- 
les, Narbonne  &  Aix  de  le  déclarer  excom- 
munié avec  ses  bayles  &  ses  fauteurs,  &  de 
soumettre  leurs  terres  à  l'interdit.  L'abbé 
de  Saint-Gilles  prétendait  avoir  éprouvé 
pour  plus  de  soixante  mille  sous  de  dom- 
mages. 

B,f°  io3  v". 

LXXVIII.  —  i3  juillet  1199.  —  Inno- 
cent III  à  l'archevêque  d'Arles.  L'abbé  & 
les  moines  de  Saint-Gilles  se  plaignent  à 
Innocent  III  de  Raimond,  comte  de  Tou- 
louse, qui  a  relevé  les  fortifications  du 
château  de  'M.îra-Petra,  dont  le  pape  Cé- 
lestin III  avait  ordonné  la  destruction. 
Le  pape  mande  à  l'archevêque  de  tenir  la 
main  à  ce  que  cette  destruction  ait  réelle- 
ment lieu. 

B,  f°  io3  v". 

LXXIX.  —  25  septembre  1206.  —  Inno- 
cent III   à   P.   de  Castelnau  &:  à  Raoul, 


B,  f  104  r". 

LXXXII.  —  19  juin  1209.  —  Raimond, 
duc  de  Narbonne,  comte  de  Toulouse  & 
marquis  de  Provence,  promet,  entre  les 
mains  de  Milon,  notaire  apostolique  &  lé- 
gat du  pape,  de  renoncer  à  tous  ses  droits 
de  régale  sur  les  églises  de  ses  Etats,  & 
à  toutes  les  redevances  qu'il  prétendait  y 
lever. 

C,  n.  5}  Teiilet,  t.  i,  p.  332. 

LXXXIII.  —  10  juillet  Î2I0.— Alléga- 
tions produites  par  Pons,  abbé  de  Saint- 
Gilles,  &  R.,  comte  de  Toulouse,  dans  le 
concile  tenu  à  Nimes;  l'abbé  prétendait 
que  tout  ce  que  le  comte  tenait  dans  la 
ville  de  Saint-Gilles  &  hors  d'elle  dépen- 
dait réellement  de  l'abbaye;  ce  que  le 
comte  niait. 

C,  n.  9;  Teulet,  t.  i,  p.  352. 

LXXXIV.  —  25  août  1210.  —  R.,  duc  de 
Narbonne,  comte  de  Toulouse  &  marquis 
de  Provence,  aux  consuls  &  prudhommes 
de  la  ville  de  Saint-Gilles.  Il  leur  annonce 


I72I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1722 


qu'il  'a  abandonné  à  l'abbé  de  Saint-Gilles      gués  par  Pierre  de  Bénévent,  légat  aposto- 
tout  ce  qu'il  avait  coutume  de  percevoir      lique. 


dans  cette  ville,  les  exhorte  à  montrer 
envers  ledit  abbé  autant  de  fidélité  qu'en- 
vers lui,  &  les  délie  du  serment  qu'ils  lui 
avaient  prêté. 

C,  n.  6j  Teulet,  t.  i,  p.  34,  avec  la  date  fausse 
de  1096. 

LXXXV.  —  Vers  1210.  —  Raimond,  duc 
de  Narbonne,  comte  de  Toulouse  &  mar- 
quis de  Provence,  à  l'abbé  &  au  couvent  apostolique,  Hugues,  évèque  de  Riez,  & 
de  Saint-Gilles.  Il  leur  envoie  copie  de  la  par  Thédise,  alors  chanoine  de  Gènes, 
lettre  qu'il  a  écrite  aux  habitants  &  con-  depuis  évêque  d'Agde,  dans  le  différend 
suis  de  Saint-Gilles.  qu'ils  avaient  avec  le  comte  de  Toulouse. 

C,  n.  7;  Teulet,  t.  i,  p.  84  C,  n.  i  i;  Teulet,  t.  i,  p.  431. 


B,  f«  io3  v°. 

(Traduit  en  provençal  par  un  auteur  du  quin- 
zième siècle  &  inséré  dans  les  Coutumes  de  Saint-^ 
Gilles,  publiées  par  M.  Bessot  de  Lamothe;  Mais, 
1873,  pp.   17-56.) 

XC.  —  14  mai  1216.  —  Innocent  III  à 
l'abbé  &  au  couvent  de  Saint-Gilles.  Il  ap- 
prouve   la   sentence    portée    par   le    légat 


LXXXVI.  —  21  octobre  1210.  —  Hu- 
gues, évêque  de  Riez,  légat  apostolique 
&  maître  Thédise,  chanoine  de  Gênes, 
font  savoir  à  tous  que  le  comte  Raimond 
ne  s'étant  pas  présenté  au  jour  indiqué 
pour  défendre  ses  droits  contre  l'abbé  de 
Saint-Gilles,  &  n'ayant  fait  produire  que 
des  actes  suspects,  ils  ont  mis  l'abbé  de 
Saint-Gilles  en  possession  des  choses  en 
litige,  en  réservant,  toutefois,  au  comte 
la  faculté  de  faire  réviser  la  sentence, 
mais  avec  défense  à  lui  &  à  tout  autre 
d'employer  la  violence,  sous  peine  d'ex- 
communication. 

C,  n.  10;  Teulet,  t.  i,  p.  35j. 

LXXXVII.  —  12 10.  —  Philippe-Auguste 
confirme  tous  les  privilèges  accordés  à 
l'abbé  de  Saint-Gilles,  Bertrand,  par  sou 
père,  le  roi  Louis  VII. 

C,  n.  i5;  Teulet,  t.  i,  p.  36o. 

LXXXVIII.  —  1210.  —  Philippe-Auguste 
confirme  les  privilèges  accordés  par  sou 
père  Louis  VII  à  l'abbé  de  Saint-Gilles, 
Bertrand,  &  à  la  requête  de  l'abbé  Pons, 
étend  leur  effet  à  toutes  les  possessions 
que  ses  successeurs  ont  acquises  jusqu'à 
ce  jour. 

C,  n.  14}  Teulet,  t.  i,  p.  36o. 

LXXXIX.  —  22  mars  1214.  —  Pons,  abbé 
de  Saint-Gilles,  promulgue  les  coutumes 
anciennes  &  nouvelles  de  la  ville  de  ce 
nom,  par  l'intermédiaire  des  juges  délé- 


XCI.  —  Février  i23i  (v.  st.).  —  Pons, 
abbé  de  Saint-Gilles,  fixe  les  limites  des 
paroisses  de  la  ville  de  Saint-Gilles  &  in- 
dique les  obligations,  qui  pèsent  sur  les 
paroissiens. 

Traduction  provençale,  dans  Bessot  de  Lamothe, 
pp.  92-93. 

XCII. —  1233.  —  Règlement  des  salaires 
dus  aux  notaires  de  la  ville  de  Saint-Gilles. 

Extrait  d'une  traduction  provençale,  dans  Bessot 
de  Lamothe,  pp.  60-61. 

XCIII.  —  17  mai  1236.  —  Grégoire  IX  à 
l'abbé  de  Saint-Gilles.  Il  lui  confirme  le 
privilège  d'user  de  l'anneau  pastoral,  pri- 
vilège autrefois  concédé  par  le  Saint-Siège 
à  ses  prédécesseurs. 

A,  f"*  64  a. 

XCIV.  —  20  mai  1245.  —  Pons,  abbé  de 
Saint-Gilles,  &  son  chapitre,  &  Bertrand- 
Bermond,  abbé  de  Saint-Eusèbe,  au  diocèse 
d'Apt,  compromettent  entre  les  mains  de 
Guillem  de  Sieure,  grand-prieur  claustral, 
&  de  Bertrand-Pierre,  ouvrier  de  Saint- 
Gilles,  au  sujet  des  droits  de  l'abbé  de 
Saint-Gilles  sur  le  monastère  de  Saint-Eu- 
sèbe. 

La  sentence  arbitrale  fut  rendue  le 
26  avril  1246. 

B,  f°  1  04  r°. 

XCV.  —  1 246.  —  Accord  conclu  par  l'in- 
termédiaire de  l'évêque  de  Nimes  &  du  vi- 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1723 

caire  de  l'archevêque  d'Arles,  entre  l'abbé 
de  Saint-Gilles  &  les  habitants  de  cette 
ville,  au  sujet  du  serment  de  paix,  de  la 
juridiction  du  viguier,  des  étrangers  habi- 
tant la  ville,  de  la  garde  des  clefs,  &c. 

Bessot  de  Lamothe,  pp.  56-6oj  abrégé  en  pro- 
vençal. 

XCVL  —  12  décembre  i256.  —  Pons  de 
Saint-Gilles,  prieur  du  couvent  des  domi- 
nicains de  Montpellier,  &  Gui  Foucaut 
ménagent  un  accord  entre  R.,  évêque  de 
Nimes,  &  G.,  abbé  de  Saint-Gilles,  au  sujet 
des  saintes  huiles,  de  la  consécration  des 
églises  &  de  l'ordination  des  clercs  &  moi- 
nes de  Saint-Gilles  j  accord  qui  fut  con- 
firmé par  les  deux  chapitres. 

B,  i"  104  r". 

XCVIL  —  i5  mai  iiSj.  —  B.  d'Adorno, 
archidiacre  de  Béziers,  &  G.  de  Codolis, 
jurisconsulte,  avec  l'avis  de  Gui  Foucaut, 
ménagent  un  accord  entre  l'abbé  &  le  cha- 
pitre de  Saint-Gilles,  d'une  part,  &  l'uni- 
versité dudit  lieu,  d'autre,  au  sujet  de  leurs 
dissentiments. 

B,  f°  104  r». 

(Imprimé  sous  le  titre  de  Seconda  ley,  d'après 
une  ancienne  version  provençale  faisant  partie  des 
anciennes  Coutumes  de  Sa'int-G'illes,  par  M.  Bessot 
de  Lamothe,  pp.  65  &  suivantes.) 

XCVIIL  —  6  septembre  1261.  —  Guil- 
laume, abbé  de  Saint-Gilles,  s'accorde  avec 
Martin  de  Lonay,  architecte  de  Posquiè- 
res,  pour  l'achèvement  de  l'œuvre  de  la 
grande  église  du  monastère. 

B,  f°  104  y". 

XCIX.  —  II  juillet  1266.  —  Clément  IV 

à Il  accorde  à  l'abbé  de  Saint-Gilles 

le  droit  pour  les  prieurs  des  possessions 
du  monastère  de  ne  pas  se  présenter,  con- 
formément aux  canons,  devant  les  évéques 
diocésains  de  leurs  prieurés. 

A,  f  65  a. 

(La  suscription  manque.) 

C.  —  14  juillet  1266 Clément  IV  aux 

abbé  &  couvent  de  Saint-Gilles.  Aucun  juge 
délégué  par  le  Saint-Siège,  ou  son  repré- 
sentant, ne  pourra  à  l'avenir  déclarer  le 


1724 


couvent    excommunié,     sans    mandement 
spécial  du  pape,  rappelant  le  privilège. 

A,  f«  65  a. 

CI.  —  Juin  1270.  —  Saint  Louis  con- 
firme les  privilèges  de  l'abbaye  de  Saint- 
Gilles. 

B,  i°  io5  r". 

CIL  —  25  février  1275  (v.  st.).  —  Béren- 
ger,  abbé  de  Saint-Gilles,  prête  hommage 
au  roi,  es  mains  de  Philippe  de  Saulx,  sé- 
néchal de  Beaucaire,  &  reconnaît  tenir  de 
lui  les  monastère,  ville  &  territoire  de 
Saint-Gilles,  avec  les  lieux  &  châteaux  cir- 
convoisins,  &  divers  droits  de  juridiction. 

B,  f°  io5  r°. 

CIII.  —  14  septembre  1287. —  Raimond, 
abbé  de  Saint-Gilles,  de  concert  avec  les 
moines  de  son  abbaye  &  les  habitants  de 
la  ville,  règle  la  vente  du  vin  dans  la  ville, 
&,  dans  son  territoire,  le  cérémonial  des 
noces,  la  police  rurale,  &c. 

Traduction  provençale,  dans  Bessot  de  Lamothe, 
pp.  61-64. 

CIV.  — 1293.  —  Raimond,  abbé  de  Saint- 
Gilles,  &  son  chapitre  nomment  des  pro- 
cureurs spéciaux,  chargés  de  percevoir  le 
revenu  annuel  de  dix  livres  tournois,  à 
eux  donné  par  Robert  &  Béatrix,  comte  & 
comtesse  de  Dreux,  &  payable  à  la  fête  de 
Saint-Gilles  sur  les  revenus  de  la  prévôté 
de  Dreux. 

B,  f"  1 06  r°. 

CV.  —  23  avril  i3oo.  —  Raimond,  abbé 
de  Saint-Gilles,  &  Pierre,  abbé  de  Psal- 
modi,  rétablissent  l'union  spirituelle,  qui 
avait  autrefois  existé  entre  les  deux  mo- 
nastères. 

B,  f"  106  r°. 

CVI.  —  Juillet  i3o5.  —  Règlements  & 
coutumes  arrêtés  d'un  commun  accord  en- 
tre l'abbé  Hugues  &  les  habitants  de  la  ville. 

Traduction  provençale,  dans  Bessot  de  Lamothe, 
pp.  95  &  suiv. 

CVII.  —  2  septembre  i3i5.  —  Hugues, 
abbé   de   Saint-Gilles,   &   le   couvent   du 


1725 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1726 


même  lieu,  réunis  en  chapitre  général, 
approuvent  la  composition  faite,  le  21  mars 
précédent,  entre  Bertrand-Raimond,  cui- 
sinier de  Saint-Gilles,  prieur  d'Estagel,  & 
Arnaud  de  Remoulens,  au  sujet  des  limites 
des  terroirs  d'Estagel  &  d'Aiguesvives. 
B,  f"^  107  r". 

CVIII.  —  I"  août  1423.  —  Accord  passé 
entre  l'abbé  Antoine  &  ses  religieux,  por- 
tant que  la  tête  de  saint  Gilles  sera  renfer- 
mée dans  une  châsse  d'argent  doré. 

B,  f»  109  y". 

CIX.  —  24  juillet  1424.  —  Nicolas,  évé- 
que  de  Nimes,  accorde  quarante  jours 
d'indulgences  à  tous  ceux  qui  donneraient 
quelque  chose  pour  la  façon  d'une  châsse 
pour  les  reliques  de  Saint-Gilles. 

B,  f"  109  Y°. 

ex.  —  3  septembre  1442.  —  Chapitre 
général  tenu  à  Saint-Gilles,  sous  la  prési- 
dence de  l'abbé  Antoine,  dans  lequel  l'of- 
fice de  cuisinier  est  uni  à  la  niense  con- 
ventuelle, iinion  approuvée  la  même  année 
par  le  pape  Eugène  IV, 

B,  f"  1 09  v°. 

CXI.  —  20  avril  i5o6.  —  Jules  II,  à  la 
requête  des  moines  de  Saint-Gilles,  accorde 
certaines  indulgences  à  ceux  qui  feraient 
des  aumônes  pour  la  construction  de  l'é- 
glise de  leur  couvent,  jadis  commencée  par 
Charlemagne, 

B,  f*  iio  y". 


XI 


Catalogue  des  actes  relatifs  à  l'abbaye 
de  Saint-Pierre  de  Lé-^at. 

L'abbaye  de  Lézat,  dont  les  vastes  possessions 
couvraient  tout  le  Toulousain  méridional,  une 
partie  du  comté  de  Foix  &  du  diocèse  de  Comminges, 
possédait  plus  qu'aucun^  autre  monastère  du  même 
pays  de  magnifiques  archives.  Outre  des  documents 
sur  l'abbaye  même  de  Lézat,  ces  archives  renfer- 
maient des  chartes  anciennes  relatives  à  de  nom- 
breux établissements  religieux  devenus  de  simples 


prieurés  conventuels.  Tous  ces  actes  furent  réunis, 
au  treizième  siècle,  dans  un  magnifique  cartulaire, 
par  ordre  de  l'abbé  Pierre  de  Dalbs,  qui  releva 
l'abbaye  de  ses  ruines  &  remit  de  l'ordre  dans  l'ad- 
ministration des  revenus.  Conservé  depuis  1793  à 
la  Bibliothèque  nationale,  fonds  latin  n.  9  189,  ce 
manuscrit  se  compose  de  deux  cent  quatre-vingt- 
treize  feuillets  de  parchemin,  à  deux  colonnes 
grand  in-folio.  Il  a  été  écrit  de  septembre  1247  à 
août  1249',  &  a  été  compilé  d'après  les  originaux 
de  l'abbaye  &  un  ancien  cartulaire  du  douzième 
siècle.  C'est  à  ce  dernier  cartulaire  qu'il  faut  at- 
tribuer un  certain  nombre  d'analyses  d'actes  qui 
déparent  ce  bel  ensemble.  Dans  les  cotes  suivan- 
tes, la  lettre  L  désigne  le  cartulaire;  les  colonnes 
du  recto  sont  indiquées  par  a  &  A,  celles  du  verso 
par  c  &  </.  La  lettre  D  indique  le  volume  ro2  de 
la  collection  Doat,  que  nous  avons  dépouillé  8c 
qui  nous  a  fourni  quelques  documents  postérieurs 
à  1249,  date  de  l'exécution  du  cartulaire. 

(859-1549) 

I.  —  3o  décembre  859.  —  Ermentrude 
&  son  fils  Egofred  fondent  une  église,  sous 
le  titre  de  Saint-André,  dans  le  comté  de 
Toulouse,  &  lui  assignent  un  terrain  pour 
servir  de  cimetière  &  une  certaine  étendue 
de  territoire  pour  former  la  paroisse.  Sa- 
lomon,  évêque  de  Toulouse,  approuve  la 
fondation  &  déclare  la  nouvelle  église  pa- 
roissiale. 

L,  180  a;  H  H,  n.   i52  (charte  II). 

II.  —  Avril  981 .  —  Daton  &  sa  femme 
Christine  vendent  à  Benoît,  prêtre,  une 
terre  sise  à  Montmurcion,  au  pays  de 
Toulouse. 

L,  2o3  b. 

III.  —  Janvier  986.  —  Benoît  &  sa 
femme  Asnaire  vendent  à  Astare,  prêtre, 
une  terre,  située  au  pays  de  Toulouse,  au 
district  de  Cortines,  dans  la  ville  de  Blida- 
nis,  moyennant  une  valeur  de  trois  soudées. 

L,  20  a, 

IV.  —  10  juin,  vers  940.  —  Egone  donne 
à  Saint-Pierre  de  Lézat  son  alleu  de  Sainte- 

'  Chaque  acte  porte  la  date  du  jour  &  de  l'an- 
née de  sa  transcription  &  l'indication  de  la  source 
employée  par  le  copiste;  le  cartulaire  fut  rédigé 
par  un  notaire. 


1727 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1728 


Suzanne  on  Felermonte  &  celui  de  Leufa^a, 
avec  obligation  de  ne  jamais  ni  l'aliéner  ni 
le  donner  à  fief. 
L,  i5  a. 

V.  —  Juin,  vers  940.  —  Gaillard  Loup 
&  ses  frères  se  déguerpissent,  en  faveur  de 
Sainte-Marie  de  Peyrissas,  de  l'église  de 
Saint-Pierre  de  Albano. 

L,  65  a. 

VI.  —  Avril  944.  —  Arnaud,  comte  de 
Carcassonne,  &  sa  femme  Arsinde  donnent 
à  Adasius,  abbé  de  Lézat,  l'église  de  Saint- 
Ybars  iEuparchîus)j  avec  toutes  ses  dépen- 
dances. 

L,  145  h;  H  v,  n.  79. 

VII.  —  Juillet  944.  —  Daton,  prêtre, 
donne  à  Lézat  des  terres,  situées  dans  le 
terroir  de  Campezens,  au  pays  de  Toulouse. 

L,  89  J. 

VIII.  —  Février  945.  —  Garsinde  donne 
à  Daniel,  abbé  de  Lézat,  l'église  de  Saint- 
Etienne,  en  la  ville  de  Fustignac,  pays  de 
Toulouse,  terroir  de  Bouconne, 

L,  56  c;  H  v,  n.  85  (charte  I). 

IX.  —  Vers  avril  945.  —  Amélius  Ro- 
drando  se  déguerpit  dans  la  cour  du  mo- 
nastère de  Lézat,  en  présence  du  comte  de 
Carcassonne,  Arnaud,  &  d'autres  notables, 
de  certaines  vignes  du  terroir  de  Moncaut 
(MonjCflZvuj),  au  pays  de  Toulouse,  en  fa- 
veur de  l'abbé  Daniel. 

L,  140  d;  H  v,  n.  85  (charte  II). 

X.  —  Mars  946.  —  Eldebran  &  sa  femme 
Ermetrude  acquièrent  de  Hugues,  évéque 
de  Toulouse,  une  terre  sise  à  la  Nogarède 
ou  Saint-Marcel,  dans  le  pays  de  Tou- 
louse, avec  retour  à  Saint-Sernin  après 
leur  mort. 

L,  127  3. 

XI.  —  Juin  946.  —  Sictrude  donne  à 
Lézat  le  quart  de  l'église  de  Saint-Pierre 
de  Bérat,  avec  la  moitié  d'une  vigne  & 
d'une  terre,  &  une  redevance  annuelle 
d'un  demi-muid  de  vin. 

L,  18  h. 


XII.  —  Juin  946.  —  Ug  donne  à  Saint- 
Pierre  de  Lézat  un  alleu,  situé  dans  le  pays 
de  Toulouse,  au  lieu  de  Canencs. 

L,  i35  c, 

XIII.  —  Juillet  948.  —  Radveus  donne  à 
l'abbé  de  Lézat,  Adasius,  l'église  de  Saint- 
Germier  de  Muret,  pour  le  repos  de  l'âme 
d'Aton,  dont  il  la  tenait  en  fief. 

L,  54  c;  H  v,  n.  88. 

XIV.  —  29  février  949.  —  Hélisée,  prê- 
tre, donne  à  Lézat  une  terre  sise  à  La 
Cassania  pour  le  rachat  de  ses  péchés. 

L,  I 00  a. 

XV.  —  Août  949.  —  Aico  Raoul  se  dé- 
guerpit en  faveur  d'Aignan  &  autres  prê- 
tres, en  présence  d'Arnaud,  vicaire  &  m'issus 
du  comte  Raimond,  de  l'église  de  Saint- 
Christaud  en  Volvestre. 

(Vingt-troisième  année  de  Louis;  il  faut  corri- 
ger treizième.) 
L,  36  b. 

XVI.  —  De  950  à  990.  —  Ysarn  &:  sa 
femme  Aldegarde  donnent  à  Lézat  leur 
alleu  de  la  ville  de  Marciagum,  au  pays 
de  Toulouse,  avec  un  casai  &  ses  dépen- 
dances, pour  servir  de  dot  à  leur  fils  Ar- 
naud. 

L,  26  d. 

XVII.  —  Juin,  avant  954.  —  Sanche, 
prêtre,  &  Anier,  confirment  leurs  dona- 
tions antérieures  à  Sainte-Marie  de  Pey- 
rissas &  à  l'abbé  Roger,  &  se  donnent 
eux-mêmes  à  ce  monastère  avec  leur  per- 
sonne, tous  leurs  honneurs  &  une  alber- 
gue  annuelle. 

Régnant  Louis,  &  Raimond  comte. 
L,  63  c. 

XVIII.  —  Juin  955.  —  Guarin"  vend  à 
Amélius  une  vigne,  sise  àAnhac,  dans  le 
Dalmazan,  pour  quinze  soudées. 

L,  126  a. 

XIX.  —  Septembre  955.  —  Hugues,  évé- 
que de  Toulouse,  vend  à  Amélius  un  alleu, 
situé  au  pays  de  Toulouse,  au  lieu  dit 
Aianus,  avec  l'église  de  Sainte-Marie,  & 


17^9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1730 


celui  de  CamoUag,  moyennant  un  cheval 
&  quarante  sous  d'argent. 

L,  93  i. 

XX.  —  Décembre  957.  —  Raoul,  Aton 
&  Sanche  abandonnent  à  Lézat  l'alleu  dit 
Agilmunt,  dans  le  Toulousain. 

L,  92  c. 

XXI.  —  Janvier,  vers  960.  —  Atilius  Bu- 
canïger,  près  de  mourir,  donne  à  Saint- 
Martin  de  Toronîa  deux  modiées  de  terre 
dans  la  paroisse  de  Saint-Martin  de  Ma- 
grcn. 

L,  188  f. 

(Régnante  Teuderîco;  il  faut  corriger  Lcutarlo 
ou  Leudevico  [Lothaire  ou  Louis  IV],  rien  dans  le 
texte  de  l'acte  ne  permettant  de  le  rapporter  à 
l'époque  mérovingienne.) 

XXII.  —  4  avril,  vers  960.  —  Benoît,  fils 
d'Atvert,  donne  à  l'abbaye  de  Lézat  son 
alleu  de  Canens,  dans  le  Dalmazan,  au 
comté  de  Toulouse. 

L,  i35  a. 

XXIII.  —  Avril,  vers  960.  —  Audin  &  sa 
femme  Elisabeth  donnent  à  l'abbaye  de 
Lézat  leur  alleu  de  Firmin,  dans  le  pays 
de  Lézat. 

L,  i85  a. 

XXIV.  —  5  juin,  vers  960.  —  Amélius 
Simplicius  donne  à  l'abbaye  de  Lézat  ce 
qu'il  avait  à  la  Nogarède,  à  Coces  &  à  Bas- 
signac. 

L,  128  d. 

XXV.  —  Juillet,  vers  960.  —  Guitard 
&  Teudric  se  déguerpissent  de  différents 
biens  en  faveur  du  prêtre  Benoît,  moyen- 
nant quatre  sous,  un  âne  &  un  drap;  leur 
seigneur  Aton  reçoit  cinq  sous  pour  sa 
part. 

L,  12  h. 

XXVI.  —  Septembre,  vers  960.  —  Gui- 
tard  donne  à  sa  femme  Benoîte  &  à  son 
fils  Pierre  son  alleu  de  Sainte-Suzanne, 
au  pays  de  Toulouse,  au  lieu  dit  Vallîs- 
sécréta,  &  autres  environnants. 

L,  12  c. 


XXVII.  —  961.  —  Sicfrcd  donne  à  Giia- 
rin,  abbé  de  Lézat,  un  alleu  du  nom  de 
TVLalarubia,  dans  le  Toulousain. 

D,  98,  f"  43  j  H  V,  n.  I  10  (charte  III). 

XXVIII.  —  Juin  962.  —  Ebles  &  l'abbé 
Guarin  engagent  à  Benoît,  prêtre,  la  terre 
&  la  vigne  de  Var'{ïUum ,  moyennant  uno 
somme  de  quarante  sous. 

L,  177  c. 

XXIX.  —  Mars  965.  —  Guarin,  abbé  de 
Lézat,  acquiert  de  Bérenger  un  alleu  au 
pays  de  Toulouse,  dans  la  ville  de  Bartas, 
située  sur  le  bord  de  la  Garonne,  alleu 
dont  il  paye  la  moitié  treize  dénariées. 

L,  79  a. 

XXX.  —  Mars  965.  —  Adilius  Dafon 
cède  à  Guarin,  abbé  de  Lézat,  diverses  ter- 
res &  vignes  sises  à  Arzac,  comprenant  un 
casai  avec  ses  appartenances. 

L,  24  b. 

XXXI.  —  Mai  965.  —  Asnarius,  prêtre, 
donne  à  l'abbé  Guarin  un  alleu  précédem- 
ment acquis  par  lui  du  monastère,  &  situé 
au  lieu  de  Coranensls,  dans  le  pays  de  Tou- 
louse. 

D,  98,  f"  5o}  H  v,  n.   116  (charte  I). 

XXXII.  — Avril  966.— Elis  Donat  donne 
à  l'abbaye  de  Lézat  son  alleu  paternel  du 
Toulousain,  du  terroir  de  Cortinez,  au 
lieu  dit  Quintiganum. 

L,  17  c. 

XXXIII.  —  24  mai  966.  —  Amélius  Sim- 
plicius donne  à  Lézat  une  partie  des  terres 
tenues  par  lui  dans  le  comté  de  Toulouse, 
aux  lieux  de  la  Nogarède,  de  Coces,  de  Pe- 
tenvîla,  de  Bassignac,  &c. 

L,  94  c.  ■ 

XXXIV.  —  8  mars  974.  —  Guilabert  &  sa 
femme  Albarigs  se  démettent,  en  faveur  de 
l'abbé  Guar»  ' ,  de  l'alleu  de  l'Herm,  qui  avait 
autrefois  appai  tenu  à  un  certain  Agalbert. 

L,  95  b. 

XXXV.  —  Février,  vers  980.  —  Atilius, 
Astar    &    Centulle,    prêtres,    donnent    à 


lySi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1782 


Sainte-Marîe  de  Peyrissas  un  alleu,  avec 
l'église  de  Saint-Pierre  &  de  Saint-Martin, 
ses  livres,  ornements  sacerdotaux,  dîmes  & 
prémices. 
L,  64  c. 

XXXVI.  —  Février,  vers  980.  —  Sanclie, 


XLlIl.  —  Janvier,  vers  987.  —  Aîcard 
donne  aux  abbés  Guarin  &  Atvert  la  moitié 
d'une  terre  dite  le  Val,  dans  le  Dalmazan. 

L,  127  c. 

XLIV.  —  Janvier,  vers  987.  —  Benoît  & 
sa  femme  Amélie  donnent  à  Lézat  quelques 


prêtre,  donne  à  Sainte-Marie  de  Peyrissas      biens  au  lieu  de  Fas,  dans  le  Toulousain, 
ses  viWeuK.  à'Adeïlhac  &  le  tiers  de  l'église 
duditlieu;  une  autre  personne,  Asnérius, 
cède  en  même  temps  ses  droits  sur  le  même 
lieu. 
L,  63  a. 


XXXVII.  —  Mars,  vers  980.  —  Garsen- 
dus  donne  à  Guarin,  abbé  de  Lézat,  une 
terre  au  lieu  dit  Laton  &  à  Saint-Ybars 
(Sanctus  Yparchîus). 

L,  144  d. 

XXXVIII.  —  3o  avril,  vers  980.  —  Asnier, 
moine,  donne  à  Saint-Béat  l'église  de  Saint- 
Jean,  Sainte-Marie  &  Sainte-Marguerite, 
au  lieu  de  Castangolum,  dans  l'Astarac. 

L,  290  d. 

XXXIX.  —  18  mai,  vers  980.  —  Oriole, 
prêtre  de  Saint-Martori,  donne  au  monas- 
tère de  Saint-Béat,  situé  dans  le  comté  de 
Comminges,  dans  la  vallée  de  Bavartès,  la 
moitié  de  l'église  de  Saint-Médard,  avec  la 
ville  de  ce  nom  &  toutes  ses  appartenances. 

L,  290  h;  H  V,  n;  i33  (charte  III). 

XL.  —  Juin,  vers  980.  —  Oriol  Asnîer 
donne  tous  ses  biens  à  l'abbaye  de  Peyrissas 
en  Comminges,  moyennant  vingt  sous  en 
deniers. 

L,  70  a, 

XLI.  —  I"  août,  vers  980.  —  Daton, 
moine,  donne  à  Saint-Béat  la  moitié  de 
l'église  de  Saint-Georges  de  la  ville  de 
Boca,  dans  la  vallée  de  Bavartès, 

L,  78  c;  H  V,  n.  i33  (charte  IV). 

XLII.  —  Octobre,  avant  985.  —  Durabî- 
lis,  prêtre,  cède  à  Guarin,  abbé,  son  alleu 
de  Cassania,  au  pays  de  Toulouse,  dans  le 
district  de  Dalmazan,  &  des  vignes  à  la 
Nogarède  &  à  Castillon, 

L,  5o  d. 


&  la  moitié  d'un  moulin  au  terroir  de  l'Ile. 
L,  79  h. 

XLV.  —  Février,  vers  987.  —  Aialbert 
donne  à  l'abbé  Guarin  quelques-uns  de  ses 
biens  patrimoniaux  du  pays  de  Toulouse, 
au  lieu  de  Crimus,  dans  le  terroir  de  Lus- 
san. 

L,  95  a. 

XLVI.  —  Février,  vers  987;  —  Orîole  & 
Asnier  donnent  à  Lézat  &  à  l'abbé  Guarin 
leur  alleu  de  Saint-Victor,  au  pays  de  Suites, 

L,  102  a. 

XLVII.  —  Février,  vers  987.  —  Adarigus 
donne  à  son  fils  Séguin  une  terre,  un  casai 
&  une  vigne  au  lieu  à'Ascha,  dans  le  pays 
de  Toulouse,  avec  défense  de  l'aliéner  ou 
de  le  soumettre  à  un  seigneur, 

L,  81  a. 

XLVIII.  —  Février,  vers  987.  —  Arnaud 
se  déguerpit,  en  faveur  de  l'abbaye  de  Lé- 
zat, de  l'alleu  de  Montmanha,  sous  la 
redevance  annuelle  de  deux  chapons,  deux 
pains,  un  setier  de  vin  &  un  d'avoine,  due 
au  prévôt  de  Sainte-Suzanne, 

L,  143  d. 

XLIX.  —  Février,  vers  987.  —  Sicfrcd 
&  sa  femme  Rangarde  donnent  à  Lézat  la 
moitié  de  l'église  de  Celle,  dans  le  pays 
de  Toulouse,  en  s'en  réservant  l'usufruit, 
leur  vie  durant. 

L,  211  a. 

L.  —  Mars,  vers  987.  —  Mancion  donne 
à  Lézat  un  alleu  au  lieu  de  Castillon,  dans 
le  Dalmazan. 

Lj  i33  b, 

LI.  —  Mars,  vers  987.  —  Ermessînde 
donne  à  l'abbaye  de  Lézat   ses   alleux  de 


1733 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1734 


Modencs  &  de  Prouille,  dans  le  terroir  de      terres  donnant   annuellement   une    rede- 


Toulouse,  eu  tout  trois  casais. 
L,  40  c. 

LIL  —  Mars,  vers  987.  —  Guîbert  & 
Guillane  sa  femme   donnent  à  Lézat  une 


vance  de  quatre  pains,  quatre  chapons  & 
quatre  sétiers  de  vin. 
L,  22  e. 

LX.  —  Avril,  vers  987.  —  Benoît,  prêtre, 
partie  de  leur  terre  de  Naver,  au  pays  de  donne  à  Lézat  la  moitié  de  l'église  de  Saint- 
Toulouse.  Etienne   d'Arzac,   au   pays   de   Toulouse, 

L,  85  «.  territoire  de  Sault,  à  lui  transmise  par  ses 

parents  avec  la   moitié  de  deux  pièces  de 

LUI.  —  Mars,  vers  987.  —  Guarin,      terre,  en  s'en   réservant  l'usufruit  sa  vie 
abbé,  acquiert  d'Oriole  la  terre  de  Ascha,      durant, 
dans  le  Toulousain,  moyennant  la  valeur          L,  24  a. 
de  trois  sous. 

L,  80  c.  LXI.  —  Avril,  vers  987.  —  Raimond  & 

ses  frères  donnent  en  alleu  à  Pierre  Au- 

LIV.  —  Avril,  vers  987. — Aton  Jolénus,  riol,  prêtre,  les  trois  quarts  de  l'église 
près  de  mourir,  donne  à  Lézat  ses  posses-  d'Ox  avec  ses  ornements  &  biens  de  toute 
sions  au  lieu  de  La  Val.  espèce,  pour  la  transmettre  à  ses  héritiers. 

L,  172  c.  L,  283  c. 


LV.  — Avril,  vers  987.  —  Pons-Raimond 
&  sa  femme  Erniengarde,  &  autres  per- 
sonnes nobles  donnent  à  Lézat  l'église  de 
Sainte-Colombe  avec  toutes  ses  dépendan- 
ces. 

L,  8  <t. 

LVI.  —  Avril,  vers  987.  —  Benoît,  lé- 
vite, donne  à  l'abbaye  de  Lézat  un  alleu 
au  lieu  de  Montmorcion  &  un  autre  au 
lieu  de  Daussa,  dans  le  pays  de  Tou- 
louse, moyennant  la  jouissance  pendant 
sa  vie  &  la  sépulture  dans  l'abbaye  après 
sa  mort. 

L,  i3i  a. 

LVII.  —  Avril,  vers  987. —  Aîcard  donne 
à  l'abbaye  de  Lézat  l'église  &  le  village  de 
Spanes. 

L,  210  ^. 

LVIII.  —  Avril,  vers  987.  —  Guitard, 
prêtre,  donne  à  Lézat  son  alleu  de  Ca- 
nens,  qu'il  a  acquis  d'un  certain  Amélius 
Mancion. 

L,  i35  i. 

LIX,  —  Avril,  vers  987.  —  Aton  Eicius 
&  sa  famille  donnent  à  Lézat  leur  fils,  avec 
des  terres  &  des  vignes  à  Pugal,  dans  le 
territoire  Curtinense,  au  pays  de  Toulouse, 


LXII.  —  Avril,  vers  987.  —  Bertrand, 
prêtre,  se  sentant  mourir,  nomme  ses  exé- 
cuteurs testamentaires  &  dispose  de  ses 
biens;  il  fait  des  aumônes  à  différentes 
églises j  à  Saint-Julien  il  donne  trois  sous, 
un  capmas,  un  casai  &  un  arpent  &  demi 
de  vignes. 

L,  42  c. 

LXIII.  —  Avril,  vers  987.  —  Arnaud- 
Pons  &  son  frère  Isarn  restituent  l'église 
de  Malaroga,  donnée  jadis  à  Lézat  par  un 
homme,  nommé  Sicfred,  &  qu'ils  avaient 
longtemps  retenue  par  violence. 

L,  256  c, 

LXIV.  —  29  juin,  vers  987.  —  Ingelri- 
cus  se  déguerpit  en  faveur  de  Lézat  d'un 
alleu  de  la  ville  de  Pins,  en  s'en  réser- 
vant l'usufruit. 

L,  95  a. 

LXV.  —  Juin,  vers  987.  —  Aîcard  donne 
à  Lézat  son  alleu  du  lieu  de  Montant,  au 
terroir  de  Campc^es,  avec  toutes  ses  appar- 
tenances, en  en  réservant  l'usufruit  à  sa 
femme  Ave. 

L,  86  f. 

LXVI.  — Juin,  vers  987. —  Atvert  donne 
à  Lézat  la  moitié  d'une  terre,  sise  à  Camp- 


1735 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


l'jZG 


long,   acquise   par   lui    de   son   frère    Go-  cimetière,  en  en  réservant  l'usufruit  suc- 

drand,  &  lui  vend  l'autre  moitié  pour  deux  cessif  à  plusieurs  prêtres  leur  vie  durant. 

sous.  L,   168  b. 

L,  i3fj  rf. 

LXXIV.  —  Décembre,  vers  987.  —  Gé- 

LXVII.  —  Juillet,  vers  987.  —  Benoît,  raud  donne  à  Lézat  un  alleu  qu'il  avait 
prêtre,  donne  à  Lézat  une  paire  de  bœufs,  acquis  dans  le  pays  de  Toulouse,  à  Sainte- 
cinq  muids  de  vin  &  un  âne,  plus  à  Ascha  Colombe,  district  de  Lézat,  en  en  réser- 
une  terre,  de  la  moitié  de  laquelle  ses  en-  vaut  l'usufruit  à  sa  femme  Ermengarde  & 
fants,  Etienne  &  Gervaisien,  jouiront  leur  à  ses  fils,  leur  vie  durant,  à  condition  d'en 
vie  durant.  payer  exactement  la  dîme  à  l'abbaye. 

L,  80  d.  L,  16  d. 


LXVIII.  —  Juillet,  vers  987.  —  Arvée  & 
sa  femme  Ermessinde  donnent  à  l'abbaye 
de  Lézat  les  dîmes  de  leur  alleu  du  Val, 
moyennant  douze  deniers  &  une  maille. 

L,  1 57  d. 

LXIX.  —  Août,  vers  987.  —  Benoît  &  sa 
femme  Benoîte  vendent  à  Elle,  moine, 
acquéreur  pour  le  compte  de  l'abbaye  de 
Lézat,  un  casai  &  une  vigne,  au  lieu  d'Ar- 
zac,  moyennant  la  valeur  de  dix  sous  en 
denrées. 

L,  24  c. 

LXX.  —  3o  septembre,  vers  987.  —  Ro- 
dalde  &  sa  femme  Quimberge  donnent  à 
l'abbaye  de  Lézat  leur  alleu  de  Blanzac, 
dans  le  Toulousain,  avec  l'église  de  Saint- 
Pierre  &  Sainte-Suzanne. 

L,  119  a. 

LXXI.  —  Octobre,  vers  987.  —  Amélius 
donne  à  Lézat  une  partie  de  son  alleu  du 
pays  de  Toulouse,  au  terroir  de  Puga- 
mels. 

L,  96  d. 

LXXIL  —  Octobre,  vers  987.  —  Béren- 
ger  se  déguerpit  en  faveur  de  Lézat  d'un 
alleu  à  l'Albarède,  au  pays  de  Toulouse, 
en  s'en  réservant  l'usufruit  sa  vie  durant, 
sous  le  cens  annuel  de  quatre  deniers, 
payable  à  l'abbaye. 

L,  256  d. 

LXXIII.  —  Novembre,  vers  987.  —  Aton, 
Bernard,  Arnaud,  Pons  &  leurs  enfants 
donnent  à  Lézat  l'église  de  Saint-Pierre  de 
Padern,  avec  ses  dîmes  &  prémices  &  son 


LXXV.  —  Décembre,  vers  987.  —  Roger, 
comte  de  Carcassonne,  &  sa  femme  Adé- 
laïde, donnent  à  l'abbaye  de  Lézat  leur 
alleu  de  la  ville  de  Vallis,  dans  le  Poda- 
guès,  au  pays  de  Toulouse. 

L,  96  d;  H  v,  n.  143. 

LXXVI.  —  Décembre,  vers  987.  —  Amé- 
lius Aganardus  donne  à  Lézat  un  alleu 
avec  son  manse,  situé  au  lieu  de  Luparîae, 
dans  le  Dalmazan ,- moyennant  l'usufruit 
pour  lui  &  son  fils  Pierre,  leur  vie  durant. 

L,  33  c. 

LXXVII.  —  Décembre,  vers  987.  —  Ber- 
nard-Amélius,  prêtre,  acquiert  la  dîme  de 
Monzels,  moyennant  deux  sous  six  deniers 
&  une  maille,  à  condition  qu'après  l'avoir 
possédée  sa  vie  durant,  elle  reviendra  à 
l'église  du  Mont  &  à  Lézat. 

L,  83  b. 

LXXVIIL  — Décembre,  vers  987.  — Ro- 
ger donne  à  Lézat  ses  possessions  au  pays 
de  Rieux,  &  un  casai  à  Cuxa  &  à  Sainte- 
Suzanne,  en  s'en  réservant  la  jouissance 
sa  vie  durant. 

L,  128  c. 

LXXIX.  —  Vers  987.  —  Benoît,  moine, 
donne  aux  abbés  Guarin  &.  Amélius  ce 
qu'il  possédait  dans  la  ville  de  Montredon. 

L,  192  a. 

LXXX.  —  Avril,  vers  988.  —  Aton,  abbé, 
donne  à  son  neveu  Aton,  son  alleu  de  la 
Selve,  dans  le  Toulousain,  en  s'en  réser- 
vant l'usufruit  sa  vie  durant  &  avec  retour 
à  Lézat,  &  un  autre  alleu  à  Montkavor, 


1737 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1738 


sous  une  redevance  annuelle  de  huit  se- 
tiers  de   froment,  de  douze  de  vin,   d'un 
porc  valant  huit  deniers,  &c. 
L,  io5  c. 

LXXXI.  —  Juillet,  vers  988.  —  Rodran- 
dus  &  sa  femme  Ariherga  donnent  à  l'ah- 
baye  de  Lézat  leurs  possessions  de  la  ville 
d'Arzac,  dans  le  pays  de  Sault,  l'église  de 
Saint-Etienne  de  cette  ville,  avec  ses  dé- 
pendances &  appartenances,  le  tout  nioyen- 
nant  soixante  sous. 

Juillet,  régnant  Charles  de  Lorraine. 

L,  24  a, 

LXXXIÏ.  —  Mai,  vers  990.  —  Échange 
entre  l'abbé  Amélius  &  un  certain  Atilius, 
par  lequel  celui-ci  cède  à  l'abbaye  un  al- 
leu, sis  au  lieu  d'Arzac,  en  échange  d'une 
terre  possédée  jadis  par  Benoît  Daton;  le 
monastère  ne  pourra  jamais  aliéner  cette 
terre. 

L,  24  d. 

LXXXIII.  —  Août,  vers  990.  —  L'abbé 
Amélius  se  déguerpit  en  faveur  du  prêtre 
Aton  de  la  terre  de  Laton,  au  pays  de 
Toulouse. 

L,  144. 

LXXXIV.  —  Avril,  avant  991.  —  Benoît 
donne  à  Benoît,  abbé,  une  terre  dans  la 
ville  du  Val,  au  pays  de  Cortineri^,  avec 
plusieurs  vignes. 

L,  22  c. 

LXXXV.  —  Juillet  991.  —  Benoît,  moine, 
donne  à  Benoît,  abbé,  son  alleu  de  Castil- 
lon,  en  Volvestre,  avec  des  maisons,  terres 
&  jardins. 

L,  i33  a. 

LXXXVI.  —  Avril  992. — Bernard  donne 
à  son  fils  Amélius  son  alleu  de  Crasnado  & 
une  vigne  au  lieu  de  Taxonerias,  avec  re- 
tour à  Lézat  au  bout  de  deux  générations. 

L,  I  1 5  c. 

(Datée  de  la  quinzième  année  de  Hugues;  il 
faut  corriger  la  cinquième.) 

LXXXVII.  —  Septembre  99.3.  —  Eudes, 
Ainard,  Arnaud  8c  Aton  donnent  à  l'abbé 


Gaucelme  leur  alleu  du  lieu  de  Salas  Ku- 
bias,  au  pays  de  Toulouse,  avec  les  églises 
de  Saint-Pierre,  Saint-Martin  &  Sainte- 
Marie  &  toutes  leurs  appartenances,  fon- 
taines, rivières,  moulins,  pêcheries,  &c. 

MXCiii,  septembre,  régnant  Robert,  cor- 
rige'{  CMXCiii." 

L,  44  c. 

LXXXVIII.  —  Mars,  avant  99^).  —  Déo- 
dat,  moine,  se  déguerpit,  à  l'occasion  de  la 
fête  des  Rameaux,  de  son  alleu  de  Saint- 
Martin  de  Nuer,  au  lieu  de  Fains. 

Régnant  Hugues. 

L,  79  c. 

LXXXIX.  —  Mars,  avant  996.  —  Eudes 
donne  à  Lézat  un  alleu,  au  lieu  de  Cennag, 
&  la  moitié  du  lieu  appelé  Campusbellus. 

L,  157  a. 

XC.  —  Mai,  avant  996.  —  Benoît,  prê- 
tre, cède  à  Lézat  une  terre,  située  dans  le 
Dalmazan,  au  lieu  de  Casielarulh. 

L,   118  a. 

XCI.  —  Juillet,  avant  996.  —  Ainard 
donne  à  Hugues,  abbé,  l'église  de  Saint- 
Geniès,  dans  le  pays  de  Toulouse,  avec 
toutes  ses  appartenances. 

L,  255  c. 

XCII.  —  Avant  996.  —  Oliba  donne  à 
Lézat  la  moitié  de  l'église  de  Saint-Félix, 
dans  la  ville  de  Taxonerias,  en  s'en  réser- 
vantia  jouissance  sa  vie  durant. 

L,  212a. 

XCIII.  —  Mai,  vers  997.  —  Amélius  Sim- 
plicius  &  son  fils  Guillaume  se  déguerpis- 
sent, en  faveur  de  l'abbé  Guarin,  de  l'église 
de  Saint-Pierre  de  Guarciaco,  avec  toutes 
ses  dépendances. 

L,   I  84  a;  H  v,  n.   1  55. 

XCIV. —  Mars,  vers  1000.  —  Amélius 
Simplicius  se  fait  délivrer  par  Hugues, 
abbé  de  Lézat,  &  Benoît  Atvert,  son  alleu 
du  pays  de  Toulouse,  district  de  Corlïne':^, 
l'alleu  de  CamoUagum  &  l'église  de  Sainte- 
Marie. 

L,  93  c. 


1739 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1740 


XCV.  —  Mai,  vers  1000.  —  Matrone, 
Garsias,  prêtre,  &  autres  vendent  aux  moi- 
nes de  Peyrissas  leurs  droits  sur  un  champ, 
moyennnant  une  gonelle  &  sept  deniers. 

L,  66  d. 

XCVI.  —  Novembre,  vers  1000. — Anier, 
prêtre  de  Samouilhan,  avait  perdu  tous  ses 
biens  dont  Guillem  s'était  saisi;  les  moines 
de  Peyrissas  les  rachètent,  moyennant  un 
cheval  valant  trente  sous,  &  vingt-deux 
sous  en  deniers;  Anier  en  fait  alors  dona- 
tion à  l'abbaye,  avec  tous  ses  autres  alleux. 

L,  66  c. 

XCVII.  —  28  avril,  vers  looi.  —  Sanche 
Baron  donne  à  l'abbé  Hugues,  de  concert 
avec  son  frère  Tager  Baron,  la  moitié  de 
l'église  de  Saint-Martin  de  Magren. 

L,  187  a. 

XCVIII.  —  Août,  vers  lOoi.  —  Hugues, 
abbé,  donne  à  Amélius  &  à  son  frère  Elsi- 
pius  un  alleu,  au  lieu  de  Fabrègues,  en  sti- 
pulant le  retour  à  l'abbaye  après  leur  mort. 

L,  141  a. 

XCIX.  —  Août,  vers  looi.  —  Roger, 
comte  de  Carcassonne,  &  sa  femme  Adé- 
laïde donnent  à  l'abbé  Hugues  l'église  de 
Saint-Michel  en  la  ville  de  Pentegos,  & 
celle  de  Sainte-Marie  de  Vallisgenum. 

L,  iSj  a;  H  v,  n.  160. 

C»  —  Vers  lOoi.  —  Roger,  comte  de 
Carcassonne,  donne  à  l'abbaye  de  Lêzat 
ses  possessions  dans  la  ville  de  Vilarilg, 
comté  de  Toulouse. 

L,  120  e;  H  v,  n,  160. 

CI.  —  8  août  ioo3.  —  Sulmus  donne  à 
l'abbé  Hugues  les  églises  de  Saint-Béat  & 
de  Saint-Vincent,  sur  les  bords  de  la  Ga- 
ronne, dans  le  pays  de  Comminges,  sous 
obligation  de  les  faire  desservir  par  des 
moines  de  l'ordre  de  Saint-Benoît. 

L,  74  a;  H  v,  n.  i63  (charte  III}. 
(Les  éléments  de  la  date  ne  concordent  pas;  mais 
la  charte  est,  d'ailleurs,  authentique.) 

CII.  —  Février,  vers  1010.  —  Gaucelme, 
abbé,  acquiert  d'Ave,  femme,  une  partie 


de  son  alleu  du  pays  de  Toulouse,  au  lieu 
dit  le  Mont,  moyennant  une  terre  dite  la 
Pierre  {ad  ipsa  Petra), 
L,  85  d. 

cm.  —  Février,  vers  loio.  —  Raimond 
se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Gaucelme 
de  la  moitié  d'une  vigne,  au  lieu  de  Spanes. 

h,  2fO   a. 

CIV.  —  I"  mai ,  vers  loro.  —  Benoît  & 
sa  femme  Dalie  donnent  à  Lczat  &  à  Tabbé 
Gaucelme  leur  alleu  de  Foga,  dans  le  terri- 
toire de  Montaud. 

L,  87  a. 

CV.  —  Mai,  vers  loio.  —  Benoît  Ala- 
bert,  prêtre,  danne  à  l'abbé  Gaucelme  un 
alleu  sis  à  Laner,  dans  le  comté  de  Tou- 
louse, au  terroir  de  Potamianez. 

L,  jor  ar 

CVI.  —  Mai,  vers  loio.  —  Simplicius  & 
sa  femme  Ermendructes  se  déguerpissent 
en  faveur  de  l'abbé  Gaucelin  de  leur  alleu 
de  Lusu'ic,  en  s'en  réservant  l'usufruit  leur 
vie  durant» 

L, 216  d. 

CVII.  —  Mai,  vers  loio.  —  Aynard  & 
son  épouse  Béliarde  donnent  à  l'abbé  Gau- 
celme leur  alleu  du  comté  de  Toulouse, 
au  lieu  de  Prodalium ,  près  Miramont, 
moyennant  l'usufruit,  sa  vie  durant,  de  la 
moitié  de  l'église  de  Saint-Pierre  du  Mont, 
de  ses  dîmes,  prémices  &  cimetière,  &  six 
so-us  en  deniers. 

L,  83  d. 

CVIII. — Vers  loio,  jour  de  l'Ascension. 
—  Gaucelme,  abbé,  échange  avec  Pierre  & 
sa  femme  Garsende  un  casai  avec  sa  maison, 
situé  à  Montaut,  contre  d'autres  terres. 

L,  86  c. 

CIX.  —  Octobre,  vers  loio.  —  Arvert 
donne  à  l'abbé  Gaucelin  une  terre  dans  le 
Potamianez,  au  comté  de  Toulouse. 

L,  96  d. 

ex.  —  Vers  loio.  —  Einard  &  sa  femme 
Ave  se  déguerpissent  eu  faveur  de  l'abbé 


1741 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1742 


Gaucelme  de  l'église  de  Rouer,  au  pays  de 
Toulouse. 

L,  212  (/. 

CXI.  —  Juin  loii.  —  Aton,  prêtre, 
donne  à  Guarin,  abbé,  ses  dîmes  &  prémi- 
ces du  lieu  de  Fustignac,  moyennant  cinq 
miiids  de  blé  &  de  vin. 

L,  56  d. 

CXII.  —  Juin,  vers  ici 5.  ■ —  Guillaume, 
marquis,  se  déguerpit  de  différents  alleux 
qu'il  tenait  de  ce  monastère,  à  Blaw^lagum, 
Sainte-Marie  d'Agas,  Magren,  &c.,  en  en 
réservant  à  son  fils  B.  l'usufruit  sa  vie  du- 
rant. 

L,  94  a;   H  V,  ti.  ij3  (charte  I). 

CXIII;  • —  Décembre  1016.  —  Raîmond 
&  Pons  frères  donnent  à  Lézat  une  pièce 
de  terre,  située  dans  le  pays  de  Cueille,  à 
Saiint-Sèrnin,  en  en  réservant  l'usufruit 
leur  vie  durant  à  Els  &  à  sa  femme  Benoîte, 
sous  un  cens  anuuel  de  quatre  deniers. 

L,  54  c. 

CXIV.  —  i3  janvier  1017.  —  Amélius 
donne  à  l'abbaye  de  Lézat  un  alleu  au  lieu 
de  Saint-Orens. 

L,  47  i  8t  191  à. 

CXV.  —  Août,  vers  1020.  —  Géraud 
Amels  &  sa  femme  donnent  à  l'abbé  Aimeri 
la  moitié  de  l'église  de  Becag,  dédiée  à 
saint  Sernin,  avec  tous  ses  livres  &  orne- 
ments sacerdotaux. 

L,  95  d. 

CXVI.  —  Mai,  vers  loiS.  —  Guillaume, 
fnai'quîs,  se  déguerpit,  en  faveur  de  l'aT)- 
baye  de  Lézat  &  du  doyen  Adalgrimus,  des 


CXVIII.  —  i"  mars  1026.  —  Querelle 
entre  Aimeri,  abbé  de  Lézat,  &  Eudes, 
abbé  de  Sainte-Marie  de  Slmorre,  au  sujet 
de  l'abbaye  de  Pèyrissas  en  Comminges; 
ils  s'en  remettent  aU  jugement  des  abbés 
de  la  Grasse, Saint-Hilaire,Sorèze  &  Saint- 
Lizier,  en  présence  de  plusieurs  princes 
&  seigneurs;  l'abbé  de  Lézat  réclamait  la 
suzeraineté  de  l'àbbaye  de  Pèyrissas,  don- 
née à  son  monastère  par  le  clerc  Anier, 
plus  tard  abbé  de  Lézat;  l'abbé  Eudes,  ne 
pouvant  produire  qu'un  acte  de  donation 
sans  authenticité,  est  débouté  de  ses  pré- 
tentions. 

L,  69  ^  j  Mabillon,  Ann.ord.  S,  Ben.  t.  m,  p.  7  1 1. 

CXIX.  —  Mars,  avant  1026.  —  Arnaud 
&  son  frère  Pons  donnent  à  l'abbé  de  Lé- 
zat, Aimeri,  l'île  de  Balcagum,  sur  le  Lez, 
en  réparation  du  forfait  j&  du  tort  faits  & 
causés  par  eiix. 

L,  98  a  &  208  c. 

CXX.  —  Mai,  avant  1026.  —  Sanche  Ba- 
ron &  Tatger  Baron  s'accordent  entré  eux 
pour  leur  héritage;  le  premier  reçoit  la 
moitié  des  églises  de  Saint-Martin  de  Ma- 
gren &  de  Sainte-Colombe  de  Pug-Bocan; 
son  frère  reçoit  l'autre  moitié  de  ces  mê- 
mes églises;  plus  tard,  Sanche  Baron  céda 
sa  part  à  Aimeri,  abbé  de  Lézat. 

L,  r86c. 

CXXI.  —  Mai,  avant  1026.  —  Géraud  se 
déguerpit,  en  faveur  de  l'abbé  Aimeri,  de 
l'alleu  qu'il  tenait  au  Pujol,  moyennant 
une  somme  de  six  sous  en  deniers. 

L,  97  b,  l32  dj  i58  c,  174  b,  &c. 

CXXII.  —  Juillet,  avant  1026.  —  Aton 
donne   à  l'abbé  Aimeri   son  fils  Guillem, 


églises    de   Sainte-Marie    aux   Aiguës   {ad      avec  le  tiers  de  ses  alleux,  en  s'en  réservant 
Agas),  de  Saint-Martin  de  Magren,  &  de      l'usufruit  sa  vie  durant, 
plusieurs   autres    terres  abandonnées   par  L,  85  b. 

son  père  Amélius  Simpliciu's  à  l'abbaye. 
L,  1196  &  188  r"}  H  V,  n.  184. 


CXVII.  —  Février,  avant  1026.  —  Amé- 


CXXIII.  —  Août,  avant  1026.  —  Pons 
Macip,  homme  noble,  &  son  épouse  Ar- 
slnde  font  construire  une  église  dédiée  à 


lius-Afon  donne  à  l'abbé  de  Lézat,  Aimeri,  saint  Pv^ïichel,  sur  le  mont  Sancîanî,  la  do 

un  alleu,  situé   au   lieu  d'Albiac,   dans  le  tent  rie   ment  &  la  donnent  à  l'abbé  de 

pays  de  Toulouse,  avec  l'église  de  ce  nom.  Lézat,  Ainicri. 

L,  129'^-  L,  5i  b. 


1743 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1744 


CXXIV.  —  Août,  avant  1026.  —  Aimeri, 
abbé,  engage  à  Hugues  l'alleu  donné  à 
Lézat,  par  le  prêtre  Benoît,  au  lieu  dit 
Vilarllg,  dans  le  Toulousain,  moyennant 
soixante  sous,  &  promet  de  l'indemniser 
des  pertes  que  la  grêle  lui  ferait  subir. 

L,  120  d,  206  c. 

CXXV.  —  Août,  avant  1026.  —  Aton- 
Raimond  se  déguerpit  en  faveur  de  Lézat 
&  de  l'abbé  Aimeri  du  casai  de  Montaut, 
près  l'église  du  même  lieu,  avec  toutes  les 
constructions  qui  en  dépendaient. 

L,  87  h. 

CXXVI.  —  Septembre,  avant  1026.  — 
Guillem-Amels  se  déguerpit  en  faveur  de 
l'abbé  Aimeri  &   du   prieur  de   Fustignac 


&  plusieurs  autres  domaines  que  lui  avait 
donnés  l'abbé  Aimeri. 
L,  94  b;  H  V,  n.  196. 

CXXXI.  —  Janvier,  avant  io3i  '.  —  Be- 
noît, prêtre,  acquiert  de  Hugues,  évêque, 
&  donne  à  Lézat  l'alleu  de  Alrigus,  dans  le 
terroir  à'Ascha;  il  en  réserve  la  jouissance 
à  lui  &  à  sa  postérité  masculine,  avec  re- 
tour à  Lézat  après  l'extinction  de  celle-ci, 
le  tout  moyennant  le  don  d'un  cheval. 

L,  80  c. 

CXXXII.  —  Avril,  avant  io3i.  —  Arnaud 
&  son  frère  Aton  donnent  à  l'abbaye  de 
Lézat  l'église  de  Saint-Julien  avec  son 
alleu  &  ses  appartenances  &  les  autres 
terres  qui  en  dépendaient,  le  tout  moyen- 


de  l'église  Sainte-Marie,  dans  la  ville  du      nant  la  somme  de  vingt-trois  sous. 


Mont. 
L,  55  d. 

CXXVII.  —  Avant  1026.  —  Plaid  entre 
Aimeri,  abbé  de  Lézat,  &  l'abbé  de  Peyris- 
sas,  au  sujet  de  la  donation  de  ce  dernier 
monastère  faite  à  Lézat  par  Anier,  abbé; 
il  est  décidé  que  l'acte  de  donation  devra 
être  fourni. . 

L,  6p  d. 

CXXVIII.  —  1027.  —  Louis-Arnaud  & 
son  épouse  Ermengarde  donnent  à  Lézat 
l'église  de  Sabonères,  au  pays  de  Toulouse, 
avec  ses  ornements,  ses  possessions,  appar- 
tenances &  dépendances,  en  en  réservant 
la  suzeraineté  à  lui  &  à  sa  famille. 

L,  5o  ^. 


CXXIX.  —  Août,  vers  io3o.  —  Daton- 
Benoît  donne  à  l'abbé  Aton  un  alleu,  situé 
au  lieu  de  Petevila,  dans  le  terroir  de 
Cortîne-^. 

L,  93  d. 


L,  42  a. 

CXXXI  IL  — Avril,  avant  io3i.  — Eudes, 
son  frère  Arnaud  &  son  fils  Arnaud  don- 
nent à  l'abbaye  de  Lézat  l'église  de  Saint- 
Christaud,  en  Volvestre,  avec  toutes  ses 
appartenances  &  sous  défense  de  l'aliéner. 

L,  35  b. 

CXXXIV.  —  Avril,  avant  io3i.  —  Amels- 
Elisée  &  sa  femme  Elisabeth  donnent  à 
Lézat  leur  alleu  de  Po'ig  Blasconïs,  dans  la 
ville  de  Laner,  au  pays  de  Toulouse, 

L,  12  c. 

CXXXV.  —  i"mai,  avant  io3i.  —  Pierre, 
près  de  mourir,  donne  à  Lézat  une  partie  de 
la  terre  de  Casalils  &  de  celle  de  Prodaig. 

L,  84  b. 


CXXXVI.  —  Mai,  avant  loSi.  —Vidal 
&  son  fils  Pierre  donnent  à  l'abbaye  de 
Lézat  leur  alleu  de  Montbonengs,  dans  le 
Dalmazan,  au  pays  de  Toulouse,  &  une 
vigne  dite  la  M.a':[ère,  en  s'en  réservant 
CXXX.  — Vers  io3o.  — .Notice  rappe-      l'usufruit  leur  vie  durant. 

lant  les  anciennes  donations  faites  à  Lézat,  L,  33  a. 

les  violences  &  rapines  exercées  contre  lui 

par  divers  laïques;  Aton,  abbé  du  Mas-  CXXXVII.  —  Mai,  avant  io3i.  —  Pierre 

d'Azil,  obtient  d'un  certain  Raimond-Guil-      donne  à  Lézat  son  alleu  de  Montaut,  au 

laume,  marquis  du  pays,  la  promesse  de 

protéger  à  l'avenir  l'abbaye  &  de  lui  aban-  .  Nous  plaçons   avant   io3i    toutes  les  chartes 

donner  par  testament  la  ville  de  Bassignac      sans  nom  d'abbé,  datées  du  règne  de  Robert. 


1745 


PREUVES  DE  L'FIISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1746 


pays   de   Toulouse,   avec   un   casai   &    un 
deini-arpeiit  de  vigne. 

L,  84  a. 

CXXXVIII.  — Août,  avant  io3i.— Amé- 
lius-Siniplicius  donne  à  l'abbaye  de  L6zal 
l'église  de  Saint-André  de  Bassavilla,  avec 
ses  appartenances,  dîmes  &  prémices,  en 
défendant  de  l'aliéner  ou  d'en  couper  les 
bois. 

L,  29  a. 

CXXXIX.  —  Août,  avant  io3i.  —  Amé- 
lius  donne  à  l'abbaye  de  Lézat  son  alleu  de 
Montfaucon,  dans  le  Dalmazan,  au  pays 
de  Toulouse. 

L,  201  h, 

CXL.  —  Septembre,  avant  io3i.  —  Be- 
noît Maurin  donne  à  l'abbaye  de  Lézat  les 
terres,  acquises  par  lui,  d'Atvert  &  de 
Gaufred,  en  en  réservant  l'usufruit  à  lui 
&  à  ses  enfants  leur  vie  durant. 

L,  126  d. 

CXLL  —  Octobre,  avant  io3i.  —  A(on 
&  son  fils  Rai  mon  d  cèdent  à  Lézat  la  moi- 
tié de  leur  alleu  de  Barthe,  sur  la  Garonne, 
moyennant  la  sépulture  d'Eudes-Raimond 
dans  le  monastère. 

L,  79  a. 

CXLH. —  Octobre,  avant  io3i.  —  Cam- 
pester,  prêtre,  donne  à  l'abbaye  de  Lézat 
un  casai  à  lui  appartenant,  en  en  réser- 
vant l'usufruit  à  son  fils  Raimond  sa  vie 
durant,  sous  le  cens  annuel  de  douze  pains 
&  de  quatre  setiers  de  vin. 

L,6j  i. 

CXLin.  —  Novembre,  avant  io3i.  — 
Amélius  &  sa  femme  Mendrut  vendent  à 
Daton,  moine,  achetant  pour  l'abbaye  de 
Lézat,  leur  casai  de  Saint-Hilaire,  à  la 
Combe,  acquis  par  eux  du  prêtre  Vidal, 
moyennant  huit  sous  &  demi  &  un  muid 
de  vin. 

L,  21  a. 

CXLIV.  —  Décembre,  avant  io3i.  — 
Etienne  d'Argut  &  sa  femme  Inguitrus 
donnent  à  Lézat  trois  soudées  de  terre,  à 


la  Bruccera,  sous  la  réserve  de  l'usufruit; 
si  les  moines  veulent  jamais  les  aliéner, 
les  descendants  Xles  donateurs  pourront  les 
recouvrer,  en  faisant  don  d'un  cierge  à 
l'abbaye. 

L,  88  d,  1(53  a. 

CXLV.  —  Avant  io3i.  —  Guillaume 
donne  à  l'abbaye  de  Lézat  son  alleu  de  la 
ville  de  Saint-Jean  avec  l'église  de  ce  lieu, 
en  défendant  de  jamais  l'aliéner. 

L,  88  b. 

CXLVL  —  Mai,  vers  io35.  —  Koger, 
comte,  atteint  de  maladie,  donne  à  l'abbé 
de  Lézat,  Guiraud,  l'église  de  Saint-Vin- 
cent, sise  au  lieu  de  Vaorra,  pour  le  repos 
de  l'âme  de  ses  parents,  de  la  sienne  pro- 
pre &  de  celle  de  son  frère  Eudes. 

L,  39  b;  H  V,  n.  207  (charte  II). 

CXLVH.  —  Vers  1040.  — Assemblée  te- 
nue par  les  notables  du  pays,  en  présence 
de  Bernard -Raimond,  évêque  de  Conse- 
rans  &  abbé  de  Lézat,  dans  laquelle  on 
décide  la  reconstruction  de  Saint-Pierre; 
à  la  suite  sont  énumérées  les  donations 
faites  à  l'abbaye  à  cette  occasion. 

(Cet  acte,  sorte  de  rétablissement  du  monastère 
&  de  son  église,  se  trouve  reproduit  à  plusieurs 
endroits  du  cartulaire,  &  en  tête  des  actes  des 
différents  prieurés j  on  le  trouve  notamment  au 
feuillet  i5  c.) 

H  V,  n.  219. 

CXLVIIL  —  Août  1048.  —  Raimond- 
Aton  donne  à  Lézat  &  à  l'abbé  Bernard 
l'église  de  Lussan,  au  pays  de  Toulouse, 
avec  ses  ornements  sacerdotaux,  le  cime- 
tière &  les  dîmes  qui  en  dépendent. 

L,  62  b;  H  v,  n.  202  (charte  II). 

CXLIX.  —  Août,  vers  1048.  —  Sicfred, 
dit  Belhomme  (Bellus  homo)^  faisant  son  tes- 
tament, donne,  par  le  conseil  de  ses  amis, 
à  Saint-Pierre  de  Lézat  ses  terres  de  la 
ville  de  Spani,  en  en  réservant  la  jouis- 
sance viagère  à  ses  fils  &  après  eux  à  ses 
amis.  Cette  donation  amena  des  réclama- 
tions de  la  part  de  la  femme  &  des  enfants 
de  l'un  de  ses  fils,  réclamations  qui  fini- 
rent  par  l'abandon   des    terres  contestées 


1747 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1748 


à  l'abbaye,  en  présence  du  marquis  Rai- 
mond-Guillaume  &  des  nobles  du  pays. 
L,  209  c;  H  V,  n.  izS. 

CL.  —  Janvier,  vers  io5o'.  —  Raimond- 
Guillem  se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé 
Bernard,  évêque  de  Conserans,  de  l'alleu 
de  Balcag,  qu'il  lui  réclamait,  &  renonce 
à  tous  ses  droits  seigneuriaux  sur  cette 
terre,  moyennant  un  cheval  valant  cent 
sous. 

L,  208  h. 

CLL —  Janvier,  vers  io5o.  —  Bernard, 
évêque  de  Conserans,  abbé  de  Lézat,  donne 
à  Eudes  &  à  son  épouse  Béliarde  une  terre 
propre  à  planter  la  vigne,  à  Sainte-Suzanne, 
au  lieu  du  Bosquet. 

L,  202  b. 

CLIL  —  Janvier,  vers  io5o.  —  Daton, 
moine,  &  ses  fils  donnent  à  Sainte-Marie 
de  Peyrissas  &  à  l'abbé  de  Lézat,  Bernard, 
le  tiers  de  l'alleu  à'Obarcium  &  l'église  de 
Saint-Michel. 

L,  66  b. 

CLIIL  —  Février,  vers  io5o.  —  Daton, 
prêtre,  donne  à  Sainte-Marie  de  Peyrissas 
&  à  Bernard,  abbé  de  Lézat,  le  tiers  de 
l'église  de  Saint-Michel  archange,  au  ter- 
roir de  Bouconne,  dans  le  pays  de  Tou- 
louse. 

L,  66  a. 

CLIV.  —  Février,  vers  ro5o,  —  Elle 
donne  à  l'abbé  de  Lézat,  Bernard,  un  casai 
sis  au  lieu  de  Tremuled ,  dans  le  pays  de 
Savez,  avec  défense  de  jamais  l'aliéner. 

L,  5o  d. 

CLV.  —  Mars,  vers  io5o.  —  Ave,  femme, 
se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Bernard 
d'une  vigne,  qu'elle  tenait  au  lieu  du  Pu- 
jol ,  dans  le  Toulousain ,  au  terroir  de 
Saint-Sigismond,  moyennant  un  demi-muid 
de  blé  &  un  porc. 

L,  i58  c, 

'  Nous  mettons  sous  la  date  de  lo.'ïo  toutes  les 
pièces  datées  du  règne  du  roi  Henri  &  relatives  à 
l'abbé  Bernard. 


CLVL  —  Mars,  vers  io5o.  —  Sanche  Ils 
&  ses  fils  donnent  à  Bernard,  évêque  & 
abbé,  leur  alleu  de  Roumengous,  dans  le 
Dalmazan. 

L,  117  a. 

CLVII.  —  Avril,  vers  io5o.  —  Aton  & 
Madronau  donnent  à  l'abbaye  de  Lézat 
leur  fils  Bertrand  &  leur  alleu  du  lieu  de 
Saint-Jean,  au  pays  de  Toulouse,  en  terres 
&  en  vignes,  &  reconnaissent  qu'ils  doivent 
le  tenir  en  fief  de  l'abbaye,  leur  vie  durant. 

L,  88  a. 

CLVIII.  —  Juin,  vers  io5o.  —  Raimond 
se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Bernard 
de  la  moitié  des  dîmes  de  Villeneuve. 

L,  264  c. 

CLIX.  —  Juin,  vers  io5o.  —  Bernard, 
évêque  &  abbé,  donne  à  Bernard  Cerda, 
pour  lui  &  pour  ses  descendants,  une  terre 
au  lieu  d'Eunes,  dans  le  Dalmazan,  avec 
défense  de  reconnaître  un  autre  seigneur 
que  Saint-Pierre  de  Lézat. 

L,  3o  d. 

CLX.  —  Août,  vers  io5o.  —  Bernard  se 
déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Bernard  de 
la  moitié  de  l'église  d'Anhac  &  de  ses  dé- 
pendances, moyennant  six  sous  &  un  repas 
chaque  année  à  la  Saint-Pierre. 

L,  125  d. 

CLXI.  —  Vers  io5o.  —  Sicfred  fait  son 
testament  &  enjoint  à  ses  exécuteurs  tes- 
tamentaires de  partager  ses  biens  entre 
les  pauvres  &  les  églises j  il  en  donne  une 
partie  à  Lézat. 

L,  21 1  c. 

CLXII.  —  Vers  io5o.  —  Raimond-Guil- 
lem  abandonne  à  Saint-Martin  de  Pierre- 
latte  les  trois  quarts  de  l'église  de  Saint- 
Martin  d'Ars,  moyennant  la  somme  de  cin- 
quante-cinq sous;  sa  femme  &  ses  enfants 
abandonnent  de  leur  côté,  pour  quarante 
sous,  les  dîmes  &  prémices  &  le  cimetière. 

L,  6  d. 

CLXIII.  —  Vers  io5o.  —  Rodrandus,  sa 
femme  Gilberge  &  Aton  vendent  à  Lézat 


1749 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


17.50 


l'église  de  Saint-Estève  &  ses  appartenan- 
ces, moyennant  la  somme  de  soixante  sous, 
&  avec  défense  de  jamais  l'aliéner. 
L,  25  *. 

CLXIV.  —  Vers  io58.  —  Arnaud,  comte, 
se  déguerpit,  en  présence  de  Bernard,  évo- 
que de  Conserans  &  abbé  de  Lézat,  de  tous 
ses  droits  de  cens,  gage,  procuration,  &c. 
sur  le  lieu  de  Fustignac,  propriété  de 
l'abbaye. 

L,  56  d;  H  V,  n.  248  (charte  I). 

CLXV.  —  24  avril  1059.  —  Raîmond- 
Désiré  donne  à  Lézat  une  partie  de  son 
alleu  de  la  Broguière  &  de  Cholel,  moyen- 
nant soixante  sous,  &  en  s'en  réservant 
l'usufruit;  le  reste  reviendra  à  Lézat  après 
sa  mort  &  celle  de  son  fils,  moyennant 
la  sépulture  pour  tous  les  deux  dans  le 
monastère. 

L,  88  d. 

CLXVI.  —  Vers  io5g.  —  Aton  d'Aspet 
abandonne  à  l'évèque-abbé  Bernard  l'église 
de  Saint-Paul  de  Lussan,  à  condition  de  la 
reconstruire  d'une  manière  convenable. 

L,  6z  Y°j  H  V,  n,  248  (charte  II). 

CLXVII.  —  Avril,  vers  1060.  —  Arnaud- 
Aman,  Arnaud-Eudes  &  Arnaud-Garsias 
donnent  à  l'abbé  de  Lézat,  Bernard,  leur 
alleu  du  Volvesfre,  nommé  le  Pug,  avec 
l'église  de  Saint-Christaud  &  toutes  ses 
dépendances,  en  stipulant  que  l'église  sera 
reconstruite  dans  tes  dimensions  données. 

L,  35  e;  H  V,  n.  253. 

CLXVIII.  —  Avril,  vers  1060.  —  Ber- 
nard se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Ber- 
nard &  du  doyen  Guillaume  de  la  moitié 
de  l'église  d'Anhac  avec  son  cimetière,  ses 
droits  &  ses  ornements  ecclésiastiques, 
moyennant  la  somme  de  six  sous. 

L,  125  v°;  H  v,  n.  254. 

CLXIX.  —  Septembre,  vers  1060.  — 
Anier-Benoît  se  déguerpit  en  faveur  de 
l'abbé  Bernard ,  évèque  de  Conserans,  de 
tous  ses  droits  sur  plusieurs  propriétés, 
sises  au  lieu  de  Fans,  &  l'abbé  lui  en 
abandonne  la  jouissance  viagère,  avec  le 


droit  d'y  construire  une  habitation  &  un 
cellier,    &    moyennant    quelcpies    menues 
redevances  annuelles  en  pain,  fraises,  mil, 
saumon,  anguille  &  vin. 
L,  79  c;  H  v,  n.  25.'». 

CLXX.  —  Janvier,  avant  ic6i.  —  Pierre 
&  Arnaud  se  déguerpissent  d'un  alleu,  si- 
tué dans  la  paroisse  de  Baiolville. 

L,  191  c. 

CLXXI.  —  Mai,  avant  io6ï.  —  Garsias 
&  sa  femme  Ermengarde  cèdent  h  Lézat 
leur  alleu  du  terroir  de  Fajola,  au  pays  de 
Toulouse,  pour  y  installer  un  moine  qui, 
chaque  année,  y  dînera  une  fois  avec  du 
pain,  du  vin,  de  la  bouillie  (pulmentum}  & 
du  poisson. 

L,  t5i  b. 

CLXXII.  —  Juin,  avant  1061.  —  Ber- 
trand donne  à  l'abbaye  de  Lézat  son  fils 
Arnaud  avec  son  alleu  du  pays  de  Tou- 
louse, au  territoire  d'Ascha,  &  un  casai, 
situé  à  Toulouse,  près  l'église  de  Sainte- 
Marie,  dite  la  Furgada. 

L,  80  a.  ' 

CLXXIII.  —  Juillet,  avant  1061.  —  Ber- 
nard donne  à  Lézat  son  alleu  patrimonial 
du  lieu  à" Albïnîanis ,  au  pays  de  Toulouse, 
en  s'en  réservant  la  jouissance  viagère,  & 
moyennant  le  droit  d*être  enterrés  au  mo- 
nastère, lui  &  sa  femme. 

L,  \<)b. 

CLXXIV.  —  Janvier,  vers  io65*.  —  Amal- 
vinus  donne  à  l'abbé  Bernard,  évéque  de 
Conserans,  la  moitié  de  la  terre  de  Daux, 
en  s'en  réservant  la  jouissance  viagère. 

L,  121  a, 

CLXXV.  —  Mars,  vers  io65.  —  Hugues" 
&  ses  frères  donnent  à  l'abbé  Bernard  deux 
casais,  situés  à  Canens,  pour  prix  de  la  sé- 
pulture de  leur  père  Estève  &  de  leur 
mère  Arsinde. 

L,  i34  a. 

'  Nous  mettons  sous  la  date  de  1  o65  toutes  les 
pièces  datées  du  règne  de  Philippe  &  mentionnant 
l'ubbé  Bernard. 


lySi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ly^: 


CLXXVI.  —  Juin,  vers  io65.  —  Sanche 
&  son  neveu  Pons  donnent  à  l'évéque  & 
abbé  Bernard  leurs  possessions  aux  lieux 
de  Mauressac  &  de  Cassanelle,  en  s'en  ré- 
servant  en   partie   l'usufruit   leur  vie   du- 


CLXXXIII.  —  Vers  1070.  —  Arnaud, 
comte  de  Comminges,  donne  à  Peyrissas  8c 
à  l'abbé  Astare  son  alleu  de  Martinia 
(M.artinianum') ,  tel  qu'Auriol  Sanche  de 
Adodosso  le  donna  au  comte  de  Bigorre, 


rant,  sous  une  redevance  annuelle  de  vingt      Raimond,   qui   le   remit   à  lui   Arnaud    de 


Comminges,  en  compensation  du  mal  qu'il 
lui  avait  causé. 

L,  59  v"}  H  V,  n.  297. 

CLXXXIV.  —  Décembre,  vers  1072.  — 


sous,  payable  au  monastère  de  Lézat. 
L,  180  h. 

CLXXVIL  — Juillet,  vers  io65.  — Antfos 
&  Arduis   donnent   à  l'abbé  Bernard   leur 

part  de  l'église  de  Saint-Jean  de  Marivalz  Raimond  Garsia  &  Gaston  abandonnent  à 

avec  ses  appartenances  8c  dépendances.  l'abbé    Pons    de    Lézat    l'église    de    Cog- 

L^  ,00  h.  XAorta  avec   un  espace   suffisant   tout  au- 
tour pour  y  créer  une  salvetat  Ez  un  cime- 

CLXXVIII.  —  Vers  io65.  —  Atton  Aster,  tière;  l'abbé  y  aura  droit  de  justice,  8c  les 

moine,  donne  à  Bernard  Pelet,  évèque  8c  hommes  qui  viendront  y  habiter  seront  ses 

abbé,  l'honneur  de  Ribonnet,  avec  la  moi-  censitaires. 


tié  de  l'église  de  Saint-Geniès  8c  plusieurs 
terres  aux  environs. 
L,  z I 3  «. 

CLXXIX.  — Vers  io65.  —  Bernard,  évé- 


L,  47  r^j  H  V,  n.  3o3. 

CLXXXV.  —Vers  1072.  —  Pons,  abbé 
de  Lézat,  s'accorde  avec  Bernard-Arnaud 
au  sujet  de  l'honneur  acheté  par  lui  à  son 


que  8c  abbé,  consacre  l'église  de  Saint-  prédécesseur  Bernard,  abbé  8c  évêque,  si- 
Pierre  du  Mont,  énumère  les  donations  tué  à  Perer  M.artel,  8c  d'une  vigne  à  Mar- 
faites  à  cette  église  8c  à  son  autel,  8c  an-      zac;  à  l'extinction  de  sa'postérité  ces  biens 

feront   retour  à  l'abbaye,  qui   recevra   de 
lui    annuellement   vingt    livres    de    pain, 
quatre  setiers  de  vin  8c  deux  sous,  mon- 
naie de  Toulouse. 
L,  i3i  d;  ïl  v,  n.  3o5. 


nonce  son  intention  d'aller  à  Jérusalem. 
L,  83  c. 

CLXXX.  —  Vers  io65.  —  Bernard  Pelet, 
évêque  de  Conserans  8c  abbé  de  Lézat, 
consacre  l'église  de  Saint-Pierre  de  Mon- 
tant 5  à  la  suite  se  trouve  la  notice  des 
donations  faites  à  cette  église  à  cette  occa- 
sion par  divers  particuliers. 

L,  206  A. 


CLXXXVI.  —  Vers  1072.  —  Donation 
faite  à  Pons,  abbé  de  Lézat,  par  plusieurs 
seigneurs  du  pays  du  mont  de  Saint-Chris- 
taud,  en  Volvestre,  pour  y  transporter 
l'église  de  ce  nom;  la  nouvelle  église  con- 
servera   les   rentes  8c  cens  appartenant  à 


CLXXXI.  —  Vers  io65.  —  Amélius  Sic- 

fred  8c  son  frère  Raimond,  associés  spiri-  l'ancienne, 

tuels  de  l'abbé  Bernard  8c  de  la  congréga-  L,  35  c;  H  v,  n.  304. 
lion  de  Lézat,  reçoivent  la  chapellenie  de 

l'église  de  Lézat  8c  l'église  de  Saint-Martin,  CLXXXVII.  —  5  novembre  1073.  —  No- 

avec  permission  d'acquérir  des  terres  dans  tice  rappelant  la  fondation  du  monastère 

les  domaines   de  Saint-Pierre,  terres   qui  de  Lézat  par  Aton-Benoît,  8c  exposant  l'état 


devront  revenir  à  l'abbaye  après  leur  mort. 
L,  1 39  h. 

CLXXXII.  —  Novembre,  vers  1068.  — 
Raimond-Guifred  de  Montregu  donne  à 
l'abbaye  de  Lézat  la  dîme  de  son  honneur 
de  la  Cortada. 

h,  83  a. 


de  ruine  dans  lequel  il  se  trouve  actuelle- 
ment. Les  moines  8c  les  seigneurs  du  pays 
demandent  à  l'abbé  de  Cluny,  Hugues,  d'y 
rétablir  la  régularité;  il  y  consent,  mais 
enlève  le  droit  d'élection  de  l'abbé  aux 
laïques  qui  le  possédaient  8c  le  donne  à 
l'abbé  de  Cluny. 
H,  V,  n.  3 08. 


1753 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


17.^4 


CLXXXVIII.  —  Février,  vers  loyS;  —  de  ses  dissensions   avec  les  seigneurs  des 

Pons  &  sa  famille,  &  un  certain  Anialvi-  environs  &  de  l'établissement  de  la  villi- 

mus,  donnent  à  l'abbé  Pons  leur  portion  catio  de  l'abbaye  confiée  aux  seigneurs  de 

du  Mont-Sabaoth,  dans  le  Volvestre,  pour  Beuque. 

y  construire  une  église  avec  dîmes,  pré-  L,  68  a;  H  v,  n.  32o. 
mices,  cimetière,  &c.;   les  deux  tiers  des 

cens,  oublies  &  recettes,  payés  par  le  vil-  CXCIV.  —  Vers   loyî.  —  Bernard-Es- 

lage  qui  se  formera  autour  de  la  nouvelle  tève    &   sa   femme    Ave    donnent   à   l'abbé 

église,  appartiendront  à  l'abbaye,  le  reste  Pons  leur  fils  Bernard,  enveloppé  dans  la 

aux  donateurs;  la  justice  sera  partagée  de  nappe  de  l'autel,  avec  le  tiers  de  l'église 

la    môme   façon  ;    une   fois    les    donateurs  d'Ascha,  pour  en  faire  un  moine  de  l'ab- 

morts,  la  propriété  tout  entière  appartien-  baye, 

dra  à  Lézat.  L,  79  d. 


L,  38  a;  H  V,  n.  3o6. 

CLXXXIX.  —  Juin,  vers  loyS.  —  Com- 
pan  de  Benque  se  déguerpit  en  faveur  de 


CXCV.  —  Vers  loyi).  —  Aladaiz,  ser- 
vante des  serviteurs  de  Dieu,  donne  à  l'abbé 
Pons  un  casai,  situé  à  Saint-André  de 
Vézias,  abbé  de  Peyrissas,  de  Eicius  de  Mauressac;  son  fils  Arnaud-Pierre  s'en  dé- 
Carreira  &  de  ses  sœurs  &  fils,  moyennant  guerpit  plus  tard  en  faveur  de  l'abbé  Sé- 
dix  sous  de  Morlas,  payés  par  Eicius.  guin. 

L,  68  v°;  H  v,  n.  Soy.  L,  182  a. 


CXC.  —  Avril  loyj.  —  Roger-Amélius, 
Arnaud-Amélius  &  Bernard-Guillem  don- 
nent à  l'abbé  Pons  la  moitié  de  l'église  de 
Saint-Médard,  sur  le  Lez,  avec  ses  orne- 
ments sacerdotaux  &  ses  appartenances. 

L,  107  h. 

CXCI.  —  Octobre  loyS.  —  Plaid  entre 
Pons,  abbé  de  Lézat,  &  ses  voisins,  Pierre- 
Arnaud  &  Roger-Raimond ,  en  présence 
des  notables  du  pays,  dans  lequel  est  aban- 
donnée au  monastère  l'église  de  Saint- 
Pierre  de  Padern,  avec  ses  ornements  sa- 
cerdotaux, ses  appartenances  &  ses  pro- 
priétés, pour  y  établir  une  salvetat  &  y 
installer  des  moines  pour  desservants. 

L,  170  a;  H  v,  n.  319. 

CXCII.  —  Mars,  vers  loyS.  —  Bernard- 
Guillem,  son  fils  Guillem-Bernard  &  sa 
fille  Ermengarde  abandonnent  à  Pons, 
abbé  de  Lézat,  tous  les  droits  qu'ils  pré- 
tendaient avoir  sur  différents  domaines,  & 
notamment  sur  les  possessions  de  feu  Rai- 
mond  Campes-ter,  clerc  de  Figareda. 

L,  101  c;  H  v,  n.  3  I  5. 


CXCVI.  —  Vers  loyS.  —  Pierre-Arnaud 
&  son  neveu  Raimond-Roger  donnent  à 
l'abbé  Pons  un  alleu,  près  l'église  de  Pa- 
dern, un  arpent  de  terre,  au  même  lieu,  & 
un  serf  avec  son  casai,  la  moitié  de  l'église 
de  FaUegenum  &  une  partie  de  celle  de 
Montredon. 

L,  1 73  a, 

CXCVII.  —Vers  loyS.  —  Pons,  abbé, 
inféode  à  Raimond-Arnaud  &  à  sa  famille 
l'église  de  Sainte-Julienne  &  le  lieu  de 
Verzil,  moyennant  une  menue  redevance 
de  grains  &  de  fruits;  cette  église  fut  plus 
tard  rendue  au  monastère,  après  le  concile 
de  Toulouse. 

L,  177  d. 

CXCVI II.  —  Vers  ioy5.  —  Aldiarde 
donne  à  Pons,  abbé,  une  vigne,  située  près 
l'église  de  Saint-Sigismond ,  la  moitié  de 
l'église  de  Saint-Jean  de  Campredon,  avec 
les  cimetières  situés  extra  ipsas  estadgas , 
une  terre  dans  la  paroisse  de  Saint-Sernin 
d'Ordée  &  une  autre  à  Villeneuve. 

L,  100  c. 


CXCIII.  —  Vers  ioy5.  —  Histoire  de  la  CXCIX.  —  Vers  ioy9.  —  Arnaud,  moine 

fondation  de  l'abbaye   de  Peyrissas  parle      Je  Carcdijg-o,  donne  à  Pons,  abbé,  un  homme, 
vicomte  Asnarius,  plus  tard  abbé  de  Lézat,      nommé  Pierre,  dans  la  ville  de  Saint-Mi- 


ij55 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1766 


chel  Je  Santas  &  plusieurs  terres  situées 
au  môme  lieu. 
L,  52  b. 

ce.  —  Janvier,  vers  1080.  —  Garsinde 
donne  à  Pons,  abbé,  une  terre  &  une  vigne 
&  les  deux  tiers  d'une  autre  terre  de  l'ab- 
baye dite  ad  Cotas. 

L,  85  c. 

CCI.  —  Février,  vers  1080.  —  Amels, 
chevalier,  donne  à  l'abbé  Pons  l'église  de 
Saint- Cyr,  à  condition  de  la  faire  consa- 
crer par  l'évèque  &  d'y  établir  un  asile. 

L,  262  h. 

CCII.  —  Février,  vers  1080.  —  Rai- 
mond -Désiré  &  ses  fils  donnent  à  Pons 
la  dîme  de  Villeneuve,  deux  hommes  avec 
leurs  familles  &  leurs  tenures,  au  lieu  de 
Valeira,  &  deux  arpents  de  vigne  à  Choîeî. 

L,  89  c  &  100  h. 

CCIII.  —  Mars,  vers  1080.  —  Pierre- 
Raimond  donne  à  P.,  abbé,  une  église  du 
pays  de  Toulouse,  dans  le  Dalmazan,  au 
lieu  de  Canens,  dédiée  aux  saints  Jean 
Baptiste  &  Evangéliste,  &  une  autre  de 
Saint-Victor  à  Emens. 

L,  184  a. 


Julien  de  Lezertrei  &  de  Joptas,  qui  doi- 
vent rester  sous  le  pouvoir  du  prévôt  de 
Saint-Germier. 
L,  49  c;  H  v,  n.  342. 

CCVII.  —  Juillet,  vers  1080.  —  Pierre- 
Raimond  donne  à  Pons,  abbé,  l'église  de 
Saint-Germier,  au  lieu  de  Faderville,  avec 
ses  dîmes,  prémices,  cimetière,  &c.,  & 
quelques  terres,  moyennant  le  don  d'un 
cheval  valant  soixante  sous. 

L,  89  d. 

CCVIII.  —  Septembre,  vers  1080.  — 
Raimond-Guillem  se  déguerpit  en  faveur 
de  Pons,  abbé,  de  l'église  de  Saint-Martin 
de  Magren,  jadis  donnée  à  l'abbaye  &  dont 
il  s'était  violemment  emparé,  &  d'une  cou- 
damine,  située  à  IVLodercaquum, 

L,  187  c;  H  v,  n.  344. 

CCIX.  —  Octobre,  vers  1080.  —  Pierre- 
Aton  se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Pons 
de  l'alleu  de  la  Caucinha, 

L,  17  a. 

CCX.  —  Décembre  1080.  —  Pons  Gar- 
sias  &  sa  famille  donnent  à  l'abbé  Pons 
l'église  de  Bérat  &  ses  appartenances. 

L,  46  h. 


CCIV.  —  Mars,  vers  1080.  —  Gerberge  CCXI.  —  Décembre,  vers  1080.  —  Raî- 

&  Eicius,  son  mari,  donnent  à  Pons,  abbé,      mond    Garsias    donne   à   Pons,   abbé,  un 
la  vigne  dite  de  Volvestre,  à  Castillon,  avec      emplacement  à  Cog-M.orta,  pour  y  cons- 


Benoît  &  sa  famille,  à  condition  de  ne  pas 
les  distraire  de  la  communauté  &  moyen- 
nant la  sépulture,  s'ils   meurent  dans  un 
certain  rayon  autour  de  l'abbaye. 
L,  i32  b. 

CCV.  —  Mai,  vers  1080.  —  Histoire  de 
l'alleu  de  M.artînîa,  qui,  usurpé  par  des 
laïques  sur  l'abbaye  de  Peyrissas,  est  rendu 
au  monastère  par  Arnaud,  comte  de  Com- 
minges,  après  plusieurs  années  d'inter- 
valle. 

L,  59  d;  H  V,  n.  840. 

CCVI.  —  Juin,  vers  1080.  —  Guillem- 
Amels  &  sa  femme  donnent  à  Pons,  abbé, 
leur  fils  Pierre  pour  moine,  avec  le  quart 
des  églises  de  Saint-Martin  d'Ox,  de  Saint- 


truire    une  église   avec   dîmes,   prémices, 
cimetière,  &c.,   avec  la  dîme  des  moutu- 
res, divers  droits  sur  les  habitants  dudit 
lieu,  &c. 
L,  47  b. 

CCXII.  —  Vers  1080.  —  Pierre-Arnaud 
se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Pons  de 
son  honneur  de  Padern,  c'est  à  savoir  un 
paysan  avec  sa  famille  &  sa  tenure. 

L,   174  a;  H  V,  n.  345. 

CCXIII.  —  Vers  1080.  —  Pierre-Ral- 
mond,  homme  noble,  se  déguerpit  en  fa- 
veur de  l'abbé  Pons  d'un  arpent  &  demi 
de  vigne,  situé  à  Cholel,  moyennant  douze 
sous  de  Toulouse. 

L,  89  c. 


1 


1757 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1758 


I 


CCXIV.  —  Mars  1084.  —  Les  nobles  des  moyennant   la    somme    de    cent    quarante 

environs,  de  concert  avec  l'évèque  de  Ton-  sous  de  Toulouse, 

louse,  Isarn  &  l'abbé  de  Lézat,  Séguin,  L,  267  a;  H  v,  n.  376. 
déclarent  qu'à  l'avenir  les  deux  églises  de 

Saint-Pierre  de  Bérat  &  de  Sainte-Marie  CCXX.  —  1090.  — Accord  entre  Séguin, 

de  Cog-Morta  ne  formeront  plus  qu'une  abbé  de   Lézat,  Amélius-Aton,  prévôt  de 

seule  paroisse,    ayant    droit    d'asile   (sal-  Saint-Germier,  Pierre-Raimond  de  Muret 

vetas),  &  fixent  le  taux  du  cens  à  payer  &  ses  cousins,  au  sujet  du  marché  de  Mu- 

par  les  hommes  quiviendraient  s'y  réfu-  ret,  que  Ton  est  obligé  de  transporter  à 

gier;  ces  deux  églises  avaient  été  données  l'intérieur  de  la  ville,  à  cause  des  incur- 

à   l'abbaye    par    les    vassaux    d'Arnaud    de  sions  du  comte  de  Toulouse,  Guillaume; 


Muret. 

L,  47  di  H  v,  n.  358. 

CCXV.  —  Juin,  vers  1084.  —  Histoire  de 
l'église  de  Saint-Martin  de  Magren;  don- 


on   fixe  les   lieux   dont   les   habitants  de- 
vront la  leude  au  prévôt. 
L,  279  c;  H  v,  n.  379. 

CCXXL  —  Février,  vers  1090.  —  Ter- 


née  jadis  à  Lézat  par  Sanche  Baron,  elle  renus  donne  à  l'abbé  de  Lézat,  Séguin,  ses 

lui  fut  enlevée  par  Guillem-Emélius  &  Rai-  possessions  dans  le  pays  de  Toulouse,  au 

mond-Guillem,  &  ne  lui  fut  restituée  que  terroir  de  Lician  &  à  Montredon,  avec  le 

plus  tard  par  deux  autres  chevaliers  qui  quart  du  moulin  neuf,  le  quart  de  Saint- 


Estève  de  Duarville  &  la  moitié  du  dou- 
zième de  l'église  de  Fajole. 
L,  124  c/. 

CCXXn.  —  Mai,  vers  1090.  —  Pons, 


s'en  étaient  emparés  à  leur  tour. 
L,  187  a  A  c;  H  v,  n.  36o, 

CCXVL  —  Juillet  io85.  —  Guîllem  Gar- 
sias  &  son  frère  Sanche,  Bernard  de  Saint- 

Martori,  Arnaud  Garsias,  Gausfred  &  Pons  moine,  acquiert,  par  ordre  de  l'abbé  Sé- 

cle    Montpézat    donnent   à    l'abbé   Séguin  guin,  le  libre  usage  de  l'eau  de  l'Ariége, 

l'église  de  Saint-Julien  au  lieu  dit  Gallus,  près    Sainte-Colombe,    pour   y   bâtir    un 

sur  la  Garonne,  avec  toutes  ses  apparte-  moulin,   tant  de  ceux  qui    en  avaient  la 

nances,  moyennant  cinquante  sous.  propriété  que  de  leurs  feudataires. 

L,  42  b.  L,  10  a. 


CCXVIL  —  Mai,  vers  1086.  —  Arnaud 
Donat  &  ses  frères  donnent  à  l'abbé  Sé- 
guin le  quart  de  l'église  de  Sentes,  dont 
Amalvinus  &  ses  fils  abandonnent  eux- 
mêmes  un  autre  quart. 

L,  195  r°;  H  v,  n.  368. 

CCXVin.  —  29  juin,  vers  1086.  —  Ai- 
meri  &  ses  fils  donnent  à  l'abbé  Séguin  la 
moitié  de  l'église  de  Saint-Martin  de  Ma- 
gren  avec  son  fils  Bernard,  pour  la  possé- 
der au  même  titre  que  l'autre  moitié,  qui 
avait  été  donnée  jadis  au  même  abbé  par 
Sanche  Baron. 

L,  187  V»;  H  v,  n.  369. 

CCXIX.  —  Octobre  1090.  —  Roger  de 
Muret  &  sa  femme  Serène  donnent  à 
Saint-Germier  de  Muret  &  au  prévôt  Enié- 
lius  l'église  de  Saint-Martin  de  Rozinhac, 


CCXXIIL  —  Mai,  vers  1090.  —  Arnaud 
Donat  &  ses  frères  Bernard  &  Gausfred 
donnent  à  l'abbé  Séguin  le  quart  de  l'église 
de  Sentes,  exempt  de  tout  service  &  de 
toute  exaction. 

L,  195  b, 

CCXXIV.  —  Juin,  vers  1090.  —  Rai- 
mond,  moine,  acquiert,  par  ordre  de  l'abbé 
Séguin,  l'honneur  que  Bernard-Auriol  pos- 
sédait dans  la  paroisse  de  3alnt-Ybars, 
entre  la  Lèze  &  l'église,  moyennant  quatre 
sous  &  une  émine  de  blé. 

L,  146  a. 

CCXXV.  —  Juin,  vers  1090.  —  Roger  de 
Muret  &  sa  femme  Serène  donnent  à  Ber- 
nard-Emélius,  clerc,  &  à  son  gendre  Guar- 
mond,  le  tiers  des  revenus  de  l'église  de 
Saint-Martin  de  Rozinhac j  Guarmond  de- 


1759 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1760 


vient  le  vassal  de  Roger  &  promet  de  des- 
servir l'église,  de  l'entretenir,  de  payer  les 
droits  de  synode  &  de  lever  la  dîme. 
L,  267  r»}  H  v,  n.  378. 

CCXXVI.  —  Juillet,  vers  1090.  —  Roger 
&  Raimond,  fils  de  Stéphanie,  donnent  à 
l'abbé  Séguin  la  moitié  de  l'église  de  Sainte- 
Marie  de  Larnag,  dans  le  Dalmazan,  avec 
la  moitié  de  ses  appartenances. 

L,  1 1 1  c. 

CCXXVII.  —  I"  septembre,  vers  1090. 

—  Arnaud-Pons  donne  à  l'abbé  Séguin  son 
fils,  nommé  Guillem ,  avec  son  casai  de 
Cantenag,  un  autre  à  Montaut,  &  sa  dîme 
de  Agreuled. 

L,  173  b. 

CCXXVIII.  —  i"  septembre,  vers  1090. 

—  Pierre  Guibert  se  déguerpit  en  faveur 
de  l'abbé  Séguin  de  ce  qu'il  tenait  de  l'al- 
leu de  Sainte-Colombe  &  de  sa  part  d'un 
moulin,  près  l'église  de  ce  nom,  avec  son 
barrage  &  ses  pêcheries. 

L,  10  c. 

CCXXIX.  —  Mars,  avant  1093.  —  Adé- 
mar  &  ses  fils  rendent  le  tiers  de  la  dîme 
de  Saint-Martin  de  Magren  &  de  ses  ap- 
partenances, que  leur  avaient  inféodé  Ai- 
meri  &  ses  fils;  ils  le  remettent  à  celui-ci 
pour  être  restitué  à  l'abbé  Séguin, 

L,  187  d. 

CCXXX.  —  Avant  1093.  —  Aimeri  donne 
à  l'abbé  Séguin  la  moitié  de  l'église  de  Saint- 
Martin  de  Magren  avec  son  fils  Bernard. 

L,  187  c. 

CCXXXI.  —  Mai,  avant  1094.  —  Les 
moines  de  Lézat  achètent,  par  l'ordre  de 
l'abbé  Séguin,  de  Adaleiscia,  de  ses  fils  & 
de  leurs  feudataires,  la  moitié  de  l'eau  de 
la  Lèze,  les  rives  &  la  terre  aux  alentours 
de  Montaut,  dans  le  pays  de  Toulouse, 
pour  y  construire  un  moulin  &  y  faire  un 
barrage,  moyennant  sept  sous  en  deniers. 

L,  o/^  d, 

CCXXXIl.  —  Octobre,  avant  1094.  — 
Bernard,  fils  d'Amélius,  se  déguerpit  en 


faveur  de  l'abbé  Séguin  de  ce  qu'il  pos- 
sédait au  lieu  de  ValUs  sécréta,  en  en  ré- 
servant une  partie  en  faveur  de  son  fils 
Amélius,  pour  le  tenir  de  l'abbaye,  sous 
une  redevance  annuelle  consistant  en  huit 
livres  de  pain  &  en  autres  menues  rentes 
de  môme  espèce. 
L,  I 20  a. 

CCXXXIII.  —  Décembre,  avant  1094.  — 
Séguin,  abbé,  concède  à  Aimeri  &  à  sa 
femme  Ave  l'honneur  de  Saint-Pierre  de 
Lusuic,  avec  retour  à  Saint-Martin  de 
Magren  après  sa  mort. 

L,  217  b. 

CCXXXIV.  —  Avant  1094.  —  Arvis,  dame 
noble,  se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Sé- 
guin des  vignes  qu'elle  tenait  de  sa  mère, 
au  lieu  de  Baîolvîlla. 

L,  ipi  b. 

CCXXXV.  —  Avant  1094.  —  Bernard- 
Guillem  &  ses  fils  donnent  à  l'abbé  Séguin 
l'église  de  Saint-Geniès  de  Marenz  avec 
toutes  ses  appartenances  &  un  casai,  situé 
dans  la  même  ville,  à  condition  d'être  reçu 
au  couvent  sa  vie  durant. 

L,  125  a, 

CCXXXVI.  —  Avant  1094.  —  Hugues, 
clerc,  se  donne  pour  moine  à  Lézat  & 
donne  à  l'abbé  Séguin  la  moitié  de  l'autel 
de  Saint-Félix  avec  ses  ornements  sacer- 
dotaux &  ses  appartenances  de  toute  es- 
pèce &  le  tiers  de  toutes  ses  autres  posses- 
sions. 

L,  44  c. 

CCXXXVÏI.  —  Avant  1094.  —  Amélius 
Garaud  se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé 
Séguin  du  lieu  de  Saint-Pierre,  qu'il  rete- 
nait injustement,  en  s'en  réservant  l'usu- 
fruit sa  vie  durant. 

L,  65  d. 

CCXXXVÏI  I.  —  Avant  1094.  —  Engelri- 
cus  se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé  Séguin 
d'un  casai,  situé  au  Bois,  moyennant  dix 
sous  en  deniers;  ce  casai  devra  être  attri- 
bué à  la  charge  de  chef  d'oeuvre  ;  la  même 
charte   indique   en   même   temps  diverses 


ijCi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1762 


autres  donations  faites  à  l'abbaye  de  plu-  vcur  de  l'abbé  Géraud  de  toutes  les  dimes 

sieurs  terres  sises  à  Saint-Christaud.  du  casai  de  Dauza  à  Sainte-Suzanne. 

L,  201  c.  L,  i5  a. 

"CCXXXIX.  — 24  novembre  1094. —  Guil-  CCXLVL  •—  Vers   iioo.  —  Pons-At  & 

leni-Arnaud,  Roger  d'Aure  &  autres  don-  sa  femme  Ermentrude  donnent  à  leur  fils 

nent  à  Géraud   la  dîme  du  blé,  de  la  farine  Guillem  ,   moine    de    Lé/at,   la    moitié   d(î 

&  du  poisson  du  moulin  de  Verned,  moyen-  l'église  de  Saint-Lizier  de  Estilled,  avec  la 

nant  la  célébration  d'un  anniversaire  dans  moitié  de  celle  de  Saint-Vincent  d'Ungad, 

l'église  de  Saint-Martin  de  Pierrelate.  &  quelques  autres  possessions. 

L,  6  a.  L,  I  16  </;  H  v,  n.  407  (clwirte  II). 


CCXL.  —  Avant  1 100.  —  Mancion,  prê- 
tre, donne  à  Sainte-Marie  de  Peyrissas  son 
alleu  du  pays  de  Commingcs,  au  lieu  de 
Cepvio,  moyennant  certains  droits  de  main 
morte. 

h,  66  h. 

CCXLL  —  Juin  iioo.  —  Amalvinus  de 
Sentas  &  ses  fils  donnent  à  Séguin,  abbé 
de  I-ézat,  leurs  droits  sur  différentes  égli- 
ses; le  donateur  &  l'un  de  ses  fils,  nommé 
Guillem,  entrent  comme  moines  à  l'ab- 
baye. 

h,  92  r";  H  V,  n.  407  (charte  I). 

CCXLIL  —  Février,  vers  iioo.  —  San- 
che-Amélius  de  Saint-Sulpice  &  son  frère 
Bernard  donnent  à  l'abbé  Géraud  leur 
bonneur  du  clos  de  Saint-Pierre  du  Mont, 
dans  la  partie  inférieure  du  village. 

L,  87  h. 

CCXLIH.  —  Avril,  vers  iioo.  —  Rai- 
mond  Roger  d'Orcas  donne  à  l'abbé  Gé- 
raud ses  fils  Bertrand  &  Aton  pour  moines, 
avec  le  quart  de  l'église  de  Saint-Sigis- 
mond  &  de  ses  appartenances,  &  un 
homme,  nommé  Arnaud,  qui  y  résidait. 

L,  160  a. 

CCXLIV.  —  Août,  vers  iioo.  —  Pierre 
Rigaud  &  son  frère  Arnaud  donnent  à 
l'abbé  Géraud  leur  part  de  l'église  de  Saint- 
Pierre  de  Sentas,  en  y  retenant  la  decan- 
iatio,  qu'ils  tiendront  à  titre  de  fief  de 
Lézat. 

L,  19.15. 

CCXLV. —  Août,  vers  iioo. —  Bernard- 
Pierre  &  ses  frères  se  déguerpissent  en  fa- 

V. 


CCXLVn.  —  Vers  11 00.  —  Guillem- 
Enard  de  Benque  achète  la  vïlUcatïo  de 
Sainte-Marie  de  Peyrissas  de  l'abbé  de  ce 
lieu;  pour  être  vïllici,  ses  descendants  de- 
vront prêter  serment  de  fidélité  à  l'abbé 
de  Lézat,  &  posséderont  le  tiers  des  droits 
de  justices  &  des  recettes. 

L,  68  b. 

CCXLVIH.— Vers  iioo.  —  Sanche-Bcr- 
nard,  prêtre,  &  sa  mère  Rangarde  donnent 
à  Lézat  leur  alleu  de  Saint-Martin  de  Ma- 
gren,  au  pays  de  Toulouse,  avec  leurs 
droits  d'acapte  à  IVLodcrcia}^,  pour  servir 
à  la  reconstruction  de  l'église  du  monas- 
tère. 

L,  I 89  a. 

CCXLIX.  —  Vers  iioo".  —  Raimond 
donne  au  monastère  de  Saint- Béat,  en 
Comminges,  l'église  de  Saint-Paul  de  Lar- 
tigue  avec  ses  appartenances,  moyennant 
soixante  sous.  • 

L,  289  h. 

CCL.  —  Vers  iioo.  —  Pierre  de  Saint- 
Béat  concède  à  Saint-Béat,  pour  le  repos 
de  l'âme  de  son  père  Eudes,  les  festaragges 
qu'il  possédait  au  dîmaire  de  Saint-Béat, 
moyennant  la  participation  aux  bonnes 
œuvres  spirituelles  du  prieuré  &  la  céffe- 
bration  d'un  office  hebdomadaire. 

L,  75  d. 

CCLL  —  2  août  1 102.  —  Amels  Pierre  & 
sa  femme,  Rousse,  reconnaissent,  par-de- 
vant Eudes  de  Baière,  abbé,  qu'ils  doivent 
à  l'abbaye  un  service  annuel,  payable  à 
l'obédiencier  de  Saint-André  de  Moressac. 

L,  182  d. 

b6 


1763 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1764 


CCLII.  —  24  février  1102.  —  Gautier, 
ses  frères  &  sa  femme,  se  déguerpissent  du 
casai  de  Sais  David  qu'ils  réclamaient  à 
l'abbé  Géraud,  moyennant  sept  sous. 

L,  106  c,  182  c. 

CCLIII.  . —  Octobre  iio5.  —  Garmond 
abandonne  à  Saint-Béat  &  à  l'abbé  de  Lé- 
zat,  Séguin,  la  moitié  des  dîmes  &  des  pré- 
mices du  lieu  de  Saint-Béat,  avec  ses  droits 
sur  l'élection  du  prieur  de  cette  église. 

L,  74  h. 

CCLIV,  —  iio5.  —  Hugues,  chapelain- 
cardinal  de  Saint-Jacques  de  Compostelle, 
donne  à  G.,  abbé  de  Lézat,  la  salvetat  de 
Saint-Jacques,  sur  les  bords  de  la  Garonne, 
au  lieu  de  Quîncîanum,  moyennant  un  cens 
annuel  de  quinze  sous  de  Toulouse  &  la 
procuration  au  vicaire  de  Saint-Jacques, 
quand  il  passera  dans  le  pays. 

L,  44  b;  H  Y,  n.  421  (charte  I). 

CCLV.  —  Février,  vers  iio5.  —  Arnaud 
Ferrand  &  son  frère,  Pierre  Bast,  pren- 
nent leurs  vignes  à  iief  de  l'abbé  de  Lézat, 
Géraud,  sous  l'obédience  de  Saint-Paul, 
sans  autres  services  que  deux  sous  de  cens 
&  un  muid  de  vin. 

L,  62  c. 

CCLVI.  —  Juillet,  vers  iio5.  —  Rai- 
mond-Roger  de  Orcas  donne  à  Géraud, 
abbé  de  Lézat,  une  partie  de  ses  posses- 
sions à  Saint-Sigismond,  dans  le  Lézatès, 
soit  le  quart  de  l'église  de  ce  nom  &  le 
casai  de  Pierre  Garsias,  près  l'église. 

L,  146  a. 

CCLVII.  —  Vers  iio5.  —  Bernard  de 
Durban  donne  à  Saint-Pierre  de  Montre- 
don  &  à  l'abbé  de  Lézat,  Géraud,  un  homme 
appelé  Gauceran,  avec  toute  sa  progéni- 
ture. 

L,  3  i. 

CCLVIII.  —  Janvier,  avant  iioS.  — 
Durand  d'Obars  &  son  frère  Raimond 
donnent  à  Roger,  abbé  de  Peyrissas,  leur 
terre  de  Taxonerae,  dans  le  Comminges, 
près  du  monastère. 

L,  yo  d, 


CCLIX.  —  Janvier,  avant  IT08.  —  Gui- 
bert  &  Raimond  Sicfred  donnent  à  l'ab- 
baye de  Lézat  les  dîmes  de  leur  alleu  de 
Vaver,  pour  contribuer  à  la  reconstruction 
de  l'église  du  monastère, 

L,  84  d. 

CCLX.  —  Mars,  avant  1108.  —  Bernard 
Pons  offre  son  fils  Pierre  à  Lézat  pour  en 
faire  un  moine,  avec  la  moitié  des  églises 
de  Saint-Marcel  &  de  Vilafole  &  la  moitié 
du  moulin  d'Eudes,  sur  l'Ariége. 

L,  14  a. 

CCLXI.  —  Juin,  avant  1108.  —  Guillem 
Pons  &  son  frère  Arnaud  se  déguerpissent, 
en  faveur  de  Lézat,  de  la  moitié  de  l'alleu 
de  Montagnac. 

L,  22  d. 

CCLXII.  — Janvier,  vers  1108.  — Azé- 
mar,  voulant  devenir  convers  du  monastère 
de  Lézat,  lui  donne  une  partie  de  son  al- 
leu, soit  l'église  de  Saint-Sernin  de  la  Pra- 
dela,  avec  la  moitié  des  dîmes  &  prémices 
&  le  tiers  de  ses  biens  ecclésiastiques,  au 
lieu  de  la  Valeta,  district  de  Cortines. 

L,  17  a. 

CCLXIII.  ■ —  Avril,  vers  1108.  —  Sanche 
Raoul  donne  à  Sainte-Marie  de  Peyrissas 
son  alleu  des  terroirs  de  Martinia  &  d'Al- 
ban,  moyennant  la  nourriture  &  l'entre- 
tien, sa  vie  durant. 

L,  60  <t,  65  a. 

CCLXIV.  —Avril,  vers  1108.  — ■  Com- 
pan  de  Benque  se  déguerpit  d'Eicius  de 
Carreira  &  de  ses  sœurs  en  faveur  de  l'abbé 
de  Peyrissas,  Vézias,  entre  les  mains  de 
Bernard,  comte  de  Benque,  &  moyennant 
dix  sous  de  Morlas. 

L,  68  d. 

CCLXV.  —  Juin,  vers  1108.  —  Guillem 
Pons  &  son  frère  Arnaud  se  déguerpissent 
de  la  moitié  de  l'église  de  Montagnac  &  de 
ses  dîmes  &  prémices. 

L,  i38  a. 

CCLXVI.  —  Août,  vers  1108.  —  Sanche 
&  sa  femme  Ermengarde  donnent  à  Saint- 


i-jCi 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1766 


Pierre  de  Fustignac  ce  qu'ils  possé<Iaieiit 
au  terroir  de  Fraiicor,  près  Fustignac. 
L,  61  c. 

CCLXVII.  —  Vers  1108.  —  Raimond, 
Guilleni  &  Pons  Bernard  se  déguerpissent, 
en  faveur  de  Bernard,  camérier  de  Lézat, 
du  domaine,  du  droit  de  bataille,  des  ou- 
blies, cens  &  redevances  qu'ils  réclamaient 
Jes  moines,  pour  le  lieu  de  Montaut. 

L,  289  b. 

CCLXVIII.  ^  Juillet  11 11.  —  Arnaud 
Pons   de  Noer  se   fait   moine   à   Lézat  & 

donne  à  l'abbé  Eudes  la  dîme  &  les  prémi-  tous  les  ouvrages  nécessaires  à  la  prévôté, 

ces   de  Saint-Cassien ;    donation    faite   du  moyennant   quinze  pugnères  de   froment 

consentement  du  comte  Guillaume  &  d'A-  &  sous  la  redevance  annuelle  de  trois  fer- 

mélius,  évéque  de  Toulouse.  rures  de  chevaux  &  de  mules. 

L,  46  c.  L,  280  a. 


CCLXXII.  —  16  février  11 19.  —  Rai- 
mond, évoque  de  Barbastro,  consacre  l'é- 
glise du  château  de  Rutilans,  &  les  cheva- 
liers seigneurs  de  ce  château  donnent  h.  la 
nouvelle  église  la  moitié  de  celle  du  Cay- 
lar,  plusieurs  moulins  avec  la  dîme  de  leur 
pèche,  &  différents  droits. 

L,  6  a,  h;  H  v,  n.  465. 

CCLXXIII.  —  Janvier  1120.  —  Ug  &  son 
frère  Arnaud  s'accordent  avec  le  prévôt  de 
Saint-Germier,  au  sujet  de  la  forge  de 
Muret,  &  en  achètent  le  fief  pour  dix 
sous,  en  s'engageant  à  faire  gratuitement 


CCLXIX.  _  Mars  r III.  —  Vacher  d'Es- 
pereiger,  homme  noble,  ayant  demandé  au 
prévôt  de  Saint-Germier,  Eudes,  de  prier 
pour  l'âme  de  sa  femme  Eschive,  dite  Payse 
(Pagesia),  &  lui  ayant  donné,  à  cet  effet, 
une  charge  de  bois  à  prendre  par  le  prieuré 
dans  ses  bois  de  Cabrefuled,  renouvelle  sa 
donation  par  devant  l'abbé  de  Lézat,  Gé- 
raud. 

L,  272  c;  H  v,  n.  43(5. 

(Sur  la  date  de  ce  document,  voir  la  note  2  de 
la  colonne  814.) 

CCLXX.  —  Août  iii5.  —  Guillaume, 
comte  de  Toulouse  &  prince  de  Poitou, 
donne  à  l'abbé  de  Lézat,  Eudes,  une  place 
à  lui  appartenant,  située  en  avant  du  châ- 
teau Narbonnais,  en  concédant  au  bourg 
qui  s'y  formera  le  droit  d'asile,  moyennant 
•  le  payement  régulier  du  cens  accoutumé 
par  les  hommes  qui  y  viendront  habiter. 

L,  218  5;  H  v,  n.  454. 

CCLXXI.  —  Novembre  iii5.  —  Assem- 
blée tenue  à  Toulouse  par  les  ecclésias- 
tiques du  diocèse,  à  la  demande  du  comte 
de  Toulouse  &  de  Poitiers,  Guillaume, 
dans  laquelle  paraissent  les  clercs  de  l'ab- 
baye de  Lézat  j  la  charte  parle  des  nom- 
breux miracles  accomplis  par  saint  An- 
toine, patron  de  l'abbaye. 

L,  218  b;  H  v,  n.  453. 


CCLXXIV.  —  i"--  juillet,  vers  11 20.  -- 
Guillem,  moine  de  Magren,  donne  l'église 
de  Sainte-Colombe  en  commende  au  prêtre 
Bernard,  sa  vie  durant,  sous  l'obligation  de 
fournir  les  deux  tiers  des  matériaux  néces- 
saires à  sa  construction  &  les  deux  tiers  des 
ornements,  plus  les  droits  de  synode  &  au- 
tres dus  à  l'évêque  &  à  l'archidiacre. 

L,  190  c. 

CCLXXV.  —  Vers  1120.  —  Roger  de 
Tersac  donne  Notre-Dame  de  Fïtanela  à 
Saint-Christophe  de  Volvestre  &  au  prêtre 
Amélius,  avec  toutes  ses  appartenances; 
don  confirmé  par  l'évêque  de  Toulouse, 
Amélius. 

L,  35  a. 

CCLXXVI.  --  Vers  1120.  —  Roger  & 
ses  neveux  donnent  à  l'abbé  de  Lézat,  Eu- 
des, tous  leurs  droits  sur  l'alleu  &  l'église 
de  Mont-Sabaoth  en  Volvestre. 

L,  38  b;  H  V,  n.  473. 

CCLXXVII.  —  Mars  1121.  —  Pons, 
moine,  son  frère  Raimond  &  la  famille  de 
celui-ci  donnent  à  l'abbé  Eudes  leur  terre 
de  Castaned,  dans  la  ville  de  Roer.  —  Do- 
nation semblable  de  la  cousine  de  Pons, 
Rousse,  de  Raimond  Gairaud  &  de  sa  fa- 
mille. 
L,  243  d. 


1767                       PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC,  1768 

CCLXXVIII.  —  7   avril    1121.  —  Rai-  Déguerpissemeut    renouvelé    en    1146, 

mond   Roger  d'Orcas  donne  à  l'abbé  Gé-  par  Eudes  de  Francor. 

raud  ses  fils  Atoa  &  Gautier  pour  en  faire  L,  4.J  a;  H  v,  n.  480  (charte  II). 
des   moines,  avec   le   quart  de   l'église   de 

Saint-Sigisniond  &  un  homme,  nommé  Ar-  CCLXXXIV.  — •  5  janvier  1124.  —  Baron, 
naud  Borrel,  avec  de  plus  un  cens  de  dix-  archidiacre,  &  Etienne,  prieur  de  Sainte- 
huit  deniers  de  Toulouse  &  deux  oublies  Marie,  dégagent  la  moitié  des  dîmes  & 
de  quatre  pains,  quatre  gélines  &  deux  se-  prémices  de  Sainte-Marie  de  Caslillon  des 
tiers  d'avoine.  mains  de  Guillem-Arnaud,  auquel   on  les 

L,  ,60  b.  avait  engagés  pour  une  somme  de  soixante- 
deux  sous  toulousains. 

CCLXXIX.    —   !'■'■  septembre   1122.  —  H  v,  n.  487  (charte  I). 
Pierre  Raimond  de  Muret  donne  à  l'abbé 

Eudes   toutes  les  dîmes  de  Falgers,  pour  CCLXXXV.  —  11    décembre    ii25.  — 

que  les  moines  lui  fassent,  après  sa  mort,  Guillcm  de  Corneilla  &  sa  famille  donnent 

un    irîccnarium    plénum     pendant     trente  à  Lézat  la  dîme  de  Belvezer. 

jours.  H  V,  n.  487  (charte  III). 

L,  46  b. 

CCLXXXVI.  —  Juin   1126.  —  Bernard 

CCLXXX.  —  Novembre  H22.  —  Amé-  de  Cerm  se  déguerpit  en  faveur  de  l'abbé 

lius  Pierre  de  Moressac  donne  à  l'abbé  Eu-  Bernard  de  l'église  du  Mont  &  de  ses  ap- 

des  son  fils  Raimond  comme  moine,  avec  partenances,  moins  un  casai,  une  conda- 

quelqucs  cens  dans  la  ville  de  Moressac;  mine  &  une  vigne,  dont  il  se  réserve  l'usu- 

donation  approuvée  par  Raimond  Matfred  fruit  sa  vie  durant. 

d'Auterive,  moyennant   la   somme    de    six  l    82  d. 

sous  &  quelques  menues  denrées. 

^            ,.                r,     /  1           TV  (ïl   f^"t   admettre  que  le   rédacteur,   en   datant 

L,  182  r":  H  V,  n,  480  (charte  Ij.  .,                   ,,.,'           ,            .      , 

'                     '       ^                '  cette    pièce,    a    oublie   que   le    mois   de    mai    avait 

trente  &  un  jours,  le  i'"'  juin  i  126  étant  le  mardi 

CL-LaaaI.          Mars  1122  (v.  st.).          1\0-  après    la    Pentecôte;    cette   erreur,    quoique   singii- 

ger,  comte  de  Foix,  &  ses  fils  p/omettent  Hère,  est  pourtant  explicable,  &  de  semblables  se 

à  l'abbé  Eudes  de  ne  plus  réclamer  aucun  rencontrent  assez  fréquemment.) 
cens  dans  la  ville  de  Lézat,  &  déclarent 

que  ni  eux,  ni  les  seigneurs  des  environs,  CCLXXXVII.  —  Mars,  avant  1127".  — 

protecteurs  de  l'abbaye,  n'y  pourront  pren-  Raimond    Guillcm    de   Sainte-Suzanne    se 

dre  autre  chose  qu'un  repas  annuel.  déguerpit  de  la  viguerie  &  des  justices  de 

H  v,  n.  476  (charte  II).  Sainte-Suzauue  en  faveur  de  l'abbé  Eudes. 

CCLXXXII.  —  Mars  1122  (v.  st.).  — 
Roger,  comte  de  Foix,  &  ses  fils  Roger,  CCLXXXVIII.  —  Juin,  avant  1127.  — 
Bernard  &  Pierre,  donnent  à  Eudes,  abbé,  Pierre  Arnaud  &  son  oncle  Pierre  don- 
leur  albergue  de  Saint-Ybars,  avec  le  droit  nent  à  l'abbé  Eudes  ce  qu'ils  tenaient  de 
de  prendre  une  procuration  annuelle  au  Lézat  dans  les  dépendances  ccclésiasti- 
méme  lieu,  &  désignent  un  certain  nom-  ques  de  l'église  de  Sainte-Suzanne  (sacris- 
bre  de  leurs  vassaux  pour  servir  de  défen-  tic,  &c.),  &  quatre  séterées  de  terre  au 
seurs  au  monastère.  Heu  du  Fossat. 

Lj  146  d;  H  v,  n.  476  (charte  I).  L,  i  1  5  e. 

CCLXXXIIl.  _  II23.  —  Plaid  tenu  par  CCLXXXIX.  —  Juillet,  avant   11 27.  — 

le  comte  Fortanier,  Roger  de  Carcag-  &  Roger  de  Saint-Médard  se  déguerpit,  en 
autres,   dans   lequel   Vidal   de    Francor   se 

déguerpit,   en    faveur   de    l'abbé    Eudes,  de  ■  Nous   mettons  avant  1  127  tous  les  actes   pascés 

l'église  de  Salas-Rubics.  du  vivant  de  l'évéque  de  Toulouse,  Amélius. 


1769 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC, 


1770 


favfiir  c!e  l'abbé  Eudes,  de  la  moitié  des 
ap|iarfeiianccs  (cantamcntum ,  ohlatîo)  de 
l'église  de  Saiiit-Médard  du  Fossat,  que 
retenait  un  homme  nommé  Arnaud  Jean, 
moyennant  vingt  sous  de  Toulouse. 

L,   107  <r. 

CCXC.  —  Avant  1127.  —  Guillem  de 
Nuer  &  sa  femme  Garsinde  se  déguerpis- 
sent, en  faveur  de  l'abbé  Eudes,  de  l'hon- 
neur de  Bernard  Roger,  au  lieu  du  Ver- 
dicr,  moyennant  huit  sous  de  Toulouse. 

L,  75  a. 

CCXCL  —  Avril  11 27  (v.  st.)»  —  Gaus- 
fred  se  donne  pour  moine  à  Lézat,  avec 
son  fils  Sicard  &  sa  part  des  églises  de 
Algimunt  &  de  Sentes. 

L,   i(j5  a. 

CCXCII.  —  Juillet  1127.  —  Arnaud 
Donat  &  son  frère  Jourdain  donnent  à 
l'abbé  Eudes  leur  part  des  églises  de  Sen- 
tes &  d'Algimunt,  avec  le  droit  d'en  perce- 
voir les  dîmes. 

L,  92  c. 

CCXCin.  —  Juillet  1127.  —  Pierre  Jean 
&  Aton  Jean  achètent  de  l'abbé  Eudes  le 
droit  de  percevoir  les  dîmes  données  par 
Amalvinus  de  Sentes,  moyennant  cinrf  sous 
toulousains  &  l'albergue  à  l'abbé  une  fois 
chaque  année. 

L,  ipS  </. 

CCXCIV.  —  Juillet  1127.  -  Alphonse, 
comte  de  Toulouse,  donne  au  monastère 
de  Saint -Antoine,  près  le  château  Nar- 
bonnais  de  Toulouse,  un  verger  pour  y 
planter  des  vignes,  en  se  réservant  le 
quart  des  fruits  &  la  moitié  des  revenus j 
il  fait  cette  donation  moyennant  la  somme 
do  soixante-dix  sous  de  Toulouse  &  le 
don  d'une  mule. 

L,  21 8  ^;  H  V,  n.  495. 

CCXCV.  — Septembre  11 27.  — Aton  de 
Dalbs  donne  à  l'abbé  Guillaumc-Raimond 
d'Espel,  pour  prix  de  sa  sépulture,  avec  le 
monar  de  Grec^^viîa,  dans  la  ville  de  Saint- 
Ybars. 

L,  146  i. 


CCXCVI.  —  20  mai  11 27-1 137.  —  Er- 
mcngarde  d'Ampouillac  se  donne  corps  & 
âme  à  Saint-Pierre  de  Lézat  &  à  l'abbé 
Guillaume-Raimond  d'Espel,  pour  y  être 
religieuse,  &  exempte  de  tout  cens  les  ha- 
bitants de  la  paroisse  de  Sainte-Colombe. 

L,  7  c. 

CCXCV  H.  —  Janvier,  vers  ikIo.  — 
Guillem  de  la  Garrigue  &  sa  femme  Albur- 
gis  donnent  à  Guillem-Henri ,  moine  de 
Lézat  &  prieur  de  Saint-Pierre  de  Padern, 
une  terre  dans  cette  dernière  ville,  moyen- 
nant la  célébration  annuelle  d'une  messe, 
dite  le  2  janvier. 

L,   168  a. 

CCXCVIIL  —  Mars,  vers  1 1 3o.  —  Pierre 
Rigaud  &  son  fils  Raimond  se  donnent 
pour  moines  à  l'abbé  Guillaume,  avec  l'é- 
glise de  Sentes,  ses  meubles  du  culte, 
prémices,  livres,  &  le  droit  de  perception 
des  dîmes. 

L,  195  a. 

CCXCIX.  —  Novembre,  vers  ii3o.  — 
Guillaume,  abbé  de  Lézat,  obtient  de  Ur- 
set,  Romée,  Bernard  &  autres,  chargés  de 
percevoir  les  dîmes  de  l'église  de  Rozinhac, 
la  permission  d'envoyer  chaque  année  un 
homme  fidèle  sur  la  paroisse,  au  moment 
de  cette  perception. 

L,  267  d. 

CCC.  —  26  juin  n32.  —  Garmond  de 
Saint-Béat  &  ses  fils  abandonnent  à  Saint- 
Béat  tous  leurs  droits  sur  ledit  lieu  Se  ses 
appartenances,  dîmes,  prémices,  églises 
&  autres  possessions  ecclésiastiques^  cet 
abandon  est  fait  entre  les  mains  de  l'évê- 
que  de  Comminges,  Roger. 

L,  72  h;  H  v,  n.  523  (charte  I). 

CCCL  —  Octobre  11 32.  —  Dias  du  Fos- 
sat,  surnommée  Rousse,  donne  sa  fille  à 
Lézat  &  à  l'abbé  Guillaume  pour  en  faire 
une  religieuse;  elle  lui  donne  en  dot  une 
condamine  de  terre  à  Saint-Médard. 

L,  I o3  è. 

CCCU.  —  Avril  II 34  (n.  st.).  --  Hai- 
mond  de  Saint-Médard  &  sa  famille  ven- 


I77I 


PREUVES  DE  LlilSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1772 


Jent  à  Giiillaume-Raimond,  abbé  de  Lézat, 
Berline  d'Arzac  avec  ses  filles  &  leur  pos- 
térité, moyennant  trente  sous. 
L,  25  c. 

CCCIII.  —  Avril,  avant  iiSy.  —  Ave  de 
Magren  donne  à  Guillaume,  abbé,  diverses 
familles  de  serfs,  pour  prix  de  sa  sépulture 
Se  d'une  procession  annuelle  sur  sa  tombe 
&  celle  de  son  père. 

L,  I  89  a. 

CCCIV.  —  Mai,  avant  Ii3j.  —  Amélius, 
évêque   de   Toulouse,   cède  •à    Guillaume 


CCCX.  —  i5  juin  1143.  —  Pierre  de 
Saint-Béat  &  ses  frères  avaient  plaid  avec 
Bernard,  comte  de  Comminges,  pour  un 
château  que  celui-ci  voulait  bâtir  à  Gar- 
raux^  Pierre  donne  trois  cents  sous,  &  le 
comte  s'engage  pour  lui  &  ses  successeurs 
à  ne  jamais  construire  de  forteresse  en  cet 
endroit. 

L,  73  c. 

CCCXI.  —  Mai  1146.  —  Arnaud  de 
Duarville  &  son  fils  Raimond  engagent  le 
casai  de  Pons  del  Pontîl  &  la  terre  qui  en 
dépend   à   Raimond   de    Montels,  moyen- 


Raimond,  abbé  de  Lézat,   tous  ses  droits      nant  dix  sous  toulousains  de  service,  qua- 


de  suzeraineté  sur  le  lieu  de  Saint-Cizy. 
L,  40  d. 

CCCV.  —  i"''  juin  iiSy.  —  Amanieu 
d'Ox  donne  à  Aton,  prieur  de  Saint-Ger- 
mier,  le  casai  du  Lac,  avec  les  hommes  & 
femmes  qui  y  demeurent. 

L,  254  h. 

CCCVI.  —  Avril  1139.  —  Guillaume, 
abbé  de  Lézat,  &  les  principaux  seigneurs 
du  pays,  protecteurs-nés  du  monastère, 
pour  éviter  à  la  ville  de  Lézat  de  nouveaux 
malheurs,  décident  qu'on  l'entourera  de 
murailles,  &  les  seigneurs  des  environs  re- 
noncent aux  droits  qu'ils  pouvaient  avoir  nés,  où  il  tenait  la  moitié  du  cantamentum. 
sur  elle.  L,  210  b. 

D,  99,  f°  382}  H  v,  n.  540. 

CCCXIV.  —  II49*  —  Déodat  donne  à 

CCCVIL  —  Avril    1140  (v.  st.).  —  Le      l'abbé  Aton  une  vigne  &  un  champ,  pour 
prieur  de  Saint-Béat  recouvre  une  église      en  jouir  après  sa  mort,  moyennant  la  cé- 
que  les  seigneurs  d'Astanos  lui  avaient  in-      lébration   d'un   anniversaire   perpétuel  & 
justement  enlevée;  acte  passé  en  présence      d'un  office  des  morts, 
de  Roger,  évêque  de  Comminges.  L,  77  a. 

L,  287  cd. 

CCCXV.   —  Vers    ii5o.   —   Fortanier, 

CCCVin.  —  Juin  1140.  —  Arsens  de  prieur  de  Sainte-Marie  de  Peyrissas,  iu- 
Maurnag  se  donne  pour  religieuse  à  l'abbé  féode  à  Vidal  du  Moulin  la  meunerie  d'un 
Guillaume,  avec  la  neuvième  partie  de  l'é-      moulin,  situé  sous  le  château. de  Benque, 


tre  setiers  de  froment,  autant  d'avoine, 
l'albergue  de  sept  chevaliers  &  un  porc  de 
six  deniers. 

L,    141   d. 

CCCXn.  —  Août,  avant  1148.  —  Ispan 
d'Entras,  reconnaissant  qu'il  détenait  in- 
justement Içs  dîmes  &  prémices  de  Saint- 
Julien,  les  abandonne  moyennant  trois 
sous  en  monnaie.  . 

L,  42  c. 

CCCXIIL  —  Avril  1149  (n.  st.).  —  Gau- 
tier d'Aurival  se  déguerpit,  en  faveur  de 
l'abbé  Aton,  de  l'église  de  Saint-Paul  de  Spa- 


glise  de  Maurnag  &  un  arpent  de  vigne. 
L,  167  a. 

CCCIX.  —  Août  1142.  —  Raimond  de 
Montredon  se  donne  pour  moine  à  Aton, 
abbé  de  Lézat,  &  à  Aton  d'Orcas,  prieur 
de  Montredon,  avec  tous  ses  domaines. 

L,  i  d. 


pour  dix  sous,  le  quart  des  émoluments, 
les  pugnères,  le  quart  de  la  farine  &  les 
acapte  &  arrière-acapte j  il  devra  avoir 
trois  aides. 

L,  69  h. 

CCCXVL  —  Vers  ii5o.  —  Forton  Au- 
riol  de  Garraux  déclare,  en  son  nom  &  au 


I 


1773 


PREUVBS  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Ï774 


nom  de  son  fils  Auriole  &  de  tous  ceux 
qui  posséderont  son  casai  après  lui,  qu'il 
est  tenu  de  donner,  de  la  Saint-Michel  à 
la  Toussaint,  un  repas  à  deux  prêtres  de 
Saint-Béat  &  à  un  prêtre  de  Garraux;  le 
lendemain  du  repas,  on  devra  célébrer  l'of- 
fice des  morts  pour  le  repos  de  son  âme. 
L,  77  d. 

CCCXVII.  —  Décembre  ii53.  --  Ber- 
nard du  Vilar  donne  à  l'abbé  Aton  les  deux 
tiers  de  l'église  du  Vilar,  douze  deniers  sur 
la  vigne  de  Saint-Christophe  &  l'usage  dans 
le  bois  du  Vilar  pour  l'infirmier  du  couvent. 

L,  201   c. 

CCCXVIII.  —  ii53.  —  Pierre  de  Lez, 
archidiacre,  une  noble  dame,  nommée 
Sauve,  &  les  autres  habitants  du  lieu  de 
Saint-Béat  élèvent  un  moulin  au  lieu  dit 
le  Verdier;  Eudes  de  Saint-Béat  prétend 
avoir  des  droits  sur  ce  lieu  &  s'en  empare^ 
il  finit  toutefois  par  se  démettre  de  toutes 
prétentions,  entre  les  mains  d'Arnaud, 
évêque  de  Comminges. 

L,  75  a. 

CCCXIX.  —  i3  mars  ii55  (n.  st.).  — 
Blanche  du  Fossat,  reconnaissant  l'injus- 
tice qu'il  y  avait  de  sa  part  à  réclamer  à 
Saint-Médard  une  albergue  sur  l'église  de 
Valgenu,  en  fait  l'abandon  à  l'abbé  Aton. 

L,  I 10  a. 

Elle  avait  déjà  fait  un  abandon  analogue 
en  II 49.  (Ibid.) 

CCCXX.  —  1x55.  —  Raimond,  évêque 
de  Toulouse,  Pierre,  évêque  de  Conse- 
rans,  &  Maurin,  archidiacre,  ménagent  un 
accord  entre  Bernard,  prévôt  de  Saint- 
Etienne  de  Toulouse,  &  Aton,  abbé  de 
Lézat  :  la  nouvelle  église  de  Muret  payera 
à  Saint-Etienne  un  cens  annuel  de  deux 
sous  de  Morlas  &  de  quatre  deniers  de 
Toulouse;  les  paroissiens  pourront  se  faire 
librement  enterrer  dans  le  nouveau  cime- 
tière; le  chapelain  de  Muret  &  celui  de 
Saint-Germier  se  partageiont  les  profits. 

L,  279  b;  H  v,  n.  607. 


Martin  de  Pierrelate,  la  terre  f/e?  Marun 
&  la  moitié  del  terso  del  quart  de  la  pescaria 
del  moli  Fernese,  qu'il  tenait  de  Bertrande 
Sanglaz. 
L,  5  i. 

CCCXXII.  ^  Février  1162  (v.  st.).  —  Ac- 
cord entre  Pierre  del  Mas,  abbé  de  Gala,  & 
Arnaud  de  Montias,  abbé  de  Peyrissas,  au 
sujet  du  service  de  la  chapelle  de  Saint-Jean, 
du  château  de  Benque;  on  recherche  &  on 
énumère  les  droits  appartenant  à  chacun. 

L,  68  d. 

CCCXXIII.  —  Janvier  Ii65  (v.  st.).  — 
Bernard,  comte  de  Comminges,  donne  à 
Saint-Germier  un  emplacement,  sis  dans  le 
château  de  Muret,  exempt  de  tous  droits. 

Avec  donation  semblable  de  Dodon , 
comte  de  Comminges. 

L,  280  d;  H  v,  n.  665  (charte  III). 

CCCXXIV.  —  2  février  1168  (v.  st.).  — 
Roger-Bernard,  comte  de  Foix,  après  s'être 
plaint  de  Guillaume,  abbé  de  Lézat,  &  du 
prieur  de  Sainte-Marie  de  Toulouse,  pro- 
met de  les  prendre  à  l'avenir  sous  sa  pro- 
tection &  confirme  les  donations  faites  par 
le  comte  Roger-Bernard  à  Lézat. 

L,  i5o  c. 

CCCXXV.  —  1168.  —  Guillaume,  abbé 
de  Lézat,  renonce,  en  faveur  d'Adélaïde, 
abbesse  de  Marenz,  à  toutes  les  réclama- 
tions qu'il  avait  formulées  lors  de  la  des- 
truction de  l'ancienne  église  de  ce  lieu  & 
de  la  construction  de  cette  abbaye,  trop 
voisine  de  Lézat;  l'abbesse  promet  de  ne 
point  accorder  la  sépulture  aux  hommes 
&  paroissiens  de  Lézat,  sans  le  consente- 
ment de  l'abbé. 

L,  120  i. 

CCCXXVI.  —  Décembre  1170.  —  Pons 
d'Ox  donne  le  quart  de  l'église  de  Saint- 
Martin  d'Ox,  avec  ses  appartenances,  à 
Guillem,  prévôt  de  Saint-Germier,  moyen- 
nant dix  sous  de  Morlas. 

L,  282  h. 


CCCXXI,  —  Juillet   1162.  —  Raimond  CCCXXVII.  —  Vers   1170.  —  Guillem, 

d'Aure  donne  à  Bernard,  prieur  de  Saint-      prieur   de   Saint-Germier,   a   procès   avec 


177^ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGVEDOC. 


1776 


Bernard  j  fils  de  Bernard  Coxa,  eu  présence  moine  à  l'abbé  de  Lézat,  Guillaume,  avec 
des  prud'hommes  de  Muret;  il  soutenait  le  casai  de  Comarodald  &  \nve  albergue  de 
qu'en  donnant  à  fief  deux  arpents  de  terre      douze  chevaliers,  à  Sainte-Suzanne  un  ca- 


à  Bernard  Coxa  il  avait  entendu  se  réser- 
ver le  droit  d'entrée  &  de  sortie  &  le  libre 
passage  sur  ces  deux  arpents;  les  juges  lui 
demandent  de  fournir  la  preuve  de  cette 
réserve;  le  prévôt  le  fait  &  Bernard  est 
condamné. 
L,  274  h. 

CCCXXVIII.  —  Septembre  1172.  — 
A.,  moine  de  Bérat,  engage,  moyennant 
soixante-dix  sous  de  Morlas,  à  Guillem 
Baron,  les  dîmes  de  Rieucorb,  dépendan- 
tes de  l'église  de  Bérat;  le  terme  du  rem- 
boursement est  fixé  à  la  Toussaint  de  cha- 
que année. 

L,  46  c. 

CCCXXIX.  — •  Mai  1173.  —  Pons  Azémar 
&  son  frère  Pierre  inféodent  à  Raimond 
de  Sainte-Colombe  un  local,  el  barri  de 
Sainte- Colombe,  entre  la  maison  &  le 
jardin   de    Pierre    d'Avignon,   moyennant 


sal,  &  à  Capej:s  la  dîme  du  barrage  établi 
sur  la  Garonne. 

L,  r)o  b. 

CCCXXXin.  — Vers  1 175.  —  Bertrand, 
évêque  de  Toulouse,  concède  à  Guillaume, 
abbé  de"  Lézat,  l'église  de  Sainte-Marie  du 
Puivert;  au  cas  où  les  habitants  de  cette 
paroisse  se  transporteraient  ailleurs,  l'é- 
glise &  la  paroisse  les  suivraient. 

L,  184  c. 

CCCXXXIV.  —  Janvier  1176  (v.  st.).  — 
Pons  d'Ox  réclamait  à  Guillem  de  Saint- 
Clar,  prévôt  de  Saint-Germier,  le  quart  de 
l'église  de  Saint- Martin  d'Ox,  donné  à 
cette  église  par  ses  parents;  Guillaume, 
abbé  de  Lézat,  le  décide  à  transiger. 

L,  282  c. 

CCCXXXV.  —  Janvier  1176  (v.  st.).  — 
Raimond-Roger  de  Padern  donne  à  Guil- 


quinze  sous  d'acapte,  un  denier  d'arrière-      laume,  abbé,  son  albergue  du  cloître  de 


Saint-Pierre  de  Padern  pour  deux  cheva- 
liers &  demi,  avec  l'usage  de  ses  bois  de 
Fumel;  il  fait  cette  donation  comme  prix 
de  l'ensevelissement  de  son  fils. 
L,  168  b. 

CCCXXXVI.  —  Mars  1176  (v.  st,).  — 
Guillem  Eiz  de  Asclamun  reconnaît  tenir 
de  Guillaume,  abbé  de  Lézat,  l'église  de 
Saint -Valentin  d'Esclamun,  avec  un  casai 
d'habitation  &  la  moitié  de  Saint-Sernin 
d'Esclamun,  moyennant  chaque  année  un 
saumon  de  redevance  ou  trois  sous  de 
Morlas  de  cens,  &  pour  l'abbé,  ses  moines 
&  compagnons,  le  droit  de  past. 

L.  3fj  c. 

CCCXXXVII.  —Avril  1176.  —  Bernard 
de  Campraga  se  donne  pour  moine  à  Guil- 
laume, abbé,  avec  son  frère  &  son  neveu, 
■fladones,  monariola  &  six  deniers  pour  le  &  reçoit  de  lui  les  églises  de  Sainte-Co- 
marché  du  jour.  lombe   &  de   Saint-Pierre  de    Montredon 

L,  196  a.  en  commende;  il  s'engage  à  les  dégager  de 

l'hypothèque  de  huit  cents  sous  de  Tou- 

CCCXXXir.  — '  Vers    lïyS.   —  Arnaud-      louse  qui  pesait  sur  elle  &  à  les  améliorer; 

Bernard    de   Marquefave    se    donne    pour      il  payera  à  l'abbaye  un  cens  annuel  de  dix 


acapte  &  deux  sous  de  service  annuel. 
L,  1 1  b. 

CCCXXX.  —  Octobre  1174.  —  Raimond 
d'Estiled  &  sa  femme,  Guillemette,  accen- 
Sent  à  Raimond,  chapelain  de  l'église  de 
Roumengoux,  le  quart  des  dîmes  de  cette 
église,  moyennant  un  acapte  de  trois  sous, 
un  arrière-acapte  égal  &  douze  deniers  de 
service  à  la  Noël. 

L,  1 17  c. 

CCCXXXL  —  Vers  1175.  ^  Guillaume, 
îibbé  de  Lézat,  inféode  à  Guillem,  clerc  de 
la  Pradelle,  pour  sa  vie  durant,  la  portion 
de  l'église  de  Sentes,  appartenant  à  l'ab- 
baye, à  condition  de  la  rebâtir  &  de  l'en- 
tretenir &  de  fournir  à  tous  les  moines, 
chaque  année,  à  la  Saint-Pierre  es  liens, 
un  repas  composé  de  pain,  vin,  poisson. 


1777 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1778 


sous  toulousains  ou  de  Morlas,  à  la  Tous-      de  Sau/.at,  sous  le  cens  annuel  d'une  maille 
saint.  •  &  un  denier  d'arrièrc-acaptc. 

L,  7  c.  L,  218  i. 


CCCXXXVIII.  —  Novembre  1177.  — 
Bertrand,  évèque  de  Toulouse,  donne  à 
Guillaume,  abbé  de  Lézat,  l'église  d'Ox, 
avec  tous  ses  droits  &  appartenances. 

L,  282  a. 

CCCXXXIX.  —  Mars  1177  (v.  st.).  — 
Arnaud  de  l'Herm  engage  à  Guillem  del 
Francor  sa  part  de  l'alleu  del  Francor, 
moyennant  la  somme  de  quatre-vingts 
sous  de  Morlas. 

L.  67.  a. 

CCCXL.  —  Avril  1179.  —  Arnaud  Pons 
de  Scaribarola  donne  à  Saint-Jean  sa  vigne 
de  la  Brogera,  moyennant  une  redevance 
de  deux  cierges  (candelae),  à  Noël  8c  à  la 
Saint-Jean. 

L,  89  a. 

CCCXLI.  —  Avril  1180.  —  Bernard  de 
Castrag  se  donne  pour  moine,  à  l'abbé 
Guillaume,  qui  lui  concède  en  commende 
l'église  &  la  ville  de  Saint-Ybars,  moyen- 
nant quelques  menues  redevances  en  fro- 
ment. 

L,  145  b. 

CCCXLII.  —  1180.  —  Raimond  de  Saint- 
Médard,  se  voyant  à  l'article  de  la  mort, 
se  donne  pour  moine  à  l'abbé  Guillaume 
&  lui  abandonne  un  casai  au  lieu  de  Saint- 
Médard,  à  Saint-Sigismond  le  fief  de  che- 
valier (cavalaria)  d'Arnaut  Corbat  &  une 
albergue  de  dix  chevaliers,  avec  leurs 
écuyers. 

L,  1  5f)  è. 

CCCXLIII.  —  Juillet  ii83.  —  Eudes  de 
Saint-Médard  donne  à  l'abbaye  de  Calers 
son  fils  Roger  pour  moine,  avec  toutes  ses 
possessions  à  Lézat  &  à  Laton. 

L,  i55  c. 

CCCXLIV.  —  Février  ii83  (v.  st.).  — 
Guillem  Seila,  au  nom  de  Raimond  V, 
comte  de  Toulouse,  donne  à  Perrot,  fils 
de  Pons  Fusier,  un  casai  près  les  remparts 


CCCXL V.  —  Juin  1184. —  Guillem  du  Pin 
donne  à  Bernard,  prieur  de  Saint-Antoine, 
un  demi-arpent  de  vigne,  moyennant  un 
anniversaire  perpétuel  &  la  célébration  de 
l'office  des  morts  en  son  honneur. 

L,  225  c. 

CCCXLVI.  —  Janvier,  vers  11 85.  —  Ar- 
naud de  Grazac  abandonne  à  Guillaume, 
abbé  de  Lézat,  toutes  ses  prétentions  sur 
l'église  de  Montanha  &  ses  appartenances. 

L,  265  a. 

CCCXLVII.  — Avril  1186.  —  Perrot,  fils 
de  Pons  Fusier,  donne  à  Bernard,  prieur 
de  Saint-Antoine  du  Salin,  un  casai  près 
Sauzat. 

L,  218  c. 

CCCXLVIIL  — Décembre  1186.  — Dame 
Déports,  veuve  de  Pierre  Rufat,  donne  tous 
ses  biens  meubles  &  immeubles  à  Bernard, 
prieur  de  Saint-Antoine,  moyennant  le  vê- 
tement &  la  nourriture  &  en  outre  la 
plus  value  d'un  arpent  de  vigne. 

L,  223   A. 

CCCXLIX.  —  Décembre  1188.  —  B., 
prêtre,  &  R.  de  Saint-Dauni,  avec  le  con- 
sentement de  l'abbé  Raimond,  engagent, 
moyennant  vingt  sous  toulousains,  à  Adé- 
mar  &  Pons,  moines  de  Lézat,  les  dîmes  & 
prémices  du  blé,  du  vin  &  du  lin  que  de- 
vaient leur  payer  Martin  &  Arnaud  Toca. 

L,  47  a. 

CCCL.  —  Mai  1189.  —  Accord  entre 
Guillem  de  Cantes,  prévôt  de  Saint-Etienne 
de  Toulouse,  &  Bernard,  prieur  de  Saint- 
Antoine,  approuvé  par  Fulcrand,  évêque 
de  Toulouse,  &  Raimond,  abbé  de  Lézat, 
au  sujet  de  l'ensevelissement  des  morts 
dans  l'église  de  Saint-Antoine. 

L,  2 19  i/. 

CCCLI.  —  Décembre  1189.  —  Bernard 
Barta  vend  à  Bernard,  prieur  de  Saint-An- 
toine, les  trois  quarts  d'un  arpent  de  terre 


1779 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1780 


à  l'Espinet,  vente  approuvée  par  Guille- 

mette,  sœur  d'Estève  de  Popuîivilla,  dame 

du  lieu,  qui  inféode  cette  terre  au  prieur. 

L,  220  c. 


avoir  confiées  à  titre  de  dépôt;  le  prieur 
contestait  la  vérité  de  cette  assertion. 
L,  282  c. 


CCCLVIII.  —  Novembre  iiçS.  •—  Rai- 
CCCLII.  —  Mai  1191.  —  Fulcrand,  évè-      mond-Arnaud,    évêque    de    Comminges, 


donne  à  l'abbesse  de  Lumière-Dieu,  Per- 
ronnelle,  tous  ses  droits  sur  les  dîmes  & 
prémices  des  églises  dudit  monastère,  sous 
la  redevance  annuelle  d'une  livre  de  poi- 
vre à  l'évêque,  &  d'une  autre  livre  de  poi- 
vre aux  chanoines  de  Saint-Gaudens. 
D,  102,  f"  255. 

CCCLIX.  —  Février  iiçS  (v.  st.).  — 
Raimond-Gautier,  abbé  de  Lézat,  donne 
au  prieur  de  Peyrissas,  Fortanier,  l'église 
de  Saint-Pierre  de  Fustignac,  sous  le  cens 
annuel  de  deux  sous  de  Morlas  ou  de 
Toulouse,  cens  qui  devra  s'accroître  avec 
les  possessions  de  cette  église. 

L,  57  a. 

CCCLX.  —  Septembre  1 196.  —  Marque- 
fave,  femme  de  Cauvet  de  Lafite,  donne  à 
l'abbé  Raimond  un  casai,  dit  dels  Clot-^, 
avec  ses  habitants,  hommes  &  femmes, 
pour  prix  de  la  sépulture  de  son  fils,  Aton 
de  Durban. 

L,  90  a. 

CCCLXI.  —  Novembre  1196.  —  Con- 
ville  &  le  tiers  des  droits  de  justice  &  de  ventions  passées  entre  Fortanier  de  Car- 
gage;  il  renonce  à  toutes  les  exactions 
qu'il  exerçait  sur  les  hommes  de  Peyrissas, 
Adeilhac,  Alban,  &c. 
L,  68  c. 


que  de  Toulouse,  concède  à  l'abbé  Rai- 
mond tous  ses  droits  sur  l'église  de  Saint- 
Paul  de  Spanis  &  sur  ses  appartenances. 
L,  209  d. 

CCCLIII.  —  1192.  —  Raimond  Gautier, 
abbé  de  Lézat,  inféode  à  Auger,  abbé  de 
Cannes,  la  dîme  &  les  prémices  de  l'église 
du  Mont  ou  diAscha,  sous  la  redevance 
annuelle  d'une  émine  de  froment  (tridcum'), 
mesure  de  Toulouse,  un  acapte  de  douze 
deniers  &  un  arrière-acapte  de  six  deniers 
de  Toulouse. 

L,  82  a. 

CCCLIV.  —  Juin  11 93.  —  Arnaud  de 
Bezins  donne  à  Saint-Béat  une  oublie  de 
trois  pains,  d'un  setierde  mouture,  dus  an- 
nuellement, à  la  fête  de  l'Assomption,  par 
les  hommes  de  l'Anglade. 

L,  77  c. 

CCCLV.  —  Septembre  1194.  —  Raimond- 
Guillem  de  Benque,  étant  malade,  donne  à 
Sainte- Marie  de  Peyrissas  &  au  prieur, 
Fortanier  de  Carzac,  la  viguerie  de  cette 


CCCLVI.  —  Septembre  1194.  —  Rai- 
mond-Guillem  de  Benque,  atteint  d'une 
maladie  mortelle,  abandonne  à  Sainte-Ma- 
rie de  Peyrissas  &  au  prieur,  Fortanier  de 
Carzac,  la  réfection  annuelle  qu'il  en  exi- 
geait, &  se  démet  du  casai  de  Forz  de  Sé- 
delac. 

L,  64  b. 

CCCLVII.  —  Mars  1 194  (v.  st.).  —  Plaid 
entre  Pons  d'Ox  &  Guillem  de  Saint-Ciar, 
prévôt  de  Saint-Gerniier,  par-devant  Ful- 
crand, évêque  de  Toulouse;  Pons  récla- 
mait du  prévôt  deux  chartes  qu'il  disait  lui 


zac,  prieur  de  Peyrissas  &  de  Fustignac, 
&  Bernard-Eudes  de  Benque,  par  lesquelles 
celui-ci  abandonne  à  tout  jamais  ses  pré- 
tentions sur  une  albergue  dans  l'église  de 
Fustignac,  albergue  valant,  disait-il,  trois 
sous  de  Morlas. 
L,  57  d. 

CCCLXII.  —  Novembre  1196.  —  Pons 
de  Montaragon,  étailt  malade  à  Rieux,  fait 
son  testament  entre  les  mains  de  Raimond- 
Arnaud,  comte  de  Comminges;  il  donne 
une  partie  de  ses  biens  à  son  neveu  Pons 
de  Montaragon,  8c  une  autre  partie  à  son 
fils  adoptif. 

L,  204  c. 

CCCLXIII.  —  Mars  1196  (v.  st.).  — 
Bernard    de   Montaragon   se   donne    pour 


! 


i/Si 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1782 


moine  à  l'abbé  Raimond  Gautier;  au  cas 
où  il  prendrait  fenin^  &  aurait  des  en- 
fants, il  payera  à  l'ablroye  trois  cents  sous 
de  Toulouse,  à  titre  de  compensation^  s'il 
meurt  sans  enfants  légitimes,  tous  ses 
biens  appartiendront  à  Lézat. 
L,  3z  a. 

CCCLXIV.  —  Avril  1198.  —  Raimond- 
Gautier,  abbé,  inféode  à  Pierre  de  Mezols 
la  moitié  de  l'honneur  de  Fustignac,  sous 
l'acapte  de  douze  deniers  de  Morlas,  &  un 
cens  annuel  de  douze  deniers. 

L,  07  a. 

CCCLXV.  —  Juin  1198.  —  Bernard, 
comte  de  Comminges  &  seigneur  de  Mu- 
ret, accorde  la  sauvegarde  à  tous  ceux  qui 
viendront  à  Saint-Germier  de  Muret  le 
jour  de  la  fête  de  ce  saint. 

L,  269  i. 

CCCLXVI.  —  Novembre  1198.  —  Page- 
s'ta,  fille  d'Arnaud-Bernard  de  Marquefave, 
se  donne  pour  nonne  à  l'abbé  Raimond, 
avec  un  casai,  chargé  d'un  setier  de  fro- 
ment &  de  huit  setiers  de  vin  de  service, 

L,  90  a. 

CCCLXVII.  —  Décembre  1199.  —  Rai- 
mond-Gautier,  abbé  de  Lézat,  vend  à  Ber- 
nard Taverna  une  maison,  sise  à  Marque- 
fave, près  la  maison  des  Lépreux,  moyen- 
nant quinze  sous  de  Toulouse  &  en  s'y 
réservant  un  passage  de  la  largeur  d'une 
brasse. 

L,  91  a. 

CCCLXVIII.  —  4  décembre  1201.  — 
Raimond,  abbé,  inféode  à  Arnaud  de  La- 
vilet  une  partie  des  dîmes  d'Algimont, 
qu'il  devra  percevoir,  moyennant  certains 
droits,  cens  &  redevances,  &  un  repas  an- 
nuel. 

L,  92  J. 


avec  la  moitié  d'un  malhol  &  une  somme 
de  deux  cents  sous  de  Toulouse. 
L,  219  (f. 

CCCLXX.  —  4  décembre  1202.  —  Rai- 
mond Cauvet,  hospitalier  de  l'hospice  Saint- 
Antoine,  promet  à  Jean,  hospitalier  du 
même  lieu,  &  à  sa  femme  Sibille,  de  n'y 
recevoir  personne,  homme  ou  femme,  sans 
leur  consentement. 

L,  220  a. 

CCCLXXI.  —  Mars  1202  (v.  st.).—  Rai- 
mond de  Saint-Taurin,  seigneur  du  cloître 
de  Bérat,  inféode  à  Guillem  Lomana  &  à 
R.  Soca  une  terre,  située  entre  leur  vigne 
&  celle  du  cloître,  à  condition  d'y  creuser 
un  fossé  de  séparation  de  deux  coudées  de 
largour  &  d'une  profondeur  égale. 

L,  47  h. 

CCCLXXII.  —  Raimond,  abbé  de  Lézat, 
donne  à  Vidal  Portier  l'église  de  Saint- 
Antoine  de  Toulouse,  pour  en  jouir  sa  vie 
durant,  sans  aucun  empêchement  de  sa  part. 

L,  220  a. 

CCCLXXIII.  —  Octobre  i2o3.  —  Pierre 
&  Eudes  de  Saint-Béat  accordent  à  Saint- 
Béat,  pour  tous  ceux  qui  feront  partie  de 
la  confrérie  de  ce  saint,  l'exemption  de 
toute  imposition  séculière  pendant  huit 
jours;  ne  sont  exceptés  de  cette  exemp- 
tion que  les  homicides  &  ceux  qui  au- 
raient blessé  l'un  des  seigneurs. 

L,  72  b. 

CCCLXXIV.  —  Mars  i2o3  (v.  st.).  — 
Raimond,  abbé  de  Lézat,  &  Pierre  Gau- 
tier, prieur  de  Peyrissas,  cèdent  à  Pcrron- 
nelle,  abbesse  de  Fabas,  toutes  leurs  pos- 
sessions au  dimaire  de  Lusas,  moyennant 
un  quarton  de  froment  de  service  annuel 
&  un  arrière-acapte  d'une  livre  de  poivre. 

L,  59  a. 


CCCLXIX.  —  4  décembre  1202.  —  Jean,  CCCLXXV.  —  Septembre  1204.  —  Rai- 
hospitalier  de  l'hôpital  Saint-Antoine,  hors  moud- Arnaud,  évêque  de  Comminges, 
la  porte  Narbonnaise,  avec  l'assentiment  donne  à  Perronnelle,  abbesse  de  Lumière- 
de  Raimond  Cauvet,  hospitalier  du  même  Dieu,  l'église  de  Saint-Pierre  de  Ariis  avec 
hôpital,  épouse  Sibille,  qui  se  donne  à  ses  dîmes,  offrandes  &  autres  revenus. 
Dieu  &  aux  pauvres  de  cet  établissement,  D,  102,  f"  257. 


1/83 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1784 


CCCLXXVI.  —  Février  i2o5  (v.  st.).  —  CCCLXXXIII.  —  4  mal  1216.  —  Testa- 

Raimond    de    Saiut-Dauiii,   procureur   de  ment  de  Guillem-Pc^s  Astre,  par  lequel  il 

Saint-Pierre  de  Eérat,  engage  à  Pons  de  fait  des  legs  importants  aux  églises  &c  nio- 

las   Bordas,    moine,    moyennant    cent   dix  nastères  de  Toulouse,  &  prescrit  l'entre- 

sous   de  Toulouse,  les  dîmes  &  prémices  tien  d'une  lampe  perpétuelle  à  Saint-Ser- 

de  Rieucorb;  pour  être  remboursé,  Pons  nin,  devant  le  grand  autel. 


devra  faire  sa    réclamation   deux   mois   à 
l'avance. 

L,  47  a. 

CCCLXXVII.  —  Mai  1206.  —  Adémar 
del  fa/g-ar  engage,  pour  trois  cents  sous,  à 
Berjiard  Orumbel  sa  part  des  dîmes  de 
Saisses. 

L,  265  d. 

CCCLXXVIII.  —  Décembre  1206.  —  Ar- 
naud de  Camprinano  donne  à  Raimond- 
Gautier,  abbé,  les  maisons  &  locaux  situés 
entre  la  place  de  l'église  Sainte-Marie  de 
Saverdun  &  la  rue  voisine. 

L,  4  h. 

CCCLXXIX.  —  Mai  1209.  —  Guillaume, 
abbé  de  Lézat,  concède  à  Bernard  Taverna, 
pour  vingt-huit  sous  de  Toulouse,  la  vigne 
sise  entre  la  vigne  des  Lépreux  &  le  fleuve 
d'Aldon,  &  le  quart  de  la  Nogarède,  pour 
en  jouir  sa  vie  durant. 

L,  90  c. 

CCCLXXX.  —  23  juin  1210.  —  Gaston 


L,  241  a. 

CCCLXXXIV.  —  8  mars  1216  (v.  st.).  — 
Ermengarde,  veuve  de  feu  Guillem-Pons 
Astre,  vend  à  Vidal,  prieur  de  Saint-An-r 
toine  de  Toulouse,  vingt  sous  toulousains 
d'oubliés,  chargées  d'un  cens  annuel  de 
six  deniers  de  Toulouse.  —  A  la  suite,  no- 
tice d'un  grand  nombre  de  donations  ana- 
logues, faites  dans  le  même  temps. 

Symone  comité  Tholosano. 

L,  240  c, 

CCCLXXXV.  — Octobre  1 218.  — Accord 
passé  entre  l'abbé  de  Lézat  &  A.  de  Mar- 
quefave,  par  l'entremise  de  P.,  archidiacre 
de  Lézat  en  l'église  de  Toulousej  le  sei- 
gneur promet  de  protéger  efficacement  à 
l'avenir  le  château  de  Lézat  &:  toutes  les 
possessions  du  monastère. 

L,  91  d. 

CCCLXXXVI.  —  21  novembre  1218.  — 
Bernard  Nouvel,  hospitalier  &  ministre  de 
l'Hôpital-Neuf,  &  son  compagnon,  Ber- 
nard de  Lézat,  donnent  h  Raimond  de  Car- 


de Ganac  donne  à  l'abbaye  de  Bonncfont      cassonne  un  demi-arpent  de  terre  pour  y 


toutes   ses   possessions   de   la   paroisse   de 
Saint-Julien. 

Episcopo  Convenarum  carente. 

L,  43  l>. 

CCCLXXXI.  —  23  août  1210.  —  Guil- 
laume-Pons, abbé  de  Lézat,  affranchit  à 
tout  jamais  Bernard  de  Vaure,  sa  postérité 


planter   la   vigne,    sous   la    redevance   du 
quart  des  fruits  &  sous  la  censive  de  sept 
deniers  de  Toulouse,  payables  à  Saint-An- 
toine de  Toulouse. 
L,  233  a, 

CCCLXXXVII.—  Octobre  1221.— Ar- 
naud &  Guillem-Bernard   de   Marquefave 


&  ses  biens  de  toute  servitude,  moyennant      donnent  à  Adémar  de  Birac  &  à  ses  frères 


un  cens  annuel  &  perpétuel  de  deux  sous 
toulousains. 
L,  283  h. 

CCCLXXXII.  —  Janvier  I2i5  (v.  st.).  — 
Guillem  de  Croquerïo  donne  à  Saint-Pierre 
de  Montrcdon  &  à  Pierre,  abbé  de  Lézat, 
une  maison,  sise  à  Saverdun  &  donnant 
sur  deux  rues. 

L.  3  d. 


leur  terre  de  Massabrac  &  tous  leurs  ^^oits 
sur  les  aubains  de  cette  ville  &  de  son  châ- 
teau (advenae). 
L,  i38  b. 

CCCLXXXVII I.  — 26  avril  1222.  — Gau- 
tier, évéque  de  Tournai,  légat  du  pape, 
aux  archidiacres  du  diocèse  de  Toulouse. 
L'église  de  Saint-Médard  del  Fossat  ayant 
longtemps  vaqué,  la  collation   lui   en   est 


lys: 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1786 


dévolue;  il  leur  ordonne  de  faire  une  en- 
quête sur  son  état  actuel  &  de  la  donner  à 
Bernard  de  Saïnt-Fraoux. 
L,  107  </. 

CCCLXXXIX.  —  Novembre  12?3.  — 
Douce,    veuve    de    Bernard    Taverne,    se 


de  Montanha,  sous  le  cens  annuel  de  dix- 
iiuit  deniers. 
L,  26,3  b. 

CCCXCV.  —  Aoilt  1229.  —  Jean  Tron- 
nus  se  donne  lui  ti  sa  postérité  pour  hom- 
mes à  Lézat  &  à  l'ahhé  Bernard  ;  il  s'enjjage 


donne  avec  tous  ses  biens,  meubles  &  im-  à  accomplir  foutes  ses  volontés  &  recon- 
nieubles  à  Raimond,abbé  de  Lézat,  moyen-  naît  tenir  de  lui  plusieurs  terres  dans  le 
liant  l'usufruit  de  ces  biens  sa  vie  durant,      diniaire  de  Mouz. 


&  la  libre  disposition  d'objets  mobiliers, 
jusqu'à  la  valeur  de  cinq  sous,  si  elle  meurt 
hors  du  couvent. 


CCCXC.  —  Novembre  I223.  —  Testa- 
ment d'Eudes  de  Saint-Médard,  par  lec|ucl 
entre  autres  dispositions  il  donne  à  Rai- 
mond  de  Montpezat,  abbé  de  Lézat,  ses 
possessions  aux  terroirs  de  Marsac  &  d'Or 


L,  87r. 

CCCXCVI.  —  Mars  i23o.  —  Bonct  de 
Garauz  s'engage  à  donner,  chaciue  année, 
un  repas  à  deux  moines  de  Saint-Béat  &: 
au  chapelain  de  Garauz. 

L,  77  f- 

CCCXCVII.  — 3o  juin  i23i. -- Bernard, 
abbé  de  Lézat,  donne  h  Guillem  de  la  Va- 


dée,  &  à  Arnaud,  abbé  de  Calers,  ses  pos-      leira,  associé  spirituel  &  temporel  de  l'ab- 


sessions  aux  terroirs  de  Saint-Sigismond  Si 
de  Serres. 
L,  1  ;j5  a. 

CCCXCI.  —  Octobre  1224.  —  Nouveau 


baye,  l'honneur  de  Saint-Paul  de  Spartes, 
la  moitié  des  dîmes  de  Ribonel,  &  diverses 
églises,  sous  le  service  aitnuel  de  vingt  se- 
tiers  de  froment.  A  sa  mort  les  améliora- 
tions en  culture,  les  animaux  reproduits  & 


testament   d'Eudes  de  Saint-Médard,  par      multipliés   par    ses    soins    appartiendront 


lequel  il  renouvelle  les  donations  qu'il 
avait  précédemment  faites  aux  abbayes  de 
Calers  &  de  Lézat,  &  lègue  à  sa  mère  Béa- 
trix  quatre  cents  sous  de  Toulouse  à  pren- 
dre sur  ses  biens  de  la  ville  de  Rieux. 
L,  20  c. 

CCCXCII.  —  22  novembre  1224.  — 
Raimond  Fournier  de  Belmout  donne  à 
l'abbé  Raimond  sa  part  de  l'église  8i  du 
cloître  de  Padcrn. 

L,  168  c. 


CCCXCIII. 


23    novembre    1224. 


sans  contestation  possible  à  Lézat. 
L,  210  c, 

CCCXCVIIL  — Juillet  I23i.—  Ricsendo 
de  Perrière  se  donne  corps  &  âme  à  l'abbé 
Bernard  &  abandonne  au  prieuré  de  Sainte- 
Suzanne  toutes  ses  possessions  dans  le  ter- 
ritoire de  cette  villej  elle  devient  sœur  du 
couvent. 

L,  99  a. 

CCCXCIX.  —  12  septembre  i23i.  — Ber- 
nard Rostulus  vend  à  Bernard  de  l'Ile  une 
maison,  située  à  Toulouse,  avec  le  fonds 


Eudes  de  Saint-Médard,  chevalier,  donne  &  les  bâtiments;  cette  maison  dépendait 
à  l'abbé  Raimond  de  Montpe/at  la  ville  de  de  la  seigneurie  de  Saint-Antoine  de  la 
Plas  &  le  caylar  de  Montferrand,  avec  Porte  Narbonnaise;  la  vente  est  approu- 
vée par  le  prieur  Vidal  Portier,  moyen- 
nant une  nouvelle  direction  donnée  au 
cours  d'eau  existant  sur  ce  domaine. 
L,  289  a. 


toutes  ses  appartenances, 
L,  1 1 3  a,  223  c, 

CCCXCIV.  —  4  novembre  I225.  —  Rai- 
mond de  Montpezat,  abbé  de  Lézat,  con- 
cède à   Guillem-Bernard   de   Saint-Lager, 


CCCC.  —  22  décembre  I23l.  —  Mabilie, 
notaire  de  l'Isle,  la  jouissance  pour  six  ans  fille;  de  feu  Bernard  de  l'Isle,  vend  à  Estul- 
de  tous  les  droits  de  l'abbaye  sur  l'église      tus  Arnaud    un   arpent  de   terre,   près   la 


1787 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1788 


maison  des  Lépreux,  terre  dépendante  de  CCCCVI.  —  26  janvier  i233  (v.  st.).  — 

Vidal,    prieur    de    Saint-Antoine,    lequel       Bernard,  abbé  de   Lézat,  donne  en  com- 
approuve  cette  transaction  &  inféode  cet      mende  à  Guillem   de  la  Valère  l'albergue 


arpent  audit  Estulius. 

h,  284  d. 

CCCCI.  —  9  janvier  iiSi  (v.  st.).  — 
Bernard,  abbé  de  Lézat,  vend  à  Raimond, 
abbé  de  Bonnefont,  moyennant  deux  cents 


abbatiale,  due  annuellement  par  Raimond 
Mor  &  ses  parents,  pour  l'exploiter  tant 
qu'il  plaira  à  l'abbé. 

L,  21^  d, 

CCCCVII.  —  27  octobre  1234.  —  B.,  abbé 


sous  de  Morlas,  toutes  les  possessions  de  de  Lézat,  donne  à  Sanche-Anier  de  Sar- 
Lézat  à  Saint-Julien,  &  renonce  aux  dîmes 
du  dimaire  de  ce  nom,  moyennant  une  re- 
devance annuelle  de  quinze  setiers  de  fro- 
ment, mesure  de  Rieux;  il  abandonne 
aussi  l'église  de  Saint-Julien,  à  condition 


rauta,  donat  de  l'abbaye,  l'église  de  Pey- 
rissas. 
L,  70  d. 

CCCCVIII.  —  Décembre  1234.  —  Vidal 


de  la  reconstruire  dès  que  le  nombre  des  Portier,  prieur  de  Saint-Antoine,  accense 

paroissiens  dépassera  dix  feux.  à  Géraud  de  la  Cour  trois  arpents  de  terre 

L,  42  d.  &  un   demi-arpent  de   vigne,  à  l'Espinet, 

pour  les  tenir  &  exploiter  sa  vie  durant,  à 

CCCCII.  —  i3  janvier  I23i   (v.  st.).  —  condition  de  la  bien  fumer,  de  labourer  la 

Vidal  Portier,  prieur  de  Saint-Antoine  de  vigne  trois  fois  l'an  &  de  payer  toutes  les 

Toulouse,  ayant  reçu  l'arrière-acapte  à  lui  oublies. 


dû   par  suite   de    la   mort   de   Guillem    de 
Pompiac,  inféode  de  nouveau  la  terre  aux 
enfants  de  ce  dernier,  sous  diverses  rede- 
vances. 
L,  23p  b. 

CCCCIII.  —  Janvier  I23i  (v.  st.).  — 
Roger  d'Aspel  s'engage  à  payer  à  B.,  abbé, 
la  somme  de  deux  cent  cinquante  sous  de 
Morlas,  à  la  prochaine  fête  de  Noël^  s'il 
ne  la  paye  pas  à  cette  date,  il  devra  renon- 
cer à  la  procuration  de  deux  personnes, 
que  lui  doit  le  cloître  de  Bérat. 

L,  48  c. 

CCCCIV.  —  Décembre    1232.  —   Guil- 

lem-Pierre  de  Pech-Auriol  vend  à  l'abbé  Anier,  prieur  de  Saint-Antoine,  seigneur 

Guillem  -  Raimond     un    homme,     nommé  féodal   de  ladite   terre,  moyennant  douze 

Guillem,  fils  de  Pierre-Benoît,  habitant  sous  de  Toulouse  de  cens,  douze  deniers 

de  la  ville  de  Plas,  avec  sa  descendance,  d'arrière-acapte  &  divers  droits  de  justice 

moyennant  la  somme  de  cinq  sous  de  Tou-  &  de  lods  Se  ventes. 


L,  225  a. 

CCCCIX.  —  II  janvier  1234  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Rieux,  prêtre,  prieur  de  Saint- 
Germier  de  Muret,  &  procureur  de  Ber- 
nard, abbé  de  Lézat,  inféode  à  Guillem 
de  Mezols  &  à  ses  frères  la  moitié  du 
château  de  Fustignac,  avec  ses  apparte- 
nances, sous  le  cens  annuel  de  cinq  sous 
de  Morlas. 

L,  07  c. 

CCCCX.  —  26  février  1234  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  prieur  de  la  Daurade, 
vend  à  Arnaud-Guillem  Cordier  un  arpent 
de    terre;    vente    approuvée    par  Sanche- 


louse. 
L,  i3  <5. 

CCCCV.  —  20  janvier  i233  (v.  st.).  — 
Bernard,  abbé  de  Lézat,  donne  à  Sanche- 
Anier  de  Sarrauta  l'église  de  Saint-Antoine 
de  Toulouse,  pour  en  jouir  sa  vie  durant,       blies,  deux  gélines  &  les  droits  accoutu- 
avec  retour  à  Lézat.  mes  sur  les  prix  de  vente  &.  d'engagement. 

L,  229  d.  L,  45  h. 


h,  z36  a. 

CCCCXI.—  28  février  i235  (v.  st.).  — 
Pierre,  prieur  de  Saint-Pierre  de  Sais,  in- 
féode à  Jean  de  Dalbs  une  terre,  près  le 
cimetière,  moyennant  deux  fouaces  d'où- 


1789 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


790 


CCCCXII.  —  Septembre   1237.  —  Ro-  CCCCXVII.  —  i""  février  1239  Cv.  st.). 

meus  de  Lez  &  son  frère  Gautier  recoii-  —  Pierre,  moine,  prieur  de  Saint-Germier 

naissent  que  le  jour  de  l'enterrement  de  de  Muret  pour  l'abbé  de  Lézat,  engage  à 

leur  père,  Sanche-Gautier,  au  cimetière  de  Blanche  de  Gensac   les   revenus  possédés 

Saint-Béat,  ils  ont  abandonné  à  cette  église  par  l'abbaye  sur  la  rivière  de  Gensac,  juç- 


leur  part  des  dîmes  de  Bavart,  soit  le  tiers 
du  quart. 
L,  76  c. 

CCCCXIII.  —  Novembre  1237.  —  R., 
évèque  de  Toulouse,  sur  l'ordre  de  J.,  ar- 
chevêque de  Vienne  &  légat  apostolique, 
fait  la  visite  du  monastère  de  Lézat;  cer- 
tains moines  se  plaignent  à  lui  de  Tabbé, 


qu'à  la   Garonne,   à   cause   de    l'église   de 
Saint-Julien,  moyennant  cinquante-quatre 
sous  de  Morlas,  qui  seront  rendus  à  raison 
de  six  sous  par  an. 
L,  41  c. 

CCCCXVIII.  —  9  février  1 240  (v.  st.).  — 
Bernard  de  Sarrauta,  abbé  de  Lézat,  vend 
à  Pierre   de   Cortinas ,  clerc,  les    dîmes   & 


qu'ils  accusent  de  dilapidation  des  rêve-  prémices  de  l'église  d'Arzac,  pour  quatre 
nus,  de  dépenses  inutiles,  de  suppression  ans,  &  moyennant  cinquante  sous  de  Mor- 
de plusieurs  offices  donnés  à  des  laï-  las;  si  la  guerre  ou  la  grêle  leur  causaient 
ques,  &c.;  l'abbé  se  disculpe  de  ces  accu-  du  dommage,  l'abbé  devra  les  indemniser, 
sations;  l'évéque,  pour  éviter  de  pareilles  L,  25  c. 


dissensions,  sépare  les  deux  menses  abba- 
tiale &  capitulaire,  donne  à  l'abbé  le 
prieuré  de  Saint- Béat  &  les  églises  de 
Bérat,  Montanha  &  Fustignac,  avec  le 
droit  d'entretenir  quatre  chevaux. 
L,  58  h. 

CCCCXIV.  — 9mars  1237  (v.  st.).  — R., 
évêque  de  Toulouse,  investi  quant  à  ce  de 
la  toute-puissance  du  Saint-Siège,  ordonne 
aux  moines  de  Lézat  d'attribuer  à  la  mense 
du  cellérier  les  églises  de  Saint-Médard  & 
de  Marens. 

L,  108. 

CCCCXV.  —  Mai  i238.  —  Grimoard, 
évêque  de  Comminges,  &  son  chapitre  ca- 
thédral  expriment  à  B.,  abbé  de  Lézat, 
leur  reconnaissance  de  ce  qu'il  a  donné  à 
l'archidiacre  d'Arran  les  dîmes  d'Artor. 

L,  290  a. 

CCCCXVI.  —  19  décembre  1239.  —  Rai- 
mond,  évêque  de  Toulouse,  écrit  à  B., 
abbé  de  Lézat,  au  sujet  de  la  taille  de  mille 
livres  tournois,  que  le  pape  fait  lever  dans 
le  diocèse  de  Toulouse    pour  l'église   de 

Valence;  la  part  de  Lézat  &  des  prieurés  d'Isaort,  prieur  de  Saint-Christaud ,  en 
qui  dépendent  de  lui  est  de  cinquante-cinq  Volvestre,  &  Arnaud  de  Telha,  curé  du 
livres,  que  l'évéque  ordonne  à  l'abbé  de  même  lieu,  s'accordent  sur  les  différends 
lever,  suivant  le  tableau  de  répartition  qui  les  divisaient;  le  curé  recevra,  pen- 
qu'il  lui  envoie.  dant  le  temps  que  durera  son  ministère,  lo 

L,  36  c.  tiers  du  blé,  du  vin  &  du  lin  payés  par  les 


CCCCXIX.  —  Vers  1240.  —  Enquête  & 
dépositions  de  témoins  au  sujet  de  l'église 
de  Bassavilla,  contestée  à  l'abbé  de  Lézat 
par  l'évéque  de  Toulouse,  qui  l'avait  reti- 
rée des  mains  des  la'iques,  à  l'époque  de  la 
conquête  du  comte  de  Montfort. 

L,  3o  a. 

CCCCXX.  —  10  mai  1241.  —  Pierre  de 
Castajac,  commandeur  de  Canens,  &  A. 
de  Roquefort,  commandeur  de  Sais,  pro- 
cureurs de  Fortanier,  commandeur  de  la 
milice  du  Temple  de  Montsaunès  (consti- 
tués par  acte  de  1241),  d'une  part,  Arnaud, 
prieur  de  Lézat,  &  Guillaume,  sacristain, 
procureurs  de  l'abbé  B.  (constitués  par 
actes  de  la  même  année),  d'autre  part, 
s'accordent  au  sujet  de  l'albergue  de  vingt- 
quatre  chevaliers,  exigée  par  le  Temple 
du  prieur  de  Sais;  le  précepteur  aban- 
donne toutes  ses  prétentions,  moyennant 
une  rente  annuelle  de  douze  sous  de  Mor- 
las. 

L,  45  b. 

CCCCXXI.  —  29   mai    1241.  —  Vidal 


I79I 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


79- 


décimateurs  de  cette  église  &  la  moitié  des 
autres  droits  qu'ils  lui  doivent. 
L,  3^  a. 

CCCCXXII.  —  Mai  1241.  — Guillem 
Rufet,  prêtre,  &  autres  déclarent  sous  ser- 


Martiii  de  Moutaiiha,  d'Albiac,  de  Sainte- 
Marie  de  la  Nogarède  &  de  Saint-Etienne 
de  Doarvile, 
L,  1 24  c. 

CCCCXXVII.—  2  juillet  1242. —Pierre 
ment  que  Aicard  de  Mauressac,  lors  de  sa  de  Dalbs,  abbé,  vend  pour  cinc[  ans  à  Azé- 
dernière  maladie,  se  donna  à  Bernard  de  inar  de  Birnos  &  à  Guillem-Atoi.i,  moines, 
Sarrauta,  abbé  de  Lézat,  avec  tous  ses  les  dîmes,  revenus  &  prémices  de  Saint- 
biens,  meubles  &  immeubles,  &  qu'il  lui  Béat,  moyennant  quatre  cents  sous  de 
confia  la  tutelle  8:  l'éducation  de  sa  fille  Morlas  &  le  paiement  sous  peu  de  deux 
Bernarde. 
L,  181  a. 


CCCCXXIII.  —  Décembre  1241.  — 
Pierre,  abbé  de  Lézat,  &  sa  communauté 
inféodent  à  Roger,  comte  de  Foix  &  vi- 
comte de  Castelbon,  la  moitié  des  leudes, 
revenus  &  péages  de  la  ville  de  Lézat,  &: 
des  justices  civiles  &  criminelles,  avec  une  Pierre  de  Dalbs,  abbé,  vend  à  Raimond  de 
place  pour  y  construire  une  forteresse;  sa  Volvestre  le  Jeune  le  quart  des  dîmes  & 
justice  ne  pourra  s'étendre  sur  l'abbaye  &      prémices  de  Saint-Piei're  de  Roumengous, 


cents  sous  de  même  monnaie  dus  à  B.,  feu 
abbé  de  Lézat,  sur  ces  revenus;  l'abbé  ré- 
serve encore  l'entretien  d'un  moine  &  une 
rente  annuelle  de  vingt  sous  pour  le 
prieur. 
L,  72  c. 

CCCCXXVIII.  —  19  juillet  1242.  — 


sur  sa  familia;  les  coutumes  de  la  ville  de 
Lézat  sont  énoncées  par  la  même  charte; 
enfin  les  deux  parties  fondent  une  ville 
neuve,  appelée  Sauveterre;  le  comte  prête 
hommage  à  l'abbé  pour  tout  ce  fief. 

L,  147  a. 

CCCCXXIV.  —  14  janvier  1241   (v.  st.). 


moyennant  quatre  setiers  de  blé. 
L,  117  c. 

CCCCXXIX.  —  24  août  1242.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  approuve  l'association  qui 
s'est  établie  entre  Azémar,  prieur  de  Saint- 
Béat,  &  Guillem-Aton ,  moine,  &  noble 
homme  Auriol  de  Saint-Béat,  pour  la  jouis- 


—  Pierre  de  Dalbs,  abbé  de   Lézat,  s'ac-      sance  des  dîmes  &  prémices  de  ce  prieure, 
corde  avec  Bernard  de  Cortinis,  archidia-  L,  72  d. 

cre  du  Caylar,  au  sujet  des  droits  syno- 
daux dus  par  les  églises  dépendantes  du 
monastère  &  situées  dans  l'archidiaconé; 
on  fixe  les  droits  pour  chaque  église  & 
chaque  prieuré. 
L,  \  \o  a,  164  a. 


CCCCXXX.  —  II  septembre  1242.  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  &  Roger,  comte  de 
Foix,  promulguent  les  coutumes  f[ui  ré- 
giront à  l'avenir  les  habitants  de  Sauve- 
terre  &  de  Saint-Ybars. 

L,  148  c. 


CCCCXXV.  —  21  mai  1242.  —  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  vend  à  Brunon  de  Bazanhac 
de  Montaut  les  dîmes,  prémices,  tâches  &      hommes    de    l'abbaye    de    Lézat   à    Paderu 


CCCCXXXI.  —  II  avril   1248.  --  L 


es 


revenus    qu'il     possédait    sur    l'église    de 
Saint-Pierre  de  Mouz,  dans  les  limites  du 
dimaire,  moyennant  cent  setiers  en  mou- 
ture &  froment,  livrables  à  Muret. 
L,  82  b. 

CCCCXXVI.  —  2.3  juin  1242.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé  de  Lézat,  vend  à  Raimond 
de  Bouville  les  dîmes  &  prémices  des 
prieurés    de    Sainte-Suzanne,    de    Saint- 


s'étant  plaints  des  exactions  que  leur  fai- 
saient subir  les  officiers  du  comte  de  Foix, 
l'abbé  de  Lézat  leur  fait  rendre  justice. 
L,  170  l). 

CCCCXXXII.  —  2  juin  1243.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  considérant  que  la  mo- 
dicité des  revenus  du  prieuré  de  Saint- 
Michel  de  Mont-Sabaoth  ne  permet  pas 
au    prieur    d'y    vivre    avec    un    ou    deux 


179^ 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


Ï794 


moines,  arrcnte  pour  la  vie  à  Arnaud  de 
Montsérier  ses  revenus,  qui  se  compo- 
saient des  dîmes  &  prémices  de  la  paroisse 
&  du  tiers  des  justices,  domaine,  leudes, 
cens,  agriers,  &c.;  le  détenteur  s'engage  à 
servir  à  l'abbé  une  rente  de  trente-cinq 
sous,  à  l'infirmier  une  autre  de  cinq  sous, 
à  défrayer  le  prieur  du  couvent  aux  gran- 
des fêtes  de  l'année,  &  l'abbé  dans  ses 
tournées. 
L,  38f. 

CCCCXXXIIL—  lo  juin  1243.  —Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  enjoint  à  Pierre  de  Casta- 
jac,  templier  &  précepteur  de  Canens,  de 
ne  pas  laisser  administrer  les  sacrements 
dans  l'église  «de  Saint-Victor  de  Canens  par 
un  autre  prêtre  que  celui  qu'aurait  désigné 
l'abbé  de  Lézat,  dont  dépend  cette  église. 

L,  1 3^  è. 

CCCCXXXIV.  —  3o  juin  1243.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  associe  Guillem  de  Saint- 
Maixent  à  toutes  les  bonnes  œuvres  du 
monastère,  moyennant  la  donation  d'une 
maison,  près  du  Caylar,  dans  l'enceinte  du 
château  &  d'une  vigne,  dans  le  dîmaire  de 
Saint-Médard. 

L,  106  c,  116  a. 

CCCCXXXV.  —  19  août  1243.  —  Rai- 
mond-Olivier,  frère  de  la  maison  de  Lon- 
gages,  se  présente  à  Pierre  de  Dalbs,  abbé, 
&  lui  demande,  de  la  part  de  Sybille,  sa 
prieure,  de  permettre  aux  bestiaux  du  mo- 
nastère d'aller  paître  dans  les  pâturages  de 
Montrcdon,  à  cause  de  la  sécheresse  qui 
sévit  au-delà  Garonne;  l'abbé  y  consent 
pour  cette  fois  seulement  Si  en  réservant 
tous  ses  droits. 

L,  87  d. 

CCCCXXXVL  — Octobre  1243.  — Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  demande  caution  à  Jour- 
dain &  Roger  de  Saint-Médard,  frères,  au 
sujet  des  dîmes  de  Sainte-Suzanne,  qu'ils 
avaient  usurpées;  ces  deux  frères,  qui 
étaient  les  hommes  du  monastère,  décla- 
rèrent avoir  enlevé  ces  dîmes,  pour  se 
venger  de  ce  que  les  gens  de  l'abbé  leur 
avaient  dérobé  certains  outils  dans  leur 
moulin  dels  Plas ,  ce  qui  l'avait  empêché 

V. 


de    fonctionner;    l'abbé    assigne    un    jour 
aux  parties  pour  comj)araitre  devant  lui, 
L,  22  a. 

CCCCXXXVII.  —  28  décembre  1243.  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  accorde  à  Domer- 
gue,  prêtre  &  vicaire,  la  participation  à 
toutes  les  bonnes  œuvres  du  monastère, 
moyennant  l'abandon  de  tous  ses  biens  à 
l'abbaye  pour  en  jouir  après  sa  mort;  il 
lui  confère  la  chapellenie  de  Saint-Pierre 
de  Bérat  avec  tous  ses  droits  :  place  à  la 
table  du  prieur,  trente-cinc[  sous  de  Mor- 
las  pour  ses  vêtements;  il  doit  de  plus  être 
entretenu  &  défrayé  dans  ses  courses. 

L,  49  a. 

CCCCXXXVIII.  —  17  janvier  1243 
(v.  st.).  —  Raimond-Fournier,  fils  de  feu 
Raiinond-Fournier  de  Belmont,  déclare 
que  son  père,  étant  à  son  lit  de  mort,  a 
confessé  avoir  injustement  usurpé  plu- 
sieurs domaines  appartenant  à  l'abbaye  de 
Lézat,  &  les  lui  a  rendus  à  titre  perpétuel  : 
c'est  à  savoir  ses  possessions  à  Padernj  il 
en  avait  réservé  l'usufruit  à  son  fils  sa  vie 
durant;  celui-ci  complète  la  donation  de 
son  père,  abandonne  cet  usufruit  &  se  fait 
recevoir  pour  frère  &  douât  du  monastère, 

L,  171  c. 

CCCCXXXIX.  —  19  janvier  1243  (v,  st.). 
—  Pierre  de  Dalbs,  abbé,  vu  l'accroissement 
de  la  population  de  la  paroisse  de  Sainte- 
Marie  de  Larnag,  en  nomme  curé  (capel- 
lanus)  Bernard  de  Corllnîs,  archiprêtre  du 
Caylar,  sous  certaines  redevances  &  moyen- 
nant le  payement  des  droits  de  synode. 

L,  I I 2  a. 

CCCCXL.  —  7  mars  1243  (v.  st.).  —  Le 
moine  de  Grandselve,  maître  des  troupeaux 
de  cette  abbaye,  s'accorde  avec  l'abbé 
Pierre  de  Dalbs,  au  sujet  des  dégâts  que 
ces  troupeaux  avaient  faits  sur  les  terres 
de  Lézat,  à  Bassignac,  Padern  &  Saint- 
Sigismond;  il  répare  le  tort  causé  à  l'ab- 
baye en  lui  donnant  cinq  porcs. 

L,  164^. 

CCCCXLI.  —  I  j  mars  1243  (v.  st.).  — 
Zoen,  archevêcjue  d'Avignon  &  légat  apos- 

^7 


179^') 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1796 

tolique,  à  Maurîn,  abbé  de  Pamiers.  Le  Maixeut  &  à  Bernard,  barbier  du  Caylar, 
couvent  de  Lézat  s'est  plaint  de  ce  que  B.,  les  dîmes  &  revenus  de  Saint-Médard,  sauf 
archiprétre  de  Rieux,  Roger  d'Aspet  &  au-      les  albergues,  cens  &  moulin  dudit  lieu, 


très  clercs  &  laïques  des  diocèses  de  Tou- 
louse &  de  Comminges  usurpaient  les  dî- 
mes &  prémices  qui  lui  appartenaient;  le 
légat  charge  Maurin  de  faire  une  enquête 
à  ce  sujett 
L,  39  a. 

CCCCXLIL  —  i3  avril  1244.  —  Zoon, 
archevêque  d'Avignon,  légat  apostolique, 
à  Maurin,  abbé  de  Pamiers.  L'abbé  de  Lé- 
zat s'est  plaint  de  ce  que  l'évêque  de  Tou- 
louse a  enlevé  au  couvent  le  prieuré  de 
Saint-Christaud  en  Volvestre  &  plusieurs 
autres  églises  pour  les  donner  à  diverses 


pour  le  prix  de  cent  quatre-vingt-cinq  se- 
tiers  de  blé. 
L,  108. 

CCCCXLVn.  —  i3  septembre  1244.  — 
Roger,  comte  de  Foix  &  vicomte  de  Cas- 
telbon,  se  reconnaît  le  vassal  de  Pierre  de 
Dalbs,  abbé  de  Lézat,  comme  tous  ses  pré- 
décesseurs, pour  ses  possessions  dans  le 
Lézadès,  sauf  ses  droits  supérieurs  de  pa- 
tronage sur  l'abbaye. 

L,  149  b. 

CCCCXLVin.  —  14  novembre  1244.  — 


personnes,  tant  laïques  que  clercs;  le  lé-      Aton  de  Monteil  &  son  frère  Bernard,  dit 


gat  ordonne  à  Maurin  de  juger  le  diffé- 
rend, après  avoir  tout  d'abord  remis  l'abbé 
de  Lézat  en  possession  de  ces  églises. 

Exécuté  par  Maurin  en  1248. 

L,  34  c. 

CCCCXLIIL  —  12  juin  1244.  —  Pierre 
Rousseau,  ouvrier  de  Lézat,  arrente  à  Do- 
mergue,  chapelain  de  Montgasin,  les  dî- 
mes, prémices  &  autres  revenus  de  l'œu- 
vre, moyennant  une  redevance  annuelle 
de  cent  setiers  de  blé  &  de  via. 

L,  92  a. 

CCCCXLIV.  —  i3  juin  1244.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  vend  à  Jean,  prieur  de 
Saint-Béat,  pour  les  besoins  de  la  sacristie 
de  Lézat  dont  il  était  titulaire,  les  dîmes, 
prémices,  agriers  &  autres  revenus  de  l'é- 
glise de  Saint-Martin  de  Firmin,  moyen- 
nant un  quarton  de  bonne  avoine. 

L,  i85c. 

CCCCXLV.  —  i5  juin  1244.  —  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  fait  promettre  à  Guillem-Aton 
de  Padern,  valétudinaire,  de  dire  toute  la 
vérité  au  sujet  de  la  donation  jadis  faite  à 
l'abbaye  par  Raimond  &  Pons  deJustinhac 
de  la  moitié  de  l'alleu  à'Espercîa  &  du  bar- 
rage de  Marquefave  sur  la  Garonne. 

L,  91  b. 

CCCCXLVL  —  17  juin  1244.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  vend   à  Bernard  de  Saint- 


de  Boanhaco,  vendent  à  l'abbé  Pierre  de 
Dalbs  tous  leurs  honneurs  de  Lézat  &  de 
Rieux  &  des  territoires  de  cette  ville,  ainsi 
que  tous  leurs  droits  à  Sainte-Suzanne  sur 
les  domaines  de  leur  oncle,  Raimond  de 
Monteil. 
L,  23  a. 

CCCCXLIX.  —  21  novembre  1244.  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  associe  Arnaud  Cor- 
bac,  chevalier,  à  toutes  les  bonnes  œuvres 
du  monastère,  moyennant  l'abandon  de 
toutes  ses  possessions  au  lieu  de  Cucs, 
dans  le  dîmaire  de  la  paroisse  de  Saint- 
Pierre  de  Padern. 

L,  i74<£. 

CCCCL.  ' —  20  décembre  1244.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  reconnaissant  que  les  reve- 
nus du  prieuré  de  Saint-Michel  de  Sansas 
sont  insuffisants  pour  l'entretien  du  prieur 
&  de  ses  moines,  les  arrente  au  chapelain 
Toset  Marcadier;  ils  consistent  en  do- 
maine, droits  de  justice  civile  &  crimi- 
nelle, agriers,  cens,  tâches,  usages,  pré- 
mices, offrandes;  le  tout  est  concédé  sous 
une  redevance  annuelle  de  trente  setiers 
de  froment,  mesure  de  Samatan. 

L,  53  d. 

CCCCLI.  —  29  décembre  1244.  —  Rai- 
mond, évêque  de  Toulouse,  confirme  Pons 
Rousseau  sous-diacre,  sur  la  présentation 
de  l'abbé  de  Lézat,  dans  la  possession  de 


PREUVES  DE  L'niSTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1797 

^'6glisc  do   Saîntc-Siizaiinc,  c[ui   a   charge 
cl 'âmes. 
L,  145  a. 

CCCCLII.  —  29  février  1244  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  donne  à  Bonet  de 
Rieux  la  chapellenie  de  Saint-Iistève  d'Ar- 
zac,  &  le  présente  à  R.,  évoque  de  Tou- 


179 


R 


le  prieuré  de  Montesquieu,  de  desservir 
l'église  de  Saint-André  de  Bassavilha,  d'y 
élever   une    maison    &    d'en    reconstruire 
l'église. 
L,  29  a, 

CCCCLVII.  —  i5  mai  124.').  —  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  étal)lit  à  Sauveterre  de  Saint- 


louse,  pour  recevoir  de  lui  l'investiture  Ybars  une  maison  de  lépreux,  au  pied  du 
spirituelle;  pour  augmenter  les  revenus  puy  d'Arbolhac,  en  se  réservant  le  droit 
de  cette  cure,  reconnus  insuffisants,  il  y      de  désigner  les   lépreux  &  sous   la   rcde- 


ajoute  les  revenus  de  la  ville  d'Arzac,  ap- 
partenant à  l'abbaye,  sous  le  cens  annuel 
de  douze  sous  toulousains. 
L,  25  c. 

CCCCLIII.  —  I"  mars  1244  (v.  st.).  — 
Mémoire  présenté  par  P.,  abbé  de  Lézat, 
à  Maurin,  abbé  de  Pamiers,  juge  délégué 
par  le  Saint-Siège  &  le  légat  apostolique, 
au  sujet  de  l'occupation  violente  faite  par 
Roger  d'Aspet,  chevalier,  de  l'église  de 
Saint-Vincent  de  Vaorra  &  de  son  terri- 
toire, &  du  tiers  de  la  ville  &  du  château 
de  Mont-Sabaoth ,  qui  appartiennent  en 
propre  à  l'abbaye  de  Lézat. 

L,  ?M)  a. 

CCCCLIV.  —  25  avril  1245.  —  Sancho 
do  Jaca  de  Saint-Béat  reconnaît  tenir  en 
fief,  de  Pierre  de  Dalbs,  abbé  de  Lézat,  h. 
cause  du  prieuré  de  Saint-Béat,  un  casai  à 
Saint-Béat,  entre  le  cimetière  &  la  Boys- 
sède,  près  la  rivière  de  Garonne,  sous  le 
cens  annuel  de  quatre  deniers  de  Morlas. 

L,  73  a. 

CCCCLV.  —  25  avril  1245.  —  Pierre 
Hoste,  chanoine  de  Saint-Bertrand  de  Com- 
minges,  reconnaît  tenir  en  fief  de  l'abbé 
de  Lézat,  Pierre  de  Dalbs,  à  cause  du 
prieuré  de  Saint-Béat,  un  champ  avec  une 
maison  &  un  solier  bâtis  à  Garraux,  sous 
la  redevance  mensuelle  d'un  repas  au 
prieur  &  à  deux  moines. 


vance  annuelle  dUine  livre  de  cire. 
L,  148  a. 

CCCCLVIIL  —  5  juin  1245.  —  Roger, 
comte  de  Foix  &  vicomte  de  Castelbon, 
requiert  Bertrand  d'Aspet,  chevalier,  de 
rendre  justice  à  Lézat  &  à  Pierre  de  Dalbs, 
abbé,  au  sujet  de  l'église  de  Saint-Cizy  & 
de  ses  appartenances;  le  comte  de  Yo\k 
les  accorde  &  partage  le  différend. 

L,  41  a. 

CCCCLIX.  —  10  juin  1245.  —  Guillem- 
Pierre,  chapelain  de  Durfort,  requis  par 
l'abbé  Pierre  de  Dalbs,  énumère  les  droits 
de  Lézat  sur  les  églises  de  Bessac  &  de 
Durfort;  le  monastère  a  droit  de  présenta- 
tion pour  le  desservant  &  possède  la  moi- 
tié des  droits  ecclésiastiques. 

L,  95  c. 

CCCCLX. —  18  juin  1245.  —  Bernard- 
Raoul  reconnaît  qu'il  est  rhomnie  de  l'abbé 
Pierre  de  Dalbs  pour  des  censives,  sises  à 
Pierrelatte  &  aux  environs,  qu'il  occupe 
sous  le  bon  plaisir  de  l'abbé. 

L,  5  c. 

CCCCLXL  —  21  juin  1245.  —  Arnaud 
Corbac,  chevalier,  déclare  tenir  au  même 
titre  que  ses  prédécesseurs,  de  l'abbaye  de 
Lézat,  ses  possessions  à  Pradines  &  à  Ser- 
res, moyennant  le  serment  de  fidélité,  la 
redevance  annuelle  d'une  paire  d'éperons 


Le  14  avril  1246,  ce  privilège  du  repas      &  l'hommage  à  chaque  nouveau  seigneur. 


fut  étendu  à  uii  quatrième  moine. 
L,  78  a. 

CCCCLVL  —  4  mai  1245.  —  Pierre  do 
Dalbs,  abbé,  enjoint  pour  pénitence  au 
moine  Arnaud  de  Belfair  de   résider  dans 


L,  i54  c. 

CCCCLXIL  —  25  juin  1245.  —  Belot, 
camérier  de  Lézat,  vend  à  Bernard  Aiguil- 
lon &  autres  les  dîmes,  prémices  &  droits 
ecclésiastiques  du  dimaire  de  Saint-Pierre 


799 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


IQOO 


de  Salles,  moyennant  deux  cent  cin(|uante 
setiers  de  blé. 
L,  ^5  d. 

CCCCLXIIL  —  25  juin  1245.  —  Pierre 
de  Dalbs  vend  à  Bernard  Aiguillon  &  au- 
tres les  dîmes,  ])rémices  &  droits  ecclé- 
siastiques du  dimaire  de  Saint-Julien  pour 
deux  cent  trente  setiers  de  blé  (froment, 
mixture,  mil  &  avoine). 

L,  43  c. 

CCCCLXIV.  —  26  août  1245.  —  Am'at, 
premier  vacher  de  la  cabane  de  la  comtesse 
de  Comminges,  Tazène  ou  Tarèze,  de- 
mande à  l'abbé  Pierre  de  Dalbs  la  permis- 
sion de  faire  paître  les  troupeaux  de  sa 
maîtresse  sur  les  honneurs  du  monastère, 
du  côté  de  Montant,  Saint-Christaud  & 
Campredon,  en  acc[uittant  les  redevances 
accourumées. 

L,  83  Cj  202  a. 

CCCCLXV.  —  12  septembre  1245.  — 
Guillemette-Floriane  reconnaît  que  son 
père  avait  donné  à  l'abbaye  de  Lézat  la 
moitié  de  l'église  de  Saint-Jean  de  Serres, 
avec  ses  dîmes  &  appartenances. 

L,  1 04  (i. 

CCCCLXVI.  —  12  septembre  1245.  — 
Guillem  de  Noer,  hospitalier  de  Saint-Rcmi 
de  Toulouse,  vient  à  Lézat  demander  à 
l'abbé  Pierre  de  Dalbs  la  permission  do 
laisser  passer  sur  les  terres  de  Lézat  &  paî- 
tre dans  ses  pâturages,  en  payant  le  cens 
accoutumé,  un  troupeau  de  porcs  gras 
qu'il  avait  amenés  jusqu'à  Saint-Sulpice. 

L,  88  a. 

CCCCLXVII.  —  i5  septembre  1245.  — 
Procès  pardevant  l'archidiacre  de  Ville- 
mur,  ofiicial  de  Toulouse,  entre  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  Se  Michel  Biros  &  autres, 
liabitants  de  Saint-Julien,  excommuniés  à 
la  requête  de  l'abbé  pour  avoir  refusé  de 
payer  les  dîmes  à  ses  collecteurs;  les  ha- 
bitants sont  relevés  par  l'official  des  suites 
de  cette  sentence,  mais  devront,  à  l'avenir, 
acquitter  plus  exactement  les  dîmes  dues  à 
l'abbaye. 

L,  43  c. 


CCCCLXVIII.  —  22  septembre  1245.  ■— 
Procès  entre  Bonet  de  Muret  &  Guillem 
de  Roer,  prieur  de  Saint-Germier,  au  sujet 
de  quelques  dîmes  tenues  en  fief  de  Bonet 
&  acquises  par  le  prieur;  il  réclamait  à 
celui-ci  les  droits  de  main-morte. 

L,  280  c, 

CCCCLXIX.  —  i3  janvier  1245  (v.st.). — 
Sanche,  prieur  de  Saint-Pierre  de  Montre- 
don,  &  Guillem  Domergue  conviennent 
que  l'égout,  situé  entre  le  cloître  &  la 
maison  dudit  Guillem,  sera  à  l'avenir  com- 
mun entre  eux,  &  que  chacun  devra  l'en- 
tretenir sur  une  partie  de  son  parcours. 

L,  4  i. 

CCCCLXX.  —  8  mars  1245  (v.  st.).  — 
Sanche-Anier  de  Sarrauta,  chevalier,  8c 
Carbonel  de  la  Tour  de  Saint- Gaudens 
abandonnent  à  l'abbé,  Pierre  de  Dalbs, 
tous  leurs  droits  prétendus  sur  le  monas- 
tère &  sur  les  membres  en  dépendant, 
moyennant  cinq  cent  cinquante  sous  de 
Morlas. 

L,  71  a. 

CCCCLXXI.  —  i''  avril  1245  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  étant  à  Lézat,  s'in- 
forme de  la  nature  &  de  l'étendue  des 
droits  possédés  par  l'abbé  dans  cette  ville; 
il  apprend  que  la  justice  entière,  civile  & 
criminelle  lui  appartient  &  que  les  hom- 
mes habitant  la  ville  &  son  territoire  dé- 
pendent directement  de  l'abbaye. 

L,  04  a, 

CCCCLXXII.  —  i'-  avril  1245  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  se  trouvant  à  Saint- 
Michel  de  Sansas,  fait  comparaître  devant 
lui  tous  les  hommes  habitant  la  ville  en 
âge  de  prêter  serment  &  les  requiert  de 
lui  prêter  le  serment  qui  lui  est  dû,  ce 
qu'ils  font  la  main  sur  les  saints  Évangiles. 

L,  54  a. 

CCCCLXXIII.  —  2  avril  1245  (v.  st.). 
—  Pèlerin  de  Mézols  requiert  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  alors  de  passage  à  Fustignac, 
d'avoir  à  l'investir  de  la  moitié  des  ville  & 
château  de  Fustignac,  à  lui  donnés  en  fief 
par  feu  Pierre  de  Rieux,  prieur  de  Saint- 


l«OI 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1«02 


Germier  de  Muret  j  l'abbé  lui  accorda  sa      saute  pour  quatro-inoincs,  8i  de  quatre  gé- 
demande.  liiics. 

L,  56  a.  L,  -Jfj  l>- 


CCCCLXXIV.  —  2  avril  1245  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  se  trouvant  à  Fusti- 
gnac,  se  fait  prêter  serment  de  fidélité  par 
tous  les  habitants  eu  âge  de  le  faire. 

L,  53  i. 

CCCCLXXV.  —  3  avril  1245  (v.  st.).  — 
llaimoud  Terroc  se  présente  pardevant 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  &  déclare  qu'il  y  a 
déjà  longtemps,  voulant  mener  la  vie  soli- 
taire, il  s'est  retiré  à  Saint-Paul  de  Lus- 
san;  il  demande  la  permission  d'élever  un 
ermitage  près  de  l'église  de  ce  lieu  pour 
lui  servir  de  résidence;  l'abbé  lui  accorde 
sa  demande  &  lui  donne  ce  qu'il  lui  faut 
de  terre  pour  un  jardin  &  une  vigne. 

L,  62  d. 

CCCCLXXVI.  —  4  avril  1245  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  recherche  les  droits 
&  les  limites  respectives  des  paroisses  de 
Sainte-Marie  du  Mont,  Saint-Sernin  de 
Porrastre  &  Saint-Pierre  d'Alban,  dépen- 
dantes du  prieuré  de  Peyrissas;  déposition 
de  Jean  du  Four,  autrement  dit  du  Caylar, 
curé  de  ces  églises. 

L,  55  a. 

CCCCLXXVII.  —  6  avril  1 245  (v.  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé,  inféode  à  Vidal  des 
(basais  une  maison,  située  dans  le  château 
de  Saint-Béat,  sur  la  place,  avec  une  borde, 
au  dehors  du  château  un  colombier,  une 
borde,  un  casai  &  une  vigne,  dite  de  Saint- 
Vincent,  sur  l'autre  rive  de  la  Garonne, 
sous  la  redevance  de  dix-huit  deniers  d'ou- 
bliés, de  quatre  deniers  d'arrière-acapte, 
&  moyennant  deux  cultures  par  an  pour  la 
vigne. 

L,  74  ù. 

CCCCLXXVIII.  —  7  avril  1245  (v.  st.). 
Pierre  Maire  se  reconnaît  l'homme  lige  de 
Pierre  de  Dalbs,  abbé  de  Lézat,  pour  le 
prieuré  de  Saint-Béat,  avec  un  casai  &  la 
perception  des  dîmes  d'Argut,  moyennant 
le  cens  annuel  de  dix  livres  ou  la  rede- 
vance d'une  fouace  de  farine  de  blé,  suffi- 


CCCCLXXIX.  — 12  avril  1246  (n.  st.).-- 
Pierre  de  Dalbs  ayant  rcc|nis  les  cosei- 
gneurs  de  Saint-Michel  de  Mont-Sabaoth 
d'avoir  à  lui  rendre  hommage  pour  les  deux 
tiers  de  la  justice  civile  &  criminelle  de 
cette  ville  &  d'avoir  à  lui  remettre  le  der- 
nier tiers  de  cette  même  justice,  apparte- 
nant aux  abbés  de  Lézat,  il  lui  est  répondu 
])ar  eux,  qu'abandonnés  par  les  abbés  pen- 
dant les  guerres  de  Montfort,  ils  ont  trans- 
porté leur  hommage  au  comte  de  Foix  8c 
sont  devenus  ses  vassaux. 

L,  38  6. 

CCCCLXXX.  —  12  avril  1246  (n,  st.).  — 
Pierre  de  Dalbs,  abbé  de  Lézat  &'  Rainiond 
Bayle,  abbé  de  Calers,  s'accordent  au  sujet 
des  limites  des  dîmaires  des  églises  de 
Saint-Ybars  &  de  Saint-Jean  de  Serres. 

L,  1 53  a. 

CCCCLXXXL  —  10  mai  1246.  —  Arnaud 
&  Raimond  Ferrats  frères  se  reconnaissent 
hommes  liges  de  l'abbé  Pierre  de  Dalbs, 
&  confessent  tenir  de  lui  &  du  prieur  de 
Saint-Pierre  de  Montredon  diverses  pos- 
sessions, situées  dans  ce  dernier  lieu. 

L,  I  c. 

CCCCLXXXn.  —  9  juin  1246.  —  Ber- 
trand de  Mornac  (Maornaco)  vend  à  l'abbé 
Pierre  de  Dalbs  la  moitié  des  village,  cay- 
lar &  territoire  de  Drouille,  la  moitié  do 
tous  ses  honneurs  à  Rosers,  Montredon 
&  Mortarol,  &  le  huitième  de  ses  posses- 
sions de  Mornac,  moyennant  cent  cin- 
quante sous  de  Morlas. 

L,  14  c. 

CCCCLXXXIII.  —  12  juin  1246.—  Ber- 
nard d'Arran,  fils  de  feu  Vidalie  do  C'a- 
nens,  se  déclare  homme  &  paysan  (homo 
pa^ensis)  de  l'abbé,  Pierre  de  Dalbs,  &  lui 
rend  hommage  pour  le  casai  du  Bosc. 

L,  ijy  è. 

CCCCLXXX! V.  — 27  juillet  1246.  —  U., 
évêque  de  Toulouse,  sur  la  présentation- 


i8o3 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


[804 


de  l'abbé  de  Lézat,  nomme  chapelain  de 
l'église  de  Saint-Pierre  de  Bérat,  dans  l'ar- 
cliidiaconé    de   Savez,  Guillem    de    Lézat, 
clerc,  pour  en  jouir  sa  vie  durant. 
L,  49  b. 

CCCCLXXXV.  —  5  août  1246.  —  Pierre 
de  Justinhac,  chevalier,  vend  à  l'abbé 
Pierre  de  Dalbs  ses  terres  &  honneurs  de 
Montauriol  &  de  Ladon,  dans  le  dimaire 
de  Saint-Sernin. 

L,  1 21  c. 

CCCCLXXXVI.  —  i3  octobre  1246.  — 
Guillem  Miers  de  Padern  porte  plainte 
par-devant  l'abbé  Pierre  de  Dalbs,  au  nom 
des  habitants  de  Padern,  contre  Jean  de 
Larnac,  bayle,  qui  leur  a  enlevé  des  oies, 
poules  &  porcs,  sur  leur  refuis  de  payer  la 
cjueste,  comme  dépendant  de  la  commu- 
nauté de  Lézat;  ledit  bayle  dit  qu'il  n'a 
fait  ces  rapines  que  poussé  par  la  néces- 
sité; l'abbé  fait  donner  satisfaction  aux 
plaignants. 

L, 169  a. 

CCCCLXXXVII.  —  23  février  1246 
(v.  st.).  —  Pierre  de  Dalbs,  abbé,  inféode 
à  Pons  de  Bartamorti  le  ruisseau  de  Laton 
pour  y  construire  un  moulin  entre  Lézat 
&  les  Garrigues,  avec  les  deux  rives,  des 
matériaux  pour  le  barrage  &  une  éminée 
de  terre,  franche  de  tous  droits,  sauf  les 
dîmes  &  prémices,  moyennant  le  paye- 
ment de  l'acapte  &  de  l'arrière-acapte. 

L,  144  c. 

CCCCLXXXVIIL  — Février  1246  (v.  st.). 
—  Guillem-At  de  Belmont,  chevalier,  sei- 


CCCCXC.  —  i3  mars  1246  (v.  st.).  — 
Guillem  de  Bérat,  chevalier,  donne  à  l'abbé 
Pierre  de  Dalbs  la  moitié  de  toutes  ses 
possessions  de  Sainte-Suzanne  en  Lézadès, 
de  Saint-Estève  de  Doarzula,  de  Saint-Si- 
gismond  &  de  Saint-Sernin  de  Montro- 
nol,  entre  l'Ariége  &  la  Garonne. 

L,  100  d. 

CCCCXCI.  —  7  avril  1247  (n.  st.).  — 
Favre  de  Birac,  chevalier,  reconnaît,  en 
présence  de  Pierre  de  Dalbs,  que  son  père, 
feu  Adémar  de  Birac,  voulant  se  faire  en- 
terrer dans  le  monastère,  légua  à  celui- 
ci  cinquante  sous  toulousains  &  les  fruits 
du  tiers  du  moulin  de  Rainait,  dans  le 
dimaire  de  Sainte-Suzanne  &  à  Marziac. 

L,  142  c, 

CCCCXCII.  — 9  avril  1247.  —  Hommage 
rendu  à  Pierre  de  Dalbs,  abbé,  par  Adémar 
de  Bessac  &  ses  pairs,  pour  la  moitié  de 
l'église  de  Saint-Sernin  de  Bessac;  ils  se 
reconnaissent  hommes  honorables  de  l'ab- 
baye &  lui  prêtent  serment  de  fidélité,  en 
stipulant  qu'ils  conserveront  leurs  dîmes, 
même  au  cas  où  les  laïques  les  restitue- 
raient dans  l'évêché  de  Toulouse,  ce  que 
l'abbé  leur  accorde,  sauf  en  tout  les  droits 
ecclésiastiques. 

L,  90  d. 

CCCCXCIII.  —  10  avril  1247.  -.-  Ber- 
trand d'Orcas,  chevalier,  Arnaud  de  Bessac 
&  son  frère  Raimond,  après  sentence  ren- 
due entre  eux  &  Pierre  de  Dalbs,  abbé, 
abandonnent  à  celui-ci  tous  leurs  droits 
sur  les  deux  tiers  des  biens  laissés  par 
Guillem  de  la  Garrigue  à  Caissac,  Padern, 


gneur  de  Marquefave,  reconnaît  pardevant      Saint-Sigismond,   Mornac,  Saverdun,  avec 


l'abbé  Pierre  de  Dalbs  qu'il  a  injustement 
usurpé  les  dîmes  &  prémices  des  églises  de 
Saint-Lizier  de  Marriz,  de  Saint -Sauveur 
de  Montaut  &  autres,  &  promet  de  proté- 
ger le  monastère  à  l'avenir. 
L,  92  b, 

CCCCLXXXIX.  —  4  mars  1246  (v.  st.). — 
Favre  de  Birac,  chevalier,  reconnaît  tenir 
de  Pierre  de  Dalbs,  abbé,  ses  terres  de  Sa- 
verdun, Lissac,  Marlhac  &  Durfort. 

L,  99  è. 


une  albergue  de  dix  chevaliers,  &  se  re- 
connaissent  vassaux    de   l'abbaye  pour  le 
reste. 
L,  i65  a. 

CCCCXCIV.  —  i5  avril  1247.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  arrente  les  revenus  de  l'é- 
glise de  Saint-Médard  à  Arnaud  Corluti  de 
Padern  &  à  Bernard  de  Lordat,  chevaliers, 
en  les  garantissant  contre  tous  risques, 
sauf  la  gelée  &  la  guerre. 

L,  I 09  a. 


i8o5 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1806 


CCCCXCV.  —  22  avril  1247.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  concède  à  Pierre  du  Puy 
&  à  son  frère,  pour  le  temps  que  durera 
leur  résidence  dans  la  ville  de  Sauveterre 
de  Saint- Ybars,  les  terres  &  honneurs  si- 
tués entre  Montauriol  &  le  ruisseau  de 
Ladon,  sous  obligation  de  payer  fidèle- 
ment les  dîmes,  prémices  &  agriers. 

L,  121  d, 

CCCCXCVL  —  20  mai  1247.  —  Pons- 
Rolland  &  Bernard-lmbert,  habitants  de 
Montant,  se  reconnaissent  tenus  envers 
l'abbé  Pierre  de  Dalbs  au  labourage  de  di- 
verses terres  du  dimaire  de  ce  village, 
moyennant  les  dîmes,  agriers  &  prémices. 

L,  8-jd. 

CCCCXCVIL  —  22  mai  1247.  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  accorde  à  Aycard  d'Arzac 
la  participation  à  tous  les  biens  spirituels 
&  temporels  de  l'abbaye,  moyennant  la 
cession  à  l'abbaye  de  ses  biens  meubles  & 
immeubles;  le  reste  demeurant  à  ses  trois 
enfants» 

L,  28  a. 

CCCCXCVIIL  — Mai  1247.— Arnaud  de 
Bessac  prête  serment  iut  supra  n.  492)  pour 
l'église  de  Saint-Sernin  de  Bessac,  &  se  re- 
connaît tenu  à  un  arrière-acapte  d'une 
livre  de  poivre,  à  l'hommage  &  au  serment 
de  fidélité,  &  à  une  redevance  annuelle  de 
deux  livres  de  cire. 

L,  95  d. 

CCCCXCIX.  —  14  juin  1247.  —  Contes- 
tations entre  Pierre  de  Dalbs,  abbé  de  Lé- 
zat,  &  l'abbé  de  Saint-Sernin,  au  sujet  des 
limites  des  dimaires  de  Sainte-Marie  de 
Bajon  &  de  Saint-Médard;  ils  s'en  remet- 
tent à  la  décision  d'Arnaud  de  Mazères, 
de  Saverdun,  qui  fait  une  descente  sur  les 
lieux  &  interroge  les  témoins. 

L,  104  a. 

D.  —  5  juillet  1247.  —  Pierre  de  Dalbs, 
abbé,  Se  Pierre  Saquet,  chevalier,  compro- 
mettent entre  les  mains  de  Bertrand  d'Or- 
cas,  chevalier,  oncle  de  Pierre  Saquet,  au 
sujet  des  domaines  laissés  à  Padern  par 
feus  Raimond   de   Justinhac   &   son   frère 


Pons,  chevaliers,  domaines  que  l'abbé  ré- 
clamait en  vertu  d'une  ancienne  donation 
faite  au  monastère;  Saquet  niait  la  vali- 
dité de  cet  acte,  consenti  par  ces  cheva- 
liers à  l'époque  de  la  guerre  des  Montfort 
&  alors  qu'ils  étaient  albigeois;  on  finit 
par  partager  le  différend,  l'abbaye  reçut 
le  tiers  des  terres  contestées,  dont  le  reste 
dut  être  tenu  en  fief  d'elle  par  Pierre  Sa- 
quet &  sa  femme, 
L,  91  c,  172  a. 

DL  —  29  juillet  1247.  —  Jourdain  de 
Saint-Médard  requiert  l'abbé  Pierre  de 
Dalbs  de  recevoir  son  hommage  pour  ses 
possessions  du  pays  de  Lézat,  pour  les- 
quelles il  doit  à  la  Toussaint,  un  repas 
annuel  composé  de  trois  fouaces,  trois  gé- 
lines,  trois  quartiers  de  vin  &  trois  quar- 
tiers d'avoine. 

L,  i55  c, 

DIL  —  i5  septembre  1247.  —  Azémar 
de  Rodelle,  seigneur  de  Durfort,  recon- 
naît à  Pierre  de  Dalbs,  abbé,  que  c'est 
injustement  qu'il  a  envahi  les  limites  du 
dîmaire  de  Valhgenu,  comme  dépendant 
du  dîmaire  de  Villeneuve,  &  lui  aban- 
donne en  compensation  diverses  posses- 
sions dans  ce  dîmaire. 

L,  109  d. 

DIII.  —  25  avril  1248.  —  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  concède  à  Thomas  &  à  Mi- 
chel, qui  voulaient  vivre  solitairement, 
l'église  de  Saint -Paul  de  Mornac,  pour 
y  mener  la  vie  d'ermites,  avec  un  local 
suffisant  pour  défricher,  planter  &  cons- 
truire. 

L,  176  a. 

DIV.  —  27  avril  1248.  —  Raimond  de 
Saint-Médard,  fils  de  feu  Raimond  de 
Saint-Médard,  chevalier,  &  de  dame  Ri- 
charde de  Mornac,  donne  par  donation 
entre  vifs  à  l'abbé  Pierre  de  Dalbs  &  à 
Lézat,  toutes  ses  possessions,  rentes,  mou- 
lins, &c.,  &  tous  ses  honneurs,  sauf  l'usu- 
fruit sa  vie  durant;  il  pourra  révoquer  sa 
donation,  s'il  lui  naissait  plus  tard  un  en- 
fant légitime. 

L,  21  d. 


5o7 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1808 


DV.  —  !"■  juillet  1248.  —  Pierre  de 
Dalbs ,  abbé,  affranchit  du  payement  des 
dîmes  &  prémices  l'essart  de  Bernard  Gasc 
de  Cépet,  dans  le  dimaire  de  Sainte-Croix, 
pour  la  durée  de  sa  vie,  moyennant  cin- 
quante gerbes  de  blé. 

L,  262  a. 

DVI.  —  23  août  1248.  —  Bernard  d'Or- 
cas,  chevalier,  vend  à  Pierre  de  Dalbs, 
abbé,  toutes  ses  possessions  dans  les  di- 
maires  de  Saint-Pierre  de  Padern,  Saint- 
Sigismond  &  Lézat,  avec  ses  droits  de  pa- 
tronage &  autres,  &  reconnaît  qu'il  a  reçu 
intégralement  le  prix  de  cette  vente. 

L,  I 70  ^. 

DVIÏ.  —  21  novembre  1248. —  Querelle 
entre  le  procureur  de  l'archiprétre  de 
Rieux  &  l'abbé  Pierre  de  Dalbs,  au  sujet 
du  droit  de  synode  dû  par  l'abbé  pour  les 
églises  de  Saint-Victor  de  Canens  &  de 
Sainte-Marie  de  Castillon. 

L,  1 33  c. 

DVIII.  —  21  novembre  1248.  —  L'abbé 
Pierre  de  Dalbs  s'accorde  avec  l'archipré- 
tre de  Villemur  au  sujet  du  droit  de  sy- 
node dû  par  les  églises  de  Roumengoux 
&  autres  lieux. 

L,  I 38  a. 

DIX.  —  14  mars  1248  (v.  st.).  —  A.  Cras- 
sus,  chapelain  de  Bonnac ,  restitue  au 
prieur  de  Sainte-Colombe  de  Saverdun  les 
dîmes  &  prémices  du  dîmaire  de  Passanis, 
dont  il  lui  contestait  la  possession. 

L,  8  c. 

DX.  —  26  mars  1248  (v.  st.).  —  Pierre 
de  Dalbs,  abbé,  &  Arnaud-Pierre  de  Lor- 
dat,  bayle  de  Sauveterre  pour  le  comte  de 
Foix,  inféodent  à  Guillem  de  Bruguière  le 
four  banal  de  Sauveterre,  moyennant  le 
paiement  des  dîmes  &  la  cuisson  gratuite 
du  pain  des  deux  seigneurs. 

L,  148  6. 

DXI.  —  22  avril  1249  (n.  st.).  —  Guil- 
leni-Benavent,  diacre  d'Argut,  abandonne 
à  Saint-Béat  ses  droits  à  la  perception  des 
dîmes  d'Argut,  &  toutes  ses  prétentions  sur 


cette  perception,  à  titre  de  possession  hé- 
réditaire; en  récompense,  le  prieur  de 
Saint-Béat  lui  inféode  ces  mêmes  dîmes. 

L,  76  a. 

DXII.  —  22  avril  1249.  —  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  vend  à  Auger  de  Belfach  les 
dîmes  &  prémices  de  IVLonte  Bo-^enaco  &  de 
Fita  novella,  moyennant  trente-cinq  sous 
de  Toulouse,  en  l'assurant  contre  tous  les 
cas,  même  ceux  de  guerre  &  de  gelée. 

L,  34  a. 

DXIII.  —  Mai  1249.  —  Azéniar  de  Bir- 
nos,  moine  de  Lézat,  &  Arnaud-Pierre, 
bayle  du  comte  de  Foix  &  de  l'abbé  de 
Lézat  à  Saxiveterre,  inféodent  à  Pierre  de 
la  Forga  une  terre,  près  Sauveterre,  sous 
la  redevance  annuelle  de  l'agrier. 

L,  i5i  a. 

DXIV.  —  10  Juin  1249.  —  Pierre  de 
Dalbs,  abbé,  donne  en  commende  à  Ber- 
nard-Guillem  de  Lordat,  moine  du  monas- 
tère, l'église  de  Saint-Jean  de  Marivalz, 
pour  y  établir  des  écoles. 

L,  199  d. 

DXV.  —  29  juin  1249.  —  Vidal  Pèlerin, 
fils  de  feu  Pèlerin  de  Paunières,  cequiert 
l'abbé,  Pierre  de  Dalbs,  de  l'investir  de 
tout  ce  que  son  père  &  ses  ancêtres  avaient 
tenu  du  monastère  à  Adeilhac,  à  cause  de 
l'église  de  Peyrissas,  &  lui  prête  hommage; 
l'abbé  consent  à  cette  investiture,  à  condi- 
tion d'y  fonder  une  bastide  ou  ville  neuve 
&  moyennant  une  albergue  annuelle. 

L,  63  c. 

DXVI.  —  10  juillet  1249.  —  Pierre  de 
Roer  &  ses  frères  cèdent  à  l'abbaye  de 
Lézat  le  droit  de  collecte  des  dîmes  de  l'é- 
glise de  Saint-Béat,  à  Boz,  avec  tous  les 
droits  qui  en  dépendent. 

L,  78  c. 

DXVn.  —  i3  juillet  1249.  —  Pierre, 
cardinal,  prêtre  de  Saint-Marcel,  chargé 
par  le  pape,  à  la  suite  de  l'appel  interjeté 
par  les  parties,  de  terminer  la  contestation 
qui  divisait  l'abbé  de  Lézat  &  Baron  de 
Piperino,  chanoine  de  Bazas,  pour  les  égli- 


5o9 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


ibio 


ses  de  Marens  &  de  Sainl-Médard,  exécute  d'Aspct,  seigneur  de  Bérat,  relativement  à. 

sa  commission;  i'évêque  de  Toulouse  avait  l'albergue  que  ce  dernier  prétendait  avoir 

disposé  de  ces  églises  en  faveur  de  ce  cha-  sur  les  cloître  &  église  de  Bérat,  au  droit 

noine,  contre  les  droits  de  l'abbaye,  à  ce  qu'il  réclamait  d'y  faire  nourrir  deux  bou- 

que  prétendait  l'abbé;  celui-ci  est  débouté  viers,  aux  dépens  de  la  communauté,  &c.  . 


de  sa  demande. 
L,  roy  a. 

DXVIII.  —  25  juillet  1249.  —  Accord 
entre  Guillem  de  Cassagne,  procureur  de 
l'évéque  de  Toulouse,  Pierre  Vidal,  chape- 
lain de  Paumes,  le  procureur  de  Feuillans, 

celui  de  Fabas  &  le  prieur  de  Peyrissas,  prieure  de  la  Grâce-Dieu,  au  sujet  des  ter- 

au  sujet  des  limites  des  dimaires  de  Saint-  ritoires  à' Isola,  Bevîlla,  &c.;  la  prieure  de 

Michel  de  Banières,  de  Sainte-Marie  de  la    Grâce -Dieu  devra  prêter  hommage   à 

Fabas,  de  Sainte-Marie  de  Peyrissas  8<  de  l'abbé  de  Lczat  &  lui  donner,  en  signe  de 

Feuillans.                                  '  reconnaissance,  une  paire  de  gants  blancs. 

L,  65  c.  D,  102,  f"  176. 


D,  102,  f"  1 70. 

DXXIII.  —  3  octobre  I255.  —  Sentence 
arbitrale  rendue  par  Adémar  de  Birnos, 
moine  de  Lézat,  &  Bernard  du  Puy,  chape- 
lain de  Puivert,  arbitres  élus  par  les  par- 
ties, entre  l'abbé  de  Lézat,  Guiraud,  &  la 


DXIX.  —  5  juillet  i25i.  —  Compromis 
passé  entre  Pierre  de  Dalbs,  abbé  de  Lézat, 
&  A.  de  Marquefave,  fils  de  Raimond  de 
Marquefave,  par  lequel,  ayant  discussions 
pour  la  jouissance  des  territoires  de  Ripe- 
role  &  de  Montant,  ils  s'en  remettent  au 
jugement  d'Adémar  de  Birnos,  de  Guillem- 
Isarn,  archiprétre,  &  de  Bernard  de  Bel- 
mont. 

D,  102,  P  160. 

DXX.  —  II  novembre  I25r.  —  Pons, 
évèque  d'Urgel,  accorde  quarante  jours 
d'indulgences  à  ceux  qui  visiteraient  le 
monastère  de  Lézat  où  reposent  les  reli- 
ques de  saint  Antoine,  abbé,  &  qui  lui  fe- 
raient des  donations. 

D,  102,  f°  164. 

DXXI. —  27  août  12,52.  —  Roger  d'Aspet, 
seigneur  de  Bérat,  ratifie  la  mise  en  pos- 
session de  Pierre  de  Dalbs,  abbé  de  Lézat, 
par  M.,  abbé  de  Pamiers,  subdélégué  du 
légat-apostolique,  du  village  de  Naorta  & 
de  plusieurs  autres  terres  usurpées  sur  le 
monastère  par  ledit  Roger. 

D,  102,  f°  166. 

DXXll.  —  27  août  1252.  —  Sentence  ar- 
bitrale rendue  par  Adémar  de  Birnos, 
moine  de  Lézat,  &  Arnaud-Raimond  d'As- 
pet, au  sujet  des  différends  c[ui  divisaient 
Pierjre  de  Dalbs,  abbé  de  Lézat,  &  Roger 


DXXIV.  —  14  février  I255  (v.  st.).  — 
Hommage  rendu  par  Roger,  comte  de  Foix 
8c  vicomte  de  Castelbon,  à  l'abbaye  de  Lé- 
zat, pour  tout  ce  qu'il  tenait  dans  la  ville 
de  Lézat,  à  lui  inféodée  par  le  monastère. 

D,  102,  f"  188. 

DXXV.  —  Avril  1256.  —  Transaction 
ménagée  entre  R.,  évèque  de  Toulouse,  & 
G.,  abbé  de  Lézat,  par  G.,  archevêque  de 
Narbonne,  par  laquelle  ledit  abbé  recon- 
naît que  l'abbé  de  Lézat  doit  recevoir  la 
bénédiction  de  I'évêque  de  Toulouse,  lui 
jurer  obéissance,  assister  aux  synodes  dio- 
césains, &c. 

D,  102,  f°  199. 

DXXVI .  —  5  août  1 284.  —  Roger,  corn  te 
de  Foix,  &  l'abbé  de  Lézat,  ratifient  le  pa- 
réage  fait  entre  Roger-Bernard  &  l'abbaye. 

D,   I02,  f"  2o3. 

DXXVIL  — 3  juillet  1290.  — Philippe  IV 
annonce  aux  sénéchaux  de  Carcassonne  & 
de  Toulouse  qu'il  a  pris  sous  sa  spéciale 
protection  &  sauvegarde  l'abbaye  de  Lézat 
&  toutes  ses  possessions. 

D,  102,  f  2i5. 

DXXVIIL—  2  juin  1299.— Philippe  IV 
ordonne  au  sénéchal  de  Toulouse  de  lever 
hi  sauvegarde,  mise  par  ses  ordres  sur  les 
couvent  &  ville  de  Lézat,  dont  la  garde  & 


i8ii 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1812 


la    protection    étaient    réclamées    par    le 
comte  de  Foix,  comme  appartenant   à  sa 
famille  de  toute  ancienneté. 
D,  102,  f  217. 

DXXIX.  —  i3  août  1299.  —  Bernard  do 
Muret,  prieur  de  Sensas,  &  Bernard  de 
Comminges,  chevalier,  seigneur  de  Len- 
tinhac ,  s'accordent  au  sujet  des  dîmes, 
prémices  &  carnelages  appartenant  audit 
prieur  dans  les  domaines  de  ce  seigneur, 
du  payement  desquels  Bernard  de  Com- 
minges est  dispensé  sa  vie  durant." 

D,  102,  £°  219. 

DXXX.  —  25  octobre  i3o2.  —  Guillaume 
Unaud,abbé  de  Lézat,  &  Gaston,  comte  de 
Foix,  renouvellent  les  paréage  &  accord 
passés,  en  1240,  entre  l'abbé  Pierre  &  le 
comte  Roger,  au  sujet  de  la  ville  de  Sau- 
veterre  de  Saint-Ybars  &  de  leurs  posses- 
sions de  Lézat  &  du  Lézadez. 

D,  102,  {°  241. 

DXXXI.  —  6  août  i3o8.  —  Raimond  de 
Marquefave,  fils  de  Pons  de  Villemur,  & 
seigneur  de  Saint-Paul  en  Savartès,  donne 
à  l'abbaye  de  Lézat  le  territoire  dit  d'Arse, 
près  le  château  de  Saint -Paul,  sur  les 
bords  de  l'Ariége,  en  s'y  réservant  la  jus- 
tice, haute,  moyenne  &  basse. 

D,  102,  f"  25. 

DXXXI  I.  —  Novembre  1309.  —  Phi- 
lippe IV  décharge  Gaston,  comte  de  Foix, 
ses  gens  &  les  consuls  de  Lézat,  de  toute 
accusation  au  sujet  des  violences  commises 
par  eux  contre  l'abbé  de  Lézat,  ses  offi- 
ciers 8c  ceux  du  roi,  en  dépit  de  la  sauve- 
garde accordée  par  le  prince  à  l'abbaye. 

D,  102,  f»  264. 

DXXXIII. —  4  septembre  1324.  —  Pierre 
Tibbert,  député  par  le  roi  pour  connaître 
des  excès  commis  dans  les  sénéchaussées 
de  Toulouse  &  de  Carcassonne  par  les 
pastoureaux,  condamne  les  consuls  de  Lé- 
zat à  une  amende  de  quatre  cents  livres 
tournois  pour  s'être  associés  auxdits  pas- 
toureaux &  avoir  commis  les  munies  vio- 
lences qu'eux. 

D,  Î02,  f"  266. 


DXXXIV.  —  5  janvier  1327  (v.  st.).  — 
Accord  entre  Jeanne  d'Artois,  comtesse  de 
Foix,  &  Gaston,  comte  de  Foix,  d'une  part, 
&  Pons  de  Villemur,  abbé  de  Lézat,  d'au- 
tre, touchant  la  ville  de  Lézat  &  le  pays 
environnant  ;  il  est  décidé  entre  autres 
qu'un  viguier,  nommé  par  les  deux  par- 
ties, administrera  le  pays. 

D,  102,  f"  284. 

DXXXV.  —  6  février  1327  (v.  st.).  — 
Jeanne  d'Arras,  comtesse  de  Foix,  &  Pons 
de  Villemur,  abbé  de  Lézat,  nomment  de 
concert  Bernard  de  Basert,  viguier  de  la 
ville  de  Lézat,  pour  remplir  toutes  les 
fonctions  &  jouir  de  toutes  les  immunités 
attachées  à  cet  office. 

Ces  lettres  furent  présentées  aux  consuls 
qui  refusèrent  de  reconnaître  le  nouveau 
viguier,  au  préjudice  d'Antoine  Convers, 
nommé  viguier  par  le  seul  abbé  de  Lézat 
(acte  du  même  jour). 

D,  102,  f°  280. 

DXXXVI.  —  3o  mars  1328  (v.  st.).  — 
Transaction  passée  entre  Hugues  de  Car- 
rolUs,  conservateur  des  privilèges  &  droits 
du  salin  de  Carcassonne  &  Pons,  abbé  de 
Lézat,  au  sujet  des  réclamations  des  fer- 
miers dudit  salin  qui  se  plaignaient  de  ce 
que  l'abbé  abusait  de  ses  privilèges  &  usait 
d'autre  sel  que  celui  dudit  salinj  désor- 
mais l'abbé,  le  couvent  &  ses  dépendances 
jouiront  des  privilèges  dudit  salin,  en 
payant  une  redevance  de  soixante  sous 
tournois  par  feu. 

Confirmée  par  Philippe  VI  par  acte  de 
mai  1329. 

D,  102,  f°  291. 

DXXXVII.  —  16  juillet  1342.  —  Paréage 
entre  Gaston,  comte  de  Foix,  ik  l'abbé  de 
Lézat,  réglé  par  le  cardinal  Talleyrand , 
arbitre  élu,  au  sujet  de  la  justice  &  des 
autres  droits  de  la  ville  de  Lézat. 

D,  102,  f''  304. 

DXXXVIII.  —  12  juillet  1343.  —  Guil- 
laume, cardinal  de  Saint-Etienne  ïn  Coelïo 
monte,  donne  à  l'abbaye  de  Lézat,  où  il 
avait  pris  l'habit,  une  croix  d'argent  doré, 
un  calice,  sa  patène  &   les  burettes   d'ar- 


. 
^ 


1^13 


PREUVES  DE  L'HISTOIRE  DE  LANGUEDOC. 


1814 


gent,  plus  deux  cents  florins  d'or,  pour 
prix  d'un  anniversaire  perpétuel. 

Les  deux  cents  florins  furent  employés 
à  construire  deux  moulins  à  veut  (délibé- 
ration du  19  juin  1344). 

D,  10a,  f  3i6. 

DXXXIX.  —  3  juin  i358.  —  Les  consuls 
de  la  ville  de  Lézat  prêtent  à  Raimond  de 
Pereille,  conseiller  du  comte  de  Foix,  Gas- 
ton, une  somme  de  cent  dix  florins  d'or, 
pour  aider  ledit  seigneur  comte  à  payer 
les  vingt-quatre  mille  écus  vieux  qu'il  avait 
empruntés  de  quelques  marchands  de  Bru- 


Hospitale  de  Rapîstagno,  Rabasteins. 
De  Navarenchis. 
De  Murello,  Muret. 

Archives  de  la  Haute-Gnronne,  série  G.,  origi- 
nal, cahier  de  papier  de  dix-sept  feuillets. 

DXLl. —  12  janvier  1460.  —  Pie  II  com- 
met les  évéques  de  Rodez  &  de  Montauban 
&  l'abbé  de  Saint-Sernin  de  Toulouse  pour 
juger  les  différends  existant  entre  Olivier 
&  Garsias  de  Merlet,  tous  deux  abbés  élus 
de  Lézat. 

D,  1 02,  f"  332. 

Ce  différend  fut  apaisé  par  transaction 


ges,  lors  du  voyage  qu'il  fit  en  Prusse  pour      du  21  avril  1464,  par  laquelle  Olivier  aban- 
prendre  part  à  la  guerre  contre  les  infidèles. 
D,  102,  f"  326. 


DXL.  —  16  décembre  1402  &  jours  sui- 
vants. —  Procès-verbal  de  la  visite  des 
prieurés  de  Lézat,  visite  faite  par  G.  Ri- 
gaud,  abbé  de  Lézat.  —  Voici  la  liste  des 
prieurés  visités  : 

De  Berato,  Bérat. 

De  Patrîssanîs,  Peyrissas. 

De  Fustînhaco,  Fustignac. 

De  hospitale  de  Tria. 

Sancti  Lycerïl,  Saint-Lys. 

De  Sancto  Beato,  Saint-Béat. 

Pr'ioratus  Béate  Marie  de  Arnesso,  alias 
de  Valentina,  Valentine. 

De  Bellofago,  Belfaich. 

Prîoratus  Sancti  Michaëlis  de  M.onte  Sa- 
bahot,  Saint-Michel  de  Mont  Sabahot. 

Cameraria  Le'^atensis. 

Prioraïus  de  Montibus  sive  de  NLontealto, 
Montaut. 


donna    ses    prétentions,    moyennant    une 
pension  viagère  de  deux  cents  écus  d'or. 
Ibid.  f  336. 

DXLII.  —  27  mai  1471.  —  Paul  II  pour- 
voit Pierre  de  Foix,  clerc  du  diocèse  de 
Lescar,  de  l'abbaye  de  Lézat,  vacante  par 
la  mort  de  l'abbé  Garsias. 

D,  102,  f  355. 

DXLIII.  —  9  mai  1549.  —  Enquête 
faite  par  les  consuls  de  la  ville  de  Lézat, 
à  la  requête  du  vicaire  général  de  l'abbé, 
au  sujet  de  l'aumône  annuelle  de  deux 
mille  pains,  que  l'abbé  faisait  distribuer 
aux  pauvres  le  jour  du  jeudi  saint,  au- 
mône interrompue  par  la  peste  qui  avait 
ravagé  le  pays.  Cette  enquête  porta  aussi 
sur  les  revenus  de  l'abbaye  &  sur  les  vie 
&  mœurs  d'une  certaine  femme  qui  y  de- 
meurait. 

D,  102,  f»  357. 


}{t/5  ^t/^^  ^tj; jvt/^^t^^^ 

*^^^*^)^*'^*^^l^^^%/^  'ô"^'  *-î^    •Jjs»    vÇs#    «^    «^^    »v^    «^    «z^*    fc-ï^j    *^    *^    1^    *v^    *^    «^    *v*    «-v^    »^    *>Jj    «^    ^^    C'Ç^'"'*-îÏj^ 


INDEX  ONOMASTICUS 


SIVE  NOMINUM  IN  CHRONICIS,  CHARTIS,  INSCRIPTIONIBUSQUE  SUPRA  LDITIS  CONTENTORUM 

TABULA  ALPHABETICA. 


N.  B.  —  Lïttera  c.  chron'icorum  ac  diplomatum  columnas  'ind'tcat^  p.  *  înscrlptîonum  paginas. 


A 


A.,  Narbonensis  archiepiscopus.  Vide  ARNALDVS. 

A.,  Nemausensis  episcopus.  Vide  ALDEBERTUS, 

A.,  Nemausensis  episcopus.  Vide  ARNAUDUS. 

A.,  episcopus  Tolosanus.  Vide  AMELIUS. 

A.,  abbas  S.  Tiberii.  Vide  ADEMARUS. 

A.,  Petragoricensis  praepositus,  c.  ôzS. 

A.,  capellanus  de  Civitate,  c.  3ii. 

Abatud  (Bernardus  de),  c.  874. 

—  (Guillelmus  de),  c.  874. 

ABBO,  clerlcus,  c.  209. 

ABBO,  presbyter  de  Villanova,  c.  419. 

Abcira  (Guillelmus  de),  c.   i  i83. 

ABELLANO  (Guillermus  de),  c,   1047. 

ABILIANO  (Raimundus  de),  c.  1171. 

ABLARDUS,  archidiaconus  Tripolitanus,  c.  ir.55. 

ABO,  dictus  Seniorellus,  c.  Szo. 

ABO,  filius  Abbonis  presbyteri  deVillanova,  c.419. 

ABRAHAM,  judaeus  Narbonae,  c.  724. 

ABUMARUS,  judaeus,  c.  724. 

ACEROMONTE  (Bernardus  de),  '     i253. 

ACFREDUS,  AIFREDUS,  AQUFi^EDUS,  comes  Re- 

densis,  ce,  72,  76,  i  i3,   i23. 
ACFREDUS,  AIFREDUS,  comes  Gabalitanus,  filius 

Acfredi,  ce.   114,  172.  , 

ADALA,  comitissa  Cerritaniae.  Vide  ADALAIS. 


ADALA.  Substantionensis  comitissa.  Vide  ADEL- 
LA. 

ADALAICIA,  ADALAIS,  ADALICIA,  vicecomi- 
tissa  Biterrensis,  uxor  Raimundi  Trencavelli, 
ce.  36,  I023,  1028. 

ADALAICIS,  filia  Pétri  comitis.  Vide  ADALAIS. 

ADALAICIS,  vicecomitissa  Narbonensis.  Fù/e  ADA- 
LAIS. 

ADALAIDA,  ALAIZ,  comitissa  Gabalitnna,  ce.  20, 
357. 

ADALAIDIS,  comitissa  Cerdaniensis.  Vide  ADA- 
LAIS. 

ADALAIDIS,  AliALAYDIS,  vicecomitissa  Narbo- 
nensis. Vide  ADALAIS. 

ADALAIS,  ADALAISSA,  ADALAIZ,  ADALAIX , 
ADALISSA,  ALADAIZ,  ALADEIZ,  ALADAlCEs' 
comitissa  Carcassonae,  ce.  262,  266,  291,  293, 
295,  298,  3o6,  329,  341,  342,  344,  358,  385. 

ADALAIS,  ADALAIX,  ADALA,  AD  A  LEZ,  ADA- 
LAICIS, ADALAIDIS,  filia  comitis  Carcassonen- 
sis  Pétri  &  Rangardis,  comitissa  Cerritaniae, 
ce.  479,  514,  555,  556,  575,  579,  777. 

ADALAIS,  comitissa  Ruthenensis,  c.  168. 

ADALAIS,  ADALAIZ,  ADALAICIS,  ADALAIDIS, 
ADALAYDIS,  vicecomitissa  Narbonensis,  ce.  40, 
2i5,  229,  255,  259,  274,  275,  280,  285,  320, 
353. 

ADALAIS,  neptis  Senegundis  comitissne,  c.  3i  i. 
ADALAIS,  filia  domlni  Montispessulani,  c.  892. 
ADALAIS,  filia  Ermesendis  de  Marojo,  c.  430. 
ADALAIS,  uxor  Ricardi  vicecomitis,  c.  749. 


i8i9 

ADALAIS,   uxor  Bernardi  Guillclmi   de  Monteba- 

senco,  c.    i  028. 
ADALAIS,  lixor  Bernardi  de  Salveo,  c.  6^7. 
ADALAIS,  uxor  Guillelmi  de  Salses,  c.   1040. 
ADALAISSIA,    comitissa    Biterrensls,    uxor   Roge- 

rii  II,  c.  37. 
ADALAIZ,  uxor  Pétri,  c.  417. 
ADALARDUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 
ADALARDUS,  abbas  Viancii,  c.  3o6. 
ADALAX,  uxor  Ingilgarii,  c.  258. 
ADALBERGA,  uxor  Frotardi,  c.   157. 
ADALBERGA,  uxor  Sicfredi,  c.  457. 
ADALBERTUS,  c.  285, 
ADALBERTUS,  ALBERTUS,  cpiscopus  Carcasson- 

nensis,  ce.  343,  35o. 
ADALBERTUS,  episcopus  Metensis,  c.  469. 
ADALBERTUS,  abbas  in  Nemausensi,  c.  372. 
ADALBERTUS,  S.  Salvii   praepositus,  c.  414. 
ADALBERTUS,  levita,  c.  63  i . 
ADALBERTUS,  leglsperitus,  c.  900. 
ADALBERTUS,   mandatarius   Bernardi   vicarii, 

c.   i38. 
ADALBERTUS,  missus  régis,  ce.  99,  122. 
ADALEZ,  comitissa    Cerdaniensis.  Fidc  ADALAIS. 
ADALGARDS,  vicecomitissa    in   Marca   Hispanica, 

c.  698. 
ADALGRIMUS,  dccanus  Lesatensis,  c.  38o. 
ADALICIA,    Biterrensis  vicecomitissa.    Vide  ADA- 

LAICIA. 
ADALINDES,  comitissa   Redensis,  e.   ii3. 
ADALISSA,  comitissa  Careassensis.  Vide  ADALAIS. 
ADALMODIS,  ADALMUS,    AIALMOS,   AIELMUS , 

comitissa    Melgoriensis  ,    8c     Substantionensis , 

ce.  645,  652,  677,  678,  679,  696,  989,  I  i55. 
ADALMODIS,  ALMODIS,  ADALMUDIS,  comitissa, 

c.   375  comitissa  Tolosana  ,  ce.   470,   535,   536, 

542,  544,  602;  comitissa  Bareheonensis,  ce.  548, 
.    549,  55i,  556,  557,  559,  562,  567,  573,  576, 

579,  586. 
ADALMUS,    comitissa    Substantionensis.    Vide 

ADALMODIS. 
ADALMUS,  c.   i3o3. 
ADALRICUS,  filius  Pontii,  c.  279. 
Adalrigs,  fils  de  Fideta,  c.  947. 
ADALS,  sajo,  e.  368. 

ADASIUS,  ADAZIUS,  abbas  Lezatensis,  ec.  194,  206. 
ADASMUNDUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 
ADDELA,  soror  Poneionis,  c.  353. 
ADEFONSUS,  rex  Aragonensis.  Vide  ALFONSUS. 
ADEFONSUS,  comes  Tolosanus.  Vide  ILDEFONSUS. 
ADELAIDA,   soror  Guidonis  episcopi  Aniciensis. 

Vide  ADELAIS. 
ADELAIDIS,  uxor  Bernardi,  c.  590, 
ADELAIS,    ADELAIDA,    soror   Guidonis  episcopi 

Aniciensis,  comitissa  Ruthenensis, ce.  i5,i6,  17. 
ADELAIS,  uxor  Bernardi,  ce.   244,  246,  247. 
ADELAISIS,  comitissa  Paliarensis,  c.  2c6. 
ADELAIX,  marchionissa  Provinciae,  c.  326. 
ADELARDUS,  episcopus  Aniciensis  sive  Vallaycn- 

sis,  c.   146. 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1820 


ADELETDIS,  regina    Francorum.   Vide  ADELEIS. 

ADELELMUS,  frater  Aldeberti,  c.  336. 

ADELHEIS,  ADELEIDIS,  ADHELEIS,  regina,  ma- 
ter Caroli  III,  ec.  96,   104,    106. 

ADELLA,  ADALA,  comitissa  Melgoriensis,  ce.  485, 
53o,  544. 

ADELMUS  DE  CAMBONO,  monachus  S.  Benedicti 
Castrensis  &  episcopus  Nemausi,  p.  4*. 

ADELPHONSIUS ,  fillus  comitis  S.  iCgldii.  Vide 
ILDEFONSUS. 

Ademar,  vieecomes  de  Brunichelj  c.  1  198. 

ADEMARUS,  c.  278. 

ADEMARUS,  c.  823. 

ADEMARUS,  e.    1097. 

ADEMARUS,  episcopus  Agatliensis,  c.    1174. 

ADEMARUS  vel  ADEMARIUS,  episcopus  Anicien- 
sis, Vellavensis  sive  Podiensis,  ce.  23,  24,  25, 
26,  27,  655,  699,  75i. 

^liemar  vel  ADEMARUS  ,  episcopus  Ruthenensis, 
ce.  900,   I  oi  I . 

ADEMARUS  sive  ADEMARIUS,  archidiaconus  vel 
arehilevifa  Narbonensis,  ce.  802,  833,  859,  865. 

ADEMARUS,  abbas,  e.  646. 

ADEMARUS,  abbas,  S.  Mariae  Aniciensis  eano- 
nicus,  c.  20. 

ADEMARUS  vel  ADEMARIUS,  S.  Tiberii  abbas, 
ce.    ioo3,  1004,   1006,   io33,   1048. 

ADEMARUS  I,  vieecomes  Tolosensis,  e.  246. 

ADEMARUS  vel  ADEMARIUS  II,  vieecomes  Tolo- 
sanus, ec.  509,  604,  6o5,  652,  654,  755,  758. 

ADEMARUS  CORVESINUS,  e.    io36. 

ADEMARUS  GUILLELMI,  filius  Guidueldis,  & 
uxor  &  filii  sui,  c.  638, 

ADEPHONSUS,  comes  Tolosanus.  Vide  ILDEFON- 
SUS. 

ADHELEIS,  regina.  Vide  ADELHEIS. 

ADILULFUS,  ALLIDULFUS,  filius  Hildini  vice- 
comitis  Lutevensis,  ce.  295,  297, 

ADO,  vieecomes  in  Lutevensi,  c.  240, 

ADODOSSO  (Auriol  Sancii  de),  c.  583. 

ADOIRA,  femina.  Vide  ADVVIRA. 

ADOLARDUS,  presbyter,  c.  337. 

ADRALDUS,  filius,  c.  276. 

ADRIANUS,  papa  I,  e.  62. 

ADRIANUS  papa  IV,  c.   i  i55. 

ADROARDUS,  presbyter,  e.  337. 

ADROARIUS,  sajo,  e.  481. 

ADTO  episcopus,  c.   210. 

ADUVIRA,  ADOIRA,  femina,  ce.  21  5,  229, 

S.  jEGIDIUS,  EGIDIUS,  ec.  28,  49,  747. 

iEGIDIUS,  archiepiscopus  Narbonensis,  e.  45. 

tEGYPTUS,  c.  41. 

Affina  (Arbertus  de),  monachus  Grandissilvc, 
ce.  I  159,  I  161 , 

—  (Isarnus  Arbertus  de),  e.  1224. 

Afos,  reis  d'Arago.  Vide  ILDEFONSUS. 

AGAMBERTUS,  AGEMBERTUS,  episcopus,  ec.  ni, 
.45. 

AGANTICO  vel  A  frange  (Raimundus  Pctri  de), 
ce.   1043,   1044,   1045,   I  196. 


I»2l 


INDEX   ONOMASTK.US, 


iR 


AGANULFUS,  c.  3o5. 

AGAriTUS  papa  II,  ce.  62,  212,  218. 

AGARENI,  c.  24. 

Agate  (Guillelmus  de),  c.  1089. 

AGATHE  (Guillelmus  Salomonis  de),  c.  706. 

AGEMBERTUS,   episcopus.   Vide  AGAMKERTUS. 

AGFREDUS,  cornes  Carcassensis,  c.  166. 

AGGIARDUS,  mensae  regiae  praepositus,  p.  i*. 

AGILA,  abbas  Crnssensls,  ce.  100,  122. 

AGILBERTUS,  episcopus  Biterrensis,  ce.  5,  81. 

AGILBERTUS,    archidiaeonus    in    Narbonensi , 

c .  1 3 1 . 
AGIO,  AGIUS,  AGO,  AIGO,  AIGUS,  archiepiseo- 

pus  Narbonensis  &  Redensis,  ce.  i32,  143,  145, 

148,    l52. 
AGLARDUS,  episcopus  Nemausensis,  c.   11 5. 
AGNES,  monacha  S.  Salvatoris  de  Fonte,  c.  i23o. 
AGNES,  uxor  Bermundi  Pelet,  c.  884. 
AGNUS,  vicecomes  in  Vcllavensi,  c.  20. 
AGO,  archiepiscopus  Narbonensis.  Vide  AGIO. 
AGONE  vel  AGONENSIS  (Poncius  de),  ce.  63;"),  743, 

975. 
AGOVARDUS,  c.  94. 
AGREFOLIA  vel  AGRIFOLIO  (Petrus  de),  ce.  432, 

477- 
Agrcmont  (Aldiarz  de),  c.  43  r . 
AGRIFOLIO  (Petrus  de).  Vide  AGREFOLIA. 
AGULLA  (Guillelmus  de),  c.  993. 
Aguilena  vel  Aiguilcna  (Ademarus  vel  Aima  rus  de), 

ce.   1062,   1094,   1096,   1174. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  911,  1094. 
AIALBERTUS     ROM.ANUS,    vocatus    Bonusfilius, 

c.  282. 
AIALMODIS,  vicecomitissa  Gabalitana,  c.  333. 
AialnioSj  comitissa.    Fide  ADALM.ODIS,   comitissa 

Melgoriensis. 

AICARDUS,  archiepiscopus  Arelatensis,  c.  584. 
AICARDUS,  vicecomes  Massiliensis,  c.  780. 
AICFREUUS,  filius  Unigerii,  c.  278. 
AIEMARIUS,  caputschola  Gellonensis,  c.  392. 
AIELMUS,   comitissa    Melgoriensis.    Fide   ADAL- 

MODIS. 
AIFREDUS,  cornes  Redensis.  Fide  AGFREDUS. 
AIFREDUS,  cornes,  filius  Aifredi.  Fide  AGFREDUS. 
AIGFREDUS,  abbas  Vabrensis,  e.  299. 
AIGO,  AIGUS,  archiepiscopus   Narbonensis.  Fide 

AGIO. 
AIGUA,  uxor  Sigualdi,  c.  78. 
Aiguilena  (Aimarus  de).   Fide  Aguilena  (Ademarus 

de). 

—  (Guillelmus  de).   Fide  Aguilena. 
AIGULFUS,  presbyter,  c.  322. 
AIMARDUS,  filius  Bernardi,  c.'  277. 
AIMERIGUS,  c.  702. 
AIMERIGUS,  c.  938. 
AIMERIGUS,  e.    1097. 

AIMERIGUS,   archiepiscopus   N.irbonensis,  ce.    38, 

l5o,      160,      177,      iST),      188,     222,     228,     229,     2J2, 

256,  259,   280,   35o. 


AIMERIGUS,  decanus  Conchcnsis,  c.  462. 

AIMERIGUS,  decanus  Lezatensis,  c.  398. 

AIMERIGUS,  decanus  Pictaviensis,  ç.  742. 

AIMERIGUS,  praepositus  Viancii,  c.  3o6. 

AIMERIGUS,  caméra rius  Narbonensis,  c.  349. 

AIMERIGUS  DE  NARBONA ,  canonicus  S.  Pauli 
Narbonensis,  c.  41 . 

AIMERIGUS,  clericus,  c.  35o. 

AIMERIGUS,  testamentarius,  c,  282. 

AIMERIGUS,  AIMIRIGUS,  HAIMERICUS,  viceco- 
mes Narbonae,  ce.  .'192,  693,  694,  7.02,  772,  774, 
780;  quondam  vicecomes,  c.  860;  nepos  Pétri 
electi  archiepiscopi,  ce.  635,  656,  657,  660,  711. 

AIMERIGUS  II,  vicecomes  Narbonensis,  ce.  8o3, 
83o,  83 1,  838,  853,  861,  909,  913,  966,  looij 
filius  Magaldis  comitissae,  c.  658. 

AIMERIGUS,  filius  Aimerici  II,  vicecomitis  Nar- 
bonensis, ce.  772,  785,  966. 

AIMERIGUS,  miles,  c.  688. 

AIMERIGUS,  armiger  Decani  de  Poscheriis,  c.  949. 

AIMERIGUS,  feodotarius  comitum  Tolosanorum, 
ce,    192,  241,  244,  245,  247,  249,  25o,  275. 

AIMERIGUS,  filius  Boniparis,  c.  279. 

AIMERIGUS,  filius  Godainae,  c.  522. 

AIMERIGUS,  filius  Pétri  Guilhermi,  c.  1046. 

AIMERIGUS,  vir  Ermensindae,  e.  404. 

AIMIRIGUS.  Fide  AIMERIGUS. 

AIMO,  archidiaeonus  Carcassensis,  c.  343, 

AINARDUS,  presbyter,  c.  317. 

AIRADUS,  c.  258. 

AIRARDUS,  archidiaeonus  Magalonensis,  c.  446. 

AIRVIS,  uxor  Guillelmi  Amelii,  e.  662. 

ALADAIGES,  comitissa  Careassonae.  Fide  ADA- 
LAIS. 

ALADAIZ,  ALADEIZ,  comitissa  Carcassensis.  Fide 
ADALAIS. 

ALADAIZ,  filia  Poncii  Guillelmi,  e.  806. 

ALAIANO  (Guillelmus  de).  Fide  ALANIANO. 

ALAIRACO  (Petrus  de),  e.   1  3o5. 

ALAIZ,  mater  Poncii  comitis  Gabalitani.  Fide 
ADALAIDA. 

Alamhorcs,  mater  Ceciliae  vieeeomitissae,  e.  965. 

ALAMANDUS,  filius  Isarni  de  Valle-Sigerio, 
c.  1286. 

ALANBERGANA,  e.  279. 

ALANIANO  vel  ALAIANO  (Guillermus  de),  vice- 
comes Saltensis,  ce.  1062,  1077. 

ALARIGO  vel  Alaric  (Petrus  Raimundi  de), 
ce.   1240,  1274,   1275. 

ALARIGO  (Raimundus  Sicfredi  de),  ce.  736,  738, 
I  001 . 

Ala^aisj,  priorissa  Vetulimuri,  c,   i2o5. 

ALBAIGA  (Deodatus  Raimundi  de),  monachus 
Casae-Dei,  c.  881. 

—  (Guillelmus  de),  c.   1  1 10. 

—  (Hugo  de),  c.   I  178. 
ALBARONE  (Petrus  de),  e.  635. 
Albars  (Petrus  de),  e.    1001. 
ALBATERRA  (Guillermus  de),  ce.   1202,   1285. 

^ALBEDUN   (Petrus  de),  c.  824. 


i823 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1824 


^ 


ALBER.ICHUS,  vicccomes  in  Narbonensi,  c.  i3i. 
ALBERICUS,  Romanus  senator,  c.  212. 
ALBERTUS,  cardinalis  presbyter,  c.  744. 
ALBERTUS,    presbyter  cardinalis  S.  Laurentii    in 

Liicina,  c.    1  249. 
ALBERTUS,  episcopus  Avenionensls,  c.  708. 
ALBERTUS,  episcopus  CarcaSGonensls.  Fidc  ADAL- 

BERTUS. 
Alh'i  (Alricus  CÎC-),  c.   I  108. 
ALBIENSIS  cornes,  c.  299. 
ALCHARIUS,  c.  260. 

ALCHERIUS,  Liitevensis  archidiaconus,  c.  718. 
ALCHERIUS,  films  Sencgundis,  c.  226. 
ALCHERIUS,  vir  nobilis,  c.  463. 
ALCHERIUS,  c.  880. 
ALDEARDIS,   cognominata    Aiirucia,   nobilis   ina- 

trona,  c.  3zS. 
ALDEBERTUS,  Agathensis  episcopus,  ce.  904,  9J9, 

looj,   1006. 
ALDEBERTUS  I,    episcopus  Mimatensis,  ce.  610, 

810. 
ALDEBERTUS  II,  Mimatensis  episcopus,  c.  810. 
ALDEBERTUS  III,   Mimatensis    vel   Gaballitano- 

rum  episcopus,  c.   1246. 
ALDEBERTUS,    episcopus    Nemausensis,    ce.    29, 
1093,    1100,    MOI,    1104,    1145,    1209,     1212, 
I  23 1 ,    1233,    i3o4;  p.   12    . 
ALDEBERTUS,  Vivariensis  praesul,  c.  437. 
ALDEBERTUS,  filius  Rigualdi,  c.  419. 
ALDEBERTUS,  c.  336. 
ALDEBR.ANDUS,  abbas,  c.   1  i3. 
ALDEFONSUS,  cornes  Tolosanus.   Fidc  ILDEFON- 

SUS. 
ALDEGARIUS,  Tetragonensis    sive   Tarraconensis 

archiepiscopus,  ce.  5o,  949. 
ALDEGARIUS  episcopus  Albiensis,  c.  807. 
ALDEHARDIS,  comitissa  in  Aquitania,  c.  742. 
ALDEMARUS  RODSTAGNI,  c.  577. 
ALDO,  dictus  Baroncellus  vel  Baruncellus,  ce.  2S8, 

327. 
ALERANNUS,  c.  918. 
Alest  (Wilhelmus  de),  c.  1072. 
ALEXANDER  vel  ALEXANDRUS  III,  papa,  ce.  3o, 

'■M9- 
ALEXANDER,  abbas  Grandissilvae,  ce.  1127,  1159. 

ALEXANDER,  grammaticus,  c.  586. 

ALFANTUS  ALBARICUS,  c.  682. 

ALFARICUS  BAPTÏSATUS,  c.  32  2. 

ALFARIUS,  c.  222. 

ALFONSUS,    rex  Aragonensis.    FiJe  ILDEFONSUS. 

ALFONSUS,   cornes  Tolosanus.-  Vide  ILDEFONSUS. 

ALGA  (Artmannus  Gausfiedus  de),  c.  402. 

ALGUERIUS,  notarius,  c.  223. 

ALHELIMUS,  abbas  Alaonensis,  c.  436. 

ALIMBURGIS,  abbatissa  S.  Genesii,  c.  4.:;5. 

ALINGUO  (Aldierius  de),  c.  449. 

Jiio  [Bernard  sive  Beinardus  de),  ce.   1128,  1139. 

ALLA,  episcopus  Earchinoaensis  (?),  c.  3i  1, 

ALLIDULFUS,  vicecomes  in  Nemausensi,  c.  84. 


ALLIDULFUS,  filins  Arcbimbertae   vicccouutissae. 

Vide  ADILULFUS. 
ALMAS  (Dalmatius  de),  c.  706. 

—  (Giraldus  de),  c.  706. 

—  (Raimundus  Dalmatii  de),  c.  882. 
ALMERA,    prior    S.    Johannis    Vallis-Slgeril , 

e .  1  o  8  5 . 
ALMERADUS,    quondam    episcopus    Elenensis, 

ALMODIS,  comitissa  Substantionensis.  l'ide  ADAL- 

MODIS. 
ALMODIS,   comitissa  Tolosana,   delnde  Barchino- 

nensis.  Vide  ADALMODIS. 
ALONA  (Guillelmus  de),  c.  980. 
ALPHONSUS,    cornes    Tolosanus     &    Pietaviensis, 

c.  41. 
ALQUERIUS,  abbas  Bellaepertieae,  ce.  1282,  1292. 
ALSNAVA    vel    ALSNAVENSIS    (Guillevmus    de), 

ce.  821,   io83. 

—  (Petrus  Berna rdus  de),  c.  1256. 
ALSONA  (Raimundus  de),  ce.   1253,   1287. 
ALTARIPA  (Berengarius  de),  c.  599. 
ALTARIPA   vel   ALTARIBA  (Raimundus   Ato   vel 

Alton i s  de),  ce.  885,  io25,  1029,  1118. 
ALTARIPA  (Raimundus  Matfredus  de),  c.  903. 
ALTARIPPA  (Raimundus  Guilhcrm  de),  c.  845. 
ALTEIAS  (Emerias  de),  c.  757. 
ALTINIACO  (Deodatus  de),  canonicus  Eiterrensis, 

ce.  973,  1  235. 

—  (Arnaldus  de),  c.    124S. 

—  (Oto  de),  c.   1  199. 

ALTOPULLO,  vel  Altpol,  vel  yfuîpoZ  (Arnaldus  de), 
ce.  750,   I  I  3[ ,   1287. 

—  (Arnaldus  Raimundi  de),  c.  796. 

—  (Bernardus  de),  c.  1017. 

—  (Bernardus  Bonushomo  de),  c.    1  140. 

—  (Bernardus  Raimundi  de),  c.  919. 

(Bertrandus  Bonushomo  de),  e.    1086. 

—  (Guillelmus  sive  Wuillelmus  Pétri  de),  ce.  961, 
982,  1001,  1016,  io5o,  1088,  iio5,  1124,  ii3o, 
1 I 5i,    1221 ,    1  265. 

—  (Petrus  Raimundi  vel  Père  Raimund^  de), 
ce.  692,  75o,  896,  919,  966,  1  i3o,  I  i58,  I  199, 
1224,    1252,    1271,    1275,    1277,    1286,    1291. 

ALTOTUS  UGUCIONIS,   impenali   auctoritate  ju- 

dex  &  notarius,  c.   1057. 
Altpol  (Hermengaudi  de),  c.  966. 
ALULFUS,  c.  286. 
Alyeon  (Petrus  de),  c.  918. 
ALVIRA,  comitissa  Tolosana,  c.  782. 
AMALRICUS,  a rchi presbyter  in  Elencnsi,  c.  201 . 
AMALRICUS ,     presbyter    &     claviger    Elenensis, 

c.   337. 
AMALRICUS,  levita  Elenensis,  e.  338. 
AMALRICUS,  filius  Adebraldi,  c.  94. 
AMALRICUS,  frater  Giraldi  archiepiscopi,  e.  197. 
AMALRICUS,  vicecomes  Narbonae,  ce.  40,  41. 
AMALVINUS,   AMALWINUS,  miles,  ce.  597,  668  j 
,      —  &  filii  ejus,  c.  701 . 
AMALVINUS,  frater  Raimundi,  e.  246. 


INDEX  ONOMASTIL-US. 


1826 


Amancas  (^Raimiiiidiis  de),  c.  q;.)7. 

j4m<j«c//)  (Guillermus),  c.   io6j.- 

S.  AMANUUS,  episcopiis,  c.  2. 

Amansas  (Giiilhelinus  »/f),  c.   io8rt. 

S.  AMANTIl'S,  episcopiis  &  confcssor,  c.  3. 

AMANTIUS,  episcopiis  Ar.igonensis,  c.  422. 

S.  AMATOR,  c.  6r. 

AMATUS,  Burdegalensis  nrchiepiscopus,  &  lega- 
tiis  Apostolicae  sedis,  ce.  fïo,  744. 

AMKELINA,  uxor  Willelmi  de  Cabrieiras,  c.  808. 

AMBILETO  (dominus  de),  c.  981. 

AMHILETO  (Petrus  de),  c.   1.104. 

AMBLARDUS,  abbas  in  Albiensi,  c.  280. 

AMBLARDUS,  ce.  279,  280. 

AMELIA,  comiiissa  Marchiae,  ce.  494,  ;")86. 

AMELIANO  (Bernardus  Bertrandi  de),  c.  827. 

AMELINUS,  presbyter,  e.  3  16. 

AMELIUS,  c.  327. 

AJMELIUS  I,  nepos  Garsiiidis  comitissac,  episco- 
piis Albiensis,  ce.  276,  304. 

AMELIUS  II,    Albiensis  episcopiis,  ce.    414,   432, 

435,  4r)2. 
•AMELIUS,  episcopiis  Nemausensis,  c.  267. 
AMELIUS,  EMELIUS.Tolosan  us  episcopiis,  ce.  802, 

810,  811,   81 5,    820,   821,   836,  846,   847,  849, 

880,  899,  906,  908,  9i5,  916,  940,  950,  974, 

1021 ,   io3 1 . 

AMELIUS,  Ucetieensis  episcopiis,  ce.  90,  111,  1  i5, 

I  26. 
AMELIUS,  abbas   Fiixensis  &  prior  Fredclacensis, 

c.  768. 
AMELIUS,  Loci  Dei  abbas,  c.   i  168. 
AMELIUS,  abbas  S.  Poliearpi,  c.  420. 
AMELIUS,  archidiaconus  in  Carcassensi,  c.   166, 
AMELIUS,  decaniis  Arelatensis,  e.   1072. 
AMELIUS,  capiscola  Viancii,  c.  3o6. 
AMEILIUS,  monachiis  Asiliensis,  c.  681. 
AMELIUS,  vicecomes  de  Carcassona,  ce.   i  19    243; 

p.  3*. 
AMELIUS,  civis  Carcassonensis,  ce.  921,  925. 
AMELIUS,  filins  Avanae,  c.  413. 
AMELIUS,  filins  Lauretae,  c.  1020. 
AMELIUS,  frater  Berna rdi  cpiscopi,  c.  478. 
AMELIUS  ATO  vel  ATONI,   prepositus  S.  Gcrinc- 

rii,  ce.  662,  722. 

AMELIUS  AURIOL,  c.  583. 

AMELIUS  GERALDI,  c.  238. 

AMELIUS  PONCIO,    botlariiis  Pétri    episcopi   Gc- 

riindensis,  c.  40!]. 
AMELIUS  RAINALDUS,  &  frater  siius  Benedictus, 

e.  441. 
AMELIUS  RODRANDO,  e.  2o3. 
AMELIUS  SIMPLICIUS,  potentissimiis  vir,  ce.  33o, 

38o. 
AMICA,  comitissa  Fuxensis,  e.  5 10. 
AMICA,  uxor  Unaldi,  e.  33o. 
AMICUS,  abbas  Criidatensis,  c.  66. 
AMILIAVENSIS  (Ebrardus),  c.   1180. 
ANAGIA  i^Petriis  Raimundi  de),  c.  i3oo, 

V. 


ANDEFUNSUS,  cornes  Tolosaniis.  VuIl'  ILUKIcjN- 
SUS. 

S,  ANDEOLUS,  martyr,  p.  2*. 
ANDREAS,  mcdieiis,  c.   1079. 
ANDULFUS,  Feretraniis  episcopiis,  e.  469. 
ANDUSA  vel  ANDUSIA  (dominus  de),  ce.  960,  982. 
ANDUSA  (Petrus  de),  ce.  389,  372. 
ANDUSA  (Raimundus  de),  ce.  ^C'y,  513. 
ANDUSIA   (Almeradus    vel    Aimera rdus    de),    filius 

Garsindis  comitissac,  te.  388,  431,  432,  464. 
ANDUSIA  (Bermundus  de),  c.  637, 
ANDUSIA  (Bernardus  de),  vir  Garsindis  comiiis- 

sae,  ce.   29,  359,  377,  389,  403,  431. 
ANDUSIA  (Bernardus  de),  sivc  marchio  castri  An- 

d usa n ici,  c.  637, 

ANDUSIA  vel  ANDUSA  (Bernardus  de),  ce.  842, 
844,  868,  882,  902,  929,  933,  938,  939,  949, 
955,  962,  987,  992,  1012,  ioi3,  1172,  1181, 
1 182,    1202,    I  2j3. 

ANDUSIA  (Bernardus  de),  minor,   ce.   Ii57,   1182. 

ANDUSIA  (Bernardus  de),  dominus  baroniae  de 
Luco,  e.   1 253. 

ANDUSIA  (Guido  B.  de),  e.  1262. 

ANDUSIA  (P.  de),  c.  859. 

ANDUSIA  (Raiïnundus  de),  e.   1012. 

ANDUSIENSIS  dominus  (L.),  e.  28. 

ANERIUS  BENEDICTUS,  c.  607. 

ANGLARDUS,  episcopus  Nemausensis,  e.  28. 

ANGELMODA,  uxor  Stephani  vicecomitis,  c.  33 1. 

ANGLADA  vel  ANGLATA  (Bertrand us  de),  ce.  1  23o, 
1  266. 

ANGLARIS  (Petrus  de),  e.   1093. 
ANGTROLA  (Arnaldus  Berengarii  de),  e.    1099. 
ANGULO  (Ogerius  de),  c.  845. 
ANIANO  (Bernardus  Pétri  de),  c.  741. 
ANICIANO  (Bernardus  de),  c.  789. 
ANIORTO  vel  d'Aniort  (Guillelmus  de),  ce.   1128, 
1273. 

—  (Guillelmus  Bernadus  de),  e.  677. 

—  (Odo  de),  e.   1128, 

—  (Raimund  vel  Raimundus  de),  ce.  740,   1128. 
Anjou  (dux  d'),  e.  49. 

ANNA,  uxor  Stephani,  c.   107. 

ANNO,  arehiepiseopus  Arelatensis,  ce.  32  1,  326. 

ANSELMUS,  S.  Salvii  abbas,  e.  414. 

ANSEMUNDUS,  e.   81. 

ANSIGISIUS,  episcopiis  &  cancellarius,  e.    159. 

ANSQUILINUS,    ANSQUILITIUS,    ANSQUITILIUS, 

abbas  Moyssiacensis,  ce.  5i6,  606,  73o;  p.   10*. 
ANTEFOSSUS  vel  ANFOS.  Vide  ILDEFONSUS. 
S.  ANTONIUS,  ce.  847,  848. 
APELLA  (Bernardus  de),  e.   1  140. 
AQUAVIVA  (Bernardus  Pontius,   Poncii,  Pon'^, 

Bernard  Pons  de),   ce.  852,  910,  917,  918,  920. 

—  (Ugo  de),  e.    1072. 
AQUIFREDUS,  comes.  Vide  ACFREDUS. 
AQUINIENSIS  (Petrus),  c.  544. 
AQl'INUS,  episcopiis,  c.   116. 
AQUISCALIDIS  {Guillcm  de),  c.  918. 

68 


i 


1827 

Aimg»  (b  nos  à%  Vïie  ARAGOSCM  tes. 
AKAGOS,  ARAGOm,  ARABOHO  (GnilldKK  Je), 

—  (GailkelBBS  Bogczias  ^),  c  loSé. 

—  (Gvïlfcnias  ^},  ce  1017,  1 107,  1  loS. 

—  (Kyi  lie),  c  1361. 

—  (Koperns  ie],  ce  1 140,  i»!?. 
ARAS09CM  RX  vd  !•  /rb  l'Armgf^  ce  34,  ^3,  5i. 
AHAïfWO  (Gwillrfaim  ^),  c  txf. 

((GnOcia»  Je),  c  77S. 
;  (Vnras  ^},  ce  ylx,  77$. 
ABAMOSE  (PMttrâs  ^),  c  775. 
ABBSB3TJS,  AvoûèiMns  c^scBpM,  c  7<3  :  p. '*. 
ARBEKTllS,  Sameû  Erxaslî  aUos,  c  7S1 . 
ARBERTi:^  aUos,  c  23. 
ABBEKTUS,  cdOesarias  Mmsrâ^g^asis,  c  641. 
AKBERTUS,  flîns  Erikni,  c  769. 
ARBORACIO  (Botnaâss  &},  c  1027. 
ARBO&ATIS  (Boci^uÎBS  &  Besaaaltf  ^), 

c63S. 
AKBORAnS  {G«illci«as  ik^,  c  i  i55u 
ARBRESSELUO  vd  ARBBOSEIXO  (BofeitM  4e), 

ce  S4S.  146. 
ABCA  (Beraanb»  Aaidias  ie},  c  3S^ 
ABCBDfBEBTA^TkcanBinsaa  Lo^oveasis,  ce  29S, 

2,77,352- 
ABCUaO,  ARZACIO,  ^1«C'  ABZAZiO,  ^r^sc 

(AnuUas  ^%  e  1 19S. 

—  (Bcraania*  Gaocrliai  ic],  e  I2f3. 

—  {Gaslkfaaas  «le),  ce  1  f  9$,  1242,  12S5. 

—  (Petras  vens  ic),  c  1262. 

—  ^«Htôvs  à^,  €,  1  (9S. 
_-  (Boso^MS  Je),  c  •#7. 

ASCXSMATIO  vd  AnmmM  (BeraanUs  4i^,  c.  a:»3S. 
^    —  (Pctros  GsîDcnû  &},  e  1 22S. 
— :  nBLaâwmaàa»  ic%  c  122!. 
ArJermg  (KanusmUss  /r),  e  1074. 
AROEMAKOS  MBU»,  c  4S6. 
ABUMMf,  c  456. 
AIIDC]nOS,e  247. 
ABELA1E  (GsilkiMss  ^e),  c.  1 175. 

ABELATEMES  caiMwki,  c.  77». 

ABFllAino  (Bcmanias  ié),  caotmicas  Bitrrreasis, 

e  124!. 
AREBIS  vd  ABEBA  (Bcnuc^e*  AnaaUi  4k> 

e  i«i79' 
— >  (BcmanUn  %aimm»ii  4e),  ce  IC7S,  i  i4<î, 

—  (BertcuMias  Je),  ce  1 124,  126S, 

—  (Gailldata*  4e),  ce  764,  1049,  1 1 10. 

—  (Bo,  4e),  e  1073. 

—  (Petras  Geiarli  vel  Gainif4a*  4«),  ce  1124, 

—  (BaiBan4as  4e},  e  i'^49. 

—  (W,  4i^,  e  (392, 

ABEXIS  (Bam0n4e»  4e),  îanspcntas,  c  f  146, 
Argdrrs  (A4eaKuas  /r),  Crailum  cccIcmc  S.  Cao' 
4en(ji,  p,  19*. 


IKDEX  OSOMASnCTîS. 


1828 


;(yM4e>,e  1145. 
ABfilJlfBAIXO  (Mmtananas  4c),  e  1 2t3. 
ABmEBTCS,  aUas  S.  Jacobi  Jocan4cBsis,  e  37c. 
ABKEBTCS,  asckilenta  Cairawmenâ»,  e  29S. 
ABIBUrn^S,  lerita,  e  337. 
ABIDEMAMDUS,  ^iscopes  Toloanss.  Fî/r  AR- 

MAHDCS. 
Arifia  (AzaaUas  Berm^rl  d%  c  93-j. 
ABOPaesSXJS^  afck»  BffoaôsfllsTÏ,  ce  i3S,  14S,  (55, 

.59. 
ARIMABDOS,  Ticccmacs  PoJeauûaoensis.  FUe  AR- 

MAMHOS. 
ARDSAHDCS,  flias  Pontiî  ▼îcccomîtis  Po4cantu- 

txaâ%.  F<4r  ARMABBCS. 
ARfMABBlUHiIiltAE,  miks,  c.  761 . 
ARfJBIlS  vd  ^r&s  (GiUertss  rd  Cixheraa  4e}, 

ce  1079,  1244- 
ARLEBUS,  fiontr  GaaUî  &  Sckanî,  e  41  f  . 
ARTWABIBS,  ABIDBiAlaKTS,   ARMAKD5,  AR- 

MABBLS,  ^iscopas  Tokaanas,  ce   iiS,  tJa, 

137.  -  • 

ARMAKDfS,  fnter  Gaîlldaû,  e  239. 

ARMAnXJS,  ARMARBDS,  AnuM^  ARTMABlfDS. 

/r  Brwmi^mtl,  ce  604,  6cS,  8S4,  is2c. 

ARMAKDCS,    ARDMABDUS,  tÛc- 

coocs  Po4fniarrnH(,  ce  22,  23,  tSi. 

ARMABBDS,  ARIMABDUS,  filîus  Ticecmattis  Po- 

4e»Aiacciis»,  ce  7Sf ,  797. 
ARJtASânCB,  ARHAEABKaS,  ARMAZARiGUlS 
(Bg-narias  4e),  ce  1226,  1242,  i26<}, 

—  (Bcniaa4«s  4c),  ce  962,  10I9,  1225. 

—  (Brfaiaria»  4e),  c.  962. 

—  ^cfias  Bmmumii  4e),  c.  107!. 
ARMEIXABO  (Pecn*  4e),  c.  1 1 1 1. 
ARMFBfiABPA,  anter  Salastris,  c.  29S.  • 
Arm^td-^miJUm,  c.  740. 

ArMitU,  yitruaiff  4e  Brmmirkrt,  c.  1 19!, 
ARBALOOS,  ARBADDUS,  ARBALLUS.  --  .  -^  f 
KlerreoMS,  ce  774,  SSo,  S59,  976, 
liarlKnaenns  xrdûepscopt» ,  ce  38,  ,  ,  . 
çS^  1014,  1040,  (0C4;  wrItfMae  Rmsanac  ic^a- 
tas,  ce  979,  9(5,  i2«3,  1004,  icoS,  i(»é, 
(007,  i<m4. 

ARBALDOS  Gcnni4ensis,  Carcassonenns  epsco- 
pos,  ce  f  5a,  flS3,  §59,  f  ta,  8S5,  9a5,  j^> 

ARBALOOS,  CarpencoiactaiMS  epucopns,  c.  ^Si. 

ARBAUJOS,  episcepos  darcaunttensis,  c.  172. 

ARBAUMDS,  Hdenenns  episcopns,  c,  1 1 84. 

ARBALINJS,  efhcopas  Blayalonensb,  ce  55,  56, 
57,  446,  4«5,  ?     ,  719}  p.  7*. 

ARSAUNS,  Totosaneasb  cpiscapas,  e  4$! . 

ARBALIBS,  aUas  Cellae  B«e4al€,  c.  875. 

ARBALOOS,  aklos  4e  Coaspansa,  c.  1 1 1 2. 

ARBAUDUS,  aUas  nccalarô  Btoysiaceons,  c 

ARBALDOS,  aUas  Ps3lau>4>cmb,  c.  733. 

ARBAIJB»,  abkw  S.  Tibeni,  ce  9»*,  904. 

ARBALODS,  BSaçalMicnsis  aidbi4iaconBS,  c.       ^^ 

ARBALOOS,  ccllcia  rîus  B4o|rsîacci»»,  ce  6-:  C 

ARBALOOS,  maaacliH»  MoTsiacen»»  4e  Oj;^», 
ce.  6<s6,  789, 


1829 


INDEX  ÔNOMASTICUS. 


i83o 


ARNALDUS,  praepositus  Quambonensis,  c.  57c. 
ARNALDUS,  prior  Amanciani,  c.  807. 
ARNALDUS,  prior  Bonifontis,  c,  1 1 1 1. 
ARNALDUS,  sacrista  Grandissilre,  c.  1292. 
ARNALDUS,  canonicus    S.    Saturnini    Tolosani, 

c.  668. 
ARNALDUS,    Minerbensis    capellan.  =  i, 

1296. 
ARNALDUS,  clericus  S.  Genoerii,  c.  816. 
ARNALDUS,    monachus,    filius    Sancii    Baronis, 

ce.  688,  702. 
ARNALDUS,  comes   Carcassonensis,    Redensis    ac 

Convenensis,  ce.  194,  2o3,  207,  328,  340. 
ARNALDUS,  cornes  ConTcnensis,  ce.  418,  493,  604, 

->S3,  658. 
ARNALDUS,  Carcassensis  Ticecomes,  c.  342. 
ARNALDUS,  castellanus  de  Biterri,  c.  415. 
ARNALDUS,  ce.  244,  246. 
ARNALDUS,  c.  349. 
ARNALDUS,  c.  44J. 
ARNALDUS,  c.  12S2. 
ARNALDUS  A^LANUS. 
ARNALDUS  DARSI,  miiei,  c.  3:2. 
ARNALDUS  DONATUS,  e.  701. 
ARNALDUS  DONZELLI,  bajulus,  c.  géj.  » 

ARNALDUS  FERRUCIUS,notariiisTolose,c.  1219. 
ARNALDUS  G.\RSL\S,  c.  5r5. 
ARNALDUS  GIBERTUS,  c.  402. 
ARNALDUS  MIRO,  Palarensis,  e.  1099. 
ARNALDUS  ODDO,  ▼icecomes  Gasconiae,  c.  396. 
ARNALDUS  ODDO,  c.  5o5. 

/VRNALDUS  PETRI,  judexTholose,  ce.  1 165,  1 16S. 
ARNALDUS  RALMIT^DUS,- prepositus  Lesatensis, 

c.  85o. 
ARNALDUS  RAEVltTNDl'S,  e.  816. 
ARNALDUS  SIGUARIUS,  adrocatus  Tfaolose, 

ce.  1 165,  1 168. 

\?vNALX)LTS,  filius  Berna rdi,  c.  279. 
■RNALDUS,   filius   Guilleltni   AJfarici,  ce.    -'94, 

-95. 
ARNALDUS,   filius   Odonis,   comitis  Redensis, 

ce.  343,  365. 
ARNALDUS,  filius  Raimundi  Arnaldi,  c.  691. 
ARNALDUS,  filius  Udalgarii  de  Fenoleto,  ce.  i23i, 

1279. 
ARNALLUS,  abbas  de  Gerre,  c.  674. 
ARNALLUS,  monachus  &  praepositus  S.  Michaëlis 

Cuxanensis,  c.  356. 
ARNALLUS,  cornes  Pallariensis,  c.  1187. 
ARNALLUS,  Ticecomes,  c.  673. 
ARNALLUS    ARALBERTUS,    clericus    Eknensis, 

c.  7o5. 
ARNALLUS  GAUSBERTI,  c.  952. 
ARNALLUS  GALTIIBERTI,  c.  632. 
\RNALLUS  GUILLEL>U  Tel  Arnalt  GallUm^  y'i  - 

cecoraes  Je  Fenoled,  ce.  740,  777. 

ARNALLUS  GUILLELAU,  c.  56o. 
ARNALLUS  MIR,  c.  672. 


ARNALLUS  POSCafk-  95". 

ARNALLUS  RAIMUNDI,  c.  914. 

ARNALLU'S  SEWOFREDI,  prior  S.  Mariae  d«  As- 

pirano,  e.  I144. 
ARNALLUS,  c.  632. 

ARNALLUS  &  filius  qui  Amallos,  c  366. 
Arnsls,  filius  BeUsem,  c.  693. 
Arnaud  MATFREDUS,  Biterrensis  archidiacenns, 

c.  1014. 
ARNALDUS,  Nemaosensis  episcopus,  e.  3o. 
ARNALT)US,  cornes,  c.  292. 
ARNAUPUS,  ARNAULDUS,  Ticecomes,   ce.    187, 

188. 
AKKAUDUS,  presbyter  Fuxensis,  c.  1 256. 
Armaus  BerumrSy  filius  Petronillae  Tteecomiticsae, 

e.  606. 
ARNEIO  (Berengarius  de),  c.  i258. 
ARNLT-FUS,  episcopus,  ce.  286,  322. 
ARNULFUS,  abbas  Arulensis,  p.  3*. 
ARNULFUS,  abbas  S.  Polycarpi,  c.  79. 
ARNITLFX^,  çramaticus,  c.  902. 
ARNULPHUS,  iniperator,  e.  9?. 
ARNULPHUS,    ARNtTJUS,  abbas   Aureliacensis, 

ce.  177,  fc79,  i8r,  187,  188. 
ARNULPHUS,  ARNULFUS,  notarius  &  cancclla- 

rius,  ce.  92,  1 12. 
ARNUSTUS,  arebiepiscopus   Narbonensis  ac  Re- 
densis, ce.  88,  96,  loi,  ic3,  ic6,  110,  1 14,  i  «6, 

1 19,  124,  126,  i3o. 
ARSACO,  An*s^  Ar$r-    ^-  -r^.  Anmis  (Fredolo  de\ 

ce.  1078,  ic8i. 

—  (Guillelmus  de},  v .  ,  -  . . 

—  Rosis^us  de),  ce.  785,  jjcj,  949,  969,  i?iï, 
1014. 

Anas   (Poncius    4f«),   canonicus    Ma^lonensis, 

c.  1078. 
ARSENDIS,  uxor  Icterti,  e.  2ï3. 
ARSINDIS,    ARSENDIS,    ARSENDES,    ARSHDES, 

ARSINDA,  comitissa  Careassonae,  ce.  194,  237, 

227,  229,  232,  237,  285. 
ARSINDIS,  comitissa  ProTÎnciae,  c.  291 . 
ARSINDIS,  Ticecoraitissa  Biterrensis,  ce.  314,  Si-^, 

328. 
ARTALDUS,  Remensis  episcopus  sumrausque  can- 

eellarius,  e.  214. 
ARTALDUS,  Elenensis  episcopus,  c.  1 1 9c  j  pp.  aa*, 

23*. 

ARTALDUS,  episcopus  Gratianopolitanos,  c.  469. 
ARTALDUS,    monachus    S.    Remi^i    Reaiensts, 

e.  i32. 
ARTALDUS,   ARTALLUS,  conies  de  PmiUn  Tel 

Palliarensis,  ce.  622,  672,  674. 
ARTALDUS,  Ticecomes,  e.  987. 
ARTALLUS,  electus  Elnensis,  c.  707  j  episcopus, 

ce.  7C4,  723. 
ARTMANT>US,  e.  3^4- 
ARTMANNUS.  Fi  Je  AR.MAN"Nt"S,  y^exomte  de  Brm- 

Ht^mel. 
Artmim»  (Pctrus  Guillelmi  ir),  c.  1 255. 


i83i 


INDEX  ONOMASTICUS. 


l832 


ARVEUS,  archiepiscopus   Rcmcnsis  atque   suminus        ATO   EICIUS,  c.  441. 

caiicellariiis,  c.   134.  ATO   ERMENGAUD,  c.  ^zi, 

ARZACIO,    Ar^a^,    ARZAZIO ,    Ar^ac.     Vide    AR-        ATO  RADVEUS,  c.  229. 


CIACIO. 
ARZATIO   (Berengarius    de),   canonicus    Magalo- 

nensis,  c.   1  241  . 
Ar'^encs  (B.  vel  Bernardus  Je),  ce.   1202,   1277. 

—  (Petriis  de),  ce.  1  i36,  1  i3j,  12J2. 

—  (Petriis  i^e),  junior,  e.    1277. 

ASCA  (Raimundus-Amelius  de),  c.  457. 

ASINARIUS,  viceeomes,  e.   i3i. 

ASINARIUS  ATHONIS,  senior  de  Tcna,  e.-436. 

S.  ASISECLUS,  martyr,  e.  5o. 

ASKERICUS,   Parisiensis   episcopus,   ambasciator, 

e.  875  cancellarius,  ce.   124,  i3o. 
ASMARIUS,  abbas  Ciixanensis,  c.  62, 
ASNARIUS,  presbyter,  e.  zC)-j. 
ASNARIUS,  vicecornes,  ac   postea  abbas  Lcsatensis, 

t.  620. 
ASNAVA  (Guillelmus  de),  e.   1021. 
S.  ASNERIUS,  abbas,  c.  608. 
ASNERUS  GALINDES,  c.  218. 
ASPASIUS,  c.  328. 
Aspiran  (Giiillelmus  de),  c.  1162. 
ASPIRANO  (Poncius  de),  c.  972. 
Assalit  (Berengarius),  ce.  917,  918. 
ASTARE,  abbas  Patricensis,  c.  583. 
ASTERIUS,  c.   109. 
ASTNAVA  (Guillelmus  Bernardi  de),  c.  1228.  Vide 

ASNAVA. 
ASTNAVA  (Petrus  Bernardi  de),  c.    1228. 
ASTREBALDUS,  filius  Rigualdi,  c.  419. 
ASTRIGA,  iixor  Bennundi  de  Salve,  c.  476. 
At  lo  vescoms,  in  Albiensi,  c.  522. 
ATHO,  episcopus  Tolosanus,  c.  271. 
ATHO,  cornes  Ripa-Curtiae,  ce.  271,  348. 
ATHO,  viceeomes  Solensis,  ce.  271,  348. 
ATHO,  filius  Lupi  Aslnarii  vieecomitis,  c.    i3i. 
ATHO  GARSANEUS,  senior  de  Tena,  e.  436. 


ATO,   ATTO,  Arelatensis   episcopus,  ce.   85o,  859,       (Frotar  de)    c.   101  i 

QAn      Sdr.      r^r,,       no*".  ^  ...  '.     . 


ATO  RAIMUNDUS,  prior  Moissiacensis,  c.  6o5. 
Atrad  (Petrus  de),  e.    i232. 

ATTHO,  viceeomes  Nemausensis.   Vide  ATO  II. 
ATTILA,- abbas  S.  Polycarpi,  e.  67. 
ATTO,  Arelatensis  archiepiscopus.  Vide  ATO. 
ATTO,  abbas  Gerrensis.  Vide  ATO. 
ATTO,  prior  Moissiacensis,  e.  641. 
ATTO,  viceeomes,  c.  884. 
ATTO,  vcscomtc  in  Albiensi,  c.  1020. 
ATTO  VUASSADELLUS,  vicariiis,  c.  353. 
ATUINUS,  e.  329. 
AUCTENA,  c.  256. 

AUDGERIUS,  episcopus  Lutovensis.  Vide  AUTGA- 
RIUS. 

AUDISENDA,      iixor    Lupi    Asinarii    vieecomitis, 
c.  i3  I . 

AUDKARIIjS.  Vide  AUTGARIt'S. 

AUGERIUS,  abbas  S.  Salvatoris  Lutevensis  sive  de 
Loddeva,  ce.  906,  947,   1006. 

AUGERIUS,  abbas  S.  Pauli  Narbonensis,  e.  374. 

AUGERIUS,  arehidiaconus  Magalonensis,  ce.  719, 

AUGERIUS,  arehidiaconus  in  Tolosano,  c.  1  160. 
AUGERIUS,  filius  Ponciae,  e.   1282. 
AUGERIUS,  e.  244. 
AURA  (Bernardus  de),  e.  873. 

—  (Guillelmus  de),  eellerarius  S.  Pontii,  e.    1  134. 

—  (Raimundus  Arnaldus  de),  c.  441. 

—  (Rogerius  de),  c,  874. 
AURASICENSIS  episcopus,  c,  900. 
AURELLA  (Joris  de),  c.  6\\. 
Aurenca  (Raimbaudus  de),  c.    1178. 

Aurenca  (Tiburgia  de),  uxor  Guillelmi  de  Omella- 

cio,  c.   I 179. 
AURIAGO  vel  ^«r/'ac  (Bernardus  Pontii  de),  c.  589, 
(Bertrandus  Poncius  de),  c.  876. 


865,  880,  901,  9c5, 
ATO,  episcopus  Palliarensis,  ce.   198,  355. 
ATO,  abbas  Asiliensis  &  Lezatensis,  e.  397. 
ATO,  abbas  Lesatensis,  ce.   1186,  1297. 
ATO,  ATTO,  abbas  Gerrensis,  ce.  2o5,  218. 
ATO,  prepositus  S.  Germerii,  c.   1297. 
ATO,  ATTO  I  VETULUS,  viceeomes   de  Ambiledo 

vel  Nemausensis  8c  Albiensis,  ce.   176,   187,  188, 

190,  243,  577. 
ATO,    ATHO,    ATTHO  II,  viceeomes   Nemausensis 

8c  Albiensis,  ce.   29,   328,  38i,  383,   388,   389, 

411,  1091,    I  092. 
ATO,  vjcarius  Odonis,  Tolosani  comitis,  c.  97. 
ATO,  nepos  arehiepiscopi  Narbonensis,  c.  827.- 
ATO,  c.  569. 
ATO  AMELIUS,  e.  441. 
ATO  BENEDICTI,  c.  599. 
ATO,  qui  dicitur  Bonuspar,  c.  827. 


(Guilabertus  de),  e.  589. 

—  (Guillermus  Pétri  de),  e.   ii3i. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  c.  918. 

—  (Polverellus  de),  ce.   1070,   iijI. 

—  (Poncius  de),  e.   ii3i. 

—  (Wilhermus  de),  e.  947. 
Auriol  (BertranAiis  de),  e.  997. 

AURIOLUS,  levita,  caputscola   S.  Eulalie  Elenen- 

sis,  c.  338. 
AURITIUS,  AURICIUS,  ce.  224,  285. 
AURIVALLE  (Willelmus  de),  c.  416. 
AURUTIUS,  presbyter,  c.  337. 
AUSTENDUS,  arehilevita  Elenensis,  e.  337. 
AUSTENDUS,  e.  352. 
Austorj  filius  Austor  de  Lunas,  c.    1  198. 
AUSTORGIUS,  pater  episcopi  Mimatensis,  e.  810. 
AUSTORGIUS,  e.  245. 


i833 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1804 


AUSTORIUS,  c.   1071. 

AUSTRALDUS,  jiidex,  c.  72. 

AUâTRIMIRUS,  c.  67. 

AUTANUS,  judex,  c.  72. 

Autariha  de  Toisa  (Petnis  </'),  C.    iioT). 

AUTGARIUS,    AUDKARIUS,    AUDGERIUS ,    cpi- 

scopus  Liitevensis,  ce.  11 5,   119,  126. 
AUTGARIUS,  c.  240. 

AUTRANNUS,  decaniis  Gellonensis,  c.  3^2. 
AUTRIVACO  (Ugo  de),  c.    1291. 
AUVICIANO  (Bernardus  de),  c.  978. 
AUXIENSIS  archiepiscopus,  c.  35 1. 
AUXILIENDIS ,    mater   vicecomitis    Podeiîiniacen- 

sis,  c.  655. 
AVA,  comitissa  Cerdnniensls,  c.   170. 
AVA,  comitissa  Russilionensis,  ce.  23  1,  421. 
AVA,  filia  Rogerii  de  Mirapisce,  c.   1227. 
AVA,  uxor  Aimerici,  c.  702. 
AVA,  uxor  Geiraldi,  c.  382. 
AVA,  uxor  Udalgarii  de  Fenoleto,  c.   i23i. 
AVALINO  vel  AVALRINO   (Gaiizbertiis  vel  Gazber- 

tus  de),  ce.    1040,    1  I  58,   1184. 

AVALLATO,  Avala^,  Avallas,  Avallati  (Bertran- 
diis  vel  Bertrans  de),  ce.  io5o,  io63,  1  198,  1207, 
1237,   1239,   1282. 

—  (Isarnus  de),  c.  1282. 

—  (Raimiindiis  de),  c.   1282. 
AVENA,  uxor  Gibae,  c.  33o. 

AVENIONE,  AVINIONE,  sive  AVINIONENSIS  (Guil- 
lelmus  de),  c.  998. 

—  (Guillelmus  Mataroni  de),  e.  732. 

—  (Guillelmus  Pétri  de),  c.   ii5r. 

—  (Guillelmus  Raimundus  de),  ce,  993,  1045. 

—  (Raimundus  Sos  de),  c.  996. 
AVERNIA  (Petrus  de),  c.   i  i  i5. 
Aveschain  (Gauceliiius  de),  bajulus,  c.  995. 
AVEZOLA  (Raimundus  Amelii  de),  e.  590. 
AVICIANO  (Bernardus  de),  c.  982. 
Av'dlar  (Bernardus  de\  c.    ro63. 

AVINIONE  (Guillelmus,  Petrus,  Sie.  de).  Vide  AVE- 
NIONE. 

AYBILINA,  abbatissa  S.  Salvatoris  de  Fonte, 
c.  i23o. 

AYCARDUS  DE  MASSILIA,  c.  792. 
AYMARDUS,  abbas  Cluniacensis,  c.   196. 
AYMARDUS,  c.  5o3. 
AYMARUS,  prior  Rupponensis,  e.  817. 
AYMERICUS,  levita  &  abbas  S.  Pauli,  c.  33. 
AYMINUS,  Tolonensis  episcopus,  e.  792. 
AYMO,  episcopus  Sedunensis,  c.  469. 
AYNARDUS,  abbas  Cuxanensis,  e.  62. 
AYROLDUS,  sacrista  de  Podio,  c.  757. 
AZALAIS ,    comitissa    Bisuldunensis,    p.    6*.    Vide 
TOTA. 

A^almus,  uxor  Raimundi  de  Monteacuto,  c.   i  127. 
AZILIANO  (Gaucelinus  de),  c.   741. 

AZILIANO  (Goscelinus  de),  miles  Hospitalis, 
ce.    1212,    1274. 


B 


lî.,  archiepiscopus  Albariae,  c.   1054. 

B.,  Nemausensis  episcopus  ac  deinde  arcliicpisco- 

pus  Narbonensis.  Vide  KERTRANDUS. 
K.,  Tholctanus  archiepiscopus  atque  legatus.  Vide 

BERNARDUS. 
15.,   Albiensis   episcopus,    c.    1122    {forte  corrigcn- 

dum  R.,  RIGALDUS). 
B.,  Biterrensis  episcopus.  Vide  BERMUNDUS. 
B.,   Carcassonensis  episcopus.    Vide  BERNARDUS. 
B.,  Catureensis  episcopus.  Vide  BERNARDUS. 
B.,  episcopus  Tholosanus.  Vide  BERTRANDUS. 
B.,  Crassensis  abbas.  Vide  BERENGARIUS. 
B.,  abbas  S.  iCgidii.   Vide  BERTRANDUS. 
B.,  abbas  S.   Pauli,  c.    38    {corrigcndum   P.,  PON- 

TIUS). 
B.,   abbas    S.  Theofrcdi  ,   c.   1073   [corrigendum   G., 

GER  ALDUS). 
B.,    prior    S.    Joannis    Baptistae    Jcrosolimitani , 

c.  859. 
R.,  diaconus,  c.  809. 
B.,  vicecomes  Biterrensis.  Vide  BERNARDUS  ATO- 

NIS. 
B.  Gaillardi,  conviva  S.  Pauli  Narbonensis,  c.  46, 
B.  RAIMUNDI,  episcopus  quondam  Carcassonnae. 

Vide  BERNARDUS  RAIMUNDI. 
BAFIA  (Willelmus  de),  c.  699. 
BAGARNO  (Lautaldus  de),  c.  091. 
BAGIS    (Berengarius    de),    Elenensis    burgensis, 

c.    I  192. 
BAIAS  [Austen  de),  c.  375. 

BALBIS  (Ogerius  de),  miles  Hospitalis,  c.   1212. 
BALCIO  (Raimundus  de).  Vide  de  BAUCIO. 
BALDUINUS,  Hierosolymitanus  rex,  c.  809. 
BALLANICIS  (Guillelmus  de),  c.   1262. 
BALNEOLIS  (Bertrannus'de),  c.   1296. 
BALTIO  (Raimundus  de).  Vide  de  BAUCIO. 
BALTHIO  (Raimundus  de).  Vide  de  BAUCIO. 
Bal^  (Raimundus  de),  e.  908. 
BANERIIS  (Bertrandus  de),  sacerdos,  c.   1045. 
i?<i/io?5  (Bernardus  ^e),  c.   1041. 
BARALA,  Ebraeus,  c.  232. 
BARBAIRANO,  BARBAYRANO,  Barbairan  (Aime- 

ricus  vel  Aimiricus  de),  ce.  1047,  1067,  1104, 
iio5,  1108,  1120,  1140,  1220,  1222,  1265, 
I  275. 

—  (Aimericus  junior  de),  ce.  1274,  1279. 

—  (Berengarius  de),  c.  544. 

—  (Guillelmus  Pétri  de),  c.  1062. 

—  (Guillelmus    Xamberti  ,    Xatbcrtus,    Xebcrti), 
ce.  1120,  1140,  1141,   1289. 

—  (Hermengaudus  de),  c.  917. 

—  (Petrus  Rogerius  de),  e.  812. 
BARCHINONAE    dominus    vel    domina,    c.    1222; 

cornes,  c.    1012. 
BARCHILUNA  (Ugo  de),  proeurator  militiae  Tem- 
pli  in  partibus  Yspaniae  &  Provinciae,  e.  1237. 


[835 


INDEX  ONOMASTICUS. 


i836 


BARCHINONA  ("Gi  raid  us  de),  c.  1079. 
BARCHINONENSIS    cornes  ac  princeps  Aragonen- 

sis,  c.  3i . 
BARCHIONENSIS  (Pc),  c.  Sjfj. 
BARGAGO,    Barjac\   BARJAGO    (Raimundus   de), 

ce.  939,  977,  987. 
BARIS  (Pontiiis  de),  c.  1077. 
BARNARDUS,    episcopus    Bitenensis.    Fldc   BER- 

NARDUS. 
BARNARDUS,  episcopus  Nemnusensis.  F'ule  BER- 

N  ARDUS. 
BARNARDUS,  abbas  S.  Jacobi  Biterrensis,  c.  260. 
BARNARDUS,  abbas  S.  Pauli  Narbonensis,  c.  404. 
BARNARDUS,  abbas,  c.    i5o. 
BARNARDUS,  filius  Reghnundi,  c.  278. 
BARNARDUS,  filius  Rotgerii  comitis  Carcassensis. 

Fide  BERNARDUS  RODGARII. 
BARNUINUS,  archiepiscopus  &  archicancellarius, 

c.  92. 
BARO,  archidiaconus  in  Tolosano,  c.  9i5. 
BARO,  c.  322. 
BARON,  judex,  c.  482. 
BARONUS,  abbas  Exaladensis,  c,  61. 
BARRE  (Fredelo  de),  ce.  431,  432. 
BARRIACO,  BARGIACO,   Bar'tac,   Bar'iag  (Poncius 

Guillelmi  vel  Gilelmus  de),  ce.  624,  635,  687, 

744- 
BARSALONA    (cornes    de).    Vide    BARCHINONAE 

cornes. 
BARTAS  (Sancius  Benedictus  de),  c.  607. 
BARTHOLOMEUS,  clericus  de  Jocono,  c.  370. 
BARUVIA  (Giiillelmus  de),  c.  1 157. 
BASILEUS,  abbas  S.  Martini  Lenensis,  c.  96. 
BASONI  [Arnal  Cornait  de),  c.  466. 

—  Oliba  Gau'^frct  de),  c.  466. 
BASSINIACO  (Bernardus  de),  c.  81 5. 
BASSINIAGO  (Bernardus  de),  monachus  Lezaten- 

sis,  ce.  897,  899.  • 

Bastct  (Geraldus  de),  c.    1  149. 
BAT  ALLA  (Bernardus),  ce.  917,  918. 

—  (Rogerius),  c.  917. 

BAUCIO  sive  BAUCII,  BALCIO,  BALTHIO,  BAL- 
TIO  (Berengarius  Ricardi  de),  c.   i  145. 

—  (Bertrandus  de),  c.  i233. 

—  (R.  vel  Raimundus  de),  ce.  709,  792,  901,  963, 
987,  997,  1012,   1072,  1145. 

—  (Ugo  de),  ce.  997,  998,  1268,   f27i. 
S.  BAUDELIUS,  ce.  i,  2,  3,  4. 

BEATRIX,  comitissa  Melgorii  &  Provinciae, 
ce.  loii,  1012,  ioi3,  1045,  1078,  1079,  iû8o, 
1114,  ii55,  1224,  1225,  1243,  1245,  1260. 

BEATRIX,  comitissa  Substantionensis,  ce.  644, 
645. 

BEATRIX,  uxor  Arnalli  Raimundi,  c.  914. 

BEATRIX,  uxor  Raimundi,  c.  485. 

BEATRIX,  c.  990. 

BECIANO  (Pontius  de),  c.    1  236. 

—  (Raterius  de),  c.   1124. 
Bcdcrs  ide).  Vide  de  BITERRIS. 


BEDILLANO  (Durantus  Alafredus  de),  c.   i3oi. 

—  (Petrus  de),  c.  i3oi. 

Bedos    (Arnaldus    de),    frater    militiae    Templi , 

c.   1020. 
BEGO,  episcopus  Clnromontensis,  c.  181. 
BEGO,  abbas  Conchensis,  c.  73. 
BEGO,  abbas  Conchensis,  ce.  713,  714,  749,  766, 

797,  821,  900. 
BEGO,  cum  filiis  suis,  c.  370. 
BEGO,  c.  974. 

BELANICIS  (Petrus  de),  c.  i  178. 
Bclcaire  (Hugo  de),  c.  939. 
Belcastel  (Petrus  de),  ce.    1  128,   1289. 

—  (Petrus  Guillelmi  de),  c.  677. 
BELETRUDES,  mater  Frotardi,  c.   i58. 
Belfort  (Guillelmus  de),  c.   1076. 

—  (Oto  de),  c.  741. 

—  (Raterius  de),  c.  609. 

BELIARDIS,  comitissa  Redensis,  ce.  402,  494. 

Bcliard^,  uxor  Pétri  Gaueelini  de  Duabus  Virgi- 
nibus,  c.  636. 

BELLETRUDIS,  uxor  Ranulfi,  c.  268. 

BELLISINDA,  c.  323. 

BELLISSENDIS,  mater  Deodati  de  Canilhaco, 
c.  489. 

BELLOLOCO,  Belloc  (Petrus  de),  ce.   1099,  1222. 

BELLOMONTE,  Bclmunt,  Belmont  (Bernardus  de), 
ce.   1029,  I  1 18,  1228. 

BELLOPODIO,  Belpoi,  BELPODIO,  Bclpog,  Belpuy 
(Bertrandus,  Bertran  de),  ce.  85o,  919,  927, 
^56,  io33,  1046,  1062,  1086,  1  1 18,  1  134,  1227, 
1228,  1255,  1256. 

BELLUCIO,  sajo,  c.  353. 

BELLUSHOMO,  c.  323. 

Belmon  (Geraldus  de),  c.   i  154. 

Belmont  (Bernardus  de),  &  fratres  sui,  ce.  956, 
957. 

Belpog  (Raimundus  Fort  de),  c.    1257. 

Belpo'ig  (Bernardus  de),  c.   lojo. 

Belpoig  (Ugo  de),  CŒ.  825,  1  255. 

Belpo'ih  (Raimundus  de),  c.  919. 

Bclpug  (Rogerius  de),  c.  821. 

BELTRAMNUS,  S.  Egidii  comes.  Vide  BERTRAN- 
DUS. 

BELVICINO  vel  BELLIVICINI  (Petrus  de),  ce.  1093, 
I  100. 

BENCA  (Compan  de),  c.  598. 

—  (Guillelmus  Enardi  de),  c.  621. 

BENCO,  BENTIO,  comes  Carcassonensis,  ce.    122, 

157. 
BENEDICTA  DE  VEARCHA,  c.  277. 
BENEDICTUS  VII,  papa,  ce.  268,  295. 
BENEDICTUS,  episcopus  Forojuliensis,  c.  126. 
BENEDICTUS,  abbas  Montisolivi,  c.  327. 
BENEDICTUS,  abbas  S.  Hilarii,  ce.  262,  292,  294, 

295,  298,  328,  358. 
BENEDICTUS,  abbas  Viancii,  c.  3o5. 
BENEDICTUS,  cellerarius  Gclloiiensis,  eaputscholj 

S.  Pétri  Salvensis,  c.  092. 
BENEDICTUS,  prior  Anianensis,  e.  903, 


M 


i837 


INDEX  ONOMASTICUS. 


i838 


BENEDICTUS,  scrinlariiis  Romanae  ecclesiae, 
c.  337. 

BENEDICTUS,  presbyter,  S.  Justi  Narbonensis 
notarius,  ce.  354,  ^7°' 

BENEDICTUS,  presbyter,  c.   181. 

BENEDICTUS,  presbyter,  c.  35 1. 

BENEDICTUS,  pater  Anerii  Benedicti,  c,  5o8. 

BENEVENTO  (Guillelmus  de),  c.  1212. 

BENEVENTUS,  archidiaconus  in  Albiensi,  c.   141. 

BENJAMIN,  Hebraeus,  ce.  447,  529. 

BENJAMIN,  judaeus  BIterrensis,  c.  896. 

BERA,  eomes  Redensls,  c.  876. 

BERALDUS,  praepositiis,  nepos  Stephani  episcopi 
Aniciensis,  ce.  21,  22. 

BERALDUS,  hospitalarius  S.  Joannls  Baptistae, 
c.  859. 

BERALDUS,  vicecomes  Massiliae,  c.  37. 

BERALDUS,  vicecomes  Podemniacensis,  c.  655. 

BERALDUS,  frater  Stephani  episcopi  Aniciensis, 
c.  22. 

Berencs  (P.  Rigaldiis  de),  c.  i285. 

BERENGARIUS,  filius  vicecomitis  Narbonae  & 
monachus  S.  Pontii,  ce.  772,  787;  deinde  abbns 
Crassensis  [Vide  infra)^  demum  archiepiscopus 
Narbonensis,  ce.  1204,  1207;  Narbonensis  ar- 
chiepiscopus ScApostolicae  sedis  legatiis,  c.  i23o. 

BERENGARIUS,  episccpus  Agathensis,  ce.  656, 
706,  1004,  ioo5,  1006,  1008. 

BERENGARIUS,  episcopiis  Biterrensis,  c.  472. 

BERENGARIUS,  Elenensis  episcopiis,  ce.  337,451. 

BERENGARIUS  Mironis,  Gerundensis  episeopus, 
ce.  540,  56o,  880. 

BERENGARIUS,  abbas  Canigonensis,  c,  55. 

BERENGARIUS,  abbas  Crassensis,  ce.  870,  879, 
9t6,  io35,  io53,  1061,  1141,  1143,  ii52,  ii53. 

BERENGARIUS,  abbas  Gellonensis,  ce.  636,  637, 
638,  639,  649. 

BERENGARIUS  DE  VENTAGIONE,  abbas  S.  Afro- 
disii,  e.  961 . 

BERENGARIUS,  abbas  S.  Tiberii,  e.  3i6. 

BERENGARIUS,  abbas  Vallis-Sigerii,  c.  816. 

BERENGARIUS,  prior  Biterrensis,  c.  ioi5. 

BERENGARIUS,  prior  S.  Pétri  de  Vilario,  p.  20*. 

BERENGARIUS,  sacrista  Elenensis,  c.  723. 

BERENGARIUS    DE    NARBONA ,   sacrista    Narbo-* 
nensis,  c.  42. 

BERENGARIUS  LUPUS,  sacrista  S.  Jacobi  Biter- 
rensis, c.  1248. 

BERENGARIUS,  clerieus,  filius  vicecomitis  Nar- 
bonensis, c.  563. 

BERENGARIUS,  filius  Barcheonensis  comitis, 
c.  558;  cornes  Barchinonensis,  ce.  647,  670, 
683. 

BERENGARIUS,  vicecomes  Amiliavensis  &  Lute- 
vensis,  ce.  463-,  58  1 ,  637,  749,  817,  883. 

BERENGARIUS,  vicecomes  Minervae,  c.   1008. 

BERENGARIUS,  BERINGARIUS,  filius  Raimundi 
vicecomitis  Narbonensis,  c.  35o;  vicecomes  Nar- 
bonensis, ce.  372,  374,  401,  417,  427,  449, 
454,  472,  497,  5o2,  5i2,  533,  534,  546,  556, 
693 ,  711,  787,  861. 


BERENGARIUS,  filius  comitis  Barchinonae.  Vide 

BERENGARIUS-RAIMUNDUS. 
BERENGARIUS,   filius   Berengarii  vicecomitis, 

ce.  449,  657,  660,  780. 
BERENGARIUS,  c.  243. 
BERENGARIUS,  e.   1282. 
BERENGARIUS,  dapifer,  c.  938. 
BERENGARIUS,  filius  Bernardi  vicecomitis,  c.  181. 
BERENGARIUS,   filius  Godranni ,    &    frater  Ele- 

ziarii,  ce.  368,  378. 

BERENGARIUS,  filius  Guidinelis,  c.  494. 

BERENGARIUS  GERALLI,  c.  752. 

BERENGARIUS  GOZBERTUS,  sncricustus  Elenen- 
sis, c.  7o5. 

BERENGARIUS  LAMBERTI,  ce.  844,  882. 

BERENGARIUS  PETRI,  c.  60  r. 

BERENGARIUS  RAIMUNDUS  vel  RAIMUNDI,  filius 
comitis  Barchinonae,  c.  886;  cornes  Gavaldani 
&  marehio  Provinciae,  ce.  988,  994;  cornes  Mel- 
goriensis  &  marehio  Provinciae,  ce.  101  i,  1012, 
ioi3,  1044. 

BERENGARIUS-RICHARDI,  vicecomes  Lutevensis. 
Vide  BERENGARIUS. 

Bercnger  Assaltt,  c.  918. 

Berengers,  fils  d'AldtardSj  c.  967. 

BERGERIACO  (Poncius-Guillelmi  de),  c.  789. 

BERINGARIUS,  Narbonae  vicecomes.  Vide  BEREN- 
GARIUS. 

BERMUNDA,  filia  Poneiae,  c.  1282. 

BERMUNDUS,  BREMUNDUS,  Biterrensis  episeo- 
pus, ce.   959,  972,  974,  975,  977,   1014,   1098. 

BERMUNDUS,  presbyter,  c.  254. 

BERMUNDUS  Agathensis,  c.  642. 

BERMUNDUS  PELET,  c.  884. 

BERMUNDUS,  filius  Bernardi  Peliti,  e.  371. 

BERMUNDUS,  notarius  Tolosani  comitis,  c.   i  285. 

Bernad  Ramoni,  celarer  Lesatensis,  c.  765. 

BERNADAZT,  vicecomes  Careassonae.  Vide  BER- 
NARDUS  ATTO. 

Bernar  Amel,  filius  Glla,  e.  824. 

Bernard,  coms  de  Melgor.  Vide  BERNARDUS  IV. 

Bernard,  vicecomes  de  Biterri.  Vide  BERNARDUS 
ATTO. 

Bernard  ERMENMIRI,  e.  799. 

Bernard  Miro,  c.  820. 

BERNARDA,  Carcassonensis  vieecomitissa,ce.  io3i, 
1067,  I I 1 I,  I 120. 

BERNARDA,  foemina  &  filii  ejus,  c.  663. 

BERNARDUS,  patriarcha  Antiochensis,  e.  27. 

BERNARDUS,  Portuensis  &  Sanctae  Ruffinae  epi- 
seopus, ce.   1249,   iiSi. 

BERNARDUS,  Arelatensis  archiepiscopus,  legatus 
Apostolicae  sedis,  ce.  955,  1004,  1006,  1007. 

BERNARDUS,  Auxiensis  archiepiscopus,  c.  880. 

BEPvNARDUS,  archiepiscopus  Terragonensis , 
e.  1 184. 

BERNARDUS,  Toletanus  archiepiscopus  &  lega- 
tus, ce.  5o,  744,  834. 

BERNARDUS,  Agathensis  episeopus,  ce.  75o,  85o, 
882,  900,    ioo5,    1008. 


i839 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1840 


BERNARDUS,  episcopus  Albiensls,  ce.  238,  243. 
BERNARDUS,    BARNARDUS    I,    episcopus   Biter- 
rensis,  ce.  229,  260,  32i. 

BERNARDUS  II,  Bitcrrensis  episcopus,  c,  401. 

BERNARDUS'  III,  episcopus  Biterrensis,  ce.  473, 
478,  486. 

BERNARDUS,  Biterrensis  episcopus,  c.  pSo;  forte 
corrigendum  BERMUNDUS. 

BERNARDUS,  Carcassonensis  episcopus,  c.  609. 

BERNARDUS,  Caturcensis  vel  Katurcensis  episco- 
pus, ce.  414,  470,  471,  602. 

BERNARDUS,  episcopus  Convenarum,  c.  io63. 

BERNARDUS,  episcopus  Coseranensis  ac  abbas 
Lezatensis,  c.  440,  45 1,  4^7,  493,  604,  5o5, 
5o6,  5o8,  596. 

BERNARDUS,  episcopus  Lutevc,  c.  637. 

BERNARDUS,  BARNARDUS,  episcopus  Nemau- 
sensis,  ce.  28,  25o,  253,  267. 

BERNARDUS  I,  Tholosanensis  episcopus,  c.  63. 
BERNARDUS  II,  episcopus  Tholosanus,  c.  418. 
BERNARDUS   III,   episcopus  Tolosanus,   ce.    1268, 
1270,   1271 . 

BERNARDUS,  episcopus,  c.  256. 
BERNARDUS,  abbas  Castrensis,  c.  946. 
BERNARDUS,  abbas  Crassensis,  c.  374. 
BERNARDUS,  abbas  Fuxensis,  c.  io83. 
BERNARDUS,   Massiliensis  abbas,    ce.    543,    58 1, 
647,  817. 

BERNARDUS,  abbas  S.  Mariae,  ce.  43o,  486. 
BERNARDUS,  abbas  S.  Pauli   Narbonensis,  c.  43. 
BERNARDUS  DE  SANCTO  BRICCIO,  abbas  Sanctl 
Pauli  Narbonensis,  c.  41. 

BERNARDUS,  abbas  S.  Savini,  c.  202. 
BERNARDUS,  abbas  S.  Severi  Agathensis,  c.  706. 
BERNARDUS,  abbas   S.  Theofredi,  c.   180. 
BERNARDUS,  abbas  Vabrensis,  ce.  543,  797. 
BERNARDUS,  abbas  Vallis-Sigerii,  ce.  io85,  ic86, 
I  107. 

BERNARDUS,  abbas,  c.  389. 

BERNARDUS,  archidiaconus  Narbonensis,  c.  725. 

BERNARDUS,  archidiaconus  vel  deganus   Nemau- 

sensis,  c.  372. 
BERNARDUS,    archidiaconus    in    Ruthenensi, 

c.  463. 
BERNARDUS,  capellanus  Raimundi   comitis  Tri- 

politani,  c.   1  o56. 
BERNARDUS,  capellanus  de  Alsavo,  c.   1  106. 
BERNARDUS,  claviger   &   praepositus   Biterrensis, 

c.  471. 
BERNARDUS,    hebdomadarius    Sancti    AfTrodisli  , 

c.   1236. 
BERNARDUS,  Elenensis  precentor,  c.   i  i85. 
BERNARDUS,   praepositus   Montis-Salvii,  c.  768, 
BERNARDUS,   S,   Stephani    Tolosani    praepositus, 

ce.  1025,  1  r 85,  i  249. 
BERNARDUS,  prior  S.  Marie  Cornelani,  c.   1022. 
BERNARDUS,  sacrista  Aziliensis,  c.  61  3. 
BERNARDUS,  sacristanus  major    S.  Pauli   Narbo- 
nensis, p.   I  4*. 


BERNARDUS,    canonicus  ac   sacrista   S.    Stephani 

Tolosani,  p.  1  1*. 
BERNARDUS,  scholasticus,  c.  8. 
BERNARDUS,  capellanus,  c.  544. 
BERNARDUS,  clericus  &  judex  Gerundae,  c.  075. 
BERNARDUS,  clericus,  filius  Saneii,  c.  266, 
BERNARDUS,  clericus,  c.  35i. 
BERNARDUS  DE  LADINHANO,  clericus,  c.  466. 
BERNARDUS  DE   RUBIS,  clericus,  c.  466. 
BERNARDUS,  monachus  Auxiensis,  c.  544. 
BERNARDUS,    princeps    Gothorum    vel    marchio 

Septimaniae,  ce.  i,  4. 

BERNARDUS,  cornes  de  Benca,  c.  598. 
BERNARDUS  I,  cornes  Bisuldunensis,  ce.  349,  367. 
BERNARDUS  II  GUILLERMI,    cornes    Bisuldinen- 

sium,    Basaldunensis,    Bisuldunensis,    ce.    571, 

6or ,  693,  700,  776. 

BERNARDUS,  filius  Raimundi  comitis,  c.  292; 
cornes  Convenarum,  c.  436. 

BERNARDUS,  cornes  in  Commun ico,  c.  622. 

BERNARDUS,  Conveniensis ,  Convenarum  cornes 
sive  de  Comengc,  ce.  io25,  1029,  io3i,  1059, 
1070,  1071,  i2o5,  1297. 

BERNARDUS,  cornes  Convenarum,  c.  52. 

BERNARDUS,  comes  Fuxensis.  Vide  BERNARDUS 
RODGARII. 

BERNARDUS  I,  comes  Melgoriensis,  c.   145. 

BERNARDUS  II,  comes  Melgoriensis,  ce.  3oo,  3  1 1 . 

BERNARDUS  III,  comes  Sustantionensis,  ce.  369, 
378,  427. 

BERNARDUS  IV  sive  BERNARDUS-RAIMUNDUS, 
comes  Melgoriensis,  Melgorii,  ce.  886,  887, 
902,  930,  948,  95o,  967,  983,  985,  988,  loii, 
1014;  olim  Merguriensis  comes,  ce.  1073,  1079, 
I 080,   1114,  I  i55. 

BERNARDUS  V  PELETI,  comes  de  Melgorio,  Mel- 
gorii, ce.  1078,  1079,  1080,  1104,  iii5,  1224, 
1243,  1245,  I  260. 

BERNARDUS,  comes,  c.  67. 

BERNARDUS,  comes,  c.  359. 

BERNARDUS,  comes,  filius  Ermengardls.  Vide 
BERNARDUS-ATO,  vicecomes. 

BERNARDUS  I,  vicecomes  Albiensis,  c.  190. 

BERNARDUS,  vicecomes  Albiensis.  Vide  BERNAR- 

•     DUS-ATONIS. 

BERNARDUS,  Biterrensis  vicecomes.  Vide  BER- 
NARDUS-ATTO. 

BERNARDUS,  vicecomes  de  Minerba,  ce.  787,  916. 

BERNARDUS,  vicecomes  Narbonensis,  c.  787, 

BERNARDUS  II,  vicecomes  Nemausensis  &.  Albien- 
sis, ce.  225,  226,  276. 

BERNARDUS,  vicecomes  in  Russilionensi,  c.  480. 

BERNARDUS,  vicecomes  in  Ruthenico,  ce.  i65, 
169,  211. 

BERNARDUS,  vicecomes.  F/^c  BERNARDUS  ATTO. 

BERNARDUS,  miles,  c.   353. 

BERNARDUS,  filius  comitis  Fuxensis,  ce.  896, 
897. 

BEP^NARDUS,  filius  domini  Montispessulani , 
c.  890. 


1841 


INDEX  ONOMASTICUS. 


.1842 


BERNARDUS,  cognoniiiie  Chcys,  miles,  c.  912. 
BKRNARDUS,  advocatiis  missiis  comltis  Tolosani, 

c.   iSy. 
BERNARDUS,  gramaticus,  nepos  Aimerici  arcliie- 

piscopi  Narbonensis,  c.  280. 
BERNARDUS,  jiidex,  c.  394. 
BERNARDUS,  judex  in  Provincia,  c.  234. 
BERNARDUS,    mandatarius    Arnalli    praepositi  , 

c.  356. 
BERNARDUS,  scripfor,  c.    1066;   clcriciis  notarii 

vicecomitis  Carcassonensis,  c.  1067. 
BERNARDUS,  filins  Aimerici,  c.  702. 
BERNARDUS,  filins  Avanae,  c.  4i3. 
BERNARDUS,  filins  Bel'tard,  c.  693. 
BERNARDUS,  filins   Bernardi   vicecomitis,   c.   181. 
BERNARDUS,  filins  Bernardi,  c,  277. 
BERNARDUS,  filins  Dagberti,  c.  277. 
BERNARDUS,  filins  Ermendrudis,  c.  414. 
BERNARDUS,  filins  Girberti  vicecomitis,  c.  453. 
BERNARDUS,  filius  Godilae,  c.  388. 
BERNARDUS,  filins  Goylanae,  c.  4i3. 
BERNARDUS,  filius  Grimaldi,  c.  276. 
BERNARDUS.  filins  Gnillelmae,  c.  364. 
BERNARDUS,  filins  Guillelmi  marchionis,  ce.  362, 

38o. 
BERNARDUS,  filins  Gniraldi,  c.  472. 
BERNARDUS,  filins  Pétri  Gaucelini,  c.  638. 
BERNARDUS,  filins  Raimundi  comitis  Convenen- 

sis.  Vide  BERNARDUS,  comes  Convenarnm. 

BERNARDUS,  filins  Raimundi  Scodacani,  c.  226. 

BERNARDUS,  filins  Ricardi,  Amiliavensis  vice- 
comitis, ce.  491 ,  5i  3. 

BERNARDUS,  filius  Rogerii  comitis  Carcassonen- 
sis. Vide  BERNARDUS-RODGARII. 

BERNARDUS,  filins  Rogerii  de  Mirapex^  c.  778. 

BERNARDUS,  filins  Segninae,  c.  625. 

BERNARDUS,  filins  Umberti,  c.  249. 

BERNARDUS  de  Comcnge,  filins  comitis,  c.   io3i. 

BERNARDUS,  filius  vicecomitis  Biterrensis.  Vide 
BERNARDUS  V  ATO,  vicecomes  Nemausensis. 

BF;RNARDUS,  frater  Arnalli  Guillelmi,  c.  56  r . 

BERNARDUS,  frater  Guillelmi  de  Omellacio, 
c.    1177. 

BERNARDUS,  frater  Odalrici,  c.  388. 

BERNARDUS,  frater  Pétri,  c.  480. 

BERNARDUS,  frater  Siguini  vicecomitis,  c.  267. 

BERNARDUS,  nepos  nbbatis  Vabrensis,  c.   164. 

BERNARDUS,  nepos  Compati  de  Benca,  c.  098. 

BERNARDUS,  c.    i56. 

BERNARDUS,  c.  225. 

BERNARDUS,  c.  235. 

BERNARDUS,  c.  237. 

BERNARDUS,  ce.  240,  246,  247,  2jo? 

BERNARDUS,  c.  285. 

BERNARDUS,  c.  363. 

BERNARDUS,  cnm  filiis  suis,  c.  369. 

BERNARDUS,  c.  398. 

BERNARDUS,  c.  493. 


BERNARDUS,  c,  5o6. 
be:rnardus,  c.  532. 

BERNARDUS,  c.  590. 
BERNARDUS,  c.  701. 
BERNARDUS,  traditor,  c.  921. 

BERNARDUS    ADALBERTI,    capitularius    ToloSe, 
^c.    1219. 

BERNARDUS  ADALBERTI,  advocatns  Tholosc, 
c.   1293. 

BERNARDl'S  ADALBERTI,  c.  585. 
BERNARDUS  ADAULFI,  notarins,  c.  iio5. 
BERNARDUS  AlMARDUS,  c.  432. 
BERNARDUS  AIMERICUS,  e.  438. 
BERNARDUS  ALAFREDI,  ce.   717,  719. 
BERNARDUS   ALCHERII,  c.  706. 
BERNARDUS  AMATUS,  AMATI,  Amad,  ce.   752, 
8745  &  filii  ejus,  c.   1000. 

BERNARDUS  AMELIUS,  AMELII ,  &  filii  cjus, 
ce.   807,  919. 

BERNARDUS  ARNALDI,   c.  923. 

BERNARDUS,  dictus  ARNALDUS,  c.  473. 

BERNARDUS  ARNALDUS,  AEINALDI,  ce.  596, 
658. 

BERNARDUS  ATONIS  III,  vicecomes  Albiensis  & 
Nemausensis,  ee.  411,  412,  432,  438}  proconsul 
Neumacensis   &  prineeps  Albiensis,  c.  414. 

BERNARDUS  IV  ATTO ,  ATO,  ATONIS,  Berna- 
da^t ,  Bernad  ,  Bernard-At ,  vicecomes  Carcasso- 
nensis, Redensis,  Albiensis,  Nemausensis,  Biter- 
rensis atque  Agathensis,  ce.  32,  36,  364,  625, 
63 1,  635,  675,  682,  692,  713,  734,  736,  737, 
740,  755,  759,  762,  764,  770,  771,  780,  794, 
795,  801,  8o3,  804,  808,  811,  823,  824,  826, 
827,  836,  837,  840,  845,  85i,  852,  853,  854, 
865,  875,  880,  885,  894,  903,  907,  908,  909, 
910,  911,  9i3,  917,  919,  921,  924,  925,  926, 
928,  941,  943,  943,  946,  957,  960,  1000,  1024, 
io3i,    1070,    1090,    1107,    II 18,    1122,    Il 35, 

1139,   II42,   1149,   1157,   II72,   1225,   1236. 

BERNARDUS  V  ATO,  ATONIS,  ATHQNIS,  Ber- 
nard Alton,  (iVxus  vicecomitis  Biterrensis,  ee.  894, 
909,  921,  924,  925,  926,  928,  946,  958;  vice- 
comes Nemausensis,  ce.  962,  977,  987,  1045, 
1049,  1071,  1073,  1074,  1075,  1089,  1090, 
1107,  1122,  1144,  ''47»  ''49»  '2c3,  1229, 
1266. 

BERNARDUS  VI  ATO,  vicecomes  Nemausensis, 
e.   i3oi. 

BERNARDUS  BEGONIS,  c.   1288. 

BERNARDUS  BELLUCIUS,   scriptor,  c.  1171. 

BERNARDUS  BERENGARIUS  ,  filins  Berengarii, 
vicecomitis  Narbonensis,  ce.  454,  535,  537,  546, 
71  I  j   vicecomes  Narbonensis,  c.  540. 

BERNARDUS  BERENGARIUS,  vicecomes  in  Rossi- 

lionensi,  e.   1  o36. 
BERNARDUS  Biloth,  abbas  Gimundi,  c.  i  112. 
BERNARDUS     BONETUS ,     consul     Nemausensis, 

e.   1074. 
BERNARDUS   Bonifil^,  c.  io65. 
BERNARDUS  CATALANUS,  domus  Sancti   Egidii 

procurator,  c.    1  238, 


1843 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1844 


BERNARDUS  CAETA,  COTA,  notarius  Raimundi 

Trencavelli,  ce.  1288,  1304. 
BERNARDUS  EMELIUS,  clericus,  c.  721. 
BERNARDUS  Ermengaud,  c.  438. 
BERNARDUS  Felcois,  c.  990. 
BERNARDUS  FILOGRAMUS,  c.  282. 
BERNARDUS  FORAMUNDUS,  c.  438.  * 

BERNARDUS  FRANCO,  archidiaconus  in  ecclesia 

Tolosana,  c.  628. 
BERNARDUS  GAIRALDUS,  c.  489. 
BERNARDUS  GAUCELINUS,  c.  905. 
BERNARDUS   GAUCELMUS,    prepositus  Magalo- 

nensis,  c.  1241 . 
BERNARDUS  GAUZBERTI,  c.  585. 
BERNARDUS  GAUZELINI,  c.  5i5. 
BERNARDUS  GERALLI,  c.  614. 
BERNARDUS  GOMBALDI,  ce,  930,  93 1. 
BERNARDUS  GRANDERI,  cornes  Bisildunensium, 

c.  800. 
BERNARDUS  GRATA-PALEAM,  c.  729. 
BERNARDUS     GUILIELMI ,     sacrlsta     Elenensis , 

c.  770. 
BERNARDUS   GUILLELMI,  precentor   Elenensis, 

ce.  1 185,  1 192. 
BERNARDUS   GUILLELMI,  cornes   Bisildunensis. 

Fide  BERNARDUS. 
BERNARDUS  GUILELMI,  cornes  &  marchio  Pal- 

liarensis,  c.  429. 
BERNARDUS    GUILLELMI,    frater    episcopi    Ne- 

mausensis,  ce.  781,  784. 
BERNARDUS  GUILLELMI,  vicarius  Montispessu- 

lani,  e.  839. 
BERNARDUS  GUILLELMI,  stabiilariiis,  c.  Soi. 
BERNARDUS  GUILLELMI,    pater  Vulveradi    ele- 

rici,  c.  7o3. 
BERNARDUS    GUILLELMI    vel    GUILLELMUS, 

ce.  589,  6i3,  668. 
BERNARDUS  GUILLERMI,  cornes,  c.  562. 
BERNARDUS  GUIRALDI  &  fratres  ejiis  Raimun- 

diis  ae  Guiraldus,  c.  1066. 
BERNARDUS  JOANNES ,  capiitscholarium  S.  Justl 

Narbonensis,  c.  859. 
BERNARDUS  JOANNES,  praecentor   Narbonensis, 

c.  959. 
BERNARDUS  LAUTALDI,  e.  706. 
BERNARDUS  MANDADARIUS,  capitula rius  Tho- 

lose,  ce.  1 165,  1 167. 

BERNARDUS  MASCARONUS,  c.   1267. 

BERNARDUS  MICAHELIS,  burgensis  Elenensis, 
c.   1192. 

BERNARDUS   ODALRICUS,  miles,  c.  423. 

BERNARDUS  ODDO,  cornes  Convenarum,  ce.  504, 
620. 

BERNARDUS  ODO  sive  ODONIS,  ce.  493,  567. 

BERNARDUS  PELETI ,  cornes  Melgoriensis.  Flde 
BERNARDUS  V. 

BERNARDUS  PELETUS,  filius  vicecomitis  Narbo- 
nensis, e.  563. 

BERNARDUS  PELETUS,  filius  Blitgardae,  e.  426. 

BERNARDUS  PELITUS,  miles,  c.  Syi. 


BERNARDUS  PETRI,  c.   1146. 

BERNARDUS   PONCII,  decanus  Elenensis,  c.  95 1. 

BERNARDUS  PONCIUS,  c.  923. 

BERNARDUS  PONCIUS,  c.   11 32. 

BERNARDUS  PONTII,  miles  de  Arenis,  e.  763. 

BERNARDUS  RAGANFREDUS,  c.  509. 

BERNARDUS  RAIMUNDI,  episcopiis  quondam  Car- 
cassonae,  e.  40. 

BERNARDUS  RAIMUNDI,  filius  vicecomitis  Nar- 
bonensis, ce.  772,  785. 

BERNARDUS  RAIMUNDI,  senescaleus,  c.  794. 

BERNARDUS   RAIMUNDUS,   comes   Melgoriensis. 

Vide  BERNARDUS  IV. 

BERNARDUS  RAIMUNDUS,  cognomine  Veiretus, 
c.  460. 

BERNARDUS  RAINARDI,  archilevita  in  Narbona, 

ce.  833,  865. 
BERNARDUS  RAINO,  abbas  S.  Pauli  Narbonensis, 

c.  400. 
BERNARDUS,    BARNARDUS    RODGARII,    RODE- 

GARI,  RODGERII,  filius  Rotgerii   comitis  Car- 

cassonensis,  ce.   243,   293,  298,  341,  344,  345. 

—  comes  Fuxensis,  ce.  406,  422,  574,  579,  087. 
BERNARDUS  RUFFUS,  ce.  345. 
BERNARDUS  SICARDI,  c.  706. 
BERNARDUS    SICFREDI,    SICFREDUS,    scriptor, 

ec.  946,  1104,  1124,  1236. 

BERNARDUS  TAILAEQUARE,  e.  583. 
BERNARDUS  UMBERTI,  miles,  c.  688. 
BERNARDUS   WILLELMI,  Barbastrensis  canoni- 

cus,  c.  821. 
BERNARDUS  WILLELMUS,   comes  Melgoriensis, 

c.  667. 
BERNARDUS  WILLELMUS,  ce.  440,  5 16. 
BERNICENSIS,     BERNICIO,     BERNIS ,     BERNIZO 

(Giraldus  de),  c.  617. 

—  (Guilelmus),  c.  91 1. 

—  (Guillelmus  Rufus  de),  e.  1043. 

—  (Petrus  de),  ec.  1 149,  1226. 

—  (Pontius  Rainardus  de),  c.  1 1 22. 

—  (Stephanus  de),  c.   1026. 
BERNUINUS,  episeopus  Vivariensis,  p.  2*. 
BERTHA,  BERTA,  comitissa   Alverniae,  ce.  463, 

647- 
BERTHA,  BERTA,  comitissa  Ruthenensis,  ce.  233, 

242,  246,  25o,  253. 
Bertran,  fils  d'Aldiard,  c.  957. 
Bertran,  fils  de  Condet,  c.  957. 
BERTRANDUS  ,     BERTRANNUS  ,     BERTRANUS , 

archiepiscopus    Narbonensis    &    episeopus    Ne- 

mausensis,  ce.  767,   772,  773,  787,  860,    ioo5. 

BERTRANDUS,  Albiensis  episeopus,  c.  908. 

BERTRANDUS,  BERTRANNUS,  Magalonensis  epi- 
seopus, ce.  543,  645,  646. 

BERTRANDUS,  BERTRANNUS,  episeopus  Nemau- 
sensis,  ec.  29,  744,  85o. 

BERTRANDUS  DE  LINGUISSELLO,  episeopus  Ne- 
mausensis,  c.  3o. 

BERTRANDUS,  episeopus  Tholosae,  e.   i256. 

BERTRANDUS,  episeopus  Tholosanus,  c.  35. 


1^45 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1846 


BERTRANDUS,  KERTRANNUS,  abbas  Curiensis, 

ce.  700,  834. 
BERTRANDUS,  abbas  Francarumvallium,cc.  1  loi, 

I 102,  i3o5. 
BERTRANDUS,  abbas  Grandissilve,  ce.  1060,  1097. 
BERTRANDUS,   abbas    nominatiis   Moissiacensis, 

c.  6o3. 
BERTRANDUS,      BERTRANNUS      DE      SANCTO 

COSMA,  S.  Egidii  abbas,  ce.   1211,  1262,  1280, 

i3o5. 
BERTRANDUS,  praepositus  Aniciensis,  c.  24.        » 
BERTRANDUS,  sacrista  Arelatensis,  c.  776. 
BERTRANDUS,  sacrista  Magalonensis,  c.  1241. 
BERTRANDUS,  sacriscrinius  Nemausensis,  e.  565. 
BERTRANDUS  RICHARD,   canonicus  Aniciensis, 

c.  24. 
BERTRANDUS,  capellanus  vicecomitissae  Narbo- 

nensis,  c.    i  242. 
BERTRANDUS ,     BERTRANNUS  ,      BERTRANUS  , 

BELTRAMNUS,  filius  Raimiindi  de  Sancto  Egi- 

dio,   ce.  652,    653,    733,    738,    746,    748,  792; 

Tolosanus  cornes,  ce.  766,  775,  789;  cornes  To- 

losanus    &    Ruthenensis    &  Albiensis,  c.   767; 

S.  iEgidii  cornes,  c.  809. 

BERTRANDUS,  vicceomes  Podemniacensis,  c.  655. 
BERTRANDUS,  vicecomes,  c.   io58. 
BERTRANDUS,  Aquitaniae  consul,  ce.  i5,  16,  17, 

18,  20. 
BERTRANDUS,  dictus  Bonushomo,  c.  456. 
BERTRANDUS,  filius  Poneii,  e.  692, 
BERTRANDUS,  frater  Pontii  comitis,  c.  334. 
BERTRANDUS,  frater  Jordani,  c.   1046. 
BERTRANDUS  ILISIARIUS,  c.    1226. 
BERTRANDUS,    nepos    praepositi   Magalonensis, 

e.  719. 
BERTRANDUS,  e,  328. 
BERTRANNUS.  Vide  BERTRANDUS. 
BERTRANNUS,  Vasatensis  episcopus,  c.  845. 
BERTRANNUS,  archidiaeenus   in    ecclesia   Maga- 

lonensi,  ce.  741,  761. 
BERTRANNUS,  archidiaconus  Mimatensis,  e.  468. 
BERTRANNUS,  Nemosensis  elericus,  c.  543. 
BERTRANNUS,  monachus,  e.  934. 
BERTRANNUS,  cornes  Provinciae  sive  Arelatensis, 

ce.  584,  670,  682. 
BERTRANNUS,   marchio    sive   cornes    Provinciae, 

ce.  437,  447. 
BERTRANNUS,  frater  Poneii  Radvei,  c.  682. 
BERTRANNUS  GIDBERTUS,  c.  682. 
BERTRANNUS,  c.  172. 
Besaudun  (cornes  de),  c.  8o3. 
BESCEDA  (Guillelmus,  Willermus    Rigaldi,  Rl- 

galdj  de   ipsa,  de),  ce.   1120,  1121,  ii33,  1134, 

1220. 
Besech  (Rembaldus  de),  e.   1222. 
BESSANO  (Raterius  de),  e.   i  ii  i. 
Bessans  (Gaueelmus  de),  e.    1  145. 
BESSENCS  (Berengarius  de),  e.  791. 
BEZANO  (Poneius  de),  e.   1260. 
Be^encs  (Raimundus  de),  c.  i283. 


BIDANO  (Raimundus  de),  c.   1204. 

BIGOT   (Bertrandus   de),  canonicus    S.   Stcphani 

Tolosani,  p.   i5*. 
BIRADA  (Calutius  de  la),  c.   1 107. 
BIRON  (Willelmus  de),  c.  623. 
BISANO  (Rolandus  de),  c.  945. 
BISATICO  vel  Bisatgc  (Jarento  de  vel  del),  ce.  jTn, 

994. 
BITERRENSES  canoniei,  ce.   162,  187,  479. 
BITERRENSIS  episcopus,  ce.  352,  686,  977. 
BITERRENSES  Judei,  ce.  840,  i235. 
BITERRENSIS  ecclesiae  praepositus,  c.  654. 
BITERRENSIS  vicecomes,  ce.  35,  844,  890. 
BITERRENSIS  vicecomitissa,  c.  789. 
BITERRI  (dominus  de),  ce.  960,  982,  ii36. 
BITERRI  (Judei  de),  e.  1180. 
BITERRIS  (vicecomes  de),  e.  796. 
BITERRIS  (vicecomitissa  de),  c.  694. 
BITERRIS,  BITERRI,  (Guillelmus  de),  praecentor 

Biterrensis,  ce.   i235,  1248. 
BITERRIS  (Guillelmus  de),  canonicus  Biterrensis, 

ce.  973,   1089. 

BITERRIS,    BITERRI,    BITTERRIS ,    BITTERIS , 
BITERRENSIS,  Beder^,  Beders  (Agnes  de),  e.  904. 

—  (Berengarius  de),  ce.    841,   961,    1104,    1124, 
1170,  1173,  1180,  1268,  1271. 

—  (Bernardus  de),  ce.  840,  903,  953,  1098,  i  1 10. 

—  (Bernardus  de  Bonofato  de),  c.  1 198.    '^ 

—  (Gaucelinus  Arnaldi),  ce.  904,  i  173. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  953,   1098,  i  171,  i236. 

—  (Guillelmus  Airaldi  de),  e.  1285. 

—  (Guillelmus  Alfarieus  de),  ce.  794,  795. 

—  (Guillelmus  Arnaldi   de),   ce.    904,  961,   982, 
i I 26,  1 171. 

—  (Guillelmus  Lupetus  de),  c.   1124. 

—  (Guillelmus  Seguerii  de),  e.   1214. 

—  (Guitardus  Lupi  de),  e.  590. 

—  (Lupetus  de),  c.  840. 

—  (Maria  de),  c.  954. 

—  (Petrus  de),  e.  534. 

—  (Petrus  Rainardi  de),  ce.  827,  903. 

—  (Petrus  Siguarii,   Sigarius,  Sigarii ,   Seguerius, 
Segerii,  Siguerii,  Sigerii   de),  ce.  896,  961,  962, 

978,    982,    1066,    1089,    II44,    1198,    1222,     I2?2, 

1286. 

—  (Poneius  de),  e.  973. 

—  (Raimundus  de),  ce.  687,  732. 

—  (Vitalis  de),  e.  963. 

—  (Willelmus-Aleherieus,  Alcherii  de),  c.  654;  ^ 
infantes  sui,  c.  679. 

BITTERRENSES  Christiani,  c.  i235. 
BITTERRENSES  eonsules,  e.  976. 
BITTERRÇNSIS  dominus,  c.  958. 
BITUTIA,  e.  1081. 
BIZANO  (Guillelmus  Rollandi  de),  e.  774. 

—  (R.  de),  c.  II 53. 
Blanccifort  (Arnaldus  de),  c.    1228. 

—  [Miiletli  de)  c.  756. 
BLANCHA,  regina   Franeiae,  c,  37. 


i847 


INDEX  ONOMASTICUS. 


2  8|S 


'Blanchafort  (Bernard  de),  c.  918. 
BLANDACO  vel  KLANZACO  (Gaiifridiis   sive  Gaii- 
frediis  de),  ce.   1027,    1  loi. 

BLANDERICUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 
BLANDINUS,  prior  Serratexensis,  c.  3o3. 
BLANIUS,  monachus  de  Siurag,  c.  884. 
BLANZACO  (Gaufredus  de).  Vide  BLANDACO. 
BLASTOLCUS,  snjo,  c.   160. 
BLICCARDIS,  domiia,  c.  226. 
BLIGARDIS,  f&eminn,  c.  83. 
RLIGARIUS,  c.  224, 
BLIGERIUS   OLIVE,  c.  467. 
BOCIACAS  (Deodatiis  de),  c.  S;")."». 
Boco'iran  (Guilleliniis  de),  c.    1078. 
BOEM.UNDUS,  princeps  Antiochiae,  c.  10J7. 
BOEMUNDUS,  cornes  Tripolitanus,  c.    1007. 
BOIANO  (Berna rdiis  de),  c.    1089. 

—  (Ermengaudus  de),  c.   1016. 

Bo'tsedon,  Boissedo  (Berna rdus  de),  ce.  677,   i  198. 

—  (Guilleliniis  Amelii  de),  c.    1098. 

—  (Poncius  de),  e.    1096. 
ROISSIACIIS  (Bertramnus  de),  c.  972. 
BOJA  (vSrephanus  de),  c.    1  154. 
BOJANO  (Poncius  de),  c.    1  124. 
BOLRONE  (Bertranniis  de).  Flde  BULRONE. 
BOLTENACO  (A.  de),  c.   n53. 
BOLTEIfAGO   (Guiraldiis  de),  vicariiis,  c.  918. 
BONAFOS,  uxor  Stephani  Ciiypas,  e.   i  174. 
Bonafos  (Giiillelmus  de),  c.   1  i55. 
BONEALUS,  episcopus,  c.   iSTj. 
BONEFACIUS,  filius  Bernnrdi,  c.    1.17. 
BONETA,  pistrix  canonicae  S.  Pauli,  c.  38. 
Bonfat  (Berna rdus),  c.    i  170. 
BONIFACIUS  Vm,  papa,  ce.  44,  45. 
BONIFACIUS,  abbas  Conchensis,  c.  900. 
RONIFACIUS,  diaconus  Narbonensis,  c.  047. 
BONIFILIA   sive  PONCIA,  soror  Poncionis,  c.  353. 
BONIFILIUS,  sacristanus  S.  Salvii,  c.  278. 
BONIFILIUS,  c.  35o. 

BONUSPAR,  c.  279. 
BONUS  VASSALLUS,  c.  286. 
BONVILLA  (Companiiis  de),  c.   1097. 
BORBONO  (Bertrandus  de),  c.   ii5i. 
BORDIS  (Ato  de),  c.   1208. 

—  (Petrus  RaiiTiundi  de),  c.  916. 

BORNA  (Guilhermus  de),  &  filii  ejus,  c.   i  168. 
BORRACIANO  (Gnucebertus  de),  c.  366. 
BORRELLUS,   BORELLUS,  cornes   &  marchio,  co- 

mes   Barchinonensis,   ce.    214,    225,   289,    3o3 , 

3i  o,  364. 

Borset  (Raimundus  de),  c.  1095. 

Sosc  (Ugo  de),  c.  884. 

BOSCO  (Berengarius  de),  c.  460. 

BOSO,  presbyter  cardinalis,  ce.  873,  880. 

BOSO,  rex  Provineiae,  c.  65. 

BOSO,  vicecomes  Biterrensis  &  Agathensis,  e.  94. 

BOSOMEUS,  c.  244. 


BOSONUS,  abbas  Montisolivi,  c.    120. 
BOSSEIRAS  (Ugo  de),  c.  933. 
BOSSIM  (Bertrandus  de),  c.  477. 
BOVILA    (Ramundus    Arnaldi    de),    capitularius 
Tholose,  c.   I  293. 

BOVILLA  (Raimundus  Arnaldi  de),  c.   io25. 
BOXAZONE  (Isa mus  de),  c.  962. 
BRAIDA,   filia    Pctronillae  vieecomitissae,  c.  606. 
BRAIDIMENDA,  filia  comitis  Fuxensis,  c.  980. 
BRASCA  (Ugo  de),  c.  i265. 
BREISSAC  (Bertranniis  de),  c.  783, 
Brei'^ac  (Raimundus  de),  c.   i  154. 
BREMUNDUS,   Bitterrensis  episcopus.    Vide  RER- 
MUNDUS. 

BREMUNDUS,  dominus   Uceciae   &   Poscheriarum, 
c.    1804. 

BREMUNDUS,   magister  Narbonensis  vieecomitis- 
sae, c.  I  23o. 

BREMUNDUS,  cum  filiis  suis.  c.  369. 
BREMUNDUS,  c.  569, 
BREMUNDUS  RAIMUNDI,  c.  5 12. 
RRINORIO  (Bernardus  de),  monachus,  c.    i3o5. 
BRISSAC  (Fredolis  Raimundi  de),  c.  477. 
Brodel  (Raimundus  de).  Vide  de  BRODETO. 
RRODETO,   Bro^et,    BROZETO,  BRODITO,    Z?/o.^cZ 
(Bertrannus  de),  c.   1  145. 

—  (Guillelmus  de),  ce.    1260,   1267. 

—  (Petrus  de),  c.   1145;   p.   i  5*. 

—  (Raimundus  de),  ce.    ir  24.    1229,   i253,   i3oi. 

—  (Ugo  de),  ce.  764,   i  124,   1229. 
BRODITO  (Raimundus  de).   Vide  de  BRODETO. 
Brogairolas,  Brugairolas  (Berengarius  de),  ce.  i  i32, 

1228. 

BROGLIO  (G.  de),  c.   i  i53. 
BROLIO  (Bernardus  de),  c.   1199. 

—  (Bertrandus  de),  e.  764. 
Broll  {Hug  del),  c.  606.    _ 

BROSETO  (Ugo  de).  Vide  de  RRODETO. 
Bro^et  (Petrus  de).  Vide  de  BRODETO.       ' 
RRUCIA  (Raimundus  de),  c.  947. 
Brugairolas  (Berengarius  de).  Vide  de  BROGAIPvO- 
LAS. 

Brugal  (Berengarius  de),  c.  907. 
BRlfGARIIS  (Guillelmus  de),  e.   1097. 
BRUGEIRA  {Escot  de  la),  c.  <)66. 

—  (^Guillelm  Je  la),  c.  966. 

—  f Petrus  de),  e.  919. 
Brugeiras  (Petrus  ^e),  c.    |225. 
BRUGERA  (Stephanus  de),  c.   i  i3r. 
BRUGERIA  (Bernardus  de),  c.    i3o7. 
BRUGERIA  vel  BRUGUEIRA  (Raimundus  de),  mi- 

nister    &    servus    ecclesiae    de    Podio    superiori, 
ce.   I  I  20,   1121. 

BRUGOLLI  (Berengarius  de),  e.    i  02  i . 
BRUGUARIIS  (Willelmus   de),   capitularius   Tho- 
lose, ce.   I  I  65,   I  167. 

BRUGUEIRA  (Raimundus  de),   minister  ecclesiao 
de  Podio  superiori.   Vide  de  BRUGERIA. 


n 


1849 


INDEX  ONOMASTICUS. 


iR 


>o 


HRUGUEIRAS  (Pontiiis  de),  c,  1161. 
Bruidiura  (Aimericus  de  la),  c.  818. 
Bruil  (Berna rdiis  de),  c.  1096. 
imULANO  (Giiillermiis  de),  c.  1071. 
KRULIANO  (Bernardiis  de),  c.  11  85. 
HRUNETl'S,  nepos  Rogerii,  c.  888. 
Brunichel  (Ademariis  de),  c.    1  197. 

—  (Arnardiis  de),  c.   i  197. 

—  (Ato  de),  c.    I  197. 
HRUNICHELDIS,  c.    1071. 
Bruniquel  (Hugo  de),  c.  BSTi. 

BRUNO,  Signlniis  episcopus,  legatiis,  ce.  7.^4,  SSÎ. 

liRUNO,  prior  de  Petra,  c.    1095. 

HRUSCA  (Guillehnus  Pétri  de),  c.   1291. 

BRUSCHA  (Bernardiis  Gauberti  de),  c.   1  199. 

HUGATO  (W.  de),  c.    1218. 

RULA  (Raimiindiis  Berengaril  de),  c.  800. 

BULBONE  (Laugerius  de),  c.  732. 

BULSARUS,  judex,  c.  3i  1. 

BURGARIIS  (Guillelmus  de)  ^  bmgensis  Tholosa- 

nus,  c.  I o52. 
BURGO  (Hugo  de),  c.  817. 
Butueram  (Goalterius  de),  c.   io:'J6. 
BUXOGUL  (Nicecius  de),  c.  883. 


C 


Caharc^  (Acfrediis  de),  c.   1066. 

—  (Bernardus  f/e),  ce.   ii39,  1273. 

—  (Miro  de),  ce.  1061,  1  i38. 

—  (Petrus  Raimundl  de),  e.   1066. 

—  (Petrus    Rogerius   vel   Rogerii    de),  ce.    1139, 
1272. 

—  (Raimundus  de),  ce.  918,  1066. 

—  (Rogerius  ^e),  ce.   1061,   11 38. 
CABATIU  (Arnaldus  Otto  de),  c.  5o3. 
Cabestan  (Guillelmus  de),  c.  1262. 
CABILLONENSIS  episcopus,  e.   i2o3. 
CABRARIA  (Geraldus  de),  c.  1  187. 
CABREIRA  (Joannes  de),  c.   1078. 
CARRERIA  (Petrus  Guillelmi  de),  c.  477. 
CABRERTIS  (Bernardus  de),  camerarius  S.  Egidii, 

c.   i I 45. 
CABRETIA  fPontius  Gaueelinus  de),  c.  638. 
CABRTEIRAS    (Willelmus    de),    &    infantes    sui, 

c.  808. 
CABRIERA  (Herbertus  de),  c.  lo.'ïrt. 
CADALONIO,    Cadalon,  CADALONE   {Bernard   Ri~ 

gal^  de),  c.  522. 

—  [Bernaii  Rigal  de),  c.   1020. 

—  {Guingueira  vel  Guineguerras  de),  ce.  962,  1220. 
CAUARONA,  CADERENA  (Ato  de),  c.    1062. 

—  (Otto  de),  c.    Il  38. 

—  (Petrus  Arnaudl  vel    Arnaldl   de),  ce.  425,  824, 
852. 

—  (Raimundus  de),  c.  918. 


CADAKOSSA  (P.  vel  Petrus  de  ,  ce.    1;  .  ;     ,        , 
CAECILI^  abbatissa  Vctulimuri,  c.   1.^ 
CAECILIA,  comitlssa  Fuxcnsis,  ce.  1172,  iiyi. 
CAECILIA,  comitlssa   Tripolitana,   régis   Franco-' 
rum  fllia,  c.    1  o55. 

CAECILIA,  vicecomitissa  Blterrensis.  Fide  .CECI- 
LIA. 

CAGOZAC  (Frcdolonus  de),  c.  461. 

CAIRELLUS  (Sicardus),  c.  961,  962. 

CALCADIS  (Seginus  de),  c,  1 149. 

CAI.UARIIS  (Arnaldus  de),  c.   1  187. 

CALIXTUS  II  papa,  ce.   5o,  876,  878,   879,  901, 

906,  907,  931,    1078. 
CALLERS  (seniores  de),  c.  800, 
CALMIS  vel  CALMS  (B.  de),  c.   i3oi. 

—  (Bernardus  de),  ce.  764,   1265. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  1124,  1148,  1149,  i23o, 
I23i,    1265. 

—  (Guillelmus  vel  Guilelmus  Bernardi  de), ce.  ''64, 
854,  911. 

—  (Petrus  Bernardus  vel   Bernardi),  ce.  808,  S!j.\. 

—  (Pontius  de),  c.   1271. 

—  (Raimundus  de),  ce.   1265,  1271. 

—  (Rigaldus  de),  c.  993. 

CALMIS  SURDIS  (Bernardus  de),  c.   1148. 
Calmant  (Bego  de),  c.  1  23  1 . 

—  (Stephanus  de),  c.  849, 
Cals  (Bernardus  de),  c.   1110. 
CALSTO,  abbas  Flglacensis,  e.  268. 
CALVETUS,  nepos  Rogerii,  c.  888. 
CALVETUS,  CALVETI,  Calvet,  de  Calvet  (Guiller- 

mus  vel  Wiliermus),  ce.  917,  918,  923,  925. 
CALVETUS  RODBERTI,  miles,  c.  846. 
CALVIS  (Guillermus  de),  c.   1074. 
CALZADA  (Bego  de),  e.  5 10, 

—  (Raimundus  de),  c.  5io. 

Camhoulas,  Camholas  (Berengarius  de),  e.  5i3. 

—  {Eijor  de),  e.    i  o  ir . 
CAMPANIIS  (Bertrandus  de),  c.    1075. 
CAMPANIS  (Arnaldus  de),  Marojoh,  e.   1266. 
CAMPIO,  presbyter,  e.   i65. 

CAMPO  (Joannes  de),  c.   1045. 

—  (Pontius  de),  c.  59. 

CkMPO-Pendut,  CAMPENDUTO,  Campendut,  Cam- 
pendud  (Bernardus  Raimundl,  &c.  de),  l'ide 
CANESUSPENSO. 

CANABOXO  (Petrus  Raimundl  de),  c.    1077. 
CANALBANO  (Guillelmus  de),  c.  59. 
Canavellas  (Petrus  de),  e.   1112. 
Candiac  (Galcelmus  de),  c.   1093. 
CANESUSPENSO,      CAMPENDUTO,      Campendud , 

Campendut,   CAMPO-Fendut   (Bernardus   vel    B. 

Raimundl  de),  ce.  1  i32,  1  144,  1  1  53,  1181,  1214, 

1240,  1274,  1275,  1279. 

—  (Giraldus,  Giral,  Outrai  de),  ce.  917,  918,  923. 

CANETO,  CANNETO,  Canet,  Cannct,  Caned.  Can- 
ncd,  Chaned  (Bernardus  de),  ce.  811,  824,  829, 
854,  867,  868,  910,  923,  924,  925,  944,  961, 
962,  963,  980,  982,    1018,    1024,    10.33,    1046, 


i85i 


INDEX  ONOMASTICUS. 


î852 


io5o,    loSp,    io63,    1069,    1071,    1086,    1104, 

iio5,    1122,   1126,   ii3o,    m34,    iiap,    1141, 

1142,   1173. 
CANETO,  CANNETO,   Canct,  Cannet,  Caned,  Can- 

ned,  Chaned  (Bernardus  de),  minor,  c.   iiyS. 
. —  (Bertrandus  de),  c.  827. 
. —  (Rnimundus  de),  c.  1040. 

—  (Remigius  de),  c.  811. 

CANILHACO,  CANILLAGO  (Bernardus   Grassetus 
de),  c.  61 1 . 

—  (Deodatus  de),  ce.  489,  492. 

—  (Deusde  de),  &  fratres  sui  Gaucelinus  &  Petrus, 
c.  611. 

Canned    in    Russilione    (Petrus    Remundus    de), 

c.  7o5. 
CANTALOBRE  (Raimundus  de),  canonicus  Biter- 

rensis,  c.   1248. 
Cantamerle  {Ug  de),  c.  606, 
GANT ARELLA  (Raimundus),  c.  1049. 
GANTE  (Arnaldus  de),  c.  873. 

—  (Petrus  de),  c.  873. 

CANTOKRE  (Ademarus  Rigual^  de),  c.  460. 

—  (Galterius  Borrellus  de),  c.  460. 
CAPITESTAGNO  ,    GAPITESTAGNI ,     GAPUD- 

STAGNO  (G,  de),  c.   11 53. 

(Gaucerannus,  Gaucerandus  de),  ce.  865,  1  1  10, 

1253,    1268,   1270,    1286. 

—  (Guiraldus  de),  c.   ioi5. 
_  (Miro  de),  c.  865. 

CAPITOLIÔ  (Petrus  Bernardus  de),  c.   i23o. 

Caprarescia  (Bertrandus  de  la),  c.  749. 

GAPRARIA  (Bertrannus  de),  c.  544. 

, —  (Petrus  de),  c.  544. 

GAPUDSTAGNO    (Gaucerandus   de).    Fidc    GAPI- 

TESTAGNO. 
CARAMANIO,  Caramain  (Donatus  de),  c.  35i. 
(Guillelmus  vel  Willelmus  Pétri  de),  ce.   908, 

963. 

(Willelmus  Jordani  de),  c.  927. 

CARBONERIA  (Rostagnus  de),  e.    1  149. 

Carcag  (Rogerius  de),  c.  906. 

CARCASSONA    (cornes    de)     vel    CARGASSONAE, 

ce.  549,  566,  818. 
GARCASSONA  (dominus  de)  vel  GARGASSONAE, 

ce.  958,  960,  981,  1276. 

—  (dominus  vel  domina),  c.  1222. 
GARCASSONA,    GARGHASSONA    (Arnaldus    de), 

ce.  1228,  1274,  1299. 

—  (Arnaldus  Jauslen  de),  c.  771. 

—  (Bernardus  de),  e.   io35. 

—  (Gulllielmus  de),  c.   1182. 

_  (Guillelmus  Ferrol  de),  ce.  771,  778. 

(Guillelmus,   Guilhelmus,  Willelmus  Mancl- 

pii  de),  ce.   1024,   1086,  1  1  19. 
(Willelmus  vel  Guillelmus  Pontii  vel  Poncii), 

ce.  590,  736,  760,  771. 

—  (Petrus  de),  c.  1106. 

(Raimundus  Arnaldi  de),  c.  677. 

CARGASSONAE  castellani,  c.  924. 


GARGASSONAE  episcopus,  c.  918. 
CARGASSONAE  homines,  ce.  804,   121 5. 
GARGASSONAE  probi  homines,  c.   1299. 
GARCASSONA  (senior  de),  c.  957. 
CARGASSONAE  vicarius,  c.  1299. 
GARGASSONAE  vicecomes,  c.   1088. 
GARGASSONAE  &  BITERRIS  vicecomes,  c.  39. 
CARGASSONAE  vicecomites,  c.  81 3. 
GARGASSONAE  vicecomitissa,  c.  918. 
GARGASSONENSIS  episcopus,  ce.  352,  947. 
GARISSIMA,  c.  279. 

GARLUS,  rex.  Vide  KAROLUS  III  SIMPLEX. 
CAROLUS,  abbas  Segureti,  c.  24. 
GAROLUS  MAGNUS,  rex.  Vide  KAROLUS. 
CAROLUS,  imperator,  filius  Pipini  (scilieet  Caro- 
lus  II  Calvus).  Vide  KAROLUS. 

CAROLUS  JUNIOR,  nepos  Ludovici  Pii,  c.  5  ;  pro~ 
hahlement  Charles  le  Simple. 

GAROLUS  VII,  rex  Franeorum,  e.  47. 

GAROLUS,  comes  Provinciae,  rex  Siciliae  &  Hie- 
rusalem,  c  41;  fra'tcr  régis  Franciae,  rex  Sici- 
liae, ce.  42,  52,  53;  comes  Andegaviae  &  Pro- 
vinciae, &  Fontisforqualquerii,  c.  53. 

CAROLUS,  rex  Apuliae,  c.  45. 

GAROLUS,  filius  Philippi  III,  c.  48. 

CAROLUS  BERNARDUS,  p.   i3*. 

GARREIRA  (Eieius  de),  e.  598. 

CARSIG  (Radulfus  de),  c.  460. 

Casa  (Petrus  de  vel  de  la),  ce.    1244,   1286. 

Casai  (Guillelmus  de),  e.    1102. 

GASALIBUS  (Poncius  de),  e.   1206. 

GASASMALAS  (Raimundus  Deusdet  de),  c.  772, 

GASATUS,  episcopus  Nemausensis,  c.  28. 

Caslus  (Petrus  de),  c.  993. 

—  (R.  Amelio  de),  c.   I285. 
Casols  (Bernardus  de),  c.    1  1  10. 
GASSANAS  (Pontius  de),  c.  634. 
GASSANIGIS  (Ebrardus  de),  e.   1093. 
CASSANNAGO  (Raimundus  de),  prior  Magalonen- 

sis,  c.  I  241 . 
GASSERANIO  (Guillelmus  de),  c.  787. 
CASSIMIRUS,  presbyter,  c.   125. 
Ca5tartag  (Bernardus  de),  c.   1258. 
GASTELLANUS,  abbas  S.  Hilarii,  e.  72. 
Castellet  (Guillelmus  Petrus  de),  e.  993. 
GASTELLIONE ,      GASTELLONE ,      CASTELLONO 

(Bernardus  de),   ce.   1108,   11  11. 

—  (Clavellus  de),  c.   1  i  1  i. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  940,  974. 

—  (Isarnus  de),  c.   1227. 

—  (Petrus  de),  c.  917. 

GASTELLONOVO ,  CASTRONOVO  vel  GASTRI- 
NOVI  (Agulo  de),  c.   1  195. 

—  (Alfertia  de),  c.  881. 

(Arnallus  vel  Arnaldus  de),  ce.  589,  845,  1078, 

1104,    1124,    ii85,    1222. 

(Arnaldus  Raimundi  de),  e.  919. 

(Bernardus  Atonis  de),  c.    1271. 


i853 


INDEX  ONOMASTICUS. 


i854 


CASTELLONOVO ,  CASTRONOVO  vcl  CASTRI- 
NOVI  (Bernardus  Raimiindi  vel  Ramundi  de), 
ce.  772,  795,  880,   881,    1027,    1061. 

—  (Gaubertus  de),  c.  1271. 

—  (Gausbertus  de),  c.  5 10. 

—  (Gausbertus  de),  dictus  Deltalius,  c.  7.')!î 

—  (Gormundus  de),  ce.  881,  896. 

—  (Guillelmus  de),  c.  i  146. 

—  (Guillelmus  Bertrandi  de),  c.   i  i52. 

—  (Guillelmus  Raimundi  de),  c.  089. 

—  (Jordanus  de),  c.  884. 

—  (Petrus  de),  c.  970. 

—  (Raimundus  de),  c.  707. 

—  (Raimundus  Arnaldus  de),  c.  884. 

—  (Rodulphus  de),  c.  88 1. 

—  (Ugo  de),  ce.  721,  742,  882,  887,  888. 

—  (Ugo  de),  clericus  Magalonensis,  c.  720. 

—  (Willelmus  de),  c.  908. 

CASTELLO  ROSELLO  (Talis  de).  Vide  CASTRO 
ROSSILIONE.  * 

CASTELPERS  (Petrus  de  Gresas  de),  c.  634. 
Castclvcl  (Guillelmus  de),  c.   i  i52. 
Castclverdun  (Arnald  de).    Vide  CASTRI    VERDU- 
NENSIS. 

—  {Bertrand  de).  Vide  CASTRI  VERDUNENSIS. 

CASTILO,  CASTILLO  (Bernardus  de).  Vide  CAS- 
TELLIONE. 

CASTLARIO,  CASLARIO,  Casîlar,  CASTLARII 
(Arnaldus  de),  c.   1297. 

—  (Berengarius  de),  c.  1 102. 

—  (Bremundus  de),  c.   iioi. 

—  (Guillelmus,  Guilhelmus  de),  ce.  854,  1049, 
1066,  1291. 

—  (Guillelmus  Raimundi  de),  c.   1078. 

—  (Isarnus  de),  ce.   1 133,  1 134. 

—  (Pontius  de),  c.  i  1 1 1 . 

—  (Poncius  Rainonis  de),  c.  750. 

—  (Raimundus  de),  ce.   1019,  io63,  1066,  iro2. 

—  (Raino  vel  Rainonus  de),  ce.  854,  902,  1027, 
MOI,    ii52,    1225,    128.5,    i3o5. 

—  (Rogerius  de),  ce.   1108,  1129. 

—  (Wilelmus  Raino  de),  c.  iioi. 

—  (homines  de),  c.  864. 

Caslar    (Petrus     de),     canonicus     Magalonensis, 

c.  1241. 
Castlaret  (Guillermus  de),  monachus  de   Castras, 

c.   1090. 
CASTRENSES  monachi,  c.  946. 
CASTRENSES  milites  &  burgenses,  c.   i236. 
CASTRENSIS  abbas,«c.   1288. 
CASTRIIS,   CASTRIAS  (Bernardus  de),  c.    1202. 

—  (Dalmacius  de),  c.  785. 

—  (Elesiarus,  Elisiarius,  Hehsiarius),  ce.  902, 
977,  978. 

—  (P.  de),  c.   1283. 

—  (R.  de),  c.  I  i53. 

—  (Raimundus  de),  ce.  970,  1012,  ii57,  1204, 
1283. 


CASTRI  MAURONIS  domini,  c.  821. 
CASTRINOVI  (Infirmi  de  ponte),  c.   1225. 
CASTRIS,  CASTRAS  (Amelius  de),  c.  1237. 

—  (Arnald  de),  c.  947. 

—  (Bernardus  de),  c.   1237. 

—  (Bertrandus  de),  c.   I225. 

—  (Dalmatius  de),  ce.  741,  761,   1024,  1043. 

—  (Elias  de),  c.   1095. 

—  (Elisiardus,  Eliziarius,  EU^iar),  ce.  908,  963, 
980. 

—  (Gillabertus,  Guilabertns,  Guillabartus,  Guilla- 
bertus,  Guillibertus,  Guilhabertus,  ce.  961,  982, 
1017,  io5o,  1124,  Il  34,  1140,  ii5i,  1198, 
1237,    1240. 

—  (Guillermus  Pétri  de),  c.  966. 

—  (Raimundus  de),  ce.    1045,  1202,  1271,  1291. 

—  (Siehardus  de),  c.  1237. 

—  (Ugo  de),.c.  1 162. 

CASTRI    VERDUNENSIS    (Arnaldus    Gausbertus, 

prineeps),  c.  700.  Vide  Castel  Verdun. 
CASTRO  {Barnard  de),  c.  389. 

—  (Elisiarus  de),  c.  389. 

CASTRO  DURBAN  (Ademarus  de),  c.  712. 
CASTRONOVO  vel   CASTRINOVI  (Talis   de).    Vide 

de  CASTELLONOVO.. 
CASTRO  RAINALDO  (Heldebertus  de),  c.  362. 
CASTRO     ROSSILIONE,     CASTRI    ROSSILIONIS , 

CASTELLO    ROSELLO ,   CASTELLI    ROSSILLO- 

NENSIS,    CASTELLO    RUSSILIONE    (Bernardus 

de),  c.  11 85. 

—  (Bernardus  Raimundus),  c.  823. 

—  (Guillelmus  de),  c.   1 185. 

—  (Guillelmus  Raimundi  de),  ce.  777,  794. 

—  (Vuilelmus  de),  c.   1040. 
CASUBIANO  (Almaradus  de),  c.  379. 

CASULIS,  CASULOS  (Ermengaudus,  Ermengaus  de), 
ce.  471,  537,  538,  542. 

—  (Petrus  Ferrandi  de),  ce.  656,  661. 
Caîiage  {Guillem  de),  c.   522. 
CATURCENSES  clerici,  c.  753. 
CATURCIO  (Gausbertus  de),  c.    1293. 
CAUCIONOIOLO,  Caucenegol  (Bernardus  de),  nota- 

rius  publicus  Biterrensis,  c.   1048. 

—  (Petrus  de),  hospitalis,  c.  i23o. 
CAUCOLIBERI  (Poncius  de),  c.   i  io3. 
CAULETP  (Bernardus  de),  c.   1  195. 

—  (Pontius  de),  c.  1 195. 

CAUMONO  (Guillelmus  Pétri  de),  c.  i  i5i. 
Cauna  (Sicardus  Isarni  de  la),  ce.   1094,   1095. 
CAUNES   (Raimundus  de),  c.  917. 
CAUSITUS,  p.    12*. 
CAUSNAC  (Elias  de),  c.  6z3. 
CAUSOLS  (Petrus  Ferran  de),  c.  702. 
CAUZIO  (Poncius  de),  c.  1066. 
Cavag  {GuiUem  de),  c.   1020. 
Caval  {Carbortel  de),  c.  905. 

—  (Guillelmus  de),  c.  905. 
Cavallaria  (Guillelmus  de  la),  c.   1239. 


855 


INDEX  ONOMASTICUS. 


ibi>( 


CAVANACO,  Cavanac  (Raimundiis  Arnaldi  de), 
c.  714. 

—  (Rogerius  de),  c.  917. 

—  (Udalgeriiis  de),  c.  714. 
CAVOMONTE  (Isnnrdus  de),  c,  709. 
CAZULLIS  (Berna rdus  Ferrandi  de),  c,  787. 
CECENNO  (Ugo  de).  Fide  de  CENCENNONE. 
CECILIA,    CAECILIA,    vicecomitissa     Biterrensis, 

Carcassonensis,  Albiensis,  Redensis  ac  Nemau- 
sensis,  ce,  7.59,  764,  794,  796,  804,  808,  828, 
837,  840,  85.,  852,  853,  854,  866,  868,  869, 
875,  894,903,  908,  909,  910,  911,  920,  921, 
924,  925,  926,  928,  941,  943,  945,  946,  958, 
960,  961,  965,  977,  1000,  1016,  1047,  1089, 
1090,   1094,    1098,   1107,   1(35,   1236;    p.  i3*. 

CEIRACO  (Rainumdus  de),  c.  390. 

CEIRALLIO  (Ralmundiis  de),  c.   io63. 

Celas  (Raimund  de),  c.  407. 

CELLAS  (Bernardus  de),  capellamis,  c.  885. 

CELLAVINERIA  (Petriis  Raimundiis  de),  ce.  ii8i, 

I  236. 
CELLIS  (Pontiiis  de),  c.  643. 
S.  CELSUS,  c.  264. 
CENCENNONE,    Cencennon  ,    CENCENONE,    CEN- 

ZENO,    CECENNO    (Bernardus    de),    ce.     1174, 

1199. 

—  (Bernardus  Grimaldi  de),  ce.  961,  962. 

—  (Isarnus  de),  ee.  961,  965. 

—  (Ugo  vel  Hugo  de),  ce.  1092,  1095,  1096,  1 173, 
1  174. 

CENDRATIO  (Raimundus  de),  e.    i3o5. 
CENTRAIRANICIS,    CENTREIRANICIS,    Centraira- 
ntgues  (Guillelmus  de),  ce.   1045,  1202,  1285. 

—  (Petrus  de),  c.  721. 

—  (Raimundus  de),  e.  933. 

—  (Raimundus  Rostagni  de),  ce.  882,  949,  969. 
CENTULLUS,   CENTULO ,   comes    Bigoritanus    vel 

Begorretanus,  ce.  845,  880. 
CENTULLUS,  monachus  Cognensis,  c.  5. 
CENZENO  (Hugo  de).  Fide  de  CENCENNONE. 
Cerelag  (Galterius  de),  e.  906. 
CERVARIA  (Ugo  de),  c.   1265. 
CERVERA  (Raimundus  de),  e.   1099. 
CERVERIA  (Guillelmus  de),   prior  S.  Guillelmi , 

c.  I  154. 

—  (Jordanus  de),  c.  1  145. 

—  (Pontius  de),  c.  764. 

CERVIANNUS,  vicecomes  in  Cadurcensl,  c.  974. 

CERVIANO,  Cervian,  CIRVIANO  (Raimundus  Ste- 
phani  de),  ec.  529,  558,  573,  577,  658,  961, 
962,  978,  982,  1027,  1110,  1198,  1202. 

i —  (Stephanus  de),  ce.  667,  706,  783. 
CESARIUS  DE  YSPANIA,  abbas  Monserrati,  c.  214. 
CESSERATIS  (Pontius  de),  c.    1009. 
CEYSSAC,  CHEYSSAC  (milites  de),  c.  23. 

—  (viri  nobiles  de),  e.  22, 
CHABALDUS,  prior  Casae  Dei,  c.  747. 
CHAMBAUT  (Petrus  de),  e.  817. 
Chaned  (Bernardus  de).  Vide  de  CANETO. 


CHAUZOARDUS,  c,   i3o2. 

CHEISSAC  (viri  nobiles  de).  Fide  CEYSSÀC. 

CAer  (Arnaldus  ^e),  c.   1228. 

CHEVELLINUS,  presbyter,  e.   11  3. 

CHILANO  (Bernardus  Hugo  de),  c.  909, 

CHIMBERGA,  vicecomitissa  Lutevensis,  c.  340, 

CHINVAL  (Oliverius  de),  e.  685. 

CHIXULO,  genitrix  Vulveradi  clerici  Elenensis, 
c.  7o3. 

CHRISTIANI,  c.  5o. 

CHRISTIANUS,  Nemausensis'episcopus,  c.  28. 

CHRYSOGONUS,  Romanae  ecclesiae  diaconus  car- 
dinalis  ae  bibliotheearius,  e.  880. 

Chaînât'^  (Guillelmus  de),  ce.  867,  868. 

CIBUTOL(B.  D.),  p.   i5*. 

CINCIACO  (Poncius  de),  c.   1262. 

CINTHYUS,  diaconus  eardinalis  S.  Adriani, 
c.   1249. 

C1RH:I  (Auriolus  de),  c.  416. 

CIRTIO  (Petrus  de),  c.   1  o  1  5^ 

CISTERCIENSIS  abbas,  c.  39. 

CIVITATE  (Berengarius-Raimundi  de),  c.  752. 

CLAIRANO  (Arnaldus  de),  iiotarius  vieeeomitis 
Bitterrensis,  ec.  853,  1086,  1088,  1120,  1121, 
1127,  ii3i,  ii37,  ii38,  Il 40,  1141,  1142,  Il 44, 
ii58,  1171,  1216,  1229,  1239,  1240,  1268,  1270, 
1273,  1274,  1279,  1287,  1289,  1299. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  e.  823. 
CLAIRENO  alias  de  Clairju  (Silvio  de),  e.   i  149. 
CLARENTIACO,    CLARENCIACO,    CLARENZAGO, 

Claren-{ag  (Bernardus  de),  ce.   1  148,   i23o,   1265. 

—  (Bernardus  Willelmi  de),  e.  895. 

—  (Geraldus  de),  e.   1266. 

—  (Guillelmus,  Willelmus  de),  ec.  617,  854. 

—  (Guiraldus  de),  c.   i3oi. 

—  (Petrus  de),  c.  933. 

—  (Willelmus  de).  Fide  Guillelmus. 
CLARETO,  Claret,  Clarcts  (Gaucelinus  de),  ce.  902, 

933,   939,   949,   969,    1078,    1174. 

—  (Petrus  de),  c.  389. 

—  (Petrus  de),  c.  933. 

—  (Vizianus  de),  c.   1226. 

CLAROMONTE,  Clarmunt  vel  Clermunt  (Aimeri- 
eus  de),  c.    i  172. 

—  (Arnaldus  de),  ce.  1  142,  1288. 

—  (Arnallus  Pontius  de),  ee.  652,  654. 

—  (Bernardus  de),  c.   i  142. 

—  (Guillelmus  de),  e.  970. 

—  (Joeelinus  de),  c.   1054. 

—  (Petrus  de),  c.  917. 

—  (Raimundus  de),  c.  917.     • 

—  (Raimundus  Stephanus  de),  c.  945. 
CLAROMONTENSE ,     CLARIMONTIS    concllium, 

ec.   29,  748,  834. 

CLARUS,  e.  455. 

CLAUDIUS,  canonieus  Brivatensis,  c.   171. 

CLAUSONNA  REDORTA  (Poncius  de),  c.   i3o2. 

CLEMENS  papa   IV,  ce.  41,  42. 

CLEMENS   papa   V,  e.  45. 


i857 


INDEX  ONOMASTICUS. 


i858 


CLERANO,  CLERAM  (Petriis  de),  ce.  91B,  1041. 
CLODOVEUS,  rcx,  p.  ô*. 
CLUNIACENSIS  abbas,  c,  817. 

—  congregatio,  c.  J23. 
Coches  (Bernard  de),  c.  917. 
CODALETO  (Laugerius  de),  c.  998. 
COEMERACO  (Poncia  de),  c.   1273, 
COGNAT  (GuJlhermiis  de),  c.  854. 
COIRANO  (Petrus  de),  c,    1226. 

COLIATIS,    CoUati   (Gulllelmiis   de).    Vide   COL- 
NATIS. 

COLLIS  (Atho  de),  c.  956. 

COLNATIS,    Colnas,    Coîna^ ,  COLIATIS   (Guillel- 
mus  de),  ce.  764,  795,  829,  909, 

—  (Helisiarius  de),  c.  909. 
- —  (Petrus  de),  e.    i  145. 
COLUMBA,  uxor  Ansemundi,  c.  81. 
COLUMBA,  uxor  Reisendi,  c.  290. 
COLUMBARIIS  (Rniinundus  de),  c.    12  lù, 
COLUMBARIO  (Arnaldus  Guillelmus  de),  c.  41  5. 
COMAS  (Rairaundus-Stephani  de),  c.  679. 
COMBRETO,  Combred,  Comhret  (Bego  de),  c,  643. 

—  (Bernardus  de),  ce.   1062,  i2o5,  1207. 

—  (Bernardus  Frotardus  de),  c.  713. 

—  (^Ermengaus  de),  c.   1062. 

—  (Frotardus  de),  c.  416. 

COMEAA  (Petrus  Bernardus  de),  c.  705. 
COMENDATUS,  abbas  Exaladensis,  c.  61. 
COMES  (Bernardus),  ce.    1119,   1  r4i,   1  142. 

—  (Guilhelmus,  WiUelmus,  Villerinus),   ce.   S;!!, 
923,  924,  925,  928,  1  I  19,   1  141,   I  142. 

—  (Guillelmus,  filius  Guillelml),  ce.   1119,   i  iaz, 

—  (Raimundus),  c.   1142. 

Compeire  (Raimundus  Arle  de),  c.  993. 

—  (Ratcrius  de),  c.  993, 
CONA  (Guillelmus  de),  c.   1282. 
CONCHACENSES,  CONCHENSES  monachi,  ce.  766, 

900. 

CONCHAS,     CONCAS    (Ademarus,    Ademar    de), 
ce.  1001 ,  Il 3o,  I  142. 

—  (Bego  de),  c.  643. 

—  (Bernardus  de),  e.   1061. 

—  (Petrus  Aimericus  de),  ce.  1017,  '061. 

—  (Petrus  Vetulus  de),  c.    1289. 
CONCHIS  (abbas  de),  c.   1064. 
CONDOMO  (Geraldus  de),  c.  966. 
CONDONIA'  (Geraldus  de),  e.   io35. 
Condorces  (Petrus  de),  c.  996. 
CONFOLENCIO  (Aimericus  de),  c.    i  104. 
Co«^a5  (Galhardus  (/e),  c.   1018. 

CONGUSTO  vel  Congost   (Bernardus  de),  ce.  1018, 
1128*. 

—  (Galardus  de),  c.   1127. 

CONIBERTUS,  CUNERERTUS,  praepositus  Eriva- 
tensis,  ce.  171,  1 88. 


■  Peut-être  faut-il  corriger  de  Condoma  ou  de  Coiidomo 
(Voir  l'article  précédent). 


CONO,  Praenestinus  episcopus,  ce.  8:)7,  880. 
CONQUEIRAC  (Pontius  de),  c.  477. 
CONRADINUS,  c.  Ô3. 
CONSTANCIA,    CONSTANTIA,    Costansa.   regina, 

régis   Francorum    soror   ac  comitissa  Tolosana, 

ce.  33,  1 196,  1233,  iz38. 

CONSTANCIA,    neptis    Senegundis    comitissae, 
c.  3i  I . 

CONSTANTINOPOLITANUS  imperator,  c.  2',. 

CONSTANTINUS,  scriptor,  ce.  64.'},  6^6. 

Contahout  (Raimundus  Cardani  rfc),  c.  1  128. 

CONVENARUM  tomes,  c.  889. 

Cor  (Petrus  de),  c.   1  227. 

CORCIANO  (Bernardus  Pontii  de),  e.  702. 

—  (Ermengaldus  de),  c.  640. 

—  (Sicardus  de),  c.   1070. 

—  (Willelmus  Poneii  de),  c.  656. 
CORNELIANO,   CORNELANO,    Cornellan,  Cornclla, 

Cornelian    (Alcheruis   de),    ce.    577,    961,    1199 
1236. 

—  (Arnaldus,  Arnallus  de),  ce.  962,  1018,  ic68. 

—  (Ato  de),  c,  962. 

—  (Berengarius  de),  ce.  1067,  1089. 

—  (Deusdet  de),  c.  655. 

—  (Guillelmus  de),  c.  916. 

—  (Petronius  de),  e.  691. 

—  (Petronius  de),  ce.  1067,   1068. 

—  (Petrus  Ato  de),  c.  416. 

—  (Petrus  Guiraldi  de),  c.  706. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  ce.  963,  978. 

—  (Poncius  vel  Pontius  de),  ce.  978,  1098,  1169. 

—  (Raimundus  de),  c.  796. 

—  (Raina rdus  de),  c.  795. 

—  (Ugo   de),  archidiaconus  Biterrensis,  ce.   1089, 
1235. 

CORNONE,  CORNO  (Bonafos  de),  e.  885. 

—  (Gaucelinus  de),  ce.  379,  933. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  761,  783,  785. 

—  (Odo,  Oto,  Otto  de),  ce.    761,  783,   882,    887. 
888. 

—  (Petrus  de),  ce.  784,  785,   1078,   io8(. 
— r-  (Petrus  Riculfus  de),  c.  635. 

—  (Raimundus  de),  c.  885. 

—  (Ricarda  de),  c.  885. 

—  (Ricardus  de),  miles,  c.  885 

—  (Rosiagnus  de),  miles,  c.  885. 
CORNUTIO  (Hugo  de),  c.  901. 
CORNUS  (Miro  de),  e.  993. 

CORTICO  (Guillelmus  de),  ce.    1  148,   1265. 
Cortiniac   vel    CORTINIACO  (Pontius  de),  sacrista 

S.  Andreae,  ce.  996,  997. 
Costansa,  regina.  Vide  CONSTANCIA. 
COTONES    vel    Cotenc^    (Raimundus    Ato    de), 

ce.   I  I 3o,  1221 . 

CRATO  (Guillelmus  de),  c.   io56. 
CREIXEL,  CREXEL  (Jordanus  de),  ce.  637,  818. 
CPvOCUS,  episcopus  Nemausensis,  c.  28. 
GROS  (Petrus  de),  c.  817. 


69 


i859 


INDEX  ONOM  ASTI  eus. 


1860 


CRUCE  (Pontlus  de),  c.   1094. 

CRUCESIGNATI,  c.  ."îp. 

GFWCIOLO  (Aldebertus  de),  c.    i  149. 

—  (Gaillelmus  de),  c.   i  149. 
C«c  (Rahnundus  ^e),  c.    ii3r, 
CUCUCIAGO,  CUCCIACO  (Berna rdus  de),  c.  Syy. 

—  (Bernardus  Ato  de),  c.  401. 

—  (Guillelmus  Vasconis  de),  c.  Syo. 
CULNATIS  (Ugo,  filins  Bernardi  de),  c.  5r2. 
CUNEBERTUS,  praepositus  Brivatensis.  Fide  CO- 

NIBERTUS. 

CURCIANO  (homines  de),  c.  io85. 
CURCIANO  (Bertrandus  de),  c.  io85. 
CURIA  (Odo  de),  c.   121  3. 
CURTE  (abbas  de),  c.  833. 

CURTESAVINO    (Raimundus    Brachiatus    de), 
c.  801. 

CURVALA,   CURVALLA    (Guillermus    Ato    de), 
ce.  962,   1059,   1092,   1095,   1173. 

CUSARIIS  (Gaufridiis  de),  c.   ic58. 


D 


D.,  Compostellamis  episcopus,  c.  793. 
DACTO,  abbas  Gerrensis,  c.  289. 
DAGRERTUS,  filins  Dagberti,  c.  277. 
DAGBERTUS,    inagister    Bernardi    de    Amiliavo, 

c.  514. 
DAGIBERTUS,  qui  Carlucius  vocatur,  c.  366. 
DAGOBERTUS,  DATBERTUS,  episcopus  Agathen- 

sis,  ce.   177,  186. 
DAIMBERTUS,  Pisaniis  arehiepiscopus,  c.  744. 
DALBS  (Arnaldus  de),  &  frater  ejiis,  c.  668. 

—  (Bernardus  de),  e.   1298. 

—  (Guillelmus  de),  c.  94.5. 

DALMACIUS,  DALMATIUS,  abbas  Crassensis, 
ce.  570,  592. 

DALMACIUS,  vicecomes  in  Gabaldanensi,  c.   172. 

DALMACIUS,  miles,  c.   169. 

DALMATIUS,  arehiepiscopus  Narbonensis,  ce.  38, 
612,  724,  741,  860,  959. 

DALMATIUS,  abbas  S.  Theofredi,  c.  211. 

DALMATIUS,  abbas,  c.   181. 

DALMATIUS,  filius  Abbonis  presbyteri,  c.  419. 

DAMILS  (Petrus  Raimundi  de),  c.  772. 

DANIEL,  arehiepiscopus  Narbonensis,  c.  89. 

DANIEL,  abbas  Lezatensis,  c.  2o3. 

DATBERTUS,  episcopus  Agathensis.  Flde  DAGO- 
BERTUS. 

DATBERTUS,  abbas  Sorieinensis,  c.    187. 
DATO,  monachus,  c.  292. 
Dau  (Benranàus  de),  c.    1212. 
Dau^a^  (Guillelmus  de),  c.    1  198. 
DAVID,  levita,  c.  280. 

DEODATUS,  abbas  S.  Tiberii  ,  ce.  1004,  ioo5, 
1007. 


DEODATUS,   canonicus   Magalonensis,   ce.   645, 
646,  678. 

DEODATUS,  subdiaconus  Magalonensis,  c.  720. 
DEODATUS,  seriptor,  c.    1178. 
DEODATUS,  filius  Benedicti,  c.  5o8. 
DEODATUS  CORVESINUS,  c.   1039. 

DEODATUS  SANCTI  FLORI,  Magalonensis  cano- 
nicus, c.  960. 

DESIDERIUS,  Cavelliensis  episcopus,  c.  718. 

Deupantela  (Arbertus  de),  c.  885. 

DEUSDE,    DEUSDEDIT,    episcopus    Ruthenensis, 
ce.  242,  249,  278,  280. 

DEUSDE,   DEUSDET,    DEUSDEDIT,    levita,   abbas 
S.  Pauli  Narbonensis,  ce.  38,  349,  352,  353. 

DEUSDE,  forsdecanus  Gellonensis,  e.  392. 

DEUSDE,   notarius,  c.  288. 

DEUSDE,  cognomento  Desiderius,  c.  479. 

DEUSDE  Maluscomptor,  e.  460. 

DEUSDE  VUOLORUT,  e.  439. 

DEUSDEDIT,  presbyter  cardinalis,  e.  880. 

DEUSDEDIT,  capellanus,  c.  io56. 

DEUSDEDIT  BERNARDUS,  c.  672. 

DEUSDET  &  fratres  sui,  e.,6io. 

DEUSDET  GIRBERTI,    frater   &  magister  Tolosa- 

nae  domus  militiae  Templl,  c.   1238. 
De^  (Guillelmus  du),  c.  121 3. 
DIA  (Pontius  de),  c.  783. 
DIAS,  comitissa  Convenensis,  c.   io3i. 
Dias,  uxor  Pétri  de  Poi'io-Laurens,  c.    1  i5o. 
DIASFRONISA,  vicecomitissa  Nemausensis,  e.  1090. 
DIDA,  uxor  Rainardi  viceeomitis,  e.  92. 
DIGNIFREDUS,  sacerdos  Palajani,  p.  3*. 
Dion  (Petrus  Raimundus  de),  c.  1266. 
Doalon  (Raimundus  de),  c.  491. 
DODO,  comes  Convenarum,  c.   1297. 
DODOLINUS,  c.   169. 
DODONUS  ALBARICUS,  c.  682. 
DOMINICA,  uxor  Raimundi  Cardani  de  Contalout, 

c.    I  I  28. 

DOMINICUS,  abbas  Bolbonae,  e.  i256. 
DOMINICUS,    clericus    S.    Nazarii     Bitterrensis , 
c.   1048. 

DOMONOVA  (Petrus  de),  c.    1279. 
DONADEUS,  abbas  Montisolivi,  ce.   160,  166. 
Don'ium     (Gaufridus     de),     magister     Hospitalis, 

c.    io5j. 
DORBERTUS,  abbas,  c.    179, 
DORNIANO,    DORNIANI,    Dornan,    Dorna  ,    DOR- 

NANO,  Durna,  Durnan  (Bego  de),  c.   i3o6. 

—  (Guilabertus),  c.   i3o7. 

—  (Isa mus  de),  ce.  I  129,   11  34,   1173,   1174,1207, 
1221,  1237,  1268,  i3o6,  i3o7. 

—  (Petrus  de),  c.   i3o6. 

—  (Poncius  de),  ce.  908,   io58,   io63,  i3o6,  i3o7. 

—  (Raimundus  de),  e.  _  1  307. 
DRACHONETUS,  e.   i233. 
DRULLIA  (Garnerius  de),  e.  449. 


i86i 


INDEX  ONOMASTICUS. 


inr,! 


DUAHUS  VIRGINTBUS  vel  DUAS  VIRGTNES  (Be- 
rengarius  Giiillelmi  de),  ce.  749,  881, 

—  (Hermengaiidus  de),  c.  88 1. 

—  (Petrus  Gaucelini  de),  c.  636. 

—  (Raimundus  Pontii  de),  c.  783. 
DULCIANUS  (magister),  c.   loo.'ï. 

DULCIS  vel  DULCIA,  comltissa  Provinciae  &  Bar- 
chinonensis,  ce.  73i,  732,  886,  c)3^>. 

DUNO,  Dun,  Du  (Adalaisc  de),  c.   1254. 

—  (Bernardiis  Raimundi  de),  ce.  1227,  1228,  1254, 
1273. 

—  (Poncius,  Pontiiis,  Pont  de),  ce.  825,  918,  1254. 

—  (R.  de),  e.  1072. 

—  (Raimundus  \el-Raimund  de),  ce.  825,  941, 
1062,  1220,  1227,  1228,  1254,  1273,  1278. 

—  (Sybilla  de),  e.   12.54. 

DURANDUS,  DURANNUS,  DURANTUS,abbasMoy- 
siacensis,  episcopus  Tolosanus,  ce.  471,  484, 
5o2 ,  504,  509,  5 16,  533,  540,  343,  544,  547, 
558,  758,  833;  p.  5*. 

DURANDUS,  abbas  Casae  Dei,  e.  699. 

DURANDUS,  abbas  Crassensis,  ce.  99,   1  12. 

DURANDUS,  abbas  Saiicti  Victoris  Massiliensis, 
ce.  5i3,  519,  527. 

DURANDUS,  levita,  c.  337, 

S.  DURANNUS,  p.  4*. 

DURANNUS,  abbas  Moysiacensis.  Flde  DURAN- 
DUS. 

DURANTUS,  episcopus  Tolosanus.  F'nlc  DURAN- 
DUS. 

DURANTUS,  archipresbyter  Rutenensis,  c.   roi  i. 

DURANTUS  (magister),  notarius,  ce.  1045,  iii5, 
I I 78,   I  2o3. 

DURANTUS,  vicarius  de  Drimos,  c.  432. 

DURBANNO,  Durban  (Ademarus  vel  Adcmar  de), 
ce.  657,  752. 

—  (Atho  de),  e.   I255. 

—  (Bernardus  de),  ce.  547,  787,  927,  929,  1  i53, 
1204. 

—  (Bernardus  de),  &  filii  sui,  c.  915. 

—  (G.  de),  c.   1268. 

—  (G.  de),  e.   1277. 

—  (Guilhelmus,  Guillelmus,  Guillermus,  Willel- 
mus  de),  ce.  853,  908,  1069,  1088,  1  124,  1  126, 
I I 32,  I 144,  1 i52,  I  i58,  1181,  1207,  1240,  1271 , 
1274. 

—  (Ibrinus  de),  c.  375. 

— ;  (Fetrus  de),  c.  873,  897,  899. 

—  (Raimundus  de),  ce.  787,   io85,   1102,  1271. 

—  (Rogerius  de),  e.    1021. 

Durnian,  Durna  (Ta lis  de).  Fidc  DORNIANO. 
DUROFORTI,    Durfort ,   Durford   (Armannus   de), 
c.  974. 

—  (Arnaldus  de),  c.  974. 

—  (Bernardus  de),  quartonator  et  bacalerius, 
c.    1279. 

—  (Bertrandus  Fulconis  de),  c.  727. 

—  (Fulco  de),  c.  727. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  918,  i  i  i  i ,  i  i  82. 


DUROFORTI,    Durfort,    Durford   (Rnimun 
ce.  918,   I  239. 

—  (Raimundus  Raimundi  de),  c.  728. 
DURSO  (Guillelmus  de),  c.   1  154. 
Dux  (Raimundus  de),  c.  927. 


ERLO,  EROLO,  EBULUS,  caneellarius,  ce.  80,  82, 

87. 
EBRARDUS,  episcopus  Ucetieensis,  p.  14*. 
EBRARDUS,  presbyter,  c.  254. 
EBRINUS,  e.  374. 
EBULUS,  caneellarius.   Vide  EBLO. 
ECARDUS,  c.  951. 
ECCLESIA  (Guillelmus  de),  c.   i3oi. 

—  (Raimundus  de),  c.   ir57. 

ECO,    archidiaconus    in    episeopatu    Convenensi , 

c.  292, 
EGIDIUS,  scriptor,  c.  1297. 
EIMERICUS,  abbas  Lezatensis,  c.  398. 
EIMERICUS,  abbas  S.  Hilarii,  c.  298. 
ETMERICUS,  miles,  c.  688. 
EIRTSINDIS,  uxor  Franehonis,  e.    157. 
ELDEGARIUS,  frater  Bellihominis,  e.  323. 
ELDEGERIUS,   HELDEGARIUS,   praepositus   Ani- 

ciensis,  ce.  22,  23. 
ELDEMARUS,  levita,  e.  337. 
ELDERICHUS,  vir  Ermeldis,  c.  338. 
ELDO,  abbas,  c.   188.  "^ 

ELECTA,  comitissa  Tolosann,  c.  738. 
ELEFONSUS,  episcopus,  e.    [4.5. 
ELENENSES  canonici,  c.   i  190. 
ELENENSIS  episcopus,  c.  5o2. 
ELEPHANTES,  episcopus  Aptensis,  c.  558. 
ELEZIARIS,  filius  Godrnnni,  ce.  368,  378. 
ELISIARIUS,  ce.  903,  904. 
ELISIARIUS,   pater  Alinburgis   abbatissae    S.    Gc- 

nesii,  c.  446. 
PJLISIARIUS,  filius  Gaucelini   de  Clareto,  c.    12    :, 
ELIZABETH,  comitissa  Ruthenensis,  c.  37. 
ELIZABETH,  vicecomitissa  Podemniaeensis,  c.  797. 
ELIZIARIUS,  c.  789. 
Eli^iars  Berengarius,  c.  844. 
ELNA  (episcopus  de),  c.   1  172. 
ELNA  (Poncius  Segedii  de),  e.  466. 

—  (Ugo  de),  e.   1069. 
ELTEFREDA,  uxor  Amelii,  c.  327. 
El^  (^Gaîin  &  Arnald  de),  c.   599. 

EIVIA,   EMMA,  comitissa  Tolosana,   ce.    326,  36i, 

377,  65o,  652. 
EMELIUS,  episcopus  Tolosanus.  Vide  AMELIUS. 
EMELIUS,  praepositus  S.  Germerii,  c.  714. 
EMELIUS  ATO,  archidiaconus  in  Tolosano,  c.  85o. 
EMENO,  abbas  Anianensis,  e.  610. 
EMENS,  vicecomes  in  Provincia,  e.  234. 


i863 


INDEX  ONOMASTICUS. 


Ï864 


EMERICUS,  cancellarius,  c.  87. 

EMINIUS,  archiepiscopiis,  c.    133. 

EMMA,  comitissa  Tolosana.  Fide  EMA. 

EMMO,  c.    170. 

EMO  &  uxor  ejiis,  c.  279. 

ENAURS,  uxor  Almeradi  de  Andusia,  c.  432. 

ENGELBERTUS,  vicarius  Tolosae,  c.  940. 

ENGELRADA,  uxor  Elisiarii,  ce.  9o3,  904. 

ENGELRADA,    uxor  Guillelmi    Alfarici,   ce.    794, 

795. 
ENGELUICUS,  miles,  cl  681. 
ENNECO,  c.  218. 

ENNEGO,  quem  vocant  Bonusfilius,  c.  3o3. 
ENRICUS,  filius  Remundl  comitis,  c.  556. 
ERACLIUS,  HERACLIUS,  vicecomes  Podemniacen- 

sis,  ce.  23,  655. 
ERACLIUS  BENIGNUS,   episcopus   Beorrae,  p.  5*. 
ERIBALLUS,  Urgellitensis  praesul,  c.  498, 

e;ribertus,  c  769. 

ERIFONSUS,  ERIFONS,  archiepiscopus  Narbonen- 

sis,  ce.   i33,   i  5o. 
Eril  (Bernardus  d') ,  c.    i  i  26. 
ERMELDIS,  neptis  Aurioli  levitae,  c.  338. 
ERMEMBURGA,  c.  87. 
ERMEMIRUS,  vichaiios,  c.   291. 
ERMENARDUS,  filius  Amelii,  c.  72. 
ERMENDRAMNUS ,    arehimandrita    Nemauscnsis , 

e.  372. 
ERMENDROITIS,  uxor  Poncii  At,  c.  765. 
ERMENGALDUS,     archidiaconus     Agathensis, 

c.    I  oo5. 

ERMENGARDA,  vieecoinitissa  Minerbensis , 
c.   1296. 

ERMENGARDA,  ERMENGARDIS,  Ennengart,  ER- 
MENIARDIS,  HERMENGARDA,  HERMENGAR- 
DIS,  HERMENGAUDA,  vicecomitissa  Narbo- 
nensls,  ce.  84,  36,  89,  838,  853,  918,  1069, 
1142,  ii52,  1178,  ii85,  i2o5,  1222,  1280, 
1264,  1268,  1271,  1272,  1278,  1275,  1279, 
1289. 

ERMENGARDA,  ERMENGARDIS,  ERMINGARDA, 
Hermengard,  HERMENGARDA,  HERJ'.IENGAR- 
DIS,  filia  Pétri  comitis,  c.  479;  vicecomitissa 
Nemausensis  8c  Albiensis,  Biterrensis  &  Car- 
cassonensis,  ce.  87,  514,  548,  549,  55 1,  558, 
559,  563,  566,  578,  576,  617,  625,  635,  642, 
649,  682,  691,  692,  712,  718,  784,  786,  787, 
740,  759,  762,  770,   852,  857. 

ERMENGARDA,  filia  Willelmi  Bemardi,  c.  61 3. 

EP.MENGARDA,  uxor  Bemardi,  c.  898. 

ERMENGARDA,  uxor  Bemardi  Arnaldi,  c.  596. 

ERMENGARDIS,  filia  Isami,  comitis  Pallia rensis, 
abbatissa  Biirgalensis,  ce.  199,   210,   217. 

ERMENGARDIS,  Ermcngards,  comitissa  Cerda- 
niensis,  ce.  807,  808. 

ERMENGARDIS,    filia    domini    Montispessulani , 

c.  891. 
ERMENGARDIS,  uxor  quondam  Guillelmi  de  Nar- 

bona,  c.   1  242. 
ERMENGARDIS,  uxor  Quadalli,  c.  53o. 
ERMENGARDIS,  uxor  Suniarii,  e.   157. 


ERMFNGARDUS,  sacerdos  Si  judex,  c.  804. 

ERMENGARDUS,  bajulus,  c.   1175. 

Ermengars,  uxor  Johannis,  c.  3o5. 

Ermengar^,  comtessa  Ruthenensis,  c.    101  i. 

ERMENGAUDUS,  HERMENGAUDUS,  filius  Ada- 
laidis,  vicecomitissae  Narbonensis,  ce.  255,  274, 
275$  archiepiscopus  Narbonensis,  ce.  38,  282, 
280,  280,  286,  3i8,  820,  849,  352,  358,  401, 
497,  588. 

ERMENGAUDUS,  episcopus  Elenensis,  ce.  769, 
I  068. 

ERMF.NGAUDUS,  episcopus  in  Palliarensi,  c.  856. 
ERMENGAUDUS,  abbas  S.  Vincentii,  e.  248. 
ERMENGAUDUS,  abbas  Vallismagnae,  e.   1289. 
ERMENGAUDUS,  praepositus  Turriliensis,  c.  828. 
ERMENGAUDUS,   sacristanus  S.  Justi    Narbonen- 
sis, e.  859. 

ERMENGAUDUS,  diaconus,  seriptor,  c.  700. 
ERMENGAUDUS,  ERMINGAUDUS,  cornes   Ruthe- 
nensis, ce.   145,   i63,   168. 

ERMF;NGAUDUS  I,  comes  &  marchio  Urgellensis, 
e.  883. 

ERMENGAUDUS  II,  Urgellensis  comes.  ce.  653, 
678,   I  187. 

ERMENGAUDUS,  cancellarius,  e.  63  1 . 
ERMENGAUDUS,  prefeetus,  c.  353. 
ERMENGAUDUS,  filius  Hildini  vicecomitis  &  Ar- 

chimbertae  vicecomitissae,  ce.  295,  297. 
ERMENGAUDUS,    frater   Hugonis,   ce.    247,    248, 

249. 

ERMENGAUDUS,    nepos   Adalaidis   vicecomitissae, 

c.  828. 
ERMENGAUDUS,  e.  817. 

ERMENGAUDUS  VASSADELLUS,  ce.  aSo,  280. 
ERMENGAUDUS  VERNETI,  e.  822. 
Ermengaus,  filius  Eldiard,  c.  52  i. 
ERMENGAVUS,  clerieus,  filius  Adalberti,  e.  277. 
ERMENGAVUS,  films  Airadi,  c.  258. 
ERMENSINDA,  c.  404. 
ERMENSINDIS,  uxor  Berengarii    Raimundi  Mon- 

tiscatani,  c.  799. 
ERMESENDIS,    ERMESSENDIS,   domina    Montis- 

pessuli,  ce.   iii5,  1176,  1178. 

ERMESENDIS,  uxor  Guillelmi  de  Fre-^ols,c.  1028. 

Ermesens,  Ermescrf^,  filia  vicecomitis  Biterrensis, 
c.  894;  domina  de  Poscheriis,  c.   1098. 

ERMESINDIS,  comitissa  Barehinonae,  e.  865. 

ERMESINDIS,  uxor  Bernardi,  c.  481. 

ERMESINDIS,  e.  285. 

ERMESSINDIS,  vicecomitissa    Narbonensis,  c.  966. 

ERMETRUCTIS  sive  DRUDA,  vicecomitissa  Biter- 
rensis, c.  288. 

ERMINGARDA,   vicecomitissa.    Vide  ERMEN- 
GARDA. 
ERMINGAUDUS,  comes.   Vide  ERMENGAUDUS.      ' 
ERNEMIRUS,  Cardonensis  vicecomes,  c.  3o3. 
ERNUSTUS,  notarius,  ce.    124,   i3o. 
ERSINDIS,  mater  Oddonis  vicecomitis,  e.   148. 
ERVlîUS,  notarius,  e.  97. 


w 


ESCAFREDI,  Escafre  (Aymericus) 
1277. 

—  (Bernardus),  c.  (j8i. 

—  (Hugo),  c.   I  1.34. 

—  (Isarnus),  ce.   ioi<;,    iiS^,   12.JJ. 

—  (U.),  c.    1277. 

—  (Ugo),  c.  1019,  127"). 

Escart  (Ato  Mlronis  de),  c.  674. 

ESCHrVA,    nlio    nomine    Pagesa ,     lixor    Vacherii 
d'Espeireger,  c.  Sii). 

Escuders  (Oto  d'),  c.   1282. 

ESEGUTUS,  c.   16.0. 

ESPALEDE  (viri  nobiles  de),  ce.  21,  22. 

—  (Odo  de),  c.  23. 

—  (Pontius  de),  c.  23. 

—  (Pontius  Uinberti,  coinarchus  de),  c.  699. 
ESPANOLUS,  subviearius  Tholose,  c.   1290. 
ESPARRONE  (Geraldus  de),  e.  977. 

—  (Willelmus  de),  c.  i233. 
Espeircgcr  (^Fâcher  de),  c.  8i5. 
E^pera^a  (Gulllelmus  Mascot  d'),  c.  477. 
ESPEYRONE  (Pandulfus  de),  c.  460. 
ESSENA,  comitissa   Fuxensis,  c.   1020. 
ESSERAS  (Willelmus  Bernard!  de),  c.  732. 
Estodal  (Bernardus  Otonis  de),  c.   1021. 
ESTUER,  iixor  Majoli  vicecomitis,  c.  204. 
FATGENIUS  papa  III,  ce.  29,   1081,  1089,    1098. 
EUROLEDA  (Guillehnus  Bernardi  de  ad),  c.  666. 
EUSANDUS,   Carcassonensis    episcopus.    Vide   GI- 

SANDUS. 
EUSEKERTUS,  presbyter,  c.  632. 
EUSEKIUS,  presbyter,  e.  632. 
EUSTORGIUS,  c.   172. 

EVARDL'S,  eleemosinarius  Albiae,  c.  270. 
Eximas  (Petrus  Begonls  de),  c.  460. 
EXIMINUS,  abbas  Alaonensis,  c.  349. 
S.  EXUPERIUS,  Tolosanus  episcopus,  c.  55. 
£^/77i^(ïr  (Petrus  de),  c.   1222. 


INDEX  ONOMASTICUS. 

.  1019,  1 134 


1866 


FARERSANO,  FARERZANO,  FABRESANO,  FABRE- 
ZANO  (Ermengallus  de),  c.  909. 

—  (Raimundus  Guillelmi  de),  ce.  640,  811,1  i5o. 

Fabragas  (Petrus  de),  c.  1  175. 

FABREZANO  (Raimundus  Guillelmi  de).  Vide  FA- 
BERSANO. 

FABEUCIS  vel  FABRICIIS  (G.  de),  c.    i  178. 

—  (Gulllelmus  de),  ce.  902,  933,  972,   1202. 
. —  (Poncius,  Pontius  de),  ce.  933,  949. 
FAHRIGAS  (GuiUslmus  Pontio  de),  e.  64r>. 
FAIDITUS,  burgensis   Montispessulani,  e.  839. 
FAINO  (Petrus  de),  c.  701., 

—  (Pontius  de),  c.  701. 

—  (Pontius,  consularis  de),  c.  701. 


FALGARIIS  vel  del  Falgar  (Bertrandus  de),  c.  1298. 

—  (Gilhermus  de),  c.   1286. 

Fanjaux  (Galardus  de).  Vide  FANOJOVE. 
FANOJOVE,    FANOJOVIS,    PHANOJOVE,    Fanjaux 
(Amelius  de),  ce.   ii3i,   1137,   1239. 

—  (Amelius  Cerdani  de),  c.   1129. 

—  (Galarda  de),  ce.   1120,   i27r. 

—  (Galardus  de),  ce.  1 070,  1  1 20,  i  i  2  r ,  1  1 33,  1  1 34. 
FARELA  (Emeno  de  la),  c.  432. 
FARICHONE   (Wido  de),  c.  328. 

FARINANO  (Petrus  Ralmundi  de),  c.  946, 
Favart  (Bernardus  </<.•),  c.  5i3. 
FAYDIDA,  comitissa  Tolosana,  c.  937. 
Fa^éndeiras  (Gulllelmus  de),  c.   1  i38. 

—  (Wilhermus  ^e),  junior,  c.   1  127. 
FEBERANO  (Ermengaudus  de),  c.  909. 

—  (Gulllelmus  de),  e.  909. 
FECUTA  (Gulllelmus  de),  c.   1242. 
FEXGARIIS,    Felgar,    FELGUERAS,    FELGARIAS, 

FELGARAS,  FELGEIRAS,  FILGARIIS  (Guilher- 
mus  de),  c.    i  199. 

—  (Hugo  de),  c.   I  I  I  I. 

—  (Petrus  Ralmundi  de),  c.   1  199. 

—  (Raimundus  de),  ce.  658,  687. 

—  (Raimundus  Gisalfredus  de),  c.  687. 

—  (Rodmundus  de),  ce.  687,  762. 

—  (Salomon  de),  ce.  896,  978. 

—  (Simon  de),  c.  962. 

FELIX,  saerista  S.  Pétri  Salvensis,  c.  892. 
FENOLETO  (Udalgarlus  de),  ce.   i23.,   1279. 
FERRAGINA  (Arnaldus   de),    scriptor    publicus 
S.  iEgidil,  c.  1  o35. 

FERRANDA,  uxor  Ermengaudl  Verneti,  e.  822. 
S.  FERREOLUS,  e.  847. 

S.  FERREOLUS,  episcopus  Uceticensls,  c.  01. 
Ferrol  (Ponclus  de),  c.   1  i32. 
/"erroZ  (Pontius),  vlcarius,  c.    1275. 
FERZANO  (Petrus  de),  c.  604. 
/'/'^e  (Poncius  de),  c.   1206. 
FIDAS,  filla  Mariae,  c.    ic65. 
S.  FIDES,  martyr,  ce.  9,   10,   m,   12,   i3,   14. 
FIDES,  comitissa  Ruthenensis,  c.  463. 
FIDES,  FIDIS,   vlcecomltissa    Narbonae,    ce.    633, 
634,  635,  797. 

FIGARETO  (Bernardus  de),  c.  1202J  arcliipresby- 
ter  Magalonensis,  e.  1241. 

FILGARIIS  (Salomon  de).  Vide  FELGARIIS. 

PINA,  uxor  Armanni  vicecomitis,  e.  884. 

S.  FIRMINUS,  episcopus  Uceticensls,  c.  9r. 

FLACIANO  (Radulfus  de),  e.  802. 

FLANDRENSIS   &  BOLONIENSIS  comes,  c.  5f. 

FLAVIUS,  rex,  c.  28. 

FLFiXlO  (Gulllelmus  de),  canonicus  Magalonen- 
sis, c.    I  24  I  . 

FLEXO,  /"Zt-i'i  (Petrus  de),  ce.   898,    1043,   1045. 

FLINSO  (Petrus  de),  c.  987. 

FLORENCIACO,  Florensac  (Petrus  de),  e.  59. 

—  (Stcphanus  de),  c.  707. 


186/ 


INDEX  ONOMASTICUS. 


51^8 


FODERIA  (Jordanus  de),  c.  88 r. 

—  (Petriis  Berengarii  de),  c.  88o. 

—  (Raimundiis  de),  c.  88j. 
FOrSSIO  (cornes  de).  Fide  FUXO. 
FOLCHERIUS,  archlpresbyter  Nemausensis,  c.  ?)ji. 
FOLCHO,  FOLCO,  archiepiscopus  ac  cancellarliis, 

ce.  97,  loi,  io3,   io6,   io8. 

FOLCO,  missus  Karoli  régis,  ce.   lop,   122. 

FOLCRANNUS,   episcopus  Ludovensis.  Fide  FUL- 
CRAMNUS. 

Folqu'iers,  avesque  de  Tliolosa,  c.  34. 
FONTISFRIGIDI  monachi,  c.   1061. 
FONSILHIONE  (Ennengaudus  de),  c.  978. 
FONTANIS  (Guillelmus  de),  c.  1  i83. 

—  (Umbertus  de),  c.    1  i83. 
FONTEALBA  (Beitrnndus  de),  c.   i  149. 
FONTEËRECTO  (Raimundus  de),  c.    10J4. 
FONTIS  MARTII  (Petrus),  c.   1154. 

—  (Raimundus),  c.  i  i55. 

Fore  (Garsia  dcl),  clerieus,  c.  816. 
FORCHALCHER  (Cotaronus  de),  c.  449. 
FORTO  ANERIUS  vel  Fortancr,   cornes    in  Conve- 
nensi,  ce.  897,  906. 

FORTO  GUILLELMUS,   vicecomes   Gimoensis, 
c.  363. 

FOS  vel  FOSSO  (Pontius  de),  ce.  732,  792,  io5j. 

FOSSATO  (W.  de),  c.   i258. 

FRAMALDUS,  Romanae  ecelesiae  cardinalis, 
c.  654. 

FRAMALDUS,  FRAMALLUS,  ce.  32o,  32i,  35o. 
FRANCHO,    FRANCO,   Carcassonensis   episcopus, 
ce.  63,  262,  282. 

FRANCHO,  FRANCO,  vicecomes  Narbonensis, 
ce.    148,   107. 

FRANCO,  episcopus  Carpentoratensis,  c.  448. 
FRANCO,  praepositus,  c.  349. 
Francor  (Vitalis  de),  e.  906. 
FRATRUM  MTNORUM  ordo,  c.  5i. 
FRAXINO  (Guillelmus  de),  e.   1291. 
FREDALDUS,  episcopus.  Fide  FREDOLDUS. 
FREDARIUS,  vicecomes  Carcassonensis,  c.  i38. 
FREDELO,     FREDOLO,     FREDOLUS ,     episcopus 
Aniciensis,  ce.  20,  21,  371,  393. 

FREDELO,  episcopus  Elnensis,  c.  35o. 
FREDELO,  FREDULUS,  abbas  Vabrensis,  ce.   i63, 
181. 

FREDELO,  comes  Tolosae,  c.  98. 
FREDELO,  c.  35o. 

FREDERICUS,  cancellarius  sacri  palatii  Latera- 
nensis,  c.  469. 

FREDERICUS  I,  imperator,  c.  3o. 

FREDERICUS  II,  imperator,  ce.  3o,  41,  52, 

FREDÎLUS  &  fratres  ejus  Raimundus  &  Bernar- 
dus,  c.  491. 

FREDOLDUS,  FREDALDUS,  episcopus  Narbonen- 
sis, ce.  I  00,  122. 

FREDOLINUS  BARRENSIS,  c.  465. 


FREDOLO,  episcopus,  Fide  FREDELO. 
FREDOLO,    FREDULUS,    archidiaconus    Magalo- 

nensis,  ce.  646,  678. 
FREDOLO,  pater  Raimundi,  c.   193, 
FREDOLO,  frater  Raimundi,  c.    193. 
FREDOLO,  filius  Raimundi,  e.    193. 
FREDOLUS,  episcopus.    Fide  FREDELO, 
FREDOLUS  Guillelmi  &  fratres  sui,  c.  638, 
FREDULUS,  abbas  Vabrensis.  T/ie  FREDELO, 
FREDULUS,    archidiaconus    Magalonensis,    Fide 

FREDOLO, 
FRENOLED  (Udalgerius  de),  e.  073, 
Fre^ols  (Guillelmus  de),  c,   1028. 
FROGERIUS,  camerarius  Franciae,  c.   1175. 
FROILA,  abbas  Serratexensis,  c.  3o3. 
FRORIANO  (Guillelmus  de),  c.  1262. 
Frotard,  vescomte  de  Brocliier,  c.    loi  i. 
Frotard,  c.  798. 
FROTARDUS,  abbas   Thomeriensis ,   ce,  5 14,  643, 

572,    589,   607,    608,  642,   647,   649,   65o,  652, 

667,  678,  683,  696. 

FROTARDUS,  vicecomes  Caturcorum  civitatis, 
c.    107. 

FROTARDUS,  c.  433. 

FROTARDUS,  p.    12*. 

FROTARIUS,  abbas  Caunensls,  c.  78, 

FROTARIUS,  e,  237. 

FROTARIUS  I,  episcopus  Albiensis,  c.   192. 

FROTERIUS,   FROTARIUS,    episcopus    Albiensis, 

deinde  Nemausensis,  ce.  29,  269,  274,  270,  3oi, 

3 [2,   1 091 . 

FROTERIUS,  episcopus   Cadurcensis,  ce,  226,  243, 

FROTERIUS,  FROTARIUS,  episcopus  Nemausen- 
sis, ce,  29,  38 1,  385 ,  389,  402,  411,  412,  414, 
432,  438,  452,  5i5,  5i9,  621,  558,  566,  568, 

FROTERIUS,  episcopus,  e.   io36, 

FROTERIUS,  c,  276, 

Froters  Peyre,fils  de  Rlclia,  c.    1220, 

FRUCTARIUS,  FRUCTUARIUS ,  Biterrensis  epi- 
scopus, ce.  92,  94. 

FRUGELLUS,  abbas  Alaonensis,  c.   i3i. 
FRUGIA,  Ausonensis  episcopus,  e.  63. 
FRUGO,  e.  323, 

FULBERTUS,  Carnotensis  episcopus,  c.  8. 
FULCHERIUS,  filius  Tructildis,  c.   141. 

FULCHRANDUS,  mareschallus  Tripolitanus, 
c.   1054. 

FULCO,  abbas  Psalmodiensis  vel  Salmodiensis, 
ce.  763,  775. 

FULCO,  abbas  Vallismagnae  &  Ardorelli,  ce,  1027, 
1028, 

FULCO,  mandatarius,  c,  372. 
FULCO,  notarius,  c.   1286. 
FULCO,  frater  Willelmi,  c.  6o3. 
FULCO,  c.  470, 

FULCO  SIMONIS,  Caturcensis  episcopus,  ce,  484, 
5i5  j  p.  5  *. 

FULCOXUS,  c.  492. 


-''Il 


1869 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1870 


FULCRAMNUS,  FULCRANDUS ,  FOLCRANNUS, 
episcopiis    Lutevensis,  ce.  267,   270,    826,   906. 

FULCRANNUS,  FULCRANDUS,  Magalonensis  ar- 
chidiaconus,  ce.   1241,  i3o3. 

FUMEL  (Gaiisbertus  de),  abbas  saecularis  Moy- 
siaci,  c.  939. 

FUMELLO  (Gaiisbertus  de),  ce.  1268,  1271. 
FUXO,   FOISSIO,  FUXI,  FUXII  (cornes  de),  ce.  45, 
818,  962,  io58,  1072,  1119. 


G.,   Narbonensis  archiepiscopus.    Fidc  GUILLEL- 
MUS. 

G.,  Araiisicensis  episeopus,  ce.   1004,   1007, 
G.,  Biterrensis  episeopus.   Vide  GAUFREDUS. 
G.  Carcassonensis  episeopus.  ViJc  GUILLELMUS. 
G.  Magalonensis   episeopus.   Vide  GALTERIUS. 
G.  Magalonensis  episeopus.   Vide  GUILLELMUS. 
G.  episeopus  Miitiatensis.  Vide  GUILLELMUS. 
G.  Nemausensis  episeopus.  Vide  GUILLELMUS. 
G.  Uticensis  episeopus,   c.   1034.  Il  faut  probable- 
ment corriger  "E.  (EBRARDUS). 

G.  Uticensis   episeopus.    Vide   GUILLELMUS. 

G.,  abbas  Bonaevallis,  c.   1081. 

G.,  abbas  Lesatensis.  Vide  GERALDUS. 

G.,  prior  Saneti  ^gidii,  c,   1202. 

G.,  cornes  Tolosanus.  Vide  GUILLELMUS. 

G.,  vischecomes,  filius  R.  Fulchonls,  e.  304. 

G.  Nemausensis  vicecomitissa.  Vide  GUILLELMA. 

G.  de  Montepessulano.  Vide  GUILLELMUS. 

Ga  vel  Gua  (Arnaldus  dct),  ce.    i  1 40,  1101. 

—  (Bernardus  deV),  c.   io5o. 
GABIANO  (Bernardus  de),  c,  655. 

—  (Guillelraus  de),  e.  707. 

—  (Raimundus  Bernardi  de),  c.   1028. 
GABURDA  (Geraldus  de),  c.  477. 
GAIANIS  ((Petrus  de),  c.   i3o5. 

—  (Raimundus  de),  canonicus,  e.  i3o4. 
GAIANO  (Stephanus  de),  e.  389. 
GAIFREDUS,  abbas  Gellonensis,  c.  3u  . 
GAIRALLUS  CARLUCII,  c.  752. 
GAIRO,  c.  232. 

GALACO  (Petrus  de),  c.   1293. 
GALBERTUS,  c.  249. 

GALBURGIS,    GUALBURGIS,    filia    Stephani    de 
Bernicio,  c.  1026. 

—  uxor  Guiraldi  Amici,  c.  1  i5i. 
Galcngs  (Petrus  de),  ce.  923,  925. 
GALINDUS,  levita,  c.  370. 

—  sacriscrinius  S.  Pauli  Narbonensis,  e.  375. 
GALINNUS,  c.  94. 

GALLIANO  (Petrus  Raimundi  de),  c.   1093. 
GALTERIUS,   GAUTERIUS ,   Albannensis   episeo- 
pus, ce.   1249,   I  25 I . 
GALTERIUS,  Albiensis  episeopus,  c.  5o. 


GALTERIUS,  GUALTERIUS ,  episeopus  Magalo- 
nç;isis,  ce.  57,  720,  841,  845,  85o,  880,  88"», 
899,  93o,  95o,  1043. 

GALTERIUS,  abbas  Ffaneaevallis,  e.   1  100. 

GALTERIUS,  viceeomes  de  Terrida,  e.   1020. 

Ga/jjg  (Brunetus  de),  c.   1228. 

Gap  (Petrus  de),  suballius,  c.  996. 

Garag  (Arnaldus  de),  c.    1  159. 

GARAG-CASTRO  (Arnaldus  Garsia  de),  c.  5r3. 

GAP.CENDIS,  comitissa  Tolosana.  Vide  GARSIN- 
DIS. 

GARCIAS,  servus,  c.  678. 

Garda  (Arnaldus  de  la),  c.    1  149. 

GARIBERGA,  c.  240. 

GARINUS,  GUARINUS.  WARINUS,  abbas  Cuxa- 
nensis,  ce.  62,  64,  258,  262,  309. 

—  abbas  Lezaténsis,  ce.  240,  257,  33o,  362,  38o, 
833. 

GARINUS,  abbas  de  Vallesigerio,  e.   1  106. 

GARINUS,  c.  886. 

GARNERIUS,  abbas  S.  Romani  in  Aquilia,  e.  775. 

GARRICIS  (Bernardus  de),  e.    1074. 

GARRIGIIS  (Bruno  de),  canonicus  laicus  S.  Ste- 
phani Tolosani,  p.  21*. 

GARSABALLI  (Raimundus),  Biterrensis  canoni- 
cus, c.  1 180. 

Garsen,  c.  2o3. 

GARSENDIS,  uxor  Bernardi  Odonis,  e.  567. 

GARSIA,  viceeomes  Lupiniacensis,  c.  271. 

GARSIA-FORTO,  proconsul  Lavitanensis,  c.  422. 

GARSINDA,  uxor  Geraldi  de  Condomo,  e.  966. 

GARSINDES,  uxor  Atonis  Radoeii,  c.  229. 

GARSINDIS,  GARSENDIS,  GUARSINDA,  comitissa 
Carcassonensis  ac  Biterrensis,  ce.  3  18,  359,  -^T'» 
377,  388,  403,  425,  427,  447,  453,  614,  529. 

GARSINDES,  GARSENDA ,  comitissa  Fuxensis , 
ce.  422,   534. 

GARSINDIS,  GARCENDIS,  GERSINDA ,  GIRSEN- 
DIS,  GUARSINDIS,  comitissa  Tolosana,  ce.  170, 
176,  177,  187,  259,  270,  272,  274. 

GARSINDIS,  Biterrensis  vicecomitissa,  c.  260. 

GARSINDIS,  vicecomitissa  Minerbensis,  c.    1075. 

GARSINDES,  GARSINDIS,  GARSENDIS,  GAR- 
SINDA, vicecomitissa  Narbonensis,  ce.  372,  401, 
417,  453,  454,  5i2,  533,  534,  535,  537,  541, 
546,  565,  566,'  711. 

GARSINDIS,  filia  Pétri  comitis,  c.  479. 

GARSINDIS,  soror  Adalaïdis  vieecomitissae, 
ce.  285,  322. 

GARSINDIS,  uxor  Arnaldi  Raimundi,  c.  816. 

GARSINDIS,  uxor  Stephani,  c.  376. 

GARSIONUS,  c.  121 8. 

GASTO  &  ARNALDUS,  frater  ejus,  c.  684. 

GASTONUS,  nepos  Rogerii,  c.  888. 

GASTONUS,  c.  593. 

GAUCBERTUS,  filius  Arberti,  c.  769. 

GAUCBERTUS-GUILLELMI,  viceeomes,  c.  466. 

GAUCEFREDUS,  cornes.  Vide  GAUFREDUS. 

GAUCEPREDUS,  cornes,  p.  6* 

GAUCEFREDUS,  filius  Agnetis,  c.   1001. 


iSyi 

GAUCELINtJS,  Lodovensis  episcopus,  c.   126?.. 
GAUCELINUS,    archidiaconus    M;igalonensis , 

c.   1043. 
GAUCELINUS,     archidiaconus     Magalonensis, 

c.    1226. 

GAUCELINUS,    modo     cellararius     S.    Tiberii, 

c.    1048. 
GAUCELINUS,    frater    Hospitalis    Jerosolymitani , 

ce.   I  1 20,  I  I 21 . 
—  prier  Hospitalis  Jerosolimitani,  c.    1240. 
GAUCELINUS,  cuin  fjliis  suis,  c.  369. 
GAUCELINUS,  filius  Hermetrudis,  c.  625. 
GAUCELINUS,  filius  Witardi,  c.  35  1. 
GAUCELINUS,  frater    Raimundi  Rabenni,  c.  35f. 
GAUCELINUS  ARNALDI,  c.  794. 
GAUCELLINUS,  monaclius,  c.  441. 
GAUCELMUS,  monachus  Cuxanensis,  c.  466. 
GAUCERANDUS,  vicarius,  c.   1206. 
GAUCIA,  GAUZA,  vicecomitissa   Neinausensis, 

ce.  225,  1090. 
GAUCZEFREDUS,  cornes  Russilionensis.  TiVe  GAU- 

FREDUS. 

S.  GAUDERICUS,  GODERICUS ,  confessor ,  ce,  55, 

804. 

GAUDINDUS,  filius  Ariberti,  c.  323. 

GAUDIVUS,  filia  Ponciae,  c.   1282, 

GAUFFREDUS,  abbas  S.  Hilarii,  c.  343. 

GAUFREDUS  vel  GIFREDUS,  archiepiscopus  Nar- 
bonensis.   Fide  GUIFREDUS. 

GAUFREDUS,  Biterrensis  episcopus,  p.  22*. 

GAUFREDUS,  GAUSFREDUS,  GAUZFREDUS,  ab- 
bas S.  Guillelmi  Gellonensis,  ce.  379,  386,  393, 
402,  43 1 ,  432,  636,  637. 

GAUFREDUS,  abbas  Thomeriensis,  c.  259. 

GAUFREDUS,  praecentor  Pictavensis,  c.  742. 

GAUFREDUS  I,  GAUCZEFREDUS,  GAUSFREDUS, 
cornes  Rossilionensis,  ce.   23c,   325,  421, 

GAUFREDUS  II,  GAUCEFREDUS,  comes  Russilio- 
nensis, ce.  394,  395. 

GAUFREDUS,  comes  Russilionensis.  Vide  GAUS- 
FREDUS. 

GAUFREDUS,  pictor,  c.   1145. 

GAUFREDUS,  c.  278. 

GAUFREDUS    PORCELLETUS   vel   PORCELLETI, 

ce.  901 ,  939. 

GAUFRIDUS,   GOFFREDUS,   GAUZFRIDUS,  comes 

Provineiae,  ce,  437,  449,  5i  i. 
GAUFREDUS  B ASTON,  e,  672. 

GAUFRIDUS  GRISAGONELLA,  comes  Andegaven- 
sis,  e.   i5. 

GAUGACHO  (Pontius  de),  c.  437. 
Gaures  (Raimundiis  de),   frater  militiae  Templi, 
c.    1020. 

GAUSBERTUS,  abbas  Candelii,  ce.    i2o5,   1224. 
GAUSBERTUS,    GAUZBERTUS,    abbas    saeeularis 

Moysiaeensis,  ce.  470,   484,   622,   6o3,   758. 
GAUSBERTUS,  abbas  S.  Salvii,  c.   192. 
GAUSBERTUS,  abbas  in  Caturcensi,  c.  245. 
GAUSBERTUS,  archidiaconus  Caturcensis,  e.  5i6, 
GAUSBERTUS,  cellerariiis  Cnsae  Dei,  c.  763. 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1872 


GAUSBERTUS,  vicecomes,  c.  987. 

GAUSFREDUS,  abbas  Gellonensis.  Vide  GAUFRE^ 
DUS. 

GAUSFREDUS  III,  GAUFREDUS,  GOFREDUS, 
Rossilionensis  comes,  ce.    io35,   1040,    1102. 

GAUSFREDUS,  comes.  Vide  GAUFREDUS. 

GAUSLENUS,  avunculus  Bernardi  prineipis  Go- 
thorum,  e.   1 . 

GAUSLENUS,  e.  280. 

GAUTERIUS,  GUALTARIUS,  Albanensis  cardina- 
lis,  ce.  744,   1116. 

GAUTERIUS,  Albanensis  episcopus.  Vide  GALTE- 
RIUS. 

GAUZA,  viceeomitissa  Nemausensis.  F/t/e  GAUCIA. 

GAUZBERDUS,  c.  237. 

GAUZBERTUS,  abbas  saeeularis  Moysiaeensis. 
Vide  GAUSBERTUS. 

GAUZBERTUS,  comes  Russilionensis,  c.  157. 

GAUZBERTUS  PETRI,  c.  56o. 

GAUZELENUS  &  filius  ejus  Umbertus,  c,  279. 

GAUZELINUS  vel  JAUSSELINUS,  capellanus  Guil- 
lelmi comitis,  ce,  652,  654. 

GAUZELINUS,  filius  Bernardi  Gauzelini,  c.  5i5. 

GAUZELMUS,  decanus  Nemausensis,  c,  763. 

GAUZFREDUS,  abbas  Gellonensis,  Vide  GAUFRE- 
DUS, 

GAUZFREDUS,  comes  Provineiae.  .Vide  GAUFRI- 
DUS. 

GAUZFREDUS,  c.  701. 

GAUZIBERTUS,  clericus,  c.  632. 

GAZBERTUS,  vicecomes  Castrinovi,  c.    1040, 

GEILINUS,  marchio  vel  nobilissimus  vir,  ce.  180, 
239, 

GEIO  (Arnaldus  Willelmi  de),  c.  i  160, 

GEIRALDUS,  episcopus  Nemausensis,  Vide  GE- 
RALDUS, 

GEIRALDUS,  abbas  de  S.  iEgidio,  Vide  GERAL- 
DUS, 

GEIRALDUS,  GUIRALDUS,  filius  Girondae, 
ce,  382,   412. 

GEIRARDUS,  episcopus  Agatensis.  Vide  GERAR- 
DUS. 

GEIRO,  princeps,  nepos  Aimerici  Narbonensis 
archiepiscopi,  c.  280. 

GELASIUS  papa  II,  ce,  870,  872. 

GELLONENSIS  abbas,  c.  590. 

GENESIUS,  c,  83, 

GENESIUS,  ce,  249,  25o. 

GENESTARE  (Guillelmus  Pétri  de),  c.  916, 

GENESTETO  (Guillelmus  Pétri  de),  e.  i283. 

GEORGIUS,  episcopus  Ausonensis,  c,   i32, 

GERALDUS,  episcopus  Biterrensis  ac  prior  Ca- 
ciani,  p.    1  1*. 

GERALDUS,  episcopus  Caturcensis,  ce.  546,  606, 
763. 

GERALDUS,  Engolismensis  episcopus,  c.  845. 

GERALDUS,  Mimatensis  praesul,  e.  437. 

GERALDUS,  GEIRALDUS,  episcopus  Nema.ssn- 
sis,  ce,  29,  369,  37  I . 

GERALDUS,  episcopus  Ruthenensis,  c.  414. 


1873 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1874 


GERALDUS,  episcopus  Sigistericensis,  c.  448. 
GERALDUS,    GIRALDUS ,    Tolosnniis    episcopus, 
ce.   1283,    1293,    1298. 

GERALDUS,  Tripolitanus  episcopus,  c.   1054. 
GERALDUS,  nbbas  Canigonensis,  c.  55. 
GERALDUS,  abbas  Lesatensis,  ce.  793,  81 5. 
GERALDUS,  GEIRALDUS,  abbas  S.  iïgidii,  ce.  372, 
379. 

GERALDUS  DE  NARBONA,  abbas  S.   Pauli   Nar- 
bonensis,  c.  43. 

GERALDUS,  Bituricensis  archidiaconus,  c.  845. 
GERALDUS,  praepositus  Anieiensis,  c.  21. 
GERALDUS  DE  JONCARIIS,   praepositus  S.  Pauli 
Narbonensis,  e.  39. 

GERALDUS,    primieerius   S,    Stephanl    Tolosani, 

c.  236. 
GERALDUS,  sacrista  Conehensis,  c.  797. 
GERALDUS,   GIRARDUS,  vieecomes   de   Rossellon, 

filius  comitis,  ce.   1097,  1102,  iiSy. 
GERALDUS,  jurisperltus,  c.  1027. 
GERALDUS,  scriptor,  c.  797. 
GERALDUS,  filius  Ademarl  Guillelmi,  c.  639. 
GERALDUS,   GIRALDUS,  filius  Aimerici   &  frater 

Genesii,  ce.  247,  249,  25o. 
GERALDUS,  filius  Ranulphi,  c.  269. 
GERALDUS,  filius  Rigaldi,  c.  235. 
GERALDUS,  c.  41  i. 
GERALDUS,  c.  798. 
GERALDUS  AMELII,  c.  5 18. 
GERALDUS  AMICUS.  Vide  GUIRALDUS. 
Gérard,  c.  456. 

GERARDUS  sive  GERALDUS,  c.  i32. 
GERARDUS,  GEIRARDUS,  episcopus  Agathensis, 

ce.  I  i5,  119,  126,   i32. 
GERARDUS,  filius  Beliardis,  c.  4i3. 
GERBERTUS,  vieecomes  in  Ruthenensi,  e.  766. 
GERBERTUS,  e.  235. 
S.  GERMANUS,  Autislodorensls   episcopus,  ce.  61, 

62. 
GERONTIUS,   archiepiscopus   Bituricensis,  e.    180. 
GERSLVDA,  comitissa  Tolosana.  Vide  GARSENDIS. 
GERUNDENSES  clerici,  e.   124. 
GERUS,  e.  320. 

GERVILA,  comitissa  Tolosana,  c.  792. 
GIBA,  c.  33o. 
GIBELINUS,  GIBELLINUS,  archiepiscopus    Arcla- 

tensis,  ce.  775,  792. 
GIBERGA,  uxor  Ludovici  Ultramarini,  e.  2  [4. 
GIBERTUS,    episcopus    Nemausensis.    Vide    GIR- 

BERTUS. 

GIBILINUS,  c.  934. 

GIBRET  (Stephanus  Berengarii  de),  c.  881. 
GIELME-FORTO,  proconsul  Lavitanensis,  c.  422. 
GIP'REDUS,    Narbonensis    archiepiscopus.    Vide 
GUlFr^EDUS. 

GIFREDUS,  capellanus,  e.  753. 
GIGANO  (Guilelmus  de),  c.  949. 
GlGxN'ACO  (Tuiis  de).   V,d.-  GINNACO. 


GILABERTUS,    cornes.     Vide    GUILARERTUS    II, 

cornes  Russilionensis. 

GILABERTUS,  vicarius  in  Sexago,  ce.  227,  228. 
GILBERGA,  filia  comitis  Fuxensis,  e.  422. 
GILBERTUS,    Biterrensis   episcopus.    Vide   AGIL- 
BERTUS. 

GILELMUS  PORCELETUS,   e.  682. 
GILLELMUS,  vieecomes    in   Marca    hispanica, 
c.  3i  o. 

GIMERA,  Carcassensis  episcopus.  Vide  GUIMERA. 
GIMERA,  c.  218. 

GINNACO,  GINHACO,   GIGNACO,   GINIACO  (Ai- 
debertiis  de),  c.  565. 

—  (Berengarius  Pétri  de),  e.  749. 

—  (Gervasius  de),  c.  748. 

—  (Hugo  de),  e.  749. 

—  (Petrus  de),  c.  748. 

—  (Pontius  de),  e.   1  181. 

—  (Raimundus  de),  e.  749. 

—  (Raimundus  Pontii  de),  c.  749. 
GINSIABERTUS,  cornes,  c.   184. 
GIRALDUS,  archiepiscopus,  Aquensis,  c.   196. 
GIRALDUS,  Raphanensis  episcopus,  e.  io55. 
GIRALDUS,  Tolosanus  episcopus.    Vide  GERAL- 
DUS. 

GIRALDUS,  praepositus  Brivatensis,  e.  358. 
GIRALDUS,  cantor  Tripolitanus,  c.   io55. 
GIRALDUS.  Vide  GERALDUS. 
GIRARDUS,    filius    comitis    Russilionensis.    Vide 

GERALDUS. 
Girau,  c.  323. 
GIRBERGA,   vieeeomitissa    Nemausensis,   ce.    328, 

412. 
GIRBERTUS,  GIBERTUS,  episcopus   Nemausensis, 

ce.  3,  28,  83. 

GIRBERTUS,  abbas  Coxanensis,  e.  614. 
GIRBERTUS,  vieecomes  Lutevcnsis,  c.  458. 
GIRBERTUS    vel     GITBERTUS,     frater    Ricardi, 

ce.  802,  8o3. 
GIRIBERTUS  GITARDI,  c.  672. 
GIRSENDIS  comitissa.  Vide  GARSENDIS. 
GISALBERGA,    uxor  Guadaldi    presbyteri,  c.  394. 
GISALFREDUS,  c.  256. 
GISANDUS  ,   WISANDUS  ,   EUSANDUS  ,  SIZANDUS, 

episcopus    Carcassensis,  ce.   166,    169,  177,    186, 

187,  188. 

GISCAFREDUS,  archipresbyter,  c.  i25. 
GISCARDUS,  filius  vieecomitis  Narbonensis.  Vide 

GUISC  ARDUS. 
GISLA,  comitissa  Cerdaniensis.  Vide  GUILLA. 
GISLA,     uxor    Bernardi     Pétri     de    S.    Cypriano, 

c.  952. 
GLIGA  (Guiraldus  de),  c.   1214. 
GLODESINDIS,  inonachus  S.  Hilarii,  e.  73. 
GOCBERTUS,  filius  Arnaldi  de  Tune,  e.   i  192. 
GODAFREDUS,  c.  706. 

GODALRICl?S,  episcopus  Albiensis,  e.   142. 
GODEFREDUS,   episcopus    Magalonensis.    Vide 

GOTAFREDUS. 


1875 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1876 


s.  GODERICUS.  Vide  GAUDERICUS. 

GODESCALCUS,  episcopus  Aniciensis.  Vide  GO- 
TISCALCHUS. 

GODRANNUS,  c.  368. 

GOFFREDUS,  cornes  in  Provincia.  Vide  GAUFRI- 
DUS. 

GOFREDUS,  presbyter,  c.  2^4. 

GOFREDUS,  cornes  Russilionensis.  Vtdc  GAUS- 
FREDUS  m. 

GOFRIDUS,  Lingonensis  episcopus,  c.  i2o3. 

GOIDLANA,  uxor  Sancii,  c.  266. 

GOLFALDUS,  VULF ALDUS,  episcopus  Aniciensis 
&  abbas  S.  Theofredi,  ce.  223,  23o,  240.  Il  faut 
peut-être  corriger  GOTISCALCHUS.  Voir  ce  mot. 

GOLFREDUS,  c.  286. 

GOLTREDUS,  presbyter,  c.  337. 

GOMBERTUS,  presbyter,  c.  18. 

GONDEFREDUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 

GONTARIUS,  GUNTERIUS,  episcopus  Magalonen- 
sis,  c.   1 15,   119,  126. 

GONTERIUS  sive  GUNTERIUS,  episcopus  Aga- 
thensis,  c.  627. 

GORDA  (Guillelmus  de),  c.  709. 

—  (Guillelmus  Petrus  de),  cj'ii. 

GORDO  (Aimericus  de),  c.  484. 

GORDONE  DE  MONTECUTO  (Guiraldus  de), 
c.  1285. 

GORZA  (Raimundus  Pétri  de),  c.  744. 

Gos  (Petrus),  c.  917. 

GOSLENUS,  cancellarius  vel  notarius,  ce.  77,  134. 

GOSSELINUS,  archidiaconus  Nemausensis,  c.  i  100. 

GOTAFREDUS,  GOTAFRIDUS,  GOTHAFREDUS, 
GOTHOFREDUS,  GODEFREDUS,  Magalonensis 
episcopus,  ce.  56,  57,  485,  696,  71 5,  716,  717, 
718,   741,   760,   763,   774;  p. -7*. 

GOTESCHALCHUS ,  episcopus  Aniciensis.  Vide 
GOTISCALCHUS. 

Goth  (Rostagnus  de),  c.   io55. 

GOTHAFREDUS,  episcopus  Magalonensis.  Vide 
GOTAFRIDUS. 

GOTHOFREDUS,  Magalonensis  episcopus.  Vide 
GOTAFRIDUS. 

GOTISCALCHUS,  GOTISCHALCHUS ,  GOTES- 
CHALCHUS, GODESCALCUS,  QUOTHESCALE- 
HUS,  ce.  173,  179,  189,  2i3,  220.  ri<{e  GOL- 
FALDUS. 

GOTISCALCHUS,  canonicus  Aniciensis,  c.  24. 

GOTMARUS,  episcopus  Ausonensis,  c.  117. 
GOUDOVARA,  c.  170. 

GRADACO,  Gradag  (Bernardus  de),  praepositus 
Tolosane  sedis,  c.    18*. 

—  (Bernardus  de),  c.    1  187. 

—  (Raimundus  de),  prior  S.  Germerii,  c.    i  187. 
GRANDISSILVAE  abbas,  c.    1242. 
GRANOL,L,KTO,  Granoled  vei  GranoiZc^  (Bernardus 

Pontii  de),  ce.  652,  654. 

—  (Bertrandus  de),  c.  1283. 

—  (Isarnus  de),  c.   1070. 
GRAPONIS  (G.  de),  c.  1233. 
GRAVA  (Arnaldus  de  ipsa),'c.  i  io5. 


GRAVA  (Geraldus  de),  c.  817. 
—  (Guillelmus  de),  c.  1  127. 
GREGORIUS  papa  V,  ce,  334,  '■^^^^  4^9- 
GREGORIUS  papa  VII,  ce.  63o,  670,  695,  873. 
GREGORIUS,  Sabinensis  episcopus,  ce.  1249,  in:5i. 
GREGORIUS,  diaconus  eardinalls,  c.  880. 
GREGORIUS,  Bigorritanus  episcopus,  c.  880. 
GREGORIUS,  episcopus  Nemausensis,  c.  28. 
S.  GREGORIUS,  episcopus  Turonensis,  c.  3. 
GREGORIUS,  abbas  Coxanensis,  e.   1022. 
GRILLONENSIS  (Poncius),  c.  781. 
GRIMACHO  (Guillelmus  Bemardi  de),  e.  903. 
GRIMALDUS,  ce.  280,  241,  242,  249. 
GRISOGONUS,   GRYSOGONUS,  S.  Romane  ecclesie 
diaconus   eardinalis    ac   bibliotecarius ,  ce.  872, 
873,   878,   879. 
Gua  (Arnaldus  del).   Vide  del  Ga. 
GUADALDUS,  episcopus.  Vide  WADALDUS. 
GUADALDUS,  presbyter  &  filii  sui,  c.  094. 
GUADALDUS,  e.   266. 
GUADALDUS,  c.  285. 
GUADALDUS,  e.  353. 
GUADALLUS,  vir  Ermengardis,  e.  53o. 
GUADAMIUS,  c.  366. 

GUALANGARDIS,  uxor  Bligerii  Olive,  c.  467. 
GUALARDONE  (Arveus  de),  c.  1  175. 
GUALBURGIS.   Vide  GALBURGIS. 
GUALCARONUS,     abbas     S.    Jacobi     Biterrensis, 

e.  359. 
GUALDUS,  c.  32  1. 

GUALTARIUS,  eardinalis.  Vide  GAUTERIUS. 
GUALTERIUS,    Magalonensis    episcopus.    Vide 

GALTERIUS. 
GUALTERIUS   dictus   Bellushomo,  abbas   S.  Pauli 

Narbonensis,  c.  284. 
GUARDIA  (Berengarius  de),  e.   1040. 
—  (Raimundus  Pétri  de),  c.  739. 
GUARENTO,  abbas,  c.  21. 

GUARINUS,   abbas   Cuxanensis.  Vide  GARINUS. 
GUARMUNDUS,  c.  721. 
GUARSINDA,  comltissa.   Vide  GARSINDIS. 
GUARSINDIS,  uxor  comitls  Pontii.  Vide  GARSIN- 
DIS. 
GUASCHUS,  bajulus  comitis  Tolosae,  c.  io35. 
GUERRIS  (Guillermus  Pétri  de),  e.  577. 
GUIBERTUS,  serlptor,  c.   1291. 
GUICALDUS    ENGUILBERTUS  ,  Tholose  vicarius, 

e.   945. 
GUIDO,  eardinalis  diaconus   &  legatus  Apostoli- 

cae  sedis,  ce.   ioo3,   ioo5,  ioo8,   io33. 
GUIDO,  WIDO,  episcopus  Aniciensis,  ce.  14,  16, 

17,    19,   20,   22,    181. 
GUIDO,  abbas,  ce.    179,  187. 
GUIDO,  archipresbyter  in  Vivariensi,  c.  817. 
GUIDO,  decanus  Casae  Del,  c.  763. 
GUIDO,  Magalonensis  praepositus,  c.  33"). 
GUIDO,  cornes  Bigorrae,  c.  36. 

GUIDO,  buticiilanus    Franciae,    ce.    117:'),     1196, 
1201,    1209,    1210,    1247,    1264,    128c. 


i877 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1878 


GUIDO,  frntcr  domini  Montispessiilani,  ce.  1243, 
1283. 

GUIDO,  nepos  Desiderii,  c.  17. 

GUIDO  Folqucis  vel  de  S.  Egidio,  archiepiscopiis 
Narbonae;  deinde  papa  Clemens  IV,  ce.  41,42. 

GUIDO  GAUSCELINUS,  c.  492. 

GUIKSFREDUS,  filins  Agnetis,  c.  913. 

GUIFREDUS,  GUIFFREDUS,  GAUFREDUS,  GUIS- 
FREDUS,  GIFREDUS,  archiepiscopiis  Narbo- 
nensis,  ce.  38,  Syo,  874,  404,  449,  454,  474, 
.035,  536,  538,.  540,  541,  556,  558,  56o,  566, 
575,  601,  640,  661,  802,  861. 

GUIFREDUS,  Carcassoniiensis  episcopus,  c.  45o. 
GUIFREDUS,  GUIFFREDUS,   archidiaconus  Nar- 

bonensls,  ce.  466,  542. 
GUIFREDUS,  cornes  Bisiildunensis,  c.  3o3. 
GUIFREDUS,    WIFREDUS,    cornes    Cerritanensis , 

Cerdaniensis,  Cerritaniae,  Cerdanensium,  ce.  54, 

55,  356,   370,  497,   539;   p.  6*. 

GUIFREDUS  BERNARDUS,   c.  610. 

GUIGO,  VIGO,  VUIGO,  Geriindensis  episcopus, 
e.   119,  125,  i32,   143. 

GUIGO,  abbas  Calmiliensis  &  praesul  Glandeven- 
sis,  c.  328. 

GUIGO,  decanus  Nemausensis,  e.  692. 

GUIGO,  praeposltus  Anieiensis  &  episcopus  Va- 
lentinensis,  ce.   17,    18,  20,  21. 

GUIGO,  monetarius,  c.  949. 

GUILA,  uxor  Uggonis  eomitis  Empuriarum,  e.  420. 

GUILABERTUS,  GILABERTUS  II,  cornes  Russi- 
lionensis,  ce.  7o3,  777. 

GUILABERTUS,  c.  533. 

GUILEMUNDA,  archidiaconus  in  Narbonensi, 
e.   i3i. 

GUILLA,  GUILA  vel  GISLA,  comitissa  Cerdanien- 
sis, ce.  535,  536,  541. 

Guillelm  de  Montpellier.  Vide  GUILLELMUS  VI. 

GUILLELMA,  comitissa  Melgoriensis,  c.   145. 

GUILLELMA,  comitissa  Melgoriensis,  ce.  950, 
970,    1079,    I  I i5. 

GUILLELMA,  GUILHERMA,  vicecomitissa  Bruni- 
quelli,  ce.  568,  575,   1197. 

GUILLELMA,  filia  domini  Montispessulani . 
ce.  886,  888,  891. 

—  vicecomitissa  Nemausensis,  ce.  1075,  1  147,  1229, 
i23i,  i3oo,  i3oi,  i3o2. 

Gu'illelma,  vîscomtessa  Tolosana,  c.  606. 

GUILLELMA,  mater  Beatricis,  comitissae  Melgo- 
rii,  c.  1225. 

GUILHELMA,  uxor  quondam  Isarni  de  Valle  Si- 
gerii,  c.   1286. 

GUILLERMUNDUS,  cornes,  c.  857. 

GUILLELMUS  ,  GUILHERMUS  ,  GUILELMUS  , 
GUILLERMUS,  8ce.  Toutes  les  formes  analogues 
de  Guillelmus  ont  été  rangées  sous  le  même  ar- 
ticle a  GUILLELMUS. 

GUILLELMUS,  Arelatensis  arehiepiseopus,  legatus, 
c.   1034. 

GUILLELMUS,  WILLELMUS ,  Auxiensis  arehie- 
piseopus, ce.  600,  63  I . 

I, 'UILLELMUS,  archiepiscopiis  Narbonensis,  c.  53. 


GUILLELMUS, arehiepiseopus  Narbonensis, c.  814. 

GUILLELMUS,  Agathensis  episcopus,  ce.  1289, 
I  3o3. 

GUILLERMUS  I,  episcopus  Albiensis,  e.  452. 

GUILLELMUS,  WILLERMUS  V,  Albiensis  episco- 
pus, ce.    1207,    1223,    1268,    I271. 

GUILLELMUS,  GUILHERMUS,  Bitterrensis  epi- 
scopus, ce.  I 169,  1 198,  1235,  1248. 

GUILLELMUS,  Careassonensis  episcopus,  c.  814. 
GUILLELMUS,  Magalonensis  episcopus,  c.  335. 
GUILLELMUS,  Magalonensis  episcopus,  p.  22*. 
GUILLELMUS,  episcopus  Mimatensis,  e.  44. 
S.  GUILLELMUS,  episcopus  Nemausensis,  c.  29. 
GUILLELMUS,    episcopus    Nemausensis,    ce.    29, 

1  034. 
GUILLELMUS,  Tripolitanus  episcopus,  e.   io55. 
GUILLELMUS,  Uticensis  episcopus,  p.  22*. 
GUILLELMUS,  abbas  Canigonensis,  c.  55. 
GUILLELMUS,  abbas  Caunensis,  ce.  5i5,  663. 
GUILHERMUS  vel  WILLERMUS,  abbas  Gellonen- 

sis,  ce.  771,  772,  994. 

GUILLELMUS,  abbas  Grandissilve,  ce.  i  161,  1162. 

GUILLELMUS,  abbas  Lezatensis,  ce.  941,  944, 
1029. 

GUILLELMUS,  abbas  Psalmodiensis,  e.   1  2o5. 

GUILLELMUS,  abbas  Rodensis,  e.  684. 

GUILLELMUS,  abbas  S.  Amandi,  e.  i3o3. 

GUILLELMUS,  WILLELMUS,  abbas  S.  Pauli  Nar- 
bonensis, ce.  38,  725. 

GUILLELMUS,  GUILHERMUS,  Soricinensis  abbas, 
ce.   I  140,  I  i5i . 

GUILLELMUS,  archidiaconus  Agathensis,  e.  750. 

GUILLELMUS,  WILLELMUS,  VUILLELMUS,  ar- 
chidiaconus Biterrensis,  ce.  471,  447,  479- 

GUILELMUS,  archidiaconus  Elenensis,  c.  1000. 

GUILLELMUS,  Narbonensis  archidiaconus, 
e.   1242. 

GUILLELMUS, archidiaconus  Nemausensis, c.  i  100. 

GUILELMUS,  archilevita  Elenensis,  canonieus  de 
Kastronovo,  c.  723. 

GUILLERMUS,  archilevita  Gerundensis,  c.  SyS. 

GUILLELMUS,  capiscol  S.  Stephani  Tholosani, 
e.    I I 87. 

GUILLELMUS,  decanus  Anieiensis,  c.  24. 

GUILLELMUS,  decanus  Lezatensis,  c.  5o6. 

GUILLELMUS,  praepositus  Albiensis  ecclesic, 
c.  1289. 

GUILLELMUS,  praepositus  Bellimontis,  ce.  1091, 
1095. 

GUILLELMUS,  praepositus  Biterrensis,  c.  687. 
GUILLELMUS,   Nemausensis  eeclesie   praepositus, 

e.  1233. 
GUILLELMUS,  praepositus  S.  Germerii,  c.   1297. 
GUILLELMUS,  praepositus  Tolosanus,  c.  589. 
GUILLELMUS,  prior  Lezatensis,  ce.  897,  899,  906. 
GUILLELMUS,  prior  Salvensis,  e.  465. 
GUILLELMUS,  prior  S.  Antonii  Tolosani,  c.  944. 
GUILLELMUS,  prior  S.  Velosiani,  e.  807. 
GUILLELMUS,  prior  Vicani,  e.  461. 


1879 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1880 


GUILHERMUS,  snciista  Biterris,  c.    1198. 
GUILLELMUS,  sacrista  Lesntensis,  ce.  766,  849. 
GUILLELMUS ,   canonicus    Sanctae    Caeciliae    Al- 

biensis,  c.   1092. 
GUILLELMUS,  capellanus,  c.   1  170. 
Guillenij,  capela  de  Biulc,  c.  606. 
GUILLELMUS,  WILLELMUS,  capellanus  de  Sais- 

saco,  ce.   I I I  1 ,   1114. 
GUILLELMUS,  clerieus  de  Porta  in  iacos,  c.  416. 
GUILLELMUS  (maglster),  liebdomadariiis  majorum 

missariim  ecclesiae  Saneti  Pauli,  c.  41. 
GUILLELMUS,  monaclius,  filins  Poncii  At,  c.  760. 
GUILLELMUS,  monaclius^de  Magrinio,  c.  849. 
GUILLELMUS,  presbyter  de  Portis,  c.    izoj. 
GUILLELMUS,  presbyter  Fuxcnsis,  c.   iiSy. 
GUILLELMUS,  WILLELMUS  I,  cornes,  dux  Aqui- 

'  tanorum,  ce.   147,   172. 
GUILLELMUS,    WILLELMUS    IX,    Aqiiitanorum 

dux   &   contes    Pictaviensis,    ce.    742,  7^4,    847  j 

cornes    iirbis  ïholose   simiilqiie   princeps  Picta- 
viensis provineiae,  c.  848. 
GUILLELMUS,  WILLELMUS  II,   cornes   Arvernen- 

sis,  ce.    147,   1 72. 
GUILIELMUS,  WILLELMUS,  cornes  Bisuldunensis, 

ce.  436,  474. 
GUILLELMUS,  cornes  Careassonnae,  c.  3i. 
GUILLELMUS,  WILLERMUS,  cornes  Careassonen- 

sis,  ce.  4o3,  42,5,  427,  5i5. 
GUILLERMUS,  comes  Cerdaniensis,  c.  554. 
GUILLELMUS,  WILLELMUS  III,  comes  Tolosanus, 

ce.  241,  35o,   077,  389,   396,   427,  429. 

—  comes  Albiensium,  Catiircensium  &  Tolosano- 
riim,  c.  35 1. 

—  cognomine  Tal'iafer,  p.  4*. 
GUILLELINIUS ,    WILLELMUS,    WUILELMUS    IV, 

Tolosanus  comes,  ce.  5i5,  622,  626,  533,  544, 
547,  566,  588,  591,  602,  609,  627,  628,  629, 
641,  668,  7o3,  710,  722,  780,  704,  767,  845. 

—  Tolosaiiensis,  Albiensis,  Caturcensis,  Luteven- 
sis  &  Carcassensis  comes  &.  dux,  c.  648. 

—  Tolosanensium,  Albiensium,  seu  Caturcensium, 
Lutevensium,  Petragorensium,  Carcassonensium, 
Aginnensium  necne  Astarachensium  comes  &. 
dux,  c.  65o. 

—  Tolosanorum,  Carcassonensium  &  Albigensium 
comes  &  dux,  c.  652. 

GUILLELMUS,  ma rchio  in  Tolosano,  filius  Amelii 
Simplicii,  ce.  33o,  302,  379. 

GUILLELMUS,  VILLELMUS,  WILLELMUS,  vice- 
comes  Biterrensis,  ce.  7,  261,  283,  ^14,  3i6, 
329,  060,  403,  453,  5i4,  575. 

GUILLELMUS,  vicecomes  Castrinovi,  c.  705. 
GUILLELMUS,  WILHERMUS ,   vicecomes   Miner- 
bensis,  ec.  941,   943,    1075,    1240,    1295. 

GUILLELMUS,  vicecomes  Podemniacensis,  c.  23o. 
GUILELMUS,  vicecomes  in  Rossilionensi,  c.  894. 
GUILIELMUS,  vicecomes  in  Rossilionensi,  c.  63  1. 
GUILLELMUS,  vicecomes  in  Urgellitano,  c.  384. 
GUILLELMUS,  vicecomes,  c.  348. 
GUILLELMUS  I,  dominus  de  Mcntepistcllario , 
c.  3oo. 


GUILLELMUS,  WILLELMUS,  GuUlem  III,  demi- 
nus  Montispessulani,  ce.  494,  5i2,  547,  558. 

GUILLELMUS  IV,  dominus  Montispessulani, 
c.  666. 

GUILLELMUS  V,  dominus  de  Montepistellario 
sel  Montpesler,  ce.  624,  715-720,  741,  744,781, 
784. 

—  quondam  dominus,  c.   1042. 

GUILLELMUS,  GUILHERMUS  VI,  dominus  Mon- 
tispessulani ,  Guillelm  de  Montpesler,  ce.  839, 
■841,  868,  886,  889,  902,  903,  929,  980,  934, 
948,  954,  967,  982,  984,  987,  988,  loii,  1012, 
ioi3,  1027,  1041,  1044,  1077,  1078,  1079,  1080, 
I  I  56. 

—  monachus  Grandissilvae,  ce.  1095,  i  1  12,  1  127, 
1  159,  1242,  I 243. 

—  lo  morguCj  c.   i2o5. 

—  quondam  Montispessulani  dominus,  nuncpau- 
per  monachus  &  pauper  Christi,  c.   1  180. 

GUILLELMUS,  filius  domini  Montispessulani, 
c.  890. 

—  VII,  dominus  Montispessuli ,  ce.  11 10,  11  i5, 
I  i56,  I 172,  1 177,  1 178,  1  181 ,  I 194,  I  196,  1201, 

1222,  1224,  1225,  1240,  1242,  1243,  1245,  1258, 

1268, 1271, 1285, i3oo. 
GUILLELMUS,  butieularius   Franeiae,  c.    1002. 
GUILLELMUS,  strenuissimus  vir,  c.  446. 
GUILIELMUS,  GUILLELMUS,  judex  in  pago  Rus- 

silionensi,  ce.  338,  894. 
GUILIELMUS,  judex,  c.  952. 
GUILLELMUS,  notarius  Nemausensis,  c.  854. 
GUILLERMUS,  seriba,  e.   1047. 
GUILHELMUS,  vicarius,  c,    i3o4. 
GUILLELMUS,  frater  Guifredi  archiepiscopi  Nar- 

bonensis,  c.  498. 
GUILLELMUS,  frater  Bernardi  episcopi,  c.  478. 
GUILLELMUS,   frater   Bernardi,    comitis   Bisuldi- 

nensium,  c.  572. 
GUILLELMUS,   filius    Artaldi    comitis   de    Pailars, 

c.  623. 
GUILLELMUS,  filius   comitis   Pictaviensis,  c.  849. 
GUILLELMUS,  filius  minor  domini  Montispessu- 
lani, dominus  Tortosae,  e.  890. 
GUILLELMUS,  frater  Raimundi  comitis,  e.  355. 
GUILLERMUS,  filius  Adalaiz,  c.  693. 
GUILLELMUS,  filius  Aimerici,  ce.  689,  701,  702. 
GUILLELMUS,  filius  Amalvini   de  Sentas,  c.  765. 
GUILHERMUS,  filius  Beliard,  c.  698. 
GUILLELMUS,  filius  Bernardi  Aimnrdi,  c.  432. 
GLTILIELMUS,  filius  Gauziberti  presbyteri,  e.  632. 
GUILLELMUS,  nepos   Ermengardis  vicecomitissae, 

e.  771. 
GUILLELMUS,  c.  472. 
GUILLELIMUS,  c.  594. 
GUILLERMUS,  e.   1069. 
GUILLELMUS  ,       GUILLERMUS  ,       WILLELMUS 

ADULFI,    scnptor    &    notarius,    ce.    923,    920, 

928,    943,     944,      1017 >     1018,     io33,     1047, 

1059,    1061,    1067. 
GUILLELIN^US  AGULLINTUS,  e.  667. 
GUILLELMUS  AIMOÎNUS,  ce,  666,  839. 


I«»I 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1882 


GUILLELAÏUS  AI.FARICUS.  Fi  Je  de  B  [TERRI. 
GUILLELMUS  AMELII,  c.  j6û. 
GlIILLELMUS  AMELII  &  filii  cjiis,  c.  662. 
GUILLELMUS  AMELII,  c.  91  j. 
GUILLERMUS  ANDREAS,   notarius  Nemaiiscnsis, 
c.   1074. 

GUILLELMUS  ANGLICUS,  c.  85 1. 
GUILLELMUS  Annonce.    1281. 
GUILLELMUS  Arnald,  filius  Maltrudis,  c.  740. 
GUILLELMUS  ARNALUUS,  c.  Spy. 
GUILLELMUS  ARNALDI,  c.  624. 
GUILLELMUS,   GUILHERMUS  ARNALDI,  ce.  921, 
923. 

GUILLELMUS  ARNALDI,  filius  AinaUli    Berna rdi 

de  Marcafaba,  c.   1207. 
GUILLELMUS  ARNAUDI,  c.    1246. 
GUILLELMUS  ASEMARIAE,  domicellus,  c.  36. 
GUILLELMUS  ASSALITUS    vel    Assaîit,   ce.    83i, 

882. 

GUILLERMUS  ATO,  c.    1070. 
GUILLELAÏUS  BARON,  c.  692. 
GUILLERMUS  BATALLA,  c.   1  127. 
GUILLERMUS  Batcilla,  filius   de  Beîissen,  c.  1227. 
GUILLELMUS  BENDRIA,  jurisperitus,  c.  370. 
GUILLELMUS  BERENGARII,  c.  95  1 . 
GUILLELAÏUS    BERNARDUS ,     notarius    publlcus 
Tolosanus,  c.   io52. 

GUILLELAÏUS  BERNARDUS  St  filii  ejus,  c.  897. 
GUILLERAÏUS  BERNARDI,  c.    io63. 
GUILLELAÏUS  BEZONUS,  consul  S.  Egidii,  c.  1  146. 
GUILLELAÏUS  DE  COMPANIA,  monachus,  c.  1110. 
Guillelms  Coms,fils  d'Aladai^,  c.  38i. 
GUILLELMUS   COMES,  c.   1001, 
GUILLELAÏUS  COTETUS,  vir  Ricardi,  p.   1")*. 
GUILLELAÏUS    DURANNI,   capitularius    Thoiosc, 

c.    1293. 
GUILLELAÏUS  EAIELII,  miles,  c.  688. 
GUILLELMUS  FULCONIS,   c.    1074. 
GUILLELAÏUS  GALLINA,  c.    i3oo. 
GUILLELAÏUS  GALTARIUS,    seneseallus    Gerun- 

densis  episcopi,  c.  405. 

GUILLELAÏUS    GAUTERIUS,    prior    Francharum 

vallium,  c.   i  1  02. 
GUILLELAÏUS  HIBRINI,  filius  Adalaizis,  c.  372. 
GUILLELAÏUS  JORDANUS ,    episcopus    Elenensis, 

p.    19*. 

GUILLELAÏUS  JORDANI,  frater  Isarni  vicecoraitis 
S.  Antonini,  c.   1  i83. 

GUILLERAÏUS  JORDANI,  c.   io63. 
GUILLELAÏUS  DE    JOYEUSA ,    praefectus   régis    in 
provincia,  c.  49. 

GUILLELAÏUS   LUPI,  sacrista  Biterrei^sis,  c.  973. 
GUILLELAÏUS  LUPONUS,   praecentor    Biterrensis, 
c.    1089. 

GUILIELAÏUS  AlARCHUS,  judex,  c.  393. 
GUILLELAÏUS  AlARSILI,  c.    1281. 
GUILLELAÏUS  DE  AlOSSIO,  conviva   ecclesiae 
S.  Pauli,  c.  44, 


GUILLELMUS    PETRI,    arcli  idiaconus    de    Fodio 
Laiirenti,  c.    1  1  86. 

GUILHEr.AlUS   PETRI,  pracpositus  &  archidiaco- 

nus  S.  Stepliani  Tolosani,  p.   18*. 
GUILLERMUS  PETRI,  c.   io63. 
GUILLERAÏUS  PONCIUS  &  filii  sui,  c.    ic23. 
GUILLERAÏUS  PONCIUS,  c.    1189. 
GUILLELAÏUS  PONTII,  c.   1246. 
GUILLELMUS  PORCELLETI,  c.  939. 
GUILLELMUS  PORCELLI,  c.   1178. 
GLllLLELAlUS   RAGNALDI,    Ca  rth  usiensls  ,   cnno- 

nicus  &  ceilerarius  S.  Mariae  de  Cassiano,  c.  36. 
GUILLELAÏUS    RAIMUNDI ,    abbas    Villaelongae, 

c.    I  I  14. 

GUILLELMUS  RAIMUNDUS,    cornes    Cerritaniae, 
c.  ^}!)6. 

GUILLELAÏUS,   GUILLERAÏUS  RAIMUNDI,  senes- 
eallus, ce.  j68,  .")9o,  672. 
GUILLELAÏUS  RATAIUNDI,  coinitis   Barcliinonen- 

sis  dapifcr  sive  seneseallus,  ce.  827,  990,   101?, 

1122,   II 26,   1179,   1214,   1222,   126'). 
GUILLELAÏUS    RAIAIUNDI ,    publicus   notarius   de 

('alavo,  c.  8  14. 
GUILLELAÏUS  RAIAIUNDI  PEDELUPINO ,  c.  80.1. 
GUILLERAÏUS  RAIMUNDI,  filius  Gui lae,  c.  740. 
GUILLELMUS  RAIAIUNDUS,  c.  811. 
GUILLELAÏUS  RAIAIUNDI,  c.   1227. 
GUILLELAÏUS     RAINALDI,     advoeatns    Tholose, 

ce.   I  i65,  I  168. 
GUILLELAÏUS    RODBERTI ,    advocatus    Tholose, 

c.   1293. 
GUILLELAÏUS  ROGERII,   miles,  c.  36. 
GUILLELMUS   ROGERII,   filius   de   Adalmus, 

c.    I  227. 
GUILLELMUS  ROGERII,  c.  925. 
GUILLELMUS  ROGERIUS,  c.  961. 
GUILLELAÏUS  DE    SANCTO  EVODIO ,  Claromon- 

tensis  episcopus,  c.  24. 
GUILLELAÏUS  SENEGUNDIS,  e.  783. 
GUILLELMUS  SERVATUS,  c.  441. 
GUILLERAÏUS   Sichcr,  c.  918. 
GUILLELAÏUS  SIGARII,  ce.  961,  97S. 
GUILLELMUS  STEPHANI,  e.  926. 
GUILLELMUS  STEPHANUS,  c.  735. 
GUILLERAÏUS  STEPHANI,  c.   1229. 
GUILLELAÏUS  UDALGERII  vel  UDALGARII,  vicc- 

comes  Castellinovi,  ce.  6i5,  700,  777,  794. 
GUILELAÏUS  UGO,  c.  812. 
GUILLERAÏUS  UMBERTI,  e.   672. 
Gu'illem  Isarn  vel  ISARNI,  ce.  918,  919. 
Guillem  l'^arrtj  c.  674. 
Guillem  Raimund  ISARNI,  c.  919. 
Gu'illcn,  fils  de    Beliarde.    Vide  GUILLELAÏUS  III, 

dominus  Montispessulnni. 
GUIMERA,  GIMERA,   episcopus   Carcassensis , 

ce.   m5,   126,  i32,   i55;  p.  3*. 
GUINAGUERRA,  c.    1070. 
GUINARDUS,     filius     comitis     Rossilionensis , 

c.    io35. 
GUIPIA  (R.  Bernardus  de),  c.    1285. 


i883 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1884 


GUIRALDUS,  abfcas  Lesadensis,  c.  418. 
GUIRALDUS,  abbas  Salvaniensis,  ce.   1094,  1095, 

1096,  I  179,  1 182. 
GUIRALDUS,  filins  Girondae.  FlJe  GEIRALDUS. 
GUIRALDUS,  c.  472. 
GUIRALDUS  vel  GERALDUS  AMICUS,  ce.    ii5i, 

1267. 
GUIRALDUS    DE    PODIO    ALTO,    abbas    S.    An- 

dreae,  ce.  996,  997. 
GUIRAUDUS   Becj  c.    1127. 
GUISADUS,  Urgellensis  episcopus,  c.  63. 
GUISANDUS,   Carcassonensis   episcopus.    Vide   GI- 

SANDUS. 
GUISARDUS,  VUISADUS,   arehipresbyter    in  Ele- 

nensl,  ce.   i83,  201 . 
GUISCARDUS,  prior  Hospitalis  S.  iEgidii,  c.  1212. 
GUISCARDUS,  GISCARDUS,  filius  vicecomitis  Nar- 

bonensis,  ce.  772,  785. 
GUISFREDUS,   archiepiseopus    Narbonensis.    Vide 

GUIFREDUS. 
GUISLA,  abbatissa  Vetusmiirensis,  c.  484. 
GUISLA,  vieecomitissa  Laiitricensis,  c.  435. 
GUISTRIMIRUS,  cornes  in  Russilionensi,  c.  80. 
GUITARDUS,  abbas,   canonicus  Aniciensis,  c.  20. 
GUITARDUS,  archidiaconiis  Vallis  Aspere   in   ec- 

clesia  Elenensi,  c.  728. 
GUITARDUS,  Vivariensis  archidiaconiis,  c.   17. 
GUITARDUS,  presbyter,  c.  63  1. 
GUITARDUS,   GUITARDO,  sajo,  c.  394. 
GUITARDUS  LUPUS,  c.  642. 
GUITARDUS  MIRO,  clerlcus  Elenensis,  c.  705. 
GUITIDA,    abbas    Exaladensis    vel    Ciixanensis, 

ce.  6  1 ,  62. 
GULSINUS,  jiidex,  c.  72. 
GYNABERTUS,  filius  vicecomitis  de  Castellonovo, 

c.  794. 


H 


HACHERTA,  uxor  Pontii  Guillelmi,  c.   1100. 

H  AD  VIDES,  lixor  Hugonis  ducis  Franconini,  c.  221 . 

HAENRICUS,  rex  Francorum.   Vide  HENRICUS. 

HAGANO,  notarius,  c.   144. 

HAIMERICUS,   vicecomes    Narbonensis.    Vide  AI- 

MERICUS. 
HAUBERTUS  (magister),  c.  1277. 
HAUSTRINUS,  c.   i3. 
HEBREUS,  c.  317. 
HECTERIUS  BRASCHETA,  c.  328. 
HECTOR,  decanus  Brivatensis,  c.   171. 
HEINRICrUS,  qui  dicitur  Leutarius,  c.  298. 
HEINRICUS,  episcopus  Lingonensis,  c.   189. 
HELDEBERTUS,  abbas,  ce.  22,  23. 
HELDEGARIUS,  Terraconensis  arcbiepiscopus, 

c.  931. 
HELDEGARIUS,   praepositus.  Vide  ELDEGERIUS. 
HELEMOSINA  (Arnaldus  de),  c.    '187. 


HELESIARDUS,  filius  Bemnndi  deUssetia,c.  i238. 
HELIENUS,   canonicus    S.    Stephani    Tolosaiii, 

c.  236. 
HELISIARIUS  DALMACI,  c.  624.  ' 
HEMMA,  abbatissa  in  Marca   Hispanica,  c.  ii5. 
HENBERTUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 
HENRICUS,   presbyter  cardinalis   tituli   SS.   Nerei 

8c  Aquilei,  c.  i  25i. 
HENRICUS,  Eduensis  episcopus,  c.   i2o3. 
HENRICUS,    episcopus    electus    Ravennatensis, 

c.  469. 
HENRICUS,  imperator  Romanorum,  c.  4,5. 
HENRICUS,    Hctiric    II,    rex    Anglorum ,    ce.    29, 

33,  5o. 
HENRICUS,  HAENRICUS,  rex  Francorum,  ce.  22, 

23,  28,  468. 
HENRICUS,  senator  Romanus,  c.  .53. 
HERACLIUS,    vicecomes    Podemniacensis.    Vide 

ERACLIUS. 
HERIVEUS,    HERVEUS,    notarius,    ce.    101,    io3, 

106,    108. 
HERMANNUS,  sanctae  Romanae  ecclesiae  subdia- 

conus  &  notarius,  ce.   1249,   i25i. 
HERMEGUTIS,  foemina,  c.  267. 
Hermengard,  vieecomitissa.  Vide  ERMENGARDA. 
HERMENGARDA,    vieecomitissa.     Vide    ERMEN- 
GARDA. 
HERMENGARDA,  vieecomitissa  Narbonensis.  Vide 

ERMENGARDA. 

HERMENGARDA,  uxor  Rotboldi   comitis,  c.  36 1. 
HERMENGARDIS,   vieecomitissa    Biterrensis.   Vide 
ERMENGARDA. 

HERMENGARDIS,  vieecomitissa  Narbonensis.  Vide 
ERMENGARDA. 

HERMENGARDIS,  uxor  Begonis  comitis,  c.  74. 
HERMENGAUDA,    Narbonae    vieecomitissa.     Vide 
ERMENGARDA. 

HERMENGAUDUS ,     Narbonensis    archiepiseopus. 

Vide  ERMENGAUDUS. 
HERMENGAUDUS,  abbas  S.  Aniani,' c.  9r)2. 
HERMENGAUDUS  Odalric,  c.  981. 
HERMESENDIS,    uxor   Pétri    Bernard   de  Pedenai, 

c.   1061. 
HERMETRUDES,  femina,  c.  23o. 
HERVEUS,  episcopus  Remensis  &  summus  cancel- 

larius,  c.    1  89. 
HERVEUS,  notarius.  Vide  HERIVEUS.  " 
HILARIUS,    ILARIUS  (B.),' episcopus  Careassonae 

&  confessor,  ce.  262,  265,  293. 

HILDEBRANDUS,  abbas.  Vide  ALDEBRANDUS. 
HILDINUS,  ILDINO,  vicecomes  Lutcvensis,  ce.  240, 
208,   295,  3o2,  340. 

HILDRICUSj  vassus  régi  us,  c.  76. 

HILIO,,  filius  Aldeardis,  c.  328. 

HISARNUS,  episcopus  Tolosanus.  Vide  ISARNUS. 

HISMIDO,  Ebredunensis  archiepiseopus,  c.  448. 

HLOTHARIUS,  imperator,  c.  6.'). 

HLOTARIUS,  rex  Provinciae,  c.  65. 

HLUDOVICUS,  imperator,  c.   111. 


i885 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1886 


HLUDOVICUS  n,  LITDOVICUS  BALBUS,  rex,  ce.  69, 

96,  io3,   144,  148. 
HODIERNA,  Tripolitana  comitissa,  filia  Balduini, 

regis-jerosolimitani,  ce.    io55,   toSô, 
HOLIKA,  cornes.   Vide  OLIBA. 
HUBALDUS ,     UBALDUS ,    Hostiensis    episcopiis, 

ce.   1249,  iiSi. 
HUBALDUS,  UBALDUS,  presbyter  cardinalis  tituli 

Sanctae  Crucis  in  Jérusalem,  ce.   1249,  la.Oi. 

HUBERTUS,  episcopiis  Nemaiisensis.  Vide  UGBER- 

TUS. 
HUGO,  Romanae  ecclesiae  subdiaconiis,  c.  907. 
HUGO,    Liigdunensis    archiepiscopiis   &    legatus, 

e.  744. 
HUGO,    Rothomagensis   archiepiscopiis,    legatus 

Apostolicae  sedis,  ce.   1004,   1006,   1007. 

HUGO,  archiepiscopiis  Bisiintimis,  ce.  469,  744. 
HUGO,     UGO,     Grationopolitanus      episcopiis, 

ce.  718,  93  I. 
HUGO,    UGO,    cancellariiis    Franciae,    ce.    1196, 

1201,    1209,    1210. 
—  cancellariiis  &  episcopiis  Suessionensis,  ce.  1 247, 

1264,  1280. 
HUGO,  UGO,  eplscopus  Tolosaniis,  ce.  186,   209, 

236. 
HUGO,  episcopiis  Uzetlcensis,  c.  543. 
HUGO,  abbas  Cluniacensis  vel  Cliiniensis,  ce.  470, 

484,   5io,  53r,  542,  699,  627,  629,  63i,  633, 

634. 
HUGO,  UGO,  abbas  Francariim  valliiim,  ce.  1  101, 

I  196. 
HUGO,  UGO,  abbas  Lezatensis,  ce.  340,  348,  38o. 
HUGO,   UGO,  abbas  S.  iEgidii,  ce.  878,  901,  i  146. 
HUGO,  S.  Saturnini  abbas,  c.    i25i. 
HUGO,  abbas,  c.  69. 

HUGO,  UGO,  reK  Francorum,  ce.  20,  22,  28. 
HUGO,  diix  Francorum,  e.  221. 
HUGO,  UGO,  filins  Ermengaiidi  comitis,  &  cornes 

in  Catureensi,  ce.   i65,   187,  188,  192,  269. 
HUGO,  UGO,  cornes  Rutenensis,  ce.  400,  418,  427, 

462,  477,  647. 
HUGO,   UGO,   vicecomes    Ameliavensis,   ce.  648, 

817. 
HUGO,  eamerariiis  Franciae,  c.    ioo3. 
HUGO,  constabularius  Franciae,  c.   ioo3. 
HUGO,   filius   Ramundi    Pontii  comitis,   ipse  co- 
rnes, ce.  236,  245,  246,  247,  248. 
HUGO,  UGO,   nepos    electi    Narbonensis,   ce.   667, 

660. 
HUGO,  nepos  Ricardi  abbatis,  e.  18. 
HUGO  BLANCUS,  c.  269. 
HUGO,  cognomento  Bornia,  c.  417. 
HUGO  DEUSDEDIT,  c.  298. 
HUGO,  c.  491. 
HUGO.  e.  533. 
HUGO  STEPHANI,  c.  634. 
HUMBERTUS,  UMBERTUS,  Aniciensis  episcopiis, 

ce.  994,   1002,    1064. 
HUMBERTUS,  Ariminensis  episcopiis,  c.  469. 
HUMBERTUS,  Bobiensis  episcopiis,  c.  469. 


HUMBERTUS  CATUSA,  bajiiliis  vicecomitis  Bit- 
terrensis,  c.   1  304. 

HUNALDUS,  UNALDUS,  abbas  Moyssiacensis, 
ce.  5 16,  545,  600,  6o3,  60.'),  627,  63  r,  633, 
641 . 

HUNALDUS,  invasor  abbatiae  Moys5iacensi5, 
c.  73o. 


IBIO  (Poncius  de),  scriptor,  c.   io5o. 
IBRINUS,  c.  349. 

ICTERIUS,  pater  Stephani,  c.  223. 
IDALCARIUS,  IDILCHARIUS,  episcopiis  Aiisonen- 
sis,  ce.    114,   116,  119. 

IDELHERUS,  episcopiis  in  Provineia,  e.   116. 

lia  (Bernardiis  de  la).   Vide  INSULA. 

S.  ILARIUS,  confesser.  Vide  HILARIUS. 

ILDEBERTUS,  episcopiis  in  Marea  Hispanica, 
e.  125. 

ILDEFONSUS,  ALFONSUS,  rex  Aragonum,  ce.  34, 
5o,  828,  I  I  52. 

ILDEFONSUS,  cornes  Pictaviensis  &  Tolosae,  e.  52. 

ILDEFONSUS,  ILDEPHONSUS,  ILDEFUNSUS,/«/oî, 
ADEFONSUS,  ADEPHONSUS,  ADELPHONSIUS, 
ALDEFONSUS,  ALDEFUNSUS,  ALFONSUS,  AN- 
TEFUNSUS,  ANTEFOSSUS,  Anfos,  YLDEFON- 
SUS,  filius  Raimundi  de  Sancti-Egidii,  comitis 
Tolosani,  e.  802. 

—  cernes  Tolosanus,  marchio  Provinciae  &  dux 
Narbonae,  ce.  29,  3i,  33,  5o,  747,  793,  901, 
907.  9'4'  9^5,  939,  940,  944,  962,  973,  975, 
980,  984,  987,  995,  996,  997,  1007,  1024, 
1025,  1026,  io35,  io5i,  io58,  1059,  1069, 
1071,    1072,    1096,    1146,   i3o8. 

ILDEFONSUS,  frater  comitis  Tolosani,  e.   i232. 

ILDEFUNSI  comitis  Tolosani  filius,  p.   12*. 

ILDEGARIUS,  sacerdos,  c.    161. 

ILDINO,  vicecomes  Lutevensis.  Vide  HILDINUS. 

ILLA  (Jordanus  de).  Vide  INSULA. 

llla  (Ricardus  de),  c.    1104. 

ILLINUS    DE    RAPHAËL,    eanonicus    Aniciensis, 

e.  24, 
IMBERTUS,  Arelatensis  archiepiscopus,  pp.  21*, 

22*. 
IMBERTUS,  abbas  S.  Pauli  Narbonensis,  c.  38. 
IMBERTUS,  e.  789. 
IMPURINENSIUM  comitatus,  c.  80. 
INDIA,  uxor  Dodis  de  Insula,  c.   1  160. 
Itifos,  coms  de  Tolosa.  Vide  ILDEFONSUS. 
INGALIARDIS,  uxor  Aspasii,  c.  328. 
INGELBERTUS,  c.  248. 
INGELRANNUS,  c.  279. 
INGELVINUS,  decanus  Mimatensis,  c.  211. 
INGILBERTUS,  elericus,  e.  278. 
INGILBERTUS  PITACIS,  e.  323. 
INGILGARIUS,  c.  258. 
INGILRANNUS,  episcopiis   in  Provineia,  c.  29?. 


i887 


INDEX  ONOMASTICUS. 


INGINILDIS,  lixor  Auritii,  c.  224. 
INNOCENTIUS  papa  II,  ce.  29,   974,    ioo3,    1004, 
1006,    1014,    io33,    1249^    i25o. 

INNOCENTIUS  papa  III,  p.  22*. 
INSULA,  lia,  Illa,  Isla,  Yla  (Atto  Raimundiis  de), 
c.  5o3. 

—  (Bernardus   de),  ce.    1078,    11  11,   1120,    1124, 

i  l3o,     I l3l,     1202. 

—  (Berengarius  de),  c.   i  120. 

—  (Do  vel  Odo),  ce.   1 160,  i  161, 

—  (Geraldus  de),  filius  Petii  de  Insuln,  c.   11  6t. 

—  (Giiilhelraus  vel  Willermus  de),  ce,  1  i  24,  1  1  32, 
1 158,  1  198. 

—  (Jordanus  de),  ce.  1070,  ii59,  i  162. 

. —  (Jordanus  de),  filius  Jordani,  ce.    i  i;')9. 

—  (Jordanus  de),  filius  Squarronie,  e.   1  162. 

—  (Petrus  de),  ce.   1  160,   1  161. 

—  (Pontius  de),  ce.   1124,   1149. 

—  (Rlcautius  de),  c.  997. 

—  (Rieavus  de),  e.   i233. 

—  (Vitalls  de),  filius  RaimundI  de  Insuln,  c.  1  16  i . 

—  (Vitalis  Vaquers  de),  c.   i  i63. 

—  (^IVillem  Bernard  de),  c.  5o3. 
INTERAMBISAQUIS  (Petrus  de),  p.  8*. 
IRACLUS,  filius  Senegundis,  c.  226, 
IRMISSINDA,  c.  35 1. 

IRRIDRIO  (Stephanus  de),  c.  9.^0. 
ISAAC,  ebreus,  c.  283. 

ISARNUS,  HISARNUS,  YSARNUS,  episcopus  Tolo- 
sanus,  ce.  691,  609,  612,  626,  628,  629,  63o, 
668,  684,  7o3,  715,  723,  730,  756,  765,  766, 
768,  774,  794. 

—  quondam  Tolosanensis  episcopus,  c.  12^0. 
ISARNUS,  abbas  Caunensis,  ce.  684,  750,  7.59,778. 
ISAPvNUS,  abbas  &  archidiaeonus,  c.  356. 
ISARNUS,  prior  Fredalensis,  ce.  807,  819. 

ISARNUS,  cornes  &  inarchio  Palliarensis,  ce.  198, 

2o5,  216. 
ISARNUS,  vicecomes  Lautrieensis,  ce.  277,  3o6. 
ISARNUS,  vicecomes  Lautrieensis,  c.  433. 
ISARNUS,  vicecomes  Lautrieensis,  c.  io58. 
ISARNUS,  vicecomes  S.  Antonini,  c.  i  i83. 
ISARNUS,  c.  246. 
ISARNUS  Aiemar,  c.   i  1 3  1 . 

ISARNUS,  filius  Isarni  de  Valle  Sigerio,  e.   1286. 
ISARNUS  JORDANIS   vel   JORDANI,   ce.    917,  919, 

961 ,  962. 

ISARNUS,  filius  Pétri  Guilhermi,  c.   1046. 
ISARNUS,  filius  Rangardae,  c.  3oi. 
ISARNUS,  filius  Rixendis,  c.  41  3. 
ISIMBERTUS,    canonicus  S.    Nazarii    Biterrensis, 
c.  472. 

ISIMBERTUS,  presbyter,  c.  447. 
ISIMBERTUS,  c.  629. 
Isla  (Bernardus,  &c.  de).   Vide  INSULA. 
ISNARDUS,  episcopus  Nemausensis,  c.   28. 
ISNARDUS,  archidiaeonus   Nemausensis,  ce.    565, 
743. 


Issunas  (Bremundus  d'),  c.    1078. 
lyer    (Raimundus    d'),    cellerarius    Fontisfrigidi , 
c.   1297. 


JACINCTUS,  diaconus  cardinnlis  S.  Mariae  in 
Cosmedin,  c.   1249. 

JACINTHUS,  diaconus  cardinalis  S.  Nicolai  in 
Carcere  Tulliano,  c.   i25i. 

Jacmes  Peire,  re'is  d'Arago.   Vide  JACOBUS  I. 

JACOBUS,  abbas  S.  Affrodisii  &  archiepiscopus 
Narbonensis,  c.  39. 

JACOBUS  I,  Jacmes  Pcirc,  rex  Aragonum,  ce.  34, 
40,  42,  52. 

JALDEBERTUS  slve  JALBERTUS,  ce.  248,  25o. 
JANUENSES,  c.  809. 
JANUENSIS  (S.  Laurentius),  c.  809. 
JARENTO,  edituus  canonicus,  c.  24. 
JANLUNCO  (Raimundus  de),  c.  764. 
JAURO  (Petrus  de),  c.    1016. 
JEREMIAS,  presbyter,  c.  244. 
JEROSOLJMITANA  militia,  c.    1020. 
JEROSOLIMITANUS  rex,  c.  27. 
JO.,  Nemausensis  episcopus.  F/Ve  JOHANNES. 
JOANNES,  papa,  c.  28. 
JOANNES,   papa  VIII,  ce.  69,    139. 
JOANNES,  papa    X,  c.   i32. 
JOANNES,  papa,  c.  873. 

JOANNES,  presbyter  cardinalis  tituli  Sanctae  Anas- 
tasiae,   c.    i25i. 

JOANNES,  abbas  Bellilocensis,  c.   1  58. 
JOANNES,  S.  Elidii  Claromontensis  abbas,  c.  1034. 
JOANNES,  Gerundensis  capiscolius,  c.  544. 
JOANNES,  prior  Saneti  Firmini,  c.    1202. 
JOANNES,  sacerdos,  e.   161. 

JOANNES  ARNALDUS,  archidiaeonus  Magalonen- 
sis,  e.  72  1 . 

JOANNES  CURTASOLA,  canonicus  laieus  S.  Ste-" 
pliani  Tolosani,  p.  21*. 

JOANNES  PUIVARE,  judex,  c.    171. 

JOANNES  DE  SANCTO  PAULO ,  Sanctae  -^Priscne 
presbyter  cardinalis,  legatus  Apostolicae  sedis, 
p.  22*. 

JOANNES.  Vide  JOHANNES, 
JOCONO  (Amalrlcus  de),  c.   1027. 
JOHANNA,  regina,  c.  34. 
JOHANNA,  filia  comitis  Tholosani,  c.  35. 
—  comitissa  Tolosana,  ce.  35,  5i,  52. 
JOHANNES,  JOANNES,  papa,  ce.  64,  833. 
JOHANNES  papa  XIX,  c.  396. 
JOHANNES  papa  XXII,  c.  40. 

JOHANNES,  diaconus  cardinalis  Sanctae  Mariae 
in  Porticu,  c.   i  249. 

JOHANNES,  JOANNES,  Sanete  Romane  ccclesie 
diaconus  cardinalis,  ce.  727,  744. 


1889 


INDEX  ONOMASTICUS. 


JOHANNES,  JOANNES,  sanctne  Romanae  ecclesiae 
diaconus  cardinalis  ac  bibliothecarius,  ce.  745, 
806,  857. 

JOHANNES,  Caesenas  episcopus,  c.  469. 
JOHANNES,  Ficolensis  episcopus,  c.  469. 
JOHANNES,  Forojuliensis  episcopus,  c.  469. 
JOHANNES,  JOANNES,   episcopus   Magalonensis, 
ce.  58,  59,  1195,  1240,  1283,  i3o3. 

S.  JOHANNES,  episcopus  Nemausensis,  c.  28. 
JOHANNES,    JOANNES,    episcopus    Nemausensis, 

ce.  29,  85o,  865,  974,  ioo3,  ioo5. 
JOHANNES,  Vivariensis  episcopus,  c.  1034. 
JOHANNES,  abbas  S.  Saturnini  Tolosani,  c.  54. 
JOHANNES,  archipresbyter  Magalonensis,  c.  1241. 
JOHANNES,  praecentor  Biterrensis,  c.  973. 
JOHANNES,  prior  Caciani,  c.  1289. 
JOHANNES,  canonicus  S.  Saturnini,  c.  52. 
JOHANNES,  JOANNES,  monachus  Crassensis,  scrip- 

tor,  ce.  777,  778,  814. 

JOHANNES,  vicarius  Viancii,  e.  3o5. 
JOHANNES,  c.  252. 
JOHANNES,  c.  ICI 5. 

JOHANNES  COLUMBI,   theologiae   magister,  epi- 
scopus Trojanus,  e.  48. 

JOHANNES  DE  FRANCIA,  dux  Bituricensis,  c.  46. 
JOHANNES  GRIS,  cardinalis  S.  Caeciliae  &  lega- 
tus  Apostolicae  sedis,  c.  43. 

JOHANNES  DE  HARICURIA,  Narbonensis  archie- 
piscopus,  ce.  47,  49. 

Joncarias  (^Belu^  de),  c.  375. 

JONUS,  vicecomes  in  Biterrensi,  c.   176. 

Jordan  (Guillermus),  c.  917. 

JORDANUS,  fidejussor,  c.  767. 

JORDANUS,  c.   1046. 

JORDANUS,  filius  Feirandae,  c.   1  i33. 

JOTFREDUS,  senior,  c.  3o3, 

JOZFREDUS,  abbas  Coxianensis,  c.  480. 

JUDIGAS  (Guillermus  Adalberti  de),  c.  56o. 

JUDITHA,  JUDITA,  abbatissa  S.  Genesii,  ce.  368, 

378,  445. 
JUSE  ALDOINUS,  c.  438. 

JUSTIGNACO  (Bernardus  de),  archidiaconus  S.  Ste- 

phani  Tolosani,  c,   io25. 
JUSTINIACO  (Arnaldus  de),  c.  874. 

—  (Guillelmus  de),  e.  873. 

—  (Poncius  de),  ce.  897,  899. 

—  (Raimundus  de),  ce.  897,  899. 
SS.  JUSTUS  &  PASTOR,  pp.  2*,  5*. 


K 


KAROLOMANNUS ,    KARLOMANNUS ,     KARLO- 

MAGNUS,    rex  Francorum,  ce.   28,  67,  68,  71, 

76,    io3,    144. 
KAROLIIS,   CAROLUS    MAGNUS,    rex   &    impera- 

tor,  ce.   27,  28,  37,  497,  5oo,   807,  870,  1175; 

p.   .*. 


i8go 

KAROLUS  II  CALVUS,    imperator  &  rex,  ce.  61, 
67,  76,   81,  98,    122. 

KAROLUS  DE  BAVERIA,  imperator,  e.  28. 
KAROLUS    III    SIMPLEX,    filius    Ludovici    regij, 

ce.  28,  95,  99,    101,    io3,    106,    120,    121,   J27, 

i33,    143,   148. 

KAROLUS  IX,  rex  Francorum,  c.  49. 
KASSANGUIS  (Hugo  de),  c.  544. 
Keir  (Guillelmus  Ato  de),  c.  458. 
KUOLA,  castellum.  Vide  CULA. 


Lae  (Rodlannus  de),  e.  839. 
LADIPHAN  (Arbertus  de),  c.  432. 
LAGETUS,  e.  i  267. 
LALTRICO  (de).  Fide  de  LAUTRICO. 
LAMBERTUS,  Ostiensis  episcopus,  ce.  873,  880. 
LAMBERTUS,  decanus  Petragoricensis,  c.  623. 
LAMBERTUS,  bajulus  domini   Montispessulani, 
c.  893. 

LAMBISCO  (Pefrus  de),  c.  1073. 
Lantar  (Guillelmus  de),  c.   1121. 

—  (Guillelmus    Unaldi,    Unhault    de),    ce.   849, 
io63. 

—  (Petrus  de),  c.   \\z\ . 
LARA  (Petrus  de),  c.  1257. 

—  (Sicfredus  de),  c.  i256. 
LARCA  (Pontius  de),  c.  885. 
Laroca,  Larroca  (Aimericus  de),  c.  754. 

—  (Grimais  de),  c.  754. 

—  (Ugo  de),  vir  Guillelmae  vicecomitissae,  e.  606. 
LATO  (Bernardus  PU  de),  e.    1297. 

Latorta  (Gerall  de),  c.  854. 

LAUCATA  (Ermengardus  de).  Vide  LEUCATA. 
LAUDUNO  (Bertrandus  de),  c.  708. 
LAUGERIUS,  abbas,  e.  298. 

LAURACO,  Laurac ,  Laurag,  Lauragensi  enstro 
(Atto  de),  e.  io3i. 

—  (Bernardus  Miro  de),  ce.  867,  868. 

—  (Bernardus  Pétri  de),  c.  523. 

—  (Gauzbertus  de),  c.  523. 

—  (Guilabertus  de),  c.  457. 

—  (Guillabertus,  Gilabert,  Gillabertus),  ce.  739, 
825,  837,  849,  867,  868,  876,  908,  917,  919. 

—  (Guillabertus  de),  e.   1 104. 

—  (Petrus  de),  e.  590. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  e.  919. 

—  (Sicardus,  Sichards  de),  ce.  io25,  Jojt,  1129, 
ii33,  1134,  i2o5,  1207,  1252,  1268,  1271, 
1279. 

LAURANO,  Lauran  (Arnaldus  de),  ce.  811,  824, 
869,  910,  917,  925,  941. 

—  8t  nepotes  ejus,  c.  910. 

—  (Arnaldus  de),  vicarius  Carcassonae,  c.   1  106. 

—  (Guillermus  Sigerii  de),  e.   1017. 


V, 


do 


1891 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1892 


LAURANO  (Petrus  de),  ce.   811,  917,   918,   926, 

941 ,961,  982,  1024. 
' —  (Sicardus  de),  c.  1 104. 
LAURENCIUS,  presbyter  &  judex,  c.  291. 
LAURETA,  foemina,  ce.  862,  908. 
LAUSACO  (Ermengaudus  de),  c.   1066. 
LAUTALDUS,  miles,  c.  996. 
LAUTRIACO  (Petrus  Ermengaudi  de),  c.   iSoy. 
LAUTRICO,  Lautrec,  LALTRICO  (Amelius  Sicardi 

de),  c.   1220. 

—  (Berengarius  de),  c.   1220. 

—  (Guillelmus  Uc  de),  c.   1224. 

—  (Guillermus  Pétri  de),  c.  1096. 

—  (Helias  de)',  e.  io63. 

—  (Petrus  Ermengaudi  vel  Ermengavi  de),  ce.  1 224, 
1285. 

—  (Sicardus  Saîset^  de),  c.   1224. 
LAUZANICIS  (Bernardus  de),  c.   1  iSy. 
Laval  (Willelmus  de),  c.  885. 
LAVANO  {Guillem  Raimund  de),  e.  740. 
Lavaur  (Petrus  de),  c.  885. 

Laverna  (^Audiars  de),  c.  606. 

LAVINERIA,  LAVENEIRA,  LAVINARIA  (Hermen- 
gaudus  de),  c.  943. 

—  (Petrus  Raimundi    de),  ce.    1104,    1109,    ii53, 
1198. 

—  (Raimundus  de),  ce.  942,  1076,  1240. 
LAZAVINCITA  (Petrus  Raimundi  de),  c.  1061. 
Lebeiag  (Bernardus  de),  c.  884. 

Lee  (Arnallus  Udalgerii  de),  c.  752. 
Lecas  (Bertrandus  de),  e.  1262. 

—  (Framaldus  de),  c,  889. 

—  (Petrus  Ugo  de),  c.  741. 
LECIO  (Arnaldus  de),  c.  1265. 
LEDGARDIS,  comitissa  Fuxensis,  c.  607. 
LEDINHANO  (Albertus  de),  c.  465, 
LEINERIIS  (Raimundus  de),  c.   1045. 
Lens  (Arnaldus  de),  c.   1097. 

LEO,  papa,  c.   178. 

LEO  papa  VIIII,  ce.  469,  876. 

LEO,  scriptor  sancte  Romane  ecclesie,  c.  220. 

LEO,  LEUO,  abbas  Crassensis,  ce.  812,  838. 

LEO  FRANCUS,  archidiaconus  S.  Salvii,  c.  414. 

LEOCATA  (Ermengaudus  de).  Vide  LEUCATA. 

LEODEGARIUS,  Bituricensis  archiepiscopus, 
c.  845. 

LEODEGARIUS,  archiepiscopus  Viennensis,  c.  469. 
LEODEGARIUS,  episcopus  Avenionensis,  ce.  1012 
ioi3. 

LEODEGARIUS,  Vivaricus  episcopus,  ce.  816,  911. 
LEOTARDUS,  archilevita   &   abbas  S.  Pauli  Nar- 
bonensis,  ce.  38,  228. 

LEOTRICUS,  fidelis  régis,  c.  76. 
LERCIO  (Gausfrcd  de),  c.  366. 
LERICO  (Arnaldus  de),  ce.   1  179,   1222. 
LERS  (Bertrannus  Rainoardi  de),  c.  733. 
LESATO  vel  Lesad  (Bernardus  de),  c.   1218. 

—  (Poncius  de),  c,   1 187. 


LESCURA  (V.  de),  c.   1287. 

—  (Wilhermus  de),  c.  1288. 
LETBERTUS,  abbas  S.  Rufi,  e.  768. 
LEUCATA,  LEOCATA,  LEOCATENSIS,  LAUCATA, 

LOCATA,  (E.  de),  c.  11 53. 

—  (Ermengaudus,   Hermengaudus  de),   ce.    ii85, 
1204,    1214,    1265. 

—  (Gausbertus  de),  ce.  422,  5 12,  534» 
Leuce'iras  (Raimundus  de),  c.   1124. 
LEUDOINUS,  presbyter,  c.   141. 
LEUGANO  (Petrus  Raimundi  de),  c.  789. 
Leulde  (Bermundus  de),  e.  993. 

LEUO,  abbas  Crassensis.  Vide  LEO. 

LEUVA,  monachus,  c.  95. 

LEVENONE  (Raimundus  de),  c.  818. 

LEVERIA  (Raimundus  de),  e.   1089. 

LEVI,  ebreus,  c.  283. 

Levose  (Raimundus  de),  c.   1 124. 

Le-{  (Petrus  de),  c,  994. 

LEZATENSIS  abbas,  c.  73o. 

LIBRACO   (Petrus    de),    eapitularius   Tholose, 

c.   1293. 
LICAS  (Petrus  de),  e.  872. 
LICIACO  (Raimundus  Arnaldi  de),  c.  974. 
LIGNANO  (domina  de),  c.  977. 
LILLOS  (Petrus  de),  e.  887. 

—  (Poncius  de),  c.  887. 

LIMOSO,  Limos  (Guillermus  de),  c.   i  i  3o. 

—  (Raimundus  Centellus  de),  c.  424. 

—  (Raimundus  Rogerius  de),  e.  424. 

—  (Raimundus  Rogerii  de),  ce.  677,  85r. 

—  (Tardivus  de),  c.    i  i3o, 

—  (Willelmus  de),  c.  869. 
LIMOTGINIS  (Guillelmus  de),  c.   i3o6. 
LINERIIS  (Bertrandus  de),  e.   1  149. 
Liny  (dominus  de),  c.  47. 

Liveiras  (Raimundus  de),  c.  i  [49. 
LIZIANO  (Poncius  Alcherii  de),  c.  529. 
Lohra  vel  DE  OPERA   (Guillelmus    de),   ce.    996, 
998. 

LOCATA  (Ermengaudus  de).  Vide  LEUCATA. 

LODOICUS.  Vide  LUDOVICUS. 

LODOVICUS,  scriptor,  c.   1271. 

LOGRIANO  (Petrus   de),   dechanus   S.    Eg'iâù, 

c.   i 145. 
LOMBARDUS,  e.  809. 
Lomhers,  Lumhers  (Amblardus  Pelapol  de),  e.  i  108. 

—  (Estoltus  de),  e.   1288. 
Lonccl  [Guillem  de),  e.  599. 
LONGOBARDUS,  e.  214. 

LOPIANO  (Ermengaudus  d'e).  Vide  de  LUPIANO. 
Lordad  (Guillelmus  de),  e.  957. 

—  (Poncius  de),  c.  I258. 

—  (Raimundus  de),  e.   1228. 
LOTHARIUS,  rex  Francorum,  ce.  28,  220. 
Lo^ac  (Gillebertus  de),  c.  845. 

LUCIA,  uxor  Willelmi  comitis,  c.  826. 
LUCIUS  papa  II,  c.   1078. 


n 


1893 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1894 


LUCO  (Bemardiis  de),  archidiaconus  Narbonensis, 
c.  969. 

LUDOVICUS,  LODOICUS  PIUS,  Impcrator  vel   rex, 
ce.  i8,  67,  1 193,  1200;  p.  5*. 

LUDOVICUS  BALBUS,  rex.  Vide  HLUDOVICUS. 
LUDOVICUS    IV    ULTRAMARINUS ,    rex,    ce.    28, 
i83,  188,  2i3,  221. 

LUDOVICUS  VI,  rex,  c.    1002. 

LUDOVICUS,  primogenitus  régis  Franclae,  c.  89. 

—  rex  Francorum,  ce.   29,   3o,  iiyS,   119;),   1199, 
1207,  1209,  1246,  1262,  1279. 

—  Francorum   imperator  augustiis,  c.   1193. 

LUDOVICUS    VIII    vel    Lodolcs ,    LODOICUS,    rex 
Francorum  vel  de  Fransa,  ce.  3o,  3i},  37,  40,  52. 

LUDOVICUS  IX,  LODOICUS    rex,  ce.    35,  41,  42, 
52,  53j  1 234,  1279. 

LUDOVICUS  XI,  rex  Francorum,  ce.  47,  48,  1262. 
LUDOVICUS,  rex  Provinciae,  c.  90. 
LUDOVICUS,  rex,  c.   193. 
LUDOVICUS,  scriptor,  c.  1233. 
LUGDUNENSIS  archiepiscopus,  c.  i2o3. 
LUMBARDA ,   uxor   Rnimundi    de    Sancto    Anto- 
nino,  p.   i5*. 

LUNACIO,   Luttas,   Luna\   (^Au'{tors   de),   ce.    896, 
1198. 

—  (^Bonafos  de),  c.  375. 

—  (Rogerius  de),  c.  1027. 
Lunas  (domlnus  de),  c.  868. 

LUNELLO,  Lunel  (Bernardus  Gaucelini  de),  e.  783. 

—  (Gaucelinus  de  Castello),  c.  4i5. 

—  (Guillelmus  de),  c.  772. 

—  (Johannes,  filius  Roeelini  de),  e.   1 145. 

—  (Petrus,  filius  Gaucelini  de),  e,  5i2. 

—  (Petrus  Guillelmi  de),  c.  772. 

—  (Pontius  Gaucelini  de),  ce.  783,  11 56. 

—  (Raimundus  de),  c.   i  145. 

—  (Raimundus    Gaucelinus   de),   ce.    734,    1102, 
I i56,  1206. 

—  (Raimundus  Poncii  de),  c.  1078. 

—  (Rocelinus,   Roncilinus  de),   ce.    1093,  11 56. 
LUNELLO  VETULO  (Bertrandus  de),  c.  949. 

—  (Bremundus  de),  c.  933. 

LUPIANO,  LOPIANO  (Eraclius  de),  c.  416. 

—  (Hermengaudus  vel  Ermengaudus  de),  ce.  io6i, 
1089,  1181,  1202. 

—  (Isardus  de),  e.  565. 

LUPO,  praepositus  Tolosanus,  e.  239. 

LUPUS,   primicerius  atque  archidiaconus  S.    Ste- 
phani  Tolosani,  c.  258. 

LUPUS  ASINARIUS,  Solensis  &  Luplniacensis  vi- 
cecomes,  c.  i3i. 

LUPUS  ASINARIUS,  vicecomes,  c.  271. 

LUPUS  ATHO,  filius  Athonis  vicecomitis,  c.  348. 

LUTEVENSIS  episcopus,  ce.  463,  5o2. 

Luxas  (Petrus  de),  c.  717. 

LUZANCO  (Bernardus  de),  c.  993. 

LUZENICO  (Petrus  de),  c.  1095. 


M 


MACELANO    (Raimundus    de).    Vide    MARCEL- 
LANO. 

Macens  (Eicius  Sulmus  de),  c.  594.  Vide  Maxens. 
Machabrac  (Bertrandus  de),  c.  1062. 
MADALA  (Isarnus  de),  c.  623. 
MADERIAS  (Petrus  Bernardi  de),  c.  772. 
Mafairolas  (Guilhermus  de),  c.   1277. 
MAFREDUS.  Vide  MATFREDUS. 
MAGALACIO,  Magalas  (Barnerius  de),  c.  534. 

—  (Berengarius  de),  scriptor,  c.   1199. 

—  (Guillelmus  de),  e.   1181. 
MAGALDA,  comitissa,  Vide  MAHALDIS. 

MAGALONENSES   archidiaconi    &    praepositi , 
c.  716. 

MAGALONENSES    canonici,   ce.    716,    718,    720, 
761,  1042,  1241. 

MAGALONENSES  episcopi,  c.  59. 
MAGALONENSIS  episcopus,  ce.  352,  843. 
MAGALONENSIS  prior,  ce.  720,  1241. 
MAGINIS  (Petrus  de),  c.   1093. 
Magrcn  (Raimundus  de),  monachus,  c.  1298. 
MAGRIANO  (homines  de),  c.  676. 
MAHALDIS,  MAHALDA,  MAGALDA,  Narbonen- 
sis vicecomitissa,  ce.  658,  785,  860. 

MAIESENDIS,  uxor  Radulfi,  c.  22. 

MAILACO  (Raimundus  de),  c.  1027. 

Mailhac  (Bernardus  de),  c.  774. 

MAINARDUS,  Engolismensis  cantor,  c.  845. 

Mairanegues  (Guillelmus  de),  c.  431. 

MAIREJA  (Porto  de),  cantor  &  canonicus  Conve- 

narum,   p.  9*. 
MAIRERIA  (Pontius  de),  c.  432. 
PODIO  Mairieh  (Petrus  Raimundi  de),  c.   iio5. 
Mairois  (Guillelmus  vel  Willelmus  de),  ce.  1078, 

1149. 

MAISMORE  (Bertrandus  de),  e.  875. 

S,  MAJANUS,    confesser    &   episcopus,   ce.    5,   6, 

7.8. 
MA30LUS,  vicecomes  Narbonensis,  ce.   i3i,  204. 
MAJOR,  comitissa  Palliarensis,  e.  288. 
MAJORA,  comitissa  Tolosana,  c.  428. 
MALAFALGARIA ,     MALAFALGUIERA ,     MALA- 

FALGEIRA,     MALAFELGUEIRA,     MALAFEL- 

GUERIA  (Calvetus  de),  c.  947. 

—  (Gimera  Calvetus  de),  c.   1092. 

—  (Raimundus  de),  ce.    1020,    1062,    io63,    1095, 
1096,  1271,   1286,   1291. 

MALANGEICUS,  presbyter,  c.   166. 
Malascl  (Raimundus  de),  c.   1092. 
MALATELA  (Deusdet  de),  c.  858. 
MALAURA  (Petrus  Raimundi),  c.  975. 
MALAVETULA  (Deodatus  de),  e.  750. 
MALBERTUS,  c.  248. 
MALIACO  (Willelmus  de),  c.  1061. 


[SçS 


INDEX  ONOMASTICUS. 


MALLIACO  (Bertrandus  de),  c.  loio. 
Mallole  (Amelius  Olovigi  de),  c.  ^66. 
Malloles  (Remuiidus  Ostendus  Je),  c.  466. 
MALLOLIIS    (Petrus    de),    praecentor    Elenensis, 

ce.  I  I  85,  1 192. 
MALOLAS    (Pontius    Bligetil    vel    Bligerii    de), 

ce.  777.  794- 
Malparo^  (Raimundus  de),  c.    i225. 
Maîpas  (Poncius  de),  c.   1228, 
Malsamunt  (Willelmus  Unaldi  de),  c,  1161. 
MALSANGUIS,  ballius,  c.  996. 
MALVALA  (Giiil]elmus  de),  c.  887. 
MALVAS  (Aldebertus  de),  c.  648. 
Malvers  (Isarnus  Ralmiindi  de),  c.  692. 

—  (Raimundus  de),  c.  692. 
MANAVILA  (Raimundus  de),  c.   io3i. 
Ma«c//>  (Guillermus),  c.   1018. 
Mancip,  c.  919. 

Mandagot  (Raimundus,  filius  Adalaix  de),  c.  689. 

MANFREDUS,  praepositus  Mimatensis,  c.  211. 

MANSIA  (Gaufridus  de),  c.  939. 

MANSILIA  (Ugbertus  de),  c.  663. 

MANTILINA,  METELINA,   filia    Bernardi  Atonis, 

ce.  958,  I  149. 
MANTILIS,  comitissa  Tolosaha,  c.  646. 
Maornag  (P.  de),  c.   I258. 
MAORNACO  (Poncius  de),  c.  i258. 
MARCAFABA,  MARCAFAVA,  MARCHAFAVA  (Ar- 

naldus  Bernardi  de),  ce,  1029,  1228,  1257. 

—  (Bernardus  de),  c.  699. 

—  (^Guillem- Bernard j   Guillelmus-Bernardi    de), 
ce.  765,  885. 

—  (Ramundus-Guillelmi  de),  c.  668. 
Marcastald  (Geraldus  de),  c.   i  159. 
MARCELLANIGIS  (Guilhelmus  de),  c.  1181. 
MARCELLIANO,  MARCILIANO  ,  Marcellan ,   MA- 

CELANO,  Marcela.   (Bernardus    de),    ce.    1028, 
1248. 

—  (Egidius  de),  c.  707. 

—  {Porrames  de),  c.   1222. 

—  (Raimundus  de),  ce.  707,  750. 

—  (Raimundus  de),  ce.  1028,  1062,  lojj,  1289. 

—  (Ugoletus  de),  c.  706. 

MARCELLINUS,  Ebredunensis  episcopiis,  c.   172. 
MARCHAFAVA   (Guillelmus    Bernardi    de).    Fide 
MARCAFABA. 

MARCHESIUS,  MARCHISIUS  (magister),  ce.  1286, 
,275. 

MARCHUCIUS,  levlta,  c.  338. 

MARCILIANO    (Bernardus    de).    Vide    MARCEL- 
LIANO. 

MARGARITA,  MARGARITAS,  MARGARITIS  (Ber- 
nardus Gaufredus  de),  e.  896. 

—  (Bertrandus  de),  ce.  896,  977. 

—  (Petrus  Gaufredi  de),  c.   1093. 

Margcns  (Willelmus  de),  canonieus  Magalonensis, 

c.  896. 
Margens  (homines  de),  c.   1225. 


1896 

MARGONE,  Margon  (Willelmus,  Guillelmus  de), 
praecentor  Sancti  Affrodisii,  ce.   1280,   1248. 

—  canonieus  Biterrensis,  c.   i235. 
MARGONE,  Margo  (Guillelmus  de),  c.  852. 

—  (Petrus  Aleherii  de),  c.  654. 
MARIA,  comitissa  Ripaeurtiae,  c.  271. 
MARIA,  domina  de  Montepessulano  vel  de  Mont- 

peiler,  ce.  84,  5l. 

MARIA,  uxor  Willelmi  Aleherii,  ce.  654,  679. 
MARIA,  e.   1281. 

Marllag,  Marlag  (Bertrandus  de),  ce.  1227,   1255, 
1258. 

—  (Petrus  Rogerii  de),  c.   i255. 

—  (Siefredus  de),  c,  ç56. 

Marnag  (Petrus  &  Raimundus  de),  c.  994. 
MAROGULO,    Marojol,    Marojul    (Arnaldus    de), 

c,    I2o3. 

—  (Bernardus  Raimundus  de),  c.  903. 

—  (Raimundus  de),  c.  764. 

—  (Guillelmus  de),  c.  638. 
MARQUEFAVAE  dominus,  e.  898. 
MARTINUS  papa  IV,  c.  48. 
MARTINUS,  prior  S.  Romani,  c.  775. 
MARTINUS,  Magalonensis  sacrista,  e.  742, 
MARTINUS  BERTRANDI,   bajulus  comitis  Tolo- 

sani,  e.  748. 
Mascan  (Raimundus  de),  c.  823. 
MASCHO  (Guillelmus  de),  e.   1239. 
MASO  (Arnaldus  de),  c.  916. 

—  (Bertrandus  de),  c.  916. 
MASSILIA  (Gaufridus  de),  e.  993. 

—  (Guillermus  de),  c.  917. 

—  (Poncius  Pétri  de),  e.  771. 

—  (Ugo  Gauffridus  de),  e.  998. 
MATA  (Bernardus  Raimundi  de),  c.  801. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  ce.  776,  801. 
Matabou  (Poncius  de),  c.   1224. 
MATAPLANA  (Petrus  de),   sacrista  Elenensis, 

ce,  1 185,  I  192. 
MATFREDUS    I,    episeopus    Biterrensis,    ce.   817, 
328,  347,  35o. 

MATFREDUS   II,  Biterrensis   episeopus,  ce.   642, 
656,  661,  667,  684. 

MATFREDUS,  episeopus  Mimatensis,  c.  334. 
MATFREDUS,  episeopus  Ruthenensis,  c.  686. 
MATFREDUS,  archidiaconus  Biterrensis,  ce.  1089, 

1 171,  1235,  1248. 
MATFREDUS,    archidiaconus    in    Narbonensi, 

c.  451. 
MATFREDUS,  abbas  S.  Jacobi  Biterrensis,  c.  417. 
MATFREDUS,  abbas  S.  Pauli  Narbonensis,  ce.  535, 

546,  558,  559. 
MATFREDUS,   MAFREDUS,    pseudorex    Sicillae, 

filius  Friderici  II,  ce.  42,  53. 
MATFREDUS,    viceeomes    Narbonensis,    ce.    21 5, 

229,  253,  255,   281,   286,  824. 
MATFREDUS,  filius  Aladonis,  c.  416. 
MATFREDUS,  filius  Salomonis,  c.  256. 
MATFREDUS,  filius  Unigerii,  c.  278. 


.t»^ 


1897 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1898 


MATFREDUS,  c.  276. 

MATFREDUS  SENIORELLUS,  c.  256. 

MATHAEUS,    MATHEUS ,    constabiilariiis    régis, 

ce.    1201,    1209,    I2IO. 

MATHEUS,    MATHAEUS,    camerarius    Francine, 
ce.  1196,    1201,    1209,    1210,    1247,  1264,  1280. 

MATHFREDO,  abbas  Bonnaeciimbae,  c.   i3o4. 
MATHILDIS,   soror   diicis   Burgiindiae,  domina 
Montispessulani,  ce.   1201,   i  2o3. 

MATTA,  uxor  vicecomitis  Narbonensis,  c.  772. 
MATUCINUS,  c,  288. 

MAURELIANO  (Arnaldus,  Arnaudus  de),  ec.  1 171, 
I I 81,   1217,    1236. 

—  (Berengarius  de),  c.  1171. 

—  (Raimundus  de),  e.  841. 
MAURICIUS,  prior  Casae  Dei,  c.  763. 
MAURINUS,  archiepiscopus  Narbonensis,  e.  42. 
MAURINUS,   archidiaconiis  Tolosanus,   ce.   io83, 

1118,    ii85. 

MAURINUS,  sacrista  Biterrensis,  c.   1089. 
MAURINUS,  judex  Tholose,  ce.   n65,  1 168. 
MAURINUS    (raagister),    ce.    1242,    1244,    1262, 
1275,    1277. 

MAURIO  (Bertrandus  de),  c.  997. 

Maurnag  (Arnaldus  sive  Alnaldus  de),  ce.  897,  899. 

Maxens  (Ato-Auriolus  de),  c.  596. 

—  (Eieius  Auriol  de),  c.  595. 

—  (Garsias  At  &  Auriolus  de),  c.  596. 
Ma^ages  (Berna rdus  del),  e.   1024. 
MEAFILIA  (Pontius  Pétri  de),  e.  760. 
MEDEmS,Medenas,Medena^,Mesenas(BremuniuS 

de),  e.  1  124.  Fide  Mesenas,  Me'^enas,  Mlsenas. 

—  (Raimundus  de),  c.  747. 

—  (Rainardus  de),  ce.  644,  743,  939,  996. 
MEDENCHIS  (Bermundus  de),  c.   1266. 
MEDER  (Guillelmus  de),  e.  764. 
MEDIO  CAMPO  (homines  de),  c.  934. 
MEDITOLLIO  (Laugerius  de),  c.  732. 
MELAN  (Udalardus  Bernardi  de),  c.  573. 
MELFA  (Milo  de),  c.  1 176. 

Melglos  {Peirus  de),  c.   1228.  Vide  Milglos. 
MELGORIO,  MERGURIO  (Bernardus  Guadalmarî 
de),  ce.  929,  934. 

—  (Ermengaudus  de),  ce.  ii57,  1202. 

—  (Guibertus  vel  Girbertus  de),  ec.  887,  900,  970. 

—  (Guillelmus  de),  c.  933. 

—  (Petrus  Siguerius  de),  c.  972. 

—  (Poneius  de),  c.  933. 
MELGORIENSIS   (Olivarius),  c.  97.5. 
MELGORIENSIS,  MERGURIENSIS,  MELGORII  co- 
rnes, ce.  844,  890,  929,  932,  958,  1073,  1243. 

MELGORIENSIS  comitissa,  ce.  56,  985,  990. 
MENARIO  (Stephanus  de),  e.  1248. 
MENEDES  (Renouardus  de),  e.  56o. 
MERCARIOLO  (Guillelmus  de),  e.  1  149. 
Mercoirol  (Sieardus  de),  ce.   1096,   1286. 
MERCORIO  (Petrus  de),  c.   1 149. 
Merencs  (Reinardus  de),  e.  9^63. 


MERGURIENSIS  comes.  Fide  MELGORIENSIS. 

MERGURIO  (Guirbertus  de).  Vide  MELGORIO. 

MERLINUS,  c.  42. 

Mesenas  (Rainoardus  de).  Vide  MEDENIS. 

MESOA  (vieeeomes  de),  c.  1 158. 

MESOA  (Berengarius   de),  monaehus  S.  Guillelmi 

Gellonensis,  e.  i  154. 
MESOA,  MESUA,  MEZOA    (Berengarius  de), 

ce.   1078,   1079. 

—  (Folcrandus  de),  c.  706. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  707,  1261. 

—  (Petrus  de),  ce.  624,  716. 

—  (Poneius,   Pontius  de),  ce.    1078,    11 10,    ii57, 
I 181,    1242,  1283,  1286. 

MESOAGA  (vieeeomites  de),  c.  902. 

MESSETO,  MESTETO  (Bernardus   de),   archidia- 

conus  in  Elenensi,  ce.  i  i85,  1  192. 
Mejto/oZ  (Raimundus  de),  ce.  993,  1012. 

—  (Raimundus  Geraldus  de),  c.  993. 
METELINA,  soror  Yicecomitis  Nemausensis.  Vide 

MANTILINA. 
METILLINA,  uxor  Arnaldi,  c.  795. 
Meyanas  (Petrus  de),  c.  i  1  1 1 . 
Me^ens  (Poneius  Rainardi  de),  c.  739. 
Met^enas  (Guilelmus  Rainoardi  de),  c.  902. 

—  (Ligetus  de),  e.  1285.  Vide  MEDENIS. 
MEZIA,  avia  Ermenburgae,  c.  87. 
Me^olon  (Raimundus  de),  c.  963. 
Michal,  scriptor,  c.   1214. 

MIGLAVO  (Bernardus  de),  c.  1265. 
Milglos  (P.  de),  e.   1258.  Vide  Mclglos. 
MILLANICIS  (Vizianus  de),  miles,  c.  1242. 
MILO,  bajulus,  c.  998. 
MIMATENSIS  episcopus,  c.  27. 
MINERBA  (dominus  de),  e.  1295. 
MINERBA  (Berengarius  de),  c.   1296. 

—  (Bernardus  de),  c.  540. 

—  (Bernardus  de),  ce.  1076,  1296. 

—  (Guillermus  vel  Willermus  de),  ce.  962,  1066, 
1240,  1296. 

—  (Petrus  de),  ec.  iio5,  1144,   1214,  I265,  1271, 
1275,  1296. 

—  (Pontius  de),  c.  1296. 
MINERVA  (senior  de),  e.   1009. 
MIRABELLO,  Mirabel  (Ether,  Hector,  Ictor   de), 

ec.  624,  635,  749. 
MIRAPISCE,  Mirapeis,  Mirapex  (Autat  de),  c.  816. 

—  (Guillermus,  Guillelmus  de),  ce.  1077,  1227. 

—  (Petrus  de),  ce.  779. 

—  (Petrus  Rodgarius  de),  c.  837. 

—  (Rogerius  de),  ce.  778,  779,  956. 

—  (_Serena  de),  c.  778. 
MIRATO  (Rostagnus  de),  c.  764. 
MIRAVALLE,   MIRAVALLO ,  Miraval  (Bernardus 

vel   Bernard  de),   ce.    838,   911,    928,    946,  947, 
io5o,   I  140,  1237. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  io5o,  1140. 
MIRO,  episcopus  Albiensis,  e.  192. 


1899 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1900 


MIRO,  Gerundensis  episcopus,  c.  63. 

MIRO,  abbas  Canigonensis,  c.  55. 

MIRO,  abbas,  c.  72. 

MIRO,  decanus  Tolosanus,  c.  286. 

MIRO,  presbyter  scriptor,  c.  800. 

MIRO,  cornes  Riissilionensis  &  marchio,  c.  225. 

MIRO,  vicecomes,  c.  449, 

MIRO,  c.  366. 

MIRO,  filius  Amelii,  c.  276. 

MIRO  BARDINA,  c.  429. 

MIRO  GUARINI,  bajulus,  c.  801. 

Misenas  (Guillelmus  Rainardi  de),  c.  908. 

MISENCO  (Jarento  de),  c.  994. 

MODLONEVILLA  (Raimundus  Ariialdi  de),  miles, 

c.   5o2. 
MOISEN,  ebreus,  c.  283. 
MOISIACO  (burgenses  de),  c.  978. 
MOISSIACENSES,  MOYSSIACENSES  fratres  vel  mo- 

nachi,  ce,  641,  835,  884. 
MOISSIACENSIS  abbas,  c.  730. 
MOLARS  (Vuifredus  de),  c.  420. 
MOLERnS  (Bernardus  de),  c.  1278. 
MOLINO  (Raimundus  de),  ce.   1216,  1299. 
MOLLERNCA  (Geraldus  de),  c.   1 1  89. 
MONASTERIO  (Malsanguis  de),  c.  998. 
Monbo  (Bernarts  de),  c.  606. 
Moncortes  (Santer  de),  c.  674. 
Monferran  (Guido  de),  c.  993. 

—  (Guiraudus  Raimundus  de),  c.  993. 

—  (Ugo  de),  c.  993. 

MONTADINO,  MONTADITI,  Montadeu  (R.  de), 
c.  1237. 

—  (Raimundus  Petrus  de),  c.  841. 

—  (Umbertus  de),  c.  looi. 

Montanag  (Raimundus  de),  scriptor,  c.  906. 
MONTANIACO  vel  MONTINIACO  (Ademarus  de), 
c.  1029. 

—  (Petrus  Bernardi  de),  ce.  706,  75o. 
Montars  (Arnaldus  de),  c.  701. 
MONTEACUTO,  Montagu  (Arnaldus  de),  ce.  1174, 

1291. 

—  (Bernardus  Ato  de),  c.  1 198. 

—  (Bertrandus  de),  c.   1288. 

—  (Guillelmus    aut  Vilhelmus    de   Ma^erac  de), 
ce.  ii3o,  1221. 

—  (Petrus  de),  ce.  i  i3o,  1 198,  1202,  1271. 

—  (Pontius  de),  c.  998. 

—  (Poncius  Matfrei  de),  ce.   ii3o,  1221. 

—  (Raimundus  de),  c.  1 127. 

MONTEALBEDONE  (Petrus  Gaucelini  de),  c.  1202. 
MONTEALTO,  Montait  (Berengarius  de),  c.  1 195. 

—  (Bernardus  de),  cc.^  io25,  1029,  1072. 

—  (Rogerius  de),  e.  1255; 
MONTEANNO  (Sigarius  de),  c,  41  5. 
MONTEARNALDO  (Ademarus  de),  c.  949. 

—  (Bertrandus  Guillelmi  de),  c.   1 1  10. 
MONTEBASENCO  (Bernardus    Guillelmus  de), 

c.   1028. 


MONTEBRUNO  (Petrus  de),  c.  859. 
MONTECANUTO  (Falco  de),  c.  1 149. 

—  (Jordanus  de),  c.   1 149. 

MONTECLARO  (Arnaldus  de),  monachus  Bellae- 
perticae,  c.   1292. 

MONTEESCHIVO ,  Eschiu ,  Monteschiu  ,  Montes- 
quieu (Bernardus  de),  ce,  940,  io36,  1  i5i,  1277, 
1807. 

Monteescot  (Arnaldus  de),  magister  miliciae  Tem- 
pli,  c.   1274, 

MONTEFERRANDO  (comitissa  de),  c.  989. 

MONTEFERRARIO  (Geraldus  de),  c.  1262. 

—  (Petrus  de),  ce,   1043,  1242,  1285. 

—  (Petrus  Guillelmo  de),  c.  983. 

—  (Raimundus  de),  ce.  1202,  i225,  1242,  1244, 
1245. 

MONTEFORTO  (Ardezo  de),  c.  955. 
MONTEGOMERIO  (Arnulfus  de),  c.  845. 
MONTEINCENSI  (Bertrannus  de),  abbas  saecularis 
Moysiacensis,  e.  973. 

MONTEIRATO  (Petrus  de),  c.  910. 
MONTELAURO,    MONTISLAURI ,   Montlaur  (Ar- 
bertus  de),  c.  io55. 

—  (Bertrandus  de),  ce.  1241,  i285. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  1027,  1281. 
_(P.  de),  c.  II 53. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  c.  1281. 

—  (Pontius  vel  Pc.  de),  ce,  696,  785,  841,  844, 
859,    882,    887,    888,   970,    971,    983,    1012, 

1014,  1045,  1078,  1202,  1225,  1241,  I281. 

—  (Raimundus  de),  ce.  972,  1281. 
Monteh  (Guillelmus  de),  c.  ii5j. 

—  (Matfred  de),  e.  522. 

—  (Matfred  de),  c.   1020. 

MONTEMIRATO  (Bertrandus  de),  ce.  1147,  1268. 

—  (W.  de),  seuderius,  c,  i3o2. 
MONTEOLIVO  (Guillelmus  de),  c.  i2o3. 

—  (Rostagnus  de),  e.  461. 

MONTER AVONE,  Montpaon  (Raimundus  de),  ea- 
nonicus  S.  Nazarii  Biterrensis,  ce.   1182,  i23o. 

—  camerarius  Biterrensis,  c.  i235. 
MONTEPESATO  vel  Montpe^at  (Arcmandus  de), 

c.  1283. 

—  (B.  de),  c.  1283. 

—  (Pontius  de),  c.  845. 
MONTEPESSULANO  (homines  de),  e.  666. 
MONTEPESSULANO   vel   Montepesler  (Guillermus 

de),  c,  962. 

—  (Olivarius  de),  c.  908. 

—  (Petrus  Willelmi  vel  Guillermus  de),  ce.  56o, 
1028. 

MONTEPETROSO  (Petrus   de),  monachus    Ania- 

nensis,  c.  1225. 
MONTEPETROSO  vel  Montepeiros  (Bertrannus  aut 

Bertrandus  de),  ce.   iiio,   1178. 
i —  (Gaucelinus  de),  c,   i  178. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  ce,  749,   i  177. 
MONTEROTUNDO  (Raimundus  de),   archidiaco- 

nus  Biterrensis,  c.  972. 


1901 


INDEX  ONOMASTICUS. 


'  I 


go  2 


MONTEROTUNDO   (Bernardus    de),    prior    Psal- 

modii,  c.   1206. 
MONTEROTUNDO,   MontreJon,  MONTEREDONE, 

Montredont  (^Atnalàus  de),  c.   izSy. 

—  (Bertrandus  de),  archiepiscopus  {sic),  c.  734. 

—  (Bertrandus  de),  c.  840. 

—  {Fredolon,  Fredol,   Fredolo,  Fredo  de),  ce.  838, 
961,  966,  982,  1046. 

—  (Gaufredus  vel  Gosfredus  de),  ce,  1286,  1291. 

—  (Guillelmus  de),  c.  1014. 

—  (Guillelmus  Bertrandi  de),  ce.  788,  844. 

—  (Poncius  Villelmi  vel  Guillelmi  de),  ce.  894, 970. 

—  {Scorbs  de),  c.   1257. 

MONTESALVIO  (Guillelmus  de),  judex,  c.  899, 
MONTESCUTO  (Guillelmus  de),  c.   1077. 
MONTESERENO  (Bernardus  Amatus  de),  ce.  827, 
839,  852. 

—  (Bernardus  Amelius  de),  c.  909. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  ce.  5 12,  658,  712. 
MONTESERRATO  (S.  Ceeilia  de),  ce.  214,  226. 
Monteservet  (Isarnus  de),  e.   1227. 
MONTESKIVO  (R.  de),  c.   io56. 
MONTESPINIO  (Petrus  de),  e.   1  140. 

Montgal (Petrus  de),  conversus  Grandissilve,  e.  i  162. 
MONTILIO  (Guillelmus  Ugo  de),  c.  963. 
MONTISCATANI  (Berengarius  Raimundi),  c.  799. 
MONTISFORTIS  vel  de  Montfort   cornes,  ee.    34, 
39,  5i. 

MONTISPESSULANI  dominus,  ce.  982,  1177, 
1243. 

MONTISPESSULANI  Judaei,  e.  i2o3. 
MONTISREGALIS  castri  milites,  ce.   i252,  1277. 
MONTISPESSULANI  nobiles,  e.  892. 
MONTISPESSULANI  vicaria,  c.  839. 
MONTUA  (Petrus  Amelii  de),  c.  917. 
Morecag  (Amelius  Petrus  de),  c.  905. 
Moret/e  (Guillelmus  £{e),sacrista  Biterrensjs,e.  1217. 
Morede  (Guillelmus  de),  c.   1170. 

—  (Petrus  de),  c.  1061. 

MORELIANO  (Petrus  Raimundi  de),  e.   1098. 
Morers  (Poncius  Guillelmus  de),  c.  993. 
MORESE  (Raimundus  de),  c.   1066. 
MORETO  (Ugo  de),  monaehus  Grandissilve,  c.  1 292. 
MORICENO  (Raimundus  Deodati  de),  c.  1029. 
Mor'iere  (Petrus  de),  c.  939. 
Mormam  (Bernardus  de),  e.  757. 
MORNACIO,  Mornas,    Mornai(  (Gaufridus  de), 
c.  I 176. 

—  (Guillehnus,  Petrus  Poncii  &  Petrus  Guiraldi 
de),  e.  732. 

—  (P.  de),  c.  1233. 

Mota  (Arnaldus  Willelmi  de  la),  ce,   1160,  1161. 

—  (Pontius  Gauçelini  de  la),  c.  784. 
MUNIO,    praepositus    sive    prior    S.   Saturnini, 

ce.  767,  768}  p.  10*. 
MURATIONE,    Murai^^o^   Murason   ( AUidulphus, 
Alidolfus  de),  ce.  684,  71 3. 

—  (Petrus  Begonis  de),  e.  1096. 

—  (Ugo  de),  c.  7i3. 


Murel  (dominus  de),  c.  866. 

MURELLO,  Murel,  MURETO  (Geraldus   de), 
ce.  491,492. 

—  (Godafredus  de),  c.    io3i. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  ce.  685,  722,  866,  io3i. 

—  (Raimundus  Arnaldi  de),  c.  684. 

—  (Roggerius  de),  &  fratres  sui,  ce.  714,  721. 
MURETO  (Joannes  de),  monaehus  Psalmodiensis, 

c.  1206. 
MURLAS  (Pontius  Raimundi  de),  c.  783. 
Mûries  (Guillelmus  de),  canonicus  Magalonensis, 

e.  1241. 

MUROVETULO    (Raimundus    de),  archidiaconus 

Biterrensis,  c.  973. 
MUROVETERI,   MUROVETULO,  Murvel,  Murvnl 

(Ademarus,  Ademarius  de),  ce.  1 108,  1 173,  1 176, 

I 178,    1179. 

—  (Armannus  de),  e.   1  1  10. 

—  (Bernardus  de),  e.   1  109. 

—  (Bernardus  Raimundi  de),  c.   i  i  10. 

—  (Matfredus  de),  c.  471. 

—  (Petrus  Sicardus  de),  e.  963. 

—  (Raimundus  de),  c.  i2o3. 

—  (Sicardus,    Sichardus,    Sigardus    de),    ee.    854, 
867,  868,  958,  961,  962,  965,  978,  982,  ioi5, 

I 027,    I  I  I o. 

—  (Titburga  de),  c.   1108. 

—  (Titburgueta   de),  c.   1  109. 
Mustoiol  (Raimundus  de),  c.  61  i. 
MYLORA,  episcopus  Barchinonensis,  c.   195. 


N 


Nahiatan  (Bertrandus  de)  c.   i  1  1 1, 

Naiag  (Petrus  de),  c.  808. 

NAJACO  (Gauzbertus  vel  Gausbertus  de),  ce.  i  i3o, 

1252. 

NANTE  (Bernardus  de),  c.  241 . 

NANTIGISUS,  episcopus  Urgellensis,  ce.  1 1 1,  114, 

I  19,  124,  126. 
NANTIGISUS,  sacerdos,  c.  280. 
NARBONAE  archiepiscopus,  ce.  8o3,  914. 
NARBONAE  dominus,  ce.  890,  1273. 
NARBONA  (Bernardus  de),  canonicus  Biterrensis, 

c.  1235. 

NARBONA  (Gerardus  de),  miles  Hospitalis,c.  1212. 
NARBONA  (Aimericus  de),  ce.  939,  963. 

—  (Berengarius  de),  c.  1204. 

—  (Bernardus  de),  ce.  774,  1167,  1216. 

—  (Geraldus  de),  ce.  954,  1061,  1 144. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  1182,  i2r6,  1242. 

—  (Petrus  Bernardi  de),  ee.  83 1,  839. 

—  (Petrus  Olrici  de),  c.   1262. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  c.   i29r. 

—  [Porcel  de),  e.  839. 

—  (Raimundus  de),  ce.  1242,  1244. 

—  (Raimundus  Stephani  de),  e.  787. 


içoS 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1904 


NARBONENSIS  archidiaconus,  c.   1242, 
NARBONENSIS  archiepiscopus,   ce.    48,  35i,  5j5, 
726,  774,  1143. 

NARBONENSES  cives,  c.  657. 
NARBONENSES  (S.  Damiani  sorores),  c,  41. 
NARBONENSES    caiionici    SS.   Justi    &    Pastoris, 

ce.   186,  657,  661,  773,  969. 
NARBONENSIS  (clerici  S.  Justi),  c.  724. 
NARBONENSIS  Sanctae  Mariae  prior,  c.  875. 
NARBONENSES  Judaei,  ce.   i34,  455. 
NARBONENSIS  metropolitanus,  c.   1064. 
NARBONENSES  miselli,  c.  874. 
NARBONENSIS  vicecomes,  c.  844. 
NATAN,  ebreus,  c.   1248. 
NAVA,  uxor  Ugonis  de  Cencenone,  c.  1096. 
NAVARA,   uxor   Ramerici ,   domini    Claromontis, 

c.  36. 
NAVARRAE  rex,  c.  43. 
NECTARUS,  presbyter,  c.  286. 
NEMAUSENSES  burgenses,  c.  3o. 
NEMAUSENSE  concilium,  ce.  745,  754,  767,  1 146. 
NEM.AUSI  dominus,  c.   1266. 
NEMAUSENSES  episeopi,  c.  28. 
NEMAUSENSIS  episcopus,  c.  459. 
NEMAUSENSES  milites,  c.  3o. 
NEMAUSENSIS,    NEMAUSI     vicecomes,    ce,    254, 

1081. 
NEMAUSO  (Girbertus  de),  c.   1282. 

—  (Petriis   Giraldus   vel    Gerardi    de),    ce.    1268, 
1271. 

NEMPTIS,  Nemtes  (Bertramnus  de),  ce.  972. 

—  (Petrus  de),  ce.  933,  949. 

Nemp^e   (Ramundus  Bernardi   de),  Tolosaniis  no- 

tarius  publieus,  c.  io53. 
Nerac  (Ademarus  de),  c.   1287. 

—  (B.  de),  c.  1288. 
Neirag  {Arnal  de),  c.  606. 
NIBIANO  (Lautardus  de),  c.  398. 
NICA  (Raiambaldus  de),  c.  449. 
NICHOLA,  ce.  921,  923,  924,   looi. 
NICHOLAUS,  levita,  scriptor,  c.   i232. 
NICOLAUS  papa  I,  c.  28. 
NICOLAUS  papa  II,  ce.  448,  5i8,  519. 
NICOLAUS,  serinarius  S.  Romanae  ecclesiae,  c.  Zç). 
NIGUARIUS,  monachiis,  c.  i56. 
NIVILONGUS,  frater  Ingllranni  episeopi,  c.  291. 
NOBILA,  uxor  Girberti,  c.  458. 
NODBERTUS,  c.  243. 

Node  (Bernardus  de),  c.   i  157. 

Nodel  (homines  de),  c.  854. 

NODERO  (Bernardus  de),  c.   1271. 

NOGAREDO  (Stephanus  de),  c.  491. 

NOGAR^ETO  (Theobaldus  de),  c.  465.     • 

NOGARETUS,  c.  44. 

NORBERTUS,    NORTBERTUS  ,  nota  ri  us,   ce.   70, 

72,  77- 
NOZETO  (Bernardus  de),  c.   i285. 
NUAZELLAS  (Isnardus  de),  c.  449. 


Nuètlet  (Guillelmus  de),  c.   1206. 
Nugaret  (Stephanus  de),  c,  993. 


o 


OBERTUS,  Clusensis  anachorita,  e.  690. 
OBILIONE  (Poncius  de),  c.  933. 

—  (Ugo  de),  c.  933. 
Ohillan  (Petrus  d'),  e.  888. 
OBILLOS  (Bremundus  de),  c.  972. 

—  (Jacobus  Ugo  de),  c.  972. 
OCTAVO  (Bernardus  de),  c.   i3o6. 
ODA,  uxor  Johannis,  c.  252. 
ODALRICUS,  comes,  c.  214. 
ODALRICUS,  c.  388. 

ODDO,  diaeonus  cardinalis   S.  Nicolai    in  earcere 

Tulliano,  c.  1249. 
ODDO,  abbas  Cluniaeensis.  Vide  ODO. 
ODDO,   ODO,   Lesatensium    abbas,    ce.    847,    849, 

889,  896,   898,  905,  906. 
ODDO,  praepositus  S.  Germerii,  c.  81 5. 
ODDO,  rex.  Vide  ODO. 
ODDO,  comes  Reddensis.  Vide  ODO. 
ODDO,  vicecomes  Narbonensis.  Vide  ODO. 
ODDO,  ODO,  filius  Hildini  vicecomitis,  vicecomes 

Lutevensis,  ce.  295,  297,  340. 

ODDO,    frater     Rodgarii    comitis,    comes   Conve- 
nensis,  c.  418. 

ODDONBERTUS,  c.  168. 
ODGERIUS,  prior  Moisiacensis,  c.  6o3. 
ODILO  (B.),  abbas  Cluniaeensis,  ce.  21,  22. 
ODILO,  abbas  S.  ^gidii,  ce.  744,  745,  1  146. 
ODILO,  OYDILO,  eaneellarius  &.  notarius,  ce.  189, 

214. 
ODILO,  c.  886. 
ODILO,  filius  Radulfi,  c.  475. 
ODO,    ODDO,   ODONUS,    abbas   Cluniaeensis, 

ce.  179,  i83,  187. 

ODO,  abbas  Lesatensis.  Vide  ODDO. 
ODO,  abbas  Saxiaeensis,  c.  i. 

ODO,  ODDO,   rex  Francorum,  ce.  28,  79,   81,  83, 
85,  123,  i38. 

ODO,  ODDO,  OTO,  filius  Arnaldi  comitis,  e.  207. 

—  comes   Redensis,  ce.   z'ii,  845,  358,  365,  574, 
579,  587. 

ODO,  cornes  Tolosae,  ce.  97,  137. 
ODO,  vicecomes  Lutevensis.  Vide  ODDO. 
ODO,  ODDO,  vicecomes  Narbonensis,  ce.  147,  i57i 
171,  281,  752. 

ODO,  filius  Artaldi,  comitis  de  Pailars,  c.  628. 

ODO  eum  filiis  suis,  c.  369. 

ODO  &  fratres  sui,  filii  Raimundi  Oddonis,  e.  766, 

ODO  BERNARDUS,  e.  472. 

ODOBELLUS,  e.  299. 

ODOINO  (filia),  e.  248. 

ODOLRICUS,  Comeliensis  episcopus,  c.  469. 


igo5 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1906 


ODOLRICUS,  abbas  Conchensis,  ce.  404,  462,  533. 
ODOLRICUS,    pater   Frotardi,   vicecomitis   Catur- 
censis,  c.  i58. 

ODOMBELLUS,  filius  Senegundis,  c.  226^ 
ODONUS,  abbas.   Vide  ODO. 

Olargue,  Olarge ,   OLARGENSIS    (Adalbertus    de), 
c.  684, 

—  (Bernardus  de),  c.  1096. 

—  (Engelbertus  de),  ce.  942,  1096. 

—  (Guillelmus  Ermengaudi  de),  c.   1096. 

—  (Pontius  rfe),  ce.  1096,  1199. 

OLIBA,   OLIVA,  praesul  ac  abbas  Coxanensis, 
ce.  382,  439. 

—  Ausonensis  episcopus,  c.  46 r. 
OLIBA,  abbas  S.  Hilarii,  ce.  402,  419. 
OLIBA,  archidiaconus  Carcassensis,  c.  343. 
OLIBA,  cornes   Carcassonensis,  ce.    100,    122,   i38, 

166. 
OLIBA,  HOLIBA,  cornes  Cerritaniae,  ce.  170,  293, 
307,  3o8. 

OLIBA,  vicarius  &  missus  Atonis,  c.  98. 
OLIBA,  filius  Radulphi  comitis,  c.  112. 
OLIBANUS,  OLIVA,   praepositus  S.  Michaëlis 
Coxianensis,  ce.  466,  53o. 

OLIBANUS,  presbyter,  c.  632. 
OLIBANUS,  e.  279. 

OLIVA,  abbas  Coxianensis  &  praesul.  Vide  OLIBA. 
OLIVA,  praepositus  Cuxanensis.  Vide  OLIBANUS. 
OLIVERIUS,  filius  Beatricis,  c.  1020. 
OliverSj  fils  Garsen,  c.  836. 
OLMIA  (G.  de),  c.  i285. 

OLONZIACHO,  OLONZACO,  OZo/zçae,  Oron^ag  (Flo- 
tardus  de),  e.  i  297. 

—  (Guillelmus  aut  Williermus  de),  ce.  942,  1077. 

—  (Oto  de),  c.  741. 

OLRICUS,  burgensis  Montispessulani,  c.  976. 
OMELLACIO,   OmeUs,  Omela^,   Omellas,   Omilau 

(Armannus,  Armandus  de),  ce.  949,  987,  1043, 

II 10. 

—  (Berengarius  de),  ce.  mo,  1178. 

—  (Bernardus  Gaufridus  de),  e.  993. 

—  (Geraldus,  Giraldus  de),  ce.  903,  1 1  10. 

—  (Guillelmus,  Willelmus,  frater  Guillelmi  de 
Montepessulano,  de),  ce.  902,  903,  955,  1027, 
1028,  1108,  1176,  1178,  1179. 

—  (Raimbaldus  de),  c.  1178. 
OPERATORIO  (Guillelmus  de),  c.  842. 
OPPEDA  (Wantelmus  de),  c.  449. 
Orcas  (Atto  de),  c.  io3i. 
ORIANIGIS  (Bernardus  de),  c.   1124. 
ORIOLUS,  episcopus   Convenensis,  c.  292. 
ORIULPHUS,  abbas  Alaonensis,  e.  271. 
ORLACO  (Poneius  de),  c.   1027. 
Oron^ag  (Oto  de).  Vide  OLONZIACHO. 
OSAS  (Feraldus  de),  c.  758, 

OSBERTUS,  Biterrensis  magister  vel  causidieus, 
ce.   I  170,   I  198. 

OSMUNDUS,  scriptor  &  notarius,  ce.  710,  714, 
736,  738,  760,  824,  853. 


OSNA  (Guillelmus  de),  c.  974. 
OSTINDUS,  Auxii  archiepiscopus,  p.  5*. 
OTGARIUS,  OTGERIUS,  abbas  Thomeriensis, 

ce.  173,  177,  i85,  187,  191. 
OTGERIUS,  Perusinus  episcopus,  c.  469. 
OTGERIUS,  archidiaconus  Magalonensis,  c.  696. 
OTHO  dietus  imperator,  c.  5i. 
OTO,  comes  Redensis.  Vide  ODO. 
OTO  Seneicalc,  e.  990. 
OTTO,  episcopus,  c.  216. 

OVILIANO,  OVELANO,  Ovelans  (Berengarius  de), 
c.  1274. 

—  (R.  de),  c.  Il 53. 

—  (Raimundus  de),  c.  1  i85. 

OVOR  (Guillelmus  Rostagni  de),  c.  933, 

OWILLARA,  pontifex,  e.  225. 

OX  (Guillelmus  Emelius  de),  c.  722. 

—  (Raimundus  Enardus  de),  c.  663. 
OYDILO,  notarius.  Vide  ODILO. 


P.  clerieus  Agathensis,  postea  Lutevensis  episcopus. 
Vide  PETRUS  Lutevensis  episcopus. 

P.  Nicensis  episcopus,  e.   1034, 

P.  Rutinensis  episcopus.  Vide  PETRUS, 

P.  abba»  Bonifontis.  Vide  PETRUS. 

P.,  Sancti  /Egidii  abbas.  Vide  PETRUS  II,  archie- 
piscopus Narbonensis. 

P.  Magalonensis  comes.  Vide  PETRUS. 

P.  AMELII,  archiepiscopus  Narbonae.  Vide  PE- 
TRUS ni  AMELII. 

P.  ROGERII,  c.  1 227. 

PADERIIS  (Stephanus  de),  e.  961. 

PAGANA,  filia  Bernardi  Atonis,  vicecomitis  Ne- 
mausensis,  ce.  958,  1148. 

Paga^  (Bernardus  dé),  miles  Hospitalis  Hierosoli- 

mitani,  e.  1 1  53. 
Paga^  (Bernardus  de),  c.   1154. 
PALACIOLO  (Raimundus  de),  c.   i  i85. 
PalairoU  (Stephanus  de),  c.  1285. 
PALAJANO  (Arnaldus  de),  e.  923. 

—  (Guilhelmus  de),  c.   1182. 

—  (Raimundus  de),  c.   1018. 

PALEATA,  Pallada,,  PALETA  (Bernardus  de), 
c.   1262. 

—  (Lambertus  de),  ce.  887,  893,  970,  1012. 
PALERA  (Arnaldus  Gausfredus  de),  e.  794. 
PALETA  (Lambertus  de).  Vide  PALEATA. 
Pallada  (Lambertus  de  la).  Vide  PALEATA. 
PALLADIUS,  episcopus  Nemausensis,  c.  28. 
Panât  (Petriis  i/e),  monachus  Bonaeeumbae,c.  i3o4. 
Panât,  Panats  (Petrus  de),  c.   i2o5. 

—  (Pontius  de),  e.  684. 
Paracolls  (Guillelmus  de),  c.   1022. 
Parets,  Paret^  (Rixendis  de),  c.  loi 5. 

—  (JVolvera.  de),  c.  ici 5. 


9^7 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1908 


Pareys  (Pondus  Rainulphi  de).  Vide  PARIETIBUS. 
PARIETIBUS,  PARIETIS,  Pareys  (Guillehnus  de), 
c.   I  1 10. 

—  (Pontius  Rainulphi  de),  ce.  655,  680. 
PARIETIBUS  TORTIS  (Giraulla  de),  c.   1144. 

—  (Oto,  miles  de),  c.   1  144. 
PARISIUS  (Grimaldus  de),  c.   1285. 

PAROGIO  (pater  &  filius  Gerardi  de),  milites  Hos- 

pitalis,  c.   1212. 
PASCALIS,  PASCHALIS  papa  II,  ce.  26,  787,  8o5, 

818,  856,  861,  877,  879,    II 16,    i25o. 
PASTORELLI,  c.  45. 
PATERNIS  (Bosotlans  de),  c.  709. 

—  (Franco  de),  c.  709. 

Pattes  (Bernardus  Rotgerii  de),  c.  089. 
Paula,    Paulha,     (Archerius    vel    Alcherius  de), 
ce.  402,  43 1 . 

—  (Berengarius  de),  c.  402. 
Paulel  (Raimundus  de),  c.  1207. 
PAULINO,  Paulin  (Ugo  de),  ce.  947,   101  5. 

—  {Ugo-Ermengau  de),  c.  838. 

S.  PAULUS,  episeopus  Narbonensis,  c.  25  p.  8*. 
S.  PAULI  Narbonensis  episcopi  tumulus,  c.  42. 
S,  PAULI    SERGII,  primi    Narbonensis   episcopi, 
reliquiae,  c.  3;  corpus,  c.  46. 

PAULUS,  abbas  Anianensis,  c.  611. 
PEDEGOLA  (Ingo  de),  c.  809. 

PEDENATIS,  Pedenach,  Pedena^,  PEZENATIO 
(Guillermus  Poncii  de),  ce.  795,  796,  853. 

—  (Petrus  de),  ce.  961,  978,  982,  1061,  1098. 

—  (Petrus  Bernard  de),  c.    1061. 
PEICTAVO  (Guillelmus  de).  Vide  de  PICTAVIS. 
PEIRALA  (Bertrandus  de),  c.   1018. 

Peire,  capela  de  Rodes,  c.   1239. 

Peirens  (Guillelmus  de).  Vide  de  PICTAVIS. 

PEIROLA  (Petrus  de),  c.  966. 

Peironela,  viscomtessa  de  Tolosa,  c.  606. 

Peiteus  (G.  de).  Vide  de  PICTAVIS. 

PELAPULLUS,   PELAPULUS,    Pelapol,    Pelapull, 

PILAPULLI    (Amblardus,   Amblars)  ^  ce.    io5o, 

1128,    ri3i,    iiSy,   ii58,   i25o. 

—  (Arnaldus,  Arnallus,  Arnal),  ce.  910,  919, 
923,  924,  925,  927,  943,  962,  981,  1001, 
1018,    I io5. 

— (Bernardus),  ce.  920,  928,  924,  926,  looi, 
iio5,  1124,  1129,  ii3o,  ii37,  ii38,  1141, 
ii58,  1173,  1181,  1214,  1216,  1220,  1221, 
1229,   1240}  vicarius,  c.  1275. 

—  (Guido),  ce.  838,  1198. 

—  (Guillelmus),  ce.  1124,  1141,  ii58,  1220. 

—  (Petrus),  ce.  923,  924. 

—  (Petrus),  ce.  i  104,  i  io5. 

—  (Raimundus),  c.  924. 

—  (Raimundus),  c.  i  235. 

—  (Sicardus),  c.  808. 
PELET  (Bermundus),  c.  868. 

PENA  (Ramundus  de),  canonicus  S.  Stephani  To- 

losani,  p.   17*. 
Penels  (Petronus  de),  c.  691. 


PENIS  (Gaufr^dus  de),  c.  792. 
Penna  (milites  de),  c.   io58. 
Penna  (^Amel^  de),  c.  1020. 

—  [Guillem  de),  c.   1020. 

—  (Olivarius  de),  c.   1  199. 

—  {Pons  de),  ce.  522. 

—  {Pons  de),  c.    1020. 

—  {IV^.  de),  lo  Calve,  c.  1020. 

Peratajada  {Bernard  de).  Vide  de  PETRATAL- 
LIADA. 

Père  ATO,  fils  de  Guilherme,  c.  947. 
PEREGRINUS,  p.   17*. 

PEREILLA,  PERELA,  PERILLA  (Bertrandus  de), 
ce.   1062,  io83. 

—  (Raimundus  de),  c.   1062. 

—  (Willelmus  Raimundi  de),  c.  571. 
PERELA  (Bertrandus  de).  Vide  PEREILLA. 
PERETO  (Dardeus.de),  c.  1028. 

Periac  (Guillermus  Raimundi  de).  Vide  PE- 
TRI ACO. 

PERIACO,  PERIACHO  (Arnaldus  de).  Vide  de  PE- 
TRI ACO. 

PERILLA  (Raimundus  de).  Vide  PEREILLA. 

Pernas  (Giraudus  de),  c.  939. 

PERONA  (Guillelmus  de),  c.  1262. 

PERPINIANO  (Petrus  Raimundi  de),  c.  874. 

Pertrues  (Petrus  de  les),  c.  708. 

PESTILIAGO  (Gausbertus  de),  c.  483. 

PETRA  (Arnaldus  de),  c.  1095. 

—  (Berengarius  de),  c.  1095. 

—  (Guillelmus  de),  c.  886. 

—  (Johannes,  Joannes  de),  ce.  1027,  11 01,  1212, 
1238. 

—  (Petrus  Guillelmus  de),  ce.  1  ici,  1212. 
PETRACALCE  (Guillelmus  de),  vicarius  episcopi 

Elenensis,  c.  1 185. 
PETRAFONTE    vel    PETRAFONTO    (Drogo    de), 
ce.  1 175,  1 195. 

PETRALATA  (Henricus  de),  c.  993. 

—  (Stephanus  de),  c.  993. 

PETRALEVE   (Jatbertus    de).   Vide   PETRAMLE- 

VEM. 
PETRAMALA  (Guillelmus  de),  c.  i253. 
PETRAMLEVEM  vel  PETRALEVE  {Bernard  de), 

c.  611. 

—  (Jatbertus  de),  c,  61  i. 
PETRAPERTUSA  (Berengarius  Pétri  de),  ce,  657, 

661. 

—  {Bernard-Berenger  de),  c.  740. 

—  (Petrus  Amelius  de),  filius  Ermengardis,  c.  373. 
PETRATALLIADA,  PETRATALIADA,  PETRATA- 

JADA,  Peratajada  {Bernard  de),  c.  7o5. 

—  (Dalmacius  de),  major,  c.  1222. 

—  (Damaltius  Bernardi  de),  ce.  558,  559. 
PETRIACO,   PEYRIACO,   PERIACO,   PERIACHO, 

Periac  (Arnaldus  de),  ce.   1010,  1104,   iio5. 
■ —  (Guillelmus  Poncii  de),  c.  660. 

—  (Guillelmus  Raimundi  de),  ce.  660,  918. 
PETRONILLA,  uxor  Bertrandi,  c.  028. 


1909 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1910 


PETRONILLA,  iixor  Raimundi  Gaiicelini,  c.  477. 
PETRONUS,    eptscopus    Gerundensis.     Vide    PE- 

TRUS. 
PETRONUS,  filius   Rodgerii   comitis  Carcassonae. 

Vide  PETRUS,  Jerundensis  episcopus. 
PETRONUS,  clericus,  c.  35 1. 
PETRONUS  BERNARDUS,  c.  5i6. 
PETRONUS  ROGERIUS  BATALLIA,  c.  5 17. 
PETRULIO  (Sigardus  de),  c.  285. 
S.  PETRUS,  c.  42. 
PETRUS,  Albanensis  episcopus,  Romanus  legatus, 

c.  696. 
PETRUS,  Portuensis  episcopus,  c.  857. 
PETRUS,  diaconiis  cardinalis  S.   Nicolai   in  car- 

cere  Tulliano,  ce.  873,  88o. 
PETRUS,  Aquensis  archiepiscopus,  ce.  448,  718. 
PETRUS,  PETRUS  BERENGARII,  filius  Berengarii 

vicecomitis  Narbonensis  &  Garslndae,  c.  454. 

—  episcopus  Rutenensis,  ce.  535.  537,  541,  546, 
634,  635,  640,  711. 

—  I  electus  Narbonensis  &  vicecomes,  ce.  656, 
660,  661,  711. 

—  abbas  S.  Pauli,  ce.  661 ,  711,  787. 

PETRUS  II,  abbas  S.  Egidii,  ce,  1004,  1007,  io34, 
1093. 

—  Narbonensis  archiepiscopus,  c.  i  145. 
PETRUS  III  vel  PETRUS  AMELII,  archiepiscopus 

Narbonensis,  ce.  89,  40,  370. 

PETRUS,  Viennensis  archiepiscopus,  c.  93 ï. 

PETRUS,  Adurae  episcopus,  p.  5*. 

PETRUS,  Aniciensis  episcopus,  c.  23. 

PETRUS,  Ausonensis  episcopus,  e.   1184. 

PETRUS,  episcopus  Carcassonae,  ce.  709,  774. 

PETRUS,  episcopus  de  Commade,  c.  469.  > 

PETRUS,  episcopus  Convenensis,  c.  348. 

PETRUS,  Coseranicus  episcopus,  c.  i  i85. 

PETRUS,  episcopus  Elenensis,  c.  914. 

PETRUS,  Forojuliensis  episcopus,  c.  1  i53. 

PETRUS,  Foropopuliensis  episcopus,  c.  469. 

PETRUS,  PETRONUS,  PETRUS  RODGARIUS,  fi- 
lius Rodgerii  comitis  Carcassonnae ,  episcopus 
Gerundensis,  cornes  Carcassonae,  ce.  3o7,  341, 
344,  359,  386,  405,  408,  427,  45 1,  457,  459, 
576,  579,  587. 

PETRUS,  episcopus  Glandensis,  c.  781. 

PETRUS,  Lectorensis  episcopus,  p.  7*. 

PETRUS,  clericus  Agathensis  diocesis,  postea  Lu- 
tevensis  episcopus,  ce.  899,  955,  974,  ioo3, 
ioo5,   1006,   1007,   1104,   I  i53,   i23o. 

PETRUS,  Magalonensis  episcopus,  ce.  3ii,  369, 
378. 

PETRUS  vel  PETRUS  ERMENGAUDI,  Nemausen- 
sis  episcopus,  ce.  29,  638,  691. 

PETRUS,  Pampilonensis  episcopus,  ce.  5o,  788. 

PETRUS,  Pensauriensis  episcopus,  c.  469. 

PETRUS,  episcopus  Pictaviensis,  c.  742. 

PETRUS,  Rutenensis  episcopus,  ce.   1090,   1154. 

PETRUS,  episcopus  Vasensis,  c.  448. 

PETRUS  I,  abbas  S.  Pétri  Aniciensis  &  Vivarien- 
sis  episcopus,  ce.  17,  20,  22,  z5,  'i'ôj\. 


PETRUS  II,  Vivariensis  episcopus,  c.  1006. 

PETRUS  I,  abbas  Anianensis,  c.  748. 

PETRUS  II,  abbas  Anianensis,  ce.  902,  904,  975, 

1224. 
PETRUS  I,  abbas  Asiliensis,  c.  915. 
PETRUS  ni,  abbas  Asiliensis,  c.  547. 
PETRUS,  abbas  Bonifontis,  e.   11  12,  iii3. 
PETRUS,  abbas  Canigonensis,  c.  55. 
PETRUS  I,  abbas  Gellonensis,  ce.  465,  5i3,  636. 
PETRUS  II,  abbas  Gellonensis,  c.  881. 
PETRUS,  abbas  de  Quadraginta,  e.  1273. 
PETRUS,  abbas  S.  Andreae  Andaonensis,  c.  708. 
PETRUS,  abbas  S.  Pétri  &  archidiaconus  S.  Justi 

Narbonensis,  c.  39. 
PETRUS,  abbas  S.  Victoris  Massiltensis,  c.  489. 
PETRUS,  abbas  Soriciniensis,  c.  729. 
PETRUS,  Tomeriensis  abbas,  ce.  772,  773,  786. 
PETRUS,  abbas  Vallismagnae,  c.  1097. 
PETRUS,  abbas  Vallis  Sicharii,  ce.  684,  806. 
PETRUS,  abbas.  Vide  PETRUS  I,  episcopus  Viva- 
riensis. 
PETRUS,  archidiaconus  Carcassensis,  c.  343. 
PETRUS,  archidiaconus  Caturcensis,  c.  484. 
PETRUS,    archidiaconus    de    Nistier    in    ecclesia 

Convenarum,  p.  10*. 
PETRUS,  archidiaconus  Elenensis,  c.  1068. 
PETRUS,  Magalonensis  archidiaconus,  c.  901. 
PETRUS,  archidiaconus  Mimatensis,  c.  211. 
PETRUS,  archidiaconus  Narbonensis,  c.   186. 
PETRUS,  archidiaconus  Narbonensis,  c.  787. 
PETRUS,    archidiaconus  Narbonensis,   ce.    1296, 

i3o3. 
PETRUS  I,  archidiaconus  Nemausensis,  c.  372. 
PETRUS  II,  archidiaconus  Nemausensis,  c.  763. 
PETRUS,  archidiaconus  Urgellensis,  c.   i  187. 
PETRUS,  cabiscol  de  S.  Policarpi,  c.  677. 
PETRUS,  eapellanus  scriptor,  c,  973. 
PETRUS,  eapellanus  de  Ma  Iras,  c.   1077. 
PETRUS,  eapellanus  S.  Stephani  Tolosani,  p.  i3*. 
PETRUS,  eapellanus  &  cancellarius  comitis  Ilde- 

funsi,  c.  945. 
PETRUS,  decanus  Aniciensis,  ce.  22,  23. 
PETRUS,  decanus  S.  yEgidii,  c.  744. 
PETRUS,    ortolanus    S.    Justi    &    frater   S.    Pauli 

Narbonensis,  c.  38. 
PETRUS,    Minerbensis    paraphonista ,   scriptor, 

e.  741. 
PETRUS,  preeentor  Elenensis,  c.   1  i85. 
PETRUS,  praepositus  Aniciensis,  c.  467. 
PETRUS,  praepositus  Magalonensis,  c.  485. 
PETRUS,  praepositus  de  Nante,  c.  43  1 . 
PETRUS,  praepositus  Nemausensis,  c,  763. 
PETRUS,  praepositus  Sancti   Saturnini  Tolosani, 

ce.  624,  755. 
PETRUS,  prior  Cassianensis,  c.  679. 
PETRUS,  prior  Fredelaeensis,  e.  956. 
PETRUS,  prior  Salviensis,  e.    1253. 
PETRUS,  prior  S.  Stephani  Tolosani,  c.  63 1. 


• 


içil 


INDEX  ONOMASTICUS. 


912 


PETRUS,  sacrista  Barchinonensis,  c.   1187. 

PETRUS,  sacrista  Narbonensis,  c.  yzS. 

PETRUS,  Romanae  ecclesiae  subdiaconus,  c.  543. 

PETRUS,  levita,  c.  338. 

PETRUS,  presbyter,  c.  SpS. 

PETRUS    I,    rex   Aragonensium    ac    Pampilonen- 

sium,  c.  788. 
PETRUS    II,    rex  Aragonis,   cornes   Barcinonae  & 

dominus  Montispessulani,  c.  335. 
PETRUS  III,  rex  Aragonum,  c.  43. 
PETRUS,  PETRUS  RAIMUNDI,  filius  Garsendis 
comitissae,  cornes,  cornes  Carcassonnensis  &  Bi- 
terrensis,  ce.  403,  416,  425,  446,  453,  478,  499, 
5.4,  549,  55i,  556,  558,  559,  669,  574,  579, 
587,  683,  777,  802. 

PETRUS,  cornes  Substantionensis  vel  Melgorien- 
sis,  ce.  459,  644,  645,  666,  677,  678,  679,  695, 
760,  932. 

PETRUS,  cornes.  Vide  'PETRUS,  Gerundensis  epi- 
scopus. 

PETRUS,  cornes,  c.  690. 

PETRUS,  vicecomes  Briiniquelli,  c.  568. 

PETRUS  I,  vicecomes  Minerbensis,  ce.  566,  089. 

PETRUS  II,  filius  Bernardi,  vicecomitis  de  Mi- 
nerba,  c.  787;  de  Minerba  vel  vicecomes  Miner- 
bensis, ce.   1059,   1069,   1088,  1274. 

PETRUS,  vicecomes  Saneti  Antonini,  c.  ii83. 

PETRUS,  vicecomes  in  Rutenensi,  ce.  797,  798. 

PETRUS,  vicecomes,  c.   1039. 

PETRUS,  scriptor,  c.  865. 

PETRUS,  scriptor,  e.   1061. 

PETRUS,  filius  comitis  Barcheonensis,  c.  558. 

PETRUS,  filius  comitis  Fuxensis,  ce.  896,  898. 

PETRUS,  filius  Berengarii  vicecomitis  Narbonen- 
sis. Vide  PETRUS,  Narbonensis  archiepisecpus. 

PETRUS,  filius  Almeradi  de  Andusa,  ce.  5i2,  5i3. 

PETRUS,  filius  Arnaldi  Raimundi,  c.  816. 

PETRUS,  filius  Avae  aut  Avanae,  ce.  412,  52i. 

PETRUS,  filius  Bermundi  Agathensis,  c.  635. 

PETRUS,  Bermundi  Andusiensis  filius,  c.  642. 

PETRUS,  filius  qui  est  Blidmoda,  c.  373. 

PETRUS,  filius  Imperiae,  e.  364. 

PETRUS,  filius  Rlxendis,  c.  693. 

PETRUS,  filius  Hugonis,  c.  417. 

PETRUS,  filius  Seguinae,  e.  625. 

PETRUS,  filius  Udalgarii  de  Fenoleto,  ce.  !23i, 
1279. 

PETRUS,  filius  vicecomitis  Podemniacensis,  e.  655. 

PETRUS,  frater  vicecomitis   Lautrieensis,  e.  I223. 

PETRUS,  frater  Willelmi,  e.  532. 

PETRUS,  nepos  Senegundis  comitissae,  c.  34. 

PETRUS,  c.  349. 

PETRUS,  c.  480. 

PETRUS,  c.  533. 

PETRUS  ADALBERTI,  c.  1226. 

PETRUS  AEMELII,  prior  S.  Stephani  Tolosani, 
e.  628. 

PETRUS  AENRICI,  c.  11 53. 

PETRUS  AICARDUS,  scriba  curiae  Barehinonis 
comitis,  c.  i265. 


PETRUS  Aimeric,  c.  918. 

PETRUS  ALDEBERTI,  consul  Nemausensis, 
c.   1074. 

PETRUS  ALDEBERTI,  c.   1147. 

PETRUS  ALMERADI,  e.  637. 

PETRUS  AMALRICI,  servus,  e.  678. 

PETRUS  AMELII,  archiepiseopus  Narbonensis. 
Vide  PETRUS  III. 

PETRUS  AMELII,  c.  5 12. 

PETRUS  AMELI,  sacerdos,  p.  8*. 

PETRUS  ARNALDI  &  filii  sui,  c.  618. 

PETRUS  ARNALDUS,  abbas  Sendracensis,  e.  I2t2. 

PETRUS  ARNALDUS,  e.  665. 

PETRUS  ARNALLI,  arehidiaconus  Elenensis, 
c.  770. 

PETRUS  ARTALLUS,  Carcassonae  praesul,  c.  661. 

PETRUS  AURIOLUS,  clerieus  S.  Ilarii,  c.  663. 

PETRUS  DE  AUXILIONE,  abbas  S.  Pauli  Narbo- 
nensis, c.  48. 

PETRUS  BENEDICTI,  c.  63 1 . 

PETRUS  DE  BENEVENTO,  cardinalis  &   legatus, 

c.  39. 
PETRUS   BERENGA'RII,   Agathensis  episcopus, 

c.  44. 
PETRUS    BERENGARIUS,    vicecomes     Narbonae. 

Vide  PETRUS,  archiepiseopus  Narbonensis. 

PETRUS  BERENGARII,  ex  vicecomitibus  Narbo- 
nae. Vide  PETRUS,  archiepiseopus  Narbonensis. 

PETRUS  BERENGARII,  c.  i3o3. 

PETRUS  BERNARDI,  sacrista  major  Saneti  Pauli 
atque  S.  Justi  Narbonensium,  p.  i6*. 

PETRUS  BERNARDI,  miles  de  S.  Cypriano,  c.  952. 

PETRUS  BERNARDI,  eomes  Fuxensis,  c.  570. 

PETRUS  BERNARDI,  frater  Rogerii  comitis  Fuxen- 
sis, ce.  926,  928. 

PETRUS  BERTRANDUS  CALVINUS,  consul  Ne- 
mausensis, e.  1073. 

PETRUS  BOCADORDI,  c.  913. 

PETRUS  BORELLUS,  notarius  Tolose,  c.  1220. 

PETRUS  BUCCA  RAUSTIDA,   c.  371. 

PETRUS  CARBONELLUS,  c.  372. 

PETRUS  DE  CASTRONOVO,  legatus  domini  pa- 
pae,  c.  36. 

PETRUS   Clevied,  judex,  q^  467. 

PETRUS   Èhrard,  c.   491. 

PETRUS  ERMENGAUDI,  episcopus   Nemausensis. 

Vide  PETRUS. 
PETRUS    ERMENGAUDI,     abbas     Canigonensis, 

c.  55. 
PETRUS  EUGERIUS,  c.   1146. 
PETRUS  EUSEBII,   c.    632.  . 
PETRUS  FERRANDI,  canonicus,    caputschola   & 

arehidiaconus  Elenensis,  ce.  952,  10695  p.  16*. 
PETRUS  FULCONIS,  canonicus  Lutevensis,  c.  901. 
PETRUS  GAIRALLI,   sacrista,  c.  752. 
PETRUS  GARCINUS,  c.  682. 
PETRUS  GAUCELINI,   episcopus   Nemausensis, 

c.  3o. 
PETRUS  GAUCELLINUS,  c.  477. 


igi3 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1914 


PETRUS    GAUFREDUS,    Magalonensls    archidla- 

conus,  c.  841 . 
PETRUS  GERALDO,  capellaniis,  c.  Sît^t. 
PETRUS  GERALUUS,  prior  Grandissilve,  c.  1292. 
PETRUS    Guit    capitularius    Tholose,    ce.     ii65, 

I  167. 
PETRUS  GUIDONIS,  prior  S.  Baudilii  Ncmaiisen- 

sis,  c.  762. 
PETRUS  GUIGO,  praepositus  Nemaiisensis,  c.  743. 
PETRUS  GUILLELMI,  miles  Bellicadri,  c.  775. 
PETRUS    GUILLELMUS,    archidiaconus    Nemau- 

sensis,  c.  743. 
PETRUS   GUILLELMUS,  capitularius  Tolose, 

c.   1219. 
PETRUS  GUILLELMUS,  filius  Guitbergae,  c.  1020. 
PETRUS  GUILHERMUS,  c.   1046. 
PETRUS  GUILLERMI,  cornes,  c.  562. 
PETRUS  GUILLERMI,  c.   1229. 
PETRUS  GUINAGUERRA,  c.  98  i . 
PETRUS  HUGONIS,  Mals-Saves ^   bajulus  comitis 

S.  Egidii,  c.   1295. 
PETRUS  ISARNUS,  filius   Isarni  de  Valle  Slgerlo, 

c.   1286. 
PETRUS  ITERII,  abbas  Mansi  Adae,  c.  3  16. 
PETRUS  JUDEX,  praepositus  Elenensis,  c.  914. 
PETRUS  LIACAS,  ce.  71 5,  719. 
PETRUS  LEGERII,  c,  904. 

PETRUS  LOMBARDI,IVIagalonensis  prior,  c.  1043. 
PETRUS  LUPUS,  c.  480. 
PETRUS  MALORDI,  c.   1299. 
PETRUS  MALUSSANGUIS,  c.  997. 
PETRUS  DE  MARCIAVO,   notarius  archiepiscopi 

Narbonensis,  c.  370. 
PETRUS    MICAHELIS  REX,   burgensis  Elenensis, 

c.   I  192. 
PETRUS  MONETARII,  c,   io35. 
PETRUS  DE  MONTEBRUNO,  archiepiscopus  Nar- 
bonensis, ce.  44,  54. 
PETRUS  DE  NARBONA,   abbas  S.    Pauli   Narbo- 
nensis, c.  46. 
PETRUS  NICHILFORAS,  c.  896. 
PETRUS,  dictus  Pela,  e.  699. 
PETRUS  Petits,  Nemausensis  notarius,  c.  i3o5. 
PETRUS  PETITUS,  diaeonus  de  Anglata,  c.  i3oi. 
PETRUS    PONCII,    prior    Crassensis    &.    S.    Poly- 

carpi,  ce.  700,  712,  794. 
PETRUS  RAIMUNDI,  sacrista  Agathensis,  c.  i3o3. 
PETRUS  RAIMUNDI,   cornes  Carcassonensis.  Vide 

PETRUS. 
PETRUS  RAIMUNDI,  cornes.    Vide  PETRUS,  co- 

mes  Carcassonensis. 
PETRUS  RAIMUNDI,  vicarius  de  Narbona,  e.  1274. 
PETRUS  RAIMUNDI, -filius  Garsendis,  c.  966. 
PETRUS  RAIMUNDI,  filius  Guila,  c.  739. 
PETRUS  RAIMUNDI,  c.  610. 
PETRUS  RAIMUNDI,  ce.  909,  918. 
PETRUS  RAIMUNDI,  c.   i3o3. 
PETRUS  RAINARDI,  c.  56o. 
PETRUS  RAINARDI,  ce.  789,  962,  978. 


PETRUS  RAINO,  abbas,  c.  ySo. 
PETRUS  RICARDI,  scriba   Barchinonensis  comi- 
tis, c.   1214. 

PETRUS  RIGUALLUS,  c.  632. 

PETRUS     RODGARIUS,    episcopus    Gerundensis.   • 
Vide  PETRUS. 

PETRUS  ROGERII,  filius  de  Adalmus,  c.    1227. 

PETRUS  ROGERII,  filius  de  Sercna,  c.    1227. 

PETRUS  ROSTAGNI,  c.  882. 

PETRUS  RUFFUS,  armarius  S.  iEgidij,  c.   1145. 

PETRUS   DE   SABRANO,   Sistcricensis  episcopus, 
c.   1212. 

PETRUS  SACER,  c.  873. 

PETRUS  DE  S,  MARTIALE,   archiepiscopus  To- 
losanus,  c.  54. 

PETRUS   SICARDI,  c.  677. 

PETRUS  SIGARII,  ce.  789,  1170. 

PETRUS  SUNIARII,  abbas  Canigonensis,  c.  55. 

PETRUS  UGO,  ce.  917,  919. 

PETRUS   &  RAIMUNDUS  VIRGILII,  c.  766. 

PETRUS  WIDELMI,   judex,  e.  466. 

PETRUS  YTERII,  c.  75 1. 

PEYRIACO  (Arnaldus  de).  Vide  de  PETRIACO. 

PEYROLA  (Petrus  de),  e.    1239. 

PEZENATIO  (Petrus  de).  Vide  PEDENATIS. 

PEZENX  (Bernardus  de),  miles,  c.  36. 

PHANOJOVE  (Amelius,  Galardus  de).  Vide  de  FA- 
NOJOVE. 

PHILIPPIA,  PHILIPPA,  comitissa  Pictavensis, 
ce.  742,  754,  767,  845,  846. 

PHILIPPUS  I,  rex  Francorum,  ce.  28,  857. 

PHILIPPUS    II,    rex  Francorum,   Philips,   rey  de 
Fransa,  ce.  34,  5i,    1262. 

PHILIPPUS  III,  rex  Francorum,  ce.  43,  44,  53,  54. 
PHILIPPUS,  postea  IV,  rex  Francorum,  e.  43. 

—  le  Bel,  rex  Franciae,  e.  45. 
PHILIPPUS,  archidux  Burgundiae,  c,  46. 
PHILIPPUS,  frater  comitis  Tripolitani,  c.   io55. 
Philips,  rey  de  Fransa.  Vide  PHILIPPUS. 
PICTAVENSIS,  PICTAVIENSIS  comes,  ce.  753,  908. 
PICTAVO,  PICTAVI,  PICTAVIS,  PEICTAVO,  Pei- 

teus,  Peirens  (Bernardus  de),  e.    1  122. 

—  (G.  de),  ce.  1072,   n53. 

—  (Guillelmus,   Guillermus   de),   ce.    io85,    1104, 
\\j\^,  m85,  1214,   1265,  1271,   1274. 

PIGNANO  (Guillelmus   de).  Vide  de  PINNANO. 
PILAPULLI   (Arnaldus    Bernardus).    Vide   PELA- 

PULLUS. 
PTNETO  (Petrus  de),  c.  i  175. 
PINIANO  (milites  de),  e.   1260. 
PINIANO,  PINNANO,   Pinna ,    PIGNANO,    PINIA- 

NENSIS  (Bego  de),  e.  379. 

—  (Bernardus  de),  ce.  902,  95o,  1012,  1078,  1080, 
1081,  I I i5,  1258. 

—  (Ermengaudus  de),  c.  720. 

—  (Guillelmus    de),    ce.    908,    1178,    1202,    1245, 
1258. 

_  (P.  de),  c.   1283. 

—  (R-),  c.  97^- 


içiS 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1916 


PINIANO,   PINNANO,    P'mna,   PIGNANO,  PINIA- 

NENSIS  (Raimundus  de),  ce.   1245,  i258. 

—  (Raimundus  Guillermi  de),  c.   1202. 

—  (Sicardus  Raina rdi  de),  c.  640. 
PINO  (Berna  rdus  de),  c.  1292. 
PIPINUS,  rex  Aquitaniae,  c.  98. 
PIPINUS,  Covennarum  cornes,  c.  436. 
PIPIONIBUS,  PIPIONIS  (Gerallus  de),  c.  y^T.; 

—  (Petrus  de),  ce.  943,   1024,  1071. 

—  (Petrus  Berengarii  de),  c.  741. 
PISANUS  archiepiscopus,  c.  5o. 
Pla  (PT.  de),  c.   1072. 
PLACENTINUS,  p.   r9*. 
Planiol  (Petrus  de),  c.  491. 

Plannes  Manc'ip  (Guillelmus  de),  c.  993. 
PLANO  (Rogerius  Pontii  de),  c.  691. 
Pleus  (Guillelmus  Odo  de),  c.  638. 
Poclolas  Auriol  (Petrus  de),  c.  480. 
PODALERIO  (Petrus  de),  c.   1206. 
Podels  (Petrus  de),  c.   1178. 
PODEMNIACENSES  vicecomites,  c.  23. 
PODn   LAURENTII  Barriani,  c.   1 3o8. 
PODIO  (Aucterius  de),  c.   i  144. 

—  (B.  de),  c.   1072. 

—  (Petrus  de),  ce.  84r,  ii4r,  1239. 

—  (Petrus  Oismundi  de),  c.  998. 

—  (Petrus  Regina  de),  ce.   ii3o,   1137,  1202. 

—  (Raimundus  de),  c.  i3o5. 

—  (Rogerius  de),  ce.  918,  925. 

PODIO  ABONI,  ABONE  (Guirbertus  de),  c.  707. 

—  (Pontius  Raimundus  de),  c.  639. 

—  (Raimundus  de),  e.  1046. 

PODIO  ALTO,  POIO  ALTO  (Petrus  de),  c.  998. 

—  (Raimundus  de),  c.   1126.  " 

—  (Rostagnus  de),  c.  449. 

PODIO  Cheru  (Stephanus  Bertran  de),  c.  918. 
PODIO    LAURENTII,   Laurens,   Poilaurencs  (Bego 
de),  c.   I  i5o. 

—  (Isarnus  de),  ce.  1 140,  r  iSo, 

—  (Joannes  Petrus  de),  c.   io55. 

—  (Petrus  de),  ec.  927,   1 140,  i  i5o,  i  174. 
PODIO  NAUTERII  (Rogerius  de),  c.  924, 
PODIO  SALICONIS,  PODIO    SALICONE  (Imbertus 

de),  c.   1  198. 

—  (Petrus  Deodatus),  c.   1282. 

PODIO  VIRIDI  (Miro  Guillermi  de),  c.   1  187. 
Poïalt  Peirella  (Raimundus  de),  c.  993. 
Poier  (Isarnus  de),  c.   1202. 
POIETO  (Guillelmus  de),  c.  933. 
Po'tglechier  (^Armengau  de),  c.   i  172. 
Po'ihsurigs  (Raimundus  de),  e.    i3o3. 
Poilaurencs  (Petrus  de).  Vide  de  PODIO  LAUREN- 
TII. 
POIO  ALTO  (Rostagnus  de).  Vïde  PODIO  ALTO. 
POJETO  (Raimundus  de),  e.  974 


POMAIROLO,  Pomaîroîs,  Pomeroh,  Poma'irol  (Pon- 
tius de),  ce.  882,   I023. 

—  (Raimundus  de),  ce.  io23,  11 10,   ii55. 

—  (Sigarius  Salomonis  de),  c.  706. 

—  (Stephanus  de),  c.  1x83. 

Pomar,  Pomars  (Gu'illem  Legar  de),  c.  740. 

—  (Guillelmus  Sigerii,  Siguerii  de),  ce.  824,  869. 

—  (Poncius  de),  e.  1 1  82. 

—  (Segerius  Poncius  de),  e.  778. 
Pomareda  (Bernardus  de  la),  c.  1 161. 
Pomayroh  (Raimundus  de).  Vide  POMAIROLO. 
Pomeroh  (Poncius  de).  Vide  POMAIROLO. 
PONCIA,  c.  1282. 

PONCIO,  abbas  S.  Amantii  Rutenensis,  c.  242. 

PONCIO,  filius  comitis  Tolosani.  Vide  PONTIUS. 

PONCIO,  ce.  241,  242. 

PONCIO,  c.  353. 

PONCIUS.  Vide  PONTIUS. 

PONCIUS,  Carcassonae  episcopus.  Firfe  PONTIUS  I. 

PONCIUS,  abbas  Aziliensis,  c.  668. 

PONCIUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 

PONCIUS,   abbas    Le5adei;^sis,   ce.    693,   694,    695, 

597,  6i3,  618,  662,  664,  666,  668,  688,  702. 
PONCIUS  aedituus,  c,  23. 

PONCIUS,  archidiaeonus  Narbonensis,  c.  12 14, 
PONCIUS,  capellanus  8c  camerarius,  ac  canonieus 

S.  Saturnini  Tolosani,  p.  9*. 
PONCIUS,  praepositus  Catureensis,  c.  484. 
PONCIUS,  prior  Aziliensis,  c.  61  3. 
PONCIUS,  levita  de  Joncaria,  e.  752. 
PONCIUS,  monachus,  c.  709. 
PONCIUS,  sacerdos,  c.  63 1. 
PONCIUS,  Jerundensis  vicecomes,  e.  672. 
PONCIUS,  monetarius  Melgoriensis,  c.  933. 
PONCIUS,  seriptor,  c.  1180. 
PONCIUS,  major,  c.  291. 
PONCIUS,  e.  597. 
PONCIUS,  c.  823. 
PONCIUS,  filius  Goidilis,  e.  417. 
PONCIUS,   filius    Poncii,  comitis  Gabalitanensis, 

c.  357. 
PONCIUS,  filius   Raimundi  Scodacani,  c.  226. 
PONCIUS,  filius  Uggonis,   comitis   Russilionensis, 

c.  421 . 
PONCIUS,  frater  Arnaldi  de  Paris,  p.   18*. 
PONCIUS  At,  c.  765. 
PONCIUS  BARO  vel  BARONIS,  saerlsta  Nemausen- 

sis,  ce.  692,  743. 
PONCIUS  BARO,  c,  417. 
PONCIUS   BERNARDI,    sacrista    Nemausensis, 

c.   1145. 
PONCIUS  BERNARDI,  e.  441. 
PONCIUS  BERNARDI,  c.  703. 
PONCIUS  FLAMMA,  prior  de  Cadarossa,  c.  1295. 


POMAIROLO,   Pomairols,  Pomeroh,  Pomalrol  (Be-       PONCIUS  GARSIAS,  &  filii  &  nepotes  ejus,  c.  684. 

rengarius  de),  c.  750.  PONCIUS  GUILLELMI,  e.  806. 

—  (Dalmatius  de),  c.  706.  PONCIUS  GUILELMUS,  filius  Ricar^,  c.   1048. 


[917 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1918 


PONCIUS   dictus   NIGER,    cationicus    Biterrensis, 

c.  472. 
PONCIUS  OLIBA,  c.  356. 
PONCIUS  RADVEUS,  c,  682. 
PONCIUS  RAINOARDUS,  c.  682. 
PONCIUS  RAINOARDUS,fili us  Pellegrinae.c.  1048. 
PONCIUS  RAINOARDI,  c.   1226. 
PONCIUS  ROSTAGNUS,  c.   1226. 
PONCIUS  SICFREDI,  notarius,  c.  1249. 
PONCIUS    VITALIS,    notarius   Tolose,   ce.    io52, 

1219. 
Pons  BEALDI,  c.  918. 
Pons  Ferran,  c.  919. 
PonsRamon,  celarer  Lesatensis,  c.  765. 
Ponsan  {Bernard  de).  Vide  PONTIANO. 
PONTE,  del  Pont  (Arnaldus  de),  c.  1095. 

—  (Berengarius  de),  c.   i3o5. 

—  (G.  de),  C..I283. 

—  (Guillelmus  de),  c.   i  iSf. 

—  (Petrus  de),  c.  708. 

—  (Petrus  det),  c.   i  160. 

—  (Rigaldus  de),  c.  733. 

—  (Segueronus  de),  capitularius  Tholose,  c.  1293. 

—  (Senoretus  de),  capitularius  Tholose,  ce.  i  i65, 
I  167. 

PONTE  LABEIO  (Guillelmus  de),  c.   1293. 

—  (Hugo  de),  c.   1293. 

PONTE  DE  SORGA  (Bertrandus  de),  ce.  996,  997, 
998. 

PONTIANO,  PONCIANO,   Ponsan,   Ponc'ia ,    Ponça 
(Berengarius  de),  c.  687. 

—  (Bernardus  de),  ce.  918,  919,  tojj. 

—  {Bernard  Remon  de),  c.  556. 

—  (Raimundus  Odalrici  de),  c.  590. 

—  (Raimundus  Riquini  de),  c.  529. 

' —  (Raimundus   Udalardi,  Ydalardi   de),  ce.   827, 
852. 

—  (Udalardus,    Usalardus   de),    ce.    961,   1089. 

—  (Udalgerius,    Udalgeir,    Udalger   de),    ce.    837, 
918,  919. 

PONTIO,  PONCIO,  cornes  &  marchio.  Vide  PON- 

TIUS. 
PONTIO,  e.  323. 
PONTIUS ,    Narbonae    archiepiscopus ,    ce.    1296, 

i3o3. 
PONTIUS,  archiepiscopus,  c.  326. 
PONTIUS  I,  episcopus  Aniciensis  atque  abbas  Ca- 

sae  Dei,  ce.  26,  762,  797. 
PONTIUS    I,    PONCIUS    I   de    Tresmah,   episcopus 

Carcassonensis,    ce.    1067,    1086,    1107,    1120, 

1 132,  1 139;  p.  I  5*. 

PONTIUS  II,  Carcassonensis  episcopus,  ce.   i252, 
1272,  1275,  1277,  i3o3. 

PONTIUS  I,  Ruthenensis  episcopus,  ce.  646,  6481 
PONTIUS,  episcopus,  ce.   177,  186,   188. 
PONTIUS,  episcopus,  c.  326. 
PONTIUS,  abbas  Anianensis,  ce,  393,  610. 
PONTIUS,  PONCIUS,  abbas  Grandissilve,  ce.  1159, 
I  160,   1281,   1283,   1291 . 


PONTIUS,  abbas  S,  Andreae  Agathensis,  c.  527. 
PONTIUS,  abbas  S.  Antonini,  c.  i255. 
PONTIUS,  abbas  S.  iEgidii,  c.  37, 
PONTIUS,  abbas  S.  Michaëlis  Clusae,  c.  691. 
PONTIUS,  abbas  S.   Salvatoris  de  monte  Tabor, 
c.  io56. 

PONTIUS,  abbas  S.  Theofridi,  e.  983. 

PONTIUS,  PONCIUS,  abbas  Silvanensis  vel  Salva- 
niensis,  ce.   1249,   1281,  1289,  1296. 

PONTIUS,  PONCIUS,  arehidiaconus  Elenensis,  sive 
de  Wlteria  in  ecclesia  Elenensi,  ce.  1000,  1040. 

PONTIUS,  PONCIUS,  arehidiaconus  Magalonen- 
sis,  ce.  58,  1 195. 

PONTIUS,  custos  eeclesiae  S.  Martini  Lenensis, 
c.  451. 

PONTIUS,  praepositus  S,  Pétri  Magalonensis, 
c.  379. 

PONTIUS,  PONCIUS,  praepositus  Magalonensis, 
ce.  645,  646,  667,  678,  718,  719. 

PONTIUS,  praepositus  Nemausensis,  c.  372. 
PONTIUS,  Uticensis  praepositus,  e.  1233. 
PONTIUS,  prior  de  Rivo,  c.  1296. 
PONTIUS,   prior   S.  Vineentii    de   Barbayranicis, 
c.  983. 

PONTIUS,  gramatieus,  c.  12 12. 

PONTIUS,  presbyter  Andusiensis,  c.  466. 

PONTIUS,  comes  Albiae,  c.  304. 

PONTIUS,  Aquitaniae  consul,  comes  Gabalitanus 

&.  Forensis,   ce.    i5,    16,    17,    18,   20,   21,   334, 

357. 

PONTIUS,  comes  Tolosanus,  primarchio  Aquita- 
niae. Vide  RAIMUNDUS  PONCIUS. 

PONTIUS,  filius  Emmae,  comitissae  Tolosanae, 
ce.  377,  427,  p.  5*5 —  comes  Tolosanus,  ce.  428, 
433,  438,  460,  470,  5io,  522,  542,  6o3. 

—  cornes  Tolosanus  palatinus,  e.  5o2. 
PONTIUS,  comes  Tripolitanus,  c.  io55. 
PONTIUS,  vicecomes  de  Calcada,  c.  845. 
PONTIUS,  Minerbensis  vicecomes,  c.  741. 
PONTIUS,  vicecomes   Fodemniacensis,   ce.   23,  26, 

655,  75i,  797. 
PONTIUS,  c.  317. 
PONTIUS,  filius  Avanae,  c.  412. 

PONTIUS,  filius  Ildefonsi,  comitis  Tolosani, 
c.  i3o8. 

PONTIUS,  filius  Odilae,  c.  414. 
PONTIUS,  filius  Riehildis,  c.  41 3. 
PONTIUS,    filius    viceeomitis    Fodemniacensis, 
c.  655. 

PONTIUS  DE  MINERBA,  filius  Guillelmi,  c.  1076. 
PONTIUS,   frater  Ademari,  viceeomitis  Tolosani, 
e.  604. 

PONTIUS,  frater  Bernardi,  c.  638. 
PONTIUS  BERENGARII,  miles,  c.  846. 
PONTIUS  BURSE,  secretarius  Gelloncnsis,  c.  392. 
PONTIUS  DESDE,  e.  802. 

PONTIUS  DIONYSIUS,  arehidiaconus  Magalonen- 
sis, c.  761 . 


I9I9 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1920 


PONTIUS  Ferrol,  &  fratres  ejus,  c.   1046. 
PONTIUS   GERALDI,    Geriindensis  vicecomes, 
c.  548. 

PONTIUS  GUILLELMUS,  mandatarius,  c.  872. 

PONTIUS  GUILLELMI,  c.    uoo. 

PONTIUS  IMBERTUS,   hospitalarius  S.  Andreae, 

c.  996. 
PONTIUS  LAMBERTI,  Magalonensis  archidiaco- 

nus,  ce.   1043,  1 241 . 

PONTIUS  II  MAURITIUS,   abbas  Casae  Dei,  epi- 

scopus  Aniciensis,  ce.  26,  797. 
PONTIUS  RAIMUNDI,  miles,  c.  846. 

PONTIUS  DE  RIVO,  prior  Beatae  Mariae  Carcas- 
sonnae,  c.  1 121. 

PONTIUS  STEPHANI,  Ruthenensis  episcopus, 
c.  900. 

PONTIUS  STEPHANUS,  archidiaconus  Minerben- 
sis,  c.  1076. 

POPIANO,  Popia,  Pop'ian  (Fulco  de),  c.  1285. 

—  (Raimundus  de),  c.  i  178. 

—  (Rostagnus  de),  ce.   iiio,  i  178. 
PORCAIRANICIS  (Siguarius  de),  c.  1098. 
PORCAS  (Guillem  Arnaldo  de),  c.  674. 

PORCELETUS ,  PORCELLETUS ,  PORCELLETI 

(Bertrannus),  c.  792. 

. —  (Gaufredus),  c.  1045. 

—  (Willelmus,  Guillelmus),  ce.  1054,  io58,  1072, 
1222. 

PORCELLUS,  monetarius,  c.  967. 
PORCHARANIS  (Rostagnus  de),  c.  529. 
PORNELLA  (Arnaldus  de),  c.  993. 
Port  (Rostagnus  de),  c.  792. 
PORTA  (Rostagnus  de),  c.  764. 
PORTA  FISCHA  (Rainerus  de),  c.  919. 
PORTARADES  (homines  de),  c.  1082. 
Porta-Redes  (Petrus  de),  c.  896. 

PORTA  REGIS,  PORTA  REGI  A,  PORTAE  REGIS 
(Berengarius  de),  c.  874. 

—  (Bernardus  de),  c,  712. 

—  (Bernardus  Pétri  de),  e.  752. 

—  (Petrus  Amelii  de),  ce.  456,  547. 

—  (Raimundus  Stephani  de),  e.  752. 

PORTA  VETERI  (Bernardus  de),  consul  Nemau- 
sensis,  c.   1074. 

PORTA  VETERA,  VETULA,  VETERI  (Bernardus 
de),  ce.   1075,   1144,   1147. 

—  (P.  de),  c.   i3o2. 

PORTELLIS  (Arnaldus  Udalguerlus  de),  c.  658. 
PORTU  (decanus  S.  Saturnini  de),  c.  1294. 
PORTU  (Raimundus  de),  c.  1157. 

—  (Hugo  de),  e.   1296. 

POSCHERIIS,  POSQUERIIS,  POSQUERIAS ,  POS- 
CHEIRAS,  POSCHERIAS,  POSCHARIIS,  POSCA- 
RIIS,  POSKERIIS,  POSCARIAS,  PUSCARIENSIS 
(Bernardus  de),  c.   1074. 

—  (Decanus  de),  ce.  j3z,  744,  788,  792,  842, 
844,  854,  867,  868,  895,  929,  933,  949,  955, 
962, 


POSCHERIIS,  POSQUERIIS,  POSQUERIAS,  POS- 
CHEIRAS,  POSCHERIAS ,  POSCHARIIS,  POSCA- 
RIIS,  POSKERIIS,  POSCARIAS,  PUSCARIENSIS 
(Elesiarius  de),  c.  1285. 

—  (Guillelmus  Gaufridus  de),  c.  949. 

—  (Petrus  de),-  ce.  979,  1093,  iioo,  1197. 

—  de  Vina'^  (Petrus  de),  c.   i3oi. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  c.  896. 

—  (R.  de),  ce.  1092,  1098. 

—  (Raimundus  Decanus,  Dechanus  de),  ce.  721, 
958,  960,  i  146, 

—  (Raimundus  Petrus  de),  c.  1098. 

—  (Rainerius  de),  c.  744. 

—  (Raino  de),  c.  544. 

—  (Rostagnus,  Roctangnus  de),  ce.  544,  56o. 

—  (Rostagnus,  Rostannus  de),  ce.  708,  744,  894, 
989,  962,  968,  974,  977,  979,  1059,  uoo, 
1 146. 

—  (Rostagnus  de),  c.  979. 

Prades  (Bernardus  de),  e.    1262. 

PRi£DICATORUM  ORDO,   c.  5t. 

PRATELLIS  (Beraldus  de),  c.   i  169. 

PRELANO  (Arnaldus  de),  c.  1299. 

PRIGNACO  (Ramundus  de),  eapitularius  Tholose, 
c.  1298, 

PRILIANO  (Isa mus  de),  c.  425. 
Pr'inan  (Bernardus  de),  c.  968. 

PROLANO,  Prola,  PRUILANO,  PRULANO  (Guillel- 
mus de),  ce.  io38,  1047,  1062. 

—  (Isarnus  de),  c.  918. 

PROTASIUS,  PROTHASIUS,  archidiaconus  Urgel- 
lensis,  c.  61 . 

—  primus  abbas  Cuxanensis,  ce.  61,  62. 
PROVENCHEIRAS  (Raimundus  de),  c.  998. 

—  (Radulfus  de),  c.  998. 
Provenchos  (Jordanus  de),  c.   io65. 
PROVINTOSIO  (Guillelmus  de),  c.   1299. 
PRUILANO,    PRULANO    (Guilhelmus    de).    Vide 

PROLANO. 

PSALMODIENSES  fratres,  c.  775. 

PUGNARIENSIS  (Bertrannus),  e.  678. 

PULCHROMONTE  (Raimundus  de),  c.   1097. 

PULVERERnS  (Raimundus  de),  c.  764. 

PUNCTIS  (Ademars  de),  c.  994. 

PURPURA,  uxor  Stephani,  c.  822. 

PUSCARIENSIS  (Raimundus  Decanus).  Fide  POS- 
CHERIIS. 


Q 


QUADRAGINTA  (abbas  de),  c.  870. 
Quaranta  (Raimundus  de),  c.    i3o3. 
QUATERPODIO  (Gaufredus  de),  c.  5o3. 
QUINABERTUS,  abbas  Gellonensis,  c.  295. 
Quintil  (Bernardus  de),  c.  821. 
QUINTOVALLO  (Oliverius  de),  ce.  897,  899. 


19 


21 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1922 


R 


R.,  presbyter  cnrdinalis  ac  Massiliensis  abbas  8t 
archiepiscopiis  Narbonae.   ViJt-  RICARDUS. 

R.,  episcopus  Agathensis.   FiJe  RAIMUNDUS. 

R.,  Magalonensis  episcopus.  FiJe  RAIMUNDUS. 

R.,  Tolosaniis  episcopus.  Fide  RAIMUNDUS. 

R.,  Castrensis  abbas.  Vide  RIGALDUS. 

R.,  abbas  Massiliensis,  c.  459. 

R.,  cabiscolius  S.  Salvii,  c.  414. 

R.,  sacrista  Agathensis,  c.   ioo5. 

R.,  sacristanus  S.  ^Egidii,  c.   1093. 

R.,  dux  Narbonae,  cornes  Tolosae,  marchio  Pro- 
vinciae.  FiJe  RAIMUNDUS  V,  cornes  Tolosanus. 

R.,  comes  Arvernensis,  c.   ioTjS. 

R.,  Barchinonensis  comes.  Fide  RAIMUNDUS  BE- 
RENGARII  I. 

R.,  coms  de  Sanh  GUI.  Fide  RAIMUNDUS  IV,  co- 
mes Tolosanus. 

R.,  coms  de  Sanh  GUI.  Fide  RAIMUNDUS  VI,  co- 
mes Tolosanus. 

R.,  comes  Tolose.  Fide  RAIMUNDUS  V,  comes 
Tolosanus. 

R.,  coms  de  Tholosa.  Fide  RAIMUNDUS  VI. 

R.,  coms  de  Tholosa.  Fide  RAIMUNDUS  VII. 

R.,  comes,  filius  Ildefunsi.  Fide  RAIMUNDUS  V, 
comes  Tolosanus. 

R.,  proconsul  de  Biterris.  Fide  RAIMUNDUS 
TRENCAVELLI. 

R.,  vescoms  de  Be^ers.  Fide  ROGERIUS  II. 

R,,  botellarius  régis,  c.  1195. 

R.,  filius  Raimundi  Trencavelli.  Fide  ROGE- 
RIUS II,  vicecomes  Biterrensis. 

R[AIMUNDUS]  AMALRICUS,  episcopus  Nemau- 
sensis,  c.  3o. 

il[amort]  de  Miramon,  avestjue  de  Tholosa,  c.  84. 

R.  Rosiers,  vescoms  de  Be'^ers,  c.  33. 

R.  TRENCAVELLUS,  proconsul  Biterrensis.  Fide 
RAIMUNDUS  TRENCAVELLI. 

R.  WILLELMI,  archidiaconus  Magalonensis, 
c.  741. 

Raiastens  (Raimundus  de),  c.  808. 

—  (R.  de),  c.   1072. 

RABEDO  (Raimundus  Jospert  de),  c.  705. 

RACUINUS,  claviger  Biterrensis,  c.  479. 

RADICO  (Guillelmus,  Bremundiis  &  Pontiiis  de), 
fratres,  c.    107.5. 

RADLINDA,  uxor  Dodolini,  c.   169. 

RADULFUS,  monachus  Montisolivi,  c.  428. 

RADULFUS,  rex.   Fide  RODULFUS. 

RADULFUS,  Vir'omandie  comes,  dapifer  régi  us, 
c.   1002. 

RADULFUS,  burgensis  Anlciensis,  c.  22. 

RADULFUS,  gramaticus,  c.   1101. 

RADULFUS,  judex,  c.  480. 

RADULFUS,  legisferus,  c.  1146. 

RADULPHUS,  Cisterciensis  monachus,  c.  i2o3. 

RADULPHUS,  comes  Russilionensis,  c.   112, 


RADULPHUS,  Carcassensis  vicecomes,  c,  342. 

RADULPHUS  BOVERII,  abbas  S.  Pauli  Narbonen. 
sis,  c.  47. 

RADVEUS,  c.   206. 

RAGEMUNDUS,  princeps  Aquitanorum.  Fide  RAI- 
MUNDUS III,  comes  Tolosanus. 

RAGEMUNDUS,  comes  Ruthenensis.  Fide  RAI- 
MUNDUS I  &  II. 

RAGIMUNDUS,  comes  Palliarensis.  Fide  RAIMUN- 
DUS. 

RAGNERIUS,  caputscola  Biterrensis,  ce.  471,  479. 

RAIAMBALDUS,  archiepiscopus  Arelatcnsis.  Fide 
RAIMBALDUS. 

RAIMB  ALDUS,  RAJ  AME  ALDUS,  RAIAMBALDUS, 
archiepiscopus  Arelatensis,  Romaneque  ecclesie 
vicarius,   ce.  448,  499,  •'»43,  .')84. 

RAIMBALDUS,    filius    Guillelmi     de    Omellacio, 

c.    I  176. 
Raimon,  filius  Ugonis  comitis  Ruthenensis,  c.  1 01  1 . 
Raimons,  fils  de  Condet,  c.  9.'>7. 
RAIMOTIS,  uxor  Geilini,  c.  239.  " 
Raimund  Ferant,  c.  918. 
Raimund  Isarn,  c.  918. 
Raimund  SANCIUS,  c.  825. 

RAIMUNDA,  uxor  Majoli  vicecomitis,  c.  i3i. 
RAIMUNDUS,  cardinalis,  c.  52. 
RAIMUNDUS,  diaconus   cardinalis   S.   Mariae    in 

Via  lata,  c.  1  249. 

RAIMUNDUS,  Arelatensis  archiepiscopus,  c.  1072. 

RAIMUNDUS,  archidiaconus  Biterrensis  ac  postea 
Agatensis  episcopus,  ce.  ioo3,  1004,  ioo5,  1006, 
1034,  p.  22*;  electus  Agathensis,  c.  975. 

RAIMUNDUS,  Aptensis  episcopus,  c.  1145. 

RAIMUNDUS,  Barbastensis,  Barbastiensis,  Barbas- 
trensis  episcopus,  ce.  5o,  820,  85o,  873,  880. 

RAIINIUNDUS,  Biterrensis  episcopus,  c.   i23o. 
RAIMUNDUS,  episcopus   Carcassonensis ,  ce,   802, 

806,  81  I. 
RAIMUNDUS,  episcopus  Carpentoratensis,  c.  i232. 
RAIMUNDUS,  REIMUNDUS,  episcopus  Elenensis, 

ce.  540,  585,  632;  p.  6*. 

RAIMUNDUS,  Laetorensis  episcopus,  ce.  59 1,  63 1; 
p.  5*. 

RAIMUNDUS  I,  Magalonensis  episcopus,  ce.  58, 
955,  974,  ioo3,  ioo5,  1006,  1007,  1041,  1073, 
I 1 93,   I  202. 

RAIMUNDUS,  Nemausensis  episcopus.  Fide  RAI- 
MUNDUS  GUILLELMI. 

RAIMUNDUS  I,  episcopus  Tolosanus,  e.  35 1. 

RAIMUNDUS,  RAMUNDUS  II,  Tholosanus  episco- 
pus, abbas  Fredelacensis,  ce.  io52,  1082,  1  1  16, 
1121,  1134,  1140,  1159,  ii85,  i2o5,  1258. 

RAIMUNDUS,  Tortosensis  episcopus,  c.   io55. 
RAIMUNDUS  I,   episcopus  Uticensis,  c.  748. 
RAIMUNDUS  II,  Uzeticensis   episcopus,  ce.   11 55, 

I  199,    I  304  ;   p.     1  2*. 

RAIMUNDUS,  episcopus  Vivariensis,  p.   12*. 
RAIMUNDUS,  Arulensis  abbas,  c.   i3o3. 
RAIMUNDUS,  sacrista    Rivipullensis,  abbas  Cani- 
gonensis,  ce.  55. 


V. 


61 


19^3 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1924 


RAIMUNDUS,  abbas  Curtensis,  c.  091. 

RAIMUNDUS,  abbas  Electensis,  ec.  806,  856,  876, 
879. 

RAIMUNDUS,  abbas  Psalmodiensis,  c.  477. 

RAIMUNDUS,  abbas  Rodensis,  c.  855. 

RAIMUNDUS,  abbas  S.  Genesii  de  Fontanis,  p.  20*. 

RAIMUNDUS,  S.  Guillelmi  abbas,  c.  i  i53. 

RAIMUNDUS,  abbas  S.  Pontii,  ce.   1228,   i3o7. 

RAIMUNDUS,  abbas  S.  Tiberii,  c.   1289. 

RAIMUNDUS,  abbas  Vabrensis,  c.  981. 

RAIMUNDUS,  archidiaconus  Elenensis,  ce.  1000, 
I  069. 

RAIMUNDUS,  archidiaconus  Gerundensis,  c.  i  187. 

RAIMUNDUS,  archidiaconus  Mataplanensis  in  ec- 
clesia  Elenensi,  c.   1040. 

RAIMUNDUS,  archidiaconus  Nemausensis,  c.  692. 

RAIMUNDUS,  Rossilionensis  archidiaconus  in  ec- 
clesia  Elenensi,  c.  723. 

RAIMUNDUS,  camerarius  abbatis  Moyssiacensis, 
c.  940. 

RAIMUNDUS,  capiscol  S.  Saturnini,  c.  735. 

RAIMUNDUS,  decanus  Arelatensis,  c.  775. 

RAIMUNDUS,  inagister  Hospitalis  Ihrosolimitani, 
c.   1211. 

RAIMUNDUS  DE  OPERE,  monachus  Moysiacen- 
sis,  c.  974. 

RAIMUNDUS,  praepositus  S.  Johannis  Vallis  Si- 
gerii,  c.   1  o85. 

RAIMUNDUS,  prepositus  S.  Pauli  Narbonensis, 
c.  375. 

RAIMUNDUS,  prior  Arboriacensis,  c.  772. 

RAIMUNDUS,  prior  S.  Guillelmi  Gellonensis, 
c.  883. 

RAIMUNDUS,  prior  Magalonensis,  c.  58. 

RAIMUNDUS,  prior  Sancti  Justi  Narbonensis, 
c.  909. 

RAIMUNDUS,  prior  de  Sancto  Remigio,  c.   1223. 

RAIMUNDUS,  sacrista  S.  Antonini,  c.   1255. 

RAIMUNDUS,  sacrista  S.  Nazarii  Carcassonae, 
ce.  867,  868. 

RAIMUNDUS,  sacrista  Magalonensis,  c.    1043. 

RAIMUNDUS,  sacrista,  c.  939. 

RAIMUNDUS,  sacrista,  c.  993. 

RAIMUNDUS,  subdiaconus  Biterrensis,  c.  687. 

RAIMUNDUS,  canonicus  de  Galliano,  c.   1093. 

RAIMUNDUS,  filius  vicecomitis  Lautricensis,  mo- 
nachus S.  Pontii,  c.   1223. 

RAIMUNDUS,  capellanus  Salvensis,  c.  392. 

RAIMUNDUS,  levita,  c.  338. 

R.AIMUNDUS,  levita,  scriptor,  c.  I232. 

RAIMUNDUS,  nepos  Akherii ,  monachus  Ania- 
nensis,  c.  881 . 

RAIMUNDUS,  monachus  de  Mausiaco,  c.  884. 

RAIMUNDUS,  cornes  Barchinonae,  ce.  35o,  364. 

RAIMUNDUS,  Barcheonensis  cornes.  Vide  RAI- 
MUNDUS BERENGARII  I. 

RAIMUNDUS,  cornes  Barchinonensis.  Vide  RAI- 
MUNDUS BERENGARII  II. 

RAIMUNDUS,  cornes  Barchinonae  &  Provinciae 
marchio.   Vide  RAIMUNDUS  BERENGARII  IJl. 


RAIMUNDUS,  cornes  Barcilonensis  &  princepj 
Aragonensis  &  marchio  de  Illerda  &  Tortosao 
dominator.  Vide  RAIMUNDUS  BERENGA- 
RIUS   IV. 

RAIMUNDUS,  comes  Barchinonensis  &  princeps 
Aragoniae  ac  Provinciae  marchio.  Vide  RAI- 
MUNDUS BERENGARIUS  IV. 

RAIMUNDUS,  comes  Besaldunensis,  c.  540. 

RAIMUNDUS,  Bigorritanus  comes,  c.  201. 

RAIMUNDUS,  comes  de  Begorra,  c.  583. 

RAIMUNDUS,  comes  Convenensis,  ce.  232,  292. 

RAIMUNDUS  I,  filius  Adellae,  comes  Substantio- 
nensis  vel  Melgoriensis,  ce.  485,  644,  645. 

RAIMUNDUS  II,  Melgoriensis  vel  Substantionen- 
sis  comes,  ce.  760,  784,  932,   1077,  1.1 55. 

RAIMUNDUS,  cornes  Nemausensis.  Vide  RAIMUN- 
DUS II,  eomes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS,  RAGIMUNDUS,  comes  Paliarensis, 
ce.  2o5,  288,  355. 

RAIMUNDUS,  REGIMUNDUS  I,  comes  Reddensis, 
ce.  328,  402. 

RAIMUNDUS  II,  comes  Reddensis,  filius  Beliardis, 
c.  494. 

RAIMUNDUS,  REIMUNDUS,  comes  Russilionensis, 
ce.  480,  53o,  53.1 . 

RAIMUNDUS  I,  RAGEMUNDUS,  RAGIMUNDUS, 
comes  8c  marchio  Ruthenensis,  ce.  12,  i63,  193, 
212,  233,  234,  240,  25o,  279. 

RAIMUNDUS,  RAMUNDUS,  RAGEMUNDUS  II, 
filius  Raimundi  eomitis  &  Berthae  comitissae, 
comes  Ruthenensis,  &  marchio  Gothiae,  ec.  12, 
233,  236,  242,  246,  249,  25o,  254,  267,  269, 
270,   346,   462. 

RAIMUNDUS,  comes  S.  iEgidii.  Vide  RAIMUN- 
DUS IV,  comes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS,  comes  S.  %idii.  Vide  RAIMUN- 
DUS V,  comes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS  II,  eomes  &  marchio  Tolosanus,  Al- 
biensis  &  Nemausensis,  ce.  83.  129,  137,  145, 
.73. 

RAIMUNDUS  III,  RAIMUNDUS  PONTII  vel  PON- 
CIUS,  RAGEMUNDUS,  eomes  Tolosanus,  primar- 
chio  &  dux  Aquitanorum,  princeps  Aquitano- 
rum,  ce.  148,  i57,  160,  172,  173,  176,  177, 
i83,  i85,  187,  188,  191;  quondam  comes, 
ce.   259,  272,  281,  648,  65o,  652,  697,  780. 

RAIMUNDUS,  REGIMUNDUS,  comes  Ruthenensis, 
ce.  535,  536,  566,  589,  628,  642,  686,  694, 

699- 
. —  IV,  comes  Tolosanus,  S.  ^gidii,  Ruthenensis, 
dux  Narbonae,  marchio  Provinciae,  ce.  33,  Sy, 
5o,  504,  523,  526,  540,  584,  609,  624,  635, 
652,  653,  691,  696,  707,  708,  733,  739,  742, 
743,  746,  753,  755,  767,  779,  791,  857. 

—  comes  Rutenensis,  Nemosensis  Narbonensium- 
que,  c.  542. 

—  Ruthenensis,  Gabalitanus,  Ucetiensis,  Nemau- 
sensis, Agathensis,  Biterrensis  neenon  Narbo- 
nensis eomes.  c.  697. 

—  comes  &  Provinciae  marchio,  c.  73  1 . 

—  de  Sancto  iEgidio,  tam  Tolosanorum  quam  Ru^- 
thenensium  comes,  c.  747. 


IÇîS 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1926 


RAIMUNDUS,  RAMUNDUS  V,  filins  Ildefunsi,  co- 
rnes Tolos.iniis,  diix  Narbonae  &  marchio  Pro- 
vinciae,  cornes  S.  J£.gidi\  ,  ce.  29,  34,  .Oo,  997, 
1024,    iio!),    1145,    ii6.'>,    ii65,    1171,    117"), 

II96,   120.'),   1206,   121. 3,   1218,   1221,   I2.)2, 

i2.'{3,    1234,    1237,    1266,    1267,    1268,    1269, 
1270,    1283,    1285,    1291,    1292,    1293,    i3o8. 

—  Sancti  ^gidii,  filius  comitis  Tholose,  c.   1097. 
RAIMUNDUS  VI,   coms   de  S.    Gili,  cornes  Tolosa- 

niis,  filius   reginae  Constantiae,  ce.  33,  34,  35, 

5o,  5i ,  52. 
RAIMUNDUS  VII,  cornes  Tolosae,  ce.  34,  40,  5t. 
RAIMUNDUS,  cornes  Tripolitanus,  ce.  1004,  io56, 

1057. 
RAIMUNDUS,  inarchio  cornes,  c.  900. 
RAIMUNDUS,  cornes,   films   reginae    Constantiae. 

Fide  RAIMUNDUS  VI,  cornes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS,  REGIMUNDUS,  filius  Rogerii  co- 
mitis Carcassonensis,  ipsc  comes,  ce.  292,  29!, 
296,  298,  341,  342,  044,  359,  5i4,  574,  579, 
587. 

RAIMUNDUS,  comes,  nepos  Pontii  comitis,  c.  245. 

RAIMUNDUS,  vicecomes  Biterrensis.  Vide  RAI- 
MUNDUS  TRENCAVELLUS. 

RAIMUNDUS,  vicecomes  de  Calzada,  c.  5  10. 

RAIMUNDUS,  Minervensis  vicecomes,  c.  683. 

RAIMUNDUS,  filius  Matfredi  vieeeomitis  &  Ade- 
laidis  vicecomitissae,  ce.  255,  274,  276. 

—  I,  vicecomes  Narbonensis,  ce.  38,  280,  285, 
286,  320,  322,  323,  35o,  353,  401. 

RAIMUNDUS,  RAIMUNDUS  BERENGARIUS,  filius 
Berengarii  vieeeomitis  Narbonensis  atque  Gar- 
sindis,  ce.  401,  404,  534. 

—  II,  vicecomes  Narbonensis,  ce.  535,  537,  ■'*4'> 
546,  563,  555,  556. 

RAIMUNDUS,  vicecomes  Nemausensis  &  Albiensis. 
Fide  RAIMUNDUS  BERNARDUS. 

RAIMUNDUS,  vicecomes  in  Ruthenensi,  c.  817. 
RAIMUNDUS,  vicecomes  in  Tolosano,  c.  345. 
RAIMUNDUS,  vicecomes.   Fide  RAIMUNDUS  HER- 

NARDI,  vicecomes  Nemausensis  &  Albiensis. 
RAIMUNDUS,  vicecomes,  c.   io55. 
RAIMUNDUS,  vicecomes,  c.   io58. 
RAIMUNDUS,  RAMUNDUS,    nota  ri  us  Tolosanus, 

ce.  I o52,   I 121 ,  1293. 

RAIMUNDUS,  vicarius  Salvicnsis,  c.  466. 
RAIMUNDUS,  filius  comitis  Barchinonensis.  Fide 
RAIMUNDUS    BERENGARII  II. 

RAIMUNDUS,  filius  comitis  Barchinonae.  Fide 
RAIMUNDUS   BERENGARII  IV. 

RAIMUNDUS,  filius  vieeeomitis  Biterrensis.  Fide 
RAIMUNDUS  TRENCAVELLUS. 

RAIMUNDUS,  filius  comitis  Tripolitani,  ce.  io55, 
io56. 

RAIMUNDUS,  filius  Adellae  comitissae.  Fide  RAI- 
MUNDUS I,  comes  Melgoriensis. 

RAIMUNDUS,  filius  Ademari  de  Nerjc,  c.    1287. 
RAIMUNDUS,  filius  Amelii  de  Morecag,  c.  905. 
RAIMUNDUS,   filius  Antefossi  comitis.  Fide  RAI- 
MUNDUS V,  comes  Tolosanus. 
RAIMUNDUS,  filius  Bçra,  c.  785. 


RAIMUNDUS,  filius  Berengarii  vieeeomitis  Nar- 
bonensis. Fide  RAIMUNDUS  II,  vicecomes  Nar- 
bonensis. 

RAIMUNDUS,  filius  Bernardi  Peliti,  c.  371. 

RAIMUNDUS,  filius   Bernardi   de  Andusia,  c.  637. 

RAIMUNDUS,  filius  Berthae  comitissae.  Fide  RAI- 
MUNDUS II,  comes  Rutenensis. 

RAIMUNDUS,  filius  Blanchae,  c.  965. 

RAIMUNDUS,  filius  Bonifilii  judicis,  c.  575. 

RAIMUNDUS,  filius  Engelrici,  c.  681. 

RAIMUNDUS,  filius  Estival,  c.  1019. 

RAIMUNDUS,  filius  Gaironis,  c.  233. 

RAIMUNDUS,  filius  Guideneldae,  c.  494. 

RAIMUNDUS,  filius  Guillelmi  marchionis,  ipse 
marchio,  ce.  38o,  398,  457. 

RAIMUNDUS,  filius  Gundinildis,  c.  278. 

RAIMUNDUS,  filius  Matfredi  vieeeomitis  Narbo- 
nensis. Fidc  RAIMUNDUS  I,  vicecomes  Narbo- 
nensis. 

RAIMUNDUS,  filius  Pétri  comitis,  c.  690. 

RAIMUNDUS,  filius  Pontii  comitis  Tolosani.  Fide 
RAIMUNDUS  IV,  comes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS,  filius  Raimundi  comitis.  Fide  RAI- 
MUNDUS II,  comes  Ruihenensis. 

RAIMUNDUS,  filius  Sclarmundae,  c.  1287. 

RAIMUNDUS,  filius  Uggonis,  comitis  Rossilionen- 
sis,  c.  421 . 

RAIMUNDUS,  filius  Umberti,  c.  249. 
RAIMUNDUS,    frater    Àldegarii    episcopi    &   illius 

filii,  ce.  807,  808. 

RAIMUNDUS,  frater  Amelii,  c.  925. 

RAIMUNDUS,  frater  Arnalli  Guillelmi,  c.  56 1. 

RAIMUNDUS,  frater  Bertrandi,  c.  6o3. 

RAIMUNDUS,  frater  Guillelmi  comitis  Tolosani. 
Fide  RAIMUNDUS  IV,  cornes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS,  pater  Pontii  comitis.  Fide  RAI- 
MUNDUS II,  comes  Tolosanus. 

RAIMUNDUS,  c.  r93. 

RAIMUNDUS,  ce.  243,  246. 

RAIMUNDUS,  c.  32o. 

RAIMUNDUS,  c.  35o. 

RAIMUNDUS,  c.  538. 

RAIMUNDUS,  c.  865. 

RAIMUNDUS,  p.   12*. 

RAIMUNDUS  ADEMARI,  c.  917. 

RAIMUNDUS   &   UGO  AGULLONIS,  c.  911, 

RAIMUNDUS  AIMOINUS,  c.  624, 

RALMUNDUS  AMELIUS,  c.    1020. 

RAIMUNDUS  ARNALDUS,  ce.  583,  591,  594. 

RAIMUNDUS  ARNALDUS  MODLONIS,  c.  09  1 . 

RAIMUNDUS  ARNALDI,  c.  658. 

RAIMUNDUS   ARNALDI,  c.  680. 

RAIMUNDUS  ARNALDI,  c.  722. 

RAIMUNDUS  ARNALDI,  c.  921. 

RAIMUNDUS  ATO,    c.    504. 

RAIMUNDUS  ATO,  filius  Ademari  de  Murovetori, 
c.    I  176. 

RAIMUNDUS  ATTO,  vicarius,  c.  546. 

RAIMUNDUS  BAPTIZATI,  c.  974. 


1927 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1928 


RAIMUNDUS    BATALLA,    filius    Belissendis, 

ce.  1 127,  izSç. 
RAIMUNDUS  BATALLIA,  c.  5 16. 
RAIMUNDUS  BELLUCIO,  levita,  c.  353. 
RAIMUNDUS    BERENGARII  I,   RAIMUNDUS   VE- 
TUS, cornes  Barchinonensis  &  marchio,  ce.  3i, 
546,  548,  549,  551,    556,  557,  558,  562,  567, 
573,  576,  579,  586,  592,  683;  cornes  Barchino- 
nensis &  Carchasonensis,  c.  588. 
RAIMUNDUS  BERENGARII,   RAIMUNDUS   Cap  de 
Stopes,  filius   comitis   Barchinonensis,  ce.    55t, 
558,  567,  573,  576,  579,  586,  588;  II,  cornes 
Barchinonensis,  ce.  3i,  647,  670,  683. 
RAIMUNDUS  BERENGARII  III ,  RAIMUNDUS,  co- 
rnes  Barchinonensis,   ce.  3i,   32,    827;  &   Pro- 
vinciae  marchio,  ce.  886,  901,  935. 
RAIMUNDUS  BERENGARII,  filins  comitis  Barchi- 
nonensis, c.  886;  IV  cornes  Barehinonensiiim  at- 
que  Bisildiinensium  &  Ceritanensium,  ce.  1022, 
1045,    io53,    1060,    1099,    II25,    ii52,    1179, 
I2i3,    I2r4,    1221,    1264. 

Autres  titres  :  cornes  Barchinonensis  8t  prin- 

ceps  Aragoniae  ac  Provinciae  marchio,  regniqiie 

princeps  Aragonensis    &  marchio;  marchio  de 

Illerda  &  Tortosae  dominator. 

RAIMUNDUS    BERENGARII,   cornes    Melgoriensis 

atqiie  Provinciae  &  Amiliavensis,  c.   1179. 
RAIMUNDUS  BERENGARIUS,    cornes   Provinciae, 

ce.  36,  40. 
RAIMUNDUS  BERENGARII,  vicecomes  Narbonen- 
sis.  Vide  RAIMUNDUS  II,  vicecomes    Narbo- 
nensis. 
RAIMUNDUS    BERENGARIUS,    filius    Berengarii 
vicecomitis  Narbonensis.  Vide  RAIMUNDUS  II, 
vicecomes  Narbonensis. 
RAIMUNDUS  BERENGARII,  filius  Ccrdanae, 

c.  1019. 
RAIMUNDUS  BERENGARII,  c.  874. 
RAIMUNDUS     BERNARDI,    cornes     Convenensis, 

c.  622. 
RAIMUNDUS    BERNARDUS,    RAIMUNDUS    Tren- 
faveZi,  RAIMUNDUS,  Ramon  Trencavel,Raimuns, 
vicecomes  Albiensis,  Nemausensis  ac  Biterrensis; 
ça    5 14,  519,  52  1,  548,  549,  55 r,  558,  559, 
563,  565,  566,  568,  573,  576,  712,  713. 
RAIMUNDUS  BERTRANDI,   p.    4*. 
RAIMUNDUS  BLADUS,  monachus  &  prlor  S,  An- 

dreae,  c.  643. 
RAIMUNDUS  Campester,    clericus    de    Figareda, 

c.  6i3. 
RAIMUNDUS  CATHALLANI,  c.  921. 
RAIMUNDUS  DONATUS,  notarius  Tolose,  c.  1219. 
RAIMUNDUS    DURANTI,    burgensis    Biterrensis, 

c.  895. 
RAIMUNDUS  FORTUNO,  c.  919. 
RAIMUNDUS  FULCONIS,  vicecomes  Cardonensls, 

c.  672. 
RAIMUNDUS  GARSIA,  c.  593. 
RAIMUNDUS  GAUBERTI,  c.  740, 
AAIMUNDUS  GAUCELINUS,  c.  477. 
RAIMUNDUS  GAUCELINUS,  c.  1044. 


RAIMUNDUS  GAUCELINUS,  c.   1226. 
RAIMUNDUS  GAUCELINI,  c.   1260. 
RAIMUNDUS  GIRALDUS,  c.  569. 

RAIMUNDUS  Gossabal  vel  GUASSABALDUS, 
ce.  958,  960. 

RAIMUNDUS  GUIFREDI,  c.  63  1. 

RAIMUNDUS,  REIMUNDUS  GUILLELMI,  vel  RAI- 
MUNDUS, episcopus  Nemausensis,  ce.  29,  762, 
781,784. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  archidiaconus  Maga- 
lonensis,  c.  719. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  cantor  Bitterrensis , 
ce.   1235,  1248. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  praecentor  Biterrensis, 
c.   I  I  71 . 

RAIMUNDUS  GUILLELMUS,  comes,  ce.  459,  483, 
589. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  vicecomes,  c.  590. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  capitularius  Tholose, 
ce.  I  i65,  I  167. 

RAIMUNDUS  GUILELMI,  c.  542. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  filius  Raimundi  Guil- 
lelmi,  ce.  664,  688. 

RAIMUNDUS  GUILLELMI,  filius  Bernardis  foemi- 
nae  &  sorores  ejus,  c.  772. 

RAIMUNDUS   GUILLELMUS  &  filii  ejus,  c.  897. 

RAIMUNDUS  GUILLELMUS,  nepos  Porto  Anerii 
comitis,  c.  897. 

RAIMUNDUS  GUILLELMUS,  c.   1119. 

RAIMUNDUS  GUILLELMUS.  Fide  RAIMUNDUS. 

RAIMUNDUS  GUILLERMI,  vicecomes,  c.  557. 

RAIMUNDUS  ISARNO,  abbas  de  Eleit,  c.  6j6. 

RAIMUNDUS  KAROLI,  prior  Massiliensis,  c,  460. 

RAIMUNDUS  LEOTARDI,  ce.   881,  882. 

RAIMUNDUS  MANTELLINUS,  c.  812. 

RAIMl'NDUS   Non-michi-calet,  ce.  645,  646. 

RAIMUNDUS  PETRI,  c.  6oo. 

RAIMUNDUS  PONTII,  c.  706. 

RAIMUNDUS  PONTII,  c.  881. 

RAIMUNDUS  PONTIUS,  c.   1  106. 

RAIMUNDUS  PONTIUS.  Vide  RAIMUNDUS  III, 
comes  Tolosaniis. 

RAIMUNDUS  RABENNUS,  c.  35i. 

RAIMUNDUS  ROGERII,  comes  Fuxi,  c.  52. 

RAIMUNDUS  ROGERII,  frater  Rogerii  comitis 
Fuxensis,  ce.  926,  928. 

RAIMUNDUS  RODGERIUS,  &.  sorores  ejus,  c.  6i3. 

RAIMUNDUS  ROSTAGNUS,  c.  682. 

RAIMUNDUS  ROTGERII,  comes.  Vide  RAIMUN- 
DUS. 

RAIMUNDUS  ROTGERII,  comes.  Vide  RAIMUN- 
DUS, filius  Roggarii,  comitis  Carcassonensis. 

RAIMUNDUS  SANCTI  MARTINI,  miles  Templi 
Dei,  c.   I  o83. 

RAIMUNDUS  SCODACANUS,  c.  226. 

RAIMUNDUS  STEPHANUS,  c.  624. 

RAIMUNDUS  STEPHANI,  c.    1059. 

RAIMUNDUS  TRENCAVELLI,  vicecomes  Biterren- 
sis. Vide  RAIMUNDUS  BERNARDUS. 


1929 


INDï:X  ONOMASTICUS. 


19^0 


io5o. 

loSp, 

.061  , 

1088, 

1 090, 

1095, 

1118, 

.122, 

II25, 

..33, 

1 .34, 

..37, 

.ifjy, 

1.7., 

.  1  80, 

.206, 

.2.3, 

.214, 

1228, 

.23"), 

.236, 

.258, 

1264, 

1267, 

'274. 

1275, 

'^77. 

1289, 

1298, 

i3o3. 

RAIMUNDUS  TRENCAVELI.US ,  TRENCAVELLI, 
Trencaheh,  TRENCAVELLUS,  Trcncaveh,  TRIN- 
CAVELLUS,  Trcncaycl^ ,  Trinquavcl ,  Ratmuns 
Trencavel.  Trencliavel,  TRENQUAVELLUS,  films 
Bernardi  Atonis,  vicecomitis  Carcassonensis , 
ce.  887,  840,  853,  866,  868,  875,  894,  908, 
909,  9^1,  924,  925,  926,  928,  942,  94.3,  946, 
958. 

—  vicecomes  aut  proconsul  Biterrensis,  Carcasso- 
nensis &  Albiensis,  ce.  3o,  33,  34,  36,  5o,  81  ., 
960,  961,  962,  963,  965,  970,  977,  979,  981, 
1000,  1012,  10.3,  .0.7,  1078,  1023,  1024, 
1027,  1028,  .047,  1048, 
1066 ,  I 069,  I 07.  ,  1087  , 
.098 ,  . 107 ,  I  I  10,  .1.1, 
I .28 ,  .129,  I i3o,  . 1 32 , 
1.38,  .140,  .14.,  . .42 , 
I I 81 ,    .  .  82  ,    1 197  ,    I 202  , 

12.5,      . 216  ,      1220  ,      .22.  , 
1239,      .240,      .232,      1256, 

1268,  1269,  1270,  1272, 

1282,  1286,  1287,  1288, 

RAIMUNDUS   UDALARDI,  c.  802. 

RAIMUNDUS  UDALGARIUS,  c.  874. 

RAIMUNDUS  UDALGARIUS,  c.  5.2. 

RAIMUNDUS  UDALGERII,  vicecomes  de  Tatzo, 
c.  777. 

RAIMUNDUS  UGO,  arcliidiaconus  Elenensis, 
c.  9.5. 

RAIMUNDUS  VALLE,  abbas  Canigonensis,  c.  55. 

RAIMUNDUS  WILLELMUS,  c.  5 16. 

RAIMUNDUS  WILLELMI,  c.  599. 

RAIMUNDUS  WILHERMI,  c.   i3o3. 

Ratmuns  Trencavel,  vescoms  de  Beders.  Vide  RAI- 
MUNDUS TRINCAVELLUS. 

RAINALDUS,  episcopus.   Vide  RAYNARDUS. 

RAINALDUS,  abbas  Anianensis,  c.  3o2. 

RAINALDUS  (magister),  ce.   1078,  1.57. 

RAINALDUS,  c.  241. 

RAINARDUS,  REGINARDUS,  episcopus  Cavelicen- 
sis,  ce.  .  14,  126. 

RAINARDUS,  REGINARDUS,  vicecomes  Biterren- 
sis, ce.  92,  94,  242,  260. 

RAINARDUS,  vicecomes  Minerbensis,  c.  345. 

RAINARDUS,  fidelis  régis,  c.  7.. 

RAINARDUS,  filius  Sicfredi,  c.  278. 

RAINARDUS  AMATI,  c.  656. 

RAINARDUS  SALOMON,  c.  486. 

RAINELINUS,  c.    192. 

RAINGARDIS,  RAINGARDA,  RAINGUARDIS,  co- 
mi tissa  Carcassonae.  Vide  RANGARDIS. 

RAINO,  decanus  Tomeriensis,  c.  260. 

RAINO,  vicecomes  &  vicarius,  ce.  i63,  .68. 

RAINO,  c.  278. 

RAINULFUS,  RENULFUS,  abbas  Montisolivi  , 
ce.   97  ,    I  i3  ,   .39. 

RAISACO  (Rogerius  de),  c.  1239. 

RAIXAGO  (Guillelmus  Bernardus  de),  c.  047. 

RAJAMBALDUS,  archiepiscopus  Arelatensis.  Vide 
RALMBALDUS. 

RALINDES  sive  RIDLINDIS ,  comitissa  Russilio- 
nensis,  c.  1.2 


RAMGARDIS,  uxor  Ranulfi,  c.  268. 
RAMNULFUS,  abbas  Vabrensis,  ce.    181,   .98. 
Kamon  &  Aiarlgs,  fils  Garscn,  c.  38 1. 
Ramon    Trencavel,   vescoms    de    Beders.    Vide    RAI- 
MUNDUS BERNARDUS. 

RAMUNDUS,  episcopus  Tolosanus.  Vide  RAIMUN- 
DUS. 

RAMUNDUS,  comes  Tholose,  dux  Narbone  & 
marchio  Provinciae.  Vide  RAIMUNDUS  V,  co- 
mes Tolosanus, 

RAMUNDUS,  comes.  Vide  RAIMUNDUS  II,  comes 
Ruthenensis. 

RAMUNDUS,  nota  ri  us  Tholose.  Vide  RAIMUN- 
DUS. 

Randon  (Wilelmus  de),  c.   .  .49. 

RANDULFUS,  abbas  Crassensis,  e.  42.. 

RANGARDIS,  RANGUARDIS,  RAINGARDIS,  REN- 
GARDIS,  Rangard,  RANGARDA,  RAINGARDA, 
Rangars,  RAINGUARDIS,  comitissa  Carcasso- 
nensis ac  Biterrensis,  ce.  478,  494,  5.4,  5.6, 
524,  526,  528,  554,  556,  565,  566,  573,  579, 
586. 

RANILO,  uxor  Majoli  vicecomitis,  vicecomitissa 
Narbonensis,  c.  204. 

RANILO,  foemina,  c.  122. 

RANIMIRUS,  filius  régis  Sanctionis,  c.  422. 

RANIMUNDA,  filia   comitis  Tolosae,  vicecomitissa 

Solensis,  c.  348. 
RANULFUS,  ce.  241,  268. 
RANULPHUS,  filius  Ranulphi,  c.  i6g. 
RAPHAËL  (Armandus  de),  c.  23. 

—  (Guilelmus  de),  e.  23. 

RAVATO,  Ravat,  Ravad  (Bernardus  de),  c.  1018. 

—  (Bernardus  Amelius,  Emelius  de),  ce.  786,  787, 
738,  897,  899. 

—  (Petrus  Raimundi,  Raimund,  Pvire  Ramon  de), 
ce.  786,  788,  807,  825,  9.8,  927,  957,  1018. 

—  (Raimundus  de),  c.   1227. 

—  (Raimundus  Sancii  de),  c.  807. 
RAVENDELLO  (Petrus  de),  e.  .o58. 
RAVIDANA  (WiUelmus  Ardoi  de),  &  fratres  ejus, 

c.  668. 
RAYNARDUS,  RAINALDUS,  REYNARDUS,  episco- 
pus Nemausensis,  ce.  28,  .77,  186. 

RAYNARIUS,  Tripolitanus  constabularius,c.  1054. 
REAMBALLUS,   caputscola  &  praepositus  S.  Eu- 
lalie  Elenensis,  c.  1068. 

REBENTI,  REBENTINA  (Guillelmus,  Guillermus 
de),  ce.  652,  654,  9.8. 

—  (Raimundus  Guillermus  de),  e.  9.8. 
RECAMUNDUS,  abbas  S.  Hilarii,  e.  72. 
Redes,  Reddai  (Alexander  de),  c.  556. 

—  (Ato  Arnaldi  de),  c.  677. 

REDORTA,  RETORTA  (Bernardus  Tetmari,  Xad- 
mari  de),  ce.  656,  694. 

—  (Bertrandus  de),  c.   1212. 

—  (G.  de),  ce.   ii58,  1268. 

—  (Ger.  vel  Geraldus  de),  ec.  787,  947. 

—  (Willermus,  Guilhermus,  GuilhelmuS  de)y 
ce.  1088,  1240,  .  270. 


içSi 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1982 


REDORTA,  RETORTA  (Gnilhermiis  Bcniardi  de), 
c.   1253. 

—  (Guillelmus,WilleliTius  Raimundiis  de),  ce.  828, 
83 1,  939. 

—  (Giiiraudiis  de  ipsa),  c.   1  io5. 

—  (Petrus  de),  ce.    1240,   i  25o. 

—  (Raimundiis  de),  c.  656. 

—  (Raimundiis  de),  ce.  i  182,  i232. 

REGEMB ALDUS,  abbas   Psalmodiensis  ne   Juncel- 

leiisis,  c.    I  28. 
REGIA  PORTA  (Bernaidiis    Pétri    de),   civis    Nai- 

bonensis,  c.  657. 
REGIMUNDUS,  cornes   Reddensis.  Fide  RAIAIUN- 

DUS  I. 
REGIMUNDUS    sive    RAIMUNDUS,   cornes    Sancti 

Egidii.  FiJe  RAIMUNDUS  IV,  cornes  Tolosanus. 
REGIMUNDUS,    filius    Adelaidis    comitissae.    Fide 

RAIMUNDUS  I,  vicecomes  Narbonensis. 
REGIMUNDUS,  filius  Aimerici,  c.  276. 
REGIMUNDUS,  filius  Bernardi,  c.  277. 
REGIMUNDUS,    filius    comitis    Ermengaudi.    Fide 

RAIMUNDUS  I,  cornes  Ruthenensis. 
REGIMUNDUS,  filius  Rodgarii  comitis  Carcassen- 

sis.  Fide  RAIMUNDUS,  cornes. 
REGIMUNDUS,  c.   i53. 
REGIMUNDUS,  c.  279. 
REGINALDUS,  REGINARDUS,  REINARDUS,   RE- 

NARDUS,   REYNARDUS,  episcopus  Biterrensis , 

ce.  ii5,    116,    119,    126,    i32,    i5o,    161. 
REGINARDUS,   episcopus   Caveliensis.    Fide  RAI- 

NARDUS. 
REGINARDUS,    vicecomes    Biterrensis.    Fide   RAI- 

NARDUS. 
REGORDANA  (Petrus  de),  c.    1212. 
REIMUNDUS,  episcopus  Elenensis.  T/^e  RAIMUN- 
DUS. 
REIMUNDUS,   cornes.    Fide    RAIMUNDUS,    cornes. 

Russilionensis, 
REIMUNDUS  ADEMARUS,  c.  438. 
REISENDUS,  c.  289. 
REJANO  (Petrus  de),  c.   i  176. 
S.  REMESARIUS,  episcopus  Nemausensis,  c.  28. 
REMIGIUS,  c.  279. 
REMOLINIS  (Arnaldus  de),  c.  i233. 

—  (Petrus  de),  c.   1295. 

—  (Raimundus  de),  e.  1049. 

REMUNDUS,  filius  Garsendis  comitissae,  c.  4o3. 

REMUNDUS,  faber,  e.  632. 

REMUNDUS   BERENGARIUS,  vir   nobilis,   c.  704. 

REMUNDUS  BONIFILIUS,  judex,  c.  704. 

REMUNDUS  GUILLERMUS,  judex,  e.  704. 

RENARDUS,  episcopus.   Fide  REGINALDUS. 

RENARDUS,  abbas  Canigonensis,  c.  55. 

RENGARDIS,  comitissa  Carcassonae.  Fide  RAN- 
GARDIS. 

RENULFUS,  abbas  Montisolivi.  Fide  RAINULFUS. 

RETORTA  (Bernardus  Xadmari  de).  Fide  RE- 
DORTA. 

REVANO  (Petrus  de),  c.  852. 

REVELLO  (Bonifacius  de),  c.  955. 


REXAGO  (Guillelmus  Bernardi  de),  e.  5  12. 
REYNARDUS,  episcopus.  Fide  REGINALDUS. 
REYNARDUS,  episcopus.   Fide  RAYNARDUS. 
REYNARDUS,  abbas  Cuxanensis,  c.  62. 
Rhode^  (Petrus  de),  c.    1253. 

RIBAL  (Raimundus  de),  archidinconus  Nemauseii-i 
SIS,  c.  763. 

RIBALTA  (Petrus  de),  c.  1007. 
Kiberaa  (Amaudus  de),  c.  996. 
RICARDA,  RICARDIS,  comitissa   Ruthenensis,  vi- 

dua  Raimundi  comitis,  ce.  i3,  462;  mater  Ugo- 

nis  comitis,  c.  476. 

RICARDA,  RICARDIS,  RICHARDIS,  vicecomitissa 
Narbonensis,  ce.  323,  349,  872,  401,  427. 

RICARDIS,  filia  Raimundi  de  S.  Antonino,  p.  i5*. 
RICAP^DUS,  Massiliensis  abbas,  ce.  647,731,907; 

cardinalis,  legntus  &  abbas  Massiliensis,  c.  779; 

Narbonensis  archiepiscopus  ,   ce.  801,  8o5,  811, 

827,   83o,   83 1,   85o,   858,  874,  880,  885,  905, 

io85. 
RICARDUS,  episcopus  Bigorritanus,  c.  422. 
RÎCARDUS,  archidiaconus  Albiensis,  c.   ro63. 
RICARDUS  (magister),  canonicus  S.  Stephani  To- 

losani,  c.   1020. 

RICARDUS,  RICHARDUS,  cornes  Ruthenensis, 
ce.  817,  883,  914. 

RICARDUS  I,  vicecomes  Amiliavensis,  ce.  463, 
5i3,  58i. 

RICARDUS  II,  vicecomes  Amiliavensis,  c.  749. 

RICARDUS,  RICHARDUS,  vicecomes  Ruthenensis, 
ce.  347,  418. 

RICARDUS,  ce.  802,  8o3. 

RICARDUS  DRAPERII,  consul  S.  Egidiî,   c.   1146. 

RICARDUS  GREGA,  c.  913. 

RICARIUS,  filius  Isarni,  c.  245. 

Ricarts,  rcis  d'An«laterra .   Fide  RICHARDUS. 

RICUINUS,  pater  Salustris,  c.   298. 

RICULFUS,  RICULPHUS,  episcopus  Helenensis, 
ce.  I  1  5,  119,  i32,  i35,  23  1 . 

RICHARDA,  filia  vicccomitis  Narbonensis,  e.  563. 

RICHARDIS,  vicecomitissa  Narbonensis.  Fide  RI- 
CARDA. 

RICHARDIS,  iixor  Raimundi  Guillelmi  comitis, 
c.  483. 

RICHARDUS,  Albanensis  episcopus  ae  legatus, 
c.  835. 

RICHARDUS,  Narbonensis  archiepiscopus  &  abbas 
Massiliensis.   Fuie  RICARDUS. 

RICHARDUS  I,  RicartSj  rcis  d'Anglatcrra,  ce.  33, 
5i  . 

RICHARDUS,  Ruthenensium  cornes.  Fide  RICAR- 
DUS. 

RICHARDUS,  vicecomes  Ruthenensis.  Fide  RI- 
CARDUS. 

RICHARDUS,  vicecomes,  c.  874. 

RICHARDUS,  c.  359. 

RICHARIUS,  c.   278. 

Richcl,  uxor  Bernardi  de  Combreto,  c.   1062. 

RICHELDIS,  uxor  Oddonis  vicecomitis.  Fide  RI- 
CHILDIS. 


1933 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1934 


RICHILDA,  iixor  Airadi,  c.  258. 

RICHILDIS,     RICHELDIS,    vicecomitissa    Narbo- 

nensis,    uxor   Oddonis,  ce.    147,  iô3,  i6i,2,z2, 

2J6,  28  I  . 
RICHILLIS,  comitissa,  c.  225. 
RICHILLIS,  uxor  Giialdi,  c.  821 . 
RIDALGUS,  filius  Raimundi,  c.   ipS. 
RIELGERICUS,  miles,  c.  668. 
RIGALDUS,  episcopus   Albiensis,   ce.    io63,  1092, 

I 104,    I  127. 
RIGALDUS,  abbas  Castrensis,  ce.   1282,  1288. 
RIGALDUS,  filius  Avanae,  c.  413. 
RIGALDUS,  filius  Godainae,  c.  522. 
RIGALDUS,  frater  Stephani  vicecomitis,  c.  334. 
RIGALDUS,  c.  235. 
RIGALDUS  Al^arams,  c.    1281. 
RIGUALDUS,  c.  418. 

RIO  SICCO  (Odo  de),  c.  368.  Fide  de  RIVO  SICCO. 
RIPAALTA  (Petrus  de),  c.  379. 

—  (Petrus  de),  c.   i3o5. 

RIQUINUS,   sacriscrinius  Bitterrensis,,  c.  471. 
RITSOVENDIS,   uxor    Bernardi    de    Montecschivo, 

c.    1277. 
Riva-^  (Berna rdus  de),  c.   1292. 
RIVO  (Bernardus  Raimundi,  Raimond  de),  ce.  917, 

918. 
. —  (Carbertus  de),  c.  918. 

—  (Gausbertus  de),  c.  917. 

—  (Giraldus,  Geraldus,  Girau  de),  ce.  778,  839, 
869,  918. 

(Poncius  de),  prior  B.  Marine  Snncti   Salvato- 

ris  Careassonae,  c.   1  120. 
RIVOSICCO  (Petrus  de),  c.  1282, 
RIX.ENDIS ,  vicecomitissa    Amiliavensis,    ce.    5i3, 

582,  648. 
'Ro  [Ponc  de)y  c.   1020. 
UOAIS  (Petrus  de),   c.    1097. 

—  capitularius  Tolose,  c.   1219. 

—  judex  Tholose,  ce.   ii65,  1168. 
ROBERTUS,  ROTBERTUS,  abbas  Caunensis, 

te.  179,  187,  188. 
ROBERTUS,   ROTBERTUS,   RODBERTUS ,    abbas 
Crassensis,   ce.    700,    727,    763,    770,  776,   777, 

794- 
ROBERTUS,  camerarius  S.  Andreae,  c.  996. 

ROBERTUS,  custos  ecelesiae  S.  Mariae  Aniciensis, 
e.  20. 

ROBERTUS,  abbas,  canonicus  S.  Mariae  Anicien- 
sis, ce.   17,  21. 

ROBERTUS,  canonicus  S.  Mariae  Aniciensis, 
c.  21 . 

ROBERTUS,  ROTBERTUS,  rex  Francorum,  ce.  21 , 
28,  45. 

ROBERTUS,  RODBERTUS,  cornes  Arvernensis, 
ce.  463,  647. 

ROBERTUS,  cornes  Atrebatensis,  c.  41. 

ROBERTUS,  frater  Ludovici  IX   régis,  c.  62. 

ROBERTUS,  nepos  Poncii,  comitis  Gabalitanen- 
sis,  e.  357. 

ROBERTUS,  c.  277. 


ROBERTUS  DE  ARBORt.CELLO,  c.  756. 

Robert^  d'Alha  Roca  ,  abbas  Moissiacensis,  c.  606. 
ROBIANO  (Bernardus  Stephani  de),  c.  916. 

—  (Guillelmus  de),  c.  916. 

—  (Petrus  de),  c.  680. 

—  (Petrus  Adalberti  de),  c.  916. 

—  (Stephanus  Guilardi  de),  e.  741. 

ROCA,  Rocha  (Bernardus  Guillermi  de  la),  c.  672. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  827,  1045,  1  199. 

—  (Guillelmus  de),  miles,  ce.  1242,  1  252. 

—  (Petrus  de),  c.   1220. 

—  (Poncius  de),  c.   1279. 

—  (Raimundus  de),  c.  993. 

—  (Raimundus  de),  c.  993. 

—  (Raimundus  de),  c.   1242. 

—  (Raimundus  Rainardi  de),  c.  827. 
ROCABRUNO  (Gofridus  de),  c.    1222. 
ROCACESEPJA  (Guillelmus  Bernardi  de),  c.   1094. 
ROCADUNO,   Rocadun   (Matfredus    de),  ce.    390, 

431  . 
Rocafort,  Rochefort,  Roquefort,  Rochafort  (Aimcri- 
cus  de),  ce.  652,  654,  729. 

—  (Aimericus  de),  ce.  919,  1291. 

—  (Bernardus  de),  e.   1274. 

—  (Frater  Bertrandus  de),  c.  1292. 

—  (Geraldus  de),  c.  729. 

—  (Jordanus  de),  ce.  941,  1  i36. 

—  (Petrus  i/e),  c.    1202. 

—  (Petrus   Guillermus,  Guillem  de),  ce.  918,  919, 
I  i35. 

—  (Raimundus  de),  c.  876. 

—  (Raimundus  de),  c.   1046. 
ROCAFOLIENSI,    ROCAFULLO  (Raimundus  de), 

e.  637. 

—  (Siguinus  de),  c.  402. 

ROCAMAURA,    ROCHAMAURA,    Rocamaur   (Ar- 
naldus  de),  e.  746. 

—  (Bernardus  de),  subprior  S.  Andreae,  c.  996. 

—  (Bertrandus    de),    &.    Guillelmus    filius    ejus, 
ce.  996,  998. 

—  (G.  de),  c.  708. 

—  (Guillelmus  de),  c.   121 2. 

—  (Petrus  Guillelmi  de),  ce.  687,  732,  744,  746. 
ROCA  MOURA  (Petrus  Pontius  de),  c.  700. 
ROCCA  (talis  de).  Vide  ROCA. 

ROCCA   SADOLLA   (Arnaldus  de).    Vide  ROCHA- 

SADOLA. 
Rocega  (^Raimond  de),  e.  838. 
ROCHA  (Ta lis  de).  Vide  ROCA. 
ROCHA  d'Ar^encs  (Guilhermus  de),  e.   I252. 
ROCHAFERA  (Guillermus  de),  c.  917. 
Rochafort  (Petrus  Guillermus  de).  Vide  Rocafort. 
ROCHAMAURA  (Talis  de).  Vide  ROCAMAURA. 
ROCHASADOLA,  ROCCASADOLLA  (Amardus  sire 

Arnaldus  de),  ce.  432,  477. 
Rochefort  (Aimericus  de).   Vide  Rocafort. 
RODALDUS,  RODOALDUS,  episcopus   Biterrensis, 

ce.   177,   1 86,  187. 
RODALDUS,  abbas,  c.  228. 


935 


INDEX  ONOMASTICUS. 


UODALGUS ,  canonlcus  S.  Stephanl  Tolosaiii, 
c.  236. 

RODBERTI  GISCARDI  filin,  c.  671. 

RODBERTUS,  abbns  Crassensis.   Fide  ROBERTUS, 

RODBERTUS,  cornes.  Vulc  ROBERTUS,  cornes  Ar- 
vernensis. 

RODEGILLUS,  vicariiis,  c,  98. 

KoffeZrt  (Ponciiis   Raimundi  de),  c.  8i5. 

Rodellan  (Guillelmiis  Berna  rdi  de),  c.  764. 

Rodens  (Biunus  de),  c.  I2i3. 

Rodens  (cornes  de).  Fide  RUTHENENSIS. 

Rode^  {coms  de).  Fide  RUTHENENSIS. 

RODGARIUS,  cornes  Carcassonensis.  Fide  ROGE- 
RIUS  III. 

RODGARIUS  I,  cornes  Convenensls,  frater  Arnaldi 
comitis,  c.  208. 

RODGARIUS,  cornes  Convenensis.  Fide  ROGE- 
RIUS  II. 

RODGARIUS,  cornes  Fuxensis.  Fide  ROGERIUS  I. 

RODGARIUS,  cornes  de  Fiixo.  Fide  ROGERIUS  II. 

RODGARIUS,  filius  Arnaldi  comitis.  Fide  ROGE- 
RIUS I,  cornes  Carcassonensis. 

RODGERIUS,  cornes  Carcassonensis.  Fide  ROGE- 
RIUS I. 

RODGERIUS,  coines.  Fide  ROGERIUS  III,  cornes 
Carcassonensis. 

RODGERIUS,  cornes,  fîliiis  comitis  Fuxensis.  Fide 
ROGERIUS   II. 

RODGERIUS,  filius  vicecomitis  Biterrensis.  Fide 
ROGERIUS  I,  vicecomes  Carcnssonae. 

RODGERIUS  RAIMUNDUS,  c.  618.      -^ 
RODLANDUS,  frater  Poncii,  c.  597. 
RODOÀLDUS,  episcopus  Biterrensis.  Fide  RODAL- 

DUS. 
RODULFUS,  abbas  Massiliensis,  ce.  883,  907. 
RODULFUS,  causidicus,  c.  i3o6. 
RODULPHUS,  RADULFUS,  rex  Francorum,  ce.  28, 

146,    i.OS,   221,    1200. 
RODULPHUS,  presbyter,  c.  260. 
ROEIRA  (Berengarius  de   ipsa),   minister  militiae 

Templi,  c.   1  1  20. 

ROFFIACO  (Guillermus  de),  c.   1070. 

ROFFREDUS,  canonicus,  c.   18. 

ROGARIUS,  cornes  Carcassonensis.  Fide  ROGE- 
RIUS III. 

Roger,  comte  de  Faix.  Fide  ROGERIUS  III. 

Roger,  filius  vicecomitis  Biterrensis.  Fide  ROGE- 
RIUS I,  vicecomes. 

Roger,  filius  Guillae.  Fide  ROGERIUS. 

ROGERIUS,  Albiensis  episcopus,  c.    1108. 

ROGERIUS,  Convenarum  episcopus,  ce.  994,  I2c5, 

ROGERIUS,  ROTGERIUS,  abbas  Moisiacensis , 
ce.  87,'!,  884,  939,  940,  973. 

ROGERIUS,  monacluis  &  abbas  S.  Mariae  Patri- 
cianis  vel  Patriciensis,  ce.  583,  621,  658. 

ROGERIUS,  caneellarius  régis  &  abbas  Sancti  Eu- 
vercii  Aurelianensis,  c.    i  175. 

ROGERIUS,  abbas  S.  Romani  in  Aquilia,  c.  775, 

ROGERIUS,  arehidiaconus  Narbonensis,  ce.  1214, 
i3o3. 


1936 

ROGERIUS,  parasonita  S.  Salvil  Albiensis,  c.  402. 

ROGERIUS,  RODGARIUS,  RODGERIUS,  ROGGA- 
RIUS,  ROTGKPJUS,  filius  Arnaldi  comitis  Car- 
cassonensis, ce.  207,  244;  I,  cornes,  dux  8c  mar- 
chio  Carcassonensis,  dictus  Vetulus,  ce.  227, 
229,  237,  261,  265,  266,  291,  293,  295,  297, 
3o6,  326,  341,  342,  344,  358,  365,  385,  574, 
579,  087. 

ROGERIUS,  RODGERIUS,  RODGARIUS,  ROTGE- 
RIUS, ROGARIUS  III,  comes  Carcassonensis, 
ce.  478,  479,  5i6,  524,  527,  529,  549,  55i, 
558,  559,  574,  579,  587. 

ROGERIUS,  RODGARIUS  II,  filius  Arnaldi  co- 
mitis, comes  Convenensis,  ce.  417,  504,  599. 

ROGERIUS,  RODGARIUS,  ROTGARIUS,  ROTGE- 
RIUS, ^/5  de  Garscn,  I,  comes  Fuxensis,  ce.  4c5, 
408,  5 10,  524,  549,  818. 

—  Bitterrensium  &  Carcassonensium  comes,  c.  424. 
ROGERIUS,    RODGERIUS,    comes,    filius    comitis 

Fuxensis,  c.  570. 

—  II,  comes  Fuxensis,  ce.  589,  607,  608,  649, 
734,  736,  737,  740,  806,  818,  823,  824,  885, 
896,   897. 

ROGERIUS,  ROGGERIUS,  filius  comitis  Fuxensis, 
ce.    806,   896,   897. 

—  III,  comes  Fuxensis,  Fuxi ,  comte  de  Foix , 
ce.  926,  928,  941,  956,  957,  963,  964,  980, 
1020,    1025,    1029,    1082,    II  16. 

ROGERIUS,  RODGERIUS,  ROTGERIUS,  Roger, 
filius  vicecomitis  Biterrensis  Bernardi  Attonis, 
ce.  32,  795,  811,  837,  840,  853,  866,  868,  875, 
894,  908,  909,  921,  924,  925,  926,  928,  942, 
943,  946,  958. 

—  de  Biterri,  Biterrensis,  I,  vicecomes  Carcas- 
sonensis, Albiensis  &  Redensis,  ce.  960,  961, 
962,  963,  964,  965,  975,  977,  980,  981,  1000, 
1016,  1017,  ioi8,  1019,  1020,  1024,  io3i, 
1045,  1046,  1047,  1049,  io58,  ic59,  1060, 
1062,  io63,  1066,  1067,  1069,  1071,  io85, 
1086,  1087,  1088,  1089,  1090,  1094,  1095, 
iio3,  1104,  iio5,  II 06,  II 07,  iiii,  II 18, 
1 122 ,    1235,    1236  ,    1239. 

—  comes  de  Careassona,  e.  807, 

. —  vicecomes  Biterrensis,  ce.  36,  i  173,   I2i5. 

ROGERIUS,  Rogers,  de  Biterris,  filius  vicecomitis 
Carcassonae  &  Biterrensis,  Raimundi  Trenca- 
velli,   filius    de   Saura,    ce.    1128,    1129,    ii3o, 

II72,   II97,   I2l5,   1220,   1239,   1240,  1252, 

1269,    1272,    1274,    1277,    1282,    1286,    1288, 
1290,    1298,    i3o3. 

—  II,  vicecomes  Carcassonensis  &  yescoms  de  Be- 
^ers,  ce.  33,  35. 

—  proconsul  Carcassensis,  c.   1186. 
ROGERIUS,  constabularius,  c.   809. 

ROGERIUS,  filius  Arnaldi.  Fide  ROGERIUS  I,  co- 
rnes Carcassonensis. 

ROGERIUS,  filius  Arnaldi  comitis.  Fide  ROGE- 
RIUS II,  comes  Convenensis. 

ROGERIUS,  Roger,  filius  Guillae,  ce.  692,  694. 

ROGERIUS,  filius  Pétri  comitis,  e.  690. 

ROGERIUS,  filius  Trudgardae,  c.  517. 

ROGERIUS,  filius  comitis  Convenensis,  e.   io3i. 


1937 

ROGERRIS,  filins  comitis  Fuxensis.  Fide  ROGE- 
RIUS  III,  comes  Fuxensis. 

ROGERIUS,  filius  comitis  Fuxensis,  ce.  1228,  \i'>6. 

ROGERIUS,  c.  888. 

ROGERIUS  KATALLIA,  c.  5 16. 

ROGERIUS,  ROGGERIUS  BERNARDI,  BERNAR- 
DUS,  comes  Fuxensis,  de  Foix,  consul  de  Fuxo, 
de  Foys,  ce.  11  16,  1227,  1228,  1239,  12.J4, 
1255,    1256,    1207,    1268,    1270,    1272. 

ROGERIUS  ISARNI  BATALLA,  c.  rr27. 

Rogcrs,  filius  vicecomitis  Biterrensis.  Fide  ROGE- 
RIUS II,  vicecomes. 

Rogers,  fils  de  Saura.  Vide  ROGERIUS  II,  viceco- 
mes Biterrensis. 

ROGGARIUS,  cornes  Carcnssensis.  Vide  R.OGE- 
RIUS   I. 

ROGGERIUS,  nrchidiaconus  in  Tolosano,  c.  1118. 

ROGGERIUS,  comes  Fuxensis.  Vide  ROGERIUS  III. 

ROGGERIUS  BERNARDI,  comes  Fuxensis.  Vide 
ROGERIUS  BERNARDI. 

ROJANO  (Poncius  de),  c.   1209. 

ROLANDUS,  sanctae  Romanae  ecclesiae  presbyter 
cardinalis  &  cancellnrius,  c.    1  i55. 

ROLLANDUS,  prior  major  S.  Andreae,  c.  996. 
ROMANUS   papa,  c.  860. 

ROMANI   vel  ROIMANORUM  judices,  ce.  187,  160. 
Romegos,  Romego'i,  Romegus  (P.  de),  c.    1227. 
>—  {Raimund  de),  c.  918. 

—  (Raimundus  Bernardi  de),  c.  570. 

—  (Ugo  de),  ce.  919,  1253,  1277. 
. —  (Willclmus  de),  c.  570. 
ROMULUS,  Saxiacensis  abbas,  ce.  i,  3. 
ROOSTANNUS,    archilevita     Carcassonensis.    Vide 

ROSTAGNUS. 
Roquefort  (Jordanus  de).  Vide  ROCAFORT. 
ROSMUNDUS,   nota  ri  us,  c.   109. 
ROSSELIONE  (Gaufredus  de),  c.  962. 
ROSSO  (Guillelmus  de),  c.   1078. 
ROSTAGNUS,  RUSTANNUS,   archiepiscopus   Are- 

latensis,  ce.  65,  66,  109,   197. 

—  &  abbas  Anianensis,  c.   108. 
ROSTAGNUS,  episcopus  Avinionensis,  c.  543. 
ROSTAGNUS,  praesul  Nemausensis  vel   Uticensis, 

p.  2 1*. 

ROSTAGNUS,  episcopus  Uzeticensis  &  abbas  Gor- 
danieensis,   c.   109. 

ROSTAGNUS,  Vivariensis  episcopus,  c.  87. 
ROSTAGNUS,  ROOSTANNUS,  archilevita    Carcas- 
sonensis, ce.   166,  290. 

ROSTAGNUS,  ROSTANNUS,  prior  S.  iEgidii , 
ce.  744,   1145. 

ROSTAGNUS,  prior  S.  Andreae  Andaonensis , 
c.  708. 

ROSTAGNUS,  vicecomes,  c,  449. 

ROSTAGNUS,  c.  384. 

ROSTAGNUS,  c.  472. 

ROSTAGNUS  GUILLELMUS,  vicecomes,  c.  775. 

ROSTAGNUS  RAINONIS,  prior  S.  iEgidii,  c.  1  101. 

ROSTAGNUS   SIGISTERICENSIS,  c.  449. 


ÏNDEX  ONOMASTICUS. 


io38 


ROSTANNUS,  praeposifus  Viancii,  e.  3o5. 
ROSTANNUS,  prior  S.  iEgidii.  Vide  ROSTAGNUS. 
ROSTICANO  (Petrus  Raimundus  de),  e.  1  142.  Vide 

RUSTICANO. 
ROTBALDUS,  ROTBOLDUS,  comes  in  Provincia, 

ce.  826,  36 1 . 

ROTBALDUS,  mandatarius,  c.  872. 
ROTBERTUS,  Senogallicnsis  episcopus,  c.  469. 
ROTBERTUS,  abbas  Crassensis.   Vide  ROBERTUS. 
ROTBERTUS,  abbas.  Vide  ROBERTUS. 
ROTBERTUS,  rex.   Vide  ROBERTUS. 
ROTBERTUS,  vicecomes  in  Vellavensi,  c.   172. 
ROTBERTUS,  c.    172. 

ROTBOLDUS,  comes.  Vide  ROTBALDUS. 
ROTENIS,   ROTHENIS,    RUTHENB   (Petrus   de), 

notarius    vel    seriptor    Nemausensis,    ce.    1074, 

1075,    1148,   i3oo,    i3ot. 

ROTENSIS  comes.  Vide  RUTHENENSIS. 
ROTGARIUS,     ROTGERIUS,  archiepiscopus   Tre- 
verensis,  ac  summus  caneellarius,  ce.    184,   144, 

ROTGARIUS  I,  filius  Garsen.  Vide  ROGERIUS  I, 
cornes  Fuxensis. 

ROTGARIUS,  filius  Riehardi,  vicecomitis  Amilia- 
vensis,  e.  49  1 . 

ROTGERIUS,  archiepiscopus  summusque  caneella- 
rius. Vide  ROTGARIUS. 

ROTGERIUS,  abbas  Moissiacensis.  Vide  ROGE- 
RIUS. 

ROJGERtUS,  comes,  e.   1  89. 

ROTGERIUS,  comes  de  Foys.  Vide  ROGERIUS  I. 

ROTGERIUS,  comes  &  marchio  Carcassonensis. 
Vide  ROGERIUS  I. 

ROTGERIUS,  vicecomes  Biterrensis,  c.  36. 

ROTGERIUS,  filius  Pétri  comitis.  Vide  ROGE- 
RIUS III,  comes  Carcassonensis. 

ROTGERIUS,  filius  vicecomitis  Carcassonae.  Vide 
ROGERIUS  I,  vicecomes. 

ROTGERIUS,   c.  491. 

ROTHE>fIS  (Petrus  de),  notarius.  Vide  de  ROTE- 
NIS. 

ROTLANNUS,  archiepiscopus  Arelatensis,  c.  66, 

ROTRUDES,  e.    170. 

Rouencs  (yiiro  de),  c.   11  20. 

ROVEIRATA  (Alcherius  de),  c.  490. 

ROVERA,  ROVEIRA  (Petrus  de),  magister  militiac 
Templi,  ce.   i  180,  i  182. 

ROVORETO  (Guillelmus  de),  c.   1  190. 
ROZELINUS,  dominus  Lunelli,  c.  1100. 
RUANUS,  notarius,  c.    i85. 

RUDOLPHUS,  episcopus  Urgelitanensis,  e.   i32. 
RUIRA  (Petrus  de),  e.   1  i85. 
RUPEACUTA  (Petrus  de),  e.  896. 
RUSTANNUS,  archiepiscopus   Arelatensis  &  abbas 
Anianensis.  Vide  ROSTAGNUS. 

RUSTICANO  (Petrus  de),  c.   1017. 
RUTENIS  comes.  Vide  RUTHENENSIS. 
RUTHENENSIS,   RUTENIS,    Rode^ ,   Rotensis,   Ro- 

dens  (cornes),  ce.   34,  497,  553,  8o3,  827,  101  1, 

1144. 


1939 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1940 


RUTHENENSIS  episcopl  capellanus,  c.  900. 
RUTHENIS    (Petrus  de),   scriptor.    Vide    de    RO- 
TENIS. 


Sahe'iras  (Raimundiis  de),  c.  993. 
SABORELLUS,  abbas  Crassensis,  c.   i  23. 
SABRANO,  Sabran,  Sabra  (Emeno   de),  ce.   889, 
543. 

—  (Emeno  de),  ce.  940,  1027. 

—  (G.  de),  e.    1268. 

—  (Gibellinus  de),  e.  708. 

—  (Wlllelmus',Willermu5,  Guillelmus,  Gilelmus, 
ec.  532,  543,  635,  687,  708,  709,  732,  709, 
743,  746,  747,  902,  ii5i,  1206,  1267,  1271, 
1285. 

—  (Guillelmus,  Willelmus  de),  constabularius , 
ce.  121 2,  1233,  1295. 

—  (Petrus  de),  prior  de  Todone,  c.  997. 

—  (Petrus  de),  ce.  852,  867,  868. 

—  (Petrus  Amicus  de),  c.  996. 

—  (Pontius  de),  decanus  S.  Andreae,  ec.  996,  997. 

—  (Rostagnus,  Rostanus,  Rustagnus  de),  ce.  963, 

977.  987»  99<5'  997.  99^.  ^°^1' 
SABRON,  eamararius  Pétri   episeopi  Gerundensis, 

c.  4o5. 
SABRON,  ebraeus,  c.  232. 
SADULA  (Aicardus  de),  c.  449. 
5agor«a^  (Guillelmus  de),  c.    i3o8. 
Sairag  (Hugo  de),  c.  691. 
SALA  (Guillelmus  Pétri  de),  c.    io5o. 
SALAS,  SALIS  (Berengarius  Arnaldi  de),  c.  776. 

—  (Bernardus  de),  eanonicus  Narbonensls,  c.  i  146. 

—  (Geraldus  de),  ce.   1240,  1291. 

—  (Guillelmus  de),  c.  906. 

—  (Raimundus  de),  ce.  1204,  1228,  i255,  1256, 
129! . 

—  (Raimundus  Pétri  de),  c.  811. 
SALELLAE  monachi,  e.   i3o3. 
SALELLA  (Berengarius  de),  c.    i3o3. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  c.   i3o3. 

—  (Raimundus  Pétri  de),  c.  i3o3. 
5aZer  (Ademarius  <ie),  c.   i3o4. 
Salers  (Raimundus  de),  c.  993. 
SALICI  judices,  c.  137. 

SALIS  (ille  de).  Vide  SALAS. 

SALLA,  episcopus,  c.  356. 

SALOCIO  {Bcrnard-Guillem  de),  e.  918. 

SALOMON,   prepositus  S.   Marie   de    Forraigueria, 

c.  370. 
SALOMON,  sacerdos  &  judex,  c.  481. 
SALOMON,  capellanus  &.  judex,  c.  801. 


•  Cet  article  se  rapporte  certainement  à  plusieurs  GuiUem 
de  Sabrait  ;  dans  rimpossibilitc  de  les  distinguer  sûrement, 
nous  les  avons  réunis  en  avertissant  le  lecteur. 


SALOMON,  Nemosensis  elericus,  c.  643. 

SALOMON,  c.  319. 

Salse   {P.  de),  capellanus    Raimundi   Tripolitani 

comitis,  c.   i o56. 
Salses  (Guillelmus  de),  c.   1039. 
SALTU  (Petrus  de),  sacrista  Gerundensis,  c.  865. 
SALUSTER,  e.  298. 
Salvagnac  (Guilhermus  de),  e.   1174. 
SALVANNANICIS ,    Salvananeges   (Guillelmus  de), 

c.   1027. 

—  (Pontius  de),  e.  764. 
SALV ARDUS,  sagio,  c.   137. 
SALVATUS,  abbas  Anianensis,  c.  379. 

SALVEO,  Salve,  SALVIO,  SALVENSIS  (Berengarius 
de),  ce.  402,  43  r . 

SALVE  (Berengarius  de),  ce.  882,  902,   933,   1260.- 

—  (Bermundus,  Bremundus  de),  ce.  388,  403,  416, 
43  I,  476. 

—  (Bermundus  de),  c.  636. 

—  (Bernardus,  marehio),  ce.  636,  637. 

—  (Bernardus  de),  ce.   1012,  1181. 

—  (Elesiars  de).  Vide  YLISIARIUS. 

—  (Fredulo  Raimundus  de),  e.  416. 

—  (Helisabeth  de),  c.  636. 

—  (Petrus),  c.  636. 

—  (Petrus  de),  c.   1253. 

—  (Petrus  Bermundi  de),  ec.  476,  636,  963. 

—  (Petrus  Rostagni  de),  ce.  43  i ,  465,  477. 

—  (Pontius  de),  c.   i253. 

—  (Raimundus  de),  ce.  402,  43 1. 

—  (Rostagnus  de),  c.  5i3. 

—  [Rostati'^  de),  e.   i3o2. 

—  (W.  Rostagni  de),  c.  637. 

—  (Ylisiarius,  Elesiars  de),  ce.   1229,   i3o2. 

SALVINIACO,  Salvinac,  SAVINIACO,  SALVINACO 
(Bernardus  de),  ec,  949,  95o,   1016. 

—  (Guillelmus  de),  c.  1178. 

—  (Raimundus  de),  ce.  1202,  1242,  1262,  1283. 
SALVIANO  (A.  de),  c.  904. 

—  (Agnes  de),  ce.  794,  796. 

—  (Arnallus  Guillermi  de),  ec.  576,  577. 

—  (Bertrandus  de),  c.  903. 

—  (G.  Pons ,   Guillermus    Pcncius  de),   ce.    794, 
796,  904. 

—  (Matfredus  de),  c.  480. 
SALZETO  (Godafredus  de),  c.   i3o5. 
Samata  [Vidia  de),  monachus,  c.  816. 
SAMATANO  (Dodo  de),  e.  739. 

—  (Dodo  de),  filius  comitis  Convenensis,  c.   io3i. 
SAMUEL,  ebreus,  e.  283: 

Sanc  Gimer  {P.  Elec^  de),  c.  838. 

SANCIA,  regina,  soror  régis  Arngonum,  e.  35. 

SANCIA,  uxor  Gillelmi  vicecomitis,  c.  3io. 

SANCIONUS,  eoquus  Lezntensis,  c.  5o6. 

SANCIUS,  rex  Aragonensis,  c.  788. 

SANCIUS,  c.  245. 

SANCIUS,  c.  266. 

SANCIUS,  filius  Poncii,  c.  597. 


1941 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1942 


SANCIUS  BARO,  ce.  688,  702. 
SANCIUS  DATO,  c.   266. 
SANCIUS  EICIUS,  c.  441. 
SANCTIO,  filiiis  Foramiindi,  ce.  27/),  279. 
S.  AFRODISII  abbas,  c.  977. 
S.  AMANCII  (Petrus  Amaldus  de),  e.  663. 
S.  AMANCIO  (Bertrandus  de),  c.   i28r). 
S.  ANDREA  (dominus  de),  locustenens   Franciae 
régis,  c.  48. 

S.  ANIANI  abbas,  e.  774. 
S.  ANIANI  monachi,  c.  952. 
S.  ANTONINO  (Raimundus  de),  p.  i5*. 
S.  BEATO  (Garmundiis  de)  &  ejus  filii,  c.  99.'}. 
S    BENEDICTO  (Rogerius  de),  c.   nSy. 
S.  BONITO  (Giiillennus  Gausfredus  de),  c.  4.32. 
S.  BONNI  (Gaufridus),  c.  884. 

S.  CESARIO  (Pontiiis  de),  monachiis  Grandissilve, 
c.   1292. 

S.  CHRISTOPHORI     (Guillelmus     Bernardi     de), 

c.  6i5. 
S.  CIPRIANO,  CYPRIANO  (Aialbertus  de),  c.  1069. 

—  (Bernardus  Pétri  de),  e.  951. 

—  (Petrus  Bernardi  de),  c.  951. 

—  (Petrus   Ecfredi  de),  c.  951. 
S.  CIRICII  (B.),  c.   I  i83. 

S.  CLEMENTE  (Pontius  Ugo  de),  c.   i3o5. 
S.  COSMAE  (Bertrandus),  c.   Ii8r. 
S.  CRUCE  (Falco  de),  c.  466. 
S.  CYPRIANO  (lUe  de).  Vide  de  S.  CIPRIANO. 
S.  DAMIANO  (Raimundus  Bernardi  de),  c.  784. 
S.  EGEDII,  AEGIDII,  San  Gcli  cornes,  ce.  ^4,  '>  1 ,  409. 
S.  EGIDIO,  AEGIDIO  (Bonus  Isaac  de),  c.  963. 
S.  EGIDII  abbas,  c.    1226. 
S.  EGIDII  eapitulum,  c.   1  146. 
S.  EGIDIO  (fratres  de),  e.    1  101. 
S.  EGIDII  homines,  c.   1069. 
S.  EGIDII  monachi,  c.  744. 
S.  EULALIA  (Adnlais  de),-e.  1028. 
S.  FELICE,  S.  FELICIS,  S.  FELICIO  (Aynardus  de), 
e.   1253. 

—  (Guillelmus  de),  canonicus  &  archidiaconus 
S.  Stephani  Tolosani,  p.   12*. 

—  (G.),  ce.   1214,  1268. 

—  (Willelmus,  Guillelmus  de),  viearius  Carcasso- 
nae,  e.  853. 

—  (Guillelmus  de),  viearius  Carcassonae,  ce.  1019, 
1047,  1067,  1086,  1088,  1104,  iio5,  M07, 
1108,  1120,  1121,  1124,  1126,  1128,  1129, 
ii3o,  1  i32,  ii34,  ii36,  ii38,  r 140,  1141, 
1142,  1144,  ii58,  1173,  1181,  1182,  1207, 
1216,  1220,  1221,  1222,  1229,  1239,  1240, 
1252,  1265,  1271,  1275,  1277,  1282,  1287, 
1289,    1299. 

—  (Guillelmus,  Willelmus  Jordani  de),  ce.  98r, 
io5o,  I 120. 

—  (Poneius  de),  c.  906. 

S.  FIDE  (Pontius  de),  c.   1187. 

S.   FIRMINO  (Bertrandus  de),  ee.    1040,   1286. 

—  (Petrus  Guillermi  de),  c.   1202. 


S.  FULCHERII  (Petrus  Bernardus  de),  c.  778. 

S.  GENESIO  (Bernardus  Rogerii  de),  c.  1089. 

S,  GENESII  abbatissa,  c.  385. 

S.  GENESII  monialium  nomina,  c.  379. 

S.  GEORGIO  (Petrus  Guirardi  de),  c.  842. 

S.  GERMANI  prior,  e.   1254. 

S.  GUILLELMO  (Raimundus  de),  c.   121 3. 

S.  ILARIO  (Guillelmus  de),  canonicus  S.  Pauli  & 

S.  Justi  Narbonensis,  p.   17*. 
S.  JOANNIS  (Fortius),  c.  767. 
S.  JOHANNIS  (Guillelmus),  c.   izSo. 
S.  JOHANNE  (Raimundus  de),  c.  707. 
S.  JORIO  (Johannes  de),  c.   1217. 

S.  JULIANO,   S.   JULIANI   (Alamannus  Guillelmi 
de),  e.    1  loi . 

—  (Bernardus  Pétri  de),  c.  ri24. 

—  (Bertrandus  de),  ce.   I124,  1149,   1226. 
S.  JUSTI  (Bernardus),  c.   1  102. 

S.  JUSTO  (Guillelmus  de),  c.  933. 

S.  LAURENTIO,  LAURENCIO  (Ayras  de),  c.  461, 

—  (Bernardus  de),  c.  1000. 

—  (Petrus  de),  c.  1297. 

—  (Petrus  Pontii  de),  c.  i3o5. 

—  (Poneius  Adalbert  de),  c.  768. 

—  (Raimundus  de),  e.  i  r58. 

S.  LEUFARIO  (Bertrandus  de),  e.    1292. 

S.  LEUNARDO  (R.  Aimera  de),  c.  742. 

S.  MARCELLI  (Amaldus),  c.  715. 

S.  MARTYRIS  (Bernardus  Oddoj,  c.  810. 

S.  MEDARDI  (Rogerius),  c.  io3i. 

S.  MICHAELE  (Bernardus  de),  ce.  1129,  1221. 

S.  MINATO  (Guillelmus  de),  e.  i  126. 

S.  NAZARIO  (Alfaricus  de),  ce.  540,  565,  656. 

—  (Bertrandus  de),  e.  i  144. 

—  (D.  de),  c.   I  i53. 

S.  PAULO  (Bertrandus  de),  ce.   1  120,   1  121. 

—  (Guilhabertus  de),  e.  565. 

—  (Guillabertus  de),  ce.   1024,  1046. 

—  (Guillelmus  de),  e.  59. 

S.  PAULI  Narbonensis  abbas,  c.  32 1. 
S.  PAULI  Narbonensis  custos  &  claviger,  c.  285. 
S.  PAULI  Narbonensis  eanonici,  ce.  40,  374,  5 12, 
874. 

S.  PAULI  Narbonensis  abbatis  Judaei,  e.  724. 

S.  PRIVATO  (Raimundus  de),  c.  1267. 

S.  PETRO  (Willelmus  de),  notariusTolose,e.  1220. 

S.  PONTII  (Bernardus),  c.  883. 

S.  QUINTINO,  (Amaldus  de),  c.   1178. 

—  (Petrus  de),  c.  i238. 

S.  ROMANI  (Bernardus),  c.   1121. 

S.  ROMANI  DE  AQUILIA  monachi,  c.  775. 

S.  RUFI  (fratres),  e.    1090. 

S.  SALVII  (eanonici),  c.  414. 

S.  SATURNINO,  S.  SATURNINI  (Guillelmus,  Guil- 

lermus  de),  ce.  939,   io83. 
S.  SATURNINI  praepositus,  ce.  532,  846. 
S.  SERENO  (Petrus  de),  e.  967. 
S.  SEVERO  (Froterius  de),  c.  1062. 


94^ 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1944 


s.  SORIO  (Johannes  de),  c.  ii8r. 

S.  STEPHANO  (Bertrnndiis  de),  c.    1078. 

—  (Guillelmus),  scriptor,  c.  904. 
•^  (Guillelmiis  de),  c.    1078. 

S.  SULPICIO  (Berna rdiis  de),  monachus   Lezateti- 

sis,  ce.  897,  899. 
S.  SULPITII  (Bernardus),  ce.  906,  io3i. 
S.  TIBERII  abbns,  ce.  1007. 
S.  URSICIO  (Rodbertus  de),  c.  492. 
S.  VICTORE  (Bertrannus  de),  c.  i  145. 

—  (Guillelmus  de),  e.   i  i  8  i . 

—  (Petrus  Guillelmus  de),  c.  896. 

S.  YPOLITO  (Bernardus  Pétri  de),  c.  769. 

—  (Gausbertus  Pétri  de),  c.  828. 
Sanh  Gell  (coms  de).  Vide  S.  EGEDII. 
SANXIUS,  abbas  Fontisfrigidi,  c.  1099. 
SAONENSES,  c.  809 j   habitants  de  Savone  (Italie). 

Vide  SAVONA. 
Saos  (Isarnus  de),  c.  i258. 

SARDONICIS  (Guillelmus  de),  ce.  1078,   1214. 
S.  SATURNINUS,  episcopus  Tolosnnus,  c.  5o. 
SAUNIA  (P.  de),  c.  i233. 
SAURINA,  filin  Gulllelmi  Alfnrici,  c.  794. 
SAURINA,  uxor  Dardei   de  Pereto,  c.   1028. 
SAVARACO  (Martinus  de),  c.  916. 
Savarad  (Guillelmus  de),  c.  547. 
Savetiers  (Ato  de),  c.  701. 
SAVEROLA  (Poncius  Guiraudi  de),  c.  1174. 
SAVIGILLUS,  c.  296. 

SAVINIACO  (Bernardus  de).  Vide  de   SALVINIACO. 
SAXACO,    SEIXACO,   Seixac ,   SEXAGO   {Bernard- 

Raimond  de),  c.  966. 
. —  (Berirandus  de),  c.  1276. 

—  (Isarnus    Jordani   de),    ce.    98 1,    1107,    11  10, 
I  m3,    ii3o,    1221,    1202,    1275. 

— (Jordanus  de),  ce.    ii3o,    1220,    1221,    1202, 
1276. 

—  (Raimundus  de),  c.  590, 

—  (Ugo  de),  c.  590. 

^  [Ug,  Ugo  vel  Hugo  de),   ce.   ç65,  io86,  1106, 
I  108,  I 262,  I  275,  1276. 

—  (Willelmus  de),  c.  919. 
SCALVERNIA  (Ademarius  de),  e.  757. 

—  (^Ebs  de),  c.  737. 

SCATA  (Petrus  de),  sacerdos,  c.   i3o5. 
SCAMERIDA  (Guillelmus  de),  e.   i  178. 
SCURABLATICO  (Viduatius  de),  c.  022. 
SEBRON,  hebraeus,  c.  735. 

SEGARIUS,  abbas  S.  Martini  de  Lenls,  c.  218. 
SEGARIUS,  frater  Froterii  &  Bernardi,  c.  411. 
SEGEBODUS,  SIGEBODUS,  SIGIBODUS,  archiepi- 

scopus   Narbonensis    &   Redensis,    ce.   2,    3,  69, 

76,  89,   io3,   1  17,   144. 
SEGENNUS,  c.  242. 

SEGUINUS,  abbas  Cnsae  Dei,  ce.  691,  699. 
SEGUINUS,   SIGUINUS,   Lesatensis   abbas,  ce.  684, 

701 ,  702,  722,  765. 

—  abbas  Lesatensis,  Cluniacensis  &  Moysiacensis 
abbas,  e.  834. 


Segur  (Petrus  del),  c.    i  162. 

SEIXACO  (Isarnus  Jordani  de).  Vide  de  SAXACO. 
SEJANO  (Bermundus,   Bremundus   de),  ce.'    1204, 
1274. 

—  (Bermundus  Ramundi  de),  e.  65j. 

—  (Guitardus  Bremundi  de),  e.  752. 

—  (Udalguarius  de),  c.   io85. 

SELVA,  monachus  S.  Michaelis  Coxanensis,  abbas 

Canigonensis,  c.  55. 
SEMUALIS,  c.  356. 
SENDREDUS,  judex,  c.  356. 
SENDREDUS,  c.  366. 
Senegas,  Sencga^  (Froterius  de),  ce.  910,  1062. 

—  [Guillem  Amelius  de),  c.  966. 

—  (Guillelmus  Sigerii  de),  c.   1094. 

SENEGUNDIS,  comitissa  Substantionensis,  ce.  3oo, 

3ii. 
SENEGUNDIS,  filia  Willelmi  vicecomitis,  c.  319. 
SENEGUNDIS,  uxor  Richardi,  c.  359. 
SENEGUNDIS,  e.  226. 

Senescalc  (Guillelmus  Raimundi),  c.    1078. 
SENIOFREDUS,  praepositus  Serratexensis,  c.  3o3. 
SENIOFREDUS,  comes  Bareinonae,  c.  62. 
SENIORELLUS,  c.  285. 
SS.  SENNEN  &  ABDON,  martyres,  p.  3*. 
SENONENSIS  archiepiscopus,  c.   1195. 
Sentas  (^Adeniar  de),  e.  765. 

—  (Amalvinus  de),  &  filii  sui,  c.  765. 
SERENA,  uxor  Roggerii  de  Murel,  ce.  714,  721. 
SERGIUS,  papa,  c.  28. 

SERIGNANO  (Guillelmus  de),   succentor   ecclesiae 

Capitistagni,  c.   1274. 
Serinnac  (Bernardus  de),  c.   i253. 

SERRAS  (Melionus,  Raimundus  &  Willelmus  de), 

c.  997. 
Sersul  (Miro  de),  c.  43o. 
Serviac  (Guillelmus  de),  c.  11 10. 
Servian  (B.  de),  c.  904. 

—  (R.   de),   &   filius   ejus  R.,   c.  904.  Vide  CER- 
VIANO. 

SERVUS    DEI,    episcopus    Gerundensis,    ce.    iii, 

114,    I 16. 
SERVUS  DEI,  archipresbyter,  c.   i25. 

SERVUS    DOMINI,    advocatus   abbatis    Gerrensis, 

c.  289. 
Sessera^  (Willelmus  Bernardi  de),  c.  741. 
SESTARIO  (Bernardus  de),  bajulus,  c.  913. 
Seveirac  (Geraldus  de),  c.  993. 
Seveyriac  (Deusdedit  de),  c.  583. 
SEXAGO  (Raimundus  de).  Vide  de  SAXACO. 
Se'^as  (Stephanus  de),  e.    i  i55. 
SIAGRIUS  SALOMON,  c.  624. 
SIBILIA,  soror  Pétri  de  Insula,  c.  1160. 
SIBILLA,  comitissa  Carcassonensis,  c.  528. 
SIBYLLA,  domina  Montispessulani,  c.  954. 
SICARDIS,  comitissa  Fuxensis,  c.  608. 
SICARDIS,  mater  Martini  scriptoris,  p.  22*. 
SICARDUS  i,  vieecomes  Laiitricensis,  c.  3i3. 


194^ 


INDEX  ONOMASTICUS. 


194G 


SICARDUS,  filius  Avae,  II,  vicecomes  Lautricensis, 
ce.  1047,    1049,  io5o,  1059,    io63,    1069,    1070, 

I07I,  1095,  1104,  1220,  1223, 

SICARDUS    III,   filius   Serenae,  vicecomes  Lautri- 
censis, ce.   i2o5,   1206,  1223,   1224,   1287. 

SICARDUS,  vicecomes,  ce.   187,   188. 

SICARDUS,  minlster  hospitalis  pontis  Castrinovi, 

C,    1225. 

SICARDUS,  filius  Ademari  de  Muroveteri,  c.  i  176. 

SICARDUS,  filins  Deusde,  c.  278. 

SICARDUS,  filius  Sicardi  vicecomitis  Lautricensis, 

c.     12  23. 

SICARDUS  ALAMANNI,  domicellus,  c.  3j. 

SICARDUS  ALAMANNI,  c.  3j. 

SICFREDUS,  arehidiaeonus  Carcassonae,  c.  710. 

SICFREDUS,  Caicassonensis  vicecomes,  c.  72. 

SICFREDUS,  scriptor  8t  notarius,  ce.  979,  1  181. 

SICFREDUS,  e.  240. 

SICFREDUS,  e.  278. 

SICFREDUS,  e.  317. 

SICFREDUS,  e.   917. 

SICFREDUS,  cognomine  Bellushomo,  e.  456. 

SICHARIUS,  frater  Geraldi,  e.  41  i. 

SICHERUS,  filius  Girundae,  e.  4i3. 

SICIS  (Petrus  de),  e.  955. 

SIGEBODUS,  SIGIBODUS,   archiepiscopus    Narbo- 

nensis  &  Redensis.  Fide  SEGEBODUS. 
SIGOALDUS,  e.   108. 
SIGUALDUS,  c.  78. 

SIGUINUS,  abbas  de  Cenderatis,  c.  372. 
SIGUINUS,  abbas  Lesatensis.   FtJe  SEGUINUS. 
SIGUINUS,  vicecomes,   c.  267. 
SIGUINUS,  filius  Arnaldi,  c.  244. 
SIGUINUS,  frater  Gausberti  de  Pestiliago,  c.  484. 
SILVESTER,  SYLVESTER  II,  papa,  ce.  332,  469. 
SILVINIACO  (Poncius  de),  e.   1043. 
SIMEON,  episcopus  &  monaehus,  p.   11*. 
SIMON,  SYMON,  episcopus  Agennensis,  pp.  7*,  9*. 
SIMON,  SYMON,  cornes  Montisfortis,  ce.  36,  5i. 
SIMON,  filius  Urbani,  c.  334. 
SIMPLICIUS,  filius  Majoli  vicecomitis,  e.  204. 
SINCIANO  (Poncius  de),  e.    i  199. 
SINEGENTIS,  comitissa  Paliarensis,  c.  216. 
SIRINNACO  (Bernardus  de),  e.   1074. 

SISILIA,  CECILIA,  vicecomitissa  Carcassonae.  Vide 

CECILIA. 
SISTERTCO    (Petrus  de),    monaehus    S.    Andreae, 

c.  996. 
Siurag  (monachi  de),  c.  606. 

SIURANO,  S'tura,  Sivra  (Guillelmus  de),  canonieus 
Biterrensis,  c.  973. 

—  (Guillelmus  de),  c.    1212. 

—  (Petrus  de),  e.    io56. 

Sivra  (Guillelmus  de).  Vide  de  SIURANO. 

SIZANDUS,   episcopus   Careasscnsis.    Vide   GISAN- 

DUS. 
SOBIRAH  (Berengarius  Bernardi  de),  e.  828. 
Soladgue  (Bernardus  Willelmi  de),  c.  602. 


Soltmanac  (Raimundus  de),  c.    1  1  10. 

SOLIS  (G.  de),  c.   1285. 

SOLOMIACHO  (Icterius  de),  c.  437. 

Solommiac,  Solemniac  (Petrus  rfe),  ce.    1149,    1169. 

Somanas  (Ugo  de),  c.   i  149, 

SOMIDRIO,  SOMMERIO,  SUMERIO ,  Someir,  So- 
mcyre ,  Someire  (Bermundus,  Bremundus  de), 
ce.  389,  43  I . 

—  (Bremundus  de),  ce.   1157,  1202,  i3o5. 

—  (Guiraldus  de),  c.   i3o5. 

—  (Petrus  Poncius  de),  e.  970. 

—  (Poncius  Bermundus  de),  c.  416. 

—  (Poncius  Bermundus  de),  ce.  970^  1012,  i3o5. 

SONIARIUS,  SUNIARIUS,  abbas  Crassensis,  ce.  112, 
179,  187,  204. 

SONIARIUS,  SUNIARIUS,  comes  Urgellensis,  ce.  79, 

126,   157. 
SONIARIUS,  cornes.  Vide  SUNIARIUS. 
SONIARIUS,  advocatus,  c.  i38. 
SONIEFREDUS,  comes.  Vide  SUNIEFREDUS. 
SONIFREDUS,  vicecomes  Cerdaniensis,  c.  338. 
SONIFREDUS,  judex,  e.  366. 

SOPHRONIUS,  patriarcha  lerosolymitanus,  c.  476. 
SORDONICIIS  (Guillelmus  de),  e.  1  1  i5. 
SOREDA  (Poncius  de),  e.   1097. 

SOREDA  (Poncius   de),   judex  Tholose ,   ec.   i  i65, 

I  168. 
SOREGIO  (Raimundus  de),  e.   1202. 
SORICIENSIS  abbas,  c.    1046. 

Sornan  (Guillelmus  de),  arehidiaeonus,  e.   i232. 
Sos,  So^  (Bertrandus  de),  c.  987. 

—  (Guillelmus  de),  c.   1  i5i. 

—  (Raimundus  de),  c.   1  i5i. 

—  (Raimundus  &  Guillelmus  de),  c.  998.  • 

SPARGUS,  Tarragonensis  archiepiscopus  8c  cano- 
nieus S.  Saturnini,  e.  52. 

SPARRONE  (Bernardus   de),   canonieus   Magalo- 

nensis,  e.   1 241 . 
Speî  (Ato  de),  c.  493. 
Spinan^on  (Petrus  de),  e.    i  145. 
SPOSIA,  uxor  Teudericl,  e.  i52. 
SPOSIA,  foemina,  c.  32 1. 

SQUARONIA,  uxor  Jordani  de  Insula,  c.  1162. 
STAGNO  (Raimundus  de),  c.  1  157. 
STEFANUS,  abbas  Montisolivi,  e.  386. 
STEFANUS,  levita,  c.  353. 
STEFANUS  SICFREDI.  Vide  STEPHANUS. 

STEPHANIA  vel  STEFANIA,  comitissa  Palliaicn- 
sis,  c.  429. 

STEPHANIA,  comitissa    Provinciae,  c.  5ii. 
STEPHANIA,  vicecomitissa  Castellinovl,  c.  61  5. 
STEPHANIA,  uxor  Raimundi  Udalgarii,  c.  5i2. 
STEPHANUS,  papa,  e.  88. 
STEPHANUS,  cardinalis,  c.  994. 
STEPHANUS,  episcopus  Agathensis,  ce.  3 17,  35o, 
370. 

STEPHANUS  I,  episcopus  Anicicnsis  vcl  de  Podio, 
ce.  437,  468. 


1947 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1948 


STEPHANUS  II,  Aniciensis  episcopiis,  ce.  21,  22, 

23. 

STEPHANUS,  episcopiis  Aptensis,  c.  448. 
STEPHANUS,  episcopiis  Biterrensis,  c.  410. 
STEPHANUS,  episcopiis  Caturcensis,  ce.  268,  269. 
STEPHANUS,  Elleorae  episcopus,  p.  5*. 
STEPHANUS,  Mimatensis  episcopus,  c,  211. 
STEPHANUS,  episcopus  ecclesiae  Nephesinae,  c.  90. 
STEPHANUS,  episcopus,  e.  3z6. 
STEPHANUS,  abbas  Casne  Dei,  c.  1006. 
STEPHANUS,  a b bas   Conchacensis ,   ce.   642,   648, 

780. 
STEPHANUS,  abbas  S.  Egidii,  c.   1 146. 
STEPHANUS,  abbas  S.  Pétri  de  Vizac,  c.  24. 
STEPHANUS,  abbas,  c.  369. 
STEPHANUS,  judex  Romanus  sacri    palatii    Late- 

ranensis,  c.  469, 
STEPHANUS,  notarius  8c  serinarius  Romanae  ec- 
clesiae, e.  296. 
STEPHANUS,  prior  Lesatensis,  c.  618. 
STEPHANUS,  prior  Sanctae  Mariae,  c.  915. 
STEPHANUS,  sacrista  Biterrensis,  c.    1248. 
STEPHANUS,  canonicus   S.    Caprasii    Agennensis, 

p.   .9*. 
STEPHANUS   (magister),   canonicus   Bitterrensis, 

c.   1235. 
STEPHANUS,  clericus,  c.    119. 
STEPHANUS,  cognatus   Guidonis  episcopi,  cornes 

Gabalitanus,  c.   17 j   pater  Pontii  comitis  Gaba- 

litanensis,  c.  357. 

STEPHANUS,  vicecomes  Gabalitanensium,  ce.  33  i, 

333. 
STEPHANUS,  vicarius  in  Rossilionensi,  c.  366. 
STEPHANUS,  caneellarius,  e.  66. 
STEPHANUS,  caneellarius  Franciae,  c.   ioo3. 
STEPHANUS,  scriptor,  c.  696. 
STEPHANUS,  scriptor,  ce.  796,  796,  982. 
STEPHANUS,  ce.  241,   247,   249,    279. 
SPEPHANUS,  ce.  822,  35o. 
STEPHANUS,  c.  353. 
STEPHANUS,  c.  876. 
STEPHANUS,  fidelis   régis,  c.   106. 
STEPHANUS,  vir  nobilis,  c.  223. 
STF:PHANUS,  filius  Poncii  comitis  Gabalitanensis, 

c.  357. 

STEPHANUS,  frater  Roberti,  abbatis  Crassensis, 
e.  763. 

STEPHANUS,  nepos  Johannis,  e.   101  5. 

STEPHANUS,  nepos  Poncii  Gabalitanensis  comi- 
tis, c.  357. 

STEPHANUS,  dispensator  Pétri  episcopi  Geriin- 
densis,  c.  405. 

STEPHANUS  CARABOLLA,  c.  974. 
STEPHANUS  CUYPAS,  e.  1  174. 
STEPHANUS  GARIBERTUS,  p.  16*. 
STEPHANUS  GUILLERANDI,   c.  974. 
STEPHANUS  RODGERIUS,  prior  Lesatensis,  c.  jo3. 
STEPHANUS  SANCTI  URSIDII,  Casae  Dei   mona- 
chus,  c.  764. 


STEPHANUS,  STEFANUS  SICFREDI,  notarius  aut 
scriptor,  ce.  828,  841,  852,  903,  909,  946,961, 
962,  965,  978,  101  5. 

STEVENA,  uxor  Bernardi,  c.  235. 

STROA  (Odalrieus  de),  c.  884. 

SUBSTANCIONENSES   Christiani,  c.  679. 

SUBSTANTIONENSIS  comitissa,  c.  878. 

SUFFIZIA,  uxor  Asterii,  c.   109. 

SULINUS,  monachus  Cognensis,  c.  5. 

SULMUS,  c.  347. 

SUMERIO  (Bremundus  de).  VUe  de  SOMIDRIO. 

SUNARIUS,  episcopus,  e.  421. 

SUNERUS  ARTALLUS,    cornes    Palliarensis.    FiJc 

SUNIARIUS  ARTALDUS. 
SUNIARIUS,  episcopus  ELnensis,  c.  63. 
SUNIARIUS,  abbas.   Fide  SONIARIUS. 
SUNIARIUS,  levita,  c.  387. 
SUNIARIUS,     comes     &    marchisus     Palliarensis, 

c.  355. 
SUNIARIUS,    SONIARIUS,    comes    &    marcliio, 

ce.    195,  21  5. 

SUNIARIUS,  comes.  Fide  SONIARIUS. 
SUNIARIUS  ARTALDUS,    SUNERUS  ARTALLUS, 

comes   Palliarensis,  ce.  482,  486. 
SUNIEFREDUS,  presbyter,  c.   182. 
SUNIEFREDUS,   SONIEFREDUS,    comes    Barehino- 

nensis,  ce.  189,  229. 

SUNIEGILDUS,  archipresby ter  in  Elenensi,  c.  i83. 
SUNIFREDUS,   SUNIEFREDUS,    abbas    Crassensis, 
ce.  72,  8 I . 

SURIGARIIS  (Petrus  de),  c.  972. 
SYLVESTER  II,  papa.  Fidt-  SILVESTER. 
SYMON,  praesul  Agenni.   Fide  SIMON. 
SYMON,  comes  Montisfortis.  F,de  SIMON. 


T 


T.,    vicecomes    Biterrensis.    Fide    RAIMUNDUS 

TRENCAVELLUS. 
TABULA  (Bernardus  de),  c.   1121. 
Taineros  (Villelmus  de),  c.  12 14. 
Taissoneras  (^îf^.  de),  c.   I258. 

TALAMANCA  (Berengarius  Fulconis  de),  c.  799. 
TALARIO  (Petrus  de),  e.   1268. 
TARASCONE,  Tara^co  (Guillelmus  de),  e.   1044. 

—  (Guillelmus  juvenis  de),  c.  998. 

—  (Rostagnus  de),  c.  1126. 

—  (Rostagnus  Gantelmus  de),  c.  970. 
TATZO  (Berengarius  Judeiati  de),  e.  777. 
TAULATO  (Poncius  de),  c.   1218. 
TAURIGA  (Poncius  de),  c.  547. 
Taurinian  (Bernardus  Guillelmus  de),  c.  607. 
TAURO    (Bertrandus    de),    burgensis   Tolosanus, 

c.   io52. 
TAXERIIS  (Guillelmus  de).  Fide  de  TEXERIIS. 
TECIANO  (Alcherius  de).  Fide  de  TESANO. 


1949 


INDEX  ONOMASTICUS. 


ig5o 


TEDANO  (Alcherius  de).  Vide  de  TESANO. 
TEMPLARII,  c.  45. 

TEMPLI  militia,  ce.   1107,1118,   1171. 
TEMPLI  militiae  fratres,  c.   iz3j. 
TEOBALDUS,   TEOBAUDUS,   cornes    Blesencium , 
dapifer  régi  us.  Fide  THEOBALDUS. 

TERMINO,  TERMINIO,  Terme,  Therme  (Adalimus 
de),  c.   1279. 

—  (Alairandus  de),  c.  869. 

—  (Bernardus  de),  c.  869. 

—  (Guillelmus  de),  filius  Estiva^,  c.   1019. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  1274,  «277. 

—  (Oliverius  de),  c.  869. 

—  (Petrus  de),  c.  869. 

—  (Petrus  Olivarius,  Oliverii  de),  ce.  694,  728. 

—  (Petrus  Olivarii  de),  ce.   1274,   1279. 

—  (Raimundus  vel  R.  de),  ce.  1174,  1268,  1270, 
1274,  1277. 

—  (Willelmus  Raimundi  de),  c.  869. , 
TERCIANO  (Petrus  Artmandi  de),  e.  687. 
TERRALLI  (Willelmus  Arnalli  de),  c.  752. 
TERRASCONA  (Hisnardus  de),  ce.    1212. 
TERRICUS   GALARANNUS,  capellaiius  régis, 

c.    I 195. 
TERTIANO  (Clavellus  de),  c.   i253. 
TESANO,  Tesan,  TECIANO,  TEDANO,  Tedan,  TE- 

ZANO  (Alcherius  de),  ce.  908,  906,  1016,  1098. 

—  (Berengarius  de),  e.  978. 

—  (Bernardus  de),  canonicus  Biterrensis,  c.  978. 

—  (Bertrandus  de),  c.  i3o5, 

—  (Bremundus  de),  ce.  79^,  796,  904. 

—  (Petrus  de),  c.   1248. 

—  (Pontius  de),  e.  317. 

—  (Pontius  de),  ce.   1098,  i  1  10. 

—  fPontius  de),  miles,  c.  36. 

—  (Raimundus  de),  c.  687. 

TESFREDUS,  caputscolis  &  levita  Elenensis,  e.  338. 

TETBALDUS,  presbyter,  c.    110. 

TEUDERICUS ,    epistopus    Barchinonensis.     FiJe 

THEUDERICUS. 
TEUDERICUS,  c.   \5z. 
TEUDGARIUS,  e.  278. 
TEUDU ARDUS,  c.  228. 

TEUDO,  vicecomes  Biterrensis  &  Agathensis, 
c.   i6r . 

TEUTBERTUS,  cornes,  c.  ni. 

TEXERIIS,  TAXERIIS  (Guillelmus  de),  ce.  1244 
1285. 

TEZANO  (Petrus  de).  Fide  TESANO. 

THEBAUDUS,  cornes  Blesensium,  dapifer  regius. 
Fide  THEOBALDUS. 

THEOBALDUS,  THEBAUDUS,  TEOBALDUS,  TEO- 
BAUDUS, comes  Blesensium,  dapifer  Franciae, 
ce.   1196,    1201,  1209,  1210,    1247,    1264,  1280. 

THEOBERGA,  comitissa  Gabalitanensis  &  Foren- 
sis,  c.  357. 

THEODARDUS,  archidiaconus   Narbonensis,  c.  3. 

—  archiepiscopus  Narbonensis  ac  Redensis,  ce.  5, 
85,   1 17,    I 195  p.  2*. 


THEODARDUS,  episcopus  Anicieniii,  c.  834. 

THEODBERTUS,  canonicus,  c.  238. 

THEODERICUS,  THEUDERICUS,  episcopus  Lodo- 
vensis,  ce.   i32,   177,   186,   188. 

THEODRICUS,  levita,  c.   110. 

S.  THEOSFREDUS,  martyr,  c.  23o. 

THEOTHARDUS,  canonicus  Aniciensis,  c.  20. 

Therme  (Petrus  Olivaruis,  senior  de  Castro  quod 
vocatur).  Fide  de  TERMINO. 

THEUDERICUS,  TEUDERICUS,  episcopus  Barci- 
nonensis,  ce.   114,  116,  124,  i32. 

THEUDERICUS,  episcopus  Lutovensis.  F/«/e  THEO- 
DERICUS. 

THEUDMARUS,  c.  349. 

THIETMARUS,  Coriensis  episcopus,  e.  469. 

Tholose  {comte  de).  Fide  TOLOSANUS. 

THROANNUS,  notarius.   Fide  TROASSVS. 

TIBURGA,  uxor  Gaufridi  de  Momas,  e.   1176. 

TIBURGIA,  filia  Guillelmi  de  Omellacio,  uxor 
Ademari  de  Omellacio,  ce.  1  176,  i  179. 

Ti beri ade  (Oto  de),  c.    io58. 

TILLO  (Guillelmus  de),  e.  764. 

TIRALLO  (Petrus  de),  c.  i283. 

TIRICIO  (Guillelmus  de),  e.   1124. 

TOARCIO  (Guido  de),  e.    1282. 

TOLOSA  (homines  de),  e.   ioJ8. 

TOLOSA  (Bernardus  Raimundus  de),  ce.  602,  654. 

—  (Bruno  de),  c.  970. 

—  (P.  de),  c.  1284. 

—  (Petrus  de),  bajulus  comitis  Tolosae,  e.   io35. 

—  (Petrus  Guillelmi  de),  c.   1  104. 

—  (Poneius  de),  c.   1281. 

—  (Pontius  Deodati  de\  c.  827. 

—  (Raimundus  Pontii  de),  e.  795. 

—  (Tosetus  de),  e.  845. 

—  (Willelmus  de),  c.  1281. 
TOLOSANI  cives  8c  bnrgenses,  c.  1 175. 
TOLOSANUS,  TOLOSAE,   de  TOLOSA,  de  Tholose 

comes,  ce.  3o,  32,  40,  265,  468,  5m,  549,  55 1, 
758,  802,  8o3,  827,  828,  875,  957,  964,  1143, 
1221 . 

TOLOSANI  comités,  c.  470. 

TOLOSANA  comitissa,  c.  589. 

TOLOSANI  (clerici  S.  Stephani),  c.  835. 

TOLOSANI  (praepositus  S.  Stephani),  e.  846. 

TOLOSANUS  episcopus,  ce.  5o,  980,  io25. 

TOLOSANE  sedis  prior,  c.  835. 

TOLURLA,  TORORLA  (Pontius  Deusdc,  Deusde- 

dit  de),  ce.  783,  881. 
Tonencs  (Miro  de),  ce.   1289,   1278. 
Tor  (Arnaldus  de  la).  Fide  de  TURRE. 
TORCELLAS  (Petrus  Amelii  de),  e.  980. 
TORENA  (Raimundus  de),  c.   1288. 
TORISMUNDUS  ASTARACENSIS,  c.   i2o5. 
TORNABUXO,     Tornaèorc,     Tornahox ,     Tomahoi:: 

(Guillelmus,  Willermus  de),  ce.  825,  927,  957. 

—  (Petrus  Raimundi  de),  ce.  980,  1062. 

—  (Raimundus  Cerdan  de),  c.  980. 

—  {Kaimund-Guillem  de),  c.  740. 


igoi 


INDEX  ONOMASTICUS. 


19J.2 


Torni  (Willelmus  deU),  c.  797. 
TOROLLA  (Bertraiidus  de),  c.   1260. 

—  (Deodatus  de),  c.  1176. 

—  (Raimundiis  Ponciiis  de),  c.  808. 
TORORLA  (Pontius   Deiisdedit   de).  Vide  de  TO- 

LURLA. 
TORTOSA  (Arnaldiis  de),  c.  i  126. 

—  (Guillelmus,  Wilhermus  de),  ce.  ii5;j,  1174, 
I  202,  I  243,  1  262. 

Torves  (Raimundiis  de),  c.  i  i  10. 
TOTA,  comitissa  Bisildunensis,  c.  872. 
TR.ANSUINDIS,  catlcumina ,    soior   Poncionis, 

c.  353. 
TRENCAVELLA,     Rossilionensis     comitissa, 

ce.  ic35,  1097,  I  1 57. 
TRENCAVELLUS,  Trencavels,  vicecomes   Biterren- 

sis.  Vide  RAIMUNDUS  TRENCAVELLUS. 

TRENQUAVELLUS ,    vicecomes    Biterrensis.     Vide 

RAIMUNDUS  TRENCAVELLUS. 
Tresmah,   Tresmalis  (Talis   de).  Vide   de  TRIBUS- 

MALIS. 
TRESMIRUS,    abbas    Montisolivi  ,    ce.    207,    228, 

229  ;  p.  3*. 
TRIBUSMALIS,    Tresmah,     Tresmali    (Amorosus, 

Amoros  de),  ce.  918,  920,  928,  925. 

—  (Bernardus  de),  ce.  921,  92.'),  927,  948,  944, 
946,  961,  981,  9S2,  1017,  1018,  1024;  vica- 
rius  Carcassensis,  e.  10475  villicus  Carcassensis, 
c.   1 06 1  . 

—  (Bernardus  Poncii  de),  c.    i  108. 

—  (Guillermus  de),  c.  1299. 

—  (Guillermus  Calveti  de),  c.  910. 

—  (Guillermus  Ugo  de),  ce.  917,  918. 

—  (Petrus  de),  e.    1141. 
TRIBUSVIIS  (Bernardus  de),  p.    18*. 
TRIMUNDUS,  operarius  S.  Andreae,  e.  996, 

TRINCAVELLUS ,  vicecomes.  Vide  RAIMUNDUS 
TRENCAVELLUS,  vicecomes  Biterrensis. 

TRIPOLITANI  eanonici,  c.  io5j. 

TRIVILLANO  (Petrus  de),  c.   1072. 

TROANNUS,  THROANNUS,  notarius  regius,  ce.  80, 
82,    87. 

TRUANUS,  Aniciensis  decanus,  ce.  16,   17,  20. 

TRUCTILDIS,  c.    141. 

TRUDGARDA,  filia  Matfredi,  vicecomitis  Narbo- 
nae,  c.  2,56. 

TRUDGAUDUS,  abbas  Saxiacensis,  c.   i. 

TRUGARDIS,  uxor  Ermengaudi,  c.  297. 

Trulle  (Wilhermus  de),  e.    i3o4. 

TUGURIO  (Adebrandus  Bernardi  de),  c.  466. 

Turan  (^Guillem  Gaifre  de),  c.  740. 

TURCUS  MAGNUS  infidelium,  c.  47. 

TURRE,  TURRI,  de  la.  Tor  (Arnallus,  Arnaldus 
de),  ce.  917,  998,    1069,   1  I  90,   1  192. 

—  (Bertrandus  de),  e.  612. 

—  (Bertrandus  de),  c.  911. 

—  (Galterius  de  la),  e.  917. 

—  (Guillerma  de),  c.    1  192. 

—  (Guillelmus,  Wilhermus  de),  ce.  1129,  1210, 
J266. 


TURRE,  TURRI,  de  la  Tor  {Peirun  de  la),  c.  i3o2. 

—  (Petrus  de),  c.    1804. 

—  (Pontius  de),  ce.    1  129,   1221. 

—  (Raimundus  de),  e.  890. 

—  (Raimundus  de),  ce.  952,   1  i52. 

—  (Ricardus  de),  c.  583. 

—  (Rogerius  de  la),  c.  917. 

—  (Stephanus  de),  c,  998. 

TURRE  VENTOSA  (Petrus  Sigarius   de),  ec.  978, 
978. 

TURREVES  (Berengarius  de),  ce.  715,716,  720. 
TURRIBUS  (Curvus  de),  c.    1097. 

—  (Vidianus  de),  e.  909. 

Turrilie^  (Guillelmus  Raimundi  de),  c.  769. 
TURRIL1IS   (Ademarius   de),   archidiaconus    Ele- 
nensis,  c.  1  192. 


U 


UBALDUS,  Hostiensis  episeopus.  Vide  HUBALDUS. 
LTBALDUS,    presbyter    cardinalis    tituli,    S.    Crucis 
in  Jérusalem.  Vide  HUBALDUS. 

UBALDUS  dictus  Baro,  c.  255. 

UBERGA,  foemina,  c.  699, 

UBO,  rex  in  Gotia,  e.  233. 

UCIÎCIA,     U^est,     Use^ ,    USETICO ,    UTICENSIS, 

USSETIA,   U^e^,  UZEZIO  (Alisiardus,  Alziardus, 

Helesiardus),  ce.  708,  989,   1267. 

—  (Bermundus   de),    ce.    1098,    ÎI04,    1206,    1207, 
1288,   1267,   1268,    1271,   1295. 

—  (Eliziarus  de),  c.  840. 

-^  (Guillelmus  de),  c.    1  145. 

—  (Helesiardus    de).    Vide  ALISIARDUS  DE  UCE- 
CIA. 

—  (Raimundus  de),  c.    i365. 

UDALARDUS,  capellanus  Minerbensis,  c.  1009. 
UDALARDUS,  Barchinonensis  vicecomes,  c.  672. 
UDALGARIUS,  UZALGARIUS,  episeopus   Elenen- 

sis,  ce.  998,  io85,  1089,  1068. 

UDALGARIUS,   UTALGARIUS ,    abbas   Caunensis, 

ce.  829,    664. 
UDALGARIUS,  archidiaconus  Elenensis,  c.  466. 
UDALGARIUS,  archidiachonus  in  Elenensi,  e.  914. 
UDALGARIUS,  archipresbyter  in  Elenensi,  ce.  89/, 

890. 
UDALGARIUS,  levita,  c.  887. 
UDALGARIUS,  vicecomes  Castellinovi  vel  de  Cas- 

tronovo,  ce.  556,  585,  614. 
UDALGARIUS,  vicecomes,  c.  556. 
UDALGARIUS,  filius  Gilae,  c.  1077. 
UDALGARIUS,  c.  222. 
UDALGERIUS,  princeps,  c.  280. 
UDALGERIUS,  filius   Guillelmae,  c.  864. 
UDDA,  mater  Raimundi,  e.   198. 
UDULRICUS,  UDOLRICUS,  episeopus  Tricastrcn- 

sis,  ce.  826,  448. 


19^ 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1954 


UGBERTUS,  UTBERTUS,  HUBERTUS,   epiicopu» 

Memnusensis,  ce.  28,  126,  i32. 
UGBERTUS,  c.   i38. 
UGGO,  cornes  Russilioneiisij,  c.  420. 
UGO,  legntiis  Nicolai  pnpae,  c.  '117. 
UGO,  archiepijcopiiJ  Senoncnsis,  c.   117;'). 
UGO,-  Gratianopolitanuï  cpiscopus.  ViJe  HUGO. 
UGO,  epiîcopuî  Tolosamu.  Fi  Je  HUGO. 
UGO,  al)ba»  Francarumvalliiim.   Fide  HUGO. 
UGO,  abbas  Garnentis,  c.  363. 
UGO,  abbas  Lezatensis.  FiJe  HUGO. 
UGO,  abbas  S.  Egidii.  Vide  HUGO. 
UGO,  abbas  S.  Pauli,  ce.  833,  858,  865. 
UGO,  Villemagnae  electus  abbas,  c.   1198. 

—  abbai  Villemagnae,  c.   i23o. 

UGO,  archidiacoiius  Biterrensis,  c.  687. 

UGO,   archidiaconus    Sancti    Nazarii    Biterrensis, 

c.   1  171. 
UGO,  archidiaconus  Narbonensis,  c.  859. 
UGO,  camerarius  Biterrensis,  c.  973. 
UGO,  S.    Jacobi    Compostellane   sedis    capellnnut 

cardinalis,  c,  793. 

UGO,  caputscola  Caturcensis,  c.  5i6. 

UGO,  caputscholarujn  in  ecclesia  Elencnsi,  c.  723. 

UGO,  decaniis  S.  Saturnini,  c.  768. 

UGO,  prior  S.  Guillelmi  Gellonensis,  c.  995. 

UGO,  prior  Salvensis,  c.  i253. 

UGO,  rex.  Vide  HUGO. 

UGO,  fîlius  Pontii  comitis  Ympuriarum,  c.  590. 

—  cornes  Impuritanensls  &  Petralatensis,  necnon 
&.  Riissilionensis,  c.  855. 

UGO,  cornes  Russilionensis,  c.  7o3. 
UGO,  filius  comitis  Rutheneniis,  comcs   &  abbas, 
c.  883. 

—  Ruthenensis  cornes,  ce.  985,  loio,  1027,  1059, 
1172,    i2o3,    i23i,    1268,    1271. 

UGO,  comes  Rutenensis.  Vide  HUGO. 

UGO,  comes,  ce.  274,  275. 

UGO,  comes,  e.  61 5. 

UGO,  vicecomes.  Fide  HUGO. 

UGO,  cancellarius  Franciae.  Fide  HUGO. 

UGO,  filius  Belieldis,  c.  625. 

UGO,  filius  Bernardi,  e.  481. 

UGO,  filius  Ermengaudi  comitis.  Fide  HUGO. 

UGO,  filius  Geraldi,  c.  241. 

UGO,  filius  Cilla,  e.  52i. 

UGO,  filius  Guillae,  c.  692. 

UGO,  filius  Pétri  Guilhermi,  c.  1046. 

UGO,  filius  Poncii  comitis  Tolosani,  c.  523. 

UGO,  filius  Senegundis,  c.  226. 

UGO,  filius  Ugonis  de  Seixaco,  c.   ii3o. 

UGO,  frater  ricecomitis  de  Tatzo,  c.  777. 

UGO,  frater  Bernardi,  c.  514. 

UGO,    nepos    archicpiscopi     Narbonensis.    Fide 

HUGO. 
UGO,  nepoi  Pontii  comitis,  ce.  244,  245,  247, 

V. 


UGO,  ce.  286,  323,  35o. 

UGO  ARNALIJI,  c.   i258. 

UGO  BERNARDI,  sacrista    S.  Aphrodiiii,  c.   ^87. 

UGO,  cognomine  BO.VAFOS,  &  fratres  sui,  c.  490. 

UGO  COMTOU,  c.  611. 

UGO     ESCHAFREUUS    vel    ISCAFREDUS    8c    filii 

ejus,  ce.  37^,  589. 
UGO  GUILLELMI,  c.  739, 
UGO  GUISCAFREDUS,  c.  919. 
UGO  ISCAFREDUS.  Fide  UGO  ESCHAFREDUS. 
Uglas   (Geraldus    de),    prior    S.    Pétri    Salyensis , 

c.  392. 

UMBERTUS,  episeopus  S.  Ruffinae.  c.  469. 
UMBERTUS,  Albiensis  episeopus,  c.  981. 
UMBERTUS,    Anieiensis    episeopus.    Fide    HUM- 
BERTUS. 

UMBERTUS,  electus  Barchinonensis,  c.  690. 

UMBERTUS,  sacrista  Sancti  Pauli  Karboncnsis, 
c.  1214. 

UMBERTUS,  c.   i53. 

UMBERTUS,  c.  286, 

UNALDUS,  abbas  Moisiacensis.  Fide  HUNALDUS. 

UNALDUS,  vir  nobilis,  e.  33o. 

UNALDUS,  e.  122. 

UNALDUS,  e.  5o3. 

UNESSUS,  presbyter,  c.   11 3. 

UNOLDUS,  c.  99. 

Un^ent  (Guillelmui  Je),  c.  897. 

Un^ent  ((Petrus  de),  prior  Fredelacensis,  c.   ic83. 

S.  URBANUS,  papa  I,  c.  726. 

URBANUS  II  papa,  ce.  24,  29,  49,  725,  73o,  742, 
744,  748,  753,  754.  760,  767,  788,  818,  834, 
856,  872,  907,   Il  16,   1146;  p.  12*. 

URBANUS  IV  papa,  c.  41. 

URBANUS,  abbas,  e.  913. 

URBANUS,  e.  334. 

URGELLI  comitissa,  c.  499. 

URSUS,  princeps,  e.  3. 

Ur^ani  (Petrus  Arnaldus  de),  c.  547. 

Uialcheri,  e.  917. 

Usex  (Bermundus  de).  Fide  de  UCECIA. 

USMA  (WiUelmus  de),  c.  940. 

USSETIA  (Bermundus  de).  Fide  de  UCECIA. 

UTALGARIUS,  abbas  Caunensis.  Fidt  UDALGA- 
RIUS. 

UTBERTUS,  cpiscopus  Nemausentii.  Fide  UGBER- 
TUS. 

UTICENSIS  (Bermundus).  Fide  de  UCECIA. 

UZALGARIUS,  Elenensis  episeopus.  Fide  UDAL- 
GARIUS, 

V^est  (Alziardus  de).  Fide  de  UCECIA. 

UZETI  (Bremundus  de).  Fide  de  UCECIA. 

UZETICE  ciritatis  domini,  e.  ic8ij  seigneurs 
d'Usés. 

U^ex  (Bermundus  de).  Fide  de  UCECIA. 

UZEZIO  (Elitiarus  de).  Fide  de  UCECIA. 

6» 


içSS 


INDEX  ONOMASTICUS. 


ig56 


V 


VA  (Berengarlus  de),  c.  ôSp. 

VACHERIIS,  VACHEIRAS,   VAQUERIIS,  VACHIE- 

RAS  (Bernardus  de),  c.  764. 
— (Bernardus   de),   ce.    1124,    1148,    1149,    1265, 

1267. 

—  (Bertrandus  de),  ce.   1  148,   1266. 
,—r  (Guillelmus  de),  c.  764, 

—  (Radulfus  de),  ce.  864,  911. 

—  (Raimundus  de),  c.   i3o2. 
VACHETA  (Petrus  Raimundi  de),  c.  919. 
VACHIERAS  (Radulfus  de).  Fide  de  VACHERIIS. 
VAIRACO  (Andréas  de),  c.   1029. 

—  (Guillelmus  de),  c.   1029. 
.Valabregue  (Raimundus  de),  c.  775. 

Vala^  (Girbertus  de).  Vide  de  Vallats. 
VALENCIA  (episcopus  de),  c.  ^64. 
Voleras  (Arnaldus  de),  c.   1  187. 
VALLANICIS  (Raimundus  Otho  de),  c.  742. 
VALLATO,  Valîas,  Vallats,  TaZa^  (Bertrandus  de), 
ce.   1062,  1095,  I 140,  1288. 

—  (Girbertus  ie),  c.   1288. 
VALLAUQUERnS ,    VALLAUQUERIO  ,    Vallauches  , 

Vallauchei^,  Vallauques,  Vallaugues  (Bereagarius 
de),  ce.  720,  888,  1 1  10,  1241 . 

—  (Bertranus  de),  ce.  5ç),  784. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  761,  785. 

—  (Poncius  de),  ce.  983,  1242. 

—  (Raimundus  de),  ce.   1078,   1081,   1271,   1285. 
VALLE  (Arnaldus  de),  c.  905. 

—  (Berenguerius  de),  c.   1282. 

—  (P.  de),  c.  io56, 

VALLE  AQUITANIA  (Raimundus  de),  c.  366. 

VALLEFONTIS  (Bernardus  de),  c.  431. 

Vallelucaisyel  Valleluques (Berengarlus  de),  ce.  645, 
'         667. 
;    VALLEMAGNA  (Bernard  de),  c.  556. 

VALLEMALA,  VALMALA  (Guillelmus  de),  ce.  893, 

I  949,    955,   969,    101  2. 

Vallès  (Aldebertus  de),  c.   1242. 
•^  (Sicardus  de),  c.   1095. 
VALLESIGERII  (Amellius  de),  c.   11  06. 

—  (Amelius  Auruga  de),  c.  942. 
VALLESIGERII  (abbas  de),  c.   1  106. 
VALLISMAGNAE    fratres   vel   monachi ,   c.    1081, 

123o. 

VALMALA  (Guillelmus  de).  r,</e  de  VALLEMALA. 
Vais  (Guillelmus  de),  c.   1228. 

VAQUERIIS  (Bernardus  de).  Vide  de  VACHERIIS. 
Varanas  (Bernardus  Willelmi  de),  c.    1  i63. 
VARNHOLA,  VARNOLO  (Raimundus  de),  ce.  1228, 
255,  1256. 

VASSADELLUS,   c.  285, 


VAUDELA  (Odo  de),  monachus  Grandissilve, 
ce.   1  1 62,  I  i63-. 

VAURENSIUM  militum  nomina,  c.  533. 

VAURO  (milites  de),  c.  1064. 

VAURO  (Guilhermus  Bernardi  de),  c.   1046. 

VEBRONE  (Petrus  Gaucelinus  de),  c.  5i3. 

VEDANOBRIO  (Bermundus  de).  Vide  de  VEDENO- 
BRIO. 

VEDEL  (Ugo  d^'.  G.  491. 

VEDENOBRIO,  VEDANOBRIO,  VEZENOBRIO,  Ve~ 
^enohre,  VEDENOBRENSIS,  VEDONOBRIO,  Veso- 
nobre,  VINEDOBRIO,  Vine^^obre,  Vidanobre,  VI- 
CEN0B"RI0  (Bermundus,  Bremundus  de), 
c.   1266. 

—  bajulus  Guilelmi  de  Montepessulano,  c.   i3oo. 

—  (Ebraldus  de),  c.  465. 

—  (Geraldus  de),  c.  5i3. 

~-  (Guillelmus  de),  c.   1049. 

—  (Guillelmus  Bertrandi  de),  c.  949. 

—  (Guiraldus),  c.  884. 

—  (Petrus  de),  c.   i253, 

—  (Pontius  de),  c.  764. 

—  (Pontius  de),  ce.  1075,  1  124,  1 148,  1229,  1  265, 
i3oi . 

—  (Raimundus  de),  c.  764. 

—  (Raimundus  de),  ce.  911,  1049,  1267. 

—  (Teubaldus,  Thutbaldus  de),  ce.  477,  637, 

—  (Ugo  de),  c.  465;    ' 
VEDIANUS,  abbas  Patrizani,  c.  598. 
VEDONOBRENSIS  (Raimundus).  Vide  d.  VEDENO- 
BRIO. 

VEHARCA  (Rostagnus  de),  c.  277. 
VEIRANICIS  (Arnulphus  de),  miles,  c.  i2o3, 
Veiras  (Raimundus  de  la),  c.   1224. 
VEIRERIIS  (Hugo  de),  miles  Templi,  c.   i238. 
VEIRONIA  (Bertrandus  de),   monachus   Aninnen- 

sis,    c.     1225. 

VEIRUNA  (Benedictus  de),  monachus  Anianensis, 

c.     1225. 

Veiruna  (Petrus  de  la).   Vide  de  VERUNA. 
VENCA  (Raimundus  ViUelmi  de),  c.   1029. 
VENEDOLIO  (Teubaldus  de),  c.  416. 
VENNASCA  (Vilelmus  de),  c.  449. 
VENTAJONE,  Ventagum  (Sigerius  de),  ce.  75o,  779. 
Ventron  (Ug  de).   Vide  de  VINTRONO. 
Ven^an  (Pontius  de).  Vide  de  VINZANO. 
VERDALA  (Gausfre^  de),  c.   io5o. 
VERDIARIO  (Petrus  de),  c.    1098. 
F^eri/u  (Guillelmus  de),  c.   1078. 
VERDUNI  (homines  &  milites),  c.   1291. 
Vernej ol  (Kogerius  de),  ce.  957,   ic83. 
VERNETO,  Vcrncd  (Azemarus  de),  c.    1000. 

—  (Ermengaudus  de),  c.  776. 

—  (Ermengaudus  Poncii  de),  c.  705. 
-r—  (Pontius  de),  c,   1040. 

—  (Ramuiidus  del),  c.   1  i63. 

—  (Ugo  de),  c.  732, 


1957 


INDEX  ONOMASTICUS. 


1958 


VERNOLA  (Anialdiis  de),  c.   1021. 
VERUNA,  de  la  Veiruna  (Petrus  de),  c.  783. 

—  (Petrus  de),  ce.  1196,  i2o3,  1241,   i283,   128 5. 

—  (Pontius  rfe /a),  ce.    1178,   1262. 

—  (Raimiindus  de),  c.  761. 

Fermais,  Vc^ols  (Ramundiis  t/e),  ce.   lopS,   1096. 

—  (Vivianus  ^e),  c.   loç/). 
VESCHETA  (Petrus  Raimundi),  c.  92(5. 
Vesonohre  (Pontius  de).  Vide  do  VEDENOBRIO. 
Veyrins  (Udalricus  de),  c.  899. 

Ve^endro  (RaimunduS  de),  c.  970. 

VEZENOBRIO,  Fe^enohre  (111e  de).  Vide  de  VEDE- 
NOBRIO. 

Ve:^ols  (Raimundus  de).  Vide  de  Ver^oh. 

VIANCENSES  eanonici,  c.  3o6. 

VIB  ARDUS,  mandatarius  abbatis  Montisolivi , 
c.   160. 

VICEFREDUS,  Ueeticensis  episcopus,  c.  3. 

VICENOBRIO  (Poncius  de).  Vide  de  VEDENOBRIO. 

—  (domini  de),  c.   i  196. 

—  (Joannes  de),  c.   1074. 
— :  (Petrus  de),  ce.  69,  i3o5. 
VICTOR,  papa,  ce.  484,  5oi,  873. 
Vidanohre  (Geraldus  de).  Vide  de  VEDENOBRIO. 
VIDIANUS,   abbas    S.    Sigolenae    &    archidiaconus 

Albiensis,  e.  5i8. 
VIDIANUS,  archidiaconus  Albiensis,  c.  279. 
VIDIANUS  ERMENGAUDI,  c.  5 18. 
Vidin  (Deusde  de),  c.  818. 
VIERNA,  mater  Atonis-Amelii,  c.  441. 
VIGO,  episcopus  Gerundensis.  Vide  GUIGO. 
VIHINIO  (Deusde  de),  c.  883. 
Vilaliegre  (Bernardus  de),  Peîatror,  c.   1262. 
Vilamur  (lUe  de).  Vide  de  VILLAMURO. 
VILANOVA  (Bernardus  Stephani  de).  Vide  de  VIL- 

LANOVA. 
VILANOVA  DE   ROTER   (Bernardus    Geralli    de), 

c.  466. 
VILARCELLO  (Guillelinus   Pétri   de).  Vide  de  VI- 

LARZELLO, 
Vilardel  (Guillermus   Petrus   de).  Vide  de  VILAR- 

ZELLO. 
VILARIO,  Vilars,  VILARE,  Vilar,  VILLARE,  VIL- 

LARIO  [Esteve  de),  c.  606. 

—  (Guillelmus,  Guillermus,  Guillem  de),  ec.  916, 
917,  918. 

—  (Guillelmus  del),  ce.   1124,  1148,  1265,  1267. 

—  (Oto  de),  e.  1268. 

—  (Petrus  de),  vicarius  Redensis,  ce.  1088,  1129, 
ii3o,  ii58,  1.182,  1220,  1221,  1240,  1252, 
1253,  1271,  1273,  1275,  1277,  1289. 

(Raimond,  Raimund  de),  ce.  918,  919. 

—  (Raimundus  del),  ce.  i255,  1288. 

—  (Udalgerius  de),  e.  928. 

—  (W.  de),  c.  i3oi. 

■ —  (Willelmus  Roçerii  de),  c.  869. 


VILELMUS,  cornes  Prorinciae,  c.  449. 
VILIUS  (Poncius  Airaldi  de),  e.  1010. 
Villaborras  (Arnaldus  de),  prior  Crattensis,  c.  1141. 
VILLADEGNO  (Bernardus  de),  c.  1112. 
VILLA  DE  GUTO  (Bernardus  de),  c.  1112. 
VILLA  FLORANI  (Fulcho  de),  c.  760, 
Villalaur  (Petrus  Amelii   de),  c.  917. 
Villalegud,  Villaulegud   (Bernardu»   de),   ce.  Ii37, 
1277. 

VILLALONGA  (Berengariui  de),  c.  1000. 

—  (Bertrandus  de),  p.  20*, 

■ —  (Poncius  Guiraudi  de),  e.   ici8. 

VILLAMULORUM  DE  MULO  {R»imund.  Raimun- 
dus de),  ce.   1222,  1265. 

VILLAMURI  dominus,  c.  898, 

VILLAMURO,  Villamur,  Vilamur,  Villemur  {Kt^al- 
dus  de),  e.  1  227. 

—  (Artaldus  de),  c.  1 1  1 8. 

—  (B.  de),  c.  1283. 

—  (Bertrandus,  Bertramnus,  Bertrannut,  Bertrand 
de),  ce.  837,  845,  908,  974. 

—  (Guillermus  Atanis,  At  de),  ce.  io58,  1285. 

—  (Petrus  de),  e.   i3o5. 

—  (Raimundus  Guillelmi,  Guillelmus,  Raimun, 
Raimund  Guillem  de),  ce.  807,  821,  825,  885, 
927,  957. 

VILLANOVA  (homines  de),  c.  485, 
VILLANOVA  (Adalbertus   de),    canonicus   S.    Ste- 
phani Tolosani,  p.  17*. 

—  (Amblardus  de)..c.  41 5. 

—  (Arnaldus  Poncio  de),  c.  919. 

—  (B.  de),  c.    1277. 

—  (Bernardus  Stephanus,  Stephani  de),  ec.  663, 
723. 

—  (Guillelmus  de),  ce.  949,  970. 

—  (Guillelmus  Arnaldi  de),  c.   i225. 

—  (Isarnus  de),  e.  918. 

—  (Isarnus  de),  ce.  1129,   1221. 

—  (Maurus  Rogerius  de),  c.   i252. 

—  (Petrus  de),  c.  663. 

—r  (Pontius   de),   eapitularius  Tholose,   ce.  ii65, 

I  167;  eapitularius  &  vicarius  Tholose,  c.  1293, 

—  (Pontius,  Poncius  de),  ce.  io25,  1097,  ii3o, 
I 202,  I 277. 

—  (Raimundus  de),  c.   1  137. 

—  (Rogerius  de),  e.   1277. 

—  (Ugo  de),  ce.  657,  T'^i  T^z. 

VILLARE  (Guillelmus  de).  Vide  de  VILARIO. 

VILLARSELO,  VILARZELLO,  Villar^el,  VILAR- 
CELLO, VILARDEL  (Guillelmus  Pétri  de), 
ce.  824,  918,   I  128,  1271. 

—  (Petrus  Bernardi  de),  c.  1271. 

Villar^el  (Guillermus  Peire  de).  Vide  de  VILAR- 
ZELLO. 

VILLASICCA,  VILLASICA  (Petrus  de),  ce.  764, 
I  124. 

Villaspassani  (Frotardiis  de),  c.   1253, 


'9% 

VILLATRAVERIO ,     FiUatrayer   (Bertrand us    de), 
c.  1277. 

—  (Petrus  Ralmundi  de),  ce.   i253,  1277. 

—  (Raimundus  de),  c.   izHi.. 

—  (Sicardus  de),  c.   i  253. 

ViUaulegud  (Bernardiis  de).  Vide  de  Fillalegud. 
VILLAVEIRA  (Bernardus  de),  ce.  917,  918. 
VILLAVETERI  (Damianus  de),  c.  997. 
VILLEI  (Bernardus  de),  miles,  c.   i2o3. 
VILLELMUS,   Orgellltanus  archidiaconus,  c.  437. 
VILLELMUS,   vicecoraes   Biterrensis.    Fide    GUIL- 

LELMUS. 
VILLELMUS,    nepos  Poncli  comitis  Gabalitanen- 

sis,  c.  357. 
VILLELMUS  GRANERIUS,  praecentor  Arelatensis, 

c.   1072. 
Villemur  (Bertrandus  de).  Vide  de  VILLAMURO. 
S.  VINCENTIUS,  martyr,  p.   1*. 
VINCENTIUS  PISANI,  c.  60. 
VINEDOBRIO,    Vine^ahre   (Teubaudus,  Thutbaldus 

de).  Vide  VEDENOBRIO. 
VINTRONO,  Vintro,  Vintron,   Ventron  (Bermundus 

de),  c.  I  i5i. 

—  (Ermengavus  de),  c.   1095. 

—  (Hugo  de),  c.  I  i5i. 

—  (Isarnus  de),  c.  n5i. 

(Pondus,  Pontius  de),  ce.  io65,  1066,  1096. 

-(l/^de),  c.  966. 

VINZANO,    Ten^an  (Adalricus  de),  e.   1286. 

—  [Aisalii  de),  c.   1286. 

—  (Bermundus  de),  c.  1286. 

—  (Pontius  de),  c.  1222. 

—  (Wilhermus  de),  c.  1286. 
VIRIDIFOLIO  (milites  de),  c.   io65. 
VIRIDOFOLIO  (Jordanus  de),  c.  849. 
VITALIS,    Vital  j   abbas   Fontisfrigidi ,    ce.    1204, 

i23i,    1289,   1297. 
VITALIS,  sacrista  S.  Pauli,  c.  1295. 
VITERISCUS,  episeopus   Nemausensis,  c.  28. 
VITRACO  (Petrus  de),  ce.  812,  926,   1017. 
VIVARIENSIS  episeopus,  c.  788. 
VIVARIIS  (Petrus  de),  scriptor,  c.   1282. 
VIVERANDUS,  abbas  Villaemagnae,  c.  7. 
VOLOBREGA  (Petrus  Ugo  de),  c.   1285. 
Volpelag  (Arnaldus  Guillelmi  de),  c.  8i5. 
VOLTA  (Lambertus  de),  c.  1149. 

—  (Petrus  de),  c.  1227. 

VOLVERADUS,  archilevita  Elenensls,  c.  337. 
VUIBERTUS,  c.   170. 

VUIFREDUS,  comes.  Vide  WIFREDUS  I,  marchio 

Barchinonensis. 
VUIGO,  episeopus  Gerundensis.  Vide  GUIGO. 
VUILABERTUS,  clericus,  c.  237. 
VUILIELMUS,  c.  324. 
VUILLELMUS,     archidiaconus     Biterrensis.     Vide 

GUILLELMUS. 


INDEX  ONOMASTICUS. 


i960 


VUILLELMUS,  marchio  Gothiae  sive  dux  Aquita- 

niae,  c.   134. 
VUISADUS ,    arehipresbyter     in     Helenensi.     Vide 

GUIS  ARDUS. 
VUISLA,  comitissa  Russilionensis,  c.  324. 
VULFALDUS,  abbas  S.  Theofredi.  Vide  GOLFAL- 

DUS. 
VULFARDUS,  abbas  &  cancellarius,  ce.  70,  71. 
VULTFARDUS,   presbytcr  S.  Quintini   Narbonen- 

sis,  c.  I  34. 
VULVERADUS,  clericus  Elenensis,  e.  7o3. 
VULVERADUS,  vicecomes  Narbonensis,  c.  i5o. 


W 

W.,  praepositus  Bellimontis,  c.  1089. 

WADALDUS,  GUADALDUS,  Elenensis  episeopus, 
ce.  167,  i65,  167,  177,  182,  187,  189,  200, 
204,    23t. 

WADAMIRUS,  filius  Majoli  vieecomitis,  c.  204. 

WALAS,  abbas  Saxiaeensis,  c.  1. 

WALCHARIUS,  c.  161. 

WALCHARO,  c.  93. 

WALO,  fidelis  Hludovici  imperatoris,  c.   iii. 

WALTERIUS  cardinalis,  c.  818. 

WALTERIUS,  abbas  S.  Mariae,  c.  280. 

WANDALORUM  eastro  (Bernardus  Rainonis  de), 
c.  523. 

WARINUS,  abbas  Coxanensis.  Vide  GARINUS. 

WARNERIUS,  abbas  S.  Pétri  de  Psalmodio,  c.  378. 

WARNERIUS,  c.  369. 

WASCONIA,  e.  201. 

WIDINILDIS,  comitissa,  e.   1  53. 

WIDO,  episeopus  Aniciensis.  Vide  GUIDO. 

WIDO,  abbas  Calmiliaeensis,  e.  334. 

WIFREDUS,  VUIFREDUS  I,  marchio  Barchino- 
nensis,  ce.    100,    114,    116,    122,    123. 

WIFREDUS  II,  marchio  Barchinonensis,  c.  124. 
WIFREDUS,  cornes.  Vide  GUIFREDUS,  comes  Cer- 
ritaniae. 

WILELMA,  Nemausensis  vicecomitissa.  Vide  G\]\L- 

LELMA. 
WILELMUS,  episeopus  Aginnae,  p.  5*. 
WILELMUS,  episeopus  Convenae,  p.  5*. 
WILELMUS,  subdiaconus,  c.  468. 
WILELMUS  ADALBERTI,  vicecomes  in  Rossilio- 

nensi,  c.  395. 
WILELMUS  RODOLFI,  sajo,  c.  356. 
WILENCUS,  abbas  Francarumvallium,  e.  iioo. 
WILERANNUS,  Carcassonensis  episeopus,  c.  72. 
WILGELMUS,  comes  Paliarensis,  c.  210. 
WILHELMUS,  comes  Palliarensis,  e.  206. 
WILHERMUS  DE  MINERBA.  Vide  GUILLELMUS. 
WILHERMUS  RAIMUNDI,  c.   i3o3. 


I96I 


INDEX  ONOMASTICUS. 


19C2 


WILIELMUS,  abbns  S.  Cenesli  de  FontcTnis,  p.  4*. 

WILLELMA,  neptis  Senegundis  comitissae,  c.  3i  1. 

WILLELMA,  uxor  Geraldi,  c.  798. 

WILLELMA,  iixor  Gervnsii  de  Gignaco,  c.  749. 

WILLELMUS,  Auxiensis  archiepiscopiis.  Fidc 
GUILLELMUS. 

WILLELMUS,  episcopiis  Caturcensis,  ce.  7,58,  885. 

WILLELMUS    Petragoricensis  episcopus,  c.  623. 

WILLELMUS,  Tortosae  episcopus,  t.  ic5j\. 

WILLELMUS,  Urgellensis  episcopus,  c.  ijSi. 

WILLELMUS,  Anianensis  abbas,  c.   1  i55. 

WILLELMUS,  abbas  Caiincnsis.  Vide  GUILLEL- 
MUS. 

WILLELMUS,  abbas  Grandissilve.  Fide  GUILLEL- 
MUS. 

WILLELMUS,  abbas  S.  Martini  Lenensis,  c.  436. 

WILLELMUS,  abbas  S.  Paiili  Narbonensis.  Fidc 
GUILLELMUS. 

WILLELMUS,  abbas  S.  Theofredi,  ce.  751,  994. 

WILLELMUS,  archidiaconus  Biterrensis.  Fidc 
GUILLELMUS. 

WILLELMUS,  archidiaconus  Elenensis,  c.  586. 

WILLELMUS,  decanus  Aniciensis,  c.  994. 

WILLELMUS,  Caturcensis  praepositns,  c.  808. 

WILLELMUS,  praepositus  S.  Sigolenae,  c.  5i8. 

WILLELMUS,  prior  Montiscorbslli,  c.  974. 

WILLELMUS,  prior  Moysiacensis,  c.  974. 

WILLELMUS,  prior  Tolosae,  c.  97.4. 

WILLELMUS,  sacrista  Albiensis,  c.   jc63. 

WILLELMUS,  capellanus  abbatis  Moissiacensis, 
c.  885. 

WILLELMUS,  capellanus  de  Seixaco.  Fide  GUIL- 
LELMUS. 

WILLELMUS,  canonicus  S.  Pauli  Narbonensis, 
scriptor,  c.  801 . 

WILLELMUS  I,  dux  Aquitanorum.  Fide  GUIL- 
LELMUS. 

WILLELMUS  II,  cornes  Arvernensis.  Fide  GUIL- 
LELMUS. 

WILLELMUS,  Arvenensis  cornes,  c.  780. 

Vv'ILLELMUS,  cornes  Bisuldunensis.  Fide  GUIL- 
LELMUS. 

WILLELMUS,  cornes  Pictaviensis.  Fide  GUILLEL- 
MUS IX. 

WILLELMUS  I,  marchio  Provinciae,  c.  326. 

WILLELMUS  II,  cornes  Provinciae,  c.  447. 

WILLELMUS  m,  cornes  Provinciae,  c.  326. 

WILLELMUS,  cornes  Tolosanus.  Fide  GUILLEL- 
MUS III. 

WILLELMUS,  cornes  Tolosanus.  Fide  GUILLEL- 
MUS IV. 

WILLELMUS,  cornes,  filius  Rotbaldi,  c.  326. 

WILLELMUS,  cornes,  ce.  291,  326. 

WILLELMUS,  vicecomes,  c.  326. 

WILLELMUS,  vicecomes  Biterrensis.  Fide  GUIL- 
LELMUS. 


WILLELMUS,  abbas  &  vicecomes  de  CnstellonOYO, 
c.  700. 

WILLELMUS,  vicecomes  Castellinovi,  c.  Soi. 
WILLELMUS,  vicecomes  de  Tatzo,  c.  467. 
WILLELMUS,  vicecomes,  c.  326. 
WILLELMUS     DE     MONTEPISTELLARIO .    Fide 

GUILLELMUS  III. 
WILLELMUS,  scriptor.   Fidc  GUILLELMUS. 
WILLELMUS,  filius  Adalaicis  comitissae,  c.  291. 
WILLELMUS,  filius  Aladai^.  c.  414. 
WILLELMUS,    nepos     Ermengaudi     archiepiscopi 

Narbonensis,  c.  35o. 
WILLELMUS,  pater  Bertrandi,  c.  6o3. 
WILLELMUS,  c.  25o. 
WILLELMUS,  c.  470. 
WILLELMUS,  c.  5o3. 
WILLELMUS,  c.  532. 
WILLELMUS  ADALBERTUS,  vicecomes  in  Rossi- 

lionensi,  c.  422. 

WILLELMUS  ALCHERII  vel  ALCHERICI.  Fide  de 
BITERRI. 

WILLELMUS  ARLOVINI,   bajulus,  c.  801. 
WILLELMUS  BERNARDI,   prior   in   ecclesia    Car- 
cassensi,  c.  710. 

WILLELMUS  BERNARDI,  Savensis  princeps, 
c.  591 . 

WILLELMUS,  qui  Bernardus  vocatur,  c.  369. 
WILLELMUS     DE     FONTE     COOPERTO ,    abbas 
S.  Pauli  Narbonensis,  c.  45. 

WILLELMUS   GARCIANAE,  c.  244. 
WILLELMUS  JORDANIS,  cornes  Ceritaniae,  c.  767. 
WILLELMUS    MISCENS  vel    MISCLANS   MALUM, 

ce.  471,  509. 
WILLELMUS  PETRI,  filius  Adalmus,  c.   1019. 
WILLELMUS  PETRI,  c.   1097. 
WILLELMUS    PONCII,    Carcassonae    vicarius, 

ce.  7  14,  802,  811. 

WILLELMUS  PONTII,    archidiaconus   Biterrensis, 

c.  654. 
WILLELMUS  RAYNERII,  c.  1097. 
WILLELMUS  UDALGERII,  vicecomes  Castellinovi. 

Vide  GUILLELMUS  UDALGERII. 

WILLELMUS  UNALDI,  vir  venerabilis,  c.  5o3. 

WILLERMA,  uxor  Galardi   de  Congusto,  c.   1  127. 

WILLERMUS,  episcopus  Albiae.  Fide  GUILLEL- 
MUS V. 

WILLERMUS,  cornes  Carcassonensis.  Fide  GUIL- 
LELMUS. 

WILLHERMUS    II,   episcopus   Albiensis,  ce.   712, 

7.3. 
WILLÏSCUS,  judex,  c.  72. 
WISANDUS,  episcopus.  Fide  GISANDUS. 
WISANDUS,  abbas  Arulensis,  c.  167. 
WITARDUS,  archidiaconus,  e.  277. 
WITARDUS,  vicarius  de  Villa-Foliano,  e.  356, 
WITARDUS,  c.  35 1. 
WITISA,  dictus  Bonushomo,  c.  226. 
WITIZA,  abbas  Cnissensis,  ce.   12  i^  216. 


1963 


INDEX  ONOMASTICUS. 


T964 


WLTERIA  (Fernandiis  de),  c.  1040. 
WOLVERA,  miles  Arelatensis,  c.  449. 
VVUIELLMUS,   cornes  Tolosanus.  Fide  GUILLEL- 

MUS. 
WUILLELMUS    PETRI,    filins    Adelaii.     Vide    de 

ALTOPULLO. 


YLA  (Atto-Raimiindus  de).  Vide  de  INSULA. 
YLDEFONSUS,  cornes  Tolose.   V,de  ILDEFONSUS. 
YMBERTUS,  praepositus   Corredensis,  c.  36  1 . 
YROSOLIMITANUM   hospitale,  c.  çjz. 
YSARNUS,  episcopiis  Tolosanus.  Vide  ISARNUS. 
YSARNUS,  patnuis  Raimundi  comitis,  c.  355. 
YSARNUS  MIRO,  c.  486. 


YBILONENSIS  (G.),  c.  i233. 
YDALCHARUS,  vicecomes,  c.  480. 


ZANNACO  (Guitbertus  de),  c.  ySfj. 


Nomîna  addenda 


ENERMIRUS,  episcopiis,  c.  79. 

Machahrac  (Raimundus  de),  c.  iù6l. 

MINERBA  (Guillelmus  de),  filius  G iiillelmi,  c.  1 076. 


MONETA  (Saissiiis  Joannes  de),  c.  io52 
MONTEMIRATO  (R.  de),  c.   i3o2. 
MONTESQUIVO  (Guillelma  de),  c.  37. 


INDEX   GEOGRAPHICUS 


B. 


Si  personàrum   nomitta  In  hac  prcsentt   tabula.  Indîeata  requirere  voluerïs,  ad  priorcm  înd'tccm 

tibi   recurrcndum. 


A 


Abelinum,  Abei.lamjM,  castellum,  ce.  296,  1047; 
Abeilhan  {^Hérault),  arr.  de  Béliers, 

AliiRACHUM,  c.  1269;  localité  inconnue  près  MarSsac 
&  Tersac  (^Tarn). 

Aboiranicum,  mnnsiis,  c.  392. 

Ahonanegues,  rilla,  C.  1179.  Vide  Podium  Ano.MS, 
Puechabon  (^Hérault)^  arr.  de  Montpellier. 

AbroniAcum,  villa,  c.  881  ;  Brignac  [Hérault),  arr. 
de  Lodève. 

AbuniAnum,  HabUiMAnum,  villa  in  Narbonensi, 
ce.  288,  711,  966,  io35)  Bougnea  (^Aude),  com- 
mune de  Narbonne. 

AccuM,  AcoN,  villa,  ce.  44,  1067}  Acre,  en  Pales- 
tine, 

Acde.  Vide  Agatha. 

AciNNACUM,  eccJesia,  c.  14 ij  Cenac  (Lot),  commune 
d'Alhas. 

AcoN,  eivitas.  Vide  AccuM. 

AcuLEA  rupes,  ce.   16,  20. 

Adalo,  villa  in  pago  Tolosano,  c.  266;  peut-être 
église  ruinée  près  de  Surba  (^Ariégc), 

Addirici  villa,  in  pago  Carcassensi,  c.  122.  Vide 
Villaudrit'^, 

Adellanum,  villa.  Vide  Adillanum. 

Adesate,  viens,  c.  219;  Axât  (^Aude),  arr.  de  Li- 
moux. 

A  Deus  ajuda, locus,  c.  766. 

Adiciano  (S.  Martinus  de),  c.  749^  Adissan  [Hé- 
rault), arr.  de  Béliers. 


Adilianum  ,  Adellanum,  villa,  ce.  3i8,  1179} 
Adillan,  commune  d^Agde. 

Aditus,  fliimen.  Vide  Atax. 

iEoiDiENSiS  moneta.  Vide  £gidiensis. 

Air  ICA,  c.  53. 

Agade  (sedes  de).  Vide  Agatha. 

Agade^.   Vide   Agathensis. 

Aganis,  Agas  (S.  Maria  de,  ad),  ecclesia,  ce.  362, 
38o,  7665  peut-être  Notre-Dame  Vasque  [Haute- 
Garonne),  commune  de  Saint-Sulpice  de  Lc^at. 

AgAnticum,  villa,  e.  1194;  Ganges  [Hérault),  arr. 
de  Montpellier. 

Agarna,  (homines  de),  c.  1082;  Notre-Dame  de 
l  Agarne  (Gard),  commune  de  Marguerittes. 

Agarnage.nsiS,  c.  346;  Agarnagues,  partie  du  Tou- 
lousain, 

—  arehidiaeonatus,  e.  628. 

—  ministerium,  c.  258. 
Aganarges  (terra  de),  c  406. 

Agatha,  AgAta,  AgadA,  Agade ,  Agate,  Agathe, 
Agathes ,  Acde,  Agde ,  ce.  242,  3i6,  3i8,  425, 
495,  8o3,  8o5,  867,  868,  958,  960,  982,  ic23, 
1047,    1  122,    I  123}  Agde,  ville  cpiscopale. 

Agathensis  (S.  Andreae)  abbas.  Vide  PONTIUS. 

Agatha  (S.  Petrus  de),  c.  3  18. 

Agathensis  (S.  Stephanus),  ce.  286,  317,  iizS , 
706,  707. 

Agathensis,  Agatensis,  Agade^,  ce.  867,  868,  9.")8, 
960,  982,   1067. 

Agatensis,  Agathensis  comitatus,  ce.  267,  317, 
563,  853. 

Agatiiense  concilium,  e.  8. 

Agathensis  diocesis,  c.   118. 


1967 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


1968 


Agathensis  vel  de  Agathe  epiicopatus,  ce.  415,  564, 

771,    1123. 

Agathensis  pagus,  c.  403. 

Agathense  territorium,  c.   ii2î. 

Agathensis  vicecomitatus,  c.  i  1.57. 

Agathenses  episcopi.  Vide  ADEMARUS,  ALDE- 
BERTUS,  BERÉNGARIUS,  BERNARDUS ,  DA- 
GOBERTUS,  GERARDUS,  GONTERRTS,  GUIL- 
LEI.MUS,  PETRUS  BERENGARII,  RAIMUNDUS, 
STEPHANUS. 

Agathenses  archidiaconi.  Vide  ERMENGALDUS, 
GUILLELMUS. 

Agathenses  sacristae.  T/Ve  PETRUS  RAIMUNDI,  R. 
Agathensis  comej.    Vide  RAIMUNDUS  IV,  cornes 
Tolosaniis. 

Agathenses  vicecomites.  Fi </c  BERNARDUS  ATTO, 
TEUDO. 

Jgde.  Vide  AgAthA. 

Agellum,  terminium,  c.  224J  Agcl  (^Hérault),  arr, 
de  Saint-Pons. 

Agenat  (S.  Petrus  de),  ecclesia  in  Tolosano, 
t.  871  ;    Genat  ÇAriége),  arr.  de  Foix. 

Age.nnense,  Agennensis,  ce.  245,  649J  Agenais. 
Agennensis  (S.  CAPr.ASiiîs),  c.  245. 
AcEn,  castriim  in  Hispania,  c.  1188. 
Agnana.  Vide  Aniana. 
Agod,  alveus.  Vide  Agotis, 
Agolorig,  molendinum,  c.  601. 
Agonesis  vicaria,  c.   146;  viguerie  d'Agones  (^Hi- 
rauW),  arr,  de  Montpellier. 

Agotis,  Agod,  Agud,  flurius,  ce.  249,  484,  867. 
AoniFOLiA  (mansuj  de),  e.  277. 

AGniroLiuM  superius  8c  inferius,  c.  8i3j  Greffeil 
(^Aude),  arr.  de  Limoux. 

Agud,  flurius.  Vide  Agotis. 

Agusanicae,   Aguzanicae,   rilla ,   ce.    140,    1104; 

Gu^argues  (^Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
Aiglinum,  villula,  e.  8i3. 
Aioharae,  villa,  c.  812. 

Ai.aderncm,  ce.  M19,  1142,  \T-]\  -,  Ladern  [Aude), 
arr.  de  Carcassonne. 

Ai.AinAcuM,  Alaracum,  Alarig,  yilla  in  Carcasso- 
nensi,  ce.  525,  735,  926,  i  i36;  Alairae  (Aude), 
arr.  de  Carcassonne. 

Alairanichos,  villa  in  Substantionensi,  e.  240 j 
Alayrac  (Hérault),  commune  de  Sauteyrargues. 

Alairichum,  mansus,  c.  392;  Aleyrac  (Gard),  arr. 
du  Vigan. 

Ai.aonensis  (S.  Makia),  ce.  i3i,  271,  349,  436; 
Sainte-Marie  d'Alaon, 

Alaraccm,  Vide  Alairacdm. 

Alarig,  castrum.  ri</e  Alairacum. 

Alra,  locus  in  pngfo  Tolosano,  c.  253;  lieu  dis- 
paru, près  Tramesaigues  &  Boulhonne. 

AldAFOLIA,  e.  246;  lieu  <jui  devait  se  trouver  entre 
Saint-Etienne  de  Tulmon  &  Vcrlhac-du-Tcscou 
(Ta  m- & -Garonne). 

Alhaigna  (castrum  de),  e.  i263;  Aubagne  (Hé- 
rault), arr.  &  canton  de  Lodèyc. 


Amsania  (SS.  Stephanvs  8c  Amantius  de),  ecclesia; 
Albinianum,  villa,  ce.  71,  93,  186,  773;  Saint- 
Etienne  d'Albagnan  (Hérault),  arr.  de  Saint-Pons. 

Aldaredo  (alos  de),  e.  248. 

Aldaro,  castellum  in  Arelatensi,  c.  792. 

Aluarsi  villa,  c.  812;  lieu  qui  devait  être  du  céti 
de  Mous  &  Mairac  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Alred,  alos,  c.  047;  Albcich,  écart  de  la  commune 
du  Mas-d'A^il  (Aricge). 

Aldella,  castrum,  e.   1  188. 

Alresa,  castrum,  e.   11 87. 

Albegeis,  pagus.  Vide  Alriensis. 

Alria,  Albi,  civitas,  ce.  8o3,  868,  908,  960,  981. 

Aliîm  (castellum  novum  de),  c.   1071. 

Aliîia  (civitas  8c  burgus  de),  c.   1270. 

Alcio  (ecclesia  de),  c.  248. 

Alcia  (S.  Africanus  de),  c.  278. 

Alijiensis  (S.  Caecilia),  ce.  142,  243,  255,  275, 
277,  278,  279,  280,  287,  304,  634,  712,  7i3, 
io63,    1239. 

Alriensis  (S.  Ceciliae)  caputscolae,  c.  279. 

Albiae  (S.  Maria  in  eapella),  e.  278. 

Alriensis  (S.  Marciana),  ce.  243,  278,  279. 

Albia  (S.  Pétris  de),  c.  278. 

Alrienses  burgenses,  c.  414. 

Alrienses  eanoniei,  c.  7i3. 

Alimenses  episcopi.  Vide  ALDEGARIUS ,  AME- 
LIUS,  BERNARDUS,  BERTRANDUS ,  FROTE- 
RIUS,  GALTERIUS,  GODALRICUS,  GUILLEL- 
MUS  I,  GUILLELMUS  V,  MIRO,  R.,  RIGALDUS, 
ROGERIUS,   UMBERTUS,  WILLHERMUS  II. 

Albibnses  archidiaconi.  Vide  BENEVENTUS,  RI- 
CARDUS,  VIDIANUS. 

Albiensis  elemosinarius.  Vide  EVARDUS. 

Alriensis  praepositus.  Vide  GUILLELMUS. 

Alriensis  sacrista.  Vide  WILLELMUS. 

Albienses  comités.  Vide  PONTIUS,  RAIMUNDUS  II, 
Tolosanus  comes. 

Albienses  vicecomites.  Vide  ATO  I  8c  II,  BER- 
NARDUS, BERNARDUS  ATONIS.  BERNARDUS 
ATTO,  RAIMUNDUS  BERNARDUS,  RAIMUN- 
DUS TRENCAVELLUS,  ROGERIUS  I. 

Albienses  vieecomitissae.  Vide  CECILIA,  ERMEN- 
GARDIS. 

Albiense,  Alriensis,  Albigc^,  Albie^,  ce.  868, 
958,  960,  981,    1070,    1173. 

Albiensis  comitatus,  ce.  328,  5i8. 

Albiensis,  Albiae,  de  Albi  episcopatus,  ce.  174, 
191,  273,  428,  432,  652,  808,  871,  98c,  1091, 
i  270. 

Albiensis,  Albegeis  pagus,  ce.  142,  192,  415,  434, 
75o,    1236. 

Albiensis  patria,  c.   1071. 

Albie^,  Vide  Albiense. 

Albigaunenses,  e.  809;  habitants  d'Albenga,  côte 
de  Gênes  (Italie). 

Albige^.  Vide  Albiense. 

Alrimanum,  villa   in  pngo  Biterrcnsi.  Vide  Alba- 

MA. 

Aldimo  (castellum  de),  c.  248;  Aubin  (Aveyron), 
arr.  de  Villefranche. 


l 


1969 

Albinoseum,  yilla  in  comitatu  Tolonensi,  c.  ^Sy. 
Albolae,  lociis  in  Narbona  civitate,  ce.   i3o,   i5o, 

399, 
Aide,  fluvius.  Vide  Atax. 

At-ENTIANIS,    c.     1208. 

At.GUiMONT  (S.  Mabtinus  de),  c.  765;  église  dispa- 
rue, ^ui  devait  exister  vers  Magrens  {^Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Muret, 

Alicum,  c.  241. 

Allibadi  vallis,  in  Gabalitano,  c.  333. 

AlmaiuA,  civitas,  c.  29;  Almeria. 

Aimes  (ricaria  de),  c.  406. 

Alnatum,  c.  12.57;  localité  dans  les  environs  de  La 
Trape  {^Haute- Garonne),  arr.  de  Muret. 

Alpes,  c.  24. 

Alsau,  rivus,  c.   1086. 

Alsau ,  villa  in  p;igo  Carcassensi,  ce.  90,  867; 
Alsau  (^Aude),  commune  de  Pe^ens. 

Alsona,  ce.  98,  1134,  M  37;  Al^onne  (^Aude),  arr. 
de  Carcassonne. 

—  (Beata  Maria  de),  ce.    ii3o,  I252. 

Altaeripae  dominus,  c.  898. 

Altaragum,  c.  244. 

Altiamcis  (eeclesia  de),  c.  67;  Autignac  (^Hérault), 
arr,  de  Béliers? 

Altidinger,  alos,  e.  244. 

Altpol,  castclliim,  c.  ioi6;  Hautpoul  (^Hérault), 
commune  de  Félines, 

Ai-VEinos,  villa  in  pago  Tolosano,  e.  266;  lieu 
disparu,  dans  les  environs  de  Saurat  (^Ariége). 

Alvf.rmae  comitissa.  Vide  BERTHA. 

Alverno  (S.  Stbpiianls  de),  villa  in  comitatu 
Nemaiisensi ,  c.  617;  Saint  -Etienne  d'Alverne 
(^Gard),  commune  de  Clarensac. 

Amacarium,    eeclesia    in    comitatu    Carcassensi, 

c.  i59;  la  Migaux  (?)  (^Aude),  commune  de  Saint- 

Martin^le-Vieil, 
Amanciani  prior.  Vide  ARNALDUS. 
Amancio,    Âmansio,    Amantio,    fluvius,    ce.   485, 

890,   I  I  55  ;  la  Mausson,  rivière. 
Amancio.ne  (villa  de),  c,  i  \^5;  la  Mausson,  château 

près  Ccllcneuve  [Hérault), 
Ambiletum,  castellum,   ce.    828,    1046;   Amhialet 

{Tarn),  arr,  d'Albi, 
Ambileti   sive  d'Amhilet  sive  de  Ambileto  domi- 
nus, ce.  868,  958,  961. 
Ambiledo  (vicecomes  de).  Vide  ATO. 
Ameglau,  Villa,  c.   12  10;   Milhaud  {^Gard),  arr,  de 

Ni  mes, 
Amennolela,  alos,  c.  282. 
Amigdala,  villa  in  pago  Vallensl,  c.   i  i5. 
Amiglavum.  Vide  Amilianum. 
Amiliadeus  vicus,  c.  58 1  ;  pays  de  Millau. 
Amiliancm,   Amiliavl'm,  Amillaus,   Amilianensis, 

Amiglavum,    ce.    428,   648,    994,   995,    1180; 

Millau  ÇAvcyron), 
Amimavensis    cornes.    Vide  RAIMUNDUS   BEREN- 

GARII. 

Amiliavenses    vicecomites.     Vide    BERENGAR1US, 

HUGO,   RICARDUS  I,   RICARDUS   II. 
AmiliavEiNSis  vicecomitissa.   Vide  RIXENDIS. 


INDEX  GEOGRAPHICUS*. 


1970 


Amils,   alos    in   vicaria    Coliensi ,   c.    lij  ;  Saint- 

Quintin  (Ariégc),  arr,  de  Pamiers. 
Amnoricensis  vicus,    in    pago  Velavensi,  c.   230; 

terroir  du  Monasticr, 

AMPULiAf:tM,  villa  in  pago  Tolosano,  e.  258;  Am- 
pouliae  (^Haute-Garonne),  commune  de  Trame- 
saygues, 

Amsedlna,  locus  in  comitatu  Narbonensi,  c.  228. 
Anaga,    Anagia,  vallis    in    comitatu   Nemausensi, 

ce.  84,  376,   i3oo;  Nages  (Gard),  arr.  de  Nîmes, 
AnAGMA,  c.  906;  Anagni  (^Italie), 
Anausa   (S.  M1C11A11EL  de),  eeclesia    in    episcopatu 

Carcassensi,   c.    870;    Saint-Michel    de   Nahu^e 

(Aude),  commune  de  Camplong. 

Anaviensis  vallis,  in  comitatu  Palhiarensi,  ce.  43o, 
699. 

Andao  mons,  Andaonense  podium,  ce.  335,  376, 
872,  995. 

Andaonensis  sive  Avimone.nsis  (S.  Andréas), 
ce.  376,  707,  708,  872;  Saint-André  d'Avignon, 

Andaonensis  (S.  Martinis),  c.  376. 

Andegave.nsis  urbs,  c.  lo;  Angers. 

Andusanicum  terminium,  c.  482. 

Andusia,  Andi'za,  Andusiensb  sive  Salavense  cas- 
trum,  ce.  20,  371,  465;  Andu^e  (Gard),  arr. 
d'Alais. 

Andusae  dominus,  c.  958. 

Anglares,  villaris,  c.  107;  partie  du  territoire  dç 
Thé^a  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

Angli,  c.  48;  les  Anglais. 

Anguli  (villa  de),  ce.  707,  995;  les  Angles  (Gard), 
arr.  d'Usés. 

Anhac  (eeclesia  de),  e.  5o6;  Niac  (Ariége)j  com- 
mune de  Sieuras, 

Aniana  (S.  JoANNES  de),  eeclesia,  c.   i  i55. 

Anianae  terminium,  e.  1224. 

Anianensis,  de  Agnana,  de  Aniana  (S.  Salvator); 
Anianum,  Anianense  monasterium,  ce.  108,  242, 
247,  258,  287,  3o2,  3i8,  327,  393,  416,  5o2, 
610,    748,    843,    892,    904,    Ii55,   1177;  Aniane, 

Anianensrs  abbntes.  Vide  EMENO,  PAULUS,  PE- 
TRUS  I,  PETRUS  II,  PONTIUS,  RAINALDUS, 
ROSTAGNUS,   SALVATUS,  WILLELMUS. 

Anianensis  prier.  Vide  BENEDICTUS. 

Anianenses  monaehi,  ce.  761,  904. 

Aniani  vallis,  e.   199. 

Anicium  sive  Podium  sive  Aniciensis  civitas,  urbs, 
ce.  i5,  16,  17,  21,  27,  700,  1002;  le  Puy  (Haute- 
Loire), 

Aniciense  eastrum,  Cornelia,  c.   1002. 

Aniciensis  eeclesia,   ce.   19,  26,  747. 

Aniciensis  eeelesiae  canoniei  sive  Aniciensis  eccle- 
siae  coetus,  ce.  20,  22,  467,  699,  747. 

Anicienses  cives  vel  burgenses,  ce.  20,  26. 
Aniciensi   (eeclesia  S.  Hilarii   in  suburbio),  c.  23. 
Aniciensis  (S.  Maria)  sive  de  Anicio,  sive  Podium 

S.   Mariae,  ce.    17,   23,   242,  484,  622,   797, 

io55,   i2o3. 

—  (bajulus  S.  Mariae),  c.  622. 

—  (eeclesia  S.  Miciiaelis),  c.   16. 
AN1CIE^SIS  (monasterium  S.  Pétri),  ce.  20,  22. 


197 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


1972 


Aniciensis  (atbas  S.  Petri).  Vide  PETRUS  I. 

—  (prata  S.  Germani),  c.   i5. 
Aniciensis  episcopatus,  c.  468. 

Anicienses  episcopi.  Fide  ADELARDUS,  ADEMA- 
RUS  ,  FREDELO  ,  GOTISCALCHUS  ,  GUIDO  , 
GUIGO,  HUMBERTUS,  PETRUS,  PONTIUS  I 
&  II,  MAURITIUS,  STEPHANUS  I,  II,  THEO- 
DARDUS. 

Anicienses  decani.  ride  GUILLELMUS ,  TRUA- 
NUS,   WILLELJVIUS. 

Anicienses  praepositi.  Fide  BERALDUS ,  BEP.- 
TRANDUS,  ELDEGERIUS,  GERALDUS,  PE- 
TRUS, ROBERTUS. 

Aniort,  castellum,  ce.  364,  1077,  11285  Niort 
(^Aude),  arr,  de  Limoux. 

Anizate  (fortia  de),  c.   i  268  ;  Ni^as  (^Hérault),  arr. 

de  Béliers. 
Annonae,  villa,  c.  363. 
Anogatum,  villa,  c.   1021;   lieu  qui  devait  être  près 

de  Pamiers  &  de  Salvetorte  (^Ariége). 
Ansavilla,  locus,  c.  109. 
Anthiochia,  ce.  25,  27;  Antioche. 
Antiagum,  ce.  246,  247. 

Anulvilla,  ecclesia  in  comitatu  Redensi,  c.   iSp. 
Apamiae,  Appamiakum   castrum,  ce.  8r9,  966,  980, 

I  I  16;  Pamiers  (^Aricge). 
Apamiensis  episcopatus,  c.  46. 
ApiANtJM,  villa,  c.  325;   Pia  (Pyrénées-Orientales), 

arr,  de  Perpignan. 
ApuLiA,  e.  425  la  Pouille. 
Aquabella  (S.  Maria  de),  e.   1234. 
Aquaeductus  ,    villare    in    comitatu    Narbonensi, 

ce.   148,   159;    domaine   entre  Ouveillan,    Treil  & 

Sallèles  (Aude). 

Aquaviva,  ce.  286,  322,  323,  329;  Aiguesvives 
(Aude),  arr.  de  Carcassonne, 

AnuAViVA ,  fiscus,  c.  3i5;  Aiguesvives  (Hérault), 
arr.  de  Saint-Pons. 

Aquensis  archiepiscopatus  vel  metropolis,  ce.  776, 
8o5. 

—  comitatus,  c.  437.    • 

—  pagus,  c.  291. 

Aquilinum,  rivus,  c.  877;  l'Agly,  rivière. 
AquitANIA,  c.   256;  p.    1*;  l'Aquitaine. 
Aquitanica,  Aquitania,  Aquitaniae,   Eqlitamae 

(vallis),   ce.    100,    122,    812;   le   Fal   de  Daigne, 

en  Carcasses. 

Aragon  (castellum  de),  c.  1139;  Aragon  (Aude), 
arr.  de  Carcassonne, 

Aragonenses,  c.  48.  ^ 

Aragoniae  regnura,  e.  43. 

ArAGONENSE  territorium,  e.  422. 

Arannum,  c.  273. 

AhAur,  fluvius,  c.  3i5;  l'Hérault,  rivière. 

ArausiCA,  c.  873;  Orange. 

Arausicus  comitatus,  e.  437. 

Arboriacensis  prior,  Fide  RAIMUNDUS. 

.4rchae,    vilJa,    ce.    812,    866,     1278;    Arquettes 

(Aude),  arr.  de  Carcassonne . 
A.KCHAS  (S.  Maria  de),  c,  648. 


Arcides,  villa,  c.  io37* 

Arderanum,  c.  895. 

Ardorello    (B.   Maria  de),  c.    1028}  Noire-Dame 

d'Ardorel. 
Ardorelli  abbas.  Fide  FULCO. 
Ardricus  vallis,  c.  245. 
Aregià,  Arezia,  flumen,  ce.   258,  346,  406,  407, 

1021,   1116;  l'Ariége,  rivière, 

Arelas,  Arelate,  eivitas,  ce.  28,  5m,  584;  Arles, 

Arelati  synodus,  c.  5o2. 

Ar.ELATENSis  (S.  Trophimus). 

Arelatensis  (S.  Cesarius),  coenobiui'ît,  c.  326. 

Arelatensis  archiepiscopatus,  c.  775. 

—  eivitas,  c.  490. 

—  ecclesia,  ce.  791,  860. 

—  ecclesia  8c  claustrum,  e.   1072. 

Arenarum  vel   de   Arenis    castrum,  cc,   29,   762, 
764,    1266. 

Arenarum  caslania,  c.  1082. 
Argencia  (terra  de),  c.  428. 
Argens,  villa,  c.  8o5  ;  Argens  (Aude),  arr.  de  Nar- 

bonrte. 
Argentia,  cc.  584,  747,  791,  935,  1238. 
Argentumdupllm     sive     Argentiduplum  ,     rivus, 

cc.  329,  663,  759;  l'Argentdouble,  ruisseau. 
Argumbaud,  locus,  c.   i  161. 
Arifatum,  Arifat,  castrum,   ce.    838,   1069;  Ar'ifat 

(Tarn),  arr.  de  Castres. 
Ariminum,  e'.  469;  R'iminï. 
ArisensiS  vicaria,  c.    192;  territoire  du  Figan. 
Armacianicae,  Armatianicae,  Armazanicae,  villa 

in   comitatu    Nemausensi,  cc.   25o,   253,    i225; 

Aimargues  (Gard),  arr.  de  Nimes. 
Armadanegues,  villa,  c.  854. 
Arneir,  c.   1202;  VArnet,  étang,  commune  de  Fille- 

neuve-lès-Maguelonne  (Hérault). 

Arpalanicis  (domini    de),   c.   91  ij    Arpalliargues 

(Gard),  arr.  d'Usés. 
Arragonense  territorium.  Fide  Aragoniae. 
Arredalencus,  villa,  c.  441. 
Arrestad,  c.  406. 
Arsat  (S.   Saturninus  de),   ecclesia   in  Tolosano, 

c.  870. 
Arsens,  villa  in  Carcassonensi.  J'aide  Ar^encs. 
Arsimicianl'm,  Artimicianum,  ce.   256,  285,  322; 

Arminis  (Aude),  commune  de  Cuxac  d'Aude, 
Artaxona,  ecclesiola  in  Pampilonensi  episeopatu, 

c.  788. 
Artellis  (S.  Maria  de),   ecclesia,  c.   268;  Fons 

(Lot),  arr,  de  Figeac, 
Artimicianum,  villa.  Fide  Arsimicianum. 
Artimiglae,   villa,    e.    3i5;    localité    disparue    de 

l'Hérault,  vers  les  communes  de  Servian,   Falros 

&  Montblanc. 
Artosolo,  Attosol  (S.  Michael  de),  ec.  219,  45 r; 

église  dans  les  environs  immédiats  de  Saint-Mar- 
tin, au-dessous  de  Quillan. 
Artuitu  (terminium  de),  c.  798. 
Arulas  vel  Arulensis  (S,  Maria  ad),  ce.  167,  95ij 

Arles,  en  Koussillon. 


197- 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


974 


Arulenses  nbbates.  Vide  ARNULFUS ,  RAIMUN- 
DUS,  WISANDUS. 

AnuscADAE, .villa  ;  corrigendum  Cruscadae,  c.  8o5} 
Cruscades  (^Aude),  arr,  de  Narbonne, 

AnvEUNENSis  pagus,  c.  27;  l'Auvergne, 

Arvernicum  territorium,  c.  18. 

Arzacium,  c.  iipS}  Assas  {Hérault)^  arr,  de  Mont- 
pellier. 

Ar^encs,  Ar^en,  Arsens,  castellmn  &  villa  in  Car- 
cassonensi,  ce.  408,  52,5,  735,  926,  11 73;  Ar- 
yens (Aude^,  arr.  de  Carcassonne. 

AsiLiENSis,  Aïiliensis  (S.  Stephanus)  sive  S.  M\ii- 
TiNUS  de  Masia,  allas  abadia  de  A-^il,  ce.  407, 
547,  612,  668,  681,  810,  91 5;  le  Mas-d'A^il, 
abbaye. 

AslL^E^SES  abbates.  t^ide  ATO,  PETRUS  I  8c  PE- 
TRUS  Iir,  PONCIUS. 

—  prior.  Vide  PONCIUS. 
AsiLiENSis  salvetas,  c.  547. 

Asinarius,  Asinarium,  villaris,  in  Cnrcassensi , 
ce.  293,  342;  le  lieu  de  Vaiisière  (^Aude),  com- 
mune de  Villebasy,  convient  pour  la  position,  mais 
non  pour  la  forme  philologique. 

AsiNiANUM,  AziNiANUM,  villa  in  episcopatvi  Narbo- 
nensi,  ce.  174,  2805  Assignan  (^Hérault),  arr,  de 
Saint-Pons. 

AsiMEYRAE,  AsiNiERRAE,  ce.  247,  248;  Asnier 
(Lot),  arr.  de  Figeac  (i*). 

Asoal  (S.  SiGOLENA  d'),  c.  946;  Soual  (Tarn),  arr. 

de  Castres. 
AspBRAZANO  (ecclesia  de),  c.  740;  Espera^a  (Aude), 

arr,  de  Limoux, 
Aspira,  villa,  c.  1084. 
AspiRAGUM,  villa,  e.  237. 
AspiRANO   (S.   Maria   de),  c.    1144J   Notre-Dame 

d'Esplra. 

—  (prior  S.  Mariae  de).  Vide  ARNALLUS  SENIO- 
FREDI. 

AspiRANUM,  villa  in  pago  Biterrensi,  ce.  71,  93, 
94,  471,  979,  ioi5;  Asplran  (Hérault),  arr.  de 
Lodève. 

AspRES,  locus,  c.  394. 

AssELANO  (territorium  de),  c.  i  29 1  j  Lasserre  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Toulouse. 

ASTAIRACUM,  c.  649;  Astarac. 

ASTARACENSIS  COmcS,  C.   62O. 

Atax,  Azate,  Aide,  Aditus,  flumen,  ce.  39,  122, 
i5o,  i52,  219,  284,  400,  404,  454,  567,  671, 
657,  658,  676,    1201. 

Atacis  piscatio,  c.  540. 

Atensis  comitatus,  e.  2345  comté  d'Apt. 

Attilianus,  Azillanum,  villa  in  Narbonensi, 
ce.    1  10,  943;  A'^ille  (Aude),  arr,  de  Carcassonne. 

Attosol,  villa.  Vide  Artosolo. 

AuCAGUM,  c.  279;  Assac  (Tarn),  arr.  d'Albi, 

Aulasium,  c.  247;  Aulas  (Gard),  arr,  du  Vigan, 

AuRASiCENSis  (S.  Florentius),  ecclesia,  c,  91;  Saint- 
Florent  d^  Orange, 

AuRASicENSis,  Orisionensis  comitatus,  c.  234. 

Aur.ASiENSE  territorium,  e.  Sti. 

'Alrelia,  villa.  Vide  Aureliani. 


AuREL,]ACK.\si.s  sive  de  Aureliaco  (S.  Ceraldi;s\ 
monasterium,  ce.  177,  241,  249,  276}  Saint-Gc- 
raud  d'Aurillae. 

AuRELiACUM,  Auremagum,  viUn  in  comitatu  Biter- 
rensi, ce.  141,  328;  Lieuran-Cabrières  (Hérault), 
arr.  de  Béliers,  (Thomas,  Dictionnaire  topogra- 
phique.) 

AuRELiANENSiS  abbas,  c.  I  195. 

Aureliani  sive  Aurblia,  ce.  87,  1002;  Orléans. 

AuRELiONACus,  alos,  e.  279. 

AuRENCA,  Aurenga,  ce.  33,  5o;  Orange. 

AtRiACHUM,  AuRiAcuM,  Auriag,  AuRiAGus,  castcl- 
lum  &  villa,  ce.  388,  588,  8o5,  957,  1020, 
Il3i,    1208;   Auriac  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

AuRiNiACUM,   alos,   c.    241;   Ornhac  (Lot),   arr.   de 

Cahors. 
Auno  (S.  Petrus  de),  e.  671. 
AuRucio,  villa,  c.  322. 
AusciuM   (S.   Urentius  ad),   c.   244;  Salnt-Orens 

d'Auch. 

Ausco,  mons,  c.  44. 
Auseda^j  locus,  c.  643. 

AusEDiNENSE  concilium,  c.  177;  concile  d'Ausede, 
village  détruit  près  Saint-Pons. 

At'SONA  eastrum,  e.  i37;  Al^onnc  (Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

AusoNENSE  terminium,  e.  208. 
—  territorium,  c.  i38. 
AusoNENSis  vicaria,  e.  i55. 

AusoNENSis,  AusuNENSis  comitatus,  ce.  89,  214; 
comté  d'Ausone. 

AusoNENSis  ecclesia,  ce.  116,  119. 
AusoNENSE  episeopium,  c.  ii5. 
AusoNENSES  episcopi.    Vide   GEORGIUS,  GOTMA- 
RUS,   IDALCARIUS,  OLIBA,  PETRUS. 

AtsONENSis  pagus,  e.  i23. 

AusoNENSis  populuS,  c.    II7. 

AuzA,  locus,"  c.  596. 
AuzoNENSis  vicaria.  Vide  Acsone.nsis. 
AvALio,  alos,  e.  3o2. 

Avallato  (S.  Benedictus  [de]),  e.  279;  Avalats 
(Tarn),  arr.  d'Albi. 

AvANiS,  villa  in  pago  Albiensi,  c.  142;  Sainte- 
Cécile  du  Cayrou  (Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

AvARio,   AvARO,  flumen,  ce.  462,  5i5,  604,  606, 

884;  l'Aveyron,  rivière. 
AvELLANicuM,  villa    in  comitatu  Arausico,  c.  457. 
AvELLANO  (S.  Marcellus  de),  e.  43  1 ,  Saint-Marcel 

d'Adeillan  (Hérault),  commune  de  Saint-Pargoire. 

AvELLiNA,  eivitas  in  Italia,  c.  3o. 

AvENio,  AvENNio,   AviNio,  civitHS,  ce.  45,   377, 

733,   739,   745,   936,    io58,    1070;  Avignon. 
AvENiONENSis,  AviNiONKNSiS  comitatus,  ce.  92,  r  I  I, 

AvENZA,  villa  in  vicaria  Agonesi,  c.  146. 
AvERANUM,    terminium,  e.  272;    Veyran  (Hérault), 

commune  de  Causses. 
AvESAGUS,    alos,   c.    346;   BéiaC  (Ariége),   arr.   de 

Pamiers. 


1975 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


AviciACUM,  villa  in  Biterrensi,  c.  93;  Saint-Julien 

d'Avisa^  (^Hérault),  commune   de  Saint-Félix   de 

Lode^, 
Avienres,  casteiliim,  c.   lio5. 
AviNTcs,  castellum,  c.   1221;  Venes  [Tarn),  an.  de 

Castres. 
AviMO,  civitas.  Vide  Avemo. 
AviMONENSis  comitatus.  Vide  Avenionensis. 
AviNiONENSis  (S.  Andréas).  Vide  Andaonensis. 
Avocium,  c.  243. 
Ax  (S.  ViNCENTiLS  de),  ecclesia  in  Tolosano,  c.  870  j 

Ax  ÇAriége),  arr.  de  Foix, 

AzATE,  flumen.  Vide  Atax. 

A^il  (abadia  de).  Vide  Asiliensis. 

AziLiAcuM,  sive  ipsa  Tur.nis,  alos  in  Russilio- 
nensi,  c.  200;  la  Tour  d'Elne  [Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Perpignan, 

AziLiENSiS  (S.  Stepiianus).   Vide   AsiLIEiNSIS. 
AziLLANUM.  Vide  Attilianus. 
AziiMANUM.  Vide  Asimanum. 


B 


BaciAnum,  villa,  c.  Siyj  Bassan  [Hérault),  arr.  de 
Béliers. 

Badencsj  villa  &  castellum,  c.  i  i  o5  ;  Badens  [Aude), 

arr.  de  Carcassonne. 
Bagae.  Vide  Baiae. 

Bagarnis,  vicaria,  c.  690;  Bagard  [Gard),  arr. 
d'Alais. 

Bagis  (collis  de).  Vide  Bajae. 

Bagniles,  Bangiles,  lociis  prope  Carcassonam, 
ce,  100,  I22J  Bagnoles  [Aude),  arr.  de  Carcas- 
sonne. 

Bagnolae,  locus  prope  Bitterrim,  c.  840. 

Bagnules,  villa  in  comitatu  Russilionensi,  c.  i65' 
Banyuls  des  Aspres  ou  Banyuls-sur-Mer,  tous  deux 
Pyrénées-Orientales,  arr.  de  Perpignan. 

Baiae,  villa  in  comitatu  Lutevensi,  c.  340;  Sages, 
ferme,  commune  de  Saint- André  de  Sangonis. 
(Thomas,  Dictionnaire  topographique  de  l'Hé- 
rault). 

Baiae,  Bagae,  Bajae,  villa  in  comitatu  Narbonae, 
ce.  47,  255,  285,  320,  352,  370}  Bages  [Aude), 
arr.  de  Narbonne, 

Bai'ns  (ecclesia  de),  c.  797;  Bains  [Haute-Loire), 
arr.  du  Puy. 

Baiona,  c.  48;  Bayonne. 

Baixasis  (condaminae  de),   c.   iio5;  propriété  qui 

n'a  pas  laissé  de  traces,  près  de  Capestang. 
Bajae,    Bagae,   villa    in    comitatu   Russilionensi, 

ce.   i65,  23 1  j  Bages  [Pyrénées-Orientales),  arr.  de 

Perpignan. 
—  (collis  de),  ce.  998,  1 1  84,  1  190. 
Bajae.  Vide  Baiae. 

Balagarius,  castellum  in  Hispnnin,  c.   1188. 
Balageuius,  Balaguerius,  castellum  in  Lauraccnsi 

ce.  io58,  1069. 


1976 

Balaguer,  castellum  in  Fuxensi,  c.  11 72;  Bala- 
gueres  [Ariége),  arr.  de  Saint-Girons. 

Balasttjy,  villa  in  comitatu  Palliarensf,  c.  674. 

Balaslco,  Balarug,  Bala^uc,  Ba^aluch  (castrum  de), 
ce.  242,  888,  971,  1079;  Balaruc-les-Bains  [Hé- 
rault), arr.  de  Montpellier. 

—  (S.  Mauricius  de),  parrochia,  ce.  888. 

Bala^uc,  castrum.  Vide  castrum  de  Balasuco. 

Balentios.  Vide  y kh^'scws. 

Balmas  (S.  JoHANNES  de),  c.  6ii}  les  Balmes  [Lo- 
zère), arr.  de  Florac. 

Balmis  (villa  de),  in  Lodovensi  episeopatu , 
c.  1263. 

Balniolas  (S.  Stepiianus  ad),  abbatia,  c.  104; 
Saint-Etienne  de  Bagnols,  dans  le  Bésalu. 

Banatum,  villa  in  pago  Tolosano,  c.  266}  Banat 
[Ariége),  arr.  de  Foix. 

Bancal,  c.  407. 

Banchets  (vicaria  del),  c.  406. 
Bangiles,  villa   in   pago   Carcassensi.   Vide  Bag- 
niles. 

Bannaciensis,  Bannassensis  vicaria,  ce.  490,  491  j 
Banassac  [Lozère),  arr.  de  Marvéjols. 

BaraciAcum,  villa,  c.  3i8;  ville  aujourd'hui  dis- 
parue. 

Baranc  lA  N  ELLUM  ,  locus  in  pago  Carcassensi, 
c.  293. 

Barausan  (S.  PoNTius  de),  ecclesia,  c.  187. 
Barbarae,  c.  449. 

Barbastensis  episcopus,  c.  788;  évêque  de  Bar~ 
bastro. 

BarbayraniciS  (S.  ViNCENTitS  de),  c.  983}  Saint- 
Vincent  de  Barbeyrargues  [Hérault),  arrond.  de 
Montpellier. 

Barberan,  castellum,  c.  670  j  Barbaira  [Aude),  arr. 
de  Carcassonne. 

B ar bre,  y'ïWa,  c.   loi 4,. 

Barcheona,  Vide  Barchinona. 

Barciiinona,  Barchilona,  Barcheona,  civitas, 
ce.  114,  365,  671,  791,  1126J  Barcelone  [Es- 
pagne). 

Barchinonensis  (S.  Crux,  ecclesia),  ce.  114,  116, 

365. 
Barchinonae,  Barchinonensis,  Barchionensis,  de 

Barsalona   comes,  ce.   566,   908,    1012,    1143, 

1 172. 

Barcheonae,  Barchinonae,  Barchinonensis,  Bar- 

CHEONENSis    moneta ,   ce.   549,   562,    567,   075, 

589. 
Barchinonae  (mancusi  auri),  c.  546. 
Barcheonenses  mancusi,  c.  557. 
Barchinonensis  episcopus.  Vide  ALLA  (?). 
Barchinonenses  comités.    Vide  BERENGARIUS, 

RORRELLUS,    RAIMUNDUS,   RAIMUNDUS   KE- 

RENGARIUS  I,  II,  III,   IV,   SENIOFREDUS,  SU- 

NIEFREDUS,   WIFREUUS  I  &  II. 
Barchinonensks  comitissae.    Vide  ADALMODIS, 

DULCIS,  ERMESINDIS. 
Bardici-S,    villaris,    c.     1  263  ;    le    Barry    [Hérault), 

commune  de  Montpeyroux.  (Thomas,  Dictionnaire 

t  opograph  ique.) 


1977 


INDEX  GEOGRAPIIICUS. 


1978 


Bared,  alos,  c.  ^o5. 
Barela,  castellum,  c.  410. 

Bariktis  (villa  de),  c.  ySi;  Barges  (^Haute  Loire), 
arr,  du  Puy. 

Barnario  (honor  de),  in  pago  Biterrensi,  c.  3  1  fj  i 
fief  dans   la    commune    de   Saint-Jean    de   Bué^es 

{Hérault). 

Baro,  Bar  {S.  Maria  de),  pnrrochin  in  epijcopitii 
Albiensi,  ce.  273,  277;  Barre  {Tarn),  commune 
des  Cabanes  &  Barre, 

Barosa,  villa,  c.  219. 

Barra,  castrum,  c.  46Ô;  Barre  des  Cévennes  {Lo- 
zère), arr.  de  Florac. 

Barta  (mansiis  de),  c.   i223. 

Baso,  villa  in  coinitatu  Rosselionensi ,  ce.  3o9, 
382,  614,  6i5;  Baho  {Pyrénées-Orientales),  arr. 
de  Perpignan. 

Bassuxsis  vicaria,  c.  33o;  Bas  en  Basset  {Haute- 
Loire),  arr.   d'Yssingcaux. 

Bassera  mons  in  comitatu  Redensi,  c.  ii3;  mon- 
tagne près  Saint-Martin  de  Villercglan  {Aude). 

Bassianum,  villa  in  pago  Narbonensi,  ce.  69,  86, 
1C4. 

Bassiniagum,  c.  398. 

Bastide  {la),  forcia ,  c.  io65;  la  Bastide  Saint- 
Georges  {Tarn),  arr.  de  Layaur, 

Batpalmab,  mansus  in  episcopatu  Albiensi,  c.  174. 
Baucium,  castrum,  c.   1232;  Baux,  château. 
Baulias  (molendinum  de),  c.  873. 
Baulo,    silva ,   c.    1084;    Baulou    {Aricge),  arr.    de 

Fois. 
Bauto,  villa  in  pago  Ruthenico,  c.  75. 
Bauzonica  vicaria,  c.  333. 
Bavartensis  vallis,  c.  292. 
BavartenSE  terminium,  c.  348;   terroir  de    Bavart 

{Haute-Garonne),  commune  d'Eup. 
Ba^aluch.  Vide  castrum  de  Balasuco. 
Becede,   castellum,   c.    1071  }   la  Bessede   {Tarn), 

commune  de  Montirat. 
Beceria,  mansus,  c.  268. 
Beceuones,  alos,  c.  237. 
Becia  (S.  Petrus  de),  c.  279. 
Beciano,  Betiano  (ecclesia  S.  Pexri  de),  ce.  igo3, 

1004,   ioo5,   1006,    1007,    1008,    io33. 

—  (ecclesia  S.  Mariae  de),  c.  187;  Bcssan  {Hé- 
rault), arr.  de  Béliers. 

Becus,  castellaris,  c.  276. 

Bedeireis.  Vide  BitterrenSiS. 

BedeiuiAE,  c.  1290}  Bédarieux  {Hérault),  arr.  de 
Béliers. 

Bederre^.  Vide  BitterrenSiS. 

Beders.  Vide  Bitteurae. 

Begosensis  vicaria,  c.  3i8;  Bégot-le-Haut  Scie  Bas, 
fermes  {Hérault)^  communes  de  Saint-Pons  &  de 
Riols. 

Belad  (S.  Petrus  de).  Vide  Biragum. 

Behuuum,  castrum,  c.  684. 

Belcaire  (castrum  de).  Vide  Beu-icadrum. 

Bellapertica  (Beata  Maria  de),  ce.  1282,  1292; 
Belleperche, 


Bellaepertigae  abbas.  Vide  ALQUERIUS. 
Belli<:auri..m,  Belcaire,  castrum,  ce.  746,  935. 
Belmcadri  (S.  Na/.arils,  ecclesia),  c.  776. 
BELLiCADRErtSES  ecclesiae.  c.  746. 
Bei-lilocensis  (S.   PETRts)  vel   Brr-r.usLocis,  mo- 

nnsterium,   ce.    i53,    23;j,   241;    Saint-Pierre  de 

Beaulieu. 

Bei,i,ilocexsis  abbns.  Vide  JOANNES. 
BEt.i.or()RTi    (S.    Martinls  de),   ecclesia,   c.    1010  ; 
Beaufort  {Hérault),  arr.  de  Saint-Pons. 

BELi.o>toNTE  (Beata  Maria  de),  ce.  1090,  1091; 
Notre-Dame  de  Belmont. 

Bellimontis  praepositus.  Vide  GUILI.ELMUS. 
Beli.opodio  (terra  de),  c.   1281;  Bcaupuy  {Tarn-&- 
Garonne),  arr.  de  Castelsarrasin. 

Bellocasso  (S.  Martinl'S  de),  c.  244;  Bellecassagne 
{Lot),  commune  de  Miramont. 

Bellumpogium,  c.  240 j  Belpvch  {Lot),  commune  de 
VHonor-de-Cos. 

BnLLtsviciM-s,  Belvedin,  castellum,  ce.  894,  1093. 

Belpoig,  castellum,  c.  82.5. 

Beltiraco  (S.  Petrus  de),  e.  1091. 

Belvedin,  castrum.  Vide  Beu.usvicinus. 

Belve^er  {décima  de),  c.  916. 

Benca,  castrum,  c.  620;  Benque  d'Aurignac  {Haute- 
Garonne),  arr.  de  Saint-Gaudens. 

Benca  (comes  de).  Vide  BERNARDUS. 

Beneventlm,  e.  53;  Benevent  {Italie). 

Berueianum,  villare  in  pago  Biterrensi,  c.  314. 

Bercalis,  silva,  c.  1068. 

Bercellis,  mansus,  c.  610. 

Berencs',  Berengs,  castellum,  ce.  411,  4J2,  52 1, 
1066,    1220J  Brens  {Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

Berens  (S.  Jacobus  de),  e.  270. 

Bergintanus    comitatus,   c.    307;   comté    de   Berga 

{Espagne). 

Berizam,  villa  in  page  Narbonensi,  c.  107. 

Berleriae  fons,  c.  20. 

Bernâtes,    villa    in    comitatu    Sustantionenii , 

c.  233;  lieu  disparu  d'après  Thomas  {Dictionnaire 

topographi(jue), 

Bermciuaf,  Berni^,  castrum,  ce.  1026,  1049,  1071, 
1229,   i3o2;  Bernis  {Gard),  arr.  de  Nimes. 

Bermssia,  villa  in  pago  Nemausensi,  c.  3o;  Bernis 
{Gard),  commune  de  Vauvert. 

Berutum,  civitas,  c.  780;  Beyrouth  {Palestine). 
Besangue,    fluvius,   c.    904;    la    Bérauge,  rivière   de 

l'Hérault. 
Betiano  (S.  Maria  de),  ecclesia.  Vide  Beciano. 
Bexani,  e.  585;   Baixas  {Pyrénées-Orientales),  arr, 

de  Perpignan. 
Be^ere^,  Be^eres.  Vide  BitterrenSiS. 
Beders,  Be^er.  Vide  Bitterae. 
Bianicae,  villa,  c.   ii94> 
BiAURus,  Jal'rum,  fluvius,  ce,  255,  259,  286,  633, 

634;  le  Jaur,  affluent  de  l'Orb. 


'  La  colonne  411   porte  Berenis;  c'qsX  certainement  unç 
faute  de  copiste  pour  Berencs, 


1979 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


1980 


BictANCM,  villa  in  pago  Narbonensi,  c.   i3o;  B'iie 

(^Aude),  arr.  de  Narhonne. 
• —  (S.  Amantius  de),  ecclesia,  c.   i3i. 

—  (S.  Baudilius,  ecclesia    in  villa),  c.  i3i. 
BiOLO  (parrochia  de),  in  Caturcino,  c.  Sopj  B'ioule 

ÇTarn-&-Garonne),  arr.  de  Montauèati. 
BiOLO,  Biule  (San  Salvador  de),  c.  606. 

—  (abbatia  de),  c.  609. 

BiRAGUM   sive    Beîad   (S.  PetrdS  de),  ce.  441,  684; 

Bérat  (^Haute-Garonne),  arr,  de  Muret. 
BiSANO  (S,  Saturnines  de),  c.  786}  Bi^e  (Aude), 

arr.  de  Narhonne.  Vide  Bicianum. 

—  (S.  Petrus  de),  capella,  c.   186. 
BiSiNiANUM,  villa,   c.  319;    Bessan   (Hérault),  arr. 

de  Béliers. 
Bisons  (S.  Garcinus  de),  ecclesia,  c.  \S^;  peut-être 
Lisson  (Cassïnï),  commune  d'Olargues  (Hérault). 

BlSULDUNENSIS,  C    I  l5. 

BiSSILDUNENSiS     vel     BlSULDUNENSIS     COmitatllS, 

ce.    104,   107,   216,   776. 

—  pagus,  c.   123. 

BiSULDUNUM,  castrum,  c.  367;  Besalu  (Espagne), 
BisuLDUNENSES  comites.  Vide  BERNARDUS  I  &  II, 
BERNARDUS  GRANDERI,  GUIFREDUS,  GUI- 
LIELMUS,  AZALAIS, 
BiTERRAE,  Bitterrae,  Biterris,  Beders,  Be^ers , 
Be^er,  Viterrae,  civitas  episcopalis,  ce.  04,  36, 
39,  5f,  81,  93,  283,  3i7,  3i8,  359,  425,  446, 
474,  487,  495,  529,  565,  624,  625,  8o3,  8o5, 
840,  866,  867,  895,  945,  953,  958,  960,  978, 
982,  1170,  1 172,  i 180,  i  I 82,  1235,  1248  ;  Bé- 
i^iers  (Hérault). 

Biterri  (burgus  de),  c.  794. 
Biterris  (episcopatus  de),  c.  425. 
Biterris  (mesellariae  de),  c.  840. 
Biterris  (sedes  de),  c.  242. 
BiTTERRENSES  ccclesiae  : 

(S.    JULIANUS),   c.   840. 

—  'S.  Maria  Magdalena),  ce.  3o,  36,  975,  1104. 

—  (S.  Nazarius),  ce.  81,  92,  94,  141,  176,  260, 
278,  283,  286,  317,  446,  447,  471,  479,  483, 
029,  686,  687,  972,  977,   1089,   1235. 

—  (S,  Salvator),  c.  317. 

—  (S.  Saturninus),  c.  976. 
Biterrenses,  c.  3o. 

BiTTERRENSiS,   BlTERRENSE,   Bedeireis,  Be'^ere-{,   Be- 

^ereSj   Bederre^^   ce.    866,    867,    958,  960,    982, 

1069,    M  23,    1173;  le  Biterrois. 
BiTERRENSis  coiTiitatus,  cc.  70,  86,  104,    162,  258, 

260,  283,  297,  327,  328,  479,  749,  795,  8o5, 

853. 
BiTERRENSiS  coiTiitatus  &  terri toriiiTti,  c.   141. 
BiTERRENSis  episcopatus,  ce.  273,  945,   978,  1044, 

I  195. 
BiTERRENSis  pagus,  CC  71,  93,  1 09,  1  28,  1  84,  3o3, 

5i5.     * 
BiTERRENSis  sedis,  c.  1248. 
BiTERRENSis  senescallia,  C.   1170. 

BiTERRENSis  telluS,   C.    5. 

BlTERRENSE  territorium,  ce.  8i,  176. 

BiTERRENSis  villa,   CC.    976,    977. 


BjTEURENSIS  (S.    AfFRODISn    Crux),   C.   840. 

BiTERRENSis  (burgus  S.  Nazarii),  c.  487. 

BiTERRENSis  (S.  Jacobus,  burgiis),  c  976. 

BiTERRENSis  burgus  vicccomitalis,  c.  903. 

BiTERRENSis  moneta,  ce.  1098,  ii23. 

Biterris  recta  inoneta,  c.  680. 

Biterrenses  solidi,  c.  643. 

Biterrenses  episcopi.  Vide  AGILBERTUS,  ARNAL- 
DUS,  BERENGARIUS,  BERNARDUS  I,  II,  III, 
FRUCTARIUS  ,  GERALDUS  ,  GUILLELMUS  \ 
MATFREDUS  I  &  II,  RAIMUNDUS,  REGINAL- 
DUS,   RODALDUS,  STEPHANUS. 

Biterrenses  arehidiaconi.  Vide  Arnaud  MAT- 
FREDUS, DE  CORNELIANO,  GUILLELMUS,  de 
MONTEROTUNDO ,  MATFREDUS,  de  MURO- 
VETULO  ,  RAIMUNDUS,  Agathensis  episcopiis, 
UGO,   WILLELMUS  PONTII. 

Biterrenses  camerarii.  Vide  de  MONTEPAVONE, 
UGO. 

BiTERRENSis  cantor.  Vide  RAIMUNDUS  GUIL- 
LELMI. 

BiTERRENSis  caputschola.  Vide  RAGNERIUS. 

BiTERRENSis  claviger.  Vide  RACUINUS. 

BiTERRENSis  claviger  &  prepositus.  Vide  BERNAR- 
DUS. 

Biterrenses  praecentores.  Vide  Gulllelmus  DE 
BITTERRIS,  GUILLELMUS  LUPONUS,  JOHAN- 
NES,  RAIMUNDUS  GUILLELMI. 

BiTERRENSis  praeposi tLis.  Vide  GUILLELMUS. 

BiTERRENSis   prior.  Vide  BERENGARIUS. 

Biterrenses  sacristae  vel  sncriscrinii.  Vide  GUI- 
LHERMUS,  GUILLELMUS  LUPI,  MAURINUS, 
de  MOREDE,    RICUINUS. 

BiTERRENSis  subdiacOHus.   Vide  RAIMUNDUS. 

Biterrenses  comites.  Vide  PETRUS ,  RAIMUN- 
DUS IV,  cornes  ïolosaniis,  ROGERIUS  I,  comes 
Fuxensis. 

BiTERRENSis  comitissa.   Vide  RANGARDIS. 

Biterrenses vicecomites.  Fiiie  BERNARDUS  ATTO, 
GUILLELMUS,  R.  Kog/ew,  RAIMUNDUS  BER- 
NARDUS, RAIMUNDUS  TRENCAVELLI,  RAI- 
NARDUS,   ROGERIUS   II,   TEUDO, 

BiTERRENSis  &  Agatiien'Sis  vicecomes.  Vide  BOSO. 

Biterrenses  vicecomitissae.  Vide  ADALAICIA, 
ADALAISSIA,  ARSINDIS,  CECILIA ,  ERMEN- 
GARDIS,   ERMETRUCTIS,   GARSINDIS. 

BiTiNNiANUM,  villa,  c.  372;  Bétirac  [Hérault),  com- 
mune d'Hérépian  (suivant  Thomas,  Dict.  topcg.). 

BiTURiCENSis  ecclesia,  c.  21. 
Biturigenses,  p.  9*. 
Biule  (San  Salvador  de).  Vide  BiOLO. 
BizAGiuM,  villa  in  pago  Nemausensi,  c.  83  ;  Bi^ac 
(Gard),  commune  de  Calvisson. 

Bi.ANADUM,  ecclesia,  c.  241;  Blanat  (Lot),  commune 

de    Rocamadour    ou    de    Saint  -  Michel    de    Ba~ 

ni  ères. 
Blancafort ,  castrum  in  Redensi,  c.  577. 
Blaniago  vel   B1.ANAC0    (S.    Petrus   de),   ecclesia, 

cc.  754,   767;   Blagnac   (Haute-Garonne),  arr.  de 

Toulouse. 
Blan^ach  ^castrum  de),  c.  1200, 


I98I 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


Blanziagdm,   Blan^ac,  villa    in   pngo  Tholosano, 

ce.    362,    38oj    Blansac    (^Ariége),    commune    de 

Saint-  Yhars. 
Bleoa  (ipsa),  castellum,  c.  671. 
Blidanis,  villa,  ç.  238. 
Boc ,    portus,    c.    29;    port    de    Bouc  (^Bouches-dik- 

R/tône),  commune  de  Fos. 
BociiETO  (castrum  de),  c.    1200;  le  Bouchct  (^Gard), 

commune  de  Pontcils. 
BOCIACAE,  BOCUGAE,   BuciAGAE,  castelluiTi,  cc.  S/iS, 

867,    868,    io65,     1289;    Boussagues   Ç  Hérault)  , 

arr.  de  Béliers. 
BocoNA,   terminium,   cc.  2o3,  604;  terroir  de  Bou- 

conne.  Vide  Buchona. 
BoDARiUM,  stagnum  in  diocesi  Narbonensi,  c,   i52. 
BoiANUM,   BuiANUM,  villa  in    territorio  Biterrensi, 

cc.   176,  3i7;  Boujan  (^Hérault),  arr,  de  Béliers, 
BoiSEDONO  (castrum  de).  Vide  BoxASO. 
BoissEzoN.  Vide  BoxASO. 
BoixERAE,   c.   895;   la   Boissière  (^Hé'-ault),  arr.   de 

Montpellier. 

BOLBESTRENSIS,    BolheStreS,    BoLDEStRENSE,    BuLBAS- 

TRESU.M,   territorium,   cc.    3^5,   407,   5o5 ,   697, 

889;  le  Volvestre. 
BOLCESTUENSE  (S.  CiiiuSTOFORUS  de),  C.  .'J94  j  Saint- 

Christaud  en  Volvestre  (^H  a  ut  ç- Garonne),   arr.  de 

Muret. 
BoLifbNA,    C.     II 59  5    Boulhonne    (Haute-Garonne), 

commune  de  Cintegabellc. 
Boi.r,ONA  (boscum,  bosc  vel  nemus  de),  cc.  346,  406, 

1256. 
B0L6ONA  (vicaria  de),  c,  406. 

BOLBONA   (BeATA  MapiA   de),  c.    1256. 

BoLBONAE  abbas.  Vide  DOMINICUS. 

BoDCARNEA,   BoLLECARNis,   locus   8c  valliï  in   Fe- 

nioletensi,    cc.    95,    219,    449}    Valcarne,  vallée 

près  de  Quillan  [Aude)  '. 
BoLiONACUM,   BuLBiMACL'S,   villa    in    pngo   Carcas- 

sensi,  cc.    loo,   122;   Boutllonnac  [Aude),  arr.  de 

Carcassonne. 
BoLLA.MCAE,  c.   1082}   Bouillargues  [Gard),   arr.  de 

Nimes. 

BoLLECARNiS,  vallis.    Vide  BOLlCAn.NEA. 

Borna,  castellum,  c.  1169;  Borne  [Ardeche),  arr. 
de  Largentière. 

Bonagum,  c.  2375  Bonnac[Ariége),  arr.  de  Pamlers. 

BoNALDUs,  mansus,  c.  242. 

BoNATiAE,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 

Bonal  [Hérault),  près  de  Riols, 
BoNiFONTis   (S.   Maria),    ce.    iiii,    1112,    iii3} 

Sainte-Marie  de  Bonnefont,  ahhaye. 
BoNiFONTis  prior.  Vide  ARNALDUS. 
Bo.NNACUMKA  (B.  Mabia  de),  C.    i3o4;  Sainte-Marie 

de  Bonnecombe ,  abbaye. 
BoNNAECUMBAE  abbas.  Vide  MATFREDUS. 

BoNOFOLLliM,   C.    244.- 

BoNUSREPAtSLS,  grangia  &  locus,  e.  i256;  Bonre- 
paux  [Ariége),  commune  de  Prat  &  Bonrepaux. 

BoRAXUM,  villa,  C.  285;  Bouran  [Hérault),  com- 
mune de  Servian. 

'  Voir  au  tome  111  de  cette  édition,  p.  Sp. 


1982 

BoRBORi,  villa  in  pago  Tolosano,  c.  166 i  lieu  in- 
connu de  la  viguerie  de  Lardât  [Ariége),  arr.  de 
Foix. 

Borda  E,  c  244;  les  Bordes  [Ariége),  arr.  de  Pa- 
Viiers  [}). 

Bordeaux,  c.  48. 

BoRDiLUM,  villa  in  pngo  Tolosnno,  c.  3?;  la  Bour- 

dette  [Haute-Garonne),   commune  de  Sainfe-Su~ 

^anne. 

BoRRAixuM,  villa,  c.  35i. 
BoscARiA  (ipsa),  c.  238. 

BOSCIIETLM,   c.    245. 

Bosro  (castrum  de),  c.  1263  ;  le  Bosc  d'Avoiras 
[Hérault),  arr.  de  Lodève. 

Bosco  (terra  de),  c.  832. 

Bos.siACUM,  villa,  c.  268;    Boussac  [Lot),  plusieurs 

villages  de  ce  département  portent  ce  nom. 
BoTA,  villa  in  comitatu  Albiensi,  e.  328. 
BoTRExis,  villa,  c.  323. 
BoTTENACUM,    p.    ii*j    Boutenac  [Aude),    arr,   de 

Narbonne. 
Boxa,  villa  in  pago  Redensi,  c.   i23. 
BoxAzo,  BoiSEDONUM,  Boisse^on,  castellum,  ce.  828, 

966,   i3o5;   Boisse^on  [Tarn),  arr.  de  Castres. 
Boxio,  castellum,  c.  266. 

Bracag  (castellum    novum   de),  c.   ii5oj    Castelnau 

de  Brassac  [Tarn),  arr.  de  Castres. 
Brachium  s.  Georgii,  mare,  c.  25, 
Br.ASSiACL'M,  c.  246;  Brassac  [Tarn),  arr,  de  Castres. 
Bracos,   mansus,   c.    611;    Brasc  [Aveyron),  arr.  de 

Sa  i  n  t-Affri  que. 

Bragi,  c.  278. 
BuAixAE,  c.  273. 

BuAKAi,  villa  in  Tolosano,  c.  629;  Brax  [Haute- 
Garonne),  arr.  de  Toulouse. 

BiiANCo  (ecclesia  de),  c.  270. 

BnA.\«o\EDO  (alos  de),  c.  2485  Brandonnet  [Avey- 
ron), commune  de  Mallevillc. 

Brassianum,  villa  in  episcopatu  Narbonensi, 
c.   174;  Brassac  [Hérault),  près  Saint-Pons. 

BiîENA,  e.   1082. 

Brencia  (ecclesia  de),  c.  270';  Brousse  [Tarn),  arr. 
de  Lavaur  (J). 

Bricium,  c.  243. 
Bricius,  alos,  c.  428. 

Br.iONOLA,  villa  in  comitati)  Forojuliensi,  c.  36 1  ; 
Brignoles  [Var),  soiis-préf. 

Brivatensis  vicaria,  c.  357. 

Brivatensis  vicus,  c.  i5}  Brioude  [Haute-Loire), 
sous-préf. 

Brivatensis  (S.  Julianus),  cc.   171,  249,  357. 
Brivatensis  decanus.  Vide  HECTOR. 
Brivatenses   praepositi.    Vide   CONIBER'IUS ,   GI- 

RALDUS. 
BniVATENSts  fratres,  c.   188. 
Broceli.um,  c.  243. 
BnociANLM,  c.  979;    Broussan  [Gard),  commune  de 

Bellegarde. 
Broi.ium,  villa,  c.  23S,  , 


1983 


INDEX  GEOGRÂPHICUS. 


1984 


Brozet,  mansus,  c.  Spi;  Brou\et  [Gard),  arr,  du 
Vigan, 

ButAs,  lociis  in  episcopatu  Albiensi,  c.  273. 

Brucia,  Bkltia  (S.  Salvator  de),  ecclesia  in  epi- 
scopatu Albiensi,  ce.  191,  276;  Broie  (Tarn), 
arr.  de  Gaillac, 

BnuciAE,  villa  in  comitatu  Carcassensi,  c.  166; 
Brousses  [Aude),  arr.  de  Careassonne. 

Brugeria,  castrum,  c.  3o2;  la  Bruguière  [Tarn), 
arr.  de  Castres, 

Brugeria,  villa,  c.  748. 

Bruniacum,  c.  io58. 

Brunichelllm,  5ru/:;fAeZ,  antiquitus  Verdu^  castel- 
luiTi,  ce.  1046,  I  i33,  I  134;  Brunitjuel,  château  en 
Lauragais ,    aujourd'hui    Bourniquet ,  près  Sorh\e, 

Bri'NiQUELM  vicecoitiites.  Vide  ADEMAR,  ARMAN- 
DUS,   Arnald,  PETRUS. 

Bruniquelli  vicecomitissa.  Vide  GUILLERMA. 

BnuscHA,  Brlsca,  castrum  in  comitatu  Ruthe- 
nensi,  ce.  568,  io37,  1197,  1198;  Brusque 
[Aveyron),  arr.  de  Saint- Affrique. 

Brusches,  c.  1  198;  mandement  du  château  de  Brus- 
que. 

Brussiense'  ministerium,  c.  299. 

BtciioNA,  Sylva,  c.  6;  forêt  de  Bouconne,  Vide  Bu- 

CONA. 

BuciAGAE,  castellum.  Vide  Bociacae. 

BuDELAiRiA   (molendinum    de),    prope    Limosum, 

C.677. 
BuiANUM,  villa.  Vide  Bounum. 
Blla,  villa  in  Confluenti,  c.  480;   Boule  d'Amont 

[Pyrénées-Orientales),  arr.  de  P rades. 
BuLA,   locus   in  Valle   Asperi,   c.   189;    Boule-Ter- 

nères  [Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Pradcs. 

BULUASTRESUM.    Vide  BoLBESTRENSIS. 

BuLBiNiAcus,  villa   in  page  Carcassensi.  Vide  Bo- 

LIONACUM. 

Bu.NDANS,  villa  in  Bisulduncnsi,  e.  367. 

BuRCAFOLS,  alos,  C  4o5. 

BuRGAL  vel  BuRGALENSis  (S.  Petrus  de),  ce.  355,  698. 

BuRGALis,  alos  in  Palliarensi,  e.  199. 

BuRGARAGiuM,  villa  in  Redensi,  c.  79;  Bugarach 
[Aude),  arr.  de  Limoux. 

Blrgunuia,  c.  3. 

BuRGUs,  Burg,  parrochia  &  villa  in  comitatu  Pal- 
liarensi, ce.  429,  482,  486. 

Burgus,  ecclesia  in  Ruthenico,  e.   1039. 

Burlas,  Burla^,  ce.  867,   i3o4. 

—  (S.  Petrus  de  Burlato),  c.  279;  Burlats  (Tarn), 
arr.  de  Castres. 

Burlate    sive   S.    Eminia,  c.    2i2j    Sainte-Enimie 

[Lozère),  arr.  de  Florac. 
Buta,  villa  in  pago  Biterrensi,  e.  3i5. 
Buxa,  locus,  e.   1084. 
Buxeria,  villa  in  Vivariensi,  e.  109. 
BuxuM,  villa,  e.  219. 

BuziNGiS,  alos,  c.  2785  Burins  [Aveyron),  arr  de 
Millau. 


•  Peut-5tre  faut-il  corriger  Bruscense  &  y  voir  le  terri- 
toire du  château  de  Brusque,   . 


Cabanarium,  villa  in  episcopatu  Narbonensi, 
c.  174;  les  Cahanasses  [Hérault),  commune  du 
Soulié . 

Cabanis  (S.  Hilarius  de),  c.  1091;  les  Cabannes 
[Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

Cabakanes,  villa,  e.  323;  ville  détruite  près  de  Nis- 
san [Hérault). 

Carannae,  villa  in  comitatu  Petralatensi,  c.  325. 

Cabannes,  alos,  ce.  274,  275;  Cabanes  [Aveyron), 
arr.  de  Rode^. 

Cabardes  (S.  Stefanus  de),  e.  409;  Saint-Estève  de 
Cabardès,  abbaye, 

Cabare^  (castelli  vel  castrum),  ce.  525,  1017,  1061, 
I  i39;  Cabaret,  pic  h  trois  lieues  au  nord  de  Car- 
eassonne. 

—  (Surdaspina,  pars  castelli),  e.  1066. 

Cabdinerium,  c.  244. 

Cabilo  civitas,  c.   146;  Châlons-sur-Saône. 

Cabrefuled,  boscum,  c.  81 5;  Cabrifeuillet  [Haute- 
Garonne),  commune  de  La  Bastidette. 

Cabresimna,  castellum.  Vide  Capudspina. 

CabrilS,  locus,  c.  ioo5;  Calrials  [Hérault),  com- 
mune d'Aumelas. 

Cacianus,  prioratus.  Vide  Cassianum. 

Cadalonium,  castellum,  e.  522;  Cadalen  [Tarn), 
arr.  de  Gaillac. 

Cadarossa  (prior  de).  Vide  PONCIUS  FLAMMA. 

Cadkkila,  villa  in  Nemausensi,  c.  84;  Sainte- 
Croix  de  Caderle  [Gard),  arr,  du  Vigan. 

Cadurcensis.  Vide  Caturcf.nsis. 

Cadurcensis  (S.  Stephanus).  Vide  Caturcensis. 

Caesaranus,  fiscus.  Vide  Cesaranus. 

Caganio,  castellum,  e.  247. 

Cagnaco  (mansum  de),  e.  911. 

Cairago  (SS.  Petrus  &  Gerardus  de),  ce.  245, 
246;  Chirac  [Lozère),  arr.  de  Marvéjols. 

Cairocurbum,  castellum,  Cairocurbense.  Vide  Cher- 
corb  &  Chercorbe^. 

Calamont,  castellum,  c.   1018. 

Calatravia,  Calatrava,  ce.  34,  5j. 

Calcada  (vieecomes  de).  Vide  PONTIUS, 

CaldarensiS  vallis,  c.  202;  vallée  de  Cauterets. 

Caldusaneges,  e.  895;  Condu^orgues  [Gard),  com- 
mune de  Saint-Roman  de  Codière. 

Calenensis  vicaria  in  episcopatu  Diensi,  c.  i58. 

Calertium,  rivus,  c.  1097;  le  Calers. 

Callarium,  castellum,  c.  1128;  Cailla  [Aude),  arr, 
de  Limoux  (?). 

Calm  (S.  ViNCENTius  de  la),  c.  1091;  Saint-Vincent 
de  Lacalm  [Aveyron),  commune  de  Prohencoux. 

Calme,  villa  in  comitatu  Russilionensi,  c.  190. 

Calme  Gruaria,  e.  279;  Calmejeanne  [Tarn),  com- 
mune de  Burlats, 

Calmiliensis,  Calmiliace.nsis  (S,  TiiEOFREDus),  mo- 
nasterium,  ce.  179,  211,  223,  23o,  239,  328, 
33o,  333,  655,  751,  983,  994,  1073;  Saint- 
Chaffre,  en  Vêlai. 


1985 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


CALOoninn,  villn  in  pngo  Biterrensi,  c.  71;  Coulo'i- 
bres  (^Hérault),  arr.  Je  Béliers. 

Calraimun ,  Calmraimun ,  tcrritoriinn,  ce.  if^94, 
1095. 

Caban,  villn,  c.  iïyo;  Cal'^an  (^Aricge^,  arr.  de  Pu- 
ni i  ers, 

Calsanum,  villa,  c.  3i5;  Causse  &  Veyran  [Hérault), 
arr,  de  Bèi^icrs, 

Calvetf{ung,  castrum,  c.  894, 

Cai.vicio,  Calvuco,  Calvitio,  castellum,  ce.  828, 
1093;  Calvisson  (^Gard),  arr,  de  Nimcs. 

—  (fisciis  de),  c.  911. 

—  (S.  Satliixinls  de),  c.   i3oi. 

Cai.vi.smons,  c.  1196;  Cliaumont,  lieu  du  nord  de 
la  France. 

Cai.zara,  locus,  c.  5ioj  Caussade  (Tarn),  arr.  de 
Montauban, 

CAMAT.KRiAn,  villa,  e.  180;  Chamal'i'eres  (^Haute- 
Loire),  arr,  du  Puy, 

CamArexSIS  vicarin,  c.  191  ;  Camarès-sur-Dourdon 
(Aveyron),  arr.  de  Saint-A/friijue, 

Cambilegi,  c.  270, 

CA^tl!0\  vel  de  QuAMnoNis  (S.  Maria  de),  alias  ah- 
badia  de  Camun,  monasterium ,  ee.  4o5,  570, 
870;  Sainte-Marie  de  Camon,  prieuré  du  diocèse 
de  Mirepoix,  dépendant  de  la  Grasse. 

CXmbonensis  praeposltus.  Vide  ARNALDUS. 
Cambone   (S.    Martinus   de),   c.    798;    le   Camion 
(Aveyron),  commune  de  Saint-Affrique. 

Cambones,  c.    i3o3;  pays  de  Cambon  (Tarn),  arr.  de 

Lavaur. 
Camollae ',  villa    in  comitatu   Lutevensi ,  c.  402. 
Camollogum,  alos,  c.  862. 
Campacesum  vicaria,  c.  240;  Campazexse  ministe- 

riiim,    c.    38o;    terroir    de    Capens-sur-Garonne 

(Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 
CampanAE,    c.    270  j    les    Cabannes    (Tarn),   arr.   de 

Gaillac, 
Campamacum,  Campagnacum,   locus  in   Uceticensi, 

c.    91  j    Campagnac  (Gard),    commune   de  Sainte- 

Anastasie. 

—  (prioratiis  S.  NicoLAi  de),  c.  1200. 
Campama.num,  fiseiis   in   pago  Biterrensi,  e.   Si:"); 

Campagnan  (Hérault),  arr.  de  Lodbve. 

Campannac,  villa  in  pago  Albiensi,  e.  3o5;  Cam- 
pagnac (Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

Campendud,  castrum.  Vide  Camsslspexsls. 

Campi,  c.  1091;  les  Camps  (Aveyron),  commune  de 
Valady. 

Campicom,  locus,  e.  1168;  Chambons  (Ardèche), 
commune  de  Borne. 

Campilias,  parochia  in  page  Confluenti,  c.  ii5; 
Saint-Etienne  de  Campcllo  (Pyrénées-Orientales), 
au  nord  de  Fuilla. 

Campokello  (S.  Amancius  de);  parrocliia  in  comi- 
tatu Ruthenico,  c.  226;  Saint-Amans  (Aveyron), 
commune  de  Salmiecli. 


'  Suivant  Thomas,  Dictionn.tire  lopogr,\phiqnc  de  l'IIé- 
rniitt,  V"  Cancollas,  ce  nom  aurait  tiic  mal  lu  dans  le  ma- 
nuscrit parles  Bcntdictins;  la  villa  de  Cii/(i:o//.7s  c^t  d'ail- 
leurs inconnue. 


1986 

Campolam,  c.  247;  Camboulan  (Aveyron),  commune 
de  Montsales. 

CampoliVADO  falos  de),  c.  248;  Compolibat  (Aviy. 
ron),  arr.  de  Villcfranchc  de  Rouergue. 

Campolongo  (mansus  de),  c.  1797;  Camplon^ 
(Aude),  arr.  de  Narbonne, 

Campus  Aldus,  ce.  278,  278, 

Campus  Dolexs,  prope  Anicium,  c.  22. 

Campus  Flouidus,  locus  in  Remania,  c.  2.');  peut- 
être  Dorylée,  en  Asie-Mineure;  voir  le  texte. 

Campus  Guidanls,  ce.  240,  246;  Canguise  (Tarn-!^- 
Garonne),  commune  de  Saint-Nauphary. 

Campusi,oxgvs,  ce.  663,  741;  Campoi,o.\(;o  (S.  Sti;- 
l'iiANUS  de),  c.  870;  Camplong  (Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

Camumag  (eeelesia  de),  e.  398. 

Camun  (abbadia  de).   Vide  Camiion. 

Canamirs  (S.  Martinus  de),  eccicsia,  c.  900;  Saint- 
Martin  d'Orh  (Hérault),  commune  de  Lunas. 
(Thomas,  Dictionnaire  topographique.) 

Caxa.mellum,  c.  286. 

Canancellae,  c.  244;  Naucellc  (Aveyron),  arr.  de 
Rode^, 

Canavolae,  c.  241. 

Candelium,  Candel ,  eastelhim  ,  c.  1069;  Candcil 
(Tarn),  commune  de  Labessi'ere-Candeil, 

—  (boseum  de),  c.   1  127. 

CANDEtio  vel  Candelii  (S.  Maria  de),  ce.  i2c;'>, 
1223,   1224. 

Candelii  abbas.  Ti^e  GAUSRERTUS. 

Candiagum,  alos,  e.  237;  Candiac  (Gard),  commune 
de  Vestric  &  Candiac. 

Candiamcae  vel  Caxuiaxicus,  villa  in  comitatu 
Sustantionensi  vel  territorio  Magdalonensi , 
ce.  233,  3oo;  Candillargues  (Hérault),  arr.  de 
Montpellier. 

Caxegoxi  (S.  Martixus  de),  monasterium.  Vide 
Caxigoxexsis. 

Caxeto  (ministerium  de),  c.  208  j  l'Agamague^. 

Canetum,  villa,  e.  81  ij  Caxeto  (castrum  de), 
e.   i2o8j  Canet  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

Caxicoxus  mons,  e.  2;'J8;  le  mont  Canigou. 

Caxigoxexsis  vel  de  Caxegoxi  (S.  Martixis),  mo- 
nasterium, ce.  54,  871;  Saint-Martin  de  Cani- 
gou. 

Caxigoxexses  abbates.  Vide  BERENGARIUS ,  GK- 
RALDUS,  GUILLELMUS,  MIRO,  PETRUS,  PE- 
TRUS  ERMENGAUDI,  PETRUS  SUNIARII,  RAT- 
MUNDUS,  RAIMUNDL'S  VALLE,  RENARDL'S, 
SELVA. 

Caxilis,  villa    in  p-'igo  Valentinensi,  e.  239. 

CaxiSSUSPexsus,  Campendud ,  Capendud ,  castrum, 
ce.  525,  588,  812,  1181;  Capendu  (Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

Caxnois  (S.  V'ixGEXTits  de),  eeelesia  in  Arelatcnsi, 
c.  776. 

Caxoas  (Beatus  QuiRicus  de),  c.  777;  Canohès  (Py- 
rénées-Orientales), arr.  de  Perpignan. 

Caxoxica  (S.  Maria  de),  eeelesia,  c  489;  la  Ca~ 
nou'gue  (Lozère),  arr.  de  Marvéjols. 

Cantâlob,  Cantalup,  aloduim,  c.    1224. 

Cantalops  (mansus  de),  ç.  1297. 


V. 


a 


1987 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


1988 


Canta  Perdicis  (mansus  de),  c.  798. 
Cantogilum,   villa    in    pago    Riithenico,   c,    171; 

Chanteuges  (^Haute-Loire),  arr.  de  Br'toude. 
Cantoilensis     (S.    Maucellinus),    monasterium , 

c.   188. 
Canïul,  villa,  c.  569;  Cantuels  (Aveyron),  commune 

de  Saint-Christophe. 
Cantullus,  c.  276. 
Canuae,  alos,  c.  237. 
Canurcae,  c.  406. 
Capella   (S.    Stephanl'S   de),    c.    1091  ;   la    Capelle 

(^Ayeyron),  commune  d'Onet-lc-Chàicau. 
Capendud,  castelliim.  Vide  Canissustensus. 
Cat'eniîs,   villa    super    Garonam,    c.    668;    Capem 

(Haute-Garonne),  arr,  de  Muret, 
Cai'estagnum.  Vide  Caputstagnuai. 
Capitaxap.iae  sive   Drappae  vel  Trapae,  locus   in 

pago  Redensi,  ce.  76,  86. 
Cappariensis.  Vide  Caprariensis. 
Capralis,   villa    in    comitatu    Biterrensl ,    c.    329; 

Lieuran- Cahrières    (^Hérault),    arr.    de    Béliers. 

(Thomas,  Dictionnaire  topographique. ) 
Caprapicta,  gudiim  in  Atace,  c.  454. 
Capraretia,  mansus,  c.   1224;   la   Cahroulasse,  au- 
trement dite  Cahrette  [Hérault),   commune  de   la 

Salvetat. 
Caprariensis,  Cappariensis  vicaria,  ce.   3i5,   3i7; 

terroir  de  Cahrières  [Hérault),  arr,  de  Bé-^îers. 
Caprelis,  villa,  e.  3 19;    Cabrials  [Hérault),  arr.  de 

Béliers. 
CapreriAE,  c.  1082;  Cahrières  [Gard),  arr.  de  Nimes. 
Capudspina,  CAr.RESPiNA,   loeus   in   pago   Carcasso- 

nensi    vel   Narbonensi,   ce.    100,    122,  414;    Ca- 

hrespine  [Aude),  arr.  de  Carcassonnc. 
Caputstagnum,  Caputstagm,  Cai'esïag.vom,  villa  8t 

castrum,  ce.    32i,    801,   8o5,   866,    1208;   Capi- 

TESTAGNI  capella,  e.   i3o3;   Capestang  [Hérault), 

arr.  de  Narbonne. 
Caput  Crucis,  c.  855;  le  cap  Creu  (?). 
Carabias,  villa,  c   1039. 
Carantvallis,  e.  244. 

CaransiAco  (mansus  de),  c  248;  Cransac  [Ayeyron), 
arr.  de  Rode^, 

CaranciAnum,  e.  342;  Crausse  [Aude),  commune  de 
Ville  ha'iy, 

Carboneira,  villa,  c.  568. 

Carcares  (honor  de),  c.  902;  terroir  de  Saint-Mar- 
tin de  Carcares  [Hérault),  commune  de  Gignac, 

Carcassona,  Carcassonna,  Carcasona,  Karcasona, 
civitas,  ce.  3i,  32,  33,  34,  35,  36,  39,  5i,  72, 
100,  120,  i38,  166,  342,  344,  405,  408,  410, 
487,  495,  524,  548,  55i,  556,  062,  578,  592, 
671,  693,  735,  8o3,  804,  8i3,  827,  828,  866, 
885,  908,  919,  921,  922,  923,  924,  926,   941, 

958,  960,  966,  981,  1067,   1069,   1119,  1125, 

1171,    1173,    i2i5,    1252,    1272,    1277,    1286, 

1298;  Carcassonne  [Aude), 
Carcassone,  Carcassonae  burgus,  ce.  39,  40,  921. 
Carcassona  (S.  Micahel,  burgus  de),  e.  81  3. 
Carcassonna  (eastrum  de),  c.   1278. 
Carcassonae  comitatus,  ce.  713,  926,    1142,    m3i. 
—  comitatus  &  episcopatus,  c.  556. 


Carcassonae  denarii,  c.  567. 

Carcassona  (episcopatus  de),  e.  408. 

Carcassonae  vel  de  Carcassona  (moneta),  ce.  710, 

1047,    1229;  moneta   octena,  c.  1077. 
Carcassone  (castellum  Narhone'^),  ce.  693,  836. 
Carcassonae  pagus,  c.  735. 
Carcassonae  palatium,  ce.   1121,  12 16,  1299. 

—  palatium  vicecomitis,  c.    1220. 

Carcassonae  palatium  (ecclesia  B.  Mariae  prope), 
c.   1240.. 

—  (S.  Maria  S.  Salvatoris),  c.   i  1  19. 
Carcassonensis  (prior  B.  Mariae).  Vide  PONTIUS 

DE  RIVO. 

—  (S.  Mariae  S.  Salvatoris   hospitale),  c   1119. 
•^  (S.  MiciiAEi.),  c.  714. 

—  (S.  Nazarius),  ce.  243,  699,  I  I  19. 
Carcassonae  sedis  episcopalis,  c.  8o5. 

—  (monetaria  vêtus  turris),  ce.  921,923. 

Carcassona  (vieecomitatus  de),  c.  552.  Vide  quoque 
v°  Carcassensis,  Carcassonensis. 

Carcassensis,  Carcassense,  Carcassesium,  Carcas- 
SONESIUM,  Carcasses,  Carcasse'!^,  ce.  342,  406,  559, 
569,  812,  823,   866,  928,  958,  960,  981,  1173. 

Carcassensis,  Carcassonensis,  de  Carcasse^,  Kar- 
KASENSis,  Karkassensis  comitatus,  ce.  79,  i55, 
159,  166,  169,  210,  216,  344,  386,  405,  525, 
549,  55i,  558,  562,  574,  577,  578,  579,  586, 
770,  778,  853,   1067,    1086. 

Carcassensis  episcopatus,  e.  405. 
Carcassenses  fines,  c.  294. 
Carcassonensis  moneta,  c.  806. 
Carcassensis,  Carcasensis  pagus,  ce.   67,  99,   121, 
204,  292,  328,  402,  419,  736. 

Carcassense  palatium,  c.   1274. 

Carcassensis  parrochia  sive  episcopatus,  c.  870. 

Carcassensis,  Karkassensis  provincia,  c.  262. 

Carcassensis  regio,  c.  1  i25. 

Carcassonensis  (S.  Marcellus,  capella),  c.  405. 

—  (S.  Maria),  c.  548. 

—  (S.  Nazarius),  ec.  i55,  169,  287,  548,  562, 
1067. 

—  (S.  Nazarii)  canoniei,  c.  710. 

—  (S.  Salvator),  c.  169. 
Carcassense  suburbium,  ce,  i38,  208. 
Carcassonense  suburbium  S.  Vincentii,  c.   1047. 
Carcassense,    Karkassense,    Karciiasense    territo- 

riiim,  ce.  72,  i  i3,   1  20,   i38,  148,  628,  125  x 

Carcassensis  vieecomitatus,  e.  329. 

Carcassonensis  episcopi.  Vide  ADAl.RERTUS,  AR- 
NALDUS,  RERNARDUS,  BERNARDUS  RAT- 
MUNDI,  FRANCO,  GISANDUS ,  GUIFREDUS, 
GUILLELMUS,  GUIMERA ,  S.  HILARIUS,  PE- 
TRUS,  PETRUS  ARTALLUS,  RAIMUNDL'S, 
WILERANNUS. 

Carcassensks  arellidiaconi.  Vide  AIMO,  AMEMUS, 

OLIBA,   PETP.US,   ROSTAGNUS,   SICFREDU3. 
Carcassonensis  archilevita.  Vide  ARIBERTUS. 
Carcassensis  prior.  Vide  WILLELMUS  PONCII. 
Carcassonensis  sacrist.i.  Vide  RAIiMUNDUS. 


1989 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


1990 


Carcassonenses  comités.  Vide  AGFREDUS,  ARNAL- 
DUS,  BENCO,  GUILLELMUS,  OLIBA,  PETRUS, 
PETRUS,  episcopus  Gcrundensis,  RAIMUNDUS 
BERENGARII  I,  ROGERIUS  I,  cornes  Fuxensls, 
ROGERIUS   III. 

Carcassonenses  comitlssae.  Vide  ADALAIS,  AR- 
SINDIS,  GARSINDIS,  RANGARDIS,  SIBILLA, 
SISILIA. 

Carcassenses  vicecomltes.  Vide  ARNALDUS,  BER- 
NARDUS  ATTO,  FREDARIUS,  RADULPHUS , 
RAIMUNDUS  TRENCAVELLUS ,  ROGERIUS  I, 
ROGERIUS  II,   SICFREDUS. 

Cai'.cassonenses  vicecomitissae.  Vide  BERNARDA, 
CECILIA,   ERMENGARDIS, 

Carcaus,  villa,  c.  i  179;  Carascauscs  {Hérault),  com- 
mune de  Juvignac,  dans  Cassini. 

CaudonA,  c.    ii5;  Cardone  (^Espagne). 

Caudonensis  vicecomes.  Vide  ERNEMIRUS. 

CakiAE,  c.  496}  Cers  {^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

Caf.latense  castrum,  c.  459;  Cariât  (^Cantal),  arr. 
d'Aurillac. 

Carliagum.  c.  244;  Carla-lc-Comte  (^Aricge),  arr.  de 
Pamiers. 

Carmar  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  c.  276;  Car- 
maux  (^Tarn),  arr.  d'Albi. 

Carminé  (ecclesia  &  hospitale  de),  c.  1239. 
Carnotlm,  c.  9;  Chartres. 

Carpentoratensis  ecclesia,  c.  1282;  église  de  Car- 
pentras. 

Carsumaium,  villa  in  episcopatu  Narbonensi, 
c.   174. 

Carturani,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 
Cartouire  (^Hérault),  commune  de  Saint-Pons. 

Carumlocus,  villa  in  comitatu  Substantionensi , 
c.  378}  ancien  nom  de  Saint-Génies  des  Mourgues 
^Hérault),  arr.  de  Montpellier. 

Casa  Dei  (S.  Rohertus  de),  monasteriuin,  ce.   26, 

27,    699,   746,   865,    1004,    looj,    1007,    1008, 

io33. 
Casae  Dei  abbates.  T/ie  DURANDUS,  PONTIUS  I, 

episcopus  Aniciensis,  PONTIUS  II  MAURITIUS, 

episcopus  Aniciensis,  SEGUINUS,  STEPHANUS. 
Casae  Dei  cellerarius.  Vide  GAUSBERTUS. 
Casae  Dei  decanus.  Vide  GUIDO. 
Casae  Dei   priores.    Vide  CHABALDUS,   MAURI- 

ClUS. 
Casalacum,  Casilacum,  Casiliacdm,  Casilag,  Casi- 

liag,  ce.  548,  558,   770,  777,  921,    1118,    1141, 

1142. 
—  (S.  Ilarius  de),  ce.  777,  778. 
Casalis,  alos,  c.  238. 
Casais  (ecclesia    &   villa    de),  ce.    709,    714,   îi42; 

le  Ca'^al  (^Aude),  commune  d'Espéra^a. 
Casanova  sive    Gordanicae,    c.    i53;    Goudargues 

(^Gard),  arr.  d'I/^ès. 
Caselae,  castellum  prope  Murelhim,  c.  io3i;c/ia- 

teau   qui  devait    se   trouver    dans    les   environs    de 

l'Isle-en-Dodon  (^Haute-Garonne). 
Caselae,  castellum,  c.  418. 
Casellae,   Caselae,   villa    in    comitatu   Ag;itensi, 

ce.  267,   425,   676,  712;  Ca^ouls-d' Hérault  (^Hé- 
rault), arr.  de  Béliers. 


Casellas,  villa  in  pago  Biterrensi,  e.  258  ;  vJZ/a 
détruite,  près  de  Poupian  (Hérault). 

Casello  (S.  Martinus  de),  sive  Balurlc,  ecclesia, 
e.  6j8  i  Balaruc -les- Bains  (Hérault) ,  arr.  de 
Montpellier. 

Casiliaoum,  Casilag,  Casiliag,  villa.  Vide  Casala- 
cum. 

Caslaro  (S.  Martinus  de),  c.  901  ;  le  Caylar  (Hé- 
rault), arr.  de  Lodève. 

Cam.iacensiS  vicaria  ,  e.  \^i%  \  peut-être  terroir  du 
Cayla ,   ruisseau    dans   l'arrondissement   de  Figeae 

(Lot). 

Caslucium,  castrum,  c.  1284;  le  Caylus  (Tarn), 
commune  de  Rouaigoux. 

Casolae,  rilla,  c.   1208;  yilla  près  Je  Narhonne. 

Cassagalatet,  villa,  c.  82  i;  l'Esqualette  (?)  (Haute- 
Garonne),  commune  de  la  Salvetat-Sainte-Foix . 

Cassanges,  villa.  Vide  Cassiania. 

Cassaniae,  sive  Villalonga,  villa  in  comitatu  Re- 
densi,  ce.  79,  1 53  ;  Villelongue  (Aude),  arr.  de 
Limoux. 

Cassanollae,  villa,  e.  812}  Cassagnoles  (Hérault), 
arr.  de  Saint-Pons. 

Casserres,  castrum  in  Hispania,  ce.  1188. 

Ca.ssiama,  Cassanges,  sive  Arruxellum,  sive  Vai- 
KONUM,  locus  in  comitatu  Redensi,  ce.  219,  228} 
Cassaignes  (Aude),  arr.  de  Limoux. 

Cassianum,  Caoianus,  Cazanum,  ce.  680,  85o;  Cas- 
san  (Hérault),  commune  de  Roujan. 

—  (S.  Maria  de),  ce.  65^,  679,  680,  85o,  1171; 
p.   i I*. 

Cassianensis  ecclesiae  altaria  8t  reliquiae,  ce,  85o, 

85i. 
Cassianenses   priores.    Vide  GERALDUS,   JOHAN- 

NES,  PETRUS. 

Cassianensis  cellerarius.  Vide  GUILLELMUS  RO- 
GUALDI. 

Cassum,  e.  246;  Cas  (Lot-&-Garonnc),  arr.  de  Mon- 
tauèan  (?). 

Castagnum,    c.    3i5;    Castanet-lc-Bas    (Hérault), 

commune  de  Saint-Gervais. 
Castki.lani  villa,  villa   in    comitatu    Carcassensi, 

c.    159. 

Castelli  SarrAceni  ecclesia,  c.   i25o;  Castelsarrasin 

(  Tarn-&-Garonne). 
Castf.llonum,  villa.  Vide  de  Castilioxe. 
Castellum  no\  um  ,    C  a  st  r  u  m  n  o  v  u  m  ,   cistell  um  , 

ce.  569,  828,    1070,  1221;  Castelnaudary  (Aude). 

—  quod  cognominatur  Arri,  ce.  867,  868. 
Castellumnovu.m  de  Cameres,  e.  11  o5. 
Castellumnovum,    Castrumnovum  ,   ce.   679,   844, 

888,    954;    Castelnau-de-Le^  (Hérault) ,   arr.    de 
Montpellier. 

Castellumpendens,  C\srF.hi.i}M-penJent,  Cjstelpen- 
dent,  Css,TV.VM-pendcnt ,  castellum,  ce.  3^5,  406, 
408,  737,  9285  Castelpcnent,  chàicau  du  pays  de 
Foix. 

Castellumpor  vel  Castelpor  ,  castrum,  ce.  364, 
I  128;  Castel,  près  de  Belfort  &  Niort  (Aude),  arr. 
de  Limoux. 

Casïilio,  castrum  in  Cerdania,  e.   1188. 


1991 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


992 


Castilioxe  (S.  Maria  de)  vel  Castellonum,  ce.  238, 

9i5;  Castillon  d'Aurignac  (^Haute-Garonne),  arr, 

de  Samt-Gaudens. 
Castlar  (ecclesia  de),  c.  873;  église  du  pays  de  Fo'ix. 
Castlar,  castellum,  ce.  828,  1019.  Vide  de  CASLAr.o. 
Castra,    Castrae,   villa,    ce.   947,    i236;    Castres 

{Tarn). 
Castrensis  vel  de  Castras  (S.  Benedictus),  ce.  243, 

244,   569,   946,    1282;  abbaye  de  Castres. 
Castrensis  (S.  Benedictus  &  S.  Vincentius),  c.  275. 
Castrenses  abbates.    Vide  BERNARDUS,    RIGAL- 

UUS. 
Castrensis  (S.  Vincentius),  ecclesia,  ce.  243,  276, 

277.  279,   1  140. 
Castrinovi  vicecomes.  Vide  GAZBERTUS. 
Castro  Mallasti  (S.  Joiiannes  de).  Vide  Monsoli- 

vus,  monasteriiiin. 

Castronovo  (S.  Petrus  de),  c.  63  i;  Castelnou  (Py- 
rénées-Orientales), arr.  de  Perpignan. 

Castrum  Leonis,  vallis  in  comitatu  Urgellitano, 
c.  3 1  o. 

Castrumnovum,  castellum.  Vide  Castellumnovlm. 

CKS-îv.viu-pendent.  Vide  Castellumpenoe.ns. 

Castrum  VETUS,  c.  1269;  Castelviel,  partie  de  la. 
ville  d'Albi. 

Castrum  Vivarium,  castrinn  in  Bergintano  comi- 
tatu, c.  307. 

CadurcensiS,  CaturcenSiS,  c.  868;  le  Querci. 

Catalonia,  Cathalonia,  ce.  3i,  32,  43,  44;  la  Ca- 
talogne. 

Catiiurcio  vel  Caturcis  (S.  Stephanus  de),  ce.  247, 
268,  279. 

Catllonga,  alos,  c.  441. 

Caturcensis  civitas,  c.  738. 

Caturcensis,  Caturicensis  episeopus,  ce.  40,  589, 
736. 

Caturcensis  moneta,  c.  939. 

Caturcensis  (S.  Stephanus),  ce.  245,  249. 

Caturcensis  (S.  Stephani)  secretarium,  c.  753. 

Caturcenses  solidi,  e.  11 83. 

Caturcinus  comltatus,  c.  i58. 

—  pagus,  ce.  009,  5i5,  604. 

Caturcio  (ecclesia  de),  c.  248. 

Caturcenses  episcopi.  Vide  BERNARDUS,  FROTE- 
RIUS,  FULCO  SIMONIS,  GERALDUS,  PONTIUS, 
STEPHANUS,   WILLELMUS. 

Caturcenses  arehidiaeoni.  Vide  GAUSBERTUS, 
PETRUS. 

Caturcensis  eaputscola.  Vide  UGO. 

Caturcensis  praepositus.  Vide  WILLELMUS. 

Caturcensis  vicecomes.  Vide  FROTARDUS. 

Caucenogilum  ,  c.  287;  Caussiniojouls  (Hérault), 
arr.  de  Béliers. 


Caucolireris,     Collioure ,     ce.    48,    856;    Colliourc 

(Pyrénées-Orientales),  arr,  de  Céret. 
Caucum,  c.  245. 
Caucus,    villa    in    comitatu    Carcassensi  ,    c.     109; 

Caux  &  Sau\ens  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Caumonum,  castrum,  c.  936;   Caumont  (Vaucluse), 
arr.  d'Avignon. 

Cauna  (ecclesia  de  la),  ce.  712,713,   1  094  ;  Lacaune 
(Tarn),  arr.  de  Castres. 

Caunae,  villa    in   pago  Biterrensi,  e.  3o3;    Caunas 

(Hérault),  commune  de  Lunas. 
Caunant,  castrum,  c.  3oi, 
Caunas,  Ciiaunas  (SS.  Pethus  &  Paulus  ad  vel  de), 

Caunense    monasterium,    eoenobium,    ce.     243, 

285,  296,  329,   345,   35o,   409,   553,   574,    576, 

661,  75o,  759,  778,   867. 

Caunenses  abbates.   Vide  FROTARIUS,  GUILLEL- 
MUS,   ISARNUS,   ROBERTUS,   UDALGARIUS. 

Cauneta,  villa   in  episcopatu   Narbonensi,  c.  i75; 
la  Caunette  (Hérault),  arr.  de  Saint-Pons, 

Caunetae,  villula,  e.  81  3;  Caunettes  en  Val  (Aude), 
arr.  de  Carcassonne. 

Causagum,   Causac,   castellum,    ce.   411,    412,    52 1, 
1066,   1220;  Cahu^ac  (Tarn),  arr,  de  Gaillac, 

Cautriets,    territorium    in    episcopatu    Albiensi, 

e.  273, 
Cavairacum,  villa  in  comitatu  Nemosensi,  c.  376; 

Caveirac  (Gard),  arr.  de  Nimes. 
Cavalium,  e.  243. 

Cavall  (S.  Stephanus  de),   ecclesia,   c.  186;  Saint- 
Etienne  du  Canal  (Hérault),  commune  de  la  Sal- 

vetat. 
Caveinogulum ',  c.  256. 

Cavilicus  comitatus,  c.  437  ;  comté  de  Cavaillon. 
Cavoras,  Cavorras  fS.  Martinus  de),  ce  256,  287; 

Saint-Martin  du  Taur  (Tarn),  commune  de  Mon- 

tans. 
Caxanicae  sive  Cazanicae,  castellum,  e.  625;  Cais- 

sargues  (Gard),  commune  de  Nimes, 
Caxoniensis  viearia,  c.  197;  terroir  de  Saint-Paulet 

de  Caissons  (Gard),  arr.  d'Usés. 
Cazano  (S.  Maria  de).  Vide  Cassianum. 
Cela  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  c.  458. 
Cella  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  e.  877. 
Cellwinaria  (S.  Stephanus  de),  ecclesia,  c.  772; 

Saint-Etienne  (Hérault),  commune  de  Cru-(y. 
Cerner,  castellum,  c.  868. 
Cenceno,  Cencinno,  castrum,   ce.    272,   275,   867, 

958,   960,   965,   981,   982;    Cesscnon   (Hérault), 

arr,  de  Saint-Pons. 
—  (S.  Petrus  de),  capella,  e.  279. 
Cenderatis  (abbas  de).  Vide  SIGUINUS. 
Censerada,  villa,  ce.  540,  1208;  Cesseras  (Hérault), 

arr.  de  Saint-Pons, 


Cauchi,   Caux,  villa   &  castrum   in  comitatu  Aga-       Centernacum    villa,  e.  107. 

tensi,  ce.  267,  i263. 
—  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  ce.  880,  882;  Caux 

(Hérault),  arr,  de  Béliers. 
Cauci,  Caucium,  alos,  ce.  242,  243;  Caux  (Hérault)^ 

arr.  de  Béliers. 
Caucinum,  villa  in  comitatu  Gabalitano,  c.  333. 


Centones,  mansus  de  Centon,  ce.  3i8,  1177;  Sentoii 
(Hérault),  commune  d'Aumelas. 

■  11  faut  évidemment  corriger  ce  nom  en  Caucinogulum, 
Caussiniojouls,  l'erreur  s'explique  parfaitement  par  une  laute 
de  lecture. 


1993 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


I0( 


994 


CentrairAnicaf.  ,   c.   932;   Sauteyrargues   (Hérault), 

arr.  de  Montpellier, 
Cerdaniensis  pagiis.  Vide  CEnniTAMA. 
Cejiritama,  Cerdaniensis  pngus,    ce.    iij,    217;   la. 

Cerdagne, 

Cerritaniae    comités.    Vide    GUIFREDUS ,    GlIIL- 

LELMUS  RAIMUNDUS,   GUILLELMUS,  OLIHA, 

WILLELMUS  JORDANIS. 
Cerritaniae  coinitissae.  Vide  ADALAIS,  AVA,  ER- 

MENGARDIS,   GUILLA. 
Cersetum,  villa  in  Valle  Asperi,  c.  i3(5. 
Certuo^,  castellum  in  Cabareto  monte,  c.   1017. 
Cervaria,  castellum  in  Marca  Hispanica,  c.  672. 
Cerveria   (castellum   de),    c.    249;    Servies   (Tarn), 

arr.  de  Castres. 

CeRVIANUM,    ClRVIANUM,    SiRVIANUM,    CC.    624,    8 12, 

I  199;  Servian  (^Hérault),  arr.  de  Béliers. 
Cesaranus,  Caesaranus,  fiscus,  ce.  69,  86,  104. 
Cesasinaxum,  c.  286. 
CeveriacenSis   vicaria,   c.   jS;   Scverac  (^Aveyron), 

arr.  de  Millau. 
Chadronis  (S.  Amantius  de  villa),  ecclesia,  c.  7.51; 

Chadron  (Haute- Loire),  arr.  du  Puy, 
CiiALONi,  p.   16*;  Chalons  (Ardeche),  près  le  Bourg- 

Saint-Andéol. 
Charos,  castellum,   c.   426}    Cers  (Hérault),  arr.  de 

Béliers.  (Thomas,  Dictionnaire  topographique). 
CiiATUNiANENSiS  vicaria  sive  Kadimase,  c.  827;  vi- 

guerie  inconnue  du  comté  de  Bé'^iers. 
Chauleto  (ecclesia    de),   c.    67;   Chaulet  (Hérault), 

commune  de  Montpellier. 
Chaunae,  abbatia.  Vide  Caunae. 
Chaves  (S.  Martinus  de),  ecclesia    in   pago   Aga- 

thensi,  c.  "jbo;  église  aujourd'hui  disparue. 

Cheiranum,  villa  in  pngo  Tolosano,  c.  227;  pro- 
bablement ancien  nom  de  Chalabre  (Aude),  arr. 
de  Limoux. 

Cheircorb,  Chercorb  vel  Cairocurdum  vel  Keircorb, 
castellum,  ce.  845,  409,  735,  927,  1172;  Cher- 
corb, ancien  château,  vers  les  sources  de  Lhers, 

Cher,  castel,  c.   1228;  château  du  pays  de  Foix. 

Cheralb,  castellum,  c.  820}  Saint-Martin  du  Caralp 
(Ariége),  arr.  de  Foix. 

Chcrcorbes,  Chercorbe^,  Cwr^occn^E^SE  ,  Keircorbes 
(terra  de),  ce.  735,  1129,  11725  terroir  de  Cher- 
corb. 

Chercorbes  (S.  CoiUMBA  de),  ecclesia,  c.  8775  Saintc- 
Colombe-sur-Lhers  (Aude),  aru  de  Limoux. 

Choiles,  c.  927;  ptiys  de  Cueille.  Vide  Cula,  Clles. 

CnoRiANyM,  CoYRANUM,  burgus,  ce.  32  1,  534. 

Chos  (S.  Petrus  de),  ecclesia  in  pngo  Caturcino, 
c.  5i5;  Cos  (Tarn-&-Garonne) ,  commune  de 
Mothe-Capdeville. 

CiiURCHUCiACUM,  villa  in  pago  Biterrensi,  c.  314. 

CiLiciuM,  villa  .in  pago  Albiensi,  c.   142. 

Cincio  (S.  Genesius  de),  ecclesia,  c.  972;  Cers  (Hé- 
rault), arr.  de  Béliers.  Vide  CiiAROS. 

CiRClOLis,  c.  244. 

CiRCUs,  villa,  c.  329;  Circ<i  (Hérault),  commune  de 
Bédarieux  (}). 

CiRViANCM.  Vide  Cervianum. 


CiSTEnciuM,  abbatia,  c.  5o  ;  abbaye  de  Citeaux. 

Clamosa,  Clamosus,  fluvius,  ce.  100,  i22j  le  Cla- 
moux. 

C/ar  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  c.  773;  Saint-Pierre 
de  Clar  (Hérault),  commune  de  Saint-Pons  de  Tho- 
mières. 

Ci.ARAVALLiS,  abbatia,  c.  5o  ;  abbaye  de  Clairvaux. 

Claromontensis  civitas,  c.  24;  Clermont,  en  Au- 
vergne. 

Clarusmoxs,  c.  970. 

Clarusmons,  villula  &  castellum,  ce.  8i3,  1288; 
Clermont  (Aude),  arr,  de  Limoux. 

Clausiciae,  villa    in  comitatu  Gabalitano,  c.  333. 

Clericus,  villare  in  pago  Carcassensi,  c.  i22j  lieu 
disparu,  sur  les  rives  de  l'Aude. 

Clonit  (S.  Petrus  de).  Vide  de  Cn  xiaco. 
Cluniacensis  (SS.  Petrus  &  Paills,  ce.   196,  470, 
5t I,  5i5,  53 I,  817,   I  293. 

—  eoenobium,  c.  601. 

—  ecclesia,  c.  833. 

—  locus,  c.  599. 

—  monasterium,  c.  i3o3. 

Cluniace.nses  abbates.  Vide  AYMARDUS,  HUGO, 
SEGUINUS. 

Cluniacum,  c.  543. 

—  vel  de  Clonit  (S.  Petrus),  ce.  484,  6o5. 

Clusa  (S.  MiciiAEL  de),  c.  690;  Saint-Michel  de  la 
Cluse  (Italie), 

Clusa  (ipsa),  castellum  in  Hispania,  c.  671. 

CoBONE  (S,  Stephanus  de),  c.  760  ;  Coubon  (Haute- 
Loire),  arr.  du  Puy.  • 

Coco,  c.  59. 

CocoNE  (ecclesia  de),  ce.  07,  1195;  Saint-Jean  de 
Cocon  (Hérault),  arr.  de  Montpellier, 

CoDiNCUs,  villa  in  pago  Rossilionensi,  c.  107;  Co- 
dine  (Pyrénées-Orientales) ,  commune  de  Perpi- 
gnan. 

CoEMERACUM,  castrum,  c.  1273;  château  du  Nar- 
bonais,  qui  devait  se  trouver  dans  les  environs  de 
Quarante, 

Coffolentum,  castrum.  Vide  Confolentes. 
CoFOLENCiuM,  castellum,  c.  429. 
CoGiANUM,    CoiANUM,   CC    206,    279,    287;    Coujan 
(Hérault),  près  d'Antignac.  (Cassini.) 

COG    MoRTA,   locUS,   C.   5()'i. 

—  (S.  Maria  de),  c.  614;  partie  de  la  paroisse  de 
Bérat  (Haute-Garonne),  arr,  de  Muret, 

Cognense  monasterium.  Vide  Vallismagna. 

COIANUM.    Vide   COGIANUM. 

Colla,  castellum.  Vide  Colia. 

CoLENTicuM,  villa,  c.   180. 

CoLiA,  Colla,  CoLiuM,  Cula,  Kuola  ,   castellum, 

ce.    345,    405,    408,    735,   927;   Cueille  (Ariége), 

commune  de  Salnt-Qulntln, 

C0LIDE,  villa  in  vicaria   Brivatensi,  c.  357. 
Coliense,  Colles,   Cules ,  ce.   3^,   405,  735j  pays 
de  Quellle, 

Coliensis  vicaria,  ce.  227,  237. 
Collioure.  Vide  CaucoliberiS. 


1995 


INDEX  GEOGRAPllICUS. 


1996 


CoLONGAE,  villa  in   pngo  Bitenensi,  c.  3i5j   Cou- 

lobres  (?)  [Hérault),  arr.  de  Béliers. 
CoLONiCAE,  fiscus  in  comitatu  Narbonensi,  ce.  96, 

io5. 
CoLONicAE,  villa  in  pago  Uzetlco,  c.  197. 

COLUMBAIUA,      CoLUMIiAUII,      villa,     CC.      286,      3l?>, 

1217;  Colombie res-la-Gaillarde  [Hérault),  arr.  de 

Saint-Pons. 
Columbers,  villa  prope  Limosum,  c.  424. 
CoLUMNAE,  locus   prope   Octabianiim,  c.  224;  Sur- 

les-Colonnes  [Gard),  commune  d'Uchau. 

CoMAE  (ipsae),  c.  6775  Coumema^ières  [Aude),  com- 
mune de  Villcba^y. 

CoMBAS  (S.  Maria  de),  ecclesia  in  pago  Rutenico, 
c.  299. 

Combauger  [mansws  de),  c.   1224. 
CoMCERAS  (S.  Salvator  de),  monasterium,  c.  2445 
c'est  une  des  formes  du  nom  de  Conques. 

COMBICTUM,    locus,   C.    492. 

Comhour  [S.  Petrus  de),  ecclesia,  c.  186;  Saint- 
Pierre  de  Combour  [Hérault),  commune  de  Fer- 
rieres, 

COMBRETO,     COMBRITO     (S.    JoHANNESde),    CCclesia  , 

ce.  219,  45 1  . 
Co.MEiENSis  comitatus.  Vide  Comemcus. 
CoMELLAE,  villa,  c.  8  12;  Comelles  [Aude),  commune 

de  Pradelles, 

COAIEMCUS,    COMINICUS,    COMMUMCENSIS,    COMEIEN- 

sis,  CoMENiENSis,  Comcnge ,  comitatus,   ce.   292, 

345,  348,  574,  577,  579,  586,  736,  928,  1173, 

le  Comminges. 
CoMiMCus  comitatus.^  Vide  Comenicus. 
CoMMUNiCENSis  coTnitatus.  Vide  Comenicus, 
CoMPANiA,   loeus,    ce.    11  10,   iiii;    Compagne,   près 

Villelongue  [Aude). 

CoMPANiA  (S.  Maria  de),  ce.  1112,  11  i3;  Com- 
pagne, ancien  nom  de  l'abbaye  de  Villelongue. 

CoMPANiA  (abbas  de).  Vide  ARNALDUS. 

CoMPENDiUM,  palatium  regium,  ec.  78,  i3o;  Com- 
pi'egne. 

CoMl'Nensis  cornes,  lo  coms  de  Comcn^c,  ce.  34,  620. 

Co.NCAS  (S.  Stepiianus  de),  c,  1091. 

CoNCHAE,  CoNQUAE,  CoNCATHENSE  monasteriuTti 
(S.  Salvator-,  S.  Fides  Conchensis,  S.  Fides  ad 
Co.NQUAS,  de  CoNCHis),  ec.  9,  i3,  74,  78,  1Ô7, 
241,  248,  346,  347,  403,  462,  533,  606,  642, 
648,  709,  713,  714,  749,  766,  797,  821,  884; 
Sainte-Foi  de  Conques,'  abbaye  du  diocèse  de 
Rode^. 

Co.NciiENSES    abbates.    Vide    BEGO,    BONIFACIUS: 

ODOLRIC.U3,   STEPHANUS. 
Co.NciiENSis  decanus.   Vide  ATMERICUS. 
CoNCiiENSiS  sacrista.  Vide  GERALDUS. 
CoNDADAE,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 

Condades  [Hérault),  commune  de  Riols, 
CoNDOM  (S.  Petrus  de),  e.  244. 

CO.NFLENTANUS,     COM- LUENTANUS  ,     ConflenS ,     pagUS, 

ce.  100,    1 15,   123. 
CoMLUENS,  regio,  c.  60. 

CONFI.UENS,    COMLUENTIS  vallis,    CC.    6l,    258,   480. 

Confluent.  Vide  Confole.ntes. 


CoNFLUENTENSis  comitatus,  c.    |36. 

COi\FOLE\s,  villa  in  pago  Vellaico,  c.  33o  ;  Confo- 
lent  [Haute-Loire),  arr.  d'Yssingcaux. 

Confolens  (S.  Nazauius  de),  parochia,  c.  1197; 
Confouleux  [Aveyron),  commune  de  Brusque. 

CoNFOLENTES,  Confolent,  C0FFOI.ENTUM,  Confluent, 
Quofolent,  castrum,  ce.  525,  048,  558,  569,  588, 
812,  867;  Couffoulens  [Aude),  arr.  de  Carcas- 
sonne. 

Confoulens,  castrum,  c.  1091;  Couffouleux  [Avey- 
ron), commune  de  Camarès-sur-Dourfion. 

CoNGusTUM,  loeus  in  Narbonensi,  ce.   i52,  81 3. 

C0N13  (S.  Maria  de),  c.  1091. 

CoNQUAS  (S.  Salvator  ad).  Vide  Conciiae. 

COMSERANUM,    COSERANUM,     CC.     706,    928;     Ic    CouSe- 

rans. 
CoNSTANTiANUM,  viUa,  C.   ii82;  Coustaussa  [Aude), 

arr.  de  Limoux. 
CûNSTANTiNOPOLiS,  civitas,  CC.  24,  5i. 
CoNVENENSES   episcopi.  Vtdc  KERNARDUS,  ORIO- 

LUS,  PETRUS,  ROGERIUS,  WJLELMUS. 
CowE.NENSES  a rch idiaconi .  Vide  ECO,   PETRUS. 
CowENENSES  comites.  Vide  ARNALDUS,  BERNAR- 

DUS,    BERNARDUS    ODDO ,    DODO,    PIPINUS, 

RAIMUNDUS,   RAIMUNDUS  BERNARDI,   ROD- 

GARIUS  I,    ROGERIUS   II. 
CoNVENENSis  comitissa.  Vide  DIAS. 
—  patria,  c.  1029. 
CoQuiNAS  (S.  Petrus  de),  e.  544;   Saint-Pierre  des 

Cuisines,  église  de  Toulouse. 
CoRANENSis,  locus  in  pago  Tolosano,  c.  207. 
CoREESATiS,    Corbessad^    (terminium    de),    ce,    895, 

i3oo;    terroir  de   Courbessac  [Gard),  commune  de 

Nimes. 
CoRBiANUM,    loeus,    C.    ioo5;   Saint-Martin    de  Cor- 

bian,  prieuré  disparu,  près  Saint-Thibéry  [Hé- 
rault). 
CoRCiANUM,   c.    657;    Coursan   [Aude),  arr.  de  Nar- 

bonne. 
CouMAUiACUM,  monasterium,  c.   14;  Saint-Paul  de 

Cormery,  abbaye  du  diocèse  de  Tours. 
Cor.MUAi,    c.    843;    suivant   Thomas    [Dictionnaire 

topographique    de    l'Hérault),    il  faudrait   corriger 

CouNiuM    &  y  voir  Cournon  [Hérault),  commune 

d'Argelliers. 
CoRNAELANELiuM,   villa,   C.    425;    Comanel  [Aude), 

commune  de  Limoux. 

CoRNELiACENSis,  locus  in  pago  Nemausensi,  c.  128; 

ancien  nom  du   nouvel  emplacement  du  monastère 

de  Psalmodi  au  dixième  siècle. 
CoRNELiANUM,   locus,  c.   847;  ville  inconnue  entre 

Léf^at  &  Toulouse. 

CoR.NELLiANUiM,  CoRNiLiANUM,castellum  in  Redensi, 

ce.  79,  877. 

CoRMCiANUS,  CoRNiCTANUM,  cella  &  villa  in  pago 
Carcassensi,  ce.  67,  79;  Comète  [Aude),  com- 
mune de  Couffoulens. 

CoRNiLiANUM,  villa    in    Redensi.  Vide  Cornellia- 

NUM. 
CORMLIANUM  ,     CoKNELIANUS,    villa,     CC.     70*0,    794; 

Corneilla  de  la  Rivière  [Pyrénées-Orientales),  arr. 
de  Perpignan, 


1997 


INDEX  GEOGKAPHICUS. 


Coii.NiLiAM  prior.  ViJe  IJERNARDUS. 

CORNIMAM'M,     COKNELIANUM,     CoRNELIANA,   alos    111 

pago  Carcassensi,  ce.  292,  29.5,  298,  877;  Cor- 
neille (^Aude),  commune  d'Ar^^ens. 

CoRNiLiO  (podium  de),  c.  iz63;  Cornils  (Hérault), 
commune  de  Lacoste, 

CoRNON,  villa    in   episcopatu   Nrtrbonensi,  c.    174; 

Courniou  (Hérault),  commune  de  Saint-Pons. 
CoRNONE  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  c.  885. 
CoRNONESicco  (S.  Georgius  de),  villa,  c.  i  176. 
CoRNOSiccus,  Cornon,  castrum,  ce.  52i,  890,  1108; 

Cournonsec  (Hérault),  arr.  de  Montpellier. 

CoRONULiS  (S.  Mari*  de),  eccljsia,  c.  401}  Cou- 
rondes  (Aude),  commune  de  Cailla. 

CORRANCTS  (S.  Salvius  de),  c.  653. 

CoRREDis  (S.  Maria  de),  prioratus,  c.  36 1;  prieuré 
du  diocèse  d'Arles. 

CoRTici-LLAE,  villa,  c.  488;  Courte^  (Hérault),  com- 
mune de  Saint-Na^aire  de  Ladere^. 

Corts  (S.  Jacobus  de),  eoclesia,  c.  186;  Saint-Jacques 
de  Corts  (Hérault),  commune  du  Soulié. 

COSERANUM.   Fide  CONSERANUM. 

COSORAGNUS,   COSERANENSIS    COlTlitatllS,  CC.  345,  574, 

577,  579,  586. 

Costa,  villa  in  Francia  septentrionali,  c.  72. 

Costa  (la),  villa,  c.  i  179;  Lacoste  (Hérault),  arr.  de 
Lodeve. 

CosTOGiA,  villa  in  comitatu  Narbonensi,  c.  170; 
Coustouge  (Aude),  arr.  de  Narhonne. 

Cotnag,  c.  278}  Caunas  (Hérault) ,  commune  de 
Lunas. 

COXANUM,  COXAXENSIS,  COXIANENSIS,  CoXANI,  CuXA- 

NENSis  (S.  Miciiael),  cc.  6o,  62,  258,  263,  3o8, 
382,  439,  466,  48c,  53o,  56o,  614,  616,  823, 
1022;   Saint-Michel  de  Cuixa,  monastère, 

—  (S.  Germanus  de),  c.  61. 

CoxANENSES  abbates.  Fide  ADALARDUS,  AUAS- 
MUNDUS,  ASMARIUS,  AYMARDUS,  BLANDE- 
RICUS,  GARINUS,  GIRBERTUS,  GONDEFRE- 
DUS,  GREGORIUS,  GUITIDA,  HENHERTUS, 
JOZFREDUS,  OLIBA,  PONTIUS ,  PROTASIUS, 
REYNARDUS. 

CoxANE.NSES  praepositi.  Fide  ARNALLUS,  OLIBA- 

NUS. 

CoYRANL'M,  mansiim.  Fide  CiiORiAiNUM. 

CoYSA,  silva,  c.  S'i  ;  forêt  de  Cuise,  dans  le  Solsson- 
nais. 

Crassa,  Crassexsis,  la  Crassa,  de  ipsa  Crassa, 
Grassa,  de  Urbione,  Urihonknsis  (Sancta  Ma- 
ria), cc.  99,  112,  121,  ;.o4,  z\o,  216,  243,  256, 
285,  322,  35o,  3;")5,  409,  421,  548,  552,  592, 
675,  698,  700,  712,  727,  770,  776,  777,  794, 
812,  838,  856,  870,  877,  879,  916,  io35,  io53, 
1119,    1141,    I.142,    Il  52;   la  Grasse,  ahhaye. 

Crassenses  abbates.  Fide  AGILA,  BERENGARIUS, 
BERNARDUS,  DALMACIUS.  DURANDUS.  LEO, 
RANDULFl-'S,  SABORELLUS,  SONIARIUS,  SU- 
NIFREDUS,  WITIZA. 

Crassenses  pricres.  Fide  PETRUS  PONCU,  de  VIL- 
LABORRAS. 


1998 

Crecio,  Cretio  (S.  Martinus  de),  villa,  cc.  741, 
933,  954,  M  55;  le  Crès  (Hérault),  commune  de 
Castelnau-lès-Le'^, 

Creixanum,  Cuf.xand.m,  villa  in  comitatu  Narbo- 
nensi, ce.  229,  281,  3i5;  Creissan  (Hérault), 
arr,  de  Béliers, 

Cremats,  villa  in  comitatu  Ruthenensi,  c.  402. 
Criuas,  villa,  e.   io38;  Cribas  (Aveyron),  commune 
de  Brusque, 

Crissagum,  villa  in  comitatu  Carcassensi,  c.  i55. 
CnosATUM,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 

le  Crou^et  (Hérault),  commune  de  Cessenon, 
Crosegae,  e.  276. 

Crucuim,  c.  241  ;  Cru^y  (Hérault),  arr.  de  Saint- 
Pons. 

—  (S.  EuLALiA  de),  ecclesia  in  pago  Narbonensi, 
c.   1 10. 

Crudatus,  monnsterium,  c.  65  ;   Cruas,  abbaye. 
Crudatensis  abbas.  Fide  AMICUS. 
Cruscadas  (castrum  de\  c.  1208;  Cruscades  (Aude), 
arr.  de  Narbonne.  Fide  Arlscadae. 

Curaria,  CuBARiAE,  abbatia,  cc.  96,  104,  144; 
Cubières,  abbaye  du  Pierrepertuise, 

—  (S.  Maria  de),  c.  601. 

—  (vallis),  c.  601. 

CuCCIACUM.    Fide  CUCUCIACUM. 

CuciAcus,  villa  in  pago  Vellaico,  c.  17;  Cussac 
(Haute-Loire),  arr.  du  Puy. 

CUCUCIACUM,   CUGUCIACUS,    CUGCIACUM,  CuCUCIAGUM, 

CuRcuciACus  sive  Gemimanum,  ce.  232,  322, 
342,  35o,  401,  1208;  Cuxac-d'Aude  (Aude),  arr. 
de  Narbonne. 

CuGCiACUM,  alos.  Fide  Cucuciacum. 

CuGuciACLS  sive  Geminianum,  villa.  Fide  CuciciA- 

CUM. 

CuLA,  castellum,  Cules,  c.  4o5.   Fide  Coila. 
Clllis   (S.  JoANXES  de),  c.  890;  Saint-Jean  de  Cu- 

culles  (Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
Cultemoliva,  villa,  c.  32 1. 
CuLTERiA  (ipsa),  villa,  c.  238. 
CiîMiMANUM,  villa   in  territorio  Biterrensi,  c.  81; 

Combejean  (Hérault),  commune  de  Pierrcruc. 

CuRiA  vel  CuRTENSis  sive  Garnensis  vol  de  Manso 
Garnerii  (S.  Petrjîs  de),  cc.  363,  5o3,  591,  700, 
833;  Saint-Pierre  de  la  Court  ou  le  Mas-Garnier. 

Curtenses  abbates.  Fide  BERTRANDUS,  RAIMUN- 

DUS,  UGO. 
CuRCuciAcus.  Fide  Cucuciacum. 
CuRiESSis  vicaria,  c.   168. 

—  ministerium,  cc.  i63,  168,   181,  798. 
CuRTENSis  (S.  Petrus).  Fide  de  Curia. 
CuRTis,  c.  270. 

CuRVAi.A,    CuRVAT.MS,    castrum ,    c.    52»;    Curvalc 

(Tarn,,  arr,  d'Aloi, 
Cusa^,  villa,  c.  1037. 
Clssas  (S.  Martinus  de),  capella,  c.   i85;   Saint- 

Martm,  près  de  Fierman  (Hérault), 
CuxA,  vallis  in  Confluenti,  c.  60. 
CuvANENSis  (S.  Miciiael).  Fide  Coxanensis. 
Cyprus  insula,  c.  41 . 


1999 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2000 


D 


Dalmatixnense  ministerium  ,  Dal:mazanensis  , 
ce.  257,  346;  le  DaumaT^an ,  partie  du  comté 
de  Fo'tx. 

Damiata,  Damieta,  ce.  41,  52. 

Dargon  (castelhim  de),  c.  249. 

Dauker,  alos,  c.  270. 

Davega.\um,  villa  in  Termenes,  c.  555;  Davejean 
(^Aude),  arr,  de  Carcassonne. 

Davollano  (castriim  de),  c.   1244. 

Deannas,  villa,  c,  601;  localité  disparue  des  envi- 
rons de  Cubières  (^Aude). 

Desco,  c.  268. 

DeuspantALA,  c.  245;  Dieupcntale  (Tarn-&-Ga.- 
ronne),  arr.  de  Castelsarrasin, 

DiENSis  comitatiis,  c.  234. 

—  episcopatus,  c.  i58. 

Dieppe,  c.   I  264. 

DiGNA,  clvitas,  c.  739;  Digne. 

DiviDAMJS,  villa  (S.  Martinls  de  Donza),  ce.  272, 
945;  Saint-Martin,  église  ruinée  de  l'arcliiprêtré 
de  Ca'^ouls-lès-Bé^iers  (^Hérault). 

DiVOLiOLA  (S.  JoANNES  de),  ecclesia,  c.  186;  Saint- 
Jean,  succursale,  près  d'Assignan  (^Hérault).  (Cas- 
sini.) 

DoDOSA  DE  Justa',  viUa  in  comitatu  Lutevensi, 
c.  402. 

DoLEDO,  fliimen,c,  21;  Za  Dolaison,  rivière  (^Haute- 
Loire),  • 

DoLE^■SlS  (S.  Mai\ia),  p.  9*;  Notre-Dame  de  Déols. 

DOMNA    FONTIS,   locUS,   C.   766. 

DoMUSNOVA,  C.  35 1;  Donneuve  (^Aude),  commune 
de  Montlaur. 

DONADFRANCIUM,   C.    244. 

DoNAS,  villare  in  pago  Narbonensi,  c  106;  Donos 

(^Aude),  commune  de  Thésan. 
DoNAZAC,c.  270;  Donna^ac  (^Tarn),  arr.  de  Gaillac. 
Donza  (S.  Martinus  de).  Vide  Diyidanus. 
DoRCAS  (S.  Georgius  de),    ecclesia,  c.   57;   Saint - 

Georges  d'Orques  (Hérault)^  arr.  de  Montpellier, 
DoRDO,  fluviiis,  c.  403  ;  le  Dourdon,  rivière. 
Dor.NA,  castrum  in  coinltatii  Redensi,  c.  567;  châ- 
teau ruiné,  indiqué  par  Cassini  a.  côté  de  Fonta- 

nès  ÇAude),   arr.  de  Limoux. 
DoRMANUM,  Dornian,  Duiiniam;m  vel  DurnAnum, 

castelhim,  ce.  38  1,  388,  413,  io58,  1069;  Dour- 

gnc  {Tarn),  arr.  de  Castres, 
Draucimae,   c.    1082;    ancien    nom    de    Polvelières 

{Gard),  commune  de  Bouillargucs. 
Dru7.iA    (S,    Saturmnls    de),    c.    729;     Dreuilhe 

{Haute-Garonne),  commune  de  Revel, 


DuxES,  terra,  e.  406. 

DuNUAi,  Dun,  castelhim,  ce.,  406,  409,  737,  825, 
929;  Dun  {Ariége),  arr,  de  Famiers. 

DuRAMNis,  Dl'RAnnl'S  DuiiANDUS,  Duran ,  fliivius, 
ce.  ii3,  120,  i38,  159,  207,  229,  386,  1086; 
la  Dure,  rivière, 

Ddrandus,  fluviiis.  Vide  Duram.nus. 

Duravel,  ecclesia,  c.  484;  Duravel  [Lot),  arr,  de 
Caliors. 

Durban,  castrum,  ce.  372,  547,  1204;  Durban 
{Aude),  arr.  de  Narbonne, 

DuRENCiA,  DuRECiA,  flumen,  ce.  73 1,  935;  la  Du- 
rance,  rivière, 

Durfort,  castellum,  ce,  1274,  1278;  Durfort  {Aude), 
commune  de  Vignevieille. 

DuRiMANUM,  castrum,  c.  237;  peut-être  faut -il 
corriger  Durnianum,  &  y  voir  Dourgne,  en  Albi- 
geois. 

DuRis  (podium  de),  c.  797. 

Durnianum  sive  Durnanum,  castellum.  Vide  Dor- 

MANUM. 


Ec,  villa,  c.  766. 

Ederae,  Edrae,  villa  in  pago  Narbonensi,  ce.  107, 
122,  256;  Notre-Dame  du  Lierre,  église  rurale, 
de  la  commune  de  Mairac  {Aude), 

Egenad ,  castel ,  e.  1228;  Genat  (^Ariége),  arr.  de 
Foix.  Vide  Agenat. 

Egidiensis,  ^GiDiENSis  moneta,  ce.  734,  1074. 

• —  solidi,  c.   1026. 

EiSALABRA,   castellum,   c.    1137;    Chalabre  {Aude), 

arr.  de  Limoux. 
Eisena,  castrum,   c.  \o\\  ;  Assène-Broquier  {^Avey- 

ron),  arr.  de  Saint-Affrique. 

Eloradus,  villare,  c.  323. 

Electensis  (S.  Maria),  ce.  5oo,  806,  856,  876, 
880;  Sainte-Marie  d'Aleth, 

Electenses  abbates.  Vide  RAIMUNDUS,  RAIMUN- 
DUS  ISARNO. 

Elenensis  civitas,  ec.  43,  44,  48. 

—  comitatus,  ce.  8c,  170. 

—  episcopatus,  c.  871. 

—  pagus,  c.  67. 

Elenensis,  Elnensis,  Helenensis  (S.  Eulalia), 
ce.  i35,  i57,  i65,  200,  204,  23i,  325,  394, 
396,  585,  703,  769,  914,  95i,  1039,  1068, 
1 1 84,    I  190. 

• —  (S.  Maria),  ce.  i65,  951. 


DucTi,  Dlctos,  alos,  c.  256. 
—  (S.   Maria  de),   ecclesia,   c.    286;   Douch   {Hé^       "^  (^-  P^trxjs),  ce.  i65,  951. 
rault),  commune  de  Taussac,  —  (S.  Stepiianus),  ce.   160,  901. 

—  sedis,  c.  632. 

Elenense,  Hilenense,  Ilenense  suburbium,  ce.  100, 


'  Thomas  {Dictionnaire  topographique)  pense  que  cette-  •> 

forme  de  nom  de  lieu  est  le  fruit  d'une  mauvaise  lecture,  '^    '  ^°°' 

V"  RocHETA.  —  villa,  ce.   1039, 


190. 


2001 


INDEX  GEOGKAPHICUS. 


2002 


Elenenses  episcopi.  Vide  ALMERADUS,  ARNAL- 
DUS,  ARTALDUS,  ARTALLUS,  BERENGARIUS, 
ERMENGAUDUS,  FREDELO ,  GUILLELMUS 
JORDANUS,  PETRUS,  RAIMUNDUS ,  RICUL- 
FUS,   SUNIARIUS,  UDALGARIUS,  WADALDUS. 

—  archidiaconi.  FiHe  GUILELIVIUS,  GUITARDUS, 
de  MESSETO,  PETRUS,  PETRUS  ARNALLI, 
PETRUS  FERRANDI,  PONTIUS,  RAIMUNDUS, 
RAIMUNDUS  UGO,  de  TURRILIIS,  UDALGA- 
RIUS,  WILLELMUS. 

—  archilevltne.  FjVe  AUSTENDUS,  GUILLELMUS, 
VOLVERADUS. 

—  archipresbyteri.  F/'i/e  AMALRICUS ,  GUISAR- 
DUS,   SUNIEGILDUS,   UDALGARIUS. 

—  caputscoln.  Fide  PETRUS  FERRANDI,  TES- 
FREDUS,   UGO. 

—  caputscola  8c  praepositus.  Vide  REAMBALLUS. 

—  claviger.  Vide  AMALRICUS. 

—  decanus.   Vide  BERNARDUS  PONCII. 

Ei.E.NENSES  praecentores.  Vide  BEP.NARDUS,  BER- 
NARDUS GUILLELMI,  de  MALLOLIIS,  PETRUS. 
Elenensis  praepositus.  Vide  PETRUS  JUDEX. 

—  sacricustLis.  Vide  BERENGARIUS  GOZBERTUS. 

—  sacrlsta.  Vide  BERENGARIUS,  BERNARDUS 
GUILIELMI,   de    MATAPLANA. 

Ei.EUius,  fluvius,  c.  333}  l'Allierj  rivière. 
Eliz.vu,  villa    in    pago   Carcassensi,   ce.   i5ô,  109; 
Al-^au  (^Aude),  commune  de  Pe^cns. 

Elna,  Helna,  viens,  ce.  107,  106,  16.'),  337,  487, 
585,  95 1,  998,  1184;  p.  i3*;  Eîne  (^Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan, 

Ei-nae  sedis  episcopalis,  c.  8c5.. 

—  (sedes  de),  c.  243. 
Elnensis.  Vide  Ele.ne.nsis. 
Elvas  (alos  de),  c.  248. 

Elzeria  (eastrum  de),  c.  1  263  ;  Lau^ièrcs  (Hérault), 
commune  d'Octon, 

E:\iri;RiTANENSis  vel  Empuriarum  comltatus,  ce.  43, 

I  07. 
Engeolis,  villa,  c.  328. 
Eqtjitaniae  vallis.  Vide  Aquitamae  vallis. 
Eraur,    Erauris,    Eral'rxjs,    Eraudis,    Eur.ANu^r, 

HeraU)   ce.    393,    796,    868,    903,    987,    1122, 

"79- 
Er.nuM,  Er:( ,  Eres j    flumen,   ce.  346,  406,  877J 
l'Hers,  rivière. 

Er-^,  riviis.  Vide  Ercium. 

Escart,  eastrum  in  Palliarensi,  e.  672. 

—  (S.  Martinus,  ecclesiae  in),  e.  673, 
Escata,  locus,  e.   i3oi. 

Escocia,  Scoca,  Scfiotiae  (S.  Petrus  de),  ce.  346; 
406,  608,  648;  Escosse  (^Ariége'j,  arr.  de  Pamicrs. 

Escolencum,  villa  in  pago  Vivariensi,  e.  23o. 

Espaiag  (honor  d').,  c.    1  159. 

Espalede,  terra  in  urbe  Anielensi,  c.  21. 

Espars,  villa,  e.  273. 

Espe^e^,  nemus,  e.  8465  Lespinassc  [Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Muret. 

ESPLUGA,  vallis  in  Palliarensi,  c.  622. 
Espo.NELA,  lociis  prope  Murellum,  c.  722. 


Estarag  (S.  Pallus  d') ,  c.  375;  Estarac  {Aude), 
commune  de  Bages. 

Estel  (honor  de),  c.   1200. 

Esterioum,  Estercium,  eastellum  in  Hispani.i, 
ce.   io53,   I i52. 

Estilled  (S.  LiCEKiLS  de),  c.  7665  Saint-Lys  {Haute- 
Garonne),  arr.   de  Muret. 

Estodillac,  territorium,  e.  653. 

Elropa,  c.   10. 

Euranum,  flumen.  Vide  Eraur. 

Exalada,  locus  in  valle  Confluenti,  c.  61. 

EXALADENSIS    (S.    AnDRAEAS),   C.   6l. 

Exaladenses  abbates.  Vide  BARONUS,  COMENDA- 
TUS. 

ExcENATE^  eastrum  in  comitatu  Nemausensi, 
c.  192;  suivant  M.  Germer-Durand'  ce  serait  le 
château  de  Roquedun  {Gard),  commune  de  Ro- 
quedun. 

ExciSL'M,  e.  240;  EysscSj  ancienne  abbaye  {Lot-&- 
Garonne. 

Exi.N'ARio,  ExiNDRio  (ecclesia  de),  ce.  57,  1195; 
suivant  Thomas  {Dictionnaire  topcgraphique , 
y"  Lattes)  ce  mot  ou  son  congénère  Eximjrilm, 
désignerait  une  partie  de  l'étang  de  Lattes  voi- 
sine d'Estagnol. 


Faeriargae,  terra,  c.  748. 

Fahricae,  villa  in  pago  Uzetico,  c.  197;  la  Fabri- 
que {Gard),  commune  de  Bagnols-sur-Cèrc. 

FadricatA  (S.  Maria),  c  238;  la  Daurade,  a  Tou- 
louse. 

Fabricatls  (S.  ViNCENTiis),  ccelesia  in  Agennensi, 
c.  245. 

Fadervilla,  c.  238. 

Fagarolum,  c.  485. 

Fagia.  (illa),  villa,  c.  237;  la  Fagc  {Aude),  arr.  de 
Castelnaudary. 

Falgairae,  villa  in  arehiepiseopatu  Narbonae, 
c.   I  107. 

PalgairolAE,  ce.  247,  248,  270;  Fréjairolles  {Tarn), 
arr,  d'Albi. 

Fangaldo  (ecclesia  de),  e.  i25o. 

Fans,  locus,  e.  5o8. 

FanumjoviS,  eastrum,  e.  1120;  Fanjcaux  {Aude), 
arr.  de  Castelnaudary. 

Fara,  eastrum  in  Vivariensi,  e.  22;  la  Farc  {Ar- 
dècke),  arr.  de  Tournon. 

Faris,  villa  in  comitatu  Redensi,  c.  i59;  Paris 
{Aude),  commune  de  Ma'^crolles. 

Faugceria,  Saugueria,  e.  1289;  Faugères  {Hérault), 
arr.   de   Béliers.  Vide  Saugueria. 

Faurgae,  locus,  c.  8i6j  Fargue  (Ariége),  commune 
de  Bonnac. 

Favairolae,  ecclesia  in  comitatu  Gabalitanensi , 
c.  357. 

'  Crûtulairi.'  d-:  Nimes,  p.  3,  iictc  2. 


2003 


INDEX  GEOGKAPHICUS. 


2004 


Favarii,  Faverium,  villare  in  pago  Carcnssensi, 
ce.  99,  122,  8i2j  Faviès  (^Audc),  commune  d'Ar- 
quettes. 

Favart,  castrum  in  comitatu  Forojuliensi,  c.  36i. 

Faverium.  Vide  Favarii. 

Fegueriae,  c.  270. 

Feirerias,  Ferreriis  (S.  Maria  de),  c.   186. 

—  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  c.  773  j  Ferricres  (Hé- 
rault), arr,  de  Saint-Pons. 

FelgariAE,  villa   in  Nemausensi,  c.  84;   Falguières 

(Gard),  commune  de  Mialet. 
Felgeriae,  villa    in  comitatu  Vivariensi,   c.   333} 

Faugeres  (Ardèche),  arr.  de  Largentière, 

Felinae,  Fellinae,  villa   in  Minerbensi,  ce.   107, 

247;    Félines  en   Minervois  (Aude), -arr.  de  Car- 

cassonne. 
FE?fiOLETENSE,  Feniolitense    tcrritoriuiTi,   ce.   95, 

57.. 
FenoliotENSIS  eomitatus,  ce.  219,  4495  le  Fenouil- 

lèdes. 
Fenoleddum,  Fenoletum,   alos,  ce.  275,  3i5j  Fe- 

nouillede  (Hérault),  commune  de  Mons. 

Fenoleto  (vieecomes  de).  Fide  ARNALLUS  GUIL- 

LELMI. 
Ferales,  villa,  c.  812;  Ferrais  (Aude),  arr.  de  Nar- 

honne, 
Feretrax,  terra  prope  Tolosam,  c.  i25o. 
Ferrans,  parrochia.  c.  653. 
FerrariAS,  aicis  in  Rutenensi,  c.  78. 
Ferretum,  alos  in  pago  Rutenico,  c.  299. 
Fessagum,   Fessagus,  ce.  245,  2465  Fayssac  (Tarn), 

arr.  de  Gaillac. 
i 
Fetenariae,  villa  in  pago  Biterrensi,  c.  3i5. 

Fiacense  coenobiinn.  Vide  Figiacum. 

FiCTORiuM,  villa,  c.  323. 

F1DER11S  (S.  Petrus  de).  Vide  Figueiras. 

FiGAiROLiis  (mansi  de),  c.  1297. 

Figiacum,  Figiaci,    Figiacense,  Fiacense   coeno- 

bium  (S.   Salvator),   ce.   241,   248,  268,  276, 

279. 
Figueiras  vel   Fideriis  (S.   Petrus  de),   ecclesia, 

ce.  186,  272;  Saint-Pierre  de  Figuières  (Hérault), 

commune  d'Assignan. 

Fines,  villa  vel  pagus  in  Vellaico,  c.  18. 
FiSCHANUM,  fluvius,  C    120;  le  Fresquel,  ruisseau. 
Fisco  (ecclesia  de),  c.  67;  Saint-Gély  du  Fesc  [Hé- 
rault), arr.  de  Montpellier. 

Fiscus  (S.  Saturninus  de),  ecclesia,  c.  428. 
Flaccianum,  Flacanum,  villa    in    page    Redensi, 

ce.  69,  104,  358,  877;  Flassac  (Aude),  commune 

de  Limoux. 

—  (molendinum  de),  c.  677. 

Flacidus,  villa  in  vicaria  Coliensi,  c.  237. 
Flamalingis  (S.   Saturninus   in),  c.    396;   Saint- 
Sernin  (Tarn-&-Garonne),  commune  de  Lau\erte. 
Flandriae  giierra,  e.  44. 
Flaviana  vallis,  ce.  744,  745. 
Flexo  (honor  de),  c.   1177. 
Florael,  terra,  c.  22. 


Flouenciacum,  Florenciagum,  Florensiacum,  Flo- 
rentiacum,  villa  fit  eastellum,  ce.  255,  286, 
317,  3i8,  426,  453,  563;  Florensac  (Hérault), 
arr.  de  Béliers, 

—  (S.  Johannes  de),  c.  3 16. 

Fluvianus,  fluvius  in  Hispania,  c.  i  23  ;  le  Fluvia, 
rivière. 

FoLCiNiANUM,  c.  255;  Fit^-Gérald,  métairie  dans 
l'Hérault,  commune  de  Lattes.  (Thomas,  Diction- 
naire topographique,  p.  64,  col.  2.) 

FoLiANUM,  C.  2  56;  Feuilla  (Aude),  arr.  de  Nar- 
bonne. 

FoLiANUM,  villa  in  pago  Confluente,  ce.  ii5,  356; 

Fuilla  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Prades. 
FoNciANUM,  villa    in   Carcassonensi,  ce.  735,  926; 

Fontiés  d'Aude  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

FoNS,  villa  in  pago  Uzetico,  e.  197;  Font-sur-Lus- 
san  (Gard),  arr.  d'U'^cs. 

Fonscoopertus,  villa,  ce.  742,  747;  Fontcouvert 
(Bouches-du-Rhône),  commune  de  Venelles. 

Foktiscooi'ERTI  paludes,  c.  i233. 

Fonscuberta,  villa,  ce.  329,  iio5;  Fontcouverte 
(Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Fonsdicta,  villa  in  pago  Biterrensi,  ce.  206,  3 17; 
Fontes  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 

Fonsferragenosa,  c.  35 I. 

Fonsfrigidus  vel  S.  Maria  Fontisfrigidi,  monas- 
terium,  ce.  46,   1099,   1204,   1  23  1  ;   Fontfroide. 

Fontisfrigidi  abbates.  Vide  SANXIUS,  VITALIS. 

FoNS  JoNCOScs  vel  Jocosus,  villa  &  castrum  in  co- 
mitatu Narbonensi,  ce.  262,  8o5,  1208;  Font- 
joncouse  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

FoNSRUBATi  sive  MoNS  DoMiNi  in  comitatu  Tolo- 
sano,  c.  690. 

Fonte  (S.  Salvator  de),  ce.  29,  i23o;  Saint-Sau- 
veur de  la  Font,  dans  la  ville  de  Nimes. 

Fonte  (S.  Salvatoris   de)  abbatissa.    Vide   Aybi- 

LINA. 

Fonte  (molendinum  de),  c.   i23o. 
F0NTEBRAUDI  (S.  Maria  de),  e.  846;  Fontevrault 
Fon-^  (mansus  de),  c.  798. 

F0RCHALCUERIUM,  eastellum  in  Provincia,  c.  447; 
Forcalquier  (Basses-Alpes). 

FoRMiGUERiA  (ecclesia  de),  c.  070;  Formiguieres 
(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Prades. 

FoRMiGUERiA  (S.  Marie   de)  praepositus.  Vide  SA- 

LOMON. 
Fornales,  boscus  in  pago  Caturclno,  c.  604;  bois, 

près  Cieurac  (Lot),  arr.  de  Cahors. 

FoROJULiENSis,  Friuliensis  comitatus,  ce.  234, 
36 1  ;  comté  de  Frcjus. 

ForolA,  villa,  c.  3  16;  Foreville  (Hérault),  commune 
de  Florensac. 

Fos,  eastellum.  Vide  Fuxui\i. 

Fossense  suburbium.   Vide  FuxENSiS. 

Fox,  eastellum.  Vide  Fuxum. 

Foi^.  Vide  Fuxum. 

Fracian'um,  villa  in  comitatu  Narbonensi,  e.   160. 

Fradc'le^  (S.  Antoninus  de).  Vide  Freuelacus. 


2005 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2006 


FllAKMiANO  (S.  ScnASTIANUS  de),  C.  773;  suivant 
Thomas  (Dictionnaire  topographique  de  l'Hérault, 
p.  196,  col.  1)  ce  serait  une  mauvaise  lecture 
pour  de  Pr.AEMiANO. 

FrAgum,  c.  411. 

Francavallis  vel  Francaevalles,  ce.  iioo,  1102, 
1  196. 

Fr.ANCARUMVALLlUM     (S.     MaRIA),     CC.      IIOO,      MOI, 

I I 02,  I  3o5. 
FKANCAnuMVAM,iuM   nbbates.    Fide  BERTRANDUS, 
GALTERIUS,  HUGO,  WILENCUS. 

—  prior.  Vide  GUILLELMUS  GAUTERIUS. 
Franci,  c.  Cil. 

Fra.ncia,  ce.  89,  44. 

Franciae  regniim,  ce.  4.5,  53. 

Franciae  rex,  ce.  i5,  39,  43,  45,  1226,  1296. 

Francitia,    c.    248;    Franscillcs  (?)  [Tarn)^  arr,  de 

Gaillac. 
Francorum  reges,  c.  470. 
Francor,  ce.  245,  441  ;  Francou  {Tarn-&-Garonne)y 

commune  de  la  Française, 

FrAiNCUS,    p.    I*. 

Franqui,  p.   I*. 

Fraxinas,  villa   in  pago  Rutenico,  e.  i57j  Fraysse 

(^Aveyron),  commune  de  Pont  de  Salars. 
Fraxinum,  c.    279;    Fraisse  [Hérault),  commune  de 

Céha^an. 
Frayres  (S.  Marcellus  de),  eeclesla,  e.  57;   Fré- 

jorgues  (^Hérault),  commune  de  Mauguiou. 
Frayssa  vel  Frays  (S.  Joannes  de),  ecclesin,  ce.  186, 

272;  Fraisse  (^Hérault),  arr.  de  Saint-Pons. 
Fredalei  {abadia  de).  Vide  Fredelacus. 
Fredbos,  e.  244. 
Fredelacus,  Fredela^,  Frênaies,  villa,  ce.  787,  818, 

928,   956,    I  !  l6;  partie  de  la  ville  de  Pamiers, 
Fredelacenses  (eanonici),  e.  9.56. 

—  Fr.EDELESiO,  Fradele^,  Fredalc^,  Fredelei^,  Fre- 
delacensis  (S.  Antoninus  de),  ce,  244,  407,  409, 
5m,  818,  1 1  16,   1255. 

Fredelacensis  abbns.  Vide  RAIMUNDUS,  episcopus 

Tolosaniis. 
Fredelacenses  priores.  Vide  AMELIUS,  ISARNUS, 

PETRUS,  PETRUS  d'Unient. 
Fredelacensis  sacrista.  Vide  RAIMUNDUS. 
Fredelei^  (S.  Antoninds  de).  Vide  Fredelacus. 
Fredelesio  (S.  Antoninus  de).  Vide  Fredelacus. 
FreioniciS  (S.  JohannES  de),  e.  57;  Saint-Jean  de 

Fréjorgues,  ancien  prieuré  (Hérault),  commune  de 

Mauguiou. 
Fretus,  eurtis  in  comitatu  Avenionensi,  c.  1  1 1. 
Frênaies.  Vide  Fredelacus. 
Fr.iGDiLENSis  villa.  Vide  Fredelacus. 
Frimiacum,  villa  in  comitatu  Redensi,  c.  i53;  lo- 
calité dans  les  environs  de  Dona^ac  (Aude). 
Friuliensis  comitatus.  Vide  Forojuliensis. 
Frodinum,  Frodinus,  aies,  c.  244. 
Fro.ntinianum  ,    loeus   &    eastrum,    ce.    848,   890, 

ii55,   1176,   «179;  Frontignan  (Hérault),  arr.  de 

Montpellier. 
FuRcnAE,  Furcae,  villa,  ce.   Ô84,  747,  792,  987; 

Fourbues  (Gard),  arr.  de  Nimes. 


Fdstiniagum,  villa  in  page  Tholosano,  c.  2o3. 

—  (S.  Petrus  de),  e.  498;  Fustignac  (Haute-Ga- 
ronne), arr.   de  Muret. 

FuxuM,  Fox,  Fos,  Fu^o,  ce.   846,   406,   408,  454, 

787,  740,   792,   928,    1257;  Foix  (Ariége). 
FuxENSES  abbates.  Vide  AMELIUS,  BERNAKDUS. 

—  prior.  Vide  GUILLELMUS. 

—  comités.  Vide  BERNARDUS  RODGARII,  PE- 
TRUS BERNARUI,  RAIMUNDUS  ROGERII , 
ROGERIUS  I,  ROGERIUS  II,  ROGERIUS  III, 
ROGERIUS  BERNARDI,  ROGERIUS,  filins  co- 
mitis  Fuxensis. 

—  comitissae.  Vide  AMICA,  CAECILIA,  ESSENA, 
GARSINDES,  LEDGARDIS,  SICARDIS. 

—  ecclesia,  e.  1082. 

FuxENSE,  FossENSE  suburbium,  ce.   478,  608,  649. 
Fuxensis  terra,  e,  846. 

Fuxo,  Fu^  (S.  Velosianus  vel  Volusianus  de), 
ce.  244,  409. 

—  (abadia  de),  e.  407. 
Fuzo,  castellum.  Vide  Fuxum. 


G 


Garalitanus,  Gabaljtanensis  comitatus,  ce.  882, 
383,  357,  490,  491. 

Gabalitani  comités.  Vide  BERENGARIUS  RAI- 
MUNDl,  PONTIUS,  RAIMUNDUS  IV,  comes  To- 
losanus,  STEPHANUS. 

Gabalitanae  comitissae.  Vide  ADALAIDA,  THEO- 
BERGA. 

Garalitanorum  episcopatus,  c.  1247. 
Gabalitanus  pagus,  c.  610. 
Gabautanensis  vicecomes.  Vide  STEPHANUS. 
Gabalitana  vicecomitissa.  Vide  AIALMODIS. 
GaciANU!\i,  Gabia,  c.   1248. 

—  (S.  Nazarius  de),  c.  774;  Gabian  (Hérault), 
arr.  de  Béliers. 

Gaia,  loeus  in  territorio  Tolosano,  c.  591;  Gaja 
(Haute-Garonne),  commune  de  Mondonville, 

Gairigalonga,  mansus,  c.  1281;  localité  inconnue 
du  Tarn  ou  de  l'Aveyron. 

Gajanum,  villare  in  Redensi  pngo,  ce.  67,  79; 
Gaja  &  Villedieu  (Aude),  arr.  de  Limoux. 

Galac  sive  Gallax,  c.  406;  Gaillac-Toul^a  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret. 

Galazanicus,  villa  in  comitatu  Nemausensi,  c.  884; 
Gallargues  (Gard),  arr.  de  Nimes. 

Galders  (S.  Maria  de),  ecclesia,  c.  i25o;  Gaudics 
(Ariége),    arr,   de  Pamiers  (}). 

Galdo,  vallis,  c.  747;  près  Fourbues  (Eouches-du- 
Rhône), 

Gallac,  castel.  Vide  Galliacum. 
Gallacum,  villa  in  comitatu  Lutevensi,  c.  402. 
Galleciae  (S.  Jacobus),  c.  447. 
Galliacum,  Gallac,  castel,  ce.   1066,  1220;  Gaillac 
(Tarn). 


2  007 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2  00*d 


Galliaco,  Galiago  (S,  Michael  de),  ce.  248,  244, 
249,  255,  270,  276,  278,  287. 

—  (S.  Petrus  de),  c.  270. 

Galliae,  Gallia,  ce.  7,  24,  01,  872,  882. 
Gallici,  c.  35. 

Galloms  (S.  JuLiANus  de),  c.  793;  Sa'mt-Julicii-lc- 
Garros  [Haute-Garonne),  près  Gensac. 

Garciacum,  c.  903  ;  le  Gassac^  rivière. 

Gardia,  villa,  c.  295;  Gardie  (^Aude),  arr.  de  Li- 
moux. 

Garmacia,  villa  in  comitatu  Redensi,  c.  1  Sp  ; 
Grama^ie  ÇAude"),  arr,  de  Limoux, 

Garnensis  (S.   Petrus),   monasterium.  Vide   Cur- 

ÏENSIS. 

Garnensis  villa,  quae  Brahai  dicitur,  c.  1260; 
Mas-Grenier  (?). 

Garonna,  fliiviiis.  Vide  Garumna. 
Garons,  villa,  c.    i2ioj   Garos  (Gard),  arrond,   de 
Ni  mes, 

Garriga  (illa),  c.  278;  la  Garrigue  {Tarn),  com- 
mune de  Senouillac. 

Gakriga,  in  comitatu  Impurinensium,  c.  80. 

Garriguae,  c.  242;  la  Garrigue,  dans  l'Avcyron ; 
plusieurs  écarts  portent  ce  nom. 

Garu!\ina,  Garona,  Garonna,  fluvius,  ce.  292,  348, 
363,  545,  668,   722,   755,  791,  793,  915,  1291. 

Garumna^i  (archidiaconatiis  ultra),  c.  i25o. 

Gasanus,  villa,  c.  174;  Gransagues  (^Hérault),  com- 
mune de  Soulié. 

Gasciiimolae,  c.  453;  Gasquinoy  (^Hérault),  com- 
mune de  Bé-^iers.  (Thomas,  Dictionnaire  topogra- 
phique de  l'Hérault). 

Gavartum,  villula  in  Carcassensi,  c  81 3. 

Gaviaco  (S.  Maria  de),  villa,  c.  1210;  Gau'jac 
(^Gard),  arr.  d'Usés. 

Geccaguai,  castellum,  c  414;  Gaix  (Tarn),  com- 
mune de  Valdurenque. 

Gellone.nsis  vel  Gilionensis  vel  de  Gelo.ne 
(S.  GuiLLELMUS  vel  s.  Salvator),  monasterium, 
ce.  192,  240,  295,  3ii,  319,  326,  328,  340, 
339,  393,  402,  416,  419,  43 1 ,  432,  437,  4.59, 
5i2,  5i3,  636,  637,  638,  749,  750,  771,  772, 
843,   880,  882,   885,  994,   ii53. 

Gei.lonenseS  abbates.  Vide  BERENGARIUS,  GAI- 
FREDUS,  GAUFREDUS,  GUILLELMUS ,  PE- 
TRUS I,   PICTRUS  II,  QUINABERTUS. 

—  caputschola.  Vide  AIEJMARIUS. 

—  cellerarius.   Vide  BENEiDICTUS. 

—  decanus.  Vide  AUTRAAINUS. 

—  forsdeeaniis.   Vide  DEUSDE. 

—  priores.  Vide  de  CERVERIA ,  RAIMUNDUS , 
UGO. 

—  sécréta rius.  Vide  PONTIUS  BURSE. 

Geaiiniano  sive  Cuglciaco  (S.  Maria  vel  S.  Po.v- 
Tius  de),  ecclesia,  ce.  187,  272,  275,  286,  322; 
Cuxac  d'Aude  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

Generreriae,    c.    246;    Génébrières    (Tarn-&~Ga- 

ronne),  arr.  de  Montauban. 
Generonno  (S.  Petiu'S  de),  capella,  c  273. 


Genescanicum,  villa  in  page  Uzetico,  e.   197. 
Genesta,  e.  406. 

Genestar,  loeus  in  comitatu  Narbonensi,  c  222; 
Ginestas  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

Genesti,  c.  276. 

Genestoso  (mansus  de),  c.  279;  Gincstous  (Tarn), 
commune  de  Valence  d'Albigeois. 

Genlenses,  c.  3o. 

Gerbuxa,  c.  276. 

Gerilda,  villa  in  comitatu  Tolonensi,  c  437. 

Germania,  p.   i*. 

Gerre  aut  Gerrensis  (S.  Vincentius  vel  S.  Pirmis 

de),  ce.  216,  288,  672. 
Gerunda,  Gironda,  civitas,  ce.   124,  576. 
Gerundensis  civitas,  ce.  43,  44. 

—  eomitatùs,  c.  195. 
Gerundana  ecclesia,  c.  i25. 

—  Jerunde.nsis  vel  ad  Gironda  (S.  Félix),  ce.  243, 

322. 

Gerundensis  episcopatus,  c.  871. 

—  pagus,  c.   I  23. 

Gibellet,  civitas,  ce.  780,  809. 

GiBKRTO  (podium  de),  c.  I263;  Gihrct,  montagne 
dans  le  Lodévois. 

GiGlDENSiS  vicaria,  c.  328;  viguerie  du  Gigou,  ri- 
vière de  l'arrondissement  de  Castres  (Tarn),  vers 
Lacaune. 

GiGNALiO  (alos  de),  c.  249;  Ginols  (Aveyron),  com- 
mune de  Bu^eins. 

GiGONDiis  (S.  Andréas  de),  sive  de  Romeria,  ec- 
clesia in  territorio  Arausiensi,  c.  5m. 

Gilionensis  (S.  Guillelmls).  Vide  Geixonensis. 
GiMELLi,  villa  in  territorio  Vivariensi,  c.    17. 
GiniACO   (S.    Petrus    de),    ecclesia    in    Biterrensi, 
c.  749;  Gignac  (Hérault),  arr.  de  Lodève. 

Giro,  flumen,  c.  441. 

GirocenSj  castrum,  c.  11 97;  Giroussens  (Tarn), 
arr.  de  Lavaur. 

Gironda  (S.  Félix  ad).  Vide  Get.unda. 
Gloyanum,  villa,  c.  329. 
GociA,  regnum.  Vide  Gotiiia. 

GoDETUM,  castrum,  c.  994;  Goudet  (Haute-Loire)^ 
arr.  du  Puy. 

Goiag  (honor  de),  c.   i  159. 
Golatgue,  mansus,  c.   1281. 

GoLiNiACO  (ecclesia  de),  c.  749;  GoUgnac  (Avey- 
ron), arr.  d'Espalion. 

Gop.A,  loeus  in  episcopatu  Biterrensi,  e.  273;  Gos, 
entre  Murvicl,  Vayran  &  Cou] an  (Cassini). 

Go  r.D  AN  ICENSI  S,    ad    GORDINICAS,    GoRDIN  I ACENSIS 

(S.  Maria),   monasterium,  ce.    109,    i58,    197, 
53  I,   I  i55;  Sainte-Marie  de  Goudargues. 

GoRDiNiACENSis  abbas.  Vide  P.OSTAGNUS,  episco- 
pus  Uzeticensis. 

GoRDO,  castrum,  e.  247;  Gourdon  (Lot). 
GoRDONENSE  territorium,  c.  247. 
GoRTES,  loeus,  e.    798. 
Gor?,  c.  276. 


2009 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


20I0 


GOTHI,   C.    2. 

GoTiiiA,  GoTiA,  GociA,    rcgniim ,   ce.    2,    4,    110, 
I 17,    r 25,  233. 

GoTiiiAE    marchio.    Fide    RAIMUNDUS  II,    cornes 

Riithenensis. 
GoTHiAE  partes,  c.  642. 
GoTi  judices,  ce.   iSy,  160. 
Grabels  (S,  JohAnnes  de),  c.  888  ;  Grahels  (^Hérault), 

arr.  de  Montpellier. 

Gradagua,  villa,  c.  238}  Gra'^ac  (Haute-Garonne), 
arr,  de  Muret. 

Gr.ADLS,  portus,  c.  3i6j  Notre-Dame  du  Grau,  au 
diocèse  d'Agde. 

Gradus,  portus,  c.   i  i<)^;  port  de  Maguelonne. 

Grandissilva  (S.  Maria),  ce.  1097,  1127,  iiSp, 
1160,    1161,    1162,    1281,    1291  ;  Grandsclve. 

GrandiSSilvae  abbates,  Vtde  ALEXANDER,  BER- 
TRANDUS,   GUILLELMUS,  PONTIUS. 

—  prior.  Vide  PETRUS   GERALDUS. 

—  sacrista.  Vide  ARNALDUS. 
Grandissylva,  bosemn,  c.  363. 
Granolletdm,  Granoliietum,  ce.  249,  io58,  1070; 

Graulhet  (Tarn),  arr.  de  Lavaur. 

Granoleiuae,  Granulariae,  ce.  317,  453. 
Granolariis  (S.  Martim'S  de),  c.  3i6;   la  Grena- 

tière  [Hérault),  commune   de  Marseillan,  suivant 

Thomas  (^Dictionnaire  topog.). 

Grassa  (S,  Maria).  Vide  Crassa. 

GredenensiS  vicaria,  c.  333;  Grèves  (^Loiere),  arr. 
de  Marvéjols. 

Gremianum,  locus,  c.  885;  Grémian  [Hérault), 
commune  de  Cournonsec. 

Greveso,  villa  in  comitatu  Avenionensi,  c.  437; 
la  Grè^e  [Vaucluse),  commune  de  Valréas. 

Greza  (S.  Martialis  de),  c.  276;  Grè^es-le-C/:àteau 
[Lozère),  arr.  de  Marvéjols. 

GuADARSiNG  (S.  Saturmnus),  ecclesia ,  c.  420; 
Saint-Sernin  [Haute-Garonne),  commune  de  Ville- 
nouvelle  (?). 

Gladis  Franciscus,  loeus  prope  Biterrim,  e.  840. 

GuADUS  Perosus,  villa  in  pago  Biterrensi,  c.  3i5; 
ce  gué  devait  se  trouver  sur  l'Hérault,  au  lieu  dit 
Font  de  la  Pcyre,  vis-a-vis  Gignac  [carte  de  Cas- 
sini). 

GuALLARANIS,  C   246. 

GuANUM,  castrura,  c.   1194. 

GuARCiAco  (S.  Petrus  de),  ecclesia  in  Tolosano, 
c.  33o. 

Gl'ARDA,  c.  246;  lieu  du  Querci. 
GuDROMUS,  alos,  c.  238. 

GuRGUMMGRUM,  terminium  in  comitatu  Redensi, 
c.    i53;  lieu  disparu  près  Dona'^ac  [Aude). 

GuRGUMNiGRUM ,  locus  siiper  fluvium  Eraiirem, 
c.  393;  lieu  disparu,  entre  Saint- Guillem  & 
Aniane,  probablement  a  la  hauteur  de  Saint-Jean 
de  Fos. 

GuRGiTE  NiGRO  (S.  JoANNES  de),  C.  1263;  Saint- 
Jean  de  Fos  [Hérault),  arr.  de  Lod'eve. 

GUTTALONGUS,   C.    243. 


H 


Haui.nianlm,  villa 

NUM. 


in    N;irbonensi.  Vide   ArimA- 


Hederas  [val  de),   e.  256;    Notre-Dame  du  Lierre, 

église  du  diocèse  d»  Carcassonne. 
Hei.k.nensis  comitntLis.  Vide  Elexensis. 
Hele.xexsis  (S.  Ellalu).  Vide  Elexe.vsis. 
Hel.na,  villa.  Vide  El.na. 
Helxensis  (S.  Stepiianls).  Vide  Ei.exjînsis. 
Herau,  fliivius.  Vide  Eralr. 
Hermeto    (villa    &    ecclesia    de),    c.    751;    l'ihim 

[Haute-Loire),  commune  de  Cayrcs. 

Hermimi,   e.  925;    Herminis  [Aude),- commune   de 

Caux-Sau'icns. 
Hermo,  Heremo  (alos  &  ecclesia  de  illo),  ce.  248, 

509,   75i,   1160;    l'Herm  [Lot),  arr.  de  Cahors. 
Hf.vara  (SS.  Martinus  &  Victor  de),  c.  653. 
HiEROSOLYMA,  p.  7*;  Vide  Jei'.lsale.m. 
Hierosolymis.  Vide  Jérusalem. 

HiERLSALEM.  Vide    JERUSALEM. 

Hilenense  suburbium.  Vide  Elenense. 

Hisorts  (S.    Amaxtius    de),    c.    1091;   Saint-Amans 

[Aveyron),  commune  de  Salmiech  {jt). 
Hisi'ANi,  Ispaxi,  ce.  48,   86,  96,    io5,   144. 
—  fugitivi,  e.  70. 

HiSPAXiA,  ISPAXIAE,  YsPAXlA,   CC.   46,    5l,    110,    1  |  7, 

126,  497,  498,  5oo,  865;  p.  I*. 
HispAMARUM  comitatiis,  c.  44. 
Hos,  castrum,  c.   1  i  88. 
HospiTALis    Jerosolimitaxus    vel     de    Jérusalem, 

ce.  859,  I  i53,  1171,  121 I . 
Hturnum,  villa,  ce.   101,  io3,  106. 
HuGoxENCi   solidi    de    moneta    octena.    Vide   Ugo- 

NENCI. 


Icio  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  c.   i25o. 

IiiEROsoLiMA.  Vide  Jérusalem. 

IiiERosoLiMiTANUM  iter,  c.  953. 

Ilene.xse  suburbium.  Vide  Elenense. 

Ilex,  locus  in  comitatu  Nemausensi,  c.  371  ;  VEl- 

^ière,  ferme  de  ta  commune  de  Peyremale  [Gard)? 
Imbrices,  villa,  c.  323. 
Ixiïio  (S.  Maria  de),  c.  277. 
Interaquis    (ecclesia    de),    in    Gabalitano    pago, 

c.  6 1  o. 
Irce,  flumen,  c.  258  ;  VHcrs  ou  le  Lers,  rivière. 
Irundcncns,  e.  8f;f5. 

Isla,  villa  in    territorio  Vivnriensi,  c.   17. 
Isla,  castellum,  c.    io3i;  l'Isle  en  Dodon    [Haute- 

Garonne),  arr.mJe  Saint-Gaudens. 
—  (S.  Andréas  de),  c.  441. 

ISPANI.    Vide    HlSPANI. 


20I  I 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


101  2 


ISPAMAE.    Vide    HiSPANlA. 

IsSARTELLENSiS   vicaria,  c.  223;    Issarlès  (Ardèche), 

arr.  de  Largentière. 
IsTAGNUM,  lociis  lii  iiicomitatu  Narboiiensi,  c.  Spp. 
Itai,ia,  c.  24. 
Italiae  fines,  c.  çSy. 
Italus,  p.   I*. 


Janus  mons,  fons  Durcnciae,  c.  937;  le  mont  Ge- 
nèvre. 

Jaur  vel  Jauro  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  ce.  174, 
i85;  Saint-Martin  de  Lardon  (^Hérault),  arr.  de 
Saint-Pons. 

Jauuum,  fluvlus.  Fide  Biaurus. 

Jauri  vallis,  c.  773. 

Jerosolyma.  Vide  Jérusalem. 

Jerosolymitanum  iter,  ce.   12,  771,  779. 

Jerka,  curtis  regia  in  pago  Biterrensi,  c.   184. 

Jerundensis  (S.  Félix).  Vide  Gerundensis. 

Jérusalem,  Jerosolyma,  Hierosolymis,  Hierusa- 
lem,  juerosolima,  ilierosolim a,  hlerosolyma, 
ce.  23,  24,  26,  27,  29,  33,  38,  39,  5o,  475, 
75i,  753,  783,  860,  880,   1098,    1146;  p.  7. 

Jherosolima.  Vide  Jérusalem. 

JherosolimitAna  expeditio,  e.  745. 

JocuNUENSis  (S.  Jacodus),  monastcrium,  c.  370; 
Saint-Jacques  du  Jocou. 

JocuNUENSiS  abbas.  Vide  ARIBERTUS. 

JoiNDRi  (S.  Maria  de),  parrochia,  c.  890;  Notre- 
Dame  de  Londres  (^Hérault),  arr,  de   Montpellier. 

JoNCELLOS,  JuNCELLis,  Jonccls,  Juncels  (S.  Petrus 
de),  ce.  123,  243,  287,  569,  863,  1037;  Jonceh, 
monastère, 

JoPTAS  (ecclesia  de),  c.  662. 

Jovenac,  Jovennac,  Vide  JuviNii iACu:\i. 

JOYANUM,   c.    273. 

JuDAicA  (villa),  prope  Narbonam,  c.  83  r. 
Judei,  ce.  45,  io5. 
JuDEi  aurifiées,  e.  498. 
JuDEYEO  (mansus  de),  c.  769. 
JunAcuM,  curtis  in  page  Ruthenico,  c.   164. 
JuLiANUM,  castrum,  c.  669. 

JuNCARiAE,  villa  in  comitatii  Lutevensi ,  c.  327; 
Jonquieres   (Hérault),  arr,  de  Lodève. 

—  (S.  ViNCENTIUS  de),  c.    126. 
JuNCELLEiNSE  monasterium.  Vide  Joncellos. 
JuNCELLENSiS  abbas.   Vide  REGEMBALDUS. 
JuNCELLENSES  iTionachi,  c.  900. 
JuNCELLis  (S.  Petrus- de).  Vide  Joncellos. 
Juncels  (abbatia  de),' Vide  Joncellos. 
JuNiACUM,  fiscus  in  SubstantioneAsi,  c.  96. 
Justared  de  Roiga,  e.  407. 

JuviNiMACUM,  JuviNiACUM,  Jovenac ,  Jovennac, 
ce.  57,  883,  97r;  Juvignac  {Hérault),  arr.  de 
Montpellier. 

—  (S.  GiîRVASius  de),  c.  971. 


K 


Kadiniasis  vicaria.  Vide  Ciiatunianensis. 

Kalaiie,  locus,  c.  469. 

Kallianum,  villa  in  Fenioletensi ,  c.  96;  Cailla 
(^Aude),  arr,  de  Limoux. 

Kanous  (S.  QuiRiTius  de),  c.  421  ;  Canohés  {Pyré- 
nées-Orientales), arr.  de  Perpignan. 

Karkasona,  civitas.  ^jt/e  Carcassona. 

Karcassense  territoriuln.  Vide  Carcassense. 

Karcassensis  eomitatus.  Vide  Carcassensis. 

Karkassensis  provincia.  Vide  Carcassensis. 

Karveciae,  villa  in  pago  Tolosano,  c.  737;  lieu 
inconnu  qui  devait  se  trouver  entre  Dun  &  Pra- 
dettes  (Ariége),  arr.  de  Pamiers,  canton  de  Mire- 
poix. 

Kastro  Mallasti   (S.  Joannes  Bai-tista  de).  Vide 

MONSOLIVUS. 
Keircorh,  KeircorreS.   Vide  Chercorb, 
Kristiat,  c.  33. 


Labeserea,  mansiis,  c.   1281. 

Larezaireta,  mansus,  c.   1281. 

Lac,   locus  in   Narbonensi,  c.    838;   Luc  {Aude), 

arr.  de  Narhonne, 
Lacianense  ministerium,  c.  258;   terroir  de  Lissac 

{Ariége),  arr,  de  Pamiers. 
Lacus,  villa  in  pago  Vivariensi,  c.  223;  Cellier  du 

Luc  {Ardèche),  arr.  de  Largentiçre, 
Ladinus,  c.  256. 
Laga)aria,  c.    l2o5. 

Lagratiiola,  ecclesia  in  Vivariensi,  c.  22. 
LaiciASE.nsis  vicaria,  c.   347;    territoire  de   Laissac 

[Aveyron),  arr.  de  Millau, 
Laimaciium,  c.  1082. 
Lambo,   rivus,    c.    363;    le   Lamhon,   affluent   de   la 

Garonne, 

Lampa,  Lampi,  fliivius,  ce.  109,  iiii;  le  Lampy, 
ruisseau  dans  le  département  de  l'Aude, 

Lanceia  (prior  S.  Andrée  de),  c.  1264;  Saint- 
André  de  Lancine  {Lo'^ère),  arr.  de  Florac. 

Langat,  ecclesia  in  comitatu  Gabalitanensi,  c.  357; 
Langeac  {Haute-Loire),  arr,  de  Brioude. 

Langiaco  (alos  de),  dictus  Sancta  Affra,  c.  249; 
Saint-Affre  {Lot),  commune  de  Saint-Pierre  de 
Toirac, 

Lapidetum  sive  Taliaventi,  villa,  c  323. 

Lapoza  (S.  JuLiANUS  de),  ce.  774;  Saint-Julien 
d'Olargues  {Hérault),  arr,  de  Saint-Pons, 

Larsas,  c.  674. 

Lassot^,  territorium,  c    1095. 

LastorSj  eastellum,  c.  965;  Lastours  {Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

Lastrincum,  vicaria,  c.  191;  Lastens  {Tarn),  arr.  de 
Lavaur. 


20l3 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2014 


Latae,  ce.  843,  893,  954;  Lattes  [Hérault),  arr. 
de  Monipellier. 

—  (palus  de),  c.  890. 

—  (portus  de),  c.   1042. 
Lateu\ne.\se  palatiiiin,  ce.  870,  877. 
Lateranum,  ce.  902,  907,  1 073  i  le  Lcitran,  a  Rome. 
Latum,  c.  6i3. 

Lauberol,  c.  245. 

Laucertagum,  villa  in  comitatu  Carcassensi, 
c.    166. 

Lauciacos,  villa  in  Vellaico,  c.   18. 

Laudunum  Clavatum,  castrum,  ce.  124,  222;  Laon. 

LAUGrACUM,  ce.  245,  24(^5  Lcojac  (Tarn-&-Ga- 
ronne),  arr.  de  Montauhan. 

Lai'racum,  Laurac ,  Lalhaoum,  Laurag,  villa  & 
castellum  in  comitatu  Redensi,  ce.  159,  678, 
589,  693,  837,  1125,  1126,  1221;  Laurac-le- 
Grand  (^Aude),  arr.  de  Castelnaudary, 

—  (ecclesia   de),  c.    i25o. 

Lauragense,  Lauragues,  c.  i  i  26  ;  le  pays  de  Laurac, 

le  Lauragais. 
Lauranum,    castrum,    ce.    910,    941,    943,     1066, 

12j\o  ;  Laure  ÇA  ude),   arr,   de   Carcassonne. 
Laurata,  villa  in  comitatu  Avenionensi,  c.  437. 
Lal'RESONUM,  villa  in  pago  Russulionensi,  c.  107} 

Llauro  (^Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan, 

Lacreto  (S.    Brixius  de),   ecclesia,   c.   5j  ;   Lauret 

(^Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
Laurguo  (ecclesia  de),  c,  247. 
Lauros  (villa  de),  c.   1263;  Lauroux  (^Hérault),  arr. 

de  Lodeve. 
Lautricum,    castellum,    ce.    3oi,    3i2;   Lautrcc 

[Tarn),  arr.  de  Castres. 
Lautricenses  vicecomites.  Vide  ISARNUS,   SICAR- 

DUS  I,  II,   III. 
Lautricensis  vicecomitissa.  Vide  GUISLA. 
Lau^argues,  Lau^crgcs,  villa,  ce.   1064,   i  1  56  ;  Lan- 

sargues  (^Hérault),  arr.  de  Montpellier. 

Lavaur,  Lavaurs,  castrum,  ce.  34,  5i,  1064,  1066; 

Lavaur  (^Tarn). 
Lavinerta,  Lavineira,  castellum,  ce.  569,  941  ;  la 

Liviniere  (^Hérault),  arr.  de  Saint-Pons. 
Lecas,   castrum,    c.    1210;    Lègues   (Gard),  arr.    de 

Ni  me  s. 
Ledeno,  c.    1082;  Ledenon  (Gard)^  arr.  de  Nimes. 
Ledus,  flumen,  c.   1179;  le  Le^. 
Legellum,  villa   in  Redensi,  c.  79;  Saint-Jean  de 

Luguel  (^Aude),  près  Limoux. 
Legebnacum,    villa    in    pago  Vivariensi,   c.    223; 

Lamas  (^Ardèche),  arr,  de  Privas. 
LegertanenSis  vicaria,  c.   109;  viguerie   de   Lamas 

(^Ardèche),  arr.  de  Privas. 
Lendisca,  vallis,  c.   181. 
Lenis   vel    Lenensis   (S,    Martinus  de),   monaste- 

rium,  ce.    i5,  218,  436,  449,  571  ;  Saint-Martin 

du  Le^. 
Le.nenses  abbates.  Vide  BASILEUS,  PONTIUS,   SE- 

GARIUS,   WILLELMUS. 
Lentesigum,  c.  256. 
Leociacum,  villa,  c  881;   Liausson  (^Hérault),  arr. 

de  Lodève  (?). 


Leocum,  castrum.  Vide  Lbucum. 

Lerades  (S.  Nazarius  de),  c.  ii5o;  Saint-N araire 
de  Ladarei  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 

Leras  (castrum- de),  c.  1263  ;  Saint-Félix  de  l  lieras 
(Hérault),  arr.  de  Lodève. 

Lernegia,  villa,  c.  82. 
Les,  villa,  c.  276. 

Lesado  (S.  Petrus  de).  Vide  Lesatensis. 
Lesadlm,    Lesatum,    ce.    397,   81 5,    io3o;   Lé^at 
(Ariége),  arr,  de  Pamiers. 

Lesatensis  provineia,  c.  440. 

Lesatense  terminium,  c,  618. 

Lesatensis  vel  Lezatensis,  de  Lesado,  de  Lc^at, 
Lesato,  Lesadensis  (S.  Petrls  vel  S.  Antomus), 
ce.  194,  2o3,  206,  238,  240,  244,  267,  3o7, 
33o,  340,  341,  348,  362,  38o,  417,  440,  456, 
493,  504,  5o5,  5o6,  507,  593,  .594,  596,  597, 
599,  6i3,  6r8,  620,  662,  664,  666,  668,  684, 
688,  701,  702,  765,  833,  849,  888,  896,  898, 
905,   1029. 

Lesatenses  abbates.  Vide  ADASIUS,  ASNARIUS, 
ATO,  BERNARDUS,  DANIEL,  EIMERICUS, 
GARINUS,  GERALDUS,  GUILLEL]\1US ,  GUI- 
RALDUS,  HUGO,  ODDO,  PONCIUS,  SEGUINUS. 

—  celarer.   Vide  Bernard-Raimoni ,   Pons-Ramon, 

—  coq u us.  Vide  SANCIONUS. 

—  decani.  Vide  ADALGRIMUS,  AIMERICUS, 
GUILLELMUS. 

—  praepositus.  Vide  ARNALDUS  RAIMUNDI. 

—  priores.  Vide  GUILLELMUS,  STEPHANUS , 
STEPHANUS  RODGERIUS. 

Lesatensis  sacrista.  Vide  GUILLELMUS. 

—  (S.  JoHA.XNES),  ecclesia,  c.  596. 

Leucata,  c.  657;  Leucate  (Aude),  arr.  de  Narhonnc. 
Leucum,  Leocum,  villa,  ce.  812,  1119,  1  142;  Leue 
(Aude),  arr,  de  Carcassonne, 

Leucus,  flumen,  ce.  72,  292,  402;  le  Lau^uet,  ri- 
vière, 

Levadum,  ecclesia  in  alode  de  Francor,  c.  441. 
Levai  (ecclesiae  de),  c.  278;  Levas  (^Hérault),  com- 
mune de  Carlencas  &  Levas. 

Levedonum,  c.   1  100. 

Leyracum,  villa  in  pago  Uzetico,  c.   197. 
Le^,  villa,  c.  622. 

Leza,  flumen,  c.  340;  la  Lè^e,  affluent  de  V Ariége. 
Le-^at  (S.  Petrus  de).  Vide  Lesatensis. 
Lezatensis  (S.  Petrus),  monasterium.  Vide  Lesa- 
tensis. 

Lezatesum,  c,  286. 

Lezertreit  (S.  JuLiANUS  de),  c.  662;  Saint-Julien- 
sur-Garonne  (^Haute-Garonne),  arr.  de  Muret, 

LinEKAVALLlS,  C.    IIOO.    Vide  Francaevalles. 
LiciiAir.Aco ,    Licairag   (ecclesia    de),   ce.    709,   71 3, 

714;   Sainte  - Foy   de   Licairac   (Aude),    commune 

de  Leuc, 
LiciAGUM,  c.  441;  Lissac  (Ariége),  arr,  de  Pamiers. 
LiciMANUM,   villa    in    pago    Narbonensi,  c.    106; 

Lé-{ignan  (Aude),  arr.  de  Narhonnc. 
Lirius,  Licus,  insula  in  pago  Narbonensi,  ce.  100, 

127.,    259,   323;  lie  Sainte-Lucie. 


20l5 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2016 


LiGERius,  fluinen,  c.  33o;  la  Loire. 

—  piscaria,  c.   io55. 

LiGNANUM,  villa    in   comitatu    Biterrensi,   ce.  288, 

473,    978;   Lignait  [Hérault),  arr.  de  Béliers. 
LiGNi  MoTA,  villa  in  comitatu  Carcassensi,  c.  166. 
LiMANicuM,  alos,  ce.  241,  269;  Limogne  (Lot),  arr. 

de  Cahors. 
LiMOSus,   L'imous,   viens,   villa    in    pago  Redensi, 

ce.   69,    104,   295,  358,  424,   85i,    ii3o,   1208; 

L'imoux  (Aude). 

—  (S.    EuLALiA   de),   ecclesia    in   pago   Redensi, 
c.   104. 

(POI'.TA   FOKONA   in),   C.    Il3l. 

Limos  (leuda  de),  c.  676. 

Ll.NAIllOLAK,  C.   276. 

LiNGOMA,  villa   in  comitatu   Gabnlitano,  c   333; 

Langogne  (Lozère),  arr.  de  Mende. 
(SS.    Gekvasius    &    Prothasils,    ecclesia    in), 

c.  33t. 
LiNTiNiANUM,  villa  in  territorio  Narbonensi,  e.296. 
L1RAVICUM,  mansus,  c.  892}   Liouc  (Gard),  arr.  du 

Vigan. 
LiTTERANUs,  fluvius  in  Confliienti,  c.  258, 
LiURANUM,  fiscus  in  pago  Biterrensi,  c.  3i5;  L'ieu- 
■  ran-lès-Béi'iers  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 
LlVORlA,  c.  966. 
LiVRONE  (alos   de),  e.  249;    Livernon  (Lot),  arr.  de 

Figcac. 
LoAR,  villa  in  comitatu  Tolosano,  c.  478  ;  Loros  (?), 

un  peu  au-dessous  de  Soula  (Arïcge). 
LoBEGiACO   (ecclesia    8c   alos   de),   c.    249;  Loubejac 

(Lot),  commune  de  l'Albenque. 
Lo  h  et,  mansus,  c.   1095. 

LocAJAcuM,  villa  in  comitatu  Narbonensi,  c.  898. 
Loci  Dei  abbas.  Vide  AMELIUS. 
LoDOVA,  civitas.  Vide  Luteva. 
LoDOVENSis  (S.  Genesius).  Vide  Lutevensis. 

LOGIUM,  c.   245. 

LoMBARiENSiS  cpiscopatus,  c.  46;   évêché  de  Lom- 

ie^. 
Londres  (S.  Martinus  de),  ecclesia.  Vide  Lundris. 
Longairon  (mansus),  c.   1296. 
Longalassa,  c.  242. 
Lordad,   castrum,    ce.    406,   787,  928,    980;  Lordat 

(Ariége),  arr.  de  Fois. 
Lordadense  ministerium,  c.  266. 
Loren^,  castellum,  c.    1188. 
L0SOLARIUM,  e.  245. 
LoTAS,  villa  in  pago  Rosiolionensi,  c,  107;  Salnt- 

Michel-sur-Llotas  (Pyrénées-Orientales),   arr.    de 

Prades. 
LoTEVA.  Vide  Luteva. 
LovEZiAcuM,  c.  243. 
LuciANO,  Lucan  (S.  Paulus  de),  ecclesia,  ce.  493, 

504;   Lussan-Bouconne  (Haute-Garonne),  arr,  de 

Muret. 
Llcum,   villa    in    Redensi,    c.    79;    Luc-sur-Aude 

(Aude),  arr.  de  Limoux. 
LucuM,  villa   in    comitatu  Biterrensi,  c.    260;  Luc 

(Hérault),  commune  de  Béliers. 


LuDERNUM,  c.  25(5;   Luderit  (})  (Aude),  arr.  de  Li~ 

moux. 
LuGAE,  e.  242. 
LuGDUNENSE  concilium,  ce.  40,  52. 

LUGDUNENSIS   pagUS,   C.    239. 

LuGDUNUM,  ce.    112,   i85;  Lyon. 

Lumbers  (ecclesia  de),  c.   i25o;  Lombe^  (Gers). 

LuNATENSis  terra,  e.   1269. 

LuNATiuM,  LuNATE,  Lunas,  castellum,  ce.  109,  868, 
1071,    1269;    Lunas  (Hérault),  arr.  de  Lodeve. 

Lundris,  Luntras,  Londres  (S.  Martinus  de),  ec- 
clesia, ce.  57,  639,  772;  Saint-Martin  de  Lon- 
dres (Hérault),  arr.  de  Montpellier.  Vide  Joindri. 

LuNELLUM,  castrum,  c.  i  1  02  ;  Lunel  (Hérault),  arr. 
de  Montpellier. 

Ll'netense  suburbium,  c.   128;  terroir  de  Lunas. 

LupARiis  (insula  de),  c.  987. 

LupiAco  (alos  de),  c.  249;  Loupiac  (Aveyron),  arr, 
de  Villefranche  de  Rouergue. 

LupiANUM,  Lupian,  villa  &  castellum,  ce.  242,  3 17, 
852,  ioo5,  1006,  1007,  1123;  Loupian  (Hérault), 
arr.  de  Montpellier. 

Luraget  Casai,  c.  407. 

Lusignata,  locus  in  Vivariensi,  c.  88. 

Luteva,  Lodova,  Lodeva,  Loteva,  civitas,  ce.  487, 
906,  1263. 

—  (S.  Genesius  de),  c.  278. 
Lutevae  sedis  episcopalis,  ce,  2^2,  8o5. 

—  comitatus,  ce.  827,  840,  402. 

—  episeopatus,  ce.  636,  749,  i263. 
Lutevenses    episcopi.     Vide    AUTGARIUS ,    EER- 

NARDUS,    FULCRAMNUS,    GAUCELINUS,    PE- 
TRUS,  THEODERICUS. 

—  archidiaconus.  Vide  ALCHERIUS. 

—  vicecomites.  Vide  BERENGARIUS ,  GIRBER- 
TUS,  HILDINUS,   ODDO. 

—  vicecomitissae.  Vide  ARCHIMBERTA,  CHIM- 
BERGA. 

Lutevensis,  Lodovensis  (S.   Genesius),   ce.    463, 

1263. 
Lutevensis  (S.   Salvatoris)   abbas.    Vide   AUGE- 

RIUS. 


M 


MachAVI,  locus,  c.  855;  lieu  près  de  la  Massane, 
petite  rivière  qui  passe  a  Argclès  de  Mer  (Pyré- 
nées-Orientales). 

MaciieriAE,  c.  276;  lyia^ères  (Tarn-&-Garonne), 
commune  de  Ca\es-Montdenard. 

MadernAE,  c.  496;  Ma'^crnes  (Hérault),  ancien 
château,  près  d'Aumelas.  Vide  Mazernae. 

MadiAnum,  alos,  c.  35o;  Moujan  (Aude),  entre 
Armissan  &  Narbonne.  (Cassini.) 

Madinae,  terminium,  c.  817;  suivant  Thomas, 
p.  i53,  il  faudrait  lire  Pradinae;  Pradines-le-- 
Bas,  commune  de  Béliers  (?). 

MagalonA,  c.  41,  742,  872,  879,  «M  90;  Maguc- 
lonne,  cité  épiscopale. 


20I7 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


îOi'S 


Magalona  (altnre  S,  Niciior.Ai  In),  c.   1241. 

—  (S.  Petrus  de).  Vide  Magalonensis. 
Magalone  cellariutn,  c.  59. 
Magalonensis  comitatus,  c.  445. 

—  diocesis,  c.  378. 

—  ecclesia,  ce.  55,  56,  58,  696,  720,  1041,  1  194, 
1241. 

—  vêtus  ecclesia,  c.  57. 

—  vel  de  Magalona  (SS.  Petrus  &  Paulus), 
ce.  145,  242,  485,  644,  645,  718,  719,  760, 
842,  843,   890,    I  195. 

—  episcopatiis,  ce.  695,  1194. 

—  Magdalonensis  pagiis,  ce.  3 12,  610. 

—  sedes  episcopalis,  ce.  678,  8o5. 

Magalonense,  Magualonense  territoriiun,  ce.  108, 
258,  295,  3oo. 

Magalonensis  urbs,  c.  233. 

Magalonenses  episeopi.  Vide  ARNALDUS,  BER- 
TRANDUS,  GALTERIUS,  GONTARIUS,  GOTA- 
FREDUS,  GUILLELMUS,  JOHANNES,  PETRUS, 
RAIMUNDUS. 

—  archidlaconi.  Vide  AIRARDUS,  ARNALDUS, 
AUGERIUS,  BERTRANNUS,  FREDOLO ,  FUL- 
CRANNUS,  GAUCELINUS,  JOANNES  ARNAL- 
DUS, OTGERIUS,  PETRUS,  PETRUS  GAU- 
FREDUS,  PONTIUS,  PONTIUS  DIONYSIUS, 
PONTIUS  LAMBERTI,  R.  WILLELMI,  RAI- 
MUNDUS GUILLELMI. 

—  arehipresbyteri.  Vide  FIGARETO  (BERNARDUS 
de),  JOHANNES. 

—  praepositi.  Vide  BERNARDUS  GAUCELMUS, 
GUIDO,  PETRUS,   PONTIUS. 

—  priores.  Vide  PETRUS  LOMBARDI,  RAIMUN- 
DUS. 

—  saeristae.  Vide  BERTRANDUS,  MARTINUS, 
RAIMUNDUS. 

—  subdiaconus.  Vide  DEODATUS. 

Magdalonensis  pagus,  territorium,  &c.  Vide  Ma- 
galonensis. 

Maglienses  solidi.  Vide  Melgorienses. 

Magnanacus,  locus  in  page  Tolosano,  c.  98;  lieu 
disparu^  dans  l'Aude,  entre  Villera^ens  &  jil^onne 
(^voir  la.  charte). 

Magnuslocus,  villa,  c.  428. 

Magrenno,  Magren  (S.  Martinus  de),  ecclesia, 
ce.  362,  38o,  665,  688,  702;  Magrains  (Haute- 
Garonne^,  commune  de  la  Grâce-Dieu, 

Magrianum,  villa,  ce.  425,  ii3ij  Magrie  (Aude), 
arr.  de  Limoux, 

MagrinnAnum,  villa,  ce.  232,  459;  Notre-Dame 
de  Meaigrie,  église  du  terroir  de  Cuxac-d'A ude. 
(Cassini.) 

Maianum,  villa,  ce.  7,  3i8;  Villemagne  (^Hérault), 
arr.  de  Béliers. 

MaimAnicus,  c.  245. 

Maimona,    ce.    971,    1079;    Mammier    [Hérault), 

commune  de  Juvignac. 
Mairacum,   villa,  c.    812;  Mairac  (Aude),   arr.   de 

Carcassonne.  Vide  Sabiniagum. 
Mairanichos,   villa    in    Substantionensi ,   c.    240; 

Meyrargues  (Hérault),  commune  de  Vcndargues. 


Mairoys,  Mauroys,  Mairliss,  Mairois,  May- 
Bois,  Meyrueis  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  ce.  431, 
5i3,  636,  637,  638,  639;  Meyrueis  (Lozère), 
arr.  de  Florac. 

Maironae,  villiila,  c.  8i3;  Maironnes  (Aude),  arr, 

de  Carcassonne. 
Mailsen,  Majuse,  alos,  ce.  604,  759. 
Majanelj  c,   1  281. 
S.  Majani  villa.  Vide  Maianum. 
Majorcae,  Majoricarum  civitas,  ce.  29,  52. 
Majorica,  ce.  38,  40,  841. 
Majuse,  alos.  Vide  Maiusen. 
Malads,  villa,  c.   1  i5o. 
Malamors,  castriim,  c.    i232;  Malemort  [Bouchcs- 

du-R/iône),  arr,  d'Arles. 
Malamorte  (castelhim  de),  c.  249. 
Malarubia,  alos  in  pago  Tolosano,  e.  240. 
Malaucium,  c.   279;    Malau^e  (Tarn-&-Garonne), 

arr.  de  Moissac. 
Malavallis,  alos,  c.  241, 

Malavilla,  villa  in  comitatu  Gabalitano,  c.  492. 
Malchindus,  villa    in   pago  Careassensi,  c.  296. 
Malicam,  Malicanes,  villa,  ce.  3i8,  453. 

—  (S.  PoNïius  de),  ce.  319,  453,  494,  495,  5j4, 
828,  844,  890,  1176,  1179;  Saint-Pons  de  Mau- 
chiens  (Hérault),   arr.   de  Bc'^iers. 

Malleum,  castellum,  c.  1228;  Malléou  (Ariége), 
arr.  de  Pamiers, 

Malliaco  (SS.  Maria  &  Julianus  de),  c.  186; 
Mailhac  (Hérault),  commune  de  la  Salvetat. 

Malloles,  villa,  c.  914. 

Malonensis  (S.  Petrus),  ecclesia,  c.  884;  Malons 
&  El'^e  (Gard),    arr.  d'Alais. 

MalumexpeI(LE,  locus  in  comitatu  Nemausensi, 
c.  253;  Malespels  (Gard),  commune  de  Galargucs, 

Malumpertusum,  c.  245. 

Malusforadus,  c.  596. 

Malvers,  villa,  c.  592;  Malviès  (Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

—  (vicaria  de),  c.  592. 

Mammianicae,  villa  in  comitatu  Sustantionensi, 
c.  233;  Mammier  (Hérault),  commune  de  Juvi- 
gnac. 

Manazeto  sive  Caputmonte,  villa  in  pago  Narbo- 
nensi,  c.   1  06. 

Mandiracum,  Mandriacus,  villa  &  insula  in  co- 
mitatu Narbonensi  ,  ce.  375,  1208;  Maudircc 
(Aude),  au  sud  de  Narbonne. 

Mannous,  c.  888. 

Manoasca,    villa    in    comitatu    Sisterico,  c.    377; 

Manosque   (Basses-Alpes),  arr.  de  Forcalquier, 
Mansiliae    stngnum,    c.    778;    étang    de    Marseil- 

lette. 
Mansxjm,   locus   in  comitatu   Nemausensi,  c.  371; 

le  Mas  (Lozère),  commune  de  Saint-Germain  de 

Calberte, 
Mansus  vel  Mansio  Adae,  monasterium,  c.  91 2j 

Ma^an. 

Mansi  Adae  abbas.  Vide  PETRUS  ITERIL 
Mansus  Cavilianus,  locus,  c.  239. 


V. 


^4 


2019 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2020 


Mansos  Ricardi,  villa  in  comitatu  Gabalitano, 
c.  333. 

Manulfellium  mons,  c.  238. 

Marbacum,  villa  in  Uceticensi,  c.  91. 

Marca,  c.  245. 

Marcafaba,  castellum,  c.  laSy;  Marquefave 
[Haute -Garonne)^  arr,  de  Muret. 

Marcanicus,  Marcianicus  sive  Carijslocus,  villa 
in  comitatu  Sustantionensi,  ce.  368,  378,  440} 
Saint-Geniès  des  Mourgues  [Hérault),  arrond.  de 
Montpellier, 

MarcellACHCM,  c.  io32;  Massillac  [Gard),  com- 
mune de  Bouillargues. 

Marcellianum,  villa  &.  castrum,  ce.  706,  loiS; 
Marseillan  [Hérault),  arr,  de  Béliers. 

—  (salinae  8c  stagnum  de),  c.  io23. 

Marcevol,  villa,  c.  1022;  Marcevol  [Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Prades, 

MarchiACUM,  c.  1269;  Marssac  [Tarn),  arr.  d'Albi, 

MarciAGUS,  lociis,  c.  596;  Mau^ac  [Haute- Ga~ 
ronne),  arr,  de  Muret, 

Marciliaco  (S.  Petrus  de),  ce.  241,  247,  248, 
249;  Saint-Pierre  de  Marcillac. 

Marcilium,  c.  247. 

—  (ecelesia  nova  de),  c,  249. 

Marella,  villa  in  page  Biterrensi,  c.  3i5;  la  Ma- 
relle, ruisseau  de  la  commune  de  Neffiès  [Hé- 
rault). 

Margaritae,  castrum,  ce.  894,  1082,  10935  Mar- 
guerittes  [Gard),  arr,  de  Nimes, 

Marianus  vêtus,  c.  91. 

Marinetae,  rivus,  c.  3o5j  ruisseau  près  de  Campa- 
gnac  &  de  Fioux  [Tarn). 

Marnes j  territoriiim ,  ce.  1094,  1096}  Margncs 
d'Angles  [Tarn),  arr.  de  Castres, 

Marojol  vel  Marojulia,  villa,  c.  492  j  Saint-Jean 
de  Marvéjols  [Gard),  arr.  d'Alais. 

Martanicae,  c.  256. 

Marthomis,  villa  in  episcopatu  Narbonensi, 
c.  174;  Martomis  [Hérault),  commune  de  Saint- 
Pons  de  Thomières. 

Martiia,  c.  658. 

—  (ecelesia  de),  c  659. 
Martinala,  c.  406. 

MartiniAnum  sive  Artizom,  c.  239^  Artix  [Ariége), 
arr,   de   Pamiers. 

Martiz  (S.  LiCERius  de),  c.  760. 

Marvejol  (S.  Agnes  de),  ecelesia,  c  57. 

Masclanum,  alos,  c.  35o. 

Maseres,  alos,   c.  239;  Macères    [Haute-Garonne), 

arr.  de  Saint-Gaudens, 
MasiAS  (S.  Martinus  de).  Fide  Aziliensis. 
Massiliensis  (S.  Victor),  ce.  377,  448,  459,  460, 

489,  490,  491,  492,  5i3,'5i8,  520,  58i,  731, 

779»  817,   883,   907. 
Massilienses    abbates.     Fide    BERNARDUS,     DU- 

RANDUS,  PETRUS,   R.,  RODULFUS. 
Mata,  villula,  c.  81  3;   la  Matte  [Aude),  commune 

de  Fillegly. 
IVIataplanensis  archidiaconus  in  ecelesia  Elenensi. 

Fide  RAIMUNDUS. 


Mathus  (podium  de),  c.  81 3. 
Matiscencis  pagus,  e.   1965  pays  de  Màcon. 
Maura  vallis,   c.  424;    Malras  [Aude),  arr.  de  Ll- 
moux  (?). 

Mauramvila,  locus,  c.   1161. 

Maurengs,  forcia,  c.  i3o7j  Maurens-Scopon  [Tarn), 
arr.  de  Lavaur, 

Mauriaco,  Mauriag  (S.  Martinus  de),  parrochia 
in  comitatu  Rutenieo,  ce.  419,  476,  637;  Mau- 
riac [Cantal). 

Maurianum,  e.  1289;  Notre-Dame  de  Maurian 
[Hérault),  commune  de  Saint-Gervais. 

Maurino  (ecelesia  de),  ce.  57,  ii95;  Maurin  [Hé- 
rault), commune  de  Lattes. 

Mauroys  (S.  Petrus  de),  ecelesia.  Fide  Mairoys. 

Maurs,  villa,  c.  694. 

Mauses  (S.  AniAnus  de),  c.  276;  Saint-Agnan 
[Tarn),  près  de  Castelnau  de  Brassac, 

Mayrois  (S.  Petrus  de),  ecelesia.  Fide  Mairoys. 

Mazains  (castellum   de),   c.    890;    château   détruit, 

dans   l'Hérault  ;  peut-être   le   même   que  celui   de 

MaZERNAE,  qui    suit. 

Mazernae  vel  Mazetnes,  castrum,  ce.  844,  1176; 
château  dont  il  ne  reste  aucune  trace^  vers  Aume- 
las  &  Poupian  [Hérault). 

Mazirios,  e.  244;  Manières  [Tarn),  arr.  de  Castres, 
entre  Peyregoux  &  Campans. 

Mazonica  (castrum  novum  de  valle),  c.  1200. 
Mediolanum,  civitas,  c.  3o;  Milan. 
Meledum,  ecelesia,  c.  268. 

Meleli  (vallis  de),  c.  935;  lieu  près  de  Melgueil. 
Melgor  [vila  de).  Fide  Melgorium. 
Melgorenses  solidi.  Fide  Melgorienses. 
Melgores  solidi.  Fide  Melgoriensis. 
Melgoricenses  solidi.  Fide  Melgorienses. 
Melgorienses  denarii,  ce.  903,  101 1. 

—  librae,  c.  44. 

Melgoriensis  comitatus,  ce.  984,  1114. 

Melgoriensis,  Melgorii,  de  Melgouio,  Melgor, 
moneta,  ce.  707,  716,  785,  854,  887,  932,  949, 
967,  971,  984,  989,  995,  loii,  ioi3,  1014, 
1034,    1079,    1080,  1089,   1174,    1243. 

Melgoriensis  nova  moneta,  e.  i233, 

Melgorienses,  Maglienses,  Melgores,  Melgoren- 
ses, Meugurienses,  Mergorenses,  Melgori- 
censes, de  Melgorio,  Mergorienses  solidi, 
ce.  639,  687,  741,  808,  828,  882,  892,  9M, 
962,  954,  965,  978,  983,  1044,  1070,  107^, 
1092,  1108,  1112,  iii3,  iii5,  II20,  1122, 
1139,  ii53,  ii58,  1171,  1176,  1178,  1179, 
1180,  1181,  1198,  1202,  1216,  1233,  1235, 
1237,  1238,  1242,  1248,  1259,  1267,  1272, 
1297,    i3oo,    i3oi,    i3c5,    i3o7. 

Melgorienses  comités.  Fide  BERENGARIUS  RAI- 
MUNDUS, BERNARDUS  I,  H,  III,  IV,  V,  BER- 
NARDUS WILLELMUS,  PETRUS,  RAIMUN- 
DUS I,   II,   RAIMUNDUS  BERENGARIUS. 

—  comitissae.  Fide  ADALMODIS,  BEATRIX, 
GUILLELMA. 

Melgoriensis  monetarius,  Fide  PONCIUS, 


202  1 


INDEX  GEOGRAPHICUS, 


2022 


Melgorium,  Melgurium,  Melgor,  Miîgor,  castel-       Minebba,  Minerva,  Menerba,  castellunt,  ce.  345, 


lum  &  villa,  ce.  667,  678,  785,  868,  93o,  pSo, 
968,  984,  989,    ioi3,   1245. 

—  (S.  Jacobus  de),  e.  pSo. 

—  (S.  RoMANUS  de),  ecclesia,  ec.  57,  950,  972. 
MELGonio  (castellnnia  de),  c.  844. 

Melgoiuo,  MeZgor(moneta  de).  Fn^eMELGORiENSis. 

Melgorio  (solidi  de).  Vide  Melgorienses. 

Melgurium.  Vide  Melgorium. 

Melisirjcum  ,  in  pago  Redensi ,  e.  79;  Mlssègre 
(^Aude),  arr.  de  Limoux, 

Mellacum,  villa  in  pago  Ruthenico,  e.  1685  Mel- 
jac  (^Aveyron),  arr.  de  Rode^. 

Melnacum,  villa  in  comitatu  Nemausensi,  c.  590. 

Meînag,  c.  601 . 

MenerbA,  MenerbenSis,  Menerhes,  Menerhe^,  co- 
mitatus.  Vide  Minerba,  Minerbensis,  &c. 

Mercariolum,  Mercoirol,  Mercoirols ,  castruTn, 
ce.  3 18,  426,  496,  828,  1289;  Mourcayroh  [Hé- 
rault), commune  de  Villccelle  &  des  Aires, 

Mbrcato  (S.  Symphorianus  de),  c.  1091. 

Mercoirol,  Mercoirols.  Vide  Mercariolum. 

Mercurium,  eastrum  in  Arvernia,  c.  21  j  Mercœur 
(Haute-Loire),  arr.  de  Brioude, 

Mercurium,  villa  in  comitatu  Catiircino,  c.  i58, 
Mercuès  (Lot),  arr.  de  Cahors. 

Merdan^,  rivus,  c.   iiSp. 

Merentium,  Merenx ,  villa,  c.  238  j  Mcrens 
(^Ariége),  arr.  de  Foix. 

—  (S.  Petrus  de),  ecclesia  in  Tolosano,  c.  870, 
Mergorenses  solidi.  Vide  Melgorienses. 
Mergorienses  solidi.  Vide  Melgorienses. 
Mergurienses  solidi.  Vide  Melgorienses. 
Merlacum,  c.  256. 

Meseniae  villa,  in  pago  Uzetico,  c.   197. 

Mesoa,  Mezoa,  Messua,  eastrum,   ce.   426,   453, 

495,  563,  828,  979,  1097,  ii57j  Mè^e  (Hérault), 

arr.  de  Montpellier. 

—  (S.  HiLARius  de),  ecclesia,  c.  3 18. 
Mesoaga  (eastrum  de),  e.  987. 
Mesua,  castellnm.  Vide  Mesoa. 
Metae,  e.  256. 

Meyrueis  (ecclesia  de).  Vide  MairoyS. 

Mezoa,  eastrum.  Vide  Mesoa. 

MiLACENSE  territorium,  c.  33i. 

MiLCiANUM,  fiseus,  c.  91. 

Milgor.  Vide  Melgorium. 

MiLiACENSiS  vicaria,  c.  333. 

Milianum,  villa  in  p;igo  Carcassonae,  c.  122. 

MiLiARES, -c.  280;  Milkars  (Tarn),  arr.  de  Gailîae. 

Miledunum,  e.  1209,  1210}  Melun. 

MiMATE,  c.  18;  Mende. 

MiMATENSES  clcrici,  c.  810. 

MlMATENSlS  (S.    PrIVATUS),   CC.    241,    I247. 

MiMATENSES  episcopi.  Vide  ALDEBERTUS  I  &  II, 
GERALDUS,  GUILLELMUS,  MATFREDUS,  STE- 
PHANUS. 

—  archidiaconi.    Vide  BERTRANNUS,  PETRUS. 
MiMATENSis  decanus.  Vide  INGELVINUS. 

—  praepositus.  Vide  MANFREDUS. 


943,  loio,  1070,  I  io5,  1296J  Minerve  (Hérault), 
arr.  de  Saint-Pons. 

—  (SS.  Stepiianus  &  MiCHAEL  de),  ce.  741,  1009, 
1076,  1295, 

Minerbensis,  Menerhes,  Menerhe^,  Minkrdesidm, 
ce.  35o,  559,  569,  812,  866. 

—  Menerbensis  comitatus,  ce.  558,  675,  577,  579, 
586. 

MiNERBENSE  suburbium,  ec.   107,  296,  647. 

—  territorium,  e.  778. 

Minerbensis  archidiaconus.  Vide  PONTIUS  STE- 
PHANUS. 

—  capellanus.  Vide  ARNALDUS. 

—  cornes.  Vide  GUILLELMUS. 

Minerbenses  vicecomites.  Vide  BERENGARIUS, 
BERNARDUS,  PETRUS  I,  II,  PONTIUS,  RAI- 
MUNDUS,  RAINARDUS. 

—  vicecomitissae.  Vide  ERMENGARDA,  GARSIN- 
DIS. 

MiRABEi,,  castellum  in  pago  Tolosano,  ce.  33o, 
38o. 

MiRALiAE,  alos  in  comitatu  Russulionensi,  c.  170. 

MiRANDA,  c.  45 J  Mirande  (Gers). 

MiRAPicENSis  episcopatus,  c.  45. 

MiRAPixus,  MiRASPiSCE,  Mirapeis,  Mirapeîx,  Mi- 
RAPiscis,  ec.  54,  5i7,  693,  787,  887,  928,  1120, 
1227J  Mirepoix  (Ariége),  arr.  de  Pamiers. 

MoDElRAGUS,  MODERCAQUUS,  Modretag ,  Morecag , 
villa,  ce.  862,  38o,  665,  9o5j  Mauressac  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret, 

Moissac  (maiso  de).  Vide  MoiSSiACO. 

MoiSSlACO,   MOISIACO,  MOYSSIACO,  MOISIAGO;  Mu- 

siACi,  MussiAci  (SS.  Petrus  8c  Paulus  de),  Moi- 
SiACENSE  coenobium  ,  monasterium  ,  abbatia  , 
ce.  244,  245,  246,  247,  248,  896,  470,  484, 
509,  5i5,  522,  544,  601,  602,  604,  665,  606, 
633,  684,  758,  870,  940. 

MoissiACENSE  claustrum,  p.  lo*. 

MoissiACENSES  abbates.  Vide  ANSQUILIUNUS,  DU- 
RANDUS,  HUNALDUS,  ROGERIUS,   SEGUINUS. 

MoisSiACENSis  abbas  nominatus.  Vide  BERTRAN- 
DUS. 

MoissiACENSES  abbates  seculares.  Vide  ARNALDUS, 
FUMEL  (Gausbeitus  de),  de  MONTEINCENSI. 

MoissiACENSis  abbatis  camerarius.  Vide  RAIMUN- 
DUS. 

MoissiACENSES  cellerarii.  Vide  ARBERTUS,  AR- 
NALDUS. 

—  operarii.  Vide  ARNALDUS,  RAIMUNDUS, 

—  priores.  Vide  ATTO,  ATTO  RAIMUNDUS, 
ODGERIUS,  WILLELMUS. 

MoisiAcuM,  MoYSiACENSis  villa,  ce.  606,  641,  789, 
939,  974;  Moissac  (Tarn-&-Garonne). 

MoLENEGAS,  villa,  C.  I  o88. 

MoLiGiuM,  pagus,  e.  53o. 

MoLiNAS,  CC.  1012,  ioi8,  1078,  1080;  Moulinas 
(Hérault),  commune  de  Maugulou  (?). 

MoLiNUM  NoVETUM,  C.  I  009  ;  le  Moulin-Neuf  (Hé- 
rault), commune  de  Céèa^an. 

Monasterium,  Monesterium,  eastrum,  ec.  249, 
I  197;  Monestiès  (Tarn),  arr.  d'Albi. 


5023 


INDEX  GEOGIUPHICUS. 


2024 


Monex  (S.  Petrus  de),  c.   1091  j  Monnès  (Aveyron), 

arr.  de  Sa'int-Affrique. 
MONGIUM,  c.  245. 
MoNSACLTUS,   Montagud ,   castrum,  ce.   488,   52 1, 

1066,    1221}   Montaigu  [Tarn-& -Garonne),  arr. 

de  Moissac. 
MoNSACUTUS,  villa  in  Gabalitano,  c.  611. 
MoNSADiNus,  MoNTADiNUM,  castrum,  ce.  789,  1 176; 

Montady  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 
MoNS  Arnaldus  sive  de  Montearnaldo,  castrum, 

ce.  844,  890,  1  176,  1  179;  Montarnaud  [Hérault), 

arr,  de  Montpellier. 
MoNSAURiOLUS,  Villa   in  pago  Narbonensi,  c.  107. 
MoNS   AViNARius,    vllla    in    pago    Magdalonensi , 

c.   108;  il  faut  corriger  Mo^S  AsinArius,  d'après 

le  cartulaire  d'Aniane;  c'est  une  portion  du  terri- 
toire de  Causse  de  la  Celle  {Hérault). 
MonSbASENUS,   Montbaien.  castrum,   ce.  843,  890, 

I  176}  Montha-{in  {Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
MONSCALMENSiS    vel    MoNSCAMELUS ,    Monscarmels , 

castrum   in   pago  Magdalonensi,  ce.    108,  426, 

843;  Montcalmes  {Hérault),  près  Saint-Guillem 

du  Désert, 
MoNSCALVUS,  locus  in  episcopatu  Diensi,  c.   i58. 
MoNSCALVus,   locus  in   pago   Tholosano,   c   2o3; 

Moncaup  {Haute-Garonne),  arr.   de  Saint-Gau- 

dens. 
MoNS  Canudus,  locus,  c.  366. 
MONSCLARUS,  castrum,  c.  i283. 
MoNSCONOLiUM,    villa    in    comitatu    Careassensi, 

c.   i59;   Montconil  {Aude),  commune  de  Raissac- 

sur-Lampy . 
MoNS  CucuLius,  alos,  c.  35o. 
MoNSFERRANDUS,  Monteferrad ,   castrum,   ce.    52.5, 

989,    ioi3;  Montferrand  {Hérault),  commune  de 

Saint-Mathieu  de  Trévie^, 
MoNSFERRARius,  castrum,  ce.  843,  949,  954,   985, 

987,  IOI4,  1078,  1201,  I2o3,  1220,  1226;  MoMt- 

ferrier  {Hérault),  arr.  de  Montpellier. 

—  (eeclesia  de),  c.  67. 

MoNS  Pelatus,  c.  277. 

MoNS  Sabaoth,  mons  &  alos  in  comitatu  Tolo- 
sano,  ce.  597,  889;  Saint-Michel  de  Mont-Sa- 
hoth  {Haute-Garonne),  arr.  de  Muret, 

Mons-Sedeson,  villa  in  pago  Biterrensi,  e.  3i5. 
MONSSERENUS,  castruiTi,  cc.   1  ooo,  ii52j  Montseret 
{Aude),  arr,  de  Narbonne, 

MONSPENSATUS,    MONSPESATUS  ,     MONSPEZATUS,    CaS- 

trum,   cc.    912,    1210,    1239,    i283j    Montpe'^at 
{Tarn-&-Garonne),  arr,  de  Montauban. 

Mons  Peregrinus  in  Syria,  cc.  781,  792. 

MONPESLAlRETUS.   Vide  MONSPESTELLARIUS. 
MONSPESSULANETUS.    Fide  MoNSPESTELLARIUS. 

MoNSPESSULANUs,  MoNSPESSULus ,  Montpeslier, 
cc.  335,  7i5,  719,  782,  839,  842,  882,  887, 
890,  929,  931,  969,  976,  990,^1004,  1006, 
1007,  1041,  1045,  1080,  1109,  ii56,  1172, 
1178,  1179,  !i8o,  1194,  1222,  1226,  1249, 
i25i,    1260,    i285j    Montpellier. 

MoNTiSPESSULANi  baliiea,  c.  1202. 

Montepessula.no  (dominium  de),  c.  960. 


MoNTEPESSULANi  ecclesiac,  c.  57. 

—  domus  S.  FiRMiM,  ce.  1043,  1202. 

—  jarrochia  S.  Firmini,  ce.  839,  843. 

—  {S,  Maria  de),  cc.  715,  719,  1244. 

—  (eeclesia  S.  Maria  &  S.  Crucis),  p.  22*. 
— {ji.  NicoLAL'S,  eeclesia),  e.  720. 

—  eapella  S.  Crucis,  c.   1045. 

—  domus  militiae  Templi,  e.   1244. 
Mo.NTiSPESSULi  forum,  e.  1201. 

MoNTiSPESSULAM  domini.  Fide  GUILLELMUS  I, 
GUILLELMUS  III,  GUILLELMUS  IV,  GUIL- 
LELMUS VI. 

—  dominae.  Fide  ERMESENDIS,  SIBYLLA. 
MoNSPESTELLARIUS,     Montpeslairet ,     Monspeslai- 

RETUS,      MOiNSPlSTELLARlUS,      MONSPESSULANliTUS , 

ce.  624,  717,  719,  784,   1042,   1194. 

—  terminium,  c.  3oo. 

MONTEPESLAIRETO    Vel    MoNTEPESSULANETO    (eCclcsia 

de),  cc.  57,  719. 
MoNPESLiERETO  (S.   Dyonisius,   parrochia   de), 
e.  843. 

MoNSPETROSUS,  castellum,  c.  749;  Montpeyroux 
{Hérault),  arr,  de  Lodève. 

MoNSREGALiS,  castruiTi,  CC.  1252,  1270;  Montréal 
{Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Montagud,  castel.  Fide  Monsacutus. 
MoNTAiA  (eeclesia  de),  ce.  662. 
Mo.ntalbanum,  e.  45$   Montauban. 
Montait,    castellum,    ce.    956,    957;    Montant    de 
Crieu  {Ariége),  arr,  de  Pamiers, 

Montait,  castellum,  cc.  965,  10625  Montant  {Aude), 
arr.  de  Limoux. 

MONTAMAGUS,  villa,  c.  238. 

MoNTANACUM,  villa,  e.  3i6;  Montagnac  {Hérault), 

arr,  de  Bét^iers. 
MoNTAMENSE  mlnlsterium,  e.  i  42  ;  Montans  {Tarn), 

arr.  de  Gaillac.  Fide  Mo.ntaningus. 

MONTANINGUS,    MONTANUM,   CC.    255,    270  ;    MontanS 

{Tarn),  arr.  de  Gaillac.   Fide  MoNTANlENSE. 
Montba^en.  Fide  Monsbasenus. 

MONTCHOLA,   c.    IO7I. 

MONTEARBIDONE    (SS.     PeTRUS     &    JOHANNES  de),   ec- 

clesia  ,    c.    57;    Montauberon ,    aujourd'hui   Fabre 
{Hérault),  commune  de  Montpellier, 

Montebracum,  villa,  c.  328. 

MoNTEBRUNO  (castrum  de),  c.  i263;  château  de 
Montbrun,  près  Lodève. 

Monteferrad,  castellum.  Fide  Monsferrandus. 

MoNTELAURESiO  vel  Montlaure^  (S.  Michael  de), 
monasteriuin,  e.  534. 

Montelli,  castrum.  Fide  Montilium. 

MoNTELLis  (eeclesia  de),  e.  07;  Montels  (Hérault), 
arr.  de  Béliers, 

Mo.NTE  Majore  (S.  Maria  &  S.  Petrus  de),  mo- 
nasteriuin, ce.  233,  291,  437,  5ii;  Notre-Dame 
de  Montmajour. 

M0NTEOLER10  (S.  Baudelius  de),  eeclesia,  c.  i86j 
Montouliers  {Hérault),  arr.  de  Saint-Pons, 


202'J 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


202G 


MoNTEOLivo  vel  Ae  Castro  Mam,asti,  Malasti, 
Mam-ensis  (S.  JoiiAN.NEs  Baptista,  s.  Joiiannf.s 
de  Vai,le  SiGERio,  s.  Maria  Warmacexsis,  de 
Kastro  Mallasti,  Fal  Siger),  monasterium , 
ce.  94,  97,  m3,  120,  i38,  148,  155,  159,  160, 
166,  207,  228,  229,  243,  327,  386,  408,  423, 
552,  574,^76,  806,  816,  867,  1086,  I  106,  1287. 

MONTISOLIVI  abbates.  FiJe  ARIFONSUS,  BENE- 
DICTUS,  BERNARDUS,  BERENGARIUS,  BOSO- 
NUS,  DONADEUS,  GARINUS,  PETRUS,  RAI- 
NULFUS,  STEFANUS,  TRESMIRUS. 

—  praepositus.  Flde  RAIMUNDUS. 

—  prior.   FiJe  ALMËRA. 
Montepessula.neto  (ecclesia  de).  Vide  Monspestel- 

L.VRIUS. 

Monte  Sancti  Joiiannis  (ecclesia  de),  c.  766. 
Montfnn  (castrum  de),  c.    1200;    Montfrin   (Gard), 
arr.  de  Nîmes. 

Montibus  (villa  de),  c.  1200;  Mons  (Gard),  arr. 
d'Alais. 

Montilium,  Montelli  ,  fisciis,  villa  &  castrum, 
ce.  45,  io5,  io85,  1208;  Montels  [Hérault),  arr. 
de  Béliers, 

Montilium,  villa  in  comitatu  Gabalitano,  c.  333. 

Montlauder,  Mon tlaudel,  cusitWum,  ce.  1047,  1070, 
I  129. 

MontmaireSj  c.   1289. 

MonioUu,  castellum,  c.  1228;  Montoulleu  (Artège), 
arr.  de  Foix. 

Montoliu,  castellum,  ce.  io85,  io86j  Montolieu 
(Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Montpeslairet.  Vide  Monspestellarius. 

Montredon.  Vide  de  Monterotundo. 

Montsegur,   castrum ,    c.    40  ;   Montségur   (Ariége), 

arr,  de  Foix. 
Moranorivus,  c.  244. 
Morarius   sive   Rexacum,  villa   in  pago    Narbo- 

nensi,   c.    107;    Raissac  d'Aude  (Aude),  arr.  de 

Narbonne. 
Morecag.  Vide  Modeiragus. 
MoRECiNUM,  Murènes,  castrum  in  pago  Biterrensi, 

ce.  3i5,  496;  Mourè^e  (Hérault),  arr.  de  Lodève. 

MoRLANE.NSis,    MoRLANORUM     moncta ,    ce.    040 

II 86. 
Morlanenses  solidi,  ce.  599,  ii3i,  1159,  i  161. 
Morlangs,  c.    1  2o5. 
MoscHELiNGi'S,    villa     in    comitatu     Careassensi, 

c.   1665  Moussoulens  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
Mota   (la),    villa,    c.    11 79;    la   Motte  de  Cotieux 

(Hérault),  île  de  la  commune  de  Mauguiou. 
Mota  Pedilii,  terminus  infra  Narbonam,  c.  1208. 
M0XSIL1ONE  (B.  Maria  de),  c.  1068. 
MoYSSiAcuM,  MoYsiACENSis.  Vide  Moissiacum... 
MuNERiAGUM,    viUnre    in    comitatu    Biterrensi, 

c.  260;  suivant  Tbomas,  ce  serait  Notre-Dame  de 

Maurian. 
Mlmo,  villa,  c.  32  1. 
MuNTANUM.  Vide  Montaningus. 
MuRASsoNE    (S.    Maria    de),    c.    1091;    Murasson 

(Aveyron),  arr.  de  Saint-Affrique. 
—  (ecclesia  de  Valle  de),  c,    1092. 


Mlratum,  c.   256;  Murât  (Tarn),  arr.  de  Castres. 

Ml  nciA,  c.  41;  Murcic.  ^ 

Ml'rellum,  Ml  relus.  Muret,  Murcl.cc.  34,  5i, 
244,  722,  866,  io3i,  1186;  Muret  (Haute- 
Garonne). 

—  (castrum  novum  de),  c.  1297. 

—  (ecclesia  de),  c.   i25o. 

Murènes,  castellum.  Vide  Morecinum. 
MuRLis  (castrum  de),  c.  888. 

—  (S.  JoiiAXNES  de),  c.  888;  Mûries  (Hérault), 
arr.  de  Montpellier. 

MuRusvETLS,  villa  &  castrum,  ce.  1109,  1176. 

—  (S.  JoHANNES  de),  c.  07;  Murviel  (Hérault), 
arr.  de  Béliers. 

Muscle  (S.  Stephanus  de),  c.  279. 
Muscosus,  puium   in  Elenensi,  c.  7o3. 
MussuM,  villa,  c.  812;   Moux  (Aude),  arr.  de  Car- 
cassonne. 

MussiAco,  MusciAco  (S.  PETRusde).  Vide  Mqissja- 

CUM. 


N 


Nante,  c.   247;  ahbaye  de  Nant. 

—  (praepositus  de).  Vide  PETRUS. 
Nantoinis,  c.  247. 

Narbona,  Nerdona,  civitas,  ce.  2,  28,  29,  87,  38, 
39»  4°.  44»  45,  46,  47,  48,  49,  i3o,  134,  i52, 
i6o,  222,  284,  285,  286,  287,  373,  399,  427, 
45i,  474,  497,  499,  539,  540,  541,  564,  83i, 
858,  9i3,  953,  1069,  1071,  1108,  1126,  1176, 
1208  ;  p.  14*. 

—  civitas  &  turres  ejus,  ce.  535,  537,  538. 
Nardonae  archiepiscopatus,    ce.  497,   640,    1107, 

I2l3. 

—  burgus,  ce.  40,  5i2,  1297. 

Narbona  (castrum  de  Porta  regia  in),  c.  537. 

Nardonae  comitatus,  c.  352. 

Narbona  (pensum  rectum  de),  ce.  546,  838. 

—  (sedes  de),  c.  242. 

Narbonae  suburbium,  ce.  417,  660. 
Narbonam  (brolium  prope),  c.  404. 
Narronense,  Narhones,  Narbonesium,  ce.  243,  345, 
559,  812,  868,  958,  960,  981,    1069. 

Narbonensis  archiepiscopatus,  ce.  537,  802,  832. 
Narbonense  Capitolium,  c.  537. 

—  Capitolium  8c  castra,  c.  540, 

—  eapitulum,  c.  40. 
Narbonensis  elerus  ac  populus,  c.  46. 

—  comitatus,  ce.  69,  86,  89,  96,  104,  107,  148, 
i5i,  159,  160,  2i5,  222,  228,  229,  252,  353, 
375,  398,  404,  534,  536,  537,  558,  562,  574, 
575,  577,  579,  586,  660,  795,  796,  8o5,  853, 

—  euria,  c.  752. 

Narbonenses  denarii,  ce.  42,  3i8,  354,  •'^'^• 
Narbonensis  diocesis,  c.  102. 

—  ecclesia,  ce.  77,  89,  96,    1 o5,    144,  8o5,    1207. 


2037 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2028 


Narbonensis  (S.  Grisantus),  c,  874. 

—  (SS.  JuSTus  &  Pastor,  ecclesia),  ce.  42,  44,  69, 
86,  96,  104,  MO,  118,  144,  i5i,  232,  243, 
255,  278,  281,  285,  286,  820,  35o,  401,  464, 
497,  536,  540,  640,  656,  711,  802,  8o5,  811, 
1208. 

—  (S.  JusTi  campanarius  vel  campanile),  ce.  48, 

47- 

—  (canonica  SS.  Justi  &  Pastoris),  c.  832. 

—  (S.  Maria),  Ci  822. 

—  (S.  MaRiae)  canonica,  c.  882. 

^  (S.  Maria  in  suburbio),  ecclesia,  c.  38. 

—  (S.   MiCHAEl),  c.    322. 

—  (S.  Nicolaus),  p.  8*. 

—  (S.  Paulus,  parrochia),  c.  540. 

—  (S.  Petrus),  c.  822. 

—  (S.  QuiNTiNUS,  ecclesia),  c.  134. 

—  (S.  Salvator),  c.  285. 

—  (S.  Saturmnds  in  castro)^  c.  822. 

(S.   VlNCENTIUS),   c.   822. 

—  episcopatus,  ce.  188,    174,  278,  786,  870. 

—  pagus,  ce.   100,  106,  122,    i3o,   i88,  204,  601. 

—  patria,  ce.  47,  48,  1 1 76. 

—  plebs,  c.  5oo. 

—  (Porta  Aquaria),  c.  589. 

—  provincia,  ce.  45,  535,  86r. 
Narbonenses  solidi,  ce.  89,  724. 
Narbonense  terminium,  c.  838. 

—  territorium,  ce.  100,  122,  i52,  296,  711,  86i# 

—  territorium  &  suburbium,  e.   i!o. 
Narbonensis  urbs,  c.  8o5. 

— •  vicecomitatus,  ce.  828,  866. 

—  secunda,  c.  8o5. 

Narbonenses  archiepiscopi.  Vide  jCGIDIUS,  AIME- 
RICUS,  ARNALDUS,  BERENGARIUS ,  BER- 
TRANDUS,  DALMACIUS,  DANIEL,  ERIFON- 
SUS,  ERMENGAUDUS,  FREDOLDUS ,  GUIDO 
Folqueis,  GUIFREDUS,  GUILLELMUS,  JACOBUS, 
JOHANNES  DE  HARICURIA,  MAURINUS,  PE- 
TRUS I,  PETRUS  II,  PETRUS  III,  PETRUS  DE 
MONTEBRUNO,  PONTIUS,  RICARDUS,  THEO- 
DARDUS. 

Narbonenses  ae  Redenses  archiepiscopi.  Vide  AR- 
NUSTUS,   SEGEBODUS. 

—  episcopus.  Vide  S.  PAULUS. 
Narbonenses    archidiaconi.   Vide  ADEMARUS, 

AGILBERTUS,  BERNARDUS,  BERNARDUS  RAI- 
NARDI,  GUIFREDUS,  GUILEMUNDA,  GUIL- 
LELMUS, Bernard  us  de  LUCO,  MATFREDUS, 
PETRUS  I,  II,  III,  PONpIUS,  THEODARDUs' 
UGO. 

Narbonensis  caméra rius.  Vide  AIMERICUS. 

—  (caputschola).  Vide  BERNARDUS  JOANNES. 

—  precentor.  Vide  BERNARDUS  JOHANNES. 

—  prior.  Vide  RAIMUNDUS. 

—  sacristae.  Vide  BERENGARIUS,  ERMENGAU- 
DUS, PETRUS. 

—  sacrista  major.  Vide  PETRUS  BERNARDt. 

Narbonae  dux.  Vide  RAIMUNDUS  V,  cornes  Tolo- 
sanus. 


Narbonae  dux  &  cornés.  Vide  RAIMUNDUS  IV, 
cornes  Tolosanus. 

Nabhonenses  vicecomites.  Vide  AlMERICUS  I  &  II, 
AMALRICUS ,  BERENGARIUS ,  BERNARDUS  , 
BERNARDUS  BERENGARIUS,  FRANCHO,  MA- 
JOLUS,  MATFREDUS,  ODO,  PETRUS  I,  Nar- 
bonensis archiepiscopus,  RAIMUNDUS  I,  RAI- 
MUNDUS II,  VULVERADUS. 

—  viceeomitissae.  Ti^e  ADALAIS,  ERMENGARDA, 
ERMESINDIS,  FIDES,  GARSINDES,  MAHALDIS, 
MATTA,  RANILO,  RICARDA,  RICHILDIS. 

Narveis,  c.  244. 
Nastes  (fons  de),  c.   1144. 

Natalia,  villa  in  pago  Biterrensi,  c.  814;  Nattes 
(Hérault),  commune  de  Saint-Thihéry. 

NatAlianum,  villa,  c.  3x5;  Nadaillan  (^Hérault), 
commune  de  Saint-Thibéry. 

Naulenses,  c.  809. 

Na vas  (villa  de),  c.  1268;  Navas  (Hérault),  com- 
mune de  Gignac. 

Nbbodionensis,  NeboZianensis,  cg.  255,  287)  petit 
pays  qui  comprenait  la  commune  actuelle  de  Saint- 
Gervais  (^Hérault)  &  s'étendait  entre  Joncels  & 
Villemagne. 

Nemausense  ,  Nemosense,  Nemose^ ,  Nemause^, 
ce.  242,   867,   868,   958. 

—  capitolium,  c.  762. 

Nemausensis   civitatis  cimiteria   S.   Mariae  &   de 

POSTERLA,  c.   768. 

—  Nemosensis  eomitatus,  ce.  88,  89,  96,  io5,  192, 
25o,  253,  371,  876,  884,  464,  5i3,  590,  617, 
686,  687,  8o5. 

Nemausense  confinium,  c.  889. 
Nemausenses  devesiae  vel  garrigae,  ce.  1078,  1074. 
Nemausensis  ecclesia,  ce.   28,   29,  8o-,  742,    1209, 
i3o8. 

—  (S.  Baudelius),  abbatia,  ce.  548,  762. 

—  (S.  Baudilii)  prior.  Vide  BERNARDUS  GUI- 
DONIS. 

—  (S.  Julianus),  ecclesia,  c.  28. 

—  (S.  Maria),  ecclesia  cathedralis,  ce.  29,  3o,  §4, 
242,  25o,  253,  267,  871,  617,  762,   1209. 

—  (eapella  S.  Martini),  ce.  762,  764. 

—  (eapella  S.  Pétri),  c.  762. 

—  (S.  Salvator),  monasterium,  c  762. 

—  (eapella  S.  Stephani),  c.  762. 

—  (eapella  S.  Thomae),  c.  762. 

—  (eapella  S.  Vingentii),  c.  762. 

—  episcopatus,  c.  1093. 

—  pagus,  ce.  20,  88,   128, 

—  populus,  e.  1078. 
Nemausense  territorium,  c.  224. 

Nemausenses  episeopi.  Vide  A.  ,  ADELMUS  DE 
CAMBONO,  AGLARDUS,  ALDEBERTUS,  ALLI- 
DULFUS,  AMELIUS,  ANGLARDUS,  ARNAU- 
DUS,  BERNARDUS,  BERTRANDUS,  CASATUS, 
CHRISTIANUS,  CROCUS,  FROTERIUS  I,  FRO- 
TERIUS  II,  GER ALDUS,  GIRBERTUS,  GRE- 
GORIUS,  S.  GUILLELMUS,  GUILLELMUS,  IS- 
NARDUS,   JOHANNES    &   S.  JOHANNES,   PAL- 


2029 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2o3o 


LADIUS,    PETRUS,    PETRUS    GAUCELINI,   R. 

AMALRICUS,  RAIMUNDUS  GUILLELMI,  RAY- 
NARDUS,  S.  REMESARIUS,  ROSTAGNUS,  VG- 
BERTUS,  VITERISCUS. 
Nemausenses  archidiaconi.  f^ide  BERNARDUS , 
GAUCELINUS,  GOSSELINUS,  GUILLELMUS, 
ISNARDUS,  PETRUS  I  &  II,  PETRUS  GUIL- 
LELMUS, RAIMUNDUS,  RAIMUNDUS  Je  Rihal. 

Nemausensis  archimandrita.  Vide  ERMENDRAM- 
NUS. 

—  archipresbiter.   Vide  FULCHERIUS. 
Nemausbnses  decani.   Fide  GAUZELMUS,  GUIGO. 

—  praepositi.  Vide  GUILLELMUS,  PETRUS,  PE- 
TRUS GUIGO,   PONTIUS. 

—  sacristae.  Fide  PONCIUS  BARO,  PONCIUS  BER- 
NARDI. 

Nemausensis  sacriscrinius.  Fide  BERTRANUUS. 
Nemausenses  comités.   Fide  RAIMUNDUS  II,  RAI- 
MUNDUS IV,  cornes  Tolosaniis. 

—  vicecomites.  Fide  ATO  I  &  II,  BERNARDUS, 
BERNARDUS  ATTO,  BERNARDUS  ATO  V> 
BERNARDUS  ATO  VI,  RAIMUNDUS  BERNAR- 
DUS. 

—  vicecomitissae.  P'ide  CECÏLiA,  DIASFRONISA, 
ERMENGARDIS,  GAUCIA,  GIRBERGA,  GUIL- 
LELMA. 

NeviausuS,  Nemse,  ce.  2,  3,  28,  34,  5o,  25i,  267, 
371,  691,  744,  8o3,  867,  868,  908,  1006,  1226, 
I  266,   1280;  Nimes. 

—  {castel  de  la  Arena),  c.   1229. 
Nemauso  (episcopatus  de),  c.  428. 
Nemausi  mensura,  c.  3o. 

Nemausds  (PoRtA  AreLatensis),  castrilm,  turres, 
ce.   1209,    1210. 

Nemausi  sedis  episeopalis,  c.  8o5. 

Nemse.  Fide  Nemausus. 

Nerbona.  Fide  Narbona. 

Nevals,  c.  843;  Neals  (Hérault),  commune  de  Saint- 
Jean  de  Fédas. 

NiBiANUM,  villa,  c.  3i5;  Néhian  (Hérault),  arr.  de 

Lodèye. 
Nicaea,  urbs,  c.  25;  Nicée, 
Ni  DOLARiAE,  villa  in  comitatu  Résolionensi,  ce.  72, 

41  9  j  Nidoulières  (Pyrénées-Orientales). 

—  (S.  Stephanus  de),  c.  328. 

NiDUS  Aquilinos,  villa   in  pago  Vivariensi,  c.  17. 
NiFiANUM,   castrum    in   pago   Biterrensi ,   c.    3i5; 
Nefies  (Hérault),  arr.  de  Bé-^iers, 

NiGRA,  fluvius  in  Russilionensi,  c.  6oi. 
NiRiGA,  vallis  in  Ruthenensi,  c.  1037. 
Nisianae',   castellum,   ce.   496;    Nefiés   (Hérault), 

arr.  de  Béliers. 
NiTELLUS,    rivus,  ce.    1162;    ruisseau  voisin   de  la 

Save. 
.NizATE  (castrum  de-),  c.  i263;  suivant  Thomas,  ce 

serait  Ni^as  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 

NizzA,  c.  809;  Nice. 

NoGAREDAj  villa  in  pago  Tolosano,  c.  3o7)  la  No- 
garède  (Ariége),  au  nord  dû  Fossac. 

'  11  faut  corriger  Nifianae. 


NoNNO,  villare  in  pago  Carcassensi,  c.  293. 
NoNNONis  (S.  Petrus),  ecclesia,  e.  342, 

NORMANM,   c.    28. 

NoBMANNiAE  partes,  c.  48. 

NouELLANES,    villa,   c.    237;  Noueillcs  (Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Fillcfranche  de  Lauragais. 
NovASGERis  vel  N0V1GEN8  (ecclesia  de),  ce.  57,  145$ 

Saint-André  de  Novigens  (Hérault),  commune  de 

Gu-^argues. 
Novellas    (castellum     de),    c.     969)    Fillenouvcttc 

(Aude),  commune  de  Filledaigne, 
Novigens,  villa.  Fide  de  Novasgeuis. 
NovivitLA,  fc.   247;    Filleneuve  (Aveyton),  arr,   de 

Fillcfranche  de  Rouergue. 
NozEDUM,  villa   in  comitatu  Nemausensi,  c.   384» 

Saint-Jean   de  No^et  (Gard),  commune  du  Petit- 

Gallargues. 

NUCHARIA,    fluvius,   C    289. 

Nugareta  ,  c.  1020}  lieu  sur  l'Ariége,  un  peu  au 
nord  de  Pamiers,  au  lieu  dit  la  Cavalerie.  (Cas- 
sini.) 


O 


Ocelianensis,  Ocilianensis  vallis,  ec.  96,  io5. 
OcHAMS\iLLA,  c.  700;  Aucanville  (Tarn-&-Garonne), 
arr.  de  Castelsarrasin. 

OcTAbiANOM  vel  S.  Petrus  de  Octavo,  villa  in  ter- 
ritorio  Nemausensi,  ce.  224,  762  ;  Uchaud  (Gard), 
arr.  de  Nimes. 

OcTOViAMS,  locus  in  diocesi  Biterrensi,  c.  7; 
Sainte-Madeleine  d'Octavian  (Hérault),  commune 
de  Magalas. 

Odennum  superius,  in  territorio  Nemausensi, 
c.  224. 

Olarge  (castellum  de),  ce.  941,  943 j  Olargue  (Hé- 
rault), arr.  de  Saint-Pons. 

Oliti  vallis  in  pago  Ruthenico,  c.  I93;  vallée  du 
Lot. 

Olmeriae,  villa  in  pago  Ruthenico,  c.  i63. 

Olonzanicus,  c.  979. 

Omellatium,  OMELtAciUM,  Omelares,  Omelas, 
Omellas  (castellum  de),  ce.  426,  844,  890,  903, 
iiio,  1176,  1178,  1179J  Aumelas  (Hérault), 
arr.  de  Lodeve. 

—  (S.  Salvator,  ecclesia  apud),  c.  i  1 10. 

Onorio  (S.  Maria  de),  ecclesia,  c.  Sy;  Saint-Au- 
nès  d'Auroux  (Hérault),  commune  de  Mauguiou' . 

Opiniacum,  Opinianus,  Opianum,  villa  in  episco- 
patu  Narbonensi,  ce.  174,  1088;  Oupia  (Hé- 
rault), arr,  de  Saint-Pons. 

Oraria,  villa  in  pago  Redensi,  c.  i23. 

Orbus,  fluvius,  c.  5l5;  VOrb. 

Orgel,  civitas.  Fidé  UhGÉLtUM. 

Orgellus,  Orgillitensis  comitatus.  Fide  Uroelli- 

TANUS. 


■  Nous  adoptons  l'opinion  de  Thomas,  p.  172;  mais  le 
texte  de  la  chronique  de  Magueloniic  n'est  pas  le  même  que 
celui  de  Verdule;  ce  deiniei-  porte  de  O\orio. 


2o3i 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2032- 


Orgitehiae,  c.  24.5. 

Orisionensis  comitatus.  Fide  Aurasicensis. 

Oblancium,  villa  in  pago  Tholosano,  c.  229;  Ors- 

sans  (^Aude),  arr.  de  Casteinaudary, 

Ornadons,  Orna^ones,  Orna^ouns,  casteïlum,  ce.  SyS, 
852,  908;   Ornaisons  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

Orriolo  (S.  Martinl's  in),  ecclesia,  c.  89(5. 

Orzalis,  c.  238. 

Orzsvals,    locus    in    comitatu   Tolosano,   c.    65 1; 

lieu  inconnu,  aujourd'hui  disparu,  situé  entre  Ve- 

nerque,  Espanès  &  Issus  (Haute-Garonne). 
OsoR,  fevum,  c,  546. 
OviLiANUM,  OviLis,  cc.  286,   $22,   SiS;   Ouveillan 

(Aude),  arr.  de  Narhonne. 
—  (S.  JoANNES  de),  c,  959. 
■Ox  (S.  Martinus  de),  c.  662  j  Ox  (Haute-Garonne), 

commune  de  Muret, 


Pacisium,  c.  8to. 

Padernum,  Patehnum,  villa  in  pago  Redensi, 
ce.  100,  123;  Padern  (Aude),  arr.  de  Carcassonne, 

Padern  (villa  de).  Fide  Paternus. 

Padicia,  villa  in  pago  Ruthenico,  c.  347;  lieu 
près  de  Laissac  (Aveyron),   arr.  de  Millau. 

Pairano  (ecclesia  de),  c.  877;  Payra  (Aude),  arr. 
de  Casteinaudary, 

Palagium.  Fide  Palatinus. 

Palaianum,  c.  921  ;  Palaja  (Aude),  arr,  de  Carcas- 
sonne, 

Palais,  alos.  Fide  PalAtium. 

Palai^.   Fide  Palatium, 

Palajanellum,  ce.  921,  928;  Palajanel  (Aude)^ 
commune  de  Palaja, 

Palas,  villa.  Fide  Palatium. 

Palatiolus,  Palatiolum,  in  pago  Helenensi  vel 
Russilionensi,  cc.  67,  80,   loj, 

Palatium,  Palais,  Palai^,  Palagium,  Palas,  curtis, 
locus  &  ecclesia,  cc.  i3,  242,  319,  846,  359, 
378,  642  j   Pallas  (Hérault),  comrp.une  de  Mè^e, 

Pala^ool,  alos,  c.  275. 

Paliaerensis,   Paliares,   Palierensis  comitatus, 

cc.    205,    2  1  G,    480. 

Paliarense  regnum,  c.  198. 

Paliarenses   comités.    Fide    ARNALLUS,   ARTAL- 

DUS,     BERN ARDUS     GUILLELMI ,     ISARNUS, 

WILGELMUS,  WILHELMUS. 

—  comitissae.  Fide  ADELAlSIS,  MAJOR. 

—  episcopus.  Fide  ATO. 
Palierensis.  Fide  Paliaerensis. 

Paliet(  (ecclesia  de),  c,  i25o;  Pailhès  (Ariége),  arr. 
de  Pamiers, 

Palissinctum,  villa  in  episcopatu  Narbonensi, 
c.  174;  le  Païssel  (Hérault),  commune  de  Saint- 
Fincent, 

Palma,  cella  in  pago  Narbonensi,  ce.  100,  122- 
la  Palme  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 


Paludella^(la),  c.   i2o3;   les  Palus  (^Hérault),  com- 
mune de'La^es,  *  .  " 
Palus,  c.  245.       .                           ,•  ' 
Palus,  castrum  jn   pago  MagalonensT,  cc.    1041, 
1194,12025    les   Palus  (Hérault),  commune  de 
Lattes. 

Papuliensis  episcopatus,  c.  45;  évkhé  de  Saint- 
Papoul. 

Pardiniacum,  c.  38. 

Parieslonga,    alos,    c.    35o;    lieu    inconnu  proche 

Cuxac  d'Aude  (Aude). 
Parisii,  Parisius,  ce.  89,  1201,  1247;  Paris. 
Parisium,  castellum,  ce.  247,  248;  Par/\ot  (Tam- 

&-Garonne),   arr.   de  Montauban, 

Parlagas  (castrum  de),  c.  1268;  Parlatges  (Hé- 
rault), arr.  de  Lodève. 

Paternae,  ce.  997,  1288. 

Patermcum,  villa  in  pago  Uzetico,  c.   197. 

Paternum,  eella  in  Petrapertusense.  Fide  Pader- 
num. 

Paternus,  Padern,  villa,  cc.  6i8,  665;  lieu  proche 

de  Lé^at,  peut-être  Saint-Pierre  d'Artix, 
Patricensis  (S.  Maria),  monasterium.  Fide  Patri- 

CIANIS. 

Patricianis,  Patricensis,  Patri^ans  (S.  Maria  de), 
ce.  588,  598,  620,  658;  Sainte-Marie  de  Pey- 
rissas. 

Patricenses  abbates.  Fide  ASTARE,  ROGERIUS, 
VIDIANUS. 

Patriians  (S.  Maria  de).  Fide  Patricianis. 

Pauhacus,  vieus,  c.  70. 

Pauliagum,  monasterium,  e.  289;  Paulhac  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Toulouse. 

Paultanum,  Paulhan,  Paulium,  castrum  in  pago 
Biterrensi,  ce.  3i5,  417,  426,  495,   1044. 

—  (S.  Maria  de),  ecclesia,  c.  3i5;  Paulhan  (Hé- 
rault), arr.  de  Lodèye. 

Paulinianum,  villare   in    pago   Biterrensi,  e.   71; 

Paulinian  (Hérault),  commune  de  Couloubre. 
Paulium,  castellum.  Fide  Paulianum. 
Pauperiagum,  villa  in  pago  Albiensi,  c.  142. 
Pavallanum,    villa,    e.    819;    Pauvian    (Hérault), 

commune  de  La  Férune. 

Pecilianum,  Pedilianum,  villa  in  pago  Russilio- 
nensi, cc.  107,  I  12,  700,  794;  Pétilla  de  la  Ri- 
vière (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

Pectisus,  alos,  c.  287. 

Pedenas,  Pedena^,  Pedinas,  villa,  ce.  3 18,  428, 
495,  624,  828,  868,  1061,  iijz  i  Pé^énas  (Hé- 
rault), arr.  de  Bé-{iers, 

Pederlas,  villa,  e.  1084;  Perles  &  Castelet  (Ariége), 
arr.  de  Foix. 

Pedilianum,  villa.  Fide  Pecilianum. 
Pedreglagum,  alos,  c  241. 

Pegarrolas  (villa  de),  c.  1268;  Pégairolles  de  l'Es- 
calette  (Hérault),  arr.  de  Lodève. 

Pelignanum,  villa  in  comitatu  Biterrensi,  c.  162; 
Pelicant  (Hérault),  commune  de  Gignac. 

PelludI,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  e,  174; 
les  Palliers  (?)  (Hérault),  commune  de  la  Salvetat. 


io33 


INDEX  GEOGRAPiilCUS. 


!o34 


PELnus,  villa,  c.  219;  Perles,  auprès  Je  Fenoulllet 
(Aude). 

Penna,  castellum,  ce.  807,  1020,  1070;  Penne 
(Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

Pentegos  (S.  MiCHAEL  de),  ecclesia,  c.  841. 

Pentevila,  Petevila,   alos,  ce.  362,  38o. 

Perela,  castellum,  c.  9^7  ;  Pereille  (Ariége),  arr,  de 
Foix. 

Perei-a,  Perella,  vlllare  in  pago  Narhonensi, 
ce.   123,  323. 

Pcrer  Martel,  c.  596  ;  Pe'ire  Martel  (Ariége),  com- 
mune de  Lé^at. 

Periaciium,  castellum.  Vide  Petriaclm. 

Pebiaoum,  castrum  cum  ecclesia  S.  Stephani, 
c.  647;  Peyriac  de  Mer  (Aude),  arr.  de  Narhonne. 

Per/a^-MENERBENSis,  castrum.  Vide  PETniACUM. 

Perignanum,  c.  65j. 

Perizedo  (alos  de),  c.  248. 

Perpenha.  Vide  Perpinianum. 

Perpinha.  Vide  Perpinianum. 

Perpinianum,  Perpiniane,  Perpenha,  Perpinha, 
Perpignan ,  ce.  38,  44,  48,  5o,  54,  23 1,  248, 
1102;   Perpignan  (Pyrénées-Orientales). 

Perpiniani  hospitale,  c.  1102. 

Pertusum,  villa  in  pago  Aquensi,  ce.  291,  487. 

Petevila.  Vide  Pentevila. 

Petianum  ,  villa  in  Petrapertusensi ,  c.  80;  Pasa 
(Aude),  commune  de  Soulatge. 

Petraefictum,  c.  68. 

Petragoricus,  c.  649;  Pérlgord. 

Petralata,  c.  874. 

—  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  ce.  219,  4.'ji  ;  Peyra- 
lade  (Aude),  comm,  de  Saint-Paul  de  Fenouillet. 

Petralatensis  comitatus,  c.  325;  comté  de  Pierre- 
late  (Espagne). 

—  pagus,  c.  80. 

Petbamala,  castrum,  ce.  464,  465. 

Petra  Media,  c.  674. 

Petrapertusense,  c.  80;  pays  de  Pierrepertutsc. 

—  suburbium,  ce.  100,   i23. 

—  territorium,  c.  601. 

Petriacum,  Periacitum,  PÉ-rifl^,  Pcr/d^  Mener ten- 
sis,  castrum,  ce.  575,  588,  660,  683,  1010;  Pey- 
riac-Minervois  (Aude),  arr,  de  Carcassonne. 

Pétri LENSE  (castellum  novum  de),  c.  249;  Peyrens 
(Aude),  arr.  de  Castelnaudary  (?). 

Petrolae,  villa  in  Redensi  ,  c.  79;  Peyrolles 
(Aude),  arr.  de  Limoux. 

Petrolianum,  villa   in  comitatu  Agatensi,  c.  267; 

ville   inconnue    des    environs    de  Saint-Martin   de 

Caux. 
Petron  I ANELLU  m  ,  villa    in  comitatu  Agatensi, 

c.   267;  ville  inconnue  des  environs  de  Caux. 
Petroniel,  c.  722. 
Peyrols  (S.  Salvator    de),  c.  57;   Pérols  (Hérault), 

arr.  de  Montpellier. 
Pictaviensis  comitatus,  c  53. 
PiMAURENT,  C.  406  ;  Puymaurent  (col  de), 
PiNA  (ipsa),  locus  in  pago  Tolosano,  c.  25S. 
PiNETA,  silva,  C.   128. 


Pinetum,  villa,  c.  3i6;  Pinct  (Hérault),  arr.  Je 
Bé'^iers. 

—  (S.  Symeon  de),  c.  706. 
PiiNM,  c.  270. 

PiNiANUM,  PiNNANUM,    castrum ,   ce.    1176,    1179, 

I20I,    1258. 

—  (ecclesia  de),  c.  67;  Pignan  (Hérault),  arr.  de 
Montpellier. 

PiNNA  (S.  JoiiANNES  de),  monastcrium,  c.  788. 
PiNUS,   c.    1225;    Saint-Sauveur  du  Pin  (Hérault), 
commune  de  Saint-Clément. 

PiniACHfM,  villa  &  castellum.  Vide  Petriaciim. 
Pisan,  villa,  c.    i023;   Pis  (Hérault),   commune  de 

Saint-Na-^aire  de  Ladare'^. 
PiSAM,  c.  3o. 

PiscAToniA,  locus  in  Nnrbona,  c.  535. 
Plaisanlm,  castellum,  c.   i  179;  Plaissan  (Hérault), 

arr.  de  Lodève. 
Plana  sylva,  villa,  c.  276. 
Plania,  locus  prope  Blanzac,  ce.  3i^2,  38o. 
Planis   (forcia    de),    c.    I263;    les   Plans  (Hérault), 

arr.  de  Lodève. 
Plauzes,  vicaria,  c.   109. 
Plebegius  vel  Plelvigus,  villa  in  comitatu  Biter- 

rensi,  c.  327. 

—  (S.  Joiiannes  de  Pleus),  c.  I263,  Saint-Jean  de 
la  Blaquière  (Hérault),  arr,  de  Lodève. 

Pleus  (S.  Joiiannes  de).  Vide  Pleiîegiijs. 
Plumberiae,  c.  242. 

Plumciacum,  villa  in  pago  Narbonensi,  e.   106. 
PocioLi ,  villa    in    comitatu    Biterrensi,   e.    297; 
Pou^olles  (Hérault),  arr,  de  Bé-^iers. 

PociOLi,  c.  241  ;  Bo^ouls  (Aveyron),  arr.  de  RoJe^. 
PociOLiL'S,  PociOLUM,ce.  256,287;  Pou^ols  (Tarn), 

arr.  d'Albi, 
PoDANAGENSis,    PoDAGENSE     terminium,    ce.    807, 

346;  le  Podague^,  partie  du  Toulousain, 
PODEMNIACENSES   vlcecomites.  Vide  ARMANNUS, 

BERALDUS,  BERTRANDUS,  ERACLIUS,  GUIL- 

LELMUS,  PONTIUS. 
PoDEMNiACENSis  vicecom i tissa .  Vide  ELIZAEFTH. 
PoDiENSis  moneta,  ce.  28,  26. 
PoDiENSis  sive   Aniciensis  saerista.   Vide  AYRAL- 

DUS. 
PoDii    LaurENTII    furni,    c.    1807;    Puyiaurcns 

(Tarn),  arr.  de  Lavaur.  Vide  Puillaurensis. 
PoDiO  Laurentii   (archidineonus  de).  Vide  GUIL- 

LELMUS  PETRI. 
PoDio(S.  Petrus  de),  ecclesia  in  Tolosano,  c.  87  i. 
Podium,  Podiensis.  Vide  Anicium. 
Podium  Sanctae  Mariae.  Vide  Anicium. 
Podium  mejanum,  ce.  245,  276. 
Po^cr  (castrum  de).  Vide  Pojetum. 

POGIOCETUM    SCANNIOSUM,    C    245. 
POGIUM    CENSALDUM,   C.    245. 

PoitTUM,  Pojet,    castellum,    Poïtum   de   Inglino, 

PoJETUM    InGELENUM,   CC.    426,   495,   828. 

—  (S.  Alcanus  dietus),  ecclesia  in  pago  Biter- 
rensi, e.  3i5;  le  Pougct  (Hérault),  arr.  de  Lo- 
dève. 


2o35 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2o36 


PoiETUM,  castellum.  Vide  Pojetum. 

Poih-Auger  (mansiis  de),  c.   1224. 

PoiOLUM,  locus  in  Redensi,  c.  i53;  Pech-Salamou 
(Aude),  près  Dona^ac  (?). 

Po'ixa'iric,  castellum,  c.  9425  5KiVa«f  Thomas,  Fous- 
saurn  (^Hérault),  commune  de  Saint-Chlnian;  lieu 
disparu  du  territoire  de  la  Livinière  {Hérault)  (?). 

PoiTUM  DE  Inglino,  castellum.  Vide  Poietum. 

Pojet,  castellum,  c,  494;  le  Poujet  {Hérault),  com- 
mune de  Vérargues. 

Pojetum,  Pojet,  Poietum,  castellum,  ce.  844,  890, 
II 76,  1179. 

—  (S.  ParagORIUS  de),  c.  1179;  Saint -Pargoire 
{Hérault),  arr.  de  Lodeve. 

Pojetum,  c.  246. 

Pojetum  IngelEnum.  Vide  Poietum. 

Po'jols,  castrum,  c.  1289;  le  Poujol  {Hérault),  arr. 
de  Bé'^iers, 

POLVERIAE,   C.    1082. 

Pomairols,  Pomarol,  villa,  Ce.  3 16,  3  19;  Porneroîs 
{Hérault),  arr.  de  Béliers, 

PoMARiOLA  (mansus  de),  c  797. 

PoMERiOL,  alos,  C.  241  ;  Pomayrols  {Aveyron),  arr. 
d'Espalion, 

PoMPiAco  (ecclesia  de),  c.  i25o}  Pompiac  {Gers), 
arr.  de  Lombei^. 

Pons,  castellum,  e.  414. 

Pons  de  Sorgia,  castrum,  c.  9365  Sorgues  {Vau- 
cluse),  arr.  d'Avignon. 

Ponte^,  C.  256. 

PoNTiLiANUM,  C.  585;  Ponteilla  {Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Perpignan. 

PoPiANUM,  castrum,  ce.  843,  890,  1176,  11 79; 
Poupian  {Hérault),  arr.  de  Lodève.   Vide  Pui'iA- 

NENSIS. 

PopiLiANUS,  villa  in  comitatu  Redensi,  c.  327. 

PoRCARiciAE,  locus  in  comitatu  Nemausensi,  c.  371; 
Pourcharesse  {Gard),  commune  de  Chambon. 

PoRCELLERiAS,  viUa   in  pago  Vivariensi,  c.  223. 

PoRCiANUS,  PoRTiANUM,  vilIa  in  comitatu  Sustan- 
tionensijcc.  234,  3i8,  426,  796;  Poussan  {Hé- 
rault), arr.  de  Montpellier, 

PoRCiLiS,  alos,  c.  275. 

POROPASCUALE,  aloS,  C.  239. 

Port,  c.  39. 

Porta  Spana,  castrum,  c.  428. 

PoRTELLUM,  alos,  C  244;  Portet  {Haute-Garonne), 

arr.  de  Toulouse. 
PoRTELLDS,  locus  in  comitatu  Narbonensi,  c.  25i; 

Portel,  sur  la  Berre,  près  de  Villesèque  {Aude), 

PoRTis  vel  ad  Portas  (villa  de),  ce,  476,  1254; 
Portes  {Gard),  arr,  d'Alais. 

PoRTiS  (vicaria  de),  c.   i253. 

PoRTUS  CruciS,   locus,  c.  855;  cap  Creux. 

PoRTUS  Frexani,  locus,  c.  855. 

PoRTUS  Ve.neriS,  c.  709;  Port-Vendres  {Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Céret. 

PosCHERiAÈ,  castrum,  ce.  979,  1093,  i3o4j  Pos- 
ijuieres,  près  Vauvert  {Gard). 

PossESSioiiUS,  villa,  c  233. 


PoTAMiANENSE,   PoTAMiENSE  ministeri iim  ,  cc.  34 1  , 

608,    649;   le  Potamiane-^,   territoire  du  pays  de 

Toulouse. 
Poublet  (hortus  de),  c.   1099. 
Pradae,    villa    in   Tolôsano,    c,    737;    Pradettes 

{Ariége),  arr,  de  Pamiers, 
Pradas  (S.   JoÀNNES   de),    c.   653;    Prades  {Tarn), 

arr,  de  Lavaur. 
Pradellaë,  villa,  c.  812;    Pradelles  en  Val  {Aude), 

arr.  de  Carcassonne. 
Pradellaë,    castrum    in    comitatu    Vivariensi, 

c.  437;  Pradelles  {Haute -Loire),  arr.  du  Puy, 
Pradellus,  locus  in  pago  Narbonensi,  c.  259;  lieu 

inconnu. 
Prades  (S.   Petrus  dé),  ecclesia   in  Tolôsano, 

c.  870;  Prades  {Ariége),  arr,  de  Foix, 
Praissan,  villa.  Vide  Prexanum. 
Prandicile,  c.  245. 
Prarlas,  e.  406. 
Prata,  villa  &  cella  in  pago  Confluentaho,  ce.  ibo, 

123;  Prades  {Pyrénées-Orientales), 
PratellensiS  vicaria,  c.  23o;  viguerie  de  Pradelles 

{Haute-Loire),  arr.  du  Puy. 
Prato,  Prats,  villare  in  pago  Narbonensi,  cc.  107, 

174;  la  Prade,  près  Vélieux.  (Cassini.) 
Pratum  Lambertum,  c.  276. 
Pravido,  villa  in  pago  Uzetico,  c.  197. 
Prexanum,  Preixanum,  Praissan,   alos  &  villa   in 

Careassonensi    pago,   cc.   405,    735,   867,   926, 
I  172;  Prexan  {Aude),  arr,  de  Carcassonne, 
Primago  (S.  JoANNES  de),  parrochia,c.  652. 
Prisca,  curtis,  c.  235. 
Priscus  (S.  Martinus),  ecclesia^  c.  766. 
Privatum,  villa,  c.  806;  Privas  {Ardèché). 
Probilanicae,  e.  245. 

Prolianum,  castrum,  c.  5i6;  Prouille  {Aude),  com- 
mune de  Fanjeaux, 
Promiane  (S.   Sebastianus   de),    ecclesia,   c.    186; 

Prémian  {Hérault),  arr.  de  Saint-Pons. 
Promillaco  (territorium  de),  e.   1296. 
Provincia,  c.  1 10. 
Provinciae  comitatus,  c.  935. 
Provinciae  regnum,  c.  234. 
Provinciae  urbes,  c.  4. 
Provinciae  rex.  Vide  BOSO. 

—  marchiones.  Vide  BERENGARIUS  RAIMUNDUS, 
RAIMUNDUS  IV,  comes  Tolosanus,  RAIMUN- 
DUS V,  comes  Tolosanus. 

—  marchionissa.  Vide  ADELAIX. 

—  comités.  Vide  BERTRANNUS,  RAIMUNDUS 
BERENGARII. 

—  comitissae.  Vide  ARSINDIS,  BEATRIX. 
Prunetum,  villa,  c,  1195. 

—  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  cc.  57,  843;  Saint- 
Martin  {Hérault),  commune  de  Montpellier. 

Psalmodiensis,  Salmobiensis  (S.  Petrus),  cc.  28, 
128,  369,  459,  477,  733,  775,    i2o5,   1210. 

PSALMODIO  (S.    JULIANUS  de),  C.    242. 

PsALMODiENSES  abbates.  Vide  ARNALDUS,  FULCO, 
GUILLELMUS,  RAIMUNDUS,  REGEMBALDUS, 
WARNERIUS. 


203/ 


INDEX  GEOGKAPHICUS. 


2o38 


PSALMODii  prior.  Vide  de  Monterotundo. 

Pug-Cavttler,  c.  606. 

PuGNADDRiTiA  (castriim  de),  c.  1200. 

PuGO  (ad),  ecclesia  S.  Ch ristophôri,  C.  5c55;  Sa'irtt- 

Christaud  en  Volvestre  (^Haute-Garonne),  arf,  de 

Muret. 
Puigeir'tg,    castellum,    c.    525}    Puicherie  (Aude), 

arr.  de  Carcassonne. 
PuiLLAur.ENSis  ecclesia,  c.  1260.   Vide  PoDU  Lau- 

RENTii  furni. 
PuNCiANUM,   castrum   &   ecclesia,  c.    8775   Pieusse 

(^Aude),  arr.  de  Limoux. 
PupiANENSis  vicaru,  ce.  258,  297.  Vide  PoriANUM. 
Pi'KMiANUM,  alos,  c.  1 009  j  Prémian  (^Hérault),  arr. 

de  Saint-Pons.  Vide  Promianb. 

Pt'TELS  VALEP.IUS,   aloS,   C.    35o. 

Pyraeus  mons,  c.  203. 


Q 


Qoadraginta,  Quarante  (S.  Maria  de),  ecclesia  & 
monasteriuiTi;  ce.  i  ic,  243,  286,  322,  35o,  455, 
i2o8,    1273;    Notre-Dame  de  Quarante. 

Quadraginta  (abbas  de).  Vide  PETRUS. 
QuAMBONis  (S.  Maria  de).  Vide  de  Camron. 
Quarante  (S,  Maria  de).  Vide  de  Quadraginta. 
QuATORZANUM,  C.  47)   Qaatour^e  (Aude),  commune 

de  Narhonne. 
QuENCiAGUM,  villa    in   pago   Carcassensi,  c.  294; 

Saint-Pierre  de   Cuxa  (?),  près  Agreffeil  (Aude). 

QuiLLiANUM,  C.  1077;  Quillan  (Aude),  arr.  de  Li- 
moux. 

QuiNCiACUM,  locus  Super  Garonnam,  c.  793;  la 
Salvetat,  sur  la  Garonne,  entre  Salles  &  Saint- 
Julien- sur-Garonne. 

QuiNTINlANUM,   CC.   44t. 

QuiRîACENSis  (S.  Svlvator),  monasterium,  c.  907, 
QuiRiACUS,   locus,   C.  907;    Chirac  (Lozère),   arr.  de 

Marvéjols. 
Quofolcnt,  castellum.  Vide  Confolentes. 
QuORADUE,  locuS,  C.   545. 


R 


Radicum,  villa,  e.    io75j  Kaiie  (Gard),  commune 
d'Aiguesvives. 

Radigeres  (alodium  de),  c.  53o. 
Raditiae,  villa  in  pago  Vivariensi,  c.  221. 
Ragnaco  (S.  Petrus  de),  ecclesia  in  comitatu  Rii- 
thenico,  c.  463  ;  Rignac  (Aveyron),  arr.  de  Rode^. 

Raimundenci  denarii,  c.  635. 

Raimundenses  solidi,  c.  464. 

Rainaldus,  villare  in  territorio  Seiani,  c.  i52. 

Rairacus,  villa,  c.  1039. 

Ranaveliense  ministerium,  c.  164. 


Rando,  castrum,  c.  886;  Chàteauneuf-Ranio  (Lo- 
zère), arr.  de  Mendc, 

RANE.SIND1S,  Rasindo  viUa,  caitrum  81  ecclesia, 
ce.  98,  877}  Villaraiens  (Aade),  arr.  de  Carcas- 
sonne, 

Raîîindo  (ecclesia  de  castro).  Vide  Ranes^indis  villa. 
Ravat  (S.  Maria  de),  ecclesia  in  Tolosano,  ce.  871, 
i25o}  Rabat  (Ariége),  arr.  de  Foix. 

Ravenna,  e.  469;  Ravenne. 

Recimiro  villa,  c.  709. 

Rectrae  Cairae,  c.  276. 

Reoae,  Reddae,  Rbdda,  Redes,  Rede^,  castellum 
&  civitas,  ce.  344,  402,  55o,  554,  ^^^»  ^^^t 
588,  671,  692,  735,  8o3,  826,  827,  828,  866, 
927,  958,  960,  965,  981,  1125;  Rennes  (Aude), 
arr,  de  Limoux. 

Redensis,  Reddex.SIS,  Redes,  Rede'^ ,  Rcddcj , 
ce.  559,  823,  866)  958,  960,  981,  1069;  le 
Ra^ès. 

Reddensis  civitas,  e.  i2i5. 

Redensis,  REDDE^SIS,  de  Rêde^,  Redes  comïtatiis, 
ce.  69,  86,  89,  96,  104,  II 3,  144,  i53,  i59, 
219,  228,  327,  344,  358,  402,  55o,  554,  556^ 
558,  562,  567,  574,  577,  579,  586,  735,  8o5j 
853,  927,  1018,   1 182. 

Redensis,  Reddensis,  Redes  pagus,  ce.  67,  73,  76, 

79,    100,     123)    826. 

Redensis  regio,  c.   ii25. 
Reddense  territorium,  e.  759. 
Redenses  comités.  Vide  ACFREDUS,  ARNALDU^, 
BERA,   ODO,  RAIMUNDUS  I  &  II. 

—  comitissae.  Vide  ADALINDES,  KELIARDIS. 

—  vicecomites.  Vide  BERNARDUS  ATTO,  ROGE- 
RIUS  I. 

—  vieeeomitissa.  Vide  CECILIA. 
Redesium,  c.  812. 
Redonnel,  podium^  e.   i3olé 

Regensis  comitatus,  e.  234;  comté  de  Rie^, 
Regoniense  ministerium,  c.    182;   il  faut  corriger 

Begoniense,  c'est  le  pays  de  Cassagne-Bégonhiès 

(Aveyron),  arr.  de  Rode^, 
Regudana,  silva   in  comitatu  Uzetico,  c.  464. 
Remeduum,  c.  244;  Rieumes  (Haute-Garonne),  arf, 

de  Muret. 
Remis^  civitas,  c.  214;  Reims. 
Resolionensis,     Ressolionensis     comitatus.    Vide 

Rossilionensis. 
Resticulum,  c.  1082, 
Rethoyrat,  c.    1091. 
Retium  (ipsum),  e.  256. 
RiiODANt'S,  Rodanus,   fluvius,  ce.   65,   128,  335, 

376,  731,   746,  775,   791,  868,  872,  937,  987, 

1238,    1266;   le  Rhône. 

RlCEIEIXV  (S.  FoELix  de),  c.  800. 

RifiESALTAE,  villa,  e.  776;  Rivesaîtes  (Pyrénées- 
Orientales),  arr,  de  Perpignan, 

RiBESALTAS  (S.  Maria  de),  c.  776. 

RiCHiNALE,  villare  in  pago  Redensi,  c.  ii3;  Ri~ 
chous  (Aude),  entre  Saint-Louis  &  Bugararh. 

RioDËZARi,  tilla  in  comitatu  Ausuhensi,  c.  216. 


2089 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2040 


Riolet,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 
Riolet  (^Hérault),  commune  de  Riols. 

RiOLOs,  Riols,  Rios,  Riol^ÇS.  Petrus  de),  ecclesia, 

ce.   186,  209,  773,  1091  j  Riols  [Hérault),  arr.  de 

Saint-Pons. 
Ripa,  villa,  c.    \z63;   les   Rives  (Hérault),  arr.  de 

Lodève. 
Ripa  (S.  Eugema  de  ipsa),  ecclesia,  c.  467. 
Ripa  (S.  Martinus  de),  c.  703. 
RlURDUM,  c.    1 1  84. 
Riut,  castellum,  c.  966}  Rieux-Minervois  [Aude), 

arr,  de  Carcassonne. 
RiVENSiS  episcopatus,  c.  45;  évèché  de  RieuK, 
Rivo  (prior  de).  Vide  PONCIUS. 
RivoTORTO  (S.  Martinus  de),  ecclesia,  c.  370. 
Rivus,  villa,  c.  8i2j  Rieux  en  Val  [Aude),  arr.  de 

Carcassonne. 

RiVUS   FRIGIDUS,   fluvioluS,   C.   6oi. 

RiVuSGRANDiS,  fluvius,  cc.  79,  877;   le  Rieugrand, 

ruisseau. 
RoBiANUM,   C.    916;    Rouhia  [Aude),   arr.   de  Nar~ 

bonne. 
RocA  (ipsa),  villa,  c.  237. 

ROCABLADERUS,    molillUS,  C    1 009. 

RocA  Columueria,  locus  super  fliimen  Avnronis, 
c.  884;  Colombies  (?)  [Aveyron),  arr.  de  Rode-{. 

RocALONGA,  villa  in  comitatu  Narbonensi,  c.  i5i; 
Saint-André  de  Roquelongue  [Aude),  arr.  de  Nar- 
honne. 

RocA  MoRENA,  locus,  C.  855. 

RocA  DE  Utza,  locus  in  pago  Narbonensi,  c.  39c. 

Rocabrun,  Rocabru.  Vide  Rocarrunum. 

RoCABRUNUM,  Rocabrun,  Rocabru,  Rochabruna,  cns- 
trum,  cc.  426,  496,  569,  Il  97;  Roquebrun  [Hé- 
rault), arr.  de  Saint-Pons. 

ROCACEDEIRA,    ROCHACEDERIA,   CaStellum,  C    828. 

—  (ecclesia  de),  c.  1239;  Roquece^ière  [Ayeyron), 
arr.  de  Saint-Affrique, 

Rocafort,  castellum,  cc.  41 3,  Su,  1019,  11 36; 
tour  de  Roquefort,  au  sud  de  Durfort  [Tarn). 

RocAM  (ad),  mansus,  c.  491. 

RoccAAiAURA,  castellum,  c.  406. 

RoccHA,  castrum,  c.  1200;  Roque  [la),  [Gard),  arr. 
d'Usés. 

RociiA,  aies,  c.  244;  la  Roque  [Aveyron),  arr.  de 
Millau. 

RociiA  (ilia),  c.  249;  la  Roche-Constant  [Haute- 
Loire),  arr.  de  Brioude. 

Rocha  (castrum  de  la),  cc.  1062,  i255;  Laroquc 
[Ariége),  arr.  de  Pamiers. 

Rochabruna,  castellum.  Vide  Rocaiîrunum. 
RoCHACEDERiA  (castellum  de).  Vide  RocACEDEr.iA. 
Rochae,  c.  244;   Roques   [Haute-Garonne),   arr.    de 
Muret. 

Rochafort  (castellum  de),  c.  I255;  Roquefort 
[Ariége),  arr.  de  Foix. 

RocHAPAULA,  monasterium,  c.  26;  Rochepaule  [Ar- 
dèche),  arr.  de  Tournon. 

RocHETA,  villa  in  comitatu  Lutevensi,  c.  402;  la 
Rouquette  [Hérault),  commune  de  Saint-Privat. 


RoCHETA  (illa),  aies,  c.  241  ;  la  Rouquette  [Avey- 
ron), arr.  de  Villefranche  de  Rouergue. 

Rodaerge.  Vide  RutiienensiS. 
Rodanege.  Vide  RuthenensiS. 
RoDANus,  flumen.  Vide  Rhodanus. 
Rodas  (S.  Petrus  de).  Vide  Rodensis. 

RODELLANUM,   c.    I082. 

Rodens.  Vide  Ruthenensis. 

Rodens  (feudi  de),  c.  845 

Rodensis,  de  vel  ad  Rodas  (S.  Petrus),  monaste- 
rium, ce.  195,  243,  478,  855;  Saint-Pierre  de 
Rosas. 

Roderanicae,  c.  278;  localité  inconnue,  près  Car- 
lencas  &  Levas  [Hérault),  canton  de  Bédaricux. 

Rodcrgue,  Vide  Ruthenensis. 
RoDiMACo  (homines  de),  c.  722. 
Rodolitbs,  c.   I  i3. 

Rodoniag  (S.  Martinus  de),  cc.  714,  721;  église  d: 
Muret  [Haute-Garonne). 

Roerge.  Vide  Ruthenensis. 

Rogae,  villa  in  comitatu  Nemausensi ,  c.  192; 
Rogues  [Gard),  arr.  du  Vigan. 

RoMA,  ce.  21,  26,  29,  44,  53,  61,  i39,  212,  255, 
268,  314,  33i,  476,  497,  5o2,  620,  648,  727, 
760,  I 170. 

RoAiANUM  coneilium,  c.  668. 

RoAiANA  ecclesia,  cc.  43,  648,  695,  745,  760. 

. —  (SS.  CosMAS  &  Damiamjs,  ecclesia),  c.  333, 

—  (S.  Maria  trans  Tyberim,  ecclesia),  e.  857. 

—  (S.  Petrus  de),  cc.  417,  i  i55. 
RoMANA  urbs,  c.  24. 
Romama,  c.  25. 

RoSARiUM,  C.  6î2;  Rosier  [Lozère),  arr.   de  Florac. 
Rosdors,  castellum,  c  799. 

RoSERiAE,  villa,  c.  180;  Rosières  [Haute-Loire), 
arr.  du  Puy. 

RosiELENENSis  comitatus.  Vide  Rosselionensis. 
ROSONE    (castrum    de),    c.    1200;    Rousson  [Gard), 

arr.  d'Alais. 
Rosseilhon,  patria,  c.  48. 
Rosselio,  comitatus.  Vide  Rosselionensis. 
Rosselionensis,   Rossilionensis,    Ressolionensis, 

Rusi'LiONENSis,    RussiLiONENSis,    Rosselio ,    Rq- 

SlELRNENSIS,   RoSSILLlONEiNSlS    COlTlitatUS,   CC.    I  36, 

i65,  167,  182,  189,  200,  204,  219,  23o,  3o8, 
325,  328,  382,  419,  421,  439,  466,  56i,  776, 
95  I ,   I  o36. 

ROSSELLONENSES  Solidi,  C.    I  Io3. 

Rosselon.   Vide  RossiLiO. 
RosseU  denarii,  c.  616. 

RossiLio,  RossiLONUM,  Rosselon,  cc.  44,  853,  1 1  72; 
le  Roussillon, 

RoSSiLiONENSE  tcrritorium,  c.  72. 

ROSSILIONENSIS,   C.    585. 

ROSSILIONENSIS  ,       RuSSULIONENSIS  ,       RuSULIONENSiS 

pagus,  ce.   107,   123,  337. 
RossiLLiONENSis  comitatus.  Vide  Rosselionensis. 

ROSSILLIONENSIS  ,      RoSSlLIONlS,      RoSSILlENSIS    mo- 

neta,  cc.  777,  801,  823,  914. 


2041 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2042 


RossiLiONENSis  archidiaconus  in  ecclesia  Elencnsi. 
Fide  RAIMUNDUS. 

—  comités.  Vide  GAUFREDUS,  GAUSFREDUS  III, 
GAUZBERTUS,  GUILABERTUS ,  MIRO,  RAI- 
MUNDUS, UGGO,    UGO. 

—  comitissae.  Vide  AVA,  RALINUES,  TRENCA- 
VELLA,  VUISLA, 

—  vicecomites.  F/ie  BERNARDUS  BERENGARIUS, 
RADULPHUS. 

Rouer  (casale  de),  c.  398. 
Roveret,  alodium,  c.  1096. 

RovEiîETUM,  villa,  c.  12 10;  Rauret  (^Gard),  com- 
mune d'Hortoux  &  Quilhan. 

RovETO  (honor  de),  c.  1  195  j  Rouet  [Hérault),  arr. 
de  Bé-^iers. 

ROVILIANICAE,   c.    255. 

RoviNiACUM,  ce.  3i6,  3 17,  453;  Rouvignac  (^Hé- 
rault), commune  d'Avène. 

RoYANUM,  castelliim  in  Biterrensi  diocesi,  ce,  7, 
496;  Roujan  (^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

RuBiACUM,  abbatia,  c.  242. 

RuDEiNSis  comitatiis.  Vide  Ruthenensis. 

RuFiMACus,    curtis    in    pago    Rutenico,    c.    i8r; 

Rouffiac  (^Ayeyron),    arrond.   de    Villefranche    de 

Rouerguc. 

RuRiPE  (S.  Martinus  de),  c.  1091. 

RussiLiONENSis  comitatus.  Vide  Rosselionensis. 

RussuLioNENSis,  RusuLiONENSis  pagiis.  Vide  Rosse- 
lionensis. 

RusTicAE,  castellum,  c.  025;  Rustiques  (^Aude),  arr. 
de  Carcassonne. 

RtSTUviLtA,  villa  in  pago  Carcassensi,  c.  122. 

RusuLiONENSis  comitatiis.  Vide  Rosselionensis. 

RuTENENSis  (S.  Amancius).  Vide  Ruthenensis. 

RuTENicus  comitatus.  Vide  Ruthenensis. 

RuTENicus  orbis,  c.  78. 

RuTENiCLS,  RuTHENicus  pagus,  cc.  75,  i63,  168, 
181,   193,  299,  347,  462,  58i,  798,  817. 

RuTENis  (S.  Amantius).  Vide  Ruthenensis. 

RuTENis  (S.  Maria).  Vide  Ruthenensis. 

Ruthena,  civitas,  c.  728;  Rode^. 

Ruthenensis,  Rodens,  Rodanege^  Roerge,  Rodaerge, 
Rodergucj  cc.  791,  958,  961,  981. 

Ruthenensis,  Rudensis,  Ruthenicus,  Rutenicus, 
de  Rodergue  comitatus,  c.  226,  402,  418,  463, 
475,  568,  861. 

Ruthenensis  diocesis,  c.  1091. 

—  episcopatus,  cc.  191,  633,  634. 

—  Rutenensis,  Rutenis  (S.  Amantius),  cc.  241, 
242,  248,  249,  275,  647,  883. 

Rutenensis  (S.  Amantii)  abbas.  Vide  PONCIO. 
Ruthenensis,     Rutenensis,     Rutenis,    Ruthenis 

(S.  Maria),  cc.   241,  242,  248,  249,   274,  270, 

463. 
Ruthenensis.    Vide    adhuc    Ruthenicus,    Rodens j 

Rhode^, 
Ruthenenses    episcopi.     Vide    Ademar,    DEUSDE , 

GERALDUS,  MATFREDUS,  PETRUS  I,  Narbo- 

nensis  archiepiscopus,  PETRUS,   PONTIUS  I   & 

PONTIUS  II  STEPHANI. 


Ruthenensis  nrchidinconus.  Vide  BERNARDUS. 

—  arthiprcsbiter.  Vide  DURANTUS. 

—  comités.  Vide  ERMENGAUDUS,  HUGO,  RAI- 
MUNDUS r,  RAIMUNDUS  II.  RAIMUNDUS  IV, 
cornes  Tolosanus,   RICARDUS,   UGO. 

—  comitissae.  Vide  ADALAIS.  BERTHA,  £/i^a- 
beth,  Ermengar^,  FIDES,  RICARDA. 

—  vicecomes.  Vide  RICARDUS. 
Ruthenicus  comitatus.  Vide  Ruthenensis. 

—  pagus.  Vide  Rutenicus. 

Ruthenis  (S.  Maiwa).  Vide  Ruthe.nensis. 
Rutii.ans,  castrum,  c.  873. 

—  (S.  Maria  de),  ecclesia,  c.  873. 

RUVINIACUM.    Vide    ROVINIACUM. 


Sabadelt-Um,  c.  245;  Sahadel  (Lot),  arr.  de  Cahors. 

Sabainate,  villa  in  pago  Uzetico,  c.  197. 

Sabela,  villa  in  comitatu  Gabalitano,  c.  490. 

Sabini\gum  sive  Mairacum,  villa  in  pago  Carcas- 
sensi, c.  122;  Mairac  (Aude),  entre  Barbairan  & 
Capendu,  Vide  Mairacum. 

Saboneres  (ecclesia  de),  c.  1  25o;  Sabonnières  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret. 

Sabrano  (castrum  de),  c.  1200;  Sabran  (Gard),  arr. 
d'Usés. 

Sacrarium,  villa,  c.  1200;  Sanillac  &  Sagriers 
(Gard),  arr.  d'Usés. 

Sadrebana,  c.  244;  Surba  (Ariége),  arr.  de  Folx. 

Saella,  c.  888;  suivant  Thomas,  ce  serait  Celle- 
neuve,  aux  faubourgs  de  Montpellier. 

Sais  (alos  de),  c.  947;  Saix  (Tarn),  arr,  de  Castres. 

Saixag  (castellum  de).  Vide  Saxacum. 

Salae,  cc.  244,  91 5. 

Salae,  ce.  255,  8oy;  Salles-d'Aude  (Aude),  arr.  de 
Narbonne. 

Salis  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  c.  793;  Salles  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret. 

Salae,  Salis,  villa,  ce.  424,  675;  Salles  de  Limoux 
(Aude),  près  Limoux  &  le  Rieugrand, 

Salai  (S.  Salvator  de),  ecclesia,  c.  270;  Soulages 
(Hérault),  commune  de  Saint-Pons. 

Salarium,  stagnum,  c.  i52;  dans  la  commune  de 
Sigean  (Aude). 

Salarone  (S.  Sepulcrum  de),  ecclesia,  c.  57;  Sa- 
laison (Hérault),  commune  de  Vendargues. 

Salars  (S.  Martinus  de),  c.  648;  Pont  de  Salars 
(Ayeyron),  arr.  de  Rode^. 

Salas  Rubias  (ecclesia  de),  c.  906;  Salles  &  Prat- 
viel  (Haute-Garonne),  arr.  de  Saint-Gaudens. 

Salavense  suburbium  in  Nemausensi,  cc.  96,  ic5; 
le  Salavès  ou  pays  de  Sauve. 

Salellae,  Sallelae,  Saletae,  in  pago  Hclenensi, 
cc.  67,  80,  107,  585;  Salelles  (Pyrénées-Orien- 
tales), commune  de  Cabestany. 

Salellae,  villa,  c.  3ij;  Salelles  (Hérault),  com- 
mune de  Caux. 


2043 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2044 


SALELtA,  villa,  c.  601. 

SalellA  ,  villa,  c.  i3o3;  Salelles-d' Aude  (^Aude), 
arr,  de  Narbonne. 

Saletae,  villa  in  pago  Elenensi,  c.  80}  il  faut 
corriger  Salellae.  Vide  Salellae. 

Salheria,  c,  270. 

Salica  lex,  c.  16  j. 

Salis,  villa.  Vide  Salae. 

Salissiae,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 
Salesses,  moulin,  commune  de  Saint-Pons  [Hé- 
rault). 

Salmo,  villa,  c.  492;  Salmon  (Lozère),  arr.  de  Mar- 
véjols. 

Salmodiensis  abbatia.  Vide  PsalmodiensiS. 

Salneras  (S.  Christophorus  ad),  c.  441. 

Salsae,  castrum,  c.  48;  Sabes  (Pyrénées-Orienta- 
les), arr.  de  Perpignan. 

Salsingds,  villa  in  pago  Carcassensi,  c.  296}  Sau- 
^ens  (Aude),  commune  de  Caux. 

Sait,  c.   1077;  le  pays  de  Sault. 

Saltensis  vicecomes.  Vide  ALANIANO  (Guiller- 
mus  de). 

Salus,  villa  in  Redensi,  c.  79;  prohahlement  village 
sur  le  Sais,  petit  affluent  de  VAude, 

Salvaniensis,  Salvanensis,  de  Salvane^,  Salvanese 
(S.  Maria),  ce.  1094,  1095,  1096,  1179,  J182, 
i23o,  1281,  1282,  1289,  1296}  Sainte-Marie  de 
Silvanès. 

SALVANiENSESabbates.  T/VeGUIRALDUS,  PONTIUS. 

SalvazAnum,  c.  928;  Sal-^a  (Aude),  arr.  de  Carcas- 
sonne, 

Salvela,  villa,  c.  6765  lieu  inconnu  des  enviions 
de  Limoux. 

Salvensis  (S.  Petrus),  cella.  Vide  Salviensis. 

Salvenses  priores.  Vide  GUILLELMUS,  GERAL- 
DUS  de   Uglas,   PETRUS,   UGO. 

—  sacrlsta.  Vide  FELIX, 
Salvetat,  Salvetas,  castrum,  c.   1064. 

Salvetas  (S.  Stephanus  de),  c.  778  ;  Salvetat  d'An- 
gles (Hérault),  arr.  de  Saint-Pons. 

Salveus,  Salvium,  locus  in  confinio  Nemaiisensi, 
c.  389;  Sauve  (Gard),  arr.  du  Vlgan. 

Salviensis,  Salvensis,  de  Salve  (S,  Petrus), 
ce.  390,  391,  464,  476,  590,  636,  1253}  Saint- 
Pierre  de  Sauve. 

Salvianum,  castelliira  in  comitatu  Biterrensi, 
c.  795  j  Sauvian  (Hérault),  arr.  de  Béliers 

Salviniaco  (SS.  Michael  &  Vincentius  de),  c.  57; 

Sauviac  (Hérault),  commune  de  Claret, 
Salvium.  Vide  Salvels. 
Salzetum,  ce.  843,  954. 

—  (ecclesia  de),  c.  67;  Sauret  (Hérault),  commune 
de  Montpellier. 


S,  Africanus,  ce.  241,  280;  Saint-Affrique  (Avey- 
ron). 

S,    AfFRODISIUS,    AfROUISIUS,     APIUIODIHIUS     PlTCr.- 

RENSis,  abbatia,  ce.  278,  017,  975,  977. 
S.  Affrodisii   abbates.  Vide    BERENGARIUS,   JA- 
COBUS. 

—  praecentor.  Vide  de  MARGONE. 

—  sacrista.  Vide  UGO  BERNARDI, 

S.  Agatiia,  villa  in  pago  Biterrensi,  c.  3 1 5  ;  Sainte- 
Agathe-les-Monts  (Hérault),  commune  de  Saint- 
Thihéry. 

S.  Agatha,  villare,  c.  iao8. 

S.  Albanus,  c.  817;  Saint- Alhan.  d'Ay  (Ardeche), 
arr.  de  Tournon. 

S.  Amancius,  villa,  c.  1179;  Saint-Amans  de  Teu- 
let,  commune  du  Pouget  (Hérault). 

S.  Amxncius,  ecclesia  in  pago  Albiensi,  c.  760. 
S.  Amandus,  locus  in  Narbonensi,  c.  858. 
S.  Amantij   Castellonovum,  c.  414;  Saint-Amans 
Valtoret  (Tarn),  arr,  de  Castres, 

S.  Amantius,  ecclesia,  c.  270. 
S.  Amantius,  castellum,  c.   1072. 
S,  Amator,  ecclesia,  ç,  287. 

S.  Ambrosii  mens,  ç,  1200;  Saint-Amhroîx  (Gard), 
arr.  d'Alais. 

S.  Amerandus,  c.  247. 
S.  Anagnus,  Vide  S.  AniAnus, 

S.  AxASTASiA,  castrum,  c,  1200J  Sainte- A nastasie 
(Gard),  arr.  d'Unes. 

S.  Andréas,  villa   in  comitatu  Agathensi,  c,  317  ; 

Saint-André  (Hérault),  commune  de  Mè^e, 
S.  Anbreas,   ecclesia,   c.   776}    Saint-André  de  la 

Surède  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Céret. 
S.  Andréas,  AndhaeasAgatiiensis,  abbatia,  ce.  3 18, 

527, 

S.  Andréas  Avinionensis,  monasterium,  ce.  335, 
746,  995. 

S.  Anianus,  Anagnus  Vernedubrium,  monaste- 
rium, ce.  242,  270,  276,  285,  287,  821,  323, 
778;  Saint-Chinian. 

S.  Aniani  abbas.  Vide  HERMENGAUDUS. 

S.  Anianus,  villa,  c.  773. 

' —  ecclesia  S.  Laurentii,  c.  778. 

—  ecclesia  S.  Celsi,  c.  778. 

—  capella  S.  Mariae,  c.  7785  Saint-Chinian  (Hé- 
rault), arr.  de  Saint-Pons. 

S.  Anianus,  ecclesia,  c.  272. 

S.  Anianus,  ministerium,  c.  198. 

S.  Antonino  (pasquerium  de),  c.  406;  partie  de  la 

forêt  de  Boulbonne. 
S.  Antoninus,  abbatia,   ce.   245,    246,   248,   276; 

Saint-Antonin. 


Samarde,  villa,  c.  ïz()Q;  Soumartre  (Hérault),  com-       S.  Antoninus,   c.    12855   Saint-Antonin  (Tarn-& 
m  une  de  Faugères.  " 

Samatanus,  castellum,  c.  1082;  Samatan  (Gers), 
arr.  de  l^ombe^. 

Samprinianum,  c.  256. 

SanctAs  (ad),  ecclesia,  c.  701  ;  Saintes  (Haute-Ga- 
ronne), commune  de  Saint-Sulpicc  de  Lérat, 

S.  ^gidius.  Vide  S.  Egidius. 


Garonne),  arr.  de  Montauban. 
S.  Antonini  abbas.   Vide  PONTIUS. 
—  vicecomites.  Vide  ISARNUS,  PETRUS. 
S.  Antoninus.  Vide  Fredelacensis. 
S.  Aphrodisius  Biterrensis.  Vide  S.  Affrodisius. 
S.  Audardus,  ce.  244,  245,  246;  Saint-Théodard  de 

Montauban, 


2045 


INDEX  GEOGRAFHICUS. 


2046 


s.  AziSCLUS,  villa   in  comitatu  Urgellensi,  c.  383. 
S.  Baudelius,  Bauuilius,  basilicii ,  inonasteriiim , 

ce.  I,  224,  242,  267,  691;  Saint-BauiHle,  église 

de  Nimes. 
S.  BaudiliuS,   ecclesia ,   c.    773  j   Saint-Bau^ille  de 

Fourches  (^Hérault),  commune  de  Faugères. 
S.  Baudilius,  ecclesia  &  villa,  ce.  9o3,  904,  1  179; 

Saint-Bau^ille  (^Hérault),  commune  de  Saint-Bris. 
S.  Baudilius,  mansus,  c.  460. 
S.  Beatus,   monasterium    &  villa,  ce.    292,   348, 

993;  Saint-Béat  (^Haute-Garonne),  arr.  de  Saint- 

Gaudens. 
S.  Benedictus.  Vide  Castrensis. 
S.  BoNiTt'S,  castrum,  c.  i z  to  ^  Saint-Bonnet  (^Gard), 

arr.  de  Nimes. 
S.  Bricius,  villa,   ce.    904,    11 96;  Saint-Bris  [Ifi- 

rault),  arr,  de  Montpellier. 
S.  Caesarius,    villa,    c.     1210;    Saint-Césaire-lèt- 

Nimes  (^Gard),  commune  de  Nimes. 
S.  CAMEtLA,  alos,  c.  239. 
S.  Celsus,   ecclesia,   c.  773;    église  dépendante  de 

Saint-Jean    d'Ognon  (^Hérault),   commune   de    la 

Liviniere. 
S.  Chkysantis,  Chrysantus,  ecclesia,  ce.  38,  41; 

Saint-Grisant,  église  de  Narhonne. 
S.  CiPRYANUS,    c.    961;    Saint-Cyprien    (^Pyrénées- 

Orientales'),  arr.  de  Perpignan. 
S.  CiRiCluS,  c.  246;  Saint-Circq  {Tarn-&-Garonne), 

arr.  de  Montauban. 
S.  Clemens,    parrochia    in    episcopatu    Albiensi, 

c.   174;  Saint-Clément,  près  Lautree  (Tarn). 
S.  CoLUMBA,  ecclesia    in    pago   Biterrensi,  c.   3i5; 

Sainte-Colombe  (^Hérault),    commune   de   Colom- 

bières, 
S.  CoLUMBA,  ecclesia,  c.  1200;  Sainte-Colomhe-sur- 

l'Hers  (^Aude),  arr.  de  Limoux. 
S.  CosiNA,  ecclesia,  e.  761. 
SS.  CoSME  &  Damiani  ecclesia,  c,  07;  Saint-Cémc 

&  Damien  (^Hérault),  commune  de  Montpellier. 

S.  Crux,  villa    in    Redensi,  ce.  79,  677  ;  ville  qui 

devait  être  vers  Missègre  (^Aude).  (Peut-être  Cros, 

Cassini.) 
S.  CucuFATus  sive  Flexus,  locus  in  pago  Carcas- 

sensi,  ce.  99,   121  ;   Saini-Couat  d'Aude  (Aude), 

arr.  de  Carcassonne. 
S.  Cyprianus,    ecclesia,   c.   623;  Saint-Cyprien   de 

Lussac  (Dordogne),  arr.  de  Sarlat. 
S.  CyricuS,   ecclesia,  c.  817;   Saint-Cyr  (Ardeche), 

arr.  de  Tournon. 
S.  Desidekius,  ecclesia,  e.  58;  Saint-Dréiéry  (Hé~ 

rault),    arr.    de   Montpellier. 
S.  Desiderius,  villa,  c.  i232. 
S.  DioNYSius  in  Francia,  monasterium,  c.  44. 
S.  Dyonisius,  villa,  e.    1196;  Saint-Denis  de  Gi- 

nestet  (Hérault),  commune   de  Saint-Na^aire  de 

Pesan. 
S.  Egidius,   iEciDius,  abbatia,   ce.    28,   242,  428, 

487,  542,  743,  745,   878,   901,   979,   987,   I  146, 

1267,    1280;  Saint-Gilles. 
S.  Egidii    abbates.   Vide  KERTRANDUS,   GERAL- 

DUS,  HUGO,   ODILO,  PETRUS   II,   archiepisco- 

pus  Narbonensis,  PONTIUS,  STEPHANUS. 


Sainte-ÈniTi 


S.  Egidii  armarius.  Vide  PETRUS  RUFFUS. 

—  caméra  ri  11$.  Vide  RERNARUl'S  DE  CAimERn<î. 

—  aecani.  Vide  PETRUS  DE  LOGRIANO ,  PE- 
TRUS. 

—  priores.  Vide  ROSTAGNUS,  ROSTAGNUS  RAI- 
NONIS. 

—  sacristanus.  Vide  R. 

—  comités.  Vide  RAIMUNDUS  IV,  cornes  Toloîa- 
nus,  RAIMUNDUS  V,  cornes  Tolosnnus. 

S.  Eciuius,  EGIDIUS,  villa,  ce.  878,  937,  \\.'y>, 
I 197,  1280. 

—  ecclesia,  p.  10*. 

—  ecclesia  S.  Privati,  c.  776. 

—  portus,  c.  3o. 

S.  Egidii  concilium,  c.  856. 

—  (honor),  c.  1  145. 

—  marchus,  e.   1093. 

—  mensura,  e.   i238. 

S.  Egidius,  ecclesia,  e.  464. 

S.  Emmia,  monasterium,  e. 
(Lozère)',  arr.  de  Florac. 

S.  Eparcius,  villa.  Vide  S.  Euparciiil.-,. 

S.  Eugenia,  ecclesia  in  pago  Carcassensi,  c.  i55. 

S.  EuGE.NiA,  ecclesia,  p.  8*. 

S.  EuGENius,  villa,  c.  1200. 

S.  EuLALiA,  ce.   186,  773}   Sainte-Eulalie  de  Riais. 

S.  EuLALiA,  villa  in  pago  Carcassensi,  e.  207; 
Sainte-Eulalie  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

S.  EuLALiAE  vallis,  c.  843  ;  Mireval  (Hérault),  arr. 
de  Montpellier. 

S.  EuLAHA,  parrochia,  c.  890;  probablement  Mi- 
reval. 

S.  EupARCHius,  Eparcius,  ecclesia,  ce.  194,  896; 
Saint-Ybars  (Ariége),  arr.  de  Pamiers. 

S.  Felicis  (corrigia),  c.  477. 

S.  Félix,  Feltcils,  eastellum,  ce.  414,  867,  868, 
1019,  1066;  Saint-Félix  de  Caraman  (Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Villefranche. 

S.  Feltx,  villa,  e.  I255;  Saint-Félix  de  Tournegat 
(Ariége),  arr.  de  Pamiers,  ou  Saint-Félix  de 
Rieutort,   mêmes   département  &   arrondissement. 

S.  Félix  de  Choes,  ecclesia,  c.  218. 

S.  Félix  subterior,  c,  632. 

—  (S.  Andréas  de),  e.  632;  Saint-Féliu  d'Aval 
(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

S.  Félix  superior,  villa,  e.   i23i. 

—  (S.  Maria  de),  c.  632;  Saint-Féliu  d'Amont 
(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

S.  Félix,  villa,  c.  i232. 

S.  FiDES,  ecclesia,  c.  821  ;  Salvetat  de  Sainte-Foix 

(Haute-Garonne),  arr.  de  Toulouse. 
S.  FiRMiNUS,  abbatia   &  villa,  e.    1200;  Saint-Fir- 

min,  église  d'Usés. 
S.  Fructuosus,  ecclesia  &  villa    in  comitatu  Nar- 

bonensi,   ce.    i59,   278;   Saint- F  rie  houx  (Aude), 

arr.  de  Carcassonne. 
S.  Gabella,  Gavella,   eastellum,    ce.    238,   345; 

Cintcgabelle  (Haute-Garonne),  arr.   de  Muret. 

S.  Gaudei'.icus,  GoDRicus,  villa,  ce.  406,  816; 
Saint-Gauderic  (Aude),  arr.  de  Castelnaudary. 


2047 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2048 


S.  Gexesius.  Vide  S,  Genisius. 

S.  Genesils,  ecclesia,  cella  &  villiila  in  pago  Car- 

cassensi,  ce.  99,  122,  8i3;  Saint-Génie^  (Aude), 

commune  de  Villalbe. 
S.  Genesius,  ecclesia  &  abbatia,  ce.  368,  SyS,  440; 

Saint-Génies    des   Mourgues    [Hérault),  arr.    de 

Montpellier. 
S.  Genesii   abbatissae.  Vide  ALIMBURGIS,  JUDI- 

THA. 
S.  Genesius,  abbatia,   ce.   479,   488;  Saint-Geni'es 

(Hérault),  commune  de  Sérignan. 
S.  Ge.nesius,  villa,  c.  1200}  Saint-Geni'es  de  Mal- 

goirès  (Gard),  arr.  d'Usés. 
S.  Gexisus,  Gexesius,  ce.  255,  256;  Saint-Geniès 

de  Varensal  ou   le   Haut  [Hérault),  commune   de 

Saint-Gervais. 
S.  Genesii    de  Fontams  abbates.   Fide  RAIMUN- 

DUS  WILIELMUS. 

S.  Georgius,  ecclesia,  c.  1282. 

S.  Georgius   sive  Ruvixianus,  villa    in   comitatu 

Narbonensi,  ce.  353,  660,  858. 
S.  Georgius  de  Boca,  ecclesia  in  Comenieo,  c.  292  ; 

Boutx  (Haute-Garonne),  arr,  de  Saint-Gaudens. 

S.  Germanus,  villa  in  Vellaico,  c.   18. 
S.  Germerius  de  Murello  vel  Murellensis, 
ce.  206,  714;  Saint-Germier. 

—  villa,  c.  8i5. 

—  vêtus  ecclesia  apud  Murellum,  c.   1 186. 

—  praepositura,  c.  662. 

S.  Germerii  salvetas,  c.  722. 

—  prepositi.  Vide  AMELIUS  ATO,  ATO,  EME- 
LIUS,  GUILLELMUS,   ODDO. 

_  prior.   Vide  RAIMUNDUS  DE  GRADACO. 

S.  Gervasius,  ecclesia,  c.  817. 

S.  Gervasius,  villa,  c.  1210;  Saint-Gerva\y  [Gard), 

arr.  de  Nimes. 
S.  GoDRicus.  Vide  S.  Gaudeuicus. 
S.  HiLARius,    Ilarius    Carcassoxexsis,    inonaste- 

rium,   ce.   72,    i53,    262,   292,    295,    298,   842, 

358,  402,  409,  419,  548,  552;  Saint-Hdaire  du 

Lauquet. 

S.  HiLARii  abbates.  Vide  BENEDICTUS,  CASTEL- 
LANUS,  EIMERICUS,  GAUFFREDUS ,  OLIBA, 
RECAMUNDUS. 

S,  HiLARius  PiCTAviExsis,  monasteriuiii ,  c.  742; 
Saint-Hilaire  de  Poitiers. 

S.  HiPOLYTUS,  ecclesia  in  Tolosano,  c.  668. 

S.  HiPPOLYTUS,  c.  47;  Saint-Hippolyte  [Aude),  un 
peu  au  nord  de  Bages. 

S.  Ilarius,  monasterium.  Vide  S.  Hilarius. 

S.  IpOLITUS,  c.  472;  Fontes  [Hérault),  arr,  de  Bé- 
liers. 

S.  Jacobus  in  Gallecia,  Galeciensis,  Comfostel- 
LAnus,  Sang  Jacme,  ce.  761,  798,  11 70,  1175, 
i3o2;  Saint-Jacques  de  Compostelle,  » 

—  (via),  c.   12. 

S.  Jacobus,  salvitas  propeGaronnam,  e.  798;  église 

près  Gensac-Saint- Julien  [Haute^  Garonne). 
S.  Jacobus  BriEr.nExsis,  ce.  260,  317. 


S.  Jacobi  BiTERRENSis  abbatcs.  Vide  BARNARDUS, 

GUALCARONUS,  MATFREDUS. 
—  sacrista.  Vide  BERENGARIUS  LUPUS. 

S.  JoANNES,  e.  757;   Saint-Jean  [Haute-Garonne), 

commune  de  Poucharramet. 
S.  JoANNES    &    S.   Crux,    villa    in    comitatu    Re- 

densi,  c.   i  59. 
S.  JoAN.NES,   ecclesia    in   pago    Biterrensi,   e.   3i5; 

Saint-Jean  de   la    Buade  [Hérault),  commune  de 

Tourbes, 
S.   JoHANNES  Baptista,   monasterium   foeminarum 

in  episcopatu  Ausonensi,  c.   ii5. 
S.  JoRius,  villa  &  castrum,  ce.   1108,  1287;  Saint- 

Jory  [Haute-Garonne),  arr.  de  Toulouse. 
S.  JuLiANus,  parrochia    in   comitatu   Narbonensi, 

c.  534, 
S.  JuLiAxus,   ecclesia    in   Vellaico,    c.    18;    Saint- 

Julien-Chapteuil  [Haute-Loire),  arr.  du  Puy. 
S.  JuLiANUs,    ecclesia,    ce.    272,    772;   Saint-Julien 

[Hérault),  arr.  de  Saint-Pons, 
S.  JuLiANUS,  ecclesia,  c.  817;  Saint-Julien  &  Saint- 

Alban  [Ardèche),  arr.  de  Privas, 
S.  JuLiANUs,  abbatia  in  diocesi  Uceticensi,  e.  1200. 
S.  JuSTUS,  castellum,  c.  6j3, 
S.  Laubentius,   Laurencius,   abbatia,   ce.    69,   86, 

89,   96,    104,    144,    286,   455,  870,   \zo8  i  Saint- 

Laurent-sur-Niesle,  abbaye  d,u  Narbonnais. 

S.  Laurentio  (castellum  de),  c.  249;  Saint-Lau- 
rent [Lot),  arr.  de  Cahors  ou  de  Figeac. 

S.  Laukextius,  villa,  c.  477;  Saint-Laurent  des 
Nières  [Hérault),  commune  de  Graissessac. 

S.  Laurentius,  ecclesia  in  Arelatensi,  c.  776. 

S.  Leoncius,  c.  244;  Saint-Léons  [Aveyron),  arr.  de 
Millau. 

S.  LiCERius,  ecclesia,  e.  5o3  ;  Saint-Lys  [Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret. 

S.  Marcellus,  villa,  c.  796;  Saint-Marcel  [Aude), 
arr.  de  Narbonne. 

S.  Marcellus,  ecclesia,  c.  91;  Saint-Marcel  de 
Careiret  [Gard),  arr.  d'Usés. 

S.  Marcellus,  ce  238,  289;  Saint-Marcel  [Haute- 
Garonne),  arr.  de  Toulouse. 

S.  Marcellus,  ecclesia,  ce.  248,  428,  1269;  Saint- 
Marcel  &  Saint-Martial  [Tarn),    arr.  de^Gaillac. 

S.  Marcellus,  ecclesia  in  archiepiscopatu  Aquensi, 
c.  776. 

S.  Maria  de  Gbado,  monasterium,  c.  3i6;  Notre- 
Dame  du  Grau  [Hérault). 

S.  Maria,  c.  817. 

S.  Maria,  ecclesia,  e.  342. 

S.  Mabia,  ecclesia  in  vico  Amiliadeiis,  c.  58i. 

S.  Mabia,  ecclesia  in  pago  Biterrensi,  c.  3i5. 

S.  Maria  in  Coronulas,  ecclesia,  e.  219;  Cou- 
rondes  [Aude),  commune   de  Cailla. 

S.  Martialis,  castrum,  ce.  29,  1210;  Saint-Mar- 
tial [Gard),  arr.  du  Vtgan. 

S.  Mautixus  de  Asso,  c.  289;  Saint-Martin  d'Oydes 
[Ariégc),  arr.  de  Pamiers. 

S.  Martinus,  villa  in  pago  Carcassensi,  ce.  i59, 
228;  Saint-Martin  le  Vieil  [Aude),  arr.  de  Car- 
cassonne. 


2049 


INDEX  GEOGRAPFIICUS. 


20J0 


s.  Mautinis  df.  Plteo,  nbbntia,  c.  727;  Saint- 
Martin  des  Puits  (^Aude),  arr.  de  Carcassonne, 

S.  Mautinus,  villa  in  pngo  Redensi,  ce.  1  i5,  lOq; 
Saint-Martin  de  Villcr'eglan  (^Aude),  arr.  de  Li- 
nioux. 

S.  Mautinus,  parrochia,  c.  4^2}  Saint-Martin  de 
Corconae  (^Gard),  arr.  du   Vigan. 

S.  Martini  s  de  valle  Tomehias,  ecclesia,  c.  259; 
Saint-Martin  de  Lançon  (^Héraitlt),  arr.  de  Saint~ 
Pons. 

S.  Mautinus,  castellum,  c.  286. 

S.  Mautinus,  castellum,  c.  372. 

S.  Mautinus,  ecclesia  in  pago  Agatensi,  c.  267. 

S.  Mautinus,  ecclesia  in  pago  Biterrensi,  c.  3i;). 

S.  Mautinus  ad  Cnosos,  ecclesia,  c.  3i5;  Saint- 
Martin  des  Croies  (^Hérault),  commune  des  Ca- 
hri'ercs. 

S.  Mautinus,  mansus,  c.  61  i;  Saint-Martin  de 
Bouhaux  (^Lo^ère),  arr.   de  Florac. 

S.  Maurinus,  abbatia  St  ecclesia,  p.  7*;  Saint- 
Maurin  (^Lot-&-Garonne),  arr.  d'Agcn. 

S.  Mauuitius,  Mauuicius,  parrochia,  ce.  971, 
1079;  Saint-Maurice  (^Hérault),  arr.  de  Lod'eve. 

S.  Mauuitius,  parrochia  in  episcopatu  Ruthe- 
nensi,  c.    191. 

S.  Maximinus,  civitas,  e.  748. 

S.  Maximus,  ecclesia,  c.  279. 

S.  Maximus,  castnim ,  c.  1200;  Saint-Maximin 
[Gard),  arr.  d'Unes. 

S.  Medardus,  villa,  c.  292;  Saint-Médard  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Saint-Gaudens. 

S.  Medardus,  ecclesia,  c.  l'iî)  ;  Saint-Médard  (Lot), 
arr.   de  Cahors. 

S.  Medardus,  parrochia,  c.  490. 

S.  Medardus,  ecclesia,  c.  268;  Saint-Médard-la- 
Garonne  (Lot),  arr.  de  Figeac. 

S.  Nazvriu^  castellum  in  comitatu  Narbonensi, 
e.  796;  Saint-Na\aire  de  Rive  d'Aude  (Aude), 
arr.  de  Narhonne. 

S.  Neotarus,  e.  246;  Saint-Nauphary  (Tarn-&- 
Garonne),  arr.  de  Montauhan. 

S.  Orentius,  Orientius,  ecclesia,  ce.  757,  i2o5; 
Saint-Orens  de  Gamerville  (Haute-Garonne),  arr, 
de  Toulouse. 

S.  Papulus,  monasterium,  c.  877;  Saint-Papoul. 


FREDUS,  PETUl'S  I,  tf-irbonensis  archiepisco- 
pus,  PETRUS  DE  AUXILIONE,  PETRUS  DE 
NARHONA,  RADULI'HUS  KOVERII,  UGO,  WIL- 
LELMUS  DE  FONTE  COOPERTO. 
S.  Pauli  Nauhonensis  praepositi.  Vide  GERAL- 
DUS,  RAIMUNDUS. 

—  sacriscriniiis.  Vide  GALINDUS. 

—  sacrista  major.  Vide  PETRUS  BERNARDI. 

—  sacristae.  Vide  UMBERTUS,  VITALIS. 

—  sacristanus  major.  Vide  BliRNARDUS. 

S.  Petrus  ADiMENTAitius,  ccclesia  in  pago  Biter- 
rensi, c.  3  i5. 

S.  Petrus  a  Pullo,  ecclesia  in  comitatu  Biter- 
rensi, c.  162;  Saint-Pierre  (Hérault),  commune 
de  Béliers. 

S.  Petrus,  parrochia,  c.  806 j  Saint -Gauderie 
(Aude),  arr.  de  Castelnaudary. 

S.  Petrus,  c.  317. 

S.  Petrus  Quartum,  ecclesia,  c.  286. 

SS.  Petrus  &  Leoncius,  monasterium  in  Rute- 
nico,  e.  817;  Saint-Léons  (Aveyron),  arr.  de 
Millau. 

SS.  Petrus  &  Paulus,  cella  in  pago  Narbonenii, 
c.  I22j  peut-être  Saint-Pierre  de  Mer  (Aude), 
commune  de  Marmoulières, 

S.  PoLYCAnrts,  Policarpus,  monasterium,  ec.  67, 
79,425,  67J,  712,  856,  877,  8'jç i  Saint-Poly- 
carpe. 

S,  PoLYCAui'i  abbates.  Vide  AMELIUS ,  ARNUL- 
FUS,  ATTILA. 

—  cahiscol.   Vide  PETRUS. 

—  prior.   Vide  PETRUS  PONCII. 
S.  PoNTius.  Vide  de  Maloscanes. 

S.  PoNTius   &   S,    Maria,   ecclesia    in    episcopatu 

Agathensi,  c.  771 . 
S.  PuivATUs,  monasterium,  c.  216. 
S.  PuivATUs,  ecclesia   in  pago  Ruthenico,  ce.   193, 

1091 . 
S.  Privatus  de  Gartio,  abbatia,  c.   1200. 
S.  Pbomasius,    ecclesia    in   comitatu    Sigisterico, 

c.  447. 
S.  PuELLAE,  alos,  c.  237;    Saintcs-Puelles  (Aude), 

commune  du  Mas-Saintes-Puelles, 
S.  Quintinus,    castrum,    c.    1200}   Saint- Quintin 

(Gard),  arr.  d'Usés. 


S.  Pardulfus,    ecclesia,    c.     278;    Saint-Perdoux       S.  Reparata,   ecclesia    in    pago   Magdalonensi , 

(Lot),  arr,  de  Figeac.  '  ~  ' 

S.  Parragorius,  villa,  c.  843;  Saint-Pargoire  (Hé- 
rault), arr.  de  Lod'eve. 
S.  Pascha,  ecclesia,  e.  684. 
S.  Paulus,  parrochia,  e.  3<)5. 
S.  Paulus  Nardonensis,  ce.   42,  46,  48,  69,  77, 

86,    96,    104,    i3o,    144,    i5o,  228,   243,  2  55, 

278,  285,  286,  320,  323,  35o,  365,  374,  399, 

455,   534,  660,  724,  725,  702,   800,  8o5,   832, 

8.)8,  874,   1208. 
i —  ecclesia,  e.  48. 

S.  Pauli  nova  ecclesia  Narbonensis,  c.  40. 
S.  Pauli   Narronensis  abb.ites.  Vide  AIMERI- 

CUS,  AUGERIUS,   BARNARDUS,   BERNARDUS, 

DEUSDE,    GERALDUS,    GUALTEUIUS,   GUIL- 

LELMUS,    LAIBERTUS,    LEOTAHDUS,     MAT- 


c.  3iz  ;  Sainte-Réparate  (Hérault),   commune  de 

Saint-Guillem  du  Désert. 
S,  Romanus  de  Aquilia,  monasterium,  c.  775. 
S.  RuFFUS,  c.  58. 
S.  RuFiNA,  e.  245. 
S.  Salvator,  c.  244. 
S.  Salyius  Albiensis,  ce.  192,  243,  255,  275,  277, 

278,    279,    287,   402. 

s.  Salvii    abbates.    Vide   ANSELMUS,    GAUSBER- 
TUS. 

—  archidiaconus.  Vide  LEO  FRANCUS. 

—  cabiscolius.   Vide  R. 

—  parasonita.   Vide  ROGERIUS. 

—  praepositus.  Vide  ADALBERTUS. 

—  sacristanus.  Vide  BONIFILIUS. 


V. 


C5 


20JI 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2052 


SaturniWc^,  ecclesia,  ce.  96,  io5. 

Saturninus,  ecclesia,  c.  235  ;  Saint-Scrn'in  (^Avey- 
ron)y  arr.  de  Saint- A ff ri  que  (?). 

Saturninus,  ecclesia,  c.  342. 

Satuknincs,  villa,  c.   1208. 

Saturninus  de  Bison,  parochia  in  episcopatu 
Narbonensi,  c.  174;  Besse  (^Tarn),  commune  de 
Saint- Amans-la-Bastide, 

Saturninus  Rutenensis,  ce.  241,  248,  275. 

Saturninus  Tolosanus,  ce.  5o,  237,  244,  5io, 
623,  63o,  754,  767,  768,  846,    1175 

Saturnini  claustrum,  c.  768. 

-  abbates.  Vide  HUGO,  JOHANNES. 

-  camarariiis  &  capellanus.  Vide  PONCIUS. 

-  capiscol.  Vide  RAIM.UNDUS, 

-  deçà  nus.   Vide  UGO. 

-  praepositus  sive  prior.   Vide  MUNIO. 

-  praepositus.  Vide  PETRUS. 

Saturninus,  ecclesia  in  pago  Uzetico,  ce.  197, 
198,  1293;  Pont-Saint-Esprit  {Gard),  arr.  d'Usés. 

-  coenobium,  c.  532. 
Savinus,  monasterium,  c.  202. 
Servandus,  ecclesia  prope  Toletiim,  c.  29. 
Severus  Agatiiensis,  c.  317. 

Severi  Agatiiensis  abbas.  Vide  BERNARDUS. 
,  SiGOLENA  AD   Grava  ,   ecclesia    &  monasterium, 
ce.  278,  5i8;  Sainte-Sigolène  de  la  Grave  (Tarn), 
arr,  de   Gaillac. 

Sigolenae  abbas.  Vide  VIDIANUS. 

-  praepositus.  Vide  WILLELMUS. 
SiMPLicius,  alos,  ce.  238,  244,  247. 
Stefanus    Cappariensis,  monasterium,  c.  3i5; 
Cahrières  {Hérault),  arr.  de  Béliers. 

Stephanus,  ecclesia  in  pago  Carcassensi,  e.  122. 
Stephanus,  abbatia,  c.  1200;  Saint-Etienne  de 
Sors  {Gard),  arr.  d^U'^ès. 

.  Stephanus,  cellula,  e.  73.  J'aide  Nidolariae. 
Stephanus,    ecclesia,    ce.    773,    1297;    Saint- 
Etienne    d'Albagnan    {Hérault),    arr.    de   Saint- 
Pons. 

.  Stephanus  Baniolas,  abbatia,  c.   1208. 
Stephanus  in  Bolorda,  c.  219. 
SuLPiTius,  abbatia,  e.  1200. 

.  Symphorianus,  ecclesia,  c.  274;  Saint-Sympho- 
rien  {Aveyron),  arr,  d'Espalion. 

.  Theofredus,  Theosfredus,  Theofridus,  mo- 
nasterium. Vide  Calmiliensis. 

.  Theofredi  abbates.  Fj^e  BERNARDUS,  DALMA- 
TIUS,  GOLFALDUS,  GUIGO,  PONTIUS,  WIDO, 
WILLELMUS. 

.  Thomas,  ecclesia,  c.  859. 

.  T11JERIUS,  villa,  ce.  3i4,  426,  1048,  1181; 
Saint-Thibéry  {Hérault),  arr,  de  Béliers. 

.  T1BERIUS,  Tyberius,  coenobium,  ce.  7,  118, 
242,  286,  3i4,  3i7,  319,  426,  495,  840,  904, 
ioo3,  1004,  ioc5,  1006,  1007,  1008,  io33, 
1048. 

TiRERii  abbates.  Vide  ADEMARUS,  ARNALDUS, 
BERENGARIUS,  UEODATUS,  RATMUNDUS. 

-  cellararius,  Vide  GAUCELINUS, 


S.  TniNiTAs,  ordo,  c.  5o. 

S.  Victor,  e.  243  j  Saint-Victor  {Tarn),  arr,  de 
Gaillac. 

S.  Victor,  c.  915. 

S.  Vincentius,  ecclesia,  c  348. 

S.  Vincentius,  ecclesia,  c.  776;  église  dans  le  ter- 
ritoire de  Tarascon. 

S.  Vincentius.  Vide  Castrensis. 

Sang  Jacme,  Vide  S.  Jacodus. 

Sanis  (alos  de),  c.  249. 

Saraceni,  Sarraceni,  ce.  12,  24,  32,  39,  55,  56, 
128. 

Sarival,  e.  278. 

Sarraceni.  Vide  Saraceni. 

Saturnum,  villare  in  pago  Carcassensi,  c.  122; 
Sautes,  auprès  de  Montlegun  {Aude)} 

SaugueriA,  c.  I  289  ;  l'inspection  de  la  carte  de  Cas- 
sini  prouve  qu'il  faut  lire  Faugueria  (Fougères). 

Sauratum,  Saurad ,  villa  in  pago  Tolosano, 
ce.  266,  406;  Saurai  {Ariége),  arr.  de  Foix.  Vide 
Savartensis. 

Sava,  rivus,  c.  1162;  la  Save,  affluent  de  la  Ga- 
ronne, 

Savanensis  mercatus,  c.  1288. 

Savarad  (S.  Martinus  de),  c.  6  i  2  ;  Sabarat  {Ariége), 

arr.  de  Pamiers, 
Savardu,  castrum.  Vide  Saverdu. 
Savartensis  vicaria,   e.   345;    viguerie   de  Saurai. 

Vide  Sauratum. 
Savensum  partes,  c.  5o2;  pays  de  la  Save, 
Saverdu,  Savardu,    castellum,    ce.    407,    885,    897; 

Saverdun  {Ariége),  arr,  de  Pamiers. 

—  (turris  de),  c.   I256. 

Savinha,  villa,  e.  1084;  Savignac  {Ariége),  arr.  de 
Foix. 

Saviniacum,  e.  275;  Savignac  {Hérault),  commune 
de  Ca-^ouls-lès-Bé'^iers, 

Savinianus,  villare  in  pago  Redensi,  e,  76;  Savi- 
gnac, auprès  d'Auriac  {Aude). 

Savona,  c.  35;  Savone  (Italie). 

Saxacum,  Sexagum,  Sexacum,  Saxagum,  Satxag, 
Sexa ,  Sexag,  Seixac,  castellum,  ce.  228,  237, 
345,  406,  408,  525,  578,  1108,  ii3o,  1252, 
\2ji>  ^  Saissac  {Aude),   arr.   de   Carcassonne. 

Saxeni,  e.  244. 

Saxiacum,  monasterium,  e.  i. 

—  praedium,  e.  3;  Saissi,  dans  l'Auxerrois. 
ScALAE,  villa,  ce.  32o,  321,  323;  lieu  inconnu,  pro- 
bablement près  de  Narbonne. 

ScALONA,  civitas,  c.  29. 

Scamander,  Scamandrus',  stagnum,  ce,  iioo,  1196. 

ScHOTiA,   parrochia    in   comitatu  Tholosano.  Vide 

EsociA. 
ScLAvoMA,  e.  24. 
ScocA.  Vide  EscociA. 
ScoTiAE  (S.   Petrus),    ecclesia   in   Tolosano.   Vide 

EscociA. 
Scuto  (campus  de),  c.  632. 
Segianum,  Seianum,  Sejanum,  villa   8c  castellum 

in    comitatu    Narbonensi,    ce.    i52,   252,    657, 

I  084,  I  208  ;  Sijean  {Aude),  arr.  de  Narbonne, 


!o53 


INDEX  GEOdRAPHICUS. 


2or>,t 


SEGiONUAr,  villa,  c.  80");  aucun  nom  Je  lieu  ne 
cocrespond  à  cette  forme;  nous  proposons  de  lire 
SeciAiNUM  (^Sigcan^,  dont  la  position  convient  ab- 
solument aux  indications  de  la  chatte. 

Segreru  villn,  c.  748. 

Segu.nciacum,  curtis  in  pago  Ruthcnico,  c.  168} 
Segon^ac  (^Aveyron).,  arr,  de  Saint- Affrique, 

Seguret  (terra  de),  c.  22. 

Seguueti  abbas.  Vide  CAROLUS. 

Seianum,  villa   in  comitatti  Narboncnsi,  Vide  Sr- 

GIANUM. 

SeiSSEUIA  (S.  MartiAMS  de),  c.  773;  Saint-Martial, 
sur  la  Cessière  (^Hérault),  commune  de  Pardaillan. 

Seixae,  castellum.  Vide  Saxacum. 
Srjanum.  Vide  Segianum. 

SEf.ANO  (feiidum  de),  c.  iiSp;  Selan  (Aude),  com~ 
mune  de  Carcassonne. 

SelATIANUM,  villa,  c.  82  I  ;  peut-être  faut-il  corriger 
ScLAïiANt'M  &  y  voir  Usclax  (^Hérault) ,  commune 
de  Fraisse, 

Sella  Tooilia,  molendimim,  c.  20. 

Sellate,  villa  in  pago  Magdalonensi,  c.  3i2, 

Sello,  castellum,  c.   1072. 

Selmis,  villa,  c.  32t. 

Senara (parrochia  de),  c.  1091. 

Sendracense  monasterium,  ce.  29,  1210. 

Sendkacensis  abbas.  Vide  PETRUS  ARN'ALDUS. 

Senega^,  castellum,  ce.  910,  1062,  io63;  Sencgats, 
commune  de  Saint-Pierre  de  Trevisi  (^Tam), 

Sennilhacli  (castrum  de),  c.  1200, 
Senoc»    (S.   Sympiiop.ianus   de),    ecclesia ,    c.    817; 
Saint-Symphorien  (^Ardeche),  arr,  de  Privas, 

Sentas  (ecclesia  de),  c.  763;  Saintes,  près  Cappens- 
sur-Garonne  (^Haute-Garonne). 

Se.ntrayranicis  (ecclesia  de),  c.  07;  Sauteyrargues 
[Hérault),  arr,  de  Montpellier, 

Sei'timania,  regnum,  ce.  76,  126,    141,   i55,    162, 

256,  260. 
Septimaniae  marchio.  Vide  BERNARDUS. 
Sei'TIMLS,  villa,  c.  322;  Pounserme,  près  l'étang  de 

Capestang,  entre  Aubian   &  Pc  ri  ex  (^Aude). 

Sepulcrum  Domim,  ce.  24,  472. 

Sepulciiri  (iter  S.),  c.  770. 

Sera,  castellum,  c.  1172. 

Sercia,  villa  in  pago  Narbonensi,  c.  122. 

Serclas  (S.  EuLALiA  de),  ecclesia,  c.  772;  Sainte- 
Eulalie  de  Serclas  (^Hérault),  commune  de  Saint- 
Julien. 

Seresanus,  villa,  c.  1208;  Cesseras  (Hérault),  arr, 
de  Saint-Pons. 

Serincus,  mansus,  e.  242. 
Sermur  (S.  Petrus  de),  ecclesia,  ce.  633,  684. 
Serniacensis  vicaria,  e.  \5j. 

Sero,  Svro,  ce.  255,  286;  le  Sérou,  rivière,  près 
Saint-Pons, 

SerratexEiNSis  (S.  Maria),  monasterium,  c.  3o3. 
Serra   de   Taxo   (S.   Uruicus   de),    monasterium, 

c.  807. 
Serrucio  (parrochia  de),  c.  1206. 


Sers,  vallis,  c.  459. 

Sbrvianum.  Vide  Cbhvianum. 

Sestairol,  castrum,  c,   1269;    Cestayrols  (Tarn),  arr. 

de  Gaillac. 
Seta,  1174;  Cette  (Hérault),  arr,  de  Montpellier, 
Setes  (nemui  de),  c,   1161. 
Sevestretum,  villa  in  Confluenti,  c.  i36. 
Seveyragum,    villa    in    Ruthenico    pago,   c.    3.^- ; 

Sévérac-le-Chàteau  ou  l'Eglise  (Aveyron),  arr,  de 

Millau. 
Sevimacum,  villa  in  page  Ruthenico,  c,  i63, 
Sexa,  castellum.  Vide  Saxaclm. 
Sexagl'm,  villa.  ^'i</e  Saxacum. 

SiGISTERICf.S,    SlSTERlCLS    COmitatUS,    CC.    377,    4-^-' ; 

comté  de  Sisteron, 
SiLERis,  fluvius,  e.  268;  le  Celé, 
S1LVATORTA,  loeus,  c.  807$  Salvctorte,  a  une  petite 

distance  au  nord  de  Pamiers  (Cassini). 

SntRERGAB,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  c.  174; 
Salvergues  (Hérault),  commune  de  Mons, 

SiMLio  (alos  de),  c.  248. 
SiOLio  (ecclesia  de),  c.  700. 

SiniGNANLM,  Sl:RI(;^>M;M,  villa,  ce.  3i5,  817;  Sc- 
rignan  (Héraut'),  arr.  de  Béliers. 

SiSTERicus  comitatus.  Vide  Siclstericls. 
SrroNE  (planerium  de),  c.  56. 

Siurag  (S.  Saturmnus  de),  ecclesia  in  pago  Catur- 
cino,  ce.  604,  6o5;  Cieurac  (Lot),  arr,  de  Cahors. 

SiviLiA,  civltas  in  Hispania,  c.  52;  Séville. 
Sobers  (castrum  de),c,  1263;  Soub'es  (Hérault),  arr, 

de  Lodève. 
SoDERiA  (castrum  de\  c.    1268;  il  faut  corriger  Fo- 

DERIA,  Fo^ières  (Hérault),  arr.  de  Lodève, 
SoLANUM,  boscum  in  pago  Tholojano,  c  229. 
SoLANUM,   villa    in    comitatu    Tolosano,    c.    478  j 

Soula  (Ariége),  arr.  de  Foix. 

Solarium,  alos,  c.  288. 

SoLATiGUM,  villa    in  comitatu   Ruthenico,  c.  419; 

Soulages- Bonneval  (Aveyron),  arr.  d'Espalion, 
SOLEMMACO  (S.  VlNCE.VTItS  de),  C.   655. 
—  (vicaria   de),  e.  33o;  Solignac-sur-Loire  (Haute- 
Loire),  arr,  du  Puy. 
SoLiAco  (S.  Maria  de),  e.  247;  Souillac  (Lot),  arr, 

de  Gourdon, 
SoLMEGiuM,  curtis  in  pago  Rutenico,  c.  182  ;  Sal- 

miech  (Aveyron),  arr.  de  Rodei^, 
SoLTERRENSE  castrum,  c.  546. 
SoM.MERiuM,   castrum,   c.    481;  Sommicres  (Gari)^ 

arr.  de  Nimes. 
SoMNAGLS,  villa  in  vicaria  Coliensi,  e.  287;   Sonac 

(Aude),  arr.  de  Limoux, 
Sor,  fluvius,  ce.  52  1,   I  1  il  ;  îe  Sor. 
Sorbs,  villa   in  comitatu   Lmevensi,  e.  402;  Sorbi 

(Hérault),  arr,  de  Lodève, 
SoREDA,  SuBERETA  (S.  Anureas  de),  monasterium, 

ce.  871,   io35;  Sorède. 
SOREGIUM,  c.   1245;  Soriech  (Hérault),  commune  de 

Lattes. 
SoRGiAB  (portus),  e.  709. 
SoRlCi.NEiNSiS  villa,  c.   m36,  _ 


!o55 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2o56 


SoRicixio,  SoniciNO,  Soricensis  (S,  Maria  de), 
SoRiziNUM,  abbatia ,  ce.  248,  019,  729,  SySj 
Sorè^e.  * 

SoRiciNENSES  abbafes.  Vide  DATBERTUS,  GUIL- 
LELMUS,    PETRUS. 

SoRiziNENSE  capituliim,  c.  5io. 
Sorsat  (S.  Petrls  ■</?),  ecclesia  in  Tolosano,  c.  87  1  ; 
Sorgeat  (^Ar'iége),  arr.  de  f'otx, 

Spania,  Spani.  Fide  Hispania,  Hispani. 

SpAni,  villa,  c.  407;  Espanès  (Haute-Garonne), 
arr.  de  Villefranche  de  Lauragais, 

SpARS,  villa,  c.  278. 

Sperazano  (S.  Maria  de),  c.  877;  Espéra^a  (Aude), 
arr.  de  Limoux. 

SpERONE  (bastida  de),  c.  6885  Esparon  (Gard),  arr. 
du  Vigan. 

SpidoniA  (S,  HiLARius  de),  ecclesia  in  comitatii 
Vivariensi,  c.  437;  Lespéron  (Ardèche),  arr.  de 
Largentière. 

SpiNOSi'S,  villa  in  pago  Rutenico,  c.  182. 
Spoluca  (castelliim  de),  c.  844. 

Stampae,   ce.   1264,   1280;   Etampes  (Selne-&-Oise). 
StampiiS  (mansus  de),  c.    i3o5. 

Stap,  villa,  e.  35i;  dans  les  environs  de  Caraman, 
sur  la  route  (jui  conduit  a  Toulouse. 

Strictusfons,  alos,  c.  244;  Castelnau  d'Estretefons 
(Haute-Garonne),  arr.  de  Toulouse. 

SuiîEi'.ETA  (S.  Andréas  de),  monasterium.  Vide  So- 

REDA. 

SuiîSTANTio,  SuSTANTio,  SuSTANCio,  castriiin  &  villa, 
ce.  59,  679,  888,  904}  Substantion  (Hérault), 
commune  de  Castelnau, 

—  (S.  Femx  de),  c.  888. 

SUGSTANTIONENSE  CaStrillTl,   C.    445. 

SuDSTANTiONENSE,  Sustansone^,  ec.  240,  pSS. 

SuDSTANTlONENSiS  ,         SuSTANTIONENSlS        COmitatUS, 

ce.  96,  233,  368,  690,  8o5,  968,  989,  1012, 
ioi3,  1080,  1114,  1194. 

—  pagus,  C.  772. 

—  suburbium,  ce.  258,  295,  3oo,  3i2. 

—  territorium,  c.   i  195. 

—  vel  Melgoriensis  cornes.  Vide  PETRUS. 

—  comitissae.  Vide  ADALMODTS,  ADELLA,  BEA- 
TRIX,  SENEGUNDIS.  Vide  Melgoriensis. 

Stji.ciACUM,  alos,   c.  242 j    Solsac  (Aveyron) ,   arr,  de 

Rode^. 
SuLS villa  in  comitatii  Lutevensi,  c.  402. 

SuRDASPiNA  (castlar  de),  c.  i  i39;  partie  des  pics  de 
Cabaret,  au  nord  de  Carcassonne  (Aude), 

SuRicARiAE,  locus  in  comitatu  Biterrensi,  c.  1625 
Pclicant  (Hérault),  commune  de  Gignac, 

SURIGNANUM,   villa.    Vide   SnuGNANUM. 

SuBLACO  (S.  StephAnus  de),  c.  8i3;  localité  incon- 
nue des  environs  de  Clermont  &  Greffeil  (Aude). 

SuRZACo  (S.  Martinus  de)  sive  Canisslspensus, 
c.  8i2j  Capendu  &  petite  église  de  Saint-Martin, 
Vide  Canissuspensus. 

SuSTANTIO,  SuSTANTIONENSlS  villa.  Vide   SuiîSTANTIO. 

Syro.  Vide  Sero. 


T 


TaiîAiga,  villa,  c.  3  16;  Saint-Georges  de  Tahaussac 
(Hérault),  commune  d'Aspiran. 

Tacor  (S.  Salvator  de  monte),  c.  io56j  le  mont 
Thabor  (Palestine). 

Taliaventos,  c.  286;  localité  inconnue  du  terroir 
d'Ouveillan  (Aude). 

TampuniAnum,  villa  in  territorio  Biterrensi,  c.  176; 
lieu  inconnu,  qui  devait  se  trouver  dans  les  envi~ 
rons  de  Boujan  (Hérault). 

Tanargls,  montana,  c.    1168;   le  Tanargue,  collim 

de  V Ardèche. 
Taquanum,  villa  in  pago  Elenensi,  c,  i36. 
Tarasco,  Tarasciio,  Teiiasco,  villa,  ce.   428,  437, 

776,   1007;  Tarascon  (Bouches-du-Rhone). 
Tarrorerics  ,    villa     in    episcopatu     Narbonensi, 

c.  174J  Tarbouriech  (Hérault),  commune  de  Riols, 

Tarnus,  fluvius,   ce.    270,   415,   5i8,  61  ij  le  Tarn. 

Tartarona,  villa,  c.  492;  Saint-Saturnin  de  Tar- 
taronne  (Lozère),  arr.  de  Marvéjols. 

Taucina,  villa  in  episcopatu  Narbonensi,  e.  174; 
Teussines  (Hérault),  commune  de  Saint-Pons. 

Tauranum,  alos,  c.  35i;  Touran  (Aude),  commune 
de  Narbonne. 

Tauro,  riberia,  c.  388;   le  Taurou,  rivière. 

Tauro  (mansi  de),  e.  255;  Saint-Martin  du  Taur 
(Tarn),  commune  de  Montans. 

Taurus,  villa,  c.   ii5o. 

Tausiranum,  villa.  Vide  Tautiranum. 

Tautiranum,  Tausiranum,  villare  in  pago  Carcas- 

sensi,  ce.    122,  812;   Taurl-^e  en  Val  (Aude),  arr. 

de  Carcassonne. 

Tavaris,  portas,  c.    1042;  étang  de  Thau. 

Tavellae,  villa  m  comitatu  Avinionensi,  c.  92. 

Taxairolae,  ec.  247,  248. 

Taxanoriae  vel  Taxonariae,  villa  in  comitatu 
Russulionensi ,  ce.  i65,  23 1  ;  Taynères  (Pyré- 
nées-Orientales), arr.  de  Perpignan. 

Taxas  (ecclesia   de),    c.    866;    Taix  (Tarn),  arrond. 

d'Albi. 
Tecanellum,  villa  in  pago  Narbonensi,  c.   107. 
Tecchus,  Tec,  Theciius,  fluvius,  ec.  167,419,  ''^4î 

le  Tec, 
Tecianum,  castrum.  Vide  Tesanum. 
Ted,  TiiETE,  fluvius,  ce.  383,  439  j  le  Tet. 
Tedi  eollum,  c.  855. 
Teilan  (patus  de),  c.   854. 
Teliensis  viearia,    c.    228;   viguerie  du  Ra^ès,  vers 

Cassagnes  (Aude),  arr.  de  Limoux. 

Telitum,  villa,  c.  174;  Tali  (Hérault),  commune 
de  Lunas. 

Tenulmontis,  villa,  c.  238. 

Teria,  alos  in  Redensi  pago,  c.  74. 

Termenensis,   Terniene^,   Termenes,  ce.   555,  866, 

867,  I  126. 
Terminensis  terra,  c.  1278. 


loSj 


INDEX  GEOGRAPIllCUS. 


2o58 


Terminu.m,  TERMiNiLvt,  Tcrmeit ,  Terme,  cnstcl- 
liim,  ce.  812,  866,  867,  869,  1019,  I  I  26,  I  275, 
1277;   Termes  (^Audej,  arr.  de  Carcassonne. 

—  (collis  ante),  c.   1279. 

Terciaciium,  c.   1269;   Terssac  (^Tarn),   arr.  d'Alhi. 
Ternantis,  villa  in  territorio  Magdalonensi.c.  295; 
Teyran  (^Hérault),  arr.  de  Montpellier, 

Terralhet  (villa  del),  c.  i  194;  Terraillct  [Hérault), 
commune  de  Saint-Jean  de  Vcdas. 

Terhasoo.  Vide  Tarasco. 
Terrida  (vicecomes  de).  Vide  GALTERIUS. 
Tesanum,  Tecianum,  castriim,  ce.  270,  7965  Thc~ 
^an  (^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

TeSCOAT,  jnansiis,  c.  2705  Técou  [Tarn),  arr.  de 
Gatllac. 

Teulamen,  vêtus  Concharinn  vocabulum,  c.  78. 

Tezanum,  villa  in  pago  Russulionensi ,  c.  ro7; 
Thésa  [Pyrénées-Orientales),    arr.   de   Perpignan. 

TiiAULiACUM,  villa  in  Vivarlensi,  c.  17;  Taulhiae 
[Haute-Loire),  arr.  du  Puy. 

TiiECHUS,  flumen.  Vide  Tecchus. 

Thesaco  (SS.  Petrus  &  Julianus  de),  c.  681. 

Thete,  fluiTien.  Vide  Ted. 

Tholosa.  Vide  ToLosA. 

Tholosanl'S  comitatus.  Vide  TolosAiNus. 

—  pagus.  Vide  Tolosanus. 
Tholosanum  territorium.  Vide  Tolosanum. 

ThOMERIENSIS  (S.   PONTILS).    Vide  TOMERIENSIS. 

Thomieres,  villa.  Vide  Tomeriae. 
Tii-iANUM,  villa  in  comitatu  Nemausensi,  ce.  25o, 
253j  Teillan  [Gard),  commune  d'Aimargues. 

Tindranes  (vicaria  de),  c.  406. 
ToALA  (mons  de),  c.   i  162. 
ToDONE  (podium  de),  c.  709. 

—  (S.  Petrus  de),  eeclesia,  ce.  878,  996. 
ToLETANA  civitas,  c.  29;  Tolède. 

TOLMIANUM,   TOLOMIANUM,    aloS,    CC.    285,    32t. 

ToLMO,  castelkun,  c.  246;  Saint-Etienne  de  Tul- 
mont  [Tarn-&-Garonne),  arr.  de  Montauban. 

ToLONENSis  comitatus,  ce.  437;  comté  de  Toulon. 

ToLosA,  Tholosa,  ce.  3o,  33,  34,  36,  4.5,  48,  5t, 
02,  55,  35 r,  423,  629,  753,  835,  844,  845, 
880,  973,  981,  io5t,  1070,  1121,  1 i63,  1164, 
I  i65,    1171,    1175,   121 8,  1281,   1292;  Toulouse. 

ToLOSE,  Thoi-ose,  Tolosanum  suburbium,  ce.  754, 
767,    1 1 21 ,    1218,    I  292. 

—  S.  Saturmm  burgus  vel  suburbium,  ce.  629, 
1097. 

—  (commune  consilium),  ce.  1 163,  1  i65. 

—  mercata,  c.  1  166. 

—  (Narbone.nse  castrum  in),  c.  944. 

—  (Narbonensis  porta),  c  628. 
ToLOSAE  sedis  episcopalis,  c.  8o5. 
Tolosanum,  Tholosanum,  ce.  549,  559,  823,  866, 

868,  958,  960,   1070,    1097,    1137,   ii63,    1164, 
I  173. 

—  (castrum  Narbonense),  c.  849. 

rOLOSAJiA  civitas,  c.    I25l. 


Tolosanus,  rn()i.u.>A,M  >,  Tolose  comitatu»,  ce.  53, 
240,  341,  345,  478,  523,  55i,  558,  574,  677, 
579,  586,  589,  597,  608,  ^18,  65 1,  681,  690, 
736,  737,  847,  928. 

—  ToLOSAE  concilium,  ce.  5 18,  668,  879. 
ToLosANi,     TiioLOSANi  ,     Tor.osANENSES     dcnafii , 

ce.  423,  596,  825,  905,  1218. 

ToLoSANA  diocesis,  ce.  64,  756. 

—  diocesis  archidiaeonatiis,  c.  izSo. 

—  eeclesia,  ce.   1175,   ii85,   i25o. 

—  eeclesia  metropolitana,  c.  54. 
Tolosanus  (S.  Antonius),  c.  944» 

ToLosANi  (S.  Anto.mi)   prior.  Vide  GUILLELMUS. 
ToLOSANA  (S.  Maria),  ce.  63i,  i  175. 

—  (S.  Maria  Deaurata),  c.  730. 

—  (S.  Maria  Fahricata),  c.  244. 

Tolosanus,  Tolosensis  (S.  Stephanus),  ce.  235, 
244,  626,  628,  63o,  846,   1025,   1175. 

—  (S.  STEPiiAM'canoniei),  ce.  63o,  io25,  1186. 
Tolosanus,    Tolosensis,    de  Tolosa    episcopatus, 

ce.  406,  612,  649,  870,    i25o,    1205,    1270. 
: —  episcopatus,  deinde  archiepiscopatus,  c.  45. 
ToLoSANA,  ToLOSAE,  Tholosana   moneta,   ce.    570, 

682,  793,  807,  944,    1186. 

Tolosanus,  Tiiolosanus  pagus,  ce.  98,  2o3,  227, 
229,  267,  258,  266,  307,  33o,  379,  5o5,  533. 

Tolosana  patria,  e.  1071. 

Tolosanus  populus,  ce.  5i,  io25. 

ToLOSANi,  TiioLoSANi  solidi ,  ce.  54,  479,  714, 
735,  755,  816,  866,    II 19,    1255. 

—  solidi  deceni,  decenni,  ce    9i5,  924,  927. 
Tolosanum  suburbium.  Vide  Tolosa. 
Tolosanum  territorium,  ce.  504,  591. 
Tolosanus  archiepiscopus.  Vide  PETRUS  de  S.  Mar- 
tiale. 

ToLOSAM  episcopi.  V,de  AMELIUS,  ARNALDUS, 
BERNARDLÎS  I,  II,  III,  ARMANDUS ,  ATHO, 
BERTRANDUS,  DL'RANDUS,  S.  EXUPERIUS , 
Folquiers,  GERALDUS,  HUGO,  ISARNUS,  R.  DE 
MIRAMON,  RAIMUNDUS  I  &  II,  S.  SATUR- 
NINUS. 

—  archidiaconi.  Vide  AUGERIUS ,  BARO,  BER- 
NARDUS  FRANCO,  EMELIUS  ATO,  BERN AR- 
DUS DE  JUSTIGNACO,  MAURINUS,  ROGGE- 
RIUS,   GUILLELMUS  DE  SANCTO  FELICE. 

—  (S.  Stepiiani)  capiscol.  Vide  GUILLELMUS. 
Tolosanus  decanus.  Vide  MIRO. 

ToLOSANi  praepositi.  Vide  BERNARDUS ,  BER- 
NARDUS  DE  GRADACO,  GUILHELMUS  PETRI, 
LUPO. 

ToLOSANi  (S.  Stf.piiani)  primicerius.  Vide  GERAL- 
DUS. 

—  primicerius  atque  archidiaconus.  Vide  LUPUS. 

ToLOSANi  priores.  Vide  PETRUS,  PETRUS  AEME- 
LU,    WILLELMUS. 

—  (S.  Stepiiani)  sacrista.  Vide  BERNARDUS. 

—  comités.  Vide  ALPHONSUS,  BERTRANDUS, 
FREDELO,  GUILLELMUS  III,  GUILLELMUS  IV, 
ILDEFONSUS,  ODO,  PONTIUS,  RAIMUNDUS  II, 
RAIMUNDUS  III,  RAIMUNDUS  IV,  RAIMUN- 
DUS V,  RAIMUNDUS  VI,  RAIMUNDUS  VU. 


20D9 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2o6a 


Toi-osANAE  comitissae.    FiJe  ADALMODIS,    AL- 

VJRA,   ELECTA,   KMA ,   FAYDIDA,   GERVILA, 

JOHANNA,  MAJORA,  MANTILIS. 
ToLOS\NUS  vicecomes.   Fide  ADEMARUS, 
Tor.osANAE  vicecomitissae.  Vide  GUILLELMA,  PEI- 

RONELA. 
ToMERiAE,    Thomicrci,    lociis,    ce.    174,    i83,    278, 

279;  Saint-Pons  de  Thomicres  (^Hérault). 
TOMEIUENSIS,    TlIOMEniE.NSIS,    ad   TOMEKIAS,   de  To- 

MERHS,  ToMEiuARUM  (S.  PoiNTiLs),  inonasteri iiiTi, 
ce.  173,  i83,  i85,  187,  191,  222,  243,  255, 
259,  272,  275,  276,  277,  280,  285,  286,  299, 
321,  35o,  5i4,  571,  607,  608,  647,  648,  600, 
652,  678,  683,  697,  772,  773,  785,  1223. 
ToMERiENSES  abbates.  Fide  FROTARDUS,  GAU- 
FREDUS,   OTGARIUS,    PETRUS,    RAIMUNDUS. 

—  (S.  PoNTii)  cellerarius.  Vide  GUILLELMUS  DE 
AURA. 

—  decanus.  Vide  RAINO. 

ToMEniis  (S.  EuLALiA  de),  ecclesia,  c.   187. 
ToNNESoM,  ToNNEus,  alos,  cc.  3i9,  514;  le  Thou 

(^Hérault),  commune  de  Sauvian. 
Tor  (castrum  de),  c.  986. 
Toudâriae,  villa   in   pago   Riissiilionensi,  c.  107; 

Tordères  ÇPyrénées-Oncntah-s),  arr.  de  Perpignan. 
Tored,  fliivius,  c.  867;  le  T/toret. 
ToiiiADES,   villa    in    Nemausensi ,   c.    84;    Thoiras 

(^Gard),  arr.  du  Vigan. 
ToRN  (seticum  contra),  c.   144. 
Tomahox,  cas'tellum,  c.  960;   Tournehouix  (^Aude), 

arr.  de  Limoux. 
ToRNACENSiS  abbatia,  cc.  28,   1216;  Saint-Est'eve  de 

Tournac. 
ToRNAGUM,  alos,  c.  241;  Toumiac  (Cantal),  arr.  de 

Mauriac. 
TORiNOLI,   C.    244. 
ToRRERIUM,   C.    247. 
TORTOREIRA,    ToRTOnEP.lA,    locuS,    CC.     IO27,     I028j 

partie  de  la  commune  de  Vayrac. 
TORTUOSA,  civiias,  c.  29;  Tortose. 
ToRVES  (S.  Saturmnus  de),  cc.   3i5;  Tourbes  {Hé- 
rault), arr.  de  Béliers. 

Tracensis  comitatus,  c.  2045  comté  de  Saint-Paul- 
Trois-Châteaux. 

Tragomendios  (molendina  de),  c.  56. 

Traineria,  mansus,  c.  490. 

Tramasaquas  (S.  Maria  en),  c.  4o6j  Trame^aigues 
(^Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

Trapa  (dominium  de),  c.  1257}  Trappe  {Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Muret. 

Trapae,  villa,  c.  1208. 

Travanzanicae,  alos,  c.  275. 

Treballae,  villa,  c.  278;  la  Trivalle  {Hérault), 
commune  de  Mons. 

Trecae,  civitas,  c.  695   Troyes, 

Trencianum,  villa,  c.  259. 

Trencianum,  Trincianum,  villa,  ce.  317,  3i9j 
Tressan  {Hérault),  arr.  de  Lodeve. 

Tresous  (S.  Maria  de),  ecclesia,  c.  186;  Notre- 
Dame  de  Tkrcsor  [Hérault),  commune  de  Prc- 
mian. 


TniGNANUM,  villa  in  Cappariensi,  c.  3i5;  Trignan 
(Hérault),  commune  de  Vailhan. 

Trincianum,  villa.  Vide  Trencianum. 

Tripolis,  civitas,  ce.  780,  809,  1062,  io56,  1067} 
Tripoli . 

Trissals,  villa,  c.  273. 

Troliae,  cc.  256,  285,  323;  Treil  {Aude),  com- 
mune de  Salleles. 

Truliacum,  villa  in  pago  Narbonensi,  c  159; 
Truillas  {Aude),  commune  de  Sallèlcs, 

Tulogiae,    Tulugesj,   villa    in   pago   Rusulionensi, 

c.     123. 

—  (S.  Maria  de),  c.  395;  Toulouges  {Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

TuNiciUM,  cc.  35,  42;  Tunis. 

Turci,  cc.  24,  25. 

Turnis,  villa,  c.   i35. 

Turnum,  villa,  c.  108. 

Turriliae,  villa  in  Elenensi ,  c.  823;  Torrcilles 
(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

Tlrris,  castrum  in  Rutenico,  c.  226. 

TuKRis,  villa,  c.  998;  la  Tour  d'Elne  (Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

TURRISPE.N'NA,   C.    I082. 

TuRSARiAE,  villa  in  episcopatii  Narbonensi,  C.  174; 

Turics  (Hérault),  commune  de  Saint-Julien. 
TuscuLANUM,  CC,   1081,  1 099  ;  Tusculum. 


u 


UcECiENSis  episcopatus.   Vide  UsETicus. 

—  moneta,  c.   1200;  monnaie  d'Usés. 
UcETiA,  Uticensis  civitas,  cc.  90,  748,  1200. 

—  (castra  in),  c.  1200. 

UcETicENSis,  UcEciENSis  (S.  Baudilius),  C.  9 1  ;  Saint- 
Bau\ile  d'Ui^ès. 

—  (SS.  JuLiANus  &  Andréas  &  Basilissa),  c.  91. 

—  (SS.  Paulus  &  Petp.us),  c  91. 

—  (S.  TiiEonoRiTus),  ce.  90,  1200. 
UcETiCENSES    cpiscopi.    Vide    AMELIUS,    EBRAR- 

DUS,  FERREOLUS,   S.  FIRMINUS,   G.  (EBRAR- 

DUS?),  HUGO,  PONTIUS,  RAIMUNDUS  I  &  II, 

ROSTAGNUS,  VICEFREDUS. 
UcETiENSis    cornes.    Vide    RAIMUNDUS    IV,   cornes 

Tolosaniis. 
UciONO  (ecclesia  de),  c.  699. 
Ugernum,  castrum,  c.  374. 
Ugonenci,  Hugonenci,  Ugonensi  denarii,  cc.  699, 

737- 

—  octeni  denarii,  ce.  922,  923,  924. 

—  solidi,  cc.  852,  966,  1  i32,  1287. 

—  solidi,  moneta  octena,  c.  735. 

Ulmeto  (forcia   de),  c,    i263;    Olmet   &   Villecutt 

(Hérault),  arr.  de  Lodeve. 
Ulmi,  villa   in   pago  Russulionensi ,  c.   107;   0ms 

(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Céret. 
Ulmi,  burgus,  cc.   1268,   1270. 

—  S.  SxEPiiANi  ecclesia,  e.   1271. 


2o6i 


INDEX  GEOGKAPHICUS. 


2062 


Ulmi,  villa  in  comitatu  Carcassensi,  c.   i5y. 

Umbdrans  {val  de),  c.    1  172. 

Ulmus,  castrum,  c.  270. 

Ungad  (S.  VisCENTlus  de),  c.  766;   Vnjat  (Ariége), 

arr.  de  Foix. 
Ungari,  c,  28. 
Unigereus,  c,  279. 
Unione  (S.  JoANNES  de),  ecclesia,  c.  772;  Sa'tnt- 

Jcan   d'Ognon  (^Hérault),   commune  de  la.  Livi- 

ni'ere. 
Ur.nANiUM,  ce.  256,  287;  Orban  {Tarn),  arr.  d'Albi. 
UiiDANO  (S.  Maria  de),  ecclesia,  c.  776. 
Urdio,  flumen,  ce.  204,  210,  216;  l'Orb'ieu. 
Urdionensis  (S.  Maria),  de  Urbione.  Vide  Crassa. 
Urgelensis,  Urgellitanus,  Orgili.!TEnsis,  Orgel- 

HJS  comitatus,  ce.  204,  290,  3 10,  383. 

—  episcopi.  Vide  ERIBALLUS,  GUISADUS. 

—  cornes.  Vide  ERMENGAUDUS  I  &  II. 
Urgellum,  Orgel,  c.  61. 

Ursantio  (terrainium  de),  c.  8i6j   Orsans  {Aude), 

arr.  de  Castelnaudary. 
Urseias,  honor   in  comitatu   Narbonensi,  e.  534; 

Aussières,  près  Saint-Martin  de  Thoques  {Aude). 

Ursian,  villa  in  pago  Urgellensi,  c.  204. 

Urzellensis  episcopatiis,  c.  871. 

Uscadellas  (S.    Martinus  de),   eapella  ,  c.    186; 

Saint-Martin    d'Uscladels   {Hérault),    commune 

d'Olon^ac. 
UsETicus,  UzETicus  comitatus,  ce.   197,  464,  476; 

comté  d'Usés. 

USETICUS,   UZETICENSIS,   UcECIENSlS,   UtICENSIS    epi- 

scopatuSjCC.  158,987,  1200,  1210}  évêché  d'Usés. 

—  pagus,  c.  109. 
Uticensis  civitas.  Vide  Ucetia. 

—  ecclesia,  c.   io33;  église  d'Usés. 

—  episeopatus.  Vide  Useticus. 

UtivenSis  ecclesia,  c.  167;  ancien  nom  de  Vabre. 
UzECiO  (sedes  de),  c.  242;  siège  épiscopal  d'U^^ès. 
UzETicA  sedis  episcopalis,  c.  8o5;  évêchc  d'Usés. 
UzETiCENSiS  episeopatus.  Vide  UsETiCUS. 
UzExicus  comitatus.  Vide  Useticus. 


V 


Vaber,  c.  442;  Vabre  {Aveyron),  arr.  de  Rode^. 

VAiiRENSis,  Waijrensis  (S.  Salvator),  Vachum,  mo- 

nasterium,   ce.    i63,    168,    181,    193,    241,   247, 

248,  277,  287,  299,  797,  798. 
Vabrenses  abbates.    Vide   AIGFREDUS,  BERNAR- 

DUS,    FREDELO,    FREDULUS,     RAIMUNDUS, 

RAMNULFUS. 

Vadatio,  Vedatio  (S.  Joiiannes  de),  ce.  57,  i283; 
Vias  {Hérault),  arr.  de  Bé^i^iers. 

Vairacum,  Vairagum,  Vairiacu.m,  villa,  ce.  3i8, 

453,  563. 
—  (S.    Félix    de),    ecclesia    in    pago    Agnthensi, 

c.  403  j  Villeveyrac  {Hérault),  arr.  de  M  vitpellicr. 


Val  Aguleira,  c.  407. 

Valanelo,  aies,  c.  241. 

Valcros,  villa,  c.  3i5}  Valros  {Hérault j,  arr.  de 
Béliers. 

Valencium,  c.  246}  Valence  (Tarn),  arr.  d'Albi. 
Valentia,  civitas   in   Hispania,  ce.   40,   52  j  Va- 
lence. 

Valentinibnsis  episeopatus,  c.  289. 

Valeta,  c.   I263j  la  Valette  {Hérault),  arr.  de  Lo~ 

d'eve, 
Valilae,  villa,  c.  807. 

Vallavensis  ecclesia,  c.  18;  église  du  Vclai  ou  du 
Puy. 

Vallavensium  comitatus,  c.  io55}  comté  de  Vêlai. 

Valle  (foreia  de),  c.  1176. 

Valle  (ecclesia  SS.  Eulalie  &  Leocadie  de),  e.  57, 

Mireval  {Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
Vallegonum,  alos,  c.  341. 
Valleliae,    c.    278  j    Vélieux    {Hérault),    arr.    de 

Saint-Pons. 

Vallemagna  (S.  Maria  de),  ce.  1027,  1028,  1097, 
i  179;  Valmagne, 

Vallismagnae  abbates.  Vide  ERMENGAUDUS, 
FULCO,  PETRUS. 

Valle  Segarii  (S.  Joannes  de).  Vide  MoNSOnvus. 
Vallensis  pagus,  c.  11 5. 

Vallespirum,  e.  585;  le  Valesplr.  Vide  Vallisas- 
TERi  regio,  Vallispyri   comitatus. 

Valleuchia,  villa  in  comitatu  Reddensi,  c.  402. 
Vallis  (ipsa),  villa  in   pago  Tolosano,  ce.   257, 
307. 

Valusaquaria,  villa,  ce.  1200,  1267. 

Vallis  Asperi  comitatus.  Vide  Vallispyri  comi- 
tatus. 

—  regio,  ce.  167,  170,  182,  189;  le  Valespir. 

Vallis  Clara,  c.  912. 

Vallis  Esperiensis,  comitatus.  Vide  Vallispyri. 

Vallis  FrAncisca,  villa,  c.  28  ;  Valfrancisque,  par- 
tie du  Gévaudan,  arr,  de  Florac. 

Vallismagna,  monasterium.  Vide  Villamagna. 

Vallismairana,  villa,  e.  io38. 

ValliSmALA,  villa,  e.  11 79;  Valmalle  {Hérault), 
commune  de  Saint-Paul  &  Valmalle. 

Vallisnigra,  c.  441. 

Vallispyri,  Vallis  Asperi,  Esperiensis,  comita- 
tus, ce.   i36,  63  1 ,  776;  le  Valespir. 

Vallisvi.naria,  in  Vivariensi,  e.  88 j  Valvignères 
{Ardèche),  arr,  de  Privas. 

Vallorrega    (castrum    de),    e.    935  j    Valabrcguei 

{Gard),  arr.  d'Usés. 
Valelas  (S.  Petrus  de),  monasterium,  c.  877. 
Valrinum,  c.   I  184. 

Val  Siger  (S.  Johannes  de).  Vide  MOiNSOLiVUS. 
Vandres,  castrum,  e.  349. 
Vaneria,  e.  I  i53. 

Vaorra  (S.  ViNCENTius  de),  ecclesia,  c.  418. 
Vapinciiis  comitatus,  c.  234;  comté  de  Gap. 
VarliAGJUS,   c.    246;    Verlhac-Tcscou  {Tarn-&-Ga- 

ronne),  arr.  de  Montauhan. 


2o63 


INDEX  GEOGRAPHICUS. 


2064 


Var.nasonA,  abbatia,  ce.  340,  408;   abbaye  de  Ber- 

nassonne. 
VascomA,  c.   5;  la  Gascogne. 
Vascomae  partes,  c.  48. 

Vasionknsis  comitatiis,  c.  234;  comté  de  Faison. 
Vaurensis  episcopatus,  c.  45. 
Vaurum,   castellum,   ce.  414,   loip,  1070;  Lavaur 

{Tarn). 

—  (S.  Christophorus  de)  sive  de  Afragmo,  c.  533. 
Vedatio  (S.   J011ANNES  de),    ecclesia.    Vide   de   Va- 

DATIO. 

Veheria,  civitas  Sarracenoriim  diicatiis,  c.  53. 
Veirariae,   ce.  278,  279;    Verrières   {Aveyrori),  arr. 

de  Saint-Affri<]ue. 
Vellaicum,   ce.    17,   i8j   le  Vêlai.    Vide  V m.i,\\e^- 

sis. 

—  territorium,  c.   17. 
Vellavensis  pagus.  Vide  Vellaicum. 

—  pagus,  ce.  23o,  33o. 

Vexantianum,  alos  in  pago  Carcassensi,  ce.  293, 
342;  Bencausse  {Aude)^  commune  de  Saint-Hi- 
laire. 

Vexdemianum,  villa,  c.  1179;  Vendémian  {Hé- 
rault), arr.  de  Lodcve. 

VendeSCA,  castrum,  c.  r232;  Venasque  {Vaucluse), 
arr.  de  Carpcntras. 

Venercha,  Vermehca  ,  lionor  in  comitatu  Tolo- 
sano,  c.  65i . 

—  (S.  Petrus),  e.  238;  Venerque  (Haute-Garonne), 
arr.  de  Toulouse. 

Veneuis  (terminiiim),  c.    1098;  Vendres  (Hérault), 

arr.  de  Bé'^iers. 
Venetia,  c.  3o;  Venise, 
Venhamcae,   Venra.mciios,    villa    in    Substantio- 

nensi,  ce.  240,   1082;   Vendargues  (Hérault),  arr, 

de  Montpellier, 

Ventagio,  Ventaio,  Ventegon,  castellum,  ce.  249, 
588,  8 12,  1197;  Vcntajon  (Hérault),  commune 
de  Félines  Hautpoul, 

Ventalo,  castrum,  c.  525. 
Ventegon,  castrum.  Vide  Ventagio. 
Vente.nacum,    c.    1208;    Vcntenac   d'Aude  (Aude), 
arr,  de  Narbonne, 

Vextenagus,  villa,  c.  244;  Ventenac  (Ariége),  arr, 
de  Foix, 

Venteniacl'M,  Ventexagum  ,  villa  in  comitatu 
Carcassensi,  ce.  159,  386;  Ventenac-Cabardés 
(Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Ventreciacum,  villa,  e.   180. 

Ventuosa  vallis,  in  comitatu  Russilionensi, 
c.    2o5. 

Verdala,  castrum,  ce.  1  140,  i3o7;  Vcrdallc  (Tarn), 
arr.  de  Castres. 

Vcrdfeil  (eeclesin  de),  c.  1200;  Ver/cil  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Toulouse. 

Verdun,  Verdu,  ce.  ii3o,  1262;  Verdun  (Aude), 
arr.  de  Castclnaudary. 

Verduxum,  Verdu,  castrum,  ce.  33,  5o ,  1292; 
Verdun-sur-Garonne  (Tarn-£--Garonne),  arr,  de 
Montauban, 


VeueriiS  (S.  Maria  de),  e.  1091  ;  Verrières  (Avey- 
ron),  arr.  de  Saint-Affrique . 

Verixas  (S.  AiNDREAS  de),  ecclesia,  e.  979. 
Verimercexsis  (S.  Petrl's).  Vide  Vexercha. 
Verxala  sive  Verxola,  e.  406;  Verniolles  (Ariége), 
arr.    de   Pamicrs. 

Verxiola  (mansus  de),  c.  798. 
Verna'^oubro,  fluvius,  c.  773;  le  Verna'^oubre. 
Verxedls,   villa    in    vicaria    Coliensi,   c.    237;    la. 
Bernede  (Ariége),  commune  de  Sonnac. 

Verxetuîm,  villa    in    pago   Russilionensi,   e.   107; 

Vernct  en  Confient  (Pyrénées-Orientales),   arr.  de 

P  rades. 
Verxia  (illa),   locus   in    Ruthenico,   c.    193;   La- 
■    vernhe  (Aveyron),  arr.  de  Millau. 

Vertucium,  c.  243;  Vertus  (Tarn),  arr.  de  Gaillac, 
Veruna,    castrum,    c.     1194;    Lavérune  (Hérault), 
arr.  de  Montpellier. 

Verzallai,  locus,  c.  836;  Vermeille  (Aude),  arr.  de 
Carcassonne  {}). 

Vetimorexsis  archidiaconatus,  c.  i25o;  archidla- 
coné  de  Vielmur.  Vide  Vetusmurum. 

Vetulaaqua  (territorium  de),  c.  1160. 

Vetusmurum,  Vetusmurense,  villa  in  episcopatu 
Albiensi,  ce.  174,  434;  Vielmur  (Tarn),  arr.  de 
Castres. 

Vetulimuri   abbatissae.  Vide  CAECILIA,  GUISLA. 

—  priorissa.  Vide  ALAZAIS. 
Vetlsmurexse  ministerium,  c.  434. 
Vetusmurensis  (S.  Maria),  eoenobium,  c.  434. 
Vezola  (castrum  de),  c.  877. 

ViAxciuM,  viens,  c.  004;  les  Vieux  (Tarn),  arr.  de 
Gaillac. 

—  (S.  EuGENiLS  ad),  ce.  243,  276. 

ViAxcii    abbates.    Vide   ADALARDUS,    BENEDIC- 

TUS. 
.—  capiscola.  Vide  AMELIUS. 

—  prepositi.  Vide  AIMERICUS,  ROSTANNUS. 
VinuLLOxuîM,  villa,  c.  238. 

VicANUîM,  locus,  c.  460;  le  Vigan  (Gard). 
VicAxi  prior.  Vide  GUILLELMUS. 
ViCLS,  villa,  e.    i  194;  Vie  (Hérault),  arr.  de  Mont- 
pellier. 
ViDALiACL'.M,  c.  241;   Vidaillac  (Lot),  arr.  de  Cahors. 

VlDlLIANUM,   VlTILIANL'M,    CC.    256,    285,    322,    365, 

752;   Védillan  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

ViDXAGUM,  C.  241  ;  Vinnac  (Aveyron),  arr.  d'Espa- 
lion. 

Vidorle,  fluvius.  Vide  ViturluS. 

ViExxA,  c.  97;  Vienne  (Isère). 

ViLA  Fedosi  sive  Elsau ,  vlllare  in  pago  Carcas- 
sensi, c.  138;  Al^au  (Aude),  commune  de  Pe^ens. 

Vilalier,  castellum,  c.  SiS;  Villalier  (Aude),  arr. 
de  Carcassonne. 

ViLAXoVA,  c.  406;  Villeneuve  en  Paréage  ou  Ville- 
neuve de  Durfort  (Ariége),  arr.  de  Pamiers, 

VlLARCL\RIN,  villa,   C.    778. 

Vilarct  (mansum  de),  c.   1154. 

ViLARiLG,  villa  in  comitatu  Tolosano,  c.  341. 


2o65 


INDEX  GEOGKAPHICUS. 


2066 


VlLARIS,   ce.    273,    276. 

V'iLAnTiNxus,  villa,  c.  778. 

ViLAiiZELLfM  ,    C.     I  27  I  ;    VllLir^el  {^A  udc)  ,   arr.    de 

Carcassonne. 
Vir.LAALUA,  villa  in  comitatii  Carcassensi,  ce.   iî)6, 

Vtllalhe,  (^Aude^,  arr.  de  Carcassonne. 

Villa  Arskcii,  fiscus,  ce.  69,  86,  104,  169;  lieu 
près  Narhonne . 

Villa  Ba/,om  ,  villa  in  comitntii  Rcsolionensi , 
c.  466. 

ViLLADASAiî,   villula,  C.   8|3. 

Villa  Dni,  villa,  c.  1020;  la  Cavalerie,  petite  lo- 
calité dans  l'Aricge,  au  nord  de  Pamiers,  sur 
l'Arirge  (Cassini). 

^^LLADF.UTZ,  vilhila,  c.    81  3. 

Villafort,  castelliim,  c.  i  1  28  ;  Villcfort  [Aude),  arr, 
de  Limoux. 

ViLLAinA.NCi,  villula,  c.  8i3}  Fillcfrancon  [Aude), 
près  Montlaur. 

Villa  Gotorum,  villa  in  comltatu  Riissulionensi. 

c.   23l. 

Villa  Judaica,  c.  pSS. 
ViLLALAuno  (castrum  de),  c.  81 3. 
Villallegutlm,  castrum,  c.   1276. 

ViLLALONGA  (S.  JoiIANNES  de),  CC.  1112,  I  I  |3;  Fil- 
Iclongue  [Aude)^  arr.  de  Carcassonne. 

ViLLAELONGAE    abb.is.     Vide    GUILLELMUS     RAI- 

MUNDI. 
ViLLALONGA,  ViLLALONGUA,  in  pago  Redensi,  ce.  70, 

104,  812;  Villelongue  [Aude),  arr.  de  Limoux. 

Villa  LONGA,  villa  in  comitatu  Riissilionensi , 
c.  i65;  Villelongue  de  Salantjue  [Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Perpignan. 

ViLLAMAG.NA,  villula,  C.  8i3;  Villewagnc  [Aude), 
entre  Rieux  &  Servies. 

ViLLAMAGNA,     VaLLISM  AG  NA  ,      CC.      J,      287,       I  23o  , 

1286;  Villemagne  [Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (SS.  Martinus  &  Maja.nus  de),  ce.  255,  276, 
287,  321,  35o,    1290. 

—  CoGNENSE  monasterium,  ce.  5,  6,  7. 
ViLLAEMAGNAE  abbas.  Vide  UGO,  VIVERANDUS. 
ViLLAMAGNENSiS,  C.  256}  piys  de  Villemagne. 
ViLLAMEDiANA,    villa     ïn    comitatu    Urgellitano, 

C.  384. 

Villa  Moletum,  villa  in  Valle  Asperi,  c  182; 
Vdlemolaque  [Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Per- 
pignan. 

ViLLAMURUM,  ViLLAMURus,  Villamur ,  castellum, 
ce.  414,  837,  io58,  1070;  Villcmur  [Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Toulouse. 

ViLLANOVA,  territorium  in  Riithenensi,  c.  191. 
ViLLANOVA,  villa  in  vicaria  Coliensi,  c.  237;  Vil- 
leneuve d'Olmes  [Ariège),  arr.  de  Foix. 

ViLLANOVA,  villa  iii  comitatu  Carcassensi,  c.  i59; 
Villeneuve-lès-Montréal  [Aude),  arr.  de  Carcas- 
sonne. 

ViLLANOVA  (eeelesia  de),  e.  877;  Villeneuve-la- 
Comptal  [Aude),  arr.  de  Castelnaudary. 

ViLLANOVA,  villa  in  pago  Narbonensi,  ce.  122, 
322 j  Villeneuve  [Aude),  commune  de  Cascatel. 


ViLLA\ovA,  Villa  in  pago  Biterrensi,  ,.  , .,. ,  nUc. 
neuve-lès-Biiiers  [Hérault),  arr.  de  Béliers. 

ViLLANOVA  (eeelesia  &  castellum  de),  ce.  .^7 ,  /îo, 
760,  843,  890,  1176,  1194,  lïzâj'p.  7*;  ViUel 
neuve-lès-Maguclonnc  (Hciauh  r,rr,  /..  Mont- 
pellier. 

ViLLANOVA  OE  RoTER  vel  Roi  ,  ,  vui.i  jn  comitattl 
Ressolionensi  ,  ce.  382,  4^^ç^  Villeneuve  Je  la 
Raho  [Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

ViLLANOVA,  C.  243;  Villeneuve  {Tarn),  arr.  de  La- 
vaur. 

ViLLAKETLM,  locus  iji  Valle  Asperi,  c.  1895  écart 
de  la  commune  de'  Boule-Terncre  ou  de  celle  de 
Boule-d' Amont  [Pyrénées-Orientales). 

ViLLARits,  c.  812;  Villar  en  Val  [Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

Villa  Ruuea,  villa,  c.  8o5;  Villerouge-la-Panou:e 
[Aude),  arr.  de  Narhonne. 

ViLLASEciiA,  villa  in  comitatu  Rnsulioftensi  , 
c.   167. 

ViLLASiccA,  ViLLESircA,  villa  in  comitatu  Carcas- 
sensi, ce.  120,  i55,  109;  Villesè<]ue  [Aude),  arr, 
de  Carcassonne. 

ViLL\  SiGNonii,  in  pago  Carcassensi,  e.  i55. 

ViLLATORTA,  villa  in  Nemausensi,  ce.  96,  io5. 

ViLLATRlTOLS,  c.  8i2;  Villetritouls  [Aude),  arr.  de 
Carcassonne. 

ViLLATUM  (castrum  de),  c.  i  263  ;  suivant  Thom.';$ 
ce  serait  ViLLACUM}  Villecun  [Hérault),  arr.  de 
Lodève. 

VlLLAUDRlTZ,  villula,  C»8l3.  Vide  kTiQWACA  villa(?). 

Villa  Valeriano,  villa   in   comitatu   Carcassensi, 

e.  159. 
Villa  Vallelrslm,    villa    in    comitatu    Redensi, 

c.   154. 
ViLLELONGAE   archidiacona tus,   c.    I25i;   archidia- 

coné  de  Villelongue  [Tarn),  arr.  de  Castres. 
ViLLESiccA,  villa  in  pago  Carcassensi.  Vide  VtLi.K- 

SICCA. 

ViLZANLM,  castellum.  Vide  Vinzanlm. 
ViNARCilA,  c.  277;  Vindrac}  [Tarn),  arr.  de  Gaillac. 
Vindras  (vallis  de),  c.  980. 
ViNiACL'M,  fiscus  in  pago  Narbonensi,  c.   io5. 
ViNTRO,  ViNTRONENSE,    castcIlum,    CC.    4i3,    910, 

I  104,   I  i5o;  Vintrous  [Tarn),  arr.  de  Castres. 
Vintrones  (honor  de),  c.   1  i5o. 
Vinzanlm,    Vin^an ,    Vin^a ,  Vilzanum,    castrum, 

ce.   496,    947,    1197,    1286J    Vieussan  [Hérault), 

arr.  de  Saint-Pons. 
ViRCiLiAN'UM,  villa.  Vide  Virziliani  ai. 
Virzilianum,  ViRciLiANUM,  villa,  ce.   M  19,   1142J 

Vermeille  [Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

ViTERRAE,  civitas.   Vide  Biterrae. 
ViTiLiANUM,  villa.  Vide  Vidilianum. 
ViTiS,  villa  in  pago  Magdalonensi,  c.  258. 
Vitl'rlus,  Vidorle^  Viturnellum,  flumen,  ce.  477, 

904,   984,    I266j   la  Vidourle. 
VivARiA,  VivERis,   civitas,    ce.   406,  738;  Viviers 

[Ardèche). 
VivARiENSis  comitatus,  ce.  65,  333,  437. 
—  eeelesia,  p.  2*. 


2067 


INDEX  GEOGRAPHICUS, 


2068 


VlVARIENSlS   (S.   ViNCENTIUS),  CC.    87,   9 12. 

^—  VlVARIENSIUM  pagllS,   CC.    87,    1 09,    223,    23o. 

—  territorium,  c.  17. 

VivARiENSES  episcopi.  Vide  ALDEBERTUS,  BER- 
NUINUS,  JOHANNES,  LEODEGARIUS,  PETRUS  I 
&   II,   RAIMUNDUS,   ROSTAGNUS. 

—  archidiaconus.  Vide  GUITARDUS. 

—  archipresbyter.  Vide  GUIDO. 
VivERio  (sedes  de),  c.  242. 

VoLiACuS,    locus,  c.    75 1;  partie  de  la  paroisse  de 

Cobon  {^Haute-Loire),  arr.  du  Puy. 
VoLTA,  coenobium,  ce.  22,  28;   la  Foute-sur-Loire 

(^Haute-Loire),  arr.  du  Puy. 
VoLTA  (castellum  de),  c.  81 7  j  la  Voulte  (Ardèckc), 

arr.  de  Privas. 
VoLUTA  (S.  Stephanus  de),  c.  45i. 
VoLVA,  alos,  c.  255;  la  Voulte  {^Hérault),  commune 

de  Morts. 
Vol^t  c-    1082;    lieu    détruit   sur  les  communes   de 

Nimes  &  de  Bouillargues. 
Vord\,  villa,   c.   (5ii;    Vors  (Aveyron),   arrond,  de 

Rode^, 
VuANDALORS.    Vide  Wa.NDALOR. 


w 


Wabrensis  (S.  Salvator),  monasterium.  Vide  Va- 

BUENSIS. 
WanDALOR,  VuANDALORS,   CC.    246,   789. 

—  ecclesia,  c.  641 . 

Warniacensis  (S.  Maria).  Vide  Mo.nsolivus. 


Y 


Ysera,  flumen,  c.  935;  l'Isère. 
YSPANIA.   Vide  HiSrANIA. 


Zairan,  c.  278. 


»t»  tA»  «A»  "A»  ^i»  •^  «A»  "A»  »*»  "A»  "A* 'W» 'îf' '^ 


TABLE    ALPHABÉTIQUE 


NOxMS   D  HOMMES   ET   DE   LIEUX   CONTENUS   DANS   LES    CATALOGUES 

ET   INVENTAIRES 


N.  B.  —  Les  chiffres  arabes  renvoient  aux  colonnes.; 


A 


.,    archevêque    de    Narbonne.     foir    ARNAUD 

AMAURI. 
A.,  moine  de  Bérat,  c.  iJfS. 
Ahadessas  {San  Juan  de  las),  abbnye  au  diocèse  de 

Girone,  c.   1699. 
ABBATE  (Bernard   de),  archidiacre  de  Mirepoix, 

nonce  du  pape  dans   la   Narbonnaise,  c.   1687. 
ABBON,  évêque  de  Carcassonne,  c.   1459. 
Abeilhan    (dîmes    d'),    c.    1439   (Hérault),   arr.    de 

Bé-^iers. 
ABEILHAN  (Guillem  d'),  c.   1430. 
—  (Guillem  Pons  d'),  c.   1433. 
ABRAHAM,  juif  de  Narbonne,  c.   i5ô6. 
Absanchis  (prieuré  de),   dépendant  de  Saint-Just 

de  Narbonne,  c.   1593. 
ABUMARUS,  juif  de  Narbonne,  c.   i556. 
ABZAC   (Pierre    d'),    archevêque    de    Narbonne, 

c.   I 812. 
ABZAC  (Pierre  d'),  abbé  de  la  Grasse  &  évêque  de 

Lectoure,  ce.    1701,   1702. 
ACFREU,  comte  de  Razès,  c.   1548. 
^DABRADE,  femme  de  Suniuldus,  c.  1  509. 
ADALAiS,  femme  de  Pons  Raoul,  c.   i3i5. 


ADALA'Js  RAOUL,  fille  de  Guillem-Raoul  de  Be- 

raigne,  c.   1479. 
ADALARD ,    abbé    de    Saint -Eugène    de    Vioux, 

c.   i33i . 
ADALBERT,  évêque  d'Agde,  c.   i56i. 
ADALBERT   (Jean),  précepteur  de   la   maison   des 

pauvres  de  la  cité  de  Narbonne,  c.  1607. 

ADALBERT,  fils  de  Romilde,  c.   i5i6. 

ADALBERT,  frère  de  Bernard,  prêtre,  c.   i5i3. 

ADALEISCIA,  c.   1759. 

ADALGRIMUS,  doyen  de  Lézat,  c.   1741. 

ADALINDE,  c.   i5ii. 

ADALINDE,  femme  de  Béra,  c.   i3i2. 

ADALINDE,  femme  de  Poncion,  c.   i5o6. 

ADALRIC,  abbé  de  la  Grasse,  c.   1644. 

ADALTRUDE,  mère  de  Servus  Dei,  c.    1417. 

ADAM  (Pierre),  administrateur  de  la  léproserie  de 

Narbonne,  c.   1614. 
ADARIGUS,  c.   1732. 
ADASIUS,    ADAZIUS,   abbé   de   Lézat,   ce.    1727, 

1728. 
ADEFONSE,  c.   i5o2. 
AuEiLHAC,  ce.   1731,  1779,  liai  [Haute- Garonne)^ 

arr.  de   Muret. 
Adeilhan  (prieuré  de  Saint-Marcel  d'),  c.    1448 

(Hérault),  commune  de  Saint-Fargotre. 


2071  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2072 


A.DÉMAR,  évêque  d'Agde,  ce.    i3i6,    loiy. 
ADEISIAR,  abbé  de  Castres,  c.   1442. 
ADEMAR,  moine  de  Lézat,  c.    1778. 
ADEMAR,  vicomte,  c.    1707. 
ADÉMAR,   c.    1759. 

ADEMAR -GUILLAUME,  prévôt  de  Sainte-Cécile 
d'Albi,  c.   1337. 

ADÉLAÏDE,  abbesse  de  Marenz,  c.    1774. 

ADÉLAÏDE  (la  reine),  mère  de  Charles  le  Simple, 
ce.    i5o5,    1549. 

ADÉLAÏDE,  femme  de  Roger,  comte  de  Cnrcas- 
sonne,  ce.  1736,  1739. 

ADÉLAÏDE,  femme  de  Bertrand,  comte  de  Tou- 
louse, c.  1709. 

ADÉLAÏDE,   vicomtesse   de    Narbonne,    ce.    i55i, 

i552. 
ADÉLAÏDE,    femme    de    Guillem    de    L'Hôpital, 

c.    1617. 
ADÉLAÏDE,  femme  de  Pierre-Bérenger,  c.  i533. 
ADÉLAÏDE,  femme  de  Pierre-Raimond,  c.    iHrx), 
ADÉLAÏDE,  fille  de  Guillem  Ascon  de  Perpignan, 

c.   1609. 
ADÈLE,  femme  de  Bernard  d'Aubeterre,  c.   i3i5. 
ADELME,  c.  i5o6. 
Adilianum,  en  Narbonnais,  e.   i554. 
Ad  ipsos  Aspres,  en  Roussillon,  c.   iSzo. 
ADOARE,  femme,  c.   rSio. 
Adodosso  (Auriol  Sanche  de),  c.   1752. 
Adorno  (B.  de),  archidiadre  de  Béziers,  c.    1723. 
ADOYRA,  c.   i55i, 
ADRIEN  II,  pape,  c.   1705, 
ADRIEN  _IV,    pape,   ce.    i3i7,    i323,    1426,    1426, 

1462,  1463,  1664,   I  r)65,  1718. 

Ad  Rieram,  en  Roussillon,  c.   i52i. 

ADROARIUS,  c.  i5i2. 

ADROARIUS,  fidèle  de  Charles  le  Chauve,  c.  1646, 

ADROCINUS,  c.  1 5 1  I . 

Affamiano  (Auger  de),  de  Béziers,  c.   1472. 

AGADESANA  (Marie),  c.    i320. 

Agilmunt  (alleu  de),  dans  le  Toulousain,  c.   1729. 

AGADEZ,  ec.    i3  1  1 ,  i3i2,   i3  14,   1  32o. 

AGALBERT,  e.    1730. 

AGAMBERT,  évêque,  e.    i^Do. 

Aganciano    ou    Aganaciano    ( Saint -Etii^nm;    de), 

ce.    iô5i,    1567;    Gaussan    (^Aude),   commune   de 

Narhonne. 

AGAPET  II,  pape,  c.   i55i. 
./4^a5  (Sainte-Marie  c/e),  c.   1741. 
AoDE,   ce.    i3i2,    i3i5,   i3i8,    i3i9,    i32i,    i322, 
i323,    1324,   1329,    i33o,    1418,   1669. 

—  (chapitre  d'),  ce.  i3i7,  i3i8,  1324,  1327, 
i328,    i329, 

—  (comté  d'),  c.  i3i3. 

—  (comté  &  vicomte  d'),  c.   1319. 

—  (cour  ?piseopale  d'),  c.    1327. 

—  (diocèse  d'),  ce.    i32o,   i32i,  i322,   1455. 

—  (église  d'),  ce.   i3i4,   i32i. 

—  (cvêché  d'),  c.    i33o. 


Agde  (port  d'),  c.    1327. 

—  (la  ViEiLLK-Por.TE  à),  c.   i3i8. 

—  (Saint-André  d'),  c.   1314. 

—  (Saint-Etienne  ou  Estève  d'),  ce.  i3i  1,  i3i7, 
i3i8,    i32o,    i338,    1340. 

—  (aumônerie  de  Saint-Etienne  d'),  e.   i3i6. 

—  (Sainte-Marie,  chapelle  de  l'église  d'),  c.  i328. 

—  (tours  de  la  cité  d'),  c.   i32i . 

—  (vicomte  d'),  c.   i32o,   i322. 

—  (évêque  d'),  ce.   1324,  i325,   i32<5,  i327,   i328, 
1329,   i33o,   1095. 

—  (évêques  d').  Voir  ADALBERT,  ADÉMAR, 
B.,  BERENGER  I  &  II,  BERNARD,  BER- 
TRAND, DACBERT,  ERMENGAUD,  GONTIER, 
GUILLAUME,  HUGUES,  MONTREDON,  MONT- 
PELLIER, PIERRE  RAIMOND,  PONS,  POUVE- 
REAU,  PU  Y,  RAINAUD,  SALOMON,  SICARD 
THÉDISE.  ' 

—  (archidiacre  d').   Voir  PIERRE  BERENGER. 

—  (officiers  de  l'évêque  d'),  e.    1327. 

—  (chanoines  d'),  ce.    i3ii,   i  325. 

—  (préchantre  d'),  e.   1587, 

—  (prévôt  d'),  e.   i  328. 

—  (comte  d').   Voir  APOLLONIUS. 

—  (vicomtes  d').   Voir  BERNARD   ATON  'V^I     BO- 
SON,  TEUDO.  ' 

—  (consuls  d'),  c.   1327. 
AGDE  (Guillem  d'),  e.    i32i. 

—  (Pierre-Bermond  d'),  c.  i3i4. 
Agen  (Saint-Cai'rais  d'),  c.  1619. 
Agenais,  e.   1359. 

AGILA,   AGILIS,    abbé    de    la    Grasse,    ce.    1644, 
1646. 

AGIO,  AGIUS,  évêque  de  Narbonne,  c.   lô.'îo. 
AGODAS   (Pierre  de),  meunier  du  moulin  de  Coso- 
naris,  c.    1622. 

Agout  (rivière  d'),  ce.   1367,   1410,   1039. 

Agreuled,  c.  1759. 

AGULHAC  (Barthélémy  d'),  c.  i638. 

AIALBERT,  c.   1732. 

Aianus,  au  pays  de  Toulouse,  c.   1728. 

AICARD,  ce.   1732,   1733,   1734. 

AICIE,  femme  de  Raimond  de  Florensac,  c.    1432. 

AIGLINE,  fille  de  Bernard  de  Roquebrun,  e.   1433, 

AIGNAN,  prêtre,  c.   1728. 

AlGREFEUILLE  (Sa  INT-SaLVI    d'),   C.    I  35o. 

Aigles  (église  de    Sainte-Marie   aux),   ad  Agas, 
c.    I  741 .   f^oir  Agas. 

A1GUESVIVES,  dans  le  pays  de  Substantion,  c.  i3ii. 

AiGUESviVES  (église  de  Saint-Clément  d'),  c.  1436; 
(^Hérault),  arr,  de  Saint-Pons. 

AiGLESViVES    (terroir    d'),    e.    1720    (Gard),  arr.  de 
Ni  lues. 

AIGUILLON  (Bernard),  ce.   1798,   1799. 

AILO,  femme,  e.   i5i3,   i5i6. 

AIMAR,  abbé  de  Calers,  c.   1626. 

AIMERI,    archevêque     de     Narbonne,    ce.     looi, 

I  5  ;")  2 . 
AIMERI,  évêque  de  Carcassonne,  c.   1459. 


1073  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  207^ 


AIMKRI,   nbbé    de    Lczat,    ce,    1741,    1742,    '743, 

1744. 
AIMERI,  abbé  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  c.  \î)'')2. 

AIMERI ,    abbé    de    Saint- Sernin    de    Toulouse, 

ce.   1498,   1499. 
AIMERI,   commandeur    du    Temple    de    Pézénns, 

c.   1436, 

AIMERI,  neveu  de  Pierre,  archevêque  de  Nar- 
bonne, c.   1 556. 

AIMERI  I,  vicomte  de  Narbonne,  c.  i555,  i558, 
i56o,  i56i,  i5(52. 

AIMERI  II,  vicomte  de  Narbonne,  c.  1069,  1571, 
1572,    1573. 

AIMERI  III,  vicomte  de  Narbonne,  ce.  1435,  1601, 
i6o5. 

AIMERI  IV,  vicomte  de  Narbonne,  c,    1691. 

AIMERI,  c.   1406. 

AIMERI,  ce.  1757,   1759,   1760. 

AINARD,  ce.   1737,   1738. 

AIRBERT,  évêque  de  Béziers,  c.    1417. 

Aix  (archevêque  d'),  ce.    i557,   1719. 

AJALBERT  (Pierre),  c.    1524. 

ALADAIZ,  c.  1754. 

ALADEUS,  prêtre,  e.   i5o7. 

ALAii\Af;,  c.    1459  (^Aude),  arr.  de  Carcassonnc. 

—  (église  de  Saixt-Geumain  d'),  e.   1473. 

—  (dîmes  de  Saixt-Ger.main  d'),  c.   1465. 
Alaikac  (péages  d'),  c.    1349J   Alayrac  (^Tarn),  arr. 

de   Gaillac. 
ALAMAN,  cardinal  de  Saint-Eusèbe,  légat  aposto- 
lique dans  les  royaumes  d'Espagne,  c.    1696. 

ALAMAN  (Raimond),  damoiseau,  c.   i3j4. 
Alamannus  (église  de),  c.    i562. 
Alangon'ia  d  Entremons  (mas  de),  c.    14 id 
ALARIC,  comte,  c.   i5o6. 
ALARIC,  fils  d'Ebolon,  e.    i5io. 
Aliîagnan  (Saint-Etien.ne  d'),  ce.   1416,  1417  (Hé- 
rault), arr.  de  Samt-Pons. 

Alrax,  ce.  1764,  1779;  Auhan  (Haute-Garonne), 
commune  de  Polastron. 

Alisan   ou    de  Alhano    (SAi.\T-PiEi'.r,E  d'),  ce.    1727, 

1801. 
Amîano  (évêque  d'),  légat  apostolique,  c.    i566. 
Aliîakkde  (T),  en  Toulousain,  c.   1735. 
ALBARIGS,  femme  de  Guilabert,  c.   1730. 
Aldére  (mont),  ce.   1604,  i5o7,  i5o8,  i5i6. 
ALBÉRIC,  vicomte,  c.   1706. 
ALBERT-ÉTIENNE,  clerc  mineur,  évêque  de  Car- 

cassonne,  c.  1478. 
ALBERT,  prévôt  de  Saint-Salvi,  c.  1406. 
Albi,  c.   1341 . 

—  (boucherie  d'),  c.   i334. 

—  (cité  d'),  c.  r34i,  1345. 

• —  (le  Castelviel  d'),  ce.   i338,  i34r. 

—  (chapitre  de  Sainte-Cécile  d'),  ce.  i334,  i338, 
1339,  1341,  1343,  1345,  1346,  1349, i35o,  i35i, 
i352,  i353,  i355,  i3j6,  i357,  i56i,  i363,  i364, 
i365,  1369,  1372,  1377,  1378,  i38o,  i385,  i386, 
1387,  i388,  1395,  1396,  1397,  1402,  1407. 


Ai,Bi  (confrérie  de  Saint-Louis  d'),  ce.  1374,  1375, 
■  384. 

—  (consulat  d'),  c.  1359. 

—  (cour  épiscopale  d'),  ce.   1370,  1874,  1379, 

—  (juridiction  du  diocèse  d'),  c.   i3â5, 

—  (église  d'),  ce.   i33i,   i333. 

—  (évêché  d'),  c.    i332. 

—  (dîmes  de  l'évêché  d'),  ce.  i3(54,  1384. 

—  (guet  d'),  ce.   1379,  i383. 

—  (hôpital  d'),  c.   1401. 

—  (hôpital  de  Sainte-Marie  d'),  c.  1403. 

—  (justices  d'),  ce.   i335,  1348,  i365. 

—  (église  de  Saint- An  niQtE  d'),  ce.  141  i. 

—  (monastère  de  Sainte-Catherine  d'),  ce.  i353, 
1395,  1404. 

—  (cathédrale  de  Sainte-Cécile  d'),  ce,  i33o, 
i33i,  i332,  i333,  i334,  i335,  i336,  i337,  i333, 
1339,  1340, 1341,  1342, 1343, 1344, 1345, 1346, 
i364,  1372,  i385,  i387,  1390,  1391,  1393,  1398, 
1399,  1401,  1404,  1409. 

—  (chapellenies  de  Sainte-Cécile  d'),  c.  1378. 

—  (fabrique  de  Sainte-Cécile  d'),  c.  1401. 

—  (reliques  de  Sainte-Cécile  d'),  ce.  1389,  1393. 

—  (monastère  de  Sainte-Claire  d'),  c.  1395. 

—  (église  de  Saint-Julien  d'),  ce.  i338,  1340. 

—  (église  de  Sainte-MartianE"  d'),  ce.  i336,  i337, 
1343,  1408,  141  1 . 

—  (cimetière  de  Sainte-Martiane  d'),  c.   1346. 

—  (université  d'),  c.    1369. 

—  (vicomte  d'),  c.   i335. 

—  (viguerie  d'),  c.   i386. 

—  (évêque  d'),  ce.   1343,   i36o,    T484. 

—  (évêques  d').  Voir  AMBOISE  (  LOUIS  T  &  Il  d"), 
AMELIUS,  BERTRAND,  BÉRAUD,  BERNARD  I, 
BOISSI,  CASILHAC,  DAUPHIN,  DOMINIQUE, 
DUPRAT,  DURAND,  ELBÈNE,  FROTARD,  GÉ- 
RAUD,  GODALRIC,  GOUKFIER,  GUILLAUME, 
GUILLAUME  RAIAIOND,  HUGUES,  JEAN,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  JEAN,  JEAN  JOUFFROY; 
cardinal  de  LORRAINE,  LOUIS,  .MIRON,  PEI- 
TAVIN,  PIERRE,  ROBERTET,  RIDOLFO,  RI- 
GAUD,    STROZZI,   VOULTE. 

—  (archidiacre  d').   Voir  BENEBENTUS. 

—  (officiai  d'),  ce.  i355,  i359,  i3û3,  i366,  i363, 
1373,   i383,  1394,  1395,  1542. 

—  (procureur  de  l'évêque  d') ,  ce.  1370,  i373, 
I  370. 

—  (vicaires  généraux  de  l'évêque  d'),  c.    1378. 

—  (chanoines  de  Sainte-Cécile  d'),  c.  i333,  i334, 
i336,    i337,    1379,    i383,    1384,    1387,    i388, 

1390,  1891. 

—  (prévôt  de  Sainte-Cécile  d"),  ce.  i334,  i335, 
i336,    1340,    1341,     1345,    1346,    i35ri,    ij5,"), 

1391,  1396. 

—  (prévôt  d').  Voir  ADÉMAR  GUILLAUME,  CA- 
SILHAC, COMBRET,  FRAISSINET,  GUILLAU- 
ME,  MONTJOUX,  PONS. 

—  (cellérier  de  Sainte-Cécile  d'),  e.  1344. 

—  (prieur  de  Saint- Affrique  d'j,  c.    1347. 

—  (prieur  de  S  a  1  nte-M  arti  A.NC  d'),  ce.  1345, 
i356. 


2075         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE. 


1076 


Alei  (religieuses  &  couvent  des  Annonciades  d'), 

ce.  1397,  1405. 
«—  (religieuses  Augustines  d'),  c.   1408. 

—  (Carmes  d'),  ce,  1402,  1404,  1405. 

—  (Franciscains  ou  Frères  Mineurs  d'),  ce.  1402, 
1404,  1416. 

—  (Frères  Prêcheurs  d'),  ce.  1402,  1403,  1404, 
1405. 

—  (église  des  Frères  Prêcheurs  d'),  c.  i368. 

—  (syndics  des  confréries  d'),  c.   i356. 

—  (recteur  de  Saint-Julien  d'),  c.   iSyy. 

—  (comte  d').  Foir  PONS. 

—  (vicomtes  d').  Foir  BERNARD  ATON  III  &  IV, 
RAIMOND  TRENCAVEL,  ROGER  I  &  H. 

—  (consuls  d'),  ce.  1340,  1349,  i358,  1364,  i367, 
i368,  1369, iSyo,  iSyz,  1377,  1379,  i33i,  i332, 
1384,  i386,  1390,  1397,  iSpS,  1399,  14C0,  1401, 
1404,  1413. 

—  (juge  royal  d'),  ce.    1378,   1379. 

—  (prud'hommes  d'),  ce.  1344,  i354,   137,5. 

—  (viguier  d'),  ce.  i365,  1374,  1376,  1378,  1379, 
i383. 

ALBI  (Pierre  d'),   procureur   de  l'évêque    d'Albi , 

c.  1369. 
Aleiac  (prieuré  d'),  ce.   1741,   1792. 
ALBIE,  fille  de  Guiraud  de  la  Toasca,  c.   1336. 
Albigeois,  ce.  i33i,  1343. 

—  (juge  d'),  c.   1379. 

—  (viguier  d'),  c.    i358. 
Alhinianis,  en  Toulousain,  c.   1760. 

ALBRET  (Louis    d'),   abbé    commendataire   de   la 

Grasse,  ce.   1699,   1700. 
ALBURGIS,   femme   de   Guillem    de    la   Garrigue, 

c.   1770. 
ALDEGARDE,  femme  d'Ysarn,  c.   1728. 
ALDIARDE,  c.  1764. 
Aldon,  rivière,  c.  1783. 
ALENÇON  (comte  d'),  e.  i388. 
Alet  (abbaye  d'),  c.   1672. 

—  (chapitre  d'),  c.    1625. 

—  (évèque  d'),  ce.  i595,  1096,  1698.  FoiV  ARNAUD, 
GUILLAUME,  PIERRE,  ROQUE. 

—  (abbé  d').  Foir  WALGUERIUS. 
ALEXANDRE  II,  pape,  ce.  i554,  1707. 
ALEXANDRE  III,  pape,  ce.  i338,  1427,  1429,  i565, 

1718,  1719. 
ALEXANDRE  IV,  pape,  ce.  1347,  1449,  1470,  1489, 
1.577,  '600,   1601. 

ALEXANDRE  VI,  pape,  ce.  1394,  1395,  1397,  1414, 
1415,  i597,  1642. 

ALEXANDRE,  sous-viguier  de  Béziers,  c.   1440. 

ALFONSE,  roi  d'Aragon,  c.  1697. 

ALFONSE,  comte  de  Toulouse.  Foir  ALPHONSE  I. 

Algimont,  Algimunt  (église  d'),  ce.  1769,  1781. 

ALICE,  dame  de  Montfort,  c.  1466. 

ALMERADUS,  évêque  d'Elne,  e.  1609. 

ALMODIS,  comtesse  de  Rouergue  &  de  Toulouse, 

c.    1707. 
ALPHONSE,     ALFONSE    I,    comte    de    Toulouse, 

ce.  i333,  1334,  \^^^,  '7'5,  1716,  1717,  1769. 


ALPHONSE  II,  de  France,  comte  de  Poitiers  &  dj 

Toulouse,  ce.    1349,  1539. 
Alrigus  (alleu  de),  dans  le  terroir  à'Ascha,  c.  1744. 
ALTMERA,  archiprêtre  d'Elne,  e.   1504. 
Altorio  (abbaye  de  la  Trinité  de),  au  pays  d'Arles, 

c.   1718. 
ALUDIER  (Bernard),  e.  i362. 
Alzonne,    ce.    1447,    1469  {Aude),   arr.  de   Carcas- 

sonne. 

—  (église  de  Sainte-Marie  d'),  c.  1470, 
ALZONNE    (Guillaume    d'),    abbé    de    la     Grasse, 

e.   1681. 
ALZONNE  (Rnimond  d'),  procureur  de  la  maladre- 

rie  du  bourg  de  Narbonne,  c.   1614. 
AMALRIC,    archiprêtre    d'Elne,    ce.    i5i2,    i5i3, 

i;5i5. 
AMALVIMUS,  ce.    1700,    1753,   1757. 
AMANTIUS,  prêtre,  e.   i5o3. 
AMAT,  légat  du  pape,  c.    1422. 
AMAT,  vacher  de  la   comtesse  de  Comminges,  Ta- 

zène  Ou  Tarèze,  c.    1799. 
AMAT  (Raimond),  c.   i6o5. 
AMAURI,  comte  de  Montfort,  c.   161 7. 
AMAURI,  vicomte   de   Narbonne,  ce.    1601,    1602, 

1607. 
AMAURI,  vicomte  de  Lautrec,  e.  i353. 
AMAURI,  fils  de  Guillem  Roaud,  e.  1609. 
Ambialet  (château  d'),  c.   i343  (Tarn),  arr.  d'Alhi. 

—  (chapelle  du  château  d'),  e.   i337. 
AMHOISE  (Georges  d') ,   cardinal  de  Rouen,   légat 

du  Saint-Siège,  ce.   1396,   1397,  1405. 
AMROISE    (Louis   I   d'),   évêque   d'Albi,   ce.    1390, 

1391,    1393,    1394,    1395,    1396;    lieutenant   du 

roi  en  Languedoc,  ce.    1392,   1700. 
AMBOISE  (Louis  II  d'),  protonotaire  apostolique, 

commandeur  de  Saint-Pierre  &  de  Saint-André 

de    Gaillae,    ce.     1396,     1397;    évêque    d'Albi, 

ce.   1405,  1414,  I  41 5. 
Ambres   (paroisse   de   Saint-Sauveur  d'),   c.    i353 

(Tarn),  arr.  de  Lavaur. 
AMÉLIE,  femme  de  Benoît,  e.   1732. 
AMELIUS,  évêque  d'Albi,  ce.  i33i,   i332,   1406. 
AMÉLIUS,    évêque    de  Toulouse,   ce.    i558,    1765, 

1766,   1771. 
AMÉLIUS,  abbé    de   Saint-Gilles,   évêque    d'Uzès, 

ce.   1706,  1706. 
AMÉLIUS,  abbé  de  Lézat,  ce.   1736,  1737. 
AMÉLIUS,  abbé,  c.    1705. 
AMÉLIUS,  prêtre,  e.   1766. 
AMÉLIUS,  c.   i33i. 
AMÉLIUS,  c.   1728. 
AMÉLIUS,  c.  1735. 
AMÉLIUS,  fils  de  Bernard,  c.  1737. 
AMÉLIUS,  e.  1739. 
AMÉLIUS,  e.  1741. 
AMÉLIUS,  e.   1740. 
AMÉLIUS,  fils  d'Amélius,  c.  1760. 
AMÉLIUS- AGANANDUS,  e.   1736. 
AMÉLIUS-ATON,  prévôt  de  Saint-Germier,  c.  1758. 
AMÉLIUS- ATON,  c.   1741. 


2077  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2078 


AMF.LS,  prieur  de  la  Canne,  c.   1409. 

AMELS,  chevalier,  c.   ifH^. 

Amels  (cure  dels),  près  Puech-Begon,  c.   iSyi. 

AMELS  (Bernard),  ce.   i6o5,  i6o6. 

AMELS-ELISÉE,  c.   1744. 

AMELS  (Pierre),  c.  1762. 

AMIE,  femme  de   Roger,  comte  de   Foix,  c.  lùiT). 

AMIEL,  mari  de  Richarde  Pnsteiir,  c.   1604. 

AMISIN,    chanoine    de    Notre-Dame    de    Mclun, 

c.   1359. 
><OTOrtt  (terres  d'),  c.    1524.  Voir  Aval. 
AMOROSIUS,  crieur  public  de  Béziers,  c.   1438. 
AMPOUILLAC  (Ermengarde  d'),  c.  1770. 
Ampurias  (comté  d'),  c.  i5i6. 

—  (juges  du  comté  d'),  c.  i525. 
ANASTASE  IV,  pape,  ce.  1462,  1463. 
ANAY  (Pierre  d'),  chevalier,  c.   I4.')4. 
Anclieranum ,  en  Narbonnais,  c.    1548. 
ANDRÉ,  abbé  de  Saint-Aphrodise,  e.   1453, 
ANDRÉ  (Raimond),  clerc,  c.  i36o. 
ANDRÉ,  e.  1421. 

Anduze,  e.  i322. 

—  (seigneur  d').  Voir  Pierre  BERMOND. 
ANDUZE    (Pierre    d'),    archevêque    de    Narbonnc, 

ce.    1564,   1717. 
. —  (Béraud  d'],  fils  de  Pierre  Bermond,  c.   1349. 

—  (Bernard  d'),  ce.   1712,   1716. 
Anel,  c.   141 1 . 

ÀNGELr  (abbaye  de  Saint-Jean  d'),  e.  i588. 

ANGLADE  (1'),  c.   1779. 

Anglais,  c.  i636. 

ANGLAR,  c   i5o8. 

Angles,   en   Narbonnais,  c.    1601    (^Tarn),   arr,  de 

Castres, 
ANGLICUS,  évêque  d'Albano,  c   138'). 

ANGOULÊME  (Hugues  d'),  archidiacre  de   Billom, 

en  l'église  de  Clermont,  c.   1475. 
Anhac,  dans  le  Daumazan,  e.  1728.  Niac  (^Ariége), 

commune  de  Sieuras. 

—  (église  d'),  ce.   1748,  1749. 
ANHAN  (eaylar  d'),  c.   1444. 

Amane  (abbés  d').  Voir  GUILLAUME  LEUFROI. 
ANIANE  (Guillaume  d'),  procureur  du  chapitre  de 
Sainte-Cécile  auprès  du  pape,  c.  1349. 

ANIER,    clerc,    abbé    de    Lézat    &    de    Pcyrissas, 

ce.    1742,   1743. 
ANIER,  prêtre  de  Samouilhan,  e.  1739. 
ANIER,  e.  1728. 
ANIER-BENOIT,  c-   1749. 
ANJOU   (duc  d'),  lieutenant  du  roi  en  Languedoc, 

ce.  i382,  i383. 
ANNE,  fille  d'Alarie,  e.  1604. 
ANNE,  femme  d'Etienne,  c.   i5ii. 
ANNE,  c.  i5o4. 

ANSELME,  abbé  de  Candeil,  c.   1409. 
ANSELME,  abbé  de  Saint-Salvi,  c.   1406. 
ANSÉMOND,  c.  1417. 
ANSÉMOND,  c.   i5ii 


ANTFOS,  c.  1751. 

S.  ANTOINE,  abbé,  c.   1809. 

ANTOINE,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.   1725. 

Apostolique  (chambre),  ce.  i368,  1384,  lîp^,  1447. 

APOLLONIUS,  comte  d'Agde,  c.  i3i  1. 

AnAGON  (roi  d'),  ec.   1820,  1431,  1703. 

ARAGON  (Isarn  d'),  chanoine  de  Saint-Nazaire  de 

Careassonne,  e.   1477. 
ARBERT,  c.   i528. 
Ai'.noLiiAC  (PuY  d'),  c.   1798. 
AniionAS,  dans  le  Fenouillèdes,  c.   i:Ï49. 
ARBOREE  (Béatrix  d'),  femme  d'Aimeri,  vicomte 

de  Narbonne,  e.  1691. 

ARCEDONIA,  c.   i5i4. 

ARCEDONIA,  femme  de  Adrocinus,  c.   i5i  1. 
ARCEDONIA,  femme  de  Esegutus,  ce,   i5o8,  iSop. 
ARCHAMBAUD,  comte  de  Foix,  e.  1637. 
Arcianum  (église  de),  e.   1.072. 

ARCIS  (Hugues  d'),  sénéchal  de  Careassonne, 
c.   1487. 

AnDor.EL,  e.  1407. 

—  (abbé  d').  Voir  PIERRE. 

Arduis,  c.  1751. 

AnoEi.Ès  (châtellenie  d'),  c.  i532  (Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Céret. 

Argeleriis  (église  de  Saint-Vincent  de),  c.  15645 
Argclliers  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 

AncEmc,  e.   i5o6. 

ARGILA,  fils  du  comte  Béra,  c.   i5o2. 

Augut,  ce.  1801,  1807  {Haute-Garonne),  arr.  de 
Saint-Gaudens. 

ARGUT  (Etienne  d'),  e.   174,5. 

ARIBERGA,  femme  de  Rodrandus,  c.  1737. 

ARIBERT,  abbé  de  Jocou,  c.    i552. 

Ariége,  rivière,  ce.  1624,  1626,  i633,  1768,  1804, 

1811. 
Ariis  (église  de  Saint-Pierre  de),  c,  1782. 
Ar.LES  (archevêque  d'),  ee.  1401,  1719. 

—  (vicaire  de  l'archevêque  d'),  c.   1722. 

—  (concile  d'),  e.  1705. 

—  (diocèse  d'),  c.  1359. 

Arles,  en  Roussillon  (abbaye  d'),  e.   lâiS. 

—  (abbé  d').  Voir  WISANDUS. 
ARLES  (Pierre  d'),  c.   1449. 
ARLUIN,  c.    1544. 

ARMAGNAC  (comte  d'),  ec.   1389,  i632. 
ARMAGNAC  (Jean,  comte  d'),  lieutenant  du   roi 
en  Languedoc,  ce.   i375,   1376. 

ARMENTIÈRES  (Pierre  d'),  précepteur  de  l'hospice 
de  la  cité  de  Narbonne,  e.   161  1. 

ARNAUD  I,   archevêque  de  Narbonne,  c.    1424. 
ARNAUD,   abbé  de  Cîteaux,    c.  1434;  archevêque 

de  Narbonne,  ce.  i32i,  i557,  1  56o,  iô6i,  1662, 

i563,  1569,  1670,  1571,  1572. 

ARNAUD,  évêque  d'Alet,  c.   1497. 
ARNAUD,  évêque  de  Béziers,  e.   iSSç. 
ARNAUD,  évêque  de  Careassonne,  ce.   1461,  i55i. 
ARNAUD,  évêque  de  Comminges,  e.  1773. 


2  079  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABETIQUE.  2  0^'o 


ARNAUD,  évêque  de  Maguelonne,  ce.   1421,   1422. 

ARNAUD,  abbé  de  Calers,  c.  1785. 

ARNAUD,  abbé  de  Combelongue,  c.   1616. 

ARNAUD,  abbé   de   Saint-Laurent   hors   les   murs, 
à  Rome,  c.    1  576. 

ARNAUD,    archidiacre    de    Saint-Pierre    de    Fe- 
noiiillèdes,  c.   1  572. 

ARNAUD,  prieur  de  Lézat,  c.   1790. 

ARNAUD,    prieur    des     augustins    de    Narbonne, 
c.   1601. 

ARNAUD,  moine  Je  Carcago,  c.   1754. 

ARNAUD,  prêtre,  c.    1620. 

ARNAUD,  comte  de  Carcassonne,  c.   1727. 

ARNAUD,   comte   de  Comminges,   ce.    1749,    1752, 
1755. 

ARNAUD,  comte  de  Roussillon,  e.   1029. 

ARNAUD,  vicomte  de  Caraman,  c.    1377. 

ARNAUD,  vicaire  &  missus  du  comte  de  Toulouse, 
Raimond,  c.  1728. 

ARNAUD,  fils  de  Bertrand,  c.    1750. 

ARNAUD,  fils  d'Eudes,  c.  1744. 

ARNAUD,  fils  d'Ysarn  &  d'Aldegarde,  c.   1728. 

ARNAUD,  frère  d'Aton,  c.  1744. 

ARNAUD,  frère  d'Eudes,  e.    1744. 

ARNAUD,  frère  de  Guillem  Pons,  c.   1764. 

ARNAUD,  frère  de  Pierre  Rigaud,  c.   1761. 

ARNAUD,  frère  de  Pons,  c.    1742. 

ARNAUD,  frère  de  Ug,  c.   1766. 

ARNAUD,  ce.  1021,  1624,  1025,  1732,  1735,  1737, 

I  7;Jo,   I  76  I ,   I  764  '. 
ARNAUD- ALAMAN,  c.   i333. 
ARNAUD-AMAN,  e.   1749. 
ARNAUD-AMÉLIUS,  c.    i7.'')3. 
ARNAUD  DONAT,  c.    17.08. 
ARNAUD-EUDES,  c.    1749. 
ARNAUD  GASC,  abbé  de  Candeil,  c.    1411. 
ARNÂUD-GUILLEM ,   viguier   de    l'évéque    d'Albi, 

C..1377. 
ARNAUD-GUILLEM,  c.   1460. 
ARNAUD  MIRON,  c.   1  r>3  1 . 
ARNAUD  Octaviensis,  c.    1706. 
ARNAUD-PIERRE,  fils  d'Aladaiz,  c.  1754. 
ARNAUD  PONS,  ce.    i53r. 
ARNAUD-PONS,  ce.   1734,   1759 
ARNAUD-RAIMOND,  c.   1  53  1 . 
ARNULFE,  archevêque,  c,   1049. 
ARNULFE,  archevêque  de  Conza,  c.   i.'j39. 
ARNUSTE,    archevêque    de    Narbonne,   ce.    i5o5, 

1049,  i55o. 
ARNUSTE,  c.    1418. 
Ariun  (archidiacre  d'),  c.   1789. 
ARRAN  (Bernard  d'),  c.   1802. 

Arras  (cardinal  d'),  évêque  d'Albi.  FoiVJean  JOUF- 

FROI. 
Ari'.ia,  Arrianum  j   en   Gonflent,    ce.    i5i2      1020. 

Ria  (^Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Pradcs. 


'  En  mettant  tous  ces  ArnaiiJ  dans  un  seul  article   ne 
lie  prétendons  pas  identifier  tous  c«s  personnajjes. 


Ariiia    (église    de    Saint- Vincent    d'),    ce.    iâ32, 

I  533. 
Ans  (église  de  Saint-Martin  d'),  c.   1748. 
Arsan  (château  d'),  c.    1592. 
Arsano  (vicairie  de),  c.    1096. 
Arse  (territoire  d'),  c.    1811. 

ARSINDE,  comtesse  de  Carcassonne,  ce.  i55i,  1727. 
ARSINDE,   femme   de   Guillaume,   vicomte  de  Bé^ 

ziers,  c.    1419. 
ARSINDE,  femme  d'Estève,  c.   1750. 
ARSINDE,  femme  de  Leodovinus,  e.    1  5o6. 
ARSINDE,  femme  de  Pons  Maeip,  c.   1742. 
ARSINDE,  femme,  c.    k^oS. 

ARTAUD  I,  évêque  d'Elne,  ce.  i526,  1529,  i53o. 
ARTAUD  II,  évêque  d'Elne,  ce.  i536,  i537,  ir,67. 
ARTAUD,  fils  de   Guillem,  vicomte  de   Castelbon, 

c.    1029. 
ARTOIS  (Jeanne  d'),   comtesse  de  Foix,  ce.   i633, 

1812. 
ARTOR,  c.   1789. 
ARVÉE,  c.   1735. 
ARVERT,  c,   1740. 
ARVIS,  dame  noble,  c.    1760. 
Ar.zAc,  ce.   i73o,   1735,  1737,  1797. 

—  (église  de  Saint-Etienne  d'),  ce.  1734,  1737, 
1790,   1797. 

ARZAC  (Aycard  d'),  c.    i8o5. 

—  (Serline  d'),  c.    1771. 

Ascfici,  en  Toulousain,  ce.  1732,  1733,  1735,  1744, 
1760,  1779.  Peut-être  Mont  (Haute-Garonne), 
arr.  de  Toulouse.   Voir  Mont. 

Asclanum  (Guillaume  Eiz  de),  e.    ij'jô. 

AsiLiAC,  e.    1  5  I  I . 

ASNAIRE.  femme  de  Benoît,  c.   1736. 

ASNARIUS,  vicomte,  abbé  de  Lézat,  c.    1753.    Foir 

ANIER. 
ASNARIUS,  prêtre,  c.    1730. 
ASNERIUS,  c.  1731. 
ASNIER,  c.    1732. 
^5rtiZs  (Nils),  en  Roussillon,  ce.  i.'>c9,   i5i6,  !/)23; 

Nils  (^Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

ASPET,  ASPEL  (Arnaud-Raimond  d'),  e,    1809. 

—  (Aton  d'),  c.   I  749. 

^-  (Bertrand  d'),  chevalier,  c.    1798. 

—  (Roger  d'},  chevalier,  ce.  1787,  1796,  1797, 
1  809. 

Asi'inAN,  ce.  1416,  1417,  1420,  1420,  1432,  1433, 
1434,   1436,   1437  (Hérault),  arr.  de  Lod'cve. 

ASSALIT  (Arnaud),  procureur  du  roi  en  la  séné- 
chaussée de  Carcassonne,  e.   1370. 

ASSULPHI  (Pons),  e.   i528. 
AsTANOS  (seigneurs  d'),  c.    1771. 
ASTAR,  prêtre,  c.    1730. 

ASTARAGUES  (Bernard  d'),  archidiacre  de  Ville- 
longue,  ce.   i362,   i363. 
ASTARE,  abbé  de  Peyrissas,  c.    1752. 
ASTARE,  prêtre,  c.    1726. 
ASTRE  (Guillem-Pons),  ce.   1783,  1784. 
ATALA,  abbé  de  la  Grasse,  e.   1644. 


2o8l  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2082 


Atilianum,  c.   i  564. 

ATILIUS,  prêtre,  ce.   1730,  1737. 

ATON,   archevêque   d'Arles,  ce.   iSôp,    171.'"),    1717. 

ATON,  abbé  de  Lézai,  ce.  1736,  1743,   1772,   1773. 

ATON,  abbé  du  Mas-d'Azil,  c.  1743. 

ATON,  prieur  de  Saint-Germier,  c.  1771. 

ATON,  prêtre,  ce.   1737,  1741. 

ATON,  clerc,  c.   i5i7. 

ATON,  frère  d'Arnaud,  c.  1744. 

ATON,  neveu  d'Aton,  abbé  de  Léznt,  c.    1736. 

ATON,  ce.    i3ii,    i5o8,    1728,    1729,   1735,    1737, 

1742,   1740,   1748. 
ATON-BENOIT,  c.    i7,';2. 
ATON-RAIMOND,  c.  1748. 
ATTON  ASTER,  moine,  e.    1751. 
ATVERT,  abbé  de  Lézat,  c.   1732. 
ATVERT,  ce.  1734,   1745. 
ATVERT  (Benoît),  c.   1738. 

AUBUSSON  (Guiehard  d'),  évêque  de  Carcassonne, 

ce.  1483,  1484. 
Aucii  (archevêque  d'),  ce.   i38o,  1629. 
Al'DE,    fleuve,   ce,    1466,    1472,    1487,    1489,    1490, 

i558,   1569,  1699. 

AUDENEHAM    (maréchal  Arnoul    d'),   lieutenant 

du    roi   en    Languedoc,    ce.   1329,     i38o,    i382, 

1479. 
AUDESINDE  I,  évêque  d'Elne,  e.   i5o3. 
AUDESINDE  II,  évêque  d'Elne,  c.  1617. 
AUDIN,  e.   1729. 

AUGER,  abbé  de  Caunes,  c.   1779. 
AUGER,  abbé  de  la  Grasse,  c.  i354,  1583. 
AUGER,  abbé  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  c.  i5ô3. 
AUGER   (Gilles),    chanoine    de    Saint-Aphrodise, 

c.    1447. 
AULE  (Jean  d'),  maître  des  eaux   &  forêts  en   la 

sénéchaussée  de  Toulouse,  c.  i383. 

AUNET  (Jean  d'),  chevalier,  sénéchal  de  Carcas- 
sonne, ce.  i363,  i585. 

AURE  (Bernard  d'),  cellérier  de  Saint-Antonin, 
c.  1621 . 

AURE  (Ramond  d'),  c.   1773. 

AURE  (Roger  d'),  c.  1761. 

AuREiLLAc,  en  Biterrois,  ce.  1418,  1419,  1420- 
Lieuran-Cahrière  (^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (dîmes  d'),  c.  1426. 

AURIAC   (Bertrand    d'),   chanoine    de    Montréal, 

c.  1475. 
AURIAC  (Pons   d'),   fils  de  Bernard-Raimond   de 

Cdpendu,  c.   1435. 
AuRiLLAc  (abbaye  d'),  c.  i335. 

—  (abbé  d'),  c.   i336. 

AURIOL  (Pierre),  prêtre,  c.    1734. 
AURIOLE,  diacre -&  écolâtre  d'Elne,  c.   i5i8. 
AURIOLE,    fils    de    Forton    Auriol    de    Garaux, 

c.  1773. 
AURIOLE,  fils  d'Hotrude,  c.   i5o6. 
AURIVAL  (Gautier  d'),  c.  1772. 
AUSILA,  prêtre,  c,   1509. 
Auso.NE  (église  d'),  c,  i55o. 


Al'Soxe  (évêque  d'),  c.   i;i35. 

AUTEMAR    (François    d'},    seigneur    de    Vivies, 
c.    1401. 

AUrERIVE(Guirnud  d'),  c.   i3;j6. 

—  (Raimond  Matfred  d'J,  c.  1767. 

AUTEUIL   (Pierre   d').   sénéchal   de   Carcassonne. 
ce.  1471,  1489. 

AUVALD,  c.  i5o4. 

AUXILLON    (Pierre   d'),    abbé    de    Saint-Paul    dj 

Narbonne,    c.    1485;     évêque    de    Carcassonne, 

c.   1484. 

AUZILA,  veuve  d'Argila,  c.  ijio. 

^vjZ  &  Amont  (terres  d'),  en  RoussiJIon,  c.    1.^14; 

Sdint-Féliu  d'Aval  &  d'Amont  {Pyrinéi'.-Oncn- 

tales),  arr,  de  Perpignan. 
AVALLATZ  (église  d'),  C.   I  337  j  ^y^latz  (Tarn),  arr. 

d'Alb'i.  ' 

AVALRI(Gauzbert  d'),  c.   1534. 

—  (Géraud  d'),  c.   i536. 

—  (Pierre-Bernard  d'),  ce.    1527,   i532. 
AvA.VE  (église  d'),  c.    i33o. 

AVE,  comtesse  de  Roussillon,  ce.  i5i4,  i5i5. 

AVE,  comtesse,  c.   i5i5. 

AVE,  femme  d'Aicard,  c.   1734. 

AVE,  femme  d'Aimeri,  c.   1760. 

AVE,  femme  de  Bernard  Estève,  c     1754. 

AVE,  femme  d'Einard,  c.   1740. 

AVE,  femme  d'Oliba,  c.   i5o3. 

AVE,  femme,  ce.   1739,   1747. 

AVE,  c.    i523. 

Avicianum  (château  de),  c.  1578. 

Avignon,  ce.  1376,  1592. 

—  (collégiale  de  Saint-Didier  d'j,  c.  1445. 

—  (comté  d'),  c.    1417. 
AVIGNON  (Arbert  d'),  c.  17  12. 

—  (Pierre  d'),  c.   1776. 
Avissaco  (territoire  de),  c.   1374. 
AYNARD,  c.  1740. 

AZEMAR,  prieur  de  Saint-Béat,  c.   1792. 
AZÉMAR,  c.   1764. 
AZÉMAR  (Pierre),  c.   1775. 
AZÉMAR  (Pons),  c.   1770. 

AziLLE  (église  d'),  c.   1592   (Aude),  arr,  de  Carcas- 
sonne. 


B 


B.,   légat  apostolique,   cardinal  de  Saint-Jean  & 

Saint-Paul.  Fo/V  BERTRAND. 
B.,  archevêque  de  Bourges,  c.  1341. 
B.,  évêque  d'Albi.  Voir  BÉRAVD,  BERNARD. 
B.,  évêque  d'Agde,  c.   i3i3. 
B.,  évêque  de  Béziers.  yoir  BERNARD. 
B.,  évêque  de  Béziers,  ce.   1439,   1448.  Corrige^  P. 
B.,  évêque  de  Carcassonne.  Folr  BERNARD. 
B.,  évêque  de  Toulouse.  Foir  BERTRAND. 
B.,  abbé  de  Candeil,  ce.  i373,  1409. 


V. 


66 


2o83  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2084 


B.,  abbé  de  Saint-Antonin  de  Pamiers.  Voir  BER- 
NARD SAISSET. 

B[ERNARDj,  abbé  de  Psalmodi,  c.  iSyi. 

B.,  prieur  de  la  province  de  Narbonne,  c.  1601. 

B.,  comte  de  Comniinges,  c.  i365. 

BADAFOL  (Hugues  de),  recteur  de  Saint-Louis  8c 
Saint-Julien,  &  officiai  de  Limoux,  c.  i633. 

Badonnes  (terroir  de),  c.  1427  (Hérault),  commune 
de  Béliers. 

—  (église  de  Sainte-Marie  de),  c,  1429. 

Bages,  en  Roussillon,  ce.  i5io,  i5i4,  i5i5,  1019, 
i532,  i534  (^Pyrénées-Orientales),  arr,  de  Perpi- 
gnan. 

—  (paroisse  de  Saint-André  de),  c.  \5i6. 
Bagnols  (moulin  de),  sur  l'Orb,  c.   1434;   moulins 

(Hérault),  commune  de  Bé'^iers. 

BAIÈRE  (Eudes  de),  abbé  de  Lézat,  c.   1762. 

BAILLIA  (Jean  la),  chanoine  de  Saint-Nazaire  de 
Carcassonne,  c.  1477. 

Baiolville  (paroisse  de),  ce,  1760,  1760;  Saint- 
Pierre  de  Bajouville  (Haute-Garonne),  près  Muret. 

Baixas,  en  Roussillon,  c.  i5o8  (Pyrénées-Orienta- 
les), arr.  de  Perpignan. 

Bajon  (Sainte-Marie  de),  c.  i8o5. 

BALBET  (Rainaud),  conseiller  du  roi,  c.  1376. 

Balcagum,  Balcag  (île  de),  sur  la  Lézi,  ce.  1742, 
1747;  Baissa  (Haute-Garonne),  au  nord-est  de  la 
Gardelle. 

Bale  (concile  oecuménique  de),  ce.  i388,  iSSp, 
'447.  '542- 

Banières  (Saint-Michel  de),  c.  1809. 

Banils,  c.  1466. 

Banyuls,  in  suburbio  Elenensi,  c.  1620;  Banyuls 
des  Aspres  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpi- 
gnan. 

■ —  (paroisse  de  Saint-André  de),  c.  1626. 

Barassan  (bastide  de  Saint-Geniés  de),  c.   1846. 

Barcelone  (église  de  Sainte-Eulalie  de),  c.  1491. 

—  (concile  de),  c.  i55o. 

—  (comte  de).  Voir  SUNIFRED. 

BARDELLA    (Pierre),    marchand     de     Florence, 

c.   1541. 
BARDIN    (Guillaumet),    archidiacre     de    Lodève, 

c.  1394. 
BARON,  archidiacre,  c.  1768. 
BARON  (Guillem),  c.  1775. 
BARON  (Sanche),  ce.   1789,  1742,  1757. 
BARON  (Tager),  ce.  1789,  1742. 

BARRA  (Bernard),  bailli  du  château  de  Pamiers, 
c.  1621. 

BARRAU  (Raimond),  prieur  de  Sainte-Marie   de 

Carcassonne,  c.  1467. 
BARTA  (Bernard),  c.  1778. 
Bartas,  sur  la  Garonne.  Voir  Bartiie. 
BARTARORTI  (Pons  de),  c.   i8o3. 
BARTHE,5arf(tj  (alleu  de),  sur  la  Garonne,  ce.  1780, 

1745  (Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 
BARTHE  (Guiraud  de  la),  seigneur  d'Aure,  c.  1377. 
BARTHE  (Jean   de   la),   fils  de  Guiraud,  seigneur 

d'Aure,  c.  1377. 


BARTHÉLEMI,  évêque  de  Béziers,  c.  1445. 

BARTHÉLEMI,  évèque  de  Pamiers,  c.   1640. 

BARTHÉLEMI,  abbé  de  Montolieu,  c.  1682. 

BARTHELEMI  TISSEUR,  c.   1686. 

Barzac  (Saint-Michel  de),  c.  1407, 

BASANHAC  (Brunon  de),  c.  1791. 

BASERT  (Bernard  de),  viguier  de  Lézat,  c.   i8ii. 

BASILE,  patriarche  de  Jérusalem,  c.   1539. 

BASILE,  abbé  de  Saint-Martin   du   Lez,  c.   1049. 

BASILHAC  (Geoffroi  de),  évèque  de  Carcassonne, 
ce.   1478,   1480,  1481,  1482. 

BASILHAC  (Jean  de),  évêque  élu  de  Carcassonne, 
c.   1485. 

BASIN  (Pierre),  confesseur,  c.  1592. 

Basonum,  en  Roussillon,  c.  i5o4;  Baho  (Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

Bassavilha  (prieuré  de  Saint-André  de),  ce.  1745, 
1790,  1798. 

BASSET  (Alissende),  c.   1465. 

— -  (Arnaud),  e.   1465. 

—  (Bernard),  c.  1465. 

—  (Martine),  c.  1465. 

Bassignac,  en  Toulousain,  ce.   1729,  1780,  1748, 

1794. 
BAST  (Pierre),  frère  d'Arnaud   Ferrand,  c.   1768. 
BASTE:RIS  (Germain),  c.   1600. 
Bastide  (péages  de  la),  e.  1847;  la   Bastide  Dénat 

(Tarn),  arr.  d'Alhi. 
BAT  ALLA,  lépreux,  c.  i6o3. 
BAUX  (Raimond  des),  c.  1715. 
BAUZAC  (Arnaud  de),  c.   i325. 

—  (Jean  de),  c.  1826. 

Bavart,  c.    1789  (Haute-Garonne),  arr.  de  Saint- 

Gaudens. 
Bavartès  (vallée  de),  c.  1781. 
BAYLE  (Raimond),  abbé  de  Calers,  c.  1802. 
BÉATRIX,  comtesse  de  Dreux,  femme  de  Robert, 

c.   1724. 

BÉATRIX,  vicomtesse  de  Marsac,  c.   i35o.  » 

BÉATRIX,  mère  de  Guillaume,  vicomte  de  Nar- 
bonne, c.  1698. 

BÉATRIX,   femme  de   Arnaud-Raimond,  c.   i53i. 

BEATRIX,  femme  de  Bernard  Bérenger  de  Pierrc- 
pertuse,  c.   1  669. 

BÉATRIX,  femme  de  Raimond-Pierre,  c.   i56o. 

BÉATRIX,  mère  de  Eudes  de  Saint-Médard , 
c.   1785. 

Beaucaire,  c.  1716. 

—  (sénéchal  de),  ce.  i366,  1878,  1441,  «444,  1597. 

BEAUNE  (Jean   de),   inquisiteur,  ce.    i368,    1476. 

Beauvais  (évêque  de),  lieutenant  du  roi  en  Lan- 
guedoc, c.   1374. 

BEC  (Guillem),  c.   i6o5. 

Becag  (église  de).  Voir  Bessac. 

BÈGUE  BOURSIER,  prévôt  de  Saint-Salvi,  ce.  1  853, 

141  I . 
BELFACH  (Auger  de),  c.   1808. 
BELFAICH,  c.   i8i3. 
BELFAIR  (Arnaud  de),  moine,  c,   1797. 


2o85         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABETIQUE.         :o86 

Belianum  (église  de),  c.   iHôz, 
BELIARDE,  femme  d'Aynard,  c.   1740. 
BÉLIARDE,  femme  de  Eudes,  c.   1747, 
BELLIN  (Bernard),  sacristain  de   l'église  de  Nar- 
bonne,  c.  i58z. 

Belloi  (Sainte -Marie  de),  c.  i53o. 
BELLUS,  évêque  d'Uzès,  c.   1674. 

—  (Bernard  de),  c.   1809. 

—  (Guillem-At  de),  c.   i8o3. 

BELMONT  (Raimond  Fournier  de),  ce.  1785,  1794. 
BELOT,  camérier  de  Lézat,  c.   1798. 
Bei.puech  (château  de),  c.  161 5. 
BELVEZER,  c.    1768. 
BELVEZER  (Pierre  de),  c.   iSiy. 
BENCION,  comte  de  Roussillon,  ce.   i5o7,  1009. 
BENCION,  fils  d'Arsinde,  c.   i5o8. 
BENEBENTUS,  archidiacre  d'Albi,  c.   i33o. 
BÉNÉVENT  (Pierre  de),  légat  apostolique,  c.  1722. 
BENEZEIT  (Guillem),  apprenti  forgeron,  c.   160J. 
BENJAMIN,  juif,  c.   1420. 
BENOIT  Vm,  pape,  c.  1706. 
BENOIT  XI,  pape,  c.   i63i. 
BENOIT  XII,  pape,  ce.   i586,  1684. 
BENOIT  XIU  (Pierre  de  Luna),  antipape,  ce.  1394, 

1404,  1445,  1455,  1499,  1541,  1.593,  1696,  1697. 
BENOIT,  abbé  de  la  Grasse,  c.  1699. 
BENOIT,  abbé  de  Lézat,  e.   1737. 
BENOIT,  abbé  du  monastère  de  Quarante,  c.  i568. 
BENOIT,  prêtre,  ce.  1726,  1729,  1730,  1733,  1735, 

1738,  1743,  1744. 

BENOIT,  moine,  ce.  1736,  1737. 
BENOIT,  lévite,  c.   1733.  , 

BENOIT,  ce.   1732,  1735,   1740,  1755. 
BENOIT,  fils  d'Atvert,  c.   1729. 
BENOIT  ALABERT,  prêtre,  c,   1740. 
BENOITE,  femme  de  Benoît,  c.   1735. 
BENOITE,  femme  d'Els,  c.   1741. 
BENOITE,  femme  de  Guitard,  c.   1729. 
Benque    (château    de),    c.    1772    (^Haute-Garonne), 
arr.  de  Saint-Gaudens. 

—  (chapelle  Saint-Jean  du   château  de),  c.  1774. 

—  (seigneur  de),  c.   1754. 

—  (comte  de).  Voir  BERNARD. 
BENQUE  (Compan  de),  c.  1763. 

—  (Guillem  Enard  de),  c.  1762. 

—  (Raimond-Guillem  de),  c.   1779. 
BÉRA,  comte  de  Razès,  c.   i5o6. 
BERA,  c.   i3i2. 

Béraigne  (propriété  de),  e.   1462. 
BÉRAIGNE  (Chatmar  de),  c.   1462. 

—  (Guillem-Raoul  de),  c.  1470. 
BÉRARIUS,  archevêque  de  Narbonne,  c.   1547. 
Bérat,   ce.    1775,    i8i3    [Haute-Garonne),    arr,   de 

Muret. 

—  (église  de),  ce.  1756,  1775,  1789,  1810. 

—  (église    de    Saint-Pierre    de),  ce.    1727,    1757, 
1783,  i8o3. 

—  (chapellenie  de  Saint-Pierre  de),  c.  1794- 


Bérat  (cloître  de),  c.  1787. 

BÉRAT  (Guillem  de),  chevalier,  c.  1804. 

BÉRAUD,    évêque    d'Albi,   ce.    i366,    13^7,    ,U9, 
1369,  1371,  1372,  «397,  1402,  1403. 

BÉRAUD,  abbé  de  Saint-Gilles,  c,   1707, 

BÉRAUD,  seigneur  de  Solomiac,  sénéchal  de  Tou- 
louse, c.  1370. 

Berçai  (forêt  de),  c.   1634. 

Berrngariis  (Thomas  de),  e.   i593. 

BÉRENGER,  cardinal  de  Saint-Nérée  &  Saint- 
Achillée,  ce.    i362,   1442,  14.52. 

BERENGER  I,  archevêque  de  Narbonne.  ce.  1564, 
1 .565. 

BÉRENGER  II,  évêque  de  Lérida,  archevêque  de 
Narbonne,  ce,   1667,  i568. 

BEF^ENGER  I,  évêque  d'Agde,  ce.  i3i3,  i3i6,  1422. 

BERENGER  I,  évêque   de  Béziers,  ce.  1420,  1421. 

BÉRENGER  II,  évêque  de  Béziers,  e.   1435. 

BÉRENGER,  évêque  de  Béziers,  prieur  de  S.iint- 
Bauzile,  c.   1441  }   corrige^  peut-être  BERNARD. 

BÉRENGER  III,  évêque  de  Béziers,  c.  1629. 

BÉRENGER,  évêque  de  Carcassonne,  ce.  1464, 
1465. 

BÉRENGER  I,  évêque  d'Elne,  ce.  i5i8,  iSip,  i520. 

BERENGER  II,  évêque  d'Elne,  c.   i52i. 

BÉRENGER  III,  évêque  d'Elne,  c.  i522. 

BÉRENGER  IV,  évêque  d'Elne,  c.   1637. 

BÉRENGER  V,  évêque  d'Elne,  ce.   1577,  1579. 

BÉRENGER,  évêque  de  Fréjus,  c.   I7i3. 

BÉRENGER  I,  abbé  de  la  Grasse,  c.  i562. 

BÉRENGER  II,  abbé  de  la  Grasse,  c.   1618. 

BÉRENGER,  abbé  de  Saint-Félix,  c.   i534. 

BÉRENGER,  abbé  de  Saint-Gilles,  c,  1724. 

BÉRENGER,  commandeur  de  la  maison  des  pau- 
vres du  bourg  de  Narbonne,  e.   i6o5. 

BÉRENGER,  vicomte  de  Minerve,  c.  i562. 

BÉRENGER,  vicomte  de  Narbonne,  ce.  i553,  i554. 

BÉRENGER,  fils  de  Guillaume,  vicomte  de  Mi- 
nerve, c.  i563. 

BÉRENGER,  frère  d'Aimeri,  vicomte  de  Narbonne, 
c.    1569. 

BÉRENGER,  ce.  i73o,  1735. 

BÉRENGER  MALTOS,  c.   i3i5. 

BÉRENGÈRE,  femme  de  Bernard-Raimond  de  Ca- 
pendu,  c.   1436. 

BERMOND,  évêque  de  Béziers,  ce.  1428,  1424, 
1430,  i56i ,  i562. 

BERMOND  (Pierre),  prieur  de  Sainte-Marie  du 
Bourg  de  Narbonne,  e.   i6oo. 

BERMOND,  commandeur  de  la  milice  du  Temple 
de  Pézénas,  c.    1432. 

BERNARD,  évêque  d'Ostie,  c.   1540. 

BERNARD,  archevêque  de  Narbonne,  ce.  i56j, 
i586,   1587. 

BERNARD,  évêque  d'Agde,  ce.   i3i3,  i3i4. 

BERNARD  I,  évêque  d'Albi,  ce.   i33i,  1406. 

BERNARD  ou  BERNARD  DE  CASTANET,  évêque 
d'Albi,  ce.  i347,  1348,  1349,  i35o,  i35i,  i352, 
i353,  i354,  i355,  i358,  i3.59,  i36i,  i362,  i363, 
i368,  1371. 


2087  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2o{ 


BERNARD,  évêque  de  Béziers,  ce.  1423,   1424;  cor- 
rige-!^ BERMOND. 
BERNARD,   évéque    de    Béziers,    c.    1452;   corrige^ 

BÉRENGER. 
BERNARD  I,  évêque  de  Béziers,  ce.   141 8,  1419- 
BERNARD  II,   évêque  de  Béziers,  ce.    1420,   1421. 
BERNARD  III  ou  BERNARD  GAUCELME,  évêque 

de  Béziers,  ce.  1427,  1428,  1429,  1430. 
BERNARD  IV,  évêque  de  Béziers,  ce.   1435,  1406, 

1574. 
BERNARD  DE  CAPENDU,  évêque  de  Carcassonnc, 

c.  1472. 
BERNARD,  évêque  de  Lodève,  c.  1422. 
BERNARD,  évêque  de  Montauban,  c.    i388. 
BERNARD,  évêque  de  Nimes,  e.   1419. 
BERNARD,  évêque  de  Pamiers.   Voir  SAISSET. 
BERNARD,  abbé   de  Lézat,  ce.    1768,  1786,   1787, 

1788. 
BERNARD,  abbé   de   Saint-Antonin    de    Pamiers. 

Voir  SAISSET. 
BERNARD,   abbé  de  Saint-Aphrodise  de   Béziers, 

ce.  i32i,  1449. 
BERNARD,  camérier  de  Lézat,  c.   1765. 
BERNARD,  prévôt  de  Saint-Etienne  de  Toulouse, 

c.  1773. 
BERNARD,  prieur  de  Saint-Salvi,  c.  1407. 
BERNARD,  prieur  de  Saint-Antoine,  c.  1778. 
BERNARD,  prieur  de  Saint-Martin  de  Pierrelatte, 

c.  1773. 
BERNARD,  prêtre,  ce.   i523,  1766. 
BERNARD,  chapelain,  c.  1627. 
BERNARD,    comte    &    marquis     de     Septimanie, 

c.  1504. 
BERNARD,  comte  de  Benque,  c.   1764. 
BERNARD,  comte  de  Comminges,  ce.  1772,  1774. 
BERNARD,   comte    de  Comminges  &   seigneur  de 

Muret,  c.   178 1. 
BERNARD,    vicomte    d'Albi.    Voir   BERNARD 

ATON  in. 
BERNARD,   vicomte    de    Béziers.    Voir  BERNARD 

ATON  IV. 
BERNARD,  vicomte  de  Lautrec,  c.  i354. 
BERNARD,  comte,  c.  i555. 
BERNARD,  fils  d'Aimeri,  c.   1759. 
BERNARD,  fils  d'Amélius,  c.  1759. 
BERNARD,  fils  d'Arnaud,  c.  i525. 
BERNARD,  fils  de  Bernard  Coxa,  c.  1775. 
BERNARD,  fils  de  Bernard  Estève,  c.   1754. 
BERNARD,  fils  d'Ebrinus,  c.  i523. 
BERNARD,  fils  de  Guillaume,  vicomte  de  Minerve, 

c.   i565. 
BERNARD,  fils   de   Pierre   Bernard   de   Corneilla, 

c.  i525. 
BERNARD,  fils  de  Roger,  comte  de  Foix,  c.  1767. 
BERNARD,  frère  d'Adalbert,  c.  i523. 
BERNARD,  frère  d'Arnaud  Donat,  c.  1758. 
BERNARD,  frère  de  Sanche  Amélius  de  Saint-Sul- 

piee,  c.   1761. 
BERNARD,    ce.    i556,    1735,    1737,    1748,    1749, 

1760,  1770. 


BERNARD -AICARD,   prieur  de   Sainte-Marie  du 

bourg  de  Carcassonne,  c,  i633. 
BERNARD- AIMARD,  c.   i332. 

BERNARD  ALUDIER,   chanoine    d'Albi,  c.    i363. 
BERNARD-AMÉLIUS,  prêtre,  c.   1736. 
BERNARD-ARNAUD,  c.   1762. 
BERNARD  ATON  III,  vicomte  de  Nimes  8c  d'Albi, 

ce.   i332,  1406. 

BERNARD  ATON  IV,  fils  de  Raimond-Bernard, 
e.   i332. 

—  vicomte  d'Albi,  de  Carcassonne  &  de  Béziers, 
ce.   i333,  1423,  1460,   1461,  i5ô8,   1714,  [716. 

BERNARD  ATON  VI,  vicomte  de  Nimes  &  d'Agde, 
ce.   i3i9,   i32o,  i322. 

BERNARD  ATON,  c.   1023. 

BERNARD  AURIOL,  c.   1758. 

BERNARD  BÉRENGER,  vicomte  de  Narbonne, 
c.   1554. 

BERNARD  BERENGER,  vicomte  de  Loupian, 
vicomte  de  Tatso,   c.  i53o. 

BERNARD  ESTÈVE,  c.   1764. 

BERNARD  FOURNIER,  évêque  d'Elne,  ce.  1590, 
1591. 

BERNARD  GÉRAUD,  c.   i558. 

BERNARD  GUILLEIM,  ce.   1753,   1760. 

BERNARD  GUIRAUD,  provincial  des  frères  prê- 
cheurs en  Provence,  c.   i3ô3. 

BERNARD  HUGUES,  évêque  d'Elne,  c.  1590. 

BERNARD  HUGUES,  e.  i535. 

BERNARD  IMBERT,  c.   i8o5. 

BERNARD  ISARN,  c.  i525. 

BERNARD  ISEMBERT,  c.    1624. 

BERNARD  JOVES,  c.  i337. 

BERNARD  MATFRED,  chevalier,  c.  i535. 

BERNARD  PIERRE,  filleul  de  Guillem  Gauzbert, 
vicomte  de  Castelnou,  c.  i523. 

BERNARD  PIERRE,  c.   1761. 

BERNARD  PONS,  e.   1527. 

BERNARD  PONS,  c.   1764. 

BERNARD  RAIMOND,  évêque  de  Conserans  &  abbé 
de  Lézat,  ce.  1746,  1747,  1748,  1749,  1750, 
1761 ,  1752. 

BERNARD  RAOUL,  c.   1798. 

BERNARD  RASEUR  (Rasoris),  varlet  de  Phi- 
lippe V,  roi  de  France,  e.  i6i3. 

BERNARD  ROGER,  c.   1769. 

BERNARDE,  femjne  de  Roger,  vicomte  de  Carcas- 
sonne, e.  1462. 

BERNARDE,   femme  de  Hugues  Arnaud,   c,   i6o3. 
BERNARDE,    fille    de    Bernard    de    Roquebrune, 

c.   1433. 
Beunay    (couvent    de),    au    diocèse    de    Lisieux, 

c.   1692. 
Bernis  (Saint-André  de),  c.  1709  (^Gard),  arr.  de 

Nimes. 
BERNIS  (cardinal  de),  c.  1401. 
Bernussia  (Guillaume  de),  e.   1482. 
BERRE  (Arnaud  de),  c.  i6o3. 
BERRY    (duc  de),    frère   &    lieutenant   du    roi    en 

Languedoc,  e.   1384.  Fo/V  JEAN. 


2089  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2090 


BERTRAND,  légat  du  Saint-Siège,  cardinal  de 
Saint-Jean  &  Saint-Paul,  ce.  \'i[\^,  i[}-j2, 

HPJ^TRAND,   archevêque  de  Narbonne,  c.  iSSy. 
BERTRAND,  évèque  d'Agde,  ce.   1324,   i325. 
BERTRAND,  évêqiie  d'Albi,  ce.   i363,   1364. 
BERTRAND,  évéque  de  Béziers,  ce.   1433,  1434. 
BERTRAND,  cvêqiie  de  Béziers,  c.  1445. 
BERTRAND,  évêque  de  Ramiers,  c.   1637. 
BERTRAND,  évêque  de  Toulouse,  ce.   1776,  1777. 
BERTRAND,  évéque  de  Toulouse,  c.  i58i. 
BERTRAND,  abbé  de  Saint-Gilles,  ce.  1718,  1721. 
BERTRAND,  prêtre,  e.  1734. 
BERTRAND,   comte  de  Toulouse,  ce.    i557,   1708, 

1709,   1711,  1712,  1713. 
BERTRAND,   vicomte   de    Lautrec,   fils   de   Sicard, 

c.   1347. 
BERTRAND,  fils  d'Aton,  c.   1748. 
BERTRAND,  c.   \jjo. 
BERTRAND  BARROT,  c.   i3i5. 
BERTRAND  BERMOND ,   abbé   de    Saint-Eusèbe, 

au  diocèse  d'Apt,  c.  1722. 
BERTRAND    PIERRE,    ouvrier    de    Saint-Gilles, 

c.    1722. 
BERTRAND  RAFFIN,  archidiacre  de  Lérida,  nonce 

du  Saint-Siége  dans  la   province  de  Narbonne, 

c.   1689. 
BERTRAND  RAIMOND,  cuisinier  de  Saint-Gilles, 

prieur  d'Estagel,  c.  1725. 

BERTRAND  RIGAUD,  clerc,  c.  i353. 
BERTRAND  ROGER,  c.  1524. 

Bessac,  Becag,  ce.  1741,  1798  (Haute-Garonne)^ 
commune  de  Justiniac. 

—  (église  de  Saint-Sernin  de),  ce.   1804,   i8o5. 
BESSAC  (Adémar  de),  c.  1804. 

—  (Arnaud  de),  ce.   1804,   i8o5. 

—  (Raimond  de),  c.  1804. 
Bésalu,  ce.  i5i  I,  1648. 

—  (comte  de),  c.   i533. 

Bessan,  i3i8,  1419  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (église  de),  c.   1420. 

—  (Saint-Pieabe  &  Saint-Paul  de),  ce.  i3i3, 
1 3 14. 

BESSAN  (Auger  de),  c.  i3i8. 

—  (Déodat  de),  c.   i3i3. 

BEURON    (Jacques    de),   commissaire  apostolique, 

c.   1413. 
Bev'tlla,  c.   1810. 
BfeziERS,  ce.    1436,  1673. 

—  (bourgs  dej,  c.  1420. 

—  (bourg  de  la  Madeleine  de),  ce.   1436,  1437. 

—  (bourg  de  Maureillan  de),  c.  1431. 

—  (bourg  de  Saint-Apiirodise  de),  c.   1424. 

—  (bourg  de  Saint-Jacques  de),  c.   1424. 

—  (bourg  de  ToRNAiMiUE  de),  c.  1436. 

■ —  (chapitre  de  Saint-Nazaiue  de),  ce.  1424,  1429, 
1430, 1432,  1434,  1436,  1437,  1438,  1440,  1441, 
1448,  1451 ,  1454. 

—  (château  de),  c.  1449. 

—  (château  épiscopal  de),  c.   1446. 


B(.ziERS  (comté  de),  c.  1416. 

—  (diocèse  de),  c.  i4.'>.>. 

—  (éyéché  de),  c.   1426. 

—  (leude  de),  c.  1426. 

—  (marché  de),  c.  1442. 

—  (mense  épiscopale  de),  ce.  1443,  1448. 

—  (monnaie  de),  ce.  i3i3,  1314. 

—  (Notre-Dame  de),  c.  1457. 

—  (église  de  Saint-Félix  de),  c.  1457. 

—  (église  de  Saint-Martin  de),  ce.  1417,  1422. 

—  (église  de  Saint-Nazaire  de)  ce.  i3i4,  1417, 
1418,  1419,  1420,  1421,  1423,  1425,  1427,  1437, 
'44'.  '442,  '443^  '444.  '44-'».  '44^>.  '447- 

—  (œuvre  de  Saint-Nazaire  de),  c.  1423. 

—  (église  de  Sai.«*t-Sernin  de),  ce.  1424,  1430. 

—  (sous  de),  ce.  i3i5,  i3i6,  1423. 

—  (tabellionat  de),  ce.  1428,  1429. 

—  (territoire  de),  c,  1417. 

—  (évêques  de),  ce.  |328,  1480,  i6o3.  rioiV  AIR- 
BERT,  ARNAUD,  BARTHÉLEMI ,  BÉREN- 
GF:R  I,  II,  III,  BERMOND,  BERNARD  I,  II, 
III,  IV,  BERTRAND,  BONZI ,  ERMENGAL'D, 
ETIENNE,  FRUCTUAIRE,  GAUFRED,  GIL- 
BERT, GUILLAUME,  HUGUES,  LÉVEZON, 
MATFRED  I,  II,  MONTJOIE,  MONTPEYROUX, 
RAIMOND  II,  III,  RAINARD,  RICHARD,  RO- 
DOALDUS,   SICARD,   SAINT-JUST. 

—  (archidiacres  de).  Voir  Adorno  (B.  d'),  RAI- 
MOND. 

—  (archiprêtre  de).  Voir  VIDUIN. 

—  (aumônier  de  Saint-Nazaire  de),  c.   1442. 

—  (bailli  de  Saint-Nazaire  de),  e.  1442. 

—  (camérier  de),  ce.  i45i,  1.571.  Fo/r  NARBONNE, 
PIERRE  AMELS,  SAINT-JUST. 

. —  (préchantre  de).  Voir  BEZIERS  (Guillem  de). 

—  (sacristains  de).  Voir  PIERRE  AMELS,  PIERRE 
RAIMOND. 

—  (chanoines  de),  ce.  1417,  1418,  1420,  1421, 
1422,   1423,  1424,   1429»  '4^*.  '44^.  '4^"*°- 

—  (consuls  de),  ce.  1442,  1464,  1466,  1457. 

—  (juge  de),  e.  1455. 

—  (juifs  de),  ce.  1426,  1437,  1444. 

—  (officiai  de),  ce.  1446,  1455. 

—  (ouvrier  de  Saint-Nazaire  de),  e.  1442. 

—  (prévôt  de  Saint-Nazaire  de),  c.  1442. 

—  (abbesse  de  Saint-Nazaire  de),  c.  1452. 

—  (sénéchal  de),  ce.   1379,  i58o. 

—  (vicomtes  de),  ce.  1335,  1712.  Voir  BERNARD 
ATON  IV,  BOSON,  GUILLAUME,  RAIMOND 
ROGER,  RAIMOND  TRENCAVEL,  RAINARD, 
ROGER  IL 

—  (vicomtesses  de).  Voir  ARSINDE ,  CÉCILE, 
DIDA,  ERMENGARDE,  ERMETRUDE. 

—  (viguier  de),  ce.  i329,  1454. 

—  (AuGLSTiNS  de),  ce.  1456,  1457. 

—  (Caumes  de),  e.  14,51. 

—  (Frkres  Mineurs  de),  e.  1456. 

—  (Frères  Prêcheurs  de),  ce.  1449,  i45o,  1452, 
1453,  1457. 

—  (religieuses  de  Sainte-Claire  de),  c.   1449. 


2091  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABETIQUE.  2092 


BÉZIERS  (Giiillem  de),  préchantre  de  Saiiu-Na- 
zaire,  c.  1426. 

—  (Guillem  de),  c.   1437. 

•^  (Guillem-Arnaiid  de),  c.  1427. 

—  (Rostagnet  de),  fils  de  Guillem,  c.   1437. 
BEZINS  (Arnaud  de),  c.  1779. 

Bigerano   (Saint-André   de),    vel    de   Bigerannes, 

ce.  i53i,  i532. 
BiGORRE  (sénéchaussée  de),  c.   1634. 
BiGORRE  (comte  de).  Voir  RAIMOND, 
Bious  (pré  de),  près  Saint-Gilles,  c.  1718. 
BIRAC  (Adémar  de),  ce.   1784,  1804. 

—  (Favre  de),  chevalier,  ce.  i8o3,  1804. 
BIRNOS  (Adémar  ou  Azémar  de),  moine  de  Lézat, 

ce.  1792,  1808,  1809,  1810. 
BÏROS  (Michel),  c.  1799. 
BISTAN  (Jean),  bourgeois  de  Narbonne,  ce.  1679, 

1607. 

BiTERROIS,  C.    l3l4. 

—  (dîmes  du),  c  1438. 

BLANCHE,  femme  de  Philippe  VI,  roi  de  France, 

c.  1593. 
BLANCUCIA,  femme  de  Guillem  Pierre,  c.   iSzj. 
BLANCUCE  CÉRAL,  c.   i52i. 
BLANDINUS,  fils  de  Primus,  c.  i5i8. 
Blanhac  (dîmes  de),  c.  1387. 
Blanzag,  Blan^iagum,  en   Toulousain,   ce.    1735, 

1741. 
Bl'idanis,  au  pays  de  Toulouse,  c.  1726. 
BLIDGER,  neveu  de  Bernard  Suniaire,  c.  i522. 
BLITGER,  frère  de  Richard,  e.  1419. 
BoADA  (village  de),  e.  1647. 
Boanhaco  (Bernard  de),  frère  d'Aton  de  Monteil, 

c.  1796. 
Bobole  (dîmes  de),  c.  1887. 
BOC  (Bernard  del),  savetier  d'Albi,  c.  i356. 
Boca,  dans  la   vallée  de  Bavartès,  c.   1 78  [  ;    Boutx 

(Haute-Garonne),  arr.  de  Saint-Gaudens, 

BOIS  (Guillaume  du),  abbé  de  la  Grasse,  e.  1694. 

—  (Gérard  du),  frère  deGuillaume  du  Bois,  c.  1694. 
Bois  (église  de  Saint-Pierre  du),  ce.  1422,  1482. 
Bois  (le),  c.  1760. 

BOIS  (Forz  du),  docteur  en  théologie,  c.   1374. 

BOISSI  (Adrien  de)^ cardinal  évêque  d'Albi,  c.  1398. 

Boita  (Guillem),  c.  1676. 

BONA,  femme  de  Pons,  c.  i523. 

BONAFOS,  femme  d'Estève  Ciiypras,  c.  i3i6, 

BoNAFOUS  (château  de),  ce.   1349,  1394. 

BONET   (Arnaud),    précepteur  de    la    maison    des 

pauvres  du  Bourg  de  Narbonne,  e.   161  i. 
BONET  (Guillem),  bourgeois  de  Narbonne,  c.  1610. 
BONETE,  femme  de  Raimond-Bérenger  du  Plan, 

c.  i563. 
BONID,  c.  1517. 
BONIFACE  VIII,  pape,  ce.  i359,  i36o,  i363,  1867, 

1871,  1496,  1684,  1627,  1628,  1629,  i63o,  i63i, 

i638,  i685. 
BONIFACE,  diacre,  frère  d'Adioarius,  c.   i5i2. 
BONIFACE,  c.  i33i. 


BONNAY  (Jean  de),  chevalier,  seigneur  de  Mo- 
nestessnlou,  sénéchal  de  Toulouse  &  d'Albigeois, 
ce.   1637,   i638. 

BoNNECOMBE  (abbaye  de),  c.  1390. 

—  (religieux  de),  c.  i353. 

—  (abbé  de),  c.  1371.  Voir  PONS. 
BoNNEFONT  (abbaye  de),  c.  1783. 

—  (abbé  de).  Voir  RAIMOND. 
BoNNEVAL  (dîmes  de),  c.  1339. 

BONZI  (Jean  de),  évêque  de  Béziers,  c.   1448. 
Bordai  (Pons  de  las),  moine,  c.  1783. 
Bordeaux,  c.  1626. 

BORDES  (Bertrand  de),  chanoine  de  Salnt-Hllaire 
de  Poitiers,  c.  i363. 

BORREL,  comte,  c.  i5io. 
BORREL,  c.  1645. 
BORREL  (Arnaud),  c.   1717. 
Bosc  (casai  du),  c.  1802. 

BOSON,  vicomte  d'Agde  &  de  Béziers,  c.  1417. 
Bosquet  (le),  à  Sainte-Suzanne,  c.  1747. 
BOTA,  dame  de  Maureillan,  fille  de  Pierre  Rai- 
mond,  ce.   1486,  1437. 

BOTET  (Jean),  hospitalier  du  Vigan,  c.   i337. 
BOUCHARD,    comte    de  Vendôme    &   de    Castres, 

c.  1412. 
Bougonne,  en  Toulousain,  c.  1747. 
BOUILHONAC    (Bernard    de),    coutelier,    fils    de 

Pierre,  e.  1606. 

—  (Pierre  de),  saunier,  c.  1606. 
BoujAN,  c.   141 8  (^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (église  de  Saint-Estève  de),  e.  1429. 

—  (église  de  Saint-Martin  de),  e.  1422. 

—  (vicaire  de),  c.  i325. 
BOUJAN  (Ralmond  de),  c.  1425. 

BOULBONNE,   c.    1634. 

—  (forêt  de),  ce.  1616,   1624. 

—  (abbé  de).  To/V  RAIMOND. 

Boule  de  Gonflent,  c  i535  (Pyrénées-Orientales), 

arr.  de  Perpignan. 
BOURBON  (Renaut  de),  archevêque  de  Narbonne, 

c.   1596. 
Bourges  (Annonciades  de),  c.  1397. 

—  (archevêque  de),   ce.    1341,    1348,    i359,    1891, 

•7'9- 

—  (concile  provincial  de),  ce.   i366,  1373. 

—  (officiai  de),  ce.  1869,  i373. 

—  (prélats  de  la  province  de),  c.  i375. 

—  (province  de),  c.   1896. 
BOUTENAC  (Bérenger  de),  c.  i585. 

—  (Pierre-Arnaud  de),  seigneur  de  Fontjoncouse, 
c.    1602. 

BOUVIER  (Raoul),  vicaire  général  de  l'archevêque 

de  Narbonne,  c.  1482. 
BOUVILLE  (Ralmond  de),  c.  1791. 
BOVIA,  juif,  fils  de  Rellnenga,  c.  1621. 
BoyssÈDE  (la),  près  de  la  Garonne,  c.  1797. 
Boz,  c.   1808. 
BuaSSAC  (église  de),  c.   1447  (Tarn),  arr.  de  Castres, 


2093  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2094 


Bbbns  (dîmes  de),  c.   1370  (Tarn),  arr.  de  Gaillac. 
BREUIL  (Hugues   du),   chanoine   &   sacristain   de 

Pamiers,  c,  i633. 
Briania  (Blanche  de),  dame  de  Conques,  c.   i586. 
BRICOIGNE  (Gérard  de),  abbé  de  Saint-Aphrodise, 

c.  1456. 
BRISETESTE  (Simon),  chevalier,  sénéchal  de  Car- 

cassonne  &  de  Béziers,  ce.   i358,   1492. 
Brogera  (la),  c.   1777. 
Broguière  (alleu  de  la),  c.   1749. 
Brouilla,   Brulla,  en   Roussillon,  ce.  i5i2,  i5i6, 

iSîS  (Pyrénées-Orientales),  arr,  de  Perpignan. 
BROUSSE  (Amels  de),  prieur  des  carmes  de  Nar- 

bonne,  c.  1492. 
Bruccera  (la),  c.   1746. 
Brl'GAirolles,  c.   1467  (Aude),  arr.  de  Limoux. 

—  (église  de),  c.  1344. 

Brugairolles  (Sicard  de),  évêque  de  Lavaur, 
c.   1540. 

BRUGAL  (Pons  de),  abbé  de  Saint-Antonin  de 
Pamiers,  évêque  de  Carcassonne,  ce.  161 5,  1616. 

Bruges  (marchands  de),  c.  i8i3. 

Brulluj  en  Roussillon.  Foir  Brouilla. 

BRUNET  (Bernard),  commandeur  du  Temple  à 
Marseillan,  e.  1324. 

BRUSQUE  (Raimond  Seniorel  de),  c,  i3i4. 

^ucartiger  (Atilius),  c.  1729. 

Bueetis,  c.   1564. 

Bula,  en  Valespir,  c.  i5ii;  Boule  d'Amont  ou 
Boule  Ternère  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Per- 
pignan. 

—  (Saint-Saturnin  de),  c.  i522. 

—  (territoire  de),  c.  1622. 

Burgal    (prieur   de    Saint-Pierre    de),    ce.     i685. 

1700. 
Burlas  (Saint-Pierre  de),  au  diocèse  de  Castres, 

c.  i638;  Burlats  (Tarn),  arr.  de  Castres. 


C[ONRADUS],    cardinal -évêque    de    Porto    &    de 

Sainte-Rufine,  légat  du  Saint-Siège,  e.  1672. 
C,  évêque  de  Carcassonne.  Voir  CLARIN. 
Cabannes,  c.  i5i7. 
Cabardés  (viguerie  de),  c.  1372. 
Cabardez,  c.  1474. 

Cabaret  (église  de  Saint-Estèye  de),  c.  1462. 
CABOT,  c.   i536. 
Cabrefuled  (bois  de),  c.  1765. 
Carrières  (archiprêtre  de),  c.  1441. 
CADALEN  (Bernard  de),  c.  1408. 
CADOLE(Gibert  de),  seigneur  de  Curvale,  ce.  i38i, 

i382. 
Cadouin  (abbé  de),  ce.  1498,  1499. 
Cafalabre  (paroisse  de  Saint-Martin  de),  c.  i535. 
CAHIER  (Nicolas  de),  ce.  1438,  1449. 
CahorS  (évêque  de),  ce.  i366,  1397,  1406,  1707. 


Caiiors  (livret  de),  c.  1410. 

—  (toui  de),  c.  1346. 

Caiiuzac  (église  de),  c.  i335  (Ttrn),  arr.  de  Gaillac. 

—  (prieuré  de),  e.  i355. 

Caillan    (Saimt-Martin   de),  c.    i3i7    (Hérault)^ 

commune  de  Bessan. 
Cairae    ou    Cayrac    (église    de    Saint-Mumi    i«), 

ce.  i353,  1395. 

Caissac,  c.  1804. 

Calcb  (villa  Cauce),  en  Roussillon,  ce.  ifii3,  i5i4, 
i523  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

Calers  (abbaye  de),  ce.  1777,  1785. 

—  (abbés  de).  Voir  AIMAR,  ARNAUD,  BAYLE. 
CALIXTE  II,   pape,  ce.   1408,   1462,   1714,    iJiS, 

1716,  1717. 

CALIXTE  III,   pape,  ce.   I4i3,   1482,    1639,   1700. 

CALMELS  (Guillem  de),  e.   1617. 

CAMARADE  (G.  de),  prieur  de  Saint-Antonin, 
c.  1617. 

Cambon,  ce.  1411,  141 2  (Tarn),  arr.  d'Albi. 

Cambona^  (église  de),  c.  1716. 

Cambors  (église  de),  c.   1344. 

CAMELIN  (Gilles),  procureur  du  roi,  c.  i357. 

Camoliagum,  Camoliag  (alleu  de),  ce.    1729,   1738. 

Camon  (prieuré  de),  e.  1682. 

Camp  (église  de  Notre-Dame  del),  au  diocèse 
d'Elne,  ce.  1529,  i534,  i536. 

CAMPAGNOLS  (Arnaud  de),  commandeur  de  l'hô- 
pital de  Saint-Jean,  c.  1448. 

Campanas,  c.  i5o4. 

CAMPESTER,  prêtre,  c.   1745. 

CAMPESTER  (Raimond),  clerc  de  la  Figarède, 
c.   1753. 

Campezens,  au  pays  de  Toulouse.  Voir  Capens. 

Camplong,  ce.  i556,  1648,  i683,  i685  (Aude),  arr. 
de  Narbonne. 

Camplong,  c.  1734. 

CAMPRAGA  (Bernard  de),  c.   1776. 

Campredon,  e.  1799. 

—  (église  de  Saint-Jean  de),  c.  1764. 
Camprinano  (Arnaud  de),  c.  1783. 
Campusbellus,  c.  ijiS. 

Candeil  (abbé  de),  e.  1392.  Voir  ANSELME,  AR- 
NAUD, B.,  RAIMOND. 

CANDEIL  (Amels  de),  notaire  publie,  e.  |354. 

Canbns,  en  Dalmazan,  au  comté  de  Toulouse, 
ce.  1728,  1729,  1733,  1760,  1790,  1793  (Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret. 

—  (église  Saint-Victor  de),  ce.  1793,  1807. 

(église    Saint- Jean -Baptiste    &  Saint-Jean- 

ÉVANGÉLISTE  de),  c.    1755. 

CANENS  (Vidalie  de),  c.  1802. 

Canet,  ce.  i558,  i568,  1614  (Aude),  arr.  de  Nar- 
bonne. 

Canet,  en  Roussillon,  ce.  i52i,  1524  (Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

CANET  (Bernard  de),  ce.  1463,  i  558 

—  (Raimond-Bérenger  de),  c.   i534. 

—  (Rémi  de),  c.  i558. 


209^ 


INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2096 


Cantenag,  c.  lyoy. 

Canoiiés  (église  de),  c.  1701  [Pyrénées-Orientales), 
arr.  de  Perpignan, 

—  (prieuré  dej,  c.    1682. 

GANTES  (Guillem  de),  prévôt  de  Saint-Étienne 
de  Toulouse,  c.   1778. 

Capcib,  c.  I  552. 

CAPDUEILL  (Bérenger  de),  c.   i563. 

Capendc  (prévôté  de),  c.  1482. 

CAPENDU   (Bernard   de),  évêque  de  Carcassonne. 

Voir  BERNARD. 
CAPENDU  (Bernard-Raimond  de),  ce.  1^35,  1567. 

—  (Raimond  de),  chevalier,  c.  1449. 

Capens,  Campezens,  sur  la  Garonne,  ce.  1727, 
1776  (^Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

Capestang,  en  Narbonnais,  ce.  1419,  i52o  ÇAude), 
arr.  de  Narbonne. 

CAPESTANG  (Guillem  de),  c.    1424. 

CAPUCE  (G.),  docteur  en  droit,  c.   1486. 

Capucii  (Bérenger),  clerc  de  l'église  de  Narbonne, 

c.   i582. 
Caraman,  c.    1879  (^Haute-Garonne),  arr.  de  yille' 

franche. 

—  (vicomtes  de).   Voir  ARNAUD,   GASTON. 
Carhonacum,  c.   1489. 

Carcag  (Roger  de),  c.    1767. 

Cahcassez  (dîmes  de  Saint-Martin  de),  c.  1441 
(Hérault),  arr.  de  Lodève. 

—  (prieur  de  Saint-Martin  de),  c.   1441. 

CARCASSEZi  Carcasses,  ce.  1519,  1601,  1644,  1646, 

1647. 
Carcassonne,  ce.  1874,  1491. 

—  (bourg  de),  e.   1468. 

— (bourgs  de),  ce.  1469,  1471,  1491,  14921  1493, 
1495. 

—  (bourg  de  Saint-Michel,  à  Granolet),  c.  1466. 

—  (cité  de),  ce.    1460,   1479,  1576. 

■ —  (faubourg  de  Saint-Vincent  à),  ce.  1468,  1487. 

—  (chapitre  de  Saint-Nazaire  de),  ce.  1460,  1468, 
1460,  1466,  1467,  1468,  1469,   1470,  1471,  1472, 

'47-^.  1474.  '475,  1476,  1477»  «479.  >48o,  148', 
1482,  1488,  1484,  1485,  i486. 

-^  (comté  de),  c.  1459. 

■ —  (confrérie  de  la  Conception  de  Notre-Dame 
DU  Mont-Carmel  à),  c.  1496. 

—  (église  &  couvents  de),  c.  1691. 

—  (hôpital  des  bourgs  de),  c.   1488. 

—  (hôpital  Saint-Antoine  de),  ce.  1492,  i5oo. 

—  (hôpital  Saint-Jacqies  du  bourg  de),  ce.  1494, 
1495. 

—  (salin  de),  c.   1812. 

—  (église  de  Saint-Estêve  de),  ce.   1460,   1462. 

—  ^.(ehapelle  de  Saint-Jean-Baptiste  &  Saint-Jean- 
EvANGÉLiSTE  aux  carmes  de),  c.    1497. 

—  (église  de  Sainte-Map.ie  ou  Notre-Dame  du 
bourg  de),  ce.   1459,   1460,   1462,   1468,   1468. 

—  (paroisse  Saint-Michel  de),  c.  1488. 

—  (église  de  Saint-Nazaire  de),  ce.  1459,  1461, 
1462,  1464, 1465, 1466,  1467, 1470, 1471, 1478, 
1476,  1488,  i486. 


Carcassonne  (trésorerie  de  Saint-Nazaire  de), 
c.   1482. 

—  (chapelle  de  Saint-Bartiiélemi  ,  en  l'égliso 
Saint-Nazaite  de),  c.  1488. 

—  (chapelle  de  Sainte-Croix,  en  l'église  Snint- 
Nazaire  de),  c.  1466. 

—  (église  de  Saint-Sauveur  de),  ce.  1459,  1468. 

—  (église  de  Saint-Sernin  de   la  cité  de),  c.    1482. 

—  (Saint-Vincent  de),  c.  1462. 

—  (sénéchaussée  de),  ce.  i363,  i38o. 

—  (université  de),  c.   1469. 

—  (viguerie  de),  e.  1872. 

—  (abbé  de  Saint-Sauveur  8c  de  Notre-Dame  de). 
Voir  PONS. 

—  (archidiacres  de).  Voir  GUI,  MAS,  SANCHE, 
SICFRED. 

—  (grand  archiprêtre  de).  Voir  CASTILLON. 

—  (aumônier  de).  Voir  MORLANA. 

—  (chanoines  de  Saint-Nazaire  de),  c.  1461. 

—  (chanoines  de  Notre-Dame  de),  c.  1458. 

—  (chanoines  de  Saint-Sauveur  de),  c,  1453. 

—  (comtes  de).  Voir  ARNAUD,  OLIBA  I  &  H, 
PIERRE  RAIMOND,  RAIMOND  TRENCAVEL, 
ROGER  I  &  III. 

—  (comtesses  de).  Foir  ADELAÏDE,  ARSINDE,  EL- 
METRUDE,   RANGARDE,   RICHILDE. 

—  (doyen  de).  Voir  POMPADOUR. 

—  (évêques  de),  ce.  095,  1629.  Voir  ABBON, 
AIMERI,  ALBERT,  ARNAUD,  AUBUSSON, 
AUXILLON,  BASILHAC,  BERENGER,  BER- 
NARD, BRUGAL,  CHARLES,  CLARIN ,  CRA- 
MAUD,  ESTANG,  ÉTAMPES,  ETIENNE,  FAU- 
CON, GAUCELIN,  GILBERT,  GIMER,  GUI, 
GUIFRED,  GUILLAUME  ARNAUD,  GUIL- 
LAUME BERNARD,  GUILLAUME  RAOUL, 
JEAN  FAVRE,  OTHON,  PIERRE  JEAN,  PUY, 
RAIMOND,  RODIER,  ROQUEFORT,  RUCCEL- 
LAI,  SAINT-ANDRE,  TRESMALS  ,  VAIROLS, 
VOISIN. 

—  (juge  royal  de),  c.  1829. 

—  (lieutenant  du  sénéchal  de),  c.   1891. 

—  (officiai  de),  ce.  1418,  1414,  I4i5,  1447,  1542, 
17CO. 

—  (préchantre  de).  Voir  FOURCHADE. 

—  (prieur  de  Sainte-Marie  de).  Voir  BARRAU, 
GERAUD,  RIEUX. 

—  (receveur  de),  c.  1455. 

—  (receveur  de  la  sénéchaussée  de),  c.  1876. 

—  (sacristains   de).    Voir  Molceyronis,  PRATS. 

—  (sénéchal  de),  ce.  1827,  1848,  i85o,  i36o,  r36i, 
1862,  i865,  i366,  1870,  1871,  1874,  1378,  1879, 
1881,  1888,  1887,  1440,  1441,  1444»  '4^2>  14^-^» 
1454,  1455,  1474,  1485,  1679,  i58o,  i583,  1584, 
)597,  1598,  1614,  1628,  1624, 1625,  1626, 1627, 
i63o,  i63i,  1688,  1684. 

—  (trésorier  de  Saint-Nazaire  de). "Fo/r  ROQUE. 

—  (trésorier  de),  c.  1601. 

—  (vicomtes  de).  Voir  BERNARD  ATON  IV,  RO- 
GER I  &  II. 

—  (vicomtesses  de).  Voir  BERNARDE,  CÉCILE, 
ERMENGARDE. 


2097  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2098 


CAnCASSONNE  (AuGbSTINES  de),   C.    \^<)5. 

—  (AuGUSTiNS    de),  ce.    1493,    1494,    1497,    1498, 
1499,  i5oo. 

—  (Carmes  de),  ce.  1491,  1496,  1497. 

—  (Clabisses  du  bourg  de),  c.  i393, 

—  (pRfcKES  Mineurs  de),  ce.   1487,   1489,   1491. 

— (Frères  Prêcheurs  de),  ce.    1488,    1489,   1490, 
1491,  1492,  1493,  1494,  i5oo. 

—  (Soeurs  de  la  Madeleine  de),  c.  1495. 

—  (procureur  du  couvent  de  LA  Merci  de),  c.  i5oo. 
CARCASSONNE  (Guillem-Pierre  de),  c.   1574. 

—  (Raimond  de),  c.   1784. 
Carceribus  (église  de),  c.   1442. 

CARDONNE  (Pierre),  moine  de   la   Grasse,  prévôt 
de  Canohès,  c.  1696. 

Carlo  Fannar'io,  c.  i5o3. 

Carlencas  (dîmes   de),   c.    1433  [Hérault),    arr.    de 
Béliers. 

CARLOMAN,  roi,  ce.  1417,  1548. 
Carme  (église  de),  e.  1334. 

—  (hôpital  de),  ce.  i334,  1339. 
CaroUls  (Hugues  de),  c.  1812. 
CARREIRA  (Eicius  de),  ce.   1703,  1764. 
CARVOYROK  (Jean),  chapelain  du   pape,  c.   1456. 
CARZAC   (Fortanier  de),   prieur  de  Sainte-Marie 

de  Peyrissas,  c.   1779. 
Casae  (église  de),  c.   i566. 
Casalils,  c.   1744. 
Casals  (péages  de),  e.  1349. 
CASALS  (Vidal  des),  e.   1801. 
Casiltiac  (église  de),  ce.  1464,  1466  (Aude),  arr.  de 

Carcassonne, 

CASILHAC  (Bernard  de),  prévôt   de  Sainte-Cécile, 
c.  i387j  évèque  d'Albi.  ce.   i388,  1389. 

—  (Bertrand    de),    chanoine    de    Sainte- Cécile, 
c.  1390. 

Casnac  (dîmes  de),  c.  i338. 

CASSAGNE  (Guillem  de),  procureur  de  l'évêque  de 
Toulouse,  c.  1 809. 

CASSAIGNE  (Pierre  de),  chanoine  de  Saint-Salvi, 
c.  1412. 

Cassan  (dîmes  de),  e.   1428  (Hérault),  commune  de 
Roujan. 

—  (prieuré  de  Sainte-Marie  de),  c.  1425. 

—  (prieur  de),  c.  1454.  Voir  JEAN. 
Cassanelle,  c.  1751. 

Cassania ,    au    pays    de    Toulouse,    en    Dalmazan, 
c  1 73  i  . 

CASTAJAC  (Pierre  de),  templier,  commandeur  de 
Canens,  ce.  1790,  1793. 

Castaned,  dans  la  ville  de  Roer,  c.  1766. 

CASTANET    (Bernard    de),    éveque    d'Albi.     Folr 

BERNARD. 
Castangolum,  dans  l'Astarac,  e.  1731 
Castelarulh,  en  Dalmazan,  c.  1738. 
CASTELBAJAC    (Pierre    de),   évéque    de    Pamiers, 

c.   1641  . 

CASTELBON  (Ermessinde  de),  femme  de  Roger  Ber- 
nard, comte  de  Foix,  c.  1620. 


CASTEL  FAVRE,  fondé  de  pouYoir  de  Hugues  de 
Vaurela,  de  Cordes,  c.  i35i. 

CASTELMAUR  (Pierre  de),  chanoine  de  Sainte- 
Cécile,  c.  i366. 

Castelnao    (château    de),    ce.    1428,    1433,    1434 

(Hérault),  commune  de  Vendres. 
Castel.val-    (château    de),    c.    i3i9;    Caitdnau    de 

Gucrs  (Hérault),  arr,  de  Béliers. 

—  (vicaire  de),  c  i325. 

Castelnau   (châtellenje  de),  c.   1392;  Castelnau  de 

Montmiratl  (Tarn),  arr,  de  Gaillae. 
CASTELNAU    (Pierre    de),    légat,  ce.    i336,    ij68, 

1720. 

CASTELNAU  (Aicie  de),  c.  1423. 

—  (Aimeri  de),  chevalier,  e.  1622. 

Castelnou  (église  de),  c.  \  îiz^  (Pyrénées-Or'ientalet), 

arr,  de  Perpignan, 
CASTELNOU  (vicomte  de),  e.  i522. 
Castelviel,  partie  d'Albi,  ce.  1341,  i36j,  1377. 

—  (seigneurs  de),  ce.   i345,  i36i. 

Castillon,  en  Dalmazan,  ce.  1731,  1732,  1737, 
1755  (Haute-Qaronne),  commune  de  Monteseuieu- 
Volvestre, 

—  (Sainte-Marie  de),  ce.  1768,  1807. 
CASTILLON  (Guillaume  de),  grand  archiprêtre  de 

Carcassonne,  c.  1472. 

—  (Raimond  de),  damoiseau  de  Comelles,  e.  1684. 
Castrag  (Bernard  de),  c.  1777. 

Castres  (abbés  de),  ce.  i333,  1343.  Toir  ADÉMAR, 
PIERRE  ISARN. 

—  (comté  de),  c.  1387. 

—  (comte  de).  Foir  JACQUES,  roi  de  Sicile. 

—  (évêque  de),  ce.  1367,   1371, 

—  (officiai  de),  c.  i385. 
CASTRES  (Èlzéar  de),  c.  1715. 

Castries,  c.   1447  (Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
CASTRIES  (Raimond  de),  abbé  de  Saint-Pons  de 

Thomières,  c.  i355. 
CATALA  (Arnaud),  boucher  de  Narbonne,  c.  1610. 

—  (Barthélémy),  du  château  de  Canet,  c.  1614. 

—  (Pierre),  pareur  du  bourg  de  Narbonne,  e.  1608. 
Catalogne,  c.  1702. 

CATHERINE,  reine  de  Navarre,  ce.  1641,  1642. 

Cauchéne  (Saint-Martin  de),  c.  1546. 

Cauciniia,  c.  1756. 

CAUDEIANUS,  prêtre,  c.  i5o3. 

Caumont,  en  Narbonnais,  e.  i5o2  (Aude),  commune 
de  Luc. 

CAUMONT  (Hugues  de),  seigneur  de  Turenne,  en 
Rouergue,  c.  1404. 

Caune  (église  de  la),  ce.  i322,  i333  (Tarn),  arr.  de 
Castres. 

CAUNE  (Pierre  de  la),  prévôt  de  Saint-Salvi, 
ce.  1410,   1411. 

Caunes  (abbés  de),  ce.  1465,  1570,  1697,  1698, 
1700.  ForV  AUGER,  GAUJAC. 

Caunettes,  c.   1471  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Caussade  (chemin  de  la),  e.  1407  (Tarn-&  ■Ga- 
ronne), arr.  de  Montauban. 

CAUSSINIOJOULS  (Bernard  de),  c.  1428. 


INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABETIQUE. 


2099 

CAUVET    (Rdimond),    hospitalier    de    Saint-An- 
toine, ce.  1781 ,  1782. 
Cai'X,  c.  1428  (Hérault),  arr.  de  Bé{'iers. 

—  (Saint-Martin  de),  ce.  i3i3,  i3i6. 

—  ■(bailli  de),  c.  m38. 

CAUX  (Bérenger  de),  ce.  i334,  1428. 

—  (Bernard  de),  c.  1429. 

—  (Pierre  de),  c.   1424. 

CAVALIER  (Pierre),    habitant  de  Castelnaudnry, 

frère  de  la  maison  des  pauvres  de   Narbonne, 

c.  1608. 
Cavanac,  c.  1461  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
Cavanac,  en  Roussillon,  ce.  i5o6,  i5i7. 
CAYEN(Jean  de),  seigneur  de  Senarpont,  sénéchal 

de  Carcassonne,  e.  1686. 
Caylar  (château  du),  ce.   1621.  1793,  1794;  Caria 

le  Comte  (Ariége),  arr.  de  Pamiers. 

—  (église  du),  c.  1766. 

—  (archidiacre  du),  en  l'église  de  Toulouse,  Voir 
CORTINIS. 

CAYLAR  (Arnaud  du),  c.  1621. 

—  (Bernard,  barbier  du),  c.  1796. 

—  (Jean  du  FOUR  ou  du),  c.  1801. 

—  (Raynon  du),  c.  1715. 

Caylus,  c.   i365;  Carlus- [Tarn) ,  arr.  d'Albi. 

—  (dîmes  de),  c.  1349. 

—  (paroisse  de  Saint-Claude  de),  c.  i345. 

—  (seigneurie  de),  c.  1387. 

—  (la  Bastide  de),  ce.  i35o,  i365. 

Cayrac  (paroisse  de  Saint-Mesme  de).  Voir  Cairac. 
CAZALS  (Giiiraud  de),  chevalier,  c.  i354. 
Cazèles,  c.  1468. 

Cazilhac,  c.  1438  {Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
Cazouls,  ce.   1435,  1436;    Ca^ouls-lès-Béiiers  (Hé- 
rault), arr.  de  Béliers. 

—  (château  de),  ce.  1435,  1438. 

—  (métairie  de),  c.  1434. 

—  (église  Saint-Pierre  de),  c.  1432. 

—  (église  Saint-Laurent  de),  c.  i56o. 
CÉCILE,  femme  de  Roger,  comte  de  Foix,  c.  161 7. 
CÉCILE,  vicomtesse  de  Béziers  &  de  Carcassonne, 

ce.  1423,  1424,  1461. 
CÉCILE,  femme  de  Raimond-Benoît,  c.  1449. 
CÉCILE,  fille  de   Bernard  Raimoiid  de  Capendu, 

c.  1436. 
CÉLESTIN  m,  pape,  ce.  1667,  1717,  17 19. 
Celle  (église  de  la),  en  Toulousain,  c.  1732. 
CELSA,  femme,  c.  i5i6. 
CELSE,  prêtre,  c.  i3i2. 

CELVAS  (Bernard),  chapelain  d'Albi,  c.  1369, 
Cennag,  c.  1738. 
CENTULLE,  prêtre,  c.  1730. 
CÉPET  (Bernard  Gase  de),  c.  1807. 
Cepvio,  c.  1761. 
CERDA  (Bernard),  c.  1748. 
Cerdagne,  c.  i5i  I. 

_  (comte  de),  c.  i533.  Voir  GUIFREU. 
—  (comtesse  de).  Voir  ERMENGARDE. 


2100 


Céret,  en  Roussillon,  ce.  i5o3,  1617  (Pyrénées- 
Orientales). 

—  (église  de  Saint-Pierre  de),  c.  1617. 
CERM  (Bernard  de),  c.  1768. 

Gers,  c.  1419  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (église  de  Saint-Nazaire  de),  c.  1423. 
CERVEAU  (Bernard),  chanoine  de  Saint-Nazaire 

de  Carcassonne,  c.  1478. 
Cesseras,  en  Minervois,  c.  1647  (Hérault),  arr.  de 

Salnt-Pons. 
Cette,   ce.    i3i6,    i32i,    i323    (Hérault),  arr.   de 

Montpellier. 

—  (île  de),  c.  i322,  1324. 

CHABANNES  (le  sire  de),  lieutenant  du  roi  en 
Languedoc,  c.  1484. 

CHALENÇON  (Pons  de),  représentant  de  Gilles, 
archevêque  de  Narbonne,  c.  i586. 

CHALUS  (Robert  de),  chevalier,  sénéchal  de  Car- 
cassonne, c.  i33o. 

Champs  (église  de  Saint-Pierre  des),  c.  i6(j6(Aude), 
arr,  de  Carcassonne. 

—  (prieuré  de  Saint-Pierre  des),  au  diocèse  de 
Narbonne,  c.  1698. 

CHANDOS  (Hugues),  vicaire  général  de  l'abbé  de 

la  Grasse,  c.  1700. 
CHANGEUR  (Roger),  c.  1435. 
CHARITÉ   (Etienne    de    la),   commandeur  de    la 

maison  de  Saint-Sernin  de  Béziers,  c.  1449. 

CHARLES  ou  CHARLEMAGNE,  empereur  &  roi, 

ce.    1416,   i5o2,   1644,   1645,   1644,   1645,   1690, 

1725. 
CHARLES    II    LE    CHAUVE,     empereur    &    roi, 

ce.    i3ii,   i3i8,    1416,   i5o2,  i5o3,  1645,  1646, 

1647,   1648. 
CHARLES  m  LE  SIMPLE,  roi  de  France,  ce.  i5o5, 

i549,  i55o,  1648. 
CHARLES  IV  LE  BEL,  roi  de  France,  c.   1452. 
CHARLES,  dauphin   &  régent  de  France,  c.   1378. 

—  V,  roi  de  France,  ce.  i382 ,  1384,  1455  ,  1479, 
1689,  1690,  1691 . 

CHARLES  VI,  roi  de  France,  ce.  1387,  1498,  1499, 

1641,  1592,  1593,  1693,  1694. 
CHARLES    VII,    roi    de    France,   ce.    1447,     1456, 

1480,  1481,  1596,  1637,  1697,  1699. 
CHARLES    VIII,    roi    de    France,    ce.    i355,    1395, 

1396,  1484,  1597. 
CHARLES   IX,    roi    de    France,    ce.    1400,    1486, 

i486,  I 599. 
CHARLES,  roi  des  Romains,  c.  1703. 
CHARLES,  duc  de  Bourbon,  c.  1457. 
CHARLES   LE   TÉMÉRAIRE,   duc   de   Bourgogne, 

c.  1596. 
CHARLES  DE  VENDOME,  cardinal  de  Bourbon, 

évêque  de  Carcassonne,  ce.  1485,  i486. 
CHARNY  (Robert  de),  chevalier,  c.  1634. 
Chartres  (évêque  de),  c.  i388. 
CHARTRES  (Raimond  de),  e.  1347. 

—  (Rainaud  de),  frère  prêcheur,  c.   i538. 
CHASTEL  (Tanneguy  du),  vicomte  de  la   Bellière, 

c.  1483. 


2  101  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE. 


102 


CHATARD  AYCARD,  chanoine  &  chancelier  de 
Toulouse,  c,  1541. 

CHAUMINEL    ou    CHAUVINEL    (Pierre),     prieur 
d'Espalais,  au  diocèse  de  Narbonne,  c.   1688. 

CiiEXANS,    c.     1525}    Caixas   (Pyrénées-Orientales), 
arr.  de  Perpignan, 

CHILIO,  femme  d'Argeric,  c,  i5o6. 
CHINIVERGNE,  femme,  c.  iSoy. 
CiiiNON  (États  de),  c.  i388. 
CHINTILA,  femme  de  Gairolus,  c.  iSoç. 
CHIXULO,  mère  de  Vulverade,  clerc,  c.  iSîS. 
Cholel,  ce.    1749,  1755,  1756. 
CHRISTINE,  femme  de  Daton,  c.  1726. 
CiTF.Aux  (ordre  de),  c.   1498. 
CIXILO  STENERGA,  c.   1507. 
Ci'^iranum,  c.    l5l3. 

Claira   (paroisse  de  Saint-Vincent  de),  c.    iSiô 
(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

CLAIRAN  (Bernard  de),  c.   1466. 

CLARIN,  évèque   de  Carcassonne,  ce.   1341,  1436, 
1467,  1468,  1469. 

CLÉMENT  IV,   pape,  ce.   1439,   1451,  1490,  t58o, 
1623,  1723. 

CLÉMENT  V,  pape,  ce.    i362,    i363,  1364,  14 12, 
1442,  1452,  1476,  i586,  i63i. 

CLÉMENT  VI,   pape,  ce.   1376,  1477,   1496,   i588, 
1589,  1590,  1685,  1686. 

CLÉMENT  VII,    antipape,  ce.    i385,    1540,    1541, 
1592. 

CLÉMENT  VII,  ce.    1399,  1415,   1485,  i543. 
CLÉMENT  XIV,  pape,  c.  1401. 
Clermont  (concile  de),  c.   1564. 
CLERMONT  (Bérenger-Guillem,   seigneur  de), 
c.  1602. 

—  (Bérenger-Guillem,  chevalier,  fils  du  précédent, 
seigneur  de),  c.  1602. 

CLERMONT  (Paul  de),  co-seigneur  de  Malevielle, 
c.  1443. 

Clot^  (casai  dels),  c.  1780. 

Cluny  (abbaye  de),  ce.  1716,  1717. 

—  (abbé  de),  c.  1710. 

Coces,  en  Toulousain,  ce.  1729,  1730. 
Codolis  (G.  de),  jurisconsulte,  c.  1723, 
Cog-Morta,  c.  1756. 

—  (église  de),  c.  1752. 

—  (Sainte-Marie  de),  c.  1757. 
COGORLA  (Bernard),  c.  i356. 

— (  Raimond),  dit  Raimond-Bernard,  c.   i356. 

COHARDON  (Guillaume  de),  sénéchal  de  Carcas- 
sonne, ce.   1440,  1452,  1472. 

Colletrio  (Geoffroi  de),  chevalier,  connétable  de  la 
cité  de  Carcassonne,  c.   1472. 

COLLIOURE  (Bérenger-Pierre  de),  c.  1527. 
COLMIEU  (Pierre  de),  c.   1341. 
Colohrices  (église  de  Saint-Félix  de),  c.  1417. 
COLOMBAN,  roi  de  Hongrie,  c.  1710. 
COLOMBE,  femme  de  Ansemond,  c.  1417' 
Colombier  (le),  c.  i3z6. 


CoLOMBiEns,  c.  i3i7;  Colombiers-U-GailUrdg  (ti^ 
rault),  arr.  de  Eé^ieri. 

COLOMBIERS  (Raimond  de),  c.  1426. 
CoMUE  (la),  c.  i5o6. 

COMBE    (Bérenger),     bourgeois    de    Narbonne, 

c.   1608. 
CoMBEFA  (château  de),  c.   1379  (^Tarn),  arr.  d'Alhi. 
CoMBEJEAN,  c.    1417  (Hérault),  commune  de  Picr- 

rerue. 
CoMBELONCUE  (abbé   de),  c.    1634.  To/V  ARNAUD. 
Combret  (château   de),  c.   1340  (Aveyron),  arr.  de 

Saint-Affrique, 
COMBRET  (Bernard  de),  prévôt  de  Sainte-Cécile, 

ce.   1344,  1346. 

CoMELLES  (château  de),  c.  i685  (Aude),  commune 
de  Greffeil. 

COMMINGES,   ce.     1761,    1795. 

—  (archidiacre  de).  Voir  LEZ. 

—  (comtes  de),  c.  1367.  To/V  ARNAUD,  B.,  BER- 
NARD, DODON,  FORTANIER,  MONTFORT, 
RAIMOND,   ROGER. 

—  (comtesses  de).  Voir  MONTFORT,  TAZÈNE. 

—  (évéques  de).  Voir  ARNAUD,  GRIMOARD,  RAI- 
MOND ARNAUD,   ROGER. 

COMMINGES  (Bernard  de),  chevalier,  seigneur  de 
Lentinhac,  e.  181 1. 

COMORODALD,  c.  1776. 

CONAS  (Estève  de),  curateur  de  Rostagnet  de  Bé- 
ziers,  c.    1437. 

CoNDAMiNE  (église  Saint-Pierre  de  la),  c.  1343. 
Gonflent  (le),  ce.  i5o3,  i5o6,  1647. 

—  (archidiacre  de),  c.  1696. 

Conqdes,  e.    1471  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
Conques  (abbaye  de),  c.  i538. 

—  (abbé  de).  Voir  ODALRIC. 

CONQUES  (Pierre  de),  prieur  de  Saint-Firmin  de 
Montpellier,  c.  1576. 

Constance  (concile  de),  c.  1593. 

CONSTANCE,    femme   de    Raimond    V,    comte    de 

Toulouse,  e.  1718. 
CONVERS  (Antoine),  viguier,  c.  1812. 
Coranensisj  dans  le  pays  de  Toulouse,  c.   1730. 
CORBAT  (Arnaud),  c.   1777. 

—  (Arnaud),  chevalier,  ce.   1796,  1798. 

CORBIÉRES,  c.    1324. 

—  (archidiacre  des),  en  l'église  de  Narbonne.  Voir 
P.  RAIMOND. 

CORBIÉRES  (Grégoire  des),  viguier,  c.  i352. 

—  (Isabeau  des),  veuve  d'Antoine  Martigni,  sei- 
gneur de  la  Garde,  e.  1598. 

Cordes,  ce.  i357,  1394  (Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

—  (archiprètré  de),  c.  i352. 
_  (bailli  de),  c.  i357. 

—  (consuls  de),  c.  i38o. 
CORDIER  (Arnaud-Guillem),  c.  1788. 
Cordoue  (monnaie  de),  c.  i5i8. 

Corneilla,  ce.  i5ii,  1524,  là^^  (Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Perpignan. 

—  (église  de),  e.   1701. 


2lo3  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2104 


CORNEILLA  (Alqiiier  de),  c.   1423. 

—  (Bérenger  de),  c.  iSSij. 

—  (Guillem  de),  c.   1768. 

—  (Pierre  de),  c.  i534. 

—  (Pierre-Bernard  de),  c.   lôzS. 

CoRNEiLLAN,  6)1  Biterrois,  c.  i3i4  (^f/érauW),  arr. 
de  Béliers. 

—  dîmes  de),  c.    1433. 

—  (église  de),  c.   iSpz. 
CORNEILLAN  (Gulllem-Aton  de),  c.  1434. 

—  (Pierre-Raimond  de),  c.    1431. 

—  (Pons  de),  c.   1425. 

—  (Sicfred  de),  c.   1423. 
CORNIL(Ralmond  de),  c.  1409. 

CoF.SAVi  (Saint-Martin  de),  c.  i5i8  (^Pyrénées- 
Orientales'),  arr.  de  Perpignan. 

CoRTADA  (la),  c.   lySi . 

CORTECA  (Guillem),  procureur  du  comte  de  Foix, 

c.   i632. 
Cortinas  (Pierre  de"),  clerc,  c.   1790. 
CoKTiNEz,    CoRTiNES,    en    Toulousain,   ce.    1730, 

1737,  1738,  1743. 

—  (district  de),  ce.  1726,  1764. 

Cortinis  (Bernard  de),  archidiacre  du  Caylar, 
c.  1791;  curé  de  Sainte-Marie  de  Larnag, 
c.   1794. 

COS  (Pierre  de),  abbé  de  Foix,  c.  i638. 

Cosonaris  (moulin  de),  c.    1622. 

COSTA  (Raimond  de),  évêque  d'Elne,  c.   i583. 

CoSTASlCCA,   c.    1449. 

COTA  (Bernard),  c.    1429. 
Cotas  (abbaye  dite  ad),  c.   1755. 
CoTEREAux  (les),  C.   |566. 
COTET  (Bérenger),  c  1604. 

—  (Pierre),  c.  1604. 

Cotoux  (église  Saint-Vincent  de),  c.  1339. 
COULOMB  (Jean),  de  Marseille,  c.  i33o. 
COUR  (Géraud  de  la),  c.  1788. 
CouRSAN,    en    Narbonnais,   ce.    1419,    i552,    1607 
(Aude),  arr,  de  Narhonne. 

—  (salines  de),  c.   1069. 

COURTSJUMELLES  (Mathieu  de),  juge-mage  de 
Cahors,  c.   1  364. 

CousTOUGES   (église    de),    c.    i566    (Aude),   arr.   de 

Narèonne, 
CouTANCES  (évêché  de),  c.  1392. 

COUTURE  (Jean  de  la),  sénéchal  de  Carcassonne, 
ce.  i35o,   i58i. 

Coyengos,  en  Roussillon,  c.   1694. 

COXA  (Bernard),  c.   1776. 

CRAMAUD  (Simon  de),  patriarche  d'Alexandrie, 
administrateur  perpétuel  de  l'église  de  Carcas- 
sonne, c.  1480. 

Crannis,  Cranis  (Jean  de),  sénéchal  de  Carcassonne, 
ce.  1449,  1468,  1487. 

Crasnado  (alleu  de),  c.   1737. 
CRASSUS  (A.),  chapelain  de  Bonnae,  e.  1807. 
Creissan,   en    Narbonnais,   ce.    i55i,    1602,    i56o 
(Hérault),  arr.  de  Béliers. 


Creissan  l'église  Saint-Martin  de),  c.  1J62. 
CnÉs,   en    Agadez,   c.    i320  (Hérault),  commune  de 
Castelnau-lès-Le^. 

CRÉTIN  PILOT,  chanoine  d'Albi,  c.  i385. 

Crimus ,  au  terroir  de  Lussan,  en  Toulousain, 
c.   1732. 

Croanques,  Crosankas  de  Teulis,  en  Valespir, 
ce.  i5i9,  i5i6,  i533. 

CROIX  (Pierre  de  la),  chanoine  de  Saint-Just  de 
Narbonne,  c.  1571. 

Croquerio  (Guillem  de),  c.   1783. 

CROS  (Aimeri  du),  chevalier,  sénéchal  de  Carcas- 
sonne, ce.  i368,  1474,  1612,  i6i3. 

Crosankas,  <jui  dicitur  Teulis,  en  Valespir.  Voir 
Croanques. 

Croses,  c.  i533. 

CuBiÈRES  (abbaye  de),  en  Razès,  c.  1547. 

—  (abbé  de).  Voir  ELÉAZAR. 
Cucs  (paroisse  de),  e.   1796. 
CuRVALE,  c.   i38i  (Tarn),  arr.  d'Albi. 
CUYPRAS  (Estève),  c.  i3i6. 

CuxA,  e.  1736. 

—  (Saint-Michel  de),  ce.  i532,  i533. 

—  (abbés  de).   Voir  GRÉGOIRE,  GRIMAUD. 
CuxAc    d'Aude,  village    en    Narbonnais,  ce.    1548 

i553,   1671  (Aude),  arr.  de  Narbonne, 

—  (église  de),  c.   1669. 
CuxAc,  c.  i365. 

CUXAC  (Guillem  de),  c.  1604. 

—  (Raimond  de),  c.   i56i. 
CYPRIEN,  c.   1626. 


D 


D.,  évêque  d'Albi.  Voir  DURAND. 
DACBERT,  évêque  d'Agde,  e.   i3ii. 
Daigne  (Val  de),  ce.  1601,  1644,   1645. 
DALBS  (Pierre  de),  prieur  de  la  Daurade,  e.  1788; 
abbé    de    Lézat,    ce.     1783,    1791,    1792,    1793, 

'794»  '795,  1796,  '797.  '79^.  '799»  '800, 
1801,  1802,  i8o3,  1804,  i8o5,  1806,  1807, 
1808,    1809,   1811. 

DALBS  (Aton  de),  e.   1769. 
—  (Jean  de),  e.   1788. 
DALIE,  femme  de  Benoît,  c.   1740. 
DALMACE,   archevêque  de   Narbonne,   ce.    1422, 
i555,   i556,    i56o,   i56i,   i583. 

DALMACE -BÉRENGER,    vicomte    de    Rocabert, 

c.  i532. 
Dalmazan,  pays  du  Toulousain,  c.   1728^  Dauma- 

^an  (Ariége),  arr.  de  Pamiers, 

DANIEL,  archevêque  de  Narbonne,  c.   1544. 
DANIEL,  abbé  de  Lézat,  c.   1727. 
DATON,  moine,  c.  1731. 
DATON,  moine,  ce.   1745,  1747. 
DATON,  prêtre,  c.   1727. 
DATON,  c.  1726. 


2io5         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2106 


DATON  (Adilius),  c.   lySo. 

—  (Benoît),  ce.   1737,  1743. 

DAUPHIN    (Robert),    évêque    d'Albi ,    ce.     i388, 

1389. 
DAUPHIN   (Bernard),   viguler   du   comte  de    Nar- 

bonne,  c.  1608. 
Dadssa,  en  Toulousain,  c.  1733. 
Daux  (terre  de),  c.  1750  (Haute-Garonne),  arr.  de 

Toulouse, 
Dauza,  c.   1762. 

DAVID,  abbé  de  Saint-Laurent-sur-Niesle,  c.  1547. 
Denat  (château  de),  c   1342  (^Tarn),  arr.  d'Albi. 
DÉODAT,   évêque  de  Lodève,  c  i585. 
DÉODAT,    prieur  de   Sainte-Marie   du    Bourg    de 

Narbonne,  c.  i56o. 

DÉODAT,  moine,  c.   1738. 

DÉODAT,  chevalier,  c.   i568. 

DÉODAT,  vassal  du  comte  Apollonius,  c.  i3ii. 

DÉODAT,  c.    1772. 

DEPORTS  (dame),  veuve  de  Pierre  Rufat,  c.  1778. 

DEUSDE,  c.  1420. 

DEXTER,  c.  1 546. 

DIAS,  femme  de  Gulllem  du  Villar,  c.   i562. 

DIDA,    femme    de    Rainard,   vicomte    de    Béziers, 

c.   1417. 
DIDIER,  mîssus  de  l'empereur,  c.   1645. 
DivisAN    (église  de    Saint-Martin    de),   c.    1432; 

ancienne    église    de   l'archiprêtré    de    Ca^ouls~lès~ 

Bé'^iers. 

DoARViLLE,  Doarzula  ,  DuARViLLE  (prieuré  de 
Saint-Etienne  de),  ce.  1768,  1792,  1804. 

DODE,  femme  d'Arnaud,  c.  i52i. 

DODOLÏNUS,  c.   1459. 

DODON,  comte  de  Comminges,  c,  1774. 

DOMBERGE,  femme  de  Juventius,  c.   i3i2. 

DOMERGUE,  procureur  de  la  maison  des  pauvres 
de  Narbonne,  c.   i6o5. 

DOMERGUE,  prêtre  &  vicaire,  ce.  1794,   1795. 

DOMERGUE  (Guillem),  c.   i8oo, 

Dominicus,  frère  de  la  maison  des  pauvres  de  Nar- 
bonne, c.   1604. 

Dominique  (fête  de  S.),  c.  1489. 

DOMINIQUE,  évêque  d'Albi,  ce.  i385,  i386,  i387. 

DOMINIQUE,  évêque  de  Pamiers,  ce.  1634,  i635. 

DOMITIA,  femme  d'Ebrinus,  c.  i523. 

DoMNEUVE,  c.   }5oj^  (^Aude),  arr.   de  Narbonne. 

DONAT  (Arnaud),  ce.  1767,  1769. 

-(Élis),  c.  1730. 

DoNES,  en  Narbonnais,  c.  i55o  (Aude),  commune 
de  Thé^an. 

DOUCE,  veuve  de  Bernard  Taverne,  c.   1785. 

Drapae  slve  Capitanariae,   en  Narbonnais,  c.  1548. 

DROC  (Arnaud),  c.   i3i9. 

Drouille  (territoire  de  la),  c.   1802. 

Duarville  (église  de  Saint-Estève  de).  Voir  Doar- 

VILLE. 

DUARVILLE  (Arnaud  de),  e.   1772. 

—  (Raimond,  fils  d'Arnaud  de),  c.  1771. 


/?B/afAo  (église  Saikt-Miciiel  de),  c.  iSSp}  Duilhac 

(Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
DULCIDIUS,  c.   i5o7. 

DUPRAT  (Antoine),  archevêque   de  S«ni,  évêque 
d'Albi,  c.   1399. 

DURAKILIS,  prêtre,  c.   173*. 

DURAND,   évêque    d'Albi.   ce.     1341,    1342,    i343, 

1344,   1345,   1346,   i3j3,  1409. 
DURAND,  abbé  de  la  Grasse,  ce.   1647,  1648. 

DURAND,    abbé    de    Saint-Victor    de    Marseille, 
c.  i3i3. 

DURAND,  diacre,  ce.  i5i8,  i534. 
DURAND,  fils  d'Aïlo,  prêtre,  c.   i5i3. 
DURAND,  neveu  d'Adefonse,  c.  i5o2. 
DURAND  Crematus,  e.   i526. 

DuRUAN  (église  de),   c.  i338    [Aude),   arr.  de  Nar- 
bonne. 

DURBAN  (Aton  de),  e.    1780. 

—  (Bernard  de),  e.   1763. 

Dt'RFORT,  ce.   1798,  i8o3  (Ariège),  arr.  de  Pamiers. 
DURFORT    (Guillem    de),    prieur    de    Rabastens, 
c.   1411. 

—  (Jean  de),  écuyer,  seigneur  de  Vernhole,  viguier 
de  l'abbaye  de  la  Grasse,  c.   1703. 


Èbles,  c.  1730. 

ÉBRALD,    EBRALDUS,    prévôt    de    Saint-Salvi, 
ce.   i33i,   1406. 

ÉBRINUS,  e.  i523. 

ÉBRINUS  (Raimond),  c.   i522. 

ÉCHANSON  (Robert  1'),  sergent  du  roi,  e.   1449. 

ÉDÉGROTIA,  femme  de  Kintila,  e.   i5c8. 

ÉDILBERT,  c.   1706. 

EDOUARD  r',  roi  d'Angleterre  &  duc  d'Aquitaine, 

c.   1625. 
EDOUARD  IV,  roi  d'Angleterre,  c.   1596. 
ÉGOFRED,  fils  d'Égofred,  e.    1726. 
ÉGONE,  c.   1726. 
EICIUS,  e.   1755. 
EICIUS  (Aton),  c.  1733. 
EINARD,  c.  1740. 
ELBÈNE  (Alphonse  I  d'),  évêque  d'Albi,  ce.   1400, 

1401. 
ELBÈNE  (Alphonse  II  d'),  évêque  d'Albi,  ce.  1401, 

1406. 
ELDEBRAN,  c.   1727. 
ELDEGARDE,  c,    i3i2. 
ÉLÉAZAR,  abbé  de  Cubières,  c.   1547. 
ÉLEFONS,  évêque,  c.   i5âo. 
ÉLIE,  abbé  de  la  Grasse,  c.   1645. 
ÉLIE,  prieur  de  Saint-Caprais  d'Agen,  e.   1619. 
ÉLIE,  moine,  c.    1735. 
ÉLIE,  c.   1747. 

ELISABETH,  femme  d'Audin,  c.   1729. 
ELISABETH,  femme  de  Kalbila,  c.  i5o4. 


2I07  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2108 


ELISABETH,  femme  de  Primus,  c.   i5i8. 
ELLESINDE,  femme  de  Guillaume  Oriol,  c.   i525. 
ELLIARDE,  femme  de  Guitard,  c.   i522. 
ELLIARDE,  femme  d'Arnaud,  c.   i5i5. 
ELMERADE,  évêque  d'£lne,  c.   iSoy. 
ELMETRUDE,  femme  d'Oliba,   comte  de   Carcas- 

sonne,  c.  1644. 
Elne,    ce.    i5o4,   i5o5,   i5i5,    i5i8,   iSzo,   i52i, 

i586,   1647. 

—  (bourg  d'),  c.  i5o3. 

—  (chapitre  d'),  ce.  i5i5,  iSip,  iSio,  i52i,  \5ii, 
i524,  1626,  1627,  1629,  i53o,  i532,  i533,  1534. 

—  (diocèse  d'),  c.  1703. 

■ — (église  d'),  ce.  i5o5,  iSoy,  i5ii,  i5i2,  i5i3, 
1614,  i5i5,  i5i6,  i5i7,  i5i9,  i52o,  i52i, 
i522,  i523,  1624,  i525,  1527,  1529,  i53o, 
i53i,  i532,  i533,  i534,  i536. 

—  (église  cathédrale  d'),  ce.  i537,  i538. 

—  (église  de  Sainte- Eulalie),  ce.  i5o6,  i5o7, 
i5o9,  i5io,  i5!2,  i52i,  i525,  i5z6,  1628, 
i53i,  i532,  1534,  i535,  1537. 

—  (faubourg  d'),  c.    i5o2, 

—  (justices  de  la  ville  d'),  c,  i536. 

—  (Notre-Dame  d'),  c.  i532. 

—  (régales  de  la  ville  d'),  c.  i536. 

—  {^suhurh'ium  d'),  c.  \Sz\. 

—  (terroir  d'),  ce.  i5o8,  i5io. 

—  {yicus  d'),  c.   i52o. 

—  (évêques  d'),  c.  1682.  Voir  ALMERADUS,  AR- 
TAUD I  &  II,  AUDESINDE  I  &  II,  BEREN- 
GER  I,  II,  III,  IV  &  V,  BERNARD  FOURNIER, 
BERNARD  HUGUES,  COSTA,  ELMERADE,  ER- 
MENGAUD,  FREDELON,  FRIDEMIN,  FULMON, 
GUI,  GUILLAUME,  JEAN,  DE  MARTIGNI, 
OLIBA,  PIERRE,  RAIMOND  I  &  II,  RAMNON, 
RICULFE,  SALOMON,  SUNIAIRE,  UZALGER, 
WADALDE. 

—  (archidiacres  d'),  c.  i535.  Voir  GUILLAUME, 
UZALGER. 

—  (archiprêtres  d').  Voir  ALTMERA,  AMALRIC, 
UZALGER. 

_  (écolâtre  d').  Voir  AURIOLE. 

—  (préchantres  d').  Voir  RAIMBAUD,  RAIMOND. 
ELNE  (Guillem  d'),  c.  i537. 

Els,  c.  1741 

ELSIPIUS,  frère  d'Amélius,  c.  1739. 
ÉMELIUS,   prévôt    de    Saint-Germier   de    Muret, 
c   1757. 

ÉMENON,  frère  de  Guillem   de  Sabran,   c,   1712. 
Emens  (Saint-Victor  d'),  c  1755. 
EMIRANE,  femme  de  Jacques  Sanche,  c.   1621. 
ENGELRICUS,  c.    1760. 
ÉNOVIUS  (Bernard),  e.  i52i. 
ENTRAS  (Ispan  d'),  c.  1772. 
EPSARIUS,  c.   i3m. 
Éribert  (métairie  d'),  c.  1628. 
ERIFONS,  archevêque  de  Narbonne,  c.   i55o. 
ÉRIPENNE  (Pierre),  bailli  de  l'évêque  Guillaume 
Pierre,  c.  1340. 

ÉRISENDE,  femme  de  Franconius,  vicomte,  c.  1509. 


ERMEDRUCTIS,  femme  de  Radveus,  c.   i55i. 
ERMENDRUCTES,  femme  de  Simpliciiis,  c.   1740. 
ERMENGARDE,  comtesse  de  Cerdagne,  c.   1519. 
ERMENGARDE,    femme    de    Suniaire,    comte    de 
Roussillon,  c.  1609. 

ERMENGARDE,  vicoruesse  de  Béziers   &  de  Car- 
cassonne,  ce.   i332,  1422,  1460. 

ERMENGARDE,  vicomtesse  de  Narbonne,  ce.  i536, 
i56r ,  1664,  i665. 

ERMENGARDE,  femme  de  Garsias,  c.   1750. 
ERMENGARDE,  femme  de  Géraud,  c.  1736. 
ERMENGARDE,  femme  de  Louis  Arnaud,  c.  1743. 
ERMENGARDE,  femme  de  Pons  Raimond,c.  1733. 
ERMENGARDE,  femme  de  Sanche,  c.  1764. 
ERMENGARDE,  femme  de  Stodi,  c.   i52i. 
ERMENGARDE,  fille  de  Bernard  Guillem,  c.  i7r)3. 
ERMENGARDE,    veuve    de    Guillem    Pons    Astre, 
c.  1784. 

ERMENGAUD,  archevêque  de  Narbonne,  ce.  i552, 
i553. 

ERMENGAUD,  évêque  d'Agde,  c,   i3i5. 
ERMENGAUD,  évêque  de  Béziers,  c.  1432. 
ERMENGAUD,    évêque    d'Elne,    ce.     1627,    i528, 
1629,    1534. 

ERMENGAUD,  abbé  de  Saint-Chinian,  c.  1557. 
ERMENGAUD,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.  17 19. 

ERMENGAUD,   sacristain    de   Saint-Just  de  Nar- 
bonne, c.  i56o. 

ERMENGAUD,  chancelier,  e.  1624. 
ERMENGAUD,  seigneur  de  Combret,  c.  1840. 
ERMENGAUD,   frère  de   Pierre   Bernard,  c.   i53o. 
ERMENGAUD-HUGUES,  c.   1410. 
ERMENIARDE,  c.   161  i. 
ERMENTRUDE,  e.   1726. 

ERMENTRUDE,  femme  de  Pons-At,  c.  1762. 
ERMESINDE,  e.  i5i3. 

ERMESINDE,  femme  de  Guillem  Uzalger,  vicomte 
de  Castelbon,  c.   1629. 

ERMESINDE,   femme    de    Bertrand    de    Pomerols, 

c.   i3i8. 
ERMESSINDE,  c.   1732. 
ERMESSINDE,  dite  Bonct,  c.  i552. 
ERMESSINDE,  femme  d'Arvée,  e.  1735. 
ERMESSINDE,  femme  de  Raimond-Pons,  c.  1421. 
ERMETRUCTE,  c.  1  5  i  2. 
ERMETRUDE,  femme  de  Guillaume,   vicomte  de 

Béziers,  e.  1419. 
ERMETRUDE,  femme  d'Eldebran,  c.   1727. 
ERMETRUDE,  c.  1614. 
ERMETRUDE,  e.    i5i7. 
ERVIGE,  prêtre,  c.    i5o6. 
ESCAFRÉ    (Bernard),    procureur    des  Templiers, 

e.   1430. 

ESCAFRÉ  (B.),  c.  i358. 

ESCANNIER   (Arnaud),   préchantre   de   l'église  de 
Saint-Etienne  de  Narbonne,  c.    1587. 

ESCHIVE,  dite  PAYSE  (Pagesla),  femme  de  Vacher 
d'Espereiger,  c.   1765. 


2109         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2110 


EsctANOM  (église  de  Saint-Valentin  d'),  c.  1776. 

Foir  Asclanum, 
EscLUA,  c.  i5o8. 
ESCODOCANUS,  c,   1420. 
ESCUDIER    (Raimond),    bourgeois    de    Narbonne, 

ce.   1606,  1607. 
ESEGUTUS,  c.   i5io. 
ESEGUTUS.  Voir  ESSEGUTUS. 
Espagne,  c.  1545. 

—  (Marche  d'),  ce.  1545,  1546. 

ESPAGNE  (Arnaud  d'),  comte  de  Conserans.c.  i63o. 

—  (Arnaud-Raimond  d'),  chevalier,  c.   i638. 

—  (Bertrand  d'),  c.  i638. 

—  (Roger-Arnaud  d'),  c.   i638. 
Espagnols,  ce.  i545,  1546,  1548. 

—  réfugiés,  ce.  i5o5,  i655. 

Espalais,  au  diocèse  de  Narbonne,  c.  1688. 
ESPEL   (Raimond    Guillem    d'),  abbé    de    Lézat, 
c.   1770. 

—  (Guillem-Raimond  d'),  c.  1769. 

Espercia   (alleu   d'),    c.    1795;   Esperce  {Haute-Ga- 
ronne)^ arr.  de  Muret. 
EsPEREiGER  (Vacher  d'),  c.   1765. 
EsPEYRAN  (église  d'),  c.   1719. 

ESPINET  (1'),  c.    1779. 

EspiRA  (église  de  Notre-Dame  d'),  ce.  i532,  i533; 
Espira  de  VAgly  (Pyrénées-Orientales),  arr,  de 
Perpignan. 

. —  (dîmes  d'),  ce.   i53o,   i535. 

ESSEGUTUS,  ESEGUTUS,  ce.   1607,  1 5o8. 

ESTAGEL  (terroir  d'),  c.  1726. 

ESTAGEL,  en  Roussillon,  e.  i5i4  (Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Perpignan. 

Estampes  (église  de  Sainte-Marie  d'),  c.  1540. 

ESTANG  (Christophe  de  1'),  évèque  deCarcassonne, 
c.   i486. 

—  (Vitalis  de  1'),  évêque  de  Carcassonne,  ce.  1487, 
I 5oo,  i5oi . 

ESTÈVE,  e.   1424. 

ESTÈVE,  père  de  Hugues,  c.   1760. 

ESTÈVE  (Raimond),  commandeur  de  la  léproserie 

du  bourg  de  NarJjonne,  ce.  1609,  1610. 
ESTILED  (Raimond  d'),  e.   1775. 
Estilled  (église  de  Saint-Lizier  de),  e.  1762. 
Estultus  (ktnauà),  ce.   1786,  1787. 
ÉTAMPES    (Jean     d'),    évêque     de    Carcassonne, 

e.   1482. 
1—  (Guillaume  d'),  évêque  de  Condom,  archidiacre 

de  Montlaur,  chanoine  de  Carcassonne,  c.  1482. 
ETIENNE  V,  pape,  ce.   1649,  1706. 
ETIENNE,  évêque  de  Béziers,  ce.  1420,  1421. 
ETIENNE,  évêque  de  Carcassonne,  c.   1497. 
ETIENNE,  évêque  de  Mende,  c.  i352. 
ETIENNE,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.   171 1. 
ETIENNE,  prieur  de  Sainte-Marie,  e,   1768, 
ETIENNE,  prêtre,  c.  i520. 
ETIENNE,  prêtre,  e.  i52i. 
ETIENNE,  vidame  en  Narbonnals,  c.  1546. 
ETIENNE,  vassal  de  Charles,  roi,  ce.  1548,   i55o. 


ETIENNE,  fils  de  Benoît,  prêtr»,  e.  I73.'î. 
ETIENNE,  frère  de  Pon»  Resta ing,  c.  1422. 
ETIENNE,  e.   i5i  1. 

ETIENNE  ENGUENEUSE,   prieur  des    frèref   prê- 
cheurs de  Béziers,  c.   1452. 
ETIENNE  SENFRE,  c.   i52o. 
ÉTIENNETTE,    femme    de    Guilabert,    comte    de 

Roussillon,  c.  1528. 
ÉTIENNETTE,  c.   i52(5. 
EUDES,  prévôt  de  Saint-Germier,  c.  1765. 
EUDES,  roi  de  France,  ce.   1549,  1647. 
EUDES,  comte  de  Razès,  c.   i.55i. 
EUDES,  vicomte,  ce.   1418,  1509. 
EUDES,  abbé  de  Lézat,  ce.  1765,  1766,  \-j6j,  1768, 

1769. 
EUDES,  abbé  de  Sainte-Marie  de  Simorre,  c.  1742. 
EUDES,  frère  d'Arnaud,  c.  1744. 
EUDES,  e.  1458. 
EUDES,  ce.   1737,   1738. 
EUDES,  c.   1746. 
EUDES,  c.   1747. 
EUDES  BERNARD,  c.   1420. 
EUDES  RAIMOND,  c.  1745. 
EUGÈNE  III,  pape,  ce.    1424,    1425,    1564. 
EUGÈNE   IV,    pape,  ce.    1447,    1457,    1480,    1482, 

1483,     1642,    1594,     1595,     i638,     1697,    1698, 

1699,   1725. 
EUGÈNE,  abbé  de  Vioux,  c.   i33i. 
EUNES,  en  Dalmazan,  e.   1748. 
EUSTACHE,  évêque  de  Valence,  c.   1713. 
EXIMINUS,  évêque  de  Sarragosse,  e.  i63o. 
EYRAL,  c.   i52o. 


Fabas,  c.  1809  (Haute-Garonne),  arr.  de  Saint- 
Gaudens. 

—  (Sainte-Marie  de),  e.  1809. 

—  (abbesses  de).  Voir  PERRONNELLE. 
FABRÈGUES,  e.   1739. 

Faderville  (église  de  Saint-Germier  de),  c.  1756. 

Fains,  c.  1738. 

Fajola,  Fajole  (terroir  de),  en  Toulousain,  c.  1 75o. 

—  (église  de),  c.  1758. 
FALGAR  (Adémar  del),  c.  1783. 
_  (Guillem  de),  c.  i3i8. 

FALGAR  (Raimond  du),  archidiacre  d'Agen  & 
évêque  élu  de  Toulouse,  c.  1574;  évêque  de 
Toulouse,  ce.   1342,  i623,   1789,    1796,  1810. 

Falgers  (dîmes  de),  c.  1767}  Fauga  (Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Muret. 

Fans,  c.   1749. 

Fargue  (prieuré  de  Notre-Dame  de),  à  Albi, 
ce.   1370,  1371,   1372,  1397. 

FARGUE  (Raimond  de),  damoiseau,  seigneur  de 
Malvezin,  c.  1  370. 

Fargues,  e.   1606. 


21 II  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE. 


2II2 


Fas,  en  Toulousain,  c.  lySj. 

FAUCON  (François    de),   évêque   de    Carcassonne, 

ce.  1485,  1486. 
FAUGÈRE  (François),  damoiseau  d'Albi,  c.   1497. 
FAUGÈRE  (Gaillard  de),  chanoine  d'Albi,  c.  i362. 
Faugèiies   (péages   de),   c.    1444    {Hérault),  arr.    de 

Bé'^iers. 
FAUGÈRES  (Jean  de),  seigneur  de  Fa ugères,c.  1444. 

—  (Rotmund  de),  c.    1420. 

—  (Salomon  de),  co-seigneur  de  Malevieille, 
c.   1443. 

FAURE  (Guillem),  c.  iSiy. 

Fauxio    (église   de    Saint-Vincent    Je),   c.    1864; 

Fauch  {Tarn),  arr.  d'Albi. 
Favi:i\s,  en  Val  de  Daigne,  ce.  1644,  \6^î);  Favies, 

{Aude),  commune  de  Caunettcs  en  Val 
FAVRE  (Guillem),  bourgeois  de  Narbonne,c.  iSyp. 
FeissanS  (dîmes  de),    c.     1449;    Fayssas    {Hérault), 

commune  de  Saint-Guilleni  du  Désert. 
Felgalracum  (dîmes  de),  c.   1347. 
Félines    (église    de),    c.    i5ç)5;    Féllnes-Termcnès 

{Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
FÉLIX,  évêque  d'Urgel,  c.   i545. 
Fenestrad,  Fcnestrcd,  en  Gonflent,  c.  i5i8;  Fines- 

tret  {Pyrénées-Orientales),  arr.  de  P rades. 
. —  (mas  de),  c.   i53o. 

Fénols  (église  de),  e.   |338  {Tarn),  arr.  de  Gaillac. 
Fenolim.kdes,  ce.  1646,  i55i. 

—  (abbé  de  Sai-nt-Pieuhe  de).  Voir  WADALDE. 

—  (archidiacre  de),  c.  1.592. 

—  (comté  de),  c.  i5o8. 

—  (doyen  de  Saint-Paul  de).  Voir  INIASSOL. 

—  (SAiNT-PiEr.P.E  de),  ce.   i552,  \5ji. 

—  (archidiacre  de  Saint-Piekre  de).  To/V  ARNAUD. 
• —  (viguier  de),  c.   1691. 

Fenouillet  (juge  de),  c.   1592. 

Ferchale  (pré  dit),  près  de  Cavanac,  e.   1461. 

FERDINAND,  cardinal,  c.    1093. 

FERDINAND  II,  roi  d'Aragon,  c.  1701. 

FERRAGUT,  c.   i38i. 

Ferrals  (château  de),  e.  i685  {Aude),  arr.  de  Nar- 
bonne. 

Ferran,  village,  c.    1467. 

FERRAND  (Arnaud),  c.   1763. 

FERRATS  (Raimond),  c.   1802. 

FERRIEN  (Gaubert),  prévôt  de  Saint-Didier  d'Avi- 
gnon, c.   1445. 

FERRIER  (Jean),  fournler  du  bourg  de  Narbonne, 
c.   1608. 

FERRIÈRE  (Rixende  de),  c.    1786. 

Ferriola  (moulin  de),  e.   1572. 

FEUILLA  (Guillem  Astenc  de),  berger,  e.   1609. 

—  (Jacques  de),  c.  1492. 

.—  (Jean  de),  frère  de  l'hôpital  Saint-Antoine  de 

Narbonne,  c.  1492. 
Feuillans,  c.   1809. 
■ —  (Sainte-Mauie  de),  c.  1809. 
FiEuzET  (paroisse  de),  c.   1410. 
FiiiMiN,  dans  le  pays  de  Lézat,  e.   1729. 


FiUMiN  (église  de  Saint-Maistix  de),  c.    1796. 
Fitanela  (Notre-Dame  de),  église,  c.  1766. 

FlTA    NOVELLA,   C.    l8o3. 

FIZES  (dame),  c.    1826. 
FLAVIUS  (le  roi),  c.   1705. 

Flisco  (Guillaume  de),  dit    de  Camc-^ana,  c.   1452, 
FlorenSAC,   ce.    1820,    1329  {Hérault),  arr,  de  Bé- 
liers, 

—  (château  de),  c.    1821. 

—  (vicaire  de),  c.   i325. 
FLORENSAC  (Raimond  de),  c,  1482. 

—  (Raimond  Mio  de),  c.  1827. 
FLORIANE  (Guillemette),  e.   1799. 
FLURIDIA,  femme  de  Siguinde,  c.  i5o8. 

Foga  (alleu   de),  au    terroir  de  Montaud,  c.    1740. 
FOIX  (le  comte  de),  lieutenant  général  du  roi  en 
Languedoc,  c.   1446 

Foix  (abbés  de).  Voir  COS,   RAIMOND. 

—  (comtes  de),  c.  1617.  Voir  ARCHAMBAUD, 
GASTON,  JEAN,  JEAN,  roi  de  Navarre,  MA- 
THIEU, RAIMOND  ROGER,  ROGER  I,  II,  m 
&  IV,   ROGER  BERNARD  I,  II  &  III. 

—  (comtesses  de).  Voir  AMIE,  ARTOIS,  CASTEL- 
BON,   CECILE,   ISABELLE. 

FOIX  (Loup  de),  curateur  de  Roger  Bernard, 
comte  de  Foix,  c.   1628. 

—  (Pierre  de),  cardinal-évêque  d'Albano,  e.  1689. 

—  (Pierre  de),  clerc  du  diocèse  de  Lescar,  abbé  do 
Lézat,  c.  1814. 

Fonscoopcrta,  en  Roussillon,  c.   loi  1. 
Fonstcntenatus,  en  Roussillon,  e.   1648. 
FONTAINES  (Bernard  des),  c.    1819.  ''■ 

Fontaneto  (territoire  de),  c.   141  i. 
Fontanilles  (Saint-Etienne  de),  c.   i5i8;  Fonta- 
nils  {Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Céret. 

Fontcolverte,  en  Narbonnais,  ce.  1643,  1648 
{Aude),  arr.  de  Narbonne. 

—  (château  de),  c.    lùSi). 

Fontes,  en  Narbonnais,  ce.    1046,   1547,   1548. 
FoNTFROiDE  (abbés  de),   c.    1862,  Voir  NARBONNE, 

OTHON. 
FoNTJONCOUSE,    en    Narbonnais,    ce.    i545,    1046, 

1648,   i55i,   1602  {Aude),  arr.  de  Narbonne. 

Forez,  c.  1866. 
Forga  (Pierre  de  la),  e.   1808. 

FoRMiGUiÈRE  (église  de  Sainte-Marie  de),  en  Ra- 
zès,  ce.  1 048,  i552. 

—  (prévôt  de).  Voir  SALOMON. 
FORMOSE,  antipape,  c.   1706. 

FORTANIER,  prieur  de  Sainte-Marie  de  Peyrissas, 

c.   1772. 
FORTANIER,  comte  de  Comminges,  e.  1767. 
FORTANIER,  c.    1790. 
FOSSAT  (le),  c.    1768  {Aricge),  arr.  de  Pamicrs. 

—  (église  de  Saint-Médard  del),  ce.    1769,   1784. 
FOSSAT  (Blanche  du),  c.    1773. 

—  (Dias  du),  e.    1770. 

FOUCAUT  (Gui),  plus  tard  pape  sous  le  nom  de 
Clément  IV,  c.    1723. 


2ii3  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABETIQUE.  2114 


FOUCHER,  fils  de  Tnictilde,  c.    1417. 

FOULQUE,  archevêque  de  Narbonne,  c.   U)^6. 

FouQuiÈr.ES  (église  de),  c.   1^)66. 

FOURCHADE  (Dominique  de),  préchantre  de  Cnr- 
cassonne,  c.  1481 . 

FrMSSR  (terroir  de),  c.  1478  (^Aude),  arr.  de  Car~ 
cassonne. 

FnAiSSiNES  (Justice  de),  c.  }^')j  (Tarn),  arr.  d'Alb't. 

Fraissinhas  (tour  de),  c.   |358. 

FRAISSINKT  (Raiinond  de),  prévôt  de  Sainte-Cé- 
cile d'Albi,  ce.   i347,  1348,  1350,  13')!. 

FRANÇOIS  r%  roi  de  France,  ce.  1398,  1416, 
i.')97,    lôpS,    1599,    1703. 

FRANÇOIS  II,  roi  de  France,  c,   1448. 

FRANÇOIS  I,  archevêque  8c  primat  de  Narbonne, 
ce.  1587,  1593,  i;')94,  1595,  1693,  1695. 

FRANÇOIS  II,  cardinal  du  titre  de  Saint-Clément, 
camérier  du  pape,  archevêque  de  Narbonne, 
ce.  1594,   1595. 

FRANÇOIS  III,  archevêque  de  Narbonne,  c.  1597. 
FRANÇOIS^'OILBERT,  bourgeois  de  Lavaur,c.  1542. 
FRANÇOIS    GUILLAUME,   évêque   de   Saint-Pons 

de  Thomières,  c.   1097. 
FRANCONIUS,  vicomte  de  Narbonne,  c.   1509. 
FnAxcor,,  c.  176;). 
FRANCOR  (Eudes  de),  c.    1768. 

—  (Guillem  del),  c.  1777. 

—  (Vidal  de),  e.    1767. 

FRANDALDE,  abbé  de  Saint-Éticnne,  près  d'Ille, 

c.  i5i3. 
FRANSSA  (Géraud),  prêtre  d'Albi,  c.  1403. 
FRÉDARIUS,  c.  1647. 
Fi', ÉDKLAs  ou  FntZKLAs.  Voir  Pamiers. 
FRÉUELON,  FRÉDULON,  évêque  d'Elne,  ce.  i5i7, 

1 5i 8,   1019. 
FRÉDÉRIC,  fils  de  Guillaume  de  Flisco,  dit  de  Ca- 

me^ana,  c.  I45z. 
FREDOLD,  archevêque  de  Narbonne,  c.  1548. 
FRÉDULON,  évêque  d'Elne.  Foir  FRÉDELON. 
FREJAC    (Amanieu    de),    prieur  claustral    de    la 

Grasse,  c.   16S9. 

FuKziaAS,  FuÉDKi,\s  (abbaye  de).  Folr  Pamiers. 
FREZOL    (Bérenger),    abbé    de    Saint-Aphrodise, 
t.   1402. 

FflEZOL  (Pierie),  seigneur  de  la  Vérune,  c.   \366, 
FRIDEMIR,  évêque  d'Elne,  c.  1504. 
FuOMiGNAN,  C.  i3i9  (^Hérault),  arr.  de  Montpellier. 
FROTAIRE,    évêque    de    Nimes,    ce.    i332,    1406, 

1707. 

FRtoTARD,  évêque  d'Albi,  ce.    i332,  i335,  1407. 
FROTARD,  vicomte,  c.   i332. 
Frot'^eno  (église  de  Saixt-Pieure  de),  c.   1540. 
FRUCTUAIRE,  évêque  de  Béziers,  c.   1417. 
FULCRAND,  évêque  de  Lodcve,  c.   1418. 
FULCRAND,   évêque  de  Toulouse,  ce.   1778,   1779. 
FULMON,  évêque  d'Elne,  c.    i5o2. 
Fullonihus  (Sainte-Marie  de),  c,   1077. 
Fumel  (bois  de),  c.  1776, 


FUMET    (Guillaume),   chanoine    de    Saint-Salvi, 

prieur  de  Saint-Affrique,  c.  1354. 
Furcae,  ce.    i56i,   1606. 
Furgada  {la),  à  Toulouse,  c.  1700. 
FUSIER  (Perrot),  fils  de  Pons,  ce.  1777,  ,778. 
FUSTER  (Siméon),  chanoine  d'Elne,  c.  1701. 
FusTiGNAC, ce.  1741,  1749,  1765,  1781,  1800, i8or, 

i8i3  {Haute-Garonne)^  arr.  de  Muret, 

—  (château  de),  ce.   1788,   1800,   1801. 

—  (église  de),  c.   1789. 

—  (Saint-Etiexxe  de),  c.  1727. 

—  (église  de  Saint-Pierre  de),  c.   1780. 

—  (prieur  de),  c.  1743. 
FUSTIGNAC  (Pierre  de),  c.  1760. 


G 


G.,  archevêque  de  Narbonne.  Fo/V  GUILLAUME  I. 

G.,  évêque  d'Albi.  Voir  GÉRAUD  II. 

G.,  évêque  d'Angoulême,  c,  1433. 

G.,  évêque  de  Béziers.  Voir  GUILLAUME  VII. 

G.,  évêque  de  Carcassonne.  Voir  GUILLAUME  AR- 
NAUD. 

G.,  évêque  de  Lodève.  Voir  GAUCELIN. 

G.,  prévôt  de  l'église  de  Nimes,  évêque  de  Lodève. 
Voir  GUILLAUME. 

G.,  évêque  de  Soissons,  c.   i6i3. 

G.,  abbé  de  Saint-Aphrodise.  Voir  GUILLAUME, 
archevêque  de  Narbonne. 

G.,  prévôt  de  Saint-Salvi,  c.  1344.  Fo/V GAILLARD 

DE  RABASTENS. 
GadiAN  (château   de),   ce.    1425,    «429,    1437   {Hc~ 

rault),  arr.  de  Béliers 

—  (église  de),  c.   1435. 
GABIAN  (Adélaïde  de),  c.   1433. 

—  (Bernard  de),  c.  1433. 
GABRIAC  (Ricarde  de),  c.   1339. 
GAÉTANI,  abbé  de  Saint-Aphrodise,  c,   1402. 
Gaiano  (Pierre  de),  marchand,  c.   1610, 
Gaillac,  e.  i38o  {Tarn). 

—  (commanderie  de  Saint-Pierre  &  Saint-André 
de),  e.  i336. 

—  (hôpital  Saint-André  de),  c.  i334, 

—  (église  Saint-André  de),  c.   i334. 

—  (église  Saint-Pierre  de),  c,  1334, 

—  (abbé  de),  c.  i333. 

—  (consuls  de),  ce.  1346,  1396. 

GAILLARD,  cardinal  &  archidiacre  de  l'église  ca- 
thédrale de  Narbonne,  e.   1067. 

GAILLARD  ou  GAILLARD  DE  RABASTENS,  pré- 
vôt de  Saint-Salvi,  ce.  1344,  1347,  14*8,  1409, 
1410. 

GAILLARD  DE  LIMOUSIN,  recteur  de  Pomas, 
t.   1478. 

GAIRAUD  (Raimond),  e.  1766. 
GAIROARDUS,  fils  d'Alienardus,  c.  i5ii, 
GAIROLUS,  c.   1609. 


V. 


67 


2ir 


INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2116 


GALBANE,  fille  de  Pierre  Hugues,  c.   1466. 

Galdo  (Loup  i/e),  pénitencier  du  pape,  c.   1404. 

Gallus  (église  de  Saint-JuliF.n  de),  sur  la  Garonne, 
c.  17375  Saint-Julien-sur-Garonne  (^Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Muret. 

GANAC  (Gaston  de),  c.   1783. 

GANGES  (Pons  de),  c.  1433. 

GARAUD  (Amélius),  c.  1760. 

Gauauz.  FozV' Gakraux. 

Gahde  (château  de  la),  c.  i354. 

GARDE  (Antoine  Martigni,  seigneur  de  la), 
c.   1598. 

Gardie  (forêt  de  la),  c.   i383. 

GARDIES  (Guillaume  des),  évêque  d'Uzès,  c.  i532. 

GARIRERGE,  c.   i  33  1 . 

GARIN  (Bernard),  c.   1428. 

GARIN  (P.),  procureur  du  Roi,  c.   i355. 

GARMOND,  c.   1763. 

Garonne,  fleuve,  ce.  1790,  1763,  1804. 

Garraux,  Garauz,  ce.  1772,  1773,  1786,  1797 
(Haute-Garonne),  commune  de  Bei^ins, 

GARRAUX  (Bonet  de),  ç.  1786. 

—  (Forton  Auriol  de),  c.  1772. 

GARRICH  (Guillem),  juge  royal  du  comté  de  Foix 

&  de  Pamiers,  c'  1624. 
GARRIGUE    (Raimond),    prévôt    de    Saint-Salvi, 

c.  1404. 
GARRIGUE  (Guillem  de  la),  ce.   1770,   1804. 
Garrigues  (les),  c.  i8o3. 
GARSENDE,  femme  de  Pierre,  c.  1740. 
GARSENDUS,  c.   1731. 
GARSIA  (Raimond),  c.   1752. 
GARSIAS,   prieur  de   Sainte-Marie   du    Bourg   de 

Narbonne,  c.  iSSp. 

GARSIAS,  prêtre,  c.   lySp. 

GARSIAS,  c.  1750. 

GARSIAS  (Arnaud),  ce.  1749,  i?^?.; 

—  (Guillem),  c.   1757. 
• —  (Pierre),  c.  1763. 

. —  (Pons),  c.  1756. 

. —  (Raimond),  e.  1756. 

GARSINDE,  femme  du  comte  Borrel,  c.   i5io. 

GARSINDE,  femme  de  Guillaume,  vicomte  de  Mi- 
nerve^ c.  i563. 

GARSINDE,  femme  de  Bérenger,  vicomte  de  Nar- 
bonne, c.  i553. 

GARSINDE,  femme  d'Arnaud,  c.  1432. 

GARSINDE,  femme  de  Guilleln  de  l'Ile,  c.  [3i8. 

GARSINDE,  femme  de  Guillem  de  Noé,  c.   1769. 

GARSINDE,  veuve  de  Pons-Pierre,  c.  1421. 

GARSINDE,  c.   1769. 

GASC  (Azémar),  c.  i356. 

—  (Guiraud),  e.   i356. 
Gascogne,  c.  1359. 

—  (sénéchal  de),  e.   1379. 

GASTON,  comte  de  Foix,  vicomte  de  Bcarn  &.  do 
Castelbon,  ce.   i63o,   1 63 1 ,  i632,  1811,  1812. 

GASTON,  comte  de  Foix,  ce.  1634,  i63j,  i636, 
i638. 


GASTON,  vicomte  de  Béarn,  c.  1622. 

GASTON,  fils  d'Arnaud,  vicomte  de  Caraman, 
e.   1377. 

GASTON,  c.   1752. 

GATOFONSUS,  c.    i5o6. 

GAUCELIN,  évèque  de  Carcassonne,  c.  1496. 

GAUCELIN,  évêque  de  Lodève,  e.   1426. 

GAUCELIN,  évêque  de  Maguelonne,  e.   1629, 

GAUCELIN,  GAUCELME,  abbé  de  Lézat,  ce.  1738, 

1739,  1740,  1741. 
GAUCERAN,  c.  1697. 
GAUCERAN,  c.  1763. 

GAUFRED,  évêque  de  Béziers,  ce.   143©,   1431, 
GAUFRED,  chanoine  d'Elne,  c.  i535. 
GAUFRED  I,  comte  de  Roussillon,  ce.  i5i4,  i5ij, 

i5i7. 
GAUFRED  II,  comte  de  Roussillon,  c.   i52o. 
GAUFRED  m,  GAUSFRED,  comte  de  Roussillon, 

ce.  1026,  1564. 
GAUFRED,  vicomte  de  Rocabert,  c.   1534. 
GAUFRED,  c.   1745, 
GAUFRED  PORCELLET,  c.   1717. 
GAUJEAC  (Pierre  de),  abbé  de  Caunes,  officiai  de 

Narbonne,  ce.   1587,  1594. 

Gaulena,  en  Albigeois,  e.   14T2. 

GAUSBERT,  archevêque  de  Narbonne.  Voir  GAUZ- 
BERT. 

GAUSBERT,  évêque  de  Marseille,  c.   i368. 

GAUSBERT,  GAUZBERT,  fils  de  Guillem,  vicomte 
de  Castelnou,  ce.    1629,  i53i. 

GAUSFRED,  provisor  ou  ministcr  de  Saint-Salvi, 
c.   1407. 

GAUSFRED,  fils  de  Guilabert,  comte  de  Rous- 
sillon.  ro;V  GAUFRED. 

GAUTIER,  évêque  de  Tournai,  légat  du  pape, 
ce.   1342,   1599,  1784. 

GAUTIER,  évêque  de  Maguelonne,  ce.  1714,  1716. 

GAUTIER  (Pierre),  abbé  de  Peyrissas,  c.   1782. 

GAUTIER,  c.    1763. 

GAUZBERT,  GAUSBERT,    archevêque    d'Arles    8c 

•   de 'Narbonne,  ce.  i587,  1589,  1590. 

GAUZBERT,  abbé  de  Saint-Salvi,  c.   1406. 

GAUZBERT,  prévôt  de  Saint-Salvi,  e.   1348. 

GAUZBERT,  clerc,  c.   1524. 

GAUZBERT,  comte  de  Roussillon,  c.   1509. 

GAUZBERT,  vicomte  de  Castelnou.  Voir  GAUS- 
BERT. 

GAUZBERT,  c.   i5r9. 

GAUZBERT,  e.   \Cyz6,   1528. 

GAUZBERT,  c.   i532. 

GAUZBERT,  fils  de  Pierre  Bernard  de  Avairi, 
c.  1534. 

GAUZBERT,  petit-fils  d'Éribert,  c.   i528. 

GAUZFRED,  c.   1769. 

GAUZFRED,  frère  d'Arnaud  Donat,  c.   1758. 

GEBETZ  (Raimond-Guillem  de),  c.   1612. 

GÉLASE  II,  pape,  c.    1714. 

Gellone  (abbés  de).  To/V  GUILLAUME,  RICHARD. 

GENSAC  (Rivière  de),  e.    1790. 


21 17  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2118 


GENSAS  (Blanche  de),  c.   1790. 
GENTA,  femme  de  Giiisandiis,  c,  iSop. 
GKOFFROI,    évéqiie   de  Carcassonne.    Voir  BA- 

SILHAC. 
GliOFFKOY,   prieur   du    Carmel,    à    Carcassonne, 

c.   1492. 
GEOFFROY.    (Pierre),    chanoine    de     Narbonnc, 

c.  1689. 
GEOFFROY,  bâtonnier  du  roi  de  Fronce,  c.   162a. 
GÉRARD,  cardinal  évêque  de  la  Sabine,  c.   i36o. 
GÉRARD,  évêque  de  Pamiers,  c.  i638. 
GÉRARD,   prieur  général   de   l'ordre  du   Carmel, 

c.   1492- 
GÉRARD,  chanoine  &  syndic  du  chapitre  de  La- 

vaur,  c.  I J41 . 
GÉRARD,  comte  de  Roussillon,  c.   1  536. 
GÉRARD,  fils  d'Ermetrude,  c.  lôiy. 
GÉRAUD  II,  évêque  d'Albi,  ce.    i366,   1402. 
GÉRAUD,   abbé   de   Lézat,  ce.    1762,    1763,    1765, 

1767. 
GÉRAl'D   LE  imUN,  a rchi prêtre  d'Agen,  c.    i362. 
GÉRAUD,  prieur  de  Notre-Dame  de  Carcassonne, 

c.  1463. 
GÉRAUD,  c.    i5jo. 
GÉRAUD,  c.   1736. 
GÉRAUD,  c.   1742. 
GÉRAUD,  c.    1761. 

GÉRAUD,  fils  de  Berna rd-Géraud,  c.   lôoS. 
GERAUD-AMELS,  c.  1741. 
GERKERGE,  femme  de  Eicius,  c.   i-j'ij. 
GERVAISIEN,  fils  de  Benoît,  prêtre,  c.   1735. 
GIBELIN,  archevêque  d'Arles,  c.   1712. 
GiGNAC  (juge  de),  c.  1444. 
GILBERGE,  femme  de  Rodrandus,  c.  1748. 
GILBERT,  évêque  de  Béziers,  c.   1417. 
GILBERT,  évêque  de  Carcassonne,  ce.   1477,  ifjpi. 
GILLES  (tête  de  S.),  relique,  c.   172J. 
GILLES,  archevêque  de   Bourges,  ec.    i359,   i366, 
GILLES,  archevêque  de    Narbonne   &  de  Rouen, 

ce.    1474»  1584,   i585,   i586. 
GILLES,  évêque  de  Lavaur,  c.  1540. 
GILLES,  femme,  c.  1010. 
GIM.ER,  évêque  de  Carcassonne.  c.   1458. 
GiNiiOLLES,  C.    i58ôj    G'inoles  {Aude),  arr.   de  Ll- 

moux. 
GIRBERT,  évêque  de  Nimes,  ce.  1705,  17x56. 
GiBONE,  c.  1647. 
—  (diocèse  de),  ce.  1629,  1703. 
GISALFRED,  prêtre,  surnommé  Aurucius,  e.  i3i2. 
GISLABERT,  comte  de  Roussillon.  Voir  GUILA- 

BERT. 
GISLEMOND,  c.  1418. 
GISORS    (Guillaume    de),  archidiacre    d'Auge,   en 

l'église  de  Lisieux,  c.   i365. 
GODAFREDUS,  fils  de  Blandinus,  e.   i5i8. 
GODALRTC,  évêque  d'Albi,  e.   i  33o. 
GODEFROI,  évêque  de  Maguelonne,  c.    1422. 
GOLDRÈDE  (Estève),  e.    i3i6. 
GOMBERT  (K.),  e.  1459. 


GOMESINDE,  neveu  d'Adefonsc,  c.  i5o2. 

GONTALDUS,  c.   1459. 

GONTEGOGUS,  c.   i5i3. 

Go;j/eZmi (Arnaud),  fils  d'Arnaud  Gontelmi,c.  i6i3. 

—  (Paul),  fils  du  précédent,  c.  161  3. 
GONTIER,  évêque  d'Agde,  çc.   i3i3,  «42  t. 
GORDIRNNE,  femme  de  Hugues  de  la  Tourvierge, 

c.  i56o. 
GonooNF-T,  GouncoNNET,  ce.   1467,  1484. 
CoTiiin,  ce.  1545,  1546. 

—  (province  de),  c.  1708.  • 
GOUFFIER  (Eymar),  dit  de  Boissi,  évêque  d'Albi, 

ce.   1398,  1399. 
GounGONNET.   ^olr  GonCONET. 
GnACE-DiEi;  (prieuré  de  la),  c.  1810. 
GuANOLLET  (archiprêtre  de),  c.   i367. 
GuANSELVE  (abbaye  de),  c.   1794. 
GRAS  (Bernard),  consul  de  Béziers,  e.   1438. 

—  (Philippe),  marchand  de  Florcnsac,  e.  1327. 
Gkasse  (abbaye  de  la),  ce.   loSS,  \i)()!i. 

—  (paroisse  de  SAiNT-MuninL  de  la),  e.   1693. 

—  (chapitre  conventuel  de  la),  ec.  1681,  1687, 
1692,  1699. 

—  (procureur  du  chapitre  de  la),  c.   1688. 

—  (abbés  de  la),  ce.  1478,  1742.  Foir  ABZAC, 
ADALRIC,  AGILA,  ALBRET,  ALZONNE , 
ATALA,  AUGER,  BENOIT,  BÉRENGER  I  & 
If,  BOIS,  DURAND,  ELIE,  GUI,  GUILLAUME, 
HÉLIE,  HUGUES,  HUGUES  ROGER,  JUGIE, 
LÉVIS,  LOMAGNE,  NICOLAS  ROGER,  NINFRI- 
DIUS,  PIERRE,  évêque  de  Rieiix,  RAIMOND, 
ROBERT,  ROFFINHAC,  SONGFRED,  SUNIAIRE, 
SUNIFRED,   WITIZA. 

—  (camérler  de  la),  c.   1681. 

—  (prieur  claustral  de  la).  Foir  FREJAC. 

—  (sacristain  de  la).  Foir  SOUBIRAN. 

—  (église  de  la),  c.  1695. 

—  (juridiction  de  la),  e.  i683. 

—  (consuls  de  la),  ce.  1687,  1688. 

—  (Notre-Dame  de  la),  ce.  i32i,  i33o. 
GRAULHET  (Sicard  de),  c.  1371. 
GRAZAC  (Arnaud  de),  c.   1778. 

Gr>\7.A\  (dîmes  de  Saint-GeméS  de),  c.   1423;  Gré- 

:^an  (Hérault),  commune  de  Laurent. 
GRAZAN  (Pierre  Auger  de),  e.    1423. 
GRAZIDA,  femme  de  Guillem  Michal,  c,   1465. 
Grec^vila,  c.    1769. 
GRÉGOIRE  VII,  ce.   t5ô5,  1707. 
GRÉGOIRE  IX,  pape,  ce.   i323,  1342,  i343,  i43;'5, 

1466,    1S73,     1599,    1619,    1620,    1641,    1699, 

1722. 
GRÉGOIRE  X,  pnpe,  e.  i58t. 
GRÉGOIRE  XI,  pape,  ce.   1384,    i335,    r636T 
GRÉGOIRE  XIII,  pape,  c.   1703. 
GRÉGOIRE,  abbé  de  Cuxn,  ce.   i532,  i!î33. 
Gr.ENATiicr.E,  e.  i3i8. 
GRESINHAC    (Bernard    de),   chevalier,    viguier   de 

Toulouse,  e.  i386. 
GuÈZAN  (chapelle  de  Saint-Jean  de),  près  de  Cas- 

tries,  e.  1447. 


2  119         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE. 


120 


Grkzes,  c.  1469. 

GRÈZES  (Pierre  de),  c.   i332. 

GRIMAUD,  abbé  de  Cuxa,  c.   i63r. 

GRIMOARU,  évêque  de  Comminges,  c.   1789. 

Grohca  (Jean  de)^  c.  1594. 

Gruissan    (château    de),   c.    i585    (^Aude),   arr.    de 

Narèonne. 
GUADALDE,  prêtre,  c.  1020. 
Guarciaco  (église  de  Saint-Pierre  de),  c.   lySS. 
GUARIN,   abbé    de    Lézat,    ce.    1700,    I73i,    1732, 
.    1733,    1736,    1738,    1741. 

GUARIN,  c.  1728. 

GUARMOND,  gendre  de  Roger  de  Muret,  c.  1700. 
GUASC  (Arnaud),   procureur  de   la    léproserie  de 
Carcassonne,  c.  1490. 

GUATAFUNSUS,  c.  i5o5. 

GUI,  cardinal  évèque  de  Préneste,  ce.   1329,   154t. 

GUI,   cardinal   évêque  de  Sabine,  légat  du   pape, 

c.   1461. 
GUI,  archevêque  de  Narbonne,  ce.  iSyS,  1579. 
GUI,  évêque  de  Carcassonne,  ce.   1465,   1466. 
GUI  (frère),  évêque  d'Elne,  c.   1537. 
GUI,  évêque  du  Puy,  c.   1577. 
GUI,  abbé  de  la  Grasse,  abbé  de  Notre-Dame  de 

Bernay,  ce.   1689,  1692,  1693,  1696. 

GUI,  archidiacre  de  Carcassonne,  e.   1467. 
GUI,  fils  de  B.,  comte  de  Comminges,  c.   i365. 
GUIBERT,  antipape,  e.   1710. 
GUIBERT,  c.   1733. 
GUIBERT,  c.   1764. 
GUIBERT  (Pierre),  e.  1759. 
GUIDILLE,  c.  i5i8. 
GuiENNE  (province  de),  c.    1405. 
—  (ecclésiastiques  de),  c.   i388. 

GUIFRED,  archevêque  de  Narbonne,  ce.  1459, 
i52i,   i552,   i553,   1554,   i55j. 

GUIFRED,  évêque  de  Carcassonne,  c.   i553. 

GUIFP.ED,  comte  de  Cerdagne,  c.    i5i8. 

GUIFRED,  c.    IJ22. 

GUIGONET,  vicomte  de  Lautrec,  baron  de  la  Ro- 
que, c.    1378. 

GUILABERT,  GISLABERT,  comte  de  Roussillon, 
ce.  i5i8,   i5i9»^  1625,    i526,   1627,  1,528,  1037. 

GUILABERT,  c.   i73o, 

GUILERAND  (Estève  de),  viguier,  c.   i352. 

GUILLANE,  femme  de  Guibert,  c.   1733. 

GUILLAUME,  cardinal  de  Saint-Etienne  In  monta 
Caelio,  ce.    I44r),   1812. 

GUILLAUME,  cardinal  diacre  de  Sainte-Marie  in 

Cosmcdin,  c.   1477. 
GUILLAUME,  cardinal  de  Saint-Georges  au  Voile 

d'o*^  c.   1403. 

GUILLAUME,  archevêque  de  Bourges,  e.   1369. 
GUILLAUME,  abbé  de  Saint-Aphrodise,  e.   1436. 
—  archevêque  de  Narbonne,  ce.  1469,  1576,  1600, 
1810. 

GUILLAUME,  cardinal  de  Préneste,  archevêque  &. 

primat  de  Narbonne,  c.   1602. 
GUILLAUME,  évêque  d'Agde,  ce.   i3i7,  i3i8. 


GUILLAUME,  fils  de  Bernard-Aimard,  c.   i332. 

—  évêque  d'Albi,  ce.   i333,   1406,   i553. 

GUILLAUME,  évêque  d'Albi,  e,   1373,   1377. 

GUILLAUME,  évêque  d'Albi,  c.   1422. 

GUILLAUME,  évêque  d'Alet,  c.  1591. 

GUILLAUME,  évêque  de  Béziers,  ce.  1420  1426 
1427.  '     n     , 

GUILLAUME,  évêque  de  Béziers,  c.   1432. 

GUILLAUME,  évêque  de  Béziers,  ce.  1443,  1403 
1091.  ' 

GUILLAUME,  évêque  de  Verdun,  puis  de  Béziers, 
ce.   144Ô,    1446,    1447,    ,448,    ,456,    1594. 

GUILLAUME,  évêque  d'Elne,  c.   1  536. 

GUILLAUME,  évêque  de  Laon,  conseiller  du  roi 
en  Languedoc,  e.   1446. 

GUILLAUME,  prévôt  de  l'église  de  Nimes,  évêque 

de  Lodève,  ce.   1Ô75,   1676. 
GUILLAUME,  évêque  de  Maguelonne,  c.   1097. 
GUILLAUME,  évêque  comte  de  Novare,  recteur  des 

frères  ermites  de  Saint- Augustin,  e.    1495. 
GUILLAUME,  évêque  de  Pamieis,  e.   i636. 
GUILLAUME,  évêque  de  Rodez,  e.   1404. 
GUILLAUME,  abbé  d'Aniane,  c.   1440. 
GUILLAUME,  abbé  de  Gellone,  c.   1439. 
GUILLAUME,  abbé  de  la   Grasse,  ce.  i68i,    1682, 

i683,   1684,   1692,   1697. 

GUILLAUME  III,  abbé  de   Lézat,  ce.   1774,    '775, 

'77(5.    >777.   '778. 
GUILLAUME,  abbé  de  Montolieu,  c.   1478. 
GUILLAUME  III,  abbé  de  Saint-Antonin,  e.  16.6. 
GUILLAUME  IV,  abbé  de  Saint-Antonin  de   Pa- 

miers,  c.  1621 . 

GUILLAUME,  abbé  de  Saint-Chinian,  c.   1.057. 

GUILLAUME,  abbé  de  Saint-Gilles,  e.  1723. 

GUILLAUME,  abbé  de  Saint-Salvi,  c.   1406. 

GUILLAUME,  GUILLEM,  vicomte  de   Castelnou, 
archidiacre  d'Elne,  ce.   1024,    i526,   i527,   i53o.' 

GUILLAUME,  doyen  de  Lézat,  c.   1749, 

GUILLAUME,  prévôt  de  Sainte-Cécile,  e.    1337. 

GUILLAUME,  sacristain  de  Lézat,  c.   1790. 

GUILLAUME  II,  comte  de  Bésalu,  c.   i553. 

GUILLAUME,  comte  de  Cerdagne,  e.   i525. 

GUILLAUME  IV,  comte  de  Toulouse,  c.   1758. 

GUILLAUME,    comte    de   Toulouse    &    prince    de 
Poitou,  c.  1765. 

GUILLAUME,  comte,  c.   1706. 

GUILLAUME,  marquis,  fils  d'Amélius  Simplicius, 
ce.   I  738,  1  74t. 

GUILLAUME,  vicomte  de  Béziers,  e.   1419. 
GUILLAUME,  vicomte  de  Castelnou,  c.   1524. 
GUILLAUME,  vicomte  de  Minerve,  ce.  i563,  i565. 
GUILLAUME,    vicomte    de    Narbonne,   ce.' 1405 

1693. 
GUILLAUME,  vicomte,  c.    1020. 
GUILLAUME,   seigneur  de   Montpellier,  c.    1717. 
GUILLAUME,  juge  de  Roussillon,  c.   15  18. 
GUILLAUME,  c.    1469. 
GUILLAUME,  e.    i538. 
GUILLAUME,  c.   1746. 


21  21  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABETIQUE. 


2122 


GUILLAUME,  fils  de  Giiillainne,  comte  de  Cer- 
d.igne,  c.    i;>2  5. 

GUILLAUME,  fils  de  Guilhunne,  vicomte  de  Mi- 
nerve, c.   I 56Ô. 

GUILLAUME,  frère  d'Uznlger,  c.   i5i9. 

GUILLAUME- ADALBERT,     vicomte,    ce.     iSip, 

I  J  2  O  . 

GUILLAUME -ARNAUD,   évêque   de  Carcassonne, 

ce.   1469,   I  470' 
GUILLAUME-BERNARD,  évêque  de  Carcassonne, 

c.    1461. 

GUILLAUME-HUGUES,  c.   1460. 
GUILLAUME-JOURDAIN,  c.  1334. 
GUILLAUME-MARC,  juge  en  Roiissillon,  c.  i/îio, 
GUILLAUME-PIERRE,   évêque    d'Albi ,   ce.    i334, 

r335,  ij36,  i337,  i338,  i339,  1340,  1341,  1344, 

1407,  1408,  1409. 

GUILLAUME-PIERRE,  fils  de  Guillaume,  vicomte 
de  Minerve,  c,   i563. 

GUILLAUME- PIERRE,  c.  i5i9. 
GUILLAUME  IV  PONS,  abbé  de  Lézat,  c.  1783. 
GUILLAUME,   GUILLEM    II    RAIMOND,  abbé    de 
Lézat,  ce.   1771 ,    1787. 

GUILLAUME-RAOUL,  évêque  de  Carcassonne, 
c.   1470. 

GUILLAUME  V  UNAUD,  abbé  de  Lézat,  c.   181  i. 
GUILLEM,  archidiacre  de  Castelnou.   Foir  GUIL- 
LAUME. 
GUILLEM,  prévôt  de  Saint-Germier,  c.  1774. 
GUILLEM;  moine  de  Mngrains,  c.   1766. 
GUILLEM  DE  MONTPELLIER,  c.  1712. 
GriLLEM  (la  tour  de),  c.   i32i. 
GUILLEM,  c.   1739. 
GUILLEM,  c.   1765. 
GUILLEM  (Raimond  de),  c.  i3i4. 
GUILLEM,  fils  d'Adalaïs  Raoul,  c.   1470. 
GUILLEM,  fils  d'Aicie  de  Castelnau,  c.   1423. 
GUILLEM,  fils  d'Amalvinus  de  Sentas,  c.  \j6[. 
GUILLEM,  fils  d'Arnaud  Pons,  c.  1759. 
GUILLEM,  fils  d'Aton,  c.   1742. 
GUILLEM,  fils  de  Géraud  Pons  d'Ile,  c.  i535. 
GUILLEM,  fils  de  Guillem  de  Salses,  c.   i536. 
GUILLEM,  fils  de  Pierre  Benoît,  c,   1787. 
GUILLEM,  fils  de  Pons  At,  c.  1762. 
GUILLEM,  fils  de  Raimond  de  Rabastens,  c.  i385. 
GUILLEM,  frère  de  Bernard  des  Fontaines,  c.  1319. 
GUILLEM,  frère  de  Guillem  Pons,  c.  i535. 
GUILLEM-AMELS,  c.   1743. 
GUILLEM-AMELS,  c.  lySS. 
GUILLEM-ARNAUD,  c.   1461. 
GUILLEM-ARNAUD,  c.   1761. 
GUILLEM-ARNAUD,  c.    1768. 
GUILLEM-ATON,  moine  de  Lézat,  c.  1792. 
GUILLEM-BÉNAVENT,  diacre  d'Argiit,  c.  1807. 
GUILLEM  BERNARD,    fils    de    Bernard    Guillem, 

c.   1753. 
GUILLEM  CERRA,  clerc  de  Narbonne,  c.  i^3j. 
GUILLEM  CHAGIER,  c.  i3i4. 
GUILLEM  ÉLUCET.  c.   1617. 


GUILLEM-ÉMÉLIUS,  c.   1757. 

GUILLEM  ESTÉVE,  commandeur  de  l'hôpital  de 
Béziers,  c.  1 449. 

GUILLEM    GAUZBERT,    vicomte    de    Castelnou, 

c,     lC>2'.\, 

GUILLEM  GUIRAUD,  c.   i3i7. 
GUILLEM-HENRI,  moine  de  Lézat,  c.    1770. 
GUILLEM  ISARN,  archiprêtre,  c,  1809. 

GUILLEM  DE  MONT ,   c.   1327. 

GUILLP:M-0ALRIC,  ce.   1334,  i336. 
GUILLEM  PIERRE,  chapelain  de  Durfort,c.  1798. 
GUILLEM-PIERRE,  fils  de  Blaneuce  Céral,  c.  i52i. 
GUILLEM-PIERRE,  c.    1025. 

GUILLEM-PONS,  de  Palau,  en  Cerdagne,  c.   1  53.1. 
GUILLEM-PONS,  c.   i558. 
GUILLEM  PONS,  c.   1764. 

GUILLEM  RAIMOND,  abbé  de  Lézat.  Voir  GUIL- 
LAUME. 

GUILLEM-RAIMOND,  c.   i558. 
GUILLEM  RAINOARD,  c.    1715. 
GUILLEM  RAOUL,  c.    1466. 
GUILLEM  RAOUL,  fili  du  précédent,  c.   ij^66. 
GUILLEM     UZALGER,     vicomte     de     Castelnou, 
ce.    1626,    1529,    i53o. 

GUILLEMETTE,  femme  de  Guillem  Ascon  de  Per- 
pignan, e.   1609. 

GUILLEMETTE,  femme  de  Pierre-Raimond  de 
Tonencos,  c.    15Ô9. 

GUILLEMETTE,   fille   de   Guillem    de   la    Palme, 

c.  i6o5. 
GUILLEMETTE,     femme     de     Bernard-Géraud , 

c.  1.058. 

GUILLEMETTE,  femme  de  Bernard  de  Montes- 
quieu, c.   1433. 

GUILLEMETTE,  femme  de  Raimond  d'Estiled, 
c.   1775. 

GUILLEMETTE,  fille  de  R.  Lévezon,  c.   i32i. 
GUILLEMETTE,    sœur    d'Estève    de    Populiytlla, 
c.   1779. 

GUIMARA,  fils  de  Sundurle,  c.  i5i6. 

GUINE  (Pierre),  chanoine  de  Narbonne,  c.   1394. 

GUIRADUS,  c.  i33i, 

GUIRAUD,  cardinal  évêque  d'Ostie,  légat  du  pape, 

c.  i332. 
GUIRAUD,  abbé  de  Lézat,  c.   1746. 
GUIRAUD,  abbé  de  Lézat,  c.   1810. 
GUIRAUD,  bourgeois  d'Albi,  c.  i356. 
GUIRAUD,  c.  i3i5. 
GUIRAUD,  e.  i326. 
GUIRAUD  (Bérenger),  c.   1433. 
GUIRAUD  (Sieard),  c.  i56o. 
GUISANDUS,  c.   1509. 

GUISLE,  comtesse  de  Roussillon,  c.   1517. 
GUISLE,  femme,  c.  i523. 
GUITARD,  prêtre,  c.  1459. 
GUITARD,  prêtre,  c.   1733. 
GUITARD  (Jean),  prêtre,  c.   1596. 
GUITARD,  fils  de  Guilabert,  comte  de  Roussillon, 

ce.     IJ27,     l528. 


2  123  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABETIQUE,  2124 


GUITARD  (Pierre),  sénéchal  d'Agenais  &  de  Gas- 
cogne, c,   1692. 

GUITARD,  c.  i5i2. 

GUITARD,  c.  1729. 

GULFARIC,  abbé  de  Saint- Jacques  de  Jocoii , 
c.  1548. 

GUNDBERTUS,  c.  i5i6. 


H 


HARCOURT  (Jean   d'),  archevêque   &.   primat   de 

Narbonne,  c.  iSpô. 
—  (Louis  d'),  archevêque  de  Narbonne,  c.   1482, 
HAUTPOUL  (Raimond  d'),  c.   1430. 
HÉBERT  (Philippe),  c.   iSçS. 

HÉLÈNE,  femme  de  Chatmar  de  Béraigne,  c.  1462. 
HELIE,    général    de    l'ordre   des    frères    prêcheurs, 

c.  iSpi. 
HÉLIE,  abbé   de   la    Grasse,  ce.  1687,  1688,  1689. 
HELIER  (Jean  de  la  Roche,  seigneur  d'},  sénéchal 

de  Carcassonne,  c.  i373. 
HELIER  (Guiraud   d'),   sénéchal   de  Carcassonne, 

c.  1369. 
HÉLISABETH,  femme  de  Amels-Élisée,  c.   1744. 
HÉLISÉE,  prêtre,  c.   1728. 
HENRI  IV,  empereur  d'Allemagne,  c.  1710. 
HENRI  II,  roi  de  France,  c.  1485. 
HENRI  III,  roi  de  France,  c.  1405. 
HENRI,  vicomte  de  Cerdagne,  c.   i525. 
Hérault  (1'),  fleuve,  ce.  i3i3,  1319. 
Hef.m  (alleu  de  1'),  c.   1730   (^Haute-Garonne^,  arr. 

de  Muret. 

HERM  (Arnaud  de  1'),  c.   1777, 
HERMESINDE,  femme  de  Siguofred,  c.  i  5j2. 
HERMETRUDE,  c.   i5i4. 
HERVIRE,  comtesse  de  Toulouse,  c.  1708. 
Higuiles,  en  Cerdagne,  c.  i5i2. 
HILDRICUS,  fidèle  de  Charles,  roi,  c.  1546. 
Honairacum  (église  d'),  c.   1597. 
Hongrois,  c.  1710. 

HONNEUR,  fille  de  Pierre  de  Saint-Sernin,  ce.  161 7, 
1618. 

HONORAT  (Bérenger),  juge  de  l'évêque  de  Béziers, 
c.   1438. 

HONORIUS  II,  pape,  c.  1717. 
HONORIUS  m,  pape,  ce.  i3i7,  i32t,  i323,  i339, 
1434,    1466,    1571,    1672. 

HOPITAL  (Guillem  de  1'),  c.  161 7. 

HOSTE  (Pierre),   chanoine   de  Saint-Bertrand    de 

Comminges,  c.  1797. 
HOSTOLISUS,  c.   1547. 
HOTRUDE,  fille  du  comte  Béra,  c.  i  5o6. 
HUGUES,    évêque     de     Riez,     légat     apostolique, 

ce.  1721,   1722, 

HUGUES,  archevêque  d'Arles,  c,  134t. 
HUGUES,  archevêque  de  Lyon,  c.   i557. 


HUGUES,  évêque  d'Agde,  c.    1497. 
HUGUES,  évêque  d'Albi,  c.    i333. 
HUGUES,    évêque    d'Albi,    ce.    i352,    «378,    1379, 
i38o,   i38i,    i383,   1J84,   i385. 

HUGUES,    évêque    de    Béziers,    puis    de    Poitiers, 
ce.    1444,    1445,    1453. 

HUGUES,    évêque    de   Toulouse,   ce.    1727,   1728, 
1744. 

HUGUES,  abbé  de  Cluny,  ce.   161 5,  1707,  1752. 
HUGUES,  abbé  de  la  Grasse,  ce.   1698,  1699. 
HUGUES,  abbé  de  Lézat,  ce.   1738,  1739. 
HUGUES,   abbé  de  Saint-Gilles,  ce.    1708,    171 1. 
1714,    1715,    171(5. 

HUGUES,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.  1724. 
HUGUES,  abbé  de  Saint-Paul  de  Narbonne,  c.  1  bo<) 
HUGUES,  abbé,  c.  1548. 
HUGUES,  archidiacre  de  Sigalonia,  c.   1309. 
HUGUES,  chapelain  cardinal  de  Saint-Jacques  de 
Compostelle,  c.  1763. 

HUGUES,  clerc,  c.  1760. 

HUGUES,    notaire   du    palais,    frère   de    Louis    lo 
Pieux,  c.  1645. 

HUGUES,  comte  d'Ampurias,  ce.  \oi5,  iSzj. 
HUGUES,  vicomte- de  Tatso,  c.   1529. 
HUGUES,  frère  de  Pierre,  vicomte  de   Narbonne, 
c.  1569. 

HUGUES,  c.   1750. 
HUGUES -ARNAUD,  c.   i6o3. 

HUGUES-ROGER,   abbé    de    Saint-Jeart-d'Angeli, 
évêque  de  Tulle,  abbé  de  la  Grasse,  c.   i588. 

HUGUTION  ou  Huguche  de  Florence,   de   l'ordre 
de  Saint-Augustin,  c.  1359. 

HUMBERT,  général  de  l'ordre  des  frères  prêcheurs, 
c,   1600. 

HUMFRID,  marquis,  c.   1646. 


IDALCARIUS,  évêque  d'Ausone,  c.  i5.56. 
Ile  (terroir  de  1'),  c.  1732;  Lisle-en-Dodon  (^Haute- 
Garonne),  arr,  de  Saint-Gaudens, 

ILE  (Bernard  de  1'),  c.  1786. 

—  (Géraud  Pons  de  1'),  c.  i535. 

—  (Guillem  de  1'),  c.  i3j8. 
Ille,  c.  i5i3. 
INGELRICUS,  c.   1734. 

INGILBERT,  père  de  Servus  De'i,  c.  1417. 
INGINILDE,  c.  i3i2. 

INGUITRUS,  femme  d'Etienne  d'Argut,  c.  1745. 
INNOCENT  II,  pape,  ce.  i333,   i562,    17 17. 
INNOCENT  m,  pape,  ce.   i336,  i338,  1464,.  i568, 
1569,    1670,    1617,    1641,    1719,    1720,    1722. 

INNOCENT  IV,  pape,  ce.  i326,  1346,   1401,  1467, 

1468,  1469,    1470,    1594,    1600. 
INNOCENT  VI,  pape,  ce.  i38o,  1477,  1496,  i688. 
INNOCENT  VII,  pape,  c.  1701. 


2  125  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE. 


126 


INNOCENT  Vm,  pape,  ce.  i3^3,  1404,  1414,  148:$, 
1.543. 

INNOCENT  X,  pape,  c.  1458. 

Insolae,  près  Serrelongue,  c.    i5o3. 

Ipsai  Serrai,  c.  i5r4. 

ISABELLE,  femme  d'Archambaud,  comte  de  Foix, 

c.   1637. 
ISAORT    (Vidal    d'),    prieur  de    Saint-CIiristaud, 

en  Volvestre,  c.   1790. 
ISARN,  évêque  de  Toulouse,  ce.  i538,  1757. 
ISARN,  prieur  de  Frézélas,  c.   161  5. 
ISARN,  prieur  de  Gaulena,  en  Albigeois,  c.  1412. 
ISARN,  fils  de  Radveus,  c.   laôi. 
ISARN,  frère  d'Arnaud-Pons,  c.   1734. 
ISARN,  frère  de  Bernard  Joves,  c.    i337. 
ISARN  RAOUL,  bourgeois  d'Albi,  c.   i356. 
Isola,  c.   1810. 

ISEGUTUS,  ISSEGUDUS,  ce.  1 5o6,  1509. 
ISEMBERT,  ISIMBERT,  prêtre,  ce.   1420,   147.1. 
ISEMBERT,  missus  du  comte  Bernard,  c.   i;jo4. 
ISEMBERT,  fidèle  de  Charles  le  Chauve,  c.   1646. 
IsLE  (curé  de  1'),  c.  i352. 
ISSEGUDUS.  Voir  ISEGUTUS. 
ITIER,  frère  de  Pons,  c,   1418. 


J 


J.,  archevêque  de  Vienne,  c.  1789. 

J.,  abbé  de  Saint-Antonin  de  Pamiers,  c.   \6z?t. 

JACINTHE,  cardinal  diacre  &  légat  du  Saint- 
Siège,  c.   I  564. 

JACQUES,  archevêque  de  Narbonne, ce.  i.'577,  i58o. 

JACQUES,  évêque  de  Chalcédoine,  c.  1539, 

JACQUES,  évêque  de  Pamiers,  c.   i633. 

JACQUES,  archidiacre  de  Rosas,  c.   1324. 

JACQUES,  roi  de  Sicile,  comte  de  la  Marche  &  de 
Castres  &  seigneur  de  Lombers,  c.   1387. 

JACQUES,  fils  de  Guillem  Sanche,  c.  1621. 

JAURENS  (Pierre  de),  chanoine  d'Albi,  c.   i373. 

JEAN  VIII,  pape,  ce.   1548,  1706.    ' 

JEAN  X,  pape,  ce.  i55o,  i55i. 

JEAN  XXI,  pape,  ce.   i35o,  i35i. 

JEAN  XXII,  pape,  ce.  i365,  i366,  1367,  i3(59, 
1370,  1371,  1422,  1445,  1475,  1476,  1477, 
1493,    1496,   1497,    1539,    1040,   1087,    1682. 

JEAN  XXIII,   pape,   ce.    1387,    1445,    1541,    1693. 

JEAN,  évêque  cardinal  d'Albano,  c.   1393. 

JEAN,  cardinal  de  Saint-Marc,  c.   14^4. 

JEAN,  archevêque  de  Bourges,  c.  1348. 

JEAN,  archevêque  de  Narbonne,  c.   1691. 

JEAN,  évêque  de  Tournai,  archevêque  de  Nar- 
bonne, c.  1595. 

JEAN,  cardinal  de  Lorraine,  évêque  d'Albi,  c.  i4o5j 
archevêque  de  Narbonne,  c.  1598. 

JEAN,  évêque  d'Albi,  c.  «371. 


.JEAN,  évêque  de   Beauvais,  lieutenant  du   roi   en 

Languedoc,  ce.   1403,  1634. 
JEAN,  cardinal,  administrateur  de  l'église  d'Elne, 

c,  1537. 
JEAN,  évêque  de  Lavaur,  ce.    1481,    1482,    1493, 

■541,   1642,   1543. 

JEAN,  évêque  de  Nimes,  c.  \^yCz. 
JEAN,  évêque  de  Nimes,  c.  1.720, 
JEAN,  évêque  de  Pamiers,  c.   1639. 
JEAN,  évêque  de  Saint-Pons  deTliomières,  c.  1497. 
JEAN,  abbé  de  Saint-Thibéry,  c.   1447.    . 
JEAN,  prieur  général  des  carmes,  c.   1404. 
JEAN,  prieur  de  Cassan,  c.   1426. 
JEAN,  précepteur  de  l'hôpital  de  la  cite  de   Nar- 
bonne, c.   1606. 

JEAN,  hospitalier  de  l'hôpital  Saint- Antoine , 
ce.   1781,  1782. 

JEAN,  duc  de  Normandie,  fils  de  Philippe  VI, 
ce.  1375,1589;  plus  tard  Jean  II  le  Bon,  roi 
de  France,  ce.  1378,  i38i,  1402,  1444,  1453, 
1496,    1497. 

JEAN,  roi  d'Aragon,  c.  1692. 

JEAN,  roi  de  Navarre,  comte  de  Bigorre  &  de 
Foix,  c.   1642. 

JEAN,  duc  de  Berry  &  d'Auvergne,  lieutenant  du 
roi  en  Languedoc,  ce.   1379,    i386,    1445,    1404, 

'497.  ^h^- 
JEAN,   comte  d'Armagnac,  lieutenant  du   roi   en 
Languedoc,  ce,    1378,    1396,    1454. 

JEAN,  comte  de  Foix,  ce.   1446,  1637. 
JEAN,  fidèle  de  Charles,  roi,  c.   >54q||^ 
JEAN  (Arnaud),  C.   1769. 
JEAN  (Aton),  c.  1769. 
JEAN  (Pierre),  c.   1769. 
JEAN,  c.   1424. 
JEAN,  c.   I  55 1 . 

JEAN  AMELS,  jurisconsulte  de  Narbonne,  procu- 
reur des  consuls  du  bourg,  c.   i6i3. 

JEAN  Carentionis  de  Lucques,  marchand  à  Avi- 
gnon, c.   1541 • 

JEAN  LE  CLERC,  viguier,  c.   i352. 

JEAN  CORSIER,  vicaire  général  de  l'archevêque 
de  Narbonne,  ce.  1695,  1696. 

JEAN  COULOMB,  de  Marseille,  c.  i33o. 

JEAN  DIEUUONNÉ,  évêque  de  Senlis,  c.   1592. 

JEAN  LE  DUC,  clerc  du  roi,  c.  i328. 

JEAN  FAVRE,  évêque  de  Carcassonne,  c.  1479. 

JEAN  GAUTIER,  c.  1473. 

JEAN  JACQUES,  e.    1595. 

JEAN  JOUFFROY,  cardinal  cvêque  d'Albi,  cardi- 
nal d'Arras,  de  Saint-Martin  ht  Montihus, 
ce.    1389,   1390. 

JE.4N  PEITAVIN,  commissaire  délégué  du  viguier 
de  Toulouse,  c.  i386. 

JEAN  RAOUL,  e.   1597. 

JEAN  SILVESTRE,  supérieur  des  frères  mineurs 
d'Italie,  c.   i397ij||i 

JEAN,  surnommé  Suniofred,  c.   i5i6. 

JEAN  DES  VOISINS,  vicomte  de  Lautrec,  c.  1414. 


2  127  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2128 


JEANNE,  abbesse  des  aiigiistines  de  Toulouse, 
e.   1403. 

JEANNE,  mère  de  Charles,  roi  des  Romains, 
c.   1703. 

JEANNE,  reine  de  France,  c.  i?)()3. 
JEANNE,   fille   de    Philippe  VI,    roi    de    France, 
c.  i5(j3, 

JEANNE,  duchesse  de  Berry,  c.    i^çj- 
jÉnuSALEM,  c,  lySi . 

—  (Saint-Jean  de),  ce.  1424,  M^^j  i532,  1718. 
Jocou  (Saint-Jacques  de),  c.  1548. 

—  (abbés  de).  Voir  ARIBERT,   GULFARIC. 
JOLENUS  (Aton),  c.  1733. 

JoNCELS  (abbaye  de),  ce.   1420,  1434. 
Jo.NQUiÉRES  (église  paroissiale  de),  c,   1542. 
Joptas  (église  de),  c.   1756. 
Jornl'ias  (église  de),  c.    1422. 

—  (dîmes  de  SAI^T-FÉLIX  de),  c.   1421. 
JOSBERT,  c.  i5i9. 

JOURDAIN,  prieur  provincial  de  Provence,  c.  14^2. 
JOURDAIN,  frère  d'Arnaud  Donat,  c.   1769. 
JOURDAIN,  c.  1466. 

JOURDAINE,  femme  de  Berna rd-Bérenger,  vicomte 
de  Tatso,  c.  iô3o. 

JOYEUSE  (cardinal  de),  c.  1401. 
Jude^ac,  c.   I  528. 

JUGIE  (Pierre  de  la),  prieur  de  Sainte-Livrade, 
abbé  de  Saint-Jean-d'Angeli,  abbé  de  la  Grasse, 
c.  i588;  archevêque  &  primat  de  Narbonne, 
archevèquA  de  Saragosse,  cardinal  du  titre  de 
Saint-Clément,  ce.  1453,  1477,  1497,  lôSf), 
1690,    1691,    1692,    i68â,    1686,    1687. 

JUGIE  (Hélie  de  la),  bailli  royal  d'Albi  &  d'Albi- 
geois, c.  i352. 

JciFS  (biens  des),  c.  1369. 

JULES,  cardinal  de  Saint-Pierre-ès-liens ,  légat 
apostolique,  c.  1483;  plus  tard  Jules  II,  pape, 
ce.    1415,    1537,    1640,    1702-,    1725. 

JULES  m,  pape,  c.   1485. 

JULES,  archevêque  de  Narbonne,  c.   looS. 

JuMAc,  au  diocèse  de  Toulouse,  c.   1619. 

JULIEN,  évêque  de  la  Sabine,  cardinal  de  Saint- 
Pierre-ès-liens,  légat  apostolique,  c.    1700. 

JUSTINHAC  (Pierre  de),  chevalier,  c.    i8o3. 

—  (Pons  de),  chevalier,  ce.   1790,  1806. 

—  (Raimond  de),  ce.    1795,  iSc"). 
Juvcnsis  pagus,  en  Cerdagne,  c.   lôzG. 
JUVENTIUS,  c.   i3i2. 


L 


K 


KALBILA,  c.   1004. 
Karderolas,  c.    i520. 
Kaitelan,  y iWa^t,  c.    i5o7,      ^m. 
KERUCIA,  c.   1023. 
KINTILA,  c.  i5o8. 


LAC  (Guillem  du),  prieur  de  Sainte-Eugénie, 
c.   1604. 

Lac  (casai  du),  c.   1771. 

LADISLAS,  roi  de  Hongrie,  ce.  1707,  1708,  171  i. 

Ladon,  Laton,  en  Toulousain,  ruisseau  &  do- 
maine près  de  Lézat,  ce.  i73i,  iJ^J,  '777»  i8o3, 
i8o5. 

LAFITE  (Cauvet  de),  c.  1780. 

Lagardeviaur,  c.  1342. 

LAILLI  (P.  de),  chanoine  de  Soissons,  c.   i36o, 

LAMBERT  (Pierre),  cousin  de  Pons  Rostaing, 
c.   1422. 

LANDERIC,  c.  1607. 

LANDREVILLE  (le  sire  de),  sénéchal  de  Toulouse 
pour  Alphonse,  comte  de  Poitiers, c.  1539. 

LANDRICUS,  c.   1648. 

Laner,  en  Toulousain,  au  terroir  de  Potamianez, 
ce.   1740,  1744. 

Languedoc  (province  de),  c.  iSpô. 

—  (églises  de),  c.   i5jo,  1594. 

—  (ecclésiastiques  de),  c.  i388. 

—  (aides  de),  c.  1693. 

—  (maître  général  des  forêts  de),  c.  1497. 
LAON  (Guillaume  de),  conseiller  général  pour  les 

finances  en  Languedoc,  c.  1447. 
LARNAC  (Jean  de),  c.  i8o3. 
Larnag  (Sainte-Marie  de),  en  Dalmazan,cc.  1759, 

1794. 
Laroque  (château  de),  c.  1717. 

—  (église  de  Sainte-Marie  8c  Saint-Maurice,  au 
château  de),  c.   1717, 

LAROQUE  (Gauzbert  de),  c.  1407. 

Lartigue  (église  de  Saint-Paul  de),  c.  1762  (Haute- 
Garonne),  arr,  de  Samt-Gaudens. 

Larzac,  c.   1440. 

LASTEYRIE  (Gui),  vicaire  général  de  l'abbé  de  la 
Grasse,  c.  i685. 

Lastours  (église  de),  c.  i533. 

Laton  (ruisseau  de).  Voir  Ladon. 

Latp.an  (concile  de),  c.   1367. 

Lattes  (port  de),  c.  1427  (Hérault),  arr.  de  Mont- 
pellier, 

LAURAC  (Pierre  de),  c.   1606. 

LAURENT,  sacristain  de  Saint-Laurent  hors  les 
murs,  à  Rome,  c,  1.576. 

LAURIER  (Jacques),  prévôt  de  Saint-Salvi,  c.  1413. 

Laurum  (bois  dit),  C   i33i. 

Lausa  (alleu  de),  c.  i33i. 

LAUTREC  (Raimond  de),  abbé  de  Ramiers  &  évê- 
que de  Toulouse,  ce.  161 5,  1773. 

Lal'trec  (péages  de),  c.  1347. 

—  (vicomtes  de),  c.  i357.  Voir  AMAURI,  BER- 
NARD, BERTRAND,  GUIGONET,  JEAN  DES 
VOISINS,  SICARD. 

Lavaur  (prieuré  de  Saint-Alain  de),  c.  1540. 

—  (château  de),  c.  iô38. 


2  129  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE. 


i3o 


Laval'r  (église  de  Saim-Alain  de),  c.  iS^p. 

—  (chapelle  de  Saint-Mautial  de),  c.   1543. 

—  (église  de  Saint- Auni.\  de),  c.   1539. 

—  (église  de  Saint-Ciiristoi'jie  de),  c.   i538. 

—  (chapitre  de  Saint-Alain  de),  ce.  1540,  154;, 
1543. 

—  (concile  provincial  de),  c.  lôpi". 

—  (diocèse  de),  c.    1415. 

—  (évèques  de),  ce,  iSpi,  rlyy,  1480,  Voir  HRU- 
GAIROLLES,  GILLES,  JEAN,  PIERRE,  PIERRE, 
évèque  d'Albi. 

—  (chanoines  de),  c.   1540. 

—  (officiai  de),  c.   1543. 

—  (prévôt  de),  c.   1540. 

—  (prieur  de),  c.   i538.  Voir  NISSAN. 

—  (consuls  de),  ce.  i538,  1543. 

Lavelanet  (château  de),  c.  1691   {Ariéj^e),  arr.  de 

Foix. 
Lavilet  Çkrnnud.  de),  c.   1781. 
LAYE    (Imbert    de),    abbé     de     Snint-Aphrodisc, 

c.   1458. 

LEFFIAC  (Arnaud  de),  c.   16 16. 
LÉGER,  évèque  d'Apt,  c.   1710. 
LEGER,  évèque  de  Viviers,  ce.   17 13,  ij  [6. 
Lentiniunt  (paroisse  de),  e.  1410. 
LEODOVINUS,  e.   1006. 
LÉON  X,  pape,  e.   i538. 
LEON,  abbé  de  Saint-Gilles,  e.  1705. 
"lEOTRICUS,  e.    1Ô48. 
LERAN  (Antoinette  de),  e.  1405. 

—  (seigneur  de).  Voir  LÉVIS. 

Lescar,  e.   1814  (^Basses -Pyrénées),  arr,  de  Pan. 
Lescure,  c.   i365  {^Tarn)y  arr.  d'Albi. 

—  (château  de),  ce.  i332,  i336,  i339,  i357,  1370. 

—  (seigneurs  du  château  de),  c.   i338. 

—  (barons  de).  Voir  PIERRE,  VÉZIAS. 
LESCURE  (Martin  de),  doyen  du  chapitre  de  Saint- 
Vincent  de  Montréal,  c.  1497. 

—  (Raimond  de),  c.  i35o. 

— (Sicard  de),  ce.   1370,  i38i,  1384. 
LÉSIGNAN  (Roger  de),  e.  1422. 
LESPIGNAN  (Guillem  de),  c.  1435. 

—  (Raimond  de),  e.   1435. 
LESPINAS  (Philibert  de),  c.  1404. 

Lespinasse  (dîmes  de   Saint-Marti.v  de),  c.   1364. 
LESUEUR  (Raimond),  constructeur  de  Téglise  dels 
Misels,  à  Narbonne,  c.   1604. 

LEU   (Pierre),   viguier    d'Albi,    capitaine    de    cette 

ville,  c.   i38o. 
LEUC  (Arnaud  Bonçt  de),  précepteur  de  la  maison 

des  pauvres  de  Narbonne,  e.   1610. 
Leucate,  c.   1569  {Aude),  arr.  de  Narbonne. 
Leufaga  (alleu  de),  c.   1727. 
LEUFROI,  abbé  d'Aniane,  c.   1419. 
LEUVA,  moine,  c.   1649. 

LÉVEZON(Bermond  de),  évèque  de  Bézieis,  c.  i3i4. 
LÉVIS  (Gui  de),  maréchal  d'Albigeois,  e.    l'.qU. 
• —  (Gui  de),  seigneur  de  Thésan,  c.   1407. 


LEVIS  (Gui  de),  seigneur  de  Mirepoix,  ce.  1628, 
1629. 

—  (Jean  de),  maréchal  de  France,  sénéchal  de 
Carcassonne,  c.   i5oo. 

—  (Jean  de),  seigneur  de  Léran,  c.   i633. 

—  (Philippe  de),  cvcque  de  Mirepoix  &  abU  de 
la  Grasse,  e.   1703, 

—  (Roger-Bernard  de),  seigneur  de  Mirepoix, 
e.   1691. 

LEYFRAC  (Arnaud  de),  tabellion  de  Pamiers, 
c.   1621. 

Lez  (abbaye  de  Sai.nt-Marti.n  du),  ce.  i;j49,  i55f, 
i553. 

—  (abbés  de  Saint-Martin  du).  Voir  RASILE, 
SEGARIUS. 

LEZ  (Pierredc),  archidincrede  Comminges.c.  1773. 
LEZ  (Gautier  de),  frère  de  Romeus,  c.  1789. 

—  (Romeus  de),  c.  1789. 

—  (Sanche  Gautier  de),  père  de  Romeus  &  de 
Gautier,  c.  1789. 

Lé/.*t  (abbaye  de  Saint-Pierre  &  Saint-Paul  de), 
ce.   1726,    1728,    1746,    1748,    1763,    1770. 

—  (abbés  de).  Voir  ADASIUS,  AIMERI,  AMÉLIUS, 
ANIER,  ASNARIUS,  ATON,  ATVERT,  RAIÈRE, 
BENOIT,  BERNARD,  BERNARD  RAIMOND, 
DALBS,  DANIEL,  ESPEL,  EUDES,  FOIX,  GAU- 
CELIN,  GÉRAUD,  GUARIN,  GUILLAUME, 
GUILLAUME  RAIMOND,  GUILLAUME  UNAUD, 
GUIRAUD,  HUGUES,  MERLET,  MONTPEZAT, 
OLIVIER,  PONS,  RAIIMOND  GAUTIER,  RI- 
GAUD,  ROUSSEAU,  SARRAUTA ,  SEGUIN, 
VILLEMUR. 

—  (camériers  de).  Voir  BELOT,  BERNARD. 

—  (doyens  de).  FojV  ADALGRIMUS,  GUILLAUME. 

—  (prieur  de).  Voir  ARNAUD. 

—  (sacristain  de).  Voir  GUILLAUME. 

—  (consuls  de),  ce.    1811,  i8i3,   1814. 
LÉZAT  (Guillem  de),  e.   i8o3. 
Lezatès  (le),  ce.   1796,  181  1. 

Lèze  (la),  rivière,  ce.   1742,  I7j3,   17Ô3,  1759. 
Lezertreit  (Saint-Julien  de),  c.  1756. 
Lézicnan,  en  Narbonnais,  ce.  i5o2,  i55o  [Aude), 
arr.  de  Narbonne. 

—  (église  de  Saint-Pierre  de),  e.  1429. 

—  (prieur  de  Saint-Félix  de),  e.  1699. 

LiCIAN,  c.    1758. 

Lierre  (église  de  Sainte-Marie  du),  ce.  1409, 
1460,   1461  (^Audc),  commune  de  Mairac. 

Lieuran,  en  Biterrois,  ce.  1419,  1431,  1606,  1607 
{^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (dîmes  de),  c.    142J. 
LIEURAN  (Isa m  de),  c.   1607. 

—  (Raimond  de),  c.  1607. 

LiGNAN,  ce.   1419,   1432   (^Hérault),  a-r.  de  Béliers. 

—  (château  de),  ce.   1420,  142;;. 

—  (justice  de),  e.   1423. 
LIGNAN  (la  dame  de),  c.   1423. 

—  (Bérenger  de),  c.   1427. 

—  (Guiraud  d;),  dainoucau,  c.   I4;'>7. 
Li.MOtitS  (diocèse  de),  c.   1697. 


2i3i  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         21 32 


Limoges  (évêque  de),  c.   1574. 

Limousin,  c.  1484. 

LiMODX  (viguerie  de),  c.  1694. 

Linnars  [église  de),  c.   i335. 

LiROu,  rivière,  c.  1436. 

LiSLE  (archiprêtré  de),  c.   1894. 

LissAC,  c.  i8o3  ÇArlége),  arr,  de  Pamlcrs. 

Litia,  en  Narbonnals,  c.  1648. 

LIVILA,  c.  i5o5. 

Livor'ia,  près  Narbonne,  ce.  1601,   i6o5,  1607. 

—  (dîmes  de),  c.    1067. 

Llatro   (église  de),  c.   i533  (Pyrénées-Orientales), 

arr,  de  Perpignan. 
LoDKYE,  c.  1678  (^Hérault), 

—  (chapitre  cathédral  de),  c.  iSj5. 

—  (évêques  de),  ce.  1827,  i328,  i486.  Foir  BER- 
NARD, DÉODAT,  FULCRAND,  GAUCELIN, 
GUILLAUME,   PIERRE,   ROSTAING. 

.—  (archidiacre  de).  Voir  BARDIN. 

LODÈVE  (Guillem  de),  c.   i326. 

LOMAGNE   (Bonhomme   de),  abbé   de   la   Grasse, 

ce.  1695,  1697. 
LOMANA  (Giiillem),  c.  1782. 
LOMBARD  (Guillem),  c.  1324. 
LOMBARDE,  femme  de  Bernard  Sicard,  c.  1433. 
LoMBERS,  e.  141 3  (Tarn),  arr,  d'Albi. 

—  (château  de),  c.   i368. 

—  (consuls  de),  c.   1384. 

—  (dîmes  de  Saint-Map.tin  de),  c.  1409. 

—  (seigneurs  de).  Voir  JACQUES,  roi  de  Sicile. 
LOMBEZ  (François),  procureur  de  l'évêque  de  Bé- 

ziers,  c.  1446. 

LONAY    (Martin    de),    architecte    de    Posquières, 

c.  1728. 
LoNGAGES,  c.  1798  {Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

—  (prieure  de).  Voir  SYBILLE. 
LORDAT  (Bernard  de),  chevalier,  c.  1804, 

—  (Bernard  Guillem  de),  moine  de  Lézat,  c.  1808. 

—  (Armand-Pierre  de),  ce.  1807,  1808. 
LORRAINE  (le  cardinal  de),  évêque  d'Albi,  c.  1899. 
LOTHAIRE,  empereur,  c.  i5o2. 

LouBATiÈRE  (prieur  de  la),  de  l'ordre  des  chartreux, 
du  diocèse  de  Carcassonne,  c.  1495. 

LOUIS,  roi  d'Aquitaine,  ce.  154.5,  1546,  1547) 
plus  tard  Louis  I  le  Pieux,  empereur,  ce.  i3ii, 
1416,    i5o2,    1545,    1546,    1644,    1645,    1690. 

LOUIS  II  LE  BÈGUE,  roi,  c.   1700. 

LOUIS  IV,  c.   1729. 

LOUIS  VII,  roi,  ce.  1817,  .3i8,  i565,  .566,  1718, 
1721. 

LOUIS  Vm,  roi  de  France,  ce.  1578,   1578,  1618. 
LOUIS  IX,   roi   de   France,   ce.    1828,    1824,    1348, 

i365,  1875,  1488, 1448,  1467,  1468,  1470,  1471, 

1472,  1487,  1488,  1489, 1490, 149,,  1573,  1578, 

1Ô80,  1594,  1623,  1626,  1724. 
LOUIS  X,  roi  de  France,  ce,   i366,   1682. 
LOUIS  XI,   roi   de  France,  ce.    1890,    1391,    1892, 

1898,    1596. 
LOUIS  XII,  roi  de  France,  ce.  1896,  1484. 


LOUIS  XIII,  roi  de  France,  c.  1448. 

LOUIS,  fils  de  France,  c.  1592;  due  d'Anjou,  lieu- 
tenant du  roi  en  Languedoc,  ce,  1829,  1455, 
'479.  '497- 

LOUIS,  évêque  d'Albi.  Voir  D'AMBOISE. 

LOUIS,  cardinal  de  Guise,  évêque  d'Albi,  ce.  1899, 
1400. 

LOUIS  ARNAUD,  c.   1748. 

LOUP  (Gaillard),  e.  1727. 

LouriAC  (église  de),  c.  1407  {Tarn),  arr,  de  Gaillac. 

—  (Saint-Lacrent  de),  c.  1407. 

Loi;piAN,  ce.  1820,  1822,  i53o  {Hérault),  arr,  de 
Béliers. 

—  (château  de),  e.   1319. 
LOUVAT,  c.  i566. 

LUC,  cardinal  de  Sainte-Marie  in  via  lata,c,  1452. 

LUCE  m,  pape,  ce.   i556,  1567,  1719. 

Lucii  (village  de),  e.  1419  {Hérault),  commune  de 

Béliers. 
LuDiÈS,  ce.    1639,   1642,  1646  {Ariége),  arr.  de  Fa- 

miers, 

LUDIÈS  (Pierre  de  la  Maison,  seigneur  de),  c,  1640. 
LUGANO    (Gausbert     de),    procureur    général    de 
l'évêque  d'Albi,  c.  i885. 

LuNAS,  e.   1881  {Hérault),  arr.  de  Lodeve. 

—  (péages  de),  c.   1444. 

—  (archidiaconé  de),  e.   1445. 

—  (archidiacre  de),  c.  1441. 
Lupariae,  en  Dalmazan,  e.   1786. 

Lupea  (Marguerite  de),  religieuse  augustine  d'Albi, 

c.   1404. 
Lusas,  c.   1782. 
LusSAN,    en    Toulousain,    c.    1782;    Lussan-Bou- 

conne  {Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

—  (église  de),  e.  1746. 

—  (Saint-Paul  de),  ce.  1749,  1801. 
LUSSAN  (Raimond  de),  juge  royal,  e.   1488. 
Lusuic  (alleu  de),  c.  1740;  Lo^es  {Haute-Garonne), 

commune  de  Lagràce-Dieu. 

—  (Saint-Pierre  de),  c.  1760. 
Lyo.\  (archevêque  de),  c.  lyio. 


M 


M.,  abbé  de  Pamiers.  Voir  MAURIN, 
MABILIE,  fille  de  Bernard  de  Lisle,  c.   1786. 
MACEDONIA,  femme  d'Essegutus,  e.  lôoy. 
MACIP  (Pons),  homme  noble,  c.  1742. 
MADRONAU,  femme  d'Aton ,  c.  1748. 
Magren,  e.  1741;  Magrains  {Haute-Garonne),  com- 
mune de  Lagrâce-Dieu. 

—  (paroisse  de  Saint-Martin  de),  c.  1729. 

—  (église  de),  ce.    1741,    1742,  1706,   1757,  1709, 
1760,    1762,    1789. 

MAGREN  (Ave  de),  e.   1771. 

Magrie  (église  de),  c.  1  566  {Aude),  arr.  de  Limoux. 

Maguelonne  (diocèse  de),  e.   1682. 


2  1 33  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2154 


Maguelonniî  (évêqiie  de),  ce.   i328,   1477. 

—  (évêques  de).  Folr  ARNAUD,  GAUCELIN,  GAU- 
TIER, GODEFROI,  GUILLAUME. 

Mailloles,  ce.  i5o6,  i53i. 

MAINARD  (Bérenger),  jurisconsulte  de  Narbonue, 
c.  i6t  I. 

—  (Guillem),  frère  de  Bérenger,  c.  161 1. 
Mairac,  c.  1470  (^ aie),  arr.  de  Carcassonne, 

—  (église  de),  e.  1470. 
MAIRE  (Pierre),  c.   1801. 

Maikonnes  (église  de  Saint-André  de) ,  c.  1696 
(^Aude),  arr,  de  Carcassonne. 

MAISON  (Gaspard  de  la),  fils  du  seigneur  de  Lu- 

diès,  c.  1642. 
. —  (Guillaume  de  la),  seigneur  de  Ludiès,  c.  1642, 

—  ou  MAYSO  (Pierre  de  la),  procureur  de  Pierre 
Rigaud  de  Trémolet,  ce.  i63(j,   1640. 

MAÎTRE  (Guillaume  Le),  prévôt  de  Saint-Saivi, 
c.  1413. 

MAJANFRED,  c.  1  520. 

Ma'jano  (église  de  Saint-SerNin  de),  c.   1564. 

MALAFAYDA  (Gui),  prévôt  de  Canohès,  au  dio- 
cèse d'Elne,  c.  1689. 

MALANGEIC,  prêtre,  c.  i5i5. 

Malaruhiaj   Malaroga.  (alleu  de),  en  Toulousain, 

ce.  1730,  1734. 
MALEFOSSE  (Pons  de),  chanoine,  e.  1374. 
Malevieille,  e.  1443. 
Malfrége  (la  tour),  c.  i32i. 
MALGAÏC,  prêtre,  ce.  i5o8,  1509. 
Mallola,  près  le  bourg  de  Narbonne,  e.   1599. 
MANCION,  c.   1732. 
MANCION,  prêtre,  e.  \j6\. 
MANCION  (Amélius),  c.  1733. 
Mandagachis  (Bernard  de),  abbé  de  Saint-Aphro- 

dise,  c.  1454. 
Manents  (paroisse  de  Sainte-Cécile  de),  c.  i3j3. 
Mantoue,  c.  1405. 
Marcail  (château  de),  i338;  Marsal  (Tarn),  arr, 

d'Albi. 
Marciagum,    Marzac,    au    pays    de    Toulouse, 

ce.  1728,  1762. 
Marcorignan,  ce.  i56i,  i563  (Aude),  arr,  de  Nar~ 

bonne, 

—  (église  de  Saint-GenièS  de),  c.  i56i. 
Marens  (paroiss*  de  Saint-André  de),  c.  1412. 
MarenS,  c.  1809. 

'—  (église  de),  c.  1789. 

—  (église  de  Saint-GeniéS  de),  c.  1760. 
MarenZ  (abbesse  de).  Voir  ADÉLAÏDE. 
MARGALION  (Bernard),  c,   i565. 

—  (Hugues),  c.  i565. 

—  (Pierre),  c.  i^65. 

—  (Raimond),  c.  1565. 
MARGARITUS,  prêtre,  c.   1647. 

MARGON  (G,  de),  abbé  de  Saint- Aphrodise, 
c.   1448. 

MARIE,  sœur  de  Pierre,  archevêque  de  Narbonne, 
c.  1573. 


MARIE,  fille  d'Ermeiinde  de  Valras,  c.  i3i7. 
MARIE-MADELEINE,   femme  de   Pierre   Gairaud, 

c.   i3i6. 
MARIN,  pape,  c.   1705. 

MARION  (Antoine),  officiai  de  Pamier»,  c.   i638. 
Marivalz   (église    de    Saint-Jean    de),  ce.    1751,' 

1808. 
Marlhac,  c.   i8o3j  Marliac  (^Haute-Garonne),  arr. 

de  Muret. 
MARQUEFAVE,   femme   de    Cauvet   de   Lafite, 

c.   1780. 
Marqlefave,  ce.  1781,  i8o3  (Haute-Garonne),  arr, 

de  Muret, 

—  (barrage  de)  sur  la  Garonne,  c.   1795. 
MARQUEFAVE  (A.  de),  ce.   1784,   1809.     " 

—  (Arnaud  de),  c.   1784. 

—  (Arnaud  de),  chevalier,  seigneur  de  Saverdun, 
c.  1623. 

—  (Arnaud-Bernard  de),  c.  1775. 

—  (Guillem-Bernard  de),  c.   1784. 

.—  (Raimond  de),  fils  de  Pons  de  Villemur,  c.  181  1. 

Marriz  (église  de  Saint-Lizier  de),  c.   i8o3. 

Marsac  (château  de),  ce.  i337,  i373,  1377J  Mars- 
sac  (Tarn),  arr,  d'Albi. 

Marsac,  c.   1785. 

Marseillan,  ce.  i3i2,  i3i3,  i3i4,  i3i9,  iSzo, 
i32i,  i322,  i327,  1329  (Hérault),  arr,  de  Bé- 
liers. 

—  (château  de),  c.  i3i9. 

—  (Saint-Jean  de),  ce.  i3i4,  i3i5. 

—  (temple  de),  c.   i32i. 

—  (cftnsuls  de),  c.   1329. 

MARSEILLAN  (Bertrand-Raimond  de),  ce.   i3i5. 

—  (Pons  Barot  de),  c,  i3i4. 

Marseille   (Saint-Victor   de),    ce.    i3i3,    i3i4, 

i555,  i556. 
Mautigne  (dîmes  de),  c.  1377. 
MARTIGNI  (Charles  de),  évêque  d'Elne,  c.  1701. 
MARTIN  IV,   pape,   ce.    i35i,  i387,    1445,    144(5, 

1436,    1541,   1594,    159.'),    1696,    1697. 
MartiniA,    Martmias ,    Martinianum    (alleu    de), 

ce.   1702,  1755,  1764. 
MarziAC,  c.  1804. 
Marun  (terre  del),  c,   1774. 
Marzac.  Voir  Marciagum. 
Mas  (Pierre  del),  abbé  de  Gala,  c.  1774. 
MAS  (Pierre    du),    archidiacre    de    Carcassonne, 

c.   1481. 

—  (Raimond  du),  frère  &  procureur  de  la  mala- 
drerie  du  bourg  de  Narbonne,  c.  161  1. 

Mas-CabardèS,  ce.  1468,  1470  (Aude),  arr.  de  Car- 
cassonne. 

MASCARON  (Hugues),  évêque  de  Toulouse,  c.  1  582. 

Mas-d'Azil  (abbé  du).  Voir  ATON. 

Massarrac,  e.  1784  (Haute-Garonne),  arr.  de  Mu^ 
ret. 

Massac  (église  de  Saint-Martin  de),  c.  i543 
(Tarn),  arr.  de  Lavaur. 

MASSOL  (Géraud),  doyen  de  Saint -Paul  de  Fc- 
nouillèdes,  c.  1596. 


2i35  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABETIQUE.  2i36 

Mèze,  château  en    Agadez,   ce.  »i  3  1 1 ,    i3i4,  i3z^, 
liiô,    i^zç,  (Hérault),  arr.  de  Montpellier. 

—  (château  de),  ce.   i323,  i3i5. 

—  (justice  de),  c.   i3z6. 

—  (vicaire  de  Saint-Hilaibe  de),  c.  i328. 
MÈZE  (Hugues  de),  c.   i3i5. 

—  (Jacquette  de),  femme  de  Raimond-Guillem  de 
Saussan,  c.  i323. 

MÉZOLS  (Guillem  de),  c.   1788. 

—  (Pèlerin  de),  c.  1800. 

—  (Pierre  de),  c.  1781. 
MICHAL  (Guillem),  c.   1465. 
MICHEL,  évêque  de  Nimes,  c.    iSpS. 
MICHEL,  episcopus  Nioccnsh,  c.   1407. 
MICHEL,  c.  1806. 

MILLI  (Adam  de),  lieutenant  du  roi  en  Albigeois, 
ce.  1324,  1435. 

MILON,  notaire  apostolique  &  légat,  c.  1720. 
MILON,  comte  de  Narbonne,  c.   1644. 
MILON,  fidèle  du  roi  Charles,  e.   1546. 
MiNERVK   (église    de),    c.    i586    (Hérault),   arr.    de 
Saint-Pons. 

—  (église  de  Saint-Etie.nne   de),  ce.    i556,  \562, 
i563,  i565,  }5j6. 

—  (archidiacre  de).  FoiV  PONS  ETIENNE. 

—  (vicomtes  de).  Foir  BÉRENGER,  GUILLAUME. 

—  (vicomtesse  de).  Foir  GARSINDE. 
MINERVE   (Fizel   de),    fils   de    Guillem    Boita, 

c.   1076. 

—  (Guillejn  de),  c.  1345. 
MiNEnvois,  ce.  i5o8,  iSip. 

—  (viguerie  de),  c.    1372. 
MIR  (Oruse),  c.   1524. 
MiRAMONT,   en   Toulousain,  c.    1740  (Haute-Ga." 

ronnc),  arr.  de  Saint-Gaudens. 

MIRAMONT  (Aicard  de),  c.   1618. 
MIRANDA,  c.  i5o6. 
Mira  Petra  (château  de),  c.  1719. 
Miraval-Cabardès,  ce.    1468,   1471,   1474  (^ «(/<?), 
arr.  de  Carcassonne. 

MiREPOix  (prieuré  de  Saint-Maurice  de),  c.   1640 
(Aricge),  arr.  de  Pamiers. 

—  (diocèse  de),  c.  1682. 

—  (évêque  de).  Foir  LEVIS. 

—  (archidiacre  de).  Foir  de  Ahhate. 

—  (seigneur  de).  Foir  LÉVIS. 

MIREPOIX  (Pons  de),  charpentier  d'Albi,  e.  i356. 
MIRON,  évêque  d'Albi,  ce.   i33i,  1406. 
MIRON,  comte    de   Roussillon,    ce.    i5o4,    i5o5, 


MASTE,  femme  de  Dulcidius,  e.  1607. 
Matafera,  c.    1067. 

MATFRED  I,  évêque  de  Béziers,  ce.  1419,  1421, 
1422. 

MATFRED   If,  évêque  de  Béziers,  c.   i.'iôi. 

MATFRED,  vicomte  de  Narbonne,  c.   i5ji. 

MATFRED,  e.   i555. 

MATFRED  (Bernard),  e.   i3i  5. 

MATFRED  DIDOS,  c.   1407. 

MATHIEU,  cardinal-évêque  de  Porto,  c.   i36o. 

MATHIEU,  cardinal  de  Sainte-Marie  in  Porticu, 

c.  i36o. 
MATHIEU,  vicomte  de  Castelbon,  soi-disant  comte 

de  Foix,  c.  1637. 

MATHIEU  BOTTIN,  c.  1467. 
MATRONE,  e.  1739. 

MAUMONT  (Géraud  de),  clerc  du  roi,  c.   i328. 
Maureillan,  ce.  1432,  1435,  1436,  1437  (Hérault), 
arr.  de  Bé^^iers. 

—  (dîmes  de),  c.   1425. 
MAUREILLAN  (Arnaud  de),  ce.   1428,  1430. 

—  (Pierre-Raimond  de),  c.   1436. 

—  (Raimond  de),  c.  1425. 

MAURIN,  archevêque  de  Narbonne,  ce.  1439, 
1451,    1079,    '58o,    i58i,    i582,    1694,    1097. 

MAURIN,  abbé  de  Saint-Antonin  de  Pamiers, 
ce.    1618,    1619,  1620,  1621,  1795,    1797,    1809. 

MAURIN,  archidiacre,  c.  1773. 

MAURIN  (Benoît),  e.   1740. 

Maurnag  (église  de),  c.   1771. 

MAURNAG  (Arsens  de),  e.  1771. 

MAUVOISIN  (Vidal  de),  e.  1410. 

MAYSO  (Pierre  de  la),  procureur  du  seigneur  de 
Ludiès.  Foir  MAISON. 

MAZAS  (Guillem),  c.   i323. 
Mazère  (vigne  dite  la),  c.  1744. 
MAZÈRES  (Arnaud  de),  de  Saverdun,  c.  i8o5. 
Mcdenas   (église    de   Saint-Martin   de),   au   pays 
d'Orange,  c.  1706. 

MÉDÉNAS  (Rainard  de),  c.  1712. 

MÉDICIS  (Marie  de),  régente  de  France,  e.  1448. 

Melgueil  (livres  de),  c.  1469. 

—(sous  de),  ee.  i3i3,  i3i4,  )3i5,  i3i6,  i3r7, 
i3.8,  i3i9,  i32o,  i322,  i323,  i325,  i334,  i337, 
1339,  1341,  1345,  1354,  i42jf,  1423,  1426,  1427, 
1428,  1429,  1430,  1431,  x^6z,  1434,  1435,  1437, 
1449,  1463,  1466,  1467,  1471,  i53o,  ^r^?,6,  1537, 
i56i,  i565,  1569,  1571,  1572, 1675,  1682,  1601, 
1604,  i6o5, i6o6,  1607,  i6o8,  1609,  i6io, 1718. 

Melun  (carmes  de),  c.   1406. 

Mende  (évêque  de).  Foir  ETIENNE. 

MENDRUT,  femme  d'Amélius,  c.   1746. 

Merci  (ordre  de  la),  c.  1491. 

MERCIER  (Bernard),  c.   i583, 

MERLET  (Garsias  de),  abbé  de  Lézat,  c.  1814. 

Mermian,  c.   i3i3  (Hérault),  commune  d'Agde. 

MES  (Bernard  du),  garde  des  régales  des  églises 
cathédrales  du  rovaume,  c.   i36j. 


MIRON,  fils  de  Béra,  c.   1647. 

MIRON,  fils  de  Sésenande,  c.  1648. 

MIRON  (Pierre),  ce.    1622,  i523. 

MIRON,  c.    1647. 

Mi^els  (clos  des),  c.   i6i3. 

MoDENCs,  en  Toulousain,  c.   1733. 

Moderata,  e.   i5o4. 

Moderciag,  Modenaquum.  ToiV  MoKESSAC. 


213/  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.       .  2i38 


MoissAc,  c.  i386. 

—  (abbé  de),  c.   1847. 

Molccyronis  (Jean   de),  sacristain  de  Carcassonnc, 

c.  1481. 
Moi-ET  (Notre-Dame  de),   ou  MoNTFEr.nEn  en  Va- 

LESPIR,  c.    I 5l  I. 

MONASTIER  (F.  Jean  du),  prêtre,  procureur  de  la 

maison   des    lépreux    du    Bourg    de   Narbonne, 

c.   1612. 
MoNCAUT   (Mons    Caîvus),    au    pays    de  Toulouse, 

c.     1727;    Moncaup    (^Haute-Garonne) ,    arr,    de 

Saint-Gaudens. 
MOSESTESSALOU,  C.    l63j. 

MoxESTiEn,  c.   «342;  Monestié  (Tarn),  arr.  d'Alb'i, 

—  (chapelle  de  Saint-Salvi  de),  c.  1340. 

—  (baronnie  de),  c.   1379. 
MONESTIER  (B.  de),  chanoine,  c.   i365. 

—  (Guillem  de),  chevalier,  ce.   i353,  i355. 

—  (Salomon    de),    seigneur    de    Lunas,    ce.    i38i, 
i382. 

Monianuin,  en  Roussillon,  c.   i5i3. 

Mons  Chabr't,  en  Roussillon.  Voir  Mo.ntescot. 

Mons  Scabri.  Voir  Montescot. 

Mont  (le),  en  Toulousain,  c.   1740. 

—  (église  du)  ou  à^Ascha,  ce.   1736,   1768,   1778. 

—  (Sainte-Marie  du),  ce.   1748,  1801. 

—  (église  de   Saint-Pierre  du),   ce.    1740,    1701, 
1761 . 

MoNTAGNAC  (alleu   de),   c.   1764  (^Hérault),  arr.   de 
Béliers. 

—  (Saint-André  de),  c.   i3i5. 
MONTAGNAC  (Arnaud  de),  c.  i3i7. 

—  (Bertrand  de),  c.   1317. 

MoNTAiGU  (église  de  Saint-Pierue  de),  c.  iSSp. 
MoNTANiiA  (église  de),  ce.   1786,  1789. 

—  (prieuré  de),  c.   1792. 

Montanium  (territoiret/e),  e.  \^Z\;Montans[Tarn), 

arr.  de  Gaillac. 
MONTARAGON  (Bernard  de),  c.   1780. 

—  (Pons  de),  c.  1780. 

MONTARÈNE  (Bernard  de),  prêtre,  c.   i35o. 
MoNTAUDAN  (abbé  de),  c.  i366. 

—  (évêque  de),  c.    1397.  Voir  BERNARD, 

—  (doyen  de  Saint-Etienne-du-Tescou,  à),  e.  1493. 
MoNTAURioL,  ce.  i8o3,  i8o5. 

Montaut,    au  terroir  de  Capens,    ce,   1734,  1740, 

'743,    1744»    '7^9«     'T^J,    1791,    1799.     'Soi, 
1809,    i8i3   (^Haute-Garonne),  arr.  de  Muret, 

—  (église  de  Saixt-Pierre  de),  e.  1751, 

—  (église  de  Saint-Sauveur  de),  c,   i8o3. 
MONTAUT  (Roger  de),  c.   1616, 
Montbel  (bourg  de),  e,   1487. 

MoNTiiLANC  (dîmes  de),   c.   1433   (^Hérault),  arr.  de 

Béliers. 
Montbonengs   (alleu    de),   dans    le    Dalmazan,  au 

pays  de  Toulouse,  c.   1744. 
MONTBRUN  (Pierre  de),  archevêque  de  Narbonne, 

ce,   1473,  I  58  I ,  i582. 
MONTBRUN  (Pierre   de),    notaire   &  camérier  du 

pape,  c.   1327. 


MONTCÉLIARD  (Thomaj  de),  sénéchal  de  Carcas- 
sonne,  e.  147  1 .  ^|^ 

MONTCLAR  (Arbert  de),  c,  1712. 

MoNTEiL  (paroisse   de),  c.   1410J  MonteU  (Tarn), 

arr.  de  Gaillac. 
MONTEIL  (Aton  de),  c.   1796. 

—  (Lambert  de),  c.  1410. 

—  (Raimond  de),  c.   1796. 
MONTELS  (Raimond  de),  c.   1772. 
Montescot,  Mo«î  Chabri,  Mons  Scabri,  Montescha- 

bri  (^Mons  Chabrarius),  en  Roussillon,  ce.   ifjii 
]!)\8,   i5i9,    1522,   1523,   1J24  {Pyrénées-Oriin- 
taies),  arr.  de  Perpignan. 

Montesquieu  (prieuré  de),  e.  1798;  Montesijuicu- 
Volvestre  [Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

MONTESQUIEU  (Bernard  de),  c.  1433. 

MoNTFAucoN  (alleu  de),  en  Dalmazan,  au  pnys 
de  Toulouse,  c.   1745. 

MoNTFERRAND  (caylar  de),  C  1785. 

MONTFORT  (éomte  de),  ce.  1324,  1450. 

—  (comtesse  de),  e.   1471. 

—  (A.  de),  comtesse  de  Comminges,  c.   i3rt8. 

—  (Amauri,  comte  de),  ce.  1 32  1,  1339,  1435,  1466, 
1617,   1618. 

—  (Êléonore  de),  comtesse  de  Vendôme,  c.   i365. 

—  (Gui  de),  comte  de  Bigorre,  c,    1466, 

—  (Jean  de),  comte  de  Squillaee,  fils  de  Philipps 
de  Montfort,  e.   i35o. 

—  (Philippe  de),  seigneur  de  Castres,  ce.  1341, 
1342. 

—  (Simon,  comte  de),  ce.  i325,  i337,  i338,  1433, 
1434,  1435,  1466,  1468,  1471,  1569,  1570,  IJ71, 
iSyS, 1617,  1790. 

MoNTGASiN,  c.   1790;  Montga-^in  (Haute- Garonne), 

arr.  de  Muret. 
Montguel  (Pierre  de),  c.   i326. 

MoNTiAs  (Arnaud  de),  abbé  de  Peyrissas,  c.   1774. 
MoNTiRAT,  ce.    1342,   ]3jj  (Tarn),    arr.   d'Albi. 

—  (château  de),  ce.   1349,  i354,  i373. 

—  (dîmes  de),  c.  i353. 

MONTJOIE  (Guillaume  de),  évêque  de  Bcziers, 
ce.  1446,    1447. 

MONTJOUX  (Guillaume  de),  prévôt  de  Sainte- 
Cécile,  ce.  1357,  i353,  i36o. 

Monthavor  (alleu  de),  e.   1736. 

MoNTLAUR  (château  de),  ce.  1601,  1697  (Aude), 
arr.   de   Carcassonnc. 

—  (justice  de),  c.  1691. 

—  (archidiacre  de),  en  l'église  de  Carcassonnc. 
Voir  ETAMPES. 

—  (syndics  de),  c.    1684. 

MoNTLAURÈS,  C.    I  067  (Aude),  arr.  de  Narbonne. 
Montlongus,  c.   1466. 
MoNTMAJOUR  (monastère  de),  c.   1359. 
MoNTMANHA  (alleu  de),  c.   i^32. 
MoNTMiRAL  (cliâtellenie  de),  c.  1392;  Castelnau  de 
Montmirail  (Tarn),  arr.  de  Gaillac, 

—  (consuls  de),  c.  1389. 

MoNTMORCiON,  MoNTMURCiON ,  en  Toulousaln , 
ce.  1726,  1733. 


2i39  ■       INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABETIQUE.         2140 


TV^NTMOP-ENCY  (ài\c  de\  c.   1401. 
MoNTML'RciON,  au  pays  de  Toulouse.  Foir  Mont- 

MOBCION, 

MONTOIRE  (Claude  de),  prévôt  de  Saint-Salvi, 
c.   1415. 

MoNTOLiEU  (abbé  de),  ce.   1467,  1478,  t6oo, 

_  (abbés  de).  Foir  BARTHÉLEMI,   GUILLAUME. 

Montoneria  (Eudes  de),  fils  de  B.  de  Landreville, 
sénéchal  de  Toulouse,  c.  lôSç. 

MoNTORiOL,  ce.  i523,  1 53 1  ;  Montauriol  (Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Céret. 

—  (alleu  de),  c.  i5o5. 
Montpellier,  c.  \Zz5. 

—  (Saint-Fjrmin  de),  c.  \5-j6. 

(Sainte-Marie  des  Tables  de),  c.  134;". 

(hôpital  Saint-Jean  de),  c.  lazS. 

—  (consuls  de),  c.   i562. 

—  (évêque  de),  c.   i6o3. 

MONTPELLIER  (Guillem,  seigneur  de),  ce.  1 562, 

1 565. 

, (Rnimond  de),  évêque  d'Agde,  ce.  i320,  i32i. 

(Pierre-Raimond  de),  chanoine  d'Agde,  c.  1327. 

MONTPEYROUX  (Rainaud  de),  évêque  de  Béziers, 

c.   1449. 

—  (Pierre-Raimond    de),    fils    de    R.    Levezon, 

c,    l32I. 

MONTPEZAT  (Bérenger  de),  chevalier,  c.  1442. 

—  (Gauzfred  de),  c.  1757. 
r—  (Pons  de),  c  1757. 

.—  (Raimond  de),  abbé  de  Lézat,  c.  1785. 
Montp'ion  (église  de  Saint-Marïin  de),  c.  i353. 
MoNTUÉAL,  ce.  1369,   1492   (Aude),  arr.   de  Carcas- 
sonne, 

—  (église  de),  c.   1499. 

—  (chapitre  de  Saint-Vincent  de),  ce.  1493,  1496, 
1497,  1499- 

—  (Carmes  de),  ce.  1496,  i5oo. 

—  (doyen  de  Saint-Vincent  de),  e.  1494. 

—  (frères  de  la  Pénitence  de),  c,  1490, 
. —  (consuls  de),  c.  i5oo. 
MoNTREDON  (château  de),  e.   i563. 
MoNTREDON,  ce.   1736,  1758,  1793. 

—  (église  de),  c.   1754. 

—  (église  de  Sainte-Colomke  de),  c.  1776. 

. —  (Saint-Pierbe  de),  ce.   1763,  1776,  1783,  1802. 
MONTREDON  (Raimond  de),  c.   1771. 
. —  (Raimond  de),  évêque  d'Agde,  ce.  i3i4,  i3i5. 
MONTREGU  (Raimond-Guifred  de),  c.  1751. 
MoNTRONOL  (Saint-Sigismond  &  Sainx-Sernin  de), 

c.  1804. 
Monts  (ville  des),  e.  1418. 
MONTS   (Hélic  des),  capitaine  de   la  ville  d'Albi, 

c.  1378. 

Mont-Saraoth    (ville  8c   château   de),    ce.    i753, 
1797,   1802  (Haute-Garonne),  arr,  de  Muret. 

—  (église  de),  c.  1766. 

—  (Saint-Michel  de),  c.  181  3. 
Montsaunès,   e,    1790  (Haute-Garonne)  j   arr,    de 

Saint-Gaudens, 


MONTSÉRIER  (Arnaud  de),  c.  1793. 
Monzels,  e.   1736, 
MOR  (Raimond),  e,   1788. 

Mor.ESSAc,  Modercaquum ,  Moderc'iag ,  ce.  i75i, 
1756,   1762  (Haute-Garonne)^  arr,  de  Muut. 

—  (Saint-André  de),  ce.  1754,  1762. 
MORESSAC  (Aicard  de),  c.   1790. 

—  (Amélius-Pierre  de),  e.   1767. 

—  (Raimond,  fils  d'Amélius-Pierre  de),  e.   1767. 
MORÈZE  (Auger  de),  c.  1433. 

MORLANA  (Isarn  de),  chanoine  de  Carcassonne, 
c-  1472- 

—  (Sanche),  chanoine  &  aumônier  de  Saint-Na- 
zaire,  c,   1493. 

MoRLAS  (guerre  de),  c.   i328. 

—  (deniers  de),  ce.   1619,   1797. 

—  (sous  de),  ce.  1621,  1753,  1764,  1773,  1774, 
1775,  1776,  1777,  1780,  1787,  1788,  1790, 
1792,    1794,    1800,    1802. 

MoRNAc.  Voir  MaurnAG. 

—  (église  de  Saint-Paul  de),  c.  1806. 
MORNAC,  Maornaco  (Bertrand  de),  e.  1802. 

—  (dame  Richarde  de),  c.  1806. 
MoRTAROL,  e.  1802. 

Mosselli,  en  Roussillon,  e.  i5o7. 

MOTTE  (Gaillard  de  la),  cardinal,  c.   1591. 

—  (Jean  de  la),  damoiseau,  châtelain  de  Mont- 
réal, commissaire  député  par  Guiraud  d'Hélier, 
sénéchal  de  Carcassonne,  e.  1369. 

Mou,  en  Roussillon,  c.   i5i4. 
MOULIN  (Vidal  du),  e.   1772. 

Moussan,  ce.  i3i2,  i559,  i562  (Aude),  arr.  de 
Narbonne, 

—  (château  de),  e.   1072. 
MOUSSAN  (Bérenger  de),  c.   1564. 

—  (Guillaume  de),  e.   1564. 

—  (Raimond  de),  ce.   1  559,  1064. 

MOUTIER  (Jean  du),  prêtre,  procureur  de  la  ma- 
ladrerie  du  Bourg  de  Narbonne,  c.  161  i. 

Mouz,  e.  1786, 

—  (Saint-Pierre  de),  c.  1791. 

MouzE,  c.   1489  (Aude),  arr,  de  Carcassonne. 

—  (église  de  Saint-Félix  de),  c.   1473. 
MOYNEVILLE  (Anseau  de),  e.   1488. 

—  (Odoard  de),  c.  1488.- 
Mudadon,  e.  i,')2i. 
Mur  (dîmes  de),  c.  i353. 
Muret,  ce,  1773,  1791,  1814. 

—  (château  de),  c.   1774. 

—  (église  de  Saint-Germier  de),  ce.  1728,  1757, 
1766,  1773,  1774,  1781,  1788. 

—  (forge  de),  c.   1766. 

. —  (marché  de),  c.   1758. 

—  (prévôt  de),  c.   1756. 

—  (prévôts  de  Saint- Gep.m  1ER  de).  Foir  AMELTUS- 
ATON,  EMELIUS,  EUDES,  GUILLEM,  PIERRE, 
SAINT-CLAR. 

—  (prieurs  de  Saint-Germier  de).  Fo'ir  ATON, 
RIEUX,   ROER. 


2I4I  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2142 


Muret  (prud'hommes  de),  c.  1775. 
MURET  (Arnaud  de),  c.   1757. 

—  (Bernard  de),  prieur  de  Sensas,  c.   181  1. 

—  (Bonnet  de),  c.   1800. 

—  (Pierre-Raimond  de),  ce.   1708,  1767. 

—  (Roger  de),  ce.  i7r>7,   1758,   1709. 

MuuviEL  (dîmes  de  l'église  de),  c.   i43<;  [Hérault), 
arr.  de  Béliers, 

MURVIEL  (Raimond-Bérenger  de),  c.  1433. 


N 


Nahuse  (prévôté  de  Saint-Michel  de),  e.  1700 
[Aude),  commune  de  Camplong, 

—  (bois  de),  c.    1684. 

NAJAC  (Pierre  de),  civevalier,  c.   1346. 
Naorta  (village  de),  e.  1809. 

Narhonna,  sœur  de  la  maison  des  pauvres  de  Nar- 
bonne,  c.   1604. 

Narbonne,  ec.  1435,  1497,  i5i2. 

—  (Bourg  de),  ec.  1070,  i6o5. 

—  (Capitole  de),  c.   1570. 

. —  (chapitre  de  Saint-Just  de),  ce.  i556,  i/ïy^, 
i577,  1679,  i58o,  j58i,  iSSz,  i583,  1584,  lÔSâ, 
1589,  159.5,  1596,  1601,  1698. 

—  (cimetière  de  Saint-Félix  à),  c.   i(5i  1. 

—  (cimetière  de  Saint-Paul  à),  c.   i6o5. 

—  (comté  de),  e.   1459. 

—  (concile  de),  ce.  i534,  1545. 

—  (confrérie  de  Saint-Piehre,  en  l'église  des  Do- 
minicains de),  c.   159.1. 

—  (couvent  des  Frères  Prixiieurs  du  Malol  à), 
c.  1600. 

—  (diocèse  de),  e.   1688. 

■ —  (église  de),  ec.  i538,  i558. 

—  (églises  &  couvents  de),  c.  1691. 

—  (église  de  Saint-Crescent  à),  ce.  1509. 

—  (Saint-Etienne,  église  paroissiale  près  de), 
c.   1687. 

—  (église  de  Saint-Grisant  de),  ce.  1056,  i558, 
1559,  i56o. 

—  (cathédrale  SS.  Just  &  Pasteur  de),  ce.  i553, 
j555,  i558,  K)6o,  i56i,  i562,  i563,  1564,  i566, 
1567, i568, 1569, 1570, 1577,  i58o,  i58i,  1591, 
1596,  1 597,  1598. 

—  (chapelle  de  Bethléem  en  l'église  de),  ce.  iJyS, 
1598. 

—  (église  de  Saint-Laurent  à),  c.   161  i. 

—  (église  de  Sainte-Marie  du  Bourg  de),  ce.  i555, 
i556,  1559,  i583. 

■^  (église  Saint-Martin  de),  c.   1601. 

—  (église  Saint-Mathieu  de),  ce.  i6i  i,  1614. 

—  (église  de  Notre-Dame  de  la  Mourguier  à), 
c.   1098. 

—  (église  de  Saint-Quentin  de),  e.  i55o. 

—  (église  Saint-Sébastien  de),  ce.  1579,  1604. 

—  (paroisse  de  Saint-Séuastien  de),  c.  1595. 


Narronne  (église  dels  Misels  à),  c.  1604. 

—  (hôpital  de  Saint-Antoine  de),  c.  1492. 

—  (hôpital  de  Saint-Jean  de  Jérusalem  à),  c.  i6o3. 

—  (léproserie  de),  c.  1614. 

—  (maison  des  pauvres  de),  ce.   i6o5,  1606. 

—  (maison  dels  Misels  de  la  cité  de),  c.   1604. 

—  (maison  dels  Misels  du  Bourg  de),  ce.  1604; 
1610. 

—  (pont  de),  c.   1601. 

—  (porte  Sunt-Paul  à),  c.  161 3. 

—  (province  de),  ce.   1324,  iliS,  1396. 
- —  (viguerie  de),  c.  1694. 

—  (archevêque  de),  ce.   1324,   ,:,:,j,   ,7,9. 

--  (archevêques  de).  Foir  ABZAC,  AGIO,  AIMERI, 
ANDUZE,  ARNAUD  I  &  II,  ARNUSTE,  BERA- 
RIUS,  KERENGER,  BERNARD,  BERTRAND, 
BOURBON,  DALMACE,  ERIFONS,  ERMEN- 
GAUD,  FOULQUE,  FRANÇOIS  I.  II  &  III,  FRE- 
DOLD,  GAUZBERT,  GILLES,  GUI,  GUIFRED, 
GUILLAUME',  HARCOURT,  JACQUES,  JEAnJ 
JUGIE,  JULES,  MAURIN,  MONTBRUN,  NIN- 
FRIDIUS,  PIERRE,  PIERRE  AMELS,  PONS, 
RICHARD,  SIGEBODE,  THÉODARD. 

—  (archidiacres  de).  Foir  GAILLARD,  P.,  PIERRE 
AMELS,   RAINARD. 

—  (aumônier  de  l'église  de),  c.  16 11.  Foir  SABA- 
TIER. 

—  {cabiscol  de  Saint-Just  de).  Voir  PIERRE. 

—  (procureur  de  la  fabrique  de),  e,    1698. 

—  (sacristain  de).  Voir  BELLIN,  ERME.\GAUD. 

—  (officiai  de),  ce.   1456,   1699. 

—  (prieurs  de  Sainte-Marie  de).  Voir  BERMOND, 
DEODAT,  GARSIAS, 

—  (préchantre  de  Saint-Etienne  de).  To/V  ESCAN- 
NIER. 

—  (chanoines  de  Saint-Just  à),  ce.  i55i,  i552, 
i553, 1554,  1559, i56o,  i56i,  i562,  i563,  1664, 
i568, 1569,  iSyi,  1072,  1573,  1574,  '^7^1  '^77, 
i586, i587, i5pi, 1592,  iJpS,  1594,  1596,  1598, 
1767. 

—  (AuGUSTiNS  de),  ce.   1098,  i(5o3. 

—  (Frères  Prêch  eurs  ou  Dom  i  n  ica  i  ns  de), 
ce.  1087,  1591,  1598,  1099,  1600,  i(5oi,  1602, 
i6o3. 

—  (comtes  de).  Voir  MILON,  STURMION. 

—  (vicomtes  de),  ce.  1578,  1712.  FoiV  AIMERI  I, 
II,  III  &  IV,  AMAURI,  BERENGER,  BERNARD 
BERENGER,  FRANCONIUS,  GUILLAUME, 
MATFRED,  PIERRE,  archevêque  de  Narbonne, 
RAIMOND,  VULVERADE. 

—  (vicomtesses  de).  Voir  ADÉLAÏDE,  ARBORÉE, 
BEATRIX,  ERMENGARDE,  GARSINDE,  RI- 
CHILDE,  SIBILLE,  TIBURGE. 

—  (consuls  de),  ce.   1607,  1612,  i6i3, 

—  (consuls  du  Bourg  de),  ec.   1606,   1608. 

—  (juifs  de),  ec.   i55o,   1554, 

—  (viguier  de),  c.    1597. 

NARBONNE  (Bernard  de),  camérier  de  Saint-Na- 
zaïre  de  Béziers,  c.    1428. 

—  (Bernard  de),  c.    1426. 

—  (Géraud  de),  c.   iJ^'3. 


2  143         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2144 


NARBONNE  (Giiilla  mne  de),  fils  d'Amauri,  vicomte 
de  Narbonne  &  seigneur  de  Montaigu,  c.   1602. 

—  (Giiillem  de),  c.  1426. 

—  (P.  de),  chanoine  de  Saint-Just,  fils  de  Sibille 
&  du  vicomte  Aimeri,  c.   1601. 

—  (Pierre  de),  évèque  de  Vabre  &  abbé  de  Font- 
froide,  c.   1701 . 

—  (Raimond  de),  c.   1427. 

NARBONNE,  femme  de  Gatofonsus  ou  Guatafun- 

siis,  ce.  1 5o5,  i5o(>. 
NARBONNE,  femme  de  Pierre  Sicard,  c.    1424. 
Nakeonnais,  ce.   1644,  1646. 

NAUliONNAlSE,   c.    1343. 

—  (seconde),  c.  lojy. 
Nayarenchis,  c.   1814. 

Navarke  (guerre  ou  ost  de),  c.   1  328. 

—  (roi  de),  c.  1643. 

NAVARRE  (procureur  du  roi   de),  comte  de  Foix, 

c.  1643. 
Naver,  en  Toulousain,  c.  1733. 
NÈGRE  (Guillem),  hérétique,  c,    1488. 
Neiran  (Raimond  Abbon  de),  c.  1422. 
Nésigxan,   en  Agadez,   ce.    i3ii,    iSiy   (Hérault), 

arr.  de  Béliers. 
NEVEU  (Richard),  archidiacre  d'Auge,  en  l'église 

de  Lisieux,  c.   i36i. 
NéviAN,  c.   l554  (^Aude),  arr.  de  Narbonne. 

—  (dîmes  de),  c.  1433. 
NICOLAS  I,  pape,  c.   170^;. 

NICOLAS  III,  pape,  ce.   1351,   i352,  i353. 
NICOLAS  IV,   pape,   ce.    i353,    1402,    1473,   1476, 

ir)84,    1596,    1610,    1626. 
NICOLAS  V,    pape,   ce.    1395,    1448,    1457,    1482, 

1483,  1699. 
NICOLAS,  cardinal-diacre  de  Sainte-Marie  in  Via 

lata,  c.  1477. 
NICOLAS,  évèque  de  Nimes,  c.  1725. 
NICOLAS  JEPPI,  c.    1440. 
NICOLAS  ROGER,  abbé  de  la    Grasse,  archevêque 

de  Rouen,  ce.   i538,  1684,  i685,   1686. 
NIFRIDIUS,   archevêque  de   Narbonne.    Voir  NIN- 

FRIDIUS. 
NiLS,  en  Roussillon,  c.   i5i2. 
Nîmes,  ce.  1440,  1468. 

—  (concile  de),  ce.   1709,  171  i. 

—  (évêques  de),  ce.  1071,  1708,  1722.  Voir  J]'EY>.- 
NARD,  FROTAIRE,  GIRBERT,  JEAN,  MICHEL, 
NICOLAS,  PIERRE,  RAIMOND. 

—  (vicomtes  de).  Voir  BERNARD,  BERNARD 
ATON  III,   IV  &  VI. 

NINFRIDIUS,  NIMFRIDIUS,  NIFRIDIUS,  NIPHRI- 
DIUS,  premier  abbé  &  fondateur  de  la  Grasse, 
archevêq-ue  de  Narbonne,  ce.    i.")4;>,   1644. 

Nissan,  c.   1442  {^Hérault),  arr.  de  Béliers. 

NISSAN  (Odalric  de),  prieur  de  Lavaur,  c.   i;'j39. 

NoAiLUA,  e.    i3;>7;  Noailîes  (^Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

—  (cure  de  Saixt-Pieiire  de),  c.  1345. 
NOER  (Àrnaud-Pons  de),  e.  176:"). 

—  (Guillem  de),  hospitalier  de  -Saint-Rémi  de 
Toulouse,  c.  1799.  Voir  NUER. 


NoGARÈDE  OU  Sainï-Marcel  (la),  ce.   1727,   1729, 

1730,   1731,  1783  (^Aricge),  commune  de  Niac. 
—  (prieuré  de  Sainte-Marie  de  la),  c.  1792. 

NOGARET   (Guillaume   de),   vice-chancelier    de 
France,  c.   i63  1 . 

Noire  (la  tour),  c.  i32i. 

NORMAND   (Guillem),   lieutenant   de    l'aumônier 

de  Saint-Just  de  Narbonne,  c.  i6io. 
NORTALDUS,  c.   i553. 
NOUVEL  (Bernard),  hospitalier  de  l'hôpital  neuf, 

e.    1784. 
NtER    (alleu    de    Saint-Martin    de),    au    lieu    de 

Fains,    c.    1738;    Noé  (^Haute-Garonne),    arr.  de 

Muret. 

NUER  (Guillem  de),  c.   1769.  To/V  NOER. 


O 


OBARS  (Durand  d'),  c.   1763. 

OiiSERVANCE   (frères  de   1'),    de    la    province  de 
Guienne,  c.   1405. 

Oculus  Bovis,  frère   de    la   maison    des   pauvres    de 
Narbonne,  c.   1604. 

ODALRIC,  abbé  de  Conques,  e.    i533. 
ODALRIC,  marquis,  e.    lOoj. 
ODETTE,  femme  de  Jean,  e,    i55i. 
ODILE,  épouse  de  Boniface,  c.    i33i. 
ODILON,   abbé   de  Saint-Gilles,   ce.    1707,    1708, 
1709,  1710,   1711. 

OLARGUE  (Bérenger  d'),  chanoine  de   Narbonne, 

e.   i362. 
OLERBIUS,  c.   if)o3. 
OLÏBA,  évèque  d'Elne,  e.    1Ô19. 
OLIHA  I,  comte  de  Carcassonne,  c.   \6,^^, 
OLIBA  II,  comte   de  Carcassonne,  ce,   1548,  1641^, 

1647. 
OLIBA,  fils  de  la  comtesse  de  Rousiiilon,  c.   1648. 
OLIBA,  e.  1459. 
OLIBA,  e.   i.'3o3. 
OLIBA,  c.   i5i6. 
OLIBA,  e.  1738. 
OLIBA  (Arnaud),  c.   1024. 
OLIBA,  dit  Aurutio,  e.   i5i2. 
Olieux  (église  des),  e.   1067. 
OLIVIER,  abbé  de  Lézat,"e.    1814. 
OLIVIER  (Pierre),  bourgeois  de  Narbonne,  c.  lôSy. 
Onolous  (les),  c.  i3i2. 
OPILA,  fils  de  Mlranda,  e.    ijo6. 
OPPILA,   c.    i5o8. 
OiiiJ,  rivière,  ce.   1434,   1436,   1437, 
OP^BRIAL,  veuve  de   Pierre  de  Salvanhac,  c.   141  i. 
ORCAS  (Aton  d'),   prieur  de  Montredcn,  e.   1771. 

—  (Aton,    fils    de    Raimond-Roger   d'),    te.    1761, 
1767. 

—  (Bernard  d'),  chsvalicr,  e.    1807, 

—  (Bertrand,  fils  de  Raimond-Roger  d'),  c.    1761, 


2  145  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  214G 


ORCAS  (Bertrand  d'),  chevalier,  c.   1804. 

—  (Gautier,  fils  de  Raimond-Roger  d'j,  c.   1767. 

—  (Raimond-Roger  d'),  ce.   1761,  1763,  1767. 
Ordée,  c.  1785. 

—  (paroisse  de  Saint-Sernin  d'),  c.   1754. 
ORIOL  (Guillaume),  c.   iSi.T. 

ORIOLE,  prêtre  de  Saint-Martori,  c.   1731. 

ORIOLE,  ce.   1732,   1733. 

ORLAGUES  (Engilbert  d'),  c.   i56o. 

Oni-E,  Horlc,  en  Roussillon,  c.   iSzi. 

ORMES  (N.  des),  sujet  du  roi  d'Aragon,  c.  1702. 

ORMES  (Guillaume  des),  sénéchal  de  Carcassonne, 
c.   .487. 

Outaffa,  en  Roussillon,  ce.  i5i8,  i5\r)  (^Pyrénées- 
Orientales),  a.rr.  de  Perpignan. 

Ortolanès,  c.  i5i3. 

ORUMBEL  (Bernard),  c.  1783. 

OSM  (Bernard  d'),  c.   i536. 

OSTAL  (Bernard),  pareur  du  Bourg  de  Narbonne, 
c.    1612. 

OTHON,  évêquc  de  Carcassonne,  ce.   1464,   1466. 

OTHON,  abbé  de  Fontfroide,  c.    1679. 

OTHON,  surnommé  Leittucion,  c.   i5io. 

OupiAN  (dîmes  d'),  c.  i558;  Oupia  (Hérault),  arr, 
de  Saint-Pons, 

OuvEiLLAN,  ce.  i563,  1607  (Aude),  arr.  de  Nar- 
bonne. 

—  (église  d'),  ce.   i56o,  i56j,   1662,  1674. 
OUVEILLAN  (Bérenger-Pierre  d'),  c.    i56i. 

—  (Pierre-Raimond  d'),  fils  de  Bertrand,  c.    1607. 

—  (Raimond-Bérenger,  fils  de  Bérenger-Pierre  d'), 
c.   i56i. 

Ox   (église   d'),    ce.     1734,    1777    [Haute-Garonne), 

arr,  de  Muret. 
•^(église  de  Saint-Martin   d'),   ce.    1735,    1774, 

1776. 
OX  (Amanieu  d'),  c.  1771. 

—  (Pons  d'),  ce.   1774,  1776,   1779. 


P.,  archevêque  de  Narbonne.  Foir  PIERRE  AMELS. 
P.,  évêque  d'Agde.   Foir  PIERRE  RAIMOND. 
P.,  prévôt,  puis  évêque  d'Uzès.  Foir  PONS. 
P.,  abbé  de  Castres.  Foir  PIERRE  ISARN. 
P.,  abbé  de  la  Chaise-Dieu,  c.   i3i3. 
P.,  abbé  de  Saint-Victor  de  Marseille,  c.  1343. 
P.,  abbé  de  la  Séoube,  c.   1574. 
P.,  abbé  de  Villemagne.  Foir  PIERRE. 
P.,  archidiacre  de  Narbonne,  ce.   i575,  1576. 
P.,  préchantre  de  Saint-Just,  c.  i^-j5. 
P.,  chanoine  de  Brioude,  c.  1409. 
P.   RAIMOND,  archidiacre  des  Corbières,  c.   1324. 
Pacianum,  en  Roussillon,  c.   i5i6. 
PaualnAG  (église  de),  c.    i33i. 

Padern    (prieuré    de),    au    diocèse    de    Narbonne, 
ce.   1682,    |683  [Aude),  arr,  de  Carcassonne, 

V. 


Pader.n,  ce.  1755,  1791,  1794,  i8o3,  1804,  i8oâ. 

—  (église  de),  ce.   i7r)4,   178.'). 

—  (église  de  Saint-Pieriie  de),  ce.  1735,  1753, 
1770,  1796,  1807. 

—  (cloître  de  Saint-Pikhhe  de),  c.  1776. 
PADERN  (Arnaud  Corluti  de),  c.   1804. 

—  (Guillem-Aton  de),  c.   1795. 

—  (Guillem-Miers  de),  c.  i8o3. 

—  (Rnimond-Roger  de),  c.   1776. 

Pagcsia,  fille  d'Arnaud-Bernard  de  Marquefare, 
c.   1781 . 

Pagesii  (Bernard),  seigneur  du  château  de  Mola- 
riis,  au  diocèse  d'Elne,  c.  1610. 

—  (Raimond),  seigneur  du  château  de  Molariit, 
au  diocèse  d'Elne,  frère  du   précédent,  c.   1610. 

PAILHAS  (comte  de).  Foir  ROGER. 
Pailiiiès,    Pailliès,    c.    1437;    Pailhcs   [Hérault), 
arr.  de  Béliers,  Foir  Palfrs. 

—  (église  de  Saint-Estéve  de),  c.   1432. 
Palacium  Kodcgario,  en  Roussillon,  c.  iSoS. 
Palad  (paroisse  de  Sainte-Marie  de),  c.   1.527. 
Palaja    (église    de    Saint-Étienne    de),    c.    1473 

[Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

Palatiolum  suhterius  (paroisse  de),  c.   1627. 
Palau,  en  Ccrdagne,  ce.  i5o4,  1628,  i535. 
Palene  [le),  c.    1478. 
Palers,  c.  1420.  Foir  Pailiiiès. 
Palesteres,  en  Roussillon,  c.  1019. 
Pallaudan  [Palacidanum),  c.    i5i5. 
Palleian  [Soler),  c.   i5i4. 

La  Palme  (seigneurie  de),  c.  1693  [Aude),  arr.  de 
Narbonne. 

—  (église  Saint-Jean  de),  au  diocèse  de  Narbonne, 
c.   1695. 

Palol,  en  Roussillon,  ce.   i5io,  1  535. 

PALUE  (Pierre  de  la),  chevalier,  sénéchal  de  Tou- 
louse, c.    1634. 

Pamiers  ou  Frêzelas,  ce.  «349,  i6i5,  1616,  1619, 
1620,   1640. 

—  (chapitre  cathédral  de),  ce.  1625,  i'')27,  1629, 
i63i,    i632,    i633,    1637,    1642,    1643. 

—  (château  de),  ce.  i6i5,  1616,  1618,  1619, 
1622,    1624,    1629,    1639. 

—  (consulat  de),  c.   i635. 

—  (SS.  Martin  &  Antonin,  cathédrale  de)  ou 
église  du  Mas,  ce.   1620,  1627,  1639,  1642. 

—  (église  del  Camp  à),  c.   1640. 

—  (marché  de),  ce.   1616,  1617. 

—  (église  du  Mercadal  à),  c.   1642. 

—  (monastère  de),  e.    i6i5,   1617,   1618. 

—  (monnaie  de),  c.   1637. 

—  (université  de),  c.    1628. 

—  (évêques  de).  To/r  BARTHÉLEMI,  DOMINIQUE, 
CASTELBAJAC,  GERARD,  GUILLAUME,  JAC- 
QUES, JEAN,  PIERRE,  PILEFORT,  RAIMOND, 
SAISSET. 

—  fabbés  de).  Foir  BRUGAL,  GUILLAUME  III 
&  IV,  J.,  LAUTREC,  MAURIN,  PIERRE,  RAI- 
MOND,  SAISSET,  VIDAL. 

—  (archiprêtre  de).  Foir  SÉGUIN. 

a 


2  147  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2148 


Pamiers  (cellériers  de  Saint- Antomn  de).  Voir 
D'AURE,   SAINT-SERNIN. 

—  (prieurs  de  Saint-Antonin  de).  Voir  de  CAMA- 
RADE,  ISARN. 

—  (sacristain  de),  c.  1621. 

—  (officiai  de),  c.  1634. 

• —  (chanoines  de),  ce.   i6i5,  i638,  1641, 

—  (religieux  de  Saint-Antonin  de),  ce.  1628, 
1625,  1626,  1627. 

—  (consuls  de),  ce.  1619,  1620,  1621,  \6z2,  1624, 
1625,  1626,  i63o,  i63i,  1682,  i633,  1684, i636, 
1687,  164Î,  1648. 

—  (juifs  de),  ce.   1624,  1626,  i63o. 

—  (syndics  de),  c.  i638. 

—  (AuGUSTiNS  de),  e.  1640. 

—  (Carmes  de),  c.   1640. 

—  (Frères  Prêcheurs  de),  ce.  1628,  1689. 

—  (Frères  Mineurs  de),  c.   1628. 

PAMIERS  (Bernard  de),  provincial  des  augustins 

de  Provence,  c.   1498. 
Papiran  (église  de),  e.   i8i3. 
PARATGE  (Bernard  de),  e.   1709. 
Parazols,  près  d'Elne,  ce.   1604,  i5o8, 
PARGAMINIER  (Guillem),  c.   1817. 
Paris  (Etats  généraux  de),  c.  1828. 
■ —  (fondeurs  de),  e.   1898. 

—  (AuGuSTiNS  de),  c.  1401. 

—  (hospice  de  la  Charité  à),  c.  1401. 

—  (le  Parlement  de),  ce.  1872,  1884,  1889,  1682, 
1687,  1690. 

PASCAL  II,  pape,  ce.  1461,  1462,  i557,  1708, 
1711,   1712,    1718,   1714. 

PASCAL  (Laurent),  procureur  du  roi,  c.   i355. 
Passants,  e.   1807. 
Pastoureaux  (les),  ce.   1869,  181  i. 
Pat'iolo  (église  de  Notre-Dame  de\  c.   i582. 
PAUL  II,   pape,  ce.    1889,   1890,  1814. 
PAUL  III,   pape,  ce.   1400,   1698,  1608. 
PAUL  V,  pape,  ce.    i486,   1608. 
PAULIN  (Hugues,  Ug  de),  ce.   1424,  1484. 
PAUNIÈRES  (Vidal-Pélerin  de),  c,   1808. 
PECHAURIOL  (Gulllem-Pierre  de),  e.   1787. 
PEITAVIN,   évêque   d'Albi,  ce.    i352,    1878,  1876, 
1877. 

PEITAVIN  (Guillem),  précepteur  de  la  maladrerie 
du  Bourg  de  Narbonne,  ce.   1607,  1608. 

—  (Pons),  chanoine  d'Espira,  c.   1587. 
Pélicant,  e.  141  8  {Hérault),  commune  de  Gignac. 
PELICIER    (Arnaud),    clerc,    syndic    du    chapitre 

de  Saint-Salvi,  c.   1874. 

Pellgnanum  (église  de),  c.   1677. 
PENAUTIER    (Barthélemi    de),    juge    de    Carcas- 
sonne,  c.   1489. 

Penne,  ce.   1847,  1886  [Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

PENNE  (B.  de),  chevalier,  c.  1857. 

• —  (Ratier   de),    prévôt  de   Saint-Srilvi  ,   ce.    1871, 

1872,  1874,   1412. 
Pentcgos  (églisï  de  Saint-Michjîl  de),  c.   1789. 


Pèpieux,  e.   iSô-j  (^Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

—  (château  de),  ce.   1678,   1678. 

—  (dîmes  de),  c.   i558. 

—  (église  de),  ce.   i58o,   i58i. 

—  (église  de  Saint- Etienne  de),  c.  1596. 
PÉPIEUX  (Géraud  de),   frère  de   Pierre-Bérenger, 

e.   i556. 

—  (Guillem  de),  c.  i56j. 

—  (Pierre-Bérenger  de),  c.  i556. 
PEPIN,  roi  des  Francs,  c.  1547. 

PEPIN  I,  roi  d'Aquitaine,  ce.   1644,   164.5,   1690. 
PEREILLE  (Raimond  de),  conseiller  du  comte  de 

Foix,  Gaston,  c.  1818. 
Perer  Martel,  c.  1762;  Peire  Martel  (Ariége),  com~ 

mune  de  Lé^at. 
Perpignan,  e.  i586. 

—  (église  de  Saint-Jean  de),  ce.  i58o,  1587. 

—  (hôpital  de  Saint-Jean  de),  c.  i536. 
PERPIGNAN    (Guillem-Ascon    de),    laboureur, 

c.  1609. 

PERPIGNAN;  commandeur  de  la  maison  des  pau- 
vres du  Boufg  de  Narbonne,  ce.   1608,  1609. 

PERRONELLE,    abbesse    de    Fabas    ou     Lumière- 
Dieu,  ce.   1780,   1782. 

PERRONELLE,  femme  de  Berna rd-Estève,  c.  1462. 
Pesiliia  (église  de),   au   diocèse  d'Elne.  Foir  Pé- 

ZILLA. 

Petevila,  Petenvila  (alleu  de),  dans  le  terroir  de 
Cortlne^,  ce.  1780,  1748. 

PETIT  (Jacques),  abbé  de  Saint-Aphrodise,  c.  1458. 
PETIT  (Arnaud),  c.   1492. 
Petrafita,  en  Roussillon,  c.    1628. 
PeyriAC    (église   de),   c.    i575;    Peyriac-Minervoh 
(^Aude),  arr.    de  Carcassonne. 

Peyriks   (château   de),    e.    1484;   Pcrlcx  [Hérault), 
commune  de  Nissan. 

PeyriSSAS,  ce.   1762,   1779,  1808,   ]2i3  (Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Saint-Gaudens. 

—  (abbaye  de),  ce.   1789,  1742,  17.58,  1755. 

—  (église  dej,  c.    1788. 

—  (prieuré  de),  c.   1801. 

—  (Sainte-Marie  de),  ce.  1727,  1728,  1781,  1747, 
1761,  1762,  1764,  1771,  1809. 

—  (abbé  de),  c.   1748. 

—  (abbés  de).    Voir  ANIER,  ASTARE,  GAUTIER, 
MONTIAS,  ROGER,  VEZIAS. 

—  (prieur  de),  e.    1809. 

—  (prieurs  de).  Voir  CARZAC,   FORTANIER. 
Peyrole,  en  Albigeois,    ce.    1882,    i383;    Pcyrolcs 

(Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

Pé/.énas  (dîmes  de),  c.    1488   (Hérault),  arr.  de  Bé- 
liers. 

—  (temple  de),  ce.  1482,  i486. 
PÉZENAS  (Guillem  de),  c.  1488. 
Pezènes,  c.   18  i5  (Hérault),  arr.  de  Bé:(lers. 

—  (Saixte-Eulalie  de),  c.  i8i5. 

—  (saunerie  de),  e.   1820. 
PEZÈNES  (Raimond  de),  e.   1819. 
PèZENS,  c.   1488  (Aude),  arr.  de  Carcassonne, 


2149  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABPTIQUE. 


2100 


Pezilla,  Pësiltia,  en  Roussillon,  ce.  1647,  1648 
(Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Prades. 

—  (église  de),  c.  1700. 

—  (prieuré  de),  c.   1697. 

PHILIPPE,  archevêque  de  Bourges,  primat  d'Aqui- 
taine, c.   1347. 

PHILIPPE  II  AUGUSTE,  roi  de  France,  c.   1721. 
PHILIPPE  III  LE  HARDI,  roi  de  France,  ce.  1327, 

i328,    i35o,    i35r,    i354,    '44°»    '47-^»    '49'» 

i58i,   1082,   1624,   1625. 

PHILIPPE  IV  LE  BEL,    roi    de   France,  ce.  i328, 

i357,    i358,    i36o,    i36r,    i362,    i365,  1402, 

1440,    1441,    1473,    1493,    i582,    i583,  1584, 

158/),    1624',   162.5,    1626,    1627,    i(53o,  i63i, 
i632 ,    1810,    18 1 1 . 

PHILIPPE  V  LE  LONG,  roi  de  France,  ce.  i368, 
1474,   i6i3,   1614,   1681. 

PHILIPPE,  comte  de  Valois,  régent  du  royaume, 
c.  1370;  plus  tard  Philippe  VI,  roi  de  France, 
ce.  1370,  i37r,  1374,  1370,  (376,  1402,  1412, 
1443,  1444,  1453,  1476,  1494,  1495,  1587, 
i588,  1589,  1690,  1693,  1601,  i633,  1634, 
i635,   i683,   1684,   1812. 

PHILIPPE  OALRIC,  chevalier  d'Albi,  c.   141  i. 
PiA,  Aplanum,    en    Roussillon,    ce,    i5o6,    i5o8, 
i5i7,   l5i9  [Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpi- 
gnan, 

PIA  (Bernard-Guillem  de),  c.   1529. 

—  (Guillem-Bernard  de),  e.  i528. 
PICQUIGNY  (Jean  de),  vidame  d'Amiens,  ce.  i3(5i, 

i362. 

PIE  II,  pape,  ce.  1389,  i543,  1700,  1814. 

PIE  V,  pape,  e.  1400. 

PIERRE,  cardinal-prêtre  de  Saint-Marcel,  c.  1808. 

PIERRE,  archevêque  de  Bourges,  c.   1394. 

PIERRE,  archevêque  de  Narbonne,  c.  1439.  Cor- 
rige^ MAURIN. 

PIERRE,  fils  de  Garsinde,  vicomtesse  de  Narbonne, 
c.  i554;  vicomte  de  Narbonne,  ce.  i555,  1669; 
évêque  de  Rodez,  archevêque  de  Narbonne, 
c.  i556. 

PIERRE,  archevêque  de  Narbonne.  Voir  Anduze. 

PIERRE,  archevêque  de  Narbonne.  Voir  PIERRE 
AMELS. 

PIERRE,  archevêque  de  Narbonne.  Voir  MONT- 
BRUN. 

PIERRE,  archevêque  de  Narbonne.  Voir  de  la 
3UGIE, 

—  archevêque  de  Narbonne,  cardinal  du  titre  de 
Saint-Clément.  Voir  de  la  JUGIE. 

PIERRE,  archevêque  de  Narbonne.  Voir  ABZAC. 
PIERRE,  archevêque  de  Toulouse,  c.   i595. 
PIERRE,  évêque  d'Agde.  Voir  PIERRE  RAIMOND. 
PIERRE,  évêque  d'Albi,  e.   1372. 
PIERRE,  évêque  de  Lavaur,  c.  i387;  évêque  d'Albi, 

ce.  1387,  i388. 
PIERRE,  évêque  d'Alet,  c.    1699. 
PIERRE,  évêque   de  Carcassonne,  ce.   1422,   J460. 
PIERRE,  évêque  de  Carcassonne,  e.    1497.  Corrige^ 

ETIENNE. 
PIERRE,  évêque  de  Conserans,  c.   1773. 


PIERRE,  évêque  d'Elne,  ce. 

PIERRE,  évêque  de  Lavaur.  Voir  PlhKHF,  évêque 
d'Albi.  ^ 

PIEF'vRE,  évêque  de  Lavaur,  c.  1.541. 
PIERRE,  évoque  de  Lodèyc,  c.   i^iy. 
PIERRE,  évêque  de  Nimes,  c.   1422. 
PIERRE,  évêque  de  Pamiers,  c.   1641. 
PIERRE,   évêque  de  Rieux   &  abbé  de   la  Grasse, 
ce.   1700,  1701. 

PIERRE,  évêque  de  Rodez,  c.   1342. 
PIERRE,  évêque  de  Sisteron,  c.   1717. 
PIERRE,  abbé  d'Ardorel,  e,  1407. 
PIERRE,  abbé  de  Lézat.  Voir  DALBS. 
PIERRE,    abbé    de    Saint- Antonin    de    Pamiers, 
c.   1617. 

PIERRE,  abbé  de  Psalmodi,  e.  1724. 

PIERRE   (Jean    de),    abbé    de    Saint-Aphrodise, 

c.  1458. 
PIERRE,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.   1717. 
PIERRE,  abbé  de  Saint-Jacques,  c.   1431. 
PIERRE,    abbé    de    Saint-Lucien     de    Beauvais, 

c.  1446. 

PIERRE,    abbé    de    Saint-Paul    de    Narbonne, 

c.    1606. 
PIERRE,  abbé  de  Sirmich,  en  Pannonic,  c.  1708. 
PIERRE,   abbé    de  Villemagne,   ce.    1346,    1436, 

1578. 

PIERRE,  cabiscol  de  Saint-Just  de  Narbonne, 
c.   i553. 

PIERRE,  prieur  de  Snint-Germier  de  Muret, 
c.  1790. 

PIERRE,  prieur  de  Saint-Pierre  de  Sais,  c.   1788. 

PIERRE,  diacre,  ce.  i522,  i523. 

PIERRE  II,  roi  d'Aragon,  c.  i336. 

PIERRE  rV,  roi  d'Aragon,  c.  i685. 

PIERRE,  roi  d'Aragon,  c.    1692. 

PIERRE,  vicomte  de  Narbonne.  To/r  PIERRE,  ar- 
chevêque de  Narbonne. 

PIERRE,  vicomte  de  Saint-Antonin,  c.   1341. 

PIERRE,  baron  de  Lescure,  c.  1414. 

PIERRE,  viguier  de  Perpignan,  e.  1529. 

PIERRE,  c.   i52o. 

PIERRE,  e.  1740. 

PIERRE,  e.   1744. 

PIERRE,  c.    1750. 

PIERRE    (Raimond),    bourgeois    de   Narbonne, 

c.   1579. 
PIERRE,  fils  de  Roger,  comte  de  Foix,  c:  1767. 
PIERRE,  fils  de   Guillaume,  vicomte  de  Minerve, 

c.   i565. 
PIERRE,  fils  d'Aicie  de  Castelnau,  c.   1423. 
PIERRE,  fils  d'Amélius  Aganardus,  c.   1736. 
PIERRE,  fils  d'Arnaud,  c.   i525. 
PIERRE,  fils  de  Bernard-Pons,  c.   1764. 
PIERRE,  fils  de  Chatmar  de  Beraigne,  c.   1462. 
PIERRE,  fils  de  Guillem-Amels,  c.    1755. 
PIERRE,  fils  de  Guitard,  c.   1729. 
PIERRE,  fils  de  Pierre-Estève,  c.   1462. 
PIERRE,  fils  de  Vidal,  c.  174-^. 


2i5i  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  21 52 

PiEussE  (château   de),   c.    i573  (Aude),  arr.  de  Li~ 


PIERRE,  oncle  de  Pierre  Arnaud,  c.   1768. 

Pierre  (terre  dite  la),  c,   1740. 

PIERRE   ADALBERT,    moine    &    jardinier   de    la 

Grasse,  c.    1686. 
PIERRE-AMIELS  ou  AMELS,  archidiacre  de  Nar- 

bonne,  caméner  de   Béziers,  c.    1435;   sacristain 

de  Saint-Nazaire  de  Béziers,  c.  1434;  archevêque 

de  Narbonne,  ce.   1436,  1673,  1^74,   1570,  1676, 

1078,   1,599. 
PIERRE- ARNAUD,  ce.    1753,  1764,  1756. 
PIERRE- ARNAUD,  c.   1768. 
PIERRE  ATHON,  c.   1616. 
PIERRE  ATHON,  fils  du  précédent,  c.    \6\6. 
PIERRE-ATON,  c.    1766. 

PIERRE-BÉRENGER,  archidiacre  d'Agde,  c.   1327. 
PIERRE-BÉRENGER,  frère  de  Raimond-Bérenger, 

c.   i56o. 
PIERRE-BERMOND,   seigneur  d'Anduze,   e.   i322. 
PIERRE-BERNARD,  prieur  de  Serrabonne,  c.  i535. 
PIERRE-BERNARD,   frère   de   Bérenger  de   Saint- 

Cyprlen,  c.   i53o. 
PIERRE-BERNARD,  c.    i53o. 
PIERRE-BERTRAND,  c.   i338. 
PIERRE-ESTÈVE,  c.   1462. 
PIERRE-GAIRAUD,  c.  i3i6. 
PIERRE-GAUTIER,  commandeur  de  Saint-Gilles, 

e.   i56<5. 
PIERRE-GEOFFROI,  archevêque  d'Aix,  c,   \5o-]. 
PIERRE  GRASSET,  c.  1324. 
PIERRE-GUILLEM,    huissier    du    roi    d'Aragon, 

c.     |320. 

PIERRE-GUIRAUD,  c.  i3i5. 

PIERRE-ISARN,  abbé  de  Castres,  c.   i337. 

PIERRE-ISARN,  c.   i535. 

PIERRE-JEAN,  évêque  de  Carcassonne,  ce.   147(5, 

1494. 
PIERRE  PETA,  c.    1460. 
PIERRE-RAIMOND,  évêque  d'Agde,  ce.  i3i8,  i3i9, 

|320. 

PIERRE-RAIMOND,  évêque  d'Agde,  ce.  i326,  1327. 
PIERRE-RAIMOND,  comte  de  Carcassonne,  c.  1420. 
PIERRE-RAIMOND,  c.   i522. 
PIERRE-RAIMOND,  c.    i  569. 
PIERRE-RAIMOND,  ce.    1755,  1756. 
PIERRE-RIGAUD,  c.   1761. 

PIERRE-ROGER,   sacristain  de    Saint-Nazaire  de 

Béziers,  c.   1422. 
PIERRE  SICARD,  c.   1424. 

PIERRE  VIDAL,  chapelain  de  Paunes,  c.  1809. 
PIERRE  YABERT,  c.  i525. 
PiERREFiTTE  (prieuré  de  Saint-Martin  de),  c.  1682. 

PlEP.RELATE,   C.    I798. 

—  (église  de  Saint-Martin   de),  ce.    1748,   1761, 
'774- 

PiERRELATE  (comté  de),  ce.  i5o8,  1617. 

PlERREPEUTUSE,   ce.    1604,    1046. 

—  (église  Sainte-Marie  de),  c.   1559. 

—  (viguerie  de),  e.  1694. 

PIERREPERTUSE  (Bernard-Bérengcr  de),  ce.  i558, 
1559. 


PILEFORT,  évêque  de  Pamiers,  ce.    i632,  i633. 

PIN  (Guillem  du),  c.    1778. 

Pins  (ville  de),  e.    1734. 

P'iperino  (Baron  de),  chanoine  de  Bazas,  c.   1808. 

Pis  (dîmes  de),  c.   1433  [Hérault),  arr.  de  Béliers. 

Pise,  e.  i3i9. 

Pi\anellum,  e.    13  12. 

Pla  (le  cap  de),  près  Narbonne,  e.   1612. 

Plas,  ce.  1785,  1787. 

—  (moulin  dels),  c.   1798. 

PLAN  (Hélle   du),   prieur   des  frères  prêcheurs   de 
Carcassonne,  e.   1487. 

—  (Guillaume    du),     sénéchal    de     Carcassonne, 
ce.    1438,   1487,   1488. 

—  (Guillem     du),     fils    de     Raimond-Bérenger, 
e.   i563. 

—  (Raimond-Bérenger  du),  e.   i563. 

Po'ig  Blasconis  (alleu  de),  à  Laner,  en  Toulousain, 
c.   1744. 

Poitiers  (bataille  de),  c.  1878. 

PoLAN   (église    de),    e.    i339;    Poulan   (Tarn),    arr. 
d'Albi. 

POMAR    (Arnaud),    chanoine    de   Saint-Nazaire, 
c.   1476. 

PoMÉROLS  (château   de),   e.    i32i    [Hérault),  arr.  de 

Béliers. 
POMEROLS  (Bernard  de),  c.   1319. 

—  (Bertrand  de),  c.   i3i8. 

POMPADOUR  (Hélle  de),   doyen   de  Carcassonne, 
c.    1481. 

POMPIAC  (Guillem  de),  e.   1787. 
PONCIAN  ou  PIEUSSE  (Uzalger  de),  c.  1464. 
PONCION,  e.   i5o6. 

PONS,  archevêque  de  Narbonne,  c.   i566. 
PONS,  évêque  d'Agde,  c.    i3i6. 
PONS,  évêque  de  Béziers.  Voir  de  SAINT-JUST. 
PONS,  évêque  de  Carcassonne.  Voir  TRESMALS. 
PONS,  abbé  de  Saint-Antonin  8t  évêque  de  Car- 
cassonne. Voir  BRUGAL. 

PONS,  prévôt,  puis  évêque  d'Uzès,  c.    1575. 
PONS,  évêque  d'Urgel,  c.    1809. 

PONS,  abbé  de  Bonnecombe,  commissaire  aposto- 
lique, e.    1872. 

PONS,  abbé  de  Lézat,  ce.   1762,  i753,   17.54,  i755, 

1766. 
PONS,  abbé  de  Saint-André  d'Agde,  c.  i3i3. 
PONS,  abbé  de  Saint-Gilles,  ce.    1720,   1721,   1722. 
PONS,  abbé  de  Saint-Pons  de  Thomières,  e.   1539. 
PONS,  abbé   de  Saint-Sauveur    8t    de   Notre-Dame 

de  Carcassonne,  c.   1460. 

PONS,  prévôt  de  Sainte-Cécile,  c.   i332. 
PONS,    chanoine    de    Saint-Denis    d'Issoudun , 
c.   1359. 

PONS,  curé  de  Castelnou,  c.   1524. 
PONS,  moine  de  Lézat,  c.   1778. 
PONS,  moine,  c.    1758. 
PONS,  moine,  c.   1766, 


2  1 53         INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2164 

PONS,  comte  &  marquis  de  Toulouse,  c.  1418.  POURCEL  (Bernard),  c.  i32o. 

PONS,  comte  d'Albi,  ce.  i33i,  i334.  —  (Raimond),  ce,   i3i9,  i320. 

PONS,   fils    de    Guillaume,  vicomte    de   Minerve,        PounsAN,  ce.    i^Sp,    1460  (^Aude),   arr.    de   Carcas- 
c.   i565.  sonne. 

PONS,  frère  d'Arnaud,  c.   1742. 

PONS,  frère  d'Itier,  e.   1418. 

PONS,  frère  de  Raimond,  c.   1741. 

PONS,  neveu  de  Sanche,  e.  -1751. 

PONS,  ce.  i522,  i523. 

PONS,  c.  1735. 

PONS,  c.   1753. 

PONS-ADALBERT,    seigneur    de    Saint-Laurent, 
ce.   1527,   i528. 

PONS-ARNAUD,  e.   1527. 

PONS  ASTOAUD,  c.   iSSp. 

PONS-AT,  c.   1762. 

PONS-BERNARD,  donat  de  Sainte-Cécile,  c.  i338. 

PONS-BERNARD,   fils   de  Guillaume,  vicomte   de 
Minerve,  c.   1  563. 

PONS-BERNARD,  c.  i525. 

PONS-BERNARD,  c.    1765. 

PONS-ERMENGAUD,  c.   i3i5. 

PONS-ÉTIENNE,  archidiacre  de  Minerve,  c.  i563. 

PONS-ÉTIENNE,  c.   i522. 

PONS-EUDES,  c.   1622. 

PONS-GAUTIER,  c.   i55(5. 

PONS-PIERRE,  c.   1421. 

PONS-RAIMOND,  c.   i3i4. 

PONS-RAIMOND,  c.   1733. 

PONS  ROLLAND,  c.   i8o5. 

PONS  ROUSSEAU,  sous-diacre,  c.  1796. 

PONS  VIENNE,  c.  i383. 

PoNTEiLLA,  en  Roussillon,  c.  i5i2  (Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Perpignan. 

—  (Saint-Étienne  de),  c.  i53o. 

—  (dîmes  de),  c.  1529. 

—  (curé  de),  c.  1529. 
Pontil  (Pons  del),  c.   1772. 
PONTION  (Auger  de),  e.    1438. 
PopullvlUa  (Estève  de),  c.    1779. 
FoiuiASTRE  (Saint-Sernin  de),  c.  1801. 
Port  (le),  c.  1567. 

PORTE-ROYALE  (Raimond  de  la)  {de  Porta  Ré- 
gla), c.  I 563. 

PORTIER   (Vidal),    prieur   de    Saint-Antoine   de 

Toulouse,  ce.  1782,  1786,  1787,  1788. 
P0ETIRAGUES  (dîmes  de),  ce.   i32i,   1433  (Hérault), 

arr.  de  Béliers. 
POSQUIÈRES    ( Raimond -Décan    de),    ce.     1712, 

1716. 

—  (Raimond  de),  précepteur  de  la  milice  du  tem- 
ple de  la  Selve,  e.   141  1. 

P0TAMIANEZ   (terroir  de),  en  Toulousain,  c.  1740. 
PouL    (Saint-Pierre   de),    c.    1418;   Salnt-Plerre 

(^Hérault),  commurk   de  Béliers. 
PoupANiEL  (église  de  \mnt-Bauzile  de),  c.   1439. 
PouFiAN  (dîmes  de),  c.  ï- 433  (Hérault),  arr.  de  Lo- 

deve,  \ 

—  (viguerle  de),  c.   i3i2. 


POURSAN  (B.  de),  officiai  de  Carcassonne,  c.  1439. 
PouSSAN,  c.    i3i2  (Hérault),  arr.  de  Montpellier. 

—  (Saint-Pierre  de),  c.   i3i2. 

POUVEREAU,  POVEREL  (P.),  chanoine  de  l'église 
de  Paris,  évéque  d'Agde,  ce.   i32i,   1569. 

PouzAG   (dîmes   de),    ce.    1423,    1433;   Pou^ac  (Hé- 
rault), commune  de  Servlan. 

—  (église  de),  e.   1429. 

PouzOLS  (église  de),  c.   i339  (Tarn),  arr.  d'Alhl. 
POVEREL  (P.),  évèque  d'Agde.  Voir  POUVEREAU. 
PRADAL  (Raimond  du),  c.  1411. 
Pradella  (église  de  Saint-Sernin  de  la),  c.   1764. 
PRADELLE  (Guillem,  clerc  de  la),  e.   1775. 
Prades,  en  Roussillon,  ce.   1647,  1682. 

—  (vallée  de),  c.   i53o. 

Pradines,  e.   1419;  Pradlnes-lc-Bas  (Hérault),  com- 
mune de  Bét^lers. 

Pradines,  e.  1798. 

Pratls  (Saint-Félix  de),  c.  1577. 

Prats    (église   &    prieuré    de    Saint-Pierre    de), 

c.    1696;  Salnt-Plerre  des  Champs  (Aude),  arr.  de 

Carcassonne. 
PRATS   (Pierre    de),    sacristain   de    Carcassonne, 

c.  1479. 

Preignes-le-Vieux,  en  Agadez,  e.  i3i2  (Hérault)^ 

commune  de   Vlas. 
PREIGNES  (Raimond  de),  c.  i3i9. 
Preixan    (territoire   de),   c.    1461    (Aude),   arr.    de 

Carcassonne. 

—  (église  de),  e.    1463. 
PRIMUS,  c.   i5i8. 
Prodaig,  c.  1744. 

Prodallum,  près  Miramont,  en  Toulousain,  c.  1740. 

Prouille,  en  Toulousain,  c.   1733. 

Prumdellum,  en  Roussillon,  c.  i5i6. 

Pruned,  en  Valcspir,  e.    i52i. 

Prusse  (croisade  de),  e.   i8i3. 

PSU.MODI  (abbés  de).  Voir  B.,  PIERRE. 

Puech-  Begon,  e.  1371. 

Puegyval  (dîmes  de),  c.  1387. 

PuG  (le),  en  Volvestre,  c.  1749. 

Pugal,    au    terroir    de    Cortlne^,    en    Toulousain, 

c.  1733. 
Pugamels,  en  Toulousain,  e.  1735. 
PuG-BocAN  (église  de  Sainte-Coi.OMDE  de),  e.  1742. 
PuicELSi,  PuYCELSi  (église  de),  c.    1344  (Tarn),  arr. 

de  Gaillac. 

—  (curés  de),  e.   i352. 
Puig-Valer,  en  Narbonnais,  c.  1419. 
PuiMiSSON    (dîmes   de),    c.    1433    (Hérault),  arr.  de 

Béliers. 
PUIMISSON  (Pierre  de),  c.    1433. 
Pulo  Kotundo,  c.    1524. 
Pli.ssalicon  (dîmes  de),  c.   1433  (Hérault),  arr.  de 

Béliers. 


2i55  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2i56 


m 


PUISSALICON  (Raimond-Pons  de),  c.   1421. 
PuissouRGUiKR  (baronnie    de),    c.    1^56   (^Hérault), 
arr.  de  Béliers. 

—  (prieur  de  Saint-Paul  de),  c.   1455. 
PUISSOURGUIER  (Arnaud,  seigneur  de),  c.   14.57. 

—  (Bérenger  de),  c.   1436, 

Puits  (église  de  Saint-Martin  du),  c.  1690  (^Aude), 

arr,  de  Carcassonne. 
PuivERT  (église  de  Sainte-Marie  de),  c.   1776. 
PujoL  (le),  ce.   1742,  1747' 
PuY  (le),  c.   1572  [Haute-Loire). 
PUY  (Raimond  du),  évèque  d'Agde,  c.   i3iS. 

—  (Géraud  du),  évêque  de  Carcassonne,  c.  1480. 

—  (Pons  du),  prévôt  de  Saint-Salvi,  c.   1414- 

—  (Pierre  du),  aumônier  de  Saint-Flour,  c.   1480. 

—  (Bernard  du),  chapelain  de  Puivert,  c.   1810. 

—  (Amat  du),  frère  de  Pons,  damoiseau,  c.  i355. 

—  (Bertrand    du),    de    Cnstelnau    de    Bonafous, 
c,   i35o. 

—  (Pierre  du),  c.   i8o5. 

—  (Pons  du),  frère  d'Amat,  damoiseau,  c.  i355. 

—  (Raimond  du),  c.   1346. 
PUYCEJ.SI.   Voir  PuiCELSI. 

Puy-Lanieh    (château    de),    c.     1342;    Pu'ilan'ier 

{Tarn),    arr.   d'Albi. 
Puy-Saint-GeoRGES  (curé  du),  c.  1364  (Tara),  arr. 

d'Albi. 


Q 


QUALAFONS,  c.   1004. 

Quarante  (abbés  de).  Voir  BENOIT,  RICHIN. 

—  (chanoines  de),  c.   i568. 

Quillan  (château  de),  c.  i58i  [Aude),  arr.  de  Li- 
moux. 

QUILLAN  (Pierre  de),  c.   1570. 

QUIMBERGE,  femme  de  Rodalde,  c.   lySS. 

Quincianum ,  c.  1763;  ancien  nom  de  la  Salvetat, 
écart  de  la  commune  de  Saint- Julien-sur-Ga- 
ronne (Haute-Garonne). 

Quintiganum,  au  terroir  de  Cortinez,  en  Toulou- 
sain, c.  lySo. 


R 


R.,  légat  du  Saint-Siége.  Voir  RAOUL. 

R.,  archidiacre  d'Agen,  évêque   de  Toulouse.  Voir 

du  FALGAR. 
R.,  abbé  de  Candeil.  Voir  RAIMOND. 
R.,  abbé  de  la  Couronne,  c.  1574. 
R.,  abbé   de   Saint-Pons    de   Thomlères.    Voir   de 

CASTRIES. 
R.,    prieur    de    Rieux,    chanoine    de    Narbonne, 

c.   1567. 
R.,  comte  de  Toulouse  8t  comte  de  Narbonne.  Voir 

RAIMOND  V. 


R.  LEVEZON,  c.    i32i. 

Rahasteins,    c.     1814    (Hautes-Pyrénées),    arr.    de 

Tarbcs. 
RabastenS,  c.  141  I,  (Tarn),  arr.  d'Albi. 

—  (religieuses  Annokciades  de),  c  1406. 

—  (prieur  de),  c.   i386. 

RABASTENS  (Gaillard  de),  prévôt  de  Saint-Salvi, 
ce.    1044,   1346,  1408,   1409,    1410. 

—  (Matfred  de),  damoiseau,  c.   i363. 

—  (Raimond  de),  c.  i385. 
Radi,  en  Roussillon,  c.   1509. 

RADLINDE,  RALINDE,  comtesse  de  Roussillon, 
femme  de  Raoul,  ce.   i5o4,  1647,  1648. 

RADLINDE,  femme  de  Dodolinus,  c.   1459. 

RADON,   frère  de  Wimar,  c.   i5o2. 

Radrellis  (André  de),  sénéchal  de  Carcassonne, 
c.  1370. 

RADVEUS,  c.   i55i. 
RADVEUS,  c.   1728. 
RAGUBERT,  prêtre,  c.  i3i3. 
RAIMBAUD,  préchantre  d'Elne,  ce.   i532,  i535. 
RAIMBAUD,  c.    1706. 

RAIMOND,  archevêque  de  Cagliari,  c.  1539. 
RAIMOND,  évèque  d'Agde.  Voir  de  MONTREDON. 
RAIMOND,  évêque  d'Agde.  Voir  de  MONTPELLIER. 
RAIMOND,  évêque  d'Agde.  Voir  du  PUY. 
RAIMOND,  évêque  d'Apt,  c.   1717. 
RAIMOND,  évêque  de  Barbastro,  c.  1766. 
RAIMOND,   évêque    de    Béziers,   c.    i3i4;    corrige:;^ 
BERMOND. 

RAIMOND  II,  évêque  de  Béziers,  c.   1670. 
RAIMOND  m,  évêque  de  Béziers,  c.  1437. 
RAIMOND,  évêque  de  Cahors,  c.  1864. 
RAIMOND,  évêque  de  Carcassonne,  c.  i553. 
RAIMOND,  évêque  de  Carcassonne,  c.   1461. 
RAIMOND  I,  évêque  d'Elne,  c.   1622. 
RAIMOND  II,  évêque  d'Elne,  ce.   1023,   iSzS. 
RAIMOND,  évêque  d'Elne,  c.    i537. 
RAIMOND,  évêque  de  Nimes,  ce.  1710,  171 1,  I7i3, 

1714. 
RAIMOND,  évêque  de  Pamiers,  c.   1687. 
RAIMOND,  évêque  de  Rodez,  ce.   i35i,   i352. 
RAIMOND,  évêque  de  Toulouse,  abbé  de  Pamiers. 

Voir  de  LAUTREC. 

RAIMOND,  évêque  de  Toulouse.  Voir  du  FALGAR. 

RAIMOND  I,  évêque  d'Uzès,  ce.  171 1,  I7i3,  1714, 

1716. 

RAIMOND  III,  évêque  d'Uzès,  c,  1720. 
RAIMOND,  abbé  de  Bonnefont,  e.  1787. 
RAIMOND,  abbé  de  Boulbonne,  c.  i638. 
RAIMOND,  abbé  de  Candeil,  e.   1408. 
RAIMOND,  abbé  de  Folx,  c.   1639. 
RAIMOND,  abbé  de  la  Grasse,  e.   1686. 
RAIMOND,  abbé  de   Lézat.  Voir  RAIMOND  GAU- 
TIER. 
RAIMOND,  abbé  de  Pamiers,  c.  1616. 
RAIMOND,  abbé  de  Saint-Aphrodise,  c.   1400. 
RAIMOND,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.   1724. 


2i57  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABETIQUE.         2i58 


IB 


RAIMOND,  archidiacre  de  Saint-Nazaire,  c.   i^.lo. 

RAIMOND,  préchantre  d'iilne,  c.  i586. 

KAIMOND,  chapelain  de  la  maison  des  pauvres  du 
Bourg  de  Narbonne,  c.   1606. 

RAIMOND,  chapelain  de  l'église  de  Roumengoux, 
c.   1775. 

RAIMOND,  moine,  c.  1758. 

RAIMOND,  comte  de  Barcelone  &  prince  d'Ara- 
gon, c.  i533. 

RAIMOND,  comte  de  Barcelone.  Foir  RAIMOND- 
BÉRENGER. 

RAIMOND,  comte  de  Bigorre,  c.   1752. 

RAIMOND,  comte  de  Comminges,  c.  i55i. 

RAIMOND  II,  comte  de  Toulouse,  c.  1728. 

RAIMOND  IV,  DE  SAINT-GILLES,  comte  de  Rouer- 
gue,  de  Tovjlouse  &  de  Nimes,  marquis  de  Nar- 
bonne, ce.  1422,  1554,  i555,  1707,  1708,  1709, 
1712,  1713,   1714. 

RAIMOND  V,  comte  de  Toulouse,  ce.  1820,  1822, 
i334,  1427,  1718,  1777. 

RAIMOND  VI,  duc  de  Narbonne,  comte  de  Tou- 
louse, marquis  de  Provence,  ce.  1720,  1721. 

RAIMOND  VII,  comte  de  Toulouse,  ce.  i322,  1842. 

RAIMOND  (Bernard),  vicomte  de  Nimes  &  d'Albi, 
c.  i332. 

RAIMOND,  vicomte  de  Narbonne,  ce.  i553,  i554, 
1.555. 

RAIMOND,  vicomte.  Voir  RAIMOND  TRENCA- 
VEL. 

RAIMOND  (livres  du  comte),  c.   i320. 

RAIMOND,  fils  d'Arsinde,  e.  i5o8. 

RAIMOND,  fils  d'Aton,  c.   1745. 

RAIMOND,  fils  de  Bernard-Aton.  Voir  RAIMOND 
TRENCAVEL. 

RAIMOND,  fils  de  Campester,  prêtre,  e,   1745. 

RAIMOND,  fils  de  Pierre  Rigaud,  e.  1770. 

RAIMOND,  fils  de  Poneion,  c.   i5o6. 

RAIMOND,  fils  de  Stéphanie,  c.   1759. 

RAIMOND,  frère  d'Amélius  Siefred,  c.   1751. 

RAIMOND,  frère  de  Durand  d'Obars,  e.  1763. 

RAIMOND,  frère  de  Bérenger,  vicomte  de  Nar- 
bonne, c.   i553. 

RAIMOND,  frère  de  Pons,  moine,  c.   1766. 

RAIMOND,  frère  de  Pons,  c.  1741. 

RAIMOND,  c.   1406. 

RAIMOND,  c.   1418. 

RAIMOND,  c.  i520. 

RAIMOND,  c.  i526. 

RAIMOND,  c.   1734. 

RAIMOND,  c.  1740. 

RAIMOND,  c.   1748. 

RAIMOND,  c.   1762. 

RAIMOND,  c.   1765. 

RAIMOND  (Pierre),  forgeron  de  Roquefort, 
ec.   1604,  i6o5. 

RAIMOND-AIMOIN,  recteur  de  Salles,  au  diocèse 
de  Narbonne,  c,   1689. 

RAIMOND-ARNAUD,  évêque  de  Comminges, 
ce.   1780,   1782. 

RAIMOND-ARNAUD,  fils  de  Guisle,  c.  i528. 


RAIMOND-ARNAUD,  c.   1754. 
RAIMOND-ATON,  c.   1746. 
RAIMOND-BENOIT,  c.   1449. 

RAIMOND -BÉRENGER,     comte     de     Barcelone, 

ce.  i53o,  1717. 

RAIMOND-BÉRENGER,  frère  de  Pier.c-Bércnger, 

c.  i56o. 

RAIMOND  BOCÈLE,  c.  i3r6. 
RAIMOND  CARON,  c.   i3i8. 
RAIMOND  CHABER,  c.  i320. 
RAIMOND-DÉSIRÉ,  ce,   1749,   1755. 
RAIMOND  ESPÉRANDIEU,  c.  1324. 
RAIMOND  FAVRE,    recteur   ds    la   Madeleine   d« 
Béziers,  c.  1452. 

RAIMOND  GAUTIER,  abbé  de  Lézat,  ce.  1778, 
1779,  1780,  1781,  1782,   1783,  1785. 

RAIMOND-GUILLAUME,  marquis,  ce.  1743,  1747. 

RAIMOND-GUILLAUME,  comte,  c.  1420. 

RAIMOND-GUILLEM,  juge  en  Roussillon,  c.  1527. 

RAIMOND-GUILLEM,  ce.   1747,   1748. 

RAIMOND-GUILLKM,  ce.   1756,  1757. 

RAIMOND-JOURDAIN,  e.   1466. 

RAIMOND-OLIVIER,  frère  de  la  maison  de  Lon- 
gages,  c,  1793. 

RAIMOND-PIERRE,  e.   i5(5o. 
RAIMOND  RAVELACA,  e.   1407. 
RAIMOND-ROGER,  comte  de  Foix,  ce.  1616,  1619. 
RAIMOND-ROGER,  vicomte  de   Béziers,  ce.  i335, 
1431,  1432. 

RAIMOND-ROGER,  fils     de     Roger    Changeur, 

e.  1435. 

RAIMOND-ROGER,  neveu    de    Pierre- Arnaud, 

c.   1754. 

RAIMOND-SICFRED,  c.  1764. 

RAIMOND  TRENCAVEL,  fils  de  Cécile,  vicom- 
tesse de  Béziers,  &  de  Bernard-Aton,  ce.  142J, 
1461  ;  vicomte  d'Albi,  de  Béziers  &  de  Carcas- 
sonne, ce.  i334,  1408,  1424,  1425,  1426,  1429, 
i565. 

RAIMOND  TRENCAVEL,  TRENCAVEL,  frère  du 
vicomte  Roger  II,  ce.  1480,  1434. 

RAIMONDE,  veuve  de  Guillem  Roaud,  c.  1609. 

Raimondi.ns  (sous),  ce.   i332,  i337,  1843,  1344. 

Rainalt  (moulin  de),  e.   1804. 

RAINARD,  évêque  de  Béziers,  c.   141 8. 

RAINARD,  évêque  de  Limoges,  e.  1492. 

RAINAPvD,  abbé  de  Saint-Sever  d'Agde,  c.   i3i2. 

RAINARD  (Bernard),  archidiacre  de  Narbonne, 
c.   1559. 

RAINARD,  prêtre,  c.   i5o8. 

RAINARD,  vicomte  de  Béziers,  ce.  1417,  I4i9« 

RAINARD,  c.   141 7. 

RAINARD  (Guillem),  e.   i3i6. 

RAINARD,  père  d'Aicie,  c,   1423. 

RAINARD  SALOMON,  c.  1420. 

RAINAUD,  archevêque  de  Reims,  c.   1707. 

RAINAUD,  évêque  d'Ai-^de,  c.   i3i2. 

RAINAUD,  évêque  de  Béziers.  Voir  de  MONTPEY- 
ROUX. 


2i59  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  216c 


RAINAUD,  fils  de  Pons,  c.  i523. 
Raissac  (hôpital  de),  c.   1410J  Ralssac  de  Jeannes 
{Tarn),  arr.  d'Albi. 

—  (hospitaliers  de),  c.   1  Syp. 

—  (prieur  de),  c.   i338. 

RALINDE,  femme  de  Raoul,  comte  de  Roussillon. 

Voir  RADLINDE. 
RAMNON,  évêque  d'Elne,  c.   i5o2. 
RAMIO,  c.   i5o6. 
RANGARDE,  femme  de  Pierre-Raimond,  comte  de 

Carcassonne,  c.    1420. 
RANGARDE,  femme  de  Sicfred,  c.   lySi. 
RANGARDE,    mère    de    Sanche- Bernard ,    prêtre, 

c.  1762. 
RANGARDE,  c.  1460. 
RANGARDE,  femme,  c.  i5i3. 
RANS  (B.  de),  c.   i322. 
RAOUL,   moine   de    Fontfroide,    légat,    ce.    i33(>, 

i568,  1719. 
RAOUL,  comte  d'Auge,  c.  1689. 
RAOUL,  comte  de  Roussillon,  c.   «647. 
RAOUL  (Aico),  c.   1728. 
RAOUL  (Jacques),  c.   i583. 
RAOUL,  c.  i5o4. 
RAOUL,  c.  1647. 
RAOUL,  c.   1729. 

Rapalpe,  en  Narbonnais,  ce.  1604,  1607. 
RAPHAËL,  cardinal  de  Saint-Georges-au-Voile- 

d'Or,  camérier  du  pape,  c.   1394. 

RATIER,  prévôt  de  Saint-Salvi,  c.   1377. 
RATIER    (Guillem),    chanoine    de    Sainte-Cécile 
d'Albi,  c.  1403. 

RAYNEL  (Bernard),  de  Cordes,  c.   1378. 

—  (Hugues),  de  Cordes,  c.   1378. 
Razès,  ce.  i5o2,  1646. 

—  (archevêque  de).  Voir  SIGEBODE. 

—  (comté  de),  c.  1464. 

—  (comtes  de).  Voir  ACFRED,  BÉRA,  EUDES. 
REAL  (abbé  de  la),  au  diocèse  d'Elne,  e.  1696, 
Réalmont  (archiprêtre  de),   c.    iSôy  (Tarn),   arr. 

d'Albi. 

—  (consuls  de),  c.   i354. 


RE:QUIN  (Guillem),  c.   1606. 

RiBALTE,  en  Narbonnais,  c.  1646  {Aude),  arr.  dt 
Narionne. 

—  (église  de  Saint-Sébastien  de),  c.  1696. 

RIBONEL,  RIBONNET,   ce.   1751,   1786. 

RICHARD,  légat  du  pape,  c.  1422;  abbé  de  Saint- 
Victor  de  Marseille,  ce.  i555,  I557J  archevêque 
de  Narbonne,  ce.  i557,  i558,  iSSp,  i56o,  i56i, 
1711,    1714. 

RICHARD,  archevêque  de  Bourges,  c.   i332. 
RICHARD,  évêque  de  Béziers,  c.    1441. 
RICHARD,  abbé  de   Saint-Guillem   du   Désert    ou 
de  Gellone,  c.   i3i6. 

RICHARD,  comte,  c.   1706. 
RICHARD,  frère  de  Blitger,  c.   1419. 
RICHARDE,    femme    de    Raimond -Guillaume , 
comte,  c.  1420. 

RICHARDE,  fille  de  Raimond  Pasteur,  e.  1604. 
RICHELMUS,  vicomte,  c.   i5o3. 
RICHIL,  femme  d'Etienne  Senfre,  c.    1620. 
MCHILDE,  veuve  d'Oliba,  comte  de  Carcassonne, 

c.   1645. 
RICHILDE,  vicomtesse  de  Narbonne,  c.  i55o. 
RICHILDE,    vicomtesse,    fille    du    comte    Borrel, 

c.  i5io. 
RICHIN,  abbé  de  Quarante,  c.   1564. 
RICHSEN,  femme  d'Arnaud  Oliba,  e.   1524. 
RICUIN,  évêque,  c.   1418. 
RICULFE,    évêque  d'Elne,  ce.    i5o5,    i5o6,    1 5o7, 

I 5i2,    i5i3,    i5i4. 

RICULFE,  abbé  de  Saint-Etienne,  en  Roussillon, 

c.  i5i7. 
RICULFE,  Goth,  c.   i5o3. 
RIDOLFO,  RODOLPHE   (Filippo),   évêque  d'Albi, 

c.  1400. 

RiEUCORB,   ce.    1775,    1783. 

RIEUTORT  (Bermond  de),  c.  1434. 
RiEux,    ce.    1736,    1780,    1785,    1787,    1796,    1807 
{Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

—  (évêque  de),  c.    1493.  Voir  PIERRE. 

—  (prieur  de).   Voir  R. 

—  (chanoines  de),  c.   1377. 


Réals  (mines  de),  e.   1444  {Hérault),  commune  de       —  ()"ge  <^«))  <^-   "^^^• 
Murviel. 

Réart    {Rivus   aridus),    en    Roussillon,    c.    i5iz 
{Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 

Reeenti  (Saint-Pierre  de),  e.  1499  {Aude),  arr.  de 
Limoux. 

RECEVERGA,  femme  de  Sega  ri  us,  c.   i5i6. 

RÉCIMIR,  e.   i5o3. 

RECOSINDE,  c.    i5o3. 

RECOSINDUS,  c.   i5o8. 

REDORTE  (Géraud  de  la),  c.  1659. 

—  (Guillem  de  la),  c.  iSyo. 

REGIS  (G.),  prieur  de  Sainte-Marie  des  Tables  de 

Montpellier,  c.  1340. 
Reiliiols,  ce.   1468,  1472. 

RELINDE,  surnommée  Riche,  femme,  c.    164J. 
RÉMOULENS  (Arnaud  de),  c.    172J. 


RiEux  (église   de),  ce.    1662,  1674}   Rieux-Mincr- 
vois  {Aude),  arr.  de  Carcassonne. 

—  (église  de  Notre-Dame  de),  c.   1096. 
RiEUX    EN   Val,    c.    1693    {Aude),   arr,    de    Carcas- 
sonne. 

RIEUX   (Gérard  de),  prieur  de  Saint-Sauveur  &  de 
Sainte-Marie  de  Carcassonne,  c.    1463. 

—  (Jean  de),  officiai  de  l'évéque  d'Albi,  c.   1372. 

—  (Pierre  de),  prieur  de  Saint-Germier  de  Muret, 
c.   1800. 

—  (Pierre  de),  prêtre,  c.  1788. 

—  (Bonet  de),  e,   1797. 

—  (Jacques  de),  clerc  du  roi,  ce.   1376,   1377. 
RIGAL  (Pierre),  c.  1527. 
RIGAUD,  évêque  d'Albi,  c.   i333. 
RIGAUD  (G.),  abbé  de  Lézat,  c.   i8i3. 


2i6l  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2162 


RIGAUD  (Pierre),  prieur,  nbbé  de  Notre-Dame  de 
Ville-Bertrand,  au   diocèse  de  Girone,  c.    1Ô29. 

RIGAUD  (Pierre),  c.  1770. 

RIGUAL  (Raimond),  c.   lôip. 

Rilianum,  c.    i5i  1 . 

RiODOUZA,  Rivudarium,  Riundar  (église  &  prieuré 
de  Sainte-Marie  de),  en  Besalu  ou  Ausone, 
ce.   1648,   1684,  1699. 

R'tpae  Altae.  Voir  Rivesaltes. 

RiPEROLE,  c.   I  809. 

RISCENDE,  femme  de  Gauzbert,  c.   1532. 

Riundar  (prieuré  de\  au  diocèse   de   Girone.  Voir 

RiODOUZA. 

Rive  (la),  c.  i373. 

Rive  (église  de  Saint-Martin  de),  en  Roussillon, 

c.   i525. 
Rivesaltes,    Ripae   Altae,   ce.    i53i,    1648,    i68i 

(^Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan, 

—  (église  de),  c.    1701. 

RIVESALTES  (Bernard  de),  chevalier,  majordome 
de  Marie,  reine  de  Majorque,  c.   1681. 

Rivière  (église  de),  c.   1701. 

Rivo  Vernheto  (territoire  de),  c.   141 1. 

Rivudarium,  au  diocèse  de  Girone.  Voir  RioDOt;zA. 

RIXENDE,  femme  d'Arnaud  de  Berre,  c.  i6o3. 

RIXENDE,  femme  de  Morgue  de  Montblanc, 
c.  1433. 

RIXENDE,  femme  de  Jourdain  de  Servian,  c.  1423. 

RoASCH  (la  Bastide  de),  c.  16015  ^'*  Bastide-Rouai- 
roux  (^Tarn),  arr.  de  Castres. 

ROAYS  (Alfonse  de),  sénéchal  de  Carcassonne, 
c.   1442. 

ROBERT,  abbé  de  la  Grasse,  c.  i583. 

ROBERT,  roi  de  France,  ce.   i3i3,  1738. 

ROBERT,  comte  de  Dreux,  c.  1724. 

ROBERT,  frère  de  Guillem,  c.   1430. 

ROBERT  LHUILLIER,  c.   1697. 

ROBERTET  (Charles),  archidiacre  d'Orléans,  évê- 
que  d'Albi,  ce.   1397,  1398. 

Rocabladeri  (moulin  de),  c.  1662. 

RocAMADOun,  c,    1341  (Lot),  arr.  de  Gourdon. 

Rocha,  c.  1604. 

RocozELS  (chapelle  de),  c.  143©  [Hérault),  com- 
mune de  Ceilhes. 

ROCOZELS,  Rococello  (Bernard  de),  c.  1449. 

—  (Raimond  de),  e.   i358. 
RODALDE,  c.   1735. 

RODELLE  (Azémar   de),   seigneur   de  Durfort, 

c.   1806. 
Roderadus,  c.    1  5  1  i . 
Rodez,  e.  i38o. 

—  (diocèse  de),  ce.  1340,  1416. 

—  (Saint-SerniiN  de),  e.  1344. 

—  (évêque  de),  ce.   i36o,    1406. 

—  (évêques  de).  Voir  GUILLAUME,  PIERRE,  RAI- 
MOND, VIVIEN. 

—  (officiai  de),  ce.    i4i3,  1414,  i4i5. 

—  (sénéchal  de),  c.    1444- 

RODIER  (Pierre),  évêque  de  Carcassonne,  c.  i6S3. 


RODGALDUS,  évéquc  de  Béziers,  c.    1418. 
RODOLPHE,  érêque  d'Albi.  Voir  RIDOLKO. 
RODRANDO  (Ameliuj),  c.  1727. 
RODRANDUS,  ce.   1737,  1748. 
Roer,  c.  1766. 

Roer  (Guillem  de),  prieur  de  Salnt-Germierf 
c.   1800. 

—  (Pierre  de),  c.  1808. 

ROFFINHAC  (Gui  de),  abbé  de  la  Graiie,  ce.  1693, 
1694,   1695. 

—  (Hélie  de),  c.   i69,'-). 

ROGER,  archevêque  de  Trêves,  c.   i5.^o. 

ROGER,  évêque  de  Comminges,  ce.    1770,  1771. 

ROGER,  abbé  de  Peyrissas,  c.   1728. 

ROGER,  nbbé  de  Peyrissas,  e.  1763. 

ROGER,  clerc  de  Salnt-Salrl,  c.  1406. 

ROGER  I,  comte  de  Carcassonne,  ce.   1736,  1739. 

ROGER,  fils  de  Pierre-Raimond,  comte  de  Carcas- 
sonne, c.  1420;  plus  tard  Roger  III,  comte  de 
Carcassonne  &  vicomte  de  Béziers,  ce.  i3i3, 
1421 . 

ROGER,  comte  de  Comminges,  e.  1746. 

ROGER  I,  comte  de  Foix,  e.  161  5. 

ROGER  II,  comte  de  Foix,  ce.   j6i5,  1767. 

ROGER,  fils  de  Roger,  comte  de  Foix,  c.  1767; 
plus  tard  Roger  III,  comte  de  Foix,  c.  161  5. 

ROGER  IV,  comte  de  Foix  &  vicomte  de  Castel- 
bon,  ce.  1620,  1621,  1791,  1792.  "796,  1798, 
1810,   181 I. 

ROGER,  comte  de  Pailhas,  c.  1621. 

ROGER,  comte  dit  de  Comminges,  c.  1621. 

ROGER,  comte,  c.  i552. 

ROGER,  fils  de  Cécile,  vicomtesse  de  Béziers,  &  de 
Bernard- Aton  ,  frère  de  Raimond -Trencavel , 
ce.  1423,  1424,  1461  ;  plus  tard  Roger  I,  vicomte 
de  Carcassonne  &  d'Albi,  ce.  i333,  1462. 

ROGER  II,  vicomte  de  Béziers,  de  Carcassonne  8c 
d'Albi,  ce.  1428,  1429,  1430,  1431,  1434,  1463, 
1464,  i566. 

ROGER,  fils  de  Stéphanie,  c.   1759. 

ROGER,  e.   1736. 

ROGER,  c.   1766. 

ROGER- AMELIUS,  c.   i753. 

ROGER-BERNARD  I,   comte    de    Foix,   ce.     161 5, 

'774- 
ROGER-BERNARD  II,  comte   de   Foix,   ce.    1617, 

1619,   1620. 
ROGER-BERNARD  III,  comte  de   Foix   &  vicomte 

de  Castelbon,  ce.  1622,  i625,  1626,  1628,  1629, 

i63o,    i63i,    i8io. 
ROGER-RAIMOND,  e.  1753. 
ROGILLE,  femme  du  comte  Béra,  c.   i5o6. 
ROLAND,  c.  i3i2. 
ROMAIN,  pape,  c.   i5o5. 
ROMAIN,  cardinal-diacre  du  titre  de  Saint-Ange, 

légat  apostolique,  c.   i323. 
ROMAIN,  prêtre,  e.   i5o5. 
Rome  (église  de  Sainte-Makie  supra  Minervam,  à), 

c.   1405. 
ROMÉE,  c.  1770. 


\ 


2i63  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2164 


ROMILDE,  c.   i5i6. 

ROQUE  (Guillaume  de  la),  évêque  d'Alet,  c.  iSpy. 
ROQUE  (Guillaume),  avocat  au  présidial  de  Car- 
cassonne,  c.  i5oi. 

—  (Michel),  prêtre,  trésorier  de  Saint-Nazaire  de 
Carcassonne,  c.  i5oo. 

RoQUEBRUNE  (dîmes  de),  c.  i^SSj  Roquebrun  (^Hé- 
rault), arr,  de  Saint-Pons, 

ROQUECELSE  (Guiraud  de),  c.  1433. 
ROQUEFEUILLE  (Isabelle  de),   mère   de   Jean    de 

Faugères,  c.  1444. 
ROQUEFixADE,  C.  i635  (^Ariége),  arr.  de  Fo'ix, 
ROQUEFORT    (A.  de),    commandeur    de    Sais, 

c.   1790. 

—  (Guillem  de),  chapelain  &  procureur  de  la 
maison  dcli  Misels  de  Narbonne,  c.  1604. 

—  (Pierre  de),  évêque  de  Carcassonne,  ce.  1474, 
1475,  1476. 

RoQUELONGUE  (église  de),  c.    1667^  Saint-André  de 

Roquelongue  (^Aude),  arr.  de  Carcassonne, 
RosAS,  c.  1324. 

—  (église  de),  c.   i5z6. 

ROSERS,  c.    1802. 

RosiENS  (dîmes  de  Saint-Pieree  de),  c.  i354} 
Rosières  (^Tarn),  arr.  d^Alhi, 

ROSSELON,  fils  de  feu  Cyprien,  c.  1526. 
ROSTAING,  évêque  de  Lodève,  c.  1421. 
ROSTAING,  abbé  de  Saint-Sever,  c.   i3i2. 
ROSTAING,  fils  de  Raimond,  c.  1418. 
ROSTAING  (Pons),  c.  1422. 
ROSTULUS  (Bernard),  c.    1786. 
ROUEN  (archevêque  de),  c.  1597. 

ROUFFIAC,  ce.    1377,    1469. 

—  (dîmes  de),  c.  1349. 

—  (château  de),  ce.   i337,  i373. 

ROUGE  (Arnaud),  peyrerius  du  Bourg  de  Nar- 
bonne, c.  1611. 

RouMENGOUs,  en  Dalmazan,  c.  1748  (Ariége),  arr, 
de  P  ami  ers. 

—  (église  de),  c.  1807. 

—  (Saint-Pierbe  de),  c.   1792. 
ROUSSE,  cousine  de  Pons,  moine,  c.  1766. 
ROUSSEAU  (Pierre),  ouvrier  de  Lézat,  c.  1795. 
RoussiLLON,  ce.    i5o2,   i5o3,   i5o5,   i5c6,   1607, 

i5o8,  i5io,    i5ii,    i5j4,    i5i6,    1597,    1692, 
1702. 

—  (comté  de),  ce.  i5o9,  i5i9,  1621,  i526. 

—  (pâturages  de),  ce.  i523,   i53i. 
"—  (sous  de),  c.   1534.   y 

—  (comtes  de).  Voir  ARNAUD,  BENCION,  GAU- 
FRED  I,  II  8c  III,  GAUZBERT,  GERARD,  GUI- 
LABERT,   MIRON,  RAOUL. 

—  (comtesses  de).  Foir  AVE,  ERMENGARDE , 
ÉTIENNETTE,   GUISLE,  RADLINDE. 

—  (juges  du  comté  de),  c.   iSiô. 

ROUX    (Philippe),   juge- mage    de    Carcassonne, 

c,   i5oo. 
ROUX  (Sigier  le),  c.  i56o. 
RoYROS,  c.  1517. 


R0ZIN11AC  (église  de  Saint-Martin  de),  ce.  1757, 
1758;  église  de  Muret, 

RUCCELLAI  (Annibal  de),  évêque  de  Carcassonne, 
c.   i486. 

RUFET  (Guillem),  prêtre,  c.  1791. 
Rutherium  (château  de),  c.  1578. 
RuTiLANS  (château  de),  e.  1766. 


Saraoth  (prieuré  de  Saint-Michel  de  Mont), 
c.   ijçx  (^Haute-Garonne),  arr,  de  Muret, 

SABATIER  (Pierre),  aumônier  de  l'église  Saint- 
Just  à  Narbonne,  c.  i582. 

Sabonères (église  de),  au  pays  de  Toulouse,  c.  1743  j 
Sabonneres  (^Haute-Garonne'),  arr,  de  Muret, 

SABORELLUS,  abbé  de  Fontclara,  c,   1647, 
SABRAN  (Guillem  de),  ce.   1712,  1715. 
SADILA,  femme  de  Waucher,  c.  1417. 
Saint-Amans  (dîmes  de),  c.  1387. 
Sanctus  Anatilius  (k^Wst  de),  e.  1344. 
Saint-André   (église  de),   dans  le  comté  de  Tou- 
louse, e.  1726. 

Saint-André  d'Agde  (abbaye  de),  c.   i3i3. 

—  (abbé  de).  Voir  PONS. 

SAINT-ANDRÉ  (Martin  de),  évêque  de  Carcas- 
sonne, ce.  1484,  1499,  i5oi. 

Saint-Antoine  (monastère  de).  Voir  Toulouse. 
Saint-Antonin  (abbaye  de).  Voir  Pamiers. 
Saint-Antonin  de  Rouergue  (abbaye  de),  c.  1347. 
Saint-Antonin  (vicomte  de).  Voir  PIERRE. 
Saint-Aphrodise    (abbaye    de),    ce.     i32i,    1420, 
1426,  1434. 

—  (chapitre  de),  ce,    1464,  1458. 

—  (église  de),  c.  1460. 

—  (abbé  de),  ce.   1423,   1432,  1443,    1452,   1454. 

—  (abbés  de).  Voir  ANDRÉ,  BERNARD,  BRICOI- 
GNE,  FREZOL,  GAETANI ,  GUILLAUME,  ar- 
chevêque de  Narbonne,  LAYE,  de  Mandagachis, 
MARGON,  PETIT,   PIERRE,   RAIMOND. 

—  (chanoines  de),  ce.  1448,   14,50,  1461. 
Saint-Asiscle,  Asciscle  (église  de),  ce.  i5o4,  i5i5. 
Saint-Bausile,  c.   1709. 

Saint-Bauzile,  ce.  i3i2,  i3i8,  iSip  (Hérault), 
commune  d'Agde. 

—  (ruisseau  de),  c.  i32o. 

Saint-Bauzile  (église  de),  en  Biterrois,  ce.  1418, 
1419  (Hérault),  commune  de  Faugères, 

—  (dîmes  de),  ce.   1433,  1441. 

Saint-Béat,  dans  le  comté  de  Comminges,  ce.  i73i, 
1763,  1770,  1771,  1773,  1779,  1786,  1792, 
1807,  1808,  18 13  (Haute-Garonne),  arrond,  de 
Saint-Gaudens. 

— •  (château  de),  c.    1801. 

—  (cimetière  de),  c.   1789. 

—  (église  de),  c.  1739. 


2  1 65  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2166 

Saint-Béat  (monastère  ou  prieuré  de),  ce.  1762, 
1789,  1797. 

—  (prieur  de).  Voir  AZÉMAR. 
SAINT-BÉAT  (Eudes  de),  ce.   1762,   1773,    1782. 

—  (Gnnnond  de),  c.   1770. 

—  (Pierre  de),  ce.   1762,  1772,  1782. 

—  (Sanche  de  Jaca  de),  c.  1797. 

Saint-Benoit  (paroisse  de),  c.   1346;  Saint-Benott 

de  Cramaux  ou  Saint-Benoît  de  Fréfonds  (Tarn')y 
arr.  d'Albi. 

Sancta  Candida,  en  Narbonnais,  c.  i5o2. 
Saint-Cassien  (dîmes  de),  c.  1765. 
Saint-Ciiinian  (monastère  de),  c.   i557  (^Hérault), 
arr.  de  Saint-Pons, 

—  (abbés  de).    Voir  ERMENGAUD,  GUILLAUME. 

—  (moines  de),  c.  1462. 

Saint-Christaud,  en  Volvestre,  ce.  1752,  1761, 
1766,  1790,  1795,  1799  (Haute-Garonne)y  arr. 
de  Muret. 

—  (église  de),  ce.   1728,  1744,  1749. 
Saint-Ciiristopiie  (vigne  de),  c.  1773. 
Saint-Cizi,  c.    177 1    (^Haute-Garonne),   arrond,  de 

Muret. 

—  (église  de),  c.   1798. 
SAINT-CLAR  (Guillem  de),  prévôt  de  Saint-Ger- 

mier,  ce.   1776,  1779. 
Sainte-Colomde,  en  Toulousain.  Voir  Saverdun. 
SAINTE-COLOMBE  (Raimond  de),  c.  1775. 
Sainte-Croix  (paroisse  de),  c.  1346. 
Sainte-Croix,    c.    1807;   Sainte-Croix  de  Volvestre 

(^Ariége),  arr.  de  Saint-Girons  (?). 
Saint-Cyprien,  en   Roussillon,  ce.    i5i3,    i523, 

i53i  (Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan, 

—  (église  de),  c.  i5i7. 
SAINT-CYPRIEN  (Arnaud-Pons  de),  c.  1534. 

—  (Bérenger  de),  c.  i53o. 

—  (Bernard-Pierre  de),  c.  i53i. 
Saint-Cyr  (église  de),  c.  1755. 
SAINT-DAUNI  (Raimond  de),  procureur  de  Saint- 
Pierre  de  Bérat,  c.  1780. 

Saint-Denis  (abbaye  de),  c.  1390. 
Saint-Dominique  (religieux  réformés  de),  c.  i5oo. 
Saint-Élan    (église    de),    dans    le    Toulousain, 

c.  i538. 
Saint-Estève  (église  de),  en  Narbonnais,  c.  1419. 
Saint-Estkve  (église  de),  c.  i559. 
Saint-Estève  (église  de),  c.  1749. 
Saint-Estève  (fief  de),  c.  1319. 
SAINT-ESTÈVE  (Arnaud  de),  damoiseau,  châtelain 

du  château  des  Tours  (Turres),  en  Narbonnais, 

c.  i586. 
Saint-Etienne  (monastère  de),  c.  i5i3. 
Saint-Etienne  (chapelle  de),  c.  1448. 
Saint-Eugène  (monastère  de).  Voir  Vioux. 
Sainte-Eulalie  (templiers  de  la  maison  de),  c.  1430. 
Saint-Eusèbe   (monastère    de),    au    diocèse  d'Apt, 

ce.   1706,  1722. 


Saint-Félix  (église  de).  Voir  Bézilus. 


Saint-Félix,  en  Valespir,  ce.  i5o5,  i5i4,  i5>4, 
1526,  i528,  i529;  Saint-Féliu  d'Aval  &  d'Amont 
(Pyrénées-Orientales)^  arr.  de  Perpignan. 

—  (église  de),  c.  i5o2. 
Saint-Félix,  en  Besalu,  c.  1527. 
Saint-Félix   (forteresse  de),   c.    1616;  Saint-Fili» . 

de  Rieutort  (^Ariége),  arr.  de  Pamieri, 
Saint-Félix,  c.  1760. 
SAINT-FÉLIX  (Guillem  de),  c.  1466. 

—  (Jourdain  de),  chevalier,  seigneur  de  Grizet, 
c.  1469. 

SAINT-FOULQUE  (Guillem  de),  clerc,  c.  1465. 
Saint-Fraoux  (Bernard  de),  c.   1785. 
Saint-Gaudens  (chanoines  de),  c.  1778. 
SAINT-GAUDENS  (Carbonel  de  la  Tour  de),  c.  1800. 
Saint-Geniés  (abbaye  de),  c.   1420. 
Saint-Génies  (église  de),  en  Toulousain,  ce.  1738, 
1751. 

Saint-Geniès  (terres  de  la  Croix),  c.  1407. 
Saint-Georges  (église  de),  dans   la   ville  de  Boca, 

vallée  de  Bavartès,  c.  1731. 
Saint-Georges  (château  de),  c.  i338. 

—  (église  du  château  de),  c.   i337. 
Saint-Gervais  (archiprêtré  de),  c.  i363. 
Saint-Gilles,  ce.  1704,  1709. 

—  (abbaye  de),  ce.  i557,  1705. 

—  (bourg  de),  c.   171  1 . 

—  (chapitre  de),  ce.   1722,   1723. 

—  (abbé  de),  c.  1713. 

—  (abbés  de).  Voir  AMELIUS,  ANTOINE,  RÉ- 
RAUD,  BERENGER,  BERTRAND,  ERMEN- 
GAUD, ETIENNE,  GUILLAUME,  HUGUES, 
LEON,  ODILON,  PIERRE,  PONS,  RAIMOND, 
VIRGILE. 

—  (cuisinier  de).  Voir  BERTRAND-RAIMOND. 

—  (ouvrier  de).  Voir  BERTRAND-PIERRE. 

—  (grand-prieur  claustral  de).  Voir  SIEURE. 

—  (commandeur  de  l'ordre  de),  c.   1427. 

—  (bourgeois  de),  ce.   1712,  I7i3,  1716. 

—  (consuls  de),  ce.  1720,  1721. 

—  (notaires  de),  c.   1722. 

SAINT-GILLES  (Pons  de),  prieur  du  couvent  des 
Dominicains  de  Montpellier,  c.  1723. 

SAINT-GILLES  (Raimond  de).  Voir  RAIMOND  IV, 
comte  de  Toulouse. 

Saint-Grisant.  Voir  Narbonnb. 
Saint-Guillem  du  Désert,  c.  i3i3. 

—  (abbés  de),  c.   i328. 

Saint-Hilaire  (casai  de),  à  la  Combe,  c.  1745. 
Saint-Hilaire  (abbé  de),  ce.  1478,  1742. 
Saint-Hippolyte  (forêt  de),  c.  i383. 
Saint-Jacques,  en  Galice,  c.  1420. 
Saint-Jacques  de  Béziers  (abbaye  de),  ce.    i^i8, 

1419,   1425,    1434,   1457. 

_  (abbé  de),  ce.   1423,  1443,  1465.  Fçi>  PIERRE. 

Saint-Jacques  (salvetat  de),  sur  la  Garonne, 
c.  1763;  la  Salvetat,  écart  de  la  commune  de 
Saint-Julicn-sur-Garoiine  (^Haute-Gixronne). 


2167  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES,   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2168 


Saint-Jean  (alleu  &  ville  de),  en  Toulousain, 
ce.  1746,  1748. 

Saint-Jean  de  Jérusalem  (ordre  &  chevaliers  de), 
ce.  1410,  i532,  1718. 

Saint-Julien  (église  de),  c.  i33i  j  Saint-Julien  de 
Pradoux  {Tarn),  arr,  d'Alhi. 

Saint-Julien,  ce.  1787,  1799;  Saint-Julien-sur- 
Garonne  {Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 

—  (dîmes  de),  c.  1772. 

—  (église  de),  ce.  1734,  1744,  1790. 

—  (paroisse  de),  c.   1783. 
Sainte-Julienne  (église  de),  c.  1754. 
SAINT-JUST  (Pons  de),  évèq^ie  de  Béziers,  ce.  1439, 

1440,  1441,   1400,    1451,  1452. 

—  (Pierre  de),  camérier  de  Saint-Nazaire,  c.  1450. 

—  (Bernard  de),  baron  de  Larzac,  e.   1440. 

—  (Bertrand  de),  c.   i638. 

Sainte-Juste  8c  Sainte-Rufine  (église  de),  e.  i53o. 
SAINT-LAGER  (Guillem-Bernard  de),  notaire  de 
l'Ile,  e.  1785. 

Saint-Laubent  (abbaye  de),  c.  1648. 
Sai5T-Laurent-sur-Niesle  (abbaye  de),  ce.   1547, 
i583. 

—  (abbé  de).  Foir  DAVID. 

Sainte-Lêocad  I E  (église  de),  en  Narbonnais, 
c.  i552. 

Saint-Léon  (paroisse  de),  c.  1643. 
Saint-Lizier  (abbé  de),  c.  1742. 
Saint-Lys,  c.  i8i3  {Haute-Garonne),  arr.  de  Muret. 
SAINT-MAIXENT  (Bernard  de),  c.   1795. 

—  (Guillem  de),  c.  1793. 
Saint-Marcel  (concile  de),  c  17 13. 
Sainte-Marie  (église  de),  c.  i33i. 
SAINT-MARTIAL  (Pierre  de),  archevêque  de  Tou- 
louse, c.  1480, 

Sainte-Martiane  (église  de).  Voir  Aldi. 
Sainte-Martiane  (dîmes  de),  près  Lescure,  ce.  i365, 
1371. 

Saint-Martin  (église  de),  ce.  1731,  1751. 

SAINT-MARTIN  in  Montibus  (cardinal  de),  évèque 
d'Albi.   Foir  JOUFFROY. 

SAINT-MARTIN  (Guillem  de),  c.   i3i3. 

—  (Roger  de),  chevalier,  coseigneur  de  Camplon?, 
en  Narbonnais,  c.   i683. 

i — (Roger  de),  damoiseau,  c.  i685. 
SAINT-MARTORI  (Bernard  de),  e.   1757. 
Saint-Maur  (congrégation  de),  c.   1704. 
Saint-Médard,  ce.  1770,  1773,  1793,  1796,  i8o5, 
1809  ;  église  sur  la  Lh^e,  près  du  Fossat  {Aricge). 

—  (église  de),  sur  la  Lèze,  ce.   1763,   1789. 
SAINT-MÉDARD  (Eudes  de),  ce.   1777,  1785. 
— '  (Jourdain  de),  ce.   1793,  1806. 

*-  (Raimond  de),  ce.  1770,  1777,  1806. 

—  (Roger  de),  ce.  1768,  1793. 

Saint-Michel  (église  de),  sur  le  mont  Sanciani, 
1742. 

Sàint-MichÉ;l  (église  de),  au  terroir  de  Bouconne, 
en  Toulousain,  c.  1747.  Voir  Montsalaoth. 


Saint-Nazaire  (dîmes  de),  c.  i433;  Saint-Na^aire 
de  Ladare^^  {Hérault),   arr.   de  Béliers, 

SAINT-NAZAIRE  (Raimond  de),  c.  1433. 
Saint-Orens,  c.    1741  {Haute-Garonne),  arrond.  de 

Toulouse. 
Saint-Papoul  (abbé  de),  c.  i362. 

—  (évèque  de),  ce.    i387,    1642. 

Saint-Paul  (château  de),  c.  1811  {Ariége),  com- 
mune du  Vernet, 

Saint-Paul  de  Narbonne,  monastère,  c.   1645. 

—  (chapitre  de),  c.  1609. 

—  (église  de),  ce.   i555,   i58i. 

—  (abbé  de),  c.   1670. 

—  (abbés  de).  FoiV  AIMERI,  AUGER,  AUXILLON, 
HUGUES,  PIERRE. 

Saint-Pierre  (église  de),  e.  1731. 

Saint-Pierre,  e.  1760. 

SAINT-PIERRE  (Jean  de),  frère  prêcheur,  e.  i538. 

—  (Jean  de),  c.  1347. 
Saint-Polycarpe  (abbaye  de),  c.  i583. 

—  (abbé  de),  c.    1684. 

Saint-Pons  (églises  &  couvents  de),  c.  1691. 
Saint-Pons  de  Tiiomiéres  (abbaye  de),  c.  i538. 

—  (abbés  de).  Voir  CASTRIES,  PONS. 

—  (évèque  de),  c.  1696. 

—  (évêques  de).  Voir  FRANÇOIS  -  GUILLAUME, 
JEAN. 

Saint-Salvi  d'Albi,  ce  i33i,  1342,  1343,  1344, 
1407,  1408,  1413,  1410. 

—  (église  de),  ce.   1872,    1408,    1410. 

—  (cimetières  de),  ce.   1346,   1374. 

—  (chapitre  de),  ce.  1374,  1378,  1394,  1407, 
1409,    1410,    1411,    1412,    1413,    1416. 

—  (alleu  de),  c.  1406. 

—  (port  de),  c.  1406. 

—  (abbés  de).  To/V  ANSELME,  GAUZBERT,  GUIL- 
LAUME. 

—  (prévôt  de),  ce.   1341,  1394,  1408. 

—  (prévôts  de).  Voir  ALKÉRIC,  BÈGUE  BOUR- 
SIER, la  CAUNE,  EBRALD,  GAILLARD,  GAR- 
RIGUE, GAUSFRED,  GAUZBERT,  LAURIER, 
MAITRE,    MONTOIRE,  PENNE,   PUY,  RABAS- 

-      TENS,   RATIER,   SAURET. 
. —  {cahiscol  de),  e.   1406. 

—  (chanoines  de),  ce.  i337,  1394,  1407,  1408, 
1411,    1414,    1415. 

—  (prieur  de).  Voir  BERNARD. 

—  (curé  de),  c.   1345. 

Saint-Sermn  (dîmes   de   la    paroisse  de),  e.    i356; 

Saint-Sernin-lès-Mailhoc  {Tarn),  arr.  d'Albi, 
Saint-Sernin   de  Toulouse  (abbaye  de),  ce.    1390, 

1784,    1814. 

—  (église  de),  c.   1727. 

—  (abbé  de),  ce.   1412,   1542.  Voir  AIMERI. 
Saint-Sernin,  dans  le   pays  de  Cueille,  ce.  1741, 

i8o3. 
SAINT-SERNIN    (Adémar  de),   chanoine,    cellérier 
&  syndic  de  Saint-An  ton  in  de  Pamiers,  ce.  1  621, 
1622.  ^ 

—  (Pierre  de),  c.   1617. 


2169  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2170 


Saint-Seveu  d'Agde,  (abbaye  de),  ce.  i3i2,  i3i3, 
i3i8,  i3r9. 

—  (abbés  de).  Voir  RAINARD,  ROSTAING. 
Saint-Sigismond,  en  Toulousain,  ce.    1747,   '763, 

1777,    1785,    1794,    1804,    1807. 

—  (église  de),  ce.   i7-')4,   1761,   1767. 
SAINT-SULPICE  (Sanche-Améliui  de),  c.  1761. 
Sainte-Suzanne  de  Felermonte  (alleu  de),  c.  1727. 
Sainte-Suzanne  (alleu   de),  au   pays   de  Toulouse, 

au  lieu  dit  Vallis  Sécréta,  ce.  1729,  1736,  1747, 
1762,  1768,  1776,  1793,  1796,  1804;  Sainte- 
Su'^anne  (^Aricge^,  au   nord  du  Fossat. 

—  (église  de),  c.  1797. 

—  (prieuré  de),  ce.   1786,   1791. 

—  (prévôt  de),  c.   1732. 

SAINTE-SUZANNE  (Raimond-Guillem  de),  c.  1768. 
SAINT-TAURIN  (Raimond  de),  seigneur  du  cloî- 
tre de  Bérat,  e.   1782. 

SAiNT-TiiiiiÈnY  (abbé  de),  e.  i325.  Voir  JEAN. 

—  (vicaire  de),  c.    i325. 

Saint-Victor,   ce.    i3i6,    i3i7,    i3i8    (Hérault)^ 

commune  de  Mè^e, 
Saint-Victor  (église  de),  e.  1344. 

—  (dîmes  de),  c.  1411. 

Saint-Victou  (alleu  de),  au  pays  deSaîtes,  c.  1732 
(^Ariége),  arr,  de  Pamiers. 

Saint-Vincent  (église  de),  en  Comminges,  c.  1739; 
yis-a-vis  Saint-Béat,  sur  Vautre  rive  de  la  Ga- 
ronne. 

Saint-Vincent  (église  de),  à  Vaorra,  c.  1746. 

Saint-Vincent  (église  de),  proche  Valence,  en  Es- 
pagne, e.  1703. 

Saint-Ybars  (Sauveterre),  ce.  1731,  1767,  1769, 
1.777,  1791,  1792,  '7981  1802,  i8o5,  1807, 
181  I    {Ariége),  arr.  de  Pamiers. 

—  (paroisse  de),  c.  1758. 

—  (église  de),  c.  1727. 
Saintes  (évêque  de),  c.  i588. 

SAISSAC  (Bertrand  de),  tuteur  de  Raimond-Roger, 

vicomte  de  Béziers,  e.  1431. 
Saisses,  e.  1783. 
SAISSET  (Bernard),  dernier  abbé  8c  premier  évêque 

de    Pamiers,    ce.    1622,    1623,  1624,  1626,   1627, 

1628,  1629,  i63o,  i63i,  1639. 
. —  (Raimond),    chevalier,    seigneur   de    Saint-Ai- 

gnan,  c.   1624. 
Salas  Rubias  (alleu  de),  en  Toulousain,  e.  lySS. 

—  (église  de),  e.   1767. 
SALASSON  (Raimond  de),  c.   1572. 

SalierS  (dîmes  de  Saint-Sernin  de),  c.  i35o;  Sa- 
lies [Tarn),  arr.  d'Albi. 

SAtLfcLES,  ce.  i5o8,  i52i  (Pyrénées-Orientales),  com- 
mune de  Cabestany. 

—  (église  de),  c.   i533. 

Sallèles    (dîmes    de),    c.    1429;   Sallèles-CaharJès 

(Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
SALLÈLES  (Guillem  de),  c.  i35;). 
Salles  (Saint-Pierre  de),  c.  1798  [Haute-Garonne), 

arr,  de  Muret, 


SALLES  (Raimond-Pierre  de),  c.  i559. 

Sallix,  e.  i5i7. 

Salpirias,  en  Narbonnais,  c.  i565. 

SALOMON,  évêque  d'Agde,  c.   i3ij. 

SALOMON,  évêque  d'Klne,  c.    ifjoa. 

SALOMON,  évêque  de  Toulouse,  c.  172/î. 

SALOMON,  prévôt  de  la  Formiguière,  c.  i55i. 

SALOMON  (B.),  c.  i357. 

SALOMON,  frère  de  Malgaïe,  prêtre,  c.    1509. 

Sals  (église  de  Saint-Piehre  de),  c.  1344. 

—  (curé  de),  e.  1347. 
Sals,  c.  1790. 

Sals-David  (casai  de),  c.  1763. 
SALSES  (Arnaud-Guillem  de),  c.  1627. 

—  (Guillem  de),  ce.  i533,  i,')36. 
SALVANHAC  (Jourdain  de),  fils  de  Pierre,  e.  1  ^  1  r . 

—  (Pierre  de),  e.  1411. 

Salvetat  (prieuré  de  la),  dans  le  diocèse  d'Albi, 
e.  i352;  Salvetat-lèif-Cordes  [Tarn),  arrond.  de 
Gaillae. 

—  (église  de  la),  c.   1407. 

Salvetat  (la),  en  Narbonn<li$,  c.   1601  ;  Salvetat- 

d'Angles  [Hérault),  arr.  de  Saint-Pons 
S.  SALVI,  c.   1406. 

Samatan,  c.  1796  [Gers),  arr.  de  Lombe^. 
SamouiliiAn,  e.  1739  [Haute-Garonne),  arr.  de  Saint- 

Gaudens. 
Samprunian,  c.  1419. 
SANCHE  (Guillem),   archidiacre    de   Carcassonne, 

c.  1491. 
SANCHE,  archidiacre  ds  Sainte-Marie,  c.   1492. 
SANCHE,  prieur   de  Saint-Pierre    de   Montredon, 

e.  1800. 
SANCHE,  prêtre,  ce.   1728,  1731. 
SANCHE,   roi   de  Majorque,  comte   de   Roussillon 

&  de  Cerdagne,  seigneur  de  Montpellier,  c.  1681. 
SANCHE,  frère  de  Guillem  Garsias,  c.   17.^7. 
SANCHE,  e.   1729. 
SANCHE,  e.  1751. 
SANCHE,  e.   i  764. 

SANCHE  BERNARD,  prêtre,  e.   1762. 
SANCHE  ILS,  c.   1748. 
SANCHE  RAOUL,  c.  1764. 
Sanciani  (mont),  e.  1742. 
SANCIE,  femme  de  Guillaume,  comte  de  Cerdagne, 

e.  i525. 
SANGLAZ  (Bertrande),  c.   1774. 
Sansas,    Santas   (prieuré    de    Saint-Michel    de), 

ce.   1755,  1796,  1800. 
SAQUET  (Pierre),  chevalier,  ce.  i8o5,  1806. 
Saragosse,  c.  i685. 
(chapelle   de   Sainte-Marie   &  Saint-Marti.x 

d'Aliafaria,  à),  e.   |685. 
SARDOS  (Guillem),  frère  de  la  maison  des  pauvres 

du  Bourg  de  Narbonne,  c.   i6o5. 
Sarmadas  [arum  de),  c.  i33i. 
Sarrasins  d'Espagne,  c.  1545. 
—  (invasions  des),  c.   i522. 


2171  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2172 


SARRAUTA  (Bernard  de),  abbé  de  Lézat,  ce.  1790, 

1791. 
—  (Sanche-Anier  de),  chevalier,   ce.    1787,    1788, 

1800. 
Sault  (pays  de),  c.   1498. 
Sault  (terroir  de),  en  Toulousain,  ce.  1734,  1737. 


SENIOFRED,  c.  i5io. 

SENS  (Robert  de),  châtelain  de  Montréal,  c.  1490. 
Sensas,  Sentes,   Sentas,   c.    181  i;   Saintes   (^Haute- 
Garonne),  arr.  de  Muret. 
—  (église  de),  ce.   1757,   1758,   1769,  1770,   1775. 
(église  de  Saint-Pieriîe  de),  c.   1761. 


SAULX    (Philippe   de),    sénéchal    de    Beaucaire,       SENTAS,  SENTES  (Amalvinus  de),  ce.   1761,1769. 


c.   1724. 

SAURE(Jean),  c.  1878. 

SAURET  (Pierre  de),  prévôt  de  Saint-Salvi,  c.  i38i. 

SAUSSAN  (Raimond-Guillem  de),  c.  iSzS. 

SAUVE,  dame  noble,  c.  1773. 

Sauvetehre.  Voir  Saint-Ybars. 

SauviAn  (dîmes  de),  c.  1489  (Hérault),  arr.  de  Bé- 
liers. 

Sauzat,  c.  1778. 

Savais,  c.  1645. 

—  (église  de  Saint-Pjerre  de),  c.  1645. 
Savanengs  (alleu  de),  c.  i33i. 

Savartès  (Saint-Paul  en),  c.  181  i  (Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Saint-Gaudens, 

Save  (moulins  de  la),  c.  i337. 

Saverdun,  ce.  1624,  1783,  i8o3,  1804,  i8o5 
(Arlégè),  arr.  de  Famicrs. 

—  (Sainte-Colombe  de),  ce.  1733,  1736,  1758, 
1769,  1765,  1775,  1807. 

—  (paroisse  de),  c.  1770. 

—  (éplise  de  Sainte-Marie  de),  c.   1788. 
Savez  (le),  c.  1747. 

—  (archidlaeoné  du),  c.  i8o3. 
Scar'ibarolo  (Arnaud-Pons  de),  c.  1777. 
SCILA  (Guillem),  c.  1777. 

Sécha,  en  Roussillon,  c.  i5io. 

Secrunio  (Gautier  de),  chevalier,  c.  1471. 

Securin'ianum,  c.  i5i5. 

SÉDELAC  (Forz  de),  c.   1779. 

Sedretum  ou  Sedratum,  c.    1640. 

SEGARIUS,  abbé  de  Saint-Martin  de  Lez,  c.  i55i. 

SEGARIUS,  c.  i5i6. 


Septimanie,  ce.  i545,  1646. 

—  (juifs  de),  c.  1645. 

—  (comte  8c  marquis  de).  Voir  BERNARD. 
Seranianum,  c.   i563. 

SERÈNE,    femme   de  Roger   de  Muret,  ce.    1757, 
1768. 

SERGE  ou  SERGIUS  III,  pape,  c.    1706. 

SERGE  IV,  pape,  ce.   i332,  i552. 

SERGENT  (Hélie),  procureur   général  de  l'évèque 

d'Albi,  c.   i385. 
Serguin  (fief  de),  c.  i3i6. 

SéRIGNAN,  c.  1669  (^Hérault),  arr.  de  Béliers. 
Serra   (mas   de  fossa   de),  dans   le    Bourg  de   Nar- 

bonne,  e.   i6o3. 
Serra  (Saint-Pierre  de),  c.   i533. 
Serrabo.nne  (chapitre  de),  c  i535. 

—  (prieur  de),  c.  i535. 

Serrelongue,  c.  i5o3;  Serralonguc  (Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Céret. 
Serres,  c.  1785,  1798. 

—  (église  de  Saint-Jean  de),  ce.   1799,  1802. 

Servelhas  (église  de  SaintE-Foi  de),  au  diocèse  de 
•  Toulouse,  c.  161 9. 
ServiAN,  e.   1486  (Hérault),  arr.  de  Béliers. 
SERVIAN  (Estève  de),  e.  1481. 

—  (Jourdain  de),  c.  1428. 

SERVIÈRE  (Jean  de),  clerc  du  diocèse  de  Limoges, 
moine  de  la  Grasse,  c.  1689. 

Servies,  c.   1471  (Aude),  arr.  de   Carcassonne. 
SERVUS  DEI,  évêque  de  Girone,  c.   141 7. 
SESEMOND,  fils  d'Aïlo,  diacre,  c.  i5i4. 
SESENAND,  c.   1647. 


1769,   1760,  1761,  1763. 

SÉGUIN  (Sernin),  arehiprêtre  &  chanoine  de  Pa- 
miers,  e.  1642. 

SÉGUIN,  fils  d'Adarigus,  e.  1732. 

Selan  (terre  de),  c.  1466  (Aude),  commune  de  Car- 


SÉGUIN,   abbé    de   Lézat,    ce.    1764,    1757,    1708,       SESENANDE,  sœur  de  Trasoarius,  e.  1648. 

SESOIGIE,  femme,  e.  i5i5. 

Sesquier  (église  de  Saint- André  f£e  Satancriis  ou 
de),  c.  1486. 

SESVIGE,  femme,  c.  i5i5. 

Sevillencos  (église  Saint-Sernin  dé),  c.    i55(). 

SIBILIE,  abbesse  de  Saint-Sernin  de  Rodez,  c.  1344. 
Selve  (temple   de    la),    c.   141  i   (Aveyron),   arr.  de       SIBILLE,  femme  d'Aimeri,  vicomte  de  Narbonne, 

Rode^.  c.  1601. 

Selve  (la),  en  Toulousain,  c.  1786.  SIBILLE,  fille  d'Arnaud  de  Maureillan,  c.  1480. 

SEMANUA,  femme  de  Guifred,  c.  1022.  SIBILLE,  ce.   1781,  1782. 

SENDEREDUS,  c.  i5n.  SICARD,  évêque  d'Agde,  e.  1829. 

SéNEGAZ  (péages   de),   c.   1847  (Tarn),  commune  de       SICARD,  évêque  de  Béziers,  ce.   1444,  1497. 

Saint-Pierre  de  Trévisi.  SICARD,  vicomte  de  Lautrec,  c.   1882. 

SENEGONCE,  femme  de  Guillaume,  c.  1469.  SICARD,  vicomte  de  Lautrec,  e.  i835. 

Senesnie  (Saint-André  de),  c.   1499.  SICARD,  vicomte  de  Lautrec,  c.  1841. 

SENIOFRED,  diacre,  c.   i5i5.  SICARD,  fils  d'Amauri,  vicomte  de  Lautrec,  c.  1  853. 

SENIOFRED,  vicomte  de  Cerdagne,  c.    iSiy.  SICARD,  fils  de  Gauzfred,  c.   1769. 

SENIOFRED,  fils  d'Arcedonia,  diacre,  c.  i5i4.  SICFRED,  ce.  1780,  1782,  1784. 


2173  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.         2174 


SICFRED,  c.   1748. 
SICFRED  (Amélius),  c.  lySi. 
SICFRED  dit  Belhomme,  c.  1746. 
SICFRED-BERNARD,  archidiacre  de  Carcassonne, 
c.  1461. 

SICTRUDE,  c.   1727. 

SIDILAN,  prêtre,  c.   i5o5. 

SiEUBE  (église  de),  c.   1719. 

SIEURE  (Guillem   de),  grand-prieur   claustral   do 

Saint-Gilles,  c.  1722. 
SiGEAN,  ce.  i55o,  i563  (^Aude),  arr.  de  Narèonne, 

—  (salines  de),  c.  iSôp. 

—  (châtelains  de),  c.  i563. 
SIGEAN  (Bermond  de),  c.  1606. 

SIGEBODE,  archevêque  de  Narbonne  &  de  Razès, 

ce.  1548,  1649,   170,0. 
SIGIER  (Pierre),  c.  1524. 
SIGUIUNDE,  c.  i5o3. 
SIGUOFRED,  c.   iGôz. 
SIMON,  évêque  de  Paris,  c.  i36o. 
SIMPLICIUS,  c.  1740. 
SliNlPLICIUS    (Amélius),    ce.     1729,    1730,    1738, 

1741,  1745. 
SINDILE,  femme  d'Oliba,  c.   i5i6. 
SINTILLAS,  abbé  d'Arles,  c.  i5i8. 
SINTILLE,  c.   i5i7. 
SiRMicii,  en  Hongrie,  c.  171 1. 

—  (abbaye  de),  en  Pannonie,  c.  1708. 

SIXTE    IV,    pape,    ce.    1390,    1391,    1392,    1393, 

1395,  1405,  1483,  1596,  1641,  1701. 
Sohranctacum,  c.   1489. 
SOCA  (R.),  c.   1782. 
Soîer,  c.  1 5 1 4. 

SOLIER  (Arnaud  du),  c.   1467. 
Solio  (François  de),  c.   1482. 
SONGFRED,  abbé  de  la  Grasse,  c.  1647. 
SONIFRED,  juge,  c.    i5i9. 
SONIOFRED,  évêque  de  Girone,  c.  1648. 
SoRÈDE  (monastère  de),  c.   i52i. 
SoRÈZE  (abbé  de),  c.  1742. 
Sornhano  (église  de),  c.   i5()6. 
Sou,  rivière,  c.    1464. 


Sueo  (Pierre  de),  c.  1571. 

SUIFRED  (Guillaume),  c.  i533. 

SULMUS,  c.   1739. 

SUMNOLD,  Goth,  c.  i5o3. 

SUNDURLE,  c.  i5i6. 

SUNIAIRE,  évêque  d'Elne,  c.   i5i6. 

SUNIAIRE,  abbé  de  la  Grasse,  ce.  1646,  1648. 

SUNIAIRE,  comte,  c.  i5o3. 

SUNIAIRE,  comte,  c.   iSop. 

SUNIAIRE,  c.  i5o4. 

SUNIAIRE,  ce.   i5i9,  i522. 

SUNIAIRE  (Bernard),  c.  if.iz. 

SUNIÉGILDE,  c.   i5i2. 

SUNIFRED,  abbé  de  la  Grasse,  ce.  ,r,^<,,  ,647. 

SUNIFRED,  prêtre,  c.  i5ii. 

SUNIFRED,  comte  de  Barcelone,  c.  ifur. 

SUNIFRED,  fils  de  Borrel,  fidèle  de  Louis  le  Pieux, 
c.   1645. 

SUNIFRED,  c.   1647. 

SUNIFRED  (Raimond),  c.  i528. 

SUNIULDUS,  c.   i5o9. 

Suverata,  en  Roussillon,  c.  i5i2;  Soredc  {Pyré- 
nées-Orientales),  arr.  de   Cérct. 

SYBILLE,  prieure  de  Longnges,  c.  '793. 

SYLVESTRE  II,  pape,  c.  i332. 


T.,  évêque  d'Agde.  To/V  THÉDISE. 

Tagnan,  c.  i5i6. 

TAILLEFER  (Guillaume),  c.   i373. 

TaladOIS,    c.    1464;    Saint-Pierre   de    Taillchois 

(Aude),  commune  de  Saint-Martin  de  Villeréglan, 
TALON  (Guillem),  c   i322. 
Talpuzac,    c.     1418  ;    Saint-Nicolas   de    Talpusiac 

(Hérault),  commune  de  Castclnaa  de  Guers. 
TALLEYRAND  (cardinal),  c.  i8i2. 
TAOSCA    (Jean),    damoiseau    &  viguier    d'AIbi, 

c.  i352.  Foir  Toasca. 
Tarn,  rivière,  ce.  i343,   i356,    i357,   i358,  1406, 

1407,  1410,  1411 


SOUBIRAN  (Bernard  de),  sacristain  de  la  Grasse,       —  (moulins  du),  c.  1384. 

„       .-„.  rr.  . /'.    * J-N       _. 


C.  I  7 

SouRGiÈRES  (clos  de),  à  Pélicant,  c.  1418. 
Spanes,   Spanis,   Spani,   ce.     1733,    1740,    1746; 

Espanès  (Haute-Garonne),  arr.  de  Villefranche  de 

Lauragais. 

—  (église  &  village  de),  c.  1733. 

—  (église  de  Saint-Paul  de),  ce.  1772,  1779,  1786. 
Spigulads  (dîmes  de),  c.   i53o. 

SPOTIA.  femme  de  Teudericus,  c.   i  55o. 
STODI,  c.   i52i. 

STROZZI  (cardinal  de),  évêque  d'AIbi,  c.  1400. 
STURMION,  comte  de  Narbonne,  ce.  1.546,  1547. 
Subliria  (Simon   de),   chapelain   &   audiencier  du 

pape,  c.   i38o. 
Substantion,  ce.  i3ii,  i3r2. 


Tarragone  (évêque  de),  ce.  i536,  i565. 

Tatso  superior  {aWsw  de),  c.   i5o5. 

Taurisan,  c.   147 1  ;  Tauriie  en  Val  (Aude),  arr.  de 

Carcassonne. 
TAVERNA,  TAVERNE  (Bernard),  ce.  1781,   1783, 

.785. 
Taxoneriae,  en  Comminges,  ce.   1737,  1738,   17C3. 
Taynères,   Texnères,    en    Roussillon,   ce.    i5io, 

i5ii,  i5i2,  i5i4,  i5i5,  1527. 

—  (église  de),  c.  i533. 

, (paroisse  de  Saint-Genis  de),  c.  i5i6. 

—  (Fita  de),  c.   i536.      . 

TAZÈNE   ou  TARÈZE,   comtesse  de  Comminges, 

c.  1799. 
Tech,  rivière,  ce.   1604,  i5o5. 


2175 


INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2176 


TELHA  (Arnaud  de),  curé  de  Saint-Christaud,  en 

Volvestre,  c.   1790. 
Temple  (ordre  du),  c.  1718. 

—  (chevaliers  du),  c.   1426. 
TEMPLE  (maître  Geoffroi  du),  c.   1327. 
Templiers,  c.  1430. 

Tenderas  (foret  de),  c.  i383. 
TENDEREDUS,  ce.   1546,   1047. 
TERMES  (Olivier  de),  c.    1471. 
Termenès  (viguier  de),  c.   169 1. 
Terral  (château  de),  en  Narbonnais,  c.  i566. 
TerratS,  en   Roussillon,  c.   1614  (^Pyrénées-Orien- 
tales), arr,  de  Perpignan. 
Terra^ona  (iî.  de),  c,    i566. 
Terre  Sainte,  c  1711. 

—  (pèlerinage  en),  c,   1404. 
TERRENUS,  c.    17,58. 
TERROC  (Ralmond),  c.   1801. 
TERSAC  (Roger  de),  c.    1766. 
TEUDERICUS,  c.  i55o. 
TEUDO,  vicomte  d'Agde,  c.  1418. 
TEUDRIC,  c.    1729. 

Tculis,  en  Valespir,  c.  i.')26;  Taulis  (Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan, 

TEUTHMOND,  c,   i5o3. 

Texnkres.  Voir  Tayn^res. 

Tiiau  (étang  de),  c,   i326. 

THÉDISE  (maître),  chanoine  de  Gènes,  évêque 
d'Agde,  ce.  i32i,  i322,  i323,  i324,  1074,  1721, 
1722. 

THEODARD,  archevêque  de  Narbonne,  ce.  1649, 
1 706. 

THÉOFRED,  fils  de  Jean,  ce.   1546,  1047,  1548. 

TiiÉSAN,  en  Roussillon,  c.  i5o6;  T/ié^a  [Pyrénées- 
Orientales),  arr.  de  Perpignan, 

TiiÉSAN,  ThÉzan,  c.   1437  (Hérault),  arr,  de  Béliers 

—  (dîmes  de),  c.  1433. 

—  (seigtteur  de).  Voir  LÉVIS. 
THÉSAN  (Bérenger  de),  c.   i32o. 

—  (Guillem  de),  e.  1433, 
^-  (Ponciane  de),  e.   1419. 
THIBAUD,  évêque  de  Dol,  c.  1828. 
THIERRI,  prêtre,  c.    i3i2. 
THOMAS,  c.   1806. 

TIBBERT  (Pierre),  enquêteur  de  Philippe  IV,  roi 
de  France,  c.  i  81  i . 

S.  TIBURCE  (reliques  de),  c.  1389. 

TIBURGE,  vicomtesse  de  Narbonne,  e.   1465. 

TIERNE(Christophe),e.   1702. 

TiLLET  (dîmes  du),  c.  1877. 

TOASCA  (Guiraud  de  la),  c.  i336.  Voir  TAOSCA. 

TOCA  (Arnaud),  e.   1778. 

—  (Martin),  c.  1778. 

Tonencos  (église  Saint-Estève  de),  c.  i559;  Ton- 
neins  (Aude),  arr,   de  Limoux. 

Tonencos  (Pierre-Raimond  de),  c.  i559. 

ToNNAC  (péages  de),  c.   1849  (Tarn),  arr,  de  Gaillac. 

Toronia  (Saint-Martin  de),  c.  1729. 


TORT  (Guillem),  administrateur  de  la  maison  des 
pauvres  du  Bourg  de  Narbonne,  ce.  i6o5,  1606. 
TOSET  MERCADIER,  chapelain,  c.  1796. 
Toulouse  (château  Nardonnais  à),  ce.  1765,  1769, 

—  (comté  de),  ce.  i539,  1780. 

—  (concile  de),  ce.  1421,   1704. 

—  (diocèse  de),  c.  1627. 

—  (église  de),  e.   1862. 

—  (Saint-Antoine  de),  ce.  1769,  1778,  1782,  1784, 
1787. 

—  (Saint-Etienne  de),  e.  1778. 

—  (église  de  Sainte-Marie  de),  c.  1750. 

—  (évêché  de),  c.   1464. 

—  (parlement  de),  ce.  1891,  1 5oo,  1597,  1687, 
1641,   1642,   1704. 

—  (province  de),  e.  1896. 

—  (sous  de),  ce.  1766,  1768,  1769,  1776. 

—  (archevêques  de).  Voir  PIERRE,  SAINT-MAR- 
TIAL,  VAIROLS. 

—  (évêque  de),  ce.   1867,   1716. 

—  (évêques  de).  Voir  AMÉLIUS ,  BERTRAND, 
FALGAR,  FULCRAND,  HUGUES,  ISARN,  LAU- 
TREC,   MASCARON,   SALOMON. 

—  (abbesse  des  augustines  de).  Foir  JEANNE. 

—  (officiai  de),  ce.  1418,   1415. 

—  (prévôt  de  Saint-Etienne  de),  ce.  1866,  1414. 

—  (prévôts  de).  Voir  BERNARD,  GANTES. 

—  (prieur  de  Sainte-Marie  de),  c.   1774. 

—  (prieur  de  la  Daurade).   Voir  DALBS. 

—  (prieurs  de  Saint-Antoine  de).  Foir  BERNARD, 
PORTIER,  VIDAL. 

—  (comtes  de),  ce.  1824,  1  365. 

—  (comtes  de).  Foir  ALPHONSE  I  &  II,  BER- 
TRAND, GUILLAUME  IV,  PONS,  RAIMOND  II, 
IV,  V,   VI,  VII. 

—  (comtesses  de).  Foir  ADELAÏDE,  ALMODIS, 
CONSTANCE,  HERVIRE. 

—(sénéchal  de),  ce.  1854,  i36i,  i365,  1866, 
1874,  1882,  1444,  1624,  1680,  i683,  1684, 
i635,  1686. 

—  (consuls  de),  e,  1.578. 

Tour  (la),  près  d'Elne,  ce.  i5ii,  i5i2  (Pyrénées- 
Orientales),  arr,  de  Perpignan, 

—  (église  de  la),  ce.  1628,  1629. 
TOUR  (Arnaud  de  la);  rc.   i532,  i535. 
TouREiLLES,    C.     i3i8;    Saint  -Félix    de    Toureilles 

(Hérault),  commune  de  Portiragnes. 
TOURELLE  (Bertrand  de),  c.   1817. 
TouRREiLLES,  TouRELLES,  cc.  i5i5,  i582  (Pyrénées- 

Orientales),  arr,  de  Perpignan, 

TOURREILLES   (Bernard   de),    chanoine   d'Elne, 

cc.   i53i,  i532. 
Tournois  (livres),  e.   i33o. 
TouROUZELLE  (église   de),   c.   i58i    (Aude),    arr,   de 

Narbonne. 
TOUR-ROUGE  (Arnaud  de  la),  maître  du  Temple, 

c.    1718. 
Tours  (château  des),  en  Narbonnais,  c.  i586. 
TOURVIERGE  (Hugues  de  la),  e.   1  56o. 
TRASOARIUS,  c.  1418. 


2  177  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2178 


TRASOARIUS,  ce.  1546,  1547. 
TRASOARIUS,  c.   1648. 
TRASSOARIUS,  c.   i5o-j. 
Tremolct  (alleu  de),  c.   iSi^. 

TREMOLET  (Giiillaume-Rigaud,  seigneur  de  Lii- 
diès  &  de),  c.  1640. 

Tremulcd,    dans    le    Savez,    c.     1747;     Trémoulet 

(Arlège),   arr.  de  Pamiers. 
TRENCAVEL,  c.   1468. 

TRENCAVEL.  Voir  RAIMOND  TRENCAVEL. 
Trenc'tanum ,  ce.   i562,    i563;    Trausse  (^Audc),  arr. 

de  Carceussonnc. 
Tbesmals  (Sainte-*  Eugénie  de)   ou   Trcsmalos,  en 

Roussillon,  ce.   i5o3,  i522, 

TRESMALS    (Pons   de),    évêque   de    Carcassonne, 

ce.   1462,  1463. 
Tr.ÈVES  (prieur  de),  c.   1344. 
Trevolicum,  dans  le  Valespir,  c.   i5i7. 
Tria  [Hospitale  de),  c.    18  i3. 
Tràiîars.  Toir  TnuiLLAS. 
TRONUS  (Jean),  e.   1786. 

TnouBADARiÉS  (église  de  Notre-Dasie  de),  c.  143^ 
"  (Hérault),  commune  de  Pierrerue. 

Troyes  (concile  de),  c.   1705. 

TRUCTEMIR,  c    1  504. 

TRUCTILDE,  c.   1417. 

Truillas,  Troillars,  en  Roussillon,  ce.  1  5o6,  i5r2, 
i5i5,  i53o,  i536  (^Pyrénées-Orientales),  arr,  de 
Perpignan. 

—  (église  de),  ce.  i5o4,   i533. 

TRUTGARDE,  fem;ne  de  Suniaire,  e.  i522. 

Ti M.GES,  TvLi/JES,  en  Roussillon,  ce.  i5i3,  1522; 
Toulouges  (^Pyrénées-Orientales),  arr,  de  Perpi- 
gnan. 

Turcs,  e.   1694. 

TuRENNE,  en  Rouergue,  c.  1404. 

TURLURE  (Pierre),  inquisiteur  de  l'hérésie  dans 
la  province  de  Narbonne,  c.  i595. 


U 


Uhertas  (église  de  Saint-Martin  de),  c.   1430. 

UDALAUD,  chapelain   de  Saint-Etienne   de  Mi- 
nerve, e.  I  562. 

UG,  c.    1728. 

UG,  c.   1766. 

ULDRIX,  e.   i523. 

Ulmi,  c.   1459. 

Vitrera    (château    d') ,    en    Roussillon,    ce.     i52i, 
1627. 

ULTRERA  (Pons-Guillem  d'),  c.   1527. 

Ungad    (église   de   Saint-Vincent  d'),    c. 
Unjat  (Ariége),  arr,  de  Foix. 

UNOVIVUS,  c.   i5o4. 
S.  URBAIN  (reliques  de),  c.   1389. 
URBAIN   II,    pape,   ce.    1460,    1462,    i555,    1 556, 
1557,    1064,   1707,    1708,    1709,    1710,    1714. 


V, 


762; 


URBAIN  IV,  pape,  ce.  1348,  1579,  i58o,  |623. 
URBAIN  V,  pape,  ce.  1371,  i382,  iSây,  1689. 
URSÉE,  c.  1770. 

Usclas  (alleu  d') ,   c.  1418}   Usdas  de  Plaux  (Hé- 
rault), arr.  de  Lodève. 

—  (église  de  Saint-Verain  d'),  c.   1432. 
UZALGER,  évêque  d'Elne,  ce.   i532,  i533,   i534, 

■535,  i56i. 

UZALGER,  archidiacre  d'Elne,  c.   i53o. 
UZALGER,  archiprètre  d'Elne,  c.  i5i9. 
UZALGER,  prêtre,  c.   i5i8. 
UZALGER,  vicomte  de  Castelnou,  c.  i523. 
UZALGER,  fils  de  Guillcm,  vicomte  de  Castelbon, 
c.  1629. 

UZALGER,  fils  de  Sintille.c.   i5i7. 
UzÈs  (évêque  d'),  ce.  1670,  1571. 

—  (évêques  d').  Voir  AMÉLIUS,  BELLUS,  des  GAR- 
DIES,  PONS,  RAIMOND  I  &  III. 

—  (chapitre  d'),  c.    iHj!). 

—  (prévôt  d').  Voir  PONS. 


V 


VaL'RE  (diocèse  de),  c.   1415. 

—  (évéqiie  de),  ce.   i337,  1392,  1393. 

—  (évêque  de),  Foir  NARBONNE. 

—  (officiai  de),  c.  1371. 

VailhAN  (chà'eau  de),  ce.  1427,  1428,  1434  (Hé- 
rault), arr,  de  Béliers. 

VAILHAN  fCuillem  de),  c.    1434. 

VAIRAT    Pierre),  c.   1430, 

VAIROLS  (Geoffroi  de),  évêque  de  Carcassonne, 
puis  archevêque  de  Toulouse,  c.  1478. 

Val  (le),  en  Cortine^,  c,   1737. 

Val  (le),  en  Dalmazan,  ce.  1732,  lySS,  1735. 

Val  de  Daigne  (le),  c.  1474. 

Valeira,  c,  1755. 

VALEIRA,  VALÈRE  (Guillem  de  la),  ce.  1786, 
1788. 

Valentine,  e.  i8i3  (Haute-Garonne),  arr,  de  Saint- 
Gaudens. 

VALENTINOIS  (Louis,  comte  de)  &  de  Diois,  lieu- 
tenant du  roi  en  Languedoc,  c.   1634. 

VALÈRE  (Guillem  de  la).  Voir  VALEIRA. 

VALÉRIANE,  c.  1417. 

Valeriani  ou  Bagniles,  C.   1^45. 

S.   VALÉRIEN  (reliques  de),  c,  1389. 

Valespir,  Vallespir,  ce.  i5o2,  i5o3,  i5ii. 

—  (comté  de),  ce.  i5i7,  1322,  i523. 

—  (pâturages  du),  c.   i53i. 

Valeta  (la),  district  du  Cortines,  c.   1764. 
Valhgenu,  Vallegenum,  Vallisgenum,  c.  \%o6. 

—  (église  de  Sainte-Marie  de),  ce.  1739,  1754, 
1773. 

Vallée  Flavienne  (la),  e.  1709. 
Vallegenum.  Voir  Valhgenu. 

C9 


21 


79 


INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.   TABLE  ALPHABÉTIQUE.  2180 


Vallespir.  r'oir  Valespir. 

Vallicrosa,  c.    i520. 

Vallis,   au   terroir  de   Podaguès,    en    Toulousain, 

c.    1736. 
Fallisgenum  (église  de).  Voir  Falhgenu, 
Vallisputrida,  c.    1564. 
Fallis  Sécréta,  c.    1760. 
Vallis  Ventuosa,  en  Roussillon,  c.   i5i2. 
Valmagne  (abbés  de),  c.  i328. 


ViEUSSAN   (dîmes    de),    c.    1433    [Hérault),  arr,   de 

Béi^iers. 
VIFRED,  comte,  c.   1648. 
ViGAN  (hôpital  du),  ce.   i335,  i338,  1345. 
—  (porte  du),  c.  1402. 

VÎGUIER  (Bertrand),  seigneur  de  Neuville,  au  dio- 
cèse de  Limoges,  c.   1697. 

ViHEKNA,  c.  1460. 

Vilar  (églises  du),  c.  1773. 


Valpilière   (château  de),  dans   la  ville  de  Saint-       —  (bois  du),  c.   1773. 


Félix,  c.   1529. 
Valz  (église  de),  c.  i638. 

Vaour  (commandeur  du  temple  de),  c.   1347. 
VARENNES  (Geoffroi  de),  chevalier,  bailli  d'Albi, 

c.  i35 1. 
Varzilium  (terre  de),  c.  1730. 
Vaudois,  c.  1431. 
VAURE  (Bernard  de),  c.   1783. 
VAURELA  (Hugues  de),  c.  i35i. 
Vaver,  c.  1764. 
Védillan,  en  Narbonnais,  ce,   1648,   i552  (Aude), 

arr,  de  Narhonne. 
VENRELLUS,  c.    i5o6. 
Venures,  c.   1433  [Hérault),  arr.  de  Béliers. 

—  (étang  de),  c   1423. 

—  (Castelnau  de),  c  1434. 

Ventenac,  en  Narbonnais,  c.   1548  [Aude),  arr.  de 

Narhonne, 
VENTRON  (Guillem  de),  c   1433. 
Verdier  [rms  del),  c.   1410  [Tarn),  arr,  de  Gaillac, 
Verdier  (le),  c    1769. 

—  (moulin  du),  c.  1773. 

Verned  (moulin  de),  c,  1761;  Vernet  [Haute-Ga- 
ronne), arr.  de  Muret. 

Vernese,  c.  1774. 

Vernet,  en  Roussillon,  c.  i5o6  [Pyrénées-Orien- 
tales), arr.  de  Prades, 

VERNET  (Pons  de),  c  1529. 


VILAR  (Bertrand  du),  c  1773. 

—  (Hugues  de),  sénéchal  de  Foix,  c.   1624. 
Vilarilg,  Vilaril,  au  comté  de  Toulouse,  ce.   1739, 

1743. 

ViLELA  (église  de  Sainte-Eulalie  de),  c.   i535. 
Villa   Gotorum,  en  Roussillon,  c.   i5o9. 
Villalbe,   ec.    1459,   1474  [Aude),  arr.   de   Carcas~ 
sonne. 

—  (recteur  de),  en  Carcasses,  e.  1689. 
ViLLALiER,  e.    1469  [Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
Villalonga,  c.   i  53  1 . 

Villamulaca,  en  Roussillon,  ce.   i5i6,   i520. 
ViLLANovA,  en  Roussillon,  c.  i5i8. 
VILLAR  (Guillem  de),  c.   1662. 
ViLLARASA,   ViLLARARA,  en    Roussillon,   ec.  i5o6, 
1607,  i5i6. 

Villare  Fargarum,  en  Narbonnais,  ce.   1608,  1610. 
VILLARNAUD  (Ralmond  de),  chevalier,  c.   1572. 
Villa  Sanatori ,  Senatoris ,    près  d'Elne,    ce.    i52o, 

i525. 
ViLLASECA,  en  Roussillon,  ce.   i5o6,  i5io,  i522. 

—  (territoire  de),  c.    \5o(), 

ViLLEBERSAS  (églisc  de  SS.  Asisci.E  &  Victor   de), 

c.   1696. 
Ville-Bertrand  (Notre-Dame  de),  au   diocèse  do 

Girone,  c.  1529. 
Villecentule,  c.   1459. 

—  (dîmes  de  Saint-Pierre  de),  c.  1465. 


Vertuz  (église  de),  c.   1339;  Tertui  (Tarn),  arr.  tfe       Villefranche    (communauté    de),    en    Gonflent, 


Gaillac. 
Verzeille  (église  de),  c.   1466  [Aude),  arr.  de  Li- 

moux. 
—  (Pons  de),  c,  i56o. 
-Verzil,  c.  1764. 

VÉZELAY  (Henri  de),  ec.  1438,   1449. 
VEZIAS,  abbé  de  Peyrissas,  ce.    I753,    1764. 
VÉZIAS,  seigneur  du  château   de  Lescure,  c.   i332. 
Vie  (église  de),  c.  i55o.  Voir  Alsone. 
VIDAL,  abbé  de  Saint-Antonin,  c.   1617. 
VIDAL,   prieur    de    Saint-Antoine    de   Toulouse, 

c.   1784. 
VIDAL  (Guillem),  prêtre,  e.   1608. 
VIDAL,  prêtre,  e.   1745. 
VIDAL,  c.   1744. 
VIDAL  FABRE,  prêtre,  c.    1682. 
VIDAL  VINHALS,  bourgeois  d'Albi,  c.   i356. 
VIDIT,  femme,  c.   \[)0-]. 
VIDUINT,  archiprêtre  de   Béziers,  e.   1427. 


c.    1697   [Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Prades. 
V1LLELONGUE,  c.    l5l8j   Villelongue   de   la   Salanque 

[Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan. 
ViLLEMAGNE,  C   1693  [Hérault),  arr,  de  Béliers, 
^  (abbaye  de),  ec.    1425,    1434. 

—  (abbé  de).  Voir  PIERRE. 

ViLLEMOuSTALSSou  (église  de  Saint-Etienne  de), 

c.   1473  [Aude),  arr.  de  Carcassonne, 
ViLLEMUR,   ce.    1799,    1807    [Haute-Garonne),    arr. 

de  Toulouse. 

VILLEMUR  (Pons  de),  abbé  de  Lézat,  e.    1812. 

—  (Pons  de),-  c.    181  1. 

—  (Raimond  de),  c.   1534. 

Villeneuve,   e.    1434;    Villeneuve-lès-Bé^iers  [Hé- 
rault), arr,  de  Béliers, 

—  (dîmes  de),  c.   1439. 

—  (église  de  Sainte-Marie  de),  c.   1417. 
Villeneuve   de   la    Raiio,   ec.    1502,    1009,    i5i9 

[Pyrénées-Orientales),  arr.  de  Perpignan, 


2i8i  INVENTAIRES  ET  CATALOGUES.  TABLE  ALPHABETIQUE.         2182 


ViLLENEUVE-MiNERVOis,  cc.  1 47 1 ,  i573  [Aude), 
arr,  de  Carcassonne 

—  (église  Saint-Etienne  de),  c.  lôôi. 
Villeneuve,  cc.    1748,    1764,    1755,    i8o6j   Ville- 
neuve de  Durfort  (^Ariége),  arr.  de  Pamlers. 

ViLLEr.oucE,  en  Narbonnais,  c.   1548  (Aude),  arr. 

de  Carcassonne. 
I —  (église  de),  c.  iSpâ. 
VILLEROUGE   (GuiUem    de),    recteur  de    l'église 

Saint-Marcel  de  Narbonne,  c.    i582. 
ViLLETRiTOULS,  C.  1 47  I  (Aude),  arr.  de  Carcassonne. 
VINAT  (Arnaud),  maire  de  Montolieu,  c.  1694. 
Vioux,  c.  i33i   (Tarn),  arr.  de  Gaillac. 

—  (bourg  de),  c.  i33i. 

—  (église  de),  ce.  i334,  139.5. 

—  (Saint-Eugène  de),  ce.   i33i,  i335. 

—  (péages  de),  c    1349. 

—  (prévôté  de),  c.    i355. 

—  (abbés  de).  Voir  ADALARD,   EUGÈNE. 
< —  (chanoines  de),  c.  i  33 1 . 

ViRAC,  C.   1342  (Tarn),  arr.  d'Albi. 

■ —  (église  de  Saint-Victor  de),  c.   1340. 

VIRGILE,  abbé  de  Saint-Gilles,  c.    1706. 

VIRGILIE,  femme  de  Suniaire,  c.    i5o4. 

Virmianum,  c.    iSôi. 

VISCONTI  (Galéas),  c.   1369. 

VISSENS  (Gutllem  de),  c.   1407. 

VIVIEN  (frère),  de  l'ordre  des  frères  mineurs,  évê- 

que  de  Rodez,  c.  1410. 
VIVIEN,  fils  de  Raimond  de  Lescure,  c.   i35o. 
VIVIER  (Bérenger  de),  chevalier,  c.   1077. 
Viviers  (évèque  de).  Voir  LÉGER. 
Vivifts   (paroisse   de),   c.    1541;  Viviers-Ves-Lavaur 

(Tarn),  arr.  de  Lavaur. 
VOISIN  (Hugues  de),  évèque  élu    de  Carcassonne, 

c.   1485. 
VOISINS  (Guillaume  des),  lieutenant  du  sénéchal 

de  Carcassonne,  c.   1488. 

—  (Guiraud  des),  seigneur  d'Arqués,  lieutenant 
du  sénéchal  de  Carcassonne,  cc.  i325,  i373. 

(Pierre  des),  lieutenant  du  sénéchal  de  Car- 
cassonne, c.  14885  sénéchal  de  Carcassonne, 
cc.  1410,   1438,   1449- 

VOLVERADE,  chanoine  d'Elne,  c.    ijzi. 

VOLVERADE,  diacre,  c.   i5i4. 


VoLVtSTliE,  cc.  1749,  1755,  I7rt6;  partie  du  Tou- 
lousain. 

VOLVESTRE  (Raimond  de),  c.   1792. 

VOUGE  (Jean  de),  doyen  de  Saint-Pierre  de  Hur- 
las, au  diocèse  de  Castres,  c.   iC'iS. 

VOULTE  (Guillaume  de  la),  évèque  d'Albi,  c.  1 38<5. 
VUADALDUS,  frère  de  Trasoarius,  c.   1648. 
VULFARD,  abbé,  c.   1417. 

VULVERADE,  clerc  de  Sainte-Eulalie,  c.   iJiS. 
VULVERADUS,  vicomte  de  Narbonne,  c.  i55o. 


W 

WADALDE,  évèque  d'Elne,  cc.    i5o8,    i5o9,   i5io, 
1 5  M  ,  1 5 1  2 ,  1 5 1 3 . 

WADALDE,  abbé  de  Saint-Pierre  de  Fenouillèdes, 

c.    l5f>2. 

WALGUERIUS,  abbé  d'Alet,  c.  1574. 

WAUCHER,  c.    1417. 

WBERGA,  c.   1460. 

WIDWLDIS,  vicomtesse,  c.  i55o. 

WIFRED,  comte,  c.   1548. 

WIFRED,  c.   i5i4. 

WIFRED,  c.   1647. 

WIMAR,  c.   i5o2. 

WISANDUS,  abbé  d'Arles,  c.  1010. 

WITIZA,  abbé  de  la  Grasse,  c.  1648. 


Y 


YSARN,  c.  1728. 


Zeuezan,  en  Narbonnais,  c.  1646;  Céha^an  (Hé- 
rault), arr.  de  Saint-Pons. 

ZOEN,  archevêque  d'Avignon,  légat  apostolique, 
cc.  1794,   1795. 


^^:?i:^w:^^:^^^^:^^t^^^:^M^r^:^ 


TABLE 


OUVRAGES    CITÉS    DANS    LES    TOMES   III,    IV    ET   V 


DE    LA    PRÉSENTE    ÉDITION» 


N.  B,  —  Les  ouvrages  précédés  d'un  *  sont  ceux  qui  ne  sont  cités  que  par  les  nouveaux 

éditeurs. 


ÀBBO,  monachus  S.  Germanî  a  Pratîs.  —  De  bellïs  Pans'iacae  urhis  adversus  Uormannos, 
libri  3. 
Duchesne,  SS,  t.  2,  p.  499.  —  Pertz,  SS,  t.  2,  p.  776. 

Abou-MudAFIR.  —  Fita  &  res  gestae  Saladïnî;   edidit  ac  latine  vertit,  &c.  Albertuë 
Schulteiis.  Lugduni  Batavoruni,   1782,  iii-l", 
D.  Vaissete  a  écrit  Bohadin.  « 

AcHÉRY  (D.  Luc  d').  — Spictlegtum  sïve  colîectlo  veterum  alîquot  Scrîptorum  qui  in  Galliaé 
bibliothecis  delituerant.  Parisiis,  lyiS,  3  vol.  iii-f". 

La  première  édition  était  en  treize  volumes  in-4'',  Paris,  1655-1677.  D.  Vaissete  paraît  avoir  employé 
tantôt  l'une,  tantôt  l'autre. 

Acta  Sanctorum,  quotquot  toto  orbe  coluntur  vel  scriptoribus  catholicis  celebraiitur. 

Cette  collection,  que  D.  Vaissete  désigne  aussi  sous  le  nom  de  Bollandistes,  était  arrivée,  en  1729,  au 
tome  VI  de  juill-et,  en  1 7-3 1 ,  au  tome  VII  du  même  mois.  Aujourd'hui  elle  a  atteint  la  fin  du  mois 
d'octobrej  imprimée  successivement  à  Anvers,  Bruxelles,  Tongerloo  &  Bruxelles  (1643-1861). 

'  Nous  avons  principalement  employé  pour  la  ré-  le  Catalogue  de  l'histoire  de  France  de  la  Bibliothè- 
daction  de  cet  index  le  P.  Le  Long,  Biblioth'eijue  his-  que  nationale,  la  Bihliotheca  mcdii  aevi  de  Potthast, 
torique  de  la  France;  le  Manuel  du  librairedeBtunet,        &  le  Catalogue  des  livres  espagnols  ie  M  tSalya. 


2i86  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

AdALBERO,  episcopus  Laudunensis.  —  Carmen  ad  Rotbertum  regem  Francorum;  edidit 
H.  Valesius,  Paris,  i663,  in-f". 

Bouquet,  t.  10,  p.  64. 

Aguirre  (J.  cardinal  d').  —  Collectîo  concîUorum  Hispaniae.  Romae,  1693,  4  vol.  iii-f". 

*AiGREFEUiLLE  (Charles).  —  Histoire  de  la  ville  de  Montpellier.  Montpellier,  Martel, 
1787,  in-{°. 

AIMOINUS,  monachus  Floriacensis.  —  Historia  Francorum ;  éd.  Nicot,  Paris,  i56j  (em- 
ployée par  D.  Vaissete). 
Duchesne,  t.  3,  p.   120.  —  Bouquet,  t.  3,  11,  12.  —  Continuatio  (Ibld.). 

—  Vita  S.  Abbonis  abbatis  Floriacensis. 
Mabillon,  A  A.  SS.  ord.  S.  Bened.  saec  6,  part,  i,  p.  Sy. 

—  De  mîraculis  S.  Benedicti, 

Ce  sont  les  deuxième  8c  troisième  livres  de  cette  grande  compilation  historique,  rédigée  à  Fleury.  — 
On  les  trouve  dans  Mabillon,  A  A,  SS.  ord.  S.  Bened.  saec  i,  part.  2,  p.  356,  &  dans  les  Bollandistes, 
21  mars,  t.  3,  pp.  3i6-334.  —  Republiés  par  M.  de  Certain  pour  la  Société  de  l'histoire  de  France. 
Paris,  Renouard,  |858. 

Albericus,  monachus  Trium  Fontium  vel  potius  Novi  Monasterii.  —  Chronicon  ab  0. 

c.  usque  ad  ann.  1241. 

Leibnitz,  Hanovre,  1698,  in-4''.  —  Mencken,  SS.  1728-30,  t.  1,  p.  38.  —  Bouquet,  t.  9,  10,  11,  i3, 
18,  21.  —  Pertz,  SS.  t.  23,  p.  65i. 

Albertus  Aquensis.  —  Chronicon  Hierosolymitanum,  de  bello  sacro  historia,  lib.  12. 
Dans  Bongars,  Gesta  Dei  per  Francos,  t.  i,  p.  184. 

Analecta.  Voir  Mabillon. 

Andoque  (Pierre).  —  Catalogue  des  évèques  de  Bé-^iers.  Béziers,  Martel,  i65o,  in-4''. 

Ange  (le  P.).  —  Histoire  généalogique  &  chronologique  de  la  maison  de  France. 

—  Histoire  généalogique  &  chronologique  des  grands  officiers  de  la  couronne  &  de  la  maison 

du  roi.  Paris,  1726-1733,  9  vol.  in-f". 

Plus  connue  sous  le  nom  de  son  auteur  &  premier  éditeur,  le  P.  Anselme.  —  D.  Vaissete  a  employé 
la  dernière  édition  de  cet  ouvrage  81  l'a  souvent  désigné  sous  le  nom  de  Histoire  des  pairs  de  France. 

Aniciensis  {Chronicon  S.  Pétri). 

D.  Estiennot,  Antiquitates  henedictinae  diocesis  Aniciensis  (Bibl.  nat.  lat.  12749).  —  Fragm.  Labbe, 
Biblioth.  nova.  mss.  t.  2,  p.  749.  —  Mabillon,  AA.  SS.  ord.  S.  Bened.  saec  5,  p.  836.  —  Gallia  C/iris- 
tiana,  nov.  éd.  t.  2.  —  Présente  édition,  t.  V,  Preuves. 

^Antiquaires  de  France  (Société  des).  Collection  des  Mémoires. 

ArnALDUS  de  VerdALA,  episcopus  Magalonensis.  —  Séries  episcoporum  Magalonen- 
sîum  (770-11 33). 

Labbe,  Bihltoth,  nova,  t.  1,  p.  793.  —  M.  Germain,  de  Montpellier,  en  prépare  une  édition  qui 
cera  certainement  définitive. 

ArnulFUS,  archidiaconus  Sagiensis  ac   postea  Lexoviensis  episcopus.  —  Tractatus  de 
schîsmate  orto  post  Honorii  papae  11  decessum. 
D'Achéry,  t.  2,  p.  338,  ou  i ,  p.   i52.  —  Pertz,  SS.  t.   12,  p.  707. 

ASTRUC  (Jean),  docteur  en  médecine.  —  M.émoires  pour  l'histoire  naturelle  de  la  province 
de  Languedoc,  divisés  en  trois  parties  &  ornés  de  figures  &  de  cartes  en  taille-douce. 
Paris,  1737,  in-4°. 


I 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  2187 

*AUBAIS  &  MÉNARD.  —  Pièces  fufritives  pour  servir  à  l'histoire  de  France  (i;)46-i6rj3), 
avec  des  notes  historiques  &  géographiques.  Paris,  Chaubcrt,  1759,  3  voL  in-4", 

♦AURIAC  (Eugène  d').  —  Description  naïve  &  sensible  de  la  fameuse  église  Sainte-Cécile 
d'Alby,  annotée  par  — .  Albi,  iSjy,  in-12. 

* —  Histoire  de  l'ancienne  cathédrale  &  des  évèques  d'Alby.  Paris,  i858,  in-S». 

*Avezac-MacayA  (d').  —  Essais  historiques  sur  le  Bigorre,  accompagnés  de  remarques 
critiques,  de  pièces  justificatives,  de  notices  chronologiques  &  généalogiques. 
Bagnères,  1828,  2  vol.  in-8". 

*Aymard.  —  Les  premiers  évèques  du  Puy,  étude  critique  sur  leur  ordre  de  succession 
&  sur  la  date  de  la  translation  du  siège  épiscopal  de  Saint-Paulicn  au  Puy.  Le  Puy, 
1870,  in-8°. 


Baillet  (Adrien),   bibliothécaire  du  président  de  Lamoignon.  —  Vies  des  Saints  de 
France. 

Dans  le  recueil  des  Fies  des  Saints.  Paris,  1701-1714,  ïn-i",   4  vol.  Ihid.   1701,  in-8",  17  vol.  ItiJ. 
1739,  in-4°,  10  vol. 

Baldericus  Burguliensis.  —  Historîa  Hierosolymîtana,  lib.  4,  1095-1099. 

Bongars,  t.   I,  p.  81.  —  Recueil  de  l'Académie  des  Inscriptions,  Historiens  occidentaux,  t.   i. 

Baluze.  —  Concilia  Galliae  Narbonensîs,  collecta  &  notis  illustra  ta.  Parisiis,  Muguet, 
1668,  in-8«. 

—  Miscellanea,  hoc  est  collectio  veterum  monumentorum  quae  hactenus  latuerant  in 

variis  codic'ibus  ac  bibliothecis.  Parisiis,  1675-1715,  7  vol.  in-8°. 
II  y  en  a  une  seconde  édition,  par  Mansi.  Lucques,  1761,  4  vol.  in-f". 

—  Capitularla  regum  Francorum,  Parisiis,  1677,  2  vol.  in-f°. 

—  Vitae  paparum  Avenionensium,  hoc  est  historia  pontificum  Romanorum,  qui  in  Gallia 

sederunt  ab  anno  i3o5  usque  ad  annum  1394.  Parisiis,  1693,  2  vol.  in-4". 

—  Histoire  généalogique  de  la  maison  d'Auvergne.  Paris,  1708,  2  vol.  in-f". 
'—Historîa  ecclesîae  Tutelensis.  Parisiis,  1717,  111-4°. 

—  Ifotae  in  concordîa  Pétri  de  Marca.  Voir  M  A  RCA. 

BardiNUS  (Guillelmus).  —  Historia  Parlamenti  Tolosani,  ab  anno  1288  ad  annum  1449. 

Hist.  de  Lang.  éd.  prlnceps,  t.  4,  Preuves. 

Baronius  (Caesar),  cardinalis. — Annales  ecclesiastîci,  usque  ad  annum  1198.  Romao, 
1593- 1607,  in-f". 

BarRALI  (Vincentius).  —  Chronologia  sanctorum  &  aliorum  virorum  illustrium  &  abbatum 
sacrae  insulae  Lerinensis,  cum  annotationibus.  Lugduni,  Rigaud,  i6i3,  in-4". 

Baudri  de  Bourgueil.  Fo/r  Baldericus. 

BelLOVACENSIS   (Vincentius).  —  Spéculum  historiale,   lib.  3i.  —  Op.  Benedictinorum 
coUegii  Vedastini.  Douai,  1624,  in-f". 

BELLEFOREST.(Fr.  de).  —  Les  grandes  annales  &  histoires  généralles  de  France  dès  la 
venue  des  Francs  en  Gaule  jusques  au  règne  du  roy  Henry  IlL  Paris,  Buon,  1679, 
2  vol.  in-f". 
D.  Vaissete  le  cite  pour  le  règne  de  Louis  le  Jeune  &  la  vie  de  saint  Thomas  de  C.mferbury. 


2li 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 


1 


Benjamin  Tudei-ENSIS.  —  Itînerarlum  ciim  versione  &  notis  Coustantiiii  Lempereiir, 
ab  Oppyck  S.  T.  D.  &  S.  L.  P.  in  acad.  Lugduni  Batavorum.  Lugd.  Batav.  ex  oflicina 
Elzeviriaua,  i633,  in-8°. 

*BernaRD  (Aug.).  —  Cartuia'ire  de  l'abbaye  d'Ainay,  à  la  suite  du  cartiilaire  de  l'abbaye 
de  Savigny,  dans  la  Collection  des  documents  inédits. 

Bernard  le  Trésorier,  continuateur  de  Guillaume  de  Tyr. 

Édité  par  M.  de  Mas-Latri«  pour  la  Société  de  l'histoire  de  France.  Paris,  Renouard,  1871. 

Bernardus  AndegAVENSIS,  scholae  magister  sive  Scholasticus.  —  De  miraculis  Sanctae 
Fidis,  lib.  3. 
AA.  SS.  octobre,  t.  3,  pp.  000-324.  Foir  Muratori,  SS.  rer.  Italicaram,  t.  7. 

Bertholdus,  discipulus  Herimanni  Augiensis.  — Annales  sive  chronicon  de  rébus  post 
Hermanni  obitum  gestis  ab  anno  1064  usque  ad  ejus  saeculi  finem. 
Urstisius,  Gcrmatt,  H'ist.  illusir,  t.   i ,  p.  341.  —  Pertz,  SS.  t.  5,  p.  264. 

Bertiniani  annales  (741-882). 

Diichêsae,  SS,  t.  3,  p.  i5o.  —  Pertz,  SS.  t.  I,  p.  423. 

BertraNDI  (Nicolalis).  —  Tractatus  de  doctorum  Tholosanorum  gestis  ac  opînionîbus,  vltU' 
que  illorum  commendata 
Dans  soil  De  Tholosanorum  gestis.  Tolosae,  i5i5,  in-f",  p.  5o. 

ïlertrandi  (Vita  S.),  episcopi  Convenarum. 

Martène,  Amplissima  collectio,  t.  6,  c.   1021,  &  Bollandistes,  16  octobre,  t.  7,  part.  2,  p.   1173. 

Besly  (Jean).  ■ —  Histoire  des  comtes  de  Poitou  &  des  ducs  de  Guyenne.  Paris,  1647,  in-f". 

Besse  (Guillaume),  citoyen  de  Carcassonne.  —  Histoire  des  comtes  de  Carcassonne,  autre- 
ment appelés  princes  des  Goths,  ducs  de  Septimanie  &  marquis  de  Narbonne.  Béziers, 
Estradier,  1645,  in-4°. 

>'—  Histoire  des  ducs,  marquis  &  comtes  de  Narbonne,  avec  les  preuves.  Paris,  1609,  in-4''. 

BlaNCAS  (Jeronimo).  —  Aragonénsîum  rerum  commentariî.  Caesaraugustae,  apud  Lau- 
rentium  Robles,  &  Didacum  fratres.  MDXXCIIX  (i588),  in-f°. 
Salva^  Catalogo,  n.  2837. 

Blondel  (David).  —  Table  généalogique  de  la  maison  de  Roye  &  comtes  de  Roucy.  En 
six  feuilles,  in-f". 

*BoFARULL  Y  MascAîIO  (D.  Prospero).  — Los  condes  de  Barcelone  vlndicados.  Barce- 
lonaj  i836,  2  vol.  in-S". 

Bohadin.  Voir  Abou-Mudafir. 

Bois  (Gerardus  du).  —  Historia  ecclesiaû  Parisîensîs.  Parisiis,  lôço-^ijio,  2  vol.  in-f". 

Bollandistes.  Voir  Acta  Sanctorum. 

' — Conatus /^ozV  Papebroch. 

BoNAL.  —  Histoire  de  la  comté  &  des  comtes  de  Rode'{, 

Ane.  Colbert,  146-6.  [Biblioth.  nat.  F.  Français,  n°'  2637,  2638,  2639.] 

BoNGARS  (Jacques).  —  Gesta  Del  per  Francos,  Orientalium  expeditlonum  &  fegnî  Fran- 
corum  Hierosolymitani  historia.  Hanovre,  1611,  2  vol.  in-f''. 


f 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  ^^,«,) 

*BoNNEFOY  (de).  — Epï^^raphle  RoussïUonnaise  ou  Recueil  des  inscriptions  des  P;,\,..c.- 
Orientales.  Perpignan,  1 856-1 860,  iu-8". 

BOSIO  (Giacomo).  —  Historia  delV  ordine   di  San   Giovanni  Gierosolîmilano.   In    Roma, 
nella  Stamperia  Vatican^i,  1594,  2  vol.  in-f". 
Rééditions  à  Rome  en  3  volumes  in-f",  1621,  i63o,  i632. 

Bouche  (Honoré).  —  La  chorographie  ou  description  de  la  Provence.  Aix,  David,  i^^^^, 
2  vol.  in-f". 

^Bouges  (Th.),  religieux  augustin.  —  Histoire  ecclésiastique  &  civile  de  la  ville  &  diocèse 
de  Carcassonne,  avec  les  pièces  justificatives  &  m\e  notice  ancienne  &  moderne  de 
ce  diocèse.  Paris,  1741,  in-4". 

—  ^Histoire  du  Saint-Suaire  des  augustins  de  la  ville  de  Carcassonne.  Toulouse,  1722,  in-18. 

^Bouquet  (D.).  —  Recueil  des  historiens  de  France  &  des  Gaules Paris,  i738-i865, 

in-1^,  en  cours  de  publication. 

Dans  nos  notes,  ce  recueil  est  indiqué  tantôt  par  ces  mots  :  Historiens  Je  France,  tantôt  par  le  nom 
de  D.  Bouquet,  auteur  des  huit  premiers  vohimes. 

^BouTARic  (E.).  —  Les  actes  du  Parlement,  Inventaire  précédé  d'une  notice  par  M.  Griin. 
Paris,  Pion,  2  vol.  in-4''. 
Dans  la  collection  des  Inventaires  des  archives  nationales. 

* —  Saint  Louis  &  Alfonse  de  Poitiers.  Paris,  Pion,  1870,  in-S". 

Briz  MARTINEZ  (Juan).  —  Historia  de  la  fundacion  y  antiguedades  de  San  Juan  de  la 
Pêna;  y  de  los  reyes  de  Sobrarve,  Aragon  y  Navarra,  que  dierion  principio  a  su  Real 
Casa,  y  procuraron  sus  acrecentamientos,  hasta  que  se  unio  el  Principado  de  Cataluna 
con  d  reyno  de  Aragon,  Ordenada  por  su  abbad.  Don  Juan  Brî'{  Martine-^.  Sarragosse, 
1620,  in-f". 
Salva,  Catalogo,  n,  2847. 

Brussel  (M^).  —  Examen  de  Vusage  des  fiefs  en  France  pendant  les  xi%  xir,:xiir  &  xiv* 
siècles.  Paris,  1727,  2  vol.  in-4''. 

BUXTORFIUS.  —  Lexîcon  Chaldaîcum,  talmudicum  &  rabbînicum.  Basileae,  1639,  in-f". 


CabANNENSIS  (Ademarus).  —  Chfonicon  Aquitanîcum  &  Francicum,  seu  historia  Franco^ 

rum,  lib.  3. 

Labbe,  Bihlioth.  nova,  t.  2,  p.  i5r.  *—  Pertz,  55.  t.  4,  p.  1 13;  n'employer  que  cette  dernière  édition, 
dans  laquelle  l'interpolateur  a  été,  pour  la  première  fois,  imprimé  séparément. 

' —  Commemoratio  abbatum  Lemovicensium  basilicae  S.  Marttalis  apostolî. 

Labbe,  Bihliothecci  nova,   t.  l,  p.  271.  —  Diiplès  Agier,  Chroniques  de  S.  Martial,   publiées  pour  la 
Société  de  l'histoire  de  France,  1874,  p.  i . 

Cange  (Charles  du  Fresne,  seigneur  du).  —  Glossarium  ad  SS.  mediae  £•  infimae  latinliatis; 
editio  nova,  auctior  &  locupletior,  opéra  &  studio  nionachorum  ordinis  S.  Bene- 
dicti  e  congregatione  S.  Mauri.  Paris,  Osmond,  I733,  6  vol.  in-f". 

' —  Dissertation  XIV  sur  Vhistoîre  de  saint  Louis  (Des  comtes  palatins  de  France). 
Dans  l'édition  de  Joinville  de  cet  auteur,  1668,  in-f". 

' —  l^otae  in  Alexiadem.  Voir  Comnène  (Anne). 


2190  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

Canisius.  —  Lectîones  anùquae ,  éd.  ait.  Basnage.  Amsterdam,  1726,  in-f". 

Carmen  panegyrîcum  incerti  auctorïs  in   laudem  Berengarii  Augusti,  (887-916);  édité  par 
Valois,  avec  le  poëme  d'Adalbéron.  Paris,  i663,  in-8". 
Pertz,  SS.  t.  4,  p.   189.  —  Dummler,  Halle,  1871,  in-S". 

Cartulaîre  de  Philippe  Auguste. 

Ms.  Colbert,  n.  2670.  [Auj.  Arch.  nat.  JJ.  xxiv.] 

Cartulaîre  de  Raimond  VII,  comte  de  Toulouse. 

Copie  ms.  Colbert,  n.  1067   [Auj.  Biblioth.  Nat.  lat.  6009];  l'original   est   au  Trésor  des  Chartes, 
JJ.  XIX. 

Caseneuve  (Pierre  de),  —  Uorigîne  des  jeux  floraux  de  Tolose Tolose,  1669,  111-4°. 

Casînense  (Chronîcon'). 

Nous  pensons  que  D.  Vaissete  entend  par  là  le  Anonymt   monachi  Cas'mensis  brève  chronicon  rcrum  in 
regno  Neapolitano  gestarum,  ah  anno  1000-1212,  que  l'on  trouve  dans  Muratori,  SS.  t.  5,  p.  55. 

*CastellANE  (de).  —  Épîgraphie  du  midi  de  la  France. 

Dans  les  Mémoires  de  la  société  archéologique  du  midi  de  la  France,  t.  2  &  3. 

Catel  (Guillaume  de).  —  Histoire  des  comtes  de  Tolose,  avec  quelques  traités  &  chro- 
niques anciennes  concernant  le  même  sujet.  Tolose,  Bosc,  1623,  in-f°. 

—  Mémoires  de  Vhistoire  de  Languedoc.  Tolose,  Bosc,  i633,  in-f". 
*CauM0NT.  —  Bulletin  monumental. 

ChABANNAIS  [ou  plutôt  ChABANNESJ  (Âdémar  de).  Voir  CabANNENSIS. 

ChaBRON  (Gaspard).  —  Histoire  de  la  maison  de  Polignac.  In-f". 
Ms.  appartenant  au  marquis  d'Aubais.  [Auj.  à  la  Biblioth.  de  Nimes  i>] 

*Chantelou  (D.).  —  Histoire  manuscrite  de  Montmajour. 
Biblioth.  Nat.  lat.   13910. 

Charenton.  Voir  Mariana, 

*ChaRVET  (G.).  — Etude  historique  &  généalogique  de  la  première  maison  d'U'^^ès,  suivie 
du  Catalogue  analytique  des  évêques  d'Uzès.  Alais,  1870,  iii-S". 

Chesne  (André  du).  Historiae  Francorum  Scriptores  coaetanei tomus  i.  Parisiis,  i636, 

in-f°j  t.  2,  i636;  t,  3,  1641;  t.  4,  1641  ;  t.  5,  1649. 

Les  trois  derniers  volumes  sont  de  son  fils,  François  du  Chesne. 

—  Histoire  généalogique  des  ducs  &  comtes  de  Bourgogne,  des  dauphins  de  Viennois,  des 

comtes  de  Valentinois,  des  seigneurs  de  Montagu,  de  Sombernon  &  de  Conches.  Paris, 
1628,  in-4''. 

— -  Histoire  généalogique  des  comtes  de  Valentinois  &  de  Diois.  (Avec  son  Histoire  des  ducs 
de  Bourgogne.) 
Par  inadvertance,  on  a  imprimé  en  un  endroit  Histoire  de  la  maison  de  Valois. 

—  Histoire  des  comtes  d'Albon  &  dauphins  de  Viennois,  justifiée  par  titres,  mémoires  & 

autres  bonnes  preuves.  (Avec  VHistoîre  des  ducs  de  Bourgogne  du  même  auteur.) 

Chesne  (François  du).  —  Histoire  de  tous  les  cardinaux,  Français  de  naissance,  qui  ont 

été  promus  au  cardinalat  par  l'expresse  recommandation  de  nos  rois Paris,  1660- 

1666,  2  vol.  in-f°. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  2 191 

Chifflet.  —  Histoire  de  l'abbaye  royale  &  de  la  ville  de  Tournas,  avec  les  preuves, 
enrichie  de  plusieurs  pièces  très-rares.  Catalogus  abbatum  Trenorciensium,  ab  auno 
677  ad  annum  i655.  Chronîcon  Trenorciense,  auctore  Falcone,  Trenorciensi  monacho. 
Dijon,  Chavance,  1664,  in-4". 

Chorier  (Nicolas).  —  Histoire  générale  du  Dauphîné,  Grenoble  &  Lyon,  i66i  &  1672, 
2  vol.  in-f". 

Chronique  des  abbés  de  Saint-Pons.  Béziers,  1708,  in-S". 

CiNNAMUS  (Johannes),  grammaticus.  —  'Ettitoij-y)  twv  y.a-cpOwi/âTtov  y.x)».  Epitome  rerum  ab 
Johanne  &  Alexio  Comnenis  gestarum,  1118-1176^  cura  Car.  du  Fresne,  doinini  du 
Cange.  Paris,  1670,  in-f". 

*Clos.  —  Notice  historique  sur  Sorè'^e  &  ses  environs.  Toulouse,  1846,  in-8°. 

Clypeus  nascentis  Fontebraldensis  ordinis. 

Peut-être  est-ce  l'original  Intin  du  Baston  de  deffence  &  m'irouër  des  professeurs  de  la  vie  régulière  de 
l'ahhaye  de  Fontevrault,  par  Yves  Magistri  de  Laval,  frère  mineur.  Angers,  i586,  in-4''.  ^^  moins 
le  Clypeus  n'est- il  mentionné  ni  par  le  P.  Lelong,  ni  par  Brunet,  ni  par  le  Catalogue  de  l'histoire  de 
France. 

CoGGESHALE  (Raoul  de).  Voir  Radulphus,  Coggeshalae  abbas. 

COLUMBI  (J.).  —  De  rébus  gestis  Valentinorum  &  Diensium  episcoporum  libri  quatuor. 
Lugduni,  Gautherin^  i638j  Rigaud,  1640,  &  Canier,  i652,  in-4''. 

—  De  rébus  gestis  episcoporum  Sistaricensium  libri  quatuor.  Lugduni,  i663,  in-8"j   Idem 

Lugduni,  1668,  in-f". 

—  De  rébus  gestis  episcoporum  Vasionensium  libri  quatuor.  Lugduni,  i656,  in-4"^  Idem, 

Lugduni,  1668,  in-f°. 

—  De  rébus  gestis  episcoporum  Vivariensium  libri  quatuor,  Lugduni,  i65i,  in-4". 
Réimprimé  à  Lyon  en  i668,  avec  ses  autres  ouvrages^  c'est  cette  dernière  édition  que  D.  Vaissete  cite. 

COMNÈNE  (Anne).  —  'AXs^taç.  —  Petrus  Possinus.  Paris,  i65i,  in-f". 
Dans  la  coUect.  byzant.  avec  les  notes  de  du  Cange. 

*CoMPAYRÉ.  —  Études  historiques  &  documents  inédits  sur  l'Albigeois,  le  Castrais  &  l'ancien 
diocèse  de  Lavaur.  Albi,  1841,  in-4°. 

Constantin   Lempereur.   —  Notae  in  Benjaminum  Tudelensem.   Voir  Benjaminus 

TUDELENSIS. 

*C0QUELINES.  —  Bullarum,  privilegiorum  ac  diplomatum  Romanorum  pontificum  usque  ad 
Clementem  XII  amplissima  collectio.  Romae,  1738-1745,  28  vol.  in-f". 

COSSART.  —  Supplementum  ad  concilia  Labbaei  &  notae  in  conciliis.  Venetiis,  1748,  5  vol. 
in-f". 

CresCEMBENI  (Giovani  Maria).  —  Traduction  italienne  des  vies  des  poètes  provençaux, 
de  Nostredame,  dans  VHistoria  de  la  volgari  poesia.  Rome,  17 10,  in-4". 

^Crozes  (Hippolyte).  —  Notice  historique  &  descriptive  sur  Sainte-Cécile  d'Alby.  Tou- 
louse, 1841,  in-8". 

f — Monographie  de  l'ancienne   cathédrale  de  Saint- Alain  de   Lavaur.  Toulouse,  i865, 
in-8". 
Lue  à  la  Société  archéologique  du  midi  de  la  France,  dans  sa  séance  du  21  février  i865. 


2192 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 


Daniel  (le  P.),  jésuite.  —  Histoire  de  France  depuis  rétablissement  de  la  monarchie  fran- 
çaise dans  les  Gaules.  Paris,  171 3,  3  voL  in-i". 
Édition  employée  par  D.  Vaissete.  *V 

*Defrémery.  —  M.émoires  dliisioire  orientale,  suivis  de  mélanges  de  critique.  Paris,  ■■"^1 

1854-1862,  in-8". 

Delbene  (Âlphonsus),  Florentiiius,  episcopus  Albiensis.  —  De  regno  Burgundiae 
Transjuranae  &  Arelatis  in  quibus  pleraeque  res  gestae  vicinarum  gentiuw.  brevissime 
continentur  libri  très.  Lugduui,  1602,  iu-4". 

^Delisle  (Léopold).  —  Restitution  d'un  volume  perdu  des  OUm,  à  la  suite  du  tome  i  des 
Actes  du  Parlement  de  E.  Boutaric  (publications  des  Archives  nationales),  &  tirage 
à  part,  gr.  in-4''. 

■^ — Rouleaux  des  morts  du  neuvième  au  quin-^ième  siècle.  Paris,  Renouard,  1866,  in-8''. 

Société  de  l'histoire  de  France. 

*DeloCHE  (Maxime).  —  Cartulaire  de  Vabhaye  de  Beaulieu. 

Dans  les  Documents  inédits,   iSip,  in-4''. 

Description  historique  £•  géographique  de  la  France  ancienne  £•  moderne,  par  l'abbé  de  Loii- 
guerue.  Paris,  1716,  in-f". 

D.  Vaissete,  ne  donnant  pas  le  nom  de  l'auteur,  n  du  employer  une   réédition  de  1722,  qui  ne  porte 
iii  nom  d'auteur  ni  lieu  d'impression. 

*Desjardins.  —  Essai  sur  le -cartulaire  de  V abbaye  de  Sainte-Foi  de  Conques  en  Rouergue, 
Bibliothèque  de  l'École  des  chartes,  t.  33,  p.  254. 

*DevALS  aîné.  —  Histoire  de  Montauban.  Montauban,  in-S'',  t.  1  (c'est  tout  ce  qui  a  paru). 

DiÇAY  (Raoul  de).  Foir  RADULPHUS  DE  DiCETO. 

Diego  (F.  Francisco).  —  Hîstoria  de  los  antiguos  condes  de  Barcelone,  desde  Bera  primera 
conde  hasta  Raimon-Beranguer  quarto,  en  el  anno  1162.  Barcelona,  i6o3,  in-f". 

DOMINICY  (Marcus-Antonius).  —  De  praerogativa  allodiorum  in  provînciîs ,  quae  jure 
scripto  utuntur,  l^arbonensi,  Aquitanica,  hîstorica  dîsquisitîo.  Parisiis,  1646,  ia-4". 

' —  Ansberti  familia  rediviva  contra  Ludovici  Cantarelli  Fabri  5-  Joannîs  Jacobi  Chiffletîi 
objectiones  vîndicata.  Parisiis,  1648,  in-4''. 

^'DoNlOL  (Henry).  —  Cartulaire  de  Brioude  (liber  de  honoribus  S.  Julîano  collatis),  publié 
par  l'Académie  de  Clermont-Ferrand.  Clermont-Ferrand,  i863,  in-4''. 

^" —  Cartulaire  de  Sauxillanges ,  publié  par  l'Académie  de  Clermont-Ferrand,  avec  des 
notes  &  des  tables.  Clermont  &  Paris,  Dumoulin_,  1864,.  in-4°, 

DoROBERNENSis  (Gervasius).  Foir  Gervasius. 
DucANGE.  Foîr  Gange  (du). 

DUCHESNE.  Foir  CheSNE  (du). 

'■'DulAURIER  (Edouard).  —  Récit  de  la  première  croisade,  traduit  de  l'arménien. 

Mémoires  de  la  société  archéologique  du  midi  de  la  France, 

^—Recueil  des  historiens  arméniens  des  croisades,  t.  i.  Paris,  imprimerie  impériale,  1869, 
in-f". 
Dans  le  recueil  publié  par  l'Académie  des  inscriptions  &  belles-lettres. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  219'i 

ErnaLDUS,  abbas   Bonaevallis.  —   Vita  S.  Bernardi,  abbatïs  ClaraevalUnsîs, 

Sur  six  livres  qui  composent  cet  ouvrnge,   Ernaud   en    a    composé   un  :   le  second.  Édition   des 

(Etuvres  de  saint  Bernard  par  Ma bi lion.  Paris,   1719,  t.  2,  pp.    11  06-1  i3o. 

ESTIENNOT  (D.).  ' —  Antîquiiaies  Benedictittac  diocesis  Podiensis  sive  Aniciensis, 
Au).  Biblioth.  nat.  lat.   12749. 

—  Antïquïtates  Benedictînae  Vasconïae. 
Lat.  12751-12752. 

—  Antiquîtates  Benedictînae  Occltaniae. 

Autrefois  à  la   bibliothèque  de  Saint-Germain  des  Prés  ;   au),  à  la  Biblioth.  nat.  lat.  127(50-12761. 

—  Fragmenta  historîae  Aquïtanîcae  mss.  12  vol. 

Mss.  latin  12  768- 12  774.  —  D.  Valssete  cite  particulièrement  le  tome  11,  lat.   12778. 

Exordium  coenobîî  atque  ordïnïs  Cïstercîensis  a  primis  patribus  Cîsterclenslbus  conscnptum. 
Coloniae,  1614,  111-4",  ^^  ^^^^^  la  Bibliotheca  PP.  Cisterciensium  de  Tissier,  Bono- 
fonte,  1660,  6  voL  in-f". 

Falco.  —  Chronîcon  Trenorchiense  sivc  Tornodorense.  A  la  suite  de  VHistoire  de  Tournas 
de  Chifflet.  Dijon,  1664,  iu-4". 

FantonI  Castrucci  (Sebastiano),  carmelitano.  —  Istorla  délia  cïita  d'Avîgnione  e  del 
contado  VenessinOj  stado  délia  sede  ApostoUca  nella  Gallia.  \\\  Venetia,  1678,  2  vol. 
111-4". 

Farfensis  Chronica  (681-1104),  auctore  Gregorio  Cafinensis,  monacho  Farfeiisi. 

Extraits,  Duchesne,  t.  3,  p.  600.  —  Muratori,  SS,  rer.  Ital.  t.  2,  p.  299.  —  Pertz,  SS.  t.  11,  p.  558. 

Ferreras   (Juan  de).  —  Synopsis    hlstorïca  chronologlca  de   Espana.  Madrid,  Antonio 
Ferez  de  Soto,  1700,  111-4";  réédition  eu  17  volumes  iii-4",  de  1775  à  1791. 
La  première  édition  est  extrêmement  rare.  —  Salva,  Catalogo,  n.  2948. 

Fiorentin.  —  Commentarîus  de  rébus  ad  TS/lathîldem  comhïssam  spectantibus 

Fleury.  —  Histoire  ecclésiastique  jusqu'en  1414,  &  la  continuation  jusqu'en  \î)C)'y  par 
Jean-Claude  Fabre,  piètre  de  l'Oratoire,  en  tout  36  volumes.  Paris,  1691-1738, 
in-4"  &;  in-i2. 

FlodOARDUS  ialîas  FrodoARDUS).  — Historiarum  eeclesîae  Remensîs  1.  4. 

Édit.  de  Sirmond,  Paris,  161Ô,  in-8".  BB.  PF.  Lugduncnsis,  t.  17,  p.  5oo. —  Lcjeune,  Reims,  in-8°, 
avec  la  traduction  française. 

—  Chronicon  (919-966). 

Dans  Duchesne,  t.  2,  p.  590.  —  Bouquet,  t.  7  &.  8.  —  Pertz,  SS.  t.  3,  p.  368. 

Floriacense  (^Chronicon)  alias  Annales,  687-1028. 

Duchesne,  SS.  t.  3,  pp.  355-356.  —  Baluze,  Miscellanea,  t.  2,  p.  3o3.  —  Pertz,  SS.  t.  2,  p.  254. 

Fulcherius  Carnotensis.  —  Gesta  peregrînantium  Francorum  cum  armis  Hierusalem 
pergentîum  (1093-1 127). 
Bongars,  Gesta  Dci,  t.  i,  p.  38i.  —  Duchesne,  Hist.  Fr.  SS.  t.  4,  p.  816. 

Fulcranni  (Vita  5.),  episcopi  Lodovensis,  auctore  Bernard©  Guidonis. 
AA.  SS.  i3  février,  t.  2,  p.  711. 


2  194  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

Fuldenses  (Annales)^  680-901. 

Duchesne,  t.  2,  p.  53 1 .  —  Bouquet,  t.  2,  5,  6,  7,  8.  —  Pertz,  SS.  t.  i ,  p.  343.  —  D.  Vaissete  a  aussi 
employé  l'édition  de  la  dernière  partie,  donnée  par  Lambecius  dans  les  Commentariorum  de  augustissima 
bibliotheca  Caesarea  Vindobonensi  lib.  8,  t.  2,  p.  307.  Vindobonae,   1669. 


Gallïa  Chrîstlana^  pr.  éd.  Voir  Satnte-Marthe  (les  frères). 

Gallïa  Chrîstïana,  nov.  éd.  par  les  bénédictins  de  la  congrégation  de  Saint-Maur.  Paris, 
1715  &  années  suivantes;  le  tome  4  est  de  1728,  le  tome  6  (province  de  Narbonne), 
de  1739. 
Terminé  par  l'Académie  des  inscriptions  &  belles-lettres. 

Garibay  (Estevan  de).  —  Illustracîones  genealogîcas  de  los  chrîstîanîssîmos  reyes  di  Francîa, 
compuestas  por.  Madrid,  1596,  in-f°. 

Gariel  (Pierre),  doyen  de  l'église  cathédrale  de  Montpellier.  —  Idée  de   la  ville  de 
M.ontpellierj  recherchée  &  présentée  aux  honnêtes  gens.  Montpellier,  i665,  in-f*. 

—  Séries  praesulum  Magalonensium  &  Monspeliensium per'  annorum  ordinem  digesta. 

Tolosae,  Boude,  i652,  in-f°.  Ibid.  i665,  2  parties,  i  vol.  in-f". 

—  L'origine  des  changements  &  Vétat  présent  de  Véglise  (.cathédrale)  de  Saint-Pierre  de 

Montpellier.  1634,  in-8°. 

Gaufredus  MalatëRRA.  —  Historia  Sicula  (1099-1265). 
Muratori,  SS.  t.  5,  p.  ^37. 

Gaufredus,  prior  Vosiensis.  —  Chronicon. 

Labbe,  Bibliotheca  nova  mss,  t.  2,  pp.  279-342.  —  Bouquet,  t.    10,  11,   12,  i8. 

Gaufridy  (Jaciques  de).  —  Histoire  de  Provence  depuis  1628  jusqu'à  1660.  Ms. 

Le  p.  Lelong  (éd.  Fontette,  t.  3,  p.  554,  n.  38  121)  dit  que  l'original  est  entre  les  mains  de  la  famille 
de  l'auteur.  Il  en  indique  une  copie  imparfaite  à  Arles,  dans  la  bibliothèque  de  M.  de  Nicolay. 

Gauterius,  cancellarius.  —  Antiochena  bella,  seu  res  ad  Anthiochiam  féliciter  gestae 
anno  iii5,  infeliciter  autem  anno  11 19. 
Bongars,  t.   1 ,  p.  441. 

Genulphi  (Vita  S.)y  episcopi. 
AA.  SS,  17  janvier,  t.  2,  c.  82. 

Genuenses  annales,  lib.  10  (i  100-1293). 

Muratori,  SS.  rer.  liai.  t.  6,  p.  247.  —  Pertz,  SS.  t.  18. 

Geraldi  (Vita  S.).  —  Foir  Odo  (S.)  CluniACENSIS. 

Gerardi  de  Sallis  (vita).  Voir  Girardi. 

GerBERTUS.  —  Epistolae. 

Duchesne,  SS,  t.  2,  p.  789.  —  OUeris,  (Suvres  de  Gerbert, 

■''Germain  (A.).  —  Histoire  de  la  commune  de  Montpellier,  depuis  ses  origines  jusqu'à  son 
incorporation  définitive  à  la  monarchie  française.  Montpellier,  i85i,  3  vol.  in-8". 

^ —  Etude  historique  sur  les  comtes  de  Maguelone,  de  Substantion  &  de  Melgueiî. 

Mémoires  de  la  société  archéologique  de  Montpellier^  t.  3. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 


2195 


^Germain  CA.).  —  Mémoire  sur  les  anciennes  monnaies  seigneuriales  de  Melgueil  &■  d$ 
Montpellier. 

Mémoires  de  la  société  archéologique  de  Montpellier,  t.  3. 

* —  De  la  charité  publique  6-  hospitalière  à  Montpellier  au  moyen  âge,  d'après  les  actes 
originaux.  Montpellier,  1869,  in-4''. 

Extrait  des  Mémoires  de  la  société  archéologique  de  Montpellier. 

* —  Histoire  du  commerce  de  Montpellier  antérieurement  à  l'ouverture  du  port  de  Cette»  1861 
2  vol.  in-S". 

♦ —  Maguelone  sous  ses  éveques  &  ses  chanoines. 

* — La  Renaissance  à  Montpellier,  étude  historique  d'après  les  documents   originaux. 
Montpellier,  1871,  in-4°. 
Extrait  des  Mémoires  de  la  société  archéologique  de  Montpellier. 

*GerMER-Durand  (Eug.).  —  Cartulaire  du  chapitre  de  l'église  cathédrale  Notre-Dame  de 
liimes.  Nimes,  Catélan,  1875,  in-8°. 

♦ — Dictionnaire  topographique  du  département  du  Gard.   Paris,  Imprimerie   nationale, 
1868,  in-4°. 

GeRVAISE.  —  Histoire  de  Suger,  abbé  de  Saint-Denys,  ministre  d'Etat  &  régent  du  royaume 
sous  le  règne  de  Louis  le  Jeune.  Paris,  Barrois,  1721,  in-12,  3  vol. 

GerVASIUS,  monachus  Dorobernensis  sive  Cantuariensis.  —  Chronica  de  tempore  regum 
Angliae  Stephani,  Henrici  II  &  Ricardi  I  (i  122-1 199). 
Dans  Twysden,  Hlst.  angl.  SS.  ce.  1334-1628. 

GervASIUS  Tilberiensis.  —  Otia  imperialia  sive  Liber  de  mirabilibus  mundi, 
Duchesne,  t.  3,  p.  363. 

G.esta  comiium  Barcinonensium  ac  regum  Aragoniae,  a  quodam  monacho  Rîvipullensî  scripta 
saeculo  XIII. 

Baluze,  Marca  Hlspanlca,  G.  537. 

Gesta  consulum  Andegavorum. 

La  dernière  rédaction,  qui  est  de  Jean,  moine  de  Marmoutler,  dans  d'Achéry,  t.  10,  p.  899,  ou 
t.  3,  p.  234.  —  Rééditée  par  la  Société  de  l'histoire  de  France  en  i85i.  Consulter  l'introduction  de 
M.  É.  Mabille  {voir  ce  nom). 

Gesta  Francorum  expugnantium  Hierusalem,  auctore  anonymo  (1095-1 106). 

Bongars,  t.  i,  p.  56i. 
Gesta  Ludovîci  VII  régis,  filii  Ludovîci  Grossi,  qui  Minor  dictus  est. 

Duchesne,  SS.  t.  4,  p.  390. 

Gesta  Tancredi.  Voir  Radulfus  CadomensIS. 

Gilo,  clericus  Parisiensis,  postea  monachus  Cluniacensis  &  episcopus  cardînalis.  — 
Poëma  de  expeditione  crucesignatorum  in  Terram  Sanctam,  seu  Carmen  historicum  de  via 
Hierosolymitana,  seu  Historia  gestorum  viae   nostri  temporis   Hierosolymilanae,  lib.  4 
(1095-1099). 
Duchesne,  SS.  t.  4,  p.  890.  —  Martène,  Thés.  Anecd.  t.  3,  p.  212. 

Giraldi  de  Sallis  (Vita  S.). 

Martène,  Ampllsslma  coll.  t.  6,  p.  989.  —  A  A.  SS.  23  octobre,  t.   10,  p.  iT,^, 


2196  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

GiSSEY  (de).  —  Discours  de  la  dévotion  de  Notre-Dame  du  Puy  en  Velay  [&  plusieurs 
remarques  concernant  l'histoire  des  évoques  de  Vêlai].  Lyon,  Muguet,  1620,  in-12, 
—  Le  Puy,  Varoles,  1644,  in-8". 

Glaber  (Raoul).  Fo/r  Radulphus  Glaber. 

GoDEFRiDUS  AuTissiODORENSis.  —  Epistola  de  morte  S.  Bernardi, 

Baluze,  Miscellanea^  t.  5,  p.  453. 
Sermo  habitus  anno  Ii63  in  anniversario  obitus  S.  Bernardi, 

Mabillon,  S.  Bernardi  opéra,  171 9,  Paris,  t.  2,  c.    1Z2.6. 

Godefridus  ViterbiensIS.  —  Panthéon^  seu  universitatis  îibri,  qui  chronici  appeîlantur, 
(ab  0.  c.  —  II 86). 
Pistorhis  &  Struve,  t.  2,  p.  8.  —  Muratori,  SS.  t.  7,  p.  847. 

GOFFRIDUS,  abbas  Vindocinensis  (de  Vendôme).  —  Epistolae  (icçS-iiSa). 
Éd.  Sirmond,  Paris,  1610,  in-8°.  —  Bouquet,  t.   i5,  p.  270. 

GoLDAST  (Melchior).  —  Constitutîones  impériales,  Francofurti,  i6i3,  3  vol.  in-f°. 

GoussANCOURT  (Mathieu  de).  —  Martyrologe  des  chevaliers  de  Malthe Paris,  1654, 

2  vol.  in-f". 
^GrANDMAISON  (Charles).  —  Livre  des  serfs  de  JVLarmoutier.  Tours,  1864,  in-8". 
Gregorius  Turonensis.  —  Historia  ecclesiastica  Francorum.  Op.  Ruinart,  1699,  in-f". 

De  gloria  martyrum,  dans  ses  œuvres  complètes,  même  éd. 

Gregorius  VII,  papa.  —  Epistolae,  lib.  11. 

Labbe,  Concilia,  t.    10,  p.  6.  —  JafTé,  Rer,  Cerman'icarum  monumenta,  t.  2,  p.  520. 

*GuéRARD  (Benjamin).  —  Polyptique  de  l'abbé  Irminon.  Paris,  Imprimerie  royale,  1844, 
2  vol.  in-4''. 

♦ —  Cartulaire  de  Vabbaye  de  Saint-Bertin,  publié  dans  la  collection  des  Documents  inédits 

pour  rhisioire  de  France. 
<- —  Cartulaire  de  Vabbaye  de  Saint-Père  de  Chartres,  publié  dans  la  même  collection. 
* —  Cartulaire  de  Saint-Victor  de  M.arseille,  dans  la  même  collection. 

GuesNAY  (Joannes  Baptista).  —  Provinciae  Massiliensis  &  reliquae  Phocensis  annales, 
seu  NLassilia  gentilis  &  christiana,  Iibri  très.  Lugduni,  1669,  in-f". 

GuiBERTUS,  abbas  S.  Mariae  Novigenti.  —  Opéra;  éd.  d'Achéry.  Paris,  i65i. 

GuiCHENON  (Samuel).  —  Histoire  généalogique  de  la  royale  maison  de  Savoye,  divisée  en 
six  livres,  avec  les  preuves.  Lyon,  1660,  2  vol.  in-f". 

—  Bibliotheca  Sebusiana  seu  variarum  chartarum centuriae  duae,  Lugduni,  Barbier, 

1660,  in-4". 
Réimprimé  par  Hoffmann,  dans  sa  Nova  SS.  ac  monumcntorum  rarissimorum  collectio,  Lipsiae,  i73i, 
in-4",  *•  '• 

GuiLLELMUS  DE  Nangiaco.  —  Chronicon  ab  0,  c,  ad  ann.  i3oo;  à  la  suite  de  Sigebert 
de  Gemblours  (iii3-i3oo). 

D'Achéry,  Spiclleg.  t.  ri,  p.  40^,  ou  t.  3,  p.  i.  —  Géraiid,  pour  la  société  de  l'histoire  de  France. 
Paris,  1843,  2  vol.  in-8".  —  Voir  sur  cette  chronique  un  mémoire  publié  par  M.  Delisle  en  1874, 
dans  les  Mémoires  de  l'Académie  des  inscriptions. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  21,^7 

GuiLLELMUS  Neubrigensis.  —  lUrum  Ati^Ucarum  lib.  5  (1066-1197). 

Rerum  Britannicarum  SS.  Hcidelberg,   1087,  p.  353.  —  Edit.  Picard,  Pari»,  1670,  in-8°.  —  London 
i856,  z  vol.  in-S". 

GuiLLELMUS   DE   PoDiO   Laurentii.  —  Chronicon   super  hlstorïa    nef^ot'ii  a    Francis, 
Albigensibus,  vulgariter  appellatis  primo  Albejots,  quod  olim  actum  est 

Catel,  H'ist.  des  comtes  de  Toulouse,  app.  p.  49.  —  Duchejne,  t.  5,  p.  666.  —  Hist.  de  France,  t.  19, 
p.  193,  8c  t.  20,  p.  764. 

GuiLLELMUS  Tyrius.  —  BelU  sacri  historia,  Poyssenot,  Basileae,  1549,  '"■^°  (<^'J'  ^^- 
ployée  par  D.  Vaissete). 

—  (Continuator).  Fo/r  BERNARD  le  Trésorier. 
Martène,  Coîlect,  Amplis,  t.  5,  p.  5ii. 


Hardouin  (Johannes). —  CoUectio  maxima  concîliorum  generalium  &  provincialium,  decre- 
talium  &  constitutionum  summorum  pontificum,  graece  &  latine.  Parisiis,  è  typographia 
regia,  1700-1716,  11  (ou  12)  vol.  in-f". 

Hariulfus,  monachus,  abbas  S.  Pétri  Aldenburgi  prope  Brugas.  —  Chronicon  Centu- 
lensis  abbatiae  sive  S.  Richarii  (625-io88). 

D'Achéry,  Spicileg.  t.  4,  p.  419,  ou  t.  2,  p.  29t. 

*HauréAU  (B.).  —  Article  sur  frère  Bernard  Délicieux,  dans  la  Revue  des  deux  Mondes, 
année  1869. 

HauteserRE  (Antonius  Dadinus  Alteserra).  —  De  ducibus  &■  comitibus  provincialibus 
£-alliae  libri  très;  in  quibus  eorum  origines,  incrementa  &  cum  his  regalium  usurpatio 
&  casus  illustrantur;  accessit  de  origine  feudorum  pro  moribus  Galliae  liber.  Tolosae, 
1643,  in-4°.  [Francofurti,  1731,  in-8°.] 

Rerum  Aquitanicarum  libri  quinque,  in  quibus  vêtus  Aquitania  illustratur.  Tholosae, 

1648,  in-4''. 

Eorumdem  libri  quinque,  qui  sequuntur,  quibus  continentur  gesta  regum  &  ducum  Aqui- 

taniae  a  Clodoveo  ad  Eleonoram  usque.  Tholosae,  i657,  in-4°. 

Helgaldus  seu  Helgaudus,  monachus  Floriacensis.  —  Epitoma  vitae  Roherti  régis, 
filii  Hugonis  Capeti,  ex  alterius  monachi  scriptis. 
Duchesne,  SS.  coaet.  t.  4,  p.  59.  —  Bouquet,  t.   10,  pp.  96-1  17. 

*Henry  (D.  m.  J.).  —  Le  guide  en  Roussillon.  Perpignan,  1842,  in-12. 

HerberTUS,  abbas  coenobii  de  Moris.  —  Liber  miraculorum  S.  Bernardi,  «r 

Tissier,  Blhliotheca.  Cisterc'iensis,  t.   i ,  p.  247. 
Herimannus  Contractus  sive  Augiensis. —  Chronicon  de  sex  aetatibus  mundi  ab  0.  c. 
1654. 

Canisius,  t.  i,  p.  429,  ou  t.  3,  p.   191.  —  Pertz,  SS.  t.  5,  p.  67. 

HiNCMARUS,  archieplscopus  Remensis.  —  Opéra;  éd.  Sirmond.  Paris,  1645,  2  vol.  in-f". 

—  Epistolae. 

Duchesne,  SS.  Franc,  coaet.  t.  3. 

Histoire  manuscrite  de  Vabbaye  de  la  Grasse.  Voir  TrichAUD, 


2198  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

Historîa  Jerosolîmîtanae  expeditionis. 

Dans  Mabillon,  Musaeum  Itallcum,  t.  i,  part.  2.  —  C'est  une  des  rédactions  de  Pierre  Tuebœuf  (Petrui 
Tudebodus).  Voir  ce  mot. 

Historîa  Ludovîci  VIL  Voir  SuGER. 
Duchesne,  t.  4,  p.  417. 

Historiens  de  France.  Voir  Bouquet. 

HovEDEN  (Roger  de).  Voir  Roger  de  Hoveden. 

HuET.  —  Traité  de  l'origine  des  romans.  Amsterdam,  1693,  in-12;  &  Paris,  Mariette, 
1711. 
Réédition  de  la  lettre  de  Huet  à  Segrais  sur  l'origine  des  romans.  Paris,  s.  d.  in-S". 

Hugo  FlAVINIACENSIS.  —  Chronicon  Virdunense  seu  Flaviniacense  (ab  0.  c,  —  1102). 
Labbe,  Biblioth.  nova,  t.  i ,  p.  76.  —  Pertz,  SS.  t.  8,  p.  288. 


*Ibn-AlATYR.  —  Kamel-Altevarîkh,  extrait  publié  dans  la  Collection  des  historiens  des 
croisades,  éditée  par  l'Académie  des  iiiscriptions 

Historiens  orientaux^  t.   I,  p.    189  &  suiv.  Paris,  1872,  in-f°. 

Iperius  (J.),  sive  de  IprA.  —  Chronicon  Bertinîanum  seu  Sythiense  (590-1294). 
Martène,  Thés.  Anecd.  t.  3,  p.  441.  —  Bouquet,  t.  7,  9,  10,  11,  i3,  18. 

Ivo,  Carnotensis  episcopus.  —  Epistolae. 

Duchesne,  SS,  coaet.  t.  4,  p.  217.  —  Bouquet,  t.  i5,  p.  70. 

JoHANNES  Sarisberiensis,  episcopus  Carnotensis.  —  Epistolae  (ii55-ii8o), 

Duchesne,  SS.  coaet.  t.  4,  p.  4Ô3. 

Johannis  (Vtta  S.),  episcopi  Valentinensis,  auctore  magistro  Giraudo. 
Martène,  Thésaurus,  t.  3,  c.  1693. 

Johannes  VIII,  papa.  —  Epistolae  (872-882). 

Lnbbe,  Concilia,  t.  9. 

'■'Jouglar  (M.).  —  Notice  sur  l'abbaye  de  Grandselve. 

Mémoires  de  la  société  archéologique  du  midi  de  la  France,  année  l858. 

* — Monographie  de  l'abbaye  du  Mas-Grenier.  Toulouse,  i865,  in-12. 

Journal  littéraire  de  la  Haye,  année  lySi. 

Journal  de  Trévoux, 

JusTEL  (Christofle).  —  Histoire  généalogique  de   la  maison   d'Auvergne divisée  en 

sept  livres.  Paris,  1645,  in-f". 

' —  Histoire  de  la  maison  de  Turenne,  divisée  en  deux  livres.  Paris,  1645,  in-f®. 


*Larat  (Dom).  —  Histoire  de  Vahbaye  de  Saint-Polycarpe depuis  sa  fondation  Jus- 
qu'à l'extinction  de  la  communauté,  dans  le  temps  d'une  réforme  édifiante.  Rédigée 
par  ordre  des  temps. jyBj,  in-12. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 


2199 


Labbe  (Philippe).  —  Mélanf;e  curieux  de  plusieurs  sujets  rares  pour  servir  à  l'histoire  de 

France avec  un  examen  chronologique  des  chartes  de  nos  rois  de  la  première 

race,  pour  servir  de  règle  à  ceux  qui  s'adonnent  à  l'histoire.  Paris,  i65o,  ia-4". 

—  Tableaux  généalogiques  des  six  pairs  laïques avec  celui  des  comtes  de  Hainault 

Paris,  i652,  in-12  (avec  ceux  de  la  maison  royale  de  France). 

• —  î>(ova  Bibliotheca  manuscriptorum.  Parisiis,  lôSy,  2  vol.  in-f". 

Labbe  &  CossART.  —  ConciUorum  collectio  maxima  ad  regiam  editîonem  exacta,  quarla 
parte  auclior.  Parisiis,  typis  societatis  typographiae,  1672,  18  vol.  in-f". 

Lacroix  (Guillelmus  de).  —  Séries  &  acta  epîscoporum  Cadurcensium,  quotquot  hactenus 
summa  cura  inveniri  potuerunt.  Accessit  index  chronologicus,  quo  episcoporum  Cadur- 
censium anni  ad  Christi  Domini,  summorum  Pontijicum  &  regum  Galliae  annos  revocan- 
tur.  Cadurci,  Daluy,  1626,  in-4''. 

La  Faille.  —  Annales  de  la  ville  de  Toulouse,  avec  un  abrégé  de  l'ancienne  histoire 
de  cette  ville.  Colomiez,  1687-1701,  2  vol.  in-f". 

Lambertus  Aschafnaburgensis  sîve  Hersfeldensis.  —  Annales  (ab  0.  c.  —  1077). 

Pistorius,  éd.  i"",  t.   i,  p.   149,  ait.  t.   1,  p.  3oi.  —  Pistorius-Struve,  t.   i,  p.  3o6.  —  Pertz,  SS.   t.  5, 
p.   134. 

''Lamothe  (A.  Bessot  de),  archiviste  du  Gard.  —  Les  coutumes  de  Saint-Gilles.  Paris  & 

Alais,  1873,  in-8". 
Langlois  (J.-B.),  jésuite.  —  Histoire  des  croisades  contre   les  Albigeois.  Rouen,  1708, 

in-12. 
Lebret  (Henry).  —  Histoire  de  la  ville  de  Montauban.  Montauban,  Dubois,  1668,  in-4''. 
Nouvelle  édition  de  MM.  Marcellin  &  Ruck.  Montauban,  1841,  in-8°. 

LeîBNITZ.  — Scriptores  rerum  Brunsvicensium.  Hannoverae,  1707-1711,  3  vol.  in-f". 
Le  Laboureur.  —  Histoire  généalogique  de  la  maison  d'Anduo^e.  Ms. 

Parmi  les  manuscrits  du   marquis  d'Aubnis,   in-S".  —  Le  P.  Lelong,  t.  3,  n.  40930,  dit  qu'elle  est 
en  réalité  dej.  B.  de  Bermond,  dit  l'abbé  du  Tremblay. 

Le  Lièvre  (Jean),  abbé  de  Saint-Ferréol.  —  Histoire  de  l'antiquité  &  sainteté  de  la  ville 

de  Vienne.  Vienne,  Payet,  1623,  in-8°. 
Le  Long  (Jacques),  prêtre  de  l'Oratoire.  —  Bibliothèque  historique  de  la  France.  Paris, 

17 19,  in-f". 
Louvreleuil  (le  R.  P.).  —  Mémoires  historiques  sur  le  pays  de  Gévaudan  6-  sur  la  ville 

de  Mende,  qui  en  est  la  capitale,  pour  servir  au  dictionnaire  universel  de  la  France. 

Mende,  1726,  in-8". 
LiUTPRANDUS,  episcopus  Cremonensis.  — Antapodosis  (887-950). 
Duchesne,  t.  3,  p.  562.  —  Pertz,  SS.  t.  3,  p.  264. 


*Mabille  (Ém.).  —  Introduction  aux  chroniques  des  comtes  d'Anjou.  —  Paris,  Rcnouard, 
i87i,in-8". 

Société  de  l'histoire  de  France. 

Mabillon  (Jean).  — Acta  Sanctorum  ordinîs  Sanctî  Benedlcti  per  saecula,  ab  anno  5oo 
ad  iioo.  Parisiis,  1668-1702,  9  vol.  in-f". 


2  200  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

Mabillon  (Jean).  —  De  Re  diplomatica  lib.  6...  opéra  &  studio...  Parisiis,  1681,  in-f".  — 
Edit.  altéra,  Parisiis,  1709,  iu-f".  —  Librorum  de  Re  diplomatica  supplementum. 
Parisiis,  1704,  iu-f°. 

—  Vetera  Analecta,  sive  collectio  veterum  aliquot  operum  &  opusculorum  omnis  generis 

Parisiis,  1728,  in-f". 
D.  Vaissete  paraît  plutôt  employer  la  première  édition  en  4  volumes  in-8",  de  1675-1685,  Paris. 

—  Annales  ordinis  Sancti  Benedicti,  in  quibus  non  modo  tes  monasticae,  sed  etiam  eccle- 

siasticae  historiae  non  minima  pars  continetur,  ab  anno  700  usque  ad  annum  11 16. 
Parisiis,  Robustel,  1703-1713,  5  vol.  in-f'j  tomus  sextus,  ab  anno  1116  ad  Ii57, 
Parisiis,  1739. 

Mabillon  (J.)  &  Germain  (Michel).  —  M.usaeum.  Italicum  seu  collectio  veterum  SS.  ex 
bîbliothecis  Italicis  eruta.  Paris,  1687-1689,  2  vol.  in-4°j  ibid.  1724,  2  vol.  in-4". 

*Mahul.  ' —  Cartulaire  du  diocèse  &  de  l'arrondissement  de  Carcassonne,  Paris,  Didron, 
1859-1871,  6  vol.  in-4°. 
Il  reste  à  paraître  la  deuxième  partie  du  tome  6. 

Maimbourg  (le  P.).  —  Histoire  des  croisades  pour  la  délivrance  de  la  Terre-Sainte.  Paris, 
1675,  2  vol.  in-4°5  ibid.  1676,  4  vol.  in-123  ibid.  1686,  2  vol.  in-4''. 

IVLaioli  [Vita  S.),  abbatis  Cluniacensis,  auctore  Odilone,  abbate  Cluniacensi. 

Duchesne,  Bihliotheca.   Cluniacensis,  p.  279.  —Abrégé  dans   Surius,    Vitae  SS.    ii    mai.  —  AA.  SS. 
1 1  mai,  t.  2,  p.  684. 

^Malherbe  (Dom).  —  Le  clergé  de  Languedoc  ou  tableau  historique  &  chronologique  des 
archevêques,  évèques,  abbés,  abbesses  &■  chefs  des  chapitres  principaux  de  la  Province. 
Blblioth.  nat.  Collection  de  Languedoc,  vol.  46-50. 

JVlalleacense  chronicon,  sîve  abbatiae  S.  Maxentii. 

Une  partie  dans  Labbe,  Biblloth.  nova  mss,  t.  2,  p.   190.  —  Bouquet,  t.  7,  9,   10,  11,  12. 

Malmesberiensis  (Guillelmus).  —  Libriv  de  rébus  gestis  regum  Anglorum  (449-1125). 
Savlle,  Rer.  Anglic.  SS.  p.  2. 

*MandET  (Francisque).  —  Histoire  du  Vêlai.  Le  Puy,  1860-61,  7  vol.  in-i8. 

Manrique.  —  Cisterciensium  seu  vertus  ecclesiasticorum  annalium  tonii  quatuor.  Lug- 
duni,  [Anisson],  1642-1653,  in-f". 

MARCA  (P.  de).  —  Histoire  de  Béarn.  Paris,  Camusat,  1640,  in-f°. 

—  De  concordia  sacerdotii  &  imperii,  seu  de  libertatibus  ecclesiae  gallicanae  dissertationum 

lib  ri  quatuor,  tomus  primus.  Parisiis,  Camusat,  1641,  in-4'*. 

—  Dîssertatio  de  Primatu  Lugdunensi.  Parisiis,  1644,  in-f°  &  in-8°. 

—  Aîûrca  hispanica  seu  limes  Hispanicus,  id  est  geographica  &  historica  descrîptîo  Cata- 

launiae,  Ruscinonis  &  circumjacentium  populorum,  ab  anno  Christi  174  ad  ann. 
1258,  auctore edente  Stephano  Baluzio,  Tutelensi.  Parisiis,  Muguet,  1688,  in-f°. 

MariANA  (Juan  de).  —  Historiae  de  rébus  Hispaniae  lib.  20.  Toleti,  1592,  fol.  max. 

—  Histoire  générale  d'Espagne,  traduite  eu  français  avec  des  notes  par  le  P.  Jos.  Nie. 

Charenton.  Paris,  1725,  5  tomes  en  6  vol.  in-4°,  fîg. 

Martène  &  Durand  (DD.).  —  Voyage  littéraire  de  deux  religieux  bénédictins  de  la 
congrégation  de  Saint-Maur.  Paris,  Delaulne,  1717,  in-4''. 


I 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  2201 

Martène  &  Durand  (DD.).  —  Thésaurus  Anecdotorum  novus  seu  colUctio,  &c.  Paris, 
1717,  5  vol.  in-f". 

—  Veterum  SS.  ampîissima  coîlectio.  Parisiis,  9  vol.  îii-f'. 

Martyrologe  de  tordre  de  Saint-Jean  de  Jérusalem.  Voir  GOUSSANCOURT  (de), 

Mascîacensîs  {Chronicon  brève  S.  M.artînî'), 

Dans  Labbe,  Biblioth.  nova  mss.  t.  2,  p.  732.  —  Pertz,  SS,  t.  3,  p.   169, 

♦Mathieu  d'Edesse. 

Dans  Dulaurier,  Recueil  des  klstonens  arméniens  des  croisades. 

Mauriniacense  chronîcon  (Morigny),  1108-1 147. 
Diichesne,  SS,  t.  4,  p.  359. 

*M.émoires  de  l'académie  des  sciences,  inscriptions  &  belles-lettres  de  Toulouse. 

*M.émoires  de  la  société  des  arts  &  sciences  de  Carcassonne,  t.  i.  Carcassonne,  1849-1851. 

Mémoires  de  littérature,  du  P.  Desmolets. 

M.enagiana,  ou  les  bons  mots  &  remarques  critiques,  historiques,  morales,  fi-c.de  Ménage. 
Troisième  édit.  (publiée  par  La  Monnoye).  Paris,  1715  &  1729,  4  vol.  in-12. 

*MÉNARD.  —  Histoire  civile,  ecclésiastique  &  littéraire  de  Nimes.  Paris,  Chaubert,  1750- 
1758,  7  vol.  iu-4<'. 

Menologium  Cisterciense.  Antverpîae,  Plantin,  i63o,  îii-4°. 

Mettenses  (Annales),  687-930. 

Duchesne,  t.  3,  p.  262,  —  Pertz,  SS.  t.  i,  p.  3i6.  —  Pour  la  partie  ancienne,  c'est  la  reproduction 
presque  intégrale  de  Réginon. 

MézerAI.  —  Vie  de  Louis  le  Gros. 

Dans  son  Histoire  de  France,  —  Nous  ignorons  de  quelle  édition  D.  Vaissete  s'est  servi  j  il  y  en  eut 
deux  avant  lui  :  1°  i643-i65i,  3  vol.  in-fj  2°  i685,  3  vol.  in-f", 

*M.onumenta  Germaniae  historîca. 

Leges.  —  Deuxième  partie  de  la  collection  nationale  allemande,  publiée  jusqu'à  ces  derniers  temps 
sous  la  direction  de  M.  G.  H.  Pertz.  —  Les  Lois  remplissent  jusqu'ici  les  tomes  3,  4,  i5  &  20  de  la 
collection.  Hanovre,  \n-i°, 

Moret  (Joseph  de).  —  Investîgaciones  historicas  de  las  antiguedades  del  reyno  de  Navarra. 
En  Pampelona,  i665,  in-f". 


NaberAT  (Anne  de).  —  Sommaire  des  privilèges  de  Tordre  de  Saint-Jean  de  Jérusalem. 
A  la  suite  de  la  traduction  de  l'histoire  de  Bosio,  par  Jean  Baudouin.  Paris,  1629,  in-f". 

Nangis  (Guillaume  de).  Voir  Guillelmus  de  Nangiaco. 

Neubrige  (Guillaume  de).  Voir  GuiLLELMUs  Neubrigensis. 

Norberti  (Vita  S.). 

Abrégé  dans  Surius,  Fitae  SS,  6  juin;  édit.  complète  par  Papebroch,  dans  JA.  SS,  6  juin,  f.  r, 
p^  2in. —  Une  autre  Vie  plus  importante  a  été  publiée  de  nos  jours  par  Wilmans,  dans  Pertz,  SS. 
t.  12,  p.  663. 

hformanniae  chronicon,  continens  multa  ad  Francos  6-  Anglos  pertinentia  (1139-1259). 
Duthesne,  Hut.  No,m.  SS.  pp.  977-1014. 


2202  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

Hormannîcum  chronicon,  sive  Chronicon  de  gestis  Normannorum  in  Francla  (820-911). 
Duchesne,  SS.  coact,  t.  2.  p.  524.  —  Bouquet,  t.  6,  7,  8,  &  Pertz,  SS.  t.    i,  p.  532. 

NoSTREDAME  (Jehan  de).  — Les  Vies  des  plus  célèbres  &  anciens  poêles  pr6ven(jauy,.  Lyon, 


Odo  (S.),  Cluniacensis.  —  Vifa  S.  Geraldi  comitis  Aureliacensîs. 

Duchesne,  Bibliotheca  Cluniacensis,  Paris,   16  14,  p.  65.  —  AA.  SS.   i3  octobre,  t.  6,  c.  800. 

Odo  de  Diogilo  (Je  Doeuil).  — De  profectlone  Ludovici  Fil  régis  Francorum  in  Orientent, 

lib.  7  (1147-1149). 

Chifflet,  Dijon,    i66o,  à  la   suite   du  S.  Bemardi  genus   illustre  assertum,  &  d'Acliéry,  Spicilcgium, 
t.  3,  p.  266. 

OdorANNUS,  monachus  S.  Pétri  Vivi  Senonensis.  —  Chronicon  (ôyS-ioSz). 

Duchesne,  SS,  coaet,  t.  2,  p.  636.  —  Bouquet,  t.  8  &   10. 

OlHENART  (Arnaud).  — Nodtia  utriusque  Vasconiae  tum  Ibericae,  tum  Aquitanicae...  Acce~ 
dunt  catalogi  pontificum  Vasconiae  Aquitanicae  hactenus  editis  pleniores.  Parisiis,  Cra- 
moisy,  i638  ou  i656,  in-4°. 

OlhAGARAY  (Pierre),  historiographe  du  roi.  —  Histoire  de  Foix,  Béarn  &  Navarre 

jusqu'à  Henri  IV,  roi  de  France  &  de  Navarre,  seigneur  souverain  du  Béarn  &  comté  de 
Foix.  Paris,  1609,  in-4". 

Ordericus  VitALIS  Uticensis.  —  Historiae  ecclesiasticae  libri  XIII  a  Christo  nato.  — 

II42.. 

Duchesne,  Scriptores  historiae  Normannorum,  p.  Sip.  —  Bouquet,   t.  9,   10,   11,   12.  —  Le  Prévost  & 
Delisle.  Paris,  i838-55,  5  vol.  in-8°  (Société  de  l'histoire  de  France). 

OSTIENSIS  (Léo)  sive  MarsicANUS.  —  Chronica  monasterii  Casinensis  (529-1139). 
Muratori,  SS,  t.  4,  p.  241. 

Otto  Frisingensis  episcopus.  —  Chronicon  seu  rerum  ab  initio  mundi  ad  sua  usque 
tempora  gestarum,  lib.  8.  A  la  suite  :  De  gestis  Frederici  I  (jusqu'à  ii56). 

Édité  par  P.  Pithou,  Bâle,   1569,  &  par  Tissier,  Bibliotheca  Cisterciensis,  t.  8,  pp.    i   &  ii5. 

*0urgaud  (J.).  —  Notice  historique  sur  la  ville  G-  le  pays  de  Pamiers,  ancien  royaume  de 
Frédélas.  Toulouse,  Pamiers  &  Foix,  i865,  in-8''. 


Pagi  (Ântonius).  —  Critica  în  universos  annales  ecclesiasticos  Baronii,  Antverpîae,  lyoS, 

4  vol.  in-f°. 

On   trouve  ces  annotations  insérées  à  leur  place  dans  le  texte  dans  l'édition  de  Mansi,  Lucae,  lySS- 
lySy,  38  vol.  in-Pj  réimpression  en  cours  d'exécution  chez  Guérin,  Bar,  in-4". 

Pandulphus  Aletrinus,  cardinalis.  —  Vita  Gelasii  II  papae. 

Baronius,  Annal,   ceci,  ad   ann.    11  18    &    1119.  —   Papebrcch,  dans  AA.  SS.  mai,  t.  6,  p.  9.  —  Cuni 
rommentario  Const,  Cajetani.  Romae,  i638,in-4".  (C'est  cette  dernière  édition  que  D.  Vaissete  a  employée.) 

Panegyricon  de  laudibus  Berengarii  augusti.  Voir  Carmen  panegyricum. 

PantALEON  (Henricus).  —  Militaris  ordinis  Joannitarum  Rhodiorumque  aut  Melitensium 
equitum  rerum  mirabilium  terra  marique  gestarum...  historia  nova,  libris  duodecim  com- 
prehensa.  Basileae,  i58i,  in-f". 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  2  2o3 

Papebroch.  —  Exercltationes  ad  catalogos  veteres  Romanorum  pontîficum. 
Dans  les  Bollnndistes,  en  tète  du  tome  i  d'avril. 

*ParADIS  (Auguste).  —  Inscriptions  chrétiennes  du  Vivaraîs, 
Biblioth.  de  l'école  des  Chartes,  t.   14,  p.  695. 

*PÉGAT.  —  Notice  sur  les  Guillems,  seigneurs  de  Montpellier  (990-1204), 

Mémoires  de  la  société  archéologique  de  Montpellier,  t.   1,   1840,  p.  293  81  liiiv. 

PeTAVIUS  (Dionysius)  &  ^GIDIUS  Lacarry.  —  Epitome  historiae  regum  Francorum,  a 
Pharamundo  usque  ad  annum  1682,  ex  D.  Pet.  £•  Chronologia  regum  Franciae.  Clà- 
romonte,  1672,  iii-4°. 

Extrait  du  livre  i  1,  ch.  48,  de  l'ouvrage  de  D.  Petau.  Cette  partie  était  intitulée  De  Doctrina  tempo- 
rum  ;  D.  Vaissete  la  cite  sous  le  titre  de  Ration,  tcmporum. 

Pétri  (Fita  S.),  Tarentasiensis   archiepiscopi,  auctore  Gaufrido   Autissiodorensi,  abbate 
Altaecumbae. 
AA.  SS.  8  mai,  t.  2,  p.  323. 

Petrus  DamiANUS.  —  Vita  S.  Romualdi  fundatoris  ordinis  Camaïdunensium. 
AA.  SS.  5  février,  t.  2,  p.  104. 

Petrus  Tudebodus,  sacerdos  Civriacensis.  —  Historia  de  Hierosolymitano  itinere,  lib.  5. 

Duchesne,  t.  4,  p.  773.  — Recueil  de  l'Académie  des  inscriptions,  t.  3,  p.  1.  —  Dans  Mabillon, 
Musaeum  Italicum,  t.  2,  p.  i3o,  une  autre  version  sous  le  titre  de  Tudebodus  imitatus  &  coniinuatus. 

PeyrAT  (Aymery  du).  —  Chronicon, 
Bibl.  nat.  lat.  491  i^  . 

*Peyré  (J.-L.-A.).  —  Histoire  de  la  première  croisade.  Lyon,  1859,  2  vol.  in-S". 

PHILANDER.  Voir  VlTRUVE. 

Petrus  Cluniacensis,  dictas  Venerabilis.  —  Epistolarum  lib.  6  (i i3i-i  153). 

Dans  Duchesne,  Bibliotheca  Cluniacensis,  p.  621. 

Pisanum  brève  Chronicon.  688-11 36. 

Ughelli,  Ital.  sacra,  t.  10,  p.  97.  —  Muiatori,  SS,  rer.  Ital.  t.  6,  p.  107.  —  Baluze,  Miscellanca, 
éd.  altéra,  t.   i,  p.  43o. 

Pisanum  (Cronicon'). 

Ughelli,  t.  I,  p.  252.  —  Rien  qui  réponde  à  cette  indication.  Nous  ignorons  si  D.  Vaissete  a  voulu 
ainsi  désigner  la  Chronica  Pisana,  Ughelli,  t.  10,  p.  99,  ou  les  Gesta  triumphalia.  pcr  Pisanos  facta 
(1099-1  120),  ibid.  t.   10,  pp.  91-97.  —  Nous  citons  la  seconde  édition  de  Ughelli. 

PiSE  (Joseph  de  la).  —  Généalogie  des  princes  d'Orange. 

A  la  suite  du  suivant  : 
Tableau  de  l'histoire  des  princes  &  principauté  d'Orange La  Haye,  1639,  in-f". 

PiSTORlUS.  —  Rerum  Germanicarum  SS.  aïiquot  insignes.  i573-4,  &  réédité  par  Struve 

en  3  vol.  iii-f",  1726. 
Plantavit  de  la  Pause,  cpiscopus  Lodovensis.  —  Chronologia  praesulum  Lodoven- 

sium.  Araniontii,  1634,  in-4°. 

*Poc  (F.  Reginaldo).  —  Compendio  de  la  vida,  muertc y  milagros  de  los  dos  gloriosos  labra^ 
dores  San  Galderique  de  Canigon  y  San  Isidoro  de  Madrid Pcrpiuiani,  1627. 


2  204  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

PoLYCARPE  DE  LA   RiViÈRE  (D.).  —  Hîstorîa  ecclesîae  GaUicanae,  seu  notïtïa  epîscopa- 
tuum  Galliae. 

*—  Annales  ecclesîae,  urbîs  fi-  comîtatus  Avenîonensîs.  Ms. 

''Poncer  (M.)«  —  Mémoires  historiques  sur  le  Vivarais.  1878,  3  vol.  iii-S". 

*PoRT.  (€élestin).  —  Histoire  du  commerce  de  Narbonne.  iSSi,  in-S". 

Proprium  Biterrense,  éd.  1721. 

*PUJADES   (Geronimo).  —  Cronica   universal   del  principado   de    Cathaluna.   Barcelona, 
José  Torner,  1829-32,  8  vol.  in-4°. 
La  première  partie  avait  été  éditée  en   1609,  in-f°.  Barcelone. 

PuYLAURENS  (Guillaume  de).  Voir  Guillelmus  DE  PoDio  Laurentii. 


Radulfus  Cadomensis.  —  Gesta  Tancredi  Sîcîliae  régis  in  expéditions  Hierosolymîtana 
ab  ipso  belli  sacri  exordio  ad  annum  1108. 

Martène,  Tlies.  anecd.  t.  3,  c.    io8.  —  Muratori,  SS,  rer,  Ital,  t.  5,  p.  zSS. 

Radulfus,  Coggeshalae  abbas.  —  Chronicon  AngUcanum  (1066-1200). 
Martène,  Amplis,  collect,  t.  5,  p.  801. 

—  Libellas  de  expugnatione  Terrae  Sanctae  per  Saladînum  (1187-1191). 
Martène,  t.  5,  p.  647. 

Radulfus  de  Diceto,  decanus  S.  Pauli  Londonensis.  —  Ymagines  historiarum  (689- 
1198). 
Dans  Selden  &  Twysden,  Hlstonae  angl'icanae  scriptores  decem.  Londini,  i652,  p.  626. 

Radulphus  GlABER.  —  Francorum  Historiae,  lib.  5. 

D.  Vaissete  a  employé  l'édition  donnée  par  Pithou  en   1696,  p.   1  de  ses  SS.  undecim.  —  Duchesne, 
SS.  t.  4,  p.  1.  —  Pertz,  SS.  t.  7,  p.  5i. 

Raimundus  de  Agiles,  canonicus  Podiensis.  —  Historia  Francorum  qui  ceperunt  Jéru- 
salem (1095-1099). 

Bongars,  Gesta  Dei,  t.    i,  p.   iSp, 

Rapin  de  ToyrAS  (Paul).  —  Histoire  d'Angleterre.  La  Haye,  1727-1736,  i3  vol.  111-4°. 

Kecherches  historiques  &  chronologiques  sur  la  ville  de  Beaucaire  (par  M.  de  Maillaiie, 
marquis  de  Pourcelet).  Avignon,  1718,  in-S". 

'^Recueil  des  historiens  des  croisades,  publié  par  l'Académie  des  inscriptions  &  belles- 
lettres.  Paris,  in-f",  1844 (en  cours  de  publication). 

ReGINO,  Prumiensis  abbas.  —  Chronicon  sive  Annales a  Christo  nato  usque  ad  ann. 

905. 
Dans  Pistorius,  SS.  rer.  Gernian.  t.   i,  p.   i.  —  Pertz,  SS,  t.   1,  p,  SSy. 

*Registrum  curiae  Franciae. 

Arch.  nat.  JJ.  xxx  A  (original),  &  copies,  Biblioth.  nat.  lat.  9988  &  9989. 

*ReGNAUD  (l'abbé)^  —  Histoire  de  l'abbaye  de  Saint-Potycarpe  depuis  sa  fondation  jusqu'à 
sa  destruction.  1779,  in-12. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  2  2o5 

*Rei'ue  archéologique  du  midi  de  la  France,  recueil  de  notes,  mémoires,  documents  rela- 
tifs aux  monuments  de  l'histoire  &  des  beaux-arts  dans  les  pays  de  Languedoc. 
Directeur  :  B.  Dusan.  Toulouse,  Rives  &  Faget,  1866-1867,  in-40. 

"Robert  (Ulysse).  —  Etude  sur  les  actes  de  Calixte  II.  Paris,  1874,  i»-8°. 

RoBERTUS  MoNACHUS.  —  Historia  Hierosolymitana  usque  ad  annum  1099,  lib.  8. 
Bongars,  Gesta  De't,  t.   i,  pp.  3o-8i. 

RoBERTUS  DE  MoNTE  sive  DE  ToRiNEiO.  —  Chronîcon  (appendix  ad  Sigibertum  Gem- 
blacensem). 

Diichesne,  SS.  rer.  Norman.  —  D'Achéry,  dans  les  Opéra.  Gu'ihcrtï  Novigent'ts,  i65i.  —  Delisle,  éiiition 
définitive  dans  les  publications  de  la  société  des  antiquaires  de  Normandie,  iSyS,  2  vol.  in-4°. 

RoDERicus  XiMENES,  archiepiscopus  Toletanus.  —  Chronica  Hispaniae  ab  origine  prima 
ad  a.  D.  1243. 

Schott,  Hispania.  illustrata,  t.  2,  p.  zS. 

RoGERUS  DE  HovEDEN.  —  Annalium  Anglicanorum  lib.  2,  ySi-iioi. 

Savile,  Rerum  Angllcanarum  SS.  London,  i5p6,  pp.  230-471. 

*Romania,  recueil  trimestriel  consacré  à  l'étude  des  langues  &  des  littératures  romanes, 
publié  par  MM.  Paul  Meyer  &  Gaston  Paris.  Paris,  Vieweg,  in-S",  1872  &  suiv. 

Rqque  (André  de  la).  —  Histoire  généalogique  de  la  maison  d'Harcourt.  Paris,  1662, 
4  vol.  in-f . 

*RoscHACH.  —  Catalogue  du  musée  de  Toulouse. 

"Rossignol  (M.  A.).  —  Les  monographies  communales  du  département  du  Tarn.  (Arron- 
dissement de  Gaillac.)  4  vol.  in-B". 

*R0UCHIER  (M.  l'abbé).  —  Histoire  religieuse,  civile  &  politique  du  Fivarais.  1862,  in-B", 
tome  I  (seul  paru). 

RuFFi  (Louis-Antoine  de).  — Dissertations  historiques  &  critiques  sur  l'origine  des  comtes 
de  Provence,  de   Fenaissin,  de  Forcalquier  &  des  vicomtes  de  Marseille.  Marseille, 
17 12,  in-4°. 
Indiqué  encore  par  D.  Vaissete  sous  ce  titre  :  Comtes  de  Provence. 

•—  Histoire  des  évèques  de  Marseille,  avec  les  preuves,  titres,  chartes  &  autres  monu- 
ments de  l'antiquité.  Ms. 

RuiNART  (Theodoricus).  —  Vita  Urbani  II. 

Dans  les  ouvrages  posthumes  de  Mabillon.  Paris,   1724,  10-4°,  t.  3,  pp.   1-410. 


Sainte-Marthe  (les  frères).  —  Gallia  Christiana.  Paris,  i656,  4  vol.  in-f". 

C'est  l'ouvrage  que  D.  Vaissete  désigne  sous  le  titre  de  Gallia  Christiana  vêtus  on  prior  editlo. 

SalazAR  y  Castro  (Luis  de).  —  Historia  genealogica  de  la  casa  de  Lara.  Madrid,  1697, 
4  vol.  in-f". 

SalISBURI  (Jean  de).  Voir  JoHANNES  SarISBERIENSIS. 

"Salvan  (M.  l'abbé  A.).  —  Histoire  de  saint  Saturnin,  martyr  &  premier  évèque  de  Tou- 
louse. Toulouse,  1840,  in-8". 


2  2o6  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

SandovAL  (Prudencio  de).  —  Historla  de  los  reyes  de  Castilla  y  de  Léon Don  Alonso 

septimo  emperador  de  las  Espanas Eu   Pamplona,  anno   i6i5;   remise  en  vente 

sans  autres  changements  en  1634. 

D.  Vaissete  indique  une  édition  de  1600,  qui  est  inconnue  k  Salva  (n.  3  181)  &  qui  n'a  probablement 
jamais  existé. 

Sanudo  (Marino).  —  Historîa  Hîerosoîymîtana,  lib.  3. 
Bongars,  t.  2,  p.  i. 

Saxius  (Petrus).  —  Pontlficîum  Arelatense,  sive  Historîa  Prîmatum  Arelatensls  ecclesîae. 
Aquis-Sextiis,  1629,  in-4°. 

Senonensîs  (Chronîcon  S.  Pétri  Vivi),  420-1184. 

D'Achéry,  Spicilegium,  t.  2,  p.  yoS,  ou  nov.  éd.  t.  2,  p.  463,  —  Ce  texte  est  la  refonte  des  anciennes 
chroniques  de  Sens  par  Clarius  à  la  fin  du  douzième  siècle. 

SevERTIUS   (Jacobus).  —  Chronologia  historica  episcoporum  IVlatisconensîum.  Imprimée 
avec  la  Chronologie  de  l'Eglise  de  Lyon.  Lugduni,  1628,  in-f*. 

SiGEBERTI  GemblACENSIS  (Appendix  ad  Chronographiavi). 

Il  semble  que  ce  soit  la  continuation  d'Anselme  de  Geinblours,  donnée  par  Pistorius  en  i583,  t.  i, 
p.  943.  Elle  va  de  I  1 12  à  i  i35.  On  la  trouve  dans  l'édition  de  Bethmann,  Monumenta  Germaniae  his- 
torica, SS.  t.  6,  pp.  075-385. 

SiGONIUS.  —  De  rébus  Italicis  ou  De  regno  Italiae. 

Nous  ignorons  ce  que  D.  Vaissete  entend  par  cet  ouvrage,  à  moins  d'y  voir  le  titre  estropié  de  l'un  des 
opuscules  ou  ouvrages  de  Sigonius,  réédités  de  lySa  à  1737  par  Muratori  &  Philippus  Argelatus,  in-f°. 

Sugerus,  abbas  S.  Dionysii.  —  Fita  Ludovici  VI  Grossi  sive  Crassi  régis,  Philippi  I  filii. 
Duchesne,  t.  4,  p.  281.  —  Société  de  l'histoire  de  France,  par  Lscoy  de  la  Marche,  Paris,  1867. 

—  Historia  Ludovici  VU. 

Duchesne,  SS.  coaet.  t.  4,  p.  417. 


TamAyo  de  SalAZAr  (Jo.).  —  Anamnesis  sive  commemoratio  omnium  sanctorum  Hispano- 
rum.  Lugduni,  i65i-59,  6  vol.  in-f". 

*Teulet  &  J.  DE  Laborde.  —  Layettes  du  Trésor  des  Charles  ;  t.  i,  755-1 223  j  t.  2, 
1223-1246;  t.  3,  1 246-1260.  Paris,  Pion,  in-4". 

Collection  des  Inventaires  des  Archives  nationales. 

Theodardi  {Vita  S.),  archiepiscopi  Narbonensis. 

AA.  SS.  I  mai,  t.  i ,  p.   142.  —  Labbe,  Biblioth.  nova  mss,  t.  2,  app. 

Théodore.  —  Histoire  de  l'Eglise  angélique  de  Notre-Dame  du  Pui.  Tolose,  1677.  Au 
Puy  de  la  Garde,  1693,  in-8°. 

^Thomas  (Eug.).  —  Dictionnaire  topographique  du  département  de  l'Hérault.  Paris,  Impri- 
merie Impériale,  i865,  111-4". 

*Thomassy  (R.).  —  Critique  des  deux  chartes  de  fondation  du  monastère  de  Saint-Guillem 
du  Désert. 

Dans  la  Bibliothèque  de  l'Ecole  des  chartes,  t.  2,  p.  177. 


TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE.  2207 

Thuilleries  (Claude  du  Moulinet,  sieur  des).  —  Dissertations  sur  la  mouvance  de  Bre- 
tagne, par  rapport  au  droit  que  les  ducs  de  Normandie  y  préiendoieni  fi-  sur  quelques 
autres  sujets  historiques.  Paris,  Fournier,  171 1,  in-12. 

TiLBERl  (Gervais  de).  Voir  Gervasius  TiLBERlENSiS. 

*ToURNAL.  —  Catalogue  du  musée  de  Narbonne. 

Trichaud.  —  Ms.  Chronicon  regalis  abbatîae  B.  Mariae  de  Crassa,  ord.  S.  Bened.  ad 
sanctam  Romanam  ecclesiam  nullo  medio  pertinentis,  lib.  5  distinctum. 
Biblioth.  nnt.  lat.   12807. 

Trivetus  (Nicolaus).  —  Cronicon  Cii35-i3o7),  seu  Annales  Plantagenîstarum. 

D'AcKéry,  Splcllegium,  t.  8,  p.  41  i,  ou  t.  3,  p.   ii}3. 

TUDEBODUS.  Voir  PeTRUS  TuDEBODUS. 

Turonense  chronicon  anonymi  canonicl  S.  Martini  Turonensîs  (249-1227). 

Martène,  Ampliss'inia  collcct'io,  t.  5,  c.  917. 

i 

Tyr  (Guillaume  de).  Voir  GuiLLELMUS  Tyrius. 


Ughelli.  —  Italia  sacra.  Veuetiis,  1717-25,  10  vol.  in-f",  éd.  N.  Coleti. 


ValbonnAIS  (le  marquis  de).  —  Lettre  écrite  à  M.  de  Vertot  (au  sujet  du  dauphin  Hum- 
bert). 

Dans  la  Continuation  des  mémoires  de  littérature  du  P.  Desmolets,  t.  6. 

Valesius  (Hadrianus),  historiographus  regius.  —  Notîtia  Galliarum,  ordine  alphabetico 
digesta.  Parisiis,  Léonard,  1670,  in-f". 

—  Notae  in  carminé  Adalberonis.  Voir  AdalbéRON. 

Vertot  (René-Auber  de).  —  Histoire  des  chevaliers  de  Saint-Jean  de  Jérusalem,  Paris, 
1726,  4  vol.  in-4°. 

Vie  (Gérard  de).  —  Cronicon  historicum  episcoporum  &  rerum  memorabilium  ecclesiae  Car- 
cassonensis.  Ex  typographia  Salvii,  in-f°. 

VlTRlACO  (Jacobus  de).  —  Historia  orientaîis  (622-1218). 
Bongars,  Gesta  Del,  t.  i ,  p.   1047. 

VlTRUVius.  —  De  architectura,  lib.  10,  cum  notis  Guillelmi  Philandri.  Lugduni,  apud 
Joann.  Tornesium,  i552,  in-4°,  fig. 

Volusien  (Vie  de  S.).  Limoges,  1722,  in-12. 


*Wailly  (N.  de).  —  Nouveaux  éléments  de  paléographie.  Paris,  Imprimerie  royale,  i838, 
2  vol.  in-4''. 

WlDUKiNDUS  sive  WiTiCHiNDUS,  monachus  Corbeiensis.  —  Res  gestae  Saxonicae  sive 
Annalium  lib.  3  (919-973).  Opéra  &  studio  Meibomii.  Francof.  1621,  iu-f°. 
Pertz,  SS.  t.  3,  p.  416. 


2  2o8  TABLE  BIBLIOGRAPHIQUE. 

Yves  de  Chartres.  Voir  Ivo.  M 

*Zehschnft  fur  deutsches  Alterthum.  N.  F.  4,  2,  p.  279;  article  de  M.  Dummler.  Leipzig, 
in-8". 

ZuRiTA  (Jeronimus).  —  Anales  de  la  corona  de  Aragon.  Sarragosse,  1610-1621,  7  vol. 
iii-f°;  une  seconde  édition  à  Sarragosse,  1666-1671. 
Salva,  Catalogo,  n"'*  3  232-3. 


3)-S-2)-»-»-S-»-3-3-3-S-3-3-»-2).3-5-S-S-».3.s.t.c.(î.(j.(î.(j.(î.(j.g.(j.(j.g.(j.ç.j.g.5.j.2.g.j.j.j 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS 


Colonne  33,  n.  o. 

L'original  de  cette  chronique,  dite  de  Raimond 
le  Jeune,  existe  dans  le  cartulaire  de  ce  prince,  aux 
Archives  nationales  (JJ.  XIX,  f°  ix'"''ix).  Comme 
le  texte  donné  par  D,  Vaissete  diffère  notablement 
de  celui-ci,  nous  republions  la  chronique  corrigée 
d'après  lui.  Nous  indiquons  par  ces  mots  :  Alla 
manu,  l'endroit  où  l'écriture  change;  toute  la  der- 
nière partie,  qui  est  rédigée  en  latin,  est  contem- 
poraine des  derniers  faits  qu'elle  rapporte  &  écrite 
seulement  en  trois  fois  par  un  ou  plusieurs  no- 
taires toulousains,  peut-être,  en  1273,  à  cause  du 
synchronisme.  La  première  partie  a  été  transcrite 
par  une  seule  personne  peu  après  1249,  date  de 
la  mort  de  Raimond  VIT.  Remarquons  que,  sauf 
quelques  petits  détails  peu  importants,  ce  n'est 
que  la  traduction  de  la  chronique  latine  publiée 
un  peu  plus  bas  par  M.  Mabille  sous  le  titre  de  : 
Chronicon  Sancti  Saturnini  Tolosani.  Notre  copiste 
traducteur  ne  s'est  permis  que  quelques  interver- 
sions sans  importance. 

ANNO  M.LXXXXViiii.  Pres  R.  coms  de 
Saut  Geli  Jérusalem  per  vertut  de  Dieu. 

Auiio  M. CI.  Mori  R.  coms  de  Sant  Geli. 

Aniio  M.c.xxxiil  (sic).  Ane  la  ost  de  To- 
losa  ad  Aurenca  per  delivrar  nAnfos. 

Anno  M.c.Liii.  Fo  pres  Trencavels  ves- 
coms  de  Bezers  en  octoubre  x  dias. 

Anno  M.C.LVI.  Fo  naz  R.  coms  de  Sant 
Geli  fils  de  la  reina  Costansa  la  vigilia  de 
Simonîs  &  Jude. 


Anno  M.c.LXXii.  Mori  Trencavels  ves- 
coms  de  Bezers. 

Anno  M.c.LXXViiii.  Mori  lo  solels. 

Anno  M.c.LXXXV.  Fo  naz  R.  Rogers  ves- 
coms  de  Bezers. 

Anno  M.c.LXXXVii.  El  mes  de  juli  per- 
dero  Crestia  Jérusalem. 

Anno  M.c.LXXXXiiii.  Mori  Rogers  ves- 
coms  de  Bezers. 

Anno  M.c.LXXXXlill.  Mori  R.  coms  de 
Tholosa  a  Nemse. 

Anno  M.c.LXXXXlill.  Mori  nAnfos  reis 
d'Arago  a  Perpinha  en  abril  &  aquel  mes 
mori  nArmengadz  de  Narbona,  el  coms 
de  Rodes. 

Anno  M.c.LViiil.  Hendrix  reis  d'Engla- 
terra  pres  Verdu. 

Anno  M.c.LXXXXvi.  Pres  R.  coms  deTo- 
losa  la  regina  Johana. 

Anno  M.c.LXXXXVii.  En  juli  fo  naz  R. 
coms  de  Tolosa  fils  de  la  regina  Johana. 

Anno  M.c.LXXXXVilii.  Mori  Richards 
reis  d'Englaterra. 

Anno  M. ce. un.  Pres  lo  reis  d'Arago  na 
Maria  de  Montpesler  e  may. 

Anno  M. ce. VII.  Fo  naz  Trencavels  ves- 
coms  de  Bezers. 

Anno  M. ce. VIII.  Fo  naz  Jacmes  Peire  reis 
d'Arago. 

Anno  M.ce.viiii.  Lo  dia  de  Sancta  Mari? 
Magdalena  fo  destroziz  Bezers. 


22II 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


212 


Aiino  M. ce. XII.  Fo  presa  Calatrava  per 
lo  rei  (l'Arago  e  per  los  autres  reis. 

Anno  M. ce. XI.  Fo  presa  Lavaurs  e  fo 
mes  lo  setis  primiers  e  juin  a  Tolosa  per 
los  Crozaz. 

Anno  M. ce. VIII.  Fo  presa  Carcassona. 

Anno  M. ce. XIII.  Mori  le  reis  d'Arago  a 
Murel. 

Anno  M.  ce. XVI.  Mes  foc  le  coms  de 
Montfort  a  Tolosa  e  setembre. 

Anno  M.cc.xv.  Fo  Tolosa  jurada. 

Anno  M. ce. XVII.  Cobre  R.  coms  de  Sant 
Geli  Tolosa  la  vespra  de  Sancta  Croz  de 
setembre. 

Anno  M. ce. XVIII.  Mori  le  coms  de  Mont- 
fort  a  Tolosa  lendema  de  Sant  Johan. 

Anno  M.ce.xviiii.  Mes  Loys  reis  de 
Fransa  seti  a  Tolosa  en  jun. 

Anno  M.ec.xxii.  Mori  R.  coms  de  To- 
losa, fils  de  la  regina  Costanza. 

Anno  M. ce. XXIII.  Mori  le  reis  de  Fransa 
Philips. 

Anno  M. ce. XXV.  Mori  le  coms  de  Cu- 
mengeVII  dias  a  lissid  de  fevrer  en  dis- 
sapte, 

Anno  M. ce. XXVI.  Mori  Loys  reis  de 
Fransa  en.  setembre. 

Anno  M. ce. XXXI.  Mori  Folquets  aves- 
ques  de  Tolosa  lo  dia  de  Nadal. 

Anno  M. ce. XXXII.  El  mes  de intreg 

R.  de  Miramon  en  Tolosa  avesques. 

Anno  M.ee.xxxviiii.  Très  dias  en  l'in- 
tranient  del  mes  de  junh,  en  divendres,  fo 
l'eclipsis  del  solel ,  entre  meidia  e  hora 
nona. 

Anno  M.CC.XLVIIII.  Lo  quint  dia  en  la  fi 
de  setembre  en  dimenge  mori  R.  coms  de 
Tolosa  fils  de  la  reina  Johaua  ad  Amilhau. 

Alia  manu  : 

Anno  Domini  M°ec°lii°,  in  mense  janua- 
rii,  Raimundus  comes  Tholosanus,  filius 
Costancie  regine,  duxit  in  uxorem  sororem 
régis  Aragonensis. 

Anno  ab  Incarnatione  Domini  M°ee°xx°, 
nata  est  Johanna  filia  Sancie  regine,  soro- 
ris  régis  Arago^iensis. 

Anno  Domini  M.°ee°XLVii,  Lodovicus  rex 
Francie  transfretavit  in  partibus  ultrama- 
rinis. 

Anno  ab  urbe  Romana  condita  mm°xxv°, 
anno  domini   Philippi    régis   Francie  m, 


anno-  domini    B.   episcopi   Tholosani    m, 
tune  erat  Incarnatio  Domini  M^CCLXXiii". 
Anno  Domini  M''ee°LXX'',  obiit  Ludovi- 
cus  rex  Francie  apud  Thunicium. 

Alîa  manu  : 

Anno  Domini  M^CCLXX",  obiit  Sycar- 
dus  Alamanni  domicellus,  filius  domini  Ala- 
manni  apud  Thunicium. 

Anno  Domini  iWeCLXxr,  obiit  Alphon- 
sus,  comes  Tholosanus,  filius  régis  Francie, 
apud  Saunam,  feria  vi. 

Anno  Domini  M^eci^xx!",  obiit  domina 
Johanna  comitissaTholose,  uxor  supradicti 
comitis,  in  eodem  loco,  feria  il. 

Alia  manu  : 

Anno  Domini  M^CCLXXX"  quinto,  ter- 
cia  die  introitus  mensis  junii,  obiit  nobi- 
lis  vir  dominus  Sycardus  Alamanni,  cujus 
anima  requiescat  in  pace. 

Colonne  4Ô. 

Au  dernier  paragraphe,  il  faut  corriger 
MCCCLXXXVIII  en  mcccclxxxviii. 

Il  s'agit  ici  de  Philippe  le  Beau,  fils  de  Maximi- 
lien  &  de  Marie  de  Bourgogne.  Cet  article  devrait 
se  trouver  à  la  colonne  48,  après  le  deuxième  para- 
graphe. 

Col.  73. 

Ligne  3i  :  vagas,  corrige'^  vanas. 

Col.  76. 

Lig.  20  :  propter,  corrige^  praeter. 

Col.  77. 

Lig.  34  :  sicut  Capltanarios,  corrige-^  sci- 
licet  Capitanarias. 

Col.  83. 

Nous  donnons  à  nouveau  le  ie-xie  de  ce  plaid 
d'après  le  cartulaire  de  Nimes,  publié  par  M.  Ger- 
mer-Durand, p.  10.  Outre  de  nombreuses  fautes  de 
lecture  commises  par  D.  Vaissete,  le  texte  donné 
dans  l' Histoire  générale  était  extrêmement  tronqué, 
8c  les  lacunes  que  nous  avons  remplies  ne  man- 
quent pas  d'un  certain  intérêt  au  point  de  vue  des 
institutions.  M.  Germer-Durand  date  cette  pièce 
de  892,  il  suit  en  cela  l'opinion  de  Ménard 
(Histoire  de  Nimcs,  t.   I,  p.  H-'\)' 


221. 


ADDITIONS   ET  CORRFXTIONS. 


214 


CUM  igitur  more  regio  rex  Odo  in  fo- 
reste  Coysa  ad  exercendam  venatio- 
nem  consisteret,  prope  locum  qui  vocatur 
Audi  ta,  cum  episcopis,  comitibus  seu  vassis 
dominicis,  veniens  Gibertus  episcopus  in 
conspectu  ejus  proclamavit  quod  res  quas 
Bligardis  femina  in  comitatu  Nemausense 
per  scripturam  solempniter  ejus  ecclesie 
condonaverat,  &  per  xii  annos  fere  seu 
&  amplius  justo  ordine  possederat,  homo 
quidam,  Genesius  nomine,  absque  ulla  in- 
quisitione&mallo  seu  judicio,ipso  absente 
episcopo,  villam  Bizagum  invasit  ac  malo 
ordine  retinet.  Raimundus  itaque  cornes 
ipsius  pagi  ibidem  coram  rege  adstabat; 
cui  interrogavit  ipse  rex  qualiter  hoc  in 
ejus  potestate  actum  fuisset.  Sed  predictus 
comes  Raimundus  dixit,  quod  ex  vestra 
parte  prefatus  Genesius  litteras  michi  de- 
tulit,  in  quibus  continebatur  ut  de  ipsa 
villa  eum  revestirem.  Quo  audito,  omnes 
qui  adstabant  dixerunt,  quod  nequaquam 
ex  parte  régis  preceptum  tibi  fuit  in  pre- 
sentem  episcopum  de  rébus  sue  ecclesie 
ut  dicit,  tanto  tempore  ab  eo  possessis, 
ipso  absente,  absque  inquisitione  &  mallo 
seu  judicio  expoliares  &  alicui  redderes. 
Itaque  rex  jussit  predicto  episcopo  suas  lit- 
teras dare,  in  quibus  continebatur  ut  Rai- 
mundus comes,  veniens  in  pago  Nemau- 
sense, inquisitionem  per  circummanentes 
homines  mitteret,  &  si  ipse  episcopus  jus- 
tam  causam  haberet  &  suas  scripturas  veras 
adprobare  potuisset,  absque  ulla  dilatione 
in  predictis  rébus  eum  informaret.  Ve- 
niens itaque  Raimundus  in  predicto  comi- 
tatu,  prefatus  episcopus  regales  litteras 
ei  ostendit,  &  ut  ipse  comes  ei  justiciam 
secundum  régis  jussionem  faceret  postu- 
lavit.  Itaque  predictus  comes  suas  literas 
ad  Genesium  misit,  ut  ante  eum  ad  placi- 
tum  audiret  &  videret  inquisitionem  atque 
adprobationem  scripturarum,  quam  rex  de 
predictis  rébus  facere  jusserat.  Ipse  autem 
Genesius,  acceptis  litteris,  ad  placitum 
venire  distulit.  Expectato  itaque  aliquo 
tempore,  rursum  predictus  episcopus  ante 
Raimundum  comitem  veniens  postulavit 
ut  ei  justiciam  secundum  régis  jussionem 
faceret.  Igitur  predictus  comes  Alliduifo 
suo  viciscomiti  precepit  ut  super  ipsas 
res  veniret  &  omnem  justitiam  &  legem, 


sicuti  in  regalibus  litteris  continebatur, 
ipsi  episcopo  adimpleret.  Veniens  itaque 
Allidulfus  super  ipsas  res,  in  Valle-Anagia, 
in  villa  Bizago,  convocans  omnes  circum- 
manentes ipsius  loci  atque  alios  nobilio- 
res,  tam  presbiteros  quam  lalcos,  quorum 
hec  sunt  nomina  :  Agilardus,  Warnaldus, 
Alaricus,  Bagomarus,  Aviomuiidus,  Goma- 
ricus,  Gregorius,  item  Gregorius,  Deido- 
natus,  Teudmannus,  Martinus,  Tructarius, 
Daniel,  Arnefredus,  Ado,CasteIlanus,  Gon- 
tramnus,  Basinus,  Dictulfus,  Heldradus, 
presbiteri;  Ansemundus,  Gontarius,  Amal- 
bertus,  Bernarius,  Geronimus,  Gontardus, 
Audinus,  Ermenradus,  Aganus,  Rainulfus, 
Milo,  Tedmannus,  Leotardus,  Odilo,  Lco- 
tericus,  Maurontus,  Josue,  Gomaricus, 
Berneradus,  Raguel,  Dominicus,  Ncgarius, 
Cotila,  Arnulfus,  Lanfredus,  Adalelmus, 
Berangarius,  Dacbertus,  Audinus,  Fulca- 
rius,  Trasoyndus,  Andedatus  atque  alii 
quamplures  ipsius  pagi  habitatores.  In 
eorum  presentia  prefatus  episcopus  ob- 
tulit  litteras  regales,  simul  etiam  &  scrip- 
turam quam  Blitgardis  femina  partibus 
Sancte  Marie  facere  jusserat. 

Et  in  ipsa  scriptura  continebatur  quia 
villam  Toriadem  cum  ecclesiis  ibidem  fun- 
datis,  necnôn  &  villam  Caderilam  ab  inte- 
grum  &  in  manso  commendato  seu  &  in 
brugarias  necnon  &  felgarias,  quicquid 
ibi  visa  fuit  habere,  simili  modo  villam 
Bizagum  ab  integrum  cum  ecclesia  ibidem 
fundata  in  honore  Sancte  Marie,  cum 
mancipiis  utriusque  sexus  ibidem  prefixis, 
libenti  animo  predicte  sedi[s]  episcopo 
simulque  canonicis  ibidem  Deo  famulan- 
tibus  solempniter  condonaverat.  Qua  scrip- 
tura relecta,  omnibus  in  commune  adunatis 
fere  ducentis  hominibus,  per  auctoritatem 
regiam  predictus  vicecomes  bannum  im- 
posuit  ut  dicerent  quicquid  de  hac  causa 
in  veritate  scirent.  Sed  nobiliores  viri, 
primitus  per  ordinem  singuli  înterrogati, 
cum  reliquis  omnibus,  tam  presbiteris 
quam  laicis,  absque  ulla  varietate,  uiia 
voce  testificaverunt,  quia  nos  scimus  &  in 
veritate  nobis  compertum  est  quod  Blir- 
gardis  femina  per  hanc  scripturam  pre- 
dictas  res  partibus  Sancte  Marie  predicfas 
res  condonavit,  &  predictus  episcopus  vil- 
lam  Bidagum  nobis  videntibus   tenuit  ac 


22 


i5 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2216 


possedit  per  xil  fere  annos  &  amplius,  & 
Genesius  &  alii  malo  ordine  res  que  in 
ipsa  scriptura  résonant  invaserunt.  Itaque 
ex  his  omnibus  XIIII  electis  nominibus  : 
Teuto,  Deidonatus,  Augemundus,  Anes- 
teus,  Gomaricus,  Gregorius,  item  Gre- 
gorius,  presbiteri;  Teutmannus,  Victor, 
Leotardus,  Odilo,  Leotericus,  Bernaradus, 
Pétrone,  in  ecclesiam  Sancte  Marie  in- 
gressi  iterumque  ab  ipso  viciscomite  per 
ordinem  interrogati  &  discussi,  absque 
ullavarietate  testificantes,  jurati  dixerunt, 
quia  ipsa  scriptura  vera  est  &  non  falsa,  & 
ipsas  res  que  in  ipsa  scriptura  résonant 
plus  debent  esse  Sancte  Marie  quam  Ge- 
nesio  aut  alicui  qui  eas  injuste  de  potes- 
tate  ipsius  ecclesie  invasit,  per  Dominum 
altissimum  &  istas  virtutes  Sanctorum. 
His  ita  pactis,  Allidulfus  viciscomes  per 
hostium  ipsius  ecclesie  de  ipsis  rébus 
Gibertum  episcopum  revestivit  &  in  ipsis 
rébus  informavit.  Actum  publiée  die  jovis 
in  mense  aprile,  anno  III  régnante  Odone 
rege.  Propterea  necesse  fuit  Giberto  epi- 
scopo  ut  noticiam  &  scripturam  reclama- 
tionis  &  informationis  scribere  rogaret, 
quod  ita  &  fecit.  S.  Teoto  indignus  pres- 
biter  qui  hune  testimonium  prebuit.  S. 
Deidonatus  presbiter  qui  hune  testimo- 
nium prebuit.  S.  Augemundus  presbiter 
similiter.  S.  Anesteus  presbiter  similiter. 
S.  Augomarius  presbiter  similiter.  S.  Gre- 
gorius presbiter  similiter.  S.  Gregorius 
presbiter  similiter.  S.  Teumanno  qui  hune 
prebuit  testimonium.  S.  Milo  qui  hune 
prebuit  testimonium.  S.  Victor  qui  hune 
prebuit  testimonium.  S.  Leutardus  simili- 
ter. S.  Odilone  similiter.  S.  Leuterico  si- 
militer. S.  Bernerado  similiter.  Eldradus 
scriba  rogatus  scripsit. 

Col.  95. 

Compléter  le  renvoi  ainsi  que  suit  :  [Auj. 
Armoires,  v.  390,  n.  481 J,  copie  du  dou- 
zième siècle. 

Ce  qui  est  entre  crochets  manque  dans  la  copie. 

Col.  io3. 

Compléter  le  renvoi  Je  la  façon  suivante  : 
[Auj.  Armoires,  v.  390,  n.  485]. 


Col.  121,  n.  34. 

Cette  charte  est  interpolée;  voir,  à  ce  sujet,  la 
Note  publiée  au  tome  II  sous  le  titre  de  :  Remar- 
ques sur  quelques  chartes  &  diplômes  publiés  par 
V.  Va'issete, 

Col.  iSy,  n.  43. 

Lîg.  9  :  au  lieu  de  jussis  lise'{  jussi  sunt. 

Cette  erreur  s'explique  paléographiquement  par 
l'habitude  des  scribes  du  dixième  siècle  d'abréger 
sunt  par  une  f  avec  un  trait  au-dessus  ou  un 
point;  le  copiste  aura  réuni  les  deux  mots. 

Col.  i33. 

Lig.  3l  '.au  lieu  de  quarta,  qui  rCa  aucun 
sens,  nous  proposons  guaita,  qui  s'accorde 
bien  avec  cavalcata. 

Col.  i58. 

Compléter  le  renvoi  ainsi  que  suit  :  [Auj. 
Armoires,  v.  39,  n"  486]. 

Col.  194,  n.  79. 

Cartulaire  de  Lézat,  lat.  9  189,  f°  146  r". 

Lig.  I  :  Mundi  terminum  appropinquante 
&  ruinis  crebescentibus,  &  si  aliquid  de  ré- 
bus nostris  ad  loca  sanctorum  condonave- 
rimus,  retributorem  Deum  in  judicio  non 
diffidimus  haberi,  qui  dixit  :  Date  helemosi- 
nam  &■  ecce  omnia  munda  sunt  vobis';  • — 
lig.  3  :  le  manuscrit  porte  suaj  —  lig.  7, 
que;  — lig.  8  :  alodo;  —  lig.  11  :  Lesatense; 

—  lig.  12  :  abba;  —  lig.  20  :  calumpniam; 

—  lig.  21  :  presumpserit;  —  lig.  24  :  opti- 
neat. 

Col.  195. 

Lig.  2  :  au  lieu  de  octavo  corrige'^  nono, 
ce  qui  reporte  la  charte  à  Van  946^  —  lig.  4  ; 
au  lieu  de  nomen  lise'^  nomine. 

Col.  201,  n.  84. 

Nous  donnons  un  nouveau  ic-aie  de  cette  charte 
qui  nous  a  été  envoyé  par  M.  P.  Raymond,  ar- 
chiviste des  Basses-Pyrénées.  Nous  saisissons  cette 
occasion  de  le  remercier  publiquement  de  sa  col- 
laboration toute  bénévole. 


'  Luc,  c.  1 1,  V.  41. 


2217 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2  1U) 


MANIFESTA"  res  est  &  pêne  omnibus 
totius  Wasconiae  incolis  certissime 
notum,  quod  ego  Ramondus,  Bigorritanus 
cornes,  meis  peccatis  exigentibus,  Omni- 
potentis  iram  incurrere  &  Païadisi  gaiidia 
perdere  timens,  pro  redemptione  aniniae 
meae  &  parentum  nieoruni  locum,  ubi 
sancti  Saviui^  corpus  jacere  sine  dubio 
cognoscitur,  de  praediis  meis  &  haeredi- 
tavi  aliis  bonis,  &  ut  ibi  monastcrium  8c 
monachi  sub  abbate  regulariter  dégantes 
in  perpetuum  durarent  satis  Domino  auxi- 
liante  laboravi.  Inter  caetera  igitur  bona 
quae  ibi  diligenter  concessi,  vallem  Calda- 
renscm  praedicto  monasterio  &  monachis 
ibidem  servientibus  dono  &  concedo,  qua- 
tenus  ibi  ad  honorem  Dei  &  Beati  Martini 
aedificent  convenienter  &  mansiones  ad 
balneandum  compétentes  semper  in  eodem 
loco  conservent,  &  vallen^  praedictam  ab- 
bas  &  monachi  Sancti  Sabini  liberam  & 
quietam  possideant,  atque  nuUus  alius 
neque  nos  neque  successores  nostri  ibi 
potestatem  atque  podentiam' habeant,  ne- 
que  bestias  suas  qualescumque  sint,  nisi 
per  consilium  &  voluntatem  abbatis  Sancti 
Sabini,  ad  estivas  illius  vallis  introducant. 
Concedimus  etiam  in  ipsa  valle,  ut  si  quis 
porcum  singularem  sive  cervum  venando 
ceperit,  quartam  sive  spatularem  Sancto 
Sabino  persolvat,  &  per  totum  paschale 
Sancti  Sabini  infra  pontes  similiter  fiât. 
Insuper  ad  luminaria  Sancti  Sabini  buty- 
runi,  quod  per  illas  totas  estivas  censua- 
liter  accipiebamus,  totum  praefato  monas- 
terio concedendo  dimittimus.  Adhuc  etiam 
pro  amore  Dei  omnipotentis  &  tam  pro 
nostra  quam  successorum  nostrorum  sa- 
inte, eidem  monasterio  donamus  &  con- 
cedimus, ut  si  qua  legis  poecunia  pro  pla- 
citis  aut  battallis  de  praedicto  monasterio 
nobis  evenerit,  neque  nos  neque  vicarius 
qui  per  nos  in  illa  terra  fuerit  nobis  reti- 
neamus,  sed  ad  honorem  Dei  &  pro  salute 


'  Copie  de  1748  aux  Archives  des  Basses-Py- 
rénées, H,  147;  copie  de  1627,  même  dépôt.  H, 
148.  Dans  cette  dernière,  la  donation  est  précédée 
d'un  préambule  égal  à  la  moitié  de  la  charte. 
—  D'Avezac  -  Macaya ,  Essais  historiques  sur  le 
Bigorre. 

'  Il  faudrait  po^oenr/am. 


nostra      uiui    alfare   Sancti    Sabini    resti- 
tuamus. 

Hanc  itaque  chartam  &  hanc  confir- 
niationem  procerum  &  hominum  nostro- 
rum authoritate  in  manu  Bcrnardi,  (une 
temporis  Sancti  Sabini  abbatis,  Cacimus, 
régnante  in  Francia  Lodoico  rege  &  in 
Aragone  Garcia  rege,  anno  «h  Incarna- 
tione  Domini  dccccxlv. 

Col.  20.3,  n.  8."}  (charte  I), 

Remplacer  ce  fragment  par  la  charte  sui- 
vante : 

AppRoriNQUANTE  '  mundi  termino  & 
ruiuis  crebescentibus,  jam  certa  signa  ma- 
nifestantur,  &  si  aliquid  de  rébus  nostris 
ad  loca  sanctorum  condonaverimus,  retri- 
butorem  Deum  in  judicio  non  diffidimus 
haberi,  qui  dixit  :  Date  helemosinam  £•  ecce 
omnïa  munda  sunt  vobis.  Quaniobrem  ego  in 
Christi  nomine  Garsen,  pertimescens  ilhid 
tremendum  judicii  diem,  cedo  Dco  &  sancto 
Petro  aliquid  de  facultatibus  meis,  hoc  est 
ecclesia  que  est  fundata  in  honore  sancti 
Stephani  cum  ipso  alode,  totum  &  ab  inte- 
grum,  quistum  &  ab  inquirendum,  cedo 
Deo  &  sancto  Petro  apostolo  vel  Danielem 
abbatem  una  cum  norma  monachorum  qui 
sunt  in  Lesadensis  motiasterio.  Et  est  ipse 
alodus  in  pago  Tholosano,  in  terminio 
Bocona,  in  villa  que  dicitur  Fustiniago,  & 
ipse  alodus  terminos  vel  ajacentias  habet 
per  ipso  terminio  Bonastas  usque  in  Ge- 
lasso  &  de  ipso  Gelasso  usque  ad  rivo  qui 
currit  inter  Maleta  &  Saturnino  &  per  ipsa 
Comela  usque  ad  strata  publica.  Et  ipsa 
ecclesia  qui  est  fundata  in  honore  sancti 
Stephani  cum  ipso  alode,  quistum  &  ab 
inquirendum,  quem  Garsens  visa  fui  ha- 
bere  vel  possidere,  totum  &  ab  integrum 
cedo  Deo  vel  Sancto  Petro  &  Daniele  ab- 
bate una  cum  norma  monachorum  c[ui  sunt 
in  Lesadense  monasterio,  ut  post  obitum 
meum  habeant,  teneant  vel  possideant  & 
ipse  abbas  vel  alii  qui  post  eum  ingrediendi 
sunt  vel  monachi  loci  illius  non  habeant 
licentiam  de  Deo  &  sancti  Pétri  &  sancti 
Benedicti  dare  aut  tradere  in  manus  alie- 
norum,  set  semper  permaneat  ad  ipsa  casa 

'  Cil  rtu  In  ire  de  Lézat,  lat.  9  189,  f"  56  v". 


V. 


7» 


22Ii 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2220 


Deivel  miiiistris  altaris  sine  uUo  contratli- 
cente.Sane  si  quis,  nos  aut  ullus  ex  heredi- 
bus  vel  propinquis  meis  aut  ulla  amissa  per- 
sona  contra  hanccartam  ullam  calumpniam 
generare  vel  inquietare  presumpserit,  cum 
Jiida  Scarioth  in  infernum  participationem 
habeat  &  insuper  ad  rectores  ejusdem  loci 
auri  compo'nat  libras  lil,  Se  ejus  peticio 
nullum  optineat  effectum ,  set  cessio  ista 
firma  &  stabilis  permaneat  omnique  tem- 
pore  cum  stipulatione  subnixa.  Facta  ces- 
sio ista  in  mense  febroario,  anno  IX  rég- 
nante Lodovico  rege.  Signum  Garsen  qui 
carta  ista  scribere  rogavit  &  manibus  suis 
iirnmvit  &  alios  firmatores  firmare  rogavit. 
Signum  Asnario.  Signum  Sancione.  Signum 
alio  Sancione.  Signum  Radulfo.  Signum 
Garsione.  Italius  monachus  scripsit. 

Col.  2o3,  n.  85  (Charte  II). 

Collationnée  sur  lat.  9  189,  f"  140  v". 

Lig.  I  :  au  lieu  de  notitia,  noticia;  — 
ligiie  2  :  inserte;  —  ligne  3  :  govis;  — 
lig.  4  :  V*  I  Lesadensisj  —  lig.  9  :  Atverto; 

—  lig.  14  :  Lesadensis;  —  lig.  22  :  nullus; 

—  lig.  23  :  inprimis  ira;  —  lig.  24  :  ajouter 
le  vassage  suivant  :  incurat  &  excommuni- 
catus  permaneat  de  Deo  &  sancto  Petro  & 
omnibus  sanctis  &  cum  Datan  &  Abiron  in 
infernum  particeps  fiât. 

Col.  204. 

Lig.  I  :  aperili  ;  —  lig.  6  :  S.  Datone  & 
Itarius, 

Col.  206. 

Collatiorjné  sur  lat.  9189,  f"  54  V''.  — Voici  les 
principales  corrections  : 

Lig.  2  :  crebesceutibus;  —  lig.  4  :  Rad- 
veuo:  —  lig.  9  :  quistum;  —  lig.  11  :  mee; 
ligne  12  :  AtOne;  —  ligne  18  :  Adazio;  — 
lig.  20  :  Lesadense  cenobioj -'— lig.  29  :  set; 

—  lig.  32  :  supprimer  meis;  —  lig.  04  :  ca- 
lumpniam; —  lig.  35  :  inprimis. 

Col.  207. 

Lig.  I  :  Lodovico;  —  lig.   2  :  Radveuo; 

—  lig.  3  :  adfirmare  rogavimus  |  Asnario; 
■ —  lig.  4  :  AjoutCT^  Itarius  monachus  scripsit. 


Col.  226. 

Lig.  5  :  ajoute-^  tertio  après  anno. 

Col.  200. 

A  la  marge  corrige-^  959  en  963;  voir  la 
note  I,  même  colonne. 

Col.    230,   n.    I  12.  • 

Collationné  sur  le  cartulaire  de  Notre-Dame  de 
Nimes,  p.  i  i5.  — Voici  les  principales  corrections 
(cartulaire  original,  f°  5)  : 

Lig.  4  :  au  lieu  de  incliti  nominis  Z/je^  in 
Dei  nomen.  |  Berta;  —  lig.  6;  quam  jupp ri- 
me^ valde;  —  lig.  7  :  nullus  |  gentis;  — 
lig.  9  :  expontanea;  —  lig.  i5  :  comitatu  | 
Litoraria;  —  lig.  16  :  prenominatas  ;  — 
lig.  17  :  Armacianicus;  —  lig.  18  :  terminia; 

—  lig.  21  :  quam  &  futuros;  —  lig.  22  :  ca- 
sariciis;  —  lig.  25  :  aquarum  vel. 

Col.  25 1. 

Lig.  2  :  mîchi  |  queque;  —  lig.  7  :  &  quis 
I  donatione;  —  lig.  8  :  alimonia  ista  ad 
inrumpendum;  —  lig.  17  :  inprimis;  — 
lig.  22  :  Sirus;  —  lig.  23  :  particebs  fiant; 

—  ligne  24  :  &  insuper  conponant;  — 
lig.  25  :  obtimum;  —  lig.  28  :  septembres; 

—  lig.  32  :  alimonia  ista;  —  lig.  34  :  pres- 
biter  |  firmavit;  —  ligne  35  :  Aicabo  ;  — 
lig.  36  :  Deidone  |  presbiter. 

Col.  253,  n.  1  14. 

Voici  les  corrections  que  fournit  la  collation 
avec  le  cartulaire  publié  par  M.  Germer-Durand, 
p.  109  : 

Lig.  3  :  Deo;  —  lig.  5  :  in  Dei  nomen; 

—  lig.  6  :  Berte  |  comitisse  |  quam;  — 
lig.  7  :  supprime-^  mihi;  —  lig.  8  :  nullus  | 
gentis  ;  —  lig.  9  :  expontanea  ;  —  lig.  10  :  au 
lieu  de  mea,  michi;  —  lig.  11  :  prefata  casa; 

—  lig.  i5  :  coita;  —  lig.  16  :  comutatu  | 
Litoraria;  —  lig.  18  :  Armacianicus;  — 
lig.  20  :  terminia;  —  lig.  21  :  prefata;  — 
lig.  22  :  casa  |  Deo;  —  lig.  23  :  quam  |  & 
futuros;  —  lig.  24  :  comunia;  —  lig.  25:  ca- 
sariciis;  —  lig.  26  :  ortis,  goglatis. 

Col.  254. 

Lig.  2  :  aquarum  vel;  —  lig.  3  :  michi; 

—  ligne  4  :  per  excomp.  |  per  donat.;  — 


2  2  2  1 


ADDITIONS   ET  CORRECTIONS. 


2222 


lig.    5   :    qualecumquc   adquisitum    michij 

—  lig.  8  :  Berta  ;  —  lig.  9  :  michi  ;  — 
ligne  10  :  queque;  —  ligne  18  :  ejus;  — 
ligne  19  :  presbiter  |  condergendiim  ;  — 
lig.  20  :  supprime:^  niagistro;  —  lig.  21  :  Ai- 
gofredo  presbitero;  —  lig.  22  :  Aigofredoj 

—  ligne  23  :  presbitero  |  obedientia;  — 
lig.  2f)  :  vero  vestruni;  —  lig.  3o  :  teneant; 

—  lig.  82  :  istunij  —  lig.  35  :  legitimum; 

—  lig.  36  :  legitimum  j  —  lig.  87  :  abuerit; 

—  lig.  40  :  inprimis;  —  lig.  48  :  Sirus;  — 
lig.  44  :  supprime'^  extraneus^  —  lig.  45  :  sup- 
prlmc^  non;  —  lig.  5i  :  pro. 


Col.  255. 

Lig.  2  :  septembres;  —  lig.  4  :  Bertane; 

—  lig.   5  :  donalione  |  manum   meam;  — 
lig.  7  :  manum  suam  ;  —  lig.  8  •  Ucbaldus; 

—  lig.  9  :  Teuderico  |  presbiter. 

Col.  292. 

Remplacer  le  fragment  indiqué  sous  le 
n.  i33  (charte  III)  par  le  texte  suivant  : 

In  Christi  nomine".  Ego  Oriolus  pres- 
byter  de  Sancto  Martorio,  exposait  mihi 
Deus  &  trina  magestas  &  Dei  misericordia 
tractavi  in  animo  meo,  ut  aliquis  de  alode 
meo  propter  remedium  anime  mce  &  pâtre 
nieo  &  matre  mea  &  parentum  meorum; 
sic  dono  ad  Sancto  Beato  monasterio,  qui 
est  fundatus  in  comitatu  Comenico,  in  valle 
Bavartense,  super  fluvium  Garona,  aliquid 
de  proprium  meum  alodem,  dono  una  ec- 
clesia  qui  est  nominatus  Sanctus  Medar- 
dus,  ipsa  medietate  cum  omni  possessione 
sua,  cum  exitus  &  introitus  quantum  habet 
ad  inquestum  &  inquirendum;  ego  Oriolus 
-presbyterde  Sancto  Martorio  sic  dono  ipsa 
ecclesia  quod  supradiximus  Sanctum  Me- 
dardum  ipsa  medietate  ad  Sanctum  Beatum 
monasterium,  omnja  in  omnibus  propter 
remedium  anime  mee,  ut  quando  egredi- 
tur  anima  mea  de  corpore  meo,  fiât  ista 
helemosina  redemptio  anime  mee.  Quod  si 
ego  aut  ullus  homo  qui  contra  hanc  car- 
tam  helemosinaria  ad  inrumpendum  ve- 
nerit,  inprimis  iram  Dei  incurrat  &  cum 
Juda  Scariotis  participes  fiât,  &:  a  limini- 
bus  sancte  ecclesie  extraneus  fiât,  amen. 

'  Cartulaire  de  Lézat,  Int.  9  189,  ("  290  r". 


Facta  ista  carta  xv  kalendas  junii,  rog- 
nante comité  Raimundo  &  filio  suo  Ber- 
nardo,  episcopo  Oriolo.  Signum  Oriolo 
presbitero  qui  hanc  carta  ista  helemosi- 
naria rogavit  scribere  &  manibus  suis  fir- 
mavit  &  firmare  rogavit.  Signum  RadoKo; 
Signum  Solmone.  Signum  Atone.  Signum 
Asnero  presbitero.  Signum  Elece  presbi- 
tero. Signum  Amelio. 

Col.  292,  n.  IV. 

Collationné  sur  lat.  9  189,  f"  78  v". 

Lig.  9  :  qui  I  Boce;  —  lig.  i3  :  après  mo- 
nasterii  ajoute'^  propter  remedium  anime 
mee  vel  parentum  meorum,  omnia  in  om- 
nibus, sic  dono  ad  domum  Sancti  Beati  mo- 
nasterii;  —  lig.  i5  :  inrumpendum  |  inpri- 
mis I  iram;   —  lig.   16-17  '  supprime^r^  &  a 

liminibus extraneus  appareat;  —  1.  18  : 

Scariotis  participes  fiât;  —  lig.  19  :  Facta 
ista  I  kalendis;  —  lig.  24  :  ajoute':^  Sanciiis 
monachus  scripsit.  Dac  Elsi  de  Ost,  Atiliiis 
Dato,  Per  de  Argut,  Saila  Aner  presbiter 
de  Elec,  Uniclo  Asti  de  Bicinis  fidefece- 
runt  Datone  monacho  de  Boc,  ut  non  sub- 
trahat  Sanctum  Georgium  in  vita  ncc  in 
morte  de  Sanctum  Beatum  nec  in  alias  ma- 
nus  non  mittat. 

Col.  304. 

Lig.  17  :  corrige':^  la  ponctuation  comme 
suit  :  Joczefredus  senior.  Borrello  cornes. 

Col.  3o6,  n.  143, 

Collationné  sur  le  ms.  lat.  9189,  f*'  96  v".  — 
Voici  les  principales  corrections  : 

Col.  307. 

Lig.  I  :  Lesadensis  cenobii;  —  lig.  2  ;  Po- 
dagenes;  —  1.  6  :  Nogereda;  —  1.  8  :  Rod- 
gario;  —  lig.  14  :  vindcre;  —  lig.  16  :  fe- 
minam  |  set  |  comonia;  —  lig.  19  :  dinarios; 
—  lig.  21  :  decimbri;  —  lig.  22  :  Rodge- 
rio  I  Aladez;  —  lig.  28  :  après  rogavcnint 
ajoute':^  &  manibus  firmaverunt  &  firmare 
rogaverunt;  —  lig.  24  :  Rodgerio  |  Wil- 
lelmo;  —  lig.  i5  :  supprimée^  &c. 

Col.  33o,  n.  I  55. 

Collationné  sur  le  ms.  lat.  9189,  f'  184  r".  — 
Principales  corrections  : 


,23 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2224 


Col.  33o. 

Lig.  I  :  noticiaguarpicionis;  —  lig.  2  '.sup- 
prîmei  les  crochets  avant  &  après  nomina;  — 
lig.  3  :  Emelius;  —  lig.  5  :  Tholosano;  — 
lig.  6  :  qui;  —  lig.  8  :  Lesatensi  cenobio; 

—  lig.  II  :  dompno;  —  lig.  17  :  au  lieu 
de  gaita,  gutta;  —  1.  18  :  gutta;  —  1.  19  :  pu- 
plica;  I  lig.  20  :  après  ce  mot  ajouter  de  alia 
parte  usque  in  boscum  in  terminio  de  alode 
de  Cassanello;  —  lig.  20  :  après  infra  ajou- 

Col.  33  r. 

Lig.  2  :  ermiim;  —  lig.  7  :  aiit  mona- 
chus  I  nuUus;  —  lig.  9  :  bescamiare  |  ad 
f'evus  I  set;  —  1.  10  :  comiinia;  —  1. 13  :  Rot- 
berto. 

Col.   140. 

Remplacer  le  n.  160  (charte  I)  parle  texte 
suivant  : 

Appropinquante  '  etenim  mundi  ter- 
mine &  ruinis  crebescentibus  jam  signa 
certa  manifestantur,  &  si  de  rébus  nostris 
aliquid  ad  loca  sanctorum  condonaverimus, 
in  judicio  non  diffidimus  haberi  retributo- 
rem  Deum  qui  dixit  :  Date  helemosinam  & 
ecce  omnïa  munda  sunt  vobis,  &  qui  plus  dat 
plus  mercedem  acclpîet  &  congregat  fructus  in 
vitam  eternam.  Sacrosancte  baselice  Sancti 
Pétri  monasterii  Lesatensis,  qui  est  funda- 
tus  super  fluvium  Lésa,  ubi  Ugo  abba  una 
cum  norma  monachorum  pastor  vel  guber- 
nator  preesse  videtur.  Ab  hoc  igitur  in  Dei 
nomen  ego  Rodgarius  cornes  &  uxor  mea 
Aladaic  cedimus  Deo  &  sancto  Petro  apos- 
tolo  aliquid  de  facultatibus  nostris,  hoc  est 
ecclesia  que  est  fundata  in  honore  beati 
Michaelis  arcangeli  in  villa  que  dicitur 
Pentegus  cum  ipso  alode  totum  &  ab  inte- 
grum,  quesitum  &  inquirendum,  quod  no- 
bis  habere  vel  possidere  videmur,  cedimus 
Deo  &  sancto  Petro  vel  Ugone  abbate  una 
cum  norma  monachorum,  qui  sunt  in  Le- 
satensi monasterio,  ut  post  hodiernum  diem 
habeant,  teneant  &  possideant,  &  non  ha- 
beat  abba  vel  monachi  seu  successores  eo- 
rum  licenciam  de  Deo  &  sancto  Petro  vel 
sancti  Benedicti  sive  sancti  Antonini  ipsum 

-  '  Cartulaire  de  Lézat,  lat.  9  189,  f"  167  r". 


alodem  dare  aut  tradere  nec  transmutare 
in  manus  alienorum,  set  semper  perma- 
neat  ad  ipsa  comunia  Dei  vel  ministris  al- 
taris  ejus  pro  anime  mee  &  anime  uxoris 
ruée  sine  ullo  contradicente.  Et  in  alio  loco 
donamus  ipsam  ecclesiam  que  est  fundata 
in  honore  béate  Marie  virginis  cum  ipsum 
alodem  que  vocant  Vallegenum  totum  & 
ab  integrum,  quesitum  &  ad  inquirendum, 
que  nos  visi  sumus  habere  vel  possidere 
sine  ullo  contradicente.  Sane  si  quis,  nos 
ipsi  donatores  aut  ullus  ex  heredibus  vel 
filiis  sive  propinquis  nostris  aut  ulla  per- 
sona  contradicente  contra  hanc  cessionem 
ullam  calumpniam  generare  vel  inquietare 
presumpserit,  inprimis  iram  Dei  incurrat 
&  cum  Juda  Scarioth  in  infernum  partici- 
pationem  habeat,  &  illa  maledictio  qui  ve- 
nit  super  Datan  &  Abiron  descendat  super 
illos;  &  qui  transmutare  voluerit  sit  excom- 
municatus  de  Deo  pâtre  &  béate  Marie  vir- 
ginis &  beati  Michaelis  archangeli  &  beati 
Pétri  apostoli  &  de  omni  agmina  sit  ma- 
ledictus  &  confusus  omni  tempore,  &  in- 
super componat  ad  rectores  ejusdem  loci 
auri  libras  m  &  ejus  peticio  nullum  obti- 
neat  effectum  &  cessio  ista  firma  &  stabilis 
permaueat  omni  tempore  cum  stipulatione 
subnixa.  Facta  cessione  ista  in  mense  au- 
gusto,  sub  die  feria  iiiP,  régnante  Rot- 
berto  rege.  Signum  Rodgario  comité  & 
uxori  sue  Aladaicia,  qui  cessione  ista  ma- 
nibus  firmaverunt  vel  firmare  rogaverunt. 
Signum  Raimundo.  Signum  Bernardo.  Sig- 
num Pétrone.  Signum  Benedictus  rogatus 
scripsit. 

Col.  341,  n.  160  (charte  II). 

Collationné  sur  le  ms.  lat.  9189,  f°  120  v°.  — 
Corrections  principales  : 

Lig.  3  :  jajoute':^  dono  Domino  |  omni- 
potente; —  lig.  4  :  Lesatensi  cenobio;  — 
lig.  6  :  Tholosano;  —  lig.  9  :  ajacenciis; 

—  lig.  10  :  afrontationibus;  —  lig.  12  :  ab 
inquirendum. 

Col.  342. 

Lig.  I  :  parentorum;  —  lig.  2  :  nullus; 

—  lig.  6  :  helemosinis;  —  lig.  1 1  :  Aladaid  ; 

—  1. 14  :  aprè.ySig.t  Pétrone  fl/oufe^Sig.tDu- 
rando. 


22 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2226 


Col.  348. 

Remplacer  la  charte  III  par  le  texte  sui- 
vant : 

t  Crescente  '  eteuim  religione  Chris- 
tiana,  consuetudo  inolevit  in  sancta  Dei 
ecclesia,  ut  omnis  homo  pro  peccatis  vel 
operibus  suis  que  contra  Dei  preceptum  se 
egisse  recognoscens,  de  rébus  suis  donaret 
ad  loca  sanctorum  propter  remedium  &  in- 
dulgenciam  peccatorum  suorum  vel  consan- 
guineorum  de  quorum  niercede  adquisiti 
sunt,  ut  meritis  vel  precibus  sanctorum,  de 
quorum  reliquie  in  Christi  nomine  vene- 
rantur  in  his  locis,  in  quibus  se  donare  pro- 
fessi  sunt,  misericordiam  Domini  se  recep- 
turos  in  die  judicii  sciant,  &  qui  injuste 
aliquid  de  hoc  donum  sibi  haberi  vel  te- 
neri  videtur,  si  sine  emendationc  in  hoc 
seculo  transitorio  emendatum  vel  recupera- 
tum  non  fuerit,  sciât  sibi  in  perpetuum 
anime  sue  penas  infernales  sustinere.  Ob 
hoc  igitur  timoré  Dei  inspectus  ego  Sul- 
nuis  in  memetipso  cognoscens  graviter  me 
deliquisse  contra  Deo  &  jussibus  ejus,  pro- 
posui  in  corde  meo  ut  darem  aliquid  que 
possideri  video  Deo  &  sancte  Dei  ecclesie 
&  cedo  vel  dono  ipsam  ecclesiam  Sancti 
Beati,  qui  est  fundata  super  ripam  Ga- 
ronne, in  terminio  Bavartense,  in  comi- 
tatu  Comunicence,&  ecclesiam  Sancti  Vin- 
cencii  qui  est  super  aliam  ripam  Garonne, 
cum  omni  oblatione  &  suis  apendiciis,  to- 
tum  &  ab  integrum  sine  uUo  retentu  dono 
Domino  Deo  &  Sancto  Petro  de  Lesat  & 
sancto  confessori  Christi  Antonio  &  alio- 
rum  sanctorum  quorum  ibi  reliquie  ve- 
nerantur,  Hugoni  abbate  &  cuncta  con- 
gregationi  ipsius  loci,  qui  modo  sunt  & 
usque  in  finem  venturi  sunt,  tali  couventu 
ut  semper  ibi  monachi  Deo  serviant  &  re- 
gant locum  secundum  regulam  Sancti  Be- 
uedicti  vel  secundum  posse  ejusdem  loci. 
Quod  si  ego  aut  ullus  ex  heredibus  meis 
aut  uUa  apposita  persona  qui  contra  hanc 
donationem  inrumpere  aut  contradicereaut 
inquietare  voluerit,  inprimis  iram  Dei  om- 
nipotentis  incurrat  &  de  sancta  Maria  & 
de  omnes  angelos  ^  archangelos  Dei  &  de 
omnes  ecclesias  catholicas,  que  sunt  in  toto 

'Cartulait-e  de  Lézat,  lat.  9  189,  f'^  74  r". 


orbe  terraruni  ab  oihhk  iimjui:  in  occi- 
dente  excommunicatus  permanent  &  cum 
Juda  Scarioth  miseriam  misceatur,  sitque 
sequestratus  a  consorcio  sanctorum  fidc- 
lium  habeatque  porcionem  cum  Caym  fra- 
tricida  ac  infelicissimo  Herode  parricida, 
cum  Chore,  Datan  &  Abiron,  quos  terra 
absorbuit  vivos,  adhereat  ei  lebra  Naaman 
Siri ,  fiatque  consors  Nabuchodonosor, 
Caiphe  scilicet  &  Pilati,  Doech  &  Olo- 
ferni  omniumque  inimicorum  Dei,  quos 
ab  inicio  Deus  malcdixit  &  a  se  perpctua- 
liter  excommunicavit,  demergaturquc  in 
cloacam  gennerali,  luiturus  penas  miscria- 
rum  suarum  in  perpetuum,  &  uxor  ejus  sit 
vidua  &  filii  ejus  sint  orphani,  &  omius 
maledictiones  que  in  vêtus  &  novum  Tes- 
tamentum  continentur  super  eum  descen- 
dant. Amen.  Amen.  Amen.  Fiat.  Fiat.  Fiaf. 
Factum  est  hoc  in  presentia  dompni  Pétri 
Convenarum  episcopi  &  in  presentia  bo- 
norum  virorum  qui  ibi  aderant.  Signuni  t 
Sulmo  qui  carta  scribere  rogavit  &  manu 
sua  firmavit  &  firmare  rogavit.  SignumtPc- 
tro  episcopo.  Signum  t  Raduino  monacho. 
Signum  fNizezio  monacho.  Signum fLiva- 
nono  monacho.  Signum  fBenedicto  Adilio 
presbitero.  Signum  fElecie  Mancio  presbi- 
tero.  Signum  t  Mancio  Asnerio  presbitero. 
SignumfBarols  de  Lauzivert.  SignumfSan- 
cio  Ariol.  Signum  fAt  Baro.  Acta  sunt  hec 
VI°  idus  augusti,  in  festivitate  Sancti  Ci- 
riaci,  feria  Vi%  luna  X%  epacta  xxvi%  con- 
currens  VI"*,  &  bissextilis  annus,  indicio 
ix%  anno  ab  Incarnacione  Domini  M'iii". 

La  date  est  sans  doute  altérée,  car  les  éléments 
n'en  concordent  pas;  en  supposant  une  erreur  dans 
le  millésime  &  en  écrivant  1004,  l'épacte,  le  con- 
current &  l'année  bissextile  concordent;  quant  à 
la  fête  de  saint  Cyriaque,  elle  a  bien  lieu  le  8  août, 
mais  en  1004,  le  8  août  était  un  mardi.  Du  reste, 
ce  cas  n'est  pas  rare  dans  les  documents  diploma- 
tiques du  moyen  âge,  à  cause  des  erreurs  dont 
fourmillaient  les  computs  employés  à  cette  époque. 

Col.  359,  n.  171 . 

Lig.  9  :  au  lieu  Je  vitae  corriger  ante. 

Col.  362,  n.  173  (Charte  I). 

Collntionnée  sur  le  cartuLiire  de  Léznt,  laf.  9  iSp, 
f  94"  r". 


2227 
Col.  36o. 


ADDITIONS   ET  CORRECTIONS, 


222i 


Lig.  3  :  Lesadensis;  —  lig.  8,  coaven- 
tum  ;  —  lig.  II  :  sine  iillo  contradicente^ 
—  lig.  14  :  Camollago;  —  lig.  19  :  Moder- 
cago  I  qiiemj  —  lig.  22  :  monachi  |  viu- 
dere;  —  lig.  23  :  possiut;  —  lig.  24  :  set  | 
comunia^  —  1.  25  :  helemosinisj  —  I.  35  : 
inprimis. 

Col.  377. 

Note  2  :  Il  faut  corriger  :  Archives  de  l'ab- 
baye de  Conques. 

Col.  448. 

Lig.  pénultième  :  au  lieu  de  Gisistericen- 
sis  lire  Sigistericencis. 

Col.  470,  n.  235. 

CoUationné  sur  le  manuscrit  de  Peyrat,  du 
commencement  du  quinzième  siècle,  lat.  4991  A, 
f  167  v". 

Rétablir  le  commencement  de  la  manière 
suivante  : 

Poncius  Dei  gratia  nobilis  Tholose  co- 
rnes palatinus.  Quamvis  apostolica  pronun- 
cient  verba,  quod  non  sit  ideo  pietas  ali- 
qua  cum  de  reprobis  sermo  diucius  per 
prophetam  judicant  dicens  :  Ipsi  regnave- 
runt,  sed  non  ex  me,  principes  extiterunt,  sed 
non  cognovi'.  Idcirco  ego  Poncius  Tholose 
urbis  cornes,  ne... 

Lig.  5  :  ab  eo  non  agnitus;  —  lig.  8  :  Ac- 
quitanorum  ;  —  lig.  9  :  Caturcencis^  — 
lig.  10  :  Gasberti;  —  lig.  11  :  Guillelmi  | 
&  Fulconis;  — lig.  i3  :  Moissiacensis  |  au 
lieu  de  quam  ego...  regum  Francorum  le 
texte  porte  :  Cujus  deffencioneni  actenus 
[ego]  &  parentes  mei  seu  predecessores  mei 
comités  Tholosani  de  manibus  abbatum  & 
monachorum;  —  lig.  ij  :  au  lieu  de  habere 
&  mette'{  cum;  —  lig.  18  :  servicio;  — 
lig.  21  :  Moyssiacencis;  —  lig.  22  :  au 
lieu  de  omnipotenti...  &  seniori  le  texte 
porte  :  Prestante  Deo,  intercedentibus 
apud  ipsum  sanctis  apostolis  ejus  Petro  & 
Paulo  pro  sainte  anime  mee;  —  1.  24  :  do- 
mino; —  ligne  25  :  Cluniacensi  sive;  — • 
lig.  27  :  beati;  —  lig.  28  :  supprime':^  trado  j 

'  Osée,  c.  8,  V.  4. 


ajoute':^  concedo  après  testibus  ;  —  lig.  32  :  au 
lieu  de  abbatia,  deffentione. 

Col.  471 . 

Lig.  i  :  adtemptaverit;  —  lig.  2  :  testa- 
cione;  —  1.  4  :  necnon  &;  —  1.5  :  tuicio- 
nem  |  preffatus  |  Moyssiacus; — 1.6:scrip- 
cionem  concessionis;  —  lig.  8  :  astante; 
—  lig.  9  :  cuy  |  au  lieu  de  electione,  de- 
precatione;  —  1.  11:  diocesis;  —  1.  12  :  Du- 
rando;  —  ligne  i3  :  in  solempnitate  ;  — 
lig.  16  :  ici  le  texte  porte  par  erreur  :  Gus 
cognomento  Miscensmalum  firmavit;  — 
ligne  20  :  data  |  supprime-^  die  |  junii;  — 
lig.  21  :  au  lieu  de  régnante...!,  mc«re  [annoj 
ab  Incarnacione  Domini  M^LXVII". 

On  voit  que  les  deux  textes  présentent  d'assez 
grandes  différences.  Celui  qu'a  donné  D.  Vaissete 
est  celui  de  Baluze  {M'iscellanea,  prior  éd.,  vi, 
465),  qui  assure  l'avoir  tiré  du  cartulaire  de 
Cluny,  dit  de  Snint-Odilon  5  le  Gallia  Chrisîiana. 
l'a  reproduit  t.  i,  Inst.,  p.  37.  —  A  la  page  3o, 
ce  dernier  ouvrage  donne  aussi  celui  d'Aimeri  du 
Peyrat,  qui  nous  paraît  le  plus  authentique,  mal- 
gré quelques  fautes  de  transcription  dans  les  noms 
des  témoins  &  dans  la  date;  remarquons  que  ce 
chroniqueur  n'avait  pas  vu  l'acte  lui-même  (c«;kî 
ténor  dicitur  esse  talis,  (°  167  c).  La  mention  des 
rois  de  France  dans  le  texte  de  Cluny  est  certai- 
nement la  différence  la  plus  importante  entre  les 
deux  textes.  Quant  à  la  date  donnée  par  Aimeri, 
elle  est  inadmissible.  (Voir  tome  IV,  Note  XXXII, 
n.  IV.)  [A.  M.] 

Col.  522,  n.  265.  • 

Lig.  18  :  meorum  comitum  corrige'^  suo- 
rum. 

Col.  547,  n.  279. 

Nous  devons  la  collation  de  cette  pièce  à  l'obli- 
geance de  M.  P.  Raymond,  archiviste  des  Basses- 
Pyrénées. 

IN  '  nomine  Domini  nostri.  Ego  Bernardus 
de  Durban  una  cum  sponsa  mea  necnon 
cum  filiis  meis  Bertrando  &  Rogerio  atque 
Guilelmo    Atone,     necnon     Bernardo    ac 


'  Le  cartulaire  original  est  un  rouleau  de  par- 
chemin, l'écriture  est  du  douzième  siècle.  Archives 
des  Basses-Pyrénées,  E,  475.  —  Copie  dans  la  col- 
lection Doat,  à  la  Bibliothèque  nationale,  v.  97, 
^24. 


2229 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


:3o 


Atone,  recognoscens  injuriam  quam  patcr 
meus  fecit  in  onore  Sancti  Stephani  Asi- 
liensis  &  nialignos  usus  quos  super  ini- 
posuij  ego  dimitto  Domino  Deo  &  Sancto 
Stephano  &  abbati  Petro  &  omnibus  mo- 
nachis  Asili  Deo  servientibus  tam  presen- 
tibus  quam  futuris,  ac  conventione  ut  nec 
ego  nec  aliquis  ex  heredibus  meis  in  mo- 
nasterio  non  capiam  ospitium  per  man- 
datum,  nec  aliquam  vim  in  omni  onore 
faciam.  Recognosco  etiam  hominium,  quod 
ego  debeo  meique  successores  tibi  Petro 
abbati  Asiliensi  tulsque  successoribus  de 
Castro  quod  vocatur  Durban  debemus  fa- 
cere,  quod  in  onore  &  alodio  Sancti  Ste- 
phani pater  meus  Guilelmus  Ato  &  frater 
ejus  Arnaldus  Tardiu  fecerunt  &  con- 
struxerunt.  Recognosco  etiam  omne  quod 
habeo  vel  habere  debeo  in  villa  &  salve- 
tate  Asiliensi  &  in  Albed  &  in  Rufiac  &  in 
Tavernulas  &  in  Semerted  &  in  Ez  &  in 
aliis  quamplurimis  locis,  sicut  in  cartis 
suis  sibi  donatum  &  concessum  invenit  vel 
etiam  alii  quicumque  de  me  meisque  suc- 
cessoribus ibi  vel  in  aliis  locis  ad  fevum 
debent  tenere  quoquo  modo,  supradictum 
monasterium  dono  vel  pignore  vel  sepul- 
turavel  etiam  eniptione  acquirere  poterit, 
reliquo,  absolvo  per  me  omnesque  succes- 
sores meos  fevum  supradicte  ecclesie  Asi- 
liensis,  ut  ad  utilitatem  &  usum  Deo  ser- 
vientium  pro  anima  mea  parentumque 
meorum  in  perpetuum  remaneat.  Insuper 
justicias  totius  salvetatis  &  leddas  mercati 
dimitto,  ut  de  omnibus  forifactibus  abbas 
faciat  justiciam  aut  cui  ipse  jusserit.  Et 
promitto  Se  affirmo,  juro  super  quatuor 
evangelia  &  omnes  reliquias  supradicte 
ecclesie,  ut  hec  emendacio  omnium  malo- 
rum  usuum  salva  sit  &  firma  absque  omni 
diminutione  &  veratione  tam  per  me  quam 
per  omnes  eredes  nostri  generis  in  eter- 
num,  ut  in  presenti  det  nobis  ita  remis- 
sionem  omnium  peccatorum,  ut  in  futuro 
percipiamus  regnum  celorum.  Factum  est 
hoc  anno  ab  Incarnatione  Domini  MLXVii", 
régnante  Francorum  rege  Philippo,  Du- 
rando  episcopo  Tolose,  Guilelmo  comité. 
Signum  Pétri  abbatis.  Signuni  Poncii  de 
Tauriga.  Signum   Pétri  Arnaldi  de  Urzas. 

'  Le  texte  porte  m"  Lxxxx"  vii°. 


Guilelmus  de  Savarad.  Raymnndus  Arnal- 
dus, Guilelmus  sacrista  &  Arnaldus  Ber- 
nard. 

Col.  612,  n.  ^14. 

NOTUAi'  sit  omnibus  homtnibus,  quod 
dompnus  Dalmacius  Narbonensis  ar- 
chiepiscopus  venit  in  domum  Sancti  Ste- 
phani Aziliensis  &  ibi  honorifice  fuit  sus- 
ceptusj  &  dum  ipse  staret,  veniens  ego 
Isarnus,  Tolosane  sedis  episcopus,  apiK 
prefatum  monasterium  niultum  honorifice 
ibi  susceptus  sum,  ibique  dum  morarer 
rogatus  sum  a  jamdicto  archiepiscopo  & 
abbate  atque  a  cunctis  fratribus,  ut  omnia 
jura  &  ecclesias  ejusdem  monasterii,  que 
in  meo  episcopatu  sunt,  mea  auctoritate 
tuerentur.  Quapropter  ego  jamdictus  Isar- 
nus episcopus  amore  &  honore  Dei  omnia 
jura  ejusdem  monasterii  in  mea  defensïone 
suscipio,  &  ecclesias  in  meo  episcopatu  ad- 
quisitas  mea  auctoritate  roborando  laudo 
&  affirmo,  videlicet  ecclesiam  Sancti  Mar- 
tini de  Savarad  &  Sancti  Felicis  &  eccle- 
sias omnes  que  ad  domum  pertinent.  Et 
iusuper  dono  &  concedo  ejusdem  monas- 
terio  ut  semper  liberam  habeat  potestatem 
acquirendi  quicquid  possit  in  omni  episco- 
patu Tolosano,  pro  me  &  omnibus  succes- 
soribus nostris.  Et  hoc  totum  factum  est  in 
generali  capitulo,  in  presencia  supradicti 
archiepiscopi  &  abbatis  &  Poncii  prioris 
&  Bernardi  sacristae  &  aliorum  virorum 
nobilium,  anno  ab  Incarnatione  Domini 
WLXX^V",  régnante  Philipo  rege.  Rai- 
nuindus  capellauus  hoc  scripsit. 

Col.  617,  n.  3i8. 

Collntionné  sur  le  cartulaire  de  Nîmes,  publia 
d'après  le  manuscrit  original,  p.  241.  Nous  repu- 
blions In  pièce  en  entier,  à  cause  des  nombreuses 
erreurs  commises  par  D^Vaissete. 

Ad  locum  sacrum  Sancta  Maria,  mater 
domini  nostri  Jhesu  Christi,  que  est  fun- 
data  in  civitate  Nemausense.  Ego  in  Deî 

'  Collection  Doat,  à  In  Bibliothèque  nation.il», 
V.  97,  f"  36;  tiré  du  cartulaire  du  Mas-d'Azil.  — 
[Cartulaire  original  aux  Archives  des  Basses-Pyré- 
nées, E,  475.]  —  Baluze,  Capitularia  rr.qum  Franco- 
rum, t.  2,  app.  c,  I  5')4. 


2  23l 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2282 


nomeii  Ermengarda  vicecomitissa ,  quam 
placuit  animus  meus  &  placet  valde,  ut 
aiullus  quoque  ingentis  imperio  nec  sua- 
dentis  aiiimo,  &  ex  propria  &  spontaiiea 
hoc  elegit  michi  mea  bona  voluntas,  ut  ad 
ipso  altario  Sancta  Maria  donare  volo,  qiiod 
ita  &  facio,  aliquid  de  alodem  meum,  quem 
ego  habeo  in  comniitatu  Nemausensis,  in 
terminium  de  villa  Sancti  Stephani  de  Al- 
verno.  In  ipsa  villa,  in  ipsos  terminios, 
dono  a  Sancta  Maria  uno  nianso,  que  Ri- 
colfus  &  uxor  sua  Aurutia  ejccolit,  cum 
curte  &  orto  &  exevos  suos,  campos  her- 
nies &  cultos,  vineis,  vinealis,  arboribus 
pomiferis  &  impomiferis,  aquis  aquarum  & 
decursibus  earuni.  Totum  &  ab  integrum  &: 
fundum  possessionis  ego  Ermengarda  dono 
a  domna  mea  Sancta  Maria,  pro  remedio 
animée  mee,  quod  Dominas  habeat  mise- 
ricordiam  anime  mee.  Et  quis  contra  hanc 
cartam  donatione  ista  ullunique  tempore 
inquietare  vel  inrumpere  voluerit,  male- 
dictionem  accipiat  &  a  liminibus  sancte 
Dei  ecclesie  extraneus  liât  &  habeat  le- 
pram  sicut  Naaman  Sirus.  Et  quis  contra 
hanc  cartam  donationem  istam  ullumque 
tempore  inquietare  vel  inrumpere  volue- 
rit, componat  super  ipsa  maledictione  isto 
manso  cum  ipsas  res  duplas  melioratas.  Et 
in  antea  firma,  stabilis  permaneat  omni- 
que  tempore.  Facta  carta  donatione  ista 
in  ipso  die  festivita[ti]s  Sancti  Johannis 
Baptiste,  a  la  regia  Sancta  Maria,  subtus 
ulmo,  in  presentia  Froterio  episcopo  ve- 
tero  &  in  presentia  Esmiranno  &  Pétrone 
Tallaferro  &  Bernard©  Agullono  &  Ber- 
nardo  Bertranno  &  Wilelmus  Sabenco  & 
Vilelmus  de  Clarentiaco  &  Giraldo  de  Ber- 
nizo.  Baro  presbiter  scripsit. 

Col.  667,  n.  347. 

HeC  est  carta  vel  testamentum  seu  no- 
ticia  guarpitoria,  qua  scribimus  om- 
nibus fidelibus  Christianis  presentibus  & 
futuris  &  maxime  abbatibus  &  mouachis 
qui  futuri  sunt  in  monasterio  Sancti  Ste- 

'  Cartulaire  de  l'abbaye  du  Mas-d'Azil,  au  châ- 
teau de  Pau.  Copie  dans  la  collection  Doat,  à  la 
Bibliothèque  nationale,  v.  97,  f "  i .  —  [Cartulaire 
Original  aux  Archives  des  Basses-Pyrénées,  E,  470. J 


phani  Asiliensis  usque  in  finem  muudi, 
qualitervel  quomodo  factum  est  in  diebus 
istis  de  ecclesia  Sancti  Ypoliti  martiris, 
présidente  in  cathedra  episcopali  domno 
Ysarno  episcopo,  dominante  in  comitatu 
Tolosano  domino  comité  Willelmo.  In 
tempore  isto  de  ecclesia  jam  suprascripta 
quidam  homines  nobilissimi  &  secundum 
seculum  famosi  &  robustissimi,  id  sunt 
Ramundus-Guillelmi  de  Marchafava  & 
Bernardus-Guillelmi  nepus  ejus  &  Guil- 
lelmus  Bernardi  filius  ejus,  &  post  illos 
&  per  illos  alii  quamplurimi  milites  nobi- 
lissimi qui  ad  fevum  tenebant  per  illos 
hanc  ecclesiam,  Willelmus  Ardoi  de  Ravi- 
dana  &  fratres  ejus  Dodo  &  Rodgerius,  & 
ex  alia  parte  consobrinus  eorum  Petrus, 
&  in  alia  parte  Arnaldus  de  Dalbs  &  frater 
ejus  Rodgerius;  isti  omnes  suprascripti 
propter  timorem  &  amorem  Dei  &  metum 
géhenne  ignis  eterni  seu  diem  judicii,  & 
propter  excomunicacionem  Romani  seu 
Tolosani  concilii  &  domni  Ysarni  epi- 
scopi,  &  pro  animabus  suis  &  animabus 
parentorum  suorum  vivorum  &  defunc- 
torum,  dederunt  &  dimiserunt  &  guar- 
pierunt  &  ad  alodem  firmaverunt  eccle- 
siam jam  supranominatam  Domino  Deo  & 
Sancto  Stephano  Asiliensis  monasterio,  8c 
domno  abbati  Poncio  &  Amelio  monacho 
&  omnibus  abitantibus  &  monachis  &  abi- 
tatoribus  loci  illius  qui  présentes  &  futuri 
sunt  usque  ad  consuniacionem  seculi.  Ra- 
mundus-Guillelmi 8c  Bernardus  Guillelnii 
8c  Guillelmus-Bernardi,  sicut  jam  supra- 
scriptum  est,  fecerunt  guarpicionem  ad 
ostium  monasterii  Sancti  Pétri  Lesatensis 
cenobii,  in  presencia  8c  in  manibus  domni 
Poncii  abbatis  ejusdem  loci.  lUic  aderant 
quamplurimi  nobiles  8c  fidèles  Christiani 
laici  8c  clerici,  Amelius-Ato  monachus,  Ar- 
naldus canonicus  Sancti  Saturnini ,  Ainal- 
winus  8c  Rielgelricus'  milites  nobilissimi 
8c  alii  multi  Christiani.  Alii  jam  suprascripti 
guarpierunt  eam  super  ripam  fluminis  qui 
vocatur  Garonna,  justa  villam  qui  vocatur 
Capenks,  firmaverunt  Se  dederunt  eccle- 
siam jamdictam  cum  decimis  8c  primiciis 
ad  eam  pertinentibus,  cum  libris  8c  signis 
8c  vestimentis   8c   turibulis    8c  ornamentis 

'  On  lirait  plutôt  ArielgelricuS. 


2233 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 


2254 


ecclesiasticis  &  ciniinteriis,  cum  consilio 
&  auctoritio  clericorum  ecclesie  illius  ; 
hec  sunt  nomina  illorum  :  Auriolus  & 
Arnaldus  &  nepus  ejus  Ramundus  & 
Poncius.  Simili  modo  clerici  isti  lauda- 
veruiit  &  firmaverunt  ecclesiam  illam  Do- 
mino Deo  &  Saiicti  Stephani  Asiliensis 
monasterii.  Isti  milites  suprascripti,  qui 
haiic  ecclesiam  cjuamvis  injuste  ad  fevum 
tenebant  de  Ramundo-Guillelmo  &  Ber- 
nardo-Guillelmi,  acceperunt  precium  de 
substantia  Sancti  Stephani  &  monachis 
ejus,  hoc  sunt  ducentos  septuaginta  soli- 
des in  res  preciatas,  &  de  isto  pretio  nichil 
remansit  ad  solvere  ;  in  tali  racione  & 
convenencia  neque  abbates  neque  mona  - 
chi  neque  clericus  neque  ulla  potestas  jam 
amplius  ecclesiam  istam  non  possint  do- 
nafe  nec  inpignorare  nec  transfundere  nec 
alienare  per  nuUam  artem  nec  per  nuUum 
ingenium,  sed  semper  sit  in  potestate  & 
incomonia  Sancti  Stephani  &  ejus  congre- 
gacione,  &  precamur  omnes  Christianos 
qui  siant  adjutores  Domino  Deo  &  sancto 
Stephano  &  abitoribus  ejus  ista  ecclesia 
jam  suprascripta  ad  tenere,  &  qui  hoc  fe- 
cerit  benediccionem  eternam  consequi  me- 
reantur  cum  omnibus  sanctis.  Amen.  Et 
aima  virgo  Maria,  &  sanctus  Michaël  cum 
corus  Angelorum,  &  sanctus  Petrus  cum 
corus  Apostolorum,  &  sanctus  Stephanus 
cum  corus  Martyrum,  &  beatus  Martinus 
cum  Confessorum,  &  sancta  Félicitas  cum 
corus  Virginum,  isti  &  omnes  sancti  illis 
adjutores  siant  ante  tribunal  Domini  nos- 
tii  Jesu  Christi  in  vitam  eternam.  Amen.  Et 
si  est  uUus  homo,  qui  ista  carta  inrumpere 
voluerit,  centum  libras  auri  &  centum  ar- 
genti  componat,  sed  inanis  &  vacuus  per- 
maneat  &  inprimis  ira  Dei  omnipotentis 
incurrat,  &  cum  Juda  qui  Dominum  tra- 
didit  particebs  sit  in  infernum,  &  sicut 
Datan  &  Abiron  deglutivit  terram  sic  de- 
gluciat  illos  infernus  &  escomunicati  & 
maledicti  permaneant  &  vocem  Domini 
nunquam  audiant,  &  maledicti  siant  de 
vertice  capitis  usque  ad  plantam  pedis. 
Fiant  filii  eorum  orphani  &  uxores  eorum 
vidue  &  in  memoria  apud  domum  &  male- 
dicti siant  ambulantes  &  stantes  vel  se- 
dentes,  manducantes  vel  bibentes,  dor- 
mientes  &  vigilantes.  Facta  carta  ista  sub 


die  feria  il,  in  mense  madi,  anno  ab  In- 
carnatione  Domini  M  LXXXI,  &  indictio 
III,  epacta  Vil,  concurrentes  III,  rég- 
nante Philippo  rege  Francigero,  Ysarnus 
episcopus  sedis  Tolose.  Signum  Ramundo 
&  nepote  ejus  Bernardo  &  filio  ejus  Wil- 
lelmo.  Signum  Willelmo.  Signum  Dodo. 
Signum  Rodgerio.  Signum  Arnaldo.  Sig- 
num Rodgerio,  qui  carta  ista  scribere  ro- 
gaverunt  &  manibus  firmaverunt  &  firmare 
fecerunt.  Signum  Poncio  abbate.  Signum 
Amelio-Atone  monacho.  Signum  Arnaldo 
clericho.  Signum  Engelrico.  Signum  Wil- 
lelmo. Signum  Poncio-Ramundo  monacho. 

Col.  699  (III). 

Lig.  19  :  corriger  Bafia. 

Col.  874,  n.  466. 

Lig.  16  :  au  lieu  de  indicaverunt  lire  ju- 
dicaverunt. 


Col.  io53,  n.  55o. 

Troisième  avant-dernière  ligne  :  au  lieu 
de  ivivo,  mot  barbare  qui  n'a  aucun  sens,  il 
faut  probablement  lire  rivo. 

Cette  pièce  a  été  publiée  deux  fois  en  extrait 
par  D.  Vaissete  :  une  première  fois  (col.  1  c53)  avec 
la  date  fausse  de  i  142,  que  nous  arons  corrigée  en 
note,  8c  une  autre  fois  avec  la  date  exacte  (col.  11 5 1); 
nous  n'avons  reconnu  cette  inadvertance  qu'après 
le  tirage  de  cette  dernière  feuille. 

Col.  1088  (II). 

A  la  marge  :  au  lieu  de  1146  lire  1147. 

Col.  1279,  n.  657. 

Collationné  sur  une  copie  du  milieu  du  trei- 
zième siècle,  aux  Archives  nationales,  J.  317,  n.  <;, 
pièce  i3.  —  Nous  marquons  les  principales  varian- 
tes; le  texte  des  archives  est  une  copie  notariée  & 
non  point  un  vidimus  royal. 

Lig.  6  :  Lodovicusj  —  lig.  8  :  ortatur; 
—  lig.  y  :  devocio;  —  lig.  10  :  site  |  au  lieu 
de  ut,  ne;  —  lig.  12  :  magnifice  inpensa. 

Col.  1280. 

Lig.  7  :  peciit;  —  lig.  îi  :  peticioni  ;  — 
lig.  12  :  quicquidj —  lig.  19  :  au  lieu  de  pon- 


2235 


tîs  Use'{  pratis;  —  ligue  23  :  justiciasj  — 
lig.  24  :  tholonea^  —  lig.  26  :  adquirere 
poteruntj  —  1.  29  :  supprimer  in  devant  pre- 
sentij  —  1.  3o  :  propiciantej  —  1.  32  :  pro- 
thectionej  —  lig.  36  :  &  inconvulsum}  — 
lig.  37  :  apposicionej  —  lig.  41  :  palacioj  — 
l.  43  :  Theobaldi  Blezensisj  —  1.  45  :  après 
Constabulario  nullo  la  copie  porte  la  figure 
du  monogramme  royal. 

Col.  i3i4,  n.  XXV. 

Corrige^  Bermond,  évêque  de  Béziers. 

Col.  i325,  n.  LXXXIX. 

Au  lieu  de  P.  évêque  d'Agde  lire  B.  év. 
d'Agde. 

Col.  i35i,n.  CXXVII. 

Au  lieu  de  Raimond,  abbé  de  Rodez,  cor- 
rige':^ Raimond,  évêque  de  Rodez. 

Col.  i38o,  n.  CCLXXIV. 

Au  lieu  de  Loubers  lire  Lonibers. 

Col.  1408,  n.  CCCCXXV. 

Il  faut  changer  la  date  de  cette  charte  Sa,  par 
suite,  celle  de  la  précédente,  qui  dut  la  précéder  de 
peu,  à  cause  du  nom  de  l'abbé  de  Candeil,  Rai- 
mond I,  qui  siégea  de  1206  à  1208  (voir  tome  IV, 
p.  624,  col.  2).  Remarquons  que  ce  changement 
retarde  de  vingt  ans  la  réforme  de  Saint-Salvi  &  la 
reporte  à  l'an  1206  ou  environ. 

Col.  1423-4. 

Il  faut  corriger  Bermondj  évêque  de  Bé- 
ziers, au  lieu  de  Bernard,  aux  n"^  XLV  & 
XLVI. 

Col.  1439,  n.  CXXXIII. 

Au  lieu  de  Pierre,  archevêque  de  Nar- 
bonne,  lise'{  Maurin. 

Col.  1449,  n.CLXXXVIII. 

Au  lieu  de  Nicolas  de  Cahier  il  faut  lire 
Nicolas  de  Châlons.  —  La  faute  a  été  faite 
par  tout  le  monde,  y  compris  Balu^e,  qui  écrit, 
dans  ses  copies  des  registres  de  Venquète  de 
1262,  de  Catherio  au  lieu  de  de  Cathalaunis. 


ADDITIONS  ET  CORRECTIONS. 

Col.  1452,  n.  CCII. 


32C56 


Au  lieu  de  Bernard,  évêque  de  Béziers, 
Zrje!(  Bérenger. 

Col.  1470. 

Lig.  2  :  corrige-^  fille  de... 

Col.  1497,  n.  CXCV. 

Lire  Etienne,  évêque  de  Carcassonne,  &■ 
non  pas  Pierre. 

Col.  1648,  n.  XXII. 

Au  lieu  de  Milon  lire  Miron. 

Col.  i558,  n.  LXXXIII. 

Au  lieu  de  Bernard,  évêque  de  Béziers, 
lire  Bernard,  vicomte  de  Béziers. 

Col.  1564,  n.  CXIX. 

Corriger  la  date  ainsi  que  suit  :  9  décem- 
bre, après  II 55,  date  de  la  mort  de  l'archevê- 
que Pierre  d'Andw^e. 

Col.  1607,  n.  CCCLXVIII. 

A  l'avant-dernière  ligne  ;  corriger  poids 
de  Narbonne. 

Col.  1618. 

Supprimer  le  n.  XXIII,  qui  fait  double  em- 
ploi avec  XVIII. 

Même  colonne. 

SupprimerXXV,  qui  fait  double  emploi  avec 
le  n.  III  (col.  i6i5;. 

Col.  1620,  n.  XXXVI. 

Lisc^  Ermessinde  de  Castelbon  5-  non  pas 
Ermengarde. 

Col.  1621,  n.  XL. 

Liseo^  Roger  comte,  dit  de  Comminges. 

Le  nom  de  Comminges  était  un  nom  patrony- 
mique comme  de  Rohan,  de  Soubise,  &c. 

Col.  i63o,  n.  XCV. 
Corrige':^  Saragosse. 


2  237                                 ADDITIONS  ET  CORRECTIONS.                                 2  238 

Col.  1716,  n.  LXI.  Col.  1780,  n.  CCCLXIl. 

Il  faut  corriger:  Arnaud,  archevêque  de  Au  Heu  de  Raimond  Arnaud,  comte  de 

Narbonne.  Comminges,  lire  R.  A.  évéque  de  C. 

^  ,                 ^vïv  ^*  ^'  —  ^"  corrections  indiquées  ci-Jes- 

Col.  1742,  n.  CXIX.  f.                                    .           '.        ^ 

'^  sus  &  se  rapportant  aux  inventaires  &  cata- 

Au  lieu  de  le  Lez  lise'{  la  Lèzej  —  même  loç;ues  ont  toutes  été  reportées  dans  la  table 

correction  col.  1753,  n.  CXC.  alphabétique  que  l'on  trouve  plus  haut. 


FIN  DU  TOME  CINQUIÈME. 


TABLE    DES    MATIÈRES 


DU   PRESENT   VOLUME 


Préface page  v 

Table  des  chartes  ajoutées  par  les  nouveaux  éditeurs p.  xiij 

Inscriptions p,  i* 

Chroniques colonne  i 

Chartes  &  diplômes c.  65 

Catalogue  &  inventaire.de  l'évêché  d'Agde c.  iSoç 

Catalogue  &  inventaire  de-  l'évêché  d'Albi c.  i33o 

Catalogue  &  inventaire  de  l'évêché  de  Béziers c.  1416 

Catalogue  &  inventaire  de  l'évêché  de  Carcassonne c.  1458 

Catalogue  &  inventaire  de  l'évêché  d'Elne c.  i5oi 

Catalogue  &  inventaire  de  l'évêché  de  Lavaur c.  i538 

Catalogue  &  inventaire  de  l'évêché  de  Narbonne c.  1544 

Catalogue  &  inventaire  de  l'évêché  de  Pamiers c.  1614 

Catalogue  &  inventaire  de  l'abbaye  de  la  Grasse c.  1643 

Catalogue  &  inventaire  de  l'abbaye  de  Saint-Gilles c.  1704 

Catalogue  &  inventaire  de  l'abbaye  de  Lézat c.  1726 

Index  onomasticus c.  1817 

Index  geographicus c.  1965 

Table  alphabétique  des  inventaires  &  catalogues c.  2069 

Table  bibliographique p.  2i85 

Additions  &  corrections c.  2209 


TOULOUSE,   TYPOGRAPHIE   EDOUARD   PRIVAT,   RUE   TRIPIÈRE,   Ç. 


o 


M 


DC       Vie,  Claude  de 

611         Histoire  générale  de 

L298V5    Languedoc  avec  des  notes 

1872 

t. 5 


PLEASE  DO  NOT  REMOVB 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 


UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY