Z+LVO
III} II
II
- WE
2
© Bl RN,
Er I.
ea
' DU
ana 2
nv
EonhGzuUr2UuUu
YERUED nn aend
HUSCHARDA
FESTSCHRIFT
AUS ANLASS DES 100JÄHRIGEN BESTANDES DER
MECHITHARISTEN-KONGREGATION IN WIEN
(1811-1911)
UND DES 25. JAHRGANGES DER PHILOLOGISCHEN
MONATSSCHRIFT „HANDES AMSORYA“
(1887—1911)
HERAUSGEGEBEN VON DER
MECHITHARISTEN-KONGREGATION UNTER MITWIRKUNG DER MITARBEITER
DER MONATSSCHRIFT UND ZAHLREICHER ARMENISTEN
MIT 67 ABBILDUNGEN IM TEXTE UND 3 TAFELN
WIEN
DRUCK UND VERLAG DER MECHITHARISTEN-KONGREGATION
1911
SNNCUPFIUU
grUUUL dENANUUENG
Em@ın IOOKUBLUS SNRGLWUB STOSESITLWV
Uhheurbun URUFrULNhRebEUL P uUpbULUU
(1811911)
bh 2SUWLUE SERBGRAMUN
JUUrEU UUUOPbUS, Ahunhuvurtrien
(1887—1911)
ZPUSUFUULUL
N WWNWERLEEV PREREHNNELUb FENVENSNRMLLNFR Eobusthäth
“ZEUHhU-h BR SEELE PBUErbS RUEDEDNFUO
67 NUSUBELNYL APVUSPh VWLS2 bh SUpmsSsuuNnı,
YhbEbEVLU
Teure BR BEU U EIUFU%
1911
KVLBVULaAUS—ENn Sb U PU
$- PPnpnfh db POUPPUbUVS
urpetahuunanur UVEFLUB
un
PUF3UTFPUUUV UFFUSR
Vonmtoptv DRERLVARELLV WBEWULB
unehn 50uUUkU3 3NFbLhüb
BESSERES N a a a a a ee ze
uNkhrbV
DIRUPPNNEHRVV BR LomEsthnde
uU YrÄUB,
Uhlhüianyl hmuunnnüp Jhpuupuklaug: \
»
SywanmJP rat wnunnud 15 Wan 1912: Be
BUNULUFUUL
Yhlrutmulgun U fuhfotwptwu Ufrupwtnıldtwu gend f[elıwu Twdion pp
Inwtnuturbg gnpobglwtiutp app Yeununfu [91166 ququmbıqmfobwdi: Vhu Yu
zozunpkep Phupwtnfobwu wuöwpmnippn, np hplhpnpn wuqul unumpfuulguu Nu-
mwhhu dES hun qlinlnm£p 100 wwpf zunwf: Vhus bohpnpnp Wuntinkp Upw-
pwtmı[dtwt gunrwlpuwluat Oppwb Php. Pohbanp Upptwhuhnune Snıufphllrwuh
SOwmdbuwj jywgon wwpfiubpn pnnpnudi wjuh oplh bein Gpp unpp Oöddindp pw-
zwtnuy Pupöplunjb to Iupamkp tı kp lrıwtnfukp qanpötwulgun wouguplap, nıp
wytırku wpnbinunbg wtınbuwgun (BE wnwmptrgulgam trı {Pl qpulguı ıfiunınwlgubpnif:
be Gppnpnp hun Jbohgpukp Vfhwpwunfobwu nıunduufobpfohl “Zurunkn Udiro-
plrwjb,, 25wdhiy pwngidiopnbiu qnpönhknıfohıup b vugwum Tu qpulgwuni[dtu:
upbıhb cku mmfdludn fonnmy wugbpı wu bphpugwnpl zbawmwlfuhpp:
bpbpu wy Opnwaqpnuud Ep mohly zplinnu[olwdi. npnug un buwlgwtu wmotufudint-
hin nlinhb muhgun wuglu Ohwwnhdpbp Su bı unyhılphn Sb:
Vhuupwtmi[oprhu pwunstug Taulsı zuenlipdiwgubg uyn nıpwfnurbg „hawmwlghligpp
inywlung Snnprapärutinf dp, np nwpk nup wwundin pıtwp wugwqwjbg Upwtnu-
yınbg op wliutpniu jhawmnulp:
Uyuubuh wagunuulwn tunpipnnf Jwuäubg Prwpwum[dhriun “Swtnkbu Ud-
voplsuyf,, lrdpwannm[dlwuu älntwwptlg BARNGUP2UDH din unnıyıiul, nıp ulp-
tuywgndbfpu Tundiunownfı 1. Vfruprrmlinnjokımd 10Oudbıu hlrutipü tn gpulıul
gunodnntihnnfohntip , 2. npmLp "Seutigku Uılivoplemp,, 25wllon upunımnJojndl
in wpgwnppp fra gpeulpwutinnjotınd Kıwdliun bı ıfbpfwugku Iuqdnkp Yhg 3. Pyru-
ul Innmfudn die dinutmuhgm[obudp wehnumwhgug “Swunbub, hı Lıipnuqgwugh
uyu Soytpktwwgbunwug. npnug qnpötpnuf Sleinwppppnund E dhzın Miundtmufotplon:
Ur mpnuugböp, npnih Tindbiliun wbınh pinpöpwtup Bnnfrupdudtig:
Zuuhmbah, Todpwagpnfohiuu uhpnf umwhöuhg wwinnıwplp jwüotwpwpnt-
(ohruu tı (hm fung hiptywujwgulgt hbıp öpwagbpp * Zetinhbuh,, Uprbnwumnwtguwg bı Zıuujt-
pklmwuqbunuwg :
Vtrup ıbnpöthgfhup Fpunhptg bipnuwwughb anınp dwhold Tıunytpkinugknutpp , ıbıu-
(hbwnplndf wjunı nku b Hy nıund” unp knwun zwnwf pbpl; Wwlı wunug dE!,
upnup tplgwp wwmbuk h ıllp nd LEhu TuuytpEu fwonfgss:
flımulun Plrwdn kp lunumnfuufup, np dan ynyup enmpnidbu b nlaptı lag:
Tlp Spunbphu punwnuwg Gyut qptbfoF widEupp db uhpnif tı wwinpuwmntlpudnt-
(twdo: GE ndiwup Uunyu bulk Tudpunwmp wuöuwnpnıldprup buswbuh I
f
&. Sunkuwt, Mungewabınph v. Dun, b. Stqw, d. Wutuep, U. Vruupnıfwullru
Irı wyju, Zulgemnnifiu Sunnnpbu Eilıpnı dEP, ugwındund Fwdwplynı E wuutugwum ufptu-
pwqwaubpu, npnug dES qununıwd bu zhotrwep bı umhunuwuo ul?“ bpbug lununnufu
Irın wm trı ul uf Spwdwpphe: vwutrı wwuydiatwnpnund dudirnalfu zwın
wudnıuly Ep:
Uyunı Swunlmd dbp wütend tı Phpdiugbu dunpswlgwgnmfobrup wdEundu Wut
pwwugupulgwt:
Phrup wauzup nıpwfu Kup, np kpgwup Onnzwpdwäühu uk! b dh dnnnid Twrw-
pls Su PH omup pwaqdiufßßbı wlwuwınn nkdphp, npnup b dhwuhu ko wwendbu
wu dhö zuswgpqanmfhrup, qnp wjuop Fa nıunıdp kp qupflenıgwül:
Uhwintyb E np omwp Suyhpkbwgkıundlpnı VE wdEuku untıhb Onfu E qlpdiun-
tuufuou npwhwukptbipnm Pbıp, np wywgku dinwölr Ignı muy PL Fuywagbınnıldbıul
bıp wiıqwqwu bh Phpıllatuhıa kp yniuwy diautwunpwuagku:
UyukEp Bnnzwparwlu kp umwuwy wnwuöhu bl Spungnyp do, boplı dpruh
kptunyfop Swywagbınwlan inpbanuh dpwj: Swjuon vu nwpnılbiun Fwönypp bu
mubguwd wyuwgku b dh ılwyp lulhmuwod wnbuutt bıp unpndh dawlfutpp:
Druutmung lunp>pnnd pwunswgbup hutsı np npzunf Yuup DE deu dh yonnwöh
uhbg qltıınlınlıp Wwlrı Senbuwlpu wmevwulwpp: Ndiuup eöunpihghu dhqhb yuwjud“
Intug lenyunnınohiup wjtrunz dinwödindn, pwyg dhoem dunprwuawpen (Anni
qdbq botug wuguf wqunınıl$twdp:
A uftep!pny Fwply elywy pub BE deu dh jonnuwödh Turliup wwnwufuuhwınnı E
[pub Stenbtuulgn, DE bapwlgugmfotwug bı (AL puunpnuud ahıwmulgat nonıldtwüug
Tundiop:: Ne-swjbpkfu qpnuwöng dES qquwgb E zwintgwugku wwnwn wpänı[dtıul wunuf
wudhopfbtwuhn[dhrun: Rdpnundubpnı vlın nmıpbr Yuptıb bp: Uhup Pwtnughup
Jhuwyu wurugwulı Twjbpku jonnuwnöhlpnı VER nınnwapnıftwu dhonpwmulhn[ahrlu:
Bonnuwöhtpku zwuunbpp wbuwus Wu Shnpuulfubpn depwpuunfohınp: Sutu-
nun dbö qqmıpmlotwu, wnlnhu wnlinhu uwgpnwö bu wnuwapulwu Upbwwluhp,
npnup wuznızın pufebpgnnubpkü uhpnnudhın wgop up Uhgwinnupu:
Uftrupte wohnumnwöd L wdbtmuähen wnbnthnfdbwug Fudiadwju Yuqdbg:
Unwgphbu wwndiowu diauhu endfwunwlnm[ohrup JEwlwuu Owtofd En wpnEu
&. Pp. Funkdbtrwptwuh jonmwbdku bh Kirchenlexikon, R. ınuy. Sın. R, L$ 1122—
1137 b pwnu U’fuhldwp) bı Abriss der (reschichte der Wiener Mechitharisten
und ihrer Wirksamkeit, Wien, 1887, qppku: Suywpwlup Ulywundiadp diaupwdiuu-
umf{ohıu Ywptıh E qwub; bh qbnu Eine Skizze der literarisch-typographischen
Tätigkeit der Mechitharisten-Congregation in Wien. Wien, 1898.
Agtı Bnngwpdwäu qpabn piwp Fu nıudiah wunpwanyu Shinwgonnf[dlwl,
npniu wnwhapu nızwnpnıdfıu nwpöngwö E dhzn UVfuhldwptwu Upwpwlünı-
Phrup, un np Twunwennwöd E*“Zwüunku Udüoptruuy , nıunduufetpfop:
7 hhüliiu, 6 Wuumın 1912. &, U. UhhvbUv
Vorwort.
Drei im. Jahre 1911 vorkommende Mechitharisten- Jubiläen drücken ihrer
Geschichte ein besonders feierliches Gepräge auf. In einem von diesen Jubiläen
wird vor unseren Augen das überraschende Bild der Mechitharisten- Kongre-
gation, angefangen von ihrer Wiege, nämlich seit ihrer Niederlassung in Wien
vor 100 Jahren, entrollt. Ein anderes Jubiläum zeigt uns den Lebenslauf des
hochwürdigsten Herrn Dr. Gregor von (Govrik, des gegenwärtig regierenden
@General-Abtes und Erzbischofs, der seit seiner Priesterweihe die mannigfachen
Pflichten seines Standes jederzeit yetreulich erfüllte und nun als Jubelabt
und reich an hohen Verdiensten seiner Kongregation zur Zierde gereicht. Im
dritten Jubiläum endlich wird uns die 2Öjährige Tätigkeit der armenischen
Monatsschrift „Handes Amsorya‘ in Erinnerung gebracht.
Es war nicht möglich, diese für die Kongregation so bedeutungsvollen (re-
dächtnistage mit Stillschweigen zu übergehen. Sie wurden demzufolge nach
Möglichkeit feierlich begangen. Die an den Jubilüumstagen vom 8. September
und 5. November gehaltenen Festreden werden nicht sobald verhallen.
Doch die Mechitharisten-Kongregation beynügte sich nicht mit dem allein; sie
wollte diese freudigen Erinnerungen durch ein würdiges Denkmal für kommende
Zeiten verewigen. Von dieser edlen Absicht lurchdrungen, beauftragte dieselbe
die Redaktion des „Handes Amsorya“, an die Errichtung eines litera-
rischen Denkmals heranzutreten, in welchem zur Darstellung kämen: 1 Die
100jährige Tätigkeit der Kongregation; 2. die 2öjährige (reschichte des
„Handes Amsorya* sowie seinen Einfluss auf die armenische Literatur
und 3. eine Sammlung von literarischen Beiträgen unter Mitwirkung sowohl
ihrer Mitarbeiter wie auch aller europäischen Armenisten, deren Arbeiten dieses
Blatt stets interessant machten.
Das war der Ausführungsplan des zu verfassenden Huschardzan e
Mit Freuden übernahm nun die Redaktion diesen ehrenden Auftrag. Es
wurden alle bekannten europäischen Armenisten zur Teilnahme eingeladen,
weil wir von dem Wunsche beseelt waren, auch diejenigen, die lange Zeit nichts
von sich hören liessen, dadurch zu neuerlicher Tätigkeit anzuregen.
Mit Genugtuung können wir bekennen, dass wir in unserer Erwartung nicht
getäuscht wurden. Fast alle haben unserer Bitte sehr gerne Folge geleistet.
1 Snızwpöwu, d.h. Denkmal. Das armenische Wort haben wir in dieser Transkription angegeben, anstatt
Yousarjan, um die Aussprache und Zitation zu erleichtern..
WA
Von manchen wenigen wie P. Dashian, den Professoren Marr, Teza, Macler,
Saruchanian und anderen finden die Leser die Namen in diesem Bande nicht.
Wegen Kürze der Zeit oder dringenden Beschäftigungen wurden sie gezwungen,
ihr gütiges Versprechen der Teilnahme zurückzuziehen. Ihr guter Wille mag
die Tat ersetzen. Allen sei aber hiemit unser Dank öffentlich abgestattet.
Wir sind trotz alledem hocherfreut, dass es uns gelungen ist, in dieser
Festschrift eine so grosse Anzahl sowohl nationaler wie auch fremder Persön-
lichkeiten von gutem Namen zu gemeinsamer Geistesarbeit zu vereinigen. Ste
alle sind sprechende Zeugen von dem ungewöhnlichen Interesse, das für das
Studium der armenischen Sprache heutzutage allerorten herrscht.
Ein Umstand muss besonders hervorgehoben werden, nämlich dass die
weitaus grösste Zahl der europäischen Armenisten aus deutschen Zungen be-
steht, was zur Annahme veranlasst, dass die Zukunft der armenischen Philo-
logie bei den germanischen Völkern liegt.
Auf diese Weise erhält diese Festschrift als einzige Erscheinung auf dem
armenisch-literarischen (Gebiete einen besonderen Reiz; der armenischen Lite-
ratur war es nämlich bisher nicht vergünnt, ihre unermüdlichen Arbeiter in so
grosser Zahl zusammengeschart zu sehen.
Es war zwar unser Wunsch, jeden literarischen Beitrag mit dem Bildnis
seines Autors zu zieren, doch konnten wir ihn nicht überall ausführen, indem
einige Autoren uns ihre Bildnisse aus bestimmten Gründen nicht zur Ver-
fügung stellten.
Zuletzt ist es wohl nicht nötig, zu betonen, dass für jeden Beitrag sein
eigener Autor verantwortlich ist, sowohl in Bezug auf die darin vertretenen
Ansichten, wie auch die daraus gezogenen Endschlüsse. Ferner machen wir
auf die Ungleichmässigkeit in der armenischen Transkription aufmerksam;
wider gegenteilige Ansichten lässt sich nicht streiten.
Von den meisten Beiträgen wurden die Korrekturbögen den betreffenden
Autoren zur Durchsicht zugesandt, doch trotz unserer grössten Sorgfalt haben sich
hie und da Druckfehler eingeschlichen. Die gütigen Leser mögen Nachsicht üben.
Die „Rückschau“ ist nach den besten Notizen verfasst; der erste histo-
rische Teil war bereits durch den Artikel des P. Kalemkiar in Wetzer und
Welte's Kirchenlexikon, Bd. VII, 2. Aufl, S. 1122—1137 und zum Teile durch
„Abriss der Geschichte der Wiener Mechitharisten und ihrer Wirksamkeit“,
Wien 1887 bekannt. Ausführliches über die Druckerei kann man in der Schrift:
„Eine Skizze der literarisch-typographischen Tätigkeit der Mechitharisten-
Kongregation in Wien“, Wien 1898, finden.
Möge also diese Festschrift ein mächtiger Anstoss zum Studium der ar-
menischen Philologie sein, welcher die Mechitharisten-Kongregation stets ıhr
Augenmerk zugewendet hat und wozu die Monatsschrift „Handes Amsorya‘“
gegründet wurde.
Wien, am 6. März 1912. P. N. AKINIAN
PNUUUYUUNhMhhL — INHALT
BE
Buunfupulı I
Vorwort De re ee ee ee IX
Ufmupt di Zhbbumulwu Vfuhfpwptwu UV hwpwtnm[dlbet Tupfepwdtuj
qanpöntuknı[dtwu (mu zn Bi Pe pc /
Eine Rückschau über die I100jährige Tätigkeit u Mechitharisten- Kon-
gregation in Wien und über die 25jährigen Leistungen der philo-
logischen Monatsschrift ‚„Ilandes Amsorya“ 1
1. Yıunykdphuphwlhiz. pp. Ugwpwhgtnnub kolftmugbp evwahnn . 67
Kalemkiar P. Gr.: Agathangelos- Text nach dem Wiener Palimpsest 67
2. Unpwjp db. Ahngwmäinwgp Pum[ohbın Dugbauutwt vpunnwgmulnt-
Phwug Ugwfdwügtennuhb tı , Pwpwlgıny ; 6 0
Neandrede Byzance: Textkritische | mean der Halkhad-
schen Ausgaben des Agathangelos und Kazar Pharpeci 161
3. Weber Prof. Dr. S.: Ueber die Versuche, den Verfasser der In-
vektiven gegen die Armenier: Migne, Patrologia graeca 132, 8. m
zu bestimmen 10a
UhW. Uhrkn Burn Varsuulguy ling usa. Suu)ng Bel
Suulgwörunnı[dtwug vlnbüulfu npnptgn ıbnpa di 175
4. 7 lujywfohwüg Nnnd. Pr. Smfwlhil” Gnbonkuh Bnfotrng 181
+ Khalathian Prof. Gr.: Aus den Inedita des Joachim Schröder . 181
5. Peeiers P.: La passion arm£nienne de S. Serye le Stratelat 186
Yhnkpu 9. UV. Vwpquh gopunfwpb Tuybpku lujwpwlunı[dhuiun 186
6. Conybeare F.Ü.: The age of the old armenian version of Irenaeus 193
Unühphn ». ©. Pptiulnuf annmuwöng Fuytpkl /hupqiliuunı[dtwlu dJın-
diutmulgn en ee ae ee era ae HR re
7. Unnpwn Dp. Wzmwuut wuwgnmwöp bibpldh du Uhlndhntrıu
pumtwupf N ee ee al
Murad Fr.: Sechs neuentdeckte Hymnen des heil. Efrem über die
Stadt Nikomedia . lee 205
8. Meillet A.: Remarques sur les I de larmenien classique . 209
Wh)k U Phbunnnnfßbiuutp Tujbpku g bı n aplpm (pw) 209
AR
IR
10.
Hal
14.
16.
Lüdtke Dr. W.: Zum armenischen und lateinischen Physiologus
Ihnymndyh 4. Suylpku tı gunhubpku Pwpnuufuouh dpu
DVu,kwuhuwmd VO Un wnbmöonwöd bwuplbth Uh!.
Malkhasian S$.: Ein Rätsel im Narek 6
Seidel Dr. med. E.: Ein neues Exemplar des alten Ayt‘ark‘ und
Allgemeines zu seinem medizinischen Abschnitte . : Are
Uwynkı b <hpu UBnfpwupph unp opbiwuh dp Tı wunn pdolwlpuu Tun-
nnmaöhtpnı UYpuwj punvwhnıp nbennnnı[dhruutgp
9. Skn-Donnuhrmli I. Dufiuh Zuwyng Anqtswwgzınnıldtıu opgwuhg .
Ter-Polosian Gr.: Aus den Animismus-Perioden der alten Armenier
. Surlprepnhwml 2. 2. Zuyp Upwpwgıng bolwwunldlwu null
Hambarian P. H.: Die Armenier unter der arabischen Herrschaft :
Tournebize Fr.: Schah Abbas I, roi de Perse et l’Emigration forcee
des Arm£niens de lArarat Re I
Snnplinppg Pn Cuwrwpwu U. tı Upwpwntwü Swjyng unub qumn-
lwlswun[ohrup
. Lehmann- a Prof. 0. F.: Die chaldische Keilinschrift von
Kaissaran
Lhhılwmüi-Zwunnıyın %. D! in) wwgnhbwlwu ulwwapnıdhrun
Uhüihyjhebwmüz.% Upnp Fuybpkuh wuglwgn, uhpguwu bı wawqwl 2:
Menevisian P. G@.: Die Vergangenheit, Gegenwart und Zukunft
des Neuarmenischen .
. Zanolli Prof. Almo: (Qualche osservazione sulla formazione del
plurale nell' antico armeno ER ß Maas
Sulnygh U Lwuh di ee st an yroa
öbrıhlı pw ee RER ANE a
Purpphıhkwli Ph.D: zuyıpn han atnwaqbınulul u
Gabrielian Dr. $.: Die armenische Sprache vom ästhetischen
(Gesichtspunkte aus
. Pedersen Prof. Dr. H.: Armen. “ Inphbiu,
UdunbwäZp. Uyon vwntp .
Adjarian.H.: Unartikulerte Wörter 2 22 22 a
Marquart Prof. Dr. J.: Armenische Streifen: I. Historische Data
zur as der Vokalgesetze. II. Zur Liste der Provinzen von
Norasan ER ee Er Se Er
Vruphınnwpın 8. Zwyjlgulwun qöbp. U. Swybpku cwjwmuluu ophuuwg
Iunlintmahwagpnıfdtwu Sundwp wwundiulwu innmtwjutp: RP. Tonpw-
uwuup qunwnlhtpnı gwulp
291
291
a ie a Den j
22.
1IG
Ha
27.
28.
29.
0.
34.
3.
36.
Pnngndkud %h. U Umtobwtnu pdheh Ghipbdiautrun 2
Thorgomian Dr. V.: Biographie des Arztes Stefan Sehrimanian
Vuppwlikuf S. U “Noh, dianthphp nwuwuluau Tuybpkuh dES
Vardanian P. A: Der Suffiw -uhi im Klassisch- Armenischen
Nraelitz-Greifenhorst Dr. Fr. v.: Ein Brief an den armeni-
schen Hofkaplan Wardapet Nerses in Wien aus dem Jahre 1697
Yahkııg-Fpauyhphlilinpum Ppn. MAmınld di nınnnıumd wn bhpuku
Unn. Ppwtı bplg p Lhlvtww, jwuidb 1697
Vupunnyhul DW. WU 2bjlonıhh pwppuwnf Re ah De
Maxudian M. V.: Die phonetische Stellung des Zeytoun-Dialektes
RFuypnaywuhibulh Nınd. 2. Suytpku “bliatunf,,
Patrubdny Dr. L.: Armen. „imanam“.
Yurgeuhäkwmf 8. SuybpEuk ıhnfwuntwg pwnbp (pptpkuh UL! .
(‚azandjian J.: Aus dem armenischen entlehnte Wörter im Türkischen
Jensen Prof. Dr. P.: Hittitisch-armenisches .
Lhiuktk 9. <hpinhintrpku-rwjtpku
Unpühwmä?. ©. Bmfiwuuku Tufonnbinu Odubgeny inpwgqlbun qpnuudp
din Ruupu diupdwwinpni[otiwu (pw . ee ee
Akinian P. N.: Eine neuentdeckte Schrift des Katholikos Johannes
Odznetzi de Incarnatione Verbi TE
Strzygowski Prof. Dr. J.: Ein zweites Etschmiadsin- Evangeliar
Umpshanduhh 8 Lnhonpn LPdhwöuh wbmupual di
. Puudwfhbul 4. 8. Qupwpbw wwplgwuugb “Untımulp,;
Basmadjian RK. J.: Das (Geschichtswerk des Diakons Zacharia .
Bittner Prof. Dr. M.: Einige Kuriosa aus dem armenischen
Dialekte der Walachei und der Moldau LE
T. Phinmäühp Zniehqwpurwyng bi Llruruyng pwppwnkl rhnwpp-
pp qöbp a a epaleenen Sie A
Yhıngkukpnkul Pu nen By. nah dir 9pu Suylopku (upg-
diuunfodbwüg diauf .
Kiulesserian B.: Eine Bemerkung zu den altarmenischen leber-
setzungen BE N ee a seh urn ae
Dhnhaujehut 2. 9. Vruplnub Urdenwpulf +9. 9-20 Tudiupulpp
Zunyng pn Br S Be N u en
Herhatian P..P.: er D.« VL, 9—20 bei den Armeniern
Unwwyhwmä 2. h. Zuyp b Twpwunpwqup .
Srabian P. J.: Die Armenier in Karasubazar TE
Liden Prof. Dr. E.: Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte
Lhyka 6 Zuybpku Suzwupwun[dbwu waqwun Un... :
dr
L2
303
8053
309
. 309
. Unnüg v. Snpp wumnumd Yu Swyng
Adonz N.: Tork‘, ein altarmenischer Gott .
. Pıunhfo-Pkh Whyhpp VE Zuybpkuh Ylamınfıy pwppwndülrgpn Slın
/ / 0
wunlen[ofılup
Davıd-Deg M. S.: Die Beziehungen des Armenischen zu den kelti-
schen Dialekten
. Karst, Prof. Dr. J.: Zur ethnischen Stellung der Armenier
Tıupum 8 Zuwyng wagqwagpwlpwu nbppp »
Urumhhkwmä 2. U Dupwpun (9. Upwpuwan
Matikian P. A.: Sararad oder Ararad?
—- es
ö
E
2
!
Fi
;
2
nr
TehnhmeUrP
UPRF
IZu8P
En. Z-
[uveru mn
UPGELLUUUL UmpmurfbuUt URUFUVARRGUV
SURMRPERBES BORD WENREEE N RB
Is en 1811-1911
What, Vfopf wpkui Wfrupuın [3 fat hop on mpbh Sfr
Y yben hp Kutfuy UIWDROUP URRUS UBRUUSUSND:
Dpuiujunng Zuypu Stmb & Uhpumunpw (1676,
Dh. T), Sunlkum piumutßpk de» Zop win bp
Minpnu br Wopp‘ GuSpfunui: Wand, uyu bp ber
AS LRE lpanme bite wiunhg, arm Sucht he abeh b-
IN@IS:3 Ghgbgurhuit Jb%ulje Ir hp With ul Ur Tg
Te dJeipp (1691), mep ph berpn Ip Abmbwugpuuf wug-
je fung" phgmethmf wenn Vfoßlhup, mpmet zu.
fr feige wwayun faul Surahageı bp:
Zadı hp ana kpma Ihhabguhuin qbamı (Abwüg, app Hyefegpe Pay dee wur
fol: 2qupuf bep dbg umundz) Inu zunupugbl qupguilus” (p fbmah m
um gfiöikp, puyg ebquhat Jupgegbuitkgt be beyfelmugmöbbpp sten bewup gnswgptkr
be wngunp Suprunp be man Bounnlnz bpfbmumupgp Ip Septegemd gli om
puefIbwt Bdbudße, Uhrudt, zum] qui Set (elnbugejt wawpbnpgubr:
Tfing dupghopkt zuruny unge Afbugmud hp mbunkp Pep unpbe, wow [ Uhuui
Geqgactf Tamm wbunlop Sngkfut Iopufugyup, np hp [mung fep gugpbon-t wudtr
udn zupagm [Ah :
Wwendgm[ [6 b Ühewb ding yaruwlmnn Wlobldwp Uvomı wbulp qunlbph Danpbı koluupbt
ogure [Abd 4p htnpkp, boenkupkud Y'bpbeuy Shpmdigpu, np Ynuqgk Werhl&wpey Wonpkou » 2Pu2 WUurlbU-
vom db apubgwgwb wunwbpt kp quwinwufmbt‘ OUBU, ON TNK UUWRU, be Shewfappte HABSb eetımt
Ywubpkem Badbay: Uyw wwinhbpp, npmit wngbı Shqwd & Wehldwp bep badber, he Wbohwrwagtb Umemnew-
wörh qwunhkpu (mb &9 2), mp meuubhupnewd & puwgpb deyer:
2 UWbbVLUUHUV VRbRUFbUG
U u bphyupd ubuntu ne glecnpmı [I braı um [8 fu Ip din f dk p&nı um yupu-
ehpn[d bau JE gwunfih bhhobgwbubung dinulsu.npungku Bfunı uk Ipobun mpg Skin,
apnbp Ip Swwbofd wgpult belt De paryuı kı YufEngblk Sun-unnpp» m.ulfıg Tuff u
4p ggitug dnp dfenp dp) wgufg Depmapms Ruyg hp qwubgpubt bep gugpbet ailyw-
UTULSNERZUTSSUFVZOERTEVTZEUTRERZERNURGBERZUTY
dag zupmgulp, kr tum fip qkupp helfe Ukepunuen fu kp swb, me UT nen
4 Abrzewurppur fol wwbopenytan Ya: peu ku rulnauern ge zu OS u El
ERS leg as LI enge sun Falun ware 2 ae
N EL NER: Seen a nein re
Heine epagükpur SEI Ryuuybund Yuulspruke "nme PIERRE ll oe ne
4m Stwkefir fh) pr guybparnı SU jezay ug an ui ee SEe
VPUPFÜUVGNFELUL NULSUVNBPRPTUE 3
Sup ıJp“ pub Zus Seht Jeuy Jwp a bı Sun wpanlul md] Jennuhfı
wggfh re uunı.npmı [dB bus Surlasp ı Puy wn uyu ns fa sb quablrn Lett n bı £
wyulgni Obıh, L77B kı Ip ink uhk un Ylrıpı pwgıhufs fa funselugnwbk pe:
1700-1701 b y. Naybu uunuunfıl, Suywduwlp ‚Jjapni gm wd [72 Zufd nnbhk Sul.
TEL VI bippll® Tunfurgfı bı Uckunfp bı gehfwgfı wenpfwppukph: VfuffF wg»
[fg bay #3 Funlaivwljukpp fer Spuwapfih Py k nqnı [d Eurlı Surlbapı U% Nnybu bhud LIE
Aha tınnı tlg qunblynı , seht Jeruwfuwp Ip inkuhk füp qbup » rag sh Spwdupfp fer
un wfwnpwöht: Bhın TE bı LTE ıfrpäbpnı Wnpnpk br pnugwlzulı Snqb Jeuy bpw-
gepöhr qujls np wmwSnfaı[d kuslı 32 Gupfzıb pw quwinpununlg dzwlblp
Sunpleuf whdzul, Seybh Sudan ı
U yju Spwgfpp bp yujahl, br unywlkpınug Saga au dig rprodbg Fhep nah:
Swund kp upgbhr UdEund dfuuyt Sun wbnı[F bung gepfopwgaplu Juyp Ip JJ-
wpwpnı[i Upkuyf Tbfe a geqwpps np Uunjı wink Ybhtlkınwlur balewun [Sb
Gbpphrı Ip gwhnchp: Uf bı Uunjh Funbharml Frrrp ubphwbkpp Jfwpun Y'nı fuınb
Um fpncfy unlpngpungku Uuınmdny Sun. uynı [dba bı Uomnıwöuıdop Ro
gepqu[d bu Ypolsur.npurlu bpkp m [unkgpn] , ph] belt wbrnı ud ED,
hy infrungnuu' “Npgbgbp Ynıufı, Vauppwigbın Uurpfounm [dB bu, , ap la
>» ’ ‚+ ’ SU
um Shuntrı InpwSuumun Ufwputm [kur Yopaju Tpwinupartp Ypquwuj: °
U ju kyuulun. pussy Vfnp[3 wplu Vhwpuitim [I bu ulgeun.apmı [I fr
lt Y.Mnbu, S UFarbEer 1701, DR Usmnıwdwdhf Fulyleun nohfil ı U ju op
l Je urmurl ulılna wg, Jfuslı gujuop ılfızın wa un.apnı [E buwlp molund L Vpwpwlnı
ehı-tp f U bukınfıl kı f U fletitm ı
Pfs kinpp Ip ıfafuwngposf Vhwpusdn [Sep U’npkun, ni Vkld auf dd Ip
Spilünı.fi Juwıp ps (1706) bı bhhnbgfı up 1% Unmntfı Uni fpnwd: Ups Ymledku PU
PuwSwbunungkuf wur wywplaı[F bung Vpfld wp br Spilüwphm [burn Yplunpl, U. Pk.
Tbpfhanuf buiuntibbpp:
Puyg busp urn pw Trap Zuuınuın Splimphar [F burlıu zuyaı[d ah [ı TE[o nt:
1715 777.077) bı Ybbkwwgeng Jhpkı Sugud qunnbpungdh Skmbını [d b undp Ip unfı-
nu fı VfoplF wp Irgmy Dapwhwnag 2brpr bı bebt ungqun. kl pumndb; PnEkpını
gequpp:
hun krplup wyfluuınn (B ku) Ip ge onb UfoflF wpus 1717 Olrıyın Sf Ub-
thunphfı JE päulzuny Unpp iu um baglmljı pigmbh] f plan [d fat: Intı Jwgmg
ph Spewbrwlungf un bpuulblpnı. Jeuy Ip barızuh, Jwip dp bı khbalgfı» ap
ıJustrı opu Ip uSupulk, fer quym [fetp:
Znu Yanlıfınfl, VfoflF wg fer pop unwlkpinbbpps apnbp gbupp yykwbu UER--
Sunyp Yptunplel beftg: U u yuyınobp Ip Jupk Taf up geb % 30 nunpfı JE wg.
epde (P Frandp 78 wblundg gepSachkar [I lundp s 1749 Up 27 pl Yurwtgh, l bp
fer JES uni ngfib, ALTE Vpwpein (d bus 41 ni [minleug pw Swbuny 13 unyfuu-
munnp kgeayg bı pıp willig wpgpebpp: \
Tuff wu dingaı ph, nupfı I" binpp plg Surnı Pnnnfaf (6 Up: 1750)
Wptunpnif Dhwpwtm [I bu pryS° Üppuy‘ Zi Dınkıfulınu JR Dhyjpatulun ı
INT
ı*
4 WbbRVTLUUHUTV VhRrbPeUfblt
Ubzprtku Ip puwpau[Bbubh gb bupp &batunla[u Gpyuy besiswzunpg Sfilin-
qzpft wugdainmd Gupgbpe bebafuh- wwbegt ep ua dnpwährn[Ffetiukpmf gun)
hp ehpk belgugeu dpuitäung db) qbgnsm[Afute Dbofdp mupf Ip Shmwufigb fi
quup fupr fugıliud- VurSchätuunggme [ip Zum Sunamunnby wu, digke ap op wen
wäng gegnsmfldherp Ip wunfıyk deopwübbpp pgpSwingp Caqn] dp guecupkg :
1772 Yayıfa ZB 4er gegazfi Saga. ar pP Spree hans Mu Upgesseeyn plane
ff gSunsumannme ud Lund) br Apr Letugpmf Lu Sunmunmn [rt br uugur
une fe Sf uwsclaumpn Shui. ug npnfsbenbı Zupkb Zapup Seoleäugtm -
fe Alp yagpubps, D’Eyprub u jap una NEL Ehen [ur ÜRBUITS BU
Au Ahntwphkj » puyg gie top Yfump sewgnems‘ U’bypablwi gp qgflb upmunpfis
ned br ‚punwplin, Üppkualameupßdkgidnuz fehkaun schepäk gene wagen
Phundg unfugly ep Suuunuhtkpe fi Siwnqwägm[Bfh fep Gun:
Orb Wfauputihn — %. Ummmwbunnnıp 4. Ampfibut br 3. Um a).
Gunmyupkut — app Fngufaje npnpkung You Summunandt hp Fu, qm ap
ne giehfig Fuge] ping ip Sun fin: Uuntp bp zupngbu Spphun guliap Bundy :
Oiahuyu pr U Tangup Susan fauiqigue [Ef up gr allepeeo san Pen
dbipuiibkgm pub wgpp ınluuh] Vfoplupug qbn Hiuguuf wzubhputkpt be
nepfig Apwpwüblp, fuptlul Ip Sbabef wpunpbufubpnet‘ 4. Dojo bpfuges
uuunpmmlun. f Spbhun gulip Luk] :
1773 Uayfıu 19fü Ip Swempaft b Je, kpa he. ylaku Epfgugzjunkpkt ling
BE VileklZupuy Spugpbo dE9 Ya) Spfehum) eine dpi pur he mpmoezne
pet au dempp fpugapsbj Ua u uukı Sppkumfe kunpaufummur nee puigupeny nee
fun Ip ztnpset febug mulbuznfere hen:
Dep uyu ud wügphpm Sunlpund hp pub Unmphym [Shui MEI quo
dfeopuibulpp, Unybu Sunssmumeewms” sapu, 3 punpyin ljupetukpm es pbop ae
bebite” alpine kp Spurmespugen Spfum Ewug SunsanupS ke eu Le
wie uyuybu Ppbüg Shen Ip Arpuif Ogbumpbfhneugmpung (Muzuyup] ) een?
un wphjne [Sehne Uunf Spfhumkbub dpwpwnhg lep Guip 19 gwswbuyf, ul
Z6ülkanphp wait uugund Ip Gew 10 nlqwluit, be 3 Upbebhpp quimung guSuuikp‘
Be ern
Splbumkanı U faopaiip Ynpın pen uno Blum puren gen nu u
UINPUrBUD yzuimd bpuibunps Sfiligpfin, din zurwpungpt ungen Sf:
wunıudnnhp‘ Vrpmbbud hund Zu bpekmunpbkp:
Upug Ip ubaf Sughhy Urfmpuibar enps Uchb Smfulun mm [feat mebkinpme
Suslün” Wfrwpuibp Ip qflen mobe Ueumpfumguns wppatfpp, Epp ulenme [ut Juyı-
Zur ja he up) Up gene Ep De faulOEchakum (anumuun je er er
Yuyupne fi Veupfıu Phpbabu wu ip dbpwpbpuh guy & VlplFupkut Suy-
phpp: Up fonumaiuy bpbüg desmdeS cut sunpgn hp, be 17075, Way. 30fR
fm muy 53 yogmewduhpk punfuzwd Upmougfp da, mp ViebFupbut Vf.
putne [dep role Upehmfed fept Teube gumwpubuitopbt Ip Kuibsgm bp, 4p pe bp
wnp zwand bphpwpuchfi dp, Sughpd ypnmenı [Fund Quanıguikpm wlap
deug Uubp, Pagndegwugkumuhut Ihlghgh (Zuyng be Uplahzbuit wggwg Sushup)
VPUPÜUVAREBUV NUSVTNRBPRFRUL 5
Suyunpait dp br Puqags be wbqugf Suylpmt Shan Euzpubub benduyur ud Gugdbg
apmıt dphetnje Funkaturl zun dp Juin whuuha be gumupugfuhai hpan-ahpühp
yp ZurpSucbfios Uju Upmobugpf Split Jeug Veh plan Vpupuiup Ip Tl hf
Bene Urwmpfubuib Supunud, tr hp www (meh gun [Aprh bppfin gapdng
Juspgmı [Akut br qfapımı [A febiohe Upbehrpb Sk zupwphpm[F but Sunday‘:
nfungab uyugfafı wm wktzunpSne ihn] uhuun. Vfpuim [Bft (up gap-
Snchka Bft) wzwhhputhp bet] » Sapupubß dhpuguns Apl&be br neun Mina
geehp Spwnupubbp] be wnwphzm [hund zUpkekp:
Ute mwpfin, bpp Vlefldwglut U'fimpuitn [etp hp Summunnnkp [ Spfluu
Bfumubwb puhbpa Ship Gp pupänıkp:
Pühkpme (but aozupd Gum uduhpe zuppnubu qpunmıhgubs Wapfıu Mbyık-
qbuyb VfoplPupbung mn ud Upmnobwgpfis Surluduge auge umge udpuhpp tewugf
geh) VfB upkwnp. br wpgbudpp up quhgfie ded dm dp: Puyg mup Tip.
um (but Sunkup dbS d4pufanne [I fd baue, ulm np upunpf wul fhui,
be wenfuganhguis Tape Puh opuwsßh Swgfit way Fmmdhz . npmet Shunlun[Fluudf
guf Puhräfiip Son wgun fupuitm [2 nbo Ir mpfihp 1ihenfh dbpunpupduit:
Sppkumbut Vfwpuip mpguf up pudumwmd bi 1 Wübmfphkt be Wupfu
Phphgbuyf wmpmotwgpfe Sfrlat Joa kam [Fb wapbı papnpmfbu mega Tfeu-
pain (ee dp dp Thmnmchfi, wubuje heltg gbemunapm[febn Pf ulqeubh wm"
gun Tfumpuin [rd dp Gugdey bp: Dalug Tupmımul mubfte U hrpatuluiuf Hin.
Sme pbk knpp dfwäaje Sunuito (Pound kphme Gaqdait piunpkg np Uppuy dp Ir
Anus Uyu Julian. up fr ulgeut Furl dp (TTS —IE08) Gum
Jupachgut Dopuy sopu hpfgugejt Jupgwububhpbu, Spbhump d9 bee el
Wh Sunap Jupgungko Dating] sap pump [I fpeib php mupfe wind“ dp hp
Gesmupnhp br un [Haie um pl Vfmpuiim [hut hbphugwgmgliu bp: Byu
qeme [rw piwßwtpup zuufsutf demfafım hub ELF wphahn Ufwpuitne -
[Fu qyu fi be gapdhpt hu p dug YpulPuugfs Rugg 1799, Sofa Alt, kpp
Jufiuinkgun. Vhpprükui be piunpmhgmf ps: Uppug‘ Vulıfaimu Ugeig, Iplm
(aqıliait IE) * Surhunul gu dp diapäbpm» Guphjb glqen- Surhudujun [ft gun
ehphy, Spblumbut Zupp 1803, Vayf Bft pugSuomep Inqmfb 69 npnakaltu vera
prgSuitpwhai Uppug D’ptnph, be plnparbgun 3. UUSAMUSUSNAL RURMULUD
(da & Ama 5 Uege 17388), mp Ppobe Äplgmgzte Epfup Full
unmfunpg Id kp br hpkp wupb gun Dpmeguguiqgugbb fengnuunnp Upph-
folmunu 19dpwdtß une atım Sb, Dfınu Bebt Sunsmammm ud br 1800, Bnctfu Bft
odmmd bp: Uunf Spbberbeh Wphbmpbeht ulm und Jhppturfubungsu qua Ufer
pain [Bft dp Yugelmhgun, br Pppls wjtgfuß Kuihzguchgun [IE U. Uffnnbu bu
[FE Ucuunpfruluis un unfupm [Hubs
Peupfilkeuite np mednd Ph qupd poam. fu Urfempuiem [Bu qypulifui
1% punphdupgbj, daitun ag np eupınannkpuhpt op wemp Plug Swalıh Sur
wneguächz dp wnfgbfis Ruyg au ab gupagbe bekt zum baute Sur, dhre«
1810f gugwpufu baufnfun [P behp:
1 Zemfwpenul[ib uudpn gu wg distunı (4fıby bu ZUG: LUV- 18895 IF 92 - 94:
6 WbBRVLUUHND VrbPRUPfbBUTV
Uyu mupfin gepufın wupf I’bp Urumpfuyß Surlup: Upkupnepgf feugugn-
[Aka (1805) Spflwm dp wpnchp Vangmpbi Urfr np ut hp Augpbb Ayıbehsgl
Unpurgunmenum [FwgunnpufFbut, pm Spushüitumnup hp Gupgmfb V’upulal
(Marmont) «ige:
Rumapubalı Subqunlüitpukpm ua zuöbhupSutu bafafem [ftp untze hp
tar upuugpuliu Vfaflb plug wpgbu qgEbzul qgpm[Ahetp, Hab uig ulm ap ap
PBL. UUSNRUFUSNKRPTr ARURHUBbUV
Unptegypulmynu tn nünk. Uppwfruyp
baoleuitın ftp Juinuhuitn Haie Zurpeunud gugmparhanm Ehe l’mübp: Spfkeu-
ulu Zwpp fıppke we cunpferhun Sywenul“ top Wurssöugkt gef Gplsups menge
phwgubend {bperpknanfa ei be u ujtumfafın fueıa TuS euslanu nen Eppa un
Geier mpg bp Ba ha faurhänp pub pali muulbur guop pirpEak Ur Ua Beil 1 Enge
‚gupıliaı Sunhamı U. Lugupmı. Swpp‘ brpfe ouhatık ul Suyuımul) , kı Jul Su.
ununne [Efretin” Apple *Suyfului Unphiug,s qui Vungapbuuf qm Aprup Br
höugaekguit: N ubgpub imube Spphunbut Wfuhfbupluibp jur wgp Ifammm but:
a ET
UPUPUVNRELUL NUSUVNFRPPRUER 7
Pauyg U ualüit nel fühzuf Sul ulapgug fly! qegupen [bug Tafuy (Deval)
qapSuhungb Ahnpnf Swlumudf qupdbg Wohldwphung: Palay) op 1 Ompuny Sug
Gul$ogbhkflg dom quitmumd Spflumf fuupuim [Hut qupmwfdgldigu bh
Gun wpmd by, Ppplr [#5 Ufrupuitem [Bft titehungend ppeup » öne ggf Suiuhg U fpuu-
ne [Blut wtzmpd Yuymıwmdthpt bi ngös gun] dp omupwgng (1809 —10):
Pupfhkuie wnbuihrn] np Play mb Jupfin Ir hhbgbgenfe Ahap fanfı
bpliugguk, Yapnzk pognply weggehb Dunqupbauf: Bye Wegwmudlun waud Shup pur-
Suzug dp Yhpldug Ufgeii mup hp quibk enfumppujn Degfufme, np eben] hp wi
qbvpp te hp funumuivug widbt oqum[Ffrts Ruyg begfiufpmufß be Vunynpanuf deple
Sugud gbumı[dutp um Fuilu hp Guubgptli qapdungpm [Abehp: Pupfilut Sul
pe deu kp, Tipp Ayo dhPngfie Vale Kup hp Sau Degfiufmuf Em ld
de, pm Sunhindut Pespfhbuie Spfhum uff qm ba wrhh Im nnd uff
dbljubp Upbekpp- gpupbtugnf wbgop paul Spunliutp, Deqffou funpsmepg me mug»
kyly be Wugutgbn, be Ropfhhub bpb Urumpfuhade Sepmmul‘ pugber Fer
U fh, mp fr ES qupıkatn hp quüh Vfwpaiim [hu ps. Papdufupn
3. Upfwmurlku Uguplwis Ugqupkuitı by bp Guyukp oqfum Afehp Wugphrm os IE
Vfpwpuitn [Ffutp fl ofofwungpne :
Ypliiuanfı balwwtaynı.p Üppbiqfulnuynup (Fürsterzbischof) , Pub Sabtuf wpın
(Hohenwart)» ap feebe Spflunp bpplifuß kugfralaugau wirtwungo hp Katz qRupb-
pas br Vfluflbupkait Ufpuitn [Bfetp, Aliupfen Suypurub pgmetkm [bet ga
innen. hplüuge Dayfuhnapufu be ukquium.np (Wiener Bankier) Ufgwmlkpf inqunumur-
unpm (Bhunde, opitp opunquSfl Sugfio hupow TfoflPwphuing Ahadumm. bu gu
dbuujußr bpbp Ulf wphunp pugmpft Ulgfbın Imym ud hpotmunpug gu] mn
Funhöthbug Puh [Bft pugmethgeiie pug wunf [By mpmchgen Pelig U» Denk
dreiton Wuyp Dehqbgfe oppumopk wyumupuglp: Uunug dppunpge [Fund Surnofd w-
ga Tl Sngkunp fpug low Wapspguluit Bow Lapkugh be Vfmgbur
uppabf qua TVonpSpquhub Pyonephpf Shen:
Uywuybu hp wwuhfe Tayalp qupsft, np Tayı winkt KeitungupSupgm [Furt
BE
Vf ua dig ut Ulpldwphuig Zutph m Dihabgfte b Spbbum Ip gebe
wmula fü, fogphpk m wmugnemdpihjt wrmygß Ip Sum, oje [ul Ihahgn-
ui wbofFthpp get (ame hpe dhpuitp Ip wunfgm fh wobup sul guSuug un
Zu hr Ppphe un umpfului Seupmmul bi Gupom Sugb Ip Supwdnfi puguphh
— Upbhyg du“ Zuctgupfw (1810, Ulryubılhp-Sehmbiphp): Uguube np wgL
bıu f Spbhum Jupp hehlv Abap phelym gysp te Kerl prinpmflen":
Vhwputchplt gapup Shape Upküm You qbenpfn: Zub eumwpwgbege Ir
uyumarsf Yayakp Dpuichfußmu U-ß br hp Wugpbtunpfn LhSunpunn [Hui ogum-
[helps Uuyupp hp lopufumeubs be hp guäth mp kpfduibe rung be uguult Sul
Ye Pnpk 183708 piübumg b Spbkwm Quzwotwpubh qwibpwgbpbbpne desyst Webldwrkwrg kawd
um ubmpgaup depdiutpg‘ Zumal gPüp te ge 1,000.000 Br. guzuchimf Weubbugupwüh Be up zupdeuu-
gut hpug Ampmewnp: frwbp, Ypwmub br mp zwpbulut bpug St dp dp gugmab Wlupwbur bwl
Swölb; pwpbhulug gu be wu Qpbiuw dolumpk :
8 WbbVLUUHUL VhbPeUfbUn
el ELD HETSE NET Sail Besen eu bRaE gg Burgen 12H Bremse
Ufepwpbuäihpp Ip guyabk ap dnzle frp Lphlium Suite Haut Ppwg. be Ip
gubibh quwinip pugwpfir bpubagnufi, ap Frugunapuhat Surfofep füundk quiunip:
Bpe Kazyoppen fehlte pen cheuluitnk »ueinan N ee ja En ie De el
Jupbuig diufin. zz U9ngfb kp geiiäneh Yuyubp Ahnpp Uppwsop wrbpuwnghpp;
zer Gphgarof appag ke hp immun fap Yaydarık unlkisogbue fd feti Ne ]dZop kenep
Dat LZapbig funpSpgwhuitp Ip zunpsuunpk %. Uqupbuitf‘ fpug zufagmfd bein
En U RT UT ET ERSETZEN DEREN 2
TEE ro u DE Ir u Ra (Een
Supp wnubg plm ppup Shpnfdbui, Ppbig ubmSwbuib ppenfinpu] (Hpläinm
Suyupaitih Ja Seuuyfn] , Upkrbrp fpkug geppugubper Jesu] ) wfanf: pur
EEE Aa KT EEE FE RE TEE ET
Funlütnu dp, bpp Pryı Bo wpuehp np br fok Unp Gupg Pf Wphtinm Zuyuı
mehbluun ı
Ubenpmm BynAbuı mohf Tufswunoluuiße (T bt. 1910) Yuyupp yuymepaplg
d& yodup 5 rpp Vhbldwphui Supg (igfpp Gumwpkj, be 1811 Bnehnemp 8fi
Rupfhkut Üpphupfulhnupnußt zudem bgun. fayubpıuhatı Spnfupınuhp, ap pm mug plug
b plwhm [det pugwpfti Am Platzl fg wpmempäuinfie d9 Jwgmg [plug ‘
Zbqupwenp hpohwenpug (capucin) [mwpfuny Hupe m Dibgbgf: 1811 Dbp.
16T yarbätıme gez dw pu Prise phmeerapfe Lanpre Speprlsgazsupe nen
ubafralwitın [fr kun. U’faupusın [Bruni
Dbnparup 18fb Uppbigfulmgmu Rupfikub HS zu.pof" wpphupfsulmupuuduit
(Fuguf be queumgum] bp (Bunfopupup Ühpfbubbpm. JurpbW Iran Zlıqupunn.
pug Jerpps mep Sugpungbumuuis Aujiumap ıqumupug dmg: Uzyı opt fi des
RS ENTE TEE Ar Dee, ao elrepelälrge
Ugw uyu opp pwfum Weihlug Ufswpuitne et 100 mwpf bmpp eben
nr penfuns [Akrundp ı
Orr Faqofmepgp mul mh Zupg She jupuapkpus rar 69 den;
Ufwputn Abu ybnfı zpuenpufifeup fe gb egifr uf up ke un
Gnqdkph 4p ehpmhfe mrwbzbphbp br dus Gupumufp: Um ya Urfmpurlın [du
uyugunguib Sphzimwlb bqun ywenfugbu Dplguputb (vedemptoriste) pet npi
Umepp Unbelku U’. Snbpunetp (Hoffbauer). ap welt op ums. fuitarfe Ufah-
Puepkeing: Jeitppe fe Sg ep afreuma ern) EB EEE Pegel en nee
a SE TEILTE One Sa ee en
funppbp> Selärhpfg uluun.:
Geswng, upumwe pwpäbu Sup U ugs freie Unkehrob un gekpue hun
a EEE ern 7a NEE DL ea er ee Venen
Sqwpuitp pm bphfuugpfpb kqu “ÜFupp U. Umzuf,,” au ubumd 1812% ahfgem:
18170 Aue Uppwsunp, Zfätuuyf Umwpkpeutı) Une fee, Gespspfeiee
Übekpojppp Sen Eu pürfkpeulgme FEamigz ep pipsnnup SZ Upfeummpkun Ugerpkaifz
Gbpuy Sand, Ufwpuwum ha (irfpihpp Gapqfı übe be zupwphpuf fr bon
MERTREEE SS ALT Deren
VPUPFÜGARPRLUG AULSTNRPRRRUL 9
Rupfhleut pie u be Bdwdkuy Shpm [Fu phnui mad‘ hu
nufupbk pimphr pinpgump bqwiu dr np Gupblug zuam) Jupb UVfrepu-
tm Abu Suipwsag qepdhpp: ur np unnul; bp ihunnaeh pigs- Fapdufupı S Upfw-
muhbu Ugupbuir: Dplme mwpf bupp Ip Jufrkubh p Sbp Aupfiluit Üppusugg
(18 Up. 1825)‘ gusod fep puofwbgug hhuipp UVfohldupu Su Sunhip, npnet
Fepunfie Surghfge pfun uebbgun unbubb, Spänwiep:
Supapg mmpfi (19 Up 1826) Gptmpmhp pigs. Uprwsugg
2. UPRUSUHPU UAUPDUD (Sn: fh Y-Mmylu, 28 Barıbu 1782), op 1827,
I
|
|
|
|
!
I
BP. UPRUSUULRU UgUPBbLUYU
Unpteyhulmynu kn nlimfi. Uppwlaugn
Bach up 23ffb Ihe BR. Rurgunuugbunbb Yan aim Uppleqfuhmugme Ghuupfug:
Pl bp uqugunf U’fwpuitne (Afetu up wpug, ufefFuput bu dimunnp pupquur-
Anı dp:
Uyupkuitı oda u qlakafl, zenlo [3 fe tühgnd] » [untl Ion uitigbundg bu qap-
Snchluy Ahntbplgne[Bhundp, fepbe Uppwsugp br Pppk khbakgulaı pupäp Uu-
f&uitn.ap mukp phrgmpäud wuqupbg qgepdmtkhm[Fhui, np be f JERulf peu
qbtpp [BE up UVfwpuibae[Fbun, [6 frp Ungln, bi [BE pigSutmgp bihalgey Fr
Ucumpfubaitı qkm [ha Sul ugfetwlg Suitpfuuituume
10 YWbbRVLUUUG FRrhbRUfbU®
Peg puspäp hupnanı [Fhundzn br ptognctuhne [Bhundpp dinun. wind jupuphpn-
Abu 9 uppmtbheh Shen (— Ppphe Yayulıp fpwbuie qunpufb TonpSppuluit Ir
beebe Ueybon Gupafe bpfefdkuy Burg Ur umumnfe be Yayupae Sept fünumnfu.
Bungugp). be VeplFupku wong ufpkb prduyig U’uypupugwpfu be ug Sun
wzluupsf: Tpple uyuufab Ufwputme [fat fpunundg Ip Kuitztuy gElpp uyuon ep
Te Erde:
Uyge leg Sunliumom ge] Hupe Ip punwluiluitp wur [ip gap&ntku.
[Fan uquındaa [Bfrtp‘ dhitpankaniten hang Surkan gubkihzmf Yupquy Uppmuf
fenpopupufuite be Suibofd Vunnkimgßbp D- Smrpinkpf qeud plrpupäub Ghtwugpm
Phetp':
Fpplr Suyp Wpwpuium[Fhun Uqupkuis pep wnwpbo gapdh peu UVfrmpuinfg
Ffep. puglugukr, ung pupdp IplFme[Ffeh dp wu, Fre pugunpbp Ufrmpuime
[Fruit uff wpuip: Wlqupunopug [uf Jupp wndny Yhnnkpuf op pun
ph wöäng Vfwpubm [hub Sunkap, frp brppfh Guymmdu Ufglufbun Sufulg, ap
Shane bpr br gbbg Sf Dpuitshfußbuitg Jwinpfin unchpultuhpt fi Ununbptugperpg
ap baimepf unfmtpp Ip mupwdnckp: Se funmeg np plwubupub dp hr Du
ame 1890, Veye I frereztupnuns krups gevor Aferumsapueu, Pellupunu
opStmwd PursSubuyungbmarhuit Tom ph Degfimpunlt — pam jun Yayulpr
P. Yupy (Franz Karl) Upphgmgup Uhunhdzkp 1Ofns Smu pluhlguit halpmubunp
dfugee 1838, bpp Vuyp Tuipfdu zbum-[Fhetn wenpmbgun:s Uuhb kinpp fpple
LITE (IE DER
Gun punfwphib bp Vfwmpuim (Ibu Wayp Uutph zbum [fen payg qp-
Taf Ubrgue [App Popp ep mm ua cinufe Vinwäh; wa duilas Iymeumgn ud
GE a RC I Va ee RT ge
1835 Tayım 11h Zphünunf U. Aohle upmrupdurnfie 19, mp hp qeatmchp
laulı Vfrupuito [Hadp, SpehS de Ip Sun u und gunwpfiı zbum [Bug
Smquspupdn [Bf tp druyımayku br Sin wuhpu phone [Shan Yhofduphk. kpp kphfa -
eb Ip Suhupnufp tenbr SPb Yhqupumnpug fwupfomy Jupp, be wilspudlgm Ip
nl f wunp fi Sfihaiug Tonpngnı (dtp: Uqupkut fpbt zunnh Aha kpkgm [hund
Ge «bel htm fetp Suhuy Spungpuf sup hr db m hu mupfbt Yun ugpunfır
Slinpuph pre [dat Surhiap hp Spunfpmefı Guyapyp Ohppfdustgs Vapfie Uh-
Surfen [Fhetp ofen] hp pwphSuif, be 1838, Sup. 18/0 phlpuudgme [Bud
Fapfu Wit Gugupm- Serge gm guy Qutpp: Rupäp Shepkpp boltg Sem m thtungd
“perchfpbu Day, Tmgfegs Uysbpl Upplgmuguhptb m Ta.gu von Lucca
rl Gunufbopguufe Sutqfuunfugpps Sutspfunffetp Ip pubay Upely. Ugm
phrustı Jum Kuna] dp gwnfühpbn phgm un: Ua bp gib Yuyupp Sffinpupp, gap
ptmd bp Mol Upmpkpfr guSuiuyungbumufu Tom fpubp‘ un pub bpuhuga
Fund? Uppmtf Sogmfogugkofi he Goldngung Uppuyfdu: Zutgfum [Flut bunpp
Sbrpber Pan wfbapgmefb Sup, mp wmwpbe diunlage Gphduyb Yuyulp Sur.
ı FRIEDRICH von HURTER: Aus dem Leben des hochwürdigsten Herrn Aristakes Azaria,
Generalabtes der Mechitharisten-Congregation etc. Wien 1855. Zdlin. ber-4- Tupwlbuf/dbpld, 1855 »
kg 82—84:
VRUFUVNRRLUV NUSUTNBEbRUE il
qylum [Ahuig gupilup — puitununlgdm [Bft up: Gehpepge ereltbphb mul
dir Hong 25 and fuhr hepg@e pp Shrphpp hp Hombtein, hp gb (Ir
epörke qubmaft wgofhpp 25 qm: Do dbrdy Ip memd Shepkemt eu@rbe Hr»
apdb, bnpp guymühpn] Tuyupp bep gms tum [D betp hp umefph Ugquplutı Eppwsor
Uyunbitupugupg (Brillant) Aamanf dp be deSugfiu Laitpufuz ıJmn (Brustkreuz):
af mupf (1838) dp inbkn dpupuitp uapuhungg Luirpp, mp hp wall we hil
ku wugleundge uupungfy Jatuhui Ir qpunbuit qupdartkm [ui Uguphuit (ph
BP. BUUNANUANAUGLUV
Unpkyhulnumnu tn nüyk. Urpwfzn
neun Hieuubp he puibfuling wbktun ap [ats qbankp gan wm mptapgky bep Serwuuh-
ühpmd, Inpufunuly gb b gun be glumsunnlz pupf Jeumubp: Dep wppugm
[bu zopwinp hp Sukapm b U’frpuiton [Bw nufkpupp kpp Duphgui mund
tuufuit, Sunlpunnf zuyabf arktumnpm [A futps apatg Jeuy umnplı uff [ouftp Su
un oınfn.:
Pape puspiäp dfpundinm [Houndep hp qgugeb 1828 —1829pb U Pmpbu Guftegelk
Zuylpm. gEl zupnigmmd Smmdanpp, br [up dhßtnpgeAbudpu mubh-
12 WbBbUVVUUHEL VTRrhReUfbUW
gut qwfbagbtb Zugipp L W- Dmjbu whmfem [If br wibhufe Tome fppunglun.
ht:
Puugelapgfu Geispp Ip Argk Ugepkaum 1855, Vi Sfis unegf eg ae:
m] un Sumupul Ohbabgfe, Vfwpuitm [fetp, Ugge be Ucunpfui:
Uyuplewbfio judapg Yptunpnefı (1855, Urg- 6f%) &- BUUNANU 4. MNQUbUV
Emwsuthpepfiu 18085 032 0) op ep wup[eE mal us zungen eg
gepdopdarf keyfuhammu Geumpfugs
PER re ET De lg ee (Fr
enpf Vfrmputo bu ofefbrulunn, Zupwuuitfh Ir qunfburfuatımEbuig MEI du
TEE DT ER EN ENTE EIER
15 wupfiübpp. Swennega but Ufrmpuim [Shui Sf qupnphpp, pwgalgui Ju.
ae 0 Haase, Sultan, Ofen Krsnc
Zbqwpumap bpobwenpwg Ohbnbgfio, np ds re Sulainul; wlan fir Quitgach
a ET LEE I RL IEERT rer ENTE ee 50:
Pnquikun Ip Ahmtuphk wbnp fr Sfuhag ph (la (L8TO), Yu Penn fı fü be
NE ge Eee eg Ei et Den ep
Te ne ne Ne NEIN
U AED ja (ne Veen ein pa er ee ypre=
bp ap be bbppuaju Joa winuggbgfh gb Frag
Smgbı uud bp zhumfFhein wow Ip Sg 1870 wunbpugda. bpp
ET ET LE ee) eier I
(rwigupnefh paypp Suzbeblpp..-: Amt Shenbene [Hulp Ip wnfuyach Ufwmpu-
VE En ng ee Bern ge (er Szene 2
Tpefeiäern uiingps gas puespar al, lu mul lmesusehr ı nu
Judapgs Sunkutug dp qup&nbbn Abus Adkny hp dJuhazf De Dany gupgp be hp
arg Neem N) EE
Ruyg Vpwpubm ftp gfegun gpufdage firp qevpp Qual; |kpunfür:
1883, Inf. 1% uybenpbun dufıkwtkgun. Moquökutıı Ruufuunp dpzun infanıp
Tuykgun uam Abatuupke [Fbung:
Buwfapg wmwpf” 1884, Baujbu 12% plunpmibgun puyS- Uppuy 2. WUPPUVL
4. LUSYURGUD (6. 1843, Urgaumau Zfin fi Dunloznezfun Sputmfymubhoy), ap
u ee ser in led Eine ee Bogegig Lregee Uses
NE TEE a ED WS SS energy aimpreren Une
“frau Deneenpheylo:
GI EI EN a Mieze a) lem Es Aue
REDET EN SEE EN NR ar er er
Te EB Ce zer Sa une a Be peemai ge
Jefe&uiuf [ Spfbhum (1886, Bmtfu 15):
ME Eee Er a Ta Een NE
pwgach, br Vhwputm[Ehut UwnScitungpm[Sfıtp, ap 1852 Mnu (0. bu fi ıfınpa
ki fi glim[Int Buzgmmd bi 1882— 84h u be ou plgS- Ongnifubpm
ER ne en
WRURUTNRRBUD NUSTNKPRFRUL 13
Jay Tnpuwunp bquslauı un. apını Fubpnf ung: nyfwgm ud kbps Lbınl IP» gu Swbuyun
ykınlu 1885 Önebnewpf 23Ph Zundlan onwapm] ılp Ip Gumanunnı fi
1886 eg: 16ß pigs: Ampnfef Gptpmf pays: Uppug 2. UPUED d.
USSLRULUU (Du. 8 Bi Une up 1824 [ Ur NPnybu) » ap 1887; Up: 11% Dumwmdpuunf
in fwngnuun.np Uppkiyfulnumu urbını win bus. : U penpbl u! Suntofd L Ugafıı u ul. npur-
bu brete ‚pleprwlul , gm wgkın bı un ylsurdg gbnbgfl pri hunfız » bi brebe pure Luyfy
GB PU PUUTLDIUSETUNND UT
Unpkyprulhmgmu an püyfi. Upprmfiujp
peupäp wlälun.npaı bet uywannı bgun. Tunkı bl qlagurlzurtı bı wyflnupSZulub infungnu-
uhpn] s beefe Unpufd bpabung VD. Pur Surtsuungbuft Undu In nılayy bebg Puraınalı ,
Dpwithfuhnu Öndfuls ılrayy Gwpgfb ILS I wsniflı bı Uumngnıf , % . bupqfı ouf'.»
VlXhınpkfı betr
U yjoplluı a wy Jopbg pır Tunfunpg[ib uluwmdp: Nunygbg nr zwnpn[d help
Y Zıdın VErkdbzkwt ZZ: y* Ybruwg pl wltbwph wn[dhı jbabwilbun, Jrebjbuß bp. Vpukbı
Vrpbgbohnunu Uyeptbwth hbtbwg bi gnpdmıdtkn [dbut . U bed 1895. ba ZUUr: UWU- 1895, PR: 11»
1902, Pr. 8 bit:
14 WbhRVVULUUS UhhPRUFLUDV
pwpenphy Ufwp- Ye wfmiup, wzubbpmug Pfep puglagpuk; br Popmfemuby
A Se lg
1887 Sfr bgun quad Amp zupufdufbpfafu ulg” * Zuhgbe DE
»orbau, Arcum Bunfsbpfp: Ulyatugmg U: Doyuny br Idhen hf Jupdupuiukpp,
Sofiwpuibp geinu gubg (1889), Pap opmf: oh hun Suyuumub un ph fEfebikp
be 1901 npngaıbgun Vhwputm (Bbut bhhgbgfe flv
RI IR. TUZPRUNPZUSLUSSISERTUNDAUGL,
Unpkuyhulnmgmu kn näün. Upprwftwujm
Zfiiuitchgun. jb upghkungp 1902, Barjzbu 21fo, (Fayaf Wfeuputm [Fhut
bep ES Wumein ke oupdwbhpp: Lig wupb que Hug w[Fanp, kpp (pple nk
eu Lepkg geedbpp Fly S- Punpenu Dugublp Uppuy Mantel:
1909 Bnujbu 19 plays: Fagnfb dE9 plinpaibgun. prgS- Uppuy &. SPRINP
4. PAZPRYBUV (Dr b Uunbozoıpfup Spubafgne uf 1841, Vayfıo 14), ap 1910,
Tuyfu fie Mau’ BuSutuyungkenbt in un gun. Üppleuy. US pay be zudapg mupfit
uunnchgun Wphüwugf Bugmpungbom [ötbu Uphfin nufleun Uupfananp zpunpunlf ı
UPUFÜUVDNBRLUD NUSUNLPERKUR 15
a ne ae BE a a a a a a a a ee
wgfehubg gapdar ten (Hund? Vfwpuiem (Iwan be u Qulumnniubpp, dep[d
feel Zurpfg eupegbes dep Scpinpubungben br Ongifegwubn, Suböfd 5 upgbb
Das = Proz eynapafr Ip alle weyal Unfapuinze pen dh udn
(bung kr Sumgnbum fiat]: Di Tfwmpuro (Pfau, morbrn] Unpfu Ihpur-
BEL. RP PPRAPRNUPHYULUV
Unphwfulmupnu ln pänf. Uppucupp
yaydun nı.[d kuss pur Surbunulud Abnburgpnı [d ku ( 1 3 ol , DT ayfıu 9) bı qpws-
bus gapdauhl, nı [3 kant fruzorpuuspils urtı Jeekk bp fee zwpun. ap Jgepkjlwbf nr je
[uni (hu opbpmıt Ypnykuy UdEtwbwpogbd 771/37 bplfun. ap Jupäwinpa[d fr bı
bplguı di whp ı
1 Zıffin. ZU U: UWU- 1909, &2 225—30. 1910, &2 195—199:
16 UhbVVUHUV ThpRPRUfbUV
Top[F wpkun U’fwpuito Blut deniwwenp Yeyumale bqud bh uhgeuibh Shınk‘
Suy Fngufmpgp pupäpwgtkr Suqbenpwhuit br dinm.np bpfdn[Fbundp, wlan Epf-
munsupgm [Ip quunfwpulbz kb Suy duldngbuh Sununnwghng Sngbenp Smgl mı
fihwndpp wmuiälk] ı
Uge qupdnebburflfenp uhumd bp upgbb Vfohldup be bptm Urfrmpuilın -
Fhtp u Sbwmbehgut bnuglundg up wm pp opfiutfi dfhgbı opu:
Uge Tuyuumulf Sumuybgfies daninunpungbu Epim mggm bu Ppuleitnı
[Fbundp be Neumıggmefbbundg: Dplüg wu bphfie gnpdnchbafdbundg danngbjb Equil
wygunfi Sf gpuluı quiähpp Sumuplm[Sbut, Suboldwgut omup ulm uf
Shqftufubgme. gup&hpp Fupgilitem[Fhundg, te np qfnfhfeti ug be u Su
npibguf thptwgnchgun wohn fir p [murupf qetmeng wggnfFbui, npmedb up-
qgeaugp uyuabu guapaulpf&ukgus Susapı wggnzeun ze ea Bo JeRetr
5 [te dlupp ywawpi depbra geg Pr Rep ugsueud ad un lerare
Jetuugud 7 Sugbeap pppkpar Spwmıwpeugn: frei, puipugun ne Re rg
Sagkpay. Syn hufFngkhk, ann mg kun johppippkiu zn IE Run ner
a ERGEBEN!
Afıb una U fe purtn. FA kun supi penpw 2 elzurine nun lugElzg : EcH
apatp Ulupf@wpuy opuf Mnepploy 9 Sugle pub dp Swgup Ip Surkupnibfik,
uyuop 100.0008% wehjb bu be mchfi um wbäfh Tone hpungbn[dfer be YurfEngbhau
RAU LOR
Una I NT ET ne en ea SE] ERERE ET >
gefbundg fep ulygwbub qgupngukpm db) :
Üya Ynpuenuurpuue psugsı anjp, bez spe bung Esphegı Jueirussn wunn es
apatgib; nlintp phpilündg Suigunlanung Supl bqun fulbz, puyg zwbpp use
ER ee = 20°
1844f% Splönckgun. ( Spfhum Jutunnnch de, mp 1858— 1875 pngmhgun
ee LO NE Er a) Seren] METER SE
D Vuyuug Smebgupfap Suunwnnbgun 1850fh Unmphpmfdkut mn dp
Ingnfeyunykunm (Bewdp, mublg hp (tdi fin dgl opu Ahmshufre, Ulppfu bu
EEE EEE EEE DIENTE:
G Onpkuarubgun 185360 f Jh DE papioeleys Jeissusun el eu
(Fbbe 18T0f% enger Feyg Parılapgp ne 1365Pu zupper yes Eee
geb bp br Jurpduması dp Summummubs zupmehufkg fep ep&m Lern [Afetm TSSEEn
Guldngbinut Uemlrfı. Uquphuib zurähkg (plug Duthupgp-Opzibh Gel@nqbtb Suyng
Engeofergwugbenm [fehpe pltugf Ufupld wpluig qyuunge, np uydl Ah
EL Re ED na To NS RL:
184067. db = Sram Buyun Ssltreunpleyme Fo Varel ep
op el2 JEwey) (1 EASfe) Ben hunuieneuBeZ nee unklar SE
ee 26 UI 2 ER ge Ir 27957
ı Zulilin, Poubwb 2:8. Zurp Ib Dlbentpm be Pb ozefwluyu ep. Sup. U. U bbrbm, 1899, &9
331—341
VWPÜFNVNRRELBUL NRUSUTNRFPRPRULR 17
Adfentfunf dom Uyepb gummpb up Sunummenn.bgun. 185365 f bp Yu
innı ıJp' Paagnfogungkınnı (I kundp (185342) , ncuhfıy Ip un unf upne fü Zub 20 u
Gay gfenbpme Gufdngbhkuyg:
Biempugpb (181572) erbep Vfrepwsarfhfele Zuramnen My fi Seil,
BG: aulagaung le |, Yessalpiusgpnpgs gapeug, LST2 PT zrw&uhrn Serphuinpkgfi
Swfuky:
ee a et
ER ea m an TE a EN N az
fazuyfups Ugbuwphf&ne bu), Yupfios Top” Tupneuwpwgup, Ugbpunikgpunugng ı
ee 1 u Me
7, phtinuhui Vluhfl upkut Vfwpuitn (Brio men Wphinunp Up Wayp Juirp
23 Spuspepmhubhan Ihtgbgfe dpsbe Upwe upäunfn 49 (Den Ep eimv) npp Urin
pebng dp: Vayp Jupp Sfilen md 5 Sugup Finsupfep gumwimuß deunpf Jeuy
Z,pbüugf bofPülpapg (Fuuqunliuufs db), gun fep gapdapder wd" “Ufepld upleuı
ıfagngf,, (Mechitharistengasse) Fpfupmı (Il Joy:
Zuu Ip Ymnfı Nhrphetpufadb VEEmbupb fep zupu Vmmfetebbent (unpapzu-
guitp) Ir hphatpubab zuppnmqmpot; apaip Ip qugilit Ufmpubm [Abu Iepnm-
Perg: Uobb dp Gumunfugme fir pnpp Jutrunmdübpp, npatp f Gupqlit mutfi
Werumepbr Uprwsop froleuitını (Bir mul: Vuyp Jubpfb db pugf Jepeuhuit
wtguflühpl” hp qui [i dhzin LO—15 me wink guSuituug be wpfmunmun.np bgeugp-
Ihps Set 6 Tube inbpeboge (wa Sumpul‘ 20—25 wzuwflpen):
Igkputai wzwhlpmug fondep Ip Gwgdlauf behp qmub‘ Nepekmı “unge
Sur be (mmniuns
Neecheqmßpte hp Thum fr Tuufnurhp[d ul zepuiı, npmet unbungm [Beth wi
fi: uyuınpanınmı [Bbukn bi Suitgunkiitpuhpkt hufımı ms bi Muwtbogn [Ska zopuitit h
12—16 muphfui Sumuhp: DE wmud hp Yun me wuing ud pupäpugejt
Trqunmahf, wm ap hp Aqınfr be net wpgbt um Tom unge 16 update Sumud, (uirgef
erheben, gehtymf U fuspustıne [Bus uupune urifiunnp wundug ulı
uuplgom, dbp,pp buzluy ul gomfı, nput Jeuybu te hpk Jepgepuit dp Te gu
ums dE9° bfgren VoppbSuyme [Flut zedaip, np I—1'/: wupf Ip mlkr dp Sw-
upmef pm [Fb Bunkätub, kpp [FE Stmmlar ende hp ıfmpab Peg Anger, bu
BE Wfumpuiten [fin un zupdupn[Hftp: D[b pigmebud Wlan” dp
Span ppaufe
N-brbp-tbon: Wpwpuitne [hut nflwahpp me Mor pugg mlemugpft Ing
dach” SpngPemmap: Nefomubpp hp eupmunph (hp qlipp open benbend" gilurle
wigun] Bau V’fwupuiun [bu zunlkiuguß Zumugnmfbmig UppuSop wltuptm-
Blwing, ngepröntbrg (mil ppm[Afeb), Urzmnebmsg (ulpsui wnzud
br zupdulut, unugmudpk Spwchupmd), be uwnpumm pp Euler Hepmu-be
arp br wfuupie ÜUppwsugpp:
ı Ob: Sunmnp ER 56 bat:
AO Ua LU NE N. ae zo Ural a NRZ
WbREOVUUHUE VRrPPUFEUD
za| (mal |
am (mal |me!
za us com
ee
VPUFUVNRREUV FFUUUT FIFPDNRUENFEBRUR 19
yo bpbp zepwtichpp hun gute wdbokıft mu Blu pufdwgph Ska:
Ziege unm elepmplgp jemagbuifpklg meunetontan pof&wgpn Uuypdeiupf dby
Ber Gelege [Feaile menley epatmgenin, ap Fuppangbwubphu Ju Yppays“ MNeun..
slee PlrgSehpugbu dheupun Jupgungbunikpbtb Gptunpnefir, puyg fr dupbenp gb
Le a Ville Sage ae Ba a a a z
wu Ip zuiufulie Yuleı Zu luumpe:
Neun Önguit Spugßpp Yhhmagerf pufdwgg bi Wanuibgmfi (B5 blkalguluit
be [BE wpmupfi) Sacıdatıhumaheitı br u qfennefdbug neudahp:
N a a u N ae u A a a ee
rmbisasy Seyepkus Ozwikpnp bp [ebene fin be Ip Ypldnefu Iyps unungzop ke
auge:
Vfpwpwbn[Fbu opunyusfhp bp SGrguy. Usennedrz Tesfsufiide fd fen:
Doppfh Ihkgbgfin ne hpmmd 5 1 Vernmdugih Yzpiumfibud, mp db
op hp Gemmupnf wunnmdbgkn qwznob gun buymfob Sbohs Aug gupngp be u
es pause ergelen u ep, IP ee per
thplt jegmeun: Supfi 12—15 wg‘ inoluhuit oplopmd kp denen gm Zuitf-
Da a a ne
empf 3 wrgen! Ip Gwenupk; Sutgfmubuit Funfop Ucwg Neppwfd, Urwg Gwpwufd
be Uhuynbdghp 8fns
Wuntunnpungku Wohl wpbutg umwbätunummnch & Ubupmtelkp 8h (Funpapp,
(Dbgnetmwd Guyubpufat Faypımmem [Ffeh 18216), mp hp begmf ES Suipfum
[Flug bi dkh ne dku Fund“ inbıngne Ah Yachkiun, Sms ichphaym [Funde Sun.
pweap lıgmgfı Fngufegng, apmı dt kpplifu (1844, 1847) Bulse Yayuplı I Yuyupmı-
Sf danitnuliqus Ku:
Ib vVULLUEV Vopotpblvd PPLUEV PAPENMUENMEThh UN
TleffE wplruit Wfepuitım (rue qplounp Iuyunwfühpbh dPh igmd & [ ulqewbh
Shen dzuufhy wgguyfe gewandt, Shenwgonkz wggujfb fh be mp mu
m [A felip fr dnenbbuggm [If tp, gg mung Kutungupg, np] gun pain Gupldug
Bgpugfit qpabuitın [Bis Ugu ulgen pl, Bug lenftluit, Yjwgbu Wfl
Tanhuib zupngb Sun wmupfil quatmı kun. [ ulgqeuibh un, br funplgun- Yeybft puon
fpfos ap upugugp By dar wuyfin bel: Pdpufumupnp bphupduskatuglug
rwgludn fh Geuibpp, apart 9 unnpfg wmfqm md bp U frupuin (Afelp 1TTEER
ehubuy , Gwzhutgkg fup Ahmphep be szhepshg dupbenp wguna[Efehp, Suchpäuf
guy enthm ba bpwgnpshm ep gbabgbh Spugbpihpt bi Ed Ayınm Hühpp:
Inter bella sillent Musae, 4/#& myby & jwiunfn wnwdp, Gupgwpuitug bi Swph
b wpqupuibug Ufup[wphut U’fwpuitn [Ibm uufen upgfetpp — BG uyuusu
ufmınmı fr nchwigdb: Ariuhuitoe [dB fetp pupqun um hp qenub due [eugugu[d but
19. uilgamp opkpr due Wh wenn dem tgp: Dpp kphup LFunlüitul phuinpf qapme-
[Fu Gafıp Ip gewngpbk wbap bupngufbhtächpp, Frg ehe Yewup gm uwgne fg:
DEI
20 ybbULUHUG VerbPRUfbUW
Uebel unwcun un zu Gupmguhp gl Sunlipkufusd juphundg Ahnp Sugpku
wzfaumm [Ibuitg bi hpwSunhupäutfübpnme wpmurggpm[Spebuhphtb u zunnbpp Fgud
bi wlfs „ Opufd gu ufe[in Seinfnp game nbsp
I Na En a Er a Er ET TE
un pufd kp gun fg mgwgfptbpme br rue wlinganın Sutgudalung ZunpSfe get
gupnqud enlrublr u:
Ufupfl® wpkuts Zunpbpp guögun. wngud mtbgub Wrhbiuuiblp:
Ugum Swvgbpd, bb Agbtp wltuph dp Tfwpwun [hu qgnpdnhko (Fra
ER En ET ES aD Je TIEREN en=
a N CE ER EEE RR 0 1 VOTEN a ee
rap he pub peu Dejunfeh ren Uepunnd:
"a wpoef fhi uyu nbg Sunhamomfı tbphuyugpibg qujl:
REN EEE NE) Er re 1 Sen eur
fanzurı bp ıpmabfe TfahlFwpkut Supp, Ymeggbtb wa wpbn m zuapm [dp ul.
Zur ungupuiı dp pub. Jeuy, npuf Gupkiuid ufußz fphüg qpwluiı gapdnı-
Van Ahhp: Pph[$E5 35 enupmeuit 9 Ip Spummupmbb ug waqwpuitbp 50% unbıb
Surybpln Surnnptkp:
Ugu gpphph wnuntjungbu mwppwhuit bb put qyfummlyu: (run Bnuhu gpphp
Shqluuhbpme bpwgbu zuau, Ufapldwpbubp fpbtp gbphrp umfıym ud qqwgfh
geupbj Taufu düibhubu TnufawbpfP what qpluım (Hund, yyu Swbhm] Hupg dp
upphbupuiiblp br Tl nwppwlwt gppkp: Sup Suelepbgun hubntumapb; bhh-
bye ywzmundatpp, phäbahp] Gupbenp dinmbwibbpp Yumapmgmdngng
(1805), Duymmm—ngnfib-h Jeshmmnn um (1803), Wereen (1790),
Dhrr Sembmppumlbab (1787), Imimzher (1803) bet, npmup (plug Ahılı
9 Tape [Ef Ef Sundiuitmuhß Sudlap: Ugum Abntwphbgfie Tube pupäpu-
qyt nzluuınn. (wg. Spfluwbu Supg Sudlip den uam wphp ugfrenfr pp
Afyrupmp pntetpejofpr Entebpmutmufban 1. help, Sufuy zumd al
Hupgiliatn fetp 3. Uumnmudumnnnp Pwpjıhlulh Abnpbu, np be mu
qemchzun Äbpbp gumwdug Sunmnph db, wehjb gut 1500 59 °— Spflum
be klin, 1810—1813) mp Pppbe onbuuhun be pupmuluiı UunnewSwpubn.
[pet Ufugbe uuon nehfı des wende: Ur Spmgpnf ymu Suitkgfie LTILR Yankee
Suphpaf “Lnlmmegpnmfhr Leppmmbrumfbar Gum, bpbp Sunanp Uumme wu
prabne [Bf tyn:
Vojı pugluggug LSunltulobpt wnwmfupharhgun. fpbüg Urnepunn be Qu
dewich (Fupgediaichr be Spumupuadk) Pbapof pwgliazuunn Zuntllaybyung ugpinm.
LEER EEE [ET re Tell (Bares Mi ie
Armtunphme bug MEI nepfz war gentnrmsb Efih fufqwfa. uyuuku 1T8A—1786
Spurmiupulwd Ef Sbngbpgupuf “U pemundn[ir They, gapsyb kpl des
Sunny bkpp (I wpgilatım [hrudg Z. Ohlowu Pwmgwupbuh:
Fpunliugun bbgm[Spetp, npmet buldupimmd bp Tpwpwbn[d fein fh Spflum,
Pzı. &b wmup pl wywgpm[Shu zuüdüh) apfz Gupkenp bphkps Püzubu po
VWPUPFOUVNRBERLBUV FLUUHUETV PNIFPD@NPRURNPeEPRUEL 21
ea nr asian be yam lan tat ba a wenn eteflaer.
Pbdy, Net mupmahputch bet, Shybbwlm ftp S. U. Rupp] guup-
Abu 10 deswgfp Sumnp Vpipmudeftrs nuprepmuten seen;
Yprbogn bat, be Werpbah bumdpnmfbon boynpe Abe Emdehben, geriber |
zpege vufp be mpph imhnh bpdhn Sbnkautun uch Perbkegenn &-
hrupenmens 180162 plemınınufıpa. I fan S. Utionnti Pngguupınmploutihs bın bıh,
a
Abu ugfp:
Spfbumkut Zupg Jbuhp dmfunpnckmf fin (1811) mebüg pupenphgun.
f ulgeuit: Auyg Tampı uhptrglowt DEI wmwubun. wmubun. uw Sunhfy Yap wiktmnnpm.
Phrtubp, Pügubu 2. 4. Dugpfplnul (du Y-Pmlbu, 1803, Snb: 18, 7 1834),
2. W. Uhgılumnlaul, fufı ythgs aprup pn-
Ss. Burhnpnu Mnqu- en 0 gapmdfb ap Souuisp ulı-
= we phpkfi put
gu.
[Fb dE9 + 1837,
el
het ge
bp be» Pooh Dfaf-
Prupkuig gaf uk
que hprfamunsgne -
(bet Um benwd 4l-
um [IF bwl bı wgqfih
gen ufanfılı [d ku !
Frank] Funflitur-
hf wbSwun [d bıuby VE u
ÄAlsuli (urn pls:
Uppuy)» 3. Unhpu.
Puyakıuli (hr U. Ma-
bus 1814, Da ufru 26;
y 1884, Pllam. 5 f
BASE Berka Serfaım-
wnenp buy Uhpfogay);
Ss. Donnu Bmojlin-
dlmuli, S. Wrunmuppau
Vulinigiuti (Öyin.
Iruy JUbhfepfiu, 1815,
Bm» 8. 7 1886,
Un: 20 t U. Pnıbu)
Beeren | ph Suynıkgurı uyı zofın.
lt Tales 1830 — 1840 3, UNLBLUUVPP 4. QULÄBUV hf Guuptsunp qgpShp,
faeneitngf KED Seen EZ el le
daupmuy Iemmbphuhmub fi S. Panmauı Nuhlwü (1826); Weprk Yew-%
röuymmfibu Spt muhlgugm [Fupgelitme [hund (1832): Zuubpbkk mestbrer
hi vudttrbit Erbe Ermnpebbbp 3. 8. Mmgudlıuük (1838)» Suykpbh
be mp jeqmühpm Sul plpwbuitn (Afetithp bet: Sezugpun belt
Lug ae, mp 1819 Abmtnphmmd b ml *Sgumbeftmmfpehr duiimm.
feimofbuh, ulm zupufßufldhplah dp Spumupufn[Fhuin: 1836 3. 0.
Muydluh wmmub & dgl wg Suyammum Appiprtnte dr dr yupapır
mupfü SA] bgentgemhet, wm A aba mug rung umfapufui ago phil
ugbeun opfiwljthpk, wdbtuitmepp qdwgpme[Bbrundg hphupumgnemd bu unlı
plunfp Sunywgphp, Swgplühupubp, np dem 6 dgl op Sug lrebne-
(Ibuı dhg:
Ruyg uprpuplr enfuqup wutunapm [dr dp Sudgfungudb E uyu zupuibfe
wm dp, mp dfüslee opu wnbunof Hwgwb b ydpmfunupup
ie
ww
IV
WbhbRULUUUV VerreUfbU“W
2: PUPULSRL U. NRANPULUD
Neyartku, ap he Lphujikeui, Stud 4b YMmybu, 1800, Uran 4, Aha
md gusuug 1818, Ur Als Äphup Funkütund qepbwd & PO Wow
nncmuhait IhrSumunuitf, ba Jufiatmd 5 funp Shpm [du dp 1865f: Map
qui, upunungme [Bug unhge uprelütm [Antike Iqud Wu gu Shi.
fm [Prhiuhp: Tun Sina Tunmnfihpkuß, Bactmpküf, Tungbbpkußs Phpıkuukpkuf,
Tununbpkuf br TbStphuß, Abatuphwd 5 Suywgpihr Taufe, Bayu, Tmuggbugf
be u umufuitikpm quphpku MS dam der hung [Fugelitinn (Bhrunde —
Sunbursut prwgpug mmuitnnp hal udul. dphetng Lund ment]
älen pfr mul Tauber uyy qpma [B petäkp) unanmı ab wupuituhu, Fiunguundihuit ler Pd punfı-
wupup fep deSwfdfr wzlammauppm [Afutp, mpeg ded dan qpupup br Funk.
uhr phpilündge Hiugud Wu wanfa” guy dbp V’wnktungupuiß, wdlbudinpne
tmınpungpm] [ufrm wm {fen wngmwd. Sun dp drug, (ep pl wummph Yoapäb
wzmezun, lud & au “Lnäbrub Smmämitt mumnmmzufh Euhbgn 1825,
1. Dmpuny puppwan]s Ugu ol Ip pwewfuibuimd wu Gepbenp gepdbpmt Jep-
twgfpübpp dpepe-
1. Muukop ierke umetb Urbrun Er I Burg. 1828: —
2. Unpfi) fange $ Meine Fb 1 Bug. 1828: — 3. Yapfi matt
prmeft pupom, Bm Uemeb UeEbnub peut Erkr Erbe Dubese Mike
ermfhhe. (Bug. 1835: — 4 Dapfh) Voytkpe-lbrrs trr Ki Purgl
1836: — 5> Werfeeb Wenkpbuub Weeprbunken U bpmmmnmibetz Fbrt ir
Bupqi. 1842: — 6- Un-bhrneb Member butimeb Prepeiet EI omnbope-
hu mung abpe Ine Fuygl- 1841: — Tr Lebpmeb Damit 1848: —
8. U betbabmef Uhefetr: — 8 Upibbrb Ehpbubeh, Te ugp ui, fr qgeuggluu-
yuitı guugph (Bug. 1842: — 9 Ye Wbrkho Det Win Dem Ueitenb
ngehpgmf[Bhrh fd oupupmewbdu, 1840: — 10: “u Benreer ngebegm[dbeh:
— 11. ep —t Smpphuhprt- — 12. dr&r: use uni kun.
{ebay unbe po ghplatufun Euugph Fupql. 1840: — 183. Pike
Arpnbstbu‘ Jusmmtgmeltptr rcbings b bSwrfut pluugpb Bupql 1840:
Pug wulßg nf pugliu[d fs [Bupgiluum (pe tühp hpowhut Buuupkpgm[Feuing
kenupugfs quaglugf hand“ 65 Shaktfug, be um md wnputulfuit qunmdng. Pbp-
ickpli hob” dhuye Werben Uehmef VemmmmzuEnhuteh werben Fbrt dal
zung qummdpf [Fupgil. (1846, UP. Swmnp). Spfgbtumlui Iugmfjı
Umpoh Aduyn-bbut pumemd Apfwnnthuduifi (Fuupqdlatn [Aetp (Ur Re Sup).
drert- Pemmbpbun Wrapabay WELL > Pers Sure Urelepeten Aug
185961, Sfüg dES Sunap, pp 4000 69 bat hats Netf Wuke (Fusnbpuhust
Summe mduhp Urbhphe (daudg WeSwsuyng puppuanf) bi mupföubphts wg
frupSupup bi qpupup, um Abnt pumupuib Suybpbu eh bet:
Pruygelain [Bhuit Funlatul fep mp zum puph[ufge br turn um
yaitnug (Fuypqefitu [hu db9 , kpp [elf zuge pihendihiit Sul mkgud
% agun um pr kplme-kpbp be kpphöfe snpu-Sfürg plqm un. [BF upgshaitn [3 [u Wh: Zuulk-
pub Pobuhaiofi Fupgslatn [Fhruin Ahnp quphud & wbutofh ln 3. Mnslin-
nn
VPÜUPRUVNFREBUV FFÜUUUVD POFNBULNRRPBRUL, 23
Abwbfı 2727} Ta wpgdalın [4 kurt ’ WB bı arlıpı ‚plun [d kur buld umld L Dh par
Sn [d kurs db ı Ih mt r7 ubfFkıh[ buy eb ’ ZIEHEN hurinun. Dp [77777 Su [2 1 Au punlyun. ap ’
e Lbkı nufbogupkunı Suybpbufi Shanbung : Nlepfız. ınl YBR WALD. f2pe un. fl} ph.
Suynı fh dintpunhunbopht bbphuywgpukya. Se* Nrga lat beebe [IF wprqihii [7 28.4 Pure
ur Sarılanpnı fi Sau enaglpu hı. Ep ubgbfibp m pfz wbähum.npaı[d Furl dp °
S QUERLNU U- BNLVULEUD
Bnifuniukuit Sumd E& Y-Maybu 12 Uhsyın. 1802, Abntungmwd pugubun‘
24 Znhın. 1824, br Yufikutmd 9 Bucdmeum 1884, fr Wfl:
Ügofdby, meunrgwübb;, Gupqup be gpbr, wow Sbwüp pr gap ungplgun
Baifwaitleuit kphup mupfühpm] Penupfb bh Sunmankg , np wchjb qpundg fu
Fundbpp: F2J9 deut zu)" bp sh Jofqwd br
Sur umupungku kyud [77 Mi . u . ATEhgfb (hukn, 2/7 4177 78
fıp undbbopkun qeum- —. : ewig Surhiatuul; dp, bpp
nıbpp: S Sul kp prayıla -
Ipamubp kp ni Lıu Imıyılin ıfı [771/57 inuadp ’
Yhkwlı pn fh prafung ud
b. ununnf . Lebt Zuutit
pur Ip qapınfı FT fufr-
[d ul DT asmbnungu-
php ’ Puyg fu sum ılıa
Nnın lid ul ug.
pkgb 9° yfzumuhne.
[d kur wpdurf [47 br
qpmi I betukplu laut.
np lu uylufi-r
re-biks (1847) —
grofg zrpdp, apını ı
Tanlı kp Tunlbı 27777 mr U
zpaq : Applı gpen kpl
An U arulsun. nprungf, u
dzwbwd 5b Önifbwühun yewgmu gli inup Urb--
Puınıdnı [8 fr bı. Pınu- * F rk hen. Fuynden
Link grgmebbpna niL_= %&. NURLNU U. ENAUVUYV BUT un. upunmd‘ Birwgud E
un id bı 2’ zfıınnı.- utnfrug : Pur f Yuyln—.
Bra (1864) zupSEn Tpunechung Ehen Tops Abu dimumuing jegaem-
qlmupuit -uyundiuguin qgbabgfl gl [Bup Wephube eds babe Dub
te. MUSEEEUN nn Emrenian E= tem (ern=ug Joan, Feen Wear
(1857); acp wuwffh wugud güber bulı amt Suybpkuf wobpup om pkgn- ug
Shan: Pppbe egmemgbu Sup 5 poly ap Onifnuibkub a bbp Siam fe pungliufd re"
upbehjkub br upbıdinkun bang, Sfübplu jwurhuwgku pwnfiohpuf, apmd Suhap
ET a ne a ee a de ae ln a
1 ESErErb bp
Puuhabhuifi Shen ußpw& E Bniftuitluii Wuulrı mupbupufomfstp kr Shub-
Turm u be u geebp geehrt gusgugkp Tuywnwlun zupp dp Guiofwuhun
Gap dt s nprbp Fnqufegkun MY gen wpog kfin, Is tunp ubpotgp rgensnfupulkpm
gun Tunpwgayb wnngp ulgeubg: Uyu Buyqunupun. gopflnwd IF U mphui-b Sub
hby (1826, mp uybmeShonbe gupu wymgpuf[Fhrt mnbum), ymbubtt munbom-
24 WbLbRVLUUUTV VerRPeUtrbU%
Zbmmfihu php Hhemung mung (1841), Urmeliepr meenbepein Bee
(1862), Neem mut: pmenupetmmfbet (1862) bet: 1835/ u Sud L
tb pergupäud; Vaprphutpnmfir muunmhmah, umbau, zupmruiah:
Ligue wnuqungfg wrplaum. (ftp what Sundkslimm [I hunde örenfg Hnugud [ep
Heu qapShpm dr dfenppfh Hm dd due bp hphugugpulit qulut gepdnthu-
Plus Da wgfp wlommm [Phutg MI ne zunpm[bbut wpduitf Wu bp qbphubkphh
[Pupgaum [futp Suybpkt uamdngm [Bbuig® Aoabkbr OFrnEuy, U: Bhpatfulnuf
dab bpbmbb mpeg gap Sugph [Fuspgslaiteon [Ffenp be Suyag uumundi [I bu
dhepwphpkup gugmmsphhpu Udpuitnuf br u qumft I gajb aundaugpug beikpht:
Prpopufbn mp2 zupwi ofuum Vfmpwbn [dein 184066 kupp, kpe weghh
pupenpud bp punwbuunguf Ufwpuitm [hu bppfb br upumupfiı wilnpappme-
[Phetps Suunchgud Lfit ap ydhp qlpihitufui günurgunn mu [Hrunle dzuhm us :
Panne [hun udn Se quun. (ph Shmbungehp ua zupuifin dbI > bpkıgui
ghanßp wiktunnpen [Abunp, nprtp qopShgfi des Im aöngbud be Impfung. be fhn.
tuufuit gupngf ume[ir duunp ds np wngbpuitljb uff Hug:
Ohupurgpubatı bpbegun uyum Sb Yflkimubuit page gnpdnetbm [Flut
Mg dat plvunpunmuhui menu [Afetp: Punmfupubhm ud gkpiltuugu
ypld au [3 bundp qhpekai hybelagf Sbpple , Prptphpupup qupfun op ulggluis day
wdltuj [nz gitwunpwnbpan ngfi: un.uum [ftp Gunf unfapm[Bfenps np dinger
ji unbe fund; meune fig Ip Yhuenachp, uligl wm un pütunganmm [dhulı um ph,
be uhfage gun np qgapdmchka[Houit, wdkb hplem [fun ufitgm (Brunh:
Uyu ulqen pn] Abm tuuphnhgen. tufı Su pam npmgme [I burn
Upgbu Up wp Uppuy be fep wzwhhpnp Supl wlumd bi peqmefı umpngnı-
[Fhu, be zwfnqud bp mpnp zunfmf zul gemuhb; fh Suykpbup quplpme
uam Hohplis 1820 1836f% gugfkgb km upkudg fund Ybnkenfhluit Zupp
StungShenk you Such Sf quali denmbtungpm [Bf hinkpp, apatg din [I wgfi Auy-
uhgfy ul Yphtinnhuip Ymgor pröeyn-[bodb Spuemupulm[dbundg (1852): Uye
zuphnudp phöupuit qupngb mp ubpigpbui 9 gun) php Shumppppm-
[If qby b tunfickug jene, wpftgun np m zugpufdfrt gb & Sf Hannlı-
Tungpme [fe i, mp gliupkgl Iqun quiuguim [Hd gegmf he egmeb:
Vuiupunkın gi [rund a Sunllchanmubuit pl [Fundg zunphg Suy anf
Iunpne [Hfup, guegmrg je qubuuguiun [Bfetp, np Vwznnglub Sugbpbuf be guet
[nun me yuenfunfeunt Suglpbülgpm dbd yps gbpleut Sublg qupumap gun
qm [hung binbıp Fugen ud aubbqwphub Suybpht drgm dp, que wg bee que
gegquit pm bi Wuzmngh foußg wneun: Mbbı fphb Shnlunguhp glg baut,
[wit gb Funkatwhp Fnqufeqwfuou jeqmf Ip deukps puyg jo olwutu‘ puibunufr-
paubuit, Spıhiupınm [fi dhzw wyunfı ung qfeen dp te Buy gerlemgllum, npn
Splits Joa dhuyu Hp pupäpuiuu putmufpm [dba be jhgmr wann [I but ul.
EI TIL
1 Z dilin . Far »: U. urbitbmpben Nebigwpbwt kı ng nubbqwpkul Suybpkuf küunbop:» ZU tr:
UWU: 1904, [2 U: Usrertt] Wombbwgpwbwb [unpSpgwön[Fpevebp, GEONMU, 1356:
UPURÜULNFELUTV FFÜUUHUT FIFPONBUENBEPRUL 25
Uye zupdiläie gjfpunnp amsifbpwühpb Seubzfmuguit 5. Bmjuhah 4. Mufonn-
dä, 3. Wwnwfojıu Fraupugupkuli (Du p U-Mybu, 1818, Dbwmp. 11,
Abalwugpaewd‘ 1840, Ya. 1, 7 1903, Phym. 3 f U Mmbu), S. Llinntin
Bnjflimälwä, SS. Diahuypynmu dulätmd (Su. U-Mbu 1819, Og- 3, Abu.
qpmemd‘ 1844, Ulm. 8, 7 1355, Baubfu 21 f Ypbtbm), S. Upukli Ujun-
dhmä, 2. bp’ Drugndliuti (Dur Y-Maybu, 1824, Bat] » 30, Abnbwypm md‘
1845; Uy- 1), 2. Plopmlpk Urybüluü (Ob UM. 1817, Vapın 13, ibn.
Twgp" 1838, Ubi. 8, 7 1886, Plyn. 2 b Wphünm). S» Upuayfnd Luft
(OU. YM np 1823, Önıjbu 23, Abant.“ 1845, Um 1, 7 1854), hab bin, Suhuy
wrähunnpnı (Afetp, apabp wolumumaufphgfu way nubbrguphun goubu Subpehtn]
apa wplunnm (If tokp, be ps Funbitmhh 9 unbgbbgfn punglahegdanf
zpwhwtn. [I fe Jp y ap kan , 9 . umge jt 8344
lan wyuop u febwgapd | Spilünf bh uppwgpawd ,
Ip fir 3 | . uapı uhgenbphbkpnı Sur.
Kankusjiı, pm Dre inuyur-
gem[S ftp SZ. U U)-
npülnulih Abnogp Iran.
uannfil; pieguupäuule..
bung pappafben bap
Indpugpnchzun. 1885f,
2. 1. Bmflirulilud
sehpufein ph panmmn.
bet Hubbard.
Surf Senpuen (eU-
fa)» henphuchguit gu.
qnewöptkp nuhlequpleui
Ve
unugoum.hgu Guybpht
1 kart ywinpwunn lb.
gun pywpäul wbun..
[Art Nobkqupkui bu
FE lkzupıkait Sagh
leder m
Uykükul bu S. 8.
Su Tau ern—he Suyb-
Den eb (Ends pie
SET] a a
elgun Zugkplin Ak | 5); :
parftne (Afetihe (2. | ger Pfrtächpk (dere
U. Zuypfolauti pp 2. MPUTENU U. EP NMUbUV ums | Dupsuem.
Prufonpälautili 1849, bı irtsun un Zurphuhr legend b Supbhuzpe--
Pets vuptbuns Ur be Re Suumap 1866 #ı 1910 Zwgdiad 2. Mumknu
Pnnlikmul; ua Puguhfp Uppusy uqurımaı w& Dpwbtl. Dndfulsıfu Turpqfil Spranlartsannu
pre [3 bastı (commandeur) zpwbzwi), Abntapbaı gu yuualu Suykpbof pn w-
abeptkp („pabp unluyl urlunfrug Fwgud bb, fü iz“ zung 1850 Just “ur Emrr-
Ermmpund Emden Suubplh yastbir, p S. Dohmkdlk Dugpalul) gerltmtgun
oma re bbpnı Surnliup pn wgfppbbg qgoulurı Suybpkunf (Premmpuch kr bpEh-
zunnbbpeh-Suybpih-mundtbpih zZ. ». dunlätnuliks uf. 1846f%, ZUR Pulhüilwud
emp neu: Seit. 1853, <. 6. Angquäkul‘ emp Sudtbpbih
Zuybpb%, 1841, bat bit):
<fih qwunlun Suybpkuf Skinurgonm [dep yunw) phpun Tunkı hwlnbun.npaı-
(ht | En 222 rpm Uryluyku gun nızwnpar[F fd gwpänıhgun 18194
wpghd uyhiapbjl [77 unfewpSwpup gpphp» Kuldwphnı wd [(Fkhı U» OInyuny n will
26 WbbUVVULUUU VRrbPRUFfbUW
[vounı [I kwuy. 1840£ kinpp TR bıu hwbnlbun.npaı wd Ip nbublup „plrprushurtsunlzurts
gunarh opluphhpn] , ap kı 1847Eu f kp Ypgusy B-rrıt zupwfdwfdhpfd fü ıh-
qui YA hiupni jı Auuzınlun.np bı gophq Suybphund , apnıdı „plopushwitnuhuits ulgen. bphhp
uw Snwmd by nu Zar Upınplilutih fep Pymı [u-gapdngfiu Jg (Pl ben Pibp-
emufbhh re 2.200,27 1866): Ua zupahulnıhgun Znyı qapdp Zebrbe
Ufsspemsf du Uuaylı num [Ihre , bı yuop frsıyku nuhlegwpk u Suybpkuf; Unjb-
ıl, u unptrı ılınbruı wyluwp Sup upfı huslıntsun. npnı[d kaulı zap Inylı dd 7 plwtuhun
PFaypayh Feıqunı. un up ÜuburgwpSuywpgampl bı ni gbgaygp:
Pu [3 bu un tbınekguwl Prrheheer bı Ursb® ay[h-it hı Werbie-
zem[ihmhr, fep den Aenkpndf : lud aruaı Fowufpne [Era bufd wphnebgun. du -
slrı umjlı Fundbarud gen on wuglopwfumad wgunfil yuınılm [F ftp, ap ılfızu gu
un u, phpn] uhaınm ud bp: u Fıufoppätiulih Sheukptr aogymlipmin (Sup:
URpR 1849 — 1852) bqun. un wyflp; np quupah qlınnı[d bus u Suby,pf Su.
ıliankub‘ [TTLRTTTB b wg un ug ulul ergb; bı ubpbuyugnıg yuanda [I fetp fep ulrıy-
Susslunlı bpwtgbbpnf : I.ayu ınkuud; Iajlı nu gm [dB bundg Tuwkı nr pfztkp (May
Der Steakpetet eures mrbbrbunn fr SI. 9. Bmjflinulilnulig, 1547, Yun
fr Zen 3. D. Zugnäliulig, 1851, Yugsnmfr emEErber bupumn-[Euh
[ Zr U Muyaliıuli 1840 —1845, arlınfrıy y ah zunntmluchn[Euh l>--
pet erneute f 2 I Snoflaunlilnulig s 4 Suyı. 1856 — 1860, Yaynfh-r
Vebente U eppembrnlbe bo Les I. U. Mumalnuli, 1878, emmungnm-
Per (me-Ebrbe pn fi I. U. Upnyfglauli, \hknkoeier Duni Se U
Pırnlpupkiut 1872 kıb bi):
Uhaunfı un ını b gun. JhwdFunbetud Tunkı Gar Drrbhuspnfbuh nıunı Hu.
ußgnı [F fretp » apnıı nwSsıbpwb Swugfuugun. gupäbug za 3. Prujonpaälsuli (Ya.
Werbhuspufier zung 1851, ap I pwfninuspun pl dig: Pin
Zehtugpbuh Bmlbbbn-, 787 bh) bı bebt jeapapıpukp nı bbgun. 2 Suuplaul pa
kı ne pfztbp:
Vermmmgughmbuch bı dirkemdmge tn pudfivbkpu bıu Sur umwpungku nel gu
Skinbungubps (I Elı gwbgum. nun] je ınluud Prphwgfp gpnı [3 fu hbhp: 2. Pul-
/onpähwth Sbqbtwbor (I fep‘ ht npbpmfihhr, (1864) be mu
ppemmnpuäh Iensbrn, 2. %. Pruphalphuumlsulf Yrpsanteh amp “Umm-
+byubuch eng wu Suchunpmtbn ungqwgryghbg Eu Jzwln md unlswunlgeils kı pwprjulurlı
wu wbwpubußuit Slim [Heube: Yale [unpSprpmfub (mistique) wuunm ud upu-
tm [lin meohgun. fpkt foapındor fu Stnkenihpp. aitunapuagbu jpabup Sau uyu
pwdbbt gupd dp dhuye npbewunb vergehen den erdeiet meinen
2. Plnnfpkk Uuyhühnmä (1875): — Pwgfr pay Sun gı hfybunpaynı [B buk (Zezbpern--
[br SpateEon[p- = be qebge-[Lb-r) npmet Suılp piafp quuugfipp dp son we
2. Drumuppa Vuulnnkylouü (1845) — 2uhzbem] wtf wzluunnm [(Ifunp
nubı disstumhun pwdfishpp watnıbgun ne ywnpm[(Shum: S, U’. Paumwgwgloul
immun Danfa Aybepethg Memfihg (1845) nl [hhu dp pigulmp Buine-
Inf meudaitg u be u Aheqglpme diuf, apatg fa ppuibgbepfiu Sul ug
uquenunuunne kai hntuuluit upbmnm (fe Who:
UPÜUPUVNKRPRLUG FLUUHUD PIE DNPUENFERRUE 27
Ni Ahpentm be ah pe S. 2. Bmillintibomi (1885), Nr we
zu mu fbn (— Varbtunfwpdar (fat) f S. 9. Bnflutilud (1862)
mug tt" 7 SI. 2. Bmoflinutilouli, prbuttr deppmmbpnmfbun Iprth [
Z, U. Drugmfbälauli, 1853 katı
Yarbı SfıkSmpppun, Ermgbptud bu u vmnsomht netbgu hphg Stinbungbbop-
hurgılaıkyam gwuwgpphp Mar wpuitn [Bla (Qrmphntn Dumupmimfeh SU Yau-
mujopkjhauli, 1831), Arungn(Ibws (Gipmhmn-, Yurı Iripmyrdmßbtr Inpbr-
rlhnmdumfeh bo Zum eh 3. 2. Shyunkplutihr bpkpswennp
1843— 1846, Suilin. ba Wakheteh pmumthpt up member Fu
2.9. Mmguyfpngäloınd, 1868), Bphpwgunfm [bus (Sepbpt Eripmyedufib,
Ip’. 2.8. Pıuu- Susmap, 1842—
Mnpdkuß, 1864), | r—— 2 1 18422 Munikgn
Phi gl nn [Fb wi rt Ernte um-
Viren ahen—.
a N
Ss. DU. Uumujohk-
lud, 1842, (rhm-
Ebmmmlh-t dep
bu 1 I. PR. Unn-
npadwtkıuti, 1856,
Serepr =E-
uf fh S. 7.
U. Shpinkplauli;
1865), Alsurugunun.
dar fB ut (rm-
buch u [th
Snuftet, bpbkp Sur
map, 2. %. Uh-
dhffzkıudi, 1897
kıt)y Stunbumg[ı-
um [Bbait(Ypn-bo-
ae -[hiers-
vb‘ 1 S. Dohpkaıll
Dwugnälıut,1857,
a ag ae
Dunlop t el
7. Uhgıliunbuds
1845, Weriusnp-
Sehr, Buy
Uerretmbuto-. Ss. %. mMuykılplau-
Dh, SrleEmtn- | plnuii, 1889), Yuwr-
Ph. , Zuhbrmgn. Due TIzSzue > Kun ug funnı [I bus
er ER» 2 ANRYUV U. SPPSLPLUN ee re
Wrupuitfg, UA un heh B 2.
b. Zunlpauplnuti, 1867, Ybrmbbh Ledmmntninfbut SI. 2. Shpunkplu
1848), Uphwpgugpme[dhwt br Uumbqugfun [Blut (Vabephetpebbr n--
umhmbuh, Ehmbuh, zuymrmbeb, S. 9. Bmftiiwllnmuli 1855» Ni.
ba be Ernte mnupimtpnfptr b S. U. Mumalnuli, 1850). 3. Pn. Fmfn)ı-
lu 1871 dp Ahmtunphb pad uud yayu Sub pirgupäud qupd de" Peer
Iemdne Epfpetpmfbn, npmet umge (Hutp gbpwlemupup zum] Yplr-
Suunfı Uumbqugfuhutı qm [BfVühpkn sfhzu fu Sau Lpmhungt munbunthren-
[bu po Abgaben murbgunı I. 9. Bmjlinutiioui, 1841, Lpmbuhsr mu.
nbymshmnfbeunn ho dEpen Eeiundtens [I S. U. Muyäloul, 1845, wehge plogwpäul
di dr ufaß 2. W. Gnpnplenis op he Ming wännfrags Uploupsinggm [dba hr u
nbqwgfun (bus Stan hp zopbum ft Wubı qgatunbp, 1838ßh yo bmwd hp Ss. U.
28 WbbVU,UHUU FTRRPRUFBUD
Muzälıulük Ophpusngn Tun dp, 1845f4 Tumyl JESnı [I bundp Spusmupalhlg Tunlrı Iplb-
zent dis Uyu buuhkumf wingwdkihiun Sufapuhui bi fungbe tepabrb rd be
DER Vriprtemten." 60 uf. mgrundungdn] » qup 1845 —1848 gdugpud hy S. Umuki
Upınnühwä, Ypbiufı Tuyubpuduı qbunı apa wplawpSugps S film [dba du
bı Sub Spunmapuhwd: Im tunp Lunbathl mdbt um un bp [fe tnkpp he gmrgpth
{pw , Dusenı KuungwpSblpt kılbı nıp Suybpht gebt undbtuä pr bi. pungılingallı ähıl-
pol gdwgpmemd bu ba pafuhgug qgopdaje Top Aenp dügk- own Ip zurd
Kertnugkunbbgm Sfwgmdp: 18576 S. Urennnanduennnp Umugloul (up
Zbliagfe Upleupsuunguufuie Lüdkgne [3 buit) hp gopkik 21 wzbmunsuggg munfumud
quprtp wrkudg hp mgugph dnpmep fllargpe Abun (Ur- tet Coberheonn
mfpmis, am. (Uprbon Buy.
wigund“ 1860), far
ubuulfio 29 dh-
ul Ip ubrphuyusnu
qapdu pn. HFKUIR
Say dinnbhwgpn -
[Fb db: Z. U-
nugloul dfrmdın.
darf, Imı ey)
Tanlzurlı inbgbpaı
u [u ZHUp Sug zygulp
(Topf, 6 Sjuumur-
pauhaı (Il Jly ı(E-
gqaıımı y 1 856 kıl):
Une zuwgfp ht
fie Tunbı kp-
Gpnpogua uns MLU-
ılmı Up‘ fügybu Kup-
mp [uoun. [d fu bp
U: @NnPuvbUWv
pepaum [bt fr S.
I. Punpwuqınplouli
1344), om je.
yarıy Sunliup ‚gli-
prefaitune [9 fig)
FU Lau 3
PU. Uybttul,
1844, 3.9. Quu-
puptauli, 1890,
1907, pennbbpbhh
[ 3: 1%. Bmfliau-
biulü, 1944 bat)
hi Yin oduilgul)
Ahratalejub (sletpe
akuter peut
a len
ehe, uiugbhpki,
Suybpkt, much.
Et, gkpehutkpht,
fnuybpiu, f ZDE
dunlälnuli, 1848, (rmrmmäppr Fbpsmtbrbn-Suubper fo SU. Umun, 1889-
ba) :
Up Aha twplaı fi Yukı Sft yeebwhar, Sa nf dkulun , qegpbuhulı qwuwhurhung
(@ upgdarın. [856 ud y kı Jedapgupup [Ed Ip ınbuhlt Sfh plan fp Suylbphunf \ Yphks-
prbhun (Jvoot dech Fbpm—fbd" 2. Bnaıfu. Faujdppaäliuti, 1843, U u Erpkiui--
fer, f 3. b. Zugnälwwä, 1852)» Pubtunpotkug (Upepreb bemer I 2. 8.
rufdpmälıunli, 1843), Uni pink un /(bnı fra (u much zurde E- Bl U a0) Unkrt er
+3, b 2. Bnılu. Pufoppäkwä, 1844), Unna. Dleiynuf (U ep erlernen
ummuchlun , 1842), Pnunıbfı (lve*+ dach mbbubputuch ugumigeh < (B}- iu-
/onpätwäü bu 2. U’. Mumugwplouü 18341)» bunfub (Arrr det beber PS.
D. Fauprugwgloui, 1842), Pyapbwtm (U bemmhn[h-% Seien, I S. ©.
VWPUPÜUVNFELUEL FPFLULT FNCDONPBULRNBRPRUL, 29
cunlätnul 1849) hı wyng gpne wöhlpın. Fugen [fe von null guptsulı
Sfaitb jegmef Sem Ip dran be Bupgdatm ba dbd Kupmumme [Bf die
hı Aurzuly
Au dp dub Ip onbrültp Tmewg ni zumpne[Ebat, wann. (rhmup engen
Piete be u teetgeThetpe Uyu gbahgft upnebumnfb ob ;E Pbpugpus fing
luft, Aybelcn fund” geh, ghpalafie hpfdme[Prchp zb Stud phpm dl gb
ug wzlwpsp: Ypbiiumfui qupngb ghpbegug guyuop putumunlgd mug dp,
Eppkäüf dinpäkpp Ahwufif, Dyopfuitme Feb qpmemeng Fupgdain[Ffeip uk
lybenyuhui, (ufagurfatın (rat fan“ (Deupgfüten [3 bat, upmhun ip doebggckfi,
guiv puhununkgbwludb unfet: Vajuku I Yenkı dat un (Saba wnbbwgapsn..
Phesps aprtg hy jene Ulak plain wuqupuing (700% whgb murbps m qkpäikp),
ehnutson.npungbu Paumrugwzkıulh dp Abnpbu: Uchjb won he ogguymb bu S. PR.
Unnppawtilnulh Surmnı wöhlpp gem wm Iaphr kı Dfapf® pl Su.
phil! db bi ıhiubun_ u 2 Ukn. Shpıfpzkeutih enankpp WILZLTE nl bı 1 &4r-
Phpfafe 9 (dimitumnpungke Vgpb Suypp het ngehpgme[fehe)t aplyl 4 dan.
Taibzbg ya inbuwlkım] Wwbı 2. Vunlinig Pujonpaliut dp Seybtumie * Spunyh
ver“ breebufübpp (und leptbe remrkıkug inkl (1852) gupdybı ap md &
pwrubut nen] Summe wöhbp pubwnabgdwhuit bpupukpnd] : hanlinuhh Sauuitpf
Sunkadujb undjb ne zwofp quiündkgun Jbyubut puduß np dhnshe Yaje unbe Sun
dinbtwgßptbpkt hunnımd bp wtdlbpälunb Fuya up» &. Dauful Pnnüluli
dp 4p Suigfuuibuy Upnfbuth opftmuhfe kn wiSwbold, uno mpnchkamft um wpbn
fopkb phng, bl bpb ubgehunopm [FW Sunlkehnmm [rung wbup qpem] s np
beht Sbintunmgulp Yachltu 2. Unypyfmuli ılpa bı var 2. U. Shpfhıptuliz Dınkı
[Pewnbpurfeit qpadeln [Asng sun] da Gumtnı[ı bu“ mpayfa Bumpih.
{iptwgpfie mul Ip Spwenwpuhm fh (1852) Hutoefbbpm SGunlap wzlupswpug
bennphulrp:
Shisktp uydıl putf dp qedpbps apatp Sunlkguit he. wm uuh Suitpfaungui
derung. 1840—1855:
2: 8nLUL® U. TÜPLLABUD
Panfd po&kurn dub L IR Nnybu , 1 9 Dkunp . ] s20 , Ab Turgpm wm$ pwSuru
30 Vayfıu 1841; Jwfr ud 2. Nmybu 18395 Bnılını up pn:
Z . Dnfubif odınnı m plawinnı.p Ahpekpmf gfıngun. [ dirtınıd, un [ing nwöh;
per Js pwgliulogdaf bı wpgfetbwjbg plan qrpdnuhknı [dat dp; ap wl.
hiuSwgnıg fer whnıdp Sus qpwlwuln [Bus uquını nd ku Jhg: Dip pwgılar-
bh wyfuwınnı [F fu bp amp DIL LB?72.2777.77777777777 bu, u rumdp un ıhiulgu hı
Hinwundg uqundiuhuit - dannltungpubuits Dep upwnbun[Ffrtp wufugje Ya ggmf
Take uyu uwSdaokpk uf Schmunapugapt Sapfgntäkp, be derp hp uk.
berg qevpp Äkpplifu qghpud Tube uywgpuf (eugfphlpme en] mpg mp
qupbe quupu Pfjii fe qpwluiı Seemumgomn[d bug umgibt: Puyg [ep me
um Fowufpme [bug Suitpugept happ hp dnbp dhzem upurundiuti - lang.
ywiufins
30 WbEVVUUNTV VhrbPeUFbBUV
Upgit geyengufun ulquuf Jeuy Ip uhub Fuflppäbudt qpufuiı qgnpdnıka.
Afrtpı kop phbpwhgn Fhundg Fupmquzbutf, Bnfuurbuif nufkzuplut Sf
Suybphüuß Glan [Fe (ar muy, Gfepwgpbh que br bapb gumuhs pundlpung
erquefi froufg Ge muy fep qpeb mul: Zelinugubd dhudunluitug tube Sf br top
qeamlutchpne” junßuhpbufs yatnpbufr quagbkphuß bet hp Abnuuphk Suywgpblr
SD en EEE Lara Eger ee
Pier gm wSpbt (mıg* 1841), gap bp Pupgilaiuk puhlpwbhgm (I hunlg Z. U’. Pan.
peoqwjkuif JES zwingu fFbande, apuch Ip zwfapght mm mpfzibp- Ur-pakey
Meta! U meh Bepdny bm mpnfibeg Urbremtoerh DES (1844), Uptepmbbs" U mer
Sbpmfbuh (1843) prebtnsehpbun Jopmms Ubepuub (1343), Upeppbetn" U meh
Amlibn Eieney-n (1846):
Dep ncum wu gapdmhkm [Bhae dy Tpuihunbg ıprıfafum (A dp inbgb
arhlrgun., bpp 1848fi nnpp: Zfir wdbn ug-
Susınlaurlı Pf wu. ; = = glpme ZenpSnumd kp
IuphmefIbudg fol |
gehrähmhgun. pugup-
Au SE paper ee
Een uns
el U EEE
inf fen hr dhaunbg
TESTEN) EIER,
ala Con TR] Sgee
Abt up ding Inpn.
7 Orad
hnpp guiiuhg wpgpEt
Set unleq « pänhuitun-
pa Tube unggpugfi
ende [lea sep hppı-
tn une
u pinchfin danitur
eapungyku mL pwoppai-
(Ikauı un ını wm L
En 3:
jaja kun hrplep anf
Fupp: Sau Whtfdu-
feebp wggunfi un
dandjoy pürgupäul; Sur. ln (Halo uiungum. ka
ra DR a TERN ERE Taten pirlime. [d,beuinseinn
N le menu ap Lupp [re BPIEU apa
gfrprurhuı qumılnı - SC BNWUEDU.PUMLPÄLUV Suyng gut ur El
hut unwpf Su. Le [Betp Sfifnn ud
oma de wggugf ges gukpm dpäugtn (But Jeuys Peru] cha uupgunft
una [Ffrtp Appl omup mehr puhpm. Sundllaun, bu nz, finsubu fep Yaufunpıp-
np plz wnfep BER guep Kpefy “quphqultugfn Sunlingeyg mflglpugu megglp
pumn Funlwgmgfio, gap [Sage depml qmukdp, un gu dtmmug pun
Zul Jeehepkg‘ apgunfı fs. Sup hab»: Dı Fınfd pp kur fer Plbwgwunabalı
gu ne [Hhundg ng drug gdbqwüshg wggmußpm[Bhub hl, fingubu lm
Swunchgud Fuheituubp qumud by, un be umbgdbg glg Ymp muggm [Be
Ar er] Gepljb bp Swebßt Sugar Ppung und bgbpm [Phase uuop
pebuufpelFßetp qleb zupgkı gltungum dinpfu deS wpduhpp:
Phburgumnubu Kap a gm [I hrunlg wn.uwfonpgachgun Z * FaufI put ds Tunlsı.
Frcum Fwußpkp Traulsı Zum Impbhmipmftbun um [ihmhrn, apnıı ung
VRUFUUVNRELUL FFÜUULD FNPFW@NRUENBEPRUL 31
u a Br au a en a ae a
1851, pgfehp upunnbu ba Unupp glün[dbub: Pbbe fügybu SeeL- Muri
Pl-dps Tafiybu uyu gapdp wbupen Bngug Paufppäbuit, puyg op wenp unbe
frnp Appunlarfe Gppup dajı dünnkinmgpmiuib nun Bouufpm[Fbutg d9" Ahnp qup-
by] glbhp, perumpubbz) be Spwnwpulb; Sugbpbb uzmudig gppkpp' Alu.
qpulwit br uywendliuhuit Stemugonm [If ohpuf : TufdppSbunf Spwafph be raw
Guskz Guyhpbb Yummpunguiugg, Were Sceyygp U teebetn-bi-te
Yerrbtbpip Fo dfgee DC quo Sugkpht br Suyng Phpmphplugp Tukutlpe
Ingnfwdnd" Apps fnbegg: Umnp Sunmpwd u bp Supmumm umud, puyg
qFpufoenupup fep pugliufd fe pınwpf qewgdmtp be Hetug JeppEu 4 uupıfiti-
pre gFtgnh Spruigne [dh dp hp Gupfwigkn Po Ahnnıpubpp, ke Swgbe JEppbh
ophpm to hp gußngb pun kuhub duufit un upınky Demupwguhumggf num Hnuufpa -
Pfrnps np Hdugmpih 15 mupf benpp dhugt payu hp mbuuh; futundlap 5. 8. Suzluiuf
(Urkrqet emmpugudunnge Zug Daptihntitt quruputug Gnchu
Lern bu I enbaugeng 1897): Uunp dünie hp Gunglbp Tefutuupun Luttetmiir
el [I benps np Suybpbb be unftkphu Geht Spumuputm [runde mugwgpnihgun
1891fh be 1893 fh (etpenet Dummy pn der Zumeretbeyg Kikakat 1891):
Dhrugfp hp Bouit qylen deu wofoune [Ffetp‘ Yuitntwugpng, Tuzungf be ung gun
Funp- bep u Sopulung Spwgpfir day Temp hp Aurglbp Tulsı Dune ud ugtgl
Jun kpurhaie br wnfwhp qpng gift Spumupulm [Bey um us Pephe Yan.
frunfnpa PUB ung 1BTT fi “Lebthen beudbgueb Gelbehunm,, wlan kpufubfit plitim.-
Fhtp Suykpl Ir juunfikpläo:
6Owfuit (Fe wbuitiukpmn bp qetmchn Se Tufdpp&hui 7 Onybus Pepe Jeehe
Zeupdbupuiofia, bpp hponuhuit (rgbpp Spwmung Ip zug hl Guldnglikug benz -
bufdngbhkuy Suylpmn Hug: Uygu wall tm muy Se TuufsppXkuibf nun Bf.
ehgnr- Saöıpunlanivopkt hplm hlkabgleug Sunny fpug dp meukgud mupphpm-
[fetiuhpp que wnnuS put mbauhbunf pm wpgbßpe bpweg eF--
hab pupbbpmmftbht qgapdy (1864), mp dnuymeh qpunuduite bp Shgkluif um
mer Spurl fung dES Scham [Brut Ipanwdpu uyunndkun ga mug Shprybugl
Spanqunuh Suäckpm pgrmufnbpe npmet sb guuqunglp Pf pptuit Peg uumuufuuir
bu ung hp ufuf np zung de unphlfh qumwdng hpmmmfuhh Hendbr bo ben Sıllep-
ponfiete, apmeb umupb mbnpunhp you Ge uhank 1873f, be Rep Ahnumghp
up pls hp zuiiätee fo dandjys puyg lrzdugmnp epglune muquggm [A behp:
Pe onbenpura gpmewdpfib wlbulu Sbimwppppului dünp uff urge Surg AL
gerphgme khkegkgunfaitı uumıloa [Ahükt npwiunp hphps Male ou mbupulukr gas
fm nuit, Shqbinuhfin ding une [If ia urmım mb wpuiturfui (pug dag» Vu wlundbung
Sau pfiznefie Tube Pep pnhh Se poor Weabe gegen 114 Domes des (1854)
wrgunläitrgubmen mogbpp, np [ep ben] Suy qpuluium [Fu db9 guiigun. wu!”
hung Yeti mtr :
Varfuyt des gb qewlui qapdmthm[Henp zb wuscitunfuhmfp gb
qayde wngbpmu 469. fpple meumgfg Ufwmpuiim[Fhube ug be ug Jupdupwt-
uhpme 9 depfd hpotfg, dhpfd dhhzbumgun-[Phuin, depf kehpuzunfmfbun +
32 YWbbEWUVUUUV VrbPeUFbBUV
Abep[3 Fhunquunluhuit qfunm[Fbuig, Papqilitmd & be ug brouy guuugpehp,
Fuguybu pekerteyebr Iriprurte- Dt (U’ngußpl» mu. 1864), YehpebmEubn-
Pb=% be pimemgatn-fip-t (Nahanbpf) bet bes pump Ip Baustı wirnfug:
Puyg Pufbpeikuinf Sudpuenp Ip Sutgzb zuinfuugbu fep pikupuenufuis-
quundait qpmmdong Jeuyı mpof tum Pltmuhui Suyag uud [Beust Tonpufkpen
zftmmdaye Sfelp qpuu- wmuffh wid: Dr fpp uyuufuf u Kurlggarwd & um.
Sunnupul) udkubn:
LS NEN r AU, SNLLUVEUV
hu LE 1 [7] . Paybu 1 8 1 7 ’ Sahın . 28% y An uugpar md zw Surlun‘ 1 Unbdpkp
1 840 ) kı Jufukamd‘ 2 6 Bnılını uf! ji 39 s uyuwunnı nLuwm& Dpwbl. Bnıfukıfı . Ü. Eu
bphwfd trug wafı kp- ; rn Fe u win (F etp (1842):
Gyuhuit gapdmehkne-
Pletp Ip zupne hu.
fan. frurjtene S bank nun.
preb mupf u Su
An gan \n=
a ER ED-
qeolmı [Fbrud , fingıybu
Ierıbbger PEpebe
um (3 Swmnps
ap bpkp wtgud® Ip
unuqunggm fi, 1844—
1875), Arcus ÄRR
Sup Ehmahpmm[tb ur
(1849), Abrn—h-r
rbpumfbun (1547),
ugimmfph Hmm.
P’fF Tunzfı Uugls-
nn [I Trunlp :
(ee
pre Suupuugunnfib‘ as
Poqnu Baiftuiıkunp,
ID Ho ERROR
hayılanıfı qypulanı gap
Te 770 77787 Jpı :
Apple php Fıufd po-
Abrurtıfı bı Puspumqur-
zeiafr» Apopg
1340f zupdu zarlı u.
pwrgpoi (uubpht: (luhfr-
qguphud Suybkpkuf fer
[rap Sııamnı (I bus IL.
Sun.unnslun L Unnd:
Ulryaufı u hr yept- nn —m — — zuhummftbuch bupm.
dep mm eng. Ss. VBANUR U. BNUVUVBUV uhuch a
Inylı Sfrwlunb Fwpg- (4 Snap ’ 1 356 —
1860), Yuninmfper depumg W Immrkebr 1850, Muh Aekentugm-Dbr
iger (1885), Wirumbrr Dein; HE, bet babe |
Umsbuyt Enöfbuitlif deeyfruyad düninölfe ge ku dp Suylipbul denn
Bennpungau qua Suykpbuß gübne[Ifp. be bphup Furt; geuu& %
NDahbrgupbuit Suybpbuf elften [Shut dp yopfliun: Upgbundsp u he gorßük
Plrgupäul 4 Sumnp gnpd dp, apa Sun 3. Guufhpgtewit fluyıus E* “Knfa
pres, puglupuib, nzmmmnfIkut yamg »3 Bayg din fm par Serklugp erpuez
fuitungbu zuupmad gut‘ fep (bbug Jbppkn 10 wupfühpme dt hp Abntupge Gugdlr
Metepbü Aepfdmfip a mp, wlulzug wuupig de ep Suph bp kphuu qE-
bpb» vegqohf Abaumfpkbpe Jeupbt num ilimefpb) fe elanmktmgpu help
\ Zulin. hep diwufte ZUR UWU- 1897, fR- 2:
VÜFUUNFRBLTV FÜHLT FILONKUENRRRRUL 53
gap) Shgbbenfebpe pum zedwnfh br um Sunmpb; ghpubibafun
wunwmit
U a a E12 a u A
Dem un jun sl mmyonns [dh upu Epbp: Zuninpp Ey nenne alkzuy
a Ta ns zo ea age a a a
VUEB LEHE OT Epfan Gamzpf EQ. IE TE ep a FRE nr
Bit mmnperd (1896), wen Aphymf bphunpg Gupkenpugape Hann) (Ines
a a Be a RL En a ee 5 Be
ek a a u a a a
Bufuniukuinp Abnwoßp Fowgopgbbpmh APEH jfizumuhm [Shut pda I
a a 1 a a a a Er Ei
+bf. ULFUBV ÜLLFENRFUUNANU UBSLULEUV
Uynpukut Sum EL YMmbu, 8 Bnrtmeup 1824. Abntunpmmd‘ 1845,
Veybdgbp In br Jenfuäininnd‘ 21 Bmepbus 1902 (Sin. dere 69 18):
Uyopibuit, fppbr Fufsppkuitg qupm wzubbpms Sb Suykpbup meunedp fop
um pl anbwgfon [Berk ppun. npmdb popnp Yppm [bug gup Sımugun. day
bet qgepngutwt ul wgpfiu I, be fep wnupbn [Bull mfubpp Yapı Sfwtme je-
quin] Gumupbg‘ ug be ou Pupglutum (I fetühp (Sempbrbikeg bee Bobs mbetsr
npme de un uffe danapı dhrujt nuqwgpawb bh, Wptbpebbuy Sumbren Bu Bed apnkp
wien Srugus bb):
Uyenpubuinf me zuqpre [Hui um put hqun Mndtum.npugbe Vppb mbmphe-
Euppr wäng Sugnedp, gphlduge qupmeg Id dfmfnfene [Fruing and [Efeu br
ehpwbum [Betp: 184550 upgbu geumud 4p qebhrp qörpp geentwuguphut qyuu-
fuitm [Bbadp, apmd u be ug bplenpfthpem deuy dert pop Feel dee
ug Summe wdhhp \mpeme zupufdufskuldh 19 Cutruim th), dhucundanu Slgb-
Zub] ep apmelo-gepdegps np PRwmfet pibpebebmmfit mh mbepheer
bar-b, onfongnuf wurd; you obwun 1866f, Spwuung Sunhüitunh dp, pp helm
Plrpgbiluh Smuutpbkp qpupupbut be woluupSupupbun Ip pulub[ Peupms pen
age] geupupb Ganl woleupsupupf Jawnphl geld benps Uyu [wor Genf
Su Spungupud hp Gbmmfı Pepe Surdaqullp PEBmbeh PEpmpetnmfbmhr u
berg qbpelüitunfun wtngum be (onpuufio gütunpunmm (dba, op hp ehgplb kute
Gegeli uy Apunloen quggupps hi Suzımı [Met bp Gupuch kptmeunbp Surlghad
[P& Ppwpupp hamupınd wpgbb up zepuig Suph 5 pwtmufpug gu] Buy he
url Supupp (pp Inqmfogbuit puppum plunphy mp quo [Hewi pam,
(twundlg br Wzwhhr: De uyuupbu wolupsupupp pupäp bay Whnb Kultur
sl lenn:
Uymptlwtf ua qpme[o-gepdngp (düpunmum fpp 1000 59) dp put
bpb cab‘ “bp gemfgr be pnbgefetmfpr: Umwptrye UP gar un ME zu.
Paqr [hund wzbmupSwpupf Sugeliatı bi qupguglais uud [4 pet be kphpepql
19° Piuldwphkp wolwpSwpupf wguan [Fr tilkpu npnz opbbpf fee ewwpwühp
deu dh Abrufe Sugaudp qpmpwpkb qund omup wgghgm[Abubu: Prpd des ger duw-
3
34 WbbEULUUHUV VerbR UFBUV
hatwbuhfg Suybpktwgkan- bg wputib 2. Ormkpikait gonSunnwd b fppbe "Sphup-
wungbu qumhuı qapd,, np “gayg fm muy zutäfie Sbgktungh Siam [Afıt Suybpbh
db qzupm. diaumbtngpm [But br fonpufbunfuing Shmugonm [Art gm:
Uympblouitr ua qapdnf nz due Kuungups Supgkg Suy egmewgbutkpme br
ehputwübhpm wapbe, u ke gpuchg Se gran [Ai 9 pgupau Ser
dar nwulfg gbuy[ wdbt nı.ggue [Art Syop bhpgapdme [fh netgun [FE prgme ugfenunguit
a a a le au BI IE Een ZEN
Gtgpatı Suniuhgw Sun: -— 1867 yayu Suhg Mr Vppb Susbpbrb Safer
pnbpeftnhr 1a gugpngtkpm Sunlap:
Dal &pangpug]e dmunphrskpsseguuen uuske ever ekaau eye u Brenn
al a EN ea LE Nr Lyon Fee an HEN Sn To] RED VErEREND
1SSHRu Apyur= pay, Se nn [ml
LPT, a: OT ER een
IR TTTRER- A rgerer-
EN ETF ee yemelg) De
ar SET ee Jeep) S=
ee | ee=er; Vere nz
folwnßp “GrpStuhun | Pb tel eptmmn-
Abpurkuiın Kfm, | ee GE =
18881 ulfuun ne. Beten gen para;
un Ämufpb) — Zb- eb Ebakaenı
det ENTE Seyeemetbu
tea Same ran Alan aus jean
a a ee EEE
re RT „a Szene MER:
kon [Abink, U jenptbuit äbnpfı mmp mund.
ABO Era RT een Ne
Ffuwgfi unnı[S bwl , Suybpku Irmcdnspes
Plknkgubhud bu. Sen SEN SNERTEEn u; np Mumgwmd
1 1 { l Ss. UP ULV U8ESLUVBUL deuy; v I 2
IF yunnı [I Tradı bı Pdum. wlan ı
Pppbı ufpen Ihlegleguljurtı bpgbgagne[d bar 15541 ulwud by upunuf Suy khknle-
grulbulı kpglpu omwpundorın jerhyjnewöhbpk, divpplipmi kı Ira prugenlgusı tanwskpn]
Ausptungpilgmi R2 Pıpı nun. Ürwafpn[Ebulıy wpyfehpp 18761 Na . YJayufı Skın Aylık
kunpp' Lay nupfih Jbı tag (I Truıdp Ip Spusnummubb‘ rt “Em ug Jen zpkur D
1877 DR \] E Ps füs kpang pregehaunbuud nupphpn [3 fevbhpl, Gaıfılı Bulmyzubp Tanlsı.
zwpulwtibhpk: Uuyus Nm: 8. Pbodf Skin un dl Ip Anfmwgphl, zujlı kı Yıw fergpwgpüh,
plhkpeugubnd Tunlsı. bpuud zinunlurı gapdhug ıhnup hı Ip yupnql 1884 fi ılinımnı guthg
2207707 wlıqund Suybplh Ausjbun.np uusumupusmpj? ‚pun dual bı Tarwgwfuden] (or-
chestre), ap kı Zeerken wlqund bplfundgun. uyını Sbnbı ı Bun. E ap key bbgulın (I lad
opnd ehpgun- WERTE zul nywapa[d bu brı. Spuzwlkpunp Ip Hiruy gujuof urtunfrg :
1845 —1849 Ip Jepfuh JEs Iripmsehep whäudp zSwgphyn] f 0/52 ng Zuulrı.
TPUEFUUVNRBREUT +FUUlS“ FNPFONKBUGENRBRRRUL 35
Suybphb pwrghugu gplpp (mbu Jbpp, 69 28): 1852— 1890 dp Abntunlk EUZY TE
Guybpbh puglaunboudg wgugpuhuit munbp, app uuop hp qumgupbd Suylpkt
mquaßp Spwenwpurhn [Ef Valpps
Suy gehn [Hui Sunlap Ujwpkuitf mhgud db wpdukug wpiugup
webge bqun Suy spnbphu 1895f%, bpp Ip mohmfudgmchp US Llpwluuße Bugur
Buym [Fast he qpbutı gapdaıhkne [Fban 5Oundkuhp, ap bphpnppkgun. 1902 winkus
Alputwuf qugugb umple, bpp Lk Buqupungbom [dep gun uhglm]
Ffrwmpuitn [Fruit Ip gpep BMI unge “Vswrbehn] mh Sup Se ie mbahr
er hehe Eripepe He menden abe ieh gm, Ebrbu, :
Ss ULEWTEU 4U,- URNPLEULV
Öbws E& 7. Daybu 17 Dkunp: 1824, Ahntuwgpmwd puSuru 5 Un: 1845
be Jufekuinmd 23 Vuyfu 1878 h Shapwuubkpun:
Dfrgfglewid m hpmhgun with In uiupleundg qfetulu wjufuh dünits.
aegleı np bee gerne prynpmfbu wg bpr Myuliugfun [Bei kqun. uiınp
danitnugfunn. [A Petps apadb depäbgun. wrungap upunlanı [bung ke Stnungounfs ppgm] :
past 18256 dhpngubpp Fhp- Opbomwbbu Ugupbun ulhge ppwd kp Stungpunk
bepm Que, de tape oh Gupgunpud bp Ugbpuiungf dd wu; qpu-
dergfumnı [Fkuit neun dar 2. GwfBpp&kanp Ip ulm wnpbu ya une
After np bepbe “tem bepnfb Sutolbugmd bp uyu mu: Uurkuye 3. Pur
PreXtuı zum] dp guy 5 bep dnzmedp zb ut br GplpSunnk quman win
hp agb] phrfünnnp bp“ unnwß Ygbdbuf upnfe db), ap plmudfi dh.
me [Fbundp bp qupqwäpbh qujb be Gplunph pt dindtmgfunn [hats
Ua 15471349 dp Abmtunpph” Shufumqwlui m gbenpa [Eu dp gb fi
Prpp-Uufus meuhfg Sunupud ubfhhr Sum [Fpetibp bp zwpmhubb fup upupug-
dnbpp Wü br 1853 —1855 Adfendofm: 18D6ßR uch] Map deut
Gmegbenpp Deapohanumat wmlrqeaje yuflFngbhk Say Sumumuln (Akut Sag unurkh.
pre: Sb dp Buy 12 mupf® pp dpwbundimul Stemundaın pp puangfunuui
[er guphmı (Abwng: D gwpäfo Yun wem ph (1875) Zhhtiuyf © Ppundogfouubun Pu-
tepm hub, Agldubbg wugwl', fppkı daniungbun Suyfwlui ba jmtafub qpu-
Lg wur A knpp hp Gepgeefe Gupafey Ürbg VarjFrwukn I 9muny Ouılmkun
RE EHRT EL da ee N N rn a N
zung quphut‘ oudatku (Fuiugupuith Sudan Sum [Hpeibkp Sunwplspm. Tun
nen zeprefdkter Ip Bimepoef Ohgpwushrref JuayEb, Ünenuer: puyg gepiupe:
erzeugen pe Gene re Sen lp auke yunund Shrpenisuuhe pen:
a De ee Hph arafetg Teetpp:
Ufegfyluiı Peg diente gen I) nwsfbpug deu bp. bi Angmug Fepke lunpmetl
danitugkın IEE Sunlpuns Y« Opnedpbpgkp won diugarpik kpbp wwpf kupp Ip
gehn: *2- 4. Ufugfgbut, np Sup Stufuoun [Fu uyu Keb opwbgkyugbu qglunkp,
ı gerwwgpufat gökp Ubegfybudp daft ibm Apmummopnmftet (pemphtet hrmlayı Ueli 1892,
Buenwfwpwb:
2%
>
36 WbREULUUHUV VRPRPRUFBUDV
be np quyb neun rmufpud kp [BE fppbe bnutgmdb Sunpkiumukp, be [FE hepke
tquiiunop qpunliugben, guy uyum-Shunlre „ı
2 Vrugfpkaie fup qapdmckm [hu affmeb 18ADLU Ange dans qerunkgun
wg Sun qpuulugfunufat wgbruenm: [Aetkpif » 1846 uennpunmud Ep ug
a N a la (en an a al Bypro a
Uh br dry bunlainh ctkp ubquuf Joa Werl Amowmnpnmfheh (emELrLr ppw-
u N a a Dee a den Seren Ball Bee
bp gb Ip quaphgpih ugugpme[Sfetp) qgu] Pb muhunfin zum eliz
ws muß Amp wurd. uam Shake Age dnsp Puzfup ung deayı dor
aya 1892 Ze Wr Iupbefpkupkuin ip Spunmupuufks Rugg dfuncuntitud hp dem
Bay Suboltgpbh) key dbmaswgeiı Surnkearen [Bbnitg) temp) anguhgnkn ge
Bu eee gur glmuhuit joganmdhl-
Baus YRyn- 2 pa]: Uebjb pw np
gu. (1851 —1852, | | ee Pe
Irr-Ebhb ezummng- 1874 Yurgıhiud Col-
vepud bo Apdas leetion des me6dailles
pm ppm. grecques autonomes
»Ere)s gupabp hpdiu de Son Excell. Sutby
qhpidhuiuhpht ug hp Pascha, ä vendre au
lefpwgpb tr dp Spun- complet (wıy. 3. In.
mupwlk Yhhtvunf Ih- (lu, 1874):
nn [I kurıy bus us Ubun- Us kawbynıh gap.
Dedfeyfe bhrkamp. Smchbmu [fe de dam.
ywudlnharn Ufhombpnd Taurgfinwdurn eruyupbgb
dE9 5 hr yupapgwpu Ja Joay, mp ons np
[Fl wlyf; Revue de S ir hplugmd bp fpdk jw-
’Orientf he 1, fhtuy|i DE mu I re
(U eelanpjnen en as [ohne 3. UNDWLU U. UnMnLLUY la nepe:
En a er leer
Io lo hpkun Stunp pay yboky ud utmgku winkt ap Ah di due, Uh-
fglewiuf hpoknkhg Jupgungbaithpn dw L- UNUND 4. UvSNvbUD (4 28 Warp
1888), guyuop uilSurnefd Mmgmd ybdp da, ap Php Siembung lud hm
Obpppburf be mitap ähm & Abatı gapduhfg: Gbpiathpkh gpmewspned) dj dfayis
hmzne Baskrle nrahlstn 12,0 Bagarged Ehen uber 2 Un
nbumd Zhriouf “Pypunbagfomuhut (hpfdflio, dk9 ap dhzm [Buldwulga: (Fu dep
land bp &e Ufphpkaiuf be Depmaragfı rgutnunnp qui kuikgm Sin:
3 Ofupfphaie gung gbzwmufm uSrhpkt Dagmgud & Wehe Fbufh dp
Serena wmwljbensien IErfer eperb an cab (SSL) Erna
d+ Meeprb fu Wbscuß wchuuhge (1851)
Oral wit gg neun. fg MI qpunlangbun ding dp, np gfumbp fr de dhumapbr
EEE DEE) ale 0 Se enge enlegm=
Ft guägum Iquitwjem goymwb gupSbufub AhntbpbgerfAhuit Shen, papfen
2 — mr
VWPRÜUPUVNAFRLUVG FFUUVL FIN @NhURNKRPRRUL 37
p- un] wnwpbun Jpı per wugwpkglu dp‘ ga) gbwbfg uylı deu Surlyu-
ıirlıung , 2 uywandiulu gpanlagfunulal Funbonwbulfıg gbınnı [FB bet Ip wu:
Ugugbu Ugqupluih opuf Iqu ulgewunapn [Fr druymh zufuiuh da, kpp
Syhguib Sungbguds Sryubhung wiibumapn [Ffetbkp, aprbp ubpdinkgfte fpbüg zupapy-
bhpm UP prrumenp ulgentpuhp, be ug ubgewbg Suihadujt zupumnloı In
duinguf” fun ab qapnche ey Al Thepungem
Mnquhan Uppusap Fund nupfz megmfheh una gapdnchkm hp:
Voqwähut Jung‘ gung fr qpwluiı Spwenuputfne(Sfetuhpk, tbppfe yhhpe gapdu-
IE Lieb jatueestih geh nnguhne pur) ya Er warsuenlaijchen
phrqupäußhz Tube gupngului wngupkafe dB) ı
ET LS EZ a En an Eee a ae ei
bhpkt, hop denfunchguit Yuubı Zuitqulutp papnpnjbu: Ruyg aitzbd Tiuugfie gepälru
qfanı (I kw unchpawd yEbpp. muloppadkmä, Ujnpülnuli, Bmfliwllıulip zupnı.
N a
hinuli, S. d. Unglpkimäü, 2. U. Unmugloul, 2. OD. Shpıfhekwü bat, npaup fi
fwpqfb bzwüumnp Suitiqfruwgu (plg Suiboft Segbtmnfar [Ifetiukpnf , bpp bpbegun
En UT a an BE ae en a a AR TE a ee
ER SEE
Uge wfubfe Sep mezwagpneffrup Ip qeuck damen Say ger ugfunm
an a
2 UkFNWPRR U; SEFUPTIELGY
Sbyufbzlbut! Std Ey. Mabu 10 Bmtmeum 1846, ‚guSuuuhuit Alu.
grm[dheth pugnehud 23 Phhabilihp 1866 be Yurfikumd‘ 1 nem 1891:
Ziigerwgfuon Hhrui wmgupbgfe 9 wggugfbuhpht wnuppb tmgwnuf 6
Se Shpfbzlw. br ut) Funchal dp, bpp Une fulh Bepmuwgl jegmewpufiup‘ [iz-
wu Argus Pp Tugupın, Üfepbp: Spepzla gen unp mezugpmfBfrb qupämgmd
Ef Suyhpbuf: Shyufbgkut umwpbn Aupulfge bu bepnuqugßp Sugkpbtugbutk-
preb, be wnupbl SutungupSugupgupp Suyag IB) :
Aktreufafomb glen uyu umqupbgle 69 Pop Jen bpbrufugmeAhetp Äqus
bp gEnpp gbuf patunhgbubat bfbbpp, wm np he qgup Pep dd dEd wfunpdud
be fowibgunfwan[dhet: De uyu neggm (hang wnwpbh Funliotudtbpp hau wg
upimugphg u pwglufd[r puitunbgSuhuit Suunmuöhlp" ug br ug un flFlpm
I (rupug he wol Supup). Jeppbn unnbühkpp Hdünteuenpungbu | Bar Alp
(fu 49: Ugu qgudnudk mupnewd‘ 1871 gopfübg” EI ung ehren ldbeh
AP seh: Suspe E= hetee prkigr gap ubkede zuplg be mupwgpkg:
Ruyg fp db und gopb gg bey bo hqnewafına[dfat plpmudp, be pl
pkg gut fol dünivugfonn Bf:
Lbquı ungfunmı (But un wybh ubgentpuhpp unpfwd bp Shpfbabut wpgbu hab
pwngfie 469° pack] nuhlguphun Suybpkuß neun dp, dpudundiatud turbı Sf
ı Zuhlin. pop dsußpb ZUUr- UWU- 1891, 42 54:
38 UbbBTLUUHUV VTrhbPrUfbUt
qua (equewg” zutupbuß br unfthphuß Suvofdm hetps Upgbh qpupnguhuit
ubqwof Jeuy hp deapäb Fupgilatkr m qquhb Pungbpukpm- Jeugbu punfp gewpwpnf
Bar unfiufwitn., Sp gbwitm. ba u umpp Serg qgpmmöhhpp, aprbgib drug
sun upfüp‘ Gumenfohuhn— Qupmapetumen-[h-hr Tr &= 1>e payu Ip bubit ngwgpme -
lung (1872): Aug b Stu qwuwhuitiuhpk gu) Summen bp Inulı kepmuluib be
wußubuit Surofd phqmeug: dam wußhkpkuß, npm 9 fup mibhgub des
Slam [Ih um Sun unnglug 5 Suyamım. mutkphb Jupp pprgf® zerb Itk=t
(> Suennpg (1870): Funggbbpbüb Prupgelaind 5 mju Mepngubpp Pest
Bemmfktug bbabpeteh Sonrie (1869): Zbqmemgfunm (Bbui nu undp zupmeinubbg wg
7, pbinunf Zunhupuupuigp, nep nun Bwußphg uuituhpfpwkpbup bi uuspukpbup:
Ileynı ung [run ur unsqwpbgb 32 fıp un. wg L karl wg frnulurı ıfapäı bıyun.
Suybpbh “ LP rn muun [ih Jauy plgwpäul; unyfuwınn: efıt dp“ gbpilwükpht yegrıun. ’ fe
yapu enlbuun. 18T7fı, Spy np unchjl Spifiwhuit
a N LEER!
Zuyfebebt funpugpleug
gerne wgfrmuhuite Stemur.
gomn[dbwug (Arme-
niaca 1. Das altar-
menische -£- Ein Bei-
a ee
het qumun. lim.
ne Üelr=
muß Eunpp en
reruzee un bp psulenujig
rad eisen JB genau all
unlauftbpj# dp 1.kar=
wlını und (u 5 Paylu
LEST)»2 Pepe nun
LEE iwelpey me 7 pruz [epn
eaprein jur koe per erg
Swlut Sunanmdubpk;
trag zur indo-euro-
päischen Lautlehre):
TE EEE
SD EEE
en RE) ERGETTERE-
a eb
ghmugonm Ar tbkpp. Pier panpiduu eo le
NSST ED SHZLLMATEIE a RE
Yale re eretet 2. ULPNARL U. SEPAHGDUV de er
Suse Eure ger
pre wmmqupaibof[bbub, wgqwgpne[Fbwb (prguemfui unbwubbeum] ), ud
hhpküf wnmıqwpuibm[Fbwt, pgmpäubopbu pl (Ihuiı Yuntnıhp po dep
ung Suykpbb °9, man ka bes: 7 Popup fe pe ue ulaizEg ze
Pletp suhpbg bphw hp Yeutpp kphwphz br mupunju depda geqebgun:
Ruyg Skpfbzlub fep Shemwgomm [Aprtbkpp Ip zupmtuuhbp —ubpkr Ufeerkesf
Ekpme be U. Gun Woher Tereoeits elptetn Er PT
(yakufı wind):
Prp upphib qumunfupe bp ya Suüh, Sugbphu kaufe SfifumfEn mu um Ha
gm ud uunddae [fe day ap ng hut degme [Ph Pepbe egmes ug be uggugft Sf
und [Fb Sul Suitpmuhzbn kgewbugm [Fe tiokp fenf Sutbhpe up urbfum-
Sum usmeundg Adyız Sumhfi MI‘ zum dp Shamugomuhub Abatuupia[d futp
Php Bowgfin ntckp uwenpummf ptgmpäul qpm bp dp gbplintbpbb fqmun. Sugl-
pkn , mumfie Jeans np egal Gugdap “Zepter, pe enbenpulp. aytuyku
jleqnefı Sugar, punk.
VPÜUPÜDVNRBELBUVL FLrUUHUEV PFNLfO@NRUENFBEPBRUL 39
yerbibrb% glunfıp HE pm [het I plerpwpäul; Dikerpum-[hr up“ Shuntrungne -
hudp Surgl wfı (Hagemann) bıh bıfnı
Dprlyusg Fund ul; ggg Su gm wgfan. (F fetp Sbpfbzkwuf pm JwgwSuu
apaı wen:
Z.hpud ton (Pbai gapp uluun. bphfv Shp. %. Dumbupb uf, he datum ui Php.
U. Uyeptbuiß Uppuym hu opu] ı Fuufdpekbug ngfe wpdupdbgun Jlpunfk,
Suy hau neun Fnwufgm [Bug Sf mn [Fhuin br hannbtungpm [Bhurı gütm
Bft nu zwggm [hun wntınchguis hphfie, npmet Sul wuspudlgen wlan kgun
tube neun BnfdbpfBh dp Spusmupulm [p, br 1887 um you unbeuihr,
en Were), arkpp:
Upınplitmul bı Bnofhwwülrmü (S. 7.) wbäudg qymfu wlgwmd ap zupdhıhalı ,
Jenbgfn Iepfenunugugm [Bw db) Phpıl“ fuaigunfunm[Bfrt dp, apmd ugbehph
kqwtı 2.8. Swglauli, 2. %. Yuykılpkumbmid, S.U’hküklpolout et, npabp Funhatnmbu.
Yhg upuSunfcdaiiy Surkuduje pmend hrdpkundg wgpwgaje glum [Fu Wuldwpbbgfie
Sfr Zuyng‘ Dun (Fb, Vanabtugpme[Sfetp, Ligue be Sturgpme fd fe:
Bummd Spwgpnf Abntupbmhgun Sunwpurfut wolumm[Phwtg. Suybpbh
ibn wgbpubpe, npatp Jugpufunfi gene wd If bepmaquluit be wuputu ug Te ou
dianbwanpupaitiokpm 9, fonpgnchgun Weg semnetb dp A ng" Aarlıp
ihupmgpoe [Bbundg fepmpubsup Ahnwgpfib bhppuaju br upmwpbapu. npa] Guglüb-
gun pls wnbub zupp dp Am wgpug guegulibpm npetgdb dp, flrkituui
Topf wphut Wannbwwgupubfio gugulp fiundp I. 8. Swokwuf, Ip Sutpfmu-
Tuy Say U’annbtungpme [But dd Subapmfet deln ur Phaubu lud &
Pre und:
Sun wmupfl bphög uhgentpfie, 13ITph Ip Spifin he < Alinuuit Spanner
fm[hetp Vurnbiugpm[Fbutg Vafiug,s apmd wmnwpbh uunmıge Hp “Urk“-
geh mpg enge Luymgnı urpluunuufpme [Hulp SB. Tuufpekkuinh ku
2. 8. Sugkub, mp hp wpoebp 15 phugfp dpuhphfen Skenugomm (Frudp:
Rurgf ua Aa tuphm [fu tihph” ler un uäf Sunnpbbpaf (qleweopupup
Zetphab Ed)» you hp enbruichte gung hp hab toungprunfuite, uyumıliugui bu Mqmeu-
qbenubu wzluanm (dfutp Urt Werbkupmpehn, Sumnp U—UD.), apebp
prynpnfbn np zepuit pwgfds U’arenkdungpurfuit-eyumliuguit Shenugomm [Fhuitg: S. Sur
zimti Schmwgomkg zupapqgupup Ugqwfdungbgup (Vtelertbe m border
Urerb Em babmmmahh. 1891), Urn Yererbhbu Urs Unbrtgre (1892),
uerbebeah Mprhikı Uemhpmebs Toktepemo aktetem I Mbebrkap Dteabreeb
Al eppeubrndpr Ummebpg, filed dünnbufe ku gem wdng Suyb-
pi Buypgeliun [up VErmer- mol Set Surıg enl m Shetoem-
Petr (1598), Upmeimmtbes uufihp bat bu, 2.9. FYınykılplauntnul innıun
Zu I petpemßbet gursu-ftere (1893), Neun Hufpme[(fthp Akte VrEbr“s
(18946), Urptbe Uprb- Depedbotb bo bp buhchuib Zug mnde-limtr
(1908) bat bat, 3. Vrhüihklholnuli pme-wunnplg Speakers uns uywnda [dB fr tp
(1890), Worptbang tErmmtpumfbehr, Suy uegnewgfunm [dB peip (Upeb karten
40 WBETVVUUHND VerprPeUtbUV
fh 1903), Zusbpbr ben een Frhr (1910), Dr Wetbergeeb
yulezgnimin IE) bıb bit, bpp dad undhartsuul, &; Bniflirudlsuli ine amp
DR) DE bung mfibmdn kykpp» <. In. Inılpnhhluli Ynıum fiwufpkp
Spreitupgns uifg Zuyag qunldufuitm (Beni ugaada [dB furnp (ieyt AkemEelemmne
Spahabpmurhhn- U—P Sunanp, 1893—1904) 3. @. Poulrut Ip [omı quuplikp
Ydpın fun bhı. br zefulwitinhpp (Zt b Dfermhhe k- F ft VRR Sunanpy
& BPLRANP U PNUPHYUbBUV
1899), br 2. Aunlwpwu Okahpälmut br up upgdatım (Sun hp Su.
of wgpühfi oma pegmeun u be ug Suyungfunurui. qm ld fe tkl:
Uyu ngfio gepdtg Uguptkuif op] be Tapıp Hug ujum Shemlı up, fi uydıl“
Phpange Po. Ifofhluitf feliuenmdn Uppuyn [Hut Sunhatumd 4p zupmtulb Vf
pain [Afetin pop wggogaum gupdmhbn[Ahetp Jun baubgbudp:
Vfig dh Gayluh Yurplmınkp Ufempuitn[Ifutn op pm opb Sergbtudkz quad“
Fupgqhübkg u bi ug qlmmlu qume[Ffetinbp, hp dinmdbp dp be dj Fuliatsud
Gulli uber push oppunliuggmfu da, nf Amphib pp u Sehe
UPUPUVNFRPREBUG FPrUULEV PFNFfoNPBULENRRPBRUL 41
ungen Spumwpulne[Ffebiobpp: Ugu feqdach ppuhufuif unyuandn[d behe
zum Gupbenp bp‘ guitf ap Bepaugfs Ghtoppeduf dp zum qgbncupm [bug qunyamd bp
Spaumupnuhzne [Afutps 1843f Ze Burhapnu Inqukun put dp Su Sup untkpm
Abatenmene eudg Gwgdlg Viper pribpnmfbr der np Tun mhkp Suyhplt
geqneun gbalungwt ptunßp gepber quuwgpphp be SPu Say Kambtugpm [d pehube
re prSuybg be gbepwgfit gun] mupwöhz Suy uggfe dag: Kg“ qkm:
quelle kp wid” pp dhzm wu puhhpm [dba 200 bpwp, np] Puwenhp
(acbkiuup wqgwile puhbpu [bu prpmp Spmupuhm [Se tuhpht opflud dr Anl
Phgnhfy: Rühbpn bw wtwilshem. (ep uyuop 44 dp Suzmfe Mupg de Sp
unupußm [fe Wühph bp‘ Jepdbpu ulm yayu Suitky be Su dinnb unge [Fu
gltnuhait Spuumupulm [Bbeps apmdb un wpft Sun Gugdbg UpEmgt Murmp-
Gelmeng Zeyng (1897) uunnemphp Spwmupulne [Pep:
Geha qmnurhan [unpsbgun U’ fumpuitm [Ffetu Summumkı puhbpme [ße dp
pwpryuhuit bi hpldßz gehen Spumupulm[F but Sul: Ugu puhhpn [9 bee
wtmeudg EmspeDbr reger Bu-lbet,s Guglmhgun 1. Onpbu wgluun..
[hung 2. Wand) U, Shpfbzlwitf (ug Muguhlp Uppugy), Surwpmhpf
u be ung wgguyfie pupbpuptkph qua dp, np zudbmhgun U fpuine-
[buin, up zusuf bpldfe be pugpepubu qpphp wgkes nprtgdb It Haup yt
gen] Juriummfı, der db dit u Anl pwzlunef uguntkpms Luhhpo [Petr
Spwmupulmd 5 guyuop 30 Sunnp gfipp:
Hyufaf Abm unphm[Ffe Day (pugapdud bp uhpb zur Uquplu Plp-
datuugung Sunliup:
Php» Upfmmuhku Ugupkub 1828 Abup php Pounmtp Swabe pr
pam [hut ghpdithpku qpphp Spenmupuhhyne bu Jura byme, wunf — dfpwitugudiup
pwgnmebgun. U ph TfuhlF upkuı Pa] udn ulıng ıJp, (Mechitharisten - Buch-
handlung, Sortimentshandlung), np 1869 ywbäbmı.kgun H. Kirsch, Ufw-
peötoe [I (tn pl sh] due br Swzle ep mugugpmumd gung Jura med
(Mechitharisten-Verlagshandlung):
Pprunfurkum wiungf puglandg Yargbp bewlwtwgpub; Uqupluit up pupip
genfupp‘ GufFngbyh Urwmpfy p wupudb; puphauzmuguit qeplp, be ahete-
ur, gpmmd eybhpp Mh Ghtoggeüßp udifndhr: Oyu Jelidsitun Spilihg Mebenete
Empbopup Lprbp wupmdbn- phikpufih-r da (Verein zur Verbreitung guter
katholischer Bücher): /ufkpm[Fbwb wtgudahggm update bp mupbduit
6 Dpwinpf que ddp dps apnet ofupkt hp mpochp mupf [hg Semnp“ Peumpuibgbe ph
ber 20 Be:
Vhn [hut qnpdnchkmefdfutp wbihg füge 18496 dhpper pm ui.
ul” qpmmd bfie Wubı Dpwthhufms Ur be ung Dhpqßwig Guyupkpp Bew
gretfpkt zuunhpp: 1848 wuenunfem [Afetp ul Ufo [but Fumuhg qpw-
pgku, npmt Shnbenefdbundg 1850f% qugpkguht Spt bye: 186264 Om
quäckui Aphfie dbepähg {hpwlbtguugpüchr ap, mp br gyußmgbgus reg
1866f% wmuyungpuufuit, ug [Bbaitı upuiiem un. Spumupuhgn [ftp „Pilger“ (Abpldt
Jhpmdnchgun.:
42 WbBEUVVUUUV VerhRPRULbUV
np 25 mepp gym [het mthgen pühkpnefBheim, hop yaye eWduymehgen
127 gfpp» rprügdk nhüp bofdp hr unhzb Sumnpuhph hp pugpebugfn, be mleitg
hphfte wogugne [Beh ulumd ki: Ujugbo np pllhhpm[Ahetp 25 wupmuit db) ber
600.000 puspayuluiı, hplFfe Sunnnpthp Apgu wmupmdhz qhpditugung 9" 2sw-
zuchmf Pilger (Fbpföp, np 18T5fR omupfi umuguwbgph bu, Is dilgke oe
ER pme Nurnefi:
Ba Ko Le ass le De a ES LEE ANETTE
Vlapls plus Zupp Spfhun Sunınunnm kp bu um mpbu gepd welt Lebtg
gut dj pad : VTT5, Warm Of Vrapfu Mpbabugb wm wd upmoimgfpt
[Pay hoe mug flug bo My ung bewgupdbr we pugduibpp: Upwohugge 77
gunlepp Ip Shebp-
“Up zunpskup V’fıupuitm (Heu bolewon [Ar Ph Spbhum Suy br Sunlaybgf
ger] Suupuib dp Summuunbpm ,:
Upwotwgpape qopme[Fhunde TIERE pungmebgun fehl pl Suupuiib f
Spblum® unfnqnunfu Sepp Wihmpbet Say tpehmuupun beyepeprmyeieh pre-
in-[Luse (Oesarea Regia privilegiata Stamperia dei PP. Armeni Mechi-
tharisti): Styupuwifit you prduyud unupbn gbppn ke Brpeeei mm eure
berg ni Denn, np pumwbup be mefdubug Spumupufnud bp:
Dapu hal wnwplu wupfikpn dt uwanbgun Vfopldwpbuit wquputp pupdpe-
yaje ungkym (kunde Unpfv 1hSunfun m (but Bnfubih Ar Auyobps MD ZunpSurfupm-
[fat br zuitulanug gfownul Ppuge Tfwputn[Betp u Serhg 1TEORR gbee
di det Werpbesue Wert Bermmdy = U üpnlebten Gernmurbep ap Punw-
eek puduywluiun] ddp dm [pub bp Guyulps
Pl mug ve [Fuuhuie Guplenp dhpagühpne Sum md U frupuian [Fee
funfı pufuhp 6 ubgenid zum dp dmg [Abu be fup gm [Abt dh ehe
wg” Jinuitighug wbuun., payg Scpupaitp mu pufuuhub gun pugfula [ft pp»
bu gunf dp up knpp hpgun Suybpkik qum Twbı jwaßtuhpkt, qkplitkphi br
getupht gphp Sequp: 1TI5fR nenbe wpgbu AT mbund gbp" 24 yuußukpkh,
T gbpilwühphu, 15 Suybpht br 1 gmtmpbu, Supmhpr] qurgkep:
1776—1810, nı pls ih bep 35 mupun dig, Vhwputn (Sf fer Surynı [ih
fpgun ugly bpp AD Suybpbu br 25 Suyumımıum muybphb qpekp> nprügdb mlartp
Sunnpunap bu: ug uyu gpphpht Wuule om phqmeum mugnehguit wugilufd fe
efz qeebe:
1810 Jerwpnehf Sphhunb bpp Wfmpuitn[B hp Zflim fafwunguk-
gen, dpa qnpdmthm[Afutie wolumnlgun tube Suu zupmtullg . be gufmglgun
Vapfu Obphgbugp Upmobwgpajt fs (us Gbunkpme dfenfenfun [Funde be ulrglud
Dpuöchfuhme U. Guyulp Bryan [heit gurgmtfg‘ “Uptehjbuie he uptedinkun
RE 2 SB JE Iee:
18110 Zbppbpp wpgbb bo gapdachku [Shui bp Scpupuitp, dürmudg Spfluunluut
Supaibf gegen] br dünlmyjulgn] » qnpetp Gpgwd bh puphtwiikpm dhpuapgm-
VPRÜPFUVGARRLBUV SAUFUTVE 45
Eee E12 EB Agua mug; Tan) Super Den
ar Wera ar Pr Tzuh zunpgurhupms: Aka Sgop Wurzeuufl D’frspusteme
bw pays. UppwSuypp Pupfhlub Spwdyud bp ungquapkj: Ipple dery wuw-
pri uzuifm md hp Ss Wehbepbet wepupehhs bayepmpsmyefah Upmenmpbus,,
Suywpubiu wm Sbubsı wörpupup jump fol [Im 9 Iquns 1812
Dbınp: 11pı Ounnpfi- Urwnpfrudud Sbpn [I lu un Uppni 1777 nn md unbgbhwapfi
9 febig Laufe Ip gpnckp. Platzlb Yurpf Vfppldwpkutp zupu udub fr dle
url tunbg Qurpfoauınfi, Ib gupdm tkm [Fun müßt wpgbn hphae dünloey - ıimangfp
bt ln bphm Sum un wmdmg: Iapsh fpbig Vfwpuitm (bw wtwilpm] ght
Jupbps u YJupdnı np wofumnun. npubgn] br oma wugupuaitungkuntlpm] \ wphuh-
ww bı wpbıdionbut jbgmebbpnf , puyg Ip Hirmlı ppbtg Opmotwgpapu ww Schaf
bg: Nuzwmobuhuit uyu ubgbfugpaju waf[d mm md bp undpummuto [Fr dir gap
RP» D» Pumıkp bı Unmnlı Ginpuwmı.u unywpwbunakpbpp nnd Ef Pusqwpunf
IenpSpgupwbffo (Magistrat), Shmwgonbm (db Vpldwphutp opfuuip
anne (Bund pungud bb mqupuis Pine [fe he yuhgl b Waren Vlahle u
phuöng:
Spuldwgu Funlatwhh qba mhgub chat wgurd (trip:
us und Uapı [eb pp Jp Syupusbfi infunnnup (Firmaaufschrift): Sppluu
wugwgpmwd gpphpm YJeay bp Ygwbinlnı kp‘ „Nella cesarea regia privilegiata
Stamperia de PP. Armeni Mechitaristi“. Day wnfumgnul wShg Supwpaibp [
ulgewits Wale Wk, Spion Ppushfuhne Uef Alp Summumud Upnolwgpapt
Joa: Whplang wu wem uifage hp frgle zuequb h Funlütuhfi, po
Stunlrum[Hrundp 181460 bo dbe Spwmupulmud qpphpm deu ab wlutmßp: Lg
futugpuy fauy 1823, Tepe Bf Try hunlwtuhl Supupuitungkut Se Upfmwuutbu
Ugqupkuit fiugpugbp dp dumang Shpau[Fhrutı, ap Supupuibf wfmgnup geb pie
K. k. priv. Buchdruckerei der Mechitharisten-Congregation in allen
Sprachen. Skpne [Ft wwlupt apnpbg. Buchdruckerei der Mechitharisten-
Congregation in orientalischen und oceidentalischen Sprachen. Uyuqbu
Kufssgnehgun. wm Skibı upmobungku bu hp Kuibzgauf uydıl“ unhjb Sudiun own
äbıf dky_ Mechitharisten - Buchdruckerei — WE" Sepepdi
Seupupuiub Zt pugnchzmtn ubgebt fah Scupwirungen gupquhgun Se U
Uqupbui, fing 1823, bpp UF nnd br wu pays. Uppug plmpuhgun:
Dep fuuqung nbusa[d bu Funhanu Subuywfu gukp wnun Suupubp:
1811f% metbp wmuupraitit hplme day dünne y , 1835fb uw Ahep pupäpugud
Ey uprgkt Vöfs 1838f% Ar Surzmehp dündmejuhpme Ahep 12 bphufßbr 6 dub bi
1 unpunguunfug Surzmehn] Ahupf Karla johpp: Öphfbugu puglugun upuguumnfejbpm
[Pfr hr dm abi johpp hab une fü: Ohphugfe de Veh put ww
Up 5 db upwgunfugs 2 dinpp» be 6 denppugaje danliuy , bpphifi (1855 —1901)
zegeaf » Pal ud Iplehunpulaitn [bundp [ zupb alias
1855P% Tuulrı dbılinınne (Fa (Foypamı m [Aft pignnthgun Ufrmpuitm [fu u,
ap mul 18630 Aphf [Pnguchgun: WfdliugpnfP hunde yo but [dd eng
2. U. Urwgbuth Abnop 21 Suybpbt Umpunihp tr u gupakp:
44 UbbEVVUUUU VRRRUFBOV
1837 Tumpwlunzyg Sur db zlm gun Tube Tunp wgupait, hop 26 dank y
fr zupdiliie qumun. unpfin Jh Senf [Bft Dpuibhfußme U Guyupp: Unp ww
pa fı 32 1538 Sumumuınnı bgun un wär Amı yupulı Mu » UL} Surgupunnpbbpnd]
Kenphp uwenpuunnchgub, be Anıymhguit jafiihpkt, Suyhphu, ubpphphtr Hhr-
plus be gplp:
Oppwwmoplug zum mpungfihu (fetp rs que Gptkp Vloblwpkut Supupup, pw
Guitupu fenf gupmrguithp fnuänpgulp fo El:
1848 denfFapfuybg mupf tube VfupfFwpbut qupaith Sul wlghen zul.
gun: D ubgeub [Bhpfbhpm II wununfh zupäubbgun Vfupld- up ubpkpm
bl, Juni gb weg bpplr “omupuhwittkp, mlqugh wgupuiunbplpa Shen Upgur-
[pet pl: Dpkup Lunlütundb f Jep de Sewgpmhp mul Med gg (demon-
stration) da, npmeh Sand wmyupuitfı d69 op me gabe behme wggugft u Sarg
(Nationalgarde) bı bpfm ogluufwt fr use [Art bp Hebuyf: Uply Sb
abzkep Sugbgun Juhpf wafbe (pupuigud” dp. wgugub be ung he Bemep op:
(un Fuitp guphom] hp qpulndhp Jutpf un Sutitkpp be Yuzlaunbp bp
fumeEliy, ud gu guögb) Yapdwibhzne qyfemamapm[Hleundp: Gpfm wggupld u
Sunquitisg he qfp Anrpnihpp, mpetgdb hphm Segb Probe ogluludb Thy dp
qeinchfi, Ip opepim [ir pain qgeübgp [une buuf wnpbe Ir wpgbt wglubpg quepu
Sutuud kfin, kpp Supuputfh Jupfear Ufp- Parzui, np nyt qbizke ajuugbu us
ut [fe Gprkps hp gepkuhfr qui wgluhpp behßt hp Seumumnb de Fun
quad pugaudar Hhobpme wit 1266 Suph Heu Lbpdugbo bhbgbgey quitgwibkpp
Sughgtkr s ap Joa munphuln (hetp hp Sun og [wit br dp Jwik gpach
ZEREUFEE
Suqupuibp wqmnud bp: Ruyg U'fuupuim [Fed winfgm gun Furhüituud dp
drabkg que be zugmugpupbp, [6 uyum Stnbe pheßgb geiäbupupm [ft fl
gptgmuhfr:
Lupfy 10, bphmzwpf#ß opp qekl®b prpp gepdunpukep, S1 Prend » gpuch-
gurlı QLEn LET nqugwdblj:
Inpu zupufdoı un ququpilaith P’bupp hphfls pgmehgun wmugupuibg: Ugqu-
ph wgbpuugpuf dp qldkg wbpae [hut br (ugpbg opuzuugubm [Hr uungug
gyglem- gel s hop Suite gnehgun. fl, [BE uyu Lnufie Suhlgm- Suchup upqbu bqwd
b Gupqupm[Ifude, br dpheteje Funchatud zuywk] gen uhgu[Aßetr Fpunchp
[Ab gugld Sumgucdg ng Ab Vfupuitnm [Blu gb“ Suhumutnefhhei br u
Seugfe brgbpp dbujer Pub uydl, bpp qupdng zuanm[Ihundp lt ungut fy Sugp
Get SunfF agb, Jefötuugm wlgb gyuy: TonpSmupg hp wperhp umbau np [Anne-
able] de Vlopldmpkuitp Suitofdwgptbt Saqmfegleuit Pehtg Wuqunuud be uprpupur-
gprln (phüg wuiftene pr wgpp: Upgkudpp u Umpp 186% hp geb Sum Bu
qupwgfiu bi phuhbzu Zphünugf, Brmgph Sugqupunap opßnulthpuf , mp Belg
feunug br qunuhfie Jeuy Go wugfie (buejb mbgbhmelbheh:
U jun Scinlee Demg Suympuip uupappm [But dEg :
1873 pdf Sptaudundk de wmfım md" Sapupuul wpbedinhun Spumu-
pwulne [Bing pund finp quskp] wplchzleuit pud fig Ip npm[ p gepdwsm [hen 1. Uny-
VRÜFUVNFRELBUL SAUFUDE 45
zei be D- Waybp wyupwiunnkphpa, npatp bpkp wupf bupp zuwüdth) Ip Supfw-
qerfb 4. Sujtppluf: Ruyg 1889 Bmejbufe Wpupulmı (Ffep bphfe Abap un
prpop Sequpuitp, Unpngbg, Anfuwgmg ap sind jubpn] bi ap gphpmf bi Pro
yunmfnuib uySumn[dbun db9 plpun, mm npungbu [euunlp Se Pplanple
Fuykdpkbupbunf (1890—1898), 3 Pnfiky Upbhkwuf (1SIS—1908) be bp
Jepfa‘ 5 Ubmab Pfpybwbf:
Tuff upkwd Sayapaiit fpplr Scqupusi “ugbihpewit hr plediabun, lm.
blpomı Sunliup, yptfugu mupfuhpm Sumaylg bep Bequwmuhlit zum uyguh Ghpugd] :
Atunbuiupup YphVnugf bo omup Getgpetfß dp dbp" Pep Spumupulm [bung [fu
um unchjugbu oma jhamıun be omuwg Sup qfof per, guet Suykphi: Uzu-
ku u kun. 2000 be unbe Suennp Spwmupuhm[Switg qflug Swglı 500 Sur
map Sugbpht Aplauay Am Zunpshg 40 mu.
SurzmuPy 3 peu Sunbap Spnundartı
Puphhkutn Upps. Missale %ı Brevia-
Sup Suyupaiı Sun. rum mmwgpbpme :
enuunbjln knpp um ur.
Hr qapS% poun. Ppki
(eu tpähnpphpby ,
ap qwenfüchpb ug-
munlaing ıdammbaitiukpp
Drnhuyl a a al 27 >
Swgbı ie 24 Ip
bp re bı ut.
n wlan ptnpSa [e PR
hen, hpp hpehfiu dp
Urunpfwbur ykınm..
(bwl Sun mp Thun-
pualını (hp Spwinur-
pol, : Un Er he Lbp-
huywgnhgun. Gayulp
uglpuwgfp de 1811, ps zuglı.
Drum + 21fr . kı 182 fu Iplusy Sprun -
fayupp 1812 Om. 3. UVSNnv 4: EM RENSLUV umuulaufy ı Sph-
Dfru 20f Spa] pm (IF wgu Ip u Z
qua fü geunfbkpht ni el? Samk wlhhp u \ Vermmulemi bıtıı
Bapngm f 7777 wg
Spahartp s Dry mu.
el je Je ın ud f:
Ieusbpir (sapu Sur.
map)» beh Yan.
Pung [i khlglgwiaitı gpphpk,r Wubı mupf2 pudfd pe zul qerdphe 1a
Suthg Sapupuiip, gewfiukpktr, nmubpl, qhpihathphn Sumapmnp ana u
Sunpwtunhait qpphp het 1849 phgethgun Tofu Supra Shre-
(lt qunnı wpkp zwrätunpupm (Ir tp Sachgupuluu 6 bı 10 Kreutzerf (Fyl#k-
qewilichp muqugglig‘ [ulm Suhaqgm [bu uf: gu getätupupme[d [erg neo
Surhaup tler Wfwmputithpht odaip wplmumahge [Afrn be leben Suhagm Abe Ar
dev guickfin, fi dES gnSartulm[hrh Sbpmfdbun bp qmfr Subhgfi: 1848
pupäpunggju zaiuktunpupm [Fbundp wmqnehgun. uhr np un uufait Opfunglgpp:
185365 fo le Funhituud dp when muggmfp Set Urwnpfuuit sleenmı [Bus
Fhilinugbovubpeı Sub TE hı u egre un Paruwgpphg bıts 18481 ululsug
you nbuade Sote ha len uydıl yoyu hp wlithn Tube pungufd fe yunfkpungupg
Ouwpwfd [ld kpfe hp bı Udöwgfpukp bı up
46 WhbbLVVUUHUU FVRRPUFfbUW
Suyugpuhuit qlgbglm: [Abetp hp gupugtbg heit ug qpbpm puglingutn -
[Ahetp: Vlobfdwpkat Zupp bephr wpluhof atbfi um uiäf ubp peqmetkhpm» wo
yqguS had uk Seuupuitp punlpgm hut pofin, br Kafuugngf que gphfd gu
gphpme pundama nbumfihpn] ı
Vfuupuitne [Bf p damövunopungku uplunntgun. Suybpku qphpp ME Sfn Auf
Sunkauganufou, (nzqbu Sf Ahnugfpikpp ud Ku, Ahchy, be [BE uonfi-
fait qpkpmı pugdafd {u mbunfükpm wlaı Sugbphüuhe ghpbepkr: Ugeubunf 181264
Hfngdee ou dünitum.npungbu wzlwunulgm [Hhrudf qfp-Sunmwing Anton Ocken-
fuss be Dgeayp Uchmfp Zmbibtph Cpufh Zhltiuugh Ir wu Ufupuitn[dhubu)
br Suhmgm [Hund Brendlerf Suyp fe mpafs Frzubu be Fhp- Upubt Uynpbkuitß,
pug fi Stugajichph 55 band Sugbpli uupg be qupqmabe gehe dPunı gu,
jugku np uuop Ufuplwpkui Saupuibp Suybpbn qplpm- —puglunguin [Frl
(TO wlaurh)‘ wrlmupspfu dd Supmmungafup Ip Thumnf: Buy Tb Zug pump
uyupuhiukpp” Surkhunumuiı, Pre wanna, Farygbu, Qarfglpfw, Uuggbu, Udkpfhu
be be Depmugugf purglipbgui but nqupuitshpt Sfeppbhunbgfb VB ph Sup
GernPEGPELR
Uyu geben] b Upbüm 100 mupuy prfdwgph dp 5006 webzb Sugplpb Ira
frp 40 Suyaınım wurgkphn gpphp muwapnehgut (IE UVfwpuitim [Abu bi (dh
um utkhwlniug Spunnupule (8 brundg ı
gu Spumpum [Hetp Yanupmaud Et mgugguhuit upmbuuf deS hppm-
[Bundes pm] [BE Zuyng be [BE Depmuuf np Kuizgmmd bu wlntp [pp w-
Möugbabgbt muquwapm[fıd:
Bholp aeg au Gupgl Spwmupulm[Aehinkpbt Shenlehupulpp fuel»
Zuykpkt hpkpgunanp guests (1839), Ir-peum zerufdul@hpl® (18471863),
SEubpumfat Qummfipeh (TR. Soap) 1849-52), Prbentah pbpefachnfp-t
(1866), erg (1879, 1904), Urkrut Nunmputuimnugt Zen ufdee-
Khut-Sugbuitı, 1897), Brget Demmtpun WER Werkiupepetb, 3: 8. Su
zkwbb, 1895), Zetpke Ufepbey (IBSTAIL), Fagd gbobı Wer Seobrer
(1889) br ug pumupuitiikpp:
18184% fr dlp Guling Guliug pwgekaguit mplchjban peqnetukpm gphppı eb.
pl, wunpkpki, Sunnkpkt bet har Dpple perglarlsgm but wupupuit punubuitı
pi ybobr Shenkahumg qapdhpp- 1837 you wlan (1 epärbe quokeebt goldpr
25 zbgmeum. np 18938 bphpapg wtguil” ya nbuun“ 50 pgnuwme:
ya mlemubkum] undjb dfumunnp 5 br Subuyullpen zu zup&ui dp‘ Kaiser-
Album Zngme ud Spasmuguufne [3 tp, np Gunqılmhgun Dpuitchfulmu Bofubib U b-
Sunfon hayalp 1853, Dlanp. 186 knlen thai huSunfmpibn Spuzunb wgummm._
[Akut um[Afı: Ufrz Vapufdhfgbuit Upplrgorgup um Ü’kbpubhb huge, Saul
wann. [Phuita (5 from; dzwinphtun.ap zum zup&utf dp Gumoı gelte Sunliup Urumpfry
Ingefogkuin bag hp [owepbp, ul Wfaßldwplouie Vfamputm [Bft wmupphp sur
hptwop getmßg: Dep bbppft ne puufuhgu [det Ir Suyplduuppurui -nfguufpurguit
qgad mu dp Tasr wpmwpar um zugubhr gquitngugkguns Ben Iplup wgloumn [Fitz
18555 4 inlsuun. gnpdp das np fer ınkumbfi dag ndEhbunfwnun.npfb wp-
VPÜUFUVNFRLBUV WUSEBVUTUFUVGE 47
ZU un puld bp pas yh enbanı fr : U ju zrpd bp unuglu ulını ulslrung \
Kaiseralbum. Yesebpunberh \oeniidiurt, ap fun wSbn Gulf Imı brm hun.
u lInud wpaum Unpfiu YbSunfwanı[d bu Pprastuhfubou Dndfuhıf le husyulap : Vfwdun
Summap ıJplı kp 243 LpL pwunlwgwsd , ar Spwinwpulbne wd kin 130 pohwunkgdn [hi 7
Urwnpfa- Sotgupfuf Ingnfeyng prpp gmetbpn] hı qui wnwpwppaun Thpnd ı
Pustunbgdn [Bug um pu[d bp qpremd kin Joh. Nep. Peter Geiger Sun.
pwtwınp Lhapsb EUZy127 rugdinf fu 4° wapm[d ıhblhp, wgganfh emunnugaf :
a
VnnrPeünrbütT TUSLVUPFLRUORO
Ulepfd wpluin Vhimpuien ftp drndunkatud tubı pp neun Frnhuı Sun
un (Apr, fr ulgewbb wtonf qgugmd bp An dünnbiugupwuh da wbupp: Uyu
Spegpe] epgbu b Spbhum bqmd bp ubgebwenpm[Ihet gppkp br Alm ugfpihp
Sun wplym : App wubuj b Spfhum Ufpuitm [Iran Sud wuphudthm. Rp
ger me gu Hpqae, be Sugbe denpp din dp da zupmgb Lphttm dinfwungplg : Uzu
geekert bet Sb Ip qemp Hhhliwfuit U unnbtugupuitfir Zuu pugnetbn] 6.
Tneeepeg PEigu fe Fuutee fen Ip ven make anf Uwsshwuepui dp far
8000 Swenap, ‚pfis Flaute gühym. wuydatun.: Ua Ufwpuita Bbutı pupb-
hund” Ur gaunfitınu Umundlaylu Sus wylnı wdhın Jun wlurbp 4000 Dpwbpfi dın-
Benni e pe zu eat Uifrneince keins
Du Pre plan ge a | Sal me lanl unnieggupz
fwslig br pwpkpupug bone fpwnnen.fdbandpa
WE N a El EN a a ER,
Pep gbmwbun Yipbenp Weaunltgumsmpe dbSegejb dinp‘ Suyup Swsanph why
wg age, Üfzpunmjg kun op Kaabpuuu ppapue [au are heen
ierkemmtens np SP Luudüituuht f den Zhbünm gebe “Lngbenn Uumblu-
qzwpwbp, (Geistliche Leihbibliothek) zuUby Vfwpwtn (bw Sunbiap: nt:
Imepatehe re Upmuwpfio. gep&ng "Nuzasbpwufe, Jwpfzen np wupfhknng]
VRR En a a El EI a
frwuepkp Vpwpuitn [Fbu:
Pbbı Vfwpuitne [Shut qpundiuguit SGugunlübpubpp dfügee up Bay bu
mmwd Ppbn wwpbhan pay geil dp zuinlsugub; Vunabugupatf” gpphp
qgbhpm Juli uam, uyum Sutgbpi Üfupwbfg zupunnbı Jubfıp bi Guplunp qyng
Spulen fommpbir ud wmupf Ip dien Dannbigupui punhufhfr Sur.
nnphlp:
18874% £ Jbpr bpp ulm ° Aubpbe Wisepbuspn Spumupulm[Ffetp, Vf.
pain (Afetp dandunp [ütundg fo gepd qpun gwnhungbu Juibfup S- Tpfgnplu
Funykdpbwpkun (1888 —1898), 3 Awnbupums Npkgbpähbuwt (1898 —1911) Vw-
enitunguputsugkubbpne br whfunt wplwunnuhgm [hung Fhpy- Z- Dabzk MPuguhhe
Uppuy Gurbftuitkwnf (ff U Dbu), Vambbuguputt wggugfe Spumuputn[d eb
Upon] datum ug Snfnwgpehjs Upglrulpp u 25 wwpmuub 9 zuwöngkgun [el
48 UWbBVVUUHUU VRrbPRUfbUV
Gugdly wggugfe Spewwmapudm [Hruiig quk[db Gamplup Pagufwdry das uylugku np
uywop [ep enbwuchfin Ed Suyfulut dh bagufudrb Alu Tun Py :
Want npangbu fütundp wupa md k Zug wwgpmf[Ahut, Suy Sftı le Iomp Sp
wmuprufme [Hhuig , [iz R [Fnunf * Bm tun, Lu.
profile [B bundg ur & nfühpki, Uunpkpku, U-
pay br Suyng Jepw- BEN gespkph u TBuelrer,
BER Zpwgbplt, Slpuleitckpli,
Guurgbbpkt bet Sf be
Ip Aha wgfipulp
SITE)
[Frei 9 ping [hu
peeup gpkpe We erg
EB DEE:
livenbitnuggn [Ef vokpp ,
qbpdainugui, quagbeu-
elrph Zu TE ns-Suybpkd [7777/37
Guupıqfı gpaLwmdng £3
U zuop U’usenbelurg u
palp Ip up fı fer
apag du Guslı .
50.000 ns -Suybpkbt
bı pn] ww ln:_[d bundp t
11.000 Suybpkbafıpp»
ınbrunpunl, bı Tahaitiblrp .
460 nkuul, Suykpkt
(FbplF unwlg Surpnıbymı
Sunanpbbpp:»
end li ponuywhur Su.
urlzurlı f} bergab AWUU-
ınnı md wputnubulı BE IZ
zepSaguep, re unp, Ip
qinlını fh Tuukıl Surgnı u.
(incunable, 15 Jun)
unphlep bı Sram m&ubp:
350 Suyk-
eh äknuw-
abe [77778 wbg
hlamunnı [bu
un bh ni. In-
zluup Swap pug-
uf fer eu
inkublp, u.
pre drum
be Butler.
RSS TE
pwuloı Efen-
u p:
pagajı" PN—
IP guapını
na nen
(rer 450)»
Topf apleuit
pe ueg
Ahbmpkr Rusy qupäul, Sur.
b Suybpkuk- np cf dp
eb yası Tube VUSBVEPULPUVAV QUSUPUYD Ywyılund kı
[he pp Sprung.
ud h S. Bubapmu Ur Suzkuit (uugub Auybpln Zbmmsgg em Ehupmpuhft
Werlpbts bo Em, 1895, pp 1500 49 )e Suylpbt mgugpm [Fhbug
gregeuhp mubun fu 5 Spanupwmbmwd: Wumbtfz gu gwlp (ugılm md 5 uypnu phtulutı
RE (Een SE:
Zuylpii
Ihn ugpug
ji surgatelde
1—560) p%-
VWPÜRUVNRRELUL PUTVFUTULE 49
Ujdılkut Vunnbtugeupudg hp pumfwäu pürpempäul upuSb de (zltme ws
UNE a a a a a ee
eanie) Lupe nehkminbpe | Jumjgaus 1833fu)ı pw epuukpp upkldt
EIS SENT I EN Tas EN A RL N Be ee
u kupmululı be n5-Sunbplb Wombutp br Zuybplb jwugbpökpp: Mal kplm
ubtbwulubpne 9 ul yahbup zphq uSupwbbkpm II unlfmfm ws bu Suykpk
dürschuip br Ab ungfptlpps
DES ups Gtgpabkn 4m gwpäpuituy Sf (PUZID zwpre) Sejfefet
a LE
Unpfo LhSanfunne bu Optik. Bnfab U-f gusubupm hub 5Owlkuy gnpkjkuip
wahre be pad Munnbpf gugwSubgfuß 9)» ap f 929 gem ws Dr Vphlfw-
pl wmupuip (db Sun. dinuudg fi Sol U’fpwpuin [Fbui) Spannwpuhne md gppkpp:
m. -:—.—
VbhetpbUV PULUFLEUURN
Wuspuitm (Bin nehf Yun Maiigupui die” Suppe, Ytyuiuupuiun.
qui, pmewupuiuului, pufumuluitı, Shufouului, uggugpuhait I (qypulug[runu-
fait Sunwpar fibpn] * bpbp plrpwpäul urusp dB9 :
Unupbn folphpbn Snfwngajin b Suibpwpwinnhuit Ioqnfwdmt (18.000 wlumd
Suötphp, nprüg MI halte Turn zupmgethp poyulp, Anhbp br Tulatinhp): Gnfu k
Tukı. Jobapbbpm. Sogmfwdndn hpp TOVO hunnp trekp pigmtmws Julie zu An-
halt Coethen "Fpunı Sphu:
Ungum bu pmeuupubu (pyubp Rupäp Suyng kadbkpbb, ubpdlpm mb
when ss) br Ghtgwbuputuhuin ([pföbabkp br uf) pwdßtickppr Uurtp qlh
qnwd Eu U. umuSfh dh:
Unuinäfte ups dp (R- ups) yunfwgmmd b pungfunm [hu np qbulı-
quuud bi Pflug be Dfgbhunf bapähpm Pepmphpkup Yugdewdp, np pn ul
Tungunfı Suypımum by zwarbugbu Gbpwungf woullpimug quuwfvoun [Fu Sunliup:
Dppapg upusf U) qeuumapmemd bi Sumfvouuhut, Ugqugpulut be Mu
Kugpmuhu fphpp: Zum [hung pudühn gfzumulm (But wpduif bo dünimmn
pungbu bplm kafuqmufui Wemsherbg Dabetemäb da de en de ber
4000 wupuny Sm After Ya Wnlr puglifd [u dipilupfotkug be qwöh wp&uititkn
be iultikp Sf zutun, Sunfdutuit, bofapmubui, uupululut, Sup efet
br Suyhuhuiı zupwübhph: gu [lgkt gfzmeft Sau Suyului Sf zuupdumndb dp
Sum oere Sugbpkh wpäuwgpme [Hhunf‘, br znetmfuib hisuwpku dp gm
tuupkt wpäutngpme[Bhundp*: Yu Wulrı Suyfwiuib Sf guiugpwhwgnpdn fd fetih
(Suhlin. gurben Gemguf Qbmmspuge mung Au), debwgbp Pequblupkkp
(dpmttpefee Tor Dbprfintgee dmphpre pr Semupug gbmmnh mtb,
ı Zuilin. ZUG: WU. 1891, £9 173 —74 (Zuylulut Spl pwbnwöp dp):
2 yılmbwswune[d4pitbt infu Fr. Macler: Rapport sur une mission scientifique en Armenie russe et
en Armenie turque. Paris, 1911, p. 5.
3 Weabpwilwubne[bitp ınku ZUR UV. 1901, 2 28184:
50 UkbPRUFfbBUV ARUNFVUVLPLLELFE
6.05xX 4.21 ls unyı JESn [lung , gopd . l- »-» CH Im Urprwteor Dylan. apı
uyunlbpu Su fr (1839): U ju Sum [d ep Sun wpnı md [77 nu ıkuubun.npı Spwgpfi:
UV unsbun.ap ni zwapn[d kung, jenlbungku Jbfup Zu Umlılbu Uhnypyleulh, 2, Un-
na Ulonnüilnulh bı <. Iphgnnhu Purkılplaumkaiuth, Sun wpnıwd 5 ypunkogpunwhun
d nynfwdnıh, e [3 wilhdtrulunı [uni quplnı [d kunlp, (dt Um (pwinnı ni (I Trundp bı E lu uıdp
Stwgpwilihpm. u Ingnfwön.d fer Spann (I bruly Yplouy wyuop wzfwupSfi
gpwslugfunwburn Tılatı JES IFngnıf ud nebkpnı Skın Jaafı : 16.000 undjf Stu.
qpwilüh (dE upleı denlrur bi @E unpbsı ht wgqug y Ip Gerydl u Ingnfwön.h,
npnih ds hu Zunlı ‘ «Lulp (unica) bı Swgnwgßenbbp: U’rwubun npungku wıdEnk
Supnivnlı E ug qpeufükpnı Sur wpn ii ber 3000 hınapı (bnı phil Su
pl’: Onfu Eu Tunlı upfFbı bı Suy wpywlahlung, vwuwlludl , Sf yertuhul
(pr 71/377, bee 3,500)» Sanfdbuburı bı Pfegwugulun (bee 4000), wpupw
hulı , ousliubkrant kı. wg uplsc hp (bee 1500) kı uplee end ud ıybınn. (Flug (Fre
4000) STraugpwilühpn Sun_unpı np:
22727 qpwilng gwuus.npoı [Sf th Seh E f qymı-fu Z. ı, U hiyfıpkaut
hı wprfaiph Spunnumpulıud [ep zbalgfl; gppbt dhg‘ ruumunpu[ib-h Nre=Ebrbr
re) (1892):
BRAIN DH EN SEE U ZEN
Übung gpegun gapSmeuk os fekun Tb chanrsen Run ipıni erg
gpm[dkut zmppor Upgbn 18196 ıfenpkmd fin uhlge puly Örulolon.Johntip
Judunwghennnfotnut (bpb dar tnıhpmwd Judwuawbwinmhun Swpgbpm, Su
Jurumufutbbpn. Subofbmgtbm Inyumeuhun. fun Sutpungku Ucuenppey be denn.
ENT] sn EN 2 Er re Vlgd ENET
ED DEE a ELITE N IENEE rer
ET hl ES en Lege Seren la Aeleniee rm
Fuftbpfsh dp Onpmuyuı um, opmed Ingame Tgfmf ppup Sunapphy ‚pump
a EL u Be ey a Nee ent Up
qgbunpp u 11 mupf ywpunnbın [Ihundgp Smnuybg uyu Wuyunulh' wu] pug [i
ER en anna See Ge an
pwinuußpuhut yoynewöthn, phunyummdahut SutofEn [früh bed, dhwpu wfour.
mubgm (bung 2. Bnfukoh Frujopdlmulh, 3. Dfyfıyumu ourlähwüh, 3. U.
Ujenpülmulih, Bnftirutkrullihpnn, 3. dB. Zugpälwüh 8 u Jupgungbunbbpnı :
LED SEE Pay Ep Ep Eden > Gap kreuz es en oe re
Be urop Er TES SEE, Bug p ungern pas pl elugne ya] RE u SUR
(an A EN ATI TS een u a (BEENIET ARE T=
Feflbrle Jopwönrkgun Tpimenfultrfth webzh enden fnugei- pin unktuin
Be een ‚mul gem am, Sea
A I I EI TE Nee Eins ea ee der
mudmwd joa ghpke bye. be Vhwpuitn [Stop wmfnymhgun um Sunkatul
do gwerbgptibt Pbrl@e (18636 Yhnpe):
"ERPNAUT» ER "ZULrbV LVWVOTLUS, 51
sprgl qulewenp wpgbhph baum wzluupswpupf quibaimape (Ffe up: Unur-
2b Jegphbuhn Puh mezugpm[Aft qupänug upphr wolupgwpupb omupm [dfn-
bephr fopug elgb mundgupuidn [Ipetihpp, zahbp> daubkr, pupspugihr qpului
fegef pe wn uyu dedunghu Tuyununlgfi (Bbpfdfu Suywpub (ulpwgpungkuikpp,
bı jguuenbungbu wpnrfehunbg Subfuwgun. Sılmıın Suybpktuwgbou ER Dfufryıynu ).
dwnläkit: Tpwgpwlun, Suawpwlwlur, intunkumdut zwin dp pumbp bbpımmı gu
auf wg Gl Kbwbbh Tpepmop db9 br pi Supwgut Guy zoldmhpf
deag? Vogel IT mupmeui dE9 hpgun Anfugtbr Suy anlagen [dep
Tube. TO unbb Sunnnphpmf ‘qua pmfugulm[Shung, npop dfiigke
opu pb[3 bpguını - on j ug Uyaphkwdl
(bwl wu bus ee
[77 Su uquwnul- |
Up yyrı[u wlgul
VTfwpunm [Fbum,
bı uhfıyge kqun.
gpwlun Up ngb-
unyb Abapp: F
[Pkkı gunpl-
gar Io-grme A LEN ae
Te A sr) un apanapet
U bwpuitn. (Bus ing bpfemenup.
(El Le a
zupmchudbl) ep wir Smuclzun tılur-
aeg ur u en:
pet qgnp&nchkn.-
(EEE TER
EZ
Uhugkı 1886
Zrepnegun Ya.
[Abel b de Spw-
url [Bein
uu wbgund” un.
chyb nunmal.
gepelap‘ un [u un.
quitine (Ffra Zughr, Pr up:
Ger t Gaaın puwh us
Uyte ri unluı. Zap UdawfFöpfd fi
4 7 Jun IU- ü ul n . Lu: Lund
DE Bewf 2. UNYNAUSNU U. URSLNBUUV a Er ee
ph ıJp bı. u. Bipmgunfı bin.
DIT a ee a a en
TE ae a Va
Oauje Depmyugfs opfüuuhp zum pugılünguit bp. ngbenpfgs puyg be FSwenl-
geegfgr Own puibfe fupom bp Sup: Ufüg Set qfumnı[Fhuis ud dünitukpe be
umnpnpiudubed mmuilwlühpnf artkp fpbb opzun, Guard Ip wuiuhp dp ur
uunfe phpng Le tupgfr: Duudm[ ftp, Ligue, StmfnoumApetp, Uzlupgu-
zen [tg Vambigpuefbfein, Uggwgpmf ftp, Upuebunfg qfam[Ffrtp,
Piegkgft qpwlwtn[Ehetp » » . udbih u mtb Depmqugp 19 Pphtg zunnd Fbp-
TE
Ugu JSwnbgmugfg mbopbut umphr qqug Pre qbrpp Vfwpwtn[Bfntup: Rayg
zuSwplhhgun: Ujte np Depmuqugf BI puglufdfı Abmphy, punlahlpg [bplaken
9 fr gmelu Ip Swubfn, fopp wmutdß wnuinkh) Abm tundo[o kun ı
4*
52 VUbhbPeUFEULG NRUNFUGEPELTERFE
UdowfFbpfP fr wnwybn Bfıp zwuäunıhbgun dann b 1886, UNELUFRLLRD,
hi ap mp Phhmbdghpb ohlge bodbapa Spwmepemfnehgun UNE) UUUORBUB
Erpmymfad, mmunmdhnfud, mpnmbupiipujus uimeub mul, gumwbu 16 EJEpE
pwnbwgud , blpwapungbuon: (hung 2. Lhmnlin 4. Bmfliiwlbrulh br kaum
wyfuwmwulgn (bandp 2. Sf. 4. Onmluytmutin, 3. Ynhanpfu Fupılpkmunludh,
2. Pruuppphq UÜ’kükrlhekwüh be S. Buulnpnu Swgkwl:
Sau nepzje Tpmuuhguäpufp-rrben- Ibpphe Ip abapänckp fr qpuefu Suibhg ul,
fg op Jhru dES wggbph wnpum Ahpfekpue dE9 Ip Gwnupkfis “USm ıfnpp Ep,
tra ıfmpp bpkpm 9 Ahue Gupkib bp uuonıdk; Yurfulug “dbSudbd pufm
[Fkwüg gapSkpp,,s
urn] prrnmuben en Upr—Ern nm ber Supksu sterne
Laptnsfeah N Eye uu Beten re nz En El nern
A RE _— gu u une
bulgwapm [Ihn Oh TEN ETRTZEI
pp WALL TE ©
br bımliafumd 5 era eek Be ke
re ED Up eupbuis dpwpp
DE > a renzre EN Un =
Ger pp tung fanfı eo erkhemse
zgufngb pl: Uh-
a Er VE
Guumbqs m [d p,
Unreal
ERRIER EAERNUNDRERE
ÜSERLEIg ee
ne eng
ee. =
Dez Te el ae
'yku‘ Zeymshen--
[h-rp: De wou hp-
Me ee zeujen
bı b{3E ıhapäkfiu ful, pPlogwpäuwblg wlänıd
1yfın ufılı [47 TE ge EEE EEE HERE kn e 77
abet: ze gl beltg & PPRPDLPRU 4. FULPWROURBUV SD DE Balz [
S. Buulnpnu Swgplowlih [udpwgpungkınm (ham Sundaituml) (1890 — 1895)
ılivlun wbır plgneblgun. (tpfe% HF neggmı[d fep‘ qyluun All unfuwinwlgnı [d kandp
%. %. Pamkılplauplmuüh, 3. ohhnyupmu Ungbptaud)h (Pugwbhp Uppuy), bpp
(1SY2ET kapp) Prjepogkuz wpmegpune gun zit ayeenz rind hen a
wnunbumgku Suywgfunwlub m.um Suufdbpfe
1895 Ip gut um Mum Bf bpf) fr fedpwapm ftp <S. Pyıhanpfu Faugkrl-
plumbud]ı bı-.2, Furppfla U’küikaffeleulp s npnlp Jhwpus unfuaınulgnı [B bandp
Er N aa De wre N een, rebzn:
zbew[uil pundfiüp om pa hp Agnefın br at ko uopkaye Probe mann zuge
Er a en Day le perl; Gene mine
Zapu mwpf bazp (1898) bdpwgpungben Ip Gupgmb 3. Yaummud U’iyphuh-
nlhlwä, mp dp usb [AhpfAße meqgneAfetpe Urhrpfubgkilumt u hob
"ZULTrLEU UWUOrTrRUS,.
Q
53
nbq ip Zunpsk pwbwufgpm[d bu, npnlip es Da bp Sobpwpbubliu num Mb
al
1901 Snbunbdlghpfi leg wagpa [I lu zynı [u Yuryufı Se Pnfıliuu Uhanhhlaud;
ap unlund knwlıgbundg apa Gigwbn [Fe Inı. 1117777 dtp ft, udjf Ypbgwpäulk
Suyurgfian [I karı EdEpp‘ f pug Ag] (1902) Tunkı Prgtunhd ybunfipebr ap
Jpuglrı Br unbe qin Ip inbutnı.kp Ftpl3 hu {Epdbh kylpm. Joa:
1906 Eupekipbpfe Ip jwbähnıfı (runs. finfd bpfdp Z : Sıliuykauudl
Sunlpauptbautihs ap Ip Jwpk quylı plgachn.uwd nggm [I bruılg duglsı 1909 Dry.
inldplp , 772 {v Furgpne [I buı zyefu Ip bpgnıfı < Ä Dlpuk U Uhhtleuli:
Ybppbtu , nhannbyn] Nun dHwf$hpfe fi 7 (wwräwpn ppht pub urbplır Gun Sk.
ınkıwd negqm (Fhetp » Ip Jbpwsk Zebpbe Vrepbst wmbänı 4 b“ wunn]
Zugmrbpniud Nr bı uyumbku Surhogywinwufuun fr wlnı ul Ip zuupını-
Zah tr pp ER qyjbhpn] ,
gapSnchkar [fat pn a Do SP n u jung
HR BR RR“ % zpalalını (I bustı du
br genuquljurt ne hur-
elhenpn: [8 ep, pl.
wann. [I bu hwlınlı.
Dbpps bı ulınpı Ogzının
bupnı [3 frıp b3 Zehbebe
Vrrepbesf wpgfpehph
L wa wg inwpulnıufı
npnumd wugwpkgbt
Alp :
Zetpbe Bwopkayfı
ıinulun.npı Agınnı du b-
qui [ep 25 unlkuny
Funlbaitnul‘ Swlofd u.
DR aguung, AD
Trauer. Weiz
fragst br dannbdn.
zen [F febp . qupglr
zujdrs pr aymapı Surchig-
ee nee
VE
Zu rer aa
Sfr un wpulu ponn Lanbrwgpau[b bu
De au 2 Jen wrnuiıg quypnyfd
Jeuybh, be ubpfugu- S PULPALL U VPvbuhobUuu gpgen [If gun
geuky Su GEwbpp ep Papas ua
pwenphpm wggwahpuluit gquSdme pp, ding fr obgewt, kpp qup opt U Tuppphp
Vonpkiugeny zeutm (Hui danfe Suchapäuh Gupdhp Ip guymikp, dh Gagılatk
wärme p, wrgtuupfi, wfpun br wSsitgm pburfuit hp human kp, Shuleupup una.
Ga be uuhjb wupfbhpng] Pagglda bu Ip peafsap:
Grufbugu 25 ummpfbhpne baum Zubres- Tlopbuyb Kupqupeb‘ Guy painmuhp-
ibn, mp pupäpwgub (ufbhgph deu pemlApehi zupgug zum putnubpule,
qummfvouhgfiu, [b&hgfiu, nep unpfhgub Ir zuauf Ida np puumuhpbtp, Suyag
Sf bhubpk Shenmppppnengukp, be Suywgfan[Ffetin mebbgun bopubnp gep&fgulp:
Uyuzka Zebgphe Ulepbest tpuunnebzun Suy pubmahpaf[dbub ufpnewb op-
quiib, opmi zuepph frptmupbpupup [unugub Suy bi ommp puglufkfe fupaq qplie-
Tkyay npeligdß jppbte uyu ml gepwühl Seibgkpa Tolpagpar ku gun“ zunp-
TE en
54 VbereUfBUD NRUNFULULPELFERFT,
Uhhnnuynu Unntg, Upzuwl Upwoywöbwu, Snwgbuy Ubwunbwt, Munbphnu
Uumptrut, Sudlpwpönd' Unwptbybwl, Unwpb Pwpwfuwbbıul ( fo), Nnndb. Anı-
wu Runpnrgalbwb, Pppanp Pwpwuwblrwut, Ywpungbın Puudiuöbwb, “blın.
Udnumn Prwpphkibwb, Bnıfi. Fruuqwbötwu, D. U, Puupwquwgbıub, Bulhnp "bun-
zwztuub, Verpp VO. Punhld$-Plh, PYlın. 8. Mhpbwpbwb, "ln. Lupud® IPnp-
andbuwb, Por. Upp. MP nuliubbwb, Bpnuwbn Lwguwjbub, Ppnb. Fphbanp TWwujuw-
[Ptwl, Rwqpwın TWwugwfobwu, Uwswl Ywfd. Wurgwjbuwb, Pwpgkb bw. Ypıyk-
ukplsul, 19. Obgpiliublbwt, Ombibwb Vuybrwubwu, UÜbupnyg 4. Vwpuninbul,
nf. Yyn: Vhupöbwiu, Dpenbpby Uripwn, Onpuyp ©. Ppiqwunwgp, U'bupnıy
7. Mınnıpgawb, Spywen bug. Punkt, Unppwu Ypn. Pwpnbbwb, Ipbanp 9p-
Jpplfwl , Gurwpz U. Uwswlhbwt, TWwghbh Vwdnıketwu, Bndu. Un: Vwrlunug-
Öhbwlb, Unwpbg Vwpnilwwbbwu (Y. Spupbwüb), Bnfi. Vwppa (Upzkq), 3. Puru-
Sul Upwiuybıutn, Ppf- Tusenpungbu Ip.» Umu-
qnp Vuubglul, Pph- pl Vrupnn Jviunlitirulis
Plyın » Youhmaud Ionp-
ynilhml, PM. Zn.
Udumtmuli be pe
Yp. Shp-Donnulnuli:
ID Rene
wahfig Sepuafng wit
Au ae
Preuppelchne [Fk
Swhofdugws hurlsı
pregplfd fe gmagur
ER
zeggbbpkh, aiggbl-
qm SLp-Nonnubukt,
Draunwpbwu Upptıy.
Opdiutsruhb bb but:
ba omg Prof
A. Carriere, Prof. Jos.
Karst, Fr. ©. Conybeare,
Dr. Fr. von Kraelitz -
Greifenhorst, Ppnd.
Ohlynnuynu UVwun,
Prof. Jos. Marquart,
Prof. Holger Pedersen,
Prof. Jos. Strzygowski
braun: eb, anubplh, ık-
Apntugdk bphuau “u DENE Zei are x zB = er E Sbpkd kı'h) qpnu-
ınlı [2 wyfuunnuhgnı..
2. BUUNANU u. SUCDUY [F brubp Zuyng dinufih ,
EEE TECRTE Bag
Fhondbh, Inkphb, +. Swuh, U. Spuıkhb, %. Phunup, Unbpptph, Ypitzh,
dB. Uwnp, 2. Sbipzdwth, Pp. Vpayıkpb, V. YWbplph, 3. Pygkph, 9. Dewuntpp,
8. Vrwptpnwpenb, 3. PVbnbpupbh, 8: Vmpshbanduhpp, 4. Sndurkhp, 9. Buuklp,
U’. Genpkphb, U. Wuppbkpb, U. ULjbh, 8. Yupunp, 9. $hunkpanph, ®. Stp-
Urnfukutwüp, Ladwbh, Pbyyh, Untgywjb, UVubpbwigp, Shddbpdwhh, Ip. Ww-
wufbwlgh bet bi:
Uge ruf Jeuy gbobtp tebı bbpefi VfflFwpkuiı gapspfukpp, npatp Phpd“
bnugbung gopShgfio mupfühpuf BE Pepe (nlpwgpungken Ir [EEE hpplee wolum.
nmbfg Um fpmrwmd Sum dFwfbbpfd fin: Le Umfa fruh Php. Upukt Upnpüul,
sbfeugfpu, ap diügkı fup JeppEu zutso Yurzleuımubgkp Neun fiuufbtpfafie (dpzm
I EL SE N a regnen le 125
dur vppwgpußui qap&fi dBf :
"SNULrTrLU VWVOrHUS, 35
Ugeptbubbt bunpp wpbunungsu qbup h |
Jbzmfı uonhunhrbn Z. Yonnlin 4. Bmlliiw- R&
mul, ap (hf u Sbugbuktu dhske 1897, | |
guiuß gl Phpal bp hpuafikpmeh MP up, |
bgugup wolwunubgbgun — Shenwppppuhuit
qua hpun-wgfmuhut br daunlugpurlun
geqmwöhlpnf : bı aan Php. Fnhanp Pnı-
nhhlaul, Vhpguy UppwSugppr np depfs U.
dDhruu, Sep Bmfk. Unlypr depfe U. A.
bet unnpwgpm [Afetihpng] 25 wupf eigen, gpbg
be joruwenpbg Spaitußpme wbßagf Zuyng qugld u.
fein [Abu Sfr br np Ihuiipt be uhähann-
em Afrebubpp pugliuldfe zog wduhpuf ı
Uapyku Ss. bplnmupnu Unglrplaut (1893 — 94),
S. Ulpnyph Shpilhotauli, S. Yung Pau- 5 = HE
/onnälsuli, rpatp (Ibhı buy“ Funhatumdh, puyg
uprgßetnupbg baute Bhf Pi upEt munpfühpnn in
Ruyyg darum apungku ahzukı Supl & bplp whihun.npnı [Fa ük S. Ppfannpu
Pruykılpkuptnuld, S. Puppjig Vhtkfhelsuti bi &. Buulnpnu Suzkuü, apatp
profaingul 25 mwpfiühpm. dh, yunmnbangbu 2. 8. Suupkouli, gph[$k wopdtmgumn
qgepdutgm[P bundf‘ Zetpbep Sngfh kg, be dfuje fuläg bnwtgnch wplummulgne-
Fk Ip upnf Zebpbeb frp 2dudbuy gap Ferm: Bbpkjb pp [ürR (Abpheu
BE Zehrke Ufepbuf prpapus 25 mmpfühpme pupäpmefCu ug Ahunll”
Vak ua bpkp gnpsartkuy Sejphpu Fpküg apa gapSnebbnufdbun, Zbudkuhf
AI be bo opnk ZunpSunnphl” — cuglbhyn] Udövnbupaglb ajtput hr uchjl
mupfübp bi dh gpubuib wungupbal deu:
Meran ua reluha ku nee
dfap unbe wm dp‘ SZ. RAunlipwu 9k-
qhpälnuli, BE wnubäffe jogmwdhkpn] bi
(IE dit wg bepmquhsi u br u Su
qbnı fen zozunfag qpmemdng Fupgıliln. -
Abrtükpmf (dw wine) Ir wirkten kp
a a a a en a a ae 2
aufn? 25 mul:
S. @NUWWUU UPSRULUY
Buopapgwpup hplrrgui be Tonpuitnp
yökp, ndatıp Guypuenlee be nlap unchl bphu
Topamr than] kun, ah Porkrfuipuspn. Aka
wbgund” bı [BE fepke wjluumulfg, apaglb Jp-
zufb Sau 3. Bnmffiwiiliku Mnndiuykudli, %-
_ = j Noynu Rupwuptnuli, 5. Bulmp Roululi,
=— — ———- S. Yrnfwmüi Wuunhhtauü, 3. Omfukıh IOnnJvh-
3. SWU8DUy SUWAUrDUV hiuä, 3. Uppumwuhku Muntmwuli, %. VWuın-
56 VepPPeUfhBUL NARUNKFUVTLPELLEBRTE
$s
Joknu Ziuähnuli, 2. Yupyuti UVigphulmlkhkud, 3. Untopnulnu Sruppükwä,
3. Amflwu Whnhhlaut, 3. Mupkgpü Fupwlhhgtıuti, S. Alpnypk Bnflu-
kkuü, Z. Sıliylaud Zunlpuptmuli, 3. bhpuku Uhhthwmä, 2. Upukü Slinnytaul,
Z. Ujpruliimu Unkeonhulmuä,2. Mrınpnu Dhpfaujfdtwä, 2. Unkpuwlnn Vuoanh-
hinuß, Z. Upfwmuhku Worupmwübml bıh ba:
ara I Teer la enge a Inge ann ee
Ra SD RE aD ED) gem Ne paper
Aqmnedh, Say qpuletın Bft br ıyunada [fee or une Bimufpky s paeuannpkys Bu
DETERF Te (2 RER E20 a ed 8 Er EEE
Uhp paEU ge Senior hepug er sa ey) 3 ungnluepugpnelohsun:
Een ERS (EEE Ra me 2 Segen re
will Tampa [Free Gas“ Fe Tuzyunnuulj bau. gun
Zehrbef hphm du9 |
Iplsugun. be fund” Bg
Sreligetß uf be hr
perges pays quan
Zehfef MP udn.
NEE EN
Sunliumom magkpmf
Atubuupup wmapfih
384 32 ig“ inbutng
Enten Ye IR ER
EEE Seine
[hun la dh dann.
a
4 nwlwpwpkjk undyl‘
mn Subpwlbpanı.
Pfetp ‚pl [d kur,
nıunı_dl u u fı on [I ba :
Uye Pauly eyunendsiun un
[BE Wanltugrunhui
a Lernen:
fe ge prä FE pure
Zune
Reh ya
EN I a)
EHREIES SIEHE a
nnSfi Snfu neun Fon.
bep hund” una: ufpm: [ Turlıy wdEu ılau.
run an up au I nı [I hi en Fe HAIE EITEDF TREE Tun hı ug ıhaulım.
u h Barlneld ke vr: 2. BUMVURUD U. OLE gHYabLY Pegb» puyg
PaaR 7) rhef zylewinp unpuıgku Numndnın
(hl, Varoltnunpm [I bu, Ib ynı wg fun. [8 buslı bi chuudp Tube Uplınupgur-
RER ea 20 Saangnu Dinea
gezife erg egfaf” Suidagk punk BE Fr wpmeugpbg Zn te sera:
Up mugmf[Ihrin be gupdmctkarf[dhun uyu pdentmde, ymeun] Up [BE
Ta er en rn engen een) a pe
a a Da El ar ee Imär
npeäig , wurhurte, ghpgun. dep “Zutgkab, Zul“ Sub pühpne. uomar up (kat
hu um Fuife wirstunpfi ppwpmdb Sup: Uzu [Flpfie unyugunft Ip
I EB ln Ba Re ea nennen =
Jane ya le
Todzugpn fa ZUUPLU UUVOLBUSE
ZUUr BU TT VO LBU3 HH, HER VAR
N 2. RURPREL &. 4.P VRUVRULHGDUV
“Bupwnbı gnpdb; Funlabulpt un
Suiıpud demfenhuladg u wahl; Bun fan
ab [B be,
Klar. Ufer, 1887, Abe 1, Buyımupun
enden:
bhpkje zonup Fbpbeu au wagkpp umnpwgpngbt “Zugbu Udüopkugf, Bnpl-
jkunfn wnfbhe, wnp Sg wand [Ati pühz, gut np «2. Udoopkuyf,
vom upuyunld m. (Futäpuylegg zbünwspfin un upbn Splinpwphpbn di Wbrmnge up
vennpwggmgb br Durhuje “Zuitgkun, sb uunndkp ep und [fr uuop Spa
barqpngjihpm ung m qupdubp Suylbugfbhym Sunliup, Ag plan: Rum Sfg
wpfühpm wnptggunmn zupp dp wguljbu bp, hop “Suingbuß, [edpwgpe[d but
9 Ilaq qugng zog wdwgfpihpm Ir fudpugbpulpme wnquitgfie dp" dp haha
pre ft aufahfie gepdwhlgihp, np uuop wpbenpm [I ku Tuufnugaubpact uhdpfl Juny
bob» 4p qgupäuht Pplig — dinph ze zwakmpfi wiju [hplaßie, mep quradaud Wh
“Suirgbu Udüopkugf, Sun fi, ulgetunapm[Atp, Sudgufdug eupugekpp)
qbepme [fe iohjin m qdneupm [Heduhpps Sweuumgbp np) url Tqamullı b
uquopu.uiı znphjkunfe un [fr ptwhuiupup zung bpb queup[F wmegunnpne[d bu
nur, “Zuitgbufte, qupqwgeliait m jun pur [lie [Feuit tugununan.npogubpm dinpkpu
9, wg” dt u Alöguiunguh; wnp Surgdai und [Bft ri au un
Kumun ud wltwSunp umwfEnıp hafumd‘ Ynpıudfi Zurbuße uyuop 2dwdkury
zqumuuf, (nuibdupuppp gufky
Pla “Zuirgbuß, pul®kpgegbbpne zuppfu 9 Yu ujtgfpub wunthk, apabp
un pl bundbi, dunl wnhgb que wnwpl [db ups u Suiugkuft,
gun” pp qpnqs hal“ bep Gupgugugs br Guil“ Peg qeng m Gupgugu: 1% gpwı-
uhyme. [une pm HeSungejo dnufie fl iunfui Vfoßldwpkutg U fpuitn [Fb
fen Jbpwphpkp, uyu plurfuit br guiuf ap bohtg gpuhut qgnpdnchbm [bu wu
wfuitugygw pw Imgmwd bp “Suipkun,s Dad Pep Aupgugug muftp wpäub
qeng 49° 25 wuupf zupmtud; [fr un. [Blu wlsudpbp wqwungubp "Subgpbuß, Sp
mupuhn [Ibutı, be Suypk Suyp undengpufl Gupqugeguhp: N; Fb dheje wage
ükp — V. bb. Zfeukfikkuiichp, Mo: Zupupbuitihp, Zufbupqupkuiitbp, Ub-
[buibp, u dr ommpuwggfiikp ps Uuygjuhe, Usjbuhp, bet: Ruyg ubie puwg-
diufd fr Wi gpnaihp m Gepqwgnjibp, mpeg 9 Mmbbunptubp, Prfmaptlp, Te
unegfgulg, Pyuchpthp‘ Dpmb- Pp- Tupufdbuiihp, Ugrtgubp, Tugewzbuitubr,
Vapmı [unäibkp, Pp: 4 Mnpgadkutiikp be, dhzim Sununmupfl Buugud I “Zu
qgbef, br fphüg gebe qpwd bu f Tun “Suiipkuß, qupqugelai, I wuunupud
58 VhrbeUPfEUU NRUNFVTVLPRLFRR
1 along ung qupgugelaites [Org bgmgudfin quitm-fir “Suitgbuf, uf pupbtud-
uhpps mpeg gl geliuplip Ppläg sun. wm Jeggfzlen zum Suliun om guitlft
9: Whg Tun gb wdengpuluit guähbp gopfülg» vg “ywope wit dep quagabpe
be pufdbpgeijthpm gbohgik, np “Zuiugbuf, Sul Sugfwunlule muftp,
aprnp uff Plug mugmch wmupf “Suirgbuß, unhpb gung qupqugkut
uff Surmunndt *Zuigkuß,” Suy-qpwhutn [bu (u pmfuuitit dinmmgwb Sudkun
grrdligfiu yunungglgfh VhpgapdrelFhwip, be Tape fu) Suyugbum [Fb nun Hi
uhpme [Pheuing unge Sunmunan Sfulschpihpm deu Summumndgm tr Zuhpopghi
degnojükpm (gbrp puhp” Swbnudnpg Yun“ Pzumdh, mpmfohnle 25 up ul
heuinpfin dE9 “Zuirgki, Puh (Fzwndfühp gmthgun. — hr ig mehhtunp
bpp pepb bp Wqumurkp, megqudhın bfin qgnpdwmdnmd Jppngukpp, wagne be Summe
bpphife hhpuphmemd bogpadlukpe m Shpfetnkpp, apotg wu de dreh land
Yuyummuuhkıt kp benpkg m frufwnlg‘ np qupm-, Top kun [Fkuig, Tunp [une
quphme [hut upgfutpthpm wbq puitupm Suhup) Sunhituubunap br Jay
Kthuin Swhupuitn [3 lobte, be kpphile Sumunpt: faul, unbe wpug qapbkgfi
“Suingkuf, qbemwd Tugumuhfit Ppwgapdmdp: Day uyuop Sugy qbtmdui dp, op
bep Segugfunuhuite num Hruufgm [Hong 9 pogSuitmeg gShpmd]* Suchandfu zug
“Zuiugkuß, menge [But — fr Manituhuinfe gun bu wdbopt plug ufıpmud nl
um (fa tinkpme Sbinbihzm: — DEE ua wmngkpmf‘ “Zuitgbuft, Sumtpbn zum)
wm qapdnıhkm [Abu umschitichpp [Bhewhnfahgfiop, uam ujı br np a
posteriori wuwgnegwbbg mgbgliip, np mugbg bp "Sugbuf, Slrligia [Fed
oa [Pwgtngbhpom Juinpu bi Apapı mpnfShenle zumwp Ian wg "Subgbunf „
gfunewS Tuyanmuhp:
“Depmugu, deSugfp ewgfpp qugewd bp) Funharluhfil gu pur film [Flut
udn ud fenfnfune [B fetithpudf * uirgugmguihze gupäbkpuf uiunp equip
brpemgbp "Depmuqu, unbjb pimubbhut zufuinufthp dintk mug” ep worum bp
bo glqugpuhui be fluyugpuruit Squmlindpps "Opwguygtkp, zupmtubbgfu pubf
dp wupf” fltieubuit dad fühpm- ulm guitphpp enfwpfichzm uyuafuf wugpl-
ui Spusmaparyaı [Fe Wühpef " ewggubat qbunypl dp pupäpugn: u zubgmilpp:
DnfonewS kfn Sunbätunljthpt, mepbife * zupanmbeı qgapdh; Funkituhli uuzuupud
dborpnfulündg — unuph zum pungfula [Ffetin,: Supl hp qnsugbbı auge "au suiup
femfınlun. (Bft:
Del mwpfibp, gFpufum un zuptkpm, qua wide [dB fehbkpu
nıupah Jurkun da, [Fhplecu Wal wbun (I bug wmupphpm [Ffetuhpm Sup.
futpuhpt, wjtigfoß oyugdatiulp br ap Vfampuibm[Ibudb dp qpulhuib gupdatkbne
[bu Shen sbfie beim Swzmmfy, puyg pum punwuhutf gopwnp af, un LFunlin-
Zul Jh qui vive! qpn[d bus Skintsehjpn ı
Yuyfın Shpwgeu ugwilihp ap au qpuhat wugopdm[Fhu agum wsop Ip
Buybfin, Ir folüg nee he mepmegn Hetgpntugmgud bi zupdiupuggu gempb Hp
uuunpunnlpm.s Gum pfzbpm SwtofB ufınf ps np %- Abpnfek U. Du.
bh dp, bppairßh Ip Suliupbp fe Hetg fegphluii wie mund du, pp
pwpbiuup up wgopp bush, np Vfwpaim [Item &lbmtupgwd 5° yupplpufurt
Ben“,
a ..
"ZUL TrTLEU NWVOLRUS, 59
Spwemupsulne (Abu dp’: 1884 wpgbt mepufuupup Aujubpp bp zuwtugf Ju
nbyn] le unabtne ae hpfanunupgihpmu un fe Wigßpp hp Haap hpotmhuit (B4
qbertuufuit qupphpwgpf dp Spwmuqunha(Fhuin deu: Php. Lupqguit Dumfuplub‘
Ieplugaju wuuzınqutiskpbn dh upphpwlut Spunnupuhn [out dp, undgb ua pP
peafe fi ing” ip Swhundfenkp: Auyg Guy fpunwgf Auybbp pung‘ [5 Shauenp
Hündar jehpbt pad hpotuuhuit (Fipld dp wtf ber np Gepktunp gusugmd wur
ggf Her Dapphl Parppufroun Summpubafsbui dp‘ mp bp u Funlia-
berf pn debug inf Suy Aufdngbhk Sumpf Bfrüp, zum pfe ogueu
qbenfı dsmuhwpupbp Sughpbu done um uyugfußp Spunuputm[fet us Shui
ubeypp‘ ulquluit dh9ngukgn] Ip gnswgne fs Par ppufwou Suugufm [Hui dp Inu.
‚guslrou zupufbufsbp[d de feanf Juglpkp wnunbpungbur Vapo Pal uywop alıquiyt db}
Surzmupugp ngen] ludpwggme md hpotmhuit (Hipfd dp put hptug Puh oqmu ip
u + bhgwSuyluug, wulhundfen, ul Swügnepdog , md wn[$fı & tort et A travers
freu ups uitını [F fe hibhph forgun Söugung hpommluit (hpfF dp opetgdb hp
Gupguitp (bu hplflglud dar due gengubpp hey uumub gausben] per
np gwznefp pub, np njugb de Sunummp 5 uywgfuf Spumugulae [Ehe dp:
Ibföp mu glip uuugfrufı Ylrquuhupd Gad“ witungg wpgletpn] uulmtb gerdb dp
Abntunphkg :
1886 Ihpı Ur Ugenptkuitf ppm [dbandpn gUppmsugpnfBpetr guy pt
u Apgur zum) dfrafum fg ua Spunmupuhm [bus puptlm [a felg:
Sau when [Afrop Ip wenfgs np kpheapg Ah de ghphrat Suthtp: Dupg
buufnp dp, pkuip dir aju [ul qlabgft lworphp, Ip hupdhtp, [Ab put gut
HSuprfueh qgapd dp zunmd phpkp: Path bo qapSbuuhuiufi ua b dep ıfonpkumm.-
[Bfutp: Apzunfp dES bp) eu buufpfit Juud und qyapd unge [Fruit Gagifiuuhfgukpne
wgglygme [Fenp, Vajbzunf munanlung Jbskpamthp up ghfk ulahp, mpntp wyu-
Iaqne[d fu dhuyt hp dupgepkuugfin beupugfap qupuguükom mug qguplu 5 que zw-
Gey» ap ap Aqdqgml uff Geh nu Ab dnupla [Apep mpuilkguhp] bpbeuggpe-
faitı oydlpito, np uywufof huplunp qupdkpm db) uummuufsituınaını [Fu dEd pur
Hin Pncnfis Day ihpk fl Sunlkum hpotwhlgu, Ze Golgapfe Ir Tupbipkupkui,
BEE bo gm Spungupuhwgpme [Shut Yurpdutugpbl ut gufugkpfe wuwsn-
Jugmugmdi, qup dewgbun qopm[Fhunde Summphafiip, je 2-8 Belege
Zug uyunpunan guyg wu] glg be gupapg uhpemgp put nphufgk
wuduip m wmnwuymuip, due [Fb wggne qopm[Fhunle deßtnpglitb un np“
wi kr be HbefBurfu mpbek quSogm[Bhüh glamıuufhus De wgu kpfmhph
be wgui‘
7 phikuuhui Php Sage
Iptumtg "Subgkuu widuopbuy, (S- U. 1887, 59 4):
I ber 1886 voy-be) Zwigkup Spnwphngkplit du Ze Pelgepbe U meubdpkwebsi, Mama uyu
grwakp quwinnwlub Sbpnhp Zwögkup, denpäkpp, gbppbou bep Sngkwrpb Iwan upu Neolwpke wennpu-
gengbu wj denpäbpt kr hpuunwn m drug Auf “lo wwghet b, hp deifupep que Papzeitikon]
menkgükynf Surlaunp‘ qnSmtalm [but wbmulgb unnbpudnf dp zepebwhl] pape pblugdker:
60 UbreUPfBUV NRUNRULUTPRBILET,
Un ANA (edzwgfpübpp ulm m „fu
2. Nbentıy 4. Bnifwuikui
2: Bnfs. 4» Mn diaylbuin
Pplgapbu 2x Peupkepkuupkuin
Ogiufuiı Tunppfky Vbtkfbzlui:
fi Pıu Surbuyfıy'
N
Yuptuyfp [Bbpleu “Zuögbu unlwopkunf, neqgue [Shut deuy [woufg” ber
gebzbp lodfwgpungbenh Qupgn [Fruit uud; Yhunnbzuf "Suärgbufb, bu Do gun)
faul) —E kun: wnn8 geb pp ss Yarphuklks mukıe ya san rlimelnpg eyungLule ee eg
Fhuüg Zulip Ufer apatg dinfofoladgp wugpfie neggueffeih ur bp deafenufe:
Ausg. witz Yppup jaya Suykugpi, pam) uud Ir paucuims sy pain ap Uifz
puibun been onzehu kpphp winsuuufg, ongsis se U TEEEs una Sep Sr
dopffkuflug Spunyaf — puwcwfui Suitof® "pupaulaiı, nun Hnfuie , pre kun
qbmwlub, puiwährfie mul — zupuewbbg fep meggme[Afeihn pum fedpugpungk-
auug yfıeıwe faul (ne) Oınzwl[iu bppkii umwsh; bppbdistmzung opus
DE jener Fonmeuuee
Varyuyu Speıunarlı) ESS urn wpktz Bine fü Huuy false a ze
NN EL a a Sa er rn a =
LIND 2 ZEN u a GE ni re Ei
ana Sr ne cat apa lg Yerzt
Prp ug ums gun ford ein zusesa gl Bene jıu 18 guyln san genau nen ee
Be pespelikpne, in zebpe= deiner payseaN ae Fee anal un u Deu re
qupqugühe uya, wege upfenp uyuumnbp fun — pwlirhui Jluhfin, puyg ug
urzigeuk ip falıgpa mes miagpfus
Zugfugenya We japanese eu pur ja pe Way per an u
En a un ren WERE, 2 el ep
ARE En eng ern, 09 ne erek 2 Si:
Bee upeau. Bel) Bug unpeugaju dluph muy ze nz
TE TE En REDE U ee Elze 75 De en
UT a ET un, EB ED Szene an Se
a En ren, lerne Sl menmeemes le gen
thpl udöinuptgupiuftbpe Eu “Gpwhutt m Urunbtuugpubuibp ı Unutg gun.
En a TEE a real ea 2 a rl emlmere
Ze SHEETS nee, em Sp man
In en a ea Ay ET Ayla Baeber
EL Eu SL] mern Wr Senegal een:
TE TE Din 2 ia Tania le eragre-
El 23 Bu I TI) Eee —
wggkgn [fe mtf unumbah dannbtaufsonwhutthn: Ppwukpubpt Ppltg Ja tkpte ne
ern früh hp dba shfi, dfoghı *Zeitpkuf, “launkinufrounfuit „fe hpkem dp:
De guysopi (pe 2luprws ia a pages ne Reli
ee
“ZUULTrLEU UWVOTLUS, 61
BL 1 Vo er Dale Eee 1 a ne a u Le
Sun wpwdnypfu Iguamd 2Dundlkuy quwbdupwbb wpgkn jbarjb nbglehm [If mfoh
muy “Zuibrgbuß, qupgqugeliab Indian: Ufuje Kaugfp Gpbbip mp Apg wupfl
upgbb “Zuitgbup, umfıguemd kp [ep mpunmpfir Ghpuqupuitpb un bpquzludl;
u le a
Unp mybbp Spunyupud) blu, dmmnbı wplwumnuhhgtkpbb Pp- Ur Mapgn-
dub, Urpm fanit-Spepbeb (Olben), Ip Tupufdhuig Pphüg me une Himufpne-
brwig opquibs pnpmd ki “Suigbup,:
Ruyg dhryt wggugft zeßubuhfie db zubglmbgzun “Suirgpbup, — db ag
[Pb uyu zupwtuhfi dd deut danitungbutkp hf np Kuitzyuiı “Sutgbuf, meqgae-
Pub wpöbpp, be gupuop guy Suy-putwuhp dp, np Ppugbu wpduß ppug uw
wbre ui, np fep pubwmufpme[Hbu uzupp “Sugbuß, megque[H bug undpupud
zu» — ug mundpuugbu bepmuwgh qfetulubp pun de Suppe danufit uf.
gu Shinbufg “Zurgkufns Pugubu *Suilgphue, up Ip Shentreh nflalpun se gut
qbetfwtihpbu dhuze semeke uyu wbmp Juykpmgolpm: Dat fr Ahmfi Ip gu
nuuänup Suy putwußgm [ftir (ng Lone quplee Shemwgonn[Fprtbkpmgfe: Mepulı
Eup uyuop np uyu megqm [Beth (pp wnupbapg Ip Sumuyb Suy qbeludeilung dd.
Hantım [Bus Unuig “[A[Bm wgqgwuhp, ppm qqmezwgun *Sulgpbup, “ul.
lbyp wggwmbug, pp: Pfungun m gb Smenhu, Sphupfunp wmb, Lrubetg”
KulB wgpubuikn qunwguil; : Tonpbtungfio qusbg fep quad deu» pugg bunlugmet
de undang? gut m qusubfupn phpum Wonbgmg dep qupkemh: Tamm, grand,
wgunugbp ungupqfen fen Tuuyfda, npnfShenbe una Fupp Leu Sur
nurhumnyg bu ns hplewbuyudfe m unwgulung Sflkpm Jeug pupäpugtkr Yo
“ Zuiuphup,: Pb npgunf Ppunatp mebkgutp, [Bay LpaybW tapuibap nun Heuufpm-
[Fetinhpit, zuyatım [Bf tinbgin br agpugajt ulm Th, npntp yumupımkguis, hp
femupne fir be upfenfı Gusnuyım fi:
Ruyg deut yamaha muggeldhtp bp) ger "Seugbung gemwfwgurg:
Zuigbup, Summen Tomg ep gmulut ulqeuig Jeuys wmopbug Sud
br dhopkug wog jhqmeufut ulgentpulp gmthgut wogbgu bh ber deu:
“Zuisgbup, zus da shp wbabhp Shppbe babe zupdach, wlbu Gage no -
qlo Sahye. Puitung Quinn pm dp wshp, Sumumummd phil
fu opfiug Sunlkliwn, dfzm pum Gupkpafe gergeeherf bee aredwhlgtr
ug‘ unzuhgtlm bphög qpbee “Suigpkuf, dbam ls ame mgub plug m
fuitetung ı
Apuk pofßkpguge (A& “Zuhgko,b Pre wnunkm[hpen Surliupud ulqentp-
uhpt, zuypng bp qumunyupınm Pd Ppp ne Suchengumaufuit‘ pm qupqugiuh:
Ruyg ua qunungupmngikpm- uff qunmufuuihh, [Ib apnz pp zepun-
Taufe dp 69 def Wptugartmf phyme uf qupgugm dl Udbu dinpk m qesb palmud
tnpre [Bf zuan Shen b zwn wibgud” qupqgugmil” ppupbs TufF phase m qup-
qugdlah, unSdetuugSbpp zoqmwbwgfpibp iu App mpndky, dam Pepe Vhpplt
shrelündi zunup ff phpk au qupgmgnedp: Un uyu pulse 5 Sudlelunbg
zw dp Ahplölps pen qepdndud dmf dag Mulkugpme ud gungen Hr
‘
62 VbRPUFBUDB NRUNPUSVULPLFERER
beupdb wupphp Sepfml, wupphp (utupgu dl’, mmpphp punhp qupdwöhzm db)
hp Guyaituy. puyg dep ulgentpn] » hm “Prptugpue fu ugumfzfuuitı I winmb
prlwpupmd‘,, Yan wibu: fi uw: Auyg wlgufip:
Vf Sfelay pumewörkphu zugaup Gpuuy rpufr np “Subgbup, bp hp
hep “ghomeurhuie -uundhuhuin- piuhaitı,, mu qyo [B bund undkim qfe palangkgb pr-
guys br Tg Zug puitwmuhpm[Ihuin, opqunp: Us dem dp np uff Mönbguk
gig‘ “Zuimkuu,, wepfiz mbunhbmnf do u gühzm (ap 2wmdkuy bhutpfit
BI — qui bulk] :
Maf zlaepuitp, u Lpbtinuhut Tfofldmpkug wuplhut Ebmegeer ders
Zuigkuft,, gun (Fbruı opbpmde ME9 damminngeg ppm] SSSfutmf da & bon
entendeur salut! «yfunfı gngknp: Pfkftp [5 uyuunfufı epd Spuapm] "zum ehzkpm
qbe panlaunglgb fnf opup “Sugbup,s Up qmezwibßtp np wnpeb mupf Med Sul
din [Ffetiuhp uff wndnen ErmpgEhr uyu pwgp: Umneguihgun dep que zwlne-
Ebrps Ugu bempu dE9 beten wur arbbbug Wei ugb, apmet wusutofg fpluyfi
Fu‘ epauuhuit daymnpugmpf dp dad wmgugpuluib gen upm [Fbwig gugubfptkpp,
“Sutgbuß, wma (Iurhpp Yupdhfn degb 100 bp» fo Sala May
44 350 Bp-! Mg pub mepbäe au wSwgf muppbpm [Fu fr obur Ufupur
tm [dpi “Suiugbun, gb Spwenmphlp qpudl” zwöhpm Sunlup, u Guy puitmuf-
poefbetp — Supumwgubpm. Sunlep: Depnywlub pwbunßpubus qfımn [Abu nen-
qu Pkw, defdngfio, wggbgm [Fu Fupgeliati pp] muSßzn Ymrgk pp be
qupgwgnegfön Ya menge [Fhui, defdagfür, wggbgu[dbuib Te Guy ggf dp:
Ugum uf uyb qugmbhep, ap 25 mwpfbhpb Stenb pupwenp quad dp bu
gun) Ip dab “Zwärgbuf, SpwenmpubafEhrüp mswgfb gnswpkpne Apetubpof :
Puyg ep umuuähmd ghpfe db) yunump phpumd zupuquimfAhetp, Ip lepwleneus
qEtpp zum) abge uyu Spummupuln[Ifrt Te bp garuuy — Uumm Sal —
dbbeteyt Sagen] bu mgpm[d lung jfenmdbult u wmohkm ı
Ua elfketayn gnangme (dibuudar BI np” Sag Bus PrEn Ep TENer IR De
Ik Uggsyjfin dlimnküngenpainfe,, MEI) Terzunp) Tuisinplenusn len Teen
Kambtuugupuzt, dp up ungut puiboußpuhut-wggunft dfe (Phpn] TO Sunnnpihpuf
unmupugud: Yupbbrp Suylgp Sumınannudam [Bu a pP wqwgng unbpnpg bi
Dasfuylı munbp amwmgne us wppjinpubpa kin Suurgeuns me l22 Veen
nchkp br — mp Up zmuup “Lutgbu Udvopkujt, np qebk (ep puchuinppikpm-
guahfiu, bprpupne fa fans. fi slbausgfı enfezji poz iu GENE SE zuheene entijeuunue
Be EEE EL ee RL
qfınaı [Ahwilg br Summanmatı m fpuhut wqwgeygbkpn] » [np wbgbunbe m tkp-
a an LIT fo EN ER al ee I Naar ug Ziee Aeig
Saar qfmae fe kai, eyugbu füssbuNayerp hp tuwask spbplaibung.ng) Barousa
gwggbwgeng, bı English encyclopedie wbegbwgeng: bb 2dwdkulh wn [Ef
Me er oe irn, 233 SE EL ei EL
NL N le eg ae EL ae
Me a N ae ne usa Ve ee
u a a a u Ba De I an ae ed ED ae
"ZULrbUV LTIVOrTEUS> 63
ME en = news N Ras Ip pupSuupn er en leur;
bazuuenn Lean Yengimus Tegfeof Sppwn ber wunnp, _ üpebp u hpkag ) Iopn-
qu [Pub Sunlbelisen, ynpgnpwilhen uff fee [Fun qpuluit Geb ur panda
RE RE Te a a U EN a Le
afpaefFbul, wibghrae me Ubpfugfe und Shan gewgng num Bmfsbpfbf dp:
“Swbgbu Udaopts up» bpwentp ncbfı updkynı e% fer 25 wlan hirwnpfih 732
upgupungu Jumnfad 5 uyu Ppwentpp) fr muugub memlnun baten ds
a Da re En a Er rang
Jubguebu pwgliguhe, be Inputnp gpubuit Abkntumphar[Ibuig gufunlafu pjtupe :
Ypubtp BL punk Suybpmt MI Upkunvihp, Yunnstikp gubgum bi. ung
EEE EU TE Se
DIE Sunlogu ud büp “Ludbgku Udsopkayfı, Spumupula [Fu hupkenpm [Fhus
deuy, EEE Füzubu |hppbn wmpfichpm fapkh uhuun. gg mu, omupwggf pn
Dbunpubp Pphtg Suywgfmufunı num Femufıpm [Ihudg opqui "qSuingbu Udüoplrug,
plerpkpm dep Juigb yufagb, br Himgprismguib Suliugpudfugp dp pl mu
gupngbip Suy putwußpwfuib (pfßps Yugmd hrp puup Suymı [Fu Sunliup
qpwluib Gnfdag ds Depmaqugf dppulttngpaib wdiuht unbjb qunkgu [fh niuftp
uu qpufuib SunhugnpbuhbgneSfetp hunwplu obubkzm: Ruyg uyu mpmimten ie
fepebr qpprunliuggm In ddp np wumtbetrbent nf alu pure Fe Prpuft geld ug
qfenf Sünde Sugugithpue: be JebunibE qusngm[Apetühpm un dupbp gutf uyu-
fu punlanpmfu da. bfak 3,500,000 SuymfEhtubu TOO Smgb hut
100 Dpwnpf preclayn] up Tun, uyu qpuluit Sebi, gu dp oupme ui dag
Yocbhiuinp punpngbu qpulugmlops np [ep use zuseift golf ugu Furlaitudug
ufenf wo br ufenfı wpäwfb dep Abnpp dep dinugpud gunupbpf[d but Suugubp
Zungku Udooplupt,:
Ruyg pub 5 [6 dep pupliud gemubpbkpp ff qubbn unbe qbepht
bqwivuh dp, uyu pump Suyl&ugllgm Sug Vhtktmuibbp quibkpuf s dat ge
“Suigbu Urloplsugt,, pl Suhup wpfunf sepush ut gpeliguit Tuquuuitkpp:
Tolpugpm [Het fngugbu Gp abo 25 up zupmeimug “gSubgbu, Gupguger
qewgkutkp, kppkp qugpud sb unpuip qbumbpu] Suy qewleito fly qupgug-
bhjke Pögugku qumunpupb m tbgun. wnplh wingud“ paypnp wzlwupafe deu qelmwd
Su An wgppühpm gm guftbpp hugdlpm be dinge Sfilig GT Surmnptlp wu
qebg» uyuugku u dpup mrtbgud br prynp Sfb Hannbtungpmfdbuit gltufui pl
qbprbpp Spwmupulgm , hu ug bplm me ggm[Hlundg dadp qfentuu zug Sukug
Suitofh unggm [Hhrudg, bob bpheopge‘ wolwupSupep Fepgiltn[Frudp , Iuqnfegben
le pwmdinnggb gun] » bpb veprjb dmmbtuuyupp dp: Ruyg mtl neplz qleunpme-
fe die mp quen dnnbiunpuppnd] qfepunlinngkjb gel Sup [Fu [
ulgewith; dub Sfahay Zuyng Jeuy ap be b pamun qpmmd gehen: Dep we AD
Gknbpt pam wdktuje piopmpiulm [but feugepdhm b dNwhh uber ef
gpmı[d ati, u winkt gnSmehml; upum] funfı Gupbüuy pub; [Pb uyın inluumm
Zeruidıp Un wayphgum “Zulinku Urliopkugü,,: Dep 2Budkuy jnpbjkafb wn[d he bp
yrpgepk vephife “Zutgbu Udoopkujb, ep pupbhuilükpe, np nm [5 bee agopda-
64 UbbRULbBUV NRUNKUVEPLFRE
his u Sum [Prwit qpuluiın [hu m wma um ua Anfdnge, a
Fig u upf Gppuy Shlnnpupp qihzf" 1000 Bewängmf » au qunlugfuge, np
uywopme ph; [ru hp zwüäuneh qm qpen] Usumpfuluis Ppundaunubs da, be lb
ulfu Guitotu.apungku Wupiuitugpm fi [BE Tom hpunmmug wm tihpe br [BE pa.
Kauhain Jbkuhp: Bnyu ed mfg np dep Sf be Tnp qpumkp penpkhwilihpt” ufunpu.
paps hp bene Ppbig perlaih uyu Sunlinggunft quiidupeitp; np fünf pp Apab-
qudluju ubhlge Pep vnp 25 ulkuy peubph uhulpne :
Dep gupagne [Ffelbhpe m zupagne [Afetühpp undkst bupp, zupp I nchf
“Suigku Udüopbut,, (ep Sp&neuybg npunlungpm [Hung qumupwd Sulz fun-fFkugp
19 glanbum fep Zunpgungupn gqgmödndtpb zuyuäly
Uintig‘ np efıpumd Ei ua pursmufpiuhui an. Bes
mög‘ np Suemmupfl” Hungfis fpbt ne um ITeugur menge ku,
Unnbg” np pucuitapgm[Ibundg qak Punngfdu fpp dinkpfl” puplgund” dp gEupp lub
udn Speppihupbgme fpbüg gpubhui ukqwußt drug;
Une” np bebtg Gupag qpenda Yymunlgf pp fup gpmluib pupäpm [8 buitp deu
Fun,
Unntg‘ np qusikgf Pphug Fuschiitudt ne qzfepne A frübhpp wupwöhzme quest puituuußpug
m. Fuplludiug upuiwljet: de)
nn) pop Skwmunlonen sbfe hp pp Suy-pubumuhpm[F but stm ws ungunn
gungen 9 Pebtg bpldßu, puyg egehkabe bobüg "Sebgbup, Gupkjb uhr
a a Eu SE
Unetg‘ npotp 25 mupf bupp qugubf [IE zuymbfı, wruidtungbu [FE Sprungupur-
yungbu zugntikgfiu “Sugkbu Udüopbuyf, 2dwdbuy Bnpkjbufe unfahe Poläg
DEE
Urbyb pwpäpwäujby push gap proud LE 25 nupfı gun) uyu unnglrpu gzpegos
Ip Ypluh, wunkd ul [voupkpp» gap negqu& kp‘ ul untl whöwhbo[d , but Sl
Surhofd , fıp paspkihurlar , “Zulrbu wnlaoptrun FR phpund] »
EL Ba SEIEN Seen
a re
Upksugsinpug) pay
(oz fin znurlue gi Eu
Pag a Pfmnhp, np quagfu
Sehe Polar Nenahean,
"fe, ofen] qummpb
u re 10a er
(Ste: Ui 1887, U. 49 Ar)
SerE IE DAL UE NS
——
UFYUUUSRPF FOUR
RS. PLPRSNPRU SD. UL PULPVLRBDUPrLUV
when & np dep Stage, däniktemgpne-
Pa ep
fee haiı Phıykm Jhppkpu cu.
nuäfti m zwgpme ht Uns
puehgun., uyum. Suibrgzbpi Sg (PÜ quph zur) ) Puugppbkp
dfügbe uyuop zbpleuit geyuin be gurtfip mul gusugnugfz
Spwwmupulnm [I etuhp: Suwgaju Prwgfptbp qeihjoe wlthupn [pet
u wpgbt gpb[8E fr ghpbe bzw by gutß np Sutofd nunbiuumnu.
pur , Fugqbu LJdpu&hf, bpm wugledh be un, [bpphpu pum punu-
qwüß Shenwgomartgui, umbau gpbfdb mis PrSuybgfu uyu
wbrauhfunt ı
68 2: +f- PULEVLbBÜUFTEUD
Zu ungaje Spummupulme(Hhrut Sun huy wuhugt Id wfthunm[Apeh dp Suy-
bpb pii=ghr (palimpseste) Amgmemd Abnumpppuhpbt, npatp punufub zuibnfuu.
gb Wr Uuntp dhzen 19 Gun” I qmphpht zum Hpbh kplufdwapu]f Hugugu-
buy Abnwghpibp Eur qnpebp zum qpbe dp eugud, Sph gem [hehe Npwb,
Tugugufdp fapud, mqud ibıfe Jbpmdud, br Job mepfz gut de gpwd bi
Uunp Sunliup uyu bpfugfgübpme Shenunların pp bi quuntp Spuunupubby‘ pu-
Tunukpikpm. wnuitäftih nezwapm [hu hp julihip ı
Aug fi Subofb Suy Aplinghpihpht (S- 8. Swzbui, UÜfiuph dp ug Fl.
gpm [Pkw Jeuy, Uphium 1898, 49 104—126), fhlp tnpkpu Swtofdwguit Hofrat
Prof. F. Neumann (Mödling-Wien) wunpwgbuftı pn] bpbp Suybpbu hpltm-
qbrtkp, mpeüg Jeuy wunpkpbt qpmmb bpr Mmbhunpe mut wunpbpbb Ahnughp
qimub 5 Pbypme[$bu, npatgdb bpbpp Suybpht Ipliwgfp b: Dufbadmm gFmeup
ff zunup, bi#% Abm wgfpbbpp mpunlugpbib ppugfs: 1894 Dqeupb D. Schal
Vudfiukut Ufrupuibo Foubu canabtnugupuibf tmfpud bp Frldkuy Abawgfp dp
Fo Smfebemgey Pupngeghppp (gps > 1231)» epe reife mu EI eng
uf} br np wdgngpufke Ipfimgfp Er Smoke zupu mug Aupmgugug Gepıpuy br
unnegbgf ap U” Tonphiungery yunnda[Ibui ähnugbp 5 (3. 8. Spk, Emguf,
a IE ee ei
Ucbjb JIEE zupagnı[Ffetb mekguy Ufwpuime [burn dünnbbugupuinf Vm-
Bengbapup Ipiemghe Jemmther Guyppupnı dd» ap upgen 1848 fi 3. U. Uyupbkuitf
Abnop jzepbeut klmb, br 2. d. Zumgpöbuf Juhpm] pp 20 49 poldhpgmums
be puibmufpug Subofhugud bp (“Depmym, 1848 6): Du quuntp güpummı -
qial ke Pop 154 69 (emp gpmphun E9kpbn) Gupqwgp: Wem plug zermm
bbpekp FUSP geiktoupupn gu, uhuyb nlük] \ np wunbp äbnugfpp Ip iugpukt,
bepäbgf Gupelpwgage qui, mubrı. uneupf dinzen]‘ be zwöngbgug uyuzuf, sung
nwgpfio Gulyme.s
Shqbu ugm etp ze Uhpkp wre Ahnugpfi Jong pügmpäul gpkpms qep pqbl
5 6. Sul Gumupmb 5 [ul pul&bpguemshhpmeu Jouybn (Vuyp Bmrgubr gepıl»
19 40, Say: 69 2616, Ultmuph; dp, wir): Du bp Spwmwpufkl pofkkpgm ud
Plungfipp» be Ip zuäduhl” puitwufpug num fumuppm hub: Memp Ed” Ahejt daug hp
pihy mp gebe BE bpobe Jupuben geqmgfp be BE bppbe megquahp qrugbe Ip
Elan
Una SpunmupulnfHöubb uff ehem} np Uqwfbuibgbquuf JeppeR Spumu-
pubneffetie (Sıqbu, 1909) Apzunf ph br Abugben be uff found be
ug wofuunnm [Hude Gwadmub 5 Spunmupwbßzuhpn inglub: Gun pub
ap Swvofm[B hut 9 6 Tumgwd, pinwugpf Mg uöngichzme fpan mp uff umaiuuy
be pinugpf Kuubp wbggpibz hu“ yubhubgpub; Spk ff puug:
Zunumennpühpmeu Spunmupubm [Sep puitunuhpthpm be geqmewgbulkpm
mrum Fowußpm [Brut punufuitı Up hp Mimmurhupnpb (dfzem br wdbb ulq‘ ug »
zeyq> qqäuäyg, ya bar Anqwgatu, Auphanifuß, Ph, hab, Alban, kl
bie» bp, bupı kfp, hf Supguükfi, qbabup, mbuutbup, dep, wpglup,
bapkıp, wbpnefhhet, dbtubafe, Metumkupnfls bare qakhr Sulfeher rear
hi gn
VHÜRUVFETLNUP LEUWLVÜrFRF PVÜUTFPTE 69
dapınfray, Gnnuyft, Gbgb, Sun, Zunpgun, Zunpsper qebbun, Ingnfepgßftr fl,
vuyunmubp, wtwpwgfh, ungbp, [ Spwugupu, mamma, upshp, Upugpums gie
uyugunf Supgfg nuitfuitug , Ipluqunurluiı, [r uunphld demufst, drum urleute Jbrliufug bu)
Unuiäfih me zungpme [Ef penmd bl hfmwgpm[Afrtihpm. qpb[db um Su.
up Shin (+) dp qap&wdb, plz bg wnnpwbben (5) br guiuß dp lg Alu
ykım (2): Uuhuge apuf Stunde unyı bepeßh vowähhubep Voluph zum Im upf bp
hupkyb & np enlequlg witinzdip wg Wi fl berıliiku:
Spasnupube [Fruit din bphufd gen] wg wud Kabpp teluugeh ders Ga“
4p qubuf” Genpuanı wb ppwpmt, be gun!“ pufßhatmg Gepbjb gb kqwds [onpft (up
uuShpm. Sunlap. wuntp Saba 1909 p Spwmnpulm [Fu pwgpbt wand bh,
Fagupko fepmpuiisbup b96n Joa qpmmb SChgbup) wuwggm [hub bike] au Wr
onpm fr oh &bnwgpfo Jeuy pulshpgewd duubpp dppbn kpl wgpef num ud
Ki, nprtp unjo Uqwfbwiugkguuß gphpudt deu Spzg zum] Gepmemd Fu Se U Uyup-
uhruiuf [transp , Püzbu tube pwnbpm zwpph m wngbpp Fuwgpf Inlüitge mb bh,
dJewdb tzuiuhhrn] Abrmugpf) op qm bpbpp:
E43
ARE re
FbBU%
«
»
IYULRUFRRL
+7
+
& >
0
UEZIIELEIDEITEDLEN TE AT
ESTITIHINAHTRTAERTIHUMMITRT.
AIR BHIHTIRITRICHTIHTER PRU NL
Ib BLINTISHTP, DE Jeff
NIEREN, BE ABTO
NI-PAEBIS IND] ER TE-H
BIO BIA-LETTAGEIHU, PBSI-EBTO
I HUMETTSMITE MEITCHEITEITIT |
1-9 we
> 4 A - ET a
Tarp nipl IApee TERE
RER SOTINSISHNNISO"
ATTHILSTTIRNNRDN ORTITITIE
ANRTEIHLIRTEN HTITTRHTEN
IBETPIIÄNENINERPAS.IpN ©
JSUBTTALEHRHLUTNMEBUNTTAL
rl TeupanrmenSanı |
LESLINF-LSSLNINGSIETO
IEERI-TUSH-LSTUATS ER ENN
ertinei.di SILISTONI-INE ©
HAB oO ITTSIBLISIÄ TEEN,
EHI N emagz “
UFULÜFRTP PLVÜFPFE
UrVUPeULrELNUR
PUSHOHUNAELOFIEBOSTTLINDIG
ug eanho-rannnarsrgstlin |
"SLNOSEHINISTBTO TEEN.
nun IPI.PIS.I
SEIEN AH TTO All Ih
Tpagoum Tun. gspr-P
aus pen. I.QPILJ]
nange-uein.n-naahßs psp. |TIE ]
>
aan sdeandsein
NO 31 o BNBLPIIE
U-BST-EIASSTD DIET
NELIBT-HIRTLND-INSIEIS
IEITLSTIINSENTLIHTEHST.N
BIO TSSLIBHHIBILILTTISIENG ©
SIT TIIBRD-LN-BAILSTATN
THHSUSTTRLSPEH IH MEHTTBIM
LEFPESBEI-DISSTANTNN IN
n
ATTALNHIIRTOITE IE DAN
8 ;
BSHINNHSTETO STAND ar
FF: FULRBUFLBULB UV
247
12
PNILENKLISTÄNENTSIEN
PIIGEIIEHELSISHO
“h SEH-UTSH-LITIUTTU-O
-PIERRISLIBISIIFPI-LNO SKI
NEN Sh-egahnehen
TESTER LIBTTTDITHKSSTTK®
I.NTOSEIRETRF-ERKTOASEIN
AUERUILETTETEINR Ina
Fusweitisinhansenm
rjhn-n-rrandsn-ano?
SS ulsileenaneun,
OZSETSERN
UNNA EIU STILE,
anaossadunnaneauan.n
41 Gıha2axınadun
See ba LAU
IS Jun enSuawanax
esithandgahassnasanadun
a,
C S1-1 31-197 4 Nadel auennan es
sliupeatstatuunsan
| HI Lanaesuetmnn
1. © nnunansne-sus
Ihn
IST ee
PUÜUrPFE
2 Ti
5
B-LEUVFRANUR Wet!
TRRSIHIHHMINRSSTTIHLTSTRN
%
AATITILIRIHLINTIHTTSSORTHIN]
TTTALDRLLTGETATT RITTER DIE >
LIBTSSIET. BIU-LEHIISSLIHEN
“ N 7 > “ ” £ m
PESTTILIDGR LITT HTSSIHKERET HT
SLE-BIRT-TE-DEBEIEIBTILIIE
ALSRIMLSTIH SHIT II IE
D>- ” “ » »® a.
dGh-Liphll eltern
RIAHHLHEHDSIESIKEI HRS
wegsianhdknilsipiel
SNIINBINNESIHLERISCH-UBHN
°_ -
ul,gj-ımlansesnendin
Dez |
—r
TRIRed HKS EI DEE NAU- N
n
AHIIBSIKIE, On uam
TER TUR TTBEG nahasnSsiuaan
IBUERI I RICKEZENEEZ do \
‚SL HS Ip dn-rohnannanen
11 4, pnannesuenho
TLIFIEIH INGE alunnanae
NE" RTRSTIIEIRIEIHIEIB EIKE HE UI FI
umreanond rend ar
a u erzee
LEV£FELELBUV
x
in
+ FL
s
oe
EEE KONT ER EUREM ı.| IH [Pl
IEEANT PESIETLIE-h
APINNSELIUITO TEA
ae RTISHHEAMEIS
IN
ZENDEREZETER ERSTEN
SENAT. DTISLHN
A LASER, TERII
IBITPI-TELTE. DEI
nun P-PIenmn end] 1
SELUELEETTETEETDESTEEH ET
HE KOT BU EL ESEL TE ESS NEIL.
99085 °%
Imp-ininssto Brmmishtn®
PTIBLIRIASIETFPI-INGISN
DUSIETPIT.IPIS-IILAISLN
NISIEELISTISIETALIGTHPI
1 IEIADHIGIELT, leur AL
INLIINDAGTLDITSIESH KagSTH IITR
ALAITBSTIHLINFANIHTIS IN)
ILIBHISHT io. -l-o
IBHEUBTTRLTNHIESH TI E
AEHTTRLUUTISSTTH REDET
KSH HI HEITGRUTISETTHENS
EEE TE
Ye)
uUFULÜUFPFPVUPFPFE
S+ELNUR
.
»
.
»
USPU
POTTER IT ESSTÄTU-P
US, AUT SSEIBSLITSTEIN
USERS
PESERLIITHLRSEIS Ihehalh ılı
SU made an; 10 BEI
Tana-msSgt ein, BP-DIES Il
"I: « 1) >> RE “
Kanahaenz uno lulsn,n
TOIEIMBI-LAEHU, BI-HCHS-ITHTO
uch
NONE IL. PIE
» ’
suhaeunssfttsnplareilsilin
VERSTETTORNEURUIE TEST]
ENNUISGBEBLILIEIBT NEN
aut >= I; “ “ “
IR AH REIRSTTAHGAHDH
SSL IS LIRT FRI EBINE
> « " »
SIRBLIINSIREINSN )
“ » “ “ fr 1}
HITTRRSSTIRLHRITEIHIN LIGUE
-INEIBI ASTA EHRSEHTTEITIN |
TERHLF 1'I< "Ill ln HEN
15: D ı 0 vi.
. .
IT BINSIOUIEIL. HEN
AATTITTHLITSTIITITRSSSTHNTER
THILIITIOKSSATTIIIT OH UM ECT Iren
(e- 1
Nu-11. 111511].
06
1
L
.
DB
YULLEVFBUFBL
+r-
,
2:
SIEBEN EL-INN EIN
a.kisupisterdsng-pr.n
ni dinggsune-nHsrresup:
HS l-PILNISHEN PEN. dlEDHl
esiiliun-mmngengen-itte
era dnssikin-
AHLITIEBESHATTAHR ER EUlITIKe
ERRRHAT TEE IHINTTRTETHNTTEE
BOT TTGSIISHTTAEL AS
eoyenesihit Sala
nase Äigahsiänit-magend
DIV Zzyı ‘9 a
AUIREIGREH EEITSE EEE
IPIITPH IL, Tedhanhena ®
NAURU KANADA NEN
USE I IT Oo Namen
HLSITRIN PARIS FAHLIKSSEHLIM|
TESTER NARSSTERTERTORN
delle oO Ip ein. apa BIHUN ©
SHSILI-IINRSAAAAhenLn
ho IN-1U,.pH2-JL-uhansıd
HH Bin EXLRERNEREETTER
AETHBSSUDI REIN!
IT SIZILIEN SIT
10 —
>
VrULPRUDFETLNUR UPEUDUHPF RVÜURPFI
SIL-BIEHTÄNESITEENEELIBTO-
BHaBTO TBIENLIBTO- IN
Lest. erl-BIEL PARIS
TRILIHAHRIHLIBRIHAIGH DE
SIPH-TD-LGBTO SH IHl-hutl]ssl
LISUBTAE-INI HIBIN GIG
HILINONEUT-ANTSIEIN
INSTSHNINEETTHSIRTSHL
‚KTOTEHERHRIETO IINELM
udbntindippssstonann
„S-MEH-KENMIRTOL- TO
AH LI URTTH ISORIESLELUZEL
IS TIPIRINR gUHHananna?
ATIS TEEN TIKQEEDHELTZIEE
TRLSRRRIITHITRKSUENEET
1110 1111 1314 Wlusonah
AITALH INA LLI A DEDDEITGEUEEE
-AEPFIU-P LINES
-
-DIL<C 1 PIPPI m. BEIHI KH
11-118 china E-H.MSIN
Sinus ranazand
enlilgenssuhanann
11
UL
PP: FULLEUFbBÜFBL
s
De
7
neu IRPPFIL DINO
IKEEVEHTTR ATELIER KT ES INN
IEETEELITRSTET TI REIIET
uEDEZENEn ES HI
awrlnalangsih.mane
Naar D TEE SEI ST IH
TS EP EEE AIHBEIBTI HEN
HOF RETTIHITRSTLIFIRSHTI IHN
TIENSAALITE udozenm
TS R-TSI-ERSTERIE SINN
u aennahsnsd
8T—01°6 °8
TRLATISHHIHLLISTISURTIAH NE
eng an.Serdausıhe
INNEN. HEIM. AIEU-TIEEl
TER TRAIN KU AITHEITA TIER
BIEH-IRINGITANENDNN sale
‚SIBIIIIISILISHRISCH-RITTA
SEN AS-PATDIEN
BEPIINETTHIU-HIBIN US 1
TePDSITE- RE PIIUNIDO TEIL.
AITIHTIRES ANHTTERTIHIN HET
-H-PILNEIBEITNEIHT SID
6-1..6 Ser
er
nanadeuh eupperllimipl®
EICHE HTERTTENKERTE EI IL
Be ET ne Be TE TREE EEE LT
= i j m
= IEEIEUTDRSIR RS DEN PN 2)
3 INIEHUEN-HO GI], olylıalı
<
- PTADATUDDTESSTD-IINETO
=
£ TER DIERETESITHRHERTE HAT
&
NSELPTN-BOU STE TER TILIBST-I
U
a
»
U
DEUHIEIGE IE EIRSHTEHLE IN
dl. sude
"ir
Sudgasınıa
Emule enssgnpgnin.disn
IENSGBI NHL er -HO
TRSHETRTRTKSTEIESH LTE EI IE
LINES IE O
aHUUSTIRHZEIEEESHTRTIDEE
RIIHSSHRTAIGFREnE
13
IST ISID O-IREIIHEN-N |
=
D
Do
Mr
EN lH BTITIEIS IE.
AILTIBIH LITT EHI NE REN
ANPALHITSIRHIHTIDAIH LINKE
IAHRLA RE Sm, INEHISSIHT
TO I IS-AHISLTNEEN
FUÜLBWRbBUFbUG
+P:
2%
FAT LITIHLIRTI SEE HUN EST]
ILISLIL.GII: |; il; dent
Ile le -EI-KEI-PII-RN
KERNE MNIIHHEUETIALE?
‚SUN BOSSERTOTFIUSIEN
GIH-PILIILPUNSIBTLEIIIS
SLHOSKISHIRTHINNL SSR.
SLISI-PSIzABLIEBLNSSLN
Gl snenbähngssiinm.
lnenmsihisilan. dal
LE ITEFPIEHEBFADTO
719 °01°8
Jhramischu.gumensmamamn
Gyhl-KSIIpTO Tre suhan eo
TATHTSSHHEI IH EINIENIETSIE
APTH IRRE BELLE
Kunsupaasiipeesanaun
LIT SHIT USD
balaalf!lı rg hmarannun:
SIHLIITRIRSIRUIWIEREEIEE
HRILIEILTL HE DEE DELOUEL
—,
RNIT ]
G 0I-61 °%6 9 > 901 '48 7
14 —
RPULFETLNUP UPHVUrHbO RFOÜUHFPTLR
E
Ir
l
IN Ä PN Stan nihan
enabled
NOTEN SO"
HITLERTPILHITSIESH RN
SIIBLIS-PEIG-STIETOTERTL-PI
ERBEN UST
-SRISTLARPTAISSTÄLBT-PILNG
HELISTASCHI-BISIENISISELAT
SI llldd-Lı
erineciisesrnbssichiimän
THUSFAHHIIHHEUNTTRIRSEN
IRILHITST] Ragı BIEEHDEEH EIERN
PIUIEREPIUH id? red | LI DI Voy
G Fe I Je Haren.
ANTH BESHITRPLLRRTEIDGE NE
‚HTOSIESIN.peanm2W.n1au
ana [pp tuanesuenao
ahdesrdipnanssungan.
1. IHKesIH us DE UT! VEN
>
NL O ST, EL
Eu-tpeirasne>tn.nae
EU-HIP1U HI D an us.
05
LEULFBÜUFBUT
.
h
Tr. HL
’
PR
Hulpansstssud-isusih-n
EHLALITTRTITTTSSSCHHIHMITREN
HERTHEINSUTSTTTTRESHLTKSESTAIT
BHUAHMLHRIHHEUSTIHUIIHEE
adimsinadäinsisrosun
BISIENFER-IN-IRNBIRTIENS
INHRIHMLAHNHITENISTRT
DE SR ATERTIHITSL
» * N» 5 Fix 3 ”n
SIEEFPHNS AUSH oO S-hOSH-IN
B
AH OSRTSLIRTIFERTER ENGE
SI USTEEEIN-PILIIS-P
Die STIER
fıffp J-J Pen nneenu-eo uu-
IH. GI usnesmnn.n
+
INHEUE uadmeunnasns
slim ahsunus 11. Te
ING To -ahsanawan.nahn
all oO nahsmannaua
ilnenuanarasıssıuss.n:
TH ılh.nahsnesuTanu-e
© SI-h 6 SIT as uTanahuss
IRSTNERT TREUE ERENIE
M-PI-ILL. ITEM AUF UDFU2- und
SIESIIHEN 6 77
16
PULTELNUL UEUTUFRF RVÜFROR
Url
TIRTTTRKSIHELHDANENIH
TRSTELSTHLUHKSUHLTIERE
AN ER M LA LAHTTLE MM IM
AINHZUSTAHTIHEFARNNI EN
a
SLENEETTT-RGII-RLINT-
GN 7 ! I 2a Ä
ae ill
Se „N BAINLORLTIHIHHRSAHNR
ALESEITTTRTTRSFRHTIMLNTMIT
ET NR TIIMTIESHESHITBIHNR
%
TREU TITLE IFEHMTITIRIHTITOS
Yo.
vi,
ar EST; MR KREHERIEREHE
II IN Hahsnnnane
PEST SESTON EA ALU
ılı; Il]: BEURTEZEIREE UNS
IR KeS BE ITATTEIRUDEISSIDETGE
L.PNNENSUuuasnana-hi.ng
Tr, speagnsenhne Tau
-IIN-IH Hs Tanhn na
Jo han awanameinged
csllllesetnaunenan
nshuneshamianspeuwd
05
GI
6*
17
Ss: +f- FULEUFBUFbUG
SDUSDEDEIDEDERETDIS TIPS
AD EIEDESETTET KETTE EST NIE
ESBERSSLDIASTEL LI Do-IHl
SHE DMGILE
TETTBSCHEERTTETTESTELKES HU RETT)
SUSE ARTTHEH
LUIDEEITEITETRSRETESN FE IH
SSR LITE
AUUELZESTELUTE N RT ITIERTTTTE
AU NETUESIERHRETTLERT U SRTITTRSG
AESDERSTRURTESTTTEg MITRETT
CL ZEIT
BILI-IELTENSSIS uo.kiu-sın
ET. NSU-PAIN-BIBIÄSTEEN-IEI-L,
ISSHURFHELTREIHBTILEHTT
JARITLUNHALTIRLUNLTETENP
INENANLSST. IB ENO”
INHRETTERIHE] Kann neh
IELPS-NERELIISIEISCN-
HRSTPSSITBRINBIHTIEEHEITEIMME
en
„Elssilnenmahan-stean.n
Sl sam SIiIHML
zZ l« a Id: I: "’-heıl-L,
ec al ‘ı 2 g'e HR
ie}
[e 0)
rPfE
RW
uUFULÜrPF
UÜTRULFELNUR
EUIUE.NAHAPIAUIERNS II PJ- mine
IHBERIABLISIPINGEEHIBI-U
PO GSLISNIÖNO-1N
BHTRDDESIETTECENIMIMTTTTITE
PL DDTTIRESSURITEHT REIF EG 9 EN I FIT
IKSTERTERIHEEERTALLIITD ER
a . Er EN .
JAuenn.n.pmehoXulpSthelll
SIIINNEANENANEISETTIG
ZuEIDBImIDE TED DEIDEIE SET RSS
INERTRLRIRTITOHETOY EITRETHIHT I MIT
Jaa-u IE ZIEHEN EIE” MEREITEE
TIRHITRRSUTLI REIST LIT TTI REST
TRTIRRSTRTKSTETTRTTRINITRTINN
BIe sronunlisiligssuguen ©
-LIEFBIIBLIL ENIBISAUGN-LI]
TOSNISNEL-OHRBIRT-PININ
19
EIEELIETO TEERAL-RIASTPPIRIE-ERTANN
IGH-LBISSSIERISCHINDITINGNN.
4
TLERTSIRÖTRTIE-BIFI PR DINE ©
ANFAHILLTOHTIBTTLIBITSTT TEE
BIESHIINRIHHRSSIHEINNI GE
LP-RLDIDITEEIPPH-TILDIISS-L
Z- +f- FULEVUFBÜUFTLUT
IEEZIEESETTTRHENETTALTITTE
DIE UANEENETZTTETATTTSTITUH UM
mennand-S,DIEITI-PII
Inge INSIISIIE
ISSTITRZEREITIENTRWGHHTITHINNR
UIUNNENO u LP] ıı. T III] hı
BLDRERUETSTELTTRT ETUI PAR
ds .nahn: AHTUEERTTERLITIE {Ulllal
SDR EERUATHANMLIEN
NEE TE ST-OITO"
oı
IDBSIDEERDTTERLIEFER ESS in P
ae
NEINSHE-ILTELDIEISTH- A BIN
TITELS NLITITLIISTTMLLILH RING
IS ID vo IIFPRID-I.SalE
TOANEN-LAH-US TO INN O II
U RKSTHALHHIE PER TTRITLIN
D DD: ” Fre 2
SGuUSl- „en..kılrö’ KID-IN
20
SUP SEP. SU-LIS Io EN ° |
LISTBITO Edi. SILIIN
IEISITIERBEISIRTO SUSILBLIUBIE
AEINTST-RNSSTEEUITSÄRNI-AnT V ]
Finteu.nisCampoun
Vo NereeT,
>
rbrfE
1 Di
>
TNnUr uPULETPrO Pol
Pr
vrt
7
2
UrURU
A11NOEN ER S-IEHSGHIND
SRITPETEERTIHTIRTTUURTIT,
SAINELTEREISTTAT HITS.
TRREVETRRTER UI RI RIED
NEUN ADISSSIETENDIN
ahnen, BLHDNEHN
ker] hungil.rnmet
ANJOSLRISHELI-BTO-BIHPILN
STASHUND IEHTTETTSLIBIS.
TEHLERITTIKOHT Re RI PER RO IR EN
I U BEE TE lau snsnahsh
ltdd-bib-PoO-11. 1 EUNdE
ILIRTSIISHERIERDSLINGATSNAISNSS
ARTE SO IT RTILSLH I KT HUT
SHHBHIBAIBEPEITASIELANSS
‚eh. FONIENINS«HNN
LSINSSLETIII-LIINILI-PO
MENEN-LO NET ISDN
n-engilisneasihsugusends:
lo Ar THRSTBRTI LI RATEN
AIHRTHLNKSRSIIHELSINDEE
LIE SIEB TO TH SHANN
an
1111 110-1 8 151 191-1-131
IEIISHIID.BT.PIRT-HIBISIEN
ENBHINSSIINSPESILTNSI-LIEN
TRSSHRSAHESLTETINHE
UL
.
»
Sl. deBNISAN ES SIHAETI N
ns öknSswikaeegunahne|
FPULLEUFLLFEL
SULDIERLIENBINBIEFPFRRICHIL.
pP.
SAH DIREBIBISSEBING II
+
De“
I-PI-TEITEIDIEE-BISSTH-PIIBTEN. TEN
enÄipisibaesunmuscbei
IS IST DSNBLINBITTL-O LH
88
en
Cs] 15Ie15F-Pl4-t “Xuh2uhnuss
Nu pgsitannanse oe
AITRNLLTHIITH IH ELDLUNRITE TR
Il II. IHSI.MPD np! NINEHUNESIL
pe H TRRELISTERESSHT]
ALT ESHITHRIN ED mad: enLhahn
2 —
INIEIMI DE: SUN HLE a Su « |
ESS ILI ATI EHLEIRIDEMIRERT:
HAN AUTEEEEHEEDE EEE
hienanı.roawnne-ungan
IB 2 LU DRITRIHNITIE
GL OERIENZECH NET
or)
ÜFLPRBUVTELNUR UPUVUHRF RVÜUHROR
PA -hC enmecmilnnlhne
BINGEN SAFE ING
ale nesskikine
l,
FPHIB BEFEHL DBIS
II-pgISnesheidig-mmiS
SSN-PIE-N-1. TO JEU-Hh«Dl
THLIHBTTALHTTRGU PET TBALTTNITHT
TEBLET-ATSIN- PINS IEN.]
I-BONSIERUASHSCHeIOSTE
nnen| lıslnaghhälnnn
Ka DET ITRTE ES AH IH IT
IIISSISIHINE NENNE BUN
Os
S-L AST SpIT PO Ua alu AUER
“ [ “ R a7 .x
-BLH JLIATTIINE PILATES
Tıı.nkisesihu ea nunuen
JEHITARRTTTA ERDE EZIE?
IK) 1.11; 1.1119 PAUTEN-UD
oo
Paares... AHIHLEUMTTMUN]
>»
rl sinznasenasaenane =
1183 -hOIpl ı. [tesuasenen
OSHBSSI-AI-D aandüseeı
1.1.1 188e4rengunendu
si
+Pf- FULETFLUFB UV
+
z.
90
BLOEREFPI-TILNO SIE T
IDEFTUFSTHRINEENI NSG,
NESSUPLISTO-RH-ABIBLIN],
SULILTEID-DRTEEAEOI-IT-h
IPEISLIA-IETE TU d,pn
ba FO TE-PII-I. DINBLN
UISCÄRBLISHIEN lite:
re
LESERN
-PILIS lila“ NEN.
TINAHIRSKETIMLHTTRSHIINT
A4Salsleldirgi SINN
9I—EL 87 °8
oL
24
91
ÜPRPULFELNUP UFUVÜTPF RUÜEHRFER
Ü
BIENLMOSEEIRRTPIILS-NN
AARIHIIHATTESDIMLMTTHIHTTLLN
m = ar - >
REIT ITISUNNDSSI-H AO
SALTIT-HILBSHIRIBISHIRNIER I
«<zlla Id cprh” ß ‚le! ’ Bla
N “ “ ” ®
TRAG RIRHENETTT HELD
Pulli Oo TERSTANHLNUNHANMAN
N,
NICHHILISLHNISHO-LIEITO TEA
1.1.8058
SISEHHIÄRL DE DERIUC,
GC
SITHRILNTRREEUEBEDETEE
LBLINO Je un don
J 5
TSUBTTWULIN EAINDLODEIELLEIE)
KEITkeH RS PSDERZI HRNE
HILLS TI IHKSIEELDEIN TIERE
npabiteemen.n-uoitanan no‘
u
A EL TE TE
BHRIKSHIALIML
SINHIHILHMUITIHENIDNIKEN
SP BE BESTE TLAIEST- PAIR
HP: FOULEULBUFBUV
+
FE
92
JUHHHRISENTRTE ISIN
Hl-bld-b-bIINAN-BI-LSFPI
nhnlam-easeensig,
"TBHTPHU-LIND IN
AUT EIERDTTDIAHRENTTEH ML
DBNSITISISHN-IRTSEIRN.
Lei.nuankhumseipahst,n
SSIIHITETEH ESEL
NIIT O .SH-BSI-PIL DIN
BEREITETE
TRIER EURTHTTREIHMES
OT TEREELIETEREGEENG)
ITTEHTTHRTSOHEHFTIDERESR
BIOS R Sun dnae
EEE TUR EI PR LUIESHDITTER ER Ne
n
pe an anenn
A TITIEN HER EREDEUERNE
Ib TEN UN AS Haas u.nuh
‚HAN O3THSdaue-un-Pu
n
AT TSTI Hann a Kira ®
TRSIH EROH SRIKoE REIT
1 Oo 1.1 a sn nhn an
‚EUNENISCNMANLUh Lau
INSEL e-enneu
or
BVFLURUTFELNUR UPFUVÜUFRP PVÜrPOE
adans SUN HET Ol IHRTT
nunsadun SSH. EN
ID EFTDNEIH TEST EIHEE
INSTAP DEI, TE BTIBSILI N
Tam-eLaennn] THREE
aha ill
oe
NESS-IEHIL.IELPOSMBGUNN
NO .1NSHTO-PiTo TILTDIID
NIS D Ua OT. O II
IE BIEÄAhAhNASHOSIEHN
8
J
u“ PS) » “ «
PIE ETIAINENESHIHEP
ACRTRITAHTIETRITHENN IE. °
IBTS-IL.< lonman.n
JO NALIEIBISNEIENEHIN
Jll-bel-bebif AH BHRSE PN
-DINNEAT-BISL.TJRAÄE BIS RN
IC 21208 8209570
-
dnSıpahamptentaaene
n,
IHIKSITESH ASUUNE esueadun
SSLIST-L Pr anandnung nd
27
EEE
BE IS HIT PIIIG idası
PETERS EIER PN
-IRERPSILINNES „lien
BE 8
7
2 ISIIEIIM. „EIER PIE O unioans.kamanı-ono'sse |
> A
e Ta BIETE RGN Er sh arer PBETSSABTAS STIBRTIINN
u JINDANNNS.ON], 11:11 Ih E11. ld DD. N 5
+
4 HEUSETTTKST RETTET LIMIT HEN elll-bell-belllolE DEI. HN 4
“fl P
| » 2
TE RIPeEBESSE EHTEITTEIR IST EIN IE NLISEITO III I 9
ANEZUERT EIESTRRTTIN ta od opener
TI IERTETTKSET TH LEE 197 urnantpian.en.döutsun
+ JOB SIE EIN Oo IISAHHINE-ILSLIBED
_
19. OPER SNBRDT III
DIEITROLIEIM LIE FIT FI IETILEI TI TUR FED
ISHIRTO-IHENREDONBRIRIN
AALIN EIEHNIEILTTETITATETETET 1
PRREOIIE OIBTIRBISHIEST: |
BERIELOHOSIRRIN I BEE
LIDIRISIPRLIETE © pn
MUIUIRSZIHIRTE TEN ORT EI ERIHT ET
. IMTIHIHTTE i
AMILIIEIIMLNTE KINN) 1.
“ “ >_ | “
BILIIH URS H ENT
+ FULLRULBULBUG
hä
[4
96
lnsnisn-ostönnsnen
OSUHASTINSSTNISU-N
Aasansen TIHHTISHENPeeT
atınu THETNIRTAR kr
S-OBSHITENEN TSIIA APSST ale
THEIR es MER TRIRT
111 rl SIIT.PEBILIIN
RIHH LI ESSSHHTITRSTTH Er
ll w zniln-n.a IH
usa nass
290% °9= 61 TG
ymsil.n TRRTISHIRTETTEG
Sul LITE AIEIET ©
Angus lasiön-nings
ESU-P-PERTISTS TITELN
IND PIANIBHSINFIU-LING
NIeBINDIE-IL.NEU-B ENT
n
Lie)
IRLPDIDISTIIS-TIHENNE
STH THEUHSFAHLTIEBITIHES
ILS AID-LESTE Sud Tre
ALM LHRSINATITEEHTITHITBIEN
PRRIDIENFENTING-LO TI].
VON nr
30
gu
UrLIPULVFLBLNUR UPFULVÜrHIO PFVÜEPHRFPE
ndinnr.| Kasnie
NWTRTIANHTTNARTINWAHETHT
I Sue FIT LIDAIIH LER
1.1 dUNSINSZ TIEREN
AIIEII-LEITO O NASSEN,
Ibınce: sl; NT IP
IRINA GAFUN
N» I co“ hl ... G N
Elunsssihlngto md Dh.
Ir re
ANNIE IRIEIBITIG EIN
81-209 '8 = 921 °%
TR) ne ssaunnas uhnd
bh SIR. PIPPI IL:
u -.»
NGUNETO. TENBEFPIIN SCH,
[1]
31
U
“
>
2- +f- FULLUFRLUFEL
N
SIEH-LABT IRINA IN
TRITSTESHIDHESHLMESHLGT
eL-ASI-SPPIIELABTAS
„IIBRISSIERLESI TOTEN
g-Wich Belt
T: FERRITHTRTANRTIATMEN
BRSSHTIEH MUT IESSTMITBAITINAL
eERELIISIN re Hisugmesh
nneenen m. pho. InIld
nenenhgenannhlsi
aan” GIE-IN-I.N
SIRAUTBETPHILIEDILMON
TBRLHRIEHLDHEUETTEFETTET
IRENIERFRINSOLINGTO IE
NELIELIIS TO .IH-Blelthblal
2 IB —E1 07 8 = 91%
32
N]
LIULPUVFELNUR UPUVUH-BP FVÜTPFE
NARRTSTETIHTIHENHHERT
on. bisinhs. ».sudsiren,
ALIHEAHP in if vun.limo
AJSALELITEBTFEITIRISIGEN].
GI—01l ‘6% N —g (fe T
INA LENEN Lim
PHEIBT-PEBHETO HEBT].
HRERDRRDIIG OABNEISER R
NADINE:
Iitpiliienthlir-kintn
U
AHHESHUHTTMESHLIRTEIN PAIN
= 2 „>
LIESS Online
>
NO SEITE AETLITIITO
lea ‘Y% \ —e Iıal T
IS-HSRISEERI. SUN] 0 |
BIST. PETE SIIPI€
“ >= Key I L
IE RAT SSHNT-H In
Her PI-BER-TIPPIRPI IB PI
-ESGBHEHSH-P-IHLPDUSSHL
ag” am a Br = = L
MINOASLPOITILATIEIBT :
+f- FTÜELLUFbBUFbUG
,
S:
100
Jan ulnh Ib INONN-HN-P
21-6 0 8=- HET
>
118 ALIHILLIIIKSHELRITML
ISLA NITSIESHIIHTI NL BITE
1 nasun.dasn.an.mngn
JENBEFPLIIN-LABLNANGSI
LIESS HTTTEERTITINIH KENNT
rzunsihin ngnmpgi
NINISTBISTEIBTTRIHIEIG-L,
TNIRTIHLIRTINTEID RTL
den los
n,
AUSEINSGLIIS-LIETO N Ss
OS!
-PIFPRTP AT ININAIWNE:
TISLIHLTTTKSSHTTTMLITMUN KO Fa
TER LEOH ITSITLITI EU PRTKE DAT ER
UHR O EHEN!
SI-TREIRLETHISTE. PEN
Gi Ifı anna" Frech
oO
NEIIILNISSRANTR- III ©
ALIAEITISSIE UF SEIT IHHSTIn
IENSNESTTEEDSTEIRNTETTN
101
TEPUTFBLNUR UPUWVUH+RP PFUÜEHBPPL
Ü
BIEHNTO.NTOT II
J [ &- N. [ } “
DRTESTTRBZIHALTSTHET
IBEFPRILERLIISHISCHND
I [1 “ [3 “
PAIR ÄRETBINS SEIN
IISFARHITIESHTITIRTRRTENTTN
PERLE OTENIIS-INE-1
N,
ulitesuhmasnn mus
Sn nIIERERTRTBTKSTAHnn
TESRINTR-ETLISIETO NN-PN
le U-ITIG I: OM! ’
m “ ® ara ;
TISTLDEHISSTERS EN
SSTÄNGTILI-L IE IN 0
N= 5) “ N N» I " Ss
IDEEN 4. SUT-BIETS
LITTBTARRTSETTTESATLRREN
“ " » * N,
IN SEHELI-BISITINETND
IDALEEITNTRHSITTARTTNTN
NEST OST Tea ©
Immer ben S psnrerpeiltunasıhh
PET ETIELNISTHT SO Sind
bs stein THLUBBARHI
+. ll]ıle Ih Laalel.
an
PP PULRURBEFBL
+
De
102
1 1. ANBFAHRINAHTIHBSSIH|
Jehaanesipansestah
Tuaug ules<amp.cn
HLaBLIFEHI-LO TIA-ARBIKT-IN
» = = > » “ “ I = >
erden
a——»
REINE. TO lag
AINIMLINKSH EHEM INEUMMN
. SHUESTELILIEEEE-TTS LING
II-BIBLPISU-BISIBT-PH- II
HNBETPI-IRERLISISIERPR
AIR ESSTRRNTTHINHLRERD
EN
or
36
>
>
102
WUrFPRFER
YPprF‘
a
>
1.NUP ufyuovEV
I+YIPUGHI
{
ULPEIEIEN-TI IS ,EAL.
IBETPIII-PEIE- RETTET
+
+
-
To ndiapenmgerpnangmil
I) an <ı yuensmanh
ozudn.asıhronn HE IO
11-9 IS 8
ll. In. IHlIreg HITEINELH Weg
Een Rat
Jdlll]: ıJ-Prlel.Ihe ık INEN-P,hllo
AINERINDRIESIMIIKG did 1
a
NEAIHNSTNSENNSSLIRTLITO
a——«--
11G
>
EINS TEL PIINTO.DEI.M
u
BIS BIN -TÜÄTNIE-R-PI-IU-L,
II-BTO ISCH SHTERHpI-P
8T—81 06 8 = 08'968 7
do .$U -Jüan PIAUdE ade
EI NN. dans .n
>
Dr
Ikaires
— Zu
eylallıs24e
«> . o
a Tu 2
SEE
dl
104
INSIRIIERLTSISAICHRERINTO
ertanik IpHindgoihhl
15 pr AEHSSLN
Sud "iss. anmga
GI -ET
JENM-P.PABEUJANG, IBISIRIS
* + %
+ + %
. ‘ L)
* [7 +
‘ % *
01
35
10
FUÜTPPL
+PbP
.
a
uruul
LITE UVFELNUr
NI-ORERISHLIGT-TNTS al
- m
“ ® a a = c®
I B-RIRIT-BISENLEEFIIG U
HEINISHEUETO. US eID3
BR Sch = 07T
ARTITTITE
en
ansıneruensy. i
paahsaand
NEID BnEBT
© u
[73
Nr “ tz 23 : »a -
IISIEIO Ins: ‚Por
He RER HARBITH ARE
= NY an N
li. EGGELING
y Se— Hl SI;C, N es 08 IT
uadmtnesinond
u. ldSem-bgu-auSın
be U IPA SET]
AU.NS-IL EIS O T-INSINPLINI
TEENTIRTORTNEIHTTEERETALETE
AAIALIINIHNIAHMLHLI NAHE
or
39
4+Pf- JULBUFLbBUFLED
4
n:
106
KT ET EI I Re ea u IE E
‚ulm AR SHARE)
BISSL ITS IE
SH ALLTEH RER I ELTE
EHRT -PI-I-LIBTOHHE NS
ARPTEN ISullmipl.eimpl®
SRIRLITGTATTLIT RESTE
JBURTIESH IHRE ATICHAANTE
IIEINETERBISTNSSERTINNA
‚ISB.IplEN& JB SSE
IEUT-IEPHTUNSISTCIE SH ES.lll
aan“
AITHRESHNITEHFSELKGE TE
DE BINTSO IE
chi T eruduhgS ed
TRILEURTTRON INHALT TETURT
II REI N och INSTHILISLIJO © |
m MDARHTHIITIITRSITDA RENT |
hunungsun.naudin
IRURIIEHE idau-senigen
+. kingihro.e ulssuml
APEHHEN Na. SUISSE °
Rene ‚alt
10
CUFELAUR UFUWVUEFHRFFTOÜHReR
bis, 59 bi
U
NLISIT.PIANO TINTE IHN MIN
AHAUBTITIHLLINHNURTTTIRIHMF
älteres.
ER EI IT LIFE BSH TI KIT ML
a
N-Ll]: ARREHTIETINHTTIENTN
IRSTHKONLILSSTTTSAH REIN
AUBTTPITU JAN AISHE
naaswdensonsman
INLIEFAHRITIIHFNITSITLIKG
169-911 9 = zT
IKSEHTITHRIHKSHI IE MIN
-Inlıll. od I TIRSSIE Io
SELTEN TALBLNDN
K 1
NER INERÄT- I PI-I0
PO HEIL IANIE.SUAE de SIR
TSHSUNTTRHRSTTERETA Pe ld
AAHSIHLNSTTIHRMIHRILTTL
SU INIEH-IN-b-LIT IKT IE
-LHOTERFPHUTELINBTO ZH
= u N “. = n «
n-dans nalanggsih
STEHT
01
g
41
VLRbBUFbUL
b
h
YUl
»f.
.
De
108
SISCLÄTEELNOTTI-LAED. INN
HR-SHSFRIIIERN IAHE IH)
ıy TERTEUBITES GH EIETE N
IB euenei THIHERHTES
pl heilısı-p ans-stinl
TESSTIESRTRILIH I ENL EZ
ASIBISIHFINNERFEMUSSN. A|
AtssinsnhhmertidsHtaBl
BSSTHERHI NEIL ALLA BAEL
apıelnalnssina.sinssto
-BIITOARLBEHEEPABRTONDEN
ST Baar iD EN ein
-—
LH HSTOTI SALBEN SINLO
Jont-bipl PhNlertihd
hält Suo.NEUSHY
AIR STIFIRTTFLLLI LH LI RSS ll
ISIIRLIITO HEU-RSNHIIF N
ANDAUEUE Et SHellll
TkeiKkegit SHELIEIIBTISATPIHEN
„PILHNATEHL- RHLMDISIOH
TRRTRIRRIHFEBSALHLETINT
SSL INE-IELINTERIAELI
THIS HTIHURNSL BITTE
I: 98 - IC TG
or
109
FUÜTFTRTE
UrELNURr UPULÜHRT
.
»
rip
Bis
NNIGHLIBITO SIEEFPHUGS UN
INSTBEFPHDLINE ERIELIBIS
INHEEBTIEHKSSIERTELETTEIE
IHISPFPEUETTSINTO ALM]
EIKE DIS AIUSO
nl.nzenmsunih dung
—_
G O—LT ‘99 "Q 1% (8 gm sulb) 0GB 7
1 N a8 j “ “
TR STIDASELFUNTS AHA
h »a ilr.peinp .
HAITIDAISTTORLSTRUNDGAHNE
un N> au kr
STIL. DIN. IE IdelH-L
HITKSMHEHLNTRSHUMLTMMITN
SHIBBIITO TEA BSI-NIERLIH-UN
AKA EIS TESTEN IEIEIEIE
SING UNO GIIU.IBTAHNEI].
nnasuntangunsign.n
TURKS IHAHTIHISSIHNPESIERT
NA-LIEHITO TAT ID 10-1
GI L ‘99 NV ar (98 gm ld) 96 IT |
TPRTTSRTTTTTTEIKSH RR
IUHIIERITHUEETETUEHETE
TEUKSEE IT INES PA LTII ESSEN
an
x
r
2- rt: HULRTLLÜUFEL
110
ahranahuanaanaswaud]
0T—9 19 9 = 041 7
IS EUER
J-LIPI EI TI- mul ‚l
NASEN elu-ri-hll ER
LIE H-LO 1% Ne O1 kl
‚SIpIA-IdIpIH IEUEIIGERIHAL
NESIES-TI. TI TPIAL.PDIIR
INKSURSINHRERINEGE
IHN SYIIE EEE
11-7199 '9 = 811%
dnreseianarnad
IN ESINERIH--L INSULIN
an
-PREITBI-PAITO. INN
ASoHI-LI-IEO-H-L INS
IRRPATTTAIRDRINHEMIHN
U-LIIN-LNTTO. 2" da
hnanlaagsndito. Bi
NEHRIFIHKSSRILHH EINEN KO
INRESAHISSHILLITLKIMTT IDG
u!
01
44
111
UVPFULÜrRF PVÜrPFR
urbULNURr
.
»
Yümt
Ü
I PEISERLIEEINAENANENTO
0 ee 9 9=16'T
ABTITTBRIHLTHERRIE IKT EIN Ke2
TARESTIDA EHI ATTEHEMIUL LEN
IELIBTASCHÄNIANNI-RIS-TE)
REHÄN-BINITO Kinenihesih
EI. srtngd-sIEIN-PIRIE
NO-TE-NG TUI ill
ALTIHIIRIHESHHITINBITALT
INSITSITIDARLETRIFTTTE
I-HIJ-IN-PuNd-PRIAUNN elle
INIsn u Se a a.
SSH-IBENTO NHE-IN SH -P
gsT—01 99-76 '%
IST. d-hdo. Bild 55
IT PO TINE-IRTS ll LBO-I-Lr IN
TRSSETIHRILEIDIKSSI AR KUN
NESLISTÄHESTI-PI-TLB-P-DIES
SI HIER BILIITLT-IASCHNNN.
OSTI TER LETT PRSH AR IH I HUS II N
510 In.nangükihiu.pipiere
1SIh-P-IU- PLN NIAS ABI
DITESATTEIERT TEN BRITZ DEE ı
or
DALE ATTRSS TI ITTIT
ARBLNATING BUNSLUG”
® x - n- BE
IE-MENN RRT-RITO SHE
Maple: LITE IP,
J
z SB-PBIISIBETPBIINO US
Br i | i
z BErernagliide.mte-p
—)
2 EINTRETEN OU
E RESET AR ITTRT
N;
PT
KIBINE-BUOENINO US .AE
ES IRITTERSATHRIIHLEe
-———
SONS OARTLIRIN-IEN
>
AHLIEFANAITI TANTE KILT-H
11
"LIETTET DRITTE. ED SI,
BITTE Tagen
ANSIHO.NTOTTEHBER IStHuen.
HLIRSITRTNTP In Ins IRSTHE RL
TIERES TER DSTIHSLITTT
HEUER ERUNNSINSE IB.
-SINIEHH-INT E
een SINE
:
ALITTE linens dl, unou.lo
SHHll. ROTNTSA TI HATINEAHNE
ELTITEESITEER EB ZIHRST- LITE
HSIP-Binhnlan-; El
„dns Es IB - Il- lal.: «ll |
oT
46
’
VTrELNUP UFUWWUTbPRLUEFPPI
’
.
UrUPRTL
AUSIIDIEIEILASIHENEIN
MESLIHITIHLFIRIHLRTEILIH IH EI
NU--BENANENENANANIO
BFESHTIRILIHIIHRIHNLIIHHES
ungdreannasunmpangin-nhlen
SIT-TEELPIIDSFPLIBRFEHET
SIT NTLIEITINEISUM TEST AL
SPS IBEEFERTU ID Sn
o—
esI-01 9 '9 = 741 6
INIE-TILIBTITPHIINE REIN.
AYESLSH IH DA HALITNIHITRRI IN
NIE. NO ITS ASLATTN
ABEIPPRTIDGBLITDONSLITTEN
FECTRT HERR LIT NTTESTESSTRTT
NEIHLIBNEDPI-LIPISSELINBLN
SILHAILTELIBEFEHURERTO 1831
THESHTILIRTIRST LEN NDAII HALLEN
r—-18998 = 191%
SU4O -U-LN nnlenud
EU AUTUN DA ILS IL
4
“
+r- FULETLFBUFBUV
,
pP
114
w—p
TO !r-PI, ode eyesmslndhäh
Ä BL LLISELIUNEETRTNTRTR
Jennhonl os LIATTRSSTIE
SER ASTSTASS-I. SAU N
SIELI: PISISIE SIS-LSIHND
Sud SIH-LABITOT-PISNI-IN
DATITSUTRIEARNEARTES
IBEREURTERDEUSTTHEN
717869 0 = 18 a
NUnNUNesso-L IBEHIHENN
AUNBIITERDSUPLBIE
—p=
AO LESTZBLINSSO"
MISST UFP di os P
se IENI-BEAIUNEHPISUBLN
NENOTMENLITSUSITELNEIN
INEETIREREHTAHRRTRIT
q,
PEBSELSHININSAO-eRAÄIN |
HEISE ERTRIBS ER
har o.| OHMEIIIN
7 °69--F1 ‘89 re
anlteHii Smansunahstl i
SIRINIEH-LRSIBI-BilsiIn-
",
— 48
+PPrE
7
h
RÜULFBLNUR ULYLÜrPF Fol
7
h
UrL
HIN AHAHHIHNHALI TEL GL
UT EN SON IN EHT- Tab. Edel
ISUSSII-LIEISIHNO US O El.
do
u - -
I-PIG U. III IR IE
-LO N RG UELI IL
02-7169 9-88 '7
HISTEINBLIHTLTISAETAHNT.
SIERT. NANNESTO NEIN
-PIRIIBTEIERPI- HE BTO SILM
SSHIR-PIBTTPFIENI
ıJoO.$il
MLISIS Sub O-H-LIN SINN
III AL BL.HO TU EHNISSHIN
SLIUETITLILI.NO
unusS4AUz oh kÄUUI-UN-Lı
SEAT ATS el
ls ranın-merenihann
87699 = E01 T
IEIABTIS. PN ISIEHBITO
TRSITn lauenm..ilua
ASSHLETITIT I UVENENIENHNGA
TSRL non ona..pılla
Id-ISS "IDIBIE ecudon PLING
07
3*
_ 1
If: FLLb TLELUFLUD
2
u*
116
EISDSSHSSISHERNELIELSNN.
HISHIN rar lronzagmıs
N-IHPIANS SI Ana.
Isa IHESISRLIESTIIHLIHRIHIN GN
THE TOLL I
-bfl .lülman-emue.n
Hal ISSINSHHTLOILIHNT)
I-NRERHBILPNE-BSISUNIE
HL PASST H INSIGNIA
RILISHIISUNNINTO TENNIS
ISttedo.Hldnldan-inT-1
BI-TSRBRSHTEN.TINIEN od
ISSISOTENBIALATEBNDSSISSLN
HIHI NLIHFAIT IS-LhE31.-LO©
Erna äktahing
21-8029 2.0850
ISISIEIEP-NEID- PAR PIE
TEHTINHRFHUNIHTIKSSIHINDKE2
ATATIH ERTL INITIIERT
linie SS To
1.-p--en.nassihlissl
“ > « = « “ x
LWELNSE-NEREISISIRENT
4
or
117
SrPL
E
‚
B+LPULFETLRUF UFULSUFrRP Pol
ynqnnanasulldd ynenna N
a
FETSATTRSHIIHNIHHRSSIN
HIKIE ee
ESDAHIIRLHUDEINZID
samen rdein.si-
S-PIGSURIbANEHPPFMNGSS
GIS SIHEHPRBHDIFIDTEl
Ela LIKE SHINNESIN
ee ll.
AUGIEEPHILTIELINLIMES
IIHESERKSITTNEIHLTGEL DIT
ya 81 02 9 - 1 T
ITEISIISPISHELDHEN, ar:
3
BEREITET LEN I ETISI EI LEI EIE N
ERHATTHTGSHRAHT NUNHITTING
Au EIERFPIARIHBEHN.Salel
YNEITO SHIILISLIN Ppi-llıl
hen SontelDASHEINS °
&- Ff- FULEVUFRbBULBUD
118
TAKE AR ANTEILE
11.1 eu<uorhieummen
nid M-OS-INI ID. SU-D-I.M
IBIESIERITGE RK HET AL
HE HIN:BINDNEIPENRF- I
I-RPPHIIID-LAIPIB-BUSU
SLÄU-BESFPIIERPEHUISSBN I
-bUSOo BENBETE.P-LIEN
IuShledagsiinugdindin
IBH-P, we. BINSI-h .
DRTTRITEHERIUTAUNEE
ATHILH IL ITTRSUINIHLITTRT RT
ANLESISSNTANLS-IN.JE-UELN
IBARIHEHRSITHIBHIHEGL
ATITEHSTINRRTTBSIHHITRTEN
r r N
ALITTLILTSUOETLL I LITT ES TTDAET
dläilst. PIDSLTABI-L
I.
Bla Io KLM-IL-IDI
ar
vır
HE FALH A ESHANLS HIT mE
<
I
a
['o)
a‘
119
U+rLPUVFELNUP UPULUFRPFPROÜTPOR
sasrancdigiahmn.an
IS-OSIANAHBIN- ALL BISUN.
ANHTHHTITTRITIRTIWIRHTTITS
sahen erenikonsih
NUNMEHETO IE. P-H-ILNENN
LLISISIBIT OL © AUS. P-HIPN
zZ Fr L « a < & Er
Auen en-n-. das
IHSTTALNITSITLDEFReXIKESEHL
I-BUISIRREIBIS-IBIRD-b-B1
AHRTLRENEMHEIDSHRIHE:
IALTAAENAMA-H EST
III NIT
INTITLE TO
SEI BR ILIHEI IH ESZIHIHIEIETHP
SLINTO WIEN SATT-INAN
>
TU ERBI-LABTO Te Fu-ı
NoAThilunmag-augsih
IRLSSINEIRTERLSSITTSARTIRT
TO ATN-T-LIBI-LIELIRINZ"
1. UEEIS-LISTINTSINL.
a
NEHME -INSYHLLIDIE
IKT AUT RT Ar BABEITITE
ISIN -IU-BÄNSIIE HIN Husio
Ol ICH NZ 18T
0r
53
FT- FÜULETLEUÜFEOS
+
Pr
120
uns el
ter rsahinadiunei sn.
TTRIRRDSTHTIHITRIHTTEERTITTE
1DcHtnkLasılingumtasne:
RAM ATISHNEHUURTINITET
terhänennaneergalsun
Aa pullilli Lupe
-PINNdNAWD ISO IE
A INKSTTTESHTIESHITTINTRTIESN
. KOST RITINITN SIB-L-IN
lgsiingmetasind.Fisinesil,
ilsrerlisnes-erun.ami
ISCHITHR HD SARIHTITIRTN
SCHOTT PI-IUNID.NESNL
leilbSt-ialeitibigsto"
SIT TIHRINHEUSTIMLMHMNITR
IB HBI-NILSHELIBLMOSRT
-POSTTERTFPITESTOST-LANN
STILKIN EBEN,
eu DAN LEN ITO
PIISU-LSISIEINSINEENBIE
121
UPELNUR UPUVUE+HRF RVÜrPFER
.
-
UrVPR!
Us osnelsen<issen
AHHIRSTRITTHFAIHNIHNINITrE
lını das EIESTST-PI-INI-L,
TO: Ser-H 1.1 IN A
U-BOOT ERHELIBTO TEN
ATIBSHIHEISUNTTTHILMITE REN
NE oO LIDAISCHND ANA
u a N
HITS AI MIR LHESHETTTEFMLE
el IHN EI IA E31
anna. rıngsmenantohn|
BE RSUEUNDETTERTTFER TE NISIO
IRHEUBETRLITESIETALI HIN
NDEINENTRTR usun.dnan.lisı
TERRAIN AEER E-Tn lach
AL FIATTTTESHNTHIMTTTTLESLITIEN
J ANGABEN 765
SULE-LHSNTBRFPHIEELPEUN
mo
IE EVENT
IDE FAR N TKSSI LIES HESKOHLEH N
URHEBER ISH
A HHEIHMBBITMLN TSSTATI In]
ıD
Ic}
or
rn -ULKWRbBUFTbUT
”
or
122
ARLOHITRILSIH MI HEILEN E -BI-h-IBHIINSBISIOSHIBHINN
älnasın Ssidin som gironneusi sndistetdlg
ug. Hal Aaungsin-nlsin.
‚kIosSırm oNSlmaHll AREHESITREDERIRIEIEUERTEI EL EEE
11, ALS = 67T 2-91 9, 9 - IT
nt gerinpin.tntadd 0
THIRIIT HEN DER NEL
N NN alrl ol
pP
GIETLI-TATIBLIIIE zllfel DILL! NENIBLIN "
PL EELDIATBIS INDIE INGE nm ndSLESRN-An-.N
aachsidie TITAN IKSSET Al
>6
c
3
12
UPrLLAURr UPUWSUEFLE PLÜFRFR
.
BD
rurt
IHAUTHRTORTEHTTHLUN
n“
+ |
SIIMRITAHLRLTLT HS BATAN
BIITNSANEN A upesıln
LI—EL OB OL = SL 7
enmnenetdienmes
NEISSE O
ITS DNAIEÄRIE
T TR TRLHTTNITA RT TIRRT
AUTSTTRISITHAHESIHESHII
Fahne
IHRES STOTBLN
BNRBLIBISIRTEBIESSISSLN
ARIMIITTTLLIITNIESH ICE LM ENT Rare
ni lörernahnensneitesk Ü
192-1722 = 691.7
IHNOSENBTFPHI LS le
IRFPHIPLTENNAGSSIEN].
AHTIBTIHHNTIHIECA RNIT
I il 1] dk TRren KITIDSIMT
III uardiun.lar
ln. Eu FL und-to'
TREIBT N.TI-IN
UL
.
>
&: »P- YULLBUFbBUFET
124
ayyenhalingidseniS
-AIRHIESEO-PI-TELISTIIS
TRIER MIFAREIELL EIN S
JSSI-RKIABISBI-LENM I)
BIHRIH LBS N
I-PI-TN-O Loln-1E1. SSIEL.PFLIIEN
TEN RRRHATI I ALHITSSI TU TIES
Lis.ll A ATELIKI AL
Silk BEI IHUHRSSEHMIELFILLNT
ATTHLIIINATTII ESHM LIESS ITIRE
Spin -anpidenhsnn
IEII-ERBISSHHIGS dO.Erldlel
TBTTBRTISRIDATTETENUTEUE
AITHRTTR BAR RIEIMLILTALTGN])
LEISITLNIEHEHSINAGU
NHLITIHLINTIEIPI RL FILT KON re)
SGHPPRITIEIKÄITSIDENN.
ng-nailstnhnp sn
ARETLINFEHITI ERSCHEINT KT
ol
1
+rTrE
.
»
PULFLINUR UFULUTFP Fü l
%
h
UPU
lbsidising-tmansun. las
PETE NIE-BI-RST DI
TRREH EINHEITEN RTETEeIKe
TITLRHLBLRTSSSEAHLTGUIN
IBLISTISEENEREN
ns
IDIIESIRURZETDEITEIIEE
"Milsbu.tpastplsia.gen
AUS .IEISRPHTESTAHTHIE SI FDN
-HIRPIBEBO SHE BRNO
BE ITOTBIITPHTIRTAIN
‚Poa-llo 11DJSSIBTLFI
78-597
ka “ [ NS r
INGBERT SBIZLTIT INN
Ede ITS ©
nn 16 LEILZIEHUS
SENI-AANAN- INES
ONESLIITO. SUN EIL-HIE
d-b-B SSH BIENIAN-BISI[ HESS
TARRIHSSHATTITLUHMLUINN
PO SUdo artuhinan
Selllı WEIS-BIESLIBE-LBIPN
HRTLITLDIT EHI EIKOZU SHIT
hama dd Names]
G—1 8,’ = IEL'T
4f. FULBTRbBUFBUV
D
Pr
126
NEURHEITKSHILSIIMEINIEEH EIN
SINILHMLA TEST EIKSTINMETTN
UI-IT.SUISHL-EIDO SHIL
ANTIRITIHRTIRIARLT Ip'I<
JI-STPS III
LNSISCHHSSTIEEN HE SINN
TI ESHPTIETT EI ELHT AT
IN DU-HINSUS-ANSSFPLN
LET = 6LT
INN. © al
ET A- TEol dt -ISIN-P-1
no
KL ATIIIESHIINTIESHITM TE Den
IHR GRAHTANSRImETTIEENT
IEIESTÄTSEIT-B-BST- Th
ch
ANEITO ANS-USLMOSKI
8
ANNE S hl] HLPIDLIG
LAININEUINSITELAESLNTO"
ALESTH AUT TTRLSITI TE FAHRGS
TEERTTHRINKSSEIBAH ATI TG
0-6 = T
a — ee
D
80
U PULTFELNUR UPULVÜFTFF PFVÜRPFOER
»LIBLPINSSITIBTO NNRRNTn
SSR PITT
IL O PHNNTHRTRTTRTATIEE
ATRIRRUTA NEARTATTHRUTMET
SınJyesa Mangan AUUSo
1-28 8-17
SH HÄNTSLIN-TERIILAIELN
INNOTTENSILIIEIUG
HPITEN HIELT DO PIE AL
nsud IT -PI-TU TABL
IN EYPIESIH-HI-IIEN bild
su
NIRTEHHTHE hing)
IRU SITES N AHESHIIMMLIHITML
He Ip PS Born
1<cHngsin NIIHBLAHN mo
IS BIISTISERIE den
"N 5 NZ
TenLsuha Jr Lo tmuc
78-02 8 8 = 19T
AlNpLISITIpBIT EIERN ET
RONHTHTTARTTTE NHALIENO
.ONNOTALNNAUNAATOSLI
1, FOLIEN
or
2: >P- HPÜLBURbUEFBUG
128
is
ie STTILSU HESTINTEITRSIA RN
aUMNNUTITISTIHESTTIITGKEN
ARTALHITSHEITEIMLIIHTRITE
uabnesgerugnghingsuaitiinh
01—4 06 °8 = II ri
EIHÄINE udei-enlhenmg,
” .3 =) = ® « De a‘
ılnitenlcasımastecn oO Sl.
Ol pLIDEIEDPETSTER DERE
n,
DLIERIETRSSITHLIHITHITTIEE
IB SIÄLNISISHHEN-AEG
1ER SSHPIL SIE LI-INN
1,TD1l-19
und GEUE-UNFLNESHN
STELN-N. ISSUBLPNUSIIS
-URTSISHH-IN-a BB ID-P ILISI-D ILN
SIRNTO IS P-tHtlsıh
BESTRIESSE N ST
Id PIENASCLIHN
SIRELINTETPPITISEAITT
HEIL RICHTEN
IISE7UDUIHN.SIRDLISSLI
SUPIIET-KEPIUN
N
leihen. endip
or
99
1
PUVFELNURr UPUVERbEFVÜFRTER
ÜrL
eahldaleidSeilii.n do
I RL ee
EIS IR SITTLNUNGSH-US
TRHETETTIEZITTEEZETTHKSRTTTHG 5
ARTTRLESIE HEN EIN Re
-ISIERELIBSISSTHEFRIGHAN
IISSTTRSRIHLIHUNKGUIHETI ML
Ss
SCHIEN TIER.
BIERANENOTIISEHEEIN
IE RERBRBIEIGSRENSENN
BIT IAHTTARTEHHITS RE
G—G .06:8°7,696 7
nah uneaulsilisililsinh
IEESTTTESHIIESTIHTTEH Reg ET
SHIIHIIMLIESHTIBETP l: ll Talk
HIHI RAHIIHILDESH ITEM
RAUHTEIHTETETBRTTTEIESHITINN HI
AEHAAHESILEIHEIIBRIAN
<7 Blake Ir [ 1! & sin
ahatuklüngurcks Sıhler)
ul
‚Eu SI SSH SLIS HN
Susan SIENA NIIIRR
vl
Die}
63
&: +f- FELBEFLBUFLUT
130
il kan IMST].
INDIEN SSTEILIN EU
BGH :ilonmsmenaen
ÄKHRHRTSTEIERETIHRT
STTLITIESHETHBSHLITIETHITEN
also lil.lin.n-umh
SLIUTEINN-LIN.PAhnd
SINSBINSIE.IHUSSLIKTO
La IEN
ABIISSTLSSTILTLIIST. EN]
INHRUNDHESHRTHAHNMIES
IIELISTO.NEYUEIL.PONING
SISBNSSIEIRTISIEINNESIL
NISTO TLIISSHER JO. IUS
IADSHEUEN SINN
-FPHÜNU-IASIU-BHNNGSH
q,
eussisnesidinmsmanmen
SIHUSTNAAUN-BH-BIT-PRON.N
q,
d.esbt.m aim ıschit
IS EISHANEHENE I
or
—- 64 —
ULUPULVFLETLNUP UEHVÜrTPF PLVÜTPFE
NS UN-LIEISO TU EN-IELISIE
IAISLONGAONSSLDOE-L)
dedltuhltSsrrnipısS
sehe. TEMIAHReSH
h li, IHRPPIFBIISO ON
ALD-ILNSE TA KRTERTIIIE
INS NO .NO AE-PAIILIAN-IN
ARRHIHISTIT HIRTEN AN MTET
Adel dig co.
A <anıo.lüı TITHETLN ichiinsin
AU.KRS ENG AT2UE-LIT]
GG STEIN ALT
eud-ungrumgse-ssungeih
IBI-IILMOTLMO ERBRBIL
ARIHNHTHRUNGN SAEISIK],
‚SH m <ıydanan hp.
TONEESZHINRETTIT EIER ()
BIESHKSYIEIHIRIKSHILIHITIHF
SUNG IHTESLII- TERN
IHREN SUEIIUSTAINGIUE
aahanı-sid lsidloasse,
ALS IESITTTTHTTTEETHUUNRTE
ELIKLDATE I DINSBINTEIN
#18 ‘III ’$ = 91%
ol
fe FJULRUFfbÜFE UL
KATRIILINITKSTILKSHEITITILIHITNG
>
IP O BIln-P- 1.
nztpnanitteeen-ndan.
ATTEITIEUPOTITITIEN EN TI IKEA I EE
-PRÄLLITSH-I-LAJÄNEND
TESHLLITL EI Re SSH II LTE E NIE EI EIS
unnlauLXeodnPdu NnOoNd®
9-8 711 Ss = 1 °G
HIS-O-IN.NSUENAUSTRING 4
LEINE Nauen 18
SIBITLIAUSILISTLIBISSISLNT.
1-4 NO SUEMEBLIE-PIEHH
JO NTeBTIAU ALIEN AAN
Io nd Sltlsrgunlargimis
I HIGH LIRSIIHMHHINEUEIINE
uk SSRÄNNEI-NSSELN
ATTHRTRTRSUI KEIN LILILE ide All
nu SAnndounen-uduln Sn
SI GE IT Se ar
dia PI-TE-O3l IPB
Kinedldodn.nmmpied Brugg
all uSO.INSIHaBIS- N
L\e)
66
153
FULHRER
uPFULÜFTRP
YE.PRULFELNAUr
ü
INDIE E-DIG
“ <> —
TRAG EISEN]
“
VERBIN RENEE SE RTEHEIG
L -. " “
HBEITTERT HEHE ENTIHTT
”
In. SIERT OT. Ahr UIETTO
TIRFPA-PIEINHNN DE ABL.N
TASTTNTM HR TEN BIHImT
via
NIN-LONG
STZOLEEIE I I
I ge I.
MAT O TRITT IST. SIG
TITITRTNBIRTRTTTERTH NETT
SILBÄTHETLARNBISHEN
SruiplSchtbistantupagahshs
1Scdäu-mpunman
ALSEUDELTINETSETETERTETES
TNARTTITERLSIAHMLHIRTNTITRSG
TESTTTEINKSHTIDRTITE znde Il
aba LIRPTAN- EHER
AI RISIIHETETENIHMIN
LIE ZI. N eh.
@-%,
SRINNIEHNGILN
EANIINSELNAINIU-IS
IKEA SL HIN ds:
TELLHSPATISHRSITHIHTTTIML
oO
67
Zı + -ULETFLÜFbBUV
134
‚ae ulsahil.Panıl$
SLPIgugnälnn.sehnd
NE4S-RIE.-LIERINTO N4E
6T-51 71 8 = SIT TG
AIIDZANTAHHTIMUHTIESTIIE KR
Ehen
19-6 11. 4 Th R
FERNESP-TDI-D-BER. TEE STRADITI.
si Smesslonuealitdo
SLIBNESITDI-LIH-KIL <ısil
.—o. =—e —
JO -tH-LudllO © | I-ERBIS
ner]
Ze IH PIHRIN DEHNEe
TRLSHKRIDSEHUIHTIRIHTNTT
9—7 CI I = FIT
—_— 68 —
IEIBIISSHEIR ILINI-IUS
Etn.ansıı] pr-an-nnan.dd-i
135
LILRPUDFLLNUR UPYLO Hr PFLÜFBFPE
nn
IRUBRLRTTIRT HERNE RING
NUSERLISTSIUSTERTANN AST.
TIOHMENENEN-LISNTD-PIEU
1-91 s-n'T
IRBITERTREUTETITDRLS FAHRT
Ion BIS. Elba
INES IELD-PILISI-PILIIBIHT
BLPNISTTLILDSIBSUN-PIIS”
His TETRTTS TER TITLE ATEES
1lun.pnsuno sung
en tasesunhahtu.|
JRTTBERINIHTMIN 4 SI.
IS IELRPTEBNEID-PT-NSSEN
Naerih.enann-nongidn-n
9 °SIT-67 KIT 'S = 611 TG
07
—- 69 —
ENLIINISTHBTEETSGÄEL. TAN
bannbagelando ISHAmM
146 Nds STELTN
I -PILINTIET- EISEN Tel
ER IIS. IS IKTO HELM
pP. PULLUFLUFBUT
TRAIN ITSAHAREITTHALANLN
TR LIRTTPRILERERBEIENG
‚IETO ANERFPFIENGI-PABNEN
NIIT O ART. USTIELN
E ASTRID SHSEENS HEN
“7 INs.«
play"
ante Mi 1 Ini.lingsur-simıs
IHIBT-LIE I. TDSLI
ANLISNTEHMHRFAHR TOT
.—>.
AHIDSHIESETITE 1HISIRID
1.1
er NE
„KISUNE
bstslll
A) hikkingsin-hen
LE-EIENIBISIRIM
NIRHANECHIEL
Slntakälsip-umgalne
AIHATIEHUMEELLETDEIGE Slim
‚Portal IHSRLIBHTEN
n,
— >
IND. O-
TBHISDINDEHKN
or
70
en
+bPf RVU+RFER
1}
hi
U+LPRULTFLTLNUR Uryol
UEBTAUNAANTEASSNEE. I
sun kim
1.0.5108. EinsıSearus-antn
TESTEN TI TI HEINUMTINR
IRBIRSUTTHRTDIEITIRTIHRSG
ON.MOBLBITIUET-PARTANNENN
ls Sorssteretcddikum
PIRELLI AES
UTRECHIESATTTIERTUTSNTIENI TE
ANIISSINBINO HSASINIS
JUONUL-+4N FR man Tau
IT-17 OL 8-87
US TO TE-Pall-h O-ELIJIRT ©
ALTEN MOSEL]
Al-LIEBNTO Tue Ido
ne licun-uo; Int rageareten ||
TPELRPI-BIETEL BREI INN
ie}
EHHESHETAN KH LIT NML
HHIHEUTDDRTTERTANMITEN LTM
THIS EUSTITESSTIDETTERG]
ISUBT-R N-ABLN PIE ©
manıSı i.kissi.l Silkicdipe
019 SI 8 = 911%
UL
x
-
FL FPULEVFLÜFBL
2:
138
EBT-OERPIITETHSHIN-UEO
N un | I a
MID RIADTEHEMTReETHEI BIETE
“ [ @- U » “ = N
TEN AESITEILEINSCHTO SUHN
N» Ri r >> E
‚Sipnpilnndesranzzuness
IDHLEHBIDTTER SET
© N gay N... a |]
SU4c-hle AMT In lade Iljıtıl
[} a aY 2 I>E [ “
HTESSIRESHTTEN DR LS IT pas DE EN
IHRESHTDESSEIHENIHI HIHI
I-HIISEO.EELP-BÄNGAN-L.IIG
THLILITIELDSTN TRTRTRITTRLEITETRTES
a,
I-RPPIII-BTOTNO EISSHHETO
BEE OSICENS = 8987
ne “ 3 = } N “
TESHETHE ROH EIRITTTADSHTIHNR
N Nora Narr \
nhannmeigro.disenei
HEREIN AG BIBI EI A
1G.PIRII]E:
DB u a I Eu u Be
Sale
II.INIO«< ılz IHR >
Iabah- HI. IIESL III
a <>, "N B
TSHEUSTTRIRTTITIKe | dc]
a
>
SKIN EISCHUNDSU-ANFERIIS®
A
= er NS,
1-1lstclalde u
NL. Sohle IN
ıl be. » 0: nach
zu > al De
eilkiinzipidseesusum
Zn» za d.aNo a on.
TEErIRSEATTn I-OIO-AN
R -f1
„LIETIFPHIG
v Tal
HLITTSSHPAHIITI EIN
90 =9 T
139
GHYELNUR UFULUTRO FU UrPPfE
.
-
Yumrt
Ü
ee 2
«x D>.N “ « « n [5 Nix © = a
ITTPENASIEERNEBERTON EI-P-ILHBEEFPHIIZ | pi@o
TEEHRHSTIAL EI SHEIDEIUEE IERERRRTHTTAIIEIHITR IT Ip
Nr ” r . = “ “ be
ANTSSTHEISUHTTAITITIRIT HIN IFPFIIERERIGHLAITEN THIRD
-7 N» »« . er = n Non x Kur 7
SNEISUENNI-LEITO GN 11.1 NSSIH-UNSENO
MEET LATE EIG EI EI EL EI IE un GENEILIBI-T AAN < ES
ee ». “ e » Nor N «. 15
TO-LENIILIENBIISNGS G IORFRRRATRNT ENT HIN ERINTIE
lspalabmn-nmgiierento ‚Aiatinhusssunange
‚il ‚IALLPSSl > it ; TESATET EIER EI Lu ES Iren Kıkes
za 61 Ta 9 7 8 T g-CeTIR=0LT
w ” = a “ as > Nu 1 has
dh. 1o nmechasungn slaunu-odi> ATIIIH UN
NNSHTISHANSSILIRTSENM BINTIEEN-LILISTBSIHT- AN
ara?
“
5
. HP- YULEUFEL
+
=
140
ARTARHRTITRATTIHTIELE NER UI)
SERTTIESNIHEIHEIELHRANND
„hie VO L.ITOHERKINTNE
IEIHINESHISEREN-BTTO
TINHISDAHL EIGEN EEE
1 Ha rL el 'g = 801%
TSTTBLREITETBITDI EKEIT
I-PI-AakE JISHEENHS UI
TO--BETNO TIONEN
meschingsuniSu.Ih MUNG
Ran ken REIT BIN AUT E
IITKSHIITTSCH ROSA HH RUN i
ARTHRTILSHELNETTGSIHIHUNUIN
NN LÄENERANSIHR
SUISSE
‚SIhH UNIEFPI-FPI-BIHUO,
8 7a 9 = cl TV
BATRHITHEIDAU HE Da
EINTIEEHANIIMINTITTIHERHLIKGS
ei sp ÄNTTEIEBSTTEHIENT- UA
or
141
UHLPRPULTFLELNUR UPEULVÜFrPRPF PVÜrTPFPE
4JAUyShyuyLunnamnsimn
sn 5
stop Fransgutes
‚SIHBISIERBTIE SIEH SSLN
Sheuaundikereilen.
OLE SPENEIFPITO TI
IHHERSELIATARBINAEIOS
BILDGIHUDNL.NOANSITO
enaanasidüngaens-os.n
Io TESL.IKAELIS-ISCH
1. EU-LSINEIN BITTEN].
IDRESTATTDHLBSUHKSIN
IS ERAIEIFPI-INIIT AN
PII-TITESAU-BEBIBT-US-POUE
TAIE-RFRIIU-PRANEIS-1N
TIDERT UMEOUSO INS
ninisLi-psilisst.Sipld
SIR PSTELTIHTIHIIARNTITE
TRLEHTIHFSTLSIIHEIIHTIKETI AL
>
ATICEHEIHLIMLLIRSGEHHUL MIN II
01
ff PULEULBULBUG
+
Pac
142
100 Iinanid ITTTIRIA N RI Ke
NIES-IA- ES TOUR
1 IV LNUNNIENRIT- FI
IANINEMINNESIS-LIBIHE
dlldHeidtpkBN] SIBIS-Lul
AUT PSETRRRT RTIR HAN: cl
TBURIHLIBSSHIIHFIHReFIH Reg?
THRUITGERISSSRTT KH EST TEL
AHRITIHEIGERTTTTESTT RIES LIE EN
SLIEHNEPSSEREBTLIEHBIIT.S
N4J
Frdünau ANIESHIITIHIIOTIT E
AESSTTESHIINEMIEILIKSHNI KEN EN
IP Inl-. TO THIITTAHLN
AIHBIEIRIESHEITIHHLKIKeZI EIN N
PITHABESTETTEILO TEN -I Tal
Pill 1nin. TEEHLIEH EST
TAHBHARBEHEHEIHITDETTE
AWRTLITINRITRINEIHLHTTRTDARNT
aan &ispeham-rigman
SAULISI-BISIEBTFPI-TLIEBLNDN
SIEBTE IEIDSISLPIIS
rss nhnd-LASIBIIAISLNO
01
76
LLRUDPRLNUR-HFULDUFRE PU UrPtE
THIHESSTTTTTRHLTHLHITE
ITRE-TNIEU-EL-DIINSISSIN PIE
di. „rn areill BERLIN
| Pe x
* es “ —
| BLUME ZEIESTHATTTETE
AHLEN ONTTKESTAHN IE
J
ER FTIRSEITE AN IS Hilllerpitı
= = an,” < N» [
TOERLIET TO HSTMNE RAN
IL-EL HIL'g = 021 TC
Nullen = 6 N NS
1 So enmmenntens. gurand
SHIRT SU--B III
1&nahmensidamhsto
TRIRHETZTITEETDERTEIH LE FE
AH ELSTIIEESETETTHEIELETT TEN
ANTTRNGZTIERIRNATHTEN
GELIEBT ABI LING"
SINSSHR III PI-TLIANN
TRRLLIHRSIHTITEESSIIHTTRE HTET
le af IITRIRBAINKSSIHESHHIMLINT:
KIITO SUHUDNIERÄBTLT
UI HELII Seal
01
De)
77
+P. PULBULBUFBUV
,
Pa
144
ahnalans.pnawaugeshn
N. LOTONAUSULLATSI
THRIDITRRNNIE WB S
SUEIERENIEUEFRTESHEH
hs nun. ap-PI-Hnd
ALBERTERIEHREERT EG Pe
HUHN O AT - Jah
8'876 ‘1019-6 T
JIENNUSNIEE UN
In-erestdin TSHEUSTIAHM
« Dr S NZ, T = P> a)
1.1ondir nilnkie
ABI. STEINSINUO HE
SIISTHENEIEEHLIEL IS
eu ÜN-ELIEIISTDEHKIIS
ANANAS SSEIETP-N.N
OST LIEFPIINF PN. Sokidl
IHN SEIT ULNIS-BENÄINN. N
s
6 La 08 18-6 %
0
3
—_— 3 —
SE en A m
145
UH+LRUVTLETLNUR UPFULUrbP RVÜrFPOR
TEE EASHLTTED
SP ANS PN ku
NETADTSIRLRDESETT REISE IT
Nu uneuuunenatnggihd
FESSTETHTITLETESSTHIESHIRIRIE LTR M
nneahhasdo 1asmeilfpi Bl
alagnnmÄaustnddo
I]
IDESEIAL
agazunen Tamdl gl-LS vl
Le
AHTBEME wsdmuu nz SIG
enanitngshsn.dn
HRRTRHTINA EIN UALOTTEIN EN iyane
‚Jan eaugsagiiid: Sl
IH KZUELTEDERTALIIME N
HISSHLIEGIERTBIRNENS
IEIESIREPH-NETO SHHEBII.,
uanahnzmiLanongto-i regal)
WED
olll UPINIMENI J-do AU.
lulsıhAnsl- Pauls.
AITSTIRFARHTSSIHFIHINESI IE
1ET0 TO. US ART F PN
uno ins ALLITIIHIu FREI ke
10
0}
FP- PULBUTLBUFLUG
,
Pr
146
NUSIIIIEINSSTS HP
SUll.E 3 ehisunsihtin
DAR TTTTRITEINTITBTTE
DE TESSRITESTSIITRLN NER IS
IE ISSN © Krk
EeUNyenennnahylen .
ou Sees IERESTET
Sun linsanne mas
-ENTMAIHOH
I EI I EI ES Beer
8 I = Hr 1 TG
SASAAEUTLASHNANAN öl-L,
a ENSTTIN SD sn
NAPAEASTAHL IL N1el-11
EENONSITEIAUMM SEN IHKE
SZTERTREEUEITIHRONRTTS
= —ı
1146. Br-pAliass BONO
TO IHR INIONENMI
Sl en een
.—>
IR RT SHIT NO ALT-H-I] ©
L
14
+VLPUVFLELNUR UPULÜrRF PFVÜTPOE
.
»
U
ALIHEFITILLTIESSTIINTEIRITI NIT ReS
1 Tann -en-anSn
eriti.nadinitsin-umange 2
HEN. USBERBLBISEEHN
INIISENSAIEAH. ST kisshn
Jong Mn. AR TERLS ITS LKSTH HI
IILINSNSHEINZUDHOS
ILNUEENSIIESINTO TO HIHI
ansueltes.u1zi PIINIGH
do Ipl Leim AS Ile Anıı I].
ginn Schaue
EHER ALTITHRSUHITwERIE
Jo eh endwesnta 119175 I
JeInsptunanannaaddn
,pisunchnun-Ppenuanam
NITRELBEDDECSERTERG N
el Suogahand: u1Scıe
a 1STaannn
N I TSOBIEIEIDKOEE EEE EI
pop ymasınaceneTnn-unnn
Nılıl & ganz VIRTEUHEITIE
1 nl SI-PII Na Ua.
all LS TABU AaDu
-I !1- a I] REAL RT dE UN
a
10*
. 2f- YULETLBUFbUD
j2
_
143
ISIS Ipu-u len
GNS-1. 1 P-T-BTO TINN.
IE-INGO LIT. IN IRHn IHR)
ui. Oo H.IIL« AMITEHTIEI DZ
ET—L CET 8 = 86 101 7
UN SIHEIIEON NS Tale 31:1
Ud-T.IES ch IN IB EN
LT ISNORTHU PH U-bTLPN
© » u
dOUNSOo NBIE-AUE Iil-t.Sil
.—o-
II: LISIISO oO NS TILIL.ISTID.IT el
NIS DATE TIER in.de ll.
Seil-pilll® SIHIANS IN U-Lull
BUTIHIIHALUIHRILEMIES IE
nel auhinanmealaigidfo
AhnabmnBLHSco TAN.
L 'SEI-—E1 TEL I = 86 '06 "GV
N &,pihllasennnhalonten
A Fu ı I 5 Rn 5 US EUdAU IL
pl >12 1u.06 ndına
ggnasananenu hand
‚Is1c 5 nenannasundp
Ins aTSsennsan ent
0%
_— 3
149
WÜFTLFPFE
ULPULTFELNUR uUEULVÜFrRF
ls
dl ill
Ja. anuun:
ENIIITANERILIIRTT
Kus-ndashmıon.
INTTALHITSITIHNIEDATTEL
HLIMEIRI IRIMLHITELI TE Ak
1. HaSaumo.Knenthnay]
EALIRRIHHIHEL
BITTE LSRTTRIN ROHR
NT-PIIRISEH-PAL-BIBINNN
STTEINHITIHITTIHN TIMER
ss aumpesgummmaanikı
AHFHTIEIKOSTLITIFTINIHTI TI Hm
a
SUP SE
EBlSIDSTABLIIISHHINTEID
IIEIEPI-II DREI ELNDN Oo
BERHRLISIENN MEN
IS-HEIN-IIBERBERNETO UN
RI HSISCHHTDIRTFPHIN
Bla ladIgtr-Pa. BISSL
ARLTTSTIIITTRTISTTTINIRATFTN)
Rl-ahlI-PI.NEIIE-URBIE
1.1111. 1]€ HiE Kll-balsl. RS sıhlı Ih
&
©
“>
FP- FÜULLVLBÜUFLFBUDV
&*
+
50
]
nn
RETBREISIBIBI-TEIN-LEBTO U ıW. TRORTESHETRIR II TRTE EN FERN
—.
IRLARRRTTRTRTKSE UT HITS EHEN BESTER I JNANEREPHIE ENGE LEINN
G "SEI-EI BEL’S = SEIT 8-1 BEL’S = 08%
TA HLRTEMLIEHESSENN
I. JEAN EITAITINAT. UP
54
Sohn sh |
SO TERRREREHRRESTITRTENT
NISEAIS DASEIN *
Bla ENIEMEL.d
oneln.nn TER HATIINRTIESIHM
-P HEERES TE U-I-bUS
PFUÜTPROPE
UFULÜEPFrPBf
UMTPUTTF-ELNUr
ALHAFFESSTTESHIHTITIIHLINGF
ISUNSHRERF-RISCHKINSHUNN
SUPLRLBISL-OHTUNAERIE
EI-PILNO NINE ATI
SILIBIISHE HIN SHÄANL.
U-LIERITT ION SA
NIAAUÄNAEES-HOS-P-EELN
ISSN] U-LEINSATSEREN
SIRITPHIUIGERLERI-RISHHENGN
IEINNIEH-LIEH-ELD-OI-HO
YL-lSIN PLEITE D
TWURTITTAITRTINTTHNANTERTNTT
LH SUSBIAILSIII-BTO SL.
NIT SIT LITE IT PIILE-RTO
BITRIRTTIHLIMURTTHPATTRRT
SÄTSTEEERSTSR HE STET EST AISI-LE IT ST oo
a,
EIEHTONNSahTerd3-1
ILS PI-IREITEITTNI-Ra |
US-HT.BT-PIITIS Uhl
OSELNTEHLANSERE EN
IS RANG ERERAEIATTSSITELINT ©
ELBÄNSSL TR ah les oil
Ssumel 1G H-11.SLIISIT-PI
L&
[jur b8
x
»
+P- PELRU FELL
2°
pin 4a
12.098 AERO NN
Nadal
TLEBTTLEITRTITRIRITRTESER EI] A ALT TL
np tesnhnau huspg ld
-PIHLISLPTISESILINTIANNN
N,
kalsıngmnpsanthn--rtssid
yneumeand us ISTECEHTRI
Ssridrpitnaschgine-,us
98 ‘9ET "9 = ze TC
PISIHERENEII-OHHLOSKBERI
:T-OIEBLISLIBISIINT-LIT-IU-L:
TO LAN. TA S-ING
Alinresiteiiten nl II MI ML Ko2
11.3815 16 Kisenthnmah
J1o-n.kianlankinelli
ÄSKPISSTISIEFPRIANINO
SIRIAHENMAUIHBSFAHIION
TATTITELINTIKSSEHIAHANAN
an-andijaen.. HITS IE
INNINENTANIATENIN
ZI SIEH EI EI ET
or
es
153
UrPLRULGTELNUB UPYSUHRF POÜFRPE
AIHTIHRINTIHE RES ELLE
ll IE TEHIEISTIE IT
slolll« KESHTSIHIIKSTLUHEN
nähgi-o 4. INEIIG «HITS
TH ESRSITTIESSIHLLLIELSU ELLE
raudendigiidiig-uen
TERIDHREELTE ine.
heulen. PIENERERTO
LIES UELINENSHTE
IELTPI-LTO Si SUSUNHS
SUELICHNISISIERTPRIEN
219 ger I - 51T
A. EN-GSHINSSLDINE- VEN
elle laDASSINLINT ©
PESHTINITIL LIES KOLIHEI I HR HH EL LT
1 oO IERFPHIFPHBIIEF GIF GEI
IIEIPPIIH ATISHINDHKeSE
i AEPI-HIRTIBTHINI-H.SI-BSTO
LISTO HHNERBEPAARRIN
IEIARETOSSIEINERTER
EP SSH
AITragaıksiikesıkezılı a IBMIBS
11-9 °LEL 9 = 681%
Z- +f- FÜLBUFLbBUFBUN
154
REM BER HSFAHTIHRIHML IRINRLTRADBNHLRR
I RECHTITHLIEBTIEAESITHR IN SSTILRTERNI- ISIS].
SS BHRTERTERHIFRTTERM JE RIBETTHETET BEI Re
Telllb-.PUELINDU-h IINT-SEERBBTANITO ©
HU RSZTE TE EIDSI MEITALITI ES IBETPITEPASRIINE
A-oRamaheu-anndan AHSIEIZLOTIIE NG PI-IU.T |
-BRINBENBIELEN- TIL TEENEITN 1-40. 1IS-IUSIRELIOI.
JRTIHUTDUTEITRINTH nr TR EIT TO SSH ATI
N,
9 SOWIE '6ET 9 = 511% © "BEL - EI YES = le 7
AL-LIEBTOSM] <auradosnen KIENTO SSUSSIHTLINENTFPI
1: R x En = Lu Bu N “ I m
INSHETINIGO.MIENEI LT ZSHRISIERFPHIDU-h ©
UPLPUVFLBLAUR UEUVUEFPPF EFBÜUTPFE
INLINAINMEEN TNEHKeyIHik®
Sb TO-11 SIERT
oItIUl INEILNDDAUNIUG U
HLIHIIN LIEI-PSIGHHINIS
HLHPIESTIHTHLITLKIKEH LI TRIER
1o I ISSTRHDInT -PSH-IRBIS
HH O SH ORTS UNI
-LIINU.PIBd4-hASIINO I
ntsunTsıp,p jNn2RU44
1 6ST 91 'SST '$
tat. SS AHAHBIIL
RN EELRIAHAHIDBIN
SUE.IBITPI-AH-PAHl-balT].N
IE 9. TBTITPIHIINBTEID 4
ER HIN LITT HLIH IT MEN RSZT IT EI TS
07
839 —
nm .T-bEpder PH ülonid
natam ud o guest
‚Fl ‚ıond Sue 1111.11
m NIE PH-IFPI-BSCD-BIPPLSNGN
5 8 09 Et
P«}
{rs
2
= -un TO IHN AHSEINN-OI-LIN.
= ih AU-LIBTO anan Kimi u
IL IIHRIEINSHISÖO-LIEUE
Im 19.1[hun-1il SSH bn-ii
T ‚nhuw.nsilaagsimslluS
2 Im TIRESHITETKSSHHI NDS
le). >
O4
ÜTrLPULDFELNUR UPUVUFRF PVUFRFE
ITIIAUSSHRERBLIENBTO AN
“ INES 7 . . [% u‘
1271 OSTEN
LTTIADANSSTLI-L INS
Alb LIBIISCKIINIIRLPEIIE- IN
G SIT - 81 TIL 8 = EST °T
SINE. SI-BNBLIBTISEHN]
ELIA.
ERBE P LT. Al
SIHHLIG AILITESHTIRIHERI EM
71-291 8 = 991%
ENIS-IN SIE-TI-LIIA N
DEIN TragTn LEHE RINEIKEENN
dBASE.
ELNSH-LGUMTO IRINA
TO ENBNELD-IN-LIPHSU
PR PAMEANS TEN, kann
or
9
158
-bilteddlldagsidnh,ole-ti
NAT ONBE4-L
Er) le
rl RIESE IP ST-Ea DReh ENTE SI
INSHABTRSLSTINHUANAN
NINLIRLIBIdO AFILIBITEHI
USER ABSLIHTTTLH- GE SHEHENTENN
ANA ER PI-LSINLTO NEHM
hessupma au. IATISHALNGP
KSIIHIHDESTTAHESIAI HE
Nah ng-Pr
„EISSHBINIEHNEITNDUSSU
Juddenadndesn
8I—F1 TIL I = 891 IT
RIIS-IUSHN-LIENTS HIRTEN
KIISITO SIENELIEIISE
ICH UNNTELIENBI-UNG u
ul. SILLNSTEF-LI INN
a ee
{BIS O TU HNELICH REEL Pol-ba
zurdı TAMIHETALHTTSITIEIK:
IKISHLITO ST: id ISIRANT-Le ll
‚Sk BIN iss.
IHRIKSSIALNE S.haNENS-1N
or
GqG
FEPRPULPELNUR UPFUHLÜrFRFFVUTRPR
bE
TRRLIRTIESSEHTITINIINEUNTITICEHNT
PS TEAIEEFPITIDI-EABINN
8T-E1 IS = 17T
Tanl--bOSCHT AN. BI
LO SEILBISUS LH
TETTEREHEUNESTITRLH BEN
EBHSERSIBETIEGSN,
-Llfole Ann ll in. TLIDIAITTIrEH MILE
LILTTTE SELPRILEBTIS-EN
MUETPIIS-HLSI-HOSKELT
-BIT-UINSUINUNO BIENLISL.H
IRBRIRESTATTITHIRTETTITTE
HRIHNITRSZUETIBETEH ET AI
TE TA. D-IT. SHINITE: IP
a
N: SEID BINGLITTIEINTEI
1 o lea 1er
SIUEPOL EI PERTTHTI HIER KEITEN] I
n——>
IIERINEIL OS I SSL.P DIS
AKRLINFPFIIT-L oyesininid
CH IE TUN TIKSH LT TTEN
me
SUR SITE RI-RTO TEN
IISSEERTO-IT.ATEI-L,
.—.
OA, ISITSITHESRHETHAIT
01
FULLEVUFbUFLURV
+P-
—*
,
160
> 9. ———
ulunaltseassisigsisin
TASDTTERTESIERIESHLMHNT ESIHHRSRIHHEUEIER
DLIESSIIH EI ILKA FERITIF EN EBIIHESIDEHAITIEH RN
LPNSAINOSSUENSI-PILI IIAT-LAITUScHeNd-PITO T]ulE
INEKSUTETIEEAIHERLGE, AUSSIIINT-LIENSHINIIE 9
IAHTTERHTIHRIHTSSUREHIER IRSITEEAUHEIDELBITN .
Ken DESTEETTTE HN ERTE: unsuliilsengsmn |
UNE STT Seen ann HEISSEN Sim] So
I EEIDUETELREBEISENTSSEITNEE BIHTAbART-BIBLI-NO N
IATTTEHBIEEIUEEDEDERTT EISEHTO SEIN GING :
BIO EN JDUELRPITANIS gu TERRA
ISIRILTURRTTITTITDEREN AN TIBSPHTITTTTKSMETN ITIIT ANGE
FUVNnNEhnNV WELBLUEULUV SPUSUPUHNnNELUVS
LrLELUPEANUB En ALOERUE BUPrALEnN:
hUNPrUEPrPL LT AhhRZ2LUTVPFUSIKNE
“Nureulugppp Suyay,, Lepteigpuf Umb- = sr
Bee eher pezonetg Lö rTer |
Zunfu 1904 “Typus Dwspiylyen Nnınılnı. | |
(Mut Zuyng be mund um Haug Wand ;
balık u - Uplauman [# brudp ®%. Shbp- U’hpıngl un
be Da UVuyfemabui, be jban 1909
een etz jehe eyegs POolzer
neh 9. SEp-Ufpingkuit br Um. Yan
Baybubg, pumgunnme [Ihm Abnugpug, jpeg
re al er
BE I N Te
pwgmdf wnunhpe[Futohp met plug Yu
ran dene U epson veyieaka Kal Fusakk
emp 5 Genkupueh)‘ mp pinugfpubpt hu db
BE en Verosen rk: dinwgpucjd Kueayns
une Bowufpmehrme, wehje din qübnkne, u.
ebzb; harugwinuEbaidp br Selm hung zupgepmehpe: DEE up be dinp
Eh purufwit un) ungbun Gun wSununnupfl prpopftsuhaqug uf br pur-
ep al gung preuk jan Berne ande ar eluwern
TE ET N Re nr ER Le
uncut f funmmiht. — bb wndnh 5 Spunmupwhsbu qfunafFbut up
Burf, — yupqungku Dhnugpug Sunlkılaunm [bung wbStup b np Sfh plugfpuhe
pPrgacrfb Pplüg Ymfuimla gufh Abch m Gepywpuibpp, (ud “fbpwhuilgunfih,,,
hpwbugdafiu,, fugubu Ypumf uydl unfopwpup) Yupkjb 5 np uppugpmefih
uplreug uam ugm[Fhetiubp, pugg npuzunf Guphjb 5 np mpg Ir deSumdbs
ugs wg fpetibbp zwopgbb uppwgpmwötbpueh. du daglih Ip einer deu
faqdbu Ip gutgueh. Ybpbrp bo Rupbpgbub, be Gfjeuip b Vhßpm: SP plan
qpwg Pb Zpmpmpmtomfp-hr fp uuguibpmeß, be gl PA ng Du.
glgeny gappopg wgwgpme[dfein be 05 Ugwfdugbguußp Jbgbpapgb np mpnuh-
gut lg :
up uff” Ugwfburgkgnuh, br Yunwpull“ Dupulgen] ı
m 11
162 LUNAFUSF U RbrRSQSUEULrÜUSR
I. ÜPURUVFLLNU
Sunhunomugpm[Hfutp. 2, 22 — Dbnwgfp, Dhnwgfpp | 2u — 2haw-
abe Uqufbuigbab qup gpwd & Uppwsud Gobg & Bf MadE — 1668
| nu = depapg muwagpmfhhrh Ugufbuugkgb, Athena Unupbh, Sp.
pwbluy [ 2 Upubbk Purgpunnniugys 1835 | ur = Iappopg wuwapnfAbrt:
Zbtbdey Lphpapgr Spusmupuhlu f Wdlb Rurgpuumnnetuny, 1862 |t — Sf-
gbpapg wnywapm[$fıh, Sıalbu, 1883, fi Abalı Spunnupulguluid Pübkpn-
Abu np wnwmfunpg unmd bg’ up |s — Zbgkpapg ugugpm [feier Saba
1909, Spunmupubn [fu Shp- U’ypenzlruitı — Yuituybrwing — U’apfauubuigs — Dal”
bi wäh tung duuhugfSühpne [] EI gpmewsuhph:
U amıkufıu ups fait chauupı win pres yop Buena Ernie a
upäul Bunmfwpuib‘ zapme dl" guzwgnegfiz nbgbimfFhetühp bp po fh gIhnwgpug.
— futundaf br Tuufuuiälgh Sunlghpne [Shane 22-ug Sunlkılnmfdfrtp br pfr-
Punzap myEngbu ufgbnguerudng pıngnein&pn ge prpiuksber je ma Hype
qpreud zuyapupn [Fund Ppgugpfüs be ng (un fi fumah br Jap pille» Ps
ku & fı WU Jepkuud 665 — 671 Pre “U pr[® bpgnıwöp Ywpüenpp,, bı Jiepkuut
661—662 fpp “ÖutofhnfAfrtp, — Unepp Iyag Maya bug ubgbühpt Toy.
Uuuhmr nd, fhkupkım br heut fin” fing uitımkunı fa fenp) kr utäpıgar [A je np Zuge
aa LE SEE ET et OU nr Een
amncwp Guizinpja 69) Tun) 6Qju za Ne gelte Ei nfonekps) Bpazıle e
tzlupnemb Wu fr Jeppbn Ipbu gpage. dem] puhe, Sagudne Bbundg be fug%ılam..
Er SEES ER OEET ER
N EN a en ne
en ED a LE De ee a
ee Sa a ET a a a ee
ognumuhuı, Supcı, MDupopulub, boffv, wpbop,, dimusk] [FE Ugufdwigkan
a a LTE NE Er BRD ar
ED a a En ec; Den N
& dom Yoyens be uiıgumd” dp Sopons gupu an Fafumd 5 muynn, Gampner unbe
a a Te re a, ln ae ame Be
Une nn Oma a3 Deal, Sys ElshpaE ur [28 prr Blue
"Or de "Orteepbe — Umzug; Beisgfir dEI yenp) bp gel eekee
Be u Ne en 2 nn en
te. getmeßh 22-ug Ofzumugupinng dEp , Queue tn apnhmbuLa Lappemkmbs
Lauer aa a FE Es E10 Bel DEE En Er en
a ET a N een 2 a
Dersppeps Gerüht Srrmunns OFhab bayapı Mmmpthib, Fe up — Ugm
Pugbgb ylzwS um tohpndn nbafikpp pwrugnjo kp Yquänahbz pun kpkumg dir.
nbuf, br ns pum Sunmmdng np (unegag pofkpguglo Finke unable fm
sis — Üyl wulbl” Sumuse: Mg tahkgk mp Eomteına Bun urn Se)
Ynpkwi, nwppbp munbpn] gpnzdkjb bfie, npubu gb zuynlfı inlrutnchfi Gupkunuinp
a
FVUNFRFFV ÜPÜLPRPULFELLEUS UNF ZTUSTPUUNFPRL UV 163
ubpt BE ae Gpügsunnfı Uqufhuitgbguu be Ip upgfe Ip din | pr Werreo:
Dust er llgeP wligkgasi pr enpanbs Ip‘ Swsliupnefe [RE pay afıpg U
len zwbar fh Nupfubu 2-fü gap fi Prefu 2% — 1254 gpwSh Zupgeib ‚pur
Saite alla ups fe Sun Eu urn prfzengegun Bummyengumpu Srtuipu
eu u EB SE LE
(Feb br gpzwufuwpp zumlmubb f Yun) upiglı wruig unpm zip deq dinnfd
wflFup fo yye wäh, Ugufbuglgmus: Puyg uyu Gup&hp Ip Jofe wir yhpku
VL EI RER BI u er ER ir en a BEE NUR ee er,
(ER ERSTEN NE EN Eee Bere ae ehe ah a eo
mategen Tr Ogkerlt Bella np E pabj BE Tetkinfiiut Unufhugkeanub jupgsu-
N En er Er NER 2
1 Omtbwpbu PupglaumfFrh Ugwfdwgkgb), be nz “bbmb-biel 4 Au Aupb-
Bann a Uwe Mar SB Senn, BrYer gs mung 16 It: Nappuken
en Erna ENDE ua rB
Veran DEE EEE UT NE ng
Se DE LE RE ES ee
Ugupeiigkgkug 8-[ wnmumdfe Shan: Mpzuf mepmufe fh ppupfp BEE idhmötf
er pe a rou eytae Rp amuran Vapkan) zero
et Zupgutı puswbayf 2-f, be daSubhz fi S wnp do pufkhpgmwSühpp:
Du 1878, dhisgbn b Dmpfu kfr ulm Swdbılanntz qujb WU-f Sbm- puyg nf.
pre fan Guhpbg np gopdp wwgpubl. Swuuy jkpku 116 au-pr 120 aR-fr 84,
2 Da a SIE N a Re N wu Ba RE EB I
age een 2, Smauıpugasa nung En hu ET Poren a0:
St Melluesjenwugsnke anpusapn, ‘ug u A328 2878 92
Nurpfubwiu “fobuiiu Gang, kpbe 117“ (grugfpie EUER E]- “qradleige um
qunla ipug Fuuguapfi,, 118”. unliu gfel! Zuggeted Dummmtihnfibet, bpb 75:
Opkpapgu 5 fr, dem wa. (hung npi. que cupmut wwrbbp, U 34. Pupfulabiu Ha
P db wphlug [Fugueopfi) que diapmuufu wnübp, 116” (de peynpufbt Il S-[r
Zu 2 >)2Verkasyful, Tepbor lupgenkes Epsu 1827, Be 19: "up. gaetpmeel
ke yskmuguyan. Super (m dep) usuiph, LU 26. Mupfumib bapny
114”. s 16, 8, une nı[t nl’ u du ge. wbıry fü 91077777 Unnı wg, bpku h%,
b “Gnpay yuu,, ph E abepn Cm Odepm)s gb meggepeiu 5 Top uw.
Sul, uyu frpw Dep wplunpsfe muzul. — ponmmba JobI fbgphr, u 32-
s 20, 9. Pmpfubwit jepoipudmp 1156. — “um enbegkund“ npmed" (+ Inshft,
10 38. Pmpfulwit + 1168 denfrwmg gphyy Ust pum ad 22-09 Lpdpwdhf,
ByaA ame amgard nepke) 7 be U wg Pu ey ap u en Mrmsogfipar
nlta be UeEne, Fbpbeu nmegm [pet bye Dupfubrui 2- fi, dinfwwitug Meine»
s 257, Öwbe 147. mumybp Em, Wu 52 8 35, 12, Eum. Zuytuyku DU Emus
ap afu qpmd 5 Emyı gb |hppbu gbpe ebehmf he deleb & Er Dupfubut
“unmybp Ede, 120°» Guudluliwns pp ut” gap Gpub up Uqufbuglg “many
Eahuys 8 137, 1, be gig Aluquiuguj Smmunß hu Buy be ge 195e mllu ze
Ympb=r U pres kpılsu 236» hr 99;
ee
11*
164 VNAFUSBSFT % RbFrQ2ULTUSPr
Yupbenp kp Tfumngar hut under; tm ke an: Nenbn sk, pakpı (Bay:
N2, ung 1) Pb 20 Erle Swdpufdwg & dep P-p Stan,, bı [BE (wg, BR,
“ne ET .E Genkk) en mmhjh ups ae Beben ee
gbıp ubgwbuı be Sbemugombyb pufßkpgacwSühpte qup opfänuh, $ Eomsngpbub p
381. PEhwpsimpbr 5 257, Ar bErmimppbhr ul, Du. Ar fu 2U h Eutmsnppbh.
Tr: qupäku s (temepbphgug rupbkrsph,,, 1 019971285896, Lie
Sanye meet uplknspin,. (ZrodE dans EITnEn need. ern ee
417. 8 284, 10). — qzupäbup, Unmpkpgt... (Bmgldu memtbmpenn Sunll-
guugbu „ 1 524. 8 363, 11—12. guenbgb Gm muy deg 20 mupmumgmfponn,
Pügusu gpmd EI gl Urs Ueprmubrs Aabu 38; Pe 3, Sungbpi al
Dpalme np (muanpapus jkzuap:
Peup sp ber Plwgfp und; gb. "Uyu mumgßpb pimpkgfip dere kp
Sunlkılannm but Sunlap, (Ypuk Bngp- PU), mpmfSkenke daunszb Ir Suulkıhamu-
up zum mmpuönmd 5 nmeumgunkpfe dEp n. puyg Upbedanbei Suyng 69 unp-
SEM zum unbe mupudnmmd bu au br ap: Ang guy tef Suclip Ypunfh f
Bud ben" BE “oh pn pet bu p-fre npof b-f muugpurhuit gun
Abe — re Ab A briem — Febqultkpe br wngunummmf pulFhpguewöuhpe Ip
Verwgen fo app np whhpunm[Aen bi ap-f db du de Aha dimpp, be dh
Auge HI uf qemmb bl. dinppu & jhpku 22, möhbgmuge, gap b dhulinupup
held &, be S uunnzur“ Sunkapud LE Yzwbuhkg Ppp Pen wgpuhut mupplp ph.
Alygmwd giphu 11, b Öu. 19=. (ums 18, megeg gmbh mibhbgmmhgb. Dur
plubwüu Ienwgfpu, 1120, gun bau mbhbgmmh): TEE uff, gap Yyinybu bald 5
t, te gem aP-b 270— 271 bpbunkpmet dd, mp 11 pwm gmepu fühmd &
wm zungmefFhundg (8 181, Out. 14%), he uytugfuf ik Ahem] fr db9 dp
ebpmef Opege Pelgepb Leupgugbenm [st Uno unlglt tu br fr S- Rupulog Uup-
qlebwuf Vrelertbunet, ung. 1890, jbpbu 372, ungp 2122 (a0 megbg gps
5 jhphu 266. “Sup be Mpgb- be unpp Zugh- bpbr ljpere sb gepmfib-t mu
yemmgmmlbaub: Zup bo genjrb- erh b Zerb bo Sugfe fr tngmtg fi Tmufio, 8
te geb gerhe 181 She umpp Zutpe (fafuutmug Zug). be Lngh Cfenfauinud
Zee) Pengetg P taufl,): Du hp pukugf ap Sr demfwuilung Shabebzm t-fr
geenbehp ap-Lr gem Kübpufunegbe Sulkelinnbm gay bi que Mgbg 6 pubje‘
BE ar St “pre &, au (due: PU): S- Upubt Rugpunndfh wp-[
By 206 mb ppwgpu[dfh mt au-b Jhrayı mpeg deSmgajih & slpl-
Dunap heine, uU 200, drafulrun Jbphüuumnp upon, Ur 204. Sbmuyh
bu 8 139, 14, be fi Our. 148 "abdUR abmtoe [d bring)» dla: Abenngk,.
bp bp Suimguiblz , ns due Ab Zeuge 5 pulßhpguemd AR-fr (gubzb
npzuf bu qfubel” Rumgpusmntunje quo 5 oje), u bp bp Tnzuiuddg
qelletugt maugm [Bft 22- ug, nytnybu br glepfme Sf num [Fhuiigt, br
guebmy Pb op Suytwgbud Rungbppu heu mh zbehnge fo pund Pfunach .
erde dp geb be U: Shmbehmf ap bb he Hp de pum dhnpk
upäuibugplgm geglionguunfh ufauu br mpg] Jugpungup Sulypupln..
tbuy b S:
LFVUNRBRPRV ÜYLUPULF+BLEUS DAFT ZPUSUPFUUHNRRBUG 165
Zug Grub" fouft quegqugpuefhih dimbhfn, be ghfmwgpm Ebuhl ap
Jjuidierfe wnupopfihul Pnckzun. fi, (anefd fmfuinug umnpulfunfs umnpulkn‘ ıfn.
Pet ef Teppwlbo upofowuu, umopuifef Zul dpfmbferfs: nz Fü Yan! nep
Zupase yur paid Zul unmpwlban), Gr Gertzupl ff Zwehunom glilnr fd frech
Bkugppn:
a Re el a u ea ag
EEE TE a a ee LE ER N en!
ea ee) 2 Hhenge.n vekteugplt anne lpigpens fer ale
Abu umfaßt, pigbjubuit gupänwbhkpnh, pumbpah fuglafbap, plpur-
faitıne (hut dh ihr ut pwabpmdt be unwgueuShbpmt mp depfb una bhpei
games: Kin; ‚depfd wu ghpigs kr Unpfib fh dünabinugpfhe oglim [I kundg" wu four
DS Pag I wu Sen apa Or + Ber Tee eennegpn Buck wer
qpmudog be Fupglaın [Hui bfEE mh, br (ep Sundaituhmbfg u dann
Zu Io) Engl ke malte jan ep Ru upE jew nn N Suaus ip zeeumau sheud,
VRR U HL IL Ss uajugnus un jemtugeneashuegun neu: apa IE HrurENT
Se ag Ve a Da al a BB Een 1
ebay Fuugpf Spuumupwln fü Ip Inzue fi PEmmte —pmmupaimfiet:
S-f BJ uyugfup num Brmufpeu [Flut hpwbunnup ppm qunnkumun
gel. vepbp, Mubkaupar gpmemst Ohmmubkgupkeis qpmeudbf qupkud 5, mipke
Umnpfiı Zuybpbuf Ghpupuip umwmd, unep dep unfopwbub wplupgupupftr nlq
ph u) uydıli wofuupgwpwpkuig nhug unpbzweh Suybpkupu: Gum br zum wlgmd”
uff be wbnfunbpe ptunpnemd &, nunbov be Junkpuwhutt Suibofhm [hung db)
bbmnemd: YupShgbun wegm Ahr vühpn] uyuyub 5 Puugfpt, deusgphen wllyugeiuß
ufowjukps 100fe gunfs wtnfnfnfe Hgwd Kb: Dig ES de pl denpp 500 deaden-
llzbp be meggbibp fu Ugufbuigkguuß Jbgbpnpg werugpm[Fbuu dp: Suph b
np un uydı put dh opfwfükpm] dj zunuud‘.
1. “pda updty, 60, 7 — “fand ung Spmdubh, 14, 12. — yelr
gupzupubop, 59, 20. — “bene Tuswägfig, 431, 23: Amp up meggbgb po
Suihofbme [Fbrwigu “fol php, “fand pyy Spulutfrg,,, Seym] upswpuitop,
“ahpny Twsubgfup,. Prgupbu (puma dom, Spy upgkfg, 42 "pyy rwblr,
42. “pr ugumnpn[dhuig, 469. Spy] pupkpupm[F hun, 56. Spymf Sw-
pu&hpfg, 60. “prng ufpbgbwg, 60. “llpnıd® wiulinm [Hl 416, be ugpe br
uf: Umgubuy be Wuznngf Ahnmumd Uzuhhpwühpt Tmfuuzuu umugufuil qglpu-
tme ui Jbpuy U be yflapnz or sh qgühp. geh pubp “pn uf u “ul
ufpmu, Bnje, BR. 3. “ll” ufpemu, Unwbp, Mr 15. Gulf uf Pl, m.
b. 9: P Mumg. BD. 26. Ufep» Un. $92. 350—351- Zunf" “uppımu fl, Depp»
Fan. 331: Mep hp bupgubp zbeu Dihqe pr Pa. 192, “Dafwtud plug pm abi
erßee (muy. wdu) mungkil',, Ohlkupnuf Alm [Fhuie gpng [Fupglatußgt zudf 717
pub, 9. 55, “Udbtujtu nıpbp E bie bh: Sunfdaybgeng Mgldaypu, U. 12, “fulay
br Jepp Suewnng,, bf8b Junbpußut 6° fpunnchp zb mup Meg np gulli uf
22-ug Shobehmf gphip typ Spanliuhf,, Gerur Wusubgfgp,, Jlugen puwg-
= Bu
166 UNFUSF U PbPrgQZULrUSR
Kup 22 (me uw deq une Spuhaifig, “dern Tmgubgfig,, gubgb uyu &
Uqwfdubgbgb glpwlubm [Ihe tus Ppuufuwiuhbpnungfp OnfSutuku dd mıqbhuufe
Anz 5 “Bumugu ang Sununmwglu Swenfg... fo guufd ngnpimfFbut Unzer
qudbtuhuje Uumnewmd may Sueonfrr Zuyng br Yung br Ugmeuirßg, Pmd. ung.
kin, 145:
2. 2np bp Gpmrulrun we Gufupguge,. 110, 2—3. gmuguluib gi.
mut wnupbn gehn (oe) gywluinfe flpuy pm Eppapg qldh Rpnabs yor
(Gerfwprgwge)s mp dep wolnupsmpupfi unfopubhwin br us Yapmpphkpmmb, jun
ap” be l2ye mulfe au ug dpgmeb,,. wbu Zuymfohd — U geplant Apr
tum [Ef r Zuyfunfalui jbgmefs wu: 1885, pda 290, Gute 1: Pal Ep ae
jefpmpipug zuwm 3 22-g (Fe pum 20); umuig qfulmpnpb, Yun“ um u 3 227g
“ap kp Yopuwubu Ympmppmgb,, wmuilg gm gulufre U yuybu be Sagt Heu
Tania, 19336. Ephpapıp falle goe gung kp En a ee
EL DR as N a a ea a SEE ne ENEEGEL,
pad 2-fürs ke mu up 28T ap ge Thmmemn md Khngtns Huprelingu,, ke Uayr:
SON Ep Ib eengE pie II pin Erle run pre Sun en u ee er
Depufgengzag IOgl jun Muepmejın en junge enlarge
a Enz 0 ua age a U Erer 02 EEND (0 Mose
a a a a) ge Bene) einen
a Een EI EEE) 9
Lk SE a a a a er re a
Iphone Izwunlghu zuügfulobbugf [Ib sep fu Uumnwd,. 9 Unpuft. 19, 21,
Base ru Br ne le alas PISUe
ve 1894, Unbdehp, 348e—349 “:
. fmebr,, 437, 12, Lbpgnpdubun, mengejb & owlfpmbhr pn Sulo-
Bußin- TE ae a Eli, ala an
wußte bey, erfanEs pam 27 320g Dan Les Ese ee
p Yhdkuing orfmpart,, 293, 16, fhguku Ef Sutofhnfbhun, be ds allmpbgud,
EN a UT EN Da UNI En
Jen ger bee Netknpepoe rn UIID menu NE Een Per Dune
J Aumıme Say, Milan 23 Tat napkunees area urn u
JUPeumEa. Ping u ahfegen Doffkkpiepg up Up gesunde Ugeufsukgf nee
Gpdengeyeafurı VCH Fa ma AM mhE Zaun FEED ne LU EEE
N oe an Er en
Fed) fi segwlnce ypepkaung uneuge be pr Steg, ah Una rE
Erf Odin, © Bopfrahfi np \munbbe) [apa Kae ve Bes
nr 9 atkpm SuhnmmsE rl. — TMmpınd Mklühgup dbp fr Tnguilt,.
Up Ur we 12. — (Shnmguiı mrfenmart inpu f Shrum Et kploß kekphpfn, Balls
P Puky. 286): Swing 5 ap “Uyp seqeopk fepilb rfebnl gpakguib,,
5 314, 11, pyuy rfmgpbup. unbu “az mpmpbur, 362, 9, be fi bwl mtb.
wel — “Uber ogumf phhkpwgt Ebbe, 324, 14, bu fr Öl. loben. be ul
be ug: Dphpuyubut & p Pfuquig, D» fur 258, “Buftugfunje Shemugbu gi
— rn
LFUVOUNKBRLRUV UYUPRULDTF+LBLEUS TAT SPOUSUPUUNRPFRUV 167
bu bosrfme eb Alhkhnj,: — Uymep de 2b due Shimbekf dp qerel
“Ip Gummmmpbymgg bi bu pr ufpbibu en, 60, 8- bi fo Öl. Bey Immun.
peyuyg / dheubkpp Semmampbg: Updu bp Shmbehz deu Dhawgfpibpnhr gb
Gummnupbubg 5 Supuguunle, fr Zum wmungbl gegnp puybs Sudkelint‘ ping Pf quit-
ler Kal SO ER ER ba-mnayksyue genankı fr Kur Fumungenp kai
uppngb yyuy up Tanugud bl gfl Ye U epreubr ghobu 201, Po Sundk-
Bam [Fhu Ugufdutnglgb br Afuqwigup: Sbu br quwapgg [I Ss 255—256-
“Ip qlkp wbupgm [Bet Gpbugb; (mug: pupägk)e.. he dpml Hingm hummumpbune,
ap (oowuib pulßhpguwdh Gmmmmmpberp ip qutmf f Swofn[Fhu. (Dmmmum-
sbunk hu Quppr fornling, 420, 15, A paßt Ugufbuigkgb.) aba br Summmenpkun,
Emmmmmpbuyb, Uwndnup uf. 13; 2° ]P- 16, 20: U u will hut Ip grigpbk,
[FE piunpm [hut Sunmammn Quitntı gm Spaumupwhßii. Spy wlatß,, I
“eyy Prugquenpne[Shwtg,. — “wbfwn, (Urfunnwsbf‘), be Surpuabp,, (Uupur-
bl), *wnpwunbgui,, (Uupunafıl‘). — “Sun umnpbgug, (Surwmmupful')s bi gun
unphugb, (Zurwwmpbl‘). qupäbu, wgmen, 116, 2, bu pP om mauhe man
260, 15, bu f dub. mfmun: — dhwbub. 312, 15, be fr Our dhufnph. dhur-
kun, 220. 2, be fr Öwie dhmpnb, dhupuph, 134, 8- Wimwpmph, 382, 10, bu
fr Suis. dinufenb, Afeqwigzun Ip Sunumumnneh np Supugun qpm[Bfehpu I fm
pers br Vinwpnph. inlu wir Uplmupswpngh, Pr ge» TL- Apunwpmpb, big 199:
U’rmufpopb , Pr. p- 97; br una:
4. “Unbuy br Ifhfwäb gend quetgh np püg fepmf Abmudgb bp du-fay,
Gnutbp fo undgb uqwunlspungidfin. 27, 46: Buyın b Pound fFElbn ap Lfhfuitnu
Summd hp u Ip getmche b Kuibungupsf Spqwnun Gugbpä. nıpbifu pemleyg
Gmbh, füzubu Ju muggud bl fh Urpbr Uerpener, Aplbu 295, Abe 19)
kı qop Ip Swunumnldı d/ 23 Owb. Br: Shu demftup Emuutbb;, 169, 16, &ı
demlayfe Summbb,, 1755 3 mbummpbp bumubbr, 23, 4: Up bo dembuneb
Gmaft, 423, 17: |
5e “Dnfuutul mim unlqunl npninwygnjlp» 284, 10—11: Ubfediotunb 5
fuä uyu mlamgn-r: Woupb npnunlab Sul b, he npmnm if bp geyuug kpletupu
yaitı mdebpo— rum Shen zpumbsh Lu“ qupbumbihhe mepbile ie, Plgylu
netfin 2 22, a8 417, Vap Suyfmgbuitt, be Du np de geb bet: Al
Blpguwdn msn Ip Sumumumnlit Duft, Dh br Rupulg Ubuupugf. © Be
gb fig wegu Sup found br fi druwnuluige np & zikum pi delle Smgleyu
re mdegug wpäulfi zuyın zuärgfhut guguitfh (mg gugubfh),. Daube, 219. —
“be qupäbup pl drdbui Empbt be zbbrl han gung beypemullachp bi
nprplucht, Dfyto, Bapli. A 109. — “Punpälu br qupmpik uyugbu wult,
[BE f wuumfnefbih (2 Wunsihuie WE8. Zuge Puh my f Summuna[dbbb)
Smplag” np Embfe wir dhkuiu yuigur ee Sumubf Saft mpmeiäg,. Au.
Ügmp. 9. 50: Vfqepet pwaß Shen Sulklimmnt qehe-te “be bo zu
Sunuluy Sunfuge, Suypufung Stähymf » werbung paul dupqugß, il, Suglagl
Smukzuf quppfchu geapngt,. Dabzbr JUgl- 237 Coop Suypugluii qpub h Org
prefemg , Netunpzarp):
168 UNFUSF %- RPFhRSUUTUSP
6+ Pumbp fat np pufun gmehfin: Npy, gu. Hotte, opwpbpbh-npplpbh
Pete, yarılb Apgwenp, uf dupSarmd bb Kr eppwgpumd NpfFr MplEuenp:
— Nat, yaptulf Nandbp, qunatu, np f dep jhgm Gpump bau Ubu \Cpbld
yy. Coin, Ebuard, uf fwpdnewb be uppugpmud & end, quimmdu. fur
ph wm wunneupu, 8 67%, Tr ‚guuibmezupu mmpf zur) mugqgw& Bl yfil
Uguwfburgbg) wen-be, up Seumunbg Zphikuyfp ‚UBS. Ufepfupbauiug Gphtumgp
Alrnwgfopls U yuyku bı Urne Burinfuungunndpl 1/32 kymd E Ve bp yU-
qufhwügkg star ebgeckeprphurpaitu, zn EropE arzt
uppuuizpm ud (Sb ybupt gubkpkpuinf Ukhun. aka Sfunnup Ignaz
fort gue[bhmdg um dzwbu uygeajos np nz Audbgui guten wer 8 1885
14— 15, ke fi Ob. I5e “jmrteupbn, atmen muyk zum fuhren Tue
bpb / band bpb — “De Eh bey bpb be ubglfit fr dpulkuing den uf,
EAfu. L+.,68- any hp Fe fo Spwmupumhm [ia Upzub, Sbp Vfpkjkwüuf, 81, 62%
np “phgpf Sogn (Aftp Uretetgimd [1], dp Sunliupf (Bufe- D- unge 6—T);
be qmegbat hp Jinwpk Suiofdm[Bhuig dk9, 328, mngp 3—4 f wmnpk. “UR
wu pre HEN mhkmbph,: Umm Suyugbutit spfonkıl Fuzyku band sk f Bur-
Sufsungwndfb guy wnbpu,, be dürpwgud 5 que f Suy-Lumfi Arusmupurk,
Venbifuimup Yundbngugeng) qep ip Inh “Lks{wghl» nz negbqg- “Une, ul. m.
[en S augen] ) Uperren,) Winakyays 2 br7 pain Fam im femme, Efgteusin ke re
Valru » Uno plug Ouit. queud. *P gb «any bpb be ukglfi br dhlkuing denuinfie.
Exfao P pam Eh, — “N hupagı & mwäky‘ mmpgfos\ eu gE) Spruelauıye up)
qeingl neu mE eu hau sy) EL nnpurs purdangı mus monpS ep ge
zuatb; f dep Abnu &- ful Spuhaitfib sep um gbupt, ug Supk 5 Guil” um.
übys br duil” gunthr bi fr wwbßun dinwibhy z Aub. Spin. U: 283—284. ke
en a a N ng NT ren
Ay pm] mchnpbupt, ng [BE Erm bunt: NAubbphputß “Uchzymnbupp,u be
Ugufbuigbgb “Urtyubp,u, Seuinphpä dpa fg) Busicfasuugeaikun span
ER ke Be a a
Skuuhp) dEpgnt nm, Ucteym bp ongpeerus Eee Teens debug a ee
a N re BE TE re Un SE rn
b 2brwgpfu Ugepusgkab. \ — Neubman, PEUT epfanzigar Gurzsupagsumußn
{ErdEn Abunfu Nrbrbz Ip game be fh Umepfi SZuykpbußs JOplinughpu Ude
VE ET En a a re lo er ee
inkp. 2. undoubugbun fun) opfürm.an kpflias
a nr En LE a REN ee en
Ungpkun,. 355, 4—5. br b dab. de “UR [be au] Sıbmenpts / dheutkpp
a EEE De ee en, Be N
A EN en ve Verla rn
fwouhzmf quzufhpumug Apfwanuf Gpub 230, 18. “fpng mmugeRh Mbınamu, be
aa pe uk) 2I LSB Be Saımayı Saal (GE ENTE zuze
ulbtuft Ihlgbglewg,s Zundkelinl m br ©“ gummffb gemumugegges fi Sfr
Erhu Ogbum Kupgupk be nbagne = Verein dla Ne
—. No
FUUNFRFFV VFTÜRUGFLBLEUS VAP ZFUSUPFUUNKRRLUG 169
Zdpu, 181. be wyb: Shu bio yfl Gert Ueprombr, bpbu 156, (A 38,
“qulewenp, pwaß qepdwudnm[Ibu Mmufie f qpmefdfutu Unpkub, bi zuah.
Dagsfp brgfafnmyamuger »eng Abmmuph Thenugfen, 5 420, T—8- uypugg
b ur 604:
8. “Bu bl Gepmpeht, gb Sup [VA lub, 2995 8 bı f Owl. Te “ad
SGumpepp Pt / Hruthpp Sum mpehe,: Wbpdbtm 5 menge, Zug Nprbe *Dumun
puhfg Zum; Nprbrr Gbrgs Oupuhaitib Buym[dbun, 92, Shpjkpfußg: Ze=p-
rt gebe Nelkgupbb Ip bafeugpmefrp gbphemumubbpopg qup, bi Lpfu-
ennufs puby dm wmuibp‘ [FE “Du bl gmbh, lu Umapfi Suypbuf Zunpapgf
= Ügemefuib br Sunpapgufdfeb — Ugeme wlwitm [Hrn punbpp gel Zunf-
Memurib. Zplu 119, (fu 15:
9. “Dub Juni (u wpgbop bung hf fi Spwliwitb Ummmdry Abg gung, u
bieder Spy Bingne 128, 67: bu fr du. Te “BabAUAR h fnda hund buy,
uyugbu bi 20: Aübungun Spwmupuhßze Iepf Ypumpb 1 du 2 22-wg, depfd
pwgliugeju 22- wg pul@hpgeewdp: Uum ubup zbp funk) T 22-wg phldkpgnewdg
be Shmbeßg ap-f dhuyler 1855 & dede Span Bing: Surpuurguunts 5 h hada fmdig ping,
qep Swebdisen, por yedepgbg- "Bupbun Jung Jugfuqwbh (Abpuwpk wa. Pun.f{d)
& dance Gunding bupngn- Dp- Aug. 394: Buyu wltmphigp Fepugaju [E Sfe dir.
enbiwgpmue [Ih He yuppupb Suhup bp & dem ihr dm be Funhituhuhhg
ug clinbimuggme [Sbag‘ np donfinfuuhf Gp peemwenpbo ip qupgbt, dp Sumumuntt
a u TE
10. Urlugbu puf JbrugnW BE Sfh Pgfp db unywsufungbu unpwapbpn
Sunkup Yobutzwbbt Meg jewmwgug diumbiugpug ıfofuwm.n.Ftihpte fr Ynjı plm-
gpbu: Ss Ip apk hehe 1» 89. “Yuuhud Epipenb prh-r Pf Guam geuzınfi
Afipäuch pen Epient pumfb Zucap Shmbuhmf 8:22-mg br 2 Sb wuugpwe-
Bamugnesgasel= pwafus udn we Trmkebe] 6 22g Bed Se iu
Bkatgu einsper ae 3 nehfe Eoif-jee= Aprh=e aprb- ee BE 22: Sopmgimt
sen Py,gen Ir SeraBer Bela Vwigeherufs "Gum:
SB "Ge bfab wgusb; be danldb; für zubzgufgßte (geägueoppu qpwanun.spk),
al Lurup gnerue SPeungedSuujhun purpptiekun le (ante
m RS U ea a a a LEN En are any Be a Pe ln a ee
qugbg upnfe,, meld mb fu be f Aqgund, SO, 341, fpp ph fwulus
fail? zephfenb 5 Yunlmdam, Upkoun. "Snfbegn tmutadr furwlupdp wiubkugbn
qgunımı fepkubg nezb megnifes ge wagib ggunngmie f Sunmungbub wlunf,,:
— Lam ul) De una Sepmowb unbe vb qua opfänng wup wahu‘ uk
ref qwlbtujt bphßp wmSchiiuuge. 19, 10—11- bu fo bu. 108 “ac muuh be
H/Ammebh/v [mp & Dupfubu Ihnugbph| Iymand | URTPLIELKOL punk,
sb ae Wadabus opkümgen] be AEnse Myurlm Ip Gamma ap any s
rmeh. be giemfbdz wölu‘ und; (Uqgufdwägbgn), Pb Ude uch wnbıy unbuy zug
wepfiuf weup wabup‘ quibiugu bphfpu zwugwbuin [Feb gupänguibkp,. np.
Aselb 318. — Gunpwgun. wppuju Suyag (Darpuf ), br ofuun, wywfaibk; ger-
4bp% Dupufg unlu pmeb,. blmp, 20:
- 9 —
170 UNFUSF %- RRFRQLULrTUSPR
11. “Aug bb bfin (Zpbzmulpt) wuppunnpp‘ ungu bpbebjtp, ben; wüh.
phenfdp» k- wg Gen umpunh I brbmbm ,,. 167, 2—3; Surhiardunt b 2-fi-
fu ad 22 “wühpkuyfe, u ne bplehjte be on um Sumupul unlbblgne
bphekun „y wununfl (owiqupmewmd. wlu fr Öwie. 26 (fmuirgupmmb & bu gu Canyın
kplhjbp‘ bu ng wähpkunfdg‘ br ns um Sumapuhe bu ng mdkp bpbabug „):
S-£ qpwSbt unbe hp Swuhwgmf) np “Ch Sphrzmuhühpt fe fb fu Qu” diup-
Founnp wpwpwSbhp ppayf® zupbbund mbunikıb Ye nuyft, gb (BE winnkuniukjb. =
Gmmmnnpumbe bu my pe ind Eebmged Eh, wilktkef Surfumud pp uugen
nme [Hl db) zunwmpwgnt pummbthpmt b Uppugunlm be Tafauy en]
Sapphopbr gupitumbgun Zphzummltbptes beb-byems Burkup Twmgungbuf, Ebunuys
Phyknufs Puiupljb: ınlku Jepluutı 165 —166: Unimg lewrgwpkrun hf bpgne msn
Ylrukınlbuwt Spwmwpulnı[d bug Er r. br um: Sum) y ke "L_ br kpl ,,
um 242. “ehr mm Summpul, be m muib't Iplehmp, 8 246: 3. Upubt
Rugpumnntf zozunfumd & qm pufi, be qujl ip geegplbrt gem “um. Summpud,,
puafı umnpulhbulı a ß-fr gem “ng ,, punfı paefds he zhgu “undkp,, pumfib. puyg
E felingmd np b= m mmdbt qumemdp uppwaphuf bmw wur [moihr], Püzybu
Gpunef up b Tupqungbom Shui, wpbgubtungbu Ip preuunnpuche Gumudır.
“Puyg b[ab fie muppuunpp wm bpbelikp —, bung whpbunfdg — b= m 5m.
ul bey nett [ot Eriebein: aus Fupu DEE Perez lu
Prurfuit wpnupums üb ppeyf gujudund‘ kannt Grpayfs 23 BB renkreirkjearEz
bumwanpmubn mibhnb Kipbmunpb, my DE Ayo mdebge Mehr ihre amprufuil
(üaybu N-p>—+ vepn—tf abmwpaint)gy 4m Vopululbin wsnnge Be peeer
yeyul' wbgend Ugqwfbuigkg, DU, 35. “Du bike ke bpb-kr gupbdaud”
bpphilu Surlaitnuhh (mg. Sunbathun) wur hr updubbwge, jun ngu Qui.
qeepFhyy obumbhry mbunhjbwgw bplchp; Sbu Nerbt wobt be Deu. Dihq.
“Up abskp Ten gmosmpeugayı Pu“ Uwe ud; \ ke weHbh) BmiE HERE En
Bbigem kr 85 Seuslennyt sapıpnys wear (mu Veleuepers 2.2) za re e
U. p- 12. Swdkılannl, pi Ugwfsungbgbu nur [vb] brbmber, Erbtp hr
hr. alu gupibun (eh4 must jUrwe Dil 9- je. 492. Nahe Bus OR:
439- Jbrwgps 87.(p U. JUnp. 9 ep» 504). Nepr-t pet Pnınl& Gpledfus ’
32. Afıy bed 103, ke ou — Bpepmpg duo Eben Use ie
“yujnhmd ErEt$ Lmdnbeih (my Funlalsufem),. menu 6 *dundlnutf, pub
2-füs 277, bu. B8 — mp5 22 nchf Scmlanumpuni,, ke Sys geDen
s 33, 11—12. “Ibw fight wpglop dipmfh np gun! brpbi Lmsubnlp,
Buyy bee Unmpbu Mupglutzug punmd &. “Du ‚gui quilbbugs diopmfpmu Qu
dünpfral ganz) ups yuyhermd); Lindanbasth slinpefıpaunz [0 Kal nehukeig fin
318. — “Upg‘ fr dene” munupg bEbh Imsbuih bhpyupuiblug qgehpt Uumuirg
[tlaitın. (Bft bpfgaet,- Dapwrfau, Yuml. Zupuibgw Dyfsymugeng, IS. 5. U. 216:
12. Bbpbu 0% Bunmpupuifin S-f hp lauf np Sehr Inn Supfuilkre,
s 10, 15, uppwgpmwd 5 fi yerk-r U erreubr bplsu 176, fu 6, “pl Ion
ion Surppuiky,,, (Ken tmm.nı hang Afequgug kr Bu] Santuhe gufd a gegauf: Dam
fm [Bbrwdg)s Uppwggm [Bftu Spugmthjb & Bone’, Spunmupwhzbt. puyg np] Slunle ,
— 107 =
LFUVUNFPEPFU ÜPUPRDUFLELEUS UNAF SPUSUFUUNBPRBUG 171
fpuk, SAL UPPULUVANU UP DUMUPPELNY,, wnfmfafe Bnqud b gu Ines,
Le EINE Er N N no I N
ELBE EN el a a ee A A re a ae aa SE ie ee
UNE ED Be Be al m a an SE er a Er
Ümmgens Zuyateb ummtuhn[lua EI Enka 58T; Pe 44, gügwfuii-
zegh Bunwmfwpwifte pewbge pwabı ap 11» op papnpafen wtyupdlaun 5 wkgeejis
Bere SE Bde Beer Berbamta: Sepuappwgpnufd en) mpugpws 6 ua Bm zwbkke
Dazu an BEN EN EN nee
Ve ee EL I a a u a u un Bi SE
260 (pawp gTonfonufil',, u Ywnmd ppp | uayb gpugs be oglnupdbuig Typuu
fruitulhpinwgengb‘ quite pmpbo Ugmfdurgkgb Gupkib bp ıeulohr bofmmwbob:
ME fiefanufegfn us gustiup ar nie m be fie ppungen fennmy 95 Ügphaiugkge weppa
22-wg TuyunimurapneEfatop br ög Nabloqgwpbui nepfz dimbtgpnfbbug Sum.
Eau, eu ke jarees fir Yapgepe E bepamhub are u TE
huju Bn]Swbuhu Gufdaıqbimuß JUgqmfd wnghgnub pwgdufd fr dfenfnunme (Phutg Jh-
pays he gfbz mm)“ AL "22-wg MEI zum wg” Ephue Tnjimäufe Jenhbpbt
dtp Felle. qug (untl, for Yonfowtuh bon: S-f Spunmupwhßzt np mebb-
gud 5 fr Abafıı bplme Ppzwgfp, & bu c, prpwmbob pufdhpgmwdn] (np Ip Suu
munbt pp "fenlfonjofgp,2), de Aepdb bpkm Ppzugfpibputb Junbpufuib pi
PApgeewdps be Ip gpk ghpke 5, 1617. "br nf ut Pak Gupngs np qlenpu
wigtgng Snfmdb güsh) poepeboln- be & Gwr. 16 ac TUNToNSHEh | t femufgf
/ ARAAARU” DU fopafumfgf,: runnummeip tp Pnqud gpugfinug: DEE S-f
Spwenupuhßz zupgwd gpuup Vundugfp pufd me qbhnuft qopuap Payne [A hebiükpps
hu hp gphr JUgeungbgb Bumsmipmpuäft paunmloh, zup Immo iumes eur
be denfuaitnul ufaun "Lepb oene, ybpbu 55 unge 67, br Su. 68, Gplunpbp
Pp-L (au rpn Zbluge US. Zupg hpftuugfp Ugufbugbgbe) "lerth were,
mega [I etop, qup dapuyau Ip Sununmeak tufdmqbhnus. "Pub tum (Bmrunf) kepke
qeunnugfh diong zfinfhhup, be depah FÜR wert amfupbun, 0. guy Guuuilh
Jugfuqulh gwzbupsd Wopguewmg,. Bl mg. Bd, ITT- dp Suumunnb br Um.
darkı Yunlpfwänpkgp. "N qfmu Ahuiızu funpu br joppan‘. Lori “end br gP-
zkgmegpe Sugenife Upenf FSunlobhug „. mbu Wupapz b Ump Suyfungbulit: up
Abuy f Bunmpupuitfit Ugw[dubgbgb Ip geb S gepkuu 13-14. Syungbg ehr
zuepzemepe dequg p Emule zwolupsfue zuyudhh,. be göphe 14, fo Öl. 1m
nr ab edne area ee Een [OT Teresa zeneteeg DDr =
PAREEnE fpisepujzlunn np Sram Eu IE arme gesyaegfafe repurfpegenm swerugeis
N Ahpkuu Shggugay pi Swubr tb m jump ) Tappamepe Krug Unger up udn
suphgf qua fr pwg win, Dal’ mg. Bde, 181: Ubg punpb Ugwfdubgkab
“shungbg boqgupzungupu dequg f njw zwolsupsfu zuyudhh, 4p “uehwuft f Dur
pbubut Denwgpfio Dupqubı gusubugfp: — Iepzummpr ag Se gqebmup de
gutpbdh Velen [Ehe Upmpudng, zephu 48. "2b bald gut habe ayapdm
hun June dad [Buti, he bt in Juni Ghtung Tonga, br pofbgun ff
Brenn Lnmgu.gE depor Lug rauen
—e le
172 LVAFUSF WU AhRkR2ULrÜB3SR
Dphpapg "Iogmı und fwnulı Surwurpmubug en [I bat defbugnmuunmrt 375;
3—4- ben \wlr AR N Pryap pemlmngumt. ng en er ae
wntyn] quplufe jhpku 340, 1112, *Awtofan Iqugt fm (Burgen guitlit, ı
Puyg plan wdlbbef Suph ghup ung pPlugfpp- Püzugbu Sugund” puyb 6
bang br Uhpgapduhuite Apuitgunlau, (ghanpı "Ouipmugh qupd ahiupphuith, Ira
ua Ingmugea, be dM Enpmageh p Emtbe umupunmupm,. Dyp, De 89.
bhpqepSuhuit, “uni uympfl wm tm dem [Fuguyg, [opuunbup‘ denpfb hut
9=9n° Bnfer My 14. — fepmpubghup np abp Dnte Dmtmugbne Mule A Sul.
As Bopg: 186, ung 5 vmnpk)s eymalu ku De uud Ebner Beperligue
Kajı ubpgepdwfuib: Neglq 5 Erw 220g unmıgm [At Tasgumb dumme
a a De a ee UT:
Zuyhugkutio fi Dm[Bunlı Pam ul be U. Tape Ar g- 227. “UK Yunhushz
(muy zuuhwbtp) fr Guyubpk wurd up, due gb ame hf demunb (my
Ba u TE
Gperpg: “Uumuybug hp wundbihgud ubpEL% [unumwglupii, 186
TTS hr Owl. 17% “ad zbpph dü f funumwglumut Y [ur 278 “zirppliifi
kroukgkaubi ] 1) Meggued: EA aEzEe, Us wuufil) Allee elzuskunu fung ngkangz
Gurpmpkeubg dag fulhzam "Oppbäih, u sfruecm mpungbu) pwpäpugud mal gez
Sya Ugufuigkab: Ufu; & ad 22-ug “ubzet% } frmumugbaupis,, zfiofene her
a N a RB ee arts 3
Fawibug Suitiiphyny “ubpeb%h fomummgbupie,: Up Apfühl” gap iz gpbaf b Zeipke
er 10 IH BRE Eu ZU TE Tucker Ele ange ee
a N en eur SER me
ET a Ge a Er EN Ne HE a Bar
Bas un EHE A ULUZUN.E hphruefipme je Brussels
a N a rn el ee ee ea
wnhläne be uitpbpulail waugarm&ubp Stud ku N mulaı safe
uyu bphe Tumfugfpühperu 9-p SutofhufAhulg MEI un, npnug dh zE ypmms
aba) opfänuff: Sunlanp Unje: faul wraupku Ipkuf 3A auge Eger ee
teren) Seuume gab), 2. ka fr Oral. 3E ni, az aan 2 Zr ee
EN ar EN ER rn N er le
Yropz um lyage Palme je Basis Yunını Span krumm e ai kai Een su
ae a a EN En >
232, 3—4, bu f Own. 3 “t [= up 345] $ bmg be hie, , bu ua:
N N a en a, F-
ice) eafalrgu) " Ugwfe ungkakun: pay) EN peu irn nzaopEu SEärke ne En
"qedbinuu fl afınpd \ wunbpegh, ı purpime fd kai Zlfmane Sry, nes rperuuue, Bein
eo u an 2 sale Seine
rupuönge quayıdlaı , be ung fr maquı IIA8 nkppkilk \okenumugkanpıt (mg:
qbppbif fonunwglrupi) — “qulbtuu wuwgbu guunngunden, 311, 13. —
"Snfwgnegbugp yfupgungkam (bu alunpm [Pfund 436, 3, Swugbpk umf]p
Beppr
— 2
L£UUNFRPRPRT 1 PUFABSRNE VNF ZFUSUFUUNFPREUG Il:
SV)
AR. TWUQUr PBUPNLEN
Dwpeyegurny Vumdaf fat be Pargldp zuctfb Ugufß ulgbguuf piupäpufsnßz
Kurfupuipp: Iparwmb bh wbıuänd be plenwbbhu nf , m furmupbumn nun Hour.
ufpme fer Gepag bp appugpkz‘ gugümufpl A00 wigud, diem gubpf Harmkinugpft
darfb ywolnmfbbutg br qumdmfhub pußbwgpfi: Up Tbphuywgpbid” Ep
qbangee pe br dh oppwgpmffub:
— PkezungpafSbui ulm BEub 1TISp wärzpußh wywgpfi 106 wehjb
pwahpt quepu fohwd bu geppnpg wuqugpafbbuku. "Mub fpi be iupppaunı -
[ER Rn a ET a
infpnun. but wbgngpu,- U ma. 116, 56: — “Aneikyuf udkübufi guy
Muß un Plwiı , 75, 1— 2, domfwuitud yoga Po; U muy. 127, np 23 fr umnpb. —
"Buhl pn fi Swnuyfg be nz jfubh dupbu depzuimm-lier, 114, 39, dinfrw.
Tun que Bunt, muy. 199, 2—4, be ougpbe
— öbphu 122 wand unymgpfi, magp 3—5 fr umnpk, gpmmd b. " Auibgb
gußu Inqlath wnwhjpungbu bpbchp mehr gugle [) Uhrbh quipmei, be oug
qwepwenp wpuibg Uzubp qpunzbgu,- (uupplpm [Fun unupb unnpulbui, qpluu-
qbret br “un, gpm[Apet zfubn Bu): ME Yunfz, be [Ab “ Ufehh, wi.
fuiı Bi, fnfwwitung palm "UYunnzug qugf, Ufrbbug quepmb,. Yuunfzp,
pwonfokpkn Cadusü, qq: Cadusiens, Ip pluuhkfir b Supununft = uplısinkut
blpu Yunugfg Samt: Ugu Yuunzug gopug Shen druputmd hf mıpwgkun
Upebbung uufoupwpikpmt gopphpu puggkl meflsmwgwg gapuge Suyngs ke
ayr Ir ba & Dupubgen deu be upuep. "Azul Sgopwgyb wpuilg, qnp
gumufugejt wnbglud bp qupug Dupulug be mmzun bo abe Ub-rben
bucht" gb hy ode ld qui, snppapg wm. 129, 2830. wu
be ggemieh Yerpeyı wg, 121, 27, be 124, 33, gem dermgut Ing U--
br ders be ggepugmefite Yerzug, 1255 9: du Gupgle Duufubluug
pPhwgfpibpmt 9 mgbg gend punbp) Sunhupäubopbu uppuwapmumd Bu zukiufı
f Spwwmupuhzug fpp ulm gu dh opfll gpokgl bo dee wre UgulF ui
gina, bnpmmhgb, gumfmugnmt, mtypbupt‘ uppugpueud bunbatabr dr-ugmmugent
Er bunte Uzugbu be mgbg gend ymrbı geglt,) errwgem ud 5
weh, b S- Dhentog Upbzwbh geplu 211 bpterpg mqwapfi, mp Sudhiup pumd
ME bl Zupubeh unmmtihnfipt danmbthut jepbu TI, FE mgeg & Uerbr,
ufuuy & qubpz: Um. Waslwwulrut qupälu bp qek weibzr 72» Tr be dp Sum.
gwuh (BE Ahnwgfpe be U umge mchfie juni, qp Abe rom Tmeggwapkr
re:
— Blphu 114 gnppapg mquwgpft, ung 22—24, Pbpng Pugueopt Tupußg
Gpub gem Gufbnıqbimu. © Ruyg ud" bfdb gl panda watlu, bu gel“ opblm
meta br wphquhai bphßp qugubbu, ganpdg qupg Culdnegbimun[ebut) glg be
gm wggf be pm" qm Lulu) mungen mu dftgee zunfunlruilu urp-
u bu ummpb ung. 198, be bphpnpgu be bppapgus Urp Suyfugbuie dp qpk
gmeqquluii Qmopzbpr be hp defühe “Mugen wen num de [= gywluit] Tut.
aefun. (mpybu be u [= “upuhlpbu) Bmmmy' & bafupkt, bi A. [= Pnep-
zen
174 UNFUSF % RrRRQSULrTUSP
ehpbt] un qzuzlı) 30 dont glrp E Ayılinpınnı [Eu , Pusybu ıqfınfı ınluuktbp , rwg
sk Ipgud qujlı pad, : nz Vwtnchy Auufugufulrudı Jer Puwngfpp f pwppum.
Zuy br. Panupurlun » = Maga ich ge wu wpäwgfg Gun!” Jun-bpwbuı mr pSulz,
Autentico rescritto,: — Unäbat Awnwpub Zuyfwgbbun jbguif, wawppn un.
Oqazb hat Trhpapg zug pwzkkph, Jacket ne u pe
Jerhpepg wu Dupmgbgenys 346, [ bu. "Mmfı Epgeeife yunl“ Güßhp Upwibhr ,:
Payg uam; Eu Pb pulsknge wen are ange are u ala
ug define fHfenpt Tınzbs Nefum, Uugwpäwgfp, Zunckpuhurnı dmg Sil, Paupktpf
Jar hpuhet vghps Demi, Wupp- menu baren (dl upon) Bee
Le 1 LE FR ZEN EHE TERN a re panel
Gh 3 ER ET Br Te er ee
un. “um [= Emma, Onfumpkt, Unp Zuyfwgbufßi]. Onfnwuplo Sannm gu fh
gupfos sfafaspfin: fo pupling- op Le uf DUSUGI, ae Tarern rere
Abu, "Mmnurbh Sunmuegmeife pupf,: Nepbile Obpmg puwd 5 Pfırm Gufdneqb-
ER ES ES ERS N ee yet ine le mn mei
bu u depmpfunmfbnsg (fund pnpmpbr) Gar mund pleg be pm glegleg ke np np
m gkalgug grpd Yale menkymun [a mh) jun Trash wuchs) fipeums [a Inne EEE
N EEE ES ET SEN EIERN 22 le EEE
un. Yurzub Vardhheuku font *Nuumuzld,p Ypub Sugbpbn © Aupf afowph ,s
SL Dee un er
Sa. "Cunnp Ef) np um mfmeibän hmpn_zwiheb gEph Iofmybre yfinfrurlund gu
nk pen, un glngmeb Sebumuhuis . gmppopg wg. 204, 12: Ufurmelandg
Terpelgen, Maren) gpze fd ka fafıns Enzu Panama top
bey ap SO kr N zwigpug gfinfd me [Afetp geh uluupp f Den wgfmn | usnku
wpgkb puws LE f Umbr Umprmubr, bpku 222, (Hr 80, be bpbu 342,
Afı 51:
Ybnbınfl 9 Bach — 6 Barybu 1911:
—
Ueber die Versuche, den Verfasser der Invektiven gegen die
Armenier: Migne, Patrologia graeca 152, S. 1154 if., zu bestimmen.
Von Dr. Simon Weber, Professor in Freiburg i. B.
Im 132. Band der griechischen Patrologie |” >; .
Mignes finden sich vier Abhandlungen, beziehungs-
weise Schriftstücke, welche die armenische Kirche,
ihre Trennung und Wiedervereinigung betreffen. |
Die erste Abhandlung bildet eine Anklagerede
gegen die Irrtümer und Missbräuche der armenischen
Kirche, die zweite eine kürzere Zusammenstellung
derselben Irrtümer und Missbräuche, die dritte ist
ein Abriss der kirchlichen und politischen Geschichte
der Armenier bis auf den Katholikos Isaak von
Dzoraphor, den Dritten dieses Namens, und den
Fürsten Smbat Bagratuni, die vierte ist eine Auf-
nahmeformel für armenische Konvertiten.
Bei Migne wird als Verfasser der ersten beiden
Abhandlungen ein Katholikos Isaak von Gross-
armenien genannt, der im 12. Jahrhundert lebte
und zur römisch-katholischen Kirche zurückgekehrt | |
sein soll. ER Eee
Die gleiche Ansicht äussert Kaulen im Freiburger Kirchenlexikon, VI., 941f. Er
fügt noch die Vermutung bei, dass der Uebertritt dieses Katholikos zur römisch-katho-
lischen Kirche die Folge der Diskussion gewesen sei, welche im Jahre 1145 eine Gesandt-
schaft der Armenier an den Papst hervorgerufen habe.
Ehrhardt spricht in Krumbachers „Byzantinischen Literaturgeschichte“, S. 81—89,
nur noch von einem vermeintlichen Katholikos von Grossarmenien, namens Isaak,
der im 12. Jahrhundert zur byzantinischen Kirche übergegangen sein soll, hält aber
dafür, dass auch die dritte genannte Abhandlung von dem Autor stamme, der als Ver-
fasser der ersten beiden so charakterisiert worden ist (S. 89).
Sahaghian nimmt den armenischen Priester Isaak im 12. Jahrhundert als Autor an,
betrachtet aber seine Bezeichnung als Katholikos für die Zutat eines griechischen Kopisten,
welcher sie im Hinblick auf den Schluss der Diegese gemacht habe. Dass aber die vom
Priester Isaak im 12. Jahrhundert geschriebene Diegese, trotzdem sie bis auf die Zeit des
Verfassers geführt werden sollte, mit Sahak III. im Anfang des 8. Jahrhunderts abbricht,
schreibt er wiederum einem Kopisten zu, gestützt auf andere in der Diegese zu be-
merkende Lücken (Byzantanische Zeitschrift 1910, 'S. 43 ff). Ficker möchte die erste
Invektive gemäss Angabe der Wiener Handschrift 306 dem Mönch Euthymius vom
Kloster Peribleptos, die zweite dem vom Monophysitismus konvertierten Bischof Zachakios
en
176 Dr. Simon Weber
von Arka, der im Synodaldekret des Alexios Studites von Konstantinopel 1030 erwähnt
wird, zuschreiben (Erlasse des Patr. v. Konst. Alexios Studites, Kiel 1911, S. 53, vgl. 13. 16
und Die Phundagiagiten, Leipzig 1908, S. 142 ff,, 153).
Verfasser dieser Zeilen hat im »Kirchlichen Handlexikon“ unter der Annahme, dass
alle vier Stücke vom gleichen Verfasser herrühren, die Meinung ausgesprochen, dass der
Autor nicht ins 12,, ‚sondern ins 8. Jahrhundert zu versetzen sei, aber doch nicht mit
dem Katholikos Sahak II. identifiziert werden dürfe, wie es Le Quien Oriens, I., 1356,
getan hatte.
Im Anschluss an das dort Gesagte möchten hier einige Fragen über den Verfasser
jener Schriften erörtert werden, und zwar:
1. Welche Zeitverhältnisse setzt der Verfasser voraus?
2. Sind alle vier Schriftstücke von demselben Verfasser?
3. Ist ihr Verfasser als ein Konvertit zur römisch-katholischen Kirche anzusehen ?
4. Will der Verfasser als ein höherer Würdenträger der armenischen Kirche gelten?
Die Beantwortung dieser vier Fragen scheint für die Bestimmung der Abfassungs-
zeit dienlich zu sein.
1. Bezüglich der ersten Frage ist es nicht leicht, eine umfassende, sichere und ein-
deutige Antwort zu geben. Man kann aus den angerufenen Vätern, den erwähnten
Synoden, den berührten politischen Zuständen, den getadelten Häresiearchen einen
Terminus post quem feststellen.
Die Invektiven kennen die monotheletischen Entwicklungsstufen der monophysiti-
schen Christologie und den Papst Agatho mit den Verhandlungen des Konzils von Kon-
stantinopel (680). Sie setzten „Das Leben des Papstes Silvester“ als eine bei den Ar-
meniern bekannte Schrift voraus.
Noch tiefer herab führt vielleicht die Verteidigung der Bilderverehrung; sie weis
uns möglicherweise hinter die Zeit des Kaisers Leo V. des Armeniers (313—820).
Politisch ist zu beachten, dass als feindliche Völker die Sarazenen genannt werden,
welche nach dem Verfasser religiös auf einer Stufe stehen mit den zugleich genannten
Juden und Manichäern. Von den Seldschuken, welche seit dem Jahre 1000 Armenien
verheerten, fehlt jede Andeutung.
Die ‚Schrift hebt hervor, dass die Armenier unter alle Völker zerstreut seien. Bei
dem galligen Ton der ganzen Abhandlung darf man diese Bemerkung nicht gerade
pressen. Man wird ihr schon gerecht werden, wenn man nur eine Zeit annimmt, wo die
Zerstreuung der Armenier bereits begonnen hatte. Ja, man wird eine Zeit annehmen
müssen, wo es dem Volk noch nicht gelungen war, in einem neuen Gebiet als kompakte
Volksmasse aufzutreten und ein Reich zu begründen, wie das rubenidische es darstellt.
Unter dieser Voraussetzung ist man in jene ersten Zeiten gewiesen, wo Griechen, Sara-
zenen und Perser massenweise armenische Gefangene fortschleppten und in fremden
Gegenden ansiedelten. Die 3000 armenischen Familien, welche unter Justinian I. (685—695
und 705—711) aus dem verwüsteten Lande fortgeschleppt wurden, bedeuten für die
Zerstreuung unter die Völker schon eine sehr ansehnliche Menge. Gleiches gilt von der
Versetzung einer grossen Anzahl von Armeniern ins bulgarische Gebiet unter Kaiser
Basilius am Ende des 10. Jahrhunderts.
Vom 8. Jahrhundert ab erhoben sich Armenier im griechischen Heere zu grossem
Einflusse. Philippikos Wardanes bestieg 711 durch eine Militärrevolution den Thron.
Von den Sarazenen sind weit grössere Auswanderungen in der gleichen Zeit erzwungen
worden, so um 688, 852, 914, 1048, 1053.
ano
Ueber die Versuche, den Verfasser der Invektiven gegen die Armenier etc. 177
Für die Zeit der Abfassung der Schrift ist auch sehr beachtenswert, welche Stel-
lung der Verfasser gegen Rom und das Oberhaupt der römisch-katholischen Kirche ein-
nimmt. Der Ton, in dem er hievon spricht, ist ein durchaus verehrungsvoller; es fehlt
an jeder Spur, die auf eine bestehende Entzweiung zwischen Rom und Byzanz hinwiese
und den Schriftsteller zur Parteinahme gezwungen hätte. Während er zu Rom eine ganz
freundliche Haltung einnimmt, legt er doch ein Formular vor, welches den Beitritt der
Armenier zur griechischen Kirche vorsieht. Das wäre nicht verständlich, wenn der Verfasser
zwischen Byzanz und Rom eine Spaltung gekannt hätte, so tief und breit wie zwischen
Armeniern und Griechen. Daher wird man sich veranlasst sehen, die Abfassung vor die Zeit
des griechisch-römischen Schismas im 9., beziehungsweise 12. Jahrhundert hinaufzusetzen.
Unter den Vorwürfen gegen die Armenier ragt die Rüge hervor, dass dieselben
bei der heiligen Messe die Beimischung des Wassers zum Öpferwein vernachlässigten.
Diese Uebung wurde durch eine Synode von Dwin 719 gesetzlich festgelegt, hatte aber
offenbar schon längere Zeit bestanden. Von der griechischen Kirche her wurde zu jener
Zeit gegen sie gearbeitet. Synoden von Dwin und Manazkert erscheinen in den Invek-
tiven als die neuesten Gelegenheiten, bei welchen die Armenier sich der monophysitischen
Häresie in die Arme geworfen haben. Darunter ist aber nicht wohl die oben bezifferte,
sondern die sechste Synode von Dwin 648 zu verstehen, die sich gegen Chalzedon aus-
sprach, und die Synode von 651 zu Manazkert.
Während diese Beobachtungen den Zeitraum nach oben mit ganz bestimmter Grenze
abschliessen und hinter das 8. Jahrhundert oder in dasselbe weisen, sind für die Be-
stimmung der unteren Grenze nur Möglichkeiten, aber noch keine Sicherheit gewonnen.
Die Schrift kann zwischen dem 8., 9. und 10. Jahrhundert verfasst sein. Die Lage der
Dinge würde einer solchen Annahme nicht widersprechen. Unionsbestrebungen sind auch
in jener Zeit gemacht worden. Die Panoplia des Euthymius Zigabenus (f 1118) weist
wörtlich einige Stellen aus den in Rede stehenden Invektiven auf. Vgl. Titulus 23
(Ficker). Ist Euthymius von den Invektiven abhängig, so wäre man damit wenigstens in
das 11. Jahrhundert hinaufgerückt. In das 12. führte die Angabe in der ersten Invektive,
dass seit Konstantins Taufe 800 Jahre verflossen seien. (Ficker, Erlasse, S. 53.)
Müssen wir aber bei diesem Zeitraum stehen bleiben oder zeigt sich ein bestimmter
Punkt desselben? Dafür gibt es ein Anzeichen; dieses bildet die Tatsache, dass die ge-
schichtliche Diegese des dritten Schriftstückes die armenische Fürstenreihe bis auf Smbat
den Bagratunier herabführt und die Patriarchenreihe mit Sahak II. schliesst. Ersterer
regierte 695--704, letzterer 677 —703. Die Vorgänger, welche diesen beiden in der
Leitung Armeniens vorausgehen, lassen keinen Zweifel, dass man es in den Namen mit
den genannten Persönlichkeiten zu tun hat. Man fragt: Weshalb ist die Fürstenreihe
und die Reihe der Katholizi nicht weitergeführt worden? Die Annahme, dass der Ver-
fasser mit seiner Arbeit nicht zu Ende kam, sei es, dass der Tod oder andere Umstände
ihm die Feder entrissen, ist nicht statthaft. Denn während er bei den früheren Kirchen-
häuptern und Fürsten die Regierungszahlen beifügt, ist bei diesen letzten beiden eine
solche nicht vermerkt. Sahaghian übersieht diesen sehr wichtigen Punkt (a. a. O.), der
es verbietet, diesen Schluss aus der Unterbrechung der Diegese durch einen Kopisten
herzuleiten. Die Diegese ist also vor dem Tod dieser beiden verfasst worden, oder will
wenigstens vor demselben verfasst worden sein. Ist man aber berechtigt, eine blosse
Vorspiegelung vorauszusetzen ?
Würde in der Erwähnung der Sitte, dem Opferwein kein Wasser beizumischen,
der Beschluss der Synode von Dwin 719 vorausgesetzt sein, dann müsste man freilich
annehmen, dass der Verfasser den Tod der genannten Häupter des armenischen Volkes
erlebt habe und das Verschweigen der Jahreszahlen derselben dürfte als Anzeichen einer
178 Dr. Simon Weber
Vorspiegelung gelten. Allein, da die Sitte, dem Opferwein kein Wasser beizumischen,
älter ist als jenes Dekret, gibt die Erwähnung keinen zwingenden Grund, unter die Zeit
jener Häupter herabzugehen.
Ehe man jedoch dieses Resultat annimmt, wird man noch fragen müssen, ob es
nicht andere Gründe gibt, die auch einem später schreibenden Polemiker es nahelegten,
die Diegese mit den genannten Männern abzuschliessen, ja, die ihn dazu sogar nötigten.
Eine Erklärung dafür, weshalb der Geschichtsabriss eines Autors, welcher vielleicht
länger gelebt hat, als bis zum Jahre 703 oder 704, mit diesem Jahr schliesst, müsste zu-
nächst darin gesucht werden, dass dem Autor für die spätere Zeit die Quellen versagten.
Es mag dahingestellt sein, ob er nach griechischen Quellen oder nach armenischen seinen
Abriss zusammenstellte. In der Tat ist das 7. und 8. Jahrhundert nicht reich an armeni-
schen Geschichtsschreibern. Von Johann VI. und Thomas Arzruni im 9. Jahrhundert
wird der Fragende bis zu Lazar von Pharp ins 5. Jahrhundert zurückverwiesen, abge-
sehen, dass der Priester Eznik in der Zwischenzeit schrieb und Johann der Mami-
kunier. Letzterer bot sich unserem Autor nicht als Quelle an. Eznik ist verloren. Es
könnte aber auch der Autor mit jener Zeit deshalb abgebrochen haben, weil nach seiner
Ansicht gerade mit ihr die Verhärtung in der monophysitischen Lehre einsetzte. Das
könnte allerdings im Widerspruch zur Haltung des Katholikos Johannes von Otsun, der
das Konzil von Chalzedon verteidigt hat, zu stehen scheinen. Erwägt man aber, dass
unter Johannes von ÖOtsun eine Union nicht zustande gekommen ist, wiewohl er nach
dem Zeugnis späterer Patriarchen und Bischöfe, wie des Nerses von Kla und des Nerses
Lambron mit dem Chalzedonense theoretisch übereinstimmte, ja, dass einzelne Beschlüsse
der Synode von Dwin 719 die griechischen Beeinflussungen des armenischen Gottes-
dienstes und der damit verbundenen Glaubensanschauungen abwiesen, so wird man es
verstehen, dass mit den früher gezeitigten Beschlüssen die Herrschaft des Monophysitis-
mus in Armenien als bestehend betrachtet wurde.
Daher darf man annehmen, dass der Verfasser der Invektiven und des Geschichts-
abrisses noch geraume Zeit später lebte als Isaak IIl., obwohl er mit ihnen die geschicht-
liche Betrachtung abschliesst. Weil aber bei ihm die Berufung auf Johann von Ötsun
nicht zu beobachten ist, wie sie später beliebt wird, so ist er immerhin jenen späteren
Autoren, dem Nerses von Kla (1166— 1173), Nerses Lambron (1153— 1198) und Gregor Il.
(1065 — 1071) erheblich voranzusetzen,
Der Hinweis auf einen Isaak, der bei Theorian auftritt, macht diesen Schluss nicht
unmöglich, weil daselbst keine Spur etwas davon verrät, dass jener Isaak der Verfasser
polemischer Schriften gegen die Armenier ist. Sein Auftreten lässt eher das Gegenteil
annehmen.
Wenn Ehrhardt festhält, dass der Verfasser der Diegese mit dem Verfasser der
beiden polemischen Abhandlungen eine und dieselbe Persönlichkeit ist, so geht seine
Bemerkung zu weit, dass derselbe ein Katholikos aus dem 12. Jahrhundert sein soll, und
der Zusatz, dass er die Geschichte Armeniens bis auf seine Zeit fortführe, ist in diesem
Sinne unrichtig, an und für sich aber nicht gesichert.
Muss man mit der Möglichkeit rechnen, dass der Verfasser der unter dem Isaak
gehenden Schriftstücke über den Tod Sahaks III. und Smbats hinaus gelebt habe, so
darf man doch nicht allzuweit herabgehen. Noch im 9. Jahrhundert ist eine Tatsache zu
verzeichnen, welche der Polemiker bei seiner Geistesrichtung nicht hätte übergehen
dürfen, wenn er sie erlebt oder als geschichtliche Begebenheit gekannt hätte. Auf dem
Konzil von Schirakawan wurden die Beschlüsse von Chalzedon neuerdings verworfen.
Unser Autor vermerkt nichts davon, obwohl es ihm als ein weiteres Argument hätte
dienen können, die Verhärtung der Armenier in der Irrlehre zu geisseln. Noch mehr
ee
a e u
N ANETTE SO a
Ueber die Versuche, den Verfasser der Invektiven gegen die Armenier etc. 179
gilt dies vom Schweigen des Polemikers darüber, dass der Versuch Wahans, 965 das
Konzil von Chalzedon zur Anerkennung zu bringen, vereitelt worden ist.
Es fehlt also nicht an Spuren, die vor das 9. Jahrhundert hinaufweisen, wie ander-
seits im 8. Jahrhundert schon Verhältnisse vorliegen, welche die Angaben der Invektiven
verstehen lassen. Unter diesen Umständen tritt die Wahrscheinlichkeit, dass der Verfasser den
Abschluss seiner geschichtlichen Beobachtungssphäre mit Sahak III. nur vorspiegele, zurück
hinter die Wahrscheinlichkeit, dass in ihr wirklich ein Kriterium der Abfassungszeit vorliege.
2. Für die Bestimmung der Abfassungszeit der Polemiken wird daher nun die Frage
bedeutsam: Stammt diegeschichtliche Diegese von demselben Verfasser
wie die polemischen Schriften? An Gründen, diese Frage zu bejahen, wie es
Sahaghian a. a O., S. 44, tut, fehlt es nicht. Ersichtlicherweise hält der Geschichtsabriss
dieselbe Tendenz ein, wie die vorangehenden polemischen Stücke. Es handelt sich in
diesem Abschnitte weniger um eine objektive geschichtliche Darstellung, als vielmehr um
den Nachweis, dass das armenische Volk ursprünglich mit der übrigen christlichen Welt
in treuer Gemeinschaft des Glaubens gestanden sei, dann aber sich Irrlehren angeschlossen
habe, welche von der Autorität der Kirche feierlich verworfen worden sind. Auch teilt der
Verfasser des Abrisses die Ansicht, welche in den Invektiven so nachdrücklich betont wird,
dass die armenische Ordination ganz und gar ungültig geworden ist. Des weiteren liegt
ihm viel daran, seine Vertrautheit mit armenischen Verhältnissen und Dingen hervorzuheben.
Wir können nun aber das gleiche beim Verfasser der polemischen Schriften beobachten.
Gegen diese Gründe stehen freilich der zeitgeschichtliche Hinweis über die Zeit-
distanz seit der Taufe Konstantins, ebenso die Voraussetzung, dass gewiss so inhalts-
verwandte Schriften auf verschiedene Verfasser weisen dürften. Allein das entscheidet
noch nicht die Frage. Man wird auch mit der Möglichkeit einer interpolierenden Ueber-
setzung aus dem Armenischen rechnen müssen und Abfassungszeit und Uebersetzungs-
zeit vielleicht zu unterscheiden haben. Zielt doch der polemische Teil auf die Belehrung
der Armenier ab. Bei der Energie des Polemikers ist dann auch eine wiederholte Be-
bandlung der Frage nicht unwahrscheinlich.
3. Die durch Vorstehendes angeregte Frühdatierung würde sehr erschüttert, wenn
wir die Frage: Ist der Verfasser ein Konvertit zur römisch-katholischen
Kirche gewesen? mit Ja beantworten müssten. Bei Migne wird das angenommen.
Allein, wer die Polemik durchgelesen hat, kann sich nicht verhehlen, dass der Verfasser
zwar Vertrautheit mit der armenischen und griechischen theologischen Literatur zur Schau
trägt, keineswegs aber solche mit der lateinischen. Und doch müsste ein armenischer
Konvertit zur lateinischen Kirche sich doch auch um die lateinische Glaubensüberlieferung
bei den lateinischen Vätern gekümmert haben. Er spricht gewiss mit hochklingenden
Worten von Rom. Das konnte aber auch ein mit der griechischen Kirche vereinigter
Christ tun, wenn er sich als Grieche durch kein Schisma von Rom getrennt wusste. Da
die Aufnahmeformel für übertretende Armenier in griechischer Sprache abgefasst ist, so
hat der Verfasser gewiss mit dem Uebertritt zum griechischen Kirchentum und Ritus
gerechnet und hat selbst auch diesem, nicht aber dem lateinischen angehört. Da er die
Ketzertaufe für ungültig hält, kann er nicht zu den Lateinern zählen.
4. Warendlich der Verfasser ein höherer Würdenträger der arme-
nischen Kirche?
Würde sich der Verfasser tatsächlich als Katholikos der grossarmenischen Kirche
kennzeichnen, so wäre aus dem Abschluss der Diegese mit Isaak Ill. gerechterweise der
Schluss gezogen worden, dass der Verfasser für letzteren gelten will. Damit erhielte die
ganze Schrift den Charakter einer Fiktion. Allein jener Katholikos, der in der Gefangen-
schaft der Araber starb, ist nicht zur Union mit den Kirchen des Chalzedonense gelangt;
2*
= al 12
180 Dr. Simon Weber
auch seine Lebensschicksale passen nicht zu denen, die der Verfasser der Invektiven
von sich erzählt. Die Vermutung, letzterer wolle für Isaak III. sich ausgeben, wäre daher
allzu kühn. Es verriet dies eine bei einem Zeitgenossen unverständliche Unkenntnis der
Geschichte. Tatsächlich charakterisiert sich der Verfasser nun zwar als ehemaliger armenischer
Priester, aber nicht als Katholikos. Denn dass in der Versammlung gegen ihn Bischöfe
und Priester genannt werden, aber kein Katholikos, beweist noch keineswegs, dass er
der Katholikos war. Sieht man genauer zu, so ist er nur Priester gewesen, hat aber
dieses Priestertum für nichts geachtet, nachdem er glaubte, gefunden zu haben, dass
die armenische Ordination überhaupt ungültig sei. Interessant ist der Grund, aus welchem
er diese Ungültigkeit behauptete. Sie lässt einen Schluss auf die örtliche Herkunft der
Invektiven zu, der dann auch auf eine Zeitperiode hinweist. Die Ordinationen der Arme-
nier sollen ungültig sein, weil sie den Metropolitanzusammenhang mit Cäsarea durch-
brochen hätten, in den einst Gregor der Erleuchter selbst sie hineingestellt hatte. Diese
Begründung zeigt, dass man zur Zeit der Abfassung dieser Invektiven und der Diegesis
an die ursprüngliche Abhängigkeit der armenischen Kirche von Cäsarea glaubte, und
dass diese bei Agathangelus und Faustus bezeugte Tradition auch bei den Armeniern
galt. Was für unsere Frage aber von Wert ist, das ist die Tatsache, dass in diesen
Invektiven und in der Diegesis die Unterstellung der armenischen Kirche unter die
Metropole von Cäsarea als sehr wichtige Angelegenheit betrachtet, die Loslösung aber
als ein empfindlicher Rechtsbruch angesehen wurde. Eine solche Stimmung ist nun zu
allererst in Cäsarea selbst zu vermuten, und zwar bei den Griechen dortselbst und von
ihnen übertragen bei Armeniern, welche von den Griechen gewonnen worden waren.
Gerade in Cäsarea erfüllte die griechischen Kreise jener Hass gegen die Armenier,
welcher auch in den Invektiven Sahaks das Wort führt. Dort vergass man sich im be-
dauerlichen Hasse so sehr, dass führende Persönlichkeiten sich zu ganz unwürdigen
Aeusserungen hinreissen liessen, wie sie aus der Mitte des 11. Jahrhunderts bekannt sind
und ein Hochmass an nationaler und religiöser Spaltung bekunden, welches die Folge
weit älterer Gehässigkeiten ist. Dort war daher auch im 8. oder 9. Jahrhundert der Boden,
wo die gehässige Schrift gegen die Armenier geschrieben werden konnte.
Die Selbstcharakterisierung des Verfassers als Priester begründet gewiss Bedenken
dagegen, den Bischof Zachakios von Arka als Verfasser zu betrachten, obwohl aus
diesem Namen der armenische „Sahak“ noch deutlich herausklingt. Und es erscheint
gewagt, in der Ueberschrift den Zusatz: „Katholikos von Grossarmenien“, der im Inhalt
gar nicht begründet ist, einem Kopisten zuzuschreiben, Isaak aber als echt beizubehalten.
Wie ist auch der Kopist dazu gekommen, aus Zachakios Isaak zu bilden? Sollte es
ferner nicht auffallen, dass in den Invektiven der Zusatz „von Arka‘ (6 ”Apxns) zum
Verfassernamen fehlt, während doch sichtlich das Bestreben obwaltet, den Verfasser als
Autorität zu kennzeichnen, wozu auch die geschichtlich genaue Bestimmung seiner Person
nötig war? Ein positives Resultat über den Verfasser lässt sich also noch nicht geben.
Der ganze Schriftenkomplex rührt aber von keinem Katholikos Isaak von Gross-
armenien her, nicht im 12. Jahrhundert, wo es keinen dieses Namens gab, nicht im 8. Jahr-
hundert, da der Verfasser sich mit Sahak III. nicht identifiziert noch identifizieren kann.
Ob der Verfasser überhaupt ein Armenier war, bedürfte einer weiteren Untersuchung,
Bedenken dagegen sind zulässig. Die sprachlichen Gründe dafür hat Sahaghian
(a. a. ©.) zusammengestellt.
Es genüge hier, die Gründe für eine frühe Abfassung wenigstens der (armenischen)
Grundschrift, vielleicht schon im 8. Jahrhundert, genannt zu haben.
BNULUNT GhRLEOrLIIT eo PeLbRna
YUpw “Upwdbwu ıbanıba qwböh, 200wdhuwlp wnphleny):
n MPN» BLPPRPNPPRULURBUVE
ten egrmuer en) eier
ENT RE a
Onbogbpfi Shan‘ (u. 1680, + 1756 e:) Say
Bezerpeefgbaln Tsduge ges: fonzupı Sa
a Dauer ger ee
Bee? be ulgunpupe fp Besfunpzgäkpp (monn;
wtufmbsl” bi zum wrgud uf nbaleem
PIE BSSLO Nr BE EN u
ufb, mmhg 1711 Anefr pwenf jenen] Po
Brauer (EI XV164 |.
410480) — frepwgku de Suyfunfui Sup
gfımulı — encyclopedie Say pwbumufpne-
a re Sage au angeguzug
Geupfae unyus centtatant fi go: fFkanlı Zu
dadunje), Zug ggf mendinguit, Zune fıchp,
a re plepup au pkpwbuuns fd fe PB
len eageL le Elze pen hr Bu ebp[ Yan us nyleaheeiu augen
Bifetyes Say anugugugen A feip‘ ku mehr kpend zmuhur feuigkpuf » “gueniin. Afıch
Sayng,, ey pluwgfpälgng] be punf Feupgsitae fd kundp ne defım (Efehikrm]f 5 upbeb-
EN El EM a EA a a a N nn En 1 SE ae reg
a a ne BD Te ge Be a
be Gdgum dünufüe, Toanligungpes [breite opfänatuhp be, Jeppugbu, Suy ne punfb pruabpf
phgwpäul gwuhlp, — ww (IE für 5 wugmeimlmed" “Upudbu bau qubap,s
200 wupf & wbgk; “Puitäß, yo enbuuhme oppgs bes fh Supibr aremgb-
sn fAfıntp be umendanfn[Khetp zuwan bi zuasmpunpflb; be gumupbpwgnpdnch;
pugg Orbogkpf zuyabmd zum (upSfpukpp Prag befuib dirubpmed', Gunliapl
PL uitafnfnfe bi Hemgkjs Uyuugbus opflnbs Um Sugbugpp Guy ar-b Surgdliat
deug — Suy bamefr ap dnufie u Sunlatuufuhpp upopuie zfnfd Gap Shebkp Geyltı,
I Gpw Wisußb unbu G. A. Schrumpf, Les ötudes armöniennes en Europe, bıyt gpmewäph Suybpkt
Bupgieune[hrtp &: Omwppwbujkubp bıu be U Youmwbbwögb Uopkpu mu onbuwd Zujwghennı [heit
Urpbı dinbwu bepemwwymed‘:
? „Thesaurus linguae Armeniacae“, Amstelodami.
a
182 APNI FPrRFNFf PULUPRBUV
Onbonbp wugmd by np Suy jkegmed qploun ap hund Spmlun £ (cardinalis). “Zw
2b pwppum faul“ qneuomm ng bppuyulwbf, füzubu npazmd‘ bfie ndunp, ds gar
al la ae STE en En a en EL nee Nie mars
pwahp bppuywbaißg, meunpwlufg, wpupubuhg, qupufl be nıpe jrgnükpfg be
jeelueryuußg ı DE Suuger Gekopkuf Eee Sujkanpr For Eon
Glwgajb opfhwib E Say ham (SEykbebp “layn, & wkorunmıl Dpawb, Fy AB) Er
PL pungluflbfe. mmmmmfad Empbmmdtbpn Yu gueumpbhpb bu: Dh froumd be
De ep u a ee re re) er ATERE
bep&e Suywunwkkung Ihkabgeny YJupgunylum peu wänfadfnfu Eu dig uhnske
uywop: Qunnhohut pmßum do hıu (Fehr Oahogbp zwm pupäp & ginmSunnnud‘
TV. Wopkiungne Shqbinahm[Frtp Suchapkpof put, Sunliuduyb unubgn [Fbu,
B- qupue dumbbugßp. puyg kpphie Sbammptun bie ufnnfuß diapk & winuıl, npfig
Kae Pepps 3: pause 50 ymenhagen m wnpuiyans amS hof zum sr
Le IR a STE RE u Ber
BE On 52 Zn einen, re le
02 RER Er) Se Een en (in)
Pau Sem ul = uidlanuululge Sınzar Supugzen Taupr.ogn Von hy 3 Kueıeae
aeg, Seele up gbup Fl nauhh yatfune if — minnppoupndh) Toopkuu-
a BT I LE TE EL
pml, u unbıb my Lunlaimbmd?: Popp Onbogbpt kru Ybppbpa, uyufph
“Guiuäfı, Spumwpwbbyug je, dh gutf GEmmd Sunhadpen E bpbumd‘ Lu.
grogll up Guy eunikugon zb zupargud uf glönuumanı hun bg?
“Furuäh, Shqfuhp pwgf ya qelowenp qupSfg, supfamnlz kp be buy
Eummpeth Jeuys npp wwhugle yayu zu onlruun: Uyu Sulgunlüitpp [hi Suitofd jbub-
ef mupfühp wa), bpp bu Upbedinbuib Dep if be ungpud bh ng Shane
Gabogbpf Slurwgugpf, tEurpaufg” Yamakıbao wygbzkgle wg, prempn) Br len um
Landesbibliothekm 4 bu Swpgpf Suywgbunfg Humgwd (nlbhpf aufn, [il um Yu
Erbe, Sogar Alwurgpp num EeiG ekagkpjn une ua Qype ae je nl Errasenpr
upgpeuph ap uefd wbng % Puh kpl gogmeuspu:
Gpakap Spin kr urg gl Seunıkaung) Nor EgElE Wal
Onbogbpp Suyonhb Ermuputhe Ppwbgfig din‘ Sun gegbn Baldf dery amd,
332 69, in 49 dh yfpe © ayuufuf funpwapa] , np Slgktuhfi & upumlaumeniz:
„Index vocum in Lexico Armeno-Latino comprehensarum.“ Uywmlıqy un.
puma ud lu mpbbbsLd pub apa) (mpapuiusbepi pRdn Upuiıgns u EEE
ug Pnchpnf apaubpne 5 Uno zwaft pumfı Suybpbt Uzwtmtin[Arup Yreu app”
— in fi gfepmf br 640 EI‘ Tajingbu glgbu Bald deu, mep upphiuuhu
Gupgu] quuunnpaewd bi Suybpbt pwabpp: Upuibfig qm‘ uyu deSwgfp Flp-
a a a ne in 2 Eyes menge
een genen] ) = eyepeu peizikp para pen me AR ua heine
ı Su „Thesaurus ling. Arm.“ 69 3—4. ıhafuwnbup pwabpf opfbwmltbpp EI 45 —4T:
: Sbu 4° Msca. 06% apa. 3uoch, £9 261:
: SEu „Thesauri epistolici Lacrosiani“, I, £9 356, Wbumnth 17316% Lwpaogbb qpwd LYurdiuhp :
auge
N
BSNLULRU TRLEOrLfR RPILPRLORS 183
Eu Guhumomulf" npaz Seynfuhp, puybpp El“ Wiuglp ulnf Gud“ pim (Arme be
un wäh qfulgbp ph Hinufie. dyaym [den BL apanlg ums ug punp
bu Alwubgp, Phbı Shabuulp, Fugubu 4p mbubhtp punwupuibf pirpwpäur funpur-
aelg> qgberwerpme Apr methp uyugfuf gaugmFabp kun uhr e DigSuiupungbu u
prumupuinp (gm wdumap) Soft maunpm[Bht b wmD, fig np die Say
geinf pwagppbop" Frgubu IMfoforunfup (1631 4), Zhpolfnp (1713 Br): Du ya
achbf Onbogkpf wolowunn [Shui db9 qaikz Tulmzuhp Gummi punbpf, apu]
gupneum &, opfuf, bayı Arffopuyf pungbrpp- be Abu Stgktmbp hp fumpur-
gen wfmupgm dl 5 be uygufub WelSbph deu» puyg bu qpuiig gqyimuy: —
VESwgfp Löapg be 16npg bdhph dd Guy dh in 4° Bmugld, np pun kplun[d fi
Onbogbpf ungugug punmputh funpwghpt & hal. “Pumupuib Zuyfo- juunfiı.
Dietionnarium Armeno-Latinum, in quo ex sacris et profanis sceriptoribus
omnia quae occurrerunt vocabula fideliter explicantur, loca auctorum
notantur, barbara et exotica a geminis distinguuntur etc. H.S. J. W.
Schroeder 1757. opera ac studio Joachimi Schroeder... ab anno 1706., —
Sbglubp! meplih” wpfmumnbjbu & baby uyg ger&b dem Az 50 mupf" guewumg]
qgregb 1T5TPR mwgphz Typus, fngupbu Uzwiuhmwd 5 funpwapmid. puyg uf
Aubmdbg dh mupf wog‘ wauig fp Yuqumulfit Suutdz Gupltupnı ı
Ujumı Stine Onbogkpp Yzunmd bj gpkwpp, npetgaf ogmmd; Et
fe pwnwpwop fwgdbjpu. „Oatalogus librorum qui ad notitiam meam per-
venerunt et quorum subsidio atque auctoritate usus sum in hoc libro.“
BL geru- Sandı, Dupfg be up amwgpmmd hpomfut, plpubssinduit
Su peun srpeuliurei enfwilgußus [bmip 22 oah% zupkp Hp un dh uzwinuhkn.g ylany
Gelee EI Er ekpmd Türe ap Pa arbuud‘, inlaız pasfautig fun fehle has
Spwwwpealn Afeübbpp. uyuubg Guy br de übppng TWepbinugach, aup Udalrpgudk
Suyugkmp" fr PIE ung” Ugulumnmd” & Suy uwndupwuh wqpfepubpp nun]
32, br wngm gimd 5 Sy dannbbwgfpühphh guühp Ugufbugeg, Zbunp, Ahe-
qui 0. dhighe Unwpb; qundkugfpp: Upmbßg zeum) de gwuh (Fhpld dinger
BaqwS‘ Onkopbp Bnchpf Sepuigfagfe Lhygeo pugupf dimbnupupuuf 17 vn.
br zwuofb bi Sup gpebpp (Thesaurus Ambrosianus, Clem. Galanus, Dict.
Rivola, Biblia edit. Voskani, Psalterium, Obadias &4« Zul bphlp), ylzned'
u eu seekbugepeip 125 5uy jenen Gursargfppss Drogen. Unmnz ur.
Bee U keep (db gun Zen) u zrpsp Ummpkpg, Buyaın. fEfen: Bozen.)
phgopPuuhmewd Sundh be Dpopligugp ugpreug divmbtugupuitiubuf opfiwululpfg:
Chun qupbu 4 Wlükußhl Ronfdoyb wu ds“ 1709 [hıp Spumupulud
sy ehrl gwbbp- wu Abajlbop uppuchwfub diunbtuuguputf Sug &awgplpf
DIL E EP jur Seudiul zwanı ur gun br beenpe Ve Lupslkungf, LEBE Sr
mugufm [bung agb 1OOß zu mhße Ahppuupbu Onboglp vgl 5 Zundl
Zusnfihuiß divnliinuguputm P fp Fur But; qm md Suy Ahbnwgfpubpp. Ponti-
ficale, Rituale, Calendarium eccles., Acta conciliorum, Historia Leonis
Ottonis filii, Catalogus patriarcharum arm., Excerpta varia geograph. et
philosoph. Grboybpf shows vfeftph LepdaS day be uyumnfuf dh Sbawgpppu-
A ER
184 AFNP- FFFrANFf PULUPFLBUG
fait, uhunngm Pfr: CukfBfop U: Vurpfad bhkgbgued qetımews dannbtugu.
prime PD usgfm 5 dh U Subp Say Shmuglp nuhbgoS Amplpmf » npf Kiuunnfi
gpmewd %. Ego Cptany Armenorum presbyter, Arrakel vocant me, nomine
Jacobus' de Gregoriis, veni huic Berolinum et habitavi aliquandiu ut irem
ad... et multos habens libros non potui eos portare mecum, prae paupertate
hune librum vendidi Sacerdoti (Andrea Musero), 1674.
UnfSbph BI day be dh pipopfluhmfApet qupäbu Gubogkpf Ahnpni] ‘
Aka uf umpre ig, daraktupupuuf ul, Aka ugs (eig pp gu geanfand ei 9)
uuugfab Jhpbuugpnf » “Daund [Bft f U. ng. Yun Funlituhf Ahqme (dust
uhgbyngt qlopme auf aD goppapg ul Onfuchfulag um wg Dupmıpnotmunpug dfylr
fr DU wit Vrgbhfu (dp guiuf kpka)e > — ap Uunpkumuif, Laframauf, Dual
U SEE LE DEE EEE TEN) BELESEE ETT
& pam Deukpfinuf be DO» Ing be hupkunpm[Bhch gm dh:
SEE En a er NL
hupkgb & wg" wm g[i de gem bh mydl dug Sudmp — Wtemk-
a ee a ee ee (em nn
bpbem SE Tnufuunyku uyuunpummmus 6 bolg um “Guti,,f Sun be um dh
a EN ED SL ns Ru el 2 SSR Besen
a LE en Ge En rg ee ae
Gudl” yopfiumd uybmp & (kufi) Gmhorkpf zum palm don Udambipıpuik Ey
Artus mqupuinf fumunfwpfz 9a q[P ug b Msn Iapfnfmmup Ir rm
aus Bu MIELE En a En Bj Ban me
oe 3 aan ADB Erd Er al Selm Seal une
Le En ER a a =
pwnwglmnı hut wbauhbufg dat u bupkınp b:
nt Prnlbwu pbpfdon bı Ywpgqdil:
U) Joch wfuqup (Fu bolcgbau®, zeig au pwtb ıhwbfın" u.
UL; op wußd‘ qua. zeuft ps * uw ba <U Jajı bg u! =
187/777 lewyf 2"4 777773 per * og Jon fenrunı.g EZ1W 17707 m",
' Upgbop ww na Bui-p Yrhteeht, gwgwbwt 36) mp 1676 Anıhb Luygabz bp bhbr be onpnz Su
nun. (4 fe dub daunnıgbr dwbold gbpdiantwgf Suywgkıun Ufrpel$ruft: (ZH. Y- Ymunwbbwdgh‘ Z wyug fun .
wpkıdln Yzepmug., 69 dpı) Tabonbpp zbzwd Unwpkr pwSwbui, np br Bofp, bhmb & babe Phnybi ku
rwglufhe (Su Abnwghp) gppke ebpwd jhübm|" gbnwpugkı & bp Sk Upkr mewüg be" Piygku brpu k
wurd‘, gpwenpm bw qwinkwnng Jukwnb; & gpwbgpg Sep geplabwgh dh gwsubugf:
? Uye Tzwbp ypmewb & Auybuı npubpb Jeuy) Upuidg weh tnepp Sügbmı Surliopı Shq-umbg ul
wm bmg Gzwbp, ap pwgh dh-Ephm pwgunmlheuhg, gphwz nqwapned“ kplbuf [BE umupumpurtı ul
z4nıwpm [KprVbbpp quundunn] :
> Uenqwöhzuf (*) Lzwbulmewd nngbpp Jbeju mqwapmmd bb bi uyu nn; wnubg pbldbpgn: wöpubph
Jh pwüp onwppbpne[Spetukpp: Sea "yrwud,, 69 356-7: Bwebpmwdnd‘ (Addenda, £2 409) Traboykp
pwgwinpne [Ihe 5 ınupbu 9 phpwd wguwgwd hund“ omup fwonpbpft, npntp qupd Eu wöbrke baby ul
Funlwitswb In quybgbp- uyugbur (U) “up, wen, me, nme, dafas up, chayın, jhet, neh, “hqwa, —
wogrg, und, — (Ihe, “Dh, wowp. — JE9e: “ puslpulgus,, Sayı — “wg Ing yusyny “ pnı dd] wg, (muy -
“ puul]S-wp,,) paul; .— mie. bık ehr “wg, upıuly * = Sunuyy Hwpwbg, —— zu hu ’ Aneznepn, wtwsgpte —
inwuwbnpıpy un fıhoum,, bin » — zerinunhnyld aus ufu shpppwgq „ nu. — IPHKa3E, “apeymı, bınuy »
— [bplbbqy “gu, pub. — hürgee:
u ae
SNLWULHRV TRrLOrLbFfRrRTLPFRPRE 185
# pr Tmufgeb qguejb qapdate
"ılqdb pw bguq Lerhabgfb u,
Or Jbe ubam bu Sole mwbhz w",
Lk son Su Zmedppft ai,
Op ebb ne bl bay Sunduhgwl:
Prhdrbgbgned jbqnıb Sovm u,
wre DE gbpft JBE garzdiu uf‘.
"Two hrkgarg bg ib wong u,
"dab pbqro op Iemuhg u
"got pgn Bupuh, dw buuf'vgh u“.
zug ge] ve 5 wos uf,
Iwog , don me frag zuzwpf wi,
Uywo, wwaf Yozldwbh wi,
Wa, Jwu gadyo Ylıwgb uf,
auf drgeh dba hpuod u,
ee ET a
Uomnep Sullnp dbabkg qalumn u
u.
Wapb Saegbgar" tufpqb wuut‘
* ug bw, pneb, and prjpoplate,
pe pulltg phaqnl' cd zowm Cunub wi!
"pqwp Umedpm bh pwbwlu,
"Vwswp ropfuld pri dldwp pub
"upwbg megnep pwbgwfuwbu.
"mfufoun Ppnpwq Fpoqm- zur dia:
F.
12777 ypwbbgaı bu ph ae!
nwpf, Gun" qw"d @rrsıbr ml,
aufn, quad Rhpbundbbul wi!
Teeph bat u zugabı wi:
4.
Web Poßw[ägne‘ zul'pzf un!
Sun, Bub m gu Spıllpuoyw,
zandp badbn (opufdh
ubpet, (Bbpdab upebg (barllıd u:
4.
wor Pbbubqane fu qf wu
Sr Su ee Sptmibzt u,
Be a ie
rEgw, din upobg jerwpb ul,
TaLPe 1697 2 ee a
b-
Wt Hhrkgme dal pqb wu‘
Zubg Uhqbu (db Aupglubhg mt,
or, Sopz mr Fol" fonpspogb w,
Uopı ‚gap vu dag ur Aamos uf
2.
bebemtgfu Gwukyul u,
unuk, Gabk, qn"ı foncußg di,
Zuugb me gfß zom opStms ul,
Ubgwppd op dopgb Sonwd wi:
k-
Ufe og wbnı Jopqgb walg w,
We Bupglitizuwg gbofub wbb wi,
Luepgwgbaug wgbg Ep w,
We Luyapb wog, She wugpudb fra wi:
1 Bhabwy aunwbuı npp qunwd L Sum bku etel&h bpbp Epkuf Jpuy » gPpproF Epbunwid‘ Ywy Jh pw.
Twunbydnı[dpıt gpng (Egrund] bı * Zwylwpuul Jbpbwgpnd " swbold "ubg fat pwfuheh Swubu gbqwu.
Lund" ba Ünfwwgbwg ..., — ap 12 un anl ulygpbwinwakpp yusılime [77 Sbybbulf wunı dtp “gaßgaph Sbnhuns
ap 727777 Swı wuauhwtn: [I buılp »pbagap Weg luonpnul kı
en
©
La Passion armenienne de S. Serge le Stratclate.
Par Paul Peeters, Bollandiste.
C’est a Nerses Snorhali que nous devons de
connaitre la passion legendaire de S. Serge et de
son fils Martyrius. En 1158, l’eveque Georges l’O-
riental, superieur du couvent de Hagbat l’avait prie
de lui apprendre ce que l’on savait touchant la per-
sonne et les actes de S. Serge. Dans sa re&ponse,
Pillustre auteur commence par avouer sans detour
que cette question l’avait pris au depourvu, les
anciens auteurs n’ayant rien laisse sur ce point
d’histoire, dont, ajoutait-il, personne ne s’est occup&
jusqu’ä nous: »p p Tufbkugu Zwpg wtınbu bgkuny dinge
gr: Po gr Suyuny zwpbbgm qilpe qupfbnıgwübr
ER EN INT HINTEN
Apres avoir inutilement interroge la litt£rature
nationale, Nerses eut lid&e de s’adresser aux moines
syriens du couvent de Mär-Barsaumä, pres de Me-
litene. Les renseignements qu’il en recut le jeterent
dans un nouvel embarras. I] y avait, lui disait-on, quatre saints du nom de Serge:
celui qui fut martyrise avec son compagnon S. Bacchus a Rosapha; un autre
dont le culte et la me&emoire se rattachaient A la ville d’Amid; un troisieme reven-
diqu& par la ville de Dara, »oü se trouve la fournaise des Trois Enfants«; enfin
Serge le general, mis & mort chez les Perses avec son fils. De ces quatre saints
quel etait celui dont il fallait rechercher l’histoire? Nerses ne jugea pas n&cessaire
de soumettre ce doute a Georges d’Hagbat. Bien que l’on ne connüt en Armenie
d’autre S. Serge que le compagnon de S. Bacchus, il conjectura que le personnage
interessant devait &tre le general, dont le fils avait partage la confession. 1] Ecrivit
donc une seconde fois aux &rudits de Saint-Barsaumä pour le prier de lui traduire
les actes de ces martyrs. Un moine nomme Michel les tourna vaille que vaille du syriaque
en armenien; Nerses retoucha la version et l’expedia a son correspondant apres l’avoir
expurge&e des fautes de langue et sans doute aussi, quoiqu’il s’en d&fende, apres l’avoir
discretement adaptee a sa nouvelle destination.
Avant d’analyser ie contenu de cette piece voyons quels peuvent £tre les trois
autres S. Serge que l’on venerait au monastere de Barsaumä.
Nul doute possible au sujet du premier. Le martyr de Rosapha compte parmi les
saints les plus veneres de l’Eglise d’Orient. Il est le S. Serge par excellence, celui qui
‘ Vepbpp Zuylwbwbp, t. XVI (Venise, 1854), p. 6; cf. Bibliotheca hagiographica orientalis
(Bruxelles, 1910), No. 1056. D’apr&s J-B. Aucher, Ners®s aurait &galement trait& la question de S. Serge
dans une lettre ä l’empereur Manuel Comnene (Ywpp br ıyuywpwünı [ft vppng. t. Il, Venise, 1811,
p- 48—49).
La Passion armenienne de S. Serge le Stratdlate, 187
se trouve naturellement designe en l’absence de toute autre specification'. On pourrait
meme se demander si ce n’est pas lui que concernent certaines mentions isol&es qui
ont ete recueillies dans les synaxaires grecs, a des dates differentes de sa fete, par
exemple au 1°" janvier? et au 24 mai’. Toutefois on lui connaissait, notamment dans
l’eglise byzantine, des homonymes qui durent jouir d’une celebrit& relative. Ainsi nous
savons qu’au VIII® siecle un des grands sanctuaires de Damas etait plac& sous l’invo-
cation d’un dyiou Fepyiov, tod entximv Ma£tikarov‘. Mais ce n'est vraisemblablement
pas dans l’hagiographie melkite qu’il convient de chercher un personnage qu’on puisse
identifier avec S. Serge le general.
Celui d’Amid est inconnu dans l’eglise grecque. I] appartient sans doute en propre
au paradis monophysite, ce qui ne pouvait que le recommander a la devotion des
moines de Mär-Barsaumä. ]| est a regretter que le personnage ne soit pas plus clairement
designe; car les calendriers jacobites ne font aucune mention d’un S. Sergius d’Amid.
Toutefois le livre de Jean d’Asie »De beatis orientalibus« contient, au chapitre V,
la biographie detaillee d’un reclus nomme& Sergius, qui vecut de longues annees avec
son maitre Syme&on, aux environs d’Amid;. Chass& de son ermitage, vers l’an 520, par
les edits de Justin, il fut incarcere au monastere armenien d’Athriz, „52, oü on
l’enferma dans un troisieme etage, plus &troitement que dans une basse-fosse*. Au bout
de trois jours, il avait deja reussi a s’@vader. Il s’en fut rejoindre son maitre et recut de
lui l’autorisation de fonder un monastere dans un bourg nomme Oaluphiatha,
ILas\>. Cette localit&, dont la position n’est pas exactement connue, parait avoir et&
situ&e dans les environs d’Amid, au nord de la ville’. Sergius y vivait encore a l’&poque
ol Jean d’Asie Ecrivait son livre. Nous ignorons oü et quand il mourut et si sa m&moire
continua d’etre honorece dans le pays qu'il avait &tonne de son ascetisme farouche.
Mais il n’y a rien de temeraire A supposer que les &erudits de Mär-Barsaumä auront
eux-memes range l’archimandrite de Qaluphiatha parmi les saints d’Amid, sur la foi de
l’edifiante biographie qu’ils avaient lue chez Jean d’Asie.
Nous sommes encore plus mal renseignes sur S. Sergius de Dara. On sait par la
Vie de Ste Golinducht, que vers la fin du VI® siecle, ıl existait une chapelle rod aytov
pdprupos Lepyiov ueoov tod Nerlißeov xai ron Japäs®. Mais qui Etait ce S. Sergius? On
serait assur&ment fort tent& de le prendre pour un martyr local, si l’existence de
S. Sergius de Dara £tait prouvee par ailleurs. Mais, dans l’incertitude complete qui plane
sur ce personnage, toute conjecture serait pr&maturee.
Gräce ä Nerses Snorhali, la legende de Sergius et Martyrius n'est pas enveloppee
d’une aussi profonde obscurit&*. Sergius &tait un brillant officier des arme&es romaines de
ı VorActaSanctorum ÖOctobris, t. III, p. 833—83.AnalectaBollandiana,t. XIV (1895),
p. 373—95; cf. Bibliotheca hagiographica latina, No. 7599—7607; Bibliotheca
hagiographica graeca 2, 1624—1629; Bibliotheca hagiographica orientalis,
1052—1055. Voir aussi Jirelek, Sitzungsberichte der phil.-histor. Classe der
k. Akademie der Wissenschaften zu Wien, t. CXXXVI (1897), p. 49—54.
2 Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae ed. H. Delehaye, p. 365.
3 Ibid., p. 706.
‘ In Vita S. Stephani Sabaitae, Acta SS Iulii, t. III, p. 555.
5 kn h>&%, k>o, Ns, JAsel. JaAs, ed. ]J. P. N. Land, Anecdota syriaca, t. II (Lugduni
Batavorum, 1868), p 45—61. M. Nöldeke a consacr€ a cet &trange fanatique un paragraphe de ses
Syrische Heilige (Orientalische Skizzen, Berlin, 1892, p. 240—45).
s7R on:
71° 4cit,,p27,60:
» A.Papadopoulo-Kerameus, Yrakszta isooooAvumaens orayvokoylas.t. 1V (Saint-Petersbourg, 1897) p. 171.
° Voir Untbpp Zuyhwhwtp, t. c., p. 11- 53; Wwpp be huywpmbnı[d futp uppng, t. II (Venise, 1874),
pP 280—99.
188 Paul Peeters
Cappadoce, au temps de Constance. Designe par son m£rite A l’attention de l’empereur
il fut mande ä& la cour et nomme& generalissime des legions de sa province. Dans ce
haut commandement, il d&eploya contre les paiens un proselytisme agressif. Il les pour-
suivit, les tracassa et entreprit de convertir par la force tout le pays. Sur ces entrefaites
l’empire passa aux mains de Julien l’Apostat. Serge ne tarda pas ä comprendre que son
röle &tait fini. Le Christ lui apparut et lui r&peta les paroles autrefois entendues par
Abraham en Chaldee: »Quitte ton pays et ta race... et pars pour la contr&e que je te
montrerai«'. Le bruit courait alors que Julien pr¶it une campagne en Perse, dans le
but de renouveler les exploits d’Alexandre le Grand. Serge vend ses biens, en distribue
le prix aux pauvres, et, accompagn& de son fils Martyrius®, il se rend en Armenie oü
le roi Tiran, fils de Tiridate, le recoit avec les plus grands honneurs.
Cependant Julien avait gagne Antioche ä la t&te de sestroupes. La, il se livrait a toute
sorte de violences contre les chretiens, qui &taient r&eduits A se cacher dans les cavernes.
Le bruit de ses horreurs parvint jusqu’ en Arm£nie. Le roi Tiran craignant d’etre com-
promis par la presence de ses illustres hötes, leur conseilla de passer en Perse. Ils y
trouverent A la cour de Sapor un accueil tres bienveillant. Sergius profita de son credit
aupres du roi pour donner carriere a son zele aupres des chretiens du pays. Il in-
troduisit notamment parmi eux la coutume d’offrir a Dieu en sacrifice des animaux dont
la chair etait ensuite distribuce aux pauvres: “og be qwbpwußg hergwbbug gbbdnetu puuy-
bye] bykou wgwwug be Qupombung, pum undnpar [bad f vwfibbug wunß. qunjb be neungwükp
mdbvbgnet wbhnmg Qumwpb qqbbdncte wbuntng fi backpu Uummrdnzy, yayuqu bepahpkp; annp-
LE A EI E TS TITER 320
Les Romains approchaient de la frontiere perse. Sapor envoya son armee ä leur
rencontre sous la conduite de Sergius. Le general chretien ne manqua pas de saisir
cette nouvelle occasion de propager sa foi. Il catechise ses soldats et les decide A
recevoir le bapt&me. Des envieux le denoncent au roi des rois. Sapor, vivement &mu,
adresse ä Sergius des felicitations destinees a le rassurer, mais en m&eme temps il lui
fait porter par Martyrius l’ordre de se rendre a la Porte royale. En chemin, le jeune
messager tombe au pouvoir des ennemis. Sa presence attire sur leur camp des signes
peu Equivoques de la colere divine; si bien qu’au bout de trois jours, ils le font eux-
m&me conduire aupres de son pere, auquel il remet son message.
Sergius, devinant l’arriere-pensee de Sapor, harangue une derniere fois ses com-
pagnons, leur dit adieu et part avec son fils pour se mettre & la disposition du roi.
Celui-ci ne tarde pas a comprendre l’inanit@ de ses pr&ventions. Mais, a quelque temps
de la, arrive la fete des faux dieux. Sergius est invit& a se pr&senter devant le roi pour
offrir un sacrifice au feu. Apres avoir subi une exhortation, dont le th&me, le ton et la
marche sont egalement faciles a deviner, il perd patience et crache a la figure de Sapor.
Outres d’indignation et de fureur, les mages se precipitent sur lui et le bousculent
violemment. Son fils Martyrius est massacr& dans le tumulte; lui-m&me se voit sur le
point d’etre mis A mort; mais, sur un ordre du roi, l’agitation se calme et Sergius est
emmene en prison. Au milieu de la nuit, le d&emon lui apparait et l’engage a renier la
religion chretienne. Le martyr le repousse avec indignation. Il est r&compense de sa
constance par une apparition du Christ qui l’encourage et lui promet la palme du
ı Gen. XII, ı.
® Ge nom doit repondre, dans l’onomastique syriaque, ä: Ja, Sahda: „martyr“, a moins qu’il
n’ait &t& imagin€ par Snorhali, comme le croyait Aucher (t. c., p. 5:—52). L’autre conjecture d’Aucher:
Supenppnu — din wfınob — din inf pnifu — Orb “po, „sanctus Tiro“, merite ä peine une mention
(Voir ci-apres, p. 191.)
® Wwpp be Yfmpwpuln petp upang, t. II, p. 285.
Durch
La Passion arm&nienne de S. Serve le Stratelate, 189
martyre. Soumis le lendemain ä une nouvelle &preuve, il persiste dans son attitude
intrepide malgr& les instances et les menaces de Sapor. La sentence de mort est enfin
portee contre lui. Il est emmene a un endroit appel& Salk‘, Uwy,p, pour y avoir la tete
tranchee. Des miracles Eciatants se produisent au lieu de l’ex&cution: Les soldats de
l’armee perse se convertissent en grand nombre. Sapor en fait massacrer quatre cents,
et pour mettre fin aux prodiges qui provoquaient cette d&sertion en masse de la religion
nationale, il ordonne que les restes des martyrs seront livres aux flammes. Cet ordre
demeura sans effet. L’arm&e romaine s’appretait a envahir le pays. L’imminence du
danger cr&a une diversion dont les chretiens profiterent pour s’emparer des saintes
reliques et leur donner une sepulture honorable.
Telle est la l&gende dont Nersös Snorhali enrichit l’hagiographie armenienne, ou
plutöt dont il crut l’enrichir, car il ne semble pas impossible quelle y eüt d&jäa penetre,
sans attirer l’attention. Dans un recueil des oeuvres de Jean Mandakouni, J.-B. Aucher
trouva une autre Passion de S. Serge traduite aussi du syriaque et, semble-t-il, ante-
rieure ä la version de Nerses!. Les details qu’il donne sur cette piece et sur le manuscrit
d’oü elle provient* n’ont pas toute la pr&cision souhaitable, et il est assez difficile d’assigner
une date approximative a cette premiere traduction. Si l’on en juge par les analyses et
les citations d’Aucher, elle doit s’&carter notablement de la version revue et arrangee
par Snorhali. Au lieu du long pr&eambule sur les antecedents militaires et administratifs
de S. Serge, quelques lignes absolument vagues et insignifiantes. On y apprend que
Serge £tait un general fameux parmi les juges et les princes, pty why qrmnuenpug
bi Pzlewtug®. Ceux-ci, ayant appris. comme par hasard, qu’il tait chretien, le prirent en
aversion et r&solurent de lui öter la vie. Sur ces entrefaites, ils recurent la nouvelle que
le roi des Arabes, avec ses troupes et ses allies, s’apprete ä envahir leur territoire, #/@#
(Fugwenp Soöhug be un Fuymul‘ TORp Eh Swubug Eu fh wuScdunbu unge, Serge, devenu
tout A coup l’'homme necessaire, est charg& de repousser l’invasion.
A cette entr&ee en matiere, qui laisse le champ libre ä beaucoup de suppositions,
se raccorde immediatement le recit des incidents, qui se terminerent par le martyre du
»Stratelate«. Comme Aucher n’en a tir& aucune circonstance precise de temps, de lieu
ou de personne, il faut croire que, dans le texte, ces menus details sont abandonnes A
limagination du lecteur. S. Serge est d&capit€ dans une ville anonyme comme le tyran
qui y regnait et comme le pays oü elle £tait situ&e. Son fils non plus n’est nulle part
designe par son nom. L’histoire de sa captivit& chez les ennemis est racontee un peu
autrement que dans la version de Nerses, et l’on ne voit pas qu’il ait partage& le martyre
de son pere. Le corps de S. Serge fut jet »hors de la ville« et les chretiens regurent
defense de s’en approcher durant trois jours et trois nuits. Epargn& par les oiseaux de
proie et les bötes fauves, il est enlev& par les fideles, qui le transportent »dans l’empire
romain« et le deposent dans un sarcophage. La mort du saint eut lieu le 29 mareri»
1° juin, et non le 31 janvier comme le porte la version analysee plus haut.
On ne sait que penser de cette indigente narration. Supposons qu’elle soit autre
chose qu’un abrege infidele de la Passion syriaque, traduite pour Nerses Snorhali, par
Michel de Mär-Barsaumä. A qui faut-il, en ce cas, attribuer les variantes qui distinguent
la version de Nerses, et les developpements circonstancies dont elle est allongee? A un
original syriaque, plus complet que le precedent, ou bien au r&dacteur de la version
"wre be dhuywpwbnı [pet uppngy t. II (Venise, 1811), p. 49 et suiv.
? CA. Lere#b jbuhwenwp Jwpneg be Jhaywpwtm[dbwbg uppng (Venise, 1814), p. LP.
3 T. c., 62—53.
4 Ibid., cf. p. 54.
s Voir ci-dessus, p. 188, note 2,
190 Paul Peeters
armenienne? A l’un et & l’autre, probablement. Aucher ne fait aucune difficulte de
reconnaitre que Snorhali doit avoir &toffe son recit, en le completant par d’autres
sources d’information '. C’est probablement lui qui s’est avise d’envoyer S. Serge en
Armenie, A la cour du roi Tiran. Et si le texte primitif avait parl& de Julien l’Apostat
et de Sapor, il serait difficile d’expliquer par quel caprice un interpolateur aurait effac&
ou brouill& toute la chronologie de cette histoire, pour mettre en scene un roi des
Arabes et un tyran anonymes. On pourrait aussi essayer de noter quelques traits dont
la couleur est assez peu syrienne; mais ce serait la, croyons-nous, une operation hasar-
deuse. Oü Yintrusion du r&dacteur arm6nien parait se trahir le plus clairement, c’est
quand on voit le strat@late cappadocien introduire parmi les chretiens de Perse la cou-
tume de sacrifier des animaux®. Mais Aucher nous assure que cette allusion suspecte aux
agapes arm&niennes se retrouve par trois fois dans la version qu’il regarde comme anterieure
a Nerses®. Nous en conclurons que l’histoire de cette version doit &tre examine&e de plus
pres, et qu’avant d’avoir etudi& a fond ce texte et son origine, il est imprudent de
l’appeler en tömoignage des alterations que Snorhali aura fait subir ä la Passion syriaque *-
Si librement qu'il l’ait retouchee, il ne peut l’avoir rendue beaucoup moins digne
de foi. C’est par son fonds primitif et dans sa donnee essentielle, que la legende de
Serge le Stratelate appelle la plus energique r&probation. En fermant les yeux sur toutes
les invraisemblances de detail, il demeure impossible de ne pas voir que cette histoire
est brodee sur un theme de pure imagination et qu’elle ne se laisse ramener A rien de
connu. On a essay& > d’en identifier le heros avec un martyr de C&saree qui se trouve
mentionne, ä la date du 24 fevrier, dans le martyrologe hieronymien *, d’oü il a passe
dans Florus, dans le petit martyrologe romain, dans Adon’ et autres compilations poste-
rieures. Mais c’est la une hypothese gratuite et vaine comme les affırmations dont elle
est appuyee. Du reste elle ne suffit pas a sauver l’autorit€ de la legende. A supposer
que Serge le Stratelate ait pris la place d’un personnage historique, ses actes n’en
restent pas moins un produit artificiel de la plus grossiere fabrication.
Quant ä rechercher l’origine de cette fausse piece, retrouvee en 1158, dans la
bibliotheque d’un couvent jacobite, il n’y faudrait peut-Etre pas songer, si nous ne
connaissions, par un temoignage positif, une autre imposture dont le culte de S. Serge
fut Je pretexte chez les Syriens. Elle nous a ete revelee par la Vie d’Ahudemmeh me-
tropolitain de Tagrit, durant la seconde moitie du VI® siecle. Voici ce texte interessant
ä plus d’un Egard:
[PERS 02 na00 SER J3oloo, Je JAoo,> EEN 15, alspas Nas, am o ls; yo J)u> hı> J2/o
po) amaN a8 0009 a; un, So IR Ja RD up Ja-,0, Ioa Na JAN o8 );oo [PR jer-r
„ouls, us ha 2) Im.,o 09 wjello Jalı> RI wo »A oo o09 woauloo Br box SE un
“o, No l;o, a2 0092, Js; As, wo „po As og no ar sama) 09, us „po, am Nr
“og laN JAN Jo oo old ho, alas, ha./ 0.0, 095 L,»; Iso „als Joo ei)
NSTEC-AP-750:
2 Voir ci-dessus, p. 188. Cf. Fr. Tournebize, Histoire politique et religieuse de ’Armenie, p. 588—93.
SSR ECHHPD3:
° Les suppositions par lequelles Aucher essaie d’expliquer les rapports des deux passions entre
elles, manquent de toute consistance et nous jugeons inutile de les discuter. (Voir t. c., p. 49—50).
5 Camdian, Ywundme[Hfe% Zuyng, t. I, p. 691; Aucher, t. cit., p. 60 - 65.
*° Ed. De Rossi et Duchesne, Acta SS. novembris t. II, ı, p. [25].
” H. Quentin, Les martyrologes historiques du moyen äge (Paris, 1908), pp. 328, 419, 481.
» Histoire de saint Mar- Ahoudemmeh, ed. F. Nau, Patrologia orientalis, t. III, p. 29.
a
La Passion arm&nienne de S. Serge le Stratelate. 191
Et alio digressus exstruxit aedes amplas et pulchras e lapidibus quadratis in mediis
Arabum finibus, eo loco qui dieitur Aingenäie (Fons arundinosus), ibique altare erexit
sanctosque martyres (condidit). Quas aedes nomine sancti Sergii martyris incliti appellavit.
Vehementer enim diligebant istae gentes arabicae nomen sancti Sergii, ad quem con-
fugere omnium hominum maxime solebant. Has igitur aedes sanctus eo consilio exstruxit
ut illos ab aedıbus sancti Sergii averteret, quae Rosaphae sitae sunt ad ripam Euphratis,
ut quae ab iis longissime distarent. Easdem, quantum potuit, illarum similes fecit, ut
earum aspectu illuc abire isti prohiberentur.
L’intention est claire et le calcul avoue. Ahudemmeh veut faire oublier ä ses
chretiens arabes le chemin de Rosapha. Dans ce but, il &leve, au c@ur du Beth “Arbaie
un sanctuaire, vers lequel il cherche a detourner le courant des pelerinages. Il le con-
sacre a S. Serge, parce qu’il compte sur le prestige de ce nom parmi les tribus nomades
de P’Irag. On remarquera la reticence qui semble dissimul&e dans cette formule. S’il ne
s’agit que du nom, un S. Serge quelconque pouvait au besoin remplacer son illustre
homonyme. Et en effet le biographe ne dit pas que le S. Serge de “Aingenaie fut celui
de Rosapha. C’est plutöt le contraire qui serait prouve, si comme il est naturel de le
croire, les corps saints deposes par Ahudemmeh dans le martyrium de son &glise &taient
ceux des patrons A qui cette eglise &tait dediee. Observons aussi qu’il n’est fait aucune
mention de S. Bacchus.
Il n’est donc pas bien teme£raire de se demander si peut-Etre le metropolitain de
Tagrit n’aurait pas decouvert dans son imagination le personnage qu'il lui fallait. D’autre
part la legende de Serge le Stratelate r&unit tous les caracteres probables de celle qu’il
aurait pu inventer pour faire concurrence ä celle de Rosapha. Dans la Passion elle-m&me,
surtout avant les retouches de Nerses Snorhali, on ne remarque certainement rien qui
demente cette supposition. Bien au contraire la supercherie litteraire, ä laquelle cette fabuleuse
histoire doit evidemment son origine, ne saurait recevoir une explication plus naturelle,
Jusqu’a present on n’a point entendu parler d’une &glise du Beth 'Arbäie qui
serait une copie ou une reduction de la monumentale basiligque de Sergiopolis'. Mais
tout porte A croire que le biographe d’Ahudemmeh a voulu designer le sanctuaire de
Mär-Sergis sur le mont Sahiä, Lo,, pres de Balad®, qui parait avoir ete jadis la plus
celebre &glise de ce vocable dans la r&gion de Mossoul. Or ce nom de Sahiä se laisse
ramener par une transformation assez plausible a celui de la localite oü Serge le Stra-
telate aurait subi le martyre: Lo,, Lö, “wSpr wg. Nous n’irons pas jusqu’ä pretendre
que cette serie graphique est tout ce qu’il y a de plus simple et de plus naturel. Mais
au moins les alterations qu’elle conduit A supposer ne depassent aucunement celles que
on peut pröter a un traducteur et ä des copistes ä qui ces noms ne disaient rien ®.
Georges d’Hagbat ne garda point pour son instruction personnelle les ren-
seignements qu’il recut de son illustre correspondant. La l&gende de Serge le Stratelate
devint populaire en Armenie. Elle y provoqua l’eclosion d’un culte dont les monuments
subsistent encore et qui est demeur&e vivace dans la piete ou la superstition du
vulgaire‘. Serge le Stratelate est fete par les Armeniens le 24 arats ou 31 janvier.
ı Sur cette dernitre voir [M. van Berchem et] J. Strzygowski, Amida (Heidelberg, 1910), p. 220 —23.
® Cf. Fr. Nau, t. c., pp. 29, 64. L’emplacement de ce sanctuaire n’est pas exactement connu. Cf.
H. Pognon, Inscriptions semitiques de la Syrie, de la M&sopotamie et de la r&gion de Mossoul (Paris,
1907), p- 35.
3 Nous avons autrefois emis l’id&e que Uwy.g pourrait &tre le zwoiov Nolaywmv pres de Dara (Anal.
Boll, t. XXVIl,p, 171; cf. Theophylactus Simocatta, ed. De Boor, Lipsiae 1887, p. 75—77). Mais l’indi-
cation fournie par la Vie de Ste Golinducht doit &tre laissee hors de cause, s’il s’agit du sanctuaire fond&
par Ahudemmeh (cf. ci-dessus, p 190).
«ı Voir G Chalathiantz, Zeitschrift des Vereines für Volkskunde, t. XIX (1909), p. 361—363.
Me
199 Paul Peeters
A cette date, le recit de Ners&s Snorhali est resum& avec une brievete relative
dans le Swyusummepp de »Ter Israel«!, et plus au long dans celui de Gregoire Dserents.
Les deux recensions qui, pour le reste, semblent deriver l’une et P’autre immediatement
du texte de Nerses, s’en &cartent vers la fin et le completent par la notice suivante,
dont la source nous est inconnue.
Serge et ses compagnons furent mis A mort, non point ä Uwyeg, mais dans la
localit& appelee Mazandaran pres de la ville de Dagman: # Wegwbrwput, f Juybomez
Jupp, Jon fh pwoympb np Ingb Yugılun?. Leurs reliques furent ensevelies dans la ville de
Zwdpuw. Assez longtemps apres, le saint docteur Mesrop les transfera a Carbi, ou un
celebre monastere ne tarda pas ä s’elever autour de leur tombeau miraculeux. Mesrop
detacha un doigt de S. Serge et l’envoya en G£orgie. La relique fut enchässee dans une
croix de bois que l’on dressa au sommet d’une colline appel&ee Gag qui domine la plaine
de m&öme nom.
Pour ne pas nous buter a l’impossible nous n’essaierons pas de rechercher les
traditions locales qui ont servi de fondement A cette histoire ou que cette histoire a fait
naitre. Les quelques lignes consacrees par Alishan au couvent de Saint-Serge de Carbi
ou plutöt d’Ousi, dans le canton d’Aragadsu-otn ®, n’ajoutent rien A ce que nous en
apprend le synaxaire. La croix de Saint-Serge a Gag est mentionnee par l’historien
Vardan*; mais Vardan la connaissait-il autrement que par la notice des Suyadiwenenp?
pwydarı, Wougwurwpud et Zuydiat sont pour nous des noms vides de sens et les moyens
qui nous permettraient peut-tre de les &claircir ne se trouvent pas A notre portee.
Au reste cette histoire des reliques de S. Serge n’a d’autre inter6t que de prouver
le succes rencontre par la l&gende du nouveau saint. Cette translation accomplie par
S. Mesrop ne supporte pas un instant d’examen, surtout quand on se rappelle le silence
que les anciens auteurs auraient garde sur tous les S. Serge en general, sur celui-ci en
particulier °. Mais le fait qui demeure c’est que le pretendu stratelate de Cappadoce eut
en Armenie des fideles qui lui dresserent des autels et lui improviserent des reliques.
Nerses Snorhali ne peut ötre rendu responsable des exces de ce culte malencontreux ®,
mais le grand &Ecrivain se faisait une etrange illusion quand il se flattait d’avoir appris
a ses compatriotes une histoire qu’ils pourraient opposer triomphalement aux chicanes
des Grecs et des Georgiens ’.
ı Ou de Gregoire d’Anazarbe. Voir V. N. Benesevic, Apmanckiü mpouorb 0 cBB. Bopuek u Tırköt,
dans les Ussterwa orabıenia pycekaro a3BIKa u caoBecHocru mueparopckoii Aranemiuk Haykz, t. XIV (1909),
p- 204; cf. Analecta Bollandiana, t. XXX (1911), pp. 12 et suiv., 375 — 76.
? Buymdaınzpp pum bwupgb yuyudunıpwg Skp bupaykıb (CP. 1834), t. I, p. 58-59; cf. Greg,
Dserents: »prp vp Yuzb wyudiunepp (2° ed. CP. 730), p. 346 - 48.
3 Üypwpwan, p. 180—181.
* Zwewpme if wende (bw wpgwiuy Jwupguugbınh (ed. de Venise, 1862), p. 145. wg est rangee
par IndZidZian parmi les localites inconnues (Yerrpwgpne/peh Zpb Zuywunwbbwg, p. 513—514). D’apr&s
les textes qu’il cite, il faut chercher wg en Ge£orgie; c’est d’ailleurs ce que le synaxaire affirme
clairement. On trouve en eifet une plaine de Cac, dans le pays de Dsar en Imereth; mais la notice que
lui consacre la geographie de Vakhust ne fait aucune allusion a un sanctuaire de S. Serge (cf.
LSJSAnzgmm-L aymghsgas, ed. M. G. DZanasvili, Tiflis, 1904, p. 147—48).
° Ci-dessus p. 186.
$ Alishan parait croire que ce serait notamment pour tirer au clair les traditions de Carbi, Gag
et autres lieux que Georges d’Hagbat se serait adresse a Nerses Snorhali (Odapsuyb Er wuwpwgu pen:
Venise, 1373), p. 272. Il est au contraire €evident que ces traditions se sont greffees artificiellement sur
la legende popularisce par Snorhali.
7 Dertbpp Suylywhwüp, t. cp. 9.
The age of the old Armenian Version oi Irenaeus.
By Fred. C. Conybeare.
What is the age of the Armenian Version
of Irenaeus?
The learned editors, Dr. Karapet Ter-
Mekerttschian and Erwand Ter-Minassiantz, write
as follows on page IV of their Introduction to
the Armenian text of Irenaeus gegen die
Häretiker, Leipzig, 1910:
„Um welche Zeit sind diese Irenäus-Schriften
ins Armenische übersetzt worden? Sicher ist diese
Frage nicht zu entscheiden, aber alle Anzeichen,
welche vorhanden sind, sprechen dafür, dass sie etwa
zwischen 650 — 750 übersetzt worden sind. So finden
wir den „Erweis sowohl, als auch das vierte Buch
des Werkes „Adversus haer.“ in einer Abhandlung
des bekannten Schriftstellers des 8. Jahrh., Stepha-
nus Philosophus Siunensis, zitiert. (Ararat 1902,
März — April-Heft.) Vielleicht ist dieser Stephanus
Siunensis der Uebersetzer der Irenaeus-Schriften.“
And below:
„Die Zitate, die aus diesen Schriften entnommen sind, dienen dazu, die Unver-
weslichkeit des Leibes Christi zu beweisen. Diese Frage aber wurde in Armenien eben
um die oben angegebene Zeit am lebhaftesten behandelt.“
Now it is improbable that any Armenian of the seventh or eighth century would
have taken the pains to translate so large a mass ot the works of Irenaeus, in order
to obtain a few passages favorable to monophysite opinion. He would probably have
been content to excerpt two or three passages which served his purpose. On the other
hand I was struck when I first read the Armenian Version of the lost treatise of Irenäus
Ad Marcianum, by the great resemblance of its style and language to the Armenian
Philo. The publication of the Armenian text of Adversus Haereses has enabled
me to test my hypothesis, and in the following pages I think I have demonstrated that
the Versions of Philo and of Irenaeus were made by one and the same translator. Now
the Version of Philo, as is proved by the citations made from it by the Historian
Elisaeus, and the Version of Apthonius, — not to mention Moses of Khoren, — belongs
to the first half of the fifth century. If the Version of Irenaeus is by the same hand,
then it also is a monument of the golden age of Armenian literature.
The Version of Philo is homogeneous throughout, and the whole of it is certainly
by one and the same hand. The Father who made it every where tries to render ex-
plicit to his Armenian readers the full and free sense of his original by paraphrasing
13
el
194 Fred. C. Conybeare
and by often rendering a single greek epithet by two and even three Armenian epithets.
The paraphrase is seldom such as would suggest itself to another writer; take, for
example, use Of kwymy wenfbu.p Jwpbguu to render növoundncav = “They were well
governed” Two independent translators would not hit on an expedient like this.
In the following essay then, I have taken those passages of the Adversus
Haereses which are preserved in Greek as well as in the old Latin Version, and
I have shewn that a number of single Greek words are rendered in the Armenian by
paraphrases closely similar or identical with those which the translator of Philo employs
in order to render the same words. Some of my examples no doubt are more con-
vincing than others, because more peculiar and characteristic and less likely to occur
independently to another translator. It is certain however, that two translators, the
one working before A. D. 450 and the other after A. D. 650 could not have chosen
in case after case identical and. complex expressions to render the same Greek verbs
and nouns. It follows that the translator of Irenaeus did not live after 650, but was
the same person who translated Philo.
After studying from this point of view all the Greek fragments of books IV and V
of the Adversus Haereses, I have taken the Latin Version of the first twelve
chapters of book IV. In these also we meet with the same identity of diction and ex-
pression. I might have carried my work further on the same lines, and have examined
the whole of these two books; but I considered that the identities already furnished by
so small a portion of the text amply sufficient to prove my point.
My method is to cite, first, the Greek or Latin word or idiom of Irenaeus together
with the paraphrase or combination of synonyms by which the Armenian translator
renders it. Then I array after it identical or similar paraphrases from those parts of
Philo which exist both in Greek and in Armenian. After each citation of Philo I append
a reference to the Greek text. As yet the entire Greek text of Philo has not yet
appeared in the great critical edition of Drs. Wendland and Cohn, and I therefore here-
with append a full list of the texts I have used:
1. Threefold numbers e. g. 4.59.13 refer to the volume, page, and line of Wend-
land and Cohn’s incomplete edition,
2. Twofold numbers, with or without M prefixt, e.g. M 474,18 or 485.35, refer
to page and line of the second volume of Thomas Mangey’s great edition. These are
all from the treatise on the Therapeutae, called in Armenian: Swqwgu Jwpnıg hbtwg ml
ul,
3. Numbers to which the letters RH are prefixt refer to the pages of Dr. Rendel
Harris’ Collected Fragments of Philo, Cambridge, 1886.
4. Numbers to which Pr. is prefixt refer to the Greek Fragment of the treatise
De Providentia, as printed at the foot of the Armenian text by Aucher in his great
Venice edition of the Armenian Philo.
IV.5. EIXOTWC Jhrwch.
So Philo 4.10.3, 4.27.1, 4.4.15, 5.25.12, 5.28.23, 4.59.13 etc.
Ibidem. Eyxareisigdn = ı.pkup Baym.
So plug (Pnglwg — xaralınövres 1.107,14, 5.74.17, M 474.18, 1.100.3, 1.101.15.
Ibidem. edsera — gb br munbgq :
Cp. 764 nenbq wumg = eddußölws eine 1.92.4.
eu megbg wun.ub = Ovoya sbWuRoAov RH 67.
IV.10, xararızov = (Faykuy (ghu see above under IV.b.
N
Ibidem.
IV.31.4.
Ibidem.
IV.34.6.
1V.34.12.
IV.41.2.
IV.53.1.
lbidem.
IV.60.1.
Ibidem.
IV.60.1.
IV.60.2.
IV.62.
IV.62.
Ibidem.
The age of the old Armenian Version of Irenaeus. 195
Feveredwv qwägnefsen bykuy br yurımupn [ku guuhlug .
So rols Ev ulybnrw Eeverevoacı — np gegkupanu urnupm [Bude pruhbgpo.
pereyew as Lone — pigmtbr qlkwbun.
SO ptymtp yibı — nereyeı yapaxrıpos 4.24.1,
abugwvos — Ahwpuidb bı pwpmänja.
So pwqwäujum (fin — oyupwviav 485.35.
Jhupwüun [Ep = avuyavia RH 12, 5.26.3, 4.31.15, 4.46.26.
vruwgatp — nepıyiverar.
So 4.48.22,
b rwg npnzkeug Jelivkugpu = EEayopıodyoovraz,
So defubmf be npnzkyn] — dropilwv 1,66.6.
rpnzbu bi Jelebu = To ayopilera: 1.18.6.
epozbug bi delfubuy &—= Ö1a1)d00cı479.31.
bo rwg npnzbg — Ötaxptvar 5.79.4.
wobpukp — anshoyelto.
SO pum wobpungbu — xara zov arokoyobuevov 1.84.4.
To kvareles = zmS ungmfn,
Cp. k zwSpg wegink — eic rootouov 481.38.
bzwS wegunp — eis roptouöv Pr. 62.
The combination is not mentioned in the Zap gwungbpp:
ra uxpüs xai Tuyoboas altias — Ju ıpnpp kr qmegbmpkuy wunnkunıng.
SO gmegbwpbup — ol zurövres 482.36,
2b qmegbaupın — and tod tuyövros 5.166.18.
brpeetu be Gl ymobwpbuyg — uxoov xal Toy tuyövrwv. 4.302.24.
anofaietv — p pwg Swubj pühbung.
Cp. 4 rwg Swukug puhbgeug — dyppnuevov 4.3.9.
Pb oamepu bs puhkg —= npodßarlero 4.24.15.
b rwg pthbgbem —= aroßallov 1.104.4, 4.56.7, RH 51.
avdp@rors rols edvonoyulvos — Siupghwdi np pupp wepfva.p wu [But Jupft.
So kwqwy wpftunp Jwpbguu — ndvoundnoav 4.2.18.
ausieıav — wgbpg Sengm [but wine. Pur [Bun .
Cp. qubrguefdbwdg Sbqgupm — brepdeasarv (ı. s. delays) 4.288.5.
yuusngwgbongu bi b ygbpgwgknge = ov Nusimuevov Pr. 112.
Sbwbıbug bob yegbemı[Ibwb ybpgnı Pr wurßhnı [Pur pın cited from com-
mentary on Genesis in the "ap pwngfpp-
05 nv Tuyodoav—=my qregbwpkuyu see above on IV.53.
reveosws apyyv — Ihugbain (bukne [bh uhpgewn.
SO ybtkym [Shen Surgbwuu = 4 yeveoıs 5.28.18, 5.166.15.
Dorspelodar — ıyulgumu gung be bmumg.
Dorepodvrar = kmewgkug upulmußt.
Cp. ywhwun [ht wahl; — borepileıw 5.28.24.
qwlgmubt be Unewmgbd Jwppu — Enıkeinovar at yojosız 4.35.17.
pum unıwgnı [Bbwv wqulwubu — xar’£vödsıav Enıleinovrog.
ayevvyra — wbbrp wubhnp-
So why wushn = dysvyros 1.13.25. e
In 13
196
IV.63.1.
IV.63.1.
IV.63.1.
IV.63.1.
IV.63.2.
IV.63.2.
IV.64.2.
IV.65.
IV.66.2.
IV.66.2.
IV.66.2.
Yyaılkal,
V.l2.
Fred. C. Conybeare
rolaerar = bpfhug wupgf-
Cp. bpldui mut — äyovav 1.96.18.
beldbug Swuntbk — ywpei 1.68.25.
bel$un Jinwub) — rapepysadar 5.157.T.
kpldbup wnupgft qbpbgee[d beta = otoovrar Ta npwreia 4.2947.
apdövws xapZousvov — wn.wbg twfuutdn ywgwnquhug wnunmpup JbopSby.
So Tunfumtd yagugdiatı = pBovos 5.1511.
gugwglom be vufouwänın = Baoxavos RH 46.
yezuywbp Tunfowtonı yÜovos 5.77.14.
Cp. wnwunwpwp ZunpSkm] — pehorobuevos 4.53.19.
wnunmpup — aydovwc 4716.46.
witufowbd be nun — üydovov 4.224.
un unnne[Bbwde = aydovws 1.82.8, 5.33.1 etc.
xaru Tb rapaneveıv = pwn gmpurtupdb bı Jpzem Guy Hub:
Cp. up Surwgugb Gaya) By — Ti eloanav dranovis RH 64.
mv elaasi napanovyv — qyup Jpznptfbhmenpnı [fen .
Cp. wa b gugqßb Smufbrmnpm [dh = mpös mv Tod yevovs ötauovyv RH 55.
AGutfbnwenpeı[4pen = yovn 5.160.7.
rapanovy dydapoias = yupne[bfen br dznpbfbnmenpu[$het wbunymlutn.[d bu:
Cp. yupmfdbt nbıngufdbwn — dtanovmv 1.9241.
Gay zwpne[Ffen be p Szenpufbumrapne[bfen Zubpehm from the tap pungbep
which notes that ywpre(#e% is often used in this sense in the version of
Philo, while it is rare elsewhere.
uk LE wunaLwd — odTÖg eort Veös.
Cp. wumnnıwmd quk qunnıkug from the Zap pungPppp:
The use of “£, wmpw is common in the Philo Version, but it generally
indicates the feminine gender.
TyV yvaymyv — pwpnup Quiliung.
So pwpnı,g Yudhiugb = yvoyn Pr 110, 4.47.1, 4.38.21.
Ötaxpıdevras np». npnzbug Jelfubgwu.
So rprzbug bi Jdelnk = Ötaxpiver 1.109.30.
Sbljukw br uppbu be npayha br qua = zwpıLe xal ördxpeve 1.13.15.
npnzkwj E bı Jelfivbuy E — dtalkacosı 419.31.
dyopise — qunnyg be Jdelukwg.
Cp. defnkug qwmunp — „wpilera: 1.89.4.
uvaxareoas — b flepumft Ingbgkug ber Spmefplug .
Cp. Ymekyn] br Spmmhpbim] — npoxakoönevog 1.69.19.
dvrırdfas — phgqkl‘ Subnet uyguep wu mpku -
Cp. Sulbunınl be pragkl udeu bwgnıgbmp — avrırasas AIT.30.
phagkl Sulunul = £vavriov RH 63, 1.100.15.
döparov winkuntkjb bi wuhpkunfd
Cp. wubpbunyfd be wunbuuitubgb — deıöns 4.18.23.
wrnbußg be wüukpkenfd dugny — doparov odinıyyus 4.278.238.
yutenbußpu wuhpbun[& = dyavos Pr 64.
de Ödbews npoymrevovrer = b dba mbupbut bpbuwgt Liupqpkurtuyfit .
So b äbmt bpbuwg wnbuykus —= Öıa Ödews 4.27.13.
=
wie:
The age of the old Armenian Version of Irenaeus, 197
V.1.2. örrasia = ubunmdo bpkıun[dp.
Cp. bpben [dba inbuwblun] = yavrasıosuevos 1.16.27.
v223, lıdav etc zyv nv = lenbeonpSkrung ku Plehegdunbug Jerhbe:
So babwpSbug,p kı plhegliubbug.p — x/ıdeioa: 4.53.9.
pthaydiutipn] — xaraxexkıudvos 4.275.16, 483.40, Pr 66.
V:2:3: dtaAuders =. dk kı „guhlug .
So guepdupm.[d bulk ed buwj,p ‚puhnbgut = appro vias Audeians 481.8.
VEIa 2 27 ‚puhnbwg 1277077777 = Ö:Eluoev ö ypovos 4.6.14,
V.2.3. redevra (lege xArdevra) eis 7yV 77V — bentmpSkugp bı puhngdatbug.p jephfe- see
above on V.2.2.
V.2.3. aotoynownsv — YJebgkup wuhgn.p.
Cp. »2 YJebwybugk = sbaroynas: RH 56.
V.31. mv eis zmv ynv Nuav avalvarv = qubapld Jerhbe qlbp ed neh „piahndunn .
So wurpEn pudgp = avalderar 1.100.8.
redwbb, bı ‚puhnb — rapakbeıv 4,50.5.
V3.1. zarwevdEvrss — fupwinbug,p bı SpwSwbgbuyp.
So SpwSwuglug bı fopwunbu k&— rerawdedoda: 5.6.1.
V.3.1. Ouev axpıdeis — kabgmep yamyı.g be Srdupınm [fe gpenwgku.p.
So rpuyku hupkp Syliupinky‘ unnıgbgup — o< olövre Av Napıdwoausv 4.1.13.
Cp. bodfopınwgnv prgmebbm [peu — Eis dxpıfeorarnv avrilngdev 4.36.11.
The Greek verb axpF30w is usually rendered in Philo by some such
paraphrase as we here have in Irenaeus, e. g.
Spgpenwmgnjb wuwmglug E= Nrpißwrar Halal.:
Swunı wnnegbu Jkp Bı Sgpuabug = axpıBodarv Nurv 4.38.15.
Sgpınbı [73 wnnegbr [272 Gupwugbl = axpıBwoarev 1.85.11.
V.3.2. ovvvosiv — pbq Yin wökg br frlintung .
So blau % Eı 7b Jhun mndtne, = ovvievar 483.35.
pr Jun mög bi (unpSkgbug — ötavonNsıs 4.37.16, 1.74.1.
pbr Jhın web;
V.3.2. ooglas peTsyovra Heod, nereys: xal Ts dvvduews — hdinumm [Fb pugnebbjnn
So grpny pranıbkyn: [Ehe Ewn. Jhnpt = od HETEOYEV ö vods.
V3.3. duorpos 0 ooYtas — wbpud bi whdiuud Jwpnibunk.
Cop. wat br wbpwd h pwpnyb pum[#buk — AuEToya Tas Tod dyadou pbcews 5.15.6
pP E BPRICIE TEEOLZIEN r %%
zwpbug wubdhuub Eu — XaXDv duorpodarv 5.154.16.
Pwgwenpf wbpud kı wbdmutu L — Basılews auorpel 4.18.18.
wupwd pgbb p pwph ymeunju = duoıpwor Einidos ypmorys 4.12.23 etc.
V.3.3. zörtepov — Pulı wogrbup.
Cp. uf wrabup — äpa ye 4.302,24, 4.57.19, RH 12, 62, 4.275,22,
beh au pr wpqbiup == TOTEpOV 4,289.15.
V.3.3. uereyovzes cos Sons = ptgnetbpmf Igapgre [het GEbugd.
ns lwns nersyovres — bebamg hgapgm[Ehrd mıuph.
So pheef$bun hgnpqgme[dbeh pühmpbing = Yydosws nereoynrörwv Pr Ill, 4.292,24.
hgepqne[dfın Por prgmeuk; — usralaudaveı 5.31.38.
hgregme[B pet men —= uereye: 4.28.17, 4.36.1, 4.54.17, 1.95.12, 1.103.2.
V.3.3. &v zw rapövre— Pf ywpkpmd br zuwnwfblu f Fudiutulpu
So yapbmd! Ssudatulpu = Ev oO zapovrı 5.152.2.
nbie
198
V.13.3.
V.13.3.
V.13.2.
V.16.1.
V.16.1.
Fred. C. Conybeare
3. rÖs roludet = qburpg Palb bi Suıliupämlbt.
So nz balebgtug ıltEr [73 Sundlipdulbug — 0x av arerölumoe 1.70.18.
karl Sundfirpduchbug bu — To)udarv 1.103.19.
3. neusleryxviav xal eidrauevyv Bacrafeıv — ahpf® bu be Jupdbu be purbybug hpbr-
Cp: 4rl®bynf be Jupbkymf — aaxov 1.12.21.
pay Jeupd beldar [bu wrgbu,p — hoxnuevo: 4.19.19, 477.46, 4.13.3.
hel® bo bi ponkpwuhe — uerherwer 1.68.19.
gfmfanı.nın hpf&hz bi Jupdb) = Yuyyv neheräv 1.108.30.
nghpr prnkykw Eu — durn ENiLerar 4.297.12, 476.49, 5.32.22.
prqbjkupp -- hplp = Edilovres Droneveiw.
Ö. ONAov = bpbıkıb [73 gazwbf-
Cp. yeretweybu bpbebjb — Supavsorara RH 49.
supeabwmgnd kı Epkıbjb — Evapy&otepos 4.8.22, 4.33.1.
- zpounvbwv = jun wfwgayt gbhnegbug .
So gun fngajt gehnıgul = zooumvon Pr 64, 4.35.10.
‚3. ovvrmpeiv TO nvedua — wdgng! usb 4SegP%-
So wigng? usb; — Ötarmpeioda: 416.33, 5.163.6, 4.9.7.
F, duorpoe = wbpud.p [73 u luundp . See above.
. aev vaov = zwekanwmfuugug >
So 5.69.4, 4.36.9, 5.73.15.
. axudcaca — Suuubu EBı qwpqglug .
Cp. Enwgbun qupzwgbug = axuafo)ans 4.16.1 6.
. xaraleinovoa — pwpäbug [I oqkuyg.
So pwnbwb (Anymdt —= xaraleirw RH 13 and 14.
. duyexoi = wbdtnumluup.
So quad qwpfı bu — TO duyıx v ala. 1.101.17, 1.102.3, 1.107.18.
. xaraytiaoroı yivovrar — dugp Ywnwlwtug bıu bupn.
Cp. un. F Sunp 1272 hanınulpwbuug wntb —— Ent To oxadat 480.18.
s xareidov = Swunıgbug qbemwgpb.
Cp. Swingbug qbauy — öteyvaxe 1.109,12.
Sutunfd bi gpannıv = yvopeua 5.151.21.
qbenwgbup Cutwgb = yvopilera: 413.8.
qbenbyn] br Sutumgbn] = Ervwxoar 4.49.6.
uerasynnartonös — zefunpafun [Efeu Abınyb.
Cp. zefkwg ıpofubwg — pneraßarlodoa 4.276.8.
zefbwj fafeh prg = ovuneraßalkeıv 4.35.1.
zefbug of — uedopniserar 4.6.17.
zepıronoaodar = amwmgnguil] .
So wmmgnguuk = zepıroret RH 40.
analarorpoı — whdnpg,g kr wugmewwpp
Cp. Upgne db bı gneyupp = ’aywvlouara RH 46.
dbparos = wumbumtbjb bı wubpbun{&. See above.
enexbowge = Smunummnbug bı hpwrwgngg.
In Philo $uumwubıl‘ is often so combined with another verb, e. g. Suunımınb
ki Sugwhbguguubu — Öraovvioraaıv 4.38.95 mpunliungpbup bı Smunwnbug = Öt0-
xeınevp 4.38.22; Swumwmwgnpb be Gyfiupfen — Tpavorepav; wugbu Surmumımnlug
Se
V.16.1.
V.27.2
v272.
V272.
V.28.1.
V.30.1.
V.30.1.
V.30.1.
V.30..
V.30..
V.30.1.
V.30.1.
V.30.1.
V.30.1.
V.30.2.
V.36.1.
The age of the old Armenian Version of Irenaeus. 199
Zumfp f Jbpm = Eypidpvusvov 4.3.7; Swumumunkun pwunfmgnegubk — dtaavviormar
leg. all. 613. In Irenaeus a similar use of $wwwmwmb; is common.
Efouowwoas Tv Avdowrov — Sunwmunp wdtkgmegbup qlupg%.
SO Suewuup ul vl & == Ti mapanimo:ov &orıv RH 52.
grpdnqugb Surwuwpbu.p jbufb = Tols Öp@arv ovvertypdyovrar 5.155.6.
Swewuup pbhuygb — peraindouevn 5.32.4.
gulbtujbp nwrfunu Swpnrwdng genwufb —= Ev aan xoldosı xarayivovrar.
So wmuwnfunu Supmwmdng p ep Swunguub; — xolasıvy &rıwäoeıv RH 32,
RPONYNTRDS — Bu Sungbunwpup .
So = rponrovusvog 4.33.12, 4.33.21.
Sorepyadar — yulpuufpt:
So uyulzmulug. — 0TEDOUEVOS 1.38.13.
pkoydmptas — qgFtqwlmı[$buk.
So z4bqwl pupmg = uoyÖmpias 5.26.6.
Äreıpoxakias — wtpwmpkıfnpän.[d bu.
So 479.23.
Enerndevaav — Uıfn ppof hol®kgub be & Jwup mn fin.
So qupm[Ehrt b Jap wabun hefdnf$budp bı gShm bofdlu &— dvöpelav Exırerp-
deuxwc RH 45.
avsfetäorwus — whfunıgwpup wbSupg .
So fmeybd is regularly combined with another verb of similar meaning, e. g.
lenegbg br ‚prühb,) = oxedacda: 1.98.24.
‚gwufe fr funıqby = drepeuväodar 4.2.1.
uygbjb bi funegbyb = Ertoxenteov 4.280,17.
üvalnreiv = ‚pluh, kı fugpby-
Cp. Amıg krgpn; guune [bu pühumpbug — Bdoavov elinpöres 4.272.8.
öptZovav — npnzkug vwSdunbgfi.
So pum npozkug bi pam umScdutluu = xa®” oproutvas 1.66.3.
npnzbuy & bi uwScdubbug & = öptora: 414.15.
Sfararnoavres — kuwpbay wunpbgf.
So wunpbuy bı bwpbuy — drarndeis 4.21.13.
un. fowpkm[Sht qwinpwnug = noös anaryv 4.281.13, 4.297.17.
qwinpwbp bı [uwpknı [Ep — andrn RH 46, RH 52.
Tv Tuyodaav — quıgbmphbuju.
ruyav — gregbmphbuay. See above on IV.53.
efanarydnoovrar — wpbuy,p quunpbugfn. See above.
yuvlaocsodar — ywmSb; bir ganı zwi.
So 1.101.25 - be g4- = yularrew,
ggnuzm [Bbwmdg usb; ? —= Ötayvkarreıv 5.151.22,
mepwueverv mv Exdaaıv — ha Ärmy br wuuu bjb.
So Spuletug Yuyft wine = rpoordssıs dvaufvovres 482.34,
dtarpı Bye = zefhym br prwhm[dbu.
Cp. Juyp Flle [Bbwd zoßbny = Jwpiov xal Evörairnua 1.72.9.
zefwtun — rüs ÖcaroıBas 414,30.
zefbwp ywöspb —= Ötaroißovoa 1.80.1.
a
200
V.36.1.
V.36.1.
Fred. C. Conybeare
draaroiyy — quhfaınm Dh npuzdiu.
Cp. wußunn.d br vpnzade = ywp:onöv 1.105.20.
atfwnkug npnzk = Ötareıyileı 4.49.19.
zwpYaovav —= kpfdßgbn Suugbh.
So bpffku Suunuk — yapet 1.68.25.
The following are from the Preface and first twelve Chapters of
book IV, for which no greek text exits:
IV. Praefatis $ I. Eversio (? dvarpory) = kpumfrn Edda.
Ibidem.
bidem.
Ibıdem.
ıbidem.
Ibidem
Ibidem.
Ibidem
Ibidem
Ibidem
Ibidem
Ibidem
Ibidem
Cp. Zepumft unbydkuy — üvarıasas 4.307.3.
JEpumftb auydie [km = üvopdwoews RH 54.
Confutare — qwinhwnbgmegmbb; bi yadlan $ wnüb].
Cp. weh (Enz ywinlwnuiug — aldovs 4.22.12, 4.35.11.
wbwda fd bı wnwdg qwnhwnwbug = &ypwudrous 5.156.13.
Retusos — pwfbuj.p br pbggkd" Supkuy.p-
Cp. pt SupmÄb br pwfunda — &piferar 1.83.5.
qupu ip &bnd gguym[Sbun pur Suphunh br pwfoh = Zv ÖL alallnasws reivas
(ärrera:) 1.68.25.
Pelago = £ ywj% Snıfnen.
SO ujb Ing — nelayn 5.18.3.
Speculum (? oxörov) = m. Tuywanuhp.
So z&ybgph mezbe vymnulp = edoxönws 484.7,
2. Sententia —= pwpnıg bı fupwinnıg biS.
SO qlupwına pupmıgb — yvouımv 1.112.5.
gwupe form = yvdumv 1.103,19.
Seduxit = fwpbuwp iyunpkung.
So wunpkug bı fuwpbug = ararydeis 4.21.13.
bwpkne[4pet ywnputwg — drery 4.281.13, 4.297.19.
winputp bı (pwekol[dfen = ararn RH 46, 52.
2. Blasphema = $ySayay_ be qupndan :
Cp. zupn/bu bi pwdgmubt — Öaßallovarv 4.40.15.
3. Latere Deum = wrgpnwbug be Bwgger yaumnıday.
Cp. wugpmwgkun.p qwufapuugfu = havdaverwaoav 1.75.3.
wugfnwgbug jbökp = &leiadsı Pr 64.
qb Jh wugbmumugf = va um Aadn Pr 64.
danwgbug bung wügkın Eh Swepbn — 0) AEinde rov zareoa 4.27.14.
3. Extenditur matum — yrpg & gupd br wu .
Cp. wnfpp wsku umunlutmd — Epws Enıreivera: 5.162.13.
3. Letaliter vulnerantes = fwpbenpne[#budp fungnnkyng .
Co. Smpaewmd Yupbenpu = zinynv xaipıeov 4.301.12.
3. Qui invidet = Zwfuwndhnnfd bi gwpwljungbb.
Cp. zwpwlühr be tft Juphwük) = ydovnsa: 4.83.25.
3. Cum gravitate summa dixerunt (i. e. aswvoloyodaıv) — quwphbzwmwpwubugbb bu
TepskegEn:
The age of the old Armenian Version of Irenaeus 201
So qwphbzunne. [Hbamdp bı ywpduwbaıp = GEUVÖS RH 32
quphkjın updamdu — GEUVÖTNTA 5.78.15.
Ibidem 3. Manifestavimus — yuyınbp &ı Epbikjb wpupup.
So yeyadbwgnju kı Epbibjb — EvupyEorspos 4.8.22, 4.33.1.
IV.1.1. Multo autem magis = wf tw bau wnwıb,.
SO nf bu mnueb; — uülhov O8 xai 1.90.18, 4.28.18, 4.277.4, 4.277.13, 4.290.8.
IV.1.1. Invidi = Tufsmuähnınf bı geopsulwd.
Cp. zupwlübg be vufamtk Jwphubk) — v9ovijoa: 483.25.
IV.5. A botris destituta = lungen wid bi dep yanlıaeygnjn.
So Jroreng undiuyf [73 de au nn — raldwv Eo nos 5.32.06.
Ib idem. Domitus est —— Unkgeeh kı Suykguedı.
Cp. S7Eir Ge Jwupbkjo dp = Öaudlerv cov Erzov 1.111,15.
Ibidem. Habilis factus est = ywpgwpbug bi negbg Ebybe.
So nungen bı gepgwpkp = edNuvovra 4 17.13.
IV.6. Ördine — zuafı [73 Guspguı .
So y) ragıs = guwu hwpg fu 4.11.20.
ragıv yuvarxds — gu Impgb junP 4.23.21.
IV.T. Separans = Jbluk bı qwınnıgwuk .
So Alva qumnulı — Ywoiletar 1.39.4.
Ibidem. Condemnabitur (? draxpıdnaera:) = Jeljvbugf Bı npmykugf.
Cp. rpnzbu bi dehupu = ro “ayopilerar, 1.78.6.
apnykug kı Sljukug = dtakAlacseı 479.31.
JeljvEgn] be npmykug = Ötopilwv 1.66.6.
npnzky bi Jeljvb, — eloxexpruevov 1.69.8.
IV.9.1. Inhonorantes Deum — wLwpgbynf qwumnumd unpw.
The pronoun ?rpw is often used similarly in the Philo version with the par-
ticiple to render the greek plural, e. g.
Aruujbandeugn] Zap = ovouuevoL 475.15.
So 475.42.
Surpkrug Zapu = kaßoneva 1.109.2.
IV.10.2. Incognitus — »tgpimnet br wurd. /dı and IV.11.1 agnitionem patris — gg hm.
(bt bı swb. [bnı[F fi Suıpdı and IV.11.3 cognosci zbapı bı 07777277 .
So Swiwe[d be gbanın = yvopiuov 4.5.13.
Ibidem. Evertere = kwpfwwpb; be ungulwüb].
Cp. zp apk be fwupfoupk pwuu — rov 2£oobooovra köyov.
TV.11.1. Frustrentur Verbum — wrgrubbon] be wwwpgbpnf gel.
Cp. wLgnubbwfb br wpSudupskwjb bı funınbupb yaunm day = 7) E£ouleveioa br) Tod
deod 1.103.17.
lrunbugp br wbgnuukugb — x:30nAevdn 1.101.24.
wtwpqgbug gudliuSskgfb — Öltywpodvres 4.294,13.
lerwnb; bı wuwpgk; = oxopaxileıv 4.28.11.
Ibidem. Praeterit locum = &pwpd Efdnqg qualabu.
So pwpäkw; [Enybu = xareiırov 4.16.7, 4,298.7,
=
202 Fred. C. Conybeare
Ibidem. Immobilem = w2zwpd4 bi winfndfnfubgb.
So Sun. bı wi. be wi). — mapı0v xal Ürpentov xar anerdpintov 5.75.8.
IV.11.3 Quas elegerunt — »p pwnydwgbug guwbhwganl.
So pwogduy br gwühngbug & wawpfbm[Fbwug — 804 Aperov 1.106.15.
gebhuy be pwodwgbug &— 2£ierar 1.105.19.
IV.11.5. Profert = f Spwegwpenh pbphgk-
So bywibn fh Spwuyupuwl) — npo&pyovrar 5.161.18.
IV.12. Reimplebat gratulationem —= ofurtut ap jgleug hummpkp qwugn[Efed.
Cp. Srfawtul mwgb ap = Aäyrıxarakldfarr” dv rıs Pr 56.
fofswvub Sunnıgwbk — dustßerar 4.21.21.
dr. many Yılim — dvriöidworv abo 1.68.19, 4.60.2.
wunbgep jabwg Yamumpfo = dorpors ovurinpodrar 1.63.8.
ERTETGE
em
UbGSUElLV LOLSNNEHR URPÜB BOPBEOTR qEDv VBUNUTPELS LUNERN
h BrbPRLPRURUNKRPUS
Da lzarr 1 2112 nAErEeNE Mesa fans ep Setup Ehekgen BE
Syyalung be Izwiunmpwgnjs dannbiwgfp Uunpeng, wlrbt Pi ulgeuibk; be dhzm ynyd
ER N EL a
Were RS Anja: (heul E u Eger ffeb nruEgus Er Dapasspugdiafd fer apioner
Erkuneen Fo hELp eosan eu al due Bas a Eu BI ejaumeans np, er
ET N ea ee ie an a N Zn a
bpans Hure Ajorune Fkesappıne Afeh Uogpür>Bkuy wu Epp Sujbpkhi gepu Ale
uhfiıgeb wnun , fu be Puh fd zuäfte meblgub bpuilziunpg Unwpfh Fupg-
Baufpden LE on aweieugpacfd felpun ge 7 pet ge ah eg
BEER ENZES NE ee u e,
ungeibh wawbäf für, Sunmpuedb pgbh fu zu 1856 amywapm bung Pf yze
pröujkgun. fi äbatı TEE. Vohfkupkut Zupg Ur Teugupm: ÜUy wuluj umuig
bpheliom-fFlrubs pugmdl” fürs zepheg U- Zopu gl Ip Fu gu be hp Pugmmd
(ER a I Bl el a el a ae ka
but Dogupäulwgafe gugul Je U. Dippbdh gung Sudophn Suiofd (Fwpguluını
Pbuäg f Su deqme puduybg 3. Pape Hr Zuppstugbubt, yupu Ip JPzwmuls
Bub “Nee sppy Sueph bpb wunglu Juni pugwpfis Uhbadkglug,”, qnpu
erfwitqulb Al 326 Dbawgfpe ( dannbiuguputß Jutug U. Bubnpkug zbpne-
wwgkls Upmguple ug Fagmfudm. ibnduugßp ıHannkui pun fopkut dub br u
quugwlub b, gb, pwg f Sunfıg Zupwpfug uldngbuauf hr Pf Npnpaprbh, pafu-
qui bau hphmeu gpiugugßuen qpmeudu, Jh getunfp opfiund Auugzjb gupg Suibofd
Suybpkt Buypglatn (bw Buyalım (Hui En] Suhl, np zwdß 1905 wmupht
wgud” Spunnwpuhnehgun‘, br deu ben qlfal Sutofd opflud “U Erpmuub Um
gemmdıng TEE Vntebh dent Suecbeben tepetb.s nung wunpufub fughpk yuyd-
mu gqmuibfe fi JEP6b, Wuul gung zul“ Suybphu Fupglaum[Bbuh sep u Plz
' A pppnjb bebpbdh Weunbtwgpne[bpetp, b U bbbonph, bonuwpwtp + wgwpne, 1836. wlpmpbu
b grpu Suannpuı
2 p Wuunbbwgupubp LZuylwlub (dupgilubm[bbwbg Tupibkwg,. U bbbonpl, Wlobl& my. 1889,
Ed 445—466:
3 (br Jet 464— 465:
4 Sgupnlnı [Fbwb Zufgwüum Zw Zuy Fupgilabm [pet bebe, m. gbpmemwgkl, bomgupuuß
V- Bub: “Pr. Pmspr, boomu pibuykgun zul 1905: gufapg mwpf 1906 yyw enbuwt Hy. ehem
Ae-tr,. ba SU: Ubrmdemft-r, (opy mqwapn[Fpetb, wpgbd hul dom p Juhu, bp oywum U. Bube gel
Fuge depgbh wilug zuegbup Sudold zbuldhg bi hmmm [Ibwdg qumbumun , per beiem wurb butmbber Mm
nf, bohuybwähg zwuwgmit hpkg), blFk Sko Ywillugh“ b dom b ya biwbbng bi
_- 1 —
204 $r- WNRTUS
[Brupgelüiten [Bft uyug Wrwgnmmgng omap qmun: Meumb guy 5 Pb npauf
db Supgß he upmnn lu Swhapbjb &unje u Abmtugfp Mannluit. puitäb, Su-
Hiunom [ul wuhg , [r wdfite uud Guy fl‘ uff opfluuh Mey Aug gut
Sunofd [Funpgelam [hut qhgkgbh Sugbenp mgehpqwiub phpfhmwdy de U.
Bihpldfe, qepdk bunfmphgug” uzum hup%umon fr mlqlhnufdfrh ug :
DV. Difplodk uydılm zfozwmuhleu qymmd pufubgull [ Mg. 2780 — 369m
Jhergbolun &raugfp dambufe, pay dabpunlinie Yhupugpme [ru wpnmd 5 yuy-
uf Juypf'. dES dupmep prppgpn] qphup 5 Sumım ngnphlug lab dbee
ap deSn [fa 255% 165 Spyeinp-s fuh gem [Fu des [dein 175 X 115
Spqinps Gphup mdfn un. Sumupul 18—20 ng Sulgundiuhpth pp Suluugeu
gi hin, gb Ahmungfpe deSun [und] uugumd bh: Uuhuye qgdpulumupup [
uhgeuibh Bhpf br qh Ip muluufe 6 [Baugldg (U: be Ar gu. br ulligen 9b),
apgbu yayın bb Suliupy Fhplälg Cbepwpwizlep 8 Fmrgld)s npng Ahr & wunpft
preuuigu fr pm faul qpzkn hupzun tzuituhmud Wu: Ipbap Bu hphm“ Belbuthbe
br ap ebpens (m Aufl denppuungzjb Fine qpud br pugg Ab qpam[Flwi zup br
tnlüit 5 drum qpzli BufSuhrem), bphepft) Ant wzwekpup I “ukr-beb
Irfprtugen CF 14 Bmepbu 1198)» pay Sprunliitum. qpud Ib np quyu sehr
dannkui, mpqbu zuym kb zuggeug glowmufupuitug p Gumupwöß Vemgeudeg
Prpwpuingbup, yapng punuhui Sunlapfil” BI phphr wunbu gepemu WehlE (quyye
dh gun dindk wm f dkprgbabun pipupäud Ilupungpm [Fat Abm mgpfui [ Yeulı-
Auf b. Uumgmudy, y. 295pr geb gel uyuuhe-
gunkp Ubpubu Uppuuiu wpplugfrulmugna wupuiuf, be wnufbnpg uanpp nf
umfw ublerany app wezuß ubrummunuf wmugung umpp daumbufu glzhudbe b grbe-
wu Suöbglpä qiglgfl be Sungfku gaphufe Supugunnunpt. Std unge
zuSwinzusße br Ppfgopfot: — be gbu qulkgmgkun qpbe gusubihu wzufhpen uopfh‘
br ummne ud &hq sbzmgugen br shokglınge mqnplkugles — ud: —,
Um fr Gunmupumdf 99. Umugmudy (My. 369) gel & Yunduglguf
zaja Ser sopfuuf,
Zurmupmhguib Why Umugmwdp wppug Ifpldp. Zum Yfıkmlleu [mıq-
qkm‘ findpgkw| gugsph:
N
“Du zmfSwtitku genwpep [ qpgug- lud fl Spunbüitnen. Thpubuf {ua
qummfupufaogb br qbu zummmmdugfänie gung. Uluuy qmgepu que Fe qmghzus
puitpu unzpp Sup dpa bfphdß qnp mungbun 5 Juni ufphndlgku gugmpl Kr
hunugpkgf: Upg npp prf@katng quu shobgbp [ epluwne qubp Yhpubu qunpp be
plunfye br qußlgbpuhuie Quprungben pp de br qua wdunubp dyp Peg wfhhug
unfıhfiu” zu Swiugne fun Ynglgbun dr qSupuuguumu fup gShldmd” ul ummunu I qu-
lıpumn bi gzmgtzmg br qepfqap: he unmmub &hg ngplbugf: —,
be fr umnphe, ubrugbgn] dep Quntunnp papmpgpm] > pum wills Sun
Tnurhuitın (Heute, obpußuh Zundpprtugun frptugfp Sudlamom wlqlepmfhfhe uw.
ı Ska KBngnbunfbei Belgien Ze Zu, Peppimtuufget, bed. “U ubredeehn 22 Br:
2 Shu fi Uuasfuuuyfogesirundgliun tbpwdn[Ibwb, JEl% e-r'
Be
WBTSCUCH LULENKÜUTE URRÜS bOLBUR bhw- 205
SR er reih Bupbp:
a a ne
Fr sreneeke Bei Gewbfli pepkpre ep E euunpfüs ‘fe jotnurugu bin full ping
9 ugs uppugpufherp Unıflt qpzun :
Dat pejebpui qpacsu db pundersbuy EP 82 qymefaus yapagı Füzgka Fbpu-
gejin ybokafıs Ur be A. qpmefu nmybu br wmff dinie Pr Plane ulubs
Fe Prfe tepstpungenud ‚te pbsizpp map "Duppnpp = dran Ubi Ey ,e pam
Uuffir opfuuhfe Ahpmgplug bu be gupapg quebpr ergp Füg eypuhkpgm Fbunpp'
Umakt Supl; Sunlapfl job‘ BE 3 Pu: U. QuppSwtunkut [Emrfr (iuR
FE ufuupud 5 (wbzuezin Shmbehmf fep umelp, ähnwzfp gugwlf 8. &. f@.
pP OmU ech Menge Presip get p be gauy)
de prpb aehfgen Teppo uyunbu :
Umwgnrwb wnupßh June zupfleime[Flwi. “Bun wulz wmfınk qbu, be
gupz pubz Spwdyb: guhgk füg np zum gb" Fbegbenlı up fgbs &6 winyz
fig np zum] 5 zwölQui &. fg np zünfmf 6 ul be "De ug Ip yupk‘,
(Ark Pe) epagmah yopfhuhfiu:,
Uyı lage uyu Vrmgemn fupShl" [BE dh fing danie Er Trug decb
vB Her (Abboabı Il qpzme[Fhwdp, br npıybu bpbeßs bapıybu jopfum ws &
U. Gefpkdfs np br Sun p "gugupe np Gmpbun „)» u umutäßt fs qpmmd &.
faul ua guy zuitgflat ip mb Bbphg Pmwgpmejbbtbu, yupu sep Pl
enlsqunßnfune [Bf Zul“ fuwndanime [Aa Wubı App D9. Ummgmudy Jippbl
En Erineeg Eneeo dep ejepupn (O7, S6ypr, IE tel ange aaa FT
Lrraptt. mob Gusghlahmmftbeb, s> zapdb wnlrs Sradupfpl zermry uummaibop
eye ne eu al ge
“Sun wrulg wwmfugb qlu, be Gupgb guby Spwdünb: gubgb Pig np zum [gb
[Pbuybun be wg figbr 2b wg: Dig mp zuifn] br zujlhul b. fg np zunfn] &,
wg be Mpmfugte Juni gb denpp Er zunfof wndlmy ungbh la. Tfnp get
bepke qrpmfut, gb dES 5 Ing fep guide gemf: be zum] br mau zufiey,
Gupl wntm; qmun ii, puyg Auväpuup] dbeppfuitug Ing IE unpspgng: biek
ıhurfuhgk Zurhäpmı [Bat zwangkt be fi wengbt, wök pas bu ufafı, wäh mtl be
phqupäwhfi UF Zutäpwugf zip dep Sunfı puqwpfb ap Gnpkun: If bu Sunp
bep ungen (Afutp, wmundz que bb opus gebqui gb gie alupdhn pFathtr npu
glapdfb be qugf, beb:
Uıfuiu np uyu Vrmgemmg beu uluuungn bp {bpdb- gb My. 385p b be
omupndß #2Eu Ip qgunpwpfr be uam Yunupenf undpng! &bmugfp din:
Pal Juni a] bammond Tumgumudeng danb “upledhekus teqmrb,» Fuypuubar-
[fein uyu wshphpug Nahlgupm qupd br br ul zuywtungbu mgqulß be wLdh-
Pupup jUanpuhuit puwgpk Jegbup b Say pas uızmeze wplumm [Hut Ummplt
BF wpgslaiizug uyo quumd, pp wmunbpugbu uuupugud Eu p Spwswilgs Uunpf
deqnep be qupmfbuin: De dugunlaje fu wuwgbup, wnuäfi Suilqguluip
ı S- qqılew4wpgnı [peu Uswgnewöng ıJlı puın Jhnpk wn. Z» Ywps U- Dwpps- b U; u. JES% 465:
2 Wu yEgt 465:
- BB —
206 $rfr- WARLUS
jrqref be my, qupämmdp pwbfg, br piunpucffeh punfg wlubpbe gar gut‘
5 unju nulbgboph Frupgeatnm [Afıh Ulatwgape & ug Suiloft Suybpeb (Fupg-
dam burg gpng U» Dehpbdh: 266 uhaufp Tube gupg uypıun ulı$uofd pump
be wunfHfubp, q- 0p- gunapmem; guuggbpm [Ahr Jamendanı Afeh, funinpby » Piuglnd,
IS unyapemnı [Ffee, Funlihun, Smmbndhz 5 ungwbup, ngpeufFuug » Gupungun ul, un fAnı-
Afeb, umun ulm, wgwgu dh, Ahppwpfips Farlimuuhkum , wilbtmpmm, mlkigumg s
Fhpeibulungt » pwpkpgn: guiuby y pupbpussup , plmpagse dies pugusfdfeir, ES sep
[Aber zuui dran fufdty (upgbep geb delquh, bleh- Bun unply)s un] gu Sutplpä:
Ummgar.u Sp fr penpeutsgle pugpsuchlun u 5 ig PaEza Be Le Bau Due
Hbuugpag]y (sepkp vepkp, birkız aus Eupergr) Ele ee
N a a LE En Eee NE Ca Se ee er
bplnen Zuramaduy ping) db) ungfeh Susan pulk eu Ellen ine eus 1 Tun Bee Be
Ju iufuugngtu zlezinfn. Yzuinuhmus bi
a a ee ESEL Ze ES EN
a IE TE TEN in aeg Veen Zr
seyn] qullbujn Sugundaiu gpgm hu, qufenwpm [fr babe, Apyfe apıyfuf bi:
VS a En Een N Te
uyuubu (7 278m).
ET aa a Ver Sen en Ta: Be m RB m
ko]... UF bibugk um ia be Sunuibhguuugb put Yaln quunn gzinbılupuitu
UN EN ET TE En ai Eee] el In pen
Una Er na BEE a Ne re O2 12 Dal ner
gergu f zubdiapestn ynjukapen yayfins Reupluksg ungen gukutn fapkaigs gb dB 2m
Seup Engl plain ltngus: efabas anlegen a
zb wm be ul fppbe qunfubh gerfmufts wzbeupgu qmfbugfpu: Seu q,pwuguph np
mp ungen 2 gelaat pphen, Kunze Ense
Tops erpgkad)) herıyeuu pp fg (egupams us Zupkeriu erngilne fd hu Uparuzenger
a u en a ET u a
bau „kphfitim By np gugun. MeybmrfEbudgt, be mehf ji paıpäme te unge ur fee
aD lei En TE a N een nl pen
Oıyun wpdulı E uhr wumnwbop qm [u Jh prfwrzud, kı you uulu Gptunpkal®
zdf f (fappwant Uuwgnwdng Far ?77777} E\ q“ Inpbrpmmuhbpupg . {U meh ublehebu A
WIE 356w— 359), ap nchfı opfrul quu.
N 4Pbugb yuyugfeal mabı = Supgk Säule. zuyunfnh za N puihkugk
Jugunfuf Suepne Z1) oRukugE Te puyuukuß nun en Upon eu EEE Eee
Np pp eye ehe ng qgmgun, bphfgk qb qmuge uguugfı f puplhunls be ufı-
EN a a ee N Va Bl Hay
a En BE N Ro er ara en
be quwg ats gb Sunßgb ghupfu gumpbggt: Dopphugmguitk bi qlkdwgbufe, qb
Pirtupskugfz wm fanlupaus 2f9me guck ipapäpeng Een puaayE mung Bel
pribpfu: Zzmwgmguih br qwangph, gb Suiblgb mgunu puhbpf fepays wilngnunk
- 4 —
WBEISUUUG LWULSNKUD-R UÜRPFUS BOTrLUP bRU- 207
RE LT U Be a PEN a a LE El 120
ar Ze weopus Ubaeı neuigles grapsa zu wlan gb pupbpwgreugeh, gun
pahfe: Ühpk que np pwpkpuuy, fun. umuig pnbm[Fbud: upmegm.g qlnm fur.
ea eg plala jueome gzenz an SleagE ruhen hhnkugE gludar pr
RR else p apmilkagonps Heuaes pul Bengali ers
Dagp wunleiukuganps Janılı, u mung ne ME Werfukugup Fuel, plssukugs
Akhgueg web Gepmeubngus qb di peigarg: Jan depnge Summsbugup Just SE-
mwenpwgs ge JE hugmp Juri dendunnpwg: Tfıem ug gguumd Gnpmubu, gb
dh” pugglu qm ‚pn Imparubug :‘ mp ququyng EPE Gapluis fnunfwäh un.
gbui Juni Funuigug enge Inewp qShpng (Ab Shrkub, (ug zuaqunftu, qb den.
gEe wqunneng » Zara qupupng [Ib Inpbub, quo gb unpstbugfs wpdgußp en:
Zee u qzupdılatk obimwöng, Supubgn qzupdßgu zbummdng: Lmeup qeaplm (4 buk
FE gbgun., Suzubgi gewpäpkups una qu Sbudgr Imeup IE wunyupbguib geb wöp,
Sumen jleun& Ahuumwgs Inu [6 (me byut qup&numöps HdR. uggp mr. Ag fupa
Jepäfwüß: Zap qwbunpfuug [FE Gophub, nupwöbus pbq fenpg zunywzloupn: -
Bes I u gerinemeg Pe hopkmivse af geigmeu Eu win wann md Tpesep
qrepwgnguwg [I5 Gnphub, zuönfubugb ghq Surunn: Tmewp gb zugub pupfp Bi
zupfg: Suhfp de b dwluäwuh mpnpbu: Imeup gb habe zfnfhmie, Sußp
qb Pb HJubäut Ebbe piempugueii: Imup [FE zugul fgd br unpps qfımu
db, geyorf Fu wmlbtwgfoft: Lomup qugmgug Pb fepkebr, gpbu brown
Zurfkub qugwSsn[Ffat: Dmewp qqutänı.g [Fb bapkub, (Böep pürg bpkuu dadaifuugf:
Zee up quguqug [#5 input, jep quugbu be do quugup: Lmeup qfwnug [FE
deut zuthupd, Fpugfp zuinfuhz quuzupu: Inuup qua ufuung [46 (apbut,
ufpbw qSwz [f prewagu zugdb qpeb megghup‘ gas] Ayhipınm [Alewbr Img
qgmphug [#& Gapdwühgws, wpf Gag zuqulfdu pug gupimfp gr: Lmup kb
(nphu Whpbgbupp zuthupd, ftp qui pn zuödlag [tl gm: Inu qup-
Sunpung wnupbug, wpf Gig zuqunf[du b qbobpb: Treup Ab guy Sphzmud pup-
peefFbni, qpnzdlu qui pn pmumnp [uwgbeh: Louup [BE ugpkgfs drum
guet geliuprgflr I Junbp Smup Sihhp gr: Leeup [Pb guy ups zuitdupd sd
(the qufuhuy qm: Zuup Pb guy MS yugmepufls bakgb® Er ae
„uzwpp ‚gnr Lmuup [db Gupzchgub wunpps di bphujukp quupiafe pn: Lmup
fu ?chguis undp, wmupudbu qunejm be qugqunfbu: Zaeup [Ib mung upuunpuu
enlruy br qunnpunınkus Subghpi Supuuitlug: Imup quuupp bhuugbbr pupmgl wi
qzupufd uppm[Fbundps Imeup qgmwp[Fung (Hb unpp bir ep Ungu pulle uppae-
hunde nf: Zup be unbe b antha[Afut, punwfw lab ghg wm sun
[Bfets Ed dEE & fmeum[Hhrtr dinpäbui qyd gn [BE Sugupub dal: USwgfi
Gunfpunun. wnngm (Ihn, dh Swnuiuhe qyau gr Pb dequp: Mufmuqg Sande
punun gap [Fbuitin, de dfopfF ph; quwusu pn [Fb dhqup: Lpltebe qm bogb-
Sbuk, dB big Telin mega: Buugunb 5 glg wppugm[hüu, uughw ge babale
zum Sum: UR qbpkugk qplq gut Kutungupgt: Pabuguunbu qui pn bi
qupäßp [ Wılbkı Taeup [Fb umpp 5 Suitugupgt, HP bunpfubup be gu pr
Zur Imcup qqpublt [Ab übe br de wnncupwiug br dinuibhp pirg Ta: Um np
u
208 Sr. WNRFEES
077; hrunnphrung s zfınu glı ıdunın £ udbhugt nı.pbp: [2077 qFagnfogkuht wunnı dry;
gig gInqefmepge wwam dry gm: U up guumgunnnfdhudg, Ppple ujı eb
Goplun zunfanbußg: Riunphw ‚phq quupm fu npnzdi, gb waglu Jan dunluitum.
pleite Mbhfohznge: Vf jb Wu wgp pr wpmunmunp, lg qubpem gr SeblFuper-
(Frudpr gb bmbaf guy ga Juni Jamwgkrjis be MohlFupmefFbeh ga Jul yupnı-
hun Umg um Juni Ihabgeny ‚gpbumnuß, Ppph kihakah m ouuy Bir 6:
Us be unbph fup Pppbe dena, dos np peut bgbu bo qdafeu, puyg puglil
uullpınpb qujbs dt np Umgm un.gum kp: Öhbgbgf gpbumnufp puundt 5, be ui gas
udbubıf zwaldag: gb 2 gugldft weg qgFelong Ehlgkgen Umpu mpuybu mug:
"3 gugldbyn] guglbb bo qFafou, Ghugußp & wg Ppple quahph Pep:,
Zueah gay Pogem Surlipfel‘ fo une zupb; be gaeppen Saw us gen
Gerymmuzeys np] guäug kquiüh pmfugul Sngkzunps kabphpqgm [Apr uyu U-
bppledh (On - 367g — 36 9a)
©... Lurup np uydıl ImpSwbkgun, fr deu (up wahl kasumı dt hust
behfd qfnb glg bauen. fapwmlıuit Ynpu, mul] [#5 fd wlgb br mg
mut Any Äbhkakgke dapmı mul Ab umpp weh bp no mu A
bömemdp Tmpus ap day fr dd upbugs zuilkugb Gngeliaitu Jupp yuptund
balgfie Suphuibz gem wnlbbuyb up zwibiugje fnghaig: Dpkp puip Eu
apofp profwgwbßte unlltuje [unpscutp dep [Ib gbupg br Jun bp fe Fo dlrug
Tonga wurgtungt: br fo gung Et tung um [Brtp kelgeg: 2p kpbp Er qfumud
ls full LIBE mp yepkge kr ds ghabl: Dh Jena Unpfie unliyuppmn Aral“ Ger
pa, ungunhagagt ulaitng Kir be bfdh Juni dhdey uam phm (Fhuie Spa, qar-
qegkwgengt Wlniubg Kir be bh zum gu qubqufEfeh für, Jurfunkug pur
phpwpb be Fnqnfbung gem, yazbu wppugfie lang bi, np amp. Pepnf] dem.
folun. fr Jomk: bfRb gb wndpmpzunbguis pub quali, boup gümum, Egbaf Mg
uyu b gqregm [Arte Di bfah bp gümum Ppphe de tele bi, bgbgf dag uyu
f pupifi: bu ba bsp gem, gb dequt pub qunlkiuje, kabgmp (uhldw-
geuyp br qgmezwgbunp: be biOh Isup gm fppbe Meg ua Eu, Eakgmunp
deyldg ki unguzlupagp: be bfdb Amfu put gpmphmfIfrt Faqmfigub, kalgup
uqugbupp br wnpmlbupp: Ungu ayun Shenbe ga fruqug, br eg upguußpe
Suzdate: Upungk pupbpugpt ognpalm [rund fepn] gb gepfgb gup wuwgfs un wgPit
bu fkppbiu frunfaiükugft, be dppBin Ich]$ vom gbugf: un wpfih unkaupyum [Fu
HE br bir Jhppkin fahren panphmfbheine MAIER gen Seiuupuluug 6: Ymgue
Ju: bu dig zus: ba Supuitı Juni wlögupzune (Heu Yongu br phllat np bfdk
lunfu guiı gewplm [At Saqnfigaiv: deg 5 phimär ap quyng be Tut kak kalı
I epwügkjlu, gb dep zuöinfulugm.p juqupbupm[futs dep ap wogupugup) zunp-
ED a N EnEN
Ngk Eb yußnglugf op di, — EEE Shp deulkugfs f domwenp Funlätmuhf, —
b ıze Sebhr gemfubrgwg quyu upunne lub guides Yploup Pf ioenlrinugpuruis ul
5, Jenuuilng) len 1uufsuf) Sugkıhye Soırk et ug
Bporumgki, 18 Bmyjbu 19113
Remarques sur les ! de l’armenien classique.
Par A. Meillet, Professeur au College de France.
On voit assez clair sur les parties du systeme
phonetique de l’armenien classique dont la compa-
raison des parlers modernes permet de se faire une
idee. Mais, sur les phonemes qui ont sans doute
fortement change, il est difficile d’arriver ä des
resultats pr&cis. Car on n’a aucun temoignage direct.
La question de / est l’une des plus delicates.
A en juger par l’alphabet, l’armenien classique
distinguait trois sortes de !: l’une qui est notde pary,
une autre par 7 et une troisieme par le m&me signe 7
avec un accent ’. Mais de tres bonne heure, cet etat
de choses a &t& modifie; il y a eu l’une de ces
transformations communes ä tout le domaine dont
on ne sait A quelle &poque ni en quelles conditions
exterieures elles ont eu lieu, et qui ont fourni la
base de developpement commune ä tout l’armenien ’ }
actuel. Le z a pris le caractere d’une spirante so- 2 : |
nore postpalatale et est devenu la sonore du &. |
Le 7 a cess&e d’etre distinct et a &t€ generalement confondu avec le ;. Enfin le y
apparait comme le seul phoneme arm&nien appartenant au type de l; mais il a sans
doute aussi subi quelque modification. En effet, c’est le z qui, dans l’alphabet, est
a la place du 4 grec; c'est donc le 7 qui e&tait le plus proche du A, et c'est z qui,
dans un emprunt au moyen iranien du Sud-Ouest, a la langue offhicielle des Sassanides,
comme »wwp (cf. pers. sälär), rend le / pehlvi.
L’emploi de 7 n'a malheureusement jamais ete etudie en detail. On sait que ce
signe est employ& dans les anciens manuscrits en des cas oü y7 est precede de y,
comme =y7 , et aussi tres souvent dans des mots transcrits du grec. Dans la mesure
ou il s’agit de mots indigenes, le 7 ne s’est pas maintenu comme 7, mais comme ı
et ’on Ecrit toujours «3; dans les Editions actuelles qui reposent non sur la graphie
des plus anciens manuscrits, mais sur les habitudes graphiques du moyen äge. Les
parlers actuels ont alors le repr&sentant de „, et non celui de „. L’etude de l’emploi
de 7 dans les anciens manuscrits et de la substitution de z oudeyay devrait eetr
faite en detail. Elle serait tr&s instructive. C’est precisement le 7 qui explique que z
puisse occuper dans l’alphabet la place du / grec.
Le sort de 7 dans le developpement de l’armenien parl& indique que le signe q
designait cependant une / qui comportait un relevement de la partie posterieure de la
langue. Par malheur, la nature des donn&es qu’on possede sur l’ancien armenien rend
toute recherche precise sur l’action de 7 & peu pres impossible. En effet, tous les ma-
14
ein
210 A. Meillet
nuscrits conserv&s sont posterieurs de plus de trois siecles a la fixation de l’armenien
classique; on n’a aucun document armenien original remontant a l’&poque des premiers
traducteurs ou voisin de cette &poque, qui permette de contröler la fidelite des ma-
nuscrits en matiere de graphie; et il est impossible de determiner ce qui, dans les formes
attest&es, est sürement du V® siecle et ce qui est dü a un changement &Eventuel des tra-
ditions graphiques. 1 se trouve que, ä en juger par les textes des manuscrits, le 7
a eu sur les voyelles pr&ec&dentes deux actions distinctes et inconciliables l’une avec
l’autre. D’une part, il semble que -#y- tende ä passer ä -#7-; ainsi s’expliquent des al-
ternances, autrement inexplicables, comme celle de wuby%, wugwb; megbq, mega; ehldEıt,
Ablamzp; gend, wwgbg? (a cötE de y6g2), qafatuy , bbrS (et bh8) Aaah, bastı, JEbe
(et #47), S#ymeh; ce passage de -#y- A -#y- indiquerait une / comportant le relevement
de la partie moyenne de la langue. D’autre part, il semble que -#7- tende vers -Pey-;
par exemple les graphies 247 et z#g, A cÖöte du genitif 776; et cette action de 7, qui
indiquerait une prononciation nettement posterieure, velaire, parait supposee ä une date
ancienne par certains faits; ainsi le « est constant dans le nom de l’huile #7, feymy, qui
r&pond A une forme moderne #7 et qu’on ne peut separer de gr. &iarov, bien que la na-
ture du rapport soit enigmatique. Le « de Zp&fıen, gb: (g&wey) et de quelques autres
mots est d’origine obscure; on est tent€e de l’attribuer A influence de z. Toute cette
question de l’influence de 7 sur les voyelles pr&c&dentes est obscure; bien que les
donne&es soient de qualit& mediocre, il y aurait inter&t ä les r&unir et A completer par
a l’etude du z dont la necessit& a ete indiquee ci-dessus.
Quoi qu’il en soit, l’armenien apres l’epoque classique distingue deux phonemes,
ı qui est simplement une ! et qui repose surtout sur l’ancien , et en petite partie sur
l’ancien 7, et 7 qui repose A peu pres uniquement sur l’ancien 7. On doit admettre
que, au moment oü la langue a &t& fix&e par les premiers traducteurs, ‚ notait une ! de
caractere anterieur et 7 une 2 de caractere 'posterieur. L’usage fait de, et de 7 con-
corde avec cette determination trop vague, mais qu’il est actuellement difficile de pre-
ciser davantage.
Le phoneme note par ; sert pour 2 initiale et intervocalique dans tous les mots
arm&niens indigenes d’origine indo-europeenne, ainsi dans zw» (cf. lat. lux), me (cf.
gr. xAurog), ıb (cf. lat. plenus), wıhp (cf. gr. zokröz), etc.
Les emplois du phoneme note par 7 sont plus troubles, comme l’a constate
M. Pedersen, K. Z. XXXIX, 407 et suiv. Toutefois l’un au moins est net et bien £tabli;
il concorde avec le caractere postpalatal de z: 4, est la forme de ! employ&e devant
une consonne suivante, wyebep, bypayp, quo, gbgdp, wgap, nye, pour ne prendre qüe
des mots dont l’&tymologie est assuree. Un cas particulier de ce traitement de / finale
de syllabe est !’7 finale de mot; la aussi il semble que i.-e. I soit repr&sentee par 7;
ainsi dans #7 »sel-: comme la forme du nominatif-accusatif domine la flexion des noms
armeniens, le 7 a &t& alors etendu ä toute la flexion, et l’on a le genitif 7% par exemple,
en face du sl. soli, et de m&me le derive& w7% »sal&«, yazbd° »je sale«. Le 7 dü a une
consonne suivante a &t@ aussi etendu par l’analogie; ainsi eye a entraine le genitif
dern et le derive Jaym; Swnp a entraine le genitif $wzu: et m&me le verbe dd wyhd” etc.
Le z7 de Zwy6% s’expligue par le genitif write); on voit ici que le passage de lay
peut @tre posterieur a l’amuissement de # et = inaccentues.
Quelques cas particuliers sont interessants? Ainsi l’on a «zme&u oü 7 semble Etre
devant une voyelle; mais ici »- n’est que la forme vocalisee d’un w consonne, et
wgneku represente *wyeku; il est tombe une voyelle entre Z et w; l’etymologie est
ambigu&; on peut rapprocher soit gr. üAurng et alors ’est un « issu de *0 qui s’est
amui, soit skr. lopägdh, et alors l’u est issu de *«. — M. Pedersen a mis l’hypothöse
ra
4
|
Remarques sur les / de l’armenien classique. >11
que *-In- aurait donne arm. -7-, il en donne pour exemples les verbes @rymıf et Stqmı
qui seraient des verbes en -%=e- (K.Z., XXXIX, p. 354). Cette hypothese est tres vrai-
semblable a priori; car *-In- devait donner *-7% qui s’assimilait A -*77-, lequel se
simplifiait en -7.-, puisque l’armenien n’admettait pas les consonnes g&minees A l’origine.
Mais il faut avouer que les exemples invoques ne sont pas absolument probants; car il
ne manque pas de verbes en -»./° en armenien; et le -7- peut ä la rigueur s’expliquer
par les formes, peu nombreuses mais tres importantes, olı I est finale: imper. 7, aor.
&f&ny. Sile rapprochement de arm. »-74 „chemin“ avec v. sl. ulica est juste, ce ne peut tre
qu’en posant *ul-n-, et ceci est assez embarrassant. Il n’est pas impossible que le z de
dby,g ou de gr7 represent *-In- et que ces mots aient des suffixes -*na, -*no-; mais ce
n'est pas necessaire, et la position de *! en fin de mot au nominatif-accusatif singulier
et devant.p » au nominatif et a l’accusatif pluriels suffit a expliquer le z. Si elle est authentique,
la regle de M. Pedersen represente simplement un cas particulier du traitement de *l
devant consonne. Il en serait de m&öme du passage de *-nl- ä z7- sion l’admet; l’inter-
mediaire serait *-N->*-9->n.
Un fait plus curieux et qui montre mieux que, ä date ancienne, 7 &tait une forme
normale de ! en armenien, c’est que le resultat de la dissimilation de > par p est 7, et
non ;. Il y a tout d’abord un mot emprunt& A l’iranien, sans doute A l'iranien du Nord,
sous la forme *särawart(i), et dont le syriaque pre&sente aussi une forme ä dissimilation,
sanvarta: Yarmenien a »wrwewpen, En armenien me&me on signale une variante de certains
manuscrits de l’Ancien Testament, ‚gwywsyp forme dissimilde de ‚gopwgr, emprunte du
gr. yapadpıös. On a limpression de formes a redoublement avec dissimilation dans »zurpd'
(cf. v. h. a. arm), »qrp4 (on Ecartera l’etymologie de M. Liden, Arm. Stud. I, 60 et
suiv.), »qupg ı wqwpunbl (cf. v. sl. oriti, razoriti „detruire“, skr. aruh »blessure-, etc.),
babpg. — 1 y a peut-tre un autre type de dissimilation dans „wid »foetus=,
si on en rapproche »2w2p/ »je suis nourri, je suis Eleve-, wwb et wwubudut
»nourrisson:« et si l’on part de *san-min; mais ce rapprochement est tres douteux. L’ar-
menien semble ne pas tolerer la presence dans un m&me mot de, et de 7; et c'est z
qui le cas Echeant, semble s’assimiler A z. Le premier z de »g&4%, »eqbq »droit«, meqgbq
»cerveaue, wog, etc. ou le second de faytaybs', nyfogbd s’expliqueraient assez bien
par une assimilation. Les mots a redoublement prouvent peu; mais plusieurs des exemples
cit&s ne sont pas des mots a redoublement.
Toute etymologie qui suppose une representation de */ initiale ou intervocalique par
arın. 7 sans cause particuliere est a Ecarter. En revanche, le cas de #wywp montre que,
dans les mots empruntes, 7 peut representer Z d’une autre langue. Un mot comme
‚gwgp , dont l’origine est obscure, peut avoir un 7 emprunte.
Quand on possedera l’etude necessaire sur les emplois de,. z7 etz dans les anciens
manuscrits, il y aura lieu de reprendre l’examen de tous les mots qui comprennent des
phon&mes notes au moyen de ces signes.
Paris, jun 1911.
14*
Zum armenischen und lateinischen Physiologus.
Von Bibliothekar Dr. W. Lüdtke in Kiel.
Den armenischen Physiologus-Text veröffentlichte zuerst J. B. Pitra im Spicilegium
Solesmense 3, Paris 13855, S. 374--390 nach zwei Handschriften der Mechitharisten in
Venedig und einer Pariser Handschrift des 14. Jahrhunderts. Weitern Kreisen wurde er
durch die französische Uebersetzung eines ungenannten Armeniers zugänglich gemacht,
die Ch. Cahier in den Nouveaux melanges d’arch&ologie, d’histoire et de litterature sur
le moyen age: [1] Curiosites mysterieuses, Paris 1874, S. 117—138 abgedruckt hat.
Friedrich Lauchert, Geschichte des Physiologus, Strassburg 1889, S. 81 f. hält zwar die
Reihenfolge der Kapitel für nicht willkürlich, da sie durch die Uebereinstimmung mit
lateinischen Texten bestätigt werde (vgl. die Tabelle S. 109), erklärt aber die vom
griechischen Physiologus abweichenden Auslegungen für eine jüngere Bearbeitung,
vielleicht Willkürlichkeit des Uebersetzers. Die Untersuchung A. Karnöevs (Marepiansı m
3ambTkH no JuTeparypHof ncTopin ®naionora, Petersburg 1890) ist mir leider nicht zu-
gänglich gewesen; vgl. Polivkas Anzeige im Archiv für slavische Philologie 14 (1892),
S. 374 - 404; 15 (1893), S. 246—273. Das, was uns.für die vorliegende Frage interessiert,
hat Karn&ev wohl auch in seiner zweiten Publikation angegeben. Er hatte das Glück,
in der Handschrift Nr. 432 (s. XI) der Moskauer Synodal-Bibliothek den griechischen
Text zu entdecken, der das Bindeglied zwischen der armenischen und lateinischen Ueber-
setzung ist: = /J, abgedruckt in der Byzantinischen Zeitschrift 3 (1894), S. 25—63.
N. Marr gab in seinem glänzenden Werk Cöopa:ka upatyp Bapnana 3, Petersburg 1894,
Beilage 5: S. 129—175 eine neue kritische Ausgabe des armenischen Physiologus nach
sechs neuen Handschriften: Ejmiacin Nr. 453, 1684, 1711, 23; Sevan Nr. 78; Peters-
burger Kaiserl. Oeftentl. Bibliothek Nr. DCXL. Aus dem Armenischen ist der Physio-
logus ins Georgische übersetzt worden. Marr gab auch diesen Text aus derselben Hand-
schrift des Klosters Satberd (s. X) heraus ', aus der er schon 1901 Hippolyts Kommentar
zum Hohen Liede mitgeteilt hatte. Neben dem georgischen Texte druckte er hier den
Text der ältesten bekannten armenischen Handschrift Ejmiacin Nr. 2093 vom Jahre 1223
ab und gab in seiner russischen Uebersetzung die Varianten aller von ihm benutzten
Handschriften an: ®psionorp. ApMAHo-Tpyauucki# H3B046 (= Msnania aky.ıpTeTa BOCToy-
HbIXb AsbIKoBb Mnn. C.-Ilerep6yprekaro Yunpepcntcta. No. 5. Tekctsi u pasbickaHia 110
ApMAHO-T, Y3HHCKOX &buayronorin. Kunra Vl.), Petersburg 1904.
Während ]J. P. N. Land (Anecdota syriaca, T. 4) einen syrischen und arabischen
Text 1875, Hommel die äthiopische Uebersetzung 1877 veröffentlichte, machte die Er-
forschung der lateinischen Texte über Cahier (s. unten) hinaus geringere Fortschritte.
Max Goldstaub hat „die älteste lateinische Redaktion“ in zwei Münchener Handschriften
entdeckt und ihre Ausgabe angekündigt: Die Entwicklung des lateinischen Physiologus
(Verhandlungen der 41. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner in München
' Einen summarischen Bericht über den Text gab zuerst Chachanov: Actes du 11® congres inter-
national des orientalistes, Paris 1897, Sect. 6—7 (1899), S. 255 258.
en
Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 213
1891, Leipzig 1892, S. 215 und 216, Anm. 1). Doch er scheint seinen Plan nicht ver-
wirklicht zu haben'. Da das Entgegenkommen der Königl. Hof- und Staatsbibliothek es
mir ermöglichte, im Jahre 1904 hier in Kiel diese Handschriften zu kopieren, möchte
ich über ihr Verhältnis zur armenischen Uebersetzung einiges mitteilen.
In der folgenden Uebersicht der Kapiteleinteilung habe ich mich nicht an die mangel-
hafte Zählung und Orthographie der Münchener Handschriften gehalten. Links vom
Lateiner stehen die Nummern, unter welchen dieselben Stücke in zwei ferner stehenden
griechischen Handschriften erscheinen; rechts die entsprechenden Nummern der beiden
nahe verwandten Texte. Durch fetten Druck und Stern werden die abweichenden Re-
daktionen hervorgehoben.
M = Cod. lat. Monac. 19417 (Tegernsee 1417) s. IX.
N = Cod. lat. Monac. 14388 (Regensburg, S. Emmer. E 11) s. IX et X. Der Text hat
durch Blätterverlust einige Lücken.
A= Par. gr. 2426 s. XV (Pitra S. LII; Lauchert S. 107 f, dessen Zählung ich folge).
2 = Ambros. E 16 sup. (Martini-Bassi Nr. 273) s. XIII: Zuretti, Studi italiani di filolo-
gia classica 5, 1897, S. 113 f.
IT = Mosqu. Nr. 432 [?], fol. 192-203 Ilerpou &mıoxdnon ’Akstavöpstas (sc. YuaroAdyog).
Nach Vladimir, Katalog Nr. 318 ist die Signatur Nr. 467 (Savva).
Arm. = Ausgabe Marrs 1904. — Eine Uebersicht über den Bestand der jüngeren
armenischen Handschriften in den C6opsakn 1 (1899), S. 402 f.
A 2 MN 21 Arm
1 1 I-Derleone. 2 2 2
36 35 IeDezautolopenar. 2. 3 3
37 37 III De lapidibus pirobolis 4 4
39 36 IV De serra marina 5 5
3 17 V De charadrio Ö 6
4 14 VI De pelicano . 7 7
5 15 VII De nocticorace . 8 be)
6 16 VII De aquila . ) 9
7 2 IX De phenice 10 10
8 a X De epopo . 11 11
9 4 XI De onagro 12 12
10 5 XII De vipera. 13 13
11 6 *XIII De serpente . 14 14
12 7 *XIV De formica Er 15 15
13 8 XV De syrena onocentauro . 16 16
14 9 XVI De herinace . de 17
40 _ *XVII De hibice . — —
15 10 XVII De vulpe . RE 18 18
34 *34 XIX De arbore peridexion et columbis . 25 30
43 13 XX De elephanto — —
41 39 XXI De dorchon . _ =
ı Er schrieb noch einen ausführlichen Aufsatz: Der Physiologus und seine Weiterbildung, besonders
in der lateinischen und in der byzantinischen Literatur (Philologus, Suppl.-Bd. 8, 1901, S. 337—404).
Hier schwächt er übrigens S. 345°? seine oben angeführte Aussage über das Alter des Textes etwas ab.
= 90 =
214 Dr. W, Lüdtke
| En
aan 40 _ XXII De achate lapide. De lapide sostoros |
[= öorpeos] et marganta . .. == —
a XXIII De lapide adamantino . . .... —_ —
45 41 XXIV De alia natura onagri et ssmi . . . - ==
46 42 XXV De lapide senditicos [= ivörxos] . . . -- ge
Ale) XXVI Derherodion.id.est fulicages rear _ =
48 44 NIXWVIEDeEzpsycomorar se == —
ICE XVII Desleoneret panteraupse er: 19 19
17 18 XXIX De ceto id est aspidoceleon . . . . 20 20
18 19 XXX De perdice BEN BEN In ae 21 21
19222820 XRXTDeivulture 2 ve ne Eee 22 22
20 XXX eemirmicoleonn er we e 33 23
21 Eh NIRRERK DE mustelan sn ea a 24
Pe XXX1V De monoceraton,. . rer 35 25
23 22 XXXVN Dericastorey m Sm a Ns ee 23 26
24 23 XXXVI De yenalhoerestbelua 2 2ER: 24 27
25 24 RXXVIN.Dei:nılvorl-- Won er eu — 28
26 25 XRXSVIIIED)egechinemone ee eier _ 29
27 262° | NRXIX De comicular u. A rn en 26 31
28 27 RI Deiturture: 1 zes Re REN 27 32
33 32 REISDeshyrundıneser se 28 33
30. | "29 XII De-cervor re ae 2IE31 9234
29T STE XL: Deiranar a er EN 30 —
31 30 | __XLIV De saura quae dicitur salamandra . . 31 _
38 | 5 Sa XLV. De: lapidelmagniten lernen Me 32 —
3 +XLVI De lapide adamantino . . .... -
35 38 XENVIIEDezcolumbise2 se _ _
| 2 2 XLVIN De saura eliace hoc est anguilla solis 1 )
I. Das Kapitel vom Löwen stimmt in den verschiedenen Texten ziemlich genau
überein. Der Text von MN erweist sich in der ersten ‘Kpunmveia als sekundär. Statt des
überlieferten uer& dyy&Awv äyyekos Eyevero usw. (IS. 33, Z. 10 ff.), das wohl auf Ascensio
Isaiae X, 8 ff., zurückzuführen ist, bieten MN die korrigierte Lesart: ... cooperuit in-
telligibilia vestigia sua, hoc est deitatem suam, a Judaeis incredulis, cum descen-
disset in uterum virginis, ut salvaret... 72=Arm2=Al (Pitra, S. 338, I, 1—-3') =
21 = Aeth..
II. De autolope: Hier bieten A 36 (Pitra, S. 341, II, 1), 2 55, Aeth. 36 eine besondere
kürzere Redaktion. Der sklavische Uebersetzer von MN beginnt die Erklärung mit: Opolite
nomine (= & roltrevöneve), hoc est cuius conversatio caelestis est. Zum Beweise dafür
dass MN mit /] Arm. übereinstimmt, führe ich den Schluss an: Duo cornua duo testa-
menta sunt. Sed vide, ne tenearis modicissimo hoc ricimine (= £ptxivy), hoc est frutice
parvolo, prae qua occasione vestitus et tenearis laqueis eius, et malus venator occidat te,
id est diabolus. Vinum autem et mulieres effugit sapiens vir. — Dieser Spruch (Eecli, 19, 2)
steht auch in // und schlechtern Handschriften von Arm. an dieser Stelle statt am Anfang
von Ill. Die sonderbare Ueberschrift von II in /: ’Alia nepi zoltrevouevov xal un
zepwuevdvrwv eis r&los, findet sich nur noch in Arm., nicht in MN.
a
rn de
Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 215
III. De lapidibus pirobolis hat MN folgende ‘“Wounveia: O generosa epolitetota (!),
hoc est abstinens in omnibus, multi enim in tartaro sunt propter mulierem, qui in
temptationibus inciderunt. // hat dyysAoi elam 2 rapraom zul Logw Evexev yuvarxoc,
Arm. hat diese Worte — nicht zufällig, meint Marr — ausgelassen, aber die in MN
fehlende Erwähnung Simsons bewahrt. 4 37 (Pitra, S. 341, II), 2 37, Aeth. 37 gehören
wieder zu einer besonderen Redaktion. Die Ueberschrift des Kapitels Vlvov yüp xa!
yuvalxas droorpeysra: avno oopös hat Arm.; in /l, MN und schlechteren Hss. von Arm.
ist sie an den Schluss von II geraten.
IV. De serra marina MN = /75 = Arm. 5. Mit der anderen Redaktion A 39 (Pitra,
S. 342, IV), 2 36 ist wieder Aeth. 39 eng verwandt.
V. De charadrio MN = /1 6 — Arm. 6. Diese Texte lassen auf das Zitat Joh. 3, 14
noch einige Zeilen folgen:
I Z.23f.: xat 6 ppövmos, xal ö AEwv, xai mpößarov' Ömiä yap elawv ru xriouara,
Emarvera xar dexro.
MN: Et serpens prudentior dictus est, similiter et de leone, et alia multa. Duplicia
autem sunt creaturae, laudabilia et vituperabilia.
Arm.: Aber es ist etwas auch an der Schlange gut, da sie klug ist, und am Löwen,
da er stark ist, und am Schafe, da es sanft ist. Denn doppelt sind alle Geschöpfe ...
(im Schlusssatz gehen dann die Textzeugen weit auseinander).
Aeth. 3: Beide sind geschaffen, das eine verdient Lob, das andere nicht.
43 (Pitra, S. 342f, V) und 2 17 folgen im wesentlichen derselben Redaktion,
MN hat gegen die anderen Texte ein geringes Plus. Der Schluss ist am ausführlichsten
in Lat. AB (Cahier, Melanges 2, S. 132) überliefert.
VI. De pelicano MN = /IT — Arm. 7. Die Lesart der armenischen Handschriften
„Vater“ statt ancne U Z.T wird durch die georgische Uebersetzung nicht bestätigt, ist
also auch nicht für die ursprüngliche armenische Version vorauszusetzen; sie findet sich
übrigens auch in Lat. C (Cahier 2, S. 137). Dieselbe Redaktion auch in A 4 (Pitra,
S. 343, VI, 1), 2 14, Aeth. 4. MN fügen am Schluss Jer. 2, 13 zu.
VI De nocticorace MN = 8 —= Arm. 8 = 45 (Pitra, S. 344, VD = 215 —
Aeth.5. — MN haben Ps. 101, 7 am Anfang (om. /T Arm.), fügen zu Luc. 12, 32
Hos. 2, 25 zu, lassen aber die Anspielung auf 2. Cor. 11, 7 aus und schliessen mit
1 Eor. '9, 22.
VII. De aquila MN = /1 9 = Arm. 9. A 6 (Pitra, S. 344 f, VII), 216, Aeth. 6 sind
etwas gekürzt. Allen MN haben am Schluss noch das Zitat Joh. 10, 18, das zum
folgenden Kapitel gehört.
IX. De phenice MN = Arm. 10 = 9 2= Aeth. 7; abgesehen von der Lücke
110, Z. 7—9, AT (Pitra, S. 345f., IX, 1) Z. 14 haben auch diese Handschriften den-
selben Text.
X. De epopo MN (wieder mit falscher Stellung des einleitenden Zitates) = / 11 =
Arm. 11=48 (Pitra, S. 346, X: doch steht Ex. 21, 17 am Ende dieses, nicht wie in
MN, am Ende des vorhergehenden Kapitels) = 2 3 (Zitat fehlt) = Aeth. 8.
XI. De onagro MN = // 12 = Arm. 12—= 49 (Pitra, S. 346, XI, 1: doch das Zitat
steht hier vor der ‘Eounvsio) = 2 4 — Aeth. 9 (doch hier‘'ein Zitat mehr).
XI. De vipera MN = //13 = Arm. 13 —= 4 10 (Pitra, S. 347, XII) = 25 = Aeth. 10.
Nur MN, 2, Aeth. haben die nähere Beschreibung des Tieres bewahrt, verkürzen dafür
aber etwas das Folgende.
XIl. De serpente MN = /7 14 = Arm. 14. Von vier Naturen handeln 4 11 (Pitral
S. 347, XUID) = 2 6 = Aeth. 11. — MN erweist sich als der ursprünglichste Text durch
einen längeren Zusatz vor Mt. 7, 14 in der ersten Deutung (fast identisch mit Lat. CA.
- ik —
216 Dr. W Lüdtke
Cahier 2, S.219 Et nos...; vgl. auch 42), durch Hinweis auf Luc. 14, 15ff. und
Rom. 13, 7 am Schlusse der zweiten Deutung, besonders aber durch die ausführliche
Fassung der dritten ‘Epumveia, aus der ich die wichtigste Stelle anführe: ... cum primus
homo, pater noster Adam, nudus fuisset in paradiso, non praevaluit serpens insilire in
eum. Sed quando tunica indutus est, hoc est mortalitate carnalis corporis peccati, tunc
exilivit in eum... Es ist erklärlich, dass // und die Vorlage von Arm. an dieser hetero-
doxen Exegese Anstoss genommen und die Stelle ausgelassen haben.
XIV. De formica MN = 7 15 = Arm. 15 = 412 (Pitra, S. 349, XIV) =27—=
Aeth. 12. Die Stelle 7/7 Z. 12—16 (= 4) fehlt in MN Arm. MN haben wieder die Deutungen
etwas ausführlicher. Die zweite ‘Epunveia ist inhaltlich gleich Lat. AB (Cahier 2, S. 192),
doch kürzer. Der Schluss der dritten Deutung ist in MN etwas anders gewandt als in
/l= Arm.; A2 Aeth. stimmen auch hier wieder überein.
XV. De syrena onocentauro MN = 7 16 = Arm. 16 = 413 (Pitra, S. 350, XV) =
28 = Aeth. 13. In der Beschreibung der Geschöpfe finden sich mehrere Varianten;
Arm. beschreibt den Onokentauren als halb övos, halb raupos: MN als halb Mensch,
halb Esel. In MN ist anscheinend am Ende etwas ausgefallen; beide schliessen mit
adversariorum = /I Z. 15 r@v avrıxssuevov.
XVI De herinace MN = / 17 = Arm. 1T= 414 (Pitra, S. 350, XVI) 29 und
Aeth. 14 haben je einen besonderen kurzen Text. // Z. 12—13 fehlt in Arm., steht aber
in MN.
XVI. De hibice MN: Der lange lateinische Text repräsentiert das Original, aus
dem 440 (Pitra, S. 364, XLID), W (Lauchert, S. 269 f.) und Aeth. 40 gekürzt sind.
xVIM. De vulpe MN = 718 = Arm. 18 = 415 (Pitra, S. 351, XV) = 210 =
Aeth. 15. Zu Anfang haben MN: requirit ubi est scyssura (so M; fissura N: also =
Pitras row) terrae et palearium.
XIX. De arbore peridexion et columbis MN = //25 (nur der Schluss erhalten) =
Arm. 30. Besondere Redaktionen sind A 34 (Pitra, S. 356, XX VII) = Aeth. 34 und 2 34.
Ueber die folgenden Kapitel, die in // Arm. nicht vorkommen, kann ich mich kurz
fassen. MN A 2 Aeth. bieten dieselbe Redaktion. Am grössten sind die Unterschiede
(meist infolge von Auslassungen) in dem langen Kapitel vom Elephanten.
XXVIO. De leone et pantera MN = /7 19 = Arm. 19. Die anderen Texte 4 16
(Pitra, S. 351f, XVII) = 2 11 = Aeth. 16 stellen das Zitat Ps. 44, 14 um (4A lässt es
sogar ganz aus) und haben nicht den Satz // Z. 9—10. MN fügen zum Schluss 2 Cor.
2, 11 und Ps. 35, 5 zu; vgl. // Arm. 20 Anfang.
XXIX. De ceto id est aspidoceleon MN = // 20 = Arm. 20. Andere Redaktion |
(Prov. 5, 3; Umstellung der beiden Eigenschaften): 4 17 (Pitra, S. 352, XX) = 218 =
Aeth. 17.
XXX. De perdice MN = /7 21 = Arm. 21. Kürzere Redaktion: 4 18 (Pitra, S. 353,
XXI, 1)= 219 = Aeth. 18. Das Stück Arm. Z. 6—9 fehlt in 77 MN.
XXXI. De vulture MN (ohne die Bibelstellen zu Anfang) = // 22 = Arm. 22. Ab-
weichende Fassung: A 19 (Pitra, S..352, XX, 1) = 2 20 = Aeth. 19. — Nach MN Arm.
gehört der Schluss von // 32, Z. 30—32 an das Ende von: // 22; die Kapitel XXXIH bis
XXXIV sind in // mit diesem Satz an eine falsche Stelle gekommen: vgl. Marr S. 104 f.
Am Schluss von // 22 steht in der Handschrift irrtümlich die Deutung des Einhorns;
Karn&ev druckt sie in seiner Ausgabe an der richtigen Stelle ab.
XXXIl. De mirmicoleon MN = /733 = Arm. 23—= 420 (Pitra, S. 354, XXIII) =
221 = Aeth. 20 mit geringen Abweichungen.
XXXIIL De mustela MN = // 34 = Arm. 24 = 4 21 (Pitra, S. 354, XXI) = Aeth. 21.
MN haben zu Anfang einen Zusatz: ... praegnans facta auribus pariet. Si autem per
en
Zum armenischen und lateinischen Physiologus, 317
aurem dextram contigerit ut generet, masculus erit; si vero per sinistram, femina. Male
(mala codd.) ergo ex auribus generantur. Sunt ergo et nme... Dies enuspov I S. 62,
Z. 4 hat sich auch in Arm. erhalten. — Ueber die Bedeutung der rechten und linken
Seite vgl. Konrad von Megenberg, Das Buch der Natur, herausg. von Franz Pfeiffer
1861, S. 39, 22 ff.
XXXIV. De monoceraton MN = /135 = Arm. 25 = 4 22 (Pitra, S. 355, XXV, I)
— Aeth. 22. 7 Arm. A beginnen ohne Bibelspruchh MN mit Deut. 33, 17, Aeth. mit
Ps. 91, 11. Auch sonst gehen die Texte etwas auseinander.
XXXV. De castore MN (doch ohne Petrus und Johannes am Ende zu erwähnen)
— 123 = Arm. 26. I Z.2-3 eöpioxerar ÖL dv olxw ray BaaılEwy steht auch in MN
Arm. — Abweichender Schluss der Deutung: 4 23 (Pitra, S. 356, XXVI) = 222 = Aeth. 23:
XXXVI De yena hoc est belua MN = // 24 (Schluss in der Vorlage der Hs. aus-
gefallen) = Arm. 27. Andere Rezension: 4 24 (Pitra, S. 361, XXXVII) = 223 (= Aeth. 24).
XXXVI. De nilvo MN = Arm. 28 (in // ausgefallen). Etwas abweichender Text:
425 (Pitra, S. 355, XXIV) = 0 24 = Aeth. 24. — Das nilvus von MN ist wahrscheinlich
aus !AAog verderbt: so heisst der &vödoros im Ambros. (aus Pinellis Besitz) s. XVI (Zuretti,
S. 201 unten‘. MN beginnt: Est animal quod dicitur nilvus, hoc est in flumine, figuram...
Arm. hat als besonderen Zusatz: Es ist auch ein gewisses anderes Tier im Nil-Strom ın
Gestalt... Wahrscheinlich stand auch in der Vorlage von Arm. ursprünglich ?4%os, nicht Nil.
XXXVII. De echinemon MN = Arm. 29 (in /] ausgefallen). MN fügen am Schluss
der Beschreibung noch zu: ... nares suas de cauda sua, celans et inflans se, et sie astat
contra draconem, donec eum interimat. Dagegen schliessen MN die Erklärung mit... hoc
est diabolum ab, während der vollständige Text in Arm. — A 26 (Pitra, S. 356, XXVI)
— 225 = Aeth. 26 vorliegt.
XXXIX. De cornicula MN = /1 26 = Arm. 31 = A 27 (Pitra, S. 357, XXIX) =
226 — Aeth. 27. In MN lautet der Schluss abweichend (hinter 2. Kor 11, 2) für /1Z.3—13:
Habemus ergo nos virum, divinum sermonem, in animis nostris, ut non appropinquet
alienus et inveniamur spelunca latronum.
XL. De turture MN = /1 27 = Arm. 32 = 4 28 (Pitra, S. 357, XXX) = 227 =
Aeth. 28. Die Zitate /] Z. 10—12 stehen in MN Arm. am Anfang von XLI.
XLI MN: De hirundine. — Ezechias rex dixit in Esaia propheta: Sicut hirundo
ita clamabo et sicut columba sic meditabor. Et in Jeremia dieitur: Turtur et hirundo et
ciconia custodierunt tempus introitus sul.
De hirundine locutus est Physiologus, quoniam semel generat et iam non. Et sal-
vator meus (N: noster) natus est semel in utero, baiulatus est semel, crucifixus est semel
et surrexit a mortuis semel. Unus deus, una fides, unum baptisma (add es zarpp rwv
ündvrwv. Kalüc obv 6 Övawiöyos eine nept tys yelıöövos Il A Arm.).
A 33 (Pitra, S. 358, XXXI, Z. 10 - 13) berichtet mit Auslassung der Bibelstellen
zu Anfang des Kapitels, dass die Schwalbe im Frühling erscheint und morgens die
Schlafenden zum Werk weckt, ohne diese Natur des Vogels zu deuten. In Aeth. 33,
@ 32 und der Wiener Handschrift 33 (Lauchert, S. 263) kommt sie allein mit Auslegung
auf die Asketen vor. Mir erscheint es wahrscheinlicher, dass die drei Zeilen aus dieser
Redaktion in 4 eingedrungen sind, als die Annahme Laucherts, dass in 4 die ‘Eopumveia
dieser Natur ausgefallen sei. /1 28 unterscheidet sich dadurch von MN, dass die Zitate
an den Schluss des vorhergehenden Kapitels gestellt sind.
XLI. De cervo MN = /1 29 = Arm. 34 (doch hier mit verkürzten Schluss). MN A
erzählen am Ende von den Haaren des Tieres. Auch die sonst identischen Texte 4 30
(Pitra, S. 358, XXXIU, 1-+ Scholion) = 2 29 — Aeth. 30 haben diesen Zusatz nicht,
haben übrigens am Ende des Kapitels Varianten.
= (en
218 Dr. W. Lüdtke
In der folgenden Textprobe bezeichnet Arm. den armenisch-georgischen Text;
stimmen beide Uebersetzungen nicht überein, so bezeichnet ein kursives Arm. die armenische,
@g. die georgische Lesart.
MN: [XLIL] De cervo. — In psalmo XLI dieit!: „Sicut cervus desiderat ad fontes
aquarum, ita desiderat anima mea ad te deus“. Cervus® inimicus est draconi. Draco®
autem fugit a cervo' in fissuras terrae‘, et vadens cervus et ebibens® implet vasa sua?
fontem aquae® et’ evomit'” in fissuram terrae et educit draconem'! et conculcavit!® eum
et occidit eum. — Sic et dominus'? meus'* interfecit draconem magnum, diabulum, ex
caelestibus aquis, quibus habebat's, sapientiae inenarrabilis'®. Non enim potest draco
baiulare aguam neque diabulus sermones caelestes'’.
Si enim et tu habueris intellegibiles
dracones absconsos (= xexpvpuevovg) in
corde tuo, invoca Christum ab evangelis
per orationes, et ipse occidet eum.
Tu es enim templum dei, et spiritus
dei habitavit in te.
Capilli autem cervi ubi apparuerint
in domo vel de ossibus incenderis, num-
quam draconem invenies.
Vestigium dei et timor Christi sı
inveniuntur in corde tuo, nullus spiritus
inmundus introibit tibi.
u
xai ob, dvdowne, Euv Eyns vospobg
dpaxovras xextnuevoug &v Th xapdia
oov, xalsaov ru ebayyekıa, xat Aeyoval aor
„od yovebacıs, od norgebasıs, od yevdo-
paprvpjosıs.“ ru vospu böara Euv Axodang,
2eucasıs nücav xaxlav. xal yiverat ou N
xapdia vabs Veod, xal ro mreöna Tod Vsod
oixe? Ev 00t. zoiyes yüp Eldyov Eüv pyava-
aw eis olxiav, 7 dareov abrod Eiv Üupeden
rıs, obdenors Öaumv Öpdxovzos Vewpnasıs
n iyvos. Öron yüo yYößos Aprorod Euv
sbpe 7) eis ryv xapdtav aou, obÖERoTE movmpÜv
yäpnaxov avaßaiveı eis ryv xapölav aov. 6
gvaroAöros odv oDx dpyüs Ehaimaev nep!
Tas Elagon.
ı dixit M ‘0 uzv david &onaev Aeymv Il Arm. | ?ö yuarolöoyos Ehefev nept rhg eildpov
örı Zorıv (sehr add. Arm.) &y9oös II Arm | ®xai &av... / Arm.; und wenn erblickt und
flieht Gg. | *a cervo om. // Arm., und hineingeht add. Arm. | ’in fissuras terrae om. IHR
in das Loch Arm. | #et ebibens om. // Arm. |’=rü dyyeia abryg Il: den Mund Arm,
die Seite Gy. |°—Bdaros zyyatov II, Wasser der Quelle @g.: der Quelle om. Arm. ;
»2ffpyerar Er! ryv yjv (Loch, 6ryv Arm.), örov üpaxwv Eativ xexpunpevos (sich befindet
Arm.) xa: add. /I Arm. | '’ xy2eı (add. das Wasser Gg.) II Gg.: om. Arm. | '— eis mV
daydda, xal dvapspsı rov Öoaxovra Il: und füllt an das Loch, bis hervorkommt die
Schlange @g.]...(°)sich befindet. Wenn sie herauskommt, zertritt und so tötet er. Und
wenn nicht, das Wasser giesst er aus in das Loch und tötet. Arm. ! '® Praes. Arm.;
mit den Füssen add. @g. | '* 2wrno Il, Lebendigmacher Arm. | '* n(oste)r N Arm. (add.
Jesus Christus Gg.); add. abrög novos I |: — @v eigev IT| 's evdeov ooyias xal dperig
appnrov II Arm., Evdeoy oogias Gg. | '" od dbvarar ö öpdıwv Baardaa: Bdwp, obdE ö Örafokos
rov odpdveov Aöyov Il: Welchem Wasser nicht fähig ist zu widerstehen der unsichtbare
Drache Teufel Arm. (Subjekt und Verbum im Plural @g.). — Darauf schliesst Arm. (G9.
fügt eine andere Schlussformel für das ganze Werk zu): Demnach also schön geredet
hat der Physiologus die Naturen (sc. von Tieren) jeder Art.
XLII. Derana fehlt in Arm. MN stimmt mit /7 30 und 429 (Pitra, S. 361, XXX VII)
überein. Man vergleiche den Satz /TA: od neisı yap adror zepi &v zdayovar, mit MN:
non pertinet eis, de quibus patientur in abstinentüs laborantes... 228, W 29, Aeth. 29
bieten eine abweichende Redaktion.
XLIV. De salamandra fehlt ebenfalls in Arm. MN stimmt wieder mit // 31 überein.
Die drei Jünglinge im Feuerofen, die in diesen beiden Texten an den Anfang gestellt
werden, kommen im Aeth. zwischen Kap. 39 und 40 vor; vgl. Hommel, S. 139 f. und
Fe re
Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 219
Pitra, S. 416. Aeth. 31, 2 30, W 31 bieten einen besonderen Text, während A 31 (Pitra,
S. 361, XXXIX) wenigstens in der ‘Epuyveia mit /T MN geht.
XLV. De lapide magniten MN = A 32 und 38 (Pitra, S. 362' und XL, 1 bis
Z. 13 deppw) = II 52 (S. 60, Z.5—6)= 233. In 4 32 I] ist die Ueberschrift ausgefallen,
so dass der Text zu dem folgenden Kapitel vom Diamanten gezogen ist.
XLVI. De lapide adamantino ist in MN stark verkürzt; doch die Erwähnung von
Amos beweist, dass MN auf //32 (S.61, Z. 17, 18) zurück geht. Auch 4A 32 (Pitra,
S. 362, XL, 1) ist etwas gekürzt. Eine etwas abweichende Rezension hat 2 31, aus der
Aeth. 32, vielleicht auch der stark gekürzte Text W 32, stammt. — Ein anderer Text
über den Diamanten steht oben MN XXIII = 442 = Taurinensis s. XII (Zuretti, S. 206
oben).
XLVI. De columbis fehlt, wie die vorhergehenden Texte, in Arm; auch in // steht
es nicht. MN ist = 2 38 (bis Zuretti XII, 1, Z. 24 xoxxtvyv). Verwandt mit 2 ist W 35, 1.
4A 35, 2 (Pitra, S. 363, XLI) weicht ab, hat ausserdem noch ein Stück vorangeschickt,
das W 35 an zweiter Stelle mit der Ueberschrift /lepi ö&urrspov xal repıorspäg erscheint.
A erweist sich durch Vergleich mit Aeth. 35 als sekundär. Dieser hat zuerst den Text
2 MN und an zweiter Stelle den Abschnitt W 35, 2= 435, 1 vom Habicht.
XLVII. De saura eliace hoc est anguilla solls MNN=/1=Am1=42=212
—= Aeth. 2. Dass die Stellung zu Anfang in // Arm. nicht richtig ist, geht aus der
Schlussschrift hervor: /l Z. 12 Kalos odv 6 Duarolöros EldAnasv nept 7 Yyloswz Exdorou
revovg,; ähnlich auch Arm. In M hät eine jüngere Hand zugefügt: Explicit liber crisostomi
de naturis animalium. N hat: Explicit de natura bestiarum sancti iohannis constantino-
bolitane urbis antistinie. Liber conscriptus deo gratias amen. Auch MN haben den kurzen
Zusatz, der bisher nur durch // Arm. bezeugt ist, am Schluss der 'Eoumveia: cuius nomen
vocatur oriens in propheta Jeremia (om. Il Arm.), et ipse est sol iustitiae, sieut apostolus
dieit (om. I Arm.), et aperiet tibi intellegibiles oculos cordis tui et novum pro veteri
fiet tibi vestimentum.
Es wird sich schwer entscheiden lassen, ob die Kapitel XX bis XXVII von MN,
die in // Arm. nicht vorkommen, ursprünglich zu der Redaktion (MN // Arm.)* gehören
und nur in der gemeinsamen Vorlage von (/T Arm)* ausgefallen sind, oder ob sie in
dem Original von (MN)* ein Zusatz aus der Rezension (42 Aeth.)* sind. Die Stellung am
Ende in A Aeth. spricht dafür, dass die fraglichen Kapitel in dieser Gruppe zugefügt
sind. Doch da 2 die Reihenfolge mit ziemlicher Willkür handhabt, könnte man eine
gleiche Freiheit auch in (MN)* annehmen und die Kapitel trotz ihrer Stellung für eine
Zutat aus der anderen Reihe halten. Dass die beiden Gruppen Varianten einer Urform
sind, geht aus der Tabelle, die die Beziehungen der Texte natürlich nur in den all-
gemeinsten Zügen wiedergeben kann, hervor. Aeth. (nach Hommel, S. XVIII Anfang
oder Mitte des 5. Jahrh. übersetzt) stimmt in der Kapitelfolge mit A überein (doch
32 Diamant, 38 Magnet ohne Vermischung und Wiederholung), der Text steht zwischen
4 und 2. Eine andere Variante von A ist der illustrierte Physiologus von Smyrna, eben-
falls mit Abweichungen in der Kapitelfolge.'
i Strzygowski, Der Bilderkreis des griechischen Physiologus 1899: Byzantinisches Archiv 2. Die
Handschrift ist um 1100 geschrieben. Das Kap. 40 über den Hirsch ist der Redaktion 77 entnommen
(S. 37.) — Goldstaub erwähnt hier S. 104' seine „seit langem vorbereitete Arbeit über den mittel-
griechischen Physiologus“: sie ist meines Wissens nicht erschienen. S. 44 erwähnt er einen Mailänder
Physiologus Ambros. A 45 sup. [Fol. 97v bis 116Y]: „(Palimpsest s. X) wohl die älteste griechische Hand-
schrift.“ Martini-Bassi, Catalogus codicum graecorum bibliothecae Ambrosianae No. ı nennen den Text
„optimae notae“, setzen aber die Handschrift ins 13. Jahrh.
-8 —
220 Dr. W. Lüdtke
Es bleibt nun noch übrig, das Verhältnis von MN zu den anderen lateinischen
Texten zu untersuchen.
In der folgenden Uebersicht bezeichnet:
V — Vatic. Palat. lat. 1074 s. X, von mir im Jahre 1902 abgeschrieben.
ABC = Die von Cahier, Melanges d’archeologie, d’histoire et de litterature, T. 2—4,
Paris 1851 ff. veröffentlichten Texte, und zwar (cf. 2, S. 90 ff.):
B = Bern. 233 s. VII — RX
C = Bern. 318 s. IX
A = Brux. 10074 s. X.
C folgt, wie schon Lauchert S. 90 bemerkt hat, der Ordnung von Pitras 4 und
Aeth., stimmt auch inhaltlich mit ihnen überein, bietet aber leider nur eine Auswahl.
B hat im wesentlichen denselben Text wie V, den schon Cahier 2, S. 96, zu dem
Bestiaire des Guillaume gestellt hat; Max Friedrich Mann, Der Bestiaire divin des
Guillaume le Clerc (Französische Studien 6, 2, S. 37—73) hat ihn 1888 nach British
Museum Reg. 2 C. XII (s. XII) abgedruckt. Diese Handschrift stimmt bis auf Kleinig-
keiten mit V überein, besonders auch in dem Zusatz von Stücken aus den Etymologien
Isidors von Sevilla am Ende jedes Abschnittes. A wird erst durch Vergleich mit MN
richtig eingeordnet. Es gehört zu der Uebersetzung VB in seinem ersten Teil, darf
aber nicht, wie Cahier es tut, in seiner zweiten Hälfte mit der ganz selbständigen
Uebersetzung C verglichen werden. In A ist der zweite Teil des Textes der Uebersetzung
MN entnommen. Die Uebereinstimmungen von A und MN sind in der Uebersicht durch
den Druck hervorgehoben. Bei C sind die Kapitel, bei denen Cahier C mit A zusammen-
wirft, ebenfalls durch fette Typen ausgezeichnet. Gelegentlich erkennt er das Bedenk-
liche seiner Methode auch an; vgl. 2 S. 199: „Bien que A et C n’aient re&ellement
que quelques ligenes en commun, on y reconnaitra sans doute deux variations d’un seul
theme, pour ainsi dire.“
Auch J. P. N. Land, Anecdota Syriaca 4 (1875) S. 136 gibt in den Noten zum
syrischen Physiologus, in denen er den Versuch macht, die Texte nach Klassen zu
gruppieren, eine Tabelle, die man mit der folgenden vergleichen möge. Er rechnet auch
den Archetypus des Syrus Leidensis zu seiner Familia secanda (Pitrae Armen.; Lat.
Bern. 233, Bruxell.); doch diese Zuteilung ist nur in der Kapitelfolge begründet: der
Text ist eine besondere Spielart, deren griechisches Original nicht vorliegt.
Cahier | v B A 6 MN
2, 107 | Leo 1 | 1 1 A) 1
2, 218 Saura. — — = (2) 48
2, 117 | Autolops 2 2 2 | (0) 2
2, 126 | Lapides ignif. . 3 3 3 — 3
2, 122 | Serra. 4 4 4 (21) 4
2, 130 Charadrius . 5 6) 5 (3) 5
| 2, 137 | Pelicanus 6 6 6 (4) 6
| 2, 170 | Nycticorax . 7 fl Ü (5) 7
| 2, 165 | Aquila 8 6) 8 (6) 8
| 2, 183 | Phoenix . 9 9 9 == 9
| 2, 178 | Upupa 10 10 25 (9) 10
|
©
|
Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 221
PEREBREERERE 5. > SSEOmEBe N © |" nn
Cahier V | B | A | G MN |
| A
2134 Viperasuhn hat ee _ — 27 12
2, 218
4, 68 SEIDENS EA. A 0 EM A — 1.28 we 13
2, 144 | |
De 188-2 KFormicaa a, 11 10 » os 1oy| Es |
DSB T3R 2 BDITEN. EL.ONOc." N. nn. 12 a En ea) 15
D08 | Brinaciusı 2.0. ss 1913.28 (12) 16
DOSE DIE N Br ne ee ld 14 Frgm. = 17
197908 WVülpes. nt le ei.) 10 15 12 | a3) 18
DE 05991 "Unieomis :"; 2.2... | 16 16 1322:(16) 4 |
E92 9gEe@astor Se era ;LR LT2eh 14 — 35
981204 HT yaena „lau an) tel | AB 15 a
Sala FElydms Let ee 19 PR BEE Er
ee en or ee T
3, 225 Onaperac ae a el SPZEN 1,26: 11
37231 Sin a Ri en FE SER EI le er ur —_— 1.24
3209 Eulca. Su 0 Se le 22 3... 26
3, 238 Panthera, sa. sen... DA@EN E23 36 (14) | 28
| 3,253. | Aspidocheone ..:.. 5 | a | —- |ad) |
AR eperdie antun ee a 20 20,20 Ss)
I ee ee | Ne re ee
Sen20S 3 MNsIdan. Sa a era 228 Da a a Bee
3, 263 Turtur N eh 29 | 283 | .28 —H 2:40
Br Yo |EGervus San Hi here] 80 Doz, et
3.272 | Salamandra ©... 0...|.31 | 30° | -22. |. (ie) | 44
Bros Columbaeze ru ar. 32 ne | 24 | — 20347
3, 284 | Peridexion . . . ... .| 33 Er 30%. 11.492) 019
A Dia Wplephas 2 eu SE 22) | »
| (4 63) | Amos proph. . . . . » E35 _— | — _ 27
Ve Te ee ar = 23
Myrmeeoleon®. v2... ee A — 32
ANEBOE ER Ehates u Re ee u 82 (23) 22
4, 70 | Lapis indicus . . Ne en 34 (24) | 25
Aus dieser Uebersicht geht hervor, dass A 1—24 — VB ist; als Ergänzung ist dann
ein Auszug aus der Uebersetzung MN beigegeben (ich setze die Zahlen von MN in
Klammern hinzu): A 25 (MN 10), 26 (11), 27 (12), 28 (13), 29 (16), Frgm. (17), 30 (19),
31 (20), 32 (22), 33 (23), 34 (25), 35 (26), 36 (28). A hat also die Reihenfolge von MN
nicht geändert. Besonders beweiskräftig für den sekundären Charakter von A ist das
Kapitel über den Onager, das A26 MN 11 wiederholt wird; es kam schon oben
A17=VB21 vor.
In den C6opkaku 1 (1899), S. 401 streift Marr nur die Frage nach dem Alter
des armenischen Physiologus. Er gibt hier in $ 387 hauptsächlich eine Zusammenstellung
von Zitaten armenischer Schriftsteller — mit Eznik von Kolb beginnend — über die
Naturen von Tieren. Doch können sie nach ®asaonor», S. LI, nicht dazu dienen, das
Alter der vorliegenden Uebersetzung zu bestimmen. Da die Satberder Handschrift schon
- 10 —
222 Dr. W. Lüdtke
vielfach verderbt ist, ist die georgische Uebersetzung lange vor der zweiten Hälfte des
10. Jahrh., aus welcher dieser Kodex stammt, angefertigt. Marr ib. S. XLVIII setzt sie
um 800 an. Trotzdem wir, wie er S. XLVIl und XLIX ausführt, bisher nicht imstande
sind, das Alter armenischer Uebersetzungen genau zu bestimmen, dürfte sein Ansatz
von Arm. auf das Jahr 600 ca. ungefähr das Richtige treffen.
Auch über das Alter der lateinischen Uebersetzungen wissen wir nichts. Cahier 2,
S. 150%, weist darauf hin, dass sich die Zitate aus der Bibel fast immer von der Vul-
gata entfernen: „Il semblerait que l’ancienne version italique füt generalement leur guide,
ce qui serait deja un indice de date bien &levee pour nos traductions occidentales du
Physiologus.“ Sofern MN nicht wörtlich aus dem Griechischen übersetzen, trifft diese
Bemerkung über den Bibeltext auch für sie zu. Ps. 57, 5. 6 (in Kap. XXXII) stimmt
z. B. in M mit der altlateinischen Uebersetzung überein, ist aber in N nach der Vulgata
korrigiert. Und welche von den drei lateinischen Uebersetzungen ist die älteste? Vieles
spricht für VB, die auch am verbreitetsten zu sein scheint. Freilich will Lauchert, S. 90 £.',
die grössere Ausführlichkeit dieses Textes in den Auslegungen eher einer erweiternden
Bearbeitung des lateinischen Uebersetzers zur Last legen, als in ihr die getreue Wieder-
gabe eines griechischen Textes erkennen. Auf mich macht VB den entgegengesetzten
Eindruck. Es ist auch sehr wohl möglich, dass die beiden Texte (4 Aeth. Lat. C) und
(I! Arm. Lat. MN) Bearbeitungen eines älteren griechischen Originals sind, das verloren
gegangen ist. Für eine Ausgabe von MN, die beide ziemlich verderbt sind, wäre die
Vergleichung anderer Handschriften (ausser A, 2. Teil) sehr erwünscht. Die Durch-
forschung der Bibliotheken wird vielleicht auch etwas Licht über die Heimat der
lateinischen Uebersetzungen verbreiten. In Italien scheinen Physiologus-Handschriften
nicht häufig vorzukommen.
' Von breiter Paraphrasierung spricht auch Goldstaub: Philologus, Suppl.-Bd. 8, S. 360.
BR
’
VroambrsNnnde& vurftvun DrR
" USBPUUNUPr WTULPUUBUYV
Iyır Dinpbhugnı Sulpwdarnbofd wnofd um.
fg dp guyeh br bafmmpkpubuis noupf
papp wbowfbpn] wjtpuit [rängm ud Eh,
eo grusel fnup —— Kufdmgpkpa] . bayı
ful ap ger ghpubuibopbt quitntunap (lubp
be punbpf bzw fetp Oz — ywänfe
qdmup b kom! Swuhwtu: Uyzu punufus
25. Uupktwgfu bpphilu mıgquhh nr wlur
uabgdmemduhen] LE umofhn dd, (Bagtbrf
EEE or eye mus engeren
Abus be wabgdmwdp jpmSbh (op: Aut
BP ui gunmahen A (unpSpgulu,. .. »
Put LU— “ap j# bı dp wipunm [I buwlı.. n):
UERUR EEE
SI ranmppppuhuitit E Shin. — &.eenpgf
ae HPehgsllempe Sof np Peju ger
Page bu gargbp fphupuit 0. np qufme Ale pepbug uwgchithu Sogn ug
yadufne hung, gun qup frgpbup be felwudps pun Noqeuf grgupubne Abu:
nennen En Lozasitren Er erbet meeetn Vierer sie Fontane
mn mpb—u—t, uibogueum uw tal gucken Guphum dan... P för gib gurbpeuiug
wear enguuiu,. (Ben Bio):
2. Urbufpbutp Vayıhfı media MI (Pr umge bp 145 6), Skmtehpuf Sf
Mk fußgubpfir uyu [I ae wur un kgdnmdp m md kaymyku. 9X 50+4%X 10—490.
AO IX II: Dpu (be Sf delifzubeh) pugmnpnefF kung‘ Tupktugft a.
qm L wub] , et ehupız uyupınwlul E Jh opauas dEg bofFufgu kofd wvwund wb.
qud bpb; bep pohhpl, Swehudupe Appunnuf un fpuibfi: Uyu pugunpn-
but 9 fr Yhenm It wann” pgpf “fit zpunch,p be “gnplwb nuunhp, pr
beb “Plug bpbp,e qubg bo wntmmilı S. Urbmfpkuip vaanmd bh, np Sf
mqwapm futbbpp uyu bp" wbpwgumpbjb Brrwd pwabpp quupu bih Agua,
bepbe uf Gunl unkpnpge puyg rpufSbenbe papp pbinfp Ahnwgppubph mhf uyu
pwnbpp neun gemwgug wuqwgpa[dpetbbpp dngpfb Wpuug Puwgpfp db: Mipp
uzpwunm Pb uyu pwnbpf by pugwnpu [Bft mu: Du Gupgmdl br pufdh
tut gib] — "be Aneng‘ bpfg be gupbuh wwuuig,, ba Quufumd” 5 \hpbp-
Eve
224 US- TULBPUUBUV
Zap umunslihriug Je 2, ‚jur bau lanla pa pur meta Sauyey ne En
wirgund‘, kubp br ynmu gupg bet, br fulinth püg mlli kpkp wirgud‘, sumu gaygyi
S- Uchmfphuirf Jbppei pwgannpn fee Agägumd & br Ag er DE
Yaipbugfet up dinge], (eelkginB Hark: gpbg2, Saum EEE
grpbg mumuig,, Gunl“ Thpbwf (ke) zuphwl mmunibg,, umung br,f be wmuilg
Brueg „0: Pugfonepuikhg app sopu,, =miup eu RE er
eye PP- Eger Ynusiuuguesl ss; Syg Allan SGepas erazul ug Eee
zepe) jmmufig JpmEzE wuwelhe Sits ayufnph gajgı kin eupbes peututar Fon Re
u gdürliubpp; nu Appg epnpkpme- parb, ‚pesumlns ehe ty np ngeobaened Eau
a TE er Bea a er nee
nu re ra ee el no Dina
pangbu 5 wabgbmemdß Jbpzpzku pugunpmfAfntp, fep BE lwoupp Ulpılait din.
eu e Apa 2 PE e Ynaanın ze, ea mz ende ek Be
kpkp,) bl z& wahmmd ful“ ufnuy 5 defummd be [BE u ummumnd , ap
froupf phggetmep felinump Uhpılaı E Fhpmpkpud‘ Capfı Suilap Sugbe (6 Yupfıp
übp wwgezinmßuhb; Sul "dinger wm. dan wplend,, u dh mepfz
etufs app Serlup mgpaje opp,s " Lumnpgefuh mm 1pkuie mu dm ul na,
de Brqufbut pphupui & gayg nm:
Tina [Fnemed) &, [BE au wunbgSmudp: m dmmed E mehjh ptaruiı be jaldaue
fh Suihigunmuufus phyuge]f , ipod; poynp Pnsuilzuüribpu bg Pb Yun mtl
ei euer
"Ai gbumda, = 450 + ‘Phre bpb, = 34 "opkul mwundtp, — 40, ph
udbup 493: Uyu zu alapp (493) JE pwdnend“ E Skinkitun nıbpfii — 400,
70, 20, 3, npabp Tnyuemufuyupihup zuppa] puuuenpbpf be mundpmf up.
enuyuyınlpu] * dp mwtup
di 400 — %
20—n en
UnbgSnewdp uyugbu pmedachpmg zb Shui Ip quad Ir udingd
forpf [elinunp, [Pb Apfwnnu undeng? opp Ag Sunlag zwtuhlg 5 dıpdm [Heu
dPpdrg ("Bullen Funl“ zuofbu Guy,» Dart. PR 1)» ap Sun “pr Jegup-
qujuh mm tpbhulie um domu wpbench, umSdammsd bu Bia2 mnesrh Ley, kpp
Ababkpu "upfwahpf „, wgol&kn] denp Ip umuitmitp Sumundz gu qunbpuubuy
felupm [pet Kupgpuib,: Ugofspb uyu SPug Funllpt In, pum Funlugppf, Un uno.
wm, Upbewgugbs Cppapg, Uhgbppapg he Mibhpapgy Sadbpp: Muh deu gapu dur
derer np bu Ppobpuyfi, Lplehaylui, TWunpuulut br Zuitgmnbub) qaupu Eh ©
Jegapgujik wm pbutin wa dücmu wpbend, uwSdatikpfig:
Pr Gupbhugn uyu wabgsawsh Ile wnbgdmmShhp, bpp pump diofnupkr
open 5 pub Gugdag . ommnhpfe upumuyuyımad fFarbpfe qgueilupp disk den
rhre zen vnfapuhuit Eu Suy wor qulaf degme[Afeülpf dh) :
ı Uhpdiadı nufıt ınh'u [52777 +b - “Gold wbwubhgu koldu (Faqnır wbıynı win b ywenıp gb pwpwbghr
rn ers
en
—- 2 —
Ein neues Exemplar des alten Aytark‘ und Allgemeines zu
seinem medizinischen Abschnitte.
Von Dr. med. Ernst Seidel.
Im Janre 1899 erwarb ich vom Buchhändler
Markarian in Konstantinopel ein altes armenisches Kr
Druckwerkchen, das von ihm als Ayt‘ark‘ („Astro- a
logie“) bezeichnet wurde, mit welcher Angabe ein
flüchtiger Ueberblick über den Inhalt überein-
stimmte.
Das Buch ist mit starkem Bindfaden in Holz-
deckel gebunden, die am Rande ihres braun-
schwarzen Lederüberzuges deutliche Spuren einer
eingepressten Zierleiste tragen und nur wenig über
das Schriftblatt hinausragen, und ist 16 cm lang,
11,5 cm breit, 2,5 cm dick.
Das Format ist Kleinoktav. Auf der letzten
Schriftseite finden wir zuunterst den Vermerk:
Uye zbrpe polatgul (SIC!) wibnt. pr. bp bi be
db ınbınp. p. (Bmıfu[$ %. Unmittelbar darüber sind
als konventionelle Nummern der Bögen (vun) auf-
gezählt: mpg: bg: kp: . 4. dm. Ip.
44: 44: 4b. dg. bb. bp. Ab. p- kw. pe br Pr. Fügen wir hinzu, dass die Blätter
(@=«l#) mittels der Indizes #- £- 4- 4: nur bis zur Hälfte eines jeden Bogens markiert
werden, so lässt sich an der Hand dieser Anleitung leicht feststellen, dass folgende Bögen,
bzw. Blätter von den angegebenen 24, bzw. 192, fehlen: Bl. » bis Bl. #, Bl. #e- g-,
Bl. # bis Bl. #e- (£). Bl. 4: (r) ist hinteres Schmutzblatt. Es sind also zusammen 12 Bogen
und 1 Blatt, demnach reichlich die Hälfte in Wegfall gekommen.
Das Druckpapier ist steif, dick, von grauweisslicher, an altes Elfenbein erinnernder
Farbe und ungeglättet, die Letter gross, ungeschlacht, oft (so beiy, 4,%, 4, 7) sperrig,
die Schrift in der Hauptsache in Schwarz, bei den Ueberschriften und Initialen meist (hie
und da auch streckenweise mitten im Text) in Rot. Die Wörter sind von einander nicht
getrennt und brechen willkürlich ab, so dass oft ihr Endbuchstabe am Beginn der nächst-
tolgenden Zeile steht. Zur Interpunktion dienen wereaged und yged, letzteres wird ins-
besondere vor und hinter jeden Buchstaben oder jede Buchstabengruppe, sobald sie
einen Zahlenwert ausdrücken, gesetzt. Druckfehler sind wenige, die Abkürzungen die
gewöhnlichen und häufig. Jede Schriftseite hat ausser der vollständigen oder — bei
längerem Texte — halbierten Ueberschrift 16 Zeilen und einen — im Schlussabschnitt
oft noch Schlagwörter tragenden — Rand, dessen Breite durchwegs ungefähr zwei
Drittel der Schriftbreite ausmacht.
226 Dr. med. Ernst Seidel
Der Lesestoff verteilt sich in folgenden zehn Abschnitten auf den Druckraum:
1. 'Ep‘ud „geistliches Liederspiel“ von Bl. #r- bis Bl. #r- g- v.
2. Zdarin Cucane „Jahresprognostikon“ v. Bl. #e- (#) bis Bl. 44. 7- v.
3. Amsacwie amenain ieyagamac (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zamisn Oucane
„Monatsprognostikon“ von Bl. #4- (5) bis Bl. #64. (q. v.), beim Dezember be-
einnend.
4. Umemn imasdasiri: Asaceal: Hayags: Lusnin avuren: Vor zerazn haidne: (im Text)
oder (in der Seitenüberschrift:) Zerazn ceucane „Traumbuch“ von Bl. #6. (g- v.) bis
Bl. #4: 4- v.
5. Srpoin Güryi hrabin. asaceal e ws gayantac. te zine liniei: (im Text) oder (in
der Seitenüberschrift) Zyayantn cucane „Kalendarium‘ von Bl. 44. 4: v. bis
Bl. #24: (£.) v.
6. Wasn asdeyae colanaloi (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zasdeyn eucane Stern-
strahlendeuter“ von Bl. #4. g- v. bis Bl. #g- (g-) v.
7. Zsarzn Oucane „Sternenlaufdeuter“ von Bl. #4: (£.) r. bis Bl. #4. (z-) r.
8. Wasn lusnin. Vor pag arnu (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zlusin Cucane
„Monddeuter“ von Bl. #4: (r.)r. bis Bl. ##£. v.
9. Wasn dyaji. e. avurn. Vor dearn 'en. t‘e pari e te Car: (im Text) oder (in der Seiten-
überschrift:) Znsank'n Cucane „Nativitätenlehre* von Bl. #£. v. bis Bl. #4. g.r.
10. Pisgaran. "ev hak-imaran. asduik ev zarmanali: mecin Jalalios hak‘imin arareal (im Text)
oder (in den Seitenüberschriften::) jalinos hak‘im „Hausarzneibuch“ von Bl. #£. 2- v.
bis Bl. fr- (£-) r.
Noch sei erwähnt, dass auch handschriftliche Texte, bestehend einmal aus sieben
zusammenhängenden Seiten, sodann aus einem losen Einzelblatt, dem Ganzen vor-
gebunden, bzw. eingelegt sind, die aber wohl sämtlich aus Gründen des quale wie des
quantum kaum als sinngemässe Ergänzungen unseres Sammelbandes aufgefasst werden
dürfen. Doch sind die Akten hierüber noch nicht geschlossen und nehme ich vielleicht
ein anderes Mal Gelegenheit, mich zu dieser Frage zu äussern.
Durch das ganze Buch findet sich keinerlei direkte Andeutung des Druckortes,
Druckjahres und Namens des Druckers, wohl aber unten an der Vorderseite des Schluss-
blattes jenes bekannte Signet D. T. Z. A., welches bereits in einer ganzen Anzahl von
Frühdrucken (vgl. Handes Ams., Jahrg. 1894, S. 361 und S. 363) zutage getreten ist.
Man muss bedauern, dass auch diesmal die Hoffnung, etwas Näheres über die Person
des Druckers zu erfahren, zu Schanden geworden ist.
Nach dem Vorhergehenden kann ich, vorbehaltlich einer vergleichenden Autopsie,
nichts anderes annehmen, als dass der mir eigentümliche Sammelband, so wie er ist, zu
den drei der wissenschaftlichen Welt bereits bekannt gewordenen Exemplaren des Ayt‘ark‘
von 1515/14, nämlich den im Besitze der Mechitharisten in Venedig, der Jakobiner in
Jerusalem und des Garabedklosters in Caesarea befindlichen, als ein viertes hinzu
gekommen ist.
Wenden wir uns nun zum zweiten Teile unseres Themas, nämlich eine allgemeine
Charakteristik des medizinischen Abschnittes zu geben, so erweist sich eine vorherige
Analyse desselben als unumgänglich. Er zerfällt in folgende, verschiedenen Quellen und
Entstehungsperioden entstammende Unterabteilungen:
I. Bogen 17, Seite 8 (17,8) bis 18,10. Ein Gemisch volkstümlicher Rezepte gegen die
mannigfachsten Leiden, wie Leib-, Zahnweh u. dergl., Kosmetika usw. Wir wollen
die kulturhistorisch, im besonderen für die Geschichte des Aberglaubens belang-
reichsten wiedergeben, und zwar:
Ein neues Exemplar des alten Ayt'ark' etc.
Bd.)
Ant‘imos. "ev pakos. ar mimeans "egin. ‘ev
ürea(n)e gamavn zadamn h“asecin. "ev i con
angecin. ‘ev hasducoj antrecin. te 0 zmer
anuank'n i hac kre 'ev ude. ev asduco). Sp:
cuntr tne ail adamn & cam:
: a
2. (18,1.)
Ar hyi labsdag (reete lambasdag) mi. 'en
zp‘orn jerk‘e. ‘ev han zp‘orn xorwe. "ev (mok
orowain dur. *ev ar an bargi: Vor morac-
god lini. aicu maz exen i nerk‘evn :
L
FE Sant 5A
I4.3, AS.
E bt. yulufih Azubis
Gwuiup. Br
= Lgenen npyr- q Inup
Sl wi o zul uhuutd np
> aba 2yL&PrytappgluuldEg) juukun
= gu 3, 7Supuunu Rn Fkqunfe
Plug Fuuku . anfzEp
when hm pn [mr Zypmpauig
R -t prauulfugussk zug Pot » BETLE] Urt,
ER In
SEE plü. upenukusrn.Lı Fundugun
Orb pukn. uraylabugk. knppbus
\ x en
127 a yrrpu pin ABL 7)
am A ne
Kufuun‘uk “ Luk ug pr :
; len fun Lid
{ .dE.
DD
N
1
Antimos' und Pakos kamen zu ein-
ander und zogen freiwillie Zähne. Als sie
ins Meer fielen, erbaten sie sich von Gott,
dass, wer ihre Namen auf Brot schreibe,
dieses esse und vor Gott zwölfmal nieder-
knie, dem kein Zahn mehr wehe tun solle.
Nimm eine trächtige Häsin, spalte ihr
den Bauch, nimm (den Fötus) heraus und
brate ihn. Gib ihn in(?) den Leib einer
Frau, so schläft sie beim Manne. — Ist
Einer vergesslich, so räuchere man unter
ihm Ziegenhaare.
17 Surpl- B 3;
uk urup . Lhwunskupunpu ‚gu 5
pP: Lug grägk : 2 3 3
X Lug, penpwpwmuunch. ga - |
Sfulmuruuypk: ler p: |
</ nyj-eyumuhılb 2 Lgıfap
wXbqpk bh Sutıpnptfenpyk x
lung npnyu funnep & kun |
uyun) :L Irdanwglen, fup. |
uydne. ugspEbußubn pi SER |
Dee Lem Dina:
aufn pi a guufXpXfuguch, x |
Lupmuguu poraker- opruink 3 - Sn A
T Erkufup. qgnpzuchpwüuhnn 9; e
npk- korpppridngeVeglungi
LurigunbumulEug Imepie. Ups
wu pub pump pur
dr.
Zwei Seiten aus dem Ayt’ark'‘- Buch.
3: (18, 2.)
P‘agoci tey. ar ur ganad amanow. &.
(— £&ı?) pananxos asd. 4: darba ‘ev zuseyn i
eurn cke. u dur vor xzme zarg ı kKit'n "ev
asa. Ara. Sia. imamdila. id«gea. aylia:
4. (18, 3.)
Ail ar qu& mi row. !ev "eries d/eur Jnakre
aselow: Vorbes tatarecuger zpxumn arean
Mittel gegen schlierigen Schleim.
Nimm Wasser in einem grünen Gefäss und
rede es an und sage dreimal, indem du
eine Nadel in das Wasser wirfst, dieses
zu trinken gibst und auf die Nase schlägst :
ara sia imamdila idjea agliä.
Ein anderes. Nimm einen Krug mit
Wasser, bekreuzige ihn dreimal und rede
ı Wohl kaum identisch mit dem gleichnamigen, im 5. und 6. Jahrh. lebenden Verfasser der
Schrift „De observatione ciborum“ (ed. V. Rose in Anecdota graeca et graecolatina, II, pp. 41—102,
Berlin 1870).
15*
228 Dr. med. Ernst Seidel
perane (2 1. T. persine), tatarecoj zais amım
martoj arıum.! tarceal asä: zder mer i xaf
hanin. "ev zgoyn keyarteampn zoceein. "ev
nd voc wiravorecav. nuwinbes "ev pägesci wers
ais: ac dearn i wrä wiris. ‘ev arg i wrä
wirin zeurn. ‘ev vordana asdıyow :
5. (18,4).
All surp hairn eleal i jair lerinn. ‘ev
cainer i panagn k“risdosi. et‘e ow kide ter
genag ‘ev mahu. ’ev arean knaln. hramajeae
dern mer Hisus K“risdos ‘ev ase. ‘es kidem
ey genac 'ev mahu. ‘ev arean knalu: Ar
zaream gacinn. mud arean mairin. "ev zarg
arean dann. "ev han zarean Serdn. ‘ev dar
tır arean 'eragin wrä. tatare "ev gabi ariun
i heragn.: Vodnagabeac Hesu zarekagn "ev
zlusinn. mincev waneal zordageac zt'snamin
ür: "Es gabem zariun ais martoj i deyi ür.
hanın hor ‘ev vortoj ‘ev hokojn srpoj:
6. (18, 6.)
Sungn vor i martn lini. zoexarin tok'n
ar. 'ew i kacaan tat'xze. ‘vw i hin aypn
taye. 'ev irigun. I. eunr tir ‘ev asa. hamum
hor ‘ev vortoj ‘ev hokojn. tu andr Coracir. 'ev
= au sungn asd. paie i lusangan asü.
e. hed.
7. (18, 7)
Zmerac martu vosgorn gaxe i wrä toy-
cuor martun :
8. (18, 8.)
Ari eijran primen. "ev aya. ‘ev orziani
erow Saye. ‘ev gin zür ayikn (1. T. alik‘n)
ocne. Sud enani:
9. (18, 8.)
Mreman puni tey. znabasdagin zbadurn
Saye k‘acxow. ‘ev i wrä tir.
10. (18, 9.)
Zeka gayanlnan gdre. ‘ev zgat'n i wrä
gat‘eco) 'erp lusin nor lini. mindev. e. or i
4
also an: gleichwie du gestillt hast (?) das
Hervorquellen des Blutes aus dem Munde,
also stille dieses N.N. Blut. Wiederum sage:
sie schlagen unseren Herrn an das Kreuz
und stachen mit der Lanze in seine
Flanke, er aber (!) wurde nicht wund,
also auch wird diese Wunde heilen.. Die
Rechte des Herrn auf die Wunde und
giesse auf sie das Wasser, so gesundet
sie mit Gottes Hilfe.
Ein anderes. Der heilige Vater stieg
auf den Gipfel des Berges und rief in
das Heerlager Christi: wer weiss ein
Mittel für Leben und Tod und für
Blutungen? Es befahl unser Herr Jesus
Christus und sagt: Ich weiss ein Mittel
für lebenbedrohende Blutungen. Nimm die
Blutaxt, geh’ in den Blutwald, schlage den
Blutbaum, nimm weg den Blutspan und
lege ihn auf die Blutader! So wird sich
das Blut stillen und in der. Ader stehen.
Es fesselte Josua Sonne und Mond, bis
er den Feind geschlagen und verjagt. Ich
binde das Blut dieses Mannes an seinen
Ort. Im Namen des Vaters, des Sohnes
und des heiligen Geistes.
Hat jemand den Fungus, so nimm
eine Hammellunge, weiche sie in Essig
ein und vergrabe sie in verrottetem Dung.
Am Abend mache 30 Kniebeugungen und
sprich: Im Namen des Vaters, des Sohnes
und des Geistes! Du verdorre dort, dieses
Mannes Fungus aber hier. Doch musst du
das siebenmal bei Mondschein sagen.
Hänge den Knochen eines verstor-
benen Menschen an einen am Zittern
Leidenden.
Nimm etwas von einem Schwalben-
neste, siebe und verrühre es mit Fenchel-
wasser. Die Frau reibe damit ihre Ein-
geweide ein, so wird sie schnell nieder-
kommen.
Ameisennestmittel. Verrühre Hasen-
kot mit Essig und lege es auf.
Zerschneide weibliche Wolfsmilch und
träufle bei Neumond den Milchsaft auf,
RT:
$
4
Ein neues Exemplar des alten Ayt'ark' etc. 229
wra ameni, ‘ev aba luä, ‘ev harac Ian bis sieben Tage darüber vergangen sind.
zgateeneln p'sow arune: Dann wasche ihn ab. Vor dem Beträufeln
skarifiziere mit einem Dorn.
1. 18,10 bis 19,6. Beschreibung von 27 Gemüsepflanzen — oder besser 26 dergl.
und 2 Obstarten — nach Elementarqualitäten, Nutzen, Schaden und Vorkehrungen
gegen letzteren. Es werden behandelt: Kohl, Möhre, Rettich, Steckrübe, Knoblauch,
Zwiebel, Estragon, Minze, Sellerie, Porree, Eierpflaume, Gurke, kleine, grosse Wasser-
melone, Dudaimmelone, Koriander, Rhabarber, Brunnenkresse, Schwarzkümmel, Anis,
Fenchel. Portulak, Saueiampfer, Eibisch, Kümmel, Quitte und Apfel. Pilz. Mit Galenos
ist hierbei kein Parallelismus ersichtlich, bis auf eine am Schlusse zu verzeichnende
Ausnahme (Schwarzkümmel betreffend).
19,6 bis 19,14. Diskurs über Physiologie, Pathologie, Therapie der Leber mit
starker Anlehnung an Galenische Doktrin und Texte, wie folgende Vergleichung lehrt:
Iu
(19, 6.) (Gal. K. V. 506.)
lertn isxan e aneinn. wvorbes dyeyn .. Erxepalös Te xar xapdia xul rap
sieun. ‘ev vorbes sirdn hokojn ev uzumn. dpyai ray Ötoıxovaav nuäs Önvdueav eat ..
nwinbes ‘ev lertn derutiun uni pnutean. "ev
knucane. (Gal. K. XII 362.)
6 Erxepakös Eorıv apyn T@v rpoaıpe-
Tıxav Evspysidv, N xapdta dt rwv Lwrıxav
; a ne . i &
Övonazonevmv, To dE nras zwv nepi Twopns,
as 0n xal wuorxüs övoudlovaw ..,
IV. 19,1% bis 19,16. Ein Theriak des Galenos und diverse Augenmittel.
Nach der grossen Lücke im Text folgt:
V. 22,15 bis 24,15. Ein Gemisch von Rezepten mehr wissenschaftlichen Gepräges,
welche durch ihre zahllosen Arabismen, Parsismen (22,15: Kükürd, 25, 7: zardalu),
Tadschikismen und sogar Tureismen (23,3: ay biber = 3» Ss 23,5: surwa = by,
24,12: (am = +6) ihre Herkunft aus den Pharmakopöen des Örientes verraten.
In der Tat habe ich bei der Zuziehung der durch Mathaeus (Frater Angelus) be-
es
sorgten lateinischen Uebersetzung (P. P.) des Tibb -i- Sifa’i von Muzäffär äl-Husäini
äs-Sifai (} 1556 p. Chr.) nachfolgende wesentliche Konkordanzen festgestellt:
1. (22, 15.) Arajij () -i- luyadia = P.P. 25 + 26. (Ajaregx Lougadia.)
2. (22, 16.) Hami(!) yuyia = P.P. 115. (Hab Qougaia.)
3. (23,1.) Hab-i-zahabi = P.P. 120 + 121. (Hab Dzeheb.)
4. (23, 2.) Javaris-i-jalinos — P. P. 85 (Giovaresh Gialenusi.)
5. (23,4) Murabaji Sayazul = P.P. 1029 (Morabba Secacul.)
6. (23,7) Saf nki— P.P. 555. (Schiaf Zehir.)
7. (23, 10.) Majun soranjani : ;
(03 11.) Majun mej | — P. P. 972 (Magıoun Sourengioun.)
8. (23, 13.) Hab kayianosi. vor goti yugia = Nr.2=P.P. 115. (s. 0.)
9. (23, 13.) Hab soranjani = P!P. 111—113. (Hab Sourengion.)
10. (24,1.) Barsijisa = P,P. 33. (Berschasa.)
11. (24,2) Triax arbra — P.P. 60. (Theriac arba.)
12. (24,3.) ‚juaris-i-uszuf = P. P. 104 (Giovaresch Escouf.)
13. (24,5.) Majıun asanasia = P. P. 10. (Athanasia Kebir.)
14. (24,6.) Asanasiä p‘okr =P.P. 11. (Athanasia Sseghir.)
15. (24, 6.) Majun idriftl = P.P. 13. (Atrifel Sseghir.)
16. (24,7.) Arajij(!) -i- Feyarä = P.P. 24. (Ajaregx Figra.)
17. (24,8.) Turiax barsijisa = Nr. 10 =P. P. 33. (s. o.)
a
230 Dr. med. Ernst Seidel
Zur Verdeutlichung der starken Verwandtschaft sei es erlaubt, folgende, auch in
manchem Nebensächlichen übereinstimmende Formen ausführlich zu geben.
Nr. 5.
Marabaji $Sayazul. Vor zsermn ha-
velene. ‘ev mercavorut‘ean okde: Ar sayazul
e. hidr "ev. 2. hdr erow tree. ‘ev zgeyevn
dase. "ev "ep‘e. meyr lie i werä vor cacge. ‘ev
ger anot‘ec kani bidana :
Nr. 6.
Saf nki. Afıon. zung. mu. e. e, dram.
jJavsir. zafran. ges ges drm. havgt‘i sbidgu-
cow saf ara. "ev dur vor werene.
Nr. 11.
Turiax arbya:
Haö-i-al (!) -yar. zrevant. mur safı.
Indiana. 2. #. drm. meyr. ji. drm. dalun
cakn. p. drm. bay erow:
Nr. 12.
juaris -i- uszuf:
Ar trbut‘. k. drm. sagamoni. e. drm
u ges. /If. k. drm. yayula. k. drm. zanjabil.
a. drm u ges. darisini. amla). basbasä. yaran)-
fl. jozbue. a. u ges. a. u ges drm. Sak‘ar
h (70). drm. meyr. j. drm. «a. Sarbat'n. £.
drm e: Geragur marselu hamar. p. dram,
okde t‘aner k‘amum vor i ayikn lini. gsdaca-
vun. goycavun. yulonjin lujumn arme. 'ev
zmercavorut‘iun hawelene:
Nr. 17.
Turiax barsijisä.!
Okde amen xat'uaci... hane zbalyamın ..
okde yolanjin. "ev xocdugin ... 'ew e:
sbidag biber. i. drm. sbidag ban). i. drm.
afion. 3. drm. zafran. t. drm. sumbul. k. drm.
odixarha. farfion. k. k. drm. k. tererun Cak‘
meyr. 2. amis bahe. ydan (?). a. drm u ges:
Morabba Secacul. Conditura Se-
cacul, seu pastinacae syriaca; zingiberis
mecchae.
Potentiam virilem roborat...
Rec. Secacul recent. q. s.
..in aqua maceretur..; deinde de-
puretur, et coquatur; dein mel.. supra
tundito... et.. administretur.
Schiaf Zehir Suppositorium ad
Tenasmum.
Rec. Croci, Lycii, Myrrhae, Opii,
Thuris ana q.s.
.. formetur balanus.
Theriac Arba. Theriaca Diatessaron.
Rec. Gentianae, Baccarum lauri, Aristo-
lochiae lougae, Myrrhae Mekkensis ana.
.. melle excipiantur. dosis m. 1. in
aqua..
Giovaresch Escouf. Confectio
Episcopi, vulgo el escopf. Conferens con-
tra colicam, torturam.. immo ventositates
in ventriculo detentas evaporat.
Rec. Scammonii dr. 5., Piperis, Cav-
damomi ana dr. 3, Zingiberis, Cinamomi,
Emblicarum, Cariophyllorum, Nucis mo-
schatae ana dr. 10, Turpethi foeminae dr. 5,
Sacchari albi dr. 90.
.. Melle excipiantur. dosis m. 4.
Berschasa. Opiatum Avicennae. Ad
compescendum catarrhum...nec non ad
sedandos dolores.
Rec. Piperis albi,
Hyoscyami albi, m. 7.
Opii, m. 10.
Zaffarani m. 9.
Spicae, Pyrethri, Euphorbii ana m. 1.
Singula.. cum triplo mellis incorporentur,
et post sex menses servatum.. usu com-
probetur.
Noch sei erwähnt, dass in diesem Trakt einige in den offiziellen Pharmokopöen
nicht gebräuchliche Präparatnamen vorkommen. Diese sind: 1. (23,8; 23,9, 23, 10 zwei-
ı Zu dieser Bezeichnung bemerkt der im Jahre 1256 h./1840 erschienene persische Quäräbädin
Käbir 1344: bersata (la& „) ist ein syrisches Wort, mit der Bedeutung „Heilung von Stund’ an“ (ar.
ls >) und wird von den Syrern auf eine dewa'i filon, vulg. äfluniw’-i-rumijä genannte Latwerge
angewandt.
Ein neues Exemplar des alten Apt'ark' etc 231
mal) muylab mit unsicherer Etymologie (ob — pers. li? Vgl. Vull. s. v. Si 4. oder 5.).
Unseren Rezepten nach ist es eine Zusammenstellung trockener Pflanzenpulver, die mit
oder ohne Feigen und Rosinen gekocht, durch (ein Seihtuch oder Sieb) gepresst und
mit Zucker oder Honig versetzt, eingenommen werden. 2. (23,4; 23,8) sarbat‘ (von ar.
% ‚), offenbar eine Art linctus, eclegma oder Lecksaft (,'ev ür gazmeln vorbes jumrisnern“).
3. (17,9; 18, 12) zavic, jedenfalls identisch mit der Würzmischung Er» bei Vull. s. v.
Fragen wir jetzt nach ausdrücklich angegebenen Quellen unseres Ayt‘ark‘, so liegen
nur folgende Zitate aus Aharon, dem syrischen Presbyter, Arzt und Verfasser medi-
zinischer Pandekten des 7. Jahrh., und aus Galenos vor:
a) (17,5).
Aharon asac. te zsadorin Cufr)n. "ev Aaron sagte: Wenn man Knoblauch-
zocwari leyin "ercanen. "ev hagaln)en gat‘ecnen. wasser und Hammelgalle zum Sieden bringt
zalutiun dani. "ev zklwacavutiun: und ins Ohr träufelt, benimmt das die
Schwerhörigkeit und das Kopfweh.
b) (17, 16).
Aharon asac. te zsoxin &urn acln tnes. Aaron sagte: Tust du Zwiebelwasser -
zkiseragurutiunn dami : auf die Augen, so behebt dies die Nykta-
lopie.
6. (17, 15).
Kalianos asac. t‘e Mart vor bordn cawvi. Gal. K. X 866) 600: uev oDv ... aAyodeı
'ev sukan (2?) Sosort‘ (?) lini. zsadorn worwe "ev syodpws Evrepa... 0x0on00wv Erywpel Tob-
ude : Tous sohiew...
d) (18, 15).
Sevug hntign. ant aracin terern sahma- (Gal. K. XII 69 sq.) peAavdov... xa-
neein. kalianos "ev ail imasdnase(r)k'n. ayance rapbous tärar, Benniv dE odoviw zpoe-
ev hodent'a i ners. vepöuevov, ws Odouüodar avvezös... xal
Ökhws Evda reusiv xal pöghar xar Empävar xai
depunvar Ösöueda yonmorörarov Dbrapyeı to
Yapnaxov.
Vgl. Gal. K. XI 860.
e. (19,13).
Asac kalianos te bidi vor zais martn (Gal. K. XIV 388) .. rois ein göoe
vor mahatey ‘en due(a)l. warne i ais tüurawes Ta Öninrnp:a, radra ypapw ...0tdon ÖE,
vor gu krem. ed yon, xal Ts Önptaxds ...
Nur wenig bleibt noch zu sagen übrig. Jedenfalls dürfen wir aus den bisherigen
Erörterungen die Ueberzeugung gewinnen, dass der medizinische Abschnitt unseres
Ayt‘ark‘ seiner Entstehung und Struktur nach ein durch den Zufall bedingtes, aus allen
möglichen Quellen zusammengeflossenes, nach Art der am Krankenbett vom Arzte aus
Notizen gesammelten Rezeptarien entstandenes Gebilde ohne äussere Ordnung und innere
Harmonie ist. Zeigt sich das ja schon in der Doppelschreibung vieler Wörter (lind-lint,
iep-'erp, euntr-cunr, nabasdag labasdag usw. usw.). So ist denn auch eine Einzelheit, die
sonst biographisch von Wichtigkeit sein würde, sehr cum grano salis zu würdigen; unser
Büchlein sagt nämlich einmal (23, 12): sait‘araj vor e artuxa, Haipusag !11 aber bemerkt
zu letzterem Pflanzennamen: „Amirdowlat‘ fügt hinzu: In Yesangan nennen sie (die
Fumaria) artuea“, was unter anderen Umständen über die Beheimatung unseres
mit dem Drucker Jakob wahrscheinlich identischen Bearbeiters ein sicheres Licht ver-
breiten würde.
232 Dr. med. Ernst Seidel
Von derselben Tatsache aus muss denn nun auch die letzte Frage, ob und inwie-
weit die Betitelung des Abschnittes mit dem Namen des Galenos zu Recht bestehe, mit
orosser Einschränkung beantwortet werden. Ist ja schon die Verbasterung des Autor-
namens, die in den Formen Dschalinos, Dschalalios, Kalianos (dreimal) und Kayianos
auftritt, bezeichnend genug. Das vorgebrachte Quellenmaterial bestätigt dies vollends.
War doch auch für den westlichen Kulturkreis, in den der Verfasser unseres Ayt‘ark‘
kraft seines Wohnsitzes eingetreten war, die Kenntnis der altgriechischen Aerzteklassiker
im Urtext noch verhüllt — erst im Jahre 1525 erschien in Venedig die früheste Original-
ausgabe von Galenos’ Gesamtwerken — und noch nicht aufgegangen war die Saat,
die die Zeit- und Landesgenossen unseres Herausgebers, die beiden Laskaris, als Säe-
männer der literarischen Renaissance in den dankbaren und empfänglichen Boden Italiens
gesenkt hatten.
.
vewiüoh SU5ENn5 SDPBEOESSIHEL UV GPU UhBa
PL. SYP-NONNUBUV
ÜebPp Tozb Taummumwbugppf dj
Guam mdfg nbgbgulmd" Wip uff Suyag
area etean Ip äbehpp Zaufüre Buyiauf
Ge np Sfü Suemmunbpibpp wyunhkpun.np
le peajapmrewus Eu Eppeet dEQ
reg Vlubl®wph gbowd kpglat Abchpp ug
unfnpwlub Uzwtuheffuußg pugf Eyhme
uweniunn] bu wmubäß m zunpm (du
updaih Bü. fe‘ Ypuip usb; Li yban-
geejaben ap aynfufı mu mön Eu Mn
ar guys) gajabfgk acpf) wre pukpfg
a N a ee re li
draft Ypap dh Yzwiuenp dietpundentn.-
EN a a li
ER PHLEFE NEE 1e 1EU:
By & UpbPupf Summe wdp.
“ Dphme. opfkwl £ kpl. U (unmanfuın (Howe bpgm fe bh, bu deu me pwgne
Abu: Ce mepwgne[Ehwt Ipgm do u unge np qub gihnu flog du“ zuub-
ui fun“ zbhhgbgf br Spwchupb mpugehundg. Qu mpugm[Frudp wulg 6
gpbumnkhuy ng bl [Ab slgb uyqubu: be dunl“ npubu unuggbp mepeugm [Fb
opfinuhun. wu bpgoeifie — dal höhe dirk] que dbdmeguibhgs be quad”
php] mp be f abfd holy» Hal“ [mug fo geh Rhuply br dafalıy » Gun”
qzub gäbıny meh, Zul nulp fr Ama wndney , gun fr gbatf bpfau Sfpu wm.
br br fr dry b decke dimwibkg: 2 ug wilvuge be uygaßußeg menge [d but
opfuh & qup zb uupın zwbib wat; ppbunnthh [File Mus Gumuih fund“ aut
gehar di” e,
Varfa‘ dp guinß gfengm[Bpetuhpe wpbunp 5 ug Sumnemdß we dinup, nep
bar wb bu nepwgm [Shut bp bofdp Abchpp: babe tpuibp mbf ugu Gupap-
1. Pak gäbnu fr [ou du zunbenupuit Gunl“ zehbgbgp Be Spwudupb aupug-
ang fanl“ me pwgauf[d bung [46° ppfumnthug nz bi bh babe ur be:
2. Ghhkalgf dinwthm]" que bdmguhr :
1 Al wgwpzwagwn, 1880. 9 51 bwbwrpme[dbıt:
el
234 Pf. SEF-NOLNULUW
UT LEE N LIE,
» Tony fr hei Yfuply Kr, Gufuhzı
. Yzuil gib mehkys
» Nutp f Ahmad wahr ı
T- N gif bpbmeu Sfopw wmthr be fr dhoje fr deut dinuibhz « —
(ab Ba U
er)
Uwbuyt ni zwagın. [d brundp Gupzuynıg Jenny Tlyunnlaglı L F} ap hı 2 bı 3 byn-
Urjlı Tzwinulmı [fe nchfı» fuel alld f Skın Jlarımq. grepp (— ap Sue wbopkt ıqfunfı
ıbuf “Snı pe pguplsı‘ ZU ZEETE w& Ipwhfı Jeuy ste deyp LE Sunlupnını dd" BEAT
wpglbp j} (da 5 bı 6 brpıg deu 4 dhkcıny [3 Abıfı enwpplg Jwpfwlunbk pt Eu. zul
Abu bı zul nulhpp Jpwumlund Yywbanln (I fa nchkp: Nlrunfı ınfuurnul hold ınlruul;
Se
Ur Puk gähnu f [runs hun“ zweiten hund“ Jehkaigf bı. Spwdupk, ar pug-
ıandp VI ni pugaı[d bunlg t ‚pphumnbkun ng bil“ biak ehgk ar aygybu:
PR» Öbhkaglgf denannlgndf \ gLnyu 2bymı gwak; hund” ehpwünf f grup bı f abld
beb :
G. Wu f zbunıfı Lhupkg, bı hafulog :
he zu qalımny nchlr , Gurd” nulıp f Ahıul wahnij :
D% h zlınıfı kpbmıu Sfıpu untl bı f dny f Jhrun denwuhj ı
A] ae EEITELTE S TE En NE 1 Br ed
Ed EN Erg 2 ED Eee ling So
gel Be mu) Sur BUS gka fan ze junedz REN BElNBUe re Ve
bp nbuultbpp — nprög umwpbub gut E be gb Sfıpp: Neun Suruhın
Durnbopkn Pe br De bpgeliate 9 E mmSmwb Stfbuitnn Suyp Sun unnunbpp:
Panauasseiissigpp fr Spszesupsterh]ga ar une Bann] ara Fuge
Fin 9 UIEN way) Hanke Jpoka) Sammeuns page Nipanr Sr
be dr bp Abebpp upon Ey; Sognfegp MI wugmub Kür gb dlhumd“ (BE
a lin Bi a ey a en
70. Uunlobpruit ty Sumnmbß ciauft dünnbtunfoulm. Funlütrul; gb jupmeguitmd
ye Sure‘ Fbpphpu Unfgwubsi pertuufuiinkpf ugzuugpeha Us [Abpiı nr um His
a EEE or Sm Den 2 en
eu he Epgueslp Sunlkılamne hl wmapguy Fupänfeug, ip mlmpeue BEI Er
en ne a Se L
a Een a re el u Seen ei en
ea BE Spa eaysnopp), Przegke Ip) akku aren Epmes ar
tube Sf Zunkph Segkupupane (Brit Sbenkeuiupt, br
"Zw. (da. 1908. Veen. 270-274:
* Lbatbwhlwbp U- Tarzb 1910, &9 1-3:
VUhUR ZUSNE SN+BAULTSNTELUDG SI2UVBE
00
SS
bt
1.
eure aigka squpf Slsupaus Fachpfu rwmuumsikugppf,,; Spwmigulfen
Haar ze Abe (mr) pabbge Urumse Towge) zum mbgbpauf,, uflına.
u nme ea Br Sep sgwunzubpe, Gngafep ei Inn
9 5 [ul Tuff dannhtuggm[Ihue br ng dh Sunmmsh Shen hupbjb & pub
re Ja
Undbwubwt jenthpmd ug kpgmdp hbuqwüß k dinge uuop bu jump Ku
tyra quituuguit Jupfuitoukpp: Ou gigunglın Unbrgnefunfb db zefwpkpuguit Flaf
HI, ap im mg 5 be gegl wbgbun qupf Geubpfis Jun unfnpuu fd febbkpp
{bpwgülgne gupgepn] » Gupqgmil" bip:
Brı yöban.ıncep BB Heabnoern m ÖescMbIc.in Pa3HbIXb HAPOAHBIXB
K.JATBDb, Ha MOTNH.AXTD IIOKOHHNKOB'B yÖHBaTk coÖakb NH KOllekKBb, 4TO
BBeAeHO BO BpemA r.1yÖokaro HnepbiieetrRa u COXpaHH.IOCh NIO-HbIHb Bb
Hapoab (Frrp Sunlmgmb; bp ap gfodip br when bb ut qubugun Inqnfepw-
zus bpgqaefühpp, Whpbgbwjubph qgbphglaitiikph deu Zuhp br Gunnnchkp wyuiuke,
npp Ilrpulin dm wb b funpfie ngfum [Fu bunlahuntobpte br mSnch & dfugle
uyuop wdgnfuß db) )':
Yunachkpf be zul wugtn [Ffep Gunupnened” 5 uyuubu.
Hpunocare K.IATBy HA MOTU.laXb YyMepInHXb, HAH she, ıpnBA3bIBaA
KolIekKb MH COÖakb Ha BbIcokie IlecTbl, YOHBAITb HXb N3b PyKkeh BB
npneyrersin HapO 4a, TIPOH3ZHOCH ınpHu TOMB pa3HbIa He.ıbripia NPHYHT BIBAHIA
(VhnwSkpß gepkgdaiickph deu begml Wu wm hund hummbkp m zuhp
Gungkgu] pupäp gbbpl Saypfu Spuguibof wand” In Ingufegl wu» do
Sunfetuuh quiuguits jfulp wo[dpuhp wuhpm] :)?
Pingmı zuhpp mepf2 Watpunkandem (fı W Gumupm dd ug Iqeshait hunkuitud.
Horoukif wand” np
“Vppefugpml‘ yupubyn] zus qflp he nulnpblph, bpgaund” bu. — ag
kl umfiuhp gn dbawdthpf fplng meub Jeuy zehhgubt uj Kuumgupsu]» npp
bp way Aqgmmb & (fl bi nuheptkph)‘ wuäpben] Jonchkmg be upbun] pm
wurrmpnbjweg jbam — bfdk bu um bil? wundd'r,,®
Uyu woupbpp Suuhunpm. Sunliop, apmfShenle ugyugmud b gud“ zuugunn md
& ps fuliaunpy gbozwl bog Whrgugf db) Dunliu un wdn [Blu Umfum ud dh
opgühpgp, mep denkung Sngfnbpp gupupkpmemd bu gun gef wihugu [hr
nung ul Kuibunaupsuf , npn] qiuuglg Eu Wumfiuhp.
“TE Jufobp wSunguitikppg, gmpwwgpluy “mfmep, zubplg> prtp Sulmeı
bu denkuyibpfis Opwp Vunlayfi Bi unaband, (om Wo kphfp be uurSupr-
Gm bh Dunlayf piuulhm [Fu mgbe: Vuphglum po Gef ER dh zug
tpuitg binbußg:, Acunfı be zuöp bpunopng gurgugepdb dupdfbp Ganp-tunp bh
win SF Stgfliukpp*:
ı C6opkurs epbrtniü 0 Karrast, II. 305.
? Ib. 312.
» M. M. Kosanesckiü Bar. u 06. na Kar. I. 103—4. Un6. 1890.
* Berraun — Beınkia pemmriu Bocrora 1899. Unö. 31.
-— 3; —
236 +Pf- SEF-NOLNULUU
Buyaiuf & uyu Sunwmugbpf mphz Lepbetulp beu.
Ihiyunbumunp Sunkndujte, Sf wpußfühpp Iendtng daygm wrpf muy
pam bf dp Glteguitfı zu, app» beple hpowwäuib zupgwbpf wpchuingud u
upupud , ıhupqm- husfg ze tm qfeuhlg dep guufad" bp br Eng d” dpa
aubpthpp- uygefun] zuetp deentungb dpub mul] » Smgfh wbgum dl” bp Ip‘:
Umpınpriv Sugapgmd by np “Uunngbaip, Sftumnupg Shphpfe qgmd Ki
wann ba wm] bh, ap pwbg qgfwlp jufhb (ngmtbbpp bu zubpp. Puh
Ungqfuitugfp br Ruhwpfugfp belug Shpkphu be Sfeuinpulpfe ng np Agmd' hu
bpb wa) ywnumnalm, zZubpf apatp zuenned ug Tugumuhn] Tguitudm ud
kfi be hagmm dl bf wlqului dh puma], np Fupglatnm Sb gbpb gilt.
bepukp*s,,
Shunbragm [Bbrwlg uyu pappls Suyng bpgmedp — qzulı gi mehhy Gund“
mubp fr Abaut watım; — fpole zu Sununnugbpf dp Shan wigm [Afıh (survival),
tojngbu tum dl 5 ubgpobpillws Gernibpf uqwabunbph fugotky . kpgeungn Su-
haäuyum dd” 5 (y Sugfr zuüp gubäh,, denk)‘ zuäp Sugnpgkpf Pe Sega, —
Gel er
2.
Ubupogfwibbph Shabengm [dba wonwgm ud ua dehte Ef PB kpıpaliu
Sunkup wnnu gerne br upqupuiod & [FE mfg dirmbmugın [Shut hr (BE
Lap dagndındn up] ME Suikrpfegmg , Sugmlimp ugs Up En Ge
NE en alu RER Eee Meere Bene
wap[d £; E wmehz, be wg [SE hpotuhuite kpl MEI dm Snrkz ı
En ne Seele ee
TE a ER EN ER Re ee
DET ee en REN) Serra wa 2.
“Uden dh Sbmray dmch fp wdbnwscknunap tufınpgtkpp Sagfiı L pafuih-
zubmil fp dE9: Darf gut nnSdh Tmfuwitmfonpgp dapqfh go Yayfie, die bin
N IE En LO TEE Een EN
ubpnetgp: Dewap zeontnpgükpp hend bt fpbüg EI Yetpuoßkph Sagfiı: Upolm-
I BE a ED nd ED en ea ne -
nhfin wmınbilp, Ynpeudge br Bhmfzu: uygybu wm bu tur nnSchahui bm-
I RT a a EN re len.
lreufb?,:
LE En un ER a DET EL Da men u.
Pa Sog]? got Vene ey yPup Deu] ie ne
Tajunkur USu ung wbun (Shui Sfipp wjb wbpogfwiblrpe bt, nprbp wadnwd bu
DRPe Iyamı» Vuyusumgfübph, Oppbuupf huugkpfr Sphwtkph, Droplguyb Uldfüoy-
ubpf Gponwiaib Ghwbpfg": Üjünbg pegabhuyned bb Tmfulfe Zuykph Surmmp mp
ı Taüıops — llepsoösıruaa kyasrypa. I, Animism. Cn6. 1872.
® Iunmepre I). — Heropis cemsu, 1897. Cn6. 149— 151.
° Taxrapers K. M. — Oyepku mo ucTopiu UepBOÖLITHOK KyAbrypsr 1897. M. 92—93 ke ozwpmd.:
* Takıops — ibid.
Zr
—
VERÜLb ZUSN8E ZSN+ENUTSNITRLUV SIHUBBE 237
ee Barpip Fuge SePrstmaug: Zunmarwsf 9 Dam ad) Seyepp
*9önfwgerpe Pf fmfe kıbuy mul, quo (if ( Kupglwäk, quasigb [ir zubh:, Shp-
ER a a eh:
PÜNTREITE N U a N WIE SE
zelgb [5 (babgs Fr nnpwgurgwoßgb, qup upwpbgte ins Uff@E Io qupuplgb"h rau
Pascha Eee alnhure man eager te ER Janssen et
An ERE Jegsla, lnsEnpe Mesenpigengwukpiy ep pbger ee Jeakgen nel anlage
gubßgl. &5 ap wunabpwglatp bt, br Ynpiyku' Jbpwennp wihuf: Up yujl-
Sunf, wald, qfegwgnep Efün, bear
REN Ele u le under
Sbnmöbkph Sngkumugdat wi Sbupunapm [Bfrtpe veumnp Subungfp Ynwscdadg Sum.
MegRE ud Re Braga Baum ene Duenp uned ep sage wre pe Deateyu ug
Su, Swrwmarpf, dp din 5 Jhuyu be Bhpk Sunhugagnekhfpenie. wir we 6er
zuhpp pn” Li mn dpyhuig Sngfikpp Ypuitg dhiugme ui be Shpm [dba
Sunluitug br ung hpplee zntılupuid uufuthug Sugfbbpp, uygußefp Zbpp babe]
uanabpwgdad” Jbpuenpm wöbhpfi Sugapgmd‘ Ef Ipuig zuiy be Sngf:
Ugeufun] ww Suubugngafdhetp br dinungwahbpp wipngguibmd” 5 zupu-
jkaökph Yepwpbpkup [Fbpß wruitugm [bu by, bpp wnpogfugbu b humf Kup
um md us qpwlutm [dfep, app bel 5 Sfh glgwpuitnfdhetiihpf BI zuheh
zregmunliib un hlpp"s
Unhugt zumnh guugmdl® by müfip je df (BE upguple dep Sugphußph
Buufohfie plwhßfskpfg db ans” mebkp Shpnchfihpfie membpm unfapm[Frup, Lepl«
Gpobufuit df uguid . Shpmgmn und & Upnpub V’uumgbutbpf iu np
Sup kphpugnpdm [Bhundp gb uunpunam 5 bbpnhpmemid 1 due dan ı Mpling
unSch Shpnchfühpfe ww Lfo br ul wuppmid. dp pub Sun un
übp dapfPbyuf » Shpmtmı dhup (mund dd bie ug daß Sem be memmd” klin
gbquhguhub (yypn] : Uygabub Fusp wlbwuhppunpie bp Suchupm md Sfr wi
ge lAbrrfg denwbß dipdfiun ld bp he hf nm geguifgukup ug Pw-
qui Ef Sogb UI br zupbu bfie ap Sunkup, npufgkmbı unpp Jufäwuß gb
wpduiwgby, Snyf duptüßg pwbuinh; & wyuyın Ghpunf ı
ME Sugfı ng zeig be [BE upfe, du br Sngl qgugunpwpbbpp zum wg-
bpb IQ dphetnju pumnf bb Ingmmb be Tumfubbug Sugfbbpf uämundihpp
Shlim ud kp damundp Shpmtufokpf m obs. unfapne [Ihe Jong. [ul Funlatnuhfı
Pr gem unlerung hpobuluit dinangunbkpubp wawpugpfb zehpps mentp zubäh
wu Sfr gnpuiukpmed wnScuhfgikph mkgwd Kupqwhlpme [hat glpps nt
nfınfunı [Bw , np dWispdhup wpgbn fd bp Sunlumund be gb pdf.
Yyuibhg mpıyku gb Smqfo wgwnnbp Suphunnp bu np zutp pdf ulbp bi
Fartkp auhaptbpp- mi glg murgudaitı gut; uygebab np Sulugagm[I hut Su
ap ba npmpby [Ph np Alıp Sogbupugun [hut Sunmmunbph Gubfwggt & be app
ghantangaju hp izuiubkp [bb zupp lrgbpuhph damf Hugo Bud wgpu[Aheb-
\ Pryykd Urwbıeng Sk[d wunuwgt . QEtkın. 1826, 99 —100:
2 Be. Muneps — Bnauenie cobakıt BE MHOOAOTHYECKUXB Bbpopaniaxs. M. Crp. 78.
ae
238 +T- SEF-NOLNULUV
ihr] pucuhutuig : Öykapfenp u &, np zus Pppke denwöß Sngfib gbuf Ahr
PCR Ci un Ba a a er eng — Nemars
ibpf, Dpwebbpbr Abglevkpp be Pugmzobph Burlat wpupagn [bu br glpkodiu-
Tui Kurpenupunsglam. [Fb pa Mpügee: uyuon full:
le ee a Be Fr 2b Ca Meere 2
El u N I TE TEE er De Se nigp Br
be uänlbfühb Eu Hungbj! npufshmbe puitsmußpe fe umpogfunf defFuguf gb
wnwfbopgachj: Un uydl detp fuüg Yunbküg Gfgmpf wenige Bkaiı up.
Da a a een u Se nd elzogeup Grs
a Eee arepar
er To ET rer Br ee nn ge were:
EL ENTE EN Sn a En (Seen (EB rel Be
ER SE BO TE SE Be een ag Vans
ae BEINE EEE en, an ae aeg ee
Eu fapbuns De SEShjmgoppb Senfpunkaf E wumnewmdph Gfapumy zuufizmulbgfis
ET a SEE Dee en al ae nr
NR RE ENDE wegen Saleazı, ber zur
EN BLEI En NE ER En op gen ul Va
graft Gufsupppl weunugb; qfulop IE f wuphelns wi, fi In muumf u wlbings guy
Swenp qbup gep&u gbüg he figk yafıkı bpbp wg puppfäin ba une Ip Yunzu
GUTE EI IE DT BEE TEE Ser) Se erfala ar L
bpub Gfeguuph ke yazfumpgu wägus >
Ulyyaus auernpuu [ob un ee DE zu isn opas zus nk nen pEr
TE a a EN ne Senn I nee gr ei
Plesfutı dausf puma] Um; Gag, Haug schupslä HI ke Tapgzumei apaunanz
Fu gupbunmitud] , Shpnup zun-fonbtnhuit wutpubpf dire kg:s
ee a lern ee ne are
Pe Sea Pens) ame Ipep ke See heil gu e
TE En ea ya ed En ee
Er a I a En Rare SE ins
fe Sen ug zulduiı, dh Genpıne ned) hpphp:
u Den ner rgee
Pak EP Garage pluyfd ur onugnun Epme gie russ U en
Algen Kphkpfr Frepegfe Yamsll gel der pumn ılaut Engl U se geb Je pa Br
Een Nuss Gage er
ee u en N ee
abL Re upper peun hpmln, mpaup unpapeutee hr kusta prallen ee
ee
ı Zuilin. Vendidad, Fargad VIII—10, IV—16, V—45. Cöop. epbr. 6 KkaBk. ropıaxt III, er, I'pa-
6opcraro: Xymaxope MH. — Santrıkn 0 xescyperin: M. M. Kosanesckii 3akoH6 u 06. Ha Kae. I, 94 Zruyb:
? Pwgdliadku 18775 32 276:
vÜuhüb ZUSNE ANPLAUTSNERBUV TIEUNPE 239
8.
u a En le de a ee et
SE Ela Se pbree [A pekt we wugage erjepaujosupupliuk ap Eure Bi
DiEH ER Erg e wepfo Jerppaiuopuyprpsiepeg fa yuakup er pr
Geizumantpf, eymopm.ay Gebzuiuf, upmlkpp yupgkup Upitn] :
Zbphened” dh wbgud gfob; Eupı mp qhwlh gfewfub dinup, dhups dinpplipm
dA9ogp ulgened" nepfz. oquunhlp mebbp‘ gequhßgubpb Ef memnd” Qui wu
uk] Shpkpfies jew bpp Segkıpafum (hai Lunkatnuh zuhpp qpkuı ug Yun
prfebppr Swcunnugbpf wauppun by pupqmbg be [nguehühpt 65 umugutb [Fb
Sagfishpf: zubdapunßp br [BE Sogf Sepwgupäung br GEbqwbn[Aeb women dh
uzmadatpp: fol Kup "Uunugbuing,, un] np [Fheup, np] Shphpfi upuitp que dl“
Ef tagen, fund dena, fan“ wenn. (paar jBükzm- [Bgm tkpfn br zuhpfi
Tunfıng Bngnetihpp pwgliaunbuud bp, op. wp&fe, wg, ugnuns pusunulb kı
ufe, Pügubu be Zumnbumfohpp, op. guys prphbfs up) Er ug: Uyg Saru-
maybpfg uyuop Tgb; & dep Sagnfegf 9 wirguilintnne[Afhrh ube woran gel,
np wpumayuymmundl 5 “qpnefu nrwng „» zupwgne zul beugt pwahpnf . tube up
qezuyp, gun[Bunpacuf be gbphgdintunfap wuntp: Luc Sueuibopbb zu Au
muy bzuib &- br pupgmub 5 gunfbun pwan]‘ gbpkglubibpp gubgeg br
qbutp yerfog quguip Sunlmgukzm Sunlup: Paqnfegwfut wungn wöuhpf [el
Bayuugbu Sunumnugbpf Shwphp bo qusly be dbp- op»
Upauf won dipfd Pole gb qua 207 uf:
Ununp wupmdb 5 bs peoe Prqwdp:
Ulnup ubumd ufpp gb Getwigh:
Une ip Uummd dnep Plnghy bp, Hupldbmpfiu Anh qm php:
Ugu Ghuguinf Tmnfsunyuzupdatpp wguunf din gbahgfups meubu gb gez
zupnetufm [Ih UI mbutlnp, np Sf Sunwmupbpf dh du“ deu anp drug
fupag & Ming hand“ ghomky» gap opful ppfwwntkm [Frust uggelandg" te ug zu
ulanf (ourgmph me phil udgngpwgbb Sun wuunbpp fd Surmpkun] wpogfu-
bhppr Shuuip ap Snghinnup “upybq b zwüuh,, uzwmurkit um pp mhlgj 5 burlı
Smgkun br hupqwhbp zuhpr qbpbglaunpnpukp Iren Bi njgbu wow qymele me
wog wrgnunuhbpug (Bngnetikpp ba wong br Ghana uuumunap hi
baby:
UpSpmehhug wmSdufub un uga[drtnp uud! & wummwdugfi updnuh
ujtugbuf glpp UpSpacthkug wnScUp Tuufuwtufunpgb Surkap, npußeft mupfe wggbel
Tunfauitanfunpgf Sul Il Bi quo md» gupın de wer ug ug unulgm-
rip: — Wuithuit uhpschpy wpäpte bi wphr Surfumudhlun I Sufuif (Fazury
umnuibunjte (Kuyfughung' ı
U. Ldfn uyubu b Sunuhum dl. bpp qpum dl” Wugm dl bp wunpf quglbufuit-
ukpfı wnsdßg dh guqtumd una, ug uräplee qup. be ug oqf db hpluug
up&nchb (Bafzpp- Tau dütmdh Jhpbep wzupd quirgubg bi Pe mupwdud [Fhuk-
prof You Smfwiußp wplgs Ebay bpp wwäpkep qugmphg, wphup uhuhg uply be
! junpbb, PR. Ti
240 +f- SEBL-NOLNULUV
Kaömchp gühg: fuh updfep [lrrmmupud dümchf uupıngquitned kp upleıf
nwpfg":
Prufungbu ug uam [Ibn dhnpp pp gb» dit hf Gemitp uf wurbu
bpfüpb hop — wäpkıhn m. wpbep, uyufitph pp, mpebp wdbufg zwen Sup-
funap 66 db beubph be whpefdbut Sul. Bngmtp Gamez app In
wbptufu bphoph gb be bphig Kutmhp Ghnpp:
Sweuophir wräphufp be upbeh Swgrjb Sunwumunbpf 9 balı & BE pupızy
bı (BE gwpf qua [Bd uytnyku, Pazubu Gut br Ugnunfı hund wkuwinp:
lyg Pla bpbuyffbkpf dEy bpümen Aha olgpu pp Uhuralg yupa Ep nu
Ibn hupgp ZunpSfe kpwmzuf, wplrwgupmf[Frwn, Stglegb bi une be wbhufu gb
quehbumuyfg bubı“ qurubbz ‚ogap be Fumuß wnefepühpp derung Aphpp dE9: Uyu
buldunpmfetp amd” Erp uhunakzuf 03 dhaytu Zugunliuhtpenf [Bnguf un wien -
Pleips u Teuke Dilgme jubpp MRS Epan= eis apl Ey nauänke she Sepp genene
quad bb Apps gupgupuitpb Kuitungups qunpmunngtbp. punugb bpltn [Ehen
N Ba DT Te da Br Er ud a ern 2) are
see hppe: Wajun Busen Gene WE 213 ame Bleu es lE PER 77 CD re
GL TEI Be Erde BET LE ein ae
a N a ae ar a
a I a ns san) Dear ee
pbymg jan — bfdk bu unm bel mund“ (bu Jbpbe): |
U BE En Eee ut En la en
sresphejer akuump days = Er seelihngpk paul geckaum ans EN ERE
wgnuntbpß be Ghtgminpup wpößeb br BE dipubbp qbplgeetunpapubph be zu-
pr fe mag Lzwuk wnjbgubp,f Sunumnunbpp de ulgagpmeffe tn I punk dd“,
a a a er En En aa a a nn een
A591" muss inpesd, KayymB Seringe [Elaiez ned far pa u 3
phfelanıze, Suse umenejkpp perfelenguhpl penpesune ea face spe de le
ee DATE I ee en a een
waydatiihpmed unugenng nun [Ieokpf (Blpp be ug wenn]: dig
Be rn Re ers eee rege
Ru unnSdbpf Sugdiab füngfpp Tem E pßs preumputmeumdı Un uydıl,
Enpup lEpyrak el Semengeu fa weg np Sms np un ze a
na BR BL BE EEE era er
muhuit be un Suiuepml) wawphuulub uitartobpfig wenlgdnemsbN Sf ujınn mu
Ka BE a Een
& Sugkifnfrafeir yuewhepise.npus Hehpf alpine, og; op Zunetn tif Fun
a a a a en ia Ren
gu gm, orzeigpre Pibaitı upchaiufe bazSopp: iger tn u, So udäuja pn
euköhagb” bahmuyba gb Enten | Ungkpumne pp sie füngeba Bulk Sp
drophl dp; padziuubg), ilrnfe sell, ups geb kon Up
wor fFh Turguunmeyen Uumnedmanep, Uysananep wm tshpfe
'Ukyp Zum Zuywumn. Wnulnew 1850, 93:
a
VEBUb ZUSBN5E SNBENUTSNKREEUD TPEUUBE 241
4,
Rugwpäurf; Wnpnf] npbeh unubgmffen says opfı 9 qzub be nzuf
gurunugbpp jefe Segepgmwd jbubp: Umbau Ofqgwpp wuitgne [Shut Jupfartın.
uepp 59 day Mipı app Suemumunpfs pofe ywnhbpf dom & ba, füzubu Ip kath
PM@Epgeges Gedliupbo [IE ehe 6 puyg pueuunapmmd upowmuugku:
Gergwppr Uprwswggfs Udppuüßs U’Sbpf‘ br Npndöffhnup uwäga fe fuBührf
funp zwen Steqbiuulhp güühgmf wwnyg Wu Sunkpby: Ursitvannpungku . Bılfuß
bphm wlan. (frohe ug füunpfe Sudan Tzuitunn 60° Aug Bft by pug
ee Dpadbidsnur Be Gfgeph Veaeple Suigfagdai Yenbppı pie Po wohn.
um [Heut MI bufd wrgpufub sepkeupm Sunkap:
Upgpbe” Fuyafı Suypfio plchnmwb be wpSnP wurhfuitpfi Il ph ms
Tbprup: zum Ibmbpmf wmppkpumd 5 Wunfof fonppmil, zulduymmd br zubpf
yuzmupsiba[Fbat Aqgamd Shpnußg. wuhujb und’, bpp Gfopup- Upmunuggbuil
Bl 29 Goybajupmns fh Gureenppp upguews hi, Ujuybu augen!) &
Gabe, ap Npadbfbnufp hf mupphpuffrbbbpp ng BR omups up Supugun Ih
debetujn Snglyuzunn Abu Sununnupbpfire Puh kuhuin Jeubph SEug hppfe Fe
ququnfwupufaitı Supungunam [Shut (wugfpu 5 hen [DE upmwpfiı umnhlpunnp
BE I el
Uyg Suyhgulbunf uud, Nndbfbnmuf Je qlowenp be Tzuiwenn dh
um wlektuyunnfn [fetin up br np Segkapafum [hub Sun umunbph kphme wtnquydal
wawpfwähpf zuöp bi [Bagufp qkpp uschL be mund! bip winqugdas‘ [Auf
nchbtu] Sf wpbehpph Ipolmfuie biewipp‘ un (bpyapkub:
Pndbfs bau kpm wmupphp unbaglpnedl be mmpphp wluud uundh 6 Eu up-
fuewd. wa) wupmapnumd (np (Fungunapme[Ihut dp be ug Fugafı
zılufft bı wp&nı fh ähnpnı] : Us Sbpdkuf froupkpp-
“Unfug apman] br uySwuluhpp upkpmf‘ pupfugud Abrup Ip Supm weh
ugu Anpfı Shpupkpps denzme bu daitphymf puitg, [el go Sapilüf Guglm pe uyu-
wlgbg tu Ip Lunpenubf fuwup wugetf wusum [unpphpp: Bluyı kpp Ip away
wbSudup wupfobpf zopwtp, qui wplef yaw dp wmbebhu. pugg (oje Funhatad) 4p
ufub ‚glg dom ul Syop, ubewfbbe Zhruß wpbßep: Hegpbtuupup bu wlyugn-
(Funde Gp ufuf uuinunk; dw ga mutpne ud Kupdhup, gugwsuph gr ul (Fe
gbeh Frugapgp — uyu wblng Shepp, wndpugd opkpnf: De un beu di uumuf:
qm eg Sup phmfIfen uyg mwnpupbg: VPE Ip Eule mund, ap
mug glg Buufkg (pp wuän] br Yhpop gdalpb If Mempzken> agb dla
dauyg mupmuymuf wwScabbhpp. di Knwbßp ugs DI wuundbunbpu dinugudft gt,
n$ 4 bı wpl:,
Tg zugubf st Shufmpaufr Ofiugwpnußs Imchfwitnuf br Uuyapet Sengmum
gro obgbgm[Ffebibkpp, npaug dd unuigme[Aatp, Koldwpiarkp] quituguit fa.
U Mweh[d bu Wskp deqb be Udhewbß wewdgme [Fb Laufe Mnp anna mtPup de pergwpkudl
Sub ılwnwlaib wzwnn: [Ip — “Lbntwlwip,, Pe mpg uenkunng wgualg gugwend Erp wg kpl
Jepfaitenp zezwnulne[Epetp :
2 kp Aura Zuwpwumnuth,, "Wrfuku fonpkbugpb bi Spt Suyplurlt lau :,,
9 16
242 +f- SEF-NOLNULBEULU
a TE REN na 3% nern — rele
1b Yuyıkjle geukp umneghr Days fin2 = np) Zap Frkufieeg ao ee
use us bufdugpeps- ayuflpu, ap, iupks bplenitikiune zunpae sche Uganepungeu
bbgky Sun wnunbph wSpudlzen dukpuf — mupmapnubat muhfuipf br Sn-
paum. [Inzuf dinge Alunlg, bıpkenbe ya duufeib uummupauß u Sungsip kpkp-
qulohu zutp — ghpphp — 6 yborwd uyu Sunnmmdß db ME geppbpp,
a a NE a Dee ne EnE=
ar a BE TE EB ea ana San
zhpfn Hhpld Sum dd bo, dbpfd pognctn dl, dbpfd Jemulltguitngun ds Neumfı Sfii
sytp. Telegpaumbu jehlge] Sepdbup ke u mnskldbauf Vaukanılgui kan bepek
rbdfg Sbpdbuf Surgnpgudp wupmupnufp Haufiı, wtSpwdlzmopbtb br pinufuitnupup
u uf a a ee ee a aa aa 2 See
fettzunges Ua: PianneHl” SE lnayts falyy npay peu hun pfp = Jayye u (Aız WB
merfwir uywndum arübp br wow EL füsnbu- Euphpbup duspg de wuunisfug wuupfe
gez 441 Anıf Umbahrkbup qgpud “Utmpfgeiw, anehpqu [hub d9 uyu un-
Ta 0 ET aa a name N u nee 5
1 El a a I N ra a an
Pe p, SuıpEufs Buguepus Besen EEnn unge
wdbinuSuypuyleq wuundh updutf bp» puyg denwdfin Fuzyku quundkg be Su füzuku.
Ypkan) NE np er ee Eye Ya ug: ya Surplus Auge
Pbdks Tuapnumuı mbupn] ‘ zühpf br Prgmetthpf un mpe Ay fr wu full Gap
SPeu Epebp zupapp (uEufg Emanuel a ee
Mzehprens (dk Fusopfug SEhg) WEn Sf ug ee meer u een
U N RD NETT EINER ET (ya ar ame
En a ED EN EB NT re ee
a a DE ET ne und Se Sn Se ul era
ftp frpopunfspkut phommmd E ug Sunmnemdnf puyg dhhehape LSunhaitaul
I EN ae oe Er RR Seren nt
a 7 RT 2
wen) Ar md. pl geiles wlp) zua nupuenphayE wemmupanjı Aypeughpp Eule
SE a ET ee a
FES efweiigi ung ulm Ep auhune BEE hey eng Yang] DEE a
LET Ta CE a ET TE re ee in sn
burbı mfmuip. ulpunemd“ bp Up. wand ung din; wnupnupauf bfruitpp:
Supemupmep Me Rewe We uf, rugeEä m gneE RE IE
gem bu mule bphm Schpndbbpf aundf wfunfaöec Bühgme- uyun?untlpp. fe [pn
a ne a ra ee A eu! DD nene-
parat) ang ir g ya bl Imeupdie Pia Salz ann zu pi EEE Klee a
Een era zu Bean) oma
Yrju & Tube gumunfpp — Buff Gupgkpf ge” pelgnumne Arm — upp
mubputbp 5 phpad papp Shpnuthpf Suelup: Defunbpp mfınwvuhpfi zualbhpeg
Jeweyy Maus) aune 2 yupkp darauf he un tu
Pe layer
VNPLb SUSNS SNPBAUTSNRREBUND CP»HUUbS 243
bekzyufuiune (A fhfg wquins Pp ubphze HKupghaing, Madb[dbnup tpuig unfnpkgpbg
puph bgertpbbpp be wthusue (fat Deugfunkpp put und Upmun-wungg
enbuun, np Sf Gupgbpp bi Le Suypt witgud Unze fuh Ip dusmeuib guunlg da-
qefeqfv (wunup m puppupnum [Hat bu dur undapbgtm dl: Darmihfsm-un nung
te (Afetp, UbrlBwfuiie b pezumly, Pbppbe bhkgkguhuit wilktm.npm [Free puyg
gehe zupmdbud uggugfsuß wirkten um [4 früh Gumupmı m bin be behfpp
whpud bp by gun‘. dam np Upemwpbups pun |bufr wlltub bp (dn-
dr be behber Kugoewd Sul. num Upimunwggp puppupmun [Fb b Su
up sundpm ii, tu wbuumn np fp Suypp [Php denn, puyg qla Ingn-
deege Segpohet Sfb Gepgbpb bubepg 5 gun. “ding gm glungbp br qundkiut
keller pwg glq wupup,. muß “pehmumugun, puyg Tl undmhg,: Uyg
mr ggm [Afrtp Upwunwgg gg bp much au fu be Sop Yetapulım [But oprf ,
lub] Upgudtg br Sep puybublg Mpuig Ghtuppetmufungu bpumtpükpp. nplch
Wuufowpupf wppugufugg upwenurfui uam un Ir fr dop undm wtf beuitpf
BJ fand ug nu Bfeip Jegmfbgfe Ip: Uyu pappp hp Sop gel bp:
Meunf be glen zum umup iu Sazujmwb bp fppbe yfrwsun: Gfgupb Pbup
Bepiugbu Sugpp npgeeb qohk, bp Funuigne [bus ppunnetpfg bau, Bye bu
at, Eggs hope fehpugupafdbadp, pugg. Ieup wluimed Kup, np up
Bupsgh Hbep Obrepb Aeeuubfgt bp. bpim Gnglbpp dog!“ Eu br mgm Suypu-
Get Gupgbpb Te apgbfuib guirhae fd fetiuhpf drpundüı Funlanj “ubpni jbükp
ng wma. D Jerdy gedldug & Sutgfuniımı!” npgfi br Spwmmpuhmd” b, np
Pop tudkumet 5 Fugen Beh: Urmbaye wlyupug , apnfshule füzubu Npndb-
Pbnufs br Upwunwggfbs up by munndmd 5 Swbunudappubpf dehstn pw-
Bel a lpokwtpecfidm: Semf bpkp we waffen. Ep ufanı.ned, En
Aphrbapn gpguugwnkuang‘ pifaumm Sud wPpag Gupglpf gel, be ulm nd
Eu dp wuibuibpng] , np Abk pnpap Jergbph EI wufdhgdk qunhbpt mehfs
ES ErrER Mer Vapagsg up wohlr Mrndugrendr En Ups ug kur
Verf, wagte: kat: Maufi) ohmendaig, Tngkguzun dk Suramunbpfr‘ Ip Jin-
ea I la ee ee ee
ee ee) ar uhups 0p Npnskldenspigean gegaprehumitun u zunpuknnife
a lasenpg an elagen, gegkngoe Ale upg ante ER AaRupl ruf nahe [dba ey
BLEI an Ne oBınen paul rupar, Bud wsensd Fugen
Zumetion daruln Kı (npgpbz 5 Uufiinspeit iyupgrı Afetp be Sun wmupf, wuiwofubgs
wuuhbgp. Jbppwagpke“ Jenp vhunmm dl bog Tulrr, ap zwen wgey wuunhbp nebfib Pu-
HELEN Vayraugre en EIS Sue nnunteie Sbirpkpnn wma Seng u, Hese-
Be Eu ae Sep Erd ur ln grauen Eu: Be Tas Jugpen
Een ne ee le Ei
one ea eu zone negiunn 2ER ürgBreLan en DREIER ER ale Un se
En EEE ET En
—TeuegRIIII ——
te 16*
sU5 2 TPUPFLENNS HoKRULVARPELBLUV SU
FUUUVUYU4FUYUL WUFRPLER UbFENUEV
hSs.sW.PZSUWPUPrBUV
Upwpurhuib flow (baum Snchetuhf Zumummaiıf ayunndahuit glenfüp gun u
Zuslı "Zupfa mu u Ey queiksugun meumehangkun Biitungwwthpbs SUkufd urn jr yausrele
uqundiufuiı ghuphp br Aunhwtswbungpuhut fübgfpähp, apebp Shmgshek Plug pmeS-
fan, Li, aus. SU m Uyuswun nen > aim uymefkmu a pukse Bra
TER a lan wer
VE ED SERIEN SEEN pre ya wer"
el. pupslul wppuuungu Suyu 3 Umwphb pp unpf upumılaz fehheun Ukpbne
Zuruf, up Dessau: ua wupgu Ppp unehzp 2 pe achkgeres pen
pbnups np apwnpwbib uyu weft pin siupfi uymmılme [If vun nepfp al m
a ee ED NE a Der zo me we
a I a a ee Vase ee ar
a ae in Seen
IE IT Te LT A na ta rn a Mans wer
efauzıun jung os [leer epu PEEBEUm Suadf wu mung Bun] a: Vo
a ED) ae ne a (ane= 22
ET ENT ELTERN Er eltern ıp en:
Ubpkmu br mul wmdbf Tube Ahenog: Parloy wnnıde quunngub £ pm Üb-
phnuf Spk wdunyu 20fb v-yEmf op da: Dulaurier (Recherches sur la Chrono-
logie armenienne I. 1. p. 231), Zwgwpbat (Armenien unter der arabischen
Herrschaft, 49 29, Marburg 1903), Gnıfskwu, Zeitschrift für armenische
Philologie 1904, II, 32 64) bu ay,p? 641 Zund" 642 Yp qult Prem wn.aıddp,
EAN EEE TE Enin lrn a gpen Ele ze
bhpneh Spk 20p wmnyg & ap Sabın. 6 Yjways puyg opkpm dee zupufd herum
Gbpwiß Yu: Ufiz 640 Spk welanye 20p Ip Sunlänyunumfunk Sal. 6
„rkufl oem:
Ü junges hp &pıme |, Wok Onefe, dus un nr Eee m 2
Bra gung} pupsmeinpae und (g LEE Dun
qgepmu (hzmmdbenjs eyumphe Flut upmnfe umaunın wnupfis (641):
1 Vewpaug fi ymunlag hrikpp 82 efeyi) dass unbe ufeempd Breker “al Bene
ber wiwiwnbu, up eubı fpwpm MEI Sunliuduyb zen be ykapkpp In znldkbi
2 Weil, Geschichte der Chalifen, IR 2 294, 639% 4p 7377 paıdtny wand, ap Unjbgku uf ki
Wwyb 160752777 4p 0777772.07770 LTR (Uyropwen [22 407 kı 496):
a
SUSE VPÜUFUSBNE PCRUVGABRRUG SU 245
Yp Sauy Jhwpuiuhz Ubpkoup IR. qylomın MI uunndad ykupkpmt Kunhats
fugpm [Sfr op: Uhpkou Ip uud [B% Unmut (Unwmuu- Unumaiunfiv 641—668)
beheepg wupf (642 — 643) Guyubp Hung gb gun wit [hen zung
Verde! Suyuunuith Jouy Pbagapmu‘ wind Zug gopunfup dp hal qpfin, npme
pupbfuoun. [band wpunpbb wgunbgun. Yupwgnppng Rurgpunmn fir, fh home
bug Polewtp zulduyuhung Guyabp tlphaym [but mupnchp] N upgupaitugbn Jhppe
Tenseanehgurn hop gepinfupnefhhut 59 (642):
Upwpwbuit bppapg wpzuewbpp wbgb nebkgun pun Ühpkauf Unumuipuß bp.
Gerpg mupfu: Uge wpzunuph dpfegfiv qpumnchgun fr d9 ug Upsunpu phogp
Surf undingte 23ph Uppubß op die Ymmmuizfi Burgund 5 641 (Amrufunfit
wii, dfpagf, muunf Übphuu 642 Afup muhunfte tnje (Fungunapfi um upfh
uf ip Sezmehr rpm] 643p Guyubp kphempg wupfi Yfıjuuy be Smafı 23p Ppep
Ip Sunlingqunmmufuwibb Ogaumnu 10 Aıpull opnewi’: Upgbt uyu Uhumdandg pop &
Dulaurierf Swztup, apmeh Shinbewd bu br up:
Vruuyneb Shan ff gmebbgun Web upupulwb au wpzunwbph u. Zuyp
qepäbup Botwg mad Fig: Sugbpp duigud” pur how wpwpuhub uggbgm
Phukn gbpd uscpm. Sunkap qumnls waf[b Sunlupkgut Bajup hpotwhuit dene
Akrundp Su bhhakgfe Pehig Shen Gungkp: Ugu yunkun un. Guyulp Spunhaitun.
ger lupmebgun Pony Iagnfpp- wpqßetpp [Fhuyben zz Sulunudt bu: Prey
Ingrfpfb qui Kup wmupfi Übpknu zeug “juni Zuyng Gwfbnegbhaufb Uhpubuß,
qulemt 9 Guyubp Pnefb quym mupfbb 4 mupßp zuauf gadupmumd Ip gpb:
Yuyupp Torf biun 652Pb, frzubu funf nbuubtp, npuf 648 (Fnrwluitge Yppey
ee sogerpfn mapkfähen:
Bupnpg ID. qylumı dv dE9 Ubpkou hp und, Dupufız lan (Brut (apSurını dp
be Umunutpfe Purqunnpfits Sugumnuiı wpzunubpp: Pupufg ln [Beth puon
ufubmenbu be wagen Jay Übpkaufs Snpsutumd 5 Bughkpump 2074 be Yan.
muguh 11 mwpfii: Bugkkpen Burgunapud pn] 6326 be Umumuir 641f
Yrderps 652 Plep Ypnuy Uwuntbat ln [Shui (apSunliir wmpfür, apa]
qup&büp un bew wbqunfafohme wbup guy 651 mupunje db9: 652 Suyp wur-
Bmweabgeibı ke) [dbrpapnu Shpmmebf vpaizlip gpwe Upmpegeng hm Gymnarkkpuf
En ya gene up op Gedseiug ayuppe Senne wpgun a Ike Sejepn
pahf fentupgägmg plrguebbzme Lumbegnuf Fagnfgn 652 fr: Bupapz mupfiı (653)
a gan popawe g Vorbau Syn ae Upepugpp Ne Vopezy IP any
Tuyfivs 65Afb Ynumugth mwunckpbpkpapg wupf del Yardatk wupwpuhut br me
Be) VE na To rg en ae a a EAN Sn rel
' Uye Prbngepnup Yugwpbuubt (zn. 62 29) Wwsbentp Gwbnwunh: Vepkou Eolhgu hp Jbzk
gPrErgopnu Wwsbencuß, qup day fah Pop wqunwdg hp bbphuywgpuk, dig Sau ghonewb (bknzapnup Sum
rortt hp Une Yuyukns
? Dbpknup opflwlfu np *yudfu Spogbonpgb (Fwgunpne[dbae fr gm ny np yuyınuf ua k ((dkpleıu
e br & gpbomıd), Jwul gb bufunpy be gwfnpy zeypkpp mwlun db Yaunwugtp Epbpnpg mwpfb wuunmsud
4p tbptuywgnefor
3 Um wu fpp wywgyg [ng Swnuyb wu mp, np Übrbou Bugkbpap 104 mupfb (642) Unumwbgtf
ww nwpunye Sbım (642) bp Unjbwgpub:
ra
246 2.207. ZUVPRÜFBOV
Suiten hgun: Ugu dppngfi bp ap unten hzun tb Par fr gugmpp (wm 654):
Bupapg wupung Adkap (655) Bntug Var pfuibou gopunfwpp Pr phpgb wtphg
bi with qfdlg dufuan wit, nep wpupubub punubbh spp upınm[Ffeh ua
hehg?: Uygu gugldm bu Zeug Upwpughp qllkgfh Yapfe br nf quur —
Una nwpfib wpwpubu pwbwhhb Sb Uunpkunurı qluug Tuntsı (Pbngapnu (bzwnmf
np denun. (656 ?)*:
Uhpubu Guldazbhau Mbnyapnu Pzmmduae diusp palm] ka, qupäun fup
Surubuitung |bgkpapg omupf 652—657:
Yu mupfir Zuyp qupälug wequmudpbgub Upwpwgfbbpbu, Gpub Uhpkou:
Lum Mg uyu wgumunlpme [Bft bqmd ppm & Off TOpbburgfie wpuarinliiı
und 656/85, ap] Say upumungukpn (TS Seh) are rapul Vorzug emule
bp Ypnuy Olaf zwfapgp Us Uyım Stabı Ip sb: Ulpbnu Upwpwgeng
gurgengesifur, unnbzuugd (651) ee ap bus Me ee Eee BE
Bart knkzuf miarg bumgutnkopuEmi(bE1)s wine zur ayur Slumpaikrperötbpee il
rarekped an SEUP:
"Tuba party Ephpopg ypwenı Fa bp Upwegwgbübpet:
? Drwp qwendoghptbpp Yoptoy wnmedn zwon Hat fa Ip qwendid, Pal party kpl qpammı fükpi
bewpn Sb Ip zbnldbd:
> fbnıpwbkubn npgwf Wkpkrwp, wu. de Boor 1888, #9 345, Waupbutnußp wupınm [He tp 654h%
ybkjne &, dig Muralt (Essai de Chronologie byz. #9 299) 653 wwpfb ppp Skbmbımjdpe td Submd &
frkmbwikuft Ylyaym [HEUER :
* Owpilatupb hbpnf bone foboyapuu (hzm tin when 661% Gebgwüuh Ip quk:
u
Se et AT OH
Schah Abbas I, roi de Perse et l’Emigration forcce des Armenieus
de l’Ararat.
Par Frangois Tournebize, Professeur a l’Universit& de St. Joseph de Beyrouht.
En certaines circonstances, schah Abbas a t&moigne
aux Armeniens plus de bienveillance; en d’autres moments,
il a ete plus rigoureux, plus impitoyable envers eux que la
plupart des autres souverains musulmans. Bien que les
Persans soient relativement assez doux, les procedes,
parfois cruels, de schah Abbas I &etaient un heritage qu’il
tenait de ses aieux. Son pere Khodabende schah avait &te
aveugl& par le roi Ibrahim son frere, a l’epoque oü celui-ci,
pour n’etre pas inquiet& sur le tröne, faisait massacrer ses
sept ou huit autres freres!. Le jeune Abbas, ainsi que son
frere plus age Hamza, d’abord epargnes, &taient sur le point
d’etre tues par l’ordre de leur oncle, quand ce dernier
fut lui-m&me massacre (24 septembre 1577). Quelques
annees plus tard, le brillant et valeur.ux Hamza, le vainqueur
des Turcs, qui avait recu des lecons de math&matiques
et d’astronomie du Pere Simon Morales de l’ordre des Hermites de Saint-Augustin, et
qui aimait beaucoup les chretiens, fut assassine par son barbier. On a pretendu, mais
sans preuve suffisante, qu’Abbas n’avait pas et€e etranger au meurtre de son frere aine.
Ce qui est certain, c’est qu’il ecarta vite par la force et la ruse son gouverneur, ainsi
que son pere, qu'il jugeait incapable de defendre le royaume (1587). Seul, Abbas pouvait,
en effet, arräter alors la decadence de la Perse. Il meriterait pleinement son nom de
grand roi, s’il s’etait soucie, avant tout, de la justice, de ’'humanite, de la vraie moralite.
Mais, s’il se montra, parfois, juste, humain, ce fut dans la mesure seulement, oü le rec-
lamaient le maintien de son tröne et la prosp£rit& materielle de son royaume.
Press& ä l’ouest par les Turcs, ä l’est par les Ouzbecks, il s’empresse de faire la
paix avec celui de ces deux ennemis qu’il ne peut encore vaincre, c’est-A-dire avec le
Turc. Par le trait@ conclu le 21 mars 1590, schah Abbas laissait au pouvoir du sultan
Mourad III, la capitale Tebriz ou Tauriz avec la partie de l’Azerbeidjan qui en depend,
le Schirvan, le Gourdjistan (Georgie), etc. Les Persans promettaient, en outre, de ne
plus dire que Aische, l’adversaire d’Ali et la plus jeune femme de Mahomet, s’etait mal
comportee, en l’absence du proph&te. Apres avoir ainsi cede ä la force, Abbas chercha
les moyens de reconquerir les avantages perdus par ses deux derniers prede&cesseurs.
' Voir ] de Hammer, Histoire de l’empire ottoman, traduite en frangais par Hellert,
t. VII, Paris, 1837, p. 74. Voir les sources citees. — D’apres ’armenien Jean de Dzare, Ismail avait fait
perir sept de ses fröres, etnon huit. Histoire des Aghovans, traduite en frangais par M. Brosset:
Collection d’Historiensarmäniens, t, I, St. Petersbourg, 1874, p. 554.
Be
248 Prof. Fr. Tournebize
Ses envoyes, le persan Hussein Aly bek et Anthony Shirley, pr&senterent ses lettres ä
l’empereur Rodolphe, au pape Clement VIII, & la republique de Venise, au roi d’Espagne,
au czar de Russie!. En 1602 le schah accueillit de la maniere la plus honorable les
Peres Jeröme de la Croix, Christophe du St. Esprit, Antoine de Gouvea, de l’ordre des
Hermites du Saint- Augustin envoy&s par le roi Philippe III d’Espagne. Il permit a ces
religieux de construire un couvent et une &glise ä Ispahan, et il fit payer par son
tresorier les artistes qui en ornerent les murs d’arabesques en or et en azur?.
Pendant que les princes chretiens d’Occident, trop divises entre eux, hesitaient A
joindre leurs armes ä celles d’Abbas I contre Mourad III, le schah de Perse attirait
aupres de lui par de seduisantes promesses des princes georgiens et armeniens. D’autres
Armeniens de tout rang voyaient leur patrie, ’Aghovanie (Le Qarabagh) et son chef-
lieu Gandjah, tantöt ruin&s par les officiers turcs charges de lever les impöts, et tantöt
ravage&s par des troupes de soldats r&voltees contre le sultan. Allech&s par les promesses
du schah, ils se refugiaient sur le territoire de Perse. Beaucoup d’emigrants des provinces
d’Artsakh et de l’Outi et sartout des regions de Chamaki et de Gantzag allerent
habiter Ispahan.
Il &tait impossible que le patriarcat armenien d’Edschmiadzin ne füt pas tres
eprouve& par toutes ces concussions et tous ces bouleversements. Le catholicos David IV
de Vagharchapat £tait toujours presse par d’impitoyables cr&anciers de verser des
sommes considerables, qu’il ne pouvait recueillir aupres des Armeniens, deja tres
appauvris. Il essaya d’abord de se cacher et de s’enfuir. Puis, voyant que les dettes
continuaient de s’accumuler et qu’il ne pouvait Echapper A ses cr&anciers, il resolut de
partager avec un autre le fardeau qui l’ecrasait. En 1593, il choisit comme coadjuteur
l’eveque Melchisedech, du couvent d’Aghtchots, pres de Karrni (Garrmi). Ils furent
neanmoins obliges d’emprunter de l’argent a un taux eleve; leur dette s’accrut et
atteignit la somme de 50.000 piastres ou 190.000 francs. Melchisedech, las de se cacher
inutilement, s’enfuit a Constantinople, esperant trouver la d’abondantes ressources. Il y
fut, en effet, bien accueilli. II fut m&me elev& sur le siege patriacal de la capitale, comme
successeur de Tiratour de Sis (1596— 1599). Mais, l’anne&e suivante, c’est-a-dire en 1600,
il fut depos& et revint a Edschmiadzin, oü il se trouva, avec son collegue, dans une
situation encore plus oberee qu’avant son depart.
David et Melchisedech, jugeant qu’une couronne patriarcale, garnie, au dedans, de
tant d’epines, &tait vraiment intol&rable, offrirent alors cette couronne A l’eveque d’Amid
(Amith) Serapion, et ils promirent de se demettre de leur siege, en sa faveur, ä la
condition qu’il se chargerait de la dette qui pesait sur le patriarcat d’Edschmiadzin. Le
choix de Serapion semblait heureux. Cet &Ev&que £tait issu d’une pieuse et riche famille
d’Edesse et, a la mort de ses parents, avait herite d’une fortune considerable. Il etait
encore plus distingu& par sa science et ses vertus que par ses richesses. Apres avoir
ete le disciple de Lucas de Geghi, village du district de Khortzen, il avait herit& de sa
! Voir Relations des missions de Perse du Pöre Antoine de Gouvea, en portugais, Lisbonne
1611, Relagam etc.; traduction frangaise sous ce titre: Relation des grandes guerreset
victoires obtenues par le roi de Perse schah Abbas, etc., Rouen, 1646, p. 109. — Anthony
Shirley, his relations of his travels into Persia, etc, London, 1613. — Relaciones de
Don Juan de Persia, etc. (Valladolid, 1604), ce dernier &tait ’un des envoy&s musulmans du roi
de Perse, qui se convertirent a la foi catholique.
° Sur les missions diplomatiques confi&es aux Hermites, religieux de S.-Augustin, voir Brieves
relationsdes progr&s de l’evangile auroyaume dePerse, enlaconversion
des Maures... en la r&union des Arımeniens... Liege, 1610.
=
Cr
au.Dre Pe un
LE ET
Schah Abbas J, roi de Perse et l’&migration force etc 249
chaire et enseigne la grammaire, la philosophie, la liturgie, ainsi que les huit tons
de la musique armenienne ä ses jeunes compatriotes!. Parmi ces derniers s’etaient
distingues Basile, son futur successeur comme arradschnort d’Amith, Jean arra-
dschnort d’Edesse, Gregoire de Cesaree, qui fut promu au siege patriarcal de Con-
stantinople (1601—1610), enfin Moise IV de Tathev, le celebre catholicos d’Edschmiadzin
(1629 — 1632).
Aquiesgant aux vaux de David et de Melchisedech, Serapion abandonna sa charge
de professeur et de predicateur et vint d’Amid & Dchougha’ (Djoulfa), celebre village,
situ& sur la droite de l’Araxe, au sud et vis-a-vis de Nakhitchevan. Les catholicos se
rendirent egalement ä Djoulfa, accompagnes de plusieurs conseillers, parmi lesquels on
remarquait les ev&ques Manuel de Khorvirap, Astovadzatour du monastere de Keghard
(de la Lance), Manuel d’Havouts Tharr (perchoir des oiseaux), couvent qui, comme le
precedent, &tait proche de Karrni. Les conferences commencerent. Mais, dans l’'une de
ces discussions, Serapion ayant prononce& quelques paroles de bläme, Manuel d’Havouts
Tharr s’&chauffa tellement qu'il fit degenerer le debat en dispute. Les esprits s’aigrirent.
L’entente devint impossible. Les deux catholicos partirent pour le couvent de Tathev
dans le Sissagan. — Serapion demeura quelque temps & Djoulfa et s'occupa aussitöt de
pröcher aux habitants. Ses predications satisfirent tellement le clerge et les fideles, que
ceux-ci, d’un commun accord, demanderent qu’il füt promu au patriarcat. On le conduisit
donc a Edschmiadzin, oü un synode compose d’ev&ques, de vartabeds et de notables
le nomma catholicos. Il fut consacr& le vendredi, 22 octobre de l’an 1092 de l’ere
armenienne, c’est-A-dire le 14 aoüt 1603.
Quant aux deux anciens titulaires d’Edschmiadzin, ils furent irrites et humilies de
se voir depouilles de la dignite de catholicos et de rester charges d’une dette de
50.000 piastres ou 150.000 francs. Ne sachant plus a qui recourir, ils prirent le parti
de se jeter dans les bras du schah Abbas I. David et Manuel de Khor-Virap resterent
quelque temps encore en Armenie. Mais Melchisedech, accompagne d’Astovadzatour et
de Manuel d’Havouts-Tharr, partit pour Ispahan. Des son arrivee, il exposa toutes ses
dol&ances. Il raconta comment les Ottomans accablaient les Georgiens, les Aghouans et
surtout les Armeniens d’impöts excessifs, les poussaient ä l’apostasie et, souvent massa-
craient ceux qui se derobaient a leurs exigences.
Le schah se souciait mediocrement des interets du catholicos fugitif. Mais, en prince
habile, ambitieux, sans scrupules, il devait saisir avidement ce nouveau pretexte pour se
poser en defenseur des Armeniens et des autres populations des regions limitrophes de
la Perse, opprimees par les Turcs. Abbas n’attendait plus qu’une occasion favorable
pour prendre l’offensive contre les Ottomans. Elle s’offrit bientöt. La garnison turque de
Tauris pilla un jour les possessions du Kurde Ghazi beg, gouverneur de Salamast et
vassal de l’empire. Ghazi-Khan se refugia aupres d’Abbas I et sollicita son secours. En
9 jours, l’arm&e du schah, qui comptait dans ses rangs des Georgiens et des Armeniens
en assez grand nombre, arriva pres de Tauris. Le choc entre les Perses et les Turcs,
commandes par Aly-pacha, gouverneur de Tauris, eut lieu dans la plaine voisine du
village de Sophian, a six heures de marche au Nord-Est de Tebriz. Les Perses furent
vainqueurs. Le 21 octobre 1603, Tauris (Tebriz) se rendit apres un siege qui avait dure
21 jours. La citadelle bätie au milieu de la ville fut rasce. Beaucoup de familles, la
plupart armeniennes, furent envoyees vers Ispahan. Le schah obeissait aux m&mes vues
! Aragel de Tauris, loco cit. ch. 2 et 29. — Mekhitar d’Airivang, Chronique, traduction
frangaise par Brosset, p. 22 et 24.
250 Prof. Fr. Tournebize
politiques, qui, en 1490 apres la prise de Tauris par Selim, avaient determine ce sultan
ä transferer ä Constantinople 3000 artisans, la plupart armeniens!. Un lieutenant de
schah Abbas, Tchirag sultan s’empara de Djoulfa. Les Turcs abandonnerent aussi Na-
khitch&van mal proteg&e par un mur en terre. Ils se replierent sur Erivan, dont trois
cötes sont baignes par l’Araxe et dont le quatrieme fut entour€e d’un mur long de
450 metres. Le schah concentra son armee forte de 9000 hommes sur la colline de la
fatigue (Mihnet-Depesi) en face de la forteresse. Il intercepta les eaux qui alimentaient
la ville et forca celle-ci A se rendre apres six mois de siege, en mai 1604, ou au mois
de Juillet d’apres Aragel. La victoire fut suivie de quelques represailles barbares. Les
oul&mas perirent dans les plus horribles supplices, parce qu’ils avaient declar& que les
Turcs, en tuant un Persan, acqueraient autant de merite, qu’en Egorgeant 70 infideles
(chretiens).
Des le debut de cette campagne, schah Abbas avait commence &a depeupler la
Georgie et l’Armenie orientale, et & transferer beaucoup de leurs habitants en Perse.
En agissant ainsi, il avait deux buts: il voulait d’abord enlever aux Turcs et ä leurs
armdes toutes les ressources dont ils avaient besoin pour continuer leur expedition contre
les Perses; il voulait aussi accroitre la population de son royaume, dont plusieurs
provinces n’etaient guere peupl&es; Il se proposait en ıneme temps de faire prosperer
en Perse l’agriculture, le commerce, l'industrie?”. Des que schah Abbas fut maitre de
Tauris, il dirigea vers la Perse les &trangers, musulmans, juifs, chretiens. Par ses
ordres Emir Gouna, le futur gouverneur d’Erivan, alla piller Gandjah et les villages
voisins et entraina une partie de la population avec ses biens vers Erivan, alors
assiegee par le schah. Peu de temps apres, le celebre Allah-Verdi khan®, un re-
negat originaire d’une famille armenienne de Georgie, devenu le principal lieutenant
de schah Abbas, promena le fer et le feu A travers les regions d’Ardzgue, Ardjesch,
Pergri, Van, puis poussa devant lui vers Erivan, avec le betail, moutons et chevaux,
23.000 prisonniers chretiens, dont la plupart &taient des femmes, des filles, ou des
jeunes garcons.
D’autres chefs perses operaient des razzias semblables dans les villes de Ma-
nazguerd, Magou, et au Nord-Ouest de l’Armenie, vers Alaschguerd, Passen, Er-
zeroum. Akdjekalaa, l’ancienne Erovandachat, situ&ee au confluent de l’Akourian et
de l’Araxe fut prise de force par Emir Gouna et sa population fut transportee vers
Ispahan.
Pendant le cours de ces derniers evenements, Ahmed I, encore enfant, avait rem-
plac& le sultan Mahomet III mort r&cemment. Un renegat de Genes, le capitan pacha
Tchgal Oghli, appel& Cicala par les Occidentaux, avait Et€ mis A la tete de l’expedition
contre la Perse et arrivait le S novembre 1604 sous les murs de Kars. Des qu’il apprit
! La date de 1602 donn&e par Aragel, ch. 3, p. 278, et chap. 55, p. 579 semble inexacte. Le
schah reprit Tauris en 1603. cf. de Hammer, t. VIII, trad. Hellert, p. 40. Voyage de Chardin, loco cit.
t. 2, p. 329. Ce voyageur qui visitait la ville un peu plus tard estime quelle comptait environ
550.000 habitants, ibid. p. 320.
? Aragel, chap. IV, p 287 et suiv. — Estat dela Perse en 1660 par le Pere Raphael du
Mans superieur de la mission des capucins d’Ispahan, €d. Ch- Schefer, Paris 1890, p. 181 et suiv.
® VoirLes fameux voyages de Pietro della Valle, traduits de Pitalien par le Pere
Carneau, celestin, Paris, 1662, t. 2, p. 450, 451. D’apres Pierre della Valle, Allah-Verdi avait Et& vendu
comme esclave, encore jeune, la somme de 30 sequins. Il parvint a prendre le premier rang parmi tous
les officiers perses, par sa prudence, sa bravoure, et son r&el bonheur dans toutes les batailles. Le m&me
voyageur pretend que le fils d’Allah-Verdi, Imam-Kouli-Khan, le premier personnage de Perse apres le
roi et Gouverneur de Chiraz, resta aflfectionne aux chretiens.
a5
Schah Abbas I, roi de Perse et l’&migration forc&e etc. 251
que l’arm&e turque marchait vers ’Arm£nie, schah Abbas retrograda de Kars et ordonna
aussitöt a quelques uns de ses officiers d’emmener ä la häte en Perse la population des
distriets dont il s’etait empare. Le lieu fixe pour la concentration £tait la plaine d’Ararat,
entre les montagnes de Karrni et les rives de !’Araxe. En plus d’un endroit, par exemple
a Karmi, la population chretienne, juive, mahometane essaya de resister A cet ordre
barbare. Mais, Emir Gouna &touffa ces velleites de resistance en faisant bätonner ou
m&äme mutiler plusieurs hommes. Il deploya la m&me impitoyable rigueur contre certains
groupes d’Arme£niens qui s’&taient enfuis et caches. Les &v&ques Manuel d’Havouts-Tharr,
Astovazatour de Keghard s’&taient r&fugies dans l’une de cavernes de la montagne qui
domine la vall&e de Keghard. Somm&s de venir se joindre aux autres Emigrants, ils
repondirent par des invectives. Des soldats de l’&mir parvinrent alors jusqu’a eux et les
massacrerent avec leurs compagnons.
Un millier, environ, d’autres Armeäniens s’&taient caches dans la fameuse grotte de
lakhsh-Khan, de tres difficile acces au dessus de la vallde de Korr, faisant partie comme
la precedente, de la r&gion de Karrni. Ces malheureux virent aussi des soldats armes
et cuirass&s, descendre, au moyen de cordes jusqu’ä leur retraite. Beaucoup de ces
refugies furent egorges et precipites dans l’abime. Des jeunes gens et des jeunes
filles, s’apercevant qu’on les reservait pour la captivit£, et par consequent pour
l’apostasie et les autres graves abus que comporte la vie musulmane se jeterent
volontairement dans le precipice beant devant eux; quelques uns, tombant sur les
arbres dont le fond du vallon &tait sem&, eurent les membres et les entrailles horrible-
ment perfores.
A mesure que les soldats perses arrachaient les habitants de leur demeure, ils
detruisaient tout ce qui ne pouvait &tre emporte sur les betes de somme; änes, mulets,
chevaux et chameaux, Ils brülaient ou d&@molissaient les maisons, les forteresses aux blocs
enormes cimentes ä la chaux, souvent imprenables; ils renversaient les &glises aux
coupoles elevees, aux elegantes colonnes, aux murs en larges pierres taillces, assez
souvent ornees de fraiches peintures, de sculptures admirables. Les diverses troupes
d’emigrants furent vite reunies dans la plaine d’Etschmiadzin et durent aussitöt se mettre
en marche du cöt& de Nakhtchivan, Djoulfa, etc. Schah Abbas, avec son armee, suivait
et pressait d’autant plus les &migrants, qu’il se sentait alors inferieur en forces aux Turcs
et redoutait d’ötre poursuivi. Aussi, laiguillon de la peur ajoutant son excitation A la
cruaut& de maints farouches soldats, ceux-ci, pour terrifier la foule et accelerer ainsi sa
marche, couperent les oreilles ou le nez de quelques retardataires ou trancherent meme
la tete A quelques autres, par exemple a lohandjan, frere du catholicos Aragel. La
traversece de l’Araxe fut particulierement douloureuse. Les bäteaux et les radeaux con-
struits ä la häte etaient trop peu nombreux, et parfois, trop surcharges, ils
chaviraient, livrant ä la mort ceux qui ne pouvaient se sauver ä la nage. Il y avait
aussi des soldats, des cavaliers surtout qui, profitant du desordre, s’emparaient de
quelque garcon ou de quelque jeune fille, sous pretexte de les sauver, et gardaient
ensuite leur proie.
Apres qu’on eut franchi ’Araxe, schah Abbas confia la conduite de la foule des
emigrants a Khalifalou Elias soulthan !. Pendant que le roi avec Emir Gouna et le gros
de l’armee allait hiverner ä Van, Elias soulthan s’achemina, avec les &migrants, vers
Ispahan. Il y arriva au printemps de 1605, apres avoir passe avec ses captifs les plus
rudes mois de l’hiver dans la region de Tharoun-Khalkhal. Les habitants des villes furent
! Aragel de Tauris, Livre d’Histoires, ch, IV. trad. citee, p. 290.
— 4,
259 Prof. Fr. Tournebize
installes dans Ispahan ; les villageois furent disposes dans les campagnes voisines: Alentchan,
Gandiman, etc. Sur la demande d’Allah-Verdi-Khan, 500 familles armeniennes, r&putees
parmi les plus honnötes, furent transfer&es dans la region de Chiraz, dont il &tait le
gouverneur. Pendant que les Armeniens d’Ispahan et surtout de la nouvelle Djoulfa
faisaient prendre au commerce un essor jusque la inoui en Perse, les nouveaux
colons de Chiraz, par leurs soins donnes A Yagriculture, ajoutaient ä la celebrit& des
vignobles de Chiraz, auxquelles etäit &chu le privilege de fournir le vin pour la
table du roi'.
' Le Pöre Raphaäl du Mans, p. 24. — Voyages de M. le chevalier Chardin en
Perse, etc., in 16, Rouen, 1723, t. 9, p. 187, 188.
Die chaldische Keilinschrift von Kaissaran.
Von Prof. Dr. C. F. Lehmann-Haupt.
Eine der merkwürdigsten Entdeckungen nach
Standort und Wortlaut des Textes, die mir während
der deutschen Forschungsexpedition nach Armenien
im Jahre 1898/99 beschieden war, bildet bei aller
Kürze die Keilinschrift von Kaissaran. Wie sie in
jeder Hinsicht eine einzigartige Stellung einnimmt, |
so fordert sie auch eine gesonderte Behandlung
und daher wähle ich sie, da sie bisher noch un-
veröffentlicht ist — in dem in Vorbereitung betind-
lichen Corpus der chaldischen Inschriften wird ihr
die Nummer 163 zukommen — zum Gegenstand des
Beitrages dieser Festschrift, um den mich die Re-
daktion des „Handes“ ersucht hat.
Ihre Auffindung erfolgte im Gegensatz zu der
mancher anderer Inschriften, auf die wir wochen- und
monatelang in methodischen Suchen gefahndet
hatten, ganz unerwartet durch eine besondere Gunst Eitiott & Frey, Lid. Copyright
des Schicksals.
Ich hatte die Stele von Toni besucht, die Rusas I, Sohn Sardurs III, nach An-
lage des grossartigen Staubeckens des Kesis-Göll, das der von ihm am Fusse des
Zimzimdag neu angelegten Stadt Van das Wasser zuführen sollte, errichtet hatte. Die Stele
war nicht unmittelbar am Kesi$-Göll aufgestellt, sondern in einer Schlucht, die vom
Ufer des Sees durch einen Höhenrücken getrennt ist, und zwar geschah das offenbar,
um die Stele vor Schädigungen bei etwaigem Hochstande des Wassers zu bewahren, und
vielleicht auch, um sie den Blicken von Feinden und Zerstörern nach Möglichkeit zu
entziehen. Der Kesi$-Göll fiesst in ungefähr ostwestlicher Richtung nach Van zu ab, die
linke Seite des Baches ist also die südliche, die rechte die nördliche. Dementsprechend
bezeichne ich auch das Ufer des Sees, in dessen Nähe die Rusas-Stele steht, als das
‚südliche‘, das entgegengesetzte als das ‚nördliche‘ Ufer.
Am südlichen Ufer des stark ausgetrockneten Sees entlang reitend, kamen wir
an die Talsperre, durch die Rusas I. die muldenartige von Bergen umgebene feuchte
Einsenkung, die vermutlich ohnehin in Zeiten feuchter Witterung Neigung zur Bildung
von Teichen und Lachen zeigte, in einen Stausee umwandelte. Dass sich hier einmal, wie
die Sage ging, eine Keilinschrift befunden habe, ist höchst wahrscheinlich, aber alle Nach-
forschungen waren vergeblich. Unmöglich ist es aber nicht, dass diese Inschrift sich doch noch
einmal wieder findet, so gut wie der fehlende Kopfteil der Rusas-Stele vom Kesis-Göll von
uns in Van, zum Bestandteile eines Herdes umgewandelt, wiedergefunden wurde: eine tiefe
Aushöhlung diente zur Aufnahme von Kesseln oder Kottöpfen. Zum Glück hatte diese Be-
—
254 Prof. Dr. C, F. Lehmann-Haupt
arbeitung die minder wichtige Rückseite, die nur die Fluchformel oder deren Schluss ent-
halten haben wird, betroffen, während die Vorderseite unversehrt geblieben war.
Die mich begleitenden Soldaten und Zaptieh-Unteroffiziere wussten nun noch von
allerlei weiteren Keilinschriften zu erzählen, die sich in der Umgegend, namentlich in den
Dörfern Ermanes und Kaissaran, befänden. Da auf solche Angaben erfahrungsmässig trotz
grosser Sicherheit der Behauptungen nur wenig zu geben war und da mir Kaissaran
noch fragwürdiger schien als Ermanes, so wollte ich mich schon dem letzteren Orte zu-
wenden und in Kaissaran höchstens durch unseren intelligenten Diener und Dolmetscher
Färädj nachfragen lassen. Zum guten Glück aber redeten mir meine Begleiter höchst
nachdrücklich zum Besuche von Kaissaran zu ; — wie sich nachträglich erwies, weil einer von
ihnen dort einen guten Bekannten hatte. So ritten wir am jenseitigen ‚nördlichen‘ Ufer des
Kesis-Göll, von Van abgewendet, nach Osten zu, um fast am östlichen Ende und etwas ober-
er 1 jan N N N \
\ N \ \\ ey
Die Felsspitze mit der vom Abklatsch bedeckten Inschrift von Kaissaran.
halb der Kesis-Göll-Ebene das Dorf Kaissaran zu erreichen. Als wir die dortigen Kurden
fragten, ob Inschriften der Art wie der Stein von Toni, der ihnen ja gut bekannt
war, hier vorhanden wären, bejahten sie das lebhaft, zur grossen Freude des-
jenigen unter meinen Begleitern, der mich zum Besuch von Kaissaran veranlasst hatte.
So führten sie uns denn zu vorgerückter Stunde etwas oberhalb des Dorfes an die
Stelle, wo sich eine Inschrift befinden sollte. Aber, wie fast regeimässig so war
es auch hier, von einer Keilschrift war absolut nicht die Rede, es waren christliche
Kreuze und armenische Worte in den Felsen gegraben. Schon wollte ich unmutig
zurückkehren, aber die Kurden wiesen in die Höhe, dort sei eine Inschrift vorhanden,
und so folgte ich ihnen, freilich keineswegs hoffnungsfreudig, da Keilinschriften auf
Bergeshöhen uns nur von Pässen her bekannt waren. Zu der vom Kelischin hat sich
inzwischen die chaldische Inschrift auf dem Bingöll-dagh gesellt. So ritten und stiegen wir wohl
1000 Fuss bergan, bis wir auf eine von einzelnen Felsspitzen umsäumte, ziemlich weite
— Di
u Tr
u
m
Die chaldische Keilinschrift von Kaissaran. 955
Bergwiese kamen. Auf eine dieser Felsspitzen (siehe die Abbildung) wiesen die Kurden, und
dort fand sich zu meiner lebhaften Ueberraschung tatsächlich die folgende durch
Glätten des sehr harten Marmorkalks in den Felsen eingegrabene dreizeilige Keilinschrift,
die ich sofort kopierte und abklatschen liess. Die folgende Abbildung gibt ‚den Abklatsch
der Inschrift wieder. Diese selbst ist vollständig, es haben nie mehr als diese drei Zeilen
dagestanden.
TIEREN
au SENSE £ IE DU ;
AN RUD NELSKIIIT RAU
FIN BER x Ama
ZN 2. I
EEE TER ESTD
ISEANEN N.
a 25 Dee 72
Chaldischer Text:
1 (EB Ar FE HIT FE en > EI 1
EM Ta T STE > EI -ITEI THEM
Tale ee re GEF Fe ee
|
Transkription:
(ILU) Hal-di-ni-e ALU-i-e pu-lu-si
al-zi-ni-e-i pu-lu-si na-a-ma-ri
a-u-di(ILU)Hal-di-ni-e-i ALU-e-i
Neben der grossen Kürze und dem Standorte fällt als Besonderheit auf, dass diese
Inschrift allein unter allen bekannten vollständigen chaldischen Inschriften keinen Ur-
heber, keinen Königsnamen nennt.
Der Text selbst, in welchem das häufige Vorkommen der Endungen ‚e-i‘, ‚i-e‘ auf-
fällt, die Kasusflektionen darstellen werden, lässt seine Bestimmung nicht ohne weiteres
erkennen. Sie richtet sich an den Gott ‚Chaldis der Stadt‘ und das Wort „pulusi“ „In-
schrift“ begegnet zweimal.
Die ganze Gegend, in der sich die Inschrift befindet, zeigt eine Reihe natürlicher
Felsenburgen auf einer Hochebene, die reichliches Weideland bietet. Mehrere dieser
„Burgen“ und besonders auch die, an welcher die Inschrift angebracht ist, zeigen Spuren
der charakteristischen chaldischen Bearbeitungsart. So schien mir' die ganze Sachlage
die Vermutung nahezulegen, dass wir es hier mit einer Anlage und char aus der
Zeit zu tun hätten, als die Chalder sich bereits vor dem Eindringen der indogermanı-
schen Armenier in die Berge zurückgezogen hatten und keinem eigenen König mehr
dienstbar waren.
ı S, den vierten Vorbericht von der Expedition in den Sitzungsberichten der Berliner Akademie
der Wissenschaften, 1899, S. 116 —120.
256 Prof. Dr. C. F.Lehmann-Haupt
Wie die Chalder von den Armeniern in die Berge zurückgedrängt wurden und
dann dort eine zeitlang als deren Gegner lebten, bis durch Verträge, die ein Komubium
und Kommerzium anbahnten, eine Einigung erzielt wurde, hat Xenophon in der Cyropädie
geschildert. Und dass es sich hier inmitten eines Romanes um gute, historische Nach-
richten, die teils auf eigener Erkundigung, vornehmlich aber auf guter älterer Quelle
(Dionysius von Milet) beruhen, handelt, habe ich verschiedentlich hervorgehoben (zuletzt
Klio I, 271 f, Anm. 3). Dass diese Chalder den Chaldis der Hauptstadt noch im geheimen
in Erinnerung an die Vergangenheit verehrt hätten, wäre immerhin denkbar.
Aber eine andere Erklärung liegt doch noch näher. Herr Felix Bagel, der mich
bei der Bearbeitung der chaldischen Inschriften für das Corpus Inscriptionum Chaldicarum
in höchst dankenswerter Weise nachdrücklichst unterstützt, weist darauf hin. dass das
Wort „a-u-di“, mit dem die dritte Zeile unserer Inschrift beginnt, auch in Zeile 24 der
Rusas-Stele von Kesis-Göll vorkommt und wahrscheinlich in Zeile 31 zu ergänzen ist,
sonst aber in der gesamten chaldischen Literatur, soweit bis jetzt ersichtlich, nicht begegnet.
Die Form ‚a-u-di‘ stellt wahrscheinlich einen Lokativ von dem Stamm ,‚a-u‘ dar, der
häufig mit seinen flektierten Formen ‚a-u-i-e-‘ und ‚a-u-i-e‘, seltener mit ‚a-u-e‘ in den
Fluchformeln vorkommt und meist mit dem Verbum ‚u-lu-(u)-li-(e)‘ verbunden ist.
Ein Gott ‚A-u-i-e‘ wird in der Ispuinisinschrift von Meher-Kapussi erwähnt und mit
Opfern bedacht. Schon A. H. Sayce hat in seinen verdienstvollen Entzifferungs-
versuchen der chaldischen Inschriften im ‚Journal of the Royal Asiatic Society‘
Bd. XIV, p. 486, 523, 689 die Vermutung ausgesprochen, dass der Stamm ‚a-u‘ ‚Wasser‘
bedeute. Das Wort kommt regelmässig in den Verwünschungsformelm am Schluss der
Inschriften vor, die den gleichartigen assyrischen Texten nachgebildet sind. In diesen
wird unter anderen derjenige verflucht, der es wagen sollte, die Inschrift ins Wasser
zu werfen. In mehreren chaldischen Texten findet sich nun für ‚Wasser‘ — wie so
häufig bei anderen Worten — die assyrische ideographische Schreibung, in diesem
Falle A.MES, assyrisch gesprochen ‚me‘. Bis jetzt liegt nun zwar — was absolut be-
weisend wäre — noch keine Fluchformel vor, in der statt ‚auie‘ das genannte Ideogramm
mit dem Verbum ‚ululie‘ verbunden ist, wohl aber lassen sich indirekte Schlüsse für
die Gleichstellung ‚au... — ‚me‘ — ‚Wasser‘ ziehen. In den von Sayce auch anderen
Ortes behandelten Inschriften muss ‚auie‘ eines der Elemente bedeuten, anderseits findet sich
in der Inschrift Rusas I. vom Kesis-Göll, die, wie gesagt, ohne Zweifel von der Anlage eines
Staubeckens (sue) handelt und sich also mit ‚Wasser‘ beschäftigen muss, ausser dem
zweimaligen Vorkommen des genannten ‚audi‘ keine einzige andere Form dieses Stammes,
wohl aber viermal das assyrische Ideogramm. Aehnlich verhält es sich mit der von
Argistis Il., dem Sohne Rusas’ I., errichteten Inschrift von Hagi, die ebenfalls unter anderen
die Anlage eines Stausees berichtet und auch nie ‚au‘ oder dergleichen, wohl aber
einmal A.MES aufweist. Unsere Gleichsetzung wird endlich über die Stufe einer
blossen Hypothese hinausgehoben durch die Steleninschrift Rusas Il. von Etschmiadzin
(vgl. Lehmann-Haupt, ‚Zeitschrift Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Bd. 56, 1902,
S. 101 ff.), in deren Fluch formel statt des gewöhnlichen ‚a-u-i-e‘ in der Tat ‚A.MES;,
und zwar unmittelbar hinter dem Ideogramm für ‚Erde, vorkommt. Zwar weicht
der Tenor der ganzen Verwünschung in einigen weniger wichtigen Punkten von dem
gewöhnlichen ab, es ist aber damit der klare Beweis erbracht, dass in den Fluch-
formeln in der Tat von ‚Wasser‘ die Rede ist. Das völlige Fehlen von ‚a-u-i-e‘ legt auch
hier seine Gleichstellung mit ‚A.MES: nahe. Demgegenüber ist es von untergeordneter
Bedeutung, dass wir in Verbindung mit ‚Wasser‘ hier das Verbum ‚hu-Su-li-e‘ statt
u-lu-li-e‘ finden und dass die ganze Phrase an einem anderen Orte der Formel steht
als sonst. Derselbe Text findet sich übrigens in der um zirka 150 Jahre älteren
Pa Tee
Die chaldische Keilinschrift von Kaissaran.
x
Ds)
Stele von Surp-Poghos (Verfasser: Ispuinis und Menuas), dort ist er teilweise und auch
an der für uns wichtigen Stelle verstümmelt und muss aus der Rusas-Stele ergänzt
werden. Wie dem aber auch sei, jedenfalls legt das bisher so gut wie alleinige Vor-
kommen von ,a-u-di‘ in den Inschriften von Kaissaran und von Kesis-Göll den Schluss
nahe, dass unser merkwürdiger Text mit letzterem in inhaltlichem und örtlichem
Zusammenhang steht. In seiner in die Form einer Frage gekleideten Schlussfolgerung
„ob Rusas I. vielleicht auch die Inschrift von Kaissaran verfasst hat?“ begegnet sich
Herr Bagel mit meinem Reisegefährten, der mir vor Jahren einmal brieflich kurz äusserte,
dass möglicherweise die Inschrift von Kaissaran von dem Techniker herrühre, der für
Rusas I. die Staubeckenanlage des Kesis-Göll geschaffen habe (offenbar stützte sich diese
damals nicht näher begründete Anschauung auf die gleiche philologische Beobachtung).
Und der Vermutung, dass die Inschrift von Kaissaran etwa gleichzeitig mit der
Aufstellung der Rusas-Stele am Kesis-Göll in die Felsen gegraben worden sei, möchte
ich mich um so mehr anschliessen, als die herrliche umfassende Aussicht, die sich von
der die Inschrift tragenden Felsenkuppe aus bietet, und meilenweit die Runde — im
Westen bis über den Vansee mit seinen Inseln erstreckt — im Vordergrunde auch den
Kesis-Göll mit umfasst.
17
UPPn SUSELFRUh UVSLLLR, VERULTV Oh LAL + DV
nz. PURPIPL &. U. VRVRUNSLbUV
Zuyuliutunb Wip. dd baplunk puismußpe [Aehs gm mgpun[dr dt, qpupupm.
glenmı het, be us Ypon-h [FE dep gpugbelkpe ' Zuulup wnmwppkp fa fpukp
bir deu Inglatk” bpp un f[Ft Suängfugf” ph Aufuktes Anpbh mupht, dbE, ygunfıl,
wdbrpp Ip gupäuchfte Spungupul, pol P% Ibgfpp prewmpuitkpm Sunliaup: U’nqu-
qui qunuguitf Supme udn] \ mdbupp Guybpbomsbe, husbpbbefesz Apr qm» 0.3
SEp Unmmemd, nz fer engpuiup br Enbp a Taykpbu pen md, fur zoebpene
wobmunn [Ir zubäb wabp bh Suybpboß drguempuim (hand gewangübp, mupfübp
a ET a EL I Er NE 72 2
IL ES ALTE SEELE
RN Vorl Sal JE (2 VB es BEE. renled nn
Up 2b pre Senn 2 Uyeimuuguun gegen en
EI EEE es 72 Sr ee De esse a
NEN ea resp Sa Ian aan
deuy op oqub dp up unhjgibr , npnfShwmlre fngubu jognewShlpm uypwquin. -
(a Ep En Te BE ee a
ae De el a Ba a een te
Ed TS u NEE a Ne EN eur Lome e
Le Zu eg en ee
uepeh lege gognewSwgfpibpps payg pro eb Contra gpugukpu LI ee
EEE na u EL Re ae rd a) Dean eleer ©
Ks Ba a N ee EN Eng le dene
NE Ed ee en ee a a) erlin Su
eg Tec eler 22 sense BunlıE ee
EL NE ER Te ae len De ga en
m er a EEE een
EN GR men ee — ren AL ee ae
gufugop qfugugem [Ah dp methlun: Nepbe. Fig Ypubl uyamfoß bquilufun
en a En ES LE, ESS ED (OTET rg g Lnn=
ae VE IT EEE SE SE een
a a u Sera se anal ie wre
rn ya WU IE e erEene De e ayne
(Ba De TE oe er er ee
eb en]. .: Lhgmempuib (gbpp Spunqgupunblungme[Ibut db) zb gubbp fep
eye
UFrb ZUSEL EUR UVSELULB, VErUUV NR UML PUD 259
obrwjeun, pi dnzdpr Gpinip uggbafig dmdpu un Zuugdy » bp" ug (ER ulneundg:
up feungbu Anfune [Ihe aethgug wlnedg dp, Guam dr, wbugpbdfu dp, Krılupuı
dp Gwgdby , npmdt JAprtbph ppwn ng [Fb “pmewunpzwlub, n5 [Fb “wfdngbtb,
En peu u) wage erlag age Et fenys Ben mul zu BD-
Sunmf Jeuys ul wnlen fAhphen quim fs ynruny bay der Eau dpi fa
mggb win Stgbtwlß Jeuy, wdbt neunuggb deu be ff diabh ugbpe mean
Kunlporte Jruyı nupngb UEL, meumf zueuugb & ae br La“ zundgupd pugg
gupunnbı zunwfwguug zupbm Ei uyugfuf fanfmphjb [puren [Fu depälgtkpne
högfpp: Uguufaf Smpbe dp due uff Gupläup qpupupudap — wörhuifilgpm.
(anachroniste) gyg ww‘ Suykpbt wpgf gm u yepgunbp nr zw [I fa
qupkukm, [untupscheing m. Smpmfılütg negkgyguf slppgübm wpgb Say wohup-
Gugugbgagn[Ffrtp: Ruyg deu Gnglabb, ut Kupdfip Pep pgupufugd” weg
SED ER Ba ua a RW Le a ne
Sum [Bbrundg zupglp omum‘ gpwpwpp, dep put (banefb, qupqguputpp, quildu-
path m Göimmphp Spefdp: Ugufuf did de deut np gi fa
plunpnchfin Gegguibmep Suym[Ihwt Sulandiom (Head m guebuhpn] » & ELwll
uqßnf pp” wilbt bphpf 9 wpgbt game [He methgen uggm [Fruit Id dinufit
uyu Tuywnuhfib zwSmchjar bp euphpup Ahgulinm [fett fun hameh qup-
quugehaie qapdwmdtznf] \ zunf qubg baqmeb lngbpihpme IQ" uber fe up
Engükpm : Uguufuf Super dp" zupl#h zwpwfd, ulüh wdpu, wupmh up, uff
Shulikp eammmishgmfihen- (Sprachfehler) be ff qulkp qubabp ut (nfPngbt
deu» np’ ( gerezm[Bhet jergme wfuuitgupidai, gayg oleof prehp mp be ungungug
ubptupbun: Uguugfuß Aupdft de) bp gut Lpp puriste upSuliupsechmer apa
Sbenbe Buqunmurhp ufnf gu Suuupuhug quiiäupuib dp wnbgdhr, nnd uff
Supunaibuib wu Suylp, mpphp geb] pugg Getnbumnp gplpn] » enge rege
wpbguf* bepwpuiigbe pfu bel ae [Fhuit ununfikunfin Sudlolnn, puyg Ah he Set ph
pofwta (Afrt gepFushn] :
Ghz gun” Guplzb 5 Gugdlg ug Hifi dp: Dbnp um ud“ Yupla-
ibm (fan sbrp whutbp, bh Zinpp zupfen BL Nun eyußrph gl wre
Alu mehkgng qpgthpm deal [dfutiu wsph unpbe phpkmf, KEL buimnkı
wfnfı Juiminp gbpkip (bgbpp “Parpa Whanly „gl pp: Legphltutub wg
gufFhundp phzjm[Afıt zunup phpag qeabee lmpmußp Eu Gpubu pehzliukre,
inbruhu quplahiikpp Funkathf ukenp met br ua Fanlituufg Suylpktfr ugu-
qub ki Shukp, [Bb Füzybu pdpatumd Kup [ungpf bafdpeih me Gupkenpm[dfeüp:
puyg qgnpSuqpm[F bu Stuupunapm [but Jong eijwgbe gle Surwunp mufbp, np
zupqungku hp qupilituibp qpagtbphu wg Joa, apntp akt gu jun unalum.-
lud, Zul gdmugım [Bfebkhpp Sulfat] puıl“ hub gmugkn] » guithupd”
beim gpuugui jhanchkp‘ mpbspbudb he mpbmbikuhe Ahgtlpne qugufupb gu!”
zozuufikgfin, be wjingku qbpe HR enthalt, ber Pb dh Sul wide
pwetmwb 5 Pphüg hunlie [Funden ne wbun[Hhundpp Ppupds mwpphp uyu Bela
geqnetkpmn fanfumpkjb Uhrgme dp: Uguzunb uuupgudhutkphb Eup" gegm-wtutı (ugfp-
ubpme Jong (blPbrunlinopbo Jüfa wpäwbkms, puyg bel u Lebig muppulpm
17%
_ 2
260 2: FÜPRFfLLEL wm U. VRVLRLRTEUV
a le a ES a EN ee de a ne Smensze re
ap shpmud Gugeliubbpmd 5 jhawd nz; Gupbarmbfr zunf Aruyu quggbhpbuf wg-
eegu Ahrupp, u Afıbhkuin Suybpbüß dp bep zupmtuhn ftp, [el dheuft Ju“
yeiifupbuggug fmyph dm gugwgmegued Uhmenbyu] Ppp mag be, pinuhuil &;
nz ES ine fe dm, wm jegne us (unglae fd keuae une denn
Shpmı- Unpı uuyu) eplue jegaeübpp ng sm pa SE Sep Egg ran Fun rue
ber jepbh. kr opgufı aufaupkrh de [Affair ne Sanur ggfs ap
qbrpubp Gupbun Staßy, wwhuyt pinwhu Kudplt gfkuinge. dey[u u, gun
A EB En ENTE er ae UL ee ee
tel te Sarliup] ea Bae kp u ae
a ae en NE een 2 or me
aa au Ta La en LE EEE En re est
a VE ala a en EI ur in See Sale
Pruumtpku (raison d’ötre), Swehphpmf [#6 “fuupufmd sb u nundfi jene [ih
den Üge ara pEaulpi zu put ag pe para er
nen En LEE a en in ran In.
ehe, Eh wmhuye uyu muswiße funupamd sapep: Buibf dp top gpngulpne‘
Lege hai, gegunfınfun [ruht (npneb Gwphunaeh opfufubzt bu Pogpuiskp, Yfpurm-
LII7, bı tutti quanti) Shintregukr (FE wpbıdinluı Suykpkd grqmıı 1077/7777 IF-
a LE En a a ae) a ala ren an
bgef Guqılm [dba m wnmpunnaı m [Ira of jbpnch gwfunnbgbeul sapupm: Upbe-
ET a en ae en en
2 GE Al Sr
a En a a N an er ne Er
düsbe b. 9. be dean quupkop kykıy » wyfenfı prdsunwennekfinp plz wife, qup zum Selimonki
la En PETE En en) Ze a ee
zfenfe plunpbp denp. br Sau udktbn jun) ufenf Sunwmuunbtp, ap ıllp pl
dinkunt Suykpku puwdu mıpfz pw sb, bahn Ypıhllwdb Suybpkup zwpnultnuln-
Abtlp: Mus op wpaf Suykphup Jon Pepke eguewgun babe Ip ohumkugs
Frgunfofun Bhrudap, Abrunfnfun Fhrunfpp, be unmföwinhun gupgwgdädeps qpljdk
puenwbuib dajım hung mpg pw hr fh mg Ufybllm Suykpbuf Jeuy zei
prewud bpheffhhps apakp Ip zupmehedge fir fphüg elumluib pufdwgpnfos My ap
“nwundgopkn jlequi, wbnutmd Lu dEIEn zum. Stqbtuftlp, E dep upgf Suylpküp
Than punundfSbpph br ‚phpwhuitubut Guglar[Shrwiüg Ed galinmd, wdkund Suitofd
en a ER re
be ug sbıber DE Ep baum ge pbpte "uhr be gepäbug ybbwr [FE Pugee bam- ayn pbpte
Bm bi me gun bpbt gumbumh: VemfE mrberimpepe be me) Epbt mumbamh Sunliup:
np = bru Sapg dbpmbeh 2b Guupb Gap be il U-etber E ep er ee r)
“ererfb gpbaip np duye Fefbu pehbpe yeimun De a a Be de ae
ugeng Smlep Fame mzmpbupmne be bphar yun- a a ln
Gut je bazbepimpum bbhpe np mL Bumbr am=ı. = bphpupg yerbuch mb E nkmpbukmp
bamtbgupng ip b wedj-ty pund zmmp, be TEN 2 ne
Fee
UPFrP ZUSECRUb UVELbULL, DVErUOV NR OMNMI PU 261
a Se a 1
Bem$ ar mriheet kurupı be bpkp zunbmnt
> E er iey Fyye ebee- yupwulbpki be
upaibpbt be bumdtpbt bu [mupibpieh, mjunp hm
ut urn ph ger eb Beben br er
Sulup zur Bunt Gy yuye abagnı b= berber-
Enpumı bb Ueromad yefoak Fogenge dert
(mitt), Emmgberhı ar aber er ter Bun den"
Guy arme ende db ar ep ge 6 ab
Gmahuny be mmuutngh pbupumfibesg mmumth, b-
hebb bpedent brp vb Amy br guy Gudapt
Bemmday:,
Upmnpfuf
mwäwg jlequefb EP gang, b- rt Ei ne
Bembpe bl" wmäplübpbt qupdiabbme bbpıup
mebitoun Gudiapı be bppapg zumbunh ab Ep
ua gppbe WEI day wpuphpbb be mupuibrbr be
De 3 1 a At Te FE
gbrte mepb2 bet Prupgdiatmd (= du
Brem$)) Eılmanp Gmdmpr uw Emeke Jay eye
grpb- Ad b-bzberi-Eern: b- (FRE Urn d
selet znphe Ierle (fe drbne) Ermbbet Her er
Per or whlee)er Emm io! Say gban-o delüh,
apke 1b fapg=aeıp, mine na ee en
unge pbepefbuig mmunth, be mbbbe ft Deienf
per (= Are) am be Dewedny fetiele
Jjujpındtnıf:,
&-1- 6- Podkop: Wer DB4$: ShunfEpeh
ubbn. Ep 55:
hp npwgpwd pwnhpm Sunllılumm [Huhu zugatf bo np “lguitudia, Ap
tulzinf bpupm uyu bphm Suykpbünlgt be utgfuß dem di hp louftr np dupdhe
Funatuhwhßg Wu Ppupm: De zuyubf b [#6 pldlup hr Supınap pEztl Up Abn-
get bpb uyu Summen mpgunf up Iuchaidbuhhgubpm jeguef guyemupu
uunndlgie pqy > what br tube bp padwgummmftp plegochkm np Suuupunl
Ingufeqkui [wowwd jeqmbhb wumfrSuit dp pupäp fun puuy — bOk Suulmgnmd
bp [ou br gpmewb jhqmf[it wuffz mwpphpm[Fhudb Jeuy: De Sumumfikiut
da puypäp, be Sunnf&u dp gwS,, dqmthpp wupubgu guy BE dep werk Suob-
phuft 49 fpwd mupphpu[d fett mehbft:
Virp Sunmmud dp due zunup phofip br sfnppbl Sellin [F Pe
N pofnp,» puyg gSerlugmnge Gptwug undpagp ut Fundituchf plgupäu düunlugpu-
[Abrtin wgpk wrgpbbj, be fun wbath DE upgb wpladinku wzlwupsupup ng
kpliüpk fühwd br 5 “U foplFwpkuikpp wnlgdub,, Ku, he nz “Smusmuuhui,,
(lngupbu Ip Swäfn mpuhly zuukpp) zuhupdudfr Frptumunlgd bplunfd din
Ruyg wm uydıl“ pürgwpäuh opfwwfthpt wehrb dbrpkpp Bug ud» Vaeaktp &
Jbp Sutkz dat bh dp, np pum punwluth Sutofb 4 br unbe Iplunewmd. uyu-
fg ji Pal, uuop wplreinbut jhmfie db) ups (want una ungupdn [det
faul” Ufybhlewt Funkathohpt wehrb npnzubß hlpqunpmwb br Uyu pegneugfsonu-
ui quopliitunb hplrene [FE Jeay plrgupkud fepgup mgnge te meiitnp 1888f%
qm uf wuypupfdo, mp zuwun plrzupäudl; qpm[Ifb dp Sin. Mitmn ug neu
ghuy Uymptlutfl * Sunugupan [Hut (ugbpe, gepmwdßu, np "Suigbul, dd
Dpbegunı —
Ruyg dbp |bprybzkuy plnpwd Sun wdfit dag Gut phpwbeiuwguit bpbegfeubp,
np ubgufub Wu uprgbut jbgmfin: Aepbile mundi fowwd amfd deu
Spilincud plain jlqme de, Pig Sup Tapbt gemungupänfd bung 4rtßt
mulhengthz: De [rg wnfupfz uuadiontkp fu um au. dmg np ayuopmuiı
dp mundbhp mp mp he qudmh, Te fuhr wnlltungnd punli[Hrunde qui ud
u
262 2: FURFRREL @- U. VRVRLBTCLUV
Seygului qunumthpp, gb quum, 6 uf mepfz wmwppbbpb, sb wupubd quı
Sehr (hung dp, Gerwinp dp Sunmpurlubuit m wm uirdtnfui, np Qupttug uyuop
norma dp wu dep tmpng fummıgwbbjbp jhqmembhuit zöhpfies Uzu Hbenfu pm wu
pam [Bhundgp ufeof mewupuitof nepfg wnwpupimfFlut dp un! ng zn Sum.
uam Shlbem deu Summanan md pp: Um [BE füge:
bpp (aqrewgbup Gubat zul [BE jegmemhu Dbnpp pußh SFuqndegkub Mm
Jeuy pupäpwgthzm b, Et (elta wjubub Fngnfoepg dp np qguphpm Pu wgpht
19° [euntemhyn] » phlnıhzuf » mögen] » hm denfoh] » Sn he Pe dd
Prptwunkfafn ud Geeutp di ungnmd gE, fuzugbu b dep Suy Fngufmpgp: Flepıli-
Tungf Strgbtund dp Aptug zuen fpunundg ep qhpdingf mundlfib Sud phly au
num [ftp br uwgwiußh; uyufuf jeqmufu Sf” dp, puyg ehtp gbale
qbenfı quick Seqgbuuhunnp bgueugupgup dp np Su uggeh pufmuhßg wagl di
Surhup phhp Uajı wa wpuphm[fehp: Anbau undbu bphenyfbbpm bu, each ur
pbufuib (6%ul up YEufSugpk qupguänm, ulbm be jlqupnpmekpm Sul: Ruyg
desgplkust di gemugupd nezwphpme ddp qllq u uff — mzwphpb, 6 dep Fuft
qun un ft° dhzen wpfedtr dhzm Smupsı dhzm unups JoKukEW pegmrfui pyufiı mon
Aut br gupmegbz wwgupfdutug quSuitpk “ummmmubbu [Ang ,„ uSubpkym
trat puit dp ff ppup: U’witenuitg Pupäp Zuyug 9, dung Suyummmsibf
upınfı 9» De bh uyuon Zunlbchismuhurs Suibgupeom [An dp epgufuls, jez
ut, kgbınulut, (Inppwbudb, sbpphquwlub Hrufuund fulnpn] quilgnwd Suykpbh
dp Pep Sb wnmpupbbz dm muy, shhp qwbzwglp palm, mp uyugbu quad!
ujugbu gyme[dfah wnmd jhgm dp Punlpm Agamıd dp buy lu mg
IE [ERS
Unstupfi 5 qm Suymfron zum um dm gas) gap epeuunei ep fee
dkp np umbqöhzkp qpeuhuiı phgue fh" Spa] be Jen] mplgukuf due Sfdlay gps
zwan Abeuhlpupmeud, wma wpugwb qpuluıga qui ups
O5 punckp BEE wpgbb kamöp que s Qui npkpn page geapäukjur
be pufıh Suyfuhuit qunzl” qabgühm. Sg dp ufınf puuys mbrh rnrereher Bplmn
Abruf] uyugfuf wnwpuphmfEfeb dp: Menfı unnpugpkfip, puyg bp unpwapkp-
apnfShunler witap ur Stupum.npuefbbuin Jon Ip mupuhnufp: Ugu dep wu
pay uyu wilıgumd” 5 winp Sul & ap qpugkınp ıfunfı zu gl uyugfuf Sunduy dp
Plunply » npnf Shine degb Surlip uyu gun [Fri uinfnwfuendze Gepkrug, u
upquugbu [pf wähwpbglen[Fbuip Slip: Ophm umurlundkp nhfp uyugbu
(Fre:
weh A but qm püfl qgunmmuluip, np wbfuund uw pp Guyb-
pbub ng, br uyubu puldg‘ wupfühpm phupumnlre - zupuibkgpm Ib ugs
psy qui Sugbpbd dp: Zundagachzm Sunlap punwbut & npheh qun um ufuf pur.
abpt wgpb wbgpilg bi zum zum put dp munbkuf punkp ff Yupkbuikp
ghpbeut Suthz quem Suylpbt: Mag qui gnfb gm] bpfm qunumugh (WER
Fugpll® wuppkp qurunb) Suylpı br ufufin Jwouhz Powpae kart, Erg yupget
dlegb Pplug bamewmpuit Summe, Any gug mut Megb Suypulub kykı u
yuyn ud puhl Sugfı, Ang Surpbh bebug mmenmupikbpbh m tububunfh unplnz Fa
pre
UPTb ZUSEhb hub ÜVSEbULE VbPfUlV AR UNUF-UV 263
br fplig pumwmguihlt, be ut mb uff Sundagm[ dhuje obwuhaing
wuznquöngbbpp, np bep zuupft bunbebt Jungng un wbunp zus bu uff gunpupt-
gulüp dep phphf eqmet up: Gum dub Sununnp gmhfip u qunumagfe qm
gbabkpme Jeans npntp bpphifo dinge unlgrhpp hp pupäpwguli Polug que um
fuibp: Up Sunmunutp np qurwnf dj Puuhfzp bobtg ehe Puwuflpm Ahudip pw
nbp me pugunnpm [fr tihp zwanhwgnegmd p weit bpbtg wbun [bwg, puyg qulef
puspäpuibunme zunf ud Thwmdandg qupqugwd qumumufub dp slip Kuibgluup
[7/7728 uydıl':
zrfprpr yweniunde 6° Juni gb plgSulnup (ram ugfun [Fu ulgeuig Su
fumul & uyuufufı wnwpupim[Bßıt der Punumupuppum. dp (nun Hiuufpnf[
witnp quitähpp bp depfwgnft, fi wbu Ip Swlnfie, pugg nz korkp pl Suunp
qpubaiı (que dp pupäpwgühpm Tuyunulan: Yupkjb 5 be bp 5 uyu JlpdEt
gkade PpuugapShj, bb Ip wuhuß qpului ham des Tr pupkjiului [uwuaduupfn-
nöd fen bukp, blRE Unp qpuluitı dm dp unlgdhzm uyumulun upuhflp
qun un wlubkpt nıun. Bmufplg : bi nn zu un wluallı bı Fr whSpurdl jun uam.
Kunum. wu qunwnubap feof Qupbe au pwgunbh Zunpsp: Plz wpgbep Wzl-
lu fh gehkfüp b Zunpsu Zub gun wpuppum fi, gad Yupfig. fenf ufopt-
nphfinp Ugblleu qun um wpuppunbt. fund bapı fu) Dopp-Uufry epleb fung wbhfet
dp but mb (Sbpbeu unbjb pwnwgumn, Suybgp tupugppp uswd puppun dp
uff Ye dhunnnı kp uyugfuf Foptulund” punpm (hub db9 Zhnp foußp welch.
(but qun wmubwäibkgm deu npm[Shbwle wu qpuluib dam wbnp sb bh
qurumuhuitf be qunun bu quluguito (Bf ihr] np qpmluit jeanef dab
Bunfo epkp-:
Uyuufup pigSubmp [oupkpuf wpgbu puruhu Gppug bebe gone [bett
wliyuyufı guyg wmuym fh bb dantundui qbmphem (pthp, uff [upweltp
qdacupm (Hhu umpbr: Ihpdatkpht zupwfdufsbpld dp opflwf dp phpud kp
gbpd- Gundelrebe wmithp gepıl qunummpuppumäthpm db) 140 (gpk Surber
gwn wunıd) unwpphpj wünıdh neh: U ju 140 win Wuhpneh dd hass bunyılm (I bundp
guy pwahbpy unhzb zum Stang gwahp, unbe Shzwupmp punbp, ung spe ge
Tuhup uff Suhapäulkp qpwlbunı Gundelrebeb gusb;‘ ut 140 pwabpht
dhaju fo zunpgus Du b[RE php uyuufab dofnfun [ft dis 2yfanfı plrpmebmehp plag-
Swänepbt, br Gun“ jhgmef qupqugihat wlunfkum] zul n [fe sfunfı multuip:
Ymrthbug we qkupfv db9 dhuyu, kpp Gundelrebeb phzSwbmp qpufub pn
bu: sap, kpp Irzuluufn [Fbui Smile [Fbuit Sunkap wann) qapbudn [Hp m
ultup be uyjls
Uhup gilklüne fg: bp uyu mlrun. [Fu qun un wpwppwabkpm qupleapa-
Pbtp Sunngubpbn ginp, bi 25 mwpfühph b kp zum unßfFtkpn]" [woupuf m
ar] > uzmuid Kup wbrlg num Bmußpme [bw Guplunpme[Bfeiy, deamh
Smgenjo uyundalui qupqwgdiit Suhap‘ wg 9 [npueh quitsähpach abge Hlpi
be you wzluupg Summe uuzubpwd [ul Kup: Ruyg keehp Wuqunul gutbguibp
nplch qun wa ul (uwbdupneppp Uefa Surlphpm mupfiulpu pulwgpfh
UI umwgmwb qpuhu bamh de Subghpäuikpuhpbiu: ng denpälth qua ap
a
264 Z- FÜUPFfREL Wow U: VBULRLPRIChUG
drgrı dp umbgsbm" Abba pay we guishupd uyuganf Mur wpurm ud. mpkes
queumwbutf dp qpwluib wumnfe zunpsbn] , br Frpufu qwguquitiukpp uff Ahr.
taıfdunpfi” gupSfu wiyunldhrh qgebaz um [dh um phrı Ppurkam em fü DEten Inp-
Suithz, f tmparum (um gubkpme Sunhop ap da, YJuyphktufut rcbnupm hun
a a a EL 1 en a ren er
an a EZ
Gb dep wnupbt (gpwpup) qpufuum [FbbEh diügke uyuop 15 qupkp wihgkp;
5 uyu Sf qpluitın (Hut qm gpuldug qunwautuihpit dep wpgb qpuluit
gm EN ärkefu Er wuzmohuugen pukposs, —— wu Urania gefundene ee
wggbgue[Fhundap, wpbıdinbun Sunbplh wtnundg (kn ngbg [Fhryken pum
eienfın \Afrep men gan fehkaunp 3 gung Eu sion ragen any SE Eee
an a AR ne BE ED eu 23 an a m) (ae A 7
BE a I EN SE EEE ee UN man zere-
Er I Te EL See Spree r8:
Uli speculation pn E* Eyudp "enpmulkys: te Hp ae kp) yn—aniee
us pawntensffe pp sunlfangDengunien, Dums, Saas en Eu) an a
(DE SE a LE ER Te a N En) 252 ee
a EL N a ET eu, oe
tu dep mehbgend upgf jegmed:
ED a a Et 1 er a a Ne
db uyu hpfis me YegSu un ippbile Furlüthß Ay np wg 5 fep Tin kung
be gnpSwdn[Sbundap, be zwen wngwd® Up (ul Johwlutp uäbendolfabgle Heyne
wehzb JS um unkm fAftbp neuf) gail un bob Am ke m gymgajlnd‘ Hinfaupfei
para) JU.guop dp upfı piogas [er E97 pen) ge feine pa Enp ap rue
penplaftße pupgnfbfetühp Ip Guqllnp‘ enufufme, ander legs nnd
der bet Äbchpngf » puyg gfelip ap uyuop Ugy qusummpuppeumfii dE9 du gefe
Uzaulae Amp pr pur. ds mpmeh gpmpuupf) sehn) Als fu Sm iop) pe
4pbup mepwing. br ambuye bgben funuonnfuitfüp np he wehzk Gnharid, unkıl
Strg, wehje qlalgfy Abe din br pugg uff Gupläug qpeului equfie hd
vb ok Seiugufps © DEnp hp Vamupsulimnfhp SE el ne ee
Juiläb mnbmep prdufufsupp Tenbyuufbai, Vryuragiepp rennen EEE
uhzm be qapdwdhpe: N; him ququiufp sh np dep Sf Bumgmph punp‘ dp
a a a SE ER Sn u OEL ee
gef npılb nehfiup Suingupgnpgk; — Tudpnpgkg , | Bulunyup upper
Gudpapgmifhfun. he mmbugt dh Wuuk, guugkun <a Ip Best ineip Zap) uyanıs BEE
unfopubuitı Kurspuit qphy uses Ib füge uyu Frptmgmfe Uapwähen [dfeüp.
wunupulu Be sguy pumfin Bodmmepbkn unhfmfmmd pp qummblung np (Fun
beingwd po ff ppugy uindium, br dal“ Wpy qunumuulifi db) Base
qentene fu be pung ng ummpbl uywndnd Sfilimunp 5 de ng bphpopgp: DE
wurnmpf mazum fi Suladujte, uyufiipb gpupupf Subummph punfil Abıp bpuin-
(a a an LI DE Le En Le ee 2
ob upgf qpwluit; goahpi, app Uhphuyugae.gfg meuf gpmpunfe ME) tube ee
ee
UPFrR ZUSELrEUVb UVSLbULL, VEPUNV NR UML PUV 265
deemdbip tiber Ju gb qpupupp bb br Enke Ebbe Yun ge qeweupe
Eben ee Aurpln tlg Galngp Baniang ande (— tt ph ml Fendt
zul be)e Mob tphpnpg uud u (wufunen &, Junidv gb Vzhgfin da g’pulp,
re
Uge dit opftuhbt hpituiup que zwihz [Fb [ug unguguy pub dep wpqß
upbedinbuit qpuhut jloqm fi, Ipe mlßnpp bamuyupgup Ku, bpp wdbtpp‘ Pelz
Leyphlevusfiu nlun (3 pety gnpStuuhwibungbu Ppufuwgibz Ip Spufs De wuhugt hp
qunduitp dep gb dp dee pwubfn, [BE Phgupbu Ipplile fund pegm dp wulg-
Shy Jutungfi nlwtp wolnupsupupfh qpuupupuäbı m qqmf[d [eh dp wu] > nprhg uf
wpihpkn E Tuugwpbui up * Plhui oanda (Heunfpp, be Gniftuithuit fen
“ Upcufg ıhfybungpugm (Bhundpp,, Uajuubu zum qgbnupf be zum [ufqwfe qupd %
qununufuib dp) up deqmeb Jen unnı ununlm. gupdp:
Pan. urn wbuitithpm. Uzuitnulm [fat m Guptenpnfetp plufuibungbu Em pu
guuPp uyu ggmr zuunpm [Aha Spunhpof , Juni gb fpugbu Med glp helug Luger
be bp b np leugug qunwmufuibp dep wpgb qpwlet jegueft Jen: Vbup 5
mem Funubphz qunumnfuitibkpp, puyg mom mmfphy‘ pum dqmef opllungs be au
qupdp Aeteit qm [u Suötchz dhuge br due dam wgfemuhui bpbugfftkom pluunl-
wugwd qpugkunkp, uyufnpt que wpuibuufui mund umud Suybphwugbuihp) wu
BE ns qupähup nis Gpneg quwnwluthph dep wgmumd" pam lub wu
zupp: Vhp puwdfi qapShuhuit, opfiul; das
dep waupfn wngud® hop pump Iagnfegku phpuitp win] " SutofF opfuul-
ubpmf [wouhzm Suhup) qpwgb da qpumnp kqmfb d9 wawb 5 nu punp,
Bhpban dp [ah wngmegud sh Stgunfmfon hut opkiger uyulign mudhfe 4p
bee 8 welief wggungupdud sh [Ab u gu fup Shwd }zkr mug [dh me mb
db fühl hp Hoay Frog Abefi) Tnpuitzut ber Ahpuupuingps Ugugbe BulFugekr he
uinfraynn np hasany fu ugs Zusugmmh purndigmt upuälen [Hebung mul Lunlagp
kqub 4° Stzunfnfune [I but opfinug wrmbglud qpugkuf phputp tudling: N-Ufrp
qrwunhuit pum dt up» hr gup bp geld uywgbur pugg Gepemuuitlt jet, Azen
Int (testament) pwafb bu:
BuirSuc tu hpiuitp purgliuugmnhlg ua puahpp: — —
Uyu nbunı [db hpple Shenkem [et hp dgp dep Pbrabake beterer ber-
Sher op goqnewdugßpuhpkh di wampupltg, uyufpn [Pb wpbedinhub qpubet
pm zbudm be fanmap bufbwgphg, Juni gb wupufumd zb ut Ingmfegkun grey
(= Smep)s Erupg (= “mepg) — Eutw Enepın & (— eyutıu wmepg 5) puma.
but Jay: Ruyg Ps gg (me muy deuten joqmmdwgpf uyu un wmpupbme-
[fans Ppwbuit jleqmfı 9 dhopfiruhlug wmunungupän [dt mh. Wugber be
1 Pub yuyenbß ku pugwunpne [FeWo muß qpwlwbft IQ bio Sulngopp” “Enme Brmmmupı "t did Bı
uygaitsgwlg m. wißefiawen ufaw dit k Pown wu [wpqelatn [I & ua [ne ppwlut Th mblrh, wnwößh: Pr
nwgb [Fwpqilitengn dhen 2E qpplg — hal“ mpg Qepkuug wugbenml 6 hate — OE Pneppwlwt “apfrb, pund
kpl Tgwruhm[dpet mp, bepke mebtr — pmeubhp, Suym mwagkunb be Bbemue RL — wm upınpqbt
69 payu de E Bmmabr,, bu bepke Srmy gpep- Wwpb, man be Bm ppwlut mugbq wmwöp Ütrk/ ablrbn kınp
£ Bupgiabkz “pub, gnpda gem,, s’en est fait de moi, gup nebfkp qumpup' Sfkupeup & Lund by hun»
la & finita per me, g&pd. Es ist um mich geschehen! Verpfwlwi pun wgb [(Fupqiladtn [Ibwd opplwlg dry
np db dfrlg ge" gFpmfunwpug, pp jbamebu Abd:
ee
266 2: YURFPRRL © U, UVBURLPOBUV
zozuifks np BEE Fuzybu dunfwpmjb &, Ppwgnpdnf, waung dad gb upm [but
zwun paibß 9 ufnfı Wombtuie fpupm- dep upgp bphme gpwäub jbgutkpe ws
uyufigt wpkıddinlewtn m wpkekjkeup: Uwhuje uyu nam upupäm (bus dhopfinhleun.
huintun.apmı [Abe ghofbwapkp fun Jump dbp wplerslinkun qpuhuı je.
qm fin, be Suply gay Thuunlıy qutu bpphe ng -negbq ,» bep “yguuhpwd, gut np bphfi
Shgunfnfum [Bf but mupphpu [bad yunnkumpı Gun qpepfb brquimhun. fur
pie & muyugugfie Swzubgubr ppm. kan Imyueferguuhse Sn pure Ernpinue
uum (Afetp, BE meglg Sunlphn pulduibuip hu. uyufbpe upngeb ulufirp
degne fi Azwfar [A ftp, mung qujadı qunäfın Aka wunder spp deep og
faiıfüı ungw& pe ke te paar Aj vpr gap name En Eee per
Yuphjß 5 ua Ghmps Upgb qeugbup [Fhpkru dhusudfan quplt Suichupkgl
u u TE a er een ae rer WE ae =
up" qpwbuiı nz neglg upon [dfetp‘ p Kt, Uaybzunf qfepun fun unp]b
bg d Sügmudp: Tobgfpp ung depbo-fbert Jeuy bi Omupmmf be dep gup&m.
galtung Sastpinpslun Juyme di nel 369 Ep (pr ai anyar [Pan
[FE dub Sügmı Fohpt metfip wpglt: Wuktuhut denpänd bptnp buy np uuop
doctor put il gup Bar Ber ae er abe ng pa Erp E
al EL NE a a Br na a a
EN Ge Ey Sl Tr ee gewesen.
U yu Ip qqubp kpp Paris == Pupfg zpacmd nbuhlup ı U junı wlbuuyıfrı- ws hun.
a ES ra a a a Te a 2 DE
auge) ein apart ehr gap ud nung ug hp
EN ET urn zeliye Man Cana
En ES EN ae Veran "=
Eope yehepe, “rm Amy wre Iubpe oo, elite jbgme dp npgbapkı qpwluiuft 6) ,
a N IE N a ep RE ae = >
gef muferzupue Saumbbungpus [Afeh hp kamıfı hp wrpfa zn ph Genaue
DEE Er OD SEL U — —
Uuzı Sdamup Zuyylı up rufen se) 32 nu 2 Geple SeEE He a
Em En ne LE NE et nn a
a LE ge Eee On en een SL
ngkgfip wpqupugub) dep qpeufuil jrguet, ap uyaop nnd pin ram Ahmeimee
Per = Zugmehae fe dp Gpumgbeufn Wander erenpap azagurda we
en a u 1 en a ee ei nt
Pre netpp gay zum BE Hrurpailpeogszrr ine 20 paul raasee ee tue pordE SE
ogba [Ari me Tnyunumnp pgwip Summwenby , Ip Huy wzpb wgpihz uyu qpulul
eg [fü phpuhuinuhu Abchpmeh zwenbpach Sf ppua, be pumunffebppfe des
a Eee ne ur en
Presuiguisp ap &huugisitsopfrlueukp]s wonfy.), euren gun Re le
dirkuir wpgf peut Pungbu uyunndigui zupmdbuln [Art dpi 5 nufopufhug qm
eere qunum wlwiskpes "Upgk ‚güluheu elpespeinns fEheu, | year ga
un Puufpugubp ompuban guetfinp, [FE Suulagus md kt un &ycapns fun eu
FR
UPrR ZUSEChUb UVELNLE: TVEPUOT NP I NUFUV 267
Guy daiunug zb Funlatumfübpu ua bhafu Une Pparwd ne zum [ft u-
braun gpan.ap ungwgeygibp Suylduyldud 5 pwtuußpwg, npotgdb ndeig ua bplum
[fin wgfonud Alu uupqungku qupidaunb bi DIE wgfemul; get Ale wilup
Sun füge zupmtunl; upSunlapgubuitı Yuymwsp Yaypdarfıd wpkariakut wpgf
gpunap jbguefiv Jens Mbphru wtnp Sunlup, np bepmqulutn np qupgugbun
hqee fi dp deu hp Ghpywälınıh uu bg: Ruyg blFE zunfwguigm [Bud gunupmı |
— faguybu wwpnehgun gpwpwpb Funlaml)‘ zmebupbbß eu be dhpbn qupm dad
qwinfichpbuf Jouy Gomqungupbp] Sup jpegmd — ua Kundput undbuht dub mi
huhu Eqpumap pen de Ghtuntanl; pühpm: Uju Kunlpbt pufdwgub bu upglbt
Sfr gpupupp zupqwpag m qupqwgungukpp be dep ddbn qm Tanfufp" upupur-
fait gfemuhuit wpme bumfr Jouy bepwäbrmd bu dep pumwgubäp: Ujuop b[d% dep
wepbrmup, uskfenmsp, biefmunbe, ppeunnmte, wubapubp, zupgupumd mi zug
dpwmd sonuyfip, fen ummuhfiop dus np Tanfu dep nundbfin Suhofdnı [bu
gzuyfio uyu gun bpm bbphupwgmgßs qunqufupuhpt m dinungwnbhpbhpp, be ge
ang hgmı fr zupilapmd pwahpp fenp pwpäpwgtbfip qpuluit wann fiir Qfnfı
sielPhfp mundbhp, ug fbof hpldmhfp Pod) jegmf mbuulbunf ı Puyg ghhp
gfnbp [Fb Kp gpweap jeqmefr uanda [Bew dE9 du uyuugfafı anupopftud pl u
qupgqwgdanm polßwgp dir. +3 Papdwönı[Ihut MEI Yetgufh qpumnp jpeg up
beta qupqugmfp, Aptay Inlmeby» hptuy muggmly, puyg Gupbib 26 pmtm[B bu
phgnuichg gut, wtnp wlan Yonp quo hut dp wlhkm. Sunliap: Whg ba oydhp
ap uyufruf whogam ıbopafı dp ufenfı Jurndını fi:
Puyg vevenons & nos moutons!
yg yfenf mung derpp bo zwinb dep wzluupsupupfb dag uyuop gapdwdn md
irchpmd Sin aundbgopbuf db9 qapme[lFbehp: NMegbl" pufdkpgnge he mbubh, np zum
Prgupäuf buy quzwps npuku gb Sunlügtnbuuheit umnbbpb dp dbrwdhtp dep
Inga wnun Un (Ip, fınh unlipmfo op ghpwhutwhub “liauntp put, Ach.
part ea:
Thp Soyfwb opftuuhuhpp zu pigupäul bu, puyg lpgubp vu gopmwdhl
zußuituhfie U qbnlglg wlbnpe up. hi unbppg hp guhß np pugupäul ehpw-
yastımı [Pfr jopfungtkpm qup8u E wdbu dhm zozunply: Übrp uff huuntibp
“UV wumtp pubß,bu gab dp Swnp: De npufshenbı Ip ubpltp Busudkupubpmf
fwoufg» Spt hp mbuthnp pm phtunfuib Sushunom anmnltugme [Be dp Gugdly
hpljun [Bbbb; funpzbpm- Sudan :
Vbp wgefepuhpe bh.
m — pp Baldng, Pfibiby . - . 1901 (mundge zubzuudg) MI gu:
UV — Ubhute ppp Vrp fall bb. 1596 (3 55 )E—-EU „
U Hhayuup Üppng
(au — 51 90: E = 2 Sun.) » 1874 ( » » ) d ”
U’ — Pp Vargfmn. . . Ugbpuwug- 1910... 020200. PU =
gq“ — Nmuın Uftunfu ae Ulla aa KR Fe ande FU
u — Pam bı [8 fun» > ey nt DR Peer . CU »
— 107 —
Ss FUÜPPRREL ©: U UVRBLLRLPROChUV
— Uhl. Ipp Unwp. Yhnkın. 1904 (null. Jwehjnwödp) AU up «
— Upfwun. Luunfuf - es 1844 227 »
— D. OunpSunl: Pubp yurfun 1830, Tome a;
== Pfıpp Yurmmulog 5 LS: 0 ee 2 „
— VD’. Sbpugf 55 183209 rer n
— Yupp Sepwiug
(eu — ] iu. Br Sm.) = 1855 (mund. JwehjmewSdp) PRP—IP
— Übb: Yıpp 477 Ynd 5 1896 5 > IP—II ,
— Ufpwlnu Pustäwhlagf U’nubnıw 898: 2, 7 ee ed as
— Um: Apphyjkul, Dupfq
(1 Su. p — 2 u.) 18997: 2 2 0 red es
— And. Vbbnpbgh, Nupfq 1860... 0. ee
Uhr Sunwpwudnypkh GEZTEZ Ip Al Jhr.u eFzfupwüuhpp apnlp prch qzwhäupubl
[77 dhyı wpafı unfuupSwpumpfi bj blOk dp yore wödp (upzwgngbbpn dinpfih 32
enanlyar fi nwpulaju 10777) Fr Tlywunılandg F} uybıqfufikkpn Ip yebibwpwplip jeunbur-
262
Gupguug dhpı n.willopl disnbtnugpn. [d fuıpy bı biphfin dyı [roupkpkü wehjls
Ulufp:
le Prywlpub. U'tbp pf unfuwpSwpupfih (dE pwndppy eE Sayaifukpp et fıp‘
“)
£)
2)
gelbe zum fpafofun [I lrudg, Gupljb 5 quik) R—PIL qwpbpm nundgopbt
drqmefib dbQ :
Errmtrp Pre (= gpoq wubh). fap po og & (— Fumufge) Pl.
19 132. zumißk ombpuinug, Fl 106 Anuf ampmuiney, Tl. 110: Gumifih
wbeye 9 117. DE peggmmt mebbtuns Pl. 212. — Zr de fuunap
SbEwb Gl. 208. mg ap Sundıf ke banmmmfige kpfduns If. 187. BE
tepemhtp watbu. T]- 30 (yuudbinyt) wer Des A6T- gopmmlatı $ win EL-
ger wet gopph U’. 64. Omrpnmfs wkl Skala fr Up be fr qpmugk,
tu uglh br Gl» Al- Ennen- Pal» 137: Sup (— Anfd) L-3Te mat punhe 2. 19:
Zeußbp sep] (= gend) Yunı 122 fr tmmpmfbh, Zur 114: Amupue Zune
122. — mungen] U’ 115 Min me Zupabe MA: 236. — int: G- 99.
— tmggpeh- G- 115 Wippe bu jp-ufe. UN. 87. Yihab Gufd. 3. 42.
(d.h=» Ucumg erbreh. Neal NOS zbıbpmmh (+bwlbhpad) u. 323.»
acubg be Jaylgbı ge rerker- Ap- 13. — gu Ekerbr® Ar: 81. dam
jebbphe Yun 256. — zbrbrbh be rmubpbne Mur 227. gb quyuyfufı
TuSwplp gedbp um qpkpe 174: ndeig qmnbpe denpkfie, Uwgfıu. Sur
qui. 68. — mbpn fd. Um. Yuy » 190. — uyu sbrbpe, u. 91. —
Genug bo zbkermen zul wsbh fofeps Pf. 44 — wdbn dal fr gnpfıg
ve [3 figu gbayı bzwbbhtu Hiapdfuh gurgwbht. 2. 14, nl „eehbp: 20 eo
tie (Probe tenkpe) S- 36. beuyfi.
> Udulpul (dep: bı vinnpng.) Une zknfiiih I] - Diem 5 nt yudau
wgglpt [ir diwufte wihly Bl DT — abe nung qgfiufin md...» jhhfer
Sa
UPrP ZUSEChUb UVSbÜLL, VEPUUV NR UNUF+UD 269
99 en ur. . 9]. 126 . ld Il: 1 35 a —— Klar 120) zwpw[dr =
Abu EiL+ [77773 bu u... Up: 165 . Inchgep Anı ll [udn & . 17 . Fuhep bı ul»
3. Plıpwlnıl (be dinutmlun, [Imı ul) VEr+ wugkun bp. u 100. hr wu.
umembunguzn + 4. 338. — düpdfi np fr sbak wm. 0. 58, 56 —
Pub (= halb) Mu. 158. — fegpbep P je m. 54, 57T ylng
(= wbalg) Mp» 115 — ayboL- 4. 317. ayend wbhgfte. Zur 169. uybn] gpenpuu
ib oSwihte Bf o Tier ment, zwi Bf 19. muyong (= wuntg) Snufıt
wnhh. If: 74» br = a) 6. 582. Nrınpau bı br puhph. ik BR =
pt he plmfui gupbn dal S- 16 she Se 22. — obrkren (= feuydb)
ud qbp gbo 4h- Il 146. — sbrber bwnthui, Ir bblui np gerbrbe Al
guy. PL 123 (fun kpflbay Il» 122) — Imre (— fphtp) 1. 504, 508.
yeyaiihglg p=pF%y (— Pkg) 19. 509. — Fr zbufgf. W800. FL dene b>
9. 507. urSu po days ns fig lu: Zur» Gl» Ko up bu. y. 344.
a er wenhkp huyp gbhkakabe- MM. 528. — bu hy gelin ubel (— bu ung
Fig pub). Yp- 286 — gel“ Sum Supum. Faqmdl quyngte geld” geThz
ogmum & fü. 4. 344: Fr wpwpfg nz qfunlıl. Up. 72 (be m undkıl‘
ng qfnlıl. Zu. 226 — [iz pihrl sl qfunbp) — Vi wnbbhp. Yu 327.
— gu Abe Mus BTe mchhrn Sunwihgmp, If 61- gesir bie kpfau Tach
Gl» 108, 205. — gushd Epbr mul Gl» 23. gmbh bphmm muy Stun dis Pf»
91-aq mprr- dhdwbug bpie- Eobt mupfe Pf. 152. gudih Fumuk qushrs
PL 92. Bomg SL dm Mr 38 — bpiem wubnui br Po derus
iem. U 322. — f A Subbb k Al (= blu) Geht Mf. 13.
Mügbı fi Ah mie op Bl 34 — A Sunatee Mfe 21- — fr Gldguirfu
bafuf AR pe (— dk dhrufit) Bl» BT. — chi bb rer (7b)
Bugle br qißeub bh me Pfr 1440 Ah Damage huge Sum 3. 61.
— u quiiih wunmuhhr np A u Pf. 161. — Ab muy qhh-
VE ER a Re Re ne BR I a a
SS muy... U. 430:
4 + Puy & Usunuufl ul ‚fapiwpupp af yfımfı unqugnı gwll, upız[ı unplsıhndb ud
wzluupSupupfo ta quphp zunup pm Sugbphuf tape [ftp Augupäut
Getitp zugmupuphp, np guy Ar dp» gluy Funhüitugufbpen Jeppunapae Fe
dp np thrphuyugaegbg guthtug uje Seh qpunap Suybphuft db9 = TVoufip Tuufı
Veischetehp Guglag dem (pr 3) Marla Jauy-
Ya bank, je- Bunphil. Y. 319. — [BE dom gunfib pi Zuyng, Den
Eelah mqmpbhe /D. 509. abmumdt he bie Sb Pplpug (= brupm She)
fon fwumtchin fe BT — tunuubun Shilmtph p hhaben tum pluhfi.
Gl. 64—5- — php Supßep Bm gfup Inn muy. PL. 50. — qpe
ung [A dem mum. U. 338. — uupın k gfuubg ap mugpbg dmm gun:
9] TA be Pu 183: — Uummedıy ham mugp hu nz düpghair. 9. 183. —
gestnleg jem guy U. 322. — dem ılufe 9]. 28 S- 60. — mm Pzmnd dem gey
qbın phpbabt. G- 565: — wrngapid” jo mug, U. 104. — uuugfuß puitu
ame
270
T
2
t)
SE
2. FUPFIEL © U- VbBURULPCTHUV
gap Yom mu wubg. [@. 504. — gu gößpui Inf nm Su. O. 566.
— zwan jo Suufufapkp gönpw (Udp. Mn. Pe qup 112). — Pügi bemugp
alas (— leple) ugbh- G- 528. Zeige hasplgug danbb. S. 4. — np
je, un. 10.7502, 1598- gaulß u auge FnbREn ur)
Fa TnufuwerjiuuntnEnt eg. 328° up tn= mul BE Enz eh
ER ee) ee le ie —
una dep In bjulup (Up. Mm. $%. 112)» Ir ums — Inu bp 5 fahr
ER ea in ee een = eg or
Su nısp PR Auytue une kr [OR paupaayup zus Dre og pl ae
Ta a TER a ee en ung pn
bi tmubhı — dep Er, Mur. 14: dEtp wunmwdungupn Er bu nm bir
errb Rasur. U. 338. — bpmduyb“ bpfhul“ möbel qpumın br wmuibful”
qebq Lo wmch. Um. 224. plan yrhh yfep weph gm ©. 575.
Umrepbu Eerfemnpofpttbp: — Se=b- Ag. 102. uunmbp on-h. U. 212.
db» Sp 165: umhh Zi. Up. 229. fi Jap wrmhe ylmum. Y. 307. —
berte yeboy. Dar 427 be pe 82. yumdand‘ buy Y. 369 bat ng quboßh
icli Y. 315. — gäwg be Ip (Ip 220. fi pub ipmm. Ur ABI. Ayk
rer geetbe Sera (OLT- Upsp- M- up, 169). — fepke bb dagph.
B- 248. Lem. G. 253, bite — udymm yapgeng mpg ©. 305- ahga
wa. uf 7 (== dp wa pe 2) bı wn wftnpbgfiu. Um: au zu
Aun. bi pbamm, bunt /Apı 235. — Emumgy. Mp. 55 (zum ınlbq )» uyupul
dung Suuny Ch. Ugbpe 190). — Hay he bpb Mer Tbe qbcug Ale
Bm U. 308 — zyrıfulı gumbym- Soph gr: 4. 195. — pri vd. 220,
338. döbafe. A. 16T. f Kuhamgupsfi penpmehzeb (— Amgmchgun)
4. 323. — Ppp PE quad bp union usacuie. U. 336. — ufpkubp
epm_hboft gimum (Un. WS. 213). Uypu -bofe Ahup gap hp gupSubhh upkr.
fluid gpwgbup, Quy lmbı U. 415, puyg purugaps & Wluhlbwpbung‘ Dern=-
"eyab Abupı ap huy Yu 579. U. 399 [mhu tube m pepmchkyung Zur.
192. be mununnfit eupmmtkgugg. Da 295), gutfe ap plain qpumnp
hgmf 9 Sphagm, Abu bung Singh‘, (ih — weikyen):
sb, Aulnfibp: — Hays bifut (= bfkp kpldutp) (V’unlapk, 38).
yıdinun »gErt. Mn. 200, 204. — JEp f Jeyug ymbubt. y. 346. yon
(— ne mug) uf. 1.240. — gi br wmmpmpb Yu. 339. SE
ge: Zr 12. dfmnm bi arb' 0 513. — His. U. 374. bio mmmumhrh‘
tngay mp ng frermbunfft (— gfmmdnffin) 1. BTL: EEE muuflmufd ui he. mar
membp. Hu. 226. anf EEE bh S> 21 gupugup dingmeundg mmmäbbst
Wo N Jh dm Ebmp. G- 347. 02 nt bı Jr recht: 4. 362, 3
Earhup be ch bepbpe Sl 67 db one BT. 213, — wu [dk
"2 qpmelu [u bepmuh: Zur TOT- mug Smupı De ph &: 34:
Nereteet [2 be befkr]-
Ppau mug buomufen] Zumgr Uhugbu Sugplußp Wu ug. Ap. 150.
> Sn tpud, Hmm, rad, mm. G. 251: res hemudı er
- 3 —
Sr
ÜPPrb SEELE Bub UVELULL, VELUETV NP BLNUPLD 2a7ı
wumopuund, ©: 258: bu dupjmd kr amers Ge 37 (zum ug). Semi
que bil, gaüig wine unem dapguph jBuh Y. 344 — N: Eh mpmphr
CE rer) per Pfeh, U 104... SFagsupfep mupf mmger Bus gupe
Supfep wmupp un (= wu) abeb mmpbe- u 322. nf boebebpr ope--
DV. 99. fh ul Iafı serm—nbr ke D. 424. Pf afomu fin fin + Srbr
(Un. Ngel. 69 183). Smgfh wugtmmbe bo bo wmtge; ES 27. — ep
DES EHE 2312 amp Ente a kn Emek engepm lebe Ur, 108:
.oap qupbwfht fi Jupäm. bt pub. Ur 107: 1b Armybp jehbakghe be
gäujt unzpp wehmupubf m_ geb: Ur 107. bu Spam bl buee. Un
mnmdn EI zummbr. 4. 302. “uyb, bie (— puwd Ip) [Pb zug Mu.
1@. 504." be rbeb m biunbubp D- 140, 168- apsuıf (— guibfr np) bleu
bh rmgunpe yyuht Or ng mepkp bier Bi D. 162. up Srmdubr be»
1. 503. gebenbr bb Gupfwunkg qbepkung put br dene (— gwgiguhr
updhguk; ) /#. 508:
Cr onloputeb Baybp mo Baukpn= JE-Er) opabr map my bummmupmnbe Eup-
yuzmmfibu hg, Bi:
Neremr 9. 24: mp Gupfige wir: nf 108 — ger hohe lg
be PL. 122. zwelund (— unlimap) un gel bo SemteL pie.
Pl. 122. pipe. . gap mmp 3 17. mdlüp Sum Sup bibgemgeber
anf Palo TO. — Fr qhlıfe po phlbug. 9. 86 — EA aeufe er-
be Pal 108. — wit bp gif zur gugufu jbuß. Bf. 124. —
qui funzap hmypmmde Pal» 186. — dfhske qbpkp wupft geenphbr. If» 225-
ermpmgubr « /D. 534 (be au (haumnf ‘ Sbmmgibr. Au. 250) — Fa dag
piugebr np que m Pichuhr [0 509. qlngun fwupwnd Gehmb, Mdp mnlmyke-
1. 504. guäf br turbo phunplu bu nbpophbm Pf. 204. — enpugmeguibk
Ba aStEupak sn gemenfe Palo AA mp ML 30. Zei mau | mmtunge
(= wmpguup) br beugen (= Imwgup) If. 102. be muimgn muhh-
Gl 113. — bemguugmd bi munkguugude Pl» 112: bhammike bmmguuymd
Gl» 124. — ermprugehb Fe dunggugphee Pf IT gibt Supra zuge
baap yugın b Eebbopibr. Gl 17. — Erge (—opetdhgmp) Bd neıph.
Pr 82. Ertgeis mp muhh wur Pl 178 Dulgmep np wgbe qmmpnufdfh
3. 23. geimfAfed habqmgmupe Ze 25. wulufe dern S- 46. vuhlepgibe
gap 2. 51. geb sek qumpm [Afı 3. 58. — be [Ab mugbe ap mund fnuım
huge Flo 14T be dapkwd by np hop mmmug wrbu. Ml- 156-
gun EL mb mh, pub Iplme Jun If. 203, ug (Ab mung ap
ghphawute beu nchbnmue Pal 95, 11 — bfdb mugbhum Pf. 20. be (dh
(= blab) vmake np plunfib gmpuug, Gl. 33, 77. be ERE mug mp uw
opph zunw) nu. Gl» 220» bi. [(Bb munbe np unwmfun zhblur Pf» 80.
„vu (BE pn gfüfl gugap br Buwnäp (ups wir or qahputh Gupuuft
pug öngneu, Abm (= wm [db m) Segf qm be ggwile qfleay
webrhe Palo Ile — pa Guply tupbamue If. 33. — Pb jerbhun wu
uhr. Il 33. qup Gephy Yun np Pl 34 — untl Tl: 85, 162-
- 14 —
272 <. +UPRFREL © U: VbUkRULROChHUV
ger qfufıg Demmuy u mnbteug Al. 130. — fe hen. a 125
Ad, ulkmber be geangy Gen I]. ZI Zee LE ei
94] + 50: — ke Hugku mugphst (— herwtp wiegt)» Zw. 331. — gb ort wg
que Ban le IT. — gbumuieı (Zmmgig) al 19. ag op Bar u
a a an 2 Ba le ee) ee
pntE) Sl 5le mnbh Weit be Erb (— uam) ale 140. — fi
Iepkhf pP ATLEe Pr1I. yelapdplu een er 2
gntbeug upfelh p 5mb be wnrguh gepwbu &. 22. wumbhm S. 22. — zpmuh
b Sapıkuu (dp gem) 5722. Epbbie 66 Zrpmpung ern
urn 3 39 Eh Jan] muy 5-26. Sal dend Hegel
3. 27. Bubnbe Gwpblı dub (ke dpi) 3 39. fep zuhbth wlguh 3. 28. —
ie > 54 — 26 up mem ab, (— wäh — pur) %- 25, 80.
a a A nz a 0 Ed
ae Me 179 ahetrhenbgun 3. 26. audknke fin eff Ze RES 22 neue
Se 29. 16 derb Se 25. Supfepfie qunefue np bepbs‘ nepmgun Amp
Y. 341. bebı
5- Gumlung: — 2 bgleı Ag mp ungubu wgwgwbkbp. Um. 168. bf#E Yundkp
I ET EEE I NIE a Er a ae
ap pe er Kehle | FIEELp) ak geek re
RD a a ran a ra
zepuefapıu werebuy. U 331. rege eupaplıg el np make
pulu [E&) zum &. Zw. 251. uyuzunf bung 5 unbjb gu gSwpfep ud“
gu un Tmnfp: Np- 291: bphp op E ep khku bl b pummpu. U. 308.
bh op Ahmtuungpm [Bft wndmdp fr Tulk Yan. 188. mw np ulm [Abe
bulk, 9. 29. qui qbkpulı bı gm pub Stuhl bı. Ana ” grpleuy bı ulurbfı
wgbh Pf. 30. be uff np bpbp mupf Suiggl Pf» 58. ku wu, mp
Ay hbmbr muy PU. 213:
6. Tufwwunpnuldhıu: — Unepp Unrufit Dulup: DO. 439. rpwgne gwbbb bi wg
Adbnub Gmdup Pal 39, 43. Yajlugku be gef bsp Gupeufl‘ juyu und
pl... Tmp gftnje Susan Pf 40: au un be ubgunp hetug Gusup.
U 116. pupäbup... Suger. Szıy Pay Emdan (— rm Kal Sunliup)
Zw. 271:
7. Dubpwy: — Welbg & for (— wühlg fi Jie) ©. 580. jeuf guykihgr mp
0 0 38. — bebg (App Ur. 123, 140). — wyupın & gfulg m
mung gem Gy Tl» Te — pur ogmufup 5 Fl 27 lem Eine br
ea up Er an nf. 163. — umnh mal) >. 30. yunkes
bt guih fupbu Tl. 30. nbh Shop. (m wkh &) Gl. Ale mSundı
under hplebgmguühe Pf. 29. 2e ron mnmpßh wbäpleh bh din Pf.
42. nk Sun Pa}. 106. ggomudh ser A mr (= ehe dab wu) bodeyp
Gepli p- TI bs ah Mr 16, 21. Ybpbemg wpäud ge +
(= ehe A bewpib Shane wik) 9» 146. guugleu dgl oft Art 9]. 184.
— br RE doup jEuh Jah be Pl. IT. ummuhbgun zu fe (= zul uku
Se
|
t
i
|
|
|
ÜrFb ZUSLELhÜb UVELULB, VEPrUUV NR UMN-UG 273
wuunljk ya.) ee FF gemminfeh Eipetb ( “hp ung ,,) np kyuibk, R
rl 184, inmtbu JE&S gu ga dl qnı 9 1.91% gab uuslun op-
Sbhugk or 23 B2227) a « 183, Aıtı
Uge get W’opfinufuhpnf ungwgnegueud dp Sunlupfirp u wnbun [deln
Pt Stmdbuy gym[dhet P’achf dep wpgß wpbedinbun gpubub jbmete Mund.
Pet auf mepls uyu phguehe Lhgnewmfui zum dp bphunyfPübpm. Eufchupea ws
be Upgud 5 Sft nundhopbuß fpp zwpmetfn[Fhrh dub ununbm[Ihed wma
Du Sönjv Jean. uppus Ylrmud & fep dpEn oma pwnhkpm. jegkatm, np wbnur
bbpbophb Auibäpuuu Ip qupibk dor Aftwgwpbut qpulutım.[d ep: Ppngtlpm.
ee erste Perzatbupe zurgbb Moers Up gwufe ap, hpmmupmlmluk
Lege dp qupäun, bpfupmf ff mupush ep um Sdatbkpp:
Pruygn ayı #Spwsywpulubu, umbne ft E op zum dES me zunpn hun
eng meh, Juni ge Spunqwpubugpuhui wfmypp br wpug qapSbm wmfrgm dp
Pa sb up zum wbgud, ap Suybpkt jeqmd bznumgunnef be gapswshjl jur
ee Begoepe fen se gapammsı De dad fern har gu
TESTER IT NER REN a el a ne N ee Er ee
TEE En EI ET I N a a
BEER EEE ee U a Er
Jepgbabkpps puyg zw pwoglufsfe" Kunlipımmlühpp: Unubg dep Ybpunpkym
Bjelame gie ne hkmapıı, werfegneius, paby [FE egunmdump apart Tarkup uyuzuf unmum
gpmew& nmuuenpukplb zwenbpt wbtzutud Qugufe hr und“ dhopbun — nur.
a Re Le al a a BE
pe ES TEE EN ATI ET Eh la a
DEE op Ep ek jus Mupwonn emp es jr ar gpulkpeis
ng (ERS ER U a ALT TE a 11 GE
Ipugpm[Sbuit MI zwn zuinhpp Qui, ap gpbfk wilbu op dep wgpkpuh Ip
Plodit fpbüg gpm-wdpp, apnip wpchaif Ipi Sunlipuufy Fhpbeu Sugbe mupfi
Mel mg” Gupqwgnehm. be Yu gpfäuhp, opnüp Swgbı bpplis Yepkeu bu
up hf wunhug Spwugupuul fh: U’aninnplp] wpbedabun Spungupufugßp-
tlgme- fauy dep fworpp‘ wupfibph f dep Segen] Ip wbeblüp Pr Abguuf dp,
puyg Kebunubg U. Zowuiblunf da, Pbogpuh de be Ihe Supgupkunf dp gpla-
guy Apphpkuidt dp u, np gwgmmd 5 Spuqupuhlt, ujugbu gl Yhpkeug: Tphr
zunbpp Ip geld, puyg gun qplpr wu pm hung, np fenf glakggugbh dep wg
gequets Zötp foufp ut wbphpubui nf Jouyı op ebht dtp plbpb dam dp qupın-
gufaib ubqwif Jouyı br geh mbbnbeh dp muihh Shen denlaungpgme Suukiup
Spunqupulbufat wmgupbgb Jen: Sulgmhpm- Such dappbt epi Hp pueuhuit
LE: Buinyunnpumnßg frouhgekz wnebp uyufufbkpn 5—10 Juyphbub, br Sudk.
Hannbgb,g [rounewdp Alp qfungmd qpunap Suybphuf Stun ..: DEE bpphilu zumteub
Suybpbt Ynpubabp Jun wuluiiukpm pbqmds uguop dep zum dp Spungupuhugfpr-
ichgen qapSwbmd Suybphtin bi ng Ayla hagmı Pf emtmst dam» wu Prptuumt gs,
ne 18
274 2: FÜUPRFRREL © U: UhL BLU
[nun tmdfir, wbhn, win , wid m [Ar Suybpbb dp, pe Jeuy zum
und [fr Whg dpa qwndky \ gehn ud jogmwötkpp uppwaplm yuznob mtl
gey Ietpwgpugkullp) nungmägumfbur, Ipupumfbut, zupumbpmun-buh but Ifun.
Hanf: Ruyg Baqmtp uyugfup Suylpbt dar mp mpduitf fuh ge Suysbpbe® wm u:
Ubp gpuhuiı Suybpbiüu nchf op Ahpmehebübpe Zuchf m. epkumtmmfien.
E Suopmmugp Emmnpnhhe de hmmm nmngmpjmuliph. bi pe Fhnfuhmufipeh:
Ruyg unbp Gpluie mggmhy‘ fbpyfabun qpubfat Hopkins Suhngufdkundgb br Zug
gm uhpwsSupbbpn dhenSudan qgapSwhgu [Fhundpp: Nepbio gpwgbuukpar , Suyb-
phtmuhpkbpu euere 5
1. Udki fupkıb dhfnguhpm] Yu Spopfumbufper bu tarbebmmnpwmftpeb wu]
dep qpebuin drque fi
2. Zyungükz aı Supneugukj amp pain spudp om hjufe qpespapje mus gene zu
nubaftubpme un Gugbgß punbpkt, mn [Ffatihpkh, wkpEn:
32 Qua page fin zelb 98 u putne pP zbonbun EuL manner ano
RN TEE I HN NETTE TE a =
a I TE SL I ELDER Suse
[ae RT ARE EN A ENDETE NE
par Ehfeunkpp Jen funınkpaykgucf, gaısgageuen za 0 einar aliuun u
whrStuupfin kpbegudp:
a IE En fa me 298 (Ener) ee
Aunlaypımubar fd fe tukpks patch ungemein, tilınz un, zus jeguel
ngeyu gb" dequinskjkr Abu Abu Stan hunyamd 5 — upgue [Ffir
Uyu sorpa YEuslıpne cr pinpau (kung, Yan iu dbppamEnz El are
At ukgme,» pegne de Abpebboped Ahzın, Fre dhopfinutm [Khundap‘ uınbumng ı
Upaspauupk jup np dk sek Hupe
graue)” aneenlElgen
ETRLE E nDeN
TepBevkpuf [pn heun
ea pp ru Bun spez aheun:
wggbhphvf — Sunkiamomn (Ffep ,
erefianEu eu
EEE Sn meet nee:
- FRI —
ar
gene
Qualche osservazione sulla formazione del plurale nell’, antico
armeno
del Prof. Almo Zanolli.
E noto che in armeno il nominativo e lo ST CE TTTESI
strumentale plurale non si distinguono dalle FRTT TORE
rispettive forme del singolare se non per l’aggiunta |
del suffisso g:nom. gg „nazione“, nom. plur. ;
wgg4.p „nazioni“; strum. wygw:. „colla nazione‘,
strumentale plural. wggwu.p „colle nazioni“. Per |
me il suffisso eg ha valore di vero e proprio
articolo determinativo che dä ilsenso di un astratto
collettivo al nome cui si aggiunge: «yp „uomo“
w“rp „umanitäX; g/r „lettera alfabetica, segno
grafico“, g#rp il complesso delle cose scritte,
scrittura, ru Bu3Aca ; dem „Geist“, Wnp „Gedanken“ ;
e cosi sarebbe qui da confrontarsi il plurale |
fractum dei semiti che alla fine non & che un
singolare astratto, collettivo: arab. &l. „re“, plur.
2 „l re“, propriamente „reame“. Ciö ancor
meglio appare nel plurale di aggettivi sostantivati: |
rwpdp „alto, elevato“, plur. pwpdmtp “alti, ele-
vati, altura, rü Ögeora*, e puö cosi diventare sinonimo di pwpdmäÄh; wppmuhp „regio
reale“, wppmihp „la corte‘. Ne di poco momento & il considerare: 1. che i nomi
preceduti dal numerale non ricevono la caratteristica ‚er, appunto perch& il numero
€ per eccellenza determinante; 2. che l’aggettivo che precede un nome plurale
non riceve alcuna determinazione (g&qbgph wmup „xarla] dwlnalr[a|“), mentre la
riceve se lo segue (wm + .p gbykybh +.p „Oönarl[a] r[a] xaila]‘ ovvero [a] dwnar[a]
z[@] xaAla]“; 3. che appunto perche i pronomi indeterminati non possono, per ciö
stesso che sono tali, ricevere alcuna determinazione, dicesi comunemente dai gramma-
tici armeni che i pronomi f%2, fi, »p fg ecc. mancano di plurale: e ben d’ altra
origine & il suffisso „ec che assume il pronome indeterminato Apr, ove ‚eg corrisponde
alla particella indeterminativa indoeurop. "he cfr. a. ı. kas-ca, latino quis-que, e che si
conserva in tutti i casi della declinazione del singolare di Aep:gen. frkp, dat. fukp,
strument. peAp, abl. yeYkpk; 4. che il suffisso .e distintivo del cosi detto plurale assume
valore di vero pronome dimostrativo in forma di articolo determinativo nelle espressioni
Topuyp = TU. adTod, wumpuyp —= TU TO)ToV, qapmy,p —= Ta robös, ta rnede. Piü ancora
che nel nominativo risalta in particolar modo il valore determinativo di .e nello
strumentale: #yerwpp pupbu ‚gpparope dyadD“ ; krewppp pwpkmup „To gYpdropat Tols
Oyadors“,
18*
276 Prof. Almo Zanolli
Qui giova notare che anche presso Omero la desinenza -pı dello strumentale singo-
lare non si distingue da quella del plurale, sibbene il suffisso -ge & in alternativa col
suffisso -gıv, cio® -gı pilı la determinazione -v- mobile che dev’ essere la stessa del dativo
plurale -7o«dv), -orau(v), -(s)aaılv), (e)oclv). Questa desinenza -p: dello strumentale & assai
frequente presso i neutri ed i femminili in -@ che furono anticamente in gran parte
collettivi: öysa-ge-v „coi carri“, #boy-pe-v (cfr. il gotico daur di gen. neutro), vevpnj-ye-v
strumentale di vevpa (cfr. vedpa nom. plur. di veöpov): in antico indiano e latino pare
che la determinante dopo il suftisso dello strumentale sia s: a. i. -bhi-s, lat. -bu-s cfr.
sing. -bi in ti-bi, si-bi.
Un plurale come zwpd#4a.t-,p si distingue altresi dal singolare per il diverso vocalismo
e spostamento dell’ accento: nom. sing. zwp4#neib, gen. zwpdulun. ]] suffisso indoeuropeo
-men- che serve a formare questi nomi &® pure di origine pronominale e probabilmente
& nato dalla fusione dell’ elemento m che si trova nel suffisso indoeuropeo -mo- ed n
che si trova nel suffisso -no- e nel pronome arm. na ecc.; da questa fusione m-+n abbiamo
indoeur. mon: mn: questo elemento pronominale si trova nel pronome armeno »-42,
plurale »-Suu.p, ed a riscontro nel greco uev: cosi alla frase greca 6 uev... o de ’armeno
corrisponde con rdü... Eu nd, al greco ra uev... ra ÖdE Con ndatp... be ndunp!,
Ritornando alla declinazione dei temi in -mn osserviamo che anche qui l’aggiunta del
suffisso ‚ge nel nominativo e strumentale del cosi detto plurale corrisponde al suffisso
greco r aggiunto parimenti ai medesimi temi: dvoua < Övoum: Övona-t < Övoumr, cfr.
sansc. yakr-t, greco genitivo Zzar|og], latino sacra-men-t/a], monument-[a]. Nel greco la r
& passata dalla formazione di un collettivo övö-wa-r[--a] anche nel singolare: gen. dvona-
7-05 cfr. a. i. nd-mn-as, got. na-min-s, lat. no-min-is. Questa determinazione trova mirabilmente
riscontro in albanese e precisamente nelle forme del cosi detto plurale determinato:
puna „rövo:“ determ. puna-t. „rovyuara“, gen. dat. strumentale pina-ve, determ. puna-ve-t
„r-oig movyuaor-v“. Ma ciö che piü importa notare si & che nell’albanese havvi
il cosi detto neutro il quale non si distingue morfologicamente, se non per l’aggiunta
dell’ articolo -te nel nominativo ed accusativo e che si usa nello stesso modo nella for-
mazione dei plurali maschili e femminili: neutro singolare mis (gego mus) „carne“ de-
terminato miste (gego mist) „la carne, carnume, carname‘“. Tali neutri non avrebbero
un plurale secondo i grammatici; per me la forma determinata non & che un collettivo
astratto e cosi viene spontaneo il confronto coll’ armeno Js „carne“, JAup „carnume,
carname‘, „le carni“. Nelle grammatiche albanesi vengono date, come plurali dei detti
neutri, delle forme derivate da temi formati coll’ aggiunta del suffisso -en- per il gego
ed -er- per il tosco, proprio sul tipo dei temi in n ed r con sillaba finale atona come
emer (gego emen) „nome‘, nom. plurale emera (emna); dimsr (dimen „inverno“, ant. ind.
hima, ant. slav. zima, grec. yeıtwv lat. hiems), e per analogia si avra un cosi detto plurale
determ. misera-t (misna-t) da un cosi detto singolare miste.
Ora, sorge legittimo il dubbio se armeno .p rappresenti un suffisso finale * da
indoeurop. £:ti, cfr. lat. vigin-ti, grec. Fixarı; lat. to-t: a.i. ta-ii; lat. quot: a. i. ka-ti;
anzi giova osservare qui il trattamento speciale della perticella indoeuropea dimostrativa
t che oscilla tra il suono di t e quello di d:lat. illu-d:lat. delle iscrizioni illu-t, lat. i-d:
lat. iser. 6-t; a. i. id: avestico it; a. i. ta-d:av. ta-t; a. i. ydkr-t, säkr-t „xonpos“. Questa
particella indoeuropea ?:d corrisponde in armeno a + e non a /#: questo trattamento
speciale presuppone una pronuncia speciale forse enfatica; cfr. il semitico t che assomiglia
nella pronuncia a d e d (ebr. N), e che si scambia con k: cosi in semitico il pronome
' I suffisso & quello stesso ch’ entra a formare l’infinito (ddusv : ödusvaı) che non & che un nomen
actionis, ed il participio (Av-o-uev-os : AsAv-uev-os).
Qualche osservazione sulla formazione del plurale nell’ antico armeno, 277
di seconda persona ha due tipi: ’uno guiturale k che viene aggiunto come suffisso ai
nomi ed ai verbi: arabo, etiopico, assiro: masch. -ka, femm. -ki (etiop. ki), ebraico
masch. -ka, femm. -k(i), aramaico - ed un tipo f come preffisso ta-, te-, ti-; la stessa
alternativa fonetica abbiamo nell’ elemento consonantico predesinenziale nella coniugazione
del perfectum etiopico ove si confronti col semitico comune: arabo sing. gataltü, gataltä
(femm. gatalti), 2° plur. gataltum(ü), (femm. gataltunna): etiopico gatalkz, qgatalkä (gatalkı),
gatalkemü, gatalken. Del resto lo scambio t:% si riscontra in moltissimi gruppi linguistici:
in antico indiano stesso la cerebrale t si muta, come sembra, in certe condizioni in %,
albanese termek per dissimilazione invece di termet dal latino terraemot[us], italiano stinco
<a. alto ted. skinko; ital. schiacciare : stiacciare; antico island, tyggua < *kyggua;, lat. pocu-
lum < *pot-lom ecc.
Mi sembra assai verosimile che I’ elemento indogermanico t:d che si trova come
prefisso nel pronome di II persona £-+ va (cfr. plur. lat. vos, a. i. vah, av: vö ecc.)' e che
davanti al vocalismo « (g”«.) a lo stesso trattamento che nel pronome zw „cotesto“, e per
ciö stesso anche nel suffisso avocalico z per influenza di 4°, sia cosa non diversa da Ä
della forma .g-, (a. i. t-vd-h-) in cui il prefisso dimostrativo f:d si & trovato dinanzi
alla labiale, ed a avuto un trattamento eguale a * finale indice del plurale: ad ogni
modo sia che abbiamo: .e-», < koy < kvoy col dileguo della labiale, sia che abbiamo:
gerry < kuoy < tvoy, cioe il gruppo *tv trattato nella stessa guisa della labiovelare indo-
europea, sia che si ammetta ‚e-», < khoy < kvoy, resta sempre lo scambio tra un elemento
gutturale ed un elemento dentale.
Assai analogamente avviene lo scambio di £:% davanti s (s) nella desinenza ,
ed innanzi tutto in 4J&g „sex“ indoeur. s(u)eks: Lg = vets > vet‘s; cfr. Juf# + um <
vat‘3-sun, Fexanxovra.
Il suddetto suffisso si trova in composizione nel suffisso -/##«% cfr. lat. -tio, -tionis:
-cio, -cionis, ed il suffisso finale -/# suppone indoeur. -t e rappresenta altresi una £ pala-
tizzata (f) seguita da i. Se si ammette il genitivo del cosi detto plurale armeno formato
colla desinenza *es bisogna ammettere che il suffisso # si palatizzi davanti ad e di -es
e che detta vocale palatale postonica fosse caduta per la nota legge dell’ accento armeno
dopo la formazione di detto genitivo ma prima della caduta di s finale: nom. mardk‘
*mard + t colla caduta della vera desinenza che sarebbe rappresentata dalla vocale
postonica predesinenziale, genitivo mard-o-c < mard-o-t-$ < mardo-t-es. Quanto alla finale
k‘ della prima e seconda persona plurale dei verbi (s/p&4'-g, ufpk.p) noi crediamo che
in un’antica sintassi armena preistorica dovette essere ripetizione di eg onde & com-
posto il pron. däg e guue: in questo caso »fpkp „voi amate* dovrebbe derivare da
bhere-te + suffisso k che non & che ripetizione dell’ elemento dimostrativo ond’& com-
posto il pronome personale; o piü probabilmente, perche i pronomi di I* e II® per-
! Esiste certamente anche in ieur. lo scambio &:u: lo stesso pronome relativo »p (pronuncia: wor
da +) si deve avvicinare al sanscr. ya-s, frigio ıos, greco ö-s; parimenti *yu-s (grec. Ü-ueis) si poträ
avvicinare a lat. vo-s (uo-s) e l’elemento *vo a va ond’& composto *t-va. Cotesto scambio sporadico in
ieur. apparisce chiaramente e costantemente nella declinazione dei temi armeni in i: gini „vino“, gen.
ginwoy.
Noto qui di passaggio che lo scambio ä:u occorre frequentissimo nella morfologia semitica: basti
pensare alla coniugazione dei verbi „Jod-"ain‘ per es.: ID: ID.
2 Per il suffisso » cfr. lat. hie <“ *ho-ce
R7 tessalico ö-vs
n n ”
n "# „ greco ö-ös:is-te.
278 Prof. Almo Zanolli
sona non si usano come soggetti, se non posti in singolare rilievo, si potrebbero
ammettere le desinenze -Je e *-q,g (> -yp) come veri pronomi personali. Mentre la
III persona plurale (r&p#&%) non presentereble la desinenza .e, perch@ la suporrebbe ge-
neralmente nel soggetto: »pp p6r&% „homines ferun-t‘. La desinenza -n-t della terza per-
sona dei verbi ci richiama alla mente il plurale del dimostrativo armeno %-”p[+ «], ne
si dimentichi che & ancora dell’indole della lingua armena l’apporre anche appresso
alle singole forme verbali, specie nel discorso vivo e diretto, le particelle pronominali
ad esprimere relazione di persona o di luogo.
Treviso, 1 Agosto 1911.
a
d
SUEEPRU LEANnV PLEAULPARSUUHL TV SEOUURSNU
RPUYS. U. UURUS FURPILLDUDGG
u.
DRRBagı guy paunükn juahp, gapa gEup
Peelten ale m. ghühekt, Kupatkplt, ancub-
phus ghpdübbpku, Bputuhpbo, Ypultp BE
Beau peuppmupı weg win "hs hr
Pb u Ps que fofum Zul" wiumfunpd
ee nen Lyp eneethpp degb Broung:
u Swmurtkpndn bp[dm[Ftp, Aujup, fmoulm
Bone freue sur wutsmunbu jun Eufkugpkraf;
(Jesu gb dhbetayn pergmed bpdrug zum un byb any
ee waren an gefdnenphu) nee
froum.uS uf plepuhuitufuit be Kuren.
fait, ghabglem Afetiobphb uhufuopbi nd Sugu.
EEE Te en
wjuilpfis npnzughu wehjb fund’ org afunpdhjf
IE ES
ibn gbakgpt 6 uyuftgpt dp deunfupfgp dürtun witz que zubg gut dheuukpps Ag Füz-
eu np uyu [rg gbdpp gkababt geührn] qujt dit ug Zar gbtp qfınby guit dheeükpp
Bu sh inbamd gen obek neun Fwufpme [ße dp jbgmhkpme dal Sup
ibqueb des) zu gbrwgfmufut wbumbbnbt: Npbile Shenbehu qfeongn [Sfr tohpp
Suylpbüf drufir pol, rufuunfnpi Ja bp Fu Thunmnfy :
F.
Zegaı fo dp une u [aba cumufäiäge tumfı Gewfaned muß ip piahpnt hundei,
a uner 129 [earı)) dauiinenp ul zent Augen Er Gpjanı fd Eubns
Zuybphi jrqmefie nppue wg Qunl” nz ul ppm qunbpm SQudliup Ehe
(pl wlıap pop punhpp dh um de gPzwauhb; Er Shzmpuilopbb qunbys Ucbze
fu Sundguy dp Guy: Uunp uypnupbip wnfhrfu nehfbp: Yphmip Suybpbh guuf
dp Zuunmudbhp Jbpmedbr, munhpmdb zudufım hub (hnlwaßpp zunpuuukr ,
hu inbnh; PL wann Auybunapulub be pumluyimfu wupphpi nz Sunlkıhamn
Pb mthfie, be npufuß pugugpm[Fbebbkpe dp Gulli:
Cu gupupbb (dquph) Fre wpgb Suybpbubt gutf dp Summe wdthp dere-
Sb] quuy Shenbehu Sunlkılam [3 fu tuhpp:
=, Tr
PR RIEENE UITENG
280 PUS- W- UTRUS FÜPFRRLBUV
Ausyplun npubpp:
u 502 Lk 80
k 201 0436
£ 168 f 26 (bepwppwn, fgubu, gopn[dh-%)
n 118 m 112 ( : 2 Smydn-) ı
pP: 83
Pumwöwyjbblpl S
er 34 S 46 2: 17
7 44 47116 ls
4 98 426 u 66
200235 a ) J 33
de 49 / 122 en 108
da 1298 e 261
a u 349 y 4
[v 23 2 |
8 20 20,092 dfı 6)
4 140 u 50 ge 46
Umwduuuyhüp: Gnlotuwuypup: Intgnpruypüp:
49 E- 34 e 23
+ 53 ı 122 1 26
«66 {| 33 SS 46
RL | pp 46
+ 108 306 4 140
alt 325
+ 11
Sl
+ 20
3.
32
A!
„ 44
% 349
r 261
- 30
1176
Uyu Jl&wlwapn [3 ep JE gb puhf dp Guspılsı pe (reg fehnkg bplıun Ip
Sun: E:
SUSLELBV LESNKV Pb LUFFSUUU DV SBUNLURSNL 281
1. Suykpbuf 9 Auytunpug bi puwäugußg Suillıhama [Bft & 1311 Auy-
bunzpf gel 1756 pugwäuge, uyußtgh 1 Augbumnapf zb“ mebfüp Ppp 133 pam.
Autor Bayud“ Mbp eqneh Uli E Gputakpkuß:
2. Zuybpkufß MI udkokn zuönfuunku Zutunnpuhpt Wu uw, by f (a, 6, i)»
Függbu np bu Sbpubuhpkoß be gbpikankpkufß dE9 rs Dwhujı Aus Bautulpkufß kg
8 (E) Gehkungwenßt unbe Ip Subzfuf gut a (m) be baumuumfl undb guil
1 (Bup)» Suykphth HP egpb & wdbuhh zuöfulrung, 2'/, wägud unbe gu by
be bpkp wlgud” undıb guis fu:
Nepbils Suybphüup push Irmudzmuhuite jleqm WE 3
3. 1176 wenwifsugfiibkpn bl nufip 316 zefftuyfe bi 325 Gahapquyft:
Nepbile winmugfip Suybpbußb 9 bmungumph unbe dp qupdwdnıfe puit
zelFtuyfiükpe br gut ghahopquyfübbpps Pfuntzb & [&%& Yahapqejung Ghup Ip Yuglb
mung (hp, dninfhfte qundunun zwiufhu ), np wimfunpd Suguilip zatfı:
EREB sgpee PEUfB ui] pe np Gupsbr Pk eig 5 9, Bn.g:
202, Auyukpof jeguewmd fegneppofet Spy ua gm, unbe Abculugpn-
En I I ah re a Si a a Ba ee LE a
Be Eu nee ger Sus nnd murkpp Inu Eiszenkpbup Er rung gut ug
EU au OF Seykpküp ui nun m Ai neuf, np pügnehug 6 Pr; fafum re
mghg munbuts nep up Suph 5 bpkemi Suiah,‘ jun peugwenpbpm Sueap fp dbepp;,
Füsubu Jupp fr Pwgmegwd Sppwuntpn quepu Ip Swüh, bpp Suph pay:
a
EINEN I ee DS a RP EL
BE Veakuyi zup 5 Tuube pink) PER ug Auyuwenp be pwguräuimuschpp bip-
girl; be Shen Shen Hülıyı Gungdlbgie Giga] Ppwpue (owrdne wd bi pumhput ME):
Payzwitpungbu frz np qbepluib yogkı“ Shan & inube juby > Lögeebs jefkmunph
ters sum zupde dubpu] Ip fugdbnsmmunzepurine Ye Agen Jeibibpps) Br
fürs zupdmdübp np plmfwowopkb zfepun Ip Gunmupmefi” zunwf be Shzmuynep bu:
Umwifiwugfie wmundpt be zefFtuyfip zum untjb qybepf hp Strom fh Qui (alap-
geyßtps- Arm dp upmuuubbpm. Sunlup bpp wmwöugfite Gud“ zefFtugfi zupdne dk
da bp 5 wgtßr Gahapqunfuf glg de qimup br bi dam fbbpn Guck
dürtun. ug iupquip dp Fu KupgfiguefFfeh dp:
Zuy Suihfhfe de deny eapku pob br qmuy [IE eb Sul upemurmilın [fett
ujepui unbyb Ip gbmewpuitup, nppui unnwfrugfie be zoftugfite zupdmbihpme lg
php undkjb funpneth; Ira Gnbapgujfb Kaukpt qgnpdwdh) bp puups Neun In
Gapqugfoßp dp bg dp dfabp wenwiliugfin dp gehz be Ienpwgajb unwilsugftitlpe.
eg zulufı ip gühp tmewg [unpfup» np opfld
flınbn Fluen’: Drblpuß Slgnıdp:
bbgnı Ir Lhgnı pP
zum] vun]
282 TuS. W- UWPRUS FÜPRFRELEUG
Nınhn Fugnıd': Durltpwb Sognıdp:
17,207 apfew
HE =
N A}
RT mugın uf
Bei al
lan naeh
Yefıhu dufızui
pet [fe pm [Ach
Anal def
npmbulAludsp maps basfi
TereeT Trap An
uf neh
Varatebo=Dizep Va Be
Erpblupgmfib-rg Ebrunnmplinmün
Ugu Jer2öu pung 4phfe Br Gphfe mpmunuithz wmf be zmngbgun zb
Freby gut Ferdungbur Rum die yo hphupm [Bft hp punk Sugndp Inc wu
übe»
Uyge drprbt drpkummf[F hip zum pub bp unpflgub deqb:
Zunfrugunitiipu, dep jequefb gbnup Judge upmanuikm Jupdud pp
ef» rp Ipwup quitnguib; qfepfup qbarwpbu, what dazu Brpunfupd j-
geb peu Ip Subh [BE minwilingfin mung babapqugftckphu qgeepfu Wu be [BE
wnwlüugfitikpnh up wdbobn qpepfünkpe wirt bu ap phpofte un Steh ıaukpact
ou Ip hwmılmı fi u eE tb; zu SL, u &k Inewg Shrzın [47 „puh Ge) Fu, “bh,
9% (upbedinhub Sum) ME m zw unbe gdmup 5 guys Upgı Gupdh
qbab; [IE dep gwühfi ds 1 3, 11 #£, 16 Ju, 17 zw, 179%, 32 uw m.
uffup , Jens 35 yuy 20 Su, 66 “L, 44 9 Guss = 30 ful L 67: = bi = ınuw.
abpaf pum göt ubußp Suyhphu, dep Wufiufp ung qenupm [heit up, fg
ypg> pmupumd Eh jhquebir Übnip zuwm Sb pumf da mnfbr m fun“ & duy-
bunapp qpwb bu Sugdait qfepme [Ihm Sunlap, q. 0. pobep Zul“ qefep-f olq
“zehp- ehe aby “pber bug gend uff Sigbepmquhuiibkpp vol Slgs
Eur peu leg our paegueächl‘ (vugant)-f wg wmegwähl‘, be u Muh bpp
> z wmunbpmf ufung pwaf dp dd ug omunbpnd zupopgag pugwäuyup qfepun
44 Juibh sb Hpbunp Gugdby, Suybpkup g Auybunnpp ubhfigep GEufbugph be und
Zetg dp hp Gugdb fo gbepme fh upnmuuitın (Hat. Utqbugfp stop, street,
spread, strength zwabpp Ppphe dh dt Jwich Ip Sup (ofmdı “Pohl, “hehe
“DrEH2S), Put denp dp Shelup dep pwndgpp (2 )ulFunfs (£)upfen, upaby s (2)zmung
be uyer Php E unchgb Scyn:
Heibtugfe Gugdp gübhm] 4p wbuthup [db dat deh Yuılag Ilm Hund“
he pugwäugiubp pn] gab Grin zum qfepfe Zul“ zum ginn Sugmefy
belng zuppft Sul dimm: Opfäuuhh Sunlinp, wtjb Shzwm & paul puny, ung, guil
(ee
ZU8b EV LE2NPU FbELUFBSUUNUV SBUUULSNU, 283
Ublh unbe puqwäuzvähpm. da Juühf 19 pihbpubgafFhn mdbüht Sbrzun
bu pp bpp FeppunfFhp puguäujum zupneb WG be dhppbup uf dp.
Terops per quer Super ufges uber Gays qupis qupds Swul dan uf,
ur gupks zupes qlurs ud dh Lunge Hmpes un, umpkr ubrbr gueer
BET Bre rs guepts Jeupss mergta een Immer Teznı agnı Japdı kn ums
def, uud ld tr quer pupde Anpdr Fe uf:
Gun Strg & Tulsı pp qwähn bpme zupatn] Ip Jeppuiluy, Fugybur up
Super zupdr per Pfupfi Yppay tube punfib uhfgep ugs yet wurßpr rm:
bop bpkp puqwäujtukp drauf bu Juiichfn U), dgl mugfdmd dp be bplm
grfo db dbh zupmedt, upenwunitn fehp Segen pw umq g-b HP ddl
Plug, q. 0. meumlf)ps gueunl Fr, well
hp Iuufiohp bpplife munbpp bunbrummy qympingmb bi Shzm wpmunuin..
but opbupfie wgpkgu[Ibundg be puwd jbrE (jbep)» Be unge (umEr):
Punumwluit puppunf did Une opfuop Sugm Hühpe qgfepugmgud u br hp
Sugbi, q- 0. gugufu Cgugp)» pupe (pepdp), Ser (dege):
2
Sugne dh qfepme [bw uenfkaht que pegmı fr wilıne zu (Abranlı wggug yup-
guy Pay Suralıpm qua (Bein br hehe wm fin, pumuäuje [IE Auy-
Tunapy gunfugudg unppungkun[Ebbbh ww ppm: Puigug tu dhopful Sugmıl“
Prachfüy q: 0: mummmudunfuchuhud, uchjhuumuchufait, Tapusypuhugupdup > han.
Safe, Zummfmpmfaih, Snbupmymppupı Smpmfmpupupuhr Funmpupmmpmft
Sqlq & Wuulı Ppupm That (ufwen wunhpm. haummlmud q. op zlulerr “ib
Sun mmunmynmßht, mug [Ab Suytumeapf br (BE pungmäuguß Ahopfinug Ir win.
funpd dm unafm Hühp dust:
PuySubunudt wg Gpuuy puppwap bpp punplunfuh punbpneh Auybum.np-
übpp wupphp Wu uypreug Juhlpmcd db9, q> 0: hupenı Bupuchı minep, Behmep
ups bpipr fammms Empbr Eupen Dudmupı mndhı ame year bumtemer
Sun, abge. zbmaı abend dam mprum, mus mehr pur un
wm, gzumuhhs buy, mh, ahlnch, mer Lebe Buhgmupı url Eakur
Su lEnps Shmf, Eupbhes heumnepı UrErmäbr Zustemtb Dept, Merktib
une, Aimmapı Spbphs npbrbh, HEmmtbyı mmmmmupı busEmmpbr, mppbebgr hrh-
eb Aug Emil Spummuphur zeretbib abmmzuhun, hpmmumdeib,
Pemutopb, pentober, GEerpmhubue:
Ling & pump Tube kpp puglufuihfe II dl Aujumaptlpp denfouut
fewpm kubık Suitpfugbpme, mepfz Aufuuapu] dp pudtnmb Ku f dedbuing, gap
opfuuh. mie, Empkiud, munbiuh, uef:
funk kp & what, [#6 bpfunfuich punbpm dag oje Auf npfi kp-
yfıgu Yhpfuymı [Aftp Shgchait dhopfuutn [Fr gb wu guituufunpdn[hhrtn, (ügubu Ip
wunmasp bpp bphps gupu he Sg wgud” bayı Augtuunnpp puglanfuih punß Hp
19 dp hphümef, neun wgnenp punbpm Gupgbu I mine, up fepmgı Bubuf)
ae
284 PuS. W- UWRUS FÜRFFELEUG
Gum mpfud, Sumadı mm, Buyfafı Fepnbı depmb Amel Smndı Ampierr
EmpEmts beriep» wupumpn mmundı Bampn-d, er ieh rent:
Uyuufuß pwahpp hp uhufe pls de wghgtumg pp Te Auglumape muhgug
daniopljukp kgmfio Peking, q- 0. bummtmbup, wbhmmmpubuh, mummmmbubr mp-
Such; mpmphmfab, mewmf bpp Stu Guyı bp b wmupphp Augtumnpnf lim.
nbh qupSmdbp, q- 0. dbnfwuitl Faqufar pubge‘ qupSwdhr Iuqmflr Ale dp:
Var Aiufbh dp qigshı bpp Gupbb br qr or unhnpg 5 pur Apmbebier bpp
fptuip paul yupqungbu zpmpebr Urguezu fen qushtp “ guqupuieb.p, gb ul
fefünun metf * gugmpunpe pi Urylupbu “plmupbbt,p ug kpuiig mh Sugluup gu
ke Ei:
Sufunf pun wait wfunpdbjb 5 pwunp bpp pughufuhh dp Ephme gupmppu-
ut Juithkpp Uhl Auybunnape neufin, puyg Bwgud Juttp dad“ Jurhkpp ur
Zufvunnpn] Bir q. 0. baububı Luphmuben mzbupöht, Dummibr, bummsnf,
Gumutund, Geyofarfes supmlmbr tupmfmunm, umudjbi, pmognfuhht, Zuchuibd, pn
pßres Bulk, patmimmd, Empbmpbir Stpuäie, buptunipı mei) Emmpis
umbau s
Runbpach upmuuuiun [If be fwonpfib phrggwtnep wunngulm[Kfetih wg
be gbakafl piSugbyas Seelen fwoung. ‚yud‘” grag suingureet fi egebt Ta rue
gupag 5 pubys Buygdl’ & gplme be fouhm gbqupmebumfe Gupbunp Meg dinup:
Pb gem wbnp & pupäpmäuge hupgup be Süzupuiluhub funpfdncfhfetukpp
dinpphz , (ls np den geugukpt kppkp gen püuhn Gup&kd kr gen up m allg
Jeithhp be Dpuguhp zwönfe Ip Paypenpmı fir ws zugpm kung: Up Tagkkanı
bpaßgebpmd br Ubuy qununwbut bpgkpmt wogkpp bpb bi Sugar
Iedgdne fa petühpks Vu Sengkjrukpgls un uukaut eng ee
1152 Ahaus pause pitsz aus una fu Susan ung Binnen ee u
zugeggn: le dp Yeun une we Epebekı Aujubpine en re
Gpameajn Yaıpnpeukp
ey Sa EN
Bu ale at ra
$Dng n °P09, Un Auyben.npb) neufh pay |efenfuul En be Pyıklg ee yrrp
NE a a a TE ELEND Er 2r-
a ET SET:
Uge ubunb JuybpnefAfieh Sache Dpuitiuhpktp zum dp fwonpkpme dh), map
wmuabpp Ip Iphone wauig (uängmdh 4» o- On ne vient point impundment
dans mon empire (eb %p der Emmbh -p-biEhchkiun mb Sch Ehe): Du mu
[roupp‘ Precipite tes pas (pahkufphl$F gb pw):
Das yuytz [eu pp Sp gekebane ke Gere Eee ee
ge] AP Telüitnuäagn winahpp bp; fentme fur heul), wlbt ph alfgepah perl ssgee
u nr nn ne el Nana ie
Sb: Uchb Juykmız &, gb piwhuie, Schenbehum; tape Stqbinulet — Vp Hmmm.
aa Zr ae Eh a ee le a nm ae a ee RT:
—- 6 —
ZUSLbrEV LEANKFV FbLUFPSUHUV SBUULESNU, 285
Erin: P ISEISm Erbe mpjerbungs Spw zuma Wr | elnarduyi) parken
VE Nger (re md bu Auyubp uhmpapkpe :
Gubı dinitiuenp qupmguäbp app opfbunap br inyunnubft zupdap Ip gnp&ht
Shgwpubwfuib wjnfuf zwenfa (Ffebubp npp unfnpupup funpzkb Kur 2. 0. Dpwb-
ubpbt platitude penrp Ip nywhunhk wuSud‘, wlgop froup, apa zuın jun. Sunlangop
7a Fappmus Kal mtb, nme Epbajburfbfenp, Epkp gudapguheil
“gphpb m bplm zeltunfip You (Slrup uyunzurg qunhbp dp hp gopfiit:
etemdumn, pudmiund, puntbiugeid aiEnps Span padumı be ug (fan
Sogn Fobp jun I guibf np Yzuönuhm Fhwtp bp geplupfius Tops peu benkmuer
zun ngbq Auyubp Wir puyg apnfShube pmfsouuhuit Aujibpue pop unhbpihrt
Eh, gun Fur Dphupwähg pwabpe funppbgb Wü, umbau zumprbhutfebn-fhitp uur-
re
b-
Uge Subfp ar um. Hemafpe Afetp Yummfunpgb qibqg Shenlrebug bgpwfwgn
fhebuhpnch.
1 Sugkpbn gegen pp Gagdpu ABI nrap. Shzwputim fen Einf kr Alu
ungwönfungku wnp jhanehkpue Gupgp quunufy :
2. Zu gpwgbubkpp gplfPb pin mezuapmfhfeh geb pewd qigmt Shpupu
topkd wgmunp zopfihzns Llpuhulem (Bu br Kupemunuuitn (Hewi Jaybgm[B fe
Ghpp zuan dimungpmefhfrt qpamb Ku, puyg Shzupuiım [ftp dzwfmemd gu, bung
bppbp bpols qbmuhben dp wat: Ugu qbmngm[hetp Klupfen 5 mulı up
Stargajb gpnihpuct Yhumdlandg: Daufhf bu des Japupkın da, mp gleiten -
Abu mbuwbbun] dbp gequet Spuitunb Ib Juybpne hung gepbwdhg, mezugfe
bw hphufp Sugupuitwluib Susgulütung. bpp ehpwbuitopbb zy4 wgmeap [ouphp
4p Spwuzwbbpunk, dp qumusp ap Sim fibpp qbepl zuge “Ne besk hotme
Re ER 1 Rn a a a ni
N; b uyuuful qbarmpuzuhz yopfünewdchn zwöiufsugbg Eu dep nf.
qbnft Gumbtugpug en] » u wum ug Ip qebmf puahp bi [onplp app Ip
dal bpngm[Brtp, uyufiupn [(E Stgmpuiım (fu qiquglemugun qfelbun dp
hf pewSd: “Di gbp np np plgeumnk, [ont wehge pguyugen Ip guuguh dep puwögp,
Juni gb Ipiuup pirgnugin-y Arıp qupSmdh , [enpokm] mr pugugpm ld Eu SAfnE
zus PgE Ging dpa, fronpf Ed $ be 7 munbpueh pn] gafb wpenmuuiln.
Fbetp qbeplu ger bp bp pulg “2 ogmm [gb "Rugmd" Pr gptelg |
undog wydu Sufuluy , towiunap [nbgdupatm[Afh br be Gupkb be pubı
“rum fg [ umugmmdng, br u: Buyuufb 5 [Bb Sup ngbqu ld frup Sb-
qbihfie nzn plan gb qpgumdı Auubgnugßgiu on gyd [oben bi
3. Yu phpwhuiunhui Sfb Abahp npp wpgl Suybpkufi dd mwSnkpm bu
qbqwafınuhutı wnunkpm[Ibun Sun: Zopne[Fbmilp-fb br kphpuppunp uhpl
qdmup sb gu “gopm[Aptn] „fh be bpbpuppunp, he Juith dp guy 6: Depp
uff gaulitp Seypb Suyphr bukmppbr u Sep So» Enke: "Sugbbrs “bhlalabkn,
“puphh, Abup Auybunnpf bpfme wingud‘ up Sun bpfume ne Ip dequuzss muß
dhzu uyfanfı puhtp “Sngeny, bhbabgeny, pupmny, be uw: Ruyulkpun bs dniftft
ee
286 Pus. WT- UVPRUS FÜRFFLLLEURV
unbe 5 Gut be wu ph dtp zurofu qgupdwbhp bir dep nuhteglufh din
wbtwafipp, br dep wtrg wkıp E Shwbıfiüp. wirt mund bi (Bundy, qur.
qwips, wuälgf, gun pS, ulz,ppS, dinfouitund qurnmd, ug be ur pub ı
4. Puwnlpm be Sudatfzubpem plempme [Shui II fr Upanm wahl Kup pui-
nf Shgwput [betr Zudkihamopbtu udgb qpepusmdtz br Guy wkınp Eur
Funufpkug) ppaluyhpe pur peon) qlaypesegenp © TD7brw on gehn ep Eee
Gubwmapug 2 enzpe ze uinpe pp mg sop uk) Are due ya are
Inter Smhlukmp, Emm uch hp pub ul‘ ymöamerbh, Suhbepbh , feup+-
Schopkh, Smmubopbh puhtp: Pldlpmbar, Suhpthlpuere, br pmupubud, urn bu
a u Ey Bea EN Be ee a Tl ee
DE a EN 1 u a a a er eu Se ne aaa Ten
Suchptilkpunpn , Kr pueybunn » > Jar wrhsuwenypin, [ateugugsbnuul un ya
a N et)
pubkp: Gfimund © pnfely „nn pinfwudn. rugete u Ben gu nn
Lerpps U yuikuı, Sun sung gu zugneuf) [Eu su ne ll re
hobug Smompujmfun, Epmfadued wöuputukpneb wg qupungbn pul busnpuspn,
Eee
RU I EN I Te een.
EN RE ER ee ee eben
mg He Een Laut EM Rurnps teen afune [den em ps ae
Gbpplbt, bep % nal wu Gedzft punf, np und yape ke min ball
Yun [FE &volutionfk pub Suybpbin 5 Gunglaf br fulirumnf (vol kr Em
dhbetayl Auybfh Iphna bquitsuhn Halrpiı ku): Evolutionisme; Wpqay Sapnıf ne [F -
qutne [fe Gusel?“ Srpayne Furpuiı, Janpıgunykums [a fen. eyoluvioniskerg za.
a NEE DI ec ep Far
Zt Jerlwu 6 wulızwe zu ill ap volutionfn Jauy oEl | Lu
ae uegu dir ups bb eyolubionp draw) 7Eay2 par er
Tauhk. umbau Shpuilaun ; Jan af» Sfe wu , denufr kıu evolutionf gu.
genfupft qupmtnbn [I fetchpkn Wu: Adfızfülpp ip (uouf evolution fatale d’un
cash Jauys Sfewbgn (Ibn dp dinSwgne , wbpmFhrb Erpbzndm (Ihm, au me.
BEE a aRzeRe:
Zupdungbwibpt u dentwunap mız tmupbgm 66 wpubbpmung Sugupuiln-
A TE Ber Se lea re.
OUT Eu ua laoeerame ga an Tui
Drwgihpt Ppwpne binbech pum ugwinpchuitg (vnumft (Funupp‘ mug qui
a u EL EIS ED EZ ie BE (Dee m m
qutg, wpeug mpemuiuuuiung 2 [EL our SarbRn 2ER Bu un
deuhkpp: Löppungbu pn ua, [moup cr zum mmpphp Alpglpn] — upumunmuil
fwpbzb &, kunp E wpmamuibhz gfinten que wdbbEn zupılan, wdlbuEn jun
phpıynfa:
U pe-Dapp:
Arm. unphh'.
Von Prof. Dr. Holger Pedersen.
Gr. Areyos, Leibesfrucht, Kind, Junges, | nn x
hat man längst mit der Sippe des asl. Zrebe ver- RS Sur
bunden. Und zwar mit Recht. Allerdings stimmen |
die beiden Sprachen weder mit Bezug auf die
Wurzelgestalt (gr. *g"rebh-, slav. *g"erbh-) noch
mit Bezug auf die Stammbildung (im Gr. en |
-s-Stamm, im Slav. ein -rt-Stamm) genau überein.
Die Unterschiede sind aber nur solche, die uns
auch sonst im Idg. häufig begegnen. *y"rebh-
und *g"erbh- sind zwei verschiedene Reduktionen
einer präindogermanischen Wurzel *g"erebh- und
auf die Verschiedenheit der Suffixe ist kein Ge-
wicht zu legen, da es sich um durchaus lebendige
und produktive Wortbildungselemente handelt.
Die Möglichkeit ist sogar nicht ausgeschlossen, |
dass die beiden Suffixe aus einem Paradigma
stammen könnten. Das slavische -nt-Suffix, das
in einer ganzen Reihe von Benennungen der
Jungen der verschiedenen Tiere auftritt, ist nach re
der Ansicht vieler Gelehrten eine Erweiterung
eines -n-Suffixes (Osthoff, Etymologische Parerga, nn 1901, S. 247; Meillet, Etudes sur
l’etymologie et le vocabulaire du vieux slave, Paris 1905, S. 430 usw.) und man kann
sich dafür auf die Tatsache berufen, dass neben den -nt-Formen (asl. Zrebe, Gen. Zrebete,
Nom. Pl. ärebeta, russ. Nom. Pl. Zerebjäta usw.) auch Formen mit einem suffixalen -r- auf-
treten (russ. Nom. Sing. Zerebjön-ok usw.). Das Nebeneinander eines -s-Stammes und eines
.n-Stammes in einem Paradigma ist aber nicht unerhört. Gr. $psyos und slav. Gen. Zröbgte
könnten sich also ähnlich verhalten, wie gr. xzpas, Gen. x&paros (der Nom. ist ein
-s-Stamm, der Gen. ein aus einem älteren -n-Stamm entstandener -nt-Stamm). Mit Bezug
auf die Bedeutungen (im Gr. Junges, im Slav. Füllen) kann an das Verhältnis zwischen
lat. pullus Tierjunges und gr. z@/or Füllen, got. fula erinnert werden; im Slav. wird
eine Ableitung von ärebe auch von dem erwachsenen Pferde verwendet (russ. Zerebee
Hengst), vgl. dazu alb. pela Stute neben gr. rwdog.
Mit der Sippe von gr. ßp&yos, asl. Zröbe läuft eine andere Sippe parallel: skr. gärbha-s
Mutterleib, Leibesfrucht, gr. deApus Gebärmutter, got. kalbo Kalb; die Wörter dieser
Gruppe haben aber idg. -I- statt des -r- von Ap&gyos, Zrebe; gr. deApibs weist auf idg. g"-,
got. kalbo weist aber auf einen anderen idg, g-Laut. Ob die beiden Sippen im letzten
Grunde mit einander verwandt sind, ist eine fernerliegende Frage.
Zur Sippe des gr. ßp&yos, asl. Zröbg hat Fr. Müller, Wiener Zeitschrift für die
Kunde des Morgenlandes X, 180, auch das armenische Zrpfı% gestellt. Diese Zusammen-
un
288 Prof. Holger Petersen
stellung wird aber von Hübschmann, Arm. Gramm. S. 461, deshalb verworfen, weil
ide. -rbh- im Arm. -rb-, nicht -r- ergibt. Der naheliegende Gedanke, dass das idg. -bh-
in dem arm. « enthalten sein könnte, trifft kaum das Richtige; zwar wird -bhn- im Arm.
aller Wahrscheinlichkeit nach zu -«%- (s. Verf., Zeitschr. f. vgl. Sprachforschung XXXIX, 353
— Zuykplu bi qpwgß jegquebbpp S. 55); aber eine Wurzelgestalt *y"orebh- oder *g"orebh- mit
Vollstufe der beiden präindogermanischen Wurzelsilben stimmt nicht mit den uns bekannten
Regeln der idg. Vokalgebung (auch ein *g"oribh- würde ich trotz den scheinbar parallelen
Fällen, die ich in meiner Abhandlung Les pronoms demonstratifs de l’ancien armenien,
S.344 - 2p% Suybpkoß georgwlan gbpwbntnbpp,S. 16, besprochen habe, nicht gern annehmen).
Man könnte selbstverständlich die Zusammenstellung von frpf« und Apegos, Zrebe in
der Weise verteidigen, dass man in der Wurzelform *g"er-bh-, *g"re-bh- das -bh- als eine
(gleich viel wie entstandene) Wurzelerweiterung auffasste und für das Armenische von
einer unerweiterten Wurzel *y"er- ausginge. Diese Betrachtungsweise wird von Osthoff,
Etymologische Parerga, S. 312, vertreten. Aber eine Wurzel *g*er- mit einer dem gr. Bp&pog,
asl. Zröbe entsprechenden Bedeutung ist ausserhalb des Armenischen absolut nicht belegt.
Es ist unter diesen Umständen kein Wunder, dass man sich nach einer anderen
Etymologie umgesehen hat. Eine solche scheint aber kaum auffindbar zu sein. Arm. fapfe«t
liesse sich lautlich bequem zu skr. garimän-, Schwere, stellen (--% aus -mx, Verf., Zeit-
schrift f. vgl. Sprachforschung, XXXVII, 217 = wıyunen dp Say - (egneh ıyaındaı Abu, S. 34 f.);
die Bedeutungsentwicklung Schwere > Leibesfrucht wäre, wenn von Menschen die Rede
wäre, nicht auffällig; f»pf«% bedeutet aber Tierjunges und damit kommt die Etymologie
in Wegfall. — Charpentier, Indogermanische Forschungen, XXV, 245, sucht in 4upfı%
ein *g"ouero- Kalb. Für die lautliche Erklärung von 4»p- genügt diese Deutung allerdings;
aber erstens bleibt das Suffix -%#% unerklärt und zweitens ist ein idg. *y'ou-ero-, Kalb,
weder belegt (skr. gavala-s, Büffel, ist doch kein Beleg), noch nach der sonstigen Ver-
wendung des Suffixes -ero- irgendwie wahrscheinlich. — Scheftelowitz, Beiträge zur
Kunde der indogermanischen Sprachen, XXVIII, 15, stellt Z»p%.% zur bekannten Sippe
des gr. BıBp&oxw, Bopa usw., die im Armenischen durch #&p, faep, kerwbaep usw. vertreten
ist (idg. Wurzel *g"er-; daneben gibt es gleichbedeutende Wörter mit Z und zum Teil
mit einem anderen g-Laut: gr. xa-Blesı, xarartveı, ir. gelid verzehrt, arm. Y4yw&E4/‘). Eine
Bedeutungsentwicklung, die von essen über essen lassen, nähren zu zeugen führen
könnte, ist nicht undenkbar; vgl. dän. foster Leibesfrucht zu altn. feda ernähren, gebären,
gr. martoua: ich esse. Aber die Zwischenglieder dieser Bedeutungsentwicklung fehlen im
Armenischen. Eher könnte eine solche Bedeutungsentwicklung im Urindogermanischen
stattgefunden haben (so dass also gr. Ap&pogs, asl. Zrebe und skr. gärbha-s, gr. deAyüs,
got. kalbo, auch wohl skr. zarti-$ vulva, zuthära-m Bauch, got. kilpei Mutterleib, altengl.
cild Kind usw. mit den soeben besprochenen Sippen von gr. BıBpo® :xw, xa-Bkeeı, ir. gelid usw.
verwandt wären). Aber auch in diesem Falle würde die isolierte morphologische Gestalt
des arm. frpf«% auffällig sein.
Ich glaube, dass wir bei der Deutung von f»pf«% von der alten Zusammenstellung
mit gr. Bo&gyog, asl. Zrebe nicht abgehen sollen. Das Suffix -en- ist wie in anderen Fällen
(Zeitschrift f. vgl. Sprachforschung, XXXIX, 395 — Zuybpkt be gpwgp (egmehben S. 95 £.)
an die Stelle eines -en-Suffixes getreten. Der Nominativ dieses alten -en-Stammes wird
*;or-n gelautet haben. In dieser Form ist zwischen r und n ein b geschwunden, worauf
das b analogisch auch aus den übrigen Kasus beseitigt worden ist; vgl. was ich in der
Zeitschrift f. vgl. Sprachforschung, XXXIX, 423 — Zwybpbt be qpwgf kymtbpp, Ss, 142%
über den Schwund eines 9 in “3% ausgeführt habe. So kommen wir auf eine armenische
Urform *korbn, die sich mit asl. Zröbe ausserordentlich eng berührt.
u —
Aa
PER ” =
LV50r PO PLN
SPU2BU8 UGUMBUVP
Um bı Urte- Swbofd (age wpu.
Thu opküpubp bu: Uqmed pub] dp
Swuhtwitp punfı ıpı Jg qunlını md Aujbun.np.
übpkn dh fund“ di puinßfi Hfma dp‘ npn
Ausplanpurlsudbul opbhpblpını wggbgn [I bu
nung: Opffuuhf Susılıan 1‘ bs ._ Ausjbun.npbbpp
zpwpupf Jhg Zn, wu) qgualın md Fun.
artunl, Ip Miypmı fh. Aber Sm jn—tı EZ
Klozz) Tupwpwunb bı Ugaryjbuf pwppumnbl-
pach Jhg wur. Seurumpund udn Auybun.np' 2kzınk
wu) qınlım. ud Funhutul; Ip Pipmı fi bunf
eb Ip Jbpmdnı fi usuylu rl pn, rer pres.
fi (wrbunupu , bplsugupınm (F fe) ki | . |
Ubbnı dp Jhbrtajt bpkunf$u E, ul | e |
nwpphpn [3 bung , np Jhbsylon. un yblp Aus.
Lu nphlpnı. Sunkaup E, urufılzu puquäus 7
ubpnı Jewy Ip gopk.» op. zpwpupfi Iplfoan.np pn dbpnı. Ku wa wg urbızundfl
LErJln pumuäujup Ip Supaef: Fuzmbu Emgmpbr, Deloilkı dl "EubEuper,
"feflindbr : Ohzunl Jeany qulını md % Ausylıpı ubpluy puppwnbbpnı. JES ıkivufh da
Yfjlun: je — je-t, mmhh — mut: Uyarıpkqfı Fufd wpwppusm fi ds Iplunl;
pwrwäuygtbbpkt wnwybbp Year hund” Ip Ypdumınaı_[i » of. Sup N) Ip gun bu Su
Ugu phase haibabuenp uupugwbbpbt quepu day Tmbı kppopg enbumlf wir
ml" das np pnpupnfl wqunnophu dp qnpSb, uyufsph wruig apaz opbtpp Buff up
gaskyue. wrufıu Gptuitp Ymslız ieimmomt: Opfiuhf Suılup Emppmpmuuih > Emppmn.
wu punfie dEd mr Juiühfit whmer Ipdiommid dk: Uprkuındandg Lund &
Bulıı. }Engmds ofenfuwirudg mul *ibngmgmss Uchze gepwenp 4pKumme führpm opf-
Burfbhp Ip qenemefie dep np pwppunbbpmdb 9. op. Unp-Ruyugbuf EufFupup-
Bew ES abeles be Aiele paymäbehpp pop JEp2EU pogeauzuf wirft
qupäud Eu ES abebı be zberbr Ip opbüpnf u Eqwd bu rer rb
ap & be 2b Auyuhpp wnug apaz quydaf Yupu ud bi:
Hp %&aumdiaite Tuqunnulp [woupf wpugm[Fhehp, punfb Quchumomm [Ef b:
Uje Sunkunomm [Ft bppbäe up wunfup Ip Sundf np pumfir hund‘
lroupfio wdß ıhuukpp bp Pupmfr Ir hp Frag Ahaus wdhhhh npnzbz Auyıp: Dpleuß
no 19
290 ZfFU2LU8 Uxtlrblt
pwppwnfi I) be gr piudent zupämmdp Pp zum zulufuhf qmp&uda [Alu
ıqusundkun.un. (ken hy] bp%kumandn] be Pp pnpp Kuukpp bapuugubp] " ugs
5 Hufe wnwpb br JlppEv Augüuhpp- Gpumf uupqugbu bu $I Gum gegkabe &
Tupupeugb: pappuurcfis 9, ya) —p Tmfaungumune fl seen intuirenfee Sirenen ei
Ruppum fie unfnpuluit An 5 5 wer wuphm bpunnnkm] Hp Er er np dp
zupSwdnef wahre wpug wpınmmuto [Shui Funlatng. puyg gln unbe 4p&unmmıh-
rl te quenday uupqugbu ps Opfinuhh Sud Spore Kat Juepp PuR men,»
Emdubp £ “puchuuhp fd mp):
Up ana Jeppbu wnenfräui Mu Guys np Gplmip puly [6 pwnfib ding bi
Vurfunpg opflwlühpmd JE, punp fügpub up np Ip&umarmd pyps gupäku Yu
goqwenp Auyh dp, npueb wpmunpfg oqf Souuikpp phpuf umfmpufuı pugu wöpbt
gar hp Smufız Upumalaı |Epyu um nf 9 Sup porpsse near
Jerfeituy, phpwup u beu sb gwgeufp be og Saunen plAfu ne phyupu ahrz
a LEN a ER
Be EEE NEO
Üiyorfnpuun Eos piueafıjen op) MR Titus raum pen BE ja a
—bm pmah be Gupmummım’ Sbmkehu Alben] > Gagappp hp abge jo zezure
Gaigufu lE JE finppfieup ca Kr Yfampug zpff ne upubpbuigne gu WERE Le
Fee ELeN al Sun ET BE Berge al
Uunp Sudisfz & Gm Sayı,, pwapı np zwar puppmatkpn. Lg firma
u en een Ts ar a em Eh
ER EN ae SE an ne a an am >
ho Abe Tzwbundlg :
Pphf$% rl Ahr dp, meh SE" “fg, Fhgubu, pwap, ap tajlugku phpuiun ang
a TEEN RI Bo gem Sr
Be eu as teen rhan
U9 ppm uyu pwunkpp Jhunfung bi. puyg Ge Aske kprpunfsug wunpog
pwabp. fir. 90 “ng, Ugwluufm[Erunlp. Surpımumuinf ga dEpEn. umphi
a 1 Me ee se re =
ET a EZ Tee (rm
Defapunun. peuz Ep Duke) amEtpn Ener e nee
TEEN Wer Na ne a ern
ehe Eh Teapeitugbr pueo tn ld fr rh nun ul bz op yprlug Dar gas unpie Unksi E
Bere greöpuy peut y (yu uruzpugfi sapasan schen Bu pr u
N IT a
Bpube. OUi “uyr, pwaps np alyor mpunmuniın [Eh dd Ip Sügmef op hfamumfaıl
zeldartpuhpht Yhpu geuzlgnf » ung (ulm Funlauh Gulm ws Aujufiu bu, 2d:
Uyoz puahpp jeguefo wibbhb unfnpulur pwakpu bi, apmup Pplug zunfm
qwug geidwfuuhf gapSudar fu umdmun uyu wm hpöunndain Wufdp-
fmewd bi. uyugbu bu “un, ds, Fig, be pw da Thartlp ug:
Onezbs 1 yarbfıu 1911:
Armenische Streifen.
Von Prof. Dr. Jos. Marquart.
I. Historische Data zur Chronologie der Vokalgesetze.
Ueber die Chronologie des vokalischen Au- | zu >>
lautsgesetzes im Armenischen liefert ein wichtiges 3.3
Datum der Name der T«oyo: in Kenophons
Anabasis. Dies ist direkt —= urarm. *74jo-k‘, vgl.
georg. Taos-kari, arm. Taj-k‘, so dass wir sicher
sind, dass hinter der Endung -/‘ kein Vokal mehr
gestanden hat. Der arm. Genetiv Tajö-c‘ dagegen
setzt voraus, dass hinter 3 mindestens ein Vokal,
wenn nicht ein Vokal 4 Konsonant ausgefallen
ist. Dies spricht für die von Meillet angeführte
Theorie Bugge’s (?), wonach y eigentlich den |
Nom. und Acc. Sing. von Formen mit dem
Sekundärsuffix -sko- darstellen würde '.
Der Name Toyo: gibt uns also die Gewähr,
dass der Abfall der Vokale der letzten Silbe erst
nach 400 v. Chr. stattgefunden hat. Wie sich dazu
aber der Name Kapdoöyo: — syr. oyo Warda, Beth
Qardü, arm. Ynpgnup Kordu-k“ (Gen. Korduac‘, Acc.
Kordus) verhält, ist mir noch unklar. Dasselbe lehrt dagegen der Flussname ®äs:z bei Xen.
Anab. 4, 6, 4, dessen Anwohner ®asravo: heissen (eb.4, 6, 5. 5, 6,36. 7, 8, 25). Die Wieder-
gabe dieses Namens ist allerdings, was den Anlaut betrifft, offenbar durch den des alt-
berühmten, aus der Argonautensage bekannten kolchischen Phasis beeinflusst worden, mit
dem er etymologisch nicht das mindeste zu tun hat. Der einheimische Name des Phasis
lautet georg. P‘ot‘i, hat also im Anlaut eine Tenuis aspirata ?, wogegen der armenische Fluss,
wie der von ihm abgeleitete Landschaftsname Basean = *Basi-an beweist, ursprünglich
nur *Bäsi- oder höchstens *Bhäsi- geheissen haben kann. Allein die indogermanischen
Mediae aspiratae waren schon im Altphrygischen wie auch im Makedonischen in ein-
fache Mediae übergegangen, und denselben Zustand dürfen wir fürs Urarmenische um
ı Meillet, Esquisse d’une grammaire compar&e de l’armenien classique, p. 47. Die Verweisung
auf Bugge, Lykische Studien, I 74 ist jedoch falsch: hier findet sich eine andere Theorie über den
Ursprung des Suffixes g.
2 Gr. Bäoıs ist als äolische Form zu betrachten, die auf älteres *därıs zurückgeht, das nach
griechischen Lautgesetzen sowohl *P‘zti als *P‘at‘i wiedergeben kann. Das georgische P:oti (arm. $ayld-
P‘ojt‘ bei Zevond) ist also aus älterem *P‘at‘ oder *P'ati entstanden. Weshalb haben wir aber im Ionisch-
Attischen nicht Bjoıs?
3 Vgl. R. Meister, Indog. Forsch., 25, 1909, S. 317, Anm. 2, der nachweist, dass dann auch im
Phrygischen wie im Armenischen die idg. Mediae zu Tenues geworden waren.
DE 19*
292 Prof, Dr. Jos. Marquart
so zuversichtlicher annehmen, als die durch jenen Vorgang veranlasste erste armenische
Lautverschiebung bereits vor der Festsetzung der Armenier im osteuphratensischen Gebiete
(Neu-Armenien) abgeschlossen war. Den unzweideutigsten Beweis hiefür liefert der Name
+ulbpp Gamirk‘ — Kappadokien, assyr. Ga-mir neben Gimirraia (Unters. zur Gesch. von
Eran, II, 112 A. 1), der aus dem 7. Jahrhundert v. Chr. stammt. Ebenso haben wir arm.
Kordu-k‘ — Kapdodyo:. Nurarm. lvwyußp Xalti-k‘ zeigt gegenüber chald. Haldi-ni ete.,gr. NaAdty
(Hekataios), XaAdaio: (Xen. und Strabon) eine weitere Verschiebung. Als von Xenophon
gehörte Aussprache dürfen wir somit *Bäsi- mit auslautendem i betrachten. Dagegen
spricht nicht, dass wir noch in der gegen Ende des 7. Jahrhunderts n. Chr. geschriebenen
Imymsıs (Ev) Tois Vpaotavois (lies Paacavois) finden‘. Dies muss entschieden eine Remi-
niszenz an Xenophon sein, da schon 100 Jahre früher Menander Protektor, der doch
bereits die erste Stufe der westarmenischen Lautverschiebung voraussetzt’, Basstavns
schreibt (Exc. de legat. p. 202, 8 ed. de Boor = Hist. Gr. min. II p. 81, 22 ed. Dindorf).
Ebenfalls vor dem Abfall der Endvokale sind entlehnt die iranischen Lehnwörter
im Armenischen, welche auf alte thematische Stämme auf -i-, -- und -a- zurückgehen.
Solche sind azti-, bazi- (ap. bagi), bazti-, uxti-, usi-, hrorti- (ap. frawarti-), gahu- (ap. ga)u-),
zratu-, mogu- (ap. magu-), die auch im Armenischen i- und «-Stämme blieben, sowie
eine Anzahl von a-Stämmen, wie dev, Intr. divav®. Diese Wörter sind nicht erst in der
Arsakidenzeit (das heisst seit dem 1. Jahrhundert nach Chr.) nach Armenien gekommen,
wie Hübschmann und noch Meillet annehmen !, sondern weit früher. Um es kurz
zu sagen, eine Anzahl von Ausdrücken, die sich namentlich auf religiöse und politische
Verhältnisse beziehen, müssen bereits unter den Achaimeniden ins Armenische Eingang
gefunden haben. Dahin gehören z. B. sicher Aramazd aus A(hu)ramazdah, _ Haraman =
ap. *A'ramanijus ; Anahit — aw. Anahita; Merh = Milra. Aus achaimenidischer Zeit stammt
das Heiligtum des Mithra in Bagaj-aric, wie der Name desselben beweist, der die volks-
tümliche altpersische Bezeichnung Daga — Mithra enthält. Von dem in Armenien besonders
verbreiteten Kult der Anähita wissen wir aber, dass er unter Artaxerxes Il. offiziell in
allen Provinzialhauptstädten eingeführt worden ist. Ebenso stammen sicher aus achaime-
nidischer Zeit Wörter wie aszarh und ähnliche Begriffe. Noch wichtiger als die vokalischen
sind aber für diese Frage konsonantische Stämme. Z. B. drvatik‘ ‚Lob, Preis‘ setzt sicher
ein drvat voraus, das nicht auf mp. dröt, sondern auf den ap. Nom. *druwatas zurückgeht.
Ebenso geht f‘snamank‘ Schimpf, Beleidigung etc. auf den Gen. Sing. *dusnamnah-,
barsmun-k‘, gen. barsman-c' auf den aw. Gen. barosmand, ap. *barsmanah- zurück. Unbedingt
beweisend ist aber m. E. arm. pastaun, gen. pastaman ‚Religion, Verehrung‘, das ein ap.
*pati-Stä-man- voraussetzt. Da dies jedoch im Nom.-Akk. patistäma lautete, also dem
Armenischen keinen n-Stamm liefern konnte, so muss das armenische Wort auf den
altiran. Gen. *patistämnah- zurückgehen, der nach den armenischen Lautgesetzen *patstamn,
pastaun ergab. Vgl. anım, *anoum aus *onoman.
Für das vokalische Auslautsgesetz lässt sich dagegen der Name ’Apra&ias nicht
verwerten. Dass bei der Erklärung desselben von dieser ältesten historisch bezeugten
Form auszugehen ist, ist für den Historiker und Philologen selbstverständlich, von den
‘ Cod. Paris. Gr. 900, f. 148r. a. Die vatikanische Hs. hat eis Boaoıdvnv.
? In Maxoaßavöo» für Baxoaßaröov — Bagrevand, Exc. de legat. p. 201, 27 ed. de Boor.
s Vgl. A. Meillet, La declinaison et l’accent d’intensit@ en perse. Journ. as. IXe Ser. t. XV, 1900,
p. 258s. Esquisse d’une grammaire compar&e de P’arm&nien classique, Vienne 1903, p. 5.
“ Noch in der Esquisse p. 5, betrachtet er jene Wörter als Entlehnungen aus dem „Pehlvi“.
Welche Sprache er näherhin unter diesem Namen versteht, sagt er zwar nicht, jedenfalls aber einen
mitteliranischen Dialekt aus nachchristlicher Zeit.
° Unters. zur Gesch. von Eran II, 132, A. 2.
Wr Zu 2P Per 7
|
Armenische Streifen. 293
Sprachforschern Andreas und Hübschmann jedoch trotz meines Protestes
ignoriert worden. Der älteste historisch bezeugte Träger dieses Namens ist ein Satrap
von Ostarmenien, der sich um 189 v. Chr. vom Seleukidenreiche unabhängig machte,
Nach diesem ersten König des unabhängigen Armeniens kam der Name zunächst im Königs-
hause in Mode. Der erste aber, für welchen neben der hergebrachten Form ’Apra£ias die
jüngere ’Aprd£ns bezeugt ist, ist Artaxias Il, der Sohn des Artavazdes II. (34— 20 v. Chr.):.
Da die Form Aprayg auf dem Monumentum Ancyranum gebraucht ist, so gehörte sie
damals ohne Zweifel der gesprochenen Sprache an. Daraus ist also zu schliessen, dass
die jüngere Aussprache dpradys = arm. Artases erst in der zweiten Hälfte des 1. Jahr-
hunderts v. Chr. aufgekommen ist. In dieser Form ist der Name auch noch in christ-
licher Zeit im Gebrauch: so heisst der letzte arsakidische König von Armenien (Koriun
S. 30. Elise S. 11. Lazar S. 5. 7Of. 74. 77), Sonst sind mir aus älterer Zeit nur bekannt
Artases Mamikonean, der Sohn des Manuel, Faust. 5 37, S. 249, und Artasös, Sohn des
Hmajeak, Lazar S. 378, gleichfalls ein Mamikonier. Aus diesem Sachverhalt erklärt sich
vollkommen, dass die armenischen Uebersetzer im 5. Jahrhundert n. Chr. mit Upwwzku
regelmässig den Namen ’Apragspäns ihrer griechischen Vorlagen (LXX und Eusebios)
wiedergeben *.
Da aber der persische Königsname Artaxerxes, ap. Artawsa’rah, auf einer griechi-
schen Inschrift aus Karien (CIG. 2919 = Le Bas-Waddington 1651) die Form "Aprafeaosw
aufweist, aus welcher ’Apra&zpnys nach dem Muster von Zepfns = ap. Asajarsäü ver-
ballhornt ist‘, so glaubt man sich berechtigt, auf jene Form, in welcher os die eigen-
tümliche Aussprache des altpersischen |” wiedergibt, auch das arm. Artases zurück-
zuführen. Ich muss gestehen, dass mir die Logik dieser Schlussfolgerung entgeht. Denn
wie soll aus dem kurzen Vokal e—=üä in "Apraßesoys (*Artaxsä*) erst ein Diphthong
ia (Aprafias)® und daraus schliesslich ein # in "Aprd&ys, Artases geworden sein?
Statt dessen glaube ich an meiner bisherigen Ansicht festhalten zu müssen, dass
Apragius ein selbständiger Name ist, der mit Artaxsadra nur den ersten und die Wurzel
des zweiten Bestandteiles gemein hat. Nur führe ich denselben jetzt nicht mehr auf alt-
iran. *arta-xsajas, nom. vom Thema arta-xsajant-, sondern auf *arta-xsijas zurück und ver-
weise auf gaw. «a-zsjant-, eig. „nicht herrschend“, hörig js. 35, 4 und jaw. a-z$jamna-,
a-x$jamana „ohnmächtig“. S. Bartholomae, Indog. Forsch. 10, 197. Altiran. Wb. 52.
Denselben Stamm zsijant- zeigt auch der sarmatische Name Zraupaxavos, Latyschev
IL, 447. Hübschmann, Selbstanzeige, S. 44, wendet gegen meine Auffassung ein:
„Es ist jedoch höchst sonderbar, dass dieser ap. Name, wenn er existiert hat, nirgends
im Persischen selbst — weder ap. noch mp., noch np. — nachweisbar ist und nur bei
'" Hübschmann, Arm. Gr. 28f., 505. Selbstanzeige Idg. Forsch. VIII, Anzeiger S. 44.
?2 Monum. Ancyr. 5, 24. Kass. Dion 49, 39, 6. 40, 1. 44, 4. 54, 9, 4. 5 (hier hat die Hs. aoralov,
aoralnv). 58, 26, 1.
3 Die Belege für diese Verwendung des Namens Artases fehlen beiHübschmann, Arm. Gr. I., 28f.
* Vgl. W. Schulze, K.Z. XXXII, 1893, S. 219.
5 Denn Yora&ias ist nicht = *Artawsas, wie Hübschmann, Arm. Gr. I., 29 ohne weiteren Beweis
annimmt (das wäre *’Aora&as), sondern = *Artawsijas.
$ Sprachgeschichtlich unrichtig ist daher die Darstellung Hübschmanns, Arm. Gr.L, 29: „Altp.
dr ist im späteren Persisch teils zu s, teils zu hr oder r geworden (P. St. 204), so entstand aus Arta-
zsadra teils Artaxsas (’Aora&toons K. Z. 33, 218—219), teils Artawsahr, Artawsar, dann mit unregelmässigem
Uebergang von a, @ in &, 7: Artaxses (Aota£ns), Artawsır. Die Form Artases ist aber schon in arsacidischer,
die Form Artaxsgir erst in sassanidischer Zeit nach Armenien gekommen (P.St. 234).“ Hier ist die Tat-
sache, dass Mora&ias: ’Aord&ns in unmittelbarem genetischem Verhältnis stehen, völlig verdunkelt,
und der Leser müsste aus Hübschmanns Worten die Meinung gewinnen, dass ’dora&ias und ’Aora&ns
auf zwei verschiedene Entlehnungen desselben Namens zurückgehen. In Wirklichkeit handelt es sich
jedoch um die armenische Entwicklung desselben, am Ende der Seleukidenzeit entlehnten Namens.
EL
294 Prof. Dr. Jos. Marquart
den Armeniern erhalten sein soll, wie auch umgekehrt, dass ap. Artaxsalyra, wenn es
von Artases zu trennen ist, als armenischer Name nicht vorkommen soll und nur bei
den Persern erhalten ist, so dass ihn die Armenier erst zur Sassanidenzeit als persischen
Königsnamen kennen gelernt hätten. Dazu kommt, dass aus *Artaxsaya{n)s im Mp. nicht
Artases, sondern Artasai geworden wäre. Um zu mp. Artases zu kommen, hätte man
ap. *Artarsayasa vorauszusetzen, was doch niemand tun wird.“ Allen es kommt gar
nicht darauf an, was aus *Artaxsajas (beziehungsweise *Artaxsijas) im Mittelpersi-
schen, sondern im Armenischen geworden wäre — es wäre denn, dass Hübsch-
mann das „Mittelpersische* bereits um 200 vor Chr. beginnen lässt. Es kann indessen
angesichts der zahlreichen iranischen Namen, die wir vom 3. Jahrhundert v. Chr. bis in
nachchristliche Zeit in Kleinasien und Armenien finden, keinem Zweifel unterliegen, dass
man damals nicht bloss eine Anzahl der alten, aus achaimenidischer Zeit überkommenen
Namen weiterführte, sondern auch nicht wenige thematische Zusammensetzungen neu
bildete. Auch handelt es sich hier keineswegs speziell um das Altpersische — oder
meinetwegen Spätaltpersische —, sondern es kann mindestens ebensogut, vielleicht sogar
mit weit grösserem Rechte ein anderer altiranischer Dialekt, etwa das Medische, in Betracht
kommen. Was das Nichtvorkommen des Namens ’Apragias im Persischen selbst anlangt,
so trifft derselbe Vorwurf z. B. auch den Namen ’Appadns AAN, der ausschliess-
lıch der kappadokischen Königsfamilie angehört, von den Namen Zapiaöpıs — *Zari-
wadri-, Iauos — aw. *Sjäma, ap. *ijama, die der Heldensage entlehnt sind', zu
schweigen.
Es ist somit lediglich die Frage, ob man um 200 v. Chr. in Iran noch einen Nomi-
nativ auf -as, -as von einem ant- Stamme zu bilden imstande war. Im Awesta ist dieser
Ausgang nur noch in den Gathas bezeugt, während das jüngere Awesta dafür 0 hat.
S. Jackson, Avesta Grammar, $ 291, 295. Bartholomae, Grdr. der iran. Phisse
115. Fürs Altpersische haben wir keine Beispiele. Allein nach dem Wenigen, was wir bis jetzt
über die chronologische Entwicklung der mitteliranischen Dialekte wissen, wird man jene
Möglichkeit, soviel ich sehe, nicht bestreiten dürfen. Kam also Artaxsijas um 200 v. Chr.
ins Armenische, so wurde es hier zunächst zu *artaxseas, woraus weiterhin ’Apraöys =
*artaxses und später Artases wurde. Hier hat somit das vokalische Auslautsgesetz nicht
mehr gewirkt. Auch der Name der von Artaxias gegründeten Hauptstadt Artasat kann
erst, nachdem jenes Gesetz seine Wirkung bereits verloren hatte, ins Armenische ge-
kommen sein. Strabon :@ 14, 6p. 528/9, berichtet über die Gründung der Stadt:
mölsıs Ö’ elaiv cys "Aopevias ’Aprafarda re (Zv xal Aprafıdoara xahovaıv, ’Avvißa xrioavros
’Aprafia co Buorlei) xat "Apfara, dupörepaı Ext ro ’Apa&n. Wenn ’Aprafıdoara in der
Tat die ältere Form war, so muss dieselbe im gleichzeitigen Iranisch etwa *Artawsijas-
sät- (also bereits ohne Motion, nicht etwa * Artawsijanta-sät-i-) gelautet haben und so ins Arme-
nische gekommen sein. Daraus entstand zunächst durch Assimilation *Artaxsijas-Sat-,
* Artaxsessät- und weiter durch Haplologie Artawsät-. Es wäre jedoch auch denkbar, dass
jene Form nur der Etymologie zuliebe konstruiert worden wäre; dann wäre anzunehmen,
dass man bei der Bildung des Stadtnamens nur den ersten Teil des Königsnamens be-
halten hätte. Jedenfalls hatte aber der zweite Teil sat-, altp. sijati- seinen auslautenden
Vokal bereits verloren; sonst müsste man erwarten, dass Artasat auch noch im Arme-
nischen :-Stamm, nicht «-Stamm (Gen. Artasatu) wäre.
Dagegen wäre der gleichzeitige Name Zapiadp:s, wenn dieser gesprochenes *Zari-
wadri wiedergibt, jenem Gesetze noch unterlegen, so dass daraus zunächst *Zari(w)ahr,
*Zareahr, und daraus *Zarerh, Zareh wurde.
ı S. Osteuropäische Streifzüge, 486 A. 1.
PerEr ie
Armenische Streifen. 295
Nicht ohne Wichtigkeit ist auch die Frage, aus welchem iranischen Dialekte die
iranischen Lehnwörter im Armenischen stammen, beziehungsweise welcher Dialekt die
Vermittlung bildete. Hiefür sind nun von Bedeutung die Eigennamen, welche statt des
persischen farr, farrox (farraxw) den Stamm zorr (aw. zwar’nanh-), xorrox (*zwarraxw,
aw. zwarananuıhä) aufweisen (s. Hübschmann, Arm. Gr. I, 42—44), also eine un-
persische Aussprache voraussetzen. Ganz besonders bemerkenswert ist aber die Behand-
lung des altiranischen d nach Vokalen. Dieses war schon im Altiranischen zu $ geworden
und erscheint in alten Lehnwörtern im Armenischen bekanntlich als r. Nun kennt aber
das Armenische in echtarmenischen Wörtern einen solchen Lautwandel nicht, sondern
nur in altiranischen, aramäischen und einigen spätgriechischen Lehnwörtern!. Die An-
nahme liegt daher nahe, dass es hierin durch die eigentümliche Aussprache eines be-
nachbarten Dialektes beeinflusst wurde, und ich vermute, dass dies der Dialekt des be-
nachbarten Atropatene? war. Eine analoge Erscheinung findet sich nämlich im heutigen
Tat oder Bergjüdischen im Daghestan, das nach meiner Ansicht auf das alte Atropate-
nische zurückgeht. S. mein Eränsahr, S. 174 A. 6. Osteuropäische Streifzüge, S. 294. A.
Im Tät ist der Uebergang von np. 8, altiran. t in r häufig, z. B. dären „geben“, wär
„Wind“. Atropatene muss aber in religionsgeschichtlicher Beziehung, vor allem während
der makedonischen und artaxiasidischen Periode unter dem Schutze eines altiranischen
Fürstenhauses, für die iranische Welt als Bewahrerin der alten Traditionen eine ähnliche
Rolle gespielt haben wie Chwärizm. Auch politische Beziehungen bald freundlicher, bald
feindlicher Natur können zwischen den armenischen Staaten und dem Königreiche Atro-
patene nicht gefehlt haben. Als zweite Periode des Eindringens iranischer Lehnwörter
nach Armenien ist somit die der beiden Dynastien des Artaxias und Zariadris (zirka
189 v. bis 10 n. Chr.) zu betrachten. Die Episode der Orontiden (*Ervandunik‘), über
die wir einstweilen so gut wie nichts wissen, rechne ich als Uebergangszeit noch zur
achaimenidischen Periode.
Bis in die letzte Zeit der Achaimeniden muss ein anderer Einfluss zurückreichen,
der von Nordosten kam. An anderer Stelle suche ich nachzuweisen, dass die Behauptung
des Chorasmierkönigs Pharasmanes, er wohne den Kolchern und den Amazonen be-
nachbart *, auf die alte Handelsstrasse von den Mündungen des Oxus nach dem Kaspischen
Meere und von da über den kaukasischen Isthmus nach der Südostecke des Schwarzen
Meeres zu beziehen ist, welche damals der König der Chorasmier beherrschte, so dass
sein politischer Einfluss zeitweilig bis nach Kolchis reichte. In jener Zeit müssen die
Georgier den Namen &wpudiat P‘arsman entlehnt haben, welcher nachmals bei ihren
Königen sehr beliebt war und auch in Armenien einmal vorkommt. Von diesem Ge-
sichtspunkte aus ist es nun bemerkenswert, dass der armenische Monatsname Zpmufg
hroti-ce‘ = pers. Frawardin, Frordin, der den zwölften Monat bezeichnet, sein genaues
lautliches Gegenstück nur im Chwärizmischen hat, wo der erste Monat Nausarge
‘ Vgl. Hübschmann, Pers. Stud., 201. Arm. Gr., I, 286.
2 [Inzwischen ist mir jedoch diese Erklärung des arm. p — altiran. 5 zweifelhaft geworden.
Wenigstens scheint der von C. F. Lehmann entdeckte, auf zwei Dörfer beschıänkte Dialekt von
Harzan bei Marand in Azärbaigaän nach den wenigen von Lehmann mitgeteilten Proben grösseren
Anspruch zu haben, als Nachkomme des alten Medischen, bezw. Atropatenischen zu gelten, als das Tät.
Das Medische oder eigentliche Palhawrk, die Schriftsprache der Arsakiden, ist uns jetzt bekannt durch
eine der drei Gruppen manichärischer Texte in mitteliranischer Sprache aus Turfan. Hier heisst ‚drei‘
hre (= mp. se), das noch im harzanischen Dialekt als härä erhalten ist. Vergl. C F. Lehmann, Ar-
menien einst und jetzt, Berlin 1910, S. 185 f. Korrekturzusatz.]
3 S. Geiger, Grdr. der iran. Phil., I, 2., 355, $ 116.
4 Arrian anab., 4, 15, 4.
> Vgl. Hübschmann, Arm. Gr., I., 90.
296 Prof. Dr Jos. Marquart
oder les, Rölina (mit € aus t vor i) aus *(h)röfr)tina(m), frawartinam‘ hiess. Der ent-
sprechende Monatstag hiess (>, rö&in?® — *(h)rö(r)tin(@), frawartinam.
Für das Alter des Ueberganges von unbetontem indogermanischem o in «@ besitzen
wir ein Zeugnis im Volksnamen ”4Aapödıo: bei Herodot 3, 94. 7, 79, dessen Quelle,
das Verzeichnis der Steuerbezirke des Dareios, bis in den Anfang des 5. Jahrhunderts
hinaufreicht. ”AAapodto: zeigt zunächst gegenüber arm. Uypwpum Ajrarat griechische
Dissimilation des r der zweiten Silbe, sowie Erweichung des auslautenden Konsonanten
und Verdunklung des Vokals vor diesem. Eine ähnliche Dissimilation weist bab. Urastu
(lies Uraltu) auf gegenüber assyr. Urartu. Im übrigen stimmt ’Alapöo:o: auffällig überein
mit der traditionellen Vokalisation des hebräischen YYYN, LXX ’Apapar, rabbinisch
ON, während das assyrische Urartu, babyl. Urastu (Uraltu) im Anlaut scheinbar völlig
abweichen. Beide Reihen lassen sich indessen vereinigen, wenn man annimmt, dass das
assyrisch-babylonische Zeichen für ı hier ein gesprochenes o wiedergibt. Dieses unbetonte o
war dann zwischen dem 7. und 5. Jahrhundert in a übergegangen. Wie sich aber hiezu
der Diphthong =, in schriftarmenisch Uyropwun verhält, das die grosse Provinz am
mittleren Araxes bezeichnet, bleibt auch fernerhin unklar. Nach dem Untergang des
Reiches Urartu wurde das alte Kulturvolk zersprengt und so kommt es, dass wir in ver-
schiedenen Gegenden auch ausserhalb der Araxesebene Resten desselben und demzu-
folge Reflexen des alten Namens begegnen. Dazu gehört vor allem das unarmenische Volk
der Lo] Ortaje im Gau Hanzit‘ in Südarmenien, sowie die 3b,YI «al Ortan in der Land-
schaft Chojt‘ im heutigen Gebirgslande Sasun ®. Hier ist also der alte Name Urartu (Orart-)
in Ort- verkürzt. Die Wiedergabe des einheimischen Dentals durch semitisches 3 ist
völlig korrekt, da die armenischen und georgischen Tenues Konsonanten mit Kehlkopf-
verschluss sind, wie die sogenannten emphatischen Laute im Amharischen und vermut-
lich auch im Altsemitischen. Auch in der Urgeschichte des sogenanten Mar Abas Mcur-
nac‘i lassen sich Spuren jener Toponymie nachweisen, und zwar auch mit dem kfart‘-
welischen Präfix m-*.
Von ganz besonderem Interesse für die Sprachgeschichte ist der Name "4vapıdxy
bei Strabon :« 7, 1, p.508. Hier heisst es: gYasi Öd& Ilappaatwv rıvas auvorxnaar rols
’Avapıdxars, ods xaleichaı vov Ilapaiouss. Alvıavas Ö'Ev ch Oderig reiyioa: nolıv MV
Alviav xalstodars, xai Öeixvvadar Önka re ‘Eilnvıza Evradda xai axeum yalxü xal rapas'
evradda 02 xai mol "Avapıdımv?, &v 7, waal, Öeixvurar navrelov Eyxommusvav. Dieser
Passus ist eine jener Randbemerkungen Strabons, die er nicht mehr in den Text hatte
einarbeiten können, da er durch den Tod verhindert wurde, an sein Werk die letzte
Hand zu legen, und die dann in den Text eingefügt wurden. Sie war veranlasst durch
die im Texte unmittelbar vorher genannten Stämme der Odtrıoe und ’Avapeaxaı. Der
Inhalt geht ohne Zweifel auf die thessalischen Alexanderhistoriker Medeios und Kyrsilos
ı Al Birüni, Chronology of ancient nations, p. YY, 9=57,17 ed. Sachau. Die in den Unters,
zur Gesch. von Eran, II., 198, A. 2, gegebene Erklärung fällt daher weg.
® Eb. p. YA, 5 = 57, 39. Die Hss. haben „>,
> Al. Baläd. y\\, 16. Vgl. dazu Tomaschek, Sasun und das Quellengebiet des Tigris, S. 21.
SBWA., Bd. 133, Nr. IV, 1895. H. Hübschmann, Die altarmenischen Ortsnamen. Idg. Forsch., XVI,
1904, S. 235f.
4 S. meine Abhandlung: Südarmenien und die Tigrisquellen nach griechischen und armenischen
Geographen.
° So Coray nach Steph. Byz. s. v. Aivia; zaogaotovs Hss.
6 So Kramer; 5» airıava zalerodaı E; 7 vüv aivıdva xaksitaı übrige Hss.
” So Steph. Byz. s. v.; üßaoxnv D; vaßdexyv übrige Hss.
Sen
Armenische Streifen. 297
zurück , welche die Armenier als eine thessalische Kolonie zu erweisen suchten und in
der Weise der alten Logographen Anklänge zwischen armenischen und griechischen,
zumal thessalischen Orts- und Stämmenamen zu ethnologischen und historischen Speku-
lationen benutzten. Der Verlust ihres Werkes ist besonders schmerzlich, da es, nach den
wenigen erhaltenen Bruchstücken zu schliessen, für die Topographie von Armenien und
Transkaukasien von ungewöhnlicher Bedeutung wäre. Die oben genannte Landschaft
Oberia muss in oder in der Nachbarschaft der armenischen, später von den Albaniern
zurückgewonnenen Provinz Kazbk‘ (Kaspk‘, gr. Kasz:avy) mit der Hauptstadt P‘ajtakaran am
Unterlaufe des Araxes gesucht werden, die nachmals den Namen P‘ajtakaran erhielt. Die in
derselben angeblich von nordgriechischen Ainianen ? gegründete Stadt A’via hängt wahr-
scheinlich mit dem Gau Hani in P‘ajtakaran zusammen. Man darf also Oderia der Land-
schaft Otene gleichsetzen, welche nach Plinius (aus veralteter Quelle) durch den
Araxes von Atropatene geschieden wurde‘. Ob diese Provinz sich in alter Zeit bis
zum Gau le»f Uti am Kur mit dem Vorort Partav erstreckte, lässt sich bis jetzt nicht
mit Sicherheit erkennen; ebenso ist es schwer, die Formen QVbrrla, Otene und schrift-
armenisch Nemf (für of *Wti?) lautgesetzlich mit einander zu vermitteln 5. Jedenfalls ist
aber die nachmalige armenische, später von den Albaniern zurückgewonnene Provinz
Uti am Kur, welche unter anderen auch das ehemals selbständige Sakasen (Zaxaanvn)
umfasste, erst eine Schöpfung aus nachchristlicher Zeit, die zuerst bei Ptolemaios und dann
bei Asinius Quadratus in der Geschichte des Partherkrieges des Verus (im Jahre 164
n. Chr.) bezeugt ist‘.
Die Aapaı: können wir bis jetzt nicht identifizieren. Sie werden aus einer Ver-
mischung der arkadischen /Jaopaaro: mit den ’Avaprdäxar hergeleitet. Letztere werden von
Eratosthenes, der auf den Ergebnissen der Entdeckungsfahrt des seleukidischen Admirals
Patrokles auf dem Kaspischen Meere fusst, zwischen Uitiern, Kaspiern, Albanern und
Kadusiern einerseits und Amardern und Hyrkaniern andererseits aufgezählt’. Die Uitier
des Patrokles sind das nördlichste von ihm erkundete Volk an der Westküste des Kaspi-
schen Meeres, wie die Länge der Küste bis zu den Kadusiern klar ergibt, und von der
ı Vgl. Kunze, Symbolae Strabonianae. Leipzig 1892, p. 47ss. 64 gegen W. Fabricius, Theo-
phanes von Mitylene. Strassburg 1888 S. 79ff., 126. |. Marquart, Eransahr, S. 120, A. 3.
2 Vgl. Strab. «a 14, 14, p. 531.
? Dies hat schon Andreas, Art. Ainiana in Pauly-Wissowas R. E. erkannt.
* Plin. h. n. 6, 42 vol. I, 446 ed. Mayhoff: reliqua vero fronte (des Partherreiches), quae (so A)
tendit ad Caspium mare, Atrapatene, ab Armeniae Otene regione discreta Araxe.
> Vgl. meine Unters. zur Gesch. von Eran, IL, 174. Hübschmann, Die altarmenischen Orts-
namen, a.a. O., S. 271f.
s Ptol. V, 12, 4, p. 938: apa Ö& rov Kboor norauov ij te Tooaonvn zai ı) 'Aryvıj. Steph. Byz. 'Ornvn,
uoroa "Aousvias. Kovadoaros 2v IHaodızav roitw‘ Ö Ö& rs dousvias Baoıkeus Ilaxogos Ev robıw neoi Hora-
Sara zai zyv ’Qrmviw [Hauptstadt Xa/xa?] rijs Housvias dıayor. 10 &dvızöov 6 abros Ev 1m Öevriow. zeoi ÖE
K%o0v norauov "QBaonvoi ts zai 'Aryvoi veuorraı, ueya u£oos ’Aousvias övres. Ders. s. v. ’QBaonvol, uEoos
> Aousvias, asoızsiusvovr Kvow noraud, öorıs Eöpodınv naoakınıws dysı. Meyurnra d’aurov xai Kovaögaros
&v Exıw Ilaodızav‘ apa Ö: Kvow noraund 'APaonvol re zal ’Qrnvoi v£uorraı, uya weoos " Aousvias Övres.
Die wörtliche Uebereinstimmung scheint zu beweisen, dass Quadratus den Ptolemaios direkt abgeschrieben
hat. Die von jenem gebrauchte Form 'Qßaonvo/ stammt daher wohl aus einer schlechten Ptol.-Hand-
schrift und darf nicht, wie noch Müller tut, in den Text des Ptol. eingeschmuggelt werden. Für
Marinos ist aus den Varianten TQXaonvn, TOFaonvj; die Form IQTaonvı; herzustellen.
Zur historischen Erklärung der zuerst angeführten Stelle des Quadratus vgl. Unters. zur Gesch.
von Eran II. 225 f.
? Eratosthenes bei Strab. ıa 6, 1 p. 507: gpnoi Ö’ ’Eoaroodkrns tor ümo av * Eikyvov yrmpılöuevor
asoinhovy vs Vaharıns tavıns rov uw naga robs ’AAßavobs ai robs Kadovoiovs zivar nerraxıogıllor xai
teroazoolwv, rov ÖE zaoa iv Mvaoıazov zal Mdodwr zal ‘Yorzarav weyoı roü oröuaros tod "Eov moranod
terwazıozıllov zal Öxraxooiov. Ders. ib. ıa 8, 8 p. 5l4: zUxAp de zeoi Tv Vaharray usrü robs ‘Yorxavovs
ae
298 Prof. Dr. Jos. Marquart
Landschaft Odrria der thessalischen Alexanderhistoriker scharf zu trennen! Es ist
dasselbe Volk, das Plinius 6, 38, wie es scheint nach Varro, Udini nennt und dessen
Identität mit den von ihm gleich darauf nach älterer Quelle erwähnten Uti er nicht erkannt
hat ®. Ptolemaios V, 8, 13 p. 920, 2 gebraucht die jüngere Form Odda: und setzt sie an den
Fluss O3dwv das ist *Ud-dön, die heutige Kuma. Wie ihr Name bei Patrokles wirklich
grelautet hat, wissen wir nicht; er ist offenbar von Strabons Gewährsmann, sei es Posei-
donios oder schon Fratosthenes, nach dem der viel weiter südlich gelegenen Landschaft
Obrria gemodelt worden. Polybios V, 44, 9 nennt "Avrapaxar (so!) zwischen . ’Eiunaio:
(lies JeAuwaror, Delum) einerseits und Kadusiern und Matianern andererseits®. Darnach sind
auch die Ansätze des Ptolemaios VI, 2, 5 zu beurteilen: ra de En! Vaidoon xarsyovar
xa: Kadobaro: 0: xar I'miar, xar Apiduxes‘ ne’ vDs Örareivovres nEypı Ts neooyatas
"Auaptäxar xat Mapdor. Auf der Karte sind die "Apapraxar und Joifvxes sehr weit östlich
zwischen den Flüssen Straton (bei Plin. h. n. 6, 46 Strator) und Charindas angesetzt,
also in Wirklichkeit bereits in Hyrkanien. In der Tat begegnen wir hier bei Plin. h. n.
6, 46 abermals einem Stamme jenes Namens: ... mox (nach Apavortene) gentes Tapyri,
Anariaci’, Staures, Hyrcani, a quorum litoribus idem mare Hyrcanium vocari incipit a
tlumine Sideri. Ptolemaios beziehungsweise seine Vorlage Marinos hat also zwei ver-
schiedene Nachrichten über die Anariaken kombiniert®, ein Verfahren, das auch sonst
seine Karten entstellt hat’. Aus den übrigen Nachrichten ist daher zu entnehmen, dass
die Anariaken zwischen den Kadusiern (Gelen, westlich vom Amardos, j. Safıd rüd) und
Amardern (im Küstenlande östlich vom Safıd rüd), also etwa im Gebirgslande am
Amardos (Safıd rüd), da wo er den Sah rüd aufnimmt, anzusetzen sind.
Da aber 'Avap.dxa: seiner Wortbedeutung nach schlechtweg „die Unarischen“
(ap. *an-arijaka, vgl. jaw. an-airja „nichtarisch“) bezeichnen kann®, so könnte man auf
die Vermutung kommen, dass dies eigentlich eine allgemeine Benennung der nichtarischen
„kaspischen“ Stämme im Süden des Kaspischen Meeres gewesen sei, welche vom griechi-
schen Berichterstatter irrtümlich als Name eines besonderen Volkes aufgefasst worden
wäre. Dagegen spricht aber gerade die Notiz Strabons über die /Japs:o:, welche voraus-
setzt, dass die Anariaken ein eigener Stamm waren.
"Auaodovs te zal ’Avagıazas zai Kadovolovs zal "Alßavovs xai Kaoniovs zai Oıriovs, taya Ö& zal Erepovs
ueyoı Izvdov. ib. 7, 1, p. 508: oixet VE mu napwesıav tauımv utyoı ı@v dxomv ano Vaharıns üofausvors
Em 200» usw ı@v Alßarov rı uEoos zal ro» Aoueriov, Oo Ö& nieov TMkaı zai Kadovoıoı zai "Auapdoı xai
Ovinoı zai Avaoıazar. An letzterer Stelle ist die geographische Reihenfolge gestört. Plin. h. n. 6, 36:
Eratosthenes ponit et mensuram ab exortu et meridie per Cadusiae et Albaniae oram V. CCCC stadia,
inde per, <An>nariacos, Amardos, Hyrcanos ad ostium Zoni [= QKOY, QZOY für QZOY] fluminis
II. DCCE.
' Vgl. Unters. zur Gesch. von Eran II., 85.
2 Plin. h.n. 6, 38—39: primus sinus (des Kaspischen Meeres) appellatur Scythicus; utrimque enim
accolunt Scythae angustias et inter se commeant, hince Nomades et Sauromatae multis nominibus, illine Abzoae
(l. ARzoae) non paucioribus. ab introitu dextra mucronem ipsum faucium tenent Udini, Scytharum po-
pulus, dein per oram Albani...supra maritima eius Udinorumque gentem Sarmatae, Utidorsi Aroteres
(1. Uti, *Aooo0ı ol avazeow) praetenduntur.
3 Polyb. 5, 44, 9: za Ö’eni zas üpxrovs abs (tjs Mmotlas) ter auueva Eon negieyera usv ’Ehvualoız
zai rois Avıapazaıs, Erı d&E Kadovoioıs zai Mariavois. Die Landschaft "EiAvuais nördlich von Xwpoudeonvn
(der Elbruzkette, Unters. zur Gesch. von Eran II, 24 A. 72) kennt auch Ptol. VI, 2, 6.
+ Quinta Asiae Tabula aus der lateinischen Ptolemaeusausgabe Romae 1490 bei Nordenskjöld,
Facsimile-Atlas, Pl. XX.
° Narieci Hss., naricei a.
6 Die Form AMAPIAKAI ist augenscheinlich ein Kompromiss zwischen ANIaoazaı und 'Avaoıdzaı.
” Auf diese Weise werden auch die Agiß’xes in diese Gesellschaft geraten sein, die bei Mela 3,
39 nördlich von den Amardi angesetzt sind.
» Dies scheint die allgemeine Annahme zu sein.
us
*
G
i
Armenische Streifen. 299
Dieser Name lässt aber noch eine andere Deutung zu. Ap. *a-narija-ka (vgl. jung-
aw. nairja- „männlich, mannhaft“) kann auch, ebenso wie das skythische ’Evapsss (Hippo-
krates zepi d£pwv 22. Her. 1, 105. 4, 67), „unmännlich“, weibisch (avavöpeıns, dvdpöruvoc) be-
deuten. Dies erinnert uns sofort an die merkwürdigen Nachrichten des Bar Daican über
die Sitten der Gelen, bei welchen die Männer in farbige Gewänder gekleidet waren,
sich mit Gold und Edelsteinen schmückten und mit kostbaren Salben salbten, während
die Frauen alle Arbeiten verrichten mussten. Von den Tapuren aber wusste Amyntas,
der Bematist Alexanders, und schon Ktesias zu berichten, dass sie dem Weine ausser-
ordentlich ergeben waren und sozusagen den grössten Teil ihres Lebens beim Wein-
gelage zubrachten, ja sogar den Wein ebenso ausschliesslich als Salbe benützten, wie
andere das Oel®.
Von Strabon, :a 11, 8 p. 520 erfahren wir dann noch, dass sich bei den Tapuren
die Männer in Schwarz kleideten und die Haare lang trugen, während die Frauen in
Weiss und kurz geschoren gingen. Auch hier ist also der Luxus auf Seite der Männer‘ ,
und es wird schwerlich Zufall sein, dass wir bei Plinius geradeso Anariaeci hinter den
Tapyri finden, wie bei Patrokles hinter den Kadusiern oder Gelen. Man könnte demnach
mit grösserem Rechte ’Avapeaxar = *amarijaka, „die Unmännlichen“ als verächtliches Bei-
wort der Kadusier (Gelen) und Tapuren auffassen. Jedenfalls ist aber die enge Verbin-
dung zwischen Kadusiern und Anariaken nicht zu läugnen. In der Nähe der Kadusier
werden wir also auch die //&oo:ror zu suchen haben. Diese haben demnach mit den Parsk‘
nichts zu tun’, deren Wiederunterwerfung durch den Sparapet Musel Mamikonean
Faustos 5, 14 S. 215 berichtet. Als Hauptstadt dieses Landes gilt Piajtakaran. Es ist
daher ohne Zweifel wie an der Parallelstelle 4, 50, S.164 Ywyepg für Nwpußg zu lesen®.
Ein eventueller Zusammenhang der //dpoto: mit den Parsua (Barsua) der assyrischen
und chaldischen Inschriften ” lässt sich bisher nicht erweisen. Dagegen erhebt sich immer
wieder die Frage, ob in der Völkerreihe... Marotiani, Arsi, Gaeli, quos Graeci Cadusios
appellavere, Matiani bei Plin. h. n. 6, 48 die zwischen Marotiani (lies Mardiani — "Anapöo:)
und @aeli stehenden Arsi nicht den //äpcto: Strabons entsprechen. Auch die Landschaft
’Apairıs des Ptol. VI, 9 p. 617, 23 ed. Wilberg kann sehr wohl den gleichen Ur-
sprung haben, d. h. aus einer lateinischen Quelle stammen, obwohl er sie in die
Nähe des Koronos nach Hyrkanien verlegt®. Vgl. das oben über die "Auapraxa: Gesagte.
Zu den vielen Namenverstümmelungen, welche jene Völkerliste des Plinius entstellt
(vgl. z. B. Comani für Cho(r)amani, Mandruani für *Marduani, Chindrum für *Chrindum,
Pariani für *Pari(e)ani, Arasmi für ’Apyuaoroi, Marotiani für Mardiani)?, würde also noch
Arsi für *(P)arsi kommen.
ı Freilich will ich mich für die Richtigkeit der Deutung des Hippokrates, der jenen Beinamen der
Skythen (Skoloten) auf die angebliche Impotenz der herrschenden Horde bezieht, und zumal für den
aitiologischen Mythos des Herodot, welcher an die Tempellegende der Atargatis von Askalon anknüpft,
nicht verbürgen. Diejenigen, welche mit Neumann und Kiepert die Skythen des Hippokrates für
Mongolen halten, werden natürlich in jenem Spottnamen eine Bestätigung für ihre Auffassung erblicken,
In der Tat kann 'Evdosss an sich ebensogut als aw. an-airja ‚unarisch‘ erklärt werden,
® Philippos, Buch der Gesetze der Länder bei Cureton, Spicil. Syr., p. 14, 27—15, 10.
3 Athen. X, p.442 A. Ailianos, /Tavzodanı) ior. III 13.
ı S. hierüber Kap. VI (Die Sogdiana des Ptolemaios) Exkurs c in meinem Wehrot und Arang.
» Wie ich Assyriaka des Ktesias, S. 646f. und Eransahr, S. 176 mit K. J. Neumann, Hermes 19
174 angenommen hatte.
6 So richtig Hübschmann, Die altarmenischen Ortsnamen S. 268f.
7 Ueber diese Max Streck, Zeitschr. f. Assyriologie, XV, 308—314.
s Vgl. Unters. zur Gesch. von Eran II. 85. 241.
® Vgl. darüber Wehrüt und Arang.
300 Prof. Dr. Jos. Marquart
Die Herleitung der /Japeıo: von einer Kolonie der arkadischen Parrhasier erinnert
daran, dass das Gebirgssystem, welches sich von Hyrkanien gegen Baktrien und Areia
hin erstreckt, auf der römischen Weltkarte des Orosius Maenalius heisst, offenbar eine
griechische Anpassung eines einheimischen Namens in Erinnerung an den arkadischen
Berg Mainalon'. Das "laooveov öpos über den kaspischen Toren (Strab. a 13, 10 p. 526)
belehrt uns aber, dass wir auch hier immer noch die Spuren der Alexanderhistoriker
Medeios und Kyrsilos zu erkennen haben.
Nach diesem Umwege kehren wir zum Namen ’Avap:dxy zurück. Nach Strabons
Erzählung befand sich hier ein Traumorakel, das von dem von König Trdat zerstörten
Traumorakel des Gottes Tiur in Erazamojn an der Strasse von Walarsapat nach Arta$at®
wohl zu unterscheiden ist. Der Name hat mit dem Stamme der ’Avaoıdxa: weder topo-
graphisch noch sprachlich etwas zu tun, sondern bedeutet einfach „Traumorakel“. Avo-
präxy gehört zu arm. wtmpP „Traum“ aus *anor-jo, gr. Övap, Öveıpos, Öveıpov, wovon
wtofwlwt „that relates to dreams, visionary“, und wäre arm. wzpful *anrgak. Das zweite a
gibt einen Halbvokal von unbestimmter Klangfarbe wieder, wie z. B. auch in Kapgavia
—= mp. Krman und anderen der altpersische r-Vokal durch «0 ausgedrückt ist. Wir
können an diesem Namen also konstatieren, dass zur Zeit der beiden Alexanderhistoriker
(Ende des 4. oder Anfang des 3. Jahrhunderts v. Chr.)® 1. der anlautende Vokal, wenn
anurj aus ursprünglichem *onör-jo- entstanden ist, bereits in a übergegangen, 2. un-
betontes ı (aus 6) bereits ausgefallen, 3. die Palatalisierung des j zu 9 noch nicht
durchgeführt war; sonst hätte der Grieche eine andere Transskription (mit X) gewählt.
II. Nachträge zu Eränsahr.
1. Sahastanin Okno).
Bei Sebeos, Kap. 2 S. 25 lesen wir von Aosrow Anus-a7van: „Er nahm im Kampfe
Antiok‘ der Pisidier, und gefangen wegführend siedelte er (sie) an bei der königlichen
Residenz, z6r&up gugup be wonwibug gu ES Urfwnnp lvnupmf, gap wönubbup Cu
Suumwupn Nun; feg6% indem er eine Stadt (für sie) gründete und sie Weh Angatok‘ Xosrow
nannte, welche man mit Namen Sahastanin Oknoj nennt“.
Es ist hier die Rede von der Einnahme von Antiocheia, der Hauptstadt des römi-
schen Ostens (540 n. Chr.), die mit dem pisidischen Antiocheia verwechselt ist. Die Stadt
bei al Madäin (Mähoze, Ktesiphon), welche Chosrau für die weggeführten Gefangenen
erbaute, heisst bei Hamza al Icbahäni (Annales p. ®VY) persisch s,—= „-$| 5l &, wörtlich
„besser als das Antiocheia des Chosrau“. Dies ist natürlich sinnlos. Man erwartete eben
im Neupersischen nach dem Komparativ « ein 5! der Vergleichung. Allein sowohl
Sähpuhr I als Chosrau I wollten für die von ihnen deportierten Einwohner der Königin
des Ostens ein „besseres Antiocheia“, und ebenso Kawäy für die Gefangenen von Amid
ein „besseres Amid“ schaffen. Der richtige Name ist demnach Weh Antijok (Beh Andijo)
Chosrö „Besser Antiocheia des Chosrau“, zusammengezogen 4 ze yuals Gundijo-Chosro
(Jäg. IL, 130, 3) oder 43 Wandi-Chosro Dinaw. V*, 17. Ibn. al Faq. \\e, 19, Vgl.
Eränsahr, S.41 A. 3. Das armenische Anyatok‘ ist also aus zwei Formen *AnJo (aus dem
jüngeren pers. Andijo) und *Antok‘ kontaminiert. Prokopios, drep ray moleumv IL, 14, 1.
' S. Unters. zur Gesch. von Eran, II., 67.
® Vgl. H. Gelzer, Zur armenischen Götterlehre. Berichte der k. sächs. Ges. der Wiss. 1895
S. 109 ff.
3 Vgl. R. Geier, Alenandri M. histor. scriptores, Lips. 1844.
— Ad
Armenische Streifen, 301
4 vol. I, p. 213, 25. 214, 6 ed. Haury, sagt einfach "Avreöyera 7 Xoapöov, und ebenso
die syrische Mischchronik Chronica min. p. 145, 11 — 112, 24 ed. E. W. Brooks (Corp.
SS. christ. orient. SS. Syri Ser. III, t. IV, Paris 1904) aa). Theophylaktos Simokattes
V, 6, 11. 7, 1 nennt die Stadt ’Avreöyera 7 Ilspowv, rys Ilepotöos zum Unterschied von
der syrischen Hauptstadt. Der arabische Name der Stadt ist aber iu3sJl ar Rümija
„die romäische“ Tab. I Ada, 9. 34, 13#f. Ibn al Faq. \\e, 20. 11,3. Nöldeke,
Gesch. der Perser und Araber S. 165. 239f. al Balad YıY, I7, YVo, 15, und der zu-
gehörige Rustäg hiess noch später SlissJ| ar Rümagan al Balad. Yv\, 6. al Ja‘qubi,
Hist. 1, Y*\, paen. (neben „=,e = Weh-Artasir). Ibn Chord. v, 17, A, 9; Ood,
Snvar 310.
Sieht man sich jetzt den rätselhaften Komplex Ter$wununpn nlfuny an, so erkennt
man zunächst, dass in dem Worte hinter sah«astan das mittelpersische »0/: „neu“ enthalten
ist. Das folgende noj könnte man dann als übergeschriebene Glosse (= np. nd) zu nok
(mp. nok) fassen, so dass der ganze Ausdruck lauten würde: Sahastan i nok (noj) —
mp. Sahrostan i nok (no) „die neue Hauptstadt“. Eine andere Möglichkeit, die jedoch
geringere Wahrscheinlichkeit für sich hat, wäre, dass in den drei letzten Buchstaben
ein Aequivalent des arabischen &., | zu suchen sei. Dann müsste ung aus mnW (wofür
man aber ZmnwW erwarten würde) entstellt sein, so dass der ganze Name zu Tusuumut
kur med Sahastan i *Nokrom — mp. Sahrastän i Nok-(H)rom „die Hauptstadt Neu-Rom“
herzustellen wäre.
2. Zur Liste der Provinzen von Xorasan.
In. der Aufzählung der Provinzen von Xorasan in der Geographie des Anania
Sirakaci finden wir Pybt, Wewgab M, ybtmewgmb V, pybrwgal; S. Dieser Name ist Pyq_#
Tnrwgal Dz-i navazak zu lesen, wie aus dem mittelpersischen Verzeichnis der Provinzial-
hauptstädte hervorgeht, wo die Stadt (sa'rostans) Nawäzak im (der Provinz) Bäxl-i bämik
erwähnt wird. S. mein Buch Wehröt und Arang, S. 143. Diese Stadt entspricht der
Festung ‚;1,T Awaza bei Firdausi, die jedoch mit Diz i röjin vermengt und daher in
Buchara gedacht ist. Vgl. Eränsahr, S. 82f.
Der Name Watuw% Mansan oder Ww2zw% (so S) in jener Aufzählung des Sirakaci
ist jetzt nicht mehr anzutasten; dieser Gau entspricht in der offiziellen chinesischen Ein-
teilung der westlichen Länder vom Jahre 661 dem Kreise P‘e-p‘ok (P‘e-li) mit der Haupt-
stadt Mun-san, einem der beiden Kreise der Statthalterschaft K%-sa, welche im Gebiete
des Königreiches Ha-si-kien (Gözgän) errichtet worden war. Vgl. Alte Bücher der T‘ang-
Dynastie, Kap. 40 fol. TIf., Neue Bücher, Kap. 43b fol. 13f. Chavannes, Documents sur
les Tou-kiue occidentaux, p. Tin. Darnach wird auch das öl. bezw. öl» des Ibn
Haugal (Erän$ahr, S. 85f.) nicht mehr als blosser Schreibfehler gelten dürfen. (@rozbon ist
nicht in Dz-i rojin zu ändern (Eransahr, S. 9, 93f.), sondern = pers. Gozbun „Walnuss-
baum“; es ist dies ein Ort der altiranischen Sage vom Schützen Arax$a. Vgl. Wehröt
und Arang S. 137.
Der Titel Ser i Bämikan scheint auch in der offiziellen chinesischen Einteilung der
Westländer als Landesname aufgefasst zu sein. Es heisst nämlich in den alten Büchern
der T‘ang, Kap. 40, fol. TIf. (= Neue Bücher der T‘ang, Kap. 43.b, fol. 13£.): „VII. Die
Generalstatthalterschaft Sia-hong, Gebiet des Reiches Sit Waun-jen (— 8er i Bümijan);
errichtet in der Stadt Hok-le (Neue Bücher: in der Stadt Zo-/an des Reiches Hwan-jen).
In Verwaltung der (einheimischen) Fürsten gelassen und dessen Gebiet in vier Kreise
eingeteilt “« Man kann jedoch auch übersetzen: „Gebiet des Reiches Bamijan
des Ser.“
- 1 —
302
Katasan ist demnach nicht als besondere Prov
S. 78), weil sonst die Zahl 26 überschritten würde, sondern mit Hrev zu verbinden.
Prof. Dr. Jos. Marquart
inz oder Stadt aufzufassen (EranSahr,
Darnach erhält das Verzeichnis folgende Gestalt:
USdog ws Ahmadan
und Koms
Wehwb Wrkan
Uyezusp Aprsahr
Vf Mrw
Urn Mrot
Zpkı Ywnmwzutı Hrev Katasan
um fi Jhmuml; Nsa i mianak
Urspw Abzin
10 Sul Talkan
Yagfuı Gozkan
Ubgpwıy Andrap
U bum West
a
Zpned° Hrum
Quudp Zamb
Mbpny-bufusbn Peroz-naxeer
pq b twewgwl; Dz-i navazak
Wopdwb Wardan
Waetuwb Mansan
(21
n al GEak
Uswd Asan
RwSj b pwdplh Bahl i bamik
ppm Drmat
Duspfpdarthud Öarimankan
5 Chp b ewdhhwi Sor i bamikan
Yoygmıy (Fozbun.
Ar —
Ban ee ee et a 5
re u Feat ee ee
ee u
u ee Ve
DSEBLUND Fahoch GESPRULVELU
hPNUS. HWÜUSPUUR 8. ENPANTBUV
lee or Bari ep eu u = =
Gary Gwpbenpbkpbu, ap fep Strpefunpfi db)
beypepe urn, ungpud & U. Qnpıny Say qm.
EEE en A ae a
SL—EPP pr; up bp (hpepkpf wu
pFbztp» puyg undmjFbut ME) zw ofs
TEN EC el Eh ae al
gun, ap bfAk fiypt uindundg fp wine ut.
argwgargiuß gejeup, üyfenfe Gnpunıkp fe wm.
danmgn bh funpp:
RE Sp amsenas kippen en
Bene, uekpe te, euaetefde
Bug es alu daimbuugpnejd burn Aura
qfit qnSuptuhgn bu Spuk p dp: Uinng zupshe u;
Be I Be a LE BET
gene en zu:
PIE qgbaumıop umfunppukpu bi amp “Vpbuu Abmubebns Super duıl“
GrfuEbmfpt Zuymuputh, Ammewd kpfme Abnwgfp qnp&hphr npnug wnupPhp
zupugpub ba 4 Maya) 1796, Fe kphpapgp Yafuu 1818fR:
“Zuymuguh ghlapuhmefschr, gl unbumd bppbp, puyg “Ubrbun Feb
wupehtr qup Obsphehütkut phhzth Gewbpfe peuunnm wgrbepp bp Want", ne.
ul Uonp bpkuwgbpp due Ge muy deq puma unbglhm [Ahetohp. Guplunp
Gbrbejuguhg fa qujus.ap 5
EUHBIES KEVSUWSIr Brpr-l Garp Erieputne qeubltb bo qudbayb
puren de nun Smuny dunbch Bo wprb Erbkib Edaten Henikuy sr
teren be gbruge: demneike. dem atemmbeuig bo Senat phrpuber.
Emgmmunyg Suhemfibusg yuppupbuy, tape uninmbuiE ubamnber B-
Ihbentuyufet Immpummbusg sepbepber: Bo EA penbtetene CO Eöpbrtbet
Shiebebgens Guch debemlbeh pm! 1796: (M Ynunuitplnuynbu:)
Pogulu Phpbeug Smo, wunp ulm pn] hp qebbup “Shtpbebst, gerdap-
Jap, nephb zuyuuh Fpuep BE dm Smd bp Shake pugwpp: Wurf dtp
una dimmdbz far muy, [Fb m ubpmüg bp Ahpbeu u dd ghpguunniuft,
- 1-—-
304 PNUS- WUZFUT 86 PNnf+rnWbU'
apme Sundpunt Upbehrpbu Upkeonp drumunapungbu Kufphyu] , itulin will
bw b dep EI qwpbpk f bp:
«GhSpfuheirkunp,, put“ “CuSpfilüitkuip, Zuy-hufobh plmuiufpb dp, Pbpg
qupm uhßgebu bplchge bqmd I hanfu Unp-Amqu', mupgh Shmgstens Yu,
Epfanenuiu, hr Smead mphife Panaybu Urmmpfu omupudhpf?, ugulatgf
Juikurn ulpaitım (Bande dhjbthp Ip zusfe: wring dbpEn qpungkathp", Mehl tnmithg
gopwngkaickp bp Sunfte, ha ndep Lfufontng, 1btknßh m Spfhum purwpihpmd
9 uytugfufı pupäp qbepke hp gpuali, np dipl wigud” palm (Fruit, wfungnufil
Puyphuiiit, Ursnpfey Ibm Ur dual Spafpmutn] |:
Phmup zb pogmußj, [Ab Unp-Suqugbge ObSplehwbkwititkpbu delt up, Sl
qbunk, Kpps qunldus b Funhutmtfi Shqbur he mühzwb b Sub pAßzh Umb-
L/ urlınayı B
Buyuufı sh, Ph Fp Fre wluifie Sumd bp den phhzhp, wuhuge “brbrem
Seitponferhuft dh gunfe Gamlpmdb mg uhr] Apurp Lip b ders Shwbegp-
ahy, [BL ann Sumctrp uunugud ppm b 1754—58f Funktnufudbgngfi db)
be ws Fgybu:
Typ wzfmunmmı [Blruite UE9 umleq dd (69 65) Fuimufsenf zuenmd qgk de dire
own ungut, CbSpfihutlwit kpp wlnp oqmuhupm[Aßetp 4p dm, hp
guchzu, “mens br deps® gedayp miteheg, monppe up, blab "Utglequg Fuilı-
mufunf L qem[Pbun Funkütwnl‘ 17I6fR, Chspfehatkunf “ymduyp mSchmgg Lepäp,
qrüuk 12 Jul 15 mupmun kufdwgpliup (kB Hg mbgb)s vu phhoh kawd Gens
1781—84fin gphbf$h, br bb plgmdbfüp, np wn tnrwgu 25 Yu 26 enuploluı
Sumuhfiı un. ununbg br nıuwilngn[d fps ul wu Staus Ypqeey 1754—583 (rm
fuitkskpmeh:
fofontuyp Zuyfubuit Ohlalgenje uggusudiugmbu wbnpfi db) tzuiuulmd
ObSpfehötkuitidgm. dag gmrgult 17886 dp Uhkugugpuh” Urbtt C Ehpkwtb
dpd« mprgbop dep uyu pdßzie b- Amıwbuip bug zuplapfg> peug gFmeup b leg
Sunumunnky qujt wa. uydıl: Uyum ulbtujuße, bog Vepbr behmuperht Gupgu-
te] » bp Yluphl Um. ChSpfulinkuth deu Zundipupuisuhuit pdzıf zent [Fbeb-
ulaps Ire fan Schöne [Bft dr Drpmuguhuitı re dünitum.npungbu Dımuyuhib pd zhm [Fruit Sfil
Japugkmtlpm jun [Bf ohne, bpp dit ui wnp Depmugu quım ud pp
ug Gldhatmd Werbe 3Tpg bpEt, br frptulns phhzfukep Sugek 4p buikel
117pg 4960 9, ug kru shl” Jupuitfp pin pub, [BE du Po pizhelut m
und ww pqupm kp Depmgugf UI uuyuukum, I (Bbpbeu Penupuluib Su
döyunpuäuh dp dd, Püzgku unfap bf dep pump Sfn Sfeygohpuntwititlpp:
U Qunn. ynp- Imequy op Juqwsud, Beh. re Ser Beigerterp, 1880 P wmp-Smegwı Swen ie:
wind. Zuy Ywnldwbhuom [bu b Ibdenbo, Z- Nenner U Elbunbl; 1891, 2 207-211: Ohem-
ya, &: Urt 69 390 be 446:
2 Mund. Zuy Puld f 1,bfonto bı “Ypuwbwd,: Zuy-Qbbbn, &. Ubı-tt 2 390 ke 495:
3 atmubr Urermrbr p Yurzwldu, Zum. U, [Abe 4, 1848, £9 29 br deu ybanewd grpkop:
: Unjb Zpmfwpınulp Spunmwpwlnwd & & Yun‘. Zu Ywld. p Ibılano, 69 299 -307: Su bu
St Wer Best Zus Ahmmteen Weberbern Ubblbm EI 920-921:
" Qwind‘. Zuy Ywuld. b Lödento 69 209:
- 93 —
USEHUUND FRERTu TBIrbVUUEUV 305
BI uyu Jwphudu unbjb wwnegbpm Sunlun, [Bbbe umwbäße Tulahkgumd
gutfigu qblbgp Punncuyfs Pnptbunp, Dqugßs Sm pfüß, Sandf, Tunymbh phafu-
fait Zundopuuputöchpee wbopkiekpah, pung wuntp shpgut sl inbglhofdhe dp
EB RR2 age dürıpn:
Ufübpbe E omhu fp gapsbpkn, mp Um. GkSpfhatkut fupwwunbgs, [up-
Umcu pEßpt dp sbps ug opfimenpungku Ipfmmd br sfınpdumm. (A fe wähpn] gu
ea > 23 4pefı Hupbuupsiopenagpbr rgknes hebpappir ke Zur
Ze re lee tt gap&bps,npaup Paküg” qiupzen. qfungeu Yohop Apr hpbhz pi-
Eapazwgba:
a a LE ee Ze Bl a EL
rue Ey BE N a Er I ER Ni a
Um. Gksppluukutp:s
Den ajeete snenfups puwes rk usage wugnS SE Nurinparaügee [dpehps weil
run Pr waffe pen epeper jap af er up Gange eines
gab b5 ap Uinbehui uhfigeihpp IpfFnebgun. Schabuf Is u gem” qohm-kgen
BREI RA N RE NE a BAU el Al ig Li al
Bel yiserpurmmnebguu. pdzlufar qwepufkugpfsgep wu umlg #qforbs Arpäßuyf:
a Duteazeyfer be fu Nguf peppepunnSunapsumstis wege tr Prayae bit
piqgSwäpungbu Jhp Tuufuf phhotübpp:
Tirkuu Zuteupute Pabbmebpmf , wo YEpdb 5pepkn Gun, np CES-
pblükai Pneppfoy Haypmpugupp Ip qutmhp 1791 mp fepbe ug edbet
wu wtf Lin dba Mognu Utnnbkub- Guzbut® br Bufwhfl” Ogrepoı [ubunt: Bus
eneufwenp bp enfpungbebp Set qupäbu up wabt. ug unugue Sfre wg m [Fun
anne fumafpne of nb pühpme Seunliup ep mppkap nr. In gap: PU pad Sufmegp
fplay pabz wu dhqbs bpp wggh um) mäfip pi; wobumn [Er dp, undpug-
Jwrgbu te pmewd ung Un[ße, be zupp da denpähpme, npotp (umupmmd bi
Y-Pmyuzy uybeun Fugbpme Futmufemunnp Sfruibgbbpme Jeuy:
Ol Spfulwitkui Yung dd pr gbmmb Luitunufumunnpihpm wdbtusft
1791 Borwfwbnf Ip bhpfuywgib, puyg ba hp Aupdhl np u uhge Gurt [e
bywd pyupm kp Set, Bbpleeu 17906 Gunl® ITILE wbgetkp, MAG Ldendgl
17886 Um. GkSppehatkutup dep u pdßzle Sunhupfnp:
Pap qpwSühpbh qunnk] » Getaip Ju Supup pubp, np Ma 1 Onpuy Ed
pFotm [Bft ppwb & um Tom wagte LTIII—1TI6- Pp qgeuplütwduhgte apeng dh gunpfi
ala [Be tp hp geibiup Vepbumft db), 1796 Aueufuitf inyllphp wulehh ws
le Eu wägußp, ugubzuf TIL ogmumnufb:
U gu Sfug mwpnıu pr wnpfiu dbg OkSpfeliautkun udbiudhp gapSnıbknı
hai zefuit da papnpwS pw Ip Pnch- dES zwpagm[Fbundg hp qupiiuuh duib-
nufumunnptkp, Fuitmupmupyd ghabe zupnetud Ip hfpupibr br mung Huck
I Zetpkbe Uorbe, 1894, [2 117:
2 „Les anciens medecins armeniens diplömes des Universit6s d’Italie“ par le Dr. V. Torkomian,
Paris 1903, £9 4—27.
3 Zetpke Uorku; 1893, kp 251:
4 tr 1896, 9 148:
306 P4S- WUZFUV 8-PNF+NTLBUV
Guqwunb; Suitp Sfewbogtlp, mpotig dbS sinds Deugfemupbu bfh. Set dp Plubbp
wpmbop:
Dep Yumuumd fopäbpt m gemd pdzpmfdfrtuhpp zb meqwd wuhuje jun
hu prgn] ba dhenhym [But unaipn] Smöhlp, un wregdk uungun
ubpntopuhpm u oqgmuhupm[Art dp Subbzm- nlun], gebe Abnp umwd,
tumud 5 gpk; Vrrbum debrupeh plwfp, gup&tı mp ben Shaun nun
Fhrundgu nz dhuyt [ep Stegbinmlfie qym fu gnpdngu bqwd br un Jedehffhp gerne
pFohm [but up dedungbu uam wphp Suy-wglmumnn[Ffeh dp: Um. Obspfıhir-
Ylrwlıg Sum pIFohubunı ıquınılnı [d baut dag Tyurlun.nmud E wpgwplı 1796 (rum.
faitıp, Shaey wu] wjugfup kphh das np Suykpbu Surlarbpı [I gpe w& ku az
paul ep Er Ge Dep Su. pda Pkzul) as upeneı zeesnaein wIRLE LE
N EEE:
Gun be zuum opfänuhtje 5 mphih Chspfehaibkui phhöhfn eynpuuhui hhuitpp,
plgnı br wrfounuap, pm Sundapunnn.m[Ift k ap ywnhkmugud k hupshu
ne u
CbSpbelmukuu 3 Pnybu gajkn Epkp wupf Erg ee 17a ap Ipadepa
2Punckp Day Fuparfı dep Sf Sfewitgutngb kr Ip Summumn ep Alu Ude:
hu uiuguiungp': Uuntp Suivonafomunnpkpes. zunnnıh qupehaitunnntuhp bfiv fr ulagui.
upgbep CbSpfhütkui pAßzh wzmob Jupbg whntg dbg°®:
en u a TEN EDS re
2b. V19bEu up up, jemey) genen Ip eikup Gallen reale ee
I DE ee Ed EEE By nes pen:
aber Syny Mena [tbes phaspp) sıpkaumn fhhenuEE Er np Yu zungen
a DE N Te ya en
thu Irfuhmunuß dp 1804 zutun 5 neuhfp dbd Tmehul, nm db9 4m hupguibp ı
N NE N ee Ey eng ey Dev:
UPnah quif be Supbaibbng] gosbgurgka bu geomp Upmpurnum uglape.p, Open:
u Verde uwdlbrg Ep Towsunmme po Egpeyn Bojaun Hungen Be
Kugfp runfwfrger np Zupquib Yupgenmgbufios bu be abrpmtbu Elle ek
gerpbı pp bnp Ehfe yuluyu 26 Sfürgopkuy utumgupsapgm [Fbundp, bunt,
Nr pRZLSOE Maype 2606 83 ap Üerbaenn Balzer ep
Pan p[$ - Puitfibph ut Gufdngbtaumhuit Ya frühpmeh dhpngfin:
Uge Berwbaift Sunday bzub bp Y-Mmpbbr gb Gupdhp, be ww fgi.
Gerfuaranu gr gEgles 122 06 SpleKuh raue gan yıa8 eualueaz I 1
ae ae N le a en een en =
Uupqubuir Ibtbmpihn TEI5FR dp gpkp Fuapı BE’ hpkp Surmnpübpkr pruugiru
Da al a an a I ne a a mern rigen nern
Bep wobumne u pen b uybe Sıhlapampuul Urkmfp Ulpmfz Fuberakengp
Abm wgpug geegelfis 69 4p garıaıfı wya zapsnyn Iyup Suumepp, deu ne) ve
I Zetseke Ulmer, 1896, &P 6:
* Urket+ 1907, yaetfu 12, (+ 6614:
’ pm Zuyug Dupdouftar App b- "Pwbhk; Ywlbngbhnu, 69 416:
ee
VUSBHUUNI REhTh TESfbBWUUbUV 307
te ehep 6e Yurupaf bakp On], be dp bpb 1818 yuthe 20 Fmewfuiup, ap
Regen Die gwsinpfh wupmdat nupkldhıi ppm. &,:
Uyu Gwdimom. wbgbtefbbneh Yfılmyaf, op Ghspfdatlut fep dep
uud & 1797 —98 bu weupumd 1818f: Ruyg apa] Shinbı pm uwpubului ayg-
bb Prgepiet be Ephupwpmtz wann ft dp qprefe Srühzm Sudan Suph
wbspwdhzen bp np qpaga dh wa dh Kung Zuyummuh paypal bi nmchhlep be
nrure Bwufpbp ubetg zu fAfetühpe, fs mp Gepkil ep wuuäg Suibunyupanp-
gr PAbetubp femupkpm, Jumusupup Hp” Eufkugpbp, ap Obspfdütluit fr
Sufuy Ahntuphfi zupagm (Shut Sul Y-Ampul nengleonptgun. Zuyunmmu , wtınp
Sofeputor [Opel wid nemwähm., be aypheu wbgep ugbje ya Suuun-. fm
SypFupg" 1804 be hpftawfuitungbu Suumunnnkmf] Saba, Sub fi wefng!
Geewpp m Pphg Zeymumebh Dinpsf® uywunpummmne [drug
GEspl Febkwof yo Sywhung mzfuumafdfetp, Ip gweßl juywähe, np gel‘
eg Teeyess al renip) Upeowurznin (nznetpt HEy met unit pt
Gebamn einepr, br Dapayp, Ahegusqwgfe Ip Prost utrnuug anfing
SS a ee Tresen a a
SE EN EEE BE a EN ET EEE En
glno SEI SE N en a
SEEN RE BRILLE le ce
ASS I EN N EL ak
REEL NH a ke rar
ug erkveann oO hen) Beplpekmwpug up gene fu Bas enlee Tegepkeitg
Abrlapuioh Vaunbbogupatp:: Mal; Porpfkäbung ubugubarınm [If kgay 9% Sur
SEE LET Ba al ed a a Is ER
que opwhuı Sunlayunputfie. win Suylpbt Ihmwghpülpm. Sun pub 88° & ua
Bununb br mp 18186% eu mbgtehuefFfen dp hun Obspflakut peAfzhf
aaa 2 REF Bee da EN a a Re
GhbAb wg Arnurgpungmgubfin 19 pam Se Re Uwpquhuitß: Zylnlup Pk npzunf
en a a LT a BL N a a Er A TE
mrbbgun qunwlühp, wup bp Sunggh Ta UdEn unge!‘ ap inliglehme[Ffehohp Sup
guugmd Il uyu diwufie fl mfgbuuptnul; punpbhutlikpmeu, gel hpgmd npny u.
wiwufauiı dp mnurun :
j: 8 1 Sf ’ Tr ph kewbpfı 6 5pr uryburı JE9 , be L hpgun. fee 7 0) hans” 7 5
nupfpfu Suubfy s Jen w& Ypwey 18 23 25 , kı Si winupup Sılıabu s ap [7] D Pnyabtı
WILL) I wi. wlnp pFzime ( kur Jhd bı Jbppbt uangwpkgo:
I 2=) Remuet 69 17—21, 31, 36, 51, 58, 55, 61:
3 Aetunbr, MQuppu 1901, 42 99 be omeppzbbp:
3 ge Wunkbwrgwpubp gu galt 19 (1888: &9 81, Ib. 1291) dp Bzwbwfmeh wunp dub wyugke.
[Wiönu het] 26%X16 Em. 472 (#35 ng: “Stlwpwüune[dher Ga Brpu Luywunwbh. np & pumwpub
wiheg, pmeung, Swolwüg, wpilmmnng bit, Swbgkpä pwgwenpne[bbudp zuyy be we kam: UVenkhwunup Pd.
TSpbilwbkuäg:
4 Verzeichnis der armenischen Handschriften von F. N. Finck etc. Tübingen, 1907, £9 122.
BR 20*
308 russ. LWUZFTDBUT 8. PNFFNVUBUL
Ka el 1 a a TEE a En en nn
Sbmkı 1816ls Schaf ur umslungg: Orukas Buy peu ee ae
brobe Srarup gubu udguunutngulpmeh MY hp getbtp wenn win th u, gap Up -
Er > 0 Ra
"Vpketne Sunlanul Uhpukuf Surgunsuhappbkpp wofmnmd ki apgak; hop
gel Opkrwbß uuppupfi br Fpdpmsühgng: Mpbrbgbg Tpdbens fir pnugan Yung
wggf Ti. Pugpumbuis-W’nfrpibehfe br Zu ELLE C ohphlmbburg funpSprpupeup
a Be En U NEE ee re res:
Abrtikp & umwbmd Dupofg Spa [but dan be Sunapgad & Sbneumg!, ı
Ubpubu Uzmupuhhgeny gb“ Um. GbSpfuliuuluitf uyu wpupep quflıl kp @%
29 hl” dung opwnhg uud [I bruit wugun gütme [Ara 4m dhpuplpf ug
(irbj: Udo wwpumgugfe db), füzykbu np u qzwuncfı bquöp, upgbrp da sbs nF
GE Splelatkeiun Üurkapun) pAfaip Supmulup dhustnsigenmugag Shosyetau rue
ee pp (ptg wegen and Brno Em Enz jchk ne
wm (Buqwb bt wg. wind fFrwt dep Uabahaı CbSppeliatkui, Olrınpnu
Aupaibfbupbuisb” jun: Gphpepg cedhziu 5 op fer gphede eiufemsudsn umue
DEE DEE a ee De a ee ememn-
ka, Yupsk np qfnlnp un wmpfsunuufpn (Bu tukpt u, degb Swnofd bqumsubpt
a TE SEE nn Seen Sr
Jeuy wnep waffe Yarbbruwup fuouhya :
Abpw 1/14 Ognumnu 1911:
I pet Leyen Nertumftt, Phap 7, em Yehoakfen bu W- Ubreb- be Urrer-ikob U: Ummmun
Tbwdg, Urkpewbrpn or 1909 :
2 Pure Zutmmorn, Inınqaybgh Pupwulbwpbwt Mbınpnu ed4hzkb na. & “vap Gwfuhfbıwd yudh
nbwndb 1789: Zetpke- Utsorkes 1891, 32 11—17:
N SG: Le
„Anzn“ WTUUUPYuR PUDUULV SUSE PREV VR2
Rn %. UPHUSUYRULr WUPPUVBUV
Panuhuit Suybpkuß ns -ptunpp wöuiguhpht den up Ihunmwb h -wmbh je-
murgumu quhwtußhpen dunibfhp': Upybb 184068 ufubug Wpbiuguie Peyungp Sur
Krpud & qujt (unp[® Abe dp be ggmzugud gapdmdhrss Ruyg guywop gb: Wald pm
ut Man, and mpwblun gl [Bhwin, op ngugggubpmf guprmguhr
7, plitfui Puypngfu pu[d wgpe
Unwpblug maglpu fen me (pour uyu [iugpajt:
Vapuyp Ahugquigugb up Unpfet Lupgmukbe, qgupdpbt 9 gun)
phpkuf A. Unwgapqwg Shmbehu Swnaewbp. “be Dmgn-öhe Umpuy
see ud Sup qunpmefdhade, (— 1), Ip ik Shenbebup Suofdm
Phetp: foegn-bh day be gorge Dogng Lufbun bu nmgnchht be mufd-
un Sup, 2 Tr nmgnmbhrn bu Sup gufkafte gu, 9 8: May be P
Lwpnuptw, 13, 15, 30: 2qwıt mb pubuhnabh, A 43: MD Onugqleu
Uppajb Pgtbwmpnuf ip qutmfi \ppebombb, 114: pimugn-bp, 110, 114.
Gummgnmbh 113. Me dp Jupuinfl punkpacu Junbpuhuitm [But dinufie Ah m
el ha du bty Gupbel weh qfubpufuim[Hhuk pumßgg',: Pug [
ua hun [Bpetiuhplu Vap Sujphmghbutp Ip shake Muhr pububnmbh dp Muf-
Voß: Vbtine@btbb, Wepjmmngnbh NMuf: U Spd. ÜVhhhnı-
@hükn, Weosbmböh Nub: U: Ynpie Vhhtnıfahuhh:
Us bwpg Jp haynı [4 fevuhp “Nubteqgwpburn, desnbtuwgpm[Spıebbbph npnp
Jun bpwgubj Ip Am ft nd} L karaılzurtı Sun [d fr kı plunpnı[d frtp Uyu Jguynı-
LL/7 777 lrgpayu je Snudp %
UngSupugumn [47 Z my 4 [777 qb um U f WOLLTE yenwfphpn [Er tibpp» N ub.
Umnf. Vth u nı e bwl 32 “Nrunf E zubuchmmhhh ph, Abın) Img il gaynı -
Phet gmthr ug dhuju “uf dh Auhmhmgp,, Ar 737 br 738, “Bnpdunl‘ yhabu-
! bpfwenpne[dbwtu Buufb wnmqgwpubalub inkglhm [Fb vube unbu P. de Lagarde, Baktr.
Lexic. 62, Fr. Müller, # Sitzungsber. der Wiener Akad., 1870, 8, 9, Justi, Iranisches
Namenbuch, £9 515, Petermann, Gramm. ling. arm. 42 92 (UL- wy.), Serdhakutı Strkore-
guet Uehmibane, 9 138, Wubpbwüg, Ö TaRb HABbIBAeNLIXD BAHCKKUXD DIeMeHTAXh Bb APMAHCKONB asbıkb,
£9 14, Pedersen, Armenisch und die Nachbarsprachen, f bel Z. f. vergleichende
Sprachforsch. aufd. Geb. d.indogerm. Spr. XXXIX, S. 401 ($wy+ rgd- LP Ubrkib-,
Ubbviw, 1907, £9 108), ]. Marquart, Ueber dasarm. Alphabetin Verbindung mitder
Biographie deshl. Mast‘oc‘ Suybpkb [Fwpgilaiun [Ibwedp Spwnwpulnmb Zetub- Uforkmoh dES
1911, &£2 541—542. br wjhı
® Yorker ALerpenber bu terbr Berti ent Sb. 1900, £9 406. 'wwtold. 3:
SI
310 &- UFBUSUULD WULFFUVBUD
gbu qrbenbugmenb,, (— NXavavatav), br, 738 bi u: Uyugbu 5 Yulı Muh.
nYUpon Putwdbugfı nuhkquphui Aum [in dbg . “Uufin +umhmgp kp, Tun.p,
378, Delteng lgmp Hin subhmyen,,ı 382, 384: Bunlltugt bu dalud
DEN Were, gem Abetp Zwjytwgbunp dp: — VopSwjpgwgbubhh
Nuke U. Shi. Eu zumud phpwb (Ar 706) “uyu quupimmmgmmhbug fun
Buy wahr app wummapp (46) bhhakgenf, Wenfsugunm [Fri Push Suihofd
quuurfaite gingppe bp Gupruy: “be duitugpb, wuh, juugbu amum—hbho be
vetyb wahr qapm fr wupfunugug wunfi wtf Gugmgubfigli . .. De kfdb ul
Ira quanpfmmun tung Zacbschg uyuunzwdl qunuitfigh nung, geyb hub fr Guplsuap,, be uf.
U: 87, Sun mepkäfe (unten [Bf cp day Zugabe Bmmtprb dd: —
Pak Unpm Maloytn UÜbtonıhbmb “Rnpu fuiluzu qummtbmbh
fuibwiugt wuh,, (Unp Zwyt- Ur 299) Tmfaungunm [ftp qgmmmtab br Juni ge
Whhunıbwtu Sup (Dupgdlato[Hutp, mpdk Sumubemaptkp day Spu-
nupuhn ud bu(A. 425431), Ian fduybgeng Oganyu Whttune hm
Yıhn Bud unpfmewd L wquget br uam. Ampugm gb fg qui lupır-
gbrp- wu dnufie Gp [rouftp uygmer:
U: hatwnpnup Oqßbpacd upgluum rip, gap Vera — ebd qbeahe
Bas Sfrludg — un wgbh Uzwlbpmwg ähnpbu ip Sunhiapfo, ha mpmets plgme uw © [wu
Im (B petihpp, hp Jetuy puphpb; (Ur Werne 49 2135 421), nuplgupkul zufauht
ger pa Y bjvuy pugup&ubopkt. Mq [bp u pwnwapufaid apafun [d bus {ouy Aqnı md
ph wftwph dp punwbuin & Sunlaglym [Ib guy Sal qumhut jquu fr wa ulälugwmne
thupwgfpp': Uyge Sunlgdandg zfivpbüub Fal hp Sephm fa muhtkguphut wpwuhl Jb-
ob byebnmbh, pömumnmbh br Gumummuhh Abehppn:
Yqwetl Umubwepfiablufgng, Ouap Ip ühphegugul, Potbumäh
punp: Ob apzuf wgunun Pgfp Matfirp tube Sau Supd ug bphup ug
guguäbj: 2godh AE U Om? be (di Sundh” Spwnwputa[d fr tbkpp pn
ı ya pwık Jbakı hau‘ tetepth 4, 186, Da Per rn 2 8, 136. 140 bu ul, dummputht 16, 22,
208, 258: demmpmtmufber 48, Alde -rbamthıb 25. “nm-Btt 31, 60, 92, 117 bu uber yunmte "pn 38. ab
mordıp 54: wornmmpurt 101, 187, 188 be abe briimgpe 104 when 172. -brbombbihee oe brmmzmm
Hub be brerorbibt 269. Srppmumimufp-t 310. ommtm 368- Smtpuhm 372: rEmtutbeb 408: baren
jetwmfpt 413. dbrbuspb 423: rterkib 424, emmuhmbhl 428 be uf br gb buggy Fundabulf ng -
nubkgwpkud penkpp: (Qbıniplabp Spwenwpwlm[Ibuu pgw[dhekpn yupdwdud Kup Sau. Jul, Henr. Petermann,
S. Ignatii patris apostolici quae feruntur epistolae, Lipsiae, 1849.) Uye pwmuu.
gwihp wgwg wnpbı mehbtugnf wözmzm Ip qpke Z: Vuldgeibwb Snfım[dhbmdp Petermannp Spw-
nwpwlhn[dbwu wn[&fı‘ «Der gelehrte Professor hält es für unzweifelhaft, dass die armenische Ueber-
setzung (der ignatianischen Briefe) im 5. Jahrhundert geschehen sei. Die armenischen Philologen
aber, welche seit etwa zehn Jahren den Unterschied des goldenen Zeitalters ihrer Sprache im 5. Jahr-
hundert durch die sichersten Kennzeichen zu erkennen angefangen haben, können in diesem
Punkte seiner Meinung nicht beistimmen; denn obwohl diese Uebersetzung dem Inhalt nach einen
fliessenden Armenismus hat, so fehlt ihr doch jene eigentümliche Originalität,
welche sieindasö5. Jahrhunderterheben könnte., J. Katergi, UeberPetermann’s
Ausgabe derignatian. Brie fe wpwnwnwne[dfı% Literarische Anzeigen und Uebersichten (@&#p-
Blu, £9 316-7 (1849): Qwppwbuyburd bu bohpnpg Uzubbpnwg gupbp hp Suliupp aldkpnen Awpgeiun
inel&hetp, Werktererr. 62 bb:
? Qbpr ur ferb Dich -rurber rent Beten be ud, I Ynugwbgunewgopbu, zwi Skwnd 1324:
>S. P. N. Jacobi Episcopi Nisibeni sermones, cum praefatione, notis
et dissertatione de ascetis, quae omnia uunc primum im lucem ed. N. An-
tonellus, Romae, MDCCLVI.
“NkZb, WUUURULR FUVUUUV ZUSLERU WR, 311
plmgfip situ pideykpe Puyg bphar Puugfpbkpu. Sunlbehiumafbbundg Yupke 5
Jepkrui Subkg jhwwunlocn jzunbmwSthp Sau br Sad bu doofoungupäupum nuqgbr
Flwgßgübpp‘: Mbhe Sunday wyuapa[dhrth zuyabungbu zhmuunlaım (pobubu-bh
Bee E12) Sudinn ephefgk zoappkpaujapen zb, mp, payg I, Nnpung per
Baar u uane ap Ti gurpueigucn Urupperlze Ermberzny, (62 EL) gr
mb] hp Aupizuy Lpodinmbung,, (my Zur 211- uyuyku tube Gallandii Biblio-
theca Patrum, t V, 1788, Ybbkm. 59 XLV): Pupiluy “N Sunhautnuhf feet
nen Bara ger len fu Bau penatne. Eeuisegeng (ey 70 TEL) rer RER
re. Den qugpapih Pauppfibg U’apfdlay Vppetn-bmeg, (mu. Sur 273, Bflugbu I
Gall. LXIX): Yp4ßr opfwwliohpku gpıpfo bi pwvunap & bgpwmbugub;) (Pb Yale
wgun udn Kulßuplacwb E wrnyundun tb *Ncufugfp babe fung Hubanmbmnis,,
220.023) Trrufuuguun fe faupsgep Tupg 5 auge be pufletme) fun) um
Tbmgunys — Afzg tell (muitgwpaed Pay bpb & Ulm. Bg: Kup.
Kumfin “Uubmf glmspmnb HR, (am. Zen. 1899, 49 37) Summen dhp
Pfr 629 Dbnwgpfio dd “Uuhznf wa esopombpe, (/94 I6p)- Vopfpuh U. mg
Gum fit “onmpe Wupfuday, u A be Pop. Ip hupguie “appombene, (69 32T) abo tube
ug 49 335 hu 338:
Lwpnupbwjß phöuywd bpbp hazm Fühpkn din Abus Spin ba Junckpuhuit
Gbpkeuy fübß be u 69 30 “Urgmumft br Oquliufd Dmtwmpöpr,- Puh deu ho
gerpp ghmuunlacın Wu, Just gb qupdudmud bu Dunpaufhbh qeygft dbpı np Gun
punfpälgm Stan zfliatı UI dinukm] * Leugupbt bed 5 ehpopltuuhegubpm. Abmpp.
Sundbılaunh put “pemmenzbit, prl@bpgmewdp, 69 125 npmeb mgby be Sup
qwen Arch pw uyumugiait quo ud b Aumpinpf dp dp‘ dummmnrkni Se Al
zuinf Spunmupulwb ua Summe mdf dig kpphile rm plus dinfune md bus
b frngemöh quywdui. uyugbu Anugbp: “bppb: peu [Pb Juri Fur Ppwug bhuy &
ve bzo, zupmeglug hf be m map. bp 13 — dwapbmfp “perle peu
geben Abe eo hf un Dupn-bßn,, 69 63. Abwgppe Sau gm npqft bern
19 16 = Gwnptumfp- “ak gPemgn-bße apglit bup, 59 66: Upghop dliaie uphwöh
Suitgfugmd 4 Tube, piugpfiu hphfe Dergnöpuhpp, TMpphe peu quyu Dutumähn,,
69 13. “Buyucdud frngombfe Dunnpatfhbys 69 15° mpnz summufuuit up nu
qbarwpfi b Sau. data ug ap Phillips Spwuwpwpud wunph euugfpt kphm ul
wi 18 = queen) mth": Ruyg Lwuparphbujf Su Pupglabßze ugaep dio Ip
ubrk qapdmödhz yäpn bi wit nubbqupbuit punbppe q. 0 “brebe urden br
rbb wlltunjt wobupSfi Zunfdag,,, 69 13, “pppbe bnbu phpme, 69 14, “feebe
1 Uywegku Y- Mayuny mqwapn [Skat Sgbpbumd bi A buguuenpit, (69 18) Zumd uwgpu[F bug
Woungep "gbpkumd bı 4 Awgwenpuv, (k} 15). urbnduptbt (mug. 1. 189) mbnderht (may. Zr
281). bu p Swlwnwbbu Peboker (mg: Zur 408) Faber (mug: ol. 319). Baybegbu phrmäkt bu onenhit
(ng. Zn. 210) #brmner bo rbb (a. Ya. 117), Pers Spudiuih (mg: Zu. EI 296) “min Split
ya). £9 213) Er ab:
2 Lepe-pib pbemteshe mach brbebms Bra Uftere- umnmpubben mug Wilken. 1868, Betr
62-68, 9 62:
3 Phillips, The doctrine of Addai, the Apostle, now first edited in a
complete forminthe original syriac withan english translation andnotes,
London, 1876, &2 = Fı u
Ba en
312 &- UPBUSUUHLU AWUFFPULBUV
benlru pPiP%r Duunpabflk. wu Pppbe binbu wbiben,,, gepuithr eb JOpme mu
qbdk... mwindbeug bl gu ap babte,. 29, IQ. br aa
U: Gpng Bd Aue Alpha pwguan: (Hd dp duglb Dmtn-bh pump. be
Kzg auge pugunae [Bft ugfnfı pudugb degb qopuenp faneui dp -mmbh list
Lunpfd m Ehevp guegukzue: Vrwugnpgug Ypag dd (@- 15) bpime aibgund”
4p ine $eu Far Letn—äh peieps mubenju,. füzubu) peace
wbuypn. um huygılaıar [Ef fi nu Unmarmduuay samkufiu biumnngpe 1. =
SD re geprie gb) grpdr npeqkal Ami | \ dba; me pa IDEE ge
U. Umgul; dunlwtnud gb gwpgupb; gel opbmipper: Ua YupSkd amp
dklun [He frank [ewig (Bwpgilatm [Abm qmgutyı — Zunlkılwnbip uydıl
Tu wg erpgwg), abaku Smbgken = bie sun We = Une reN
a En na a ea
nbuuhup [Eh Sau gay -w=bh wöubgp‘ fppke fonpf&s Fppke a5 -phmfp-
Spin. Jospung. Spin. Towgwfe .
be P=r--5p Vwpuy jneur qwoned Un- “be HR Swpwene (my op- Supmuny)
qadeup bı Elfo ıfnpäb; lagedan... be kınku jeemwe qgbdaumne [ES heub Yoyndatp bı Elfo dupäb,
Per N Dapıy ybdauımm [I hir Urgedaup,: qua... bı bınku E.10270 Spin IC772 op. Jr
Swpimeny) qua dEuny% bfaumnı [E fei Urgedadftp , :
a ee ee en
Tan a a ee an ae N a ae ee
ET ns en Van
En ge lies (en ne GE N Zaren
Ve en an a a a
PU. 31- rbb Spuren Jyephgk +: /luf hp» DE u. U’ mn ($. U. 629 —- 30.
pliPen Serpeeny Jupfigens => sebzbunssupier a lmsg Un use
wm baygeo- qSupmeugfi biunger,: Dihpkdl Va wg. U. 422.
Le I er BEE ne Den a les ae
Spain P Jenäuungkauage,, Ken U je Sunllzimoe fafı wukpEn ge ppe GE
kphme Bingue Sfiükpp Lepbanın buifiminhbr, (92 7)2 Sms üben krs une
(— 3: 8) enpfbne[Ihruidı wpunabt gl Ari fr Serph wppsupuitnu *. ılltıun uilıg
! Yerbet ierpenbr, 69 405, wbgkhe be men. 10:
?® Phrr Weesermen con Set Amy Bertimtemfbet, qumwphlu wE p mu Yobgep tvwpwldbubg,
Wrufarw, 1899:
s Shbu Orr U-trertt Worb Rete-sent ger endbs Z- I, U; Ui Serermitm F &-
U: Maınnrpbwd , U Fk. 1902, [72 12:
“ Pwpunb WEgeorkbw Bd (9 64) “yunmlayppy Yun wbneh pegmmur. Hılfllgbı unbugbt
(deym.pt) qldngm da Pep--urt pepbwig uluba fogepd dJuumwlngb pepkwug: pe mebhb Between ng mn
an a LFI ar EEE ET EU ECHTE ESTER HEART Hrn. ea ZEN Sen
Baublgu qbentupnd Swbgbpd [BE qwpudippu pi & br BE panp degmiwg Sm Peph b. wwlab aba“
keupspgnf... obnbswbwl -—EE depfwenpnı Fhudp pzwhetmgikn: gund ((deugn. Sp) undapku YEpepupul
grfn puwd & Sbwgwenp Megnewg, (Qunhkp. 1893, &9 251): Witp wuenkq dud“ funpsmepy dr getp
enbubkp. Puggku ya, Uybyku juunfb jkgnıf dE9 Ndbgmewg darpv, hp Yngnıh Baoıkeus, Nysumv T@v uelırıaov,
rex apum, gwab gb “Spbpb wpme gb gbenbhd Hal gbgnp. Jun npay ki pug ubpmtıru Ungm qupdintu
Wfegbibee, (Pwgpmwon-tp, U brabiky Wzwlwhetp, 94, 'w. 21) be Pwpugb Say upglabhge zu bupkd
oA
“NPZr, WUULRUL FUUHUUUV ZUSLLhUR VRR 313
bpp thmanhtp np pufwbrgwl zuuufu edimbämgpu bu 69 wjbzuf wepfF Ip
Gbphuyuibug Deuzo-bh punf gapdwön [dba be don Ip gpdubmf wii mh
EmsEhrbs ptugmißb, Epplife ty faul Ipa Dutpmungı be ujlybe guibgum wigud
Beznzäp: s
Zpeybabug pwnbpm db bplreuit blng mb dinithui Jouy dep puwmdtkrk
[BE wmupwbbtp undbzb plryupäurme (Bbwdp, qupähup dphehne Pungmi [but wnpbe
fen qubhitp qdlg : Sfugbenpg qupme Suy (Bupqhanpgubpp, mpg duygod wa uk.
efAfetbhphn den 5 yutupht Pwgpfi udbt ppm [Fpedbbpp Kpqpmungbu Suyu-
gohym wirhehait zupogm [I fetpr [eigen Wld upmgubbpm BI hp wuluplunplt
weh darfd Bnqmep Swnnwdp du“ uhr zhgb gutgbutwiug Puwgpbb, gut
Bergepswöb; -m-bh nz; -pbifp Ahepe
Unug pluwgpuhuit Sudlalaumm (Shut geben up & opfinuhß Sunkag Stenlehug
tnınpanfy pwuabpn bqwbhububbpu qapdadm[Ihud wgpunguntug. Du. Tb. 7
Unmglp« gun funbut (ugly bb — zu. üpysdau. Bnfg. AL. 16. Umug pri
bb — 77 VOPOp@, qup nz -muhkgugbuit Shqbuufuhrp (Feupglitumd Wu. "Uwny
yerchmupeumühh,, Ppu. Ü’pdt- (mn SR. U. 641): Unf@e. hüÜ. 2. Pınwuhglg
&r Gunybu — ebphoste dvov dedenevrv. Wwph. Dr 26. “De Hp bp SL.
[etne, db-thE munph yuagb — 7) 92 yovn Tv "Ernie, Zopoporwinocn zo yevar.
Snndd. 09. 1: Sp bo ommummnp blbabgenjb — 00309 MEROVOV, up ma ıyum
wunhait, danmnbnugßpg hp Bepqlatht Sumpimmmgnmäht bet: Dig np dp Summunbibp
ge Prwgfpuhpm Sundklumnı [dB bundp tajup hp zbzuhtp Wubı wunpwlut Puugfpbkph
Fupgiltm [bw Sunhup. bppbe opfuwh zum hp phphtp Shenlbuhug Su
mmewbp Qgobkt. “Waypfal Saptmpb, Ir Ute Smppmpkr Tonqgk Suptmpkr be
Dabuuph[d Smppmpke Wapfal Supzmpe Shan qapuufı dupquphlg, br Teupapu
Superb, (my 0-9. 49 362). Brmpwgpbpud qplag wunphphu puugfpk nf
Flufuitwpup lupguphmsp, (= a)» Pqwluib pwnp, apdb wuhujt zb guuldbe
phun gu) [Fupqikuinbzu, dus plgSuhum uf wtmgulggjb Sunkutnhp mp2
bpkunf dp Gpubuyk degb. “Vupfunl Sapzmpbnbße erypt USupnup,, Gipp- 98°,
Werptupbumäp (ii) ng dbfubp bomuupbt,, Apus Up, “Bump hpn-
Jeay Smppmpbumb-n.,s Gpp- Ppndb:» (Z£: RAR. 218): — Burmbungbu nm inurl
gepdwdm[Ibulu (unpzlm. Tuymmulım. Siumpmwd bu Shanbehu — plwgpuluit
Sutikupbqg zbqmäühpp. R- Vhwg: 1b. 25 Udkluye pnpebt pt be
mb — ot Apyovıss xal ol Apyovamı (Umpwg femp wdbtub bysbst
pt he febaye)ı Page Ar 8 Upupf [iR dumme bu butbnkte pn B=
kanya — YOovras war gdodaas. Dur Pe 1 Pupägb zOpmeummgbdb qmır Damp
ebwapfb Supuguumn wqwunbbpp hp vbpkupwgpik wqwpqugbu. zoiv üv löwoı zaraofavra tor BaoıkEa tus
arnosws. Kal Zorıv avrais ob yeıoororntös 6 Paoıkevs.
Yywfuwsgwun [Ibwdu dBuufb Sudlkliaunk Wolytp Rapportsurune Mission scientifique
en Arm&nierusseeten Armänieturque, Paris 191, &9 26:
? PRunfu Daufe Sullelwmk “unpuyp, ir: &2 406: U- batwunpnup Ubenfnpugeng daldaje dondlouaı
Tas poovoo0s t@v üylav auloror tas Ev Xawr@ ÖbLaxovovs Sumnewdp (Petermann, ibid. p. 366) $Suyp
Bupglutmb £ “Nqpajb mod p Ppbuwau wurle, (AD, = wndhh) urtmmmtenı mpp qusib qronete uppne-
[kat Wenmdry,, Ppkıu wgqmdyn] wunpp prwgpib, LE wapbıd mübtup immo wbupulıye
Pupglatud ppup oriemetenäh:
A
314 2. UFBUSUULU WUFFTUVBUV
bu nffe mp (uyugbu Tube Auf Ubft. Du. 19) — toybovea xl
ioybououy. Papdp Un. M.56 A Bnuqugk bp He Ah mquhbppbu, wm Sur
pbld u = WaanTprO. Oyöparı Tapıya. Yıliab pugdiufd fa ham [Bf vokpn WEdEn f
Hindtvan apfı m zwapun 5 Auhhpbyubh Dppmjbgeng I qld nyt Sboletuy Su
umudp “gbupg Aup[Flgfr wuht, Genf um bphm be kphp Sumugfup dhuys
upinwpu Iquähg » + + qqmahftb ng pugned” uuuuunpp hpbahjb untl (59 551)
on mqeepueffrR uugzwnme [Budget qupgpliugf,, (69 556). Tmmpugfp pm lpm
qleliug gaje prwgfpp Ip hphuymgpuk Erzobepan Pqwäuinwäbr pump — “ug
wm Sß,,, npneh pn what [Fupgelatm [Hbnbu (upengkyn] guyadsungku gfumuilg Pwpt-
aitpge Ypvnpk ph hf wgunn,, “uqumnmlli,, opfuuenp gkabgft puahpp: Uyu-
bu h mu Qgohf Fupglaußge. piugpfn “pug dluugf Winuiuht bmumnmöhrr
(= 11a) be wpglquiuft npnmbher (No) Fumnewdp dirppfl gun
nf de hp zudh Ip Suyumgptik uyuugbu “Minute binmumt tumuubtt Fe upgh-
gebf Sapfnmsh be whhetr, (49 393):
Ugu glum (B feihpp Gumwfunpgbt qbu Shenbehu ug hgeulugu[d bin.
ns danißhp De qupm qgumuhuit dannktugpn [Bbut (Bblr zunel" pugg perl hawd
by au uyuunun u pop Stgbtwfubpe qenezugud En gap gepbwbhls- dhuyt
ege-öh pumfi Zunpgmud b pugumm[Bbrundg dam, np qupäbup hund &
beebs temps Ufnu pop YhuymelHrtg gemmunlam bu be Bump glem-null-
a EN
Tb cu bapmbuge [But np be b hhpun] gb Suhwauhhp BD. Pfr quiogpug
(#69 178, 242, 343) “Zuusıliungunu -nmäf,,» np und (Stwgapıtı 2) bgwlw-
tuflprn dninfih zb Whphuuäunp, ur uyuSpu wait ıfofamumme [Pf dp urhi, Uhl
pw fi, np hp publik Sqmewmp,. Shenbewpup Zunlugungo—(p)öp um uit dpa
f. uuınlı E "nrw Suraliungussungun.,s bee "Sundargung-w-par (nun, a4 Zu FAR VOnypnıb-
erh, Uni-gnmbp bh wbmıubg hugda [S bmd:
Bundbtuuft gluyu wahl un b muß danuthuit Sarg dp (mbu Jlpugap Sue.
dm. [d kaulıy ds Tywlunla ws wyfuunaufpn [4 fevobpp) Zupn [AR bı Jedapr qgupbpnd
dd dintuun up y kpp ZAHL kıu EU els Suwuhugngaı[F fr Yuupı Jepfiubkpad er] Sf
lg Swbpugun bepte bguehwbwbbpu Li uıfah bı ıinun. yudnfumlfı Yfpwnnı.[d kurt
dEQ , dus D» qgupnihy kpe gi up qbınwlgnı (I ft „-(p)St pn fi Sungılarlı bı
pa 7 befaunfin , wu Skgbtunlobpp Ip qm. zuiluyfilı gepdwöh, zul beefe
mul :
g
U aber g6 Sbnbewpup Ybubsbgbwuh uw qupöhpp, np 4p Suwmwnk [d& „es schon in der
älteren Literatur, d.h. schon im 5. Jahrhundert n. Chr. reichlich belegt Isiteu
Beiträve zur altarm. nominalen Stammbildungslehre, / [&prl&b% Zeitschrift tür
arm. Philologie, I. Bd., p. 41.
.
Bis
Ein Brief an den armenischen Hofkaplan Wardapet Nerses in
Wien aus dem Jahre 1697.
Von Dr. Friedrich von Kraelitz-Greifenhorst.
Im Besitze der k.k. Hofbibliothek zu Wien
befindet sich ein Brief an den Wiener ar-
menischen Hofkaplan Wardapet Nerses! aus
dem Jahre 1697. Abgesehen von der Person,
an die der Brief gerichtet ist, ist derselbe des-
halb sehr interessant, als darin von einer ar-
menischen Druckerei und Kupferstecherei in
Amsterdam, welcher wahrscheinlich Nerses
seinen besonderen Schutz angedeihen lassen
sollte, die Rede ist. Der Schreiber des Briefes,
der ilın in Brazlaw (Braclaw), einer Stadt in
Nieder-Podolien (Russland) in der ehemaligen
Wojwodschaft gleichen Namens, geschrieben
hat, ist nicht näher bekannt. Am Ende des
Briefes befinden sich statt der üblichen Unter-
schrift nur einige Buchstaben und zwar in
folgender seltsamen Anordnung: in der ersten
Zeile zehn hi („), darunter in der zweiten
Zeile neun nu (2), darunter acht scha (2), darunter zehn wo () und in der letzten
Zeile sechs tscha (2). Möglicherweise verbirgt sich in diesen Buchstaben der Name
des Briefschreibers, sie können aber auch bloss willkürlich beigesetzt worden sein.
Dagegen kennen wir den Adressaten ganz genau und wir erfahren über diese hervor-
ragende Persönlichkeit aus der Chronik des Stephan Roschka (Ue=&ıfwbau fbrz.pe) ?
folgendes: Nerses war aus Erivan® in Armenien gebürtig und vollendete seine Studien
in Rom im Kollegium „Urbanum“, welches Papst Urban VIII. am 1. August 1627 zur
Ausbildung von Missionären aus allen Ländern gegründet hatte‘. In diesem Kollegium
erzog die römische Propaganda des IT. Jahrhunderts behuts Gründung einer armenisch-
unierten Kirche auch junge Armenier, welche als Missionäre zu den durch die ganze
Handelswelt zerstreuten Armeniern geschickt wurden. Da sich damals in Rom kein
armenischer Bischof befand, der Nerses nach vollendeten Studien die Weihen erteilt
1 [n einer Notiz im Cod. armen. 6 der k. k. Hofbibliothek, den derselbe Nerses im Jahre 1697
als Huldigungszeichen dem Erzherzog Karl Leopold überreicht hatte, heisst er „Narcissus Elachedj“.
Vgl. P. J. Dashian, Catalog der arm. Handschriften in der k. k Hofbibliothek zu Wien, 1891, S. 12
(arm, Teil)
? Vgl. Dashian, a. a. O. S. 12 (arm. Teil, zweite Spalte).
3 Nach anderen Angaben soll er aus Georgien (U,r«g/) stammen.
* Siehe Wetzer-Welte, Kirchenlexikon, Bd. III, S. 647.
a
316 Dr. Fr. von Kraelitz-Greifenhorst
hätte, kam er auf Befehl des heiligen Kollegiums nach Lemberg, wo er vom Erzbischof
Nikolaus zum Priester geweiht wurde. Nach der Weihe begab er sich wieder nach Rom
und hierauf nach Wien, wo er während des Wütens der Pest (1679) eine äusserst segens-
reiche Tätigkeit entfaltete. Mutig und ohne Furcht spendete er den Pestkranken die
heiligen Sakramente und begrub auch die Toten. Zur Belohnung für diesen in schwerer
Zeit bewiesenen Heldenmut, wurde er nach dem Erlöschen der fürchterlichen Seuche
mit Bewilligung des heiligen Kollegiums vom Bischof von Wien zum Benefiziaten der
Kirche zum heiligen Stephan (Stephanskirche) ernannt. Auch in den Türkenkriegen der
achtziger Jahre des 17. Jahrhunderts leistete er Kaiser Leopold wertvolle Dienste. Als
dieser Budapest von den Türken eroberte, konnte er ihm verschiedene Informationen
über die Türken und deren Kräfte aus armenischen Briefen geben, die er von einem in
Budapest befindlichen Armenier namens Gabriel! erhielt und für den Kaiser übersetzte.
Dafür ernannte ihn der Kaiser zum Hofkaplan und Kanonikus; als solcher lebte er
natürlich in Wien. Wie der Chronist Roschka, der mit Nerses gut befreundet war, be-
richtet, soll er 1200 gefangene Türken zum Christentum bekehrt haben.
Der Brief selbst ist in altarmenischer Sprache, welche die Kirchensprache sowohl
der unierten als auch der nichtunierten Armenier ist, abgefasst. Daraus lässt sich aber
schliessen, dass der Verfasser des Briefes, der, wie oben erwähnt, nirgends genannt ist,
wahrscheinlich ein Priester, Mönch oder sonst ein gebildeter, der altarmenischen Sprache
kundiger Armenier war. Doch finden sich im Briefe auch einige neuarmenische Formen,
wie z. B. das Präsens „Are Spwiinyk“, der Plural „op&p“ von op, der Tag, statt „wenepp“
und andere kleine Abweichungen, die an den betreffenden Stellen vermerkt sind. Im
folgenden sei der erwähnte Brief in Text und deutscher Uebersetzung mitgeteilt.
NalBiexit:
Uvmnı wdunf uppnifl Swugk j) Uye gbpuyundumn?
Snglı ap Soptı Jlpıny j} ink wndy ink wn Ubpukufı
uppwlpol guwSwbunfi, Hl E
qunplpulı Gayakpılı Zandaynı ı
OpPiitlumspumuuf ke gepugeig peufamfe, ea ubgkyns UbpnEn enneh pour
Lejf» ayßaje Se Dekp) Hirmnengfi gun ke \ehnpailng.) nu apujnenl a
be diuglFuibu dzwmweinmyge be gu bdu hp mn wpbuguup Shzwuynep ups ge
“Prbier Sr’ Up Suügk sera ghpugao ıquonfe be ununfäub, gb gabk 'f Abalı
gr dab abgibt br dep di mm ber gung mggfe Mapa ku mulkmugi
Ingefepglwt dhzm® be Suitungug diufwnbguf * br Suyglpuf 'f MeSwugop br pw
ehuuze Guyubpbb be funuishug® Impu, uyupuib punbugf: Uwfo uyungfh be BE
sert PIE ehr ße bungbu be wifsbpf gubr be ubgbpei , ’f Moda Jupp
babb op hit wu ebgı Taf wumulop Jinfabugug qemppum eapldaung "dlpeg
gu He MY bp gruggpupg hr Shzmuynp dep wdbükphun fr Junnıpneg
Suitemugbug qfiidg qdbE br geupf Wufuwti unpw gap mchp 'p flug wgh be
Siehe Dashian, a. a. ©. (deutscher Teil, Anm. zu Cod. arm, 21).
Statt gbpweyupdun ; sollte richtig “at gbpwuuybwnf, heissen.
Im Orig. 4hz..
Statt unldkund .
1
2
3
4
> Statt Jetenwukug .
Ein Brief an den armenischen Hofkaplan Wardapet Nerses. etc. 317
Ingndegku depeys apyku won neh quuugpm dbwtb gnpdupuit bı ugebäbug bıu
qupu dbp wgop dbpmfg wbuup p Vupqwl‘', bi mepufune (fd nz wuhun metßup
fr fepuy yul bob ab be Swmmunnbugk quyu gepdupus [ ghrhpb dern!"
gucken, muwnf bagfaqwglit Suyglaug Flip f dedm[Bhbh Abplb, zuudbtugs up
br wdbdujt wukk jbübz Abm tmam br ogdfut udn, gm gwihpn] qeupf be qbs
Zunfnuvä unpus wdbbuje fploatug br wnugug, br f Julian Abb Guyulı beu,
qb pwiufn gr] jbgnewer, Sununudp jbuhz, Gumupmä wdbnugjoß gep Iugphgup
be qupu dünn gup brSuktm [Fa Ayo, npmfp be wmbpt inbpung jgarugk br
punnwpbugk dhoom qulbtupu fk Alp, qSmgliw he glünpiliwfu pr dfuumu wm u
fepzy dkSf udn Tupäbup Suitım gm di bi? JuS (elimunbngpug, pl np hm
Sprunläyb? um wpbugje Poqnutı Ogamuhup & ng [ ße, wa fr plgmebky gumumm dry
quibtujt pupm [Ef ns put’ Alngugmdl® uudhr u br P guugundum dl: bu
ug [rlanmmtn Ofefbvupe wahr jep ngnpliud, qb ngnpim[feih 5 wgefep Plz
un wpfün [bugs uyfı punk felnnngpgs br gn Spuk gt? dh opt, m: mu.
mncwb pn Spulen gu® zun opbp br Funhüub uupgbuhugks wdb:
Pphgun. [Alm Suynge n&fug: Bmfupp, d+ be b Pal grbumnußs
1697: Bautfwp, 20: 'D Mmungof ı
Unwwuın Suuruy bı da SThungunız Sau un
% wbugfenui br wpdui
B. Uebersetzung.
Mit der göttlichen Liebe gelange (dieser Brief)
an den hochwürdigsten Herrn, unseren geistlichen
Vater, den heiligen Priester, Herrn, Herrn
Nerses, Kaplan des römischen Kaisers.
Dem hochwürdigsten und mit ausserordentlichem Glücke ausgezeichneten Priester
Nerses sei Gruss und Liebe mit immerwährenden Wünschen, wie es sich gebürt, dar-
gebracht. Damit wollen wir auch die oft vorgebrachten Bitten immer wieder zum barm-
herzigen Schöpfer hinaufsenden, damit er unseren Liebling zu noch grösserer Ehre
und höherem Range gelangen lasse, auf dass wenigstens durch Dich die Leiden und
Sorgen unserer Nation und der ganzen Gemeinde erleichtert und gebannt werden,
dadurch, dass Du immer und stets bittest und flehst zum mächtigen und frommen Kaiser’
und seiner Familie; so viel sei genug. Diesbezüglich kannst Du, wenn es notwendig ist, im
Ueberflusse und in vollkommener Weise (Näheres) hören und Dich erkundigen beim
! Statt Udunkpgwd'.
2 Statt ‚bg oder ‚büp-
3 Neuarmenische Form des Präsens, nur steht hier als Präfix 4mı statt 4»; 4» findet sich auch
im Dialekt von Tiflis und Erzerum. Vgl. H. Adjarian, Classification des dialectes armeniens, Paris 1909
(173e fascicule de la Bibliotheque de P’Ecole des Hautes Etudes), S. 24.
+ Im Orig. ngnw.
’° Statt Zpwilwtngh.
6 Siehe Anm. 5.
r Kaiser Leopold I. (1658— 1705).
318 Dr. Fr. von Kraelitz-Greifenhorst
Wardapet Thomas ı, welcher zu Dir gekommen ist: Hier aber wollen wir die Sprache
unserer Wünsche in eine andere Form kleiden. © gütiger und barmherziger Gott, wir alle
haben ja schon längst von seiner? grossen und gütigen Zuneigung, welche er für unsere
Nation und Gemeinde hegt, erfahren und kennen sie, wie er denn heute eine Druckerei
und auch eine Kupferstecherei besitzt, welche wir mit unseren Augen in Amsterdam
sahen; und wir haben keine geringe Freude darüber, denn Gott möge stets festigen
dieses Unternehmen auf unserer Erde. Darum flehen wir mit seufzenden Bitten zu Deiner ®
Grösse, mit ganzem Herzen und ganzer Seeleihm hilfreich und unterstützend beizustehen, da-
durch, dass Du seine gütige und grosse Zuneigung allen Fürsten und Vornehmen und
schliesslich auch dem grossen Kaiser zeigst, denn durch Deine‘ Worte, Deine Fürsprache,
glauben wir die Erfüllung alles dessen zu erlangen, was wir wünschen und was wir
Deiner5 Güte unterbreiten werden. Somit möge auch der Herr der Herren stets alle
Deines Bitten erfüllen und erhören, sowohl die um himmlische als auch die um irdische
Güter, zum Ruhme seines grossen Namens, Amen. Ueberdies sei bekannt, was der Apostel
Paulus befiehlt:: Nützlich ist das Wohltun, um alles Gute von Gott nicht nur in diesem,
sondern auch im zukünftigen Leben zu erlangen. Und ein anderer Weiser Juvenal sagt:
Sei wohltätig, denn das Wohltun ist die Quelle aller Tugenden. Das Uebrige genügt
den Weisen, Und Euer Hochwürden sei ein Tag gleich tausend Tagen Gott möge Euer
Hochwürden viele Tage und Jahre® schenken. Amen.
Geschrieben am 10. Januar 1146 der arm. Zeitrechnung — 20. Januar 1697 n. Ch.
in Brazlaw.
Der ergebene Diener und Dein gehorsamer Diener
von dem armen und unwürdigen
ı Damit kann nur Thomas, Bischof von Vanand (feny/ıliwu Jwbwbrkgh), gemeint sein, welcher im
Jahre 1695 in Amsterdam eine Buchdruckerei und Kupferstecherei gegründet hatte. In dieser erschienen
in den folgenden Jahren einige wertvolle Werke, wie z. B. Moses Khorenatzi’s Geschichte der Armenier,
ein Weltatlas etc. (vel. L£o, Zuyfrolput wmugwgpm[Ehed. rbbrbg 1904, Swen. 1. £2 412—442). Wann
Bischof Thomas gestorben ist, steht nicht genau fest. Sein Todesjahr dürfte wahrscheinlich zwıschen
1697 - 1712 liegen; sein Neffe und Mitarbeiter bezeugt im Jahre 1713, dass er in Hannover gestorben
sei. Interessant ist, dass Bischof Thomas im Jahre 1695 mit dem berühn.ten Philosophen Leibniz zu-
sammenkam, der ihn in seinem Briefe an Akoluthus erwähnt (siehe 3. 1. Urbzet, Ub--t-%, Venedig 1894,
S. 310). Die vom Bischof Thomas gegründete armenische Druckerei war nicht die erste dieser Art in
Amsterdam, denn bereits im Jahre 1660 bestand in dieser Stadt eine solche Druckerei, die von Matthäus
Dpir Dzaretzi (Wewfdkru ul \wwpkgl)s dem Sekretär und Kammerlierrn des Katholikos Philipp
(1634—1655), ins Leben gerufen wurde (vgl. I£o, a. a. O. S. 144-149). Diese Druckerei wurde aber
nach Gelzer (Kurze Geschichte der Armenier, in der Realenzyklopälie für protest. Tlieologie und Kirche,
3. Aufl. 1396, Bd. II. S. 63—92) schon im Jalıre 1672 nach Marseille transloziert.
? D. i. des Wardapet Thomas
> Im Texte '% äkadE, Plur. majest. statt ’%.. -. gruslk‘, weil es sich auf Nerses bezieht.
* D. i. des Nerses.
> Im Texte Akpny), ebenfalls Plur. majest.; bezieht sich auf Nersss.
6 Im Texte kp, Plur. majest.
Vgl. Erstes Sendschreiben des Apostels Paulus an Timotheus, Kap 4, Vers 8: Pietas enim ad
omnia utilis est, armen.: Lsmnı wdgwznn[d) rt wn wibbuyb (ug ogenwlpwp &.
8 Im Texte Fwiliwwug — Zeit.
ı_— SOS2 — 8
=
2
’
ei
E
TEE
srsEmaNnnuh FÜPFUMh 2U5VUUlı PrinennvR
TBEULNN UNPPUNGBS VULUNKPLBUVS, Vhwpwu VDuryp Ufnnny:
Boqmewdfu [FE maybe Abyld mh
uf frounedpp, np wluhgupnep bi
bqud pop Ay mtgp 9. ShofslF Phap-
gkunfg: YWhppbiu 25 wmmpkhut b, nu[d
mupaug f {bp Shnwgb; 5 Pp Shgudfugpfg
De ubphuyasıda — bphpunzunfufu qfmnı-
(ELSE EEE a Er a
AeejpErf guwppump Ge whuujfhenp froume ds
Gejarı gugupt, pum 9. Thopgbubf
mn wbglhn[Sbut, pumfuimd bo
1300 plunwbhpfg Gun” TOOO Sngarg: Ufruserı
1896 Alep pugupud” Suykpfe pluufulfg
bf 20 wu zu Anepehp bus npntg pugl
Anppbpbubg found" bin be Abyldnıtf
Suybpkup: 1896f gbmphpb unpfe bu jb-
Um dl np iypuibp kphfegbg mu mbq puhht
Pumwpf [rounı wöpp dfı Ahıyl L pgfr Hfrbhbu puppunf, np Zunlian.onwlfı
vhpuugphz & 9. UKunhutp p Olassification des dialectes armeniens fu.
nm (lm dig:
Rum NM. Sbofık[d Pbnpgkwufı wpumuuwslnı (Ihm 2b jlIachf [ounı wöpf Auıplanıunı
Yuybun.npbbp — NH) BE b, Buer (e)» bs 0) bs (ö)» GR, bı»
Pumwäuytihp — = (b)» E (p)» + (P‘)
= (dire Ab Bi dh)
ı (8), # (k)ı + (K)
> (j), 3 (ec) » (e)
3.) EI) (8)
Wed) od We iS 5
LO) a, om - (Bez
DE)
320 TBUFNN WÜFFUABS WTULUNAFTLUVS
Dasjvun mpubpfig m zunpm [Bhuiı wphuif bu Shmleehwfihpp.
ww (&) zum pug & &, np qulmmd 5 mpfz Suy puppundhpmd” bau, dr
Tue 027 (Fre pphpkufg kywd ıfın nur nı [I Tulıg JEg: U u Ausplpr 2b, achf pwppiu-
amd folk dl & uupuhwluit a-% mard — “lang, pump db9, day [Fb bepp
[füs Aqwlutungud &:
E — paul &, ups] b dd ding n-fig np, ug br, bnkyı zer;
bit pwnbpf dEQ:
LE — pwg e hund” e, fngubu ber, bunmch, bemen, hend, derer be mepfo de
zupp punhpf dp:
2 (@) — gb ba of hp dh Aut, pp upmwphpbpm Sushi bp & jean
Suypp (hf ep] pwfubr bpb wnwilühpfin be gud Pphgehr: Ugu Auyıp
yu%ufuugku & 2bjldmctp puppwamd br zum zumuh bp] quiquilnmd &
unfnpuhut gg: US dh zupp pwahp, npaüg dE9 nu Swugbu 5 quybu end
— om erh = er <) = eh ar = Po ehe
— wrofdf, bus Uya Auyıp jbohgemd b wgbufuı 3 p wpınumuim [d ftp bath
pwafı dag: Uzu yupuguib umngbg Tb mungfjuhpfgu 9 P- hof fo:
Faso] pugquäujiskpfh wahl upg Stghaekpp (sonores simples) quad
bt wpg (um, (sourdes simples) be phgSwbunwbp: Va E ufuhf Gadap-
gelte up Stohgihph wpimwuuin [Hrup dinpp Püg whjb mdeq 6: Dat (Bun
fenı/kpp (sourdes aspirdes) Fuwgb,) Ei wlufafnfe , Fusyku pinSwbargı Suybpbun. di
2bjldnıp puppmnd Suiugbuy Sf Suybphuß- — Duft dendınfunı (Alrwng
9 wdbnfg ne zugpundkpp Sbinkehwjubpt Io.
(LE Auybwınplbp i
wh quatmd & 0 zlzmfı wu. opfluf une — mu. win — we
web (5-5 A) — ups Fer = gu: ber Beben — bpuyı "phr-
bug :
Uyge beheyfdp gummd & ib Ugorjbafı puppunfi:
Zjyßactp puppunned” nm; dhuje zhzimmembd eu mb & qualmud 0, ap
be u bpbpwppwaßg wampugumd u Auyıp. op. word — may: Are — Megups Ih
ge qundimid 5 & buy (liquide) pogwäujtihpfg mu Shenkehu gunbpl
a
be Sf Sugkpbuf bu phpSubpugku quabmd & hr pugf Sawmbehu up.
gaukpnge
T. Ypletaj Jaähf 9 u-fg Guy fg un) bu Bam winfenfenf, Buß
ug tr ph dealemumd, uf Baugwd. op. mb. wubr: ehr: wer use
(= deyp)- Pb (= wblhh). ders Aber Ark (— dEbr): Une opfufubph
dE9 unbe mezugpm[bhutı upbuif bi Aeygp Ir Abfetr mpeg Sunliupilinum Sb nu
be ne (Ahquy) pwahpf 9 bt dinfummd 5 bo ut yunkwan] nn
geprpg Lethfe & wuntumd — Urt pwap quamd 5 denier dolmeig
*bndıch Swewbopbt benk- upılnft Sunlangumuufuuiung puyg Meg ur buiofd dl
puppwaugfe ihufg waufwgub jbuhr]: Abyldmdp puppummd tenk- punh
Bee
2bBeNhub PFUFFUMb 2U8STVUNUV PPNhPEPRRUL 321
frluump infuwiuge md 5 ph pumfi: — Pugunnef[Fhrt 5 Gwgdmd perfe punp,
A 2 En
II. &£-> zn ws EL --fig wa) » op.» EL= = ehah), beamer (— ba (bunt),
Germen (— dbamm)s Je (= Adbatı), babe
fepfz_ dh wupmgupf dE9, EU quamd & br op bulır — kalıpeı bobr =
kpbp, Pill — Bblbe, bii:
E-u eg Swbpungku fümd £ wbhıfnfnfa :
b-% pwnf ulgem dl Bm & dr fügubu ba Eh- be yb- (udglpf dR9» apetgfig
wrpEip Fame 5 wilhugefes Pub bptpepgp Yepguhpf gb qualmd“ Ef op.
re Peg mug ya ra = ip). er — pi). Spas bier:
Shleir- Ir (= ybakı)- ber (= bunt). Yo (= ylelip):
b-% pumudppm dl” depfd Fund 5 wtnhodfafe, depfd quntmıl & pr pn dunl‘ b.
pa wäh (= wöhrkr)- Als (= abzle)ı Wis (= behke)ı ulm wolese- Ib
au ir Bl lebe Tanne eier eye = ah) Larrr
7 Zee) pe ne nwenp. pe (a) (re) ZN):
dt
FRI SR NE Bi EI ee ET ee er
el aeg au Tops pul pewpupe men jfonEtr peppuuned enp-
eat Abıkır With pwabpf I:
ER EEE Wa Lip N a a er
EL u) SE temf)n ker:
el LE DIE A Er
» Auytiswenpß bpb Yfndfınfun. [Bf Vühp bi.
Il Or ES nn a
ey Hunden ujkenn an gen sn — Bag sy pay — kanzups penis
— Zunpsps pEerst-, — [ubäap» “banken — ung, bılı Fwgumn.nı[d he Eu Scuntrih wg
pwabpp. bp — afn, bon — wldan, wpbem — mfunn bı gbetbepr — gdnfıp:
ga De Re De a a ER rl Eee
düitı fppbe Sbmbeup. op. gung > rbers puyg gg (wu > tuonbo. get > rien
Felgen gn gu saure
qruh- Say ger (wgpkb > Temmeserbtr dud“ Sun > hbemı puyg Senf
> Ehebr» kıs
IH.» >$:
"bb ogunbun Sbabıubp 5 hpem Supheuit Juihhpf Woptmugihuit (assimi-
lation). sh ‚gwbf pwadp Ubphayugune di uywgfuf [Sul mug Jerbufut Wplu-
gredp wlegb & wnuby Tunp endenfune [Iewt, füz np qupg bplumd b dhhejb pwafı
puppumuyfie br qumubu Abehpfp Sudlelimm[Fpeußg. opfuftbe
pub (wm pt wpgfetp & bphpopg -b woglgme[Flwi) — nynply »
De eprrbf:
2bssb — gerdbı (dawe), Uengglen update b Guys — qnpd-
ARE
322 TBEUFNN WUFFULOBS TULUNFTEUVS
"brmmeiße: *brorkr Abe bpfg mpg Un oo ur yuiheune
kl). pmmupumt, Uli penph-t-
a ee
Mut en — "ph, Berk — Smgb — Abehpp ummpugmd bu, fl“ Wulbugpm
Ahrundp, "gb be "öbeh Stab Ahbıhpfgs mpnkp wlrzmzen gapmefhhet I meuhgly
ujb Fudübu, bpp gbn $-f & qwalum ghu:
Yaibfuhur Uajuugda opbuem] emp E | gaugisissphgh eu ke ern eu
beyrebet (Fangen) — gapın br bowpken, bemzwborns ferzyrid pwnbpf by
1008 "> may:
N) en Date ee re ee
a a Be a EB LS a
enfep» qpul- mulpe ZbpPbu beta opfünnfihpp Id bpbewn & hhmd vayb Jarlurunı
ER 20 DS Va WE Sa ee
n_. wlbbnepkp v-- Dem & wtrfnknfn pwgh Sbenbehu punbpfg, aup pl
Guibpumgku quad‘ 5 0. plummgt-) — nefomunop (dispen me fun Z nehm) er
2 29 NOY) — vepnneren Berege (deinen jeauNz) ug nie) a
akzplı Yurde= ka — mu ma iger Pre re = Na re
— queı que bye! — bp. poler — bpklays Fpfhnet 10 — me:
02 pub. on (Sf Says me). zlizemf mul geuntme £ ko, opt
ken, og wnbelst — zuge e seNlepfo pmelkuz: ee pe
— *ogeob; (pwgwäuyiskpf mlqunfnfunfEhumdg), Ufo errEL: mm — Bm:
„neh, orsuhı. Sn-filı — Bofsnekn 2 anna zrmopeu:
R. bphpwppwn uhn:
Obzunnı w& A) FE wpinwuwbnı.nı Hp E “.. pwgfi bpp gun wfbppmed L qwunend',
SH kuld wplnı. kun] Swumpadl ns -f Surhup pa wö opkhupfi‘ qgeundını dd" E er. on .
..
wbzbzen ay-p upnumubnud 6b. op. ERE— ya Est — uhr STrEEE
— lin Dane
m bphpwppmm[i hmS Aharfofıne fd fs Wnkppe guilnıqaul erh ES Serum
opbkbef get Eufkuphaufz” opflunlukp wie u [kein Ionen if Ep
app Suhup Quplıb & opbup göhr ohzmmmd nf p gundup 5 dba puwabpf
BI pugumafblumig dp pwifs np qunimd body. op. Eple (er) — pauld
(divam). 44 Gau am — ya Bor — Pyr: Uye erkkpk wu pogeny mp2 Spb-
lurftbp [UA Swtolb gli: Muh Shonbehun pugdanfuuh pwnbpfg fe pwpuinsh pm”
u bulduphachz £ wnuitäfe Yinfınfanı (dba, — ne) — uımz « aypy* — enge
(N TE EL
fe dbunfuibl mualpf db) $=-% apmunuibar zedi EI 2 ol pl
a VER
SLSERNKUb FÜLFUMP 2U8ULUUHUV FPNRRbRUR 323
er al er a a
Bnaepelye ampugud E ubnmpmkge opzmntpmm-fab — ug peumnı fd faul. ug
qumfrt — une Bft, bed:
ÜzerE u BIE geimugum, Eu Eppappumfg wnupugmd JE, gunhe Ei
op br (—mpfet)e blyby (= Supfep):
P%. Pwnwöwjbbhp.
Uhtmnngntpenn bh Ir=d Gergepetugebe[p-mbpt Dr.
I. gr pl Swbpungbu dhafumwmd 5 5 (gbpd j)-b gugmph lroum wöpmd‘,
RR U a en a
IE pe rpanaunae ned ee usa ep smnipe ebae Be Ser
ohgwar ud un ufudibpmd‘, mpotg quntmd‘ bi -fmpı mmp be -oygep- ap.
Beta Sehne pupäp > Eetjups wuilenp > ehpnep ling, Ag Ay Kakenz
> Kbempı apfıg be Sebmmmhr. pugap > teygp fuel’ tenzpp: pt dhehgjb Abımf
& upumumaibnenm dl porib, — uphbr Cpugep degebpe Pb kewtf ugpkı)
mr phmply s Imre — berpfra. Tuppe— tufhp — pumlpfe 89:
II. z-% Guwgly & wbafndınfa -ubtp- > be (lb op (wuglujpbt >
badgper) be perl — Fenpl& Fe ou — ap pweahpp 9: Urtete-dehs op do
upfünd” 5 mpruguftph- fir bhbabgwiub pum. bi
IV. 25 > 2 erfimd pumf dd, mp munb, b werke}:
Pag pa wmwahpfg jean qamuhalı Suybphup Sugphgubpp usmd Eu fpuilg
SP Stupbetp, dh ung, qunub bu fumy. op- (vigu > pehmey: Samy >
Sermip. wbäpbe > die. dig > el: Sfüg > SE (be Gag)
Rusuäugtshpf dürft mpfo Butt qpfonngnfd het guctful‘:
Zhjf mp puppunmd (uf zuöinfungku 5 Jerhufaite trwugude, eplg
punupup [Fren] opfwlthp wpgbu mbuup Jhep gugugpmwd punbpf db9:
600000;
aa)
SD SE TEURER
Rn APNB. ANKYUUL AUFPNRNULBUG
Zuylpkie pas, pm pin Gunufnup, [den wndmeg, pump pS- lim
gun) biwmd bi Uyju bF- wpelhuunp jun. emo, -ere wundını j ‚fi Shin Ip Swilk dan
nbıl, ap dp qununefı Tube jbinnrwhkplu emu, “wadnr, ‚f db9, mliu Walde, Ety-
mol. Wörterbuch der lateinischen Sprache, 192, emo pwnfiu mwhı U ju
pagfi Gumupkup [BE pwnfubphuß be [DE bumewinhpkup MI Em] bs Sul. pn.
em Slam ermaur ueupkmk akekpp SER ee hmm Ende PgELN (me
fu @& Suy: p- plant un Sugbıp. *emkh bi
Zuylpka Sep ofgelupup Sauntımıy , uzuihufmfFbundp mhhzud ppm] ‘ % dw
nme fe uber den flüge zum hfud & pam far uyugbu due habt
rg Te a Een I ee, ©
a no a La a ne
Duhuyı gup&bage fang. sed“ Iptup uferkr. npnfsbake Sugkep- I prugs
Zuytp Auytuapug db) Pb hp bnfomıh Suylpkup dad. Sin. Sup. op <*munm
pwap Stgbıp. *am-orbu pum Meilletf, Indog. Forschungen, 5, 531, Sim.
guebupbt Mp-sp-o ‘op, br uyfb:
Zuph E onephlo YuufowSuybpbn Abıp Stgbip. *Eem-nobh pwgunnpkj , Sulılın.
WLLa TEU-vO Yanpıky , Shybıp. *jem-nolb wn. Suykıp. pl". tem “Gunpky , (yaı.
Töp.og):
U juwku LanfuwSunbpkuf 32 Suglıp- -mNn- pwgwäuybwhul fulpbu *mm un.
zung » heim mm fmedip Supbphup 9 5 Bumgub br fh Stgkup.
mp Zuybunapug d9 hqwb 5 opfimenp bhpgmf —, Prgubu dhpeybolbu v—r
pum fin Abakd mbunitp: Ruyg pinbmt hpimp Tube wawug h Sb neqqwlß *em-nobu
gun bad pp, Sun. Yzwtulm[Ibwb Sunlap jun. capere ‘pnbhj,, hi
pl , pelaumngd , fin. capire ‘pedialu ,:
I
sSutsLE PbBVR ONnPLPELUL FÜpbe eP£bPhVb VL
bh ENnuz, FPUQUVTBUVUE
Ppekpkuf 9° Guyepkus Gad Suyb-
peu 69 Pppbpktk spofumnkug pumpe
Shenugomwne hai weht ulp bp dhow
gagallı Fajmnn fEkwug Epfae oepwunkır.
— Flwgejb dinfoman Epetibp be mp ıfo-
frwanı [A fntohp:
1: Swgaje dhafmunnı (fe tuhpe ung
In, npnlig Jowy [rouw& L Nm.» &s Nunbyı-
upb! be nprüp‘ uhk wbhufnupun, kp bau
EUREN EA A ee
2 BE N A
ut: Uyu ıınfuwanı (Afetitbpp, pum Mb.
ergepufer hp [ne pe Sünegayk po 500 mw
ph u: 2. Ppfummu br Ip pengeenpne Pi
Tussfrunyundiuhut Lundanulug MY Zuyng br
Pppug Jugupubhuit phulmlgm [Abu up
bofßugpmBbundpp: Ugeqfup fonfoumnı[Fbutg Gupgbu bi, up opfluwl‘ Zug:
pur Pre: snyuah. — Suy. by» Prp- bıkr- — Suy. per» Prp- ef. —
Say pr Big ide — Suye mens App ber: — Say hetnlguihrl‘)
Be tminme — Sue up men App kon Erik — Se berlin)
Pre» terlelup) bes Uzugfub pwabp np bphm- peqnebbpmd dEd m Srungapt
gym[dfet mebbgng pwabp bi, Jugbdh fınfowan [Ffeibbp deut hp pp br
Ibqmewpubufui guugm Sibpaf u app Ququgmgufe Stnbrungbu” unugfruf gu
abpp bp gb znldb, np bofmunm[Ahwtg hu:
2. Vap anf [Afnlhph weg Ki, np wbgb möbgwd bu uunndahuiı Fur
hutufug I, Bfdupthpm bi (Bar pphpm Zuyumenuib punkt gun, {bpb
700—800 wmupmı ui dhfngfus Uyg zepwußh Arehphbk Suykphuß wrgwd pwnhpp
zuun Suitofd hir ba Le Uwnbuit ung auf Gumupbu glm[d fa dp Spunu.
I Ska Zujbrkb be wrush ar-tbr- Monb. ZZ: Möinkpupup, Boyd. 2. P- Ybınplkub. Ugg.- Ww-
hard, Z wannp wP- I W277 1907 :
2 Sbu mt Mempiker Serkyss. 1905 mupum. 69 120. Shwmsrtruperh Hentmmfpetthr Su) be Rumpt
de) AL-: Sku bwhbı rb-- T-th-L zwpwfdufskpld , Qdbıntpw, 1907, (hu 37. £9 933, fhrrbehr Fe
Besppkk ıkuntkeem gerufhpu—pb=tehrn:
326 SnLL- YL2ULVABUV
puhwd 5b mpgbu': Puh Suybpkuk Bpphphuf wngwd punhpp np Sulkilumupup gfz
bu — puyg 5g Jupdmmbfh zu gb — Aalen Ah] huge gülmemd I:
Aepfiz wg gef Kine [Ah dp Spwenupufmd bip [Ahhe Brekpkuß dEg
Suylpfuk fofswnhup np pwahpm Joa”, puyg Hmglüup ou wu we de
de Sun ups pumbpp be Wepwgeje qfengm[Hutnbge ru undgguhrm] » iu
gun ug bp [:
Zbppbn qgupkpm dppogli Popp ban-b Suybphbk date und punbpp behtg
gapSwsdn (Abu balkon] bptwitp pudthz kplm- anf:
1: Zuybpki punhp ap plpSuimp qupdubn [rn umugwd bu [Fuupp hqmPh
gpk[ö% prpnp puppunthpmd db» opfhuf weder (dünstmnp mmmdf ), deböer
— pubfup), ben br ug)» kerbt — op), db (mfg) Bed:
PrgSuiımp gapsmdn [Id wmugwd uyugfub punbpm [Bup lfm gehe hi
2. Zuybpbu phqSumep Gl qunumulub puahp, npebp [Bgphphuf wu tu
ul qunumupuppum fi 19 dinwd ku hr unbquba qopdudm [Ad dhuye m bfh:
Ugugpuf pwahpm lup Lehm zum br de gln zum fe Amupp puppuntbp
pin wd bt uyu mbuubkun] :
Puspäbun‘ (Bpehpbußp d9 Suybphth ofowahu punkpme npubp glthynd "Ip
wbuhtp [BE Wing Ip pdf bpkp [un dpßs
1. Shgb br wbäh Suybpbt zuunndh umthkp, qup opfluul” 1ertrkr (— Un
qpkwu qfuq )» Ubpshe — Vepdhe gleq)» Mebrrberke- (— Pebgerbe dba)» UEr-
u ra
2. Zuybpkt hpobwhuit puwnkp, apabp diuutumnp Smduufz guchfh (Frpkphuf dd
be gb App methtung » opfiunl‘ tertenmbr (— pwphhlugub), pr, dr (— due),
re el) et
3. Prumuielhui, behpugapdwhub, wat bh puabp, qup Ange Fngefmerge
npbak Abu] off wnd & br nprtgdk zwunhpmh Smhutfze guehh ppkebtp-
opfunl” Sr} (— Shpt)s #05 (— gu)» br (— whh2)> Bett (— wunfib) bad:
n Supbk uyu |bppbn hupgb pwnbpt Wu np Shaw dınfaun.ne (d peibhp Fu Bnupp
kant) Suybphük, br pub pwnbp qupamd bh [ppbpkuf dad“ uiınp uw ul“
je pwppunfi di, pung waupbh bpim tupgb punbpu u Gupbunpm[Bbbh quuph
bt be ge[B Ati Suunundg krphme pegmetbpm Auytuluit opbuptpmd Sundkslu-
mufulı glne (Ira:
Dh Kg Hhegmf Jbppbn quphpm EI Suy pwppunühphu pwnhp wugwd I
Brepp puppwntkpm, uyu duofe Guphjb b& demtuiuhz ph guuß dp Cunlpuikp:
weh zuguufp bb hai qunumühp ap Sugkpp Pppwfrou Fur puyg Kypbuß
geqme dangmd ppm] Subgbps® (plug fwoumd (Appkpbufe HI gen te usht
pugliufde Suybpbu puabp npebp qfepun hp diafuuinguefie Punfwhhg Fnupp Fnqn-
Tegbwtu bon, gb Puppe Foqmfmpgp PBephpktb foung Suyuh phpuhh ud
Suybpku puwahpmh zum] Hpimbzuug be quäntp Ip qepdwdhr qup epfluf‘
' Su hdfika Uatetrmfet Feartmdem, Zuumnp 4
2 SEu Phor-fe zupwldwf[sbp[ls, 4 Onıba, 1898, he 24, 69 449, Zesbrhhk debember Berhr Brek-
a cn
a
|
|
ZUShFbUR onPürbUl, PÜRbE PrLbrbVP DES 327
Degahfuy domuhuy 2b gbegepwgmpfiu Suybpp Pupwlwou Wu he mbgbh Borpp
Ingrfmepge te qupdwdh zughnyı Seqelt be ul Suybphb pwakp, nprtp ul.
Suibofd 6% zmfurfuy mbgkpme Pnrpphpu puppwafib:
Irierer' beeblü npbeh dinimnp wbgb Frrpp Inqufglutn gmuf dd ww.
unfap guitunim[Fhunde Suybphb pwahp hp quibmfi, dgl je nbge qua
Fppwpwuh 5: Ugu uqupugunfie db9 play Buff gpaufy, Atze Paul wyugagah ,
BE ug Soqnfmpgp Guy & Sugquedmf bi wbgbur gab [Ietbbpm mul Bppu-
gud br bi uyg frub ywinkunun fp Sb daypluf jbamfh puahpmtn day du Ip
qwöb qbn: Uyzugfußktpm HI zum wngud hp Subgfsufip ul Sugkplb dir
fun thpmn , np ubpnebgk ubpmdg ausm md bi, opfünh Var oye=, betr
Vrerer' eb de Say Saqfmepgp Ib Swchanten Afrt Ip Yugb Ir pluutuilen-
gup boppunkanitm [but ph fr feug unge zum wggkgm [fe gepdwd br Pe
degrebu webgl zum bofnuingm Fübp powd Fra np:
DEE fuhr uyu kpbp wupwgubbpl üg dehp qum[Ffıt mtb, guf np
Pape Inqnfmepgp qupbpk b dee Zugmet Shen wropluy gift m Gllulga[d but
9b, Plwbwiwpup uiınp jequht u ofnfmunm (fe powd Feuer rp w
ıküufs Frgugbu np pmmd b gfe zwi, derp up fe gkmibh puglünguunfip denfe mund]
dkpfiufie:
Pppbpkuß 9 Suybpki bnfwunbup punbp Shmugonkpm umnhd deup f Suplk
ubmp sine znld by kehme phamebhpm dp gymldfet mnhgug Guyg de dapı Auf
Yıfait punbpk, opntp uupubbpbuh gud wpwphphuh wtgwd hu Sun umupugbu [FE
Suybpkub BE Bppbokuß's Zupg & dan wabory ut punbpp dhuyt np me gquhh
Guybpbüh wlgud bi Appkpkup:
Zuybpku pwabpp (Bpphpkußp wgwd wubh‘ Anıpp degmefb pp Auplulut
op£phcbpmeh uuınzurktgm] * hd bi danimenpugbu Supwunnptkpm [us Enz demfn-
len ntühp, mpnüg Sunliop gupkgb & uwScauk; gu dp opbhpuhp: Up Srzufn-
fone (Apetiühpp zunmh I np dinfwwunm (Autibkpm di gbt uuunzuäße Shungepı
bofowahu punhpm, npabg wlwwphkgfrp gogrwdße uhgep: Dam uud np din-
fewnm [Flik Ppbüg Sogupaihuit npnz zul [Fbrtuhpn] hp wupapnzuf
SPühpkos Uyg Stgunpafum [fu bohpp Sbnbekwjihpn bi.
1. Zuybpküuk (Bpphpkußp wigwd punp Barpp qnfe Auf npihpm Guliu-
Autom (Fhut opbtpfiu hp Supumuchf, open Tuufuungunnmn [Bft wpmehm] babe
" (pedfd) Auytmenpthpm?, ufugbu np bh pwap [AbfRle Auftumnp dp Gp wupne-
Tuhk, popp Autumn npihpt up bp Sunlaräugbhpn] (Ahlhteh Ip sbalunefh- ger
1 Pre Po: Da Yakzbg - Yoaybkisupmaf Zebgb- Ufwspkmß 1911 Veyalı — Werbo Shwgbug Suuliopht
19 Spwenwpuhud Suykpkbk ıbofwwnbu guth dp rpkpkü punbpkt ahı (5) pwanı que yepgkıb Polenpr
Suykpkuk denfewnkup hp Sulupb. Suybpkdb ge- qupuhbpkük ohwubup & kplme equmwg db} Wr:
? guyuith komp [Bppkpküp Ag duibp (uwpbr JE) Aubwenp Ip Sulupmfb = cn 0 mm, bi Ablke
(wppb ai) Auytwenp hp Sulwupupu ppm, be, bi br opug bo pukmf Wnugbtp Suulgub IFppbeht FA
(sl) tur (AST) rwnkpmd deph kr mpmet Shgmedi dp mwppkph EHB (31) -eitr (ie) Heer
(135°) pwnbomd dp Auybmenpbu: Unwpbb bb pug &, kolpmpgp‘ ang: Prwg bb wmwpnpnplpm Suliag
gng beb, dblp dep gopmwdßt Hd kr geemmgug gun uguille ME} Tzwbwhub Kup dpwb göfnd dp" uw
äbum] E£ı
ge
328 snıLL- FUZ2ZUVABUV
epfänut Ser (— Suuafh)s ehr (
Kat) bed:
2. Tun uirqund“ b{FE pump Uno faul [Ahfbe Auto zupwpntuhk wu ,
Unpbdt peoynp Suitp Auybunnpbkpp (FhfFheh 4m denfunefiie opfinut‘ teedtt (— Inkl),
Hd = rugeh)ı Hell (— ge Paib) bebs Amgumpt Kuckpp (fazibu nm
vet! gemfwaitu bmEbktf, Ir dubdug‘ Yenfuwitng HSLRF), wrzue zen mein fpliag dünn.
Tun Ne re ul
3 Que Jeph Eptme oyumugbkpun MEY Yimamıpus re rpm pm
fon: [Fb unbe) Sugbphuß = urtunapp bp rafmwinuhmf (ppkpbuh pwug & (k)nf -
bah Su br E dp dfnfuuitumlmefin ug bad. up opfiul‘ Sumut‘ Yppuy Sbrbr
Gert" Yin Sept HERE“ Amy dEREr bet:
Ugu bmfafıme [fr vohpbt gun füy Pig pwahpm deu wbgl mätgud bu Auy-
bar nptlpme. aupfz fon [Bfetiuhp up: Mb ung ofafum[Ffrthhpp br [BE pur
quäuyübbpee ıpafafen Fühpt m inform: Hühpps nputp fohum mezwgpun Ynydkp
nchfio, Gupkgb & baby dep gbmmguy puwnmgubhfib ME) way phpmud pm
pacb deu:
Gmwgag, pumkıp zus mpns md Eu Veralheys ÜEpuwsefa ns on
Eine pp Tengag apple rung EV Se Slam sale nme oa van an el
Bro el Saufen Jo jı Up gg mp & wa zulau Luger Eee ee
Aumbpacb Suyannum ppkpkübbpp orgqwapmemb bu wpbediaku Suybpkuf upmu_
wubıne Fhuit Gurke ı
zudhs )» bsbı (— hl)» brht (— Phr-
Del lehren) — Ute zubpms 2 een) Ur er ae
ET Tr EEE ee a we
je Ben Tabkee zn a a en
a ze Re aa an Ükpwamfny Zuy: qiu quugfe Ye Dosen
Pp- Dp- Bot Ipkulg- Pau dhtSapunf win:
HE fu [fe Up (an SUR DIT, pre El EEh)E LEBE
Vyfus 69 268) #5 yogwenn mer ahlal (EÜEE). — Uchrmeh (pay ıp)s
&bufir wuuh ıfenfu unten bb, put. — zs) (kermkr). — Opfinuf:
qeoußl be a a
3161 (bp). Ubwpwn: Y'punıfı EI (mernd). — Mail” purhpu, DEN
gb slalı = wmpunn fu): Bespaffrangfe gear eu mer
UI (ru). — Um db qwapwd' (un. eefal Abe Sr
er: Ufu ef dnfumefms np zwun
a a EV en
ea nn
RN gpbf6 pnynp' Se Puppen ihpne se kan
& but PnpsuSug puppwnfi dE9 5 [zul
ee Bere sul
SET (oppellur). — Umumumug ı bob (dbbaup)e — Fuspiumibunfi Guıg
I kr — Ube: dp Prpiumpgu funnbp, np bifımbpf
Pe I . wild t Y’punı_[ ssbzil „ode z il
= funzap Sur; lenzap od):
KIN (unbud). — Urwssudy Ypı gap-
ZUSLbFhUVb ONPUMLbUL FÜrbf Rr£brhUb TER
Yarınnı fin: Suybpbd Perfpht ın-
fewn drug :
Syn (derbe). — pwgmeh (puidwpbght
4):
mar) Uepwnegz une ge ge
BRERTE A ReEN Bang JE Inge
en a ne Er Ze
pw Kuufte, ap pub pubp gb: Suybpbh
Denen Ey
3 (er) — Fee (—
paguı l-[Fuir). bad dp Puiunguep
pugml Imgmud puidupkabun]
alpin md
Bel derrb=) — Bagpranfı Sun ht Henpanuıd
munugdunfugen: Zur ulupup Bepmbät
VULETE,
AS, (deriearehr). — pupbhhtguit:
Zuy qunumuluiı Eupibbpubr Abb
wndbnLwd:
u (FEREN)- — Abk
Sy Cr (teeL dLes-r)- — Mn,
ungbh:
<liv yo (4m 4ib+)- — Zwenı pajbs
Sulng ı Sun wbapup Suy» Ersbt
wn tn:
Fuyn 3
22% (de_me-r)- El 1 de
wi). dzwbulut gnpdfp dp» que Ge
gwzlh Ip Skphnewd Sagbu Jeuybh,
ss (Pabuef) — pen wgkgfh Yhdayı
pupahius : Zu: gend pwnbu:
25 (kr). — Amber, jrzw juli
(“ pr) bj Sun wbwpu Su . rL+ Pas
nlu &:
ir (eh) — Yerngft Suypf bet
ehrbsar que abqwgbe Zst up Aral:
„Lu (Se-uur)- = Zur wuup :
329
Sl (Busnmrn). — ÜUgarguy Pbkbı
aan Se ur Ar a a
unphpluk; fofowabu bs puyg [Ppgb-
phof 9 butomtm Ip Bnıh Suyl-
phüh ıpafsunbu (Fuß:
Suy qubequgpg Dub dp Anebh:
Ös > (Sk«k%) SR — Pa 2.0777 ı
> (Sr) — Shpf:
&& (bet). — Swhı
en (di) — SLR gap opflunl; Zpumup-
Eifer Ei — ame Spas
ed’»> (Ser) - — Somwg » Snfbı:
ze (mb) — Vak weh pnynpwäb
zepwgbdp gunfpbm Gap, qPp Say
gpeqwafp ut Ip Inzh:
= (EN) — Guphüh ab: Subrbt
bu puma ws
gun (hr) — Dapgwd fuugng ı
gwudhz :
A (br de — hp:
se Geh) —Gpr2:
15 (emp) — Aura:
des, Was) rs re
a (ebrtEr6). — Uuppflug:
u (ebobt). — Baufe:
due ("peib). — Gufumek:
alas (aber) — Page 69 ep-
dpogmwd unfu, npmb Suy puppun -
a
Ju (dbibt)- — Guyub:
Abb (Rbehir)- — Prmup: Ip Bp-
Bots Ypbjlg- Ppuybhusnpun uyu pu-
I kn LE 2 LE
qeud kr onp uf bi (krDer wur
qwugbu dep Dpfeo=pie Peluunp (mr muy:
be from Gpunh BhPbanfiubpe
gunnnch npglpueh, npabgdb (ink Fb-
RER TE
(sek). — Yulday:
(a RE
330 snı2-
us WER) ei Vlwpmems Ainanı en
a ET
er — Ya, (Bunkp:
ES (Hbrbrhr)- — Aunpzmp:
LS (ibodkt). — dal (üahauf P-
inınnd ):
35 Fee). — Pe fdunn:
es Fe) Als
a ee) Wa waienyonis
a (ker). — Falling ı
ae leere) Ewfunzuns
I a ee ul
a
EEE SE Up Yoszejn.
I (ehrt). — kusbptufg .
qequfun oMufublpmeh WEI qpmmd
Weise Lnier2e
a a
Zee (Arbr)e — Vmpwg, guppuilng:
Nr De Bat Ypkıkg- IympbenSopuen
fnwswäh 4_ Ya wu
FYULSLUVZbUV
Pre: Geber Yps amd Banken bien;
Suy» Per -£ Eu, ap pum fs ww.
120777777777 bı prbwgpoufl; Jkpäbgnı
Jplı ki
SL (brfkt). — UVwpgqudf:
zu (3). -—- Vaud:
bı uydf diugl, uquypılı bi numuylulı-
han wpSckumnun.np , apa Suykpkt
Iglu Ypubd:
Ir; rk). __ VW usmuli
BEREIT 22 2 94 (eumeprı Smunepumt):
— Vump ‘
U Geber) — Duff
EINE) but). — Zwgnih. nenupbwbllı
qrp&hp f apnıhı Jowy Ywtgpukt Ywpdp:
A ae
Ja (m. arum):
Be
Hittitisch-armenisches.
Von Prof. P. Jensen.
Von erheblicher Bedeutung für meine Lesung
der hittitischen Inschriften wurde es seinerzeit, dass
ich in einer Gruppe — y—z—x für einen Titel von
Königen im Bereich oder doch in der Nachbar-
schaft des damaligen Königreiches Cilicien einen
uns überlieferten cilicischen Königstitel Ivevvear-s
(Syennesi-s) erkannte. Aus diesem Funde folgte,
dass das Zeichen x s oder ähnlich zu lesen sei.
Und da dasselbe Zeichen das hittitische Wort für
„ich“ bezeichnet, so ergab sich, dass dieses ausser
etwaigen, uns aber unbekannten Vokalen lediglich
den Konsonanten s oder einen ähnlichen Kon-
sonanten enthielt. Das erinnerte alsbald an das ar-
menische 2« (es), das Pronomen der ersten Person, um
so mehr, als ja noch heutzutage Armenier in kom-
pakten Massen auf altem hittitischem Boden wohnen
Aus der kleinen hittitisch-babylonischen Bilingue
des sogenannten Tarkondemos und einer hittitischen
Schriftgruppe in Inschriften aus Djerabis!, in der ich den Namen der alten Stadt
Karkemisch erkannte, konnte ich weiter mit Sicherheit für ein anderes Zeichen
den Lautwert mi oder me erschliessen®. Da dasselbe Zeichen nun auch das hittitische
Wort für „(ich) bin“ zum Ausdruck bringt, so lautete dieses ungefähr mi oder
me, vielleicht mit noch einem oder gar mehreren Vokalen vorne oder hinten oder an
beiden Stellen. Das aber klang eigenartig wieder gerade an armenisches #4 (em) —
„ich bin“ an, das zunächst auf ein älteres emi zurückgehen kann und auf ein noch
älteres esmi zurückgeht.
Für eine Gruppe endlich, bestehend aus zwei verschiedenen Zeichen für Vokale +
dem Zeichen für s konnte ich eine Bedeutung „dies (ist)“ erschliessen. Diese Gruppe
war etwa a(0) +i(e) + s oder auch i(e) +«(0) + s zu lesen. Dem stellte sich nun aber
wieder gerade ein armenisches «y» (ais) = „dieser“ zur Seite.
Diese drei Entsprechungen für sich mussten schon das Hittitische als eine — ältere
__ Verwandte des Armenischen erweisen oder doch äusserst wahrscheinlich machen.
Damit allein war aber im Hittitischen eine Sprache gewonnen, die zum mindesten mit
ı Die sämtlichen im Folgenden zitierten Inschriften finden sich veröffentlicht bei Messerschmidt,
Corpus inscriptionum Hettiticarum. 1900 1906 (Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft,
5., 7. und 11, Jahrgang).
2 Aus der Bilingue allein war dieser Lautwert bereits von Sayce mit Bestimmtheit gefolgert
worden. Seine Schlussfolgerung entbehrte aber durchaus der Stringenz.
Se
332 Prof. P. Jensen
höchster Wahrscheinlichkeit eine Vorstufe des Armenischen darstellt, eine Sprache
wenigstens etwa 1000 Jahre älter als die ältesten uns bekannten Denkmäler des Ar-
menischen. Meine weiteren Resultate haben dann diesen Schluss völlig bestätigt.
Seit meinen ersten Entzifferungen sind nun zahlreiche neue hittitische Inschriften
sefunden, denen von mir erfreulicherweise zweierlei zu entnehmen gewesen ist: Sie haben
. meine ersten Deutungen und Lesungen in der Hauptsache durchaus bestätigt, 2. aber
meinen Schluss auf die Verwandtschaft des Hittitischen mit dem Armenischen. Dies gilt
nun auch speziell bezüglich der oben erwähnten Deutungen, Lesungen, Vergleichungen
und Zusammenstellungen.
Die von mir gefundene Lesung Syennesi-s (das Schluss-s dieses Wortes ist ja eine
griechische Endung) für eine hittitische Zeichengruppe —y—z—x schloss, falls nicht etwa
eine Lesung e, eine Lesung ’, das heisst einen schwachen „Hauchlaut“ als Lesung für
das Zeichen y ein. Nun aber finden wir in einer hittitischen Inschrift aus Babylon! den
Tatbestand, dass eben dies Zeichen in einer bestimmten Gruppe nach Belieben verwendet
werden und fehlen kann. Daraus folgt gleichfalls, dass das Zeichen, falls es nicht etwa einen
Vokal bezeichnet, nur etwa einen schwachen Hauchlaut oder Derartiges andeuten kann.
Das wäre also eine schwerwiegende Bestätigung der aus der Gruppe —y—z X
erschlossenen Lesung und somit eine gleich gewichtige Bestätigung für unsere Lesung
der ganzen Gruppe, somit auch für die Lesung des Zeichens x als „s“. Es wird
also bestätigt, dass Wörter für „ich und „dies (ist)“ im Hittitischen beide von
Konsonanten lediglich ein „s‘ aufweisen, und damit auch der altarmenische Charakter
des Hittitischen.
“Der Lautwert me oder mi ergab sich aus der Bilingue des sogenannten Tarkon-
demos und Inschriften von Djerabis. „Hinter“, beziehungsweise unter dem Zeichen dafür
bietet diese Bilingue ein anderes Zeichen, welches s. Z. Kombinationen bezüglich der Lesung
der hittitischen und der babylonisch-assyrischen Legende deshalb sehr erschwerte, weil
es bis dahin noch nicht in anderen Inschriften gefunden war. Das ist nun anders ge-
worden. Dasselbe Zeichen erscheint in einer langen Reihe von Fällen in den Inschriften
von Emir-Ghazi?, T Stunden etwa östlich von Konia, und es muss völlig klar sein, dass es
hier eine eigenartige Variante für ein gewisses, sehr häufiges Zeichen in anderen In-
schriften ist. Von diesem Zeichen aber und dem ihm in Emir-Ghazi entsprechenden steht,
schon weil es in ein und denselben Inschriften verhältnismässig ausserordentlich häufig
vorkommt, durchaus fest, dass es kein ganzes Wort andeutet, und dass es, falls es einen
Lautwert haben sollte, allerhöchstens einen Vokal bezeichnet. Das wahrscheinlichste ist
indes, dass es überhaupt keinen lautlichen Bestandteil der Inschriften ausdrückt. Daraus
ergibt sich nun aber ohne die Inschriften von Djerabis, dass in der Bilingue gerade
nur das Zeichen, das wir mi oder me lesen, allein ungefähr einem me + jedenfalls e (!)
der babylonisch-assyrischen Version entsprechen kann. Somit ist der Lautwert mi oder
me für dies Zeichen jedenfalls im wesentlichen jetzt, wenn möglich, noch sicherer, als
schon bisher und damit ein Wort ungefähr wie mi oder me für „ich bin“ im Hittitischen,
das an armenisches %4° (em) aus esmi, vielleicht mit der Zwischenform emi, anklingt.
Wertvoll ist es nun ebenfalls, dass neue Inschriften dem Anscheine nach die Gestalt
auch wenigstens von zweien der uns beschäftigenden Wörter jetzt genauer erkennen lassen,
und zwar ganz in Uebereinstimmung mit dem durch unsere hittitisch-armenische
Theorie Geforderten.
ıL.c Tafel II, Zeile 3—5. $
®L.c. TafelXLIX undL. Uebrigens weist das darauf hin, wo wir wenigstens ungefähr die Heimat
des „Tarkondemos“ zu suchen haben.
Hittitisch-armenisches. 333
„Ich“ erschien, soweit phonetisch geschrieben, bis vor kurzem mit Sicherheit nur in
der Schreibung „s“, welche uns in Unkenntnis über etwaige Vokale des Wortes liess und
„ich bin‘ mit Sicherheit nur in den Schreibungen: s + mi(-i), beziehungsweise. me (-e),
oder Ideogramm (Begriffszeichen) ' für „ich“ + s + mi(-i), beziehungsweise me (-e), oder
Ideogramm für „ich“ + mife). Diese Gruppen erscheinen fast, beziehungsweise nur als
Anfang von oder im Anfang von Inschriften. Nun treffen wir aber in der ersten Reihe
einer Inschrift von Hissardjik * eine Gruppe ife) s mi(e). Das dürfte es nahelegen oder doch
vermuten lassen, dass in dem hittitischen Worte für „ich“ dem s ein i oder e voraus-
ging. Nun aber heisst „ich“ im Armenischen es, mit uraltem e vor dem s!
Auf gleicher Linie steht ein Anderes. Vielfach nennt sich in den hittitischen In-
schriften deren Urheber einen „Hatier“, das ist Hittiter. Das Wort lautet in den In-
schriften etwa Hat(iJ)o — —= $«j, (Hai), das ist „Armenier“, im Armenischen — und wird
geschrieben Hat-o(a), -t und auf andere Weise. Diese Betonung der Nationalität findet sich
häufig gerade im letzten Teil und dabei mehrfach genau am Ende der Inschriften, so in
Hamath (Hama), Djerabis®, Marasch‘, einer Inschrift aus Babylon ° und bei Karaburna ®.
Es lag nun nahe, ein Hat(-t) m(iJe+ i(e) am Ende einer Inschrift von Djerabis* als Hat(i)o
emi, das ist „ein Hat(i)er bin ich“, aufzufassen. In der Tat findet sich eine derartige
Verbindung in einer neuen Inschrift von Marasch !°, in der in Z.3 ohne Frage s mile) ie)
Hat als s mi(-i) Hat(i)o, das ist „ich bin ein Hat(i)er‘, aufzufassen ist. Nun finden wir
am Ende der Löweninschrift von Marasch '' ein Hatto(a), das ist Hat(-t)-0, .... ie) m(!),
und es drängt sich daher die Vermutung auf, dass dieses ö(e) + m eine andere Schrei-
bung für „ich bin“ ist, dass also das hittitische Wort für „ich bin“, wie hinter einem m,
so auch vor demselben ein i (e) hat. Im Armenischen lautet ja nun aber das Wort für „ich
bin“ &/ (em), mit e vor dem m. Ob ein i(e)(/) m in Emir Ghazi'* und in der Schalen-
inschrift von Babylon '® dasselbe Wort ist, lässt sich vorderhand nicht ausmachen, doch ist
es durchaus möglich. Ueber ein häufiges, m geschriebenes Wort, das namentlich in der
grösseren Inschrift von Hamath '* auffällig oft an syntaktisch gleichen Stellen erscheint,
können wir uns hier nicht verbreiten. Die hittitisch-armenische Theorie würde eine Kom-
bination mit armenischem #4 (im), das ist „meiner“, nahelegen, eine Bedeutung, die
wenigstens fast überall und speziell in Hamath überall vortrefflich passen würde.
In diesem Zusammenhang mag noch erwähnt werden, dass die Bedeutung „dies
(ist)*, die ich seinerzeit für ein a(o)-s oder «a(o)-i(e)-s eeschriebenes Wort am An-
' Menschlicher Kopf oder {so in der Löweninschrift von Marasch, 1. c. Tafel XXI) Ganzfigur eines
Mannes mit nach dem Gesichte zeigender Hand (!). Letztere Schreibung* jetzt auch in der zweiten
grossen Inschrift von Marasch (l. c. Tafel LII)!
® L.c. Tafel XLVII.
s Eine Schreibung °-+i--’, die ich früher auf Grund der parallelen Stellen 1. c. Tafel II, Z. 6,
Tafel XI, Z 5 und Tafel XLVI, Z. 3 feststellen zu können glaubte, existiert wohl nicht, da nach
meinem Schüler W. Prollius das zweite ’ wohl sicher mit dem an allen drei Stellen folgenden
s zusammengehört.
s L. c. Tafel V.
> L.c. TafelX und XI.
® L. c. Tafel XXI.
? L.c. Tafel II.
8 L.c. Tafel XLVI.
®» L.c. Tafel X.
7,c Tafel LI.
ıı L,c. Tafel XXI.
12017. c. Tafel L, Z.4.
18 7,, e. Tafel I.
ZT. Tafel, VI.
334 Prof. P. Jensen
fang einer Reihe von Inschriften erschliessen musste, durch eine neue, ganz kurze In-
schrift aus Nigdeh ' bestätigt wird. Denn ein in dieser Inschrift sich findendes Wort a-s
bildet auch hier das erste Wort des Textes. Diese neue Inschrift vermehrt also die An-
zahl der mit „Dies (ist)‘ beginnenden Inschriften gegenüber der anderen Gruppe, der
Gruppe der so zahlreichen mit „Ich bin“ anfangenden.
Dass die zwei Zeichen, die ich « oder 0, beziehungsweise i oder e lese, Vokale
darstellen, ist über jeden Zweifel erhaben; auch ist es als so gut wie sicher aus den
Inschriften selbst zu entnehmen, dass eines der beiden Zeichen ö oder e und eines «a
oder o andeutet, nicht aber mit Hilfe der Inschriften allein festzustellen, welchem von
beiden Zeichen die eine und welchem die andere Funktion zukommt. Doch gestattet ein
bestimmter Tatbestand in den Inschriften in Verbindung mit einer Glosse bei Stephanus
von Byzanz (unter dem Worte Adava) eine Vermutung in dieser Hinsicht. s—+ höchst
wahrscheinlich r + einem der beiden Vokalzeichen bezeichnen ein hittitisches (vielleicht
vom assyrischen scharru = „König“ abstammendes) Wort für „König“ oder Dgl. Von
dem auf althittitischem Gebiet fliessenden Flusse Yapo-s (Saro-s), dem heutigen Seihun
aber sagt Stephanus, dass er auch Kotpavos (im Griechischen — „Herrscher“) geheissen
habe. Das sieht doch so aus, als ob entweder !apo-s dasselbe Wort wäre wie das hitti-
tische Wort s-+ r (2?!) + Vokal für „König“ oder doch wenigstens damit identifiziert worden
wäre. Hieraus würde sich wohl ergeben, dass griechisches o den Vokal hinter dem Konsonan-
ten r (?!) des hittitischen Wortes für „König“ im Nominativ wiedergibt. Damit aber wäre
festgestellt, welches hittitische Vokalzeichen wir a oder o und welches wir darum ö oder e
zu lesen haben. Nun aber ergibt sich dasselbe Resultat aus unserer hittitisch-armenischen
Theorie, und speziell auch aus den drei oben besprochenen hittitisch-armenischen Gleichun-
gen, und zwar aus jeder einzelnen für sich immer das gleiche Resultat. Aus der
Gleichung: Vokal + m + ähnlichem Vokal, — armenischem &4° (em), vielleicht — älterem
emi, aus älterem esmi, muss als dieser Vokal ebensogut i oder e erschlossen werden und
darum als der Lautwert für das zweite Vokalzeichen ein Lautwert a oder o, wie aus der
Gleichung Vokal + s= es, und genau dasselbe ist der Gleichung Vokal + anderem
Vokal + s = armenischem ais zu entnehmen. Diese Lesung der Vokalzeichen steht aber
weiter in voller Harmonie mit allen unseren übrigen hittitisch-armenischen Gleichungen:
Wo wir im Hittitischen das mutmassliche Zeichen für ö oder e haben, entspricht ihm
oder kann ihm wenigstens im Armenischen entsprechen ’ oder e, und Analoges gilt von
dem mutmasslichen hittitischen Zeichen für «a oder 0. Uebrigens allein schon ein voll-
gültiger Beweis für die Richtigkeit unserer hittitisch-armenischen These. Eine derartige
Uebereinstimmung auch im einzelnen lässt keinen anderen Schluss zu, was immer auch
die sagen, die von den hittitischen Inschriften und meinen Arbeiten darüber auch nicht die
bescheidenste Kenntnis haben und sie doch verwerfen.
Es ist schon eine Reihe von Jahren her, dass ich zum letzten Male über hittitische
Inschriften schrieb. Seit jener Zeit bin ich wieder erheblich weiter gekommen, mit Staunen
dem Treiben verschiedener Männer, so des Engländers Sayce, zusehend, die ihren toll-
kühnen Entzifferungshumbug der grossen Welt der Laien vorphantasieren, ohne sich
im geringsten zuerst einmal mit meinen Arbeiten auseinandergesetzt zu haben. Andrer-
seits habe ich aber, vor Allem auf Grund neuer Inschriften, auch mittlerweile manche
meiner einstigen Annahmen und Schlussfolgerungen als Irrtümer erkannt oder doch
wenigstens feststellen können, dass sie zu modifizieren sind. Bei der Wichtigkeit gerade
dieses Punktes benutze ich diese Gelegenheit, um zu erklären, dass durch Erkenntnis
!TL.c: Tafel LIT.
2 Sn
Ag 6 Se Kur
Hittitisch-armenisches. 329
eines solchen Irrtums heute wohl eines der Haupthindernisse in Wegfall gekommen ist,
welche einer Beschäftigung mit meinen Arbeiten bisher im Wege gestanden haben:
Ein Zeichen bei Boghazköi', in dem fraglos ein Zeichen für „Gott‘ oder Dgl. zu er-
kennen ist, ist allgemein mit ähnlichen, aber freilich nur ähnlichen Zeichen in anderen
hittitischen Inschriften identifiziert worden. Ich konnte mich jedoch nicht hierzu entschliessen,
sondern glaubte, in diesem Zeichen eine Hieroglyphe für „Land“ erkennen zu müssen. Leute,
welche jenes für durchaus unstatthaft hielten, glaubten wohl, dass diese meine Annahme
allein meine ganze Entzifferung unmöglich mache oder doch verdächtige, weil dieser
eine falsche Schluss alle meine Schlussfolgerungen oder doch deren wesentlichste falsch
mache. Eine Stellungnahme freilich, die durch nichts gerechtfertigt war. Ich muss aber
heute zugeben, dass zu meiner Auffassung des Zeichens kein Grund mehr vorliegt. Die
fraglichen Formen können, wie mir ein immer genaueres Verständnis der Inschriften ge-
zeigt hat, sehr wohl überall „Gott“ oder „Dgl.“ heissen, sodass im hittitischem Schrift-
system allem Auscheine nach gerade nur zwei .Klassendeterminative‘ (Zeichen für
Angehörige einer Klasse von Personen oder Gegenständen) zu existieren scheinen, jJeden-
falls aber gerade nur sie bis jetzt nachweisbar sind, nämlich gerade nur ein „Klassen-
determinativ- für „Gott“ oder „Dgl.“ und eines für „Mensch“ oder besser „Mann“
Als eine Folge dieser Umwertung und Umdeutung wäre vor Allem zu nennen,
dass mehrere Gruppen, in denen ich seinerzeit Gebietsnamen mit dem Zeichen für „Land“
davor glaubte erkennen zu müssen, vielmehr Bezeichnungen eines Gottes nach diesem
Gebietsnamen enthalten: So erhalten wir jetzt einen Gott von Kurkemisch, einen „Karke-
mischier“ und aller Wahrscheinlichkeit nach einen Gott, genannt „Kommagenier“, ent-
sprechend dem berühmten Jupiter von Dolichene in Kommagene, auf althittitischem
Boden! Weiter scheidet das Land Cilicien wenigstens vorerst aus den Inschriften aus und
es tritt dafür ein Gott, vermutlich Zurko, ein. Und Anderes mehr.
An den Grundlagen und Haupttatsachen meiner Entzifferung ändert diese
Erkenntnis aber, das darf und muss ich hier hinzufügen, nicht das Allergeringste.
ı S.].c. Tafel XXVII bis XXIX.
w
SNUSUVVEU uueNnAnunV 02UL5NnNB
UNFUFLRS FFNRU + TEL PFÜULBL WTULFrWTVÜRNFNAFPEBUV LWFUS
h 2. VBPUBURr UyhvbUn
1904f, pp Yarunı Fwmufpbh “Tomupnfbh Fupgdaufz br fep bphwufpme
Bfrtäbpp,', zwin wlsunmub bh quibg Bufgutiuko Yurfbanbiau Okbgen deh qpme
Alrüp “Puibfir dpa pur Abus, Jeuys up Ip gbzuwwlepe Tone] ep ka
uhpm (Abwüug Ur qlunın db9°: Aug bo qmp: Supfikp Jbppar bee una Schandg
Abapu wafı Vwmnbtwgupuifu 10. 648 Dhnwgfpp p SEE qupılau bzlupkgf Set
6 drppfh Swumewb‘ hpotmmfui pnfuguine [I bunlpı Sbgbwubf wm gef Apkp
Gumuwöbbpp. pugg danugfp pofFkpgudp Sutugeg gb zuemnf, BE De gepeeh
grad 64 wbnbp be wpgbetp bu Badfgwitku Yuld. Okukgeny dannuig:
. 648 Ihnwebpp (Pq- 151: UVbsafban 16%X12 uf), umugaws
1898: 19 Neyab u, Seapmon dlkyz Üsekirunpupsufe um] See
qulmfbudg, Abbe unbgbu wbabo gegwibp ppupf" wtpufbbane qupkud ki
ngbp: Iyme[Iku Fundainubhp uSuiofb 6° wwbukz] nphefgb slzwmubugpm
Alrts puyg gran Pßetn‘ pnppafp, ke Shngfimuguin Seihgsuhehpukpp SG erze
PlgopPinufar [Au Ip gurgpukb, Blpkru apa usa US ERS ehe
Ypbay Swrunbı gpp des delete fAhrtyypr mp day, wma be dep MB. 317 Abm
qebu bg :
rg ıpp) dee slamumda. U Ufe ums ÜnEpsuungpgen po Az
gedry dpu & (07. 15= —IATp): Uhgekui alas Er ueugg u eusun Eee
np uydıl Ip uhuf Abmwaßpp A. Bbpfdkn, mp geabgmwmd bb Shenbaku gpar-
pp:
Py- 3a —Am. “Pnhannh Uunnwöwpwbh Ukltenılhıu babhpärh- Yupshd
gulaiten [Afen dupıyapu Ju putwban bu wa fa du u pfimb puphme[Fhuieeee:,
IE Te ea ne ln NE
be Sprwerupuupaud SR Umpafukus, Gerunpkas, Aupsng d29 1 pays ler
dan [Bfuin unhjb Sfr Ybpkruys mp Shqbtufe Surhakurje yzutuplt Dlenwgpug
fe Uquänuhmefi Ip. Uuone md put:
ı ZUur- UWU- 1904 £9 262, 304, 353, 1905, 19—22 bat:
2 humepaikt Bertinpr, Spam. yo U: Befubihkub, ]wpwpzwagwn. 1899-1903, &9 1112:
3 Sup. Ebbe. 1907, 49 9-12:
* 2 uldlin« wur. 9, Swb. bu Gallandi, Sp. Yrpdng »p: ULemnewdwpwih, Coloniae, 1690, I.
723—724:
or
SsnlZ. O2UbEhNE UNPUFRRS FPNRUTR TE 337
fg» Aw— bp» “Unnhl [Uumnuwbwpwbp) wn Diwgp kpenbuunp Yu
wunnuwön[dbwb. BryF qupilvgbug bil br Sfnugbun fi uqummn[Sbbbg gmudilke..:,
MWugpubub 5 Kunfu Sbußbutp za Ahnughpühpme BI, np deplE Pp. Upubgh-
zeqep&ßr SE Ppe Uummmdupuibh br dhpfb Ppr Opeuugeny Yplbuymfr, be
Verfozye ap Ing 9 u mumwd hi:
q: Tw— Im. *Bunwqu Ununwunbwlb wwgmudwb b ıbunu Ppfumnuf.
Up Yarfu gu gute... br Or» Im—1Op- “Buunwqu bpblnyptb wwzunudub:
Pad, helfe ua [B ft Gun mgmite ee u:
Zbppbu bphm gpm[Fbrnpu‘ uyubu ulm 4m {hmupkpfi Bu Sutitku OA
tbzunyı be Swnofd In wpgEb wywapmfFbung fppkr date Bofguttne. * Umbinn.
pam bat ns 2 Uephpbainh opfmuffi 19 0 Sum uhlzen (Bhpk b
Imugpbb nıgld Pilwd pn] uydl Guphjb & dep Ahmungpfp deuyit wuguk,
uyu uuluni uyuubu.
BULUFU UPURUFSEUVGTV NUTSUVTUV
Dre up Bw ee güpfg diibhangu, fi Sungfo gummgbue, dep ummgkr
geganfduı Zw deg meumgwih fropguupg gb open ff 89 Sun fr Geige
ee pr ke ul appargun erseukry prusenpt
apwwpasuw fi Ulppu fi Una ok) ug pappnpk' qkpfuu que qmeikzo] gwpe-
fun fd but hepay peghhe- Tmmfohfi wgwsm [hundp. mpıybu be npldnjo druyenfe, np
Se RTTEEE N Ze Ey EL MED Er LE
EEE WE ER I a a N I NET DE
Ve TE En 1 ee EI I ET
MPRE VEREIN VERLEGEN N BE ER IG B
ELLE FR BR a ee al el AR EL re u LE a a
Euer slkupang Ave er Veraınau Beuys yenenıger hei By am
nhfe Yapın püg Ulf be Im wirghun fr pwg gbuy... (mu ung. £9 17):
Prufuiugpup zupmtufee Pbuir U9_ fur Ahmugpufet wuppbpm A fetihp,
BU eu Sata ah gEu\ him elwmech Bye mer weppg, June Ohnkes
Swpbrudgh pub) ap dep Spummnupwlud uyu dirap zuın Yrhatı & uyb Summnnı wöfih,
ap Taupnd Unäbrewgen Dunnupugf Vhfun[Ihwt 9 zunm) Ip phpnch zum
Vonfakn Uhetkgeg?:
AB umeugu Ieplehegfan egmpmuhubn Guam fi wndpywgkurtp zusarges
Pq: 10p—12w. (Ü.) Yuub inbwuhh br Yıanub ywiswenpgb any inbuwltyh
abrıdhıt, bı Yıwub pwudwludwh Pwbp bu dhwunpnıldbwb, br wu diopllumn-
pnı@bwl Stunt, bı [OL nnuyku wubıh E dh punılhıb Jwpduwgbyn; Pwbpb Uu-
innıöny:
Oy- 120 —13w. (A) Phuiunpnifdpib wunnwgu BE ne any glnuldhıh
wnwlg wuöhl:
! Migne, Patrol. gr. 46, 1101—1108, $4ifin. OÖ. Bardenhewer, Patrologie, 1911, S. 152, 255.
2 Zpum, Wunbtwgpae [het , 1833, 12 17—23, Senwd& pp br Kb:
3 WeltnrIpıt Duinwpwgf, Y: abo 1730, £9 130 —131:
22
era
338 2. vbBFULRU UubobUV
/Oy- 13a. (9) Yuul waqwhwönıfdbulu Br wlugulwbnı[dbul:
/0q- 13p- (?.) Un npu Sswpgwlbh, ($E wuiu Pppumnup wuhn GE bwl:
+ 14m. (b.) DIE ynpdk bı bpa Inebgun Pphumnu:
/Oq- 14p- (+2) Ywuulb pun wedE Swıp Wunbynyu:
Pdpmfunupup 14p—1dw (Faldbpm dugmbabe bphm Abd ( be no
hepmpuibzhupb 12 Bmıqld) fühmd ppm] yuyaup sb Ab Aerdlh Summe wmdt
wilengpor [Bude & hr (Ab shayfto ghn mpfz Sunnmwöthp ups Bundktuje bu
‚9: Swan wd% unlgnmpuburı Ybplsruy ı /Oq- 15 Yp zwpnhwlach . U. Ufdwluuph
Bwnwqu UR Eppnpnnuldbwld du durpduunnpnıldbwl Apnıny wuwgbuu plinnkd”
Uphwönuug. Uprg mg rag gupupmehumupup, +++ Kurp ulm ubgebh Pep 5 69
ähm wapfus apmd undengpubut opfile mehfup Vannbiuugupufu (0. 629 Drnwm
zofü 9 (Br: 92 —107p)- Uhtkenpeh ungwgßpp‘ erppmfbt mepfz” bapwgnjı
Fupgdatım fen dp hp vbphuywgbb:
Ywpbjt 5 & Supik Su (gfp pibr FE Sunmmdbhpu wnngfr Bnfs. OA-
bhgeny bb — fügubu dbüp ip GupSküp — gif np ua darufeh Ip ugeehufı Senf
Dhnugpfio 9 ophefgb what [ßeh:
Zunnnewöthpmdh wind pp uyu fgpge Sul bzuilmfuntg gb tplanp
thunnnıfg Smu, Ju gb Tube dufunpg bphim gpmefSfrehp wbulnd bi, br wm.
guy ng np hpiug mepuibug wbrbg Odhkgeny ppm, guußp np Ubulenfhbu Opf-
Gurkp zugmdunfsoun day Autgmd 5 winge Umgmsnfungbu Tufuugwgufupft dEd
Tunlı uyu Summe wöthpp bp qintimchf pigSunp funpwapay dp mul, mp Odbbgeny
wbntn pwguyayın Upuibula ud bp:
Uye bg unbe Sutpubzbn wbep &humnm hy bbppfo wuuyggp. pm udpfl
(FE pilpatmeug, [IE map, BE degud be BE Jerdaugbu FamubugufFhetiikpp dp
habil je gplien, np Shqbtmpud 5 *Diggbl” GpkumfF fung, Sul
Swbofd Kunp. Unjb [ul gb wuhufp gwnuhui Uno [Ihetühp bptnupfie Ed» opf-
teufühpn] -froufg wchrpg 5:
Zpwnwpuhbznf RD. qupm wnwpfh gumnpgfh qpmumd wunm ws wpuibubuib
uyu Gupbunp Swnmewöbhpp, dep Mnyqumwlp zE Muß Funliutuhutßg Ipaluufut
Iörpfpübpme dE9 y np zum Stanchbpp hptug wwnfg qdeg s Dfnf punwufpuitubg drug
wibag gpwluib wphbpp Yhunf wndyn] :
Pymmbpu, fhzybu pnofwtqzuim[Ibrht qqupb br Swgwb 5 Full dp, bpp
mup (b&uputn Sfr hup Suy Smgbh deu (np Wrphmmnpolbrb Lfumdandg
plug 9 Bufgutäuku Odtkgeny be Tonupmf Yupqungknp: flug buufdbui be
Suörgunlaiuug duuf (wouwd bnp unmp dutpunkenten (Bbudp>: Uju ing Ponupnfb
foupkpkt jbpkewn Sutmmb kfnp, [BE au YbShwng bunlaituud qpmmd bu unbe
bphubagdaiup wpbeug qpm[Arübhp” uyu qupgun.
=) Bnfs: Ofubgpkn,
BE) Tonupnd Ywupgqgwybunbu,
! Kerr Ußeteob, 1899, 69 27-56:
? ZUUr- UWU: 1904, £Q 262 bad:
BNLL- OLUbERNB VNPUFLRLS +PNRUTR ITE 339
+) MPunnwufnui O&hhghlh,
+) Naınumfunad VUnupnfih 3
re eu afnje weyugugus fu Ae 4 pre Afruns. que. Tonnm‘
euer Arne, Yuhneniuhs og u fg bs gung ah ie
Opbemwlwbug, Kunp, gap Mwpfußp Ugg: Vumnbtwwaupubp Cod. Arm. 131
Ibawgpf #9 gem be Spumupwpud bp &. U. Usghpkuie 18076 (np wähk
ra eignet eksun Semjenhu es pareeakpen):
Sud 5 ib 2 gpmfAfeüp Tonupnfae qummefuip Okuhguny *lggbl
bplunı Bwlwtug,, Kam, gap 9 U. Bofubipkwb Spunnwpubud 5 Sbrphft
Eee (a bag, Ey:
Aapanısud Ip Gwehiunbfüp > qpue [A fele‘ Okübgen Japgwmybun[Afıın, Aue
VEITE Kress CE LE UT a a LE
le Suıkupfep ı
Beulouepfe: ren pn Ehen, gap Oukgfu "zupiugpudn. [den ar-
BeceiE", wlyager & guyuop:
rg REEL RE ET a ER u A ie
Be Kuebn une üfef fu Abpwphpku; nputgi dh 5 mktene Timapmeir
und Umayulutne[Fbue, gpmewSpp>s Une Puh BnfSurku Ofubgfin gps k
bpenpg gemeldet dar mpdb dbrepfh huge [Ahr dp hu Suhofd 5 dbgk
„yungeyulnud Umbeuibnu Tilumnwußpp Jipyfabu gemsmspfe MI" "Aüzyk
be BnSutı Milamnwnubp wubp 2, [ouphpnf *
OnfSububu Odtbgf, (gabe bep deu gpmfhulg MI, mulı Smu hp hbp-
fuyuitzuy funpw[dunfwg dhup da, Scan umpp Supg qprewdng, bpldm md ıpfub-
unfuyubfuiı wangy ubgen puhpmf » puyg um dhzwm Guy Suqet Jenyı qgebb qdmem-
elle & Summaunly [(B5 Subofb bp wdhfunpgupup Butug Hdünnbinungpm [ru :
IE (pt be [BE Tonupnf muwd bh bau Suybpktufron num gfjbbphu be gppkplt,
ba Suywbbpen zuphfiu bhpple: Un uyu mezwapmfdbun updunfp 6 Odtbgeny um
froupp. “Puh ig wit wuhu, pugkp Spwbupbu qm qbl wubj. bh wpgbep
deppmnbnbgeg bo ruml mpumbummpehhg uirg guy and, be ug qpbda, (42. 40,
mg. 18076), aha ng Muay met Wonupnf ‘ 19 16—17. “Yupdbil (IE Sununımfı
be npapkun ng memup qailih he qpbdar gb gel ondopkgmr (Pig db] meuneggu)
why qebpwhugbufte f dipgmudu,: Mb Odbbgun Se [Pb Tonupufoe mngbpt Yunl-
Tuuplkin Fun pfB iyanldf, qpu wöhkpoch, npnbp jun. Suibofd kfib (phüg‘ Mkogn.
pub Pu ffb splubungunf wzwhlpumfe qumumfroum Afebuhpätr Punff Ulyugp-
Abi Odbkgeny be Poupofm ga] dupbjb & vayb ug pwnupab un wplpn [dfıh-
uhp danntirzh (ayuybu Wang» 19 — dhpmd. Map. 242 —243 bıd)ı
! 2 dl. Fr. Macler, Catalogue des manuscerits armeniens de la Bibl. Nationale. Paris 1908,
BR ie geeglmtp ku u ditpunlastem [Fbrtp ınka ZUUR- UWU- 1904: &9 266:
? Zpun 2. Skp-Wipngkwb, Qorqwpzwuwen, 1902 (= UPUPUS: 1902, #2 368—400):
“hob 3 “Bodum. pelmunwuhph Zuyng Wulqbirub tonummfutmfsheh wzwpd zuunz dir
Kowbuyn) Pwdbfb Ppbunnaf, bed gpmwmbdpp, qrp Spwwnwpulbg Wepwgbn bu: Sko-Wlrmgbwtu 18966%
(UFUFUS: £&2 192—99) :
22%
—_- di -—-
1
or
a
340 3. vbLURU UupLbU%
Ruyg Ofubgery Jeuy‘ cininmenpungbu wrudbhuz Suunnımdbkpn 9, ugpud
£ dutuuitg Ybenopfmu Abe gung:
Apzunf Whpbeug Zugp L pupmel apgdlausze u uE Eugen
dinbtugpae [bu II Sunlpununnp Töentgfeu Afıgelgugny "lub Ugulpag,
(De Sectis) fngmewd qum[Ihetp‘. np gewhubu gungmwdp dp bp bbphuyuiuk‘
Oxubgun wm sbhuy SumnewSbkpp. Sudkılamm [Int shnp mghe zum) phphy
Gau. fügubu Nhpbeu, balı Tonupn] Yupgugba Sunefd Lyws 5 Afemargager
shake gprwspfb: Zu Fupgeaitufuis dünabbugpnfFEui uefg gepgpepEue:
fenfe ppuy tele ugu qpme[Afutp — npmei gartmipeu plug Fl Bud wiphmeeuse
np fulpwgpm [But — bBE on dp jzhpleuin hub udgengpa[Fbundp: Me zugpm
[Aka mpbuinf b be uje np Ab Bnfzutithu be BE Tonupnf yudufı Ur Supg
zprmdng poprpnjbb app Fupghabo [Afruu mehf wu gkrufpe, pub ap meulp
Hp uyuop“ Uenkıpaitnu Uprthgeny be ung Abnpki: Upybn U. Ulduimmuf Sum
pr Gphfe Burpghaun (ftp hp gugphbv (BE uyunfuf utimfuunnsu gbgphp plz
Eifnzuzeun ie En Dungm eui
Unwpbhug Spumuputne[Sfutp Gumupmwd & degb Sutofd hub Aha wanf
(@. 648) Yeuybt: Ibawgpfi MEI gpzwgpufut wu wgm Fühp guügun gut. puyg
Ubtp gaqnı zwguitp uyuufuflp uppwapbji dhuje gugmufp m qgqguapubut Fell
bhpn be hhowgpm[Ifrvb mega Suph Sunhuphgurp, Ihawgufh pufdbpga ws hlpk
udn wigud Yywtuhkgf Sutofb [Fu dbg ı
ZWUUV SbDUUUH bh WUUV BUVSUSNEV AN SBUUVBLh Avunkh@hhv, bh UUOV RPUFUVVUV Rlvn bh
WTNURNAPAREBUV, bh ANU0V WULWVURNPNREDUV SbUm, th MR NIPALU UUbln BR Vh Fuvnhehhv
TULWVUSBELNE PUVIV UVUSNKENE
An. [dal Gund” N EHEN Für ınb un. [F bunlp p: uf" qb frpt whäudp been] LP ee
buld wlayfı ’ bwl” [ Sumupwbug Sur unkuul wbäfrtıu Jbpäbgku qm bı Ingh fü
dh mität be Insb zwtgunnfis inbuuikjb pum [Pfad
Upy Push Uunne 8ny fnpifinglrug ns Juzweu ınbunı [d eu felatbanb pn.
het Luny qb uu ns «inpılf wndar] s u) wn wgwip Ingb bı gJunpu » bı 2
gupäbug f inbumlfı 1273 inkuwbkjf Euay gb ng qudltayı danıdfpuulı kun. s u Jjub-
Surmnulı Jhwgun‘ gb Tunkı. ınbuml kıu [= U amulı qb quhfget Eurn. gelını [I Irwlu
‚Bübyn] fr Whetk, u dl zunäfe fepmel” wa gön[dfut dep: Yun gb füpt
PATBY? Rurufit buylı wäh «ap dien, fepa y pum uud“ pdf‘ “Furpdpu bleı Pwuh,»
uyufibpl“ wlufndhnfubjk bı UunaLwd au kolı, gab “ Munnmıwd bp Awlhı ns bı
app UOumnıwd byte‘ Jyuyuzu wife Jun apbyngus Yu gb bı ul E mubjb
pirı [Fe Pusbfi Uumnı dny bı ygalSunnulı gem] FrufP he, gb ns yet Suınulı ap
' Migne, Patrol. gr. 86, col. 1140 sq.
4. 2. hbunnyd: - 10. 2. nwWpd: — 14: Brf3- Ur 14: — 15: 6rd45- U- 1ı - 15 2. dhwinpntinjus — 18. 2.
b ywuhnßhiu:
-5b —
—@,
be
e)
D)
40
45
SsnıL2. O2UEEHNS TNAU+LRS IPNRUWL TE 541
Sumumwbuwg pm [Ahrtu p dhmel wnäfe Summe be funumnfunku bi Uyu-
beb Beus u Pe dpwenpufdfrt be u ph & dinpilmenpne [After Juni gb
re npre[Fpen epäkpe Aperb umnpogk, u: Ab un fs dhpäbgmm, que nz
ee 24, Supöneibeus fi dapdhu, ofen ein dünpg qikunophju gel felarl.
geb» bee we gb Sept jbühr‘ por Smeph qdbuenphju zuyabbı Zuyunuf br un pph
ubepkg yorterre PrePe gop wa Unehkhunn gpbug, defubu be qılk gun [dfet
hiepföugb Ruibfb Uumm&ny be wuh; uywgbu. “Ip EEE apng dh pin. fEfr Auibfi
Usa dry mut‘ Im pwgnguühdp nz wu] [thin br geliupiinitufte, (pp qup-
Lean: Fbwtu hp pwip begar Ju weesn Sungkup | guoame dknpu ERrE
de püns Ef hau & Aubfh, üpıgbu ba, Gunmupkrug dp gu” qbulpg nebkund
Bye BERN Te ER ne el el a NR kg
a ar jeel@pen paiephertnp warn ua ger El weze
er ger eg jegem ku, Ei Hp kapkp Flngek pur genmupkunge
Ber geisefafen Reif Peer anıafun Yapgkaugı de [Er este wu
fir bplp gem, ng wlnyumenzu bp wnuig dopffemgkyng wahr quyus npn] be
pr wäh Auifie Ummne dry wgwenupup unbe] nz Gupdfu fü mhk]: Uggbu
er etupfina) Re gumppuaf, if ep plim buitzu folgen Spule que) u} Pe
kwbuhkp] wa wliähunapm Abu: Pol np wm Pkngnpfumb Jequmpubuib uam.
frstfer ga‘ yopkpapg Bf eyugbu ph bpwühziu Uepeq. "US prafhfeh
Auf np E wi, uyufbpt“ Taju (np Pu Juni pay umwgun. uyu, b{dk pm
Ben Damon ng Wut qubäu yuymbh, be 5 yowampulı an; wlluugs u yam-
wupwlug pin [Bf tu zuüdb Auiufi‘ undkühedg mbouiihjb gu] „De qugu bau, Bid
At ff Auibf diupilewgan wabh;, uyufrghb EIG dpugun fp diupilup. fu plm-
PAfıt Pubfib zupguphie que] Pig Kupkingju ng hppkp yudkpk umuglu &. Pal
Apbumnu gupgwphjb siapun] zulltujub (mmwnnfwbhre br ug gb qubäb mul]
yuptul“ pune[Ifrt mung, gb qunggb nz Guphfie guhk, qdipag wuäßh Fi pm
Ahwins Up au unnegbpb br hab Mipilinitug Puibfe pi dpdpb dfunapfie
Img, gb wuäh Puiufte wlapmfnfukie pn. fd bung uiek kakı dhupifunje, br Uumm ud
Kup Ile, be dp Uummmd. Pain shupdfo In br fo püm[Bbnb Pupdk nz
bopnfulgun, br dupgb wunn wöwgun. br nz fbmpnfuhgun geupt pln[Ehub, u
ne em:
Pal bfab uunnwbn [fein phm[Fhunde, Qui” dag babe, dual dep,
gu” denbofohgun - uyu ng phun zb & bpphps Muh uyu (Pb Pub Uummmd f
uupg äh Pop Abwguyg qlupdfb be dinpg ombuuibhjb kalı, be pepup mal
gem [ft dhiupifng” zupgupuhßg wıla bgler uyu [unmunfwshzb bi um gb bo deay
bepwpuisbup wbäßh Dppapgm[Fbuitin gunmwpkun pnzb wort Dppapgm[F bw Uu-
wmarwmd gap: Muh ummmumdm [fd Sumupwlug wuß) Zunp bi Mpgey be Suquy-
24. 2. Uhhbunnu. wnwpbu Ip vppwgnncmd ww ni, “Unıyhunnvy. gu getwrbu guwgph Dobxsvoos
(- Suyg. moös Dovxsvoor En. Ts Aroxaroaoewv) uppwgpkjb‘ Unılluunu: Urgucöb unlfa Migne Patrol. gr. 77,
244: wmwpehp [(Fupgdwtn[dpıth & Shop Twpwuduug Y-Qeıbu 1717, EI 419 mepbz (Fwpy Satemı[Kbsw de Ian
Injb Sunanı wöp Tube Shinld: Yaıglı Swlwdunnıldtuu JEL 162: — 2. uUbljubı £: — 30. 2. Awuhı diapduwennju:
- 35.2. Ihenbnb: Wultwpheeh Abenbafou Pfeqwugwgen Wu Unwunng gpmewS&pp, Migne, P. gr. 86, 1253,
nıp hp gbzwwwlk een Ybepab gbzber Bowpn: — 37- 2. gott: - 51. 2. wubwt: — 53. 2- lunuwndwuku, &:
rer
6
65
70
342 &. vbFULU UUhLbUV
faul; mepope ög wahre by gb anna udn Ber gem [Fpeih zuyıbk br Zuyp dual“
Ppgb gunl Zugf qunuibätum.apm [Früh umnpugnb; Muh ummm wm [Bft go.
pl gung pume[Bfet br fo dhpuy bepwpuibgbup whäfe Sudlibntmpup qupgp- be
mpruglzu ddinpg fr Muppfihr Gun” u fg un Smihaitenntu pin [Afrthr Juni gb Uu-
new & np qebmfdhen Uumm dry meh, be dmg np glupgy: De que hl
qupen b gb Zugp be Suglı ng Peg pwbfe Sugapghgui Mupifiibiyge, puyg drug
f Suön [Hub br (enpSpqulgm [Fitkt:
PPWTUPPAAKEHRV UUVNALEV, mb N2 »N3 AUNhMhhv UMUVE UVAhv
Ip babe be ng guy pimefbfeh uibmbäe, be ng guymefdfeh wnuilg qfıling
— unit gb zubäfte be fr ghda built qyme[Aheh be pumfAe — u ng
gupbunp & qujumufl” ap ph dflleuiten dh wie dhumenpbup Eu pn [Aßehpn Per
ab bepwpwbgbeph qbep whdh mepajb umuuygb: Buigb Gupug & Pdf wild Fagn-
deyaje wuhu ng wnug wuäfte qupm], be ng mupapb puduibkup wid nk]
Pepmpuitgbepte up de be dnfe wilde‘ ynp ıfenget‘ bpfmegb dfwgusliagt qm] :
TEE RE IE
Uyı weg Putofie Uumar day we — np kphmeg pm (Shutge whkt bqbe —
bog dh bo püme[Bhuige Buqwgneguibb wnug wuäße gu, benz u br ug
nebhy white, be ds kpphp unpu br bppleife one pbühz uk, un dzwopblun.np
bphngnetgt, wäullefüulzb be wopwdbuikh Wk gem] n5 puhwblu bi delle ,
ba dr Hanie une [Fbue br dp det apfnge phürg tk, ug dh be Try
wit Pu fup be Tal dh br Gunmupbun we gap]: Ye gb nz nepajb fu
pr} gupghgun bi ur dupdfu Puff Uummdy, be ng u wild habe, puyg
guukih Puifte. u gerpmed” uupg be wtuhfgeh wu dhugyg br gutglug
bı wbituuguyg gupdfius De fu uyunpfl n5 wide Fr pump beong u
bu u wit. gb de gbppapguefFbih Subugf un wtän: Um Pb ng Surgla
78 ku wungbg » sphfiu 2777 7 Ppfumnuf wmufr Luufu f Sunpk ygunw) gu qgunfi-
Ihur f Uncukh. pr mus dleq » 27) Sunetr wawlg wläfrtı y bı dep wuldp älrq ‘
klFk 2) phone [d fr wnwlıg wär ı Y mulı qb win qzunybu Sunebe untl“ wufı, ar
zualpm wlähy Unjlı HTiayn] phnr[$ freut: Uy wtf apıylu Jhnd Auf Uumm day
zung whäundp usnumtrgud bphfit Sunehrpls bı ng kaleı juuhjnwd [7172177 Füs ,
u phar[F fe Just bphfie kalte, Unptıyku bı bpbaug phm[I bwgh wu Jhun.n
pkgnfu ‚juntyne-idiu +b: wy ng Guspuug wnwbug * Dı uyubu yeptud” ya tanpftu
dintrun Suwpgubl, np gdeq b Shbpänewdnqugt, b[$k‘ Pnargb® phar[F feh wnwlg ml.
fin. wuwmugnt.p gb‘ Rep bı ıbbfafı Uapı Sunehe 127 bı jzwai-hjn dü ıbufı uläfrı
mn quuykus
ZUUV UNUYULNK@BUV bh UVUNUYULNKRDUV
Uumıı unqwlwabn. [I bus kphnıu ınluulu qeazdk- bı Yngh yuluun. Fü unu.
hun [F fat“ bep q.puwng ySupun. , wfwann [I fe, guup ı phehban fü hı duzy ap
61. 2: huba... diupdiwuwgnju: — 69. 2. dbwulwdiuju: — 75. 2. bı dlauu diupdWunju: — 89. Swpgwuk
gilbq:
BL
BNUL- O2UbEhNB VNFUFRFS +PNRUDL TE 343
gu wufı a ıdupdfh Shwund, fund qlı hurıhan bplwg qusu ul tu: Mut bphpapn
qundbug un. bp fd ul Jerng Innnfbufı kp» np bı Jenfı unyuluadlını [I fe Imgbgbun
100 inbuuihhr qusualaını [d fh nur
Upy ubsurulunı an mul zıliopılfu Shwadt, berbe wblhenph Bnıjbuhk bı
Fuyfıwbh, , pun un ug bl inkuwbft [I E Ayılmpfın , gb bplung gudbtut fruglrı glas
bı et ng Yplrug‘ ng Sunlarngay dp E, bı un wgun.p uf ur 721277 Uumpu“
10 A 170127777 nun pflawhwupt‘ gap bı. funpSnrpr » bı Yupdkun.p bı ny unnı qfı.
hmppugun , una ng ıhphgun. hupıy » DT plogar buy ‚gupngl php: U
Jirınu guunugl ayunpfıl; wunn ph» Ing n$ ıbbbgf php: Aul pun kphpapy
ınbuuhf ungwlultını [I bat uibungululı 17 dam Shbwndt, uyufibpt‘ urbunupulunı bı
wzupd Haugfih f ding bı zljuf dhuSnch npıyku kı wuonn wdwggbug Suppu
110 un wbrbgf deq » faul auf Jenbyng yupm [I kath bı pumn ung bh unbuuhfı un.
hurını (I bat urlsunugwljul ub dp qkup du Shbwunt: gwbgb hı dep ıhapifngu yepni-
ht bı Swbrgkpäkung Na wbungwluln. [IF fe bernf ip Fünifls zZuapStrug bp,
yeptad‘ frpt kafrı Tunfnwuhfgel yuupnı[d bus bı wbungwlulbm [I bu bı wlufunnı -
(bu dkgıny » qb “ Mupın E, wulk, wuywluilnugn: fu ununpfıl qglumı, qwbungwlur.
115 ta [d ıh, :
UM NPU 2ZUP8UVbV PP UVAV APKUSNUR UVDN, bBRR DAUUUV
Undn Rusufi Uumm&ny DEZ kp bı. whfuwn bı wbhr bı wiehupdhb. faul
dinpifiwgur. bı knlsı fun tolrung ‘ yawınmwdn [d4bub gap Jhzın kp bı f dirpifingt
zup kun. bı nıbfı qbupunı [d fat kplmıg lm (I bwigt, npıyku bı Jbehmeu uni.
120 (F fen Ausb, bı Jul uyunpfil; Jh bı LI ul wuhn PL wunn won [dB budp
hı Iequlyulı «hip ln [P Trundp , inbuubljb bı wlbunbuwbhjh, pn] pabwrguunfdp hund“
pudurl, qdh Ppfunnu‘ bplbnıu wläfru wur » hund” m plug gewdurını if plnı.
(I bwlgb, bı ıınıfınfuıhu bı fewntuuhn [I ur ru plgnebul, gap Jay gun
igP wahr:
125 BEL B8NPWP bh b’/PR uUNn2b8uh APBUSNU
N; npıylu np una [Fb unddp puppwbpbh gar) push quyb np f Unrukh
inpifiwgun. per Jhunu dp lfpwg ur Ppfumnu bı yuyul Skunk Imgbgun. Pp uımnu +
gb uu Npngfiukf pwppwlgıhalı [77 IygE bı np Zunfu ga, ySngfıut u pfiownpbp:
Rulı Jhp Ppfumnu ıbuk; hı Imgtrg wulrdp Ruf Uumnı En yyıd Stmk‘ gap Je-
130 anılurpufı Jhzın Unıufit pluhlgun bı Aapdf babı wlufndfnfuhjb » kı un Ibgun haupılf
wunn wön. [I bunlpt. Jul gb “Urdwbhjb «hapiklngt E wunn udn [She ,, ‚ pam pabfh
Uumnıwdanpuufhı ı Mul guSwbuyugpn [ul Unkpusiunpfi Ypepka zehn] un. Phnyau
99. Vaud, bb. 10: — 102. 2: Yptg: — 103. 2. Uolg: — 106. 2.7 Jupnwgwibe deu wıbygnews
E' hbantıı BE Kwpöbwıp: — 107. 2. bu Gplonpn ntuwlh: — 112. 2. Swuntpöting: — 114 We uept: bb 53:
- 120. 2. aunıßhiu: — 123. 2. punnidtwl: — 127. 2. qlbınu:
8 —_
344 &- WbPURU UhhUbUn
wube “Qupfnnyu mul” bu, gb nz Uumnewdh Au umug Mupfinjus be ng yml
Korpdfi f unpE Sulrup wnug Ruf drunopm [bwin hazkjb kp Bhunu Apfunnu
15 Juni gb wlunlunhu druapme (Bbundge np zUumm Say) Ummmbt Pur, br np pl
Yılıı ukumungku dfagun ıfupdfit Inglun Iqbe Bfunzu Ppfwmnu, Vajtyku be
up pwgmdp f Supgt gphglio, bb wumih Apbumnufp Juybjb wnuiäfli drug
frluglu‘ frphuis Auiupb Uumm dry gun]:
Puh dep dy uymybu neubau brup Sum Gud“ wuly, u des np
140 be Put) zuythund wubz Ofunu Apfunnu (ngbz gem: 2 dpüg un I hgun feguf
nepwfum but, op 5 Smgfie umpp gUumudy Swepb, gupldheud” urlın wik gun
Apfumnus Cr ug June gb [IE diprpwghpju wulhu & un dh nz np bphlinkugk
Ibpwsungbu (unpSnqwgu Puh dhzm yhzwaukjlt Up uinmupb °P GEtummm. Uuume -
&y gugwinfdßelie, pain gup mug, qpkuy 5. «lp P ulgewih Apzem E be Un
Gmneumd, ywau) pub gılimplun] qupmual up n5 bp Hipp, mu Uwe m Ep
um. Uumm md wbobuwthe, wipugphjl, wirgzwpzuplgb, Tube ng wm Apfm-
ruf umuög dipfüuibpgt gPzbugf- Juib gb quuß guy up wine wit gupgupuilp
bu dig,: Dub age gb hp wuh. “mut uyunpfh und q,pbg Uumn md Uumm mb
gan» uyuubu (einugfu, gb pugmd wigud Ihpe Probe quüugbng fur uf gSutgbp-
10 Abyngb. Ppp ut gb wub. “Oben uyunpph fi Jbpuy bpkpb bpkchgun be plg dung
Yaslı zufhgun ,» bı ng bıu gen bplebug Gun!” POLLTE plz chiapıp yuslı kp yepFud“
weugun. bi [&b “I qkm Aupkpugeng wg Ummbup br pymp,, Le be ns hun
buy Ef una:
ZQUUV LVPR USUL SURP VUSLLNEL
= » unit ge m) be wid umpwgphige qpnugf: Muh Sup
.
133. Zuilim. Ybepgb Unkpuwtgpwgen [nıqld um pwpbugmpen [dugmunpb Pkoqnu yugugu meggufun
Surunany np b Sep dep Ghumcu Pphumme, & Ybpa Qwpmgdubg, YMeıbu 1717, ER 255 Odtbgk Sue we
mıpbz (Fwngdiotn [de S'ncukı — 137. 2. gwaund‘ bh Swpgu: — 138: 2: buptwda: — 140. 2. bnnıl: — 143. 2.
bowwwmwku: — 144. Zuilin. VS wrwuß Ugkpuwtgpmgen Buqugu bphulwt yuyının[dbwth. Sm. Kumpı 62 69.
wqwghpt nıhh au Gusumewbp Swiluäuyn dep @. 629 bi 548 Ahmwogpug, Sgurvgb guy b, [de np gumwfanpajuh
kp Vuwnemdt put, dwfu pub qeliupfon] quyncumd hy kp Dupq, uyg Uuummd kp wm Uummcud, wuhpkenld
wtzwpgwpbjb gngufı Urt nz Pphumnupg wind wnwug Kupfer Dimnnegbup jEuf, Laut gb Skmbıp wunwlg zup-
zwpwdp bi dugnı — 147. 2. qm wyjun.: — 148: Ywyd‘. BR 8: — 150. Puopmep, $- 38: — 152- Vezd. ag, 1
— 155. Werk. &9. 19:
Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar.
Von Prof. Dr. Josef Strzygowski.
Es war im Jahre 1901, gelegentlich eines
Aufenthaltes in Jerusalem, als meine Aufmerksamkeit
durch die Güte des damaligen k. u. k. österreichisch-
ungarischen Konsuls Ippen auf die Handschriften-
schätze des dortigen armenischen Patriarchats ge-
lenkt wurde. Dank der Geneigtheit des Patriarchen
Harouthioun und des Bischofs Khabayan wurden
mir diese auch in einer kleinen Auswahl vorgelegt.
In der Patriarchatsbibliothek selbst fand ich neben
einer alten armenischen, mit überaus rohen blatt-
grossen Darstellungen der Kreuzigung, der Herab-
kunft des heil. Geistes und anderen Szenen ge-
schmückten Handschrift eine zweite, welche die
engsten Beziehungen zum Etschmiadsin - Evangeliar
hervortreten liess. Davon gleich mehr. Im Schatze
der Patriarchatskirche aber hatte schon Konsul
Ippen einen bedeutenden Eindruck von einer 1272
datierten Handschrift mit prachtvollen Miniaturen
erhalten, neben der ein überaus reich minierter Oktav-Kodex, etwa des 17. Jahr-
hunderts, erwähnt sein mag. Von besonderem Wert ist auch ein prachtvolles Email-
triptychon der Kathedrale, das die Kreuzigung in der Mitte, die Kreuztragung links
und die Kreuzabnahme rechts zeigt und der nordischen Kunst um 1500 angehört.
Es wurde im Jahre 1181 armenischen Stils, das ist 1732 dem Patriarchen von
Konstantinopel Johannes von Bitlis geschenkt, der es nach Jerusalem sandte. Der Schatz
besitzt auch überaus schöne Paramente, die in den letzten Jahrzehnten von Armeniern
in Konstantinopel gefertigt wurden.
Ich bespreche von den angeführten Objekten heute nur den dem Etschmiadsin-
Evangeliar nahestehenden Kodex der Bibliothek des Patriarchates. Er trägt jetzt die
Nummer 2555. Vor dem Jahre 1872 befand er sich im Besitze von Bischof Mkrtie
Tigranian in Dijarbekr, der ihn angeblich in einem der Klöster des Tarondistrikts (am
Taurus) gefunden hat. 1872 hat ihn Herr Johannes Minassian der Patriarchatsbibliothek
in Jerusalem gewidmet. Der damalige Patriarch Isaias (1864--1885) hütete das Evangeliar
wie ein Heiligtum. Mir zeigte es sein Nachfolger, Patriarch Harouthioun, persönlich.
Im Sommer 1907 erst wurde es dem Bibliothekar Mesrop Vardapet für die Patriarchats-
bibliothek übergeben.
Das Evangeliar ist wegen seines hohen Alters seit 1900 sehr oft behandelt worden.
Bischof Sahak Khabayan hat es im „Handes Amsorya“ 1901, S. 33 —35, beschrieben.
Damit stimmen meine Notizen überein. Die Handschrift ist auf Pergament ausgeführt
ante
346 Prof. Dr. Josef Strzygowski
und 42 cm hoch, 29 em breit. Sie beginnt mit einem vorn leeren Blatte, auf dessen Rückseite
(Taf. I, 1) in einem Kreise und auf einem von Stufen getragenen Schafte stehend, ein gleich-
armiges Kreuz gemalt ist, dessen sphärische Dreiecksarme in je zwei Kreise ausstrahlen.
Zickzack-, Ranken- und Flechtornamente, dazu aneinandergereihte Punkte und Striche
schmücken die einzelnen Teile. Die Farben Rot und Gold, dazu etwas Grün sind ebenso
derb aufgetragen, wie die Zeichnung roh ist. Kleine Kreuze auch im Texte. 2a bis 6b
enthalten die Hypothesis und die Kanones; auf allen Seiten wird der Text von Arkaden
umrahmt. Diese ruhen je nach dem Texte auf zwei, drei oder vier Säulen, deren Schäfte
Abb. 1. Venedig, Marc. Cod. VII. Cl. 1.
einmal (Taf. I, 2) mit Rankenwerk geschmückt, ein anderes Mal marmoriert sind. Die roh ge-
zeichneten Kapitelle haben korinthische Form; doch ist der Akanthus zu einem geometrischen
Ornament verkümmert. Die krönenden Rundbögen sind anfangs mit Rauten in blauem
Farbenspiel, dann mit einer Folge sich schneidender Kreise und anderen Mustern ge-
schmückt und nehmen zumeist ein von einem Kreise umschlossenes und von Tauben
flankiertes Kreuz in die Mitte, das über den subordinierten Halbbogen erscheint, deren
Schmuck wieder Rankenwerk bildet. Als Akroterien sind dem Ganzen Körbe mit sym-
metrisch geschwungenen Blättern, die sich an den Architravenden wiederholen, aufge-
setzt. Zwischen ihnen Zweige und Vögel, z. B. Enten und Flamingos, alles in sehr
derber, zeichnerischer Ausführung.
Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. 347
7a (Taf. II, 2) zeigt ein Tempietto, dessen konvexer, mit einem Mäander geschmückter
Architrav von vier Säulenpaaren getraven und von einer konkav geschweiften Spitze über-
ragt wird, auf der in einer Art Halbmond ein Kreuz erscheint. Zwischen den Säulen-
paaren sieht man Draperien, die seitlich aufgenommen sind. In der Mitte hängen sie, in
einen Knoten geschlungen, von einem Füllstück herab, das aus horizontalen und verti-
kalen Streifen zusammengesetzt ist. An den Architravecken erscheinen wieder die Blatt-
akroterien und nach der Spitze zu je dreien plumpe Aufsätze, zwischen denen je drei
Vögel und noch je ein grosser darüber gemalt sind.
7b und 8a (Taf. III, 1) zeigen in Arkaden stehend je zwei Heilige, alle von
gleichem Kopf- oben horizontale,
typus mit braunem unten vertikale
Haar und Bart, die Faltenzüge Die
rechte Hand ist über den Figuren
mit ausgestrecktem erscheinenden Bei-
Ring- und Mittel- schriften sind jün-
finger erhoben, die ger, deuten aber
linke, vom Ge- die Gestalten rich-
wande bedeckt, tig als die vier
trägt ein Buch. Evangelisten. Die
Wenn irgendwo, Lünette ‚der Ar-
so lässt sich hier kade ist reich orna-
an der Bildung der mentiert, besonders
Gewänder beur- wirksam ist das
teilen, wie gering obere Mäander-
die Leistungsfähig- band. Dann folgt
keit des Miniators eine Art Schuppen-
auf dem Gebiete muster, im inner-
der Figurenmalerei sten Halbkreise ein
war. Der rechte Gitter mit Kreis-
Arm wächst ofen- füllung.
rohrartig aus der 8b (Taf. Ill, 2)
Mitte des Leibes hat nicht mehr die
hervor und das ° A >& Bogenumrahmung,
Obergewand st 2 Egpr sondern zeigt in
fast geometrisch Abb. 2. Kanones Arkade. viereckigem
aufgeteilt. Das Un- Paris, Bibl. nat. 70: Evangeliar. Rahmen zwei Bil-
tergewand zeigt der übereinander.
Oben links in einem von Vorhängen gebildeten Bogen Maria mit seitlich erhobenen
Händen in Vorderansicht auf einem grossen Polster thronend, das an drei Stellen von
pyramidalgestellten Hölzern unterstützt wird, über denen der Schemel oder, könnte
man glauben, der edelsteinbesetzte Saum des Mariengewandes erscheint (unter dem jedoch
keine Füsse sichtbar werden). Christus ist in Vorderansicht im Schosse der Mutter
gegeben und erhebt segnend die Rechte. Dieser Gruppe gegenüber ein Mann im Typus
der Evangelisten, aber mit Kreuznimbus, beide Hände nach links streckend.
Im unteren Felde ist das Opfer Abrahams dargestellt. Links steht Isaak mit ge-
bundenen Händen auf einer Art Treppe, auf der oben das Feuer brennt. Abraham,
total verzeichnet, links daneben, hält ihn am Schopf und hat das Messer vor
sich erhoben. Der spitzbärtige Kopf steht in Vorderansicht, die Augen sind nach
rechts gerichtet. Hinter ihm die Hand, die links oben über einer schief in das Bild
=D
348 Prof. Dr, Josef Strzygowski
hineinragenden Zypresse erscheint, neben der unten der nach Abraham zurückblickende
Widder sichtbar wird. Die Beischriften sind modern. Der Rahmen besteht aus zwei
glatten Streifen, die seitlich durch ein trennendes Rautenmuster verengt sind.
Ueber die Zeit der Entstehung dieser auf einer Bogenlage verteilten Miniaturen,
denen später noch die von hohen Arkaden umrahmten Anfänge der einzelnen Evangelien
folgen, soll eine Notiz Auskunft geben, die zwischen den beiden linken Säulenpaaren
des Tempietto 7a (Tafel II, 2) erscheint. Darüber teilt mir P. Nerses Akinjan mit:
„Bl.Ta.
2439 Brsulaı DU: RP: gebger Es wurde in der armenischen Aera
JUedp::. yUemıpu Worzbgb Ybrgep bekgb: 51 [das heisst] 602 [der christlichen Aera]
zur Zeit des [Fürsten] Mousel vom Priester
Girgor in [der Stadt] Avz geschrieben.
Bl. 7b. auf dem Evangelisten Matthäus:
Bud Skwnn PR Im Jahre Christi 602.
und auf dem Markus: 3
Zuyng U: jim Jahre] der Armenier 51.
Man vgl. dazu Bl. Yla.
rnepb Zuyng "WU: ywenepu Weaczkqb In der armenischen Aera 51: zur
nbwnn Swputny Ni .ereh: Zeit des Mou$el Herrn von Taron in der
Stadt Oz.
„Aehnliche Nachschriften finden sich auch auf den Blättern 405, 177, 2355, 236b.
„So die Eintragungen. Gestützt auf das gegebene Datum der armenischen Aera
5l = 602 haben einige Philologen geglaubt, dass das Evangeliar wirklich im 7. Jahr-
hundert entstanden, daher also die erste von den ältesten armenischen Handschriften
sei. Unter anderen erwähne ich hier: Mihran Hovannösian im „Banaser* 1900,
S. 117—18 und im Biurakn“ 1900, S. 459, einen Ungenannten in „Biuzandion“
190, Nr. 1159 und „Sourhandak‘ 1900, Nr. 447, vergleiche auch P. J. Dashian im
„Handes Amsorya“ 1900, S. 355—8357. In dieser Hinsicht konnte auch Bischof
Khabayan nichts Neues behaupten („‚Handes Amsorya“ 1901, S. 33 ff.)
„Im Sommer 1907 besuchte Bischof Mesrob Ter-Movsesian das Kloster und unter-
warf die Handschrift einer genauen Untersuchung. Die Ergebnisse veröffentlichte er in
„Bazmavep 1908, S. 103—109 (Zrwgey% Uebunwmput bpwewwgbechay Zuyng Buhnpuy Jiutney)
im folgenden Sinne: Die gegebenen Eintragungen gehen auf die Hand des Bischofs
Tigranian zurück und sind Fälschungen, haben daher keine Bedeutung für die Bestimmung
des Alters der Handschrift.
„Trotzdem ist die Handschrift sehr alt. Bischof Mesrob glaubt sogar, dass sie
älter sei als die bekannten Evangeliaren im Lazareff’schen Institut zu Moskau und in
Etschmiadsin. Und er hat recht. Alle Umstände sprechen dafür, vor allem die Schrift.
Die darin gebrauchten Schriftarten sind die mesrobianische und mittelmesrobianische; es
sind die verbreitetsten Schriften des 8. und 9. Jahrhunderts. Auch andere paläographische
Anhaltspunkte sprechen nicht dagegen.
„Die Provenienz der Handschrift ist im Distrikte Taron zu suchen, weil Bischof
Tigranian das Evangeliar hier entdeckt hat. Dafür spricht auch eine Nachschrift auf
Bl. 2a, worin eine gewisse Maria erwähnt, dass sie jedes Jahr ihre Schenkung darbringt
im Johannes-Kloster, das heisst in dem berühmten Kloster des hl. Johannes des Täufers
(Karapet) in Mus, der Hauptstadt von Taron, in der Nähe von OZ. Die Nachschrift lautet:
ba Werkudo Soma anne Brfeukape, Ich Maria, Dienerin dieses hl. Johannes,
np nwl funpwö zdf nwpp p gpwd': die jedes Jahr als Beitrag zwei Drachmen
gebe
gebe.
Zn
Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. 349
„Es soll auch nicht als unwahrscheinlich angesehen werden, wenn wir behaupten, dass
dieses Kloster selbst der Schreibort der Handschrift gewesen ist. Der Schreiber ist un-
bekannt‘.
Die oben beschriebenen Miniaturen des Taıon-Evangeliars stimmen nun in auf-
fallender Weise mit denen der ersten Lage des Etschmiadsin-Evangeliars überein.' Zu-
nächst ist die Folge an sich ähnlich. Wir haben Hypothesis, Kanones, Tempietto, in
Etschmiadsin folgt Christus, in Jerusalem geht dafür das Kreuz voraus, dann wieder in
beiden Handschriften die vier Evangelisten, Maria und das Opfer Abrahams. Fast genau
stimmt auch das ornamentale Schema der Arkaden, der Akroterienschmuck, der Wechsel
in der Umrahmung überein, das heisst dass die beiden letzten Darstellungen viereckig statt
durch Arkaden um- Blattornament, in Je-
rahmt sind. Endlich rusalem mit dem Mä-
ist sogar die Technik ander geschmückt.
verwandt, indem auch i
hier der Pergament-
grund ohne Vergol-
dung oder Farbe ge-
blieben ist.
Man könnte daher
meinen, es sei die eine
Miniaturenfolge eine
Kopie der anderen,
wenn nicht Unter-
schiede dem entgegen
wären. So zunächst
das Eintreten des
Kreuzes am Anfang
und das Fehlen Christi
in der Mitte der Je-
rusalemer Folge. Das
Tempietto ferner in
Etschmiadsin zeigt
Vor allem aber ist in
die Darstellung Mariä
eine neue Gestalt,
Josef oder Jesaias, ge-
treten, nach dem
Kreuznimbus eigent-
lich Christus. Man
sieht im übrigen deut-
lich, wie aus dem
al:en gutsyrischen Ty-
pus der Madonna im
Etschmiadsin-Evan-
gsellar durch man-
gelndes Können und
Missverstehen des ar-
menischen Kopisten
der auf Stelzen ste-
hende Schemel wer-
den konnte, der wie
vier einfache, in Jeru- Br: 0 der Rand des Kleides,
salem Doppelsäulen, Abb. 3. Der Evangelist Marcus. beziehungsweise
in Etschmiadsin ist der Paris, Bibl. nat. 70: Evangeliar. Polsters wirkt. In
Architrav mit einem ähnlich ungeschickter
Weise ist die Abrahamszene nach einer dem Etschmiadsin-Evangeliar entsprechenden Vor-
lage kopiert, nur blieben die Flammen um die Hand und der Altar über der Treppe weg.
Die Handschrift in Jerusalem gehört zweifellos derselben Gruppe von Bilder-
Evangeliaren an wie das Etschmiadsin-Evangeliar. Der Vergleich zeigt deutlich, dass
meine Annahme, die Eingangslage der armenischen Handschrift von 989 sei einem
älteren syrischen Kodex entnommen, nicht unberechtigt war. Wir können an dem
armenischen Evangeliar in Jerusalem sehen, wie die gleichen Darstellungen, von der
Hand eines Armeniers ausgeführt, anzusehen wären. Und dass die Miniaturen in Jeru-
salem tatsächlich der Zeit, in der sie nach den paläographischen Merkmalen der Kanones
und des eigentlichen Evangelientextes entstanden sind, angehören, ergibt ein Ver-
gleich mit dem kleinarmenischen Evangeliar vom Jahre 1113, beziehungsweise 893 in
ı Vgl. „Byzantinische Denkmäler“, Bad. I. Taf. ı1—IV.
Pe
350 Prof. Dr. Josef Strzygowski
Tübingen‘. Die Ornamentik ist darin bereits eine völlig andere, die persische; aber die
Art der Figurenmalerei, besonders die Behandlung des Faltenwurfes ist ganz eng verwandt
mit der des Evangeliars von Jerusalem. Wie in Reliefs der Longobarden und irischen
Miniaturen erkennt man deutlich die Gewohnheit, im Ornamental-Geometrischen zu
schaffen und die Ungefügigkeit der Hand für die Charakteristik der menschlichen Ge-
stalt und die freigeschwungene Linie der Gewandung.
Soweit wäre die Situation einleuchtend. Inzwischen ist aber eine sehr wertvolle
Handschrift vom Jahre 902 aus S. Lazzaro bei Venedig bekannt geworden, deren Minia-
turen Merkmale eines ähnlich hohen Alters wie die Anfangsminiaturen des Etschmiadsin-
Evangeliarsaufweisen.
Dieses Evangeliar der
Königin Mike ® zeigt
hinter den Kano-
nes die Himmelfahrt
Christi und dann,
ebenfalls in einzelnen
Vollbildern, die vier
Evangelisten usw.
sitzend vor ihren
Pulten oder stehend
mit dem Buch über
den von einer Decke
verhüllten Händen.
Im Hintergrund ein
Vorhang, die Rahmen
ähnlich wie im Pa-
riser Psalter 139, dem
Dioskurides und dem
Etschmiadsin - Evan-
geliar, unter Verwen-
dung des farbigen
Fächermotivs, wie es
dem Kunsthistoriker
besonders vom Codex
Rossanensis und dem
a’jne
a
Abb. 4 Kanones-Arkade.
57
2
w
dächtnis ist. Es wird
also zweifellos, wie
das Etschmiadsin -
Evangeliar „nach ech-
ten und alten Origi-
nalen kopiert sein‘ ;
das belegen vor allem
auch die Motive der
Kanones-Arkaden. Ist
diese Miniaturenfolge
vom Jahre 902 aber
die armenische Kopie
einer alten Vorlage
der syrisch - klein -
asiatischen Ecke, so
könnten es auch die
Anfangsminiaturen
des Etschmiadsin -
Evangeliars von 939
sein. Dabei bleiben
die Elfenbeindeckel
und die Schlussminia-
turen dieser kostbaren
Handschrift für heute
ganz aus dem Spiel.
Das Tübinger E-
syrischen Evangeliar vangeliar von 1113 ist
von 586 her im Ge- auch nach einer alten
Handschrift u. zw. vom Jahre 893 kopiert, seine Vorlage war aber wohl keine syrische, sondern
eine persische. Seiner Art nähert sich die Jerusalemer Kopie des Etschmiadsin-Evangeliars
in der Figurenwiedergabe ; dagegen hält sie durchaus fest an der alten Art der syrisch-klein-
asiatischen Ecke in der Bildung der Arkaden, die um die Kanones, das Tempietto und
die Evangelisten gelegt sind. So wird wohl auch die Tübinger Vorlage von 893 aus-
gesehen haben. Ich kann in diese Verhältnisse ohne genaue Untersuchung und Ver-
gleichung der Originale nicht klar hineinsehen. Bemerkt sei nur, dass der syrische Typus
des Arkadenschmuckes in der ältesten armenischen Handschriftenmalerei nicht allein-
herrschend war. Beleg dafür der Kodex des Lazareff’schen Institutes, datiert vom Jahre 887.
Wien, Hotbibliothek, Cod. theol. gr. 240.
ı Vgl. meine Ausgabe in den Veröffentlichungen der k. Universitätsbibliothek in Tübingen,
I. Atlas, 1907.
°® Byz. Zeitschrift XIV (1905), S. 728 f.
LI
#
Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. 351
Nach den Mitteilungen des Prof. Khalathianz in Moskau sind die Kanones dort mit rohen
Arkaden in groben, matten Farben umzogen, die bisweilen ineinanderfliessen. Eigent-
liche Ornamente scheinen nicht angewendet. Auf einer Grundlinie aus einem roten
und einem gelben Streifen -oder Stufenbasen aus rot-gelb-grünen Streifen stehen gelbe
oder grüne Schäfte, die blau-gelb-rote oder grün-gelb-rote Stufenkapitelle tragen. Darauf
sitzen die Bogen, bei kleiner Spannung aus drei rot-grün-gelben, bei weiter Spannung
aus fünf gelb-grün-rot-gelb-blauen Parallelstreifen bestehend, einmal auch ein brauner
Architrav.
Es wäre, glaube ich, sehr lohnend, diesen seltsamen Variationen im Typus der
armenischenHand- _ En u . handschrift vertre-
schriften im Ein-
zelnen vor den Ori-
ginalen und dann
zusammenfassend
nachzugehen, um
so mehr, weil damit
auch Licht käme
in eine Gruppe
griechischer Hand-
schriften, die ähn-
lich die typisch
syrische Bildung
der Kanones-Ar-
kaden aufweisen,
dazu die Evange-
listen nicht nach
byzantinischer Art
sitzend, sondern
stehend. Ich führe
hier einige Bei-
spiele an:
Auf Taf. II, 1 ist
eine Kanones- Ar-
kade abgebildet, tende Füllung der
die demMarc. Cod. > ee i , Lünette mit orien-
Vorz El 1,’ ent- Abb. 5. Evangelist Marcus. talischen Mustern
ten nur die Ka-
nones den alten
Typus, währenddie
Evangelistenbilder
samt dem Schema
der Feste, die über
ihnen dargestellt
sind, einer anderen
geläufigen Redak-
tionangehören. Die
Minjaturensind von
G. Millet (Hautes
Etudes Cod. 538 -
546) photogra-
phiert. Ich gebe
darnach noch eine
zweite Aufnahme,
Abb. 1, die zeigen
soll, dass auch die
an den Evange-
listenblättern des
Taronkodex (Taf.
III, 1) zu beobach-
nommen ist. In Wien, Hofbibliothek, Cod. theol. gr. 240. ohne Ende in der
dieser Evangelien- griechischen Mar-
ciana-Handschrift wiederkehren. Es liegt hier eine Hakenkreuzkombination ähnlich den
Säulenschäften der Westfassade von Amida! vor, die erst durch die farbige Füllung
ihren Charakter bekommt.
Abb. 2 gibt eine Arkade und den Evangelisten Matthäus in dem griechischen
Evangeliar 70 der Pariser Nationalbibliothek wieder. Ich verdanke die Aufnahme Professor
Haseloff. Bordier ? teilt mit, dass die Handschrift, wenn auch erst durch eine Hand des
15. Jahrhunderts, datiert sei und in die siebente Indiktion des Nikephoros gehöre, das würde
für das Jahr 964 und Nikephoros II. Phokas stimmen. Von dem Reichtum schöner
ı Vgl. v. Berchem-Strzygowski, Amida S. 158.
? Description des peintures dans les mss. gr. de la Bibl. nat. p. 106.
- 1
352 Prof. Dr. Josef Strzygowski.
Ornamente gibt Silvestre! eine Vorstellung, die vier stehenden Evangelisten hat Labarte ?
auf einer Tafel vereinigt. Die in Abb. 2 vorgeführte Arkade zeigt das syrische Schema
des Rabulas-Kodex von 586 sowohl, wie der armenischen Handschriften, es ist nur die
füllende Palmettenranke mit kalligraphischer Feinheit weitergebildet. Das ist ein Element,
das auch in der Initialornamentik des gleichen Kodex neben anderen persischen
Motiven, über die in der Publikation der Tübinger Handschrift von 1113 die Rede war,
zur Geltung kommt. Abb. 3, den Evangelisten Markus mit dem Titelblatt seines Evan-
geliums darstellend, gibt davon eine Vorstellung. Die würdige Gestalt des in Vorder-
ansicht aufrecht stehenden Evangelisten ist von einem Rahmen umschlossen, der die
typische Art der Rahmung gegenüber der missverstandenen Abart im Taron-Evangeliar,
Taf. II, 2, zeigt.
Als drittes Beispiel der den ältesten armenischen Handschriften nahestehenden
griechischen Gruppe führe ich den Wiener Cod. theol. gr. 240 vor, dem 10. oder
11. Jahrhundert angehörig. Abb. 4 gibt eine Kanones-Arkade, Abb. 5 den Evangelisten
Markus nach einer Aufnahme von ]. J. Tikkanen.®» Die alte Arkadenform ist ganz
überwuchert mit jenen kalligraphischen Palmettenmotiven, die schon im Par. 70 hervor-
traten, dort noch neben dem alten syrischen Schmuck, hier alleinherrschend. Der eigen-
tümliche Farbenakkord blau-rot-gold auch in einer zahlreichen Gruppe armenischer
Handschriften. Der Evangelist steht nach der Seite gewendet. Im Goldgrunde werden
neben ihm Bäume sichtbar.
Von hohem Interesse wären in dem zweiten Exemplar eines Evangeliars vom
Etschmiadsin-Typus auch noch die Initialen, von denen man eine Spur in der auf
Taf. III, 2 reproduzierten Photographie sieht. Es sind nicht die typischen Fischvogel-
gebilde oder die persischen Initialen des Tübinger Evangeliars, sondern Vertreter einer
dritten Gruppe, der von Punktreihen begleiteten grossen Buchstaben. Auch für diesen
wichtigen Schmuck der Handschriften möchte man recht bald eine umfassende mono-
graphische Bearbeitung durch einen Kenner armenischer Philologie und Geschichte,
der zugleich Kunsthistoriker ist, wünschen. Vielleicht wird sich leichter jemand für diese
Arbeit finden, wenn ich auf die grosse Bedeutung der Initiale als Merkmal der Kunst-
entwicklung beim Uebergang vom Altertum zum Mittelalter und den unzweideutigen
Einfluss der Redaktion des Etschmiadsin-Typus der Evangeliare auf die Zeit Karls d. Gr.
verweise, worüber Näheres im ersten Bande der „Byzantinischen Denkmäler“ zu
finden ist.
' Pal&ographie universelle II, pl. LXXVII.
® Les arts industriels II, pl. LXXXIV.
® Vgl. Literatur im Katalog der Miniaturenausstellung der k. k. Hofbibliothek 1901, S. 3, Nr. 9.
STE
2
'sıejsdueAg Saul usınyerummy ‚yeysieineg Soyastusuny ‘wojesnaof
'Opeyı W-sa1 IOUeM
"ZNSANSSURJUV
SIez eh
19 ‘INA Po9J Diem 'SıpauaA
eydıeıyeg Soyasıusauy ‘wojesniaf
OpeyIy-S9UoueN
‘oyaıdwaL
$>, ars ll
EIEIRTT)
1d
N
<
®
=
Er
22%
FEFF E
ıE
a3:
yıly
BIN
sawit
123
er Sc
» ‚aejoSurag-uspewwgpsg seyamz ug“ :IISMOSAZUS
un hr
RIES
REGEL HE,
Maria thronend und das Opfer Abrahams.
1
1
relisten Lukas und
Die Evaı
Johannes.
Miniaturen eines Evangeliars.
Jerusalem, Armenisches Patriarchat:
SU 2uenU DUPUORUFA uUnvroh,R
n y. 8. RKUUWUSDULL
Dartmpbig Dephemuth Yung be
Jbptugpnf Subofd gupdp, way: bIdhudfin,
1870, 4p pwofuibug bpkp *Sunnnpuhph,
Henne car mp phergfu plughpuepe —
Eger Ahzzugpp opfeäl TEgkn=ipn, —
wspf unphı mühgwb bb Spunupuhßisbpp, |
Be a aan User erphis ailızer |
EL ER TE a a
Plwgfpp qIpmfonwpup geb mbumd, ug
ep‘ [ll wwlwuunap opfinubnı (d bus
dp Jeuyöb Spwemupulud be quwb bb Au
gupfuyf Pundugpue bat: Use BE Pl
EN ET
db Pepg Sumnpy UYalupul wm wthgg
äbnwafp op Shgbuulfe zhpkip b
ph, ae eu gung Tugb- ie o-
ul be hfd, [Abbe ut buu je uud [Fhudfp Ahpldlg:»
1900 mwpery Fhpphpp U. Bödpuduf U’unbtungupuiußt Abnmwgßprkre
grund Ahdogfu paßt mthgug qebkz au kopapg Semappı pa Ampeplegb
Abnpef gpmemd, bu Gulicmd dry Supupfagp Ahnen] 936 Ale eer
Gum päunpf Sbun!, npnh dinugfp po b uulsı Puma Shp-Wypeahunts prrpedbt
will Ppupdb:
ME ut dhl, pungunam [Fluke hplewg, ap m deze Aupuplugl Teeda-
[hai wquwaßp opfuuhf 49 gbomwd ale (Aulebpp Ip qetnfl Smur u Br
zwun nl Gupkunp tnpm[fetibe Ip phpek deg Zupmpfugb behufut Pugber
— A): meumf bupbenp bp Sulizpfl Ahphapuguk Sau pl pugpumn [Phi up.
qbehpp: Pumgunn[fup bumapud bil yemptfr (— 1) br 286 uud:
2 Urwq
ı Kunpdunpfu MR Sepupbugb gaqd: quamd gbzwwmwbwpwüp (Bald 56l) (pub uw diuupu. be
ku unbaf, gb mg mebkh qubd bi ng que. wlujb hnpskguy mau quub, yußupb qqpkubu Sp br
dwgbdpu, mp dwinfbwpugbu bh, wndtbz be Uapngky mpqbe bi Tumplenppe um nr Sbwgbup be wuhbu
fayp bu pweöwbkup qglömeglöub p dhlbaing. Jul mpg abo bi Sleen wbwubn] qua uyugbu, bung
ayo bF Bug gb wuyb Kupımaup Unpngaqwg Jupdu: qb Tnpngbugbbı Jule apny wa p Abmu pum EEE
[Bhu pin Gwpkunntgb,. bu ng gen opßhwl; gb qlwelwnbupnt gpkbı meuke be qjepgbu (neqlbu Boswbbhu
qundmı[dbwib, un [dagb wjwgku en:
? Spemuf pumufisun Gurkay bo tb Umyba bIS: 1896. Ep. 42:
En
354 y. 8. PUUTUL2LUV
428, ng 16—17. 4,9 pumul muy Apqpei, 3 wmul‘ Boswbunfutp:,
Ujupuiv: Muh A (My + 483”) bp zupmebull. — “U wurd fr Duplo: Unpw u dgl
wnug wppetwbut Suphf: umwg Subnpgf be munmiunpgf. be U qufdun qup
für Jupk wmapfiv & put. [Ab Jewppb- Ph whpegb- er Pre gelgup wgwn %
wppmturhuit tolaufeg: Mb uygf- BE wupnkg. [BE Seq- Pb wpupp: Fb Ab-
Buqug: [#6 Jowqug. [Fb ppwdwgug. [Fb unepp um. [BE wbunepp. quwilbt
wgun Et. gap ulqulaithlp wgwumaif. bu gap (lg HlRldp uygeng bı Faqufldp
gprrleiföupainu. br funpledp b drum upupgbungl mdbtujup be quSme[hfet lin
dasamı gwiuhlp np b opSähu gun funbuitn win: US bumuplyun quudbiusje up
Zune he gap" alpha. hr uyum Sbinbı gpkugmgp que, un um wfunpqwgu:,
4 31, ung 285 Sud. A. "Onufi... babe Sugp Wermbr: quo guwp [
potwgpuiung [Aql%. guyg nz qbenbdp gopmd” Sunliuhuuhh:, Uge uleng? Sum mdp
A gpwb & mpg wbg, mp Gpub (Ab hpbp “69 » (— ubedud) wu Fuqud h
äbnugpfie gpmbjbn {hpg bhaq un tnaptnppuhpmt um Vnbpp Tgubuulkpm Suulup:
be bofungbu bphp upetul pay (nqmud &:
4 32. Uys bphup hp dbpfubuy DI Sunmmwdnf br wm pwabpuf . "jluf
Zuyp [ Bosutum. Jung‘ ul A: ber npıb wtf Ip euluß Spwmupuhfigulpmh
äbmwgppp, Füzubu hp hupquip Suinofdm [Ihm dp: Ühp PR uyu Sunm ud
tzuitufmd 4 Di, be ua Gupgn] 4p zupatumlb: Püzupbu Whpkufr ul qub-
uudp “Amglög frz, bt, u DE Smd-f zupochwfafdfüi m 9, DE bu DE
Sunnnewöthpp, qupu Gepfuuhbdl” Su:
Y dp fbppwgukp ww punbpug] » “unda A: Den. fu A (I@q. 4848) dp zum -
Tube — “un Spudupkuy zwdhtjh br bpfdkun puhfe gung wu.
unfwbßg. br wbg Jugkubu qub bo vuglauuguibp:
29 —W PR) Dafür Ab. Dale Zuyp Unmphuy Jupguugke Dapm dbglglf:
Dan komp pungm iD wg jfizleug bil dr qudkinujt put [r ularth, Supglug Il hu
neubau ı Gugbu wa wfbapg - wid dp br (Amgbu gig pdpwdft be pp quymmd
tin Spunlzitum. Burhap uf} m qbhauf. br denn br Buglgun 2pdeudPh:
pp (= W HR) Raefin 24. Dobe Zuyp guf br upf Er gt Sutäunkg
mkqlul Sf be np Guwbupuiung Gupupfu Jupgpugken Yugupzuyuunlgf: ug
Kan nupaiı um wdbtuyt (pa be pain wpgbehumnps Quapfiw wand (Het zen,
gpkugmp. fupqun. f Stibuhn dfügler fh hustr
MR (— WDR) Darf Mid. Dale Zuyp Bosuirku Jupquugben,. wulb In
mb y. <b gßeqwpunmplt Yuppm. babe. hp. 33.
4 38, wm 6. be spobug gewb umpp, zupmuhnfdhrtp Ip uuhubs
Fuzybu Ypuk Sunofdm [Afntpt: Upg umalıg u dep A (My. 4868) oglm (Ah
ı pwbolhn [Sep Ypub. “Yun wlwußt ‚joppbwhflt depmed“ (dmnldp Bug, qup pFrewpwgup mu.
grgwihk; guyıng opbrwlwg qb ng aba:
2 Dawpb; Purfehtbgh:
* WErfbb wu bpbp wnwfunpgübpne diuufb unbu Yubı Bas: Tuskwldn: Ubwbg, Urt Ber
Y-ßenkie Bihesth, Sam- PR bp 11dı
s Sp pbwapld qulwukft nıqlöp kplme, mpg be zupnetbwim/bhett qundm dbwbu (pioumbp. ger
rg ung Ya yuyım dl Sunlwtsuhh jpugmegwüubg‘ bldk jefogbgmup quipng! opFuwd Prg I Abmu plpkr'n
u 1
1
SUFUFPRO VEPYHERU+F SUNDFUULL, 355
IP. Seat be U-fh "onepp,, puafb Ppp zupmtunlne eb Ip gie — *aukmupu.
fa, PE gupf upuphp wabjbug: be pum wognuf bhpmbpkb; gldzwdfe: Ynite mpay
Bee Ar feige je, glnagha emenp genen prugasdla be Kar man gelm
be wgwnkung ginum be gbn. bin bay mung wahnufep. be. Suhumwlgtb gpmb-
gu he babiung fig: Puyg Jupgunglub Sumenunnbgun npıybu bl wzupd She.
ET TR NG NEE ER Kon aa Er en ae le
wubzf » tnpw fi Abnuk pnudilk depdbgui. u dep fuwze uponf ‚pn: Sppauhu.
U u a ed a a ge a a
erybanıp pky:
RP Eng a Velonee ee Kae eu eu, gerlug Br. Vomer
Bela zejkna, dh un panop h Unenp Lydia, Berorsukuig ne er pe mlufe pur=
10 weele depgenzkmu, Hin:
ER a a a EA er
gepfuwhfie apa! Bhpfag Frzı, Pu A (Mg. 489“) dp zupmdlb — (be wow)
Run nparzupp She ke jene Bo deu ups he ver Vendeneit P
dep geb [og bepdb qupnemnılu be gSwgu, br wppb padk phpuitmifu dog Unpu-
VE nenne and fürs be hphnpf Abm pur ik gehpeftn Dal Hefene =) Alu
furfunı qui) wpfapb br Aufu Abhmunfgb qgbmb. be mung bbguıh upupbug plz
Jh] » I yb& quimd unmnday. br (Bump nk pum mEnjı bı guägh, bu
trlFbup Pf Wlübh wat qeyamnum. ıquwmdaKuitfit be wblwüh FO pupäpn [Abu
Bepeukyhs ‚ie awmulfs bu Unpes pupäku gyagi un dombegus Er Tnges nbee
quo Suupguiibt. br Ta uyumdk gap app. br np www peu, dh mp
qgewgbuy enbuf umnulbun ph f phpwt m(lh)bp] quunum. und Kutfts Du
quyemufl wlrulup wbp dumm, muy qnı Uubh wg U dp zupmetulb. *(q )ee
Pap Ielir, bat
Bunte ywluub bpkuukp bs
Fauna] qua pen dbpmı F} fung bı enwpphp prld bpgm- Führpnı ’ wlınlg Sudk -
YUnlinwl Plugin Untinwl Pliwglıy
bGntu 28 bptu 28
wann unnn
l.Pp be 11. yagmanuy% man
2. Phwärtg Thrwäng 12. ap & Rapaubug np & “ubpukubup
4. Dwfuliufuliug Zufaliugbug 13. op, U pptdwswn op, gr room U
5. menkmuljn nun kummljd prrswSui
6. turäktg:.- -Yuhne- woßbhg.... Yahme- 14. u &pf@ wg Pr Apfldwgug
qngd ee IR (d+)
T. br ug Jauunup be up Jiumn 20. hub BufSwdune hof ywgwgu Umufe
Vbrhbrpib Vbrhbibjb Jwtug Unmwmf- Trppwgh
8. Abdpafe gedepadı ae
9. b yMde ATZ 25. # (1)
10, Stawum] Suswund
23*
5 23
Untinwd
botu 29
3. (br
8. Supp
13. be
15. ap
19. JUrwpbrp.... gun
aufge
Zpltu 30
unnn
4, b untpp [29 777 Vu
Lust
6. £
8. 2229 7727
kptu 31
unnn
9. undugplu kı
JUrwpbr Jwp-
gugknlt
3. eyenemeliung. fi
2. mppmgpkjn, he
Jerld katınıjü
6. Zıu nruup b Link
6.
iptbu 32
innn
3. gpkgup
5. qwep[d
6.
11. eub
13. Yuy
17. yegregwbwg
kptu 33
ınnn
1% Yuppee
1. Funılintahfu - Japan
ınkp ıbab wma kı
ogbulwb, bı P%pt
orStbu kabah
der:
4. 6: PUUWUSBUG
Pünugpn
ıbube
Sepp
(1F+)
pn]
Umwpbg:..:
Pugaju
[777,977 7
b Ust Spt
(1+)
gem. p[dr
DE
Ber ke [Ep min
rn
de
a AT
batmy
bin h ulintk meump
(1b#)
erbgkp
queh[d%
(+)
Pub
Ga
Ennegmljwg
EEE
undatımlfu : (-ye+=%)
Unliywl
kntu 29
ınnn
21. yunımf
23. Pr:ft Pe
25. f
31. Vermkreneilährn
een
31. bebdhu
kptbu 30
ınnn,
15. &ı &p
ra /a
19. wgbU" yapned'
23. p
upbu 31
nn
I. ndiupgnefb pet
14. Suyudaenıpp,
Kwyng
15. £
23. Pazyı.
29. gpubdp
31. yunwfu....nın
np
kptu 32
ınnn
2a ywldnınbhauf
Oper
Ungu F ya
wand
27T. Zuyp hi BoSwb.
Unı
kpltu 83
ınnn,
11. dupgwugtenp
18. Jecunı dl
23. wggwg
24. Ywgbkpkn
26. JUryınS uud
" Plyukbu ehe de depp (ang 27) Spze Gepnd Yu puyy z:
2 Uyebtpt gkpp‘ bat bi Ypdiwbh gpwgwyınulwWbkpnı (equal ı SEu bubı Ep. 42, ang 10* "kqmı
Mwpupg kı YFwrpwg,, nen wek;h Apızen opkbwln: mb [3 Plwahppi
-4—
Plwgphn
mu
Pracht Apr
(ur)
Jaupınppnun [Efrt
“pet usw
br&dfuy
bu gb £p
(1k+)
(1)
enlupfd ne [d fe
Bujuduınıp, Awznı
(1)
Tey'
ebubl
un ft .... nıumdb
Gufsnınblaufßu
b ml... . ln yubın-
aus undı
Zunyp Boswbu
Jeg qunft
nrun.dh
wre
Yyuwın bpb 4
UaymS ud
Imlinud
untu 34
unnn
3. Pügbe op
Bene
11, den 4
16. #
19. yaunwfhr
21. f
22. Spneubgq ung
23. qlupbu, be gbpm-
Yenlya
24. ybgbne, bu gen-
diye
butu 35
ınnn
3. Qupknu
4. be bpbp
17. quaupp
18. dba bwun.d
20. yerhber
23. wurpla bPLb--
kı P ra
kptu 36
ınnn
4,
DS Bepkiug..bi
10. Ywppne
15. Ubphkepen
23. Mrulzud"
24, zbtbug bı
25. f
bptu 37
ınnn
1 Yoppnı
T. bu be Tu
10, gbphl
11. urery
kptbu 38
man
14. Prqup Pnrınld,
qb aljup Abp Blyon
15. grbgkp
if uppnjb 0. Dopun
Jwpf
SURUPFRU VUPUÜRU+R UNdrUh,.R
Plwghn
dog np
Surdpun
+ udhe
(1)
ww
(vF+)
Spnewibgump
Lopbu , qbpuda
qybyblu kı qgedkdu
Qupknuu
be &e&p
(1b+)
Ephhpi
wturpku Ph ---- Be
kz
(1)
(Be br)
Ywppeny
Ubpfkahrn
Jpuuludp
(be 3%)
(1br)
Yuppemı
kın F Dıu
dintepfil
(+)
PIrqup aldnı [3% %
62 gb alub Jen
Ehon
arbgkp
upee.. Dopufupft
Untinwl
untu 34
innn
25. be quygbu, 48
umul; JUnıj.p Bn-
Selbuıfuwuneg ’
26. Vephkehee
DU mE
28. ner
30. (BE Say ıbı (BE
=
Zptu 35
ınnn
24. gewmgnıd°
27T.
28. Ybrreuwgkl‘
29. fhant fd
hy 77
30-31. bpf#bık-
baqut
hptu 36
wupn
28. k
29. BnfSubtm No.
hepkpwüß
30. Zymı
31. Pppumnu‘ (En.
a
uptu 37
ınnn
18. ubgewük
19. bergmfad
25. Ufnwluigwgpt
26. wu
Zutu 38
ınan
18. yazbımpgu
19. serhbet
357
Plaughp
[73 ug [iu 49, umul [27728
vwbopgzu BoSwuhne.
Jwußg
EN)
(vk+)
febp
BE Say, be ug
Bags
6129)
bawsugd
wfruc free De
927
bpf®kekhun
(br)
Baswthnı Nebkpbpwuh
Ru bı Pnnbu
le
Ulawt wur wgft
wer)
wlan Su
behppr
Unlinwd
iptu 39
nn
1. dedanuey ymS
peu‘. lu.
[Bbız
3. Uwoprpore
I. BoSwbudfuup . ..
Lupdii
10. be oglaugf
LITER
iplıu 40
unnn
1. sekg
4, um
ee
RER RER
echt
12. ybrhbet
15. qupgbur
16. nun ybgnegf%
kptu 41
ınnn,
6. be ybmny
T. anwubhju
9. gene
10. Eybı bw
11— 12. za2Ep%
13. ge
16. Wogbne
18. yuztau.... glei
bpbku 42
ann
78. ywzlmpSu yuyu
I. yerrengt
10. Yuwepug
13. mpgeng - +.» yept-
ung yeprl
100%
15. serzewrg
18—19. Aug $ Bo-
Gntu 43
wunn
1. yba&depg
2. Uqbytlbup .
Waıgıs
y. 8- PUUWTUSBUV
Alwgın
Fusıdhiarbund ap...
Palewunı Een
Uzempey)
Boswbunfwbp ....
Lupdfn
ab »qRwugf
(+)
Epkg
atmet
wbınnum
[777777 Dar -[F wg wınpkn
Ephpet
gapgbe
Sb npıy
Belag
qlarımatı
Enke: ke da
ever
TIV
Wergtnı
wyhundı .... alku
wzlamp gu uyu
mprEey
racawg
npgengd 2... npgen-
ger opqb
022)
byeupg
eng Tewgfu BoSwt-
ybzwfepg
Ugyklhbtp .... War.
ge
6
Unlinwl
kptu 39
wann
20. YeLHwö ft
21. be mn. fzlambun
23: Split
24. qui mg bugutu
26. uınwbru
28. Ephmnmunit
29, gdartlme un
30. yenwduug
kptu 40
ınnn
16. 76
18. guzlupt
19. Jzazluup Su se
yuzluups
24, fol (Bpıun ..
yuzlbupsbt
26. Fnynıfoqbbkn
kptu 41
umnn
19. BoSwitnefwbhg
21. yazbub....glkun
29: BoSwbbnefwnp
... Fwgne ld
28. gwupfı
29: BeıfSwbbku
30. ‚gupwdgp
31. quwdbqz wlwmnnı
bpbu 42
ınnn
Swbunefwnp: be
em
22. guy yuzlup su
23. Su b pwbnf
24, yuzlawpSi....
yuzlups%
25. yazkupsu
a
kntu 43
ınnn
5—6. Pupwäutbbp
7% Popu.... kı nd
8. Uqee em
Pluughn
1324 run fi
bu foluw
Spenden
qufoq ug buuyubu
usnui mu
PR&
qdımdı neu
wınwdiulg
(1b#)
Zar een
wu ylau S% .... eu ylaup Su
balwwun: [I pet een =
LupSbt
Saynfpg kb
Bombunfwuhg
bu... qlpku
Boswunedfwnp.... ben
Bayer?
Paul
Buıfwuüku
le
Dental e
Unııfubp Jen
dFughe pen
rzfaumpSt .... wrfewmpSu
u lu 7
Popupdudbbup
Popup... bal nd
BULL 7777
nv
wnn
9.
10.
12.
13.
14.
15.
16.
1:7.
nn
ilr
3.
Unlinwl
kptu 413
myehp
GE ee A
rupSfii
Ugmeamu
Luyo
Ugreamn
wSw fuyfbe...
Fobhwup:
wg
bplu 44
van Ku - Urzy-
(wb
56. ywzbf, bu
—|
13.
15.
ınnn
2
3.
5.
6.
1.
9.
10.
12.
nnn
2.
4.
b)
7
be
13
aWpege
: 1127722.7.2.777 -Drey-
rwyu ... - yarune dh
Eplpmunwmund elrelie: ce
ywenıp
uplu 45
push
Ephwfdunigun die.
Suchaift
dufwzbı
[re
peafzbg ke bakgr
[%
elite
yetäb 2... ggbegt
iptu 46
undlenuynß
jreuwmdhn [273
. gepgbgpkup.p
n Uspwtugbun
Jgrgrebp
R qdu un but
SUFUFRU VUPWORUFR
Plnugpn
Leuyip
ke Eee Bihler
Sbu
Uameamuny
rege
Urea
Sur Ynzbi... .Pob-
Gerp Jpugbe gupg :
wewgubı
wqufofun
bvwınf&unyun (Fiat
qreyıbhı gUbege
hosen füuny un. (Bas
uud
(1b)
run, Da 72 unıdb
P+---- went
duqebı
abrtPm
SSuubnife
beugt
(1d+)
dufogby be baba
(1k+)
bi Jwunbıt un
mul...» 74 Et
geedktunjeh
jeuwdbntg,p
grerkgebug
Uzgwbugbui
ek aa 2
qfiaiını u
“UNLrUU,L,
Untinwl
iptu 43
nn
20. wuyjfu... gm
dazu...
[2277277777
A} wm -
D
qrdan
r zupul .... ebpk
ww m
10 Qt
so
s 5
1
TS:
iptu 44
ınnn
17—18. Urmwpbr
23. Aupwppu
26. Nepepın
27. zuipt
Re ER
der Lureıy
be Geis Se
bptu 45
unn
13. Supwrbp
14. Jinwuk p inmd
rpindap
15. be mpg
19. Turstunyufdße
23. ywbäbk
24. ybrhber
28. how
iptu 46
ınnn
15. Jamfdwpkugf
16. yeurdltuyd
18, pSbgmı dbnudg
yeqtwdbr Ypb-
zb bebemtg-
uns
359
Pliwgpin
quamyjı ... qudkzu ...
wg wunumd
gedery
zupulg....gbpkug
Mıupu
KENFERAENT,
[72 dl; L db
&b
Unwpbur
Dupwpfuy
Nepap
zug
Jh... gbgfen np Imzb
Larrepuyı Ge Yun
Ehe gunßpzmwhbe b
bewugugey aygenjb , bi
GeundEß Yufo
Suyurbl,e
dinwtk innıb ... urn
pad
“L£
wbäbE
Epibe®
1 11777777 auızu
dwenf ph
det
(1B+)
360
y. 8. RUUTUSbUV
Uuntgdk garpu‘ wpäwlungpa[d krurlıg 0/32 Yuslı pwgıhufd fi ufuwnjulp ’ gapdnıwmd
ung bhaqıdk s U yu ılisufrı Shkinbetrug opfruulp use url Er
YUnunwl, &0. 18
p Anıkb 2: Pofudü De.
ned Sgopbt, au [il Spw-
Sat br mp umSdutf
Tugnzwmsp, Futmwbg mp
Prurfunegbaf" npgeny Dupmu-
rbuyb, Ude gumupupf
Zuyng debug bi Upug, 17
gebgb BI 2bwmd bundismmhn,
une gebe Tuner
unpp Umpunglınu ybzwauf
Segen play be lonzwpf, br
gupkezumn [Ef npqung db-
erg: be helfe Suummnkgp
gbF° Sopb Spunlapt gg
np gpwb bb bu bo Falun
nu np nnehup kp qgbıı
Neger be gSwätudiupgt,
bi wgmmn bp wpupbup qu-
devu Suypbbßpp unge np
£ gwewnpu, be Sunınaunbgp,
ap Upbauy np uypoq (Pub br
mpdarh wub, gbzbpofd: zwi
wnby, ummgmudb wbrn-th
babgb: Upr tk np b Au
qwenpug Jul yfzkewimg
Swübg PJubuny, dep JSerugt
upamlab bylgb. ib:
“Typwpwn, 2 4. U.b, ao. 170
r Aueh 2b: bohwıda Uu-
ward Sqwepfb. Uye bi
Span be wpdut umScdiatf
Teusizmsf Wertmgupfd m
tungbuß apguny Dupmphuyp
ELLE
I ee le
(I zbvws Furdimmmtu.
N MET [7
TE EN
Segen Play be Tonzmpfu. be
Jupbızmma [ihn epgung d-
erg> br Uphke Seumummkgf
gbS Sept Spudnpv qhpt
np grad bu. be fi Sad
web np wnchun kp qgbah
Nerhwet Geo 4Swchmdupgt.
I TAT NEE
devujb Suypbußp unge ap b
zumal. kb Summmmbgk
LT Te 12]
be wgdnch Swuh, qbzbrmjd
genutı un db -ummgnewdt ınk-
pri ıbab- Urr EE np
b Pugmenpug Gad' ybolm-
Lug Seubby Jabeny‘ dep dermge
zupmulub bafgf. web:
hukwkwu wpdöwuwgpnılhiun
> Pdbu 2. & Gala Du
rd Sqweft ua fl" Span
Sat br wpdun wu Schatf
Tusbzusp Wargwbgapfdu
Iumghup pen SmpepbusE
Udpp ogwuwpwmpfß +. QWpwg qnp
zebgp gel zbümb Sudaumubu
ennıfı see Tuuyıfuybd hehe Jb-
zwmul; Saga, pi be... np-
qeng depng be hphha.. gpmd
Eu bıu p Swdammbu np
fig Ep gabe... Suälm.
Supq VS F qzweun fu
ber.. uypnq gbbh Gulf’ wo.
Inch wntk qfzbpmfd zumur
wmntbbj umwgnewmdU unkpmıhf
Eabgb wpg -.- Sum qılbp
upgbıu tqmfbu Eabgk
jUsemmö&n, bi unbun[ob]:
Mugu,u Ip Shantrı fi} Uybzuı bı CuwSfuufdnubun (P- 101) upquigku
Nwpfu, 28 Onejpbu 1911:
DFÄRE
u ee Me re. nn
Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und
der Moldau.
Von Dr. Maximilian Bittner, o. ö. Professor der orientalischen Sprachen an der
k. k. Universität Wien und Professor des Arabischen und Persischen an der
k. u. k. Konsular-Akademie.
Unter den modernarmenischen Dialekten wird |
seitens der Armenisten bekanntlich auch einer in
Oesterreichisch-Polen noch fortlebenden Mundart,
dem sogenannten Polnisch-Armenischen besondere
Beachtung zuteil. Dieses eigentümliche Idiom ist
zuerst von dem der Wissenschaft leider zu früh
entrissenen Dr. Johann Hanusz an Ort und Stelle
in Kuty am Czeremosz erforscht und dann teils in
einer polnisch geschriebenen, etymologisch be-
handelten Wörtersammlung !, teils in einer deutsch
verfassten Abhandlung über die Lautlehre ® wissen-
schaftlich bearbeitet worden. Späterhin hat Dr. Josef
Karst in seinem trefflichen Werke über das Kilikisch-
Armenische® die Wichtigkeit des Polnisch - Ar-
menischen, in welchem sich viel Mittelarmenisches
erhalten hat, das im Westarmenischen sonst zumeist |
nicht fortbesteht, erkannt und auch H. Adjarian, der |
bekannte armenische Dialektforscher, hat gerade
diese Mundart zum Gegenstande gelehrter Untersuchungen gemacht t.
Ursprünglich mit dem Polnisch-Armenischen identisch ist nun wohl jener Dialekt,
der von den in der Walachei und der Moldau lebenden Armeniern gesprochen wird und
der beispielsweise auch in Suczawa in der Bukowina vorkommt. Vor mehreren Jahren
widmete sich mein lieber Schüler und Kollege, Herr Dr. S. Oktavian Isopescul, Privat-
dozent an der Universität in Czernowitz’, ein aus dem erwähnten Städtchen gebürtiger
Rumäne, der die Mundart der Armenier von Suczawa auch praktisch kannte und damals
meine Vorlesungen über Klassisch-Armenisch an der Wiener Universität besuchte, der
besonderen Erforschung dieses zum Unterschiede vom Polnisch-Armenischen am besten
Rumänisch-Armenisch zu nennenden Jargons. Dieses letztere ist ebenso mit rumänischen
ı O jezyku Ormian Polskich I Wyrazy zebrane w Kutach nad Czeremoszem, Kraköw, 1886.
® „Beiträge zur armenischen Dialektologie“, Wien, 1887—1889, in der Wiener Zeitschrift für die
Kunde des Morgenlandes.
3 Historische Grammatik des Kilikisch-Armenischen, Strassburg, 1901.
* Ich meine dessen Studien zu unserem Dialekt im "PRwgdwdfku, 1899, p. 112—114, 218—220,
325—327. 516—519, 557—560. Im folgenden habe ich des öfteren auch A. Woit zu zitieren, dessen
„Sammlung armenischer Wörter aus dem Dialekte von Transsylvanien“ im Hantes erschienen ist,
> Und zwar ist Herr Dr. S. Oktavian Isopescul dortselbst Privatdozent für das Bibelstudium des
A. B. und orientalische Sprachen an der theologischen Fakultät.
ne
369 Dr. Maximilian Bittner
Lehnwörtern und Fremdausdrücken durchsetzt, wie das Polnisch-Armenische viel pol-
nisches Sprachgut geborgt hat, unterscheidet sich jedoch von diesem hie und da auch
in der Laut- und Formenlehre und verdient meines Erachtens unsere Aufmerksamkeit
wohl auch mit einer Anzahl älterer türkisch-tatarischer Elemente, die es, soviel aus dem
von Herrn Dr. Isopescul in Suczawa gesammelten und vor mir liegenden Material zu
ersehen ist, anscheinend in noch grösserer Menge entlehnt oder wenigstens erhalten hat,
als sein Schwesterdialekt in Polen und die zum Teile auch für die historische Be-
urteilung gewiss nicht ohne Belang sein dürften.
Herr Dr. Isopescul war vor allem so glücklich, eine grössere Anzahl von Original-
briefen in der in Suczawa gesprochenen armenischen Mundart ausfindig zu machen, von
denen der älteste aus dem Jahre 1838 datiert und die dann weiter bis in die siebziger
Jahre gehen, unterzog sich aber auch der Mühe, die in einem eisentümlichen Gemisch
von armenischer Rundschrift und Kursive zu Papier gebrachten Sprachdenkmäler zu
transkribieren und zu übersetzen, wobei er sich zugleich die grammatikalischen Eigen-
tümlichkeiten zurechtlegte und die in grosser Zahl zu findenden rumänischen Elemente
heraüssuchte, während es mir vorbehalten blieb, speziell den türkischen Fremdlingen
nachzugehen und etwaige Solezismen autzuspüren. Nicht unerwähnt möge bleiben, dass
Herr Dr. Isopescul bei seinem Studium sich auch der dankenswerten Unterstützung des ar-
menisch-gregorianischen Pfarrers von Suczawa, Herrn Garabed Gaina, zu erfreuen hatte,
der ihm unter anderem auch zwei von ihm selber verfasste Fabeln zur Verfügung stellte.
Aus dem von Herrn Dr. Isopescul gesammelten Materiale!, dem dieser auch eine
teils aus den Briefen erschlossene, teils aus der lebenden Mundart aufgenommene gramma-
tische Skizze beigefügt hat, möchte ich an dieser Stelle einiges berichten, das den ar-
menistischen Leser dieser Festschrift vielleicht interessieren dürfte, weil es zum grossen
Teile noch gar nicht oder doch wenigstens nicht allgemein bekannt ist, Zeugnis dessen,
dass sich zu dem von Adjarian l. c. bereits Mitgeteilten aus unseren Aufzeichnungen
auch einige nicht unwichtige Belege und Ergänzungen erbringen lassen.
Zunächst möge etliches aus der Lautlehre gestreift werden. Da sind vor allem
einige Verschleifungen hervorzuheben, die auch in den Briefen des öfteren so, wie ich
sie hieher setze, ‚vorkommen, z. B. &&pJwtpp, dat. dbpdatogp soviel als unser ‚Euer
Gnaden‘, für ‚ihr, du, Sie — aus d&p Spwiwbp?, resp. dbp Spwdwrbog oder Sopwp ‚Bruder
des Vaters, Onkel‘ aus Sop&yewyp, resp. Sop-wqeuyp, nachdem #7ew=,p in unserem Dialekte
eben wzewp 3 geworden ist, ferner 4r>g=p ‚Schuster‘ aus 7o>fw4wp 4 (mit Haplologie), neupers.
BEE käfsgär, dann wpthneg ‚Kistchen‘, ein aus (arab.-)türk. 5 -i= sandük mittels der
rumänischen Endung -«£ abgeleitetes Deminutivum und wweuwmepme.g ‚Lügner‘, wohl für
untingnepnig AUS amcm ‚Lüge‘ und -guepmeg von quepmegkpne ‚sprechen‘® (klass. genıg&r),
also eigentlich ‚lügeredend‘ (cf. neupers. E33 durüg-gü), zlumpf° ich weiss nicht‘, Im-
' Dieses enthält im ganzen gegen 40 Schriftstücke, darunter nicht bloss Briefe von Kindern an
ihre Eltern, von Verwandten und Bekannten an ihre Angehörigen und Freunde, sondern auch einen
Musterbriefsteller, Rechnungen, Schuldscheine u. dgl. Die meisten Korrespondenzen sind nach Suczawa
adressiert, das da armenisch Wwezwnfwy, oder Urefwifay, aber auch Ur: Upgef und Ursrd geschrieben
wird. Die Absender der Briefe schreiben z. B aus Botusani Nozpzw& (27. VII. 1866), resp. Muld zwi
(8. IV. 1839), aus Homor Zo4» (12. VIII. 1840), aus Panciu Pwbzn (21. X. 1846), aus Czernowitz
2kpbkmdp (30. 1850, Monat fehlt), aus Wien q s&%uw, (29. I. 1868), aus Lemberg 1 4diykpp (24. X. 1847),
aber auch aus Suczawa u dgl.
° In unserem Dialekte eigentlich $pp4wtp, während Hanusz in der Wörtersammlung hremankh
verzeichnet, S. 67.
®° Auch bei Hanusz, WZKM. 1887, S. 194; cf. Karst |. c., S. 50, kilik. «gap.
* Die offene Form foz4wlpwp hat Hanusz, ebenda, S. 191, Z. 11 v. 0., sie scheint gegen S. 313,
Anm., Z. 9 v. u. nicht in %oyfwpwp zu verbessern zu sein.
° So auch Hanusz in der Wörtersammlung, S. 127: zurugelü „converser“.
Le
Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau. 363
perfekt z4“&# ‚ich wusste nicht‘, aus sghwp/ für ggfs‘, resp. sghokh u. dgl. m. Was
weiter den Wechsel von Vokalen gegenüber dem Klassisch-Armenischen betrifft, in bezug
auf welchen unsere Mundart mit dem bereits bekannten des Polnisch-Armenischen im
grossen und ganzen harmoniert, so sei hier nur auf drei Fälle verwiesen: es steht
für ursprünglich a in %4#nedp ‚dann‘, das doch nichts anderes sein dürfte als ein klassi-
sches «yZ-#wd° und wozu man das klassische «,#4° vergleichen möge — also eventuell
wucnedp statt wüudpdn —— ferner a statt e vor gh, z.B. in wyawp ‚Bruder‘ aus #yew7p (mit
dem bekannten Eintritt von «a statt ai) oder in wy64rk ‚er ist geworden‘ aus Zykwj , resp.
&nbı, da das Part. perf. hier immer auf -% endet, und endlich e statt 01, z. B. auch in
pl» ‚Borg‘ statt Ar und in Zpwap ‚Stück‘ statt Zuuup, wobei ich es nicht für ausge-
schlossen halte, dass klass. %wp&; ‚to cut off‘ ursprünglich mit Zrwnp&; ‚to break in
pieces‘ identisch sein könnte, wenn man bei jenem Zwp&; an den Ausfall der beiden
11
» denken wollte, bezüglich des Zusammenhanges der Bedeutung an arab. e& ‚abschneiden‘
und &5 ‚Stück‘ sich erinnernd. Beiläufig gesagt, finden wir an Stelle von = mehrmals
“3 geschrieben, z. B. =,7&4 statt und neben »74% ‚gut‘ oder in dem sonderbaren “wwy-
Spabuyhwpg ‚Nationalgarde‘. Erwähnenswert ist auch der Ausfall von solchen ‚Vokalen‘,
die eigentlich, genau genommen, nicht mehr elidiert, resp. durch e ersetzt werden
sollten, z. B. in #2p%n,/ ‚mit Namen‘ statt wZarebmf gegenüber klass. wunewi/r, dann —
auch so geschrieben — in «wunpd4f£ und wwnpdn/, dem Abl,, resp. Instr. von wwunme md
‚Gott‘, wo man statt » jedesmal =- erwarten würde, ferner in »ppwn.p ‚Handel‘? aus
wnncmnep — wabeumaep, mit dem Gen. “ppuppp, wo das erste » doch einem aus &: ‚und‘
hervorgegangenen »- entspricht (vgl. auch das neuarm. wabrmpwmlws ‚zum Handel ge-
hörig‘). Im Anschlusse an das wenige aus dem Bereiche des Vokalismus hier Erwähnte
verdient der Fall berührt zu werden, dass wir für ein türkisches (resp. arab.-pers.) a
mitunter # finden, so in #44 ‚Rechnung‘ 5, das auch mir gleich Hanusz auf (arab.-) türk.
—_L> (mit Jmäle, also mit der Aussprache hiseb statt hisäb) unter Wegfall des anlautenden
h(i) zurückzugehen scheint und in 74p# ‚deswegen‘, das wohl nichts anderes als (pers.-)
türk. |35 ist (wieder mit /mäle für zöra@). Diese fallweise Substitution von @ durch £
muss doch schon in dem betreffenden türkisch-tatarischen Dialekte vorhanden gewesen
sein, aus dem unser Armenisch hier die beiden angeführten Ausdrücke entlehnt hat, und
gibt mit der konstanten Wiedergabe von türk. 3 durch % zusammen jedenfalls eine
gewisse Direktive bei Bestimmung jener türkischen Mundart, in der wie z. B. im Azer-
beidschanisch-Türkischen 5 k wie ch gesprochen worden sein muss. Unter anderen vielen
Beispielen kommen mit % für 5 k vor: Aoyay ‚leicht‘, türk. SYs und daneben eine
Missbildung mittels armen. -»«/$f:w, nämlich Aoywynef# per (ogwine[#feW) ‚Bequemlichkeit‘,
foney bl, ‚Schachtel‘, türk.-(pers.) „s (2#), Sef ‚Lohn‘ (auch Auf geschrieben) (arab.-)
türk. 5> (wie in „- >, ‚Gebühr für die Bemühung, Honorar‘), dann auch z. B. krups
ı Cf. Karst 1. c., S. 21, Anm. 4, die Fälle im Poln.-Arm.
2 Auch bei Hanusz in der Wörtersammlung, S. 29.
® Ebenda, S. 109 und bei Woit, l. c., 1398, S. 50, ohne Etymologie, und zwar im Sinne von
Sunfap;, vgl. auch bei Adjarian H., in dessen „L’influence de la langue turque sur ’armenien et les mots
emprunt&s au turc dans l’arm&nien vulgaire de Constantinople compar&s avec ceux de Van, de Karabagh
et de Nor-Nakhitchevan“, 1902, p. 312: #4; oder wwywkj ,‚croire, supposer, prendre pour‘, von ihm
zu einem ‚türkischen‘ saib etmek gestellt, das mir ein Armenismus zu sein scheint, der durch türkisch
Gele say-mak ‚compter, calculer, estimer, considerer‘ veranlasst sein dürfte. Auch das Verbum »Luy&y
kommt in unserem Dialekte vor, ebenso wie im Polnisch-Armenischen, v. Hanusz, l.c. sebelü ‚calculer‘.
* Auch bei Adjarian, p. 194: oyuy — zfeppb ‚facile‘; vgl. zu % statt 5, Einleitung, p. 51—54.
> Erkannt als türkisch auch von Woit, 1. c., 1898, S. 47 — 4Awpdmtp — Ywpd und Adjarian, 1. c.,
p- 207: Swfu und $mf{a \NB. m = ä), auch als — wpdp ‚salaire‘.
* Auch bei Adjarian, 1. c., p. 187: fuperwp und krumm = 56,
- 3 —_-
364 Dr. Maximilian Bittner
in bg bpwup ‚wieviel‘? dem türk. „-% “ nachgebildet u. dgl. mehr; einmal finde ich auch £
durch % ersetzt in Jpzlwmej ‚traurig‘', das nur mit geringem Bedeutungswandel (arab.-)
türk. Js» ‚beschäftigt‘ (dann wohl auch ‚preokkupiert, nachdenklich‘) zu sein scheint.
Für die Aussprache des betreffenden türkisch-tatarischen Dialektes bezeichnend ist wohl
auch oyfw/# ‚Glück‘? (arab.-) türk. ass, das nur aus einem doulat (dowlat) umgestellt
sein kann, also =)ss in einer der azerbeidschanisch-türkischen oder neupersischen Aus-
sprache (döulät) ähnlichen wiederspiegelt, während die osmanisch-türkische bekanntlich
dewlet ist. Was die in diesem Beispiele zu konstatierende Metathesis betrifft, so ist diese
in unserem Dialekte natürlich auch sonst häufig und handelt es sich dabei meistens um
weitverbreitete Fälle. Weniger bekannt aber dürfte z. B. ‚erep® ‚Schimpf' 3 sein, das wohl
mit (arab.-)türk. ,S° ‚Unglaube, Gotteslästerung, Fluch, Schimpf‘ identisch ist. Statt m«
(und =) findet sich in gewissen Fällen mitunter 2 geschrieben, wie in den charakteristi-
schen Beispielen: fugdwu ‚bis jetzt‘ für []ftzwewu + aus APrzbe uyu, dann wußdwwn.p ‚von
Gott gegeben‘ = aus wwnnwdunnp verstümmelt — ferner in z2wdrpmf4hıt ‚Glück-
wunsch, Beglückwünschung‘ 5 aus zurpSwerpme [het und &w24Bop ‚Bekannter‘ ® statt Swignenp.
Auch die Formenlehre unseres Rumänisch-Armenischen weicht, wenn sie auch im
grossen und ganzen in ihren Absonderheiten sich mit der des Polnisch-Armenischen
deckt, immerhin in einzelnen Punkten ab. Ich beschränke mich darauf, nur einiges zu
zitieren: Die Pluralendung -%#» verschmilzt mit dem Genetivausgang -=- auch zu -Lm
(aus -%£pnme). Von den einzelnen Kasus wird der Ablativ zumeist durch den Genetiv mit
folgender ‚Postposition‘ feydwrw& ‚von Seiten‘ (oder auch o“&)} umschrieben, während der
Instrumental mit seiner angeblich deutlich als ou (0-4) gesprochenen Endung -»f/ häufig
adjektivisch und zwar auch attributiv gebraucht wird. So bedeuten /&y,e”/ (eigentlich
‚mit Vernunft‘) ‚vernünftig‘, zme®g»/ (eigentlich ‚mit Sünde‘ von zmtz, so mit, Sin
unserem Dialekte, während Hanusz ® in der Wörtersammlung sun&'hat und es richtig mit
türk. zo su& zusammenstellt) ‚sündig‘, “Apr (eigentlich ‚mit Liebe‘) ‚lieb, freundlich,
liebevoll‘ (letzteres in Verbindung mit und neben anderen ebenso adjektivisch-attributiv
verwendeten Instrumentalen, wie fenbwpSm[bw/p ‚ergeben, demütig‘, fwpomß: ‚sehn-
süchtig‘, namentlich vor gwpb« ‚Gruss‘, z. B. qufpef pwpbıp® ‚den (seinen) liebevollen
Gruss‘ (Akk.!), pwygmed uppod] pwpbe ‚viele liebevolle Grüsse‘, funtwpsmefbbwip pupbı ‚er-
gebenen Gruss‘, sogar — wenn ich dort richtig konstruliere — pwgned" ubpm] br des
Gwpomfe pwpbı ‚viele liebe- und sehr sehnsuchtsvolle Grüsse‘). Das Adjektivum bildet den
Komparativ durch Vorsetzung von = (wohl = «y,) und den Superlativ durch Voran-
stellung von p%ye, worin Herr Dr. Isopescul das rumän. äncä (ital. anche) ‚auch, noch‘
! Bei Hanusz in der Wörteısammlung, S. 94, aber als musyu? ‚triste‘, und musyu?uthin ‚tristesse‘.
Beiläufig gesagt, kommt in unseren Schriftstücken nur die Endung -m./#f«%, also talequale vor, nicht
als -n./4#% wie im Polnisch-Armenischen; bei Woit, l. c., 1898, S. 48 — ohne Etymologie — als
dzbumeg (= ulm p — unpunme dl — guuyb) wit den Ableitungen drzknymeßg (— empendpg ) und Arzfemegme [ht
(= inpamılin. [4 he).
? Bei Woit, 1. c., 1898, S. 50, nyfw[* — pwfun, ohne Etymologie.
> Ibidem, $. 105 = Zwfumunftp — [djwunliutsp. ohne Etymologie; sonst lautet „5 im Armenischen
nach Adjarian, 1. c., S. 365: ehdbep oder .ehibhr ‚injure, jurement‘,
* Zum ‚Schwund‘ des * vgl. Karst, 1. c., 102, $ 143: kilik. ptyme ‚bis‘ = klass. Wlybe.
5 Cf. bei Hanusz in der Wörtersammlung, S. 114: $nahaga ‚reconnaissance‘, was, wie Herr Dr. Iso-
pescul an Ort und Stelle eruiert hat, nicht richtig ist, indem snahagä, resp. snahagan ‚dankbar‘ bedeutet,
also doch Adjektiv ist, wie auch $nahagan-im ‚ich danke‘ — zunpSwlhuwp bu° beweist.
6 Ebenso wird -erpp auch sonst etlichemale geschrieben, z. B. in der Missbildung kpadp (&bop
‘glücklich‘, vgl. auch bei Hanusz in der Wörtersammlung, S. 72, oben yesmethver, zu (arab.-)türk. Zus ;
vgl. dazu auch S. 26: an-gesmeth- ‚malheureux‘. Zu den oben erwähnten 3 vergleiche Karst, 1. c., S. 94, $ 124.
” Von kkjeg ‚Verstand‘,
» Und zwar S, 112, aber als ‚malfaiteur‘ und zwar lautet es dort suncöv.
N
&
F
Be u a a u
Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau. 365
sieht, einmal auch mittels 4%, das mir an der betreffenden Stelle gegen Dr. Isopescul
nicht rumänisch ?n ‚in‘, sondern türk. 2! e# zu sein scheint, nämlich in dem Beispiele:
Eu wpzb epwgbjound] ‚bei der allerersten Gelegenheit (Occasion). Unter den Zahlwörtern
ist der Ausdruck für 7 hervorzuheben, der auch hier oßf#p ist (siebzig — off wtwun.G) ;
ferner ist zu bemerken, dass auch im Rumänisch - Armenischen, wie im Polnisch-
Armenischen die charakteristische Endung der Ordinalia ein an neupers. „| -umı er-
innerndes -».° ist, z. B. zrpunedp der vierte, of&nedp der siebente (mit % und ohne p):.
Auf dem Gebiete des Pronomens fällt der Genetiv des persönlichen Fürwortes der ersten
Person Singularis auf, der immer 444 lautet (nicht %f), z. B. 364° Susdiup wog wuhp
‚betet für mich!‘, 744 Jomtt ‚von mir‘, y64° ymqdatk meinerseits‘, yb/ mwpbchwt Sufak aus
meinem jährlichen Lohne‘, 464 wtarwdgu ‚mit (in) meinem Namen‘, 464 fwunfa ‚mit
meinem Willen‘, 44J° db&nwipu ‚mit meiner. Hand‘, z64 goyop hbrwgu JE in meinem ganzen
Leben‘ u. dgl. Aehnlich hat sich g (auch als «) einige wenige Male zur zweiten Endung
der zweiten Person Singularis gesellt, so dass wir statt ‚gre „deiner“ auch g,P= finden,
2. B. 7.g”e Swediup ‚deinetwegen‘®. NB. Von dem sonderbaren Genetiv 44 aus wird der
Instrumental 44J»4 ‚durch mich‘ gebildet. ‚Wir‘ heisst immer “#%p mit i*, was wohl von
der im folgenden zu erwähnenden einen Reihe der Formen des Verbum substantivum
herrührt, welche i statt e zeigt. Das Demonstrativum „w (qw, Zw) behält in der Dekli-
nation das a° und bildet so wwpwy, wwpwuy, wwgasy, nicht wnpuy, unpwy, ungay. Was ferner
das Verbum betrifit, so geht der Infinitiv immer auf -» aus, erscheint also sozusagen
immer im Genetiv, wobei vor dem ; (l) nur dreierlei Bindevokale «a, e oder i vorkommen.
Der Vokal « kommt in Infinitiven als Bindevokal auch bei solchen Verben nicht vor,
die sonst nach der «-Konjugation abgewandelt werden. Die e-Konjugation ist in eine
«Konjugation übergegangen, so dass wir nur dreierlei Konjugationen finden, eine mit i,
eine mit « und eine mit « als Bindevokal. Von weiteren Details absehend, welche die in
meinen Händen befindliche grammatische Skizze aus der Feder des Herrn Dr. Isopescul
bringt, scheint mir zu erwähnen, dass die Präsenspartikel auch hier wie im Polnisch-
Armenischen 4% lautet, nicht 4%, und dass das Futurum ebenso durch ein dem alten
Präsens vorgesetztes fp (aus “yp«f) charakterisiert ist, das vor vokalischem Anlaute zu
4’ wird®. Das Participium Praeteriti geht auf -%, aus (nicht -4, aus -#s,) und bildet,
wie sonst, mit den Formen des Verbum substantivum (auch hier, wie im Polnisch-Ar-
menischen, /ywy».) verbunden, die zusammengesetzten Zeiten des Perfekts und Plus-
quamperfekts. Dabei lauten im Perfektum die einzelnen Personen des Verbum substan-
tivum — durchgehends mit 4, bis auf die dritte Person Singularis, also: -#4° -pu, -E,
-fup, kp, br, während es, als Kopula (nicht als Hilfszeitwort) verwendet, dieselben
Formen zeigt, die es im Klassisch-Armenischen hat, also auch in der ersten Person der
Mehrzahl #42, nicht #%e bildet. ‚Ich habe gelernt, du hast gelernt‘ etc. heisst in unserem
Dialekte #npfbrbd', unp/bjbu, unpfbrk, unpgbybup, vopfbbp, vnpiflybo. Ebenso soll auch das
Hilfsverbum mit vorgesetzter Negation ; überall # haben, und zwar auch in der
dritten Person Singularis, also 44, zbu, sb, sbdp (mit S), s&p, 26%: Auch die ‚unregel-
mässigen‘ Verba des Klassisch-Armenischen hat Herr Dr. Isopescul verzeichnet: Da
finden wir zZ. B. #%6jme ‚machen, tun‘° (klass. «n%&) ) und #n%&jym. ‚nehmen‘ (klass. wr.
ICH Karst, 1.,c., S. 222,8 278.
2 Gegen das Polnisch-Armenische, das oytnüm hat (mit ?£).
® Auch zpm« geschrieben.
+ Vgl. Karst, 1 c., S. 104, $ 146, im Dialekte von Tiflis: mink ‚wir‘.
> Vgl. Karst, 1. c., S. 233, $ 290 ff, also wie im Kilik.-Arm.
s Vgl. Karst, 1. c., S. 306, Anm. 2; also hier geradezu imneupers. a bi(jetzt Zeichen des Subjunktivs).
? Kilik, „ybb, , cf. Karst, S. 98, S 1356.
366 Dr. Maximilian Bittner
Une), frwpm. ‚kommen‘ (mit i-Anlaut!, klass. q) und Imperativ of, Pl. ofngkp , obschon
das Perf. 44744 lautet, „-tb%wpm. ‚haben‘?, Yafır ‚anfangen‘ (cf. «fuby), wupne ‚geben‘
mit dem Perf. =".4/bıbF° (sprich dwwilim), pWrkyme ‚fallen‘ ® (cf. Aytwy)-
Damit glaube ich das Wichtigste aus der Laut- und Formenlehre des Rumänisch-
Armenischen hervorgehoben zu haben, wovon manches sich allerdings auch im Polnisch-
Armenischen findet, das meiste aber doch dem ersteren als besonders charakteristisch
zukommt. Fast noch mehr Interesse erregt der Wortschatz, der sich als ein Kunterbunt
von armenischen, rumänischen und türkischen Vokabeln präsentiert. Die armenischen
Elemente, die in unseren Dokumenten sich vorfinden, sind zum grössten Teile auch in
der Wörtersammlung Hanusz’ behandelt worden, doch lassen sich anderseits oft be-
deutende Unterschiede konstatieren und auch Berichtigungen erbringen*. Speziell be-
rühren möchte ich nur die Einschränkung und die Erweiterung in der Bedeutung, wie
sie einige Worte zeigen, z. B. «zwum%, das nicht allgemein ‚Tier‘ (bekanntlich eig. ‚das
nicht Sprechende‘, wie ar. u), sondern nur ‚Vogel‘ bedeutet oder S#d&yjm/f4fın, das
nie speziell nur im eigentlichen Sinne von ‚Reiterei‘, sondern immer bloss allgemein
in dem von ‚Militär‘ gebraucht wird. Auch das Anlehen, das unsere Mundart beim
Rumänischen gemacht hat, möge durch einige Beispiele veranschaulicht werden ; in
unseren Schriftstücken liest man z. B.: »f6%dw, ‚Fleiss‘, rum. silinta, {Epkzopy ‚Kousinchen‘,
rum. verisoara, hpungw ‚Eile‘, rum. graba, Beyo« ‚Nutzen‘, rum. folos, Eswf4 ‚Siegel‘,
rum. pecete, quezdis ‚Mütze‘, rum. cusma, ppepretu ‚Antwort‘, rum. respuns, »Eper ‚Neffe‘,
rum. nepot, %bpnguy ‚Nichte‘, rum. nepoata, qm wg ‚Schwager‘, rum. cumnat (bekanntlich
aus cognatus; sogar im rum. Vokativ cumnate entlehnt, mit der in der Moldau ge-
wöhnlichen Aussprache cumnati als zrefbwgf), prepgwpbuy ‚Aufführung, Antragen‘, rum.
purtarea, Ypqwu ‚Aerger‘, rum. necas, zbp ‚Flasche‘, rum. sip, wgwp&fd ‚Geräte‘, rum. acaret,
auch einige Adjektiva, allerdings nur in geringer Zahl, wie z. B. pzer&,g ‚ganz‘, rum. öntreg
(aus integer), ferner Adverbien und andere Partikeln, sowie präpositionale Redewendungen,
wie z. B. y%orwgp ‚sofort‘, rum. indat& und £f 4wr6b ‚in Ordnung‘, rum- pe cale (wörtl. ‚auf
dem Weg‘, cf. türk. oJ) oder p% pou&ufp ‚in Pacht‘, rum. in posesie (in Besitz, in Pacht),
endlich dann viele Participia perf. (passivi) in Verbindung mit armenischen Verben, die
‚zu etwas machen, sein, werden‘5 bedeuten, z. B. »Bpqwpg wb&jm. ‚raten‘ von rum. asfätui
raten‘ suadere), epfJPq "Em. ‚empfangen‘ von rum. primire, wzbywg &ybyk ‚er hat sich nieder-
gelassen‘ von rum. asedd ‚setzen, niederlassen‘, /Aybgwg wbkjne ‚besuchen‘ von rum. vizitd usw.
Gross ist auch das Kontingent der türkischen Elemente. Viele kommen auch in
anderen modernarmenischen Dialekten vor, doch scheinen mir auch von solchen einige,
sei es ihrer Bedeutung, sei es ihrer Schreibung wegen, bemerkenswert, wie z. B. «Sr
und wwSum ‚Stunde‘. (arab.-)türk. el, %fw7 „Hoffnung‘’, (arab.-)türk. = ‚Absicht‘,
frwtn.[# Laden, Handlung, Geschäft‘, arab. 2gb&, wyefu% Kaufmann‘®, (pers.-)türk
SEG556, Suyay ‚treu‘ und Seywypnef4hen ‚Treue‘ (arab.-)türk. J% (cf. die türk. Phrase
öl JY= renoncer ä une chose usurpee et pardonner & l’usurpateur), «+4z=y “Kunst,
1 Auch im Poln.-Arm ikatu; zur Erklärung vgl. Karst, S. 380, Anm. 2. — / eigentlich Präp., indem die
Sprache in ;&4* b guy ‚ich bin nicht im Kommen, ich komme nicht‘ das # als zum Verbum gehörig auffasste.
2 Cf, Karst, S. 108, $ 1495, nämlich »ıbwym statt mı%bwgne, cf. kilik. metbwp aus metbrwp und
kilik. ‚6%; neben ‚bttwg aus ‚btubtmg , Karst, S: Bl.
3 Cf. Karst, S. 106, Anm. 1a: kilik. pz4&pd. Frlohdl” — klass. wbhwühd falle‘.
* Herr Dr. Isopescul hat vieles klargestellt, indem er einige von mir ihm übersandte Fragebogen
an Ort und Stelle geprüft und beantwortet hat.
5 Cfr. die analoge Erscheinung im Persischen und Türkischen, welche beiden Sprachen ebenso
35 de dgl., resp. &lü! =) u. dgl. mit arabischen Partizipien verbinden.
* Aber bei Adjarian, !. c., S. 302 auch sww/# neben wwSw[d ı
? Ebenda, S. 256 nur %f,&/d als ‚but, intention‘.
» Ebenda S. 280 wghplwb und amgrgymt (NB. m—ä).
-6 —
Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau. 367
Handwerk“* (pers.-)türk. u, „pupft ‚arm‘® (arab.-)türk. nl, zwuh ‚gerne‘s (arab.-)türk.
2!» (räzi, hier als rädi, cfr. 4>E) u. dgl. Näher betrachten möchte ich hier besonders
folgende türkische Lehnwörter:
wqwguy Herr‘ — und zwar ist dies der einzige für ‚Herr‘ gebräuchliche Ausdruck,
während wpnt ganz unbekannt sein soll — hat natürlich mit wqzwe&,; ‚bitten‘ absolut
nichts zu tun, sondern geht auf türk.-pers. El (Ei) aga. aka, eig. ‚der ältere Bruder,
Herr‘, einen Ehrentitel bei den Turkomanen, der dem osm. <& ‚bej‘ entspricht — so bei
Vämbery, Cagataische Sprachstudien, S. 209, Kol. IL unten — zurück und zeigt noch
das Suffix «> da, &e. Vgl. auch Woit, 1. c., 1897, S. 186.
“pw Frau‘, bei Woit, l.c., 1898, S.49 (ohne Etymologie) als gleichbedeutend
mit phpt, rwf#n.%, ist nicht mit Hanusz, Wörtersammlung, S. 35: bikha ‚dame, madame‘
zu arab. E41 bikr ‚vierge‘ zu stellen, schon weil dieser Ausdruck im Türkischen nicht so
allgemein gebraucht wird, dass er durch die Vermittlung des Türkischen in unsere ar-
menische Mundart geraten sein könnte, sondern ist türk. Ku bika, bei Vämbery, |. c.,
S. 252, Kol. I: bike, pige ‚Frau, Dame‘, ein Femininum zu <w ‚Herr, Häuptling‘ — osm.
& Beg, Bej. Vgl. auch Zenker, Türk.-pers.-arab. Wörterbuch, o. t. a bigeg ‚princesse,
grande dame, belle file‘, das von Vämbery, 1. c., s. v. in &u und >| eie ‚Weib, Ge-
mahlin, Mutter‘ zerlegt wird.
fu, ‚Vater‘, türk. (Tata, wie auch Hanusz, 1. c., 30: atha ‚pere‘ und Woit,
l.c., 1897, S.186 “/#w haben, doch ist zu bemerken, dass dafür armen. $yp nie
gebraucht wird. In unseren Texten kommt auch 4E& why ‚Grossvater‘ vor, wohl analog
dem türk. IT 3, böjük ata gebildet.
grumyjuwp Schmetterling‘, auch bei Hanusz |. c., S. 79: kobulak ‚papillon‘ (ohne Er-
klärung) ist ein ost-türk. *2N. S resp. 2315 kopalak (nach Zenker ‚köpelek‘), woraus
im Osmanischen mit Metathesis WS” kelebek ‚Schmetterling‘ wurde.
hkopk, auch gopuy ‚gemäss‘ (als Postposition verwendet, z. B. prrequyp gopuy ‘gemäss
der Probe‘, winp %Eopk ‘demgemäss‘) ist türk. >) S gjöre ‚gemäss‘. Dieses »,$ kommt
beiläufig gesagt auch im Kurdischen als Lehnwort vor, und zwar wird es da als Prä-
position verwendet, s. Jaba, M A., Dictionnaire kurde-frangais, S. v. ») SS goura ‚selon,
conformement‘. — NB. Woit, 1. c., 1897, S. 250 (ohne Erklärung) erklärt es durch puw,
Sudadujv;, s. auch Adjarian, 1. c.. p. 202 *%£op& und fopw ‚selon, d’apres, suivant‘.
„grigme md ‚ein wenig‘ hat mit armen. ‚gk2 ‚some, few‘ wohl nichts zu tun, sondern ist das-
selbe (türk.) Lehnwort, das im Neupersischen im Sinne von ‚klein, winzig‘ vorkommt, vgl.
Wollaston, English-Persian Dictionary, s. v. small „» 5° kuchlü (corruption of SS kuchikli)
und Kazimirski, Vocabulaire frangais-persan, s.v. petit 3 5. Das Wort istturanisch, cf. Vambery,
etymologisches Wörterbuch, Nummer 106 — desselben Ursprungs, wie magy. kis, kiesiny (klein).
“03 in «07 wu. ‚erlauben, verzeihen‘ wird wohl türk. X» bos ‚leer, ledig, frei‘
sein, aber nicht mit Hanusz, 1. c., 36: boZ-anelü ‚pardonner‘ mit russ. bozyty, po-boZyty
zusammenzustellen sein.
Hie und da zeigt sich der türkische Einfluss auch in Nachbildungen; beispielsweise
dürfte wpgb gwpne (klass. wawfpr und zwpnew) ‚Frühling‘ — und zwar heisst dieser, wie
Herr Dr. Isopescul sich noch besonders erkundigt hat, immer nur so wpzb qwen,
nie gwpm allen — nur eine Nachahmung von türk. „le WI »/k bahär, sein (aus türk.
Al El ik ‚erster‘ und pers. „W bahär ‚Frühling‘ — zum Unterschiede vom türk. „u 3
so bahar ‚Herbst‘ aus türk. #3» ‚Ende, letzter‘ und pers. „le bahär).
> Ebenda, S. 349 nur das abgeleitete „bzkpkr, resp bEzupyep — neupers Fan
s Ebenda S. 238 als 4hu4h%, und zwar im Sinne von ‚sal, malpropre, degoutant‘.
7 Ebenda, S. 109 mit Vorschlags-p und mit q_ als puwgh ‚consentant, persuade, convaincu, content
(also — räzi mit > — z, nicht — d).
368 Dr. Maximilian Bittner.
Zum Schlusse erlaube ich mir noch jene zwei Fabeln hieher zu stellen, die der
hochwürdige Herr Garabed Gaina uns in der Mundart seiner Stammesgenossen, wie
folgt, aufgeschrieben hat:
1% Tot nm Le&% zrspp:
WEL zuib dp Qwtugup Gpmnp Jp dpa phpwbp dal pomf de Jeuyn] da, m tubond] Jah JE, hb
2. dpzeq wqpwep:
touzyuy wrehu dp hf unbetne Mel wgpu dp del Ymnp dün] dp pbpwup (nzbrkun, wgcbun
abdnıdp Qwub wgpmßt, frz pbtm qbaßu ppzbe, Pnq op eb] gerwgapen geüp- wgpmep
teubyn] qwan gafanatpp If pay gekpwbp, op ppsbı me Yauyk qhpmnp Jpup Jap, wgebup hf ff
qelpup nr Imemb qbrpp:
Uebersetzung und Anmerkungen:
1. Der Hund und sein Schatten.
Ein Hund transportiert ein Stück Fleisch im Maule über eine Brücke und, wie er
schaut ins Wasser, sieht er einen anderen Hund mit Fleisch im Maule; da wirft er es
von der Brücke oben her, der Hund, sein Stück Fleisch und läuft dem einen andern
Hund hinterher ins Wasser und bleibt ohne Fleisch.
nm — br — ppbb — prpbwu — dbh guet dj: beachte J&4y und dann noch einmal a, also Doppel-
setzung des Zahlwortes 1 — vgl. Karst, S. 381. Die Voranstellung ist bekanntlich ostarmenisch (dp vor
dem Nomen), die Nachstellung westarmenisch. Ebenso im folgenden 44% pop dp. — Ywiguh — L-woguh
brachte die Endung -% — frinp (Yınap) — Yminnp. — pom rum, pod ‚Brücke — p&pwtp, ein Lokativ,
ohne Kasuszeichen oder Postposition, cf. neupers. -_.| sl& hanä äst ‚er ist zu Hause‘ statt =_| als y3
där (in) hanä äst — dE% pop dj dpwpmf dp: beachte dp nach Yeuymf ! — web — taybımd , Instr.,
wtl. ‚mit dem Schauen‘ (cf. türk. ash) NB. Der Instrumental des Infinitivs vertritt das Part. präs. —
Ib kun. brachte 4% (gi) und die Endung -»ı (u-Konjugation, aber Inf. wbubkym); cf. Karst, S. 290,
S 348 — ogfwj (auch og4wy , mit Artikel og4w%) ‚einander‘ flektiert wie folgt: S. gen.-dat. oy%4wyf%, instr.
ogfwyn{ , Pl. nom. ogfwyatp, gen.-dat. oyfwyabg, inst. oglwynbgdnf, abl. oghuyebgdl; erinnert mich an
wyjwgg ‚of another kind, other, different‘, also og4-wj etwa für wqq -wyj , mit Umstellung? — wbdEnuın
(aus wy% und 4’ cf. klass. wy4#4) — 4 (Fk, s. Hanusz, 1. c., S. 18: thablelü ‚jeter, Jancer‘ — kfuy
aus JLh4 und wr — mp — bubıwbg als Postposition (ad. klass. Sk Spur cf. Shmbewip consequence,
result, corollary) — wpwlg — wrwbg,
2. Der singende Rabe.
Ein schlauer Fuchs sieht einen Raben mit einem Stück Fleisch im Schnabel
(Maule) fliegen (beim Fliegen). Da sagt der Fuchs dem Raben: „Wie schön kannst
(weisst) du singen (zu singen)! Lass es doch zu, dass ich höre deine süsse Stimme!“
Der Rabe, indem er hört diese Lobrede, öffnet er den Mund, dass er singe, und lässt
fallen das Stück Fleisch hinunter, der Fuchs packt das Fleisch und isst es.
‘praeq , part. von «bpg&jme, n. Hanusz, ]. c., S. 126: phöhelü, chanter, jouer‘ (zu klass.-arm. 4,6; to blow,
to breathe) — wgpw — wgnm (cf. corvus, arab. „| ,e &uräb) — ru, türk. ‚falsch‘ (vom
Gelde), also ‚falsch, verschlagen, listig‘ — wgıku — wamku — (#ngbjktn soviel als p (dnzgkjte — Ywuk —
I wubk — fig pbben wel. ‚was schön‘, zu pftas vgl. Hanusz, l.c, S. 126: erind ‚beau‘ — gfunfs wohl aus
4b gbenfu — np dass und ‚wh Subj. gepwgapen gwüp, Akk. epwas (mit Metathesis\ — gwgsp und geb
— dwji — op — np und bps& Subj. — wage — Y- wuyk; vgl. Hanusz, 1. c., S. 19 ablelü ‚laisser tomber‘.
PRSnAnnEennV WR Su SUBbPRV ELPPOTVNhELLVS WEUNV
h PUR»LV DAPUUNANUR YhhLPLULRPLUV
Zuy Wunabiuwgpm [ba und ba
IE zen SEmwpnppuluib bpbenfd "de Guys
npnet dJouy Yrrgküp dinönugkukpmd me zw.
ERS en pr awehper
Vwfiukug rupgdaiın d peübkrp Fusubu
gm usa sup Uuapnp kuss pr
BED RN eR E
Be EEE N
Or Eu dr ER le:
HE ER I EI
abuse (msn peeu, upgehaupfoknost
Wh se Er
zelzebpueu appwgpue [A Ewug Guhpps
Bu opzanfı Ip gab's. Tumfülikug dupg-
ER EL TE
Hrn douy m ke b wbgkim Ahr s6 Sunnmb: degb:
Be zuun pump & Kofkumnphrs ap uyunfufı mbgbhee ffuivep eilgweien ff
guuuhfi degf, LE Suy danmbtgnu [fu Puithugfie br mn Gapm umbkp
Bar mdı sel: ggf Gop&uilz dürfen khfenbEpu: 7 PJezfin:
Untmebp, opftwhf Sunlap, Uumnwbuzutz Vunnbatp: Uju Suhay br span
Berg eto: Afenp lebe ze, Kuffugptps apa neggehfe Set rel Pepe ens
ea Qu puupe Gepkjk En ug ek Or Vaselps gen Papgnufg wg
(egstbpn: Zunlap; \apniigkoke I Dupubge darin funan] ip ra=b
Un ER Se NE pe Te a UT =
düitfgn fp düyplf prguefio bu qfnbp Shubh jegme br pp wnuig Ubzuekpm
Ber eu:
Danbuyt Yupkjb E tnjup pub; dpru Pupgedahzubpah Sunlaps Ujb poynp up.
phpm[Bfetnhph br buufuyfPubpp (variant), rpebg Ip Subgfftp U. Pypng
nupphp Abm wgfpkbpmt db), wpghop gb & dhuju be dhuju gpbäuhpm hp.
geh: Uyuzunf] hpiuz pugumpuehz, qup pub, Luqupbu Ghıkupuitf ibn wgßp
Uchmupuibfh pol kpgm-usß wuppbpm/[Itckpp Sutold opfältlpki:
Bu uflugbu Ip GupS hl, np Füzybu Uummewbupuüge unbe äbnwafpbkpp,
Unjtıybu neof2_ zpphp» nıbbffe bebug wn. wi PP wpgdioun [S hrublp bı kinpp
24
Ne
370 PÜF+BV N UbRLLEULLBUV
belüg eppwgpmwöthpp. hp Gupbhdl” tb, np ummpbb Fupglatufdprvubpht
Figur ip fen pyuyfe plüg vppwgpmmdthpmd Shan Phpkru wbognm gap
ua wnlwuhbomnd u mune fimufpky, qup opßwuh, UVrtngnpguwg qpgl% upplp onl-
wufshpp, up Spwnupulbg Upmb. Pr Toupufkluı:
Suphun au upwgugfe Gupbjb 6 quig ph Prpbtungeny qwadkudp, np
Ip luhqulofsp BE U. Iyng wnmpbn [Fugen [dep (Uunphphb (Erbe Jerybt),
uppwapmuhgun hu ugnmgmptnmbgmm, pumfih Taufe ung fund, yatepbt
Bupgılüm bu (bofd wuniufg opfthfe) Sudkiılanms bi b{Bb dhgb Summd opf-
zurfu uu Jbppbn oppwgpm db a umne quputm udn b, wpgkop Frz baut wm pe
Fupgiatm but upqftpbkpp: OD» UmSub pp Albmpif Päugng qubntp ep wb-
un In uinogman. fr Supfb qiauup 5 Jnufuie uyunmuufrui dp wu uyu diuufil,
hi Shobewpup Ip Fawibp Stmwppppubub bpbeyfPühpm be Supgbpm ungbe:
Uchjb Sbmwppppwäuit wuwguguhp mufp {bppb qupkpm rpqeliaibgufuit
wplounn bug auf, apbp Swphun. un uzubun mm [Shui dp wpqfehp Ir
Ugugbu U. Uupqub Auyupuita Ahetp, gup Uhpubu Onpsupb Gebbz nun
Uurpung Day Napa Juitph wphguhpht, Sugeump Unwfunpg Fenpg Duyu-f lpt-
qpubpfin Shabeupnd , doof (Furpgilim md & Uhfuuykg wm munpb Suybpki.
gb dp Abmpnd] , be bare) OhmpSuplu pp ähnpof Yeike bug Pupgelatm [Fhetpr
RN SUERFtgEr Be
“De mgu phunbun qum fr dbufb gugbup wm, br Fupgelabku" appuil
bp Aupngu[Ffet, Phpdbauirge uppn] po Ahad mupmeife flug [ Tunguk
Vfpuyb ulm, mmukup br gb mare, wnmphgft un dag. op
Fbrybon br fo yzupihiapufdfuh puulg he fo zugpugu punfg ne quugfup pum
depmesdla prgmeny, wuhuyb gebmf[Fheh puinfie be gupg uwond[hlu ungg
mskp gEtpbuit: Iap he dep pihuplu, be pum zufy gueeL gzupe puibfit
be quwndaqubuibi, wnwphgwp äbq „, hruge (Metbrt, 99, 59 78):
Vplouybp Uunpıy Panlatubngpm [Fbub Gphfis Pupgelatn [fe bihph u de
Bapı bquibufun (fm wb Gun“ Suymgaeud bi: Unwphl Fuygluhpge 5 Suylpbtu-
gb Uunph dp Donfu — Blume, fu Wupgu upqungbn Suybphbfh gupqupfen
dus“ Abm:
Uhpubu Tundppniuugfi up, np gu) Shuhtmgbn bp, BnfSuiitn. Buyunlını -
Abu Who [Sfrtp Ip Suyugtuh‘ Bhpungmpuf Sugkphtwgbn Phinpungnpbn Unmut.
qlih wawfln (Fuupgslatun (Eh deu. — “br apnmtmPuh ppm Ipupfb brbe-
pe & Seufemgmne pol Dnrmum Uhpufaf TmpgisbonfkusE , pur op kes puizz
hund deu rt unpfin möß. zehlnkabe Suyngn (Uhl Buyın. BafS. un.
1855, Gpuge). 69: 319320): — De Spenge (Befanpke Er) Ba
düitky [Aha Whmpangapafı Bhpugnpufr; Toutes np: wog Puppe ee
Geypeugbmfiu, Sauren Gugsbhı Wr gubskeue oglüechetns BER eaun U ueeBE en
Shumb hub Despädune LTtery Eee Tue ee ee Tasmnue
neun Tomubp derbhug quyu uputsbgb br wmmnrwSuyfi Buyalını [Fruit U’klun -
(hıt, (Uug, 32 323):
a ze
TPSNLNFRFKU VL Zu ZUSbfhV PRPUÜFFWUVNTRLBUVS WUURV 371
REN u En N FEN Be a A Zeil
Suybpluwgkubp Bas
Own SZunwtubut E, np Tamfubkug [Funpgiagubut wpfoumnn (fa Vogt u
rl BER Map al Lufee eur Kap anal wg) our
(EEE DR a ER a ee a ee Ed
Suyfupuitm (Ih wsuihfuhpnd Sundlelan Pphüg Gun! fphügdb wehjb Jupupbın-
uhpact Abnpndf ı
a a LE Le BE El
(EI SIE AL EACH Yakası SR a N N er Ve
qdazup ep meqgelf waffe Abnpuf upgelübarfdfeiiubp äh‘: Tfug Gl”
BE u PanngE ug lunne (d Pnungu zu Tasse aluhh, sokupen ER LE
bp: wpgfehp Ayla ppm s be Pupgdatın ku uyu Erwinuhfe wywgagübp Spa
gushupnefz Hg hub dphectnje gapsfo wupphp Pupgsläm[Efetihpe gm [Bheıp
up Wubı pufdbpgewSbhpm. inupphpuffeüsbp be pbufunffühp, Püzgkbu bubı
Jerpbu qupkpm Suy ddimnlnwggme [Ihre uam [Fu Mb mezunggun fpmgm-
Bhetiubp:
ET Te ET EEE NEE ET ER
bpbuyfdp bi Spwmwpubbfi (plug Shewgomn[(Ihubg wpqfebpp, np Buttugft
rel Velen say) Mrz sehwgpee Eur mane Iihnst!
Ubhpepfu, 2 Ugpfy 1 91 l:
! Pwpgdübnwd (bqnch gupwslnebbpmdb Sudan qbncmp zb wuughuh wphwnme[hheb di, npabgil
depgbb Surlobwljubpm BR ww duypwd Edi Uyugbo tvwpekoggb rel uu Uupgrb Serlup Yapmın Buds-
quenppwpp Ip dyuybı [BE Arehwu yngbmsubhup dJupqwegbut, ferk 4=L vbabet umBhrmiet danmbs or ieh
Fe p Smibsbamf Tapepenmter Iofarbenı Arbr Beietet Pamb- ber ase-eenh arm Srreeheee, (UNLNS»
L9 46 be 187): vd gwpwdfupd (wpgliatgm [het gewb Erp Wwbe 2. bgmewpg Sbepdpegb be Skprkugl
RARE
VURUNULUV UNnLSLPüVN 8, 9-20 SUULP TER SU5N5 And,
hs. MBSLPNUR VELPZUMBUV
U aplaufı I. . 9 = 2 0) Sunhapulpnı gupuamnu) Fwfuınp Suybp [47 Abnwgfıp
Urbanwpwsibbpnı da“ Swhbold E : [Pkbı Zug) frafep wn fd una LE wpgbt gbın-
ung [voulzyne wlapı eu F} EHE DEERLL ser ni gwh unleglp bı ng undpnfurlheulı ınkunı...
lung:
Ubgzb Boy zılmp auinp Sau pilns fu ve fd pinpip ge ale mung udn
gurnfungbu Ghtgpninuguhzuf dep mezwgpmffrth uju Genf don, BE Pusubu
Sumud bu dhgb hob Sunlopkbpp Suy dannbtwmgpndbun MEI. wnug Sup.
Zum pam uud, ung Jun hpuhutm [Fhuie du wäufunkpuhutm [dba zu ppn,
npatg Yluunılardg bepnupugf gühffohpp zum pa qpmd bb upgöh br fogfpb qup-
qud pum punwbhuiufi: Um uhufip Abawgfpibpbt:
Lünkyuf Suybpli Abawgfp Uchmupuiiskpp Sbnkılun quunblpp kp unuituinp :
U. Ya Abm wgfpülp, npnög dd wdlnke fin set gain ip BI. 9—20 Sunhup-
Lbpps fasgbu Waularugf SB gps Ms km files UTfapls SU um u
pbfı od. 171 (FU up)» /®. 218 (yedk 1228) bı npfz 5) Abawmfıpllp:
Anıvfiv Yubı 10186’, 1248fh®, 12684u*%, 12846u zwamp? gpmms bı Jhp-
geuzykbu Upueuugbdh 10. 1125° Abmumfpubpp:
Asslvaep up Abu pulse, mp fun 1b poste gSuaE u
19. 222 Yzubunap Abnwghpp (zudk 889), 4p gbnbgb ua Summudp 09. Su
kupp, an ne BD een (Ben Ze une
bpfigne,, :
! Shong Ywpöfpw k [AE Jwıbpwbhwn Sbnhbwlt Wophau &. Sıllin. Kaulen, Einleitung in die hl.
Schrift, Altes und Neues Test. 5. Aufl. 1905, S. 49; Schäfer, Einleit. in d. N. T.,, Paderborn, 1895,
S. 227; & dubwenpb Balau, Again the authership of the last verses of Mark; ‚ku &ı Bibl. Zeitschr.
1906, S. 216.
? Wewbtwgwpwb (Sup. Gwfubbwg, Qblben, 1889, 69 2085 np 420-4308 wpybtb Smtold WEl
[d wypk" Spiune md togihuy Ach dlpayme[dkrut deay:
’ porwabep Udldaliopu. Pep-amtebere 1909, fr. 3956:
4 Ur. Pr. 3439:
5 Ubar, Pr. 3956:
© Zuhlin. p- Wacpwn‘ Buyaım [ft Bufgwiim. Spa Bupga. ybpmb. 1911, 69 BU:
” F. B. Conybeare, Ariston, the autor of the last Twelve verses of Mark, £ (d&pl&f% The Ex-
peditor, 1893, 7 oct. Sıilin. Suybpkb (Swpgdatn[dbwilp 2. 3: Supkmuk‘ Upfumnd bpkg pumn Jlywynı [d ka
bfıdhusth (- 222 Abnwgpfb. Ztpı Ude. 18955 £IL 82— 87:
-1—-
oc
VUPHNILBUV URBSUFULR BI, 9— 10 SUWUFVLBLEL SU8n8 FI, 373
>. Yupg dp &bawgfpukp 69. 8Eu bunpp Ip Yzwbwhbn. “Yunmwpbgun und.
mupuis un Wuplmuf,, Zul“ wupqugbu “Uchmupuib pun Wupfauf, ulm
Shemlı Ip gebt ber zupuetuhnfsfin BI. 920 Gunlupbkpp mpg dbp-
Bungpmf . “Uchmupudt gun Uwpbauf‘,. uyugbu Zospug opfluubp, dep I.
342 habı
Pr Yuy fund Pay, ap unuäg nphufgb puwduuhu mgqwiß Ip yurpk
Yerdbn Spg Surliupfie fppbe zupmtummfFhrt. uyu fudfh Sub bu mu
re
DB. Yhpunyku Aha wghpukp webjb Ynp Funkötuuhle, mpnüp danitum.np (unpur-
zum] po opmeuib dp Ip Qungbir ab Surlispikpueh puf@bpguedg, Vzwbuglf
“Lmlgupjich han’, uyuybu Map Vannbiuumupuuh 0. 107, 252, 322.
uyubu E tube 1796% U. Omyuny wmymgbpp Sunlkıkennk Wu. 2oSpungh Suofbn..
Kifeip:
Ugem np fonıg dp Uchwmupuitühph qupu Aqmmd Eh Pol Sunlupkkpp,
Bel epueme kr pufkagnsrapaug Spy) aiekgke, Biropfustagebpee meguer
ep gpwgj wagug. Ülhampanubpa ) Sunfertse erwgzt - apgdebn-
(rung:
Ugu br wnuig mupulnuf, uuwuung, ap dep uyuop Suykpbu Abm wgßp-
bhpeı 9 Ip unusfip Sumanwdfu uplrrun (Fupelaitn [Hrst:
Pusp Suofd & wm. uydıl zum quguit (Fupqäm (Bet wuntp Wu.
U: 2oSpungh pin pFhungfpp, np wa Sumupul wupudnudt & kr unbe
inyugfpükpee dE9 dns:
A» Vhp Vaumbtuugupubh [0. 342 2bnwafpp (gudb 1323), qpmmd Gm
be gpherbe pfruik bo gbpwsuzuf wungunmfu np Ufubp?,: Tdpfu dp Vhphuyu-
Baal aioeje:
9. Whuhmfhf 123068 gpmwd Uchmapuibp, qup hp qnpdwsb S Umpphuitt.
uyu fndplu & br Epdiwbuh 1. 37 Dmumnfpp (ywidk 1622—1632), mpmet
Sunlkılann Spwmupufud & U. by. Skp-Umfukuluit:
"h. [AL 22.27 /®. 36 Ihnwgfpp (yudk 1616— 1619), ap Spwinwpulnı md
k Stp-Umfubuhuinkd:
Uyugunf dp Swbofhn [Brut Sum Ahnwgppühpe quunhlpps Uuzme zen untpb
füitpenpufie Sbınumgonm [Aetp Surpne un Varchingupebbpme I), uyuusu Dpdpuduß,
Dem wugbdf Ir Whtbrunbeg, Gplaiı gen SPhgkpnpg fr wbgpwgzju Fupgilatım (Hruız
opfuwfuhp jepbeuit Swuhzs Dhnwgfpubp gushogebph mezwogßp puupr- Bu uyu daft:
Enu hp glembiglel uyu gıpa (Fupgrlaten [Hhetüuhpu gb um. gb
ı Zuilin. Tube lkpp Ps opfbudp:
? Wotpunlwubne[Fhetp Ihnwgpf deu ınlu‘ Sujbwt 2.8. Beugwlı Whbl& Was. 78990 &. Su
zbwi ge Thwnwd inwppbge (Fupgdatn het pe:
’ Put: 1878, &9 212:
* And [st ): Yong Surfahed Spa (Fupgiiubnbbwt (mmeubpbi). 69 202. Pr» 37 Dem. dem
ınlu wbır y 135 :
> ig, £9 203. Abnwgpfiu dipl, 69 182—35:
on
1)
10
16
17
18
19
374 2
U»
Uubemwpwb pun Wruptnuf ie
Swpnıgbuy Bfunıu, wnweonneh won wgfrl
Auzwpw[dond bpbebgu Wupfwdm Wur-
zwabbwgen, snpdk Subbuwp kp qbe[db gbıdı
be tw bpfdbup wandbug wjungbh np eWr
Lılayu kp, db; gl ujlo be wguyfb:
yapw Pepbe mut [BE Yebgwbp Ede
bpbibgw Udo, ns Swewunwgfb: Shan
bpbehgwe wg] Gbpsqwpubae‘ pp belduyft
yabqwunad: uapw zugwdb qwandkgfib wg,
bu nz bapw Sunwnwgfl: Blway HPberen
gwgdkup kb deowuntpb, bpbebgue Uagw,
bi (zbwlubbug quiSu wunne[Fpeb Ungw, bi
qlwwinwupunm (Av. gb np bpbchgwe Tag
ywpnegbup & denkyng, be Unpw ng Sum.
nwgfb: be wub glnum. belduyp yazlwps
wdbtajo, br pwpogbgkp quibmupwtb wib.
Lab wpwpwdng: p Swewmmay bi Upafgf
4bggk, be np agb Swen qguwuywpubugl:
vzwbp wjbngbh ap Surwauitt, bpldhgbt
gSkın uyungph: Gwbnch fl” zbıu Sutghb. jb-
gueu fouhugfib. p Abnu frpbwbg odu pwpä-
gbV: be bfdk Hiugugm [lg ger wepagbb,
Ungw fg nz Sbwubugb. f bp Shewbgwg
Abnu qigbu br pdahbugbu: be Alpl Shr
Ghunzu zb fwouhzajb plug Ynum‘ Swlpupdun
Jbp4Pbu, br Yumun wg wpdb Zop: be Uapı
bb‘ gupagkfb wg widbnuj bptbp Shut
gopswhgac[dbudg, br gpwtb Suunwnkhb
ABSFNU ShrfäStpebU%V
F.
Gwpagbup Bpuncu pbg wamwu Jrwzw.
gwf[ßnd bpbibgun Yafı Wapbalm Wug-
qwgkbmgeay, ynpdk bSwb gbu[db qbrub:
be bapw gumgbug qwuanldbwg ujboght ap pbr
Blau Ef duggbn ugujfb br juyfb: bug
Yngw gnhup b[db kbvgwüh & br bpbebgun
Umgang Surmauyfb: Boa ujunpbg Bong
mlibg bpbihgue u gepumpwbaf due
zen bplduyfe gwgwpub mpbii: “uagw
gebuy qbwgfb br wendbgfb aypagb, ww.
guje bi ng ap Surwnwgfb: huf yau
«yunpph Jebg pwgdeu bfb demwuntpl,
bpbibgwi Ungw be Lufwnbwg qubSunw.
narfFheWu Yngw. bi qlumwupma[dhet, gb
inburbadgb fepbudg zwpmgbjoju ng Sur.
nwgfib: bi ww wuh gbauw. qguwgbp ayunı-
Sbmbı pby wibbayd wolwps. gupnabgkp
qwebnwpubb ug wißbajb abgbor Np Swew-
nwugk bi Ahpafgl, tbggk, bul ap ng Swrw-
nuugk qwuugwpubugb: be Upuwlp Su.
nwgbjngb aiyu geb bplduyge, gb wunewmdp
fin] qgbup byuibßgbdb, be jbgmu ewrubugfl.
bu qwidu fwjgfib. be bldk drSwgbgu wpp-
gbu ng deqbgk bogw . hfbpuy Shewdgug Abu
algbü bi pdzhbugbb quauw: Upr SErl Sb-
unu ybn fumeubjapb glg Youw dbpwgun
sbptuu, bi Wumwı pbg wpdb Zwei buf
Yngw gbwgbup pwpagb[b wdbbbged, Sbwnd
gopswhgn (Abwdp, qpud Swunwabfil md
Urbnwpal pun U wplnuf:
WÜLYUNIBUDV UhRbSUFUGB &89,, 9-20 ZUWUTVEFPE ZU8SN8 FU, 375
4.
Urbenwupwü puw U’rwuptnup:
Upz yupagbup wnwonng fi Jhugwpw-
(Anıgb, bpbihgwe bafı Wapbday Wadqpwgs-
Vwgeny) yapdk but gbe[db gb. be np
qlwgbup qwadkug ujungby np blAE por
Yıhajı bpb, Joggen ugujfb bi juyfl: hul
Ungw jnhuy (db fbugubh En; Swewunwghb:
8bın uyunppl bphaeg adatg bpbiubgwi uypw-
Gepg Abın], deuggbn beldayfu h gbwn
nupbäi. bi Yngw bpfßbwp ywndbgkb ung:
wwlujb bi Ungw ng Smewwwgfl: bug jew
ayunppg Eugen pwgdbeu Ef demmuu
wzwbbpapb, bpbubgun Yngw bı bufuanbwg
qubSwewnn[dhebb Ungw bı qleswunpunm
Pb, YJwub gb ywon[dbuiv Sbwnbb bu
inburbudb fepbaibg ng Swewanwgfb: bı way
wuk glmuw. Ybwgkp wjunSbobı plg wi.
Lay woups be pwpagbgkp quiebnupulu
wiblwjb wpwpwöng, bi np Swrwunwugk bu
Upwnbugb 4bggk gwebınbwb. ho apng Sum.
muugk, qwawywpabugb: bi Yzwb Swew.
mwgbyngb babgb ww: gb winwdpu blnf
qebewSwpu pdytbugbb, be op jbgauep [o-
ubugfb, bi Abnop fupbwbg qbdu huygbb, bi
bit diusm gbq wppgbW ng denkgs Ungw:
b deruy Shewbqwg qäbnu fupbwug qhgeb bu
eFztbugbb quaum: Upg Sepb dep Bhunu
Epbumnu zen fwoubznju pn Yavm quyu‘ fh.
pwguı jbphfu bi Woman plg wpdk Zop:
bef Uagw qlwgbup' gupngbgfb plug dbbupı
bphfe georduhlg eubg]f Sbunt bi oglu.
fat. bi gewb Suunwunkfb h Abad Yywbugt
np bldk wadbkf:
}.
Pag ywpnugbwp Bfuocu www mn
Auzwpwl[dnb, bpbibgun Lauf Wapfudn
Webgwgbbwgen; yapdk ESwb gbıfdb gbıh
bu bpfdbup qwandbug bbyng plug lila ggw-
gbyrg: be Yogw juibup [dE yupmgbur bi
nbuun p llwtk wbSwewnwgb: 9fbf wpun.
eb4 guwgfb yugwpwb nupbdh, bopw bpldbuy
uqwndkgfil bw ung: bu ng fuß Unguy Sur ww.
mwgfb: Um dbuchagnjbu dbnwuubpt
bpbebgwe Ungwy: be bufswunbug qubSwsur.
nn[dht Uogw bi qluwnwupun[dheb upafg
Unguy. gb wbungug gem yupmgbu nz
Swewwwglib: be wuh gbavm. quugbupp pbr
wibbuyı wywups, pupngbgkp qui baupuübd
wdbaj wpwpwöng. ap Swewwwugk bı
Upobugp wpbugh bi np nz Swewmnwugk
qunugwpwbugf: hal Vgwbp Su waugbngl
uyunpbh Sbabihugbb wbncwdg fin]. qbeu
SwbgbU. jlgncu fwunubugfb Unpu. odu Swy-
gbv. Abk bi duStwbugm Fb; wppgbb
Ab Ftwubugfi. & Jepay Shewugug Abau
qbgbv. be pwpf ıbaß:
Uye Sbp Gfumu gabb lweuboy pur
Ynvwy, wipwpäun jbphftu be Wowwı pl
wie Vunndny: be Inpw gbwgbu pwpn-
gbgbb wibbajb nepbp Sbwnt gupdwign:-
Pbwdp. be gewbb wpgbmf Sbabibgb-
zanp Uywbun.pb. will :
376 2: QABSFNAU PRFZSULRbUV
Drnwgpug uyu Jb&ulp Yumnmpunpgh qlleq Stembrehu Irgmmlpugn [Bun ı
De qupmdb bpp hp Pupglütnehp Uchemwpuip wunpkpbub" [Fupgdtın ud
twbr Vuphmup 62, 9—20 Sunhuptkpps payg bepbe bphpuywluit br pFuym md
Upfunet bpfgaw. guyal“ Sunlihupdßp Fu degb Unhfpfp" te Bu°ı Ruyg wunpkpbuk
[Pupglühm [bat zutuupkufß Sulkehum oppwgprmkpm Funlatul unfmfafu How
gu but Summwdp: Uwhuje “Upfomnbh,, wmchn funpfd Sugwd b& Guy lud
uhpmch be md qmepu funupınd In quo Uchmupuikt, dig mepfizukp due
Upfwndt,, wa zunyunws bu:
Pig u kg guys ao ung 5 [FE Jhpugapbe dep Sprumupulud 4 Per
dit (Bug wnwpßh bphugn Sf bar D- qupm Suybpbußigupugpuf » be Fupg-
Katnwb wunpbpkük: Gr br Pr [Fupgelaiun [up ung hpmulpungaje Funk.
imlk bi, Sunhiadurte zuebupkt plurgpf, apa zum nbglpie wirft faul) Hnugwb
bu Bupgslaitfgtbpmeds
Vbp uyu IgeulugafI but Spam [Afetp tp Sumnumnbt Guy Sf Segklufukpp,
nprtp Suitofd Yhpkewit zfrolun Sunkptchpmh:
qwaggbwgh Suybpkbwgkauv P. Martin frp ldap Indroduction & la critique
textuelle du Nouveau Testament wzfwwnwufpm [Ih dhg°:
Martin (Abbe Ip Sumwenaunb; [46 Zugp D> qyupmd uyu Sunlupbkpp bppke Fuck
puhuin dmu ühpo zunfi Unp Yuubupuitf dd, pugg Jhrtye Funhatung Gplgatf
[d& Sunofd bp u Sugbpbb Fupgilatm [Hhundp be bp sbb Say Mambbungpm-
(Fuß uypbeug Yuyo[Arübbp: Uuntp bu
Ugufbuinglgmu hp qpb- “De Sul qwubbpwub fi jun Ahfdlulug . - -
wuhn] * Ahmgerr mqebbgnbgbr qushhaı Sefebmen,. puyg Smu zupulungbu Wunnfd
PR. 18—19 Sunhupkkpp Qwbuuptmfi ben Ah dep Vaphaußs Valugbu Dabzbf
Bupm[Ihut Kumfiv wm funspp- “br dumwigbuget qunfun bi quibzupzupke
qibwn, ep Npgfu Uumnedy happ par meh Lemmmdn, be Bobzsh Panda -
[Abu (Ahtben. 1853, 59 23) “gflpmgaeits zephfiu, quumbju Der Lk Ser,
nprbp wwbuje gina upun. hpluit wltupha [het Suhupm hy, Puggbu Prgt pug Vuyp-
nk wgpugupäub &, Vaphaubun Uchmupuif Jbppbu Sunlptkpmdt, dit ug
bphpopg Hug Ebetp Pumupngf day wgolsep kp gbabgerb: Ubzb Guplenpne [Fed
np Kup phSugb) Wupınbuß Shen Doug ww Tmnfnungmun [Fb N ugbu pet
SErr wong gfep wzwlbpına [Fb wSw hmm Abqg foluitn [She Yafuly godu br
qhespl&u de qudliuugu gopm[Fhrh (Fzlundergu: De qupähug [Fb wat bmmmmmgknz
oe Fre apben hubgeh be oje bb mmgbh, bu gb Fuhme pinbehr bu mL
Gtgbok,, (Zbtben. 1826, 59 89), mp Pre weremmieb phpbh pummd" men
boqlarh u tzuiunap yuguf[Bfıt dp br Upg BE ugs “Due
I Yabpappe wbıp:
2 Geschichte des N. T. Canons. II. (Erlangen, 1892), S. 910—39.
3 Zdilin. Wopmkd Suybpkbwgkınfl Gwp&hpp U wplnubuı Ucbowpwbpt +2, zılanj% JEppb% san bkpnı
Uhwindudg ROW - 1895, £9 57—61: Zuilim. wu au bwbe PQW'. 1894, &9 218-221:
a
TUrUHNILUV UhBSUFUUR br 9-20 ZUWTUPGGPL ZU8Nn8 An, 377
egelgeg, GOEEn, Jerlaukutı Full 1a ıT fhoe suheibuhpni) ugaıvnpN, ut
wende Ppmeudg Zöpkpp hm ybnp Küp pub BE Doku Ya Fbundep Huijt
qelbbpe Suyag Quitmtfte dp hp Suhipme fi, npadıg Yhummdandg gltwgpunn
Pte gearupm A pribbp dp Subhp’,,: Nepb2 Maya [Ft den ur mehfip “U fuyun
gets ft Ge gfnee Vokrurng. De @ugbfe mempkp be Uitrpfuny fasuhı,,' (Un-
Ferer D- tkm. 1853) ge [Abu 9, mp (69 15—16) Augbnu wrmpbpgji
pkpup qgpmwd 5 um fonpp: “Tas. fl umngbp, Shp [ul bibr wire ihr bofbr
= tmpnububr Eh tEhmn. ” Damme en b- Arebı .mpbunb k- m Dumm pung
vurmmmprbunt,, ap Verl 83, Löpg Sul be Marek au dlayupailn-
Pfetpı peof op u Pupgbümfehn zb nefps füzbu Opium be Yu
pbep?, wwuheyb munpufwt wggbgu[d but ul qpnmd &, Shenbewpup uyu Sunliap-
bbpmet Suyag Suivofd pywug EL Suph puuy taju wggbga [Hude pda Jhprggnı hy:
A eueu wenig Jess use, Eup wekjgpibr Unfwahgkuf Susamgafos [db "un
Pupglame [Ib MI qapSmdnmd dbh wlwmpfmf[Fheto, pn glg dinwgfp
prun Og- 6 Pmeuhfp Tunlufun Suymgben Pp- Ufläb Zepbp: Upfwnfgbu fo
Sumwgnfufuuft 19° (69 10) dp gpk- “epnmgber (Bfuneu) & hmbıng Ipugem
Jepieie bu wpjutem qepuiezmeb ehr bt mbbakpen: Zappa mpfz duya-
Alt di PUR uhöuinof) 45, ag mtfnp hfm dkfuße Urayfmul ui Uhumupuil,
Ruyubq Gut Vmzimeopgp br Ip. Sumfdhrwgfi, npabp Uchmupuitf defun [ft
qpwd Khr Pupugb deln Afrüp wfngduguis zb, u wnwpbb din mufun für ab.
Swbofd &r ud deln ße Ip uhul Warph. Gr 10 Sudlupbbpkus Uyuyku un
aus ke ep HE zanzep eaungpneueE Nnhn 13260 Seht gppfin
Ofzwnwhupuuf db) ip geb BE “be bogemfbbuin bp [Ahen Zung 25%
(= 1325), ap ung Am web &: Y-Mmpuny ua nuyuggm [Hub db9 Gut Yepeyb-
zhu Sunlipuhpp Sunkorkut A opfluhfie, Swgkpi delt [bung (49 426—459),
iz dep Vunbbugupuitp I. 73, (Py (— 1611) gpmwd def et Ip
Gunlängunmwufuuith unywgpfio 405 &p6h, füzuybu np I. Suzbuit Knmgfp Gpuk pul-
ef BE "Dawgfpp ge Aerdany ug“ qurpufra fEhrh unbmumush Abq » qb que
enwgupenbeupb Deuy uydıl“ wpqupugun npm dd Juylıy; duung, Polwwun[furt. bu
EIS no I SI 1a De SO Nr NN
Genskopklpp gen lkfime md, wbgn za npnfohuke Aupunl opfuihfin 469 shuyfit.”:
" Brelay Ohgakdl’ unwurng gnpdnjv yopbrdiutb Fardiabwl ne (we bpwlpwne[Hhpetp. Zetr: Ufe. 1898 »
£&p 113:
° D- Yeng yepgb re wpbkpp Stv Zuyng gm Zern + U. 1897, 69 133:
3 Vegwpm yengp W.» borp» yunda (Ibwo EP. U bbunw, 1897, EP 45, \mwb. dr
ı vozp U» Urbenhgbu, blieuenwapph Uldbtwgen). Qbuben. 1878:
> Wirwgaja &- - Utbrbuth Spwenwpugud Bus. Odtbgery bopwghen gpnewbpfu did (Beurer
L9 344) Gp quenmsfbp uyuugbub dlupmeldbud dp. “er “lb Hop tdartmy wubb gPppumnu diupifun] , but:
Pinwpfo & npnzk BE Smu Weptgaubwd Veboupwbb Gwltwphmh, BE Zwbgwbubp: Zwibbuyb qEuu
%zwiwhunbg & wjunı, mp wbnpnz Swmubb, m] dp gbzwenwlmh wjb, dog bepbı dir Webnwpwbhb dp
uswupnikp with qpwlwb Ywfumzmun [Hit dp: Odbbgh zb Swbsbwp qujb We benupurp Jar bpubard dia,
ey Berk: jmekmus dp bphpupgk ı
° WElene [dd VD. Uehrwpwiht np pam Wuphoaf wpwpbup bpwbbend Puwpugb (Jwprwgbınp Kt
Gazkyy- Zwunnp Pe: Maybe 1826:
T Bmegwl, 69 320:
378 <. MBSFNU $LRFZULPRLUV
5 Suzbuuf mudboft Brmgmd Yhpkeug Supugppps mp Sms Se Upzeunfe SU fanı m
LED, Wogınnı fr: U gu uuslyumupı dus Tube U wpnbuf be Unı.pplrwtf‘ qgepSwbwmd
Ahnwgfpklpn d69 : Up Baqmip uyu (bmfie güba(Afrtp uibg, npntp Ahnpf mul
arbf wehjb Abnwafpubp (Lidpaduf Wanabturpupuifte d9 hp share 4 Ahmu.
abe) Zu Apinup pulz un [BE Sufslrrwgfie up hun [But MI deli &
u Surıleanprlilrpps U'tbgb Sudan bleyarkund [77 wpgkd u bı Judapr zuplpk han
TE guhfr np ul 7707777 brple Jun blu ıncın gaud kp EUZ2777 77
Uchmupuititkpm dbg ı
ı ROT. 1895, 9 611:
® Wr, 1878, &9 21le
Sa a Te Lg LE IE 1a ba LEI IE ET La ERS EIER
h 3. hUUZUY u.L UPUNDUV, Uhwp. Uvnnubwu :
Obapsfe Ofumnupfih Ahnewwg Yuyupn S-
enyb 1779 U. 146 mmwd wpwmohugpajh,
Tpbdk Suybpbt dES palm ff di gphldh
3000 unıh, Ip qzwaldht 277770770 Ugnmıb |
Burg: |
meldefaug ug orfu 69 Luft
Luhı, pen 2 U. Pdzhkwuf, 80 anıd Suy
fufFugbtbs apabp Uunlupf dom Yapnzıt pwud
Gmpy qwildng puglmfPbnbu be dp Surmmu.
wncfih Sühphp gef iakppn h Iemwpbiun.
gro np SPfmms bp Nowbodgf Fakuıp,
Yununfupfg Swpueugfis (Prrufy be denfuup-
a Lee aus lung RlpElEpeE U Kerl:
BES SEN Dr NE
Peymuızbu bhkgbgf dp zwünch U. Iplgap Toc-
uu.npsb, npnch odnıup 1784 Ognumnnu 13 Ip
BE SDenEE U mwuhaje no UEHfBejukh3) More or nes a ehupehaungs, Ua; Sweez
puhmefAfeib u bp, ginge Sky Buhap Leupghpbabefg Yabatftauft Hpudinn
ET En Br el Be a ET
Sr Ve ET U LEE EEE a
Uwhub ua disppbh qualFubuinFhetp bphup gb Imnfp Pf Yurmupfkupen. .
Be VE RT EN ENT SEEN
inc bp Sharumumubbu, be Ip Puh dh br Unjb unautätmzunpgm Ffetihpn] f
Tanpınumı :
a EI IN TR EEE a N ER)
wg mbguojb gfppp SGunühruf" ch pwpäpwseglug br de 1810f6 dm Sful:
BERLID a pa lee Es U En a:
fuitetoßheu 8. TWugunnpn 4-f be Subguinue [Fun Sunloplv Fngmfpglew: Ruyg
ET NIE A en EU 0 VE
Deeraus Ugstkpe Br Dupatı Wergkeu Üpegerkau eures epelwgaen GIk-
qegbu YoSaf 1815fh Abrnudg Enfubh Apfuunfnpnköb, wat Deyfulnyau (ha
uuguy Yufsazbikhg'
1 Zıhlin, Zeig» Us. 1903. &9 200:
380 2- PUUZUH U. UFÜNBUTV
Dhlgiegfu nchfi behfih un wbwinnıhy Awfnwuhngdk uf qnund E plblargbuf
funk , Jipbt f Jap fewgurgupz hı Sun hplegunpıg ‚pwruhlug , kı nıbfı Shuntebun
slozeenururpurngp .
UWUSNRUDUFTUN UF SURUFPU
TNRMU WSP8 UbVU8 SUfubU
VUVFLLEUL SUUNFUV UV- LUSNRUDUTURU
b SPT- ZUWORFBG ENLNAFFEUVD Pu, Sun (1512):
Ua gu ap DEBEbn Umauppümupu miwpurkpng 322 el un
Sudmmd be wthk un Sou phpncws &:
Nur maguy GufFagblkühpp Smafne ms Kb nz up wkgugf up Sr sung
hub guguuibbpp, apabgdk Ip Sunlpurfr S. Bufaffel, Imufrmugbu Üfpuskr, Ua
yuiglut be 2%. Doqnu Shyfofhzkut Utmetlut dheupudivhpp, np pum Spunlainng
VO. Ingufzju Ipnqwbuigugfp 1815f qugwd bu f Top” Smfmkpm Surlup ba
eofı ihgnfe Fugufmpgp be tun junfb pwgwbugfg wbdtmme ge apıyse kah
ud: Whpzfpkug Zupg Ip Shenkefi ung Ppläg dhupwtskphu br 3. U’hpunfıg
Yurhaıleuit hr 2. Bnfubıh Obpflkut, ap Ifpwbuh dhfukn]‘ f Ahpfu hp pind-
ne fin Mall fenılindgs up sap [FE Eplarpp dfeufiu, Sud Apsifrwu kg
unusfii, pum npnesl” uyb mmbb Sugmd bh upgbh Marpefy epgunfpptkpp
um[Ifr Bmtung wgqunudpm [Shut Ynpatbb Dufumzuhg Yppey br nung hp
Sunith fo Tuqumululbup wbgul] Spungfqebbb, mp I Phnpg Opungbuis U. hp
Jupuip Unmwpkpubuit Buitbäutghg bp: Mal Dhpblkut Kunlpui Bncbwggf tupdnch-
if) pwbmf be mmgqutug Ybuflbupbafr br zum qiarupn Ebd pöhmf” Su
zb Ip Seirh gbergahfe Sfr uingwgfi, mp wqwpftnchn]" 4p See B Gugunfus
Zupeüitsunb 5 uulhuyb np Adfopkui poppufbt 4p nb Utennlbuit uyu Suypl-
pub Joy, qupebp b Tupmm land bp: Uunüp Jeg mupf mgluunnbe kunpp
AEDE be fi, Tnpmmme” Ip, Sirmwitui ul gelegphl, weg MEI
339 wmewd be Ingufpgbut Sunlahpm [ftp Juuwfud bi, ul unnfäui np
dm kirsenpkr megbp wtang) muzmonn,ts. mel zBinflzugee Pape pilizkuul eg
(harufny Zugang, Budabık Ppbuampopunjkalt, gedapglgerges SErRke re
om [Ira bp wuunbp‘. daitunuug [u gbobef Sbwpwtihpin meppöthp bau
pw fphgee dann ehe Ip yugwühpı here bo) Grabe kp “Hp Srmmenmetı
belig Seywmulm rem Iparufy femunfupa [Hut Uwbajı Anıpunbubf Miuap
dog Suethz] ‘ mepföukp u Spwfpahp, Tufahflähpe u get mzep bpgiil
pre» pum opmd ml dp glei Gunyar fg Ip Seuhumutep Pelig sun mpkpeupeet
U%&utfn, npaf Ip wunfugm fi Fugmey plug ungupban, be wunlg Ip gupapgil
Yrkalay Vfopl®wplaut Supam Zunpkpp Ywfuwmähntm[Sbwdp 3. Ufiemu Adfız-
Glewfe bi Jhppbn nwpfiukpu Ybhtounf U fohlPwpkum 2. Vwtnb; 4. Uwznıplun,
p gepg braumaf bung Ip Gununfapk fol fwinunlag zuüdbu ud Ingefarpgp:
Y. Mnybu 22 Bnı ılu IEBalk
ı Zıhlin Zei. U. 1903, &9 200:
ee = — =
— A
va
Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte.
Von Prof. Dr. Evald Liden.
Ueber die vielbesprochene Frage von der |
Vertretung der indogermanischen Lautverbindung
ku im Armenischen ist bis jetzt keine auch nur
annähernde Einigung der Ansichten erzielt worden.
Es sind hauptsächlich drei verschiedene Meinun-
gen laut geworden, und zwar wird teils arm. sk, teils
arm. $, teils sowohl sk als $als regelrechte Vertretung
von idg. ku mehr oder minder entschieden behauptet.
Die einzigen der bisherigen Diskussion zur
Verfügung stehenden Beweisstücke sind einerseits
arm. skund und skesur, anderseits Sun, Sun“ und £$,
und zwar wird gewöhnlich entweder skund ‚Hünd-
chen‘ oder sun ‚Hund‘ oder beide zugleich mit
aind. gva gr. xbwv usw., skesur ‚Schwiegermutter‘
mit aind. cvagrü- gräcura- gr. Exvpd-ös Usw., Sund
‚Hauch, Atem, Seele, Geist‘ mit aind. evasiti ‚atmen,
schnauben‘, endlich 2 ‚Esel‘ mit aind. deva- lat.
equus usw. verglichen.
1. An den Gang der geführten Diskussion kann ich hier nur in aller Kürze erinnern.
Mehrere Einzelheiten derselben werden von Osthoff, Etym. Parerga I: 199 - 278 vor-
geführt und eingehend besprochen.
Am leichtesten erledigt sich die oben zuletzt erwähnte Ansicht, idg. ku ergebe teils
arm. sk, teils arm. $. Dahin gehören Bugge, K.Z. XXXII: 54, der sich, zögernd, den
Wechsel vom ursprachlichen Akzent geregelt denkt (also sun aus dem idg. Nom. *kuon,
dagegen skun- in skund aus einem idg. Gen. *kunnös usw.)\, und Scheftelowitz, Bezz.
Beitr. XXIX: 18, vgl. XXVIII: 290, der in jenem Wechsel am liebsten eine mund-
artliche Verschiedenheit innerhalb des Armenischen erblicken möchte.“ Beides entbehrt
jeglicher Wahrscheinlichkeit.
Bartholomae, Stud. z. indogerm. See II: 36 ff. (1891), sieht in sk
(skund, skesur) die einzige zu Recht bestehende Vertretung von idg. Tu; das 5 von sum
stamme aus dem Iranischen (vgl. pämirdial. sak ‚Hund‘). Später aber, bei Osthoff, aa. O,,
S. 273 (1901), ist er vielmehr der Annahme von Urverwandtschaft zwischen arm. shund
und pämirdial. (wachi) skön ‚junger Hund‘, wobei indirekt auch das sk von gr. axdla&
ı Vgl. indessen auch seine Arbeit „Etruskisch und Armenisch‘“, I: 32.
2 Noch zwei, ganz unglaubwürdige, alternative Erklärungen des Nebeneinander von sun und skund
zieht Scheftelowitz am letztgenannten Orte in Betracht.
a Vgl. Bartholomae, Bezz, Beitr. XVII: 92 mit N. 3 (1888).
Zum
382 Prof. Dr. Evald Liden
in Betracht käme, nicht abgeneigt; skund und aind. gva würden solchenfalls (wenigstens
unmittelbar) nicht verwandt sein; über $un äussert er sich an dieser Stelle nicht.
Hübschmann, Arm. Gramm. I: 480 (vgl. S. 408), hält an der Zusammenstellung
von sum mit aind. ev@ usw. fest; vom Verhältnis des $ zum idg. hu sagt er nur, dass
es Schwierigkeit mache (vgl. seine Bemerkungen über skesur ebenda, S. 491); skund hält
er da offenbar zum Vergleiche mit eva wenig geeignet, und in der Strassburger Festschr.
z. XLVI. Versamml. deutscher Philologen u. Schulm. (1901), S. 71, schlägt er vor, skund
— wenn nicht etwa entlehnt — mit gr. oxdla& ‚(junger) Hund‘ und exöuvos ‚das Junge
von Tieren (Löwen, Bären usw.)‘ zusammenzustellen. Endlich im Idg. Anz. X: 48
verzeichnet er ohne eigene Aeusserung Meillet’s Zusammenstellung von sun mit
aind. eväsit.
Brugmann, Vergl. Gramm.? I: 140, 304, 564, 900; 11: 296, 421, und Kurze vergl.
Gramm., S. 331, ist der Ansicht, dass skund regelrecht auf idg. *;uon-to- oder -ta- zurück-
gehe und am nächsten mit got. hunds (vielleicht auch mit lett. sumtana ‚grosser Hund‘,
gr. xvvroraros ‚am hündischsten‘) verwandt sei. Von sum sagt er nur (I: 564, II: 296),
dass sein $ nicht genügend aufgeklärt sei; nebenbei weist er auf Osthoffs unten zu
nennende Herleitung hin.
Meillet, M.S. L. VIll: 160, 296, sieht im sk von skund und skesur das Ergebnis
von idg. ku. Daselbst, X: 278, stellt er, als erster, die Gleichung arm. sung: aind. gvas-,
gus- ‚hauchen‘ auf, und hebt hervor, dass genau dasselbe lautliche Verhältnis zwischen
sum und aind. gvan-, gum- ‚Hund‘ obwalte. Dass er dabei vorläufig zunächst eine Laut-
entsprechung aind. gu° (nicht gv°): arm. su° im Auge hatte, ist, wie es scheint, aus einer
brieflichen Aeusserung von ihm (1900) bei Osthoff, Parerga I: 232 zu folgern ;
er sagt da: „ce rapprochement [$un& : gvasiti] est bien douteux et ne saurait assur&ment
autoriser une hypothese aussi singuliere que celle du passage de i-e. *klun- A arm. sum-...
Le $ de sum reste pour moi un mystere.* Endlich in seiner „Esquisse d’une gramm.
comp. de l’arm. class.“ (1903), p. 28, hält er an der am erstgenannten Orte gelehrten
Lautregel — arm. sk (in skund, skesur) = idg. ku — ausdrücklich fest; über sun äussert
er sich da überhaupt nicht.
Osthoff, aa. O., S. 235, stimmt Meillet betreffs der Wörter skund und skesur
völlig bei. Betreffs des $ in sum schlägt er (S. 232 ff.) einen ganz neuen Weg ein, indem
eı es auf idg. pk- zurückführt, gemäss der von ihm daselbst aufgestellten Hypothese,
dass aind. eva gr. xdwv usw. als eine angebliche Ableitung von aind. pagu, lat. pecu usw.
auf eine idg. Grundform *pk(u)u-on- zurückgehe und ursprünglich soviel als ‚Viehwächter‘
bedeute. Aber ganz unabhängig davon, wie man die Lautform des armenischen Wortes.
beurteilen mag, dürfte diese Hypothese, so geistreich sie auch aufgebaut ist, im Ganzen
vor der nüchternen Kritik nicht standhalten können; auch hat sie, wie es scheint, wenige
recht überzeugte Anhänger gefunden.
Im Gegensatz zur Mehrzahl der erwähnten Gelehrten tritt Pedersen, K. Z.
XXXVII: 197 £. (1901), für die Lautentsprechung arm. $ — idg. Ar entschieden ein;
arm. sun, Sune und &$ (:aind. eva, gvdäsiti, dgva-) gelten ihm als vollgütige Beweise;
wie er über arm. skund und skesur denkt, davon wird sogleich die Rede sein. In der
Hauptfrage kommt Pedersen also dem freilich weniger bestimmten Standpunkte
Hübschmanns am nächsten.
Es scheinen mir in der Tat die besten Gründe auf der Seite eben der letzten
Ansicht zu sein.
it Vgl. Hübschmann, K. Z. XXIII: 17, 21; Arm. Stud, I: 46, 71.
Ein Beitrag‘ zur armenischen Lautgeschichte. 383
2. Wie aus dem obigen Resum& ersichtlich, ist die betreffende Lautvertretungsfrage
vor allem dadurch kompliziert geworden, dass zwei armenische Wörter, sun und skund,
von jeher Mitbewerber um das Anrecht auf Urverwandtschaft mit aind. va usw. ge-
wesen sind. Die Wahl sollte doch an sich nicht allzu schwer sein. Ersteres Wort -
einerseits ist seit dem Anfang der Literatur reichlich bezeugt, und zwar als Bezeichnung
für ‚Hund‘ schlechthin ; seine Flexion (Gen. sing. san, Instr. sing. samb usw.) trägt fraglos
ein altertümliches Gepräge, mag man auch im Einzelnen über ihre Vorgeschichte rechten
können.!
Ganz anders andererseits skund: es ist erst spät, ein paarmal in Quellen des
X]. und XII. Jahrhunderts, bezeugt, und zwar speziell in der Bedeutung ‚junger Hund‘.
Es ist daher, mit Hübschmann, der Verdacht fremden Ursprungs kaum zu unter-
drücken. Falls aber skund jedoch ein echtarmenisches Wort sein sollte, muss in Betracht
gezogen werden, dass die Ausdrücke für ‚Hündchen‘ häufig einzelsprachliche Neuprägungen,
und zwar mit dem betreffenden generellen Ausdruck für ‚Hund‘ nicht verwandt sind:
vgl. z.B. nhd. welf (: hund), gr. oxbiag (:xdwv), lat. catulus (: canis).
Unter solchen Umständen scheinen mir die Ansichten sich vorläufig darüber einigen
zu müssen, dass erst wenn sich die Entwicklung ıidg. sk zu arm. sk etwa durch andere
Mittel feststellen lässt, der Fall skund: aind. cvä got. hunds als weiteres Beweisstück hin-
zutreten dürfe.?
3. Von skund abgesehen, bleibt nur noch skesur, Gen. skesri, Insır. skesrav ‚Schwieger-
mutter‘ als einzige Stütze jener Lautentwicklung. Aber darauf ist gar kein Verlass,
einfach weil skesur ja nicht auf idg. ku- zurückgeht. Die vorarmenische Grundlage ist
bekanntlich *suekura (gleich gr. &xvupa eine Umbildung der von aind. gvagrü- treuer erhaltenen
indogermanischen Stammform). Bei ungestörter Entwicklung des s4- würde daraus ein
arm. *khesur entstanden sein.
Die tatsächliche armenische Form denkt sich Pedersen, K. Z. XXXVII: 197,
XXXIX: 422, in der Weise entstanden, dass *khesur durch Vorschlag eines s- zu *skhesur
und dann, weil skh eine dem Altarmenischen fremde Anlautgruppe war, zu skesur wurde.
Der Grund des Vorschlages ist aber gänzlich dunkel.
Sonst wird gemeiniglich der Vorgang so aufgefasst, dass *guekura eine Fernassi-
milation der Silbenanlaute erlitten habe eben wie aind. gvägura- (statt *svarura-) und lit.
szöszuras (statt *seszuras, *sveszuras) ‚Schwiegervater‘s. Dies dürfte der Hauptsache nach
richtig sein, aber die Assimilation muss ein einzelsprachliger Vorgang sein. Es ist
entschieden davor zu warnen, etwa mit einem urostidg. *suesuro-, -@-, geschweige denn
ı Ueber die Flexion handeln Bugge, K.Z. XXXII: 54, Etrusk. u. Arm., S.32; Meillet, M.S.L
IX: 147; Bartholomae, Bezz. Beitr. XVII: 92 und Stud. z. idg. Sprachgesch. II: 36 f.; Pedersen,
K. Z. XXXVIl: 217, und besonders Osthoff in v. Patrubänys Sprachwiss. Abhandl. II: 78f., 82,
Etym. Parerga I: 234—240.
? Diejenigen Forscher, welche skund von idg. *ku)uon- ‚Hund‘ trennen, haben für ersteres andere
Anknüpfungen vorgeschlagen. Die Erklärungen Hübschmanns und Bartholomaes wurden oben
erwähnt, Tomaschek, Sitz.-Ber. d. Wiener Ak., phil.-hist. Cl. XCVI: 761 (1880) verbindet skund mit
pämirdial. skön und asl Stenzcr ‚catulus‘; ebenso Schrader, Reallex., S. 382 f. Aehnlich Pedersen,
K. Z. XXXVII: 197, XXXIX: 422 und Vergl. Gramm. d. kelt. Spr. I: 120 f., 185, der ausser dem slav.
Worte noch cymr. cenaw ‚junger Hund‘, aind. kanistha- ‚der jüngste‘, asl. €e-do ‚Kind‘ u. a. zum Vergleich
heranzieht. Wegen dieser Zusammenstellung vgl. die ausführlichen Auseinandersetzungen von Osthoff,
Etym. Parerga I: 268 ff. Bezüglich der Verknüpfung von skund mit gr. oxülaf, oxbuvos u. a. sind auch
Persson, Bezz. Beitr. XIX: 282, und Charpentier, Le Monde Oriental I: 21 f. (zu vergleichen).
Diese Deutungen haben nur einen hypothetischen Wert, da es sehr fragwürdig ist, ob idg. sq im
Arm als sk erscheinen kann; meinesteils (wie Meillet) glaube ich es nicht.
>So Hübschmann, Meillet, Brugmannu.a. S. die Literaturnachweise bei Osthoff,
Parerga I: 229 f.
384 Prof. Dr. Evald Liden
mit einem idg. *kuekuro-, -@- zu operieren: . zeasura- (a°- aus arisch s«-), np. zusur
‚Schwiegervater‘ usw. beweist, dass das aind. gv- ” nich einmal urarisch ist. — Wir wissen,
dass idg. su im Armenischen zum Endergebnis Ich (khoir, khürtn usw.) führt; die Zwischen-
stufen sind uns unbekannt. Also wissen wir auch nicht, bezüglich des Ausnahmefalles
skesur aus *suekura und der mutmasslichen störenden Einwirkung des Anlauts der zweiten
Silbe auf den der ersten, auf welcher Stufe der armenischen Sonderentwicklung des s«-
und des %k diese Störung stattgefunden haben mag. Es würde daher meines Erachtens
nicht berechtigt sein, die Möglichkeit, sogar kaum die Wahrscheinlichkeit, zu bestreiten,
dass ein idg. ku einerseits und die in erwähnter Weise entstandene Anlautgruppe irgend
einer Vorstufe von skesur anderseits zu verschiedenen Endergebnissen — $- gegenüber
sk- — gelangen können; die betreffenden Entwicklungslinien brauchen sich auf keinem
Punkte zu berühren.
4. Die Beweiskraft der beiden bis jetzt für den Lautwandel idg. ku zu arm. sk
ins Feld geführten Beispiele scheint mir sonach im Grunde recht niedrig anzuschlagen sein.
Anderseits ist unumwunden zuzugeben, dass unter den drei zugunsten des Wandels
idg. ku zu arm. $ in Anspruch genommenen Fällen nur sum eine schärfere Kritik aus-
zuhalten vermag. Zur Entscheidung der Streitfrage sind daher neue Beweismittel dringend
nötig. Nun glaube ich, dass sich deren genug heranziehen lassen, und zwar solche, die
sich dem Falle sun zur Seite stellen.
Zuerst eine allgemeine Bemerkung zum Uebergang ku in arm. $. Nicht kombiniertes
ide. k wird bekanntlich zu arm. s; eine Mittelstufe $ (unter anderen) ist wahrscheinlich
anzunehmen. Vor « kann das k auf der Mittelstufe $ stehen geblieben sein, oder aber
zuerst den allgemeinen Wandel in $ mitgemacht haben.' Letzterenfalls würde dann die
so entstandene urarmenische Lautgruppe su wieder zu $u geworden sein, um endlich
das u (oder genauer gesagt dessen damalige Erscheinungsform) einzubüssen, wie
z. B. ein «u nach dem Spiranten j in jain ‚Stimme‘ (vgl. asl. zvonü ‚Schall‘, aind. hva-
‚rufen‘)®2 geschwunden ist. Dass ein s eben in der Verbindung su leicht in $ übergeht,
ist eine aus vielen Sprachen wohlbekannte Tatsache: so erscheint in mehreren schwedi-
schen Mundarten, die altes s in sonstigen Stellungen unverändert beibehalten, gerade
aschwed. sw als $u, woraus z. T. $, z. B. aschwed. swin ‚Schwein‘ jetzt dial. swzm oder
sin, häufig mit ausgeprägt labialer Aussprache.®
Ich gehe sodann zu den armenischen Beispielen von $ aus ku über, wobei die
bereits früher herangezogenen kurz gemustert werden mögen.
5. Arm. sn ‚Hund‘ zu aind. gva (Ack. cvanam, Instr. pl. gvdbhih usw.), aw. spa, Hit.
sed (für *szvü aus id. *uo) usw.
Darüber ist bereits oben das Nötige gesagt worden. Es möge hier nur noch her-
vorgehoben werden, dass in jüngerer Zeit kein Forscher — auch kein Anhänger der
„sk-Hypothese“, trotz der vermeintlichen Widerspenstigkeit des $ — so weit gegangen
ist, dem armenischen Worte die Urverwandtschaft mit aind. cv@ usw. abzusprechen,* und
weiterhin, dass keiner unter den neueren der Gleichstellung von sun- mit der schwachen
Stammform idg. *kun- (aind. gimas, gr. xuvvös Gen.) ernstlich das Wort geredet hat.
ı Vgl. Pedersen, K. Z. XXXIX: 404.
® Meillet, M. S.L. IX: 54, Pedersen, K. Z. XXXVIII: 198
3S. z. B. Lundell, Svenska Landäsm. I: 77 f.
“ Vgl. Osthoff, Parerga I: 230. Dem Versuche Bartholomaes, wenigstens das s- auf
fremden Einfluss zurückzuführen, bringt Osthoff (ebenda, S. 231 f.) entscheidende Gründe entgegen.
-A-—-
u re
Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte, 585
— Arm. sun kann sowohl die Stammform *kuön- (vgl. gr. xdov Nom.) als die Stammform
*kuon- (vgl. gr. xvov Vok.) fortsetzen.!
6. Arm. 2s, Gen. isoy ‚Esel‘ aus idg. *ekuo- zu aind. dgva-, aw., apers. aspa-, lat. equus,
got. aihwa- ‚Pferd‘, altlit. eschwa ‚Stute‘ usw. nach Pedersen, K. Z. XXXVIII: 197,
205; XXXIX: 404, 447 ff.; v. Patrubäny, Sprachwiss. Abhandl. II: 157, Handes ams.
XX: 367; Adjarian, M.S.L. XV: 243; recht fraglich nach Brugmann, I. F. XXI:
202. — Das 2 macht kaum ernstliche Schwierigkeit, nach den Vorschlägen von Adjarian,
Bazmavep 1898, S. 220 f. (mir nicht zugänglich), und M. S. L. XV: 243, sowie von
Pedersen, K. Z. XXXVII: 205, XXXIX: 404 (die Kritik von Scheftelowitz,
Bezz. Beitr. XXVIII: 290 f. besagt wenig). Wenigstens betreffs des Kerns der Frage
scheint mir der von diesen Forschern angewiesene Weg zur Erklärung der Vokaldehnung
richtig zu sein. Sonst könnte vielleicht auch daran gedacht werden, ö$ aus *ekuıo- (aind. derya-,
aw. aspya-, gr. /rzios ‚zum Pferde gehörig‘) wie arm. mej ‚medius‘ aus idg. *medhw- zu
erklären; das Suffix -ı0- würde dann seiner Funktion nach mit -fero- in aind. acva-tard-,
npers. astar ‚Maultier‘ gewissermassen vergleichbar sein.
Die Gleichung kann aber keineswegs als sicher gelten, nicht nur wegen der
abweichenden Bedeutung des armenischen Wortes, sondern vor allem wegen des Vor-
handenseins anklingender Namen für Esel in mehreren nicht verwandten Sprachen; darüber
handeln de Lagarde, Arm. Stud., S. 56 f.; G. Meyer, I. F., I: 320 ff.; Schrader,
Sprachvergl. u. Urgesch.®, S. 159 f., Reallex., S. 205 f., 533 f.; Pedersen, K. Z.
XXXIX: 447 ff.; Brugmann, IF. XXI: 197 ft.
7. Arm. $und, Gen. sneoy ‚Hauch, Atem, Seele, Geist‘, sneem ‚hauchen usw.‘ ver-
bindet Meillet, M.S.L. X: 278 (vgl. seine Bemerkung betrefis des $ bei Osthoff,
Parerga I: 232) mit aind. cvasiti ‚zischen, schnaufen, atmen‘, cris-ma- ‚das Zischen usw.‘
Dem stimmt Pedersen, K. Z. XXXVII: 198 bei, aber K.Z. XXXIX: 397 sucht er
vielmehr sund mit hund ‚Laut‘ (über dieses Wort anders Meillet, aa. O.) und und ‚Nase‘
in recht unwahrscheinlicher Weise zusammenzubringen. — Meillet erinnert daran, dass
die laut- und sinnverwandten Wörter sun und hund sich in irgend einer Art beeinflusst
haben können?; ihr ursprüngliches Aussehen liesse sich daher schwerlich erraten. —
Pedersen trennt -nC als Suffix ab. Es bliebe dann su- oder sogar nur $- zum Ver-
gleich mit aind. cvas- zurück®. Die Kombination erscheint somit als höchstens möglich,
aber durchaus unbeweisbar.
Meinesteils möchte ich vielmehr lit. szvanksz-ti (Präs. szvankszeziü), szvenksz-ti ‚atmen,
schnaufen, keuchen‘, szvanksz-ly-s ‚wer keuchend atmet, ein Engbrüstiger‘ zum Vergleich
heranziehen; sun kann solchenfalls, lautlich einwandfrei, auf idg. *kuong-to- zurückgeführt
werden. Auch diese Kombination ist ja unsicher; weitere Bestätigung einer Wurzel Auong-
bleibt abzuwarten.
Danach möchte ich ein paar neue Beispiele des fraglichen Lautwandels in Vorschlag
bringen:
' Vgl. die oben, S. 383, N. 1, zitierte Literatur.
® Wie sund neben hund, so steht sog? ‚Hauch, Dunst‘ neben hogi (auch ogi) ‚Hauch, Atem‘. Dass
hier formale und begriffliche Verschränkung mit im Spiele ist, ist kaum zweifelhaft. Besonders scheint
es mir wahrscheinlich, dass sogi sich erst sekundär zu Akogs unter Anlehnung an das Paar sund: hund
hinzugesellt hat. Vgl. Pedersen am letztgenannten Orte. Ganz unannehmbares über $ogi bietet v. Pa-
trubäny, Sprachwiss. Abhandl, II: 248, Handes XXI: 305.
” Es ist auch zu erinnern an arm. ssnjem ‚flüstern, murmeln, wispern‘ mit dem Verbale ssun?
das Flüstern‘ (A. T. usw.), eine reduplizierte Bildung (aus *swsu°); nj kann, wie sonst häufig, suffixal sein.
Zen 25
386 Prof. Dr. Evald Liden
8. Arm. $ök ‚rötlich, fahlrot, rötlich-gelb‘', hra-sek ‚feuerrot, feuerglühend‘ (i m2j hnoeci
hrasek ‘ev xanivo rervpw£vor‘) N. T. Apocal. 1:15; atra-sek ‘rerupwuevos, ignitus‘ Philo
(atr- ‚Feuer‘); atra-sek ‚glühend‘ M. X., wovon atrasikagoin ‚rot, glühend (von Blut, Eisen)‘
und atrasikanam ‚(im Feuer) glühend werden, von Metallen usw.‘; — sika-than “Ednna
zußpöv‘ Gen. 25:20, Sika-karmir (morthkh xoyoe ‚öeppara xpıwv npvdpodavwneva, mit Krapp
gefärbte Widderfelle‘) Exod. 26:14, Faust. Byz.; $iknim, -em ‚rot werden (z. B. vom
Eisen im Feuer); vor Scham erröten‘ Faust. Byz. usw.”. — Kein etymologischer Versuch
ist meines Wissens laut geworden.
Ich verbinde damit aind. gwt- RV. ‚leuchten, hell sein, vom Feuer, von der
Morgenröte‘, süriya-cvit- RV. ‚sonnenglänzend‘, cvitiei ‚die helle (Morgenröte)‘, cvitra-,
cvitma- ‚hell, weiss‘, cvetä- ‚glänzend, hell (von Agni), weiss‘; — aw. spaeta- ‚weiss‘, spita-
‚ds.‘, spiti- ‚hell, klar (vom Auge), weiss‘; — asl. sviteti ‘ucere, fulgere, rubere‘, svetü
‚lux; aurora‘, svetti —= russ. svetitt ‚leuchten, scheinen (von der Sonne, vom Monde)‘,
svetü ‚Helle, Schein (Tages-, Sonnen-)Licht‘, svetlyj ‚licht, glänzend, hell (von Sonne,
Himmel, Tag, Glas usw.)‘; lit. szvintu szvitaü ‚hell werden, vom anbrechenden Tage, vom
Himmel‘, szwitü, -eti ‚glänzen, fimmern‘, szveezü ‚leuchten‘, usw.
Die Bedeutung des armenischen Wortes ist, im Vergleich mit dieser Sippe, eine
engere, wesentlich auf die rötliche Farbe (des Feuers, glühender Metalle, des Blutes
usw.) begrenzte; vgl. die ähnliche Spezialisierung der Bedeutung von aw. suwra-, npers.
su ‚rot‘ gegenüber aind. cukrd- ‚licht, hell, weiss‘.
Das -k in sek ist suffixal. Die Grundform von $e- ist *kuoito-; es ist also formell
identisch mit aind. cveld-, aw. spaeta- und asl. svetü. Intervokalisches £ wird, wie an-
erkannt, zu arm. y (i), das mit dem aus 0% entstandenen # zusammenschmelzen musste.
Der Ursprung des suffigierten k kann auf verschiedene Weise erklärt werden. Es
kann auf den Einfluss der Farbenadjektiva spitak ‚weiss‘ und cermak ‚ds.‘, die alte
iranische Lehnwörter sind,’ zurückgeführt werden; die Winzigkeit des Lautkörpers der
Form *s° mag den Zuwachs begünstigt haben. — Anderseits aber haben mehrere
armenische Adjektiva ein Suffix -k, das altererbt sein muss, z. B. bok ‚barfuss‘ (aus
*bhoso-go-: asl. bosü ‚ds.‘), anju-k ‚eng‘ (: got. aggwu-), manu-k ‚Kind‘ (: manr ‚klein‘, Stamm
manu-), mardi-k (:mard, -oy) u. a.* Dementsprechend lässt sich sek auf *Kuoitigo- oder
* kuoitigo- zurückführen; vgl. (von der verschiedenen Qualität des Gutturals abgesehen)
aind. gretika- — meben cvetaka- mpers. spetak ‚weiss‘ — oder russ. novikü ‚Neuling‘,
lat. novie-ius u. dgl.; mit -g0- erweiterte Farbenadjektiva sind z. B. aind. babhru-ka-
‚bräunlich‘, lit. pil-ka-s ‚grau‘ (: palvas), lat. cas-eu-s (: awnord. hosva- ‚grau‘), vgl. lat. albic-are,
rubie-undus USW.
! Alte Flexionsformen scheinen zu fehlen.
2 Das Verbum siknim scheint ein Adj. *sikin (vgl. das Suffix von deZin ‚gelb‘), kaum *sekn, vor-
auszusetzen; das Adj. sin der Wörterbücher ist entweder konstruiert oder spät zum Verbum hinzugebildet.
— Oder kann das n von Siknim etwa mit dem flexivischen n z. B. von mardik, Gen. mardkan in irgend
einem Zusammenhang stehen ? ?
3Hübschmann, Arm. Gramm. I: 189f., 240.
* Ich schliesse mich der Ansicht Meillets (zuletzt M.S.L XV: 355) an, dass dies k ein idg. g
darstellt. Vgl. Brugmann, Gramm.? II. 1: 476, 510.
° Man erinnere sich des aind. Wechsels: -aka- im Mask., aber -ika- im Fem. (Brugmann
aa. O., S. 490f.).
Ich lasse es dahingestellt sein, wie eine Grundform *Ruoito-go - im Arm. zu erscheinen
habe. — Als Grundformen für sek habe ich ausserdem in Betracht gezogen teils *kuoitgo- (vgl. lit.
szvitküs ‚glänzend‘, aber oö müsste dann analogisch sein), teils *Kuoid-uo- (vgl. lit. szvidus, got. hweits;
arm. k aus du). Beides scheint mir durchaus unwahrscheinlich.
en
Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte. 387
9. Arm. hasim, Aor. hasecay ‚tyxonar, &vroxouar: abmagern, dahinschmachten, sich
verzehren, vergehen (vor Hunger, Durst, Kummer, Furcht usw.)‘, hasem, Aor. -cei ‚dahin-
schmachten machen, verzehren, zu Grunde richten‘ A. T., z. B. 2. Sam. 17:10, Esek.
4:17, 2. Chron. 21:15, 3. Makk. 6:11; Laz. Pharp. usw.; hasumn ‚napdAuors: Ver-
derben, Untergang usw.‘ A. T., z. B. Hesek. 21:10; Agath. usw.; das späte und schwach
bezeugte has ‚haseal‘ ist gewiss ein sekundäres Deverbativum. — Kein etymologischer
Versuch ist mir bekannt.
Ich ziehe zum Vergleich heran: aind. ndeyati ‚verschwinden, vergehen‘, näcdyati ‚ver-
schwinden machen, zu Grunde richten, zerstören‘; aw. nasyeiti ‚verschwinden, zu Grunde
gehen‘, npers. nästdan ‚abmagern‘, aw. nasu- ‚Leichnam‘; — gr. vexvs, vexpos ‚ds‘; —
lat. nex ‚gewaltsamer Tod‘, neco ‚töten, umbringen‘, e-nectus ‚erschöpft‘, e-necto ‚umbringen,
quälen‘, per-nicies ‚Verderben‘, noceo ‚schädigen‘; — air. nee, ncymr. angen ‚Tod‘, u. a.
Das arm. h- ist prothetisch, wie sonst häufig, vgl. arm. hasanem ‚ankommen‘: aind.
acnöti; hav ‚Vogel‘: lat. avis; haci ‚Esche‘: awnord. askr und andere wohlbekannte Fälle.
Das Grundwort des seiner Flexion nach denominativen Verbums hasim, -em ist
ein idg. *nku-o- ; daraus zunächst arm. *ans-, dann nach dem Schwund des n arm. *as-, has-.
Ich möchte besonderes Gewicht darauf legen, dass dieser Ansatz sich sehr eng an die
keltische Grundform anlehnt: air. ee, Gen. eca, mcymr. angheu, corn. ancow, bret. ankou
‚Tod‘ gehen anerkanntermassen auf idg. *»ku- zurück.!
Der «-Stamm ist ausserdem durch aw. nasu-, gr. vexus, lat. nequ-alia ‚detrimenta‘
reichlich bezeugt; vgl. auch aind. nacu-ka- Tait. S. ‚vergänglich‘. Wegen des nahen
Verhältnisses der Suffixe -«- und -wo- unter sich vgl. aind. faku- und takvd- ‚eilig‘, rbhu-
und zbhva- ‚kunstfertig‘ u. a, s. Brugmann, Vergl. Gramm.: Il. 1: 199.
Dass n vor einem aus idg. k entstandenen s schwindet, beweist hasanem (: aind.
ac-no-ti, idg. *nk-); hasim zeigt, dass der Schwund von n auch vor arm. $ aus idg. 07
stattfindet, was ich durch das folgende Beispiel bestätigt zu finden glaube.
10. Arm. asun, Gen. asnan ‚Herbst‘. Die bisher versuchten Ursprungsdeutungen
sind in Jautlicher Hinsicht völlig unannehmbar; s. deLagarde, Arm. Stud., S. 15, und
Fr. Müller, Wiener Zs. f. d. Kunde des Morgenl. V: 266 (sie verbinden es mit asl. jesen?
‚Herbst‘, got. asans ‚Ernte‘, wogegen Hübschmann, Arm. Gramm. I: 433); Pedersen,
K. Z. XXXIX: 433 (sucht an arm. «adem ‚wachsen‘ anzuknüpfen); v. Patrubäny,
I. F. XIV: 54, Handes XXI: 305.
Die Ausdrücke für ‚Herbst‘ sind fast sämtlich auf die Einzelsprachen beschränkt
und bezeichnen zumeist die Zeit der Ernte oder der Reife. Das armenische Wort er-
innert auffallend an hasanem, Aor. hasi, das u. a. auch ‚reif werden‘ bedeutet; das
Part. haseal und die Ableitung hasun bedeuten ‚reifzum Ernten‘, von Getreide, Trauben,
Früchten usw. Nun ist das h- von hasanem, wie anerkannt, sicher ein unursprünglicher
Zusatz; es steht also ein urspr. *as- ‚reifen‘ neben as- in asın ‚(Zeit der Reife) Herbst‘.
Das wird kaum ein barer Zufall sein.
Die begriffsverwandten Wörter arm. garum, Gen. garnan ‚Frühling‘ und asım, Gen. asnan
‚Herbst‘ stimmen in der Endung und der Flexion überein; wie schon vermutet worden ist,
kann asın von garun beeinflusst sein oder umgekehrt (so Hübschmann aa. O.u. A.);
ich nehme vorläufig ersteres an.
Die Stammsilbe as- kann für älteres *ans- (wegen des Wegfalls des n vor s vgl.
das oben über hasim gesagte) und dies für idg. *nk-uo-, etwa ‚reif‘, stehen. In der Wort-
' Die britannischen Formen sind ursprünglich der Nom. pl. (idg. -eues) dieses u-Stammes, s. Thurn-
eysen, Handbuch des Altirischen, S. 124, Pedersen, Vergl. Gramm. der kelt. Spr. I: 46, 126.
Sr Ne 25*
388 Prof. Dr. Evald Lide&n.
sippe, wohin hasanim einstimmig gezogen wird (vgl. z. B. aind. ag-nö-t, Andmgca, ndcati,
or. Eveyxeiv, lat. naneiscor usw.),' kann ich wenigstens jetzt keine Bildung auf -wo- nach-
weisen, finde aber einen Anhalt für meine Rekonstruktion darin, dass sonst zwei sicher
alte Ausdrücke für ‚reif‘ eben mit dem Suffix -«o- gebildet sind, namentlich aind. pakva-
(zu päeati, vgl. gr. zerwv ‚reif‘) und germ. *garua- (nhd. gar ‚reif‘, nnorw. gjer-ast ‚reif werden‘
usw.)‘. Es ist ja eine wohlbekannte Tatsache, dass synonyme Wörter überaus häufig
dasselbe Suffix haben; von altererbten Bildungen wird es auf jüngere synonyme übertragen.
Zur Erhärtung meiner Hauptthese fügt das letzte Beispiel keinen ganz sicheren Be-
weis den früheren hinzu. Da ich aber einen weiteren Fall des von mir für hasim angenommenen
Lautwandels bringen wollte und die Zusammenstellung von asun mit hasanem an sich
für wahrscheinlich halte, dürfte auch diese hier seinen Platz behaupten können.
Einige weitere Beispiele von arm. $ des nämlichen Ursprungs müssen mit Rück-
sicht aut den mir hier zu Gebote stehenden Raum auf andere Gelegenheit verspart werden.
Es möge mir schliesslich gestattet sein, hier zugleich mit meinen Glückwünschen
zum ehrenvollen Jubiläum des „Handes“ auch meinen aufrichtigen Dank abzustatten
sowohl der Redaktion, als den übrigen Patres Reverendi der Wiener Mechitharisten-
Kongregation, namentlich den Herren P.BarnabasBilezikdschian und P. Nerses
Akinian, für die nie versagende Hilfe und Belehrung, welche sie mir, besonders während
meiner vorjährigen Studienwochen in Wien, haben angedeihen lassen. Dass mir an-
lässlich des Jubiläums eine Gelegenheit angeboten wurde, an ihrer Arbeit im Dienste
der armenischen Philologie teilzunehmen, schätze ich sehr hoch sowohl an sich, als weil
es mir so ermöglicht wurde, mein tiefes Dankgefühl wenn auch nur mit einem Schärflein
zu betätigen.
Göteborg (Schweden), Oktober 1911.
ı Bugge, K.Z. XXXIl.: 14, Hübschmann, aa. O., S.464, Meillet, Esquisse, p. 78, u. A.
? Zum letzteren Wort vgl. z. B. Falk und Torp, Norw.-dän etym. Wörterb., S. 322.
10 aa u
snerr LUSsnht» Shüv SU5Nd
h URUNTUBNU UPNVER
Ugguyfo weuibgue Abu Sunliudujt, Snppp Suyag bumfmpupm Bfetinkpfg Hhf
lerfumguygb &ı TOnphtungm wubzf , im Zuyhf ubpmizfge br Dunmpudf qurulbp be
Suyfuhfı Pnnp: Shemwppppuluis 5 deutung dpu bhupwgßpps np weuiugmd & deq
baju qwandugfpps Soppp Jh Suhuy hpı Iunpunwgkq , pupdps Guuymupubät, uf
Gpp[#, lonpwlu be ydtmsuybug, JblFlupl Swuwhnf br mins Upnmunfap
enghgu [Ffetp Furzunpfla Sets pm zunngurfipebbbpfg deu Ep op nun
za Inzaemd! bp Tube Uhgbagbup: Wugupzup Puguropp Ua Twin 5
wpbeiabui gugdk uwScüitufu be. Yu masdp Sphzuwenp uilnpufme [Frl uyuun-
Buan] wbmutmd 5 Ubglg made Snppp Suyag STunliüg Yzji bp, Fig mp Ihmu-
end” Uughhp (Umgummuirgfi) Dupufg, app Kaufe uud” hf, np Supßep
guaiti db y4 mukp: Suybpp Smppf Jhpwgpmed Ef ujtugfuß mw wmugbpupub pu-
Yugnpdnı [Afntbhp, np utgwumun bt (Baum Vunbontf, Mmumndh ku dinger
hub Stpuhple Yhemundandg: Qunliugßpp show 6 bp opfuwf: Sappp Alnp bp
qephul npkupup Jbdkpfi, ujwpuß uugbpf, mp Khzpl Shup wu gap hzıliu-
prumdDs, br Kbqpmel‘ bp gupp, függbu hr Ludktm PD bpr zb Igutgikpn]
ehem bpr game Pogugpbu nufunud br Sbug bqmtgubpmf by drpwgpml wp-
Ir bu hit uunbbpihns Lum deu wmunngbjb, Wrudgud Soppp Palannuf
upbpfd yunugud” 5 (zul Tunhpfün, qfdmd 6 upug Sepuyr puyg zb Gupn-
qui Sundkg . bunkpp Shaun bu on 8 ummpkq. uyb Funkitub Subhuh
Jbpgiml E ppwuäbe dh JE be Llemned imhpf babe fgs Smupp uyuunumaund &
be unhpfg zwinbpp plhglmd bu, Pal Hüwgbujtbpt mdgfe upbandn[dfehfg
Jupmumdl, pm‘ bu Shan. zwn bi zum dgntinkp‘:
Upbenp Suncfbbub uyu Butg unagp, Sopph wa wugber Kliupfen 5, qfımm-
quite me zwgpme[Ffetfg sb wggmd be gubßgu ud b baby gihmfhhu, puyg
bqwd deln (feikkpp nwbun fr Sam. bi Sunutunhain (fetfig be firpbpp wu
um Pb undyb Sunlöghlp pmewwpuim[Bhuie: Zuivgmgbun RB. Nunnhukup Gup-
Sm bp ap Sapp win (Bmıpp wggue[Abub Jepumdih b, bupabfdp, be Guplpe
& rlmunlg Lpp wluupg Sf Pppwbuib qualdufuiın [Fu Soppp wpumnpfip, din
Guru wanfwluppfb dahzbpp wupopbu zuplupmdl 5 Fufsupulait gegb hu
pegpft, Frgubu lit hip Shemwguy qupbpp Suy Kunbwgpubpfg, fi (Abbe
Pusnbuitlwnp pugmtmdl bp, np Sohugf gulm[Fhehikpbg qleweappr mgban
Abrtpr upgfetp & Ungbg wbmruidt Su deln fFhu pun Inqmfoqubeib un qui
2 turpkt, Pr 8
390 vhuNTULENU UrTrNVE
puibm [Fhruin, puyg br uyingbu qlgmmduhu put hp Sunliupmd Snpph Fufeur-
purhuit Yunl Tunjtwihee uunnfepp‘:
Yurnhwbkuf Suybwgpp ubpen wgbpu nbkp U’rpgdütf yoqmwsßh Sb, ap
EU er m Salzen Karat
watıgn [Hbuiı Supgfivt: Plopdae qfrntmlund ut dpenph Ep zum, ap Sun pegnefı
I dplapmensd® I mon umbau wggbgm (Fbum wndfunbgb Stenphpr Woupp, Suyı-
fun, uye Oppufui punudfsbppf af sep, np aqagued‘ 6 wpgf fnounch peguı
a En a Tan 02 ae Megan:
U’npgelürtite fi iqumfp mehbp wjiugfufp puma quibäbp, opatg guyafAfutn Su
I BE EI TE a a nal ar
uytngfufı Funlulul, bpp ubjpmetfübpf, Barpphph be tal gegbpfe dannfis fuonp winzun,
A an
Yusnhuitlruin pl Hhrus wndkf] Uopgilatß pbpub pwnkpp, qutmd &,
ng error ng ep Sana nen pune sn pi die na jagropu Da en
a a N En I ne Merle u
U EEE STILE IE RE ENTE en er ee Se 7
Gaqdpg beu ppm” 5 gu dh punbp uyb Mhunpp Sfäiumnphym. Tuummbade
Suyhpkuß br MWacppbphup ana fübuntae fd fan, um) Ges pen Geikalanz
Mbjubz puitnd] , np Sun, ge/d bp gu wpepsupan zpfunıps npbrk me pp
ED a nn u Eye ul) See nu anne, as
ger Anguehz Suybpf Shm: Ugw aya uni bob bet E, mp wpdutens
guS 5 Swliupad” Su Ingufogf ybongue [Abu 9 Pf bla Sapp wm unupbpuluiı
Sufuyf®:
Top) be Apastipwehuyu unupuakjb ups pp yepmikg mb lsunafe benz
hargfunpumbuts wzlownoı[Fbuı dbg!: Um Qumgubnid &, (FE np ulgbg Yupng kp
a EL AU Een cn ren Se gm
pn Palasitguaugpih feuer pegne Ba en np Eng yeuragERe re Den
Taf Gauyppe Snpp la) apa Ep pp eeE Verl Enno Br
Sega an Purspndfge Per 600 Emupfı uzuplT pur Sepp raue
jazuunıp SET ylyailas Urkn gung Beunp 3u (op ae Sy) ea E
putnıP tube, np Ungbg pumf una quwputo [Sep dinugwsf & be (unp| Sun
jegmif nquetr Suhuyfp m Shrme (Heu flopuy unbjwgn FD & uundapuip bru un.
an a a a a Ta En men:
furfundnınne fh Jinwiugned” E Tube wrmunngbjubpß Jurkpuhuten (bus Unwfhh
web, tpia tep&fpn] » Yumunpkup nahen jekhen Enns
{ep quunfbpühp Tfupbpm Gupaga Arm kufhugpars & apnz (pl uhun gkıywe
a Le u Be a en 3 een nal be
Lhapwgpf- Sb: Snppfi deu umumba — pe Ada fonpop pupkp Ayıp Tunkpf
ı Ilarkanopp, O mberb, sanımoemomp AapM. ASbBIKOMB Bb KpyTy NUHNo-eBponelicknxz, Tuhancr, 1879.
?® Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft.
3 Wdy:
4 Apmanckik 3n0C6 BB Heropin M. Xop. MockBa, 1896.
5 Plbwhlwb Quındme[Spet, I: 69 250.
A
snr-£ WUSNKUW Sbu ZUENE 391
Jepuy — bsp wpauyuymm db Subuyuhuiı br puyg wjtpub 5 glalgum 1° Smdk-
prof Dmpbrfledk Vopuatulı pupugnpdm[Bbp, ap um h Wulf ugpkp np Te-
pbtugfi wupqungbu info b wnbg Sugubunap Ulhpub wm wmgb npleh zuhufuit
zudbh Faqnfubmfg: 0. Wupufbbuitp zunmfuiu] puguund b dtghe Lei
Sapp win ut und unmgm [ftp Deohpfmuß Funkwtmuhugpu bu 6},
nybıliqfuut epfzulpf gugulm ds ghanenel b [Ab ung nf Soppmu Yagmlrtungf,
ap 145 aybeligfugfu zualdug & Sutgfuuglg degulmnen dd: Mile gautufut plu-
gpm Gwpgwgnıund 5 U’nupnu, Möoyos Korspwvios, ıfafraund Zur Prurpgelartn. -
hu Sappmußp, puyg uyg Subquihitpp zb E huulglm ” Wupufdbwiufis quy-
Bully Sudkılanmm (Fehfg: be bofdungpol & np Vapbingfi uyumbabg b lp-
gehz Sepp mp tr gepfepbg gm tm ande ummugljihp: Zug pufPkpged
wqunuga bu wpqßetp & Sunkapm dl, de wunugne[Fbwt, np lab b nchhgbr
Vophigmug gun u), muunf br Sopp wm ud guym[Afehite [ul Sag lan [Haut
19 hmm & few ug [be plluge Apeb“:
Qusınhwitkuifh hupdhpp Jh unug Kuldugpm[dhrt br np Lowe (upfufe guchfı
a5 yundauhuite I ns phqmeubuit qfunm [B etichpf db9 = Suy- Pe ppuuite plane uud
wur dıgmı [B bastı feigpnd] hpehuyne de geugmenl bu. &- Mgkpuktp: Unpu Suylugp-
ibpp wupphp u Qunhubkwbfı wbun [Aehhg: Ujo pwnbpps npntp pugSuiop
Suykpkaß be [Pnepphpkoß 9» Okrbpubüuß gim[Fbunde, qmm Suyfulat bu he
SuybpEufg Wu ugly [Fnepphpftr tum dinpänel 5 dgl wtgud npuzby af.
am[Ibut Sunhatwbp bpp 500 m. we Rei
Ugu off Suybwugpp ya treu bonp mehf unbe Sumummmnd be gmeuuplg
Splnchpohpfr Bupghgb qfentfuip “anspile & Sul” ut Gupdßen, np Suyk-
phof punumguip pun uff wggkgm[beh 5 bpb omup phagnehkpfg, be Jun.
gubmd bug Suy que Strg -trepnuguuit dp [Il Jepug: U zwopfitud
(dbpf Guıl“ dpuubaglaitf plpadtem da] ‘ Su pbqmef pwyg Gele Surplus antun wg
uydl, kpp upgbb zupagmimd" & plegmeuhui legen] ee Sur Su fer hp
ehr zbpmbpp, ut Sf muppbpop, ap duqmdl bu Suykpbup bpulut dem mfudef
Shen, Supfun, qdmup 5 zwügb) wfbChb Shenbeuipkbpf waundy beu uplugfuf
um bgdnewduyfe (ugfptbpmd, amyfufu 5 Suy-Preppului amtkpf lud -
Flip: Bundktujt gkup, uyu (uipft Tuyay mb (etiohp un uydıl" untl gu
nbun fhibp Bi, wurhun fi dinpf oun fun qolp bu ng de qfnmfuiı Ganıu gt
gupnq poduyb) Bmrppuhuit Seh qugldufuın [but Supgp uzwmgubkm: Unpu-
unf br Duntwbkutf (up&hep Sepph Hufe Ham“ b oqfe 9 wuuig Ulgmdf:
Ungubpf 0. Waywfbbutgf quuangu[Fwt, bnp b bawalp, np Ps dla
phpmiP & Sappf be Unglgb zupwphpnfFbutp, auydai Spıhapfun bs Udktupt
fewentpnf Gupay Ep qua Sappb Ubghqbg I TWnpkhtuugne dem [dpa Yonpu
erg mphhundui Kurzwlh uam Sunlaply: Duke Kuffwgpm[Bptp, np Sepp
! benbp: bo unliutalg 1: 6930. °b Publ pntanliupnfl kam pw Seppmu hagmpotwghb dhujb f
father [Fbwv ho zepwtulw. Lupmft guagldtwg:
2 Xayaranıs, wur, &9 326 ki Skinsı
3 Pedersen, Armenisch und die Nachbarsprachen, KZ. XXX. Suy&pkt [(Fwpgd'. ar: Welt.
qupubab pP. "LZuybpbt be gpwgh jkqmetkop,, Fupgl'. Ybenbhkwt. helm:
ig
392 vRUNLUSNU UTNVLE
wnip Pepe [5 deafmman. [Bf & br pphzb wgueugud um, uibyuypıla
wöpgnchhjb Ehre dhuigunkapo funnbjb: Yaphzb k Sunkadugukp, np Sappb hp
zpwd& wa wugbjshpp göudm. Wi, Gwpkjb 5 [8 bpleeu Wupufdbuiszf un wphm [fu tp Suhuyf
bnpwgplym- pirgne tale [Fhuie Sepwphpleug mg bPaqunın tmpın Spur dinpf,
bulFugphpf ap uundiopwup Utgbq pump hudbgb; 6 depähguh; Urt punfii,
ar wmfı be Suhugfe flpwaply 6 wpSfe Thmpbym Gupoqne [free uyu papapp» Gpfüned
Kup, Stupumnp by qmgb br Sunuwbubui, puyg Gup&hr, mp Snpp ulm fl
Aleplelagne[Ihute Sunbg br pwhumnp Sfdp zyuy: TPopbinugu: gbpfepuinpubpp,
pun Tupufbbungf, dhz dem diunp bi be Qummpnmd“ Eh mpnz Tg] *
Ugu geupme Wy uzwubuug bh, [BE Flg fenpspguf 5 spumdliupwün goquibme d” wölyuyın
efpfob wirntp be Yale Jhpwgpadl umupog piefegep&me Aftnkn BZ errpah
Awfunpgne[Ffien. Supfepunap wimtuhpfg Jepgumd” E& Sehg us mp gun mund
5 (Sappau ef U’nspnef)e (Bose Sr I0bSapeß IEREr ee
wine uyunnlaheb fuhnrfEhrhp Afumbza Suypuyly YualwSudin Fb pqfe np
Le Uyg wtindip Sutofd L TWapktwwgardt, wage, Suy hewüpfg. Sunuungut &
Tue, ap Suhuyf qunhbpb fp Sphzunp qöhpn] Lbunybu wabmumd 5 Zug Ppu-
fuitim [I fe tfge Ugrungbu fügm ubonp 5 menıkupuiup dh um Sufuie pigfzb wm dp
bunykp Saym [bu pwpubutofd Unglgb Stan be put pobunkp Tyuunnp fl.
Tunurt un" anfrnuSenypie [ohren se ge:
Unger bufangbu zlmupswgpuhui wund &, Ömfwg wolupsp quunbkpfg
dFüps apf Ghtgpatufu wdpngp dügee uydl: by usb; E Pe Su wumdtp, Un
gi, wmudhwluis wpenumutm Fun Days SPw Suybpp Pump Gupdmıd hf, ap
Ungbg unmm dry wind & br dm je Ungegb Shen) np yfzmemil & U. pl
Say Pupgelaiten [Ira db), fee Surkagop pugpb Uhpqup fu’: Vup- Upwulut
wand [dba un Senbiuule keu qfuak, ap Uhgke ummn wm [fat b%ı
Yuptjb 5 Eulbwapky, ap Uumnewbugub Uhgban gutwgub piwgpf UEpgbjb ug.
zu dh %ony Vlepyel, reg webgl, mnpmeube "32 npluitngkae zieh eusa Beeren
quy wbmeud: Dhrliugut Vupgun fpp zung don & guetubu Shpwhpbufi.
unpu uomm gupaltn [ftp beu def} E be gdmum (Fb Sumpunap jbuß delühz zm-
nal "Sagb flpags Üpglrop Shepuchy= kus dag: SEpymep Eu ar ee
ubrelhuite Vupqunbg, be ddl‘ Guy wägkg, ya Sbphasps Ge abe“ mpg dphrtngt
panf mpphp wpınuyayımaı (Atühp tr Bundle ghup Ungkan bapı & bhpgupl
Shan bfAE ns womm gupuopkb gE[F zutun [Hhundgı Utglq undpogt ip women
uupamurhuit E njtwmd um wm [ue, bpbefr wenn qumung murupf
mund] ı Upzwintfp dbS Gupkenpne [fu Ef munbu Ungbg phpgßo- vu yuyatf
bp beobe wppugufatı Subqumupuit, mübp deS Supunafdfeh. Uhgeqg mul P2-
fing punpän] flg bp erpnp Tufaupunpthpfg®: Gphemd br np Uhgege Sumıg Podbr
tere fpruofuite Juyp & bb» zunpsfe Ungbgb wuiriupfr ba ip Segulp ze Zubsugkr
unyı ful; ppfwnnukn[Fbud Funfauls Wapktuugfie Unglego vajtungtm dl & Sapph Shan,
I be spp Rue lFuy wpwpfdb ql\bgkn. zal ol üvöoss Nov Enoinoav ımv Neoysi. Xanaraung, p. 84.
2 Vipknu, 22 6- U wut gl Imybgun. PFogwpuun 1.78 Ubgkns gap b La 29777 Jajudhl; wog prusjppun
pauwgb wmnmeub Insbghk:
8 bacummu, Mo 24,
SNr£ LUSNRUW ShuV ZU8N8 393
fuel wbuhnd Sbabtudhp Ungbq Sunbipn dl E Rurmpumnnıbbug Fun ufıgnı (d fu bı
unjbwbfr Pwrgwpumn won. wht YUbppbu Sudkılaımm [bu un ı[F E nnd geugl
rung, pin |r Ygubalm (ftp, np jun Swbofb bp dep Seh Shgbwulbbpfe (Sıilin
Prgun ul — qbguun, pwgqfl — 129777 kun): Mulı Ungbgb kı Snppf zurlwugha
Sfrdü npnlknı LE Lpwby Em (I bwl U in [I bus db; uyufbph, ap bphne ul 7 qp-
lehrt ndhpf ununnı wöm [I lu qununfwpkp En:
Buyuabfı E, ap Swfd kur ginl pugıliaufd fi wunn wöhkpf dd wa wbähungku
Sa gulnı md kfih kplarup; bee wgqunfih wunnmıwöhljı , nuplmı bı unfıgnung targqu,
tiSup. bphnı ul bi mwpw&nı wm& yunyınwmdaı hp „fin wdpnn? Unwjun.np Uvfruynadl':
bhuld Shupun.np kp qm dd" Sw[F bu wage [I fehbhpp pudunh, kplnı dE& (ef »
dEtp inwpbnı fi bpbpupwgn , dheup infrynu.ufı (br gleotumhubokpf Inndhy Sun wbnı.
Oh gqmaf‘): Spin munn ml pbgmehnı ud [72 Iajı bub Puwofyubpf on Swrur.
up Abylu?. Dpras Ir yınpı plg Swlını pı Ep Nwpulwunubk, dfuglı Prpp- Uu nurfı Sh-
a unp Suypkpp: Swphncf bpphfülun ıfwunpfi Shinpkpp Tiunglog 177 fr zupp gunnnıd
wm hhhpfı dh, apnlp urn d" 177 Uufuyfı Sfruunnı gg wggna[d ahbbpfi ıloın »
önnos Tpsrovdrvov Dafrgpuaymdl‘, Toprovoape Yupfraym ıl", Trquta /f-
hfhaynıd", Tupxovünos Yfybhfugmd®: Uunpwbur ubsuywgfßg wpäwbuggnm [I buy
Jg Guspguugne md" In" Tarkudimme, [F wgunnp Tfunuhfı yhannı [I kam‘, Tarhun-
daradus (3 wgwinp Ups ff (np Sudkılasnnını dd’ E Suyng Ups unf unbglı Shun” )
Tarhunazi, (wygunap Vbjkoff, Jbppwiybu Tarhuna, Tarhunabe, ‚ka ws wind
= Va 6 [E | a a le:
Dunfpf kpbpmdl', uyufıph Suymumubfı Supumuyfı mund, Gihpwmfg Jhugteı Yard
Sofa: Uyr un bp Giuwbfı kp qhabıu Pfre qustın lu zedwbm dl. ‚Ikdını hayulgı
al kyud gopungkawbkpfg dEhfı wbaı bp Tpoxsvans bp:
Nzwnpnı [bu wpdunfiı ul L ılintıun win y ap Swfd bus wunnwdn (Ibm
whnıhp ugwunuw San L Zur wunubfı ul ılinunı ıl“, a phlunı LE Tukı. Ungkeq
qwrwnp Sf Dayppfi unfuwp Sul": Uggzayfıı wewbega[F ftp url] Örppp
UÜbghn urumnı won. [I baulı Shin, dag Spitü 2 nuylbu hwpökyn , ap Örppp ng
Pr LE b[$k ng Sfftuunnı gg Swphaeh« bı nu ji ifie WOLLTE who wlg zuppp Gwpaq bp
Supummguky , Lbpulm Shund] 73 Suyng Sappp brete Jfı gepgli un br uyfeap Sunı
[I lu ı Vhlunı [I ku pleun. Zupom sb ed fusmı- Sh[ wtnumlu Syop ıuuumeı dp
epbumnntk ul zepulını dd" unSuputahj E Sphgwenp kuuhfı urppuitogunls , rg bı ul
ku gopwi.np quunhkpnf ı Upotudur dinpfi Zrybopfitu phf al wpyfebp LE qlrı
perps op npfrw hun per uwenp: uunnı wa (I br gunyußbapfg qupähj L gugını [F buıı
ki [rwewnpfi nqfı: Dinbı Sugar lungeugnın gl wupkyl gepnegmbb, tarqu bı Sapp
pen kpfi (tork, *taurku) Uuny nı (I kur Yyurnılandp:
Puh LE Gungbg Sapphı Ungbgb Skin, wpybop el wuunme nd [I bad qgwqunfwpp
et dh ww Swugunlaonp Hund LE u nı[d s V’bp Suwdkdiasımmı e bus Aıhapınm (I bt UI“
9933 Guyon LE Surkopmadbg ul uquspungulı y ap Swld lu Ju ınuınnt udn [I fetp
! Ed. Meyer, Geschichte des Altertums, I, p. 626. 2. Aufl. 1909.
? Hommel, Grundriss der Geographie und Geschichte des alten Orients, 1901, I, p. #4.
® Kretschmer, Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache, p. 362 kr Shun-:
4 Hilprecht, Assyriaca, p. 119.
5 Hommel, ib. p. 45.
394 LEUNLUSENU UTNVLE
ehem Trlitunghu gupughz Twgby & Suy bwl [Abu 9 few walsupsw-
qpwbuiı und Sum, Tospitis, wzmezw fr gfzwmut Yypusı tm pub qylumenp mu.
Kuppe phil, uytuku, füguko Uiplq unnm wdn[Fhui und wrgpungupälg I
gunby bonn dJugpb Jhpug: DIE Uuglg mbze Stmgwopb Shemumgomnef,
bqmSohpp dupaq bu kpheui Suthz upwfuß Pub guyulım (8 fetblp, npatp
quugk br uupgkt, [Fb fig En Iqwinulm dl uf wpfeikpp, np Sepekt dberwqrhı
4 wmuylu dep yunmlapuäg, wpgbop Sufd ut Jlılirfui Izwmuhuputikpfg zuyubl
u dm Erhuphpfe Ste hung gm fs
Dopkpu Dpmb- Uraap de mzwgpun zyogmumdmd gig mu Zupbpbt mu
rund tgl und witddbihzb purmf wggulgm[Hechp Dub qulub Lupacıos uu-
vum udn [Phuit Shan!ı Ohkı pn Pu von genpuitm [But murhun fit dm [4b bee dinge
but; zuyuifl gb [Pb wpfwguit Bug mtf, [Ah ups pugg wbemupulgyu br np Um
präfmup Sundjunm ud um md hp [Hp fm bu qgufuit woluupgm ds Apmkı &
Sunghlg ryru ulgetuufuit gu yop, Pypuhfugie dr npenbgbg wngly 5 Dafualur 2%
Surhum hp, qencum & J&abyr Bunlkdan gb Sunbpp Suitvoft bu baby wm ud
Umpwäß-nufie Dafeqgfiuhph dhpngef = Uge dh hupkenp guyuum [Abe br en]
Summumnm db Zuyag be Dafnqgugeng uynewm fpegme md uggulgm Bft: Luke
b Pb, mumamd-Zußolsp Stpbepauyufui dmqgmd mehbgug Suykplh "ma
unlihgt bp, Suyfwleit wgf oje murpbelr perp ghpellg bi Dale gwglkpf:
Wfnzgkn Snpp wunnewudm[I tn pm bp ubquiuit Sf Funhgm [hun dhg
Suya [rat ut wuppkpfs nprtp me puprgulait-Sufdhu wggufudpf Wu ueng-
Bm, hr Supbeuit Qlpuhun genle wgme [Fhuing Steam Yugılid” bi dh plunwbßp:
Bye Klug mund, dhfn mp Pebhpf wuzmunlicngu br dpeup — Besskplr upsrundiufu
Suynı (but Iplm pughugmgfg dauhpf wupphp quzmulntpp: Uju Sutqudlarpt,
ap wplbünkpf momn—ugg fonp br Bump Sflphp 5 Agly, zug 5 wubu, (Fb ep-
nfaf Jin what puma bo mebhgk Strplr mau updbäckpp panda
Suyme[Fbuit App de gg [Abu quilgiah zug db):
Ur Nbunbppnupgs 31 Sphunbdekpf 1911:
ı Boım Naßalıos y apmaıs. Bulletin de l’Academie Imp. des Sciences de St. Petersbourg, 1911
p- 759 (dwpgd’. Upwpaum, 1911, 42 794— 799):
ä nn m —
SUBBEPRUN ubNshu RUPFUMUBENN SbS LRPV2NNEhNUN
Rn UBInA DVD. RUhhm-FRULR
Punuufai dem put (Heu db9 ap E
Sudnemd‘ Fnenf umSılatunful‘ pppum. | use g
uhpa Zugbpbufp — bee Strlt-kepmuului |
jeque fi — germwpuime hu dannnıgus Sur
ruym A tiobpp dEE Wi Iqud dfinglee unuop:
Puyg Je[3% Tbphjlf Fa bpp lartar ug
kügbpe Seybpbuf rl pffo bar
Gehbufte 9 ulm Hug , Epp wygeh ulap
prynp Swulı m Smhp Sutofb bu bu udkt
paqilkpp zunfmmd m zurßgfmeud: Yupkpb
& prgpejubr ug hphkup pughuf fr [opwfüh
Fopkgnf fe mhk pürgupäuh wusgwphgubpm |
Zeug wsp übekpuf ı- Golfen 3 uprkop —
pugupäud fınfuumnı (A etübpp gupqgurpnd
u Img” übe gem — Shpäufef gb-
Gm dirty‘ qunmuhub Suto[® pkeqmthpm. Pügupba he lopwluit m undkumu.
fair Pof Kunkruy qupdud wuScaitihpln qum mepfz darum Sutold meumf bu
uhgb [omgmin — qmgb bio uyu umuiunthun] ppmwd® — yububffuhre.
19, Sat Suyunfumm [Hewi fr Tuqumın fbpupm huhu up gepdagn [A fethh
Gunmwphpm. Sunliop: Suybpbuß gwaundfebgpfu Gupg dp ld mpg, ulegle
be Jhpdmgfp Beuplühpht zunalipg, Supmifthpme he [entupsmeilihpe pugKufd fe
enupfuitetm [Be hihpp Strap ip bo uupgly» pogwmphg m euwpwthg mp2 db
gagtkpn] gu win apeup unfnpopup bp Afewplem Bu Say Fam Bo derptutuiugse
Frqbh-te pruqubuit puppuuntkpm Gupqfi 19 pam apnehjsh [ de:
Um wd ua quibangui Supgulbubpbu, TS mupf wand, Ghqult peype-
nufupfi — njkpuib Stgfh -kepmugufuit üppuit ulm wunphjl Uwibuhpfug, Ah-
gbpküp, nrtwplip, Upuchpkup, 2% Pupäp Ihpelübkpkup, It — Yikanın pam go
Io qupfme [I buit ua [d phunpby epopnfbn Scbmwppppm[FEbE qmuph aldarlgun, dir
Tun bpp Pepllley wfruph de wnshpplib dbmmntp kpheut Suihgı wg
zungbn dE9° Suyugfuam [Fruit Tamm Sur täpfin unhjb gu gusugmegle Bukpuh:
Pfınurfuit (bu wpuitn. [hut dpa; ghtmpuiit & Kuytungfanne [3 ftp Ruytului
Fig Swing qul“ dantumenp ophtpuhpmf wmmftnpgmwd Guplb 6 deu geh
Sal
396 WbELRR U: FÜRbR-PRhu
DZ Ahı puilın [Ebd Skunbı bı nı. gu uu VL zul pwppum fi Jbpäbguhr kı Guud“
ua Gandl“ ujte gene unfudfie Shen Ireugpwgubp: Upg Shemmppppuhuit 5 qlmkı [Fb
zip unfra doen (utunlin[d hr Guy Sugbpbüf Autungfunuruis qpme [Flut be Ylırqnm-
fu hm uufudfüfte dp
Bhemungug nngbpmdt di) wa) phpmwd puibß dp punkpp — Sul] gu
gem phrmpdul; neun Hawußgm [Ihue dp glg me gu be bpfup mupfuhph f dee
bphuk Aqm mb (Bbpfd flbpk — Suy be Ylaelıh puppunäkgme un tgnu fd bruite Ppg Yulüyg
frnfı Sun ul Zulinku Uruontuwf 25 will us Bnpkybwnf un [d fi Spwnwpwhneng
au © Rusgun [d,, [Bm f pH begegihpmes [ut Taf [öugpfo wulpoggufute mu um Hnnfme-
Phi Fowfh unugugf dp #9, yaye Ip oben, Aphetaje * Zunghu,f hihpmh dp‘:
AH hunl zulig, mpotgll wrhh, r, he de Fun. angeu (dig);
Upf. ancou (dies); Sppin. ancou (wtf, dis): YUbpnwpuisuhphh alwp ancou
punp Ip depäbguht Bu. ver-ve (gif); pm nex, neco; PnfF. naus (Mas);
U] navi Abıkpmh, arumfı ki Zuy. (lv —= putrefaction.
UinnG, bnmad. Upf. hano; ppm. anu; &frj. anman, ainm, ulm.
anma; 8%. övo-na(T), ovapalyon; zu. no-men; Duhp: näma(n); Unf - i-me.
UnoruJo, Pay ariant; Up‘. argant; Yapt. argans; ppm. argant; Spa.
argat, arcat; 8b. Apydprc; zw. argentum.
Unon — pump» Ur Fury. aradyr; DV. Upf‘. arar; Yu. arer; Sppun.
arater; Zuu/ - or-ati; 8%. Aparcpov; zum. aratrum.
Lan (op)s “np: Dr Pay awr; Unpb. anur: Sppa. annaor (nyb Juyp-
ink, ud oplt) — ann-aor; Say. Or, Uar.
UnnühG — “m-gißb. U- Upf‘. dona, donva; Uufp. dam-i-ta-s. Öh.
dan vn-ut; Inf. ga-tam-jan; Sppu. ardomaul —ar (— Ray. ar, in, er, air,
aur; Pr. are; Pnld. fahra; Uuhp. puräs; 8b. mäpos, Zuy. wa) + dom-aul.
Pıufi, Paz. biäil (Zwgfie, pw); Zppm. bahell, buhell (dugf, pwS)-
Rund, Empf-wdugp. U» Fury. bragod, bragdy; Yapt. bregand; Sppun«
bracaut (pwpf krwgnuı‘, fermenlation); Zilin. Bu. Bpusco (kaum ); Im. flagrari.
Pnhli, Erht- Ray: bunad; Sppun « boned (gEy » gl whuiln. [I fe); Dubp:»
budh na-s; 8%. rvd-wrv; Zum. Zu. fund-a-mentum.
Annnl, Ermbog. U» Fu. bryeint, breint (wnwbäbwzıapg), breenin
(Pugumap); Spap. brig (mdr gopmfdfat, php); Zppm. brientin (uguun
withunfu, ulm ufuiı, qopuıap):
Phan Fury. gwyddon (dlybunfuy, qbanıı), gwyddol (gfeuufut);
Phının ' Upal‘. gouzout, gout (qfıky); Sppm. guid (gfmbj ), dorguid
Pınwlilz (biufuwgkun, anı zul, JSmd) — dot are + guid; Aa, . finnaim
1 Yyrpbwudn: we zybeun np Swdion cenwgpmı Phbıtukpl [an
UV: = Undapbhkwb. Lie. = Lildewubpbt. LS: — Lewptbpkb.
v- UPW = re Updmpbhkun. UN: — Unpbfwlpub. UI. = Umebpkb.
+ne. = Yrldbpkt. ZUB- = Zuybpkt ZULL- = 6% Vwebobt
YUL = Teubekh. ZPIS- = Lbu Popummb. SELL: = br Popp Ibpıla-
L-PUL- = vor reqbobb: BU‘ — Burbwpbh. Ybpkb.
AL, = Perbpkd had pam pipl- = baymdrbplt UUUr- = Vwbeipfun.
Shut: = Oktrkpkt. SbfbL- — ht baywugkpk. YUV = Wwbnbpkt.
el
2 u Be
ZUBELBUb URALSBU RÜFFUMUELNK ZbS Umu2NkebRuL 397
(gbukıl, Ip Kubgtunf), vo-fetar (qbmld"); Zlilin. Eh. Gröa; Im. video; Pafd.
vait; 4 - videti; Agp- vissen.
Inrün, Fep-br- Yapı. guntel (Ip Surmpbil‘); G- Pay. cynnull (Se.
ehr» Fuyfbps qehupbg); Daj- com-ul (Swewpm dd‘); Zum. cum-ulo; Sppun »
contulet (Swewpm 1) — cont (Yhwufb) ol.
Pıun, gung (kupıys zeunp ) DV. Fuy. das (y4y); Taf» dais; Sepp.»
Pkg; wbr-kr | das (z4q )» desi (z4g9.p); Zddin. Yhuy. diz;
Unfp. dih (267, rg Suppe).
Innnü, put Par » dor; Ups’. dor; Sa; dorus; Spin. dor; Sl Abt
dvara; Pnf#. daur; 8%. Yöpa; Zum. for-es.
Mün-nü | U- Pup. tant (up), tantor (zwynf Tarwgupwb wöng ); May»
Püy-u | tet (ywp); Zppm- com-tant-ou: Sin. Uuhp. tänti-s (zwp);
In[$. thun; 8%. o-vo-c; Zm. ton-a-re; Upf » teetiva.
Jvutn | Pag, sant (unfwp); Sppa. aruanta (huanta); Ay‘. c’hoant
Juhtin bs » ba
Shli Yaptı. kin-ethel (Sm); Say. cen-el (Sub), Suwbb;), Sum);
&üky \ dfaj. cinedl; D. Fur » cenedlaethan; Ser. cenitolaidou (Iumuty ,
dlinn | enwpbrgupä Sturku) — cenitol (Stunt) + act. Zap m gm [I bunlp
bı Zu: yhü:
Yuliz-Üg (qumwmudtu‘ tube, — bpgby; Upl'. centel (zwu, vnfepkle);
Daj- cetal, cetol; Zppun- centel (kpgbj )- centhiliat (Apgfs ); Zn. Uuhp. kan
(Stel qaegwı); Bu. mav-alo (Frebguby); Im. cano (bpgbı)-
yıunlh- d» Pay. coll; Ang. coll — cosl; rg. hasala; Yaph. colviden;
Zppun. coll.
yuunp, Gem-ug. Ve Pay» car; Upd‘. kar; Aa). carr; In, . carrus; Sppu.
carr (fwap); Sl. Uuhp. kar (zupdfj): Lu. curro (degkyr zurdfl)-
uuanumfı — km mnb | vv» Pur » cad, cadol (Genf, uqunntprurgdfı flpus-
yınnn — tep-n- \ phpag ); Upd‘. kann (dZafes bug qua) afnfuwbud,
Yurnwl = mem | kadnf; Spa: cath (Gafı ’ quunbpugd”); Sppun:
cat-al-rid Zw cat-olrid, apmıedt mp & cat (Zafıs JR); Sin. Uuhp. kadt;
148. kat-il-n; 8%. “wr--0s. Unb cat Abıbu bu gmgh bi Sue ben, buufb,
Bela erben Terz ur pwahpp:
mu. d.» Pay » cedor (wpphn [Phrut dla ); Up’. kaezourek (wppmbpfin Sur-
und); U. Pay. caith; Sep. caitoir (wppnehpftu Saum); Spa). catharac (wppmrtpfiı
Summd). uyu Gupgfı Ip Jbpmphph qgmegk Wale quy]o" wnSunaman zutun [Fund .
Yunlp, tus-ug. U: Pay cam; Up‘. cam; D. Anj. cam; Sfaj. camm;
ppm. cam (Sfr Smenı qlpm4).
Yan, Uhn-kpkil’. Pay» col (deyp, ywugwhp); Pıny » CWl (ywbgwbp); Sppin-
caul (ywügwnp). Zuılin. Tube tenzmmpbs, Ins
Ynn | Pur» cilcet (wbhnghf upwunuın.), Upmf. golched (wann);
*Ynmhüp (qealfu.) \ Pa, . colcait (matelas, wunwn. wuhegbf); Sppn. colcet
Udhnnhä \ (gun. wihogbh); Lem. culeita (wann, matelas).
mug
-
398 VbLRR£ U- FÜRPR-PhU
Imyn]. Pay» cawell; Yapt. cawal: Sep. cauell (4rqmf ); Umpu. cawl,
caul (Zegnf ); 6%. xavAös;, Im. caulis, cauuella.
“np (qenbn) D.» Pu. clawr; Pn,. cläar (ubyun); Sppen. claur (hphu,
Lahkpleeryf? » Gunfuupße ):
Inn. U» Pay. crwn; Upf‘. grouna; Aa,. cruind; $pz- hring (4km);
Urf» krivu (faps Sen); Pu. cor-went; Upd‘. cor-zent; Sppum. cron (dap»
hka); 8b, wop-Tös (hap); Za. cur-vus; Shaj. cor (ap):
Um, b- V- buy.» cul (by); Yapt. cul (Bphwp); May. cöil; Sep. culed
(obSugme [es papuufm Art) — cul (up) + ed.
Unnof — * hai dp. dr Up. crum (Zapwgwd); V- Fıny « crwm; Paj. cromm,
crom; Sep. crum. Rum fu db9 -m- num fh whfemfen Hwgmd pyupg Yarıyugar gunik
[Fb wöunp paywäugt de bp Shwmbebp, app Sunwumpup -b-, -E- bus Ueqmbh pup-
puntlpm 9 -b- wbstmugmd 5 ful Suybphuß db) -IE- -mb- fund mnkp 5 4:
umhhü, Sphek- Pur» cylehen (zmyp ); DV. Upmf‘. Kelch; Sepw. eirchinn
(zudeiı, zufwtud, zupf ); Zm. circinus.
Siugunl‘, *Rrumaquag (qufbe) | Fwjp. arthal (Sushy ); Yu. harzal (Sugl »
Zufßley, "Rz (qgule) | Sega ); Sppa- arthon-
Sg, Seuyg-b- Ang. aith-ese (womwufwb); Sppm. arecer, arescer —
are-ose (fuufups Im); Zpg- eisc-on (a8); Up - iska (FR).
il | Frzubur amubur ug Alm] Alm bes Ahlen EIS, Phgugbu
"nl (galu:) | kus Punnp‘ Pügybu pihil. — Puy » hafal; May: amal; Ippun
amal; Z/n;. samail; Infd. sama; Zur. samu; Uaulp. samäs; Zu. similis,
simul; du. ap, Opo-to-c.
Shli. v. Up. henaff (Stuurgayh, Shpwgnyt); Sppan hinham (Stauyajb) —
hin —+ham; dr. Uulp. sana (Sf%); Zum. senex.
All‘, SES-Er. Fury. caman (Aunffuy); D» Upd‘. kamm, kammed (Shup»
guy); Sppun cemmein (guy » Skunp); far: ceimm Kl, puygs Shkup)»
Trug: Fıny. bro (bebbp); Sppem- brool (bphfps yeafi); Im). brogoe;
Yn{}. marka; Sfr; mrug; Zum. margo.
Un | Fury. braith, brith; 9. Upf‘. briz; Zfmj. mrecht (wygunnud
Typ | fambunap). Ldin. Eh. nerag (abe).
Muh Fıny » ascwr(n‘; Ua‘. askour(n), ascor(n); Sppm. ascor(n); Vufp.
asthi; Bu. Goreov; Sf Im. ossu; Zum. 08.
An join. Infd . aiths (mu un y bpgaidl‘); Sbag:» oeth (ne un); Sppun. ut (nı fun) ,
antton&u (m fwunwypmd) — an-H-uton-H-on.
NK. Pay. biuth, biith, biad (uumtr); Sppen. bit (bp umebg); Selilin.
8h. Btoros.
Danny. Sppn. atanoc (fFhıunp) — atan-ac (penna — *petna, pat
wpilisnwmbaht apnıd uhgelumhun -p- wnSkmmgus b); hu. TET-o-nar; Zu. prae-
pe(t)-s; Spez. fedara (bewenpp); Upf - püta (Fam); Pur . etn; Ma, . anc-En.
Nwpfgqgs» Barjbu 1911:
Zur ethnischen Stellung der Armenier.
Ein Beitrag zur Rassen- und Sprachgeschichte von Prof. Dr. J. Josef Karst.
Die folgende Abhandlung ist entstanden in
Verbindung und mit Beziehung auf ein grösseres
ethnographisches Werk, das unter dem Titel
„Atlantis“ demnächst erscheinen soll. Dort wird die
Idee vertreten, dass es festabgegrenzte Rassen oder
Sprachstämme nicht gibt, sondern nach dem Ge-
setze des ewigen Flusses aller Dinge auch in dieser
Beziehung stetig fortschreitende Abstufung und
Ausgleichung herrscht, beziehungsweise auch nach-
barliche Kreuzung und Mischung. Infolgedessen
dürfen die bisher gebräuchlichen Einteilungen der
menschlichen Sprachen und Völkerstämme meist
nur als provisorische Notbehelfe gelten, die in
mancher Beziehung einer Revision behufs genauerer
Fixierung und Determinierung fähig sind. Dies gilt
vor allem für den Indogermanismus.
Jedem Laien wird es auffallen, dass das
einstens von dem sogenannten indogermanischen
Kreise ausgeschlossene Armenisch nunmehr für ausgemacht „indogermanisch‘“ gilt.
Ich muss gestehen, dass ich diesem modernen Dogma stets mehr oder weniger skeptisch
gegenüber gestanden habe. Einerseits ethnologisch-anthropologische Bedenken, die von
der Gleichung Homo Armeniacus — Homo Syriacus ausgehen; anderseits ebenso ge-
wichtige linguistische, verursacht durch die Unmöglichkeit, das Armenische auch nur an-
nähernd adäquat aus dem arischen Sprachkomplex zu erklären, veranlassen und be-
rechtigen zu einer erneuten Untersuchung der ethnologisch dem Armeniervolk zu-
kommenden Stellung.
Armenier und Mesopotamier, bzw. Armenier und Hamiten.
Eine gewisse sprachliche Berührung und Annäherung zwischen Armenien und den
angrenzenden Südländern geht schon hervor aus einer oberflächlichen Vergleichung mit
dem Assyrischen. Da finden sich z. B. Armenisch— Assyrisch:
eben , berd Burg — bürt-u.
bywubj , el-anel aufsteigen, steigen — elı hoch sein, hinaufgehen, steigen, emporsteigen ;
el-an-u, el-en-u (Bildung auf an), das Obere, oben befindliche; el-tı oberster Teil.
brg-wp, Wug-nıld ben, yond-al sich freuen, Freude — häd-u sich freuen; hid-ütu Freude;
hud-ütu. ü n
zwgw[#, gagat‘ Gipfel — gaggadu, gagadu Kopf, Haupt.
yape, kriv Kampf — karäbu Krieg, Kampf.
- 1
400 Prof. Dr. ]J. Josef Karst
ymamn-by, patar-el spalten, zerreissen — pataru, pateru spalten, zerreissen, durch-
brechen.
“un, pat Umkreis, Umgrenzung, Zaun — päln Grenze, Umgrenzung (eines Baum-
gartens, eines Landes).
wpug, kpuwg, arag, erag schnell, eilig — arhu schnell (urverwandt, nicht aber entlehnt).
ıbafu, p‘oy verleihen; p'oyan anstatt — puyu Ersatz.
lnkp, konik‘ Siegel — kumukku (id.).
pmev, bun Prinzipio, origine, natura — bün-u (buniu, bunnu) Kind, Entstehung,
Bildung; bundnu Geschöpf, Sprössling.
quedlup, quediaopb;, gumar, gumar-el Sammlung, versammeln — gamr-u vollendet,
vollkommen, vollzählig; gimr-u Gesamtheit; gammaru vollzählig.
qeıp, gub puteus, cisterna — gubbu Cisterne.
hzbn-, ksir, dial. gesir, giser Wage — gisrinnu Hebel, Wagebalken, Wage.
up, ser Stamm, Geschlecht; »Epbj , serel procreare — zer-u Same, Saat; zaru, zarı
Geschlecht, Nachkommenschaft, Abkömmling ; zer-tı Sprössling, Abkömmling.
Sul, hakel sich zu etwas neigen, von $Sw4 — häku sich eng anschliessen, sich
nahe hinzutun.
ut, zlel ausreissen, tilgen — haläku (id.).
fenp, zor tief, profundus, concavus, abyssus — hurru Erdloch, Schlucht, Höhle.
mju, koys Seite — kisü Seite.
Ywpf=p, kari-k‘ Not, Notwendigkeit — kar-tı Not, Drangsal. Vgl. auch: Arr-u Not,
Wehe.
wuywput, aparan Palast, Haus, zusammenhängend mit assyr. abur-ru Umschliessung,
Einfassung; abar-u Umschliessung, Geborgenheit, Sicherheit; abr-u Behausung, Ber-
gungsort; «bar-tı Wohnstätte, Wohnung, Wohnort. Vgl. jedoch Arm. Gram. p. 104.
wyp-ky, apr-el sich retten, entkommen — eber-u übersetzen, überschreiten, hindurch-
gehen.
wgoen, agur Ziegel — agurru Gebranntes Ziegelwerk, Backsteine.
&p[®=y , erth-al gehen, aufbrechen -- dru, Prät. i-ir (ir) aufbrechen, losgehen ; dazu
urtu Gewohnheit, Sitte.
Im armen. sem, mavt Nähe vermute ich das assyr. muttu Stirn, Front.
Eye, ezr estremitä, fine, termine, confine, auch Rand, Einfassung — isr-ı Macht-
bereich ; usur-tu, esur-tu Umschrankung, Schranke, Ende.
uypkj , ayrel brennen — irrur brennen; örru brennend; ariru brennend; arratu Dürre;
irribı, arürtu Brand.
wepbgp, averel — arb-ütu verwüsten; irbu, urb-atu Verheerung.
quntug, daf-nal — täru sich wenden, umkehren.
ak, qbuyby, dep, dip-el — tebu Angreifer; tibx Anrücken, feindlich anstürmen.
Yuyby, kap-el binden — kämu gefangen nehmen; kam-ütu Gebundenheit.
hwrpmu, karas — kirissu Gerät.
«uıß, ap‘ Handinneres, hohle Hand — kappu Hand, hohle Hand; Pfanne.
Mag auch etliches unter dem Aufgeführten als sekundar, insofern als auf Entlehnung
beruhend, zu gelten haben, so müssen wir dennoch in Fällen wie Zywb&; elanel: elu,
qwntwy darnal:tärı, “ypby ayrel:irru zweifellos ursprüngliches hamitisches Gemeingut
erblicken
Ein solches ursprünglich armenisches hamitoide Element tritt uns noch deutlicher
und ausgeprägter entgegen bei einer Vergleichung von Armenisch und Sumerisch.
Die im Armenischen waltende Lautverschiebung hat bereits im Sumerischen
ihr Analogon und Urbild. Im Sumerischen macht sich eine allmählich um sich greifende
- 2 —
A
Ya
i
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 401
Verhärtung der tönenden Mediae g, d, b, sowie des tönenden Sibilanten z bemerkbar.
Vergleiche hierüber das Nähere bei Hommel, Die sum. akk. Sprache. (Zeitschr. f.
Assyriologie I, 177.)
Die beiderseitige lexikalische Verwandtschaft veranlasste schon vor Jahren Michael
Hokotzian zu einer m. E. sehr verdienstlichen Studie „La langue d’Accad“, Kpol. [1891 ?]
ll. Esquisse d’un Vocabulaire Accadien-Armenien, in dem freilich neben Richtigem manches
Gewagte mitunterläuft; eine neuere, auf jener ersten fussende Abhandlung über den-
selben Gegenstand lieferte Joh. Sagyzian: Ak‘adean Lezu (U,ppwzbwb |bym) („Han-
des Amsorya“ 1909, S. 333 —336). Bei unserer folgenden neuen Zusammenstellung ist eine
kritische Sichtung und Ausscheidung alles Unsicheren angestrebt worden; zwar konnten
Prince’s Sumerian Lexicon und Langdon’s Sumerian Grammar der engbemessenen
Drucklegungszeit wegen nicht mehr durchgehends, so wie es wünschenswert gewesen
wäre, verwertet werden. Gleichwohl dürften, wiewohl in unserm lexikalischen, von
früher her gesammelten sumerischen Material einiges von der Fachwissenschaft überholt
und demnach zu berichtigen sein möchte, alles in allem unsere nachstehenden Auf-
stellungen ein ziemlich getreues Bild der Verwandtschaftsverhältnisse von Armenisch
und Sumerisch bieten.
Einige Lautentsprechungen zwischen Sumerisch und Armenisch.
Sum. anlautendesd=arm. vo, J.
Sum. bad Alter, sterben — Arm. wm, Junnbg, Jun-nyd, vat, vat-el vat-uiz.
bar führen — Ywp-by, Jupp, var-el, var-k* führen, Führung, Lebensführung.
bar robe d’homme — Ywn, Jwnbj, var voile fin port par le roi ou la reine.
bar glänzen, Blitz, Sonne — Zwn, var allume, ardent, &clat.
bar-a tabernacle, autel — Yrw%, voran Zelt, Tabernakel; Ywp-w-gryp , var-a-goir Vorhang.
bur en bas — Yuyp, vayr bas, en bas.
Sum. g=arm. h.
Sum. gin — Arm Spümy ; gina — Seen; king — Spug; guni — Süng, *hun-oc etc.
Sum. goder kimarm. Anlaut ohne Entsprechung.
Sum. gar faire — Arm. wn-zb, , ar-nel machen; kara vor, in Gegenwart — wn, ar bei,
zu, vor; garza loi, ordre; garzi juste — wp4-wu, wpd4-b;, arian gerecht, wert sein;
gudu — memb, ut-el essen.
Sum. g’ ()=arm. %, z (ch).
Sum. g‘al couler — Arm. kwg -wy ; g’ar circulaire, enclos — fwn-b,, fwn-ub Seil;
g‘ar le ciel, labime — ap tief; Anpbr, fnp-wiw Zelt; g‘as-g‘as (gas) schneiden — fupgq -br;
gug‘-i treten — dafo-bı; ; g’ud briller; g‘id brillant — frnfsm-fr Eblouir.
Jedoch auch sum. 9‘ = arm. g: g“l-i grün, beaut& — 4659 Schönheit. Ferner gud
— fonın etc.
Sum. gu=arm. anlautendes o, wo oder ı.
Sum. gur bruire — Arm. genwj, goral und entwy, or-n-al; quski — nuhh, oski, uoski.
Zu arm. gor-al und or-nal (v-or-nal) vgl. ger und ver oben.
gu, gu-gu parler, dire — »g-&,, og-el (neben grg-gbu).
Mit k-Vorschlag im Armenischen.
Arm. kapar Blei — Sum. abar Blei; kamar — amar Gewölbe; kiz, kez, kizel ver-
brannte Sache, verbrennen — iz, i2-i feu.
ße 26
402 Prof. Dr. J. Josef Karst
Sum. dwird zu$&, e.
Z.B. sum. de — Arm, 86-8-b, ; dak — S&wlb; dug — Smith; dim, din — St-wu-bj;
selten £: fir, ter — &wn Baum; tur — Swjp Spritze.
Zu bemerken ist auch die teilweise Entsprechung: Sum. anl. m — arm. %, v. In
anderen Fällen entspricht auch arm, m, wieder in anderen hat sum. anlautendes m im
Arm, überhaupt keine Entsprechung.
Vokal-Vorschlag vor R-Anlaut.
Sum. rig — Arm. wpfwüub,, a-rk-anel; rak — w-pg-wbr , a-rg-and; ruk — werp-uy,
a-rk‘-ay etc. -
Nicht wurzelhaftes Dental-Präfix erscheint sumerisch in Fällen wie:
Sum. d-irig — Arm. &pkt, erek Abend; d-ingir — bphfn, erkin (für inkir (?) Himmel
(cf. bask. ingur Zirkel, Kreis; also sum. *ingir Gewölbe, Bogen).
Wortgleichungen zwischen Sumerisch — Armenisch.
Sum. ab‘, ap nid, trou, creux — Arm. «4, ap paume de la main.
aba pere, grand-pere, vieillard — Sa, hav grand-pere.
aba apres — ww, apa (id.)
abar plomb — fwymp, kapar (id.)
ad", ad-da pere — arm. dial. www, dada, tata (türk. ada, ata) Papa, Vater.
ag‘, ak anneau, crochet — wgmygp, ag-oic-k‘ und w4pz, ak-is.
aga partie posterieure, dos; dial. aba — wg#, agi Schwanz.
agar champ, terre cultivee — wgwpub, agar-ak (id.).
agub firmament, Himmelsgewölbe — ap‘ und agu-r le creux de la main, grg2, 9049
Busen, Schoss.
al hoch — yuytd, yal-t.
al-al espece de genie malfaisant — =,, al ogre, loup garou.
alim, alin Gazelle — &yn, ein Hirsch, Gazelle.
am, ama mere — mam Grossmutter.
amar voüte du ciel — fwsdiup, kamar Gewölbe, Bogen.
amar-barun jeune gazelle — Swedpwpne, hambaru und baru animal fabuleux.
an und na pron. demonstrativ — «3%, ayn, dial. an der, dieser, jener.
ana(g) etain — wiwg, anag (id.)
ansu äne — &z, #8, Gen. i$o-y, is-u Esel.
ar Ackerland — wpa, art Feld, Acker.
ara, eri aller; ara, garan chemin — &p-[&-wy, er-t‘-al gehen.
ara gelb — arakan (türk yarakan) Gelbsucht.
ari, ar-ri ruins — wıbp, aver verwüstet.
ari exaltation — ywntb;, yar-n-el se Jever; ari steh’ auf!
ar-i couler; ar-ia riviere; uru courant — wnme, aru Bach.
ar-ık pied; base — wp-w-Sbn, ar-a-het Fussspur; cf. arm. eri Bug, Vorderschenkel.
arik-gü-im nom d’un Echassier — Arm. »pwgpr, aragil Storch.
ariya ion — wnfı&, ariuc Löwe.
aru femelle — wepfreg , avri-ord Mädchen, Jungfer.
as nebst gis un, seul — &g, ez, yez eins.
as-er-a, as-err-a plainte, lamentation — wzluwp, asyar (id.).
ba, ban Negationspartikel — pwyg, ba-yc, baic, bac sondern, aber, ausser, ausgenommen;
vgl. auch apa, ap als Adversativ- oder Negativpartikel.
er
%
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 403
ba parler, dire — pw‘, pwu, pay, ba-m, ba-s, bay sprechen; bay Wort, Verb; ban
Wort, Rede; syn. ba-r, bar-bar etc.
ba action d’ouvrir, ouvrir; bad ouverture — pw, ba-n-al, Vba öffnen.
bad, bat mur, enclos — “ww, pat Zaun, Mauer, Umfriedung.
bal creuser — baby, pel-el graben.
bar Orakel — pwn, bar Wort.
bar &leve, en haut, sommet, surface — pwn-tuy, bur-n-al lever, Aor. bar-j, bar-j-r
hoch, Vbar, nebst Y&p, ver über oben.
bar, (bir, bur) couper, s&parer, autre, demi — var-atel und p‘ar-atel &loigner,
dissiper ; perek-el fendre; vgl. »p-£2, mepbz, or-is, ur-i$ verschieden, gesondert.
bar assembler, entasser, ensemble — pwpg, bar-d tas, amas; par choeur, troupe.
bar main — frent, burn Faust; sum. bar puissant, violent — cf. arm. gwph, bark
heftig.
bar lier, lien — wpub, par-an corde; par-a-vand lien, corde; var-ak Knoten (an
Bäumen); verwandt mit gwpnep, bar-ur (barurk‘) Ausflüchte, Ausreden, eigtl. Windungen,
Gewinde.
bar clöture, entourer — “up, par circa, circum in Composition.
bar ventre — ap, p‘or (id.).
bar (mar) conduire — Yup, var, wovon varel führen, leiten; bar-/“ Führung, Sitten.
bar tisser, bara und par filet de peche — wm‘, varım Netz.
bar robe d’honneur — Ywn, var Königlicher Schleier, Prunkgewand; 4wnb; be-
waffnen.
_ bar &tinceler, briller; soleil, &clair — var-, Jwnbj; allumer, enflammer, nebst park,
un-p Glorie, Strahlenglanz (cf. türk. par-la-mak) rwup-fwun, p‘ar-par strahlend (von An-
gesicht); vgl. auch pwpf, bari gut, eigentl. schön, glänzend.
bar-a Zelt — var-an Zelt, nebst var-a-goyr Zeltvorhang.
bar, bar(ra) Antilope, Gazelle — &p£, ere, yer wohl für *vare, vorya Wild, Waldtier.
bar cöte — bpf, eri, yeri Seite; ar-yeri neben.
barra gegenseitig, einander — pkwp, irear für *variar einander.
bi und, mit — #2, ev und; Instrumentalsuff. » mit, samt.
bibra joie, allegresse — rbpfpwbp, berkr-unk‘ (id.).
bil, pi feu, brüler — ey, pail Glanz; p‘ail-akn Blitzstrahl.
biru songe, reve — mıpm., uru vision, röve; uru-akan Gespenst.
bulug spalten — +#byfb,, pelk-el sich spalten, entzwei gehen.
bur dissoudre -— ab; , p'or-el ausbreiten, zerstreuen.
bur, pur en bas — Yuyp, vayr, i vayr (id.).
dab (dib) seize — Fuupbj, Kap-el (id.).
dak creux — Swh, cak Loch, Oeffnung.
dapara boeuf — zmewp, duar, tuar Grossvieh, Rindvieh; cf. arm. zuar-ak Rind.
de, de-de frapper — 868, cec = *ce-ci schlagen.
dig, dig sterben — 4#, di Toter, Leiche.
dil place — ınkyb, teli und ett, etal Platz.
dim, tim, tum decouler, cours d’eau — @ob, taun, t‘on Wasserschwall, Nässe; fonut
durchnässt, nebst «wine, tam-uk feucht.
du ganz, vollkommen, dug voll sein, gefüllt sein — wunnp, a-tok voll.
dub repandre, verser — Auufb; (id.).
dug genou — Smı%h, dial. Snrh, cuk Knie.
dug vase, cruche — zwinyg, dakoyk (id.).
er- homme — «yp, air Mann, aber auch ore-ar Leute.
5 26*
404 Prof, Dr. J. Josef Karst
eri, uru ville, fondation, station, habitation fixe — Yusyp vayr Platz, Boden.
egir partie posterieure, derriere — 7/&pf ver-j Ende; ma. ybrf-be, yer-j-ev hinten.
erim, rim fondation — wpd‘, arm tronc, souche; armat Wurzel.
es-Su, is-su &pi de blE — hask Aehre; oz-ni Igel (der Bestachelte).
gab main — w.%, ap‘ Handfläche; gwr, gab (grapin).
gab-ri ötre oppos&, rival, s’£lever en face — gmuymp, gupar rencontre, combat.
gal avoir — Aor. kal- halten, haben, besitzen; kal-ul (id.).
gal, galu, gulu grand, elev&; soulever; maitre, seigneur, chef — zum, galıy — *guluy
Kopf, Haupt; vgl. yoyl, zuyl, zul, ler Geschwulst (Tumor).
g‘al couler, se häter, se pr£cipiter, assaillir; gal-gal courir; g‘al-g‘al dahinstürmen,
hinströmen — Awrwy , yal-al couler, se mettre en marche, se jeter sur, s’€lancer, bondir ;
kwg-wg yalac courant, fluide, coulant.
gam, kam courber, &tre courbe; yam inclination, pensee; gin-gan desir, intention
— kam-ar voüte, gan-gur krause Haarlocken oder kraus von Haar; kar-kam, kama-kor
buckelig; A‘amak Rücken; kam-k‘ Wille, Neigung.
gan, gai se tenir debout, &tre, exister — Zr, Kal stehen, existieren; ke-al, ke-nal
leben u. a. m.
gar Waggon — fwn, kar- Wagen, pl. tant. kar-k.
gar aliment, manger — %b&p, ker Essen, Nahrung.
gargig, gagig mal, m&chancete, douleur — gagik Königsname? oder aber gwpz , gars
garstig, böse, schlecht.
gara Sklaverei — Swmuy, caray Sklave, einem ursprünglichen *yaray entsprechend.
Sum. g‘ar lier, chaine; ceinture, collier, cercle; g“r-da l’enclos — Arm. g&pP, geri Ge-
fangener; ferner karan Seil, kar-el nähen, nebst kwnw&», yaran Strick, Bande.
gar-gina la regle — fwpwlj», karalın, karakin, karkin Winkelholz, Kompass.
g’ar Diamant — ‚gwp, har Stein.
gar &tre courbe — Awnbj, zar-el tordre, winden, entwinden.
g’ar-ra praestatio, Pfand — gpwe, garav Pfand.
gas, kas Urin — g”q, 902 (id.).
gas, kas zwei; kas-ar Halbteil — %£s, kös halb, Hälfte.
g‘as couper — [ybı, ya2-el couper, dechirer.
gatu &lever — fwmwp, kat-ar Gipfel, dial. kot Schädel.
gi, gö das Untere, Abgrund — g&$, geh Abgrund, Schlucht. Sum. gi (gin?) Fuss-
sohle — Arm. %fb-p, kin-k“ Fusssohle; »2-kani auf der Fussspur; nach.
giid (id) riviere — qm, get, giet Fluss, Strom, Wasserlauf.
g’ili beaute — g#y, gel, g’et Schönheit.
gin, gi roseau, baguette — %%, jin Rute, Peitsche; vgl. auch 4%-f%, kan-iun Binse.
gin aller — gtuy, gan-al gehen Vgin.
gin feststehen, wohnen — 4#%wj, ken-al existieren.
gin Mädchen — 4%, kin, gin, Weib.
gin tourner, tresser — $fb-mı, , hin-ul, hen-ul weben.
gin-a petit, peu — Amt, Sm, zun, hun peu.
gipilu cauchemar — fybıbh, zipilik (id.).
gir voüte du ciel — &fp, cir Bogen; vgl. g&pk, geri Gefangener.
gir scorpion — f&rp, kor; ups, karit Skorpion.
gis, gus, ki$ cheveu — g%u, ges chevelure.
gisgal mät, objet dress& et fix€ comme un mät; gislah nebst kisak hauteur — Subuy,
haskay, hoska Riese.
1 ee
re
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 405
gis-i obscurite; gig ombre, nuit — g4z&p, giser Nacht.
giz-i the flowering reed — gybp, gaz-ir, z9s-ir, türk. hasyr Binse.
gu Ochse — dad, kov Kuh.
gu, gu-gu, gug- voix; parler, dire — gung, grggbu, gog- sagen; gov-el loben, preisen
und og-el singen, jubeln.
gud, (gu, u) determinatif des vegetaux — fun, yot Gras, Kraut.
gudu manger -- nremby, ut-el essen, V ut.
gug‘-i treten — dafs, koy-el, goy-el treten.
gug‘i nouvelle — gy4, goyä, gu£ Nachricht.
gum total, collection — yrz%, yoyn, yok'n Masse, Menge, viel (aber auch arm. gun-d
Schar.)
gun-i four, fournaise — $ung, han-oc (id.).
gur bruire — genau, gor-al (id.).
gur cajoler — grpmf , gorov herzlich, Liebe; dial. gur-gural choyer, entourer de caresse.
gur courant d’eau — dreh, kori Wassergraben, Kanal.
gur trancher — fmepm, kurt chätre; katrel schneiden.
gur-us &leve, le maitre — grang, g0%02 hochfahrend, stolz.
gus-ki, gus-ki-n or — ruhf, oski, uoski or.
gusur, gusra Balken, Hebel — %z6n, kasir Wagebalken, Wage; vgl. frzeuybj , kosrayel.
husi troupe, peuple — md, zus, yuz-a-diz (id.).
ik ötre debout, exister — Zwy, kal stehen, bestehen, existieren; von Vki oder Vi-ki
mit Deriv. kenal = *ki-a-nal sein, existieren, keal = *ki-al leben.
il elever — 6, el Aufgang, el-anel, Aor.-St. el- steigen, aufgehen, aufsteigen.
imiri tourbillon, tempete — Jppbt, mrrik (morri-k) Sturmwind, Wirbelwind,
im-(m)a, ima (im) boire, boisson; immeli boisson — fudky, yom-el trinken, xameli Ge-
tränk ; vgl. ump Trank, amp-eli- Getränk, ampem trinken.
isi vache — Zgt, ezn, yeen Ochse, Rind.
isse Fürst — Pzlwwi, i$-yan (id.). Arm. bad-easy, = Sum. pat-esi,
iz, giz ich — Eu, es, yes ich.
iz, izi feu — 4bq kiz; kizel, kizal brennen.
izhar nebst gishar borne — &ye, ezr Rand.
izsu Sonnenuntergang — 4, € Untergang; Verb. üj-an-el absteigen.
kak-(k)ul perdrix — fupun, kak‘av (kak‘ + hav Vogel) Feldhuhn.
kal (gal) ville — gwgwp, k'al-ak‘ Stadt (eigentl. Versammlung, zu .pwy&; colligere).
kar agneau — qwn%, gar-n, dial. gar und wn%, ar-n Lamm.
kar digue, quai; gar amas, rive — 4wphwn., kar-kar Haufen, Steinhaufen.
kaz-da en rut — wg, yaz echauffe; (türk. Ayz-gyn.)
kesda bind (restrain) — fhum, zist fest.
hid suchen — Vogit, gat-an-el finden.
kid avec; kut accompagner — 4fg, kic mit, gemeinsam, Genosse.
kit amonceler, amasser — Zayu, koyt tas, amas.
kis cochon — frgq , yoz (id.).
kinge main — $f%g, hing fünf (eigentl. Hand).
kud lin — funwe, kot-av Lein.
kur saisir, occuper — gpweby, gorav-el (id.)
kur essen. — frep, kur (nebst ker) Speise, Essen; ker-a-kur Speise, Mahlzeit.
kur terre, pays, montagne — frpg, kor-d Oedland (vgl. auch kir in er-kir),
kur be hostile — frfe, kariv Streit (für *kifv = *kur').
kur cheval — .‚pranwb, kur-ak Füllen; fer, jori Maultier,
ze
406 Prof. Dr. J. Josef Karst
kure canal — fepk, kori (id.).
kus schreien — Yagby, kocel (id.).
lag‘, lag‘-lag‘ laver, purifier; pur, blanc; lug‘ rein, gewaschen — yag-wiuy,
V log- log-anal waschen = lu-anal.
lik Hund — ywbum, lak-ot Hündchen.
lu agneau, brebis, mouton — my, ul, wen, a-loj chevrette.
ma-C, m&@ ich — #4‘, im mein; me-k‘ wir.
mag‘ supröme, sublime (mug‘ partie sup£rieure, sur) — Jib4, mak oben, über.
mar habitation — Jianww, maran chambre interieure, mayr, mori repaire, taniere.
mar-tı Westen; Sonnen-Untergang — mayr-arevu Sonnen-Untergang, f Jayp der)
Jinwük; untergehen (von der Sonne und den Gestirnen).
mas demi, couper, diviser — aut, mas-an Teil, Abschnitt (vgl. arm. 42, mej Hälfte.)
meri erhaben — /&p, ver, verin hoch, über.
mes, mis multitude — Jaywämy, moz-an-al zunehmen, sich vermehren; maz-d dicht;
mest-el sich festigen.
mu annee — wıl‘, am Jahr.
mud be dark; mut Dunkelheit; mi Schatten — Jm/#, mut‘ dunkel.
mul, mäl-mal briler — Yidjem, mal-mal-ot funkelnd; dial. mal-mal Frühlicht, auf-
leuchten.
murub Bauch — zpefayu, orovain (id.).
mus Männchen, männlich — »zump, us-tar Knabe.
na pron. dem: — Zw, na (id.)
nag, nak trinken — %mewg, nuag Becher, Trinkgefäss; Trank, Trunk.
nanga (na-anga) District, contree — Tw$wbg, nahang (id.).
pa, paa, pad dire, proclamer — wum..'‘, patum zu Vyat- erzählen.
pa (pag?) sceptre — fwb, p‘ak Stock, Scepter (nebst bak-ul).
pah, pag‘ abonder, ätre fecond — mittelarm. w$, pah, bah und bah-vor fruchtbar,
trächtig, schwanger.
pam, pa-v und pam-pam proclamer, annoncer — vgl. $Swr/gwe, ham-bav Gerücht, Ge-
rede; bam-b-as Verleumdung; bam-b-asel verleumden.
pap pere — “wu, pap (Grossvater.
patesi Herr, Fürst, Herrscher; Vize-König — rrbwzl, badeasy, patyasy; georg.
pitiaysi und patiaysi; syr. aptaysa Teilfürst, Vize-König.
pes respirer, soufller — «#s&r, pal-el schnaufen, keuchend athmen.
pin fondation — bug, pind fest, pond-el gründen (vgl. auch pr%, bun Stamm,
Grund).
ra (ru) (Postposition) zu, hin — wn, ar zu.
ra wegnehmen, ergreifen — V ar- mit a’-nul aor. a’-i nehmen.
ra, radu gehen — Erf, er-U-al (id.).
ra zwei — cf. Element er- im arm. Zahlwort er-ku zwei; er-es, er-ek‘ (2-H1) 3; er-er-al
wiegen, schwanken; erk-iut Unschlüssigkeit, Furcht; erk-bayel zweifeln.
(ri) Verbalsuffix zur Bezeichnung des pronominalen Objektes der II. Person:
dir, dich (Langdon, Sum. Gram., 197) — -er, -ir, -u-r als Pronominalsuffix zur Bezeichnung
der II. Pers. sing. der Zeitformen der Vergangenheit.
rak cr&er, enfanter — wpgwewby, arg-avand fruchtbar; arg-as-avor (id.); arg-as-ik‘
Früchte, Erzeugnisse; arg-and Gebärmutter, Mutterleib; cf. &p4%, erk-an Geburtswehen.
ruk roi — wppusy, ark‘ay König.
rus, rus brillant — a-r$ für *a-rus in wpzwpmez, ars-a-lu$ Morgenröte.
rut-a Würmerschwarm — »pz, ord Wurm.
gt
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 407
rut-ik belier — wpunßh, a-rt-ik mouflon.
sa, $a verkünden — Vas- in wubj sagen.
sag Kopf, Haupt — vgl. „£&q, sag stolz, hochfahrend; sigal sich stolz gebärden; aber
auch dw2, cay Spitze, Gipfel.
Sak-us-a, Sag-kus-sa providens, prudens — qg7y2 , 32g0is, zagois achtsam, behutsam.
$al-al phtisie — $wgky, hal-el schmelzen.
sar generation — ubn, ubp, ser, ser Geschlecht, Zeugung.
sur (sur) lier attacher — wwpfg, sar-i-k‘ Ketten, Banden.
sar, sar ligne, rang — zwp, sar (id.).
sar envelopper — Spwp, car-ar Einhüllung ; car-arel einwickeln.
sar disperser — grrebj , corv-el, cir Zerstreuung.
sib Eile, Lauf — #6, &ep Eile (cf. stap Eile).
sig vent; sug tempöte — hg, sig, sik‘, siuk‘ leichter Lufthauch, Zephyr.
sig, sik vetement — wgbtme,, qgbüm , asgenul, 9zgenul,. qq bumej , azge-nul = *zigi-a-nul
sich kleiden.
sig douleureux, chagrin — wmeg, sug Trauer.
sig-al attention — «Fb, ask-el (sok-el) wachen ; a2g-aun (239-aun) aufmerksam, klug»
weise.
sil soulever; zil, sil grand, sublime — vgl. #4, el- Erhebung; el-an-el aufsteigen.
sila trancher — #=e7, sul wenig, kurz, klein; #yag, sal-uc Säge.
sir binden — ser-t fest.
sa humeur, sputum — zwybg, So-li-k“ und to-Lu-kk‘ Geifer, Sputum.
sub prostrate; $uu untergehen (von der Sonne); Aus se coucher — Bawb, zosti
Nachtlager, Ruhestätte; hast-el-arevu, Untergang der Sonne.
$ub, sub sauber, rein, klar — »mupg, surb, mittelarm. sub, sup‘ rein, sauber, nebst
sapar-kik säuberlich.
sub nehmen — zuuy&;, Sop-el, Sop-sop-el arracher, enlever.
$ub-Sub appliquer contre — 26, Sop“-el frotter; Sap-Sop“-el (intensiv); sO-sap‘el betasten,
befühlen.
suk brillant; $ug‘-us etinceler, famme -- zmup, uk‘ Glanz, Pracht; s$k'-el prächtig,
glänzend.
sug increase; erhaben stehen — »Ywsy, osk-ay, hask-ay Riese.
suk marais — vVQl. gef, cey Dreck.
suku faim, famine ($ug aliment) — vgl. „=, sov (g. sovoy) Hunger.
sul Strasse, Gasse — =ı7, ul, uli (id.).
sun zerstören, vernichten — Puf&,, j»nj-el aus *jun-j- vernichten, auslöschen.
sur force; puissant — gop, zaur, zor Kraft.
sur prononcer — qemyg, Zar-oic — *zur-oig Wort, Erzählung.
sur pleuvoir, pluie — $ep-ky cor-el, unp-ky sor-el, fliessen, tröpfeln; an-dzrev Regen.
sur-a en urinant — dial. zuöj, sor-el urinieren.
tab rassemblement, totalise — wwewnky, tav-al-el sammeln.
tab se hater; rapide — “4, cep Eile; stap (id.).
tab-tab remuer, agiter — Jofdwußb;, Kav-tap“-el schütteln, rütteln, bewegen.
tan haut ; di-di-m conquerir ; du sommet — vgl. nf, ti oben, in ter = *ti-air Herr, ti-kin
Herrin etc; tan-ik‘ Dach.
tar fixer, &tablir -tur Lagerstätte — @wn, tar juchoir; gwywp, da-dar Ruhestätte,
Standort.
ti pron. pers. Il. p- — zw, du (id.).
ti cöte — 455, deh, dial. di, ti Seite.
FE N
408 Prof. Dr. J. Josef Karst
tidnu partie, posterieure, derriere — wmemt, tuln queue.
tir, ter arbre, bois, far wachsen (von Pflanzen) — vgl. $wn, car Baum.
tisg’u Istar — #2luny, dasyoy, tosyo Fürstin.
tug‘ be plentiful — wurnp, a-tok“ voll.
tum aller, marcher — vgl. a4‘, eem Gang, cemel wandeln.
tur fils, enfant — /(#ra%, t‘or-n Enkel (türk. tor-un).
tur couper, tailler — @mıp, tur Säbel, Schwert.
fur triclinium — wf&nn, a-tor Sitz, Ruhebank.
tur eingehen — grent, dur-n Tür, Eingang, Tor.
tur hauteur, pointe — wmın%, touron Haufe, Hügel (entfernte verwandte: d«yp, cayr
Spitze; dar Erhöhung).
tur pourriture — wnpndk;, tor-om-el und “prpky, tar-or-el verderben, verfaulen.
u, gu plant, vegetable — fun, yot Gras, Krautpflanze.
udu agneau — og ödi, auti agneau, brebis.
uga, uku, ukki, ulkin, ukkus peuple, multitude; uh, uhu(a) troupeau — yng%, yap%,
yogn, yok‘n viel, in Masse, massenhaft.
uku jour — “yg, “ygme, aig‘, aigu Frühlicht,; ma., na. egun, egue Morgen, morgens.
uku homme — vgl. ze, ol“ pron. indef. irgend jemand, falls dies als ursprüngliches
Substantiv denkbar wäre, analog dem ma. pron. indef. erg, mard aliquis, das eigentl.
Mann bedeutet.
um-un-a reunion — vgl. amen ganz, all; oder auch hom-ani Konkubine, Buhle,
mitschuldig.
ur, ur-ri und bar Hyäne — Fep, erpk, bor (buor) bore Hyäne.
ur chaleur, brüler, feu — »ın wi, ur-an brasier nebst erppnp&r, bor-bok*el brennen ;
cf. er-al, var-el brennen.
ur und bar entrailles — «4rp, p‘or, puor Bauch.
ur homme — »pbwp, orear, ma. orer (R-Plur.) Leute, Menschen.
ur fond, fondement, mur — vgl. „=, 07 partie posterieure, groupe ; orm mur.
ur strotzende Fülle, Ueberfluss, Ueberschwall — yrez, yor-d reichlich, in Fülle ;
nungbl‘, ur-L-im Vor schwellen, strotzen.
ur reins, flancs; gur cöte — kpf, eri, yeri Seite; eri-kamunk Nieren.
ur plante du pied, uru-gal enfer, tombeau — wre, yor unten, Tiefe, Grund.
ur maudire — op&pp, avr-er-k‘, aur-er-k‘, or-er-k‘ Verwünschung, Fluch.
uru meule de bl&E — opw&, aur-an, avr-an, or-an (id.).
uru ville, habitation — up. vayr Platz, Ort.
uru mäle — »pd, orj (ordz) männlich.
uru und gurun Blut — wppew, arium (id.).
us mäle, enfant mäle, fils, gargon — meump, us-tr (für *us + tur = tor-n, (dan
männlicher Nachkomme).
us Seite — hayu, koys, kus, gus Seite.
us nachfolgen, treiben; ussa folgen, jagen — Au, xoys, yuys, yus Flucht.
uz chevre — «y&, aic (id.), dial. ec, edge.
uz-ar bord, rivage — Eye, ezor bord, rivage.
uzu Fleisch; Fett — peu, zius, ma. hwis; na. yus Brei, Pulpe (urverwandt mit arm.
mis |= vis, gvis] Fleisch) nebst Sg, hoys, huye, huz Saft, Fettbrühe.
2a za-e, 2, si, zu Pron. pers. Il. pers. — vgl. &&-p, äb-q.
zag Stirn, Haupt, Gesicht; zage oberst, überragend — Fwfuun, cak-at Stirn.
zay bord, limite — $wg, cag (tsag) Ende, Spitze.
zag‘ elart& du jour — &wg, cag Frühlicht; cag-el aufdämmern.
— 11 —
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 409
zanı, zanaru superieur, au dessus de — «Zwp, sanar Kopfende; Kopfkissen; pl.
Gipfel, Spitze (eines Berges).
zid, zida droit, juste; zidi diriger, gouverner — Iran.-arm. zba-wl Sit-ak gerade,
alarod-arm. wwnyg , ast-oyk sicher, wahr, richtig (*sit-oig); "wpby ostkel (aus *sit-uk- [= stoyg])
berichtigen, korrigieren.
zid blE — zubdiopui, ost-em-ar-an Kornhaus, Magazin aus *sit-eam Korn.
zig be high — ufuy, ask-ay. hask-ay für *sik-ati Riese.
zir serpent — gbnuyp, zer-al kriechen; zer-m Reptil.
zizi Wurm — 969, cec Motte; aa, Spaß, Shan, daei, Eiei, Eieu Insekt.
zuab Yocean — du, cov (tsov, tzuov, ostarm. tzüev) See, Meer.
Grammatische Beziehungen zwischen Sumerisch und Armenisch.
Dass auch formale, grammatische Berührungspunkte beiderseits bestehen, geht be-
reits aus dem in obiger lexikalischer Aufzählung inbegriffenen einschlägigen Material
hervor, aus welchem wir hier nur Einiges, mit teilweiser Ergänzung, kurz hervorheben.
Sum. Dativ -ra — Arm. Gen.-Dat. -r der Pronominaldeklination.
Sum. Postpos. -bi mit — cf. Arm. Instrumentalsuffix -v, -D, sowie adverbiales For-
mativ -vi (-vin).
Sum. Postpos. es, se, $u zu, für, auf — cf. Arm. Präf. y c zu, für und lokatives
Suffix y c für Gen.-, Dat.-, Abl.-Pluralis, sowie Abl., Lok.-Singularis im Ostarm.; ferner
Lok.-Suffix -£_-j, -& -&, bzw. -q -2, -4 -) beim Pronomen.
Sum. Präp. &na bis — cf. Arm. ft2 ine (— in + Suff. € bis).
Sum. Prekativ durch Präfix g‘a, g“, gu: vgl. ostarmenisches Futur durch Präf. ku.
Sum. Präteritalformativ -n: vgl. für das Armenische auch gwpd=ı%, gorc-un bearbeitet,
Erhkp gepdmd, bebautes Land.
Sum. präteritales I-Suffix: vgl. arm. g6pb, ger-i gefangen, brb» t'er-i verdreht,
verkehrt.
Sum. pronominales Suffix -ra der zweiten Person bei der Konjugation entspricht
armenischem -r als Pronominalzeichen der zweiten Person der Zeitformen der Vergangenheit.
Sum. ig (nig) Pronom. indefinit.: vgl. arm. -.e -) als Indefinitformativ; arm. ik‘
aliquid.
Numeralien: #g, ez eins: sum. as eins; pm, erku zwei: zu zerlegen in er+iu.
Zu er vgl. sum. ra zwei; ku = urarm. *ku —= indog. dvö. Also hybride Kompositions-
bildung durch Häufung des echtarmenischen *ku mit dem äquivalenten sumerisch-ar-
menischen er zwei. Analog arm. er-ek‘, er-is 3 (2-1) — sum. er 2 4 urarm. ek‘, -is 1,
das sich zu sum. as 1 stellen lässt.
Der Sanassar-Abamelik-Mythus
bezieht sich auf die ethnische Verbindung der nördlichen, armenischen Chalder und
der Sumerer (der Südchalder). Sanassar, der, von armenischem Geblüte, aus ar-
menischem Fürstengeschlechte, von Armenien aus nach der Kupferstadt (ehernen Stadt)
Bagdad zieht, wo er den Heidenkönig entthront und sich an dessen Stelle setzt, ist der
mythische Repräsentant des von Norden über Armenien nach Mesopotamien vorrückenden
Akkader- oder Sumerer-Volkes; wo die nördlichen Chaldo-Sumerer wohl schon eine
stammverwandte Nation vorfanden (etwa drawidischer Rasse? oder die Sumerer,
während die von Norden gekommenen die Akkader gewesen wären?).
Als Gebiet der nördlichen, durch Sanassar-Abamelik repräsentierten Sumero-Akkado-
Chalder wird vom Epos angegeben vor allem Sassun, der bekannte Distrikt in der
- 1 —
410 Prof. Dr. J. Josef Karst
Provinz Achznik, dann die Gegend von Musch und überhaupt die Provinzen Turuberan,
Achznik sowie Hocharmenien, etwa das ganze südliche und nordwestliche Armenien,
begrenzt vom oberen Tigris und Wansee im Süden, vom westlichen Euphrat im Westen,
im Osten bis nach Erzerum und Kars reichend, in welches Gebiet die Alten eben die ar-
menischen Mosynöko-Chalder versetzen.
Abamelik residiert in Mösr, d. i. das spätere Muzur oder Myndzur, worunter
verstanden ist: 1. Der Mezur-Dagh, der wichtigste Gipfel des Merjan-Gebirges, unweit
Erzinjan. 2. der Muzirfluss. (Fälschlich glaubte A. Leist, Mösr sei mit der späteren Stadt
Mosul identisch).
Die mythischen Namen des Sanassar-Mythus erklären sich am leichtesten
sumerisch:
Z.B. Sanassar: sumer. zana superieur, sar multiplicatio, foule, abondance, fecondite,
senereux, grand, wie denn wirklich sumerisch ana (wovon s-ana, z-ana) hoch mit sar als
Anasar Dieu producteur, Dieu bon, belegt ist.
Maratuk Ortsname, bzw. Gebietsname; Mösrameliks Heer zieht von Mundzur
(Mösr) nach Maratuk gegen David. „David trieb sein Pferd dahin und erschien plötz-
lich vom Westen vor dem Zelte“. (Mösr) Melik fragte ihn: „Was bist du für ein Mann?“
David sagte: „Ich bin der Sohn des westlichen Königs...“ Und David wiederholte drei-
mal: „Ich glaube an das hohe heilige Kreuz von Maratuk“: — sumer. akkad. martu Westen
(wohl eigentlich Niedergang, Abstieg, Absteigeort; zu mar Niederlassung,
Siedelung Wohnung, wohnen, arm. # Jap Jinwib;, i mair oder mar matanel untergehen
[von der Sonne)]).
Sunassun — Sassım bedeutet nach Mos. Chor. Geogr. eine Höhe, ein Gebirge, für
*sımsun: = sumer. zana superieur, dessus und sınimma eleve.
Eine bedeutende Gestalt des Sanassar-David-Mythenzyklus ist Thoros, ‚der Onkel
Thoros‘; cf. sumer. tur Sohn, arm. tor-n.
Oan, der chaldäische Fischmensch, der die Menschen die Sprache, Wissen-
schaften und Künste lehrt (Beros. bei Eus. Chron. I. Chald. c. 1), gemahnt unwillkürlich
an die mythenhafte Gestalt des armenischen Nationalheiligen Johannes der Täufer,
oder Johannes der Vorläufer (karapet), der insbesondere als Schützer der
Künste von den Armeniern verehrt wird. Offenbar ist der Fischgott Oan oder Owan
eine ursprünglich gemein-chaldische Gottheit, die sowohl den babylon-assyr-mesopota-
mischen als den nördlichen, armenischen Chaldern gemeinsam war; nach Annahme des
Christentums ward armenischerseits der alte Gott Oan mit dem heiligen Johannes, dem
Wasserheiligen und Täufer, identifiziert, fiel mit ihm zusammen. Hierzu vergleicht
sich nun der Eigenname Zenow-Owan, ‚der stimmbegabte Oan‘ oder auch ‚der rede-
kundige O.‘, dessen Träger im Sanassar-Mythus als deutliches Gegenstück, bzw. Reflex
eben jenes chaldäischen Logos-Repräsentanten Oan (Owan) erscheint.
Armenische Eigennamen.
Sumerisch erklärt.
Ani Stadt — sumer. an hoch, erhaben, Gipfel, Himmel, Obergebiet; anai König.
Turuberan, Taruberan — sumer. tur, turi Eingang, Uebergang, Durchgang und
ubri Höhe, Anhöhe (oder aber ub Gegend, Zone).
Erez Ortschaft in Hocharmenien — sumer. ri Elevation, sommet, wozu wohl
hist.-arm. wpd-m%, arj-an Spitze, Säule.
ı Für Sanasar findet sich auch die sinngemässe iran.-armenische Entstellung oder Umbildung
Sarasar, Redupl. von Sar Haupt, Gipfel.
a
u
ie E une
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 411
Auch analog Ekelcatz, gr. Akilis-ene Gau der Provinz Hocharmenien — sumer.
aka &levation, hauteur; ik &tre debout, elevation, montant; eg-ı! Gründung und
il, el, ili hoch, heilig; also Ekeleatz etwa Götterhöhe, Himmelshochland.
Karin Stadt und Gebiet im Quellgebiet des Euphrat, auch die ‚Karinstadt‘ genannt
— sumer. kar digue, quai, fortification (oder karan Rebland).
Du Dorf an der Grenze von Karin und Ararat — sumer. d« Tür, Tor, porte, ouver-
ture oder auch dir Graben, Kluft. Danach ist die Hauptstadt Diin Dov-in das Tor, die
Pfortenstadt.
Aratzani vorarmenischer Name des Euphrat —- sumer. ari fliessen; ari (aridd ariada)
Fluss, spez. Tigris und ad, ada Wasserlauf; adam flot abondant; (cf. asur Flusslauf, Flussbett ;
aus ravin und arm. Aras der Äraxes).
Sper armenischer Kanton — sumer. subar &levation considerable, Hochland.
Belege für das noch in historischer Zeit festzustellende Vorhandensein sumero-
akkadischer Stämme östlich des Euphrats im südwestlichen Armenien. — Noch im
6. Jahrhundert finden sich nach syrischen Berichten (Hübschmann, Arm. Ortsnamen, 236)
im Kanton Andzit die Ortäer, die eine eigene, weder armenische noch syrische
Sprache, sprachen. Ebenso lebte noch im 10. Jahrhundert in Sassun und in Choith ein
wildes Volk mit eigener Sprache, von den Arabern al-Artän genannt; als Bauern aus
Assyrien werden sie bezeichnet. Diese assyrischen Bauern, nicht syrischer, nicht semitischer
Sprache, können nur sumerisch-akkadischer Rasse sein. (Vergl. Armenische Orts-
namen 236.) Als sicher ergibt sich also: Noch in nachchristlicher Zeit, vom 6. bis 10 Jahr-
hundert finden wirsumero-akkadische Bevölkerung mit ihrer eigenen angestammten
Sprache im südwestlichen Armenien, d. i. Andzit, Sassun, Choith, den Schauplätzen
des Sanassar - Mythenkreises, der die Wechselwanderungen und Kulturbeziehungen
zwischen südlichen und nördlichen Chaldo-Sumerern zum Gegenstande hat, sitzen.
Diese ausschliesslich sumero-akkadischen Landschaften sind in der Folge von iranisch-
arischen Kurdenstämmen besetzt worden. Wenn nun die auf altarmenischem Gebiet
sitzenden sog. Kurden sich sprachlich als mit den Sumerern verwandt oder gar eng
verbunden herausstellen sollten, so dürfte dasselbe auch für die Van-Alarodier gelten.
Und in der Tat finden sich deutliche
Sumero-akkadische Spuren im Kurdischen.
Kurd. lo-lo interjection pour appeler un homme; pour appeler quelqu’un, les Jezidis
disent lolo — sumer. lu homme.
Kurd. lau, lava jeune homme; lau, lav, 16, lok, ostkurd. lov, lav, love mäle, Männchen
- sumer. lu homme; lub esclave mäle.
Kurd. lok chameau mäle — sumer. lu mouton; lugar brebis; lubad bouc.
Sumer. lik Hund — kurd. link le chien de fusil.
Kurd. mal Haus, Wohnung — sumer. mar Wohnung.
Kurd. mir homme und mer aus Grundform *mer oder *mor — sumer. mil homme.
Kurd. gontin parler, dire, p. pr. gou-t von Thema gou-, gu- parlant (in Compos.): cf.
sum.-akkad. gu parler, dire (arm. g»g2, q”4-3#«) und gude prononcer, enoncer, dire.
Kurd. gowin esclave, serviteur — sum.-akkad. gun Tribut und Au, hau soumission,
devouement; serviteur, servir; kuti service.
Kurd. gowr-an depouiller, &corcher — sumer. guru enlever, separer.
Kurd. goure grand, sublime, seigneur — sumer. kur etre eleve; guru eleve; guru-s
eleve, puissant, seigneur, maitre.
Kurd. si drei — sumer. is (essa) drei.
Sumer, ti cöte, flane — kurd. tim parti, cöte (vgl. arm. di).
re
412 Prof. Dr. J. Josef Karst
Sumer. tik front, sommet, elevation — kurd. tik hoch, fig Erhebung, Haufe; cf.
arm. &-, ter Herr, ti-kin Dame.
Sumer. fi prendre, saisir — kurd. diran saisir.
Sumer. tisı Dame, Göttin (vgl. arm. dosyoy Fürstin); cf. kurd. dis Tante, Schwägerin.
Sumer. sam prix — kurd. san compte etc.
Die Kurden in Kurdistan südlich Armeniens sind m. E. ein Mischvolk aus iranischen,
eigentlichen Kurden mit einer autochthonen sumero-akkadischen Urbevölkerung.
Wie das Bergvolk der Akkader, so sind auch sie wesentlich auf die Höhenzone beschränkt.
Sie sind ein wesentlich Ackerbau treibendes Volk, wie die nach Sassun einge-
wanderten chaldischen sumero-Akkader als Ackerbauer bezeichnet werden. Die Kurden-
dörfer sind aus an der Luft getrockneten Backsteinen, ohne Bindemittel, gebaut,
analog der chaldäisch-mesopotamischen Bauweise. Sie sind Meister in der Anlegung von
Wasserleitungen, ganz wie die Chaldäer; Ritter, Geogr. As. VIL, 2, 139, vermutet
daher, dass sie diese Kunst von den Chaldäern überkommen haben. Neben der herr-
schenden Kriegerkaste steht die Guran-, d. i. Bauernkaste; letztere wohl die Nach-
kommen der alten Sumerer-Urbevölkerung. Auch speziell der kurdische Jezidenstamm,
der sich durch sein fremdartiges Gepräge auszeichnet, dürfte auf sumero -akkadischer
Mischung beruhen. Die Jeziden sind als Teufelsanbeter verrufen. Der Jezidenglaube
an die Rehabilitierung des gefallenen Engels ist offenbar chaldäisch - sumerisch-
mesopotamischen Ursprungs. Sie sind von allen Kurden die tolerantesten, fleissigsten,
friedlichsten; ihre ältesten Sitze sind im alten Akkadergebiet, im Wüstengebirge
von Sindjar, westlich von Mosul, jetzt am dichtesten im Bergland von Amadia,
östlich von Mosul. Ihr Name selbst scheint mir ihren sumerischen Ursprung noch deut-
licher zu bekunden: Jezid — J-zid dürfte nämlich nichts anderes sein als das sumerische
zid hoch, Höhe, so dass der Jezidenstamm als Bergvolk den Chaldern gleichstünde;
vgl. auch das verwandte sumerische zid aufrecht, treu, gerecht, wonach dieselben sich
auch als die Gerechten deuten liessen.
Alles dies drängt uns dahin, ein sumero-akkadisches Element im Armenischen an-
zunehmen.
Dieses gemeinsame sumero-chaldische Element halte ich nun nicht sowohl für
ein südliches, von Süden, d. h. Mesopotamien her importiertes, sondern für ein nördliches,
turanisches, dessen Herd und Ausstrahlungszentrum nach dem armeno-altaischen Gebiet
hinweist. Für den ethnischen Zusammenhang des armenischen Landes mit Mesopotamien
spricht schon hinreichend der Chalder-Chaldäer-Name; die mesopotamischen Chaldäer
sind eben das südliche Gegenstück der pontisch-alarodischen Chalder. Die Chalder sind
ursprünglich das nördliche Gebirgsvolk. Ihr Name, der mit dem der Galaten-Gallier-
Kelten etymologisch identisch sein dürfte, findet auf kaukasisch-altaischem Sprachgebiet
seine Erklärung; sei es nun, dass man als Etymon das kaukasisch-mingrelische yvala Berg,
chürkilinisch zvala, zval, akuSa-kaitach axil hoch, erhaben nebst kartwel. Suffix -efi, oder das
altaische hal, kal, al hoch oder auch das svanetische klht‘yi hoch, oben (vgl auch and. hila, Cec.
!egi, lak. layk hoch |metathes.|]) oder auch den südlesgisch-kaukasischen Ausdruck für Dach,
Terrasse, Erhebung, dzek. buduk yal, caxur. dayal, chürk. ykaly, kubali kaltala vorziehen
möchte. Aus diesem Chalder-Ethnikon, dessen Deutung übrigens durch das einheimisch-
sumerische Wort gal gross, hoch, erhaben nur bestätigt wird, lässt sich auf eine Aus-
breitung des Chaldo-sumerischen Elementes von dem gebirgigen Nordgrenzland Mesopo-
tamiens nach südlicher Richtung schliessen. Dabei mag es dahingestellt bleiben, ob
wirklich die chaldischen Sumerer das Produkt einer grossen von Norden oder Nord-
osten erfolgten Völkerwanderung seien; auf was es uns eigentlich ankommt, ist lediglich
= um
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 413
zu statuieren, dass das eigentliche Zentrum und der Herd des Sumero-Akkadertums
nicht sowohl im südlichen Mesopotamien als nordwärts nach dem alarodo-altaischen
Gebiet hin liegt.
Das sumerische Element des Armenischen halte ich für hamitisch, und glaube denn
auch das Armenische geradezu als hamitoides Idiom bezeichnen zu dürfen.
Als hamitoid erweist sich das Armenische zunächst durch viele wesentliche
grammatische Berührungspunkte ; so z. B. ist die demselben so charakteristische Kausativ-
bildung mit sigmatischem Element eben die allgemein hamitische, wie auch der armenische
sigmatische Aorist mit -s- oder meist -C- „Charakter sein Pendant auf nordafrikanischem,
bzw. nordostafrikanisch-nilotischem Gebiet hat. Besonders auffallend aber ist die
lexikalische Uebereinstimmung zwischen Armenisch und Hamitensprachen, eine Ueber-
einstimmung, die nur zum geringen Teil auf sog. Entlehnung, wesentlich aber auf Urverwandt-
schaft beruht. Der Raumbeschränkung wegen muss diesbezüglich auf die betreffenden
lexikalischen Zusammenstellungen in „Atlantis“ verwiesen werden.
Armenier und Ural-Altaier.
Da nun weiter das Sumerische nord- und nordostwärts mit dem ural-altaiischen
Sprachkreis zusammenhängt, so ist dieser Zusammenhang auch für das dem Sumerischen
nahestehende Armenische zu vermuten. In der Tat finden wir zunächst im Finno-
Ugrischen tiefgreifende formale Uebereinstimmungen mit dem Armenischen: ganz ab-
gesehen vom gemeinsamen 4-Plural, eine Reihe grammatischer Berührungspunkte, die
uns berechtigen, das Armenische als uraloid zu bezeichnen; zumal auch der beider-
seitige Wortschatz weitgehende Uebereinstimmung aufweist. Vgl. die nähere Ausführung
in „Atlantis“.
Darnach dürfte es nicht auffallen, wenn auch Altaiisch und Armenisch sich näher
berühren sollten.
Armenisch und Altaiisch.
Zu den Uebereinstimmungen des Armenischen mit dem Altaiischen gehört vor allem:
Der Konjunktiv (Potential) hat im Mongolisch-Burjätischen den Charakter za, ze;
Perfekt-Partizip in -san, sen (han hen); dazu Perfekt Indikativ mit Stammcharakter -sa.
In beiden Fällen entspricht Armenisch: Aorist -g, e (S. Fr. Müller, 295) bzw. Konjunktiv
rt.
Altaiisch. Futur auf -ku, -ko, yo: vgl. arm. (ost.-dial.) Futur mit Au, bzw. Indikativ
(west.-dial.) mit ku (cf. bask. Futurformativ ko).
Türk. Limitativ-Gerundium in-dia bis = arm. f%g ing (id.). Türk. Durativ-Partizip
ar = arm. Verbalnomen -r. Türk. Futur-Partizip -dia-k = arm. g.
Bezüglich der Pronomina im Armenischen und Türkischen herrscht zunächst ein
allgemeiner Parallelismus, aber auch spezielle Uebereinstimmungen.
I. Personalia: 1. ben vgl. Jhu.p. 2. sen, pl. siz. vgl. dbp, dbq. 3. ol, G. d., an-yn,
an-a, Vgl. mt, Una, Yu.
II. Besitzanzeigende Suffixe: alt. 1. p. -m — arm. im #4 mein.
III. Reflexiv: kend-ü, gend-ü sich, sich selbst, kend-im ich selbst — vgl. arm. wudr
(oder aber f#p% ink‘m, ipse) — hamitisch entu, enta Person, in derselben pronominalen
Funktion.
IV. Demonstrativ: su dieser, vgl. uyu, ww, unyu etc.
Ein tiefer lexikalischer Zusammenhang zwischen Armenisch und Altaiisch
gibt sich fast durchwegs kund. Bereits Holger Pedersen hat die auffallendsten dies-
bezüglichen Uebereinstimmungen für das türkische Gebiet hervorgehoben; wenn dieser
En
414 Prof. Dr. J. Josef Karst
verdienstliche Forscher dieselben indessen als auf Entlehnung armenischen Sprachgutes
durch das Altaiische, speziell das Türkische, beruhend erklären will, so ist dieser m. E. unzu-
treffenden Ansicht entgegenzuhalten: 1. die grosse Anzahl und Art der Uebereinstimmungen,
die nicht etwa höhere Kulturbegriffe oder Dinge abstrakter Natur, sondern Grundbegriffe
des täglichen Lebens betreffen, schliessen Entlehnung aus; 2. die Wortstämme, die dem
Armenischen und Altaiischen gemeinsam sind, finden sich grossenteils und mitunter in
wunderbar übereinstimmender Form sowohl im Ugro-Finnischen als im Hamitischen
wieder; wenn dieselben also in den tatarischen Sprachen als armenisches Lehngut zu
gelten hätten, so müsste man konsequent annehmen, dass ebendieselben Ausdrücke
zugleich vom Altaiischen, vom Uralischen und Hamitischen aus dem Armenischen entlehnt
worden seien, eine m. E. nicht nur unwahrscheinliche, sondern geradezu unmögliche
Hypothese. Nicht auf Entlehnung, sondern auf einem gemeinsamen turanischen Grund-
stock beruht das lexikalisch gemeinsame Element des Ural - Altaiischen, Armenischen
und Hamitischen. Uebrigens kommt, was auch Pedersen nicht übersehen haben dürfte,
nicht bloss das Türkisch-Tatarische, sondern so ziemlich die gesamte altaiische Gruppe
diesbezüglich in Betracht.‘ Wir beginnen daher unsere vokabularische Vergleichung mit
dem Ost-Altaiischen.
Mong. zula-gai, kalm. yulu-gai Diebstahl, ostmong. zula-gu, kalm. yula, kula stehlen
tung. mandsch. yul-ya Diebstahl — arm. gez got Dieb.
Mong. yola, kalm. yoloi, bur. yolo, kolo weit, tung. goro weit, mandsch. goro-mi sich ent-
fernen, jap. hiro-i weit — arm. $&n-f her-i, dial. heru, heroy weit, Sön-wibuy her-anal sich
entfernen.
Mong. yura-gar, kalm. yur-gun, bur. zurja-gon, kurjo-gon, yurja-gon, tung. kur-kan,
(türk.-osm. kuzu Lamm) — arm. gwnt% garn (id.).
Mong. kit-u, tung kot-o, jap. kat-an Messer — arm. fupby ktrel schneiden.
Mong. toksi- schlagen, tung. toksi- klopfen, türk. /sok niederfallen, sok-ud2 Hammer
— vgl. arm. &%#8& cec Schlag, cec-el schlagen: mong.-tat. ? — arm. & «.
Mong. togorin ringsum, fogori sich drehen, kalm.-bur. toirra umgehen, umzingeln,
tung.-mandsch. toyoro Rad, Kreis — vgl. arm. &fp, eir Kreis, Umkreis, &r&, (Vgl. jedoch
auch qrepg% durg-n Töpferrad.
Mong. tobtsi bur. topsi, topsi, Knopf, ostmong. tobtsi-la zuknöpfen, tung. toptsi, toptji
Knopf, mandsch. topfsi-la zuknöpfen, osman. tupa Stöpsel. (Vgl. auch mong. isabu Leim,
tung. fsavun, savum Leim, savu-da leimen — arm. &ybbup cep-n-eal unito, attaccato,
cep-n-el jungo, copulo. (Vgl. dazu auch arm. dial. fezwh kecak Knopf, Yoayb, kockel,
knöpfen.
Mong. burgui Bohrer, tung. burgui-da bohren, türk. burgu Bohrer — vgl. arm. ap
p‘or, “Fnp-bp p‘or-el; vgl. auch ge-kr br-el bohren, ausgraben, epr-b2 br-ie.
ı Holger Pedersen: Armenische Lehnwörter im Türkischen. ZVSpr. 39, pp. 442 ss.
Zur völligen Erledigung dieser ganz verunglückten Theorie dieses hervorragenden nordischen Gelehrten
darf ich auf meine „Atlantis“ verweisen. Wollten wir die Idee der Entlehnung absolut hier anwenden,
so müssten wir sagen: aus einer gemeinsamen turanischen Quelle haben parallel und: unabhängig von
einander sowohl Altaiisch-Mongolisch als Armenisch ein Quantum Ausdrücke entlehnt, welche ebenso sich
im: Hamitischen und Uralischen grössenteils wiederfinden. Dass hier jedoch die Vorstellung der Entlehnung
eine unangebrachte ist, erhellt von selbst. Statt dessen ist Sprachschichtung, Kreuzung, bzw. parallele
Seiten- und Zweigentwicklung aus gemeinsamen Grundstamm anzunehmen. Uebrigens muss auch
Pedersen das „hohe Alter“ des vermeintlichen armenischen Lehnelements im Altaischen ‘anerkennen
(mindestens 500 v. Chr.) und auch so gelingt es ihm meist nicht, die türkische Lautform aus der ar-
menischen hinreichend abzuleiten und zu erklären, aus dem guten Grunde, weil einfach keine Ueber-
nahme durch Entlehnung sondern unabhängiges beiderseitiges Hervorgehen aus gemeinsamer Wurze
stattgefunden hat.
— 1 —
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 415
Mong. buke, kalm. buku fest, ostmong. buke-li, bur. boyo-l, boyo-l, boke-l befestigen
tung. bek-i, buk-u stark, fest, beki-le befestigen, türk-alt. poko, jap. bogo, osm. pek stark —
vgl. arm. ul; pak eigentl. Befestigung, claustrum, repagulum, weft claustrum, Awbbr
pakel claudo, aber auch ppf4 pirk stark, fest, p4&4° prk-el befestigen.
Jap. morin Wald, tung. mö Baum, Mong. modon Baum, türk. orman Wald — arm.
app mairi Wald, Hain, ,r Fichte, Zeder.
Mong. moyo, bur. moko stumpf, tung. moko, mandsch. mokto, motso, mojo stumpf —
arm. md? munj stumm; vgl. auch arm. but‘ stumpf.
Mong. toik, kalm.-bur. toin, mandsch.-tung. tobgija, osm. diz Knie — arm. Smeb-p
cun-r, &mıt- cun-k (id). Vgl. hiezu auch: mong. toyai, bur. toko-nok, tung. tokomok
Ellbogen.
Mong. toyo-m, toku-m, tung. foku-m, mandsch. toxu-ma Satteldecke — vgl. arm.
PBwgmd Hagun, Yak‘un verborgen, verhüllt, @wg-nıgwikj verbergen. (Vgl. hiezu auch
Swönch cacuk bedeckt, $w&4&, bedecken.)
Mong. d, t — arm. (@: mong. dabi-debi, jap. tobi, türk. dai fliegen — arm. (bı
ttev Flügel. (Vgl. dial. @kbıymıp tepur gegen FEanıp petur Flügel.)
Jap. tsiri zerstreut sein, fsira-gi zerstreuen, säen, mong. fsatsıı säen, streuen, bur.
sasa säen, sa-r, sesi-ir bespritzen, tung. tsatsu, fsatsu-re vergiessen, Libation darbringen
— arm. ge-Eı cr-el zerstreuen und gpre&; cruel von gbp eir zerstreut.
Jap. tsuge inspiration — arm. zeg% $ogi (hogi) Dunst, Hauch, Dampf.
Jap. saka-na Fisch, ostmong. dziga-sun, kalm. deaga-sum, zaga-han Fisch, ostmong.
dzıga-su-tsi, kalm. dzagasu-tsi Fischer — arm. dmıfu dzuk-n Fisch.
Mong. nari-n, tung. narx-on, türk.-osm. nar-in fein — arm. %mıp-p nur-b fein, dünn.
Mong. sul-a, bur. sula, hula, tung. sul schwach, ledig — arm. day coil, ewil, gun yoil,
yuil piger.
Mong. tan-i, tanji- erkennen, kalm. tani-l, tanji-1 Bekannter, türk.-tschag. fan’ alt,
osman. tani erkennen — arm. Thema $w%- can-, Aor. can-eay ich erkannte, can-aut‘ be-
kannt. Hiezu wohl auch pfuwip on-tani der Bekannte.
Mong. tari säen, tar-ja Körner, tung. tarin Saat, far-i säen, türk. dar-i Hirse, tar-la
säen, Saatfeld — arm. gpe eir Saat, geb; cer-el und cruel säen, gep-kww corean Weizen
(eigentl. Saatkorn.)
Mong. dogo-Ion lahm, burj. dogo-l, doku-! hinken, tung. dokolok, mandsch. doxolom lahm,
— scheint verwandt mit fw7 kal oder eventuell mit 4% link.
Mong. tsik, bur. sike seke gerade, kalm. tsekele, - tseket gerade richten, tung. tseke,
seke gerade, türk. tsun, tsin, tsin, isen, kirg. sin, sen aufrichtig, gerade — mittel-arm. 26% sen
(verschieden von san Wohnung) wohlgeordnet, „#4; bauen? (Vergl. jedoch Hübschmann,
Arm. Gr.). Vergl. auch «4 sög stolz; dial. z4ww% Sitak richtig, z4e Sik‘ gerade.
Mong.., bur. suige, suiku, siye, hike, yiye, kalm. süike, tung. sekan, mandsch. swiym Ohr-
gehänge, jap. sage hängen lassen — arm. 4wfu&; kayel hängen.
Mong., ostmong., kalm. yadza-, bur. yadza-yaza beissen, ostmong. zadza-gar, jadza-r,
kazar Zaum, tung. kadza- zerbeissen, jap. kadzi-ri beissen, nagen — arm. wö-w-kr
yac-an-el beissen.
Mong. yali-sun, bur. zalja-so, yalja-han, kalja-han Haut, tung. an kalja-hun Haut,
jap. kara Schale — arm. %#7% Fruchthaut, Schale.
Mong. yzali-gun, kalm. yalju-n, bur. kaljun Otter, Biber, tung. kalu=n, kalj-un, mand).
zailun, yai-yun Fischotter — arm. feege kulb Biber.
Mong., ostmong. yogolai, bur. yoloi, kole, kalm. zol Kehle, tung. kongolo Kehle — arm.
borgs hpwühr, hung kul, klanel, kol-nıl verschlucken. Vergl. jedoch auch Y»fepg kokord
Kehle.
- pre
416 Prof. Dr. ]. Josef Karst
Mong. urjal, urja-n rufen, bur. urja-n, urje-n, urje-l Ruf, tung. ura-n Laut, Stimme,
mandsch. ura-nda klingen, widerhallen — arm. ent ornal, ululare. (Vergl. genug .)
Mong. oju-n, oi-n, bur. ot, oi-n, kalm. oni-k Sinn, Gedächtnis, tung. oi-ti klug —
arm. /unf yol, Gen. yoki (yokumn) Gedanke, Sinn; yok-al gedenken, sinnen
Mong. unu-r, kalm. unı-s, bur. unde- Geruch, riechen, tung. unu Geruch. Vergl.
müs une Nase, Geruch; $-une Hauch, Atem.
Mong. ulu-gei, olo-gun etc., jap. Juri wiegen -- arm. »ppng OrrYoc, rppwb orr-an,
opopumdb OFOr-AN Wiege.
Mong. ayu-r, uyu-r, oyor, bur. okor, kalm. ayor, oyor kurz — arm. ywfenın% yayurn,
ywfonep yayur eilend, schnell, kurz.
Mong. asik, türk. asik Nutzen, jap. suke Hilfe — arm. werwb («wtan Hilfe, Nutzen,
me Fngul, wdwügmb aujndak (id.) weqg%, 09% augn, Og-n Hilfe und augut, ög-ut Nutzen.
Vgl. auch «& a@ Vermehrung, Zuwachs.
Mong. anisya, bur. njitke, njitye Augenbraue, tung. enitke Augenlied — vgl. yore
yaunk“.
Mong., burj. aru, aro, tung. ura, türk. ar-ka Hinterteil, alt. ari hinten, jap. ura Rück-
seite — arm. »n. 07 der Hintere, After.
Mong. zadu schneiden, zadıw-ra verwunden, kadur, tung. kadur Sichel, zadu schneiden,
türk. zati-r Sense, jap. kari mähen — arm. Zwpbj k“trel schneiden, Yuzıp(,g) ktur(k‘)
Schnitt, Schur.
Mong. zaga- zuschliessen, zagalgı Tür, zaga-lta Schloss, tung. A@ schliessen — arm.
wgwbb; cag-anel, ma. hak“-n-il kleiden, +fwh&r p‘akel schliessen, bzw. wgnyg agoyc Riegel,
dial. zrg-EL goc-el zuschliessen.
Ostmong. yugura, kalm. zugur, burj. zogur, zoyor, kukor entzwei gehen, jap. kaku
Bruchstück, mong. yagu-l, yugu-l, burj. yugul, yoyol, yogol, kukul zerbrechen — arm.
Irennp-by kotor-el brechen; ‚gwtkr k‘ak-el auflösen, zerteilen.
Mong. yabur, burj. yabar, kabar, ostmong. yabur-dzi, jap. harı Frühling — arm
qwpm% garın Frühling. Ä
Mong. zobdo, burj. zopto, yopta, kopte, tung. kobdu, man). kobdon, türk. kubur Köcher
— arm. feyups(,p) kapar-c(-k*) Köcher.
Mong. agu-r Luft, Hauch, burj. ıkel, ujel der Athem, das Athmen, jap. iki Athem,
Leben, iki leben — »g4% ogi anima, spiritus, flatus (nebst deriv. h-ogi, $-ogi).
Mong. üge Rede, Wort, tung. ige feierliche Rede — »g-b, og-el rposayopsbw, ajo,
enuncio, cano; cf. grg-, gng-gku.
Zur Herkunft desaltaiischen Elements im Armenischen ist folgendes
zu bemerken. Die Tatsache, dass dieses schon im 4. Jahrhundert, seit den ersten An-
fängen der armenischen Literatur, so innig verquickt und verbunden mit dem haikanischen
Idiom erscheint, lässt die Hypothese nicht zu, als sei etwa dasselbe aus der turanisch-
mamikonischen Einwanderung nach Armenien hervorgegangen, da diese erst kurz
vor den Anfängen der armenischen Literatur, d. . Ende des 3. Jahrhunderts v. Chr.
erfolgte. Zudem scheint es sicher zu sein, dass diese Mamikon-Turanier keine Altaier,
sondern Skytho-iranische Indogermanen gewesen sind. Sehr glaubhaft ist die Vermutung
Indschidscheans, dass in dem Kurdenstamme Manekzier die letzten Ueberreste des
Mamikonierstammes vorliegen (Inj. Armenisches Altertum.) Wenn gleichwohl ein entlehntes
turanisches Element im Armenischen, bzw. ein armenisches im Turanischen ' vorliegen
' Gegen die Annahme des Vorhandenseins eines bedeutenden armenischen Lehngutes im Altaiischen
spricht die Tatsache, dass zu allen geschichtlichen Epochen näherer politischer Berührung des Armenier-
tums mit dem Altaiertum, nicht sowohl der altaiische als vielmehr der armenische Teil als sprachlicher
Entlehner und Empfänger von dem anderen abhängıg erscheint; so schon im Mittelarmenischen, wie die
Bee
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 41%
möchte, so jedenfalls doch nur in sehr beschränktem Masse; dies dürfte auch aus der
nachfolgenden lexikalischen Zusammenstellung hervorgehen, worin die Lehn- oder Fremd-
wörter, die meist schon ohne weiteres kenntlich sind, offenbar einen sehr geringen Raum
einnehmen.
Uebereinstimmungen im Wortschatz zwischen Tatarsprachen und Ar-
menisch.
Arm. wSbjb ac-eli Rasiermesser — tatar. Vas, ö°, kas, kas reiben, kratzen, radieren
(Vämbery 2.)
«que alu doloso, ingannevole, fallace, wyzn.-wtwy peggiorare, infellonire, incaparbire
(verschieden von alu wm. affabile, dolce) — Val falsch, betrügerisch, uig. al‘ List, Be-
‚trug, al-&i falsch, schlau, Cag. a! Täuschung, Trug etc. (Vämbery, Nr. 13.)
‘ gesalzen — tatar. al Gift, alulu giftig, eigentlich Schärfe, scharf.
wg-o[& al-aui‘ Gebet, al-ac-el bitten, beten — tatar. jal, in der Verbalcomposition jal-
varmak, fiehen, bitten. (Vämbery, Nr. 127, I, pag. 116.)
wg al-I“, Gen. al-uc Tiefe, Grund, das Untere von Val — cf. türk. aleay niedrig,
alt unter, Unterteil von Val.
wqn Salz, wyne
on cıl-aut debole, scarso, Poco, pochetto — tatar.-türk. «al, il nieder, unten, der Untere.
(Vambery, Nr. 12, pag. 13.)
wäby ad-el wachsen, sich vermehren — tatar. «as, kas, /ız Nutzen, Gewinnst, gewinnen.
(Vambery, Nr. 21.)
ai ander — tatar. al, el fremd, aussergewöhnlich. (Vämbery, Nr. 14.)
ya ajo Ja — türk. \ ja ja, gewiss (Affirmativpartikel).
wug anc Uebergang, wigwub, anc-anel überschreiten — tatar. V as, e$ überschreiten,
hinübergehen.
wnfes, Gen. ariucan — Löwe, türk. arslan.
wn-b; machen, ywp-b; füge zusammen, verfertige, apapisxw — tatar. Vjar,
Jjer, ar, er bereiten, rüsten (Vämbery 132): uig. jar-ak Nutzen, Bereitung (ywpw4 verbunden),
Cag. jar, jar-ak, jaratmek bereiten, osman. jar-ar tüchtig, jar-atmak erschaffen, erzeugen
(wn%&j ). Hiezu die Vrdhibildung von ywpkr: yop-Pu-k yaur-in-el apuölew.
winnp atok“ voll, gefüllt (a — fol‘), wuwnnpmef4pev pienezza -- tatar. fok dicht, fest,
kompakt, voll, vollkommen, satt (Vämbery, pag. 179): spez. lag. tok voll, satt, osm.
tok; satt, Cag. tok-luk Fülle, tok-lamak füllen, sättigen.
pen (rat macula, vitium, nota, labes, wohl = *ar-hat, mit Primativsuffix af, hat
(ohne, los, ledig) — Var rein, gut, ar-ik rein, tugendhaft, gut, ari schön, gut, ari-t-mak
reinigen.
mpg, zupg-Ei, gwpg-nh, yupg-b — alt. Vak, ag Wert, Gewicht (Vämbery, Nr. 8,
p- 9): uig. ok Bargeld, Wert, ak-irlamak ehren, achten (eigentl. jemand für wichtig
halten), Cag. ak, ag Bargeld, Wert, agir schwer, ehrenvoll, ayirlamak achten, osman. aghir,
aatr wertvoll, jak. tarakan schwer, teuer, wertvoll.
mwpbr, wpbg (skr. raci) — alt. jar (Vämbery, Nr. 128) glänzen, strahlen:
ug. jar-uk hell, jur-utmal: beleuchten, alt. jar-i scheinen, leuchten, jar-ik Helle, Licht,
jar-kin Scheinen.
kilikischen Lehnwörter cavus, igdis und manche andere beweisen, so noch mehr im Neuarmenischen
dessen anatolischer Dialekt von türkisch-rezipiertem Wortmaterial geradezu strotzt, während umgekehrt
die türkische Sprache so ‘gut wie nichts oder verschwindend wenig aus der armenischen rezipiert hat.
Nicht etwa durch einen höheren Kulturgrad sondern eher durch Apathie gegen den Kulturgrad .der
Haikanier scheint dieses Verhalten der Altaier bedingt zu sein.
— 19 — 27
418 Prof. Dr. ]. Josef Karst
p{#-;6J° ritirarsi, nebst Nebenformen $-wp/#-un.ıl resilio, $-wpf#-zb4° saltire indietro,
rimbalzare, ritirarsi, fuggire, $-wp/#-n2gwtbd‘ repellere — tatar. Vart Rücken, rücklings,
hinten, zurück, zurückbleiben: uig. art hinten, rückwärts, Cag. art zurück, art-amak zu-
rücklegen, arkalmalk sich umkehren, alt. «rt hinten, osman. ard rückwärts, (cf. bask. aratin
rücklings) (Vämbery, p. 18—19.)
pe» ar-iun Blut (gr. Eao) — tatar. Vir, ür, or flüssig sein: Cag. erin, jak. ir-änd,
alt. ir-iR Eiter, osm. ir-mak Fluss.
wpnrg cruy) macer, macilentus, womit sicher verwandt ist %&pg&« n-ergev tenuis, gra-
cilis —= *n-+erug-ev — uig. jerik siech, krank, Cag. ar-ik mager, dünn, alt. avi ermüden,
abmagern, abstehen, osman. ar-yk mager, jak. yar-i leidend, krank, ar-ittak dünn.
gwph bark forte, brusco, veemente, acerbo, aspro — tat. Vberk fest, hart
(Vämbery, p. 201): uig. berk sehr, fest, befestigt; az. berk hart, fest; jak. bärk-kä sehr,
gut; Cuv. parga fest.
pwpd-p barj-I“ Schenkel — türk. balder Bein, Wade; nordtürk. bal-ter (bulg. Lw. balder).
prunp bosor rosso, — osman.-türk. boz, bozarak (mit Anlehnung an den biblischen
Eigennamen Bosor).
r»{# buth obtusus, hebes, gravis und py/# boyth, rrı@% boythn (eigentl. der Stumpfe),
pollex — Alt., tat. V but, böt, büt, ein Bezeichnung für runde, plumpe Körper und Körperteile:
cag. put Hütte, Schenkel (eigentl. der dicke, fleischige Teil), but-a eine runde Staude,
Klotz, but-alak klotzartig, dumm, but-ur Knorpel, Knöchel, osman. bud-ala dumm, bodur
Knirps, Zwerg; jak. but Hüfte, Lende. (Darnach liegt dem tat.-türk. Wortstamme ebenso
wie dem armenischen der Begriff des Stumpfen zugrunde.)
q«y kommen, Vya, oder gi (*gi-al) 4% gehen — türk. ge-I-mek kommen, ge-z-mek
spazierengehen.
qudS‘ gam Nietnagel— türk. LE gama cheville.
qkın gevl, geul, giul, gül, dial. gel, key, Yjol, kjol, kjoy Dorf — osman. ayyl, ayl Pferch;
tat. eyil, auyl, aul Stall (russ. aul Dorf im Kaukasus; Cerem. aul vicus; mong. ail bourgade);
cf. türk. köy (H. Pedersen).
qbnkgkl; gel-ec-ik schön — uig. kör-ük, körk Schönheit; az. türk. gör-&-ek schön.
464 gez Spalte, Riss, Kerbe, Einschnitt — tat. Vbes, bet, bis, bie schneiden, einschneiden
(Vämbery, p. 203, IV, 217) oder aber wahrscheinlicher Vkes schneiden (Vämbery, Nr. 106:
Cag. kes-ek Stück, Schnitt; kir. kez-ek das eingeschnittene Ende des Pfeils, kez-ü Anteil,
Los (auch — %£u Hälfte); kk. kezäk ein kleines Stück; alt. kezek ein Teil des Ganzen.
4b gic Linie, Strich — osman. &iz-mek linieren, &iz-gi Linie.
q”4 909 Busen, Schoss, Unterleib, Mutterleib, Golf, Busen, Brust (Schiffs)kiel,
Schiffsgrund, Höhlung, Höhle, adj. ausgehöhlt, konkav, zrgq-wband‘ essere concavo, SCa-
varsi, sprofondarsi, g”4-we»p concavo, cavo, grg-kd‘ far cavo, concavo, cavare — tat.
kot, koj, kut, kuj unten, nieder, tief, Vertiefung (Vämbery, Nr. 98): jak. köt-ök Schoss;
kk. kut-uk Brunnen, kui Höhle, Vertiefung; Cag. kut-uk, kud-uk Brunnen, koj-i, koj-u unten,
tief; alt. And-uk Brunnen (Vämbery, pg. 93); osman. kuj und kıuyju, kuj Brunnen, kuj-un,
koj-un Busen, Vertiefung; vergl. zum Vorhergehenden noch: tat. kab, kob, kov angeschwollen,
rund, gewölbt, leer, hohl. (Vämbery, Nr. 71, pg. 64—65.)
g”q gol Dieb — uig. ok-ri, ok-rin heimlich, verstohlen, ok-ri-k Dieb; Cag. og-rin
heimlich, og-ri Dieb; osman. oghri, ouri Dieb; jak wor stehlen, uoru Dieb; kk. ögor; alt.
uur, uuri Dieb, uurle, oorla stehlen.
qef-kp gov-el loben wozu noch g”q7- gog- sprechen und og-el singen gehört —
uig. öhk-mek, ög-mek loben, rühmen, preisen; Cag. ögümek, osman. öy-mek loben, rühmen,
preisen. Zum Anlaut gl. arm, 4, sein: türk. olmak.
Rage
Zur ethnischen Stellung der Armenier, 419
rlm. daku Hackbeil, Beil — tat. Viak, tel schneiden, zerstückeln (Vämbery Nr. 174,
p- 160) — Cag. tog-, tok-ramak, schneiden, schnitzen; kaz. tak-il-mak zerschneiden; osman.
dag Einschnitt, Narbe, dog-ramazi Schreiner, tik-kelemek zerstückeln, alt. fa-or schnitzen,
qwn% bitter — tat. Vlur Salz.
qbıp diur eben, glatt; ma. dwir, ndial. dur — tat., töz, tüz glatt, eben etc. (Vämbery,
p- 189): Cuv. türe glatt.
ert-bı derd-el antreiben, anstacheln, reizen, bewegen, anregen — türk. dürt-mek, dür-t-mek
pousser, piquer, aiguillonner, exciter, instiguer.
&ı el- in el-an-em aufsteigen, emporsteigen — ural., alt. Val, ol, «l, il hoch, erhaben,
erhöhen (Vämbery, Nr. 11): uig. ul-uk gross, ul-kamak, ol-kamek in die Höhe steigen;
Cag. ol-gaymalk: wachsen; jak. ul-u gross; alt. ul-ula sich gross machen, ulurkan stolzieren,
ül-ken Gottheit.
bog, bpg-bmeg erd, erd-nul Schwur, schwören — vgl. türk. and, ant Schwur; zu arm.
Epgecdh numb; Eid essen (Schwur geniessen) vergl. das Tatarische: im Öst- und West-
türkischen sagt man überall: einen Schwur trinken, so auch neupers. sokand chorden, was
auf die alttürkische Sitte hindeutet, nach welcher beim Schwur die beiden Parteien sich
gegenseitig eine Ader öffneten um das in ein gemeinsames Gefäss gegossene Blut zu
trinken. (Vambery, 17).
&p/duy ert-al gehen — tatar. Vjor, jur, jür gehen, schweifen, wandeln: uig. jorik
Gang, Weg, Art, jorimak gehen; Cag. jor-uk Schritt, Gang, Weg; alt. jor gehen, jür
leben, gehen. Vergl. auch yapgrp yordor eifrig (tatar. jür-ek Mut, Herz, jürekti mutig.)
&phke, Komp. aus £a+hpp er+kir Erde — tat. jer, er Erde, Raum und kara Festland.
(Das zweite Element ist wohl durch Anlehnung an #>4£» Himmel vokalisch angeglichen.
prpbgmet.p Hongun--(-k‘), Fongun(-k‘) Nase — türk. burun, burn Nase.
pum-pilubb, est-imanel (präs. -im) subligo, calceo, sich beschuhen, Schuhe anziehen
(zum zweiten Element imanel vergleicht Wb. das osmanische yemeni Fussbekleidung und
Kopfbinde. Vergl. doch richtiger:) Vjap, jab, jam verhüllen, bedecken, schliessen:
alt, osman. jam-a Fleck, jam-inmak sich zudecken, jama-mal: einen Fleck auflegen.
br (bp) biur (teur), ma. fwir, na. tur, dur quer, schief, verdreht — tatar.
V tol, tül, tor, tür entgegen, gegenüber: jak. tuor-a quer, gegenüber, kk. töra quer, gegen-
über; Cuv. fül gegenüber. (Vämbery, p. 188.)
@ny-md° tol-um lassen, verlassen — tat. ful, dul nakt, bloss, vereinzelt, verlassen
Witwe, berauben, entblössen (vgl. Vämbery, Nr. 178, p. 164).
P@rkp trik‘ Mist, Dünger, Kuh-, Pferdemist (wohl vom Grundwort *@fe *tür
vergl. Liden, p. 109) — tat. Vier, tir unrein (Väambery, Nr. 187b): cCuv. für-is
Unrat; osman. fer-es unrein.
Zur selben Sippe gehört auch: (#rdkd° t‘r-m-em befeuchten, benetzen, einweichen
und (#pf& 4° t'r-j;em befeuchten, begiessen, wässern ((#a.p4' tur-m ist postverbale Bildung);
auch @pr-&4° t‘r-em kneten (vergl. Hübschm., Arm. Gr., I, 449, Pedersen, KZ 39, 371,
Liden, p. 110) — tatar. fer, ftir Nässe, Schweiss, nass. \Vämbery, p. 187.)
Pabswt iS-yan Fürst, Oberherr — alt. han, yän Fürst, Kaiser (mit den Kompositen
C'ha-khan, Tar-khan etc.)
fd ildz Wunsch, Sehnsucht — vgl. tat. dilek Wunsch.
leq-b4° oz-em scindo, seco, discerpo, dirumpo — tat. üz, öz, ös, os, jüz brechen, ab-
brechen, trennen, vereinzeln, absondern. (Vergl. auch g7-&, gezel.)
ler; xoy Widder — türk. /oy Schaf, ko@ Widder (H. Pedersen).
len yok Gedanke, Sinn — uig. ok Sinn, Verständnis.
len yot Gras, Kraut — jak., türk. ot (H. Pedersen).
ir 272
420 Prof. Dr, J. Josef Karst
&n] cov Meer — tat. sub, sw, sı Wasser (Vämbery, p. 167); als entfernt verwandt
hiermit zusammenzustellen: &rp-&; corel und w»p-k; sorel fliessen, ebenso forel fliessen
(= corel). (Vämbery, p. 167.)
har kal- Aoristamm zu bp — tat. Vkar, kor, kol Arm, Spanne (Vämbery,
Nr. 85): Cag. /ol Arm, Hand; kol-Jamak mit der Hand nehmen, ergreifen; uig. kol-akmal:
führen; osm. kul-lamak gebrauchen, anfassen. :
hun kal hinkend — vgl. türk. gol-ak.
ud“ kam ‚oder‘ (Konjunktion) scheint ursprünglich gleichmässig, gleich, gleichzeitig zu
bedeuten. Hievon deriviert Zw.-wg gleichmässig, gemächlich — entweder tat. kün, gün,
kön, ein glatt, gerade (Vämbery, Nr. 118) oder etwa tat. Vken, en weit, geräumig, be-
quem oder aber tat. Vem, am Ruhe, Sanftmut (älter kam mit gutturalem Anlaut nach
Vämbery, Nr. 33, p. 31).
ya pP kamur) Brücke (bisher mit z£gvpa zusammengestellt, nach Hübschmann jedoch
unsicher) — alt. kob-rak Brücke; Cag. köprük; kuniyk. kopur; türk. köprü; kk. köbergä
Brücke (der beste Beweis, dass köprü mit dem griech. zepvpa nichts gemein hat [ausser
der Urverwandtschaft|, Vämbery 66). Zur ma. Form fwpdtP karmundj vergleiche analog
azerbeidZ. körpi Brücke.
Yun kap-ut erbeutet, Zwewnb; kap-t-el spolio, praedor, capto — tatar. Vkap er-
greifen, gewaltsam ergreifen, an sich reissen (Vämbery, Nr. 80): Cag. kap-mak ergreifen,
erhaschen, kab-a, kap-a Bissen, Griff, Fang; osman. kap-mak ergreifen; alt. kap er-
haschen; jak. kab ergreifen, anfassen (Vämbery, Nr. 80, p. 75).
Vpwn- kar- setzen, festsetzen, gründen, aufstellen, haften. Davon folgende
Derivative: Zwerg kar-oic edificio, struttura; 4wa-mmd kar-uac consistenza, durezza;
Ywun-mgwbbd° erigere, edificare, stabilire, piantare, fermare, porre, mettere, sta-
bilire; Zwa-megwbpdf vassodarsi, coagularsi, indurare, piantarsi; Ywn-megm ib constitutio,
coagmentatio, compactio; concretum, congelatio (fermezza, il fissare); ferner: fwn-g-p°
kar-t-im pangor, haereo, figor restare immobile, fermarsi, attacarsi (stecken bleiben,
hängen bleiben, haften); ferner auch: Zufe kr-iv statio; Zuwepd° ka-vim haften, sich
stemmen, stützen; fenewu ki-van Standort; 4rer kun denso, spesso, fisso, duro, fermo,
forte. Sämtliche vorstehende Derivata von Vkar, bezw. Vu sind gleichzusetzen mit:
tat. Auır-mak stellen,aufrichten, aufstellen, feststellen. (Vergl. auch Ako-mak setzen, legen,
sowie ber-k, ber-t fest, Mark, hart; Vämbery, Nr. 213, p. 201.)
bwpf-p kari-k“ Not, Notwendigkeit, Schuldigkeit — alt. Vier, ger Pflicht, müssen,
Schuldigkeit; jak. kärin Pflicht, Schuldigkeit; uig. ker-ek nötig; Cag. hir-ek nötig; osman.
ger-ek nötig sein, müssen; Cuv. kür-le notwendig.
hqub kolzi, galzi, für *qul-izi, *gul-uzi Insel, eigentl. Meerland — türk. gol mer;
südostlesg zul, hül, hil (id.); + Cerk. (kabard.) de, sy Erde; cayur. ige, dido eedo Erde;
and. kär. unsi, onsi. (Vergl. indessen auch Barea helle nass, feucht sein.)
Ynyp koyr blind; alt. sokor; kk. sogur blind; türk. kjor; jak. sokkor einäugig.
tn kop palpebra, pellis tegens oculos; cilium, pili palpebrarum (die zugrundeliegende
Begriffsidee ist die der hohlen, gewölbten Hüllung — tat. Vhob, kov, angeschwollen,
aufgeblasen, dick, rund, bauschig, gewölbt, hohl (Vambery, p. 64, Nr. 71 ff.): uig. kop-kı
aufgeblasen, /ov-uk Hut, kop-mak aufschwellen; Cag. kabarmak dick werden, an-
schwellen, kab-arzuk Wasserblase; osman. kavuk, kovul, kobulk Blase, Hut, Mütze, kab-ag
Kürbis, kab-urmak anschwellen; jak. kob-» hohle Kugel, kab-ag Blase, kab-iri gewölbt,
Cuv. kub-uk Blase; uig., Cag. kebek, kevel: hohl.
qkph geri Gefangener, cf. $fr cir Kreis — alt kur Gürtel, Umfassung.
Sujby h-as-el und m-as-el' zu Vas rendere magro, consumare, intr. magrire, consumarsi
— tat. Vas, az, as abnehmen, mangeln, mit uig. osman. as-ta-mak vermindern, «as-yt-mak
—_ 2 —_—
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 421
herunterbringen ; osman. as-yn-mal: etc. (Vergl. auch türk. Vas, es, kas kratzen, radieren
und Vas, as essen, fressen, zehren.
Sun-wubg hat-anel abtrennen, abschneiden; Privativsuffix -wır -at — tat. V at, a]
absondern, trennen (Vamb. Nr. 29): uig. at-in ander, verschieden, «af-irmak: absondern,
abtrennen: lag. aj-irmak trennen, absondern, aj-ran Scheidewand; osman. aj-irmal:; cuv.
0j-ir trennen etc.
Sy hac Brot, Brotfrucht, Getreide, Korn, Speise - tat. Vas, as, az essen, fressen:
uig. as Speise; kk. a$ Korn, Saat, Brot.
Su-mn hav-at fides, Suwe-wbbl hav-anem persuadeo, Swe-wun-p hav-as-li certus,
manifestus, von V Se hav zustimmend, überzeugt, glaubend; vergl. 7» ayo ja — offen-
bar verwandt und zusammenzustellen mit türk. evet „,\| ja. (Nach der kilik.-ma. Form
ufopd‘ avdim glauben, wewn avad Glaube zu schliessen, dürfte das anlautende h Sin Swewun,
Sunwbb; etc. auf sekundärer Stimmhauchentwicklung beruhen, also unursprünglich sein).
Sbnp hei, Sbum heru fern — lag. iral: fern; kk. er-ak weit, er-irben entfernt.
Saywtp hol-ani senza velo, entschleiert, nackt, unverhüllt; $r7-w"Ey_ hol-anel entkleiden,
entblössen — tat. V jal (jar, ar) nackt, bloss, leer: uig. jal-anlk: nackt, bloss, jol-ak mager,
dünn; Cag, jal-ang nackt, bloss; kir. Zal-ang nackt; osman. jal-in nackt, bloss.
$eyg hoiz Baumsaft, Gummi, Harz (nebst «eg Most) — türk. yoz nach Wh.
Vergl. türk. jas, is, :z nass, feucht, jüz-mek schwimmen.
Say hoyl, huıyl Schwarm (cf. ey) — türk. küllü gänzlich, total, küll das Ganze, Ge-
samtheit, Schwarm, Trupp.
Seıfbın hovit Tal — tat. osman. ova Talgegend, Ebene, zu Vo), ov, ev (Vambery,
Nr. 47, p. 43).
Vhord liegt vor in: Smpgwi muy hord-an tal condurre, guidare, discedere,
facio, toHo; vielleicht auch vorliegend in $erg-Eı hordel purgo, mundum facio, aperio
fare la strada, preparare la via, letzteres indessen auch mit Swp/##&, glätten, ebnen, vereinbar,
lat. porro, deutsch Furt, gr. zepas, zepatvo — tat. V jor, jur, jür gehen, wandeln;
alt. jort antreiben u. dgl. (Vämbery, Nr. 145, p. 134.) Das armenische V hord ist demnach
verwandt mit V yord in yordorel antreiben
Sneul; husk letzt, hinterst, äusserst — türk. uzal weit, fern, abgelegen.
ägkı jgel (dzag-el) — türk. &ek-mek ziehen.
Safa &oy reich, mächtig, gewaltig, viel — türk. &ok viel; vgl. jedoch auch arm.
yog-n, yok‘-n viel.
din mak, Er, super, in Komposition vgl. def-wrpmefdhw Ueberschrift, Sufudh Reiter
— tat. Vmak Höhe, hoch; kk. mak-pas hoher Baumstamm; uig. mak-ut-mak erheben, er-
höhen, rühmen (vgl. magy. mag-as hoch). (Vämbery, p. 214.)
dk mi nicht — türk. Negativ-Infix me, ma beim Verb.
dmnP munj stumm — jakut. mun-ur stumpf.
geld yalt‘ gross, enorm — tat. al, ol, ul gross, hoch: uig. alp, alk: cag. alp,
ulup etc.
yup-wn yayrat aus *yair-hat, *air-hat impudens — türk. ar-syz, ar-lan-maz un-
verschämt.
gwahukj y-ar-nel, imper. wpp, wpkp sich erheben, aufstehen (= gr. Opvupar, skr.
rnöti, lat. or-ior, nach Arm. Gr, n. 472) — alt. ör, ür oben, auf: uig. örü, öri in
öri-turmak aufstehen; Cag. ör, ur hoh; jak. ör-o Höhe, ür-üt, ur-umä etc. (Vämbery,
p- 57—58.) Vgl. auch arm. »en-tmep, wen-g&ı Schwellen, aufschwellen.
yunumlı yatak Boden, Fussboden — jak., uig. atak; Cag., alt. ajak Fuss, Bein, Stütze;
türk. yatal: Bett, adj. yatakle, yaty das Lagern (grusin. mingrel. iataki aus dem Ar-
menischen entlehnt).
—
422 Prof. Dr. J. Josef Karst
jEuwu yesan Wetzsten — tat. Vas, es, a$, kas reiben, wetzen etc. (Vämbery, p. 20.)
alt, "qneh ylk-el glätten, hobeln, olork glatt — tat. Vjol, jon, jul hobeln, glätten
(Vämbery 133): Cag. jol-mak glätten, joluk glatt, poliert.
yeqb® yogn viel — Cag.-türk. yog-ın dick; alt. ya, yuına, yu-us sammeln, Sammlung,
Haufe; ferner Cag. üh-sek, ög-umak anhäufen, sammeln, ög-üm gigantisch, ög-üs viel usw.
(Vel. auch türk. &oy viel.)
yaqbhd° yogn-im ermüden, aus *yogun aus *yorgun — tat. jorgum müde.
ge yoys, h-wis Hoffnung, yreswy hoffen — tat. is; alt. iz-en hoffen, iz-enei Hoffnung
(Vämb, p. 40).
Job, yohp yaun, yaunl“, yonk‘ Augenbraue — tat. öR, öng, eng (ün, eh) vor, vorderst,
hoch, hervorragender Teil eines Körpers (Vamb., p. 54).
gepwvfby, gepwößk, gepwbzkj yavr-anj-el, yor-anj-el, yor-anc-el gähnen, klaffen -- tat.
N jar, jor: uig. jar; osman. jar-yk Kluft, Spalte; uig. jar-mak spalten; osman. jor-ti Loch,
Oeffnung.
zwe sar Reihe, Folge — Cag. sir-gi, sür-gü; uig. serge; osman. sir-a Reihe,
Ordnung, Strich.
nf oy Hader, Groll — tat. Vöv, öj etc. Groll, Zorn (Vamb., Nr. 56).
„2 olj unversehrt, gesund — kk. cıldu gesund, wohl behalten, ganz.
nnd ot-n Fuss — tat. Vjat (Vamb. 137): türk. aj-ak Fuss; uig. jat-ak; Cag. joj-ak;
alt. joj-@ zu Fuss.
npgyb ordi Kind; prognatus, ma. urdi, ur-& fit, evenit — alt. Vur (Vamb., Nr. 36):
<ag ur-uk Spross, Abkömmlig; jak. or uta verwandt machen; kaz., kir. ur-eün, ür-eün
Nachkommenschaft, Geschlecht.
nı) ul Böckchen, haedus — türk. ul-ak, ogh-lak.
netlb unkn Ohr — alt. «k höhren, wissen; Cag. ong, ang Sinn, Verstand. °
> us Gedächtnis —= np. hos |hus] anlautlich beeinflusst vom tat. us, es, is Ver-
stand, Sinn. Zu diesem tat. us vgl. arm. muwbpd° us-an-im lernen (übrigens auch als
indg. mit Ksl. uku, ueiti lehren zusammengestellt; vgl. Hübschm., Arm. Gr., p. 484).
nen. ur Reis, Ausschlag, Sprosse, ur-n-ul schwellen — Cag. ur, ur-ma Blase, Aus-
schlag; ur-uk Sprosse eines Baumes usw.
nen® wPn Hammer — tat. Vor, vur, ur-mak, vur-mak schlagen.
bgkd° pel-em ausgraben, urart. pili Kanal, Graben — türk. belemek, pellemek,
graben, bel Spaten, Hacke.
qwnp pltor, “yyenp-b) aufgewühlt, trübe (aus Vpal, vgl. f47& pile unrein) — osman.
bul-anyk trübe, bul-anmak sich trüben; ferner gehören hieher (Vambery, p. 198): cag.
bol-gamak ; alt. pulga aufrühren, mischen etc; cuv. pel-eik Kot.
Pad jov, &ov Rute, Zweig — türk. &op Holzstück, &ub-uk Rute, Gerte.
ung saloc (*sil-oe) Säge — tat. sil, sir, siz (Vämbery, Nr. 159): Cag. sil-mak wischen,
reiben, glätten, siz-mek, siz-mal: eingravieren, einschneiden, stechen.
[win vat schlecht, gemein — tat. bat, baj nieder, niedrig, gemein (Vamb., Nr. 211).
JEp-P, Je (gkp b ılepny) ver-j, ver Ende, oben — vgl. türk. girü (geri) zurück.
unond% tor-n, plur. wnamtp Seil, Tau — vgl. tat. tar, ter- eng, schmal, beengen; Cag.,
osman., kk., uig., kaz. tar eng, tar-tmak, ter-mek, tirgemek zusammenziehen, -heften, -nähen;
Cuv. Zort ziehen.
7, wıq avl, dl, oy-wl Ring, Knoten, Spange — tat Vol, ul schliessen, binden:
Cag. ol-amak binden; osman. il-ik Knopf, il-mek etc. (Vamb., Nr. 42).
ozby, yozbı aus-el, yaus-el, öS-el, yo-sel (osotel, ösatel schinden, abtrennen, abreissen,
loslösen, verwandt mit gis-el, gis-ot-el — tat. Vuüz-, öz-, jüg brechen, trennen (Vamb,.,
Nr. 70): Cag. os-mak schälen, üz-mek, jüz-mek, osman. ös-mek schinden, die Haut abziehen.
_ A —
Re
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 423
Zur Ergänzung dieser Liste, deren Gleichungen teilweise etwas weit hergeholt
und mitunter auch mehr oder weniger gewagt oder fraglich erscheinen dürften, folge
hier eine zweite Serie von Gegenüberstellungen, deren beiderseitige Glieder einander
möglichst nahestehen und sich lautlich wie begrifflich nahezu decken.
udo/$ am-avt‘ Scham, am-a&-el schämen — tat. am- (am-&-ik, em-&-ik) weibliche Scham,
Genitalia. “yp ayr, ma. air-ik, arik, dial. erik, irik Mann, Männchen, Gatte — uig., osman.,
kk. er, är, &uv. ar Mann; türk.,, kk. ergek, erkek Männchen. «“np/# ar-it‘ Mittel, Ge-
legenheit— türk. ara Mitte, zwischen. «nm au Bach, arog-anel, orog-anel bewässern —
osman. aryy Bach ; Cag. ar-ik, ar-na ; kk. er-ek Graben, Wasserlauf. “pfA ari tüchtig —
türk. ari wohl, gut. &pf" erkn Geburtswehen — uig. er; alt. erü; jak. äräi Mühe, Leiden,
erik sich anstrengen, plagen. #r il Spindel, dial. »I-k — tat. Vil, jil schliessen, binden
(osman. il-mek Knoten, Masche, ilik Knopf). S&qbtwt h-el-in-ak (heliunak) dux, princeps —
alt. V il, el, al vor; uig. ilik; osman. ilk erster, Fürst; Cag. eli, eldi vor, voraus; türk. ileri;
tat. ilgeri vorwärts, vorzüglich. $=7 hol Erde, Grund und Boden — tat. höl humus. »q
ul, uli Weg, ul-arkel, yol-el schicken, geleiten — türk. jol; jak. suol; Cuv. sul, Sol; kirg.
Zol Weg, Art und Weise, Sitte; türk. jol-la-mak schicken (nicht Entlehnung, gegen H-
Pedersen). »«7l uly Giessbach — türk. oluk Wasserlauf. »u us (idg. ömso) Schulter —
türk. omuz. nenhww wrk-an Netz (Geflecht) — türk. ör-mek, Cag. örge-mek flechten, winden,
türk. örme, örgü, Cag. örük, alt. uruk Flechte, Seil; alt. ürmek weben. kwybı kapel binden,
kap Band, Fessel — tat. V kap, kub, kam, keb schliessen, umbinden (Vämb. p. 76). fwuyuf
kapak Mantel — tat. kepek (id.). Sefwnwt hukaral: entgegen, gegnerisch, aus *hak-kar
Suff. ak entgegen gewendet (V hak- neigen) — tat. kar gegen, wider (Vämb. p. 77).
ho>bh kavs-ik Schuhwerk (phl. kafs-ik, np. kafs) — tat. kevs (kebis, keüs) Fussbekleidung
hg kiz Brand, kiz-an-el brennen’ verbrennen — tat. kis-, kiz- Feuer, Glut; Cag., osman.
kiz-mak erglühen; uig. kiz, kis feurig. f£&« kes Hälfte — kk. kes-ek; alt. kez-ek; türk. kes-il:
Hälfte, Stück, Vhes, ke, kis schneiden, zerteilen. Yıy« koys (kuys, kus) Jungfrau — türk.
kyz, kys Mädchen (H. Pedersen). .g=? /“aj Held — alt. ko& stark, mächtig, gross, tapfer;
Cag. koca, kocak, kirg. goiak der Held. Tapfere. 72 . 908, kos, dünnbärtig, bartlos — türk.
kösse (id.) gredg gund, gunt Trupp, Kugel — alt. Vhum, kund rund, klotzig (Vämb., Nr. 97,
p. 92 —93). guediop gumar Schaar, Menge, Masse — Cag. köb viel, Menge, Haufe; osman.
köpür Menge, Masse, göbre, gübre Haufe, gömür, gömbür Haufe, Anschwellung; uig. komar
Knäuel. g62&p gis-er (Verbaladj., die wegziehende, d. i. späte [Zeit]) — alt. Vet, kee
wegziehen, ge&-mek vorübergehen; uig. kei; cCag. kiee Abend; osman. geden vergangen,
ge& spät. ‚gbpf@&y IXert‘-el — alt. kärt- hauen, einschneiden (H. Pedersen). ‚gb Kit, hıkik
wenig — uig. hetik, kieik klein, winzig etc. (Vämb., p. 99). ‚gurfut k“amak Rücken, Rück-
grat — tat. kömük Nacken (Vamb., Nr. 113); vgl. tat. Vraj biegen, kom Joch (Vämb. 75,
74). ‚pwaa kale Hunger — kk. kasi (= *kaltsi) Hunger. ‚gwp %ar Stein — tat. kaja Fels;
vgl. auch arm. ‚grebuy kveay Würfel. a4 eep Eile, eepel eilen — cCag. cap-uk, osman.
cab-uk schnell, eilig, cap Galopp, «ap-mal: eilen, rennen, nebst Cag. dev-ik, deb-er flink, eilig.
Vgl. auch arm. zeug stap- eilen. X" dem, im Zaum — türk. gäm, gem Zaum (güväm,
gäjm Pferdeharnisch). zwp duk‘ Mass, Verhältnisteil, Quantum (aa. ap‘) — tat. cak Teil,
Abschnitt (Cuv. «ok Zeitmass; jüz-dak hundertfach; uig. kae-ak wann). mw tak Wurzel,
Grund, unten — tat. fök, tüg Boden, Grund, Ende. «w% tak Reihe, Zusammenfügung,
Schnur, Schnalle, Serie, instr. takav adhuc, paulatim, takavin adhuc, amplius — tat.
Viak, tek-, tag- anlehnen, hinzufügen, bis, bis zu (Vämb. 158), taku hinzugefügt, auch,
takun angrenzend, zugleich; alt. ta, ta-a, tag-ani auch, und, zugleich. “wp tar weg, fern,
ausgedehnt, tar-ac ausgebreitet, -gedehnt, zerstreut, mit Verb. taracel — tat. Vtar, ter:
uig., osman. tar-amak, Cag. tar-imak, alt. tara ausbreiten, zerstreuen, säen. weh tam-uk: ;
feucht, nass, Verb. tamk-anel befeuchten (vgl. Liden, Nr. 50) — tat. Viam, dam Tropfen,
rar
424 Prof. Dr. J. Josef Karst
tröpfeln (tam-ka,, dam-la Tropfen, Verb. dam-lamak); vgl. Vämb., Nr. 180. wwihp tani-k,
Dach — türk. dam Dach. “nun tar, tovar, tuvar Herde, dvar Herde, Kleinvieh — türk.,
mong. d-avar, t-avar, tat. tyuar (slav. tovar) Vieh (H. Pedersen), mit dentalem Präfix
(daher — bask. abere Vieh). z6&, tol-el wollen, begehren = türk. dil-mek. ınpınnıvp
tort-unj Murren — tat. derdar-lanmak (grus. dr-denva). mund tavn (ton, taun) Fest — tat.
fam-, tom-, ton- versammelt, vereint: uig., Cag. tömen Haufe; vgl. jedoch auch türk dijün,
sowie donamma öffentliche Belustigsung. y/r- dir- Verbalthema von dnel legen, stellen —
tat. für Stütze, Lehne (Vämb. 191). @w.# t‘ap‘ Grund, Sohle, Tiefe, Unterteil, tapel‘(-zanjn)
(sich) erniedrigen — tat. tap-, fub-, tep-, teb- unten, unterer Teil, Grund, Boden, Sohle,
Spur. /#nn% t‘or-an Enkel, Abkömmliug —- türk. torun Enkel (H. Pedersen). np tur
Schwert, Säbel — kk. tur (id.). ar tiup‘ Büschel — tat. tob, töb Haufe, Knäuel,
Busch. pwg bag Maulband — tat. bag-, beg- \Vamb. 197) Band, gebunden: cag. boyan
Handfessel, bogra Halsfessel; uig. bak, bek Strick, Band, Riemen. «un pat, bad Zaun —
uig. böt, büt, but Zaun; tat. böt, büt schliessen. #» pes Art und Weise (cf. zd. paesa,
jedoch bedenklich nach Arm. Gramm.), jedenfalls verwandt alt. V bie, bis, bit, bes Zeichen,
Schrift, Aussehen, bzw. schmücken, zieren, Zierat (Vämb., p. 203—204); vgl. zur Be-
deutung insbesondere arm. pis-ak gesprenkelt. Hierzu auch r£% bie Makel, Flecken,
Muttermal — alt. bie, bit-, bet- zeichnen, schreiben (lag. bet Gesicht, Kennzeichen); jak. .
bit Anzeichen; Cag. bec-ek:, pec-ek Zeichen, Merkmal, Muttermal. Aw4£,; p‘ak-el schliessen,
sperren, einschränken — tat. bak-, bak-lamak Band, binden, schliessen (Väamb., p. 192).
darf» muy Rauch — tat. bug, buh, mug Dampf, Dunst, Verb. buh-lamak (Vämb., p. 208).
fup, Jupp var, pl. tant. var-k“ Wandel, Lebensweise, Manier, Gang — tat. bar-, var-
gehen, wandeln; Cag. bar-is Weise, Manier; osman. bark, Cag. bar-ik Menage, Haus-
haltung. #4 sak Zahl, Berechnung, Mass, Quantum — tat. sak-, sag- zählen; uig., Cag.
sak, sag, osman. sajy Zahl, Mass, Art und Weise. »wpp&j salr-el sich verbergen — türk.
sakl-amak verbergen. #peray sol-an-ul, Vsul, sil sich schwingen, emporschwingen - tat.
Vsal, tal- (Vamb., Nr. 152) das Hin- und Herbewegen eines Körpers, auch die hurtige,
heftige Bewegung; osman. sal-mak; vgl. auch tat. Yi, si! Wind, Hauch, hurtig, eilig,
sich schnell bewegen. Vgl. auch arm. sel-el pfeifen, zischen. »p&y sar-el spitzen, schärfen,
einritzen, sur spitz, scharf, schneidig — tat. sär, sjür einschneiden, zeichnen. ww pe surb,
dial. sparik,, sapar-kik sauber, reinlich -- tat. Vseb, süp-, suv glatt, rein, heil: osman., Cag.
sipür-mek fegen, reinigen. «ng sug, suk‘ Trauer — Cag. sagu (id.), sagum traurig; ug.
sak-inmalk: sich kümmern, sorgen; sak-in@ Kummer. yzy7 2-0yg gleich (Präf. -2) -- cf. tat.
ok zugleich, ähnlich (Vämb., Nr. 51). & €, »s o@ nein, nicht — tat. jok; dazu Zoki
Lügner; cog-ul falsche Anklage; &ka; arm, bedürftig (cf. arm. s%«, oder auch z4e).
gr. cup Stock, Rute — Cag., Cuv. sap-ak, sab-ak Stiel, Stengel; kir. sab-ar, osman. sopa
Stock, Prügel; Cuv. sap schlagen, prügeln. yrez yus, yus-ik ruhig, sachte, gemächlich —-
cag. javas, juvas leise, langsam; alt. jabos weich, ruhig, friedlich; kirg. Zujas, Cuv. jyvas,
osman. uz leise, ruhig, sanft.
Angesichts der hier vielfach hervortretenden grossen lautlichen und begrifflichen
Uebereinstimmung und Deckung der altaiischen mit den entsprechenden armenischen
Formen liegt es freilich nahe für eine gewisse Anzahl von Fällen nicht sowohl Ur-
verwandtschaft als Entlehnung zu vermuten. Wenn ein armenisches Wort wie 4£# oder
fwuyb; oder 84% ausser der oben angeführten, lautlich adäquaten Entsprechung im
' Weniger Sicheres wie etwa die Vergleichung von op-Eb-p, op-[t-wl mit türk. oran Mass, Art
und Weise (vgl. auch tat, uig ‚jor-ik, jor-uk Gang, Weg, Art, Sitte) oder wie (&yldnep trtur Raupe
(ef. Hübschm., Syr. Lehnwörter, Nr. 30) mit türk. iyrtyl (cf. WZKM. 14, p. 163) ist absichtlieh über.
gangen; wie denn auch übrigens die Aufzählung keinen Anspruch auf Vollständigkeit macht.
= ,26
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 425
Altaiischen noch eine andere, auf Lautwandel beruhende, wie wir im nachfolgenden
Abschnitte sehen werden, aufweist, so spricht dies eben für jene Annahme. Diese Fälle
sind jedoch in verschwindender Minderzahl und besser auf Sprachkreuzung oder
Schichtung als auf sogenannte Entlehnung zurückzuführen.
Urverwandtschaftliches Verhältnis ist bestimmt anzunehmen namentlich da wo die
beiderseitigen Begriffsausdrücke nicht ohne weiters lautlieh identisch sind, sondern sich
durch regelmässigen Lautwandel oder Lautwechsel- entsprechen. Solche Fälle sind z. B.:
Tat. sok, sog, ‚sov (Vämb,, p. 149) — arm. Sm{ hov neben ywf zov kühl, kalt; tat. sol, sal
Wind, Kühle — arm. %»q4 hol-m Wind; tat. sev, seü, süj, so) leben — arm. «Lp ser Liebe
(wohl für *sey-ri — *sev-ri); tat. kar Schnee, Reif, Frost — arm. vun sar-n Frost, Reif.
(neben lautlich näherstehendem kar-kut Hagel, kar-e-i, kor-vil sich verdichten, gefrieren);
türk. kaz Gans — arm, »wg sag (H. Pedersen); türk., tat. fong (fon, tün) Finsternis, Nebel
— arm. Smefa cuy (= *cony) Rauch; tat. kork-u Furcht — arm. Zphpey erk-iut (id.); tat.
kör-, kor- (kar-) sehen, suchen (Vämb., Nr. 83) — arm. »pru&y or-on-el erforschen, unter-
suchen; tat. kon-malk: liegen, absteigen, konnok Nachtlager, kojun unten, abwärts (Vämb,,
Nr. 98) — arm. „ef unj Unterteil, dial. unj-nil absteigen (vgl. yogn- nebst
yonj-el sich ermüden [eigtl. ‘erliegen |); tat., uig. örü, öri, Cag. üri, ur, ör oben, hoch —
arm. Ep ver (id.) usw. — Zu einer ne Zusammenstellung der beiderseitigen
Lautentsprechungen soll im Folgenden ein schwacher Versuch gemacht werden.
Bestimmte Lautentsprechungen zwischen dem Tatarischen und dem Armenischen.
Armenisches $ c = tatarisches ! (a):
Tat. tok, tog emporkommen, entstehen, geboren werden, Geburt (Vämb., p. 182) —
Sg cag Gipfel, $wg&/° emporkommen, Sum origo, emanatio. fol, dol herum, sich
im Kreise bewegen: Cag. tol-amak wickeln; alt. fol- sich entwickeln (Vämb., p. 183) —
Sy cal voluta, plica, Seykı involvo, plico; vgl. auch dwewy-L caval-el sich entwickeln.
tob Haufen, rund, zusammenschrumpfen, sich in einen Knäuel verwirren — dmufb cp‘,
34h cp“-im Wellenbewegung, Wirbelsturm, sich verwirren. Spwe cr-ar, Spupkg crarel
Packet, einpacken, einbinden usw. — far, ter beengen, zusammenbringen: uig. ter-mek
sammeln, fer-gemek zusammenkoppeln; kaz. tir-gemek zusammenheften, terir-ben sammeln.
&fpum cirt Kot, car-t-el cacare, car-d-el essere sordido, na. dpPr car-il, dear-il sich be-
schmutzen Vier, tir unrein; £uv. tir-is Unrat; osman. fer-ez unrein. &fr eir Kreis —
uig. teker, tekir Runde, Kreis, fekri herum; osman. devre rund, herum, verb. &evir-mek-
dmen. cu® krumm — fer, fir umgekehrt (z. B. osman. ter-s verkehrt, umgekehrt (Vämb.,
= 174). &»p cor gocciolamento, Husso, dpi coran Hüssig, Irpkr corel tropfen, tröpfeln —
‚ fir Nässe, Schweiss: Cag. ter-lemek schwitzen, ter-etmek benässen ; jak. für-it schwitzen.
En cor-cor Tal, Schlucht — tat. ter-in tief tere, teri (Cag.), dere (osman.) Tal (Väamb.
176). $r& hoe dicht — tat. Vkat, kyt, kot dicht, fest.
Armenischesyc = tatarisches { (d):
Tat. f (d) ist mehrfach durch 3 statt ® vertreten: gb cel-um spalten -- für,
tur, til, tel brechen, durchbrechen (Vämb, p. 176). Vgl. jak. tyr durchschneiden,
spalten, fyrit zerreissen, fyr Spalte; lag. fil-mek brechen, durchbrechen, tfil-im Bruch,
Stück: &uv. &l zerstückeln. 467 ce! Geschlecht gehört vielleicht ebenfalls zu derselben
Gruppe (Vämb., p. 176, Nr. 190); vgl. Cag. tir-e Zweig einer Familie; Cuv. tor-du Zweig
einer Familie. ya“p camal: fest, trockenes Land, Festland — fam, tem (Vämb., Nr. 179)
fest, dicht, geschlossen, erstarrt. gmepu curt kalt, frisch — uig., jak. fong, toß Frost,
gefroren. gw& cac umile, demütig, gelassen — tat. tat, dat fest, ruhig, gelassen. Dazu
or
426 Prof. Dr. J. Josef Karst
tat. fac-ik; alt. ted-u friealich, ruhig. g- e bis, zu - verwandt mit tat. tak, tek, taj, tej an-
rühren, hinzufügen, bis, bis zu (Vämb., Nr. 173): uig. fek, teg angrenzend, bis, bis zu;
cag. teg, tig, teyin bis, zu; osman. dej-mel: berühren, dei-in bis; jak. ti hinlangen, erreichen.
ge cup Stock — Cag. tajık Stütze, Stock; fajav Schifferstange, Stütze; Cuv. toja-Lehne,
Stock (Vämb., Nr. 173), gr.g cu-k‘ soffita, Decke Dach (Vämb., Nr. 173) -- vgl. Cag.
tak-av das Daraufgelegte, Decke, Hülle, tak-a, tok-a Spange, tok-umak berühren. ypr ein,
geb cr-el zers,reut, zerstreuen — tat. /ar, ter ausstreuen; cCag. tar-ik, tar-i, Cuv. kyr-a
Saat (Vämb., Nr. 176); vgl. auch yrp&wn cor-ean Weizen, Saatkorn. ges; cat-el incidere
— tat. fak, osman. dag schneiden, zerstückeln. 4%g kie Genosse — tat. kat (kaj) Geselle,
Genosse.
Armeniüsches & ec — tatarıschesss:
db cep‘, &bib-k, ce‘'pel Anstrich, anstreichen, schmieren — tat. seb, siv, süp glätten,
streicheln, fegen: uig. siba glatt; Cuv. sima glatt, &uv gleiten; Cag. sip-alamak streichen,
glätten, siv-amak, suv-amak anstreichen; alt. $yb-a mit Lehm beschmieren; osman. siv-a
Anstrich, Bekleidung (einer Mauer); jak. sib-a, syb-a-byn schmieren, syb-ak Schmiere
(vgl. &&4fmet4 Schmiere). Sfr eir Linie, Strich — sir, sür Strich, Linie (Vämb. 159).
dm cov Meer — sub, suv, su Wasser (Vämb., p. 107). Spwp car-ar, Spwpb; carar-el Ein-
hüllung, envelopper — türk. sar-mak einhüllen, einwickeln. Vgl. jedoch auch oben
unter Arm. g = tat. t.
Armenisches anl „5 — tatarısches,s:
zwp Sar, Serie, Reihe, Strich — osman.-türk. syra ; vgl. weiter auch Vämb,., Nr. 159 II,
p- 147; Cag. sir-gi, sürgi, uig. serge, osman. sür-me, jak. särga Reihe, Ordnung, Strich, Linie.
zbtı Sop-el (V sip, Sup‘) reiben, abreiben — tat. Vseb, su» glätten, streichen (Vämb,,
Nr. 160). 267 set, z&qb4° sel-im schief, schräg, sich verirren — tat. V sol, &ol links, linkisch etc.;
vgl. auch arm. dial. z4, il scheel. zn.g $uk Schatten —- vgl. tat. sok, sog, sov kühl, kalt.
2b: Siv Weberschiffichen — tat. söj-e neben $Oj-e. z6P-wupd° Sij-anim erlöschen — türk.-Cag.
sön-, sün-mek; Cag. sonük, söngen erlöschen; vgl. jedoch auch arm. frP&, Janj-cl löschen.
zeug Sop-el, zuonuyby so-Sop-el raffen, rauben — tat. sag, sog (sau, sav, sao) herausnehmen,
ausziehen etc. (Vämb., Nr. 148): Cag. sog, soj, sog-wrmak, soj-urmak, sov-urmak ausrauben,
ausziehen; kk. si- rauben; Cag. soj-gan Beute, Raub, sog-an Zwiebel; osman. soj-mal: be-
rauben, sov-an Zwiebel.
Tatarischessim Anlaut = armenisches %, oder $, oder fälltab;
daneben jedoch auch die Entsprechung: tat. anl. s= arm. g, g:
ou, fou-pS° zaus, yös, zaus-im, yös-im Rede, reden — söz neben jak. ös, Cag. öZe,
uig. üce Rede, Wort, vgl. auch arın. g»3&, god-el, go&-el rufen, schreien. $r/ hov (q-nd
2-00) — sov, sog kühl, kalt. Says hol-m — sol, sal Wind, Kühle. %&7 yet lahm, mutilus
(vgl. auch 4=7) — sol linkisch, krüppelhaft; Cag.-kaz.-kir. sol-ok, col-ac lahm, Krüppel
(Vämb. 155). Aby zie, Babel yoc-em, fugwubg zac-anel Wall, stocken machen, verstopfen,
She; zoc-k-el stopfen — sus, süs stocken, stehen bleiben; vgl. auch dial. g=y&; goc-el,
goc-el sperren, stopfen, goe, qre Riegel. &mı% yun spärlich, wenig, nebst hun mi ein wenig
— tat. sön-mek erlöschen. $w«w hun Ende, £ St &ywi&d‘ zu Ende gelangen — son
Ende, son-ra nach. $»® hoc dicht — sol eng, dicht. wP, ywfay, yufaqgbd‘ a), yajol-im
recht, geschickt, gelingen — sak, sag, sav nebst jak, jag gut, recht (Vämb., Nr. 122).
Armenisches s = tatarisches j (= y):
enqm% sol-un Kriecher, Reptil, Schlange — jyl-an Schlange.
- 23 —
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 427
Tatarisches anl. ti, d teils ohne armenische Entsprechung,
teils= armenisches y, k:
tin, tin& Atem (Vämb. 189) — $%&, handel, mung und. til-ek Verlangen, Wunsch; uig.-
ag. til-ek-&i Bettler; Cag. til-ürmek, sich etwas wünschen; alt. fül-bil-en sehnsuchtsvoll
sein; kaz. tel-ja bitten — #74 il, Wunsch, sehnsüchtiges Verlangen, prd/ alj-am
wünschen, bitten. til, dil Zunge, Sprache, Wort — fz4 ilj, pudm/&h.v vates, hariolus und
vaticinium, vgl. gr. =po-geyrns, der Sprecher, Verkündiger. V ter, tir rührig, beweglich;
alt. fir-il erbeben, erzittern (Vämb,., Nr. 186) — &p£rwr er-er-al zittern. tok, foj voll,
satt (Vämb. 193) — ywg, ywg-bS' yag, yagim satt werden.
Armenisches y = tatarisches 4, bzw. €:
yık yali schwanger, vgl. yal-p“-anım regorger, se gorger de, redundare — dal,
(kaj), kil (kij), kol, (koj) anhäufen, anschwellen,‘ Haufen, Menge, dick (Vämb., Nr. 72).
ybre; yen-ul sich stützen — köl: alt. jöle, jöl-ön, uig. jöl-ek, jöl-emel: anlehnen, stützen,
helfen usw. j&#= yet (het) nach, hinter, zurück, Fussspur — hat, kat, küc (Väamb., Nr. 74).
fen) x0y Hammel, Widder — türk. ko&. Vgl. auch türk. gaj-un.
Armenisches anl. ! entspricht tatarischem Ä& in:
puju layn breit — ken, ea: osm. en, alt. een weit, breit. Vgl. jedoch auch arm.
bp-bayb er-kayn lang, ausgedehnt, dessen zweites Element kayn sehr schön zu tat. ken
stimmt.
Armenisches r = tatarisches !:
mepbz Ur-is, apay 0Y-08, mepnyb ur-oyn, ur-uyn gesondert, geteilt — ol, öl, ul: uig. ölus,
ülüs; Cag. üles, öl-is Abteilung, Teil; jak. üllur, ül-tu; alt. ül-e, ül-i zerteilen, Teil,
Mass usw.
Tatarisches anl. jy) = armenisches % &:
lebt zop“-el, yap‘-anel schliessen, zumachen — jap, jab, jam verhüllen, bedecken,
schliessen (Vämb., p. 119). fwsdmp zam-ur, zam-r-anam schwinden, abmagern, verderben,
yam-r-em vermindern — Vjab, jav, jam eitel, mager, schlecht (Vämb., p. 103). kuwp&r
war-el brennen, sengen, wpnjt zar-oyk Feuerglut (vgl. kurzer) — V jar glänzen, brennen,
auftflammen.
Tatarisches anl. j = armenisches oder X“:
‚pgwib; k“amel zusammendrücken, auspressen, pressen, nebst A4j&. eom-l-em für
*sum-il-em pressen — jtm, Zum, jom, Cum zusammendrücken; vgl. auch lag. und osman.
jJum-mak, zudrücken.
Tatarisches anl. j = armenischess:
za sol Lichtstrahl — Vjal, ji, jol, jul (zil, eil, dl); z. B. osman. jyl-dirim Blitz,
jyl-tramak funkeln; uig. jola Fackel, Licht; nebst kir., Cag. Zil-i, eil-i warm.
Armenisches anl. £ zoder $hfehltim Tatarischen (bzw. — tat. j):
fabyy zeld Schlinge, (Ey zeld-em erdrosseln (V zet, — V il, jil, ol, ol, ul schliessen,
binden, zumachen: lag. il-yemek zuknöpfen; alt. il anhängen, anbinden, je/e Seil; Cuv. jyly
Binde, Schleife etc. Sr” hot Geruch — uig. it, jit; alt. jit Geruch (Vämb. Nr. 40).
kam xot Kraut — ot, ot-Iuk Gras. Seh, Swlb) hak neigen, beugen — Veh, ey, etc.
spez. uig. ek-mek biegen, neigen (Vämb., Nr. 31). Auf al unreif, herb — ak, ek, ag, a2,
rg
428 Prof. Dr. J. Josef Karst
a® Gift, bitter, sauer, herb (Vämb. Nr. 9). Sww-w%b; hat-anel, abschneiden, abtrennen —
lat, aj absondern, trennen (Vämb. Nr. 29). Hiezu auch kupb; ztirel. mm zun (hun)
wenig, winzig, gering — tat., Cag. ini klein, ön leicht; alt. onvi leicht (Vämb. Nr. 55).
fegbıf° 02-em zerreissen, brechen — üz, öz, os, juz brechen, abbrechen (Vämb. Nr. 70);
(vgl. auch 2-64 gaz-em). Seıfbın hovit Tal — ova Tal, Ebene (Vämb. Nr. 4). fg zoi2,
[uneybf° wuz-em suchen, nachspüren is, ez, az Spur, Suche (Vämb. Nr. 46). urıa yone
innen — öz, üz inwendig, Inneres (Vämb. Nr. 38). f»S$ zoh- sinnend, in fu»S-wfwb, funS pi"
und kep$ in funpS-pl', fenpS-nıpg woh, worh ist zusammenzustellen zu tat. of, oj, vi Sinn,
Verstand, nachdenken (Vämb. Nr. 57). Ebenso Arf-uy zok-al denken, (urf-medu — ok, 09,
ong, 0j etc. Sinn, Verstand (Vämb. Nr. 48 I - I). Uebrigens ist die tatarische Sippe ok, og
Sinn mit tat. of, öj Sinn verwandt, gleichwie zweifellos auch arm. &»$ oder k»p$ mit fun
stammverwandt sind.
Tatarisches # wird zu im Armenischen:
Sng hog Sorge — tat., uig., alt. kij-in, Cag. kajgu, Cuv. kojik Sorge, Kummer. Sagf
hogi Hauch, Atem — tat. kak, kok wehen, hauchen. (Vämb. Nr. 78, p. 74).
Dagegen Zpfwp, yerhwp er-kar, yer-kar, lang, weit — ker, er weit, breit, Raum.
(Vämbery Nr. 104, p. 97).
Tatarisches b, v., p = armenisches g oder k:
Tat. bid schneiden, bit, bet, bie, bee zeichnen, schreiben — ##% hie, koc-anel stechen,
boj, bot Farbe — guy% goyn. bug, bugh, bog brüllen, schreien -- guz&r goc-el, hezbı koc-el.
bak, bag (Vämb. 204) — Yu, Yunyky kap, kap-el Band, binden. baj, bat, bet hoch, erhaben,
Haupt (Vämb. Nr. 205) — Zww-wp kal-ar Gipfel, fwuwpbr katarel vollenden.
Arm. Eu kes Hälfte, %fu&j teilen, lässt sich lautgesetzlich zusammenstellen mit tat.
| vie, bis, bit (Vämb., Nr. 217) osman. bue-uk halb, Hälfte, jak. bis-a trennen, brs-uk Messer,
bis-agas Hälfte. Vgl. aber auch tat V kes teilen, halbieren, kk. kes-ck Hälfte. 4=p kor krumm,
fepwbay biegen — tat, Cag. bur-mal: wenden, drehen, bur-a Wirbelwind, bor-ulmak sich im
Kreise bewegen, drehen; alt. pur drehen; osman. böj-rı krumm, schräg, bög-ri Krümmung,
Eur. puyur etc. (daneben die gleichwertigen alt. Formen ör-, ör-mek). a4 jok Menge, Masse
— tat. &ob sammeln (Vämb. 192). Vgl. jedoch auch lag. cok-mak vermehren, samıneln ;
osman. cok viel.
Armenisches p (p‘) = tatarisches k (h):
bulk pak-el sperren, schliessen — tat. kap, kab, keb, heb verschliessen, zumachen ;
(vgl. uig. kap-uk Tor, Sperre; Cuv. op schliessen). we» par Kreis, um, herum — tat. kar,
kor um, ringsum, umfassen (Vämb. 86). up&; p‘or-el graben, por Bauch, Höhlung —
jak. kor einen Graben graben (karyn Bauch).
Armenisches intervokalisches v = tatarisches g, y, %, q:
wewg avag erhaben, primas, major natu, wewgq-w2% die Herrschaften, Magnaten —
Cag., uig. aka, aga älterer Bruder; osman. aga Herr (senior); ferner mong. aya, aka,
tung. ala, manj. ayü-n der ältere Bruder. w«wyw» avaz-an Becken, Wasserbecken —
osman. agyz Loch; £ag. ayuz, ayiz (avuz); alt. auz etc.
Armenisch anlautender Palatal ist im Tatarischen geschwunden:
yulmu, uulwupd pakas mangelhaft, fehlen — tat. Val, ek, jik, ‚jek (Vämbery Nr. 41 a);
uig. jiks-ik mangelhaft; Cag. üks-ik; osm. eksi-k mangelhaft etc.
— 30 —
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 4239
Armenischesp fehltim Tatarischen:.
ra pol Röhre, Kanal, Flöte -- tat. ol-uk. Analog vgl. arm. pakas aus *pak-kas
mangelnd: tat. Val (Vämb. p. 38).
Tatarisches k (9) = armenischesz €:
2”p Cor dürr, trocken — tat. kar, kor, kur: Cag. kor-uk, kur-uk, jak. kur-un, kar verdorrt,
dürr; vgl. auch osman. kavur-, kagur-mak rösten, sengen. gwp dar böse — tat. kar schwarz,
Unglück, Schaden, böse: uig. kar-ku Unglück, Fluch; Cag. kar-gu; alt. kar-a schwarz, böse.
qrzkı gocel (koc-el) — uig., Cag. ok Laut, Stimme, ok-imak rufen. jiy, ag, 39, &ig, dag schreien.
zer eu, Cov Reise, Aor. zeguy, zupuy Cog-ay, &ol‘-ay ich reiste, brach auf. — tat. uig. köf,
jak. kös Aufbruch, Reise, osman. uig. köd-mek, göc-mek aufbrechen, reisen (Vämb. 114).
Mit Erweichung von £ © zu? j gehören hierher:
#8 €) Abstieg, ij-anel absteigen. -— tat. Cag. il-mak abwärtsgehen, ik-in stromabwärts,
Nik; wP aj recht, rechts — tat. V jak, jag-, sal recht (Väamb. Nr. 122): osman. sayh recht, rechts.
Tatarisches k im Anlaut wird im Armenischen zuweilen zuz $:
kar, kor, gur umringen, umzäunen — zwen Sur und #ren zur (neben zupP) rings
umher, ringsum. kuj, kov, kog, guj brennen, glühen — z”3 sog Glut, Hitze, Siedewärme.
Tatarisches k ( &, €) = armenisches 45 ($& c):
dk Schwanz — uig. kat nach, hinter; jak. Cag. kät, köt, hit Hinterteil, Unterleib.
ägby — tat. koy, kov jagen, treiben, austreiben. 4%&% — tat. /#j Schnee (Vämb. 89).
865, 3686, — tat. kak-mak schlagen, klopfen; Cag. eak-mak,
Erweichung von j (d:) zu z liegt vor in folgendem Falle:
quuk; zanam-el untersuchen, zonin (zin + in) Untersuchung (woneben das gleich-
wertige k‘anin k‘anan-el) — tat. kün, gün, kön nebst gleichwertigem fün, din, sin (lag. sin
Versuch, Probe, sin-an-lamak untersuchen, osman. sın-amak, &in-tür-melk, alt. &ene probieren.
Erhärtung, bzw. Sibilation von j oder ce zu s liegt vor in:
memmbhl‘ us-anim (N us) lernen — tat. ok, og, ongy Sinn, Verstand, lehren, lernen
(Vämb. Nr. 48). Daneben auch tat. gleichwertiges us Verstand, Sinn (Vämb. Nr. 67.)
R-Schwund vor Konsonanz im Tatarischen
scheint vorzuliegen bei fwp&p karc-r hart, fest — tat. kıf, hart, fest (für *ard): vgl. uig.
kat-ık hart; Cag. kat-t, kat-in; osman. kati fest; jak. ka! trocken werden, kat-a hart.
Umgekehrt scheint sekundäre Konsonanzentwicklung in Verbindung mit r an-
zunehmen zu sein bei arm. %p£; ktr-el schneiden — tat. Air zerbrechen, zerschneiden,
Bruch, Stück (Vämb., Nr. 91, I-ID. Vgl. auch arm. dialekt. Z»ep /wr Holzstück, Scheit-
Armenisch anlautendes k schwindet im Tatarischen oder wird zu A, y (j):
fwuby kasel abnehmen (intrans.), nachlassen, aufhören, ermangeln - tat. as, as, az,
jaz abnehmen, mangeln, fehlen: uig. «s wenig, asfamak vermindern; cCag., osman. «az,
az-almak schwinden, abnehmen. fw7- kal- (Aor.-Thema) halten, greifen, haben; Inf. kal-ıl
halten, erfassen — tat. Val greifen, packen, nehmen (Vämb., Nr. 15); uig., Cag., osman.
al-mak. Yafdnınp kort‘-unk‘ Rücken, Hinterseite — alt. Vart Rücken, hinten: jak. ord
übrigbleiben, ordı, orduk Rest, Rückstand. gurgmı% kang-un aufrecht, kangnel aufrichten —
Eu
430 Prof. Dr. ]. Josef Karst
tat. eng, öng, ei hervorragen, sich erheben. 4f9 Äic Genosse, Gefährte (besser als zum
synonymen tat. kat-) zu tat. Ves (as) verbinden, vereinen: alt. ees, Cag., osman. es, kk.
eys Begleiter, Gefährte, Geselle. %r4 hok, kok-el glatt, glätten, polieren und 4n4&, kop‘-e]
tagliare, spianare, lisciare — tat. Vok, 04, jog, bzw. ov, ob, up, uf, juf reiben, zerreiben
(Vämb., Nr. 49).
Tatarischer Guttural-Anlaut schwindet oder verflüchtigt sich im Ar-
menischen, teils aber auch zeigt er sich erhalten.
Tat. V kar, kor; £uv. kor suchen, sehen, schauen, hat als armenische Entsprechungen:
1) »pnbbg or-on-el perscrutor, investigor; 2) fapa4/& kor-ov-i scharfsichtig. Ebenso entspricht
tat. V kab, kob, kov, kev anschwellen, rund, leer, hohl: 1) 4 up‘ die hohle Hand; bzw. $e/bın
hov-it Hohlweg, Schlucht, Klamm: 2) grer gub Grube. Tat. köz, göz sehen, suchen (spez. uig.
kös-emek wünschen, nach etwas sich sehnen): 1) arm. (ma.) »eg&, uz-el (cf. aa. ymıy&ı)
wünschen, begehren, verlangen; 2) aa frmeg&j yuz-el suchen, untersuchen. Analog er-
halten wir, wenn wir im weiteren Sinne auch die bereits oben aufgestellte Lautregel
Tat. % wird zu arm. / hier miteinbeziehen: tat. koj-ik Sorge: i) arm. $=2 hog (id.);
2) arm. fl} yok Nachdenken, Sinnen; tat. kok wehen, hauchen: 1) »2# ogi, hog: Hauch;
2) zug Sogi Ausdünstung (gleichsam für *7ogi).
Die letztangeführte Lautregel mit ihrer zweifachen Parallelentsprechung:
1) einer ersten mit Bewahrung des gutturalen Anlautes, 2) einer anderen mit ver-
flüchtigtem oder ganz geschwundenem Anlaute — wobei wohl zu beachten ist, dass in
beiden Fällen es sich um urverwandtschaftliche Entsprechung (nicht etwa Entlehnung)
handelt — ist lehrreich, insofern sie zeigt, wie für ein und dieselbe Begriffsreihe im
Laufe der Sprachentwicklung durch Sprachschichtung und Kreuzung sich je besondere,
von einander unabhängige, lautlich zwar verschiedene, jedoch auf eine gemeinsame Ur-
wurzel zurückgehende Formenkategorien angesammelt haben.
Diese also hier an einem bestimmten Fall hervortretenden beiden Kreuzungsschichten
oder Mischelemente dürften je ein nördliches oder ural-altaioides und ein südliches
oder hamitoides Element im Armenischen repräsentieren.
Bei aller Kreuzung paralleler Elemente ist jedoch festzuhalten, dass dieselben unter
sich homogen sind und dass füglich von einem gemeinsamen ural-turanisch-hamitoiden
Grundelement in der hetito-armenischen Sprachgruppe gesprochen werden darf.
Schlussfolgerungen und Thesen.
Aus vorstehenden Frörterungen, die im engen Rahmen dieser Festschrift das
eigentliche Thema nur unvollständig und mangelhaft behandeln konnten, ziehe ich — unter
ausdrücklichem Hinweis und mit Bezugnahme auf die einschlägigen Ergänzungen und
weiteren Ausführungen in meiner Atlantis-Schrift — diese Folgerungen, die ich zugleich
als Thesen zu fürderer Prüfung, eingehender Begründung und Bestätigung aufstelle:
1. Das Armenische schliesst in sich ein hetito-alarodisches Element, das ihm
zugleich mit den hamitischen Sprachen einerseits, den ugro-finnischen und den tatar-
altaiischen anderseits gemeinsam ist.
2. Die Armenier bilden das östliche Glied einer alpin-alarodischen oder auch pelasgo-
hetitischen Menschenrasse (homo Syriacus, homo Alpinus), die sich als anthropologisches
Mittel- und Bindeglied zunächst zwischen Hamiten und Ural-Altaiern darstellt.
AB
Zur ethnischen Stellung der Armenier. 431
3. Die Arier sind uraloide, die Pelasgo-Hetiten sind hamito-turanoide oder genauer
wohl hamito-uralaltaioide Indogermanen.
4. Die armenische Sprache stellt einen Uebergangstyp zwischen uraloidem Indo-
germanisch (das ich aus uralischem Grundstock hervorgegangen sein lasse) und Ha-
mitisch dar.
5. Da der pelasgo-hetitische Sprachtyp sich nicht völlig zur Stufe des arischen
Types aufgerungen hat, vielmehr auf einem Stande beharrt, der noch in mancher Be-
ziehung stark an den agglutinierenden der uralisch-altaischen Sippe gemahnt, während
ein grammatisches Geschlecht teilweise, wie im Armenischen (mit sogar noch geschlechts-
losem Personalpronomen), nicht zur Entwicklung gekommen ist, teilweise nur nach ha-
mitischer Art, wie im Etruskischen und wohl auch im Südiberischen, so sind füglich
diese intermediären mediterran-anatolischen Sprachen als besonderer pelasgo-hetitischer
oder ibero-alarodischer Sprachstamm dem Arisch-Indogermanischen als archaisti-
schesIndogermanisch oder Semi-Indogermanisch gegenüberzustellen;
und da diese iberisch-alarodische Gruppe, wie in ‚Atlantis“ näher ausgeführt wird, selbst
wieder in einen nördlichen, mehr uraloiden und in einen südlichen, mehr ham ı-
toiden Zweig zerfällt, so darf mit gutem Recht auch jenes pelasgische Proto-Indo-
germanisch zerlegt werden in: a) einen nördlichen Typ, uraloidesPelasgo-Indo-
germanisch; b) einen südlichen Typ, hamitoides Pelasgo-Indoger-
manisch. Zu jenem dürfte eben unser Armenisch gehören, als orientalisches
Gegenstück des Nordost-Iberischen (Ebro-Hispanisch), zu diesem das Südiberische
(Bätisch-Hispanisch), das Eteokretische und wohl auch das Lykische; eine Mittelstellung
scheinen Karisch und Etruskisch eingenommen zu haben.
DN
G
ne
InPOPn Tee Blasen:
Rn 2. UNBRUUVPPL WUSPULUUV
Dunumau Afuquug‘ 9 4. 15—22 (me Vhmbpp) foulmf Ur Bulap
VSpwwgery deu hpfge bp gbzwemutb “Durpupung, um ja di, npueh pupdab-
pe Jeuy YEnfBwngpk Vrpoa wwugqwirg. Danuamal Tronphpu hi. “gutem dur
aitmuhun. fowzug quug deS hugpulmunu VSpiwgeng + gfeepdb gugwpb wveunf"
gu Smwuikg [ deebiu Zuyng‘ Lund epmpepeg [use upupuenkuit
ukpm hun, fo quaumdb Unpqnemgse.: U dfüggkn byuäkp pp gm uphl
pog wrjogb plg wfunfueit wbungunft wuyepmgpbuh hpfiih 3 Mpbu pp
f Ver rl:
Suruitunhßp geap au gopdappdadp Im ug mul m pbzubem en] » npntgdk
gbohup Sup uyu by duo deqb Suibolduhpp:
2. Hpupkg Ugbpuudgpugeng U’hlum (Fu Suybpbu mehlqupleuit (Furl.
tin [hin MI hp Ampgusp. [U Plpp-] “de Mmmum muguih geefükpepg
wilakatin p punds br je mlalutn fr jepfinin Upmpumug: [U’khubzu] Sbppugle-
gl unytuyku Vepepem muhr puyg wunpfi [ Uopgmeu, ÜLbhi. Vfeb[)- Tuunliu-
qupait. Afı 231, Ay. 1):
35. ereperp, pr[dhpgmudp dar wait hub Lpdpudtf mad (hm
Taugud Dumme wdunnnzb Spumupulm [bu ULC Aha ugfpukpp (Otiugng 2. 4 Fb.)
<p php Depp. bafa- Upupuunugs (uzughu deu opt mnfh:
6: Tonpkiuugen Jlpwgpbug Zu faboflbuig uyanda [Beuit dag Ypunıfoe * one glm-
gu pi MI Unpqgmug ptrg jeumt Unguf [ Rhphpwgeng qurmmfiı = peug
uyup (kpf wuß jUunpung [Pb fr Umewgly Jurpgt Shgbqung, Bow ungut qynefı
befin, op & Vereperenn (muy: htm. 1865, 69 800):
T» Pebaqep Ugldunbapgf (49 gap) bp Par qypufon Bl dliy wlhlug zul -
br, wwgfiu U met wog dp. “hund Yepmpurs Tupdlqg be Ufituy:,
Wunfe & [BE “Umpwpung,, Pepe wolwupSugpuhuit um Pomubu game [Met
athgwd br [DE apzwgpului ufru dm ba Unpwgrjb pubwuhptlpp ua“ anf
© jhpheoru menu, Ip hugaı. uyumbu H. Hübschmann! 4. Fr. Murad?. Auf wuglug
gupm pamubgihpl opzuf FuSh Sutofd b, deut Ldpup® Sundiopäubhgun. * Vu
! Armeniaca“ { gbe« Strassburger Festschrift „Zur XLVI. Versammlung deutscher Philologen und
Schulmänner“, Strassburg 1901, S. 76, Anmerkung.
® „Ararat und Masis“. Heidelberg 1901, S. 71 E« 84.
s „Collection des historiens armeniens“, publ. par Langlois. Paris 1867, p. 218b.
- 1—
ILLFÜUFOr Pb LICLET 433
pepwg,p Vreper Geggwps be Selm Dan wmnuf pguyuge [wonpbpmh flat
Werbe jeape puyg mung db9 feld Subwnubapg dp mebbgun zuuäft U. Pf qui
zuge ap Life negguggme [I fat Pephe wispile depdig br“ Uupupung,p qup-
Au Sumemunlrgı
Ubp Aupbbep “Uurpmpug, wma u T buynefdferbbpt wpgfeip bi
damsud qpzwgpwbub Jofwlß be derung uyu Jefqwll wagkgm [dan jemftuk-
pr deug: Zpfguip Swgwd 5 hphlie Kuitungupgn] - uf“ U br U munbpm
zbefd dandg, np guiufı Ip mmwmsf Suy Abawmgppbkpm 9» qylounapupup dhp6h
dbupnugleu 1) be U teletwährkpm. Shnben (Bhunle, be bpbpapg‘ tufunpg pam fi
Ra a ae EN ET Eee N
Fugupbe opffwlthpbn up dp wlan fi” Uguufbap Jebepulk Sugwd 5 zuyınungku
2pıg Shuyoı fee Uepgb gu] UNS unkn Ererer — UNS UNtEH UEPErET:
Uge au ggugpm (Pet uyuguf unbe megbg bs npuf Suhwnudg gbupfib [noupp
wbfulanın trjtegbu [ug 866 Sergprke S—5pg Meg bebbpp DB LEPDOL MErE-
PETEB — P LEPPIU EPETWTES, Frgubu mhfn deu unfapwlbub opfuljbhpp
Erb etn” Vupurpugay Saul nphpuufutngub äbep wpmepfu wgzbger [Ipet Hp. Plug uber
fuulwmd W’fuh gb (Paquups
Poggbu uyu gapu Jhuyme[Fetps Uryingbu 6— Tg Muyee[Flep dumm get ping
thannıly dep neqguapm [Blut qklı Lau dimunpm [Abu wpdunfe & dhut
Se fufufudlwing wen [I ui dd bb Ipzwenulm [I behps rpm Sbqblubpe‘ apgunf
bpb, Amegb poly [46 Uunpfühpp wuguiwuhhp jeap Umpupuug Auilın wähfe:
Varta qupilaitungbt uf bonp wdpngp wunpfs dünnbdungpne [Flur db yluy din-
enlöwugfp das np uyu Ihup Summunnd
Urpuyp Plequibgugf (gr 69° 63) Vhpuyby Uunpızy Panliutuhugpa[d ku Guy
Papghitom [Hban® ©f prun da Upupugup, bp hupıgay “[ grund Wappen. wurfugt
Su (upgslatn (I buin undgng! ut Tamfouenm [Iatp Fupqdatnzin zuntm ws b,
arp wunpf prwgfpb br pum Chabotk Spawmwpuhn [Ibum‘ Is abandonnerent
l’arche, comme dit Josephe, dans la ville d’Apamee (Suyt pt (kemh),
qui est la metropole de la Pisidie. D’autre parle de cela autrement.*
Sbinbrwpup bbpkpb sb Sa fehafdlung uymalm (Bleu mm ud fuufunm Sfhal
Joa Summmunnm ud “Umpupug,fp Sugmdp wunpwl[ub wgehepf de kpwapk":
Ugu only yumuzud * Duspupung „bu uyu due hp Strnbehnp Dann [Ibuitu qpaı md
I Pitwukp U. E} 43—45 bu 61-64.
2 1 ebgqwlpkpne wu Ephme Abebpt u zwn unfapwlwb Bu Jen wgbpbbpn di}. Smu pub dp Swen jbabtp.
— Kurt, sub‘, Surytgfuf, zuen wtgund Ip Awpgwgm [db ums uud‘ wywabub. Pupubab WEgerkb “bru
wphpkeum.p, (9 161) Wbtbonphh opfiulp Jebulade Yptlkntn “be -wphbıwn.p, Curp- Punuptbu[d petit
29 23.) Qunnd‘. Ugkpewbrph Unntnu Umpboku, fen puw) — Wbkeoku Kurp- -r 32) Dejbku U Egopkh
(£9 10) Suhbget hgmewdnz hwadoe[d but van pas Jenwabpe Jo Yptldkatune suhbger -umwdıyn. — beebpbauf
Sßupun m wn. Vehbot gpwdopnpli uwpwpujt, ZU Uwpgubbus Wnuygk Sgpedapınple wg ud,
3 kulwbwlwgpne[dfe dt Whlewjkıb Vonpem: bencuwged. 1871. 69 10:
4 Chronique de Michel, le Syrien, Paris 1899. Livre II, p. 14.
5 Fr. Murad, ‚Ararat und Masis“, S. 83, H. Hübschmann. 2% Zuyng wbgeny wundtbbpp. Uber.
mg: Werbgp. 1907, £9 261. „Armeniaca*, S. 76.
a 28
434 &- ULLERULULTE WUSPULLUG
Fundarul (PM. +) wpgkdb ap (egpraepaeun uf ar gqwgpo [Ifetp Dun. umnufı
32 bi wuhhg nm E qusjlı Znjbfih Scnbtanbps
Uydl qfepfa bo pilpabky, [5 füge wpglop Dan wmnuf pop Aha wghpukpb
u “Uupupun, acbfo, u Abnwgfpukpp, apatp Sprppb by delrekeje [udpf Abm.
ybpikp Wo, dhhrchnje upuhanikpuf , dhhrtnje ofen pol@bpgmuöihpnf',. be wdk.
iunSfop Dbr quplu wgfie gaitbgußp:
Umfensfikn] ud” [ronphpifu. "Rays = Di: wenn ee U
papugyubpp Tanfitnupup Upupwg bfin, Ipiwibp Tube uurnkaluiopbt ga guby »
1. Suuyminubfp jepuib einufie Dunumauf ‚puf_ Egwd um [Ahern ing [6 Say
Gay) up JO S Frag umppane [A karl Saaseıl) Yıyelme me nei une
FL N En ET NE nern es 25 reg
LE I a ee ES EL EereNg genen
fawrk Dunumnufı Yrpprmug wrbmpbfh: 2. Uimtemthh (Ybgd Uhpknu) Iılintuinp
ap Dun umauy op Os Tiupueje kun ulEy Ungarn ee
mruffig Ip buboch np Dunumnu az puud & fup Pr Prpm[dhuı MEI, fig np
eu U) pn re gesufe up ug kpEaaunl) ung) BEE PELEN ae
BE beebe (bpwt br BE bppbe bebpf win:
3. Trrrer ne gqwapnı[d lu f Tran gu ymı dl" ıljalı E Yunkı V’rasufın- Uprmapıauın
pub hgnrwmd LEN inungufrl Suyluburı un udn [I futpi Dp . U’mı pam! na Iry
EA bepfe Susyluları Sf ur aubn.[d fe dpa yunpmgwblg pty id Ubzwuf? bı
Ic Phygkpf apnlıp Ypukfin at Suyng wlbtumSfh un wbgaı [I fr bp U mufıu beple ının.
uywlunhfp ja sl Aurbglum: Ü u lyunyte gan) phpmewd anwgrygulpl uybgunfı alu I,
Zr [7778 whrn: [I ftp: Zußtp Am hinufıı Ybtuwapfı Jpı [voupkpp Zapz Afzr ul wunbtubhpp
ET bpp nungahfı (al ınbyun ou unımlun fi whnpnyne [Flut du klit Su
4 zunktung fpbbpp» _ Upr ap unylgunfı Spwywgnpdkp un ppl Burhnıle, qbupız wdzfunulung
fu nungwbf[ih ’ e%E nr Ywnnı glu Yun: N up gran Unpgar ug wumgfih kı. nılarlıp
plelwy_ kı khlnbafı Je wlnıd Imgbglrug ıffuglrı gujuop Funhartnulf®:,, U yu ul biuus-
dann ph» Jul qb Dun unnub E pngos (et “bbp 787, JE 5% Bwhnfe b
1 9. Skp-Whpengbud. Zeitschrift für armenische Philologie, II, S. 268—69.
2 2 lln. “Wbwbnet,p ad Yegd-Ubpknup yoqgnewdu, “Zub. Udir.,
° Yang & olbgng “Upwpwn,p jbepwb wunh ser mg bphpb (Sılilin. D- Werke, Upwpuun . gpng
9, I W277 1901)» aulyujlı U- Perg Urbpewtrpbaut [d wpgılartn (I, fi up, put Ib vubu ere Berti.
Te-tgmm, bppbe (br (Fupgdatumd &. Kal Exadıoev 7 zıBoros Ev umvi to EPdoum EPdoum zal Eixadırod umvos, Eni
Ta con za Apapar . 'onllr. 8, 4. Nerf_ “Urwpwn, v7 )- Zwpg kı Pl S dpa lu ‚pobumndku Jaunbtwngını [d kw
I9 kphme filanen wnun.. bppbilh bppke bohpp, Eppköt hppke jkpud br bppblu mp [BE kphpfı bu (BE jepmn:
1 Eppb% blwumad hp gnpdwbbh qua op. Yfıpwtu (Opera omnia, ed. G. Dindorfius, 1859, vol. I, p. 283 4u
254) br Nuhbpkpwiv (Opera omnia, Ed. B. de Monfaucon, Tom. IV, p. 249 & VI, p. 296):
* ‚Ararat und Masis“, S. 42—101.
5 “U ypwpwun,, U Fbbmpl. 1890, Lg 468 pP:
6 Realenzyklopädie für protestantische Theologie und Kirche & pwn% „Armenia*,
7 Zuifin. H. Hübschmann, „Armeniaca“, S. 73—78.
8 U wpp V- Buhapuy Wiptwgen. Urıpkpp, PP» 72 22:
a
UULFUFOr ER ÜFÜOFfÜr 435
Jeruy Iehpft be Guy zugofßu wa Skp, be fr mbqenpbr mp kabuy game ber
polebwug umehep se, (69 20): Utz zn Ylmugfpt dehehnje Lanka uje Sunla
qfaı Jong bp, PE bep gbugwd Burkapuy wgppepb br Suchimd Zubpp uppajı
Sunbätunhbn [fig Gym menkfin. drgglen Jurpf zbume[dfetp Do qgupbt wrglet
gurgußp‘. be meet u Sunwbuhupup wthh unmb 5 fup wtmhp: Nepleihe
Sau wzlunpgugpulub pepeteag zifeofdue [ft Jay:
Uye zhafdne @ fen Dunumauf “Uupwpug,o]_ gb deli fo, arumfı Br bag 5
Phgmebfg [6 Dan umaufı “Uupwpungp, Tuofnupup “Upwpun, kp, br Suyp' nz mug
wgglgarfIbris Ur Pyng‘ guys Warmfe php wunpmup gem Uly)pupurm quzufl
Stan ziınfBwd I hu Suafguud fs puma Upupug,, = Ujpuapranmag dogs Lime ung
zn but Fiwfuiwpup uff Sadpofduugfts Dun nm Upupungp pepuit (gu
Eee alrgm [en eyuumar [Ar Wuhppa gepazp, Dal elmehi nu nr
afpıkıb bp gehe uyugfef Heputı dp, npurt äheheugurg gugefhgfunseg erg st als
a raus zz ups are. ail nme [ehe une Del nes ei:
"2. Uobzwb (u) £9 470: bwbe Fr. Murad (-*r) S. 91, Anm.
mer. nie ana ernten er prue Biere en le
ee geh
Bar
ee ra en
Er een a +
ee
nn se
ne En na ee
Te
ee rege urn 9 ae Vene Ta ee rt mn a GG
nern m
DET ei
Per# Tr
n
he
wu seen ern Er SeRt
EEE
er
nern hrs
Me
Te a a Te
ee en
Te RE
een
et Bann el tn
ar DT ee ee
BE RR EL ee nraten
Zee re”
ET ET
an}
en nn ee
ee
ana Ya Tl edle de E
NETT EL a nee ern
Ten Son,
mn Herner Va heendarten vrlende here
ng un 2%
der
x de T;
- een dh
= A ae
Be wre egeeh Mumie
rn
= m
BT Pt be ale et
ne : eg nee Se 2
BT ee eds ee
ee Fe
ee gr
te ren,
TE e gu ze
rn : eg Kerl
u
De ED een
a
a en
ee ET
a
a Mn Bet Pete ach adresse baren