IO)
iCM
=C0
i<0
!cO
851
^GQ 7^>/G© fi ri ri OOTiV OOQ
i
Il Cumìn della Cadi
de 1656
e
Mistral Giachen Berchter.
In niev document
per la historia della Cadi
cun notizias
da
P. BASELI BERTHER.
Mustér (Disentis)
Stampa de Giusep Coudrau
1911.
O
©
J ©0 7rV/""0©@
Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/ilcumindellacadiOObert
Il Cumin della Cadi
de 1656
Mistral Giachen Berchter,
«••
In niev document
per la historia della Cadi
cun notizias
da
P. BASELI BERTHER.
"^^m^
i-?-
^ <
rS,
Mustér (Disentis)
Stampa de (iiusep Condrali
1911.
isi
C NOV 2 ? 19ÓB ))
liaudatur ab bis, culpatur ab illis. ,
Hor. sat. 1, 2, 11.
Da biars vegn el ludaiis,
Dad auters scurvanaus.
C truscli ei il pievel della Cadi staus enzacuras sin Ciimin ascbi agi-
*^ taiis e turbelaus sco igl oiin Iti 56. Ei lia buca setractau cbeu
ton per personalitats politicas, cbe datan per ordinari il pli bia de
far a nossas tscbentadas, ed era buca pervia de caussas purmein
politicas: anzi quei Cumin ha giù in caracter per ascliia de dir to-
talmein religius-politic. Ei 'gì ei stau in Cumin, die ha manau e
dau il davos stausch tiella decisiun, tgi che dei haver alla finala
la jurisdicziun sur 18 pleivs della Surselva ed Ursera, igl Uestg de
Cuera ne igl Avat de Muster.
Per saver seorientar en quella caussa e per saver capir il de-
quors e la muntada de quei Cumin, lein nus sesprovar de dar ina
quorta survista dellas relaziuns antecedentas e dellas rischuns, che
han leventau e manau neutier plaun e plann quella remarcabla bu-
rascla. Nus suondein en nossa dilucidaziun las notizias della „Sy-
nopsis" ^) e „Cuorta Memoria'' ^) della Claustra de Muster, las so-
letas fontaunas entochen ussa da quellas vards ord quei temps, e
vegnin a publicar alla finala in niev docurnent, entochen dacheu to-
talmein nunenconoschents, ord il qual ei seresultescha, che la hi-
storia ha entochen ussa buca giù en tuts risguards la vera e dre-
tga idea dil dequors dil Cumin de 1656, cunzun bue ariguard la
bulla de Papa Urban Vili e la personalitat de Mistral Giachen
Berchter.
^) „8ynopsis^ senumna in manuscret, cbe contegn ils princii)als datums
ed evenements ord la liistoria della Claustra de Muster entocben alla tìn dil
17 avel tscbentaner. Quels ein vegni excerpta! ord ils 7 volums dellas annalas
della Claustra, ils quals eiu i a piarder tier il berscbament de 1799. La Sy-
nopsis exista en plirs exemplars ed ei screta en lungatg latin.
^) „Cuorta Memoria della successiun u diember dils Avats, sco era del-
las causas, las pli remarcablas, cb' en succedidas da tems en tems cun la
Claustra de Muster, ne faitg midadas enten nossa tiara." Edida 1881 da C.
Decurtins egl Arcbivio glottologico italiano VII. T. p. 197 — 254. — La „Cuorta
Memoria" ei per la pli gronda part la translaziun vcrbala della „Synopsis"
cun remarcas subiectiv-moralas ed ascbia de secundara valctta pella bistoria.
_ 4 — ■
La Claustra de Miister era da quei temps, concernent la con-
firmaziun e benedicziun digl Avat, dependenta dagl Uestg de Cue-
ra. Igl uestgiu de Cuera fuva el dequors dils onns antecedeiits sem-
bru^iaiis en gronds deivets, tal' uisa, eh' ils beins e las renditas digl
uestgiu vegnevan impegnadas als crediturs, perfin a protestants. Ve-
gnent quei ad ureglia a Roma, lian Papa Urban Vili (1623 — 1644)
ed Innocens X (1644 — 1655) relaschau diflerentas bullas (brevs),
entras las qualas els han garegiau dagl Uestg de Cuera, che las
pleivs en igl entir uestgiu de Cuera, eh' eran sut ne incorporadas
vidavon alias Claustras de Nossaduniiaun, Faveras, Marienberg (Ti-
rol) ^) e Muster, daventien exemptas e deigien esser dacheudenvi
soletamein e totalmein dependentas dals Avats dellas respectivas
Claustras e buca pli dagl Uestg de Cuera. Cheu encunter havesseii
lu las numnadas Claustras giù 1' obligaziun de contribuir tons e tons
mellis per saver pagar giù ils deivets digl uestgiu de Cuera.
1655, ils 30 de Fenadur ei Adalbert de Medell, oriunds da
Tujetsch^), vegnius elegius sco Avat de Muster. El haveva fatg ses
studis plirs onns a Roma el collegi de Propaganda fide ed, ornaus
cui tetel de doctor ella filosofia e teologia, fuv' el avon quort temps
returnaus ella patria e steva en ses 27 onns. Aunc avon eh' el ve-
gni benedius sco Avat ei il Nunci de Lucern, Frideric Borromeus,
sevolvius tier Adalbert II e ha perschuadiu el dall' idea de Papa
Urban Vili e ses dus successurs Innocens X ed Alexander VII
(1655 — 1667) de numnadamein surprender entginas pleivs sut sia
jurisdicziun e pagar persuenter 2000 fi. agi uestgiu de Cuera, —
ina idea, alla quala Avat Adalbert II ha dau mo vesamein sin
consentiment.
1655, ils 28 de Settember ei vegniu fatg a Cuera en pre-
schientscha e cun consentiment de flion VI Flugi, Uestg de Cuera
ed Adalbert II de Medell, Avat de Muster, ina corrispondenta scar-
tira, eh' ei vegnida confirmada ed approbada da Nunci Frideric Borro-
meus. 'GÌ auter di, ils 29 de Settember ei Adalbert li vegnius con-
') Ina gronda part dil Tirol e dil Vorarlberg udeva entochen 1805 tiegl
uestgiu de Cuera.
2) Siu frar Conradin ei staus Mistral 1GG8, 1GG9 e 1G82, 1G83. Land-
rechter 1G78 e 1G84. VA morts 'gì 1. de Zercladur 1G91. — La davosa persuna
de quella nobla sclilateina a Tujctsch ei stada Dunschala Onna Maria de Me-
dell, morta ils 28 de Fevrer 175G, fertont eh' il davos um ei stau Josef de
Medell, eh' ei vegnius ella lavina a Zercuns ils G de Fevrer 1749, mont en
a^id als sventirai de Kueras.
firmaus e benedius ella catedrala dal Nunci sco Avat de Muster e
zvar gratis. ^)
1655, ils 30 de Settember ha Nuiici Frideric Borromeus re-
lascbau ina scartira ^) , eii vertit della quala suoiidontas pleivs e fi-
lialas deien vegnir totalmein orasut dagl uestgiu de Cuera e mes-
sas per adina sut la jurisdicziiin quasi episcopala digl Avat de Mu-
ster: La pleiv de s. Pieder e s. Paul ad lirsera cun las tìlialas de
Hospenthal e Realp, la pleiv de s. Vigeli a Tujetscb, de s. Gioii
Battesta a Muster, de s. Martin a Medel, de s. Gion Battesta a
Sumvitg, de s. Martin a Trun, de Nossadunna a Breil cun las fi-
lialas de s. Martin e s. Sievi, de s. Gerì a Sclilans, de s. Leodegar
ad Uors, de s. Geri a Ruscbein, de s. Zein a Ladir, de s. Flurin a
Siatb, de s. Andriu a Ruaun, de s. Giulitta ad Andiast, de s. Ru-
metg a Fallerà, de s. Plaiscb a Yalendau e de s. Gion Battesta a
Domet. — La numnada scartira dil Nunci ei vegnida termessa tier
a tuts spirituals dellas sura pleivs ed ei 'gì ei vegniu commondau
en vertit della s. obedientsclia de corrispunder a queir ordinaziun
fatga en iium dil Papa Alexander VIL ^)
1655, ils 13 d' October ha Adalbert II, Avat de Muster, en
consideraziun, che sia claustra seigi ussa totalmein exempta e che
las allegadas pleivs stettien sut la jurisdicziim della Claustra de
Muster, pagau agi uestgiu de Cuera ils stipulai 2000 fl. ^) Ina re-
spectiva quittanza en num digl Uestg de Cuera ei suttascreta da
Domdecan Bernardin Gaudenz, Auditor Barclamiu Sorinus e dad
auters plirs.
Buca ditg suenter eh' igl Uestg ed ils Canonics de Cuera han
giù retschiert quella summa tut en aur, ein els stai fetg enriclai
de haver fatg in tal pass e contract, il qual els havessen ussa bu-
^) Tenor ina convenziun provisorica, fatga 1637, ils 27 de Zercladur a
Faveras dentei' igl Uestg de Cuera ed ils Avats de Faveras e Muster, liavess
mintga niev Avat de Muster, priu ora il cas, eh' ei moress plirs Avats en in
onn, giù de pagar 200 fi. agi Uestg per la contìrmaziun e benedicziun ed aunc
schar il cavagl, sin il qual igl Avat era cavalcaus, al „Mareschiallo'' digl Uestg.
Quei fuva denton era stau usitau avon. — La scartira originala sesantìa egl
archiv episc. a Cuera. — Mira era Mohr Th., Regesten Nr. 324.
^) Ina copia de quella scartira sesanfla ella ^Synopsis".
^) Alexander VII ei vegnius elegius sco Papa ils 7 d' Avrei 1055.
*) In rensch en aur representava entuorn igl onn 1650, tenor ils da-
ners ded oz il di, ina valetta de circa 10 — 11 fr. — Pia fuss quei stau ina
summa de 20 — 22,000 fr. — Mira: Pianta, P. C. Gold und Gcldeswerte. Jahrcs-
bericht der histor.-antiq. Gesellschaft von Graubiinden 1886.
— 6 —
gen revocau ed annulaii, sch' ei havess saviii esser. Muort respect
e reverenzia duida alla Sontga Sedia lian els bue ughiau de liivrar
encunter aviartamein, denton ei quei vegniu fatg sin vias e sendas
indirectas. La „Cuorta Memoria" (p. 250) raquenta sco suonda:
,.Igl Uestg ha clomau e lascliau vegnir tier EI ils Spirituals dellas
numnadas pleit's, comondont a quels, eh' Els duessen instigar e sur-
plidar ils pievels de lur pleifs, che quels cun tut lur poder e cun
tutta forza semettessen e figiessen encunter a quella midada e l'aitg
accort, e eh' Els mai duessen secontentar ded esser ne star sut agli
Avat u alla claustra. Quei ei era daventau; pertgei eh' ils Spirituals
e Seculars part per far plascher a lur Uestg, part per il schliet
cor che schiglioc portan ina part encunter ils Eeligius, lian faitg
ed exequiu il Camond cun tut fliss e quitau, cun tal effect, che bu-
namein tut era encunter, e nagin secuntentava de vegnir sut alla
Claustra, en staigl digl Uestg. '^
Enderschent il Xunci queir opposiziun, ha el relaschau ils 1.3
de Xovember 1G55 in rigurus decret als plevons e caplons dils ca-
petels de Muster, Uors, Foppa ed Ursera ed admoniu els danova-
mein sut peina de suspensiun ed inhabihtat tier dignitats de corris-
punder a sin exprimiu commond enteifer de siat dis. ^)
Stermentai entras tal decret, han enzaconts paucs spirituals
dellas numnadas pleivs renconoschiu igl Avat de Muster per lur su-
periur ed engirau fideivladat. Denter quels ei stau in dils princi-
pals Xicolaus (ienelin, plevon a Sumvitg. ^)
1656, ils 4 de Schaner, tut sur ura, han ils spirituals della
Cadi teniu capetel a Trun per secussegliar e sedeliberar sur quella
impurtonta caussa. Era Avat Adalbert II, accompignaus da P. Mau-
rus Cathrin, ^) ei comparius sin quei capetel. El ha mess avon leu
als spirituals cun tutta ruasseivladat las respectivas scartiras de Pa-
pa Urban YIII e de Innocens X, sco era la convenziun fatga den-
ter igl Uestg de Cuera e la Claustra de Muster cun intervenziun
ed approbaziun dil Xunci. Denton tut ei stau adumbatten. Ils spi-
rituals ein perseverai en lur opiniun e han refusau scadina sutmis-
siun ed obedientscha alla Claustra, nunditgont ils commonds e las
^) La ^Syuopsis" e „Cuorta Memoria" portan il complein verbal de que-
sta scartira.
^) Xicolaus Genelin (Jenelino de Casura) ci staus plevon a Breil 1G25 —
1G34; a Schlans 1G.34— 164G; a Sumvitg 1652—1658 f 1. de Matg.
^) In r. Maurus Catliieni, sco la „Cuorta Memoria" porta p. 251 e
eh' auters scrihents lian copiau, ha la Claustra de Muster buca giù. Ei senza
dubi in sbagl cun Cathrin.
~ 7 —
smanatschas clil Nimci. E sez plevon Nicolaiis Genelin ed ils auters,
eh' eran stai sesiitamess vivon agi Avat, ein puspei curdai giù da
lur empermischiin ed ein seuni cun lur confrars.
Ella part sut eran 6 plevons stai seredunai ils IG de Sclia-
ner 1G56 a Ivuaun e lian gin componiu ina recenta scartira, cun
la quala els lian appellau a Roma e doniondau in agen commissari
en quella fatschenta, supplicont de far quescher il Xunci ad interim.
La medema protesta ei era vegnida surdada agi Avat Adalbert II
a Trun ils 17 de Schaner 1656. Suttascrets ein: Lorenz Curscliel-
las, plevon a Siath, Duri Gandtner, plevon ad Andiast, Melchior
Caprez, plevon a Ruaun, Pieder Caduff, plevon a Schlans, Christian
Callucius, plevon a Fallerà e Gion Caderas, plevon a Ruschein. ^)
La caussa ei adina vegnida pli acuta e pli enconoschenta, era
al pievel. Ei ha era buca muncau de quels, che han luvrau denter
il pievel en favur dils spirituals, respectiv pigi Uestg ed encunter
la Claustra, ascliia clf il pievel fuva alla tinaia seprius en general-
mein per las ideas dils spirituals seculars.
Cheu arriva ussa il di de Gumin 1656, gliendisdis Tschun-
cheismas. ^) Las stgiras neblas, setratgas neutier già daditg sur la
Cadi, han purtau quei di, ils 5 de Zercladur, in vehement stem-
prau sin la tschentada a Muster. La „S^nopsis" raquenta il suondont:
„Sin Cumin fuva era presents il Custos della catedrala de
Cuera, ^) termess dagl Uestg Gion VI Fingi d' Aspermont, in um
rafìnau e principal instigatur dil pievel, auctur e promotur de zun
gronda violenza. Quel ha plidau e perorau avon igl entir pievel
stigont si quel. Biars auters plevons e spirituals han suondau quei
ora tur, sco era ils missionaris caputschiners, ^) buca seregurdont dils
benefecis, eh' els havevan retschiert da nos Avats Augustin, Josef ed
Adalbert I, e fìnalmein ord ils seculars Nicolaus Maissen, intim
amitg dil Domcustos, eh' era avon quort temps vegnius alzaus buca
senza rampins, ord bassa condiziun tier la pli aulta dignitat dil
Cumin. '')
') 11 rcsp. documeiit ha C. Dccurtins puhlicau en sin oims „LaiHlii(li-
ter Nikolaus Maissen" pag. 56, senza dar en denton pli datier, danunder clic
il document seigi.
^) L' ordinaziun de tener cumin mintg' auter onn 1' emprema domengia
de Matg datescha da 1S51. — Hut Avat Gion Schoneg e fertont che Duri
Berchter de Tujctsch l'uva iiiistral, eran ins stai scconvegni 1472 de metter
mintg' onn nastrai gliendisdis Tschuncheismas. Br. pag. 215.
^) La „Syn()psis"" di huca co il Domcustos haveva num.
'') Maniai ein ils cai)utschiiu'rs a Muster, che han pastorau leu da
1(;4S— ISl.S.
•'') Mira C Dccurtins, „lian(lricliter Nicohuis Maissen. Ein Beitrag zur
Geschichte des Biiudner Ubcrlandes." Stans 1.S77. (14 pag.
— 8 —
„Instigaus aschia, ha il pievel entschiet a garegiar dagl Avat
cun gronda caiiera e smanatschas, eh' el extradeschi la bulla dils
Papas Urban Vili ed Innocens X al Mistral ed al Cumin. Quei ha
era stoviu daventar. Havend il pievel quellas scartiras en ses mauns,
han ins fatg mo beffas e gomias cun quellas ed era sur igl Avat,
ed alla tinaia surdau quellas al nievelegiu Mistral Giachen Berchter,
il qual ha senza ni tema ni respect avon il Vicari de Christus priu
ora sin cunti e tagliau e scarpau en tocs quellas avon igl entir pie-
vel. Tut ei selegrau lundergiu, segloriont e triumfont sco quels, che
selegran giud la raccolta e Victoria, partent la preda. (Is. 9, 3.)
Denton buca senza castitg." —
La „Synopsis" raquenta lu detagliadamein e cun veseivla sa-
tisfacziun vinavon e di, co ils principals instigaturs, il Domcustos ^)
e Nicolaus Maissen ^), seigien vegni castiai persuenter dalla divina
providientscha.
Concernent il nievelegiu Mistral remarca la ,,Cuorta Memoria"
(pag. 253) il suondont: „ Mistral Jacob Berchter, il qual haveva
scarpau e tagliau en tocs sin Cumin la Bulla Papaia ei vegnius en-
ten extrema miseria e pupira, eh' el ei staus sforzaus de vegnir e
rogar la sia vivonda avon la porta della Claustra, sco il pli mise-
rabel, pauper betler; ed alla fin, sco in miez desperau vagabund
ha en tiaras e logens jasters stoviu encurir il sin de viver, nua
eh' el ha finiu miserablamein il temps de sia veta.'^
*) Co Domcustos Dr. Mathias Sgier, pli tard Domdecan, ei vegnius per-
sequitaus, denton puspei rehabilitaus en tutta honur da Roma anora, mira
Tuor C!hr. M. : Reihenfolge der residierenden Domlierren in Chur. p. 38. — La
convignentscha linala denter igl Uestg e la Claustra pervia dcllas pleivs ei ve-
gnida fatga ils 16 d' October ÌG50 e buca ils 26, sco Tuor citescha. (Vide co-
pia egl arhiv claustral de Mustcr.)
^) Che las relaziuns denter la Claustra e Landrechter Nicolaus Maissen
seigien stadas continuadamein sebi „sgarscheivlas", sco certs scribents vulan
dar de crer senza argumentar sufticientamein, savein nus strusch capir. Tenor
il cudiscb de batten a Sumvitg ha N. Maissen giù silraeins 9 aftons e buca
mo 5 sco Decurtins scriva. (1. e. p. 3.) — 'Gli. de Zercladur 1653 ha N. Mais-
sen survegniu in pop, al qual el ha mess num suenter igl Avat Adalbert e
nua che P. Roman Streber de Muri, da lezzas uras Decan a Muster, ha func-
zionau sco padrin. Giuncher Adalbert Maissen ei maridaus 1675 cun dunscbala
Barl)la Coray de Laax ed ei staus 1692, 1693 e 1714, 1715 mistral della Cadi;
1714 dcputau siila dieta a Glion „an St. Andreas miirg", nua clie la reparti-
ziun dils oftìcials pella Valtlina ei vegnida fatga per la perioda 1719 — 1767;
t 21 de Matg 1741. — 1663, ils 25 de Zercladur ei perfin Avat Adalbert li
sez staus padrin de batten dil fegl Nicolaus de Landr. Nic. Maissen. — El
cudiscb de batten a Sumvitg antlein nus plinavon, eh' ei l'uva leu strusch ina
casa, enten la quala Landr. Maissen ei buca staus ina gada ne 1' autra padrin.
— Ina differenza denter Avat de Medell e Landr. Maissen datescba dagl onn
1676. Landr. Maissen ha giù tgisau tier Nunci Cybo a Lucern, che Avat de
Medell persequitescbi e lascili perse(iuitar el sin veta e mort. Nunci Cybo lia
susteniu Maissen. La differenza ei vegnida: tractada e lugada (V) dals avats
della Congregaziun Svizzera, (v. Q. Acta Cougregationis al) Anno 1639 — 1682,
— 9 —
Cun nossa survista, dada entochen daclieii, secartein nus de
haver dau ina clara idea dellas relaziuns denter igl uestgiu de Cuera
e la Claustra ord quei temps, sco era de haver motivau sufiicienta-
mein las rischuns, che han manau neutier il turbulent Cumin delhx
Cadi de 1656.
Tenor la „Synopsis" e la ,,Cuorta Memoria" fiiss pia Mistral
< Jiachen Berchter staus in dils pli gronds adversaris della Claustra,
de tuttavia schliet exempel sin Cumin e dasperas in um, che la
torta de Diu havess tucau grevamein silsuenter. Suondont quellas
duas fontaunas han liistoriografs e literats dil novissim temps adina
turnau a raquintar il medem e per part era engrondiu sin nunfun-
dada moda il secontener de Mistral Giachen Berchter sii Cumin
de 1656. 1)
Denton secund in vegl document, antlaus la stad 11)09, ed il
qual nus schein suondar silsuenter exactamein talis e qualis, ei quei
tut buca ver, anzi ei semuossa ord quei document, che Mistral Gia-
chen Berchter ei adina staus in bien amitg e fautur della Claustra,
e che las bullas de Urban Vili ed Innocens X seirjien gnanc sta-
das sin Cumin. Ei sa pia esser negin raschieni, che Mistral Gia-
chen Berchter hagi tagliau en tocs quellas. Era vegn ei mussau si,
che Mistral Giachen Berchter seigi buca vegnius en miseria e pu-
pira e dishonur, anzi, eh' el seigi vivius ses davos onns en bunas,
ne silmeins buca schliatas relaziuns finanzialas e eh' el seigi morts
SCO oMcier e bien cristifideival a Valencia, honoraus e respectaus
da tuts.
Il document, che nus publichein, havein nus ord in cudisch
de quart format, screts en lungatg tudestg, che sesantla egl archiv
claustral a Muster, bein ligiaus e conservaus. Il cudisch ha 475 pa-
ginas 2), eh' ein denton buca emplenidas ora tuttas. El contegn dif-
ferentas notizias, era sur musica, denton las pli biaras sereferesclian
sin la familia Berchter, dalla quala Mistral (Jiachen deriva. Il cu-
disch udev' all' entschatta a Mistral Giachen Berchter sez ed ei lu
Engelberg.) — ('un quella chischun remarcheiu nus era, che Landr. N. Mais-
sen seigi, tenor il cudisch de morts a Sumvitg, vegnius mazaus ne sitaus giù
denter Cuera e Doraet ils 2() de Matg 1078 e huca .,in demsellien Winter"
1077, sco Decurtins scriva (1. e. p. oO), fertont che Misterlessa Cathrina
Maissen-Valler ei morta ils 17 de Dee. 1(398 e satrada a Sumvitg.
*) Mira: ('. Decurtins, Landrichter Nicolaus Maissen, Stans 1877; (>.
t'ahannes, Adalbert II de Medell-C'astelberg, avat de Muster e prenci digl im-
peri 1(;5.5 — 1(jO(ì, Ischi 1897; M. Carnot, Schlichte Geschichtèn: Der Land-
richter. Eine Oeschichte aus dem Biindneroherlande. ('hur 1908.
■*) La i)aginaziuu ei vegnida l'atga 1909. Nus citein il manuscret min-
tgamai cun: }>r.
9
— 10 —
seartaus a pliras generaziuns de sia descendenza, perquei porta era
r emprema cuviarta sii marni dadens suondonta inscripziiin:
„Disess buocli geliòrt Mir Jacobo Berchter. Zum anderen Bien-
ni gewestem L Amman zuo Disentis."
„Hernacher mir Joanni Berchter gewestem Poda. zuo Wurmbst
aiich 10: Jahr Lsclireiber lobi. Gemeind Disentis, und 4: Jahr dess
lobi. Ob: gr: Pundtess Lschreiber.'^
„Hernach mir Jacobo Berchter verlassen 1703 den 13 July."
Il cudisch ei screts sii pli pane da quater diilerents mauns.
Las pli veglias notizias statan sin pag. 424 — 445 sut il datum dils
13 de Fevrer 1623, diiierentas caussas sur musica: ,,Underricht und
Documenta auf die Zitharen, wie man dieselb der Tabulatur nach
schlagen soli . . . Grundlicher Bericht wie man ein Zitharen stim-
men solle" . . . Lu suondan notas en bustabs tier diversas canzuns:
„Cantiones quaedam sacrae . . . Hernach volgen allerhandt deutsche
gesangli, dantz, Gassenhauer und sonst kurzweilige stikhli." ^)
Sin pag. 446, cui datum 1635, ils 6 de Fevrer entscheiva
Mistral Giachen Berchter a purtar en ils datums dil batten e della
creisma de sia familia, che porschan muort lur originalitat agen
interess e dils quals nus schein suondar cheu in exempel.
„Ao 1640 den 28ten Jully auf Samstag war der Tag 15
Stundt lang, wass im Zeichen dess gschiitzes, zwiischendt zwey, und
drey Uhren nach mitag, ist mir ein sohn geboren, und an dem tag
durch Ihr Elirw. Gn. Hrn. Augustinum Prelaten dess Ehrwiirdigen
Gottshauss Disentiss alss Baptizando, und promitendo Gòtj, in
bey sin dereii Ehrwiirdigen Hoch, und Wolgelerten geistlichen lirn.
alss hrn. Jacob Callenberg ^) Pfarhr: alhir, und Camerer dess lob-
wiirdigen Capitelss ob dem Wallt. Hr: P. Marti Stòckhlin, und lir:
P. Joseph gewestener Decan dess obnermeltens Capitelss, Jolian
Tliiraun schail'ner, und Khemerling Menitsch, Gota war die Ehren,
und tugendriche Frau Ammanin Anna Brancazi, dess hrn. alten
Landrichters und Banerhrn Jacob de Balliel Eheliche Haussfrau.
Ist sin Tauft' Nammen Johanness. ■^)
Dass Got, wass fiir sin Seell dienstlich geben woll alless.
Ao 1643 den 24ten Augsten ist niein ol)gemelter sohn von
Ihr Ehr. Gn. Joliannes Fhigiuss Biscliotien zu Chur gefiirmet wor-
den, war sin assistent der Hocli, und Wolgeknt Hr. Cristophorus
Mor, der Zite Tumpropst zu Chur." *) —
') Scliebein i|uollas notizias (Icrivicn ora da Alistral (iiaclicn Itcìclitcr.
savein nus buca decider.
^) Giachen ("allenlxng (Kallcnberger), canicrari dil capetel ei staiis jde-
von a Muster dals 8 de Zercladur Kio.S cntoclien Ui-iS, ils 5 de K(!vrer, sin
il qual di el ei morts.
=*) Staus l(;(;i — 1(;g:ì Podestat de Bormio.
■*) Br. pag. 44M.
— 11 —
Da 1G63— 1690 ha Podestat Gion Berchter, fegl dil sura Mi-
stral, scret en quei elidiseli il datiim dil batteii e della creisma de
ses figliols e figliolas. Da 1703 naven ha Scarvoii Giachen Berchter,
fegl dil Podestat piirtau en sis batteiis, mia eh' el ei staus padrin.
Las pli biaras e las pli interessantas notizias derivan deiiton
da P. Justus Josef Berchter, Subpriur della Claiistra de Miister. A
sias iiiimerusas notizias, eh' el para de haver rimnau cun grondis-
sima stenta biars onns ora, dat P. Justus il tetel sin pag. 34:
,,Bercliteriaiiisehe und andere Jahr Geschiehten." Cun sia lavur pò
el haver entschiet 1723. Propriamein sutaserets ei P. Justus nigliu,
nio ord fetg biaras notizias sur sia atgna personalitat e sur speeia-
las, internas eaussas della Claustra, seo era numnont Mistral Gia-
chen Berchter siu tat, san ins coneluder cun tutta segirezia, eh'el,
P. Justus, seigi igl auetur de nies doeument — notizias biograficas
ed apologia sur Mistral Giachen Berchter.
P. Justus Josef Berchter, Conventual della Claustra de Mu-
ster da 1697 — 1736, fuva frar de Scarvon Giachen Berchter ed
aschia in dretg beadi de Mistral Giachen Berchter. El era perquei
tuttavia bein enconoschents cun la historia e las relaziuns della fa-
milia Berchter. Che sias notizias merettien eompleina renconoschien-
tscha e cardientscha, quei domonda schon sia sinipla, sincera moda
e maniera el scriver; eh' el hagi priu exact e conscienzius cun sias
notizias, quei muossan oravontut las numerusas, differentas fontau-
nas, ord las qiialas el ha fatg ses iiungs e serius studis. Mal,
snueivel mal fa ei a nus, de stover numnar tontas ed aschi inte-
ressantas e per part voluminusas scartiras, las qualas ein ussa per
grondissim donn della historia grischuna totalmein svanidas. Senza
dubi ein ellas daventadas in' unfrenda dil berschament de 1799.
Sin pag. 33 scriva P. Justus:
Die nahmen auss deren schrifften ich volgende Notata auss-
genomen.
1. Ihr hoch Fiirstliche Gnaden Augustin stòcklin Apt. (f 1641) ^)
2. Ihr Fiirstliche Gnaden Adalbertus de Medell Apt. (f 1696)
3. Ihr Fiirstliche Gnaden Adalbert de Funs Apt. (f 1716)
4. R. R. P. Maurus Catharin Decanus zu Disentis. (f 1696)
5. R. P. Fintanus \yinier (Widmer) geistlich ini kloster Disentiss.
(fuva frater 1662; morts suenter 1687.)
6. Auss denen alten tanti", und totten bliochern der Pfarey Di-
sentiss.
') Las remarcas ed ils millesis en pareutesa havein uus mess vitier.
— 12 —
7. Auss denen alten tauff iiiid totten biiochern zu Thawetsch. *)
8. Auss vilen scbrifften H. Landt Amans Jacob Berchter von Di-
sentiss. (f 1G76)
9. Auss vilen schrifften H. Podestat Joan Berchter von Disentiss.
(t 1703)
10. Auss vilen scbrifften H. La ndricbterss Jacobi Ballici, (f 164.5)
11. Auss scbrifften Landt Aman Joan Sobva von Tbawetsch. (Et
staus Podestat a Morbegno lGll/12, Mistral 1632/33.)
12. Auss vilen anderen alten scbrifften, so R. P. Adalbert Beve-
laqua in seinem grossen buoch gescbriben. (f 1723)
13. Auss dem buoch Benefactorum zu Disentiss in kloster.
14. Auss dem scbwarzen buoch von Waltenspurg.
15. Auss vilen alten warhaftigen leiiten miindlich gehòrt. ^)
Jè
Sper la biografia e V apologia sur Mistral Giachen Berchter,
che exphcheschan e completeschan ina 1' autra, dat P. Justus aunc
autras interessantas notizias sur la derivonza de Mistral Giachen
Berchter.
Il bab de Mistral Giachen Berchter ei stau salter de Cumin
(Grossweibel) Gion Berchter. ^) Salter Gion Berchter ei naschius a
Tujetsch 1578. EI ha sii pli pane aunc giù in frar cui num Buri,
che steva a Camischollas e forsa in auter cui num Gion Martin.
Suenter la moria gronda de 1585, che ha raftau naven ella visch-
naunca de Tujetsch buca meins che 800 persunas, *) ei salter Gion
Berchter vegnius sco buob de 7 onns a Muster, probablamein tier
parents. EI ei staus maridaus duas gadas, cun Anna Capaul ded
Acletta e Gretta de Medell. Sper il fegl Giachen ha salter Gion sil-
meins aunc giù ina feglia cui num Gretta, che ha giù maridau Str.
Martin Fontana, da gliez temps ina dellas pli rehas famihas de
Muster. Domisdus affons paran de derivar dalla secunda dunna.
') Ils presents cudisclis de batten e mortoris digl arcliiv de Tujetsch
van anavos nio tochen 1(3G4. Ei sa tgunsch esser daventau, eli' ils pli vegls
sesantlavan 1799 en Claustra ed ein barschai lea.
^) Ultra de quei vegn ei citau savens en nies allegau manuscret las An-
nalas della Claustra, sco era in opus cui num Arcliiv, consistent ord treis vo-
luminus foliants, eh' ein medemamein da ventai in' unfrenda dellas tlommas 1799.
') L' idea de R. de Hess en siu „Fragmen Genealogicum des Geschlech-
tes Berther" (188.S Msc), che Podestat Gion Berchter seigi staus il bab dil
vertent Mistral Giachen Berchter, ei totalmein faulsa; il cuntrari: Podestat
Gion Berchter ei staus in fegl dell' emprema dunna (Anna de Thurre) de Mis-
tral Berchter. Medemamein fauls eis ei, che Podestat Gion Bercliter seigi
staus Mistral della Cadi.
*) Tiella pestilenza de 1637 ein 70 persunas mortas a Tujetsch en quort
temps. Sin supplica de Avat Augustin ha il Prefect dils Paders Caputschiners
giù termess P. Amadeus de Mortara quei temps a Tujetsch per plirs meins,
il solet P. Caputschiner, che ha, de nossa savida, pastorau a Tujetsch.
— 13 —
Salter Gion Berchter habitava el vitg Muster, en casa presen-
tamein de vieua Sus. Agosti. Quella casa udeva dad in temps alla
Claustra e probablamein ha Avat Christian de Castelberg giù ba-
ghegiau ella 1582. La numnada casa ei stada dis ed onns la casa
Cumin ed ei senza dubi la pli veglia e la pli interessanta casa el vitg
Muster. Tier il berschament dils Franzos de 1799 ein ils mirs ed
arviuls della casa restai intacts. Ins ha turnau a baghiar ora ella
silsuenter e duvrau vinavon sco casa de Cumin. ^) Tschalers cun
arviul, per part senza fenestra, formavan la perschun. Ordado sii
mir dadens della casa fuva nudau en il ^bratsch cumin", nua che
tut saveva seorientar sur V officiala, gesta mesira.
Gion Berchter ei staus varga 40 onns salter de Cumin e sco
tal era ustier de Cumin. „T)is hauss ist vii iahren dass Raadhauss
geAvesen, er aber gar vii iahren der Gemeindt Wirt gewesen, dess
wegen alss der Landtman Hans de Florin 1629 hat lassen sein
haab, und guoth in die scussion einethuohn, hat er flir scine un-
kostiingen gehabt, durch die H. dess Raadss 12 silberne vergulte
underschidliche geschir iiberkhomen." ^)
Era sur igl exteriur de salter Gion vegn ei raquintau e con
devozius el fuvi en ses vegls dis e co era cruschs seigi stau sia
sort. ,,Er . . . war gross, batte grane haar, rothess angesicht, fiegte
alle morgen bey dem brunen zu waschen, obschon Winter ware, er
war andechtig gegen die armen seelen in fegfeiir, darum als er alt
ware batte er stetss den rosenkranz bey der Offen in der handt.'^
„Er hat gesagt dass sein Grossvatter seye 101 iahr alt ge-
wesst. Er aber ist 93 iahr alt worden, und starbe 1671. den 22
Juny ums 6 und 7 uhr vormitag".^) „Diser hat miiessen auch vii
leiden da LandAman Florin Jagmet, und Nicolaus Landrichter
Mayssen iiberhandleten."*)
Ji
Suenter haver dau ina survista generala sur las relaziuns
religius-politicas della Cadi immediat avon il cumin de 1656, sco
era sur il dequors de quel; suenter haver fatg enconuschent il lec-
tur cun las principalas personahtats de quei moviment e cun la
derivonza de Mistral Giachen Berchter, schein nus suondar igl exact
') Tgei onn ins ha retratg il present „Hotel Bellevue" sco casa de Cu-
min savein nus buca dir. — Aunc oz il di eis ei usitau, eh' il „Stab de Cumin"
va il di de Cumin treis ga entuorn la veglia casa Cumin, avon eh' il pievel
setilla sin Cumin.
2) Br. pag. 53. — ^) Br. pag. 53. — *) Br. pag. 55.
— 14 —
verbal de nies document — notizias biografìcas ed apologia sur
M istruì Giachen Berchter. — Per far dar la caiissa, scili liinsch
SCO pusseivel, essan nus sesprovai de dar parallelmeiii ina libra,
dentoii fideivla translaziun dil document en romontscb e de glossar
quel tscbeu e leu cun notizias. P. Justus Bercbter, igl auctur dil
document, enquera de refutar entras quel las faulsas ingiurias e
columnias sur sin tat e muossa si, cbe quel seigi adina staus in
amitg e fautur della venerabla Claustra.
Herr Landaman Jacob
Berchter. ^)
Diser ware einer anstendiger
gemeiner gròsse, ein Man, Hoch-
gelehrt, und gar beredsam gewe-
sen hat franzòsisch, italienisch,
theiiss, romaniss reden Icònnen
und gar wohl geschriben.
1633. alss dess schwedischen
Konigss Gustavi, der General Ho-
rinus ein unkatolischer, und ge-
heimer Frund dess Duca de Roa-
na die stat Constanz belagert
batte, und grosse gefahr wahre,
er wiirden durch den steheg un-
der Chur Piinten auch belagern,
haben alle 3 Punten ein ausschuz
Soldaten abgefertiget, alss dan
hat diser Landaman Jacob Berch-
ter alss hauptman der Gemeindt-)
Disentiss Companei von 63 man
commandiert, und hinabgefiiret.
ein schòner rother man. Und dess
H. gross Weibelss Joan Berch-
ter Sohn.
1639. den 14 augsten alss H.
Conradin von Castelberg, und H.
Landrichter Jacob Ballici gen Mei-
landt giengten dass Capitulat zu
machen, ist diser Jacob Berchter
von H. Apt Angustino stocklin gen
Meiland umb ein gewisse jahrli-
Slgnur Mistral Giachen
Berchter.
Quel ei staus in um de un-
dreivla, cumina grondezia, fetg
perderts e de tuttavia buna fa-
viala, saveva plidar franzos, ta-
lian, latin, tudestg, romontscb e
saveva era scriver bein.
1633, curche Horn, general
de Gustav,' retg della Suevia,
buca de religiun catolica e se-
cret amitg dil duca de Rohan,
ha giù occupau il marcau de
Constanz e nua ch'ei fuva grond
prighel, eh' el vegni sul Steg,
sut Cuera era ad occupar il Gri-
schun, han tuttas treis ligias ter-
mess ina partida schuldada; cheu
ha quei Mistral Giachen Berch-
ter sco capitani dil Cumin de
Muster, commondau e manau
giù la compagnia de 63 umens.
El fuva in bi um tgetschen ed
ei staus fegl dil Salter de Cu-
min Gion Berchter.
1639, ils 14 d' Uost, curche
Conradin de Castelberg e Land-
rechter Giachen Ballici ein se-
rendi a Milaun per componer il
capitulat, cheu ei quei Giachen
Berchter vegnius termess dad
Avat Augustin Stocklin a Mi-
*) Br. pag. 50—02.
) „Gemein(lt" vul dir cn nies document ton sco cumin, „Kirkhòrung"
:= vischnaunca
15
laun pervia dina pensiun annuala
en daners de 200 crunas, il qual
ei vegnius beneventaus cun ils
sura dal duca cun gronda ho-
nur. En sia scartira credenziala
vegn el numnaus dad Avat Au-
gustin in beinditgau, precaut e
nichel um, Scarvon della Clau-
stra, Gerau e Scarvon de Cumin.
1639, ils 24 d' October, avon
e suenter, nua che la nova pre-
senta baselgia de s. Gions ei ve-
gnida baghiada, fuva Mistral Gia-
chen Berchter ugaubaselgia e ha
sco tal supplicau igl Avat Au-
gustin, eh' el ei sedignaus de
benedir e tschentar il crap fun-
damental de lezza baselgia ils
22 d' Avrei 1639. — 1643, ils
23 d' Uost ei quella baselgia ve-
gnida benedida da Uestg Flugi.
1641 eis el sco Scarvon della
Claustra serendius ensemblamein
cun Giachen Ballici a Muri cun
il niev elegiu Avat Josef, il qual
ei vegnius benedius leu.
1648, ils 12 de Zercladur ei
vegl Mistral Giachen Berchter,
ensemen cun Landrechter Con-
radin de Caslelberg, vegnius ter-
mess a Muri, per far giù ina
composiziun, che vegn aunc ussa
')A=cruna, che haveva la valeta de ciroa 11 — 12 fr. dils daners ded
oz il di. (()uella summa ei vegnida ])agada alla ('laustra entocben 17!)().
'^) La „C. Memoria" numna 1()40, ils 22 d' Avrei, pag. 245. Quella ba-
selgia ei barschada giù tochen sin ils mirs 1799,' ils 6 de Matg ed ils capu-
tschiners han turnau a baghiar si ella.
^) Avat Josef Desax de Muster senumnava avon Gion Bernard. Nascliius
IGOO, spiritual 15 d'Avrei 1(523. Dr. della teologia; Decan dil Capetcl grond
della Surselva e Canonie extraresidcnzial. 1623 — 1039 plevon a Sumvitg, nua
eh' el ha bagbegiau la baselgia parocliiala, sco era quella de Compadials. — Ei
intraus en ('laustra a Muster e fatg profess ils 11 de Fenadur KUO. Eie-
gius sco Avat ils IO d' October ](i4re benedius a Muri ils 17 de Nov. Mont
cun Avat Eeda de Eaveras a S. (iagl tier la redununza dils Avats, eis el ve-
gnius tuccaus dalla daguota buca lunscb de l!aga< ed ci iiiorts ils 12 de Matg
l(i42 e satraus a Eaveras (ui baselgia gronda.
*) (Quella convegnentscba dcnter la ('laustra ed il Cumin ei vegnida ta-
tga e sutascreta a Mui'i ils 15 de Zercladur l()4ir).
che pension geltss von 200 A ^)
geschikht worden, welcher mit
obigen von dem Duca hochehr-
lich bewilkhomet worden. in sei-
ner Credenzschreiben wird er von
H. Apt Augustin genambset ein
Wohlbedachter, Ftirsichtiger, und
hochsinniger Man dess Klosterss
schreiber, geschworner und Land-
schreiber.
[57] 1639. 24. Octobris ver
und nach da die iezige neue Kir-
chen zu st Joannes wurde ge-
bauet, wahre Kirchen Vogt H.
Landaman Jacob Berchter, wel-
cher alss Vogt den titl. H. Apt
Augustin gebettet hat, dass er
sich bewiirdiget den ersten ge-
weihen stein zur selben Kirchen
gelegt hat 1639. 22 aprilis ').
1643 von titl. H. Bischoff Flugio
den 23 augsten eingewichen wor-
den.
1641 ist er alss dess Gottss-
hauss Lan[d]schreiber mit titl. fi.
Jacob Ballici gen Muri gangen
mit dem neù erwolten li. Apt
Joseph ^) welcher aldorten gewi-
chen worden.
1648. den 12. Juny wurde Alt
Landaman Jacob Berchter mit H.
Landrichter Conradin von Castel-
berg gen Muri geschikht eine
Composition die noch iezt gehal-
ten wird zu machen. '*) in ihren
— 16
Credenz schrift wurden beyde
von der Gemeindt od. Obrikheit
der titel gegeben Unseren Hoch-
weisen, Wohledlen, Gastrengen,
schr[eiber] ware Florinus Jagmet.
Diss Credenzschrift ist noch vor-
handen.
1645, 1646 item 1656, 1657
ist diser Jacob Berchter der Ge-
meindt Disentis Landaman ge-
wesen.
item der Gemeindt Lanschrei-
ber ^) laut viler schriften.
item geschworner laut dess H.
Apt Augustin zeiignuss.
1653 hat er dem H. Apt Adal-
berto primo ein schoness gros-
sess kàss praesentiert.
1661 in der stritikheit wegen
Alpegnia und Plaundefalles^) wird
er gebraucht mit Landaman Bal-
liel Barili. ^)
[58] 1653 hat Adalbertus Pri-
mus den li. Landaman Jacob
Berchter zum mitag mahl einge-
laden in Convent hinein, welcher
alss dan dem Convent 2 mass
Ehrentrunkh praesentiert hat, dan
ess zurselben Zeit gar wenig Re-
ligiosen wahren.
1668. 21 Septembris ist H.
Landaman Jacob Berchter von
Jhro Fiirstlichen Gnaden Adal-
berto 2 do zum mitag mahl mit
ihm eingeladen worden.
1670. 9 Hornung ist H. Lan-
daman Jacob Berchter in Fass-
nacht in Convent zum mitag ein-
geladen worden und sein Sohn
Joannes.
') Tenor la convenziun de 1648 liavevca il Scarvon de Cumin de survir
scliiheiu al Cumin, sco era alla ( laustra . . . . „è perciuei dei in scrivont sclii
ditg SCO el ci ent il offici, star à casar à Muster ent' il vitg, sco toccan sin
quest temps ei adina stau l'isonza." l)a cheu deriv' ei, che plirs Scarvons ein
lu restai per adina a Muster.
-) Luinpognia e l'iaun de Fallas, in' al)) t;(l in niises sur Faltscharidas
si, (ir auda presentamcin alla faniilia (lion Bortlicr a Muster.
^) Barclaniiu I5alli<'l de Muster, fegl de Landrechter Giachen Balliel,
ei staus Mistral l(i54 (! Kiaó; f 108(j .— „I1. J.andricliter Jacob do 15alliel und
seiue Vor Eltern wareu gebiirtig von Thawetsch." Br. ])ag. 104.
observada. En lur brev creden-
ziala ei vegniu dau dal Cumin
u Suprastonza a domisdus il te-
tei: Sabis, Nobels, Beinditgai;
Scarvon fuva Florin Jagmet.
Quella scartira credenziala exi-
sta aunc ussa.
1645, 1646 sco era 1656 e
1657 si quei Giachen Berchter
staus Mistral dil Cumin della
Cadi.
Item Scarvon de Cumin tenor
biaras scartiras.
Item Gerau tenor attestat ded
Avat Augustin.
1653 ha el presentau in grond
e bi mignuc (mignuca.'^j agi Avat
Adalbert I.
1661 ella dispeta pervia della
alp Lumpegnia e Plaun de Fal-
las vegn el tratgs neutier cun
Mistral Barclamiu Balliel.
1653 ha Adalbert I. envidau
en Mistral Giachen Berchter a
gentar el convent, che ha lura
presentau 2 masiras vin d'honur
al convent, schinavon ch'ei fuva
da gliez temps mo paucs religius.
1668, ils 21 de Settember, ei
IMistral Berchter vegnius envi-
daus en da Sia Grazia Adalbert
II a gentar cun el.
1670, ils 9 de Fevrer, il tschei-
ver ei Mistral Giachen Berchter
vegnius envidaus en cun siu
fegl Gion a gentar el convent.
17
1658, ils . . . ha Mistral Gia-
chen Berchter fatg zun bein la
petiziun el convent per Paul
Riittimann, eh' ei vegnms num-
naus suenter il profess P. Plaei
Riittimann.
1669, ils 16 de Zercladur, ha
el puspei fatg la petiziun el con-
vent avon il capetel per Mel-
chior ne Giohen Coray, eh' ei
vegnius numnaus suenter siu
profess P. Ursicin Coray.
1656, ils 21 de Matg eis el
vegnius termess dad Adalbert II
a Tujetsch per leger ora leu il
plevon.
NB. Quei ei zvar mo pintgas
bagatellas, ord las qualas ins sa
denton tonaton enconuscher, che
quei Mistral Giachen Berchter
seigi staus in bien amitg della
Claustra.
1650, ils 8 de November, ei
Mistral Giachen Berchter seren-
dius SCO assessur cun dus au-
ters de Muster ad Uors la Poppa,
essent leu dertgira criminala.
Ord il <Cudisch Ner'> ded Uors
fol. 287.
1635 gìs el maridaus per la
emprema ga cun Anna, feglia
legit. de Podestat e Mistral Bar-
clamiu de Turre de Dardin.
1649, suenter la inort de sia
emprema dunna, eis el maridaus
') Sco ei semiiossa ord ])liras notizias do nies raanuscrot, er' ei iisitau
pli da vegl, eh' in giiiven, che leva intrar en Claustra, vegiKìva, recommoiidaus
niiiitsamai al ven. Capetel entras in coinmensurau plaid ded ina aulta per-
sonalitat laica.
'^) Vegniu elegiu Dr. Andriu Decurtins = im Moti", eh' ei staus plevon
a Sedrun 16.56 — 1672. Siu antecessur ei stau, sco eueonoselient, Dr. Ma-tli.
Sgier. La pervenda entscheiv' a Tujetsch cun s. Gerì.
=*) 1734, ils 2H d'Avrei (Mohr, Regesten 20 de Matg) ha la Claustra,
suenter differentas dispetas, desistiu da sia jurisdieziun en fatgs civils e cri-
niinals a Waltenshurg, denton huc ad Andiast, Kuaun e Siath; ella ha cediu
sia casa, nuegl e eurtin, privilegis e lihertats als de Waltenshurg per la summa
de 5.500 ti. de pagar cun ina ga, ne per <J000 H. en ratas. Uesalvau fuv' ei
denton per adina agi Avat il tetel: Signur de .iTirgenlierg. v. Md. arehiv claustr.
•*) .^listral 1615 e 1616; Podestat a Trahona 1619 e 16;-5!). f 15 de Dee.
! (566.
1658 den . . . hat H. Landa-
man Jacob Berchter die Petition
in Convent gethon gar schon fur
den Paulo Reiitiman welcher nach
der profession P. Placidus Reati-
man genent worden. ^)
1669. 16 Juny hat er wider
die Petition gethon in Convent
ver dass Capitel fur den Melcher,
od Joachim Coray gethon, wel-
cher nach seiner Profession P.
Ursicinus Coray genent worden.
1656. 21 may ist von Adal-
berto 2 do gen Thawetsch ge-
schikht worden den Pfahrer al-
dorten zu erwehlen. ")
NB Dise seind zwar kleine pa-
gatellen, auss welchen doch zu
erkennen ist, dass diser Landa-
man Jacob Berchter dess Klo-
sterss guother frundt gewesen
seye.
1650. den 8 Wintermonath ist
H. Landaman Jacob Berchter alss
beysizer mit anderen 2 von Di-
sentis gen Waltenspurg gangen
alss aldorten Criminal ware. ^)
auss dem schwarzen buoch von
Waltenspurg fol. 287.
[59] 1635 ware sein erste Frau
die Ehiige Dochter Anna dess H.
Podestatss, und Landamanss Bar-
thoiome de Turre von Dardin.^)
1649 nach dem tod der erste-
ren ware sein Ehiihe Frau Maria
— 18 —
die Dochter dess li. Landrichter
Conradin von Castelberg, welche
nach absterben seiness Ehemanss
Landaman Jacob Berchter dem
Kloster Disentis 60 R vermacht
hat mit diser Condition, dass 30
privilegiente hi Messen gelesen
sollen werden.
item hat dise 10 R der Kir-
chen zu st Joannes und s Aga-
tha ^) vermacht.
1671 den 1. Novembris batte
H. Landaman Jacob Berchter der
Kirchen zu st Joannes Baptista
in Campo R 700 vermacht, wel-
che Ihr Fiirstl Gnaden Bischof
Udalricus de Monte 1683. 16 Ju-
ny bis 70 R dispensieri. -)
1676. den 25 Septembris ist
H. Landaman Jacob Berchter in
60 iahr seiness Alterss zu Wa-
lenza in Welschland in beysein
seiness Sohness Joannis Bapti-
stae Berchter ■'') durch krankhheit
in dem betth nach deme Gottlob
mit alien heyligen sacramenten
versechen gewesen, von diser
Welt geschiden, und mit grossen
Ehren, und nach kriegss brauch
zur erden bestattet worden.
Allhier zu Disentis hat man den
3. od 30 gehalten 1676 den 26
8bris alwo bey st Joannes 24
Messen gelesen worden under
welche gewesen seindt D. Deca-
nus Joannes de Turre, sein Ne-
pot Ludovicus Jagmet, D. Ma-
thias Cavaza et D. Mathias Ca-
menisch, D. Balthasarus, die an-
dern od Capuciner od Benedic-
') La baselgia de s. Gada ei baghiada da Avat Pieder de Putnengia 142(».
'■*)... „weilen aber die kirldie nit inangelte, hat der Bischoff nur R
70 lassen gclten." Br. pag. o(i'.i.
^) Oioii lìattcsta, fegl (!•' M istruì (iiai-bcii Berchter, ei staus eu sur-
vctsch Vencziaii i^ ha l)attiu ^i^:l nuii- Nera euounter ils Tercs. Ei morts dad
ina malso^na KiiSi).
cun Maria, faglia legit. de Land-
rechter Conradin de Castelberg,
la quala ha fatg si suenter la
mort de siu mariu Mistral Gia-
chen Berchter alla Claustra de
Muster 6o R. cun la condiziun,
eh' ei deigi vegnir legiu 30 s.
messas privilegiadas.
Item ha quella fatg si io R.
alla baselgia de s. Gions e de
s. Gada.
1671, 'gì I. de November, ha-
veva ]\IistraI Giachen Berchter
giù fatg si alla baselgia de s.
Gion Battesta a s. Gions 700 R.,
dals quals Sia Grazia Prenci-
Uestg Duri de Mont ha dispen-
sau ils 16 de Zercladur 1683
entochen sin 70 R.
1676, ils 25 de Settember, ei
Mistral Giachen Berchter spar-
tius da questa veta en ina ve-
gliadetgna de 60 onns a Va-
lencia en Spagna en preschien-
tscha de siu fegl Gion Battesta
Berchter en consequenza dina
malsogna en letg, suenter esser
staus provedius, Dieus seigi lu-
daus, cun tuts sogns sacraments
(dils moribundsj, ed ei vegnius
satraus cun gronda honur e te-
ner usit d' uiara.
Cheu a Muster han ins fatg
messas dil tierz 1676, ils 26 de
October, nua eh' ei 'gì ei vegniu
legiu 24 messas a s. Gions;
denter ils spirituals presents se-
sanflavan: Decan Gion de Turre,
siu nefs Ludivic Jagmet, Ma-
thias Cavaza, Mathias Camenisch,
Balthasar (de Anthonysj, ils au-
ters fuvan u caputschiners ne
19
benedictiners ed auters spirituals
seculars. Item dus fraters per-
via della musica, schinavon che
la messa gronda ei vegnida ce-
lebrada cun musica figurala. In
sac sai de i6 curtaunas (ei ve-
gnius partius ora almosna).
Al ludeivel convent ha Pode-
stat Gion Berchter, siu fegl,
presentau 4 mesiras vin etc.
pervia della musica.
Item ha R. P. Maurus Cathrin
legiu ils 23 d' October ina messa
en Claustra per Mistral Giachen
Berchter.
Item ha P. Maurus Cathrin
cantau ils 26 d' October ina
messa privilegiada sin in glen-
disdis per il Mistral.
1677, ils 7 de Settember, han
ins teniu il caudon per il sura
numnau Mistral Giachen Berch-
ter, nua eh' ei 'gì ei vegniu le-
giu 23 messas a s. Gions, ed ei
fuva present: 9 paders della
Claustra, 2 caputschiners; item
Decan Gion de Turre, Canonie
Schyer, Gion Busch, Pieder Ca-
duff, Mathias Cavaza, Mathias
Camenisch, Balthasar de Anto-
nys, Ludivic Jagmet, Pieder Ca-
durisch, Pieder Calenberger, Gion
Genelin, Paul de Rungs. La mu-
sica (ei stada) sco igl onn var-
gau. Item eis ei vegniu dau ora
in sac sai. Item ha siu fegl Po-
destat schau leger tenor vegl
usit 30 messas igl onn vargau.
Mira P. Maurus Cathrin.
Dieus seigi misericordeivels
cun el e cun las olmas de tuts
cristifideivels! El ha era stoviu
experimentar, che nus stoveien
intrar el reginavel de Diu tras
*) Plevon a Trun. ^) Gion Sgier, plevon a Sedrun, nevs de Mathias
Sgier. ^) Plevon a Breil. *) Plevon a Schlans. ^) Caplon a Trun. «) Caplon a
Sumvitg. '') Caplon a Rueras. ^) Plevon a Medel. "j Caplon a Selva. '") Ca-
plon a Sumvitg.
liner, und andere Weldiiche Geist-
liche. item 2 fratres zur music
dan man hat dass gross Ampt
figuriert mit der music. 1 sackh
salz von 16 qna.
[60] Dem Loblichen Convent
hat her Podestat Jean Berchter
sein li. Sohn 4 Mass Wein prae-
sentiert etc. wegen der Music.
item hat den 23 8bris R. P.
Maurus Catharin ein Mess fiir
Landaman Jacob Berchter gelesen
in Kloster.
item den 26 Sbris hat P. Mau-
rus Catharin ein privilegierte Mess
gesungen an einem Montag ftir
H. Landaman.
1677. den 7 7bris hat man
dass Jahrzeit gehalten fiir obigen
H. Landaman Jacob Berchter, bey
sanct Joannes 23 Messen allwo
9 Priester auss dem Kloster, 2
Capuciner, item H. Decan Jean
de Turre, ') li. Canonie Schyer, ^)
H. Joan Busch, ^) H. Petrus Ca-
duff, ^) H. Mathias Cavaza, H.
Mathias Camenisch, ^) H. Baltha-
sarus de Antonys, ^) H. Ludovicus
Jagmet, '') li. Petrus Cadurisch, ^)
li. Petrus Calenberger, ^) li. Gion
Genelin, ^°) li. Paulus de Rungs.
Die music wie in vorigen iahr.
item 1 sag salz aussgegeben. item
in vorigen iahr hat sein Sohn H.
Podestat 30 Messen nach altem
brauch lassen lesen! vide P. Mau-
rum Catharin.
Gott seye seiner, und aller
Christglaubigen Seelen Barmher-
zig. Er auch erfahren miiossen
dass wir durch vilen triiobsaalen
muossen in dass himeireich hi-
20
neit gehen. Noli vinci a malo,
sed vince in bono malum.
Weilen H. Landaman Jacob
Berchter seinen hi Patronen in
hochen Ehren hatte, hat er in
seinem nahmen den Hans la Bo-
lognia auss Sumvixerthall gen St.
Jacob in Galitia gewahlfahrten
geschikht, er selber der bilgram
hat gesagt.
[61] Sein Andacht hat sich se-
chen lassen, dass er der kirkhen
zu St Joannes R 700 vermacht
hatte wie oben. sonder in dem
selbigen brieff, welche er dem R.
P. liypolito ^) zugeschikht hatte,
meldet er wan er nacher hauss
komen werde, wolle er unser
iieben Frau von Rosenkranz R
100 der kirkhen zu St Piaci R
200. dem Iieben Gottshauss Di-
sentis R 300 vermachen, weilen
er und seine Vorfahrer vii guotss
empfangen. dise brieffen seindt
vorhanden.
Ess ist auch ein rodel vorhan-
den welchen er geschriben da die
kirch gebauet wurde dess auss-
gebenss da er Vogt war. 1646
hat er ein guothe rechnung di-
ser Vogtey vor denen Raadtss li
gegeben, wie diss geschriben ist.
1671. in Julio hat er, und sein
Frau schwester Greta, H. Str.
Martin Fontana Frau R. 24000 ')
geerbt gehabt.
biaras tribulaziuns. — Lai buca
surventscher tras il mal, anzi
surventscha il mal tras il bien.
Rom. 12, 21.
Cunquei che Mistral Giachen
Berchter teneva zun ault siu s.
Patrun, ha el termess il Hans
la Bolognia della Vall-Sumvitg
en siu num a sogns a s. Gia-
chen en Galizia. Il pelegrin sez
ha detg.
Sia devoziun ei buca me se-
mussada cheutras, eh' el ha giù
fatg si 700 R. alla baselgia de
s. Gions, sco detg sura, mobein
era en quella brev, eh' el ha ter-
mess al P. Hipolit, fa el de sa-
ver, curch' el vegni a casa, ve-
gli el far si a Nossadunna dil s.
Rosari 100 R. , alla baselgia de
s. Piaci 200 R. , alla cara Clau-
stra de Muster 300 R. havent
el e ses perdavonts retschiert
bia bien. Quella brev exista
aunc ussa.
Ei exista era in rodel sur las
expensas, eh' el ha scret curche
la baselgia ei vegnida baghe-
giada essent el ugau. 1646 ha
el dau giù in bien quen sur
queir ugadia als signurs cussi-
gliers, SCO ei stat scret.
1671, il Fenadur, ha el e sia
sera Margreta, dunna de Str.
INIartin Fontana, giù artau
24000 R.
M P. Hipolit 0. Cap. era da quei temps plevon a Muster. Ils P. P. Ca-
putscliincrs, ord la provincia de Brescia, han pastorau a Muster dalla fin de
December 1G48 — 1818 entschatta de Matg. Enteifer quels onns han els baghiau
sin territori de Muster 8 sche buca 9 baselgias ne caplutas. Igl emprem ple-
von Caputschin ei stau P. Adeodat, il davos P. Domeni. Immediat avon ils P.
P. C^putschiners han spirituals seculars pastorau a Muster.
^) Egl originai stev' ei all' entschatta R. 8000. Silsuenter ei vegniu cor-
regiu e scret R. 18000 e lu tratg atras e scret sutvia 24000. EU' apologia stat
ei scret R. 14000. — Sin pag. 447 stat ei scret: „I)ise zwey gebriider (Jacob
e Greta) hat von ibrom Vater seeligen H. Grossweibcl Joan Berchter R. 24000,
dico vier und zwanzig tausend geerbet."
— 21 —
Apologia, od. Schuz-
schrift fiir H. Landaman
Jacob Berchter, ^)
Ess hat mich seher verwun-
deret, dass H. Apt Adalbertus 3
de funs dess Klosterss Disentiss
hat dorfen in seiner Synopsi, od.
kurzer erzehlung der ganzen iii-
stori dess Kloster Disentiss an
den 1656. iahr schreiben dass
Landaman Jacob Berchter habe
mit einem messer die Bullam Ur-
bani 8. auff der Gemeindt an
Pfingsten montag durchstohen in
welcher begriffen waren dass 18
Pfareyen under den Apt solten
sein, wie sie under dem li. Bi-
schoff alss ihren Visitator waren.
Welchess mihr wunderlich vor-
khomen indeme ich vilmohlen
gelesen dass dieser ein gar guo-
tor frundt dess Klosterss gewe-
sen underm Apt Augustino stòk-
lin, Apt Josepho, Adalberto 1 und
2 do. ^) hab also mit gedult diss
iibersechen, und iibertragen miies-
sen, biss dass ich die Epheme-
rides R. P. Mauri Cantrin Deca-
ni dess Fiirstlichen Klosterss Di-
sentiss, welcher Notarius Aposto-
licus, und Caesareus gewesen ist,
und andern schriften, und ratio-
nes, od. Ursachen gefunden, auss
welchen abzunemen dass ess nit
also seye.
[143] Under dem Bischoff zu
Chur H. Joan Flugio von Asper-
mondt, ^) batte dass Bistum so
vii schulden dass der Bischoff von
denen selbigen sich loss zu ma-
chen und dieselbige zu bezahlen
Apologia ne scartira en
defensìun de Sgr. Mistral
Giachen Berchter.
Ei 'gì ai curdau si a mi zun
fetg, che Adalbert III de Funs,
Avat della Claustra de Muster,
ha astgau scriver en sia Synop-
sis, u Cuorta Memoria della hi-
storia della Claustra de Muster,
concernent igl onn 1656, che
Mistral Giachen Berchter hagi
glendisdis Tschuncheismas sin
Cumin tagliau en tocs cun in
cunti la bulla de Papa Urban Vili,
enten la quala ei era conteniu,
che 18 pleivs deigien esser su-
tamessas agi Avat, sco ellas fu-
van vivon sutamessas agi Uestg,
lur visitatur. Quei ha pariu cu-
rios a mi, havent giù legiu bia
ga, che quel seigi staus in tut-
tavia bien amitg della Claustra
sut ils Avats Augustin Stòcklin,
Josef, Adalbert I. e II. Jeu hai
pia stoviu surfìerer e surpurtar
quei cun pazienzia, entochen
eh' jeu hai anflau il diari de P.
Maurus Cathrin, Decan della
Principala Claustra de Muster,
eh' ei staus Notar Apostolic ed
Imperiai, ed autras scartiras e
rischuns, ord las qualas ins sa
concluder, eh' ei seigi buca stau
aschia.
Sut igl Uestg de Cuera, Gion
Flugi d' Aspermont, haveva igl
uestgiu aschi bia deivets, eh' igl
Uestg ha, per vegnir libers da
quels, e saver pagar quels, sup-
plicau Sia S. Papa Urban VIII
') Br. pag. 142—159.
^) Augustin Stòcklin ei staus Avat 1634—1641 ; Josef de Sax 1641—1642,
strusch 7 meins; Adalbert I. Bridler 1642 — 1655; Adalbert II. de Medell
1655—1696.
2) Gion VI Flugi d' Aspermont, Uestg de Cuera 1636—1601.
22
von Ihro heylìkheit Urbano 8
umb erlaubnuss angehalten etli-
che Pfareyen zu verkauffen, hat
also
1637. den 2 may ware dise er-
laubnus durch einen Bul-
lam Generalem von Urba-
no 8 Barberino dem Bi-
schoff gegeben. ^)
1643. 5 augsten ware obige Bul-
la durch anhaltung dess
Pabstlichen Nunty Farnesy
wieder confirmiert von Ur-
bano 8.
1644. den 17 8bris hat der neue
Pabst Innocentius 10 Pan-
philius ein Remer, wide-
rumb gebotten dass die
Bulla Urbani 8tavi solle
gehalten werden.
1655. hat Alexander 7mus Chi-
sius widerumb dise Bul-
lam confirmiert, und dem
Pabstlichen Nuntio Fride-
rico Borromeo befohlen inss
werkh zu stellen. vide
Imam part: arch fol 803. ^)
1660. 11 January nach alien ver-
loffenen streitikheiten hat
Alexander 7 ein ander Bul-
lam fur dem Kloster Disen-
tiss gegeben welche iezt
beobachtet wird, wegen
volliger Exemption von
dem Bistumb Chur. [144]
1655 in herbst hat der Pabst-
liche Nuntius Fridericus Borro-
meus dem Apt von Einsideln p
R 6000 verkauft, dem Apt von
Pfeffers auch etliche, welcher sol-
te R 4000 geben, aber hat die
Pfareyen nit wollen annemen, 1-
de puder vender entginas pleivs.
1637, ils 2 de Matg, ai pia
quella lubientscha vegnida da-
da agi Uestg da Urban Vili
Barbarino entras ina bulla ge-
nerala.
1643, ils 5 d' Uost, ei la sura
bulla puspei vegnida confìrmada
da Urban Vili sin supplicar dil
Nunci Apostolic Farnesi.
1644, ils 17 d' October, ha
il niev Papa Innocens X Pamfìli,
in Roman, puspei commondau,
che la bulla d' Urban VIII deigi
vegnir exequida.
1655 ha Alexander VII Chigi
puspei confirmau quella bulla
e commondau al Nunci Apo-
stolic Frideric Borromeus, che
ei deigi vegnir exequiu. (Mira
I. part digl archiv fol. 803.)
1660, ils II de Schaner, stau
fmiu tuttas dispetas, ha Alexan-
der VII dau in' autra bulla alla
Claustra concernent la totala
exempziun dagl Uestg, che vegn
observada ussa.
1655, 'gì atun, ha il Nunci
Apostolic, Frideric Borromeus,
vsndiu agi Avat de Nossadun-
naun per 6000 R., agi Avat de
Faveras era entginas, che dueva
pagar 4000 R. , il qual ha den-
ton buca voliu surprender las
^) „Ipso anno (1637) facta fuit Conventio quaedam multis Conditionibus
intcr Joliannem Episcopum Curicnsem, et Abbates Bedam Fabariensem et
Augustiiiiiin nostrum Discrtinonscm, ratione diversarum l'arocliiarum. Actura
Fabariae die 27. Junii, Anno 1087." Synopsis.
^) „Actum Curiae in Arce Palatii Episcopatus Curicnsis, Anno à Nati-
vitate Domini 1()55 die 28 Hcptcrabris." Synopsis.
23 —
tem dem Apt von Mariae Berg ^)
in Engadin, diser solte R 6000
geben. Diser hat die Pfareyen
auch nit annemen wollen. -)
Also hat Fridericus Borromeus
gezwungen dass der newe Apt
Adalbertus de Medell hat rtities-
sen 18 Pfareyen annemen, und
fiir soichen R 2000 geben. Er
hat auch die Bullam empfangen,
und den 4 8bris 1655. wider na-
cher Disentiss komen dan er zu
Chur von ihme gewichen worden
29 7ber nach 2, od. 3 wochen
hat Adalbertus 2dus alle Priester
obiger Pfareyen zusaamen beruof-
fen und die Bullam gezeigt, krafft
dessen sie hin furo miìossten un-
der dem Apt von Disentiss sein,
als wie sie gewesen undern Bi-
schoff. also haben die Priester
gesagt sie wollen beratschlagen,
was sie wollen thuon. [145] Nach
deme sie berahtschiagen haben
sie noch Ja, noch Ney gesagt,
und seindt nacher haus gangen.
Underdessen hat den tit. li. Bi-
schoff seher gereuet, dass die
Pfareyen solten den Apten von
Disentiss verkauft werden, und
deswegen ist er vorkhomen dass
dass gelt nit solte gelichen wer-
den dem Kloster, aber der Legat,
hat doch zu gesprochen dass der
li. Landrichter Conradin Castel-
berg, und H. Landaman Florin
Jagmet die R 2000 solten lichen
dem Apt Adaibert 2do dise Pfa-
rey zu kaufen. haben also geli-
chen R 2000.
1655 in disem iahr in 13 no-
vember ist Adalbertus 2dus gen
pleivs; medemamein agi Avat
de Marienberg en Engiadina (al
Tirol); quel havess doviu pagar
6ooo R., mo ha era buca voliu
surprender las pleivs.
Pia ha Frideric Borromeus
sforzau il nievelegiu Avat Adai-
bert de Medell, eh' el ha sto-
viu acceptar i8 pleivs e dar
per suenter 2000 R. Era ha el
retschiert la bulla ed ei retur-
naus ils 4 d' October 1655 (da
Cuera) puspei a Muster, suenter
esser staus benedius dal Nunci
SCO Avat ils 29 de Settember.
Suenter duas ni treis jamnas ha
Adaibert II clomau ensemen tuts
spirituals dellas pleivs sura nom-
nadas e ha mussau la bulla, en
vertit della quala els hagien da-
cheunaven de star sut agi Avat
de Muster, sco els seigien stai
sut agi Uestg. Cheu han ils spi-
rituals detg, eh' els veglien pren-
der plaid e cussegl, tgei eh' els
veglien far. Suenter haver giù
priu plaid e cussegl, han els detg
ni gè ni na ed ein serendi a
casa. Denton ei igl Uestg staus
zun enriclaus, che las pleivs
duessien vegnir vendidas agi
Avat de Muster ed ei perquei
prevegnius, eh' ils daners deigien
buca vegnir empristai alla Clau-
stra, mo il Legat (Nunci) ha to-
naton animau, che Lanclrechter
Conradin Castelberg e Mistral
Florin Jagmet deigien empristar
ils 2000 R. agi Avat Adaibert
II per saver cumprar quellas
pleivs. Els han pia empristau
2000 R.
1655. Quei onn, ils 13 de
November, ei Adaibert II se-
*) Buca „Muiist('r", sco ci 8lat scrct, ella Cuorta Memori;», pai^-. 24S.
'^) lua remarca Br. i)ag. 148 di: „1<)41 liat Auditor .Ioau haptista Bozeta
die pfareyen anerboten p U. IGUUO deucn Klostern."
24 —
Lucern gangen zum H. Legat, zu-
beklagen, dass die H. Priester
nit wolten der Bulla nachkho-
men, ^) Underdessen ware deme
zu wider, das die Pfareyen nit
solten dem Kloster verkauft wer-
den der Bischoff, der Thum
Probst Christophorus Mor, Vicari
General Mathias Schier, ^) und
weilen H. Joannes de Turre von
Tiiruns sich daffer darwider ge-
sezt hat, ist er von Bischoff und
anderen gelobt worden und Vica-
ri forani gesezt worden, und her-
nacii auch Canonicus worden. ^)
[146] Also inaben die Wider-
sachere Priester dass volg alless
faisciilicln informiert, dise Bulla
seye wider der Gemeindt frey-
heit, dass sie widerumb werden
underthanig sein wie vor zeiten,
dass sie miiessten nit allein die
Zehende geben, sonder auch den
Zehenden und Zinss etc. von al-
ien sachen.
Deswegen ein grossess wesen,
vii murmlenss, hass, misgunst,
zwitrachtungen etc. in der Ge-
meindt entstanflen.
1656. hat der Bischoff deswe-
gen ein brieff an den regierenden
11. Landaman Jacob Berchter ^)
geschriben disess zu verhindern.
An Pfingsten Montag aber da
die ganze Gemeindt versamblet
rendius a Lucern tier il Legat
per selementar, eh' ils signurs
spirituals veglien buca corrispun-
der alla bulla. Dafertont fuv'igl
Uestg encunter, che las pleivs
deigien vegnir vendidas alla
Claustra, ed era Domprobst Cri-
stoffel Mohr, Vicar General Ma-
thias Sgier, e cunquei che
Gion de Turre de Trun ei se-
mess ferm encunter quei, eis el
vegnius ludaus dagl Uestg e dad
auters e vegnius numnaus Vi-
cari episcopal e pli tard era
Canonie.
Cheu han ussa ils spirituals,
eh' eran encunter, informau il
pievel totalmein fauls e detg,
che la bulla seigi encunter la
libertat dil Cumin, eh' els da-
ventien puspei subdits sco avon
temps, eh' els stoppien buca mo
dar la dieschma (ordinaria), mo-
bein era la dieschma ed il
tscheins per tuttas caussas etc.
Ord tal motiv eis ei naschiu
el Cumin in grond secunfar, bia
murmignem, hass, squidonza,
malperinadats etc.
1656 ha ord tala rischun igl
Uestg termess ina brev al Mi-
stral regent Giachen Berchter
per impedir quei.
Glendisdis Tschuncheismas
denton, nua eh' igl entir Cumin
*) Remarca (ligi originai: ..Vide fk-n crstcn tlicii doss archivs ein gpi-
stliche betroung an die Priester 105.5 13 noveniher von Xuntio gegeben. fol. iSO!»."
2) Dr. Mathias Sgier da Paischein, n. 1622, ha stiidiau a Milaun e Roma.
Spiritual 3 de Fevrer 1642. Ei staus da 1642 eutochen 1650 plevon a Sedrun;
KióO— 1004 Domcustos; 1004—1087 f Domdccan. Cfr. Tuor dir., Reihenfolge
der residierendcn Domlierren in Chur 1905. — Ei manne' annc. adina ina hio-
gratia sur Dr. M. Sgier, quella marcanta personalitat grischuna!.
^) Joannes de Turre da Trun, n. 1014, plevon a Trun 1037 — 1087; ha
resignau; Canonie, Vicari e Decan dil Capetel. t 14 d'Avrei 1001 a Trun e
satraus leu en baselgia sper igl aitar de s. Gion.
*) Jacob Herciiter ei vegnius elegius sco Mistral per ils 5 de Zercla-
dur 1<)50. Avon fuva Barclaniiu Ralliel de Muster Mistral e buca DeHorin. sco
Carnot pretenda, ..Scldichte Cleschichten" jtag. 230.
— 25 —
ware, ist H. Vicar General ^) Ma-
thias Schier von H. Bischoff de-
sentwegen geschikht worden, di-
sess zu verhinderen, indeme nun
die Pauren falschiich underichtet
worden, haben selbige mit denen
H. mit allem gewalt wollen, dass
die Bulla ihnen solte eingehandi-
get werden, oder sie wollen die
selbige bullam selber mit gewalt
auss dem Kloster abholen, und
haben vii iibelss getrohet.
[147] durch solches schreyen,
und throungen ist Adalbertus Apt
gezwungen zu versprechen die
Bullam ihnen einzuhandigen, ie-
doch mit diser condition dass die-
selbe Bulla in einem papir ein-
gewiklet dem li. Joanni de Turre,
und Christian Jagmet ^) solle ein-
gehandiget werden, und dieselbe
sollen sie nit aufthuon biss noch
etlichen tagen, da die Gemeindt
von ineanderen seye. und nach
annemung solcher conditionen,
hat der Apt Adalbertus 2dus den
P. Benedictum Gassler ^) von der
fuva seredunaus, ei Vicari Ge-
neral Mathias Sgier vegnius ter-
mess dagl Uestg per impedir
quei; cunquei eh' ils purs eran
vegni informai faulsamein, han
quels ensemblamein cun ils si-
gnurs garegiau cun tutta forza,
che la bulla deigi vegnir extra-
dida ad els, ne eh' els vomien
sez cun forza per ella sin Clau-
stra e han smanatschau bia mal.
Entras tal grir e smanatschar
ei Avat Adalbert staus sforzaus
d' empermetter de consignar la
bulla a lur mauns, denton culla
condiziun, che quella bulla ve-
gni consignada, zugliada en in
pupi, a Gion de Turre (plevon
a Trun) e Christian Jagmet (ple-
von a Medel) e eh' els astgien
arver si quella per suenter en-
zaconts dis, nua eh' il Cumin
seigi in ord lauter. E havent
acceptau quellas condiziuns, ha
Avat Adalbert II termess P. Be-
nedetg Gessler dal plaz Cumin
') Il niini Vicari (ì onerai, che vagn avon differentas gadas ci vertent
manuscret, vul senza duhi dir ton sco delegali ot'ticial en quella fatschcnta.
8cu anteriur ed eriulit plevon de Tujetscli enconosclieva Dr. M. Sgier fetg bein
las relazinns della Cadi. Tropi Vicari General della diocesa ei Dr. M. Sgier
buca staus.
^) Cbristian Jagmet (Jacoiuct) plevon de Medel IG-IO — 1657.
^) V. Benedetg Gessler (Bislinger), ordinaus sacerdot ils 2.3 de Fevrer
1041, ha pia gin compignau Mons. Avat sin Cumin e buca P. Romanus, sco
Carnot pretenda 1. e. pag. 2o7. P. Koraan Piallici ei daventaus spiritual per 10.5!).
La presenta isonza dil magistrat della Cadi de serender avon Cumin
en baselgia claustrala, nua eh' ei vegn clomau sura il s. Spert e dau la l)ene-
dicziun dagl Avat, ei vegnida si per cun 1881, nua che la Claustra ha desi-
stiu de prender part ofticialmein dil Cumin. — Vivon fuv' ei usitau aschia:
Fertont eli' il nastrai regent legeva giù il quen de cumin de sin bienni, ve-
gnev' ei termess ina deputaziun dil magistrat cun il ^stab" ordavon sin Chui-
stra per compignar gin „Sia Grazia Reverendissima". Com])ignaus per ordiiuiri
dal P. Decan compareva Monsgr. Avat, dent la lìcnedicziun, enamicz il rin,
t'ageva attents il j)ievel cun in cominensurau plaid sin l' impurtonza dil present
act ed admoneva el tier paisch e ruaus. Finidas las elecziuus vegneva igl Avat
compignaus dal magistrat eli' abbazia, nua eh' ei vegneva porschiu in refrestg.
Lura serendeva il magistrat en casacumin tier il commiinal)el gentar. — Ils
Avats de Muster, vivon ils signurs della Cadi ed ils })romoturs dellas ligias e
della liliertat, legevan ora pli davegl il landrechter cui barun de Razen e cau
4
26
Gemeindt in Kloster hinaufge-
schigt um die Bulla, welcher un-
versehenss ein brief in einem pa-
pir eingewiklet gefunden, hat ver-
meint dise Bulla seye hiereinge-
wiklet, also hat er auf die ge-
meind hinab getragen, welche
Adalbertus obigen 2 Priestern
eingehàndiget mit oben widerhol-
ten conditionen, und also ist dass
Volg gestillet worden, und von
einanderen gangen. Nach 2 . . 3
tagen haben die Priester dass pa-
pir auf gethon, und gesechen dass
nit die ware Bulla seye, sonder
ein andere brieff von pergamend
dess Doctoratus, so li. Adalber-
tus 2dus zu Rom wegen seine
volbrachte studia iiberkhomen
habe, und diser fehler ware on-
versechenss geschehen, sie aber
haben vermeint man habe sie
mit fliess betrogen, [148]berich-
ten dessen also bald die herren,
welche sich hòchst betrogen ver-
meinten, haben von newen an-
gefangen zu toben, und zu trhoen,
der Apt solle die ware bullam
einhandigen, od. sie woUen die
selbe mit gewalt abholen, also
hat der H. Apt mit obigen con-
ditionen die ware eingehàndiget.
in disem iahr 1656 in Summer
ist der H. Legat Fridericus Bor-
romeus wider gen Chur komen,
alss dan hat der Apt Adalbert
von dem H. Joanne de Turre die
Bullam zurukh begert, und hat
uberkhomen, welche der li. Apt
dcm H. Legat zu Chur inegehan-
diget, wie Er sie von Ihme emp-
fangen hat.
Formalia P. Mauri Cathrin Bul-
lam reddidit sicut aceperat aber
sin Claustra per la bulla, il qual
ha senza fraud anflau ina brev
zugliada en in pupi e, mane-
giont che quei seigi la bulla
zugliada en, ha purtau pia quella
giù sin Cumin, la quala Adal-
bert ha surdau als dus sura
numnai spirituals cun renovar
las sura condiziuns ed aschia ei
il pievel vegnius calmaus ed ei
jus in ord lauter. Suenter dus
ni treis dis han ils spirituals a-
viert si quei pupi e viu, eh' ei
era buca la vera bulla, anzi ina
autra brev de pergament, dil
doctorat, che Adalbert II haveva
giù retschiert a Roma havent
giù absolviu leu ses studis. Quei
sbagl era daventaus senza fraud,
fertont eh' els han cartiu, eh' ei
seigi daventau la posta. Cun-
inaga han els relatau quei als
signurs, eh' ein secarti ded es-
ser vegni enganai sii pli ault
grad, han entschiet danovamein
a sesfar e smanatschar, eh' igl
Avat dei dar ora la dretga bulla,
ne eh' els vegnien per ella cun
la forza. Cheu ha igl Avat ex-
tradiu la vera bulla sut las sura
condiziuns. Quei medem onn
1656, la stad, ei Legat Frideric
Borromcus puspei vegnius a
Cuera e cheu ha Avat Adalbert
domondau anavos la bulla da
Gion de Turre ed el ha era re-
tschiert quella e ha remess ella
al Legat a Cuera, sco el haveva
giù retschiert ella dad el.
Ils plaids, sco P. Maurus Ca-
thrin scriva, ein: El ha turnau
de Sax; els concedevan al nievelejriu luistial ini .Jus ifhulii, (luei vul dir: pus-
sonza de giudicar caussas crimiaalas; ds lìicsidijvau el ,ljuiidstag" a Truu.
Dollas delil)craziuns dil magistrat della ( inli liaii ils Avats priu part toclien
1847.
27 —
er batte ganz, und unverlezt em-
pfangen, so hat er auch ganz
unverlezt, und nit durchstochen
widergeben. Von denen R 2000
seindt nur R 800 zurukh dem
Kloster gegeben worden, und der
Legat hat ein besondere Bullam
von Alexandro 7 erlangt dass
dass Kloster vollig von dem Bi-
stumb Chur eximiert seye, wel-
che iezt observiert wird.
1660. 11 Jenner^) ist dise bul-
la gegeben worden von Alexan-
der 7.
anavos ella grad sco el haveva
giù retschiert. El haveva denton
giù retschiert ella entira ed In-
tacta, ed aschia ha el era retur-
nau ella perfetgamein intacta e
buca tagliada en tocs. Da quels
2000 R. ein mo 8oo R. vegni
turnai anavos alla Claustra ed il
Legat ha obteniu ina speciala
bulla da Alexander VII, che la
Claustra seigi totalmein exempta
dagl uestgiu de Cuera, sco ei
vegn ussa observau.
i66o, ils II de Schaner, ei
quella bulla vegnida dada dad
Alexander VII.
[149] Ess folgen nun die Ur-
sachen warum ess nit zu glau-
ben dass Landaman Jacob Berch-
ter die Bullam Urbani 8 mit einem
Messer durchtohen habe.
1. Ess flegen alle, so die Jahr-
Ei suonda ussa las rischuns,
pertgei ei 'gì ei buca de crer,
che Mistral Giachen Berchter
hagi tagliau en tocs cun in
cunti la bulla de Urban Vili.
I. Tuts, ton giuvens sco vegls,
') Quei datura sereferesclia senza dubi mo sin la bulla sezza de Ale-
xander VII. — Sco la „Synopsis" scriva ei già ils 26 (recte 16!) d'October
de quei medem onn 1656 vegniu fatg ina nova convenziun da quellas vards
denter igl Uestg e la Claustra. La „Cuorta Memoria", che dat bue en il da-
tura, scriva sur la tin de ([uella turbulenta episoda pag. 253 il suondont:
„Vesent alura igl lllustrissim Nunzi Eororaeus, cbe suenter aschia es-
ser instigaus e passionadamein informaus il cumin pievel, lussi quel buca pli
ni cun bein ni cun mal de lumraiar, eh' el vegniessi suenter e stessi sut alla
Claustra en staigl digl Uestg, sche ha quel storzadamein enflau per necessari
e bicn de dar suenter. Aschia ei cun sia intervenzinn et aprobaziun da niev
ensi vegnida faitga denter igl Uestg de Cuera et il Dum-Capetel ded ina, et
igl Avat e la Claustra de Muster de lautra part ina nova Convenziun u Con-
venienscha, la quala ei stada sco cau suonda:
1. Oravon deigi esser confirmada puspei la totala exeraptiun digl Avat,
de ses Religius e della Claustra; et agi Uestg deigi il Jus ne Dretgs enten
las Pfarrias, alla Claustra incorporadas, esser restituius.
2. Sch' ils Religius della Claustra vegniessen exponi e raess ora sin las
Pfarrias, per quellas administrar, sche deigi ded ina part e da lautra vegnir
stau della Convenziun, derschida si igl onn vargau denter igl Ordinari de
Cuera et igl Avat de Weingarten.
3. Igl Uestg deigi alla Claustra et agi Avat, per haver cediu ils Dretgs
e la Jurisdictiun de quellas Parochialas, esser obligaus, de senza retardar
render fi. 800.
4. Entras questa Convenziun deigi dil rest esser prejuridau ne da no-
varaein dau dretgs ne ad ina part ne a lautra, ne era buca ad enqualin aixter,
che havess enqual enteress lundergiu.
Questa Convenziun ei sii suenter entras suplicar dcUas parts de Papa
Alexander VII vegnida aprobada e confirmada."
— 28
ils quals scrivan la historia, han
per moda de remediar e de
correger survegnent els meglie-
ras notizias della caussa ord di-
vers cudischs. Aschia ha Car-
dinal Baronius corregiu biars
aucturs, denton ei era el vegnius
corregius da P. Gion Mabillon.
Perquei san ins aunc buca dir,
che P. Adalbert de Funs hagi
detg manzegnas, mobein cun
tut respect, eh' el hagi buca
giù sufficienta enconoschientscha
della caussa e eh' el hagi buca
legiu il diari de R. P. Maurus
Cathrin, aschiglioc havess el
buca scret semigliont.
2. Quei che P. Maurus Ca-
thrin ha scret ei ver, essent che
el era da gliez temps già 4 ne
de pli onns profess ella Claustra
de Muster, e fertont eh' il Cu-
min era seredunaus, ha el sa-
viu udir e veser personalmein,
co ei 'gì ei ju tier sin Cumin.
3. Ultra de quei fu va P. Mau-
rus era in Notari Apostolic ed
Imperiai, pia ston ins era crer
ton pli ad el. Sia cronica de
1655 e 1656 sesanfla en in cu-
disch pign; medemamein en in
cudisch grond tgetschen fol. 262.
4. Encuntercomi fuva Avat
Adalbert de funs, fertont che
quei ei daventau sin Cumin,
aunc mo in buob de io ne 12
onns, ed ei pia buca staus sin
Cumin, eh' el havess viu ne ca-
piu, tgei eh' ei 'gì ei daventau.
5. La Synopsis, ne Cuorta
Descripziun della Claustra ha el
^) P. Maurus Cathrin ded Urscra, Econom e circa 20 onns Decan. f 22
de December IfiOfi.
*) Avat Adalbert de Funs, da Muster-Aclctta, ei naschius 1646, profess
1662, spiritual l()7(l, clegius avat 23 de Mars l(i!)(i, f 27 de Nov. 1716.
geschichten schreiben die Junge
wie Alte zu verbesseren, und zu
corigieren indeme sie auss meh-
reren buocheren bessere berich-
tung der sache iiberkhomen also
hat der Cardinal Baronius vii
Auctores corrigiert, doch hat auch
disen der P. Joannes Mabillon
corrigiert. Also ist nit zu sagen
dass P. Adalbertus de funs Apt
habe gelogen, od. etwass wiìs-
sendtlich falschlich geschriben,
sonder mit aller ehrenbietkheit
nit genugsame Wissenschaft der
sach habe gehabt, und die Ephe-
merides R. P. Mauri Catharin nit
gelesen habe sonsten wurde er
solchess nit geschriben haben.
2. Was R. P. Maurus Cathrin^)
geschriben ist war, weilen er zur
selbigen Zeit schon 4 iahr, und
mehr Profess in Kloster Disentiss
ware, und da die gemeindt ver-
samblet ware hat persòndtlich
konen horen und sechen wie ess
auf der gemeindt ginge.
3. War aber auch R. P. Mau-
rus ein Apostolischer, und kay-
serlicher Notarius, also ihme de-
sto mehr zu glauben. dise seine
iahr geschichten in ein kleinen
buoch de anno 1655. et 1656.
item ine ein grosses rothess
buoch. fol 262.
[150] 4. hergegen da disess
auf der Gemeindt geschehen ware
der Apt Adalbertus de funs noch
ein Junger knab von 10, od. 12,
iahren ''). und also nit auf der
gemeindt gewesen, dass er habe
sechen, od. verstehen wass ess
geschache.
5. Die Synopsis, od. kurze be-
schreibung dess Gotthauss be-
— 29 —
schreibung hat er erst 1696. ge-
schriben. nemblich erst nach 40
iahren.
6. Weiss er nit in seiner Sy-
nopsi zu nambsen wass fùr ein
Thumherr von Chur in nahmen
dess Bischoffs auf der gemeindt
ersciiienen seye, da doch P. Mau-
rus Catharin Decan, austrukhe-
lich schreibt dass der Vicari Ge-
nerali Mathias Schier gewesen
sey ')
7. Meldet er auch nit von dem
Vicario foraneo Joan de Turre da
doch diser auf der gemeindt zum
Meisten darwider gewest ist.
8. Wan Landaman Jacob Berch-
ter solchess unverschambt zu
thuon, hetten ia disess kònen
weren die andere herren, wan
sie so guthe frùndt des Klosterss
weren gewesen, alss Castelbergy,
Turriani, Jagmeti, etc. NB. Wan
Landaman Jacob Berchter nit guo-
ther frundt dess Klosterss were
gewesen, so batte er nit die 2
grosse biiocher dess archiffs ab-
geschriben noch ihme batte der
Apt Augustin die originalia an-
vertrauet.
[151] 9. Wan er disess gethon
bàtte wurde er gewiislich bei dem
H. Legaten anklagt sein worden,
und darumben gestraft, aber sol-
chess ist nit geschehen also muoss
ess auch nit gewesen sein.
10. Da Alexander 7 die andere
Bullam gegeben meldet er nich
in sonderheit, dass einer od. an-
derer darwider sich gesezt habe,
sonder allein, dass grosse Mis-
verstandtnuss wegen voriger Bulla
Urbani 8 etzwuschen H. Bischoff,
Kloster Disentiss, und Gemeindt,
gewesen seye.
*) Mira pag. 24 e 25.
scret per 1696, numnadamein
per 40 onns suenter.
6. En sia Synopsis sa el buca
numnar tgei Canonie de Cuera
seigi comparius sin Cumin en
num digl Uestg, fertont che P.
Maurus Cathrin, Decan, scriva
expressivamein, eh' ei seigi stau
il Vicari General Mathias Sgier.
7. Fa el era buca menziun dil
Vicari Episcopal Gion de Turre,
fertont che grad quel ei staus
il pli fetg encunter sin Cumin.
8. Sche Mistral Giachen Berch-
ter havess propriamein voliu
far enzitgei aschi impertinent,
sche havessen gè ils auters si-
gnurs saviu impedir quei, sche
els fussen stai aschi buns amitgs
della Claustra, sco ils Castel-
bergs, Turrianis, Jacomets etc.
NB. Sche Mistral Giachen Berch-
ter fuss buca staus in bien amitg
della Claustra, sche havess el
buca scret giù ils dus gronds cu-
dischs digl archiv ed aunc meins
havess Avat Augustin confìdau
ad el las scartiras originalas.
9. Sch' el havess fatg quei,
sche fuss el frane vegnius tgi-
saus tier il Legat e fuss vegnius
censuraus persuenter, mo enzi-
tgei semigliont ei buca daventau,
pia sto ei era bue esser stau.
10. Curche Alexander VII ha
dau r autra bulla, di el buca sin
speciala moda, che in ne 1' au-
ter seigi semess encunter, mo-
bein soletamein, eh' ei seigi stau
ina gronda malentelgentscha
denter igl Uestg, la Claustra ed
il Cumin pervia della bulla de
vidavon de Urban Vili.
30
11. Wan ess anderst gewesen
ware, wurde er sich in diser Bulla
in sonderheit beklagt haben.
12. Wan dise Bulla mit einem
Messer durch stochen were, batte
P. Maurus Cathrin wol gesehen
und gehort, und solchess geschri-
ben, und batte nit kònnen schrei-
ben dass Adalbertus 2dus dem
H. Legat die Bullam habe einge-
handiget, wie er sie empfangen
batte, reddidit qualem acceperat.
13. ess ist ia wie oben erzelt
auf der gemeindt nit die rechte
Bulla denen Priesteren gegeben
worden, sonder nur ein perga-
inendt brieff des Doctoratus Adal-
berti 2di gewesen, so were doch
nur diser, und nit die Pàbstlich
Bulla mit dem Messer durch sto-
chen worden.
[152] 14. Obschon alss regie-
render Landaman in namen der
Gemeindt solche Bullam anzune-
men darwider sich sezen mtiesste,
und weilen er auch von 11. Bi-
schoff mit einem brieff darzu an-
gemahnet worden, hat man doch
nit gehort, oder gelesen dass ei-
nige guothe freundt in nahmen
dess Klosterss sich darwider ge-
sezt haben.
15. Wan die Bulla durchsto-
chen worden, wird ess geschehen
sein wie die Juden hatten ge-
thon, da sie mit ihren schreyen,
und wueten den Pilatum gezwun-
gen haben unseren H. zu creii-
zigen, also werden die Priester,
Raadsherren, und die ganze ge-
meindt mit ihren schreyen, und
wueten ihren regierenden Land-
aman gezwungen haben die bul-
lam zu brechen, od. er wurde
gegen ihnen nit treu gewesen
11. Sch'ei fuss stau autr'uisa,
sche fuss el sedolius en quella
bulla sin spedala moda.
12. Sche quella bulla fuss ve-
gnida tagliada en tocs, sche ha-
vess P. Maurus Cathrin bein
viu ed udiu e scret quei e ha-
vess buca saviu scriver, che
Adalbert II hagi surdau la bulla
al Legat, sco el hagi giù re-
tschiert ella, «el ha returnau ella,
SCO el ha giù retschiert.»
13. Sco ei 'gì ei gè vegniu
raquintau sisura, sch' eis ei sin
Cumin buca vegniu surdau la
dretga bulla als spirituals, anzi
ei 'gì ei stau mo il diplom de
pergament dil doctorat de Adal-
bert II, ed aschia fuss ensesez
mo quel e buca la bulla papaia
vegnius tagliaus en tocs cui
cunti.
14. Schege eh' el havess sco
Mistral regent en num dil Cu-
min stoviu seriscuder d' accep-
tar (renconuscher) tala bulla e
quei era schinavon eh' el fuva
vegnius animaus leutier dagl
Uestg entras ina brev, sche han
ins tonaton bue udiu ne legiu,
eh' auters buns amitgs hagien
fatg encunter en num dil Cumin.
15. Sche la bulla ei vegnida
tagliada en tocs, lu sei daventau
sco ils gedius han fatg, curch'els
han entras lur grir e smana-
tschar sforzau Pilatus de cruci-
figar Niessegner; ils spirituals,
cussigliers ed igl entir Cumin
han sin quella moda cun lur
grir e smanatschar sforzau lur
Mistral regent de tagliar en tocs
la bulla, ne eh' el seigi buca fi-
deivels ad els e buca segirs de
sia veta.
— 31 —
sein, und seiness lebenss nit si-
cher gewesen sein. ^)
16. Weilen die Bulla Urbani 8
schon 1637 gegeben worden,
warum hat sie inss Werkh in so
vilen iahren nit megen gestellt
werden under anderen H. Apten,
und Landamanen. nemblich in
20 iahren?
[153] 17. Weilen die Bulla hat
nit in vorigen iahren inss Werg
gestelt konnen werden, noch die
Pfareyen zu mantenieren wie ess
dass Kloster bis dato praetendiert
hat, hat dass Kloster selbst 1643
in der Composition die Pfareyen
freiwiliklich cediert, dass die ge-
meindt Disentiss wegen wasfiir-
einen Pfahrherrn den sie wollen
annemen und auslesen, und dem
Kloster haben sie allein das Jus
praesentandi behalten. ^)
18. Also ist ess nichts dardurch
wider dass Kloster geschen, ob-
schon man darwider gethon, und
verderet hat, dass die Bulla zu
nichten worden.
19. Wan 1656. die Bulla were
von denen Priesteren, und Ge-
meindt angenomen worden, were
ess nit lang, od. vii iahren dar-
bey gestanden, in massen mit der
') Che la bulla de Papa TTrhan Vili seigi buca vegnida tagliada en tocs
sin Cuniin, seresultescha era ord ina remarca t'atga on nies vertent raanuscret
pag. 10.3: „1G5G nacli PHngsten schreipt der Gemeind Disentis Landschr. alter
Joan Berchter, dass er Iiabe aussgescbriben, dass alle H. sollen zusamen kho-
men, wegen der P)ulla, und wegen der gruob, der Crystallen, aber indeme we-
nig erschinen, haben die gegenwei'tige abgelassen [l'atg giu| der nene Landa-
man solle mit H. Vicari de turre rede, welclier wisse mit wass fiir conditionen
die Bulla seye ihme eingcliilndiget, also ist die Bulla nit dixrch gestochen wor-
den auff der gemeind, weil der H. Vicari de turre in seinen hilnden geliabt."
^) Il passus della Composiziun de 1643 secloma: „Per il tierz, deian ils
Parocliians dacaudenvia poder prender si è nomnar ils Prers li Plavauns, suen-
ter lur bein plaschèr; ils quals lura in Sgr. Praelat dei esser obligaus da prae-
sentar a Monsigr. Uvescli ad Institutionem animarura senz' autor ( : ton a ton
senza don à quost della Claustra:) è dei la Casa da Din dacaudenvia buca ba-
ver de se grevear davard las Prcvendas, lìaselgias, et hiertas digls Plevauns
ne autras caussas.'" — Mira copia de {|uesta Cum2)osiziun ella l)iblioteca
romon. claustrala.
i6. Sche la bulla d^Urban Vili
ei vegnida dada già 1637, per-
tgei eis ella buca vegnida exe-
quida en aschi biars onns sut
auters Avats e Mistrals, nuinna-
damein en 20 onns?
17. Perquei che la bulla ha
buca saviu vegnir messa en ovra
ils onns avon, e perquei che las
pleivs han buca saviu vegnir
mantenidas, sco la Claustra ha-
veva giù pretendiu entochen ussa,
ha la Claustra sezza cediu libra-
mein las pleivs ella composiziun
de 1643, aschia eh' il Cumin
della Cadi (resp. las vischnaun-
cas) sa leger ora e prender si
tgei plevon, eh' el vul, ed alla
Claustra han ins mo resalvau il
dretg de representaziun.
18. Aschia fuss ei (atgnamein)
daventau nuot encunter la Clau-
stra, schege eh' ins ha luvrau e
trubistgau, che la bulla vegni
annulada.
19. Sche la bulla fuss vegnida
acceptada dals spirituals e dal
Cumin 165Ó, sche fuss ei tona-
ton buca restau ditg ne biars
onns tier quei, essent eh' igl
32
Zeit der li. Bischoff nit wurde
geduldet haben, noch dass Klo-
ster Disentiss vermecht haben
die Pfareij zu mantenìeren, noch
dass Consistorium gegen alien
begebenden streitikheiten mit
gnuogsaamen gelehrten Leiithen
zu versechen, und alien Casibus
zu beandtworten. ^)
[154] 20. ist ess auch nit glau-
blich dass er die bullam gebro-
chen habe, und dessentwegen
dem Kloster darwider sein, dan
er allzeit ein guother friind dess
Klosterss gewesen ist indeme er
allzeit beflissen hat sich brauchen
zu lassen, wie ess geschehen un-
der dem Apt Augustin Stoklin,
welcher sein herr OVatter ware, ")
und von ihme gen Meilandt ge-
schikt worden, under Apt Joseph
mit welchem er gen Muri ge-
reisst, under Adalbert Bridler wel-
chem er seher angenem gewesen.
underen Apt Adalbert de Me-
dell, welcher ihn erst den 21 may
disess 1656 iahrss vor Pfingsten
in seinem nahmen gen thawetsch
geschikht hat den Pfahrherren
altorten zu erwollen, sonsten vil-
mohlen alss ein guother freundt
zum gastmahlen eingeladen, da
er in Frankhenreich, und zu Va-
lenz ware hat er offt dem Apten
Adalbert Medell mit brieffen be-
gruesset, und sonsten in anderen
begebenheiten dem Kloster ge-
dient, wie oben in sein leben
mehress zu finden ist.
[155] 21. Alss er zu Valenza
hat er denen Sohnen geschriben,
er habe vii guotss den Gotts-
hauss empfangen, deswegen wan
er nacher hauss kome, wolle er
von dem Erbguoth seiner Frau
Mutter von Dardin R 100 dem
Uestg havess cui temps buca
tolerau pli e la Claustra era buca
podiu mantener las pleivs ne
giù in Consistori de glieut per-
derla avunda per tuttas dispe-
tas occurentas e per corrispun-
der en tuts cas.
20. Eis ei era buca de crer,
eh' el hagi tagliau en tocs la
bulla e seigi per tal motiv staus
encunter la Claustra, schinavon
eh' el ei adina staus in bien
amitg della Claustra sedont bre-
gia da tut temps de seschar
duvrar, sco 'gì ei daventau sut
Avat Augustin Stòcklin, che fuva
siu cumpar, e eh' ei vegnius ter-
mess a Milaun dad el, sut Avat
Josef, cun il qual el ei seren-
dius a Muri, sut Adalbert Brid-
ler, al qual el ei staus fetg per
cor, sut Avat Adalbert de Me-
dell, che ha aunc giù termess
el per ils 2i de Matg avon
Tschuncheismas de quei onn
1656 en siu num a Tujetsch per
leger ora leu il plevon, e schi-
glioc bia gadas vegnius envi-
daus sco bien amitg a gentar;
fertont eh' el fuva en Frontscha
ed a Valencia ha el termess sa-
vens brevs agi Avat de Medell
e ha schiglioc surviu alla Clau-
stra en autras fatschentas, sco
ei 'gì ei d' anflar pli bia sisura
en sia veta.
21. Sesanflont a Valencia ha
el scret a ses fegls, eh' el hagi
retschiert bia bien dalla Clau-
stra, perquei vegli el, turnont a
casa, far si della jerta de sia
dunna de Dardin 100 R. a s.
Martin e 100 R. a s. Piaci, ord
^) ](i74 ]iav(!Vii l;i Claustra 10 jìaders, 4 tVators pr. , ;i frators conv. e 2
novizs cler. — '■') Mira p. 10.
33 —
heyligen Martin und R 100 dem
heyligen Placido vermachen, da-
rauss zu vernemen, dass er ein
guother freiindt dess Klosterss
Disentiss gewesen.
22. Wan er nit ein guotlier
freiindt dess Klosterss were ge-
wesen, so hatten die Geistlichen
in Kloster nit ein Sehelen Ambt
in Kloster fiir ihme gesungen,
noch so vii Priester gen St. Joan-
nes bey den dritten, und iahrzeit,
geschikht worden, wie oben zu-
sechen.
23. Die Bulla ware nur denen
Geistlichen Priestern zugeschri-
ben, und denen Weldlichen gieng-
te ess nit an, die Priester miiess-
ten dem Apt gehorsam sein, also
batte ein weidliche obrikheit in
solchen sachen nit inen mischen
sollen lassen, noch auff der ge-
meindt solchess pponieren lassen.
24. Wan ess ernst dem li. Nun-
tio were gewesen, dass die Bul-
la, gehalten solte werden, batte
er die Priester ungehorsame sol-
len mit der Excomunication wie
er in der Bulla getroet batte,
straffen.
[156] Ess ist aucb nit der War-
beit gemess, wass ber Apt Adal-
bertus de funs scbreibt, dass il.
Landaman Jacob Bercbter ber-
nacb in eiiserster Armuotb ge-
rathen seye, dan er niìr von sei-
nem Vatter seeligen fiir sein tbeil
1671. R 14000 geerbet batte,
obne die R 440, welcbe er em-
pfangen batte da er sicb verbeii-
ratbet batte, und obne dass erb-
guotb seiner Frau Mutter.
Und diss wird er nit in 5 iab-
ren vertbon haben biss 1676.
nach seinem tod bat man die 70
il qual in sa concluder, eh' al
seigi staus in bien amitg della
Claustra.
22. Sch' el fuss buca staus in
bien amitg della Claustra, sche
havessen ils paders della Clau-
stra buca cantau ina messa de
requiem per el en Claustra ed
era buca termess aschi biars pa-
ders ora s. Gions il di dil tierz
e tier il caudon, sco ei 'gì ei de
veser sura.
23. La bulla era destinada mo
per ils spirituals ed als seculars
mava quei nuota tier; ils spiri-
tuals havevan d' obedir agi Avat,
pia ha ina suprastonza seculara
nuota giù de semischedar en
talas caussas ed era buca giù
de' proponer enzitgei semigliont
sin Cumin.
24. Sch' ei fuss stau de da-
tschiert al Nunci, che la bulla
vegni observada, sche havess el
doviu censurar ils malobedeivels
spirituals culla excommunicaziun,
sco el haveva smanatschau.
Ei 'gì ei era buca tenor la ver-
dat quei che Avat Adalbert de
Funs scriva, che Mistral Giachen
Berchter seigi vegnius silsuen-
ter en extrema pupira, schina-
von eh' el ha mo da siu bab p.
m. artau 1671 per sia part
14000 R. senza ils 440 R., che
el ha giù retschiert, curch' el ei
maridaus e senza la jerta de sia
mumma.
E quei vegn el bue a haver
dersentau en 5 onns entochen
1Ó76. Suenter sia mort han ins
5
34 —
R, so er zu St Joannes vermacht
batte, bezalt.
er batte selber sein Frau Ma-
ria Castelberg aussgesteuret, und
R 600 und mer bezalt, scbaue
die brieffen welcbe nocb vor-
handen.
fur H. P. Adalgot Bercbter ^)
geistlicben zu Einsidlen bat man
wider 600 R, obne scbuolern
kostgelt bezalt, ber bauptman
Gilli Scherno von scbwiz bekent
mit seiner eignen bandtscbifft,
dass er R 1000 wegen seiner
Frau Margaritba Bercbterin ^) obi-
gen Docbter empfangen habe. i-
tem die Ada de falscharidas, so
R 2000 gescbezt worden, item si
fontauna, si funs, si latis. etc.
[157] Man bat zwar gesagt
dass sein Vatter ibn nit fast ge-
liebt, und gern gesecben, dessent-
wegen er selber gern anderwo
bin gangen, dazu auch seine Miss-
giiner gerathen baben, ist er docb
alss ein kriegss officierer zu Wa-
lenza gewesen und in Frankb-
reicb, alwo nebent sein ordinari
besoldung bat erlaubnuss gebabt
von dem bauptman von Scbauen-
stein, und bauptman Cleric von
Cbur gelt zu entlebnen, so vii
alss er vonòtben gebabt, wel-
cbess gelt seine Erben nach sei-
nen tod obigen 11. erwendet ba-
ben wie die quitanzen auffweisen.
^) P. Adalgott (avon Conradin) ei staus il secund affon de sia secunda
dunna, Maria de Castelberg. Ei naschius (ì d' October 16.54, studiau a Nossa-
duiinaun, mia eli' el ei intraus e fatg profess ils 21 de November 1G72. Spiri-
tual 1077. t 1()'.>2 Avrei. — „1<J73, 20 Nov. oline dea tischgelt in der scbuol,
und in novitiat bat er (P. Ad.) 60!) 11. mit sicb in Kloster getragen, tur wel-
cben sein H. liruoder (Podestat Gion Bercbter) so vii Veldliner Wein auf sein
Kosten bin auss liat lassen auss fiibren." Br. pag. 66.
^) Margheta ei stada 'gì emprem aifon de Mistral Giachen Bercbter;
nascliida ils 4 de Kevrer 16:56, maridada cun Capitani Julius Scborno de
Hviz, cbe liaveva l'orsa i)riu si niinieras ella Cadi, ne di' era veguius enco-
noscbents cun Mistral (i. Bcrcliter cn Hurvctscli iiiilitaric. Margbeta ei morta
a Sviz (SattelVj ils 16 d'Avrei KkSó.
pagau ils 70 R., eh' el haveva
giù fatg si a s. Gions.
El haveva sez giù dotau sia
dunna Maria Castelberg e pagau
600 R. e de pli. Mira las brevs,
eh' existan aunc.
Per P. Adalgott Bercbter, pa-
der a Nossadunnaun, han ins
puspei giù pagau 600 R. senza
ils quosts pella scola; Capitani
Geli Scherno de Sviz attesta cun
sia atgna suttascripziun, che el
hagi retschiert lOOO R. pervia
de sia dunna Margheta Bercbter,
feglia dil sura (Mistral Giachen
B.), medemamein 1' acla de Fal-
tscharidas, eh' ei vegnida vale-
tada 2000 R. , item si Fontauna,
si Funs, si Latis etc.
Ei 'gì ei vegniu detg zvar, che
siu bab hagi buca giù ton bu-
gen el e hagi viu bugen, eh' el
vomi enzanu' auter e leutier han
era ses adversaris giù cussigliau,
mo ei tonaton staus sco offìcier
a Valencia ed en Frontscha, nua
eh' el ha, sper siu salari ordi-
nari, giù la lubientscha de far
far empristar daners dal Capitani
de Schauenstein e dal Capitani
Cleric de Cuera ton sco el ha
giù de basegns e quels daners
han ses artavels turnau anavos
suenter sia mort als sura Signurs,
sco las quittanzas muossan.
;^5
Wan ein brawer Man nit ein
guothe haussiiche Frau ^) hat,
wird sein hauss bald zu grundt
gehen wie Salamon sagt, und wan
ein Ehrlicher Man vii Missgiiner
hat die zu seinem undergang
helffen, und verbieten dass nie-
mandt umb die bezahlung etwass
geben solle, so muoss derselbe
wohltrachten ob er etwass, Ehr-
weiss, od. um liebe Christi willen
seine nahrung iiberkhome.
Wie er gestorben, nach kriegss
manier Ehrlich begraben findest
oben in sein leben.
[158] Ich hab mit grossen freii-
den von etlichen ehrlichen me-
nern, alss Gion de schlans in
Mompe de Medell, Gion durial
de selva, Schimun de Curtius si
Buretsch welche in Frankhreich,
und Walenza auch gewesen dass
er viler sprachen wohl erfahren,
seher anstendig, lieb, und wert
alien seye gewesen, nach aussag
Alberti 2 di beredsam, vii seiner
schrifften seind bey vilen verhan-
den, und wohl componiert, und
schon geschriben, und diss we-
nig zu seiner einiger verthati-
gung, auss grossermeklicher tra-
gender liebe gegen meinen ge-
liebtisten H. Gross Vatter hab
ich einfeltiklich geschriben mihr
nichs auff besess aussdeiiten wird,
weilen es keinem wird schaden.
Desswegen solchess li. Apt
Adalbertus dis nit hatte sollen
schreiben in betrachtung dass die
alte familia Berchterianorum dem
Kloster Disentiss von altenhero
seher zugethan ware, und under
die Benefactores gezehlet worden,
auch er selber als P. Adalbert de
Curdi' in brav um ha bue ina
buna caserina, vegn sia casa,
SCO Salomon di, gleiti ad ir sut-
sura, e curch' in brav um ha
biars adversaris, ils quals gidan
a ruinar al e che scommondan,
eh' ins detti enzitgei per pagar,
sehe sto in tal bein mirar, sche-
bein el survegn sia vivonda cun
honur ne per amur de Cristus.
Co el ei morts e satraus cun
honur tenor moda militara, an-
flas ti sura en sia veta.
Cun grond legherment hai jeu
enderschiu da differents bravs
umens, sco da Gion de Schlans
a Mompe-Medel, Gion Durial de
Selva, Schimun eie Curtins de
Buretsch, eh' ein era stai en
Frontscha ed a Valencia, eh' el
fuvi bein versaus en bia lun-
gatgs, eh' el seigi staus fetg ho-
norifics, plascheivels e preziaus
a tuts ; tenor dir de Adalbert II
fuv' el de buna eloquenza, bia-
ras de sias scartiras seigien en
bia mauns, bein componidas e
cun biala scartira. E quei pauc
hai jeu scret simplamein per
sia atgna defensiun, ord gron-
dissima carezia encunter miu pli
carezau tat, che negin vegli
metter ora en mal a mi, cunquei
eh' ei dat a negin donn.
Ord tal motiv havess pia Avat
Adalbert (III de Funs) buca do-
viu scriver de quei en conside-
raziun, che la veglia familia dils
Berchters ei stada da vegl en-
neu fetg attaschada alla Clau-
stra de Muster e vegn quintada
denter ils benefaeturs; era el sez
') Sco ei para ha sia secunda dunna, Maria de Castelberg, f ils 19 de
Fevrer 1086, buca saviu tcnci- dil meglier casa; . . . „\velclie iibel hat hausen
kouneu, daruiu ihme nit alles wohl gelungea." lir. pag. 198.
— 86 —
funs hiesse vii schankhungen von ha, curch' el senumnava aunc P.
gelt, biiochern, anderer sachen Adalbert de Funs, survegniu bia
empfangen, und grosse Ehr, und regals en daners, cudischs ed
lieb ihme von H. Podestat Berch- autras caussas ed era ton pli,
ter erwisen. immemor beneficio- che Podestat Berchter ha de-
rum. mussau ad el (Adalbert III) gron-
da honur e carezia. Seregordas
buca pli dils benefecis.
Dein nus aunc ina gada ina quorta egliada sin nies document,
sche vesein nus, che quel ei elaboraus cun gronda stenta e, schi
lunsch SCO nus savein giudicar, cun tutta pusseivla obiectivitat. Igl
auctur sefundesclia sin veglias, senza dubi verdeivlas fontaunas,
cunzun las scartiras de P. Maurus Cathrin, eh' ein, sco ei vul parer
a nus, buca stadas enconuschentas agi auctur della „Synopsis".
Ei seresultescha ord quei document — cuntrari alla liistoria
entochen dacheu — , che la bulla de Papa Urban Vili seigi, entras
in sbagl cun il diplom dil doctorat de Avat Adalbert II, gnanc
stada sin Cumin, nundir vegnida tagliada en tocs cun in cunti.
Ultra de quei secapev' ei da sesez per in um sco Adalbert II ei
staus, eli' el vegnessi a prevegnir a scadina profanaziun della bulla
cun far adatadas condiziuns, avon che surdar quella, las qualas ein
era vegnidas fatgas ed observadas, malgrad tutta alteraziun da
part dil pievel e de ses manaders.
Ord las numerusas notizias sur Mistral Giachen Berchter se-
muoss' ei plinavon claramein, eh' el seigi staus da tut temps in sin-
cer e beinvesiu amitg della Claustra e eh' el seigi già ord tala ri-
schun buca staus el cas de far in tal afrunt alla Claustra. Ils dif-
ferents argunients cun las notizias accompignontas muossan eviden-
tamein, che Mistral Giachen Berchter hagi buca tagliau en tocs la
bulla, che sin secontener sin Cumin hagi fatg en negin gran dishonur
a sin num e che sias relaziuns tinanzialas seigien tuttavia buca stadas
ord moda, sco era eh' el seigi silsuenter vivius e morts en honur.
Las bunas relaziuns, che regevan denter la Claustra e la fa-
milia Berchter avon il Cumin de 1656, ein era semantenidas suen-
ter, sco nus vesein quei principalmein tier sia mort 1676, ed ein
era seartadas vi sils affons de Mistral Giachen Berchter. Perdetga
de quei datan pliras notizias, che nus havein anflau sur ses dus
fegls, P. Adalgott, conventual de Nossadunnaun e Podestat Gion
— 37 —
Berchter, che ha prestali biars siirvetschs alla Claustra, fatg si ina
gronda facultat ad ella e eh' ei perfin daventaus commensal de
quella 1692.
En quei document legin nus plinavon per 1' emprema ga po-
sitivamein, che Avat Adalbert III de Funs seigi igl auctur della
„Synopsis" e eh' el hagi concepiu quella 1696. — En nies allegau
manuscret ei vegniu purtau en diversas notizias entochen 1736,
— igl onn, che P. Justus ei morts — denton havein nus anUau
negliu remarcas sur la „Cuorta Memoria". Ins astga forsa conclu-
der ord quei, che quella seigi vegnida translatada e compilada per
suenter 1736.
Fertont eh' ins enconoscheva entochen dacheu mo paucas scar-
tiras cui nuni digl auctur, las qualas ein daventadas in' unfrenda
dils ditìerents berscliaments della Claustra (1387, 1514, cunzun
1799), vegnin nus fatg attents (pag. 11) sin auters novs nums, ils
quals havevan scliau anavos notizias sur fatgs de nossa patria.
Denter quels sesantlan era Mistral Giachen Berchter e siu fegl l'o-
destat Gion Berchter.
La schlateina Berchter ei ina dellas pli veglias ella Cadi. El
dequors dil temps ha ella dau biars e meriteivels umens pella pa-
tria e pella baselgia. — Colonel R. de Hess scriva en siu 7,Frag-
men Genealogicum des Geschlechtes Berther" :
„Ils Berthers ein senza dubi ina dellas pli veglias e distin-
guidas schlateinas dil cumin della Cadi. Già el 14avel tschentaner
vegnan els avon en documents de Tujetsch sut il num „de Cha
Berchte".^) Dal Lóavel tschentaner naven, scret* „Berchter", a
Tujetsch, Mustér e Sumvitg. Depili 19avel tschentaner, scret ,,Ber-
ther", els medems loghens. Già el 1 5 avel tschentaner han ils Berch-
ters dau mistrals al cumin della Cadi; eli' emprema mesadat dil
16 avel tschentaner alla Ligia Grischa: Landrechters, q. v. dir Caus
della republica della Ligia Grischa; el 16, 17 e 18 avel tschentaner
al cumin della Cadi in diember de mistrals, bandirels, scarvons;
allura comissaris, podestats, scarvons della Ligia, delegai d' honur
siila dieta ed a. v. Nus anflein ils Berchters fetg savens en scar-
tiras stampadas de contegn hi storie, sco era en in grond diember
de documents originals".
') A Tujetsch anflein nus la schlateina Berchter per 1' emprema ga en
ina scartira de 13U0, ils 26 de Fenadur. — Mira: Mohr, Regesten Nr. 7.5,
— 38 —
Ella liesta clils mistrals della Cadi anfiein niis suondonts nums
ord la schlateina Berther:
Martin (Jenin) Bercliter de Tscliamut 1425/6.
Giaclien Berchter 1461/4.
Duri Berchter de Tujetsch 1467; 1471/2; 1477/81; 1484; 1400/5.
Ciìon Duri Berchter 1497/8; 1503/4. — Landrecliter 1511/2.
Martin Berchter 1499—1502.1)
Oiachen Berchter 1509/10.
Duri Berchter de Tujetsch 1513/9; 1522/62). _ 1519 ]^^ j)^^^^
Julius II regalau ina bandiera al Cumin della Cadi. —
Landrechter 1522/3; 1528/9; 1531/2.
Pieder Berchter de Tujetsch 1546/0. — Landrechter 1549/50;
1561/2. — Commissari a Clavenna 1555/7 cun in salari
de 1200 R.
Duri Berchter 1551/2.
Ciachen Berchter de Tujetsch 1587/9; 1504/5.
Martin Berchter 1500—1600.
Gion Berchter 1605/7; 1617/8; 1620/1; 1636/8.
Giachen Berchter de Muster 1645/7; 1656/8.
Josef Nicolaus Berchter de Trun (Darvella) 1770/2. — Pode-
stat a Trahona 1753/5.
Benedetsr Berchter de Sumvitar 1772/4.
Sper quels meriteivels umens per il stat catein nus era in
grond diember de spirituals ord la schlateina Berther, dils quals
nus numnein ils suondonts:
P. Adalgott Berchter de Muster, 0. S. B. a Nossadunnaun,
t 1692.
Sur Pieder Berchter de Quoz-Muster, f 1714.
P. Justus Jos. Berchter de Muster, 0. S. B. a Muster, f 1736.
P. Celestin Berchter de Muster, 0. S. B. a Muster, f 174 . .
^) ,,1499 Alss Martinus Berchter des Klosters und der Gemeindt Disen-
tiss rcgiercnder Landtaman ware, liat er alss liaubt Man die Companei der
Soldaten von Disentiss gen Miinstertlial wider keiser Maximilian gcfiirt, und
in demselhen p]tsclilendcr kricg sicli liberali wolverlialten, und in grossess
lob darvongetragen wie Adalb. 3. Ajit schreibt. die graiie Piindtner haben
obgesiget." — Br. p. 161.
^) ,,1525 Alss Udalricus Berchter regiercndcr Landtaman ware, und die
staad kleffen, und dass scliloss Miiss von Joanne Medico eingenoracn worden,
seind die riindtiier dort liin gezogen widcrura zu eroberen, alsdan hat Udal-
ricus Berchter die Companei soldaten der Gemeindt Disentiss alss haubt Man
dorthin gefiiort. habcn ilberkoracn." — Br. p. 101.
— 39 —
Sur Giaclien Antoni Bercliter de Camischollas, f 1765.
Sur Gion Antoni Bercliter de Muster, Notar apost. f 1781.^)
Sur Nicolaus Bercliter de Segnas, f 17'J8.
Sur Tuniaiscli Dionis Berther de Muster, f 180D.
Sur Gion Battesta Berther de Muster, f 181 G.
Sur Gion Ludivic Berther de Muster, f 18 . . .
P. Adalgott Berther de Segnas, 0. S. B. a Muster, f 1875.
Sur Paul Benedetg Berther de Kabius, Canonie e Decan dil
capetel grond, f 1878 etc.
Suenter haver gin antlau il sura docunient, havein nus con-
siderau per in act de dueivkidat de publicar quel e rectitìcar cheu-
tras in' errur de nossa historia, che ha cuzau varga 250 onns. Nus
antiein quella rectificaziun per dueivla e gesta già visavì nies Cu-
min, sin il qual ei schischeva entochen ussa la zanur ded esser
staus secontenius sin moda nuncorrecta encunter acts officials de
Sia Sontgadat Papa.
Nus anliein quella publica rectificaziun per dueivla e gesta era
visavì la veglia schlateina Berchter, oravontut visavì la respectabla
personalitat de Mistral Giachen Berchter, che ha stoviu spitgar sin
quella ditg avunda, mo nua che nus savein denton dir oz cun il
psalmist: Judicium et iustitiam in Jacob tu fecisti (98,4). Ti has
schaii conto ìischer dretg e giustia il Giachen.
— FINIS. —
') Co ils spirituals vegnevan pri si dad in teinps dallas visclinauncas,
vesein mis vid quei excellent spiritual 8iir Gion Antoni. Suenter eisser staus
7 onns caplon a Curaglia eis el vegnius elegius 17,34 sco plevon a Sclilans per
2 onns. 17.3(3 eis el vegnius confirmaus per 4 onns; 1740 contìrraaus per 7 onns;
1747 confirmaus per 4 onns; 1751 medemaraein per 4 onns; 17.55 contirmaus
per () onns; 17()1 medemamein per G onns. — 17G7 ha el resignau voluntaria-
mein siila pleiv de Sclilans ed ei serendius sco caplon a Caverdiras, la quala
pervenda el ha fatg si. Persuenter havevan ils vischins de Caverdiras de do-
mar la familia Berchter a vitg Muster, curch' ei era de prender si in niev ca-
plon. Era haveva in spiritual ord la parentella Berther la preferenza sin la
pervenda de Caverdiras. — Sur G. Antoni Berchter ei raorts a Caverdiras ils
8 de Zercl. 1781 e satraus leu en haselgia avon igl aitar grond. La piatta cun
l'arma dils Berthers ed inscripziun, che cuvreva sia fossa tuchen 18!I1>, sur-
vescha ussa per sulada ordeifer la haselgia, sper il clutger.
851
D45B47
Berther, Baseli
Il Cumin della Cadi
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
o co