> -^
OF.
«i^itf^«^
DUKE UNIVERSITY
DIVINITY SCHOOL
LIBRARY
FRANK BAKER COLLECTION
OF
WESLEYANA
AND
BRITISH METHODISM
/
iNSTiTvrrq
C H R I S T I A N M
R E L I G I O N I S,
lOHANNE CALVINO
A V T H O R E.
Qu^aJfiperiores eduiones Ipac postremJ , om-
mtm emendanf^ima locufletij^md.^ue recem
additajunt^jiatim poftipfm autbQri^ ^r^-
fationem ad^Regem Chrifianifs.infer^
ta adUBorem admonitio hrsui- , •^'^"«f«'- & i^cefetuf
ifinciMrn pietStiS
mdic
ter inaicat.
i*entus ordir.um lin~
fidi:i ^uamgar e*
on Iwent ^turiinit
■' mc afu.i omnei
i:aboiu4,fime
■ - DtHTK
f
GE N EV^,
Apud I A C O B V M S T OE B.,
M, DC. XVlil.
N
^
%
lOHANNES CALVTNVS,
L E C TO RI. ,'
N primtf huiitt noflfi operii iiitione ijuia eum ^uempyo it^menfa fnn kcniinti'
i^S Domm*u fuccejjltm dcdit , miiiir/ii expe&niamjeuiter maiori exparte (vi «,•»
t'jmi"titif operibiufieri folstjdefunliiu eramAitrvim qv.um mteWgercr/i.eoPiortim
jr.eaminduftriamQionteitiuitamibM^respcnderefdtcmpromeatenMtalec-.narer.Ne^i.ieiife-
cundx taniifrn editione tentMi.fid ^mties deinde cxcufumfiiit optu.nonnulltittccffionelocuple-'
tatumfutt.Stfi autem laborit tunctmpenfirr,e nonpcsni'e'<ai: nwqv.am tifriien mihi fatiif%ci,do-
tiec in hunc ordtnem aui nune propon!tur di^efumfuit. 1<l^.»c me dediffe icnfido (jwidvefiro i~
mnium ludicio probetur, Certe ^uanlo/ludio adoperamhanc Ecclefia Dei pr^iftand.xminailiue..
rtr/jJuiuUntum tijiimonium proferre licet.quodproxima kyetne dum extflimabam afeire tjudr.^
iana mortcm mihi denuntiari., Cjuo magii vrgebat morhtu ch minks mthi peperci , doncc libriim
fupc^item rtLinquerem, qtiitam aemgmt piorum inuitaticni gratiam .^hijuamreprndcret.Ma^
iuijfem eijHidemciliiU.verimfat citofifat bcne, Opportwie autem prodij/e tunc putabo, vbi fcn-
fero vberiorem adhuc^uam antthacjruSum atiijttsm Ecclefia Dei attulijfe, hoc mihi vnicUrri
"Votum. Et f.me Kecttm matl agerctur nifivnius Dei approbatioite contentus , vst (lulta 0- per^
ucrfa irni>eritorum hominum j vel inicjua (sr matigna improbonim iudicia contemnerem. 'Hajrt
^ii.iuh Oeus (y prcpagandiregni fui , ^ adtuuandapubiicte VtititatisftttiioaniniummcUnt
fenstusaddixerif.mthi cjuoqiic prebe cenfcius f-^Jpfum (^ atigelos tejtes halieam .niltil ex^uo of.
ficiumdo6forts in £ccteficTfufcepi, mtl>ifu:ffe propofitum quam Ecctefixprodeffe finceram piet&tii
de&rinam affe,cndo:r.emi'iem lamen iffcputo ^ui pinrtbus impetatur , mordeatnr ^ /acO-etuf
calumnijs.t^f-.um iamfub praloefiet Epiftola^cerio refciui, ,Atiguflit,vbi conitentus ordiriwn lln-
per^ aqehatur ,fj>arfumfu:Jfe de mea ad T^pa wn defeSftone rumorem,& ctipidv:s juamjpar e*
tat in Mitis Trtnciptim exceptum. ff4c eftjctttcet eorumgratttitdo tjwt certi non la'ent pluriSnA
conftantia me,e experimenta,ijux vt catumniam adei fcedam rcffuunt, ita ab ea me apiid ornnes
^qiiDS (i;^ In-mann ii>dicfs tt:e'i debuerant. Fallitur aii'em cum totafua caterua diaboitu.fiyne
fiitidis rnendarip obntendfJ;ac indignita'efi-a£ftorem Vtt mrigis-Untumforeputat : tjt/ia Deum
fro immenfa fua bonitMe daturum mihi confido vi m curfufanclafuic vocaiionis a^uabtlt tcte-.
rantia perfeuerem. Cuius rei nouum inhac e.-tirwie docnmenrumpijs lcElortlius exhtieo . forrh
hoc mihi in ifio labore propofttumfmt.facrx Theotngix candtdatos ad diuini verbi teHionem ita
frteparare & tnflruere , vt ij' ficiiem ad c.trn ad.lum habere, ^ inrjfcnl) in ea gradu pergere
^'ieant,fiijuidem reHgionis f.mm-m omntLus partibusfic miht co:-nplexus rjfe videor , ^ eo quo-
^ueordtne digef-Jfe , vtji^iiis eam reite tenuerit , ei nonfii difficilt ftatuere & quid futifiimum
^uareretn S' rtptura.zSf quemin fcopum qmccjtnd in ea continetur rcferre debeat. Itacjue^hao
vetutt flrata vtafi cjuas pofhai: Scriplurs enarrationes edidero, ejtiia non nectjfe habebo de dor-
matibus lot:gas dilpntationes inflituere, cT '" t^cos communes euagari : cax confendiofemper <t-
/Iringam.Earatione.magnamolefiia (^failidio pius liElor fublcuahitur : modo prafentis operis
cognttione,q:u'finece(fi--ia inflr':mcnto, p> nm.imins accedut. Sed qnia huius tnflituiiratio tn tot
mets Commrntarifs cjuafi in ipccuhs clare apparct,re ip'a mato dectarare qnalefit.quam verbil
priedicare.yale amice Leffor.&fiquem ex meis t tthoribus fiucium percipis.meprecibusluis <l-
pnd Deumpatrem noftrum ad:uua.Geneu<e.I<y,t!end.^uguf{i,^nno M. D. L I X.
0^105 animii-if.ierat tfniji excufare libello,
Difcendi ftudiomngnum fecere volumen.
xAuguliinus Epifi. vij.
f.jfi tx ttrtim finmer^ mt ejfflprofittor^ui£crtl>nntprofi(itndQi(^fcril>endopreflcii4nt,
* u
nj.cap.vij
Adaelapfus - ii.i
Angeli i.xiiij
Afcelus Chrifti in cciiji;.i6
Baptifmus iiij.xv
Charitas proximi ij.viij
Cxlibatus Sactrdotiiiiij.ii
Coena Chrifti iiij.xvij
Concilia, & eerum aurho-
ritas iiij.ix
Peccatum originale ij.i
Pc;nitct)tia vtra iij-iij
PoinitentiaPapalis iiij.xix
Politicaadmin ftrario4.xx
Prsdeftmit.G Dci iij.xxi
PRiEClPVA CAPITA EORVM QJ^
IN HO« INSTITVTIONIS CHRI-
flianx opere continentur.
AEnegatio noftri lib. EccitriaEpoteft.is quoad fi
iij.cap.vij dei dogmata iiij.viij
EccIeCx veteris Itaais 4.4
Eleftioattrna iij.xxi
Pides iij.ij
H.Eretici & fchifmatici 4.) Promifljonum Legis & E-
Hommis creatio i'.xv uangelij concihacio 5.17
]do\3 j.xi.xij ProiJid MtpaDei i-xvj
leiunium iiij.x'j Piirgatorijm iij-V
kfusquid ij.xv Redemptor Chriftus ij xv;
Imago Dei i.xv Regemratio ii)'')
Confefllo Papalis iij.iiij Imagmem Deo afHngere, Romanifedis primatus,&
Coiirmatio Papalis iiij.xix nefasefle i.xj Romani papatiis cxor-
Confcicntia iij.xix Impofitiomanuiun iiij.xix
Chrift^adquidmiftus ij.15 Indulgentia iiij.v
Chrifti diuinitas ij.xiiij ludicia forenfia iiij xx
Chrifti perfona quomodo luramentum 'j'^'i'i
vna fi: in dimbus naturis luftificatio fidei iij.xj
ibidem luftificationis initium &
Chrifti defcenfus adinfe- progreflus iij.xiiij
ro$ ijxvj In luftificat. quae obftr-
Chriftus quomodo media- uanda iij.xiij
tor ')•'") Lex 'I^vij
Chriftus notis meritus eft Legis fiuis.rfficiu&vfusib.
vitam actcrnara ij.xvij Legis morahs expli. ij.viii Scandalum iij.xtx
Chriftus Prepheta, ■Rtx & Lcges politicx iiij.xx Scripturf facra: authoritas
Liberumarbitriumi.xv.Sc i.vj
ij.ij & v Scripcurae doSrina neceH.
Libertas Chriftiana iij.xix fariam nobis efte i.ix
Matrimoniun^ iiij.xix Spiritus rani5tus,& iiliusof
Mcrces operum
Mcrita operum
MilFa l'.ipa)is
Monachatus
MoTs Chrifti
MuQUidDeocoditus.ab eo
dcm fouttur at gubcrna-
turi.xvj
Munrli gubernatio ibid; m
Oratio iijxx
i.xiitj GrdincsEccIefiaftici Papae Vitaprsefenti quomodo v-
iiij j iiij.xix tendum iij.x
Sacerdos ij.xxv
Crux iij.viij
Deinot!tiai.i.& fequfn.
Deus cognofcirur natura-
liter abomnjbus i.iiij
Dei cognitioquorfum tcn-
dat i.ij
Dei cognitionem fu/Focari
vel infcitia vel malitia
hominum i.iiij
Dei vnica cflentia , & tres
perfenx i.xiii)
Deus quomodo vtaturim-
piorumoperibus i.xviij
Diaboli
Ecdefia
dium iiij.vj.& vij
Reprobos fua culpa accer-
ftre libi interitii adqiicna
funt pr.-sdftinati 3.24
RefutrtGio Carifti ij.xxj
Rcfurreftio vltima iij.xxv
Sacramcnta iiijxiii)
Sacramentafalso noroina-
ta xiiij.xix
Sandli.rii interc flio iij.xx
Sitisf icSio Papalis iij.iiij
iij.xvii) ficia iij.j
iij.xv Spiruus arcanaoperatio i-
IIIJ.XVIH)
iiij xiij
ij.xvj
bidcm
Teftamenti Veteris &
Noui fimilitudo ' ij.x
Traditiones humans 4.X
Trinitas i.xiij
Vira hominis Chriftiani
''i-''i
Vitsfuturat mcditatio j.9
EccUfiiver? &falfaecom- Ordo & minifteria Eccle- Vocatiofancitjeterna Dei
fi.e liij.iij clcfiionem iij.xxiiij
Paedobaptifmus iiij xvj Vocatio fuadiligentercui-,
Paftorum eledtio & ofliciii que in(picitnda iij.vij
iiij.iij Voca iiij.xiij
Peccatu in S.fanftum iij.iij Vndio vltima Papalis 4.19
HAetmniaptrfpicue ac ftlide in hifc* Injlitutionitw traclanti4r:& quidjuid adutrfarij
«tnlT4iobiiciuntMa confutatur/l>t ctiiuispto ItSiori itafatiifiat)nt-
quti tHm ftUbAc mmntHrJ»P,hifiarm f*cit
paracia '"iij
Eccltfis iurifdia. & di-
fcipl. iiij.xj.xij
Ecclefiae poteftas quoad
legesfcrendas iiijx
POTRNTISS JMO I L LT S T I{J S S I MO QJ' E
MONARCH^ Fr ANC ISCOjFrANCORV Ivf
j{e£tchriJi)ani^tmo,Prtnc}pifio,lohannes
Calfttnwpacem acfaltitem m Chrt-
J}o frecatur.
VvM huic operimanum primum admoue-^fW^M^/-* /«-
' em,nihil minus cogitabam, Rex clariflime, finutionU chri.
qiiaiTi fcribere quse maieftati tuae poftea o(-fi"*"* «y*^'"'»*
fcrrentur. Tantum erac animusrudimenta
qua:dam traderequibus formarentur ad ve-
^ ram pietatem qui alioqui religionis ftudio
targiMitur.AtquShunclaboreni Gallis noftris potifTunum de-
fuda ba,quoru perm ul tos efurire &{itirc ChriftJA intelligebam:
pauciflimos ai te videbam qui vel modica eius cognitione rir^
imbuti elfent.JIanc mihi fuifle propofitaratione hber ipfelo-
quiti!r,ad fimpHce fcihcetrudemquedocendi formu conipofi-
tus.V •'■um quum perfpicerem vtque eo qiiorunda ifnproborurp^y^^^.'^,^^^ ^^_
furorgmualuifie in regno tuo, vtauHusfanxdofflrins finfti c/^oris cogkatia-
locus: faiSlurus mihi operxpretium vifus fum fi eade opera Sitns ,& fjuideta
inftitutiont-m iis darem3& confeffioneni apudteederem vnde""^''''**
difcas qualis fic dodrina in quam tata rabie exardefcijt funofi
ilh.qui ferro& ignibus regnum tuum hodic turbant.Nequee-
nim verebor raceri , hic me lummam rcre eius ipiiiJsdoctrma: n j r r
complcxiim ellc quam illi carcere,eiiliOjprolcriptione,mcen-
dio muldtandam.quam terra mariqae exterminandam vocife-
rantur. Equidem fcio quam atrocibus delationibus aures ani-
mumquetuumimpleuerint , vt caufamnoftram tibi quam o-j. ^ircaude-
diofitfimam redderent:fedid tibi pro tuademetia perpendeii- latiommadrt.-
dum eft, nullam nequein diiftis, nequein faiftisinnocentiami"^''*^''-'^**
fore.fiaccufaife fnfnciat.Sanefiquis facieia:inuidicEcaufajdo-
ftrinam hancjcuius rationem tibi reddere conor.omnium or-
dinum calcuhs damnatam , multis fori praeiudiciis confoflam
iamdudum f^ ifle cenfetur,nihil aliud dixeric quam partim ad-
uerfariorum fadtione & potentia violenterdeieiftam :partim
mendaciis,technisjCalCiniis,infidiose fraudulenterque opprcf^
fam.Viseft,qu6dindidacaufafaHguinaria: fentetise aduerfus,,^.j,,'^;^.^a<^<;,
illam feruntur:frausjqu6d fedirionis& malefi:!) praeterrneri-»j<«4/^a« , cn-
tum infimulatur. Nequis h^c iniuria nos queri exifiimet,ipfe /"»»'" horren-
nobisteftiseiTepoteSjRex nobiliffime, qwam mendacibusca- j''' /'""■'*"' ''"^"
lumniis quoudic aptjd te traducaturjquod no aliorfum fpeifler
i)ifi YtReoibus fijiiiceptra e nianib. extor<^ueat, tribunaliajiu»
* iij
r R JEF ATIO
diciaque omnia prscipitet , fubuertat ordines omnes & poli-
tiasjpacem & quietem popiili pertnrbctjeges omncs ab: oget,
dpminia & poirclTiones dirfipetjomniadenique fiu fiim dwor-
fcim voluat.Et tamen minimam portiunculam audir>.liorrenc]a
enim quaedam jn vulgos fparguntnr: quaE (i veracfrentjmerito
illam cum fuisautlionbus mille ignibus ac crucibus dignani
•vniuerfus mundus indicet.Q^isiam ni.iretur publicum odium
in iliam acccnfum clle , vbi iniquiffimis iftis cnminationibus
fides liabctur? En tur in noftram ipforum dodlrinrvquc noftt:E
damnationem omnts ordines conlentiantac confpirent Hoc
.... afF-;ftu correpti,qui ad iudicandum fedenc,prxiudicia que do-
^udttiiudiciLus 'TJoattuIeruntjpro Iententi!spronuntunt:& lcritc pertunctos
»»*/? vnamfefta- C-iis partibus putant li neminem ad fupplicium trahi iubcat,ni-
»/«. uautfuaconfcffionc , aut folidis tcftmioniis conuiifm. At cu-
jus criminis?Damnatar(a;ut jiftiijs doclrina'. At quo iure dam-
nata eft ? Idautem erat dcfenfionispraefidium:non doClrinani
jpfim abncgare.f^d pto vera tueri. Hic muflicandi quoque fa-
cultaspraeciditur,
lAumiori? fibi Qnare non inique i-oftiilo , Rcxinui£liffime , vt integram
'"""/"" ^^'^i' caufa: iftiuscognitioncm fufcipias : quacperturbatehadenus
tfniii tonlilera- n ; ■ • i- o • ■ n • ^ t
r' ^ ^-^ niiIloqueiurisordin-,& impotenti ancumsiTisquam Ica-;tjmi
nim efl a/^/^rfgtauitaie trau:atatft,vel quoquomodo ex?gitata. Nequehic
^fcUfiie c-aufAm mepriuajam defenlionem meditari exiftimcs , quafiluumin
fufdpert, patfiam reditum mihiconfi.iam: quam tametli quo dccet hu-
z.chrifttAn^re' ^ianitatis afFedlu profequor , vt nunc tamen res funt , ea non
li9HH!5 patronos tn\ .,, \ ■ i/
pen an>(rnari. >"oI^"e carco.Verum communem piorum omnirm,adcoquc
ipCam Chrifti caufam compledor,q 2 modis omnibus hodic
in regno tuo profcifla ac protrita, vclut deplor^ta iacct, Phaii-
farorufji id quidcm quorundam tyrannide m.igis quam tua
h > ^■- - •. confcientia.Sed quiid fiatjhic dicerenihil attiner.aftlifla certe
urr> irEcrlefiam^^^^^-'^'''^'^ enim protecdrnntinipij,vt Lhnfti vcritas,u non vt;
perfequentiljtti fugata diffipp.taque intcreat,certe vtfcpulta & ignooilis latear,
pmimi fanerti paupercula vero Ecdefia aut crudclibus c.tdibus abfumpta fit,
autexiliis abada , aut minis ac terroribus perculfanc hifcere
quidem audeat Et inftiitetinrnnijqua folct infania & ferocita-
te,fortiterin parictem jaiHcIinatum, & ruinjmquam feceriit
incumbcntcs.NulIus interim prodit qui talibus ftiriis patroci-
^.pyrf/xiyFf-iwo^^iiiFuum opponat. Q^od fi qui veritati maximc fauerc videri
dflmm quo voIunt,'gnofcendum efteccnfent errori & imprudentiarinipc-
rundam ejuas E ritorum hominum.Sic cnim modefti homincsloquijtur,crro-
uangtltj pudtt ^p^ g. imprudentiam vocantes quam norunt ccrtiffimam eire
confilta nonaur-. • •._' ■ t ■ - • J v
^■^^ Dei veritatem; impentos homines quoru ingeninm non adcQ
5. Gloriam &• defpicahile Chrifto fuilTe videt quin cccl^ftis iux lapientiae my-
•oeritatem Dwftcriis dignatusfit. Adeo omncs pudetEoa!ig;c'lij. Tuu.iutcm
fyomoutre, ejit,krenjffmie Kex,nec aurcs.uec animii a tam iufto patrociT
nio
AD REGEM GALL;'
rIo auertere. prxfi:rtim vbi ae re tanta agitur : nepc qliomoda
Dci glorJ^ iua c6l\ctiii terris incoluraitasjquomo-^^o fuam di-
gnitaccm Dci veritas retnieat .qiioinodo regnum Chrifto far-
tum tedumqi mrer nos maneat.D;gna • cs aunbus tuis , digna 6. \egi4 vccd'
tuaccgnitione,digna tuo tribunali. Siquide & verumRcgem "oms fintr» re-
h^ccog tatio facit, agnofccre fe in rcgni admmiftratione Dei ^'"g^ofcit''
miniftrum. Nec iam rcgnumille fed latrocinium exGrcetqui
non jn hoc regnat vc Dei g-lorix feruiat.Porro failitur qui diu- Z' '^"7"'* ^'*
turnam prolperitatcm expcttat eius regni , quod Uei lceptro,
hoc eft,fan(fl:o eiusverbo.non regiturrquando cslefte oraculu
excidercnonpotcft , quo edidum eftdiflip.num iripopuium Prou. 29.18.
"Vbi defeceritprophctia. Necteabhoc ftudio abducere debct
humiliiatis ncftra: contcmptus. Nos quidem quanv pauperculi S. Ptot pau/xres
Cmus& abie£li homunciones.prob^ nobisconfuj lijmus.co- Cr ajfiulos 210^
ram Deo fcilicctjmiferi peccatores , in hominuni cofpcdu de- ""'/'"^'J^^cf'
/pecl!flim;:niundi (ii vis)cxcrementa qusdam &: reiedameta,
aut fi quid aJhuc viUus nominari poteft. vt , quo apud Deum
gIoriemur,nihil reftet-praster vnam eius mifericordiam,qua in
fpem xternae falutisnullonoftro merito afciti fiinus: apud ho-
minesvero nonita multum,prster noftram infirmitate.quam
ve! nucu confit;ri,fumma inter eos ignominia cft. Sed dodri- ?• Dc!fri»ar»
nam noftram fupra omncm mundi gloriam fublinie, fupra o- ^'""'^"'"■<m
mnem poteftatem iniiidlam ftare oporccc:quianon noftra cft, ^-^^ profk t"
fedDei viuent'.s,ac Chrifti eius.quem Pater Regemconftituit, reuereri.
vt a mari vfquead niare dominctur , & a fl'-minibus v(que ad
terminrs orbis terrarum. Et fic quidem doinini.-tur , vt totam Dan.2.«.
terraT) cum ferreo fuo.-Jtque a:rcr iobore, cum Iplenuo.e au- Icfa. n.^,
reo & argenceo,fo!a oris fui virga p.rci)flair. non fcciis com-^^^l'--?*
minuacquam fig.ilina v;ifcul.i: qi'.-madn'odum demagnifi-
cenciarcgni ipfius vaticmantur Prophctac.
Reclamant quidem aduerfarij falso iiosprstendereverbum obefiionis ,
DeijCuius fceleritiflimi fimus coriuptorcs Hsc vero quam fic 5"'« T{eirm ai
non molo muliiiofacalunmia, f;dinfignisquoque in-puden* "'"^'fdo >euo.
tia,ipfe5conffflio;icm noftram legendo, pro tua prudcncia iu- 11 X'^'*^'""'
dicarepoteris. Nonmhi! camen bi.- eciam dicendum cft quod
tibi ad leftionem iplam .velftadiumattentionemqu-^ extitet,
vel certe vi.-nn fternat. Pauius,quum adfiJci analoe,iaomnem Rom.u <>
prophetiam formata eire voluit , certiflimam amuflim pofuit,
qua probari Scipcura: intcrpretatio debeat. Ad haiic itaque fi-
detregulam fi noftra exigancur,in manibuseft vidtoria.Xlui^i. Collata adfl.
cmmjnelius acque apcuis fidei conuenit.,quaiTi agno fcere nos dei anatopam
qmni vircute nudos.vc a Deo vefua;nur?omni bono vacuos, vt doclrmano(fra
ab ipfo implcamur.^nospeccati fe^ucs.vt ab ipfo Iiheremur.^nos '""'" '■'^^prthe»-
caecos, vt ab ipfo illumineni!';} nosclaudos, vtabipfodiriga-
fnur.'nosd€biles,vt ab ipfofuftentcmur?nobis omnedoriaadi
* lUJ
1> R ^ r A 1 1 o
niatCiia (Jct.alirre, \i folus ipfc gluiiofus cinincst & nos in i-
». ^dutrfirio- pi"og!orieniuirHa;c utqj ni oeivisrelKjiiaquua nobisJicuturj
rumfalfu. i"fei pellant illi,«9ucntanti;:: c)i hoc inodo fubuerti c.trcu ncrcio
quoJ lun)enndttira-,fic:laS|:.a:^aracioiics, hbcrum a!bitriLi,&
ir.critoria falutisKrerncopcrajCum fuisciiam fupcrerogat:o-
njbus:v]Uia fcrrc n6 poiUmti.ir.egta oinnisboni, viitutisjiufti-
fonfrmMw A na',fapient:a; hudern ac gloriaai apud Dcuni rcfiderc. ^ t non
(h^o "'*<'w'*>2-legiiiiusrcprelienroscnu iii;iiu;rncfonrcaqug viu^ Uauferint;
coatra grauircr obiurganiur t;ui foueruni fibi put . os ■, putcos
^ja»^i,;.4,,(,.coiitritoSi&. quicontinere aquam non valent.Ruifiim qu:dft-
vtv;rjfu.:ei. deiconfcnienciusquani Dcum fibi pollueri propttium I^atre.
vbi Cliriiltis frat::r ac propic;aior ag nnfcitUK qiiiirii omma Ix-
taac piofpc-ifcciM^ab eo cipcctare .cuius incnarrabiliscrga
Rjin.S.;:. nosuilcQio eo progrcila eft vt proprio Eilio non pcpjrcenc
qu.n pro nobs ipfuin tracieretKjLjr^m in ccrta cxpectatione fa-
♦ lutisCc v:ia;jeicrnxacqu!efcero , vbi Chriftiis i Patrcclatus co-r
Q^m arrt^an gicatur,in qijo cales thefauri fiint abfcodit'? Hic nobis manum
ptione noncare. «niicjunt.ScilIam hduciae certituduicm arrogantia & pvacUim-
re ijrroe^nr^ptions tion carcre clamant. AtjVt nihtl de nobis, ita omnia de
aduerfari) cia Dco pr3cium^nda funt. ncc alia ratione vanagloria fpohamur
mtttnt. nj(j vtin Domino dircamusgioriari.Q^iid vltra.^^Pcrcurrc.for-
tillim« Kex, omnes noftraj cauis partes, & qunuis fceleracoru
hominii genere nequiorcs nos exiftima, nifi pitn^ copc ias,ia
hoc nos laborare,&. probrisaffici, quia fpercponimus inDeo
i-.Tim.^.io. -viuoiquiahanccredimusefie vita srcrnam^noni: vnum vcrum
Deum,&quGm i'Ie mific lcluir. Chrifiu.Ti. Propttrhancfpem,
Io..aB.i7.j. j^jjj noftrum vinculis conftrinsuncurjalii vir<:is cecifuur.alii in
£^^/,p^-^/j^, ludibrju circunducunturjahj prol.criounturjali) l^uuume lor-
y?fl,c«;'/>cr,»/,r-quenturj3lijfugaciabuntur:oinnesrernmnnguftiaprcminiur,
tnis fubcruce., diris cxerrationib.deuoucmur.malcdittis iaccrarnur^iudigiiif-
.Abhojliumve- finiisoiodis tratfbaaiur.Intuere iam in aduerfarios noftros (dc
fl,'j'" j""^'""'' ordmc facrificorulonuor.quorii nutu&arbitrioalii nobifcum
Jttidiis &mort. 1 M_ , J
£«/,^rtf6^,«^f-tnimicitiasexcrccr>t;& mecupaulilperreputaquo Itudiof-eia-
pi^i;. ' tur.Vcra reIigionem,qu-r Scripturis tradita eft, qusqi inter o-
mnescoftaredebueratjfacile &fibi&aliis ignorarcncgligere,
defpicerc permitcunt: parumque referre put.!: quid quifque de
D:o &ChriftvO tencat.vcl nonrencat,moi6 iinnlicicajVt aiut,
fi lc,lua mentcm Ecclc(i.r iiidicio fubmittat.nec vaide afficili-
turfi Dv."i gloriam manifcftis biafphcaiiis pollui contingat,
rao '6 ncqais aduerfus fedis Apoftolicx pnmitum & fanflx
macrisEcclclieauthoritatem digitum toUat. Curcrgo ranta
fxuitia & acerbit.ite pro MilfajPurguorio.peregrinajionibuS/
& id gcnus ougis bcllig':rantur, vt finc coru cxplicatifTima, vc
itadicain.fijc falnam forc pietatcm acgcnt, quum tamenni-
Jbilcorum a verbo D;i clieprobcnt ? Cur ? niii quia illis Deus
A D R E G E M G A L L.
ventcrtftjCulina reli<^io:qu'busfo.blat!s,nonnnoc6 nonChri-
ftianos,fed ne hcmines auidcni futuros fe credi'r.:?Tameif; e-
nimali) fplcndi-^d feing'..rg!tanr,ali3 tenuib. criftulis viftitat:
ornncs tamen cx :adem viuUiu olla, c)l^ fine iilis fomentis n6
fngerec moi^o, led per.itiis conghciaret. Ideo vt cjuifque corii
pro venrre cft iii::i:ii'e iolicituSj ita pro fua fiie deprchenditur
bellator acerrimus. D ;nique huc ad vnum omnes incumbunt,
vclvtrcgnum incolume, vel vcvtntrem confertum retineant:
nemovclminimain fyncerizelidat ficrnificationem.
Nec fi tamen defjniintdoclnnam noftram ince(rere,& qaib. J^^TTfZ
pofiunt nominibLS criminari & intamarcquo vel muifam vel cap,ta adunfa.
ib'i'cdt3m redi^art. Nouam appellant&c nupernatamjdubiam ncrum chrulia
eiH. S:incertam cau:Ilantur:rogantquibus confirmata fit mira. i^rehgtonisca-
ciilis:qiisrruntanfit£cquum vt contra totiaaclorum Patrum ''"'"""*V''T-/
confentum, & veiuftiirimam confuetudmem obtineat • vrgenc ^^,,^ reff>ondct.
vL fchifnuficam efle faceamur, qus contra Ecclefiam prcElium
nioueat:vcl Ecclcliam multis feculis intermortuy.m fuifie.qui.
bjsn;hil tale3udii.um fuit. Poftremomhil opus '^lT- aiUtmuI-
tis argumentis:qLa!"'s enini fit iudicarr a frii(ft.bus pofrc.vtpotc
qUcT tantLiiTi fcctaruin iceruuri,tor fedinon m turbas, rantani
v:tioruai licem^am prpcrit. Scihctt pcrquailhsfacile cft apud
credulam impe-uanique mulcitudine deler lae cauf<£ infultaie.
\eium f\ nob squoqi:: muti:s: elTent dicen li viccs. deierueret:
prof 0.6 hx.acrim onia ciuaiir in nosplenisbuccisjac tam li-
cenc-.rQiiain impunej-leluumant. Principio, nouam quod ap- . „ -^
f eliant , U^o lunt v hemetite; iiiui i) , cuils lacrum verbum doclnnam.
nouitatisinfimulari non merebitur. Illisquidem ncuam eife
r.iinu-ne dubito'^^ibus & «.'hriftus nouuseft, &:Euangelium
nouum : fed quiiWm Pauli concionem veterera efie nouerutjRani/^.iJ.
lefura Chnfti:m mortuum propter peccata noftia, rcfurrexific ;
propier iuftiriracioncmnoftr3..:jn!hilapud nor deprehendent
iiouum.Qdod diu incnirnita fcpuicaque latuir.huniane inipic- '1>"^'""'S'"''*^
tatiscrinun eft: nunc quum Dei benignitate nobis readuur^-^J^y^ ■*
faltem poftliminij iure fuam aniiquiiatem recipere debebat. t),.^^»».'^ Cir
Ix eodem ionoianciajfonte produbia incertaquehibenr, hoc true-tam.
profcfto eft quod Doniinus per Pro; hecarn fuum coqueriturj^^'"^''^*
Bouem cognouiiTe pofleflrorem (uum , &3finum prxfepcdo-
jiiinorurn fuorum.fe non agnofci a populo luo.Verum vtuc in
c usincercitudincm ludant, fi fua iUisprcpriofanguine vitaeqj
difpendio obfignanda eflct , liceret fpeftare quanti ab illis fiat.
Longc alia noftra fiducia eft ,qua: nec morcis terroresjnec adco
jpfum Dei trilsunal formidar. ^ .
^v,. ,v , n 1 - t \ f ■- • Sicunda ca.,um~
Quodmiracuuanobispoft.ulant.improbe facuir.non enim ^-^ QJuliismt-
rccesaliqaQdEuangelium cudimus, fed illud ;pfumretinemuSr^f„/;j efecofi^
cuius coiifonnanda: vericaci feruiuncomnia quae y nquAm Scfirmatam.
/
P RiEF A T I O
Cmri , papA- Chrlftus & Apoftoli miracula cdjdcrunt. At id prae nobis ha-
*(h!tcr7."*""' ^e'>tfingularejeiu6;^ sfliduisin \\ac vfc]ue diem miraculisfiie
fuam confirmarcpoirnnt.Imopctiusallegantmiraculaj qua:
.mimum alioquibenecompofuu labcfadarc queantradco aut
SidjniracuUs friuola funt & ndicul,i,aut vana & mendacia. Nec tamen.ctia
rHtculii (y me- (i valde prc Jigiola ertl-nt.contraDei ventatem vllius momcn-
dMibus. ti eiic oportebit; qua.lo & nome Dci fana:.fii.ari vbicji & fem-
perconuen'i,fiucportetis,fiue naturalirerum ordine.Specio-
fior forfin effe fucus potfrat,nifi de fine vsuque miraculorum
legitimo Scriptura nosadmoneret. Signaen.m qua: Apofto-
lori>m pra:dicationcm icqunta (unr,inciusconfirniationem e-
Marc.i6.jo. ^'ta fui.ffc docct Marcus, fic & Liicas Dominu lermon» gratiae
Aaor.14.3. fuaj reddidiflctcft monmm narratjq ju figna& portcnta fi icc
pcr Apon.olr>i,u:Ti maiius. Cui fiinillimCi eft dlud Apoftoli. Sa-
Hcbr.2.4. lutc-m annuntiaro Euangelio fuilTc co!>fi-matarii , conccftance
Uomino fig.nis& portetis & v;'riis virtunbns. Qux veroaudi-
Enavgelij «W;w mus Euangclij cflcfignacula,i'aiiead dirucndam Einngclijfi-
■'''*'"' "''«•^"'»' dcm conuertemus ? av.z vcrit.ui tanttim obfipn 'ncae (unt de-
tuertuni. „. 1 - r ' •■ 11 .t^ • 1
uin:ita,an ^nendaciis conhrmartis accommodabimusd-^roindc
dodr)nam,qua*prarcedcreab Euangchfta dicitur ,priorcloca
examinari cxploraiiquc par cft-. quae fi probatafucrit, tum de-
Iclian 7.18 fci^ii^i^if^^culisiureconfirmationfm fumcredcbet. Probae au-
8.J0. " * tcm do(firin3e,6.uthoreChrifto,ifth2?cnotaeft,fi noninhomi-
nnradcd Dei gioriam qusrendam vergit. Hancqr.ii do(flfmac
prob.itionem Chriftus afrerat.perperii cenfentur miracuh qu^
alio quam ad illuftrandCi vnius Dci npmen trahuntur. Et me-
Sttnt Trf^4„^niin!llcnosdeccr,fuarfIcS.-itan3e miraculajqujtimetfiprarfti-
miracuU. gise kiwx. mr.gisquam vcrx virtuces, fiint tanieneiulmodiquae
imprudentes & imperitosdcladanr. Mag' S^fncatitorei mira-
ciihs femper cl.iniernnt. ido!ol;'.tnam ftupendamiracidaahie-
runtrqne tamcn necM.igonini,ncc idololatrarum (uperftit;o-
ciH.l,-,! tam»- ticm nobis approbanc. Atq; hoc olim arietc vulgi fimpli ita-
' /'» .V'/;»/TOtff/«tcm concuticjbant Donatifta:, qiiod miraculispoUcrent. Idem
^lor.aUnrur. g^g^ nunc noftris a;inerfari!S rcfpondcmus quod tuncDon.ui-
, , „ ftis AuguftinuSjDominu contra iftos mirabiliiriosjcautosnos
• In loan.traft. r ,r '^ < r 1 u r ■
jV" teciii'; .quumpraEfix.t ventnrospleudoprophetas, qui lignis
MatT.iTTi. mcndacibus var'i(queprodjgiisinerrorem elc<3:os,fifien poi^
i.Thefl'.2.j. fcc,K)ducant.EtPaulusadinonuit,Antichriftircgnum futurum
cum omni porentia & fi^nis & prcdigiis m^ndacibiis. Athoec
OhfeBionii cii- CiMquiuntjmiracuIa non ab idoiis,non a malcficiis, r.oapfeu-
"'!''■ douropbetis,fcd afandsfiunr.Quaf. vero noii noucrimus h.ic
Hicr. in i>rxf. f»'- Sacni.x artcm,transngurarc lc in Angclum lucis Onm VE-
leremiz. gyptij fcpultum apud fe ieremiam facrificiis aliifqucdiuinis
""""" honoi ibuspiofcquuti funt.nonnc fancloDei Propheta adido-
lolaitia abutcbantur ? & UHten tah fcpukhti vcncracione con-
AD REGEM GALL.
rcquebantur,-vc curationem a taftu ferpentum pUtarent iufta£^^«,-^«« w<«.
jliius mer<^-dera clTe. Qiud dicendum? nifi fuiffc liancfcmp6r- daaum ( iu^l»
queforeiv.aiirimumDci vindiaam,iis qui dilcaionc venta.-^^""^^"'')"''-
tiS no reccpc! unt,muterc efficaciam iliu(ionis, vt credant me {[y^efii.n.
dacioi' Miracuia crgo nobis minime dcfunt, eaq^ certa nec ca-
niUisobnoxia. QoGeautcm illi pro fe obtendunt,meraf lunt
Satanse iUufiones , quando a vero Dei fui cultu ad vamtatem
populum abducunt.
Pr^rterca calumniose nobis Patres opponunt ('antiquos &7.^,;^ c/efem-
nielioris adhuc fcculi fcriptores intelligo) acii eos haberet fux nU . Patres . U
imp:ctat]S h ffragatores , quorum authoritate fi dirimendum eftveteresTheo^
certamen eirct,melior vitloria; parsfvt modeftiflime etiam '«- ^J^^^^ ''^'""*
quary ad nos inclinaret. Vei u quum multa pracclare ac fapien-
ter ab illis Patribus fcripta iint,in quibufdam veio iis acciderit
quod hommibusfoI't.iftipijfcilicetfilij,quafunt5cingcnij&
iudicij 3canimi dexteritate.eoru tantum lapfus&erroresado-
rant.quasbenedida funt vel non obferuantjveldiflimulant^vcl
corrupuiit.vt dicasprorfus lilis curar fuiire.in auro leg er e fter-
cora.Tiim improbis damonbus nos obruunt, ccu Patrum CO' '
temptores & aduerfarios. Nos vero adeo iUos non eontemni- "^ ""^'^ emthn
muSjVt fiid pisefentis inftituti efler, nuUonegotio uiihi liceaty^^^^^.^
nieliorem eorum parteni qux hodie a nobis dicuntur,ipforum
fufFragiiscomprobare. Sictarasnin eorum fcriptis verfamur, j^^/j,. i, Kcsitt
Tt fempcr meminenmuSjomnia noftra cfle,qux nobis k\mOiX.,fcr,pturis pAtrii
non dominentur : nosautem vnius Chrifti,cui peromnia,fine^"^^"' vtrfa-
exceptioncjparendum fir. Hun«dele£tum qui non tcnet,nihiK'" ,.
i -n 111- 1 1 - - r i.Cor.j.ii.
in reiigione colbtutum habebit. quando muita ignorarut lan-
£li illi viri : faepe inter fe confliftanturjinterdu etiam fecum i-
pfipugnant.Non fine caun.4(ii-iquii;.t)aSolomoncadmonemurpj,Qy_,j jg,
ne tranlgrediamur antiquos terrainosquos pofuerunt patres
noflri.Atnon eade cft regulain agrorulimitibus & ohz^itn- Exce^tion.s di-
tia fidei.-quam fic coparatam efleoporteitvtobliuifcatur popu-/"{j''-
lum fuum & doraum patris fui.Quod fi tantopere geftiiat axm- Pial.^J-"-
y^«»,cur noH Apoftolos potius, quam alios quofuis,Patres in-
terpretatur, aquib. prxfcriptos terminosnefjsfit reiiellere^fic'^'^!?'-*-'''^^'"^'"'.''
enim intcrpretatus eftHieronymus , cuius verbain fuoscano-''''" /' '''Jl"
nes rctulerunt.Quod li eoru.quos intelligunt,nxos volunt elic jy^^ aune.fa-
tcrmmos:curipfi,quotieslibet.ade6 licenter tranfgrediuntur?rjc^.
I!xPatribuseranr,quorumalter dixit, Deum noftiunon ede- '• Acatiusinli .
re,ncque bibere : itaq; non habere opus calicibus neque difcis: j;: '■ '^- t"t^^'"'
altcrjfacra auiii non qnsrercjneque auro placere qua: auro no ^^^|j_ jjt, ,_ jg
cmuntur. Tranfgrediuntnr ergo limitem quum in facris tan- ^5! csp. i3.
topereauro,3igeato,ebore,marmore5lapillis,fericis-dele(flan- J.Spiridiotrip,
tur:necrjteDeumcoli putmtnifi omnino exquifitofplendore^'^'^'-*'^*'*''
vd potius infano luxu difiluat.Paterjerat qui dixit.ideo fe libe-
P R jE F A T I O
rc carnes eclere quo die ca;teri abftincbat , quia Clirjftianus eC
fet. Itaque fines tranfiiiuiu quuni dii i$ animain deuouent quai
t. Trip. bift, P^''^^*^''''»'-'^"^^'" carneni^uftjuerir. Pair£S.erantjquorum
li.g.lTT; vnusdixitjmonachumjqui manibus fi.is non laborcrjViolero,
jAug.^eopcre auc (i mauis lacroni.iudi ari xqualeialtcrjnon licerc monachis
nion.c.17. ^^ aliero viucre .etiamfi airidui fmt incontempIatiombuSjin
orationibus.in ftudiis. Et hanc limitein tranfgf-fli (unt.quuni
otiofosac doliaresmonachorum ventrcs in luftrisac fornici-
. -c^-.^u • -jfeus coliocaruni.qutalicna fubftsntia facinarenujr. Pitcr crat
Hie.verf. <1"' uixit norrenaam elle aoommationem.videredcpKtam vcl
Chrifti Vil LinAi vllius imaginem in Chriftianoi i;in t.;niplis.
Con.Elebcr. c. Neqiieid hominis vnius voce pronuntiatum cft, f:d ab Eccle-
3^^ ~^ {iaftico efam Concili6decretUj nequod colicur, inparietibus
depingatur.Piurimum abeftquin fc intra hos fines contintiu,
quando nonrelinquunt angulum imaginibiis vacuum. Ahus
5. AmbJibJe Paterconfuluit vt officiohumanitatis erff.i raoituos in (cpul-
Abta.t.c.j. jy^^ defunftijrineremus cosqui^fccre.Hoslimitespcrrupunrj
quum perpetuam mortuorum foiicitu lincm incutiunt.Ex Pa-
6^Gelar.Pap.in jribus erat qui fubftantiam panis & vini tcftittir in Euchariftia
ita permanerc Sc non dcnnerCjficut manet in Cniifto Uommo
fubftatiadC naturahommis.iundi diuinxlgiti.rrnodumprae-
terenntqui fingunt definere fubftantium panis & vini verbis
Domini recitatis,vt incorpusac (anguinem tranffubftatietiir.
„ ri,, r- Patreserant qui vr vniuerfE Ecclcfix vnarr. duntaxatEuchari-
Bph.Calix. Fa- ftiam exhibebant,atque vt inae arceb;mt flagiticfos &: fcelera-
pa.de coi". diil. toSjitagrauiftime damnabant omnes eos qui prasfcntes ci non
*• communicarenr. Hos fines quam procul fubmouerunc? quufn
non tsmpla tantum , fedctianl priuatas domosMiffis fuisre-
plent, ad eas fpedandas quoCuis admittiintj & eo que.nque !i-
bentius,qa6 1 irg:us quifque numerat.quantumuis impuri (mc
& fcelefti ; ad fi em in Ch.iftum , & fideiem Sacramcntoruin
eommunionem inuitat neminem: quin potius fuum opuspro
gratia & merito Chrifti venditant.P.itres erantjquoru vnus ab
^'— ^'^--2^"- vrufacrxChrifti Cosna: in totum (nbmouendos decreuitqui
Compenmus. ,./... ... - t 1 Ln. 1 -
de con/.(lift.2. aucrius (peciei participationecontenti ,abaitera ab(tinebanc:
Cypr. epift . i. alter fortitcrpugnat,no dcncgandum populo Chriftiano Do-
Iilj.i.delapir mini fui faiiguincm,pro cuius cofeffionc fanguinem fuum ef-
fuiidere uibctur. Hos quoquc terminos fuftulerunt, quum in-
uiolabili lege idipfum iu^Terunt quod ille excommunicatione
9 .Aao,li b.i.de puniebat.hic valida rationc improbabat.Pater crat qui temcri-
pecc. iner. c tate «(Teaireruit.de re obfcura in vtramuis partem dcfinire fine
clarisatque euidentibusScripturx teftimoniis. Hunctcrminii
oblitt funt quum rot coftitutionesjtot CanoncSj tot magiftra-
10. ApoKon. '^^*^^ erminationes finevUo Dci verbo ftatuerunt, Patererau
■3e quo Eccl. quiMQianoiater aliashxrcfcseijTobrauit qudd ptimus ieiu'-
morDm
AD REGEM GALL.
niorura leges impofuifTet. Hjuc quoque terminu longeexcef-jj *■',,' j^^jj^'
ferequu jeiuniaftndiffimis lcgib.(anxcru!it.Pater erat qui ne- trip.hift.Iibiz.
gauit Ecdefix miniftns interdicendum coiugium.caftitatepro c.i8.
nunoauitjcum propria vxorc cocubitum. & P.ureserant qui
eius aLuhoritati aflenferunt. His finibos cgrefli lunt quura iuis
facr)ficiis ccElibaci m feucremdixerunt. Pater erat qaicenfuit'i''_?yPMP'''*
vnum Chnftum audtcndum «fle,dequodicliMn fit,Ipfum audi ' ***
tc:nec rcrpic;edura quid aljj ante nosautdixerintaut fccerint,
fed quid(qu! primusomniueftjChriftusprxceperit. Huncfi-
_ nem ncque fib; ipfi prsftituCu, neque aliis prarftitutum habere
permittuntjaum quofuis potius 6c fihi Sc aiiis magiftrosquam
Chr:ftum prncficiunt. Pacer erat qui contendit Ecckfiam non ij;__^ng. c. i.
debcrc ic<. hrifto prxponere.quia ille fempcr Vwracirer iudicet: <^""^' Crefco.
Ecclefiaftici autem iudiccs,ficuthomineSjplerunque faliantur.S'^^"'™^"'^"
Hoc etiamfine perrupto, afleretenodubitanttotam Scriptura: ^ ^ ('hoU
authontacem ab Ecclefis: arbitrio pcndere. Patres oninesvno ftjcis doftor.
pedoreexecrati funt& vno ore deteftati , fanduaiDei ver-iuJicium. Vi-
bum fophiftarum aigutiis contaminari & dialedlicorum rixisJe huius opc-
implicari.Anifti iis limirib fe continent^du nihiialiudin tota^.'* ^ ^^■^•^*
vitamoliwnEur.quam infinitiscontentionibus & plufquam fo- , c.lj^ia- ,.'^
phifticisiurgii.5 ScriptursefimpHcitatera inuoluere & im pedi-c.y.ij.&c. 16.
re?vt fi nunc Patres (ufcitentur3&; huiufmodi iurgandi arte au- 18.19. & ^•"^•c.
diant.quam ficculatiuam theologiaappellant ifti, nihilminus ii^''<^^<S.i.&c.
crcd5.tqr.am dc Dcohaberedifputacione. Vetum latiusiuftis^ ''
Ipatiis lefe oratio noftra cffanderet.fi recenferc veilem qua pe-
tulancer iftiPacrum iugnm^cjiiorum obferuantcs filij vidcri vo
lunt,excutiant.M.enfesprofcd6atqueanni me dcficerenc. Ec
adeoperdica funt deplorataquc iinpudentia.vt noscaftigareau
fint quod tcrminos antiauos tranfgredi nondubitemus.
lam vsroquodnosauconluctudinem vocantnihu etnciut, '"^ ,. ^
iniuftiUime enim nobncum ageretur ii conluetudini cededum tudinem Uuda.
eilct. Equidemfi rci£la efTent hominum !udicia,confuetudoaMOT»e«/cj?4».
bonispctenda erat,verum longe aliter fzpiufculeagicontin-
git.quodenimami(ltisficric6i"pe(3:umeft , confueiudinis ius
inoxobtinet. Atqui vix vnquam tam hene habueruntres hu-
nianx vt pluribus pJacerent m eliora. Ergo ex priuatis mulcoru
vitiispublicus errorplerunque fa^flus eft.velpotiuscommunis
vitiorum confcnfiiS; quem nunc boni ifti viri pro legc efle vo-
lunt.Vidcnt qui ocuIqs habent , non vnum mare malorum fn-
undairc,nault;is fonticis pcftes innafifre orbem , omnia in pr«E-
ceps ruere,vtajtprorfusr."s humanaedeplorands fjnt,auttan-
tis malis iniicieda manus vcl potius vis afFerenda.Et ambieitur .~ ,.„ «
, - , ./ . . ,, ^ P Decret. dift.8.
reraediu.non alia rationc niu quia lampridemalis allueuimus. ^^ gj, ^^^^ .
Sed locii fane habeat in hominum focietate publicus error : in ccnfugt,
Xf^ao tamcpei .Col» eius ascei^qa Ycric^^s aud^da &rpe(^a(;}a e(t,j
P R iE F A T I O
j cainullaannoruin rerie,nullaconri)etuciine,nullacon!uratio^
nc prajfcrtbi poteft.Sic quodam cic(5los Dei doccbaclclaias ne
dicercnc ConfpiratiOjad omniainquibiispcpuiusfiicebjc Co-
' fpirariojhoce{t,nein rccleratumpopuli conllnfum vna ipfico-
fpivarentjn^ve timorem cius tinierent, ac formidarent:kd po-
tius vt Dominum exercitf.um fan(;i.fi:arent.& ipfe efl. t timor
corum & pauor. Nunc itaquCjVt volcnc, & pra:ter ta fccula &
prsfentia exempla nobis obicftcnt : li Dominum exercituuin
lanftificauerimuSjnon valde terrcbimur.Siueenim infimilcin
irapictatem multa fcculaconfenfcrint, fortiscft qui vlcionem
intcrtiam & quartagenerationein faciat : fiuetoCLis fimul or-
bis in eandem nequitiam confpiret , experimento docuit quis
fit eorumcxitusquicum mulcitudinedclinquunt , quum vni-
Gcn 7.t. uerfuiniiominuiii genus diluuioperdidit , feruatoNoecuni
Hib.ii.j. modicafamilia ,qui perfuam vniusfidem totum orbeni con-
dcmnarct. Dcnique prauaconfuctudo non fecnsacpublica
qujedam cft peftis , in qua non minus pereunt qui in turba ca«
E pift.^lib--; dunt. Adhaec cxpendere dccebat quod alicubi dicit Cyprian uj,
& in cfiit. ad g^j ^j io-noratione peccant.ctfi non poftint omni fe culpa exi
Iulian.de hx- ^ °, ■ '^ (y. \ ^ , ■. ,
..► u^rvfi.! nicrc j videri tamen polic quoquomodoexculaDilcs : oulaiam
I..EaBd^Cl». T-v ■ 1 C ■ ■ ■ r 1-1
autemDcibencncio vcntatcm qmpertinacitcr relpuunt.mhu
habcre qood obtcndant.
Dilemnatefuononadco vehcmentcr nos premnnt,vT f.ucri
«iuiHia ea um- jjj^^j^^ ^^j Ecdefiam fuiirealiquandiu intern ortua , vel nuc
tUfiamalttjuan. cuni Ecclcfia uobis iitcm elic.Vixic lar.c Chnft' Eccicfiaj& vi-
Mu imermor- «et quadiu Ch; jltu<; rtgnabit ad dcxteram Patris .- cuius manu
tuMm /nff^^^fuftincturjcuius prsfidio defendirnr j cmus virtute fuam inco-
njelnu»cEccle- |m„it^jgnn rctinct.PraEftabit cnim illeindiibiequod femel recc
jitttntendtre «-.,.-- r ■ c j r r i » j
\^ Pit.leaituturumtuis vlquead conlummationcm lccuIi.Aduer-
Matt.iS. 20. fus eam nuUa nunc nobis pugna cit : tiquidem Dcum vnum &
Chriftum Dominum vno confeiifu, cum omni fiJelium popu-
lo.colimus & adoramus.qualiter fcmperab omnibus piis ado-
ratus cft. Scdnon parum a veroipfiaberrant , dum Ecclcfiam
nonagnofcuntnifi quani prazfcnt, oculo cernant-& eani iisfi-
1)ufUx pir*-n\hus circumlcribere conaturquibusminimeinclufa cft.Inhis
logifmus '7''»/''-cardinibuscontroi:erfianoftra vertitur : primiaquosi Ecclefijc
ftarumin "*"»»- formam fcmperapparere &fpedl:abilem clTecontcndunr:dein-
ne cc eju. j^ qii^j formam ipCmi in fcde Roman<x Ecciefia: 5c Pra;fuIuiTi
fuorum ordineconftituunt. Nos conrraafterimuSj&Ecclefia
rPrtorts rejH ""j^yjjjj 2ppjj.2nte forma conftare pofle , necfornia cxccrnoilip
fplcndorcjqucm ftultcadmiranrur , fcd longcalia notaconti-
neri.- nerape pura verbi Dei prccdicatione , & legitima S.tcra-
nTcntorum oi-'riiniftrationc. Fremunt nifiEccIefiadigito fem-
»Aee.i}.». peroftcndat!^ Sedquam licpcin populoluda^orum ficdcfor-
mari cotingk Yt nwlla fpccies emincrct.' quam putamus forma
refplca-^
AD REGEM GALL.
refpleaJuirtejquumHclias folum fereliduni deplorarct/" qua-
dui ab aduentu Chrifti deforiTiis latuit, quoties ab co tempore
beUis,reditionibuSjhaerefibus Cic oppreila eft vt nulla partc fuU
gerei?An (leo tenipore vixiiTentjCrcdidiflent vllam clrcEccle-
iiani.'fcdaud]uit Hcliasfalua eflefeptem milha vnorum qui
non curuauerant genu coram Baal.Nec dubium nobis cfle dc-
bet quin fempcr in cei ris regoaue: it Cbriftus ex quo caelunj a-
fccndit.notabilem vere ahquam formam fi tum pij oculis re-
quifiilTentjnonneprotinusconcidiflentanimis/Et (ane id lam
fummi vitij loco in fuo feculo duceba^ Hilar itis^quod ftulta E-
pifcopahs dignitatis admiratione occupati, latente fub ca lar-
ua exuialcm lernam nonanimaduertcrent.ficenim loquitur, ^„„^ .
Vnummoneo , cauete Antichr;uum,ina]eenim vos parictumj^^jiJ^fTIJ^-
amorcepit : maleEcckfiam Dciin tcflisasdiiiciifqj venerami- ' ~"
nirmale fub iis Pacis nomen ingeritis. Anne ambjguu eft in iis
Antichriftimi cfTe feflurum?Montes mihi , & fvliJa^,&: lacus,&
carccres, & voraginesfunttutiores.ia lis enim PiOj hetaz auc
manenccsautdemerfiprophetabat. Quid aiite hodiein cornu-
tis fuis Epifcopis mundus veneratur.nifi quoniam fantftos efle
rehgionis prsfulesautumatquoscelebribus vrbib.videtprce-
fidere.^Apagefis ergo tam ftupida aE:ftmiationem. Qu[n potius
permittamushocDomino.- vt quando ipfe folus nouit qui fui _
fint,mterdum etiamEcdefia: fuac exteriorem notitiam abho-*"'^'™'"''^*
minum afpcftu aufcrat,Eft,fateor horribilis ilu Dci vindicla
fupcr terram ,fed ita meretur hominum irapietas.cur iufts Dei
vltioni obfiftere nitimurPSic anteaftis feculis Dominus homi-
num ingratitudmem vltus cftjua quia veritati Cux obedire no-
lueranc,& lucem faam extinxerant.,eos cxcjeratos fenfu, & ab-
furdismedaciisludi,& altis tenebrisimmcrgi pafl^us eftjvt nul
lavcrseEccIefis facies extaret.interim tamen fuos Sc diipcrfos
& delicefcenies in mediis erroribus & tcnebris ab cxitio ferua-
uit.Nec .mirum.didicit enim feruarc & in ipfa cofufione Baby-
lonis& flamma fornacisardentis.Quod autem formam TS.cdcTefierioris p/t.
{\x nefcio qua vana pomp i cenferi volunt, id qua periculoliiin ^^logifmi «/«-
iit paucis indicabo magis quam enarrabo,ne oratioi^e in immc '""*•
fum extraham.Ponf.fcx.inquiunt, qui fedem Apoftolicam te«»
net.&quiabeoantiftices iunt inundi & cofccrati, infulismo-
do & lituisinfignici fint.EecIefiam repraefentant^&pro Ecclc-
ila haberi debent.ideo nec errare poflunt.Qiii fic?quia paftores
funtEcclefi£e,& confecrati Domino- Et Aaron CEeterique pra:-^''°" 32'4.
fedi Iftaelnonncpaftoreserant? Aaronver6& filij -lusjaSa-
cerdotes defignati crrauerunt tame , quum vitulum fabncaue-
runt. CurfecundutBhancrationemEcclefiam non repraefen-
taflent quadringenti illi Prophetae qm Achab menticbatur.? At "•ReS-"-^*'
Ecckna ftabat apatnbus Mjyha^ folius quideto ^ cootein^ti;;
P R ^ F A T I O
Utcm.i^i-ti' j^jjis^fcii tx cuius ore ve -um eijrediebatur.Nt^ime & noinen&
facicm Ecckil^ prx Te fercbant Prophctje , qu>j',n vno impcra
adue:fusleremiaminfurgercnrj& minacesiaclarenifieri non
pofle vcpcriretLex aSaccrdocejCouiiiium a fapienccj verbum
Ierem.4 9. 3 Propheta.'' Aduerfus tocam Prophetarum nationcm ioius le-
remiasmittitur , quiaDomino denuntictfore vtlerpereata
Ioh.12.10. Sacerdote.confilum a Sapienrsjvcrbum a Propheta. Nonne ta-
iis rplendorrefulgebat in eoconfiiiooiiodPout ficeSjScnbe &
Pharifxi collegerunt , confiiiajJc intcrficiedo Chrifto capr itu-
r.i? Eant nunC3& in externa larua hxreantjVt ChnftQ & omncs
DeiProphetas faciant fchtlmaticos: Satina;rurfam m'n,i>.os
Scito dil-^atf, faciant Spiritus fanfti organa.Q^i i\ ex animo loquucur , re-
tx fua. ai'-r.m (pondeant mihi bonafide.vbinam gcntm 1 aciocorum Eccle-
hjpothtp.,arg:u. ^^^^ refidcte exiftiment ex quo B adlienfis Cocilij decrcto de-
'^'^''"i^"'^ *- iedlus & abdic3tus cft Pontificatu Euo;cnius, tubro^ato in eius
doTapi/ttcusno , i -sx ir /^ -i ^
tee Eciiffia-.nec locum AmeaceorNcgarejVcl ii rumpantur,nequsunt, Conciliu
habere a r«tf quantum ad cxternos ricus actinct.fuille lcgitimua),nec abvno
fmtScdtfiAm. tantum Pontificcjfcd a duobus indidii. Damnatus cft ilbc Eu-
genius fchifmatis,rebeUioniS,pertinacix, cumtotoCardinaliiS
& Epifcoporum g'cge qiii cum eo Coiicili) difiolucioncm a !-
niolitierant.PoftoatamenPr;ncipi:mfauorcfub!eunfs, falua
rot,fic.5L':m recepi:,llla Amed-?i e;ciI:t:ogcncra!is& ricroCin-
(ks, Synodi authoritate rite perad i,i n fumil abit; nifi quod i-
pfe galeroCardinahc!o,ceucan!s btrans iniefta offi^placatus
cft. Exillorum hn^reticorum rebellium ac percinac.ti crrcmio
prodiit quicc]uid poftcaPitrum, <-"ardinalium, Epifcoporum,
Abbarum.prcibyterorum fu t. Hic deprchenfi hxrcant nec^fTe
eft-Vcram enim in parte Ecclefix nomen coferent? ncctabnntne
Concihum gencrale fuiir^^.cuinihil ad extcriorem ma^cftatcni
deerat? nempc quod duobi^s diplomatibas folenniter indidiiy
prxfidcnteRomanr fcdis Lgato confcc-atum , rcrum omniu
ordine benecomp.')(ituin,eadjm femper dignitacead cxtremii
perfeuerauit. Fatebontur fchifmaticum EMgfMiium cii tocj fua
cohortca qua omncs (a "(flificati faut: Aut igitiir E^clefixfor-
mam a'.iter definiant : aut qootcjuot funt, hab-bunctir a nobis
fchifrnatici , qui f,-.ienrcs volentesab ha!'-eticis ordinati fint.
Eccltfia farma. Qjaod (i nunquam ant.Mconij-iertum fuiirjt , externis oamnis
mn ptHdttab „5 alligari Ecclefiam, lofi prolixo documeoto nobis elTepof-
fxttrno ipltn'- r r ^ r r <\' t- 1 r i 1 ^ , "
j^^^^ ^ lunt,quiluD(peciolouloE;clcfia: titilo tandiu fcorbi fuper-
ciliose vcnditarunt,qiiu tamen efTcnr exitialcs E^^rlcfia; pcftes.
Demorib.nonloquor, & tragicis jllis f.icinonbus quibus lca-
tet tota eorum viniquado Pharifxos fe efTc aiu'u, qui fint au-
diendi non imitandi.Iufam,ipfarii dodri'ia,cui id dcberi aiunc
quodfuntEcclefia,cxitialem animarum carn;ficinam .faccm^
mtium,8c excidium Edefix c^Te non obfcur^ cognofces , fi le-*
"?r*
AV REGEM GALL.
gcnc^is noftrisaliqwantum otijrui dccidas. ^^^^^ f,V«,. ,
Poftremononlanscandidefaciunt, quum inuidioscc6me-„y^^ Euangiiid
niorant quantas turbaSjiumultus,contentiones fecum traxerit(^(,^W/itfw mm-
noftrae dc£irinaepraedicatio,& quos nunc in multis fruftus (e- ftm ejfe twnul-
rat.nam horum maloruculpa indignein ipfam deriuaturjquas'"'"" <^ <^#'-
inSatanaemilit.a torquerrdi^buerat. Efthicdinini verbiqui- ""'*'^'
damquafigenius.vtaunquamemergat, quietoacdorniientep^^,^, .^^
Satana.haecceruflima&inprimixfi.^elisnora , qua difccrnitur^^o^ cuuft vt
a mendacibusdodrinis,qu£eIe facileproduntduaequis omniuc^n/*.
auribus recipiuntur,& a mundoplandenteaudiuHtur Sic fecn- ^"'' £t*«r,gelio
lisaliquotjquibusrrofundistcnebris fubmerla fuerutomnia,^'''/'' * ' "'
huicmundi dominocuiiairete mortuksludus erantaciocuSjyj^^j^ vnde ad
ncc fecus ac SardanapalusahqiJis in alta pacedelldebatac dc-calumniam coi~
liciabatur.quid enim aliud qua r;{l(fet ac liidiiret,tranquilla zc^ignw rej^onfi»
pacata regnipo/Tcfllone.^At vero vbi luxefupernisafFulgenste-'*
nebras eius aliquantum diTcufHt, vbi fot tis ille regnu eius tur-
bairitacpercuht , tum verofolitura fuum corpcrem excutere
coepit,&arma ccrripere.Etprimum quidcm hominum raanus
rocitaujt.quibusillucefcentem veritatcm violenter opprinie-
ret.per quas vbi nihilprofeclum eft,ad infidias fecouertit.dif"
fidia& dogmatunicontentionesper Catabaptiftas fuos&alia
nebulonura portentaexcitauit.quibus eam obfcuraret.tandem
& extingueret.Et nuncvtraque machina ipfam tentare perfeue
rat.fiquidem & vcru m illud femen vi ac manu hominum euel-
lereconatur,&fuisz.zaniis(quantumin fe eft^ nititur occare, ^
ne creCcat,& frucftum reddat.Id tamen ipfum fruftrajfi monito
rem Dominum audimus quieius & artes multo ante nobis a-
peruit,neincaufosdeprehendcret:&contraomneseiusmachi-'^/?.i. veter^.
has latis firmis prjefidiis armauit.Caeteria in ipfum Dci verbum "^njtjfe caH.
inuidiam conferre,aut fedicionu,quas improbi & rebelles^aut"'"''^' exTro-
lectarum,quas impoftcres cocra excitant: quanra cft maligni- \^p,ff^ig^„„
tas?Nouia tamen exemplum non cft. Interrogabatur Elias zn htit.riii ac ex-
nonis cfl.-tquiturbabatlG-ael.^Chriftus feditiofrsludaeis trzxiempbs coUtgert
Apoftoliscrimenimpinsrebaturcommotionispopularis.Quid'"^'' •' «'^'9«'«
•• • .. -t D r t -^ ^^^^ hic pcJTe
fpondedum (it.docuit nosEliaSjnos no eiTe qui vel errores fpar/^n.i
gimus. vel tumultus comouemuS : fed ecs ipfos qui Dei virtu- nonfuint.
tiobludsntur. Verum vt illud vnumadretundendam eorum'*^^»"''''*^*
temeritatem fatts cft: ita rurfum aliorum imbecillitati occure-
dum.quostalibusofFendicuIis commouerj, acperturbatos va-
cillare nonrar6(.o:ingit. Illi vcronehacperturbatione laba-
fcant,ac degradudcjiciatur, fciant eadem expertos efle fuo fe-
culo Apoftolos, qu£ nuncvfu nobis vemut.Eratindodi &in-*'^^*'3'..?^*
ftab:Ics,qui ad fuam iofoiu tn pernicic dsprauarec qu» a Pau- »t
PRiEFATIO
fLotn.^.i. c. ly. '° ^'^^ funt,qui quu audiebant abundafle peccatu vt gratia e-
audaretjftatim ing.Tebant,M.inebimus in peccato, vt gratia «-
bundet.Qjum audiebant fiieles non elTc fub lcgi;,protinus oc«
cinebac, Peccabimus^quia non llimiis fub Lcge , fed fub pratia.
.... Erant,quiillum m.ili fuaforemargu bant. Subintrabant mulii
*^ ^" pfeudoapoftolijquidiruerentEccIcfiasquasjpfc-xiiificauerat.
Quidam per inuidiam &contentionem3nec finceieEuangeliu
pr£e3icabant,malitiose etiani cogitantcs Cr preflurarr. fufcicare
vinculis eius.Alicubi non multus crat Euangcli j profecftus. O-
mnes qux fua erantjquan-ebantjnoquciefuChrifti.Alijretror
fumab\bant,canesadvomitum, ?c fussart volutabruluti. P'c-
rique libertatcm Spiritus rapiebant ad licentiain carnis. Infi-
nuabant fefe multi fratreSja qi,;bi/S demdc pijs immjncbant pc
Horum autem ncii\3. Inter ipfos fra:res variae concci-raticncs fufc tab.iutnr.
prudentU CT Quid bic Apoiiolls ageciduir. erat.^in non vcl ad tempus dilli-
fimfuitns, in ,iu,!andum: vel potius omittcn iinn illu ■' Euano;(M'um ac dele-
tottanttjquetu , • , ,-i' r " —
nuitihils is- rcndum erat.quod toi litium vidcbantclie lcm^nariUjtotperi-
fcan-^alts, n(,z,;VCulorum materiam jtot (candalorum occafionem.^ At m huiuf-
imi.wda. tnod: anguftiis fuccurrebat,Chriftuni effe lapidem Gft'^nfionis,
I-uc.2.34. gj pctram fcandali,pofitum in ruina & rcfurreftionem mulco-
rum , & m fignum cui contradiceretur. qiia fiducia a*^mari per
omnia tumult«um offcnfionumque difcrimina auJadler pro-
grediebantur.Eadem & nos cogitatione fuftentari dccetj qua-
a.Cor.i.i^. do hunc perpetuum Euangclij genium elTe teftatur Paulus, vc
fit odor mort s in morte iis qui pereunt.tametfi in hunc potius
vfum nobisdeftinatum cratvtodor efiet vitxin vitam acpore-
tiaDciin (alutemfidelium. quodipfum nosquoquccerte ex-
perircmur, nifi noftra ingratitudinecorriimpercmus hoctam
fingulare Dei bencficium , ac in exitiuni noftrum vcrtcrcmus
quod nobis vnicum faltuis praefidiiim cfle debuerat.
. , Sed ad tercuertor.d R -x. Nihilcemoucant vanxillae dela-
Fereratio, bene . ., ^ ., ■ - ■ n. ■ i r ••
uolentiam con- tioncs , quibus tenoc cvbt iniicere nuuntur noitri aduerlarjj.
ciUtKs. Nonahud hocnouo Euangelio,(ficenim .ippeilar, kaptariac
quaeri,nifi fcduionum opporcunitatera , ac vitiorum oinnium
Nec feditionum iinpuiiitatcm. Nequc cnim diuifionisDeusnofterauthor eft,
nec vitiorur:- fcd pacis: & Filius Dei no peccati mmifter cft, qui vcnit ad dif-
**'/"* ^" ""' foluenda opcra diaboli. Et nos taltum cupidititum immerito
Chrifto impii- ^ i r r • •
ndaeff accuiamur, quaruni ne minimam quiaem lulpicioiiem vnqua
Netmosfeditio- dcdinnis.Scilicct nos rcgnorum inucfi ineoi medtaniUSiquo-
fifnmut. rum nulla vnquain fa<ftiofa vor audita cft,& v ta fcmpcr quie-
ta fimplexque cognita fuit,quum fub te viuereonis : & qoi nQc
etia domo profrgi , tibi tamcn regnoqi tuo fnifta omnia pre-
caiinondefininius, Sciliccc nos impunitam vifoium petulan-
tiam aucupamur , quorum in moribus ctfi mvltn rcprchcndi
pofiunt « mhil tameu tanta infultationc dignum:ncc ta infccli-
citcr
ADREGEMGALL.
citer(gratia Dei^ in Euangelio profecimus quin iftis ottrefta-
toribus vitanoftra,caftitans,benignitatis,mirericorcli.T3conti-
nentiae,paticnt)ae,modeftiXj& vircutiscuiuluiseremplum cfle
poiru. NoslaneDeum fincere timere &colere reipfapalam ^»'» Dei cultn.
tft.quando tum vita tum morte hoftra nomen cius fjndjficari''" 'JI'^ cupi/am
petimusj &:ipfainuidia coadaeftquibufdam noft-taminno-^-''*'"'*''
centia: & ciuilis integntans tcftunonium dare : in quibus id v-
num mortepledebatur quodfingulari inlaudeponenduerat. ^ ,
Qi^iodfiqui lubpratextuEuangcii] tumultuantur ( quales ha-^^^^^j^^^^^^ ._
^enus aliquos in regno tuo fuifleno compertum eftj fiqui vi- cureos, damm.
tiorum fuorum liCentiaSjlibertatem gratije Dei praetexut (qua- mt*f.
kspermultos nouijfuutleges & legum pcEnje.quibus pro .Tie-
ritis grauiter coerccantur : modo ne intcrim Euangelium Dei
ob fcelcftorum hominum nequiciam male audiat.Habes,ReXj j^^g ^ adunftu
ficis multis expolitam calumniatorum virulentam iniquita /';cjC/;>-/?;/crr-
tem , ne in eorum delationes vltra modura credula aure pro-»*"^* ^'^'»-
pendeas;vereoretiam nenimismultis:quandohieciam praEfa-^'*"''^' '^'"""'-
tio ad luftx pene apologise modum accedit: qua non derenno- i,erem»d»lin,
nem texere,{ed uuntaxat,ad ipfam caufx adlionem audiendam
animum tuum piaemollireftuduijaucrfum quidem nunc & a-
lienatum i nolfisjaddo etiani iniii.ur.inatuni:'"ed cuiusg ariam
recolligerc nospoffe contidimus, li hancnoftr.!m conf^fllo-
nem , quampfodefentioneapud tuam maicfty.tem eflevolu- ^^^^ fif^tcug
mus,pIaciduscompo{ii.u quciemcl Lgeris. Sm veioita «uresfi^r , paiUntt*
tuasoccupant maleuolorum fuiurri, vt nullus fit reispiofedt-no^^cy? vpn^,
cendi locus:importunae vcro illae furia:, te conniuente, femper T>"*'f'e confd-
vincuIis,fl.iaris,equu'eis,fcdtioriibus,incendiisfeuiat:nosqui-''*'^^*'"^'"^"'^'
1 , " ' ., I n 1 - ' parebit i" rm-
dem, veJut oues mattationi dcftinata:, ad extirema quseque ve-rf„c„y^,am ^
digcmur.ficramen ,vcin parientia noftra poflldeamusanimasjMrfjtmOT.
noftras,& manumDomioifoitem expei5l mus : qurindi bie
lemporeaderic , & fefe armatafxerettum adpaupercsexaffli-
ftione eruendos,tum et a ad vindic.indos, qui tanta fecurit.-itc
nunc exulcant.contcmptores. Dominus Rex reguin,thronum
tuum iuft!t!aftabiliat,& foliumcuum squicaccjllluftnfli-
meRex.Bafile3e,Calend.Aiigufti,Anno Dommimil-
le(imo quingenrefimotrigcfimo ^
fexcO'
** ij
ADMONITIO AD LECTOREM.
^^^^<|f Vs htiius operii renouat& edisioni nunc pritnur» accef-
«T^^/ fj ^ f'^""'''^' TheclogtA candidatorumfiudia iuuarentur,
vj^^^^^l/r. paucis dcfignanAapHiauimHiytum ne officio nofiro dc.
^^^^^ cjfe videremur, tum vi ad ipfam lniti(utionu tracia-
tionem conpartitior accedere pojJes.Prtmum igitur prAfixn efipro-'
ximlfcqueris Methodm ^ dtipofitiofeu tctiui operts Argnmei2iu
quod Aiithorii fcopiim qt meniem aperit,idqueex Gaip. Oleuia-
no,qui ante ali^uot annoshuiui Insiitutionis epitomen edidit. Se-
quuntur centum Aphorifmi , qiiattiorlibrortim fumma^feriem
breuiter complecientes,ex tabuhs Gttliebni Laun&i in AngUa ex-
eufis coUeBi. Deindcin qaatucr Itbros argumenta pr*cipu&Capi-
tum partes analytics, : Annotaiiones perpetUA infingulas fe^iones,
fartim tx lcloribus Nicclai CoUado/iij ^ lidmundi Bunnij ( qui
laudabilem operam in hac Insliiutione iUusirandaiampridem
Ecclefi& Dei nauarunt ) partiin ex noslrii olferuationibus excer-
ft&f^ud authorli Methodum,argur?7entoium ordinem, ^ nexum,
ad obiecia aduerfaricrum resfonfiones, nec non accuratam omniii
membrorumexplicatiomm^feiifumpersfiicueosiendunt.Locifi»
Tnilcsdiuerfis in librii Insiituiioms , attt capitibusy 'velfeciionibut
inter fe coUati funt "jbique , (^obferuati^vt alter alteri femperfit
adiiimento, Pr&lerea quibus inalits Opufculis eadem tradentur ^-
Caluino dnnotatum esl. Scr:ptur&facr& ^ Veterum ttslimonia,
qti& in aliii editionibus aliquot loci^ defiderabantur, nucprimum
tnarginibusfutfquefeciionibus diligenier adfcriptafunt. Indices
locorum fcriptur&,rerum itcm ac nomi»um,clim ab A. Marlcraio
coUeiii,(iuiiicresapparent. Totadenique h&c editiOy'nortfinefum-
mofauore Dei omnipotentt^,inter ignes ^ gladios,Ecclefi& ac Rei-
public& Ceneuenfis ceruicibus,menfe Iuli» annii^9<j."jndiqtie im-
minentes, pr&clarum ^ vtile- admcd-^m optis adfinem perducen-
tiijiicfiemente Satana , eximium Chrifiiferuum Caluinum re-
di!iiuum,proorthodox&fideiveritateforttterfoeliciterquepugnan»
teminducentii , cafiigaiior ^ prioribiis abfoluttor exit inlucem.
Porro , quamnecejjaria tibifit huins Insiitutioms afitdualeSio,
quumex argumentorum ^refionjionum feriefatn fuperque co-
gnofcere pof?ti,prolixiore moniiicne ncn csicpus, Tanilcm addam'
quot Caltiino aduerfarics Satan excitauit , qui hanc ChrilitanA
Religiont-s Inftituiionii innurneris pene librorum latino ^pere-
grino idicmate fcriptorum telis adortifunt, tot feruofuo Domintis
Jcfus vicioriarum trcph&a defixit. Id vnumfuperefi, vt quam ti-
iijLecior, lyp"grnphusnofitr,vir de tuisfiudtjs bene meritus,pri-
fiitit cperam ^ indufiriam , &qul bonique confulas, Geneu&, Ka-
lcndis Augufii^anno temporis vltitni i j> o.
INSTI-
i:<IST I TV TION IS CHRISTIAKJ£ RELI-
GIONIS METHOBVS ET DISPOSITIO : SEY,
Totiui pperis Arg:iment:iw.
*^' Copvs authoris in hac Inilitutione Chri-
[| ftiana duplex cft; prior, Cognitio Dei.qua ad
; I? beatam immortalitatem perueniatur. Altera,
fi noilirijaci priorem illam deftinata. Ad hunc
^ X-^f^'^/ r^ fcopumjvt nosdeducatjhacforma vtiturtne-
^i>- ^^^2—< f*f^[^'' pe proponit fibi prorfus methodum Symboli
Apoftolicijvcpote omnibus Chriftianisfarniliariirunani.Proit
enim Symbolum quatuor conftat partibus , quarum prima eft:
de Deo patre, fecnnda de filio, tertia, de Sp.ncu fandtojquarta
dcEcclefiaiita &author omncm fuam Inftitutionem , vt v-
trumque fcopum prius pofitum aflcquatur , partitur in libros
quaruor : quorura primus prim^ fymboli parti j fecundus fe-
cunds.tcrtius tertiae,quartus quarta: refpondeat.Quod figilh-
tim nuncexplicanJum.
I. Primus articulus Symboli Apoftolici eft de Deo patre, de
crcatione , conferuatione j & rerura omnium gubernatione,
quaE in eius omnipotentia inclufa funt. Sic primus liber eft de
cognitione Dei,quatenus eft Creator, conferuator , & guber-
natorrerum omnium &:fingularum. Docet & qus ht vera
Creatoris notitiaj& in quem finem tendat.c3p.i.& i.Hanc non
in fchola difci,fed qucmlibetab vtero elle libi eiusmagiftruni,
cap.;. Tanram vcroeflehominisprauitatcm.vteam notitiam
partim infcitiajpartim malitiafufFocct & corrumpat; vtper ea
nec Deum,vt par eft , glorificet, nec ad bratitudinem eius du-
ilu perueniat.cap.^.Et quamuis interior illa notitia fublcuetur
caufaadiuuante , obieclo nimirumcreaturarum fpeculo , in
quo Dei virtutes contemplari liccat , ne fic quidem homincm
proficjre.ItaqueDeum, qnibusfamiliarius vult innotefcere in
falutem,fcripturam verbi fui proponercjvbi de fcriptura Sacr.o
in hac fepatcfeciflejquod nonfolus Pater, fed vnacum Patre,
Filius,& Spiritus faniftus fit illc Creacor caeli &tcrr.'?;quem nec
ex infica naturali notitia ob noftram pranititem , nec ex obie-
&.0 pulcherrimo mundi tpeculo ira cognofcere potuiraus , vt
a nobisglorificaretur.Hac occafionetradlat patebdioneDci
in vcriptura: vbi de vnica Dei eiTentia & tnbusperfonis.Ne ve-
rehomo fpontaneas fuae caecitatis culpam iuDeum conferat,
docetqualis homo fit initio crcatus,vbi deimagine Dei, deU-
bero arbitrio,& orima naturae intcgritate difTeiitur.Creatione
ita expedita , ad conferuationem & subernationem rerum o»
nmium defcendit tribus poftrcmis capitibus,vbi tradatur pls-
niffiaaeloeus de Dei prouictenda.
** iij
n. Qiiia autem liomo creatronis iure eTcidit per peccatum ,
ad Chnftwm eft veniecluxri.Idco in Symbolo fl<]uitur,Ei m U-
fum ChriJium,Filium eius -vnigenitHm ^£<c. Ita &autl)or noftcr
in fecundo Inftitutionis Ubro traftar dc cognirione Dci,c|uare-
nns eft Redcmptor in Chrifto .■ ducitque hoininem ad Chriftii
Mediatoremjoftcnfo hominis lapfu.vhi docct de peccaro Ori-
ginali , nec quiccjuamiR ipfoetrevirium , quibus ;\ peccato &C
iTialedi(flione incumbente fepofticexpedire : quin potiiis nil
nifi (iamnibile ei ipfo prodire^antequam reconciliccur & re-
nouetur,h3EC vfque ad caput fextum.idco homini in (emctipfo
modis omnibus perdito , necidoneo fufctpienJas vcl cogita-
tioni bonjc , qua fibi medeatur , aiu Deo gcata faciat , excra fc
qu^e-endam eflTeredemptionem m Chnfto.In hunc fi'.iem Le-
gem datam,non quas cultores fuos m fe retineret, (ed ad Chri-
ftum manuduccr(?t:qua occafioneL-gisMoralisexpofuio in-
terferitur.Hunc fubLfg^IudsciS vt faUitisauthorem fuilfcco-
fnitumjplenius vero fub Enang-lio , in quo mundo fuit exhi-
't'is:hincfltiitdoCl:iinade fimihtadipe & difF Tcntia vtriufq;
TeftaiTientijVeteris & Noui,Legis & Euangcl.j,Hocc vfque ad
cap.ii.lade docetur,ad producendum phns Glutis cfFc£lum>
oportuifT-ajrernum Dci i-ilium ficn honiincmjSfrumpfifle et-
jam reipfa verim nituram hum?.nam:item qno modo du^ na-
^urae Tiiam efficiant pcrfonam demonftratur, Dt-ftinatum ad
pleeam falurem merito ipfius Sc cfFicaciajeflc offidum Chrifti
Sacerdorale3Regium,& Prophrticum. Dcinde quoniodo offi-
cio fuo fit perfunifliis , feu reipfa Redemptoris part?s implcue-
rit.vbi articuli de Chrif^i morte , refurreclionc, afcenfu in cs^-
lum exponuntur.Poftrcno euincit,ret£le & propn^ dici, Chri-
flum nobis cfle promcritum gratiam Det & falutem.
iir. QuandiuChnftussrnobis feparatuseftjnihil nobispro-
deft. Quamobrem ei inferi non oportet,vt paimitcs viti. Ideo
poftiloctrinam de Chrifto , in tertiaSymboli parte fc^juicur,
Credotn Spiritnm fa»fium:\tpote qui cft vinculQ vnionis intcr
nos& ChnftCi.Ita &authornofter libro tcrtio de Spiritu tan-
fto tra(ftat,qui nos Chrifto vnit.& per cofcquenSj Dc fide,qua
Chriftum ampledlimur cum duplici beneficiojncmpc gratuita
iuftitiajquam nobis imptitatj& regeneratione, quam in nobis
inchoat,donando nobis refipifcentiam.Et vt oftedat,nosneu-
tiquam deeiufkiodifidegloriari ,quaE non coiunc^um habcat
ftudinm rcfipircentix:prius quam adplenam rradationem iu-
ftificationisdefcendat, de refipifcctia& ciusconcinua medita-
tione,quam C hriftus fidc apprehenfiis Spiritu fuo in nobis gc-
neratjfusedifrerit3.4.5.(?.7.8.9.io.c3pitibus. Vndecimo demu
cipite , primum & prascipuum Chrifii , per Spiritum fancT;utn
nobis cSmm^ibeneficium pertraftat , nempe luftificationem,
Tfque
■»rq; ad cap.io.quod eft ae Oratloncqux velut manus eft.qux
rcipfabona illa f'ue(id.a accipitjqnaefi^^esapud Deum fibi ex
■verbopromiflioiiis nou:tcflc rcpjficJ. Qira autem no omnes
homines per Spiritum funcflL^m ,qui fidem in nob:s cre.u &
conferuatjClviftooninisfalutisaiuhori vniuntur, agitcap.12.
de eledione Dei a:tcrna ; qua fad:um-eft, vt nos,in qt ibus nil
boni praeui ierat qnod jpf.- non gr.itis daret , Chrifto donarit,
& per vocationem Euang. lij efficacem ipfi vniuerit , vfque ad
cap.zf . vbi de plona regeneratione &c felicitatis fruit'oue, vhl-
ma fcilicct refurredione agitur, quoattollendi funtoculi.cG
inchoata duntaxat in hoc mundo fit piorum foslicitas , (i frui-
tionem fpeftes,
iiii.QnoniamautemSpiritusfauiflusnon omneshomines
Chifto ;nferit feu fidcdonat,& quoseadonatj nofine mediis
ordin.irie donat.retum vtiturad eam rem praEdicaiione Euan-
gelij& S.icramentorum vfu,cum totiusdifciptfnjeadminiftra-
tione.ideo lu Symbolo (zqmtnv jCredofan^am 'Eccle^am Vni'-
uerfalem . quam nempe ex gratuitce elcftionis fonte in morte
aeternaiacentem,g'-atisfibi in Chrifto reconciliauir, &Spu-itu
fandodonatj't:vt Chrifto infita, communionem cum ipfove-
lut capite h.'>.b'";ir, vnde pei-pefja fluit peccatorum remiftio , &
plena ad vuam ceternam inftauratio. Sicauthornofter Iibro
quarto deEccl.fia tradl..t vfqneadca.14.Inde demediis , qui-
bus Spiritusfantlus ad cfncacnere morte fpirituali vocadum,
& conferuanduEccIefiam v[itur,vcrb.> & facramentis, BantiC-
mo fcilicct & facra Cc£na : qux veliit fceptrum funt Rro-is
Chrifti quo regnuni fjum fpirituale in E ■.cl.fia viTurc fuiSpi-
ritusmchoat, tn dicspromouet jacpofthailc vitam fine illis
mediis petficit^ad zo.vfque cap. trad.at.
Et quia pohtioefuEt ho(j.itia Ecclefi.^in hac vita nicctpoli-
tica gubernuioa fpir;f.iali rcgno Chrift' (u diftinifl. )de ea,
quancum fiiDei bencficium,quodEcckfia gratoanimo agno-
fcere dcbet , nos ir,ftitu't, donec ex hoc hofpitio.in cHlcftein
ha:reditatem euocemur,vbi D^-us er:t omnia m omnibus.Hec
Inftitutionis eftdifpofitio.In fumma,hosnoinitio quidficrea-
tus reClus,poftea non dimidia rx p.irte,f;d totus pcrditus , ex-
trafctotam falute n inChrifto reperu,cui vnitusper Spiruum
fandlum nobis gratisdonatum , citra vlluin futuroruin operu
intuitum,duplexbeneficium ineo percipit,plenam imputatio-
nem iuftiti£e,quaj nos comitatur in fepulchrum vfque : & ini-
tium fand.ficationis.quara in dies auget, donec tandem
jn die regcnerationis feu rarnis refurreftione per-
iiciat, vt in sterna vita & hasreditatc
caeiefti pro tanta mifericor-
dia celebretur.
** iii}
CEl^TVM AFHORISMl gifATVQR LIBRO-
II VM INSTITVTIONIS CHRISTIANA
Religionis ftimm*:-» ^feriem hreuiler '
ccnpleSterttes.
IlB. T.
1 Vera honn;iiis fapiehtia fitJ
eft in cogninone Dei creatoris &
R.edemotori».
2 Hsccognitio cft nobisnatu-
raliter inCta , cuius finis cfl"'- dtbet
cuUus Dei refie in(^itutus/eu Na-
minis reuerentia cum timort & a-
moreconiunSa.
j. Sed tale femen corrumpitur
infcitia,vndc fuperftitiofus «jlius:
& malitia : vnde tincor fcruilis &
Peitaris ofliiim.
4. Aliunde etiam efl compara-
tatnempe totius mundi fabrica &
facris rctipctiiis.
J. Hasc fabrica docet qualis fit
Dei bonitas,vu-ta<:,iufliti3, Tapien-
tia . crcsndo caeleftia 5c terrtftrla,
eademque conferijando ptr admi-
niftrai orem ordinariam & extra-
«rdmarijm , in qua darius inno-
tefcit eius prouidentia.Docet item
qualis noftra fit indigentia , vt di-
fcamuj noftram fi iuciani colloca-
re inDei bonitare,potentia,fai>ien-
tia:tiu3 ohtemperare pr*ceptis,ad
eum in aduerlis confugjre : qu.is
babemus dotes ei r-ferre accept.as
cuna gratiarum adione.
6. Scrirturis facris etiam co-
fnofcitur Deus Creator.lnhis con-
dtrandum quales fint, ntmpe ve-
rs & a Dei Spiritu proftft.e. quod
prob;ttur Spinrus S. teftimonio,
Scriprurirum effic^fia & antiqui-
tate, propheti.irii certitudint, mi-
raculofalegis conferuatione ., vo-
catione , & .Qjriptis Apoftolorum,
Ecclt fi? confcnfu , iTiai tyrum con-
ftaptia.Vnde conftat omnia pieta-
ti»vrinci iaeuertere fanaticos iU
losqui pofthjbita fcripturaad re-
uclatiooe- trunfuolant.
•7. D.ind;.';'.nd docfJint : nera-
pe qualis fic n trura D i in ("■, & in
rerum crcatione ac admin.fhiiio-
ae.
2. NaturaDciiaiceftin^finlca,
inuifibilis,aEtern3,omr,ipotens: vn-
de (equitiir eos errare qui Deo vi-
fibilcni forraam tnbuunr. Ircrii,v-
nius eiVenti^ , in qua tres perfonar,
Patris,Filij,Sf iritusfandi,
9. In rerum crcationc corfide-
rarttur prxcipue caeltftes Zc fpiri-
tuales fubftantije , id eft Ajrgeli:
quorum ali) boni , & p'orumturo-
re^jalijmali,non crearlone.led cor-
ruptione : i. tcrreftres,& TTicipuc
qiiid;rr,i homo-cuius perfcttio tlu-
cet in anima & in cerpore.
10. In rcrum adminiftra'ione
natura D^i api^arct.Eiusaurem ad-
miniftratioalia cft vniuerfalis^qua
Qirigir omnes creaturas iuxta pro-
pruiatem qti.Tm ftngulis , dum eas
creauiclargirus ■--ft.
11. Alia tft parcicularis , quae
confidfratiir ratione rerum inani-
matarum iti vt fi quis veladucrfis
cafibusjvel pro'pero aliqiio 'ucccf-
fu jfficitur , id totuin Deo adfcri-
bere dcbiat : & rarione rerum ina-
nimatarum , quibis licet natiirali-
ter indita fit fua prorpieta$,tainen
vim iuaai non e Xirunt,nifi quate-
nus prsfcrci Dci maiiu dirij^utur,
12. Confid.ratnr item racione
temporis,prj?tcriti & futuri. Pras-
teriti , vt fci.imus omnia eaenire
Dti difpvnfatione, operandovcl
ptrm.edia,vcl finc midlisvd con-
tra mcdia:ita vt quicqui J .icciJat,
piis in boiium cedat, impiis in ma-
Jum.Futuri,ad quod pcrtinent hu-
nianz deliberationcs, & quod vte-
di:m cfTe docet mcdiis licitis : qaii
prouidentia ill3,in qiiam tecuir.bi-
nr.u;,medi!s fuis veftita fir.
!_?. Poftrcrno, coiifidtrata ra-
tienc fradiis qucrr. inde oi) rolli-
gunt. C.vrioeniin fcimusi.Dto cu-
rae effc torum hu.nanum g:nus,
prtripue v 16 rur->. Ecclcfiam. 3.
Dfiirn omria fuo n-itu rcg.re &
fuafapienrTa moder.iri. j.Satis am-
plamhabere benefaciendi faculta-
te«;
tero;quia in elus manu funt (xluni
& terra,eius obfequio addiftz funt
omnes crtazurx 3 in eius proteftio-
re acquiefcunt pi|, & cius iroperio
coercetur ii)fcrorum poteflas. Ni-
hil fortairo fiin , licet occultae fint
caufae, fed Dei voiuntate , eaquc
tum arcana quam fcrutari non pof-
fun:-.us , fed reuerenter adoramus,
tum exprefla in Legc & Euange-
lio.
tl £• II>
I4. CognitioDeiRedetnptoris
colligitur exljpfu hominis , & cx
materialiredrm^tions :a .Ta.
15. In lapiuhon inisconfideran-
dum qutd debcat & poffir.
16. Quia creatus fiiit adimagi-
nem Dei,ideft, Sapientif,Iu{titi2,
SanSitaiis diuina: fuic particeps,
atque ideo perfe&us an^ma & cor-
porc , debuit Deo perfeclam man-
dacorum obferuatisnem.
17. Caufxlapfus , propinqus
futruntSacan, Serpens,Eua,frHdus
vetitus : remorXjinfidelitas, airbi-
tio,ingratitudo)Contumacia.Vnde
fequuta efk deletio imaginis Dei
in homine , qui faftus eft infidclis,
iniulius. morti obr.oxi's.
18. Quid po.Tu nunc viden-
dum, :um anims tum corporisre-
fpe&u. Anims intelligentia in re-
bus d.uiiiis, id eft, in Dti cognitio-
ne&vtrocultu , talpa csecior eft:
bona opera n."c excogitare , ncc
exequi pottft. In rtbus humanis,
vtartibus liberalibus &mechani-
cis,admodum caecurit & varius eft.
Vo!untas autem, quod ad res diui-
nss artinet, vult tantum qnod ma-
lum eft. Quod ad infctiores 8c hu-
manas^ incerta , vaga, nec omnino
fui luris-
19. Corpus anims corrnptos
arpeticus fequitur : multis infirroi-
tatibus, morti tandem , efiGbno-
sium.
3G. Hincfequitur hominiper-
dito q'i3rrendam in Chrifio media-
tore redemptionem-.qaia sledi po
puli prima adoptio , EcclefiSE coii-
feruaticeiufdem libtratio expeti-
(uiis)infxauratio f oft di£ipationes,
piorum fpes i gratia mediitorit
fcmper pendebat. Ideo lexdaia,
qusE fufpenfos teneret aDiraos vfq;
ad Cbrifti aduecum: quod patet ex
gratuiti foederis fipius repetiti
memoria j ceremoniis ^iacrificiist
abIutionibus,adoptionis fine>& Sa^
cerdotij.
ai. Materialiseaufaredemptio-
nis eft fehriftus.in quo confideran-
da tna. 1. Quomodo exhibeatur
hcfniinbus. i Quomedo recipiatur,
3. Quomodo in eius focietate ho-
m;nesretineancur.
2Z. Chriftusexhibeturhominilr.
per Legem & per Euangelium.
13. Lex triplex tft , Ceremonia<-
li$,ludicialis,ivloralis. Ceremonia-
lis vfus c& abrogatusj e ffeftus per-
petuus. ludicialis feu politica lu-
dzis erat peculiaris, & fublata eft,
manente vniuerfali illa atquitate
qu« in Legs Morali delcripta cft.
Hxc Moral.s , qui ad pietatem 8C
luftitiam fouendam accenferuan-
dam pertinet, perpetua eft.& om»
nibus competit.
24. Vfus Lfgis Moralis eft tri-
pkx. Primus noftram oftendit im-
potentiam,iniquitatem,damnati0-
rem , non vt defperemus : fed ad
ehriftum recurramus.Secundus,vt
qui promiiConibus non mouencur
terrore comminationum coerceas-
tur. Tertius , vc fciamus qualis fic
Dei voluntas .• vt eam ad obfe-
quium medjtemur.-vt adid ccnfir-
mentur animi : vt i lubrico retra-
hamur.
25. Summa legis prooeraio 8c dua-
bus tabulis comprehenditur. lo
proosmio notatur. i. Dei poteftas,
vt populum obediendi necefGrate
conftring3c.2.Promi(fio gratiar qiu
fe Deum Ecclefix profitetur.j. Be-
nefirium, quo lud.tosingratitudi-
nis arguit ., nili benignitati fu* re-
'fpondeant.
zS. Prior tabuia cjur ad Dei
culfim perc!net,qu3tuor prfceptis
ab.^oluicur.
27. Primipnceprifiniseft , vt
Deus in populo fuo folus emi-
r.ear. Soli Deo igitur dehemus
adoratienem, fi(]uctam,maocatio-
nem.gratianirB aftionem.
28. Sei-undi praEccjitifinis eft,
Deum fuperftitiofis ritibus cuUuna
fuum nolle profanan.Eiufdtm par-
te$ du3e. Prioilictnciam noftr.im
coercet , nc Dium fub fcninsno-
ftros fubiiciamus , aut vlla fpecie
reprifentem.is.Altera vetar,ne vl-
las imagines adoremus rtligionis
caufa , ideo proJucit pocontiam
fuam,quam fperni non patittur.x-
mulationem , quia confortem ferre
nequeat: vindiftam m proncpotes:
mifcricordiam maicftatis fus cul-
torjbus.
29. Tertium prioeptum rria iu-
bet. I. Vt Deimaieftitem rtfipiat
quicquid mens noftra concipit Sc
lingua profatur. 2. Ne temere a-
butamur fanfto eias vcrbo & facris
myftcriis ad a.tibitionem & aujri
tiam. j. Nr cius orcribus obloqua-
mur , fed illa lUi.i elogiis Sa;>ieci3E,
Patientij!, Potewtiae, Boni aii^i.Iu-
ftittspraediccmus. His opy:>onitur
nom.nisDei i-iofjoatio rriplex,per
iurii«, iuraractis fuperuacuis^i Jolo
larricis itemividelicer quum inD^i
locH fubftituimus fand»s,vel cr?a-
turas ani-n tras aut inanii^atas.
jo. Quarri prxceiti finis eft,
Tt propriis aflTectibns & operibus
emortui regnum D.i mt:ditcmur.
Hicauterntria funt co.nfid.iannj.
I. Rcqjic-sfpiricialts, quuiiifidel.s
a pro,niisoper:bus feriantur , vt
Dca.s in ipfis operetar.z. Vc fit fta-
tus dics ad inuocandum nomtn
Dei , adverbum eius audiendum,
& ad ccremonias facras peragjn-
das. 3. Vt f.rui habeant aliqitam a
labore remiffionem.
; I . Pofterior tabula , de chari-
tatisofficiiserga proximum . ft-x
poftrema pr.xc pta cotiner. Quinti
pracepti finiseft , Quoniam D -0
fdse difpoficionis obf^.ruatio cordi
eft , ordinatns ab ipfo rainenciae
gradus effe inuiolabiles.Inttrdici
tur ergo ne fuperiorum digni'ati
derogemus , contemptu, contuma-
cia,ingratitiidine, immo f os reue-
rentia^obcdiccia , gratitudinc pro-
fequamtir.
31. Sexti prscepti finis eft.Q^o-
niaii.homimim geiius vi.itate qua-
d.'.niDcus dcuinxitjincoiumicattni
omnium vnicuique debtre tfte c6-
mendatam .• vncle fequitur violcn-
liam interdici priuatis,beneuolen-
tiam praecipi.
jj. Septimi prrcepti finis eft,QM^ia
puritatc amat Deus,fiC'.frere a no-
bis dtbf-t immuditirs Ergo fcortari
prohibet animo,v< rbo.oper.e.
54. 0.'^aui pr.Ecepti finis eft.
Q^i.niam Dto tft abominationi
iniufticia,^ ult vc vn cuiquc rcdda-
tur quod Tuum cft. f iranturaucem
homines, vel violentia, vtl mali-
tiofa impoft ira,aut callidit3te,vel
bhnditiis,&c.
5>. NoMi pr-ecepti finis eft,Qa^ura
Deus . qui eft vt-ritas , mendacium
execretur, prchibet ca!umnias fal-
fa^q^ir crimination s quibus vio-
lacurproxjmi nomin : m.Tid.!Cia i-
Ttm qubss in fuis forcunis quif-
piam j^r jiijrur. Coiitra rcquirit vt
in.ilur.nda vetitare vnufqniique
noftruni tu arur & nominis & re-
rum proximi fiiiinttgritatem.
55 Djrimi pr«cepti fiiiis tft,
Qiiii totam animam diltftio.is tf-
frc>-,i pofti4crJ vult Dc-is . oaTinij
aJurrfa charitati cupidicas cx ani-
mis eft txcuti?nda. I^eoque omnis
curaditas , qux in alc-rius dctri-
m-.ntam vfrg;t,proh'betur.
j/. Per E langthum diximus
Chriftum nobis exhiberi. Primum
auremdoiflrinoe Eiiangclij f. u noui
Tvftamenri cum vetcre Tiftamcn-
to demonftiatur conuenitritia.
i.Qnta piis iub vtroque fccltre ca-
dern fit,& fu..ricfpes imn.orcalita-
tis. 1. Id m focdus firuin non in o-
peribushominum.f.d in Dl! mife-
ricordia. 5. Idcm MeJiator D^i &
hominum Chrifto<.
38. Dei. de,vtriufquefoederisdi-
fcriine quintiiplex ofteditiir. i.Sub
1< ge tar-leftis hsrcditas fub rtbus
terrcnis e.iuibcbatur. Sub Euangs-
lio refia ad cam mece.': noftr.v diri-
guncur. 2. Vctusin figurisabfentc
vcritate imagmem tanium often-
tabat.
tabat. MouMfn prsfe nt°m verlra-
tc m txhibc-.j.IUiid ratione Legls,
TTijnifteriiim erat darrnationis &
raortis.hoc iiift^tlae & vitz.^.IHud
feruitutis, quod tiiiore gcrtret in
animis, Hoclibertatis.ouod i . fi-
iluciJra erigai. f. Vni ridsorum
genti deftinatum erat vctba.Nuuc
omnibus prz Jicatur gcntibus.
J9. Euangelics dociriii» runnr-.a
eftdocerc. i. Q_nalis fit Chrifcus.
j.Q^iorfum miflus. j.QMcrBodo re-
dtmptionis partes impli.uerii.
40. Chriftiis cft Deus £i h imo.
Dcus j \t fiiislargiatur iuftiti.tm.
fanSificationem & redcmprione.
Honio, quia liorrinis debitum erac
ptrfoljturus.
41. MilTus eft vt naunus exe-
qucretur. i. Prophet3-',vera prscdi-
cendo^prophetias adirnpIendo,vo-
luntatero Patris docendo & facicn-
do. 2. Regis.gubcrnando Ecclefiam
totam & quodlibet membrii eius.i
qualibet aduerfariorum iniiiria
fuos dcfcndendo. i. Sacerdotis,pro
pecc.itis corpus fuum ofFerendo,
Deum fua obedientia nobis recen-
ciliando , pro iuisfemper precibus
ad P.-.tretii mtercedendo.
42. Redemptoiis partes imple-
ui-,moriendo pro peccatis nofiris,
refurgendo ad noftram iuftifica-
tionerr. apcriendo nob's cslos per
afcenfionrm,fedendo ad dcxteram
Patris, vndc venturus ad iudican-
dum viuos & mortuos. Itaqae no-
bis promeritus tft gratiam Dei , &
falutim.
t I B. III.
4}. Chriftum re>'emptorero re-
cipimiis virtute Spiritus fanfti qui
nos f um Chrifto coninngit. Idf 6
dicitur Spiritus fandific«itionis &
adoprionis.airhabo & figilium no-
ftrx falutis,aquj,oleum,fons,ignis,
Dei manus.
44. Fides aiitem anims m.T"us
eft , qua Chriftum in Euangelio
nobis oblatum eadem virtuteSpi-
ri.us S.recipit.
45. Comnaune fidei cffiriurn eft
veritati Dci fubfcribere , <]uotieSj
quicquid . & quomoiioloquatur.
Proprium vere , fef^>ictre Dei iti
Chrifto voluntate, mifericordlain,
premlinoncs gratix , in quaai cer-
titudir.i Spiiitus S. mcntes noftras
illumirat & cord.i corfirir.at.
46. fjdes igitur cft diuinseerga
nos b-.ncuolttii firiTia ccrtiq. co~
gnitio , qu:e in grJtuita in Chrifto
promiflion-: fundata , per Spiritum
findtum & reuelatur tv.( ntlbus no-
ftrjs,& rordibu'' oLfignatiT.
4-. Fidei effifta funt qu-ituor.
i.Poenitentia. 2. Vira Chriftiana.j.
Iuftifi."atio.4.0ratio.
48. PoEiiitentia veraGU.abuspar-
tibus confta: : Mortificatione.,qu£
exagnitionepeccati & veroiudi-
ci) diuini fenfu procedit: Viuifica-
tione it:m, cuiusfru&us funt, pic-
tas erga Deum, charitas erga pro-
ximum,rpcs \'ns: xt£cnx,\'ns 'an-
ctiras.Huic vcra" Poenitentiz oppo-
nitiirfjifa , cuius partesContritio,
Confeflio,&Satisfai;io.Priores du?
ad veram poenitentiam refcrri pol-
funt:mod6 contritio fit cordis pro-
pteragnitionem ptccati, nec afpe
venisE per Chriftum feparetur:
confefllo autcm , f;u priuata foli
D o , aut Ecclefix paftoribus libe-
re & ad confolationem, non ad e-
numcrationcm dclidorum & con-
fcienti^ carnificinam inuehend.im
fiat.fen publica.quae eft totius Ec-
clefi^ , vtl vnius aut multorBtn
coram roiaEcciefia. Satisfaiiio,!»-
liri EcckfiafticT , id eft qiia: ad x-
dificationein Ecclt^fi-Te «b peccato-
riim refipi.leiitiam & puSIicam
confeffionem fiebat , ad Deum rc-
lata eft aSophiftis : vnde Indul-
geiuiarum fupplementa in hi^c
mundo , &; ignis puigatoriuspcft
mortem, At conttitio illa Sovhi.
ftarum , coi:fe!iio ittm auricula.is
^qviam vocant^ CJf opcris fatisia-
fliO,gratuitcp peccat.orumreffliffio-
ni oppionunrur.
49. Vit.5 Chriftianaepartfsdu^
conftituiintur. i. Amor iuftitiae^vt
fjnfti fimus.quiaDeusfanduseft,
cum eo coniungiraur , ?c in eius
populocenfi.irur. i. Vtnob^sner-
ma prifcripta Gt <\ox ros in iufti-
tiae ftadio aberrare non finat , fia-
niirque Ghtifto conformes. Hmus
autem exemplat nobis proponitur
«uius formam in vita noftra dtbe-
rous exprimere. AcceduntDei be-
neficia quibus extremx erit ingta-
titudinis fi non refpondcamus.
50. Siimma vits Chriftianae eft
noftriabne(;atio.
51. Huius abnegationis fines
fHntqtiatuor. 1, Vcnosconfecre-
mus Deu in hoftiam viutntem. 2.
Ne noftra qiiiramus . fed qua: Dt i
funt & oroximi. j. Vtcrucempa-
tienter feramus cuiu« fruaus fuiu,
«©ftr.Te iiTibecilli;ati'i agnitio , pa-
tientix noftr* probatio , deliAoru
corrt-6iio,ar<lentior inuocaiio,vitJc
atcrnce alacriormcditatio. 4. Vt
fciamus quomodo vtedura fi'. pra:-
fenti vita eiufsjue adminiculis, pro
ptt-r necelCtatem & obkftationc.
Neceffitas requirit \ r omnia polii-
deamus tanquam niliil poffid.n-
tes : feramus placide penunam j &c
abundantiam noderat^, lciamus
fatiari, efurire, & patientcr carere:
habeamus rationem proximi , quia
reddenda eft ratio villicationis
noftr£,omnia vocationi noftra: re-
ftiondeant. Oblcftatio nobis efle
oebet laadandas benignitatis Dei
maius argumentum.
5». In confider.itione luftifica-
tionis,qu3eefttertiusfidei e!fe..'lus,
eccurrit primum vocis explicjtio.
luftificatus dicifar,qui Dei iudici»
ccnfctur & babetur iuftus. Inftifi-
catur operibuj, cuius vita pura &
irreprc henfibilis eft coram Deo. Et
talisniillus vnquam fuit, e--:cepto
Chrifto.Iuftificantur fide.qui ope-
rum iuftitia excUifi Chrifti iuftitia
apprehendunt.Talesfunt Deicle-
€tu
^J. Inde confequitur firmiifima
Confolatio. Nam pro fcuero iudice
patrcm habemus clementifliiuum.
luftificati in Chrifto,p3ce'mque ha-
bentes , virtute eiufdem freti lan-
ftitatem meditamur.
J4. Confequitur item Chrifti.i-
«a libertas,in trihuscofiftcns. i.Vt
fidelium confcientia: (ck fupra Lc-
gem eri^ant , totamqiie Lgi': iufti-
tiam obliuifcantur. z.Vt confcicn-
tis iugo Legis liber« volutati Dei
vltro obeciianr. ;. Vcrerum indit--
fcrcntium nulla rciigione coram
Deo teneantur. Cauenda tamen
hic duo praecipitia.Primum.ne do-
iiis Dei 3butamur.Alterurn,vt ici~
dalum datum & acccptum fugia-
mus.
5J. Oritio , qo:irtiis eft e(f dus
fidei.in qua cor.fi^.eraiitur, fruCtus,
leg«:s,errorc<, &t petirionc!.
56. Fruftusorationis eft quintu-
plex. 1. Dum ailaefci.Tus ad Dtum
coiifjgere, ror noftrum ini^amma-
turmaiorc defidetio eius qujeren-
di.amandi & col^-ndi.i.Nulla mala
cuoiditas cor noftt^um iuuadit. cu-
ius tcftc-m Dtiim facere pudeat.
j. Eiusbencfii.iaciim gratiarum a-
ttione cxcirimus. ^..Donum c«nfe-
quuti,.ird ntius Dei benignitareia
cieditamur.j.Vfus nobis confirmat
Dci botiitatcm , prouidentiam Sc
veritatetn.
57. Leges funt qu.ituor. t . Ne a-
liter fimus compoGti, quim qui ad
Dci colloqiiium ingrediuniur.ldeo
iTianuumeleuatio , cordis motus,
perfeuerantia cominendatur. z.In-
opiam noltram fentiamus. 5. Omni
proprix gl.orijc cogitatione nos
.Vodicemus, d.intcs Deo gloriam in
folidum. 4.1n mediismaloruma-
bylfisproftrati fpe certa exorandi
animemur , quindoquidtm Dti
mandato & promiiTione freti fu-
mus.
58. Errant aurem qui Sanflos
extra hanc vitam. conftituros inuo-
cant. i.Quia fcripnira docetfoltira
Deum ciVe iniioctndum , qui folus
nouit quc funt nobis neceflntia.
Vult adcfte,qiiia promifit. Poteft,
quiaOmnipoten!;. 2. Qui.i vult in-
uocari fidc qux vetbo cc promif-
fioneeius nititur. 5. Quiafidesa..
dulreratur , quamprimiimabhac
regula reccdit. At in inuocationc
fan^onm-i nullum cft verbum,nul-
la promifTio:crgo nulla fides. Nec
Sanfliilii nudire aut iuuare pof-
funt.
59. Summa orationis , qui i
Chrifto Doauno iiobis trAdita eft*
coroprehenditur proamio & dua-
bustabulis.
6c. In iirootmiolucet Dei bo-
nitds.quia Pjccr nofter dicirur.Se-
quitur no.s eilcf filios : £c aiiunde
fublidJJ qu^ttrejeflet velegeftate,
ve! fiuitiam txprobrarc Deo. Ptc-
cata non obcfti. quominus /uppli-
ces mifericordiam imrloremus.
l-raternsB dikiiionis afrcdum de-
bere inter nos intercedtre. Luctt
item in hoc ptocemio Dei pottn-
tia.-quij in csetis. Vnde colligimus
Deum per omnia ditfundi , quem
dum qujerimiis (upra corporis Sc
animi reiifus attolli nos decet ; c-
uehi fuper oainem aleam corru-
ptionjs aut niutationis; vniuerfum
erbem complefti & fua potentia
gubernare.
6t. rrior tabula Dei gloriif tota
deftinaca eft,& trts pecitionci c6-
tinet.i. Vt Dei nomen, ideft eius
potentia,bonitas,l'apietiaj iuftitiaj
vtriidS ldn"^ifiicetur:id cft , vt tio-
rtiines (inefumma veneratione de
Djonecloquantur nec cogitent.i.
Vt Deus prauas omnes carnis cu-
pidicates Spintus fui virture corri-
gat: fenfusomnes noftios formet
ad imperij fui oblequiufn: fuos fi-
lios tueatur : & frangat impiorura
conatus.Iftius Petitianis vfus tri-
plex eft.Retrahit nos a mundi cor-
ruptelis : accendit mortiHcandx
carnis ftudium : ad crucis toleran-
tia nos animat. ;. Tertiapetitio a-
git non dcarcann Dei voluncate,
jed de ea qu^ per fcripturas inno-
tefcir, cuirefpondct voluntarium
obfequiuro.
6», Pofterior t.qbula tres reli-
quas petnjones continet quxnos
^ proxirHosnoftros refpiciunt. i.
Petit omnia quibus corporis vAis
fubmundi hums clementis indi-
get.Dei enim ci\rs ac piouidentii
nos corrmutimuSiVt nos pafcat, fo
Ucat.ferutt.z. Petirr.us qui ad fpi-
htualem vitam faciut, nf mpe pcc-
catorum rc miflionem, qui tatisfa-
dionsm tollit,& cui apponirur co-
ditio, vt diclo £ia6que IxCi a pro-
iimii t.ihilominas ei$ Jn nos dcU-
da condonemus» j. Liberationsm
a centationibus.feunos armis ia-
ftrui & diuino prf fidio dtfcndi> vc
pares fimus ad viftoriam. Tttatio-
nes autem dilF. runt caufa: na ten.
tac D.us , Satan , raundus,caro: &.
materia:a dexttis enim tentamur,
ratione diuitiarunr:Jionorum,pul-
chritudinis &c.a finiftris , ratione
paupert3tis,contemptus , affiiCtio-
num:& fine,nam Deus pies tenrat
in bonum.'Satan,c3to, mundus in
malum.
65. Porr6,quatuor iila fidei ef-
ftfta nos deducunt ad certitudi-
nem eledionis Sc refurre^ionis vl-
timac.
64. Eleftic*is caufa efficiens,
mcra Dei hber3litas,qua cum hu-
militate & graciarit .iftiene agno-
Cccre debemus;materialis,Chriftu»
fihus dileau5;finalis,vc certi de fa-
lute noftra,quia Dei fumus,eututn
in hac vita.tum in futura ?ternuin
glorihcemus.Eftcftafunt multorri
aut vnius refptau.-fdquealios eli-
gendo,aIios iuftc reprobando.Ele-
fti autem vocantur verbi prxdica*
tione,& Spiritus S. illuminatione^
iuflificantur,fandificantur,vt tan-
dem glorificentur.
^5. Refurredio vltima fiet. i.
Quia non pofTumus alia ratione
perfefte glorificafi. z. Quia Chri-
ftusinnoftra carne refurrexic. ].
Qina Deus eft femnipoten?.
I. I B. I I I I.
(&. Deus in focietate Chrifti
ros retinetper adminiftrationetn
Eccleliafticam & ciailem.
67. InEcdefiafticaadminiftra-
tionetriaconfideranrut.i.Quae fic
Ecdcfia. 1.^ Q^omodo regacur. j,
Qu» fit eius poteftas.
68. Ecclefia dupliciter confide-
raturrlnuifibilis & vniuerfalis,qug
eft fjnftorum caimmunio. Vifibilis
&particularis. .Dignofcitur au-
tem Ecclefia verbi pura praedica-
tione, &Sacramentorumlegitima
adminiftratione.
69. Qnoad Ecdefis regimen
quinque expendiintur. i. QiJ.i prx-
func. t, QualfcS. j.Qiisaam fit eo-
rum voc3tIo.4. OfiScium .5. Quis
fu.rit veteris Ecilellscftatus.
70. Pr^funti.o AngLli , fcd lio-
niines, in hoc Dc-us fiians bcnigni-
tattm nobis Jeclarat:habemu. fin-
gulare exercirium adhumilitatcm/
& obedientiam : optimum itcm ad
mutuani ctiaritatcm vincul: m.
71- Hi fjiu Prophcts , Apoftoli>
Eiiangtlift* , quorum niunus fuit
tenr.porarium : Pjftorei & dodo
Xeijqui ptrpttuo durar.t. •
71. Eorura vocacio dur'ex.ln-
terna & externa.rnterna d Dci Spi-
ritu.Exteina,in qua occurrunt qua
tuor expcndenda.t. QjJlfslinte-
ligendi : ncmpe (anadoiSrina &
bonis moiibus prxditi.2. QMaliter."
cum ieiunio &oratione.j.Aqu!bus:
ImnieHlate a Deo j vtFioph£ti&
Aroftoli. Mediate,verbo duc^.ab
cpifcopis.a fcniorib-js,&d plebe.4.
Qi^oritu: manuum fcilicct irrpofi-
tione,cuius triplrx eft vfus.Priraus
vt miniftcri) comcDtfndttur digni-
tas. Altcr, vt vocatus fciat fc Deo
efte confecracum.Tcrtius>vt credat
Spintum fan&.ini non dcfururmu
fanSo liuic mmifterio.
75. Oftici')tn Paltorum in Ec-
clefia eft prxdicarc verbu m,adnii-
niftyare facramenta , difciplinam
coercere.
74. Veteris 'Ecclefix ftatiis diftri-
butus eft in prtsby teros , feniores,
diacenos quiEccltluftica bana di-
uidebant epifcopisjclero^ pauperi-
bus,temploruro reparationi.
75. Poteftas Ecclefide,confide-
raturratione doftrm* , leguHi fe-
rcndaruHi & iutifd.-ftionis.
76. Doftrina refpicit fidei dog-
irata,qii2 nu!b extra Dti vcrbum
tradenda func , fed omnia ad De»
gloriam & Erclcfissd Scationem
rcfrrei da .• rif^picitetiam dogma-
tum applicationeTijquaf adHc^ei a-
nalogian'. dcb c congruere.
77. Leges EccLliifticT.inprse-
ceptis necrftario 'blerua'Ji?,verbo
Dfi fcrinto roiiformes cflc debSr.
In indifferentibus haben^a eft ra-
tio locorum, pcrfonaruni , tempo-
rum: cumobkruitioac ordiii» &
decorl.Fuglends funtautcm cofli-
tu.ionesqii a pfcudopaftonbiis
provtroDei cultu tradit^ funt,
quaeprarcifa neccrfiicatc c6rcientias
aftrin^unc,que irricum faciU!uD:i
mau Jdium, qu^ funt inutilcs & i-
riCptSj quas fuonumero confiien-
tias opprimunt, qux hiftrionicam
rcftrunt oftctationem, qus pro fa-
crificiis expiaioriis habt ntiir , qaa:
ad quiftum conuertuntur.
7i. lurifJ.aio duplcx cft.i.CL--
ro p.opria, de qua agebatur in Sy-
nodis prouinciulibus & geuerali-
bus.i.CorTimunis clcro S:pltbi,cu-
ius fi.iis cJUj-ilex, :u vt lcandala im-
pediitur , tum vt fcandalum exor-
nimabolcatur. Traxis autemcon-
fiftit in admonitionibTus priuatis &
publicis:item in excomuiunicaiio-
ne,tuiustripl.xfcopus.i.Nc Eccle-
fiamakaudiat.2.Ne boni corrum-
pantur inalcru;-n cGn''ufCudine. j.
Vc pri pudore excommunicati poe
nitereincipiaiit.
79. Proinde raiionetemporum
irdicuntur ieiunia,& fiunt voca.le
iunioruni fini?eft vt macerttur
caro, lifnus ad preccs mvli'.is com»
pofiti.lint huniilitatis &ob?dicn-
ti« teftimonia. Conliftunt in tem-
pore^in qiialitate & quanticate ci-
borum. Hic autem ciucndum ne
veft-nienra rajirumfr.ing.inrr.is, ro
corda., vt h-.pocrity : tic pro opere
wericorto faCli c.nfeancur : ne ri-
gidius cxigantur tanquam ad falu-
tcm necciraria.
80. lii votis con/idfr.Ti^nm.i.Cui
vouetur,ncmptDco.V'nJe fequitur
nihil t.ncandum iiili pr^tunrc ver
bo , quodocemnr quid placcat &
quid difpiiceac Deo.i.Quis vouet,
nempe homn.Cauendun: igirur ne
lib.-rtatem ncftra ntghganius : ne
fupra vircs,aut q-jod cum vocatio-
n-pttg at prouiKiariiiis.j.QjiH vo
uetur Ibi habenda racio tcraporis.--
tum prsccriti , quak eft vctuma-
dionisgrati.!rum & panc nti.f:ci«
futuri ., vr limusin polterum cau.
tiorrs , & his ftitDiilis ad officiunj
excitrmur. Hinc apparct quid de
votis I'apilhcii H: fencicndum.
'ii. Jn
?i. InSacramentorum explica-
tione tna (unt confidt! ada.i.Quid,
rempe exrtri.iftn lyn^buluni quo
beneuolentis (.rjra nos ("u? pron.ir-
iioncs coliieDciis n>>ftris Ucus obli
gna: aii ruftinendafidci neftieim-
beciliitattni. Nos viciflim pietate
erga eum noftram ttftamur.;.Qu£
ncceftana , n^nipt Si^num,R.cs f\-
gnat3,promiflio , Gvrneraiis com-
municatio.j. Quot lint:nempe Ba-
pti'mus& Ccena.
82. Kaptifrai lignumeftaqua:
res Ijgnata^faiiguis Chrifti:promif-
lio, vjta sEttrna \ communicantes
fcu participes,aHulti polt fideico
fcfliontm: infantcs ;ceni,quia Ba-
ptiibius luccj.fllt c rcuncilioni , &
in vtroque n!yfti-rium ;, piomiflio,
vlijs,efficacia,ejdem funt. Pc-cca-
torum icem remiflio ad infjntts
rerrinet.,erFO & fignum huius re-
niiiUonis.
8j. Finis Baptifmiduplexeft.i.
Vt feruia; fidei iioftrscrgj Deuir.
Qi.'ta (ignum cft noftrx ablutionis
perChrift fingu^ncminoftrx car-
nis it;r:"i in Ctirifto mortiticationis
&rcg»i:^r.!tio--is.-pr3:ctr':a Ciirifto
conijiin crr/^irrius nos fe;rtomiiia
fuorimi bonen^m partuipfs , rec
COndcn'nationim. vllam nobis fu-
turam, i.Vt ftruiatconf ifioni er-
ga proximri.Quia neta ift r,os vel-
lepopulo Dti accenun : ttftamur
etiam no-) rtli£;ion ru Chrifticinam
ptofiteri:cuptre vt laudeir. Dei
innia noftra fpir nt.
84. Soena cft epulumfpiritua
le.quo in ea vita confttuamur, in
quain nos vtrboiuo Dtus g. nu.t.
8). Finiscoens tripifXtlt.i. Vt
feruiat fidei noftre e-gaDv-uni co-
firmand«.2 ronfclhoni coram ho
innibus. j. Exhortationi ad chari-
tat-m.
86. Cauendum autem De in ex-
tenuandis fignis niniij a fuismyfte-
riis ea diuellamus, quibus quoda-
modo annexa funt. Nf item in iif-
dem extollendisimmodici,mylte-
ria ipfa obfcurarc vidtamur.
87. Partesfuntdu2E.i.Spiritua-
lis veritas > in qua confideratur fi-
gnificatio in promiffionibuj : xaW'
tvria , Ch;f»' ;is niortuus & refu-
fcitatus .-eft-^us , nempe rcdem-
ptio , iuftificatio &f3rftificatio
noftra.i.Sijna vifibilia,panis&vi-
num.
88. C^cnac opponitur Miffapa-
piftica.i.Contumelia Chriltum af-
ficit.2. Chrifti crucem fepelit. j.
Msrtem eius abolet. 4. Benthcia
qiis in Chrifto obtincmus tolliC).
Sacramenta quib.mortis memoria
rtliftaeft,eneruat.
89. Falso autem numerantur Sa-
crameta, Confirmarjo,P(Enitenti3,
Extrcma vnftio , Ordoquimino-
tcs & maiores pep^rit , Matrimo-
nium.
90. SupereH ciuilisadminiftra-
tio, ad externam merum iultitiani
pcrtiRens.
51. In eaconfideraturmagiftra-
tus,ltges,populus.
91. Magiftrarus eft Dei vicarius,
pater patriT, !(gi;m cultos , prifes
iuftiujj^Ec iefis nutritms.
9?. Hisnominibus , i.adoffi-
ci'.im excirat-.ir.vt toram Deo fan-
fte ambulc-t , & coram honnnibas
inttgritatem.,ttirij eran. iam,conti-
nfutiam , inriocennam , pruden-
tiam rcferar. 2. Vt fii g^ilari confo-
laticne muntris fui difficultates
leniat.
94. Speci?s magiftratus feu ciui-
lisadrriniftrationis funt Monar-
chiaj.Ariftocrati.;,D: mocratia.
95. Qno ad lcgfs videndum qua-
lis fit arom ' oftitUfo,rationeDei
& h' i.iiniin; : deinde qualis xqui-
cas.rationc tempcrum,locorum,na
tionum.
96. Populusmagiftratui debet.
i.reuerentiam, tanquam Dei Ifga-
to.,idqut animofincero.i.Obedie-
tiam, fiue ediftis («arendum : fiue
tnliuta folutnda luie fubcunda pu
blica munera & ontra,}. Amorem
quo eorum proiperitatcm precibus
Deo commendft.
j7. lubtmur nontaiitiim bo-
nismagtftratibus partre .. fede-
tiamomnibus qui rerumpotiun-
tur^ etiam li tyrannidem e:^erceat:
aecefltm iin« numliie Principes
contlituti lunt.
98. Tyrannis poi t regnanti-
bus.fubeat primum deliflorum no
ftrorum recardatft) qux ralibus fla
gelliscaftigantur. Indc liumilitas
patientiatauoftramfrxnabit. De-
inde, non noftrumeilehis malis
niederi,hoc tintum c(P; reliquum,
V£ Dominiopem implorcmus , cu-
iusinmsnu funt regum corda &
tegnorum inclinaciones.
J9. Duobusmodis autem Tyra-
norum furorct Deus compercit,3ut
ex fefuis fuls manifeftos vindicef
excitans,qui popuhin-. ,i tyrannid'?
e.ximant:vel fu-rorem aliud cci-
tantium & molientium hommum
eo d:ftinat , tyrannidem alia ty-
ranniie eUTtens.
lOO.Priuatis obedientiaprajrcri-
pta non impedit quommuspopu-
lares quidam magiftra-us elle pof-
fint,penes quos lit tyrannos coer-
cere & populi libertatcm tuerilra
autemMagiftratibus eft obedien-
d!i,vt fupremo Regi ius fuum inte-
grum illibatiin){}; fensper nsaneat.
INS.TITVTIONIS
CHRISTIAN^ RELIGIONIS
LIBER PRIMVS.
DECOGNITIONE T> E I
C REATORIS.
ARGVMEr^TVM.
Trimui liber de Cognitione Dci Creatcris diJfertr,GJuomam ve^-
roin crcatioiie hoimnti ea maximi elucet,idio de homine quoqu&
difpntatio hahtnr.AtqueiiaprAcipiiiloci totim traB^itionli dud
fimf.pricr de noiitia Deitalrer de noniia, ho7ninii.Acprir>io capite
de z/troque coniunclim agitnr.feqtientiln^ de fingiilif fep.iratim ,
ita tamen ^vt qu&dam mifce^niHr,qu& ad alieyHtrttm tftcrum re-
ferr i debeantUracif.tnr jciUcet de S.Scriptura, ^- Imagtnibtis ad>
notitiam Dei:tres reliqtii de mnndi opificio,de S.Angela j de Dia-
lclis^ad hominii notitiam-.Ffiremus^de rationCy qna Detti mun"
dum giibern(it,ad ■vtrHi/;quespecYet.
^^od adpriorem.hcc cft,Dei nctitiam aitinst,primum ojlendit
qualis ft noiitia quapj tpje pofiulat.cap h. Deinde 'vbi qttdrend^
- Jit,aiu.adix. ni7n!riim,ncn in hi njine: quia efji naturalncr ho-
tninnm mentib.indita jitytamev partim infciiia , partim malitia
ftiffocatiir,n I .^uii.Mec in miidijabrica: qtiia efi in ea clarif-
Jim): lucet,nos tame adeoJiHpidifin?us,vt eiufmodi tcfificaticneSi
quantn mviu persficu&,\emper nobisfmfacin effluant, y.Scd in
Scriptura yi.De qua agitur,c.\n.vm.ix.TeniQ,qualisft Deus,Xi
6^ario,quam ifnpiumjit Deo tribtiere vifililemformam( i,bi de
Imaginibus ,cartim adoratione ^ origine agitjcxi. (F}uinto con-
"^endit inquum ejje,vt foUts Detts infplidum colatur,xu. Fofiiem^o,
de vnitate Effenti&diuins.,^ trium perfonarum difinLiioneiCapi
XlUi
Adpofierierem hominisnempe notitiam, qticd attinet ,pri?nu»%
de mundi creatione,de bcna cjr* maUs AngeU> ( qnA cn^nia h mi-
nem jpeclant)tnjlituitur traBatio,xnn.c.^p.Deinde, ad ho/uineiti
ipfiim accedensnaturam virefque etm examinat,cap.xv.
Vt autem Dei hcminifqne notiiiam illtistret,ad oninium huma-
narum aclicnum ,totitifqtie mundi gubernaiionem , contrafortu-
imm i^fatum,tribui reUquvs capitibui XVT. videUcet , xvil. &
X\ni.defcendit,dof{rina?nfynceramiatque illiits vfu m , tradens:
tandem Dcum,etf impiorum opera vtattiripttrHm ta men ab om-^
ni Inbe c^ culpi effe demonfifat.
Cap.I.
Jnflitutionis Lth. /.
Vcrte fa^ienlis V/
partes.
CAPVT I.
I>ei notitiam ^ mHri res ej?e coniunSiaf,(Sf quomod»
inftrje coh&reant.
(a^^^^fj Ot a fere fapientix noftrse fumma,
^^, Tj^^^j^uJeveiadenium acfoHda fapientt»
ft^. (^^ycenferidebeacduabuspambuscoa
^ "jycftat,Deicoc!;'iitione & noftri.Ca:te-
r^^3^ Xrum j quum multis inter fe vinculis
"^"^-S^^^^conncxae fint , vtratamen alterana
k^^"^\pra:cedac,8c cxfepariat , nonfaciic
■^^^^^eft difcerncre.Nanj primoj fencmo
«afpiccrepoieft quin adDei, incjuo
t^SA^-JSl-iCS^vivit&mouetur.intuitu fenfus fuos
**^" '*4r""'' protinus conuertat:quia mininie obfcurum eft , dotcs quibus
■^ pollemusjnequaquam anobis cllc.jmoidquidem iplum quod
fumus,aliud eftbquam in vnoDeo fubfiftcntiam. Dcinde ab
his bonis qua: guttatim c c3elo ad nos ftillant , tanquam a ri-
uulisadfontem dcducinTir. lam vero cx noftra tenuitatc
I. 2fo[lri cogni- mclius apparet illa,quae m Deo refidctbonord infinir:i5. Pra:-
""• . . fertim miterabilis harc ruma in quam nos deiecit primi ho-
^"^jr /■''^"^"'minis defe(ftto,furfum oculos coeitattollere , non modo , vt
IT effccta. .... ■ „ r .■ ^i i^iftfj
indc leiuni & tamcltci pctamus quod nobis aeelt,ied metu ex-
pergefadtijhumihtatem difcamus. Namvtin ho.r.ine rcpcri-
turquidam miferiarum omnium anundus , acexquo fpoliati
fumus diuino orriatu,pudcnda nuditas immeiifam probroruni
congoricm detegit.propria; infxlicitatis confcientii vnum-
quenique pungi necefle cft,vt in aliquam faltem Dci notitiam
veniat.Itaex ignorantiae.vanitatiSjiiiopiaj.infiirattatiSjpraujra
Vi^cle Caluin. tis deniqiie & corruptionis propris len(u recognotcimus, norw
in lo. C.4. 10. alilji quam in Domino fttam efle veram fapientix Iuccitj, foli*^
VmHj<jue co- ^^^^ virtutcm,bonorum oninium perfedam affluentiam ,iu-
^unilhi. '' 'ftttix puritatem.atqueadeo aialisnoftnsadconfiderandaDei
bona excitamiir.ncc ante ad illu ferio afpirare poflumus.quam
cacperiinus nob.s ipfis difplicere. Quisenim hominum nonli-
benterin ferequiefcat? quis etiam nonrcqutefcitquandiu fibi
cft incognitus.hoc cft,fu;s dotibus eft contentus,& infcius fug
miferisE vel immenior. Proindc vnulquifquc fui agnitione no
tantum inftigatur ad quaercndum Deum ,fedctiamadreperi-
endum quafi manu ducitur.
0ogHttUHis Dti 1 Rurfum, hoiojnem tn puram fui notitiam nunquam per-
#J?*, uenirc conftatnifi prius Dei fa.cicm /it conccmplatys, atqueex
illius
Ve cogmr. Vet,
illius intuitu ai fcipfum infpicie^P^dsfcendat. Nam ( quac ^ ,.
ingenica eft omnibus nubis fuperbia ) iufti fcniper nobis ^i<is'„'e/lram<i»m,n^
niur&inccgri,&.f3pienteSj& iinOir. nifi manifcftisargumen- ^;;.
tis,iniuftiti^,fa2H'caciS,ftulciti2. &. impuritatis noftrxc6uinca
mur. Non aucem conumcimur fi in nos duncaxat ipfos refpi-
cinnis , & non in Dominum quoque : qui vnica eft rcgula ad j. Myfocrift»
quam exigcnJum eft iftud ;uJicium.Quia enim ad hypocrifia detegit,
natura propenfi fumus omnes , ideo inanis quxda luftjtiae {pc*
cit s pro iuftuia ipfa nobis abundc farisf'.cit. Et quia nihilintra
nos vclcn-cum apparetquod nonfit plurima obfctEnitate in~
quinatnm : quod pauio minus fcEdum eft, pro puriffimo arri-
dctquandiu mentem noftram mcra humana: pollutionis fineS
coiitinemus.NonlecusatqueocuIos.cU! nihiUIias obuerfaturrtf';//7W4?i« ^
iiifi nigri coloris , cadidiflimum cffe ludicat, quod camen Cuh-Jimilf.
obtcura cft albedine , vel nonnulla etiam fuicedine afpcrfum.
Quin ex rorporco fenfu promi^s adhuc difcernere licet quaii'
tum in ffftimadisanimaE vututibushallucinemur. Nam fi ycl
terram defpicimus medio die, velintuemur quaeafpec^ui no-
ftro circiacirca patent,validiffima perfpicaciffimaque acie vjde-
inur nobis prgdici: at vbi folem fufpicimus,atque arreftis ocu-
liscontemplamur, vis illaquac egrcgie in terra valcbat,tanto
^ulgore procinus perftringitur & confunditur, vt fateri coga-
niur, illud noftrum in confiderandis ccrrenis acumen , vbi ad
folcm ventum cft,meram efle hcbetudinem. Ita & in reputari-
dislpiritualibus noftrisboniscontingit.quancirperenim extra
tcrram non re{picimus,propria iufticia, fapientia, virtute pul-
chreconcenti5nobisruauiffimt;blandimur,& tanrum non fe-'* ^'ipfrfi&i^
midci videmur, at fi femcl cceperimus coG;itationem in Deura """ "^''"'^'^ "»
erigercj&expenderequalisiitj&quaoiexadaiuftiti^, lapicn-,^,/^,,^,,,^^^^,
tiae.virtutis eiusperfcclio .ad cuiusamulfim conformari nos/lram tnfinitam
oportet:quodanteain nobis falfo iuftiti^ prsccxtu arridebac,*ji^ demunjim,
pro fumma iniquitacemox fordcfcct : quodmirifi.e impone-
batfapieniit" titulo.pro cxciemaftultitiafosccbit;quod vircutis
faciem pra:fefercbar,milerrima impoter.tia ellearguetunadco
diuina:puritati maie refpondet quod videtur in nobis velab-
folutiffimum. /
jHinc horror ille & ftupor, quo paffim Scriptura recitar pcr^Altera cenjSf-
culfos acqi affiidios fuifle fand;os quoties Dci pr^fentiam fcn-^^^oy^l^exem-
tiebant. Quum enim eos videamus.qui abfente ipfo fecuri fir-^'^*
mique confiftebant,ip(o gloriam fua manifcftante : fic quaie-
fieriac confternari vt morcishorrorecocidant, imo abforbea-
tur,& pene nulli fint: coUigendum inde eft hominem humili-
tatis fuae agnitione nunquam latis tangi &affici,nifi poftquam '• SanHoruvt
fead Deimaieftatem comparauit. Eius autem cofternacionis'^'"'*'"*
•zemplactebrahabemus tumin Iudicibus,tum in Prophetisi
a. ij
Cap. 1 1.
Tefa.tf.j.
li.ec. i. 28. 8
J.14.
& alibi paf-
fim.
r.en.18.27.
i.Rcg.19.15.
2. 5. sAngtlo-
rum.
Iera.6.2.
Ier.24.2j..
j. Solu Cr £.«-
Lib.2.
Lih. L
adco vt vox illain Dci^pBi vfitata foretj Moriemur , <]ula
Dominus npparuic nobis. Idco & hiftoria lob ad profternCdos
■ fue ftultJtinEjimpotentia:,pollut:onis confcientia homir.cs^po-
tiflimum (cmper argum.entum a Jiuino: fapientia:,virtutis, pu-
ritatis defcriptione ducit. Neque fruftra,videmiisenim vt A-
braham mclms fe terram & pulucrc agnofcat , cx quo propius
ad confpiciendam Domini gioriam acceflitrvcElias retecftafa-
cic.eius acccfium exl'pt<ftare non fuftineat : tantum eft in afpe-
ttu formidinis.Et quidfjciathomoputrcdoac vermjs, quum
ipfos quoqucCherubim veiare.ipfo pauorcj facie fuam opor-
teat.'Uoc fcilicct cft quod dicit proph;ta lefaias, Erubcfcet fol
&confundeturIunaquum Dominus exercituum rcgnauent:
hoceft, Vbi claritatcm (uamextuleritj ac propiiisadmouerita
lucidiflimum quodqueprceiUa tencbrisobfcurabitur. Vtcun-
que tamen Dci noftriquc notitia mutuo mter fe nexu fint col-
ligatae ,ordo rcdcdoiedi poftulat vt deillapriore dilTeramus
loco.tum adhanctradlandam poftcadefcendamus.
C A P V T II.
G^idfit Deum cegnofcere-, (y in quemfimm tendat
eius cc(inilio.
^^ff^/^''^ Ara vero Dei notitiam intelIigo,qua non mo
vCyVfij './-^^-^ doconcipinTjsaliquemeflcDeumjlcdctiaai
tJuitif togultio W^U ^C^? tenemus quod de eo fcire noftra refcrt, quod
/-j V ...■ r«^Z5^ \t,r^>r vtileelun eiuseioriam jquoa deniqucexpe-
enimfuo hc» 4- Vf^,^ l^'^^-'!^ " ^^^"^ ^"''''' ^'^^^ ptopric loqucndo COg-
lemr^defcriftiof^l^^^^^T^^^.j-^^^oicx dicemus vbi nulla cft religio nec pietas,
Atquehici^ondum attingo eam notitix fpecicm qua humines
in (eperditiac malcdicti Deum redcmtorc in Chrifto media'
tore apprehcdunt: fed rantum de pnma illa & fimplici loquor,
ad qua nos deduceret genuinus naturcc ordo fi intcger ftctifTec
Adam.Nam etfi ncmo iam , in hac humani gencris ruina Deia
velpatrem,vcl falutisaiithorem, vel vllo mtodo propitiu fen-
tiet donecad-eum nobis pacificandum mediusoccurrat Chri-
ftus : aliud tamen eft (cntire Deum fidorem noftiumluanos
potcntia fulcirc,prouidcntia regerejbonitate foucrc,omnique
^.- . benedidionum cenereprofequi ; aliud vcrojgratiam rcconci-
*»itt^^idtT)eo Iiationisin Cnrifto nobispropoutam amplecti.Quiacrgo Do
minus primum fimplicitcr Creatortain mundi opificiOjquam
in gen^jrali Scripturx dodrina,dcinde inChrilti facie Redcm-
ptorapparet:hincdupUxemergit eiuscognitio:quarum nunc
prior tra^auda cft, altcra deinde fuo ordiue lequetur. Quan-
^uani
Ve cDfrnit. Vei Creatoris. x
o
quam autepi Dciim apprchcndcre mens ncftra no poteftquin SHTKnut (^vfut
illi ciiltum aliquem tribuat: non fimpiicit^r Lenerefi!fficietil-/»K!W ci^nni»'
lum cfle vnum qucm ab oranibus oporteat coli & adorarirnifi ««•
etiam pcrfuafi iimus font^-m omninm bonorum eflcrncquid a-
libiauam in ipfo nnajramus.Hoc itaaccipiOjnon folumquod
nuindum huncj vt remcl condidit , fic immenfapotentia fiifti-
near,r3pietia modereturjbonitate confcruet, humanum genus
prslertim luftitia iudic oque rcgat.mifericordia toieret,pr£Efi-
diotueatur:fed quia nutquam vel fapictix ac lucis, vel luftitia;,
vel potentix.vcl redtitudinis , vel fyncerx veritatis gutta repc-
rieturqux non abipfofluat, & cuiusipfenon fit caufa:vthaEc
fcilicet omniaab ipioexpeclare Sc p^rercdifcamusj eiquecum
gratiarum atlione accep ta refcrrc. Nam hic vii-tutum Dei fen-
lus nobis idoncus eft pietatis magifter, cx qua rehgio nafcitur.
Pietatem voco cSiundtam cum amore Dei reuercntiam quam <^ni'dJ!tTittM.
beneficiorum eius notitia concihat. Donec enim lentiant ho-
mmeSjDeo fe onmia deberejpaterna fe eius cura foueri , eum
fibi omnium bonorum efl^e authorcm , vc nihil extra ipfum
quacrendum fit , nunquam ei fe vokintaria obferuantia (ubii-
cient:imo nifi foUdamin eo foelicitatcm fibi conftituanr, nun-
^uam feiUi veic & exan:mo totosaddicent.
z Itaque frigidis tantum fpeculationibus hidunt quibus in yr^ iUituam-
hacqua:ftioneinfiftcrepropofifjm rftjquid fit Deus:quum \r.-pl.j!..irio, cum
terficnoftrapotius,qnahs fit.&quid eius nriturccconucniatfci-'-^'^^!/^"'''» /'>'»/*»-
re. Quorfum enim attinct.Deum aliquem cum Epicuro fatcri,'^'^ ^, cunofuatK
cui :ibiedta mundi cura le otio tantum obl jdlct? Qiiid denicuc ^ /-■'''"''■"''«"»
luuai Deum cognolcerequo cum nihil lit nobis negotijfQuin
potius huc valcrcd.bet eius notitiajprimum vtadtimorem ac
reuerentiam nosinftituat : dcinde vtea ducc ac magiftraomne
bonum ab illopeterej&illiacceptum ferre difcamus.Quomo-
do enim m-ntem tuam llibire queat Dei cogitaiiojquin fimul
extemplo cogitcs, quum figmetum ilhus fisjciufdem imperio
eflete ipfo creationisiureadd:dum &iT:acipatum?vitam tuani
illi dcberi? quicquid agis^ad illu referri oportere ? Id fi eftjiam ■>
profcdo fequitur vitam tuam praue co' rumpi nifi ad obfequiu
eius componitur: quando nobis viuendi lex efle debet cius vo-
lunias.Rurfum ncc ad liquidum perfpicere ipfum potes,nifi vt
bonorum omnium fontem cfll- & orifi:;incm ao-nofcas: vnde & „•
defidcrium illi adh£Ercndi,&: nducia in ipfum nafceretur fi non Ucm dffcnpttti,
fiia mentcm hominis prauitas a rcdla inucftigationeabc'ucc-x'f :?i?/a(r«r>,»»
ret. Nam iniciopiamensDcum nonqucmlibctfibi fomniat, '■''/";^ cnn<fit.is
fed vnicu:n & verum duntaxat intuetur : neque iili quodcun- '^'"^^" "^ "'"^"
quc vifum fuerit aflingit , fed talcm habere contenta eftqua-
lem femanifeftatipfe, fummaquediiigentiafcmpercauet jne
iiudaci teraeriiate yIcu Tolunratem eius egrcfla , perperara va-
~ a iij
^30. 111. jKjfimtionisLih. J. /
getur Ita cognituin,quia cunda moderari intelligit, tutorem
fibi efleconfiJitacproteftorcm ,ide6quein eiusfidem totam
fe confert.quia honorumomnium intclligit (.fle authoremjfi-
quidpremit,fiqu]d dceft,moxferecipi: m crjspraefidiUjopcm
ab eo expedt». quia bonum &: rtiirericordem efle pcrfi^ala eft,
in eumcerta fiducia recumbit, necdubitat malis luis ftmnibus
femperin eiusclementiaparatum forercmedium.ciuiadomi-
tium acpatrem agnofcit^eum quoquedignu ftatuitefle_cuius
imperium inoraoibusintueri , maieftatem fufpiccre, gloriam
jJromouendam curare,mandatisobfcqui debeat. quiaiuftum
cfleiudicem videt , fuaque feueritate armatum aJ vindicanda
fcelera , eius tnbMnal femper in confpedu fibiproponic , ac i-
*'•'*'*•'*'"*'""'*' pfiusmctufe rctrahit ac cohibetabira eJuspronocanda. Ke-
qua e '"/'^'''-qug jjrnen iudiciieius ftnfu ita terrctur vt (ubducere le velit,
pturaS.no! te- ^ ■ r 2 er n I
ntrtiubtu etiam u quod patcateltugium : qnin illum non mmus ample-
ftitur malorum vltorcm, qt;am erga piosbentficum, quanJo
adciusgloriam non minuspcrtinercmtelligt.invpiis & fcele-
j-atit apudeum repofitam efli pcEnairi,quam luftis vitaexternac
mercedem.Praiterea non f >la vindidi; formidine (ccocrccta
pcccando , fed qjia Deum loco patris amat & rcuerctur , loco
domini obreruat & colit, etianifi nulli cflcnt inftri , folam ta-
i , nieneiusofFcnfionem hoiret.En qiiid fitpuragcrm.ipaqucre-
Vtrarth£t«. jjo^jg nempc fidescum ferioDci timore conjunda : vt timor
& voluntariam rcnercntiam in fe contineat , & (ccum trahat
legitimum cultum qualisinLegeprarfcribitur. Atque hoc eo
diligentius notandum eftjquodomnes promifcue vencrantur
Deum,pauciffimi reuerentur, dum vbiquemagna cftin ccie-
moniis oftentatio,rara autcm cordis fyncerjtas.
C A r V T III.
DeinotittMm homimm mentibtu ndturtiliter ejfe inditam.
Udt Dei cegni- ^^C7^^ V E N B A M inefle humanae mcnti , & quidem
tio omniLn* oh- S/ju*?»^^ naturali inftin(flu,diuinitatis fcnfum, cxtra con-
«M y-r/iKeiw r*.-/. 3 F^A^ H rroucrfiam ponimus: fiquidem, ncquisad igno-
^tf tnexiufalft- R^^J^^^ rantiac prxtextum confugeret , quandam fui nu-
Rom.no. ''^'^^'^'^^^^^^minisintelligentiam vniuerfls Deusipfeindidit,
cuiusmemoriamaffiduerenouans , nouas fubinde^uttas in-
ftillativt quum ad vnum omnesintelligantDeum cflc.&fiium
efle opificem , fuo ipforum teftimonio damnentur quod noa
&illum coIuerint,& eius voluntati vitam fuam confecrarint.
5anc ficubi Dci jgnorantia quxraiur , nufcjuam magis cxtare
poflc
Ve cognit.VeiCreatoris. 4
rantia quacratur 5 nufquam magisexrarepofleeius excmplum
Nenfimile eftjquam inter obtufiores populos, & ab humanita-
tis culturemciiores. Atquinulla eft etiSjVtEthni^ns illeaitjta cice. de nat."
barbaranatio,nuiIagens taefFerata, cui noii infiJcat hsecper- deor. libr. i.
fuafiOjDeu efTe.Et qui in aliis vitx partibus,minimKm videtur t i<aa!ir. Inftf,
abelluisdilfjrrc, quoddam tamenpcrpetuorol!'^ionis femen I'o-5-'^r-io-
retinent,adeopenitus omnium animosoccupauit, adeotena- ^^ ^^^ nodorn-
citeromuium ■vifceribus inhxret communis iftaptEfumptio. »,„„, <^ profi-
Nulla ergo quum ab initio mudi regio, nulla vibSjnuUa deni- tentur.
que domus fueritquae religionecarere polfitnn eo tncita que-
d,'.m loferfioeftjinfcriptum omnium cordibusdiuinitatis fen-
iiim. Qv_in & idoloIatria,huiuscoceptionis3iTipIuin<;ft docu-
mentum. tJuam enim non libenter fe dciiciat homo , vtalias ^'"*»» <"»»"««i
prae le creaturas luipiciatjlcimus. Proinde quum lignuponus ^ '
& lapidem colere malit, quam vt nullum putetur habcre Deu:
conftat vehcmentifumam iftam efle dc numine imprerfionem,
qux adeoex hominis mentc oblitcrari nequeat . vt facilius fit
naturse effeftum frangi : quemadmodum certefran2;irur,dum
homo exilla naturaliinflatione ad infima quacquc fpontefc
demittit,quo Deiim reuereatur.
-• Quare vaniflimum eft quod a quibufdam dicitur : pauco- ObieUio , KtU'
rum vafritia & calliditateexco<;itatam cftc rcli^ionem, vt hac^'""'''" & ^^-
r y \ ■ ct ■ • rKinis renium
artenmplicem popiuum in omcio contincrent ; quum tamen ^ , •' -
]pli qui ahis autnores erant Uci colendi , nihil mipus creacrct aftutorum cor^-
quam aliquem efTc Deum.Fateor quidem plurimn in rc!igioncr/j#;!;i.'»j.
commentosefreaftutoshomineSjauibusreucrentiaplebcculx "^furatii.
iniicercnt,&: tcrrorem incutcrcnr, quo hjbcrcnt obfequentio- 9'^' ''^ "^'^".''^
r i 1 r ! - /7' r ■ ■ ' de or.hb.i.cirr
resciusanimos,iedidnutquam obtmuillcnt nih lam prius co-j.^^^
Itanti illa deDeo perfuaiione imbutx fuiilent hommum nie-
tcs, ex quo vclut tcmine emergit ad rchgionem prcpenflo.Ac
neiUos quidem ipfos qui religionis t'tuIo caI!ic!erudioribus
imponebant j Dei noftiaprorfusvacaffe crcdibile eft.Tanictlt , ... ,
. I • 1 1 ■ o L j • Cahl . hb. de
enimextitcrunt olini nonnulh, & hodienonpauciemergunt , , i,,-,
qui Deum elte negenrvehnt tame nolint.quod ncfcire cupiut,
fuhindefentifcunt. Nemo in audaciorem ar.t ctfra:natiore nu- /. c .■ t
. . ■,-c y > .^1 1 tonprrnatto ab
tninis contemptum prorupifle legitur quam C.Caiigula.-nemo exempits ipf»-
tamen mifenustrepidauii,quum aliquod irxdiuinaeiudicium rum impiorum
feproferebat : itaDeumqucm ftudebatcxprofcffo contcnere, & atbeorum.
inuitus exhorrcfccbat.Hoc paffim eius quoq; fimilibus eueni ^"^ton. in CaJ
re videas,vcenim quilque eft audacitlimus Dei conteptor , ita °'*''' *
vel ad folii cadentis ftrepitu maxime perturbatur. vnde id.nifl
ex diiiinaj maieftatis vltionetquse iUorum collrientias eo vehc-
mentius perceUit,quo magis rcfugere conatur?Omnes quidem
latcbras refpeftat.quibus \^c abdanc u Domini pr.tfentiaj&cam
rurfuin ex animo fuo deiean::fed YeUutaolinrjirreriti feiupcr
a iiij
Cap. Tll. j7ij{itutioni6 Lib.J,
•« ,- -£•».-,,, - tencntur.Vtcunqucintcrdum videatur euanefcere admomen-
///i;//. tum alicjuodjLuLunac tamen rccurritj & nouo impetu irruit:vc
fi qua illisrcmiflTioeftaconfcicntiaranxietatejnon multuni ab-
fimilisfit afomnocbrioforum autphrcneticorunijCjuincdor-
mientesquidcm placideconquiefcunt .quia diris & horrifici?
infomniiscontincnter vexantur. Ergoimpij quoqucipfiex-
cmplolunt, vigere fempcrin omnium hominum animisali-
cjuam Dci notioncm.
Tertia eonfr. 3 Hoc quidcm rcdte iudicantibus femper conftabit , infcuW
vjatio.ab irnfof- ptuni mcntibiis humanis cife diuinitatis fcnfum,qui deleri nu-
fibiUAmpios fe e quam potcft. Imo &: naturalircr ingenitam cfTe omnibus hanc
Dti metufnnose perfuafionem , efle aliqueni U:um , & pcnitus infixa clTc quafi
" '••^"•'- inipfismcduUis.locuplcs teftiseft impiorum contumacia, qui
Cice. de nat. lUriosc luaando,le tamen cxtricare e Uei mctu nequeunt. lo-
deor.li. i. & 3. cosii licct eludant Diagoras & fimiles.quicquid omnibus fecu-
Val.Max. Ub.i.lisde religionecredKUm fuit: (ubfannetD:onyfius ca:Iefte iu-
V'?* dicium;Sardoniushic rifuseft.quiaintus eos mordetconfcien»
tias vermiscauteriisomnibusacrior. Kon dico quodCicero,
vetuftate obloleCcere errores, religionem in dies magis crefce-
re& mcliorem fieri. Nam munnus(vt paulopoft dicendume-
x;t)omncm Dei notitiam,quantum in fe eft,excutcre conatur, ,
&ejuscultum modis omnibuscorrumpere.Hoc tantum dicoj
quumftupida , quam impjj ad Deum Ipernen.'um cupidcac-
cerfunt,durities in eoift animis tabefcat, vigere tamen , ac fub-
indeemergere qu?m maximecxtinftum cuperct, deitatisfcn-
Conch-fio , De: fum, Vndc coH igimus non clVe docftrinam qua; iu fcholis pri-
uotitiam homt- mum difccnda fi:, lid coius fibi quilque nb vtero magiftcr cft,
7]M- mentibx'. g. cuius neminem obiiuifci , natura ipla patirur , ouamuis huc
ttaturaliter effi , , „ ^/r^-j'.' ■/'
,, -" multineruosomnesintendant. Porro lica coditione nati iunt
tndttam. r r\ ■ .....
omnesacviuunt vt Deum cognolcant: Uciautcmnotitianiri
huc^fqucprocef1':rit,fluxa cft accuanida : cosomncs acrea-
txonis fux Icge degcnerare palam eft qui non ad hunc fcopum
vniucrfis lux viri cogitationes adionefque deftinant. Quod
•I ru^4.,„„ -, necPlulofophosipfoslatuit. Nonenim aliud cftquodvoluit
Jn rnsaone ot _,, ,',.', , , ' . ,
Thczteto. P!ato,dum Ixpuis docuit, lummuni anims bonum Dei ellc fi-
militudincm,\bi percept.i. eiuscognitionc,in ipfuni tota tranf-
Lib ciuod bru- ^c)'"'"^^^''* Prouidc fcitJuirnc quoquc ille aoud Plu;jrchuin
taanimairara-GiyHus ratiocinatur , diiui homines affirmat,fi ab corum vita
tione vtantur.fcmcUbfitreligio, non modo brutispccudibus nihil excclle-
re,leJ multispartihus longecirf miferiorcs, vtqui totmaloru
formis obnoxij , tumulruariam & irrcquictam vitam pcrpetuo
trahant. Vnum crgoeircDci cultiim, qui tuperioresipfosred-
dat,pcr quem folum ad immortalitaicni afpiracur.
CAPVT
j)e cognit.Vei Creatmis.
CAPVT llll.
nandm noutU;n fartim infcitia, partim mditia 'vdf-fo-
cari vd corruf/'pi.
S;^Icvr antem omnibus inditum ei^c iiinnitus ^[tera ohienul
\^ reli<Tionis f-Jmen experienna teftstur : ita vix H^c mnua xn
|Wcen"fi.nusc)uirque repcritur qni conceptum^/-^?- «-
'i^in fuo corde foueat, nullus amem m quo ma-^^;^^ ^;^^^^^
"^l turefcaf; traitum abcft vt frudus appareat tuo ^,^^,«y.
e.^l^^-r3^\^ tempore. Porro f.ue alij cuinefcant m fuis fu-
perftitiSnibus ,?iue alij data opcra rnaliriosc a Deo delarcant,
omnes tamen dfgenerant a vera eius notitia. Ita fit vt nulla m
mundo reda maneat pieta':. Quod autcm errorc aliquoG m fa- 7(.#. idtor^oy.
perftitionem lab- dixi, non ita accipio quafi fua eos fmiplicitas^«r e>;cu^ub^
acrimine liberet : qiiia Ciccitas qua laborant,femper ferc & lu-
perba vanitate,& concumacia implicita eft. Vanitas 5: "."i^?'"^,,,.,, ^,,,,,^.
luperbix coniunda , in eo deprchenditur , quod neque milert |\:^ ^^^,,^„^_
horninesinDeo qusrendo fuprafeipfos, vtpar erat , confcen-^^^^^ ^,^^ yj,_
dunt, fed pro carnalisfui ftuporis modo ipfum metiuntur : ^jtrhu contnn-
ncgleaa folida inueftigationc ad vanas fpcculationcs curiosc c7«w bakt.
tranfuolant. Itaque non apprchendunt qualem fe ofteri: : led
qualcm pro fua temcntate fabricati funt , imaginantur. Quo
criircrire aperto , quaquauerlum pedem moueant , in exitium
prscipucs femper ruere neceffe eft. Qjjidquid cnira poftea m
cultum aut obfequium Dei moliantur,impenfum illi fcrre ne-
qucunt;quia non ipfum.fed cordis fuifigmcntum potius & ^°' j^^^^j.j^^
nmiumproiplocolunt. Hancprauitatem difcrtcnotatPaulus
infatuatos elTe dicens,quum fapientes efle appeterent.Prius di-
xerateuanuifTeinfuis cogitationibus:fed neqLMseosculpaexi-
meret,fubiicit, merito eos exca;cari , quia fobrietate non con-
tenti j fed plus fibi arrogando quam fas fit , tenebras vkro ac-
cerfunt.imo inani acpcruerfo faftu feipfos inbtuant. Vndefe-
quitur , non efle excufy.bilem eorum ftuitiiiam cuius caufa cft
non vana modo curioiitas.fed libido plus fciendi quam par lit,
cum falfa confidentia.
1 Qu6dautemD.niidimpios, & vefmos dicit fentire in :. Deindf &
cordibus fuis,non elle Deia , primo ad eos reftringitur qui fuf- ^^"'"^^''^"""^
focaianaturffluce, confulto feipfos obftupefaciunt , vt paulo^.^l^^l'^^^"^ ^^_
poft iterum videbimus.Quematimodum mulros videmus.poftY^jj,^ comiietfi.
quam audacia peccandi & confuetudine obdurucrint , furiose pf.il.ij.i.Sc jio^
rcpeilere omnem Dei mpraoriam,qux tamenillis iponte ana- 1.
turs; fenfu inius fuggeritur. lam quo raagis deteftabilem eo-
^?'^i^^- Jnptutiom^ Lib . /.
rum furorem reddat. eos inducit praecise negantc<: Deuni cfTe,
quamuiseflentiam illifuam non adimant, fed quia fpoliantes
cum fuo iudicio & prouidcntia,otiofum caelo includuiit.Nam
quu nihil minus Deo coueniat quum abiedam mudi !i,ub rna-
tionemfortunaepefmittere,c3ecutiread hominum fceiera , vt
impund lafciuiant.-quifquis extinao caelellis iudici j metu Iccu-
tc fibi induIgetjDeum efle negac. Atqus hxc iufta Dei vindida
rfa! 6. ^^'P'"o"^<^i"^'n o^^^ucerccordibuSiVtimpijpoftquamoailos
''iil.io.u. ^"osclaufcrunt.vidcndo non videant.Et Dauid alibi optmius
fua»fcntentia:eftinterprcs,vbidicit timorem DeinonefTeprae
oculisimpiorum.itcmffibi in maltficiis fuperbcplau^^.quia
Deum non afpicere,fibi perfuadeant. Quanquam ergo c^gim-
turaliqucm Deum cognofcerejeiustamcn gloriam exii-jaamt,
potentiamilli dctraher.do.ficnt enim rtefte Piul,o) Deusfeip-
fumabnegarenequit, quiafui perpeti.6 fimiiis manet : itaifti
mortuum & inaneidoIumfingcndo,Deumnegareveredicun-
tur.Adhacc notandum eft,quann)is lucflcncur cu n proprio fen-
lu,& Deum non foliim iwdc cxc^frcre.fed m ca;!a quoque abo-
ierecupiant, nunquam tamcneo vfquc inualefcere ftiipo'-em
quinretrahatDeusipfosmterduiii ad fuum tnbimal.Scd quia
'luHo metu retinentur quominus violenter contra Dcu ruant:
^uandiu illos ita rapit cjecus impetus,brutam Dei obliuionem
in ipfis regnare certum eft.
tnir Ina ^ Sic inane iUud patrocinium quod fuperftitioni fuaepraetc-
nem ,/7^VMefr-Xeremu!tifolcnt.euerttrur.putantenim ftudium qualecunque
finioferum pra- rcligionis.quamlibet praepoftcrum, fatisc-flc:fcd nonaniniad-
textum , ejuam uertunt,veram religion^m ad Dci nutiTm , cen ad pcrp :ti.'are-
^^'""^' ["'"^^^■> a^xxhm debere conforman : Dcum vero ipfum fempcrfui fimi-
teHiTHQnt " '^™' manere:non fpedlrumefleaut phantafma,quodpro vniuf-
firmM. cuiufquelibidinctransformeiur.Et iane viderc eft quam men-
dacibus fucisDeo illudat fupetftitio, dum gratificari tentat.
Nam ea fere fola,qux fibicurx nonefle teftatuseft , arripiens,
qusE praefcribit,ac fibi placcre docet,aut contemptim habet.aut
etiam non dilfimuIanterrciict.Sua ergo dehria colunt &3do-
rant quicunajue cultus Dco comentitios crigunt : quia nequa-
quam ita cum Deo nngari aoderent nifi Deum prius ni garum
fuarum ineptiis confcntaneum finxiflent,Quarc Apoftolus.va-
gam illam & crraticam de numine opinionem , Dci cfle igno-
<SaI.4.g. rantiam pronutiat. Quum Dcum,inquit,nelciretis,feruiebatis
p el.2.i2. -|j ^jy- njjura dij non erat. Et alibi fine Deo fu;fl[c tradit Fphc-
fios quo tempore a rei5ta vnius Dei cognitione aberrabat. Nec
_ -. multum intcrcft,hacfaltem in pattc.Dcumnc vnum,an plures
*.»i;l.' '"^ concipias:nuiafcmpcr avcroDeodifccdis,& deficis: quoreli-
ecaubjpaflim. „ :,■,,■ n r i i j i- r n.
, <So,nihil tio!reftat,niliexecrabileidoiu.Supcreftergo vtcum
? i-atlantio coftituamus:nulUm cffe Icgitimam religioned^i nifi
cum
Ve cognit.Vei Creatorii. ^
Cum vcritate coniunftam.
4 Accedi: &fccimdum pcccatuni,quotJnequeDei rationem^.^^^frtM/i'<
vncruam habentnifi inuiti:ncc adipfum appropin(]U3ntdonecT;t««fi^«/i»»»»»-
renif^ntcs perti ahantur, nec tum quoque voluntario imbuun- ^9 ad Deum ci
turtinicre, qiii cx diuins maieflatis reuerentia fluat, fed i^n-f»ceroanmiaf~
tum feruili & coaftcquem illis Dei iudicium extorquetiquod-^ "j^|^'^ ^"X-
quia eifugere nequeunCjexhorrent , fic tamcn vt etiam abomt- ^„c^,f, i„ttalyji
nenrur. Siquidem conuenienterinimpietatem.atque iu hznc accedMt.
folam compctitillud^tatijjTimorem primum, fcj^iVe in orbe
deos.Qui animum a Dei iuflitia aHenum geriitjtribanaljquod
ad vindicandas eiustranfgrefTionesflarefciunt , euerfum ma«
gnopere cupiunt. Quo afFeftu.aduerfus Dominum belligcran-
tur.qui fineiudicioeirenonpoteftiteddum eiuspotentiam fibi
ineuitabilem imminereinteiliguntjquia nec amoliri, nec efFu-
gere valent,reformidant. Icaque ue vbique videantur eum co-
tcmnerecuiusmaieftas eos vrgct , qualicunquereligionis fpe-
cie defunguntur ; interim tamen non definunt omni vitiorum
gcnerc fe poIluerej& flagitia flagTtiis copulare, donec fan<ftam
Domini lege omni ^ parte violarint 3 & vniuerfam eius iufti-
tiam dilTiparint : vcl certcnonita retineutur fimulato illo Dci
timorequin fuauiterin p?ccatisfuisacquiefcant, & fibi blan-
diantur , & carnis fuae intemperanciE indnJgere malint , quam
Spiritus fandi fraeno eam cohibere.Sed quando inanis ea efl Sc
mendax religionisvmbra .viietiam digna qu« vmbranomi-
netur : hi«c rurfus facile elicitur quantum ab hac confuta Dei
notitia difFerat quse folis fidelium pcdtoribus inflillatur pietas',
cx qua demum religio nafcitur.Et tamen hoc per flexuofos cir-
cuitus confequivolunthypocrit^, vt Deo quc fugiucpropin-
qui appareat.Vbi enim perpetuus obcdienti^ tenor in tota vita
cfle debueratj in cudis fere operibus fecure illi rebellateSj pau-
culis tacum facrificiis placare eum ftudent: vbi fancftimonia vi-
tx & cordisintegrirate illi feruiendu erat, friuolas nugas com-
Iiiinircuntur,& nihili obferuatiuculas quibuscii fibi concilief.
Imo maiore licentia in fa:cibus fuis torpent , quia cofidunt er-
piationum ludicrisfcpoflecrgaillum defungirdeinde vbiinil-
lum defixaefrefiduciadebuerat, in fe vcl creaturisfubfidut, co
pofthab»to. Tandem fe tanta errorum congerieimplicant, \t
fcintillas illas qua: micabant ad cernendam Dei gloriam fufFo-
cet, ac demum extingnatmalitix caligo. Manet tamen femen infummitiUein
illudquod reuelliaradice nullo modo poteft, aliquam cfledi- ir^pm is-repro-
uinitatem : fed ipfum adeo corruptumj vt non nifi peffimos cx ^Kfinfuf &con-
fe frudus producat. Imo mde ccrtius elicitur quod nunc con--'^"'^ '^"fftTol-
tendo , Naturaliter infculptum eflc Deitatis fenfum humanis "xpL^l/"rlt
cordibus,quiareprobisquoque ipfiseiusconfeffionem extor- ducft.
qwei necefifuas. Rebus iranquilhs faccte lUuduat Deo, imo ad
t?ap. V. Injlitutm^is Lih . /.
cxtenuandam ciiis potentiam dicaces font ac garriiii. defpera-
tio fi qua cos vrgctjad eundem quxrendum excimulat , diclat-
que concifas prcces,exquibuipatcat non prorfus ignaros fuif-
fe Dci.fcd quod citius emergerc debueratjfuirte peruicacia fup-
prefliim.
C A P V T V.
Dtifiotitiam in mnndifiibrica. ^^ contima eiittguhr'
ntttione Iticci e.
HuiusCapitis dux funtparics.
l Prior , decem prioribus feftionibijs comprehenfa , in tliio <^^nera vni-
aerfaDei optri Hiftribuens , in vtroque gcnere D.i notitiam elucere
contendit.priorique ftx,poilerior: quatuor f.diones dchgnantur.
a Altera , oltendit honim.s adeo fi:upidos cfTc , vt teftiScationes iftaf*
quanrumlibet perfpicu<e,fcmper fine prof.fiu cftluant. H:2C poftsrior
pars a fedione vndecinia,vi«jue ad poftremam excurnt.
Dei ejfentiain- ^',
vjlbilu ^ in-
CBmprtheuJihilu
fe in operiljUi fiiU
1'ifibilem modo
quodam txhi-
tHit.
j?fal.jC4.2.
D hxc quia vltimus bcatae vita: finis iuDcico-
^nitione pofitus cft.ne cui pra^clufus cfiet ad fcr-
iicitatcm aditus , non folum hominum menti-.
bus indidit illud quod diximus rcligionis fe-
men , fcd itafepatefecit in toto mundi opificio,
ac fequotidicpalam ofFert, vt aperireoculos nequeantquin a-
fpicereeum cogantur. EfTcntiaquidem eiusincomprchenll-
biliseft..vt fenfusomncs humanosprocul cffugiat cius numen:
yerum fingulis operibns fuis certas gloriic fua: notas mlculpfitj
&quidem adeo claras &infignes vt fubhta fit quamlibet ru-
dibus & ftupidis ignorantia: excufatio. Idco optimo iure Pro-
phcta exclamatjluce qiiafi vcftimento ipfum clle ainiftumtacfi
diceret , ccKpifie tunc dcmum vifibili ornatu infigncm prodire
ex quo in mundi crciitione Tua infi^nia pronilit : quibus nunc
quotics oculcs huc ve! illuc circunferimusjdecorus apparet. I-
•feWcm etiam fcite idem Prophcta caelos vc cxpafi funt, regio il-
lius tentorio coparat, ccenacula dicit contignalfc in aquis, nu-
beseiuscfTe vchicula.equitare fuper alas vcntoru, vctos&ful-
getracelereselTeeius nuntios.F-t quoniaplenius furfun-. reful-
Siuimf.t iUujirif get pptetix & fapiccix eius gloria, paftim vocatur caelii eius pa-
k^cixhtuitio. latiu.Acprimumjquaquaverfum ocuIoscoiiciaSjnnlla eft mii-
di particula in qua non fcintillx i'altc aliqua: gloriafc ipfius emi-
axrt cernatur. Amplifrimam Yeto hanc &: pulchemtna machi-
Ve cognit.Vel CreMoris. 7
namjquam late patt:t,vno intuitu luftrare nequeas qum vi ini-
menla Uilgons tQtus vndiquc obruaris. Quarc clegaater au- Heb.n.j^i'
tlior Epiftolg ad Htbreos (ecula nuncupat,:nui{ibilium rerum
fpcdacula : quod nobis vice fpecuUfit tam concrma tnundi
pofitio,inquo iniufibilcm alioqui D>:um contcmplari hceat. pj-gj, gj
Qaa ratione Prcphetacslcft-bus creciturisidiomaatrribuit,
nul).is nationibusincognicum: quod euidentiorillicextat dl-
uinitaristcftificatioquaui vrpr^triregentJs vliius vel obtu-
fitfimcTConficierationem dcbcat. Qiiod ciarir.s enarrans Apc- '^'^•'•'^'
ftolus.patefaclum effe homimbus.dicit quod dc D;o ccgno-
fci operspretium erat.quia inuifibilia eius , ad aeternani vfque
eius virtutcm & diuinitatcm^a creatione mundi intelic<3:a, o-*
nincs ad Tnnm confpiciunt.
z Mirificamciusfipientiamquoeteftentur, innumera Cmm^'^ "fi"^^^ ^^*""
tuminctclojtummtsrrisdocumenta : nonillamodo r^con- ,.,^^ ^^^^^,v,,^
ditiora,quibuspropiLis i)bferuandisaftro!cg!a,& medicina;&: daviJ-elhetcali
tota phyf ca fcicntia deftmata eft : fed q'.K^ rudiflimi cuiufque & terr* fnoUu
idiotxafpeftui fe )ngerut,vtaperiri oculi nequeantquineoru
coo-antur elfe tefti^s. Eqmcie qui iiberales illas artcs ve! imbi-
bcruntjVelctiadeguftarunrjearimi fubfidio adiuti, logealcius
prouehuntur ad introfpicicnda diuinK 'apienticE arcanarnemo . •
tamenearum inrcitiaimpediturquominusartificij fatisfuper-
quc pcruideatmDci operibus.vndein opjficis admirationem
prorumpat.Nempead diiquirendos aftroru motu^,d/flribuen-
das fcdes,metiendainterual!a,proprietates notandas, arte ac
exadiorc induftria opus eft,: quibus pcrfpcdis , vt Dci proui-
dentiaexplicatiusfcprofert , itain ciusgloriam confpicien-
dam,animura par cft aliquanto lublimius alTur^cre.Sed quum , ■- ^, • -j
nepieb.MJ qnidcm & rudillimi,qui lolo oculorumadminiculo vuigioatlHes^
inftrudli funt,ignorarequeanc diuina: artis excellcntiam,vltrd atnit.
fe in ifta innumeribili,& tamen adco diftincla & difpofita cx-
ieftis militis varietate excrentcm:conftat neminem cfTe cui no j- CcrporU hu^
abunue fapicntiam fi:am Dominus patcfaciar.Si'mi)itcrin hu- ntam fabrUa.
manicorporisfttuduraconnexionein,(ymmetriam, pulchri-^ ." ^''*
tudincm,v(uniiea,qpam Galcnus adhibtt , fclertia penficula- L '«'!!'">" „, .•
rcjcximijctt acuminis.Sed omnium tamen conkdioncprsfe ;« homine id
fert corpnr hnmaniim lam ing;iiiofam compofitioncra, vt ob mttximi cjiper-
eam merKo admnabilis opifcx iudicctur. Jpicuum.
3 Acproindequid.m exphilufoj his olim hominem ^on^f^^'^'^^',^'^'-.
immerito YocaruntMVite>'>M(r^w» , quia ratui\i ficpotentiaz , bo- fomn. Scip.c.
nitatis& fapicnt^asDeifpccimcn, latifquemiraculorum in (c 12.
contineatoccupandisnoftris mcntibusjmodo neattendercpi- Boenum de
geat. Qfia raticnpPaului,vbiadnionuit, Dcum paipandoa *^''^/r",'?"%,
ccccis qvioque pofic dcprch:-ndi,mox procul quxrendum nen ^^^^ 'aniiruL'^
cffeadiBngiE^quufciJicetintusfinguUcielcftem gratiam qua c.17! '
<;:ap. V. Tnjfitutionis tih. /.
vegetontur , indubie fcnciunt. Sj verp vt Deum apprehenda*
mus,cxtra nos egredi opus no eft , cjuam veniam merebicur c-
ius focordia, qui vt Deum inueniat, in fe defcenderc grauabi-
pfal.S.j. tur.' Eadem eiiam ratio eft cur Dauid , vbi breuiter celebrauit
admirabileDeinomen &decus qux vbiquerefulgent,ftatim
exclamct,Quid eft liomo cuius memor esfltemjEx ore ir.fan-
Tmnvero tn ;- tium & ladentium ftabilifti robur>fu]uidem no tantum in ge-
ifuinfantibH*. ngfc humano clarum operuDci fpcculum extarepronuntiat,
fedinfantibusdufn aniatrum vberibuspcndent , fat:sdifertas
cffc hnguas ad pr^dicandam eius gloriam, vt maiim^ opus fit
aliisrhctoribus.Vnde etia eorum orainacicm producercno
dubitat tanqua valide inftrutfla ad refellendam corum amen'
tiam qui Dei nomcn pro diabolica fua fuperbia extinguerc cu
Aft.iy.i** perent. Vnde & illud cmcrgit quod ei Arato citat Pauius , nos
effe Deiprogeniem : quia tanta pr^ftantia nos eiornans, fe pa-
trem nobis efle tcftatus eft. Sicuti etiam ex communi fenfu &c
quafi didante experientia profani Poet^ eum voca; unt homi-
num patrem. Neque vero le quifquam vltro & libeter Deo ad-
dicct in obfequium, nifi qui guftato paterno cius amorc vicif-
fim ad cum amandum & colendum illedus fuerit.
da ifitur eft 4 Hicautem dctcgitur focda hominum ingratitudo , qui
intyatitudo «- dum in fc contment officinam innumeris \)ti operibus noht-
rum t}ui D*"»» lemi& fimul tabernam inxftimabiliopucopiarcfcrtam.quum
^uem tnfetpfis, erumperc deberent in laudes, tanto maiore faftu contra infla-
lotmodis. r««-jyp2c tureent.Quammirismodisinipfisoperetur Deus, fen-
tiunt, a^tertm- . & ^*' — . i- ^ i i, r
■^tvertfce- tiunt: quantam ctum donorimi vanetatem exeius liberalitatc
dtoramdab a- polTideant,vfu ipfo docentur.Hxc diuinitatis figna ciTccogij-
nimafua totdo- tur fcire VL-Iint nolintrintus tamcn fupprimunt. Non opus qui-
nis pr*d!ta ■, ad ^^^^ ^^ cxtra fcipfos egredi,mod6 ne fibi arrogado quod c coc
«pifitem ipjum y^^ Jatum eft,dcfodiant in terra quod eorum mentibus ad Dcii
* clare videndum prJ^Iucet.Imo prodigiofos hodiemultos fpiri-
tus terra fuftinet, qui totu diuinitatis ferae in natura humaiii
fparfumconferrenon dubitant ad obruendum Deinomen.
Qua detcftabilis eft,obfccro, hxc vefaaia, vt homo in corporc
fuo & anima cerrtics Dcum rcpcricns,hoc ipfo exccllctig prg-
textu Deum efle n?g:t.' Non dicent fe fortuito a brutis anima-
tibusdiftindtos:tantum obJu<fto naturne velo ,nux iUisrerum
orhniumcft artifcx, Deum fubJucunt. Vidcnt tam ciquifitum
artificium in fingulis fuis mehris ab orc & oculis vfquc ad in-
fimos vnguiculos. Hic quoque naturani fjbftituunt in locutn
Dei. Sed mprimis tam agilesaniinjE motus, taprarclarf facul-
tateSjtam rarx dotesdiuinitatem pracle ferunt, qua: fc nopati-
^ttohfiat . yjtiir facilecelarimifiEpicurcitanquam Cyclopcs. cx hacaltitu-
^uld organicum dinc bcllum Dco protcruius infcrrent. Itanc vero ad rcgciidu
tt^M^amtHT. quinquc pedum Yertniculam teci cKleftisfapiemixthefauri
cgncur^
Ve cognit.Vei CreMoris, , %
ccncurruniPvniuerficas mundi hac prxrogatiua carebit.-PrJmo
ftatuerealiquid organicum inan:ma quod fingulis partibus
refpondeat.adco mhil ad oblcurandam Deigloriam facit j vc
pot;us eam illuftret.Relpondeat EpicurusjC]uis atomoruxn co-.
curfus cibum &potum coquens,partem in excrementaipartem
in languinem digerat,acefficiat vtfingulis membristanta fic
induftria ad praftandum officium acfi totidem anima: com-
muni confilio corpus vnum regerent?
j Sed mihi nunc cum iUaporcorurahara negotium nonj^ ^,,,-^^ ^^^
eft:eos magis compcllo qui prajpofterisargutiis dediti.frigidCirw cJr aiiiontt
ilJud Ariftotelisdidum libcnter obliquo tlexu traherent um "^nibtu dtml.
adimmortalitatcmanimajabolendam, cjuam aderipiendum-^*"'^''^ ""'-■
De.o ius fuuni.Nam quia organicae funt animae facultates, ^oc^*rport7tp^ar *
prajtextu alligant eam corpori.vt fine eo non fubfiftat.Naturx tAs,iUarrtque tf-
vero elogiis.quantum in fe cftjDei nomen fupprimunt. Atcjui/* immorta.lem
longe abeft quin potenticE animx in fundionibus qu£ corpoti.^'''"" ratieni^
feruiuntinclufaunt. Quid hocadcorpusvicaelum mctians, '^Z"'***^'*'''
numerum ftellarum colligas.teneascuiufquc magnitudinem,
fciasquofpatio inter fcdiftent,quaceleritace vel tarduate co-
ficiant fuos curfus.quot gradibus huc velilhid deflec^ant .' Fa-
teor quidem eflealiquem Aftrologis vium:fed tantum often-
dojin hac tam alta difqmfitione rerum caeleftium non efle or-
ganicam fymmetriam^fedfuasanimae efTepartes a corporc fe-
paratas.ExempI um vnum propofui , ex quo reliqua fumcre,Ie-
€loribus promptum erit.MuItiplex fane animg agilitas qua C£- Jl",^^\ *"*
lum & terrani perluftrat:preteritafuturisc6iungit:retinetme-/„^,„^;^*
morirer quar pridem audiuic : imo quidlibetfibi figurat;foIer- Mermria,
tiaetiam qua resincred]bjlesexcogitat.& quaetotmirabilium Solertia.
artiu mater eft,certa funt diuinitatis infignia in homine.QuLd
cj^upd dormiendo non tantum fe circumagit & verfat.fed mul ^'fafKi (""!*'
ta vtilia concipit.de multis ratiocinatur.futura etiam diuinat.^ """*
Quid bicdiccndumeft , nifi deleri nonpoffe qusin hominc
imprefla funt immortalitatis figna.^^Nunc quae ratio foret vt fit
homodiuinus,&creatoreai non agnoIcat.?Nos fcilicet,iudicio^"^'*'"'''''''''' .
quod nobis inditum eft,difcernenius inter iuftum &iniuftum, ^^,,^ .r '
nullus autem erit in cxlo iudex? Nobis etiam in fomno manc- netitia, tohteret.
bic aliquid rcfiduum intelligentia; : nuUusDeus excubias aget
inmundoregendo?Totartium reriimque Ytilium inuentores
cenfebimur,vcfraudecurDeusfualaude.? quum tamen cipe-
rientia fatisdoceacdifparibus modis aliunde diftribui quod ^^,>^/(, , T^wir «
habemus.Quod autem de arcana infpiratione quae vegetat to- ejfe animamt
tum mundumquidam blaterat,non mododilutum,fedomni-?"* '«"'"""'*«-
no profanum cft.riacet illis celebre didum Virgihi" t'" .Vi"*^'
Prtncipio c&Lum ac terrasycampojque Itquentes
LHcentimqiieglobnmLHn&iTitanm^nsafirm
Cap. V. tnsfituticms Lih. /.
Vide Caluin. SpmtUS,inmsalit:notdr:}/^ue infnfaperartm
in Afta.cap. Mens agitat ?r,cle}/; ,^ magnofe corpore mifcet.
»7 «8' Inde homiyiHTnpecuaiimciue gemuroitAq^vola^tuml
Manil.li -i. ^ B.t qu&marmoreofertt»onHra fiib &qHcrcpentuSy
/;«»«* o^;V(7jo-Nempe iitmundus (jui in fpedaculum gloris Dei conditus
»/j iy>pieintemQ^,{\ins jp^ fit creator. Sic enim idem alibi communem Gra:-
daegn^ W<//-cis & Latinis fenteptiam fequutus,
tet mii nm tjje j^n ^^^^^^ partem dtuin& mentis, r^ haufius
sreatorem, (^ AethereosMixere.Dedn) 7iamqy,e ire per omnes
(per co/ifegu e j) Terrdfque tracftifque maris, c£lttmq!is profundnm;
^rum Deum . Hinc pecrtdeSiarmenta, i^irosygenus omneferarum »
€^emquefibi tennes nafcentem arcejjere litoi:
Sciticet huc reddi deinde, ac refoluta referri
Omnia : nec morti ejje locum,fed viua -volare
Syderis in numerum,atque altnficcedere cdo.
Enquidad gignendam fouendamquc in cordibushominiim
■^^l^' ^'^^"^^^'pietatem valeat leiuna ilia fpeculatio de vniuerfa mente quiB
in Pimandro. *, . ^i- ri--
Plato in- Ti- mundum antmat ac vcgetat. Quod ctiam ex lacrilcgis impurl
mio. canisLucretii vocibus melius liquetjqnxaprincipio illo dedu-
Lucret. dere- ftc funt. Hoc vero eft, ut proculfaceltic verusDeusquem ti-
?"'" ."^"''^' meamus & colamus, vmbratile numen facere. Tareor quidem
t.H^-animo' & P^*^ hocpolTe dici, modo a pio animo proficifcatur. Nacuram
i.Wet.Cicer.li.cff^^Dcum : fcdquiadura eft & impropria loquutiojquum po-
I.& i.de nat. tius Natura fit ordo a Deo prxfcriptusjin rebus tanti pon ieris,
deor. g^ quibus debetur ilngularis religio, inuoluere confuse Deum
7* 1" " .""'cum inferiore operum fuorum curfujnoxium eft.
tnen hitc oOie- , , , • • • ,' r
iiiofinqii. ^ Memmerimus ergo quoties quilque naturam luam con-
SupradiSiurum fideratjvnum e(Te Deu, qui fic gubcrnat omnes naturas vt velit
€ondufio. Dti nos in fe refpicerejfidem noftram ad le dirigijcoli &inuocari ^
pottntiam.tter- ,-,Qt)is : quia nihil magisprarpofterum quam frui tam prxclaris
^"aum 07- 0- ^JqjHj^j qy^ Ij^ nobis diuinititem fpirant , & authorem neo;Ii-
ttitatem ex hoc . -l . r ^ . , O
primogenere o- gcrcqui prxcario nobis cas largitur. lam potcntiaquam praz-
ferifm eim ^i:< claris fpeciminibus nos in conliderationem fui rapit.^nifi forte
wdinArinm ciir- latere nos poteftj cuius fit virtutfs, infinitam hanc Cc^Ii ac terrae
jj /'^"""'"'^' molem fuo verbo fuftentare : lolo nutu,nunc fragore tonitrufi
tidritjctre nos , r i • i • n-i ? i • -
ptfe. c^ivm concuterejtulminibus quidhbct exiu-erej tulgetris aere
acccndere : nunc variis tempeftatum formis conturbarCj cun-
dem iplum ftatim, vbi libuit , vno momento fcrenare : mare,
quod affiduam terrx veftationem minari fuaaltitudine vide-
turjquafi in aere fjfpenfumj coercerc ; & nunc horrcndum in
tnodum tumultuofo ventorum impetu concitarcnunc fedatis
vndis, pacatum reddere. Huc pertincnt quac paffim occurrunt
potentia: Dei elogia ex naturx teftimomis , praelertim vero ia
iJ^iQ leb & apud Ief;uam : qu c nunc confulto prjviereo, quia
cowmo*
t>e cognit. Vei Creatoris. 9
commocllore alibi locum reperient , vbi cx Scripturis de mun»
di creationedilTeram.Tantum nuncattingere volui, excetis&
domefticis communem hanc efle viam quSrendi Dei, (I linea-
menta fequantur quas furfum ac deorfum viuam eius effigietn
adumbranr.Iam ipfa potentia nos ad cogitandam eius aeterni-
tatem deduciticjuja aEternum efTe , & a feipfo principiu haberc
necefle eft , vnde oninia trahunt origine.Porro fl caufa quj^i-
tur qua &adcreandah£ec femclomniaindudtusfit , &nunc
ad conferuanda moueatur.-folam illic fuambonicatem compe-
riemus pro caula elTe. Quinetiam hajc fi vna fic.plus fatis tamS ■
fufficere debet ad nos in amerem eius alliciendos : quando^'*'"'^*?'
nuliaeftcreatura, vcProphetamonec, inquam nonetfufafit
eius mifericordia.
7 Infecundoquoquegenereoperum eiuSjquse fciIicet,prE
ter ordinarium naturae curfum eueniunt , nihilo obfcuriora fe
proferuntvircutum eius argumenta.Nam in adminiftrada ho^^^lterun ^thi^
minum focietatc ica prouidenriam fuam tempcrat,vt quum fit °P'^*^ ^"^ 9**
ereaomnes innumcrismodisbenienusacbeneficus ; apertis^' ' "Jf. '.''*'
tamen ac quotidianis mdicus.luam pns cJement!am,improbis„^,„y^ curfum
ac fcelefacis feuericatera declarec. Noti enim dubise funt quas eueniunt,ham-
de flagiciis fumit vltiones: qucmadmodum n6 obfcufe wtorB.fifi'* ^*' 'z^tt^
ac etiam vindicem.fe innocentijeeflTedemonftratydum boho-""" *^vmentA
rum vitaiuabenedidioneprofperar, neccffitatfopitulaturjdo-^^^^^/wcr/' 7)*i
iorcs lenitaclolaturj calamitatesfubleuat , falutipcromniaWr^,ia(f,«Wi
confulit. ^iLgiie.ver6 perpecua iuftici^ eius regulam obfcura- miferitordin.
re debet , quodimprobos &fontesad tempus impunitos fse-
piufcule exultare finit : probos autc & immerentes ftiultis re-
bus aduerfis ladlarijiinpiorum ctia malitia & iniquitate premi
fuftiner. Quinpotiuslo«ge diuerla cogitatio fubirementcm
debet:quandotn flagitiijvnum manifefto irasindicioanimad-
iiercicomniaipfum odifle:quando mulca inulcapraecermictit,
aliudforeiudiciumquo puniedadifferiitur. Similiter miferi-»
cordisefuaeconfideranda: quacam matenam nobis fuppeditat,
dumfaepiusmiferos peccaceres indefefla tamenbenignitace
profcquicur , donec eorum prauicacem benefaciendo fregerit,
plufquam paterna indulgencia ad fe reuocando.^
f Inhunc finera Prophecacommemoransinrebusdefpera-x«;jjrt,'rfjw»f»r
tis repence oc rairabilicer ac praecer fpem Deum miferis ac (^veuidtmia lucu-
perdicis fuccurrerc, fiue por deferca ragaces a feris protegat, & lenterdeptStt,
tandem reducac in viam , fiue egencibus ac famelicis victurn Pf*l'*97«
fuppedicet , fiue capciuos ex cecris foueis & f srreis cuftodiis e-
mictat , fiuenaufragosin porcumadducatincolumes, fiuea
morbis fanec femimortuos , fiue asftu & ficcitatc exurat terras,
ILue occuJta irrigatianc gratiae focc&det.fiue atcollat concepcif-
iljnos e yulgo , £ue proceres deiiciat ez alto dignitatis gradu;
b }
\
Cap.V. Injlitutionls Liher .(.
propofitjs eiuGnodiiexempIis colligit,qui cefentur efle fortui-
ti cafusjtotide cfle prouidcnti£ cc^ieftis teftimonia, prsrfercim
■vero paternx clementise.atque hinc piis dari materiam lcetitise,
inipiis vcro & reprobis ora obftrui. Sed quia maior pars crro-
nbus luisimbutajintailluftri theatrocaecutitj exclamat rars
& ftngularisefte lapiecIaEjprudeter expcndere hxc Dei opera,
quorum afpediii nihil proficiutqui alioqui videntur efle acu-
tiflimi.Etcertc quantumuis fplendeac Dei glona, vix centefl-
7)«»»^»«« />(»?*»- musquifque veruseius eft fpeclator.Nihilo raagis aut poten-
'"*• tia aut fapientia in tencbris latcnt.quarum alccra prxclare e-
mergitdum impiorumferocia , omaiuopinioneinfuperabi-
lis,mi)mcnto vno retunditurjarrogantiadomatur j diruuntur
vatidinrimapia:ridia,tc!a &armacomrauiuuniur, viresinfrin-
guntur,machinati©nes eucrtuui:ur.&: fua ipfarum molc conci
^fal.113.7. '^"'•'^ '• H^^ fi^pra carlos fe efFcrebat audacia,in centrum vfque
terrae proftcrnitur.rurfum eriguncur humilesepuluere.&ino-
pes c ftercore fufciiantur:opprefli & afflid;i,ab extremis angu-
ftiis eruuncur:ieplorati,in fpem bonareftituuntur:inermesde
armatisjpaucideplurimisjimbecillcsdevalidis vidoriam re-
Et Sapieutia. feruut.Sapientia vero ipfa manifefte exccUit dum optima v-
i.Cor.^.i^. namquanque rcm opportunitate difpenfat: quamiibet mundi
perfpicaciam confundit.deprehenditaftutosinaftutia fua:ni-
hil dcnique non optima ratione attemperat.
Exhuiuf>H»di ^ Videmusnonlonganeclaboriofa demonftratione opus
r*hM. "^«^""'effeaderuendaquajilluftrandaeaflcreda-que dmmae maieftati
Dti »jrt«*/?rtfer,j^'^''"'"-'^^'^^"i"'°"'^'''^"i'^^ expauctsqua; delibauimus , quo-
aferunt ae iUh cunque incidcris adco prompta & obuia efl'e conftat, vt oculis
firant, & quis defvgnari ac digitis notari facile queat.Atque hic rurfus obfer-
fit horum frutlus uandum eft,inuuan nos ad Dei notitiam , non quae inani Ipe-
Det vi/elicet cnlationc contenta in cerebro tantd volitet,fed quac folida fu-
notttia cum ve- tuta flt & frucluofa,!! rite percipiatur a nobis , radicemqj agat
raptetAte co«- in corde.A fuis cnim virtutibus manifeftaturDominusquarii
iunHa. vim quiafenti.nus incra nos , & bencficiis fruimur , viuidius
multo hac cognitione nos affici neccfleeftquafi Deum ima-
gtnareuTiurjCuius nnlius ad nos fenfus peruenirec.Vnde intelii-
gimus hanc eflej-cdiffimam Dei qu^Erendi viam &aptiffimum
ordinem: non vt audaci curiofitace penctrare teccmus ad exca-
ticndam ciuseflTkinciamjquaradoranda potius eft,quam fcrupu
lofius difquirenda : fed vt illum infuis operibus conteplcmur,
quibus fepropinquum nobisfamiliaremquereddit , ac quo-
ABt.vfA^. dammodocommunicat. Qup refpicicbat Apol^olus quumdi-
ceret non longe qu£ritandum ciTe , quippe qui pra:fentiffima
Pfal.i 4J. {i]3 virtutc habitet in vnoquoque noftriim. Proindc Dauid,mc
narrabilemeiusmagnitu lniemanrc Gonfcirus , poftquam ad
opcrum cotnmcraoratione dercendit ^ cam iplam ic cnarratu-
rum
pe cognit. Vei Creatorts ] to
f cm profitetur. Quaie & nos in eam Dei inueftigationem '\n~
cumberei^ecct, qua:fic fufpenfum aHmirationeingenium te- '
ncat vcefficacifenfupenitus fimulafficiat.Etquemadmodum ^„0^. {« Pftji
docct alicubi AjJguftinuSjquiaillum non poflumuscaperejvei^^.
luciuh eius magnitudinedcficiences , adoperafefpiccrecoua- ^*
nitjUtcius reficiamurbonitate.
lo D einde eiufmodinotitia non mcdo adDei cultum ^x-PioudJperhpi»
citare nos debet , fed ad fpe quoqiie futurae vittc expergefacere '">"* '^it* ani.
&erigere. Quum enim adnimaduertamusquxDominus tum """c^ «''■'5''
clcmcntia:, tum feucritatisfua: fpecimina cditj inchoaca duta- '^'^ '"">'''''
xac & femiplcna efle.-haud dubic ad maiora fic ipfum pixlude*
rercputcmiisoportetj quorum manifcflatioplcnaq; exhibkio
inaliam vitam difFertur.econuerfo,piosab impiisquum videa , ,..
musamiittionibusgrauarijiniuriiscocutijCalLimnnsopprimij^/^'^^;^^'!^ r
cotumeliis probiilque laccrari: fcelcftos cocra florercj ^roipc- plicia tefiatur,)
rari.qiuctcm cum dignitatcobtmercj idque impane: protinus
coiligcndum eft, alteram fore viraraj in qua, & fua iniquitati
vindida, & mcrcesiuftitiserepofitafit, Adhaecquum obierue-
muSjDommifcriilis tkpiusfidelescaftjgarij ccrto cercitis con-'
ftiruerclicec^multo minusimpioseius tiagclla olim euafuros,
Scitum enim eft jilud Auguftin i:Si nunc omne peccatum maniLib.i.de eiuifi
ftftaph xlereturpoenajnihil vltimo iudkioreferuariputaretui.\Dii.c.8*
RurfuSjfi nuliurn peccatum nunc aperteDeus puniret.nulJaef.
fe diuina prouidentia crederetur.Patendum eft igiturjin fingu-
lis Dei operibusj prsfertim ai temin ipforum vniuerfitacejno
fccus atque in tabuiis,dcpi(flas eflc Dci vutiitcsj quibus in eius
agnitionem,& ab Jpfainveram plcnamque fcElicitatem inui-
taturatque illicitur vniuerfum hommumgenus. Porroluci-'
dillimae quum illicappareant : quorfum tamepotiffimiim ^p^- Eaimiumincor-
Glent,quid valeantjquem in fiuem a nobis fint reputanda:,tum dibtts p:orum di
demum aflequimur dum in nos ipfvis deicendimuSjac co:;;fide "'"'« l>onitAtis
ramus quibus modisfuam in nobis vitam,fapientiam,yirtute-'^"-^"'''' '"*"'"*
Dominuscxerat:fuam iuftitiam.bonitatem, clcmentiam erga _^
nosexerceat.Nactfi iuftcconqueriturDauid ,incredulosdcfi- ^ '^*"7*
perCjquia in huraanigcneris gubernationeprofundaDei co-
filia noncxpcndunt: eft tamen hocveriffimuquodidemalibipc_jj^ „
dicit j admirabilem Dei fapientiam hac in pai tc excedere ca- Lib.i.c.i^*
pillos capitis noftri.Sed quia hoc argumcntum poflhac fuo or- iii^.6.-j.%.s.
dine plenius traftandum encnunc omitto. >
11 Atiiuiquantacunque claritate & fe & immortalefuum
rcgnum Domiinus in opei um fuorum fpeculo repriefenter. qui Capitii altera
lamen eft nofter ftupor, ad ta perfpicuas teftificaciones fcfnper/'-"'^- <^e-criUnt
liebefcimus,vtfineprofeau effluant.Nam cuantum ad mundi ^^^f ''^ ?'*V»
labncam & pulcherrimam poluionem atnnetjquotuiquiique g^^,„„„^,„^^
eftnoItfiira,c|uidum oculos velin cQeluattoliitjvel perregio-x/n;«*r/«/*OT
b i j
Cap. V. Jnjlitutionis Lib. L
^rum tf,.^j««w'^^s*crraEvariasciicumfcrt, mcntem adCrcatoris memoriam
ftatur*,(uimini- refcrat,ac Hon magis.practeritoAuthorejin operum afpedlu de
/tratiortcm diui- fideat/Quantum vero attinet ad ea cjue prgter naturalis decur-
M proutdenti* (^^ ordincm ciuotidie eueniunt, quotuiquifque non majis re-
fnirrfieamiorln- ^ \ r ■ • o i • P •
ndtriiuentts. P"^2^> ^^'^^ potius fortunx temeritate rotari & volufan homt-
nes quam Dei prouidentia gubernari? Quod ii quando iftarum
rcrum dudluac dired^ione, adDeiconfiderationcm adigimur
^uod omnibuseuenireneceflkriumeftjtamen vbi temeredi-
uinitatis alicuius fenfum concepimus , cxtcmplo ad carnis no-
drx dcliria vel praua commenta delabimur, ac puram Dei ve-
ritate noftia corrumpimus vanitate. Ineoguidcm diffimiles,
qubd quifque fibi priuatim aliquid peculiaris erroris accerfit:
in hoc tamen fimillimi , quod ad vnu omnes ab vno vero Deo
ad prodigiofa nugaiiienta deficimus. Quo morbo non plcbcia
Vide Cic de fj^^^^ g^ obtufa in^renia.fed prxclariffimaj&fingulari alioqui
& Plutarch.de ^cumme praeditajtmpltcantur. Quam proltxe lua in hac parte
Philof.placitisftoliditatemacinfulfitatem prodidittotaPhtlofophorum na-
lib.i. Plat. in tioi>Na vtaliisparcamusqui multoabfurdiusineptiunt: PJato
"^u^^j* i"^^'' omnesreligioffimus& maxime fobrius , iplequoquein
•'• c ^^^' rotundo fuo globo euanefcit.Et quid aliis non eueniretjquura
jd teJlanturPhi i^a primores, querum erat reliquis prxlucercjhallucineutur &
hfophiveteres. impingant?SimiIiterj vbi rerum humanariigubernatio proui-
Tlatoeorumco- dentiam manifeftiusarguit quam vt abnegari queat,nihi!o ta-
*jfhtw. menindeplusproficiturjquam fitcmerana fortune voluncate
§>utd effict/int , ■ ^ r ^ r r ■ n r. ■
u.„ ^ r/J,r:,i^ credercntur omnta lurlum dcorium vertari: tanta eft noftra m
Harumjentcnit*- r t^ n rr ■ r
vanitatem & errorem propenlio. De excelleniiilmiis lemper
loquorjnon vulgaribus tllis, quorum in profananda Dei veri-
tateproceffitin immenfum infania.
I^int turpii h$r- II Hinc immenfa illa errorum colJuuies, qua totusorbis
ttndaqut Eth- refcrtusac coopcrtus fuir. Suum cnim cuique ingentum inftar
fiicerum vbXv- labyrimhi eft, vt mirum non fit fingulas Gentes m varia com-
; "*■ *^ j ' *" menta didudas cfle.neque id modo.fed fineulis propc homini
foph»rumdeDto r-rCi ^ a' i • -o u j
tiim infinita tH "«s proprtos f-uifte deos.nam vt ad inlcitia & tenebras accedic
ttmmfibi inui- tcmcritas & lafciuia , vix vnus vnquam repertus eft qui no fibi
€tTr>rtpugnantes\^Q\yipn vclfpetlrum Dciloco fabricaret.Ccrtc non fccusatqj
»ptmo;ies orta ^ y^^a amplaquc fcaturigine aqua: ebullivit , immenfa deorii
•''"''' turba ab horainum mente profluxitjdum quifquc nimis licen-
tiose vagando , perpcram hoc vel tllud de ipfo Deo cominifci-
•ur. Nequetamenhic fuperftitionum quibus implicitus fuit
inunduSjCatalogum texere necelTe cft:quia nec vllus cflet finis;
& vtverbumnulliifiat , fatiseitqt corruptehs apparetqiiam
horribilis fit humanac mentis carcitas. Rude & indodu vulgus
bU /«/omitto. SedinterPhilofophosqui ratione&doftrinapenc-
Thaies, Empt- trarc in ceelu conati funt,quam pudeda eft varietas.^^vt quifqj al
itiift, trt' iiore ingenio prsditus fiut,art^que & fcKQtia limatus^ ita fpc;-
ciotbc
Ve co^mt.Vei Creatom. ii
o
ciofos colorcs fuae fententix inclacere vifus ef^ quos tamen o-
mncs fi propius infpicias.euanidos efle fucos reperies. Argur^ Cie.Iib.i.& 2.
libi vi(i funt dicereStoici , pofTe eliciexcundlisnaturjcparti-deNat.deor.ac
bus varia Dei nomina 3 nequc tamen propterea lacerarivnum Plutar.de pla-
Deum. Quafi verononiam plusfatisad vanitatem procliues^'^ °^^^"
Iimus,nih multiplcx deorum copia nobis obiedta , longius & j^^y j-j, j o.^
violentius nos in errorem abftrahcret.Myftica etiam ^gyptio-
riim theologia oftendit, feduloin hocomnesiticubuifle , nc
abfque ratioiie defipere viderentur. Ac primo forte intuitu ali-
quid lanquam probabile {implices Scincautes deciperet.fed ni-
hil vnquam excogitauit vllus mortalium , quo non turpiter
corruptafuerit religio. Atquehaectam confiifa varietasEpicu-Senec-tb.^.de
reis,& craffis aliis pietatis contemptoribus, audaciam addidit, boniscap.7. &
vtomnem Deifenfum abiicerent. Nam quum prudentiffimosP''*^^'^-."*''^'**
qiioiqueccrtare viderent contrariis opmioaibus, ei ^orum &i;bx.cap x?
diflidiis, & friuola etiam , vel abfurda cuiufque dodrina coUi-
gere non dubitarunt , fruftra & ftuhc tormenta fibi accerfere
homines vbi deum qui nuUus eft inueftigant : idque fe impune Plutarc.lib. de
£iccre duxerunt, qiiia pracftaret breui compendio prorfus Deij Ifide.& Ofir.
negarejquam ftngere inccrtos deos,&dcinde lites mouere qu^ ^''^- ''^* '• "*
nullum haberent exitum.Acnimisquidem infcite ratiocinan- ^'' ^°''"'"'
tur illi,ve! potiustegendxfus impietati nebulam inducuntcx
hominum infcitia.exquaDcoquidquam decedereminime3c-.j^^^^ ^m
quum eft.Sed quuni fateantur oranes nullam efle rem de qua ,„ fapientihus
tantoperedodli(imul& indoifli diirentiant , hinc colligitur,»n/ii»;f«/»<i j^
plufquam hebetesac caecas in coelcftibus myfteriis elfe homi- '*"•'*'•
nuii mentes qus in Dci iniicftigationeficcrrant. Laudaturab
aliis Simonidis refpo nfum , qui rcgncus abHierone tyrannoS'*^' 1 ^'
. ^ T^ — rf^ j • ^' j • A ■ Nat.deor.
quid ciiet Dcus,diem ubiad cogiianaum dari pctnt. Qmim i- ■
dem quazreret poftridie tyrannus.biduum poftulauitiac fjepius
duplicato numero diernm,tandem reipondit, Quanto diutius
con(idero,tanro res mihi vidctur oblcurior.Prudenter fane il-
le fententiam de re fibi obfcura fufpendcrit : hinc tamen appa-
retjfi naturaliter tantum edo£li (Inthomines,nihilcertum vel
folidum,vel diftinclum tenere: fcd confi fis tantiini principiis
elle affixos, vtDeum incognitum adorent.
Jj lam tenendum quoquc eft , quicunque purara reIigio-/M/trf t;»^;??»-
nem aduIterantCvcomnibus accidere neceflc cftopintoni fua '"'«w l^fo dt-
deditis) difccffionem facere ab vno Deo. Alitid quidem fibi ^^^'"■'""^^^^f/J
animo c(Ve ia6labunt:fed quid intendant, vel quid fibi perfua-^"'„f^''^^^^',^]
deant; non muttum ad rem facit:quando Spiritus fandtus pro-la /hi> adulte~
nunciatomncs eircapoftaraSjqui pro mcntis fusscaligine dtx-^a>.tes, autfom
monia fupponunt in Dci locum. Hac ratione Paulus xme.Tizof"*'"''"'""''^"*'
fui^Te pronuntiat Ephefios , donec ex Euangelio didicifrcnt^'!^/-^^^^),/"'
quideffet verura Dcum c^lerc. Ne^^ue hoc adgentemYaam miium ttnffn'
b iij
Cap. V. Injlitutionis L,a. I.
r reeuti runt. «^unW^at reftringcre oportst .quuui generaliter alibi afTerate-.
trvh.j.i2. uanuiflc cundtos mortales in fuis cogicanonibns, ^;oftc|uam in
^om.i.iu mun^ifabrica illis patefactaerac Crcatoris maicft.is. Ideocjoe
Scripcu^-a vc vero &: vnico Deo locnm faciat , quidquid diuini-
JJab.2,i8.20. tatiso im celebrarum furc nu-rG;Mnes , faliicatisi<cnienclacii
damnatiuec vlium nunienrelin-.juitnifi ai monceSion.vbi pe-
^0911.4.22« culiSTis vigeb.iLDeicognicii).Ccrce incerGecilcs Ciinfti ajcace
proximeadveram pi:c, tem accedcre viftfuntSamaritx; audi-
mts tamen cj^orc Ch ifti eos neicille quid coIcret:vn .'.e fequi-
tur.vapoerrorefuiire dclufos.Deniq- etiafi n6omncslabor.uie
rint craflis vitiis, aucin apertas idololatrias prolai^f; linc: luilla
tatnepura & prcbata. fuit religio qux i;intum in comuni fcufu
fundata cirec.QuanLUS cn:m piuci quidam no infmierint cuni
»,Cor.j.8. vulgo,mancttamenfix3 P.iuli dott-ina,Nonapprchendi fapw
entiam Dei a principibos mundi huius.Qitod u excellentiflinu
quique in tenebriscriaruiUjquid dc fascibusipfis diccndum c-
ru.'Quare nihil miruin li .cultus omnes homiuCi arb.tno exco-
git.atos tanquam dcgenercs rcpudict Spiruus landlrus : quia m
caeleftibus myftsriis opmio huiT)anuusco;iccpta, ct(i nonfcm-
per inagnam crrorum congericm panait.erroris camen cft ina^
ter.Acque vt niht! dctenus acccuat.hoc tamen viCiLm non Icue
cft, fortuito adoiarc Deum incognitnm : cuius tamcn 1 ei fi jnt
4 Chnfti ore , quicunque exLc^c cdodli noniuntqucm Dsium
loan.4.22. , i i . fT r ■ ■
colere oporte:u Ec cercc non iongius progrclli lunc qui optimi
fuerunc legiflatoreSjqu.Tm vtin publico confenfufundatacfllt
Conkrmatt» a f<^'igio-Q;iin<^^':*»i upud Xenoph5ccm iaudat Socrares Apolli-
fr4j}a>itif. om- "'!> refpontum,quo pra:cepit vt quifquc ricu patrio & pro vrbis
vtumphUofopho- fua: confuccudinc deos coicrcc. Vnde autcni hoc ius mort.:li-
rum ^^.'w»;»/;/ bus vt fuaauihoritatc definiancquod mundum iongcfuperar?
^ententia, ^uam Y^.|qujs ica maiorum placitis , vclpopuli (i:u;s3cquie(c.?re po-
trroru Sbimw • ^ ,^ w j i L r-
dtclautt. terit.vt Dcum ablqucdubitacione rccipiachumanicus (iDj cra-
Dediais&fa- ditum ? Potius iudic o quilqH.ie (uoftabic,q'jam (ealicnoarbi-
6i? Socrat. lib. trio fubiiciec.Qiium ergo nimis infirmum ac fragilc fic piccacis
1. ic dclcffib. vinculum, velvrbis coiuccudinem, vcl anciquicacis conlenfum
Hinc fequitur. ^" colendo Deo fequi,rci1at vt de fe teftecur c ca'!o 11 (c Dcus.
Dti creatoris H Ergo fruftra nobis in mundi opificio coliuccnt tot ac-
rmrMtdat Um- cenfx Umpades ad ilhiftrandam authorts g!oriam:qu.x (lcnos
padesficmsvn vndique irradiant,vc camen in rcclam viaivi per ic licquaquam
flieptttrraaiare.^^ir.^,^, j t- /-• 'i ^ n ■ r j
vt tamen vt ^^'""^^'^'■ducere.Kc (cuuulas cctce qua(dam excirant: (ed qu,c
vofirM fesut mn ^"te praefocantur quam ploniorem e(fundantfu!gore. Quam-
definaM^, obrem Apoftohis.eo ipfo Ioco,vbi fccula.fimuiachra vocat rc-
licb.fff. rum inuifibilium : fubiungic,per fidcin iiuelligi cflc vcrbo Dej
apt3ta:ita fignificans,inui(ibi!em dioinitatem repr^icntari qui-
4em taiibus fpedtaculis ; fedad illam perfpiciendam non c^fc
nobis pculositf^intcnorc Dci reuelarione per fi Jem iH" mi-
iientur.
Ve cognit.Vei CreatGm. it
r.entur.Neque Paulus,vbi tradit patefieri quod cognofcendum R.oni.1.15.
eft deDeo exmundicrcatione , talcm manifeftationem defi-
gnat quJ? hominum perfpicaciacompreh-^.ndatur: quinpotius
eam oftcndit non vltra proccdere njfi vt reddcintur inexcufa-
biles.Idem quoque, tametfialicubi negatDeum-procuI vefti- .zi
gandiim 5 vtpotjqui intra noshabet : aliotamcn loco docet
quorfum valeateiufmodi propinquitas.- In prxt^ritis.inquitj
generationibuspermifuDominusGentes ingredi viisfuis, no
tamcn feipfum (ine teftimonio reliquit, benefaciens cocloj das ^^-^'^'
pluuiasj & tempora frudifcri , implenscibo & lanria corda
haminum. Vtcunqueergo non deftituatur teftimonioDomi-
nus,dum plurima S: varia benignitate homines in fui cognitio
ncm fuauiter allicit:vi3s tamen fuas , hoc eft cxitiales errores,
propterca fequi non definunt.
15 Quanquamautem naturali ficultatedeficimurquomi- o»jmM»)? ^'jif-
nusadpuram vfque & liquidam Dei cognitione conkendere f"/'^*"^"^ '»"'"'
liceat .• quiatamen hebetudpnis vitium intra nos eft, pr^cifa "'';-*'f''?'"'',. .
f, ^ •r-K» ■■' r qio '. hibctuiintt
eiromnis tcrguierlatio. Neque enim ignoraiitialic prstexere ;^^,^^j^^,„f^^„^
licetquin femper& ignauiar & ingratitudinis velcofcienciai- habenttspalan-
pfa nos couincar.DigDa fcilicet qua: admittatur defenfio, fi ho tes enamw,
mo ad audiendam vericatem aures fibi defuifle obtendat , ad 9'^-^ mundt «-
quam enarrandam fuppetUnt mutis creaturis plufq-ua canora:^'^'^'^'^ '^~
voces: fi ocalisfe non polTe videre caufeniur, quod fine oculis ^^amz^iatn com
creatursdemonftrant.fi mentisimbecillitatecxcufent,vbi om- manjlrent.
ncs finerationecreaturs erudiunt^Quareomniprorfus cxcu-
fatione merito excludimur , quod vag: & palantes aberramus.*
quum omnia redlam viam demonftrent. Scd enim , vtcunque
hominum vitio imputandum fit , quod femen notitia: DeijCX
mirabili natun aiijficio mcntibus fuisinfperfumaTiox corru-
punt ne ad fru?;?pi bonam Sc f) nceram perueniat : veriffimum
tamen eftjuudaifta Scfi.nipiici reftificationc, quxDe; gloria; a
creaturis magnificereddicar, neouaquam nos iLfficienter eru-
din. Simul enim ac modicum diuinitatis guftuni ex mudi (pe-
culationedeiibauimus : vero Deo prKtcrmilfo , eiuslocofo-
mnia & (pedra cercbri noftri erigimus; ac iuftitia', fapientiac,
bonitatis, potentise laudem ab iplo fonte huc & illuctraduci-
mus.Ciuotidianaporro eius facta itaautobfcuramusaut inucr-
timus prauc ajftiniando,vt & fuam illis gIoriam,& authori de^
bicam laudem pr^ripiamus.
b iiij
^iip.Vi.
Jnjlitutionis Lib. J.
CAPVT VI.
yt ad Deum eteatorem quis perueniatjOpui ejfe Scrifturn
duce ^ mttgifira,
Huius capuis partes dux.
R Scrlptura facra gnte Chriftum exhibitam primum per oracnla & vilio-
neSjdcindepatriarcharum viya voce fuosdocentium iTiinifterioipoft-
ealegispromulgatione, Proph8<arum ta;>'Jem & EoangchCtaruiJi ac
Apottolorum fcriptis Eccklii tradita t;ft,oerf.i.& 2.
2. Id confirmatur argumento a natur^ noftrae confiJeratione diifto , &
teftimoniistumexDauide,tumex Chhftidiftopetitisverf.j.d: 4.
iltUori «uttm \
4tdmintcula,vo-
ce /ka vidttictt ^.
in Sacyu literii V,
fpnante,Deu^f
le^cs fucs ad
fnf-Rco quanquam hominuni ingratitudinem
fatisrupcrcjuc omnipacrocinio fpoliatfulgor
illc qui m caelo & in terra omnium oculis in-
geritur:{icutiDcusvig(;nushuin3num inuol-
^^v^ uateodem reaiu , cimclisfineexccptionenu-
^^' mcn fuum dclioeatum mcreatur.s proponit;
Nofninii fui no 'fgV^
w. '^'''aliud tamen& meliusadminiculum acccdcre necclfe eft quod
nosprobcad ipfum mundicreatorem dirigat.Itaque non fru-
ftraverbi fuilumen addidit .^quoinnotelceretin falutem. at-
quehacpracrogatiua digna:us cftquosvoluit propius & ma-
gisfamiliariterad feco)l<gere. Nairs quia vaga &iniVabrii agi-
tationecircunferri videbat omnium animos , poltquam lu-r
dxos (ibi elcgit m grcgem peculiarem.canccllos illis circunde-
dic, ne aliorum more euancicercnt. Nec fruftra eode remcdio
nosin pura fui notiiia continet: quia mdx alioqrii difliucret e-
tiam qui videnturprajaliisfirmi ftare. ncmpe ficuti f enes, vel
lippi, & quicunqueoculiscaligant, fi vcl pulchcrrimum volu-
irien illis obiiciaSjquanuis agnofcant efle aliquid fcriptum, vix
tamen duasvocesconteierepoterunt : fpecillis autcintcrpofi-
tisadiuti,diftindVelegcreincipiet:itaScriptura confufam alio-
qui Dei notitiam in mentibus noftris colligcns.difculfa caligi-
aeliquido nobis verum Deum oftcndit. Hoc igitur fingulare
donumcftj vbiadcrudiendam Ecclefiam non mutis duntaxat
inagiftrisDeus vtitUTjfed os quoque facrofanclum refcratrnc-
que tanmm promulgat colendum eflre aliqucmDeumjfcd eum
JJaut Mb tfhe ^^ ^^^ fimul pronuntiat qui colcndus (it:iicc elcftos docct mo-
condiu, doitiDcum re(picere,fed fequoqucexhibetin querefpiciant.
Huncordinem abinitio ergaecclcfiam fuam tcnuit , vtpr-^ter
communia iUa documenta verbum quoqueadhibcrer,qu£c re-
-^ior cft & ccriior ad ipfaai dignofgcndum apta. Nec dubium
? ■ <?ft
"De cognit.Vei Cre/itoris, 15
efl: quln Adam , Noe, Abraham , & reliqui parres hoc admini'
cuJo penetraucrint ad familiareni notItiam,t]ua2 illos ab incre-
dulis quodammodo difcreuit. Nondum loquor de propria fi-
deidodirina quafiieruntilluminati in fpem £etcrna:\it£C.nanj
\t tranfirent a morte in vitam , Dcum non modo creatorcm a-
gnofcere ncceffe fuit,fcd re 'emptorem quoque : vtcett^v-
trumqueadcpti funt ex verbo.Ordine cnim prasceffit illa notj- conutMtnti •»>
tix Ipecies qua tcncre datum fuit quifnam (itDeus ille ^ <\\io dim dQdiindi
munduseftconditus3& gubarnatur. Deindeadiun<fla fuital-
tcra interior,quac fola mortuas animas viuificat, qua Deus non
tantummundiconditor ,8c cmnium quse fiuntvnicusauthor
& arbiter cognofcitur,fed etiam redemptor in Mcdiatorisper-
fona. Csrerum quia nondumadmundilapfum & naturse cor- jjg quoreme-
ruptionem ventuni eft , deremcdio etiam traclarefuperledeo.diolib.i. agi-
Meminerintergo leftores, me nondum de foedcre illo difl'ere-tur,acap.6.vf-
re , quo fibi Deus adoptamt Abrahas filios : & de illa dodrmac H"^ ^^ fincm.
parte.qua propriefegregati femper fueruntfidelesaprofanis
gentibus ; (juia in Chriftofundata fuit; fed tantum quomodo
ex Scriptura difcere conueniat , Deum qui mundi creator eft,
certisnotisabomnicommentitiadcorumi turba difcerni. Op-
portune deinde fcrics ipfa ad Redemptioncm nos deducct.
Quanquam autem muItaeiNouoTeftaraento teftimonia ad-
hibebimus , alia ctiam ex Lege & Prcphetis , vbi expreiTa fic
Chrifti mentio : inhunctamenfinein rendent omnia , Deum
inundi opificcmnobrspatefien in Scriptura,&quid dc eo ("cn-
^iendum fit exponi,neper ambagesincertum aliquod numeii
qujeramus.
1 Siue autem per oracula & vifiones Patribus innotuit Deus, Trimum per^
fiuehominum opera &minifterio &Jggefru quod deinde ^zr racula^-uifionesy
manuspoftcristradercnt.indubiumtamen eftinfculptam fuif &- pfrianhy
feeorum cordibusfirmamdodlrinajcertitudinem , vtperfuafi'^"'" '"'"'' ^"*"
eficnt , atque mtelligerent a Deoprofcttum cfTcquod didicc-
rant. Semper enim Dcus indubiam fecit verbo fuo fidem, quac
omni opinione fuperior efler. Tarkiem vt continuo progreflb
doclrin^veritas feculisomnibusfuperftcsmaneretin muhdo,
eadera oc3cuIaqua:depofuerat apud Patres, quafi publicis ta-
bulis confignata cfle voluit.Hoc confilio Lex promulgata fuit, Of/„^^ -^y ^-'
cui pofteaintcrpretcsadditi sutProphet^. Etfienim multi^lex ga pro>nu'^anb'
fuit Legis vfijs , vt melius videbitur fuo loco : prasfertim vero "^ra ^ Prophe^
Mofi&omnibusProphetispropofitum fuit,modum reconci-'''.'^'""^""'^"^
liationisinter Deum &homines docere fvndc etiam Paulus ^,' •^•"P*7*
Chnftum vocat finem Legis ) iterum tamen repcto,pra:ter do- Rom.10.4.
(flrinam fidei & pcenitenti^propriam.qua: ChriftumMediato-
remproponit, Scripturam vnicum & verum Deum quarenus
munduco creauit &guberna?,cerHs notis & infignibus ornarej
Cap. V I. Jnjlitutionis Lib. L
«emifccaturcum faKadeorum turba.Ergo quanuishomincBl
fcrio oculos intendere conuemat ad confideranda Dei opcra,
quandoinhocfpledidiffimo thcatro locatnseft -vt eoriunclTct
fpeftator: aurcstanicn praecipuearrigereconuenitad verbum,
■vt melius proficiat. Ac proinde mirum non eft magis ac magis
inftupore fuoobdurefcerequi m tencbris natiruHc: quiapau-
ciffimi vt le mtra metas contincaut,verbo Dci (t praebent doci-
les, fed potius exuUaiit in fua vanitate. Sic auf^m habendum
eftjVt nobis alfulgeat vera rcligiojcxordium a cxl^fti dodrma
fieri debere.nec quenquam poifej vel minimum guftum redae
^b. de tavfis fanaeque doclrtna: pcrcipere , nifi qui Scripturse fuerit difcipu-
doarina lieDto jys^ yj^jg ctiam eiucrgit veraE intelligentix principium, vbi re-
tJtn. "'"^'^"''' ucrcnter ampicCliniUr quod dc fe illic teftari Dcus voluit. Ne-
que enim perfucla iolum, vel numeris fuis completafidcs , fed
omnisrettaDei cogniuo abob.-dicnna nafitur.Et fanehac in
parte fingulari prouidentia confuluit morta'ibus Dcus m om-
nes atates.
tonjtrmntit.i.i. ? Nam fi reputamus quam lubricus fit humana mcntis la-
natur* no;?r^ pfus in Dei obhuionf mjquanta in omncg^niis erroris procli-
fr4«/f^t<;.9«<«-uu;as,quaiuaadconfingen(Jasilentidem nouas & fictitiasreli-
iufmadt tfl , -vt criones ;ibido.-pertoicerc hcebitona neceflana fuenttahs cxlc-
■■adverburn Ve-° j ri /-' »' i i- • i i
luendutn rit qui "'* oodrinjc conhgnat!o,ne vcl obuuionc depcrirct, vel erro-
cunque Drtfi^re euanefceret, vcl audacia hommum corrumperctur. Quuni
rtnt agnofcere itaquc pa am fit , Dcum erga cos omncs quos vnquam erudire
vcltt. cuiii frudu voluit, fubfidiUm vcrbi adhibuifle , quod effigicm
fuam m pukherrimamundiforma imprelfam,pariimcfleeffi-
cacem prouidercf.hac redla via conrcndcre expedit.fi ad fynce-
ram Dci contemplationcm fcrio afpiramus. Ad Verbum , in-
quamjeft vcniendum,Ybi probe,&:ad viuum,nob!S a fuisope-
nbusdclcribitur Dcus 5 dumoperaipfa non ex iudicij noftri
prauitate, fed acternai; veritatis rcgula xftimantur. Ab co (\ de-
fledimus , vt nuper dixi, quamlibctftrcnua enitamurcelerita-
tCjquia tamen extra viam curfus crit,nunquam ad mctam per-
tingerecontingct. Sic enim cogitandum eft fuigorem di.umi
l.Tlm.i^. vultusjquem & Apoftolus inaccefllim vocat jcflenobisinftar
iucxplicabilis labyrinthi , nifi Verbi linea in iplum dirigamur.
vt fatius fit in hac via claudicarc , quam. cxtra cam celerrim^
(k, w4iM,^tWcurrere.Itaque fxpiusDauid fupcrftitionese mundo toUendas
Dautd yi;*«*docens,qu6pura vigeatreligtOjDcum regnantcm inducit : re-
T>eum regian enandi nomine non pctcftatem- fi^nificans qua pr.xditus cft,
pral 01 <)6 07 9"^"! m vniuerla naturac gupcmanone exercct : ted doCtri-
J15.& fimilib. ' "'i'ii n"^ fihi lcgitimum pnncipatum afl^^crit : quia nuncjuam e-
uelli qucunt cx hominum cordibus crrores donec plantata
ftierit veraDeicognitio.
lA manifeftu 4 Proindcidem Prophcta,\bi camnacmorauit gloriam Det
aca-
Vecofrnit.VeiCreatoris, 14
i caclis enarrari,opera manuum enuntiari a firmamenro>ab o^~ quihurdam tejii-
dniata dicrii nocliumque fcrie maieftarem eirs prxdicari , de-;^(,«;« txTf^l.
indc ad Verbi mencionem defcendic : Lex, inquic,Domini im- i^.i^.ir ^j.ri*-
macuiaca.conuercensanimas: teftimonium Domini fidelc,fa- /"'"/'"*•
pienciani prarftans p3i-uulis:iufticix'Dominii recftae.lxtificantes
corda:prxceptum Dominilucidum^illuminans oculos. Etfie-
nim aliosquoqueLegisvfus comprehendic,figiiificat tamen in
genere, quum fruftra Dcus omnes populos ad {c inuitct cxli
tcrrxqueintuitu , hanc efTepccuiiarera filiorum Dei fcholam.
Eodem ipedatPfalm.zp. vbi Propheta concionatus de terribi-
liDei vocequx in tonitru,ventis,imbnbus,turbinibus &pro-
cellis terram concutitjtremefacit montes,cedros confringit: in
fine tandcm fubiicitjCanieius laudesin Sandtuario ,quiaado-
mnesDei voces qux in aere refonanr, furdi funt increduli. Si- -
cut alium Pfaimum , vbi defcripfuterribilesfludlus matis, ita ^ ''^''
c!audit:Teftimoniacua vcrificata funt:decortempli tui,fancli-
tas inloat^itudinemdierum.Hinc & il'ud emanatquodSama-1* ' ^,',a^*'
rjcanx mujieri diceoac Chr:ftus , gv^ntein eius &: reliquos om- loan.^.itot
ncs popidos adorar^ quod nclcirent : folos ludxos Djo vero
cultum exhiberc.Nam quum humana mens pro lua imbecilli-
tace peruenire ad Deum nullo modo queat nifi facro eius ver-
bo adiuta & fubleuara , omnestunc mortales, exccptis ludsis,
quia Deum fine verbo quxrebantjneccfTe fuit in vanitate acquc
errore verlari.
C A P V T V n.
ff)'<o teJHmonis Scripturam opmeatfanciri , nempe Spiriltis : 'vt
certa conjlet eitu itiithoritnf:atqut ivipium ejje commenttim,
fidem eius pendere ab Eccleji& iudicio.
Parceshuiuscapitis.
1. RefurJtio 4. obi^fiicnum qu.is ij ifftf unt qui Scripturx farrs autbo-
ritarctn ab honriiniim arbitrio pen Jere opinanrur.verf.i.2.3.4.
2. Piobatur hnniij. demonflrationibas Sacrae fcriptarae authoritatem
Spiritus S.tiftimonio in hominum piorum cordibus obHgnari. v.J.
^ Ervm antequamlongiusprogrediar,Qnx-^,,,v,,,,,^^,,,^^.,
'/ daminfcrere cperxpretium eft AzScvi^iMrxrttMmjn nh ho-.
y^ auchorirate, qux non modo animos ^^■^■^■i.-mimliu , ftd i
-^, rent ad eiiis reucrentiam , fcd onmcm du-'^^'^?'*'''"^"'^
i birationem eximant. Porro vbi fcrmonem ^''
y, Dei effe qui proponitur, in confelTo eft,nemo
cft tam deploratx audaciie , nifi forte & fenfu coratnuni.
^P* ^"' Jnfiimionis Lib.L
& humanltatc quoque ipfa dcft.turus , qui fidem loqucti dero-
gare auht. Sed quoniam non quotidiana h cslis reddutur ora-
cuia . & J)cripturas fol^ extant quibus vifum eil Domino fuam
pcrpetuae memori^E veritatem confecrare : non alio lurc plena
apudhdelesauthoruatem obt,nent,quam vbiftatuunt ecielo
tiuxiilcac fi viua: ipfs Dei voces illic exaudiretur. Res fane di-
gnilhma qu^ & traaetur fufius,& accurat.us expcndatur. Sed
dabunt veniam^ leaores , fi magis refpicia quid fcrat opcns in-
Oiiemo prima, "'^"" ratio.quam quid huius rei amplitudo requirat. Inualuit
Scripturan, -^ ^"tem apud plerofque pernicio fiffimUs error , Scripturx tantu
Sit«. ttr ' '""""'"'^ ^"'"^"'" '^'' Ecclcfi^ fuffragusconccd.tur:ac-
^^« /-.«-fi vero ^ternamuiolabiHfque D.i ver.tas , homiaum arburio
niteretur. fic cnim magno cum ludibrio Spiritus fanai qux-
runt,hcquis nobisfidem £iciat,hxca Deo prodiiae? Ecquis
iaiua&intaaaad noftram vfquc astatem peruenifie. certiorcs
Tfflponfio.hicerJ^'^'^^^- Ecquisperfuadeat, Iibruin huncreuerentcr excipien-
r?'-!. wm^«r.dumialterum numero cxpungendum:nifi certam iftorum om-
frL/rr'^pTrS';'^'"'^''^'^'^P''*^'^'"''^=^«?PSdet,aitur,,nqM.unr,ab
tnitiritu. j. ty- ^ *^"1 "O",!" ^'"^ caralogo cenfendi fint. Ica facnleg. homi^
rannideminEe.^^^^ J^"'" ^ub Ecclefiaj praLTtextu volunt cfFr^natam tyranidem
cUfiam ,W;„>.'.nuehcre , nihilcurantquibus fe & aliosabfurditacibus illa-
trZ2T' ^•f.^'^^^'^^°<^o hoc vnum cxtorqueant apud fimplices. Ecclefia
itSt;:, ,"f ^ "°" P°«^^- Atqui Ci .ta cft,quid mu^ris conf:ietns fi.t. fo-
rumfannufi^em"^'^^'^ ^'^^^ ^ternx fecuritatequxrcntjbus, fi quxconqvie extant
noftramfubitcitA^ ca promiffioncs.lolo hominum iudicio fu;ti-,confiftant.'An
^ba rejp. «accepto tali refponfo fluauari & trcpidare defincnt ? Rurfum,
m1' ^'ri«qu,bus impiorum fann,c fub.icit.ir fides noftra. qu.mtam apud
Ephef.2. :o. °'^"«in fufpicionem vocatur , fi credatur . honiinum bencfi-
cio,non fecu5 acprecariam habereauthor.tatem?
2.. Sedemfmodirabula?,vcIvnoApofto!iverbopu!chrc re-
teiluntur.EccIcfiain ille reftatiu-,Prophctarum &ApoftoIorum
tundamento fuftinei-i.Si funda.nentum cftEcclefixProphctica
& Apoftolica doc^lrina : fuam huic certitudinem antc conftare
oportet,quam ilia extare incipiat. Neque eft quod cauillcntur.
«tiamfi inde primum cxordium ducat Ecclefi :i,mancre tamen
oubium qua:Prophctis &ApoftoIisfintadfcribcnda,nifiiudi-
cium ipfius mtercedat. Nam (i Chriftiana Ecclcfia Propheta-
rumfcript,s,& Apoftoiorum prxdicationeiniiio fundatafui:,
ybicunquc reperietur ea dodrina, Ecclefiam certe nr.Tceffic e-
ius approbatio.fine qua nunquam Ecclefia ipfi extinlfcr. Va-
^«^^^««^«^/^-'^'^^"'^^"^^^'S^urcommenttjm.Scripturxiudicadxpotefta-
fariorum. ^^^'^ cfle penes Ecclefiam:vt ab huius uutu illius certicudo pen-
Sottitio. dcre inteiligatur.Quare dum illam reciprt,ac fuffragio fuo ob-
fignat , noa cxdubia aut aliotiuicontrouerfii^uthonticam
rcddit;
Ve cogmt .VeiC reatom. i j
rec!<^it .• fcdquiaveritatem efTe agnofcit Dei fci propietatisof-^^,^^,'^^ ^,'^
Ecio, nihil cundando veneratur. Quod autem rogant. Wndc Hionitrefiadtit.
pcrfuadebimur a Deo fluxiHe , nifi ad EcclefiaE; decrctum con-
fugiaraus? perinde eftac fi quis roget. Vnde difcemus lucem
dMcernere a tcncbris, album a nigro.fuaue ab amaro.? Non e-
nimobfcuriorem veritatisluxfcnfum vltro Scriptura prse fe
fcrtjqua coloris fui rcs albas ac nigrs:faporis,fuaues & amara?.
3 Scio equidem vulgo citari Auguftini fententia,vbi feEuan- Tertia obitm».
geliocrediturum negatnifi Ecclefiae ipfum moueretautliori-«"«*' -ytugi^i-
tas.Sed quam perpera & calumniose citeiur in eum fenfumjcx "'/'''''''""" /"'*"
cotextu facile eft deprehedere.Negotm illi erat cu Manicheis, '* '"«^'^''•«»*-
qui abfque controuerfia credi fibi volebat , quum vernatem ijc
habere pollicerentur,non oftederent. Quia vero ut Manich^o contra Epifto-
fuo fidem aftruerent,obtendebant Euangelium , rogat quidna bm fundamsn
faduri fmt fi in homlnem incidant qui ne Euangelio quidem tUap.s-
credat:quo genere perfuafionis eum lint i n fuam fententia ad-
duduri. Poftea fubiicit^Ego vero npn crederem Euagelio,&c.
fiSJ-nificans fejquum alienusefTet afide , non aliter potuifle ad-
duci vrEuangelium ample(fVeretur procertaDei veritate^qua
Ecclefiae authoritate viilum. Et quid mirum , fi qu:s nondum
Chrifto cognitOjhominum refpetlum habeat?Non ergo illic
docet Augiiftinus fundatam effe piorum fidcm in Ecclefije au-
thoritate:necEu3nge!iicertitudinem inde pendere intelligit,
verum fimpliciter nuUam fore Euangelii certitudinem infide-
libus.vtindeChriftolucrifiantjuifiEcclefixconfenfuseosira-,.. e, ...
pellat.Atqueidpauloantenonoblcure connrmat,ita loquen-^p;.- -
do : Quum ego laudauero quod crcdo , & quod credis irri-
fero, quid putas nobis eflc iudicandum,quidue faciendum,ni-
fi vt eos relinquamus qui nos inuitant certa cognokere,& po-
ftea imperant vt incerta credamus : & eosfequamur qui nos
inuitantprius credere quod nondii valemusintueri, vtipfafi-
de valentiores facti.quod credimus intelligere mereamur ; no
iam hominibuSjfed ipfo Deo intrinfecus mentem noftram fir-
xnanteatqueilIuminante?HsBccerte funt Au^uftiniverba; ex . »
quibus cuiuis colligere promptum eft , non hanc lantto viroy^„j,f««,f;r»o«}V,
fuifle menieni,vtfidem quam Scripturis habemus, anutu aibi
triouc Ecclefis fufpenderet : fed tantiim vt indicaret quod nos
quoque verum fatcmur,eos qui nondum SpirituDei funt illu-
ininati,EcclefiaE reuerentia ad docftitatem induci,vtChrifti fi- Vide euudera
dcm ex Euangelio di«fcere fuftineant ; atque ita hoc modo Ec- '^"g- l»b.j.de
defiae authontatem ifagogen efle qua ad fidem Euangelii pre- ordioe,c.3,
paramur. Nam, vt videmus, piorum certitudinem longe alio
f undamento vult efl^e fuffultam. Alioqui non nego quin fx-
peManicha:osEccIefiae vniuerfxconfenfuvrgeat, dumScri-
ptuca.i^jq^uajQ iM repudiabaut ^ Yult app robare. Ynde iUa %dU
Cap.VII. Jnjiitutionis Lib L
Lib.jj. uerfus Fauftum exprobratio- quod k Euangelicx vcrfrati notl
iubdatjram fundatarjtam ftabilitXjtanta gloria diffamatx, & i
tcmporeApoftolorum pcrcertas (ucccftiones «ommcndatac.
Scdnuft}uam eo lpeclat,vt pendcre doceat qoam Scripturis au-
thoritatcm defcrm-ius,abhominuni dcfinitioncaut dccreto.ta
tum.quod in caufa pkirimum valebat , vniucrfalc EccIefiK iu-
diciumprofert j in quoaducrfariis erat fupcrior. Siquispie-
niorc;m huius approbationem defiderat , libelium cius lcgac
de vtilitate credendi : vbi reperiet, non aliam credeftdi facili-
ucem abipfocommendari nifi quaenobisaditum modoprs-
beat,fitqucopportunum inquirendi eiordium , vtipfeloqui-
tur.non tamcn in opinione acquiefcendum eflc,fed certa &fo-
lida veritate nitcndum.
tonclufio , /In- 4 Tenendum quod nupcr dixi , non ante ftabiliri dodrina»
fturam a D«fidem , quam nobisindubie perfiiafum (itauthorem cius clTe
Uquente autho- Deum. Itaque fumma Scriptur^ probatio paffini aDei loque-
ritaumfumere. ^^^ perfonafumitur.Non iadtanrProphet£ ScApoftoli velacu-
men fuum,velquaecunquc fidem loquentibrsconciliantj nc-
que infiftunt rationibus: fed (acrum Dei nome proferunt, quo
ad obfcquium cogatur totus mundus. Nunc videndQ quomo*
do non opiriione tanaim probabilijfcd liquida ventate pateat,
no temcre,ncc facilitcrobtendi Deinoracn.lam fi cofcicntiis
ConfcientU pio- optimc confultum volumus, ne inftabili dubitatione perpetuo
rumteffe, circufcrantur,aut vacillcnt, ne etia harfitent ad minimos qiiof"*
, que fcrupulos,alcius quain ab humanis vel rationibus.vel iudi-
ciis, vel conied:aris petenda eft h^c perfuafio , nempe ab arca-
notcftimonioSpiritus. Verum quidem cft, fi argumentisagc-
re libeat, multapoflein medium pofciri qua: facileeuincanr,
fiquiseft in coelo Dcus,Lege& Proph •tiaSj& Euangclium ab
eo manaflc.Imoquamuisdoifti homines&Iummo ludicioprg
" ^r* diti contrainfui£rant & omncs inccnii vircs coferant atque o-
wfi prorlus pu- „ l j r r J J- ■ J
dorem w.erm "^'"'^"^ inhac difcepiatipne: nili tamenad perditam impuden
etfentientibtu. tia obduruerint.extorquebitur ilHs hec confctfio,manifcfta (i-
gnaloquentis D-i coipici in Scriptura,ex quibus patcat c^leftc
cfTc eius docl:rinam.ac paulo poft vidcbimus,omnes Scripturaj
facr£ libros quibufque aliis fcriptis longillimc praEcellere.Imo
fi puros oculos, &: intcgros fenfus illuc af¥erimus,ftaiim occur
ret Dci maicftas,qua; fubatta reclamadi audacia, nos fibi pare-
rccogat.Pr^poftcie tanicn faciuntqui difputando contendunt
folilaScripturae fiJc aAftiUcre. Equidg tametfi ncc fummadcx
teritate,nt*cfacudia polleo.fitamc mihicertame cflji cu vafer
rimis quibuiquc D.;icouteptoribu$, qui in labcfaclanda Scri-
pturafolertcs & faceri videriappftuiit , non difficilc mihi fo-
rc confidoobftreperas eorum voccscompefcere. acfi vcilis io
refdlendiseoiura cai^liis circt labor » uon magnoucgotio
qua-
J)e coffnit. Vei Creatoris. 16
o
qnas in angulis iadantiaTmuffitant difcutercm. Vcrum Ci quis
£acrum Dti verbum affcrat ab hominum maledidis , non pro-
tinustamenquamrecjuiritpietas certitudinem corJibusin£-
2et. Quia opinionc tantuni ftarc videtur reJieio profanis ho- S^'»''<* «i*-
minibus, nequid ituhcautleuJter credant, rationeprobariu- .\i. ...
bicupiuntacpo{lulantMo[en6c Prophctas diuinitus loquu-^^
toscfle. Atquiteftimoniura SpiritusomnirationeprceftantiusT^fj^oB/wi,
eire rclpondeo. Nam ficun Deusfolus de fe idoneuseftteftis
in fuo fermone:ita etiam no ante fidem reperietfcrmo in ho-
minum corclibusquam interioreSpiritus teftimonio cbfigne-
lur. Ideeigo Spiritusquiper os Prophetarum loquutuseft,in
cordanoftrapeneiiet necefleeft, vt perfuadeat fidelitcrptotu- '
lifle quod diuinituserat mandatia. Atque hxc connexio aptif- . r, , ^
lime ab leiaia poniiur m his vetbis,Spiruus meus qui in te eft,
& verbaquccpofuiinoretuo &. fcministui,inperpetuum noa
deficient. BonosquofJammalehabet quod dum impune ob-
murmurantimpiicontraDei vcrbum ,non ad manum fuppe-
tat claraprobatio. Quafii verononideo voceturSpiritus & fi-
gilium , & an ha ad confirmandam piorum fidem, quia donec
mentesiUuminet, femper inter multas hsfitationesfiuduant. Pffif»* c*
? Mancat erso hoc fixum , quos Spiritus fandus intus do- "f"Jj'"''^ /<"»-
6Uit,lohde acquielcere in Scriprura,& hanc quidem elie ituroirt-g Teflim^mig
s-si', neque deraonftrationi&: rationibus fubiicieam fascire.-^cn/^rwr/e s.au-
quam tamen mereturapudnoscertitudinem.Spiiitus zeHiaio-thon/atem nr-
nioconfequi. Etfienim reuerentiam fua fibi vltro maieftatc'^''^"* pJoruTa
conciliat.tunctamen demum ferio nos afficitquuraperSpiri-"-'''^''*"*
tum obfignataeftcordibus noftris. lliiusergo virtuteillumina
tijiara n6autnoftro,autaliorum iudicio credimus, aDeo efle
Scripturam:fed fupra humanum iudicium,certo certiiis confti-
tuimusCnoii fecus ac fi ipfius Dei numen illic mtueremur)ho-
minu minifterio.ab ipfiffirao Dei ore ad nos fluxifle. Non ar- Cerutv.do huita
gumenta.non verifimilitudines quaErimus quibusiudicium no tf/Z<wc»j.
ftrum incumbat: fed vt rei e-xtra xftimandi aleam pofitasjiudi-
cium ingeniumquenol^rum fubiicimus. Nonidquidem qua-
literfolentqLndaminterdum remincognitara arripsi-e, qus
mexperfpecla difplicet: fed quiainexpugnabilem nos veritate
lenere, probe nobis confcii fumus. Neque qualiter fuperftitio-
nibusfolent miferihominescaptiuam mentem addicere: led
quianon dubiam vim numinisillicfentimus vigereac fpirare.
cjuaad parendum, fcientesquidem ac volentes, viuidiustame
&efficacius quam pro humana aut voluntate, autfcientiatra-^ ^
h; o j- T T r •- I rN Votiprmatt», a
iraur & accendimur.lt3q-,opiimo lureper lelaia clamat Deus^^^^ Vrophtt*
Prophetascutotopopulc fibi efle teftes,quiavat;ciniisedod-,;(^.^..,a.
indubie tenebat abfque fallacia vel ambiguitate loquuium eflle
Dcum. Talis ergo cftp er-fi^afio (jus rauoaes n«u retjuiu^u-
C^p. VIII. Jnjlimionis Lih. /.
lis notitia, cui optima ratio conftet , nepein qua fccurius oon*
ftantiufque mens quiefcit quam in vUis rationibus: talis deni-
^y exptrien- que fenfus, qui nifi ex caelefti reuelatione nafci nequeat. Non
-^d/tditium. aliud loquor quam q«od apud fe experitur fidelium unufquif-
que, nifi quod loge infra iuftam rei explicationem verba fub-
(idunt.PIuribus nunc fuperfedeo,quomam hac de re alibi tra-
ftandi locus iterum fe ofl*eret:tantum nlmc fciamus.veram dc-
mum effe fidem quam Spiritus Dei cordibus noftris obfignat:
jlb Atio ,,.fl,_Im6vNahacrationec5tentuserit modeftus ac docilis ledor:
moniii. promittitlefaias omnes renouatJeEcclefiae fiIios,Dei foredi-
lefa.;^.!,'. fcipuIos.SinguIari priuilegio ilhcDeus folos elcdos dignaturi
quos a toto humano genere difcernit. Etenim quodnam vera:
dodlrinae initium eft nifi prompta alacritas ad audiendam vo-
cem Dei? Atqui Deus audiri poftular per os Mofis, ficiiti fcri-
ptumeft. Nedicasincordetuo. Quisafcendet adca:Ium,aut
Deut.jo.A. quis defcendet inabyffum.' ecce fermo eftin oretuo. Si hunc
intelligentiaethefaurufiliisfuis reconditum elfe Deus voluit,
nihil mirum vel abfurdum fi m hominum vulgo cernitur tan-
ta infcitia &ftupiditas.VuIgus nomino prjecipuos etiam quoG-
que,donecinEccIefia»eorpusinfitifuerint. Adde quoi lefaias
non extraneis modo , fed ludacis etiam qui domcftici cenferi
volebant , Propheticam dodlrinam incredibilem fore admo-
nens,fimul caufam addit,Qiiia no reuelabitur omnibus brachi
umDei. Quotiesergo nosconturbat credentium paucitas,ex
oppofito veniat in mentem , non alios comprelienderc Dei
myfteria nifi quibusdatum eft.
CAPVT VIII.
Trohaiiones j quatenu^fert humma ratio fatis firmas ftfppeterc
adfiabilienddm ScripiurAfidemt
Huiuscapitispaftes funt quatuor.
%. Prior.generalesquafdam probationes continet,quac ex vtrlufqueTe-
ftamenti libris facile colligi poirunt .• dodrinae facn videlicet difpo-
ncioncm,dignitaten:i,veritatem,fin)plicitateni, ef£caciam & Maiefta-
tem,fea.i.>.
3. Altera,fpcciales probationes ex veteri Teftamcnto petitas proponit:
nempc librcrum Mofis antiquitatem,authoritatem,miracula,prophe-
tias,fe6t.}.4.5.6.7.alidrum icem Prophetarum pridiSiones & admira-
bilem confenrum,fed.8.AddicurduarumaduerfusMolis &propketa~
rum librosobieSibncs refutatio,fcd.9.& jo.
!• TcttiaekHuuQteiUmentocelleCusexhibetprobacionet : harrmo*
niam
J)e cognit.Vei Creatoris. if
nldm Eoangeliftarutn dc coeleftibus myfteriis diflerentium. loannfsj
Pauli & Petri in fcribendo niaifftattHi: Apoftoloruoi infigncm voca-
tionem,& Pauli conuerfionem,reft.ii.
4 Polirema^ depromptas exErcl liaftica hiftoria probationesre^rar-
/en;at:Ecclefia: perpetuum confenfum in recipienda & conferuacda
Dti veriratc:iplius vtricatis,vt feipfam tueretur inuiiSum robur: pio-
riim^iotniotlisalioqiii intcrfe diflidpntium) conuenientism: nonnul-
lorum illuftrium viroruHi piam eiufdcm dc(»lrinsprofcffionem: mar-
tyrum deniqueconftantiam omnerahumanum captum fuperantem-
("r^.i2 (>' T^.Hisadiungitur tracljtionis conclufio.
"'""'"^'^^c nifi cercitudo adfit qiioiibet huraano iudi- SsetmddrfJ ad-
cio & fuperior & validior , fruftra .Scripturae au- »>'f"cuiaad^
oru3STelars;umentismumetur , vel Ecclenae ^ ._. ^j^
conlentuftabilietur j vel ains prslidns conm- if^Cenere,
mabitur. (iquidem nidhociafto fundamento,
fufpenfafcmper manet. bicuti contra, vbi feme! communi
forte exemptam religiose ac pro dignitate amplexi fumus,
qux adeiusccrtitudincmanimis noftris inferendam & infi-
gendam non.idco valebant , tuncaptiftim.a funt adminicula.i.^4<:r^ doBr^
Mirum enim quantum confirmationis ex eo acecdac, dum in- »^ di^ffitio.
tentioreftudio reputamus c]uam ordinata & difpofitaillic ap- ^•T^'g»'t''i-
parear diuinaciapientixdifpcnrario, quam carleftis vbique &^* *''''''''
nihil tcrrcnum redolens dodnna , quam pulchra partium
omnium inter feconfenfio , &eiuljnodire!iqua qcsadcon-
ciliandam fciiptis inaieftatem conueniunc Tum vero folidius
adhuc confin-nanturcordanoftra ,dum cogitamusrerum ma-
gisdignitatequam verborum gratia , in eiusadmirarionem^.^/fflfV/wVj'/,-
nos rapi. Nam & hoc non fine eximia Dei prouidentia fadtum
eft , vc fublimia regni c.^elcftis myfteria fub coutemptibili ver-
borum humilitate bona ex parte traderentur: ne fi fplendidio-
re eloquennailluftrataforent , cauillarentur impii , folam e-
ius vim hicregnarc. Nunc quumincultailla , & tantum non
rudisfimplicit.asinaiorem fui rcucrenciam excitet quam vlla
Rhetorum facundia , quid lu.iicare licet nifi potcntiotem
Scripturae facra; vim veritjtis conftare, quam vt verborum arte
indigeat.^ Non ergo abfque ratione Apoftolus Dei virtute,Hon i.Cor.24.
humana rapientia,tund,Ttam eflefidcm Corinihiorumarsuit.
quod fua inter eospraedicatio^non perfuaforiis humanjefapie
tisverbisj fed oftenfioneSpiritusS: porentias commcndabilis
fuilfct. fiquidem ab omni dubicacione vindicatur veritas , vbi
nonalicnisluffuirapraudiis , fola ipfa fibi ad fe fuftinendam
fufficit. Hscauceni vircus quam proprialltScripturs, inde Ii-5-E^f<j«'tf*
quet, quod ex humanis fcriptis quamhbctartificiose expolitis,
nullum omnino perinde ad nos afficiendos valet.Lege Demo-
fthenem,aut Ciceronem : legePIatonem, Ariftotelem,aut a-
liosquofuisexillacohorte:miruminmodum ,fateor , tealli-
cieot , oblei^abuntjmouebunt.rapicn: : veriim inde fi ad fk-
Cap.vili. Jnjlitutionis Lib.I.
cram iftam ledion :m te confcras,vclis nolis ita viuid^ te af/5-
cetjitacor tuum penetrabiijicamedullisinfidebitjvtprgiftius
fenfus efficacia.vis illa Rhetorum ac!-l;ilofophorum propee-
uancfcatrvt promptum fitpc-fpiccrcjdiutnum cjiiiddani fpira-
relacrasScripcurai j quaEonincshumanaEinduftrjae dotcs ac
gratias tantointeruallo fuperent,
. ,, . . X FatcorqunieProi Kctisnonnulliselcoas&nitidujimoetia
6. Maieflas, r i i i- n- < i * r r i " i
quAin /,y,,,,,/P'^"dulu vUcaicendigcnusrvtprotanisIcriptoribuf, no cedac
Tr fhcticu *,« ^orii facunaia.ac talibus exeplisvoluitoftcndcreSpiritusS.no
t«. fibi dcfuille tlocjuetiam dum rndi & cradu ftylo alibt vfus cft.
Cetcru fiuc Dauidejlefaia & fimiles Iegas,quibus fuauis & iu-
ciiia fiu.toratiojfiuc Amoshomine pecuaium, I>:reniia&: Za
chariajquorualj-.crior (crmo rufticitate fapit j vbiquecofpicua
. entilla quadixi Spiritus maieftas.Nec melatet.vtSatain mul
tis cftDiri ^muluSjquo fe fallaci (imilitudine mehusin.finuetiii
animos limpliciu.itaimpioserrores quibus niifcros homines
fallebacaftut^ fparfilTe incuito fcrmone & fere barbaroj&i^pc
obioletisloqijcndiformis vfum efte , vrlub haclaiua tegeret
fuas impofturas.fed quam inanis& pucidafit,.i?:c1aiio,videnc
omnesmediocri fcnfup^-a^Jiti.QuantCt veroad facra Scriptura
attinet.quauis multa arro Jcre conentur prot^rui homincSjc5-
ftattamen fententiis refertaelT; quae humamtus concipi non
potuerint.Infpiciantur finguliProphctaeincmo rcpenetur qui
non longe exceircrit humanum modum.vtp.ilato prorius ca-
rere cenlendi {int quibus infipida eft eorum doclrina.
S^ecialespy»l>a- 3 Traclarunt alij hoc argumentum copiofe: quofitvtpauca
tionei, exveteri^^yyi^ delibarcin pnrfens fufficiatqua;ad fumraatotius caufae
Teiiamente. maxime faciunt.Prxter ca oua; iani atti^ijnon paruhabet pon
Trifmtciftus, "^'"'^ 'P/^ Scripturae antiqui^as.Na vceunqi Gra^ci fcriptoies de
Plato. jtgyptiaca theologia niultafabulentui-,iiullutamca cuiufqua
Herodotus. religionis monumencu extat quod non fit Mofis feculo longe
I. Librorum Mo jnferius.Neq; Mofjs nouu Deu comminifcitur;lcd quod dc. x~
Platar^hus*' ^^''"° ^'^^ ^^o^ teporum feric a patribus quafi pcr manus tra-
jfc, ' dituacceperantlu-acliti.Troponit.Q^id.n.ahud a;];it,quani vt
Diodorus. ad foedus ipfos reuocetcum Abiahamoinitum.'Qu6d fiicinau
Vide Eufcbiu, ditam atialiff-vtjniillus crat acci;irus;Ccd opottuit liberationem
°^ ^''^^^'^^"'''areruitutcinquadctincbaiur^rem omnbus nocaac triraeflc:
li ■•.cap.i. vt audin cmsmenrio protinusomnu animosengcret. Quju-
etum , dcquadlriiigtntoruni anaoruin numcro probahile cft
fujfle edcidos.Niinc rcputandum cft.fi a tam alto cxordioMo-
fcs ( qui tamtn ipfc tanto intcruallo temiiorum fjperatalios
omncs fcriptorcs}rcpetit dodlriaa; fuae trauitionemj quantuoi
5«4 iy£ni>tio- vetuftate Scri.^ru a iacra inter alias omnes cmineat.
rundeUr.is me 4 Nifi fortc y£g,vpt;is crcicrc libcat vctufiacc fuaiextenden-
riio ofpomtw. tibus ad lex anno u mj!l)a antc crcatia munda Sed quia profa-
njisetia qaibufqi femper ludibno fujtit eorUiTi garcviiicas.non
Ve comh. Vei Creatoris. l8
o
eft cur in eius refutatione labore. Citat autem I6feplins contra
AppiOneteftimoniamemoratu dignaexantiquiflimis fcripto-
ribus,vndecoiligereIicet, gentium omnium confenfu dodlri-
nam in Lege proditam ab vitimis feculis fuilfe celebre , qiiauisa,^«f^«r,>4u;
necji iectajneqi vere ccgnita fucrit.la nequc tixreret apud ma-
lignos fufpicio.necua etu improbis cauillandi eiTet anfa,vtriqi
periculo optimis remediisDcus occurrit.Du refertMofes quid
trecentisfereanteannis cseiefti afflam pronuntiaffet lacobde
pofterisfuis, quomodo tribu fua nobilitat .? Inioeanotat aeter-., ^ .^, •
tiaintamiaui perionaLeui.SimcOjtnquitjScLeui vala uiiquita-
tis:iu confiiuim coriino veniatanima mea, nccin arcanii eo«-
mligca niea.Certepotuit dcdecusilUid filcre.non tancu vt pa
tri luo parceret, tcd ne feipfum cUm tota familiaafpcigeret e-
iiifdeig'.ioniini3£partc.Qn,omodo fufpeiflusefle poteritqui pri
iniifaniilisex qua oriundus erat, authoreSpiritus find;i ora"
culo detiftabilefuifte vltro pr2rdicans,ncqiprii:atim fibi c5fu-
lit,neq;recu(atfubireinuidiaapuds;entilesfuos, quibushaud.r
dubie noc moieltum erat? Quum ciia impiu Aaronis germani
fratris&: Mariacfororis murniur conmemorat, diccmufneeX
carnis fus fcnfu loqui, an parere Spiritus Sandi impcrio? Ad-
hgcquii lumma cius elfet authoritasjcur filteius (ummiSacer
dotii non rclmquitfiliisfuis, fcd in vltimumlocum eosable-
gat.^Pauca tancum ex multisdeIibo:fcd in ipfa Lege paflim oc*
currentmultaargumentaqua: vendicentplenam Hdem,vtjab(^
cjuc controucriia Mofes quafi Dei Angelus e csclo prodeat.
5 lam veiototac tainllgnia qus refert miracula, totidem3--W«''/«f«/-*«
funt Legis ab ipfo lacaeprooiti-qidoclrincE fancliones.Naquod^''®'^'*'*''*
nube abrcptus fuit ir. montem •• quod illic vfquc ad diem qua-
dragelimum humano contubcrnio exemptus fuit.quod in ipla
Leg s promuio-acione facics eius tanqua folaribus radiis fulse-_ .
batrquod vndiqj nncabac h:'gctra:tonitrua Scfragorcs toto ^--Exo. 19.16.
re exaudiebatnr : tuba ctia nullo humano orc inHataclangc-
bat : quod cabernaculi ingrcffus nube oppofica excipiebatur a
cofpedupopuli:quodhorrendoCore,Datha6: AbirOjtotiukijExod.40.34.
impi2:fa£lionisexicio ta rairifice vindicata fuit eiu5authori-Num.i6.J4.
tas:qucdlapis virgapercuflus flumen protinuseiccit.cuolMan^'^,""'**^''^*
c cslo adeiusprecatione depluit.-nonne hincDcus ipsu cseli- **'*'*
tuscomendabattanqua indubiCiPropheta? Siquis obiiciat, me
fumere pro confeffis que comrouerfia no careSt, huius cauilli
facilis eft folutio. Na quum hxc crania pro concionepublica-o^j.^^/^^y^ ^^^
uerit MofeSjquis flngedi locus fuit apud ipfos rerum %z^^r\im fanarefHUtu,
ocuIatosteftes^ScilicetprcdiifTet in medium,acpopulum infi-
delitatis, cocumaci^,ingraticudinisaIiotumquefcelcrum co-»
arguens,fuam dodrinam fubiplorum confpedu iadlalTetfaa-
citam fuifTe iis mir»culis qu« ipfi nunquaoi YidifTcnt,
Cap. V 1 1 1 . hiHitutionis LiLL
6 Nam & lioc notatu cl:gnum,c]Uoties narrat de miraculisj
(imul odiose coniungi qucE totum poj-iulum ftimulare ad recla
mandupoterant (i vcl minima fuiflct occudo. vndeapparetno
aliter vt fubfcribcict fuifle addudloSjnifi quia plus Citis couidli
*""* o^*'^'o erant fua experientia.Cetci u quonia res erat illuftrior quam vc
""/" * profanis fcriptoribus liberum efTet negare edita fuifleaMofe
. miracula, calumniam iliis fuggeflitpatermendacii. eamagicis
Leu ■'o'^' artibusadfcrib:ns. Sed tjua conieclura magum fuifleinfimu-
Exo.iS.7. ^^^^ "i^^ tatopere ab hac fuperftitione abhorrerjVt lapidibus p-
brucrciubeatqui tantum c5fuluerit magos &ariolos.'Certene
mo impoftor prirftigiisludit,qui non obftupefacere vulgi ani-
mos ftudeat captandx famx caufa. Quid aute Mofes? fe & fra-
tre Aaronem nihil tfle clamansj fed tanium exequi qucE Dcus
pr^fcripfujfatisabftergitomnem finiftram notam.Iiifi resipfg
confiderentur jqugna incantatio facere potuit vt manna e ccclo
quotidie pluenSjad populum alendum rufficeretifiquis plus lu-
fta menflira repofitu habcret , ex ipfa putredine difceret incre-
dulitatem fua diuinitus puniri?Adde quod multis feriis proba-
tionibusficexaminari pafliiscft Deus fcruum fuum , vtnunc
obftrcpendo nihil proficiantimprobi.Qiiotiesenim fuperbc&:.
petulanter nunc furreiit totus populus , nunc quidam inter fe
confpirandojfandum Dei feruum eucrtere conati funtjeoruna
furorem prreftigiiseludere quijpotuic? Et euentus palam do-
cetjhoc modo lancitam in omnia fecula fuiffc ems dodlrinam.
4. 'Pnfijetta. 7 Adhccquod tribui luda in pcrfona Patnarche lacob aC-
Gen. 45.10, fignatprincipatum quisncget fpiritu Prophctico fatlum eflc:
prgfertim fi rem ipfam , vt euentu comprobnta fuit.cogitatio-
^l" , j ^r ni noftrae fubiicimus^Finge Mofen primu clfe vaticinii autho-'
trtbut iHda affi- ^ . » , r . ...
rnatum, rem:exquo tamcn lcnptum hoc memorix prodiditrpraetereut
i.Sam.ri.15. anniquadringenti quibusnuHa cftin tribu luda fceptrimen-
i.Sam.i6.ij. tio. Poft Saulem inauguratuin videtur regia pot.ftasin tribu
Beniaminrefidere.Quuma Samucle vngitur Dauidjqugnain
eiustransferenda: latioapparet? Qi)isregc fperaflctcx plcbeia
Jiominispecuarii domo cxiturum?Et quum illic feptem eflenc
f ratreSjquis minimo natu honore deftinafret?Qua deinde ratio
nc ad fpem rcgni peruenit? Quis humana arte vel induftria vel
prudentiagubernatam fuiffe vndiioncm dicat , ac non potius
Ventinm x^flM- vaticin]ica;lcftiscomplementum efle.' Siiniliter qua: deGen-
''»• tibusinfoedusDeicooptandis j obfcure licetjpraedicitjquum
j poft duo ferc annorum millia euenerint , an no diuino afflatu
ipfum loquutum effe palam faciCit?Omitto alias prxdidlioucs,
qu3E diuinam reuelationem ita plane fpiranc , vt fanis homini-
^lfr'*' n busconftet.Deum effc qui Loquitur. Breuitcr,vnum*Canticuin
phetarum Pr^ iHuftre fpccuium eft in quo Deus euidenter apparet.
diHtonts, S> In reiiquis autcm Prophecis raulto ctiamnii clarius id cer-
nirur>
Ve cogtHt.Vei 'Crentoris. 19
nitur. Pauca tantum exempla deligam, quia in omnibiis colli- excidium H,t^
gendisnimiusefletlabor.Quum lefai.T temporepacatumefTetro/S/ywjjyawww,
regnum luda , imo quum in Chaldscis aliquid prxridij fibi re- (j-reditm^tipti.
pofituinputaret, deexcidiovrbis populiqiie exilio c^cionaba-^J '* Babyhnt,
tur lefaias. Vt demus nondum fatis clarum fpecimcn fuifTe di- /ffa ! - ^'^'
uini mftindus , multo aute prsedicere qua: tunc vidcbantur fa-
buIofa,tandcm veraapparuerunt:qux tamen firoul de redem-
ptione vaticiniaeditj vndenifi aDeo profcda fuifle dicenius?
Cyrum nominat.perquem fubigendi erantChaldaei.&popu-
lusinljbertatematrerenous. Elapfifuntanni pius centum ex
quoita vaticinatus eft Prophcta priufquam nafceretur Cyrus.
nam hic centefmio dcmum annoaut circiter poftiUius mortc
natus cft, Ncnio dtuinare tunc poterat fore aliquem Cyru cui
cum Babyloniisbellum futurum eflet:quitam potenti monar-
chiafub manum fuam redada, fincm Ifraelitici populi cxilio
imponerer. Nuda haec narratio^fine vllo verboru ornaiUj non-
ne indubia efle Dei oracula.non hommis coniedturas, qux le-
faiasIoqu!tur,planc dcmonft;at.' Rurfusquura leremiasprius ^''•^)'"''*'
aliquanio quam populusabduceretur,annisfeptuagintafinirec
tempuj captiuitatis,reiiitLimq-, & libcrtatem indiceret.nonne a
SpirituDeigubernari eiuslinguam oportuit? Cuius impuden-
ti.^eritnegare talibus documtntisfancitam fuifleProphetarvi
aurhoritateni,adc6queimpietum eflequod ipfiiactantad vin-
dicandam (crmonibusfuis fidem?Priora ecce veneruntjnoua
annuntio:antcquam onanturjnotavobisfaciam.Omitto quod lefa.^i 9.
leremias & Ezcchicl.quia tam procul eflent diffiti, tamen eode 6.Cor,fenjkf.
icmporeprophctantcSjin driTtisomnibnsperiride cofentiebanc
acfi mutuoatrcralteri diflaflet verba.Quid Danicl?annon ^,[.Danielisprophf^
qiie ad annum fcrc fcxcentefimum de rcbus futuris prophctias '"l ' rucap.
itacontcxit acfi hiftoriam dc rebus gtftis 2: pafilm notisfcri-
beret?Hsc (i probe meditata habeat pij homines, ad copefcen-
dosimpiorum hominulatratus abundeinftrudi erunt. clarior
enim eftifta demonftratio quam vt vll;s cauillisfit obnoiia. ,,
9 Scioquid inang-ulisobfticpant quid^m ncbulones , vtin V ' w'^"'
ir^-- ■ r ■ n ^ f.dner, Mofen,
oppugnantia Uei veritareacumen mgeni) lui oftentent.Quar- ^yprophetas.
runtenim ,quisnos certiorcs fecerita Mofe & Prophetishxc
fuifl^e fcripta qua; fub eorum nominibus leguntur. Quinetiam Tiil^onfia.
qusftionem mouere audcnt , fueritne vnquam aliquis Mofes.
Atfiq^uis mdubium rcuocet fuerirne vnquam vel Plato ali-
quisjvcl Ariftotelcs.vel Cicero, quis non coiaphis aut flagellis
eaftigandam talein infaniara dicat? Fuit Lei Mofis calcfti ma-
gisprouidentia, quamhominum ftudio mirabiliter conferua-
ta. Et qnar,quam ncgligentia Saccrdotum adbreue tempus z.Reg.ii.S.
fepulta iacuit 3 ex quopiusrex lofiaseam inuenitj perconti-*-Chr«n. 34.15.
riuas a:tatum Cucccffiones iaicr mauus hoininum verfaw eft.
c ,> lij
Cap. V I II. Jnptutionis Lih. I.
Neque vcro quafi rem ignotam aut nouam protulit lofiaSj fed
c\\i3i femper vulgata fuerat5&: cuius tuc celebris crat memoria.
Ceut.17.18.19.^'^'^^"'" erattemplo volumen prctotypon:dicatiim regiis ar-
chiuisdefcriptum indeexemplar. tantura hocaccidcrat quod
SacerdotesLegem ipfamexfolenni more publicarcdefierant,
& populusetiiim ipfe vfitatam lcclionem neglcxcrat. Quid
quod nullum fcrre reculum prsceriit cjuo non confiimatarc-
nouataque fuerit eiiis (anttio?an iis incognitus erat Mofes qui
Dauideni traclabant? VerumjVtdc omnibusfimu: loquar.cer-
to certiuseft iplorum fcripta non alitcrpcruenifiead poftcros
quamdemanuin manunijvtita loquar,perpetua annorumfc-
rieapatribustradit:i , qiii partim lcqiientes audierant , partim
recenti memoria difccbantab auditonbus .fuifte ita loquutos,
'jllurdthitSii. ^° Imo q'!od ex Mach::bxorum hiftoria obiiciunt ad elc-
uandam Scriptiirx; fidenij talc cft vt nihil ad eam ftabiliendam
excogitari poifit aptius.Primu-n t.imcn quem obtendunt colo-
rem diluamus: deinacineos rctorqucbiuTis quam ui nos ma»
I.Mach.1.5^, ch;nam crigunt.QuumAntiochuSjinquuinr.hbros omnes iuf-
^t^tpfio. ferit concrcmar; , vndeprodieru".t qus: nii;jc babemusexcm-
plaria f Ego autcm r:cilTim interrogo in qua officina tam cito
fabricari potucrint. Conftat enim poft il-datam faruitiara mox
extitifle.S: a piis cmnibusquiineorum dotlrina educati fami
liariter eos nouerantjfine controuerfia fuiifeagnitos. Quinet-
jam quum omnes impij,quafi fada coniuracione , hida:is lam
proteruc infaltauerintinemo vnquaillisobiicere aufus eft fal-
fam librorum fuppcficioncm. Nam qualitcunque^eorum opi-
nione,fit religio ludaica, Mofen ramc ipfius efle authorera fa-
tentur. Qi^d crgo aliud quam proteruiam fuam plu(quam ca-
ninam : roduntiftiblateroncs , dum fuppofiiitios librosefle
mcntiuntur,quorum facra vctuftashiftoriaium omuium con-
Ht <jy»7jV^i/7/^*^nfuapprobatur?Sed ne refellendis tam putidiscaianiis fru-
frouidentta D«ftra plus operaE impendam,pocius hinc reputemus quanta Do-
tn hbru facri: miuus conferuandi Verbi fui curam habuerit,quando ipfjm ex
fermfecula f'- tfuculentia fceuinimi tyranni , quafi ex ursefcnci incendio prx-
/JntafM />i.-«>-?of ^^^^P'^''" o"''"''-"^"' ^'■ip"'f'quod piosSaccrootes alioique tan-
hofles civ f<?»jtaconftantiainftruxit,vtnon dubitauerintthcfTurum hunc vi-
fkuas perfequii- ix Cux difpendio.fi opus foret,red>^mptum , ad pofteros tranf-
tnnes, mittcre: quod acerrimam totprxfidumac fatellitum conquifi-
tionem fruftratus cft. Quis infigne ac mirificum Dci opiis
nonagnofcat ,cuod facrailla monumcntaqux protfiisinter-
iilVe fibi impij perfuafcrant , mox quafi poftiiminio redicrunt,
^ . & quidcm maiorccum dicrnatione.'' Sequuta cftcniin Grxca
tntii. mterpretatioquacpcrtotuin oibcmea vulgaret. Ncqueineo
tantumapparuitmiracuhim quod foederis fui t.ibulas Dcusa
fanguiuanisAntiochifididtisvindicauitj fedquodinter tam
muiti'
I)e cofrnit. Vei CreatGrts. to
o
multipiices gencis iu-laicce clades.quibiis fubinde attrita & va-
rratajmox ^iropcad internrcionem redaita fuit , falua: tamen
i-upcrfiitefque manferunt.Lingua Hebraea non ignobjlis mo-
do.rcqpropeincogn ta irceojt: & certe . nid religioni con-
£ult«m voluiffet Deus, in tQtuni periifTct. Quantum cnim ex
ouo reueiji luatab exiiio Iuda:ij alinguacpatriaegenuino vfu
■:iciuerint,cxcic$reculiProphetisapparet : quod idco nota-
: vnlc dl-,quia exhaccomparacione clarius elicitur Lcgis &
- Qphecarum antiquica^j.E: pcr quos falutis dcCtrinam in lege
ProphLtiScomprehcnLm ncbis D.^us ilruauit , vtChriftjs
. otemporepat,fi-r!.t ? Per inffiiirmiosChrifti ipfius hoftes ^'•'^'""■«» ^'i'-
i '•;..%. s;'iuos merito EcclefixChriftian^E hbranos Auguftinus'^^'""''
id'.o:i|-.p.!lar,quia nobisfubmimftraiuritlsdionem cuius ipfi
Vium non habent.
11 Porroliad nouuMi tefta.m-^ntum venicur , quam foiidis ^^*''"'^''''^''''^'*"
rulturis njtitur eius ventas .' Hiitonam humili ^bicdloque 7-^4^^^,^,^
fcrmone trcsEuangciiftcs: recitant.faiftidio eft raulcis i^^^t^rhis i.Suangdtfl/iru.
ifta fimphciras:nempe quonia ad prxcipua doctri:jaE capita no "■«"» harmema.
att?ndunt,ex quibus colligcrc fr.c;'e efTet ecs fupra humanum pff'*^''»»" '»
capcu de cxlcftibus myftcriis d.lVercre. Certe ouicunquc inge--''^? '"'^'>fi"'P^''
BUi pudons?utrapra:dui crunt,Ka.oprimo capirc Luca: pu-
dehmt.Iani Chrifticonciones quarum lun-jma atribus illis E-
uangeliftisp.:rftringirur,cinni conteptu eoru icripta facilecxi-
munt.lohanuesautcm e fibiimi tonans j q'oos non cog.t ih ^" "■^"'"{■P^'''*
ob:cquium had , eorum peruicaciam q.iohbet tulnnne va!i- fl^_
dius profternit.Pro Jcantin incviium oiiines ifti natuti ccnfo-
res, quibusfunima vcluptas cftScriptura: reuerentiim ex fuis
& aUorum cordibus cxcut:rc.lcganc lohannis Euriiige!ium:ve
hnr nolint , illic repericnt millc fententias qua: falt:m eorum
focordiam expcrgifacianr^imo qua: corum conlcicnciisadco-
hibendoseorum rifushombile inurac cautcrium.Eadcm Pau-
li & Pctri ratio eftjin quorum fcriptis quamuis maior pars cx-
cutiat.ipCa taniencelcft;smaicftas dcuiiictosfibi omncs&qua
11 conitrictostenet. Vnum vero hoceorum dGannam ^^Y't^\jgcatio
mundum fatis fup'jr-v]«c artoiiit^quod Ivfitthxus ad mcnfjB fug
quiftum antca afFixus,Pctrus & iohanncs in nauiculis fuis ver
fatijomnescraiTiidiot^E nihiluidicerant in hominum fchola
quodsliis traderent. Paulus vero non taniiam ex profciTo ^'^- i„j>ai4ic ruer^
ftcjied etiam fxuo & fanguinariojconucrfusin nouu:n homi-yjp.
nem , fubira & infperata mutatione ollendit carlcftiimperio
fe compulfuni dcftriiir.m quam oppugnauerat airerct-e. Ncget
canesiftiSpiritum fin£tu fuper Apoftolosdclapfum effe , vcl
falteni hil"!:or:a: fidcm abrog:nt .• rcs tamen palam clamitat a
.SpiTitu fuilVeedodioSjqui antc in ipfa plebs cotcmpcibilesjre-
^entcdecjekftibusmyfteriistamagnificc diirsrere cceperutKi
c iiij
Cap. V 1 11. Jnfimtionis Lih . /.
IxhiflorU S^c- "^ Adc^e quodaliaequoquefunt optimas rationes curpon-
cleflajlica pro- derc fuo non careat Ecclefix confenfus.NeqUe enim pro mini-
Siationes. mo duccndum eftjex quo Scriptura publicata fuir, tot ftrculo-
t.PerpetuM Ec- ^^^^ voluntates couftantcr in eius obedientiam conCcaCiffz : &
(l</ta conrenfiu ... . , , .
inredbienda ^T ^'cunque miris modis eam vcl opprimere,vei eucrtercjvel n^-
eetifiruada ve~ ducere prorfus & ex hominum memoria oblitcrarc Saran cum
fff*»'*. toto mundo conatus fitjfemper tamen iuftar palmac fuperiore
euafifre.3c inexpugnabilem pei ftit^fle.Siquidcm ncmo fer^ ex-
ceilentioreingeniQj vel fophifta , velrhctor olim fuit^qui vim
fuam aducrf«siplara non intenderet: nihil tamen profecerunt
pmncs. In eius excidium vniuerfa terrx potehtia lc ai mauitiiti
fumum abicrunt omnes eius conntus. QuomoJ.o tam vali de
vndequaqQcimpetitareftitifrct , nonnifi humano freta prarfi-
%.\f^veritat'u ^\C)'>. Quin ma2;is Hbcipfo a Deo elfeconuincitur, quod relu-
fnuiciuipt robur. £|:antibus humanis omnibus ftudiis.fua tamen virtuce vfque e-
mcrfcrit.Adde etiam huc,qu6d non vna ciuitas, non gcns vna
incamrecipiendam & aniplexandam confpirauit : lcd quam
3. Phrum ^'«longelat^quepatctterrarum orbis.variarum gentiunl, quibus
^'"'"''''"^^""alioquinihilinterfecoramunecrat.fanaaconfpirationefuam
ter fe difitden- , ■* . , n t^ v 1 ■
tiumj conuenie-^^^"^^^^^^^^ adepta cft. Porro quum pIuimTura nos mouere
tia. dcbeat talisconucnientiatam diucrforum animorum,& rcbus
omnibusalioquiinter fedifTideiitium , quando cain nonnifi
ca:lefti numine conciliatam apparetinon pa» um tamen graui-
4. fr«A>()rt(?»tatisiIIiaccrefcit , dum intuemur in corum pietatem qui fic
virorar» fia conueniunt,non omniuni quidem,rcd quibusjceu luminibus,
frofefio. fuigere Ecdefiam fuam Dominiis volnit.
13 lam quanta fecuritatc noseidoftnnccnomen dare par
('onfiantia!^'^"* ^^'^'^^^^^ totfanCtorum virorum finguine fancitam ac teftifi-
catam videmus ? liii profcmei fqfceptanon dubicarunt mor-
tem animose&intrepidc,atqueade6 magna alacritatcoppcte-
re : nos cum tali arrhabone ad nos cranfmjfTam , qui non c^rta
&inconcufra perfuafione fufciperemus? Non ergocftmedio-
cris Scriptursapprobatio, tor teftium fanguinc fuiire obfigna-
tam.pra:fertim dumrepiiramus,eos mortem ad reddendum fir
dei teftimonium oppetiifle, non fanatica intempcric , qualitcr
interdum erratici fpiritus foIent:fed firmo conftantique,(bbrio
Conchlk . tum ^^j^^^ jj^j ^^Jq^ j^^^^ (-^^^.^^ ^^^ ^^^ ,^g^ iniialid.-c rationcs,
aemum eiuimo- l/-.»- 1- ■ n i\<t
eli teftimema ^"it>uS lua Scriptura; dignitasac maieftas non modo alicratur
non fore inania, p»is Pciftoribus , fcd aduerfus calumniatorum tcchnas cgrcgie
dummodo intcr-ymcLiczinT : fcd quae non fatis per fe valeantadfirmam iiij fi-
na SpirituA s. dem comparandam.donec ciusVeuerentiam caelcftis Pater,fuo
^'^^T""*, ■'JHicnuminepatcfa6i:o,omni controucrfia exiniit. Qiiarctum
data fucrtt m ^ , 1 r y -r r^ ■ ^- ^^ r ■ r
€ordiLut hominii "^^''^ demum ad laluihcam Dei cognitionem Scriptura fatisfa-
ScriptuYAcerti- ciet , vbi interiori Spiritus fandti pcrfuafione fundata fucrit e-
ttido, ius cercitudo. Qtjarvctoadeam confiimandain humanaex-
tant
Ve cagmt.Vet Cre^tom.
tantteftimonia , fic inanianonerunt , {ipraEcipuomilludSc
fiimmum, velut fecundaria noftraeimbecillitatisadminicula,
fubfeqiiantur. Sed inepte faciunt qui probari volunt infideli-
bus, Scripturam effe verbum Dei ; quod nifi nde, cognofci ne-
cjuit.Meriro itaque Auguftinus.qui pietatem & pacem mentis
debercprsecedereadmonet.vtdetantisrebusaliquid homo in-*
telli-zat.
OmmapietatUprincipia enerterefanaticos, qui,poflhahita Scrl'
pturajad reaelationem tranfuolant.
^->
(f? Orro qui repudiataScriptura 5 nefclo quam Ltliemnont^^t
^g-.-s^ad Deum penetrandi viamimacrinanturj non ■'■^ ,,;.,„,
s^,^ tam errore tenenquam rabie exagitari pu-„,j,^ ^ trror
%i\h tandi funt. Emerferunt enim nuper \tri\^ipauc'tidefcribun'
um fo- '«'■•
'^i^ "%^^^^^i nofi quidam , qui Spiritusraagifteriui
.P^T^^^^^^^jG^fti^ofirilmeobtendentes jledionem ipfi om-
ncm refpuunt, & eorum irrident fimplicitatem qui emortuam
& occidentcnijVt ipfi vocant.literam adhuc confedantur. Sed ^y^''" '• --^"
velim ab ipfis fcire quifnam fit ifte fpirituscuius afflatu eo ^'^^-^ciriiii^„i 'm-
limitaris euchuntur, vt Scripturar dodrinam ccu puerilem & nesverbumDei
liumilem defpiccre aufint.Nam fi Chrifti Spiriium cfle rzCpon- firipfumamfle-
dent , perquam ridicula eft eiufmodi fecuritas : fiquidem Apo- xifunt.
ft:o!os ChrJftijaliofque in primaEcclefia fideles non alio fpiri-
tu il!u!r.inatosfu!fl"e,\topinor,concedent.Atquinulluseorura
verbi Dei contemptum inde didicit , led vnufquifque potius
maiorereuereniiaimbutus fuitrquemadmodum eorumfcri-
pta luculentiffime teftantur.Et fane fic per os Icfaiae pradidum ^'"^^^fr.!?.*!.
fuerat.Neque enim vbi dicitjSpiritus meus qui in te cft3& ver-^jf.f^_
ba quae pofui in ore tuo non difcedent ab ore tuo,neque ab o-
re feminis tui in perpetuum^veterem populum externaE dcdri"»
na: aftringitacfi elementariusefiet :quinpotius veram hanc&
plenam fub Chrifti regno foelicjtatem nouae Ecclefiac fore do-
cet,vt non minus voce Dei quam Spiritu regatur.vndecolligi-
mus,nefando facrilegio diueili ab iftis nebulonibus qua: inuio
labiii nexu propheta coniunxit. Huc adde quod Paulus in ter- ^ltera.abexf-
tium vfquecslum raptus . non deftitittamenproficerein do-^" ..'^ * —
Ctnna Legis & Propnetarum .- hcuti & Timotheum fingularis ,.^.^01.4.15.
prxftantias dodlorem hortatur vt ledioni attendat. Af memo- z.Tim.j.i^,
ratu dignum eft elogiumillud quo Scripturam orna^avlileef-
^P*^^- Injlitutionis Lib.l.
fea<ldocenc!um,moncndum,arguen£lum,quoperfc(S:: reciJa-
tur ferui Dei. Q^m diabolici furoris eft <;aducuai,vel tcmpo-
4. chnfitjpiri- ralem Scripturx vfo.-n fi igere , quaead vltimam vfque mctairi
XM vt^tjcnti! fiiios Dei deducit ? D.inde & hoc mihi relpondet lab ipfi» vc-
dcarm,m tn l,mjaa ahum hauferint fpiritum ab eo quem dilcpulis fuii Do
af,/k»at. fninus promittrbat.Tametfi excrema mlania v:xantur,no.i ta-
loiuo.ij.io. "id csrana vcrtigins putorapta'i vt id iaclare aufii.:. Qja-
lem aut?m f)re promitterido denuntiabit? ne^ppe qui n.jn a
feipfo loc]'.ieretur , fcd fiigj^crcret eorum animis& nft'l.aret
qii3E ipf; pjr veibum tradidiifct. NonergopromiiTinpb sSpi-
Xitus ofFi-ium eft,nou3s & inaudiras reuelationes confii.g-re,
aut nouum do(^rinae gmus pfocudere, quo a -ccepta EM.ing-:;-
lij docluuaabducamu.- : fed illam ipfim qLsp.vrEuaugclium
commcndatur.doclrinam mcntibus noftris oblignare.
1 Vndef3ci!eiiite!ligimusScriptur.t'& ledioni & aufcul-
xJPit.t.i^. tationic{rcftudioseiiu-umbendum,fiq'icniaS;iirKuDei vfum
acfiUclum perciperelib.;t f ficuti ctiam !..udat Petrus eorum
ftudimn qui attcnti funt ad Pro.ih Jticam doclr:nam , qune ta-
nien V deri pota-.at loco ceffifls poft exortam Eua.igeli) luccj
contra vevo,fiquis fpiritiiS.prstenta verbi Dci fapicncia.aliam
dodrinam nobisr.Tgerit.eum meritovanitatis ac mendacij fu-
i.Satanapr^Jfuf;^^^^^^ eflc d'jbcr.-.Qi:id enim.?qiium lcSatan in angdum lu-
r!r.ft,7 J!^!'-'.^^^^ transfi^jjurct , quam auihoritatcm habcbicapudnusSp;ritus
dttegimqutitnt. nifi cerfUima nota difcernati.r? Et fane perlpicuc nobis cieli-
gnatus cft voccDo:.iin!.-nifi quia fpontein fuum exitiuin erra-
reaifcitant mifcri ifti, dum Spiritum a feipfispotiusquam ab
ipf© quxrunt.Ac vero indignum cfle caufancu,- , Spiritum Dej,
». OhitRlo Li~ cui fubiicienda funt oinnii , Scnpturae fubiacere. Qujfi yero
tertimrum. fujiocjgnom iniofum Spiritui fando , fibiefl^; vbiqueparcm
4j'j>0''jio. ^ conformcm.fibi per omnia conftare, nufquam variare. E-
quidem fi ad h'imanam , vel angelicaiii , vel alunam quamuis
regulam exigereturj confendustum '-iTetjin ordinem, addc et-
iam fi placet, in feruicutem rcdigi. fed dum fibi ipfi compara-
tur,dum in feipfoconfideratur, quisidcodicetirrogari ei in-
iuriam ? Atquiicaa.l examenrcuocatur: f.itcor;fed quo fuam
aptidnosmaieftacem fanciri voluic. Nobisabunde eifcdebct,
fimul atque fe nobis infinuat. Verum ne fub ritulo fuo S^tanae
fpiritus obrepat.in fua imaginc quam Sctiptutis impre(Tit,vulc
anobis recognofci.Scripturarum author cft ; varius JilTimilif-
que elfe non poteft. Qualem igitur feillic fcme! prodidit , ta-
lis perpetuo manrat oportet. Hoc corrtumcliofum illi non eft:
nififortehoaorificum ducamusafeipfodefcifccrc & degene-
iMieBiOpttit» *x^^i v. ., . . , .„
txverbu .4po- 3 Qjod vcrolitereE occidenti nos mcubare cauillantur,
iili, ineopanasluuntcontemptaeScripturae. Satis enim conftat
Paulum
Pf cognit.Vei CreMom. li
Paulum illicadaerfuspfcudoapoftoioscontendere , qui qui-j.Cor.j.g.
dem LegcmcitraChriftum commendantes.aNoui teftamenti \i^o?ifw , iju*
bencficio popu'iirn auocabant,quo pacifcitur Dominus iz Le- »-'•■«''■'» TauU
gcm fuam infidclium vircerainfculpturum,^: cordibus inlcri-"^*''"'
pcurum. Emortua eft igitur licera ,& fuosle(ftores nccat lex
Domini.vbi & Chrifti gratia diuellitur, & intaifco corde, auri-
bus tanium infjnat. Vcrum (i per Spiritum efficaciter cordibus
imprimitur,fi Chriftum exhibet : Verbum eft vitx, conucrtens
animas,fapientiam prsftans paruulis, &c. Quinef.am eodem
locoprardicationem fuam Apoftolus minifterium ^piritusvo-j cq^ g^
cat immirum fignificans , itafiix quam inScriptunsespreifit,
veritati inhxrere Spiritum fandlum,vt vim tum demuni fuam
profcrat atque exerat , vbi fua conftat Verbo reuerrntia ac di-
gnicas. Nechisrepugnatquod nuper didlumeft. Verbum ip-
ium non valde ccrtum nobis elle mfiSpiritusteftimonio con-/»/?4w;,« yj/«.
firmetur.Mutuo enim quodam nexuDominus VerbiSpirituf- »'»,f'='»''/?f«:ij-
quefuicertitudinem inccr fe copu!auit:vt folidaVcrbi religio '"''/?"'"'** *^.
animis noftris infidat, vbi aflfulget Spiritus qui nos ilUc Dei fa- ^ZdluJinL^r-
ciem conremplarifaciat : vt vicifllm nullo hallucinationis li-fiiu^ile.
nioreSpiriti^mampiexemur, \bi illum in fuaimagine,hoc eft
in V£rbo,recognofcinuis.Ita ert fane.Non Verbum homimbus ,
fubjts oftcncationis caufa in medium protulu Deus,quod
Spiritus fui aduentu extcmp'6 aboleret , Ced eundem Spiritum
cuius virtuce Verbum adminiftrauerat , fubmific , qui fuum o-
pus eficaci Verbi coafirmatione abloluerct. In hunc modum
Chriftusdifcipuiis Juobus fenfum apericbat ; non vcabieftisLuc.j^.;^.
Scripturis per le iaperent:fed vt Scripturas intelligerent. Simi-
licerPauIus, dnm hortaturTheflalonicenfes ne Spiritumex-'*^"^"* J* '^*
tinguant ^nonfiblimitereosarripitad inanes fineVerbofpe-
culationcs : fedcontinuo fubiicit, non fpernendasprophctias.
Quoproculdubio innuitur,Spiritus hicem pntfocari fimul at-
que in concemptum veniuntprophetii. Qiiid ad hsc timidi i- ui,ey(i„,y^^
ftiw.^u»i<tr«u , qui hanc vnam reputant eximiamillummatio-f^r/VrA» fifit--
nem , vbi fecureomilToac valere iufto Dci verbo , quicquid6<*.
ftcrtendo conccperint, nonminus confidcncer quam temere
atripiunt? Fiiios certeDeilongealiadecet fqbrietas : quivt o-
nini veritans luce,fine Dei Spiritu.orbatos fe vident,ita non i-
gnorant , Verbum cfleorganum quoSpiritus fui iliuminatio-
nem fidelibus Dominus ditpenfat. Aliom enim Spiritum ne-
fciunt quam quiin Apoftoljs habitauit & loquutuseft:ciuuso-
raculis affidue ad verbiaudientiam reuocantur.
Cap. X.
Jnflitutionis Lib . /.
xAd Dei iiotitia
explicandam re-
uerfiOi i" ^ua o
fienditHT Deum
fe taiem m fcri-
fturn nobff ex-
hiker* qualem
Scripturam,vt omnem fttperftitionem corrigatyverum Beum
excltijiue oppcnere dits omnibui
Geniittm.
E D eniin quoniam Dei notitiam , qase in
aiundi machina vniuersifque creacurisnon
obicurt alioqui proponicur , famiiiarius ca-
iiien eciamnum & clarius Verbo docuimus
xplicaririam opsrxpietium eftcxpendere ec-
■^^^quidfc taleni DominusinScr.pturanobisre-
*delT/'^ ■^'"^praefencet qualem in operibus fuis delineari . prius vifum cft.
delincauit. j -, ..-^ . . .... • n i
Longa certe mac?rja •• liquis ni ea diligentius tractanda immo-
rari velit. At ego velut indicem propofuifl'.- contentus ero.quo
monit.rpi^meiitesjquidpotiffi.num inScripturis dc Deo m-
4 ueftigandum fitnorint , & ad certum eiusinquifitionisfco-
pum dirigantur. Nondum attingo pecuharc focdus quo gcnus
Abraha; a reliquis Gentibus diftinxit.Nam gratmta adoptione
lecipicns in filios qui hoftes erant , Redempcor iam tunc appa-
ruic : nos auccm adhuc in ea noticia verfamur quce in mundi
creattone fubfiftit , ncque afccndic ad Chriftum Mediacorem.
Etftauccm paulo poftquoidam ex nouo ccftamenco locosci-
tare opcracprctium erit^ ficuti ctiam inde & potentia Dei crea-
torisjSc prouidentia in primae ndcur,x conferuacione probacur^
leftorescamen monicos voloquid nuncagere mihj propo(i-
tumficjnefines fibipra:fcriptos traiifiliant. denique cenerein
prsefcntia fufficiac quomodo Deuscxli & terras opifexniun-
dum a feconditum guberncc. Paffim vcro cjl^bratur & pacer-
naeiusboniras, &vo!uncas adbeneficentiamprochuis ■•& ex-
emplatraduncurfeueriratis,quaeiuftum tcelerum vltoiein ef-
feoftendunt, prjefertim vbi tolerantia fuacoatra obftinatos
nihilproficic,
frernfie dfernu, z Certisquidem locis dilucidac magis defcriptiones nobis
bonum , qutfa' proponmitur,quibus tiKOYinlt vifsnda cxhibciur germana eius
(jat miferuor. facics.Nam quum eam delcriberecMofes.vidctur fane voluif-
diam.tudictum, f . ^ • i i • /• • n i i
^iufttttam tn *^ Dfcuiter comprehendcre quicqmd de iplo intclligi ab homi-
•veritate,viSi€o- nibus fas eflet. Iehouah,inquit,Iehouah,Deus milericors &
fes,Dauid&Ie- clemens,patiens,& multa: niiferationis,ac verax^ qui cuftodis
remtaf tejlatu^. mifericordiam in milliajquiaufersiniquitatem &fcclcra, a-
1* pudqueminnocensnoneritinnoccnsjqui reddisiniquitatcm
patrum filiis ac nepotibus. Vbi animaducrcamus eius seterni-
tatemJ&ttUTKWiw, magnifico illo nominebisrcpeuco, praedica-
ji:
De coffnit. Dei Creatoris. i%
ri dcinde commemorari ejus virtuces , quibus nobis defcribi-
tur non quis Tu apud Te , led qualis erga nos : vt ifta eius agoi-
tio viuo magis fenfu , quani vacua &:meteorica fpeculacione
confbet.Virturesporro eafde hic enumeran audirausquas no- *''*"" ■^"'^•-
■ ■ „ t I ■ i_ • • tributtrum <x~
tauimus m ccelis & cerra relucereiclementianij bonKaterajmi- p/^^^^^^^
fcricorcliamjiuftitiamji.udiciumj veritacem. Nam virtus & po- ,
tinciafubcitulo Elohim concinecur. lifdem etiam cpichecis
illum infigniunc Propheric , quum ad plenum volunt fandlum
eiusncmen illuftrare. Ne multacongerere cogamur,inpre-
(enria nobis Pfalmus vnus fufficiat : in quo tam exacle fumma p/ai j>-^
omnium eius virtucsm recenfetur , vt nihil omiirum vidcri
queac.Et nihil tamen illic ponitur quod non liceat in creacuris
contemplari.Adeo taiem fencimus, experienriamagiftra Deu,
aujriem feverbo declarat. Apudleremiam , vbi pronuntiat,
qualisagnolcianobisveht , deicriptionemproponicnoaita '
plenam,fedeodem plane recidentem.Quigloriatur^inquiCjin
hoc glorietur, quod me nouerit Dominia qui facio mifericor-
diam,iudiciu'm,& iuftitia in terra, Tria certe hxc apprime no-
bis cognitu funt necelfariaiMifericordia, quafola conliftit ao-Summa.
ftra omnium fa!us:Iiidicium,quod in flagitiofos quotidieexer
cetur,& grauius etiam eos manet in aEternum exicium: luftitia,
qua conlcruancur fideles,& benignifhme fouentur.Quibus co
prcheniis , ceabundehabere vaticinium teftatur qoopoffis in
Deo gloriari.Neque tamen ita omiccuntur aut veritas eius, aut
pocentiajauc fand!tas,auc bonitas. Quomodo enim conftareCj
qu2 hicrequincuriufticJtE, mifericordise, ludicii eiusfciencia,
niii veritateeiusinflexibihniterecur.^' Etquomodo crederetur
terram iudicio & lufticia moderari nifi intelleda eius vircuce.''
Vndeautem.nifi exbonitace, mifericordia? Sidenique^ia: o-^fwhumt »0-
nines eius funt mifericordia,iudicium,iuftitia,in illis quQq;& "^'*'
fanditas confpicua cft.Porro non in alium fcopum deftinatur,
qua; in Scripruris nobis proponicur Dei noticia , quam quae in
creacurisimpreflanicec:nempe adDei cimorera primura,dein-
de ad fiduciam nos inuicac : quo fcilicet & perfetla vicae inno-
centia,8cnonfimulataobedjentiacolere illum difcamus; tura
ab eius bonitate toti dependere.
3 Scd iiicfummam generalis doftrins colligerepropofi-5<;rj^.'«r<i <»»/«»
tum eft,ac primo quiJem obferuant ledlores, Scripturam vt ad ^' ^«^ ^enjw
verum Deum nos dirigat.diferte excludere ac rciiceredeos o-^""""'^ »""'*
_, .^ .^0^^ g^at, aijerti ex-
mnes Gentiu , quia leculis kre omnibus palum aduiteraca rmtc/^^,, ^^^^ ^^,.
religio.Verumquidem eft,vnmsDei nomen vbiquefuifteno-t^w.^»-« inita
tum accelebre. Nam qui ingencem deorura turbam colebant, tem Dei qzw-
quoties ex genuino naturs fenfu loquuci funt , acfi vnico Deo ^*'"^'^^'> "S'"'
contenti cflentjfimpliciter vfi funt De-i noraine.atque hoc pru- "" ""' '
dcnm nocauiiluftmu^ inartyr,qui in hunciinewi librum com'
Cap. X I. Jfiffifuthms Lib. t
., j^jjjjj^pofaitDemonarchiaDeij-vbiexpIurimisteftimoniis oftendit
latria.Vide et- vnitaten» Dci fuifle omnium cordibus infculptam.Idem etiam
iam Auguftin.Tertullianus ex communi fermone probat.Sed quia omnes ad
cpift.4}. &44'Ynum vanitate fuaveltradii vc' prolaplifuntad f ilfacomen-
ta, atque itaeuanucrunt corum fenfus , quicquid naturaliter
fenferuntdevnicoDeo non vltravaluit niii vt elTent incxcu-
fabiles.Nam & fapientiflimiquique eorum vagum mentis fu^
errorem palam aperiunt , vbi Dsum quempiam libi adelfccu-
piunt.-& ita votisinuocant incertosdeos.Addccjuod multipli-
cemDci naturam imaginando.licct minus abfurdc quam rudc
vulgus de Ioue,MercuriOj Venere, Minerua & aliis fcntirent,
nonfuerunt ipliquoque immunes.aSatanaefallaciis.ac iam a-
libi diximus,qu:Ecunc]ue efFugiaargute excogitarunt Philofo-
phi,crimcndefe»5tionis non dilucre cjuin ab omnibus corru-
Habac.a.20, pta fuerit Dei veritas. Hac ratione Habacuc, vbi idola emnia
damnauit, Deum in templofuoqucerereiubet, ncaliumad-
mitterentfideles quam qui fe verbo fuo patefecerat.
CAPVT XI.
Deo tribuere vifibilemformam nefas efe , ac generaliter defcere
a vero Deo qHtcunqiie iUol^fibi erigunt.
Tres funt huius capitis partes prcEcipus.
1. P.'.f. llantur qiii Deo formam vifibjlein af/ing-.in:,(eft.W & i.addita
refpoiilione ad corum ohicd.onem qui ccrtis Cgni? Deum numinis
fui prxrcritiam exhibuiirc audientes,iiiHe errori fuo qaa^ru.T: pacroci-
nium,fe5t.}.& 4. dsinde varii-; argumentis ( rccl.5.6.7.) fitfatisirite
obieiSioni exGrggorio, Libros irtiotarum '.fleimagini.s.
2. De idolorumfeu imaginjm origiiii- & adoration,- a Papiftis rea-
pfe comprobata , fcil. 8. 9. lo. eftugiumque iliorum ii^ fedione
e5t;3lo l.tur.
3. D: vfa &abufu im.'iginurn, fciS.12, An in tcmplis Chriftiano.umeas
habereexpediat,fc(S ij.Tand.-m Synodi Nicena:,pro imnginibus c»n-
tra Dei veritatem , non line Chriftiani nominis opprobrio> inepte ad*
modum litisantis.refutacio fubiungitur.
y:^^/^^ Erum\tScriptura,rudicraflr6que homfnum in-
<!>««. •i./« 'f-^^S^m^ genio conlulens.populariter loquifo!ct,vbi ve-
eftfolHfn defe "^J^-i^i? rum Deum a fallis dilcemere fult , Kclispraeci-
tefiem tdtnenm ^^^/fit^ puc cum opponit.non quod probct qux fubtilius
1g2ftsmtcU%it. ^iS^^Jit &:elegai»4gsaPhilofophj$traduntur , fcd quo
jnelius
Ve cognk , Vei Creatoris. 24
melirs dctegat mundi ftukitiam, inio amentinm in quacrendo
Deojquamdiu fnis quilque fpecuiationibi.sadhsret.ExcIufiua
igitur dcfinitio qua? palfun occurrit, in nihiium redigit quic-
<]uid diuinitatispropria opinionefibifabricanthomints: quia
Deusiplefolus tfbdefe idoncus teftis. Intereaqtuhic hrixiusVetnt atiteiH.^
ftupor totum orbem occupaij.ntjVt vifibiles Dei figuras appe- verbis exprefis.
terent,atque itacxli2;nG,Iapidcjauro,ari^etOj aliaue mortua&"';, '^'.""', '^!"*
corruptibili maten^ tormarent dcos, tenendum nobis eft hoc ^-^ repr^Mtare
principium.i mpio menJac io corrumpi Dei gloriam quotics dtentet.
forma vlla affingitur. Itaque Dcus in Lege poftqtam fibi vni
aiTeruit Deitatii gloriamj vbi docere vu!t quem cultmn probet
"vel repudiet,mox adiungit ; Non facies tibi fculptiie , neqj fi-Ejo^jQ^.
militudinem vllam:quibusvcrbis licentiam noftram coercet,
neipfum vUa vifibili effigie rrprarfcntare tentemus. acform.as
omnss breuiter enumeratj quibus iam o!im cceperatcius veri-
tatem in mendacium conuo tcre [upcrftitio. Scimus enim So-
lem adoratufuiffe aPerfis. quotquot etiam aftra in cslo cer-
nebantfiultae Gentes.totidem fibi finxerunt deos.iam nuUum
propeanimalfuit quod ^gyptiis non eiFet Dei figura. Gra;ci ^laximus fy-
vero fupra alios lapcre vifi lunt, quoi fub humana forma Dcu '"'"^ Platonic-
colerent. Atqui tmagines Dcus mter le non comparat, quaii
altera magis, altcra mmusconucniat : fedabfqujeexceptione
rcpudiat fimulcichraomnia.piciuras/aliaquefignaquibus eum
fibi propinquum foreputaiunt fupcrftitiofi.
t Id colijg' rc promptum eft ex ration.bus quas prohibitio-D^u.^.ij.
niaciiungit. Primum apurlMolen , Memento quod Iehoiah7^'!o/;« ht:itti
lcqi.mtus tibi fit in vallc Horeb:voccm audifti , corpus non yi.f><ii'ii'iti»nis
diftijoblerua cr2;o te ipfjm,ne forte deceptus, facias tibi vllam '^^^'"i* , J*^"^
limiiitudjncm,&c.videmusvt aperte vocem luaopponatDcus y^^auiam
oinnibusfiguris:vtfciamusaDeodefcilcerequicunque ■^\i\hi~ qutbus Additur
les cius formas appetut. Ex Prophetls fufficiet vnus iefaias qui£f'""" hominis
\n hac demoftr3t)oneplurimuscft,vtdoceatindecora^&abfur- ?'*"''''"""''' "'^
dafidione fcedaiiDci maicftatera , dum incorporeus rosteria' " "^"Tc "' "'
,-, ,. ...... . ,, . . * . . respunepa.nt,
ccrpo:casinu:iibilis vihbi'1 limul.ichro, (pintus resnan'ma'a, ifa.^^^.ij.&^t.
jromfnfus cxigiii Ignijlapidis, vel auri frufto affimilatur. luv.-^.&^^.j.ac
curdcm quoque modum ratiocinatur Paulus: Genus qi'um fi- 4''-)-
irus Dei non exiftjmandum auro , & aigento , aut lapidiarte''^"^-*^»
icuipco,autinuc.nrc hominis Diuinum clle fimile. Vndc con-
ftat , qutcquidftjtvurum erigitur vel imagin'Jm pingiturad
Dev;m figur.";ndum , fimpliciter ei difplicere ccu quxdamaie-
ftatisfus d?decora. Et q*. id mnum fih^ce coeloSpiricusfan-
<P:us oracula dctonet , quum ad talem confelfionem e tcrra e-
dendam miieros quoque & caecos idololatras cogat; Nota eft ^j^, g^ j^ q-^
illa^ Seneca: querimonia,quae apud Auguftinum legitur; Sacros uit.Dei.c.ti>
(in(^uuJTmmortales.jmuiolabiJef<juc deos in materia Yiiiffima
Cap. X I, jnjlitu tionis Lih . /•
atque ignobili dcdicaix,illirque hominum & ferarum habitus
induunt.-quidcm vero mixto rexu,& diuerfis corporibus: ac nu
mina vocant quje fi accepto fpiritu occurrerent,monftra habe-
rentUr, vnde rurfus palam apparet , friuolo cauillo elabi ima-
ginum patronos , qui obtendunt ludaeis fuifle vecitas quod ad
ibpcrftmoncm procliues eflent. Quafi vero ad gentem vnam
pertineacquodDeusexaeternafua eflentia, &continuo natu-
tx ordine addudt. Neque vero ludaeos Paulus alloquebatur,
Olit^mii, ex fed AthenienfeSjquum errorem in Deo figurando refelieret.
•VAriif Ucis a- i Exhibuit quidem interdumDeus certis fignis numinis fui
^«(/.^o/e'» pe-pracfcntiam^vtdicereturfpedan facie ad facic: fed omniaqug
ttu,confideratto. ynquam ediditfigna.apte quadrabant ad rationem. docendi, 5c
Deut.*.!!. fimulapertemonebant homines de incoprehenfibili eius ef-
fcntia.Nubes enjm & fumus &ilamma,quanquam fymbola e-
rant cxleftis gloriae^ quali iniedto fr£eno cohibebanc omnium
mentcs ne penetr.irc akius tentarent. Qiiare ne Mofes quidcni
Ccui tamen prx aliis familiariirime fe patefecit) precibus ade-
ptus eft vt facic illam cerneret. quin rciponfum accepit,no ef-
Matth.3.16. ^^ hominem tati fulgoris capace. Apparuit Spiritus faitdhis fub
fpecie colub3e:fcd dum protinus cuanuit, quis non vidctjvnius
momenti fymbolo admonitos efle fidcles Spiritu inuifibi!em
credendum elTe.^vt cius virtuce & gratia contenti , nuUam fibi
externam figuram accerferent. Nam quodfubforma hommis
Dt apparitioni Deus intcrdum apparuit^prxludiu fuit futurse in Chrifto reue-
btuDei. lationis. Itaqj hocprxtextuminimeIicuitIuda:isabuti vt Cbi
Bxo. 25.17.18. deitatis fymbolum erigerent fubhumanafigura. Propitiato-
**• riumquoquc, vnde pra:fentiam virtutis fuac lub lege exeruit
DeuSjficcompofitum crat vt innueret optimum diuinitatis
afpe(flu hunc efll-.dum animi fupra fe admiratione cfFeruncur,
Cherubim fiquidem alis extencis illud opericbanc : vclu obte-
gcbat:IocusipfcprocuIreconditusfatisper ic occulcbat. Pro-
indeinfanireeos minimeobicurum eftqui fimulachraDei &
Samflorum exemplo illorum Cherubim defendere 'conanturj
Quid_enim_obfecro volcbant imaguncula: illae , nifi imagines
themUm er reproefentandis Dci myftcriis non efle idoneas? quando in hoc
eraf '"^» '^''' formatae erantjUt alis velantes propitiatorium , no oculos mo-
vtnesnon ejjei- r r 11 ^ r^ • • ^ •
tio»easreprafen- do humanos,led omncs lenlus prohiberent a Uei intuitu : atq;
tandisDet my- ita temcritatcm corrigerent.Huc acccditquod prophetaeScra-
fieriiso/iendunt. phim fibi in vifione oftenfos velata facie nobis pingut ; quo fi -
leia.bz.i.b. gnificanttantumefle diuinaegloria: fulgorem vt Angeli quo-
quc ipfi a redto intuitu arceancur.& tcnues eius fcintill^, quaE
Traterea ad ^^ angelis emicant.ab oculis noftris fint fubdudae.Quanquam
"i^^rTl-.^y^ Cherubim de quibus nunc agitur, ad veterem Lcgis paedago-
Cherubim fer- giam pertmuiUc agnolcunt quicuquc reae ludjcant.lta m cxc
m^fpmu plum eos trahere quod noftrx iccati feruiac, abfurdu eft. Prse-
teriit
Tna."
Ve cognit.Vei Creatoris, z y
teriitenimfeculum illudpuerile .vtitalocjuar, cui eiufmodi
rudimenta deftinata erant. Ac fane pudendum eftjprophanos
fcriptores magis dextros elfeLegisDei interprctes quam Papi-
ftas.Iud^is per ludibrium exprobrat luuenalis, c^noipuroi nu- satyra 14,'
les 0>ca:Unurr:enadorent, Perueise qmdem &irnpie:verius ta-
men loquitur, Dci effigicm apud illos extare negans^qua Papi
ftaEjqui viribilemaliquam Deieffigiem fuiflegarriunr. Qnod
aiitc populus ille feruida celeritate [ubinde ad idola libi quae-
lendaprorupit , nonaliter quam aqui'exmagnafcaturigine
vioiento impetu ebulliunthinc potius dilcamus quanta flt in-
genii noftri ad idololatriam p; openfio,ne vitii communis cul-
pam regerendo in lud^os fub vanispeccandi illecebns morti-
ferum fomnum dormiamus.
4 Eodem renditiilud, SimulachraGentium argentum & /1/«/««»»
aurum.opera manuumhominum .-quia & exmatenacolligit ''''■«''. "''"''''''"''«
Prophcta, no elTedeosquorum effi^ies aurea eft velaro-entca;''"'"'^'^*'' '^'
& pro conj-eflo lumit , quicquid propriolenluconcipmius ^^ j,craut reteUit
DeOjinfipidum efte figmentum. Auru m potius gc argentu no- pfai, 1:5.4. &:
ininar,quam lutum vcl lapidem , ne vel fplendor vel preiium 135-15.
idohs reuerentiam conciliet.ConcIudit tamen in geaere,nihil
minus eiTe probabile quam ex mortua qualibet n;ateria con-
fiari deos.Inierea non minus in altero infiftit.nirais vefana te-
meritate efFerri morrafcs , qui euanidum ipiriturri in fingula
moment.a precario trahentes, Deihonore u conferre audenc
idolis: Tateri cogccur homo le animal eflc ephcmeron, & pro
Deo tamen haberi volet metallum ; cuideitatisoriginem de-
dit. Vnde enim idolis principium , nifi ex hominum arbitrio?
luftiffima eft profani illius poecx flibfannatio.
Olim trunctti eram ficulriH^,m:itile lignnm, Hora.i.Ser.
§l!iU}?} fai?er,inceriiis fcamuttm faceret>3e,Scc. . ^''^' '
Mal.iit efjt: Detirn.
fcilicet terrenushomuncio quifingulis fcre momentis vitam'
exhalat.fuo artificio Dei nomen & honorem ad mortuu trun- Conpmntio , m
cum transferet. Sed quia Epicureus ille f.ici.te ludendonuUam ^^^■^''^ ^ "''*:
, • • ' ■ rr r, r i • i n - ' >'»'» teftimontU
religionem curauit, omuiis eius & fimilium diGterus, pungat^ r J^
noSjimo transfodiat obiurgatio Prophets.Nimium eile vecor igfa.^^. 12.
desquiex eodem ligno fe calefaciunt , furnumaccendunt co-
quendo panijalTant carnem vel elixant.deuinque fabricant co-,«
ram quo fuppUces ad precandum fe profternunt. Itaque alibi Iefa.40.t1.
non tantum ex Lege reos peragit, fed exprobrat quod ex fun- •
damentisterraenondidicerint : quando fcilicet nihil mmus
confentaneum, quam velle Deum, qui immenfus eft ac inco-
prehenfibilis, redigere ad quinque pedum menturam. Et ta-
men portencum huc quod palam naturse ordini repugnat, c6-
fuetudo oftendic efTe homimbus naturale. Teneadum porro
^ i
Cap.xi. hiHitutionis Lib.J.
lefa.;. 8. & 31. cftjliac loquenili forma paffim notari fupctftitiones , qubd o-
7.&57.10. pcrafinimanuum hominunijquae Dei auchorit;ite carcnt : vt
hoc fixu fitjdetcftabiles cfle omnes cultus quos a feipfis homi-
nes cxcogitant.Furorem exaggeratP oph-ta in P(almo,c]'j6i
auxilium implorent a rcbus mortuis, (enfuque carentibus qui
incclligcntia ideo prarditi (unt vt fciantfolaDei virtuteomnia
Ofe3t.i4.4. moueri. Scd quia tam populos omncsquam priuanm vnum-
Mich.^.ij. quemqnc rapit n.iturx con uptela ad tantsm dementiam , dira
Pfal,.ii5.8. imprecatione tandcm fulminat Spiritus , Similes illisfiantqui
faciunt ca,& quicunque illis fidunt.Notandum autem non mi
gracorum JD t-nu% fiiuilitudmem veiari quam fculpnleiquoincptaGr^corum
^.^"'♦i'*- cautio rcfutatur.B:lle enim defunclos(eputantii Deum non
fculpant , dumin pi^luris licentiofiusquam vUx alix gentes
lafciuiunt.AtquiDoniinus non a ftacuario modo fibi erigi effi-
giem,fcdaquolibetartifice effingi prohibetquiaperperara &
cum maicftatisfux contumclia fic alfimilatur.
OhitSlioy Hbros 5 Scio quidcm illud vulgo clTe plufquam tritum, Libros i-
idiitarum «^ diotarum cflcimagines. DixithocGrcgorius .at long^ alitcr
ima^mes. pronuntiat Spiritus Dei,in cuius (chola fi cdodus fuiflet hac itt
iT^tfponfio. /"-pan:e,nunquamita ioquiuusforet. Nain quum lercmias li-
c<rHabac.i.?>^'^^^'^ cilc doctrinam van tatispronuntiat.quum Habacucdo-
18. ) p< omntiat czi con^i:\\z efledodorem mendacij.certe hincgcneraliscol-
imagtnesejfe do- Jigenda cft dod.rina,futile efle,adc6que mcndaxjOuicquid dc
Sores i"""'-'W[)gQg3ji,i^jg^.j,(3y5 |^(,n^,„gS(jjj,^g(.jj^j_ Siquisexcipiatjcos a
^w2M^<jf^.^ Proph.tis reprrhenHi quifimulachris admipiam tuperfticio-
lo^.lib.y. & e- nem abutcbantur:fat..'or id quidem:fed addo , qiiod omnibus
pift. 9.11.9. ad con(picuum eft , in cotum damnari ab illis quod Papiftae pro
Screnum epif- certo axioinate (umunt,imaginesefl"epro libris. Opponunt e-
cop.MaUil. j^j,^.j ygpQ Y)to fimulachra,caiiquam res contrarias,& quas nun
quam fimul couenirc po(finr,Haec,inquam,comparatio,in lo-
cis illis quos nuper citaui,ftatuitur: quum vnus fit verus Dcus
quem colebat iLidari.perperam &: fals6 confingi vifibiles figu-
rasquxDeum repraefcncent: ac miferedcludi omnesqui Dei
cognitionem indepctunt. Denique nifiica rcs haberet,falla-
cem eflfe &adultennam quaccunqiexfimulachris pctitur Dei
In(Utu.Diuina cognitio.non ita generaliter damnarcc cam ProphetaE. Saltem
rum lib.i. c.>5. i^of. I^^Ijjq . quu,n vanitaccm& mcndacium efledocemus:
" ^a^Vtjan.^^^odfimulach^isDeuin effingere homines tentant,nihilaliud
Kelica,c.3.&+- 'lu^fn ^c verbo ad verbum nos rcferre quod Prophetx tradi-
. Z.VeleresTljeo- derunt.
logi. tmaginnm 6 Lcgantur practerea quae de hac re La<Slaniius & Eufebius
erechonem & fcripfcruntjqui pro certo uirumerc non dubitant,mortalesfuif
cultumdamna- fg ^,^^6$ quorum fimuhuhra vifuntur.Necaliter Au2;uftinus,
qui fecure pronuntut nefas dfc u6 modo adorarc fimulachra.
fcd
Ve cDgnit. 'Oei CreMoris. 16
feJDco collocare.Nequetamealiuddicic quam quod multis
ante annis in Concilio Ehbertino decretum fucrat : cuius hoC
eft tnccfimuni fextum caput. Placuit in templis non haberi
pidurasrne quod colitur vel adoratur, in pariciibus pingatur.
Sedinprimis memorabile qiiod ex Varrone alibi citat idem
Auguftinus.fuaquefubfcriptioneconfirmat ,Quiprimi deo-Lib.4. Ae Ci-
rum iimulachra induxeruntjeos & merum dempfifle j & erro- u". Dei. ca.y,
rem addidifle.Hocfifolus Varrodicerct,parum fortaflehabe- *i*°
retauthoritatis: pudorefn tamennobis raerit6 incutere debe-
ret,quod homo Fthnicus,quafi in tencbris palpatis, ad hac lu-
cc perucncrit.idv^o iadigoas eflc Dei maicftate corporeas ima*
giues.quianiecum eius iiminuant hominibus.errorcmqueau-.
geant. Res cerre ipia tcftatur verc hoc non minus quam pru-
denter fuiflc didum:fed Auguftmus a Varrone mutuatuSj tan-
quani cx fuo fcnfuprofert.Ac primum quidemadmonetj pri-
mos de Dco errores.quibushominesfunt impliciti,tion coepif
fea fimu!ach.iSjfednoua materia fuperadditajcreuiirc.Deinde
ideo immiaui aut etiam tolh Deitimorcm interpretaturjquia
facile poffic eiusnumen in fimulachrorum ftultitia incptoque
& abfurdo iigmento contcmnijquod fecundum vtinam non ta
verum clfe experiremur. Quifquis ergo rite doceri cupiet, a«
liunde quam ex fimulachris difcat quod de Deo fciendum eft.
7 Quare fiquid frontis habent Papiftas, ne pofthac cfFugio
ifto vtanturjibros cfte idiotarum imagines ; quod tam ^ptne ^.LuxHf (^ meZ
pluribusScripturnc tcftimoniisrcfcllitur. Tametfivthoc illisretriciu^ tma'.
concedam,neficquidem muIcLiprofecerincpro idohsfuis tue-5-''""" '" "'^*
dis.Cuiufmodi portenta pro Y)zo obtrudant notuin cft. Qiias'''" fh'^!"*
v/-n-,-! lA. j- \ r T 1 -^v ornatw , tarur»
vero lanctiS pidturas vcluatuas dicar , quid lunt niu perditilu-^^,;.^^,— ^^ ^^
mi luxus & obfccEnitatis cxemplaria.^ad qua; fiqnis formare fe uerut.
velletjfuftuano digims fic.Equidcm lupanaria pudicius &mo-
dcftius cultas mcrccrices oft :iidnnt quam cempla eas quas vo-
luc cenlcri virginu imagines.M'irtyribusn;hiIo decentiore fin-
gut habicL..C6ponant ergo fua idola vel ad modicCi falte pudo
rem,vt pauio verecundius mentiatur alicuius fanititatss libros
effe.Sed tij quoquercipondcbimusj no hanc efte in facris locis . jf- ec
docendi fidelis populi rationcm:quc longe alia do<£lrira qu^m cUfuDei mvt.
iftis na^niis iilic inftitui vuli Deus.ln Verbii fui prsdicatione & rapietate mfii^
facris myftcriis communem illic omnibus do<^rinam proponi'»w<^<« rati».
iuffit : in quam parum fcdulo intentum fibi animum efle pro«
duntqui oculisad idolaconiemplandacircumaguntur.*Qu.os
crgo vocat Papift» idiotas.quoru ruditas folis imaginibus do-
ceri fuftineat.?hos fcilicetjquos pro fuis difcipulis agnofcicDo-
minusiquoscaeieftis fuaephilofophiae reuelatione diguatur
ouosfaiutaribusregnifui myfteriis vulterudiri. Fateor qui-
dera,Yt res habet,hodie effe no paucos qui talibus Ubris carere
€ap. XI. Jnjlitutionis Lib. J.
nequcant.Sed vndc quaefo, ifthacc ftupiditas, nifi quod ea do-
ftrina fraudantur quae fola erat ad eos formandos idonca?Ne-
que enim alia de caufajqui prseerant EcclefiiSjrefignarunt ido-
Its docendi viceSjnifi quia ipfi niuti erant. Chriftum vera Eua-
gelii pracdicatione depingi , & quodamodo ob oculos noftros
- crucifigi teftatur Pauliis. Quorfum igitur artinebat tot paffim
*'' ' in templis cruces erigi jligneas,Iapidcas,argentcas & aureas, fi
probe&fideliter illudinculcarctur , Chrirtum effe mortuuvt
in cruce maledidionem noftram luftinerct, peccatanoftra cx-
piaret corporis fui facrificio.fanguineque ablueret, nos deniqj
reconciliaret Deopatri? Exquovno plus di(cere poterant
quamcxaiillecrucibus ligneisautlapideis, nam inaurcas&
argenteas auari mentes &oculos tenacius forte defiguntjquatn
in vila Dci verba.
8 Porro dc idolorum origine publico fere confcnfu recc-
Cafitis fan al ptum eft quod in Ubro Sapientia: habetur: primos fcilicet exti-
tira.Tie idolo- ^jjjp^ eorum aurhores, qui hunc honorem detulerunt moriuis,
■^ . * vtiplorum memorialuperftitiosecolcrent. Etfanefateorper-
liumortgine, K . ^ . . K n-rr r r ■ rr
SapieH.i^ 15. verlum hunc more tuilie vetuftuhmum.nec facem fuilie nego
qua accenfus hominum ad idololatriam furor magis exarfit:
non taraen concedo hunc fuiiTe primum mali fontem. Idola
enim iam fuilfe prius in vfuquamiftainconfccrandis mor-
tuorum imaginibus ambitio inualuiflet, (cuius apud profanos
Cen.31.19. fcriptores crebra fit mentio) coftat ex Mofe. Quum Rachclem
narrat furatam efte patns fui idola , non fecus ac de communi
. vitio loquitur. Vnde coUigere licet, hominis ingenium perpe-
'Paulopoft dt tuamjVtitaloquar, efreidolorumfabricam. A diluuio quxda
^^ erat mundi pahngenclia: atqui non multi anni fluunt qum libi
hominespro libidme deosfingant. Ac crcdibile eft,fuperftite
adhuc fanfto Patriarcha , idololatrix deditos fuifle nepotes,
vt oculis fuis non finc accerbiffimo dolore cerneret idolis fce-
dari terram, cuius corruptelasnupcrDcus tam hornbiliiudi-
ciopurgauerat. Nam Thare&Nachoriam antenatum Abra-
^ ham faUorum deorum cultorcs erant , ficuti teftatur lofue.
oue24. , Quumtam citodefciueritprogenies Sem , quid de pofteris
Cham iudicabimus qui in patre fuo pridem fucrant maledidti.?
Ita eft fane. Mens hominis.vt fuperbia & temeritate eft referta,
Deum pro captu fuo imaginari audet: vt hebetudine laborat,
imo craffiffima ignorantia el^ obruta , pro Dco vanitatem &
inane fpcdlrum concipit. Adhcecmalaacccditnoua improbi-
L4i ^^j^^„^tas, quodhomoqualem intuscocepit Deum, exprimcre opere
7»f»«yi'j«/io(/^fi"^^^'^'^"sigitur idolum giguit: manusparit.Hanc efle ido
jMadoleftit. Jolatriaeorigiacni,qu6d hominesDeum fibi adefle non creddc
nifi carnaliterexhibcat fe prjefentcm , prodit Ifraelitarum ex-
Exo.32.1. ^mplum.Nefcjmus,diccbant,quid ifti JMofi contigerit; fac no-
bis
Ve cognit.Vei Creatoris. ly
bisdeosqui nospr^cedant. Deum quidem eflTenouerantjCU-
ius experti virtutem erant in tot miraculis:fed propinquum fi-
biefTenonconfidebantjnifioculiscernerent corporeum vul-
ruseius fymbolum , quod fibi teftimonium efle gubernantis
Dei.A prxeunte ergo imagine volebant cognolcere Deum iti-
neris fibiefleducem. Id quotidianaexperi';ntiadocec,inquie-
tam femper effe carnem , donec fibi fimile figmentum nadla
eft in quo fe pro Dei imagine inaniter foIetur.Omnibus fcre a'
condito mundofeculis, huiccaecae cupiditati vt obfequerentur
homines.erexerunt figna in quibus Deum fibi prse oculis cof-
nahbusobuerfari credcbant.
9 Talefigmenrumfequiturprotinusadoratio.-quum enim^^^^J^'^^^""*'"
Deumfehominesinfimulachrisintueriarbitraretur,& ipfuna
quoque illic colueriu.Tandem toti Scanimis &ocu!is illic affi-
xsmagis obbrutefcere cceperunr:& quafi aliqmd diuinitatisin-
eftet,obftupefcere &admirari.Iam conftat,homines ad fimula-
chrorum cultum.non ante prorumperejquam craffiore aliqua
opinione fint imbuti:non quidem vt deos exiftimenCj fed quia
vim aliquam diuinitatis illic inhabirare imaginatur. Itaque fi-
ue Deumjfiue creaturam ribi in fimulachro reprefenreSjvbi ad
veneracionera profterneris.iam fuperfticionealiqua fafcinatus ..
es= Hac rationejDominusnonftatuasmodo erigiadfeeifi-'^' •'"^'
giandum fabrefaftas, fed titulos etiam quoflibet & lapides c6-
iecrari vetuir quiin adorationem proftarenr. Eadem quoque
racionein prgcepcoLegisalterapars deadoracione fubiicitur.
Kam fimularquceffidlaeftDeo vifibilisforma , huic quoque
alligatur illius virrus. Ira ftupidi funr homines vr Deum ,iffi-
gant vbicunque affingunt. ac proinde fieri no poteft quin ado-
renr, Neque intereft idolamne fimpliciter colant, an Deum in
idoIo:hxc femper idololatria eft quum idolojqualicunque co-
lorejexhibenrur diuini honores.Erquia fupcrftiriosc coli non
vult Deus,illieripitur quicquid confcrturin idola. Hucani-'^'''' '^^fgitum
mumaduerrantqui ad defenfioncm cxecrabilis idololarrisjff'"'"""'* '^°'
,. i/'i- ,-ri r r \ c lolatrarum pr^-
quamultisantehacicculisvera religio lubmeria lubueruque,^;^,^ retiliun-
fuitjmilerosprcetexrusaucupanrur. Non reputantur.inquiunt, r«r.
prodiisimagines.Nec tam prorfiisincogicmcfs eiatluda;i vt
no meminillenc Deum fuifie cuius manu cducli efiVnc cxJEgy-
ptoantequam fabricarent vitulum. Qu_in A.ironi dicenti,illosExod 52.4.5.
elTe deosaquibusliberaci clTence rerrayEgypri , inrrepidean-
nuebanr, non dubia fignificacione , velle fe rccinere illum
Deumliberarorem , modopn^eunrem in virulo confpicerent.
Nec itaftupidi fuilTeEthnicicredendi func vt non inteliigeret
Deumalium eflequarn ligna &Iapidcs. Mucabant enim pro
arbitriofimulachra, deos fempereofdem animoretinebant:&
muluerantvmdeofimulachra , necpro multitudine com-
d iij
1
t^P' Xt InjlitutioniiLih, t
plurcs tamcn 3cos fibi fingebantrpraeterea noua quotidie con-
tthnicorS. *y^.fecrabantjnec putabant tamen fe noiios faceie deos. Lcgantur
ttxtM. «cufationes quas ab idololatns fui fecuh fuiffepraetextas re-
In r/al.u^ fert Augufl:inus:nepe quu arguercntur,re(pondebant vulga-^es,
fe non vifibile illud colcre , fed numen quod illic inuifibihtcr
habuabat. Qui veropurgatiorisjvt ipfeloquitur,rehg!onise-
rant, nccfiniulachrum necdsmoniunUccolcreaiebant : fed
per effigiem corpoream intueri eius rci fignum quam coiere
tMatrtirm deberenc.Quid ergo?Omnes idoloiatraj.fiue cx Iuda:iSjfiue ex
i»i">ium, Gentibus, non aliterquam didum eft fueruntanimati. fpiri-
tua!iintcl!igentia non contcnti.certioremac propiorem exfi-
mulachrisimprcfrum irifibi putabant.PoftqMam Umelpiacuit
praspoftera iftaDeiaffimi!acio,nuiUis fiuisfaclus, donec nouis
lubinde prxftigi-.sdelufi,in imaginibus D?um vim fuam t.xe-
rcre opinarentur. Nihilominus Sc Dcum stcrniun ludsei, vnii
ver6mque caeh acterfacDom!num,fiib talibus fimuluchns per-
fuafi erant fe colere : & Gcntcs fuos licct falfos dcos , quos ta-
men in caeio habitare fingerenr.
Mendax Papi- lo Hoc qui antehac fadum, & noftra etiairi menioria ficri
fiaru»! #<^/i(, negantjimpudenter mentiuntiir.Curenim coiam illisprofter-
Cr cum veten^ nuiiiur? Cur fefe ad illajprecaturi^tanquam ad Dei aui eSjCon-
U4 j ol» atru ug^jyntp Siquidem verum eft quod au Auffuftinus; Neminem
etnuemtMia ae» ,i ^. Vii r cc
tegitur. orare veladorare hcintuentem umulachrum,q<iinon ncarn-
■ InPfal.iij. ciaturvtabeoexaudiri fe putetvel fibi prsftaii quoddefide-
rat.fperet.Cur intcr ciufdcm Dci fimulachra tantum dilicnmen
vt altero prxtento, aut vu'garitcr honoraco, alterum omni fo-
]enni honore profcquantur } Cur in vifcudis fimu!achris,qiJO-
rUfT» fimiliadomi fu.c habent .votiuisperegrinationibusfe fa-
tigan;? Cur pro illi^ hodic,ianquam pro aris & fociSjad cxdes
vlque & ftrages digladiantur,vc facihus laturi fint vnicumDeii
fibi eripi quam fua idoIa?Et tamen nondum craffos vulgi erro-
rcs(quipeneinfinitifunt,&omnium ferecorda occupant)enu—
mero:tantum indico quod ipfi profitentur quum fe maxime ab
idololatria purgare volunt. Non vocamus,inqiiiiintjnoftros
clcos.Nequeilliaut ludaM.aut Gentilcs olim vocnbant.& tame
rrophetapafrim iliisfornicationcscum ligno & iapide expro-
brarenon definebant : tantum ob ea qua: quotidieabiisfiunt
,,, , , qui Chriftiani haberi voiunt , nempe quodDeum in ligno&
fug,ur» fiue So- ^^?^^^ carnahter vcncrabancur.
f>htf'on , dtfUn- n Qiianquam non ignoro, nec difTimulandum cft , diftin-
&tonem<h-jXiia4 <3:ione ipfoseiabi magis arguta,cuius paulo poft iccru plcnior
^hAifeio^ in- f^j nicntio. Cultum enim quem fimuiachris fuis impcndunt,
•"f r - r/' fiS^oixttJhoxsitui cHc obccndun tjfiVwAeMXTijfi*» cfTe necanc.Sic enim
vide nnc kCt. , , n i i r r» ■ • • ■
16 & cj.feft. Ioquuntur,dumcuItum quem appellantdulix,line Dciiniuru
2. ftatuis & pifturis pofTe coinmumcari doccnt.Ergo innoxios Cq
aibt-
Ve cognit, Vei Creatoris . 28
arbitrantur fi tantunimoclo ferui fint iHoK*»rumjnon ctiam cul-
tores. Quafi vero non aliquanto leuius fit colcrc quam feruirc,
Et tamen dum in Graeca vocc latebras captant , fccum ipfi pu-
gnantadmovitim pucriliter. Nam quuni x«if «u'h» mhilaliud
Grxcisfignificetquam colere:perinde valet quod dicunt , acfi
ima^ines fuas fateatur fc colere,fed abfquecuItu.Necefl: quod
obiiciant.aucupia me in verbis tendere ; led ipfi du m tencbras
conantur offundere fimplicium oculis,infcitiam fiiam prodijr.
Quamlibet tamen fintdiferti , nunquam fua cloqucntia confe-
qiienrur vt rem vnam & candcm nobis duas tfle probet. In re,
inquani,oftendatdifcrimen,vt habcantur vctcnbus idololatris
difii.v,i!;s.Sicuti enim rcatum non cfTugictadultcraut homici
da, fialiudadfcititium fceleri fuo nomenimporuerit . itaiftos
fubtili nommis commcnto abfolui abfurdum eft,fi caufa nihil
abiilolohitrisdiff-runt.quos danareipfi etiamccguntur.Atqui
tantum abeft vtab illordcaufa fuam leiungant, vtpotius fons
totius mali fit prccpoftcra amulatio , qiia cum illis certarunt,
dum fymbolaquibusDeum fibifigurent, & fuo ingcniofibi
comininifcuntur , & fuis manibus copfingunt.
II Nequetamen ca fuperftitione tcneor vt nulIasprorfi.i<; . ^" ^"■' j '^'V
r 1 r r } ■ r \ nnx^ inquai. de vfu
imagmcs rerendas cenleam. Scd quia lculptura & pictura Dci ^ ^^^,^ j^^_
donafuntjpurum&legitimum vtriufque vfum rcquiro.-ne c]u^ginu7nagttur.
Dominusin fuam gloriam &:bonum noftrum nobis contulit,
ea nontantum poUuantur pra:poft>-ro abulu , fed in noftram
quoqucpcrniciem conucrtantur. Deum effingi vifibilifpecie
nefaseirc putamus.quia id vctuit ipfcj&fieri finealiquaglorig
eius dcformatione non potcft. Ac ne in hac opinione nos folos
elVe putent , omnes fanos fcriptores iJ femper improbafiTe re-
pericntqui in eorum monumetis vcrfati fuerunt. Si ne figura-
re quidem Deo corporcam effigiem fas cft,mult6 minns ipfam
proDcojVcl Deum miptacolerc liccbit. Rcftatigitur vtea fo-
la pingantur ac fculpantur quorum. fintcapacesoculi Dcima-
ieftas.quxoculorum fcnlu logefipcriorcff, neindccorisfpe-
dtris corrumpatur.In eogenerepartim fiint hiftoriarac resge»
fljE,partim imaginesac formx corporum.finc vII.t rerum gcfta
rum noUitionc. Priores, vfum in iloccn ^.o vcl admoncndo aii-
qucm habcnt fecundae,quid pr.^ter ohlcdutione ii affcrre pof-
fint non vidco. Et tamcn conftat talcs fuific omnes propemo-
dum imsginLSqua! hadlcnusin templisproftiterunt. Vnde m-
dicarelicct, non iudicio autde!c6tu,fedftulta&. inconfidcra-
tacupiditare illicfuilTc crcitat.is. Omitto quamperpera& in-
decenter magnacx partcfint effida: , quam Hcentiosehic pi-
vtorcs& ftatuarii lafciuiennt, quam rcm pauloanteattigi: ta- Siftt^.
lum dico, etiiamfi nihil vitii inefletj nihil tamen habere ad do»
ccndum momenti.
d iii)
Cap. X I . Jnfiitutionis Lth.t,
^n in ttn^ltt ^ ^ Verum illoqooquedifcrimineomifro.anvllasomnino
chrtftianorum imagines.fiuc quac rcs geftaSjfiue que hominum corpora figu-
im^ii»" '''^'JJ xcm habere intemplisChrillianis eipediat . obiter expenda-
'nH^ex^uthw. '""^* Principioj fiquid nos mouct veteris Ecclefix aiithoritas,
* Vide prifat. mcminerimus quingcntis circitcr annis , quibus magis adhuc
huiusoperis,& florebat rcligio.&fynccrior dodrina vigebat.Chriftiana tem-
IJ.4. c.5>.iea.9.pla fuifle conimunitcr ab imaginibus vacua. Ergo tunc primu
in ornamctum templorum afcirx funt quum mmifterij fynce-
ntas nonihil degenerartet. Non difputabo ecquid rationis ha •
buerint quiprimi fuerunt ciusrei authores : verum fiartatem
cum a:tate conferas, videbis illos multum declinjfle ab eoruin
integritatc qui imaginibus caruerunt. Qui^d?an paiFuros fuifTe
putamus fandos illos patres Ecclefiam tandiu ea re carcre,
quam vtilem ac (alutarem efle iudicarent ? At certc quia vide-
bant in ea aut nihil aut minimtMn vtilitatis , plurimum autem
fubeftepericuli, repudiarunt migis confilio & rationc , quam
ignorationc aut negligcntia praetermiffrunt. Quod etiam Au-
Epift. 49. vl^e guftinus claris verbis tcftatur. Quum his feribus locantur, in-
&4.1ib. deCi qi,it^}jQfio(.3ljilifubIimitate,vta precantibusatqucimmolan-
uitatc "^'^•^''tibusjttendjritur^ipfa (imilitudineanimatorum membrorum
atque fenfuum,quamuis fenfu & anima careant,afficiunt infir-
mosanimos, vtviuere ac fpirarc videantur, &c. Et alibi,
Hocenimfacit & quodammodo extorquctilla figura mem-
brorum j vt animus in corpore viuens magis arbitretur
loPfal. 113. fentire corpus a quodfuofimitlimum videt,&c. Paulo poft,
Plus valent fimulachra ad curandam infcliccm animam,
quod os, oculos, aurcs, pedes habent: quam ad corrigendam,
quod non Ioquuntur,-ncque vident , neqj audiunt,neque am-
i.loan.5. 21. hulant.HascIanc vidctur caufa eflccur loannes non tantum a
fimulachrorum cu!tu , fedabipfisquoque fimulachriscauere
nos voiuerit.Et noshorribili infania j quae ad totius fcre pie-
tatisinteritum orbem antehac occupauit , plusnmno fumus
es:perri,fimulatquc in templis coUocanturimagines , quafi fi-
gnum idololatricE crigi:quia fibitcmperare nonpotefthomi-
inimftultifia, quinprotinus adfuperftitiofos cultus delaba-
tur. Qu^od fi ncc tantum pcriculi irnmineret , quum tamcn
cxpendoin quem vfum deftinata fint templa , nefcio quo-
modo indignum mihi vidctur corum fhnftitate, vt alias rcci-
piant imagmesquam viuas illas &iconicas, quas vcrbo fuo
Dominusconfccrauit: Baptifmum intelligo &Ccenam Do-
minijcum aliis ccrcraoniis quibus oculos noftros & ftudiofius
detineri , & vinidiusafnci conuenit quam vt alias hominum
ingcniofabrcfadlasrcquiranr. En incomparabilc misginum
bonunijquod nulla penfatione rcfarciri potcft , (\ Papiftis cre-
ditur.
14 lam
Vecotrmt.VeiCreatom. 19
14 lam Tatis multajopinor, de hac rc dida forent , nlfi ma-
num quodammodomiliiiniiceretSynodusNiccna, noillace- ,
lcberrima quam coegit Conftantinus Magnus,f<'.i quae '''^'^^^^ .^J^^^J^J^'^
Imperatncis iuflu &:aurpiciisance annos oftingentos habita^^^j,^'^^^^^,^,
eft. Decreuitcnim non habendas modo in templis effe imagi-„,/,>,^^„f«,i»r.
nes.fed etiam adorandas.Quicquid enim disrerim.magnura exp/rt rMffri/Vf rfr-
aduerfopraciudicium afFeretSynodi uuthoritas. ttfuvt verum"S'w«
fatearjnon tam hocme mouet, quam vtappareat ledoribus,
quorfum euafcrit eorum furor qui ima^inu magis fuerunt cu-
pidiquam Chriftianosdecebat. Sedhocprimum expediamus.
Qtu hodiefitnulachrorumvfum tuenturjNicense illiusSynodi
patrocinium ailegant. Extatautem rcfutatorius liber fub Ca-
ro!i Magni nomine , quem ex diftione colligere licet eodem
fuiftetemporecoiTipofitum. lUic Epifcoporum fententia: qui
concilio interfuerunt recitantur , & argumenta quibus pugna-
runt.DixitlohanesIesatus Orientalium CreauitDeus homi-'^''^'"^""^'''-^'"
, r " ■ \ 11-11 j S.ScriptuT* de~
nem ad imaginem luam : atque inde coUegit habendas igitur ^^^^^^^^^^^^
elTe imagines. Idcm commendari nobis putauit imagines iiZCimaginum in
fententia,Oftendemihifaciem tuam.quiafpcciofa eft. AliuSj«»»p/« trtSis'
Tt probaret collocandas efle in altaribus , hoc teftimonium ci-"^-
tauit.Nenio accenditlucernam,&poniteam fub modio.Alius,
vtcarum alpedlum nobis vtilem monftraret , adduxitverfum
ex Pfalmo, Signatum cft (uper nos lumen vultus tui, Domine.
Aliusflmilitudinem hancarripuit , SicucPatriarcha: vfi funt
Gentiura lacrificiis,ita Chriftianis habendas efle fan^ftoru ima-
gines pro idolis Gentium. Eodem torferunt illud.Domine di-
kxi decorem domus tus.Sed jn primis ingeniofa cft ifta inter-
prctatio.Vtaudiuimus , ita & vidiraus. Deum igitur non folo
Verbi auditu cognofci , fed ctiam imaginum alpedlu. Simile
Theodoriepifcopiacumen: Mirabilis,inquit .Deusin fandlis ,
fuis:Atquialibi habetur,Sandis quifuntinterra:Ergo ad ima-
gines hoc referri debet. Denique tam putidae funt infulfitates,
"vteas referre mc quoque pigeat.
ij Vbideadorationc Jifputantjillicadoratio&Pharaonis.j'^*?;^;,,-^ ^i
& virgaz Iofeph,& tituli quem erexit lacob , in mediu zAAnci- idoblatna fia-
tur. Quanquam in hoc poftremo nontantum deprauantScri-^''««<^'?'» r"'*-
ptursfenfumjfed arripiuntquodnufquam legitur. Tum illa, ''*'"'
Adorate fcabellum pedum eius. Item, Adorate in mote fando
eius.Item.VuItum tuum deprecabuntur omnes diuites plebis:
firmasadmodum & appofua: illis videnturprobationes. Siquis
per ludibiium attribuere imaginum patronis ridiculam perfo-
nam vellet , polTiftne maiores & craffiores colligere ineprias.?
Acnequaampliusreftaretdubitatio , TheodofiusMirenlise-
pifcopus adorandas efle imagines Archidiaconi fui fom-
Ckf.XXI.
Jnjlitutionis Lib.I.
ttiis tam fen'6 confirmat, acft oraculum cselelle in promptu ha-
beret, Eant nu ic {imii.ichrorum ^aiitores,&by;iodi decreto
nosvrgeanr. Quad verononomncmfibi fii^mitbrogentve-
nerandi illi patres , fcripturas vel tam pueniicer craftando , vel
tam impie fcedeque lacerando.
MlM^htm* vo- J^ Venionuncadimpietacumportenta,qi;aeeuoraereaufos^
ns nonnuUorum effemirum cft: nort fuiflc auc m lUis reclamatum cum fumma
M-v^tUtramm ommum dcteftationc,b;smirum. Acquehancfiasitioram a-
veterum, are-^„ . i j- r ■ r ■ n
«»/;-./. nientiam traduci expadit,vclaitem fucusantuiuicatis quemra-
eeatrwibut non ■ n_ , , r i i • i i -r-i i r
piueu.ttm ver- P'"3C obtendunc,limulacrorum culciii dctrahacur. Thcodouus
ln* tum rejf/k Amori epifcopusanatUema crepataduerfusomnesqui miagi-
eetafrtiats. nes nolurit adorari.Alius omncs Grsc.ai & Orientis calamita-
teshuicfceleriimputatj quodnon fu^rint adoratx.Q^:bus :r-
gopoenisdi^ni Prophecae,Apoftoli,Martyres,quorum tempo-
rcnuHasextiterunt ? Adduntpoftea, fiimagini imperialicum
fuffitu & thymiamate obuiam procedicur : multo magishunc
honorem Saridlorum fimulachns dv^beri. Conftantius autem
Conftantia: Cypri epifcopus fe imagincs rcuercnccr amplcdli
profitetur, cultumquc honoris qui viuificsTrinitati debetur,
jllisfeexhibiturum confirniat •• quifquis jdein faccre recufawe-
ritjcum anathematizat , &cum Manichseis & Marcionitisa-
mandat. Acneputespnuatam efle vnius hominislententiam,
afientiuntur reliqui. Imo loanacs legacui OrientaIium>calore
vlcra prouedus , pra:ftare admonec lupanaria omn'a in vrbem
admitti.quam imaginum cultum abnegare. Tandem omnium
confenfu ftatuicur , haereticis nmnibus Jctcriores cfTe Samari-
tanos.-at ipfis Samaritanis mm»»^;^»». Ca:c jrum ne fuo folenni
Plaudite fabulacareat.additurclaufula, Gaudeanc&: exultent
quiChrifti habenrcsimaginem facrificium illi ofFerunt. Vbi
nunc latriae & duliaediftindio, qua Dci & hominum oculos
folentperftringere ? Nam concilium fine except one tantun-
dem fimulachris acDeo"Viuolargitur.
SirtptuyApmcti
JDeum ajfcrens
logomachiam
baud infliiuit,
fed "Deo oranen
tribuit hinorem
C religiofum
eultum.
ldfrob*tur.
C A P VT XII.
Deum ah idolU difcefm,vtfo!us infolidum colatur,
5^ IxiMvs autem inirio, Dei notitiam non efTc
poficamiii frigidafpeculacione , fed fecum
crahere eius culcum.ac obitrr attigimus quo-
,y /1 ) modo ricc colatur: quod aliis locis fulius ex-
/(^ plicandum erit.nunctantum breuiterrcpeto,
^ quoties aflerit Scriptura vnicum eflc Deum,
nou
Ife cognit.Vef CreMorU. 30
honpugnarede nudo nomine, fed hoc etiam praecipere , nea- ,. ^rgumtnt»
Ijo aansferaturquicquidin diuinitatemcoinpetir. vndeetiam/'«»:/'fo ab oj^
patetquida (upcrftitionedifferatpura religio. ^''m&H* ctxlh*>toiogiAvocfi.
Gra;cis tantundem valet ac redus cultus : qiiia femper caeci ipfi
iuienebrispalpando.fenfenint tenendam efle certa regulam,
ne prspnftere colatur Deus.Religionis nomen etfi vere fciteq;
Cicero a relegedo dcducit,coa(3:a eft tamej & longe petita qua
aflignat ratio.quod probi cultores fspius relegeretjac diligen- »• <Ie Natura
tc- retradtarencqudverum elTet. Potius exiftimo vag^ licen- ^/.j''""'* ,.
tjaeopponi hoc nomen .-quiamaior pars miindi ^"^'^^"'dob- jjjjjlj._jj-y^^
uium eft temerc arripit.imo etiam huc &: illuc tranfuolat : pie- 28.
tasautem.vcin firmo gradu coniiftatifefeintra finesfuosrele-
git.licuti inde m ihi difla videtur fuperftitio,qu6d modo Scprj
fciiptarationenon contenta , fuperuacuarcruminanium con-
geriem accumuIet.Cacterum vt vocesomittamuSjStatum om-
nium confenfureceptum fcmper fuit , vitiari peruertiquercli-
gione falliscrroribus. vndecolligimus, vbi zclo mconfiderato
quiduisnobis permittimus,friuoIum efle quefuperftitiofi ob-
tcndunrpraetextu. Quanuis tame in omnium ore perfonethaec
confefiio.turpis interim fe prodit infcitia, quod neque adhseret
vniDeo.neqiiedeleclum adhibcnt in eius ciiltu.licutiante h»c
doruimus.Atqui DeuSjVt fibj ius fuum vendicet, clamat fc cfle i- ^ Bei -.pfiui
aemulum , ac feuerum fore vltorem fi cum vllo deo fictitio mi- '■</?""'"»''' ^ clti-
fccatur.deinde legitimii cultum definit, v: aenus humanu fub *"''"^'* ' ,*"
obtequiocontmeat. Vfrunquecomplectitur lege lua,vbipri- rtm. ficumvU»
mo fibi addicit fi Jclcs, vt illis (it vnus legiftaror: deindc regulaj?^?///o 7)« m-
pr2:(cribitqaa rne exfuoarbitrio colatur. De Lege quicejquia/fW"''»
multiplex cft eius vfus ac finis.fuo loco difleram : nunc partem
hancdunraxatattingo, frsnum illic impofitia tfle hominibusj
nead vitiofoscuIrusdecIinent.Quod autem prioreloco pofui,
tenendCi eft,nifi in vno Dco refideatquicquid propriCicfidiui-
nitat!s,honorefuo ipfum fpoliarijviolariq; ejuscultu.Atq} hic
intetiorecura aiimaduertere couenit Vjuibus aftutiis ludat fu-
perftitio. Neque enim ad alienosdeosfic dcfcifcit vtvid^^atur
fummumDeum deferere.vel in aliorum ordinem redigere:fsd
dum fuprcmum locum illi concedit , turbam minorum deorii
circundat,incerquos propria eius officia partitur. ita flicet dif-
finiulantcr & ca!Iidc)diuinitatisgloriaj ne apud vnutota ma-
neatjdiflecarur.Sic vcteresolimjtam ex ludjeis quam Gctibus,
deoiu patvi & arbirrioingenteilla turbufubdiderutjquibusco-
mnnisefTetjpro ordinis rarionejcaeli & terr.TjrCisumoDeo ad-
miniftratio. Sic aliquot retro fcculis, saft i qui hac vita excefTe-
ratjin Dei focietare euefti sijc,vt pro illo &coleretur Scinuoca^
retur&cclebraietur.Taliabominationeneoffufcarigdeputam*
Dei maieftate,quu magna ex parte fuppriiuatur & eiiinguacm::
^P-^ ^ ^- InpmionU Lib, I.
nmquoi frigidam retinemusde fuprema eius potentiaopi-
nionem. interea inuolucris decepti, diducimur in varios deos.
^* adueyfui *> QilL^c^J^m in hunc finem Inuentaeft iatrix & duliarjCjuam
Jtnccram A^ncappcllantj diftindio , quo impune viderentur Angelis & mor-
iTefilTjT' ^uistf^anfcnbi diuinihonores. Quem enim Sanftiscultu defe-
tiul:!! dljhnm„ ''""^ r^piftyjnihil reipfa differre a Dci cu!tu palam eft. promi-
nihU Prf/7»/?^ ^"^i^c enim &Deum& illosadorant: nili qood dum vrgentur,
iuuat, immteos exceptiouc hac euadunt, Deo fe jllibatum feruarequod fuum
matoris *//<»w eft,quia latriam illirelinquant.Atqui dc renonde vocequum
's^t^vtlx -ver ^^ n"?^'*'^*!"'^ il'is pcrmictat tam fecure in re omniu maxima
bortim figm/Ja- ^^^^^^- Vcrum (vt hoc quoque omittamus) non aliud tandem
tione openitiur. confequentur fua diftin£lione , quam cultum ab ipfis vni Dco'
praeftari,aliis autem feruitium. x«Tf «'« enim apud Grxcos valct
<juantum apud Latinos cultus : <hu\t^* vero proprie feruitutem
fonat.& tamen in Scripturis interdum confunditur hoc difcri-
men.Porro vt demus efle perpetuum, nempe inquirendum eft
quid vtrijque valeat. ^vk»± qiiidcm feruitus eft,x«ip«'«cultus.
lam quin maius quiddam fit feruire quacolcre, nemo Jubitar.
Nam ei leruiredurum eflTet facpenumero qucm colere nonre-
cufares.itainiquacftet diftribuno.Sanftis affignare quodma-
ius eft, Deo quod minus eftrelinquere.At complures ex vete-
ribus hacdiftinftione vfi funt.Quid tnm,fi omnes eam perfpi-
ciunt non modo impropriam eftcjfed penitus friuolam?
Sctiptura teflt- ^ Omiffis argutiisrem expendamus. Paulusquum Galatis
f»on,aqu*Ta- i • ■ ° • i V • ■ .- V n •
fijftcam iliam f^^i^cit in memoriam quales fuerint priutquam ellent illumi-
difiinCHonem e- nati in Dei notitia,dicit eos dulia exhibuifte lis qui natura noix
tertunt .(& vni tt^nx. dij. Vtcunque lattiam nonnominer,an ideoexcufabilis
X>M '^'^'^'«^«efteorum fuperftitio? Ipfequidem nihilominusperuerfam il-
fuhttm rtliaio- 1 r n- ■ i- ii-- ^ r
fum atrerHnt *" luperftitionem damnatjcui nomen duli^ imponitjquam li
Galat.4.8, * exprimeretlatrioe nomen. EtquumChriftusSatanx infultum
Matth.4.10. repellithocclypeo ,fcriptumefle, DominumDeum tuum a-
dorabis,non vcniebatnominatiminquaeftionem latria. Sataa
Apoc.19.10. & enim nonnifi tsr^mwj^m exigebat. Similiter quum reprehendi-
21.8.^. tiji. loannes ab Angelo quod in genua coram eo procidiflet,
nondebemusintelligere loannem tam fuifteamentem vt de-
bitum foli Deo honorem vellet ad Angelum transferre. Sed
quia fieri alitcr nequit qum diuinum aliquid fapiat cultus qui
cum religione coniunftus eftj^efCTtuuMriHe Angelum non po-
tuit quin ex Dei gloria detraheret. Legimus quidem facpe ado-
ratos fuifte hominesrfed jlle fuit ciuilis honor,vt ita dicam.re-
ligio autem aliam habet rationem, quae fimulatque coniunda
eft cuni cultu,diuini honoris profanationem fecum trahit. I-
dem & in Cornelio videre licet. neque enim ta male profece-
ratinpietate,quinfummumcultum vniDeotribueret. Qupd
Aa.io.ij. ergo lecoram Petro proftcrnit , non facit certehocanimo vt
eum
Ve cogn h.Vei CreMom, 3 1
eum adoret loco Dei. feuere tamen Petrus ne hoc faciat pro-
liibec. CurjnifiquianunquaiamaiticulafehdminesiiiterDei
& creaturarum cuhij difcernunt , quin promifcuc transferant
ad creaturam quod erat Dei proprium? Proinde fi volumusv-
num Deum haiiere jmcminerinuis netantuluquidemexeius
gloria dchbandu quin rctineatquod hbi proprium eft. ItaqueZacb.T^.j.
Zachariasj -vbi de Ecclcfiae reparatione cociortatur , diferte ex-
prirait non niodo vnum fore Deum, fed vnum quoque fore e-
ius nomen:nequid fciHcet cum idolis commune habeat. Qua-
lem vero cultum exigat Deus, alibi fuo ordine videbitur.NamLi. 2.^.7. <<r&(
Lege fua voluit praefcnbere hommibus quid fas fit ac rediumj
&ideoadcertam normam eos aftringere, ne quifque fibi per-
mitterec cuitum q uemhbet comminifci. Sed quia non expedit
multa mifcendo onerare ledores partem illam nondum attin-
go.hoc tcnere fufficiat^qniecunquepietatis officiaaho transfe
runtur quam advnicum Deum.Iacrilegiononcarere. Acpri-
mum quide fuperftitio diuinos honores vel Soli & ahis ftellis, '?"'"'* .'*''•*
■yel idolis affixu.deinde fequuta eft ambitio, qux mortales pej''*'/"''"^'»»'»"'
fpoliis ornando , quicquid facrum eratprofanareaufa eft , &
quamquam ftabat principiiim illud, colere fummum numen,
Geniis tamen, diifqae minoribus , aut heroibus mortuis pro-
mifcue facnficia offerrc vfu receptum fuit.Adeoin hoc vitiujn
procliuis eft ]apfus,vt quod fibi vni feuere vindicat Deus,com-
niunicetur cum ma»na turba.
CAPVT XIII.
Vnicitm Dei ejfentiam ab ipfa creatione tradiinS^riftur^, qui
tres infe perfonat continet,
Conftat hoc capqt duabus partibus.
1. Orthodoxam de S. Trinirate doftrinam iradic, quae a prlma feflione
v fque ad vigtrimam primam , ad quaiuor patticulas reuocari poceft.
Prnntim enim agitur de fignificatione Perfona: , tii yocis,tum rci ipfius
refpe6lu,feift.2.5.4.5. Sff«We>deicatem Hlii probacfeft.^.S.^.io .11.12,
15. Tmw, SpiritusSandii deitatem a£rerit,feft.i4.ij..g«,<*;'re, quidde
S.Trinitate fitfentiendum explicat.feft.16.17. 18.19.20.
2. Harrefes quafdam prxcipue vero noftro feculoadu. Orthodoxam
Jianc dodrinam exortas refel!it,a feft.xi.vfque ad finem capitis. ^" effentlam
V o D de immenfa & fpirituali Dei eflTentia fat^i-Jw^/J^/^ %,
tur inScripturis , nonmodoadeuertendavulgi dcli p^fy,-p,2,y^^o_
ria, fedetiam adrefutandas profansPhilofophia; ar-<f?2j , nontan~
gutias valere debet. Scit^ fibi vnus ex Yetenbus dicere virus'«<« idaiola-.
Cap. XIII. Jnjlitumnis Lib.L
tTAs, cr mundt ^ft ' Deumefreq uicquicl videmus , & qoicqiiid non vidcmus.
fia^m^ti.-ve- Atqui hoc modo in lingulas mundipartcsd uinitatem cranf-
rum^ti im Ma- fufam efle finxit. Etfi ^iurem Dcus, vc nos in fobiietate conti-
/IrtTw^ C<i neat,parce de (ua cfTcntia diflerit:duobus came lUis qua: dixi c-
rtMin ' ** pi^^etis ta craflas imaginationes tollit quam reprmiit humanat
Seneca prifat. nientisaudaciam.Nacerreeius immenfitasterrere nos dcbet,
lib.i.qujeft.na- ne eum fcnfu noftro metiri tentemus : Spiritualis veio natura
*"''• quicquamdeeotcrrenumautcarnale fpcculari vetat. Eodem
pertinet quodfaEpiusdomiciliumfibiincslo aflignat. Ecfi c-
nim,vteftincomprehenfibiIis,terram quoque ipfam implet.
quiatamen mentesnoftrasprofua tarditatefubfi lere m terra
videt,merit6,vtpigruicm & inertiam cxcuciac.fupra mundum
^wttiVrf/jiWionosattollit.AtquehmcconcidicManichjcorum error,qui duo
"MMniihitfmi principia ftatuendo, diabolum fcr^ Dco parem fecerunt, Cer-
tr ^nthropo-^i j^gc fpjt ^ Q^j ynitatem abrumpere , & reftringere immcn-
»rp ijn». fitatem. Nam quodabutiteftimoniisquibufdam aufi funtjtur-
pisinfcitiaefuit." ficutiipfeerror,execrabi!isinfaniae. Anthro-
pomorphitx etiam,qui Deum corporeum ex eo funt imagina-
ti quod os,aures,ocuIos,manus, & pedes Scriptura iUi fepe zC-
cribit, facild refutantur. Quis emm vel parum ingcniolus non
intelligitDeum itanobifcum.ceu nutrices folent cum mfanti
bus, quodamiuodo balbutirc? Proinde talesloquendi formac
Hon tam ad liquidum exprimiat qualis fit Deus, quam eius no-
titiam tenuitati noft: ae accommodant.quod vt fiat, longe infra
ciusaltituffinem delcendere neccirceft.
Itivnica auttm i Sedaliaquoquefpcciaii nota qua propiuspoffitdignofci,
hac ejfenua tres [^ ciefignat. nam ita (e pra;dicat vnicum cfle, vt diftmclc in tfi-
funt Perfona,ita ^^^^ pcffonis confiderandum proponat, quas nifi tenemus, nu-
tamenvtnectrt , ^ ^ ■ t ta- /- r^- i
*/ T-.u^ /Tf dum &inaneduntaxat Dei nomen iine vcroUeo inccrcbro
pleX l^€Ht Jlty T^N •-!■ ¥->. /■
tiecfimplex 1)« noftrAvolltat. Porro nequistnplicem Deum tomniet,autpu-
ejfentta ^6«« tet tribus pcrfonislaccrari fimplicem Dei efl^entiam , quaeien-
Verfuuis Laeere- ^^ hic nobis enc breuis Scfacilis definitioqus nosabomni er-
*l^\ , rore expe:^i<ic. Cxtcrum quia vocePerfong odios^ ex:igitatn6
* '^* nulh quafihumanitusmuenta,quaaequitateid faciarpriusvi-
j. ^«(i Tnx dedu. Filiii Dci apoftolus charadei cm hypoftafuos Patris no-
(Perfona)/ign!fi. minaus , haud dubiealiquaPatri fubfiftcntiam afiignat in qua
fieet, in hac dtf- differat a Filio. Nani pro Eirentia accipere(ficuti f .ccrunt qui«
putatione.feHde- ^^^^ intcrpretes,acfi Chriftus , vclut figillo imprcfla cera , Pa-
fintiivocis. ^^-^ infefubftantiam reprajfentaret) nondurum modo , fed
abfurdum quoque eflfet.Nam quum fimplex &indiuidua fit cf-
fcniiaDeijqui totam in fe continet, ntque porcionc aut defle-
jru.fed intcgra perfcdione, improprie, imo meptc dicetur eius
charafter. Sed quia Pater, quamuis fua proprietate diftindus,
fe totum in Filio cxpreffit , optima ratione dicitur (uam hypo-
ftafin ceddidifleiu co conrpicuam.Cui apte couenit quod mox
ad-
Ve cognit. Vei CreMorU. 32,
ad Jitufj effe fpletK^orem gloriae , Certe ex Apoftoli verbis col-
ligimuspropriam efTein Patre hypoftaiinqux inFiliorcfuI-
geat. Vndeetia rii; fus facile elicitur Filii hypoftafis , quas eum
a Patre diftinguat Eadem in Spiritu fando ratio.quia & Deum Tresln Deefm
eiTeftatim probabimus,& tamenalium a Patrecenferinece{reD«<^fw,j^=
eft.Hxc porro diftinclio noneft eiTentiae^quam nefas eft facere/'*^*/***
multiplicem.Ergo fi fide obtinct Apoftoli teftimonium,fequi-
tur tres in Deo efle hypoftafes. Idem quum expreffcrint Latini
Perfons voce, nimii faftidii atque etia pcruicacise eft de re cla-
ra rixari. Si verbu de verbo transferre hbeat, Subfiftentia dice-
lur. Muhi eodcm fenfu fubftantiam dixerum. Nec vero foHs
latinis in vfu fuit Perfona: nomenjted Grgci fimiliterjforte tc
ftandi confenfus caufajdocuerunt tria ©ejVaum in Deo efle.Qui
tamen fiue Grseci fiue Latini verbo inter fe difFerunt,probe c6-
fentiunt in rei fumnia.
j. Nuuc vt de perfona oblatrent baeretici, vel quidam ^^^^^^j^fM tu
morofi obftrepant fe non .idmittere hominum arbitrio confi- -«, Perp/M *»-
ftum nomen, quum nobis exeutere non poffint tres dici.quo- cHUm in A/w
rum quifque in folidum fit Deus , nec tamen plures zSz deos, di^at^twne r»-
quxna eft ifta improbitas, improbare verba quae non ahud ex- **'***"*•
plicant quam quod Scnpturjs leftatu confignatumque eft j Sa-
tius foretjinquiunt, no modo fenfa noftra, fed verba etiam in- ^^'"*** «rKs-
traScripturs:nnescotiaere,quam exoticasvoceslpargere,qu|
diiTinfionum ac iurgioi um leminana futura fint.fic enim latx-
guetur circaverborum pugnas : fic veritasaltercandoamitti-
tur;ficcharitasodios(^rixando diflbluitur. Si verbum exoticu*' ^^o^^fion^
appellantquod totidem/yllabis compofitum in Scripturao-^-' * focxam
ftendi non poffit, iniquam fane legem nobis imponunt , <jua
damnatur omnis interpretatio quae Scnpturae cotextu non c6-
farcinatur. Sm exoticum illud eft quod curiose excogitatu fu-
perftitiose defenditur , quoi ad concentionem magis quam ad
jcdificatione valet , quod vel importune vcl nullo fru(ftu vfur-
paturjquod fua afperitate pias aures effendit, quod a verbi Dei
fimphcitate abftrahit : eorum fobrietatem toto animo ample-
dlor. non cnim minori rchgionede Deo nobisloquendum
quam cogitandum fcntiorquado & quicquid de eo a nobis co-
gitamusftultumcft, & quicquidloquimur.infulfum.Eftautc
modusaliquisferuandus , petendacertaexScripturis&coffi- „ , „.,,
1 , ^ j I '^j o . ^ . . ° Sed adhihituM,
tandi & loquendi regula , ad quam & mentis cogitationes o- „„ ^a r
mnes & oris verba exigantur. bed quid vetat quo mmus, qua: ,ra verbts pia-
captui noftro perplexa m Scripturis impeditaque funtjeaverbi s »iorii>Mi explt-
planioribusexplicemus , quae tamen rehgiose & fideUter i- ""^**'' = "^ ■^*
pfiusScriptura veritati feruiant, & parce modefteq; , nec citra '^"''^"{'^ ^"'"^
*^ r r j^ ■ 1 r <- ■ I tndtmt feranM
occanonem vlurpentur.' Cuiusrei nondeluntlatismuhae- , vocuUm
xempla. Quid autljVbi Scckfiam iuojma qecefiiuace vrgeri ad hant nfvumt.
Cap. XIII. Jnfiimionis Lih. L
vfurpandasTrinitatis & Perfonarum voccs comprobatuit) fue
rit.fiquis verboru nouitatem tum reprehendat , nonnc merito
iudicetur lucem veritatis indigne ferrc? vt qui rantuin Iioc re-
prehendat.veritatem planam ac dilucidam reddi.
s..1{tj}>necefta ^ Huiufmodiautem verborum nouitas ffi ita appellanda
" *rf *• ^**^' elt)tum potiffimum vfu venit dum aducrfus calumniatorcs af-
VrinitltU con- ^^'^^'^^ ^^ veritas qui tergiuerfando ipfam eludut. Quod hodie
fubflanttalisyO' plu^ fatis expenmur, quibus pl':rimueft negotii in cxpugaan-
rPerfon* vtces dis purcc (knaeque doctrincc hoftibus: adeo obliquo & volubili
adhtberent.tum flgxu lubriciifti angues effugiunt nifi fortiter prcmacurj& de-
"^'■^""'"^, "prchenfivrorcantur. Sic veteres variisprauorudo^matum cer-
namfactltus iue '^ ... ° . ... . ^ n , °r r-
reiitur tum vt taminiDUS exagitaci , quid tentiretcoaai lunt exquifuaperlpi-
ti<ereiicoi con- cuitate cdilTererejne obliqua fubterfugiaimpiis relinquerent,
uincerent. quibus verborum inuolucraerroruni erantiatebrae.Arius face-
Confirmatic j "^batur Chriftum Deum , & Filium Dei, quiaeuidentibus ora-
""^P " ^'*_' culis reludari non poterat , & quaii probe defunclus confcn.
beUtanorum, ex ^um aliqucm cum aliis fimulabat. At intcrim nen deiinebat ia-
£«/ ^^««««/'e- ftare Chriftum creatum eflTe & initium habui/Te , vtreliquas
titit. creaturas. Qup flexilem hominis vafriciem e latcbris extrahe-
rent vetercs,vltra progrefti funt,Chriftum pronunoantes arter-
num Patris Filium ,Pacriqueconfubftantialem. Hicefferbuit
impietas, dum nomen «(Muaiii peftime odiffe & execrari Aria-
ni cocpcrunt.Quod ii principio confefii efTcnt fincerc &cx ani-
mo Deum, noninficiatieftentPatrieire conlubftantiale. Quis
probos ilios viros infetlari audeat quafi rixarores &c contencio
foSjquod ob voculamvnam tanto difceptandi feruore incaluc.
rint,&Ecclefi£e quitem turbauerint?At vocula illa diftinguebat
inter puroe fidei Chriftianos & facrilegos Arianos. Surrexit
poftea Sabellius.qui Patris,Fiiii, & Spintus fantfti nomina fere
pro nihiloducebat , non diftindionis alicuius caufa pofita
effe difputanSjfeddiuerfacfTeDei attributa.cuiufmodiplurima
habcntur.Si in certamen vcntum cfTet jfacebatur fe credere Pa-
trem Deum , Filium Deum, Spiritum Deum.lcd poftea elabi
promtum erat , nihil fe aliud dixifTe quam fi Deum fortem, &
iuftum, & fapientcm vocafTet. Itaque r-cinebat aliam cantilc-
nam,Patrem effc Filmm.&Spiritum fanclum efrePatrein,nuI-
lo ordine,nulla diftinclione, Probi dodores, quibus tum pic-
tas cordi erat , vthominis improbitatem frangerent, redama-
bant verc agnofcendas cfTe in Dco vno tres proprictatcs.Atquc
■vt fe cotra tortuofas verfutias aperta fim plicique vcritate mu-
nircnt,affirmarunt vere in vno Deo fubfiflere, feu (quodidetn
erat^inDei vnitate fubfiftcre perfonarum Trinitatem.
y Si ergo teinere non funt inucnta nomina, cauendum eft
ne ea repudiando fuperbx temcritacis a^uamur. Vtinam qui-
dcm fepulta efteac, conftaret modo hsc xater omnes fides, Ps-
trcm
Ve cog?}it.Vei Crea foris. 33
trem,& Filium,& Spiritum efle vnum Deum: necfame autFi-
lium efl'ePacrem,autSpiritumFilium, fedproprietatequadam ^
efle diftmdos. Neq; vero ta praEcila lum aufteritate vt ob nu- S-J^sfpD^Jtojpi^
dus voculasdigladian iLiftineam. Animaduertoenim veteres, Tcf>mfiveteres
multa alioqui religione de iis rcbus ioquciueSjnec inter fc,nec m expluatione
flngulos etiam fecum vbiqueconfeniire. Quas enimHilarius "i/of»»» aliqut-
forraulas a Conciliis viurpatas excufat?Qu6 iicentis; iaterdum ''" difenttre vi
profilit Au^uftinus? Quam abflmiles fuiu Graxi Latmis? Sed '^''"'""' • '"J"":
f ° ■ , r rc ■ -K-r ' ■ > - "trirumiplari^
huuis variationis exemplum vnum luttieiat.Nome o/wwotk quu onhodoxo fenfit
reddereLatmi vellentjdixerutConiubftantialera, vnacflxPa- ampuaendo cca
tris & Filjj fubftancia indicantes, acque ita Subftantia vfurpaccs '-■^"■""t -. vt te-
proEflentia.Vnde^i^Hicronjiiius ad Damalum facnlcgium ^''•^^",' ,^f '"■^'
cfle dicittrcs in 0eo lubftantias prardicare, Atqui plus centies ^'Jf"lTni diMr
apud Hilanfi reperieSjtres efle in Deo fubftantias.In vocabulof<ey^«fMr<<e , ttt
autem HypoftafeosquamperpiexuseftHieronymus?Venenum i^fHvitum. £f-
enim fubeflc fulpicatur , quum nominantur C"csin Dco bypo- A'''»'*- Subftan^
ftafeis. Etiiquispiofeniu hacvoce vtatur , impropnam tamen'''*' 3N '^i""-^
loquutionem efle non diffunulat.fi tamen fyncere ita loquucus
fit:acnonpotius quos oderatEpifcopos Orientisfciensac vo-
lens grau Jf e ftuduerit iniufta calumnia.Certe hoc parum inge-
nueaileritin omnib.profanisfcholis ■iai-.u nihilaliud eflequa
hypoftaiin,qu6d ex comnni tritoque vfu pafflm refellitur.Mo-
dcftior & liuinamor Auffuftmus, qui erfi nomen Hypoftaleos r .. ^ j *) . ■
in noc tciuuLtuimsaunbusnouumclicdicK; adeo tameCjraE-„it_(._8,gj ^,
cisluam loquendi confuctudinem non eripit,vtLatinos etiam
quiphrafuiGricciiunitaci fuerant, placiderolcret. Et quod et-
iam j Socrate Jc ipfafcribitur Ubrofcxto Hiftorix tripartita?,
c6 tendit quafl ab impcritis hominibus fit perperam ad hanc Lib.i. deTri*
rem accommodata. QijiiirijlFHilariu smagno cnmini ducic hae ^^
reticis , qnod coru miprobitate cogatur fubiiccre pcriculo hu-
mani tloquiiqua: mcntidrcligionccontineri oportuerat, nou
diilimulans quin id (ic ag;rs iUicita,incffabilia loqui, incocefla
prazfumere.Pauid p6ft multis adhuc excufiuquod audctprofer
re noua nominama vbi poCiiit nature nomina,Patrem,Fiiiu,6c
Spiritum:fubnectit,extraiigniflcantiafermoniseirc,extiafea- ,
fus intcntionem,extra intelligentia: conceptionem , quicquid Oe conciiiist
•vlcraqua2ricutvA.caUbi fceliccs GalIiaeEpifcopospra:dicat, qui '
alia nec excudifrcnt.nec reccpifset,nec omnino nouiflent cofef
lionem ,quaveteremillam & fimpliciffimamquaiab a:tate A-
poftolorum apudomnesEcclcfiasrecepta fuerat. Necabfimi-
lis cft^Auguftini excufatio.necelfitate extortam fuifle hanc vor
ce propter humam eloquii ia re tanta inopiam,non vt exprime ^ ~n „ -.
retur quod eft,ted nc taceretur quomodo tres nnt,Pater,riIius,,a,„ morofus
&Spiritus. Aque hisc fancflorum virc#um modeftia monerer*/ /iK/'«n!J<-/i
nos debet ne um feuere veiut ccnforio ftylo protinus noteaius/* ''«'^'« > *"* o^
Cap. XII i: . Tnjlitmionis Lib.l.
nudiuvticet di- ^°^ 1"'^ ^^ verba a nobis 'concepta iurare nolint : modo ne aot
fladiari velit, faftu.aur proteruia.aut malirioro aftu id facunt; fed expendant
modo onhtdoxH ipfi vicilfim quantanecelTirateadacli fic !oquamur,vtpaulatim
fenftim& Eccte y^^\\ loquendi formae randeni affuefiant.Cauere etiam difcant,
tH. 1 .LlZr'L t^Cjvbi occurendum eft ex vna parte Arianis,rx alrrra Sabellia-
tnum conjenjum • j - - ■ r \
feauatur. nis,du vtriUji tergiucrfandi antam prarcidi ftorr.achanturj non
nullafufpicione iniiciatvel Arii feelV- difcipulos , velSabellij.
Dicit Anus v_hriftnm eflu; Dcum: lcd mu(fitat fadu efle & mi-
tium habuiire. Dicit vnum cum Patre : fed clam in fuoru aures
infufurrat.vnitu eflV vc csccros fidelcSjquanqna fingulari prse-
rogatiua.Dic confubftanciale,detraxeris verfipelli larua , &t ta-
men nihil addis Scripruris Dicit Sabellius,Patrem,Filiu,& Spi
ritum nihil inDeo diftindlu fonare.Dic tres e(re,vocifcrabitur
te nominaretresdcos. Dic in vnaDeieirentiaperfonaru Tri-
nitate: dixeris vno verbo quod fcriptura: loquuncur,& inanem
Sedquih^c »». loquacitatem coprcfllris. Porro fi quos tam anxiacouftiingit
mina repudiant, fuperftitio vt \\3Ec noiiiina non fcrant:nemo tamcn iam , vel li
Crdevaculiili- rumpatur.iuficiari paterit.quum vnum audimus, intelligenda
ttiant pertma ^^^ ftibftantioE vnicatem: quum tres audimus in vna efientia,
rii vel Sabellu P^^floiias notari in hac Trinirate. Quo non fraudulenter cofel-
etculttfiutnt. iojvcrbanihil moramur.Sedcxp:;rtuspridcm fuin ,&quidein
fsepiuSjquicimque de verbis pcrtinacius litigant, fouere occul-
tum virus: vt magis expediat eos vltro prouocarc quam in eo-
rum gratiam obfcurius loqui.
^ deftmiione ^ Caeterufn omiila de vocibus diiputatione,iam de re ipfa
vocis ad reti diccrc aggrcdiar , Pcrfonam igitur voco fubfiftentia in Dci ef-
fftHs '/'/'"^'<"'?fentia,qug ad alios relatajproprietate incomunicabili diftingui
accedit, ?"■*'" tijr.Subfiftcntic-E nominealiudquiddaintclligi volumusquam
deindeexpttcttt. rr ■■' c ■ r r i- • rr t-, ' i i
loan.i.i. cftcntia.Sienim Scrmolimpliciter ell^tDeus, interea no habe-
rct aliquid propriu, perperam dixiflet loanncs fuiffe femper a-
pud Deum.Vbi coiuinuo poft addit, Deum quoquc fuifTcipsii
Sermoncm , ad vnicam elL-ntiam nos reuocat. Sed quia apud
Deum ciTe nonpotuit quin rcfideret in Patre, hinc emergitil-
lafubfiftentia , quje ctfiindiuiduo nexu cum elTentia coniun-
da eft,nec poteft fjparari, fpcciale tamen habet notara quae ab
'Ferfonarnm di- -^^^^ diftinguatur. latn cx cribus fubfiftentiis vnaquanque dico
adakiasrelatapropriecatediftingui. Relatio hic difert^expri-
niitar:qu!a vbi fiinplexfir Dei nientio &indcfinita,non minus
adFilium &Spiritum pertinct nomen hoc quam adPatrem.
Simul autc atque Pater cum Filio confcrtur, (ua quenque pro-
prietas ab altcro difcernir. Tcrtio quicquid fingulis propriuin
cftjincomniunicabile ciTe afTero.quia in Filium compctere vel
L"b c nira ^ransferri non pot< ft quicquid ad notam difcretionis tribuitur
Piaxcam. Pacri.Neqi vcro mihi difplicet Tettulliani definitio,mod6 dex
tr^
Ve cognit.VeiCreatoris. 54
tre fumatur : efle quandam m Deo difpoficionem vel oscono-
miam qujcdeeflencis vnitate nihilmutct. z ^
7 Priufqiiam tamen longius progrediar , probanda erit 8c ^- j^^^^ pret>4.
rilii & Spiritus iandi deitasjdcinde vt inter Cc diffcrant videbi- turvartu art%.
mus. Certe quum Dci verbum nobis proponitur inScriptu- «>««». Tw-
rajabfurdiffimumfuerit imaginari fluxam duntaiat&euani- '"*'"» Pil''**t^
dam vocem,qu£Binaerem emiffaprodeat extraipfumDeum, "^^ ■^" f"**"
cuiufmodi & oracula Patrib.edita, & propheti^ omnesfucruc: /r,7,„, tfl 4tt*r.
quum perpetua magisSapientia indicetur apud Deum refides./iw-Z)*!,!^
vnde & oracula & prophetis omncs prodierut.Non cnim mi-
Bus^tefte Petro ) loquud funt Spiritu Chrifti veteres Prophet^
quamApoftoli: & quicunquepofteacsleftem dovflrinam ad-
miniftrarunt. Quia veronondura manifcftatus eratChriftus,
necefle eftSermonem intelligereante fecula exPatre genitu.i-Pet''»' i*»
Quod {iSermonis fuit illcSpirituSjCuius organafueruntPro-
phetae, indubie colligimus verum fuifle Deum. Atque hoc ia
mundi creatione fatisciare docet Mofes, Sermonem illum in-
termedium ftatuens.Cur enim diferte narrat Dcum fingulis o-
pcribuscreandis dixiiTe, Fiat hocvelilIud,ni{i vt imperuefti-
gabilis Dei gloria in imagine fua reluceat.? Nafutis & garruiiso^y^^y^-
hoc eluderepromptum eiret, voccaccipiproiuflu &imperio.
fed meliores interpretes Apoftoli , qui tradunt per Filiu fecula Heb.1.2.
cflecondita, & portare omniapotenti fuo verbo. Hicenim vi-
demus verbum pro nutu vel mandatoFilii accipi , qui ipfeae-'?^)?''"^*.
tcrnus & efTcntialiseft PatrisSermo.Necveio fanis& raode-
ftis obfci:rum eit quod dicit Solcmon , vbi fapientiam inducic
aDeoante feculagenitam,&rerum creationi &cun(fl:is Deio-Prou.8.ij.
penbus prxfidencem.Nam tcmporarium quendamDei nutum
fingere, ftultum ac friuolum eflct: quum tunc exerere volueric
Dcus fixum xcerntimque fuum conlilium^atque etiam aliquid
occultius. Qi2<o ctiam fpcftatditlum illud Chrifti,Pater meusIoan.j.iT.
& ego vfquead hunc diem operamur. Seenim aprimomundi
exordioaifiduuin operecumPatre fujflc afiirmans ,apertius
cxplicatquodbreuiusattigeratMofes.Siccrgo Deum fuiflelo
quutumcoIIigimusvtSerraoni in agendo fue eirent partes.at-
que ita vtriufquecommunisciretoperatio. Muitoautem om-
nium clariflimelohannes, quum Sermonem illum quiab ini-4 .
. , ' ' c r \ Koan.i.|.
tioDeusapud Deum erat,rerum omnium caulam limul cum
Deo Patreftatuit. Nam & folidam permanetemque Verbo at-
tribuit eflentiam ,& aliquid peculiare affignat,& dilucide ofte-
dit quomodo Deus loqucndo mundi fuerit creator.Ergo vt o-
mncsdiuinitusprofe(3:2reuelationes verbi Dei tituloritein-
figniuntur, ita Verbum illud fubftantiale fummo gradu locarc
coQucnitjoraculorum omnium fcacurigine^ quod nulli varie-
Cap.xill. Jn^itutmiis Lih. /.
tati obnoxiumjperpetuo vnuiu idemque manet apud Deum,&
Deusipfeeft.
oiitHio. ^ obftrepunt nonnulli caues,c]ui quum fuam illi diu i-
8 x^-pt ctepit nitate m palam eripere non audntj aEternitatem clam fufFuran-
cj(7>, 9«/(»»D<»« tur.Dicunt enim, tum deinum Sermonem efle coepifle cjuum
mundum '"'''''«»/ Deus in mundi crcacione facrum fuum os aperuit. Sed nimis
lo^uutuit^. inconfideratefubftantixDeinouationem quandam affing;ut.
moniii cr ratio- ^^"^ ^^ ^"^e externum opus relpiciunt Dei nomina attribui el
nibusfirmifimts cceperunt ab exiftentia operis ipfius(quale eft quod ca:li & ter-
confirmata. rae crcator vocaturjita nullum nomen agnofcitpietas vel ad-
mittitquodDeoaliquid nouumin feipfo accidiiTe fignificet.
lac.u/. Nam fiquid fuiftetaduentitiumjconcidcret illud lacobi, mana
redefurfum omnedonum perfedum.ScdefcendereaPairelu-
minum,apud quemnon eittranfmutatiojvelconuerfionis ob-
umbratio. Nihil ergo minusferendum quam principium
fingere illius Sermonis qui & Deus lempcr ftjit,& poftea mun-
di opifex. Sed argute. fcilicet ratiocinantur , Mofen , narran-
doDeum tuncprimum loquutum eflcjfimul innuere nullum
anteinipfo fuifleSerznonem , quo nihil magis eft nugato-
rium.Neque cnim quia manifeftari aliquid certo tempore in-
cipit,colligendura propterea erat , nunquam prius fuiflc. E-
go verolongefecuscondudo. quum in ipfo momento quo
Gen.i.j. DixitDeuSjFiatlux, Sermonis virtus emerferit&extiterit, i-
pfum multo ante fuifle. Qoam dudum autem fiquis inqui-
ret,nullum cxordiumreperiet.Nequeenim ccrtum temporis
^ fpatium terminatquum dicit ipfe , raterilluftra Filium gloria
Ioan.17. 5. quam apud te initjo pofledijantequam iacerentur mundi fun-
damenta.Ncque hocprsteriit loannes : quia antequam ad
mundi creationcm defcendat:principi6Sermonem apud Deii
fuiflc dicit. Conftituimus ergo rurfum , Sermonem extra
temporisinitium aDeo conceptum , apud ipfum pcrpctuore-
redifle:vnde & :Eternitas,& vcra eirentia,&:diuinitas eius com-
probatur.
Senndum art ^ Etfi autem Mediatorisperfonam nondum attingOjfcd dif
Filius <i/7/;«//^-fero vfqueineum locum vbi de redemptioneagetur -• quiata-
eur Dtut (yie- mcn finc conrroucrfiainter omnes conftare debet,Chriftii efTc
houa aliifijue no \\\\x^ Sermoncm carne indutum,huc optime conuenient qu^-
mtni w '"/^"'-cunque Heitatem Chrifto afllrunt tcftiir.onia. Qiium dicitur
tur in vetert , ' ^ • /- 1 „ T^ —
Tefiamento. i^ialnio 45. Souum tuum Deus in leculum & vlque , tergi-
9«*<ew«o Trf-uerlantur ludxi.nomen Eiohim competcre etiam in Ange-
tritriLuuntur. los & fumm.is poteftates. Atqui nufquam extat fimilis ia
Ejttgttur <ter- Scriptura locus.qui thronum xternumcieaturxerigat. neque
Ttus DeM. ■ r 1- V> /• 1 T-> •
enim umpliciterDeus vocatur,lea stcrnus quoque iJemina-
tor.Deindeneminidcfercur hic citulus j nifi cum adicdiq
Ve ccgnit.Vei Creatoris. 3 ^
ne,qualiter Mofes fore dicitur Pharaoni in Deum. Ali j in geni- Exo.^.k
tiuo cafu legunt,quocl nimis infipidum eft. Fateor quidem fx-
pe diuinum vocari quod fingulari prsftancia eximium eft : fed obieBionU /«-
excontextufatisliquetdurumilludeae&coaaum . imo ne- '^*"'''"' '"'/'*''*-
quaquam quadrare.Verum (i non cedat eorum peruicacia,cer- "'
te non obfcure a lefaia idem Chriftus iniucitur & Deus , & lefa „,g,
fummapotentiaornatuSjquodvniusDeiproprium cft. Hoc
eft.inquitjnomenquo vocabunteum.DeusfortiSjPaterfuturi
feculi,&c.OblatranthicquoqucIudxi,& (Icledionem inuer-.^/,^ QbiediOi
tunt.Hoc eft nomen quo vocabit eum Deus fortis,Pater futu- eucrfa,
ri,&c. vt hoc duntaxat Fiho reliquum faciant, Principcm vo-
cari pacis. Sed quorfum tot epitheta in Dsum Patrem hoc !o-
co congefta forent.^^quum Prophetae confilium fit Chriftt;m
infignibusnotisquaefidemineonoftram a^dificent , ornare?
Quaredubium rioneftquineademratnone Deus fortis nunc
vocetur,qua paulo antelmmanuel. Nihil autem dilucidius le- j^re.ij.g,
remia: loco quxri poteft, hoc fore nomen quo vocabitur ger-
men Dauidis, lehouah iuftitia noftra. Nam cum doceant ipfi
ludaci vltro alia Dei nomina nihil quam epitheta elTe , hoc fo-
ium quodinefFJbiledicunt , efie fubftantiuum ad exprimeii-
dam eiusefTentiam : coIligimusFilium vnicum clle Dcum & . ^ „
aternum , qui alibi pronuntiat fe gloriam fuam non daturum/^yjij^,^]^}^^^^^
alteri. Latebras quidem hic captant.quia & altari a fe extruclo rumfoluuo.
nomen iftudimpofuerit Mofes , & Ezechiel ciuitati noux le-
rufalem. Sed quisnon videt altare extrui in monimentum
quodDeus fitexaltatio Mofis? nec Hierofolymam infigniri
Dei aomine nifi ad teftandam Dei prccfentiam ? Sic enim Pro-
phcta loquitur,Nomen ciuitatis ex illa die,Iehouah ibi.Mofes Eze.48. j^.
veroin hunc modum , itdificauit altare , & vocaui:eius no-^''*'-'^-»^'
men,lehouah exaltatio mea.Sed maius fciticet certamen reftat
cxalioIerGmia: loco, vbi hocipfum clogium ad lerufalcmre- ^'^'^■''■' *
fertur his verbis ,Hoc cft nomcn quo vocabunt eam, lehouah
iuftitia noftra. Atqui tantum abcft quin hoc teftimonium
ofticiat veritati quam defcndiraus , vt magis fuffragetur.
QuumenimantcaChriftum efTe verum lehouah reftatus ef-p^I«^ "'"^''""*
fat,vnde fluitiuftitia, nuncpronuntiat,EccIefiam Deihocve-
reita fenfuram , vt nomineipfo gloriari queat. Icaqueprio-
rejoco fons & caufa,iuftiti^ g^onitur : deinde adJitur' efe-
^iJS. ^ ^ Tertir.m arg.
10 Quod fi npn (atisfaciunt haec ludaris , tam frequenter Uhoun m Zin-
lehouam iumi in Angeliperfoua , non video quibus cauil!is5^'' p^'''fi"'^ ^-
eludant. An2;elusapparuifle fandis Patribus dicitur. licm^'^"''^'*' ^^^'''
jibi iwmcn arterni Dei veudicac. Si excipjat quilpiam, perlo-|^j[j^^^„, eireaf-
nxquamfuftinetrelpeiftuhocdici , minin>e jtafoluiturno-rpr. isMttm
e iij
1
Cap.XlIl. Jnjlitutionis Lib.L
mfdteni Patvu^^^' Nc^^uc «0'^ fcruus , facrificium ofFerri fibi permittcns,
xiy>i.erg»filiud ruum Deo honorem eriperet Atcjui Angclus pancm fe man-
€ft Deu4 ^ter- ducaturum negans, iubet offeni facrificium lchouae. Deinde
r**^*- ^o verofeillumlehouam cflcrcipfa probat. Itaque Manuah&:
Item, C.1J.16. ^'"^^*°'' exhoclignonon Angelum modo j ledDeum levi-
i8.j2.&>j. diflc colligunt. Vnde voxilla,Moricmurquia Deum vidi-
mus. Dum verorefpondct vxor , Si voluiilct nosoccidere
Ichouah, non fufcepiflxt e manu noftra facrificium : certe
Dcum fateturqui Angelusantedidus eft. Adde quodipfa An-
gelirefponfiodubitationcm tollit, Cur dehomine meo inter-
Jw-MtriiwjpjWiW rogasquodeft rairabile? Quo magis deteftabilis fuit Scruetl
frofligita, inipictas , dum afferuit Deum nunquam patefadum fuiffe A-
brahx & aliis l^atribus , fedeiusloco adoratum fuifTcAnge-
Cur Filiu^ fj> lum. Redc autem & prudenier orthodoxi EcclefiaE Do£l,ore$
^ngeU perfona fermonem Dei effe interpretati funt principem jllum Angc-
vfmapfarutt. Jumjqui iam tunc praeludio quodam fungi coepit Mediatoris
officio. Etfienim nondum erat carnevcftitus , dcfcenditta-
menquafiintermedius , vt familiarius ad fidelesacccderet.
Propiorigiturcommunicatio dcditei Angeli nomen : intcr-
eaquodfuumerat , retinuit, vtDeusefTet JnefFabilisglorix.
Ofexi^.;. Idem fibi vult Ofeas : qui poftquam recenfuit ludam lacob
cum Angelo lehouah, inquit, Deus exercituuni,Ichouah me-
moriale nomen eius. Iterum oggannit Scructus , Dcuni ge-
ftaffe perfonam Angeli. Quafi vero non confirmet Prophe
«en.jt.jp.jo. jj quod a Mofe dicftum fuerat , Vt quid interrogas de nomine
mco ? Et confcffio fan£li Patriarcha: fatis declaratnon fuiffe
creatum Angclum , fcd inquoplena dcitasrefiderct , quum
dicit.Vidi Deum facie ad faciem. Hinc etiam illud Pauli,Chri«
o. 04. ftum fuiffe populi ducem in deferto : quiaetfinondum adue-
Berat humiliationis tempus , figuram tamen propofuit acier-
nusilleSermoeiusofficij cui deftinatus erat. lamfiabfquc
contentioneexpenditur caput Zacharijefecundum, Angelus
«jui alterum mittit.idcm mox pronuntiatur Deus excrcituura,
& ci fumma potentia adfcribitur. Innumcra teftimonia o-
niitto in quibus tuto acquiefcit fides noftra , quanuis ludxos
nonadmodum moucant. Nam quum diciturapudlefaiani.
j. Ecce Dcusnofter ifte: hic eftlehouah : expe<ftabimuseum,&
fcruabitnos: oculatis patet monftrari Deum qtii in falutcm
populi denuo cxurgit.Et cmphaticje demonftrationesbis pofi*
Malac-j.f^ taenon aliofinunt hoc trahi quam ad Chriftum. Apertioret-
iamnum & folidiorlocusMalach!|,vbi venturum Dominato-
rem,qui tunc expctcbatur,ad templum fuum promittit. Certe
nonnifi vni fummo Dcofacrum fuit templum , quod tamen
Propheta Chrifto vendicat. Vnde fecjuitur,eundcm cfTe Deum
cjui
Ve cognit. Vei Creatoris, 3^
qui femper adoratus fuit apud ludaeos.
II Nouum autem teftamentum innumeris tcftimoniis^^^^^^
fcatet. Ideo danda eft opera -vt breuiter potius fcligimus ex Noui Tejla-
pauca quan» omnia congeramus. Qnanuis autemdeeo lo- w*"'» tejiimo-
quutjfint Apoftoli , ex quo iam extiterat Mediator in car-"''' tUufiribiu
ne : quicquid tamen adducam , probandx tius aeternae dei- "./ '^ ' . *
tati apte conueniet. In primis iftud cft lingulan animad- ^jj^;^;,^,^*^^^^^
uerfione dignum , quod Apoftoli , qux de xterno Deo ciiuuTn , ludex
prardidaerantjin Chrjfto vel lam exhibica , vel o!im rep rae- »"'«'^« > Dem
fentanda docent. Nam vbi lcfaias Dominum exercitiium^ "''*/ Creaior
ludseis & Ifraelitis in petram fcandali & lapidem '^ffcnfio-^'^", '^^ i'"'"^^
nis fore vaticmatur , idPaulus aflerit inChiifto effe 'ini\'\^- EccUfia . i.iyiz
tum. Dominum ergo ilhim exercituum Chriftom elTc Ac- ateinui^Demm
clarat. Siniiliteralibi, Oportet jinquit, nos omnes femel/*'''''''' benedi-
fiftiadtribunalChnfti. Scripnim eftenim ,Mihi flcaetur o-'^"' ' 'Bcu^in
mnegenu, & omnislingua lurabitmihi. Icl quiimapud le-yp^,^^ De«<t-
faiam de fe Deus praedicet , Chriftus reipfa in fc exhibeat, con- ejualu , vertu
fequiturillum ipfuni DeumelTccuius gloria traduci alio non ■D«« (^ vita
poteft. QiiodetiamadEphefiosexPfainiiscitat,inDeum yni-"^^''"''' '®<"»'-
cecompetere liquet : Alcendens in altum duxjt captiuita- ,
r r ■ r i- i i ^ rr ■ ii- '"""<»' creden-
tem. tum alcenlionem eiulmodi adumbratam fuiHc intelli-,,-^;^, Trdndt
gens quuni infigni aduerfiisexterasgentcs vidoriajpotentiamf^ Deui ^tter-
fuamexeruit Deus , in ChHfto plenius exhibiram fignificat."'^-
Sicloannes gioriam Fiiij fuilTe teftatur , qualefaiie per vi- ^'^''^•^•''^-
fionem rcuelata fuit : quum tamen Prophcta ip(e Dei '■u^-Rom.14 lo.
icftatem fibi vifam fciibat. Illa vero quse Apoftolus ad He-i-.fa.45.2..
bracosinFiIium confcrt , non obfcurum eif elfc ciariflimaEph.4.8.
Deielogia : Tu in principio Domine fundafti carlum Scf^^^^^-'?'
terram , &c^ Icem , Adoratc eum omnes Angeli cius. Ne-!°^"'g'|'^'
quetamen illis abutitur , quum ad Chriftum trahit. fiqui- 1^ l, ,!io.&^.
demqua^cunqueinPfalmisiiliscanuntur , fblus ipfe impic-
uit. Ille enim fuit qui cxurgens mifertus cft Sion : ille qui o-
mniumgentiuni & inlularum regnum fibi aiferuit. Etcurdu-
bjtafret loannesDeimauftatcm ad Chrjftuni rcferre , qui Io.i^i.& 14.
prsefatusfiicrat , Verbum fempcr laiilfc Deu-mr' Q^d for-
midaflctPaulusChriftum in Dei tribunali collocarej tam a- -•^'"■•5-'o-
perto prsconio eius diuinitatem ante profcquutus, vbi di- '^°"^*9-5'
xcrateffc Deum in (ecula bcned'(fl:um .' At<]uc vt appareac ' ^•5*' •
quam fibi bene in hac parte conicntiat, a!;bictiam Deum
in carnemanifcftatum cife fcribit. Si Dcus eft in fecuia iau- , jjjj^j j_
dandus , illceftigirur cui foli omnem gloriain & honorcm
deberi, aiiolocoidcmafiirm.it. Ncque vcro id dilfiinulat:
quinpalam clamat , Qiium in forma Dci elfet ,non fuiflcdu-rhil.i.5.
clurumrapina: locofiarqualem Deo fe prxbuiflot; fed vltro
e iijj
Cap. XIII. JnHitutionis Lib. /.
(cipfum exinaniuifTe. Acnefaditium quemplam Deum efTe
impij obftrcperent, vltraprogreditur loannes.ipfej inquit,ell
I. o.s-2 . verusDeus,& vicaxterna.Quanquamratisfuperquenobisef-
fe debetjDeum nominariiprsercrtim ab eo teftc qui diferte no-
bis non plures efle deos afieuerat.fed viium. Ille autem Paulus
I. Cor. 8.J. eft.qui (ic loquitur.Vtcunqj multi nominentur dij, (lue in ca:-
lojdue in terra: nobistamen vnus eft Deus,exquo omnia. Ex
codem orequum audianms Deum incarne manifcftatu . DeQi
i.Tim.5,1^. f^o fanguinc acquifiuifte fibi Ecclefiamrquid fecundumDeum
AiSo.ao.iS. imaginamur,quem ille nequaquam agnofcit ? Et minimc du-
bium eftquin idempiisomnibus fuentfenfus. Thomasccrte
10.20.1?. fimiliterDominum & Dcum £uum apcrt^ pracdicando, vni-
cum illum efle Deum prolicetur quem femper adorauerat.
Suintum argu- n lairj fi at) operibus eius diuinitatem cenfemus qus illi
mentum. chrf^^ Scripturis afcributur.euidccius inde adhuc eluccfcet. Qiium
ItMs efi Creator, -/i- v r. jn. j- ^t
Conferuator cnira ie ab mitio vna cum Patrc hattenus operari dicerct , lu-
T^demptor, g;;' daei ad alia eJus didaftupidiftimi.fenferunttamen eum fibi di-
cordium fcru uinam potentiam vfurpare.Ac propterca( vtloannesrefert y.
tator. Ergo c/?i7.)^nagiseum quxrebant interficere , quod non fabbathum
^ttrnus Dftu. j„od6 foluebatjfeel & Patrcm fuum diccbat Deum , arqualem
fe faciens Deo.Qualis ergo erit ftupor nofter,ni{i hinc cius di-
uinitatem plane aftrui fentiamus?Et fane prouidetia & virtute
mundum adminiftrarc', nutuq-, propris virtutis omnia modc*
Hebr. i. j, rari,(quod illi dat Apoftolus)non eft ni(i Creatoris. Neqj fo-
lam gubernandi orbis prouinciam cum Patre participat.fed a-
lia quoque fingula ofticia, qu^ crcaturiscommunicari ncque-
Iera.4j.j5. ant.ClamatDominusper Prophetam , Ego fum,cgo fum qui
deleo iniquitates tuas propter me.Secundum hanc fententiam
quum iniuriam irrogari Deo ludaei exiftimarent.eo quod pec-
Mat.9>(f. cara Chriftus remittebat. hanc poteftatem fibi competere non
tantum verbis afferuit.fed miraculo etiam comprobanit.Ergo
peccatorum remilTionis non minifterium, fed poteftate penes
ipfum efteconfpicimus, quam afeadalium tranfituram Do-
minus negat.Quid.^tacitas cordium cogitationes percontari &
Mat 9.4. penetrarcan non foliiis Dei cft > At eam quoque habuit Chri-
Sextumargu ftus:vnde coliigitur eiusdiuinitas.
(tu* miracuU ^^ In miraculi s aute quani pcrfpicuc luculenteque apparet?
tdidit fua j/yrM^Quibusetfiparia &fiiniliatum Prophctastum Apoftolosedi-
•virtute, cir^/^i^diirefateor: inhoctamen plurimum eft difcriminis , quod hi
donum & '^'""dona Dei fuo minifterio difpenfarunt : illefya ipfuis virtutem
Tntraculorum e gxeruit.Vfus cft qutdem intcrduin prccationc,qu6gloriam ad
dindorufti larct „ ^ \- , ■ , , ■ ^ ■J-' ■ • ..
tur. Efl igitfA^^^^^ referret : fed vidcnius vtplurimum propna eius virtu-
4t%irntu*Dtiu. tem nobisoftenfam. Etquomodonon eirctverusauthor mi-
Aa.2.«. raculorum,qui difpenfationem alus fua authoritace conimit-
lu?
Ve cognlt.Vei Crenmis, 3 7
ttt?NarratenimEuangeliftatlIumdedifreApoftolispotefl:ate Mat.io.?.
mortuos fufcitandi, leprofos curandi, eiiciendi dcemones, &c. Marc.ij. 15. «
IHiautem ficminifterioeiufmodi defundi funt,Yt (atisoften- ^^^'^ g^^^j
derentvirtutem nonaliundeeffequam a Chnfto. •^""''"^^"^ jyi&i/. n.
lefu Chrifti (inquitPetrus) furge & ambula.Non mirum ergo septimimarg,^:
fimiracula liiaobieceritChriftus ad reuincendam ludaeorum exiraDeumJ^
incredulitatcmj-vtpotequDevirtuteeiusedita.ampliffimiidiu:- termimnuliaell
nit.uis teftimonium reddcbant. Praeterea fi extra Deum nulla {^^"*'"^J!^^'£'
eft falusjnulla iuftitiajnulla vita, Chriftusautem in fe haec om- ^j^^]/}^ ^^^,^^
niacontinet,Deuscerteoftendicur.Nec]ue mihiquifpiam ob- haco>?jniain fe
iiciat.diftufam a Deo in ipfum vitam aut falutemrnon enim fa- continet. Per
lutcm accepilTe.fed ipfe falus effe dicitur.Et/i nemo bonus ni- ««/"*?««« «^ ,
li f .his Deusj quomodo eUet purus homo , non dico bonus ac j^^^^^ , j_^
iuftus.fed ipfa bonitas & iuftitia .'' Quid,qu6d a primo creatio- lo.,.,*^.*
nis exordio,tefte Euang»lifta,in ipfo vita erat : &c ipfe vita iam 10.14. 1.
tum txiftens,eratluxhominum ? Proindeialibusdocumentis lefa.ii. i^. &
freti fidem inipfonoftram & fpem reponereaudemns: quum "^°*
r ■ ri rr ■ ■ r ■ c ^ ■ Oaauum arg,
lciamustamen lacrilcgam ellcimpietatem 11 cuius nduciam j^^^^/r, ^fl *«»»
creaturis haereat,Creditis in Deum,inquit,& in me credite. At- gjj-f T)eum <eter~
que ita Paulus duos lelaiae locos interpretatur,Quicunque fpe- num . m qutm
ratin eo nonpudcfict. Item,Eritexradice Ifaiquiconfurget credtmw &JS>e-
ad reffcndospopulos:in ipfoGentesfperabunt. Etquid deea ''''^»'*''?'*'"" -
,^ c ■ n ■ r ■ uocamu.s., quem
rcplura jcriptura: teliimonia perlcquamur , quum totiesoc- EccleftafideUunt
currat ha:c fententia , Qin credit in me habet vitam «ternam? feruatorem ag-
lam qua: ex fide pendet muocatio,illi etjam competit, quae ta- nofdt , ouiw co^
mendiuinap maieftatispropria eft fiquid aliud proprium ha-^"''"'^'''''.''^'
! . r^- • -n U^ r^ ■ ■ • t lutem obttnenda.
bet. Utcitenim Propheta.Quicunqueinuocauerit nomen le- ., . .
1 r 1 • A 1 v^ c rr t l propomtur . m
hou3e,laIuuserit.Altervero,Turnsfortiluma nomenlehoua:: cuiu» fiHfu «-
ad ipfam confugiet iuftus,& feruabitur. Acqui in falutem inuo- gnittoneptj glo^
catur nomen Chrifti.fequiturergo ipfum efte lehouam.Porro ''"«»"<»'» &^
inuocationis exemplum habemus in Stephar.o , ouum dicit, ^'«#"« *"'"'"•
T-v T r r r ■ r ■ ■ t ■ ' ■ * r r^ communicat. IS
Domine leiu , lulcipe Ipiritum meum. deinde in vniueria Eo" ^n chrititu.Dti
clefia .quemadmodum Ananiasteftatureodem libro , Domi- Fdi»*. ErgoFi.
ne,inquit,fcisquautahicintulerit malafaniftisomnibus qui liu^ eft Dem <i.
inuocant nomen tuum.Ac qu6 apertius intelligatur totam di- '<"''"*'■
uinitatis plefiitudinem in Cbrifto corporalitcr habitare , fate- ^'""•"^* "•
turApoftolus nuUam inter Corinthiosaliam doftrinam prx 10.6.47.
fe tuIilTe quam eius ccgnitionem , nec aliud quam ipfam prae- ioeI.2.?2.
dicafle.Qualeiftudqu.T;fo& quanrumeftrilijduntaxatnomen Prou '^.ro.
annuntiarinobis quos Deusiubetin fui foliuscognitione 2;Io- ■Act'7^s'>-
nari?Quis mera creaturam iplum lattare aiuit.ciuus notitia v- ,xor.2.i.
iiicaeft noftragloriatio ? Hucacceditquod (alinationes Pauli ler.^.i^.
cpiftolisprsefixseeadem alilioprecantur bencficia quoe a Pa-
tre.quo docemur non nQodo jUius xnierceffione ad nos perue-»
Cap. XIII. Inflimionis Lib . /.
nirc quae largitur caelcftis Patcr , fed potentia: communione Fi-
lium ipfum eireauthorem. Qiis pradica notitiacertior haud
dubiefolidiorqueeft qualibetotiofafpeculatione. Illic enim
pius animus Deum prgfcntiflimum confpicit & pene attredat,
vbi fe viuificari , illuminari, feruari, iuftificari ,ac fandificari
fentit.
^ ^rgumenta '4 Qiiare iificm etiam e fontibus prsccipue ad dcitateni
^ dcitatem -«-Spiritus afferendam petendaeftprobatio. Eft quidemminimc
Taff-^enda'"" °^^^^^^"^ illu^i tcftimonium Mofis in creationis hiftoria,Spi-
Gen.i.n.'"*' •'i'""^ Dei expaniiimfuifte (uner abyftbs,vel matcriam infor-
I. K.(l mundi^'^'^^' quia oftendit non moJo pulchritudincm munJi qusc
i rrMtoj-eiT-cort-nunccernitur.vigerefaluamSpiritus virtute: fedaiitequam ac-
f femator. cederet hic ornatus,iam tuncm fouendaillaconfufa mole Spi.
xtlUttPro '■""'^ ^"'^^ operarum. Nullis etiani cauiUisobnoxuim eft
fhetM. "quod dicitur apud Iefaia;ti.Et nunc lehouah mifit me & Spjri-
tus eius:qiiia fummum in mittendis Prophetis imperium cum
/ Spiritufandlocommunicat : exquo rclucet diuinaeius maie-
ftas.fed optima.vt dixi,confirmatio nobis erit ex familiari vfu.
3.0»«»i4i/i«/^-Longecnim a creaturis alienum eft quod illi Scripturjetri-
*»*• buunt:& nosipfi certa pietatis experientia difcimus. IUe enim
eftquivbiquedifFufusomniafuftinet , vcgctat & viuificat m
A.€llvbique. ccelo & in terra. lam hoc ipfo creaturarum numero cximitur,
quodnulliscircunfcribiturfinibus. fed fuum in omnia vigo-
rem transfundendo.cHentiam.vitam, & motionemiilisinlpi-
5. S4nffos r^^^-rarcjid vero plane diuinum eft. Dcinde fi regeneratio in vitam
""■"^ '" ^""'"mcorrupcibiiem quauis praefenti vegetatione fuperior cft Sc
metrruptt » "«•fnuitoexcellentior ,quid de eo cenfcndum eftcuiusexvirtute
procedit .'' Ipfum autem non mutuatitio,(cd proprio vigorc re-
generationisefteauthorem Scripturamultis Iocisdocet:neque
^* '^''*^'*.'"*.eius modojfed futun-e quoque immortalitatis. Denique in ip-
maopcia ""«fumomnia, vtinFiIium , confcrunturquaE maxime propria
i.Cor.ii.io.itf. ^^"^^'""^'^^^'5°ff^"^- Siquulem etiam profunda Dei fcruta-
5c 12. 10. tur,cui nullus eft inter creaturas confiliarius. fapientiam & lo-
Sxo.^.ti. quendi facultateni largitur:quum tamen Dominus Mofipro-
nuntiet.idfacerefuumefierolius. ficpcr ipfum in Deipartici-
pationem venimus ,vt eius virturcm fentiamuscrga nos quo-
dammodo viuificam. iuftificatio noftra.eiusopus eft. ab ipfo
eftpotentia,fandlificatiojVeritas.gratia,& quicquid boni cogi-
tari poteft: quoniam vnus eft Spiritus a quo profluit omne do-
i.Cor.xi. II. & norum genus. Nam digoa in primis notatu eft fcntentia illa
^^* Pauli,Quamuis diucrfa fintdona,& nuiltipicx variaque diftri-
butio , eundem tamencfleSpiritum : quia ipfumnon moJo
principium veloriginem ftatuit , fed ctiam authorern. quod
etiam clariuscxprimuurpaulopofthts verbis , Omniadiftri-
buit vnus & idera Spintus prout vult.Nifi enim eftet aliquid in
Dco
"Pecognit.VeiCremorii, 3S
Deo fubfiftensjmininfe ei daretur arbitrium & voluntas. Cla-
riffimeergoPaulusSpirituminfignit diuina potentia > &in
Deo hypoftatice refidere demonftrat.
ly Nec vero quum de ipfo Scriptura locjuitur, a Dei appella- ^ j,^^ MptU^l
tione abftinet. PauUis enini nos efle teniplum Dei ex eo colli- f^r.
gitquiaSpiritus eius habitatinnobis. Qiiod non eft leuiter i.Cor.j.Ty.&tf.
pra:tereundum. fiquidem quum toties promittat DeusfeeIe-«9-& z.Cor.itf.
durum nos fibi in templum , non alitcr impletur ea promiffio
quam eius Spiritu in nobis habitante, Certe vt praeclare dicit
Auguftinus, Si ex lignis & lapidibus templum Spiritui facere Aug. ad Maxi-
iuberemur,quia cultus bic foli Deo debetur,clarum eflet diui- ^'"ft '!';
1 • /1 j /L Epnt.66.
nitatisciusargumentum. nunc ergo quanto clanusiltud elt, '
quod non templum illi faccre,fed nos ipfi efTe debemus ? Et A-
poftolus ipfe nunc templum nos Dei efle , nunc Spirrtus landli
eodem fignificatu fcribit, Petrusvero Ananiam reprehcndensy^^.j , ^,
quodSpiritui fand:o mentitus eflet.nonhominib.mcntitucfle
dicebat,fe<3 Deo. Atque vbi lefaias Dominum exercituum lo- lefa.^J.^.
quentem inducitj Paulus Spiritum fandu efle docet qui loqui- Aa.i8.2j.
tur. Imo quum paffim dicant Prophetae verba quae proferunt,
rfle Dei eiercituum, Chriftus & Apoftoli ad Spiritum fandum
refcrunt. vnde fequitur,vcrum efle lehouam ,qui prarcipuus eft
Prophetiarumauthor.Rurfus vbiDeus fead iram populicon- iefa.6j.io.
tumacia prouocatum conqueritur,pro eolefaiasSpiritum eius ^^'^''V''"
(andum contriftatum fcribit.Poftremo fi blafphemia in Spii itu luc.j.Vq. *
ncqueinhoc feculo neque infuturo remitntur, quum \<tr)\zm%.BU,f}ihemiain
obtineatqui inFiliumblafphemauit,palam hvncafleritur ^\n\- Spintum s.mn-
na eius maieftas,quam la:dere vel immmuere,crimen inexpia- '?'"'"' I'"":'***'
bilc eft. Sciens ac volens fuperfedeo a multis teftinioniis qui- ^^^ ^urm^ ci
bus vfi funt veteres.Plaufibile illis vifum eft citare ex Dauide, ^^tre &Filio,
Verbo Domini caeli firmati funt,& Spiritu ons cius omnis vir- Pfal.j;.^.
tus eorum : vt probarent non mjnus Spiritus fandi opus efle
mundum quamrilij.Sed quum in Plalniis vfitacura fit bis idem
repetere,& quum apud lefaiam Spiritus oris idem valeat atque lefi.ii.^,
fermojinfirma illa ratio fuit.Itaque taotuin parce attingerc vo-
lui quibus folide inniterentur piae mentcs.
16 Qnia autem Chrifti aduentu clarius fe patcfecit Deus, ehtanum mem-
itaetiamin trihusperfonisfamiliariusinnotuit. Sedexmultis^r«»» prioris
teftimoniis vnum hocnobis fufficiat.Nam Paulus haectriafic /'"'■''*' 9"'«''^«
conneftitjDeum, Fidcm, & Baptifmum,vt ab vao ad aliud ra- *' '^^'"'^'"^ P*
tiociiietur: nempe quia vna cfthdcs, vtinde vnum efle Deumv,/,,^^,^
demonftret .• quia vnuseftBaptifmus , indequcque vnam efleErhe.4.5,
fidem often^at. Ergo fiin vniusDei fideni ac religionem ini-
tiaraur per Baptifmum, nobis necefle eft verum ccnfere Dcum
incuiusnomen baptizamur. Necverodubium eftquin hacfo-
lenninuncupationeperfedlamfideilucem iam eflc exhibitam
Cap.XIir, JnpmionisLib. I.
teftari voluerit Chriftus quum diceretjBaptizate eos in nomen
Mat.2?.i9. ratris,& Filij,& Spiritus fandi.fiquidem hoc perinde valet at-
chr$fiia.ierum quebaptizari in vnius Dei nomen qui Iblida claritate apparuit
Tnrf^'^'" '" Patre,Filio,& Spiritu. vnde plane conftat in Dei eftcntia rc-
cMD^efenr ^"^^*'*^ ^''^^ perfonas in quibus Deus vnus cognofcitur. Et fane
»fttiuiit. '"quum fidcs non circunlpicere huc & illuc dcbeat , neque per
variadifcurrerejfed in vnum Djum fpedarc, ineura conferri,
io eo hxrcre : cx eo facilc conftiruitur quod fi varia fint fidei
gcncra , pluresetiam efle deos oporrear. lam quia facramtu-
tumeftfideiBaptifmus, Dei vnicatem nobisconfirmat ex eo
quod vnus eft.Hinc etiam conficitur , vt nonnifi in vnu Djum
baptiz.triliceat:quiaeiusamplcd:imur fide in cuius nomcba-
ptizamur. Qmcl ergo fibi vult Chriftus, quum in nominc Pa-
tris & Filij & Spiritus fancli baptizari praeccpicjuifi vna fide iii
Pattem,&Filium,&Spiritumcredendum erfe?id vcro quid a-
liud cft, quapi clarc teftari Patrem , Filium & Spiritum, vnum
dfe Dcum/ltaquequum fixiuD illud maneatDcum vnum e(Ic
nonplures, Verbum &Spiritum non aliud efie quam ipfam
Dei eftcntiam conftituimus. Etvero ftolidiflime inepneb.mc
"UrriAnmim Arriani,quiFilij diuinitatem confitcntcs , Dci fubftant:am illi
cr-A/^ffJcnM.adimebant. NecabfimilisMacedonianosrabiesvexabat, qui
wrmii2*rrfis. per Spiritum dona gratiae duntaiat in homines effufa intclligi
volebant.Nam vt fapientia,intelligcntia,prudentia, fortitudo,
timor Domini, ab ipfo proficifcuntur : ita vnus ipfe eft fapiea-
ti3E,prudentia:,fortitudinis,pictacis Spiritus.Ncc fcciadum gra-
tiaruiVi diftributionem ipfediuidirur : fedvtcunqueilloe varid
«.Cor.ii.i I . diuidantur,idem tamen & vnus manet, inquit Apoftolus.
He dijhrtatone jy Rurfum & quardam Patris a Verbo , Verbi a Spiritu di-
tr>^n '^*'->'»-ftinaioScripturis demonftratur.In quatamenexcucieda,qua-
ta religionc ac fobrietate verfandum fit,ipfa myftenj magnitu-
do nos admonet.Ac mihi fane vehementer iftud GrcgoDJ Na-
In Serm. de fa- zianzeni arridet,» <^3« » TTjtvvoiTa-aij,!^ w/j Te^Ji 'afet\*V«'"',«=«f.» *^' '
cro baptif. v» i«iTei* «ftiABv,») «c to t'v4i«^iy,M«):Non poflTum vnum cogita- ■
requin trium fulgoremoxcircunfundar : nec triapollumdi-
fcernere quin fubito ad vnum referar.Proinde & nos eam pcr-
fonarumTrinitatem ne imaginariinanimum inducamusqux
cogitationem fcorfum diftradam detincatjac non ad illa niox
vnitatem reducat.Veram certediftincbonem infinuantPatris,
Kiffwt *ute>»Y'xU\,Sc Spiritus vocabula , nequis nuda cpitheta cfle putet qui-
a"'-'''-'"'^ "'-'^'"bus a fuis operibus varie defignetur Deus , fed diftindionem,
*/ff«;wrnfM/e-"°"^'°''"^'-'"'^"^' PfoprictLitein Filio aPatrccflTcdiftindam o-
fuentiiut. ftenduntlociquosiamcitauimus -• quiaSermo nonfuiflct a-
pudDeum nifialius eflct a Patre : nequc gUriam fuam ha-
buiflet apud Patrern nifl ab co diftinftus SimilitcrPatrema fe
diftinguit , quum alium e{4.dicit qui tcftimonium fibi perhi-
beti
Ve cognh. Vei Credtoris. 39
bet, Atquehuctendit quodalibi diciiurPatremjpcr Vetbum
otnnia crealTe : quod non poterat, nifiab ipfoquodaaimodo^*^.?*:^ ^•*^
diftinclus. Prxterea non defcendit Pater in terram , fed is qui ^ ' '*
a Patre exiit:no mortuus eftjnec refurrexitjfedqui ab eb miflus
fuerat. Neque abaflumptacarneexordium habuithxcdiftin-
dio , fei antea quoque vnigenitum in finu Patris fuifle mani-^°*'**^'
feftum eft.Q:;is enim alTerere luftineatjtum demum finum Pa-
tris ingrtflimi Filium quii e caslo delcendit ad fufcipienda hu-
manitatemJEratergoantein finu PatriSjSc fuam apudPa:remlo.i4.tf. &ij*
^loriam cbtinebat.Spirit us fanfti a Patre diftindioncm Chri- ^^'
ftusmnuit, quumdicit eumaPacre procedcre : afeipfoau-''''"''^*'^*
tem , quotiesaliura vocat : vtquumalium confolatorem ab
femittendum denuntiatj&r alibi fcepius.
18 Enimueroad vim diftindionis exprimendam.fimilitu-;:^;
dinesarebus humanis mutuari nefcio an expediat. Solentid^j^fe/j^y"^^/^"^
quidcminrerdumfacereveteres.-fcdfimulfatentur plurimum<^w^«» j«* ^
diffcrre quicquid pro fimili in medium afFcrunt.quo fit vt om- '^'^«^ hHmanis
nemaudaciamhicrefoimidsm •• nefiquid intempeftiuepro-^'"""'""*'-'^?'' *
dudu fueritjaut malienis calumniaj,aut rudibus hallucinatio- £•>'","'""""*
nisanlamprebcat.Quamtamenbcripturisnotatamdiftmdtio-riy&wj7;>«a'e&*-
nem animaduertimus, fubticeri non couenit. Ea autc eft,qu6d'«»<//« e^ qus
Patri principiumagendt,rerumqueomnium fons & fcaturigo""""'"''^""^ »b
attnbuitur:F!lio fapientia,confilium,ipfaquein rebusagendis^^'^"^''*''^'"'^*-
ditpenlatio : atSpintui viitus &emcaci2alngnaturaciionis.
Pon 6 quanqua Patris xternitas, Fi!ii quoque & Spiritus aeter-
nitas eft,quando nunquam Deus finc fapientia virtuteque fua
elTepotuit, in sternitateautem non eftqu:Krendum priusauc
poftcrius : non eft tamen inanis aut fuperuacua ordinis obfer-
uatio, dum primus recenfetur Pater,deindeeieo Filius 3 po-
ftea ex vtroqueSpiritus.Nam Si mens vniufcuiufque eo fpon-
teinclinat vtprimo Deum confideret , deindeemergentem ex
eo fapieuciajtum poftremo virtucc qua cofiUi fui decreta exc-
quitur. Quaratione,aPatreduntaxatexiftere diciturFilius, a
Pacrefiinul &FilioSpiritus. multisidquidemlocis , fednuf.
quam clarius qram cap.S.ad Romanos,vbi fcilicetidem Spiri-
tus,nunc Chrifti , nunc cius qui fufcitauit Chriftum a mortuis, ~
promifcue vocatur.neque iniuria. Nam & PetrusSpiritu Chri-
ftifuifllteftatur, quo vaticinatifuntProphetae : quumtoties** ^ '*'^*'
Scripcura docear Spirirum fuilTe Dei Pacris.
19 Porrofimpliciffimam Dei vnitatemadeo nonimpeditx. , «.
ifta diftinaiOjVtFiIium uide probareliceatvnuellecum Patre/o?;^ fimfUarii.
Deum,quia vnofimul cum eo Spirita conftct:Spiritum imQ.mm.imT)nvntta
non aliud eflc a Patre & Filio diuerfum , quia Patris & Filii fic '^'" '''" tolluntt
Spiritus.Siquidem in vnaquaque hypoftafitotaintelligiturna-"'"''*""^"'"*^'
tura,cum hoc, quod fubcft fua vnicuiquc proprietas, Paccr to-
Cap. XIII. Inptutionis Lih. l
I9.t4.10.11. ^"^ '° ^''^° eftjtotus in Patre Films.quetnadmo Jum ipfe quo-
que affcrit.Ego inPatrej& Patcrin mernec vlla efTentix ditfe*
rcntiafeiungialterumab a!t!rofcriptores Ecclcfiaftici con-
cedunt.Hisappellationibusquxdiftindtionemdenotant fin-
Auguftinus quitAuguftmusJhocfignificaturquodadfe inuiccmreferun.
Homil. de turjnon ipfa fubftantia qua vnum lunt.Quo fenfu conciliandae
tcinp. 38. defuntinter fe veterum fententia? , quxpugnarealioqui nonni-
Tnnir. & col. hil viderentur. NuncenimPatrem Filiiprmcipiura cfTetra-
Epift.174. cy-*^""^-"""'^^"'""'^'^'P^°^'^'"*""^fc"i& eflentiam haberc
ril. lib.7.* de^ffcuerant, adcoquevnumeflecumPatreprincipium. Eius
Trinit. idcm diuerfitatis caufam bene acperfpicu^ explicat Auguftinus a-
lib. }. Dialog. libijquu ita loquitur.Chriftus ad fe Deus dicitur.ad Patrem Fi-
Aug. in Pf^-iiusdicitur.Rurfafque,PateradfeDeusdicitur, adFiliumdi.
Traa.'°in loli. ^^^^'^ Pater.Quod dicitur ad Filium Paterjnon eft Filius : quoi
39. Aug. in dicitur Filius ad Patre,non eft Pater ; quod dicitur ad fe Pater,
Pfal.^S. FihusadfejcftidemDeus.ErgoquumdeFiliofine Patrjs re-
fpedu fimpliciter loquimur,bcne & propric ipfum a fe efTc af-
fcrimus:& ideo vnicum vocamus principium.quum vero rela-
tiooe quae ilU cura Patre eft notamus , Patrem Fiiij principium
raeritofacimus. Inhuius rei explicatione quintusliber Au-
guftinideTrinitatetotus verfatur. Longc vero tutius eRin ea
quam tradit relattone fubfifterc;quam fubtihus penetrando ad
fublime rayfterium , per multas euanidas fpeculationes eua»
gari.
C^ntlufio prio- ^^ Ergo quibuscordi crit fobrictas , & quifidei mcnfura
rispartis , ^contenti erunt,breuiter quod vtile eftcognitu accipiant.-nem-
pmma. eorumn^ quum ptofiteinur nos credere m vnum Deum,fub Dei no-
S"* ^^ ■^""^'^mine inteliigi vnicam & fimpUcem efientiam, in qua compre-
l ^ ^^''r*^hendimus trcsperfonas vel hypoftafeis : ideoquequoties Dci
tredere ««fWf^nomen iniefinite ponitur,non minusFilium &Spintii ,quam
«/?. Patrem defignari.vbiautemadiungiturFiliusPatri , tunc in
medium venit relatio •• atque itadiftinguimusinterperfbnas.
Qnia veroproprietatesinperfonisordinem fecumferunt , vt
in Patre fit principiii & origo:quoties mentio fit Patris & Filij
fimul,veISpiritus,nomen Dei peculianter Pairi tribmtur, hoc
modo retinetur vnitas e[]etig,& habetur ratio ordinisjquse ta-
xnen ex Filij & Spiritus deitate nihil minuit.Et certe quum an-
te vifum fuerit Apoftolos aflerere Filium Dei illum efle quetn
Mofcs & ProphctsE teftati funt efle Iehouam,feniper ad vnita-
tem eflcntiae vcnire necefll' eft.Proinde nobis facrilegium dc-
tcftabilccft,Filium vocari alium Deum a Patre : quia fimplcx
Dei nomen relationcm nona:^niittit, nccpoteftDeusad fei-
pfum dici hocvelilludefl^e.laquod nomenlchoua: indefiniti
2.C0MI .9« Jfumptum in Chriftum competat , ex Pauli ctiam verbis patet,
Proptcrca cer rogaui Dominum : quia vbiretulit Chri-
fti rc-
Ve cDQ-mt. Vet Creatoru. 40
fti refponfumj Sufficit tibi gratia mea , fubiicit paulo poft , Vt
inhabitfrt in me vircus Chnfti.Certum enim eft nomen Domi«
ni pro Ichoua illic elle poiitum; atque ita reftringcre ad perfo-
nam Mediatorisjriuolum eftet ac pucriIe:quando abfoiuta cft
oratio qus Filium cum Patrc non comparat. Et fcimus cx re-
cepta Grscorum conftietudine Apoftolos paflim nrbmen Mi>ex'i$
fubftituerc in locum iehouse.Et ne procul qiia:rendum fit eic- Act.i.ii.
plum jnon alio lenfu orauit Dominum Paulus.quam quo cita-
tur locusloelis aPetro, QuifquisinuocaueritnomenDorai- . »
nijfaluuserrt. Vbi nomenhoc peculiariterFilio atcribitur.a-
Iiam eflerationemconi^abit fuo loco. nunc tenerefaiis eft,
quum abfolucePauIus Deum rogairet.ftatim fubiicere nomen
Chrifti. Ita SctotusDeusaChriftoipfo Spiritusnuncupatur.
Nihil enini obftattjuominus totafpiritualisfit Dei eflentia, in
qua Parer,Filius & Spiritus coprehendantur. Quod ipfum ex
Scnpturaplanum fit. nam vt illic Deumaudimus nominari
Spiritum jita & Spiritum fandium ,quatenusefthypoftafisto-
tius eflentis,audiraus dici & Dei efle, & a Deo.
II Quoniam autem Satan, vtfidera noftram ab ipfisradici-'po/?o.wr pars
bus couellcrer, partim de diuina Fiiii & Spiritus eflentia , par- huitu capitUf
tira deperfonali diftinclioneinsentes puenas fcnipermouit ;?'<*"' ''rff^"-
atque vtomnibus prope leculis impios Ipiruus excitauit SU'rp„j^^^^,^^^_
dodtoresorthodoxGS, hacin parte vexarent , ita& hodie ex ^;,j,^(^^„,,,;.,-,
vcteribusfaiullisnouum ignem accendere conatur : hicfet-,iitarii(Vtrfi-j
uerfis quorundam Jelirus occurrere oper^pretium eft. Kacte-»«''«
nus dociies roanu ducere, non aute cum prcefractis & conten-
tiofis manii coferere maxime propofituni fuit: nunc autem ve-
ritas qua; placidc oftenia fuit , ab omnibus improborum cali^-
niisaflercnda.Etfipra:cipuum ftudium inhoc incumbet,vtha-
beantqui facilesapertafque Dei verboauresdederint, inquo
ccrto pedeconfiftant.Equidem hic,fiquando aliasin recondi- Caut.oinprtmj}
tisScripturaE myft:eriis j fobriemultaque cuni moderatione,-'''!'*^ . "*
, ., r L j iL-u- 1 • hatdijputautnc,
philolophandum: adhibita etiam multa cautione, ne aut cogi-
tatio aut lingua vlrra proccdat,quam verbi Dci fines fe proten-
dunt. Quomodo enim immenfam Dei ellentiam ad fuum mo-
dulum menshumanadefiniat,quae nondum ftatuere certopo-
tuit quale fit Sohs corpuSjquod tamen oculis quotidie confpi-
citur?Im6 vero ,quomodo proprio ductu ad Dei vfque fublla-
tiam excutiendam penetret , quae fuam ipfius minime aflequi-
tur? QuareDeo libenter permittamus fui cognitionem. Ipfe
emm demum vnus , vt inquitHilarius, idoneusfibi teftiseft,
qui nifi per fe cognitus non eft.Permittemus autem fi & talem ^'^■'•"« ^"''
cocipiemus ipfum qualem fe nobis patefacit: nec de ipfo ahun- "
de fcifcitabimur qua ex eius verbo.Extant in hocargumentum
homilic Chryfoftomi c^uinqi aduerfus Anom|os,qmbustan3e
Cap.XIII. Injlitutionis Lih.I.
De incompre- cohiberi Sophiilarum audacia non potuit quin frscna garruli-
henfibili natu- tati laxarct. Nihilo enim modeftius hic fe geflerunt quam vbi-
TaDd,lmpor-'quefolent. Cuiustemeritatis infeliciflimo fuccefTu adinoneri
tunae Sophifta- ^^^ decctjVt docilitate magis quam acumme in ii^im qiaeftio
rumvoces ex- • , r " ■■ i ^^
tant apud lu- "^*" incumberc curac lit: nec m animum mducamus aut Dcuin
ftin. Tlicodo- ■vfquaminucftigarenifimfacroeiusverbo , autdeipfo quic-
ret.& hift. Ec- <juam cogicare nifi prxcunte eius verboj aut loqui nifi tx eodc
clc. fcnptores. verbo fumptum.Quod fi qu^ fubeft m vna diuinitatePatris,Fi-
liijSc Spiritus diftmdlio (vt cft cognitu dirficilis) mganiis qui-
bufdaplusfaceffitncgotii& raokftiaE quan» cxpediat,memi'
nerint labyrinthum ingrLdi hominis mentes dum ^u-x cunoli-
tatiindulgent ; atque ita regi fc fuftineant caeleftibus oraculis,
vtcOnquc myfterii altitudinem non capiant.
Si^m "vittri- iiTexere catalogiim eirorum quibus olim tentaia fuit fi-
ftllii i8 'lo ^^'fy^cci^^^^sinhocdodrinajcapitc, nimislongum eflctjple"*
tlAufafit tamti.^^^^^'^^'^^'^^^ tacdio:ac hireticorum pleriqr.ecraffis dcliriis
totam Dei gloriam ita aggreffi fun:obruerc,vt fatis c-fle duxe*
rtntcocutercac turbareimpcritos.Statim vcroapaucis homi-
nibus ebuUieruntpIuresfeda:, qu2 partim laccrarentDci ef-
fentiam,partim diftindionem quae inter Pcrfonas cft confuii-
derec. Porrofi tenemusquodante exScriptura fatisoftenfum
eftjfimplicem & indiuiduam ciTe eflTentiam vnius Oei, qux ad
Patrem,&Filiumj& Spiritum pertineatrruriiis Patre pn-pruta-
tealiquadit^^erreaFilio ,&FiIium aSpiritu: non Ario tantum
&SabclIio, fedaliis vetuftiserrorum authoribusclau(aer:t la-»
Serueium & re~ ^^^ Scdquia noftro tempore exorci funcphrenctici ciuida, vc
irinitnrits «ff-Seruetus & limilcs.qui nouis prxftigiis omnia inuolu- rut,pau
^r<////fe>-,or-5fr-ciseorum fallacias di/cutere operaeprctium eft. Seructonome
uetihtrefm *«cTrinitatis itafuit exofum,im6 detcftabile, vtTnnitarios om-
ftdtont tuerttt. j^gs quos vocabat , diceret cflc atheo^. Omitto infulias voces
quas ad conuitiandum excogitauit. Hic quide Ipcculationum
cius fuit fumm3,tripartituminduci Deum vbi in eiusefleutia
refidere dicunturtresPerfonae, Triademquehanc eflc im;igi-
nariam, quia cum Dei vnitatc pugnet. Interea Pcrlbnas voluit
efleexternas quafdam ideas, qusevcrc non iubfiftancinelfen-
tiaDei,Ied Dcum nobishac vel illa Ipecie figurent ; acini-
Vide Calui. tio quidem nihil in Deo fuifle diftindlum, qua olim idem erat
^^^k^j^"!"^ VerbumquodSpiritus: fed exquoemerfitChriftus Deusde
orthod. ei 'DeojSpiritum etiam alium exipfo Deum fluxifle. Etfiauteal-
crodigiofos er *^SO"'5 if^^^^dun' rucat luasnaenias, vtquuni dicitScrmonem
roresM.Scrue-a:tcrnumDei fuifleSpiritum Chriftiapud Deum , &relucen-
ti.Ciafle.? tra- tiam idcaL:item,Spiritum fuifledeitatis vmbram;poftea tamen
ftatuumThco-Yjfjufquecieitatem innihilum redigit, afll-rensfecundum dif-
wjuorum, penfationismodum tam inFiIio quam in Spiritu partem cflc
I)ci;,ficuti idem Spiritus fubftantialiter in noUs atque ctiam in
liguis
Ve cogmt.Dei Cre^iforu. 41
ligois& lapidibusjDci portio eft. Quid de Mediatoris Perfona
blaterec.fiio loco videbimusProdigiofum vero hoc commea- '
tum.Perfonam nihilaliud efTcquam viftbilem glorixDeifpe-
ciem.non longa refuratione indiget.Nam c]uum loannes non-
duni creato mundo xe^v fuilleDeum proniitiet,Iongeabidc3 loan.i.t,"
difcernit.Si vero tunc quoque Sc ab vltima a?ternitate hiy®- illc
qui Deus erat, fuit apud Patre & propria fua gloria apud Patre loan.iftt»
infignis fuit,non potuit certe externus efTe aut figuratiuus fplc
dor: fed neceffario fequitur fuifle hypoftafin , quae in Deo ipfo
intus refideret. Quanqua aute non fit Spintus metio nifiin hi-
ftoria creationis mundi,non tam£illicinduciturvt vmbra.fed
cflentiaiis Dei virtiis , quum narrat Mofcs informe quoque il- GeJi«i=i5
l.im madam fuifle in eo fuffultam. iEternum igitur Spiritum
femper in Deo fuifTe tunc apparuit , dum fouendo fuftinuit
confufam cacii &terr£E materiam.donecaccedcretpulchritudo
& fcries. Ceftcnondum potuit effigies velreprifentatio Dei
cire.vtilomniatSeruetus.Alihiverdfuam impietatemapertius
detegere cogiturjquod Deus xterna fua rationc FiHum fibi vi-
fibilem decernens.hoc modo vifibilem t'e exhibuir.nam fi hoc
verum fitjnon alia rehnquiturChrjfto diuinitas,nifi quatenus
seternoDeidccreroFilius eftordinatus. Adde quodfpeftrS
ilia quarin locum hypoftafeon fupponir, fictransformat ^ ■¥£
noua accidetia Deo affingere non dubitet.lliud vero omnium
maximeexecrandum , quoJ tam Filium Dei quam Spiritum
proraifcuc Creaturis omnibuStpcrmifcet. Patres emm & parti-
tionespaiamairentefreiiieireutia Dei , quarum vnaquseque
portio Deus cft : prxfertim vero fpiritus fidclium costernos
dicu&confubftantialcsDeo; quanuis alibi fubftantialem dei-
tatem non tantum hominis||imx, fed ahis rebas creatis af-
figtiet. Uliorum Anti
i; Ex hac lacuna prodiit aliud non difiimile monftrum. Ne- trmuariorxim
bulon>.'Senim quidam,vtS-'ru£ticximp!etatis inuidiaacdede-^'"''^'^' ^"^''"^
cus efFuo;erent,crcs quidem perlonas efle conftfU fiint , fed ra- "^"^* ^L"^*
tione add;ta,quodPater qui vere &proprie vnicuseilUeus, riq^eum. (jr Colti
Jiu & Spiritu formandojfuam in cos dcitate rrasfodit. Nec ve- fffentiatorem,
ro abftincnt ab horrendo loqucnd* gencre.Patrcm hac nota di'^/?«e '^^ fi»'n
ftinguiaFiiio & Spiritu,qu!a fit folusefrentiator.Colorehunc"^'*'" '''/'*'*-
primo obtendunt, palUm Chriftum vocari Dei Filiu: vnde col- ^cprimil pro-
ligunt nonalium.proprie Deii efTe nifi Patrem. Atqui non ob- hatw mhtl fro
feruant,quamuis Dei nomen Filio quoque fit communcjtdme iffisfaeere quod
imit" t^»;t^Patri interdum adfcribi , quia fons eftacprincipiumf^/^"''' Chnflut
deitatis:idque vt notetur fimplex eirentise vnitas. Excipiunt, fii^''"^'' ■*-'" fi'
\er^eftDdFilius,abfurdum eirc cenferiperfonsFilium.Ego.-,^^g^.j,„,^^^
vtrumqueverum cfTe refpondeo , DcincmpeefreFiUum,quia*Drt«i;s«;«r.
SerraoeftaPatreance feculagenitus ( nondum enimde Me-
Cap.x 1 1 1. Ju^ttHtmiis Lib. 1.
<!iatoris perfona nobis rermo eft ) & tame explicandi caufa Iia-
bcndaelTc ratione pcrfonae, vt nomcDeinon (impliciter fuma
tur, fed pro Patre.nam ll non aLu ceniemusDeum guamPatre,
non obfcure deiicitur Filius ab hoc gradu. Ergo quotics deita-
tisfitmentiojminimeadmittidebct.uicithefis interFiliini &
Patremjquall huic tantum conueniat nomen veriDej.Nam fa-
lefa.fij. ne Deus qui lefaiaz apparuit , verus & vnicus fuit Deus : quem
lo.12.41- tamcn loannes affirinat fuilTe Chnftum. Qui ctiam p.;; osle-
c.a. 14. jT^j^ teftatus eft fe fore in lapide offendiculi ludsiSjvnicus erac
le'"a.'45.ij*. Deus; qucm Paulus Chriftum fuifle pronunciat.Qi.u perlefaia
Rom.i^.ii. clamat,Viuo cgo.mihi flcdletur omnpgenu,vnicus Deuseft.
H:b.i.io.&6. aiquiidcmPauIusChriftiJm inteipretatur. Hucacceduntquse
pfa' x-^i.iG . j-ecitat Apoftolus tcftimonu,Tu Deus fundafti caslum &terra.
■^^" * Itcm, Adorent eum omnes Aijgeli Dci, qua: nonifiin vnicuni
Dcum competunt: quum tamepropna Chrifti elogia elVc cori-
tcndat.Nec valct cauillum illad., transfernad Chnftum quod
De! propiium eft, quia fuVeluccntia glorix ipfius. Nam quum
vbiqaeponatur nomenl jhou^,feqiJitur deitatis refpeftu ex fe
ipfo cffe.Nam fi eft lehouah, n. eari non poti.ft qi;in idem (it
le*e 10 II*. illeDeusquiper lelaiam ahbi clamat, Egoego fum, &c praeter
fnenon eft Deus. Expendereetiam couenitillud lercmis.Dij
qui non fccerunt caclum & terra,pereant de tcrra qu£ lub cglo
eft:quando ex oppodto fateri nccefte eritFilium Dei eum cRc
cuius deitas 1'^pius apud lefaiam probatur ex mundi creatio-
ne.Qu,omodo autcm creator quiomnibusefle dat ,non eruex"
feipfo,fed eflcntiam aliundc mutuabitur ? Naui quiiquis efien-
T^fKtatioi. 46 tiatum a Patre FiliuiYi ciTedicu,a feipfo negatefle. Redamat
imfiM '«^y'<'''^« auiemSpiricus fanclus.illum Ichouahnominans. lam fi de-
^H^ex ift rum tQx.zxn eflcntiam elTe in folo Patre , vel fict partibilis , vel
rcfiorimtur. cripietur riiio: atque ita Ipoliatus tua ellentia, titulans lolum
crit Deus. EflentuDci.fi credituriftis nugatoribus, loliratri
conuenit,quatcnus ipfe folus cft,&cft Fi!u cflcntiator.lta diui-
nitas Filii quiddam erit abftradlum a Dei cflcntia, vel deriua-
tio partis a toto. lam concedant exfuoprincipio neccfleeft,
Spiritum eflefoliusPatris : quia fidcriu^tio cft a pnmacflen-
tia, qu3e nonnifl Patri propria eil , iure non cenfcbitur Spi-
riwsFilii, quod tamcn refcllitur Pauli tcftimonio : vbi com-
munem Chrifto & Patri facit.Auhxc fi ei-pungirureTrinitatc
Patris Perfona , in quo a Filio & Spiritu differet nifi quia folus
eft ipfc Dcus? Fatentur Chnftum efle Deum , & tamen a Patre
diiferre. Vicifllm notim aliquamdifcretioniscflcoportct , ne
Patcr fuFilius.Qm m clfentu ean ponunt,manifcftcin nihi-
Jum redigunt verarn Chriiti dcitatein:qu3c fin.!? eflentia efleno
potcftj&quidem tota. Nou dif!v:ret certePater a Filionifi
'^ proprium aliquid habeat in fequodFilio CQmmunenon fit.
Qiud
De cogmt.Vei CreatorU. 4*
Quid iam reperient in quo eum diftinguant ? Sn in efTentia ell
dilcretiojrefpondeantannoncum Filio eam communicaucrit,
Hoc verononpotuitefle exparce : quia dimidium fabricare
Deum ncfascffet. Addequod hoc modo foede lacerarentDei
eirentiam. Rcftat vt tota & m folidum Patris & Filii lit com-
munis. Quod fi verum eft,iam fane quoad ipfam nuUa erital»
terius ab alcero difcretio.Si excipiant, Patrem eflenciando ma-
nere nihilominus vnicumDeumjpenes quem fit eflentia:Chri-
ftus ergo figuratiuus eritDeus,ac fpecie tantii vel noniine.non
re ipfa : quia Deo nihil magis proprium quam efle iuxta illud, ^^^-S^^^*
Qui^eft, miiit me ad vos.
Z4 Jalfum quidem efle quod fumunt , quotfes abfolute Rt "^M^f'' f^«'^
Dei mentio in Scriptura. nonifi Patre intelhoi ex raultis locis T'" ^a. "^^"
rekilere promptu eft:&m ilhs ipns quos pro le citantjturpiter f;/,-p 4,atur a^
produnt fuam.incogitantiam,quiailIicFiIijnomenapponitur://5aW9,z/( (f
vnde apparet reJatiue accipi Dei nomen , ideeque reftringi ad ^* PMr<,
Patrisperfona. aceorii obieclio vno verbodiluirur, Nifilbius
Pater,inquii£t,v€rus eiTet Deus.fuus ipfe pater efTet.Neqi enim
abfurdii eft,propter gradii & ordine Deum peculiariter vocari,
.quinon folum genuitexfefuam fapienna,fed Deus etiam eft
Mediatoris,(icuti plcnius fuo locodifleram.Nam ex quo ma-*
. jiifcftatus eftincarneChriftus.FiIiusDei Yocatur,non tantiJiai
quatenusantc fecula genicus cxpatre fuitcEternus Sermo, fed
quiaMediarorisfufcepitperfon.l& munus,vtDeo nosconiu-»
geret.Et quoniamFiIium aDeihonore tam auda(3:crexcIudiit,Matth. 19.17.
fcire velim , qiiumpronunriat nuUum eirebonum prartervniif • ^"f^'^'''^^'
D, \ ■ ■ •^Ti JL • boniis. filtus ba~
eu.an lelionitatc priuet. Non loquor denumana eiusnatu-„ , a-^ c
c -s . .. ' • . , . ,' • r • -1 nv.st\t. trgt)
rajne iortc excipi3t,quicquid in ea oo.ni ruit,ex gratuito dono Dem aternM>
fluxilfe.qua:ro anSermo aeternus Dcibonusfitnecne.Sincget,
fatisconu;d:a tenetureorum impiecas •• fatendo fcipfosiugu-
-•• lanr. Quod aute primointuitu videtur Chnftusa fe remouere
' nemenboniXentcntiam noftiam magisconfirmat.nepequum
fingulare fit vnius Dei elogium.quatenus ex vulgari more £a~
lutatus fueratbonus , falfum lionoremrepudians , bonitatem
quapollet diuinam efle admonct. Q^isrro etiam, vbiaffirmaEi.Tim.1.17.
Paulus (olum Deum efle immortalem , fapientem & veracem, >• •5'«''«* <■/? im^
an his verbisin ordinem mortaIium,ftuItorum&ftlIacium re-"""'^''^"^^''^''"^
digatur Chriftus.Non erit igitur immortaIis,quiabinitio vita^"^1* ?" ^^''
luit vt Angclis immortahtatem conJ:erret?non erit lapiens,qui ^; chnjlus efl.
SBtcrnaeft Deifapientia?noaerit veraxipfa veritas.? Quxro Ergo Deus 4ter-
praeterea Chriftiimne adorandum cenfeant. Si enim hoc iure ""^-
fi4ji vendicat , vtfledatur coram ipfo omnegenu , fequitur ^^'''P'^'^°'
illumefleDeum ,qui inLege vetuitquenquam alium praeter
fe adorari.De folo patre fi accipi voliic quod apud lefaiam di- ^.
citur,Egofum,acnemopra?terme,hoc teftimoniuminipfos ^ '**'
Ca^. XIII. Jnjiitutionis Lib. L
ChuSHonis ex retorqueo,quando videmus Chrifto attribui quicqotd Dei eft.
Trofiheta de- Nec locus eft eorum cauillo , Chriftum in car ne fuilTc exaltaru
fumptm diiutio. in gua exjnanitus fuerat,& carnis rcfpcdu omne iraperium il-
^lia obieitu. ij datum efte in ccelo &in terra:quia etfi extenditur Regis&Iu-
mire^ a to. <Jicis maieftasad totam Mcdiatoris perfonam,nifi tamenDeus
manifeftatus eflct in carne , nonpotuitintantam altitudincm
extoUi quin Deu^s fecum irfe pugnaret.Atquehanc controuer-
miii'i'6f. {Jam optirae Paulus tollit, xqualem Deo fuilTc docens , ante-
quam fe exinaniret (ub forma ferui. Porro aequalitas ifta quo-
modoftaret nififuilTetDeus illccuiusnomen eft la & leho-
" uah.quicquitatfuperCherubim ,quiRexefttotiustcrrac, Sc
Rex feculoru m ? lam vtcunque obftrepant , non poteft eripi
lefa.is.j. Chrifto quod ahbi dicit Iefaias,Hic,hic eft Deus nofter , expc-
dlauimus eum:quando his verbisaduentum DeiRedemptoris
defcribit, qui non modo ab exiho Babylonico populum redu-
Tertia efiVff/ocecet^fed Ecclefiam plen^reftitueretomnibusnumeris. Alte-
r#/<rtf»>«i>-,e^6. roetiamcauillo nihil proficiunt , Chriftum fuifle Deum in
«/«f^» h^re- patfe fuQ_ jsj^fj, ^jfj fatemur ratione ordinis & gradus princi-
/IrwrM;^"* Mo P^"'" '^^""^i""^ ^^^ inPatre , deteftabiletamenefledkimus
fis hiftorU de commentum ilIud,folius Patris eflentiam efle propriam^quafi
trttitiont addt- Filii dcificator eflet ; quia hoc modo vel mutiplexeflet elfen-
f^» tia,vel titulo & imaginatione tenus Chriftum appellat Deum.
Si concedant Filium efle Deum , fed fecundum a Patre.- iam in
ipfo genita & formata erit eflentia,qu£e eft in Patrc ingenita &
informis. Scio multis nafutis ludibrio clTe quod ex vcrbis Mo-
fis perfonarum diftindlionem eliciraus , vbi Deum fic loquen-
teminducit, Faciaraushominemadimaginem noftram. vi,-
denttaraen piilcdtores quam frigide atque ineptehoc velut
colloquium induceret Mofes,nifi fubelfentin vno Deo plures
pcrfonae. lam quos alloquitur Pater , certum cft fuiffe increa-
tos.nihil vero increatum , excepto ipfo Deo , & qoidem vno.
Nunc ergo nifi concedant Patris , Filii & Spiriius communcm '
fuiflecreandipoteftatcm^&communeiubendi imperium , fe-
queturDcum nonintusfecum italoquurumcffe^fed direxiflc
adalioscxtraneos opifices fermonem.Deniquelocusvnusduo
fimul eorum obiefta facile expediet. Nam quodpronuntiac
lMn.4. 14« Chriftus ipfe, Deurn eflc Spiritum, ad Patrcm folum reftringi
confentaneum no cflct, acfi Scrmo ipfe non cflet fpiritualis na-
turx.Qiiod fi Filio fimiliter vtPatri conuenit nomcnSpiritus,
fub indefinito Dei nomine Filium comprehendi colligo. Sub-
iicil tamen continuo poftjuon alios probari cultores Patri nifi
qui cum in Spiritu & veritatc adorant.vnde alterum confeqiii-
tur,quia fub capitc f ungitur Chriftus officio do(floris, Dci no-
men Patri adfcribcre, non vt abolcatiiiam ipfius deitatem,fed
vt gradatim nos ad eam attollac.
ly Scd
Genj.t^.
Vecomit.VelCreatorif. 45
o
ij Sedineo fcilicet hallucinantur quod indiuidua (^om^j^fi^t.y.fiillHn-
niant, quorum fingulapartemobtineant eflentiae. At(\\xi exturineoquodin
ScripturisdocemurvnumeflentialiterDeum efle, ideoque ef- 'Z>" #»"* f»-
fentiam tam Filii quam Spirjtus efle inaenitam. fed quatenus^"""'' tndMH~
_ ,. •■'/,' r' ■ r c ■ ■ dua,auorumfiTt'
Pater ordine prmius elt , atque ex le genuit luam bapientiam, ^^ •* £^,>
merit6,vt nuper didum eft,cenfetur principium & fons totius^,trf«» »[>u-
diuinitatis.Ita Deus indefinit^ eft ingenitus:& Pater etiam per- "etnt .• & ^ua-
fona: refpedu ingenitus. Stulte etiam putant fe ex noftra fen- termrater» a&
tentiacoJlieerequaternitatem ftatui.qaia falso&calumniosea'!' " "f "-'
, . ^ . ^ 1 , . ,r-, r 1 ■ ■ y r I'""* calumma-
cerebn lui commentum nobiswdkribunt,quau deriuaciue nn- ^^^,
gamus prodire ex vna eflentia trcs perfonas : quum ex fcnptis
noftris liqueat no abftrahere nosperfonas ab eflentia, fed qua-
uisin ipfarefideant,diftindioneminterpouere. Sileparata: ef.
fent ab efl^entia perfonae, probabilis forte eflet eorum ratio:fcd
hocmodo trinitas cflet deorum , nonperfonarum quasinfe
continet vnus Deus. Ita foluitur futilis eorum qua:ftio,con-
curratne eflentia ad conflandam Trinitatem.quafi tres deos gx ^ ..
•iijr j /-^vi T- ■ •- .. • • Quarta eortmde
illaaelcendereimaginemur. Quod excipiuntTnnitatem igi-^f^,a„ <^,/„.
tur fore Iine Deo.ex eadem infulfitate nafcitunquia etfi ad di- tioattemilegen-
ftindtionem non concurrit vt pars vel membrum , non tamen d^i & «bftruan-
perfonse fine ipfa,vel extra ipfamrquia & Pater, nifi Deus cflet, <''*•
non poterateflePater.&Filius nonaliterFiIius niliquiaDeus.
Deitatem ergoabfolute exfeipfaelTedicimus. vnde & Filium
quatenus Deus eft , fatemur ex fcipfo clTe.fublato perfonae re-
fped:u:quatenus vcro Filius eft,dicimus efle ex Patre. ita eflen-
tia cius principio caret:perI'on3E vero principium eft ipfe Deus.
Et quidem orthodoxi fcriptores , quicunque olim de Trinita-
tcloquuti funt , ad pcrfonas tantiam retulerunthocnomen:
quando non modo abfurdus efleterror , in ipfa diftindlionc
complefti eflentiam,fed nimis crafla impietas.Nam qui volunt
triaconcurrere,Eflcntiam,Filium,&Spiritum, eosFilij &Spi-
ritus eflentiam exinanire palam eft.atioqui partes inter fe com-
mifts conciderent : quod eft in omni diftinelione vitiofum.
Deniquefi Pater&Deusfynonyniaeirjnt , ficdcificator elTet
Patcr,nihil in Filio refiduum elfctprxter vmbram : necaliud
eflct Trinitas quam coniunftio Dei vnius cum duabus rcbus
creatis. , .
x6 Qi)6d obiiciuntjChriftum, fi propric fit Dcus , Filium .^*'^^ ftfuta-
Ueiperperam vocari.iam relponlum eu,quiant vnius perfon^^/^.rtno.oMdo-.
ad alteram comparatio , nomen Dei non fumi indcfinite , (zA'e>uhtur nrmen
reftringiad P.itrem , quatenusdcitatis cft principiurn , non ef- ^« "«" debert
fentiandojVc fanatici nugantur/cd ratione ordinis. Hoc fenfu ''"l ^^ ^"^^''^
■ ■ r 11 y^i n- 1 r» TT A • re/tnnfi, vt ri-
accipitur termo ille Chrmi ad Patrem. Hxc cft vita a;tcrna vt/,^ jncdiatori
credanttc vnum verum Dcum.& qucm mififti Isfum Chriftu. neflroauftratHT.
Nam in M^diatoris perfon.aioijucns j medium gradum tcnet io-)7-3«
Cap. X 1 11. InJlitHthnis Lib, I.
jnter Deum & homines. neque tamen ideo imminuitur eius
maieftas. Nam etfi feipfum exinaniuit 3 gloriam tamen fuam,
quae abfcondita fuit coram mundojnon perdidit apud Patrem.
Cap.r.io.& 2. ^'^ Apoftolus ad Hebrx-os, quanquam fatctur exiguo tempore
9. fuifleimminutuminfra Angelos.non tamen dubicat (imulaC-
ferere.ajternum cffe Deum quifund^auitterram.Tenendum i-
gitur eft, quoties Chnftus in perfona Mediatoris Patrem com-
pellatjfub hoc Dei nomine diuinitatem complcdi , quac iplius
)o.i5.i8. quoqueeft. Sicqiium Apoftolus diceret. F.xpedit meafcendere
ad Patrem, quia Pater maior me cft , non fecundam diuinitatc
tantum (ibi tribuit , vt fit quo ad sternam eflentiam Patre infe-
rior:fed quia caclefti gloria potitu^, fidelcs colligic m eius par-
ticipationem.In fuperiore gradu Patrem locatjquatenus diftert
confpicua fplendoris perfcCliojqucc in caelo apparet,ab ea glo-
rias menfuraqua: nonconfpeda fuit inipfo carneveftito.Eade
l.Cor.i5.:4. racione ahbi PaulusChriftum dicit redditurum Deo & Patri
regnum.vt fuDeus omniain omn\bus. Nihilablurdiusquam
auferreperpetuitatem Chriftideitati. Quod fi nunquam defi-
net efle Dei Filius, fed idem manebit lempcr qui fuicab init io,
fcquitur,fub Patris nomine vnicam Dci eflcntia.quae vtriufque
communjs eft , comprehcndi. Et certe ideo ad nos defcendit
ChriftusvtadPatrem attolIendo,(imul etiam ad feipfum attol-
Ierct,quaienus vnum cft cum Patre.Nomcn ergo Dei cxclufiue
ad Patrem rcftringere vt Filio auferatur , neque fas neque re-
So.i.i. tlumeft. Nam & hacdc caufa verum cireDeum afleritloan-
nes, ncquisfecundo deitatis gradu fubfidcreputet infra Pa-
trem.acmirorquid fibi velint iftinouorumdeorum fabri,dum
Chriftum verum Deum confcfli , mox eum excludunt a Patris
deitate : quafi poflit elfo verus Dcus nifi qui vnus eft, aut tranf-
tufa diuinitas non fit nouum aliquod figmentum.
H /L r .j }. ^7 Quod multoslocos accumulantex IrenxovbiPatrcm
ccj adduifos ex Chrifti afleric efle vnicum & ;£ternum Deum Ilrael, vel puden-
h-en^to, vLi Pa- diL inkitiz eft.vcl fummaimprobitas.Animaduertcreenim de-
irem chrifli af- bucrantfando viro ncgotium & certamen fuifle cum phrene-
ferit ejfe vnicum ^—^^ ■ PatreChrifti nccabant illum efl^eDeum oui per Mo-
Deumrraelu. i^'" & Prophetas olim loquutus fuerat , led nelcio quod Ipe-
ttrum elabe mundi produ ttum.ltaque in hoc totus eft, vtpa-
Jam faciat no alium prarJicari in Scriptura Deum quam Chri-
fti Patrem,& perperam alium cxcogitari.ac proinde nihil mi-
rum (i toties concludat non aiium fuilfc Dcum Ifraclis quam
qui celebratur a Chrifto & Apoftolis. Sicctianunc,vbi diuGrfo
errori rcfiftendum eft,vcrc dicemus, Deum qui oiim apparuit
Patribus,ti5 alium fuilfe quam Chriftum.Porro fiquis cxcipiac
fuifle Patrem,in promptu eritrefponfio , dum pro Filij diuini-
tm*i ctnfiiium. tatc puguamuSjnos Patrem minime excludere. Ad hoc Irenxi
confiljuin
Vecogmt.VeiCreatcris. 44
confillu fi attendant ledoreSjCcfTabit omnis contentJo.Quin-
eriam exfextocapjtelibj.tota li^faciledirimiiui- , \bi in hoc
vnum fnliftitpius vir , Quiabfolute& indcfinite vocatur in
ScripturaDeuSjillum eflc vcre vnicum Dcum ; Chriftum vcro
«bfolute Deum vocari,Meminerimus huc fuifle difceptationis
ftatum jficuti ex toto progreflu patet,ac pracfci tim libri fecudi
cap.46.non vocariPatrem <cnigmatice&: parabolire qui vercTL
non/icDeus. Addequodalibi coniundim tam Filium quam
Parren-' prift^icatum fuifreDeumconrenditaProph.tis & A-
poftohs.Foftca vtvo dcfinit quomoclo Chi iftus,qi'i Dominus ,-,„ . • .rj-
n T^ T 1 t » ■ n t^ Cap.ii. eiiiide
eftomn!Um,& Fv.x 5c iJcus,ScItinex,ab eo qiji elt Dens orn- ibH.
nium accep<"ritp(.)tfftatcm:nempefubiedionisrefpe6i:Uj quia .-
huii iljacus eft-vfque admcrtimi crucis.Interea paulo pcftaffir
matjFilmm efl':;opificem i.aEli& terrffjquiLcgetulit pcr Mo-
fisnianum,S:P.!tribus apparuir.Iam fiquisblateret.Ircnx-o fo-,,,^ , ■ rj-
uim Pat^em elleDeultrael, rcgcram quodide lcriptor aper- nbri.
tet'-adit.,Chriftum vnum & eundem cxiftere : ficutietiara ad cap.18. & 2;.
eum refertvatictniumHabacuc, Deus ab Auftro vcniet.Eode.ei^ifsis^nnlib.
pertinet quod lcgitur cap.^.lib.^.Ipfe igitur Chriftus cum Pa-
tre viuorum eftDeus. Eteiufdcm libri cap.ii.interpretatur A-
braham credidifle Deo,quia fador c^eli £<. terra;,& folus Deus
fit'.;hriftus.
28 Tertullianum nihilo veriuspatronum fibi afcifcunt, ^^«_ adfocos
quia eth afper nicerdum & fpinofus eft in fuo loquedi genere, cx TertuUiano
fummam tamen doiflrinacquam tuemur , nonan-biguetradit:/"-o/^fci.«iv^a-
nempe auum vnus fit Deus.dilprnfatione tame vel osconomia'^'"'""'^'"''"-
eflc eiusSermonem : vnicumeire Dcum fubftantia; vnitate , &
nihilo.minus vnitatcm dirpentationis myfterioin Trinitatem
difponi:trcs efle nm ftatu,ted'gradu:nec fubftantiajted forma: Lib.aduerfus
nec poteftate,{ed fcrie. Dicit quidem fe dcfcndere fecundum^''^*''^"''
aPatreFilium,fcd non<iiium inte!liq;itni{i diftindlione. Vifi-
bilcm ahcubiPilium dicit : fcd poftousm in vrranquc partem . "
ratiocinatus cft , dcfinit inuifibilcm cfte quatcnus eft Sermo.
DeniquePatrem fuapcrfona determinari nffirmans ,alienifl!i-
mum le probatab co commcnto qiiod refclhmus.Et quanqua
non alium Deum -;gnolcit quani Patrem, teipfum tamen pro-
ximo contcxcu explicanSjfe non cxelufiiie Idqui oftendit Filij
reipectu , quia negata-iium eflc a P.ure Deum .■ idcoque non
violari monarchiam pertoniediftindione. Atquccx perpetuo^^ tvlUa^iitter
cius confilio verborum fcnfum colligcrc pro:rpcum eft. Con-pcuii n^ens in
■tcndicenim aduerfu^Praxeam^quanuis in tresperfonasdiftin-a'/?'»'-?^.'/)!»^ de
€lus fitDcus,non tamen fieri pUircsdeos , ncquc diiccrpi vni-^-^''""^'*'*''
tatem. Ec quia fccunJiim Praxea: coramentum Chrillus non
poterat Deusefle quinidcm eiTetPatcr, ideo tantoper^ de di-
ftiaftione laborat. Qijpd vero Sennonem & Spiritum vocac
£ iiij
<^3p- X I II' Jnfiitutionis Lib. t
portionem rotius,etfi dura eftloquutio.excufabilistamcn cft,
quando ad fubftantiam non rcfertur , fed difpofuionem tan-
tuni & OEConomiam notat quse folis perfonis conucnit , Ter-
tulliano ipfo tefte.Inde etiam pendet illud, Quot pcrfonae tibt
■videntur perucrfiflimc Praxca, nifi quot funt voccs ? Sic etiam
paulo poft , Vt credant Patrcm & Filium in fuis quenque no-
minibus&pcrfonis. Hisarbitror fatisrefelli pofleeorum im-
pudentiam qui ex Tertuliiani authoritate fucum tentant facc-
re fimplicibus.
Vtttvtsrhtilo- 19 Et certe quifquis diligcntcr veterum fcripta inter fe con-
gijtnter quoilu- ff,^^^ ^ non aliud reperict apud Irenaeum quam quodabaliis
flmM ©"'.'*■ qui deindefequutifunt,proditum fuir.luftinus vnus cftci ve-
tarias almndi re tultillimis : nobis autem per omnia luirragatur. Obieacnt
fellunt . (yor- tam ab illo quam a reliquis Patrem Chrifti vocari vnum
thodoxatn de s. Deum. Idcm Hilarius quoque docet, imo afperius loqui-
^amtoRumJr ^"•"jXternitatem efl"e in Patrc. An vt Filio auferat Dei cflen-
froji e ur. ^j^j^) Atqui in eius fidei quam fequimur defenfione totus eft.
. .„ Nectameeospudctmutila nefcioquicdidlaexcerpere^exqui-.
$u«fcrtptor. DUsperluadeantHilariumcIleerroris fui patronum.Ignatnim
Vide lib, 4. ca. quod obtendunt, fi velint quicquam habcre momeii ti, probet
n.icSL.io.ii. Apoftolos legem tuliiredequadragefima &fimilibus corru-
ptclis.nihil nseniis illis qu^ fub Ignatij nomine edita: funt,pu-
tidius. Quo minus tolcrabilis eft eoru impudentia, qui tahbus
laruis ad fallendum fe inftruunt. Porro hinc vcterum conlen-
fus clare perfpicitur, quod neque in concilio Niccno Arius cx
cuiufqua probati fcriptoris authoritate fucum facerc aufus eft:
-. ,. &nemoexGraEcisveI Latiniscxcufataprioribusfediflentire.
bris^ Trin' A.uguftinus,cui nebulones ifti infeftiflimi sur,quamfeduI6ex-
tate, & alibi. cuflerit omnium fcripca ,& quam reuerenter amplexus fit , di-
cere nihil attinct. Certe in minimis quibufque fcrupulis ofte-
dere folet cur ab illis difcedere cogatur. In hoc etiam argum^-
to fiquid ambiguu vel obfcurii legefitapud alios.non diflimu-
lat.Qiiam tamcn ifti oppugnant dodrinam pro cofeflo fu mit
ab vltima antiquitace fiiie concrouerfia fuifl"e receptam.Neque
tamen quid antedocuiflcnt alijjipfum latuiflc, vel ex vno ver-
bo conftat,vbi dscit in Patre eile vnitate, libde dodrina Ctri-
ftiana primo.an garrient fui tunc fuifle oblitum? Atqui alibi ab
haccalumniafe purgatjvbiPatie vocatprincipium totiusdci-
tatis 3 quia a nullo eft : prudcnter fcilicet cxpendens fpecialiter
Patri adfcribi Dci nomenjquod nifi ab ipfo fiat initium.conci-
fonelufu A.JfiA- ^-^ ncqucat fimplex Dci vnitas. His etiam demumj vt fpero,a-
Trmutt. ' gno^cetpius le£toromnes calumnias difcuflas , quibusSatan
haftenus puram dodnn.r fide peruertcrc vel obtcnebrare mo-p
Jitus eft.Denique totam huiusdoftrin^fummam fideliter cflc
cxplicatam confido , fiquidem modum curiofitati imponant
le(5lores>
Ve cogmt.Dei CreMoris.
4T
lc(^ores , nec moleftas & perplexas difpu tationes cupidius
quam par (it (ibi accerfant. Nam quos obledat fpcculandi in-
tempcries.minime ptacandos fufcipio. Cett^ nihil aftut^ prae-
terij quod mihi aauerfum efle putaremcled dum Ecclefise aedi-
ficationiftudeo,multanon3ttingere confultiusvifum eftjquse
& parum prodeflent , & lecilores grauarent fuperuacua mole-
ftia. Quidenim difputare attinetan femper generet Pater?Vt multis i.U
oi;.;ndo ftulte fingitur continuus adus generandi j ex quo li- fp"tat P- Lom-
quetabxternotresinDeoPerfonasfubftitifle. ftina''^* "
CAPVT XIIII.
In ipfa etiam mundi ^ rerum omnium creatione Scripturam ter-
iis notis difcernere 'verum Deum aficiitiis.
Secundaparslibrii.deNotitiahominis.
Quaedam vero hoc capite praemittuntur.
I De Creatione mundijngenere, fta.i.&j.
1 Tradatione de horrine in proximum caput reiefla , de Angelis agi-
turjfed.j.vfquead r^,
3 De malis Angelis, fiue diabolis,a ij.fcft.ad 20.
4 Q^isfruausexhiftonacreationisanobisfitcolligendus, feft. 10.21.
&22.
;Vanquam falforum deorum cultoribus £ocor-£tft ex mmii
|diammerit6exprobratIefaias , quod ex terra; <;'■"'''«'»« jp*«*
fundamentis &c^lorum ambitu non didiccrint ''.?"*-^" "^7*»
quiinam eflet verus Deus: quae tamen eft ingenij,^^^ fi^menta
noftritarditas&hebetudo , necefle fuit, neaddefiuerem fide-
Gentium figmenta deflnerent fideles , expreffius illis depingi Us , litftwiam
verumDeum. Namquum euanida fitqujeapud Philofophosf""""* '"
maximetolerabilishabeturdefcriptio , Deum mentem clle^^ j^^^^^^ ^ ^
mundi : ipfum familiariusa nobis cognofci opera:pretium ^i^- tcmpm notari,
ne femper in ambiguo vacillemus.ltaque hiftoriam creationis lef.40.21.
extare voluit.cui innixa Ecclefia fides non alium Deum quae-
rerec nifi qui propolitus eft a Mofe opifex mundi &: conditor.
lllic primo notatum eft tempus, vt continua annorum ierie ti-
delesadprimam humani generis& rerum omnium originem
peruenirent. Qjjse apprime vciliseftcogpitiOjnon tantum vt
prodigiofis fabulis , quse in ./£gypto & aliis rerrae plagis o!im
graflatse funt,obui3m eatur,fed etiam vt cognito mundi exor-
fliojdarius eluceat Deizeternitas, n^iqucin fui admirationem
Cap.xmi. JnJiltunonisLib.J.
impta obteffie, magis rapIat.Neque Tero moucre non debetpropliana illa fub-
tur mufuium [zi\oa.tio , mirum efl"e cur non citius vencricDeo in menicm,
DtMfion cuius cxlum & terram condere,(cd ot.ofus immenfum fpatium fjf^-
tnt. terfiuere fiuerit,quod ante plurima setatum miilia erficere
polfet: quum ad fcxannorum millia nondum pcruenerit mii-
"Xt^on/; diad vltimum fincm vergentis diuturnitas. Nam currandm
diftulcrit Deus , neque fas cft nobis mquirere , nequc expcdit:
quia (ieo vfquepenetrare contendat mens humana,centies in
itineredeficictmeque ctiam cogniiu vtile^-fletquodDeus 'pfe,
vtfidci noftrae mod ftiain probaret, cosfuito voluit celatum
Coripmatio « ^lTe. Ac fciie pios ille fencx , quum protcruus quiipiam ex eo
fctto d/^o/^/jr^rg-per ludibium quarrcrjc quid antc creaium mun ium cgifTct
«««/-i/fw/M/J^aDeus.Tefponditfabricaflr-xnferoscuriofis.Hec non minosgra-
fenu. "■jusme uis quam feuera admonitio compefcat lafciuum , qux m. 'tos
minit Auguit. ,1 , , 1. I „ , ' ,
confeffionum '^'^'■"^'^ j adeoque impeiiit ad prauas & noxias Ipeculationcs.
lib.ii.cap 12. Dtrniquemcmineriinus, Deum illum inuifibilem & cuios iii-
Vide cap. 6. comprehenfibilis cft fapientiajVirtus & luftitia, Mofis biftoria
iea.1. fpcculi ioco nobis proponerc.in quo viua eius effigicS relucet.
Sicuti eniin mhii diftindtecernunt oculi vcl fcnio obtufi,vel.a-
lio vitio hibetes^nifi fpccilns adiuucntur : ita , quae noftra eft
imbecil.itas , nifi nos dirig.it Scriptura in Dco qua-renda , fta-
tim euanefcimus.Qu^' vpro proteruiae (ux iniulgcntjquia nunc
fruftra monentur,ici6 hornbili intcritu fcmicni quanto fatius
,., , fueritarcana Dei confiliareucrcntcr ri.fpice.c ,quam blal&hc-
Lib. de Gen. ■, , , r »- A a n
con*raMani h "ii^^s euoniere quibus ccium oblcurcnt. tt recte Augulunus
Lib.ii.de Ciui.^"'"''^^^' l^cofi riconqucritur , vbi fupenor cjus yoluntate
.pei. flagitatur rerum caufa.Idcm aiibi prudenteradmonet,nori mi-
nusperptram de immenfis tcm,iorum quam locorum fpatiis
quxftioncm moueri. Ccrtequanirmuis iatepateacca:ioru cir-
cuitus , eft tamenaliqua e usdimerifio. Nunc fiquis cum Deo
expoftulct , quod ccrttuplo fuperet vacuitas, annon piis omni-
busdetcftabilisent petulantia ? Eodem furoris profiliuntqui
exagitant Dci otium , quod eorum arbitrio mundum ante in-
numerafecula non condident. Vt fure cupidititi morcm ge-
rant,extra mundum egredi afFe<flant. quafi vero in tam ampla
carli & terrEE circunferentia.non faiis multa occurrant qux in-
aeftimabili fuo fulgore abforbcant fenfus omnes noftros : quafi
Jiitrafexannorum millianon fatis multa documenta cdiderit
Deus , in quorum affiJua meditatione mcntcs noftrae fc excr-
ceant. Ergo libcntcr maneamusinclufi hiscanceliis , quibus
noscircumfcribcreDeus voluit , &:quafimentc3 nuftrascon-
'"'"^"^''^""^tiahercne va<.randi licentia difiiuercnt.
toSed fex dtebtu ^ Eiutdcm rationis eftquodnarratMolcs,non momento,
mbfolutum tfi fcd fcx dicbiis .ibfolutu fuiffe Dci opus.Nam &:hac circunftan-
Dei opni. tia ab omnibus figmentis coiligimur ad vnicum Dcum qui in
fcr
Ve cotTfiit.Vei Creatoris. a6
o "
fex dies opXis fuum digeflitjne moleftum nobis effet in clus co-
(ideratione occupari toco vitce curfu. Quanuis enim oculi no-
ftri,in quancunque partem fe vercantjCoguntur in operuraDei
intuitu verfari:videmus tamcn quam fluxa fitattentioj&quam
cito prJEtcruolent fi qucc nos tangant piae cogitationes.Hic etia
obftrepithumana ratio.quafi aDei potentia alieni fuerint ta-
les progrcflus j donec fubacta ad fidei obfequium quictcm illa
coleredifcitjad quam nosinuitatfeptimi dieifandificatio. In jyfinde (^onU
ipfoautem ordine reru diligenter confidcrandus c{i ^:itctnus definbirur, Jiepe
Dci aniorerga humanum genus,qu6d non antecreauit Adam«'" """^ "'*-
quam mundum omni bonorum copia locupietaflct.Nam fi eu f"^f"'JT' ^- ^*"
interra adhucfterili & vacua Iocaflet,fi vitam dedifletantelu-^^^^^„^^^
cem.vifusfuiiTeteius vtiiitatiparum confulere. Nunc vbi Solis pattrna curay
& aftrorum motusdifpofuit ad vfushumanosjteriajaquaSjae-»?')'^/?^'»?»* ^o-
rem animahbus repleuit j frugum omnium abundantiam pro- """'* froutaif-
tulit quce alimentis fufficecetrcuram prouidi & feduli patrisfa--''^'*
miliasfufcipiens, mirificam crganosiuam bonitatem oftedit.
Quae breuicer tantum delibo fi quifque attentius apud fe expe-
dat.confta' jc Mofencertum vnius Dei creatoris tefteacprx-
cone fuifft. Omitco qux iam expofui.non de nuda tantum Dei
cflcntiaillic fierifermonemjfed sternam quoque eiusfapien-
tiam &Spiritum nobis proponi. ne alium Deum fomniemus
quamquiin illaexpreflaimagine vuhagnofci.
3 Sedantequam dehominis naturaplenius diflerere inci- Locm de .An^e-
piam,aliquid de Angelis inferere oportet : quia etfi Mofcs vul- ^«, '■»■■/'<!/'"«•
giruditAti feaccommodans, non aliaDeiopera commemorac
in hiftoria creationis nifi quae oculis noftris occurrunt : vbi ta-
menpoftca Angelos Deiniiniftrosinducit , colligere facile li-
ceteorum elTe conditorcm.cui fuam operam& officia impen-
unt. Qyamuis ergoMolespopnlar!te^loquens,nonftatim ^ „,,g d,n:arp.tu a~
primis nidimentis Angelos rcccnfuerit inter Dei CYtztur:is:n\- gf,^fJfeBetim.
hil tamen vetatquominusdiicrte&expHcat^de illis tradamus
quscalibi paflim docet Scripcura.quia fi Deum cxopcribus fuis
agnofcerc cupimus, mininie omittendum eft ram prarclaru &
nobile fpecimen. Adde quodrefurandismukiserronbus valde i. Vt nKiniti fi-
necefTaria eft hxcpars dodtrins. Multorum metesitaperftrin- w«« aHtierfu*
xit Angelica: naturacprsftantia , vc putarenrillisiniuriam fieri ^I^IlL^dHS^t'
f\ vnius Dei imperio fubiedi quafi in ordinem coperetur. hinc ^l''-'"^'T "
•II- rroj-- T- r ■ T -1 "^ r r r^ Manickaorum. -
lliisatnctadiuinicas.Einerfitetiam Manichxus cuni fua fefta, —
quifibi duo principia fabricauit, Dcura & diabclura. acDeo
quidem tribuebat bonririjm rcrum originem: malas autcm na-
turas ad diabolum auchorem referebat. Hoc dciirium fi metes ^ • i r •
noftras tcncretimplicitas , nonconftaret Dco fua in niundi ^^^"'^^*^^''^
creatione gloria.Nam quum nihil magisDci propriu fit quam conflituenti* te-
ffteruiias , & Mnvcria , id eft . a feipfo exiftentja , vt ita Ioquar./«f^f"-
Cap.XIIII. Jnjlitmionis Lib.J.
qui diabolo lioc tribuunt.nonnc quodammoJo eum diuinira-
tis ornant ticulo?Iam vbi omnipotetia Deijfi diabolo tale con-
cedirur imperium.vt illo inuito ac repugnate, quicquid voluc-
rit cxequatur?Quod autem vnicum habent fundamentum Ma-
nichaei.nefasefle afcribibono Dco vllius rei malgcreationem»
id orthodoxam fidem minime l3edit,quae no admittit aliquam
efle in mundi vniuerfitate malam naturam: quadoquidcm nec
prauitas & malitia tum hominis,tuni diaboli.aut qua? inde na-
fcunturpeccata.exnaturafuntj fcd exnaturaecorruptione: nec
quicquam omnino abinitioextitit in quo non & fapientiar 8c
luftitix fuse fpecimen ediderit Dcus.His ergo peruerfis comen-
tis vt obuia eatur,altiu$ animos attoilere necefle <.fl: quam ocu-
linoftripenetrent. Quo confilio verilimilceft,vbi in fymbolo
Niceno vocatur Deus omnium conditor , res inuifibiles fuiffc
Tittatii reguU. expreflas.Modumtamen.quem pracfcribicpietatisregula,tene-
re curae crit,ne altius quam expedit fpeculando.ledlores a fidci
fimplicitate abdudti vagentur. Et certe quuni vtiliter lcmper
nos doceatSpiricusiin quihusvcroparum eft monienti adaedi-
ficatione.velfubticeat prorfus,vel leuiter tantu & curfim attin-
gat,noftri quoqj officij eft.Iibenter ignorare qug no colucunt.
I. xAngeli funt 4 Angelos fane , quum Dei fint miniftri ad luflaeius exe-
crea.ti a Deo: quenda ordiiiati.efle quoque ilhus crcaturas, extra controuer-
gu» autem tem- {^^^^ ^ffg debet. De tempore vel ordine quo creati fuerint,con-
inquirere non ^^""ot^cm mouerenonne peruicaciae magis quam duigentije /
expedit.vt faat eft-'Tcrram efle perfedam,& cxlosperfedos.cu omni exerciti4
V.Lonibardui li. corum, narrat Mofes : quid attinct anxie percontari quoco die
».dtfi.i. &■ fe^. praeter aftra & planetas alij quoque magis reconditi csieftes e-
•^rque adiz. xercitus eflTeccEperintJNc longior fim,meminerimus hic,vtia
tota religionis dodrina , tenendam efle vnam modeftia: & fb-
brictatis regulam,ne de rebus obfcuris aliud vel loquamur,vel
fentiamus , vel fcire etiamappetamusquamquod Dei verbo
jteguU chri- ^^^^^^ nobis traditum.AlteruiTijVt in ledlione Scriptura?,iis c5-
ftiMt*. tinenter quaerendis acmeditandis immoremurquae ad sdifi-
cationem pertinent:non curiofitati aut rerum inutilium ftudio
indulgeamus. Et quiaDominus nonin friuolisquxftionibus,
fed in folida pietate,timorc nominis fui,vera fiducia, fandlita-
tis officiis erudire nos voluit , in ea fcientia acquiefcamus.
Quamobrem , fi rite fapere volumus , relinquenda funt nobis
illa HjticMMocjtTH , qu3E & ab otiofis hominibijs de Angelorum
natura , ordinibus , multitudineabfqueDei verbotraduntur.
Scio hsEc cupidius a multis arripi , 8c maiori voluptati eflc qua
qua; in vfu quotidiano funt poiita. Vcnim.nifi Chrifti difcipu-
los efle nos piget^eam quam ipfs methodum praefcnpfit, fcqui
ne pigeat.Ita fict vt eius magifterio contcnti,a fuperuacuis fpc-
culationibus , a quibus nos reuocat, noti tantuoi abftineamus,
fcd
Ve comit.Vei Creatoris. jlj
fed etiam abhorreamus Dionyiium ulum , quicunque ruerit,^^y^^,y^^
nemo negaucrit ftiulta fubtiliter &argute in cseleftiHierarchia
dirputaire: verum fiquis propius excutiat , deprehcdet maxima
ex parte meram effe garrulitatcm. Thcologo autem non gar-
riendo aures obleclarejfed vera,certa,vtilia docendo, contcie-
tias cofirmarc propofitum eft.Si hbrum illumlegas,putes ho-
minem de ca:lo delapfum referre non quae didicit,fed quae ocu
lis v^dit. Atqui Paulus,qui extratertium caelum raptus fuerat, 2.Cor.i2,i.
non modo nihil tale prodidit , fed teftatus quoque eft nefas
eftehominiloqui qu£ videratarcana. llla ergo nugatoriafa-
pientia valerc iufla , ex fimplici Scripturae do&rina confidere-
musquoddeAnaielisfuisfcirenosDominusvoluit. , ., ^
j Angelos efle caeleftes Spiritus quorum mimfteno & ob- natura, munera
fequio vtitur Deus ad exequenda omnia qua: decreuit, paffim nomina "uana.
in Scriptura lcgitur:vnde & hoc illis nomen attributQ eftquod
illos veUuiinternuntios adhibet DeuS ad fe hominibus mani- Vide Calnin.
feftandum.AliaeetiamquibusinfigniunturappclIationes,exfi-'n£«ch. cap,
miliratione fumptxfunt. Exercicusvocatur,quiavt fatellites"'^ ^*"^
principem fuum circumdant,eius maieftate exornat & confpi-
cuam reddunt , & inftar militum ad fignum ducis fui femper
intenti funt , & ita parati funt ac expediti ad capeftenda illius
'iufla,vt fimul ac annueritjoperi fe accingant , vel potius fint in
opere.Talc imagine throni Dei, ad declarandam eius magnifi-
cehtiam,cilm alu Prophetce defcribunt , tum pra:cipue Daniel: Dan.7.10. ^*
vbi mille millia , & decies mille myrindas aftitiffe dicit, quum
Dcus tribunal confcendiflet. Quoniam vim ac fortitudinem
manus fuacDominus per ipfos mirabiliter exerit ac declarat, cqj , ,g
inde Virtutcs nominantur. Quia vero imperium fuum in
mundopereosexcrcet acadminiftrat , idco dicuntur nunc
Principarus,nunc Poteftates,nunc Dominationes. Poftremo, Eph.i.ii.
quia in illis quodammodo refidet gloria Dei, Throni quoque
hac ratione appellatur. Quanquam de hoc poftremo nihil ve-
lim aflerere: quia diuerfa interpretatio vel sque , vel magis et-
jam congruit. Verura hoc nomine omiflo , prioribus illis fsepe
vtitur Spiritus fanctus ad commendandam Angelici minifterij Gen.iS.i. & ^2.
dignitatem.Nequeenim aequueft, finehonoreprxteritieain- 2-&28.lef.5.i5.
ftrumenta quibiis numinis fui prsfentiam Ipecialitcr Deus ex- ^"'^'^.6. 14. ^
hibet.Quinetia ob id num femel Dii nuncupantur,qu6d in fuo ^^*""
minifteriojvelut in fpeculo , diuinttatem aliqua ex parte nobis
repraefentant. Tametfi enim mihi non difplicet quod vetcres
lcriptores,vbi Scriptura Angelum Dci Abrahacjlacob, Mofi &
aUisapparuiflecommemoratj Chriftum fuifTeAngelum illum
interpretantur: faepius tamen vbi de Angelis ommbus fit men-
tiojhoc nomen illis tribuitur. Neque id mirum viden debet.
ramfipriacipibu$acprsfedtjsidhoaorisdatur,qu6dDci,quirf«l'8»,^,
Cap.xiIII. Jnfiitutioms Lih.l.
fummus eft Rex & ludex.vices gerunt in fua fundlione : lon»^
maior caufa eft cur deferatur Angelis,ia quibus diuinx 2;lonaE
claritas multo abundantius elucet.
' Unt difbinfn- ^ Quod autem aJ confobtionem noft-am fideit|ueconfir-
ures& admi- mattonem facete maximc poterac, ineodocendo plurimum
fufiri i««e/f<n-infiftitScriptura:nempe Angelos diuine erga nosbencficenti£
tu diuinK f>2<*dirpenfatores efle &adminiftros.Ide6q^commemorat,pro fa-
"'■'•' lutenoftraipfosexcubare,fufcipercdefenfionem noftri , vias
noftras dirigere,foiicitudinem gerere ne quid aduerfi nobis ac
cidat. Vnmerfales funt fententiae quse in primis ad Chriftum,
rial.91.1r. Ecclcfiae caput,deindeadomnes fidelespertinent.Angelisfuis
madauit de te,\t cuftodiant te in omnibus viis tuis. In mani-
bus portabunt te,nc forte ofFendas ad lapidem pedes tuos. I-
Plal.34.8. tcm,Manct Angelus Domini pcr circuitum eorum qui timenc
eum,&eruiteos.QuibusoftenditDeus, fefeeorum quos cu-
Gen. 16.9. Ib. ftodiendosfufcepictutelam Angelisfuisdeleg.ire. Sccundum
24.7.1bid.43 . hancrationem AngelusDominiconfoIatur Agar fugitiuam,
Xxod 14.19. & &<ion^io32 fuaereconciliariiubet. PoIIicetur Abrahamleruo
»1.20. fuo Angelum fore ducem itineris ipfius.Iacob in benedid:ione
Iudic.2i.io. Ephraim &Manafleprecaturvt AngelusDomini , per quem
& 7.11.& ij.io. libcratus fuerat ab omni malo,proiperari eos faciat.Sic Ange-
Mact.4.11. jy^ protewendis Ifraelitici populis caftris prxfedus fuit:&quo-
Luc. 21.43- • I ^ir I T-. j - \ n. a 1
Matc.Jo 5.7. *^^^ voluit llraelem Deus redimere e manu holtium , Angelo-
Luc.244. ruminifterio vindices excitauit.Sicdeniq; ( ncpluracoinme-
A&.i.io. morare neccfte fitJAngeli Chrifto miniftrarunt, & ei adfuerut
*-Reg''9'3?- in omnibus anguftiis.eius rcfurrettionem mulieribus,&dirci-
ea.57.5 • pulisCTloriofumaducntumnuntiarunt. Itaquc quoiftudpro-
provinaarum, tectionis noitrae munus impleant , contra Uiabolum omnelqj
^uaji prafides: hoftcs noftros dcpugnant , & vindi(£lam Dei aduerfus eos qui
/r<«;/«e<i«f«'7j. nobisinfeftifuntexequuntur. Quemadmodum legimus An-
'^^a^j""* "^"gelum DeijVt lerufalem obfidione liberaret.centum ocflogin-
^'^° "^',„^ ,^taquinque millia in caftris regis Aflyrij vna no(fle confc-
l/nicui^ue no- CUle.
firttm c»n!{itut>i 7 Csterum an fingulis fidelibus finguli Angcli fint attribu-
ejfe ^ngdum jj ^^ eorum defenfioneai,pro certo aflerere non aufim. Ccrt^
^ucndamdefin Daiiiel Angelum Perfarum & Grscorum Angelum in-
forem. lUudfitf /..-,- ° a 1 . .. o ^
fiaatyomnes ^n ducit.hgniticat certos Angelos regnis ac prouincus quali prae-
gelos pro £fc/f-fidesdeftinari. Chriftus etiam quum dicit Angelospucrorum
fufnlute e>tcu- fempcr viderc faciem Patris,certos cfTe Angelos, quibus com-
itaiagere. mcndatafit corum faIus,innuit.Sed cxeo nefcioan colligi de-
_^"'*^''*^°'beat,vnicuiquepra:efre fuum Angelum.Hocquidempro cert5
Matt.iS.io. habendum , uon cantum vni Angelo vnumqiienquc noftriam
Luc.iy.7. eflecurac.fed omnes vno confenfu vigilarc pro falute noftra.
Nam deomnib.Angelisfimuldicitur.quodpIus gaudeant fu-
pervnopeccatorcadrefipifccntiam cenuerfo , quam fuper
nsRa-
Ve cognit. Vei Creatoris ] 48
nonagtnta nouem iuftis qui in luftitia perftirerlnt.De pluribus, ,
etiam Angelis dicicur , quod Lazari animam in finum Abrahic
detuierint. Nec vero fruftra miniftro fuo monftrat Elifaeus tot j_R^egj^^,-
currus igneos cjui peculianter illi deftinati erant. Vnus eft lo-
cus qui videtur ad id confirmandum aliis paulo clarior. Nam ^^ _j^ „
quum Perrus e carcere edudus pulfafTec fores domus in qua co
grcgori erant fratrcs, quum fufpicari non poflVnt eum cfle, di-
cebant Angelum ipfius. Videtur hoc illis in mentem venifle ex
communi conceptione, quod fingulis fidelibus prsfides affig-
natifintfui Angeli. Quanquam hic quoque refponderi po-
teft.nihil obftare quominus vnum quemlibetei Angelisiniel-
ligamusj cui Dominus tunc Petri curam mandaflet, neque ta-
men propterea efler perpetuus eius cuftos.quemadmodum vul
go iraaginantur duos AogeloSjbonum & raalum.tanquam di-
iierfos geniosjfingulis efie attribucos.Neque tamen operaepre-
tium eft anxie inucftigare quod fcire noftra no multum refert.
Nam ficui hoc non facisfaciet, omnes cjcleftis militiaE ordines
pro faJute fua excubias agere , non video quid proficere ex eo
poffit fi ilntelligat Angelum vnum peculiariter cuftodem fibi
aatum.Qin vero ad vaum Angeluni reftringunt quam de vno-
quoquenoftriim curam Deus gerit:magnam fibi & omnibus
EccIefvE membris iniuriam faciunt: acfi de nihjlo pronjifTg ef^
fent illoe auxiliarescopis, quibus vndiquecindli & munitia-
nimofius c;rtemus.
8 De niuItitudineveroSc ordinibus qui dcfinire audent, ^^^«gf/cr* ma.'-
vider^nr qualehabcant fundamcntu. MichaeI,fateor, princeps"'"'^» i^ erdi-
magnus vocatur apud DanrelemjS: Archangelus apud ludam. '"' »ondefimtn-
Ec Archangelum foredocetPauIus , qui tuba citabithominesQ^j^ ^ j^j
adiudicium. Sed quisindepoterit honorum gradusinterAn-^. i.Their.4.
gelosftatuere jdiftinguere fingulosfuis infignibus, locum &itf. Dan.10.15.
ftationem cuiqueaffignare.'' Nam & duo nomina quae in Scri-iS^an.S.it. &
pturis exrantjMjchaei 8iGabriel,&teriiu,fi addere velis ex hi- ^^ ~ V|"^' '' '^
jl:oriaTobia:,ex fignificatu videri pofTuntjpro infirmitatis no- J.Mat.i/V.
ftrae captu , Angelis mdita, ctfi id in medio malo relinquere. Dan.^.io.Pfal.
Qiiantum ad numerum , audimusex ore Chrifti multasle- 34.S.
giones.-aDanielemultas myriiidas: plenos currus vidicElifsei
minifter : & ingencem multitudinem dcclarat , quod dicuntur
caftrametariin circuitucimcncium Deum. rorma fpiritusca-
rere certum eft : & taraen Scriptura pro ingenii noftri modulo
Angelos fub Cherubim & Seraphim non fruftra nobis alatos ^ ,, ,
pingit.ne dubitemus incredibili celeritate tempcr ad auxihum tibroPananm.
nobisfcrendum prsrentesforefiaiulac restulerit : acfi fulgar
e ccelo emiflum , qua folet pernicitate , ad nos volaret. Quic-
quid praeterea de vtroq; qugri poteft,credamus gx eo effe gene
re myfterioriaquoruplena reueUtio in vltimudiem diifcrcur.
Pfoide a nimiavel inquercdocufiofitate,yel inlequiJo audacia
Cap.XIIH. Jnfiitutionis tih /.
cauendum meminerimus.
9 Hoc ramen , quod nonnulli inquieti homines in dubium
^.^unt Spmm vocant,pro certo eft habendu , 'An^elos fpiritus efTe miniftra.
er rnhHantia tonos,quorum oblequio vtitur Deus ad luorum protcctione,
ffiruuaUt. & per ques tum fua beneficia inter homines dirpcnfatjtum re-
liqua etiam opera exequitur. Fuit illa quidem olim Sadducgo-
rum opinicpcr Angelos nihildelignariquam velmocus.quos
Deus hominibus a(pi rat, vel ea quac edit virtutis fuac fpecimi-
SdidtuMTum, na. Sedhuic deliramentototreclamant Scripturaeteftimonia
^ngtlicam '/- \t mirum fit tam craftam ignorationem in illopopulo ferri
ftnttam abaltn- potuiflc.Vc enim omittam quos fuperius locos citaui , vbi rc-
fellitur.''* ^' feruntur milha & legiones Angelorum , vbi gaudium illis tri-
l.uc.i5.ro. buitur,vbi narrantur fideles manibus fuftinerc, eorum arumas
Pfal.91.11. deferre in quietcm,videre faciem Parris,& fimilia: funt alij,ex
Matt.4.6. quibus clariffimC euincitur reuera cfle fpiritus naturae fubfifte-
Luc. 4.10. »^ tis.NamquodStephanus&PauIusdicunt,Legem cflelatamin
Matth. 17.10. ^^^^ Angelorum: & Chriftus, eleftos fore poft refurredione
Aa.7.5J. Angelis fimiles:diem ludicii ne Angelis quidera efle cognitu:
Gal.j.19. fe tunc venturura cum fanclis Angelis: vt maxime torqucatur,
Matth.22.jo. necefie erit ita intelligi.Similiter quum Paulus Timotheu co-
* ^^ Luc.9.26. ^^^ Chrifto & eledis ipfius Angelis atteftatur vt prxcepta fua
i.Tim.5.21. cuftodiat, non qualitates aut inlpirationes fine liibftantia , fcd
Hcb.1.4. & 2- verosfpiritus denotat. Necaliter fubfiftitquodinEpiftolaad
»^. Hebracoslegitur, Chriftumcxcellentiorem AngcliscfFedu,iI-
lisno efle fubiedlum orbemterrarum,Chriftumnon ipforum,
fed horainum naturam aflbmpfifle^nifi bcatoscfleSpiritusin-
Ibi4i2"2i. telligamus,in quos cadant ifts comparationes. Et ipfe author
Epiftola: fcipfum declarat , vbi in regno Dei, fidelium animas
& fanftos Angelosfimul coHocat. PraEtcreaquod iam citaui-
mus, Angelos puerorum femper viderc facie Dei.eorum pra:-
fidio nos defendi.eos laetari de falute noftra, mirari multiplice
Dei gratia in Ecdefia, fubeflTe Chrifto capiti. Eodem pertinet
i.Petr i.!i. quodfanftisPatribus toties apparuerut fub forma hominum,
Hebr.i.6. loquuti funt,excepti etiamfuerunt hofpitioEcChriftus ipfe ob
Pfal.97.7. primatum quem obtinet in perfona Mcdiatoris , Angelus vo-
Vidc^^Gcnefin, catur.Hoc obiter attingere libuit, ad fimplices pracjnuniendos
& Iib.ludicu. aduerfus illas ftultas & abfurdas cogitationcs quas ante multa
fecuIaaSatana excitatx,fubmde repullulant,
T,thnicu4 error, 10 Reftat vt fuperftitioni occurramus,qua: obrepere ple-
fAngtUs in l>"rumqucfoIetvbidicitur Angelos nobis omnium bonorQini-
thrcno ciUoeans ^-^^^^^ ^ff-^ ^^ praebitorcs.Eo enim protinus delabitur hominis
'striptura S.tt- ratio.vt nihil non honoris deferendum iliis putet.Ita fit vtquj
fti^niii. foliusDei&Chrifti funt,adipfos transferantur. Itavidemus
Chriftigloriamfuperioribus aliquot feculis fuifle multismo»
dis obfcuratam,quij immodicis elogiis Angeli pr^etcr Dei ver-
_ bum
Ve cognit.t>eiCreatoris. 40
bum cumularentur. Nequc vllum fere antiquius eft vitium ex
iis qux hodie impugnamus. Siquidcni Paulo etiam fuiffe ma-
gnum ccrtaraen cum nonnullis apparct , qui fic angelos eue-
hebant vtChriftum propemodum m ordine redigcreut. HincCap.i.iS.&ach
tanta fohcitudine vrget m epiftola ad Colofrenics , Chriftu no
jnodo Angelis omnibus efle antefcirendu, fed ipfis quoque bo-
norum omnium efle authorem: ne eo dereliclo , ad illos con-
uertamurquinecfibi fufficcrepofluntjfed ex eodem.quo nosj
fonte haurmut.Certcquum ineis fulgordiuini numinis reful
gcat,nihil eft magis procliue quam in eorum adorationcm ftu-
poreqnodam nosprofternij^iomnia demdeillistribuere qu^y^pgj.^ ^ .^t
nonnifiDcodebentur.Quxid etiara lohannesinApocalypfi fa- & zi.g.^.
tetur fibi accidilfc: fed fimul addit fuifTc fibi refponfum , Vide
ne feceris: conferuus tuus fum,Deum adora.
II Arqui hocpericuium bene cauebimus fi expendamuscur£)«»^f , nr^ti:.
per eos Dcus potius quam pcr fe fine ipforum opeia potcntia r^entisexS.Scri
luam declararcjfidelium falutem curare, fu^que beneficentia' /'""■" depram^
donaipfiscommunicare foleat. N6 facit hoc certe neccfTuate,^!,'/',' Z^'*?''*
^ '■ ... . . .. ' cftindmr cuf
quaucarereiJlisnequeatmam quocicslibet, iplis proEleruis, o- ^^^ watur
pus (uum vel folo nutu pcragitrtantum abeft -vt ad ici\a.ndam ^ngekrtifnmi^
difficultatem fintilli fubfidio. Hoccrgo ad folaiium noftrx »'/''*''"'♦
imbeciliitatis fac]t,nequid omnino quod animis noftris vel iri
bonam fpem crigendis , vel in fecuricatc confirmandjs valeat,
dcfideiemus. ILud quidem viium fatis GjperqueefTe dcberctj
quod Doiuimis afTtrit tc uoftrum elK- proted:orem.Sed du roc
periculisjtot noxis, tot hoftium gcncribusnos videmuscircu-
iiderirquaj nofcra cft mollicies ac fragilicas, fieri interdum po-
terit vt trepidacione inipieamur , vcl dclperatione cocidamus,
nifi pro modulo noftro gracise fucc prsrfcntiam apprehendere
nos Doniinus faciat.Hacratione non modo nos fibi cuije fore
proinitcit.led fe innumeros hab;re flitcllites quibus procuran-
dam falutem noftram mandaucrit»^ horum prjehdio ac tutela
quandiu fepci fumus,quicquiJ periculi immineat,nos cxtra 0-
mnem niali aleam elTepo(uos.Perper|3m id quidem fien a no-
bis fateor. quod poft illam firaplicem promifiione.Ti de vnius
Dei protedtione, adhuccircufpectamus vnde vcniatnobis au-
xilium.Sedquia Dominuspro immenfa luaclcmcntia&jfaci*
litate,vult huic noftro Vitio fubuenire,non eft cur tantum eius
bencficium negligamus. Eiusreiexeplum in pueroEliiki ha- - ^^
bemus,quiquum montem obfidione cingi vidcrct ab excrci- ' ^ °' '
luSyrorura,necvlIum efPugium patere, pauoreconfternaba-
turquafiaftum defeac domino fuoeflct. HicElifxu'. Deum
precatus eft vt illius aperirct oculos • ille protinus monte equis
accurribusigneisrefertum confpicit, multitudine fcilicetAn-
gelocum» a quibus cuftodieadus erat cam Propheta. Hacvi-
Cap.xil 1 1. Injlitutioms Ltb.I.
fione confirmatus fe recepit , & hoftes potuit intrepido animo
tlefpicere,quorum afpcdu fucratprop^exanimatus.
•Vftisdoarintin j^ Proind^ quicquid de Ano;eloruni minifterio dicitur , ad
t*,deS. ^nfe- "unc nnem diriganuis , yr expiignataomnidimdent;a,lpcsm
iii. Deo noftra fortius ftabiliatur. Siquide li£c prxfidia ideo nobis
a Domino lunt comparaca nc hoftium niultitudine terreamur,
quafiaduerfusopem eiiisprceualcret^fedadillam Elifasi fentea
tiam confugiamus : plmcscfte pro nobis quamcontranos.
Quam igitur pr^pofterueft.ab Angelis nosabduciaDeo, qui
in hoc funr conftituti vtpraefentiorem eiusopcm nobisteftcn-
tur: Abducuntautem.fi non reclaad ipfummanu ducGt, vt Ib-
lum auxiliatorcm fpcclcmus.inuocemusac prxdicemus: fi no
vt cius manus a nobis coniderantur, quae nuUum ad opus nift
ipfo dingcnte f-; moueant:fi no m vno Mediatore Chnfto nos
retinentjvtab eopro lusp ndcamuSjtneo recumbamusjadeu
feranmr, & inipfoacqui^fcamus.Quodenim m vifionelacob
Cen. 18.12. defcribitur , hjcrcre ac penitus infixia elle animis noftris debet,
Aiigelos in terram ad homines dcfcendcre Sc ab hominibus in
caelum adfcendere per fcalam, cui infidctDominus cxercituu.
Qup iadicatur fola Chrifti interc 'flionc fieri vt Angeloru mi-
Ioan.1.51. njftenaad nosperueniant, ficur ipfcaffirmat, Pofthac vidcbi-
tiscxlosapcrtos,& AngelosdefcendentesadFiIium hominis.
Gcn.24.7. Itaque feruus Abrahr.Angeli cuftoJire commendatus,n6 pro-
ptercaipfum inuucat vt fibw adfic,(cd cacommedationefretus
preccs fundic coram Domino,pcticque vt mifericordiam fij^m
erga Abrahamum exerat. QiK^niadmodum enini non ideo po-
tentia:boniiatilque fua:mniiftros faciteosDeusvtfuamcum
Vide Pi.it. in iUispJoriam partiacur: ita non opem fuam ideo in ipforum mi
Epinoinid; ^, ». , ■' ^ • r r. r . ■
& Cratylo. niitcrio noDispromittit vt noftram intcr iplos&eumn^uciam
Locittde malis diuidamus. Valcat ergo Platonicailla philofophia dcquaercn-
^ngelM.feH dta- do pcr Angelos ad Deuin aditu, & ipfis in hunc fineni colen-
Itolis , adquu- dis,quoDjum faciiiorem iiobis reddant:quam fuperftitioficu
mr c.iptta re- j-iosinue homiiics conati funt m rclicrioncm noftram ab mitio
i. yt /«yrrf;^, inuehere,&. ad hunc vfque diem perleucrant. v
moUtiones , ^ 15 Qiae dediabolisScriptura tradit,eo f.rc tendunt omnia
infultu4 poten- yx foliciti i\ v.us ad prxcaucndis corum infiJias & moiitioncs:
tifimorum ,/?„ ^^^^^ Js armis nos infti uamus quje ad propulfandos potentifli-
rum atiuerfino i n. r ■ c r 11 >. t^
ntmarmis ido- "'oshoftcs tatis hrma fint ac valida. Nam quum Deusacprin-
neis fropugnt- c^ps huius fcculi vocatur .^^aran, quum forcis armatus , fpiritus
mus. cui poteftas eft aeris ,lco 1 ugiens diciturmo aiio refpiciunt iftae
2.Cor.4.4. defcriptiones nifi vt cautiores fimus & vigvlaiitiores, tumad
Mi '^ r^ pugnani capeficndam parafores. Quod ctiani cxpreffis verbis
Iph.2.1'. ' interdum notatur.Nam P<truspoftquam diabolu dixit,circui-
i.rrt.5.5. re uiftar leonis rugicntis quxrentem quos deuoret.mox adhor
Ephef.6.i2. tationcm fubiungitjVt fidc fortiter refiftanius. Et Paulus , vbi
monuic
Ve cogmt.Vei CveatoYis. ^®
monuitliKftam non cnm carne & fanguinc nobis efTejfed cum
principibusa"erJSjpoteftaC'bus tenebrarum,& nequitiisfpiritua
Iibus,continu6 arma induere lubet qu^ ad tantum tamque pe'
riculoluni certamen fuftinendum pana fint. QMaie nos quoqi
adhuncfineomniaconferamusi vthoftemj&hoftem audacia
promptiflimumjViribusrobufti(fimum,artibuscallidiflimumj
diligenti;* & celeritate infatigabilem, machinis omnibus refer
tiffimunijpugnandi fcientia eif editiffimum nobisafiidue im-
minerepraEmonitimonfocordiavel ignauiaoppriminos (ina-
mus,(ed ex aduerfo eredlis excitatifque animis pedem figamus
ad icfiftcndi;m , & quia hxc miiitia non nifi morte finitur 3 ad
perfeuerantiam noshortemur. Prscipue vero imbeciliitatis &
ruditatis noftra: nobis confcii.Dei opem inuocemus, nec quic
quam tentcmus nifi ipfo freti.qoando ipfius eft foHus & c^jnfi-
liumS: robur & animos& arrnafubminiftrarc.
14 Qu^oautcm adid agcndum magis excitemur acvrgea-'^' '"*''*' ^*^,?^
mur.non vnum aut alteruni aut paucos hofteSifed magnas c({'ci''"*'""'\f"'''^'''
CopiasdenuntiatScriptura,qua2nobilcumbeliUgcrunc. ^^vn acvrgeanurad
& Maria Magdalena diciiur liberata fuifle a feptem dxmoniis/'if?«r« exem->
quibiisoccupabatui:&illudefle ordinarium teftaturthriftus,''*-
quod fi ciecftofcmei daemonio locum iterupatefacias^feptem ^^^^■'^^•9*
fpiritus nequiores fecum alfumit , ac redit in pofleflionem va~ j^y^. o"'*'*
cuam.Imolegiototadicitur hominem vnum obfedifle.His er
godocemur, cum infinita hoftiiim multitudinebcllanduno-
bisefle:ncpauciratccoiitcmpta,finiU5adpra;lium remiffiorcs,
velintermiflionem aliquam darf nobis intcrdum putantesde-
fidieindiilgeamus. Quod autem fingulari numero Ixpevnus
Sata vel diabolus proponitur,in eo denotatur principatus ille Cur ^jniu r*b
iniquitatis qui aduerfatur rcgno iuftitise. Quemadmodu tr^xmfwgulari ni,men
Ecclefia &fandorum focietas Chriftum habetcapuc:ita impio''''/'''*/"'»'»/»^.
rum faclivT, & ip^impietas cu luoprincipenobisdcpingitur,
qui rummum impenum illicobtineat. Qu^aratione<ii^l:um eft
illud.Itemaledidiiinignem Ktcrnum, qui pra^paratus eft dia-'^"'^^^''
bolo & angeliscius.
ly Hocquoque ad perpetuum cum di.ibolo certamen ac-'^''*'^ /'''''/""<»
cendere nosdebet,qu6daduerfariusDei&nofter vbiquedici- ?'!'''""' '"'"^
tur.Nara (\ cordi nobiseft Dei ^loria vt par eft,totis viribus ad ^^„ " ""*""
uerlu^eum enitendum eft qui lilius extindtionem moIitur.Si £)« ijvt- homini
ad regnum Chnfti aflerendu animati fumus vt oportetjneceffe*'V?" vl>i^ue di~
eftnobisirreconciliabilecum eo bellum efle quiin illis rui-'^''""'*
nam confpirat. Rurftis fi qua falutis noftrae cura nos t3ngit,nec
pax nec induciae cum eo nobis efle debent qui in eiui pernicic
affiducinfidiastendit. Talisautem defcribitur Genefeoscap.j.
■vbihominemab obedientia quam Deo debebatabducit , vc
fimul & Deum iufto honor e fpoliet , & hominem ipfum ia
Cap.X I II I. MHtutioms Lib. L
Mattli.ij.zg. fuinam praecipitet.Talis etiam in Euageliftis,vbi inimiciis ro-
I0.8.44. catur,& fpargere zaania ad corrumpedum vitac xttrnx femen
dicitur.ln fumma^quod de ipfo teftatur Chriftus,ab initio fuif
fe homicidam & medaccmjm omnibuscius fadlis experimur.
Mcndaciis enim veritac:m Dei oppugnat:Iucetenebris obfcu-
rat:hominum mcntcsimplicaterronbus:odiafufcitat.-conten-
tioncs ac pugnas acccndir:omnia in eum finem vt Dei regnum
euertatjhomines in eternum interitum fecum demergat.Vnde
conftat, ipfumnacuraprauum.malignumac mahciolum effe.
Nam in eo ingenio quod ad gloriam Dci &hommum falutem
i.Io.j.8. in>petendam faftum cftjlummam prauitatemefle oportet.Hoc
eiiam fignificat loannes in epiftola fua.cjuiim fcribit eum ab i-
n!t!o peccare.Sicjuidem intclligic,iplum omnis malitjae & ini-
quitatisauthorem.ducemjarchitcdium.
t.T3i«h«UmaH- i6 Atqui quum a Deo conditus fit diabolus , hanc malitiam
tia non e9 « quam eius nature tribuimuSjnon cx creatione,fed ex dcpraua-.
(rtamne.fed tx iiQj;^^ e(fg memincrimus.Quicquid enim damnabilehabet,de-
eprauattone. fectJQne & lapfu fibi accerfiuit. Quod ideo nos admonct Scri-
ptura.ne tale credentes a Deo prodiifle, Deo ipfi adfcribamus
quod eft ab co alienifiimu.Hac ratione denuntiat Chriftus Sa-
0. .44. tanam ex propriis loqui,quum mendacium loquitur: & ratio-
nemponit.quianonftetit in veritate. Certe quum in veritatc
perfticifle negat.mnuitaliquando in ea fuifle; & quum patrem
facit mendacijjhoc illi adiniit ne Deo vitiia imputet,cuius ipfc
fibicaufafuic.Quanquam auce hxcbreuicer funt & minus cla-
re diiflajad id camcn abunde fufficiiic vt Dei maieftas ab omni
calumnia vindicetur.Et quid noftra refert;vel plura.vcl in aliS
eaufam, »jo^«. fincm dediabolisfcire.'Fremunt nonnuUi quodnonordine &
temput i^ Jpe- diftinde lapfuni illum,eiurquecaufam,modum, tempus, fpe-
ciemlapfuf -^» cicm pluribus locisScnpcura exponat. Sed quia ha'cnihil ad
velorum ma'o ^ ,. r ■ r / 1 • ■ • ^ 1 •
rumqu^rere t„. "os,melius mitjU non lubticeri in tocum.acccric lcuiter actm-
rtofum f/?,cSr ;- gi^QiHa nec Spiritu fanfto dignum fuitjinanibus hiftoriis fine
vuttie. frudru curioficate pafcere:& videmus hoc fuiile Domino pro-
pofitum,nihilin facris fuis oraculistraderequodnon ad xdi-
iicacionem difceremus.Ergo ne fupcruacuisipfi immorcmuri
contenti fimus hoc brcuiter habere de diaboloru natura>fuiife
primacreatione Angclos Dci,fed degenerado fe perdidifle, Sc
aliisfadoscfleinftrumeca pcrditionis.Hocquia vcile cognicu
2.Pet.i.4. crat.clareapudPetrum &Iudam doceturvAngclis, inquiunt,
Iuda:6. qui peccauerunt necferuaruntfuam originemjfed reliquerunc
i.Tim.5.11. fuuni domiciluim.non pcpercit Deus.Et Paulus clcclos Ange-
los nominanSjhaud dubie reprobos tacitc opponit.
^.Dtabctitten- jy Qy-jntjjf^ vcro ad difcordiam & pu^nam attinet quani
ttatiufmodt ejt. ^~^ ^^ rr \- r ^ r ^-
vt eiuSuu valuii Satanx cu Deo efle dicmius.fic accipere oportct, vt nxuinterim
tatf (y tifiMtH illud maneat^illumjmfi volente & annuencc Dqo, nihil facerc
poire.
Ve cognit.Vei Crefitoris. 51
poffe.Legimus enim in hiftori^ Iob,illum fe fiftere coramDeo fi^aue A reipf»}
ad excipienda mandarajnec pergere audere ad facinus d.\ic^\ioA f^mper "Domino
obeundum nifiimpetrata facultatc. Sic&quum decipiendus aduetfetur, lUe
cft Achabjrecipitfe fore fpiritum mendacij in ore omniu Pro- tarnen,nifi ■&«-
phetaruni:& a Domino amandatuSjid praeftat. Hac ratione & ''"" iS^Mnucte
f- . . T-» • • 1 \- ■ 1 c 1 V j Deo,mhtlUiere
Ipiritus Domini malus dicitur qui torquebat bauljquod eo ve- p^,^,,
)uti flagello puniebantur impij regis pcccata.Ft alibi fcribiturj iob.i^.6.& z.t.
plagas.^gyptiis fuifTca Deo infliftas per Angelos malos.Sccu- i.Reg.22.20.
dum h3:c particularia exempla Paulus generaliterteftatur ex- '•^^'"•'^■'4-8£
coEcationem incredulorum opusefte Dei jquum antea vocaf- p-L*
fet operatiohe Satanje. Conftac ergo fub Dei poteftate efle Sa- 2.Their.i-9.ii.
tanam,&{icip(iusnutu regi vtcbTequium reddere ei cogatur.
Porroquum dicimusSatanam Deo relifterej &illius opera cu.
huius operibus difl^dere, hanc rcpugnantiam & hoc certame a
Dei permiffione pendere fimul aflerimus. De voluntate ia non
loquor.ncc etiam de conatu.fed de effccflu tanriim. Qnando e-
nim improbus eft natura diabolus.minime ad obedicntia diui-
ax volucatis propenfus eft, fed totus ad cotumacia & rebellio-
nem fertur. Hoc igitur a feipfo fuaque ncquitia habetj vt cupi-
ditate & propofitOjDeo aduerletur.Hac improbitate exrimula
tur ad conatum earu rerum quis maxime a Juerfarias efle Deo
putat. Sed quiaDeusillum pocentia: fux frasno vindum con-
ftridumque tenet , ea modo excquitur quae fibi diuinitus con-
celTa fuerint:atqueita creatori fuojvelit nolit,obfequitur:quia
cogitur minifterium prcebere quocunque ille impuleric.
18 lam veroquia Deus immundos fpiritus jproutlibicum DeindeDeu^i-
eft.hucillucinfleclit:hoc regimenira tempsrat , vtfideles pu- tahuciUuctnfie
gnandoexerceant.adoriantur infidiis.iucurfionibusfolicitent,'*"'.^"''"^ "^-
1 r ■ ' r I r 77}WidoS , t/t iUis
pugnando vrgeantj rat:gent etiam la?pe , conru.^-bent , paueia- ^^.^ ^ erc'doi
ciantjacinterdum vulnerentj fed nunquam vincant nec oppri- j^,;,.^^, incrt^
manr:!mpios autem fubaclilios tr.ihanC;in eorum animis & cor- diilos (^ impios
poribusimperium exerceant, ad omnia fl.igitia vclut macipiisi"^'''"^^'"/'^"-
abucantur. Quantumad fiddesattinctjquiaab eiiifmodi hofti- """'"•
businquietantur:ideo hascxhortationesaudiuntjNolitelocU ^ p^^ - g *
dire diabolo. Dij.bolus hoftis vcfter vc lco rugics circuitjqua:- x.Cor.u.j.
rens quemdeuorct:cui rchftire fortcsfide, & hmiles. Ab hcc
generecertaminis fc nofuiflcinimunem fatccur PauhiSjquum
rribicadremedium domando: fuperbirc iibidarum SaCTn^an-
gelumja quo humiliaretur. Omnibus ergo filiis Deicommu-
ne eft id exercitium. Quia autem promiffio illa de conceren- cen 5.15.
doSatanaj capite , ad Chrifium & omnia eius membra ccm-
niuniter pcrtinet ,ideo nego vinci vnquam velorprimiabeo
fiJeK-spofic.Confternuntur quidem fspe , fed non exaniman-
turquin ferscolligant : concidunt violentia icftuum j fed po-
ftea eriguatur; vulneramur, fednonlethaliter. denique fic
Cap.XIIlI. Jnjlitmionis Lib . t
laborant toto vitae curnculo.vt in fine vidloria obtineant.qaod
tamen ad fingulos adus non reftrjngo. Scimus emm iufta Dei
vindida , Satanae permiflum fuiffe ad tempus Dauidem vt elus
impulfu populum numeraret.nec fruftra fpcm venix rehnquit
s.Sam.14.1. paulus etia fiqui diaboli laqueis irrctiti fuermt.ldeo ahbi idcni
Iloin,i6.io. *^i^»uspromillioncm lupenus citatammchoariinhacvita,vbi
iuclandu eftjoftcndittpoft ludtam adimpleri,quum dicit,Deus
antem pacis brcui Satanam conteret (ub pedibus v^ftns. In ca-
pite cjuidem noftro femper ad plenu extitit hxc viftoria : quia
nihilinco habuitprincepsmudi: in nobisautem.qui niembra
cius fumusjcx parte nijc apparet ; perficietur autem jtjuum car-
ne noftra exutijfecundum quam infirmitati obnoxij adhuc fu-
muSjSpiritus fandi virtute pleni erimus. In hunc modum.vbi
fufcitatur erigiturqucregnum ChriftijSaran cum fuapoteftjtc
lac.io.i8. concidit.quemadmodum ait Dominus iplc.Vid^am Satanam
Luc.ii.ji. quafifulgurdecxlocadcntem. Hocenim relponfoconfirmac
quod de praedicauonis fuae potentia rctulcrant Apoftol i. Item,
Quum princepsoccupatatriumfuum.inpace funtomnia quae
polTidei : quum autem fuperuenit fortior, ciiciiur , &c. Et m
huncfinem Chriftus moriendo, vicit Satanam , quihabebat
mortis impcnum : & triumphum dc omnibus eius copus cgir,
ne Ecdefiac noceant , alioqui centies eam pefrundatet fingulis
momentis.Nam (quae noftra eft imbecillitas,& quae illius func
furiofae vires)quomodo vel tantillum contra muItjpliccsScaf-
ftduos eius impetus ftaremus,nifi freti ducis noftri vjftoria?N6
ergo in animas fidehum permittit Deus regnu Saianae, led im-
pios duntaxat & incrcdulos ilH gubernados tradit , quos in fuo
lo n n S''^^^ ccnferi non dignatur. Nam dicitur hunc mundum fine
j.Cor.4.4, cotrouerfia occupare donec a Chrifto exturbctur. Itg, excxcaj
Jph.i.2. reomnesquinoncreduntEuangelio.ltem,peragcre opus fuu
Rom.j.n. infiliisc6tumacibus.& merito.sut enim impij omnes \alair£.
Ideocui potius quam diuinae vltionis miniftro fubiiccrentur?
Io3n.8.44. Deniquc cx patre diabolo efle dicuntur ; quia vt in eo filij Dei
i.loan.j.8. agnofcuntur fidcles quod imaginem eius gerunt : ita iHi exSa-
tanx imagine, in qiia dcgenerarut, eius filij proprie cenfcntur,
X 19 Qiumadmodum autcm fuperius refutauimus nug.ato-
vialorurn^atlty^'^^'^ ''^'''" ^^e faudis Angelis philofophiam ,qu3e docet nihil
lorum.Jpiriiualu cftc qua infpirationcs vcl monitiones bonas,qBas in mentibus
'videltcet funt hominum Dciis excitnr:fic & hoc loco refcllcndi funt qui dia-
fubflantia. ^"/bolosnihilquam malosaflR dus aut perturbationescncnuga-
Sj>ir,iui fenfu tur.qnae nobis inecTuntur a carnc noftra.Id autcm brcuiter ta-
prAdiri. cere liccbit ,quia cxtantnon pauca in hancrem & latisaperra
Scripturx teftimonia.Primum quum immundi fpiritus vocan-
Ioan.7.44. tur & Angeli apoftarac,qui ab originc (ba degeneratut,ipra no-
loan.j.ij'. minalatisexpnmuntjnonmotionesautafFedionesmcntium,
fcd
De cognit.Vel Cre^toru. ji
fcd magis rcuera quoci dicuncurjnicntes vel fpiritus {cnfu &in-
telligentiaprajditos.Similiter vbi filijDeicum diabolifiliista
aChciftoquamaloanneconferuntur.nonne loepta efTct com-
paratio fi nomen diaboli nihil quam malas infpirationes defi-
gnarct?EtIoannesaliquid etiamnum apertiusadditjdiabolum r.loan.j.^.
ab initio peccare.Simiiiter quum Michaelem archangelum in- ludac 9.
ducit ludas pugnantem cum diabolo;certe angelo bono oppo-
tiit malum & defedorem.Cui refpondet id quod legiturm hi-
ftoria lob.comparuilTe Satanam cum fandis angelis cora Deo. Iob.r.6.8: r.
Clarifllmi autem omnium funt i!;i loci qui mentionem pocna:
faciuntquam fcntireincipiunta Dci iudicio , 5c prxcipue ien-
furifuntinrefurredione. FiliDauid,cur vcnifti antc tempusf'/^"'^"^*'^*
ad torquendum nos? Item , Ite maledidi in igneni sternum, i,\>^x..i,a»
qui prsparatus eft diabolo & angelis eius. Item,Si propriis an-
gelis nonpepercit : fed catenis dL-traclosproiecit in caliginem
ad aeternam damnationem feruandos , &.c. Qiiam incptx lo-
quutioncs forent, deftmatosa:ternoiud;c!odubolos , ignem
illis efle praparatum , lam torqucri ipfos & cruciari a Chnfti
gIoria,finuIli efTent omninodiaboli?Sed quoniam hxc res di-
fputatione nonegetapud eosqui verboDomini fidem haber,
apud iftos vero inanes fpeculatores , quibus nihil placet nifi
nouum , Scriptura; tcftimoniisparum proficitur; videormihi
feciflfequodvolui , vtfcilicetinftrudlae fint pis mcntcsaduer-
fus eiufmodi deliria ,quibus inquieti homines fe & aliosfim-
pliciores turbant. Fuitautcm operjepretium hoc quoque attin-
gcre,ne qui illo errore inrpliciti, dum putant nuUum ie habere ^
hoftcm.fiantadrefiftendum fesniorcs &: incaucjores.
10 Intereane pigeatin hoc pulcherrimotheacro piam ob-7>(y?;.^;„^ p^^^
ledtationem capere ex manifeftis &. obuiis Dei operibus. Eft t-captru.trcat:o>iU
nivn hocCvt alibi diximusy etfi non priKcipuum,natur;€ tamen ^''ftir-i^tm pauc»
crdineprinnim fidei docjmentum.quaqiiauerliiin oculoscir- '■""'P'''^^»''<^u-
cunreramiis,omnia qua:occurmt, meminillc Dei clie opcra:& ^^^^^ -^ ^
finiul qucwi infinem .a Deo conditu (mi, pia cogitauonerepu-DM fcirenojira
ta^-e. Ergo vt vera fideapprche lamusquod dc Dco fcirerctertjf^/f»"/.
hiftonam creationis mudiopfrajpn tium eft in primis tcnere,
qualitcr aMofcbreuircrexpofita, &c a faridfS deindc viiis, Ba-
filio pra:fertim & Ambrofio copiofius illuftraca eft.Ex ea diCce-
mus, Deum Verbi acSpirituF fui pocentiaex nihjlo creairccar-
lum &tvrra:hinc omne genus animalia retque inanimatas pro-
duxifle.mirabiliferiediftinxifle innumeram rerum variecate,
fuam vnicuiquegencri naturam indiduTj.alngnaflcofficiajlo-
ca attribuiflc & ftutiones: &,qui-.iTi cmnia fint corruptioni ob»
noxia jprouidiiletamen vt fingulx fpecies ad diem excremui»
faluae conferuentur. Proinde alias fouere arcanis modis,& no-
uuin fubiade vigorem illis quafi inftil!are;aiiis vim propagan-
g i"i
iCip.Xini. InWituttonis Lih. 1.
di contuliffejnefuo interitu prorfus intereant.Itaque cglum &
terram quam fieri potuit abfolutiflima rerum omnium copia,
•varietatejpulchritudinejnon lecus atque arhplam ac fplendida
domum, exquifitifTima fimul & copiofiffima fupelledile in-
ftruftam ac refertam, mirabiliterexornartc. Demum homine
formando,eumque tam fpeciofo decore,t6tquc ac tantis doti-
bus infignicndo, prarclariflimum in eo fuorum operum fpeci-
rnen edidiffe. Vcrum quoniam mudicrcationem cnarraremi-
hi non eft propofitum , fatis fit haec paucula iterum in tranfitu
attigifie.Mclius enmi efl:,vt lam monui,lcdlores ex Mofe & a-
liis qui mudi hiftoriam fidcliter ac diligenter memoria: com-
inendarunt,pIeniorem huius loci intelligentiam pctere.
t.^4 rsmpead ii Qiiorfum vero tedere, & quem in fcopum rcfcrri dcbeac
hocimprmifva operum Dei cofideratio,pIuribus difceptare nihil attiiict: quii
let, ^" f""** f&ahbimao-na ex parteexpedita hxcquaeftio , &qiiantijprx-
3icuM x/;r/«fw^'^"^'^ inltituti mtereft,paucis verbis ablolui qucat. Sane fi pro
exhibet Deui o- dignitatccxplicare libeat quam inxftimabilis Dei fapietia, pa-
mnipotens , non tentia,iuftitia,bonitas in mundi compofitione reluceat,nuilus
vigrat* vel in- orationis fpledor, nuIlusornatustantaErei magnitudjni par e-
cogitantia ■^«'rit.Necdubium quin vcIitnosDominus in hac fanda medita*
etwiw. tlone contmentcr occup.iri : vt dum ilJas immenlas lapientiae,
iuftici3e,bonitatis,potentiaE fuaediuitias in omnibuscreaturis,
velut in fj>eculis contsmpIamur,no tantum eas fugiente oculo
percurramus,&euanido(vtficIoquar) intuitu.fed ineacogita
tione dm immoremur:ea fcrio ac fideliter animis reuoluam',
memoriaqueidentidem rcpetamus.Verum quia nuncindida-
dtico verfamur genere , ab iis fuperfcdere nos coucnit qu£ 16-
gas declamationes requirunt.Ergo vt copendio ftudeam,tunc
fciantIc(£toresfeverafideapprehendifl'equid fitDeum ca:li &
terrx eflecreatorem, fiillam primum vniuerGiIem rcgula fe-
quantur.vt quas in fuis creaturis Dcus exhibct conlpicuas vir-
tutcSjnon ingrata vel incogitatia vel obliuione tranfeat: dein-
deficad feapplicare difcant qu6 pcnitns afficiatur in fuiscor-
**<«'/^«»» /'»■»<'- dibus.Prioris excmpUim eft, dum reputamus quanti fucrit ar •
^** '■"*"*""""''*• tificis,hac ftellariJ miiltitudine qux in caelo eft, ta difpofita fe-
rie ordinare & aptare vt nihil excogitari poflit afpedu fpecio-
fius.alias ita mfcrere & affigcre fuis ftationibus vt moucri ne-
qucant:alits liberioreiTi curfum concedere , fed ita vt crrando
non vltra fpacium vagcntur:omnium motum ita temperare,vc
dies & no£les,menrcs,annos & anni tempora metiatur:& hac
quoque,quam quotidie cernimus,inaequalitatem dieru ad talc
tcmperamentum redigcre vt nihil cofufionis habcat. Sic quo-
quedum potentiam obferuamus,infuftinenda tantamole, in
tam celeri caeleftis machinx volutatione gubernanda,&fimili-
biK, Haec enim paucula ex5pla fatis dedarant guid fit Dei vir-
;u(cs
Ve co trmt. Vci Creatorif, 55
<^
tutes in mHndi creatione recognofcere. Alioqui fi totam rcm,
vt dixijoratione perfequi hbeatjnullus erit modus. quando toc
funt diuinsB potentise miracula , tot infignia bonitatis , tot u-
pientixdocumeata, quotfuntin mundorerumfpecieSj inio
quotfuntres velmagnae velexigusE. ■«
2t Reftat altera pars quae ad fidem propius accedit:vt dum i.l)eMe & ad
animaduertimusinbonum ac falutem noftramDeum omnia»^^'''^?^"»^^'»»
deftinaftc/unul in nobis ipfis,&: tantis qiix in nos contulit ^<^'^^t^'^^„['^la
nis.fentimus ipfiuspotentiam & gratiam: inde nosad ipfiusfi-^^j,^ creaiat
duciamjinuocationemjlaudemjaniorem excitemus. Porro o-ejjhagnofcamtu^
mniafehominiscauiacondere, ipfo creandi ordine demon- 9«» rnagis ad
flrauir ipfe Dominus -vt paulo ante admonui. Non enim abs re ^" fi^^^"""**,
eftquod mundi fabricam in fex dies diftribmt :qHUm nmilo /^„^^^ ^ ji
diificiIiuselTet, vno momentototum opus fimul omnibus nu-mofem excitt'
meris complcre, quam eiufmodi progretlione fenfim ad com- mur,
plementum peruenire. Verum in eo fuam erga nos prouiden-
tiampaternamque folicitudinem commendara voluit , quod
antequam hominem fiugeret , quicquid vtileilli ac falutare
prouidebat forejid totum prarparauit. Qiiantae nunc ingratitu-
dinis foret , dubitare an huic optimo Patri curx fimus , quf m
videmusdenobis, priufquam nafceremur, fuifle folicitum?
Quam impium efletdiffidenriatrepidare, nealiquando nosin
nccefTitatedeftituat eiusbenignitas , quam videmus nondum
natiscum fumraabonorum omnium afHuentia fuiffe expofi-
tam .' AdharcaudimusexMofe.nobiseius iiberalitatefubie-^^"*^'^ *''
ftum quicquid omnino rerum eft in totoorbe. Certum eft,
nonideo fecifTequo nosluderet inanititulo donationis.Ergo
nihil vnquam nobis defuturum eft quoad falutis noftrxrefe-
ret. Denique vt femel finiam, quoties Deum nominamus caeli
&terraecreatoremjfimul in mentem nobis veniat.eorum om-
niumqux condidit, difpenfationem in manu ac poteftate i-
pfiuscfl'e,nos veroefTeipfiusfilios^quosalendos &educandos
in fuam fidem cuftodiamquereceperit : vtbonorum omnium
fummamab eo vHoexpedtemuSjaccerrofperemus illum nun-
quam paflurum nosrcbus ad falutem necefTariis indigere , nc
atinndc fpesnoftrapendeat : vtquicquid defideramus>ad eum
vota noftra rcfpiciant : cuiufcunque rei fruftum percipimus.e-
ius eflebeneficium agnofcamus , & cum gratiarum acflione
profiteamur^vttantabonitatisacbeneficentiaefuauitateilledi,
ipfuin toto pe£tore amare & colereftudeamus.
Cap. XV.
Jnjlituttonis Lih.J.
C A p V T XV.
SHualis homojit ereattn : vhi de anim&facultatihuf, de imagine
Deijlibero arbitrioyi^ pima natur& integritate dijjerttur.
Parteshuiuscapitis.
1 Inhacdifputationedehominisftatu antelapfum ,regu1is neceflTariis
adhibitis, prirnum de corporis creatjone agitur, & quid nos doccac
ciuj extcrrafor(t)atio,& viuificatio, kd.i.
2 Variis& validit argumentis probatur anims humanz immortalitaj,
3 Deimag!ne Dji/immortalitatisanimihumanx argumento firmifTi-
mo^ tr.idaius,refutatis quorundam d liriis.fed.}.
4 Difculfis nebulis crrorum quE luii VLricatis ti-nebras offundunt,adai-
tur defacultatibasanimshumanoE ance lapfum Theologica &Phi.
lofo^hicacondderario , feS.4.) 6.7.& 8.
wT^l/^M^ Am dc hominii creationedicenduminon mo-
I ^K^^^M do quiainteromnia Dei operanobiliflimuin
;5[,lj KfJ^^l do quiainteromnia Dei operai
rxi MC )^-> acmaiimcrpedabiieeftiuftitiaecius, &fapie-
fed quia, vt uiicio
V;ja^^ tiae,&bonitatisfpecimen : f
^%jj\ dix;mus,non potcft Iiquido
DtijiUx htminU ~)p
eogn:tio anle ^ !^ '
fofl lapfum.
De friore y hoe ,^ , _
ta^iieagitur. ,\tf^^^^ .^J^o^l dix;mus,non potcft Iiquido 6c lolide cogno-
^'l.f?:-^^r:^^5o^ fci Deus a ncbis nifi accedat mutua noftri co-
gnitio. Etfi autem ea duplex cft.nempe vc fciamus quales nos
prima origine fimus conditi,& qualis noftra conditio efle coe-
perit poft AdaelapfumCncc vero multum prodeflctcrcationcm
noftram tenere, nifiinhactnftiruina agnofceremus qualisfic
naturae noftrae corruptel.a & deformscas ) nunc tamen intcg' ai
naturac dcfcriptioneconcenti erimus.Etfane ancequaad mife-
ram ifta hominis condicionc, cui nunc aduidus eft, defct nda-
\tguUfeM cau- mus,oper|pret]U eft tenere qualis ab initio conditus fucrit.Ca-
a!"," '" ''"^^^"'^"'"cft enim ne pra^cise tantum natu-aiiahommismala
frimii o(>reruAn- '^^^^^^^^'^'^'^^ vidjamur ad natura: auchorem rererrc: qua-
da. doqui'iciii hocprajcextufehabere fac.sdefenfionis putat im-
pietasfi obtendere queatjquicquidhabet vitij.aDeo quodam-
niodo profedlum effe-nec dubitatjfi redar2uitur,cum Deo ipfo
litigare , culpamqucin cum tranfcriberecuiusm:ric6rca agi-
tur. Et qui rciigiollus ioqui de numine vidcri volunc , libcntcr
tamcnexcufacionem prauitatisfu^ captancanacurajnon cogi-
tantcs fe Deum qnoque(licec obtcurius) fugillare:cuius in con-
cumeliam rccidcrec fiquid vitij incfll' naturae probaretur. Quii
ergo videamuscarnem inhiarc fubterfugiis omnibus.quibus
vtcunque deriuari alio a fe malorum fuorum culpa exiftimat,
huie
7)e cognit.Vei Crentoris. 54
huic tnaliriae cliligentcr obuiandum eft. Itaque fic tradianda eft
humani genens calannitas vt prscidatur omnistergiuerfatio,
& iuftitia Dei ab omni infimulatione vindicctur. Poftea fuo Lib.i^. r. & li
loco videbimus quam longe abfint homines ab ea puritate qua & j.
donatus fuerat Adam. Ac pnmo tenendum eft,quum ex terra Gfn.2.7. & j.
& luto fumptus fuitjinieaum fuiffe fuperbi^ fi xnum.quia ni- |-^J- ^^^ ^^^^^
hil magis abfurdum eft quam fua excellentia ^lonari qui non „^^^ ^ /«f»/^-
folum habitanttugurium luteum.fed qui funtipfiexparteter- maTum,& ani-
ra & cinis.Quod autem Deus vas teftaceum non modo anima- matam.
rc dignatus cft,fed etia domicilium efte voluit immortalis fpi-
ritus.iure in tanta fidoris fui liberalitate gloriarr potuitAdam.
i Porro hominem conftare anima & corpore,extra ^ontro-^^'^^^^^^^^
Ucrfium efle dcbet.atque animae nomine eflentiam im'"orta-^^^^,^^y_
len.jcreatam tamcn intelligOjqua: nobilior eius pars eft.Inter-
dum fpiritus vocatur.etfi enim dumfimuliunguntur harc no-
minajfignjficationeinterfcdifFerunf.vbitamenfcorfuni ?o^^-Zccle.ii.y.
tur fpincuSjtantundem valet atque anima.ficuti quum Solomo
de morte loquens , dicit tunc Cpiritum ad Deuni redire qui de- Luc.2j.46.
dit illum. EcCh'-tftus fpiritum fuum Fatri commendans.Ste- Aci.7.59.
phanus etiam Chrjfto, non aliud intelligunt, quam vbi foluta
eft a carnis ergaftulo anima , Deum eflc perpecuum eius cufto-
dem. C^v^rojniniamjniii^inantur ideo fpiricum dici quia
flacus ficjaut vis diuinlcus jnfuia corporibusjqus tamen eflen-
tia careat ,eos nimiscrafsedefipcre&resipla.& totaScriptu-
ra oftend;r. Verum quidem eft,dum terra: plus iufto aiTixi funt
homincSjhebctari,im6,quia apatreluminum aher.ati funt,te-
nebns efle obcaecaios , vt fe amorte fore fupe ftitesnon cogi-
tent ; interim tamen non ira in tenebris extinda iux cft , qum
immortalitarisfux fenfu tarigantur. Certeconfcientiajqua:^*^jlJ
interbonum &; maUim difcernens, Dei iudicio refpondct ,in-
diibium eftimmorrclisfpiritus fignum. Quomodo enim ad
Dei tribunal penetraret motus fine eflentia , & terrorem fibi
ex reatu incuteret? Ncque enim fpiritualispccniEmetu affici-
tur corpus, fcd in folam animam cadit, vnde fequitur, cflTentia 2. Dei ccenitii-
prJEditam efle. lam ipfa Dei ccgn itio fatis coarguit , animas ne.
qua: mundum tranfcendur.t.efle mimortaleSjquia advitaefon-
tem nonperucniret vigor euanidi
clarae dotesquibushiimanamens^
fculptum ei clamuentj totidem funtimmortalis eirencixtefti-'
monia. Nam quibruris snimalibusineft fenfis, citracorpiis
pon egrcdicur : velfalt.muon iongius fc eJtcndit qc.Tm ad
res Cioi obicftas. Mencis vcio humana: agilicss cslum & ter-
ram , natura:quearcanaperluftrans , & vbi fecuia omnia in-
tellctlu 6: mcmonacomplexa eft , finsula digcrcns fua fc
rie , futuiaque ex prztentis coiligens , dare demonftcat
r. Teptmomt
fciemi*.
ius. Denique quum tot prae- ?• PracUrn da-
spollet, diuinum aliquidin.jj'^*'^'-^/'-'
^*P-X^- JnptutionisLib. J,
laterc in hominc aliquid a corpore feparatum. Deum inuifibi-
lem & Angelos intelligetia concipimus, quod minime in cor-
4, Conctbtkni- P"^ competit.Reclajiufta,& honcfta, quac fenfus corporeos la-
f)lu w«>W«^^"^'*PP''^'^^"^'fn"s. Ergo huius intelligentia: fedem fpirituni
<fuaperfimnunt^"^^ oportet.Imo romnusipfe.qui homincm obftupcfacicns.vi-
ft»t. ta etiam exuere virletur, non obfcurus eft immortalitatis teftis:
quandonon modoearum rerumqune nunquam fadacfuntco-
giritiones foggerit.fed etiam in futuru tempus prarfagia.Breui-
ter ha:c attingo qux prophani q^ioque fcriptores fplcnclidiore
verborumornatumagnificeeitollunt: fed apudpioslcdores
^•'''""'*?"„'"'.'ratis valebitfimplexadmonitio. la nifianima eflentialeauid-
^turaSdeProm.^ ^"^^ ^ corpore lcparatum , non doceretScnptura nos ha-
/>/«. bitare domos luteas , & morte migrare ex tabemaculo carnis:
Job.4.19. exuerequodcorruptibilecftjVttandcm vltimodiereportemus
a.CBr.5.4. mercedem.prout fe quifque gclTerit in corpore. Nam hi certe
fl.CoM.'io'^* ^^^^' ^ fimiles qui paftim occurrunt, non folum manifefte di-
ftinguuntanimam acorpore,fed hominisnomenad eatranf-
i.Cor 7 I ferendo,pra:cipuam efte partem indicant. lam quum hortatur
fideles Paulus vt fe mundent ab omni inquinamento carnis &
j p fpiritus,duas parres in quibus refidet fordes peccati conftituit.
ilpet.i.o,' Petrusquoque Chriftum vocans animarum paftorem&epi-
Jbid.j.ii. fcopum ,perperamloquutus efTetnifieflent animse erga qnas
Vid. Caluin. m fungeretur hoc officio.Neque ftaret quod dicit de aeterna ani-
Prychopann.&- marum falute:& quod iubet animas purificare , & prauas cupi-
inin ..adu.li. jjj.jjj,s militare aduerfus aniinam : quoditem authorEpiftoIx
D5r.ca.11.l2. jTT 1 n. 1 • 1 jj
Heb.1j.17. ^« Hcbraios paftores dicit excubias agere, vtrationem reddant
a.Gor.i.ij. pro animabus noftris: nifi propriam cirentiam anima: haberet.
Mat.so.i8. Eodem fpedlat*quodPauIus teftem inuocatDeum in animam
fuam : quia reacoram Deo non fieret nifi poenae eflet obnoxia.
Luc.u.j. Quod etiam clarius exprimitur Chrifti verbis.dum timcre eum
iubetqui poftquam occidcritcorpus,animam poteftraittereiii
Heb.12.0. gehennamignis.Iani dum author Epiftola^ad Hebrrcospatres
camis noftrne a Deo diftingoitjqui vnus eft pater fpirituum.no
potuitclariusaniraarum elfeiitiam aflerere. Adha:c,nifianim3e
. corporum crgaftulisfolutaemanerentfupeiftites 3 abfurde in-
duceretChriftusLazarianimam gaudio fruentem infinuA-
brahaE:& rurfum diuitisaniraam horrendis tormentisaddida.
s.Cor.<6.8. HocidemPaulusconfirmat , nos a Dco peregrinari docens
quandiu in carne habitamus: eius veio prxfentia cxtracarnem
Aft.ij.g. ftui. Ne longior fim in rc parnm obfcura, hoctantum cx Luca
addara,inter Sadducsorum crroresreferriquodfpiritus&An-
peimagineDei. gelos efle noH crcdcrent.
fro immnrtali- ^ HuiusetiaiTi rei probatio indc firma colligitur , quod di-
latK amtna fir- ^jj^j. )^q^q creatus ad imaginem Dei.Quanuis enim in homi-
pgn.",']!^'""' ne externo refulgcat Dei gloria, propriara tamenimaginis fe-
dcra
Ve cognit. Vei Creatoris. 55
^em in aniniaefTc dubium no cft. Non inficior quidetn>exter-
iiam fpeciem .quatenus nos diftinguit abrutis animalibus ac fe-
paratjfimul Deopropiusadiungere.-nec vehementiusconten-
dam.fiquiscenferi velitfubimagine Dei, quod quum prona "**^^'' *'*
fpedtent animalia cxtera terra , os homini fublime datum cft,
celumque videre iufruSj&eredosadfyderatoUerevuItus.mo-^ ,. .,
y\ c -M i - T-> • • u- Sualu lithtee
donxum illudmaneat.imagmemDeijquaEinhisexternisno-"^.^^
tisconfpiciturvel emicatjfpiritualcm elfe. Qfiander enimfgueo/r^Wn delirU
fcripta eius tcftantur in futilibus commentisperuersdfuiire^^wi^i:/»* IJif
ingeniofum ) imaginem Dei promifcue tam ad corpus quam '"''f^^'*'»""''
ad aniraam extendens, cxlum terrae mifcet. Dicit Patrem , Fi-
liuni3& Spiritum Sanclum in homine locare fuam imaginem,
quia vtcunque ftetiflet Adam integer , Chriftus tamen futurus
fuerithomo.Ita fecundum eum corpus quod deftmatum erat
Chriftoj cxemplarac typus fuitcorporexilliusfigurae qugtuc
formata fuit. Sed vbi reperiet Chriftum Spiritus efTe imagine?
Fateorcerte in Mediatoris perfona lucere totius diuinitatis
gloriamrfed quomodo Sermo ^ternus vocabiturSpiritus ima-
go, quem ordine praecedit ? Denique euertitur inter Filium &
Spiritum diftm(flio,fi hic illum nominet fuam iniaginera. Ad-
haec fcire ex eo velim quomodo Chriftus in carnequarain-
duit Spiritum fandum referat, & quibus notis vel lineamentis
exprimat eius fimilitudine. EtquuFilii quoqj perfonse fermo^^"*^****
ille, Faciamus hommcm.&c.comunis fit, euro fui ipfius imagi
ne icqnitur efle.quod ab omnirarioneabhorret.Adde quodno
nifi adadChrifti hominis typumvel exeplar formatusfuitho-
nio , firccipitur Ofiandri figmentum. atqueita ideaexqua^^ Ofiandn
fumptus cft Adam,fuit Chriftus , quatenus vefticndus carne c- "jj^^"!^^ i* c
rat : quumScripturalong^aiio fenfudoceat eum inimaginei2.fe,a.5.&c.
Dei creatura cflc.Plus coloris habet eorum argutia, qui expo-
nunc , Adani creatum fuifle in imagine Dei , quia Chtifto,
qui vnica Dci imago eft , fucrit conformis, fed in ea quoque/wfg» &f'fni~
nihil eftfolidum. Difputatioetiam nonparua eftdeimagine,'"'"^*' "" '^'ff*'
&fimilitudine , duminterprctes differentiam quJB nulla eft,'^'"'^'
inter duas iftas voces qu2Erunt : nifi quod firailitudo vice expo-
fitionisaddita cft. Primo lcimus Hebracis tritas eflfe repeti-
tionesquibusrem vnambiscxplicant , deindeinreipfa nulla
eft ambiguitas quin Dei imago nominetur homojquia Deo fi-
milis eft. Vnde ridiculos efl^e ap paret q ui fubtilius philofopha-
tur in nominibus illisjfiue Zelem, hoc eft imagmem.ftatuat ia
fubftantia anim^, & Dcmuth.hoceftfimilitudinemjin quali»
tatibus.fiuealiuddiuerfum afferanc. quiavbiDeus horainem
creare decreuic in imagine fua,quod erat obfcurius, excgetic^
repetit hacparticuIa,AdfimiIitudinera.quafidiceretfe homi-
nem fa<iturumjinquo ieipfum velut in imagine reprgfemarcc,
^apX V. Jnjlitutionis Lih J.
propier infculptas fimilitudinis notas. Itaq; Mofes paufo poft
idemrecitansjimagmcm Dcibisponit , omifla finiiritudinis
,4titt cyf^;,^;,,'*"^'"'0"<='f'''»^o'""'autem cftquodobiicitOfiander, nondi-
cbie^io. ci partem hominisjVcl animam cum luis dotibus , imaginem
Dei-fed totum Adam,cui nomen a terrajvndc fuirptus cft,im-
pofitum fuit.friuolum mqua fani omncslec^oreshoc iudica-
7{efpgnjIo. bQt.Nada mortalisvocatur totus homo, noideo morti fubii-
cituranima.-necrurfum vbi dicituranimalrationale, ideo ia
corpus ratio velmtclligentiacompetit. Quamuisergoanima
non fit homo,abfurdu tamen non eft,cum animx relpeclu vo-
cari Dei imaginem:etfi principium quod nuper pofui retineo,
patere Dei effigiem ad totam prxftaniiam , qua eminet homi-
nisnaturaintcr omnesanimantium fpecies. Proindehac vo-
ce notatur integritas qua praeditus fuit Adam quum redta intel
ligetia poUeret.affedus haberet compofitos ad rationera, Ccn~
fus omnes re£lo ordine tcperatos,vereqi eximiis dotibus opi-
In toto »^^/«OToficis fuiexcellentiamreferret. Acquanuis primaria ftdes Di-
"Leiimaio W«-uinae imaginis fueritin menie&corde.vclin anima eiufqi po
€ebat. tcntiis.nuliatameparsfuitetiavfqucad corpusjin quano (cin
tillae aliqucE micarent.Ccrtum eft in fingulis ctiani raundi par-
tibus fulgere lineamenta quaeda CTJonae Dei: vndc colligcre li-
cet,vbi m homine locatur eius imago jtacitam fubefTc antichc-
' fin quae hominem fupra alias omnes crcaturas e3rtollat3& qua-
fi fcpareta vulgo. Ncque vero ncgandum eft.Angelosad Dci
fimilitudincm creatos effcjquandu fumma noftra perfLdiojte-
Mat.2i.jo. fte Chrifto,cnt fimiles illts ncri. Scd non f uftra peculiari hoc
elogiojDeierga nosgratiam commcndatMofcs : prxfertirn
quum vifibilcs tantum crcaturas hominicomparct.
l^ago Dei tn ^ Nondum tame data efle vidctur plcna imaginis dcfinitio,
amma. , quibt* ^^^^ clarius pateat quibus facultatibos urceccllat homoj&quib.
eenferi debcat ^peculum ceicri dcbeat gloriac Dci. Id veio no aliundemelius
extn/iauraiiooe quam ex rcparatione co>rrupta: naturxcognolci poteft. Quin
fer r/;>-;/?«TOAdamjvbiexcidit egradu fuo, hac defedionca Dcoaliena-
€oUi;[ttur. jyj fjj minimc dubm cft.Qiiare etfi demus no prorfus exinani-
tam ac deletam in eo fuille Dei imaginem,fic tamcn corrupta
fuitjVt quicquid fupereft,horrenda fitdeforniitas. Idcoq*, re-
cuperandije (alutis nobisinitiCieft ineainftauratione quacon-
fcquimur per Chriftum,qui etiam hac dc caufa votatur frcun-
dus Ada:quia nos in veram & foiid.i integritatc rcftituit. Qua-
uis enim viuificantcm fpiritum quo donatur a Chnfto fideies,
_ , opponensPauIusanimxviuetiinquacreatus fuit Ad.i, vbcrio-
i.Cor. 15.45. /' ■ ,' . ^ - , , ,
rcgratixmenluram in r^generationecomendct • non tamcal-
tcrit illud caputtoUitjhuc regcnerationis cflT; fiiic.vt nos Chri-
Col.j.io. ^^^ '^'^ imaginem Dci reformet.Itaq-, alibi nouum homine re-
£Dhe<4.24. nQuaridocctfegundumimagmem eiusqutcreauuillum. Cui
tefpon-
Ve cogmt.VeiCreMorU. %6 '^*
rerpondetilludjInduitenouumhominemquifecundiiiuDeu
creacus eft.lam videndu eft quid maxime fub hac renouaiione
comprehendatPaulus.Priore loco agnicioneponit.alteroautc^j^yj^^ ^^
fynceram iuftitiamj& fanctitatem. vnde colligimus imagine inftauratione '
Dei initio in kice mentis,in cordis redtitudine,parciiimqiom- comprthendne-
nium fanicate confpicuam fuiflTcDciimaginc. Quanquaenim '«'•
fateor fynecdochicas clfe loquendi formas , non poteft tamen
principiumhocconuelli, quod in renouatione imaginisDei
praecipuu eft, in ipfa etiam creatione tenuiife fummu gradum. i.Cor.j.t^
EodepertinetquodalibitradicBosreuelata facie gloriaGhri-
fti fpeculanteSjin eande miaginem transformari.Videmus nuc
vt Chriftus perfedinima fic Dei imagOjad quam formati fic in
ftauramur, vt vera pierate,iufticia,puricate, intelligentiaima- i.Cor.11.7,
gmem Dci geftemus. Qao pofito,Ofiadrica illa de figura cor-
porisimaginatioper fe facile euanefcit. Quodautem vir folus
imago&gloria Dci vocaturapud Pauluj& mulierexcluditur
ab hoc honoris gradu.ad ordine pohcicu reftringi ex contextu
patct.At fub imagine cuius fit mentio,c5prehendi quicquid ad
fpiricualem & ccternam viram (peftat , iam facisprobacum efle
arbitror.Hocidem.aliisverbis confinnatloannes.alTeres, vita ,
quaein a:ternoDeiSermoneabinitio erat, fuilTcIucemhomi- *"
num. Nam quum propofitum fit, fingularem Dei gratiam qua
homo reliquis animancibus praecellit laudare, vt eum fegreget
excomuiuninumero , quia non vulgarem adeptus eft vitam,
fedconiundaciim luce intel!igentia:.fimul oftenditquomodo
ad imaginem Dci fit conditus.Ergo quum Dei imagofit inte- j^aio Dei l»
gra naturx humana: pra:ftanc!a, qui.E refulfit in Adam ante de- homineante /<»-
fcdionem,poftea fic vitiata & propedeleta , vc nihil exruina /'7«'''». ?»•■<</«*-
nificonfufum.mucilum, labequeinfcdij fuperficinuncaliqua "' • '"?""^«*
cx partecontpicuur m clectis , quatenus Ipinturegenitilunt:^^^ \^
plenum vero fulgorcobtinebitinca:Io.Vt vcro (ci^mviS <:[\nh\.\s zibi ptrftila ap.
partibus conftec, de animae facultatibus diflerere opera:preciii^<»rf^<r,
eft.Na illa Auguftmi fpeculatio minime firma eft , anima Tn- ^i-^j^ Trin. 10.
nicatis elTe fpeculu.quia in ea refidcc intelIcdus,volutas,& me ^'|B-Deciui.
moria-Neqietiam probabilis eoruopinio,qui Deifimilitudmecaiui. \a pfvl
in dominatu ei cradico Iocanc:acfiDcum hac noca folum refer- chopan. &
rec, quia cofticucus fit omniu reru lierus ac pofleffor, quu penes Cotr.ment.in
ipsia no extra proprie qusereda fit:im6 interius fit animie bonii. Genef.
5 CaEteriim antequa lonjrius progiediar,Manicha:orum deli- "^ ^"'^'" , '^'
no occurrere necefle cit,quod rurlus hac artate muehere tenca'- „^^ dihrat
uicSeruecus. Qupd dicicur infpirafle Deus in faciem hominis refellit jHam-
fpiraculum vicse.pucarunc anima traduce ciTe fubftatiae Dei:qua chxorum (jr Str
fialiqua iinmenfae diuinitatisportio inhominem fluxiflet.Ac-"^"'^'''"''"'"''*
qui hicdiabolicuserror quacraflas& fcedas abfurditatesfe- ^"J^*°i''-^""*
cum trahac , breuiter oftendere facilc eft., Nam fi ex Dei
f (Jentia per traducem^c aajma hcmiois^lequecur ;Dei natura
€ap. X V. Jnflitmionis Lth. t.
non folum mutatiom efle obnoxiam & paffionibus, fed ignd*
rantiae quoque,prauis cupidicatibus,infirmitati & omne genus
vitiis.Nihil homineinconftantiusjquia eius animaniexagicanc
& varic diftrahunr contrarii mocus: fubinde per mfcitiam hal-
lucinatur.minimisquibufque tentationibusvidusluccumbit:
animam ipfam fcimus fordium omnium lacunam ac rccepta-
culum eflc.quae omnia Dei naturarafcnbere conuenietjfi reci-
pimusanimam efle exDcieffentiajTelarcanum diuinitatisin-
fluxum.Quisad hocportentumnonexhorreat?Vere quidem
Ad..i7.iS. ex AratoPaulusnosdicit elTeDeiprogeniem ; fedquahtate,
non fubftantia , quatenus fcilicet diuinis nos dotibus ornauit.
Interea Creatoris ellcntiam lacerare , vtpartem quifquepoC-
fideatjnimiae amentts eft. Animas ergo,quanuis illis infculpta
fit imago Dei.creatas efle non minus quam Angelos,cert6 fta-
tuendum eft. Creatio autem non transfufio eft, ied elfentia ex
nihilo exordiij. Nec vero fl a Deo Ipiritus datus eftj& ex carne
niigrando ad eum reditjprotinus dicendu eft, ex eius fubftan*
tt OfiMidrt yt- tjj^ decerptum efle. Atque hac quoq^ in parte Ofiander . du fuis
maginem "illufionibus efFerturj impio errore feimphcuitji nagincm Dei
tn homtne »on . . r r cr ■ V r r
agmfcentis, fine ^" homine non agnofcens une eficntiali luuitjajquali nos inje-
tjfemiali i«/?/- ftimabili Spiritus fui virtute conformes fibi reddere nequeae
ti<u Deus quin fubftancialiter Chriftus in nos fe transfundat.Quo-
cunquecolorehasprarftigiasfucareconentur nonnulli j ocu-
los fanis lectonbus nunquam ita perftringcnt quin vidcant re-
a.Cor.;.i8. flpereManichaEorumerrorem.Acque vbidcimaginisinftaura
tionc diflerit PauluSj ex eius vcrbis elicere promptum eftj non
fubftancix influxujfed Spiricus gratia & vircute hominem fuif-
fe Deoconformem. Dicitenim Chrifti gioriam fpecuiando,
in eadcm imagmem nos transl-brmari tanquam aDomini Spi-
ritu.quicerteica in nobis operatur vt Deo confubflantialcs
nonreddat.
''Ad. anirM fa.- 6 Animx deftnitionem a Philofophispetereftultum efrec,
eultates expli- q\xorum ncmo fere,excepto Platonejfubt^antiam immortaleni
«/i«rf^/iccf^w, £-Q|-j^2frcruic. Eam quidemalii quoqueSocraticiactingunc;
PrimtMn doclri- ^ . . \ i j • r r f..,. c ■
\...^ „ .- fed ita vtnemoapcrce doceat dequoipfe reriualusnonfuic*
feri ^fc,/o/c.;.fco-Indeaucem Placonirediorfencencia quod imaginem Deiin
rum vartam, zQ.\mdi confiderac.Alii eius potentias acfacultates itaprxfenti
jncwaw cy' «6- vic2 affigunt.vt cxcra corpus nihil rcliquum facianc. Porro ex
Jcuram ejfe, Scripcura ancc docuimus efle fubftanciam incorpoream : nunc
«Jtendit. i/i n -1 -Lj
■ aadendum efc, quamuis proprie foco non copreriendatur jCor-
pori tamen inditam illic quafi in domicilio habicare : non tan^
iLim vt omnes eius partcs animet,& organa reddat apta&vtiUa
fuis actionibuSjfed etiam vt primatum in regenda hominis vi-
"Jtnims pr*[ian ta teneat.nec folum quo ad officia terrenx v ira?, fed vt ad Dcii
pa defiribitW' colendum firaul excitet. Hoc poftremii tametfi in corruptione
liquido
Ve cogmtJ)eiCreMom, 57
Jiqtiidp non cernitur^eius tame reliqui^ in ipfis vitiis iriipreflg
itianeni.Vnde enim tanta faraae cura hominibus, nifi ex pudo-
re.' Vnde autem puJor, nifi ex honefti relpedlufcuius principiii
& caufa cft , quod fe ad colcndam iuftitiam natos cfle intelli-
guntinquo inclufum eftreligionisfemen.Sicur autera abfque
controuerfiaad crsleftis vitae medjtationem conditusfuit ho-
nio.itaeius notitiamanimJ: fuifleinfculptam certum eft. Ec
fan.e praecipuo intelligentiaE vfu careret homo fi iba eum late-
retfcelicitas.-cuius perfedlio eft cum Deo coniuudum efle,vn-'
de&prsccipua aiiimaradio eft vt illucafpirct.ac proindequo
quifcifte magis ad Deum accedereftudet , eo feprobat ratione^, .-
eflcprsditiim. Qni plures voiuncefteanimas tnhominejhoc tj„o hemifie ^ni-
eftjfenfuiuam & rationale. etfi videntur aiiquid afFerre proba-w<,i
bjc,quia tanien m eorum rationibus nihil eft firmum,repudia
di nobis funtjnifi inrebus friuolisScinutiiibus nos torquer^ li=
beat.Magnarepugnantia efle dicunt inter organicos motus &;
racionalcmanimxpartem. Quafi noipfa quoqueratio fecuni
dilfideat.&eius confilia alia cii aliis non fecusao hoftiles eacer-
citus c6fligdnt;.Sed quuni hxc pcrturbatio fu ex n.uur^e deprs-
uatione,perpcram inde colligitur,duas efle animas.quia facul-
tatesquadecetfymmetriainter le nonconfentianc. CiEccrum^'^ reci«Jh
deipfis facultatibus (iibciiius diflerere Philotophis ^^'^'^^'^^^'fuphoriimdeatii"
iiobisadxdificandapjetatcm firoplex definitio lufficiet. Yzrzm^facultatioi
quidem efle,nec iucunda modo cognitL , led etiam vtilia efle in Thesctcto.
• fateor,dej:treqi;e ab illis coll "cta <\CiX docent : nec vcr6 ab eo-
rum ftudio prohibeo qui diiccndi cupidi funt. Admitto igitur
primo loco cfle quinque teaUiSjquos taincPiatoni organa raa-
gis vocaripIacet,quibus in ienium c6miinem,ceuin receptacu-
lum quoddam , obiecta omma inftilicncur: fcqui phantafum^
quxafcniu cotnmiini apprchenl^a diiudicct : poftea cationem, ^
pencs quun vniuerfale eftiudicium: poftremomentem , quje
defixo quictoque incuitu contempietur,qu* ratio dilcurrendci
volutare folet.Icem menti,rationi>phancafi.£,cribus anim^ ^^- Arift. Hbr. if
cultacihus cogniciuis cres etiaappetitiuas refpondere:Volunca-Etlii.cap.vlr,
te,cuius parces fiptjqua: Mies &(. ratio proponuiu,appecere:Vim lcem lib. tf.
irafcendi,quae a ratione & phantafia porre»Sa arripiat: Vim c6- "?•*•
cupifcendi,quac a phantafialenfuqueobiediaapprehedat. Haec
. "vt vera fint, aut falcem probabilia , quoniam tamen vercor ne
magis nos fua gbfcuritace inuoluant quam luuent , o;:uttenda ^dde ea phi-
cenfeo. Sicui Iibet alio modo anims potetias diftnbuere.vtal- i^fophorum fcn~
tera voceturappetitiua:quaetametii rationiscxpers, rationita-'*"^'"^'-'^*'''*'
men obtemperat.fi aiiunde dingatur: altera^dtcatur incelledli-
ua.quae fit per fe iplam rationis particeps : non valdc reclamo,
Nec iftud rcfellere velim,t/ia elfe agendi principia,fenfumiin-
tcllcdumjappetuum. Scd nos diuifionepotius eligamus infr^
^ j
Cap. X VJ Jnflituttcnts tih. 7.
Tlifmift. in li. omniuni captum politamjquac certe a philofophij pcti non po
3. de Anima.teft. Nam iUi dum fimplicilTimelocjui volunt j animam diui-
cap.49.De du-duntin appetitum & intellcclum.fed vtrumquefaciuntdupli-
plicimtdleau. cem.Hunc interdum contemplatiuurw eflcdicuntjqui folaco-
gnitionecontentus nullum adionis motum hftbeat : cjuam
rem mgenii nomine defignari putat Ciccro. interdum prafti-
cum , quiboni maliue apprchenfione voluntatcm vanemo-
ucat. Subc|uo generebeneiufteque viucndi fcientia conti-
netur. lUum quoque (appctitum dico) in voluntatem3& con-
cwpifcentiam partiuntur , ac dihiKni quidem efle quoties ratio-
ni appetitus.quem opjuiu^appellantj obtemperat ; im':^tautem
fieri vbi excuflbrationisiugo , ad intempericmeicurrit. lia
feraper inhominerationem imaginantur quafcrcdc mode-
rari queat.
Diuifia facultd- 7 Ab hac docendi ratione paulum difcedere cogimur:quia
jumanim^y «» philofophijquibus incognita eratnaturaecorruptio quaeex de-
inuUeaum cir fe(flionis pcsna prouenit , duos hommisftatus valdediuerfos
•z/oW^fm, rfo- pgj.^jj^ confindunr.Sic erso habcamus,fubcflc duas huma-
tttt cmutmnier. "^ ^'''imae partes qux quidem prcelcnti mltuuto couenunt, m-
Vide lib.2.cap. tellcdum & voluntatem.S ic auttm officium intellL-dus, inter
3.fea.z.& 12. obieda difcernercprout vnumquodque probandu aut impro-
bandum vifiim fuerit • voluntatis autem> eUgere & fequi quod
ta Plato in bonura intelledus di)ftauerit:afpernari ac fugcre quod ille im-«
Phxdr^. probarit. Nihilhic nosremorentur illae Anftotelis minutiae,
nuilam efle metipcr fe motionem,fcd eledlione cfle quae mo-
ueat:quam eandem nuncupat intelleclum appetitiuij.ne fuper-
fluis quarftionibus intncemur , latis fic nobis intelletlum eirc
quafianimaeducem &gubernatorem:voIuntatem in illiusnu-
tum femper rclpicere, & ludiciuin in fuisdefideriisexpeclarc.
Qua ratione vere tradidic ipfe idem Anftoteles , finulc quidda
efle in appc-titu fuga & perfequutionem, qualc eft in mente af-
LrS.Ethi.g.c.j. firmatioautncgatio.Porroquam certanuncfitad dirigcndam
lib.i. caf'.?. i voluntatcm intellcdus gubcrnatio, aiibi videbitui. hic dunta-
fed.ii ad26. ^at voIumus,nulIam repcriri poflem animapotrntia,qu^non
rite ad aiterutrum iftorum membrorum referatur. Atque hoc
modofcnrumfub intellectu comprchendimus;quemaIii ficdi
ftinguunt,qn6d fenfum ad voluptaiem propendere dicunt,pro
qua intclleftusbonum fequatur. iudcfieri vtappetitiofenfus,
concupifcentia fiat &Iibido:atFcd:iointeIIedus,voIuntas.Rur«
fum proappetitus nomine,quod illi maIunt,voluutatis nome,
quod vfitatius eft.vfurpo.
IfitelU^i» cir 8 Ergo animam hominis Dcus mente inftruxit,qua bonum
voiuntaiu ofp- ^ ,^^|jj iuftum ab iniufto difcerneret : ac quid fequcndum vel
cw.m ac vn «" /- • i /- ■ ■ i ■ i i
h orntne ant* U-^^o^^^^^^ "^ ' praecunterationis luce videret. vndc partera
ffum. itauc dire^icem ti tiVi^'"^'' dixcrunc philoiuphi.Huic adiun-
xit
Ve cognit.VeiCreatoris. 58
xit volvlntatem, penes quam eft eledio. His prKcIaiis dotibus
exceliuit prima homii:is coduio.vtratio, intelligentia, prude-
tia , mdicium ;:on mo:! 6 ad terrena? vitxgubernationem fup-
peterent , fed cjuibus tranfcenderent vfque ad Deia & arcernam
fcElicitatem.Ddnde Ytaccedere£eledio,quxappecitusdirige-
ret,motiirrjijeomnes organicos temperarct:atc]ue ita voluntas
rationis moderationi cfll-t prorfus confentanearln hac intcgri- Emfdem liierii
rate libero arbitrio poUebat homo, quo u veUet , adipifci pof- «*■"»"■>»»».
fetxcernam vitam. Hic enim intempeftiue quxftio ingeritur
de occulca prardcftinatione Dei: quia non agitur quid accidere
potuerit necne,fed quaUs fuerit hominis natura. Potuit igitur
Adam ftarc fi veUct, quando non nifi propria voliAtate cecidir,
fed quia in vtranque parte fiexibilis crat eius voluntas , nec da-
taeratad perfeueranrtum conftantiajideo tamf^cil^rolapfus
eft.Libera tamen fuit eledio boni & mali.- neque id modo, fed , / "''*'*'"i^tui
in mentc&voluntatelummaredtitudoj&omnesorganic^par/rf^yjj^ '
tes rite in obfequium compofitar.doneefeipfum perdedo, bo- ^>omtamijitPhi
na fua corrupic.Hinc tanta philolophisobie(3:acaligo,quodin '»/»/'*» i^ntra-»
rumaoedificium , & in diflipationeaptasiumfturasquxrebat. '"'""•
Principium i!Iud tenebant , non forc hominem rationale ani-
malnid melTct liberaboni &malieleftio. veniebat etiamil-
lisinmcntem.alioqui toliidifcriraen inter virtutes &vitiani(i
proprio confilio vitam homo inftitueret.Probe quidem hadre-
nuSjllnulla fuilfct in homine mutatio,qu£edum iploslatuit ni
hil mirum li cxUim terrx mifceant. Qu,i vcro Chrifti fe difci-rp^, .
puloseireprofeffi , inhomine perdito & in fpiritualeexitium (^ 'Vapin'^'^
demerfo hberum arbirrium adhuc qu£runt,interphilofopho- de:iriur?%,
x\i placita & cxlcftem doftrinam particndo, pland defipiut , vt
neccielum nec terram artmgant.Sedhxc fuolocomelius. Nijc
duntaxatilkid tcnediimcft,longe alium prima creatione fuifie ^'''•^•^•^r
homincm quam to:am cii!Spoftcrirateiii,quae originem acor-
rupto trahens.hireditariam labcm ab co contraxit.Nam ad re-
tlitudinem formais eiantfinguLt anim.Tparccs , & conftabat
mentisfanitas, &vo'unras ad bonumeligendum hbera. Si-
quis obiici.u: .• quafi in lubrico fuilfc pofitam , quia imbi^cilla ^ '*^""^* l*-
eltfacuitas : latis ad tollendam exculationem valuit iUegra-;-;,^,/^,^
dus.neque enim a:quum fui: hac lege Deum conftringi, vt ho-
minem faceret vel qui non poflet vel nolletomnino peccjre.
Prsftantior quidem fuilTet talis natura,ied praecise ezpoftulare Aug.lib.n. fuJ
cum Dco.quafi hoedebueritconferrehoniiai, plufquam ini- P^'"^^'^-^'?-*»
quum eft : quando in eius arbitrio fuit quantulumcunque vel-
let dare.Cur autem perfeuerantiae virtute eum non fuftinuerit,
ineiusconfiliolatet : noftrum vcro eft ad fobrietatem fapere. d^ correp. &
AcceperatquidepolTe, fi vellet, fed nonhabuitvellequodpof grat. ad Va-
iet:quia hoc veUe feququ sffet perfeuerantia.Excufabilis tameleot^e'»»»
h ij
Cap.XVI. Injiitutionis Lib.J,
non eftj^ut tantum accepjt vt fibi fponte accerferet interituiTy
nulla veroimpofita fuit Dco neceffitasquin mediam illi -vo-
lunt3temciaret,atqucetiafti caducani,vtcxillius lapfu glorix
(\xx materiam tlicerct.
CAPVT XVI.
Deumfua virtute mundum afe conditnm fonere ac ttteri^^fin'
gulas eitti partes jita prouidentia regere.
Parteshuiuscapitis.
■ Doftrina dc finguIariprouidentiaDei circa omnes tc fingulas res
creatns,delinisEpicureorutB de fortuna & fortuitis cafibus, Sophifta-
rum figmento de Dei omnipotentia, Philofophorum errori de confu-
fa & ambigua mundi gubernatione,opponitur,fe(3.i.2 -J-^ J.
2 rrouidentJiDei , cunfta animaHtia,pr2cipue vero genus huma-
numfpecialicura moderantis , argumtnta, teftinionia & exempla.
fift.6.7.
5 Faii,fortuni,cafus,contingenti3j,dubiorum euentuum ( de quibus in
hacdilputatione controuertitur)conlidcratio,fcdl.8.& 9.
Jmpjfenfu c/ir-
■nis induHi fa-
tentur "Dcum
tjpecreatsrem.
Heb.ii.}.
rPij vero fide a-
gnofcunt non
nodo crtatore,
T^trkm etiam
fapientem, fe-
temem & opii-
mumftngHlarum
rerum creatarH
tmderatorem C
conferuatorem
ferpctuum.
^^ri O R R 6 Deum facere momcntancum creato-
a\V^' rem,quifemelduncaxat opus fuum abfolue-
^^•; i,rit, frigidum eflct acieiunum. atqueinhoc
^^4^; prxcipue nosaprofanis hominibus dilferre
^i^s^ ^ conucnit , vt non minus in perpetuo munJi
4,,^%ftatuquam pnmaeuis origine prarlcntia di-
uinae virtutis nobis illuceat.Etfi enim i.mpiorum quoque ani-
mi folo terrx ca:liqueafpedu ad cieatorem furgerc coguntur,
fuum tamcnpeculiarem modumhabetfidesjquo folidam c-e-
ationis laudem Deo afdgnet.Quo ptrtinct illud Apoftoli quo J
ant^citauimus.nonnififidenosintelligere concmnatum elfe
feculum vcrbo Dei : quia nifi ad ['rouidentiamciusvfque
tranfimusnondum ritecapimus quid hocvaleat, Deumeffe
creatorem, vtcunque & mentc coniprchendere& linguafa»
teri videamur. Carnis fcnfus.vbi Dei vjrtutcm femel in ipfa
creatione fibi propofuit.illic fubfiftit:&: quum longiflimepro-
cedit, nihil aliud quam in edendotaliopificio ,authorisfa-
pientiam,&potentiamj& bonitatcm (qus fponte fefe profe-
runtj& nolentibusctiamingcruntjexpendit&confiderat : itk
eo autcm conferuando & moderando gcncralcm quandam a-
^ionem,vnde vis motionis dependeat.Denique ad res omnes
luftmendas fufficere puuc vigorein diumitus ab initio in-
ditum.
Ve cognit. Vei Creatoris. 5P
ditum. Atver6fidesaltiuspenetraredebetjnempevtquemo-j:,v„ ,-^^ „/,;_
mnium creatoremeflTediiiicitjftatim quoqueperpetOu mode-f^r Dei verboy
ratoie & conferuatorem clTe colIigat:neq«e iJ vniuerfali q"ia- "«'« tefiimonU
dam motione tam orbis machinam quam finCTuJas eius partes ?"'*'''"" /"■*/*'
agitando ; (ed hnguiari quadam prouidentia vnumquoclque j^2^j.jj^_j^_ ^
corum quaEcoadiditadminimum vfque palTeremjdjftinendo, 10.19.
fouendo.curando.Sic Dauidbreuiterpraefatusmundum fuiflePral.jj.6.
aDeocondituni , ftatimadcontinuum prouidentix tenorcm
defccndit, Verbolehoua: cxli firmati funt,& fpiritu oriseius
omnis virtuscorum.Moxadditjkhoua refpcxit fuperfiliosho ^bia.ij.
minum:&qua:in eandem fcncentiam attsxit.Quanquam enim
non tam fcit^ratiocinantur omnes , quia tamen crcdibile non
eiretcurariaDeoreshumanasnifi eirctmudi opifex: nec quiC-
quam ferio crcditfabricatum ede mundCiaDeo, quin fibiper-
fuadeat operum fuorum curam habere:non abs re Dauid opti-
ma fcrie ab vno ad alterum nos deducit. In genere quidem ar-
cana Dci infpiratione vegetari omnes mundi partes & philofo-
phi docent, & humancc mentes concipiunt. Interca co vfquc
nonpcrtinguntquoeuehitur DauiJ.fecLimquepios omnesat-PfaI.roj.27.2?.
toIiitjdicenSjOmniaad tcrefpicinnt, vt des illis cfcam tempo-iS^-jo»
refuo.tedante,colligunt.te maniim aperiente,fatianturbonis.
fimulatque faciem aucrtcrisjconfternantur : vbi reduxeris fpi-
ritumjintereuntj&in terram rcuertuntur.Si rurfus emittisfpi-
ritum,creantur, &renou.is faciem terrac. Imoquanuis Pauli ^(^.17.18.
fententia: fufcribant.in Deo nos £ffc,& moueri,& viuere ; !on-
ge tamcnabfunt a ferioeius quam commendat gratix fenfu:
quia fpecialem Dei curam , cxqua demum cognoicitur pater-
nus eiiis fauor, minimc guftant.
2 Quo melius pateat Uoc difcrimeD,fciendum eft, prouide- EpicureifnftunZ
tiam Dei , qiialis traditur in Scriptura , fortunar & cafibus for- <^ ''"^ firtui-
tuitis opponi. lam qnu.m vul2;6pcrfuafum fuerit oniuibusfe- '," " ^1'"*'
I o j • • - o <- \ 111- dentia m Scri-
culis, & eadem opinio cudtos t-vTC mortalcs hodie qiioque 00-^,^^^^ tradit^
cupct,l:ortuit6contingereomnia: quod do prouidciuia tcncn- opponemesrefei-
dum erat, non modo hacpraua opinionc obnubilari , fcd (cre^»ntur,
fepeliricertum eft.Siquis in latronesincidat, vel fcras beftias,
fi vento rcpcnrc exorto naufragium fa:iat in mari , fidomus
vel arborisruiiiaobruatur : fi aiius pcr dcfeitaoberrans inue-
niat penurix fux remcdium , vndis iadatus ad portum perue-
niatjmirabiliter a diftatia tantum vnius digiti euadatamorte:
hos omnes ta profpcros qnam a uicrlos occiirfns fortuns car-
nis ratio adlcribct.Quifquis vero edodns eft Chrifti ore,capil- Mat.ie.jo.
losomnescapitislui efTenumeratos.caufam lengius qugret.ac
ftatuet quofiibct eucntus occulto Dci cofilio gubernari. Ac de
rcbus quidem iiiianif»atis fic habendum eft , quamuis natura-
h lij
Cap. X V I. Jnjlitutionis Lih . /.
literfingulis Indita (it fuaproprietas.vim tamen fuam nonexe-
rere ni(i quatenus praefenci Dei manu diriguiuur. Suiit igitur
nihil aliud quam inftrumeta quibus Deus affiJue inftillac qua-
Sol,DiuiuMpro-^^'^ ^^'^ efficaci* , & pro fuo arbicrio ad hanc veliIiama(^io-
utdentis /«/?«nem fledtit ac conuertit. Nulliuscreaturas mirabihor vel iUu-
lucutentm , ad-Hnor viseftquam fohs. Prsterquam enim quod totum orbem
uerf.SpKurees. iUuniinat fuo fulgorcquantum iftiid eft quod animalia omnia
fuo calore fouet ac vegecat .' terra: fce:unditaccm fuis radiis in-
fpirat ? feminibus in eius gremio tepefad:is,hcrbcfcentem inde
viriditatem elicit,quam nouis alimcntis fuffiiltam auget ac c5-
firmatjdonec in culmos afTurgat^quod perpetuo vapore pafcit,
donecin florem.Scexflore in frugcm adulefcat.^quodtuncet-
iam excoqucndo ad matuntatem pcrducit? quodarborcsfimi-
litcr &vitesab eo tepcfacta: gem mant primum ac frondcicunt,
Gen.l.j.&ii. deindcfloremem1ttuntj& exflore fruduni gcnerant .=" AtDo-
minu6,vt folidam horumomnium laudcm fibi vendicarct,an-
te&lucem extare voluit , &tcrram omni herbarum & fru-
<ftuum genere refertam efTe quam folem crcaret.Non ergo (o-
lemfacietpiushomo vel principalem vel nccciVariam eorum
caufam quaz ante foliscreationem cxtitcruntjfcdinftrumetum
duntaxat quo vtiturDcusjquia ita vult: quum pofrujco practe-
rito, per feipfum nihilo difficilius agere. Dcinde quum legi-
musbiduo foiefubftitiflein vno graduad prcceslolue, ingra-
eio.T^. tiam reo-isEzcchiasvmbram cius retroccfllfte per decem ^ra-
dus.paucis illis miraculis tcftatus cft Dcus,non (ic qutotidie C£-
co naturaeinftindu folcm oriri & occidcrequinipieadreno-
uandampaternierganos (ui fauoris memoriam curfum eius
gubernct.Nihil magis naturale <:(1:quam verhyemi, vcri xfta-
tem,£Eftatiautumnum vici^Tim fuccederc. Atqui inhac (eric
tanta perfpicitur ac tam inxqualisdiuer(it3S,vt facilcappareat
rmgulos annos,menIcs & dies noua & fpcciali Dci prouidcntia
tenjperari,
tigmentitophi- J Et fane omnipotentiam (ibi vendicatacdeferria nobis
fiarumde 0//0A vult DcuSjtton qualcm fophiftxfingunt inancm,otiofani &fc-
Det omntpoten-f^ fopitam:fed vipilcm,efhcacem,operofam,& que in cotuiuo
ha,refi4t«tio. „rL '^ r ^ 1 ; J- * . . .
actu verletur.nequeetiam quaegenerale tantum (itprmcipium
confufi motus , ac(i fluuium peralueos femcl pra;fixos iluere
iuberet: fed adfingulos & partlcularesmotusintenta fit. Ideo
cnim cenfetur omnipotcns, nonquod pofTit quidem facere,
cefTet lamen interim &dcfideat,vcl quem prcfixit natureordi-
nem generali inftindu continuet: fed quia fua prouidencia ca:-
lum & terram gubernans, fic omnia moderatur vt nihil nifi c-
Pial.iij.j. jus confilio accidat. Nam quum in Pfalmo dicitur facere qux-
cunque vult,cert3 & delibcrata notatur voluntjs. Infipiduni
enira elfct philofophico more intcrpretari Prophctae vcrba,
Dcuni
"De cognit. Vei Creatoris, 60
, DeumefTeprimum agens , quiaprincipium & caufa eH omnh omHipotentia
iiiocus:quum potius hoc folatio in rebus aduerfis fe leniant fi- £>«» cum emip*»
deles.nihil fe perpeti nifi Dei ordinatione & niadato:quia funt «'^""'^ con-.un
fub eius raanu. Quod fi Dci gubernatio fic exteditur ad omnia ^* ^^^^* "^^'
eiusepcrajpuenlecauiJlumeftjeam includerein naturae influ*
lu.Nec vero magisDeum fuaglonafraudant quam feipfos v-
tiliflima dodrma, qui Dei prouidentiam coarctant tam angu-
ftis finibus, acfi iibero curfu fecundQ perpttuam natura: lcgem
ferri omnia {ineret: quia nihil homine miferius fi ad quoflibec
cselij acrisjtcrrce.aquarum motuscxpofitusforet. Addequod
hoc modo nimis indignc cxtcnuarur fingularis erga vnuquem
qucDeibonitas. Exclamat Daujd infantesadhucpendcntes a Pfal.?^'
matrum vberibus fatis facundos enfe ad celebrandaDei gloria-*
quia Icilicetftatim ab vtero egreffi , ca:lcfi:i ciiraparatam fibi
alimoniam inueniunc.Eft quidem hoc verum in generejmodo
neocuIos& fenfus noltros fugiatquod palam experientiade-
m oflratjaliis matribus plenas cllc roammas & vberes.aliis fere
aridas, prout liberalius huncDcus alere vnlc , parcius vero a-
lium.Qui veroDeiomnipotentiaeiuftam laudeiii tribuuntjdu- _, ^ ^ «„.
plicem indc percipiunt fruaum, quoa latis ampia benetacien- ex Omnifotenti»
di faculcas penes ipfum fit , in cuius poffcftione funt caelum & Dd -oera agni-
terraj& cuius nutum refpiciunt omnescreaturae vt fein obfc-"»"^?^''»""»'"'
qniu addicantjdeindc quod ftjcure in «us protedlione quiefcc-
rclicet , cuiusarbicrioomnes fubiacencqua; alicundc timeri
pofluncnoxa: , cuiusimperio non fccus ac frarno coercecur
Sacan cum omnibus fuis furiis cocoque apparacu , a cuiws nu:u
pendec quicquid faluci noftix aduerfacur: nec alicer corrigi vel
fedari poflunc immodici & fupcrftitiofi metus.quos fubinde
ex periculorum obicd:u cocipimus.Siiperftitiose nos eflTe tin?i-
dos dicojfi quoties minantur nobis crcaturx,vel terrorem ali-
que ingerunr , perindc cxpauefcinius acfi quam ex le vim no-
cendi habercntacpoceftaccmjvcl temerclocderentacforcuuojlere.ie.i.
veladuerfusearum noxas non faCiS cllct inDeo auxilii.Exem-
pligraciaj vecat Propheca ne a ftellis &: fignis cxlimcciianc fi-
liiDeijquemadmodum increduli (olenc.Non quemliber certc;«/<if/?V^ ^«i
timorem damnat. Sed quum munJi giibcrnationem a Djo ad'»"^" tav.end,a,.
aftra rransferanc infideles , fuam vel felicicatc vcl miferiam ab
aftrorum decrctis & praefagiisjnon autem a Dei voluncac^-pe-
derc finguntjUa fic vt cimor eorum ab vno illo quem rcipiccre
debebanc, ad ftcllas & comctas abftrahant. Ab hac igitur ir.R- prouirlentiit de~
delitate qui cauere valecmemoria femper ceaicac , non erraci-/'""» , Philof»^
cam vcl potetiam,vel afc3:ioucm,vcl motioncm cflein cre^zv- P''"''''""^' ^^'"'-
ris • fed arcano Dci ccnfiiio fic tegr\ vt nihii continoac nih ab '''■''^ ^' '^"""V**
. ^ ^ . , , ^ O mundt gi-JerHi»
jplofciente&volencedecrecum. ^ _^ tionc errortmti
4 riincipio igicur lencani kiflores prouidentia vocari,non/ffe;.
Is iiij
<^ap. XVI. InflitutionU Lib. J.
cjuaDcUs^calo otiofus fpcculcturquaeinmadofiut, fedqu^
veluti clauum tenens.euetusomnes moderarur.Ita non minus
ad manus quam ad oculos pertinct. Necenim quum filio fuo
dicebat Abraham, Deus prouidebit, tantum volebat praefcium
futuri euentus afTerereifed curam rei incognitx in cius volun-
tatem reiicerc qui rcbus perplexis & confufis exitu dare folet.
Vnde fequitur,prouidentiamina(flu locari.nimisenim infcit^
nugantur /nulti dc nuda praefcientia. Non tam craflus eft eorii
prrorquigubernationem Deoattribuuntjfedcoi^ufam & pro-
inifcuam,vtdixi:nempequ:corbismacKina cum finguHs par-
»ibus generali motu voluat atq; impellat:cuiuf.]i!p vero crcatu
TX aftione peculiariter non dirigat.Ncq-, tame hic cciam error
tolerabihseft.hacenim prouidentia quarn vniucrfalcra appcl-
lant.nihil impediri tradunt , velcreaturas omnes,quommus
contingenter moucantur,vel hominem,quo minuslibero vo-
luntatis fuae arbitrio huc atquc illuc fc conucrtat : atque ita in-
tcr Deum & homincm partiuntur : vtiUe motioncm huic fua
Plin. lib.j.c -.■vi''tu'^cinfpiretqua ager-^ pofritpro nature fibi indit^rationc:
Eficureorumisr^^^^^^^'^^'^ aftiones fuas voluntario cofilio moderetur.Breui-
^eripateticcrif ter Dci potcntia , fed non deftinatione mundum , res homi-
jomm^. nura^ipfofque hoininesgubernari volunt. Taceo EpicureoS
fquapefte refertus femper fuit mundus) qui Dcumotiofum
inertemque fomniant:ali6fque nihilo faniores, qui olim com-
Iiienti funtDcum ita dominari fupra mcdiam aeris rcgionem,
vtinferiorafortunae relinqueret. fiquidem aduerfustam eui-
denteminlaniam fatis clamant mutr ipfaecreaturae. Nunc e-
nim fententiam illam qua'. volgo fcreobtinuic refutare pro-
pofitum eft,qu^ cxcani modo nefcio quam & ambiguam mo
tioncm quum Dco concedat, quod pra'cipuum eft illi adimit,
vtincomprehcnfibili fapientia qiiaeque dirigat ac difponat ad
fuum fi!ncmatqucitavcrbotanfum non rcDcum facit mundi
Spe«ialii Proui- reftorem, quia modcrationem eripit. Quid enini quaefo eft
Y""* '-*" "J^ modcrari,nifi ita pracetre vt dcftinatoordine ca rcgas quibus
pra»cs? Ncquc tamcnquoddc vniuerfali prouidcntiadicitur
intotum rcpuJio : modo viciftim hoc mihiconcedant, mun-
dum a Deo rcgi, non tantum quia pofitii a fe naturas ordineni
tuetur,fed quiapeculiarem vniufcuiufqucexfuisoperibuscu-
ram gerit. Verum quidem cft fingolasrerum /[^ccies arcano
naturae inftindlu moueri,acfi eterno Dei mandato parcrent,&
quod femclftatuitDcus , fpontefluerc. Aiquc hucrcferri po-
!acVi7 8 teft quod dicitChpiftus, fe&Patrcm abinitio vfi^tic fcmper
Hcb.i.j. fuiflein opcre;&quodPaulusdocct, inipfb nos vrucre, mo-
ucri,& cffe.quod etiam author cpiftole ad Hebr|os Chrifti di
' uinitate probare volens, dicit potcti eius nutu fuftincri omnia,
Sed pcrpcram hoc praetextu tegunt & obfcurant quida fpeciar
I>e cogmt.Vd Creatom. 6i
lem prouidentiam , quaEadeocertisclarifqueScnpturaetefti-
inoniis afTeritiirjVt mirum fit potuifle de ea quempiam dubita-
re.Etcerte qui velum illud quod dixi obtendunt, cogunmr ipfi
quoquecorredionisviceaddere.multafieri peculiari Deicu- ,
rarfed hoc perperara ad aftus tantum particulares reftringunt.
Quare nobis probandnm eft , Dcum fic attendere ad fingulos
euentus regendos , & fic omnes illos prouenire adefinito eius
confiliojVt nihil fortuito contingat.
y Si demus principium motus penes Deum effejfponte vero Dei pryuidet.tii
velcafuomniaferriqu6impdlitnatureinclinatio,mutuedie-jf '""''''" ^*
rum & nodium vices,hyemis etiam & aeftatis.erunt Uci opus, ^^^.^ ^^ ^;^^_
quatenusfuas quibufquepartc8attribues,certatn lege praefixit: ^Korrf;^, ^i«-
nempe fi aequabili tenore eunde femper modu Icruarent , dies/Iitia Dn confi-
qui iioftibHS fuccedunr.menfes menfibns,& anni annis. Quod deramne feti~
autcmnuncimmodici calorescum ficcitatecoiundiquicquid *
eft fragum exurunt , nuncpluuije intempeftiuacfegetes corru-
punt, quoa exgradmibus & procellis fubita calamitas sccidit:
noerithocDei opus: nififortequia exaftrorum occurfi.i,&a-
liis naturalibus caufis vel nebulae , vel ferenitas , vel frigus vel
calor origine trahut.Atqui hoc modo nec paterno Dei fauori,
nec iudiciis locus relinquitur. Si Deii humano gcneri fatis bc-
ncficum efle dicant,quia ca:lo & terrae vim ordinariam inftillet
qua alimenta fuppeditet,nimis diiutu eft ac profanum figmen-
tum-acfifoecunditasanni vniusnoneflfet fingularisDei bene-
didio:penuri3autem &fames no efletmaledidlio & vindida.
Sod quia rationcs omnes colligere nimis longnm eflet,fufficiat
ipfius Dei authoritas. InLcgc & in Prophetis faepius pronun-jD«W<r,*(>/f/»»«-
tiat,quoties rore & pluuia tcrram irrigat , fe gratiam fuam te- niuS.fcriptur«y
ftari.caelum obdureicere inftar ferrifuoimpeno, vredine&a-''*'''''^'''*^'''*'
liis vitiis conlumi legetes,gradihibus & procellis quoties agri ^^^j,^
feriuntur.certa; & fpecialis fua: vindidaeefle fignum.H^c (\ re-
cipimus,certu eft non caderepluuiae gutta nifi certolDei man-
dato. Laudat quideDauid generale Dei prouidentia, quodef- pf.14^.5,
cam miniftretpulliscoruorum inuocantibuseum^fedquum a-
nimalibus Deus ipfe famcm minatur,n6nne fatis declarat nuc
tenui nunc ampliore demenfojprout vifum eft,fc alere cunda
animantia ? Puerile eft, vt iam dixi , hoc ad particulares adus Mat.to.^o-
rcftringere ,quum fine exccptione loquatur Cbriftus nullum
ex paflerculis nullius pretij caderein terram fine Patris volun- pfai.ni.r.
tate. Ccrtcfiauium voIatuscertoDei confilio rcgitur, fateri^f/Jfif?» ite,».
necefle cft cum Propheta,fic eum babitarc in fublimi, vt fe hu-^f«''''« humam-,
milietad videndum quaecunqueacciduntincaelo & in terra. & <jt'.idem pra-
6 Sed quja fcimushumani praecipueeeneris cayfa mundum ':'■''"*' ^!.""" ^^'
eile conditum , m eius etiam gubcrnatione hic nobis Ipettan- ^^ fitcondaut.
4uscllfinis. Exclamat Propheta lcremias , S.cio Domme, ler.io.ij.
Cap. XVI. JnJiitutioni6 Lib. I.
Ttoa.»oM. *!"'* "^ ^^ hominis via eius,neque viri vt dirigat gieflus fuos.
Solomo autem , A Domino funt grcflus viri,4: quomodo di-
iponcihomo viam fuam .'Dicant nunc, hominem a Deo mo-
ueri fecundum naturx fuae inclmationem , ipfum autem con-
«ertere motum quo vrfum fuerit. At fi id vere diceretur.penes
homincm foret viarum fuarum arbitrium.N.gabut forte,quia
nihil fine Dei potetia valeat. At quum Prophecam & Solomo-
nem conftet non potentiam modo , icd eiedionem quoque ac
defVmationem Deo attribuere.nequaquam fe expediunt. Atqi
hanc hominum temeritatem elegateralibi caipit Solomo,qui
fcopum fib) prxftituunt fiiie Dei rcfpeftu, acli manu eius non
Prou.ifi.t. ducerentur. Hominis, mquit, eft difpofuio cordis,& Domini
eft praeparatio hngus. Ridicula (ane infania, quod ficere line
Deo inftiruunt miferi hommes,qui ne profari quidem poflunt
nifi quod illc voUierit. Porro quo magis exprimeret Scriptura,
nihil penitus in mundo ecri nifi ex eius deftinatione , qux mu-
xime fortuita videntur.iTli fubiacerc oftcdit. Quid enim magis
ad cafura referas quam dum practcreuntem viarorem defra^tus
ttoi.ii.'}. ^^ arbore ramus interficit? At longe aliter Doniinus , qui fe fa-
Prou.16.11.j3. tetur eum tradidiffc in manum occiforis. Sortes fimihter quis
Bon fortunae caecitati permittat?Verum Dominus non patitur>
qyi flbi venJrcat carum iudicium.Non fua potcntia fieri docet
vt & in finum coniiciantur lapilli & extrahantur:fed quod vntt
Pr(m>22,2, cafai daripoterat, afeipfocfTe teftatur. Eodem pertinct illud
Solomonis, Pauper & foenerator occurrunt fibi.oculos ambo-
rum Dcus illuminat. Quanuis cnim permixti fint pauperibus
dhiitesm mundo,dum fingulisdiuinitusaffignatur fuacondi-
tio.admonet, Deum qui omnibus illucct,mmime caecutircjat-
que ita paupercs ad tolerantiam hortatur : quia onus fibi a Deo
impofitum excutere conantur quicunque fua forte contenti
non funi. Sic & aliter Propheta profanos homincs obiurgat,
quiinduftrishominum vel fortunseafcribuntqubialij lacent
. . in fordjbus,ahj ad honorcs cmerguat.Ncque ab Oriente.neqi
■'5-/* abOccafu, nequcidefcrto funt exaltationes :quiaDcusiudcx
eft.hic hunuHat5& hic elcuat.Quia non potcft Dcus exuere lu-
dicis munus.hinc ratiocinatutjarcano ciusconfiUo aiios cxcel-
foflrmoyexem- lere.alios manere contemptibilcs.
^''* '*'i"^°''"* 7 QH'"2tiamparticulatcs euentus teftimonia eflc dico in
€i.Ion^, lacobi g^"^'^'^ ^^"d"'^'''^ Dci prouidcntiaE. Excitauit Dcus indelerto
fatriareh*, &■ vcntum auftralem.qui populo aducheretcopiam auium. Q^i
^uotidiana ex- lonam voluit in mareproiici.ventum turbini cxcitaio cmifu.
ferientia de- Dicent qui non putant Deum mundi gubernacula tenere, hoc
yf^*'- fuifTepractcrcommunem vfum.Atqui ir.de colligo nullum vn-
Ion.1.4 (5. quarti ventum oriri.vcl furgerc,nifi fpeciali Dci iufTu. Nec ve-
Pfal. 104.4. ro ahter verum cflet iUudjventos faccre fuos nuntios, & mini-
flros
Ve cognit.Vei Cre^PGris. 62.
fuos igftem flammeum, nubes facere vehicula fua , & equitarc
fuperalas venti : nifi & nubes & vcntos circumageret fiiio arbi-
triojfingularemque virtutis fuxprxfentiam in illis oftenderet.
Sic etiam alibi docemur , quoties ventorum flaiu mare ebullir,
impetusiilos teftari fingularcm Dci praefentiam. Pr^cipit, & ^ .xc7.25.1j.
excitatfpintumprocellae , & in lublimcattoUitfluclusmaris.
dcindeftareficit procellam in (ilentio,vt ceffcnt fludusnaui-
gantium. ficutaiibidenuntiat , ventis vrentibus feftagellafTe
populum. Sicquum naturaliter visgenerandiinditafit homi-
nibuSjDcus tamen fpeciali gracix vulc ferri acceptum cjuod a-
lios rc!inquitiniorbitate,a!ios loboledignatur.nam donum e-
ius,fru(flus ventris. Ideodicebat lacobvxori.An egoproDco ^"-i"-^
fum,vt tibi dem Iiberos.'Vt femel finiam.nihil magis ordinarm Dgut^g^j.
in natura quam nos pane ali.Atqui pronuntiat Spiritus no mo-
do terrse prouentum Dei efle donum fpeciale , fed non viuere
folo pane homines.ouia non ipfa faruritas eos vegetatjfcd ar-
cana Dei benedidio.ficute conuerfominatur fe fratfturii pa-
nis fulturam.Nec vero alitcr fcria poflet concipi oratio de quo- lefa.^o.».
tidiano pane,nifi Dcus cibum paterna manu nobis luggererct.
Ideo Prophcta, vt fidelibus perfuadeat, Deum in ipfis pafcedis rfal.ijiS.??.
optimipatnsfamiliaspartes implere, admonet, efcam dareo-^'^'"'''"'^'
mnicarni. Denique vbiabvna parteaudimus,OcuiiDomini ' ''^*
fuperiuftos,& aures eiusad preces eorum:ab altcra autem,0-
culusDotnini fuperimpioSjVtperdat eterra memoriam eorQ,
fciamus creaturasomnesfurfum & deorfum pra;fto ad obfe-
quium adeflfe, vt easin queucunque vult vfumaccommodec.
Vnde col]igitur,non tantum generalcm eius prouidentiam vi-
gcrein creaturis, vtnatura?ordinem continuet: fed incertum
& proprium finem aptari,admirabili eius confilio.
8 Qm huic doifVrins inuidiam facere volunt,caIumniantur ErrorK, <fnii^~
efledogmaStoicorum.defato :quod & Auguftino exprobratu ^?''"''» <^e Cm
aliquando fuit. Nos etfi de vcrbis inuiti licigamusjFati tamen^''''''"''"^"' "^*'
vocabulum non recipimusrtum quia eft ex eorum senere,quo- /-*' ""Jn ".'"'
c .' ~ i-^ii® pKt^rejeUHntv.r.
rum proranas nouitates rerugere nos l aulus docet:tum quia e- Libr. ad Bonif.
ius odio conantur grauare Dei veritatem , Dogma vero ipfum 2.c.(j.& a!ibi.
falso nobisacmaliciose obiedlatur. Non cnim cumScoicisne- i-P^tumStnn'
ceflitatem comminifcimur experpetuo cau.Qirum nexu & im- *^'""'
plicita quadam ferie,qus in natura contineatur: fed Deum co-
ftituimus arbicruHi ac moderatorcm omaium , qui pro fua fa-
pientia , ab vltimaxternitatedccreuicquodfadurus effct : &
nuncfuapotcnti3,quod decreuitexcquitur. Vnde eiusproui-
dentia non cxlum modo ac terram , & creaturas inaniinatas,
fedhominum etiam confiIia& voluntatesgubernari fic afleri-
mus.vt ad deftinatum ab ea fcopum reda ferantur.Qmd ergo?
inguies : nihilnefortuito,ni^U connngenter accidu ? Re-
Cap. XVI. Infttutionis Lih, l
2. ethnicorum rpondco,vcre a Bafilio magno didtum eflc: Fortun,t & Cafum.
Firtuna &■ Ca- Ethnicorum efTe voccs, quarum fignificatione piorum mentcs
/*'• occupari non dcbeant.Nam fi fuccelFus omnis,Dei benedidio
eftjcalamitas & aduer(itas,eius malediftio: fortunx iam in rc-
bushumanisaui cafui nulIusrelinquiturlocus.Etmouerenos
quoque illud Auguftini debet.In libris contra AcademicoSj m-
quit .nonmihipIaccttotiesmcappellafleForcunam. quanuis
non aliquam deam voluerim hoc nomine intelligi, fed fortui-
tum rcrum eucntum in extcrnis vel bonis tcI malis.Vnde & il-
la verba funt qvx nuUa religio diccreprohibet , Forrc, Forfan,
Forfitan,Fortafl'e,Fortuito. <ju6d tamen totura ad diuinam re-
uocandum eft prouidentiam.Neque hoc tacui.diccns, Etenim
fortafle qux vulgo Fortuna nuncupacur,occuko quoque ordi-
ne regitur : nihilque aliud in rebus cafum vocamus , nifi cuius
ratio & caufa fecreta cft. Dtxi quidem hoc:vcrum pcsnitct mc
ficnominafleillicFortunam .quum videam bomincshabere
in peiTima cofuetudine, vt vbi dici debet, HocDcu^ voIuit,di-
cantjHocvoluitFoituna. Deniqucpafllm docec,fiqiiid Fortu-
na: relinquitur,temeie verfari mundum. Et quanquam alicubi
dcfinit partim libero hominis arbitrio , partim Dci prouidetia
omnia geri,huie tame fubcfle homines & ab eo rcgi,fatis pau-
lo poft oftedit,principiu illud fumes,nihil efle abfurdius quam
Lib. 8,'. Q^x- ggf j quicquam nifi ordinantc Dso:quia temere accideret.Qua
Lib<ii»Trinit ratione &contingentiam quae ab hominum arbitrio pendct
J.C.4. " * excludit: mox vero clarius caulam eflc qiicerendam negans vo-
luntatisDei. Quotiesautcm permiffionis abipfo mentio fit,
quomodo hoc intelligt debeat ex vno loco optime patebit.vbi
Dei voluntatem, fummam efle probat & primam omniu cau-
fam:quianihil nifiex iuflu cius vel permiflioncaccidir. Cert^
nonfingitDeum in otiofa fpecula ceirantem , dum aliquid
vultpermittere, vbi a(flualis(vtita loquar) voluntasinrcrcc-
^ dit.quaealioquinonpoflcrceiireri caufa.
f^ ^"V. ■^"'1 9 Qnoniam tamen lonce infraprouidentiaeDei altirudi-
dicuntur y a;,^ nemfubhditmentis noftrx tardjtas , adhibendaelt quaeeam
funt certo Det fubleuct diftindio. Dicam igitur.vtcunque ordinentur omnia
fti'i/iUo. Dci confiiio certa difpenfatioue.nobi-stamen efle fortuitamon
quodFortunamreputcmus mundo ac hominibus dominari,
tcmerequc omnia furfiim dcorfum volutarc : ( abcfle cnim a
Chriftiano peftore decet hac vecord!.im) fed quoniam eoruni
quaceiieniunt,ordo,vatio,finis, neccfhtas,vtplurimum in Dei
confilio Iatet,& humanaopinione nonapprehenditur : quafi
fortuita funt qusc certu eft ex Dci vohintate prouenire.Non.n.
aliam iniaginem prae fe ferunt , aut in natura fua confideratae.
aut fecundum notitiamnoftramiudiciumquea:ftimat^.Finga-
Sxmfhm. musjcxempli gratiajtnercatorera^ c^ui fyluam ingrdTus cu co-
micacu
Ve cognit. Vei Creato^is* 62,
mitatufidorum hominum imprudenter afociisaberretjipfo
errorcferaturinfpoliarium, incidat in latrones , luguletur.
Mors eius nun untum Dei oculo^^prsuifa , fcd decietq ftabili-
ta fuerat. Non enjm dicitur pr^^uidifle quantum cuilque vita
protenderetur , fcd teiminosccnftituifleacfixiffe cjui praEtc- ^"''•H-J*
liri non poterunt. Quantum tame mentis noftrae captus appre-
henditjomnia illic fottuita apparer. Quid hic lentiet Chriftia-
nus?nenipequicc]uid m morteeiufmodiintercefrit ,fortuitum
natura, vt cft, reputabit: prouidentiam tamen Dei prasfuifte no
dubitabit ad fortuna in fu um fine dirigenda. Eade eft ratio fu- 3. Cmingentit
turorCi cotingenti^. 1-utu -a omnia vt incerta iKjbis funt, ita in <^ euemus.fiaU
fufpenfo habemus,acfi vtrauis m partem propenfa forent. Ma- *""^" j^^'^ '"^*
nettamcn nihilominus cordibus noftrisinfixum.nihileuentu-^)^,- ^^(^,,^ "^.
rumquodoon Dominusiara prouiderit. HocfenfuapudEc-/;4rf«ar.
clefiaftem ia'perepetitur nomen euentus : quiaprimointuitu
nonpenetrant homines ad primamcaufam , qua: proculab-
Iconditaeft.Ettamen nun^uam itadeletum fuitcxhominum
coidibus quod deocciilta Dei prouidentiaproditum eftia
Scripturis , quin fempcr micarent in tenebris aliquae fcintiJIac.
Sic Philifthmorum aiigurcs,quamuis ambigui vaciller, Deo ta
men partim aduerfuni cafum tribuuntjpartim fortun^.Si arca,
inquumt,tranficrit per viam illam,lciemus Deum eife qui nos i.Sain.^.5^
perculfit:hn veioper alteram, cafus fuit fuptr nos. Stultequi-
dcm,vbi eosfallit diuinatio,ad fortunaconfugiunt:intcrea vi-
demus eosconftrmiii, neaudcant nuod infeliciterillis accide-
\ ^ r
rat rortuitum pntare.CaJterum quoaiodo prouidentix (uae fr^
no euenuis quoflibetm quacunquc vult partcm fledlat Deus,
inljgiii excmplo liquebit.Eccceodearticulo tsmpons quo de-^
prehenfus fueritDauid m deferto Mahon , irruptionem faciut ''^^'^'^^""^^V
Philifthini interram : cogitur Saul difcedere. SiDcusfa-^y.
luti fcrui (ui coniulere volens , impcdimentum hoc Sauli
obiecit , certe quamuis repente pra^ter hominum opinionem
arma ceperint Philifthini , non tamsndicemuscafu fuifTefa-
dum : fsd quje nobis vid.tur contingentia , fecretum Dei im«
pulfum fuifleagnofcetfijes. Non fempcr quide apparctfimi-
lisratr\): (edindubiefic habeudum eft quscunquecernuntur
in mundo c6uerfiones,exfecreta manus Deiagitationeprodi-
re. Interea quod ftatuit Deus,fic nectflc eft euenire , vt tamea
neque praecise ncque fuaptd natura neceffarium fit. Exemplum
inChrifti offibusfamiliare occurrit. Quum induent corpus^/,-^^ «nj»,
noftro fimile,fragiliafuifle eiusofranemo fanus negabit: ({xxxpLMn.
tamen frangi fmt impotfibile. Vnde iterum videmus non te- lo.ij.j},^^.
xnercmfcholis inuentas fyifle diftincliones de necefruate fe-
cundum quidj&abloluta : item confcquentis & conlequentis;
Cap. XVII. Infiitistionk Lib. /.
quando ofla Filij fui Deus,quae a fradlura cxemerat, fragilitati
fubiecitjatque ita reftrinxit ad coafliij fui neceffitatem qucKl
naturaliter coatingere potuit.
CAPVT XVII.
e^orfum Cf in quemfcopttm referendafic h&c doBrinaj
xit mbn conjiet eitti vtilitM.
In duas partes*hoc caput commode diftribui p®teft.
I Doftrinz de prouidentia Dei quantum adrolidatn piorum jnftitu-
tionem & ccnfolationem conducit,explicatio in genere,fe3.i. & fpc-
ciatima f(£):.2.ad 12. rriwwnjautcmrtfellunturqui arc.ino,& incom-
prehenfibili Dei confilio mundum r. gi nej^.int: alij item quifci lerum
omnium culpam in Deum reiiciunt,pietati!cjue excrcitia inutilia efl"e
fomniant. fifti)-4' f- D««</*additiir fanda prouidentijr Diuin*
meditaiio in protperis rebus & adiierns ad viuum depitia, fed.6.7.8.
9.10.11.
i Solutio duarumobiefiionum ex Scripturae locis qui Deo posnitenr-
tiam adfcribunt,& decrf.torum eiusvelutiquafdam abio^ationcs rc-
fcrunt,fcft.i2.i5.i4.
OrroCvt propenfa funt ad vanas argutias ho-
j^"^ ininum ingenia ) fieri vix potcft quin feper-
plcxisnodis impcdiant quicHiw]ue non te-
1« nent probu recflumque huius doctrin.'E vfum.
5^< Itaqj m que finem omnia diujnitus ordinari
^ Sctiptura doceatj brcuiter hic attmgere expe-
extendnur. diet.Ac primo quide notadu cft,tam in futuruquam m prxte-
i.per media ,/ir.c j.-^^^^ tSpus confi Jerandiicftc prouidentia Deiidcindc fic mode-
mediis, """"" ratricem effe rerum omniUjVt nuncmcdiis mterpofitisopere-
■i.humani vene- tur,Bunc une meduSjnunccontra omnia media.Poftremo huc
ris. ecelefiafu* tcnderCjVt totum humanum genus fibi eire curx Deus often-
nominatm.Jpe ■ datipraccipuc vero m regenda Ecclefiafquam propiore intuitu
«lalem ""''«»» djgnatur^fc excubias agcre.Iam & hocaddendum cft , quan-
gertt./^. "■""»- „J5 autpaternus Dei fauor 8C beneficentia , aut iudicii fe-
aue occutta* ha- ■ r ■ ■ 1 ■ /-1 ■ '1
bet admtmgra- ueritas Ispe iu toto prouidentiae curlu reluceat : laterdum
ttonif fu* «<i«- tamen eorum quae accidunt occuUas elTecaufas , vt obrepat
fas,atfemper <t- cogitatio , casco fortunac impetu volui ic rotari res humanas:
^wftmoi. -vclad obloqucndum nos caro fohcitet, acfiDeus homi-
nesquafipiksia6tando ^ ^dum cxercer^;^ Veruin quidcni
cft.
Summa du^ri-
nttdeDei fro-
uidentia, l. ad
'Trateritum &■
fulurum tempttf
Ve cogmt.Vei Creatoris. 6^
eft fi quietis & fedatis mentibus ad difcendum parati eflemus,
exitu tandem patefieri, Deo conftare optimam confilii fui ra-
iionem:vel vt fuos erudiar ad tolerantiam , vei vt corrigat pra-
Koseorum affedus, & lafciuiam domet, vcl vtadfuiabnega-
tionem fubigat,velexpergefaciattorporem:rurfum vtproftcr~
nat fuperbos , vt impiorum aftutiam difcutiat , vcdiflipet eo-
rummachinationes. Vtcunque tamen nos lateant acfugiant
caufoPjapud eum efte abfcoinditas certo habendum eft:ac proin
decum Dauideexclamandum , Magnafecifti Deusmirabiliapfal.40.<.
tua, & cogitationes tuas fuper nos non licet ordinare. fi loqui
tentOjpraeualet fupra narrationc.Etfi enim femper in aerumnis
noftris occurrere debent peccata,vt poena ipfa no,s ad pocniten-
tiam folicitet:videmustamen vtChnftus arcano Patris confi- Io*°'5*>
lio plusiurisaft"erat , quam vtquenqueprovtmerituseftcafti-
get.Nam de caeco nato ait , Neque hic peccauit, neqj parentes
ciuscfed vt manifeftetur gloria Dei in ipfo. Hic enim obftrepic
fenfusjdum ipfosnatales pr^uenitcalamitas.acfiDeusparum
c!em5terimmeritos fic affligeret. A,6qui in hoc fpeiftaculo ful-
gere gloriam Patris fui teftatur Chriftus, modo puri fint nobis
oculi.Sed tenenda modeftia eftjne ad caufam reddenda Deum rn a^ _^ t^
trahamus .- led ita reuereamur occuica eius ludicia.vt ^ooist- ^g DeiproHiden
jusvoluntas,iuftiflima fit rerum omnium caula.Quu cxlum octiathejis, deoc-
cupantdenfiS nubes.exoritiirque violenta tempeftas, quia & <^^-''''» O" *^'fi"
triftis caligo oculis obiicitur,&: tonitru aures perceliit, & fen- *"*(^*'" *^^^'-^'»
fus omnes terrore obftup^fiuntjVidctur nobis omnia confundi j^-j,'"^
^& milceri:eadem interim fcmper manctincoeloquies &(ere--
nitasilta ftatuendum cft.dum res in mundo turbulentae ludiciii
nobis eripiunt.Deum ex pura iuftitiae & fapientia: fux luce hos
ipfosmotus optimecompofito ordine temperareac dirigere
in redlum finem.Et certe prodigiofus in hac parte eft multo-
rum furor , qui maiore licentia Dei operavocareaudent ad
fuum calculum,& arcana eius confilia excutere , tum etiam dc
incognitis pra:cipicem fcrre fententiam , quam de mortalium
hommum faiftis.Quidenim magispraepofterum , quam erga
aEqualcs noftros hac vti modeftia,vti iudicmm fufpendere ma-
limus quam notam temeritatis incurrere •• obfcuris autem Dei
iudichs, qua; reuerenter fufpicere deccbat , proterue inful-
tare.?
X ErgoDeiprouidentiam rire & vtiliter nemo ^x^tni.tt^frcfhitmrum
nifiqui fibicurn fidore fuo mundique opificenegotium cfle ?»«"■»""!'«"') «'•
reputans,ad metum & reueremia,qua decet humilitate.fefub- '^''"'' ^' confi-^
miferir.Hinc fit vt tam multi hodie canes dodrina hanc viru- ^^''"'^^d.umregt
t ■ r ■ r\ I /- 1 1 • • 1 neqantmm,dtlt-
lentis luis morlibus,vel laltem latratu ;mpetant: quia non plus ^,* reffUmtur
Deolicere voluntquamipfis didlat propriaratio. Nosetiam z^^rw^.Scri/'»!»
quanta pQflunt proteruia exagitant , s[ugd agn conten «'"'<»*/?»>»»»'«•
Op.xvn. In^itutiomsLib.l.
Legis praeceptis , quibus coprehcnfa eft Dei voluntas , arcahis
etiam eius eonliliis mundum regi dicamus. Quari vero cetcbri
nol^ri figmentum {\t quod docemus: ac non vbique idv;m di-
fcrte pronuntiet Spiritus & innumens loquendi formis rcpe-
tat.Sedquiaeosretinetaliquis pudorn . fuas blafphemias au-
deant in caelum euomerej quo hbenusinfaniant, le nobjlcum
htigare fingunt.Verum nifi admittant, incomprehenfibih Deii
P(al.i5.7. ^ coafihoquicquidin mundo acciditgubernan , refpondeant
^^"^■»°**^'''quorfum dicatScriptura eius iudicia profundam efleabyrtum.
Ro.io.6. Nam quura clamet Mofcs voluntatem Dei non procul m nu-
Rom.u.ji. bibusjvcl in abyffis quserendam efle , quia famiiiariter in Legc
expofita fit, (equitur profunde abyflo confcrn aliam volunta-
tem abfconditam:de quaetiam Paulus , o profunditatem di-
uitiaru&fapientidB & cognitionisDei: quam mfcrutabiha funt
iudicia eius,& nnperueftigabiles via: eius.Quis cnim cognouit
mentem Domini?autconfihariusems fuit? Acvernmquidem
cft , in Lege & Euangelio comprehendi myfteria qux longe e-
mineant fupra fenfus noftri modum.fed quoniam Deus ad ca*
piendahaec rayrtena, quae verbo patefacere dignatus eft, (uoru
mentes intelligentiaEfpirituilluminat: nuUa lam ilhcabyflusj
fed via,in qua tuto ambulandum eft,& lucerna pedibus regcn-
dis,& lux vits,& certs; confpicujeque ventatis fchola. At mCi-
di gubernandi admirabilis ratio merito abyflus vocatur : quia
dum nos Iatet,reucrecer]adoranda eft. Pulchre vtrumquc pau-
Deot.29.19. cis verbis expreflit Mofcs.Occu!ta,inquit , Deo noftro^qiia: au«
temhic fcripcaiunt.ad vos& fihos veftrospertinent. Videmus
enim vt non tancum adLegem meditandam ftudium adiicere,
fed arcanam Dei prouidenriam reuerenter fulpicere lubeat.
Huius quoque alcitudinis elogiura ponicur in hbro lob, quod
mentes noftrashumilier. Poftquam enim orbis machma fur.
. . fum & deorfumiuftrando , magnifice difleruit author de o-
peribusDei,fubiici£tandera,Enifta: funtextermitates viarum
eius.& quantuhim quod auditur in eo?Q^a racionc diftinguit
j. g g aholoco inter fapientiam qujepenes Deum refidec , &lapien-
dimodum quemhominibusprxfcripfic. Na vbi denaturas ar*
canis concionatus eft,(apicntiam dicit foli Deo eflc cognitam,
fugereautem ocutos omnium viuentiuin. Sed paulopoft fub-
Lib. 8j. qui-iicic,vulgatam elVe vt inucftigetur.-quia diduni fithomini,Ec-
ft-io.cap. 27. ce.timor Dci eft fapiencia.Huc fpeclat Auguftini didum.Quia
nonomnianouimusqusedenobis opiimoordineDeus agit,
infolabona voluntate nos fccundum Legemagere , in aliis
vcro fecundum Legem agi.- quia eius prouidentia Lex fit inco-
iwutabihs. Ergoquum fibiiusmundiregendi vendicetDeus
nobis incognitum,hacc fit fobrietaris ac modeftiae lex, acquie-
fcere futntno eius impcrio -^ vt cius voluntas nobis fie
vnica
Ve coqnit.VeiCYeatorlsl 6%
Vnica luftitix regulaj&c iuftiffima caufa rerum omaiu.Non illa
t^uide abfoluta voluntas de qua garriunt fophift^ , impio pro»
fauoque diffidio feparantes eius iuftitiain apotentia : fed illa
moderatrixrerum omniumprouidentia , a qua nihil aifi rc«
ilum manatjquanuis nobis abfconditse fint rationes*
3 Adhancmodeftiam quicunquecruntcompofiti j neque if^^^r de areaaa
in prarceritum tempus de rcbus aduerfis contra Dcum frem5r, ^" confiUo in
neque fcelerum culpani in ipfum f-e2;erent:ficut HomericusA-^""'"^' '^'^'»"*^'
emnoj s^y* «/) Kt tu,Tto!tii/jj/Kr}yn^tviK)^te^.neOyTUvi\iTn,yt„^ neceorunt
gam«
Plaucinus ille adolefcens , quafi fatis abrepti , defperatione fe ir,fietati <jui
proiicienc in exitium .Inftabilis eft fors rerum, pro Ubidine iz-fcelerum culpatt»
ta as;unt homincs : referam me ad fcopulum, vtrem iftic cum '" ■^*'*^ *"'<?'-
runt, necearuiti
3Eta^e_perduam.Neque alterius exemplojDei nomcn fuis fl3gi%„f/;.„,;e guire
tiis obteni3ent.Sic enim Lyconides in altcra comoedia.Deus im ticiunt 'mtdia,
pulfor fuit:crcdo deos voIuilFe. Na ni vellentjnon fieret,fcio. nec aliorura tr^
Quin potius ex Scriptura,quid Deo placeatinquirentac difcctj '"'"■» 9«' ptetatit
vt Spiritu duce illuc nitantur , (imul Dcu quocunque vocat fe- *^'^''"*"^ "'>? **
.* • r /T. J i -II ■ j rL ■ gtmt ,vltomod«
qui parati , re ipla oltendent nihii huius doctrmae cognitione^^^yjj,„^,3^,
cftevtilius. Stultecum fuisineptiis tumultuanturprofani ho-
mines, vtpene cxlum terr^.vtdicituripermifceant, Simortis
noftra&pundum (ignauJ!: Dominus,efFugere non Iicet : fruftra
igitur in caucionibus adhibendis laboratur. Quod ergo alius
committerefe viae noaudct.qua pcriculosa audit,ne alatroni-
bus trucidctur.alius medicos accei-fir,ac phai macis fe fatig3t,Y£
vitx opitulctur^aliusa craifioribuscibis abftinet, nelajdatim-
becilla valetudine: al lusruioofasacdcs inhabitareformidat:o«
innesdeniqi vias excogitant,& magnaanimuintentioneexcu- ,
dunt,quibus id quod cocupifcunt alKquacur : aut \ixq omnia i-
nania fuat reiaedia qua: capcantur ad corrigenda Dei volunca-
tem:aut non certo eius dscreto terminantur vita & morSjfani-
tas& moibus,pax & bc!lum,&aUa qux hominesprout vel ap
petunr, vel oderunt.ita fna indDftria vcl obtincre vcl rcfugerel
ftudent. Q^neciam orationesfidcUu pcrucrfas nedum fupcr»
uacnas fore co!Ugunt,quibuspctitur vtDominusprofpiciaciis
qus um ab cecerno decreuit.In fumma,omnia qucc in pofterii
capiuncur confilia,toIIunt, pcrindeacDci prouidentiaeaduer
lajqus, illis nou aduocatis, quid fieri velletdecreuit. Deinde
quicquid iam accidit, ita prouidentias Dei imputant ,vt conni-
iieantad hominem, quemidipfum defignafTe conftet. Occidic
ficarius probum ciuem?exequutus eft.inquiunt.confiliumDei.
Furatus eft aUquis,aut fcortatus.^quia fecit quod prouifum erat
aDomino&ordinatum, minifterefteiusprouidenrie. rarecis
mortem.negledis remediis, fecurus fili us expcdauit? non po-
tuic Deo obfiftere,qui fic ab ixterno prxftitucrat. Ita flagitia o-
ninia,Yimites vocaatpijuia Dei ©idinationi obfequantur.
i i
Cap.xviL Inptutmnstih.J.
Vt clarau iftt- 4 Atqui, quod ad futura pertinet, huuTanas deliberationes
rum deiirta ap- facilc cuiu Dci prouideutla conciliat Solomo. Sicui enim eo-
pareant, tjMim xum ftoliditatem ridet qui fmeDomino quiduis audacter fufci
ta omma. ^«'«piiat.ac fieius manu nonre2ercntur:ita alibi fic loquitur , Cor
doSIrina /o/fnf "^•""^'^'^oS'"^ si^m (uani, 6c Domnius diriget greilus cius-
ebiicere , vel ad figuificans xtemis Dci dccrcxis nos minimc imp:diii quomi-
lempw futnrii, nus ftib tius voluntatc & proipiciamus nobis, & omnia noftra
vet ad prateri- difpenfemus.Neq; id mainf.-fta caret ratione.Naqiie is quj vi-
tumreprn poj- ^^^ i^oft..-j fujs terminis limitauit , eiusfimul curam apud nos
/int,primHmquo . (. ■ ■ . r , . , rLri-r ■ n. •
Adfutur.t,homi- depoluiticius coleruandx rationibus lublidiuque mftruxit:pe-
Tium deiibera- riculoiU quoqj prgfcios fecit-ne incautos oppnmeret , cautio-
tionei cum Dei nes ac remedia fuggeffit.Nuc perfpicuum eft quid fit noftri of-
prouidentia mt- ficii.nempe , fivicamnobis noftramtutandamcommifit Do-
^demonfiraturJ' minus,vc eam tueamur:fi fubfidia ofrert,vt lis vtamur:fi pericu
Prou.is.o, J^ pr£monftrat,ne temere irruamus: fi remcdia fuppeditat , ne
negligamus.Atquipericulum nnUum oberit ,nifi fatale: quod
ineludabile eft remediis omnibus. Quid autcm fi idco fatalia
non funt difcrimina,qui3 iis propulfandis ac fuperandis reme-
dia tibi Dominusaffigr)auic?Videquomodo tuerauocinationi
cumordinc diiiin^ dilpcnfatijnisconueniat. Tu cauendu non
cfTe periculum coiligisjquia fatale quum non fit , fimus etiam
citra cautionem eualiiri:Dominus autem iJeo vt caueas iiiiun-
git,quiafataletibi ellenolit, Nonexpendunt mfani ifti quod
€i1:fuboculis,confultandi caucndiqueartes infpiratashomini-
b"ns cfic aDomino,qui bus prouidcntix eius fubferuiant.in vitg
propriae confcruatione. Quemadmodum c6tr.\ ncglediu &; fo-
cordia,qu£ illis iniunjiit mala,fibi acccrfunt. Qui fit enim vt
virprouidus,dum ilbiconfu!it,immiuetibus etia malisfeei'pli
cetjftuitus incbnfulta temeritate pareat, nifi quoi & ftultitia &
prudentia diuinae (unt difpenfationis inftrumenta in vtranque
partem?Ideo nos celarefutura omnia voluit Deus,vttanquam
dubiisoccurramuS; nequcdefinamus parara remedi.i oppone-
rcydoncc aut fup';ratafucrint , aut omnem cutam fuperaue-
rint.ldcoanteadiiionui,prouidcntiamDei non femper nudam
occurrere,fedprout adhibitis mcdiiscamDeusquodammodo
vcftit.
9H0dd prdteri 5 lidem prxtcriti tcporis euentus perpera &:inconfiderate ai
ia,infulfa e',rum ""daiTi Dci prouideutiam t;ahunt.Na quia ex ea pendentqu^
</?^)^ri?»«flr4<;ocunquecontingunt Ergo,inqu)Ut,necfurta, necadultcria.nec
^utfcelera au homicidia perpctrantur,quin Dei voluncas intcrcedat.Cur er-
'''.'"^'^i?*'"?^"'2o,inquiunt,furpunietur ,qui oum expilauic qucmDominus
eotiHod no» „,^p^upertate voluit caftigare? v..iir punietur homicida ,qui eum
1>et difpenfatto- intcrfccit cui vitam Doininus fiuicrat? Si Dei voluntati feruiuc
nepairantur. huiufraodi omnes.cur puniciitur.'' Sed enim eosDci volunta-
ti fcriiire uego. Non emm qui malo anirao fertur , prsbere
mini-
'he ccgnit.VetCrefiitoru, 6^
ininifteruimDeoiubentidicemusr quuin maligna: cupiditati
tantum obvequatur.raret illc Dco, qui de eius volunrate edo-
ftus, eo contenditquo ab ea-v'Ocatur. VnJ.e auteni edoccraur,
nifi exeius verbo? Proinde inrebusagendjs eaeftnobis pej--'1w»5D«z;a-
fpicienife Dci voluntas quam verbo fuo declarar. Id requirit v-^"'"' '''''/" "/"'^^
num Deus a nobis quod prsecipit. Siquid aduerfus prseceptum \f*^ ""';«'*'■*•
. de{ignamus,non obtdicntia eft, fed cotumacia & tranfgreffio.
At,ni{i velletjnon fnceremiis. Fateor. Sed an facimusmala in
huncfinemjvt ei obfequium pra;ftemus? At nobisea nequa-
quam mandatjQuin i^otius inuimuSjnonquidillevelit cogita-
tes.fed libidinis noftras intemperie fic furcntes ; vt cotra ipium
deftinato confilio nitamur. Atque hacratione, maleagendo,
iufta; eius ©rdinationi feruimus : quia pro immenfa (w^ fapie-
tiae magnitudine,ad benfj agendum malis inftrumentis vti be-
ne probcquenonit. Ac vidc quam infulfafiteorum argumeta-
tio.-impunitaefTeautoribusfuis fceleravolunt , quianonnifi, rp^^^,-
Deiailpenlationcpatrantur.Ego plus concedo: tures & homi./«V«r;a redar-
cidas, &:aliosraaIefirosdiuin3eeire prouidenti£einftrument3,5M»w;«r.
quibus Dominusipfeadexequenda qucrapud fe coftituitiudi-
cia vtitur. Atqui eorum malis vllam inde excufationem dcberi
nego.Quid enim?An vel eadem fecum iniquitateDciJ imphca-
buarjVelfuamprauitateilUusiultitiaopcrient^^Neutriipotrunr.
Quo minus fepurgcntjpropriaconfcicntia redarguuntur. quo
rninus Deum infimulentjtotum in fe malum deprehendunt.pe
nesipfum.nonnifilcgitimum malitiasfuiE vlum.Sed enim per
ipfos operatur.Etvnde,qua'f'o,faetor in cadauerci quod calore^./» eUfnLfidet
foHs tum putrefaaum,tum referatum fuerit.^Radiis folis txci-mali matenti
tari omnes vident.-nemoramenillosfcEcereideDdicit. Ita quu & i^ulpa, eti^m
inhomine malo fubfi^^pat mali mate ria & culra , quid eft quod-^ ^"^ ^'"i"'
inquinamentum aiiquoo contraherepnteturDeus, h ad luumy,,_
arbitrium vtatureius miniftcno.^Facelfatieiitur canina haEcpro
cacitas, qux allatrare quidcm eminus Dei luftitiam poteft, fed
nonattingere. r « j. ■
6 Verumhas calumnias veipotius phreneticorum neliriaft.^,,„- ^,-
r i^ J r • ■ r -L- ] • j pnmaent,* me-
iaci!£dilcuttetpia lanctaque prouidentiemed'tat!o,quam no-dnatio.
bis didat pietatis regula,vt optimus &fuauifl!imus inde frudus
nobisproueniat.ErgoChriftianum pedus^quum certocertiusi. Om»ia eue-
perfuaium fit;omnia Dei dilpenfatione euenire,nihil fortuito w'»f D«^///'»-
contingere:ad illum , velutprecipuam rerum caufam, oculos-'^''""''
femperrereret : caufas tamen jnfcriores fuoloco intuebitur.
Deinde fingularem Dei prouidentiam ad fe conferuandum V P"^ <>j"f"*
cxcubare non dubitabit , qu^ nihil euenire paftura fit , quam ^^ bonumJ^
quodbonoacfalutifibivertat. Qu^oniamauiem cum homi-
nibusprimum , deinde cum reliquis creaturisilli negotiutn
■cft , Ytiobiquefibipollicebitur Dei prouidentiatn regnarc.
Cap.X V 1 1. Jnjlitutionis Lih . J.
, Heninum o- Qiiantum ad homincs attinet/iue boni rint,riae mali , eorutn
mnium corda confilia,volutates,conatuSjfacultates fub eius manu efle agno-
^ conattu in fcet,vt fleftere quo libuerit,ac quotics libuerit coftringere, in
tnanu Det funt. gjus arbitrio fitum fit.Singularcni Dei prouidetiam in falutcra
4. n ja utem gjgijm^ excubarc plurima: funt & luculetiffimx promiffiones
ttorum excubat _ ■, r, f r^ ■ ■ r
Det Broutdeua.'^^^ tcltantur:laa:a lupcrDominum curam tuam,& iplete e-
Pfal.5}.i}. nutrict,nec pcrmittet vnquam fluduari iuftum .- quoniam illi
i.Pec.5.5. cursefumus.Qui habitacinadiutorio Altiffimi,in proteiftionc
rfai.91.1. j)gi (-^.ii commorabitur.Qiu tangit voSjtangit pupillam oculi
leQi 26 2 mei.Ero clypcus tuus,murus ahcncus.aduerlantibus tibi aduer
le^.29.15. fabor.Etiamfi mater obliuifcatur filiorum , non tamen obliui-
fcar tui Quinetiam hicpotiffimus cft fcopusin hiftoriis Bibli-
K.Specialem cu- cis:vt doceant tanta fcdulitace vias fanftorum cuftodiri a Do-
rafuorum lerit mino,vt ne ad lapidem quidem impingant.Ergo vt lure paulo
Deut. ante anobisexplofafuit eorum opinio qui vniuerfalem Dzt
prouidentiam comminifcuntur,qux no fpeciatim ad curam v-
riufcuiufque creaturae fedcmittac^in primis tamen fpecialem
hanceuram erganos recognolcere operxpretiumeft. Vnde
Hit.io. zz. 29 Chriftus,vbi afleruit ne viliffimum quidcm paflerculum in ter-
Ibid.jo. j.^,„ decidere fine Patris voluntatc,huc ftatim applicat, vt quo'
pluris fumus pafleribus,eo propiore cura reputcmus Dcu no-
bis profpicere.ac eo vfque ipfam extendit, vt cofidamus capil-
los capitis noftri numeratos efle. Qu^id nobis aliud optcmus.fi
nec vnuse capite pilus deflucre poteftnifi exeius voluntate.'
Non de genere humano tantCim loquor .- fed quia Deus Ecclc-
fiam fibi indomicilium elegit.non dubium eft quinpaiernara .
in ea regendacuram fingularibus documentis oftendat.
7 His tum promiffisjtum exemplis confirmacus Dei feruus,
€. Uolles Ecele- adiunget teftimonia quae docent fub eius poteftate efle omnes
^4fu<e i>et tmol homincs.fiuc eorii conciliandi funt animi.fiue cohibenda ma-
itt.vetrepnmit, Jitia nequid noceat.Dominus enim cft qui dat nobis gratiam,
T/et variis mot- ', ,,-. 11 t r i ■ ■ f
, ..^ . nonapudeosmbdo qsi nobisbcnevoluntjled etiam in oculis
clu oppnmit. _ t . 1 n ^ r. I r
Exo.3.21. Agyptiorum;noiiium vcronourorum improbuatem trangere
variis modis nouit.Incerdum cnim mence illis adimit , nequid
fanifobriivecapercqueant : qualiter Satanam dimittit , qui
i.Reg.22.2i. mendacio impleat os omnium Prophetarum, ad decipiendum
lbi.i2.io.&: 15. AchabjRechabeam iuucnili confilio dementat, vt regno per
fuam ftultitiam fpolietur.Nonnunquam vbi metem illis con-
2. atn.17.7. ccdit,itaabfterrct& cxanimat,neidquodconceperunt velinc
7. CrtatwMo- aut machinentur.Interdum etiam.vbi conaripermifit quod li-
mnes, (^Saia^ bido Sc rabics fuadcbat, impctuseorum opportune abrumpit,
itamipfum', '» nec finit ad fiiiem vfqueprocedere quodinftituilc. Sicconfiliii
lonumac falu Achitophel , quod exitiale Dauidi futurum erat,ante tempuf
lem Piorum mo' .. ^i- r » ■ r l ri
dtratur aillipauit.Sic & crcaturas omnesin iuorum bonum ac lalu-
Iob.i.Ut "•" moderari.ei curae eft:ac diabolum etiam ipfum,quem coa
Ipidmus^oihilaurum fuiiTc cccare aducrlumlob/iiae pernufTu
Ve cogmt.Vei Creatom. 6y
cius ac mandato.Hanc notitiam neceffario fequitur tum animi
gratitudo in profpero rerum fucceiru,tum in aduerfitate patie.
tia^tum etiam inpofterum incredibilisfecuritas.Quicquid er-
go profpere arque ex animi fententia cuenict , id totum acce-
ptum Deo referet,{iue per hominum minifterium fenferit eius
bencficentiam, fiue ab inanimatis crearuris adiutus fuerit. Sic
cnim reputabit cum animo fuo , Cert^ Dominus eft qui ad nie
iftorum animos inclinauit, qui mihi adglutinauit , vt luae erga
raebenignitatisinftrumcntaforent.In frugum abundantia co- "^-^. ^*. ^ 7«
gitabit , Dominum efle qui caelum exaudir.vt calum exaudiat "'^^'^''^'""k^
terram,ipfa quoque exaudiat fuos fcetus: in ahis non dubitabit
benedidionem Dominifolam efie qua omnia profperentur:
nec tot caufis admonitus,ingratus eife fuftinebit.
8 Siaduerfiquidcontigerit,extempl6 mentem hic quoque^;^"'^'"^ /''"'»-
extoUet inDeum.cuius manus ad patientia phcidamque animi'""^ eir «rf^w-
j 1 • • • - 1 , , • L- f r , mt Tnoderationt
moderationem nobismiprmiedam valet plurmuim.Si Aolcph^y7j,^i-^.^y^^^^_
inrecognofcendafratrumperfidiaimmoratus eflet, nunquam^/oi(,j^^/;i, /«ii
fraternum potuiflltineosanimum reciperc.Sed quonia men- crDauidii.
tem adDominum reflexit,oblitusiniurix, adnianfuetudinem
ac clemen tiam inclinatus eft , vt fratres euam vltro foletur , ac
dicat, NonvoseftisquimevendidiftisiniEgyptum,fedDei*^^"- "^5- ^* *
•voluntate prosmiflusfum ante vos, vt vitam vobisconferuem.^
Vos quidein cogitaftis de me makim , fed Dominus conuertit
illud in bonum. Si lob ad Chalda^os fe conuertilTet , a quibus
\exabatur,ftatim accenfus eflet ad vindida : fed quia opus Do-
minifimulrecognofcit,remet pulcherrima illafententiacon-
foIatur,Dominus dedit, Dominus abftulit : fit nomen Domini lob.i.n.
benedidum. SicDauidconuitijs & lapiiibusa Semeiimpeti-
tus,fi in hominem dcfixiifet oculos , ad retaliandam iniunam
fuosanimaflet:verum quianon fineDomini motu illum ai^ere
intelligit.illospotiusmicigat. Siniteeum,inquit,quia Domi- i.Sam. 16.10.
nus ei pra:cepit vt maledicat. Hoc codcm ffaino alibi doloris
intemperiem cohibet,Tacui & obmutui,inqnit, quia tu fccifti ''"-jS.io.
lehpuah. Si nullum efficacius eftiricataue iinpaticnti.x rcme-
dium.nonparum ccrteprofecit qui Dei prouidcntiam didicit
inhac partemeditari , vt poffiteo mcntcni fcmperrcuocaie,
Dominus voluit, ideoferendum eft: non modo quia reluiflari
nonlicec,fedquianihil vult nifiquod & iuiluin fit & expcdiar.
Summa hucredtt, vt iniufte ab hominibus \xCi , omHracorum
improbitateCquiE nihil qua dolorc noftru exarpcraret,anirn6i-
queacueretad vindi<3;am)memmerimusad Deu confcendere,
ac pro certoftatueredifcamus,!ufta cius dilpenfatione fuiiH-&:
permifliim &immi!rum quicquid hoftis fcelerate in nos admi-
fit. Paulus, vt.\retaliandisiniuriisnos compefcac,prudcnterpph.*.ij.
admonetnobis noa efle lufam cura cara^ & fanguinej tcd
i iij
Cap.X V I L Injlitmtonis Lib, /.
cunj hoftefpiritualiDiabolo, vcnosad ccrtandum parcmus.
Sedhajcad ledandos omnes iracuudix impetus vtiliflimaad-
m jnitio eftjtam Djabolum quam improbos omnes Deum ar-
niarcad confli(f:um,& ledcre quadagonothetam vtpatietiam
9. T/orkOT/tf^-^ofti^niexerceat. Qi'6d fiabfque hominum opera cucniant
porem fA-fwr,qu^ uosprcmunt clades & miferiae, in memoriam redcatLe-
e6P]ue *irefifi- gu dodrinajQuicquid profpsri eft,ex fonte benedidionisDei
{!'!'""" ■^"*'""fluere:adi^rfa omnia eftc eius malcdiaiones : ac terreat nos il-
Deut.28.2.&c. '■* horribilis denuntiatio , Si temere inceditis contra me , ego
Leu.2d.2j. quoque temere incedam contra vos. Quibus verbis coarguitur
torpornofter , vbiprocommuni carnis fenfu fortuitum efte
ducentes quicquid in vtramque partcm accidit, neqXie benefi-
ciis Dei aiumamur ad eius cultuin, ncque flagellis ad refipifce-
tiam ftimulamur.Ha'ceadcm ratio cft cur acerbeexpoftularenC
Thren.j.jJ. Iercmias& Amos cum ludjeis , qui tambon.i qiiam malafieri
Amosj.6. putareniDeo noniub.nte. Eodcm refcrtur illa lelai^ concio.
Icu.46.7. £go Dcus creans Iucem,&: formans tenebras:faciens pacemjSc
creansmalum.egoDeusfacio ha:c omnia.
to. Catifarum ^ Neque tamcn interim ad caufas infcriores vir pius conni-
*^,rI!l^.'T"'"^ *ucbit. Ncquecnimquia mitiiftrosdiiiinx bonitatis aibitrabi-
lureosa quibusbenehcioattcclus tuerit, idco illosprxtenbit,
acfi null.imgratiam fuahunianitaie 'promcriti cftcnt : fed il-
\is obftnftum fe cx animo fcncict, &c Iibenter fatebitur cbliga-
tionem,& grariam pro facultate &_ienata refetre ftudcbit.De-
niqueDeum in acceptis bonis reuerebicur& pra:dicabit , vc
proecipuuauthorem: fcd homincs vteius miniftros honorabit:
atque , vt res cft , intelligct fe Dei voluntateiis clFc deuinftuni
ii.iVf2%«;/i,?wPer quorum manum bencficus efle voIueiit.Siquid iacluraevel
Cir inprudentiA oh ucgligentiam vel ob imprudentiani fecerit , Domino quide
tnofficioprafla- volentc factum id apud fe ftatuet.verum fibi quoque imputa-
a ^l" /~"°"^ hit.Siquis morbo ablumpcus fic.quem, quum ex officio curarc
pam gemenies aebuiller , negligenter tractauit : tamech non ignorabit ad tcr-
^gnof^nt. minum pcruenifte quem prasterire non poterat , pcccatum ta-
nien fuum indenon clcuabit : fcd quia non eft defundlus erga
cum fidelicer fuo nninere,perinde accipiet acfi ncgligentix Tua;
ii.Sceleratorum culpa pcriiirct. Multo mmusjvbi in defignando vcl homicidio
ne^wiam dam- y^\ fy^^Q f^^us & concepta animo malitia intercefTeiit^eam cx-
cufabitfub pr^textudiuina: prouidentix:fed in eodemfacino-
re , Dci iuftitiam, hominis nequitiam , vt fc vtraque manifefte
ij. Fwwro^-xwprodit, diftindcconteniplabitur. In futuris veiopotillimum,
reSam '•»''7?'^''- infcriorum huiufmodi oaufarum rationem h.ibcbit. Nam in-
»■4/1»»«'» /j^r/f, j^j. DQ(j,ij,i benediitioncs rcponet Ci non dcfticuccur fubfiJiis
prudenrefque,fe , ■ 1 j • 1 ^ ,-
</«/<.! ^/»rfni;oj"""^^"'s,quibusadincolumicatem luam vtatur. ic-quenccm
rediitDti fcr capicndis confiliis cc/labitjncc Corpcbit in ope eorij imploran-
*"'• da, quibusruppccereconfpicietvndeiuuetur : fcJaDommo
fibi
j)e €0 irmt. Vei Crentoris, 68
fibl in masum fcrri reputans quaecunqne commodare fibi a!i-
qu dpoffuntcreaturajjipfas, tanquam lcgitimadiuinx proui-
der.tiae inftrumentaad vftim applicabit. Ac, quum inccrros (ir-
qutm {intexifjm habitura qux negotiaaggreditur (n\£\ q-jod
in cmiMbusDominum fuo bono proIpe£l:u-Cinouit)ad id ftu-
dioafp.rabitquodfibi eipedircdocet, quantom intclligentia
inmtequeaflequipoteft. Neque tamen in capiendisconfiliis
pr>pno lenfu fereiur : ied Dei lapientine commcndabitac per- ^^•^^■P'fy"*&
■ • y f. ■ r> r \- ■ r> - onmipotctia Dei
m.ttct.vt eiiiS ductu m rcdtum icopum dirigatur. Cxterum no f^cttvt ij Q d
exterrtisfublidiis itaeiusfi.iucia Uibnitetar , y t C^ ^d (im in ns„j,;ia?jt /vna-
fccure acquieicat.-fi deiinrjperinde ac dcftitutus t'-epid-; t.Mcnte nonu fua imer~
e.iim in Ibla Dci prouidentu femper habebit defixam , neque a '"'' *'%'"■«'' '«-
firmo eius irituicu.prslcnnupi rerii confiaerationcjabduci pa- ""^ "'^"'
ti*tur.SicIoab tamctfipraelij euctuminarbitrio manuque Dei
efe agnofcit, notaitien inrrtix fededi::fcdqnod fu:p vocatio-
ris eftfeduloeicquitar- Damino autens permittireuentii mo-
^eran.Stabimus fortes.inquitjpro gcnte noftra,&: vrbibus Dci ^-^^™*'^'"-
loftri : Dominusautem faciatquod bonum eft in oculis fuis.
Eadcm cognitio temeritate & praua confidentia cxutos ad c6-
:inua Dei inunc.Ttioncm nosimpclIet:rum ctiam animosno-
ftrosbona fpe fulcli^t.vtquxnos circunftantpericulajfecure &
fartitcr defpiccre non dubitemus.
-5 Hac vero parte fe prodit inxftimabilis pix mentis fcEl/ci- ,y. Tametfimiu
tas. Innumera funt qux vitam humanam obfideut mala, qua lutnnumeri^Chtc
tocidcm oftentant mortcs.Vt extranon exeamus : quum rniUe^^'^"''-"' ^-P'-
morborum receptacuhim fitcorpus , mi6 intusinclufastencat'^''^^'''' '"'""*"
ac foueat morboru cautas , feipfum honjo ferrc no potcft <^^"'^^"t,t tutaffiT*
multasexitioruIuo.'-u formas fecum teratjac v;taquodammo-r<^^.!«^t«f ., aa
do cum mortc implicitam trahat. Qu^id cnim aliud djcas vbi '" Dei optim
nec frigctur,necfudatur finepericulo ?Iam quorunque te ver- Mcy.prouiden.
tassqus; circa tc funt omniajnon rnodo ambiguae funt fidci,fcd "" "'"?'*"')"""
apert^fere minantur,acprL-cfcnte mortem viJcncur intentare.
Conlcendenaue,pedevno amortediRas. Equoinfidc,in bpfa
pedis vniusvita tuapcriclitatur.lnccde pcr vias vrbis, quot siit
int;-distcgu!x,totdifcrimiiiibuscsobn(:)xius.Si ferramcntum
in tua aut amiiifiianu ht,excrtaeftnoxa. Qu^otquotanimalia
fcrocia vides.in tuam pernic.e armata lunt. Quod fi vcl horto
bene mi'n:to includere te ftudeas , vbi nihilquaamaenitasap-
parc2t,i!Iic (erpensinterdudelitefcc-r. Domus ::flidueincendio
Aibic(fta,intprdiu tib* priupertatcm,nod:ucr.iaoppreffione mi^
natur./iger grandini..pruinX3ficc;cati, aliiique tep?ftatibus ex-
^ofitiisquum fit,fteri]!tatem,atquc cxcafamem tibidenutiar.
Omitto vencficia,infidias, latrocinia, vim aperta,quorum pars
iiosdomi obfident,pars peregreconfequuntur.Inter hasanj^u- -
ftiasannonoportctmiferriuuielie Uomincj vtpotequi in vita
i iiij
%• ^ V 1 1. JfiHimionis Lik 1.
femiuluus anxium & languidum rpiritura ^gre trahat.nonfc-
cus acfi imminentem perpetuo ceruicibus gladiu haberet ? Di-
ces ifta raro euenire,aut certe non femper neque omnibuSjiu-
quam vero fimul omnia. Fateor , fed quum aiiorum exemplis
jidmoneamur 3 euenire etiam nobis poire: nec noftram ma^is,
quam eorum vitam excipi deberc : fieri non pot;ft vr non ti-
meamusacformiaemrs tanquam nobiseuentura. Tali erro
trepidatione quid calamitofius fingas -" Addc quod Dei coiru-
inelia non caretjii dicatur hominenijcx creaturis nobiiifnma,
proftituiflead c3Ccos & temcrarios quoflibet Fortunje i(^U5.
Sed hic de miferia hominis tatum loqni propofuum eft^quan
fenfurus fit fi fub imperiuni Fortunje redigatur.
9r£ctJi»tium II At vbi luxiUa diuinae prouidentije femelhominipioar,
meditAtionum fulfit.iam non extrema mod6,qua ante premebatur, anxieta:c
»y«* } O" fxpo- ^ formidine.fedomnicurarelcuaturacfoIuitur.Vtenim mj..
fitto , qH*aau. -s,- _. •-> \ -.-^ r n i tt
\mnia pwf"/'»'"^ horret.ita lecure Deo fefe audet permittere.Hoc,
ftM mtntes ar- inquam.folatium eft , vt intelligat patrem cxleftem fic omni;
tnat , tnutitAf. fua potentia conrinerejfic imperio nutiique fuo regcrcj fic fa-
fue riddu. pientia moderari:vt nihil,nifi ex eius deftinatione, cadat. in e-
ius porro fidcm fc receptum, Angeiorum curae demandatum,
neque aqua: , neque ignis, nequs ferri noxa pofls attingi , niii
_- , quoad locu illis dare Deo moderatori libuerit. Sic enim ca^^c
'"**' Pfalmusj Qijoniamiplelibcrabittede laqueo venatoris , ti a
pefte noxia.Sub ala fua proteget te 3 atque in pennis eius fidu-
ciam habebis,pro fcutoerit vcritaseius.Non timcbisapauore
noclurno , nec a fagitta volante per diem^a pefte perambuJan-
Pfalm.118. g &^^^"^^''S'"^'^'''°^^§''^^^"^'^ '" meridie, &c. Vnde&illa e-
»7.5. & s6.j. mergit in fandis gloriandi fiduciajDominus mihi adiutor,no
^alibi, timeboquidfaciat mihi caro.Dominusprotedor meus.quid
trcpidabo?Si confiftant aducrfum me caftra , fi ambulauero in
jnedio vmbrae mortis,non definam bcne fperare.Vnde id qu^-
£0 habent.quod illis nCxquam cxcutitur fua fecuritas , nifi quia
Tbitemercnnmdusvolutaninfpcciem vidctur, Dominum v-
bique operari fciunt , cuius opus confidunt fibiforefalutare?
lam fi vel a diabolo, vcl afccleratis hominibus impetitur eo-
rum falus:hic vero , nifi prouidentiac recordatione ac medita-
tione confirmentur, protinus concidere necciTe fit. Verum vbi
in memorjam reuocantidiabolum totamque improborum co
hortem fic omnibus partibus manu Dei.tanquam frxno,cohi-
b&ri,vtncc conciperevllum aduerfus nos maleficium,ncc co-
ceptum moliri,necadperpetrandum, fi maximc moHatur, di-
gitum moucrc qucant , nifi quantum ille permiferit, imo nifi
quantum mandarit: ncc copcdibus tantum eius tencri ligatos,
fedeti.iad obfequiaprarftada fia:nocogi:habeni vndcfe proli-
%i conrolcmur.Nam vt Domini eft,eorum furcreni armare ,&
con-
Ve cognit.Vei CreMoris. 69
conuertcre deftinareque qu6 libuerit , isa & modum finetnquc
ftatuere,neprofualibidinelicentioseexuItenr.Qyaperruafio-|.Theflr.».i*.
ne fufFuItus PauluSjprofedionem fuam, qua vno in loco dixe- i.Cor.16.7.
rat a Satana impeditam fuifle , alibi in Dei permiffione ftatuit.
Si tantumdix-iffetobftacuIumfuifleaSatanajnimiumpotefta-
tis vifus fuiflet eidare.acfi ipfa quoque Dei confilia euertere eG-
fet in eius manu:nunc vero vbi Deum arbitrum ftatuit, a cuius
permifllone pendcant omnia itinera , fimul oftendit nihil nifi
eius nutu confequi Satanam pofle, quicquid machinetur. Ea-
dcm ratione Dauid , quia proptcr varias conuerfiones quibus
affidue voluitur & quafi rotatur hominum vita,in hoc afylum
fe recipitjTempora fua efle in manu Dei. Poterat aut vitse cur-Pfaljt.ifc
fumjauttempusin fingularinumeroponere: fedtemporum
nomine exprimere voluit , quantumuis inftabilis fit hominum
condicio , qustcunque fubind e accidunt vices diuinitus guber-
nari. QuarationeRalln & Rexlfrael,quuni viribusinexitiu
luda copulatisjviderentur faces ad perdendam & abfdmendam ^^^^•f'*"
terrani accenfg,vocantur a Propheta rajiones fumigantcs, qui
nihil quam modicum fumum exhalare queant.Sic Pharao.quu
& opibus & robore, & multituduie copiarum omnibus formi-
dolofus eflfet, ipfe belluae marinje , copise eius pifcibus compa-
rantur. Ducem ergo & exercitum denuntiat Dcus fe hamo fuo
capturum,& trafturum quo volet. Deniquejne hic diutius im- "°'*''**
morer, facile, fi animaduertas, perfpicies , extremum efle om-
nium miferiarum,prouidentiae ignorationem:fummam beati-
tudinem in eiufdem cognitione efle fitam.
II De prouidentia Dci,quantum ad folidam fidelium & cru-^lt"'^/"'^' ^
ditionem & confolacionem conducit,(nam explendac vanoru"*"^''^"'*'''
• ■ r ■ r ■ ■ rr n. Biones d:;as dt-
ommum cunoutatinequelatisquicquam eliepoteft. neq; o-, - -^
j n. r ■ c \r ■ 1- r, C ■ r \ n. , lues:quaruprt»r
ptandum eft,vt iaushatjlatisdictum roret,niu obftarcntpaucijy?, smpturan»
quidalocijqui innucre videncur.contra quam fupra cxpoficum tnbuereDeo d-
eft,nonfirmum acftabile conftare Deo cofilium.fed prorerumA? rMtationem
inferioru difpofitione mutabile.Primum aliquoties,Dei poeni-^"'^*""^^""";'
^ ^ \ , .,1 1 ■ ■ ■ ideo eiui prout-
tentia comemoratur,vt quod illum poenituent horaims creati.-^^^^j^^^^^^j,^
Saulis in regnu euedti •• quod eu pcenitcbit mali quod infligere ,ion videri.
populo fuo ftatueratjfimul ac conuerfione eius aliqua fenferit. Gen.6.6.
Deinde nonnullac decretorum eius abrocationes referuntur. '•^^"'•^5'"'
Per lonam edixeratNiniuitis, quadragintadiebuselapfis peri-j ^ ' ' '^^^
turamNiniuen:atqui moxeorumposnitentiaadclementiorem lefa.jS.i.j.
fentetiam inflcxus eft. Ezechia: mortem per os lefaia: pronun-^.Reg.io.i.fi
tiarat.adquam difFerendam lachrymis eius & precibuscomo-
tus eft. Hinc argumentantur multi, Deum non xterno decreto
res horainumconftituiiTe: fed proutfuntcuiufquemerua, vel
prout xquum ac iuftum cefet,fingulos in annos, dies & horas, ^^rt^^yj^ ^^
hoc vel illud decernere.pe paenitetia fic habenduminon raagis^nor«» iUam
Cap.XVlI. Jnftimionis Lib.J.
.4;,^,-j„,,„,,Aillami'aDeumcadere,quam velignorantiatn.velcrrorcm. vcl
Scnpiurt tocu impotentiam. Si enitn nemo fciens ac volens fe in poenitentiac
pamtennar» /n neceiTuatem coniicit , Deopoenitentiam non tribaemusquin
Dmmhaudca- ^^ ienorare dicamusquid futurum ru.autefFuo-ere non poife,
ftrans. autparcipitantef & incondderace rucre ni fcntentiam cuius
ftatim pocniteat.ld autem tantum abtft a fenfu Spiritus fan cli,
vt i-A ipfa pocnitentiae mentione.neget Deum pcenitudlne duci,
i.Sam.i^.ij. quiai:oiTnononfitqucmpa;nvterequeat. Ac .iotandum eft in
eodem vipite fic vtrunque conmngi vt comparatio (peciem re-
pugnantKc optiine conciliet. Mutatiofiguratetraditur , quod
Deum poei\iteat Saulis in regem creati. Paulo poft addittir, No
mentietur fortkudo Ifrael.necpoenicudine fledctur: quiaho-
Jtio non cftjVt cum posniteac. Quibus verbis palaiu abfque fi-
gurannmutabilisaflbritur. Icaque Dei ordinationem in rebus
humanisadminiftrandis & pcrpctuam & omni pcenitentia fu-
periorem effe ccrtum eft. Ac ne dubia cir. t eius conftantiaj te-
ftimonium illireddcre fui quoqojaducrfari) coacl:i funt. Ba-
laam cniirijvel inuitum.in hanc vpcem prorumpere oportuir,
Num.ij.ip. nonefleDeum inftar hominiy vt mentiatur,ncc quafihoaiinis
filium vtmutetur.acficri nonpoflevt non faciat quicquiddi-
xcritjvt non mipleac quicquid loquutus fit.
Cur pcenittntia 1} Quid c^go fibi vult poenitentix noinen^^empc quod alig
Deotribuiiur. omnes Idquendi formula; quxDeumhumanirus nobisdelcri-
bunt.Quia enim ad eius alcitudinera non pcrtingit noftra infir-
mitas , quae nubis tradituc e.us defcriptio , ad captum nofti um
fubmittendaeftjVtanobis intcll-gatur. Harc cft porro fubmit-
'tendi ratio , vt fe talcm nobis figurct , non qualis m fecft , feJ
Qualisa nobis fcntitur. Excra omnem pcrturbationisuftldum
quu'm fitjirafcifepcccatoribusteftatur. Quemadmodum ergo
quum audimus Deuin iratum , imagin,'.ri non debemus aliqua
in ipfo motionemj fcd rcputarepotiusloquutione hancafen-
fu noftrofumptam,qui;4 faciemexcandefcentisiratique prae (e
fcratDeusquoticsuidfcium cxercct:iranecaliud debemusco-
cipere fub poenitcntia: vocabulo,quam fadtorum mucationem:
qnia foleant homincs fada fua mutando,teftari fibi diftiiccrc.
Qi^niam crgo mutatioquxIibetinterhomines,correftio eius
eftquod difplicet: correftio autem ex poenitentiaprouen!t:id-
eoper poc:iitcnti.r nomcn fi^nificatur quod Deusin fuis ope-
ribus nnitat:interim nec conUlium illi nec voluntas inuertitur,
nec affciflus commutatur.-fcd quod ab a:terno prouidcrat.pro-
bauerat,dccrcuerat,pcrpetuo tenore profcquitur.vtcunquc ap-
-. - . , pareat fubita hominum ocuiis varietas.
Pafterior nbte.* vt r i n. • j xt ■ • ■ -n •
£Uo,decre!orv.m ^+ Nec lacra hiftori3,Hum Niniuitis rcmiflum narrat quod
Bti abrogatiovi: iam promulgatuin fueratexcidium3& KzecliKx vita,dcnuntia-
in fcriptnru S. tainoi:tc,prorogatam:abrogata fuilVe Dcidecrcta oftcdit. Qiu
fic
VecogniLDeiCreatorU. 70
fic fcntiunt , in denuntiationibus hallucinantur : qux tametfi j^f^yiptampt-
fimpliciteraffirmant jiacitam in fe nihilominus conditionem^(,„,„^.. ^„^^6-
continerc ex fine ipfo intelligetur. Cur cnira ad Nmiuitas lo- rogath Deiprv
namDominusmittebat.quiruinam vrbispraedicerct? Cur per '««^'«'■^'« "^-
IcfaiammortemindicabatEzechiae? Poteratenim & il^os & y";!' ' '""*
hunc pcrdercjfme cladis nuntio. Aliud ergo Ipectai.it quam vt i^^gn.^.io.
mortisruxprxfcij venientem il!am emmuscernerent.Nimiri 1^^^,38.1.5,
non perditos voluit:fedjne perderenturjemendatos.Quod ergo
Nmiuen poft qH:idr;iginta dies ruituram lonas vaticinatur, id-
eo fit ne ruat.Quod Ezechiae fpes vits longioris pra?ciditur,id-
eo fitvtlongiorcm vitamimpetret.Quisiam non videt,Dorni-
num eiurmodicontaminationibus voluifle ad refipifcpntiam
expergefacere quus terrebat , vt efFugerent quod peccatis fuis
meriti eraiit iudicium? Id fi conuenit, natura rcrum c6 nos du-
cit vt in fimplici dcnuntiatione conditionem tacitam fubau-
diamus. Quodetiam confirmatur fimilibus exemplis,Abime- Conprnauo ai
I 1 ^~~ • • r^ - s 1 A1 1 r extmplojimtli.
lech rcgcm cornpiens Dommus , quod Abrahse luam vxorem q^^J^^,
fuftuljfletjhis verhisyritiirjEcce,tu .Tiorieris propter mulierem
quam accepifti: eft enim viro iunfta. Poftquam autem ille ex-
cufauitjin hunc modum loquitur , Reftituc vxorem viro:eft e-
nim Prophcta3&; orabit pro te vt viuas. Sin aiinus , fcito quod
moriendo morieris tu,& omnia quae habes. Vidcs.vt primo e-
di<fto vchementius animum eius concutiat , quo fatiifa^ioni
reddatmtentum.-altcro ar.tem voluncatem liqiiide fuam ejcpli-
cet?QuandufimiIiscft aliorum locorum ratio,ne exUlis mfe-
rasquicquamfuiiTeprioriDomiDi confiHo derogatum , quii
quod promulgaucrat.irritum fecerit.Viam enim potius aEterne
rua?ordinationiftcrni:Domiiius,quum poenam denuntiando,
ad refipifccntiam monet eosquibus vult parcercquam volun-
tate qiiicquam varict,ac ne fermonc quidem : nih quod fylla-
batim non exprimitquodintellicicrc tamen «^romptum eft. Si-, .
quidem illud Iefai:E manercvcrum oport"tj Dominusexerci- "
tuumdeliberauitj& qu'spotcrit Jifloluere.^manus eius exten-
ta,& quis auertet eam.?
C A P V T XVIII.
"Deum ita impionim cpera vti , ^ animosfle^ere adexeqtienda
fua, iuduia,vtpnru4 ipfe ab omni labe maneat,
Conftatpoftremum hoc caputprimi libri tribus partibus.
I Qjiim paulo ante diftam fit Deum reprobos omnes atque adco Sj-
tdiiamipiurii lua arbicrio fleci?re,tres occurranc ob:p(fliones. Trior^
Dvi p(.rmifliont;,non voImuacc,ifta fieri. Huicobie<^ioni duplex ojw
pp.XVIII.
Jnftitutionis Lih.L
SeTifiu carnif^ »-
rigo obieSHonum
gna adu. 1)ii
frouidentiafr»-
fonuntur,
Vid. Cat. adu.
I-ibert.c.i;. &
ponitur*efponfio,qiiaruin altera^Angelos & homines bonojmal6fq«e
nihil eflScere nifi quod a Deo conftitutum eft : altera, arcanos omneS
«notus ab occulta Dei infpiratione ad finem fuutn dirigi probatur»
fert.i. & t.
a sAltertt obieiaio,dua$ in Deo contrarias efle voluntates^fi occulto con-
filio decernit qus lege fua palam prohibet, fed.j. diluitur.
3 Toflrema. , Deum conftitui fceleruro omnium authorc m, li non modo
impiorum opera vti > fed etiam confiha & afFeSus gubernare dicatur,
ac proinde impios immerito damnari,refellitur,fe&ione vltima.
\ X aliis locis vbi Deus Satanam ipfum & om-
nesreprobos fuo arbitrioflcdere vel trahere
, dicitur,difficilior emergitquxftio.Quomodo
^l enim pcrillos agens , nullam ex eorum vitio
VJ^ labem concrahat , imo in opere communi ab
t<5 & A V" '^^'^^=^^'*o^^s^S^ omni culpa (it immunis , miniftros autem
deordi"! a^^fuosiuftcdamnetjvixcapitfenfuscatnis. hincreperta diftin-
i,2cc, ^^ <^io iuter agere & permittere : quia hic nodus multis inexpli-
cabilis vifus eft , fub Dei manu & imperio Satanam & imptos
omncs ita efle , vt coium malitiam in quemcuncjue vifum efl:
iinem dirigat.& fceleribus vtaturad cxequendafua uidicia.Ac
excu(abilisforte cflcteorum modeftiaquosterretabfurditatis
fpecies , nifiquod perpcram mendacij patrocinio aflerereten-
Pr;»r thieaio, tant Dei iuftitiam ab omni finiftra nota.Abfurdum videtur.vo-
Z^fj/^^rwj/j/Wlenteaciubente Deo excajcarihominem , qui moxca:cuatis
■** ';*" ^*'*"- fus posnas daturus eft. Ters-iuecfando icaque cfFugiunt, Dei
tantumpermiiiu,nonetiam voluntatehoc neri- ipieveropa-
laai fe facere pronuntians.effugium illud repudiat. Quod au-
tem nihil efficiant hominesnifiarcano Dei nutu . ncc quic-
nt fh f! . j quam deliberando agitcntnifiquodipfeiam apudfedecreue-
«"// ^''hwtines^^^'^ arcana fuadircdioncconftituat, innumeris & claris tc-
tum w fwwjftimoniisprobatur. Quodantecitauimus ex P^iiloio >Deuni
tnali nihil ej^^-quascunque vult facere,ad omucsadtiones homiuum pertine-
€iunt wfi^uod a re certum eft. Si Deus bellorum &; pacis certus cft arbitcr , vc
Deo^eft conftttu. -jj.^ dicitur,idque fine vllaexceptione, eo infcio aut quiefcen-
frobati» rt^ ,. tehominescsco motutemeie ferriquisdicere audebit ? Sed
««»/'/» f.v/r«/r« in fpccialibusexemplis plus lucis erit. Ex primocaDitelob
trperFpicuu. fcimus Satanam fccoram Deo fiftcre ad excipienda iuA^ j "on
^/'.i'"* '^""'minusquam AngcIos,quifpontcobediunt : diuerfo quidem
idmodo & ftiie:redtamen nequidaggrcdipoflit, nifi volcn-
reDeo. Etfinuda permiffio deinde fubiici videtur vt fan-
ftum virum affiigat : quia ramen vera eft illa fcntentia,Domi-
nus dcdit , Dominus abftnlit : ficut Deo placuit.ica faftum cft:
colligimus , eiusprobationiscuiusSatan & fcelcfti latrones
miniftri fuerunt, Deum fuifle authorcm. Molitur Satan fan-
dum virura defperatioue adigerc iu furorcm : Sabaei crudc,
litcr
flutn.
lob.I. 21.
Ve cogmt.Vel Creatom, 71
Uter & Impie in alienabonaprxdando inuolant. Agnofcit lob
diuinitus fe exutum effe omnibus fortunis , & fe pauperem fa-
dium.quia fic placuerit Deo. Ergo quicquid agitent homines
velSatanipfc,DeUitamencIauumtenet , vtadexequendafua .
iudiciaconuertateorumconatus. Vuk Deusperfidumregem, s^e„' ^
Adiab decipiroperam fuam ofFert diabolus ad eam rem: mitti- 21.23.^.
tur cum certo mandato , -v t fit fpiritus mendax in ore omnium
Prophetarum. SiDeiiudiciueftexcxcatio &amentiaAchab,
nudae permifiionis fis;mentum euanefcit: quia ridicuium eflet, _ ..
ludiccm tantum perniitterenon etia decernere quid nenve-
lit.&mandareexecutionem miniftris. ludseispropofitum eft
Chriftum extinguere; Pilatus & militesrabiofae eorum hbidi-
nimorem gerunt.fatcnturtamein foleni precationedifcipuli ^3,4.2*.
nihil fecifle omnes impios nifi quod manus & confilium Dei
decreuerant.ficuti iam ante concionatusfueratPetrus,definito Aa.2.2}.
confiiio & prsfcicntia Dei traditia fuifle vt interficeretur : acfi
diceret,Dcum(quemnihilabinitio latuit) fcicntem & volen-Aft.j.iS.
teni ftatuilTe quod ludaei executi funt. ficuti alibi repetit, Deus
qui praenuntiauit per omncs fuos Prophetas pafluru efle Cbri- eutartum,
ftum,ita impleuit. Ab^lo i-acefto coitu.patris torum polluens, i.Sdrr..i6 %%,
deteftabilefcelusperpetrat : Deus tamenhocopusfuumefle ^Sam.u.iz.
pronuntiat,verba enim funt,Tu fecifti occultc.-ego vero palam ^'"^"'^'
faciam,& coram fole hoc. Quicquid Uwtix exercent Chalda:i Iq{1'1°,'^^1. -
in ludaea , opus Dei efle pronuntiat leremias.Qua ratione Na- j.g^ ,5 ,-
bucadneier vocaturDei feruus. Clamatpaifim Deus, fuo fibi- i.Sjm. 16.10.
]o,tubas fu.x clagore,imperio & iuflu excitari impiosad bellu; ^.Reg.u.jio
Aflyrium vecat virgam furoris fui, & fecurim quam manu fua ^-S^^-^' J4'
mouet. Cladem vrbis fanftae&TempH ruinam vocat opus
fuum. Dauidnon obftrepensDeo, fed luftumiudicem agno- *'"'"•
fcens, exillius tamen iufl^uprouenire maledidaSemei fate-
tur.Dommus inquit,iuffic eum maledicere. Sarpius in facra hi- ''' """"*'
ftoria occurrit , quicqtiid accidat, proficifci a Domino , ficuti
decem tribuum defc£iionem,internum filiorum Heli, & eiuC-
dem generis permuka.Qiu mediocriter exercitati funt in Scri-
pturis, vidcntmeex mukispaucatatum proferreteftinionia,
vtbreuitati confulam , ex quibus tamenfatisfuperqueliquec
nugari eos & meptire quiinlocum prouidentise Deinudam '
permiffionem fubftituunc,acfi in fpeculafedens expeftaret for-
tuitos euentus .• atque ita eius iudicia penderent ab hominum
arbitrio.
z QuantumadarcanosmotusfpeftatjquoddecordeRe- .^
eispraedicatSolomojfledli huc velilluc, proutDeo vifum cft, , "7*, ^^'f"
ad totu certe numanum gcnus extenditur, tatumdemque valet icatonit , per-
acfi dixilfet, quicquid animis c5cipimus, arcana Dei infpiratio miftone k Dei
ne ad fvmtn finem dirigi.Et certs nifi intus operaretur in meti- "^oltnmc /i/4-
Cap. XVIII. Jnflitutionis LihX
dttui- ^rcaimhas hommutn,non redc^didum cflTeCjauferre labium a veraci-
motus cccu/ta, bus5& a fenibus prudentiam: auferrc cor principibus terrae, vc
fed tujla "I^wcrrentpcrdeuta. Acquehucpertinetquodfxpelecricur ,homi-
fmtmfinem di- "^^ ^"^ pauidoSj prouc cius cerrore occupantur eo^um corda.
rigi. SicDauideca'.lrisSauIis,nemincfciencc,(g!cflusefi;: quiafo-
lefa.19.14. por Dei irrueracfuper omnes.Sed nihiUlari'.;s poteftdefidera-
pfal.Ky.^o. ri quam vbi totics pronunriat fe cxca.'C3re hoininum mentcs,
' i^"'l\'^*^<c* 3cvertigit:epercutere,fpi nu foporis incbriare, incutcrcamc-
i.Sam. 26.12. tiam,oDaararecorda Haecetiam ad permiKionem mu.tireii-
Rom.1.26. & ciunt,acfi defercndo reprobos, a Satana cxcaccari finerct. Sed
»1.8. quum diferte exprimat Spiritus fanduSjiuftoDci iudicio inflj-
Exo.8.15. gi coEcitate & amentiam, nimis friuola eft il!a fohuio. Dicitur
S«I?f '""*■ ^"'^"'■^'re cor Pharaonis,item aggrauanre,& roborafle.Eludunc
Injianttai. i»fulfo cauiUo quidam hasloquedi formas:quia dum alibi di-
t.T^. cJtur Pharao ipfe aggrauafle cor fuum ,indurationis caufa po-
nitur eius volumas. Quafivcro non optimeconueniantharc
duo inter fe, licet diuerfis modis,homine, vbi agitur a Deo.fi-
mul ramcn agere.Ego autem,quod obiiciuntin eos retorqueo:
quia liitidurare nudam pcrmiifionem fonat, ipfecontuniacia?
motusno eritpropricin Pharaone. Porroquam dilutum eflcc
* ac infipidij ita interpretari, acfi tatiim Pharao fe obdurari paf-
fus efiet. Adde quod anfam tahbus cauillisprxciditScriptura.
^■\'!P' TencbojinquitDeus , cor illius Sic & dc incolis terrae Chanaa
lbid.4 II. dicit'Mofes progreflos fuilTe inpugnam ,quiaroboraflet D.us
Pfal Yo^iK. corum corda.Quod idem ab alio Prophcta repetitur,Vcrtitcor
Iefa.10.9. corum vt odio haberenc populum fuum. Similitcr apud lefa-
iam contra gentcm fallacem mifiutum fe AflTyrios pronun-
tiotjac prxcepca dacurum , vc auferanc fpolia, & diripiant prae-
dam. non quiaimpios& prxfratfloshomincsdocere velitad
fpoteparetidum, fedquiaflexurus ficad erequeda fua iudicia,
perinde ac (1 iulfa eius animis infculpca geftarenc.vndc apparcc
Inftant-.ai, cercadcftinacionc Dci fuiflfc impulfos. Faccor quide incerpo-
"^lpanfio. fica Sacana: opera fxpe Deum agere in rcprobis' ied vt eius im-
pulfuSacan ipfe fuas partesagac,& proficiacquaienusdatiaeft.
SpiritusmalusturbatSaulem:fcd diciturefleaDco.vt fciamus
i.Sam.i^.i^. furorem Saulis a iufta Dei vindi(fta prodire. Dicitur etiam idc
2.Cor.4.4. Satanexcxcareinfideliura mentcs : fed vnde hoc, nifiquod a
Deo ipfo mana: efficacia erroris, vc mendaciis credant qui re-
nuunt parerc veritati:Secundum priorem rationcm dicicur, Si
£ie.i4-9. Prophetaquifpiam loquucusfueric mendacirer, egoDeusiIlii
Roir.i.i-8. decepi. Secundunfalteram vero dicitur ipfedarchominesin
reprobum fenfum;& proiicerein foedascupiditates:quia iuftac
fux vindnfla; praecipuus eft author, Satan vero tatiini miniftcr.
C3p.4.fpft.^4' Scd quia,vbi fecudo iibro dilputabimus de libero vei feruo ho-
minis arbitrio,iterum hajc res tradada ^ritiljreuiter mihi nunc
diiiil^
Ve comit.Vei CteatoYis. 72
o '
dixirte videor quantum locus poftuIabat.Summa ^'^^^^^*^^^ Summn amnlu
Dei voluntasaiciturrerum omniumeflccauflajprouidcntiiamyfyi^.^i \,»liim
ciusftatui moderacricem in cundiskomirium conflliis &cofc~Sionem.
ribus , vtnontantum vim fuam excratm eledis j^uiSpiritu
lancto reguntur, fed etiam reprobosin obfequium cogat.
5 Quando autem hatlenus recitaui foluai qux aperte & Itemm dete^^
non ambiguc in Scriptura traduntur.viderint qui cs:Ieftibus o- '«*■ f"^^ prtorU
raculisfiniftrasignominixnotasinurerenondubitant , quod^. /'?"^""«'w
-, P -nr-r-rt.i obteitionum, u*-
na vfurpcnt cenfurs genus.Namltex inlcitiaf umuJatione ^^^- perbu vi/eli-
dem modeftiac appetunt,quid fuperbius fingt poteftjquam Dei cct (^ 6lafphe~
auchoritati verbulum vnum opponere?Mihi fecus videtur5vel»W'»y/'»>;>w.
hoc attingi non placet.Sin aperte maledicunt , quidnam pro-
ficient caelum fputisimpetendo? Nouum quidem huiuspetu-
lantiit-exemplum non eft: quia fuerunt omnibus feculis impii
&profani homines.qui aduerfus hanc doftrinae partem ore ra- Pfal.51.tf.
bido latrarent. Sed quod olim pronutiauitSpiritusper osDa-
uidis 5 reipia fentient veruru efle , vt vincat Deusquumiudj-
catur. Oblique peiftrJDgitDauid hominii amentiair hactam
effr^ni iicentia , quod ex fuo cosno non folum aduerfusDcum
litigant, fed poteftate (ibi arrogant eius damnadi. Inrerea bre-
uitcr admonet,quas in c2:lum euomunt blafpheraias.ad Deum
no pertingerejqumiuftitiafuamjdifcuffiscalumliiarumnebu -
lis ilk.ftrct fides etia noftra C quia in facro Dei verbo fundata.i.ioh.f.^..,
fuperior eft toto mundo ) nebulas iftas cx fua altitudine dcfpi-
ciat. Nam quod primo obiiciunt , fi nihil eueniat niii volence Alteraobie^igf
Deo , duas ineo contrariaseflc voluntates, quiaocculto con-9''*'*^"*""-'^^'?
filio decernatquaE Le2;e fua palam vetuit: fjcile diluitur.Ante-r'''""^"'""^^^''
quam tamen retpondea , monitositerum voio leclores , cauil-„^,„^^ *
lumhocnon inme.tedin Spiritum fantlutorquerijqui ccrteT^j^ow/roi.
hanc lanclo viro lob confeflioncm di(^auit, Sicut Deo placuit lob.i.ji.
ita faftum eft.quum fpoUatus efl'etaIatronibus,in illoruiniu-
ria & maleficio iuftum Dei flagelluni agnofcir.Quid alibi Scri i.Sam.z.zj.
ptura.^Nonobtempcraruntpatrifuo filiiEli, quia voluicDeus
occidere eos.Clamat etiam alius Propheca,Dcum3qui ia coelo Prai.ii?.j.
refidet.quaLcilqj vult facere. Et iam facisaperteoftendi.Deum '^**^'*''^''* ^
vocari corum onmium authorem quae ifti cefores voliit otio-
fo tantum eiuspermiflu contingere.Teftatur fe ci-eare lucemSc
tenebrasjforniarebonum & malum:nihil maliaccidere quod f ^'^^'"^'
ipfenonfecerit.Dicant obfecro,volenfnean nolensiudiciafuaxmj-»,
cierceat. Atqui ficuti docet Mofcs , eum qui fortuito fecuris Deut.zQ.^,
lapfu Qcciditur , diuinitus traditii efl^ein manum perculToris: Aa.51.z8.
ita totaEcclefiadicitapudLucam , Herodem & Pilatum con-'^'"'^'*-^^'^'"*
fpirafle , vtfaccrcntqu^ Y3ci manus & confilium decreucrat. ^^^ mluiPlTx
Et (ane, nifi Deo volente crucifixus elTet ChriftuSj vnde nobis homini afpant.
rederaptio.'' Neque tamen ideo vei fecura puguat, vsl muiatur
Cap.X vm. Mlimkms Lib. I.
Dei voluntas, vel quod vult fe nolle fimulat: fed quura vna ^
iimplei in ipfo fit.nobis mulriplex apparet: quia pro mecis no-
ftrac imbecillitate , quomodo idem diuerfo modo nolit fieri &
EpL,?.i9. ^^''* "°" capimus.PauIus vbi Gentium vocationcm dixit my-
ftcrium efle ablconditumjpaulopoft adiungitjin ea manifefta-
tara fuiflc ■OTXyOT<w\«» fapientiam Dei. Anquia propterhebe-
tudinem fenfus noftri multiplex apparet Dei fapientiafvel mul
tiformisjvt reddidit vctus interpres) ideo fornnianda nobis eft
in ipfo Deo aliqua varietas , quafi vel confilium mutetjvel ^
-^ feipCo diffideac Imovbi noncapimus quomodo fieri velit
"^ ' Deusquodfacerevetat.veniatnobisinmemoriamnoftraim-
_. , , becillitasj&fimul reputemuSj]ucemquaminhabicat,nonfrU-
l.Tim.b.Ib» n ,T • 1- • 1 1 r. n r- 1 •
Itra vocarnnaccellam , quiacaligmeobdudtaeft. Ergo huic
inchir. ad Auguftini fententias pii omnes &modeftifaciIe acquiefcent,
Lau.cap.ioi. Interdum bona voluntatehominem vellealiquidquodDeus
aKemptur», fu- non vukvelut fi bonus filius patrem vult viuere , quem Deus
';,*'■""■" ^*^'"'' vult mori.Rurfus fieri pofle vt idem velit homo volUntate ma-
poncti ui ras. j^^gmj j Deus vujlt bonarvelut fi malus filius velit moripatrem j
velit hoc etiam ibeusjnempc ilie vult quod non vult Deusj ifte
vero vult quod vult & Deus.Et tamen bonae voluntati Dei pie-
tas illius potius confonat.quanuis aliud voletis, quam huius i-
dcm volcntis impietasrtatum intereft quid velle homini, quid
Deo congruat , & ad quem finem referatur cuiufque voluntas,
\Aliud extm~ vt vel approbetur, vel improbetur. Nam Deus qua: bene vult,
fltan. per malas voluntates malorum hominum implet. Paulo vero
antedixeratfuadefedione AngeIosapoftatas,omnefqj repro-
bos quatum ad ipfos pertinet, fecifle quod Deus nolebat : qua-
tum veroadomnipotentiam Dei , nutlo modo hocpotuiflc:
quiadumcontra Dei voluntatcm fac!Unt,deipfis fadiaefteius
voluntas.vnde exclamat.Magna opera Deijcxquifita in omncs
voluntates eius ; vt miro & ineffabili modo no fiat praster eius
Pral.iu.2. voluntatemquodetiam contraeius fit voluntatem : quianon
fieret Ci non iincret : nec vtique nolens finit , fed voiens.-ne*
fiueretbonusfierimalc, nifiomnipotensetiamdemalo face-
re poflet bcne.
Tmia «hUclio, 4 Hoc etiam modo foluiturjimo fponte liquefcit altera
Deumejjr autho obieftio,Si non modo impiorum opera vtitur Dcus, fed etiani
'"""'"""""/f confilia &afFe(aus gubcrnatjfcelerun:: omnium efle authorem;
(ponjio i.««w-*cp^°^"dennmcnto damnarihommes u exequuntur quod
flitex DaHidif decreuitDcus.quiacius voluntatiobtemperent. Perperaenim
htjioria deprim- mifcetur cum praccepto voluntas, quam longiflime ab illo dif-
fw tonfirmata. £gj.j.g fnnumcris exemplis conftat. Nam etfi dum ftuprauit Ab-
s.SamiVt©* ^*'o"P^^"S vxores, voluitDeushocprobro vlcifciDauidisa-
"' " * dulterium :nonideo tamenpraecepit fcelerato filio inceftum
«pmmittc(c,iufi fprte Dauidis rc^e^Ujficutloquitut deconi-
Vecofrmt.VeiCreMoriu 7.5
tlis Semei. Nam illum Dci iiilTu malediccre dum fateiur.mini-
me comendat obfequium , acfi Dei imperio pareret proternus
ille canisifcd eiiis linguam flagelUmi Dei effe agnofcens, cafti-
«T.iri patienterfullinet. Hoc quidem tcnendum eft^dum petf
jnipiosperagitDcus quoi occulto (uoiudicio decreuit , no cl-
feexcufabilcSjqiiafi obcdianteiuspr.Tcepto, quod data opera
pro fualibiJinevioIant, lamquoniocio ex Dco fit, & occ\x\t;i Secunda refpotA
eius prouidcntia regatur quodperuerse faciunthomincs , 'i\\\i~fi>,exhtii. apo^
flre documentum elV c!ed1io regis larobeam, in qua feuerc da-^''^^-* '/'•"«'"'*-
mnaturpopuIitemeriras&amentia,quod ordmcm a Deo ^•^"-^[^eV.u.io.
citum pcruerterit,acpcrfi-.icde(ciueritafamiliaDauid;Sj2^'ta- ' °
men fcimusvoluiirc vngi: vnd.-& in verbis Ofea: quirdam ap- 0^x8.4.
paret repuo-natisE fpecics, quod vbi conqueftus eftDcusregnCiofese 13. if»
illud fe netcienve &noicnte faiiTeereftum,alibi praedicat fc de-
difle regcm larobeii m furore fuo. Qu^omodo hrec couenient,
larobeam nonex Deoregnairc, & ab eodem fuifte prxfciflum ,.Reg.n. af»
rege.? Nempequianecdefcilcerc afamilia Dauidispotuit po-
puiusquin iugum fibi diuinitus inipofitum excutcretrneqi ta-
mcn libertas jpfi Deo ercpta fuit quominusSolomonis ingrati^
tudineui^itapuniret.Vidcmus ergo vtDcuSjperfidiam ncledoj
defc£lionem tamen aiio fine iufte velir.vnde & Iarob;am pr^-
rerfpem facra vndione impellitur adrcgnum.Hacrationedi-^ R^o- tt j',
citSacrahiftoria fuiireaDcofufcitatuni hoftem, quiSolomo- ' *'* " ''
nisfilium exueret rcgni p^rtc. Diligenter vtrunqucexpendant
ledorcs , quiaplacucratDeo iub manu vnius Rcgisgubernari
fopuIurn:vbi in duaspartes fcinditurjficri contra Ulius volun-
atem : & tamenab eiuidem voluntateinitium fuilTc diuortii.
Nam certe quod larobcam njiil tale cogitantcm Prophcta &
Voce &vnd:ionis tefleraadfpem regni folicitat.non fii hoc vel
nefcto vel inmito Deo.qui ita fieri mandauit:& timen iurc da^
natur populi rebclho , quod velut inuito Deo a Dauidis pofte"
rJsdefciuerir.Hac ratione ctiam fuhiiciturpcftea, quod Recha
bcam fuperbe dcfpexit populi preccs,hoc a Deo fittum circ,vt
ftabiliret verbum quoJ pronuntiaucratper mania Abdix' ferui
fui.Ecce vt noIenteDco laceretur facra vn]ta9,& t.imen vt eo-.^ . . .
dem volcnte ahcnentur a nUo solomonis deccm tribu?. Acce- ^^. ^^f^^l^ \1
dat fimilcquo.quealiu;l exemplum , vbi confcntiente populo, y^/^/jj, ^,^^
inio manusfuaspraEbente,iugulanturfilii regis Achab,& exteniRe^.io.^.
minaturtoraprogenics. Verequidem rcfertlchu nihil m tcrra
cecid.fte ex Dei (crmonibus, fed iplum fccific quicquid loquu-
tus fueratper manum ferui fni Elix. Et tamen non abs reci-
ues Samariee perftringit quodoperam tua commodatTent, lu-
ftine eftis, inqmt .? Si ego conuiraui contra dominum mcu,
quis hos omnes occidit?lam ante liquido , nifi fallor , expticui
^uomodo in eodera opere tam le prodat hominis crimcn, qua
?^ 3
Cap.xvill. Jnflmtionis Lih.J.
Uu:uft:ni con refulgeat Dei iuftitia : & modeftis ingeniis lemper haec Augu-
fenfM.(^.ex hi^ ftini refponfio lufficit.Quum Pater tradiderit Filiamj& Chri-
tf.-n^ '««"•"^ftuscorpusfuumj&Iudas Dominu,curin hac traditionsDcus
'^''"^'l ?'""■"* eft iuftus,£chomo reuSjnifi quia in rc- vna quam fecerimt.cau-
res confirmans 'i "0« vna cft oD quam tecerunt? iiquosautem magisinpe-
«i c/ir««/«^ra-diatquod nuncdicimus.nuHum circDeicum homineconfen-
(ientittos occlu- fum,vbi hic iufto illius impulfuagit quodlibi n5 licet:fuccur- ,
^^'"- ratquodalibiadmonetidem Auguftinus.Qj[snon adiftaiu-
Ipi . 4.a Jiciacontremifcat.vbi agitDeusetiam in cordibus malorum
Vincentium. 1,1,° r 1 ■
Deerat. & li.quicquid vult:reddens cistamen lecundum eoram mcrita? Et
arbit.ad Valet.certeinlud^ perfidia nihilo magisfas eritculpam fcelcrisDco
cto. adfcriberejquiardium fuum &. tradi voluitipfe,& tradiditin
niortem.quam rcdemptionislaudem ajiludamtransfcne.Ita-
que verc alibi idem fcriptor admonet , in hoc examine Dcum
noninquirerequid potuerint homines.vel quid fecerint, fed
quidvoluerint , vt in rationem veniat confilium & voluntas.
Qmbus hoc afperum videtur , quam tolerabilis iit fua raorofi-
taspaulifper cogitent , dumremclaris Scripcurx teftimoniis
teftatamjquiaexcedateorumcaptum,refpuunt 5 acvitio ver-
tuntin mediumproferri qua:Dcus nifi fciuiiletvtiliaefle co-
gnitu,nunquam per Prophetasfuos & Apoftolos doceriiuffif-
... fet.Nara Capere noftrum nihilaliudeftedebetquam manfueta
" ^ y'''^"*' docilitateampledij&quidem fineexceptione.quicquidin
facrisScripturis traditum clt, Qui vero preteruius
infultantj quum (atis conftet eos contra
Dcum blaterarcjlongiori refutacio-
nedigninon funt.
■^■*"
INSTI-
INSTITVTIONIS
CHRISTIAN^ RELIGIONIS
LIBER SECVNDVS.
DE COGNITIONE DEI REDEMPTORIS
IN CHRISTO Q_V AE PATRIBVS SVB
Legej»rimum,deinde & nobisin Euan»
gelio patefacla eft.
ARGVMENTVM.
AbfolutaprimiLpartiiSyTnbcli A^ojlclici , de Co^nitioneDei
Cnatoriyj jiraciaiicne Jeqnitur altera de Cognitione Dei Redem-
ftori^ in ChrifiOiquam hic ItberfecundtiS explicat.
Pri}nlir?i z/ero de Redempticnis occafione , hoc eft de lapftt AdA
dijJerit.Secnndo,de Redemptione ipfa .Dijfersationi priori priom
quiuque capita,pofieriori reliqt4a afignantur.
6,iiod ad Redemptionis occafionem,wn tantufn in genere de la-
pfu agit,fed etiam speciatim de ettu effecli6,id eft de peccato Ori-
ginah,de arbitrij feruitute,de corrupta cmnitim hominum nntu-
ra,de Dei in homtnum cordibta operatione,cap.i-ii.in.nii.qitibtii
fu biungit refAtaticnem obtecHonum ^u&pro defenfione liberi af
hitrij a^errifolent,cap.v.
Tiaftatus de Redemptione ad quinquc partes praccipuas
reuocari poteft.
1 Ofiendit quii iUefit,in quofalm hominiperdito quArenda ejlt
nempe Chyifius,vi.cap.
1 ^cmodo hic ille ChrifiiM mundo patefaBtn fit ,nimirum dn
plictraticne:PrimumfubLege(qua occafime Decalogum expli'^
cat ^ aliaqu&da;ndelegedifcutit)cap. v ii.£5^ vili.Deindefub
E:ia/igelic,"jbi defimilitudine e^ dtjferentia 'vtriufq^ Teftamenti
difputat.ix.x.(^xi.cap.
j SijialisfHerit debueritq^ ejfe Chriftu^jZit Mediatorvs officiuprs,
Jinret)homd ziidelicet ^ Deiis in ■vnap.erfona, xii.xiii.xim.cap.
4 ^orftm mifiki a Patre in mundumfuerit, cr.p.xv. i/bi dc
Trophetia,Regno ^ Sacerdotto Chrifti locui explanatur.
5 S^ibus modis 'velgradibm Redemptoris pp.rtes impleuerit,Z!t
nobisfalutem acquireret,cap.xvi.vbi de ein/< crucifixione,morte ,
fepultura,defcenfu ad inferos,refnrreciione,afcenfu in c&lum,fef~
ftone ad dexteram Palris:articuli^fi-uciifs exhac docirina na~
fcentesexcutiuntur.additacap.xvU.qtiAHionk folutione , At»
Ghrifttts gratiam Dei ^falntem mbtsjitprofnerittff.
k ij
CaP.I.
Injlitutlonis Lih. 11.
CAPVT I.
AdA lapfu ^ iefeciiom totum humiinum geniu tnalediclioni
fuijfe adiiiciHm>cr ^ frima origine degeneraffe.x/^i
de peccato^ originali.
Parteshuiuscapitis.
I Quam neccflTaria (ic r.oftri notiri.i-.qiijirs efieclcbeat : quot & quibus
obnoxia periculis;eius p.nrtcs pra'cipu«,rtft.i.i.i.
a De caufis horrendi lapfus Ad.T ftdt.^.
} De huius lapfus contagione tum crtata omnia,tum Acls pofteros in-
uadente,a left.c.ad finem capitis,vbi de peccati originalis propaga-
tione,definitionc & cfficacia anitur.
1\iSri notitia
tes-tfl necejfaria
admodura.
On fuie caura:proiietbio veteritanropcrehomi-
^ ni conimendata fempcrfuit cognitio fuiipfius.
Nam fiturpeignorareduciturqutcunqueadhu-
mana: vita: rationeni pertinet:multo vero foedior
ignorantia noftri eft.quafitvtincapiendo de re
qualibet neceflaria confilio miferc hallucmemur , atque adeo
^a-vt benev cxcutiamus.Veriim quo vtilioreft prxceptio.eo diligcrius vi-
'^^'■'^""'^'''denau eft nobis nc ipfi prxpoftere vtamur : quod Philofophis ■
efifuperbia. .. ^,^ , ' .,^.,,, ' ■,,, i i ■ -i
- -f quibutdavidemusaccidiilc. llhenmi dum homine hortancur
vt feipfum nouer)t,fip.em fimul proponuntjnedignitateexcel-
Jentiamquefuam ncfciat.neque ahud ipfum in lecontcmplari.
vo!unt.,quavndcinani fiduciamcumefcat & fuperbia infletur.
Noftriautecognitio pnmiun in co fita cft, vt reputantes quid I
nobis in crcatione datum fit j & quam benigne fuam erga nos i
gratiam continuct Deus , lciamus quanta fit naturae noftrascx-
cellentiajfi quidem integia maneret : fimul tamen cogitemus,
nihil nobisinellcproprium , ledpriecario nostencre quicquid
, . , m nosDeuscontuht.vclempcr ab iplopcndcamus. Dcindevt
ae vera hurmlt- . , , , r n
f« , auarKs ^^nobis occurrat mucra poft Adx lapium noftra conditio , cuius
horninis /dc/nwifenfus.proftrata omni gloria &; fiducia.nos pudorc obrutos ve"-
tonfidtranduni.Yt humiUet.Nam ficuti Deus ad imaginem fuam initio nos fin
€ir r>« tn ^'■'■fjrir,vt mentcs noftrastum ad virtutisftudium ,ti!m ad atterniE
flo rnijertccrdia . i- • • ,- i ■ n i
ampuaendar», ^'^^ meditationem cngcrct : ita, ne (ocordia noitra obruatur
dedtifot. tanta gencris noftri nobilitas qua: nos a brutis animalibus dif-
cernii,cognofccrc opcraeprcnum cft,ide6 nos rationc & intel-
ligcrttia pr.-cditos effc , vt fandram & honeftam vitam coleuda»
adpropofitumbeata: immorcalitatis fcopum tcndamus. Cx-
lerwm iiimentem vehire nequitprima illa digmtas; quin mox
cx
Ve cogmt.Vei Redem^tom. 75
exalterapartefcofferartrifte foeditatis & ignominix noftrx
ipe<flaculum , exquo in primi hominisperfonaaborigineno-
ftra excuiimus. Vnde & noftri odmm ac diiplicentia veraquc
hurailitas oriturjSi nounm accenditu- qucerendi Dei ftudium,
inquoquifque ea bona recuperet quorum prorfus inancs &
\acui deprchendiniur.
1 Hocfanequaerendum in ercut!endisnobisefleprxfcribicr/f;w>//? autem
Deivcritas. nempetalem evgitnotitiamjqua: nos & ab ommpl^fn/ibtli; eB
propria: f-icuUatis confidentia procul auocctj & omni gloriadi/""^^''" ?"«
matena doftitutos,ad fubmiftionem adducat- Quam regulam "°^^ -"''/''■"'«-
tcnereconusnituadredam 8:fap:en'-ii & agendi metam ^^^- cttat.- ^iierafa- ,
tingere libet.Nequc me latet quanro plaufibiiior fic illa lenten- nk fo'a ej} red-
tiaquaradreputandanoftra bonapotiusnos inuitat jquam ad/'"'"^'» ^^* ^d.
infp]ciendam,ouacnospudoreobruerc dtbetj miferanoftram "^f"'^ """^*
inopiam vna cum ignommia. Siqmdcm mhil eit quod magis ^^'
appetat humanum ingcrnium quam blanditiis demnlceri. at-
qne ideo, vbi dotes fuas magni ficri audit , in hanc partem ni-
mia creduiitate propcdet. Qu^ominus miruni eft^bicadeo per-
niciosefuifle a maximahommum partt aberratum. NaqLum
fitingenitus vniucrfts mortalibus piufquam casciis fui amorj
libentifliinefibi pcrfuadent nihil inefle libi quod raerito <ie-
beatedi^ odiofnm. Ita fine alienopatrocinio vanifl^ma ha:c o-
pmio fidem paflTim obtinet , hominem libi abundcfufficeread
bencbcatcque viuendiim. Quod flqui modeftius fentire vo-^,,^^^^^.^ ^ «
luntjVicunque aliquid Dco concedant, nc flbi arrogare or.nUfrietextts.
videantur;fi<tamenpartiunturvtpotiflima & glorjic & fiducig
materia femper apud fe refidcat.Iam fi accedit oratio.qua: (p6-
tepruriencern inhominis medullisfupcrbiam fuisillecebris ti-
tiUct,nihil cft quod magis a- rideat. Proinde vt vnufquilnue
human£natUfa;pra"ftantiaben]gniffimefuopra:conio extulit,
ita magno teculoruni prcpe omnium applauiii fuit exceptus.
Sed enim quaecunque taliseft humana: excellenti-e commen-
datio.qujchominem in feacquicfc£redoccat,n;hi! aliudquam
fuauitate illafua dehcias facit: & fic quidcm iHudit.vt qui af-
fcntiunturjeos pelTimo exitio perdat.Q^orfum emm pertincr, i/mw« pecca-
vanaomni fiduciafretosuclibcrare, inftituerc, cenrare^ moiiri'"'' >»-firavA-
quae put.uTius ad rem pcrtincre.-&dr;fici quidcm ac dcftitui tum "'"**'
lanainrclligentia, tum vera virtuteip.tciprimoscbnatus : pcr-
geretamen fecurejdonecin cxitium corruamus.' Aiqui nona-
liter fuccedere iispotcft qui fealiquid pofTcpropria vircutc c6-
fidiint. Talibusergo raagiftris , quircputandis tantum bonis
noft'-is nos dctinent, ficuis aufculcet , non in fui cognitionem
proficietjfcd in pclfimam ignorationem abripictur. '
j Ergo quum in hocconfcntiatDci vcritnscum publico o- ., ■ ^ /.-
•r.niu mortauu ienlu, lecunaa laPiec:^; parccni n\ noftn cogni- in rationt , nH-
k uj
1
Cap. I. JnJlitutionisLib. JI. f
urfentiunt car- tionc repofitam eiTenn ipfa tamen cognofcendi rationc magnu
tiuprudenria & eft diffidium. Tuc enim homo,iudicio carnisjprobe fibi ex^ilo-
Confctentia.^ua j^^iyj^^ vidcturj(]uum & Intelligentia & integntacc fua confifus,
amujtrn '; auJaciam fumit, ac fefc incitat aa virtutiso-fficia:&; indidlo vi-
utnt tudtctf Jet- ..,,, ,, , ,, , n n rj-
ffaratxiiendtt. tns oello^ad id quod pukhrum & honeltum clt totoltudioin-
ciibere conatur. Qui autem fe ad amuffim diuini iudicij inipi-
cit & examinat, nihil reperit quod animam ad bonam fiduci5
erigat,ac quo penitius fe excuffitjeo inagis dcicitur ; donec o-
mni fiducia prorfus abdicatHSjnihi! fibi ad vuam rette inftitue-
dam relinc]uit.Nec]uc tamen vult nos obliuifci Deus priniQ no-
bilitatiSjCjuam Ada; patri noftro contulerat;>ncmpc qux nos ad
iuftitia; bonitatifque ftudiu merito cxpergefacerc debeat. Non
enini pofTumusautprimam noftram onginem , aut quorfum
conditi fumus cogitare,quin ad meditandam immortalitatem,
expetendumque Dci regnum pungamur.Sed rantum ab^ft vt a-
nimosnobisfaciat iftarecognitio, vtpotius lubmilfisiliis ^ad
humiiitatcm proftcrnat.Qux enim illa eft origo? Nempe a qua
excidimus.Quis iUe creationis noftrx finis?A quo penitus auer-
fi fumusjvt mifera: noftra: forrispertxfi ing:mifcamus:ingemi-
fcendojad perditam iilam dignitatern fulpiremus. Nosautem,
quum dicirnus nihil in fe oportere hominem intueri quod ip-
fumanimofiim reddatjintelligimus nihi! eflcpenes ipsCi cuius
To*ro du4 /'«„,fi'^^iciadcbcat fuperbirc.Quare fi libct.quam homo fuinotitia
partes huiu4 m- habere debet,ita parriamur, vt primo loco , quem in fine crea-
titit.Priorpars tus fit.iSc donis Ron contemnendis prsditus, reputet;qua cogj-
li.i.c.i^.difcuf- tatione ad diuini cultus vitxque futurae meditatione excitetur;
jaej . "/'■♦■'<'- j^-ij^jgfujj facultatcs, vel certefacultatum inopiam expcndat:
remminc avvre- r ^ ^ •,■. iJ, •
ditur, l^'"' petlpedta.non lecusatquein n;hilum redaclus,in excrema
confufione laceat.Huc tenditpriorconfideratiOjVtqUale fit of-
ficium fuum agnofcat: altera^quid ad ipfum pra-ftadum valeat.
Dc vtraqucjprout ferics docendi pofcetja nobis difteretu'-.
Ineaautemtx- 4 Quia vero non leue dclidtumjfed dctcftabilefuiflc fcelus
fhcanda , duo oportct , quod tam feuerC vltus eft Dcusj fpecies ipla pcccati in
eccurrunt, lapfu Ada: confideranda nobis eft.qu^horribilem Dei vindida
Jh vtT^m fjorre-^^'^^^^*^^^ ^'^ totuiTi fciumanum genus. Puerile eft quod de guijB
da catamitate intemperie vulgo receptu fuit. Quafi vero-rumma & caput vir-
^damfe <^ja tutum omnium m jbflinenria vnius tantum frudusfucrit.quu
tumhumavtige. vndique afflucrent quaicunquc cxpetibiles crant delicix, atquc
tni iHhoiueret. • u 1 1 <- t ■ \ 11
inbcata illa tcrrx foecunditate non tantum copia ad lautitias
fuppcteretjfcd etiam varietas. Altius igitur fpcd^andunij quia
prohibitio ab arbore Icicnticc boni & mali , obcdicntiac cxa-
men fuit.vt parendo Adam fc Dci iinpcrio libctcr fubefie pro-
baret. Nomcn vcrc^ ipfum oftendit prxccpti non alium fuiilc
finem,quam vtfua fortc contcntus , fc improbacupiditate al-
tius non efFcrrct. Promiffioautemjqua vitam xternam fpcra-
teiuf-
Ve cogintS>et Redemftoris, j6
reiufluscftquandiueclerecdearbore vitac: rurfum horrenda
mortisdenuntiatio fimulacgnftaretdearborefcientia: boni&
mali,adfidem eius probandani & excrcendain fpedlabat.Hinc
elicere non difficileeftquibusmodis in fe prouocaucrit Adam inPfal.-s, c«Ii
iram Dei.Non malequidem'Aiiguftinus , dum fuperbiam di-enarranr.
cit malorum omnium tuilTe mitium:quian]fi hominem alrius
quatn licebat Sc quam fas erat extuliiret ambitio,manere potc-
ratin fuograduiplenior tamendefinitio ex tentationis fpecie,
quam defcribit Mofcs,fum£da eft.Nam dum ferpentis captio-
ne abiucitur perinfidclitater» muliera verboDei.iam initium
ruin;r apparetfuiirc inobcdiiMitiam. Quod etiam conhrmat
Paulus, vnius hommis inobedientia omnes fuiilc pcrditos do-
ccns.Simu! tamen notandum,de^ciuifrcprimum hominem ab
imiiCLJo Dei,qu6d non tantum Satana: illecebris captus fuerit,
feJ coutcmpta veritate, deflcxentadmendaciti. &c certe con-,,, , . -
tenipto D?i verbo,excutitur omnisems reucrcntia:quia ncca-^fy,V guUaca-
liter confiftiteiusmaieftas inter nos , necinteger nianet eius dit.fedexinflde
cultus, nifi dum ab eius pcucmus ore.Promde infidelitasrad.ix'"^''^'-' (."^"dee-
defcdionis fuit.Hincautem emerfit ambirio,& fuperbia, qui.*^"''"'^'* "'''*
DUsannexai-uitingratitudo , quod Adam plusappetedo quam^^^f ) quhd per
coceifum ernt.rantam Dei liberalitatem qua ditatus erar,indi- eamaDeo de-
gne fprcuit. Hxcveroprodigiofvfuit impietas, terra: filio pa-/f'w>, in t^uo
rum videri quod ad fimilitudincm Dei fadus elfet nifiaccedac'^'"' '^lf'r'>afeli-
squalitas. Si foedu & execrab.le fcelus cft apoftafia.qua fe ho- ^'f"'^^'* ^'^*
' ,. ■ , • • . ^ , , . . ^ t , ^ . eratpofita.
mo condicons iui imperio fubducit , imo petulantcr excucit e- peciatorum il~
jusiugiini,fruftra extcnuatur peccatum Adar.Qoanqua non fim lorumex mfide-
plexapoftafia fuit, fed cu foeJis in Dcu probris coiunda. dum litntcprimi ho-
Satanx calumniis fubfcribunt quibu^ Deum &:mendacii & in- '"'"" /"^<'«'"<«-
iiiduT: & malig;nitatisiniimu!at.Dcniqueinfideiitasanibitioni '"'^' """^'*"
I ■ ■ \ r ■ I ratio.
lanuamaperuit.-ambitio vero rontumacix fuit macer,vrhomi- Rom.j.ij.
ncs,abiedo Dei metu, (c(z proiicercnc quo fcrcbac libido.Ica-
querecfbeBenardus ianuam lalutisaPfnri nobis doccr, quum
hodieEuangelium auribusrecioimusiiicuti iilisfencftris.diim
Satann: patuerunt,morsadmifla fuit. Nimqnam enim rcpugna
re Dci impcrioauius fuiffet Adam nifi cuis verbo incredulus.
Optiniu (cilicethoccrat fraenuad onincsi^ifeiftusritc tcmpc-
rados,nihii mclius effc quamDci manJ.itis parendo,coIere iu-
ftitiam.-dcindc vltimafcelicis vitce mcta eflcab ipfodiligi.D;a-
boli ergo blafphemiis abreptus , quantum in fe erac exinaniuit
totam Dcigioriam.
j Sicutfpiritu.ilis Ada; vitaerat.manereopifici fuo coiun- -• Sfl*'^»* iiil
&um &; dcuinifta:itaalicna:io abeo fuit animne intcnt!'s. Njc^^'''-''.'"''"*'^ ^*
mirum fi gt-nus fuum peilundedit fua defecftione qui totii na- , increafmfM
turx ordinem peruertu in cxlo & '\n tcrra. Ingcmifcut om ncs. '>z/o«ffx.
crcacura:,inquuPaulus^ corruptioiu obnoxix, iion voleatcs, l^om.i.z%,
k iiij
Cap. I. JnfiimionU Lth. 1 1.
Si caufa quaeriturjnon dubium cft quin partein fuftineant esu^'
poen.r quampromericuseft homo in cuius vfum conJiL-efue'
lac.Qu^iim ergo furfum &dcorium eicciusculpa fluxerit niale"
s InMdmUdti'^^^^^'^^^^ graflatur per omncs muii plagaSjUihil a ratione a"
di/gUm. iienum (1 propagaca fuerit ad totam eius lobole. Poftqua ergo
in eo oblitcratafuitca:lcftisimago jno folusfuftinuit hac pce-
najYtuilocLifapieci^-EjVirtutiSjfandlitatisjveritatiSjiuftitix^qui
bus ornamccis vcftitus fuerat} tetcrrinix ccderent pcftcsjcicci-
taSjimpotcntia.impuncas, vanitas, iniuftitia:[c!'l iifdem quoqi
Iftdc ffi h^ndi' iTiifcriisimphcuit fisa progcnicm,ac immerfitHa^c eft ha;rcdi-
taria corniptio z^vii. corruptio,qua pcccatu originalc vctcres nucuparCit, Pec-
feupecc.itum o- cati voce intclligcntes natuictanteaboiia:, purxquc dcpraua-
■srtgii-.ale, C7' «-«-tionem.Qiude rc multa fuit illiscoccrtatiojnuu a c6muni fen
tur*antea bona ,- (i • r ^ i • i r •
pur*a,tc depra '^'^ "'"'Unagis ucremotum quamob vniusculp;im heri omncs
•UAti^ rcos , & itapeccatum ficri communc. Q^ vidctur fjillera-
tio vctuftiftimis Ecclcfia?. dodoribus cur obfcure tantum per-
ftringerenthoc capuc: falceminus dilucide quam par crat ex-
phcarent.Ncqnetamen haectimiditas ciHccrcpotuitquin fur-
gerct Pelagius, cuiusprofanum commentum fuit.Adam fuo
wntu damuo pcccaflcj nihil nocuifll- pofteris. hac fciliccc aftu-
tia Satan morbum tcgendo,uicurabilcni redderc tcntauit.Cae-
§)K,tttitam ^d*x.<:\\.m\ quu cuinceretur manifeftoScriptura' tcftimonio , pec-
fofitrtiatem in catu a primo iiomin»' tranfuflc in totani poftcritatcni : cauilla-
uafit •. /^''«'"^batur tran(liflcpcrimitationem,non propagincm. Ergoboni
^Jfi""" r viri in lioc elaborarut/ac prce aliis Auc;uftinus)vt oftendcrcnt
*.mtejttant jeit- ... j\ t . ^ ,v . . . ^
ftrmt. "°^ nonalcua ncquuiacorrumpi, led Uigcnitam vuioutatcni
ab vtero matris afFcrre.Quod iuficiari fuinme impudctig fuit.
SedPelagianorum & Carlcftianorfi tcmeritatcm non mirabi-
turqniex illiu.'; fandti viri monumcntisperfpcxcntquam fue-
rint inaliisomnibus perdita; frontisbcftiae. Ccrtenon ambi-
Pfel.Ji.f. guum eftquodconfitctur Dauidjfcininiquitatibus genitum,
& in peccato conceptiaa matic.Nonarguitillicpatrisaut ma-
tris dclida.fedquo Dci erwa febonitatcm mcliuscomnieict,
proprias pct ucrfitatis confcffione ab ipfa gcnitura repetit.Quu
id Dauidi peculiare non fuifte conftct, fequitur comunem hu-
mani g?neris fortcm fub eius cxemplo notari.Omnes ergo qui
ab impuro fcmi;:c dcfcendimus, peccati cont^gione nalcimur
infcd:i:im6 antcquam luccm hanc vitarafpiciiiius , fumus in
Dei confpcftu foed.itiyC inquiuati.Qujsenim daret mundunx
Iob.14.4. de immundo?Ne vnus quidcm,vtcft inlibro lob,
6 Audimus irainfilios tranlinitti parenium imraunditiem,
'^''"^'',"'"'''*^"' vtomncscitravIlamcxccrtionem,fuaorieinc fint inquinati,
^mttationem.ve ^, . ,,.'.' ^, r i ■
riim etiam «^y Htuus autem pollutionis uon repcncturcxiVAlii;m,niliaclpri-
prcpagationer/i. mum omniuit) parentem,tanquam ad fontem.afccndiinus.Iti
^odproUtur. ce,t(i hibcdum eftjfuiflTc Ailammn humanae uacura: no pioge-
UitOi'
77
Ve cognit .Vei^Redemftoris.
nitore modo , fed quafi radice , atque ideo in illius corruptio- i.Compamione
ne merito vitiatum fuifls hominum genus. Qngd ex illius &: ^d^am Chn-
ChrifticomptrationeplanumfacirApoftolus. Quemadmoclu/"-
(inquit) pcr vaum homincm peccatum intrauitm vniuerfum °™'5" **
mundum, & per peccatum mors , c[\\x m omnes homines per-
nagata.quando omnes peccauerunttita per gratiara Chrifti iu-
ftina &: vita nobis reftituta eft.Quid hic garnent Pdagiani?pec-
catum Adae imitatione propagatumi" Ergone cx Chrifti iuftitia
iiihil aliud proficimus.nifi quod exemplum nobis eft ad imita-
tionem propofitum ? Quistantum facrilcgium ferat? Quodli
extra controuerfiam cft.Chrifti iufticiam ccmmunicatione no-
ftram cfle,& exeavitarn ^fimul conflcitur 3 vtranque itainA-
dan fuifleperditam, vtin Chnftorecuperetur : peccatum vcro
& mortem ita per Adam obrepfifl^e , vt per Chrifti'm abolean-
tur.Non funt obfcura verba,iuftificari multos per Chrjfti obe-
dientiam,quemadmodum per Ada: inobedientiam ^^^^-^^^^^^ Confirmdtk pri»
. fucrant conftituti. Idf6queinter eos duoshancefle relationCj ^^ huiui argu-
y quod hic nos fuo exitio inuokitos fccum perdidit : ille nos l\.\a.f/:emi aie/lims.
g:-atia in falucem rcftituit. In tam perfpicua luce veritatis nihil «" ^poPoi^-
longiori vel magis laboriofaprobatione opusefle arbitror.Sic'* ' 5* ■"
& in prioread Corinthios.quum in relurrcdlionisfiducia vult
piosconfirmarc, cftcndit recuperariin Chrifto vitam s c]uaEm
Adam pcrdita fuerat. Qui nos omnes in Adamortuos efie pro-
nuntiat , iam fimul apertequoqueteftatur.peccati labeefleim-
plicitos. Neq-, enim adcosperueniretdamnatio quinullaini-
quitatiscuIpaattingerentur.Sedclarius intelligi quid velitjqua
exaiteriusmembri rciatione,non poteft-.vbi fpem vitaereftituta
in Chrifto docet.Satisautem fciturjillud npn alicerfieri qiiam
vbi mirificaillacommunicatione iuftitix fux vim i» nosChri-
ftustranr^fundit.qucmadmcdum alibi fcribiturjSpiritum "o^'s j^^m^g ,(,_
■vicam cfle propter iuftitiam. Ergo n^que aliter interpretari li- Secunda eonp.
cet quod dicitur nos in Adam mortuos cfle , quam quod ipfe m.tuo.
peccandojnon fibi tantum cladem ac i uinam afciuit , fed natu- i.Cor.15.21.
ram qooquenoftram in fimileprxcipitauit exitium. Nequeid
fuo vnius vitio,quod nihiladnospertincar.-fed quoniavniuer- ■i-Omniumtc(li.
fum fuum femen eain quam lapfus erat vitiofitate infecit. Nec "^"""^^'""^'^i'
V , n •!! 1 n 1- n^ ■ c\- r — deUcetjimuma^
vero aliterftaret illud l'auli,natura omncsclicira; nuoSjniu la ,, ,, -;..; ■ ^
in ipfo vtero maledidi ellent. Naturam vero illic notarijuon Ephtr.2.3.
qualis a Deo condita eft,fed vt in Adam vitinta fuit, facile coU
ligitur: qoia minime confcntaneum cfl'et,Dcum ficri mortis
authorem.Sicergo fecorrupit Adam^vc ab eo tranficritin tota
fobolem contasio.Satiseciam clare pronuntiac carltftisipfeiu- , ^ 'j r
,_,.-, ^ . . .'^ , . , ' l.^uM caro fit
dexChriftusomnrs prauos & vitlolosnatci , voi docet , qmc- quic^uidexfar.
quid genitum eft ex carne,carncm efle,idc6que oinnibiis dau- ^iegeniium f^.
fara ciTe vita: ianuani , donec tegeniti fuerint. loan.j.6.
Cap' I' InfiitutionU Lih.lt.
ebieHio.Sipr»' 7 Nefiueadciusrei intelli£fentiam necenaria eftanxiadi-
pagatum ejipec. fputatio quac vetcres non parum torfit : an filij anima ex tradu-
eatum in -^^<ce patemx animx oriatur?quod in ea potilTuniini lucsrcfideat.
poficros, ''""»'eEonosefrcc6tentosoportet,Dominum,qi!asvo!uichiimanx
"Sffpotifio. naturgcol!atasdotes,apud Adamum depoiuilJc. Ideo jllum,
quum acceptas pcrdidit, non tantum fibi perdidiirc , led nobis
omnibus. Qui^deanimse traducefitlolicitus, vbiaudiat Ada-
mum nobis non minus quam fibi ornamcnta illa cju^ perdidit,
accepilVc?non vni homini data illa fuiirc^fed vniucrfa: hominis
natHr£ attributa.'Nihil ergo abfurdi,fi fpoliato eojnatura nuda
inoplque deftituitund iUo per peccatum inqninato.in naturam
contagio ferpit. Proinde a radice putrefaifla rami putridi pro-
dierunt,quifuam putredincm tranfmileruucad alios ex fe na-
fcentcs furculos Sic enim vitiati funt filij m parentc.vc ncpoti-
buseflTent tabifici : hoc eft,ita corruprionisexordium in Adani
fait,vtperpctuo d^-rfluxu aprioribusin poftcros transfundacur.
Ncqueenim in fubftantia carnis autanima; caulam habetcon-
tagio:fed quiaa Dco itafuicordinatum, vtquaepnmo homini
donacontulerat , ille tam fihi quam fuishaberet fimul acper-
^lia ohieBio. ^^^^^' Qllpd autem cauillantur Pelagiani.vcrifimile non clTc a
.A piii /'arfn/;-paretitibus piis corrnptionem ducere Iiberos, quum magis co-
Ltu Hberi niwrum puritate fancH^ificari dcbcant,faciie rcfutacur. Non enim
ducunt «)-»•«- exeorum regeneratione fpiricuali delcendunt.fedgenerationc
^''«''f"»- carnaii.Proinde,vt ait Aue.uftinus,fiue reus inftdelis, fiuc abfo-
Lib. cont. Pf. li^t^^s ndelis.non ablolucos vtcrque generar, ted rcos : quia ex
lag.& Cxleft. vitiofanaturagenerat. Porroquod covum fandlitatiquodam-
modocommunicant, fpecialis eft populiDei bvmediclio , quae
non facitqaominusprimailla Sc vniuerfaijs gencis huniana:
malediclio pracceHat. Ex nacura enim,reatus: (andificatioau-
tcm ex fupern.itnrali gratia.
Teccati origi- 8 Atque ne hicc dc rc inccrta & incognita dida fuerint,pec-
rtali^ definitto. catu originalc definiamus.Ncque veio fino;ulas, quxafcripto-
A ^,^,.^ ^. ribuspoIiC3C fum dehniciones excutcre mihi oropcfuueU: ted
fDum^ref.j.con '^"^'" ^'■offram duntaxat , qoa:veritati mihi vidctur optime
cjl. trident. conftncanea.Videtur ergo pcccatu originalc h.crcditaria natu-
rxnoftrarprauitas & corruptio , in omnesanimxpartcs diffu-
fa : quae prinnim facitrcos irx Dci , tum ctiam opcra in nobis
profert qurScriptura vocatopcracarnis. Acqueid cft proprie
Galat.5.15?. iiuod aPaulo fxpius peccacu nominacur.Qiiar vcroindecmcr-
gCit opera,qualia funcaduIccria,fcorMcioneSjfurta.odia,c^'dcs,
comeirationes , frucflus pcccaci fcrudum hanc racioncm vocat:
qumquam & peccata,ciim inScripcunspaftim.tum eciam ab i-
Definitio>inpar-^(;Q nuncupantur.Hxc itaquc duo diftindc obferuanda^nempe
^* "*• qubd ficomnibusnatura: noftrg partib.viciatiperuersiqucjiam
ob talem diitaxat corruptionem damnati mcrtto conuiiflique
coram
T>e cofrnh.Vei Redemptoris. 78
coram Deotenemur,cui nihil eftacccptum nifi iuftitia, \nno- pojierkriipartU
cctia.puritas.Nequeiftaeftalienidchaiobligario. quodenimf.v/»//V<tf/».-;'<?<:<:*
dicitui,ncspcr Acl.i'peccaruobnoxiose(re fadtosDei i^^^j^^^^^J^J^^ff^^J^yj
noicaeftaccipicndum acfi infontcsipfi & immerctesculpade-^^.^^^.^^]^' *■'" ""
Jid:i eius fuftinercmus:fed quia per eiustranfgreffionem male-
didione iriduti fumus omneSjdicitur ille nos obftrinxifle. Ab
il!o ranien non fola in nos pa;na gralfata eft, fed inftillata ab i-
pfo hicsin nobisrefidet,cuiiurcpa'aadebetur. Quare Augu-cum alibi Cx-
ftinusjVtcunque alienum peccatu frpe vocet (quo clarius ofte- pe.tum vero ;.
dat propagine in nos dcriuari ) fimul tamen & propriu vnicui- de peccatorum
quc aflcrit.Ec Apof^olus ipfe difertifiime tcftatur,ideo morte '"^/J'^^^^''^^^*
omnesperurg3tam,qu6domnespcccarint,id eft, inuoluti UDt
originah pcccatOj& eius macuhs incjuinat!. Atque idco infan-
tcs quoque ipfi.dum fuam lccum damnationeni a matris vtero
afFerunt,non aheno,fed fuo ipforum vicio funt obftridi.Na ta-
metfi fuae iniquitatis frudlus n4)ndum protulerintjiiabent tame
in fcinclufum fementimotota eorimi natura.quoddam eftpec-
cati femen : ideo non odiofa & abominabihs Dco efle non po-
tcft. Vnde fequitWj proprie coram Dco cenferi peccarum,quia item.opera car~
nonefl^etreatus abfqucculpa. Alterum deindeacceditjquod """* '"' '*/"'*"
haecperuerfitas nunquam in nobis ccflat.fcd nouosaflidue fru-
ftus parit: ea fcihcct,qua: ante defcripfimus^opcra carnis : non
fecus atque incenfa fornax flammam & fcintillas cfflaCjaut fca-
tur-igo aquam line fine egerit. Quare qui peccatum originaie ^n^ defir.im-
definierunt carentiam iuftitiaeorigmahs, quam ineflc Viohxs o- ms txpenfa.
portcbat,quanqua id totum conipledlunturquodin re eft,non
tamen facis fignificanter \im atque energiam ipfius exprefle-
nint.Non enim nacuranoftraboni tantum inops & vacuaeft:
fed malorum omnium adeo fertihs & ferax.vt otiofa cllc non
poffir. Qui dixerunt efle concupifcentiam , non nimisalieno
vcrbo vfi funt, fimodo adderetur (quod mmimeconceditura
plerifque) qmcquidin homineeft ^ab intellcclu advolunra-
tem , ab anima ^d carncm vfque , hac concupilccntia inquina-
tum refertumque efl'e,aut,vtbreuiusabfoIu3tui\totumhomi-
nem non aliud ex feipfo cfle quam concupifcentiam.
9 Quamobrem dixi cundas animEe partes apeccato fuifl/e ^''"'' !'"" ^'^'
olk-li:;s, ex quoa rontc luftinae Gelciuit Ada. Nequeenim ap- , ' .
y-r- •!! • r , ■ r' - ■ ' amma fartet
pcticus tantum micrior eum illexit, Icd arccm iplam meris oc- diffufam ejjfl p/M
cupauit nefanda impietas,& ad cor intimum penctrauitfuper- idtattm ilUm
bia:vtfrigidum fit acftultumj corruptelamjqua:inde manauit, hxrcditariam^
ad fenfua!cstaiitiim,vt vocant,motus reftringere.-aut fomitem 'Si^^y"'^'
vocare qui folam parte , qux illis fenfurlitas eftad pcccatu alli- fed.^io'.ii*i2.
ciatjcxcitet ac trahat.In quo cralfim infcitia decexit PctrusLo- Lib.i.fliftin.ji.
bardus.qui fedem quarrens & vcftigans dicit in carne efl'e,tcfte Rom.^.iS.
Paulo no quide proprie,fed quia in cainc magis apparet. Quafi
^^P'^* Inptmioni^ Lib. I L
. vcro tantum partein animx dcfignct Paulus,ac non totam na-
turani qux fupernaturali gratix opponiciir. Et Paulus omnem
dubitacionem coliit , corruptionem docensnon in vnatantum
lph,4.i7.iJ. P^*^^ ^"bfidcrc , fcd nihil amortife.a euis tabe purum eire.auc
uncerum.Nam dc vitiofa natuiadifputans, no taiuum inordi-
natosquiapparencappetituum motus daiianat . lcd prxcipu^
contendic Tientcm carcitati, & corprauitatiaddiJtum cfrc. at-
que tertiiim illud ad Romano? caput nihil aliuci eft quam ori-
ginalispeccatidefcriptio.Idexrenoustioncclariuspacet.Nam
fpiritus,quiveterihomini & carniopponitur , nonmodogra-
tiam notac qua corrigitar infcrior parsanima; vel fcnfualiSjfcd
plenamomniumpa-cmm reformationcmcomplrdirur. Acqi
|pher.4.2j. ideo Paulus non tancum crallos appectcus 'u\ nihiiu redigi , (eJ
•"•-• nos fpiritu mentisrenouari iubet,ficutetiam alibitrasformari
nosiubetinnouitat;mentis. vndc f-quiiur ,partcm illani, in
qua maximc refulgctanimse prxftantia&: nobiiitaSjnon modo
\ulneratam eflejfcd itacorruptam, vt n6 modo fanari, fcd no-
uam propc naturam inducre opus habeac. Quatenus & mcnce
•Cap. 2. & cor occupcc peccatum.mox vidcbimus.Hic r.mtum breuitcr
atcingere volui , cocum hommem quafi diluuto a capicc ad pe-
des ficfuifleobrucum, vcnullaparsapeccato ficimmunis : ac
proindcquicquid ab eoprocedic inpcccatumimputari. ficut
, om. .7. dicitPauIusomncsaffcftuscarnis,veIcogitationes,eflcinimi-
citias aduerfus Deum, & ideo mortem.
* / !""?r^'!'^" 10 Eant nunc qui Deum fuis vitiis infcribere audent , quia
fiauitur Deunt "icimus naturaliter vitiolos cns homines. Opus Dei perperam
nonejfe a!<f/;(,^f in fua poUutione fcrutantur ,quod inil!aintcgraadhuc& in-
pecc^ti-.^ju.vido corrupta Ad.e naiura rcquii cre dcbueraat.A carnis ergo noftrae
^uidem natnra- culpa, non a Dco noftra perditio cft. qaando non alia ratione
ito/ItatecorruptU P^''"'""^, nili quia dcgenerauinius a pnina noftra conditione.
fit vniaerf.m Ncquc hic obftrepat quifpia , potuilfc Deum noftra: faluti me-
gen'Mhoynimm. Hus profpiccre fi Adx lapfui occurriflet.Nam obicdlio iftacum
-^'^•^''l''J'li''lc obnmiis audaccm curiofitatem piis mentibus abominanda
\xx'^v .^ ^^ ^ tumad prxdcftmationisarcanum attinct 3 quod fuoloco
pofteacratlr.bitur. Quare ruina noftram naturaedcprauationi
imputandam mcmincrimus,ne in Deum ipfum natunc autho-
rern ftringamus accufationem. Ha:rere quidem exitiale illud
vulnus in natura verum eft : fed multum refercacceflericne a-
Iiunric,anab origme infederit. Conftat autem perpeccatCi m-
fliiflum fuifll'.Non eft ig'tur cur conqucramur nifi de nobis i-
pfis.quoddiligenterannotauitScriptura. Dicitcnim F.cdefia-
Ecclef.7. 50. ftcSjHocfcio, quodfecerit Deushominem rcCtiTi : ipfiaucein
quicfierunt fibi adinuentiones multas. Homini cancum luum
cxituim adfcribedum apparct, quum Dei bcnignitace redicu-
ilinem adeptus > fua ipfe denientia in vanitatcm dclapfus fii.
11 Di-
T>e cognh.Vei Redemptoris. 79
n Dicimusergonaturali hominemvitiofitate corruptufli,
fcd qucE a natura non fluxerit. A natura fluxifle neeamus, vt fi- fftmt^ti
gnihccmus aducntitia raagisellec)ualitatem qua: honuni ac-^,„,„j^ ^^^^^
ciderit,quam fubftantiaiem proprietatem qu£ ab initio indita/fii AdutnutiA
fuerit.Vocamustamennaturale,nequis abvnoquoque praua «/^ 5«<j/»f<«j.
confuetudine comparari put^tjquum bxreditario ime vniuer-
fos comprehcnfos teneat. Neque id fin? auchore facimus, Ea-
dcm enim caufa nos omnes cfle natura filios ira: docet Apofto ^P^ef>2.Ji
lus. Quomodocreaturx cmnium nobihffim^ infcnfuseflet
Deiis^cui placentinfimaqusqne operafua.^Sed operis luicor-
ruptioni magis infenfus cft quam operi fuo. Ergo fi ob viciaca
humanam naturam noninfcite dicitur homo naturahter elTe
Deo abominabilis , no etiam inepte dicetur naturaliter prauus
& Yitiofus ; qucmadmodum non veretur Auguftinus, ratione
corrupt3Enaturs naturalia diccre peccata qus in carnenoftra
jieceflario rfcgnant, vbiabeft Dei gratia, Icaeuauefcitftultum
Manichaeorum nu?amcntura ,qui quum (ubftantialem in ho- , j ,, ■,
mme maluiam iir.aginarentur , alterum illi conditorem affin-^„;„^,/;>,.,;„rfj
gcreaufi fmit,ne iufto Deo viderentur mali cauiam &princi-ii«»/'. frinN^iii-
pium affignare. eutmefcit.
CAPVT II.
Hommemtirhitrij lihertate nunc ejfefpoliatum,^
mifer&feruitHti addiclutn.
Tr3(5atione deprimi hominislapfu & corruptione hurEani generia
priori capitt abfoluta^neceHario quxrendum vide tur,An omni liber-
tate Ad.T filij fpoliati lint.tum ti qua libertatis particula adhuc viget,
quoufque vis eius proceciat.'Huic quaeftioni quatuor capita proximc
ftquentia deiign.intur.
Pori d,caput hoc z.al tres prscipuas partes reuocari poteft.
I Fundamencum totius difputationis fubftcrnit.feft.i.
a Aliorum rcfertdehumana libtrtate & icruitute iententias , fed.l.j.
j Quidfitdehac controuerfia ftatuendum oftendic , aio. feSione
ad 27,
^^ Oftquam vifum cft peccati dominatum ^icguperii^li capi.
r5i^)i>^qno primum homincm fibi obligatum te-r«cM«j 4.%«?-
2?^^ nuit, non lolum intotogenere graflari , fed''^*^ conneyio.
/'a^fl /11 r 1 • Vt autem diCpti
A^. ;n lohdum etiam occupare fin<:ulas animas, , ^y
'^'rfLaV . . ', ? tattonis ae li~
9) ■ . ' 1 X ' tationts de ii~
-^-^- .-i.^^r:^ nunc propius excutiendum rettat , ex quo ^^^„ atbitnn
jn hanc fcmitutem rcda<iti fumus , an omni fpoliati fi-/«»^«OTTO/BOT
^ap.ii. InHitutionis Lih. IT.
€ommodefttbttr- ,i r ■
fonanir, ruiertt mus libertate;& u qua particula adhuc vigetrquoufque vis eiuS
feu diiopraapi- ■^roccda.t. Sed quo facilius uobis huius qujcftionis veritas elu"
jUremou(t,cie- ceatjfcopum obitcr pra:liiiam , qiio cota iumma deftinanda fit.
Vrfuperbiam. "^cautem optuiia cauendi erroriscMtratio, li pcricula conii-
Vid. Caluin. derentur qu^e vtrinque immincnc. Nam vbi omni reditudiue
adu.Thcol.Pa- abdicatur homo,ftatmi ei eo deddia: occafioue arripit: & quia
rifienf.artic. i. nihil ad uiftitioe ftudium valere per fe dicicur, lUud totum qua-
Hxc 2. prxci- ^ j^j.j^ j^j[.j-j ^^ ^-^ pertineat, fufquc dcque habet. Rurfum vcl
pina notJt . , ... » . . ^ J . i • „ t^
Auo-.eDift. 47. tninutulum ilh quippiam arrogari non poteft quin & Deo pr3e
&in loh.i.cap. ripiatur fuus honor , & ipfc temeraria cofidentia labcfadtetur,
12. Ad hos ergo fcopuios ne impingamus, teii£dus hic curfus crit,
FundameMum ^t homo nihil boni penes fe reliquum fibi cfle cdodus, & mi-
fr j'^^, , "' ferrima vndique neceffirate circum(eptus , doccatur tamen ad
tiui aijputatio- . ^ 1 niii ■ n r ■
f^j, bonu quo vacuus eft^ad libercatem , qua pnuatus eftjaipirare:
& acriusab ignauiaexcitetur quam fi fumma virtutefinge-
retur inftrudlus. Hoc fecundum quam neceflarium fit , nemo
nonvidet. Depriore videoapluribus dubitari quam conue-
niebat. Nam hoc extra controuerfiam pofito, nihilhomini
de fuo adimendum eirejquatopcrc intcrfic ipfiim falla gloria-
tione deiici,palam conftare debec.Nam fi ne cum quidem hoc
Ifuitis fmdame- homini coceffum fuic vt m fe gloriaretur , quCi Dei beneficecia
tt foUda Itruiiu futnmis ornamentiseflTet infi2,nitus , quantum nunchumiliari
ra (sr firma dc- 1 ■ u r ■ j • L • ■ 1 ■ ■
^ a , ! conuenit , vbi ob luam incrratitudinem ab eximia ailoria in ex-
monjtralio , al? , ' .. t> r -v, ■
argumettto a ma trcmam ignominiam dcturbatus eft ? Pro eojuiquamjtcmpo-
iertadminM. re quo infummum honorisfaftigium eucclus erat , Scriptura
nihil aliudei tribuitquam quodcrcatusefletadimaginemDei:
quo fcilicet infinuat no propriis bonis , fed Dei particspatione
fuifle beatum. Quid crgo nunc fupercft nifi vtDeum , ('cuius
bencficencia: gracus clfe non potuit , quum diuitiis gniti^ eius
afflueret J omni gloria nudus ac deftitutus agnofcat? & qucui
bonorura fuorum rccognitione nonglorificauit , nuticfalccm
propriae paupertacis coufcffionc glonficcc? Nihiio ctia minus
crenol^raeftjomncm Upicncia: vircucifque laudem nobisd^
rogari,quam ad Dci glonam actinec:vt cum facrilegio ruinam
noftram coniungant qi-.ialiqiiid vlcravcrum nobis largiun-
Itemah incom tur. Quid enimaliudfit, quum marte noftro docemur con-
mndii (^aOfur- tedcrc, nifi quod baculo arundineo in fublimc euehimurj quo
eiisgu* ex /"^-«-mox confradto decidamus?QuanquaiTi nimis etiamnum com-
eipitio /«/'^'■'^'"'niendantur viresnoftraj, dum baculo arundineo comparacur.
e)-,«««r. funiusenim eftquicquid de illis vani hominescommcncilunc
in cuang. 10. • /-» I 1 « o ■ 1 n
waft.Si. & garriunc. Quare non abs re totics ab Auguuino proEclara ifta
fententiarepecicur, pra:cipitari magisaluis dcfenforib.hberu
arbicnum.quam ftabiliri. Hxc prxfari neceflc fuit propter no-
nullos,qui dum audiunt humanaru virtutem funditus euerti,
vc DcA viftus in ho^^iiine scdjficecurj totani hanc djjputationem
pefliuK
Tfe cogmt.VeiRedemporis. %o
pcflimeoderuntqualipericulofam, nedum fuperuacuani :qua
tamen&inreligioncneceilariam , & nobis vtiliflimara efle
2 Nunccon(ideremus,quum pauloantedixerimus in men-„. . ' '**,. '"*'
te & corde iitas cUe anima; facuuates , quid pars vtraque l^ol- ji„ten:ias refe-
leat.Pliilofophi fane magno confenfu rationem in mente con-rens.i. philefa^
Cderefingunt , qus inftar lampadis confiliisoinnibusprxlu- /'*'"■'*'«) 'j'*^ 0?*
ceat, & inftarreeinaivoluntatem moderetur. Itaenim lucc di--^^"'''"'^'^^"""^
■ r r ,v ■ - r ■> n. Lib.l.cap.15.
•vina perrutam eliejVt optime conluiere; eo vigore P' 3:itarejVtf^^ .^ g^'
optimeimperarequeat. Senfum contratorpere & lippitudine
teneri.vt femper humi ferpatj&in craifioribusobicdis volu-
tetur ,nec vnquam fe attollat ad veram perfpicaciam. Appeti-
tum^fi rationi parere fuftineat, nec fenfui lubigendum ie per-
mittatjad ftudium virtutum ferri,red:am viam tenerc &in vo-
luntatem formari:quod fi in feruitutem fenfus (e addicatjab eo
corrumpi & deprauari , vt in libidinem degeneret. Atqpe om-
nino quumexeorum opinioneillas quas iupradixi animx fa-
cultatesinfideant, intelle<5lus, fcnius, & appetitus^feu volun-
t3s(qusE appellatio iam vulgatiore vfu recepta eft^intelledtum
rationeprarditum aiferunt optima adbene beateque viuendii
moderatrice , ipfe modo tbin fua prasitantia fuftineat , ac viiu
libinaturaliterinditam exerat. Inferiorem autemeius motio-
nem , quas fenius dicitur , qua ad errorem & hallucinationeni
abftrahitur , talem ciTc vtrationisferuladomari &:paulatim
profligari qucat. Voluntatem porro inter rationem &fenfuni
mediam locant , fui fcilicet iuris & hbertatis compotem , fiue
rationi obtemperare , fiue fenfui rapiendam fe proftituere li-
beat. ,„, ., r^i
^r ■ r ■ ■ i ■ , . ,, . . 'Fhilofophorum
j INon iniiciantur quidem interdum, ipta nimirum c^x^^^laiiynnthi.
rientia conuidi , quanta cum difficultate rationi apud fe re-
gnurn homo ftabiliat ■■ dum nunc titillatur voluptatum illecc-
bris,nuncfalfabonorum imagine dcluditur, nunc impotenter
percutitur immoderatis afFe(ilibus,& tanquam funibus.vcl ner ^
uis^vt ait Piato )in diuerfum abripitur.Qua etiam catione Ci- Lib.i.de leg.
cero dicit illos a natura datos igniculos,pi auis opinionibusma Lib.s.Tufcul.-
liique monbus moxextingui.Vbi vero iemcloccuparuntin a- ^^ '
r.imis hominum eiufmodi morbi.jmpotentius grallari fatetur
quam vt facilecoercere CGshceat : nec dubitantferocibuse-
quis comparare.qui ex turbata ratione.ceu auriga exculTo , in-
temperanter ac fine modo lafciuiant. Hoc tamen extra con- ^'^^ 'P""^
trouerfiamponunt,virtures & vitiainnoftraeiTepoteftate. na f^J" ^*
fi noftraE(inquiunt jeleftionis eft hoc aut illud agere : ergo & ' *
non agere. Rurfum fi non agere:ergo & ag?re, Libera autem
clettione agere videcnur qus: agimus.&ab iisabftinere quibus
abftinemus:ergo fi quidboni agimus \bi IibeatjpoiTunius illud
Cap. II- InftltutionkLih.tt.
- ^ (^ji^ omittere.-fiquld mali pcrpetramus , pofTumusidquoqucfugc*
' re. Quinetiam eo licentia: quida eorum proruperunt, vt iadta-
j ^. , rint deorum quicicm clTc mynus.quod viuimus:noftrnm veio
s.deJNat. deo- ^ ,, r n/ • . i, , „
jrum. quod Dcne landteqj vjuimus.vnde &;illud Ciceronisin perlo-
naCottx, quiafibiquirque virtutem acquiric j nemiacmesc
fapietibus vnquam deeagratias Deo cgifie.Proptervirtutcm
enim laudamur , inquit^Sc in virtute gloriamur.quod non fie-
ret fi donum cfTct Dei.non a nobis.Ac paulo poft. ludiciQ hoc
omnium mortalium eft,fortunam a Dco pctcndam,a feipfo fu
Summ* /^"'^''-.jnendam cfle fapicntiam. Hccc crgo philofophorum oumiu a
lofoPborum. lentcntix lumma cu , humani mccHcctus rationciii redtjEgu-
bcrnationi fufficerc: voluntatem illi lubiacentem, afcuhiqui-
dem ad mala foIicitari,fed,vt liberam eleftioncm habet.impe-
diri nequaquam polTe quin rationem ducem per omnia fequa-
tur.
i.DeSeruo (fr 4 Inter fcriptores Eccicfiafticos , tamctfi nemo extitit qui
Itbiro <jri;Vr;onon agno(ceret& fanitate rationisin hominegrauiter cxpec-
'veterum T/jf»-cato vuineratam,& voluntatcm prauiscupiditatibnsvaldcinT
/ff^or«wjif'?rM-pjj^jj.2m cfTe: multitamen eorulongepliis xquo philofophis
acccircrunr.Ex quibus vcteres mihi videntur hoc conlilio vires
humanasficcxculifrcjnefi impotentiadifcrte cfllnt confetfi:
primum philofophorum ipforumcachinnoSjquibufcum tunc
certamen habcbant,excutercnt: deindc carni (uapte Ipontc ni-
^napartim j.v "''''^'^'^ ^®'''"''" '^°^P'^"^' "^'^'^ *^*^''"^^'^ occafionem prsebercnt.
"fhiiofofhiit.tiar-^vtp ncquid communi hominum mdicio abfurdum traderct,
timex ^eolo Scn^tnte dod;rinam cum phiiofophixdogmatibusdimidiaex
gia conflau ^^Ytc conciliarc ftudium »llis fuit: prarcipuetamenfccunduil-
('i"'' M j iud fpcctaire.ne dcfidix locuni faccrct , ex eorum verbis appa-
di.ludjB. ret.HabetCnrytoftomusalicuoi ; C^onia bona & mala in no-
Homil. i8. inftraDcuspoteftate pofuitjeledtionislibcruni donauitarbitriu:
Gcnefin. & inuitosnon rctinct , fcd volentes ampledtirur. Itcm , taepe
qui malus eft , fi volu: rit in bonum mutacur: & qui bonus.pcr
ignauiam. cxcidit,& fir malus. quia Itberi .-irbitrii efte noftram
naturam fccitDominusmccimponit necelfitatcm, fedcogruis
remediisappofitis totuin iacere in a;grotantis fcntentia hnit.
HoiJlil.^i. Item.SicUt nifi gratia Dci adiuti^nihil vnquam potTumus redte
agerc.ita nux quod noftrum cft atruIerimus,nonpoterimus fu-
pernum acquirerc fauorem. Dixeratautcm prius , Vt non to-
tum diuini titauxilii,fimul nosaliquid aiTcrre oportet.Ade6q>
verbum hocillipatfim familiareeft , Afteramus quodcftno-
ftrum,reliqua Deustupplebit. Cui conlentancu quodaitHie-
Dialog.j. con- ronymus,Nottrum cflc incipcre. Dci autcm peificere ; noftiui
traPclag. otFerrequodpotrumus : illius implcrc quod non potTumus.
Vidcscerteiistcntcntiis homini plus quam par erat ad virtu-
t.is ftudium illos eflfe largitos : quia putabant fe noir aliter
torpo-
Ve copnt, Vei Redemftom, Si
torporeai nobis ingenitu poflTe expergefaccre, quatti C\ roloi-
pfonospeccarearguerent:. id autcm quanta dcxtcricateabiilis > rr-
f.idCi (u,poftea vidcbimus. Ccrtcjouas retulimus fenteciasjcffe , , '^^' j^^i^»
falfiirunaSjpaulo poft conitabit. Forro tametli Graeci prit alus, ^^^ ^'^ ptrpie^
atqueincereos fingularitcrChryfoftonius , in extollendahu- a:;»,' aut -vari^
inancE voluntatis facukate modu excclkruntjveteres tamen o- z^ pugnnntut
nrfieSjexccpco Auguftino. fic in hac re auc vanant, aut vacillat,
autperpiexe loquutur , vtcerti fcrenihil exeorulcriptisrefcr-
re hceat.itiqj cnumcrandis fingulorurn fententiis cxaftius no
inlifteuius:fedcarptim exvnoquoq", taatudelibabimus quanta
argumcnti exphcatio cxigere vifa fuerit.Qui poftea fequuti suc
(dum pro fe quifqjin humanac nacursB dcfcnfioneargucislau-
dcm captat) Icnfim alii poft alies in deterius continuo delapfi.
funt:donec eo ventum eft vt vulgo putaretur horao fenfuali ca-
wm parte corruptuSjhabereprorfus incolumem rationeni,vo'
luntute ctiam maiori ex parte. interea volitauitilhidin ore o-
mniu.naturalia dona in homine eorrupta elTe , fup^rnaturalia
•veroablara. Scd quorlum tenderct, vixccntefimus quifqueJe-
Uitcr puftauit. Eo,o ceite (\ dilucide tradere vehm qualisfit^^^^ „
naturSE coriupreiajhis verbis facile hm conientus.Sed magno-
pere intereft atrete expendi quid homo &in cund:is naturefuf ThiUfophiip-fi,-
partibus vitiatusj&donislupernaturaUb. exutus valeat. Nimis/*;»* mmau a-
ergo philofophicc hac dc r-lonuuci funt qui fe Chrifti ladtabat '"»'■ »» Ecde-
efledilcipulos-Nam quafi a Ihuc integerftaretbomo, femper-^"'-^" '^"'Z''*
apud Latinoslibcn arbitrii nomcextitit.Graecos veronco pu-^^^,, >*-
duit muko arrogantius vfurpare vocabulum, fiquidem («3n|i«'
C70» dixcrunr.aciipotcftas fuiipfius pcneshomine fuiiTet.Quo-
niam crgo ad vuigus cciam ipfum omnes hoc principio imbu-
li funt, prcEditum cflj liberoarbirno hominem, nonnulljautet); auttmfefu
eorum qui cj:mii volunt videri.quoufque id extendaturncfci- tenttn veterum
uut: nos vmi vocis prius cxcutiamusaum exScripturarfimpIi- ""'"*' etcpen-
citate ex.-quami r quid fuapte natura homo adbonum aut ma- ^fy^,' defimti»
, 11 ^ 1 L 1 ■■ 1 ,^ Liocrt arittra
lum pollca-. Lioerwm nrbitrium quid elict, quum in otrsnnim ^y^ cojifiituenda:
fcriptis idenudem occurrat, pauci dcfinieruut. Videtur tzvatn m av.a illi minl-
Origcnesid de quo pafllm uiter cos conueniebatjpofuiflljquCi ^e confentiunt.
dixitj Eacukatcm cflc rationis ad bonum malumuc difccrnen- '^'"•;' '^s prin-
dum; voluntatisad vci-umuisciisicndum.Necab eo variat Au- o^r*'. . , t-
n. j r \ /r • ■ e 1 ^eterturaLo-
guftinus,quum docet tacultatera elfcrationis &voluntat]s,qua bardo,lib.z.
bonum eligitur gracia affiftente ; malum ea defiftente. Obfcu- dift.24.
rius Bernardus,dum vult argute Ioqui,qui ait efle confenfum, ^^ grat.& lib.
ob volunratisinamifllbilcn) hbertate.&rationisindcclinabilej.^ . „ 1 ,■
iudicium.Nec latispopularis Anfelmidefinitio , quitradit eire^^j, c.fi. & i\.
poteftateferuandireclitudinepropter feipfani. Itaque Petrus Lib.a. Senten.
Lombardus &Scholaftid Auguftini definitione magis ample-dift.i^.fea.j.
XI funt , quia & aperdor erac,, & gratum Dei nou excludebaj:
i i
Cap. 1 1. Jnfiitutionis Lih, II.
fme fljua voluntatg fibi per fe non fufficefe videbant. Snatamc
& ipfi afferuntjfiue qus melioraeflej fiuequae facereputabant
ad maioremcxplicationem. Princjpioconfentiunt.nomcnar-
bitrii magis ad rationem refcrcndum.cuius eft difcernere inter
bona & mala repithetum libeii , ad voluntatemproprieperti-
nere, quoC ad vtrunquc flefti po(fif. Quareciim libertaspro-
Part. I. quzft. png voluntati conueniat , Thomas opcime quadrare dic ic fi li-
Sf are.j. berum arbitrium dicatur vis eleftiua, quas: mixta quidem cx in
telligentia & appctitUjmagistame ad appctitum inclmer. lam
habemus in quibus fitam efle doceant vira Uberi arbitrii,in ra-
tione fcilicct & voluntate. nuncquantum vtrique partitri-
buant,breuitervidenduiu lupereft.
,. ■ r j- 5 Communiterfolent res medias,quxfcilicetnihiiadrc-
idira arbitrio guum Dci pertinent,lub libero hominiscoiuioponere:vcram
fubiiciant vete autem iuftitiam ad fpecialem Dcigratiam & fpiritualem rege-
r«,/'r<e«/)i«ez/*-nerationcm rcferre. Quod dum vult oftendereauthor operis
raScfjolajhci. p^ vocatione Gentium,tripliccm voluntatem numerat: prima
fenfitiuam ,altcram animalem ,tertiam fpiritualem : quarum
priorcs duas homini liberas cfle tradit , vltimam opus efle Spi-
ritusfanfti inhominc. Quodan verum fit.fuo loco tradabi-
tur.nuncenim reccnferebreuitcraliorum fententias, nonre-
fellere propofitu eft.Hinc fit vt quum de libcro arbitrio agunt
fcriptores, non quid ad ciuiks feu externas adiones , fcd quid
ad diuinaeLegisobedientiam valeat , in primisrequirant.Qua
pofteriorem quacftioncm ficpra:cipuam efle fateor , vtillam
A feft. iz.adarbiter non prorfusnegligendam. Cuius fentcntiae fpero me
18. optimam rationem redditurum.Obcinuit autcm in fcholis di-
«^otuplex ttem, ftin^ftio , qu;£ triplicem libcrtatem numerac : a neceflitace pri-
ecun um eos, f^jijj, {"ecnudam a pcccaco.ceiciam a miferUjquarum prima fic
/it arlittru liOer- . ' . ,• • i n i - ,
,^ honiini naturaliter inhaEreatvt nequcat vllo modo cripi ,(iu2e
Lsmbard.li. ». aitera: pcr peccatum fint amiflx.Hanc diftindionem ego libc-
dtft.z^. ter recipio, nifi quod illic ncceffitas cum coadionc perpcram
confunditur .• inter quas quantum rtt difcriminis, & quara nc-
ceflario confiderandum, alibi apparebit.
ScMafitcorum 6 Hoc fi recipitur,excra controuerfiam erit.non fuppetcre
TheoUgorum ^^ bona opcra libcrum arbitrid homini , nifi gratia adiuueiur,
u'*^'* quHhonts ^ g^atia quidem fpeciali , qua eledi foli per rcgencrationcm
(xtilanatione. donantur. Nain phreneticos nihil moror , qui gratiam pariter
Lombart^. li.i. & promifcuc expoficam efle garriunt.Sed nondum iftud liquet
di{^.i6. fcft. 7. fitnein totum priuatusbene agendi facultate , an habeacad-
*• hucnonnuHam, fed pufillaai & infirmam , quae per fequi-
dem nihil pofficj opiculance vero gratia , fuas ipfa quoquepar-
^■•** ttiK.z6. jgj agat. Id dum vult expedire Magifter fentenciarum,duplice
gratiam ncceifaria eflTe nobis docet, qU9 reddamur adbonum
9pus
Ve cognitX>elKe^emftdris. ti
6pusidonei. Alteiam vocat Operanrem , quafitvtcfHcaciter
Velimus bonum : Coopcrantem alceranijqua: bonam volunta"
tcm fequituradiuuando. In qua partitionc hoc mihi dilplicet«V»^c hnliii
quod dum crratia: Dei tribuit efficacem boni appetitum,innuit „ ''^•'•(5'^- 'o*
hominemiam luaptenaturajbonumquodaminodoiicetinefh ' '*
caciter, appctere licut Bernardusbonam quidem voluntatem
opusDeieiieaflerenSjhominiiamenhoccoceditjVtmotupro- ...
pno bonam eiufmodi voluntatem appetat. Sed iftudab Augu- {,jj_ ' ^*^* ^'*
flini mcnteproculabeftjaquotamenfumpfifTepartitionem vi-
dcii vult Lombardus. In fecundo membro ambiguitas me of-
fenditjquaeperuerfamgenuitinterpretationem.Ideo cnimpu-vid.fcft.j^.
tarunt nosfecundae Dej gratiae cooperari, quod noftriiuris fithuiuscapitif}
primam gratiam vel reipuendo irritam facere , vel obedientcr
fequendoconfirmare.QuodauthoropcrisDe vocationeGen-
tium iic exprmiitj Liberum elfe iis qui rationis iudicio vtutur,^ ^*'*^'^
jlgracia diicedercvtnon difceftiflefitpracmium,& vtquodno
poteftnifiSpiritucooperantefieri , eorum meritis deputetur
quorum id potuitvoluntatenon fieri. Hascduo notarecbiccr
libuic, vt videas iam lcd:or quantura a fanioribusScholafticis
diflcntiam. Longiore enim interuallo arecentioribusSophi-
ftisdiffero,quantofciliceta vetuftatelongiusabfceflxrunt.Vt-
cunque , exhac tamcn partitione intelligimus quarationeli-
berum dederint aibicriuhomini. Pronuntiatenim tandeLom-L'b. j.ferit.dj^
bardus,non liberi arbitrii,idco noseflcquodadbonum &ma- "■'"^•*S"
lum velagendum vel cogitaJumpcrarque polleamus.Ieddun-
taxatquod coadlioncfoUiti fumus. Quselibertas non impedi-»
tur,etiamfi praui fimus,& ferui peccati , & nihil quam peccarc
poffinius.
7 Liberiercroarbitrii hoc modo dicetur homo, nonqui?. ^ , „
llBeram habeat boni ^eque ac mali elccvionem : led quia male tamuUm ns
\oluntate ag't,n6 coadione. Optime id quidcm:fed quorfum >,iagnifieri nm
attinebatrem tantulam adeolupcibotitulo inhgnire.fEgregia'^^^«?i^.
Vero libertaSjfi homo quidcm noncogitur ad feruiendum pec
cato: fic tamen eft i^hiShu^B- , vt vintfta teneatur pcccati com-
pedibus eius voluntas. Equidem aotpms^x''** abominor, quibus
fruftraEcclefia fatigatur : fedreligiose cenleocauendaseas
vocesquarabfurdum aliquidfonant' pra^ertim vbipernicios^
erratur.Quotus aurem qusefo quifque eft.qui dum affignari ho
itiini liberum arbitrium audit , non ftat im concipit illum eflc
& metis fuae & voluntatis dominum, qui fledere fe in vtrauis
partemafeipfo pcffit.'' AtquiC dicet quifpiam) fublatum erit
huiufmodi periculum . fi de ficinificatione diligenter plebs ad- ' *'"''"'
-'^ V ^ ■ r \r I VI • mtvoctt noutu
moneatur.Iraoveroquum mrauitatem vltrohumanum ingt-^n^ccle^arett'
luum propendeat, citms crrorem verbulo vno hauriec , quam nent.
■veritate ei prolixa oratione. Cuius rei eeriius habemus in hocTkff<>^.fi<>'
1 ^j
Cap. 11. Jnjlilutionis Lih.JI.
ipfo vocabulo,c]uam optanjium fitjexperimentum. Illaenitn
vcteidintcrprctationi; prxtermifTa tora fv-ie porteritas in ver-
bi etymo dum ha:rctj in cxitialem confiJentiam euedla eft.
^ltera refpcn. g Quocl fi nos Patrum authoritas mouct ; illi quidem afl2-
retinuerint, m l?itrium:C;fl prxcipuam rationem declarat.quum ait, Tantum
men hayetunrii. ne audeat quifquam iic ncgarc voluntatis aibitrium , vt vclit
gratiat: Dtt tol cxcufare pcccatum. At ccrte alibi fatetur fine Spintu non efle
delibtro arhi.^^^^^^ homuiis vohintatcmjquum cupidiratibus vincietibus
trio'da:jr..,!je. ac v,iaceritibus fiibdita fit.Ii:cin,vi6ta vitio in quod cccidit vo-
Lib.i.r;r' iu. luntatCjCCEpiflc carcrc l;bertateaatuiam. Itcm,hominem li-
lian.Hot, .jj mijc-rij arbitrio maie vfum,& fc & arbitriu fuumperdidifle. Ite,
loh. Ad Atialt. jjberum arbitrium captiuatum , ncquid poflit ad luftitiam. I-
De peif^. iuft. tem^libcrum non torejquod nonDci gratia liberauerit. Itcm,
Incb. ati L.ju-iuft;tiamDei nonimplerijquum Lexiubct3&: homoquafi fuis
rent. cap. jo. viribus facit:fcdquum Spiritusad!uuat:& liominis nonlibera,
Lib.j.ad Boni- fedaDeo liberata voluntas obfequitur.Atque horum omnium
ih "'7 ' rationem breuitcireddit,quum ahbi fcribit, homine magnas
Lib. I. ad Bo. liberi arbitrij vircs.quum conderetur,3ccepifl'e ; fedpcccaudo
nifac.c.ip.j. amififTe. Itaquealibi , poftquam oftendit liberuraarbitrmm
Lib.j.c.y. coaftitui per gratiam,acriter in eos inuehiturjqui fibi iUud ar-
Lib.de ver. rogant fine gratia.Vtquidergo.inquit, mifcri homincs autdc
T ?° j'^'i'';' ■,., libcro arbitrio audcnt fupcrbirc,antcquam Iibcrentur^aut de
Lib. deff^-ir.VJ . r 11 • r -. x7 • • r
& litera.c.3^. ^'•"'S viribus,u lam liberaci funt.' Ncc attcnauut in ipto nomine
2.Cor.j.i7. liberi arbitrij vtJque libertatcm fbnarc. Vbiautcin Spintus
Domini, ibi libcrtas. Si ergo ferui funtpcccati , quid fe ia-
ftant de libero arbitrio ? A quo cnim quis deuidus cfr, huic
Ittan.1^5. ^ & fcruns addiiftus eft.Si autem Uberati funtjquid fe iadant ve-
^^'^"'"'P'* ^lutdeopereproprio? An italiberi funt, vtnccferui ciu$ cfTe
*^ ' '* velintqui dicit.Sine me nihil potcftisfacere.^^Quidiquod aho
etiam loco vidctur iocosc cludcre vfum ejus vocis , quura di-
citjUberum quidem efrcaibitriura,fednon hberatum.liberuin
iuftitix,fcruum peccati. Quam fententiam aiib: quoque rcpe-
tit&explicat, vbi docetliberumaiuftitia noneffe hominem,
nifi arbitriu voluntatis.'a pcccato auicir. non ficri hberum nifi
gratiaSalui:toris.Qiij,libcrtaicm hominis nihilaliud cfTe fibi
ttftaturquam einancipationem,.'ci manuniitrioncm aiuftitia,
illiusinaii': nomcn vidcturbcllcirridcre.ltaq; fiquis vocis hu-
iusvfumaon p auaintcJligcntiafibi permitcat , pcrmequi-
dem tioJi Yexabjturobeam rem:f:dquia fine ingcnti periculo
non ;; o;k- retiueri cen fco , magno contra Ecclefia: bono futu-
rum .1 :il olcatur;nequc ipfe vlurparc velim,&:a!ios,fi mecoii-
iukm-, : '.'ftincre optarim .
^MagQum
w
Vecogf^it.Vei Bedemptoris. 8j
9 Magnumrnihi prseiudicium atcolifTe forfan videar , qui ^^^^;^^j^,^^
fcriptores omnes Ecclcdafticos, excepco Augiiftino , icaambi- veteres)excepto
gue aut varie in hac re locutos eiTc cofefTus fiim> vc certu quip- ^ugufiim ) ita
piam exeorum fcriptis habcri nequeat. Hoc enim perindcno- '"f»"" yi^f ^"
ntjlli interprecab\mturquafi a fuffragij iure depellej-e ^^'^ ^' a"l7trio poTu-
pfos voluei im,quia mihi fint omnes aduerfarij.Ego vcro nihii pj-,^^^ vtcertum
aliud fpedaui quam quod vohiifimpHciter acbona fidecolul- i^mdpiamex O'
tum piis mgeniis .- qua: fi eorum fententiartT hacin parte expe- rumfinptts eli-
iftencfcmperincertafluauabunt: adeo nunchominera iiberi 'l^ViT''^^'
arbitrij viribus fpoliatumjad folam gratiam confugerc docent: ^^^,„'^',^^11,'^.
nuncpropriisiprumarmisautinftruunt,aut videtur inftrucre. late , huma,m
Difficiie tamenfaclu non eft, vtappareat eosin huiufmodi lo- virtuje nihtl aut
qucndiambiguitace, humana virtute nihil autquam minimo ^•'*'" wnme
a;rtimatajtotam Spiritui fando bonorum omnuim iaudem ul- ^'''.'"'"^ ' '^''""
tui]lK:uquaLdam eorum lententias huc inter.im quibusid cla- rumommiilr.u-
redo;etur. Qoid enim fibi vnlt illud Cypriani,rot!es .ib Augu- dem derulerunt.
ftiuoce!ebratumj De nullo ?loriadum:<iuia uihil ncftniin cft, Lib. ile ^.-s-
nili vt homo prorfus apud fc exinanitus , a Oeo totus pendere ''''^•'"^i'^
dilcat. Qmd illud Auguftini & Eucherij.dum ligna vita; Chri- faj-imn'ii_ ^"
ftum cfle cxponunCjad quem qui manum porrexenCjviuet: li- aWbi.
guum rcienti?eboni & mali, voluntatis arbitrium,dequo,qui Lib. inGenc-
relid:agrati.-iDeiouftaucritjmorictur?QuidilludChryfofto- ^"- .
nn:,Qu6d oinnis homo non modo natunlircr peccator.fcd to- ^""^' "''^"
tuspeccjtum eft? Si nihilboni noftrum eft, fi homoa vcrtice
ad calcemTotuseftpeccatum , (i netentare quidem licecquaii-
tum valeatarbitrij faculcas : quiiam intcrDeum & hominem
laudem boni operis parciii liceac ? Poffem euifmodi formx per
mulca exaliis referre:fed nequis cauillccur , mc feligere folaea
qux caufx mca: feruiunc , qurc autcm ii Jucrfantur callide pra:-
terire,ab h;ic recitatione abftinco. Audeo tamen hoc affirmare,
vtcumquenimij interdum fiot in libero arbitrio extoilendo,
nuuc tamcn iilis propofitum fuitlc fccpum^ vt hominem a vir-
tutis tnaefiJuciapenicusaucrfum , in Dco vno fortitudincm
fuam repofitam habercdoceaut. Nunc ad fimpiicem vcritatis ^"f^'^'^^ '""''«
explicacionem in confideranda hominis natura venio. ''"^ parsprnp i-
r^ \ ..... ... ,, ccm i^eritf.tts
lo ^^nod tamen initio huiuscapicis prsfatus ium,cogorrur- dnEfrinami» <»-
fum hic repetere , Vc quifque maxime (ux caiamitatis,inopia?,/-5'«)'/?W.t homi-
nuditacis, ignominia:confcienria dciednscft & conflernatus, "'' '■"'-''^y^i pro.
itaoptime in (ui coa-nitioneprofecifre, Non enim pcriculum ^'"^"f'
n. r[ ■ ■ 1 1 1 I I I- tifidamentv.m
eltnclunnimium adimar hon-.o,dummodo recuperandum in ^.,,,^ .7/„^ ^/f
Deo difcat quodfibi deeft. Atfibinetanriliuin quidem fumere inhnmo fe pcr-
vitraius tuum poteft,quin & inani confiJcntiafeperdat,&di- ditnmagn^.fcens,
uinum honorcm ad fe traducens , imm.nns facrilegij reus fiat. ^''■"^ demi,m m
Et fanequotics ha:c libido mentem noftram incefiit vtaliquid l"l'>f./rf7\7^'s!
RQftrwm habvre expetamHS,quod in iiobis fciliccfpotius quam met. " ' "
-^sp' 1 1' Jnfiitutionis Lih. I T.
xn Deo refi<3eat , cogirationem hanc non ab alio confiliario
fciamus nobisfuggeri quam qui primos parentes induxit vt
diis efle fimilcs vellent, fcicntesbonum & maluni. Si verbum
diabolicum eft, quoH hominem in fcipfo engit , illi ne locum
demus:nifi ab hofte confilium caperelicet. Dulce quidem eft,
tantum habcre proprise virtutis vt in teipfo acquiefcas : fcd, nc
ad inancm iftamfiduciam illccftemur .deterreani nostotgra-
Id «"/'•/«'«/«r. iiesfententiSjquibusfeuereproftcrnimurrqualesfuntjMaledi-
i.Senuntmfcri- £tun, efie qui confiiit in homine , & ponit carncm brachium
fer!i7\. fnum.ltem,Non delf ifcari Deum robore equi:tibias viri illi no
Pfal.147.10. pl2cere:fedafficiergatimentcs(c,fufpiciecesbonitatem fuam.
Ifai. 40. 35,. jc. ltem,Ipfum eflc qui dat laflo vires,& virtutc -tefefto robur au-
i'* gef.qui facit vt fatigentur &: laborent adolefcentcs:iuuenes im-
pingant.qui autem in ipfo vno fperant.roboretur. Quac omncs
c6 Ipectant, vt ne quantukcunque fortitudinisnoftr^opinio-
ne nitamur, fi Deum volumus habere propitium, qni fuperbis
refiftitjhumilibusautem dat gratiam.Tum in memoriam rur-
fum ven!anuftxpromifliones,Eft"undamaquani fuperfitien-
'lac.4.<. tcm,& fluminafuperaridam. Item,Omnes fitientcs venite ad
iefa.44.}. aquas.Qu^ teftanturjad percipiendas Dci bcnedidiones nullos
Jdem5s.i. admitti nifi fuae paupertatis fenfu tabefcentcs. Nec pra:tcreun-
dce eiufmodi,qualis ifta eft lefaix , Non erit amplius tibi {.o\ ad
Ie1.6c.19. lucendum per diem,neque luna ad lucendum per nodcm; fed
eiittib: Dominusin lucem fempiternam. Solis certcar.t lunae
fplendorem non aufert Dominus feruisfuis:fed quia vultin i-
pfis folus gloriofjs apparere:ab iis etiam qua: habentur eorum
opinione cxcellencifllma.fiduciam eorum procul auocat.
i *. «• II Scmperfane mihi vehementcr ilIuJ Chryfoftomi pla-
1. Teftimoniu ■ ^ ,1 . 1 1 r 1 /t- i f
ueterum Theo- c"if>5:undamentum noftrs phiiolophix efle humilitatem. ma-
hgorum. g'S etiamnum iliud Auguftini, Quemadmodum,inquit,rhetor
Hom. de perf. ilie rogatus quid pi imum eflet in eloquentig prGeceptis:refpon-
Juang. Epift. dit pronunti.-:tionem:quid fecundum,pronuntiationem : quid
s6.ad Dioic. ■ ■ ■ r ■ j 1 • •
Deverahumi ^^'^'""^ > pi^onunttationem. ita (1 me interroges de reiigionis
lit. vide c. 7, Chriftianx prjeceptis , primo , fecundo , & tertio & fcmper re-
huiuslib. feft. fpondere liberet humilitatcm. Porro humilitatem non mtelli-
4.& li.j. ca.ii. git , vbi homo aliquanta; virtutis fibi confcius a fuperbia faftu-
leik.C.j. queabftinet: fed vbi talem fe vere fentitquinullum habeat nifi
Hom.in loan. ■ 1 •,- r ■ i 1 11 • 1 1 ^t
^„_ in huniilitateretugium,qu;madmodumaIibi declarat.Nemo,
Lib. de natura inquit , fe palpet : de fuo Satanas eft : id vnde beacus eft , a Deo
ft gratia. c. 53. tantum habct.Quid enim de tuo habes nifi peccatuni?ToIIc ti-
bi peccatuin, quod tuum eft:nam iuftitia Dei eft. lccm , Quid
rantum dc natun poflibilitate prxfumitur? vulnerata,fauciat3,
vexata,pcrditaeft. Vera confcflione.non falfa difLndoncopus
InPfal.4J. habet. Item, Qu^ando quifquecognofcitquod m fcipfo nihil
eft , & adiucorium de fe nuilum habec : arma in ipfo confracU
funtj
T>e cognitJ)ei Redemftoris. 84
untjbella fedata funt. Neccfle autem cft vt conterantur omnia
mpietatis arnia.confringanturjComburantur; remaneas iner-
misjnulium habeas in te adiutorium. Qjjanto magts in te in-
li-musesjtanto magis tefulcipit Dominus. Sic mPfalmum fe- '
pcuagefimum luftitis noftra: reminifci nos vetat , quo Dej iu-
ftiiiamsgnofcamus: acDeum oftendit (ic nobisgratiam fuam
commendarejVt aos nihil efle fciamus.Stare tantum Dei mife-
ricordia, quum a nobis ipfiB nonnifi mali fimus. Ne hic ergo
dciurenoftro cum Deo contcnJamus, acfi falutinoftrx decc-
deret c]uod illi trjbuitur.Siquidem vtnoftra humilitas^eiuseft
altitudo : ita confeillio noftrichumilitatis, miferationcm eius
inremedium paratam habet. Nequevero exigo vthomonon
conuidlus, vltroccdat : & fiquasfacultateshabet,abiisani-
miim aucrtat,quo in veram humilitatem fubigatur:fed vt fepo-
{ito <^tf au-rioi K) ^<\»y«H<V morbo (^^o exc^catus j a^quo altius
delefentit^ in vcraciScriptur^ Ipcculo feipfum probe reco-
gnofcat.
li Ac illa quidera vulaaris fententia quam fumpferunt ex ^«"damcfo po^
Auo:uftino, mihi placct, natiiraliadona tujllecorruptainno-^^, , -^ ,
mineperpeccatum,fupernatural:busautem exinanitum ruilie. rr.ine pofi lapsu
Nam hoc pofteriore membro intelligunt tam &6iti ^uctmtrtbucndum fa
quam iuftit.am, qcaead caelcftem vitam sternamque fcelicita- '^"'^ fseUeauij
tem adipifcendam fuft^cerent.Ercro fe abdicansa reorno Dci.fi- f "''"" '"^''-
mul priuatuscftipirirualibus donis, quibusin Ipem ^^^^^^^ ^- de vtroque<rene-
ternae inftructus fuerat.vnde Icquitur,ita exulare a rcgno Dei, ratim a(firmat
vtqi.aecunquead beatam anims vitam fpcdant, ineo extindla {idcjue Cecundura
fint , donec per recrenerationis 2;rat!am ipia recuperet. In his ^"■g''l^"'nm &
C 'c< rf- L ° r .-X ■ o ScKo'a'?!cusJna-
lunt,ndes,amor Dei, charitas erg-a proximos , iandtuans & -u- , , - ,
u;tix itudium. Hxc omnia quum nobis rcfticuat Chrftus , ad- rupta tjje/uper.
uentKiacenfentur, & prceter naruram : idcoqiie fuiircabolua «.?rr;r^//d ver»
coUigimus. Rurfum fanitas inentis& cordis reduudo fimui/'^'"'*^'"»^^»
fucruntablata. atque hajc cft naturaiium donorum corruptio.
Nam etfi aliquid intelligentis & ludicij refiduum manecvna
cuin voluntate,neque tamen mentem intcgrani & fanam dice-
mus,qua: & dcbilis eft, & nniltis tenebris inimerla, &: pi auitas
volutacisplus fatis nota cft. Qimm ergo rario qua dircernic ho-
mo intcr bonum & malum , qua iBteliigic & ludicat, naturaic
donum lit, non potuitin totum deleri : fed par:im fiebilitara,
parcim vitiata fuit,vt d.-formes ruinx appareanr.Hoc fenlu di- lo«n.i.5,
citlohannes lumen adhuc in tenebris lucere , Icdatenebris
noncomprehendi:quibus verbis vtrunqueclare exprimitur.m
peruerla&: degenere hominis natura micare adhuc lcintillas,
qua: oftendant rationale cile aniraal , &:abrucis dilferre,
quia intelligentia prEeditum lit : & tamcn hanc lucem mul-
U ignorar^ia; denlitace futfocari , vt cfficaciter emergcrcue-
1 lii^
tap. IL JnHituttonisLih. JI.
queat. Sicvoluntas,quiainfeparabiliseft ab hominisnaiura,
_^ . nonperiit.fed prauiscupiditatibusdeuinda fuit,vtnih!lre<lti
'tJeinde , vtrun- ' t t .', , r, j r ■ ■ r \ i
fepnratitn ^ppctcrc queat.H^cc quidem plcna elt delinitio, lea qux pluri-
cxplieandu ftht bus explicanda cft.Ergo,vt fecCtdum primam illam Jiftindlio-
pjjumit. intetle nem,qua hominis animam in inteliedum & voluntatem pal-
dtu prtmttm vt x,li\ fjmus,orationis ordo procedat:vim intellcd-us priore loco
teseMcttnetis "o p^^yxinmn%. Perpctuxcarcitatisitaeum dimnare, vt nihil in-
hac feifione ad ... . ,, .r ,. «^ . .s
jg, telligcntije vlJo in g;nerc rerum reliquu Kiciasjnon mcdo vcr
Generaha «Kf? bo Dci,fed fcnlusctiam communis expcrimeco rtpiignat. Vi-
i^iore loco^!4d- demus cnim infitum clTchuraano ingenio defidcrmm nefcio
elar?$ /'»'''/'*■'■•■ quod indanrandx verit.uis,adquam mmime afpirarct r.ifi ali-
ttempei.tntelle- ' S v \~n ■ i ,. ,
^urn bumanum ^"° ^'"* odore ante pcrcepto. Elt ergo lam hxc nonnuila hu-
fer!ftcientia ^. mani intelleftus perfpicicntia, quod veriratis amore naturali.
lf<juavAlere. terrapitur:cuius neglettus in brutis animantibusargiiit craL
fum abfquc ratione fenfum.Quanquam hoec qualiicunque ap-
petentia.antcquam curfus fui ftadium ingrediatur,dcficit.quia
Jjtt.<«Mwi»« tht- mox concidit in vanitatem.Siquidem mcns hominis, \>rx he-
p"ctvam'tattla\yQt\ii\ine,re&.zmvcu inueftigandj viam tenerencquit:fed pcr
iorMt. varioserroresvagatur 5 & canquam in i-cncbrispalpando (ub-
indc impingit.donec radcm palata cuanefcat. ita veritate quae-
rendo , qu.\iii (itad ipfam qusercndam & mueniendam incpta
prodit.Altcradeindc vanitategrauiterlaborat : quod in quarii
rerum vcram notitiam incumbere expediat,(a:pius non difcer-
fiit.Itaque in difquirendisfuperuacuis ac nihili rebus ridicul.t
curioiitatefctorquet : ad resmaximecognitu neccilarias aut
non aduertit , aut contcmptim & raro dfflcdit: ftudium ccrt^
fuum vix vnquam fcrio-applicac. Dc quaprauiratequum paf^
fim conquerantur profani fcriptores , omnesfete ieea impli-
cuilTe coperiuntur.Qu^are Solomo,in toto iuo Eccleliafte , vbi
eaftudia cft perfcquutusin quibus fibi videncur homines vaU
t de fapcrcjinania tamcn efl"c&: friuolapronuntiat.
Porr»-,i>iteUigen- 15 Neque tamen ita conatus cius femper in irritum ccdunt,
tta hdc ad ''" quin aliquid aftequatur.prefci tim vbi (eipfani ad infcriora ifta
hfleTZtMiiur '"^eni^it-Qilinctiam non itaftupida eft nuin exiguu quiddam
"&dc fupenoribusdelibet vrcunquenegligentiusiliis pcrcon-
undis vacet:nonid quidem xqua faculrate. Nam quum fupra
vitxprarfentis fpatium euchitur,tum prxcipue demum couin-
cituv liKTimbccilliratis. Qiiarc,vtmclius pGrfpiciamusquo vf-
^uantnmin- que progradibus fu:E facultatis in vnaquaquere proccdat , di-
teUtclm valeat ftitK^iouem nobis proponcre operxprctiuni cft. Sit crgo hxc
tn rerum r^f- diftiniftio , efrc aliam quidcm reruni tcrrenarum intclligen-
renarum '"^if tiam,a!!am Tcro cxleftium. Resrerrcnas voco,qu.r ad Dcum
tione a/Te^i^en- rc^namquecius , ad vef.am iuftitiam,ad futurje vitar beatitu-
da ostenditur ,-'-' ' ^ , • r ■ ■ i-
hac reSi. ^ "'ti^m uon pcrtingunt . fcdcum vjtaprjetcnti rationcm rcla-
5«<ira»r ^ro, tiondmquc habcnt , & quodammodo intra eius fincs conti-
ncntur.
Ve co mit. Vei Redemptom. 85
ti 1
ftentur.Res c£lcftes,puramDei notitiam^verae iuftitiaz ratione, jj.,,„; fe^Kenti-
ac regni caeleftis myfteria. In priore genere funt, politiajCECo- bnf , nempe 14.
nomiajartes omnes mechanicae,diIciplinaEque liberales. In fe-i5-i6-'7- ^
cundo , Dei ac diuma; voluntatiscognitio , & vitx fecundum -^^ pnmHm,
eam formandas regula, De priori autcm uc tatcndum, Miipnia ^^^^^ jiuettr-
homo animal eft natura fociale, naturali quoque inftindtUj ad ,-,„^ attinety
foucndam conferuandamque cam focietatcm propender.ideo- manent adlmc
queciuiliscuiuldam & honeftatis & otdmis vniuerfales \m-in homtne qua-
prefiionesinefleomnmmhominumanimisconfncimus.Hmc '^'^ /"'' •^*''!"
nt vt nemo repenatur qui non mte]ugat,oportere quoiuis ho- ^„^^ ^ cecono-
mip.um ccetus legibus contineri.quique non earum legu prin- mtam ita omnes
cipia mence compledatur. Hnic ille pei;petuus tam Gentmm ampuauMitr-ut
omniurn , quam fiogulorum mortalium '" legesconfenfus,^"<"^/^''''^^«^'J^'j
quia infua funt vniuerfis.abfque magiftro aut legiHatore, ipfa- 'f^^,'/ T»rl^5
rum femina.Neque mocor diirenfiones& pugnasquismox e- ^^yf^ legihu*
mergunt.dum alij cupiuntius & fas omne inuerfum.foluta \t~ continert:vcrum
gum repagula.libidinem foiam pro lure graftarijVt fures & la- '''""* & ''^''"'«
trones : alii Cquod vituiin plufquam vul2.are eft ) iniquum elfe f^>'"'"P'''"<^'P"f^
'VI , ' -f ^ \ , 111 tnente compre-
purant quod pro a'quo ab aliis lancitur : contra, laudabiie con- ijg„^unt: atejue
lenduntquodabahis vctatur. Siquidem illi non ideo lcges o-con/;;/;o««r/; au-
dciinr quod ignorenc bonas & fandas eftc ; fed prxcipiti cupi- toresacfantores
ditats furentesjcum manifcfta rationc pugnant: &, quod men-'^'"""^''''
tisintciligentiaprobantjpro Uialibidine abominantur. Pofte-
riuscertamen tale eft vt primamillam conceptionem aquita-
tisnon dirimat. (iquidem delcgum capitibusdum inter fedi-
fceprant hominesjinquandam squitatis fummam conlentiut.
In quo debilitascertehuraana: mentisarguitur jqua;etiam du.
viam fequi videturjclaudicat & vacillat.Manet tamen iHud.in-
fperlum e!Ie vniuerfis fcmen aliquod ordinis politici. Atque
hoc amplum argumentum cft,m haius vitae conft!tutione,nul-
lumdeftitu! luce rationishominem-
14 Sequunturartcs tumliberalesjtum manuarix, quibusdi- Secwtdo , iuar.
fcendisjquia ineft omnibus nobis quxdam aptitudojin eis etia '_'*'*'' '^'/'««'^"
apparet vis humani acuminis.Quanquam autem non funt om-.'^|^^*,'^^'^"""''**
nesomnibusdifccndisidoneij latistamen communisenergiae
ccrtum fpecimen eft , quod nemo prope repericur cuius in arte
aliqua perlpicientia non fc exerac Ncque fola fuppetit ad di-
icendum cnergia & facilitas, fed ad excogitandum in vnaqua-
que arte nouum aiiquid , vel amplificandum ^ expoliendum
quod alio praseunte didiceris. Quod vt Platonem perpera im-
pulic vcraderet comprehenfionem eiufmodi m.hil efle quam
rccordatione : ita nos optima ratione cogit fateri effe ingcnitu
hunianoingeBioeiusprincipium.Hcecergodccumenraaperte'^"""''^ *j'^^'
teftantur vniuerfalem rationis & intellijrentia: comorehenfio- ITr^T^!"^!
nem ells hommibus nacuraliter inditani, Sic tamcn vniuerfale f« meUtgend),
^*P- ^ ^- Infiimioms LibJL
•m »»A,7*»j,»«»cftbonu,vtincoprofequifquc peculiarem Dei gratia agno-
"vdria donafin. (cere debeat. Ad quam gratitudinem nos abundc expergefacit
jnlticolUta £)«ipfc naturas coditor, dum moriones crcat, in qinbus repraefen-
^C^irqL ^^^^'^^^^"^''•^^"''^^"^otib.liominisanimainifieiuslumineperfu-
»«r. ^^-^t quod fic naturale ineft omnibus.vt pro^lus gratuitum fie
erga fingulos beneficentia; eius munus. Ipiatum porro arciuni
inuentio aut mcthodica tradit;o ,aut mtcr or 6cpracftatiorco-
gnttio(qu3e propria eft paucorum jnon eft qujdem folidum ar-
gumentum communispcrfpicac;ar;quiatamen promikue co-
«ngit piis & impiisj iure intcr naturales dotes numeratur.
Vftu eognimnU «5 Qnpties crgo in profanos fcriptorcs incidimus , illa quae
Cr »«ff%e'm<«admirabiIisiniisaflFu'gct veritatisIuceadmontamur,mencem
circa m '"■«- hommis,quantumlib'a ab inreeritate fua collapfam &:pcxacr-
to confijiit , vt ^^'"'CXimus tamen etiamnum Dei donis veftitam cilc 6c cior-
mtMemhominis^^^^^' Si vnicum vcntatis foncem, Dei Spiritum eile repuca-
^nantumiibet abmus,ytt\izttm ipfam nequc rc{puemus.nequeconcemnv;mus,
tntegrttate /«4 ybicunqueapparebit ; nifivelimus in Spiritum Deiconcume-
ecUapfam , «/- ijofi effe. non enim donaSpiritus, fine ipliusconcemptu & op-
intii tamen Det l - -i- i -^ : . ' ' -r tr n'
eloni, «^^««««^'^^^'■'^'ViIipenduntur.Qui^d autem ? Veritacem attullilic ^nti-
mnatameffc ^. quis iurcconfultis negabimus , qui taotasquitace ciuiicm or-
fnofiamus. dinem & difciplinam prodiderunt?PhllofopL'S c.vcut lle dice-
muscLim in eiquificaiftanacura:cont ■mplatiune , tumaitifi-
cioia defcriptione? Dicennis me.ne,m iHis defuiircqui artc dif-
ferendi conftitutanoscum raciune loqui docuerunc?Dicenius
cosinfaniinejquimedicinam excludendo , (uan) induftriano-
bis impenderunc.Qii|d macheniaca omuia.' putabiniufne ame-
tium deliria ? Inio nc fine ingcnti quid^-ni admiracionc, veterfi
lcripta Icgere de his rsbus poterimus : admirabuTiur auce, quia
praeclara, vc func, cogemur aanolccre. Porro lau Jabiieue ali-
quidautpracclarum cenfebimus , quod non recognolcamusa
Deo prouenire ? PuJeat nos tanca: incTraticudinis.m quam noQ
inciderunt Echnici poifcae.qui & philorophiam,& leges,&: bo-
nas omnes artes,dcorum inuenta eife confeffi luuc.F.rgo quum
hominesiftos,qiiosScriptura4i/;^^/H«? vocaCvfque cot-uilitpa-
teat m rerum inferiorum inueftic^ itione acucos & perlpicaces,
talibusexemplisdiicamusquotnacurxhumanx bona Doini-
nus rcliquerit, poftejuam vero bono fpoliata eft.
Ddnde, in eem- ^^ N<-'quc camen interim obliuifcamur ha:c praiftantiffima
rmine botium diuiniSpiritus effe bona,qus in publicum generis humani bo-
^'"''■''/"""''""Um.qinbus vult difpefat. Si cmm Bclclecl & Oliab intelligen-
tata fust hae ^^"^°^ lcientiam quaradfabricam tabcrnaculi requuebatur,
ekna. oportuit aSpiritu Del inftillari ; no mirum eft.fiearum rerum
Ixod.jr.2. &quaEfuntin vitahumanaprajftantitfim^jCoguitiopcrSpirKum
35.30. £)ei communicari nobis dicatur. Neque eft cur rogct quifpia,
Quidnam cum Spiriiu commercij impiis, qui funt a Deo pro»r-
fus
I
T)e cogmt.Vei Redemftoris. S^ '
fusalicnifNaquod diciturSpiritusDei in folisfidelibushabi-
tare , idintelligendumde Spiritu fandificationis, perqucm
Deo ipfi in templa confecramur. Ncque taraen ideo minus re- i„terdum ttiam
plet.mouet, vegetat omniaeiufdem Spiricus virtute , idque fe- & irnfiu,tjMbu$
cunduna vniufcuiufque generis proprietatem ^quam ei creatio- ^»"''' & fif»*
nisleseattribuit. Quod finosDominus unpiorum opera& ^* "''"'" **
mmifterio.in phyhciSjdialedticiSj mathematicis & rehquis id
genus voluit adiutos,ca vtamur: ne fi Dei dona vltro in ipfis o-
blatanegligamusjdemusiuftasignauis noftra: poenas. At ve-
r6,nequishominem valdebeatumputetquum fub elementis
huius mundi tanta vcritatis comprehendenda; energia illi con-
ceditur ; fimul addcndum eftjtotam iftam &intelligcndi vim,
& mttlligentiam quxindeconfequitur.rcm eiTefluxam &eua-
nidam coram Deo,vbi non fubeft folidum veritatis fundame-
tum. Veriflime enim Auguftmus (cui fubfcribere,vt diximus, Li.z. diftln.js.
coa(Si funtMagifterfententiarum & fcholaftici) vt gratuita
homini dona poft lapfum detrada efTe , ita naturalia haec quae
reftabant,corrupta fuifle docet.non quod per fe inquinari pof-
fint,quatenusa Deoproficifcuntur: fed quiapolluto homini
pura efledcfieruntjnequamindelaudemconlequatur.
17 Hxcfumma fit, m vniuerfogenere humanoperfpici na- in fum>na , ali-
turac noftra: propnam efle rationem,quaE nos a brutis animali- 9""' mtura bu-
busdifcernatjficutipfafenfudiftexuntarebusinanimatis.Nam "^""^/'^2"^^
quod nafcutur moriones qmda. vel ftupidi, defedlus ille gene- If^^/^^i^ totum
ralemDei gratiam non obfcurat : quin potius tali fpeftaculo indulgentia di-
monemur, quodnobisrelidum cft ,Dei indulgentiae nierito mn^ adfcrthi
deberc alcribi;quia nifi nobis pepercifletjtotius naturae interitu «^*^*''
fecum traxifllet defedio. Quod autcm ali j prxftain acumine,a-
lij iudicio fuperant.aliis mens agilior eft ad hanc vel illam ar-
tem dilcendam.inhac varietate gratiam fuam nobiscommen-
datDeus , ne fibi quifquam velut proprium arrogct quod ex
mera illius liberahtate fluit. Vnde enim alius alio pra^ftantior, '^''"* '• ■"-
nifi vtin naturacommuni emineat fpecialisDei gratia , quae
muItospraLteriens, neminifeobftriftain efleclamat .? Adde 2. /
quodfinguIaresmotusprocutufquevocationeDeus inftillat. ^"7"^'^'
cuiusreimultaoccurrunt cxemplainlibro ludicum, vbi dici- " '*" '^*'
tur Spiritus Domini induiflcquos ad regendumpopulum vo-
cabar. Denique in eximiis quibufque fatlis fpecialis eft inftin-
(Stus.Qua ratJoneSaulem fequuti lunt fortes.quorum tetigerai ^
L>cus corda. Et quum praEdicitur mauguratio in regnu,ita lo-
quiturSamuel,Tranfibii fuper teSpiritus Domini,& eris vir a- , sam.l^.r.
lius. Atquehocad totum gubernationiscurfum extenditur: fi-
cuti poftea narratur de Dauide , quod tranfierit fuper eum Spi-
ritus Domini a die il!a in pofteru. Sed idem alibi traditur quo-
adparcicularesmotus. Imo apud Homerum ingeniopollere Qjyfl", ^
dicuntur huinines non modo prout cuique diftribuit lupiterj it^ti* u "
!
^*^-^^* JnflttuttonisLih. II.
fcd »m iV %^ff.f «'';,|,7,.Et ccnb experientia oftendit,dum attoni- t.
ti Ispe hxrent qui maxime mgeniofi eranc ac folerces, m ma- |
nu&arbitnoDeJeircmenteshommunT , vc easfingulis mo- J|
l»&l,io7.40. "lentisregat.-quarationcHicituraufert^fenrumpro.ientibus,
vt errent per inuia. Cgjtervim in hac diuerfitatc contpicimus ta-
nien aliquas imaginis Dei fuperftites notas, quse totuni huma-
num genus ab ali:s creacuris liiftinguant.
^herapATsd^ jg Nunc exponendum eftquid cernat humanaratio, vbiad
in,manttrationti P " vcnitur & fpintualem illam peripicientiam : quac
iJMWf^m;*,^"''"^?^"^'"""! rcbusconftat, Deum nofte , patci num erga
ci'caresc^UJ}e,no^ cius fauoreiD.in quo falus noftra confiftit,&: formandx.fe-
md zs'^ vC^ne ''•"!" ^"''° ''^fccundo proprie,qui func hoininum ingeniofiffi-
^«w rfw/,»,^'''"^'''? ^"nf caeciores, Equidem non inficior, fpaifim qua:da
res Jpiyituales^?^^ philofophos de Dco legi (cite &: appoiue dida : fe i ■-jux
«ij. M;-;.'.!r-«-verr)ginofam quandam imaginationem femperre(iDiunr.Frae-
i«rw«r.«..«;,.buitquidcmj|IisDominus,vtfupradidtumeft,exiguumduu-
*dcptioni«, ^"'^''^'^^"-^guitum, neignorantiamimpietati obcendwrenc; &
vo/ftw^mjnre/.^^^.^^^^r^iumaddicendanonnullainipulujquorum confeflio-
Itgtftiam: circ- ^}^ 'pfi conuincercntur .- fed ita viderunt qus videbant , vt tali
*,f<:rW4/j<,»j,„„intuituminimead veritarem dirig^-rentur , ncdum pertinge-
'uirVaSmL ^^"^ ' 'J"^.'"'^'' "o^^urni fulgerri rorufcationem , qui in mcdio
firmifimii , ele- ^°^°. ^^ ''^tor,long^ latcquc ad momentum videc: fed adco e-
^i''«/";»/7//««',>,«."*"i^o^Y^'^"5'"^2ntenodiscaligine retorb atur , quam pe-
tliuihatif. dem moucre quearmntum abeft vt in viam tali lubfidio dedu-
Vide li'o., cap. catur. ^Pra-terca illa: vericatis gnttulx, quibus libros tanquam
2. £ ••4.iM6.forcuit6afpergunt, quot & quam portcntofis mcnJaciis funt
mqu!nat.£?Djniqi:e illam diuina: erga nos b^neuokncix' ccrci-
tudinem(fine qua hominis in.^enium immenfa confufione rc-
pleri neccfle eft).Tc olfeceruntquid-in vnquam. Ad hanc ergo
veritatem nec appropinquat , ncc ccntendit , ncc collimat hu-
niana r3tio,vt incclligac quis fic vcrus Deus , qualifve erga nos
eflcvelit.
y^Q ,/fl- ^"^" ^^ Sedquia falfiperfpjcacia! noftrxopinioneebrii , sgrerri-
exijiiibtu colUgi-^ ^^^^ perleadcri finim'JS,iIlam in rcbus diuinis ca:capror-
tur. i.ah^ua in-^^^^^^^'^ ^ l^upidam:fatius,opinor,fueric Scripcurs tcftmioniis,
ce donatos r/>quam racionibus id comprobare. Hoc pulchcrrime docet lo-
fid'^1 De"n, """' ^? ^." -'" ""i^er citaui loco , quum fcribit in Dco ab i-
haud fow9"^r'^*°- ''^'"'^^^"'' vitam nux efletlux hominum.luccm
hendereftjpe. "'*"*■ '" t-n^bris luccrc,& a ccncbris non comprehcndi. Indi-
Iohan.1.4. C2t quidcin hominis animam fulgorc diuiiur lucis irradian,vt
nunquam planc vcl exigua falcem cius flammi,vel faltem fcin-
tilladefticuatur : fcd ca tamen illnminationeDcum non com-
ft^t» prim*. prehendcrc. Cur id.'quia ciusacumen,quancum adDeinoti-
tiam , mcra eft caligo. Quum cnim Spiruus hoimincs appcllat
tcn«-
Ve cognit. Vei Bedemftoris. ^y
^iwbras», eos fimul fpoliat omni fpiritualis intelligetia? facul-
'^ate.Quare fideles qui Chriftum ampieftunturjnon ex Cangui- jqU,., . ,j^
nibus , ncc|ue ex voluntate carnis aut virijfed ex Dco natos af-
ferit. Quafi Hiceret , non eiHe tam (ublimis lapienucc capacem 7^,;,e4/,^;}. •
carnem,vtDeum,Sc qnod Dei cft, Ilifcipiacnid Dci Spirmi il-
luminetur.Queniadmc^um tcftatrs eft Chriftiis , hanc %ecia-Matth.i6. 17.
lcra eifePatris rcuclacici emjqiiocl a Perro agnolceretur.
lo Si perluafum u^bis foret^quodcxtra controuerfiam j.. ^dmionom
efledebet j naturse noftix deefiequicquid cxleftisPater eled:is<z«^/«>-a,j^rf ^
fuis per Spinrum rcgcnerstionisconfert.hicnulla tScxhxfiiA-'^ ^tre c^tUfli '
dimatcria. Sicenim loquitiir populus fidelis apud Prophe-/'*''''^^^"'^''"''^-
tam. QiionJa apud te eft fons vit3E,& in lumine tuo videbmius ","0'/'"'";''^ "*
liimcn. Idem teftatur ApoftoluSj quum ait nemmem poile av my.i^g^ j*,^;^
cereDominum Isfuni, nifi inSpiritu fando. EtIohann£sBa-/»^f»/«<i tjinefit^
ptifta,ftuporcin difcipulorum videnSjexclamat jjieQiine pofle '»«''»' noftrafunt
aacipere quicquamjnifi datum iili fuerit defuper. Donujn au-""" ''egf^trati»
tem r.b co intelligi de Ipeciau iliummationej non comuni ^^'SL-pyghendtt vfix
tursedotejindeconftatjquod totvctbis, quibusChriftucom-5w>/M-<«i;i/«-
mendaueratdilcipulis fuis, nihil fc profeciflcconqueritur. Yi-nisloas dp^*^
deojinquit. verha nihil eflead menteshoiuinum de rebus di-*]^^'*
uinisinibuedaSjnifiDominusperSpiritum fjumintelligentia^^^'^ ''°*-
dederit. QuinimoMofes , dum populoexprobratfuam obli- [ojjan., ^^^
uionemjfimultamen notat,noB alitcr ipfum poflieinmyfteriisOcut.j^.i,
Dci (apcre,nifi ipfius bcneficio. Viderunt, inquit, oculi tui fi-
gna i!la portentaque ingenciar & non dedi: tibit Dominus cor
adintelhgendum, necaurcs adaudiendum ,nec oculosad vi-
dendum.Qiiid plusexprimeret.fi nos vocaretftipitesin operi-
bus Dei cofiderandis? Vnde Dommus per PropKetam fingula- ,
ns gratix loco, poUicetur fe daturum Ifraelitis c6r , vt ab illis
cogaofcaturaiimirum innuens, tantum hominis mctem Ipiri-
tualitcrlapere j quantum abs fe illuftratafuerit. Hocquoque
fua vocc dilucide confirmauit Chriftus , quum diceret ncmine ioiian.(j.44.
vcn;rc ad fe pofle , nifi cui datum a Patre fuo forct. Quin? an-
non iplecft viiiaP.urisimago , inquatotus gloriicesus fplen-
dor nobis exprimiturf Ereo non potu-t mehus oftendereijua- . . ,
ir n.1 rir^ri j J ^rgumenttsfir-
lis ut ncltra ad agnolccndum Dcum ficultas , dum ad certien-^,|;,„„j ,^^^
dara eius imagmem. vbi ita palam exhibctur,oculos nobis ei- conjirmatitr.
fe ncgat. QuuirAnnon idcoin terras defcendit vt Patris volun-
tatcm horainjbus patefaceret.^Annon fua quoque legatione fi-
deliter defun<3-useft?Itacftfane. fednihilcfficitur eius predi-Dv-™,
- , . . f i frimum argfi-
catJone,nifi interior magjfter Spiritus vi^in ad animos patcfa-n,f»,'!i»j.
ciat. Ergo non veniunt ad eum, nifi qui a Patre audierunt & e-
doclifont.Qu^iftadifcendi &:sadiendiratio?Nempe vbi au-
res ad audiendum, & mentes ad jntelligendu, Spiritus mira &
fmgulari virtute format. Ac ne iliiid nouum Yidcatur 3 lefa-ics itfa-54-7'
Cap. 1 1. Jrijiimionk Lih, J /.
vaticinlum citat,vbi du Ecclefiae inftaurationem promittit.eos
Dei difcipulos fore docet qui infalutem colligentur. Si ali-
«juidpeculiare de eleftis fuis illic praedicic Deus, conftat no de
eo dodlrinae genere ipfiim loqui quod impiis ctiam &profanis
communceft.ReftatigiturvtintelIigamus,nemini patere in
regnum Dei ingreflum nifi cui nouam mentc Spiritus fand:us
I4lttrum argH- lua illuminatione fecerit. Omnium vero clanftime Paulusj
mtntum. qui difputationem hanc ex profeffo ingrellus , poftquam ftul-
titi^ac vanitatis danmauit vniuerfam hominum fapientiam,
i.Cor.3.i. adeoque prorfus exinaniuit,ita cocludit demum, Anima!€ ho*-
minenopoflTe percipere quaefuntSpiritusDei : ftultitiam elfe
illi,nec pofle intelligerc.quia fpiritualiter diiudicantur.Quem
vocat animalem.^^nempe qui naturas iumine nuirur.I[le,inqua,
nihil in fpiritualibus myfteriis Dei comprehendit. Qu;d ua?an
quiaperignauiam negligit?Im6,etiamii enitatur.nihil poteft:
quiafcilicetfpiritualiter diiudicantur. Qind iftud fignificat.'
quia humanaeperfpicacixpenitusabfcondita , per folam Spi-
ritusreuclationem patcfiunt ; adeovcpro ftulcitia ducantur,
vbiSpiritusDei nonillucet. Ante autem fupra ocuIorum,au-'
rium , mentiumcapacitatemextuIeratquJE ptaparauit Deus
<liligetitibusfc,quin lapientiam humanam,quaft velum quod-
dam efle teftatus fuerat,quo mens a cernendo Deo impeditur.
TertiumargU' Qyij yQJy^ys ? pronuntiat Apoftolusinfatuatam a Dco fa-
mentum. ^ — . * j- „ r -i n i
i.Cor.i.20. pientiam huiusmundirSc noslcihcec acumcnilli tribuemus,
quo ad Deum & caeleftis regni adyta penetrare poflit ? Faceflac
a nobis tanta vccordia.
Quartum ^rgu- ii Itaque qUod hic detrahic hominibus , alibi foli Deo tri-
mtntum. Oeo buit in prccationc.Deus.inquit, & Pacer glorise dct vobis Spi-
foli tribuit S. ^icum fapienciac & renclacionis.Iam audis, omnem fapientiam
Scriptura a o- g^ reuei^jtjQncn^ cflc Dci donum. Quidprseterea^llluminacos
^'["^"({^fltria. oculos mencis veftn^. Cerce fi noua reuelacione indigent , a
Cacutit igtturin fcipfis cajcuciunc.fequicur deinde, Vt fciatis qux fit fpes voca-
rebu* calefitljui tionis veftrac,&c.Ergo canca: incelligencie non efle capaces ho-
inteUigentia.hu. ,„ij,u^ mcntes vt vocationem fuam nouerint,facecur. Neque
mana. nifii u- [^jj. gj^fi^jPel^aianus quirpiaiTijhuic vel ftupiditati, velrudi-
minetur. o ~ « / ir-ji.- ^j-i
EDhef.J-K- ^^" Deum luccurrere,dum verbi lui doctrina eo dirigit homi»
obi.e^io"*' /»4- nis intclleciumjquo.fine duc;:,peruenire non poterat. Habe-
retic* dtiutia. bat enim Dauid Legcm , in qua quicquid fapientiae defiderari
Pfal.ii9'»8. poceft,comprehenfum erat.neque tamen eo contentus , ocu-
los fibi retegi poftulat,vt Legis ipfius myfteria confideret. Qua
certe loquucione innuir,folcm exoriri terris , vbi hominibus,
Dei vcrbum cluceuverum eo$ non mulcum inde con(equi,do-
nec oculos vel dcderit vel aperueritille ipfc qui ideo pa-
lac.i.T. ter luminum vocatur , quia vbicunque Spiritu fuo non re-
iplendec
Ve coffiih. Vet Re^emptcrk. 8S
fpledet, omnia tenebris occupantur. Sic &: Apoftoli ab optinio iolian.14, tC.
cjuidem magiftroritc & abund^ edo<fbi fuerant : njfitamen
indigcientSpiritu vcritatisqiiieorum menteshfcipfa dodlri-
na,quam ante au>i»erat,erudiret,non illum expedlare iubcren-
tur.Si quodpetimvisaDeo , deefrenobis confitemur, & ipfc
in eo quod promitiit,noftram arguitinepiaminemo iam fateri
dubitetjCe tantum ad intelligenda Dei myfteria valere , quan-
tum eius gratia fucrit lUuminatus. Qui fibi plus intelligcn-
tiae tribmt, eo caecior eft , quod cascitatem fuani non ag-
nofcit.
ii RcftattertiuHiillud membrum, de cognofcenda virae ^.x^^^w L^is
probe inftruendae legula, quam ver^ operum iuftitisc notitiam diuin* nouuam
nuncupamus.- vbi videtur mens humana eiTe aliquato quam in iS"'^'^^ hunmn^
fupenonbus acutior. Siquidem teTtatur Apoftolus, Geres qux ^"uodfrlbatlcr
Lege non habent , dum Legis opera faciunt, fibi pro Lege effc, teliirwim» ^fo-
ac oftendere opus Legis fcriptum m cordibus fuis,teftimonju/?o/j.
illis reddente confcientia, & cogitationibus inter fe accufanti-^*"'*-'^*
bus, autexcufantibus coram iudicioDei. SiGentesnaturali-
ter Legis luftitiam habent mcntibus fuis infculptam, cerre non
dicemuseasinvitas ratione prorfus caecutire. Etnihileftvul-
fatius . quam lege naturali ( dc qua iftic Apoftolus loquitur^
ominem fufficienter ad refta vitoe normam inftitui.Nos Yero^"^"""/*' **"
1 r • 1- 1 • L L r _• • • «*"» tenimomo
cxpenclamus , quorluni indita hominibus haec Legis notitia .
luerit : tum protinusapparcbit quoutque nlosad rationis ve-
ritatifque fcopumdeducat. Idquoqueex Pauli verbisliquct,
fiquis difpolitione obferuet. Dixcrat paulo ante,eos qui in Le-
gepeccauerunt, per Lege iudicari : qui finc Lege peccauerunt,
fine Legc pcrirc. Hoc quia poterat ablurdum videri,vt fine vl-
lo iudicio praeccdente Gentes pereant, continuo fubiicit,fu3m
iliis confcientiam effe viceLegis.idcoque ad iuftamearum da-
nationem fufficcre. Finisergo legis naturalis eft , vtreddatur^^ cortfideratio-
homoinexcufabilis. Nec male hocmodo definietur.Quodfit '*'/"'♦ & defi-
confcicntisE asnitio , inter iuftum & iniuftuni fufficienter dil-"""""^ ^^^'^
• . P ,, 1 , ■ ., natura.
cernentis . adtouendum hominibus ignorantiae pra?texrum,
dum fuo ipforuMi leftmionio redarguuntur. Eaefthominis
ergaleipfum indulgentia , vt in malis Yierpettandis libcnter
mentem a peccati fenfu,quoad licet , femper auertat. Qua ra-
tione videtur impullus fuifferlato ,vrexiftimaret non peccari
nifiignorantia. Id quidem abco conuenienter diftumforet,
fi humana hypocrifis tantum in regendis vitiisprofieeret , vtri," ' "^"'I n-
mens non hbi male conicia eflet coram Deo. Sed quum fub- euipeccata «m-
terfugiens peccator iraprefTum fibi boni & mali ludicium , i\- ma tgnoranti*
lucidentidem rctrahatur , necconniuereitapermittatur quin""'^»"'-
cogatur , velit nolit.aliquando aperire oculos : faJs© dicicur i- ^" ^'■«"gora.
pfum ignorantia fola pcccare.
Cap.l I. Jnflhmhnis Lfb. 1 1
Mtem profiiis ij Verius Themiftius , qui intellcdum in dchnitione vni-
^tccedn Themi- uerfali.fcu rei eflentia , raiifhme falli docct : hallucinatibnem
ftiiu.^i melU- eflequum vltra procrrcditur , ncmpe quum ad hypothcfm de-
£lus halluiina- ,- j-. tt ■ ■ i rc i r-
tionem jj-^^^icendit.l-lomiciaium eilemalum,lun gencTe qua:ratur,ncmo
particularta crit qui non affirmet^"qui autem conrpiratinmortem inimici,
verjari **j|^*- tanquam dc rc bona deliberar. Adulteriiiin generedamnabic
»»«'• . adulter: in fuopriuatiqi fibiblandictur. Hxc cftignorantia,
arap . in 5- dum homo, vbiad hypothefin vcntum eft, eius resiulx obiiui-
li.de aiaima. r • i /- -,■ ^ ° i rr
c3.a6. lciturquamnuheli nuper conftitucrat. Dc quareclegantilU-
Eiufregitt* medillerit Auguftinus m expofitionepnmi verfusPfaimi^y.
txcefttt. Quanquam ne iftud quidem eft perpetuum:fic enim interdum
flagitiiturpitudo con(cientiam vrget, vt nonfibiimpor.es fub
Mcdeaapud falfa boni imagine ,fed fciens & volens in malum ruat.Ex quo
*^"*'^'"'"* affe(flu prodeut iftae yoccs,—viieo meliora,prclfoqne: Deteriora
1 . t ^-c-i-y^^^ij^.Qjjat-e mihi fcitiffime Ariftotelesincontinentiam &in-
temperantiam videcur diftinxifle.Vbi mcontinentia regnat,di-
cit per affedlum perturbatum feu !7«'a«. particularcm notitiam
menti eripi,ne malum obfcruetin fuo facinore, quod genera-
Jiter in fimilibus ccrnit. vbi deferbuit perturbano , poenitetiam
extemplo fuccedere. Intempcrantiam ai.tcm uon extingui aui
frangi pcccati fenfu , fed contta obftmatcin fufcepra maii ele-
«f^ioneperfiftere.
_ ,24 Porroquum iudicium vniuerfale audis in boni& mali
Errat etiam tn ,.^~ . ^^ i • „ • tv tvi /-
eo Themtiiiui, dilcrmiinejue lanum vbique &: mtegrum eiic putes:Nam 11 m
ejuod mulUciu hunc tancum fiiiem , iufti & iniufti dclc(?iu imbuta funt corda
ctrca ^ewe^^vK/rfhominumneignorantia: exculationcm pr«etexat,minimcne-
rariJSime fuUt cefl^jrium cft vcritatem in fingulis ccrnere : fed fatis fuperque
Ratio' siaddi-^^*^^^^^^^^^^^^^^?)^''^ , nc tcrgiucrfari queantquin teftccon-
uinaleiris nor- fcicncia conui£ii iam nuncad Dei tnbunal horrtre incipiant.
mam r««ofrtfi<rEcfi rationcm ncl^ram volumus ad Dci Legem cxigcre , qua;
inteilicius hu- perfcdi cft iuib'ix cxempiarjConiperiemus quam multis par-
tnanus, citatiu ^y]^^^^ c-scuciat. Ccrte qu:E in prima tabula priccipua funt , mi-
" ' nimeallcquirur.- q"-I'a iunt, defiiuciain D-.um , de virtutis
&iufticix laude ilii tribuenda,de noTninis eius inuocacione.dc
vero fabbathifmo. Qnse vnqucm auiir.a , naturalifenfufreta,
fubodorataeftin his&; fimilibns pofi-^umeHe legitimumDei
Tu(>rioristal>u- c\xhnmi'Hd.m. quura Yolunt profanihominesDeum colere, e-
Urefpetlu. tiamfi cencies reuocentur ab inanibusluis nugis , iemper tamc
illuc relabuncur. Negant quide placere Deo iacrificia , nifi ac-
cedat mentis lynceritas. quo teftantur aliquid fe concipere dc
fpirituali Dei cultu, quem tamen falfis commencis ftacim per-
uercunt. Nam quicquid A': eo Lex pncfcribit, verum elle nun-
quam illis pcriuaderi poterit. Dichmne priftare vila perfpica-
Ttm pofierioris cia mentem,qux nec per fe fapere, nec monicionibus aufcultii;-
laM^ rcvalet? Infccundic ubulseprxceptis aliquanto plushabe^^
, intelli- \
Ve cognit.Vei Redenf^torisi g9 ,'
intelligentias.quo fcilict ad ciuilis inter homincs focietatis co-
leruationem propiusaccedunt.Quaquam &h)c deliquium ia-
tcrdum pati dcprshenditur.excellentiKinio enim cuique inge-
nioabfurdifiimu 11 eft,iniquam ac nirais jmperioramdomina-'^'«^'*«^'"''«^"»i
tionefcrre, (icjua moJo ratione depellcre queat. Nec ahud eft
iudiciu humanas rationis quani leruihs eSc abiediquc anisni
pacienter eam ferre^rurfum honefti ingcnuiquepcdloris excu-
rere.Nec vero miunarum \hio pro viiio ducitur apud Philofo Tmia,
phos. AtquiDominusnuniaifta jngenuitate damnata , illam
apud hominesinfamem patientiam fuisprsfcribit. Omnmo ^«■''f'**
autem in vniuerfaLegis obfcfuatione perfpicientiam noftram
fugit concupifcentia: animaduerfio. Non enim abduci fe fufti.-
netanmiaiis homo vtcupidicatum fuarum morbosrecogno-
fcat. Ante itftocatur natura: kimen quam ad primum huius a-
bylTungrdrum acceJat. Naa? dum Ph 'ofophi pro viti^s no-
tantmimoderatosanimi motus j ilios extantes& fecralfiori-
busfigiiisexerentes intdhguntrqua: auCem placide ticiilanta-
nimum prauadefideriaj nihil reputant.
z^ Qi_iarej vt fupra merito rcpiehenfus eftPlato quod om- Jledia igiUii'
niapeccataignoraniiajimputant ,ita& eorum eft repudianda**'' ■^*'* '«■'•«-
opinioquiconfultam mahtjam &prauitatem inomnibus pec- '^" "^' '^"'" *"
catisintercedere traaunt. Nimiumenim expenmur quotic3i„„j^^,,^j^ ^„^_
labamuf cum bona noftra intentione. Tot obruitur hallucma-^«ff,i?fer , nee
tionum formis noftra ratio , toterionbcseftobnoxia, in tot confultamnalt-
impediraenta mipmgitjtotanguftiis irretitur, vtplurimum a'""^ '"''»""''<*
cerca diretlione abfic Quam vero nihili fit coram Domino in'^"^'"'" "'"'■"-
o. I rT^' r j j j dert fiatuatnitii
cunctis vitx partibusjlauius oicendit, dum negat nos idoneos ^.cor.vj.
qui cogitemus exnobisquippiam,£anqoam ex nobis. Nonde Demde i tjuic-
■voluntate loquuur aut affedlu : tcii hoc quoque adimit nob s, ?'''<^ oi-iidat
neputcmusin mcntem vcnire nobispolfequomodo ritcquip-''"^'"''' '"'''"'»
piam agendum ht.ltane deprauata eft omn^s induftnaj peiipi- ^-^^^ ^ ^^^
cientiajtntelligentiajcuraj vtrectum nihilcoram Donunoex-^,,.^^,^,^ ^,/^,
cogitareaut meditanqueat.Nobis nmiirum.qui rationisacu- rmiim aleffij
niine (quam pretiufuTimam dotemrepucamus j) aegrepatimur "'-'' C?* malum
fpoliarijdurum id nmus videtur: Spintui autem fancloajquif- '^^'. '"'^^. ^^*
limum, qui nouitomnescoguationes lapientu vanas eHej ScJ^^.^ inenium
qui clare pronunciat.omne figmcntum humani cordis cantum n^rnm eonct-
modomalum.Si quicquid ingenium noftrum conc!pit,agitatjf'r,.-;gi>rf/ , ^
inftituitjmolitur femper malum eft, qui in mentc nobis veniat ""f}'ti-r-
inftituere quod Deo pLaeeat , cui fola fanclitas & iuftjtia acte- - '''''94- ^'*
pta eit? Ita videre eft , mentJsnoitriErar:onero,quoquole vcr- j,^
tatjcfle vanitati mifere obnoxiam.Huius imbecillicatis fibi co-
fciuseratDauidjquum petebatfibi dariintelledum admada-
taDominirefte difcend^. Innuit enim ,fuum ingenium ne-
guaquam fullficerc , qui nouum obtingere fibi cupit. Ne^ue
Cap. H. JnJlitmiomsLih.lI,
^ ., „., i(lfemeIfacit:feclinvnoPfaimodeciesfercrepetft eande prc»
Tertie , a((iUua ^ • r i i- i i
direcltone tn fin cationem.i^ua repetitione lubmdicat^uanraad petendum nc-
gutu momenta cenitate vrgcacur.Et quod illc fibi vni petit.Paulus communi-
nosopus habere. ter Ecclefiis prccari folet N6 ceflamus,inquit, orareprovobis
Philip.1.4. gj poftulare vc mipleamini agnitione Dei in omni prudetia ic
r,° '.''^" 7, • inteiliectia fpirituali.vtambuletisdisn^Deo.&c.Quocics au-
natioms gra- *C'" ^^"i ^^^ Dci benehcium tacit , mcmmermniis eum limul
tiam merum teftari,non efle in hominis facultatepofitam.Adeo autcm huc
tjfcDei ^«««"Jrationisdefedum adintelligenda qusE Dei funtagnouit Au-
^*''"*''"""'":^'2uftinus,vtnon miniisneccflariammetibusilluminationisera
oculu lux Solis. **^'" putet,quam oculis lolis hicem.Nec eo contentus , corre-
Qu^eomnia ex- «^ioncm fubiicit,qu6d oculns ipfl aperimus ad ccrnendam lu-
preptS>fcriptu- cem.mcntis autcm oculi,nifi .i Dommoaperiantur,claufi ma-
r* lefttmoniff nent.Nequc vno tantum die illuminari mcntes noftras docet
fonfirmantur. Scriptura.vt deindc per fe vidcant: quia ad continuos prosref-
Lib. 2. de pec. ^ t. ^. . ^j,niT7''L
rnerit. & rem. ^"^ &mcrementa percinet quod nuper acduxi ex Paulo.Et hoc
c.j. diferte exprimit Dauid,his verbis,In toto coi de mco exquiflui
Pf.119.10. tc,nc errarc me facias a mandatis tuis.Nam quum rcgenitus cf
fet,ade6quc non vulgantcrprofeciflct in vcrapierafe , fatctur
Fial.^i.u. tamcnaflidua dire(flione feopushabere in flngulamomenta,
ncafcientia quapra:dituseftdeclinet.Itaquealibirc(flum fpi-
ritum,quem fua culpa perdiderat,innouari petit: quia eiufdenri,
Dei eft,quod initio dederat , ablatum nobis ad tempus refti-
taere.
16 Examinandanunc voluntasjinquapraecipue arbitrijii-
«4f eir/f^«if«r;j^^j.j^j vertitnr. auandoquidem maeishuiusefleeleclioncm,
Jtttione volun- , , ■< , ' n. n ■ ^ -j ju
ta* examtnatur. ^uam intclkauSjante viuim eu.Principio,ncquid ad humana*
i.oftendit natu- voluntatis rcditudiucm pertmcre videatur quod aPhilofophis
rale illud defide traditum.publico coicnfu receptumeft, omnia naturali inftin-
riumbonij. ^^o^lubonum appctcre:obfcruemus,liberiarbitrij vim nonconfi-
emnia im uun- jgj-andam in eiufmodi appetitu qui magisab cflentix inclma-
tur, mhtlomnt- . ^ . , ,,»1 ' /-°., ■ ., „ r\
no facere «</ tioDc quam mcntis deliberatione prohcucuur. Nam & lcho-
frobandam 4r- laftici fatcntur nullam clTc libcri arbitrij adioncm nifi dum
iitrij /»6er/«»ff. fe ratio vertitad oppofita. qui inrelligunt , oportercappeci-
^"*" . tus obied^um tale cflequod cledioni fubiaceat: &delibcra-
f.quaEft.^g? ar-^'°'^*^"^ praeircquae cleclioni viam fternat. Et lane fi refpicias
ticj, ■ quale fic iftud naturaleboniin hominc dcfiderium , inuenies
illi cum belluis clTe commune.Siquidem & illx bcne fibi efle
cupiunc.& vbi fpecies boni,qua2 fenfum moueat, apparet , c6
fequutur.Homo ver6,nec id quod vcr^ fiUi bonum fit, pro na-
turae fuar immortaIisexcellenti3>rationedeligit , vtid ftudio
pcrfequatur.nec racionem adhibet in confilium , ncc mentem
intendit:fed fine ratione.finc confilio, natura: inclinationem,
inftar pecudis,fcquicur.Nihil ergo hoc ad arbitrij libertatem,
jinhomofenfu naturte ad bonuni appetendum feratur : fed
hoc
t>e cogmt. Vei IReiemftorls» 90
hscrequiritur j vtbouum re<aarationcdiiiidicet jCogtiitum//Jc.<,irf/»5 ]^^
eligatjeledum perfec|uatur. Ac ne cui fcrupuius 'inh^rczt,zd- uertendtt duple*
uertenduseftduplex paralogifmus. Nam & appctitushic non ^'P^'^'"''"»
proprius voluntatis motus, fed naturalis iHcIinacio:& bcnumj-^^^"'"'*'"'^'"'
Bon virtutis aut iuftitia: appellatur.fed c&dicionis:vt fcilicet ho ^jj,' ' ^
mo bine habeat.Deiwq;,vt maxime appetat homo affc^iquod
bcnum eftjnontamen fcquitur.ficuti nemo cft cui non grata (ic
acterna beatitudo , ad quani tamen ncmo nifi Spiritus impulfu
afpirat. Qu^ando igitur nihil ad probandam arbitrii libertatem
facit naturale hominibus bene habendi defiderium , non raa-
gis fcilicet qua in metallis & lapidibus, ad elTentiEe fuae perfe*
dioiiem inciinans afFeitio:in aliis confideremus, fitne penitus
ira omni ex parte vitiata corruptaque voluntaSjVt nihil nifi ma
lum generet.an particulam aliquam ilisfam retineat,vnde na*
fcanturbona defideria.
zy Qmprim2DeilgratistribuuncvtefHcacit:ervch'mus.et.//'/«rf tnkM'
conuerfo mnuerevidcntur , inelTe facultatemanimas vltr6ad/"'<'6W».»»i efl^
bonum afpiraadi,fed imbeciliiorem quam quae in fohdum ^(^^''■''i^f^ol^pci
feihimemereere.aut conatum excitare polTit. Necdubiumf^'?*/: ^'^*^""
qum hanc opinionem,ab Origenc & veterum quibuldam (um efficacuer vel^
ptamjScholaftici communifer amplexi fint: quando folent ho- mu*jhociffe ,n^
minem in puns- vt toquuntur, naturalibus reputare quale de- "'<'"") w/* ?««-
fcribit Apoftolus his verbis , Non quod volo bouunl, hoc fa- ^'^ '^""^^ ^^-
cio: fedquodnolomalum,hocago.VeIleadiacetmihi,perfi- j^-^^^^^^°""^
cereautem noninuenio. Sedperperam hocmodo inuertitur/^;£.»,,y^^,^^^2
tota quam illic sxequitur Paulus , difputatio. Traftat enim de cUliorem quam
ludaChriftiana { quaio hreuiusattingitad Galatas j quam £-?"* f» folidum
deles in oonflidtu carnis &fpiritus in feperpetuo fentiunt.Por-"-^ "* ^**^"
,c- > /irj< ■ T • ^"^» ""t conat»
roSpirnusnonanaturaelt , led aregeneratione. Loqui au-^j^.^jj^^, „.
tem Apoftoluin de rcgeneratis inde conftat , quod vbi dixe- Siholaftuis aui
-tatin fcbonum nullum habitare,fubne6titex"pofitionem,quod''^'»''/'/>o«;<»f^^
intelligat de carne fua. Idc6quenegatfc clle qui mahimfa-'^'*''*''''-^ ^"****
ciat,fed peccatum in fe inhabicns.Quid llbi vult ifta corredio, /i,'^"*^* "'
lnme,noceft,in carne mea? Nempeacuin hunc modum lo-;;,,,,,,,;^.
queretur, Non habitatin mebonuma meipfo .- namin carne Videfed. ^.
mea nihil boni repcrire eft. Hinc fequitur illa fpecies excufa- Roni-7-Jj.&iy.'
tionis, Non facio malum ipfe,fed quod habitat in me peccatu. ^^^S-^?-
quac fohsregcrieratiscompetit , qui praecipuaanimasparte ad °™'7'**»
bonum tcndunt.Iam veroquae fubiicirurconclufio totum hoc
liquido decIarat.Condeledtorjinquir, Lcgi fecundum inteiio-
rcm hominem: video autem alia legem in membris meis,repu ^*''- ^^ Bonif.
gnantem legi mentis mex. Quis in fe tale diffidium habeat,ni-'"'^'^'^''*^
ii qui Spiritu Dei regeneratus, reliquias carnis fuae circumfert?
Proinde Auguftinujjquu fermonem illu de hominis natura ali
^uado haberi pucaflet,interpretatioaem fua^tanqua falfam ^ Sz
m ij
Cap II. Jnjlitutionis Lih IX.
male congruentem ,retradauit.Et vero fi illud reclplmus, ho-
miaes fme gratia habere quamlibet pufillos, aliquos tamen ad
a.Cor.j.j. bonum motus,quicl refpondebirous Apoftolo, neganti vel ad
en.s.2 . cogitandu aliquid nos efle idoneos.' Quid Domino per Mofen
pronuntianti, omnefigmentum humanicordistantummodp
malumef[c?Quum ergo falfa loci vnius fentctia impegerintjno
«MM»j utut ho- ^^ quod eorum fententiam moremur.Potius valeat hoc Chri-
Tnofeccatt jwp/?e fti.Qui ficit peccatum.fetuum eftepeccati. Peccatores fumus
riofubiaceat , omnes naturaritaque fub peccati lugo detinemur. Qupd fi to-
fequitur] tpfam j^j l,omo peccati imperio fubiacetjipfam certe voluntate, qu»
■voluntatem 9^*pj.xcipu3 eft eiusfedes^ardiflimis vinculiscoftringi nccefleeft.
peecatifedes ar- ^^*- ^^''^ aliter conftaret illud Pauli , Deu cfle qui velle in no-
Hifimis-viiiculis^i^ operaturjfi qua voluntas praecederet Spiritus gratiam. Fa-
epushabere: ;jj'-ceflat igitur quicquid de prceparatione multi nugati funt: quia
htl^e nofirum^ifi interdum petunt fidelescor fibi forman ad Legis Dei ©b-
^''^"'^"^'^''"'•fequiumfncutiDauidpIunbosIocis^norandum tamenefthoc
Phii.2.ii*. quoqieprecandidefiderium a Deo cffe : quod eieius verbis
Pfal.iij. colligerelicet.nam quum opietinfecor mundum creari,certe
rfal.51.iJ. creacionis initium fibi non arrogat.ldeo apud nos potius va-
^^(i r ^ leat illud AuguftinijPrxueniet te Deus in omnibusrpraeueni &
fo .cr -^O' jy ^ijfjygj^jQ ejusiram.Qupmodo.^^Confitere iftaomniaaDeo
te habere : quicquid boni habes efle ab ipfo:a te , quicquid cft
mali.Etpaulo poft.Noftrum nihil nifi peccatum.
CAPVT III.
Ex corritpta homints natura nihil nijidamnahileprodire,
Huius capitis partes praecipuaf.
I A»«x6<|)ct^6t('a!i7icprioriscapitis , hominis intelligeQtiatn & volunta-*
tem,te{ticnoniis S.Scripturae adeo corruptam elTc- probans, vt in nullo
iam inueniri poflit aur integricas,autnocitia , aut tiroorDei: fed.i.
&2.
3 Aduerfus ruperiorem dofirinam,Obiedionum , de virtatibus quz in
nonnuUis Ethnicis eluxerunt,dilutio,fed.j.&4.
l Quali:. in hotninc peccati feruo voluntas oianeat, (eGt.%. eiufdemque
remedium acfanitas.fed.6.
4 Sophiilarum Ncopelagianorum.-dehumanx voluntatis praeparatio-
ne & efficacia.item dc perfeuerantia & gratia cooperante opiniones
refelluncur,tum rationibus,tumS.Scripturs cellimoniis, k&jy.i.^.io.
II.I2.
5 Tandem fubiiciuncur Auguftini di^3,qus huius doftrinz veritacen
confira)anc,feft.ij.& 14.
su
e/ jv
Ve cognit.Vei RedemftorU. 91
I^*Ed melius homo vtraqiic animse parte co- Totitu hominU
ignorcinon poteft,quam ficum fuis ^Xopis inteUigemia^(^
mmediumprodeat , quibus aScripturamfi-'^'"'""''**'"'^*-
'enitur, Si totus depmciitur his Chrifti verbis,^'" \'
I Qupd natum eft ex carne, caro eft ( vt euince- i)ocatur enim
»repromptum eft) valde miferum eiTeanimalc^rci.
conumcitur. AfFedus enim carnis , tefte Apoftolo , mors eft:
quandoquidem inimicitia eft aduerfus Deum , e6que Legi Dei Rom.S.tf.
ncc fubditur,nec fubdi poteft. Itane eft peruerfa caro, vt toto
filo afFe<ftu firaultatem aduerfus Deum exerccat? vt cum Legis
diuinaciuftitiaconfentirenequeat ? vt nihil denique parcre
queat,ni(I mortis materiam?Nunc fac m hominis natura nihil
eflc nift carnem:& inde quippiam.fi potcSjboni elice. At Carnis
"Vocabulum ad fenfualem pertinet tantum, non ad fuperiorem
animse partem. Id vero ex verbis & Chrifti & Apoftoli abunde
refellitur. Argumentum eftDomini,oporterehominem rena-
fci:quia caro eft. No fecudu corpus renafci pr^cipit. Animo au- e^* vox non
tem nonrenafcitur,(icorrig3tur aliquaeiusportio:fed vbi to-tantum Ad ftn-^
tarenouatur. Idqueconfirmat vtroque locopofitaantithefis.^""'*'^'-^*^'^"*
/• .^* „.. •'iii- 1- aa, lupenore?»
liceaim carni coparatiirSpiritus,Ytn>hilreIinquaturmedium.^^-^^_ ^^^^^^
Ergo quicquid non eft fpirituale in homine,fecundum eam ra-jeu mentem.
tionera dicitur carneum. Nihil autem habemus Spiritus , niCipertinet.
per regcneratione.Eft igitur caro quicquid habemus a naiura. S"»^ Scripturt
Veru de ea re fiqua alias poffet cffe dubitatio , ea nobis aPaulo ^fi^ff'"'^^^'-
_ if ,.,-'. r " ^ monlirattombui
toiIitur:vbi delcnpto veteri honune, quem dixerat corruptum ^robatur.
efle concupifcentiis erroris , iubet nos renouari fpiritu mentis Ephef.^.ij.
noftrx. Vides eum non ponere illicitas ac prauas cupiditates in
parte fenfitiua mod6,fed inipfaetiani mete.-atqueideo eius e-
xigere renouationem. Et fanl eam humanae naturae imaginem
paulo ante depinxerat , qu^ nuUa in parte nos non corruptos
acperuerfos eflc oftenderet. Nam quodGentes omnes fcribit^phef.4'17'*^'
ambulare in vanitate mentis luae.obtenebratas cfTe intelligen-
tia,alienatas a vita Dei,propter ignoiantiam qu^ in ipfiseft,&
cxcitatem cordis fui; minimdeft dubium quirt competat in
cos omnes quos Dominus ad reiflitudinem fus tum fapicnna;,
tumiuftitiae nondum reformauit. Quod etiam clarius fit zx
comparatione mox adiunfta:\bi fideles admonet qu6d non i-
tadidicerintChriftum. Siquidem ex iftis verbis coliigimus,
Chriftigratiam vnicum efTe remedium quo ab illa cacitate &
malisindeconfequentibus liberemur. Nam & ita de regnoj^f^^g j^
Chrifti vaticinatus eratlefaias, quuni Dominura Ecckfia: fux
fore in lucem fempiterna promitteret : quum intcrim tenebra;
obtegerentterram,& caligopopulos. Quurn in Cola Eccle-
fia exorituram Dei lucem teftetur : extra Ecclefiam cert^ non-
nifi teoebras & csecitatena relinijuit, Non recenfebo figillatirn
ra iij
«Cap. 1 n. Injlituttonis Lih. J /.
qu??InIiommIsvanitatemparrim,inPra!mispr2rcrtim &Pro-
Pf.^2.10. pl^ctis,habenrur.Magnum eft c|Uod fcribit Dauid,Si cum vani-
late appendaturjipfa tore vaniorem.Graui telo confoditur cius
ingenium ,quum omnesquaeinieprodeunt cogitationes , vc
ftultaCjfriuolajjinfanoE.peruerfcjirridentur.
Cor etiX ipfum * Nihiloleuior eft cordis condemnatio,c]num fraudulcntu
tadem corru- dicitur pra: omni re & peruerfum. Sed quia breuirati ftudco,
fttone inuolui- contcntus ero vno tantiim loco : qui tamen lucidiffimi fpcculi
lcr'e.17 9 ^"^^'' f"^"''"^ ^'"^ 5 i" 'juo totam i)arurx noftrac imaginem in-
tueamuf. Apoftolusenim.dum humanigenerisarrogantiam
RoBi.j.io. vult deiicercjhis teftimoniis agit,Qnod non eft iuftus quifqua,
non eft intelligens.aut requircns Dcum. Omnes declinaucrut,
fimul inutiles fadi funtmon eft qui faciat bonum,ne vnus qui-
dem. Sepulchrunipatenseftguttur eorum.lingujsluis dolose
lefa.55.7. aguntjvenenum afpidum fub labiiscorum. Quorum os male-
diftione plenum5& amaritudine ; quorum veloccs pedes ad ef-
fundendum fanguinem.in viis quorum c5tr]tio & infcelicicas:
quibus prxoculis non efttimorDei. Hisfulm.imbusnonm
cerros hominesjfedin vniucrfarafiliorumAdam nationem in-
uehitur. Ncquein vniusaut alteriusfeculi deprauatos mores
declamat:fed accufat perpetuam uaturaE corruptionem- Siqui-
dem propofitum illi eft eo loco non fimpliciter hoinincs ob-
iurgare.quo refipifcant: fed docere potius ineluftabili calami-
tate omnesopprcfTos ,c quaemergcrenon poffintniu mileri-
cordia Dci eruantur. Id quiaprobari non potcrat nill dc clade
&exitionatur.^conftitifllt : protulithaec teftimonia , quibus
^^.^^«^«««««M/plufquam perditameffenaturam noftram conuincitur.Maneat
h prorfu4 ""«gfg^^ hoc,nonprauaEduntaxatc6fiietudinisvitiotalese{re ho-
■imen,rt /""'7? mines Gualcs hic dcfcribumur , fednaturasquoque prauitate:
njel notiua , vel quando non alitcr ftare poteft Apoftoli argumentatio. muiam
umorDji. eirehomini falutem nifi a Domini mifericordiaiquia inieper-
ditus eft & deploratus. Non hic laborabo in approbanda tefti-
moniorum applicatione , nccui videantur intempelriue vfur-
pata.Perindeagam acfi a Paulo primum haec di<5ta forent, non
cProphetisdefumpta. Initioadimithomini iuftitiam,id cft,
integritatem & puritatem;deinde intelligentiam.Intelligentix
autem dcfedtum arguit apoftafia a Deo : qucm requirere. prl-
mus cft fapientix gradus.illud autem necefTc eft iis cuenire qui
a Deo defecerunt. Subneait.omnes declinr.frc.& quafi putru
dos efTc redditos ; nuHum cffc qui faciat bonum : tum flagitia,
qDibusfinguIafuamcmbra contaminantqui m nequitiam te-
mel foluti funt.adiungit.Poftrcmo timore Dei vacuos teftatur,
ad cuius regulam greffus noftri dirigi debueraut. Si iftae iunc
haereditariae humani gcneris dotcSjfruftra in natura noftra ali-
guid boni rcquiiitur.Equidg fateor no omnia h^c in vnoquoq;
" ' hoauua
Ve cognit, Vei Redemftoris» 91
homme flagicia emergere.-inficiari tameft non licc t quin hydra
ifta in fingulorum pc(floribus lateat.Nam vt corpus, dum lam
morbi caufam & materiam inclufam in fe fouet , etiamfi non-
dum ferueat dolorjnon dicetvr fanum:itanec anima.dum tali
bus vitiorum morbisfcatet,fana cenfcbitun quanquam nSper
omniaquadratfimilitudo Jncorpore enim qualibet morbido
vigor vitae fupereft : amma vcro ifto exitialigurgiteimmerfa,
Bon ex vitiis modo laborat , fcd omni bono prorfus vacua eft.
5 Eadem fere qus prius foluta cft qusfticex integro nobis
furgit.Omnibus cnim leculisextitcrunt aliqui , qui naiura du- oitecHo. Ethnl.
cead virtutcni tota vita intenti cifent. Neque moror ii niultic; <jutdamftie~
lapfusin eorum moribus notari poflint^ipfo ta.fn?nhoneftatis''""'^ fr^daris
ftudio docamentum cdiderunt nonnihilfuiffe in natura fiiapuf, "^ ornati.
Q- j ••II rN 1 • ." j • • Erio hsmints
Lnd prctn habeantcoram D20 nuiulmodi virtutes,^^*^^ ^^ ,^,-
tametd plcnius edifleremus vbj agetur de qperum meritis, di- vhtoCa minimi
cendu tamen eft hoc quoque loco,q uatenus ad praefentis argu -putanda eff.
menti explicationem necefle eft. Exempla igitiir iftamonere
nos videntur ne hominis naturam in totum vitiofam putemus:
quod eius inftindlu quidam non modo eximiis facinoribus ex--
celluerunt.fedperpetuo tenore vitarhoneftilfime fe gcflerunt.
Sed hic fuccurrere nobis dcbet,inrer illam naturae corruptio-
nem efle nonnullum gratise Dei locum.non qure illam purger, rj. r .
fedintuscohibeat. Nam fi finpulorum animoslaiis habenis5-:''° "^a.
_ .,,.,. /1-1 " ruftto non efl
Dominusm libidmes quallibct exultarepermitteret , t)emo purrata^fidtan
haud dubic eflTet qui non reipfa fidem faceret veriflime in^ttitmtmus (thi-
competere omnia mala quibus vniuerfam naturam damnat^'"*'
PauIus.Qiudenim?Teneeora numeroeximas quorum pedes^''*''" '?' •
aa ianguinem eltundcndum veloces,m3nus rapinis &homici-^„yj>j,^yj^
diis foedata;,gutcura fepulchris patcntibus fimilia,linguae frau.
dulentse.vcnenata labia,opcra inutilia,iniqua,putrida,lethalia:
quorum animus fineDeo.quorum intima prauitates,quorum
oculiadinfidias.animiad infultandum eIati,omnes deniqj par
tesadinfinita flagitiacocinnatx.'Siomnibus eiufmodiporten-
tis obnoxia eft vnaquaeq-,animai quemadmodum audadter pro
nuntiat Apoftolus)videmuscertcquJd futurum fic fi Dominus
humanam libidinem pro fua inclinatione vagari finac.nuliacft *'" '*
rabiofa beUua-quae tara pr^cipiranter feratur : nullum eft qua-
libet rapidum ac violentum flumen , cuius adeo impetuofa fic
exundatio , In eledis fuis morbos iftos curat Dominui.eo que
jnox exponemus modo: in aliis, inie<fto frj;no duncaxat coer-
cet.tantum neebulliant , quatenus expedireprouidetad con-
feruandam rerum vniuerfitatem. Hinc alii pudore, alii legum
metu retinentur ne in multa fceditatis genera prorumpant,vt-
cunquefuam magnaexparce impuritatenon diffimul^t, alii,
quia honellara viucadi ratione conducere ducant,ad ea:vccu»-
m iii)
P^^' 1 1 ^ • Jnfiituttonis Lih. JI.
^ue arpirSt.alii fupra vulgare forte emergut,quo fua maicftate
alios cotineat in officio.Ita fua prouidetia Deus naturae peruer
fitatem refraenat , ne in adum erumpat: fed non purgat intus.
Jtiflaniut ^ut 4 Nondum tamenfolutuseftfcrupulus. Aut enim Camil-
Btbntct . •^««»ium parem Catilina: faciamusjconuenit : aut in Camillo habe-
dtti . confimden- ^^"^^^ exempIu,naturamjUltudio excolatur.bonitate no pror-
tur.aut ^ut -vir- fus vacare. Ego vero fateor, quae in Camillo fuerunt fpeciofac
tute «•jff?tf«fr»/ dotes,& Dei fuide dona,&iure commendabilesvitieri,fiin fe
naturam huma. a:ftimentur,fcd quomoHo naturalis probitatis erunt in ipfo do
vacare ^'^^.^j" ^^""''^"ta^Annon ad animum redeundum erit, &; haecducenda
laturjpehdtmt. tatiocinatiofSi Lomo animaiis tali moru integritate pr^ftitit,
Vide Augu. I. non dceffe vtiqi naturae ad virtutis ftiidium facultatem. Quid
4.cotra lulian. autem fi animusprauus fucrit &contortus, quialiud potius
'^^•'^" ^ quiduisnuam reditudinem fcdatus fit?Ettale fuifleno dubiii
trmw. eltjli animalcm illum homincconcedis. Quamihi inhacpar-
te pracdicabis humanx naturae ad bonum potentiam , (\ iri
fumma intsgntaiis fpcciefcmper ad corruptionemferri de-
prehenditur ?Ergo vel homiuem a virtute non commendaue-
riSjCuius viiia fub virtutis imaginc iinponunt.ita humanx vo-
luntati refti expetendi facuhatcm non tribuas,quantifper ipfa
l{ejf>. %. in fua peruerfltate dcfixa eft. Quaqua h^ec certiftima eft & fa-
'^nfuntijfada cillima huiusquaeftionis folutio: noneftc iftascommunesna-
7ia corr.munes na ^^^^ dotcs, fed foecialcs Dei ";ratias , quas varie & ad certum
B>eciales T)e' '""'^V protanis auoqui homuubusdilpenIat.Quarationc,non
araiiti. forniidamus in vulgari fermonchuncbenc natum,illum pra-
uae naturae dicere.Nec tamen vtrGque dcfinimus indudcre fub
vniuerfaU humanx pranitatis conditionc: fed itidicamusquid
fpecialis gratia; m alteru Dominus contulcrit, quo aUerutn no
i.^am. lo.tf. fit dignatLis.Sauleprxficercregno voIens,quafi nouum homi-
nemfotmauit. atque haeci-atio eft cur PIato,ad Homericafa-
buiam alludens, Regum filioscreari dicat aliqua fingulari no-
ta infigne.quia Deus huiruno generi confulere volens , fope
quos ad imperium deftinat , heroica natura inftruit. atquc
ex hac officina prodiit quicquid magnorum ducum cele-
G)M ah ifwii-brant hiftorise. ItJcm & de priuatis hominibus cenfendum
tiofis Sthnick eft. Sed quia vt pra^ftantifrimus quifque fuit , eum fcmper
foliuta funt. jmpulit fua ambitioCqoa labe foedantur omnes virtutes,Yt co-
ram Deo gratiam omncmamittant ) pro nihilo ducendum
eftqiiicquidlaudedigniaapparet in hominibus profanis. Ad-
dequo(i praecipuaparsrciflitudinisdcficit vbi nulIiMii cftillu-
lefa. it. ^ ftranda: D?i gloriae ftudiii, quo vacui funt onines quos Sptritu
Pfalm. ni.i©. fi,,^ nonrv-genuir.Nec vcro fruftradiciturapud lefaiam, fupcr
Chriftum rf^quicfcere fpiritum timoris Dei:quo doccniur qui-
Et ejiiamuif co- cunque a Cjarifto alieni funt eofdem carere timorc Dci , qui
ram homnii^u [^^Kmlx jnitium eft. Quantum ad virtuies quae inani
Vecogmt.VeiRedemftoris, 9J
^ecle nos decipiunc 3 in foro quidcm politico & in communiy«4>» haleant
Iiominum fama habebuntlaudem ; apud caelefte vero tribunal '''«'^"'» > »!'*"«'
nulliuseruntpretii adiuftitiam proinerendam. ^""' /"'"5' *^
y^ ■ ■ • ' ■ r ■ ■ rt i ■ 1 J tufttttam pro-
5 Qinaigiturpeccan leruitutevindra detineturvoluntas, acl^-'^^^^^^ '^^^^
bonum coinmouerefe nonpoteftjnedum applicare. eiufmodiy^^jrjf,.
cnim motus , conuerfionisadDeum principiumeft, quseDeiltrc.^i.iS.
gratias tota in Scripturis tnbuitur. Quemadmodum precatur a Torro , quanuu
Domino leremias vt fe couertat/i conuerfum velit. Vnde Pro-^"^''^^^"'^ "**
1 , r ■ , 1/-11 1 luntas tn hsmi-
pheta eodem capite , ipintualem populi hdeiisrederaptionem^^^^^yj^j,^^^
defcribensjdicic redemptum de manufortioriSj nempe figniH-iuntatis famtiu
cans quam ardlis compcdibus alligatus eftpeccator, quandiu a«« eo non rtperi-
Domiuodefertus,fub iugodiaboliagit. Manetnihilominus'"''- ,
voluntas, qu2 propenfiffima afFedlione ad peccandum & pro-f"/"''^"!*^"''
pendeat & ieftinet.uquidem non voluntate pnuatus eit nomo, (efario,fedv»-
cjuum in hanc necefiitatem fe addixit, fed voluntatis fanitate. imtarieintidit.
Neque vero inepte Bernardus , qui velle nobis omnibus ineflfe
«iocet: fed vellebonum,profe<flus;vellemaIum,defedtus. Ideo
riinpliciter velle.hommis : male velle , corruprae naturs : benc
Tellc,gratia?. Porro quod libertate abdicatam voiuntatem dico
tieceffitate in malum vel trahi vel duci : mirum cft {icui videa-
turafperalocutio , quae necabfonum habet quippiam j ncca
fandlorum vfualiena eft. Offenditautemeosqui inizt azccC' Net^it/u a c»-
fitatem &coadionem diftinguere neCriunt. At fiquiscosin-^J^S^»»*' dijiin^
terroget, Annon Deus neceffario bonus fitrannon diabolus ne-^"*''"''' '*'
ceflario malus:quid refpondeant.^Sic enim connexa cft Dei bo-
nitascum diuinitate, vtnonmagis neccflarium fitipfumefle
Deumjquambonum. Diabolus autem perljpfum fic aboni,,., _,.
- ,- . n 1 -1 \ IV rr Vid. Caluia.
commumonealienatus cft , vtnihilquam maleagerc poliit. adu.pighimn,
Quodfiquisfacrilegus obganniat, Deoparumlaudisex fua
bonitats deberi , adquam feruandam cogatur : cur non erit
prompta refponiio, Immenfa eius bonitate fieri ne ma!e agcre
poffit.non violenta impulfione .'' Ergo fi liberam D;i -v :.^'i.-a- i{uiu< necefita-
cem inbeneagendo non impcdit, quod necelTeeltiilum benc»^^'''""^*'"~
agere : fi diabolus, qui nonnifi male aaere poteft.voluntate ta- '"^' 9""^"» »"°
O • 1 ■ , • ^' 1 y j nnnermt.
nienpcccat:quisnommem ideo mmus voluntanepeccare di-
cet, quod fit peccandi neceffitati cbnoxius ? Hanc necf ffitat?m
cjuum vbiquepra:dicet Auguftinus, dum etiam inuiJioseCae- Lib.de perf.iir-
leftij cauillo vrgeretur , ne tum quidem airerere dubitauit , in ftij.
hxc verb3,Per lib^rtatem faftum eft vt effet homo cum pecca-
to : fcd iam poenalis vitiofitas fubfequuta ex libertate fccit ne-
ceffiratem. Ac quories incidit eius rei mentio, non dubitat in
hunc modum loqui de neceiraria peccati feruitute. Haec igitur De nat.grat.fc
diftindlionis fumma obferuetur , homincm , vt vitiatus eft ex ^^^°''
lapfu,vo!entem quidem peccare,noninuitum nec coadura:af-
fedtione anirai propeHfili[ima,non vielenta coattionc propria?
^^- ' ^ ^- Jnptmionii Lih. 1 1
liDidinis motu.non citraria coadtione : cjua tamcn eftnaturx
prauitate.nonpoflenifiadmalum mouen&agi. Quodfive-
rum eft,peccandi ccrte neceflfitaci fubiacere non obfcurc expri-
Str.fupef Can-'"'^"''- Auguftino (ubfcribens Bernardus :ia fcnbit,SoJus ho-
ticaS. mo inter animalia Iiber : & tamcn inrcruenicnte peccato.pati-
tur quandam vim & ipfe.fed a voluntate.non a natura,vt ne (ic
quidem ingcnita libertate priuetur. Quod enim voluntanum,
ctiam libe; uin.Et paulo poft.Ita nefcio quo prano & miro mo-
do ipfa fibi voluntas peccato quidem in decenus muwta.necef-
fitatem facitjvt nec neceffitas (quum voluntariafitj cxcufare
valeat voluntatem , nec voluntasCquum fit illecla) exduderc
. neceffitatem. Eft enim ncceffitaslixc quodammodo volunta-
ria. Poftea dicit nos premi iugo.non a!io tamcn quam volun-
tariaecuiufdam fL-ruitutis: idcopro feruicute cft": nnferabiles,
pro voluntate inexcufabiies ; quia voluntas.quum libera elfet,
feruam fe peccati fccit.Tandem cocluditj Ica auima miro quo-
oam & malo modo fub hac voluntaria quadam ac male hbera
necetdtate & ancilia tenetur & Ubeva^anciHajp! opter neceflita-
rcm:iibera,propter voluntatem: &', quod magis mirum magiP.
.. 9^^™'ferumeftjideorea,quodhaera:e6queancilla,quorea:
nin^LombarJ^^ pcr hoc.co ancilla,quo libera.Hinccerteagnofcunilcctores
di c/aMnh>«"i^ilraenouun]a{ferre,quodolim cx piorum omniumcon-
damn«t. ^enfu prodidit Auguftinufi, & mille fere annis pofteai»ciau-
ftris monachorum retentum fuit.Lombardusautem quum ne-
ceffltatemacoadionediftinguerencfciret, perniciolo errori
materiam dcdit.
^medtum au- 6 Ex oppofico reputarc opcrarprctium eft quale fit diuinac
*b^'antv"lu^ ^^^^^^ remedium , quo naiurae vitiofitas corrigitur ac fanatur.
lati,, eft comcr- ^^^ quum Dominus in ope ferenda, quod nobis deeft largia-
fi> ad Dcum. ^^^ i ^bi conftitcrit quale fit in nobis illius opus , qux fit e con-
VhiU.6. uerfonoftrapenuria,ftatim elucefcet. Quum dicit Apoftolus
Philippenfibus,fecofiderequ6dquiccEpitinipfis opus bonu,
perfedurusfit vfque in dicm lelii Chnfti : non dubium qum
pccbonioperisprincipium,ipfam conuerfionisorigin?m,qUie
eft in voluntate.defignet. Bonum itaque opus inchoat in nobis
JJnn »''t'^w^Deus.iuftiti3E & amorcni & defidenum & ftudium in cordibus
ctniiituata ctta^^ ^^^ eicitaiido : vcl (vt magis proprie loquaniur; corda no-
O-abfilMa.-ad ^^^ fie(ftendo,formando,dirigcndo in iuftitiam : perficit aute,
eovt tnchoatio, ad perlcucrantiam nos confirmando. NequisaDomino bonu
ftrfcucraita (& inchoari tergiuerfetur, qu6d voluntas,per fe iufirma , adiuue-
h iyco"tr'lu' ^'^''•^''^' decIaratSpintus quid valeac voluntas fibi relidia. Da-
tur. bo,inquit,vobis cor nouum:fpiritum nouum ponam in medio
Ezech.j^.i^. veftri : & auferam cor lapideurn de carne veftra , & dabo vobis
eor carneum.& Spiritum meum ponam in medio vcftri, Sc fa-
ciam vt m prajccptis meis arabuletis. Qui yolumatis humana»
infir-
Ve cognit. Vei Redemftom, 94
iiifirmltatcm dicit fubfidio roborari , quo ad boni elcftioncm
cificaciterafpiret, quuin irasformarirenouaricjuetotam opor-
t(.at ? Siqua cft in lapide mollities,qii£E a-dminiculo tenerior fa-
^taflexum quemlibetrecipiat : nequedudlileefle corbominis
rcgaboinre(fliobedientiamjmod6granaDei quod ineoim-
perfedumeft fuppleatur. Veriim fihac fimiiitudine ^^^^^^^^^ cordulapilei&
voluit nihi! vnquam boni expreflum iri a corde noftro.nifi pe- carnei ex £^-
nitusaliudfiat; neinter ipfum & nos partiamur quod fibi vniW;»e/e fetita,
vendicat. Si ergo lapis in carnem transformatur,quando ao^probatw. demd»
Deus ad redi ftudium conuertit.-aboletur quicquid eft propris ^'^^P'^-^* ''/♦-
noftraevoluncatis ; quodin eius locum fuccedit, totum aDco
eft. Voluntatem dico aboleri, no quatenus eft voluntas;quia in
hominisconuerfioneintegrum manetquod primx eftnaturg:
crcarietiam nouam dico ,non vtvoluntas cfleincipiit, lcdvt
vertatur cimalainbonam. Hoc in folidQ aDeofieriaffirmo,
quia nead cogitandi-'m quidem idonei fumus, eodem Apofto-
lo tefte.Icaque-alibi tradit non modo Deum opitulari infirma; ^^■'^^'^''*'
voluntatijvclprauani corrigere,redoperari innobis velk. Vn- ' "' ' ^*
de facile colligitur quod dixi , quicquid boni eft in voluntate,
cfl^evniusgratisopus.Quo fcnfualibidicitDeum efi^ q"io'i^~ i.Cor.12.6.
nia operatur in omnibus. Neqj enim illic de vniuerfali guber-
natione diiTcrit, fedbonorum omnium quibus pollentndeles,
laudem aflerit vni Deo. Orania autem dicendojcerte ab initio
ad finem vfque Deun; fpirirualis vitae authorem facit:quod ide
aiiis verbis priiis docuerat , fideles ex Deo cfle dicens in Chri- Ephu.j.
fto; vbi aperte nouam crcationem qua aboletur q.iod commu-
nis natura^eftjcommcndar. Subaudienda enim eft iniec Adam
fcChriftum amithefis, qua :Aih'\ clanus explicat. vbi docet nos
cfle Dti fatSluram , creatos in Chrifto ad bona opera qu£ prae- Eph.j.iP.
parauit vt in iUis ambulemus. Hac enim ratione probare vuJt
gratuitam eflenoftram falutem ;quiainitium omnisboni fita
iccunda crcatione quam in Chrifto conicquimur. Atqui fiqua
cflet vel minimacx nobisfacultas , aliquaetiaeiret meritipor-
tio. Verum vtnosprotfusexinaniat, nihilpromeritosefle ra-
tiocinatur , quiain Chrifto condici fumus ad bona opera quae
pra:parai!itDeus:quibus verbis iterum fignificat omnesbono-
rum operum partesaprimo motu,Dci elVe proprias.Hacratio-
ne Propheta poftquam in Pfalmo dixit nos Dei efle figmentu, Pfal. 100.5.
ne qua fiacparticiOjmoxadiungitjNonfccimus nosipfi. dere-
generationeeum loqui, qui principium eftlpiricualis virx,ex
contextu patet.vbi concinuo poft fequitur nos elfe populCi eius,
& gregsm pafcuorum cius. Videmus autem vr non contcntus
ftmplicitcr filutis noftras laudem Dco dedifle , difcrte ab onini
focietatenosexcludat: quafidiceret ne tantillum quideojrc»
ftare homiai in quo olorietur 3 quia totum a Deo »ft.
^P- ^ ^ '• Injlitutlonis Lih.JI.
CbieSlionH va • ^ ^C'' ^^^nt forte qui conccdent voluntatem abono fuoptc
n«r»(OT4rf«.y«. ^"gc^^io^uerfam CalaDomini virtute conuerti ; fic tamenvt
ftrterem do£{rt* praeparata 5 fuas dcinde m agendo partes habeat: quemadmo-
vamdilutio. dum docet Auguftinus.omne bonu opus aratiam praEcedere,&:
</>7kYc^^'"^'^^°'^'''^"^^'"°"*^'-"^^"^^" pedilfequajnon prsuiavoluntate,
ucytitur.fedp'!.^'^^^^^^^ maleafanclo virodid:um praepoftere huc detorquec
parMa ^^^,,Petrus Lombardus.Ego autem tam m Prophetce verbis quae ci-
fiMiparta. tauij quam in aUis locis clar^ doo fignari concendo ; qiiod &
"^^■txsAii^u- praua i) noftram voluntatem corrigat Dorainus , vel potius a-
Ad%onif boleat,& a feipfo bonam fubmtttat. Quatenus a gratia praeue-
pift.ioc. ' "'t^r, meo vtpediftequam appellestibi permitto rfedquiare-
I-ib.2. fenten. formacA , opus cft Domini , hoc perperam homini tribuitur,
Dift.25. «JuodgratjaepraEuenienti^pcdifrequavoluntate obfequatur.Id-
a. OhieRio e^, uon redca Uiryfoftomo fcriprum eft,Nec eratiam fme vo-
i^'c SiXatta rine\.. .. .., i^ — ■ — ■ ^ r
foJuntate %j^^iU"tatc,nec voluntate (ine gratia quicquam poUe operari. qualu
voluntju fine ^^^^ ^°^ ipfam quoquc voluntatem operetur gratia , ficuti ex
grafia ^«/c^j;^ Paulo nuper vidimus.Neque vero Auguftini confilium fuit,dii
^o/f/f, ^ pcdillequamgratiaivocathumanavoluntatemjfecundasquaf-
s! Ouds'"""" ^^"^ ^ gratiapartes illi aftignarc in bono opcre.fed quia hoc il-
T^Q^.lffaqYAtia '^ ^^"'■"'''' propofitum crat rcfellcre pelljmuni Pelagi j dogmai
operatur volttn qut)d primam falutis caufam m hoinmis merito ponebatiquoJ
tatem. DominuA utis erat prjefenti caufje, conrendtt, gratiam omni mcrito efle
«nm pr^uentt priorcm : altera intcrim quaeltionc omifla , de perpctuo gratiae
"^.'^^'^^^'^''-efF a:u,quam tamen alibi egregie traaat. Ahquotics 6nim dii
feqt,iturne fi^. dic t,Dominum praeucnire nolsntem vt veIit:volentcm fubfe-
prti-utlit. quine fruftra velit : ipfum bonioperis in foiidum facitautho»
»^itera reFpon-rem. Q^nquam clatiores de hac rc funt cius fententiae quam
J^ yartu^u. yj longam arguraentationem defiderent. Laborantjinquitjho-
y^i^ « ot« ce - ,.„jnes inuenire in noftra voluntate quod noftrum fitj& non ex
Lib.i.dereniif ^"°-^ quomodo inueniri polfit ignoro. Libro autem contra
peccat.c.18. Pelagium & Cseleftium primo, vbi diduni illud Chrifti inter-
fo.^.45. pretaiur , Omnis qui audierit a Patre mco.vcnit ad me : Arbi-
trium , inquit , ficadiuuatur vt non folum quidfaciendum fit
fciat : ied quod fciurrit,etiain faciat. Atque ita quum Deus do-
cet,non per Legis literam,fedperSpiritus gratiamjitadocet vt
quodquifque didicerit ,non tantum cognofcendo vidcat, fed
CLiam volendo appetat>3gend6que perficiat,
_. . rt ^ Et quoniam in praecipuocardineiam verfamuragedum,
Trtoru refpon r. „ • ■ rr ■ \ r^ n-
fiaittiadi ^^/^.^'^'""^^"Tsip^ucisacapemilimis tantum Scriptur^e teftimo-
Ciionemcifirma''^^^^'^^^^^'^^^ tradamus lodoribus: tumdcinde (ne quisnos
lio.NulLt xiotii- dwtoir|perperam Scriptur|infimulet) oftcndamus nequehu-
tas reperietur ^Jius fandi viri (Auguftinuin dico) tcftimonio dcftitui,qu3m ex
^^'"^^^"'^'''Scriptura defumptam aflerimus veriratcm. N5, nequc cxpedire
^tqui eletfio ccnleo.vt qux in fcntcntix nourae conhrmationcra adduci ex
VH caufit ex- Scripturis poifunt, ordine flngula ^cefcatur:inod6 ex feledif-
flisis
Vecogtnt.VeiRedemftork» %
Cmis,qvia»proferentur,via fternatur adreliqua orania.quffpar trahominest^j^
fim lcguntur inrelligenda. neque ruriiim intcmpeftiue fa«Sum rendaeli. ymU
irifipalam fecero mihi cum eoviro nonmale conuenire, cui «"/ci'»»»-, rt&i
plurinmauthoritatis mento dcfert piorum confenfus. Cerce ^*'!''"'''*'" '*
boni exordium non aliund^ auam afolo Deo eflT'- facili & cer- " '"'f n"'^
tarationehquetjnec|ueenim voluntas reperietur ad bonum nopam, fiutrt,
propenfa nifi in eic<fiis. Aiqui eled:'onis caura cxr.. horaines ^lura confir-
quaerenda eft ■• vndeconficicur , rettam volnneactm tioneUe =^'*f"' -Bewff^-
homini a feipfo, fed ex eodem bencplac;to , quo ante mundi ^^^f^' & ^gfndi
creationem elcdi iumus, iluere. Accedit jltera non abfimilis^'^""^'''?/"'*
ratio.nam quum bcne volenu) &.igendi prinapium Iit v r nde, dcnum Dei. £t.
videndumeft vnuefit ipfafides.Qiuim verogratuitum efleDLi ^utriirtx wtr/t
donumclamcttota Scripcura, lequiturex mera gratiacfle vbi^'''""' C^ "vbi
velle bonia incipimus.qui ad malum toto animo lumus natura ^^ ^ »»"«•»»»'»-
Jiter propenh. Er^o Uominos , vbi in popuii lui conuerhonc iKmnatitriprt~
duo hjEcponitjVtco.- iililapideum auforat,detcarneuni,aper-/'CT»yf.
tc teftatur oportereaboleri quod exnobis^ft , quod ad iufti- T^wm ccnfir.
tiam conuertamur : quicquid autem in eius locum fubit, a fei- ""^^"' ''/"»•-
pfo efle .Neque id vno loco pronuntiac , dicit enim apud Xcvc- J"* ~ "^^*'
miam.daboeiscor vnum,&: viam vna, vttimeant me vniuer-
fisdiebus. Paulo poft, Timorem nominismeidaboincor eo- ^ ,
rum,vtnonreccdantame.Rurfum apudEzechiekm, Dabo ' * "'
ciscorvnum, &Spiritum nouum dabo in vifceribus eorum. g.
Cor lapifleum auferam de carne eorum , & dabo eis cor car- ^^^^ «»>•-
neum. Nonpoireteuidentiiis fibi vendicare, nobis adimere, T>-f<:af/o«cf
quicquid eft in voluntate noftra boni & re£li,quam dum con-fanS{ort-.r> «
uerfioncm neftram,creatione noui Spiritus & noui cordis cflc 9'^'^'« ■'^■- ■
teftatur.lenuitur enim femper,& ex voluntate noftia nihil pro "^'*"''"' "*- ■
dire boni donec rctormata fuerit.& poft rerormationem,qua- i.T)om:r:i.m non
tenusbonaeftj aDeo efle,non anobis. ita prtepartire
9 Sic & prer?.tiones fandlorum compofitse leguntur.lncli- i'<^incm,vt fo-
netcornoftrum ad feDominus, dicebatSoIomo,vt feruemus-' r^" ex feipfi
mandataiua. Pcruicaciam cordisnoftri oftenditqtiodinLe-r/,'"j !"'//'*''
gis diuma: rebellionem naturaliter exultct,nili flccSfatur. Idem tamnm cenfea-
Sc in Plalmo habetur.Inclina cor meu ad ccftimonia tua. Sera-fM>-^9<fw/7»4_
per enim notanda eftantithefisinterpcruerfi rn cordis motum '^''f'" etnapit
quo ferturad contumaciam,& corredlionem hanc qua in ob- ^*^'"'''^ ♦ 9'""*
fequium cogitur. Dauid autem qt-um fe diredrice gr^riaad/„'/'^,^* '^^
tem pus orbatum fuilTe fentiens , Dcum rogat vt cor mundum nd ein^feaandi
in fe creec,Spiritum redluni innouct in fuis vifceribns , annon ccnatum incita.
omnes cordisfui partesimpuritate refertasagnofcit , & fpiri- ^^'&motM\w,
tumobiiqua prauitate contortum? munditiem autem quam';.fS' '^,*
llagitat, Dei creaturam vocando , an non totam illi acceptam pf4i.51.j2,
refert?Siquis excipiat, precationem ipfam fignum elTepii fan-
^iqueaffedtus , promptaeft folutio.quamuisiam alii<^u3ex
Cap.i 1 1. hifimioms Ub. 1 1.
^ , , „. partercfipuifletDauid , coferre tamcn priorcm ftatum ciim il*
fiud^m conatns ^^ ^^"^^ xvHm f]ua cxpertus erat.Perlonam ergo hominis aDeo
«o«/4///;»/jf,/<'4alienati fufcipiens , mencd fibidari pctit quaecunque elcdis
ad efecffim vf fuis in rcgcneratione confert Deus.Itaque mortuo fimUiSjop-
^ue proiedunt. tjj f^ iterum creari , vt cx mancipio Satanx,fiatSpiritusfan(^i
-,°*'«''„j L oro;anum.Mira fane & portetofa fuperbias noftrse libido. Nihil
inilii^ confian icuerius Dominus exigit quam vt religiouuimcluum fabba-
lerbergit cr ad ihu obleruenius, quiefccdo fcilicet ab operibus noftris:a nobis
finem vfjue fer- vero nihil magissegre impctratur.quam vt operibus laoftrisva-
/euera:. ]gj.g juffis jDci openbus iuftu locum cedamu*. Nifi obftarct ve-
cordia, fatis luculentii teftimonium reddidit gratiis fuis Chri-
ftus nc malignc fupprimercntur.Ego fum.inquitjvitiSjVos pal*
mitcs ; Patcrmeusagricolaeft.Sicutpalmesnon poteft frudlji
ferreafeipfo.nifi manferit ir^.vite: ficncc vos jnifiinmeman-
feritis : quia fine me nihil poccftis facere. Si non alitcr pcr aoi
frud:ificamus,quareuulfusaterrapa!mcSj8chumorepriuatus,
genninat: noneftampliusquaerendum quac fit niiuraz noftrae
ad bonum aptitudo.Ncc ambigua eft ifta coclufio,Sir.c me ni-
hil poteftis facere.Non dicii; nos effe infirmiorcs qi;am qui no-
bis fufficiamusfed nosad nihilum rcdigcndo,omncm vel exi-
guoe facultatis opinioncm excludit. Si in Chrifto infiti frudli-
ficamus inftar vitis, qua: tum a terra? humorc,tum a rore caele-
flijtuafolisfomento vegetationis ducit energiam: nihil in ba
t.o!>ieff!o. ^'^ opere reftare nobis video , fi Dco illibatum feruamus quod
Hfjptnfio, fuum eft. Nequicquamobteditur friuolaanguria.luccum lam
inclufum efte mpalmitCj&vim proferedi frudt:us:ide6que non
omnia fumerc a terra vcla primaradice,quiaaiiqu!dfuticon-
ferat.Ncque entm aliud vult ChnftuSjquam nos aridu & nihi-
li eflc lignum vbi fumus ab eo feparat»i.]uia fcorfum nuUa fit in
Mat.ij.ij. nobisbeneagendi facultas, ftcutalibi quoquc inquit j Omnis
^ltera refpon- arbor quam noplantauerit Pater meus,cradicabuur. Quare A-
■f^°' poftolustotam iUi fummam tranfcribit inloco iam citnto,
'* ''^* Dcuseft, inquit , quiinvobis opcratur & velle& perficerc.
Prior pars operisbonijcft volutas-.altera, validusin excquedo
conatus: vtriufquc author eft Deus. Ergo Domino furripimus
llquid nobis arrogamus aut in voluntate, aut in effedu. Si di-
ccrctur Deus opera ferrc infirma: voIuntati,nobis nonnihil re-
linqucrctur: fcd quum dicitur efficere voluntatem , iam cxrra
nos,quicquid in ea bonum eft locatur. Porro quoniam carnis
noftrx ponderc bona etianum volunras obruitur, ne emergat:
fubiunxit, clnd:andis cius pugnse difficultatibus, Conatus cot>'
a.Goru.6. ftantiam ad cfFecT:um vfqueadminiftrari. Siquidemnecaliter
ir ta rejg ;» . ^.^^^^^1^^.^ ^q{\qi quod alibi docct,vnicum cfle Dcum qui efficic
SeSt.i. omnia in omnibus, vbi totum fpiritualis vitx curfum compre-
r|aJ.86.H. hendi anti docuiraus. Qua ragionc Dauid poftquatu yias Dei
^- ' filji
"pe ccgnn.VeiBedemftom. 9^
libi patefieri precatus eft, vt ambulct in ei' veritate, mox adiu-
git.Vniascor meuad timendunomen tuu. Quibus verbis fi-
gnificat^etiaquiprobeaffcifli funt.totelTe diftra^ionibus ob-
noxios vt facile euancfcant ve! effluant nifi ad conftantiam fir- .
mentur.Qua rationc alibijpoftquS grellus fuos dirigi ad ferua^ ' '^''^^'
dij Dei fermone precatus eft^robur quoqj ad bellandu fibi dari
poftulat.Ne domineturjinquitjmihi vlla iniquitas. Hunc itaqi
in modu & inciioat & perficit Dominus bonum opus in no-
bis.vtilliusfitjquod redti amoreconcipitvoluntas , quod ia
eiasftudium indinaturjquodafleius fedadi conatuincitatur
&mouetur.deindequ6dele6tio,ftudium , conatus non fatiC-
cuntjfed ad efFettum vfque procedunt.-poftremo, quod homo
in il/is conftanter pergit.& in finem vlque perfeucrat.
lo Ac voluntatem mouetjnon qualiter multis feculis tradi- /^.ohit^k>
t'.)m eft& creditum,vt noftrspofteafit ele<3:ion]S , motioni
aur obtemperareaut refragari:fedi]lam efficaciter afficiendo,
Illudergo totiesaChryfoftomo repetitum repudiari neceflTe
cftjQuem trahit,voIente trahitiquo infinuat Dominum porre-
&,z tantum manu expeftare an fuo auxilio iuuari nobis adlu-
befcat.TaJe fuille homims adhuc ftantis conditionem conce- T{tffcnfyf
dimusvtpotueritadalteiutram partemiticlinare : fed quum
fuo exemplo dpcuerit quam milerum fitliberum arbitrium,
nifi Deus in nobis & veiit &poflit: quid fietnobisfiad eum
modulura fua gratia nobis impertitur.' Imo nos ipfi ea obfcu-
ramus & extenuamris noftra ingratitudinc. Non enim docet ^"«^rw/j/»» re-
ApoftoluSjOlferri nobis bonjE voluntatis gratia fi acceptemus; fP"^^'""' >»«''»-
fedipfum velle innobisefficere : cuod nonaliudeftnifi Do-^ ^uL^ini
niinum fuo Sptritu cor noftrum dirigerejflcd:ere,moderari:& teftimomomuni-
in eo.tanquam inpoirefuonefua.regnare. Necvero perEze-f"'
chielem promittit fe daturum eledtis Spiritum nouura hoc ta- Eiech.n.i^
tiam fine vt inprsceptisfuisambularepoffint , fed vtreipfa ^ '^^*
ambulent.Neque fecus accipi lentcntia Chrifti potcft , Omnis Jq^ g .-^
qui audiuit a Patre meo venit ad me , qua vt efticacem a feipfa
Dei gratia doccat ; quemadmodum & Auguftinus contendit. j_j^j. jgp.^j
Qua gnuia no quoflibct prom ilcue dignatur Dominus.quem- fanS.
admodum vulgo iadatur illudfnifi fallor jOccamicum, ea ne-
minidenegarifacienti quodin feeft.Docendi quide funt ho-
mineSjCXpofita efle Dei benignitatem omnibusjfine exceptio-
ncj^ui eam qusrunt : fedquuniij demum quaerere incipiant
quibus caeleftis gratia afpirauitjuec hsec faltem portiuncula de
eius laude decerped-a erat. Heec eft fane eledlorura pra:rogati-
ua,vtper fpiritum Dei regcnerati,ipfius ductu agantur ac gu-
bernetur.Quarc merito Auguftinustamen eos deridet,qui ali-
quas volendipartesfibiarrogantjquam reprehendit alios qui De verbis A-
putatpromifcuedari omnib.quodfpecialeeftjgratuitae eledtio poft.Scrmo.u»
«is uiU]|ii9i3iu. C6niuois(in<^uic^omnib.6ft natura; no gracia:
CaP'in. JnHitutienis lih.Jt
▼itreum acumen appellans quod raera vanitate fplendet vbild
omnesgeneraliter extenditur.quod Deus quibus vult confcrt*
AlibiautcnijQuomodo venifti?credendo. Timenedum tibi
arrogas quod inuenta fit a te via iufta,perea3 de via iufta.Venij
inquis.libero arbitriorvoluntate propria veni. Quid turgcfcis?
yis nofle quod & hoc 'pr^ftitum eft tibirlpfum audi vocantcm^
Nemo venitad mcniifiPater meustraxerit eum. Etcitracon-
Ioan.^.4> trouerfiam eliciiur ex lohannis verbis, fic efficaciter guberha-
ri diuinitus piorum corda,vc inflexibili affcdu fequantur.Qjn
JJ»an.j.^. exDeogenituseft(inquit) non poteft peccare:quia ftmen Dei
inipfomanet.Nam medium quemSophiftae imaguiantur mc»
tum ) cui obfequi vel quem repcllere Iiberum fit , apert^ cx-
cludi videmus vbi afTeritur efficax ad perfeucrandum con-
ftantia.
Tnftueyantia ^ 11 Deperfeuerantia nihilo magis dubium futuruin eraft
^"'bis^r r^et '^^^^ habcnda eflet pro gratuito Dei dono, nifiinualuiftcr pcf-
gff^ ' fimus error,pro hominum mei ito hanc difpenfari , prout fe v-
Hbie^ii, nufquifquenoningratum prim:E gratixprxbuerit. Sedenim
quoniam inde natus cft qu6d putabant in manu noftra cfic re-
fpuerevelaccipereoblatamDeigratiam.hac opinioneexplo-
He^votiRo. ^^ ^''^ quoque fponte fua corruit. Quanquam hic bifariam er-
^u^lex merratur. nam praetcrquam quod noftram cga primam giatiam
hnitu «6;f*«-gratitudinem legitimumque vfum pofterioribus rcmunerari
*>"• docent.adduntetiam, no iam folam gratiam in nobis opcrarij
fed efie tantum nobis cooperatricem. De pnore fic habendum
frtorts refuta- ^f^ j)ominum,dum in dies locupIetat.Sc nouis Cux gratiac doti
Matth.i;. 21. bus cumukt feruos fuos,quia opus quod in illis coepit.gratum
•33. & »9- acceptumquehabet , in illisinuenire quodmaioribusgratiis
Luc.i9-i7'& profequatur.Acque huc pertinent fententia; iIl3E,Habetui dabi-
^^* j / tur. ltcm,Eu2.cferuebone:quiain paucisfuifti fidclis.fupe^
Catttio duplex n. cjijr j
fiit ndhilitnda. multa te conftituam.Sed hic duo lunt cauenda,ne auc remune-
raridicaturpofterioribiJS gratiislegitimus vfusprimatgratia:,
acfi homo fua ipfius induftna reddcret gratiam Dei efficaccm^
aut fic remuneratio ceieatur vt dcfinat haberi gratuitaDei gra-
tia. Fateor ergoexpedandam eirefidelibushanc Deibenedi-
£lionem,quo melius vfi fuerintfuperioribusgratiis.vteo ma-
ioribus pofthac adaugeantur: fed il lum quoque vfum a Domi-
no efledico,& hancreraunerationem agratuitaeiusbeneuo-
lentia prouenire.ac finiftre non minus quam infeliciter tritam
illam diftindlionem vfurpantjoperantis gratiae & coopcrantis.
Dtftinftionis j^jjp quidem vfus eft Auguftinus,fed commoda dcfinitione le-
g""^ opc- jj-gj^5^ Deum cooperando pcrficere quod operando incipit : ac
jante c©ofidc- candem efTe gratiam, fed iijrtiri nomen pro diucrfo modo ef-
tihf*. feclus. Vnde 1'equitur, eum non partiri inter Dcum & nos,acfi
e^ proprio yeriufque mocu eiTet raucua cocurrentia : fed gratias 1
jnultiflx^ I
pe cogmt. Vei Hedemftoris] 97
tnukiplicationcm notare. Qiio pertinet quod alibi dicit,mul- Enchln. ad
ta Dei donaprarcederebonain hominisvoluntatemjintcrquac Laur.cap.32.
eit & ipfa.Vndc fequiturjnihil reliquu facere quod ipfa (ibi ar-
ro<yet.Quod ScPaulus nominatim expreffu.Nam quu dixiflet, Plijl.z.ij.
Deu elTe qui efficit in nobis & velie & perficele, cocmuo fub-
didit vtiunque facere pro bona voluntats.hac didione gratui-
tam efle benignitatem indicans.Ad id autequod dicere ^olent^^^^^y^^^., ^^
f oftquam primsc gratiac locum dedimus , iam conatns noflros y„„^ ^x 6. obie-
fubfequenti gratiic cooperarij refpondeo:Si intelligant nos, ex 5iione tiafcentii
quo femclDomini virtute in iuftitia: obfequiuedomiti iumus,"/"'*»'»»»
vltro pergtre, & propenfos efle ad fequendam gratiae atflione,
nihilreciamo.Eftenmi certi^.fiqiumjvbigratiaDeiregnatjta-
lem effe obfequendi proptitudinem. Vnde id tamen nifi quod
Spiritus Dei vbique fibi cCfentiens , quam principio gencrauit
obcdienticeafTeftionemjadperfcuerandiconflantiam fouetSc
confirmat? Atfihominem afcipiofumere voluntvnde gratia:
DeicollaboretjpeflilentifTimehaliucinantur. hVff'
u Atque huc falso per infcitiam torquetur illud Apofloli, '^■/},„£fille' /ii^
Plus omnibusiislaboraui: nonegOjfedgratiaDeimecum. Sic ^f„raM cot^pt-^
enim accipiunt, quia paulo arrogantius diftum videri i^otzxdLtrmte dedvMa^
quod fe praeferret omnibuSjid quidecorrigerejlaudem ad Dei i.Cor.is.iOi
gratiam referendo: fcd ita vt fcgratix cooperarium vocet. Ad^^'"^-^"'
hanc feflucam mirum eft tot no malos ahoqui homincs impe-
giffe.Non enmi gratiam Doniinitecum laboraflefcribit Apd-
Itolus^vt fe cofortem laboris faciat: qujn potius totam labonS
laudcm vni grati^e tranfcribit.iftacorreftioncNoegOjaitjlum
isqutlaborauijfcdgratia Dei qns& mihiaderat. Pefellit autem
eos]oquutionisambiguitas:fcdaiagis pr^poflera veriio,mqua
Vis Graeci articuli prastermifTa fuit-- Na (i ad verbum reddas, no
dicitgratiam fibi fuiflecooper3triccm:fedgratiam quaefibiad
erat.omnium fuiffe clTcdtricem. Atque id nonobfcure,licetre«jf>-»»<i?/o./i/J|
breuiterjdocet Auguflmus.quuni ita loquitur, PraeccditvolunS"/''^"' £^ •^"|-
tasbonahominis multa Dei dona^fed non omnia.Qiiarautem'"''^^"^*-'^"?*'"^
prxcedit ipfa,in eis & ipfa eft. Scquitur deinde ratio; quia fcri- p, ^g"*,,'
ptum fit,Mifericordiaeiuspra:ucnit me. EtjMifcricordiacius Vuii.6.
fubiequetur me: nolentem prsuenit, vt veIit,volentem fubfe-
quitur,ne fruflra velit. Cui confentit Bernardus, Ecclefiam ita sy. a.in Canti
loquenteminducens , Trahequodammodoinuitam vtfacias
voluntariam : trahe torpentem vt reddas currentcm.
15 Audiamus nunc Auguftinum fuis verbis loc(uentem , ne Pcflrema capitis
ajtatis noflrx Pelagiani,hoc eft Sorbonici fophiftae totam vetu-/"'"' cjHaproba-
• ftatem nobis aduerfam pro fuo more criminentur.in quo fcili ''*'' **' f"''^^ '^
c T. 1 ■ • ■ V • 1 , ■ ''f eandemfuiJJe
cet patrem tuuni Pelagium imitantur , a qao in eandem olim ^urudmi fenun
,arenam ipfe Auguftinus protractus eft.Libro de correptione & t,am '-. nemPt
gratia ad Valsntinum fufius exequiiur, quod breuiter, ejus w-'»i"» "fferri tan^
CapHI- Injiitmioms Lib J l.
tHmaDtdgyA- men verbisreferatHjGrariam perfiftendiin bono , Adacfuiffc
uam.qi.* iibe. datam fi vellet.nobis dan vt vcliniijs, ac voluntatc cocupifcen-
rAcmKftjuc e- j.j^n (uperemus. Habuille eroro illiim poflc fi vellet; fed no vel-
u.tatur aut re- ^^ ^^ polict.nobis & velk da' I &pofie.Prjma h.iife libertatem,
fptuitur: fe i i- ^oAc non peccaremoftram multo maiorem.non poHc peccare.
pfttm tjff.qna tn Ac nc de fiituta poft immortalicate pcrfeclione loqui putetur
corde c^ ttertto- (^ fjcut) peipcram Lombardus c6 trahitjfcrupulum huncpaulo
tlum% "^IJ"' pofteximit. Tantum c]u ppc.inquic, Spiritufando accenditur
Car.i. ' voluntas(andorum:vc idco poifintquia lic volunt::dcovelint,
Lib.z.diftin. 9"'^ Dcus operatur vt fic velint. Nam fi in taca infirmiiata , la
^5' oiia tainen ad reprimendain elationem perfici virtutem decet,
a.Cor.12.9. iplisrclinquatur volQcasfua,vt adiutorio Deipoffintjfi velint,
' nec Deus operc tur in illis vt vclint: inter tot tentationes, infir-
mitate voluntasipfa fuccumberet , ideoque perleuerarenon
poflent.Subuentum eft crgo infirmitati voluncatis human2;,vc
gratia diuina indeclinabiliter &: infeparabiliterageretur, ideo-
quc quantumuisinfirma non deficeret. Tratitat deindecopio-
Cap.14. fiusquomodo cordanoftra Dei afficientisneccflario fequatur
morum.ac dicit quidem Dominum homines fuisvoluntatibus
traherc, fcd quas ipfe operacus cft. Habemus nunc Auguftmi
orc teftitum quod in primisobtinere volumus, nonoffcrrrta-
tuin a Dojnino gratiain,qus liberacuiufqueeledione autre-
cipiatur,aut relpuatur: fed ipfam eflc, quae in corde & eledio-
nem & voluntatcm formet .- vt quicquid demde fequitur boni
operis,frutUis fitipfiusacctfcclus, necaliani habeatfibi oble-
quentem voluntatcm nifi quam fecit. Snnt enim eius quoque
verba ex alto loco , Omne bonum in nobis opus nonnifi gra-
tiam facere.
i.Okelfit.y^u- Qiiod autem aWbi dicitjnon tolli "racia voluntatem.fcd
£'flt!num,Aunt- , ^ . , „ 111 r ■
n , „s ..«-f^ cx mala mutari in bonam:&quum bona tuenr,aoiuuari;(ieni-
lih eiuf^em ficat tancuin hominem non ita trahi vt fine mocu cordis, quau
'Tb^-'ogi ■.'ftimo exiraneo impulfu fcratur : fed incus iic atfici vt cx cordc obfe-
».s expticata. quatuf. Specialiter gratuitoque eled:is dari,in hiicmodum ad
*pi .i-j.io . Bonifjcium ("cribit, Somus nonomnibushoniinibus dari Dci
gratiam : & quibus dacur,ncque fecundum nierita operii dari,
neque fccundum menta v©iijnt3tis,fcdgracuita gratia.quibus
non datur,lamus iufto Dei ludicio non dari.Ac in eadem cpi-
ftola fortitcr eam opmionem imf ugnat, qux hominum mcri-
tiS fubicquentem gratiam reddi piitat;quia primam gratia non
refpu.ndo,le dignos prseftiten.u. Vuit enAn Pelagium fateri,
nobisgratiani ncccirariacfle idfingu!asa<fliones , nequeopc-
- ,„ . ribusrctribui,qu6 lit verc s^ratia.Sed brcuiore lummacornpre
Summ* dottri- , ,. , ^ ,^ v "^ ,-. • 1 1 • 1 t7 1 -
w* Aufutim de hendi rcs no ('occit qbam ex ottauo capite libri ad Valentmu,
libtro/trbttrio. dc correptionc & |j ati3:vbi prmiiim docet,Qu6d humana vo-
juutasiionlibertaccgfatiam, fedgratia confequaturlibertate:
Qupi
"De cogmt.Del Redemftorii. ^S
Quod per eandem gratiam imprcflb deleftationis afFedu zi.
perpecuitarem coformctur.-Qi^ddinruperabili fottitudine ro-
boretur:Qu6d illa gubernantc j nunquam excidat : deferente,
protinus corruatQuod gratuita Domini mifericordia,&adbo
num conuertatur.& conuerfa in ipfc perfeueret. Quod volun-
tatis humanx diredio in bonum ,& poft direCtioneconftantia,
exfola Dei voluntatependeat.non vUofuo merito.Ita homini
rale relinquitur libsrura arbitrium(li appellare ita libetj quale
alibi fcribit,qu6d ne c ad Deum conuerti , nec in Deo perlifte-
re,nifi per gratiam,poflit.a gratia valeat quicquid valet. Ep»«'4^»
CAPVT IIII.
G^omodo operetur Detcs in cordibus hominum, '
Tres funt huius capitis prazcipuae partes.
I A 1 aliquid in malis adionibus Sc quantum Deo tribuendum fit,dia«
bolo item & homini/e&.i. 2.5.4. & 5.
i In r bjs mediis quanfum Deo tribuendum, & quantum hominire*
linqiiendum iit,fcd.6.
j Du ,rum obieftionumjqusinhac dirputatione occurrunt , folutio,
^^^^^^0 M I N E M pcccati iu2:o ita captiuum tencrf, ^
3,' Iw.wj l- Teadbonum autvoto alpirare , autltudio con-'^^ .'- .
M K"?"^^ Igjtsridere iuapte natiira queat, lutncienter , nn\ ti^ connexw, ex
f (f,!>f^^ 15 fa!lor jprobatura cft. Prsterea diftinftio intergai prafens
coadlionem & n^cefTitat-em pofita fuit, vndc li-?"*/?' '"''■'/'*'■•
queret eum , dumnccefTano peccat , nihilo tamcn minusf relFeaa
^ , V , , '. 1 r ■ 1 "SEc traftauit
\oluntarie peccare. bed quoniam , dum in leruitutem dia-ij , ^. ,g_,i,i vi-
boloadddicitur, Uliusarbitrio videtur magis agi quam fuo, de !ed.z. Item
quale fitaiflionisvtriufqucgenus, expediendum rcftat : turH lib.adu.Liber-
foluenda quaeftio , analiquid in malisoperibus Deo fit tri--'"°'''^-'J-^'*^°
buendum , inquibus nonnullam eiusadtionem interccdere
Scripturainfinuat.Alicubi Auguftmus humanam voluatatem
equo comparat fcfioris nutum exped:anti:Deum ac diabolum,
lefToribus.Si Deusilli infidetjtnquit , perinde ac moderatusw^^ ^ugu/lin»
&peritusfefror,compofiteilIam regit:tarditatem incitat , nufii^ilitudine bo^
miamceleritatemcompefcit: petulantiam luxuriamquc co-"' (^ "'f' M'
ercetjperuicaciamretunditjinreaam viam deducit, quod fij^ pfai.M ^,,.
eam diabolus occupauit.inftarfolidi ac petuiantis felloris permeminit Dei
inuiarapit,impellit in foueas,per prascipitia deuoluit, ad con-fclTeris.
tumaciam ferociamque inftigat. Quafimilitudine , quando
n i)
Cap.lill. InJHtutionis Lih.IJ.
"RefpBnfio ad ^c^'^*^ "0« occurrit.in praefentia cotenti erimus.Imperio igi-
^uxfiionem dia- tur diaboli quod animahs hominis voluntas dicitur fubiacere
ioU refpeiiu. vt inde agitetur.non fignificat ipfam reludantem ac rcftitan-
tcm ad obfequia adigi( qucmadmodum inuita mancipia obire
iufla noftra dominij lure cogimusjfed Satana: praeftigiis fafci-
natamjilli feadomnem dudlum obfequentem neceflarioprae-
3.Cer.4. 4. bere. Naim quos Spiritus fui regimine no dignatur Dominus,
eosadSatan<e adlionemiufto ludicio ablegat. Quare Apo-
Iph.2.t. ftolus deum huius feculi excascafle mentes infidehbus exitio
deftinatis ait,ne cernant lumen Euangelij.Et alio loco, ipfum
operare in filiis contumacibus.Excaecatio impiorum , & quae-
cunqueindefequuntur fiagitia j opera Satanacnuncupantur:
quorum tamcn caufa cxcra humanam voluntatem qua^renda
noneft , exquaradixmali furgit:inqua fundamentum regni
Satanaefhoc eft,peccatum) refidet.
TeftieBH Dei ^ Longe eft alia ratio diuinx in talibus aftionis. Quaj vt
^homtnum ' ccrtius nobis pateatjexempl© fit calamitas a Chaldasis fanifto
€xempium,in lob iUata.Chaldaeijintercmtis eius paftoribuSjgregem hoftilt-
jibt hijiorta. ter depraedantur.Iam eorumimprobum facinus palam extat,
lob.i. neque in eo opere ceflatSatanj a quo totum id prouenire nar-
rat hiftoria.Ipfe autem lob Domini opus in eo recognofcit,
quem dicit fibi abftuliflTe quae erepta erat per Chaldseos. Quo-
!>'">?'" "'"'P'' modo idem opusadDeum,adSatanam, adhominem autho-
^rninis^mp^ di- ^^^ rcferamuSjquin vel Satanam excufemus Dei cSfortio, vel
fitnguitur. Deum mali authorcm praedicemus.^Facilc.fi finem agcndi pri-
i.Confiito . feu miam infpiciamusjdeinde modum.Domini confiliuSi eft ferui
fineagendt. fui patientiam calamitate exerccre ; Satanmolicurcum addc-
»,Me «. fperationem adigereiChaldasi ex re aliena praeter ius & fas lu-
crum quxrercaffedant.Tanta m confihisdiucrfitas opus iam
valde diftinguit.In mundo non minus eft difcriminis. Satanae
affligedum fcruum fuum Dominus permittit:ChaldaE0Sj quos
ad id exequendum miniftros delegit.illi permictit ac tradit im
pellendos : Satan alioqui prauosChaldacorum animos vene-
natis fuis aculeis ad perpctrandum id flagiiium inftigat.illi ad
-, ^. iniuftitiamfurioscruunt 3 ommaquemembrafcelereobftrin-
Shtomoml Satan n> • % ^ 1 • - <-
^attn rcprobis.C)^^^^^ ^°^^^"^^'^^'^^'^'^^?^^^ crgo agere dicitur Satan m re-
probis:in quibus regnum fuum jlioc eft nequitiae.exercct.Dici-
tur&Dcus fuomodoagere,qu6dSatan ipfe Cinftrumentum
quu fit irae cius)pro eius nutu ac imperio huc atque illuc fc in-
§)utmado item fle<3:itad cxcquendaeius iuftaiudicia.Omitto hic vniuerfalem
Deus jfl/;/,/«wDeimotionem,vndecreaturasomnesvtfuftinentur,ita effica-
^it. ciamquiduisagendiducunt. De illa fpecialiactione tantum 1
loquor queinvnoquoquefacinoreapparet.Idem ergo facinus
Deo j Satana; , homini alfignari , videmus non clfc abfurdum:
redvarietasinfiae&niodofacitYC illicinculpata Dei iuftitu
rclu-
i
"Pf cogmt.Vei Mcdemftpris. 99
reluceat.Satang hominifqjnequitia cu fuo opprobrio fe prodar.
? Veteresreligiofiusinterdum fimplicem quoque Yeritatiso^i«?/o,e«t/#-
confeflionem in hacpartereformidant.quodverenturneim-"'''^*' defu^'
pietati feneftra de operibus Dei irreuerenter obloquendi ape-^'*' '«'^ /"''*/"«-
riat. Quam fobrietatem vt exofculorjita minime periculofum "t^ ""^ t!'''
ludicofilimplicuerteneamusquod Scriptura tradit. y^t Kn- „0^ autem ad e^
guftinus quidem illa fuperftitione interdum folutus eft: quem- »«« oferatiene,
admodum vbi dicit indurationem & excaccatione non ad ope-^-*' f^iones ejft
rationem Dei , fed ad praefcientiam fpe<ftare. At iftas argutias''*:^'''"^'**'
non recipiunt tot Scriptura: loquuffones, quas plus allquid Dei j^j^ &^gratia^
quam prxfcientiarainteruenire clareoftendunt.Et AuguftinusT^/^ow/To, oy?f>»-
ipfelibrocontralulianu j. longa oratione contendit, non ^ei-densDeuminctu-
miffionistantum autpatientiaediuinxeircpeccata 3 fedetiam'"'"'*' exc^cart
potentiaCjVt fic priora peccata puniatur. Similiter quod de p^^-V^ \^'^'
mirfione afferunt, dilutius eft quam vtfubfiftat. Sacpiffime ^T^-idque duptici
C3ecare dicitur Deus & indurare reprobos , eorum corda vtrtc-ratiantjt.toide'
reainclinarcimpellere, vtalibi fufiusdocui.Idquale fir,nequa-J^''<'»^<''
quam explicatur , fi confugitur ad praefcientiam autperraillio-
ncm.Nos ergo duplici ratione refpoademus id fieri. Siquidera
quum fublato eius luraine.nihil quam caligo & caecitas fuper-
fit ; quum ablato eius Spiritu , corda noftra in lapides obdure-
fcant : quum ceflante eius direftione, in obliquitatem contor-
queantur : rite exc^care, indurarc, inclinare dicitur quibus fa-
cultatcm vidcndijparendi.rede exequendi adimit.Secunda ra-2. £« Satan»
tio,quae multo propius acceditad verborum proprietatCjquod tradedoyiit ma-
adexcquendafuaiudiciaperminiftrumira:fuaeSatanani,&co-'*/'*''^'"''-
filia eorum deftinat quo vifum eftj& voluntates excitat, & co-
natcsfirmat.Sicvbi recitatMofesSehonrcgem tranfitum noa^^'*'-*'}°'
dedille populojquia indurauerat Deus Spiritum eius,& cor ob-
firmaueratjfinem confilij mox fubiungit, Vt daret eum in ma-
nus noftras,inquit.Ergo quia perditum Deus volebat,obftma-'ff'/"»""'« Hiu-
tio cordis, diuinafuit adruinam prseparatio. fl''^^ dtSfa ^u*
4 Secudum priorem rationem iftud vidctur didum, Aufert^''^'"'^'!^ ^''^"'~
... ^ K „ 11- V r • 1 . /• nemionfirmant,
labium a veracibus,& rationem rolht a lenioribus. Autert cor i^. fuperiorem
ab iisqui pr2funtpopuloterr2e,errare eosfacit perinuium. UHlam. de nud«.
tem,Qu^are dementafti nos Domme,indurafti cor noftrum,ne D« prafdtntiA
timeamus te ? Quandoquidem indicat potius quales Deus ho- ^ pe^^mifwne
c • 1 r~" j ■- 1 •- • ' /- r obiectionem du-
mmes faciat delerendo,quam qualiter opus in ipus (uum pera-^,^,^^^
gat. At funt alia teftimonia quae vltra procedunt:qualia funt de Ezech.y. i6,
Pharaoiusindurat!one,lodurabocorPharaonis,ne vosaudiat,Pral.ic7.4o.
ac dimittat popuIum.Poftea dicit fe aggrauaffe cor iHius,& ro- lob.u.io.
borafie. AnindurauitnonemoUiendo ? Idquidem verum elt.-g^/'* ^'[^L
fed plus aliquid fecitjquod obftinatione peiftus eius obfirman-^^
dum Satanae mandauit. vnde prius dixerat, Tenebo cor illius. Exo.io.i.
F-greditur popuius exi^gypto:prodeuni obuia mfefti regionistxo']-'?»
fcap. 1 1 11. Injlitutionis Lib J I.
Deur.i.jo. incolae.vnde excitari ? Mofes certe populo afTcrebat Domioum
Pf.105.2j. fuifTe cjui corda eorum reprobaflet. Propheta vero eandem hi-
ftoriam recitans , dicit ipfum vertifle corda corum vt odio ka-
berent populum fuum. lam dicere non pofiis dcllitiitos Domi-
ni confilio impegifl!c.Nam fi roborantur & vertun:ur,dtftina-
to infleduntur ad ipfum.Adhsecquoties in populi tranlgrcifio-
nes vindicare illi placuit, quoftiodo opus fuum in re^robis ad-
impleuit ? vt vidcat cfficaciam agendi jjcnes ipfum fuiif: , illoS
le&.c.jfi. & 7. minifterium duncaxat prsbuiflc. Quare nunc libuo luo euoca-
18. turum feillos niinabatur; nunc ihftarfagcnac fibi foread irre-
Izech.ii.i5.& tiendos:nuncnia!IeUnftarjadferiendoslfraelitas. Scdpraeci-
17.20. ^ puetum dcciarauicquam nonfcociofusin illiSjdumSennache-
Jecl.io.is' "'^ fccurim vocatjqua; ad fccandum nianu fua 6c dcftinata fuic
Augu.de Prx- & impada. Non .Tialealicubi Auguftinus ita definit, quodipfl
dcft.fjiKa. pcccaritjcorum efle:qu6dpcccando hoc vel iUud agant,ex vir-
i.Sam. (5.I4.& mteDei eflc.cenebras prouc vifum eft diuidencis.
J8.IO.&K5-J'- ^ PorroSacanjeminifterium intcrcedere adrcprobos infti-
710, ex -^uiuftf gandos,quotieshucatqueilluc Dominus prouidencia luaeos
nofumpia. dcftmatjvelex vno locofatisconftitcnt. Dicitur enim iaepius
httccjfartafuye inSamnele , quodSaulem aut raptaucricaut dimifcrit Ipintus
''""'aTrcutx ^°'"*"' malus,& fpiritus mahis a Domino. Ad Spiritum fan-
€orre '"/''«' iXum id rcfcrre nefas eft. Spiritus ert>o impurus, Dei fpintus
pltcatio , au* aa ■ , ■ - ^ /- 1 ■ n
reprobos t»ft'gi- vocatur , quia ad cius nutum potentiamquc relpondct , initru-
dos Satan* mi- mcntum magis ipfius in agcndo,quam a feipfo author. Simul
mflcrium . ex addendum eft quod a Pau'o traditurjdiuinltusefticaciam erro-
W« hifiona j.|j ^^ fedudionis immitti,vt credant mendacio qui veritati no
fiimonto\femper paruerunc.Longo tamen dilci luiine lempcr diltac in eodem o-
intercedere fro pere id quod agit D )minus , ab co quod Satan & impi) moim-
hatnumab om-^ tur.llle.mala inflrumenta ,qu3e ri.b manu habct& verfare quo-
ninecjuitiaDett libct potcft.fcruirc luftitis fuac facic.Hi,prouc mali funt,nequi-
r""'"fl 'ff"*" tiam ii-gcnij prauitate conceinam efFcciu pariunt.Reliqua quae
ytent ojtendit. 1 • 1*' ,' v , ■ • • r. j j-'
2.Thefr.2.io. ^^ vindicandam a calumnia Dei maieftatem , tum prxcidenda
I-ib.i.c. 1^.17. impiis tergiuerfationcm pertinent, inca^>ite Dc prouidentia
j8« iam expolita funt. Hic enimbreuiterpropofitum modofuic,
quomodo in reprobo hominercgnctSacan,quomodo in vtro-
que agat Dominus, indicare.
^iuoad resmt- 6 In adlionibus autem qug neciuftaz per fe,nec vitiofo: funt,
dtas.DeMitao- gr ^j j corpoream magisquam fpiritualem vitam fpcdanrjqiia
^mtu^hominum, lit>ertatein obtincdthomo.etfi fupraattigimus, nondum tame
•vt cjuotiesvtam explicatum eft.NonnuUi in calibus libcram ei eledionem con-
•vutt facere fu* cefTcrunc , ma£;is vc arbitror, quod dere non magni momenti
froutdentix.vo- difceptare nolebantquain quod afferere pro ccrco vellentillud
tuntates nofira, n^ ^^,^^ conccdunt. Ecro, ctfi cos qui nullis effe ad lufti-
ficlfat (^vtr. ^'^'" virestenent, quodinprimisad taiutem cognitu necella-
fet. riuoi cft lenere fiteorjnon tamen puto hanc guoque parte ne-
glmen-
\
Ve cognit.Vei Reiemftorii. loo
gligcndamjVC nouerimus fpecialis cfle gratiae Domini^quoties
in mcntem venit eligere quod c re noftra eftrquoties eo volun-
tas indinat: rurfum quotics & mens &animusrefug!tquoda-
lioquierat nocitunim. Atquehucfe protcndit diujna: proui- Tv^r Ita Idey*
denti£ vis.uon raodo vt rerum euentus fuccedant quen^dmo- eft m hu rebud
dum expedue proipexent;fed vt voluntatesquoque hommuni arbitr^ mjlrt e-
eodem tendant.Equidcm fi fenfunoftrorcputamusrertim ex- ' '" '^'^''" "^
ternarum adininiftrationc , nihil dubitabimuseatcnusfub hu. ,y,jj^ qj^- ^^3
manoarbitrio (itas eirj.-verum fi aures tot teftimoniis prsbe- minetur.
mus j qu;E Dominum in his quoque regcre ammos hommum
clamant, arbitrmm ipfum fpeciah Dcj motioni fubiiccrc nos
cogent. Quis iEgyptiorum voluntates Ifraelitis conciliaujt vt E/O'"-»-
prctiofiffima qureque vafa lUis commodato darent? Nunquam
coanimum jpfi fuaptefponccinduxiirent. Eigo eorum aniini
Doraino magis fubcrant quam a feipfis rcgebacur.Nec (ane la- VariA extwpU,
cob nifi perfuafus efifetDeum , proutvifum eft, homimbus \n-qu*hancd<jtht-
duere diucrfos afFcdus, dixilllc de filio lofcph (quom profanu ""'" ">'f''-'»^t.
efle qucmpiam vtgyptium putabat} Dct vobis Deus inucnire pfj"7c6 4^
mifencordiam coram hoc viro. Sicuti & totaEcclefia in Pfa!-,.sam.ii.6.
mo fateturjquum eius mifercii voluit Deus,mafuefa(3:a ad cle-1.Sam.17.14.
mentiam abjpfofuifle crudelium GentiiJcorda.Rurfura quum i.Rtg.u.io.
exarfit in iraSaul vt fe ad belluiTi accin^eret, caufii cxprimitur, l"^ ■^•^", ,
<juod eum impulerit IpiritusDei.Quisaniniu Ablolomiauer-
tit ab amplcxando confiHo Achitophel , quod elTe vicc oraculi
folcbacVQuisflcxit Rehabeam.vciuucniU confilio perfuadere-
tur?Quis Gences niagnx prius audacix pertcrruic ad Ifraehs ad-
ueiitum?ld quidem diuuiicus ficii confelTa eft mcrccrix Rahab.
Quisrurius mccu & formidinedeiecitIfraeliscorda,nifiquiin
Lege minacus cft fe daturum iliis cor pauidum?
7 ExcipietqHifpiam, elie haec fineulariaexemplaj ad qijo-^^'^'^"'' 'a'^»'-
rum rcQ-ulani exio;i nequaquam vniuerla deoeant. r.go vero^ ^f ,
dicojlumcienter iii probars quod contendo Dcum,quoties via D^^ut. 28.62.
facere vult lua: prouidcntia;,eciam in rebiis excernis honiinum
voluncates fle£tere& verrarcnecicaelle libcram iplorum cle-
d:ioncm quin eius libertati Dci arbitrium dominecur. Velis7(^i^o«yro, expe-
nolis,animum tuum amotione Deipotiusquam ab eledionis >'■''«■•''« omtwm
tu^libcrcatependcrc,ha:c quocidiana cxpcnencia lepucare co- ''"'"""«'''^ ^^fi'-
crct,qu6dceinrcbus minimeperpiexisuidicium &. mens laepc
dcficit : in rebus fa£lu non arduis.animus flacccfcic : rurfum m
rebusobfcuriffimis,cxpediturnftacim ofrerturconfiiium -• in
mao"nis& pcriculofis janunns oinni difficultate fuperior fup-
o '.. ifi ir j' Item perfpuuit
pecit: Acquc ica intcrprctor quod aitSoIomo,Vt auris audiat,vc ^,^^^ J^ ^
oculusvideat •, Dominus facit vtrunque. Nonenim mihidc'',;,^,;/!^,
creationeloqui vidctur,fedpeculiarifun(flionisgracia. Quum Prou. 20.12,
verp fcribit, DominumcorRcgis, quafi riuosaquarurajmProu-^i-»'
n iii^
.C^P- V- JnHitutionii tih. JI.
manu fua tencre & indinarc quocunque volueritrfulj vna pr«.
fedo fpccie totum genus comprehedit. Si cuius enim voluntas
^ , , -, omnifubiedionefolutaeftjidiurisregie volutatimaximeco-
Wemde vSufu- _„»• • i- i i '' *" s i r i.
fiimdiBo. P^"r,qTi3emaliasquodammodoregnum eiercct , quodfiilla
De grat.& lib. ^^^ manu fledlitur.neque noftra ciimetur ea conditione.Hac
arbit. ad Va- de rc infignis extat Auguftini fententia. Scriptura/i diligenter
lent.c.ao. infpiciatur , oftendit non folum bonas hominum voluntates,
quas ipfe facit ex malis, &: a fe fadtas in adus bonos & vita di-
rigitaeternaL: verumillasqnsc conferuanc fcculi:creaturam j ita
eflein Dci poteftatc,vt eas quo voluerit , quando volueritj fa-
piat inclinari vel ad pr,i:ftanda bencficia,vel ad pcenas infligen-
dasjoccultiflimoquidem iudicio.fsd iuftjlTuno.
Sltvmiam ntm- 8 Hic meminerint lecflores ab euentu rerum non efte ^fti-»
»i«fl»4</««-/«*erni2ndam humaniarbitrij facultatem , quodimperiti quidam
rtrem de Itbero praepoftere facere folent. Ex eo enim pulchre & increniose fibi
ges.alieuentu re-"^^^^^^^^ numanam voluntatem conumcereleruitutis , quod
r«»»y«»w« /»r-nefummisquidem monarchisomniacx fententiafluant. At-!-
gumentum : ><^qui fjcultas ifta de qua loquimur,intra hominem confideran-
^"^"""^'f' '"' da eft.non ab extraneo fucceftu metienda. Siquidcmin liberi
pHcat "'" '*'arbitrijdifputationenon hocquxritur,an honnniqua;cunque
animo deliberarit perficere & exequi per externa impcdimeta
liceat.fed an in re qualibet liberam habeac & iudicii clcftione,
& voluntatisaffedlionem , qua: vtraque fi hominibus fuppe-
tat,nonminus liberiarbitri} Actilius Reguluserit , anguftiis
doliiacuIeatiincIufus,qnam Auguftus Cjefar , magnain orbis
terrarum partem nutu fuo gubernans.
C A P V T V.
OhieSlionum refutatio qt4s,pro defenfione liberi ar-
hitrij ajferri filent.
Has obieftiones ad ?.pr accipua capita refcrr.
% Qoatoor abfurcla.qin abadu'. rfariiiadu. orthodoxam dehutnaniar-
bitrijferuitutedootrinani confida fu;it,proponitac refcllit,feft. 1.2 .j.
s Scripturjc teftimonia, quibusaburuntur vt errorem confirment , ad
quinque clafl'c$reuocata,explicat,afi.dl.6.ad 16.
r 1 j , ? Quinque alia fingularia loca , pro liberiarbitri)defenfienc, citata in-
Mfurdaab ad lerpretatur/ea. I<f.i7.i8.& 15.
fnmZ7S'^M^ humani arb.trij feruitute fatis diftum videri
DeindeScriptu- ^ '^t^y^offei , nifi qui fallae Iibertatis opinione praeci-
ra teflimtntatx Cf ^^ji^pitare ipfum conantur , fuasex aducrfo quafdani
fi'f*t' ^^^^^'rationes obtenderent ad fententiam noftram op-
Ve cogmt.Vei Redemporis, loi
pugnandam. Congeruntprim6abfurdanonnulIa,quibuseara uMJurium,»
inodium trahant, tanquam aTenfu quoque communiabhor- TeUgiomutHx^
rentem : poft:ea Scriptura; teftimoniis cum ea congrediuntur. ""»•
Vtrafque machinas ordine retundemus. Si peccatum,aiunt,ne-
ceffitatis eft^iam definit effe peccatia:fi voluntariu eft^ergo vita-
ri poteft. HaJc Pelagij quoque arma erant ad impetendum Au-
guftinumrcuiustamennomineillosnolurauspnEgrauarijdo-
nec de re ipfa fatisfadum a nobis fuerit.Nego igitur peccatum ^^^'"'/'''^P"''"*
ideorainusdebere iraputari, quodneceiTariura eft:nego rur-^"
fura,confequiquodinferunt,euitabiIeeire,quia voiuntariiifit.
Siquis enim djfceptare cum Deo velit,& lioc praetextu iudiciu
fubterfugere, quoniam aliter non potuerit : habet paratam re-
^onfionem quam alibi attulimus , non ex creatione efle , fed
natura: corruptelarquod hominespeccato mancipatinihilvel- .
le poftunt nifi malum. Vnde enim ifta quam improbi libenter ^"1^^" "^
pr.^texerentimpotentia, nuiquod Adam vltro lediaboJi ty-
rannidiaddixit? Hinc ergo vitiofitas, cuius vinculis tenemur
conftri<fti,qu6dprimus homo defecit afuoopifice. Huius de-
feclionis fimeriroreitenentur vniuerfi homines,nefe necefli-
lateexcufatos putent,in quaipfaiuculentifiimam habent dam-
nationis C\ix caufam.Atque hoc fupra clare explicui : & in dia-
bolo ipfo excmplum propofui,vndepatcret non minus volun-
tari^ peccare qui nece(Vari6 peccat:ficuti rurfum in eledis An-
gelisquum Yoluntas indeclinabilis fitabono.non definittame
voluntas efle: quod idem idem_Bernard,us quoque fcite docet, ^eiLil» inCan-
nos ideo miferiores efiejquod voluntaria eft neceflitas:quae ta-^ — ' —
men nos fibi addidlos ita c6ftringit,vt ferui fimus peccati jficu- <
ti ante retulimus.Secundu ratiocinationts membru vitiosu eft:
quia a voifitario perpera trafilit ad liberia .- nos aute fupra euici-
nius, volucarie fieri quod liberae tame eleftioni non fubiaceat.
1 Subiiciunt, nifi exliberaarbitrij eiedlione tum virtutes 3:' *^'"''"'"f ."
tumvitia procedunr , nonefteconfcntaneum vt homini vel^,^^^/^ ^rp^/^.
poena infligatur,vel pracmium rependatur.HocargnmentUjetfi „o defumptum,
Ariftotelicum eft,fateortamenaChryfoftomo & Hieronymo in epift.adCte-
alicubi vfurpatu.Pclagianis tame fuifle familiare nec ipfe Hie- fiphon.& Dial.
ronymusdiflimulat ,acipforum etiam verba refert : Quodii''
gratia Dei in nobis agit^illa ergo.non nos qui non laboramus.
coronabitur. Depa;ryisrefpondeo illas iure nobisirrogari,a
quibusp-iccaticulpaemanat. Quidenim refert,Iiber6neiudi- ^(efpofijlo , pef
cio an feruiIi,mod6 voluntaria cupiditate peccetur: prxfertim *''/^""^""»*'»>
quu inde peccator arguatur homo,quia eft fub feruitute pecca-
ti ? Quantum ad iuftuix prsemia, ma^na vero abfurditas,fi fa- ^J^P/^f' **~
teamurillaex Dei benignitate potius qua proprns meritis ^^^- tfftimoniu hih^
pendere.Quoties hoc apud /^guftinu recurrit.Non meiita no-.»,/4.
ftra Deum corooarcjfed fuadona : prj?mia autem vocari, noa
Cap- V. Jnflitmionis Lih. 1 1.
quir merms noftris dcbeanturjfed quae grafis iam collatis rc-
tnbuantur ? Acut^ fane hoc anintiaducrtunt.nuUum lam iupcr-
efle locum merids (i non ex Iiberi arbitrij tpntc prodeunt : fed
quodiftud tantopere diHcntaneum ducunt.longeaberrat. Ne-
queenim dubitat Auguftinus paflini pro neccirario docere,
quod ita ncfas conU^tera putant:quemadmodum vbi dic.tj Me-
InPfal.ji. ritaquorumlibcthominum quarfunt? Quandoille noncum
y nicrcededcbitajled eum gratuita gratiaTcnitjomnespcccaco-
^1?^'^°*. ^^5 folus a peccatis libcr ac hberacor inuenit. Item, Si reddetur
) tibiquoddebetur.punienduses. Quidergo fit?non tibireddi-
dit Dcus debitam poenam.fed donatindebitam gratiam. Si vis
??i?li^ cfle alicnus a gratiajiafta nicrita tua. ItemjNihil cs pcr te:pec-
^ cata funt tuarmerita autL-mjDci.SuppIicium tibi debetur:6>:«.juu
_ , . praemin n venerit.fua donacoronab;tjnonmerita tua. Eodcm
De verb. Apo. /- , ,,- , , ,r
5^^ '^ lenlualibi nongrat;amcxmerKo j teamcritum cx gratiaelic
" docet. Ac paulo poft concluditDjum luisdonis inciitao.nnia
prfccdcrCjVtinde eliciat fua merita,& prorlusgratisdaiCjquia
nihilinuenit vndefaluet. Sed qu d longiorcm cacalogum te-
xere necelTeeft , quuni lubinde tales lcntcntia:in cius fcriptis
-, - recurrant? Atq.ii mcliusetiamnuin hoc crrorc libcrabit eos A-
^lterA ctnfir n. \ r \ r i r j
matto ■, ^pofioU^^ ^^^ ^» liaudiant quocxpriacipio lanaoruin glonamde-
^nthoritate fuj- ducat. Qiios clcgitjeos vocauit : quos vocamtj eus luftiticauit:
fulta. quos luftificauitjeos glorihcaUit. Cur crgo tclte Apoicoiojco-
Rom.g.29. ronanturfideU-s^Qujadoinini inilci- coraia non luai idultria
X. iai.4.3. g^ ekdi funt & vocaci 6: iuft;ficati. Faci.flat crgo inauis hic ti-
^ mor.nulla forcamplius mciitaiiiiberum noaitabitarbitnum.
Stu|tjlfimum cnim eft abco abftvrreri ac refu^ere quo nos
r.Cor.4.7. Scf^PVHT? X.o'^2f'^' oninia accepiftijaitjquid gloriatis.quali noii
acceperis.'' Vidcs ob id'p(um libcro arbitrio ad merc cum om-
nia, ne quem mcritislocum relinquac. Scdtamen vtincxhau-
fta & multipkx eft Dei beneficentia a liberaluasj quas gratias
in nos confert,quia noftras facit.perinde ac nol^ras vircutcs re-
muneratur.
^. Tertmm a& J Addunt quod ci Chryfoftomo fumptum vidcri potcft,
furdii, ex chry Qupd fi hxc non lit voluntatis noftrt facultas.boiium aut ma-
fojiomi verbitliim eligcrc , aiit omnes ciufdem naturje partiCipcs maios cire
t^Ueaum. oportcrct.automncsbonos. Neciono-eabcftabeoquicunque
Homil. iz. in A r ■ 1, ^ ^ - .- l 1 u r-
Genef. ^" icripcor ille opv-ris, Dc vocacionc (jcntiu.qui lub Ainbrohj
lib.4.c.4. nominccircunfcrtur , dumraciocinacur,ne nincin vnquam a
fidcfuiirercceirurumnifimucabilitatisconditioacm Dci gra-
tia nobisrclinqucrct , in quo miruin cft cancos viroslibi exci-
T^efponjio , fer difl<^- Qu^omoi.io cnim Chryfoftomo in mcntcm non venit ele-
neg^ti*nem, dioncm Dci cfle qua; intcr homincs lic difcernat?Nos quidcm
concedcre miniinc formidamus ,\quod Paulus magna conten-
tione afl"erit,omnes funul prauos eflc & maliti^ dcditos:fed cu
illo
Vecognit.Vei Redcmftom. loi
illofubiicimus.Deiniifericordia fieri ne omnes in prauitate
permaneant.Ergoquum pari morbo laboremusnatuialicer o-
mjiesjroli iJIi conualelium gujEuslrneHicam manijm admque-
reiDo^iiio pjacuit. Alij.quos iufto iudicio praetermuciuin fua
putredine tabefcunt.donec abfumantur. Nec aliunde ell; quocl
alij ad finem perfeuerant , alij in cepto curfu prolabuntur. Si-
quidcm & ipfa perfeuerantia donum Dei eft;, quod non omnj-
buspromifcuelargicur,fedqu!bus vifumeft 'mpertit. Si caufa
differeiitig requintur,cur alij conftanter perfeuercnt.alij infta-
biiitate deficiant,non alia nobis conftat,nifi quodillos fua vir-
tute roboratos (uftinet Dominus , ne percant : his, quo fint in-
conftantlaBdocumenta,noneandem virtucem admin.ftrat.
4 Inftanc pra£terea,fruftra cxhortationes fufcipi , ^^?^^^^- fufS^nTpct
cuum effeadmonitionu vfum,ridicu!as cfleobiurgatioriesni-^j^^j,;,/,^^^^^"
fi fit penc« peccatorem parere.Smiilia olim quum obiettaren dum.
tur Auguftino, libellum De correptione & gratia Icnbere coa- "^^onjio per
ttus fuit.Ybi etfi copiose illa diluit,ad hanc lamen lumma ad- "^^"""''^'n > ex
ucrlanos reuocat>OjLeiiin->]n prarcepoone cognolce quid de- butculiea^
beas agere. in corredione cognofcc tuo te vitio non habere: in ^
oratione cognofce vnde accipias quod vis habere. Eiufdem fe-
re aigumenti eft liberDe Spiritu & litera.vbi Deum Legis lua:
pra:ccp:anonhumanis viribusmetiri docet, verum vbi luffit
quod re<5lum eft , gratis dare implendi facul acem fuis eledlis.
Nec vero hsc res iongae difceptationis eft. Primum non foli Confirmatie rc
funius in hac caufa,fed Chriftus & omnes ApoftoIi.Viderint i- sjonfwnis , teiu-
fti quomodo fuperiores euadant in certamine , quod cum tali "'"""^ chnftiil.
bus antagoniftis fufcipiunt. Chrjftus,qui ceftaoi^ nos finefe ni- 1"^'''"''-
Jiilpoire^ an ide^nimjjsreprehendit &cafli^areosq9i^ ^PauH ^pa-
^jp^^^/iialeagcbant .' an ideo minus exhorcatur vt quifq^ bo- fioli.
nis operiBus incurnBatTPaulus quam feuerein Corinthios in- R.cm.5.1^.
uehitur ob charitatis ncgicdlumJlifdcm tamen demuchaiicare
a Domino dari flagitat. Teftatur in epiftola ad Romanos,non
effe volentis , neque currentis, fed miferentis Dci ; non definit
tamen poftea & admonercA hortari & corripcre. Cur no crao
Dominum interpellant, ne ica ludat operam, ab hominibus ej
exigendo qus folus ipfe dare poteft : ea caftigando quse gratia:
cius defcdu admictuncur ? Paulum cur non admonet vt parcac
iis quorum in manu non eft velle auc currere , nifi prareunre
Deimifericordia.qucenuncipfosdefticuit? Quafiveronon o-
pcimo doaiina; fuce ratio Domino conftec, quce in promptu fe
ofFert religiofius quacrencbus. Doctrina ccrte & exhortatio &
obiurgacioquantum per feefficianradanimum immutadum, •^^'*'''' *'"?'"»-
indicacPauIusdum fcribit,neqi qui plantaceiTealiquid, neque^'/ 9"*^/««.
qui rigat: fedDominum,qu, incrementum dac.folum cfficaci- ^1^3^!'"^
ter agere. . Sic Mofen feuere videmus Lcgis prxcepta fancire, » .Cor.3.7
^^?-^' JnptmionisLib. JJ.
& Proplietas acrlter inftare, & minari tranfgrefloribus : quum
tamen fateamur tunc fapere demum homines , vbi cor illis da-
tur ad intelJigendum : proprium Dei opus efle corda circunci-
«Jere,& pro lapideis dare caroea : Legem fuam infcnbere vifce-
ribus:dcnique animasinnouando,facere vt efficax fit dodrina.
rmiarefionfio, ^ Quorfum crgo exhortationes ? nempe fi ab impiis obfti-
qua fecundan nato cordefpernunturjn tcftimonium iUisfuturx funt, vbi ad
fufiiu fxpUcat, Domini tribunal ventum fucrit : quinetiam iam nunc illorum
i^torwa rtjj>e. confcientiam verberantacferiunt:quia vtcunque irrideat pro-
teruiffimus quifque.improbare tamen non poteft. Sed quid fa-
ciat mifer homuncio,inquies,quando cordis mollitics, quac ad
obedientiam neceflaria erat,illi dcnegatur?Imo qnid tergiuer-
fatur,quum duritiem nulli nifi fibiipfi imputarequeat .' Itaque
impijlibenter eas eludereparati.fi Iiccat,velint, nolint,ejrum
fiortm rel^t. "vittute profternuntur.Prxcipua autcin vtilitas erga fideles con-
Sm, fiderandaeft: inquibusvtomniaperSpiritum (uum agitDo-
minus,itaverbifuiinftrumentum nonprxtermittit : &illudi-
pfum non fine efficacia vfurpat. Stet ergo quod verum eft.to-
tam piorum virtutem in Dei gratia fitam effe , fecundum illud
Ixe.11.19.jo. ProphetJB diftum , Daboilliscor nouum vtin illis ambulent.
Inflanttu ad Atqui excipies , Cur iam admonentur ofticij fui, ac non potius
frmes reSfon- finuntur Spiritus diredlioni ? cur hortationibus folicitantur,
quando feftinare magis nequeunt quam fert Spiritus incitatio?
_. , curcaftiganturfiquandoa viadeflexerunt ,quando necefiaria
carnisinfirmitatelapfifunt?OhomOjquies qui legem impo-
nas Deo? Si ad recipiendam hanc ipfam gratiam ,qua fit vt hor_
tationi pareatur,pcr hortationem vult nos praeparari, quid ha-
bes quod in ca ccconomia mordeas vel fugilles ? Si nihil ex-
hortationes reprehenfionefque apud pios aliud proficerent ni-
fi vt peccati rcdarguerent , eitent eo ipfo reputandae non pror-
fusinutiles. Nunc,quum agente intusSpiritu,ad inflamman-
dumbonidefiderium,ad difcutiendum torporem,adeximen-
daminiquitatisvoluptatem & venenatam dulcedinem , con-
. . traautem,adodium taxliumquc gencrandum plurimum va-
u *''^*'''5* lcantrquis audeat fuperfluas cauillari.? Siquis clariorem de-
f^^^ Iideratrelponuonem , lic habear. Biranam Deusjin eledtis
iuisppcratur:intus,pcrSpiritum: extira^per V£rbum, Spiritu,
mentcs illuminando,corda ia iuftitise amorem cultumque
formando , nouam eos creaturam facit. Verbo , ad e^ndem
renouationcm eipctcndam , quaerendam , aflcquendain exci-
tat. Vtroquemanus fua; efficaciam pro difpenfationis fuse
modo exerit. Verbum idem dam reprobis deftinat , etfi noa
in eorum corredionem, in alium tamen vfum valerc fa-
cit : qup &: in praefens confcientije teftimonio vr geanturt
ic iti iudicij dietn magLs reddantur iuexciiiabil^. Sic
' Chn-
Ve cogntt. Vei Redempons, 105
CKriftuSjquanuis pronuntietneminem ad fevenire ny(i quem r0an.tf.4f;
ratertraxerit, & eledos venirepoftquam aPatreaudierint, & &4J.
didicerint.non tamen ipfe dodtoris munus negligit , fed vocc
fua fedulo inuitat quos intus a Spiritu fando doceri necefle eft
vt aliquid proficiant. Apud reprobos admonet Paulus non o- i.Cor.i.itf.
tiofam efle dodrinam , quiaillisodor eft mortisinmortem,
fuauis tamen od or Deo.
6 In cogerendis Scripturg teftimoniis valde funtlaboriofi: Trima cU^
idque fedulo faciunt , Mt quoniam pondere nequeunt,numero argumenttrum
faltem nos adobruant. Sed quemadmodum in prseliis , vbi ad ^«'«'^^/'^''S**
manus ventu eftjimbellis muItiiudo3quantiiIibetpopaE& o&e-^^lfl^J'"^^'^^*
tationishabeatjpaucisidlibusprotinusfunditur ac fugatur:^,,.,ar6«»^j dc^
ita nobis facillimu erit illoscum fua turbadifiicere.Quia cnim fenfaae,
in pauciflimos fcopos coeut loci omnes quibus aduerfum nos
abutuntur , vbi in luas claires diftributi fuerint , compluribus
vnarefponfione fatisfiet : fingulisdifroluendisincumberenc-
celTenon erit.Prxcipuuroburlocantinpraeceptis : quarputantf. Ltxa ndit
facultatibus noftris fic attempcrata elTe , vtquicquidabillis'"'*^''"'"*'»***
exio;i probatum fitj hisprajftaripoile neceflarioconfequatur.^' ' T'-^'','!"*
o r ' r r . _ _ /1 DeusmOiszUu.
Ergo ungula percurrunt & ex iUis viriu noftraru modum me- dit,autquxfunt
tiunrur.Aut enim(inquiunt) illudit nobis Deus quum faaditaw Tufirapotefia-
tem,pietatemjobedientiam, caftitatem,diIe<3:ionem, manlue- tere^uirit.
tudinem imperat:quum immunditiara,idoloIatriamj,impudi-''^^''"-'^''' ^^
citiam>iram,rapinam,fuperbiam , &c fimiiu interdicit : aut ^^ tripli^cmm^^r^i.
tantura requirit qux funtinnoftrapoteftate. Porroomniaferecf^foy:^;^, de
quae accumulant praecepta, in tres fpecies diftinguere licet. K-^uibus frimum
lia,primam ad Deum conuerfionem exigunt: aliafimpliciter"!^"'*''' '^^S*~
deLegisobferuationeloquuntur : aliaperfeuerareinrecepta'^"^''^^^ -^"
Dci gratia iubent. De omnibus in genere dilferamus, tu defce-"
demusadformas ipfas. Hominumfacultatesad diuinsLegis
prscepta extendere , vulgare id quidem iamdiu effe ccepit , &:
nonnuUam fpeciem habet : fedarudiffima Legis ignorantia
prodiit. Nam qui pro ingenti piaculo ducuntfi dicatur Legis
cbferuationem elfe impoffibilem , validiffimo fcilicet ar-
gumentoinfiftunt , fruftra alias daram eiie Legem- PefindcRoni , jg^
cnim loquuntur acfi nufquamPauIus deLcge loquutusefTet.ibid.y.y.
Quid enim , qua:fo , ifta fibi voIunt,Legem propter tranfgref Galat. 5.19.
fiones pofitam eile , Per Legera eirecognitioncm"peccati,^'^'"'5'*'^*
Legem peccatum efficere , Subingreflam efle vtabundaret
deIi<Slfcim.an ad noftras vires limitandam fuifie ^ ne fruftra da-
retur.'Quin potius logd fupra nos pofita,quo impotentiam no-'*^f"-^'^*
ftracouinceret.Ceneex eiufdedefinitionefinisLegisaccople-* '''^'
mentueftcharitas.Atquidum eaTheiralonicefiumanimosre-
pleri optat, faiis faretur fine profe<flu in auribus noftris fonarc
Legl,nifi loiam eius fummam cordibus nQftris Deus infpiret.
Cap.V. InUimhnis Lib.Jl,
\4rgumt»tum f Equidem fiScriptura nihil aliud doccret quam Lcgem
ttuttmiilud de efle vita: regulSjad quam ftudia uoftracomponeredcbeamus,
■L-'l"" g"''"' cgo quoque citra moram pedibus in eorum fentcntiam defce-
mhil tuuat 'f- j° ^ ( \ II- T ■ r ii
iirra Uitri pa- Qcrem.leci quum multiplicem Lcgisvlum diligenteracperlpi-
tronat. cue nobis explicet , ex illa potius intcrpretatione.quidLex ui
homine valeat confidcrare conuenit. Q^antum pra:fencis cau-
fx refcrtjfimulacquidagendum fit nobiS prxfcripfit.obedien-
di virtuiemaDeibonitace effcdocet ; idcoqueadpreces inui-
*Tromipo»ei tat quibus eam nobis dari poftulemus. Sifolum extaret impe-
te?.t,a prateptis ^y\xm,x\\x\\a. promiffiojtctandx eflent vires an ad refponde^um
j^,,^y ,„y-^/„_iniperiofufficerent :fedquum fimulpromiffiouescoanedan-
i.-.k" tnucnire tur qu£ in diuinoE gratixauxilio non modo (ubfidium,(ed cota
prabant, virtutcm nobisefle fitam clamat , illje fatis (upcrque teftantur
nos prorfus meptos.nedu impares obferuad^ Legis cfie. Quare
ne ampliusifta viriura noftraru cum Legis praeceptispropor-
tio vrgeaturjacfi Dominus quam in Lege daturus crat iuftitix
regulam ad modulumnoftrs imbccillitatis exegiffetjmagis ex
promiffionibusreputandum quamfimus ipfia nobis impara-
oUe^io. ^^ ,quiomni inparte tantopereeiusgratiaindigemus.Scd cui
Lex viuis ht- f aiunt) verifimilcfict , Dominum truncis aclapidibus Lcgem
mnihu4 data dcftmaffe? Neque id quifpiam perfuaderc moliturj Non enim
'•^- ^'^''"f"' aut impii laxa funt aut ftipites, dum aduerfari Deo fuas libidi-
fnontiiconfirm*- "^^ pcrLegem cdodtijfuo ipforum teftimonio rei fiiit.autpii,
mata. dum fuac mTpotentixadmonitt, ad gratiam confugiunt. Qj^o
la Ench. ad pei tinent iftae folcnnes Ai^guftini fentetia:, l ubet D ^us q"y ^6
^ Laurcnt.dc gra pofijiiiiusjn^^npuerimus quid ab jpfopeteje debeaQjus. Magna
; *'^ . TT ■^'^'^"' eft praeceptorum vtiljtaSjfi libero arbitrio tantum ietur.vc crra
' ca.16.H0m.29. U ^- .-, ' _. , . iT • '^
inlohan.Epift. ^'^ L)ei ampluis honorctur. rmes impctrat quojiLcx imperat^
24. imo idco Lex imperat, vt impetrec fidcs quod imperatum erat
per Legc; imo fidem ipiam exigit a nobis Deusj & non inuenit
Specialis conf q uod exigat.n ifijedcrit quqd inueniat^^cm, Det^Deus quod
deratto trtpltct/i iutct,& lliSFat quod vclic. " ^
^hiiiw^at^'uberi ^ Idjrccenfcndis tribus pra:ceptorum formis quas fuperius
«.rbitru ^<i/ro- ^"igimusjclarius cernetur. lubet frpiusDominustiiinLcge,
nos. tum in Prophctis.vtad feconucrtamur.At fuccinit eiaduerfo
Iotl.2.iJ. Propheta.Conuerte me Dominej& conuertar:poftquam enim
Ier.51.18. conuertifti me, c?i poenitentiamj &c. lubet vt pri,>utia cordis
Ibid '0.6. n^^ftri circumcidamus.At per Mo(en denuntiat.utam circunci-
Exe.3^.j6. fionem manu fua fieri. Cordis nouitatem paffim requirit: (cd
^r.ji.iii. Lib. alibiafcdaritcftatur. C^odautem promittit DeuSjVcAugu-
/* de doann. ftiQus. ait , npn facimu_s ipfi per arbrtrfum vj.naturam : led
„ '^' facit ip(e per ^ratiam. Atquc haec obferuatio eft quam ideni
l.l^equeprxce- , . , f^- f^ ^ .. I 1 j-
*M,<j«««?infr- ipicinterregulas Ticonii quinto Joco enumerat , vtbenedi-
fi„nem ad Deum itinguamus inter Legem & promifliones , vel inter manda-
De cogfiit.t)eiRedemftoris. 104
ta & gratiam .Eant nunc qui ex praeceptis colligunt ecquid ho-
mo valeat ad obedicntianijVt Dei gratiam pcnmant, per quam
prscepta ipfaadimplentur. Sccundisienerispraeceptafimplicia ^' f^'^"' pf^-
luntjquibusDeum colerejeTUS voluntati leruire &adh3Erere,e-t,y,^jl^y J^£ .
ius placitaobferuarejeiusdodrinam fequiiubemur. Sed iaan obferuatmne lo-
meri funtloci qui tcilificcntur illius efTe donum , quicquid {n-q^umw.
ftui£e,fanditatis,pietatis,puritatis haberi poteft. Ex tertio ge-
nere erat illa qu£ a L.uca rcfertur Pauli & Barnabx exhortatio Aft.rj .4;.
adfideks, vtingratia Dei permanerent. Sed vnde illacon-*-^'9''<*'/""'«<^'-
ftantia; \irtus peteda fit,alio loco idem Paulus tradit.Quod fu-^'''*'?''"* '" ^f*
perefl(inquit; haties, fitis tortes per Dominum. Alibi vetat ne uerare tubent.
contrifteaiusSpirituDei,quoobfignatifumusindiemredem-Ephef:(f.io.
ptionisnoftrae. Sed quod iljicexigit, qui^^praeftariab homini-lbid.4.50.
bus non poteratjTheffalonicenfibus a Domino imprecatur,ne ^■•Tneir.i.ir.
pe vt dignos habeat vos vocatione fua fanda , & impleat bonii
omne propofitum bonitatis fuar, opuique fidei in illis. Eodem
modo in fecunda ad Corinthios epiftola , de cleemofynis tra-a.Cor.ii.ifi.
ftanSjbonam & piam eorum voluntate fspius cornendat: pau-
lo poft tamen gratias agit Deo , qui pofuit in corde Titi vt ex-
hortatione fufciperet. Si ne ons quidcm officium ad alios hor
landos prxftare Titus potuit nifi quatenus luggeffitDeuSjquo-
inodo alii adagendum voluntariifujflent, mfiDeoipfocor-
da eorum dirigente?
S> Cauiliancur haecomnia tcftimoniaaftutiores: quia nihiU''A'"''« *dit.
impedia<cquominus ipfi conferamusnoftrasvires, & infirmis^^'''''*''^'" ""-
c6nat'biisDeusluppetias ferat. AfFcrunt etiamlocosexPro-^.,^^,"'"*'^"
phetis.vbi conucrfionis noftra; efFedus interDeum &nos vi-
detor dinudiaTi.Conucrtimini ad me3& egoconuertaradvos spA- g
Quales itobisiupprtias Dominus ferat, fupra demonftratum
eft , neque hic opus eft repetere. Vnum hocduntaxatmi- ,, ^, ,/-
hi concedi volo , fiuftra impIend-2 Legis facultatem in no- ^^
bisrequiri , quia eiusobedientiam nobis Dominusimperet:
quando conftat omnibus Dei praeceptisadimplendis&necef-
fanam eflegratiain Legislatoris , & nobi'spromiflam jquia
indepatct , faltcm plus anobis exigi quam fir. us (olucndo. confirmatlo re-
Nec vero vUis cauiUisdilui pottftiilud leremiae, irritum {uiffefpon/ioTJts ex i<-
paclum Dei percuflum cum veteri populo , q,uia literale tantu'''^'^'*-
Ci-at:nonaliterautcm fanciri quam vbi acceditSpiritus^quiad^'^'',^'''*^ .
obediendum corda rormat. INeque eoru erron altipulatur >-^^- aii,j,g,
teocia illa.Conuerti mini a d me,& conuertar atl vos. Siqujdeni
iliic Deicbnuerfjo notatur^nonjua cor noftrum_ad_refipifce-
tjain^enouatsfed^iuajre beiic uolum acpr opitium, rerum -pjo-
fperitate te ftaturici.uemadmodum rebusaduerfisoffenfionein-
tecdum indlcat.Quoniam ig-itur multis miferiarum & calami-
tacumformisYexatuspo^ulus, auerfuma fe Deu ^uerebatur-
^ap. v: Jnflitutionk Lih. If.
refpondetnon defuturam illis fuam benignitatem fiadvitar
redlitudinem,& ad feipfumjqui eft iuftitiae exemplar.redeant.
yj^ i. ^^'■^"^'"^'■godetorcjueturlocusjdumcu trahicurviopusco-
fekzy 'cap.7. uerfionis videatur inter Deum &homines partiri.Hsec eo bre-
Sc S.kft.i.j. uius perftrinximus , quod huic argumento proprius in Legis
tradlatione locus crit.
tecunda clafu 1° Secundus argumentorum ordo fuperiori finitimus eft.
argwnentorum AUegant promiffiones quibusDominus cum voluntate noftra
fro hbero arbi- paeifcitur.-qualcs funtjQuacrite bonitatem & non malitiam , &t
'l"j'* / ''^'^'''viuetis. Sivolueritis&audieritis,bonaterra»comedetis:qu6d
Am0s5,i4. Iinolueritis, giaamsdeuorabitvos; quiaos Dommiloquutu
lei'.^.!. eft.Item,Si abftuleris abominationes tuas a facie meajnon ex-
Ifa.i. pelleris:fiaudieris vocemlehouxDei tui.&facias&cuftodias
Deui.i .1. omnia mandata eius, faciet te Dominus excelfiorem cundis
Gentilius terrx. Et reliqu^ (imiles. Importune & per ludibriu,
quaj Dominus inpromifTionib.offertbeneficia , voluntatino-
ftrsE delegari putant,nifi noftrum fit illa vel ftabilire , vel irrita
, . r .facere. Etfanc rem iftam facundis querimoniisamplificare
D«>rewiyi'»on«,P''0'"P''^'"^"-"°^'^''*^"^'^^^''^^°"^^"o liludi.quumbenicni-
gmbu* beneficiaiztcm Cuzm a voluntatenoftrapenderedcnuntiat , fi voluntas
nobueum ^u*- jpfa noftri iuris non eft. Egregiam vero fore hanc liberalitattl
reMtbui M"^'-^Dei,fi bcneficia fua ita nobis exponat,ne fruendi vUa fit facul-
^''^■^.''''■'/'^'/"''tas.mirampromiflionumcertitudinem ,qusc vtnunquam ira-
•vtl irrita faet- pleanturja re impoliibui dcpendeant. De promilhonibus eiut-
r*. modi quae conditione habent appofitaiTijalibi dicemus : vtpa-
t^ffonfio, gw^lam futurum fit, in carum impolfibili complemento nihil cffc
T//«m ^'^"'"abfurdi. Quantum ad hunc locum attinet.nego Deummhu-
fromipo iTK ji^, jpi jjgf illudere nobis,dum nos ad beneficia fua demeredain-*
gapios^ im • ■ rr r ■ r^i r
fiosoltendit , cr- uitat, quos uouit efle prortus impotentcs. Siquidem quum h-
repugnjtniiam dclibus iuxta & impiis offeracur promiffiones, fuu apud vtrof^
nb aduerfariu q^g vfum kabent. Qucmadmodum prxceptis impiorum con-
«^fitiamtanci- ^^^^^^^^^ pun^ic Deu s,ne fuauiter nimium in peccatjsdelicicn-
tur,nulla iudiciorum fuorum mcmoria : ita in promiflionibus
quodammodocos attcil:atur 6[uam indigni fint fuabenignita-
te.Quis enim squiflimu & conuenientitfimum effe negetjDo-
minum iis benefacere a quibus colitur : maieftatis aucem (ux
contemptores pro fua feueritate vlcifci? Rite ergo & ordine a-
git Deus , dum impiis pcccati compcdibus deuindis.hanc le-
geinpromi(Iionibusdicit,tum demum fuabeneficiaperccptu-
ros fi a prauitate difccffcrint^vel ob hoc foIum,vt intelligant fe
ab iis merito excludi quae veris Dei cultonbus debentur. Rur-
fum ,quia modisomnibus adimplorandaluam gratiam fide-
lesextimuIareftudet,nequaquaeritabfonu , fi quodillumul-
to cum frudlu prseceptis agere erga eos oftendimus, id quoque
fromifliombus tcntct.De voluntate Dci prgceptis cdotli, mi-
fcrj^
t)e co^nit.tfei EedempforUi id^
feriaenoftrae admonemur 5 qui ficab iI[atotope<n:oredillide_
mus: (imiil inftigamur aii inuocaudii eius Spintum.per que in
redani via ditigamur.fed quia pra:ceptis igaauia noftra no fa^
tis.-icuitur,fubdunturproniil(ioncs,,quxdulccdinequadaad eo
iLiamorcnpsalliciant.Quo autcm maiore tencmuriuftitie de
fidcrio,eo fimus ad qu.^srendam Dei gratiam feruentiores. En
quomodo illis obtcftationibus, Si voIueritis,Si audicritis.neqj
volcndi audiendiuj liberam facultatem nobis Domiihustri-
buatjueque tamen ob impotentiani nos ludibrio habcat.
II Habet & tcrtia clafTis multain cumi illis amnitatcm. Lo- Teytia Claj^lii
cos enim producunt quibusingrato populo Deus cxprobratj '-^ ■D«i ei}r<i~
percumduntaxatftetifte quominus ab mdul^entia fua omnc , "1" ***
- . ■. ^ . . Itctu
genusbonorura rccepcric. Cuiusgeneris luntifti,Amalec& ^^^^^1,^ ._
ChanaiiJeus ante vos lunt^quoru gladio corruecis:eo quod no-iere.y.ij. & 3?,
luentis acquiefcerc Domino. Qina vocaui vos, & non refpon-Ier.3z.j2i
diftjs,faciam huicdomui ficutifeciSilo.IcemjHxcgensno au
diuit voccm DominiDei fuijnecrecepitdifcipIinam:ideopro-
ieclaeft a Domino.Item.Quiainduraftiscor veftrum,& nolui- . ^
ftis obedire Doinino , hccc omnia mala euenerunt vobis.Ta- ?• Fri«tf;-^ «*«
I , 11/- mala e.iprobran
ks exprobrationes j inquiunt , qaomodo aduerluseos con-^^^ ^^_^ ^.^^ ^^i
gruerentquibus cxtemplo refpondereliceat.Nobis vero pro-n,,^,-* nonjnit
Iperitas cordi eiat,adueria timebamus : quod autem illius a.di- potefiatfs.
pifccndce,horum virandorum caufa,Domino n5paruimus,nec
voccm ciusaufcultauimus,eo fatlum cftquiapeccatidomina-
tioniobnoii.sliberum nonfuit. Fruft.'-a igitur ip.ala nobjsei- .
probraiuurjqua^elFugere nonfuit noftrs poteftatisrSedomiiTo^^^""-^''- ^'^
neceilitatis obcentu in quo innrnnmi eitac i:utilepatrocinium,v r n^
C 1 J • M /"11- J faenti^ Jenjti
rogo polsintneculpam dcprecari. Njm n culnaralicuius tene-^.j^„^.,,,„,^ji
turconuifti: nonabs reDominus exprobrat, eorum pciueril-fMr, merkoeM-
tatefadum eflequoininus fua: clementi^: frudum ientncc.Re-/"'''^*''"'"'»" ^''^
fpondeanc eigo,pofsintne mficiari canfam contumaciS,praua-^"°'^* "" '*'-
fuam voluntatom fuifle.Si uiali fontcm intra le repenuntjquid
■veftig:ind;s extrancis cauhs inhianc , ne fibiipli fuifle cxiti)au-
thores videancurrQnod fi verum eft fuo nou alicno virio & di-
Uinisbeneficiis priuari peccatores , & vitionibuscaftigarijma-
gaaratioeft cur iftas cxprobrationcsexoreDei audiant : vt (i
obftinatein vitiis pergant , difcant incalamicatibusfuapotius
nequitiam accufare &deteftari,quam Deum iniqua: fxuitiae in-
fimulare:fi docilitatem non exuerunt.peccatorum tardio capti
(^quorum raerito miferos fe ac perditos vident ) in viam re-
aeant ,acidipfum feria coefeflione agnofcant quodDominusTri;?^-f/« </<;--
obiurgando commemorat. In quem vfum illas , quae citantur,/"'^^'*-' "^7«* '""■"'»
Prophetarum obiurgationes apudpios profeciire , exfoIeQni"/""^'''!"'""""
Danielis oratione conftat,qu3B habetur capite 9. Prioris autem j^^
-vfasexenfiplumintueinur inludxis, quibus fuarum miferia- ier,;,:^.
^2p. V. Jnjlitutioms Lib.lJ.
rum caufam enarrare icremiasiubetur • c|uum tameanona-
liter cafurum efletquam Duminus pra^dixcrat. Loijuerisad
eos omnia verba haecjSc non aucfcent te : vocabis eos, & non
refpondebunr tibi. Quprfum jgitur canebatur luidis? vt no-
lentes acinuiti nitcllig rentverum cffequod audiebant .-nefa-
riumeiref-icnlcgiun) fi malorum fuorum culpam5<}uxinipfis
VarioruntScri- j-efi-lcbat.Deo trantcnbcrent. Paucis his folutionibusexpedirc
pturtt locorum r n- . n- i r ,^ ■ ■
rU'4uoex p>:ori. *^ laullmie poius ab immcnfa tcltimonioriMn congcrie,quam
itis rtlpuuCiont- ad erigendii liben arbitru fimulachru hoftesgratix Dci ftruc-
bus coU:genda, rc(o\Qni,Vi tx prXv cptis quam ex obteftationibusaduerfusLe-
Prjl.78.8. gis tranfgrcftores. Probrose de ludxis in Pfahno refertur, Ge-
Flal.c)5,8. neratio praua qux non direxit cor fuumjaho etia Pfalmo hor-
tatur Propheta fu.^actatis homines jne obdurcntcordafuame-
pcquiaomniscotumacias culpa in hominum prauitate hcret-
fed ftuhc inde colbgitur , cor ni vtramqne parte elfe flexibile,
cuius prseparatio a l3eo eft. Dicit Propheta, Inclinaui cor meu
ad obferuaQdaprxceptatuamempe quiaUbenter &hilariani.
mi propcfioneDeo fe adddixerat.neque tamen le inclinationis
Philip.1.12, authorem efle ladlat j quamineoddhi Pfaimo fateturDei cfle
donum. Itaque tenenda Pauliadmonitio , dum fiJ.elesiubet
operari falutem fuacum timoreSc tremorcj quiaDeuseft qui
operatur & velle & perficere. Agendi quidcm partes illis alff-
gnat, ne indulgei^Ut carnis torpon; fctl metii & foUcitudcprac-
cipicns, fic eos humiliat,vt meminerint hoc ipfum quod agerc
iubentur.proprium eifeDciopus. quo difcrtccxprmiitpalfiue
(vt ita loquo-)agere fideIes,quatenusccaeio fuggeritur facul-
' *^* tas,vt n'hil (ibiprorfus arrogent, Proindedum noshortatur
Petrus vt fubminiftremus in fide virtutcm; non concedit nobis
fecundas paitesquafifeparatim quicquam agamus , fed tantii
carnispjgritiera cxpergefacit , quaplerunque fuftocatur ip(a
i.Thcflr.5.19. fidcs. Eodcm fpe^fVatiilud Pauli , Spiritum ne extinguatis,
quia fubinde obrepit fidelibus ignauia : nifi corrigatur. Si quis
tamen indeinferat . in eorum cflearbitno fouere oblatam lu-
a.Cor.7.1. * ccm,facilerefutabitur eius inlcitia, quiahaLC ipfifcdulitasqua
requiritPauluSjUon nifiaDeo cft. Nam &faEpeiubemur ab
omni iiiquinamento nos purgarc , quum Spiritus fibi vni con-
fccrandimunus vindicet- Deniqueper concefllonem ad nos
I .loan.^.iB. transferri quod in Deum competit , ex lohannis vcrbis palam
eft j Quifquis ei Deo ci1,rerU3t fcipfum. Voccm hanc arripi-
unt Uberi arbitrii pracconcs, quafi partim Dei virtute, partim
. ^ noftra {cruemur:qu.ifi vero hancipfam cuftodiam,cuius Apo-
ftolus meminu,non habeamuse ca;lo, Vnde & Patrem rogat
Chriftus vtnosa malo feruer,&; fcimuspios,dum aduerfusSa-
tanam militant.nonaliis quain Dci annis vidtoriam confequi.
i.Pet.f.iz. itaqj Pctrus vbianiniaspunficare iuffitiRobediccia veritatis»
- mox
Ve cognit. Vei Redetnporis, lo^
morcofredionisvice adit.per Spiricum.Denique qinm nihil
fint omnes hiimanse vircsin teicaminsfpirituali , breuiter o-
#-endicIoannes,q>jum rraditnon poflepeccarequi ex Deoge-
iiiti.f-jntjquia lcni.-nDeiin iilis manecacrationem alibi red- ^- ^oan^^j. Js
dit,qu6d fides noftra fic victoria qua; vincitmundum. >"♦•
12. Cic^turtamendeLeeeMoflsteftimonium ,«uod folu- , a , .,-■
tionuTcftrse vaidc aouenari videtur. Nam illcpopulum poft^j,^,,,^^ Z^
Lege promuigaram,iiunc in modum contcftatur , Mandatum t,cnem,ex Mtfi
hoc quod pr?ccipio tit i hodie non eft occuItUjneqj procul po- dejumptie.
menti. Nametfi eludere leuisopers fucrit,qu6dhicnon ^t monftration$
obferuationiSjfed cognitionisfaciiitace& proclimtare agacur, confirmat*.
nonnullum tamen fcrupulum fic.quoque forfan relinquerenr.
Verum omnem nobis dubitationem eximit Apnftolus , nonR.«n>=io.f.
anibiguusincerprcs,quideEuangeIi) dodlrina Molen hiclo-
^uucum effe affirmac. Quod fi quis refra(3:arius contendat.
vio!eceraPauIodetorta fuiffe vt ad Euangclium trahipoHet;
quanquam impietate non carebic eius audacia , eft tamen quo
praeter Apoftoliauchoricatem redarguatur. Nam fi de folis
pracceptisloquebacur Motes , vaniftima confidenciapopulum
inflabat.Quid enim aliud quam [e prscipicafTent , fi Legis ob-
ieruacionem aggreiriforent (uis viribus tanqua fibi nondiffi-
cilem ? Vbi ergoLegis obferuandx ii^a tani obuia facilitas,
quando nullus nifi per exitiale prxcipitium patet accellusrPro-'
inde nihit certius eftquam Mofen his verbismifericordiaefcE-
duscomprehendiftc,qu6J vna cumLeg is exadlione promul-
gauerat.Nam & paucis ante verfibus docuerat , circuncidi raa-
nu Dei oportere corda noftra,vtipfum diligamus. Ergohanc, ^^^^-P'°'
dequa mox loquitur.facilnacem non in kominis virtuce, fed
in opeac pr^fidio Spiricus fandi pofuitjqui opiis fuum poten-
ter in noftra infirmitate peragit. Quanquam ncc d- prrceptis
fimpliciterintGlligendus eft locus , fcd magis dc promiflioni-
bus Euangelicisjqua: adeo comparaiidac iuftitis faculcaccm in
nobis non ftabiliunc vc eam prcrCus euertanc. Id rcputans Pau-
lus,non fub dura iUa ardua & impofTibili condicione falutcm
inEuangelio proponi , quanobifcum Lexagit,(nempe vt i-
pfamijdemum afTequantur quimandataomnia impleuerint^
fedfacili,eipedita,& expofiti accefTus hocteftimonio confir-
mat. Nihil ergo hoc teftimonium advindicandam hi^ano
arbitrio libertacem.
15 Obiedari folent &al1iquidem ioci quibusoftenditur^"*'^^''^ ''j''^''
Dcu interdu,redudlo gratiae fus fubfidioj explorare homines,„j„, ^ «»*«!
&expedtarc<iuorfuraconucrtantfuai^udia ,qualitereftapud »<ij,b»i.
o jj
Cap. V. JnJlitutionkLib.JL
Ofeam,Vadain ad locum meum donec ponant irt corde fuo5&
*^ ■T)'? rbe- qu^rmtfacicm meam.Ridiculuni(aiuut)crat, ficonfideraret
aat anteccato- Dominus an Ilirael faciem ("uam quarllturus cffetj nifi flexibiles
res r<://'«/£'»«tfuiflentanimi5qui vtrouisfuopte ingenio inclinaiepofset.Qua
necne: «'■^o ^- (i vc;6 iftud non fit in Prophetis vlltatifnmum , Deofpecicm
trtmuis pofunt. afpemantis ac proiicientis populum pra: fe ferre, donec vitain
meliusemendaritSedquid tandem cx tahbus minis aduerfa-
rij elicient?Si voluntjpopulum aDeo d^ereliiflum conuerfione
aleipfopoflemcditarijtotaScripturarecIamante id facient: ft
.W neceflariam Dei gratiam ad conuerfionc fatentur, quid nobif-
"^fionftOjperdi-cumlmgant^At neceflariamitacocediint vt fuam homini ve-
lemma. jjjjt feruatam facultatem. Vnde id probant.' certe non ex loco
illo.nequefimilibus.aliudeftenim fecedere ab hominej& re-
fpicere quid fibi permiflus relidltifqj agat:aliud, vires eius ali-
quantulas pro modo imbecillitatisadiuuare. Quid ergo.dicet
ortaloiui exph quifpiam,infinuant ifta: formula:? RefpondeOjperinde vakix
latui. 2^^ italoquerctur Deusquandoquidem monendojhortando,
increpando nihilapudcotumacem hunc populum proficitur,
fabducam mepaulifpcrj& eum afflidari tacitusfinam.Videbo
an aliquando eum poft longas calamitates capiat mei recorda-
tio.vt quxrat faciem meam . Ablcedere autem Dominum pro-
cul, fignat prophetiam fubmouere. Speculariecquid fafturi
fint homiaes.fignificattacitu m Sc guafi f e difTimulantem affli-
dlionibus variis eos ad tcmpus exercere. Vtrumque facit quo
nosmagtshumiUet.citius enim contunderemurrerum aduer-
farum flagellis quam corrigcrcmur , nifi Spintu fuo nos ad ea
docilitatem componeret. Porro vbiDommusinfraiflanoftra
pcruicacia ofTenfus & tanquam fatigatus , nos paulifper omit-
lit(fubmoto fcilicet verbo fuo , inquopraefentiam quandam
^iuinta tlajSis £^^-^^ cxhibeie folet } & exoerimcntum capit quid fc abfente fa-
prTuberrarLt '^Uri fimus:ir,dc falfo coliigitur , aliqua cfle liben arbitri) vi-
trtoex perfetiia^^^ quas contcmplctur & explorctrquandonon in aliumid fi-
hqueiidi ratto^e. ncm facit quam vt ad recognofccndarH noftram iSiiiiu nos a-
5 Bona C^digat.
malaopera 7io- Pugnant etiam cx perpctua loquendi ratione, qu.T tum
«r?a»fno«oif/i^"^^'''P^"'''^''^""'' "^ homuiura fcrmonibusobreruatur. nqui-
i/traque facere. dcni bona opcra nuncupautur noftra , 3c quod fauctuni placi-
■^Rejponfio , /'«'>• tumque Domino eftjuon minus facerequapcccata perpctrare
e-xpofitwnem, dicimur.Quod fi peccata iure nobis imputantur, veluti a nobis
^'"ndi' rlf/(,n^P''°^*^i^^^'^'^''^'-" ^ '" luftitiis aliquid nobis afllgnandum eadem
pro itberi tf,i,_ ratione erit. Nequc cnim confentancum cfletrationi vteadi-
trij patronisfa- ccremur faccrc quibus agcndis proprio motu inhabiles, inftar
(cretfieadit. lapidum a Deo moueremur. Vt crgoDei gratixprimas de-
mus.noftram tamcnoperam vel fecundaiiastenerepartes illac
loguuiiones indicat.Si vnum illud vrgeretur , bona opera no-
ftra
Ve cognit.Vei Redemporis. 107
ftra nuncupari.ego vicitTim obiicerem .panem nuncupari no-
ftruni quem nobis dari a Deo pofcimus. Qnicl ex pofleffionis
titulo percipienr, qnam Dcibenignitate ac gratuito munere
noftrum fieriquod minimealias nobis debetur? Ergoautean-
dem in orationeDominica rideant abfurditatem:3iit ne pro ri-
diculo habeantquoinoftravocantur bona opera in quibus ni-
hil habemusproprium nifiexDei largitatc. Atqui ifcLd ali-
quanto eft validius jquod nos ipfos Deum colere jferuare iu-
ftitiam ,obedire Legijbonis opcnbus ftudere Scriptura fepe af-
firmat.Haec quum nnt propria mentis & vo!utatis officiajquo-
modo conueniret adSpiritum hxc referri , & fimul nobis tri-
bui,nifi qujedam elTetftudij noftricum diuina virtute cbmunx-inflantia a fi-
catio?His tricis nullo labore nos exoluemuSjfi rire modum XQ-wiU.
putemusquo infanftisagit fpintus Domini. Extranea eft illa
fimiiitudo qua nosinuidiose grauant. quis enim ita defipit vc
hominis motionem a iadl:ulapidisnihildifFerreautumet?Ne-
que veroquicquam fimileconfequitur exnoftradodrina. InT{ef^onJ!o.
naturales hominis facultates : refcrimus, apprcbare, refpuere:
veilejnolle^enitijrefiftere^nempeapprobare vanitatem.refpue-
re folidum bonum:velle malumjnoUebonum. eniciad nequi-
tiam.refiftereiufticia:.Quid hicaeJt Dominus?Si eiufmodi pra-^''^'^^'''""'-
uitate vti vult tanquam ira: lus inftrumentOjdirigit ac deftinat^,^^^ ^
quo libuerit , vtpervitiofani manum bonumfuum opusexc-
qiiatur.Sceleftum igitur hominem.quiDeipotentix fic feruitj
dum iibidini tantum fua: obfequi ftudet, an cum faxo confere-
mus, quod alieno impetu vibracum, nec motu, nec fenfu, nec
voluncate propria fertur .' Vidcmus quantum fit difcriminis.
Quid vcr6inbonis,de quibus pra:c]puaeft quseftio? Vbircgnii
inilIisfuumerigit:voluntatcm,ne vagis libidinibusfurfumde-
crfum raptetur j pro naturx inclinatione. perSpiritum fuum
cohibet:quo!n fmifliratem ac iulliciam propendeatjad luftitiae
£\ix regulam flcdit,componir, formatj dlrigic : ne citubet auc
concidat,Spiritus fui virruteftabilit acconfirmat. Q;ja rarione Decorrep, ^
Ai!guftinus,D:cesmihi,inqu;t,ergo agimurjnon agimus.JhrioS'''*'^-^'
agis.&ageris : & tuncbeneagis,fiabono agaris. Spiritus Dei^
qui tc ag;c, agcntibus adiutor cft , nomen .-idiutoris i'rrc(cribit,
qnod & tualiquidagas. Prioremembro admonctaclioneho-
minis non tolli Spiritus fancli motu , quia a n."jtura eft volun-
tasjquxrcgitur vtad bonum afpiret.Quodautem nioxadiun-
gif,cx nommeauxilijpoirecoriiginosetiam aliquid agerc, no
conuen-.t ita accipcrcj quafi feorlum aliquid nobis tribuat :'fe-i
nc foueat in nobis ignauiam ficDei aclionem cum nc^ftra c6-
ciliat vrveilenta natura,beneautem velle agratia.Ideo paulo
ante dixerat.Nifi Dcus nos adiuueiinon modo vinccre, fcd ne«
juc p!ignai;e^oterimOs,
o iij
Cap. V. Jnflitutionls Lib. 1 1
Conclufio resjii- '^S Hinc apparet,gratiam Dei (vt hoc noraen fumitur vbi dc
fionii ad argume tto^cntvziioaK t^ fermo) eireSpiritus regulam ad dirigendam
/^ c/rf/?« /-o/Zrf-acmoderandam hominis Toluntatem. Moderari nonpoteft
Tna.gratta Det ^.yjn corrieatjOuin reformet,quin rsnouetfviide dicimus prin-
omnia tn nobu ' • ^ • • /r i n. n. i i \r
e*«>'4W,;/dfaw'^'P^"'"-''^5^"'^^^"°"^s '^"^J ^"^ *1"°^ nalkuiiieftaboleaxur; h-
•vrnoflraduplfcitnMl quin moueat,agat,impellat,feratj teneat. Vnde vercdici-
j-«r»on< <^/<:a?»»«r mus illiusinfolidum eireomnesqux inde emanant actioiies.
ijuacunque ^««j» Interim non negamus veriffimum cde quod Auguftmusdo-
*^rf^r'^.r"- cet,non deftruigratia voluntatcm, fed mapis reparari : quia v-
ferat noflra -jo- trunquc optmic conftat:vt inftaurari dicatur hominis voiutas,
Iwttat ^und ab dum correfta vitiodtate & peruerfitate ad veram iuftitia: regu-
iiaf Dei gratialzm dirigitur: & fimul nouain homine voluntasdicatur crea-
ftfnrcm, ri.quia fic vitiata corruptaque eft.vt nouum penitus ingeniu in-
duere necefle habear.Nihil iam obftjt quoniinus ritc agere di-
camurquodagitSpiritus Dei in nobis,etiamfi nihilafeipfa c6-
ferat noftra voUintas quodabeiusgratiafeparetur.Idcoqj me-
moria tenendum quodalibi ex Auguftino citauimus , fruftra
quofdamfatagerevtmhoiTiinisvoiuntate quicqua bonipro-
prium repcriant , quicquid enim mirturx ei libcii a-.bitrij vir-
tuteafferre ftudent hominesad Dei gratiara,nihil aliud qijain
cius corruptio eft:perindeac fi quislutola & amara aqua vinii
dilueret. Etfiautem quicquidin voluntate bonicft, ixiuero
Spiritus tnftin(flu prouenit,quia tamen noliis natuxalueringe-
nitumeft velle.non abs re eaa^erc dicimur quoru laudem fibL,
iure Deus vindicat. primum,quia noftrum eft eius benignirat:i
quicquid operatur in nobis , modo non a nob;s eiVe intelliga-
Bius:deinde quia noftra eft mens,noftra voJuntas,noftrum ilu-
dium, quaz ab eo in bonum diriguntur.
tertU t!^ vltir i^ QucE prxtcrea hinc indc teftimonia corradunt , medio-
mapars <-^/'»r«, cribus eciam ingeniis non multum FacclTent negotij,qux f«pc-
fingularia cju*- riores modo folutioncs probe imbibcrint.Citatex Genefi fen-
dam loca excu- ^ ■ •ii r r • « i l ■ -ii
^y^^. tentiam illam.Subte entappetituseius, &tu dominaberisilli:
quam depeccato interprctantur.acfiCain promitteretDomi-
nus,non forc in animo eius vim fnperioie pcccaii, fi in eo pcr-
domando laborare vellet. Nosautem magis congrueredici-
1 Lictuex Mo- nius ordini orationis.vt de Abeleaccipiaturhoc didtum. Illic
fc dtfumptus. enim iniquitatem inuidix quam in fratrcm Cain eonceperat,
Gcnel.4.7. arguere propofitum cft Deo.id facit Juplici ratione ; quod fru-
ftra meditabatur fcelus quo fratrem praecelleretapud Dciim,a-
Tiefponfio t.g! pud que nullus eft honor nifi iuftitix.deinde qnod nimiura hi-
Tiutmm fenfum gratuselTt la acccpto Dei bencficio.qui ne fubieclum quidera
fuo imperio fratrcm ferrepofilt^ Vcru nehancmterprctatio-
nem idco videamur amplexari quod ;iltcra nobis contrana fir>
.Attera refhon- ^^"^^^ ^ane de pcccato loquutu fuiflic Dcum. Si ita eft,3Ut pro-
fii per dtUmnm. mittithocDominus quod denuntiat^aut iubet. Siiubet, nul-
lam
De eognit. Vei Redemftofis, Io8
JaminJeprobationem faciiltatis humanae fequi iam demon-
ftrauimns : {i promittitjvbi promiHionis complcmentom,qua-
do peccato , cui dominari ipfum oportebat , Cain fuccubuit?
Promillioni inclufam dicsnt tacitam conditionem , acfi dice-
retur \i<fl;on3m reportaturum fuifle fi ccrtaret.-fed quis rccipiat
iftasambagesrNam fi ad pcccatum refcrtur ifta dominatio.n.'-
moambigar imperatiuam eiTeorationemjin qua ncn definitur
cjuid poffimuSjfed quid vel fupra poceftatem debeamiJS.Quan-
quam & res ipra& ratio Grammaticaepoftulantjcomparar.fonc
fieri Cain Sc Abelis .quaprimogcnitus fraterminori pouhabi-
tus non fii!if.:i nifi proprio fcelere deterior.
17 Vtuncur & teftjmonio Apoftoli, quiadicit nonefle vo-i.Loctu^exffifi.
lentis,ncccijirrenris,fed mifcrentisDcr.cx quo eliciunt.ahquid adl^om f.9.16.
efle in voluntsrc & conatn.quod perfe licst imbecillrm.nufe-'^'^'"'-/^''*
ricordiaDei ad;utum,profpero fucceflii non careat.Atqui fi fo- _, . ...
I V r Vi j- rs \ r^ \ n ,- ■ Onge.Iib.7. m
bnepcnhcarentquxilliccaulatractccur aPaulo , ift.i lcntentia epiftol. adRo-
non adeo mconfiderateabuterencur. Scioeos poflTeOrigenem m.^.nos.
& Hieronymum citare fus cxpofitionis fuffragatores : polfem Hitron. dial.i.
&i!l)s vicilfim Auguftinum opponere.-fedqiiidilli opinati fintinP^^^g.
noftra nihil refert,fi conftat quod voluerit Paulus. lilic docet,
iisdemuparatam eflfe lalutem quosfuamifericordia Domnius
dignctur:ruinam &; intcritum mancrequofcunque non elege-
rit. Reproborum fortcm fub Pharaonis exemp^o dcmonftra-
ueratgratuicxquoqueeledrionis ccrtitudinem Mofistcftimo-
nio CQfirmarat,Miferebor cuius miferebor. Concludit,n6 clfe
voIcntisautcurrencis,fed miferentisDeijQuod fiin huncmo- , „. .• j,
dumintelligacur.non (ufficereYoluntatem autconJtum , quia,,(,.
tant^ moli fintimpares: parum conuenicnteraPaulo didum
forcr. Proindrapage iftasarguciolas.Non eftvolentisnequc.
currentis:ergoeft aliqua voIuncas,eftaliquiscvirfus.Simplicior
enim eft mens Pauli , Non cft voluncas.non eft curfus qua? no-
bis viam ad falutem comparantrlola eft hic Domini milericor-
dia. Nonenim aliter hicloquiturqnam ad Titum. \bi ^cnbityjj, ,^
apparuifle Deibonitatem & humanitat' m , non ex operibus
JuftitiiT qucc fecimus nos, fed pro immenfa eius milericordia. ^liadilutio ab
Neiili quidem ipfi qui argutantur Paulum innuiflc aliquam<?i^is?o.
elie voluntatcm & aliquem curfum, quia neg.iucrit clTe volen-
tis auc currentis , mihi ad eandem formam raciocinari conce-
dcrent , aliqua nos bona opera fecifife , qnia ncg?t Paukis ex o-
penbus qujefccerimusjDci bonitatem nosaflequutos.Qiiod fi
virium in hac argnmcncarione perfpiciunt, aperiant oculos, &
fuam non carere fimili fallacia cernet. Firma eft etiam ratio il-
Jaqna nititur Auo;uftinus,Si ideo di(flum foret non eflTc volecis— . .
ne.^^^rretis, qma non uiflicjat volucas neccurtus:polle in co-„,^^^„g ^ ^^.jft^
trariapartcretorcjvierijno cfTeDeimifericordiar.quianeqj folalo^.ad vitale.
o iiij
Cap-V. InUitutionuLih. JL
illa sgcrfit.Quuni hoc fccundum ritabrurdum,mctit6 condu-
dit AuguftinuSjideo eflc lioc didu, cjuia nulla iic hominis vo^
luntasbonanifiprseparetur aDomino : nonquin vcllc debea-
'^fi^r*"^c ^^" '""^ ^ currere.led cjuia vtrunq-,Dcus efticit in nobis. Non mi-
'It^ovikJ nusinfcitttorqueturaquibufdamilludPauIi j Dci coopcranj
*^ - fumuSjquodadfolosminiftrosreflringi rninime diibiumcft;
co ^e rario s aute m vocari non qui-cxXcquicqiiaaLaffcrant,
fed^quoniam corum opcra vtitur Deus poftquam idoncos
rcddiditjinftruxitque ncccflariisdotibus.
'AthomtseEi- ^^ Ecclcfiafticumproducunr, quem dubix auihoritatis fcri-
ifiefiaji.ca^.iS- P^orcm cfle non ignoratur. At cnim vt a nobis non repuilietur
l^. (quod faccre tamen iure noftro nobis licet) quid illc tcftatur
pro libero arbitrio ? Dicitjhominem ftatim atque crcatus fuit,
relidtu eflTe in manu cofilij fuiidata illi cireprcieceptajque fi fer-
uaret,abillisviciflim feruaretur:ante hominem pofitam cflfe
vitam & niorrcm,bonu & maIum:quodcunq; voluerit , ei da-
^t^lponfio. tum iri.Efto.acccperit homo a fua crcatione facultatc aJipif-
]|cfU(.7.}p. tcndxvit^aut mortis: quidfi exaducrforefpondeamuspcrdi
difle.' Ccrte auimus non cft contradiccreSalonioni qui aflcrit
homine reftum ab initio crcatu eflc, ipfum fibi afciuifle mul-
iasadiriuetiones:veri\m quia homo dcgenerando,& fui & bo-
norum omnium naufragium fccit, quidquidprina:creationi
I4li4 yeFponfio^^^^^^^^^^j "°" protinus lequiturin vitiatam ac ilcgcnsrcm na-
»fr dijfifit]hni.tura.m competcre. Ergo nonillis modo , fcd ipfi quoq; Eccie-»
riaftico(quicunquctandcm fit) rcrpodeo.Sihominem vis infti
tuere vtapudfeipfum acquirenda: falutis facultatem quairat,
tanti nonrft nobistuaauthoritas, vlvel minimiprxiudicijad
ucrfus indubicatum Dei vcrbum vicem obtineat;fin malignita
tcm carnis duntaxat cocrcere ftudes , qua: fua niala in Deum
transferendojvanam defcnfionem captare folet' ide6qi refpo-
des reftitudincm homini inditam fuifl^s quo ipfum exitij (ibi
caufam eflTe appareac,Iibenterailentio, modo mihi rurtum te-
cumhocconueniat iisornanientisquibus eum Doniinus ini-
tio induerat.nunc fua culpa elfe fpoIiatum:at que ita pariter fa-
teamur medico nunc opus efle^non patrono.
ij.Loiiu fx Lu- 19 Nihil tamenfrequcntiusin orekabent quam parabolam
crf lo.jo. Chriftide viatore , quem fsmiuiuum latroius in viaproiece-
runt. Subviatoris huiustypo calamitatcm icprarfcntari gcnc-
rishumani.fciovuIgatiflTiinum efic omnibuspcnefcriptoribus.
Inde argumentumfumuntnoftiiaduerfarii, non itapcccatiac
diabolilatrocinio mutilatum eflc homincm quin fupcrftites
-■ retineatbonoriipriorum rcliquias.quandoquidedicitur reli-
\tiponfio I. /- ^^^ ^^^ fetniuiuus.Vbi enim eft illud vitx dunidiu nifi redx
letorica. argu ••■ x^-ri
menta fu>it ,«. & •'ationis & voiutatis portio aliqua mancrct?Primu,fi nolim
firma. locu dare ipforii allegoriae, quid obfecro faduri siu? na prxter.
gernia-
Ve cognit.Vei Redemftcris. 109
germanum orationis Doinini fenfumjapacribusexcogiratum
fuiffe nihil dubium cft. Allegoria; \ltra procedere non debenc
quam praeeuntem habent Scriptura: regulam ; tantum abeft vt
fundandis vllis dogmatisperfcfufficiaRC. Ncquedcfunt ratio-
nes quibus poflim , (ilubeat totuhoccommentum conuelleres
neque enim dimidiam homini vitam relinquitDei verbum.fed ^^"^'* »'/?''»-
penitusmteriilTedocet quantum ad beatx vitsrationem.Non ^" '^''"* ^''■"' '.'
r ■ ■ 1- ■ r f> 1 1 1 j a J cum pcr alia
iemiuiuosdicitlanatosPauluSjdum loquitur dcnoitra redem-^^^^a perfpUuA
ptione.fed cum mortui cflemuSjfufcitatos. non femiuiuos in- interpretaiur.
clamat ad recipiendam Chrifti illuminationemj fed dormien- Eph.2. 5. jo. Sc
tes& repuIrosmecfecusDominusipfe, dum horam venifle aitV \^'
• j r r r>. C i n lohan.J.J^
qua mortui ad vocem luam reLurgant. Qua trontekuem '-^^^^- f „110. reihofiji»
fionem tot claris fententiis opponerentrValeat tamen allcgoria^e^ concefionem,
h^cprocerto teftimonio : quidtamen anobisextorquebunt:
Semiuiuuseft homo.-habetigitur aliquid faluum:nempehabet
. mentem intelligentix capacem , etiam fi. ad caeleftem Ipiritua-
lemque fapientiara non penetret: habetnonnullum honeftatis
iudicium : habetaiiquem diuinitatis fenfum, vtcunque veram
Dei rationem non alTequatur. Sed qu6 ifta recidunt.' certe non
efficiunt vcnobisillud Auguftini , communibus etiam fchola-^Po/^y^w^, (x
rum fuliragiisapprobatum adimatur , Adeniptaeirchcmini.^«<g»/y?/«o/«wr
poft lapfum gratuicabonavndefa!usdependet : naturalia vero/""*
corruptapollutaque efle. Stetergo nobis indubia iftaveruas,
quae nullis machinamentis quate^eri poteft,Mentem hominis^"'"** "''' ^'"^''''
ficalienatam prorfusaDei iuftitia, vt nihil nonimpium.con-'^''^^'''"' '^" ' iT
P , ' . ^ . . , . . ' . tionti co-ncluji»
tortum,i:oedum,UTipurum,nagrtiolum concipiat.ccncupilcat, ^ rumma.,
moliatur , corpeccaci vcneno ita penitus dclibutum , vtnihil
quam corruptum fcecorem efHare quear. Quod fl quippiam in-
terdum boni in fpeciem oftentant,mentem camen femper hy-
pocrifl &: fallaci obliquitace inuolucam,animum interiori pcr-»
uerflcaceilliaatum manere.
Homini psrdito qu&rendam in Chrijloredempticnem ejje,
Parteshuiuscapicis.
1 DoftrinEde ChriftoP,.edeniptore, fcmper ab eccleiia Dei perceptx,
YMlitas.fcifc.i.
2 Chciftus , vtrlufque foEficris Mediaior ^ fidei pionim Ifraelitarum ftu
vetfrispopuli fuir obieftum,vt exfacrificiorum ritu,famili2 Abrah.!-.
mi electionejSc Dauidis eiufqiie poftcrorumdignitate liquecreft.a.
Cap. V I. Jnfiimionis Lib. I L
j Inde confolatio,robur, fiducia & fpes piorum fub Lege,qu»$ ad Chri-
ftutn cxleftis Pacer vatiis modis inuitauit, r;cl.j.& 4.
^^^^^^p, V V M in Adx perfona perierit totum humanum
""/' ^ *^ " S/^fjLlVtt Senus , nobis adco nihil p.-odeiTet illa quam me-
/or«.»y7/«c«- ^^^«^/^'"^'■^""""soriginis prasltantia & nob:htas , vt
datfidesm chrt "^^^^^^; magis ccdat in maiorcm ignominiam , donec in
fium r^rf^w/ro- ^S^^^So^^^Fih) fui vn'geniti perfona Redemptor.^ppareat
*""' Deus, qui homines peccato foedatos & corruptos pro fuo opc-
renonagnofcit. Ergopoftquam cicidimusa vitain mo^-tem,
inutihsefTcttota illa Dei crcatoris,dequa d.ireruimus, cogni-
tioinifi fuccederet etiam fiJes , Dcum ui Chrifto ratreni nobis
proponens. Erat quid';m hic^enuinusorilo vt mundi hibrica
nobisfchola efr:tad pietatem difcendam:vndeai xtcrnam vi-
tam & pertccSani fcelicitatem fieret tranficus.fed poft nefcdlio-
nem quocunque vertamus ocuU^Sjfurfum 5: dcorfum occurrit
tiAtieu Dei raalediftio , qux dum innoxias crearuras culpa noftra oc-"
cupat & inuoluit , defperatione animas noftras obruat necefle
eft.Etfi enim multis adhuc modispatcrnum erga nosfauorem
eitare vuk Dius , ex mundi tamen confpedu patreni colhgerc
non hcet, vbi nos intus vrget confcientia , oftendiique luftam
in peccato abdicationis caufam efle , ne profihis noscenfeat
'Kdtia altera.te-^'^^^^ ^^' reputct. Acccdit & focordia & ingratitudo ; quianec
ftimonio ^po- mentesnoftiaejTt fiintexcaecat3e,quid verum ficccrnunt: & vt
ftoli firmata. praui funt omnes fcnfus noftri ,Dcum ma'ign<; fua gloria frau-
i.Cor.i.2i. damus. Itaque veniendum adillud PauhjQuoniam in lapien-
tiaDcinon cognouit munduspcr fapientiam Deum , placutt
Dco per ftultitiam piaErdicationis (aiuos facere credentes. Sa-
pientiam Dei appefa: magnificum hoc theatrum cash & terr^,
innumeris miracuhs rcfercum.cx cuius intuitu fapientcr Deum
cognofccre decebat, fcd qaiatam malc illicprofccimus, reuo-
cat nosad fidfm Chrifti , qux obftulti:i.E fpccicm incredulis
Conetnfio. faftidioeft. Quanquam ergohuaiano ingenio non rcfponiet
^*^ ,"'*''. prxdicatiocrucis , humiliter tamen ampledli oportet , fi ad
omnihttf rWtt^'^'-"'" opjfi-cm noftrum & hctorem,aquo luinusahcnati, rc-
Ucum A><iWdirecupimus,vt nobisiterum patcr cfleincipiat. Certelapfuin
interDeifiiios. primi hominis nuHa ad falutem valuuDei cognitio abfqje
lo3n.i7.}. Mediatore : quia nonde fua tantuin xtateloquiturChriftus,
aberrattt /l^domiiia fccula comprchcndit , quum dicit hanccflTc vitain
j>rofanis (^ in ^ternam,cognofcere Patrcm vcrum vnuiii Deum, & quemil-
credulis chri/ialc mifu lefum Cluiftum. Qijo focdior cft corum focordia.q ui
n(fiientil)M4,cce caelum profans & incredulis quibulhbctpat-faciunt , abiquc
ittm apermntQ-^^^ cr'it\i qucm Scrip.ura pallim docet vnicam cfic ianuim
texttu fcriptur*^'^^ "^ Ukitem ingrcdimur.QjJod hquisad Euangchjpromui-
*i;/?/»jon»«ri/"f/-gi^iyn^'" i-hid Chrifti di£tum reftringerc vclit , n\ prompta
Iwiiur, refutatiocft j qaiaoninibus&fecuiisScGciuibuscommunis
fuit
Ve cognit.Vei Redemptom. no
fuit ratio illa , non pcflTe abfque rcconciliatione placere Dco,
qui alienati funt ab eo , & maledidli pronuntiantur ac filij itx. xohan.4. jt.'
Huc adde quod refpondit Chriftus inulieri Samaritanae:Vos a-
doratisquodnefcitis: nosauteni adoramus quodlcimus : quia
falus ex ludaeis eft.Quibus verbis & quaflibct Gentium religio-
Hes falfitatisdamnat, & rationem aflignat , quia foli eledo po-
puio fuerit promidus Redemptor fub Lege.vnde fequicur,nul-
lum vnquam Deo cultum placuiffe nifi qui in Chriftum refpi-Ephef.t.iz.
ceret, Vnde eiiam affirmat Paulus , Gentes omnes abfque Deo
fui(re,& fpevitx orbatas.Iam quum doceatlohannes.vitam ab^o^^"-'**
initio fuifle in Chrifto , & ab ea excidifle totum mundum , ad
fonrem illum redire necefle eft. atque ideo Chriftus, quatenus
cft propitiator, fe vitam efleaflerit.Ecfanenon ad alios quam
Dei filios pertinet caelorum haercditas. Filiorum autem loco &
ordinecenferiminimeconfentaneum eft qui noninfiti funt in
corpus vnigeniti Filij. Et clar^ teftatur lohanncs, qui crcdunt lohan.i.u.
in eius ncmen.filiosDei fieri. Sedquiadcfide inChriftum exi''«''» "utfM
profcflo diflcrere mihi nondum propofitum eft j in tranfcurfu ^f''''^ '""'''* P"-
'^ rr r e ■ Pulo Dett^ nni-
atcieiUe iatis fuerit. ^, ^^ r ,, „„.
1 Ac pro) nde veteri populo nunqaam le Dcus oftendit pro- i,,,^ abf^ue
pitiiim,ncc fpein gratiac vnqua fecit abfque Mediatore.Omitto Mediatore Cbri
facnficialcgis , quibiispalam & aperre edodti fueruntfideles,/"- \atio.^ex
nonalibi quam inexpiacione Guae a folo Chrifto peraftaeftj '"^'^'^'"^- *"
1/-1 '/T-TT X 1- I oTi prompta. T{atia
quxrendam lalutsmcfle.Hoc tantum dico.beaium &rce!icem'^,,^^:^^^ f,^^_
Ecclefixftatum femperin Chrifti perfonafuiflefundatum.Na/,^ ^brahami
etfi Deus totam Abrahae fobolem in fosdere luo com^liJius tleHicne pttitit-
eft,prudenter tamen ratiocinctur Paulus, Chriftum proprie ef- Gal.3.16.
fefemenilludinquo benedicendse erant omnesGentes: quan-
do fcimus non omnes qui fecundum carnem ex eo geniti funt,
reputatos fujfiein femine. Nam vt delfmaele & aliis taceam,
quifufftum eft vtexduobusfiliis Ifaac , ncmpe Efau & lacob
fratribusgeminis j quumadbuc in vtero matris coniur.tli ef-
fent.vno elefto alterrepudiaretur.' Imo qui fadlum eft vt pri-
tnogenico reieclo^minor natu folus gradum tenuerit? Vndee-
tiam contigit vt maior pars abdicaretur ? Patec igitur in vno
prJEcipuecapice cenferi Abraha: fcmen:nec falutem promiflam
conftaredonecad Chriftum ventum fuerit, cuius cfficium eft-
quacdiffipata eranccolligere. Primauaque eledi populiado-
ptioagratiaMediacoris pendeoat. Quodctn non adeoclans^^.,^ disnirat»
vcrbis expnmirur apudMofen,vuIg6 tamcn piis omnibus fuif^,;, Dauidts fa..
fenotum fatisapparet. Nara anrequam Rexin populo creatus ?».'/;« jiabiUt4
cflTet, iam Hanna Samuelis niater de piorii foelicirate difTerens, eo>ili.iera:ione
in fuo canticQ fic Ioquirur,Dabit robur Regi fuo Deus,&exal- ''"f"' ''t'^"'
I • »• n- ,->■/-.. , 1 • • 1, • .-^ " . /- hKjqtte te/iimo-
tabit cornuMcfliaelui.Quibusverbisintelljgit Deum i-cclefiae „,,/ ^a,,^,^^,^^
fu£c benedidurii. Cuieti.i refpondet oraculuquodpaulo foft i.sam.z.ie'.
^^?'"^^' JnJlttMtionisLil?. JL
fubiicitur . Ambulabit facerdos quem conftituam coram Chri-
fto meo. Nec vero dubium eft quin cjeleftis rdter iii Dauide e-
iufquepoftcrisconfpicivolueritviuam Chnfti imaginem. Idy
rfal.z.ii, copiosadDeitimoremhortari volens.iubctofculari Fihu:cui
loan.j.ij. fahcetharcEuagehjfencaiarefpodetjQinnohonoratFihum,
no honorat Patre. Itaque licct dece tribuuni defeftione colla-
iR <»t i' pf"'"fueritrcgnurnjfoedust3men quodpepigeratDeusinDa-
o- '•» -A- uide & eius fuccefloribus,ftarc oportuit, ficut &: per Prophetas
loquutus eft, Non fcindam prcrfus rcgnum propcerDauid fcr-
uum meum & propter Icrufalcm quani elegi : fcd filio tuo re-
ftabit tribus vna.vbi fecundo & tertio idcm «petitur. Difert^
Ibidem «. ^tiam adfcribicnr,Aflligam fcmenDauidisrfed non cundis die-
i.Reg.15.4. ^'"s. Aliquo poftea tcmporis interuallo dictum eft, Propter Da-
uid feruum fuum dedit hiccrnam Dcus in Icrufalem , vt fufciv
tarctci filiumj& faluam tuercturlerufalem. lam quum resad'
i.Reg.ij/, interitum vergcrent,rurfu3 didlum fuit.NoluitDeus difpcrge-
relchddahpiopter Dauidferuum fuuni,quia loquutuserat vc
daretej lucernam &filiis eius in pcrpcruum.Huc redic fumma,
prsceritisomnibusaliisjD.iuidcm vnufuiire-e!cdlum,in quo
bencplacitum Dei refideret : ficuti dicitur ahbi, Repulic tabei-
Pfal. 78. io. & naculum Silo,& tabcrnaculum lofeph, &: tribun Ephraim noa
'^' elegu.fcdelegittribuIehudahjmoncemSionquem dilcxit.-E-
legitfcruum fuum DauidjVtparceretlacob populum fuu, has-
reditatem fuam Ifrael.Denique fic Ecclefiam fuam fcruare vo-
Pfil 288. luitDeus,vteiusincohimitas& faUisacapite illopenderct. I-
dcoque exclainat Dauid , lehouah fortitudo populi fui , robur
falurum Chrifti fui.Et morprecationem additjScruapopulum
tuum,& benedic h.Treditati tuaE:fignificans Ecclefi.x ftarum in-
Pldl.zo. !o. diuiduo nexu cum Chriftiin^perioconiuniflum elfc. Eodem
fenfualibijSerualchouah , Rexexaudiat nos quo die inuoca-
bimus.Qmbus verbi$apertedocct,fidclesnonaliafiduciacon-.
fugilfc ad Dei opem,nifi quia delitelcebant fub Rcgis pr^fidio,
Pf. uS.:5.i6. quodcxalioPfalmocoIiig;tur,Scrua lehouah.bcnedidusqui
venit in nomine lehouaz : vbi fatisconftac reuocari ad Chri-
ftum fidelesjvc fe Dei nianu faluos forc fperent. Eodem refpi-
pi.8o.i5. ^ij jIJj precatio,vbi tota Ecclefia Dei mifericordiam implorat,
Sitmanustuafuper virumdexterx tua:, fuperfilium hominis
quem conferuaftiCvel aptafti) tibi.Nam etfi populi totius difti-
pationem dcploracauthor Pfalmi.ramcn inftaurationcm flagi-
tat in folo capitc.Vbiautcm populo in exilium abdii(Clo,vaft.i-
txterra,& rebusin fpecicm pcrditis,EccIefi.E cladem lugec Ic-
reniias , prxcipue regniintcritu fpem fidclibuspra:cilam cf-
fe queritur. Chriftus, inquit , fpiritus oris noftri captus eft in
Thren.4.20. peccaiis noftris , cui diximus , In vmbra tna viueniusintcr
Gentes. Hinc iam facis liquetjquia non notcft Dcus propitius
J)e cogmt^VeiRedempiorls. Iii
humano generi effe abfque MediatorejfanftisPatribus fub Le-
ge Chriftuni femper fuifle obieduni, ad quem lidem fuam di-
rigcrcnt.
5 Porro \bi rebus afflidis folatium promittitur,maxim^ v-'^,'^ aliunde
bidefcribitur Ecclefig liber;itiojfiducia'& fpeivexillu in Chri- f.'^^^,^** '"^
fto ipfo pra-figiturjEgreflus eftDeus in falutem populi fui oum ^k< affliffti aut
Mefliah fuojinquiiHabacuc. Etquoticsde inftaurstioneEc-/c/^'»«»j/>r«wP
clefiae mentio fit apiid Prophetas , populum reuocani ad ^ro-f'"" tfl.autfidu-
mifiionem Dauidi faftam de rcgni perpctuitate. Nec miruni ".'f. '^Jr"- '^^-
quianullafuifletalioqui foedensftabilitas. Quopertinet infi-',^^,^^^^^^ ^ ^
gneiUudrcfponfumlefaice. Quum enim videretabincreduloHabac.j.ij.
rcge Achaz repudiatri quod de folucnda obfidione Hicrofoly-ton/rOTano, **
mce & praefcnti falute teftatu^ fucrat , quafi ex abrupto tranfit "-'^^"s feUciif-
ad Mcfliam, Ecce virgo concipict ac parict filium joblique fi-^"^^^ '■rtpturM
gnificans quanuis Rex & populus fua prauitate reiicerct obla-Xefa -.,^,
tam fibi promiffionem, acfi data opcra incumb-crent ad labe-
fadandam Deifidcnijnonfore tamcn irritnm fcedusquin fuo
tempore vcniret Rcdemptor.Denique Prophetisomnibuscu-
rje fuitjVtDcum placabilem oftedercnt, femperin mediiipro-
ferre illud Dauidis regnum vnde pendcbat & redcmptio & ae-
terna falus.Sic lcfaias.Scatuam vobifcum fcedusjmifericordias Iefa.55.}.
Dauidis fidelcs.ecce teftem dedi eum populis. Nempequia in
rebus pcrditis non aliter Iperare poterant fidelcs , nifi tefte illo
interpofitOjDeu fibi fore exorabilcm. Eodem modolercmiasjjjg^ ^
vt defperatos erigatjEcce (inquit ) dies veniunt quibus fufcita-
boDauidi gcrmcniuftum3&; tuncferuabitur ludaj&: Ifrael tu-
16 habitabit.Ezechielautem.Sulcitabofuper oues meas paii:o-
rem vnumjnempeDauideni fcruum meum.EgoIehouailhsin ^^*' '^^'"J"
Deum erOj&; feruus meus Dauid m paftorcm: & percutiam c\x
iis fe:lus pacis.Item ahbi , poftquam de incredibili renouatio-
nediireruitjSeruus( inquitjmeusDauid eritRcxcorum,& erit ^""•ST-^J»
paftor vnus fuper omncs , & toedus pacis aztcrnum percutiam
cum ipfis. Paucaex multis dciibo.quiatatum leclorcs voload-
monicoSjfpem omnium piorum no alibi vnquamfuiire repofi-
tam qnam in Chrifto. Succinuntctiaalh omncsProphctx , fi-
cuti apud Ofcam dicitur , Congrt-gabuntur filiiluda & filu Il-ofcac 1 11
raelpariterj&ponent (ibicaput viium. quodpofteaclarius cx-
plicat. Reuertcntur fiUlfrael , & inquirent lehouam Deum
fuum & Dauidcm Regcm fuura, Michxas etiam,de populi re-Mich.2.ij.
ditu verba facienSjdilcrce cxprimit , Tranfiblt Rex ante jpfos,
&Ichouain capite corum. Sic Amospopuli renouationem
promittere volens , Sufcitabofinquitjin die illa tabernarulum Anios 5.11.
Dauid quod coUapfum eft,&fcpiara intcrruptioneSj& fubuer-
fiones erigam, nempequiavnicum illud erat falutis vcxillum,
iteruminfublirae emeigereregiam gloiiamittfamilii»Daui-
Cap- '^^- Infiituttoms Uh.U.
Zac.9.9. »is>quod in Chrifto impletum eft. Itaque Zacharias, ficuti elai
feculiim Chriftimanifeftationi propiuscrat, apertius cjccla-
Pfal.28.8. mat.Lxtare filia Sion,iubila filialerufiilem , ecce Rex tuus ve-
nit tibi iuftus & feruatas.Quod loco Pralmi ante citato refpon-
detjlchoua robur falutum Chrifti lui, ferua lehoua. vbi falus a
capite ad totum corpus extenditur.
Sic Indtos do- + His vaticiniis ita imbui voluit Deuslud^eos, vt liberatio-
cutt Dominn*^'^^ petendae caufa , redla oculos ad Chriftum conuerterenr.
•vt tn chrnUmNec vcroquauis turpiter degenerairent, potuit tamenaboleri
rtjptcerent. mcmoria gencralis illius prmcipii, Deum per manum Chrifti,
ficuti DauiJi pollicitus fuerat,fore Ecclcfiac liberatorem.-tatque
demura hoc modo firmumforegratuitumfcEdusquoD;us e-
Matt.21.9. letflos fuos adoptauerat. Hinc fadlum eft vt in ore puerorum
eiuod <^'^'''/?'perfonaretcanticum illudquum Chriftus Hierololymam pau-
,pjiu* approba- 1^ ^j^^^ mortcm ingreflus eft , Hofanna tilio Dauid. Vulcro
tione conprma- - F>, c tr ■ r
,a enim notumac celebre ruiHeapparet atqueexcommHni vlu
tum ejt. rr T i- r^ -
loan. »4.»« petitum quodcanebant .vnicum hbireltaremilencorciiJBDei
pignus in aduentu redemptons. Hac ratione Chnftus ipfe di^
cipulos , vt diftindc & perfefte credant Deo.iubet in fe crcdc-
rc.Creditis in Deum,&in me credite,inquit.Etfi enim propri^
loquendo, a Chrifto fides ad Patrem conlcendit , fignificat ta-
inen eam,enamfi Deoinnititur, paulatim euanefcere nifiin-
tercedatipfemediusquieam in foIidafirmitateretineat:alio-
jdet Tsw/gifequi altior quoque eft Deimaicftasquam vt adeam penetrent
tUud diaum-, mortalcs qui tanquam vcrmiculi fupra terram rcptant. Quarc
'Leum # <"^"illud vulgaredidum ficadmitto , Deum eftefidciobieftum
'"^""'^ "'"'^"vttamencorredione opushabeat : quia nonfruftra vocatur
^u prttatione t. Chriftus inuifibilis Dci imago ; fed hoc elogio monemur, nifi
ftuhabet. occurrat nobis DeusinChrifto, n6 poficin falutem nobisin-
colo.i.ij. notefcerc. Etfiautem apudludaros falfis commentis obtcnc-
braucrantScrib.Te quod deRedemptore Prophetx tradiderat,
fumpfittamen pro confcffo Chriftus , quafipublicoconfenfu
receptum,n6 aliud rebus perditis efle remediura , nec modum
Rotii.to.4. alium hberanda: Ecclefiasjquam Mediatore exhibito. Non fuit
quidem vulgocognitum vtdecebat,quod doceatPaulus.Chri-
ftum ciTefinem Legis.quam tamen verum fitaccertum ex Le-
ge ipfa & Prophetis Iiquido patet. De fidc nondu dilfcro^quia
alibi opportunior erit locus:hoc modo fixu le^lonb' maneat,
Conclufio '"«'«* Primusadpietatem gradus fitagnofcere Deum eflenob-.spa-
^A 7?'*"'""* 'treni, vt nos tucatur , gubernetac foucac ,doneccolIigatin
Lib.j.c.i. aeternam haercditatem rcgni fui : hinc palam ficri quod nuper
diximus , faluificam Dci cognitionem abfque Chrifto non c6-
ftare.idc6queab exordio rnundiipfum fuiirepropofitum om-
Xib./f.c.f. nibusele<Ctis in qucm refpicercnt , & inquo«cquic(cereteo-
rum fiducia. Hoc fenfu icnbic Ircnxus Pacrem , qui immen-
fus
Ve cognit.Vei Re^emftoris . ul
fus eft , inPilio efle finitura , quia fe ad modulum noftrum CotifirmatUlrt^
accommodauitjne mentesnoftras immenfitatc fLaegloriacab- ««»?*/?»«»««.
forbeat. Qiiod fanatici non reputantes , vtilcra fenientiam ad
impium phantafma detorquent, acfiportio tantum diuinitatis
atotaperfcdionedefluens in Chrifto eflct : quum nihiiahud
velit quam Deum iu Chrifto folo comprehendi. Omnino ve- ,
rum lemperfuitilludloannis, Qui nonhabet Filium neque '
Patrem habet. Nam etfi olim gloriati funt multi fummum nu-
menjcaelique&terrx opificcm fe colere: quiatamen nuilusil-. „,, .
liseratMcdiator , heri nonpotuit vtDeimuericordiam verCf,,; ^ DeumtiA
guftarent,atqueita perfuafi clfent fibi patrem efle. Qu ia ergo /W«/f ?» »«» cf-
caputnontenebant, hoc eft Chriftum , euanidafuit apudcosi"''»"/*'
Dei cognitio:vndc etiam faiftu eft vt in crafl^as fcedafquefuper
ftitiones demum prolapfi,ignorantiam fuam proderent , ficuti
hodieTurcx , quainuisplcnis buccis prsedicent caeli &terrae
creatorem fuum cfle Deum , fubftituunt tamen in locum veri
Dciidolum.dumaChrifto abhorrent.
CAPVT VII.
Legemfuijfe datam,non qu&pofulum veterem infe retine^
retyfed quafoueret ^emfalntis in Chrifiovfque
ad etusaduenium.
Summa & partes capitis.
I Lex moralis & cremonialis psdagogus fuic ad Chriftum , feS. i.
&j.
i Moralis prsecipue cuius condirionales promiffiones opcima de caufa
datae funtatem quoraodo legis moralis obferuacio impofllbilis effe
dicatur.feft.j.^.j.
j De triplici L gis moralis officio & vfu, a feft.6.ad 12. refutatis Anti-
nomis,left.ij.
4 Qualis fit Lcgisjtum moralis,tum cercmonialis , abrogatio , feft.i^,
15.16.17. "
1^^?^^\^ Xcontinuailla^quamretulimus, feriecolli.''''^**"'^""
eerelicet, Le^cm non ideopoltmortem A-„, „, r.
bnhx quadringentiscircitcrannis ruiiie lu-rWi^wjw/orw*
pera.dditam , vt eledlom populum a Chti^o v*tert populo ^er
adduceret : imovt fufpenfosteneret aaimo$ """"^"^ ^"J'' ^
i J^€J^^^ ^ vfqueadciusaduentum , accenderet etiam '^*'" ^''/"^'""^f
cius delidcnum , & in expcctationc connrmaret ne longiore ^^ chniium di-
inora deficervnt. Legis nomine non folum decem prxccpta^ fiien.
Cap-V I !• tn^itmionh Lib. jt .
qviccpiciuftequevineadiregulamprxfcnbuntinrcUigo , kd
formam religionis per nianum Mofis a Dco rraditam. Neque
tnimdatuseftMofcslegiflator qui benedidtionemgeneri A-
brahx ptom;(l;imabolerct: imo viJemus vt paffim reuocet m
Netnpe pey y^t. t^e«io''i^i" lud.xis gratuitum ilIudfo:dus cum patribuseorum
€rificta. ablutio- pereiifiumjCuius h.rrcdcs crant-acfi ad jllud renouandum mif-
nes O" tngentem fus forct.ld clariffimc ex ccremoniis patefadtum fuit. Quid (■•«
teremoniarum nim magis JnaBC aut friuolum quam homines,vt fe Deo reco-
tongenem. ciUentjfcetidum nidorem ex adipe pccudum offerrc.' Vt fordcs
Heb %!.' ^"^^ cluant,ad aqua: vel fanguinis afperfionem corifugere?Dc-
Exod.2.s. 40. niq"e totus Lcgalis cultus ( fi pcr fe reputctur , nec c6ntincat
■vmbras &: figuras quibus rcfpo J eat veritas^res erit prorius lu-
foria. Q^iare noabsre &inc6cioneStephani5& in epiftolaad
Hebrxos tani diligenter expenditur locus ille vbi Deus Mofen
iubetquxcunqueadtabernaculum pertineniformare fecundu
ConRrmatio hu •^^emplar quod oftenfum illi fuerat m monte. Nifi enim fpiri-
w propcjttwnis, tualc aliquid fuiftet propofitum quo tenderent,n6 fecus in illis
ticDei cenftiio opcram luliftent ludxi atqueGcntcs m fuis nugis.Profani ho-
maitfefiati de- mincs, qui nunqua ferio in pietatis ftudmm incuhucrunt , non
jumfta, abfquefaftidioaudire fuftinenttam multipliccsritus : nequ<?
folum miranturcur Deus veterem populum fatigauerit tanrx
ccremoniarlim congcrie , fed defpiciCit illasac ridcnttanquam
pueriles lulus.Ncmpequiaadfinem no attcndunt. aquo fi lc-
^ltera conyTr- galcs figurx Icparcntur, vanitatis damnari neccfte eft. Atqui o-
matio,a ceremo ftendit typus illc, Deum non ideo mandafle ficrificia vt cultO'
niarumcorfide- fgg f^os occuparct in terrcnis cxercitiis,(edpotius vtaltiiis cri-'
rattone. * /■a j • t • i
Tertia a mturat>^^^^^^^^^'^ mentcs. Quod ctiam exeuis natura Iiquidocon-
Dei. ' rtarc poteft:quia,vt fpiritualis eft,non alio quam fpirituali cui-
^arta a gra- tu oble(5latur.Teftantur hoc rot Prophetarum fententi.x , qui-
tta ludais obla- i^y^ ludxos focordia: arguunt , quod putcnr vllius elfc apui
'"• Deum momenti quxuis facrificia. An quia Lcgi quicquam de-
roejare confilium iit?Minmic.fcd (vt erant veri illius interpre-
tcs)hoc modo ad fcopum oculos dirigi voluerutja quo vulgus
errabat. lam exgratia ludxis oblatacerto colligiturLegem
Chrifto non fuiflc vacuam. hiaccnim adoptionisfincillxspro-
Exod.19 C. pofuit Mofes , vt clTcnt Dco m regnum facerdotalc: quod aflc-
qui non poterant nifi maior & prxftantior quaij| ex fanguinc
pecudum reconciliatio intercederet. Quid eiWi minus con-
ientaneum,quam Adxfilios., qui h.xreditaria labc nafcuntur
omnes peccati mancipia, in regiam dignitatem attolli , & hoc
C)uinta afdcer^ modo ficri glorise Dci confortcs , nifi aliundc illis proucnirct
dotumconfeera- tam praeclarum bonum, lus quoque tacerdotij ciuomodo apud
iionc. eos vigere potuit qui vitiorum fordibus abominabiles Deo e-
rant.nifi confecrati eflent in fan<fto capiterQuare eleganter Pe-
trusilludMofis di(^ii couertir, plenitudincm gratix cuiusgu-
ftura
Vecogiiit. Vei Redcmftoris, irj
ftufubLegepciceperant ludaeijinChrifto exhibitoiii efTe do- p
cens. Voseft;s genus eleclum,inc|iiit,rega!c facerdotuiui.Huc ' "" ' ^
enim tcnda vocum inucr(Io,plusadcptoseii'e quibus apparuit
Chiiftus perEuangclium, quam i!lorum pacres , quia omneS
prcc liti fint facerdorali honore & rcgio.vt Mediacorefuo fre-
ti.libere in Dei confpeftum prodire audcanr.
1 Atquc hic obiter nocandum eft , re^num quod tandem '^'*'''' ''<"!/»'«'^'
o r ■ r 1 • T^ 1 • rr T • - '"> Propcjitionisi
erectuni tuit in ramilia Uauid!S,eIle i-egis partem,6i continen ^^„^^ V^ p^yj
fub Monsniinifterio.vndefequicurjram in totogenereLeuiti-x/'f,vr«t«<^rfrf<i-
co quam m poftcrisDauidis Chriftii oculis vetens populi qua- gogumnd chri-
fi in duplici (peculo fuure obiedum. Quia.vt nuper dixi,nonj'''"' . "covfide-
aliter coram Deo clfc poterant vel regcs vel faccrdote.s , qui & ''^"'"' j.'"'^'" !",
ienii erant peccati ac mortis, & lua corrupnone poliuti. Hmc erccft.
veiifiiniuni elf; patec illud Pauli , ludrcos quaiifubpcedagogiGal.j.i^.
cufto iia fuille retentos , donec vcinirct femen m cuius gratiam
data eratpromifho. N.im quia noduni familianter innotuerat
Chriftus.nmilesfuerunt pueris,quorumimbecillic3snondum
plenam jreruni ciEleftium fcientia ferre poterat. Qu^omodo au- Seftima . a fini
tem ceremoniis ad Chriftum fucri-nt manududli , antc diftum"''*'^"'"'^''''»»'
cft,& expluiibus Prophetarum teftimoniismelius intelligere
licet. Nam et(i nouisquocidie facrsficiis ad Deum placandum
accedere iptosoportui», vnico ramenfac: .ficiolccleraomnia
cxpiatuii; proniitticlefaias, cui (ocinit Danie! Sacerdotescx^^ ^■^^'''V ..
trihu Lcui dc(iii,natifand:uarium inirrediebatur.ar dc vnico f;i- ur,'' ''r '
ceraote rcmci di£luin fuitjiurciurando dniinitusekchim efle
qui ficcrdosefiet in pci-pctuum f^cunoum ordinem Mcichife-
dech.Erattuc viiibilis clci vaclio,a!iam foj-e Daniel ex v;ho-
ne pronuntiat. Acne pliiribus infifta.latisproiisc & dikcide
auchor epiftol.£ ad Mcb; xos a quarto cap. ad vndccim jm vfq;
dcmoftiat nihiii £c inancs cfteceremonias donec ad Chriftuin
, ventuai fu ::rit, Quod vcio ad decem pra:cepta focdrat, tenenda osfauu^ ahgii
{imilitcr eft Pauli admonitiojChnlmeflefincm Legis in falu ^'"'^ isfine.
tem omnicredcntiiSc a!tcra,Chriftu elfe fpiritum qui Iitcram^°'"''^,'^*
- ' 2 Cor "* (i '
perle.mortifcram viuificat. Nani priorequidcm {ignificat fru- " ''
ftra doceri iuftitam praceptis , doncc eam Chi iftus & gratuita
imputatione & fpiritu regenerationis conferat. Quare meruo
Chriftum vojcatcomplementum Legis, vclfinem: quia nihil q^j ,_.,o^
prodtfTet quid exigac Deus a nobis fcire, nift (ub iugo & onere
intoIerabiU laborantibus & opprcftis Chriftus fuccurreret. Ali-
bi Legem propter tranfgreflloncspohtam efledoccttnempe vt:
komines damnationis lua; cpnuictos humiliaret. Porro quia
hascad Chriftum quierendum vera & vnica eft prsparario^
qua:cunquediuer(is verbis tradic , probeinter fe confentiunt.
Sedquiadifceptatio iUi fuit cum peruerfis dodioribus , qui
'i- tegis operibus iuftitiam nos mereri fingcbant , vt eonun
p i
^^V- ^ ^ ^ • Jnjfiitutioms Ub ■ 1 1
errorem rcfutaret, coadus cftinterdiim nuduLegepracciseac-
^ n c cipcre.-qua: tame crratuita: adontionis focdere alioqui vcftjtacft.
mamnu am- .' Ujlomo Jo autcm a lcgc morali cdocti niagss inei'cina-
fhor f*/»»/!/»». ""^5reddamu!-,vt nosad venjam expctcndam reatusfollicitet,
Lexmoraiispios brcuitcr cognolccre oprarpretiu cft. Si vcrum cft perfc^ionem
duett ad Chri. iuftitia: in Lcgc nos edoceri : iftudetiam confequitur, abfoluta
Jfum. Perfeffa ^'^^^ obferuationem perfedam cflc coram Dco luftitiam : qua
etemm coram r ii .„' iini i r
rOeo tuHiua mi.^^'^'^^ '^^^'^ uiftus apud cxlcfte tribunal cenfeatur acrepu-
ftrata.fios ^ai.itctur, Qnarc Mofcs Lcge promulgata, non dubitat conteftari
eandem ^jfe ft i c^lnm & tcrram quod propofuilfct Ifraeli vitam & mortem,
neejueamus bonum Sc malum. Nccrefra^arilicetquin iuftam I^sisobe-
procul arcet at-^- r i ■ i j
^ita, <ir<e(f>-««N maneat a:tern£ laIutisrcmunerano,qucmadmodum
mortiadiudicat,^^'^^^^'^'^ promifla eft.Rurfum tamen opera:prctium cftreco
i/elfoUiciiat Wgnofcere ecquid eam obcdicntiam prxftcmiis , cuius merito
rernedium »« concipienda fit illius remuncrationisfiducia.Quantulum cnim
Chriflo ^uaren gft^viderc inLep;is obleruantia pofitum virxarterna; pia:mium,
Deucc.ig. " pra^terca conitct an ea via peruenire an vitam etcrnam no-
bisIiccat.^Hxc vcroin parteLcgis imbecillitas fe profert. nam
quia in nullo noftrum illa Lcgis obferuantia dcprehenditura
vitas promiffionibus exdufi , in folam malediftioncm recidi-
mus.Dico non quidfiat modo.fedquidncceirariumfit. quum
enim longc fupra humanam facultatem fitLegisdo6trina,po-
teft quidem homo eminus tpcftareappofitaspromilfiones, no
tamcn frudlum ex iis aliqucm coIligcre.Hoc ergo vnum rcftat
\t ab caruin bono fuam miferiam mcliusa:ftimct,dum cogitat
prascifa fpe falutis, mortem fibi certo imminere.Ex aducrfo m-
ftant hoi rifitx Cancl;ioncs,qux non paucos noftrum.fedomnes
^ ad vniuii irretitos conftringunt,inft.int,inquamjac inexorabili
afpcritate nos pcrfcquuntur , vtprxfentiflimam inLege mor-
Pr««aiy?;9««L. teni cernamus.
gismoralts. ttfi 4 Itaque fi LcgciT) duntaxat intuemur , nihil almd poflu-
tonditionales, nus quam animum dcfpondcrc,confundi,acdefperaie3quum
cpttma tamen ^xtz damnemur omncs ac maledicamur : abeatitudinequam
J n rf ^'" f"'S cultOTjbus proponit.procui arccamur.EroonCjinquics, iia
nos ludincatur Dominus ? Quantulum cnim aludibrio abclt,
Caufahuiusex- Q>emfcelicitatis oftcntare , ad eam inuitare & hortari , iliam
pticati». tcftari nobisexpofitam,quum intcrim pra:clulus fit& inaccel-
fus ingrcflus.'Rcfpodco,Etiamfi promifliones Lcgis,quatcnus
conditionales funt , aperfedla Ltgisobedicntiadcpcndeant,
quam nuUi rcpcrirc eft:non tamcn Iruftra datascflc. Vbi enim
didicimusirritas nobis fore & incfficaccs nifi gratuita fuabo-
flitate , citraintuitum opcrum , nos Deusamplexetur , atque
adco illam bonitatem, nobispcr Euangelium exhibitam , fide
fimusamplcxati.ne ipfis quidcm deeft fua cfficacia. etiam cum
amiexa conditione.iiicenim tum omnja nobis gratuito cofcrt
Ve cognit.Vei Redemporii. 114
vthoc quoquead cumulum fuxbcneficentioEatliungat quod
femiplenam noftram obed lentiam non rcfpuens.&quod decft
complcmcntOjrcmittens, perinde atque a nobis impleta con-
dicioncjlegalium promiftionii fru^tnm percipere nos facit.Sed
hanc quailionem,cjuia in tradanda fidei iuflificatione plenius
difputanaa eritjnon vltra in prxfens profequemur.
5 Quod autem impoflibilem Legis obferuationem diximus,iV<fe d-fkrduf»
ideftpaucis verbis explicandum firnul &:confirmandum. folet '^"^*''» debetf
enim vulgo abfurdiffimafententia videri: ttHieronymus non '}"'>^ ""pof'^*-
dubitaricanathemaillidenuutiare. Quid vifum fitHierony- /-"'^^■"''^^^" "*
mojnihi! moror:nos quid verum litinquiramus. Non texam tur.
hic longas an-ibagcs de variis pc.ff]biluatis,generibus. Impoffi- Vidc inter ©-<
bile appcllo quod nec fuit vnquam , & nc jmpofterura fit, Dei P^''^ . iaftini
ordinacione ac decreto impeditur. Si ab vltima memoria repe- 1"-*[*'°"«ni
tamus,neminem lanaoium exlutille dicoqui corpore mortis mumad Cteii-
circundatus , ad cum dileclionis fcopum pertigerit vt ex toto fhontem adu,
corde, extota mentCj ex totaanima,ex totapotentiaDeuma- Pelagianos, v-
maret , neminem rurfum cjui nonconcupilcentialaborabit. "'■'"'^ '^^"
Quis reclamcc? Video quidem quaies nobis saClos imaginetur ^ j^. raceri
ftuita fupcrfticio, quorum lciiiCL:cpuritati vix cslcftes Angeli -Sa io , fiude^
refpondeant: fcd repugnantecuinScripturajtum experientise»'"'/?'-/!?/» fir^
ratione.Dicoicem,ncminem pofthacfuturum,qui adver.Tper ""/'»"« huiuf
fedlionis metam perucnturus fic nifi corporis mole folutus. In ^'""''/"""'•'^'
1 ■ ^ r r ■ n ■ k-- (■ anfjrmatio d
hancrem primum luppetuntapcrta Scnpturie teltimonia,[Non^^^^„^^^^ ..
eftbomo uiitusfuper tcrrani qui nonpeccet , dicebatSolomo. ff,s.
Dauid autem Non iuftificabitur in conlpectu tuo omnis viucs, 0.11.5.17.
lcdiftioni fubic(2:os , nifi quia fcripium fit maledidos omnes
qni nciu pcrmanferint in omnibus eius mandatis.innucns fcil;-'
cer,im6 pro confcllo alUimcns ncmiue permanere pofie Quic-
quidautem Scripturisprcedid:uni cft,idpro perpccuo.adcoque
pro necefiario habcri dccct. Eiufmodi argutiajs.vcxabant Au-^//rt confirma-
guftinum Pc!agiani,iniuriam fieriDeo fi plus iucWat qcam pcr th ex ^iguftt^
eiusgrariam praeftare queat fidelcs.lllc,vt ctfugerct calumnia,"';-
fatebatur poife quidem DcMninum , fi vellct hominem morra- ^ natura
1 A I L r j r ir ' & gratia.
lem in Angehcam puritatcm euchere:'e(i neque fecillc vnqua,
nec fad:uru,qu6d aliter inScripturisafieruiflet. Idneque ego
inficior : fedaddotamen importune depotentiaDei diiputari
contra eius veritatem. ideo cauillis non effe obnoxiam fenten-
tiamj fi quis dicat fieri non pofte quod non futurum Scripturs ^^«th.ij.ij,
pronutiant. Verum fi de verbo difputatur, Dominus rogantib.
difcipulis quis poffit faluus eftejrefpodetjapudhomines id qui-
de impoflibilejapudDeu vero oinnia poflibiJia.Validiffima etia
P JJ
Cap. VII. JnUitutionisLih. Jt
^^ r ■ g rationeidcotendic Auguftinus , nunquain Raccarneredderc
De fpiritu & j , , o . ' ^ . . .
iKtera in fine nosquem dcbcmus Icgitimum Deo amorcm. Amor, inquit,
&fj:pealias. notitiaita (cc]uitur , \t Dcuni amare ncmo perfcdcpofritqui
non cognitam priusad plenum habueritciusbonitatem. Nos
dum in mundo peregrinamur , cerniiinis pcr fpcculum&in
^'nigmate •■ ftquitur ergo imperfeclum effe noftrum amorem.
Sit ergo cxtra controucrfiam , impofribile.c(re m hac carne le-
Rom.8.;. gis implementum , fi naturx no(i:ra: inipotentiam intuemurj
quemadmodum & cxPaulo alibiadhucoftcndctur.
Rom.S.j. 6 Sedquo totares mehuspatefiar, offitium YftimqueLe-
Lih.i.cap.n. gisquam maralcm vocant , luccinfto ordine recolligamus.
... '9 . .
^ueLets mora Cu.iuiiicat dcniquc ac condcninct. Sic cnimopuscft, caecum
Us cox/lderarto-^^ ebtium aiiiore fui hominem.ad notiti.a fimul ?<: confcffione
tte apparet Lige r^^ ^^^^^. ii-nb,;(;iiiij^rj<j tum impuritatis adi<ri:quan.1o nifi vani-
nos ducere ad ^ ■ ., , r ■ ■ r C i
_, V, taseius euiaenteri-cdac2;uatur,inlana virium luarum conliden
i.Dtimefiimlextii inflatui eft,nec andiici vti-iuam potcft , vt de earum tcnui-
iuflitiam 13« tate fcntiat , quautilpcr cas aibitrii fui modo metitur. Atqui
/icceptam defcr: fjmul ac cas compararc adLcgis difficuhatem cospitjhibet lUic
b)t vnumfAfm q^,Q^ ferociii minuat. Vtcunque enini in<ientcm deiis ouinio-
que ccnntnctt * r r ■ - r \ " i L i
ffftiniufium. "^"^ pr.Elumpierit , inox tanle eas lub tanto pondcrc annelarc
fentit: deindetitubareac labalcere, tandcm concidere etia ac
dcficere. SicLegis magifterio eruditus .exuitillam , quapruis
cxcutiebatarrogantiam. Simihtcr,ahero,quo ipfum laborare
didum cft.ruperhijemorbo fand^ndus eft.Quan iiu iudicioluo
ftarepermittiiurjhypocnhn comminifcitur pro iuftitia:quaco-
tentuSjfaditiis nefcio quibusiuftitiisaduerf is Dci gratiam eri
gitur. Po(\quam vcro ad Lcgis trutinam cxaminare vitam fua
cogitur,omiiracommeniiti.E ilHusiuftitia; pra:funiptionc,im-
mcnio fpaci-o feabclfc a {.uictitacc cernit; rurtus infinitis vitiis
fe abundare, quibus purus antea videbaciir. Tam profundis e-
nimac finuofisrecelfibusabfcondunturconcupifcenti.^ m .la,
Rom.7.7. vthominisafpciftum facilcfallat. Necfinc caufadicit Apofto-
lus,fe concupifcenciam ignoraire nifi Lex diceretjNon cocupi-
fccs .- quia n'fi pcr iUam retcgatur exlatebris fuis,occuItius mi-
lerum hominem perdit quam id exitiale eiiis telum fentiatur.
jdco Uxfpeculo y ItaLexinftareft fpcculi cuiu{dam ^in quo noftram im-
appffi-e ""^/''^.'potentia, tum exhacininuitatcm, poftremo ex vtraquemale-
reriar>i »o,1ram fiictioncm cotemplamur: quemadmodum oris noftri macuias
mOit detegit, fpeculum nobisrepriefcntat.Quem enim ad feqoendam lufti-
tiam dcftituit facuitas ,,hic in luto peccatorum h;crcatdcfixus
nccefrccft. Pect.uum continuo maledidio fcquitur , Ideo
tjuo maioris tranfgrclfioms dcpiehenfos conuid6fque Lex te-
^ net.
Ve cognitDei Redemftorls. 115
net.eo grauioris fimul iudicij reos agit. Huc pcrtihet Apoftoli Rotn.1.20.
didhnn, quoclperLeg.-m eftcognitiopcccaci.Primum enim e-
ius officium illic tantiim notaceius experimentum eft in pecca- Rom.5.10.2.
tonbiis nondum rcgeneratis ; Huic coniunclaluntiftajLc-gem Cor.j.7.
eflcibbingreftam vt abundaretpcccatoro 3 ac proinde cfle ad-
niiniftiationcm mo;tis,quxiram opcretur.S: occidat.Eoenim ^o™'4'i5«
magisliaud dubie crelcit nr.quitas , quo iiqujdiore pcccati in-
tcliigenna confcientia f.Titur : quod ad piaruaricationcm tunc
aduerCusLcgiibtorem contumacia accedit. Rcftatigitur vc i-
r.im Dci mpcccatoris exitium armet : quianihi! pcr fe potcft
quam accufare.damnare & perdrre. Ecqucmadmodum tcribir
Auguftinus,{idicJtSp'ntuso;ratia; , in hoc tantum adcft vtreos'^'^ pnpteYea.
faciat & occidat. Li autcm quum dicitur nec ignominia '^^'^^- afficittr aut de
turLcx , ncc eius quidem cxcc!lenti;equicquam derogatur. f;ccW^w//8 fua.
Sane fi voluntas noftra toca in cius obedienciam ioxm2.ti quitquamamit-
compoficaque font, planeiam ad faluteui fufFiceret:iola ipfius'^"*
cogn.cio ; st<]uum natura noftra carnalis & corrupra cum Spi-
ricuali Dei lege hoftilicer pugnec.,nec cius difciplina quicquam ^e corrept. &
cmendecur/upereft vcLexquein faIurcm('fiauditorcsidoneosS"5* . , ^
nacta tuillctjdatacrat , inpeccaii & morcisoccauoncm cedat. ca.i.delac. &
Quandoqu.dem enim omnes eius tranfgrcflores efle conuinci- vica bcaca c.6.
murjquo iufticiam Dei darius refcrat,eo noftram ex aduerfo i-
niquitatem magis detegit, quo vitx falutilque pr^emium iufti-
tiasrcpofitum ceitiusconfirmat,eocert!orem iuiquorum inte-
ritum reddit. Tantum ergo abcft quiii Legi contumcliofa fint
jfta elogia, vt ad ilUiftnorcm diuina: bencficentiac commenda-
tioncm plurimum valeant.Nam indcprofedopatctjnoftra ne-
quicia& prauitate nosimpediri quominusvicg beacicudinepeu
Legeni ia propaculo pofita fvuamur. Vnde fuauior reddi-
tur,qu^ {'v^z Lcgis fubfidio nobis fuccurrit Dei gracia: &: ama-
hilior.qua: illam nobis confert, mifcncordia , qua difcimus i-
dcntidem bencfaciendo,&: noua doua curaiilando nunquam i-
pfum defatigari. ^,
8 Quod autem omnium noftnim iniquitas ^'^MT,n-3.uo^\7ecideodcJhon-
Legisteftimonio confignatur,nonideofic ( (\ tamcn nte in ca'^^''* ainmtini
proficimus ) vt coiicidamus defperat!one,ac d:fponfisanimis'^^^"^"* ^""'"^
in pnrcipicium corruamus. Inhunccerte modum illinc exani-''^^^^ fcc ■tf.ici
i-i-ii ■ ■ \ n- ■ A J£:iT^ .n^ltr/is deteqat:
mantur rcproDi.led ob animi obftinacioncm. Apud hhos Dci r^;.^ potim ad,
alium eiTc eruditionis finem conuenit.Nos quidem ludicioLe- Dei mifcricor-
gis damnatos eflc teftatur Apoftolus , quo oninc os cbfti uacur, ^'^"' ccnfgc/t,
Sc obnoxius rcddacur omnis mundus Deo. Ideni tamen aiibi ^^™ '■'5'-
docetjDeum omnesfubincreduIitatccocIufiflc,non vtperdar, ^ " '^'"
auc omncs perirefinacfed vtomniu.mmifcrearur. Nempc vt
omdla fua; virtutis ftolida opinione , fola Dei manu ftare fc &
confiftere intelligant , -vt nadi 2i vacui ad eius mifcricordiam
P ^^i
^^P-Vn. tnpmionisLih. 11
confugiantjin hanc fe toti reclincnt,in hanc penitus fe abdane,
hanc vnam pro juflitia & nicritis arripiant , c]ur omnibusia
Chrifto exporitacftquicunqueeam verafide & txpcrunt&ex-
^ffwo£/o;t/j7<'-P^<^^"':-Deus enim in Legisprsceptis.nonnifi perfodtac iufti- .
rifitefi. tiasjqua nos omnes dcftituti rumuSjremuiicrator.contra autcm
fcuerusfcelerum iudcx apparet. In Chriftoautem fa ics eius
grana: ac lenitatis plena.erga miferos etiam acindigaos pecca-
toresrelucet.
Pnoru huitu cf De profe£lu ad implorandam auxilijgratiam fspe Augu-
^'S'^^'"''''**^"ftinus:vtquunilcribitIIilario, Iiibct Lex vt facereiuftaconati,
mayfici^co & itinoftrainfirmitatefubLes;c f-uiiiati , adiutorium gratiae
suliino , x,^^;-^poicerenouerimus.ltcm ALlliOjVtilitasLegis cft vt homir.eni
iocu, defuainfirmitatec6uincat,& gratix medicinam,qua: in Chri-
^pift.89, ftoeftjimplorare compclIac.lt jm ad InnocentiumKomanun,
£pift.:oo. IubetLeX:gratia vircsagcndi fubminiftr.it. lccm ValentinOjIu-
Li. de corrept '^'^'^Deus qux non polVumus , vt noucrimus quid ab illo petere
&grai. debeamus.Item,Data cft Lex vc vosreos faccrct:rei faAijnme-
In Pr.70. retis : timentcs.indulgcntiam peteretis : de viribus vcftris non
InPf.118. praefumeretis. ItciTijAd hocdata cft Lex, vtdc magno paruu-
lum faccret : vt tead iuft.tiam vir .sde tuonon habcre mon-
ftraretjac fic inops,indignus ac egenus ad gratiam confugercs.
ti Poftea fermonem ad Dcum diri2;tt,Ita fac Domine, ita fac mi-
' lericors Dominc:impera quod non poluc impleri : imo impera
quod nonnifi per gratiam tuam poflic implcn : vt quum homi-
ncsid implereper fuasvires ncquiuerint , om'ie osobihuatur,
& nemo fibi magnus videatur. Sint onincs p.ivuuhj& rcus fiat
omnis munduscoram Dk.-0. Sedc^o incptus fum qui tot tcfti- j
xnoniacongero , quum proprium opus fcripCrit fantf^us ille
vifjcui titulum fscitDe Ipiritu & htera. Sccundumprofeduin
lion tam fignificanterdcfcribit , ve! quoddependcre ex illo
priore nouerat , vel quod non ita probe tcnebar, vcl quod ver-
ba non habebat quibus recftum alioqui lenfum ita diftinde &
perfpicue explicaret. fccque tanien in reprobis quoqueipfis
primum hocLegisofficium cefiat. Quanquam eniul cuin filiis
Dei non hucnfque pcrgunt vt poft carnis deie(ftioncm interio-
rehomine renouentur acreflorefant, fed primo terrore atto-
niti in defperatione iacent : perrinct tamcn ad manifeftandam
diuini iudicijarquitatem , eiufmodi fludibus eorum confcirn-
tiasexagitari. Siquidem libentcr (cmpcr cupiunt aducrfus Dci
)udicium tcrgiuerfari ; nunc illo nondum patefaflo , Lcgis ta-
men & confcicnci.r tcftimonio ficconftcrnati , in feipfis pro-
dunt quid mcriti fint.
*' .1'^"^ . 10 Secundum lcffisofliciiim eft vt quinulla iuftircftiquecu-
gu ofpciutn eft, .^ „. ^ , ,.',.. ,> ^-
vt peccatorts^^'"^^^ coacti, tanguntur, dum audiunt dirasin ea fanctioncs,
cterctAntur. cocrccantur faltcm pocnarum formidine. Coercentur autem,
non
De cognit.Vei Redemftoris. 116
nonc]uodinterior eoriim animus promoucaturaut afficiatur'
fed quia tanquam inicfto frxnojmanus ab exteriori opcrc coii
tinentj& fuam prauitatem intus cohibcntj quam alioqui petu-
lanter cffufuri erant.Ex eo ncc meliores quidcm funtjUcc apud
Deum iuftiores.Natametfi vel terrore vcl pudorc impcditi c-
xercerenon audcntquodanimo coccperunt, ncc fua: Iibidinis
furiaspalam efflarejcortamcn non habenc compofitum adci-
raorem & ohcdientiani Dci ; imo quo magis fcic rctinent,eo
fortius intus acccndunturjfcruentjbulliuntjparatiquiduis face
i-CjSc qnouis prorumpcrc,ni{i hic terror Legis obftaret. Ncc id
folumjlcd Legcm quoque ipfam penime oueruntj& Dcum Le
g^Ilatorem execraturjVt eum (i poftentjmaxime vcUnc tollcre,
quem necrc£la iubentem.nec fux maicftatis contcmprores vl-
cifcentem fcrre poiTunt.Aliisquidc obfcutiusjaliis clariusjom
nibustandem non tegcneraiishic fcnfusineft , vt non volun-
tariaUibmifllonejfed inuiti acrcftitanteSjtaiuum turoris vio-£/? ita(jue illud
JentiaadLegis ftudium trahatur.Scd tame hccc corda expref-/'«6'«V'« bomi-
faqueiuftitia,neceflariacft pubiica: hominum comunitati, cu-""'" commum-
ius hic traquillitati confuliturjdu cautturneoinniapermifcea-'"!! ^^' ' "'"
1 jc r • r I- A • (ejjarium : nec
tur tumultu.quodncrct li omnia oniuibus licerent.i^inctJam t,,„,^rn re^ro-
liliisDci non cft inutile hacPa-dagogia exerceri, qiiatifperan- i;j , fedet-.am
te vocationem.Spiritu fanftificationis dcftitutijinfipientia car-^/f'-'?'^ ^«'^ '•^-
nislafciuiut. Dum cnim diuina; vltionisterrore vel ab cxterna5'"^f'""'""^'
I • L - 1 • j ■ • eiued Jlpofloli
petulantiaretranuni:ur,vtcunquc nodum animodomiti patum ^ , ■, , ■'
r _ . , . 1 / 1 • o 'ii'.'horita.le con-
inprxlentiapromoueant,aiiqua tamtn cxpartererendo inn\-j^rmatur.
tia'iugoafluefiunt:ne quum vocati fucrintjfintsd difciplinam i.Tim.j.9.
ceu ad rem incogniramjtudcsprorfus ac nouini.Hoc officjuni
videtur Apoftolus proprieatt!gifre,quuiTi tradicLcge non cfle
iuftopofitajfcdiniuftis&immorigcrisjinipiis & peccatonbus,
fceleratis & prophanisjpatriciJis.homicidisjfornicariis, p£de-
raftiSjpIagiariisjmendacihus acpcrii)ris;&fiquid jiuid fana' do
drina^aduerlaiur.Indicat cnim cfrcexultantibus.&faie modo
alioquin vagatuns carnislibidinibus retinaculum.
XI Ad vtrumque vero accomcrlari potcft quod alibi dicit . ,
Lc2;cin fuiflcIuda:ispa;dae;o2,um ad Chriflum. fiquiclera duo ''""''''* *■"'"""
func nominum generaquos adtJinftum f a psdag^gia n-anu r^mcKque [nnra
ducit.Ali;(dcquib. primo loco diximus^quiaproprix aut vir- miferiam., zt
tutis,autiuftitix fi iucia nimis plcni funt , rccipicnds Chnfti ^'^ remcdu-.m
Sranarnon (untidonci,nifi prius fintcxinaniti.Er2,o cosmife- **'^'/'-*«'^"'«
o .. 111- 't^- - non aioiorati
naEli;«agriitioneLcxad liumilitatcm lubigir.quo "■! ptarparc-p,^.^;^^,^^^^
luradexpctendum quod fibi antcadceirc non purabant. Alii Demdead con-
opus habffntfrirno quo retineantur. ncita laxent frsna cm\htmcKdum v-
fr..-? lafciuix vtabomni iuftitix ffudio prorfus cxcidant. \!.»uvq'-*m
, bi enim uondum rcgit Spiritus Dei , illic ficcbiillium \r,-^^'"'j^'^*''
tcrdum libidincs , YtpericuJum fitnsanimam fibi obnoxiam
? Wij
qHemme ttt
C2P. VII, Jnjlitutiofjis Lib. JL
in obliuionem contcmptiimq; Dei dernergat:& fiirret nifi Do-
minus hoc remedio obuiani irer.Itatjuc quos ad rcgni fui hx-
reditatcm deftinauitjfi non ftatim regcneratjad tcmpiis fu^ vi-
fitationis confcruat rer Legis opera fub timore.non il!o quide
cafto & puro qualis in cius filiis eflTe debet, vtili ramcn ad hcc
vtad veram pietatcm pro fuo captu crudiantur. Huius rei tot
ftnfirmitio ,ab habemus docum;:nta,vt minime opus fit exempIo.Quicunque
ftnfu vniufcii- ^""" aliquandiu in ignoratione Dci yerbti fuin hoc libi acci-
iuf^ue. difte fatebuntur vt Legis ficeno retinerentur in qualicumque
Dei metu & obferuantia,doncc Spiricu rcgcnerati.ex anim.o i-
pfum amareinciperent.
^.Tertiwi vfM 12. Tertius vfuSjqiii & praecipuos cft , & in proprium Legis
(i^M C^/^J-^fi-finem propiusfpcdlat.erga fidclcslocu habctj quorum in cor-
fuu^ c- maxt- dibus lam vigct ac rcgaacDci fpiritus.Nam tametfi digito Dci
mt /'''<'/"""^Legemfcriptam& infculptam habentin cordibus, hoceft ,fic
'Dei e.eaos h aftecti lunt & animati per Spintus dircdtioncm vt obcempe-
fur,}ha6e:. rareDeo cupianf.bifariam tameadhucinLegeproficiunt. Eft
enim illis optimum organum quo melius in dies ac certius di-
Trimum euim fcant qualisfit Domini voIuntaSjad quam afpirant-.atque in e-
fot de volunta- ius intclligentia confirmentur.Vcfiquisfcruus iam ita fit toto
ie Dei fideiii.er jniiTii ftudio copaiatus vt domino fuo fe approbct , neccfle ta-
Ac ^"mazis"'^^!- '"^' ^''^b^^ mores domini cxplorarc accuratius & obferuare , ad
firuit. quos fe componat & accommodct. N;c fc quifpianoftrAm ab
hac ncceftitate cximat. nemo enim eo fapientia^adhuc pcne-
trauit vtnon poffit cxquotidiana Lcgis cruditione nouos fa-
_ . . , cere proerefiusinpuriorcm diuina: voluutatis iiotitiam.Dein-
'Dem.ie exhor , '■ '^ ,- , ,' ^ . r j i • j
tationibtis (x.^^^'^^^^^on\.o\d^doa.r\m, led cxnortatione quoque indige-
citat tn obfc- mus,hanc quoque vtilitatcm cxLcg? capict fcruus Dei, vc fre-
<futu)p. quenti eius meditatione exciieturaJ obfcquium, ineorobore
, tur,adeIinqucudilubrico retrahatur. Inhuncenim modum
fiimflosfibiinftare oportetqui fcciaJumSpiritum quantalibet
alacritateadDeiiufticiam contcndant, carnistamcn ignauia
feinper onerantur quominus legicima prompticudinc pergar.
Huic carni Lex flagrum cft,quo mftar incrtis tardique afinijad
opus vrgeatur,imo fpirituali homini , quia nodum carnis mo-
lecxpedituseft, afiiJuus aculeus ericqui defiJcrcillum non
T*^<f "Bauide. permittat. Nimirum m hunc vfum rcfpiciebat Dauid, quu in-
Pfjla5''8. fignibus iilisencomiisLegcra celcbraret.Lcx Domini imma-
culata,conuertcnsanimas iuftiti.x Dominircda:, Ixtificaiues
corda:pra[:ccptum Domini luciduni , illuminans oculos , &c.
Item , Lucerna pedibus mcis vcrbum tuum , & lumcn fcmitis
• n? icj. fneis,ac innumera quc toto illo Pfalmo profcqui:ur,Neq;vcr6
repugnant iftaPauIinis fcntentiis quibusoftcnJitur , noqucni
/o • A.. regjneratis vfum Lex prccftct,fed nuid homini per fe conferrc
giui cum ^fo- o 1 ."1 i- T •
ftoiodciiiatur. queat. Hic autcmcamtProphcta quantacum vtihcate Legis
fuae
Vecognit.Vei Redemftorls. uj
£nx le^ione erudiac DSminus eos quibus intus obfequendi
proraptitudinemafpirat : nec fola praeceptaarripit, fed rcbus
annexam gratie promiflionerriiqux fola facit vc quod amarum
eft dulcefcat. Quid enini Lege minusamabilejfi flagitando ta-
tum &minandometu foliciretanimas5& terroreangat ^ PraE:-
ftrtim verooftenditDauidj feinLege Mediatorem apprehen-
diflc^finequonullacft obleftatio vel fuauitas.
13 Quoddifcernere dum iraperiti quidam nefciunt, totura ^"p^^/^'!^^','
Mofen animose explodut,duafque Lcgis tabulas valere iubent: „t,y„arum expu^
quia fciiicetChriftianis alicnum cfrcarbitrancuradhareredo- dcndti.,chrijha-
Cbina; quse mortis adminiftrationem continet. Facellat longe »os fctluet mn
exanimisnoftris profanaiftxc opinio. pulchre enim docuit 'je/^ere Legt ad-
Mofes,Legem,qua: apud peccatores nihil quam mortem gene- ^,^^ y„orthadmi
rarepoceftin fandris mclioren^ prscftantioremque habere de- „,y?,.ano«*»jt5-
bcre vfum.Sicenim morituriispopulo edixit, Ponite cordave-f««f'«f.
ftra \x\ omnia verba quce ego teftificor vobis hodie , vt raande- Deut.j2.46.
tis ea fiUis veftrisjdoceatifquecuftodire , facere & implere vni-
uerfa quae fcripta funt in volumine Legis huius j quia non in-
CMfllim praecepta funt vobis,fed vt fin2;uli in eis viuerent.Quod 3^'l? '*. ,. t'
11 ablolutum in ea luftitine exemplar eminere nemo inncietur, ^^ deft-Mpia.
aut nullam circ nobis rcde iDftcque viue-ndi regulam oportct,
autab ea nefaseftuifcedere. Siquidem nonplures, tcd vnaeft
perpetua & inflexibilis viuendi rt gula.Qwamobrem quod lufti pfal.i.i.
hominis vitam in Lcgis meditationecontinuam facitDauid,id
ne ad feculum vnum referamus.quia fingulisad finem mundi
secatibus conuenientiflimum eftrncc abfterrcaraur ideo,aut re-
fugiaraus ab eius infticutione quod exadiorcm niuito fiinf!:i->
tatem praefcnbat quam praeftaturi fumus dum circumferemus
carcercm corporisnoftri.Non enim iam rigidi esattoris vice
erga nos fungitur,cui non fatisfiat-aifi foluto penfo:fed in hac
ad qoam nos adho: tatur petfeftione ^ mctam demonftrat ad
quam nobistota vitacontendere non minus vtile cft quam of-
ficio noftro confentaneum. In quacontcntione fl non defici-
muSjbene efr.Stadium namqueefttota ha^c vita, cuiusdecurfo
fpatiojdabit Dominus vt metam lilam , ad quain nunc eminus
niruntur noftra ftudia,teneamus.
14 Nunc ergo quoniam vim exhortationis erga fideles ha- Tofirema c^pL
betLex,non quaceoru confcictiasmaledidionel)gct,fbd quae »< pars m qua.
pigritiam,fubinde inftando cxcutiat, & imperfcdioneir. velli- ^^ abrogr,t,une
cet : multi dum volunt fi^nificare hancabillius malediclione rtV^.'* "<?""'•
l!bcrationem,d;cuntabrogacam elle Lcgeni ndehbus(de mo- ^^^9^^/,,
r.ih adhuc ioquorjnon quod ampliusilljs non iubcac quod re-
clum eft , fcd duntaxat ne fitillisquodantea erat , hoc eft , ne
eorum.confcientias perterrendo & confundendo , damnet ac
perdat. Et fane talcm Legis abrogacionem uon obfcurw docet
^'•P-^ ^ ^- Jnflmtionis Lib. IL
Paulus. ADominoquoque fuifle pT^dicatam er eoapparet
quodopinioiiemillamdeLcge a fe diffipanda non refucairet
nifimualuiffctintcr ludxos. Qutj autcm noti potueritt^mcre,
•iine illo pra2cextu,emcrgerc : credibile eft^ab uis dodrinac faU
fa interpretatione fuilf: natam: qualitcr cuntix fcie crrores oc-
$ipd tn ea /' cafionem a veritate fumere confucuerunt. Nos vcio, ne adeii-
non abrogatHm. mipingamus lapidcm, acairare dilliinguamus quul in Le-
Mat.5.17. %^ fif abrogacuni^qmd firmum adhuc maneat. (^iim tclLuur
Dominus le non venilFe ad Lcgcm abolendamj fed ad implen-
dam^necprxteriturumjdonccca^lum ac tcrratranfeantjapiccm
cxLege quin omniafiant:niliiI de obfcruanriaLegis per fuum
aduentum dctradum irifatis confirmat. Et meric6:quando in
huncfinempotius venit vt eius tranfgreffionibus mederctur.
Manetigicurper Chriftum inuiolabilis Legis dodrina , qua;
nos docendojadmonendo.obiurffaudojcorricicndo, ad omne
opus bonum tormet ac cpmparec.
9<alediSfto Le- ,^ Qua: vcro de malcdiaione dicuntuf a Paulo, non ad in-
rotata "ftituiionem ipfam pertinere,fcd foluin adconftringendac con-
fcicntiae vigorem.conftat. Non enini folum docct Lex,fcd im-
periose exigit quod mandat. Si non exhib.catur, imo fiqua ia
Galat.j.io. parte abofficio cc(recar,maledi(ft>onis fulmen ftiingit.Hac ra-
Deuc;^7.26. tionedicic Apoftolus.omnes qui funt ex opcribusLegiSjefrec-
xecrationi obnoxios,quia fcriptum fic , Execrabiiis oninisqui
non complet omnia. Eosauccm fub operibusLcgisdicicqni ia
remiffione peccatorum iuftitiam non ftatuunc, pcr quam a Le-
gis rigore foluimur. Soluicrgo nos a Legis vmcuhsoportere
docec,ni(i volumusfub illis miicrcpcnre. Scd quibus vinculis?
illiusaufterx &infeftx exadionis qux cx fummo iure nihil
remictic, ncc tranfgrcffioncm vllam impunitam finit : Ab hac,
inquam,maledid:ione vt nos redimerct ChriftuSjfadus cft pro
Calat. ;.!}.& 4. nobis maledidio. Scriptum cft enim .Malcdidlus omnisqui
4« pendet iu ligno.Capite quidein fcqucnci cradic,Chriftum Lcgi
fuilTc fubiedurajVt cosqui fubLcge erant redimerc:: fed corie
Deut.1i.2j. fcnfu.fubditenim continuo, Qiio ius fihorum.adoptionc reci-
percmus.Q^id iftuc eft?nc pcrpccua fcruicutc prcmcremur,qug
confcientias noftras anxiecate morcis compreftjs tencret.Incc-
rim manetillud femperinconculTum, ex Lcgis auihoritacc ni-
hil dcccffide quin eadem (emper vencracione obcdienciaquei-
pfam fufcipi a nobis conueniat.
e a rogattone ^^ ^i^^ ceremoniarii ratio,quar non cffcdu,f^d vfu folo fue-
Leits ceremonia . ^ v . ti- /- 1 r ^\ n
Ui, <7«oaii//M»j*'""^^°''°o*'"'^- Qiio:! autcm iliis nocm aducncu luo Chriitus
tantummodo. impofuit,adc6 nihil carum fmdicati dcrogat vt cam magis c6-
mendet aciUuftret.Nam ficuti vetcri popuioinaneprxbui^Tent
fpedaculia iiifi mortis & refurrcctionis Chr:fti virtus iliic mo-
ftrata efl"et;ica nifi ceflafsctjdifcernerc hodie nonlicerct quorsu
fuii:.
T>e co^nif.Vei Redemptom, n8
fuiflent inftituts. Ideo Paulus, vt earum obferuationem no lu- Colof.1.17.
peruacuam modo, fcd noxia quoque efle probet, vmbras fuiffe
docet.quarum nobis cxtat in Chrifto corpus. Videmus ergo vt
inearum abolitione melius refulgeat veritas , quam fi adhuc
procul&qiiafiobtcnto veloChriftum qui palam apparuit fi-
gurarentrldeo &Chrifti morte vciu tepli in duas partes fciflTum Matth.a7S««
cecidu:quiaiam viua & expreirucxleftium bonoruin imago m
lucemprodierat , quxobfcuris tancum lineamentisinchoatacap.io.i.
fuerat.ficuti loquitur author epiftol^ ad Hebra;os. Hucperti-
nctd^dumChrjfti, Legem & Prophetas fuifl^e vfquG.idIoan- Luc.i6.i6.
nenrex co regnum Dei ccspiflTe euangelizari. non quod pr.xdi-
cationequa: Ijpem falutis& vitarxternaj continet ,priuati fue-
rir.r fanfti Patresued quia procul & (ub vmbraeiilis intuKI funt
dnntaxat quod hodie m plena luce confpicimus. Cur autcm
Ecclefia Dei ab iHis rudimentis altius tranfcendcre oportuerit, i(,an.i.i7.
expiicat loannesBaptifta ,Qu6d Lex per Mofcn daca (u, gratia
aucem & vcritas per lefum fafta. Quia etfi vere expiatio in ve-
tenbusfacrificiispromiflafuit, &arca fctderis certum fuitpa-
terniDei fauorispignus: hoc totura vmbratilefuiflet , nifiin
Chnftt gratia fundacum . vbi reperitur folida ccternr.que ftabi-
litas. Hoc quidem fixum maneat, quamuis feruari defierint rij
lus legalcs, ipfo tamen fine melius cognofci quanta fuerit eoru
vtiiitas ante Chnfti aduentum,qui vlum toUendojVim & cfFe-
dtuni fua morte obfignauit.
17 Paulo plus difticnlcatis habet quae notatur a Paulo ratio.Et "^atiotiutem ah.
\-osquumefll-tismortui pcrdelifta & prxputium carnis \z- .Apoftolo afig^a
ftrx, conuiuificauic cum illo, donans vobis omma delidia, de- tanonadUgeTn
, , , , , . , . , ;, ., j moralemSed ad.
lensquod aduerlus nos eratchirographum in decretis , S"°^ o^/ir«/i/;i!««f*-
crat nobiscontrari»m:& ipfum tuiit emedio.affigcs cruci,&c. rtmonides Jpe-
Vidctur enim Lcgis ;iboIit;onem aliquancum vlcra dilatarc , vt flat.
nihil iam nobis fit cum illius decrctis. Errant enim qui fimpli- Colof.a.tj.
citerdeLc-ge mora!i accipiunt, cuius tamen incxorabilcm ma-
gis fcuerit>uem:,quam dodrinam abolitam interprctancur.Alij
acutius pcnfKulantcsPauli verba , perfpiciunt in Legem ccre-
monialem propriccompetere:& oftendunt, id non femel apud
Paulum (onarc vocabulum Decrcti : nam ad Ephcfios quoque
ita loquitur, Ipfe eft pax noftra,qui fccit vtraqiic vnumjLegcm Ephcf.2. 14.
niandatorum in dccrctis ficam euacuans , vtduos conderetin
fcipfujin vnum nouum hominem. Deceremoniis il!icagi,mi-
ume ambisuum : quia intcrftitium vocat, quo lud.Ti aGcnti- _ ., ,
)us diltidcbant. Quarcpriorcsillosab hisiure reprcncnd! ta.-nattri,nt non
nu
bi
teor.Itd .ab his qnoque nondum bene expiicari mens Apofto-yi.W ^uod lu-
li mihi videtur.N.im illosduoslocos fimulper omnia compa- d^os a(jemititit
rari,nullomcdo placet, Ephcfios quum de fua in Cockta-^^^'"'^'"^"''^'-
tem Ifraelis coof cione cetiiores faccre vellet , impedimenruai
^3p'Vn. InptmionisLih. 11.
quo nrcebanrur olim.fublatum docct: illud erat in ceremot\iis.
* Rttus enun ablutir^num & facrificiorum quibijs luda-i Domi-
no confecrabantur.cos a gentibus leofiegabant. At in epiftola
adColoirenfesfublimiusniyftcriutn atcingi quis non videat?
Certameiuftquid^m illicde Molaicis obleiuationibus , ad
quas ofcudoipoftoli Chnftianum populum adigcre Itadebant.-
fcd qucmadinodum inEpiftolaad Galatas controuerfiam iHa
altius ducit 5 & quodammodo ad fontcni Cuum reuocat ; ita Sc
hoc ioco.Nam fi in ritibus nihil aliud con(Id;ras qoain di. fun-
gendi neceditatem , quorfum attinebat vocari chirographum
contiarium nobis? pr.i:terca in co totam prope redemptionis
J?^»;«//o»??'r?«noftra2 fummamjponere,vt inJuceretur ? Qnare res ipfa cla-.
9"".'"'^'; '■'^'^'''"^tjhicaliquidintcriusrcputandumcirc. Etioautcm confido
au*lani nihu "^^germanairj intell;geniiam aiifquuciimj (i camen mihi veiu
fuenta ^fa rea e'de conccditur quod alicubi vcrirfime ab Auguftinofcriptum
tumi^tKimu»- eft j imoquod cx daris Apoftoli vcrbis haulu , in ceremoniis
diriem »oy?»-^w ludaicis conlvnioncm magis delidorum extitiflc qiiam ex-
e^arentur. piationem.Quid cnim tlicrificiis almd ao;cbanc cuiam l"c mortis
conlciosi:atebantur,qui in luun» lociim cacharniuta liibiticue-
bant.^Quid purifirationibuSjnifiquod le immundos tcftaban-
tur?Ira rsnouabatur fubinde ab illis & piaculi ficimpuritatisfug
Heb.o.i?. chirographum: folutio in illa reftificationc non crat. Qua ra-
tione lcribit ApoftoIus,mortcdeiT)uni Chriftt intercedentcrc-
djmpcionem piacuaricationum cftcpcradam . quce mincbant
Hiic ^uu Chri- fub vetcri Tcftamento.Meruo ctgo chii-ographa vocat Apofto-
fini mortc fua lus, iuis cultoribus aducrfa : quando per lUa fuam damnation^
</*/«<m>,»jfmoacimmunduicm palam coniignabaiu. Ncc obeft: , quodiili
r trograpjum, q^,Qq^,(. eiufdcm nobifcum eratiiE particincs fuerunt. Id enim
tratSuflulijfe it 'nntaftcquutun ChriIto,noain ccrcir.oniisquasilhcaChriito
eruci affxiffe difcernit Apoftolusiquoniam Chrifti gloriara , tum vfurpatx,
dicttur, obfcurabant.HabemuscerenioniaSjfipcr f;confiderentur,ele-
ganter& appofiie vocarichirographa,hominum faluticontia-
ria : quia veluc lolennia inftruiiicnca erant, quac ipforum obli-
gationt:m teftarentur. lllis quum vellcnt rurfum Chriftianam
Ecclefiiin aftiingcre pfeudoapoftol-i, uon finc caufa Paulus ai-
tius repetita earum fignificationcColoflcnfcsadmonuit, qu6
relabercntur,fi fubuigari fein euin modum ab ipfis paffi cflcnc.
Simul enim illisexcutiebatur Chrifti bcneficium : quatenuSj
pcra(fta femel xterna expiatione, quotidianas ilias oblertiario-
nes aboleuit : quce ad peccata confignanda tantiun valida' , ad
^sdenidelendanihil poterant,
C A P,
Ve cogmt.Vei edemftoris. i \^
CAPVT VIII.
Le^is moralis explicatio.
Quatuor partibus conftat hoc caput.
1 Pcsmittumur generalia quidam dift3,intelleftu neceflaria,qu3e prac-
facionis vice fung'ifitiir,ka i.i.}.4.& J.
2 Deindetrts obr-ruationes pcrpetiic-E in Lc^gis moralisvero Un^xi ex-
plicanHo & afTcqucndo-drtia.^.ad 2a.
i ExpIi.atioLtgis morali:,r..udccem Dcipriceptorum , .-)c!ditur,3 jj.
f a.ac! 50.
4 Poftrcnu pais oftendit quorrn.ra rota Lex fpedet : nempT non tan-
tiim vt rutiimenta , fed eiiam vt perfcttioncm doctat.- idt]ue a 51.
fcdione vfque ad iinem capiiii.
K^,S^^'I'^ dccem Lec^ispraEcepta , cum breuieorum^ . .
■V.'>'-i'J iFexplicatione , inierere non alienum rore ar-/;_,o,,,a „.^
„,'=fy':g K bitror : quia & inde mclius paccbit quod at-7//j/fr,. ^/],/,^_
E^ii^^^l^tigi , quem fenicl D us pra^fcripfit cnhwm*'"'^^- (i^^Tie!^
--'•^''■^^- adliuc vigere : cieinde acceclet fecundi capitis "'""'' ""'•'■; /'"-
confirmatiojion foluni didicillecx ca luda-os quaenani cfi\t " "»"*'>'"'»-
verapictans ratio.icd n.irrcre ludicij , c]uum le cb'i.riiationj -.r (^rv oLlni
vidcrenc mipares , fuifTc lubacVos vt vel muiti adl M :diacorem ^ex nntur.ilit
traherentur. Porro inter cxplicandam eorum ftniunaai qua;''^'-'^''''^' pl^-
inveraDci notitia ret]uiruntur , dorruimus non poflc ipaim"^'^ ^ /""J^-
pro faa magnitudine a oobis concipi qum ft.itmi ocurrate-^^^*'
jos maicftas q.,a?nos adeiiis cnltum adftringac. In cogni-Connexio fiu-
tionenoftn hocpraccipiium poiuimus , vt propria; virtutisui-. capiris cui-a
opinione vacui , & proprias lufticia: fiducia exuti : contrajCge-'-'''''^'^-'^ &^ a.
ftatisconfcipntia fraCti & contufi, folidam humilitatLm difca-"^*'''".,'^'''"' ''''•
mus , ac noftri deiec^bonem. Vtrunque in Lege fua Dommusp^Jp^^*^^^^'"*^ '
eysquitur , vbiprimum vindicata fibi legicima imperandi -^o-lfatio a pntci-
teftate , ad numuiis fui rcuercnciam nos vocat , atque ui o^uo P^-iyt-smpamu?»
fica ea fic & conftituta pra;fcr!bir:d'.Mnde , promulgata juftitiac ^'^"^ wcn?/^-
fus reo;ula rcuiusreclitudmi ing-cnium noftrum , vcprauum ^"'^^^^'^^"''•'^-
o^ ^c „ ■ c ■ c I-!b.2.c.2.{eia:.
eft & conrortum , perpctuo aducriatur : £: mrracuius pe/re-j^.
ftionem facultas noftra, vtimb.;c:llaeft &: ad bonum cuer.na-///---, adiSfami
ta proculiacet)tuimpotentiscnos,tuniiniuftiti2cargiiit. Porro"'' -^i'-' "ntHret
hscipfaqua: ex duabus tabulis dicenda (iint , quodammodo''' "'''''"""':'"■"
nobisdidatlexiilainterior.qnam omnuim cordibnsmfcrjpta^' '!^ •"jiripta
r rr r • 1 o^ n xt ■ r ■ tT peccato vs-
& quauimpreliam lupcriusdictumelt.Noncnim imU nos '^'^^ intoliliterittii,
pctuum fornnu fme fcnfudorrairc noftra cofcietisj quin mcus
C^P-V 1 1 1. Inftitutionis LibjJ.
teftis fit ac monitrix eorutn <\\\x Deo debcmus , quin boni &
niali difcrimen nobis obiiciat , atque ita nosacculct dum ab
officio difcedimiis.Veiumjquaerrorum caligineobuoluciiscft
homo,per L.cgem illam naturalem vix tenuiter deguftatcjiiis
Deoacceptusfit culrus : certc arcd;a eiusration^lot-.giifuno
intsruallo diftat. Ad hoc arrogantia & ambitionc fic taigidus,
fuiqueaniore excxcatuseft.vt ftt profpicere nonJum qu;at , &:
velut in fe defcedere, quo rubmucere fe acdeiiccre dilcat , fua-
^d de caufa qne milcriam fateri. Proinde(quod tum hebetudini tiim c8tu-
Lexfcnpta no- macix noftra; neceflarium crac)DominusLcgem fcnptam no-
iupofitaeji. bis pofuit : qu2:&:certius t;ftificaretur quod inLcge naturali
nimis obfcurum erat,&mentem memonamque noftram,eX'»
culfo torporc.viuidius fcrirct.
Ceneralia qu*- % Nunc pronipcum eft interiigcre quiJ exLege difcendum
damdiila. (ir^nempe Dcum, ficut Creator cl^noftcr,ita iure locum patris
V * ", ,"^ Sc domini erganosobtinere: hac ratione i!,loriam,reuerentia,
dtfitmui, amorein,tmiorem lUi a nobis deberi. Quinetiam nos non clle
Deum Tatris noftri iuris,vt quocunque animi libido incitarit,(equamur,fed
& Domint /o- ab eius nutu futpenfosineo folo debere confiftere , quodei
cum erga nosiu- pijcucnt. Deinde luftitiaiTi ac reditudinem iUi cordi efle , ini-
quitatem vero abominationi : idcoque, nni velimus impia in-
luHitiam ,//, gratitudine a condirore noftrodeficere, iuftitiam tota vjta no-
gratam, tni^w- bis cfle neceflario colcndam. Nam (i tum illi demum exhibe-
tatem abomina musquam decct reuerentiam du voiuntatem cinsnoftra; prx-
tioniejfc. ferimus:fi.quitur non alium cflclcgitimum cius cultum,quain
l-ft tgtmr '"'- juf|.jj:p r^,^(-^,t.itis,puritat!S obCcruatitincm. Nectfraetcndere
iulhiiavero co- excufationem licet.quod tacultas delit, &,velut exhaufti debi-
lenda, i/;<-tin9; tores,folucndo non flmus Noncnimconuenit vt Dei gloriam
/w«<»)»^«»/,^«. metiamur cx noftra facultat?yqua!efcunque enim (imus, ma-
nei lUe fui fimilis lempcr, amicusiuflitix, iniquitaci infenfus.
Qii^^^T"''^ ^ nobis exigat , (qiiia no poteft nifi reiflu.m cxigere^)
cx natura; obligatione oblequcndi neccflTitas nos inanct; quod
autem nonpofl"umus,id vitii noftri cft. Apropria enim cupidi-
tate,in qua pcccatum regnat,fi vindli tenemur, ne lohiii fiinus
in noftri Patris obfequium , non eft cur ncceffitatem pro dc-
feniione caufcmur , cuius maluin & intra nos eft & nobis im-
fad^utem "A ^ ^^^ ^^^ vfque perLegis dodlrinam profecerimus, tum ad
i»»/»are«tMw»o-nos,eadem docente, defcendereoportet, vivdetandem duo re-
firam tntutriicizmus. Primum,iuftitiaLcgis cii vita noftra coparando, lon-
difcimu* : vtin g^ abeffe quin Dei voluntati reipondeamus: ideoque indignos
nobis '>/" /«-cirequilocum noftrum retineamus inter ciuscreaturas, nc-
facli aHudal- ^^^'^ i"^'^'' tilios cenfeamur. Deindc vires noftras reputando,
xitium conqui- adtmplendac Legi non imparcs modo eas eflc, fcd prorfus nul-
rAmui. hs. f linc neceflano fequuur tum propna: tirtutis diffidentia,
UllQ
Ve cognit, Vei Redemftoris. 120
tum aaimi anxietas & trepidatioNeque enim iniquitatis pon-
dusfiiftmerepoteft confcientiajquin moxDei indicium obuer
fetur. Setiii vero Dei uidicium non poteft quin moi tis horro-
rem incutiat.Similiter impotcntis documentis coada , facerc
nequit quin protinus in virium fuarum defperationem conci-
dat. Vtraque afFcclio humilitatem ac deiedlionem generat. ita
fitderaum Ythomo nLterna: mortisf^quaminiuftitiaE fu^merito
fibiimminere videt)fenfu perterrefaclus, ad vnamDei mife-
ricordiam,tanquam ad vnicum falutisportum, fefe conuertat.*
vtfuxnon e/Te facultatis fentiens exoluere quodlegidebetjin
feipfo defperabundus , ad opem aliundepofcendam & expe-
dlandam refpiret.
4 Sed enim non contcntus Dominus iuftitice fua: reueren- ^""^ ^fl ^'^
tiam conciliaffeiquo etia eius amore/imul & iniquitatis odio, ^^^ P^*"f'"
_i ,\ ■ } ■ rr ■ r I ■ ^ ■ promiSionti ac
cordanoitraimbueret.promuuonesacmmaslubiunxit. Qi.'i3^ „J/i^,^«;c^.
enim magis caligat mentisnoftrxoculus quam vtfolaboni
pulchritudineafficiatur, clementiflimus Patcrprofuaindul-
gentia nos ad iplum amandum & expetendu illeclare premio-
rum dulcedme voluit.Denuntiat ergo.repofita virtuiibus apud
fepr^mia; nec operam fruftra fumpturum qui praeceptis fuis
r ■ I r T- 1- ■ ! r ^ rr i • -t?»"» "o" tantn
luerit obiequutus.Eaicit ex aduerlojnontantum elle execrabi- ^]^ momenta-
lem fihi iniuftitiam , fed nec impune euafuram : quod ipfe ntM , fedetiam
contempt^Efuaemaieftatis vhorfit futurus. Ac quo modis om- cteUftes ir ater-
nibus cohortetur,ta vitx praefentis benediftiones, quam acter- "'** comfreheii'
nam beatitudmempoliicetur eorum obedtentisqui mandata ""'*
fuaferuauermt; tranfgrefloribusnon minus prsfentescalami-
tates,quam rcternsmortisfupplicium minatur. Illaenim pro- ^^'^'■l"|'
niiffio.Qui fecerit hscjviuct in ilHs ; item comminatio illi re- ^c 20.
fpondens.Anima quse peccauerit, ipfa morietur:ad futura pro-
cul dubio&nunquam finiendam velimmortalitatem velmor-
tem Ipeftant. Quaquam vbicumquecommemoraturbeneuo-
lentia autira Dei,fub illa xternitatis vita:,fub hac ccternum exi ^ ^
-n r • I r n ■ 1 j • TrJtterea lur»-
tium cotmetur.PraEientium autembenedictionum ac maledi- ^amDei puri-
ilionum longusinLcgecatalogus recenfetur. Atquein fan-f^;^^ , luftiti*
tlionibus quidem fumma Dei puritas , qux iniquitatem ferre amerem i^erg<*
non poteft:in promilfionibus vero prster fummum ergaiufti- nos benigmtasrm
ftiam amoremfquem praemio fraudare non fuftinetjmira quo ' " '^l
que eiusbcnignitasapprobatur. Nam quu eius maieftaticum £>gm,j8.j,
noftrisomnib. fimus obserati^iure optimo quicquid requirita
nobis, tanquam debitum repofcit. debiti autem iolutio remu-
neratione digna non eft.Iure igiiur fuo decedit quum prsemiu
proponitnoftris obfequiis , quaznonvltro ceumdebita exhi-
bentur. Qnid autem ipfa: nobis per fe afFerant partim didum
eft,partimclarius iterumfuolocoapparebit. fatisinpraefentia
eft fi tenemus ac reputamus cfTe in Legis prcmiilliunjibus
Cap. VI I L JnsHtutionis Lih. J /.
nonvu1garemiuftitiaecommenc!ationem:qii6certfuscoiiftet,
cjuantopereDeoplacet eiusobferuatio : fanftiones in maio-
rem iniuftitia: execrationem efle pofitas , ne vitio; um bhindi-
tiisdelibutuspeccator, iudicium Lcgiflatons fibi paratuin o-
blmifcatur.
a-j^"^"/ ^'L'' 5 Porro quoJ Dominus perfcdx iuftitiae rco-ulam traditu-
pedit nihtl Deo ' 7* . >■ , o
tjfe acceptius fUSjomnes cius partcs ad voluntatcm luam rcuocauitjinco in-
ohedientia. dicarur niliil efle illi acccptius obcdiccia. Quodco diligcncius
^iuaopera em- ooferuandum cft , quoprodiuior cfthumunxmcntis iafciuia
ntafittitia Ct' ad variosiJcntidem exco?,itandos culcusquibusillCl demcrea-
hjpocritarnm ^ ^ ■ , ■ r i i • , ■ ■ f- , • ■ rr j.i
ziaries chIius ' ^"'"'"us eniin lccuhshxcirreiigiolareligionisartcaa-
damnat. tio('quia hiimano jngenio nacuralicerinfita eft) teprodidir ,ac
VideCalui.lib. ctiauinum prodit: quod homines comparandae luftitio; nitione
devtr.i Eccle-pr3(.[(.j.]3ei Ygfbiip,^ (empec comminiici geftiunt.Vndc inbonis
^*^^ °'^'"'*"^qua: communiter ccnfentur opcribus ancruftiorcm locum tc-
ncnt Legis praecepta , innumera illa humanorum turba totuin
fere fpatium occupante. At vero quid aliud Moics qviam eiul-
inodi hbidinem cohibereftuduit, quum poftLegis proniulga-
tionem flcpopulum compeIlaret?Obfcrua &;audi omnia qux
prxcipio tibi , vtbeneflttibi &filiis tuispoft tein fcmpitcmCi,
ouum fecerisquod bonum eft &placicucoiaDcotuo. Qiiod
pra:cipiotibi,hoctantLim facitonon addas,nccminuas.Atque
anceajquum teftatus elTet , hanc elfc eius fapientiam &: intclii-
gentiam cor.ircliquis nationibus,qu6d iudiciajiufticias S:ce-
remonias accepiflct a DominOjfubiecerat , Cuftodi igitur te-
iptum & anima tu.1 follicitCjnc obliuifcaris vcrboium qu;v vi-
deruntoculi tui, & ne aliquando excidantccorde tuo. Qiua
fcilicet prouidebat Deus , non quieturos Ifraehtas quin , rece-
pta Lege,nouas prxterea u;ftitias parturirent , nifi feuere reti-
ncrentunhic iuftitise perfcdtionem eflfe comprehenfam pronu-
tiat.quod validiflimuinretinaculu m efledebcbac ncctamen
ab illa tantopcre vcticaaudaciadcftiterunc. Quid nos.^^Eodem
certcdi<ftoconftringimur , non enim dubium quin perpctuo
■yaleatiflud quoablolutam iufticiKdoftrinamLegi fiixDomi-
nus vendicauic: illa tamen non contcnti , bonis opcnbus ahis
TUmedium ad- fuper alia confingedis &cudendis prodigiose laboramus.Huic
uerfvis /ti/7«r/i'/- fanando vitio rcmedium optimumerit ficonftanter jnlc.lcric
tiofos cuttus er h^c cogitatio,Legem nobiseflTcdiuinitus traditam , quicnos
hiimanam au- nQr(cO:am iuftitiam edocerct : illic non aliam iuftitiam docerj
dactai.i Jeje Ju-^ .^ . ^ . ... , . r n. ■ ■
De,,r/j at- "'" 1"''^ '^" pr^Elcriptum diumae vouintatis ex!gatur:truftra igi-
tollentcm. tur nouasoperum formasad demeiendum Deum tcncan,cu-
ius lcgitimus cultus fola conftat obedientia.Qiun potius quod
excra Dei Legsm cuagetur bonorum opcrum ftudium, cfle di-
Lib. 4. deciui.uina: ver.-Equeiufticisc non tolcrandam protanationem. VeriC-
Dcica.ii. fimequoquc Auguftinus , qiiinunc mattem cuftodcmquc
•virtu-
Ve cognitjyei Redcmptorls, iit
Virtutum omnium.nuncoriginem appellat j obediensjam quae
Deoprceftatur.
6 Verum vbiLexDoitiiniexplicatanobisfuerit.tumaptiuS a ... ,
^emum 8c maiorecum frudtuquod de iplius umcio vluquean capnis, tresoL-^
te diflerui confirmabitur. Anti^ vero quam ad excutienda C\n- feniatioies feti
gulacapica ingredimur , qua; ad vniuerfalem eius notitiam £a.~reguliiicontinhi
ciuntjmodo praecipere operorpretium tft. Initio conftitutum ?«'"'«^ prtm*
fitjnonadexternamhoncftam modo , fed admteriorem ^^'^-nJnmodTadex-
ritualemque iuftitiamjhorainis vitam inLege infornian.Quod;c,.„^^ honefia^
ouum inficiari nemo qucat, pauciffimi tamen rite animaduer- tem.fedadmte-
tunt.Id fit quia in Legillatorem non relpiciciunt. a ciiius inge-''','""'''^' ^itritua^
nio natura quoqueLegistcftimanda eft.Siquisrex edido fcor- (''''^"^"'/^''."'^
• tarJ,occiderejhirari pronibeat : lanctione.tateor, non tenebi- ,-„ ugeforman^
turfiquis fcortandi, occidendi , fuiandi cupiditatem zmmo atque inh.u a&
conceperittantum.nihileorumperpetrarit.Nemipe.quiamor-^'^'^''' magi-i
talis Legiflatorisprouidentia nonnifi ad externam ciuilitatem^'''"'*'"" difftr-i
protenditur,no violantureius iuterdi(Sla nifi patratis flagitiis, ^'^^ tnimti
Deus autemf^cuius oculum nihil fugit, & qui extcrnam fpecie^,>;,a^!,Vx ui
non tam moraturquam cordispuritatemXiibfcortationis,ho-^w/afor,^ii;jaKi.
micidii,furti interdi<3:o libidinem,iram,odium,alieniappete-"'»/^'"»<'*
tianijdolum & quicquid tale eft, vetat.Nam quum fit fpiritua-^'-' H*^"° '^^^"
lisLegislator,anim£ non nimusquam cotporiloquitur. H-o-^j^gfCLggis^
micidium autem animSjiraeft ae odium:furtum mala cupidi-Prophetaruma
tas&auaricia : fcortatio.Iibido. Lcgcs etiam humanseCdicctJ-ib.i.c.j-fi
quifpiam;coiifiIia &: voluntates fpedant, non fortuitos euen-
tus.Fateor.led qus excra cmerlerunt.Qiio auimo vnumquod-
que facinus editum fuerit,expendunt : led arcanas cogitatio-
nes no fcrutantur.- Proinde illis fatisfad:ii fuerit vbi quis manu
duntaxat continuerita tranlgrefl.icne :contra autemjquiaani-
mis noftris lata eft Lex carleftis^eorum coercitio ad inftam eius
obferuationem inprimis nccclTariaeil:. At vulgushominum,.^-''^'''^'''* !<:'.}
etiam dum Legis conreptum forticcr «Jiflimulat, oculoSjpedcSj'^'^'"'''''"'^ *'~*
manus,& omnescorporispartes inaliquam Legis oblcruatio-/""' *"' ^' < "^^
^ ' . , , ^ . , . o. „, jtitis atteiite con
nem componit : cor ab omni obedientia rihcnuUmum ^i^tt- (idcratnr a f>i-
rim retinet ,ac fedefuntilum pucat li probehomines celaiierity.f.
quod gerit in confpe^ftu Dci.Audiunt , non occides, non mo--
chaberisjnon furaberis: gladium ad ccedem non exei unc- cor-
porafua meretricibus non commifcent : manusalienisbonis
no iniiciunt.Haec omnia bene haftenus:fed caedes totis animis
fpirant:feruentinlibidinem .omnium bonaoculisretortisa-
Ipiciuntj&cupiditate deuorant.Lim vero deeft quod prscipuii
eratLegis.VndequaRfo tam craflusftupor.nifiquod omiflbLe-
giflatore, iuftitiam fuo magis ingenio accommodant.'His for-
titer reclamat Paulus , affirmans Legem cife Ipiritualem ; quoR.om,7.jd,
fignificatjuo modo animiCjmentis, voluuiatis obfequium cxi-
^ j
ij.
Cap. VIII. J7zjlituticni5 Lib.JI.
gere/edrequirere Angslicam puritatem,i^u3-oranibuscarni«
rordibusabfterra,nihil cjnam fpii-itum lapiat.
Confirmaturfu- Hunc q"ii,m eli j Lfcris (enfum dici nus , non nouam ex
Chriliiauthori- "oois interprctationem ingcr:mus , fed Chnltum kquimuro-
jate. pcimum Legis interprefm.CKium enimPharifsi perucrfa opi-
Mait.j. 21.24. nionc pcpuium imbuifL-nt , Legem perficere qui cxterno ope-
& 4J« renihil aJucrfus Legcm perpctraff^t.- huucpericulofiflimum
errorjm a^-guit : & impudicum mulicrisafpcdumjfcortatio-
nem tfle pronuntiat : hoH.iicidas teftatur quicunquc fratrcm
oderint.facit cnim reos iniicio , qm vcl iram animo concepe-
rint:reos con{ilio,qui murmurandoautfremendoaliquam of-
fcnfianinii fig.nficationem dederint.reosg.hennaeignis, qui
conuiciis & malcHicentia in apertam iram profilierinr. Hasc
qui non vidcrunt,finxerunt Chriftu alterum Mofen,LegisEu-
£/t//W/'c/<^«r<»''"S'^l''3chtorc, qusedefedlum Molaicae illius fuppleuerit. Vn-
falCo dogmate dc illud vulgatu ax oma de perf.*dl>one Legis Euangclicg, quae
Sjphiftarum, Legcm vetcn.m long':) interuallo fuperei. quod multismodis
9"' <^^'rt^Am g^ perniciofiffimum. Nam ex ipfo Mofe, vbi poftea praecepto-
tffetTAduns ''"'" "'"ini'»''" colligemus , patebitquam indignam contume-
liam djuinx Legi iaur.it Patrum certefandiimoniamnonpro-
cuiabhypocrih abfuifTeinfinuat , noiqueab vnailla & perpc-
tua iuftitix reguIadeducit.Facillimaautem eft errorisconfu-
tatio:qu6d putarunt Clinftuai Legi adiicere,vbi fua: tantum in
tcgntati rel^itAjit.dum Pharifjeorum mendaciis obfcuratam &
fermento iuquinatam afTerit & repurgat. '
^lteraohfertia- 8 H,«c nobis fccunda fu obferuatio , pIusinefTefemperin
»;o/c«)'f^K,'^,(//-praeceptisac interdicftisquam verbis exprimatur. quodtamen
ligenter ab mier ^j^ tcmpcrandum eft.nc ii t nobis inftar Lesbi,i: regulae.qua fre-
pret.bm expen- ■ ^ ■ i ^ ji u ^ 1 l
dtnda. ti,Scripturam ficentiose contorquentcs , quodlibet e quolibet
faciamus. Faciuntenim quidam hac immoderata excorrendi
libertare,vt apud ahos vil?'o.fLegis.iuthorJtas,aliis fpesintel-
ligcntiae concidat, Igitur fi ficri potcft.incunda eft via aliqua
qua? nos ad Uci voluntatcm reclo ac folido grefTu deducat.
Qu^rendum.inquam , quatenusexccdereverborum fincs de-
bcatintcrpretatiu:vtappareat , non attcxtam cITe Legi diuinae
, cx humanis gloffis appcndicem , fedpurum germanuiiiquc
Lcg^flatoris fenfum fideliter redditum. Saneadeoinomujbus
fcrepraeceptis manifcftx funt fynedochae , vt deridiculoiure
Cuitu vfM e(f, fit futurus qui Lcgis fenfum ad verbo-um anguftias reftringerc
vrfi>iem praie velit.VltraVerba itaque progredi fobriam Lcgis interpretatio-
ptt fcriitentnr, ^^^ palam eft:fed quo vfq; obfcuru manet,nifi modus aliquis
qmd let.siator nniatur.Hunc ergo modum optimum rore ccnteo,fi ad prsecc-
/>r(7^<f <iKf <w;'ropti rationem dirigatur: ncmpc vt in vnoquoqueprxcepto ex-
^»f. f^^TTJp/ajB.pcndatur cur datum nobis fuerit. Exempli gratia , Omnc
pr£ceptum aut impcratiuum cft,au:prohibjtonum. Vtriufquc
gene-
t^e cognit. Vei Redeniporis l 12,%
gcneris veritas ftatim occurrit fi rationem.ceu fine,intueraors
vt prgcepti quinti finis eftjhonorem efle iis reddendum quibus
eum atcnbuit Deus.Hsc igitur prxccpti fumma, rccflum cfle,
De6que placere Yt eos honoremus quibus aliquid excellentia:
largitus eft.contemptum &eontumaciam aduerfu5 eos, abo-
minationi efle.Primi prsecepti ratio eft , vt Deus folus colatur.
Summa igitur prsecepti erit,veram pietatejhoc eft numinis fui tieinde aSt»^^
cultu Deo cordieflerimpietatem abominari.Sicinfingulispras^-/"'"^""''''*^»'^^
ceptis infpiciendum qua de re agatur.deinde quasrendus finis, '^^'^°""'*'"»'ff>i
donec reperiamus quid proprie iUic teftetur fibi placere Legts-
lacor,veIdifpIicere.Demuraabeoipfoad contrarium duceit-
da ratiocinatiG,m hunc modum.Si placet hoc Deo, concrariu
difplicet.fi hoc difplicet.contrarium placet:fi hoc prafcipit, co-
trarium vetat:fihoc vetat.contratium praecipit.
9 Quod nunc fubobfcure attingitur , inter exponenda prse- 'follmoris fii^^
cepra clariflimum ipfaexercitationefiet. Quare fufficit atti-w mevtbftfit.
giirc , nifi quod poftremum membrum (quod vel alioqui nonj'''"' t^[>''catioi
intelligeretur , vel intelleclum , forfan abfonum initio videri "*"* '^™''^**
re Xr i • i • r i • t. i • nontamHmni*-
poiletjlua probatione breuiter conhrmandum erit.Probatione Uorohibere^Cei
illud noegetjdum bonumiubetur,vetariquodcum eo ^m^v^zi contraria etidm
malum.nemo eft enira qui non concedat. Imperari quoque ojfitia iubtf€t
contrariaofficia,dum malavetantur j non argerrimerecipiet
communc iudicium. Virtutes quidem commendari,dum ad-*
uerfa vitia damnantur, vulgare eft.Sed nos plus aliquid poftu-
larausquam vulgofignificentiftaeformul^e.Contrariam enini
vitio virtutem,fcreinterpretaiuurvitij ipfiusabftincntiam:no3
eam vltra procedere dicimus , ad officia kilicet faiiaque con-
traria.Itaqueinhocpraecepto, Nonoccides,fenfushominura „ , -
communis nihil aliud confiderabitquam abomni nialeficio *
ac malefaciendi libidine abftinendum cfle. Ego prceterca con-
tineri dico , vt proximi vitam quibuspoflimus fubfidiisadiu-
uemus.Ac nefinerationeloquaritaconfirmo. Deus vetatin-*
iuria fratrem laediautviolari , quia vitam eiiis charam nobis
efle vult ac pretiofam:fimul ergo poftulac quse ad itlius confer-
uationem confeni poflunt officia charitatis. Atque ita viders
cft vt femper nobis finis praecepti referet quicquid illic facere .j^j^ » aut m
autiubemurautvetamur. prlpofuit ^Ld
I© Curautem Deus ita velut dimidiispra;ceptis,perfynec-«r«f/« vmxjuo-'
dochas fignificarit magis quid vellet quam cxpreflent , quum 9«« tranfgrejiid*
aliac quoque ratlones reddi foleant.hsc mihi in primis placet. ^^g^n^fe fceU.
quia peccatorum foeditatem^nifi vbi palpabilis eft)diluere , ^{^^"'Hb^mina.
fpeciofis practexcibus inducere femper caro molitur, quod erat twnis m -vn»-
in vnoquoque tranfgreffionis genere deterrinium & fceleftif- tjuo^jue gentrt
iiraum , cxcmplaris loco propofuit , cuius ad auditum fcnfus ^fntonihdntts.
^ap- V 1 1 1 . j7i^imionis Lih. J J .
quooue cxhorrefcerct, cjuo maiorem peccaticuiuflibet dete-
ftationem animis noftns imprimcrcr. Hoc nobis imponit fx-
pius in cEftmiandis vitiis : quod fi tediora funtjelcuamus. Has
prxftigiasDominusdifcutitquum nosailuefacii vniuerfam vi
tiorum multitudmem ad haec capita refcrre cjuae optime quan-
Exernflum, tum fit in vno quoquc genereabonunationis reprxfentant. E-
xemphgratia,Ira& odium non vfqueadeo execranda putan-
tur mala quum fuisnominibusappellantur ; atquuminterdi-
cuntur nobis fub homicidij nominejmehusintclhgimusqua-
tafmtin abominationeapud Deunijcuius vocein tam horren
di flagitij ordinem reiiciuntur:atqueip(i,iudicio eiuspermoti,
' dehdorum.quacpriusleuiavidcbantur , grauitatem aflucfci-
, musmehusreputare.
tio^eurlJuUde *^ Tcrtio loco confiderandum quid fibi veht diuinae Legis
itgis partitione i" duas tabulas partltio ; qi^arum non^absrenec tcmerefolcn-
tndnat talulat.nem mentionem ahquotits faitam efle omnes fani iudicabiit.
^f.arunt /"•'«'■ Et in promptu caufa eft qua:ambiguosnosdehacie manere
ptetatem erga ^^^ ^\x{\x., Jn duas enim partes, quibus tota continetur iufti-
Charimem er. tiaiLcgem fuam fic diuiflt Deus,vt priorcmrehgionis officii';,
gkproximoi co»i<]^s£ pecuhariter ad nummis fui cuhum pertmct , aheram ofli-
pleHitnthr. ciis charitatisqu£ in homines refpiciunt,aflignauerit.Primum
fanaeiuftitis fundamentum,eftDeicultus:quo cuerio, rchqua
omnia luftitia' mcbra,velut diuulfi coilapsiquc ardificij partes,
lacera&diflipatafunt. Quahs enim iuftitiie cflc dicesquoi
homincs no vexasfurtisacrapinis, hper fceleratumfacnlcgiii
arum (omun- jf,j£j.jpp Y)i\ maieftatem (ua 2;loria fpolias ? quod fornicatione
Uto necejjarta , • ?- i i r L ■• ■' i
4:r infeparabiiH.^^^?^^ tuum no conlpurcas.ii blaiphcmiis tuis prophanas no-
menDei facrofanftumPquod hominem no triicidas^fi memo-
riam Dei interimere & eitinguere contendis ? Fruftra igitur
fine rehgione venditaturiuftitia:ac nihilo maiore fpeciequam
fi truncum abfciflo capitc corpus ad decorem obtcndatur. Nc-
que modo »:ft praccipua ipfius pars,(ed anima quoquCjqua tota
ipfafpirat & vegetatur.ncque enimcitraDcitimorcm mter fe
Crde pefjxtnw. homines arquitarem ac dilcdionem feruant. Principium ergo
& fundamentum luftiticc vocamus Dei cu!tum:quod eo fubla-
tOjquicquidiiitcr fe sequitatis, continentisTjtemperantiae ho-
mines exercent , inaneeftac friuolum coram Deo. Dicirous
Sitfnmm. fontem o:fpintum:quia ex eo difcunt homincs temperanter ac
fine malcficio inter fe viuerc,fi Deum veneratur, tanquam re-
6li & iniqui iudicem.Proinde priore tabula ad pietatem &pro-
pria rehgionis officia.quibus maieftas fua colenda eft, nos in-
ftituit:ahera pracfcribir quomodo propter nominisfui timo-
Matth.2i.i7. rcm nos in hominum focietategererc debeamus. Qua ra-
luc. 10.27. tione Dominus nofter (vt Euangehftx referuntjLegem totam
/uoimatini in duo capita collcgit^vt Deu ez toto cordc,cx tota
anima
Ve cogmt.Vei Redemftoris. 125
aftima,ex totis viribus diligamus : vt proximum amemus ficut
nofmetipfos. Videsvteduabuspartibus.quibustotam Legem
concIudit,alteraminDeumdirieat,aIterahominibus deftmet. r,. - r
\ ■ °r\ j u • L Diu:Ju ftupa'/>-
II Verum jquanquam vniuerIaLexduobuscapitibuscon-j„,(, ,;, ^ccem
tenra eft.- Deus tamen nofter.quo omncm excufationis praetex- verb» fiue pr*'
tum tolleretjvoluitfuflus & explicatiusdecem prxceptisenar-'^':?'*'-
rare cum qua;cunque ad honorein , tiiTiorem , amorcm fui fpe-
diant^tum qunc ad charitatem pertinent.quam propter feipfum
nobis erga homines mandat. Nec in diuifioncm prxceptorum
nofcendammaleftudium intenditur : modo eius generisrem
efle meraincris in qua liberum cuique iuJicium effe debeat.ob
quam non fit contennose cum diflentiente pugnandum. Nobis
quidem hic locus ncccflario attingendus eft, ne, quam pofituri
fumus diuifionem , ceu nouam Sc nuper excogitatam lcdlores
aut rideant aut mircntur.Legem efle decem vcrbis diftinctam,
quia Dei ipfius authoritate fxpius comprobatur, extra contro-
uerfia.m eft. Quarenon denumcro,feddefecandi ratione am- , ,
bigitur.Qui ficpartiuntur vt tria praecepta dcnt primae rabulaj,^"-'^^^''^'^- *
reliquafepteminfecundam rciiciant , prsceptum de (magini-,„,(;j,„y,
busnumeroexpungunt, vel certe fubprimo occultant : quum
mar^dati loco haud dubie a Domino diftinfte pofitum fit.deci-
mum ver6,de non concupifcendis proiimi rebus,inepte in duo
concerpunt. Acccdit quod talem partiendi rarionem puriore
feculo incognitam fuifl^e.mox intelligetur. Alijquatuorcapita
nobifcum in prima tabula numerant:fed primi viccpromiflio-
nem flatuuntjfine praccepto.Ego autem,quia,nifi euidenti ra- ^^d. aptiui hoc
tionc conuincar , decem verba apud Mofenpro decem pr^ece- "'"''''' "^'^ '?"'*-
ptis accipio , & totidem pulchcriimo ordinc difpofita videre ""'^ fnorafn-
rainivideor : pcrmillaillisuia opinione , 'equar quod magisyeaMmwf^ft*»-
mihiprobaturjncmpevtquodilii prgceptum primum faciunt,(^<sm6«a»?i)r.
locum prsefationis in totam Legcm teneat : lequantur deinde
prxcepta fJrimac quatuor,fecundx tabula: fex, eo quo recenle-
buntur ordine. Hancdiuifionem Origenes finecontrouerfia,^"g^""inE-
perinde atque pafl"im fuo feculo,receptam tradidir. Suftraga-"" ^^*'^'
tur & Auguftinus ad Bonifacium , qui in enumeratione hunc
ordinem Leruat,Vt vniDeo religionis obfequioferuiaturj vti-
dolum non colatur , vtnomcnDomini non in vanurn accipia-
tur,quumante feorfum de vmbratili Sabbarhi prsecepto lo-
quutus foret. Alibi quidem prima illa diuifio iili arridet.fed Lib. f . Q^ift.
ob nimium leuem caufam,qu6J innumero ternario Cficiibus^*''^ '
praeceptis conficiatur prima tabula ) magis eluceat myftei iurn
Trinitatis. Quanquam necillicdiflimulat in caeteris noftram
fibi magis pkcere.Nobifcum prster illos cft author operis im-
perfcdliinMattbasum , lofephus, nondubium quin ei coin-
inum xutis fua; confenfu , ^uina prscepta finguUs tabulis aC-
% iij
ft3?.V 1 1 1 Inpmionis Lib. I L
fignat. Quocl cum rationi aduerfatur in eo quoJ religionis 8c
charitatis diftind;ionem confundit:cum refutaturDominiau-
thontate » qui apudMatthsum incatalogofecundae tabulas,
mandatum deparcntibushonorandisreponit. NuncDeumi-
pfum audiamus loquentem fuis verbis.
PR^XEPTVM PPvIMVM.
Ego fum I £ H O V A H , Deus tuus c|ui eduxi
te de terra^gypti,de domo feruitutis: Non habe-
^ bisdeosalicnos coram kicie mea.
Tfi^tia paysca- j^ Partemne mandati primi facias priorem fententiam , an
fftii , dtca o!fr i i ■ i ■ n i
prtcepta tx^h '^^^'■^tim legas,mihi in niedio eu,modo ne vice prooemi) cu-
(aw. P?-j.^*<»iuf*iam efTein totam Legem mihi negcs. Primum in legibus
Auter^i *(?^r*/<j.fcrendis curandum eftnecontemptu mox abrogentur. Proui-
tio , ^ua /*•».•« det ergo in prim is Deus neLegis quam laturuseft, maicftasa-
c tmfiH ,n iiqujinjo in contemptumveniat; ad quam fanciendam triplici
frifiut ara^- ^rgumento vtitur. roteuatem ac lus imperi) libi vendicat.quo
fiitniti. electumpopulum conftringatparendi ncccffttate. Promiffio,
Priniitm, naie- nem gratiae proponic , cuius fuauitate eundem alliciat ad fan-
pans fu4deda- ^jtatjs ftuduim. Bencficium commeinoratquo lud^os redar-
Rom li }S guaiingratitudinis.niiibenignitati fuaErefpondeant. Siibno-
mine lehouah imperium & legitima dominatio dcfignatur.
quod (i abipfo funtomnia,& in ipfo confiftunt , asquum eft vc
in ipfum referanturiquemadmoHum aitPauluSjAbuadeitaquc
hocfolo verbo fub diuins maieftatisiugum redigimur , quia
portentofum fuerit ab eius ditionc velle nos fubmouere cxti a
quem efle non pofTumus.
^unde , htnifi- H Poftquam fe eum efic oftendit qui ius habeat prarcipicn-
ftotia paiern* di.cui obedientia dcbeatur.ne fola neceffitate videatur trahcre,
ipnfVMratune. dulcedine quoque illcftat , Deum fcEcclefiae pronuntiando.
Subeft enim loquucioni rclatio mutua , quae inpromilfione
continetur.Ero illis in Deumjipfi erunt mihi in populum. Vn-
|er.ji,j|. jg Abrahx,Ifaac & lacob immortalitatcm ex eo Chriftus c5-
firmat quod Dominus fe eorum Dcum teftatos fit. Quare per-
inde eft acfiitaloquerctur , Ego vos mihidelegiin populom,
4 .21.J1.. cui nonmodoinpracfenti vita benefacerem j fed vit.Tquoquo
futurae beatitudinera largirer. Quorfum autem iftud fpe£lL't,
variis locis in Lege annocatur.nam quum hac mifericordia nos
dignatur Dominus vt populo fuo in confortio accenfcat,e]igic
D uf fi flf noSjinquit Mofes.vt fimus fibi in populum peculiarem , in po-
2. & 16.18. pulum (anftum,accuftodiamuspra2cepta fua.Vndeilla cohor-
Leuit.i9.j. tatiojSandi eftote,quia fantflus fum. Porro ex hisduobusilla
H»\,i,6. quac cft apud Prophetam obtcftjtio ducitur, Filius honorat pa-
trem,& fcruus dominum. Si ego Dominusjvbi timor ? fi ego
Patcr,ibiamor?
15 Sc''
Ve cognit.Tfei Redemftoris. 12,4
if Sequiturcommemoratiobcneficijjquseo validiorcfle Tertio , eemme-
debet ad nosconimoueioSjquo magisdetcftabilejetiam inter morattone edit-
hominesjingratitudinis flagitium. Recentis quidem beneficij '^"""' « ^*'"'''»
tum Ifraelem admonebat, led quod ob mirificam magnitudi- CT'*'
nem inaeternum memorabi!e,ad pofteritatem quoqut \alerec.
Ad \\xc conuenientifTimum eft prsfenti caufx. mnuitenmi
Dominus , cosemifcraferuituteiieoliberatos vtfe libertatis
authorem obedientia &!. obfequendi promptitudine colant.So- ^^^ j^^ ^^^^^
let.tumequonos inverofui vnius cultu retineat ") certis cpi- ,^„;.^ft, <</<•;».
tbetis feie lufignire , quibus facrum (uum numenab omnibusyT^^iwf.
idoUs ac diis comraentuiis d;fcernit. Nam (vt ante a dixi) qua;
noftraeft ad vanitarem propenfio cum temeritace coniuufta,
fimulac nominatur D^-us , mens ncftrafibi cauere neqnirqum
ad inane aliquod commentum dchbacur Huic ig tur malo re-
mediuni dum afFerre vult Deus.ipfefuam d umitateni ci.rtisti-
tulis ornat , atque ita nos qmbufciam veluti cancellis circulc-i-
bic , ne hucaut lUuc euagemnr, & temerenobisfingamusno-
uum aliquem Deum, fi dcrrlitflo Dco viuo.idolum erigamus.
Hac ratione P^ ophcra;,quoties eum proprie defiffr.are voiunt, *"^v»'
-II n- o r- .1 •■ ,' 1 M r , Amosl.l.
lllum veftiupt & quali inckiduntus notislub qiiibus tepopuio Hab.^ 2?.
Ifraelitico manifeftau(.rat.Ncqueenim , cjULm DcU5 Abrahsc, pralm.80.2 *;
vel Deus ilrae!is vocatur ,qL um in t-mpio Hieroiolyinitano 99- '•
Collocator inier Cheri^bim , iftae & fimiles loqueudi formula: ie^3.37.i6.
ipfum vni loco ailigant , aut populo : fed in boc di!ntax.at lunt
pofit£ vtcogitationes piorrn! in i'lo Deo fiftanrjooi fuo facde-
re , quodcum liraelepepigit ,leiVita reprxieiuuuit vt abeiuf-
modiideadefleclere nullo modo liceat. fixum tairen .'llud ^'"' ^""*** *"'"
maneatjredemptionisfieri n;c:tone-,quoaIacrius ludcfi leDfo '^'P^"""'- ^""^
j j ■ r, ■■ 1 M - 1 ttopat.
aGdicant qm iibi lurc eos vcndicat N. s autcm ( ne ad nos pcr-
tinerenihil id puten-.us^reputareconuenic ,^gyptiacal!r..elis
ieruitutetypum eilc IpirituaLscaptiuitatis in qua omnpsvin-
«fti dctinemur , donec brachij fui virtute libnatos in regnu li-
bertatisnoscceleftis vindcx craducit. Quemadmodum c-igo,
quumdillipatos olim Ifraelitas adcultum nommis ft-i recolli- _ , ^
11 i_ ■ I L-1- I - nL ■ j Si^.omcdo &
gereTellet,eosabiBtolerabili, quapremebatur, rhrtraonisdo- T^atenu* adnos
minatione eripuitrita quibus hodie fe in Deum cife profiietur, hjdu fenincat
eos omnes iam ab ciitiali diaboli poteftate aflerit.qra; illa cor- ^'■>*^ Ltmjicij
porali adumbrata fuit.Quamobrem nemo eft cuius animus m- ^"^»^'^'""''
flammari non debeat ad aufcultandam Lcgcm,quam a fnmmo
Rcge profe(flam auditra quo vt fuam originem ducunt omnia,
itasquum eftvt finemluum viciffim in ipfum deftinentac di-
riganr. Nemo, inquam.eftqui non rapidtbeatad amplexan-
dum Legiflatorcm , ad cuius obfcruanda mandaia pcculiariter
fe dcle(ftura efle docetur:a cuius benignitate,cura bonorum o-
K>niuaffluentiam,tum immorcaiis vite gloriam ci-ped4t:cuius
q iiij
f ap. V H r. ' JnUimionis Lih. J L
mirabili virtutc ac mirericordia e faucibus mortis fe liberatum
. , . iiouic.
fyimfractpn ^^ Fundata& ftabilita Lcgis fujE authoritate , pr:sceptum
l'int; (ittjdcm primum edUjNc habe.imus deos ahenoscoram racic hia. t-mis
prxcepci «ft quod Dominus iii populo fuo folus vult cminerc,
& iurc fuo potiri in folidum. Id vt fiat , impictatcm ac iuper-
Ititioncm quamhbct , qua diuinitatis (ux gloria vcl minuitur
velobfcuratur,.\ nobisabjlic iubet.attjue cadcmrationcj vcro
pietatis ftudio coh fc a nobis at'.]U(j adorari prarcipit.Et verbo-
rum fimpUcitas id fcrefonat jfiquidem habcrcDeum nopot-
'&uid Ft fc4^,re^"i""squinfim»lc6plcd:amurqusfunteipropna. Quod cr-
'ptim', &hii govetathaberc alicnosdcos, eo fignificat ncqiiodfibi pro-
^tre deos e^lie- prium eft.alio transfcramus.Etfi autcm qux Dco dcbcrnus in-
»"'■'• numerafunt,ad qiiatuor tamecapita noninepte refeietur. A-
peodebeiur ««- dorationem,cui accedit tanquam appendix,fpiritualec6rcten-
^' "' tiaEobfequium.Fiduciam,I;)uocationcm,Gratiaruma(3:ione,
Adorationem voco vencrationem ac cultum quem illi reddit
P . qujlibetnoftium,vbifceiusmagnirudini fubinifit. Quare no
^■^^ ' immeritoeiuspartem facio,quodnoftrafic6fcii;tiaseius Lcgi
fubiicimus.Fiducia eft.cx virtutu eius recogiiition'.',acquiefce-
di in eo fecuritas:quum in co fapientiam,inftitiam,potenti3m»
Yeritatem,bonitatem omnern reponentcs ,foIaeiusconimu-
f nicationenosbeatos exiftimamus. Inuocatio, fu metisnoftr^,
ImocaHo, quoties vrget illa neceftitas.in eius fidem atqi opem reccptus,
CratUr^ri ^. tanquam ad vnicum pratifidium. Gratiaruadio.eftgratitudo,
iiio eju^t. viriu- qua laus bonomin omnium illi tribuitur.Horum vtnihilpati
^es hoc pr^ceptoiur Dominus alioderiuari, ita omnia fibi in folidum exhiberl
vsm:wKd^tHr. mandat.Ncq; enim fatis fuerit ab ahcno abftincre Dco,nifi \a
hoc ipfotecontincas , quod ncfarij quidam contemptorcsfo-
lenr,quibus fummum compendium cft religiones omncs ludi
^ briohabere.Atquipraecedatoportet vera religio,quain Deum
'il"^"^"'''' ^* 'viuentcm animircfcranturxuiuscognitioneimbuti ,ad fufci-
piendam,timcndam,colcndam ip(iusmaieftate,ad3mplcxan-
dam bonorum eius communicationem, ad opem vbiq; requi-
rendam,ad recognofcendam lauJifque confclllone celcbran-
dam operum magnifi:entiam, in omnibus vitae adtionibus.w-
quam ad vnicum fcopum.afpirent. tum caucatur praua fuper-
ftiriojqua aniiiii a vero Dco dcflcxi,huc atque illucjceu in va-
frohiheiur m-^^°^' *^'ducuntur deos.Proinde fi vno Dco fimus contcnti, me-
tem fuptrftttioy moria repetamus quod antc didum cft , procul abigeudos clfe
fnlytheta , <«- fi<ftitiosomncsdeos,nec lacerandum eflTccukia quemvnusil'*
thdfmin. le ({^Qi ycndicat.Qu^ia ne tantillum quidem cx eius gloria deli-
,,^ , barefaseft,quinapud ipfum quxcuqi ciproprh funtrefideat.
hteverbA co- ^^^^^^^^^^^ fequiturjCora tacic mea.indigniturem auger,5>
tam fane met. Deus ad zclotypia prouocaturquoties figmcta noftra fubftitui-
nius
T)e cognit. Vei Redemftoris, 125
musineius locumrquemadmodum fiimpudica mulier,produ-
&o paiam anteoculosmaritiadultero , eiusanimum magisv-
reret. Qi^nim crgo prasfenti fua virtute &: gratia teftatum face-
ret Deus (e populum cjuem elcgerat refpicerejquo magisa fce-
lere defcdionis deterreat,non pofle nouos deos afcifci admo-
net j quin tertis fit ac fpeclator facrilegij. Huic enim audaciae
plurimum impietatis accrefcit , quod in fuis transfugiis Dei o-
culosludificari fepolfeiudicat. Ex aduerfo reclamac Domi-
nus,quicquid ftruimus , quicquid molimur, quicquid fabrica-
mus.inconrpedumfuura venire. Purafitergo confcientia vel
ab occultifllmis apoftaf £ cogitationibus , fi religionem no-
ftram approbare Domnio iibet.Siquidem integram & incorru-
ptam diuinitatisfuaegioriam non extema moJo confeffione
requirit, fedin ocuiisfuisqua: abditiffimas cordium latebras
intuentur. ^
PR^CEPTVM SECVNDVM.
17 Non facies tibi fculptile , neque iiniilitudi-
nem vllam eorum qus in c^lo funt lurfum , vel in
terra deorfum , vel in aquis qua; fub terra funt.
Nonadorabisjnequecoles.
Quemadmodum proximo madatoDeum fe vnum eflepro-'^'^'"'^' />/■«»-
nuntiauit.prsterquemnuliialijdijcogitadi aut liabendi fiiit./"'^*? "^''"•*
ita qualis fit,& quo cultus genere honoradus,apertius etiamnii
edicit:ne quid fibi carnale affingere audeamus. Finis ergo prae- *"'*'
pepti eft, quod fuperftitiofis ritibus legitimum fui cultum non
vult profanari. Quarein fnmma,nos acarnalibus obferuatiun-'^'''"""'*
culis,quasftolida niensnoftca,vbi Deumprofua craificie con-
cepit,com minifci folet,in totuni reuocat & abftrahitrac proin-
deadicgitinnim fui cultum, hoceft fpiritualem & a fe inftuu-
tum,forraaf.Quod auteni eftin hactranlgreffione crarfiifimu
vitium nocat:idololatriam externarn..Acduae quidem funtma- .^^
dati partes. prior licentiam noftram coercet,ne Deum, qui in-
compreheniibilis eft, fub fenfus noftros fubiicere, aut vlla fp&-
cie reprsefcntare audcamus. Secunda vetat ne imagines vllas a-
doremus,reIigionis caufa. Porro formas omnes breuiter tnu-Formarum ve-
nierat,quibus folcbata profanis & fuperftitiofis gcntibus ^^u-utarum breuts
rari. Per eaqus^in cazlo fiint.folemjlunam^aliafqueftellas&^'"^^^'''""''
fortaifeaues mtelligic quemadmodum Deuteronontij quarto ^"^•■*'"5'
exprimensfua menie,cam auesquam aftra nominat.Quod non
annotafiem , nifi quofdam viderem ad Angelos imperite refer-
re.Itaquereliqua mebra.quiaper fenotafunt,pra:termirco. ac
iam lib.i.fatis aperte docuimus,quafciique excogitat homo vi-*"*P"'^'* '*'
^biles Dei formas,pugnare ex diaraetro cu eiiis natura. ideo-»
Cap. VIII. JnflimionisUh. 11,
que, (imulac Jn medium prodeunt idola,corrumpi vcratn rcli-
gtonem & aciultcrari.
Ckt hec fanQio i8 QuA' additur fanftio non parum ad excutiendam focor-
adiatw. diam valere dcbet. Minatur
nam^ho**c"D"i ^^ Ichoiiam eirc,Deum noftmm, * Deum,jemu-
nomen i forti- latorem , qui vilitct iniquitatem patrum infilios,
waineduaum j^^ tcrtiam 6<: quartam gcn( racioncm, in lis qui o-
derunt nomen fuum : taciat autem miiericordiam
in milliaiis quidiligunt fe , ac prcEceptafua fer-
uant.
^ri/!'^ ^"'- Hoc vero perinde eft acfi diceret fe folum effe jn quo haerere
natum^mducit '^•^''^amus.Eo vt uos inducatjpotpntum fuam proedicat.quaE fe
vt nosexcitet. impune contemni vel eleuari non patiatur.Pouitur hic quidem
Fwtisvocatur. nonien EL,quodDeum lignificat: led qutaafortitudmeduci-
tur.quo (enfum melius exprimercm , hoc quoque reddere noa
f/t,7nidAtiir, dubitaui.velcontcxuiinfercrc. Deindeaeraulatorem fc vocar,
qui confortem feire ncqucat. Terti6,vindicem te fururum aC-
'" '*• ferit fuje maieftacjs ac g'ori£ , fi qui eam ad creaturas aut fcul-
ptilia ttansferant.nequc id breu' aut fimplici vindifta, fod quac
in filtoSjnspotes & pronepotes te prot .ndaf, ciui lcilicct patcr-
Mi^tricors nac impietatis imitatorcs erunt. Quema .modum perpetuanri
quoque in longara poftcritatcm iis mifcricordiam ac benigni-
tatem fuam exliibctqui fc diJigunt.acLegem fuam cuftodiut.
Cfir c^OTx/^fu^-Pcrfonara mariti erga nos induere , Yfitaiiffimum cft D:o. fi-
dicitur. quidem co'iiundio qua iiosfibi deuincit dum in Ecdefia: finii
a.Cor I i.j, recip.t,facri cuiufdam coniugi; inftar habet , quod mutua fide
p .j.jo. ft,ire oportet. Ipfe vt omnibus fidclis ac veracis mariti officiis
Ofe.2.iq. dcrungitur, ita vicilliin anobis ftipuiatur amorem accaltita-
tem coniugalem.hoc eft,ne antmas noftras fatanaE,libidini,fce-
ditque carnis cupiditatibus ftuprandas proftituamus. Vnde quu
ler.j.ii. ludxorum apollafiam corripit,eos proie(fta pudicitiaadulte-
Ofe.2.7.. riis inquinatos conquerkur. Ergo vc maritusjquo fand:iorcft
^uoinfmtli. jj. caftior , eo grauius accenditur fi vxoris animum ad riualcin
inclinare videt: ita Dom!nus,quinosiibi in veritate defponfa-
uit,3rdentirfimam zelotypiam fuam cfie teftatur , quotics , ne-
glcda fandi fui coniugij puritate , fcelcftts libidinibus cofpur-
camur , tum veropraElertim dum numinis fui cultum , quem
maxime lUibatura circ decuerat, alio deriuamus, vel inficimus
aliqua fuperftitione. Quandoquidem hoc modo non tantum
violamusdatam incomugio fidem jfediptum nupnalem tho-
ruin indudis adulterisj^oiluimus.
19 In
Ve cofnit.Vei Bedemftom. li^
19 Incomminationeviden(1umeftqui(ifibivelitjquum ^^ cemminatiottU-
vifitaturum cdicit iniquitntem patrum in filios , ad tertiam & addiuexfUcO'
quartamgenerationera.Hamprsterquamquodadiuinxiufti-''** ,
tia: acquitate alienum eft pa;aam alieni delidi ab infonte expe- r^^^i^ru partude
terejDeus ipfe quoque hoc fe non commiflurum affirmat,vt R- ^^,fitatione int-
liusportetiuiquitatempatris. Atqui fententiatamen haecnon^K/Mm patrnm
femei repecitur , de poenis r.uitorum fcelerum m futuras gene- tnfi^"»-
rationesprorr>eandis. fic enim fsrpmsalloquitur eum Mofes,
lehouah , lehocah, qui reddis iniquitatem patrum filiis m ter- ^^'"^^■g^' *
tiam & quartam generationem. leremias fimihter, Qmfacis/,,, j^p^^J^fjo i
miferifodiam in niilhbus , qui reddisiuTquitatem patrum infcBporecedtm.
/inum filiorum poft eos. Nonnulli, dum foluendo hoc nodo
a:gredefudant,depoenis duntaxat temporariisputant inteili-
gendum : quas fi filij fuftinent pro parentum dehftis , non eft
abfurdum: quando faepe in falutem infliguntur. Quod verum Iefa.59-7.
quidem eftnam Ezechiae denuntiabatIe(aias,filios eiusregno Gen.12. 17.
fpoliandoSj&inexilium deportandos.obpeccatiim abeoper- ^ *'"
petratum. DomusPharaonis& Abimclecob Isefum Abraha-
mum affiidanturj&c. fedquum idad quaeftionis huiusfolu-
tionem afFertur,efFugiumeft magis quam vera interpretatio. £>y^/a,^ <///„.
Grauiorem enim vlcionem edicit hic &fimilibus locis quam /,«, ^ genuinu*
vt intra viis praefcntis terminosUmitetur. Sicigituraccipien-co»7»?7HWifi/»i
dum c-ftquodiufta Domini maledid:io non modo in caput/*"/"**
impijjCdintotam quoQuefamiliam incumbat. Vbi incubuit
quid cxpedari poteft,nifi vt pater.Spiritu Dei deftitutus, flagi-
tiofiffime viuat?filius ob patrisnequitiam fimiliter a Domino
dereli(flus,eandem exirij fequatur viam?Nepos demum & pro-
nepos, hominum detcftabilium execrabilefemen , pra:cipites
pofteosruant.^
10 Primum infpiciamusan talisvindi(fladiuinam iuftitiam .Anvifitatio i-
dedeceat. Si vniuerfahominum naturaeftdamnabilis .- quos "i^mtafis patrZ
Dominus gratias fua: communicatione non di^natur , iis para-'"^''."^ diutnam
r ° ,T L-1 .». . / i^ lu.litiam dtie-
tum lomus elle interitum.nihilominus propria iniquitare,non ^^'^_
iniquo Dei odio intcreunt. Necvlla lelinquitur expoftulatio,
curnonaliorum exemplo Dei gratia in falutem adiuuentur.
Quum ergohxcimpiis & flagitiofis irrogatur ob fcelerapu-
iutio,vt Dci gratia in multas generationes domus eorum pri-
uentur; quis ob luftiiTimam hanc vindi<flam Deo criminatio-
nem intendat ? At Dominus contra pronuntiat.poenam peccati Locorum inj^e-
paterniin filium non tranfituram. Obfcrua quid illic agatur. "em pugnamiH
Ifrae]it:e,quuiTi diu &afridue multis calamitatibus vexarentur, "««/''«''''•^
prouerbium ia(fbareccEperant , patrcsfuoscomedifre vuama- ^'^ •» io*
ccrbam, vnde dentcs fiiiorum obftupefcerent : quo fignifica-
bant, admifla fuifTcaparentibuspeccata ,quorum poenas ipli,
jufli alioqui & immerenies , penderent iinplacabili magis Dei
Cap. VIII. iKfiitutionU Lih.I I.
iracundia quam moderata feueritate. lis denuntiat Propheta,
non ita eiro:(]uia ob propria flagitia pledanrur : iiequc Dci iu-
ftitixcouenirevtfiliusiuftusob fcelcfti patris ncquitiam fup-
pliciuai luat. cjuod neque in praefenti fanftione hab;;tur. Nani
fi vifitatiojdc quanunc rerniocftjidimpletur quumabimpio-
rum familja gratiam, lumen iux veriytis, reliqua falutis adiu-
inentaaufcitDominus : eo ipfoqiKjri cxcaecati & derclifti ab
ipfo filij parenium veftigiis infiftunt , ma]cdid:iones ob pater-
na fcclera fuftmcnt. Qupdvcio & temporariismiferiis fubii-
ciuntur,& asterno demum exitio , ita lufto Dei iudicio non ob
alienapeccata.fcdobmiquitatenj propriam puniuntur.
u°sTem!!ir,Z'. " Alteracx parte ofFcrturpromiflio dcpropagandain mil-
Wi4D««»7«i//e*^S^."^''^^'onesDcimircricordia:qua?etiam frcciuenterinfcri-
gtnerafone: t'ro-^^^^'^^ occarnt t & in folenmi Ecclcfia; foedere infcricur , Ero
pagandoi expo- Dcus tuuSj& fcminis tui poft te. Qimd refpicicns Salomo, (cn-
fi"o- bitfiliosiuftorumpoftmortem eorum beatosforerno tantum
fandlx educationisratione (quse & ipfa certe momentum non
tiuspromiponutn\n\m\im habet) fed ob iftam in fosdere promiOam benedi-
Gen.iy.?. «^ioneni ,quodDei gratia iii familiis piorum ^ternarcfideat.
Prou.20.7. Exiniia hinc fidelibus confolatio.ingens impiis tcrror : nam fi
poft mortcm quoque memoria tum iuftitiae tum iniquitatis
tantum apud Deum valet , vt malcdidio huius & illius bencdi-
Sxeeptionit rei '-^^°^" Po^^^i^i^-^c^m redundet , multo magisin ipfisauthoruni
ffa & /•««^«-^^^''^'bus rcfidcbit. CaEtcrum nihil obftatquod impiorum fo-
ler adr^iodum^ohs intcrdum ad bonam frugem 0- recipit , fiJclium foboles
occurrentg con/l-dcgznerzt : quia nonperpetuam hic regulam figere voluitLe-
aer^tttt. gillator,quae fux ledtioniderogaret. Nam ad confolationem
iuftiacterrorem peccatoris fuflicit non ciTcvanam ipfam aut
inefficacem fandlionem , tametfi non fcmper locum habear.
Quemadmodumenimquaepaucis fccleratis infliguntur tem-
poralcs poeiia; , teftimonia funt diuinae aduerfus peccata ira?, Sc
l:uturi olim in omnespeccatores iudicij, tamecfimuhi impuae
"vfqueadvitjEfinem cuadant; ita quum cxemplum vnum edit
Dominusiftiusbenediclionis , vtfiiiumin patrisgratiam mi-
fericordia&bcnignitatefuaprofcquatur, documentum prae-
bet conftantis & perpctuje in fuos cultores gratix : quum patris
iniquitatem femel in filio perfcquitur , docet quale reprobos
omncsiudicium ob fcelcra propria mancat. quam certitudi-
^mUtuJo /?«-"^"' potilTimumhicfpedtauit. Obitereriam milericordia? fux
iu* btnefieu. ampUtudinem nobiscommcndat,quam in millcgencratioucs
excendit , quum quatuor duntaxat generationes aftignarit vin-
PR^CEPTVM TERTIVM.
Nonvfurpabisnomen lehoux Dei tui in vanum.
Vi Finis
Vecognit. Vei Redemftoris, 117
11 Finis prJecepti eft , Qu^od nominis fui niaicftatem vult
nobis efTe facrolandam. Sumraa igicur erit.ne ipfam contem-^^'''^.^*'*!^^*
ptim & irreuerenter habendo profanemus. Cui interditlo ^q/^I"'^^''''^"'"^-
aEretex ordmepr2ceptu, vteam religiola venerationeprofe-p^w^r;-^.
qui nobis ftudio & curx fit. Icaque fic animis & linguis com-
paratos elTe nos decet , vt nihil de ipfo Deo eiufque myfteriis
aut cogitemus aut loquamur nifi reuerccer & multa cii fobrie-
tate.vt in aeftimandis eius operibus nihil nifi erga ipfum hono-
nficu fapiamus.HaECjinqua^tria obferuare non ofcitanter coti~pum4',
uenit, vc quicquid niens de ipfo cocipit, quicquid lingua pra-
fatur ipfiijs excellentia refipiar, & facra: nominis eius liiblimi-
tati refpondeat: denique ad extollenda eius magnificentia aptu
iit.Sanifto eius verbo & adorandis myfteriis ne temerc proepo-
ftereque abutamur vel ad ambitionemjvel ad auaritiamjVel ad
ludicra noftra:Ied prout impreffam gerunt nominis eius digni-
tatem,fuum inter nos honorem ac pretin fcmper habeant. Po- x«r//^
ftrem6,eiusopcribus ne obloquamurautdetredlemus, quem-
admodum illi contumeiiose folet obftrepere miferi homines.'
ledquicquid abipfo mcmoramusfadumjcum fapieti£e,iufti-
ti^Ejbonitatiseloeiispraediccmus.Id eftnomen Dci fanftifica-.T;"'^'''^*''*'^'''
re,vbi fecusht, vano prauoque abuiu polluitur: quiarapiturw^/. ^^^^-^^jjj
extra legitimum vfum,cui foli confecratum erat:atque vt nihil iiiiv^KrgMknit,
aliudjfua tamen dignicate exutum,coteinpcibile paulatim red-
dityr. Quod fi in hac temeraria vfurpandi importune diuini
nominisfacilitatetantum eft mali:mult6plusineo,fi in nefa-
rios vfus conferatur , vt qui ipfum necromantia: fuperftitioni-
bus,diris deuotionibus , illicitis exorcifmis , aliifqj impiis in- imer aliasjiuTA
cantationibus feruire faciunt.Iuramentum autem m mandato '"«'«'«'».
potiffimum aifTumitur.in quo peruerfus diuini nominis abufus
raaximeeft deteftabilis:quo inde meliusabfterreamur ab om-
ni in vnuierfum eius protanatione.Hic autcm decultuDeipr^'^''^'^'^"','^"'''*
cipi & reuerentia nominis eius,non autem de xquitate quse iii.f'^'*/^' "'»<'»*'./
ter homines colenda eft, inde patet quod mde in fecuda tabu-
laperiurium &falfuni tcftimoniu damnab!t,quo la^ditur hu-
mana focietas.fuperuacua autem efTet repeticio fi hoc prasceptu
traftaret dcofficio charitatis. lam ipfaquoquediftindlio hoc
poftulac^quia non frufti a Deus,vt dictum eft,duas Legi fuas ta-
bulas accnbuic. Vnde colligicur hoc ius fuum fibi vendicare, ac
luerinominis fui fandlitatcm,non autem docere quidhomi-
nes hominibus debeant.
13 Primo locohabendum eftquid ficiuramantum.Eftau-/^;.^^,;,^^ ^^,
tem Deiatteftatioad vericatem fermonis noftri confirmanda.y;«rjo,
Quoeenim manifefta in Deuni probra continentexecratio-
nes , indignsfunt qu^e inter iuramenta cenfeantur, EiiiGnodi Eft dmini cuUm
aiteftationem , \bi ritc peragitur , fpeciem effe culcus diuini-^ "'«-
Cap. VIII.
InHitutionis Lih. II.
Icreni. 10.16.
T(^u
Ierem.$. 7.
ofteditor multislocis Scripturx. vt quum lefaias de AfTyriis t£
itgyptiis in foederisfocietatem cum Ifraele vocandis vaticina*
tur,Loqu6curjinquitjlingua Chanaa,& in nomine Domini iu-
rabunt.hoc eft,Iurando pcr nomen Domini,confeffionem re-
ligionisedcnt.Item quum de propagando eius regno loc|uitur.
Quicuqucbenedicetfibi,inDcofidcl!um benedicct:& qui lu-
rabit in terra, iurabit in Deo vero. lcrcnnas.Si cruditi,inquit,
docuerint iurare populum in nomine meo,(icut docuerunt iii-
rare per Baal, acdificabuntur in medio domus mear. Et merito
nomen Domini in teftimonium inuocando.noftram in ipfum
rcligioncm dicimur teftari.Sic enim ipfum,3Eternam efie &im-
mutabilem veritatem confitemur : quem appcllamusnon mo-
do canquam prx aliis idoneum veritatis teftem, fed etiam ceu
eius affertotem vnicu.quiabfconditain lucem proferrequcat:
deinde vt cordium cognitore. Vbi enim defunt hominuni te-
ft^imoniajadDeum tcftcm refugimui:acpra:lertim vbiafleren-
dum eftquodinconfcientialater. Qua rationeamarefuccen-
fet iis Dominus qui per alienos deos deierant: acijue id iurifiu.
randigenus,argumentGmanifeft3E defedionis intciprctatur.
FiJij tuidcreliquerunt me , &iurant in iis qui non furtdii.Ec
fceIcrishuiusgrauitatem,pcEnarum comminatione declarat,
Difperdam cGsquiiurantper noinen Domini , &iurantper
Mclchon.
Hicveromulti- 14 larn vbi intelligimusjfacramcntisnoftris Dominum in-
pliciter pecca-cff^ velle nominis fui cultum .• eo maioradhibenda diligentia,
'"'■•. neprocultu vel contumeliam vel contemptum & vilitatem
I "siDtminim^^^^^^^'^^- Contumelia eft non leuis fi per ipfum peieratur:
ipfum atttflan- vnde & profanatio appellatur in Lcge. Quid cniiH reftat Do-
tti. W/>*;>rff-mino, vbi fua vcritatefueritfpoliatus.' lamDeusefic definet.
mus, atijutnaK,^^ enim fpoliatur ccrt^ , dum falfi luffragator & approbator
contumeliam c5ftituitur.QuareIofuah,dum Achan ad cofeffionc veri adiae-
loAi.? 19. ^^ vultjFiIi mi,ait j dagloriam Donjmo Ilrael: innuenslcili-
cet,Dominum grauiffimeinhonorarifiper eum peieratur.Ne-
que mirum: non enim ftat per nos qum mendacium facro eius
nomini quodammodo inuratur.Quam loquutioncm vfitatam
inter ludxos fuifie , quotics ad facramentum dicendum quif.
piam vocaretur , conftat ex fimili obteftatione qua vtuntur in
Euangelio loannis Pharifaei. Ad hanc cautionem nos inftituuc
formularquxinScripturisvfurpantur, ViuitDominus: Hxc
faciatmihiDominus &haecaddat; TeftisfitDcus inanimam
meam: qux infinuant Deum aduocare nos non poflTe orationis
noftrae teftem quin periurii vltorcm nobisimprecemur fifal-
limus.
iy Vile & vulgare rcdditur Dei nomcn , quum veris qui-
7, T/f //r««M- dera jfed fuperuicuis iuramcmis adhibetur; fiquidcm accipitur
hic
Ican.1.14.
j.Reg.i4>?
i.Saro.j.^.
a.Cor.1.23.
Vecoznit. Vei Redempforir. iiS
ci l
Mc quoqus in vanum. Qua i c non fatis fuerita periurio abfti- mtnhs mgfdima
neie,nifi i^imulmeminerimus , iufiurandum non libidinis zut eumapptHatittj,
voluptatiSjfed necefTitatis caufapermifrum & inftitutumjideo- '^'*">' ^m^am-
queextralicKumillius vfum e^redi qui rebus nonfleccfTariis'"'"^'' ^ ***^
j . T-, s t » j; rr n. ^ TfmptibilemTtd
acconimodat. rorro non alia pr^ctcndl neccilitaspoteit quani ^^^
•vbi vel rcHgioni vel chantati eft ftruiedum.Qua inren)misli-/„y^^„^a»»
centiosehodiedelmquitur 3 e6que intoierabiliusquodafTue-^Man*/» crqua^
tudineipfa pro delido impiiuri defiit: quod certe apud Dei "^'^* *dhibat-
tribunal non paruo sftimatur. Paffim enira promiicue tcmera- "'^
tur Deinomeninnugacibus colloquiis : nec malefieriputa-
tur,quia in tantx improbitatis polVefTionem longa & impunua
audacia ventum eft. Manet tamcn ratum Domini mandatum,
manet firma fan(^io: & eif.«ftum olim fuum obdnebit.qua pc^
culiarisquaedam vindi<i^ain eosedicimrqui fruftra nomen i-
pfius vfurparint. Peccatur & alia in parte , quod m Dei locum ^ ^' T^ifmitt
fandosemsferuosiniuramentis fubftituimus , manifeftaim-'" *'*■''"'»""«
pietate.quialicdiumitatisglona adeostraducimus. Neque e- ^,
nim abs re eft, qu6d fpeciali mandato pra:cipit Dominus iura- Exod.2j.ij.
rcpcrnomenfuum ; fpeciali interdidlo prohibiiit neper alie- Deut. 6. ij. fic
nos deosiurantes audiamur. Et Apoftolus idem liquidetefta-*'^-?°*
tur,quum fcribit hcminesiniuramentis fuperioremfeipfisap- ^ ^ ^'^'
pellare ; Deum, quia fua gloria maiorem non habcbat, per fc-
ipfum iuraffe. '
i6Hac iunfiurandi moderatione Anabaptiftae non conten- *^'»*^^/'f'/^
ti.omniafme cxceptione execranturquoniam Chriftigenera- """''" ""''""'"'"
k/- 1-1 -A j- 1 . ■ • ■ r ta darnnantes
fitinteriiictum,£.go dicovobis,neiurensomnino:iit autem ^^1^^^,^,^^
fermo vefter,eft,eft:non,non; quod vltraeft,a malo eft. Sed i. Authoritate
hocmodo inconfiderateinChriftum impingunt ; dum iilum chriflh ^P*-
faciuntPatri aducrfarium,&quiaddecreta eius abrogandain f" "diterfaratt
terram defcenderii Siquidem Deus a:ternus in Lese no modo ^ "*?*<''•
/ . ■ ■ /■ 1 ■ r L- Mac.5.54«
iuramcntum,ceu rem legitimam,permittit:(quodipium abn- ^^qJ^^^i.u.
de foret j fed in neceflitaie imperat. Chriftus autem feafTerit
vnu efTe cum Patre,re non aliud alferre quam quod Pater man- loan.io.jo.
dauerit, doftrinam fuam non efie a fcipfb , &c. Qj.'.id crgo, ibid.iS.
Deumne libi contrarium facient , qui quod femel in menbiis ^o^n.-.i6.
prscipiendo 3pprobarit,poftea prohibeat ac damnet? Sed quia
in verbis Chrifti n5nihil eft difficultatis, ca paulifper expenda-
mus. Hic autem nunquam veruni affcquemur nifi oculos in-
tcndamus in Chrifti fcopum , & ad id quod illic agit animum ^"tf^prftMtone
aduertamus.Illi non eftinftitutum.Legemaut laxarc, aut re-/",^'^"" "^"
.O ' baptuta peTii€T-
ftringercjfed ad veram ac germanam intelhgentiam reducerc, f^^^
quje falfis Scribarum & Pharifzorum commentis valde depra-
uata fuerat.Id fi tenemus , non putabimus Chriftum damnaiTe
in totum iuramenta ; fed ea tantum quje Legis regulam tranf-
grediuticur. Ex ipfis coftat, populum mhil tunc cauere foUtum
Cap. V 1 1 1. JnJlituttGms Lih.lt.
praetcrpcriuria.quum non iis iolis,fed inanibus quoqueac fu-»
• peruacnisiuiamentisLexinterdicat. DominusergOjcertiffi-
musLegis interpres.non modo peicrare, Icd eti.im lUrarcjma-
luefleadmon'it.Quomodoiurare?nempein vaniim.Qt;^ aute
in Ldgecommendantur iuramenca, Talua & libcra rclinquit.
inHMUt enrm- ^'«^^ni^ur fibi validius pugnare q uiim mordicus arnpiunt par-
dtm fdutiQ. ticulamOmnjno:qua:tamen non adiurandi veibum refcrtur^
fed ad fubiedas facramentorum formulas. Nam & ifta erat er-
rorisportiojquod dum per ca;Iuni & terramdeierabantj Dei
nomenfe nonputabantattingere. Ergo poftprarcipuum prs-
uaricationis caput , omnia etiam fubterfngia DominusUlis
pracidit : ne fe opinentur cuafille fi lijpprello Dcinomine
ca:lum & terram appellarint. Nam hic quoque obiter notan-
dum,quanuis noncxprimatur nomen Dcijhominestamen o-
bliquisiormispcriplum iurarc ,quemadmodum (iper lumea
vitale.per pancquo vefcuntur , per baptifmufuu,aucaliadiui-
Chri/lijcopik. n3E ergafe liberalitatis pigncra quichbet lurent. Ncque vero
Chriftus eo loco perca:lum & tcrram & Hieroiolymam iura-
re vetas,fuperftitionecorrJgitjVtfals6quidcm putant.fed corii
potius fophifticam argutia refcllit , qui pro nihilo ducebat in-
direfta iuramenta futiiiter ia^flarcjquafi facroDei nominipar-
cerent, quod tamen infculptu eft fingulis eius bencficiis. Aiia
eftratio vbi eft mortalisquilpiajvelniortuusjvel Angelus in lo
cum Dei fubftituitur : ficutiapud profanasgenccsexcogit;aMt
adulatio putidam illam formamjper vitam aut gcnium Kegis:
, . quia tunc falfaapothcofis vnius Dci "-loriaobfcurat &minuic^
, , ^, ■ Vcrumvbinilul aliud cft prop^nKUM: quam cxliicro Dei no-
rttmetita t hri- rt j jiic
ffus frolnbcat mine pete|fe diaorum connrmat!' ac,quamuisia oblitjutnat,
h»cloco. in friuolis omnibus iuranifnriila;ditureuis maicftas. Licentia
hauc vano pra:tcxtu IpoIiatChriftus , umnino lurare prohibes.
lJtob.5.12. Eodem & lacobus tcdic , illa Chnfti vciba qusecitaui vfurpas:
quialcmpcr in mundugrali:ita eft lila ti.meritas, qua;ra i.en
profan;itio eft nomniis Dei.Nam fiad tubftanciam rcRras par-
ticulam Omnino,acfi nullaexceptioneillicitumeftct quoduis
lufiurandum , quorlum explicatio qua; moxadditur ; Ne-
qiic pcr c2lum , ncque per tcrram , &c. Quibus fatis
c -k; fi patcc , cauiilis occurri vnde leuari fuum vitium Iuda:ipu-
fiepii. 2 Itaquefanisiudiciisambiguurrt iameftenequit, Domi-
Sjepillime a- f,iim illic iuramcnta modoeaimprobailcquae pcr Lcgcm ve-
pud Euangcli-jjj^g(|gjjj j^^^jpfg^f^ui perfedi;ionis,quam docebat,excmplar
*** in vita exhibuit.non abhorruit a luramcncis quoties res requi-
rebat: & difcipuli,quos magiftro fuo per omniaparuiftenon
dubitamus, idcinexemplumfequutifunt. Quisaudeat dicerc
iuratur uni fuiftcPauluai j fi iu^urandum prorfus interdidum
fuifleii?
Vecogmt.VeiedemporU' T2.9
fuKTet^Atqui vbi res ita tulitjrine vllo fcrupulo iuratjetlam ad- „ ^ ^
ditainterdumimprecatione. Nodum taniennnitacftqt<?£ftio: i.cor.s?2f.
quandononnullifolaabhoc interdidio publicaiurametaexi-
mi arbitrantur : qualia funt qiis deferente exigent^que magi-- j,^ya„f„fa pc^i
ftratu pr3Eftamus.-eiualia ettam in fanciendis fcederibus -vfurpa- i^Hca probane
re principcs folent : vel populus, cjuum in nomenprincipis iu- mntiulii , pnua-i
rat;vel miles, quum facramento militiae adigitur : & qux funt '" ^f"'» ^»»»*^
huiufmodi.In hunc quoqucordinem(& lurej referunt quse ex "*""'
t3ntapudPaulum,adaflerendam Euangelijdignitatcm.quado
Apoftoli in fua fundlione priuati homincs non funt,fedpi;bU-
ciDei miniftri.Et fane non inficiorillaefletutiftima, quodfo-
lidionbusScripturx teftiraoniisdcfenduntur.Iubeturinagiftra
tus in redubiaadigerc tcftem adiuramentum, ilie vicifhm iu-
ramento refpondere. & Apoftolus3ithumanascon£rouerfiasHffbr.^.i^,
hoc remedio expediri. In hoc prarccpto habet vterque folidam
cfficii fui approbationera. Quinetiam apud veteres etbnitos
obfeiuare Iicct,publicum &folenne iufiurandum in magna rc- '
ligione habitum fuifle; vulgaria,quse promifcue faciebant,aut
pro nihilo,autnon ita magnofuifTereputata , perindeacDei
numen inhis non intercedereputarent. Veriun priuataiura-
fnenta,quacfobrie,{ande,reuereter neceflariisrebusadhiben- ""^ P^*""^'* '"
tur.damnarenimispericulolum f ueru : qux5pia& ratione& tumrauone li
exemplisfulciuntur. Nam fipriuatisinregraui &feriaDeum exemphs o^en-
inter fe iudicem appellare licetjmulto magis teftcm.lnfimula- ditur, adhtbitis
bit te fi ;ucr tuus pcrfidia:. purgare te ftudebis,ex charitatis offi ^'"'"^'•' » ?«"■'
cio:ilIe nulia ratione fatisfieri fibi patietur. Si in difcrimen fa- .11 /,> ^ ""*
ma tua ob illius obftinatam mahgnitatem veniat , line onenla
ad Dei iudicium prouocabis, vt tuaiti innocentia tempore ma-
nifcftet.Minus eft teftcm aduocare,fi verba expenduntur.Non
■videois;iturcur hic illicitam affcramusatteftationem. Neque „„„ ,. -
deluni plurmia cxempla. Si Abraham & Uaac lacramentum cu .^,
Abimelechpublico nomine prxtexkur .- aecertelacob & Gen.ji.jj.
Laban priuati erant, qui mutuo iuramentofccdusinterfe fan- Ruth.2.1).
ciunt.Priuatus erat BooSjqui promUTnm coniungiumRuth eo »-^eg.iS.io.
dcm modo confirmauit.Priuatus erat Abdias , vir iuftus & ti-
mensDei, quiiuramentoafTeuerat qucd Elix vultpcrtuadere. T{^g'<['=' "»««>''«-
Nullam itaque meliorcm regulam habeo, nifi vt iuramenta fic ^'°''"* J'^'*"''
moderemusnetemeratia fint, nepromifcuajnelibidinofa jne
friuola : fed iuft^ neceifitati teruiant , vbi fcilicet vel Domini
gloria vindicanda,vel promouendti fratris a:dificatio.qud L?-
gis mandatum fpeftat.
P R ^C B P TVU Qjy A R T V M,
Recordare diein fabbachi vt fajadifices. Sex
^ J
Cap. VIII. Jfzjiitutionis Lib.I I.
diebus operaberis , & facies omnia operataa: fep-
timo autcm die fabbachum lehoua: Deicuieit.
Nou facics vllum opus in eo,6cc.
Caufit trcs.
Prifua.
KAltera.
Ttrtia.
Sluarti pr-ecepti ig Finis prxcepti eft vt propriis affedibus & operibus emor-
expofitio is-fi- tinjregniiniDei medicemur.atcjue ad eam meditationcm infti-
tutisab ipforationibus exerccamur. Verum,quoniam habct
pcculiarcm &: diiiifam a rcliquis confuierationemjpaulo diucc
iam interprecationis feriem requirit.Vmbratile vetercs nuncu-
parcfolent , c]u6d extcriiam diei obteruationem contineat
qua: in Chrifti aducntucCircliquisfigurisabolua fuerit, quod
\cr^ quidem ab illis dicitur ; fed dimidia tantum ex parce reni
attingunt.Qnare altius repetenda cft cxpolitio : & diipiciendx
tres caufac.quibus conftare hoc mandatum obferuaflc niihi vi-
deor. Voluit cnim cxlcftisLegilb.tor Cub diei feptimi quietc
populo Itrael ipiricuale requiem figurarejqua apropriisope-
ribiis feriari deb;nt fideles,vt Deum in fe operari (jnanc.Dcin-
de ftatiim diem cire voluic , quo ad L-gem audiendam & cerc-
moni-as pcragendas conuenircncvel lalcem quein operum iuo
rum meditationi pecuiiariccrdarent : vt hacrccordacionead
pietatem exercerentur.Tcrti6,feruis,& iisqui (iibaliorudegc»
icnt imperio^quietis dicm indulgendum ccnfuit, quo aliquam
haberenc a laborereminionem.
ij> lUam tamenfpiritualisquietisadumbrationcm prima-
?/"**.■ "^o" tium in fabbatho locum rcnuiflc.mulcifanam d.)cemur. Nul-
ritualis autctis ''i^s fcre liquidom prxccpti! obedicntia lcucrius Dominus cxc-
adumLraiiopri- git. Quum fubuerlam omncm religionem vult apud Prophe-
marnmi /"-«w £.-,5 fignifi(rarc,pollut3,vioIaca,non cuftodita, non fandificaca
in hoc pracepto^^^^ tabbacha couqucritur : quafi , omiflb hocobfequio , nihil
Nam'.r.:2. amplius rel^arct m quo pollct honorari.Eius obtcruantiam c-
Eze.2o.(2.& xiiniis encomiisprotcquitur: vnde& fidcles,uueraliaoracu-
»2.8. & 2?.}8. !a, fabbathireuelationcm mirificc eftimabant.Sic enim loquil
ler. 17.21. i2. & t;.!,,. Lcuicjeapud Nchemiam,in foienni congrcgacione,Oftcn-
lefa <6 2 '^'^' patribus noftris (abbathum tuum fandum.mandaca & ce- ■
Nehera.q.H. remonias &:Lcgem dedifti cis pcr manum Mofis. Vides vt fin-
gulari dignationehabeatur intcr piarccpta omnialcgis. Qiiac
omnia pertinent ad commendandam myftcrii dignitatc , quod
aMole & Ezechielepulcherrimcexpnmitur. Sic habes in
Exodo , Videte vc fabbathum meum curtodiatis , quia (i-
^od ««^'^«'gnum cftinccr me & vos , ingcneratioiubus vcllris : vt fcia-
'n"*"'r'^nfi"' "^ m^^^ "^go ^""i Dominus qui fandifico vos. CuftoJitc fab-
tnyH " bathum; fandum eft enim vobis.Cuftodiant Filij Ifrael fabba-
thu,&cclebrecillud in gcncrationibus fuis.padiicft fcmpiter-
num uitcr me &filio5 Ifraehfiguuiuque perpetuii.Fufius e^iam
nui«
jd.#.}i.^.
torem
Eze.iO.iz.
He cognit. Vei Redemp forlf» 130
ham Ezcchie!: ciiius tamcn fumma huc redit,eflc in fignu <^'aC'y>ideCeqtt!tuf
Ifraei cognorceretjDeum efle fuum landificacore.Sj fandlificaj^nWV»» m^ik
lio ncftraproprieYoluntatismortificauonccoftat, iam fepro-^'''^ Deum tft
fert aptiflinia figni excerni curcipfii interiori analogia. Quief- ""■''■' "P^^'*^^'^
cendum omnino eft,vi Dcus in nobis operetur.-cedendum vo- ' "^'»'»=
luntate noftra,refignandum cor,abdicanda:cut!ia;carnis cupi. j^^j,^ . g-
ditates. Denic|-, fcriandum cft ab ommbuspropriiingenijmu-^.y,
niis, vc Deura habentes in nobis operantem,m ipfo acqiliefca-
inuSjCjuemadmodum Apsftolusquoquedoceri
30 Perpetuam iftam cefiationem ludsis reprf fenrabat vnius SiauHarcafidhi
diei ex feptenis ob(eruacio:c]ua: vtmaiorireligionecoJereturjyjg"y»(<»//s«fw
cara exemplo fuoDominus commendauit.Non enim adexci-""""^^'" '"«?*</
randumhominisftudium mediocriter valec vtfead Creatoris'^'"'/^"^'''-^Cf"
• ■ 1 • f • \- ■ r -iptt ec rilpettii
iniitationem tendere nouerit. Siquis arcanam aliquam m lep- apentt'^ abba^
tenario nnmero fignificationem requirat, quando hic in Scri- ihi perpetui'!tu
ptura perfcdionis eft numerus , non finecaufa dclecluseft ad (^iivltimsdii
notandam perpetuitatem.Cui & illud futfragaturjquod Mofes P*'^-'*^*"''
in die quo narrat requieuificDominum ab operibus fuis, finem
delcribend^edierumac nodium fuccefTionis facit. Poteft & al-
tera probabilisalfcrri numcri norntio.- quod fcilicetdcfignarie
Dominusnunquam abfolutnm forefabbathumdonec ventura
ad vltimum diem fucrit.Noftram enim in illo beatam quicteni
liicinchoamus, in ea nouosqnotiuJG proSit^efiiisfacimus .• ^cd , ^^, ,
puia alliduaeftadhuccum carne nii;itia,non priusconiumma
hitur quam implcbitur illud Icfiia: de continuanda neomenia
cum neomenia, fabb.itho cum labbacho^riepcquum erit Deus
omnia inomnibus. Videri crgo polut Doinintsper diem fep- q , ^
timum populo fuo delineallc luturam fui fibbathiin vltimo " ' ■*
die perfcdionem ; quo concinenii fabbathi meditatione ad
hanc perfedlioncm tota vita alpiraret.
31 Siquis hancnumeri obfefuationcm ceu nimisargutarrt f,' /imhiiciiU
faftidiatjnihilimpedio quominus fimpliciusaccipiat : Domi- aceipntf. parumt
num certum diem ordinalTc , qt.o ad mcditandam fpiritualis""'^'^'''''' """('*
quietis affiduitatcm populus fub Le2,i5 pa;da?nc>ia excrceretur. "'yi'^"*'f ""-*-
Septimum affignaUe, vcl quia fuificere prouidcbat , vel vt pro-,j,^' ' riQlrJunt,
pofitaexemphfuifimilitudine , melins populum ei[timularec:6;ifr«w ^is/f/c'
■vel cerceadmoncrct non aliofpedlarc fabbathum nifi vt fuo'^'»""»*"'^''/"-
Creatoriconformisredderetur. Parum cnim intcreft : modo^*''-/^''"'-'^'"^''''*
myfterium quod prxcipuc delineatur,manear,de perpetua no-^" /*''"'""""'**'*
ftrorum operum quiete. Ad quodcontcmplandumidentidemiefj r^ji
reuocabantludxosProphetse: ne carnali cefi^atione defundlos
fe putarent.Prx'ter nilcgatos iam locos fic habes apud lefaiam*
Si auerteris a fabbacho pcdcm tuum vt non facias voluntatcm
tuam in die fando meo, & vocaueris fabbathum delicatum &:
fandtum Domini gloriofi ; Sc glorificaueris cumdum non
<^^P- V III- Jnjiimioms Lib . J J.
Ceremonia ^*^^'^ ^'^^ tuas,&non inuenitur voluntas tua vt loquaris fernio-
chnfti adutntu^^^^^-^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^tT^^ovciinoyScc. Cartcrum non du-
abrogata. t)ium quin Dpniini Chrifti aduentu , quodccremoniale hic e-
Rom.6.4. rat,abolitum fuerit.Ipfc enim vcritas eft , cuius praefentia figu-
rae omneseifrancfcunticorpus cuius afped;u,vmbraE relinquun-
tur.IpfcjinquamjVcrum fibbathi complementum. Per baptif-
Col.i. ii.& 17. mum ilii confc'pulti,in confortium mortis eius infiti fumuSjVC
refurredionisparticipes, in nouitate vira: ambulcmus. Ideo
fabbathum vmbram fuilfe rei futurrtalibi fcribit Apoftolus;
corpus extarc in Chrifto,hoc eftjfolidam veritatis fubftantiara,
quam illo locobencexplicauit. Eanon vno dic contenta eft,
fed roto vitxnoftr^cur(u,donecpenitus nobifmet ipfis mor-
tui,Dei viia impleamur. A Chriftianis ergo abelfe debet fupcr-
ftitiofa dierum obferuatio.
Secunda dy ur- 3^ Enimucro quoniam duae pofteriores caufa: veteribus vm -
ttacanfa fArfiV- bris annumerari nondcbent,fcculis omnibusperxque conue-
eatio^qu* ditplt- niantrabrogato fabbatho , inter nos tamen ctiamnum locuni
temhaLetreFf, jf^yj habet,vt ftatis diebus ad audiendum verbum , ad myftici
mitnferpetimr/>. ■ c n 1 1 i- * 11
Confirmatio, P^ms nactioncmjad publicas oraiioncscoueniamusideinde vt
fcruis & opcrariis (uis detu r a labore remiflio. Vtramque in
fabbathi praLceptionecura: fuiftcDomino , procul dubio eft.
Prior abunde teftimonij.vel in folo ludxorum vfu.habet. Sc-
cundam fignauit Mofes in Deuteronomiojhis verbis.vt requie
»eut.-.» 4« ^cat feruus tuus & ancilla tua,ficut & tu:mcmento quod &ipfc
I.xod. 23.12. feruierisin iEgypto.Item in Exod.Vtrequiefcat bos & afmus
tuus:&: refpiret filiusancillajtus. Vtrunque quisncgetnqbis
perindeaclud^isconuenire ? ConucntusEcclefiaftici nobis
I Cor li. i.0 ^^^ 'vcrbo praecipiuntur : & eorum neceflitas , ipla vitx expe-
'* rientia,notafjtiseft.Nififtatifint,& fuos habeant conftitutos
dies.quomodo haberi poflunt? Omnia decenter & ordine ge-
renda inter nos funt ex Apoftoli fententia. Tantum vero abeft
quin dccorum & ordo,nifi ifta politia & moderatione coiifer-
uaripoflit , vtprxfcntiflima impcndeat Ecclcfu-cperturbatio
&'ruina fi difloluatur. Quod fi eadera nobis neccflitas incum-
bit,cuiusin fubfidium ludseisDominusfabbathum c6ftituerat:
nc.no caufetur nihil aliud ad nos pertinere. Voluit enim pro-
uidentiflimus & indulgcntiflimus Patcr nofter^noftraejnon mi
De conuentibut nus quam ludaeorum neccflitati profpiccre. Cur non quotidie,
jatrii. inquicSjpotiusconucnimus,vtitatolIatur dicruro difcretio.'v-
tinam illud quidcm darctur : & fane digna erat fpiritualis fa-
pientiajcui quotidie dcciderctur particula aliqua temporis.Scd
fia multorum infirmitate obtincrinon poteft vtquotidiani
conuentus agantur:& charitatis ratio plus ab illis exigere non
permittit:curnonparcamusrauoniquamnobis videmus Dci
Yolimtate impofita;ii.
33 Pau-
Ve cognit.Vei Redempom, 131
5J Paulohiccogor eflclongior ,qu6d hodie ob diem Do- „ici tbferuAm.
minicum tumukuantur nonnulli inquieti fpiritusiPlebcChri- ne, adu.eosqui
ftianam c]uiritanturinIudaifmofoueri , quiaretinet aliqHam/'W<'"'<~'>"y?»«-
dierum obferuationem. Ego autem refpondeojcitraludaitmii"''^-/''^ '" ^''-
dies jftos a nobis obferuari:quia longo interuallo differimus in aHirTcatitur!''^*
hacparte aliidxis. Non enim vt ceremoniamardifnmareii-
gsone celebramuSj qua putemus, myfterium fpiritualc figura-
ri:fed furcipimus vt rtmedium retinendo in Ecclcfia ordini
necerTarium. AtqinPaulusdocetsnonefleincius obferuationc Col.2.1^.
iudicandos Chriftjanos:quia fit -vmbra rei futurie. Ideo timet obie£Ho.
neinterGalatas fruftra laboranr, quod adhuc dies obfcrua- ^*^'?'"?/^''-
rent. Et ad Romanos afferit fuperftitiofura eftc fiquis iudicat „ ^ "^' ^°*"'
1 „1 A tlj r ■ r Rom.lA.5.
mter diem & diem. At quis prater iftos duntaxat ruriolos.non
videat dequa obfcruatione intelligat Apoftolus ?Nonenim in
finem iftum poUticum & Ecclefiafticum ordinem refpiciebat:
(cd quumjtanquam rerum fpiritualium vmbras retinerent.tan-
tundem obfcurabantChrifti gloriam & Euangelij lucem. A
manuariisoperibusnon ideo feriabantur quod eflent a facris
ftudiis&meditationibusauocamenta : fedreligione quadam,
quod feriando,myfteria olim commendata recolete fe iomnia-
bant. Inhancjinquamjprxpofteramdierum difcretionemin-
uehirur Apoftolus : non in legitimum deledum,qui focietatis
Chriftianae paci feruiat. Siquidem in Ecclefiis ab eo inftitutis
fabbathum in hunc vfumrctinebatur. lllum enim diem prse- i.Cor.i^.s*
fcnbitCorinthiis , quofymbola ad fubleuandosHierofoIymi-
tanosfratrescoliigantur. Sitimetur fuperftitio : pluseratperi-
culi in Iudaicisferiis,quam in Dominicis (quos nunc habcnc
Chnftiani) dicbus. N.im quod ad euertendam fuperftirionem
cxpediebar.lublatus eft Iuda;is teligiofus dies: quod decoro,or-
dini.paci,inF.ccle(ia recmendisncceflarium erat , alterineum
Yfum deftinatns cft.
34 Quanquam non fine deledu Dominicum quem voca- 'K^'"'"*'"* >"-
musdiem veteresinlocum fabbathi fubrogarunt. Namquum
■veras illius quietis^quavecusfabbathum adumbrabat, in refur- '
reilione Domii^i finis fitaccoinplementum, ipfo die, qui vm-
brisfinem actuIit,admonccur Chriftiani nc vmbratjli ceremo-
nia:inha£reant. Ncque (ictamen (eptenarium numcrummo-^ ^^g f/rw»
ror,-vt eJusferuituti Ecclefiam aftringam.neque euim Eccicfias u/^^i^ deie. ,"»-
damnauerojquaealiosconuentibusfuis Co\eancsiiissWihi:a.nt,p^>fii^ioJancief~
modoafuperftitioncabfiiu. Qnod eric fi ad folam obfcrua--'''**"
tionem difcip!ina:& ordinisbcnccompofitireferantur. Sum-
mafit: vtfubfigura ludaristradtbaturveritas , ita nobis\lne
vmbris commcndatur :primur.ijVt perpetuum tora vita fabba-
thifmum meditemur anoftri^operibus , quo Dominusin no-^,^^^^ pr^ct-
bis per fuuai Spiiitum operetur ; deiade vt pia cperum Dei re- /?».
r iij
Caf- V 5 n, Jfifitutionif LiL II
tcgnitionepriuatim fequifquejquoties vacarjc1')igcliter excr-.
ceat:tuni etiam , vtomnesfimul legirimuni Ec^icfia: ordinemtl
ad verbiim audiencium,ad facrami.iiro:i;m adminiftrationem,|
»» iL ... adpubiicasorationesconftitutum.obfcruemus.tertio nenobis 1
De hic liber-r ui . • l V r c i <
uAt^ \,iA c lubilitosmhumanitcr premamus.Ita cuancicuntnu2.acpicuao-
»ate. vicle So- , ■ t t i r ^ i r
(Eracemhift,tri.P''°P"°'^^'^"'"*l"' Iu"3ica opmionc popuUjm luperionbusie-
Ji-jf.c.„?8. ' Culis imbuerunt, nihil aliud r.fFcrentcK nifi abrogatu elVc quod
cercmonialeeratin hoc mandato ( id vocanc lua lingiiadiei
fcptimxtaxationem j rcmanercautem quod moralccftj nem-
pe vniusdici obferuationcm in hebdomade. Atquiid nihil a-
liud cftquam in ludarorum contumcliam dicm niutare , diei
fan(fli:atem animo candem retincre: liquidem manct nobise-
tiamnum p.ir myfterij in diebusfignificatio quarapud luda^is
locum habebat. Et fanc vidcmus quid rali dodlrina profccd-
rint. qui enim eorum conftitutionibus hcerein,crafl.) camaliqi
fabbathifmi fuperftitioneludceos ccr fupcrant: vt nihilominus
, hodie ipfis conueniat obiurgationes qua:apudL'faiam lcgun-
|e.a,i.o: 59.«j' tur,quam iis quos fua a:tate Propheta mcrepabat.Caeterum ge-
nerahs dodrina praccipue tenenda cft : nereligio intcr nos vel
. concidacvellanguefcat,diligcnter colendosedc- facros coetus,
3c externis fiibfidiis qua; ad fouendum Dci cultum valeanto-
per^m dandam elfe.
PR^CEPTVM QVINTVM.
Honora patrem tiium & matrem vc iis longcT-
Uus iuper terram quam lehouaDeus tuus daturus
^fl tibi,
jhHwHPrscepti, ^? riniseft , Quoniam DominoDeo fua: dirpofitionis con-
qiod i'/? primum (crUiUo cordi cftjordinatos ab ipfo emjnentia-gradusoporte-
fi;cMd4! tabujie,xt nobis clfc inuiolabiles.Suma igitureritvc quosnobispiacfe- ,
'tfxpoCiuo , fims, cit Dom JnuSjCos fufpiciamus, eofque & honore & obcdientia J
/Kw.-a^ & i»- ^ gratitudineprofequamur. Vndcf^quiturmtcrdidu, ncquid I
n«y pareliti&iu^'^^^"'^ dignitati, vel concemptu, velc6tumacia,vel ingratitu-
txhibendw.qnadinz 6cro(^zmus. Sicenimlate fiit^t vocabulum bonoris m
\ati pateat. Scriptum.vt quum dicit Apoftolus , Presbytcrosqui beneprx'-
i.rini.5.i7. funt.duplic) honOre dicinos e(l'e no modo rcuerencia lis deberi
C«' patns tr- II- • r j ■ n —
matrumtmifiit '"'^c'"?"^'»'^" ^J"''"'' nimiftcnu coruremuncrationem mcretur,
Quoniaautem hocdc fubuftionepr.Tccptu cu humaniinge-
ni) grauitate valdcpugnat (quod, vt cftcclfuudinisappctentia
turgidu, a^grc fe fubnci fuftinct) qna:natur.i maxime ainabilis
cft ac minimc inuidiofa lupcrioritas,in cxcmplar propofita cft:
qnia f.iciIiusanimos noftros cmollirc & inflcdere ad fubmiC-
fionis cofuetudincm poternt. Ad omncergo lcgitimam fubie- |
ftione ab ea quae f^cillima cft tokratu,nos paulatttn alfuefaci t
Domi-
Ve cogf^it.Vei Redemftoris. 1 5 2.
Dominusrquando eftomnium eadem rario. Siquidcm quibus
attribuic eminentiam jquatenus ad eam tiienda necefle cft, fuu
cum illis nomen comnmnicat.In vnum iptum ita conucniunt ^Mnomtn Ta-
Partris jDciacDomini tituli.vtquotics vnum aliquem ex iis""'^ '<""*'""""•
audimus.maicftatisiliius fcnfu animum noftrum feriri opor-
tcat. Quosergoifcoruni facit participes.eosquadam fulgoris
fui fcintilla ilkiftrat , vt fint pro fuo quifque loco ipcdabiles,
Ica qui nobis eft pater, in eo diuinum aliquid reputare par cft.-
quia diuinum titulum non finecaufa gcrit. Qiuprincef seft,
qui dominus,h:ibct nSnuUam bonoriscu Deo communione. NeciutereflJi^
?^ Qii^ipropter ambiguum eftenon debet quin hic vniuer-^"««erf'.':«rf;^«j
f?lem ree,ulrim Dominus ftatuatnicmpe prout quenque nout-/" (]Mi,ushanos
nius efle nobiseius ordin:itioneprsefedlu,-vt ipfum rcuerentia,'^* defaiur,
obcdicnt!a,e;raticudin;!,&quibi!spo{lun-!Us ol-ficiis profequa-
mur.Ncc incereft dignine an indignidnc quibus honor iftc de-
ferrauT.n.im qualefconquc (int tande,non tamen fine Dei pro-
uid'::icia hunc loc m .-'.(rccuuti func,cuius racions ipfe Legifla-
tor £©shonorari voluit.Nominatim t.imendeparentum reue-
renriaprxcepicqui nos ui hanc vitam fuftijleruut.adqnam na-
tura ipfa quodammodomftituerenos dcbet. Moftraenim suc, 7"^'*'''/"'' "'"*
^ I ■ - n. '1 utnctiuf eroa Oa
non homines,quipatriam pot:.'iratem contumeiia vel peruica-^^^j^ ^ -" '^
ciainfnngunt.Ideocuiiclosparencibiis iinmongeros trucidari
iubcc Dominus, vcbcneficiolucis indignos,quinon recogno-
fcuntquorum operaineam perucnerinc-Atquc ex variisquide C/mii trei Cmt
Legisappedicibusapparct verucilequodannorauimuSjtresef /'-«n*«.
fe honcris dequohicloqaiturparccSjrcuerenciajebedientiam,
graticudinem. PrimaDominus fancic duinterfici precipicqui Rfnerentia.
maledixerit pacri auc macri. quandoquicie ilhc contemptum ac F-xo.21.17.
contumeliam vindicac.Secundam,dumaduerfus immorigeros L-uit.i' .9.
&: rebclles pcsnam morcis edicic.Ad ccrriam pertinet quod di- £)£.„(.',, ,3 *
cit Chriftus Matth. ij. Ex pr^cepto Dei clf.* vt benefacianius Mat.ij. 4. *
parcntibus. Et quoties mandati meutionem facicPaulus,obe- Epli. f 6.1.
dientiam in co requiri interpn. tatur. Colofl.;. lo.
yi Subnectitur promiftlo:commendationis vice quc masiis ^"-'"^'"^'
1 V T-> r u - L- ■ r L Gratitudo.
admoneatquamgrataDeolit , qug hic nobis impcracuriub- p^^^^,^,^ _
miffio. Iftuenimaculeum excitando torporinoft o i^mouttfum audttafit.
Paulus jquum dicit mandatum hoc eiTc primum cum promif-
fione.Si quidcm qujE in prinii cabula praecerfu , non tpecialis
& propria vnius mandati fuic, fcd ad Legem vniucrfam exten-
debatur.Porro fic accipienda haec eft,Peculiariter llraelicis lo- ^, fenru acci-
quebatur Dominus deccrra quam illispromiferat in hxredita p:enia,
tem. Siergo diuina; benignicatis arrhabo ernccerrje pofrcirio,
non miremur fiDominusccftari voluerit fuam graciam , vitcc
longitudinem largiendo, pcr quam fiebat vt diuturnus capere-
lur fuibeneficijfructus.Scrusergoefl. Honora patre&nutrcj
r iuj
Cap. VIII. JnftimtionisLih. JL
quo pcr fongum vit<s fpatiuin frui tibi diu liceat ca tcnx pof- i
feflioneqnaetibifuturaeftin gratiacineaeteftimonium. Cste-
Prtfens "^'ta, , rum.quia tota terra ftJelibus benedifta eft , praefentem vitani
etionts ttiiitno '"^^'" ^^' bcnedictiones mcrito reponmius.Quare ad nos Iimi
^ium, ' liter fpcdlat iftsec promiflio j quatenusfcilicet dimnx beneuo-
lentiaj documenium nobis eft pr^fentis vitg duratio. No enini
ea aut nobis promittitur, aut promifla fuit ludqjis, quafi bcati-
£udincinfecotincret:fed quiafymbolum piisefl^efolet diuinae
fAffi^/^fiWffoK-indulgentiE. Quarefs contingatante inaturamtEtatem obfe-
fidcy.itio Cr fo- quentem parentibus filium e vita abripi(quod non raro cerni-
J:ii:c. tur^nihilo minus in (ua: promiflionis complemento conftatcr
Dominusperfeuerat,quam fieum centum terrxiugenbus mu
neretur cui vnum modo pollicitus erat.Totum in hoc fitum eft
vtexpendamus lons;am vitum eatenus promitti quatenusDei
bcnediclio eft: bcnediflioneni vero efle quatenus diuince gra-
tiaEeftdocumentum:quam ipfeper mortem infinito vberius &C
folidius feruis fuis teftificatur & re ipfa demonftrat.
tit- aduerfo, im- ^^ AdbaECjduni praefentis vitx bcnediclionem Dominus pol-
titongeris filtjs Hcetur filiis qui parentcs qua decetobferuationecoluerint :fi-
rHa!edi{iio dt- mul innuit.omnibus immorigeris acinobfcqucntibuscertifli-r
nmMtur. mamimmincre maledi(5tioncm,cui nc dcfit cxccutiojCosper
Legem fuam mortis iudicio obnoxios pronuntiat ,ac fuppli-
ciudeipfisfumimandat.Si iudicium efFugiiic.ipfe vltioneei-
petitquouis modo.Videmus enim quatus numeruscx hocho
minum gencre vcl in pr^iiis vel in rixis cadat.alij infolitis mo-
disafiliguntur.omnesprope comminationem hacnonefle va-
namargumcnto funt.Quod fiqui euaduntad vltimam fencdu
tem:quiainhac vita,Deibencdidione priuati, nihilaliud qua
mifere Ianguentj& maioribus in pofterum poenis refcruantur,
multuin abeft quin benedidionis piis filiis promiflx fiat parti-
^ed , 9Mi»«</9«« cipes. Sed iftud etiam obiter annotandum, quod illis obcdire
farenttbui CiT nonnifi in Domino iubemur : ncque idobfcurum eftexiado
«M q'i'- parentu .^.. ^ . . t , .
hcum obtinent V^^^^ ruudamento.priTudcnt snim eo loco in qucm euexit eos
yfr «i>frf««<^aTODominus,communicatacum ipfis honorisfuiportione. Quae
addttur neujfa.. ergo fubmiflio illis exhibetur , ad fufpiciendum fiimmura illia
rtainjhulfio, Patrem gradus eflc debcr. Qiiare fiin LegistranfgreflTionem
" ^' '*' ncsi.^ftiganr.jT^erito tum nonparentcsnobishabendifunt.fcd
extranci,qui nos a veri Patris obcdientia (ubducere conantur.
Sicdeprincipibus,dominis , &vniuerfo fuperiorum genere
habsndum. Indignum enim & abfonum cft vt ad deprimen-
dam Dei celfitudmcm eorum emincnti^ polleat, qua: vt ab il-
U pendet,ita in illam deducere nos debet.
PRyECEPTVM SEXTVM.
Non occides.
35» Finii
Ve CDgnit. Vei Redemftoris, 135
^5> Finis piaicepci eftiQupniam hominum genus vnitate qua- 5,^.,; prtapti
damDominus deuinxit , incolumitatem omnium "vnicuique,;t^c/rfi»,;i^«^
debere elFe commcndatam.In fumma ergo,violentia omnis Scfumma.
iniuria.ac omnino quxuis noxa, qua proximi corpus laedatur,
nobis interdicitur. Ac proinde iubemur, fiquid in opera noftra
ad cuendam proximorum vitam lubfidij eftjfideliter impende-
re,quac ad eorum tranquillitatem faciunt, procurare:depellen-
dis noxis excubare.Tiquo in difcrimine funt,pra:bere manii au-
xiliare.Si Deum legiflatorem fic loqui recordarisjfimul cogita^„^ Lefijlattr
vellc per hanc regulatn animx tux moderari.Ridiculum ^nim fitfpiritualis ho-
foretvtisqiiicordiscogitationesfpeculatur j iifque prxcipue middium cordk
immoraturjadveram iuftitiamnihilquam corpuserudiret.Er-/"'''^'^''^ ^"»;
20& homicidium cordis hacLegeprohibetur , & pr^ecipitur"'''"''*'" f'^'*
interior aftedusconferuanda; fratris vitx. Manusquidern ^o- j^^^^^^^^p^^^
micidium parit,fed animus concipit,dum ira & odio-i^ificitur.o^if.
Videanirafciaduerfus fratrem poffis quin noi2r libidihe ar-
deas. Si non irafci, ergo nec odifleiquando odium nihil aliud
eftquam irainueterata. Diffimuleslicet, & vanisambagibus
extricarete coneris.vbi vel iravel odium eft, illiceft maleficus
affcftus. Si tergiuerfari pergis,iam ore Spiritus pronuntiatum
eft.homicidam elTe qui fratrem in corde fuo oderitrore Domi-
ni Chrifti pronuntiatum cft reum efle iudicio qui fratri fuo i" m -""h''''^'
rafcitur.rcum efle concilioquidixeritracha^reumeflegehen-
nx ignis qui dixerit fatue.
40 Duplicem auteni asquitatem Scriptura notat, qua ^i^i-Hatiodupltxhw
tur hoc prxceptia .- quia & imago Dei eft homo, & caro noftra. nupracefti.
Qnare nifi imaginem Dei violare libeat, facrofandliim habere
illum :nifiomnem exuere humanicatcm, vtcarnem propriam'-'^*'"* '/?""*"
fouere debemus.Qua: a redemptione & Chrifti gratia ducenda-S^f*"' .
n I 1-1^ rL L- T^ 11 I ■ I • i.Et caro ntftra.
eft exhortatiOjalibi tractabitur.Duo illa naturaUter in homii->e j_jij ^^ _^ fj.^_
confiL^rari Dominus voluic, quae nosadconferuationem eius^.^,^.^. ^ cap,
inducerent ; v: & fuam imagincm in ipfoimpreflam reuerca-30.rea.j8.4v
murj&carnemnoftramamplexemur. Nonergo euafit homi-^'"'^^''-^- c-
cidiicrimenquiafanouiniselfufionefibi temperarit. Siquid t 'V '*' '^*
' r \ ■ ■ r ' /-!•• 10. 17.18.19. &C.
opereperpctras,uconatumachinaris,ii voto& conlilioconci-j__fg^ .g .^
pisquodalteriusfalutifitaduerfum , homicidij reus teneris.
Nifi rurfum illa pro facultate & opportunitate tucri ftudcs, ea
quoqueimmaniratcLcgem prseuaricaris.Qucd fi tantoperede
corporisincolumitatelaboratur : hinccolligamus,quantunj
ftudi';&oper3e Glu:i animaedebeaturquJB in immcnfum co-
ram Domino prcxcellit.
PR^CEPTVM SEPTIMVM.
Nonmoechaberis.
Cap.V 1 1 1. Injlitmionis Lih. I L
Sfftimi prdctpti 4" Pinis eiuSjQuiapudicitiam &puritatem Dcusamat, fa-
«xpofitio.finu cr ceflereanobis omnem iminunditieni oportere.Sunima igitur
fi^ma. _erit,vt ne qua fpurcitia,aut libidinoCi intemperic caruis inqui-
vctMt, nemur.Cui rclpondet amrmatiuum prg ceptumjvt caite fccon-
tinenter onines vitx noftra: partes mo iercniur. Scortanoncm
autem nominatim vetat, ad quam tendito/>inislibido:vt illius
fccditare (qua: craffior eft oc paipabilior.cjuatenusfcilicetcor-
pori ctiam maculaniinurit)in iibidiniscuiufuisabommatione
nosadducat. QMoniam hac leg? conditus eft homo vt fobta-
riam vitam non agat, fed adiuncto fibi fubfidio vtatur : demdc
ex pcccati maledidione in hanc neceflitatcm magisaddi^flus
^du. Jiortfi.tia- eft ; quantum fatiserat , Dominus opitulatus eft nobis in hac
nem rtmtdium. ^.yriz A\im coniugium inftituit.cuius focietatem fuaauthorita-
tc initam,fua quoquebenedictione fanclificauit. Vndeconftac
& aliam quamlibet,extraconiugium, focietjtem.coram ipfo
malediftam efle: & illam ipfam coniugalemianeceflitatisrs-
niedium efle ordmatamioe in cftracnem libidinem proruamus.
Neergo nobis blandiamur , dum audimus non pofle viruin
cum muliere,{lne Dei malediclione,eiusconiugium copulari.
CmtmentKt do- ^x, lam quum per naturaj conditionem & acccnfu poft la-
wiTO, ex-.mmm p[-^,j„ Ijbidine , mulieris confortio bis obnoxij {imus.nifiquos
1 " r7Z!"rl. . fmsularj tiratia Deus inde cxemit:videant fino-uli quid fibi da-
nu jttttw uei. oo o i ^
ahuomnino ne- tuni fit.VirginiCaS,fateor,virtus cft non contcmnenda^lcd quo-
g^tum, 4/;a «iniam aliis negata cft.uiiisnonnifi ad tcmpus concclTa, qui ab
tempi44 "«"r-incontinentia vexantur , &: fuperiores in certamine eire nc-
jw» ejl. queunt , ad matrimonij fubddium fe conferant , vt ita in fuat
vocationis gradu caftitatem colant. Nam q':i non capiunt hoc
verbum, (i non propolito concpfloque remedio intemperantise
fif s- -• * fua^fuccurrantjcum Deo puciuarit, acreliftunt cius ordinatio-
Obteaionu pro i- r ■ ] t? \ \ \\ y c ■ \
eeeUhatM, <i»7»- oi-Ncque mihi quilpiam obftrepat(quod multi hodie raciunr^
tw. 'Dii fe auxilio adiutum, omnia poii .. Dei enim auxilium non-
pral.91. 1.14. nifl iis adeft qui in v iis fuis ambulant: hoc eft.in fua vocatione,
aquafe omncs fabducunt , qui praeteritis DeilubfidiisnccelTi-
tates fuas fupcrare eiuclariquc in.ini temeritate contendunt.
Matt.ip.u.i. Continentiani (ingulare eircDei donuin .atqueex eorum ge-
nerequae non promifcne , necin vniuerfum corpori Eccienar,.
fed paucis membris conferantur.Dominus affi'-mat. Prinium
enim certum hominum gcnus facit quod fe caftraucrit proptcr
regnum cxlorum , hoc eft , vt foUnius ac libenus vacare regni
caMeftisnv.-gotiis liceat. Ac netaleni cartrationcm clf;; in homi-
nis fitam potcftate , quis putet, pau!o antc oftcn^^erat non oni-
ncs eirec3paces,quibuspeculiariterec£!o datum (it.vniccon-
cludit , QiM potcftcapcrc capiar. AlTerit etiamnum apertius
i.Cor.7.7. Paulusdumiciribit vnumqucnque habcre proprium donunia
Deo: vnum fiCjalcetum autera fic.
J)e eognh.Vei Redemftoris. 134
45 Quandoapertadenuntiatione admoneinur j non e"er4W(/m igitur
cuiullibet feruare caftitatem in cctlibatu , etiamfi ftudio & co- -vnuftjMf^ue i
«atu ad id maximeafpiret : peculiarem efle^ratiam quam do-'"'"'"^'" ''^fl'J\'~
■ r 1 - -L c ■ r ' 1 .repoTin,quaihu
minus ncnnilicertis hominiDuscontert , quo iplosnabcatad^^^^ ^^ hruan-
opusfuumexpeditiores: nonneDco &natura: ab co inftitutXi^», cahbatum
rcpugnamus , fi non vitx noftrx genus ad facuitatis no^vxuhnew.
modum accommodamus?Hic fcortationemDominusprohi-
bet:puritateni ergo & pudiritiam a nob)S recjuirit.Eius feruan-
dtc vna eft ratio,vt fuo qiiifqae modulo fc metiatur, Nemo te- <^«s''»^''"« <?"»
mcrematrjmonnim confmnat j veluti rem iibi autinutilemv ^,7 «^
aur fupcruacuam; nemo carlibatum aliter expetat quam fi vxo-
re carere poflit. Nequemeo etiam carnis ti-anqoi!lirati vel
commoditati conlulat ^ fed tantum vtvinculo hocfolutusad
omnia pictatis officia promptior fit ac paratior. Et quoniam
multishoe bcncficium nonnifiad tempus confertur , tandiu
quifqueaconiugio abftineatquandiu erit ad teruandum cxli-
batum idoneus.Si ad domandum libidincm viresdcficiantjin-
telligatiam fibi coniiigij neceflltatem aDomino impofitam.
Hoc demonftrat Apoftolus quum praecipit vt ad fugiendami.Cor.7.2.& 9.
fcortationem vnufquifque vxoremfuam habeat , & vnaquiE-
quemuliervirum. Item jVtqui nonpoteftfe continere, ma-
trimoniumin Dominocontrahat.Primum figtuficat maiorem^,' incontinen-
hominum partem incontinentia: vitioefle obnoxiam : deinden* wno caUbs
cx iisquiobnoxij funt neminem excipitquem non iubeat zd'"^'"'''^'^^'"^
vnicum iilud remedium confuoere quo impudicitia:obuiam"''f"'^'* ""! S^''
_ .. . ° r \ ■ 1- 1- >Wittit(t beUuvf
itur. trgoqui (untincontjnenieSjUbac ratione mcderi ^^%^^~ ,„dicit.
gunt (ua^infirmitati , eoipfo pcccantquod huic Apoftoli man-
dato non obtcmperant. Ntquefibi blandiaturqui mulierem
nonartingit,3C fi impudiciti^argui non poflet: quuminferim
animus Ijbtdmeintusardeat. pudicitiam cnim definitPaulus, i.Cor.^.j^.
coniundlam cum caftitatecorporis, animipuritarem. Cxlihs^T^'^*»"* '^^fi-
niulicr .inquit, coguat ouaeDomini funt: quomx)do fanda fit"'""*
corpore & fjpiritu. Icaque dum fuperius illud pra'ceptum ratio-
ncconfirniat , non tamum dicitmelius efle vxorem ducerc
qtiani fcorti focietate fe poliuere 3 fed dicit melius elfc nubcrc
quam vri.
44 Porro , fi coniuges recc<:rnofcunt fuam focietatcm elTe a ,., ■■
Domino beneaictaai, eo aa;iionenrur non eneintemperata &: <:^,<c„.^„;;, , „e
difloluta libidine confpi rcandam. Nonenim fi inconnnentia?^»//o/«r/ Itbidi-
turpirudinem velat matrimoni) honeftas , ideo eius irritamen- ';"^«'* f^ fi'*'''^
tumprotinnsefledeber.Qiiarenonomnia fibi hcere coniuoes "'^""; '^tvxo-
exiitiment:led tuam quiUjuc vxorem (obrnihabeat, & ■viciflim,,^ ^^^^^ ^^^,-
vxorvirum : fi^agenresnequid omnino indignum boncftatef/ cenferi de-
ac temperantia matriir.onij admittant. Sic enim ad modum & beant.
modeftiam reuocan decec coniugium in Doniino contra-
Cap.Vlli. Jnflimioni^Lih. 11.
ftum.nonincxtremamquamquclafciuiam exundare. Hanc
Amb. lib. dePetulantiam Ambroflus graui quidemjfed non indigna fentcn-
philofoph.i, e tianotauit j quum viorlsadulcerum vocauitquiin vfuconiu-
citat Augulti- j-ili nullam verccundiae velhoneftatis curam habcc. Poftrcmo
nus lib. contrareputemus quis hic Legiflator fcortationem damnetjnempe js,
u ia.num.2. ^^- qmjtn nos totos poffidere debcatjUire fuo,ariima2, fpiricus,
& corporisintcgritatem requirit.Ergo dum fcortari prohibct,
fimul vetat&lafciuocorpoiis ornatu , & obfcosnisgefticula-
tionibus,& impurisfermonibusalienae pudicitix infidiari. No
enim ratione caret A*-chclat fcntentia ad adolelcencem moili-
ter & delicatd vhramodL-m vcft;ciim,non rcferre qua parteci-
nxduscflTet: (Iquidcni Deum re(itcimus,qui omnem concami-
nationem abominatur, qnacunqoe in parce vel animoe vel cor-
I>enique quic- poris noftri appartac. Acne dubium (ic.meminenshicpudici-
^d ptidicitiaihm aDeo commcndan.Sipudicicjam requiritanobisDomi-
^<,/«:/««oW>-*-iius,quicquidilliaduerftim eftdamnat. Proindc fiadobedien-
ft4gnat , hocfe- jj^j^ adfpiras, nec animus praua cut-idinc incus ardcat , nec o-
iAmnJur' "^^"^^ '" corruptosafFcdus lafciuiant,neccorpusad lcnocinium
excolatur , ntchnguafpurcis fermonibus mentem adfimiles
cogitationes illiciat,ncc gula fua intemperie inftammet. Sunr
cnim omnia eiufmodi vitia velqti maculx qujedam quibus ca-
ftitatispuritas confpurcatyr,
PR^CEPTVM OCTAVVM.
Non fartum f<icies.
oSiAiii pracepti 4^ FinisjQuoniam abominationi efl Dso iniuftitia,vtred-
expofitio,finif CT datyr vnicuiquequod fuum cft. Summaigttur erit, nos vetari
fmma. rebus alicnis inhiare , ac proindc iuberi fuis vnicuique confcr-
uandis bonis fidelem opoam impendere. Sic enim cogicandu
eft,vnicuique euenifle quod poffidet,non fortuita forte, fed ex
diftributionefummi rerum omniumDomin;;nonpo{re igicur
pr3Euerii nialisartibusfacultatcs cuiufpiain quinfr;.n,is diuinae
Sfuatuer furt». difpenfationi fiat.PIurima autem luntfurtorum gcnera.Vnum
rumgtnera. gfj- ]„ violentia : quum vi quacunque & prardacoria licentia a-
litena diripiuntur.Alterum in maluiofa impoftura: vbi fraudu-
lcntcr intercipiuntur. Aliud in tcd;ioricalliditvTte:vbi perfpe-
S»* fint »»<«/* ciem excutiuntur. Aliudin blanditiis:vbi fub donatiomspr^x-
*rtes oc /"-«f^-jpjjtu eniunwuntur. Scd ne in treneribus recenfendis niniium
pto damnata. ■ rn. ° l n' r,- o
inliftamus ,artesomnes , quibusproximorumpoUellvines &
pccuniac ad nos deriuantur,vbi a (ynccritate dile(fl:ionis,aa fal-
lendi aut quouis modo nocendi cupiditatem obliquac,pro fur-
tisnouerimusefTe habcndas. In forenfi certamine obcineanc
licetja Dco tamcnnonfecussEftimancur.Nepe videtlogas ca-
ptioncs.quibus fimpliciorem homo vafer aniinura incipit inc-
Ve cogmt.Vei Redemftoris, i;^
tire,(^Gnec in fuas tandem naffas artrahat: \idet duras inhuma-
nafque leges.quibus pocentior tenuem vrgct ac praecipirat : vi-
dctillecebrasquibustanqua hamis imprudentem aftutior in-
efcat.quseomnialatent humanum iudtcium,nec!ncognitione'^''"«J^'''^»^«««-
Veniunt.Nequchscciniuriainpecuniamodojautin njcrcibus,''""''"^ -^ ''^^"'
aut agris locu habet.fedin iurecuiufqj.fuo enim bono proxi-"""^'*^'"'*
mos fraudarauSjfi denegamusofficia quibus ergaeos obftrin
gimur. Siprocuraror aut villicus otiofus vorat domini fub-
ftantiam,nec ad rei familiaris curam intcntus eft : fi commiflas
fibi facultates ve! iniuria diffipat,vel luxurioseprofundit.fi fer
uus herum ludibrio habet, fi eius arcana diuuJgat , fi vllo mo-
do tu vitam, tum bona eius prodit: fi dominus rurfum faniilia
immaniter vexarfurti apud Dcu tenetur. Alienum enjm & re-
linet & pr^uertit qui non exequitur quod ex fu£E vocationis
munerealiisdebct.
46 Rite ergo fic parebimus mandato.fi noftra forte ^oMcn- J^{./^/l*r^_
tijnuUum nifi honeftum & legitimum lucrum facereftudea- uatio.
nius:fi noappetamuscuni iniuriaditefcere,necfortunis dirue-?»'«»'ii.
re proximum moliamur.quo res nobis accrefcat:fi non crude-
les opcs , & ex aliorum langumcexpreflas cumulare conteda-
mus:fi non intemperacer vnaecunque per fas & nefas corrada-
mus,qu6 vel expleatur noftra auaritia , vel prodigentiaE fatif-
fiat. Verum econucrfo fit nobis perpetuus hic fcopus , omnes ^^ter^*
quoad licet confilio atqueope fideliter mretinendisfuisiuua-
re, quodficum perfidisacfallacibus negotiumfuerit, exno-
ftropotiusaliquid cedere parati fimus, quam vtcontendamus
cum iUis.Neque id mod6:fed qoos reru difficultate viderimus Ttrtia.
premi.corum neceffitatibuscomunicemus, acnoftracopia fu-
bleuemus eoruinopiam.Poftrem6refpiciat vnufquifque qua- ^narta.
tenus ex officio aliis fit obligatus,acquod debet.hona fide per- ^""^ okferua-
foluat. Hacratiouepopulusomnesfibi praefediosia honore""""'"'^^"^''"'''
habeatjeoru dominationem arquo animo fcrat, lcsibus & iuf- ''" ^"^" ""^
r 1 •» 1 -1 1 • ■ T-v r ^ -n ma^ijtrature.
iis pa'ear,n5hil detrcctet quod propitio Deo terre polfit. Rur-
fum illiplcbisl^iiarcuramluftineanc, publicam pacem confer-
uent,bonisfint prsfidiojmaloscoerceant : ficomniaadmini-
ftrentquafi fupremoiadici Dcofunctionis fuse rationem red-i. ^d pa/iores
dituri. Ecclefiarum miniftri fidcliterverbi miniftcnoincum-d?' """£«'«/?*•
bant, nec lalutis dofti inam adulterentifed puram & ()'nceram
populo Dei tradant.NecdocliinafoIum.fed vitaEexempIo in-
ftituant.prsfint denique,vt boni paftores ouibus. Populus vi-
ciftim eos pro nuntiis Sc Apoftolis Dei fufcipiat^eum iis hono-
rem reddat quo fummus Magifter eos dignatus eft:qu;2 eorum
vitae necefTaria funt praebeat.Parences,liberos,vt fibi a Deo c6- j. ^d parentn
milToSj alendos, regendos, doceudos fufcipiant ; uecfjeuitia^^^/^Wei.
Cap. VIII. j7tfitmioms lib. II.
corum animos exafperein,& a fe auertat.fcd lcnitate ac iildul-
gcntia quaj fuam pertonam (iecear,eos foueant&lcftatur.
Quo modo & fuam illis obfcruantiam a hberis dcbcri ante di-
^.Adiumms ^^mj^ elt.Iuniores fcnilem aetatcm reuereanturjVt cam a.'tatem
honorabilem cfreDommus voiuit. Scnes cjuoqueiuuentutis
imbecillitatcm fuam prudentia, & fquo magis quam illi poi-
lentjrerum vfu moderentur,n6 afperis clamosiftjueinfe^flatjo-»
nibus eosmcclTentes j fed tcmperantescomitate acfacilirnte
feueriratem. Serui feadobfequmm fedulosSc morigcros do-
minis pr£fl:et:neque id ad oculum,fcd cx aiiimo,tanquam Deo
^•■^'''^"^^^ipfiferuicntes. Heri quoquenon morofosfe &: intraftabiles
erga feruos gerant,non afperitate nimia diuexent,non contu-
meliose accipiat:fed potius agnofcat fibi fratrcs eflcfiiofqj fub
coeleftiDommo conleruos, quos mutuo amarc& humaniter
traclare debeant. Ad huncjinquam, modum quifquereputct
jingu os. ^^ij -^^ j-^^ ordme ac loco proximis debeat, & quod debct foU
uat.Ad haec referenda femper mens ad Legiflatorem:vt animis
perindeac raanibusregulam hanc noucrimus conltitui •• quo
aliorum cominodis atque vtilicatibus St tuendis & promouen-
disfludcanr.
PR^^CEPTVM NONVM.
Non eris aduerlus proximum tuum teilis men-
y dax.
Neni prtctpti 47 Finjs eiusQuonlam mcndacium Dcus f qui veritas cfl)
expofuio /«OTW4execratur,verit3tem (ine fuco eireinter nos colcndam.Summa
Crfotis. igirur erit, ne vel caluniis falsifque criminationibus violemus
alicuius nomcn,vcI mcndacio in (uis fortunis grauemus;deni-
que ne malcdicctig & procacitatis libidine quempia Isdamus.
Cui mtcrdid:o coh^'ret impcrium.vt vnicuique fiaele operam,
quoadhcCtjin aflerenda veritate commodemus , adtuendam
& nominis &rerum fuarum intcgntatcm.Senfum maiulati fui
j ■■ j . a videturexponcre voluule Uominushis verbis. INon lulcipics
menda-ijdettjta ' , .. . . .'
tto (^ vertiatis voceiTi meudaci): neciungcs manum tuam,vtproimpio dicas
confeciatio. falfum tcftimonium Itcm.Mcndacium fugies. Aiioetiamlo-
Exod.23.17. co,non ea modo parte a mendacio nos reuocat , ne iimus cri-
LvUit.19.i6. niinatores ac fufurrones in popuIo:fed nequis dccipiat fratrem
fuum.vtrumque enim diftindis mandatjs cauet. Sanc dubium
ii5 eft,quin,vt praccedentibus mandatis cohibuit f^uiciam.im-
pudicitiam,auaritia,itahicfa'fitatem coerceat: cuiusduofunt
Talptatit d%o ,^^.[,i.a,qua; prius notauimus. Aut cnim malignitate & obtre-
^T ^'^ .^ ^andi prauitatedelinquimus in famam proximorum:aut mc-
•VejUmonium r. -li jj i -' j-
publtcum & tiendo, intcrdum ctia obloquendo.dctrahimus coru comodis.
friu4tum. Nihil autem intcreft,foicnc &iudiciariu tcftimon»i bic nomi-
nari
Ve cognit.Vei Redcmftoris, 1^6
jiari putcSjan vu!gare,quod in priuatis fermonibus fertur. Se-
perenim eorecurrcndiieftjexfingulis vitiorum generibus tpe
ciem vna paradiginatis loco proponi , ad quam cacterae refcra-
tur:eam autepotiliinium dcUgijin qua vitii turpitudo maximc
emincat. Qiianquam gcneralius cxteadcre conuenit ad calum-
nias & finiftras obtredationes,quibus inique grauantur proxi
ini:qaiaforcnris tcftimonii fdfuas nunquaperiuriocaret.Per-
iunisautequatenus Dcinomen profanant ac violantj inman-rp^^^^.,^^- ^f^^-^
dato teriio fatis eft obaiatia. Prcinde legitima prx-cepti ohkr-af^inu.
uatioeftjVtlingua in airerenda veritate,proximorumtum bo-
na:famxjtumvti!itatibusferuiat.i£quitasplufquam manifefta
tft.Nam fi quibuflibct therauris pretiofius cft nomen bonum,
niiiilo minorenouanominisintegritatequam fortunis fpolia
tur Iiomo.In diripicnda autem eius fubftantiajno minus inter-
dum falib teftimonioj quam manuum rapacitate proficitur.
48 Ettamenmifum cft quamfupina fecuritate pafllm in
hac repeccetur, vtrarifiimi reperianturqui no hocmorbo no-Si^J»» »w«^
tabiliter laborent ; adeo vencnata quadam dulcedine obleCla-'"''"'''^*""^^''*
murinalicnisjnalistum inquirendiSjtumdetegendis.Nec pu-*^''^ «/»/»« c ^j .
temus idoneam efle esccuf itionem fi farpe numero non menti- , _ . .
VT 1 L ,,■.-■ j 1 x.Obtreaation*-
mur. Nam qui pronibet iueaacio tratris nomen detiirparijvult ^^
etiam illibatum confcruari, quantu per veritatem licet. Siqui-
dem vtcunque illi aduerlus mendacium tantii caucat .• eo ipfo
tameninnuit, fibi eflc commendatum. Atqui id nobis luf-
ficere dcbetad famam proximo ialuam cuftodicndam , Deo
eam cura: eflrcOuare damnatur procul dubio in vniuerfum ma ,, , .. , .-^
lcdicentia. Pcrromalcoiccntiam jntcuigimus, non oDUirga-^ ,„j chnfiia-
tionem, qux fitcaftigandiftudiornonaccufationeautindicia-wrft/^.^j-tMfuo/-
riani Jeiiuntiationf m, qua rcmcdium malo quacritur; non pu-./!'' ""'/"'?""•-
biicam reprcheufvonem , qui" ad iiicuticnuum cartcris pecca-^"'' '-^'^'"'"***'
toribustenoreni rendit : non manjl-enationcm apud eosquo-
rum ia^L-tis intcrcft pr.rnion!tosfuirrc, neignoranaa periclite-
lur; fcd odiofam ci uninationem qua; cx m.ilignitate & obtre-
fiandi peu.lantia nalcitnr. Ouin huc quoque extcnditur man- „, , .
datu iftui!,ne icarrilem vrbanitatem aitcaemus, & amaris la:- ^.„^^^7, .^^ama^
donisincinftamjquibusaliorum vitiajfub imagin- lufus.mor-ra/wr^.
daciter pcrftringantur, quaiiter folent nonnulli qui facetiaru
laudcm, cum aliorum ruboreacetiam gemitucapi:ant:quando
exciufmodi procacitace nonleuiter interdum fratres fugillan-
tur. Nunc fi adL:giflatorera conucrtamus ocuIos,qucm con- 4, Curio/Uat*
nenitnon minus aurJbusatque anjmo, quam linguac ,pro fuo "».'""■'""'* Cr
iure dominari: fuccurrct ccrcc c-: audicilarum obtrcdationum •''^P"f'''' ""^»-
auiditatem, & imporcunam ad hnntra ludicia propenuonem, f '^ ^
nihilominus intcrdici. Ridiculum cnim tft fiquis puret
Deumodflremalcdicentixiahngua tnorbum : malignicatis
Cap. V 1 1 1. MHtuticms LiL J L
in animo,non improbare.Quare fi vcrus eft timor atqueamor
Det in nobis , demus operam quoad licet & expedit, & cjuan-
tum fcrt charitas, ne malcdiftis &: amaris falibus vel linguam
vel aures prxbcamus.ne obliquis fufpicionibus temerc metem
permittamus:fedxquiergaomniu didla& fada interpretcs,
^«. 4 omm- jyj^ iudicio,tum auribus,tum lineua faluum illis fuum hono-
' remxandideleruemus.
PR^CEPTVM DECIMVM
NQnconcupilces domum proximi tui,5<:c.
Dttimi prdce- 49 Finis eft , QuonJam totam animam diledlionis afFcdu
pw>*/'e/j/»o/««pofriderivult Deus , omnem aducrfam chariraci dipiduatcm
Vftmmtt. exanimisexcutiendam.Summaigiturerir,ncquacoc:itationo-
bisirrepat,qu3e noxia &m altenusdetrimentuin vcrgentc co-
cupifcentia, animos noftros commoueat.Cui refpondct cx ad-
ucrfo praeceptum,vt quicquid concipimus,deliberamus, volu-
mus,mediramur , id cum proximorum bono & commoditate
fitconiundum.Sedhicmagna& perplcxajVtvideturjdifficul-
tas nobisoccurrit.Sienim verefupcriusa nobis didum eftjfub
«iMd «»(«/>«- fcortationis & furti vocabulis,fcortandi Iibidinem.&noccndi,
fctntU nomine fallendiqueconfiliuni cohiberi:fupcruacuu fuiflevideri qucar,
hfc tntelligatur. yt nobis poftea feorfum alienorum bonoru concupUcentia in-
terdiccretur. Sed nobis facile nondu iftum expediret diftintftio
^a- n. •. interconfilium &concupifcentiara. Confilium cnini,qualiter
tanfiLium & co «e co in fuperioribus praeceptis loquuti lumus , eft dclibcnta
tupifcentiamhoc voluntatis confenfio.vbianimum libido fubiugauir. Cupiditas
jirtcefto dam- citra talcm & deliberationem & alfenfioncm efle poteft,quum
nat/im» animus vanisperiiersi(queobic<ftispungitur modo, & titilla-
tur.Qucmadmodum ergo voluntatibu^jftudiis, opcribus,cha-
ritatis regulam prarcfle hadtenus Dominus iufli: : ita ad ean-
dem nuncdirigianimi conccptiqncs lubet , nc (int vlla: pra-
ux & contortce , quce animum aliorfum exftimulent, Qucm-
adraodumanimum infleftiatqueinduci iniram,odiuin,rcor-
tationcm, rapinam, mendacium, vctuit, itanuncprohibet in-
ftigari.
Curtawam re- jo Neque veroHne caufa tantam rcditudincmcxigit.Nam
tiitudintmDttu quis sequum efle neget,omnes anima? potctias charitatc occu-
«x;g^j. pari?Siquaautcm a charitatis fcopo aberrct , quis morbofam
elfe inficietur.'' lamvero vnde fitvtanimum cuum fubeantcu-
piditatesfratri tuo damnofx,nifiquod negleclo illo , tibi vni
ftudes?Si enim charitate tocus eflct imbutus animus. nulla cius
particula talibus imaginationibuspateret. Vacuu crgo eatenus
charitate eflc oportct,quatenus cocupifcentia rccipit. Obiicicc
OltitSi**. quifpiam no tamencofentancu eflTe vt phantafiac , quae tcmcris
volu-
Ve cognit . Vel RedempUrUo i^y
Vc!utanturin mente,& taiidem euanefcunt, pro corictipifcen-
tiis,quarum fedcsin cordeeft, damnetur. Refpodeo, hicqu*-^ „ ^ ■
ftionem cfle de eius generis phantafui qui" dum mentibus ob- ^t""''"'''
uerfantur^fimulanimumcupiditate mordentac feruintiCjuan- chantai tr?S.
doquidem nunquam in mcntem ven t optarealiqaid '^uin cor prDximum hik
excitatum faliat. Mirabilemergo diledionisardorem Deus^^-«^'/'a* «jwa
mandat j quem ne minimisquidem concupifcentiaE tncis vul: '"^''datur,
impediri. Animum mirihce copoliium requii it, quem ne leui- ,r „-
busquidem aculeis commoueri contradileuionislegem pati- ^o^,j,^/r,;/^ ^jj
tur.Adhanc inteUigentiani mihi primum viam aperuit Augii- memAit.
ftinus : ne graui fuffngio dcftitui eam putes.Etd autem quali- Epift.2oo.?ji _^
betpraua cuoidirate interdicere confilium Dornini fuit, cata- 2"* 5'5' '^P^
men obicfta in exemplum propofuit qua: falfadeledtationisi- conoonesl^^iri
magtfie nos vtplurimiim capiunt:ncquid cupiditati p^-or^usre- Hial. iiS?. in PO
linqueret , vbi ib iis rcbus retrahit in qu.is poti'fimiim infanit i^j.Scr. 45. dti
&exultat. En fecundaLegis tahula , inqua fatisadmoneii-iur '^^""■P"'!''" ^^"
quid hominibusdv-beamus propterDcum , a cuiusconfideia-^'t i''u /''^''P?
7 . L^r-i fft-p ■ )'&no-fiecon
tlone pendettotacnantatis ratio. Qu^are rrultra mcuicauens tinentia,c. 8.
qu^cunque in hac tabula doccrur ofricia.nifl doftrina tua Dei Aduerfut sii
timorj & reuercntia,tanquam fundamento,(ubnitatur. Qui f"' *<" pr«ci^
duoprxcepta quajrunt in concupifcenti^e prohibitione peruer- '*'""'"' ''''"' ''■""
lalcctione quod vnutn erat iacerare ,ptuaenslector metacen-
teiurJicabit.Ncc obftat quod (ecundo repctitur verbum, Noii
concupilccs, quia vbi dcimum pofu^t^partes ciusenuii)erat,ab
TXore incipicns.vnde clare patct,vno contextu.quod recfte Hc-
braei faciunt,legendum eiTe.ac Dcun; in fumma pra;cipcre, vt
quod po^Tidetquilque , mancat fakium & intndbum non modo
ab iniuriaaut libidine frauclandijfed aminima etiam cupidi-
tate qu:£ animos folicirtt.
51 Quorfum vcro fpeifletLcx vniuerfa, non erit nunc diffi- Pejirema pari
cile iudicium , nempe in iuftitisecompiementum : vt hominis^""'* capitti
vitam addiuinaepuritatisexemplarformct. Itaenim fuumin-?,"'' <>^""i>tuf
„ ■(!■ J !■ r ■ C xx- ■J ir fccplM legK^
geniumUcLS iUic dcIineaLUt,vtiiqujs tactis quicquid jiiic pre-
cipitiir repracrentctjimaginem Dci qiiotiiimmodo /itin vita ex
preiTurus.Quamobrem Mofcs,quum fummani illius rcducere Cofifirmatio,
Ifraelitis in memoriam vellet, Et nunc Ifraelfasebat jquid pe- Deuc.io.rt.
tit abs te Dommus Deus tuus.nifi vt timeas Dominuiti,& am-
bulesin viis eius.-diligas eum.acf-ruias ci in toto corde , & ia
totaanima, cuftodialque mandataeius ? Nec celTabat eadem
occinere illis quoties indicanduserat Legis fcopus. Huc Ka re-Deut.^.^.^li
fpicitLegisdndlrina.vt hominem vitae faHdlitatecumDco fuo "•
coniungat,&(quemaJmodum alibi Mofes loquitur^cohjprere^'*'"""* ^"'^
faciat. Porrb cius far,d:itatis perfcdlio in duobus iam recitatis ^ "^ "**
capitibusfitacft , Vt diligamusDominumDeunri extoTocor-
de.tota anima,totis Yiribas,& Pioximajiicut nos ipfos.Ac ptjw
Cap. V 1 1 1. Miimioms Lih. 1 1.
. inumquidemeftvtDeidiledioneanimanoftraomniexparte
impieacur. Ex ea protinus vltro fluec proximi dilcftio. Quod
oftendit Apoftolus , dum fcribit fineni pr^ccpti efle charitatem
ex confcicntia pura & fide non fimulata.Vides,tanquam in ca-
pitecoilocari con(cicntiam,& fidcm nonfimulatamihoceft.v-
_ . _ no verbo,verainpiccatcm:inde chantatem deduci. Fallitur er-
periortbu4 di- o° ^i^uis autumat rudimenta quajdam &primordia luititi^ du-
£fu Ltgem no« taxat m Lege tradi, qiubus hommesad tyrocinium inchoctur»
rudimtnta (ju<*. non etiam dirigatur ad redtabonorum operum metam quan-
da &pri>nordia Jq ^ij^j Hhm Mofis & hanc Pauli fentcntiam,ad fuprema per
tujitt* '^"/"fedronem nihil defiderarc queas. Qiioenim quaefo procederc
xattradere: jed • ,1. ,-l • ' i J •
adpurttatis dt- volet.qui ilta inltitutione contentusnon erit,quahomo adti-
uinte extmplar morcm Dcijad fpiricualem cultum, ad mandatorum obedien-
in lufiiita com- tiam,ad fequendam vise Domini red:itudmeni,denique ad pu-
flementum fpe- rjtaten^ confcientiac, fynceram fidem & diledionem eruditur.'
Vndeconfirmatur illa Legis interpretatio,quaE omnia pietatis
& dilcdtionis officia in eius pracccptis veftigat & reperit.Qui c-
nim aridaiciunaquetantum elementafeftantur , acfidimidia
ex parte voluntatem Deiedoccret,finem illiuSitcfte Apoftoio,
nequaquain tencnt.
Ci*r apud Etian- 5^ Enimuero quia in commcmoranda Legis fummainterdu
gelijlai& ^po- Chriftus & Apoftoli priorem tabulam pr^termittunr , ea in re
fiolos pofieriorts p\ai:iiu\ hallucinatur,dum eorum verbaad vtramque tabulam
taniHm tabuU, rfadcrc volunt. Vocat Chriftus apud Matth^u praecipua Lcgis,
«o«/'r;o>-;j, « /- niifericofdiam , iudicium & firlem. Sub fidci vocabulo mihi
auottes mtntto n > • i - i r
fi^t, noneftambtguum quin veritatcm crgahommes dchgnet. At-
Matt.i3.24. qui,vc lcntenciain totam Legem pi'otcndatui- ,quidam prore-
ligione erga Dcum accipiunt:fruftra certe.nam Chriftus de his
operibus dilferjtquibus homo fe iuftom approbaredebet. Hac
ratione fi obferuemusjdefinemus etiam mirari cur alibi rogan-
ti adolefcenti qua: fint mandata quorum obfcruatione ad vita
ingrcdmiur,haec fola refpondeat.Non occidcs.No moechabe-
riSjNon furaberisjNon falfum teftimoniumdiccs.Honora pa-
Matt.i9.»8. ^ - T^ ■ r ■ c c-
' trcm & matrcm : Uihge proximum tuum hcuttciplum. oi-
quidem prioris tabulac obedientiaaut in cordisafteilu ,aut in
cercmonus fcre crat. Cordis affeclus non apparebac, ceremo-
niishypocrit^afliJue incunibcbant : atopcracbaritatistalia
Idtm nccurrit^^^^^^ folidam iuftitiam pct ea tcftemur. Hoc vero ita pa/fim
apmdProfheioi. occurrit in Propiietis, vt ledlori mcdiocriter exercitato fami-
liare efle debeat.Nam fere quotics hortantur ad poenitentiim,
omifTapriore tabulajfidem.iudiciunijmifericordiam S>c aec]ui-
tatem vrgent.Ncquc hoc modo praetcrcunt Dei timorem , fed
cius (eriam probationem a fignis exigunt.Hoc quidem notum
cft , vbidcLegis obferuatione diftcrunt , plerumqueinfifte-
rc io iecu-n4.il ubula.- quiaillic maxinicperfpicicur iufticix &
inte-
Ve cognit.Vei Redetnftovis» 138
integritatis ftudium. Ncque opus eft recenfere locoS; quia per
fequifquefacileanimaduerteret quod dico.
55 Erg6ne,inquies,pluriseft adiuftiti£efumma,cumhomi
nibus innocenter viuerejquam pietate Dcuni honorare.^Mitii- '^"'''WyVf*
me. led qma non temere qujs chantatem per omnia cuftodit, ob,eciio, ^ liuf
nifi Deum fcrio timeat, inde quoque pietatis approbatio fumi- '^'mfoiunt,
tur.Huc accedit,qu6d Doisiinus quum probe nouerit nihil be-
neficentiae a nobis perueuire ad icjpsii poifc ("quod & per Pro- ^Cil.ii.t^
phetam teftatur^non fibiofficianoftradepofcit, federgapro-
ximum bonis operibus nos exercet. Itaque no fine caula Apo-
ftolus totam fanclorum perfeftione in charitate reponit. Nec Ephe.j. 15,
ipfam alibi abfurde vocat Legis complementum : addeuSjLege Rom.15.8,
perfecifle qui diligit proximnm. Item,Totam Legc vno verbo Galat.j.j^,
comprchendi , Diligc proximum ficutteipfpm. Non enim
ahuddocetquam Chrjftus ipfejdumait, Qucecunque vultisvC
faciant vobis homines , eadem facite iliis. hoc eft cnim Lex & ^atth.y.jj,
Propheta;. Certum eft,in Lege & Prophetis primum locum te^
nere fidem &quicquid ad lcgitimum Dei cultum pertmct,infe
j;iorelocofubfideredile(fl:ioneni.fed intelligirDominus.itiLe-
ge nobis tantum praefcribi iuris & sequitatis inter homines ob-
feruantiamjqua ad teftandum pium eius timorem,fiquis in no«»
bis eft,exerceamur.
54 Hic ergo hsereamus , tum optimc ad Dei voluntatem ijit^ ^d Itttf
Legifque prxfcriptum compofitam fore vitam noftram quum mrmam comfo.
fratribus omni ex partefrud:uofifiima fuerit. In tota vero 'Lts.sfi"^ ''*''*?'« '•'"■'*
fyllaba vna ijonlegiturjqux regulam hoininide iisftatuatque'^*'"^'.'^'*'^'" *'*''?'*
carnis fuae commodo fadurus aut omiflurus fit.Et fanequando^'^''"'^''* f^i^**'
itanati funt homines vt inamoreni fui plus iufto totipronife
ranturj&,quantuir,uisa veritateexcidat,eum fcmperretineat:
nullafuitopus Lege quxamorem illum fpontefua immodi-
cum,magis inflaminarci Quo plane perfpicuumeftjnon noftri Vide Augn.de
jpforum amorem,fed Dei & proximi, obferuationcm manda- Doarin. Chri-
torum eflcroptimequeac fandliirime cum viuere qui quam mi ^'^nalib.i.ca.
nimum fieri poteft , fibi viuit ac ftudet : neminem vero eo pe- f^** «eiucftti"
lus nec iniquius viuere,qui Iibi duntaxat viuit ac ltudct,uiaque
duntaxat cogitat ac quacrit. Quinetiam qu6 magis exprime-
ret Dominusquanta propenfione ncs in proximorum dile-
ftionem agi oporterei,ad noftri amorem ( quia nullum habe-
batvehcrnentiorem aut validiorem affeclum}canquam ad re-
gulam exegit.Ac dilig«nter quidem penfitada eft vis loquutio- ^"'^ fuertunt
nis.n8 enim(quod ftolide fomniarunt fophifta: quida) priores le! phUautdtrii
partes 7S<pihsunid. concedit , & fecandas charitati affignat : fed (>uunt.
potius quem naturaliter amoris afFedu trahimus ad nos ipfos,
eum ad alios transfert. Vnde Apoftolus aflerit charitatem non i.Cer.ij.5,
qusEtere quje fua funt. NecpiJi «ftlmanda eft eorum ratio,
Cap.V III. "Inpmionis Lib. JI.
Regulatum fcmperefleinferius fuarcgula.Siquidem noregu-
, lam ftatuiiinamorenoftriDominus , cui charitascrgaalios
H.rurn ratto fube^fet.fed ^1,^ naturali prauitate folebat amoris affedus in no
bis rcliclcre,olTenQir alio lam oporterc dittundi.vt non mmori ^
alacritatCjardorejrollicitudinc parati fimus ad bencfacicndiim
proximo quamnooifipfis.
'Troxtmus qtns ^^ j^^ f^jj proximi vocabulo quum Chriftus in parabola
Luc.io.j6. c ■ • 1 <i ■ 1 -.- ' • «
aamarKaniaenionit^aritalieniUimum quemquecontineri,no
cft quod diledlionis prceceptum ad noftras neccflitudincs limi-
tcmus.Non neeo.vt quifquc eft nobis coniundiffimus, ita offi
iunaus fangui- ci'snoltris clie tamilianusadiuuandum.Ita cninuerthumani-
ms, affinitatis, tatis ratio j vt eo plura homines inter fe officia communicct,
fatr,a,vitinU, quo ardtioribusinter fcaut cognationis,autfamiliar!tatis ,aut
rtwic;V/-«jfc«wi-Yit;ini;;g Yinculisconncduntur. Atqueid nullaDei ofFenfione,
nttatts vujcno. ^^-^^ prouidcntia huc quodammodo aditrimur.Scd dico , vni-
ftd ettam alte- r y ^ ■■ ■ ° i ■■ rr
mtSimus &- re- uerium iiommum genus,nuliaexccptionejVnochantatisarte-
motipmus quif- Oin efle amplcxandum • nuljum hic elTe difcrimcn barbari aut
que. Graccijdigni vel indjgni , amici vel inimici : quoniam in Dco,
n6infcip(isconfiderandifunt:aquo iiuuitu dum dcflcftimus,
'^tmvtfincero^^^ mirum eft fi multiserroribusimplicamur. Quarefi veram
«L'r "^^Deum <lil'g^"'^' Uncam tenere libet,noninhomincm primum coucr-
praeipientemce- tcndi funt oculi, cuius afpedus odium figpiusquam amoreex-
tiertendi /««t primeret:fed in Deum,qui amorem,quem fibidefenmus , ad
octtliSchola/hct yniuerfos homines diffundi iubet. vt lit hoc perpetuum funda-
^ttur «'«^/""^'^"'mentum.Qualifcunque fit homo,diIigendum tamen cfTcquia
fj/r. " " '"^" dihgitur Dcus.
$6 Quapropter peftilentifTimse vel ignorantiae vel malitiar
fuit , quoi Scholaftici ex prarceptis de non appetenda vindiifla,
de diligendis mimicis,qua; &omnibus olim ludxis tradita fue
I. Qued e.Y prtt-^^^^'^ '^"'" omnibus iu communc Chriftianis tradcbantur,c6
(eptis confiliafe filia fccerunt,quibus parere vel non parere liberum eflet. Eo-
ceruntt gx"* »je- rum autem necefTariam obedientiam ad monachosrelegarut:
nachisobferuan- qui vel hoc vno fimplJcibiis Chriftianis cfl^ent iuftiores, quod
da re iquere. ^j^^.^ ^^ feriiandis confiliis obftringerent. Et rationcm affignac
cur ea non rccipiant pro lcgibus.quod onerofa nimium Sc gra-
uia videantur.Chriftianis prxfertim, qui funt fub Lege gratiae.
ItancLcgem Dei ajfernfttp dediligendo proximo refigereau-
dent? An tale inaliquaLegispaginadifcrimen cxtat : ac norx
magispaffimillic occurruntmandata qucc inimicorum dile-
Frou.ij.ii. tlionem a nobis feueriffime exigat?Qualc cnim cft iftud.quod
Exod.2j.4. efurientcmiubemurinimicumpaicere.^eiusboues&afinoser
rantes in viam dirigcre,aut oneri fuccumbentesfubleuare.'BcI
luifnein eius gcatiam benefaciemus,nulla in ipfum beneuole-
Deut.32.??. tia?Quid?annon£BternumcftverbumDominijMihivindidam,
J-euu.is-iS. & ego repcndam?Quod ahbi quoquc explicatius habeiur,Non
qux-
Vecogmt.Vei Redemftoris. 139
quxras-vltioncm,nec memor eris iniuriae ciuium tuorum. Aut
hxc obiiterent cxLege , aut Dominum Lcgiflatorem fuifle a-
gnofcant3nonconli.liarium fuifTe mentiantur.
57 Etquidhscj qunefo , fibivolunt quae aufi funt infulfo //«/«^ ■ erroui
gloflemateilludererDiligitemiraicos veftros:benefaciteiisquir«/«/4r;a. Scri-
oderunt vos ; orate pro perfequentibus vos : benedicite iis qui pt'"'<t c^ vjterii
vos execr3ntur:vt fitis filij Patris veftri qui eft in caelis, Quis n6 '^''^<>j''g<'^**f^fi'-
ic cum Chryfouomoratiocinetur , ex tam necellana caufa i/„ , ,
•V n rri r 1 ■ ^ r^ ■ t ^3t.5.44.
prooe conftare non elie einortationes.led pr^cepttones ? Quid Lib. de cSpun-
nobisampliusreftat , vbiexpungimure numero filiorum Dei?aione cordis.
At fecundum eos filij Patris csleftis erunt foli monachi , foli M^atth.5.45.
Deum Patrem audebunt inuocare.Quid interim Ecclefia?Eo-
dciure relegabiturad Gentiles &publicanos.Dicit enim Chri-
ftus j Sj amicis veftris eftis beneuoli ^quam inde gratia expeda-
fis?annon Gentcs & publicani idem faciunt?Bene vero nobifcQ
agetur fi Chriftianoria titulus nobis relinquatur.c.xlcftis re^ni
adimatur hxreditas.Nec minus firmum eftAuguftini argume- Lib. de dodrl..
tum.Qu^um fcortari,inquit ille,DorrMnus vetat^nB inimici nii- na Chrifti.
nus quam amici vxorem attingereprohibet: quum furtCi inter-
dicit, nihilomnino furaripcrmittit, fiue abamico>fiueab ini-
mico. Hxcautem duojNonfurarj, & , Nonfftortarijaddile-
6lionisregulam reuocatPaulus ; imo docet fub hocmandato^*""''^"^'
continerijDiligesproximum tuum ficutteipfum.Ergo autfal-
fumLegisinterprete fuilTePauIum oportet,aut neceflario hinc
Conficitur , diligendos quoqne efie inimicos cx prarcepto quc-
admodum amicos. Vereitaq-, fefiliosSatan.^ efleprodunt qui
communeiDgufi^iorum Dei excutiuntadeolicentiose. Dubi-
tesautem maiorineftupiditatean impudentia iftud dogma c-
uulgarint.Nemo enim vcterum eft qui non taquam de re certa
pronunticthxceffi merapra^ccpta.NeGregorij quidem xtate
dubitatum de eo fuifie,ex fccura eius alTeueratione lique t.nam
citracotrouerfiampro praceptishabef. Etquam ftolide ntio- Infijntia fubhi-
cinantur?Onus,inquiunt,c{l'etnimis graueChriftianis. QuaCi flictfolfjto.
vero grauius quicquam cxcogitari poiTit quam diligereDeum
cx toto cordcjex tota anima,ex totis vifibus.Pr^ ifta Lege n:hil
n5 facile haberi debeat,fiue diligedus inimicusjhiie omnis vm-
dida:cupi litas exanimis dcponenda,Omniacertenoftr>t im-
becillitatiardua funt & diflicilia, velad minimum vLqueLegis
apice.Dominuseft in quovirtutc facimus. derille quod iubet,
Si iubeat quod velit.SubLcseSiratixeffe Chriftiancs.nocft ef-
frgnate fine Lege vagari,fcd Chvifto infitos cfie, cuius gratia a
Legis malcdidlione Hbcri fint5& cuius fpiriru Legem habeat in
cordibusinfcriptam.Hancgraciam,Lege.m impropne vocauit
PauluSjalludens ad Legem Dei, cui per contentionem eam op-
pouebar-.ifti io noraine Lcgis ia iiihilo phil ofopbantur.
i" J5J
^^P*^^' TnflimtlcnisLih. IX.
%. ^t)d dccuita 5^ Eiiifdem eft rationis quodpeccatum veniale nuncupa-
impietatem &' funt.ctim occultam impieratem.qua; primx rabulx aduerfatur,
eoncufiifienttarn tum vltimi mandati prxuaricationem. Sic enim dcfiniunt^efle
■t/^wa/^ peccatu cupiditatem fine deliberato aflenfujqux no diu cordi infidcat.
Vide lib.j. c.A. S° autcm ne lubire quidem pofle dico, nili ob defectum eo-
feft.28. rumqiixinLege requiruntur. Vetamnr alienoshaberedeos.
Quum mens diffidentie machinis perculfajalio circumfpedat,
cum fubita cupidinc alio transferendac fuac beatitudmis inCirfli-
tur ; vnde ifti quamlibct cuanidi motus, nifi quia eft aliquid m
Hmw trrorit anima vacuum ad recipiendaseiufmodi tentationes?Ac ne lon-
r*/ar4</0it/«»»- gjusarcrumcntum protrahatur , praeceptum eft de dihsjendo
n<t tottHi deca- r\ i ' ' r . ,, "
lofifqua Dei zsT ° ^* ^°^° corde,ex tota mentc,ex tota anima. nni ergo om-
froKimi dileCfic- "^s anjmae potentix in Dei amorcm intenduncur , iam difcef-
^«M;K6?r>co»y?^ fum eftaLegis obedientia. quiaDeo nonbene ftabiUtum in
iettfitiont. confcicntianoftrathronum arguuntqui iliic infurguntaduer-
fnsregnum eius hoftes.eiufqueedidtainterpcllant.Mandatura
vero vltimum proprie huc pcrtinere demonftraium eft. Pupu-
git nos animi ahquod defiderium?iam concupifcenti^ rci tene-
mur.acfimulconftituimurLegis tranfgrcflrores^quia Dominus
nontanium deliberare & machinari quod fit \n laduram altc-
nus vetat.fed concupifcentia etiam ftimulari & xftuare. Legis
veto tranfgreflloni maledidio Dei femper incumbit. Non eft
igiturquod vel leuiffimas cupiditates ludicio mortis exima-
Lftvro i.(3e Ba- mus.In aEftimandis pcccatis,inquit Auguftmus, non afFeramus
ptif.contraDo- ftateras dolofas.vbi appendamus, quod volumus, & quomodo
natift.c.6, volumus,pro arbitrio noftro,diccnteSjhoc graue, hoc leue eft:
fed afferamus ftatcram diuinam de Scriptuns fandis, tanquam
de thefauris Dominicis& in illa quid fit grauius appendamus:
imo non appendamus, fed a Doniino appenfv recognofcamus.
j. «^''/?"»»»«o Qui^d autemScriptura ? ccrte dum Pauiusftipendium peccati
RmV mortemvocat, fibi putidam hancdiftin(Sionem incognitam
fuiflcoftendit.Qiium plusiuftoprocliuesad hypocrifin fimus,
fomentum hoc addi minime oportuit quod torpidas confcien-
tiasmulceret.
^.yib authorita- 59 Vtinam reputar^t quid fibi velit illud Chrifti didum,Qin
tf chrifii. tranfgreflus fuerit vnu ex madatis iftis minimis,& docuerit fic
Mat.^.ic;. homincs,nullus habebitur in regno caelorum. An ex co nume-
ro non funt , dum Legis tranfgrefllonem ita extcnuarc audent
acfi digna morte non elfet ? Atqui oportuerat confiderare,non
4.^naturaf^ fimpliciter quid prscipiatur , fedquifnam fit ille quipraccipit,
maieftateDH, ^ . \- ^ ^ j i t • r rr i
quia in qualicunque mandatas ab to Lcgis tranlgrciliuncula e-
iusaurhoritatiderogatur. Anillisparum cft Dei maieftatem
vllain rc violari ?Deindefifuam in Lcge vojuntatcm cxpofuit
Deus,quicquid Legi contrarium cft,illi difplicet. An iram Dei
ficcxarmatamfingcnt vc nonmortis vindi^la procinus con-
Ve cognit.Vei Kedemptorif. 140
fequatur? Nequeipleobfcurepronutiauit (fi voceni eiusexau-
direinanimumpotiusinducerent, quam clarafiiTeritatem in-^ j, f , ■ .„
"pldis luis argutationibus obturbarej Animaf inquit^quce pec- peccatum pr»-
caueritjipfa morietur.Ire quod nuper citaui.Stipendiu peccati, numiata.
"lors.Ifti autem quod peccatum elfe fatentur, quia negare ne- Exech.iS.jov
queunt,mortaIe tamen no elTe contendunt.Sed enim quia plus ^^^-^^J'
fatis hadenus infaniae indulferunt, difcant faltem aliquado re-
fipifcere. Quod fi delirare perfeuerant,illis valere iuffis,habeat ~ , ^
Filij Dei.oinnepeccatii mortale eflc:quia eftaduerfusDei vo-^/°"^"("j^"jf'"
luntatem rebellio, quac eiusiram neccflarioprouocat, quia eft/af/inoHw.
Legis praeuaricatio , in quam edidlum eft finc exceptioncDei
iudicium.Sanftorum delida venialia efle, no ex fuapce natura,
fed quia cx Dei mifericordia veniam confequuntur.
C A P V T IX.
Chrifium j quanuk fab Lege lud&ii cognittu fuem , tamen in E-
uangilto demHm exhihttumfutfje.
Partes capitis tres.
I Dc Cbrifli cognitione & bentficio diftiirus , appoike difputat de hu-
iiiscogniaonisdirpenratione.quaeilluftnorfuit poft Chriftum in car-
ne tTianifeltatnm quain fub Lcoe,quo a fi.ft.i.& i.perfequitur.
z Occurrit Serueti profano deliiio.pronuifiones in totum abolentis,ff ft.
j.eos item r(.fellit qui I.egcm cum Euangelio non refte conferunt, fe-
dione 4.
j Tandcni de lohannis B.iptifts rainiftcrio, quod inter Legem &: Euau-
gt lium interj olitum eit , additur neceHaiia & breiiis explicatio , fect.
vkima.
^'^ Vi A non fruftra Deus iam olim per expiatio- f'"'^; '^'**^f
iij. nes & facrificia voltiit fc Patreni telbri , ntc'y'^,'„f ^ff^ chlL
\{ fruftra populum eleiitum fibi confecrauitiiamy?/,/^^ obfcMio.
^tuchaud dubie in eade imaginecognitus eft '"'■'«'«"": ""6«
fi 'f'>^^"u-i>^'\'^' ^" qiiaRuncpleno fulgorenobis apparet.Idco''"'''" pleniut
M^^>^!ll^ Malachias ,poftqua ludxos ad Legcm Mofis^^^^J^tX. "^
iul(itattcndcre,& in eiusftudio perfeuerare ( qnia poft eiusMalach.^.:.
morte futura erataliqua munerisProphctici interruprio)mox
denunatexorituruefle iole iuftitiae. Qii,ibus verbisadmonct,
Lcgemin hoc valere vtpios in cxpeclationem venturi Chrifti
contineatj^iustamenaduentu longeplus lucis fpcrandum efle.
Hacratione PetrusProphctasdicit fuifle fciicitatos & fedulo i.Pst.i.u,
in.qaifiuifre de talute qug nunc pcr Euangelium pacefada cn::&
f nij^
P^P* I^? Jnsiitutionis Lih. 11.
fuiffcillisreyclatum quod nonfibi vel Aio fcculo , fcc! nobis
rnjniftrarent ea qui' per Euangclium annuntiantur.Non quod
jnutilis fucrit vcteri populo eorum doftrina, vel liifis etia. ni-
hil profueric:red qujathefauro potitijion fuat , quem nobis
:^r«»Ww/>ro- tranfinifit Deusper corum manum, Nam hodicnobisante o-
^ofifionu ^^»/?»culosfamiiiaritcr proponitur gratiadequa teftificati funt .■ &
rum ttCtim nii S"""! ^am modice delibauermc , vbcriornobis oticrtur eius
'^enfirmnta. ^ fruitio.Ideo ChriftuSjqui fc tcftimoniu a Mo(c hubere aff:rit,
gratiae tamen m -nfuram qua ludcEos fuperamus cxtollit.Nani
lo.jr. 4^. cifcipulosalloquenSjBeati^inquit^^iocuh qui videtqu^ videtis;
Mat.ij^, g{ beatx aurcs qux audiunt qu£ vos auditis.M. jlti eni niR ges
4**,*^''? '*i* & Prophecs hoc optaruntjuec adepti funt. Vixc non parua clt
reuelationis Euangclicg commen latio.quod Uncflis Patribus,
qui rara pictate exccllueruntjnos D;us praeculit. Cut fententic?
niinimcrepugnatalterlocus, vbi dicitur Abr iham vid.lTj die
Chriftij&giudio exultalfe.Quia ecfi obfcurior fuit intuicusrci
procul remotdeniihil tamen ad bcne (perandi certitudmt.m dc-
fuit:vnde !a:titiailla qus fanclum Pacriarcham ad mortcvf.
que comitata eft.Ncque vox illa lohannis Baptiftae, Deum ne-
J<un.i.tS. tno vidit vnquam, vnig:nitus qui eft in finu Patris , enarrauit
nobis,piosquiante mortuifucranc excludica focictate intelh-
gentiae & lucis qux refulgetin Chnfti perfona : fed illorii for-
tem cum noft a comparans, myft^na quae fub vmbris obfcure
tatirm fpeculati funtjdocctnobis manifcfta cffi.quemadmodii
fieb, i.^. probeexplicatautho'-epiftolae adHebr^os, multifaria& mul-
tismodisloquucum fuifleolim per Prophetas.nunc veroper
diledii Filium. Quanuis crgo vnigenitus ille,qiii nobis hodic
cft fplendor glorix & characler fubftacia: Dei Patris, olim lu-
dasis innotueritjficuti alibi citauimus ex Paulo, fuifte antiquae
libcrationisducem : vcrumtamencft quod ahbi traditidem
5X01.4.6. Paulus, Deumquiiuftitetenebrislumenfplendefccre, nunc
illuxifle cordibus noftrisjad illuftrandam notitiam glorix Dei
in facie lcfu Chrifti, quia vbi apparuit in hac fua iinagine,
cjuodammodo fe fecit vifibilem , przevt obfcura & vmbratilis
antefueraieius fpccies. Q£o turpior& magisdeteftabilis cft
corum ingratitudoac prauitas, quihic in meridie cxcutiunt.
Ecideomenteseorum aSacana obtenebratas effc dicitPauIus,
ne cernantgloriam Chrifti,nullo velo interpofito,tn Euange-
lio refulgentem.
^atiuh vosi 2. Porro Euangclium accipio pro clara myfterij Chrifti ina-
S.uanieiij '"" nifcftatione, Pateorcertc, quatcnus Euangclium vocatura,
fumpt (, foyre- ^^^^\^ dodtrina fidci , cius partes cenferi qusccunquc paflim in
^ n.„. Lese occiirruncpromiflioncs degratuita peccatoru remillio-
mlfeyicordit fua nrjquibi s ubi Dcus rcconclliat homincs ridcm cnim terrori-
patrtbiu obiuti. bus illic opponic j quibus angitur & vcxatur confcicntia , fi cx
opc-
Ve cognitXyei Bedemftom, 141
Qperibus petenda (it faliis.Vnde fequitur,vocem Euangelij lar- J^f^KroPrte (3»
gefumendo, fub ea comprehendiquaeolim teftimoniaDeuSy^^„^/,>(,^x,ac^_
mifericordiaefuaepacernique fauorisPatribusdedit.verum fcr n dibet promuU
excellentia apcari dico ad promulgationem exhibitae in Chri-.?'""' '*'* ''^**"
fto gratijB. idquenon modocommuni vfu receptum eft , fed a J''^ a"'
Chrilti & Apoftolorum authoritatependet. Vnde proprium,,;,^
hocilli tribuiturjipfum pr^edicafTeEuangelium regni.EtMar- i.Tim.^.tf.
cus p-aefatur hoc modo, Initium Euangelij lefu Chrifti. Ncc M.itth. 4. & 9.
veroopus cft locoscollig re quibusprobetur res latis fup^r- '^^'['^•^•''
quenota.Suoig!turadu-ntu Chriftus vitam & immortalitate
illuftrauit per Euangelium. Qmbus vetbis non intel igit Pau-
Jus demerfos fuifre Patres in tcncbrismortis , doneccarncin-
dueret Filius Dei : fed hanc praerogatiuam honoris Euangelia
vendicans.nouum &infolnu legationisgcnus fu.fle docet,qHa
Deus quac pollicitusfuerat prxftitit.-vt in Filijperfonaextaret
promiftionum veritas. Nam etli femper experti funt fideles ve-
rumefleillud Pauli,ln Chrifto onincspromiffiones efle ctiam j,coy...jr,,
& amen; quia eorum cordibus fuerunt oblignatx .• quia tamen
omnes noftrie lalutis numcrosincarne fua impleuit , viuaipfaiohan.i.ss.
rerumexhibitioiure nouum & fingulare prJEconium obtinuit.
Ex quo illud Chnfti, Pofthac videbitis caelos apertos & Ange-
Jos Dei afcendentes ac dcfccndentes fuper Filiuni hominis.Et-
fi enim alludere vidctur ad fcalam in vifione oftcnfam Patriar-
cha; lacob , prjeftantiam tamen aduentus fui coinmendat hac
nota , qt.o i ianuam coelorum nobis aperuent vt familiarispa-
teat ingrcflus.
3 Cauendum tamencft a diabolica '^'^^^Z^^^^^°^^^^^^^^^^' Seauitur refuta'
qui dum magnitudincm gratiJcChnfti cxtoUere vult, vel faIte,;o^f^af,,- ,^^0.
(e velIcfingit,promifflonesin totum abolct,quafi finem {\mu\ m/pones i» tatH
cum Lege acceperint. Oftendit, fide Euagelij nobisafferri pro-''^»'*'*'^'
miffionum omnium complementum.QNifl veronulla fit inter
nos & Chriftum diftindio. Admonui quidcm nupcr.Chriftum
hi hil reliquum fecifle ex tota filutis noftrae fumma ; led ex eo
perperam infertur, beneficiis ab ipfo partis nos lam potiri : acfi
falfum illud Pauli eflTetjfalutero noftra in fpe efle abfconditam.
Fateor quidenosjin Chriftum credendo,finiuI tranfirea mor-i?«<<rf in Dei
tein vitam. fed tpncndum intereaeft illud lohannisjquanuis/"''""^'*''" P
fciamus nos cfl'.' fihos Dei.nondum tamenapparuifll-.donecfi-"''^''/'^^'"^ ""
mucs ei crimus:dum Iciiicet eum vidcbimus qualis eft.Quauis
ergp prccfcntcm (piritua!ium bonorum plenuudinem nobis
in Euangf lio Chriftus ofFcrat , fruitio tanien fiib cuftodia fpei
femperljcct,doneccorruj>tibi!i carne exutijtransfiguremur in
cius qui nos praccedit gloriani.Interea in promilfiones recum-
berenosiubetSpiritusfandus , cuius authoritas compefcerei.jini.^.Si
apudnosdebetiatratusoninesimpuriilhuscanis. Nam tefte
Cap. I X. Jnjlitutionis Lih. I L
s Tim.T.f. Paul© , pietascara futursquam praEfentis vitaeproiniflionctn
a-Cor.7.1; habet:qua ratione iaftat (e Apoftolu Chrifti fecudum promif-
fionem vitac quae in ipfo eft. Et alibf nos eafdem habere pro-
miffiones admonet, quibus dhm donati fuerunt fanfti. Deni-
^htraratio. qn^ hjnc foeUcitacis fumniam ftatuit.quod obfignati funus Spi
ritu promiflionis fancflo. Ncc vero aliter Chrifto froimur , nift
quatenus cum ampleiflimur promifiionibiis fui§ vefticum.Quo
fit vt habitet ipfe quidem in cordibus noftris, & tamcn ab ipfo
percgrinemur:quia per fidem ambulamus,& non per afpcdtu.
Diffcuttatu qu*^'^^ male inter feconueniuntha^cduo .nospoffidere in Chri-
in hac disputa- fto quicqujd ad caeleftis vita? perfeftionem fpedlat, & tamen fi-
-^ tione occurrit Jcn:, ^ff^ vifionem bonorum quce non videntur.Tantum in na-
fQiutio. turapromiffionum vel quahtate notandumeft diicrimen^quia
, Enjtngelium digito monftrat quo^ Lex fub typis adumbrauit.
n, y» . 4 Hincetiam conuincitur eorum error,quiLco;em nunqua
«««///•(jMrr £-^ t>^ "^''""^'^"^'" operum merita gratuitxim-
uangelij colUtio putationi iuftitiae.Eft quidem hrc antithefis minime repudian-
»1«»» mn r«(5e da : quia faepePaulus fubLegis nominc regulam iufte viuendi
i/ifii(uunt. intelligitj qua Deus a nobis cxigit quod fuum eftjnuHam vitac
fpem faciens nifi omni ex partc obfequimurjac viciffim male-
di<ftione addita fi vel minimum defle(flunus:nempe vbi difpu-
' t.itgr3tis nosplacereDeo & pcr veniam iuftos cenfcri 3 quia
Conciliatio tjua- nulciuim inuenltur Legis obferu.itio , cui mercespromifta cft.
fttonum hic «f- Apciiigitur Paulusiuftitiam Legis & F.uangelij facit intcr fe
iwnntnm. contrarias.Sed non itafucccffitEuangelium totiLegi,vtdiuer-
fam rationem faliitis aflterret : quin povius vt fmciret ratumque
cfTeprobarct quicquid illa promiferat,&. coipus vmbrisadiun-
geret.Ncque cnim Chnftusjvbi dicitLegem & Prophetas fuif-
fe vfqueadlohannem.Patres maledi<flioni addicit, quam ctfu-
gere non pofiunt ferui Leg;s : lcd rudimentis tantum imbutos
fuiirefi2nificat,vtlon2,cfuhfifterent infraEuangelicae dodtri-
Rom.i.i^. ni'altitndinem. Proinde Pauliis , Euangelium appellantDel
potentiam in falutcm omni crcdenti , moxaddit haberc tefti-
monium a Lege& Prophetis. Infine vero eiufdem epiftola:
quanquam praeconium lefu Chrifti rcuelationem efle tradit
myfterijtemporibusajternis taciti , fententiam hancadditacx--
plicatione mitigat,manifeftum cfle docens per Scripturas Pro-
-„. ... pheticas.VndecolIi2imus,vbidetota Le?eas;itur ,Euangeliu
CoUitttonU hutUA ^ y- n 11 1 " r n ^ |V 1 1 -r
brtuif explica relpedtu dilucids manueltattonis tantummodo abcadirterrc:
tio. caeterum propter inaeftimabilem gratiaraffluentiam , qua: no-
Tertia parsca bisfuitin Chrifto expofita,non absre eiusaducntu. dicitur e-
pitu.dehhannu rec,tum fuiflc iu terris cxlefte Dei regnum.
apiijta mtin- j interLesem &Euan2;elium interpofitus fuitloannes»
fierto.ad fupetio '. i° ■ % a: -c r r-\ ■
rem traaatione ^^^ mcdiuin obtmuit munus,& vtriqueafnnc.Ethenim i^hri-
omiuno pcrttnes. ftum vocans agnum Dei & viftimam expiandis peccatis , (uni-
mam
1)6 cogmt. "Dei 'Redemptorif, 1 4 2,
mamEuangelij protulit. quia tamen incomparabilem Jllam
virtutcm & gloriara quae demum enituit inrefurredione,non
€xplicuit:Chrifl:us Apoftolis parem efle negat.Hoc enim (igni- Matth.H, il.
ficant eius verbajquanuis intcr filios mulierum eicellat lohan-
ncs,qui tamen minimuseftinregnocaelorum , maiorem illo
cfle. Quianon hominum perfonasiUiccommendat.fedpoft-
quam loannem praetuIitomnibusProphetiSjEuangelij prxdi-joh ,^ ,,
cationem in fummum gradum attolhtjquam alibi vidimus no-
tari per regnum caelorum. Quodautem fe vocem tantum efle
lohanncs ipfe refponder,qua{i Prophetis effet inferior.non fa-
cithoc {Imulatshumtlitatis caula , feddocere vult fibinoa
mandatam efle propriam legationem ,fed officio apparicoris
fe defungi.ficuti a Malachia praedidum erat,Ecce mitto Eliam Malac.4.?i
Prophetam antequam veniatdieslchouae magnus& tcrribilis.
Nec veroaliud toto minifterijfuicurfu egit quam vt Chrifto
pararet difcipulos. Sicuti etiam hoc (ibi dminitu^ iniundum loh.j.j».
eflc ex lefaia probat. Hoc fenfu diiftus eft a Chrifto lucerna ar-
dens Sc lucens,quia nondum illuxerat plenus dies. Nec tamen
hoc obftat quommus numeretur intcr Euangelij praecones , fi-
cuti eodem vfus ellBaptifmo , qui poftea traditus fuit Apofto-
lis. Sed quod exorfus eft,nonni{i Chrifto in cacleftem gloriam
reccpto liberiore progreflu per Apoftolos completum eft.
C A P V T X.
De fimilitudine Veteru (^ Noui tejfamenti.
Quatuor partibus conftat hoc capur.
1 Summa,vtilitas^& neceflitashuiustraaacionis/edt.i.
2 Demonftratio, qua in gent- re docetur vetus & nouum fccdus reipfa v-
num e(Te, quamuisadminiftratione diuer("uin,& tria proponanturj in
quibusperomnia duo hxc foedera conueniunt,fcft.2.^4.
J In eo tertia pars verfatur, vt vetus Teflamentum , perinde ac nouum ,
ad (pem immorralitatis & futuram vitam fpeftalTe euincat > vnde reli-
qui du3E fimiiitudinc-s fcu conuenientix confcquunturivtrunque r»i-
licet6f gratuitaDei mikricordia conditilfe , & Ckriffi intrfcenioiie
fuifleconfirmatuni.MuUis argumentis, teftimoniis & ezemplis niutu»
hic p.irs a feft,;.vfqiie ad 2j.
4 Totiuscapitis conciullo , vbi rurfus in pleniorem confirmationcm
qurdam Scripturae dida froferuntur^reieftis Saddutxoruoi ludaeorua
cauillis.
Cap.X. JjiflitutmwLib.IJ.
Tnerpars . in ^^^^S^S^ X fuperjoribus liquerc iam porcft, quofcun-
qtta frcpter Ser. %,^ Yf^i-^'^' ^^^ ^^ initio muiidi lioinin.es Deiis in populi
ueinni cr >Ana- ^^ jM^r^l' ^oi rortem cooptauit , eadem lege aique do-
apfij oi neiej- ft.^)^ (i-iOit!>34i <!^rin?e eiufdem quae inter nos vitret vinculo
.-'^» (i* rt.mlttu- ^^ V^h^M """*-■ '^' rosderatos. lcd quia non parum in-
(V.V;? 'vtriiipfue Q}%^io. ^:^^j^ ^ tereftcaput hoc ftabiliri , vice appendicis an-
faderU /r^tf.t- nedam , quum Patrcs ciufdem nobifcum hsreditaris fuerint
uonem, confortes j & eiufJem Mediatorisgratia communem {alutem
fperauerint, quatenus in focietate hac diuecfa fuerit eorum
conditio. Qu^anquam autem qus ex Lege ac Prophetis ad eius
probationcm collegimustcftimonia, palam faciuntnon aliam
"vnquam fuiife inDei populo religionis pietatifque rcgulam;
quia tamen apudfcriptores multa fspe de difcrimine Vcteris
acNoui teftamenti difputantur , qua: fcrupulum paruni acuto
led:ori miicercpoflint , huicrci niclius atque craftius difcu-
tiendcE peculiarcm locum iure deftinabimus.Qu[nctiam quod
\'tiliffimum alinquifuturum erac .nccelVarium nobis fecerunc
prodigiofus nebuIoSeruetus & furiofi uonnulli ex Anabapti-
ftarum fccljjqui non aliter de Ifraelitico populo fetitiut quam
de aliquo porcorum grege, vtpote quem nugantur a Domino
iahac terrafaginatum, citra fpem vllam cocleftis immortalita-
tis.Hunc ergo peftifcrum crrorem vt arceamus a piisanimis.fi-
mul etiam vt difficultaces omnes eximamus.qux audita diucr-
(itatismentioneintcrVetusacNouum telUmcntum , fuboriri
protinus folent, obiter infpiciamus quid iimile , quidvc diuer-
fumhabeant,quod olim cum IfraelitisfocdusanteChrifti ad-
uentum Dominus pepigit , & quod nunc co manifcftato , pcr-
^ , cuffitnobifcum.
t ''''^''"''* 2 Ac vnoquidem verboexpediri vtrunquepoteft. Patrum
in 'ew^/l'LlT°"'"^'^"^ foedus adco fubftantia & re ipfa nihil a noftro difFcrc,
"VnHni re /V,,-^ vt vnum prorfus atqueide fit :adminirtratiotamcn variat.Sed
tft vtrwionefx- quia ex tanta breuitate ncmo certani intelligentiam affcquerc-
«/«^..j.^»>;«/y?>-<i.tur,longiorem explicationen»,Gquidprodeirevol\inius,perfe-
itone vcro ''«- qui necelTe cft. Caeterum in fimilicudine vel potius vnitate o-
ftcndcnda.finguias particulas , qua: iam expeditae funt, ex inte-
'w. ■ -^ Srorecradlare fuperuacuum fuerit.-mifcere veroquajadhuca-
inquibw pero- diccnda erunt, mtcmpeftiuum. In tribus autem maxime
mnia duo ^^.cCapitibushic infiftendum eft,Primiim vttencanuis,non carna-
feedera conue lcm opulentia ac fcElicitatem,metam fuilfe ludseis propofitam
nnmt. ad quam dcmum afpirarent , fed in fpcm immortalitatis fuiifo
cooptatos: atque huius adoptionis fidem illis fuiiTe tum oracu-
'• lis>tumLege,tum Prophetiisccrto fadlam.Deiade,fa;dusquo
conciliati Domino fuerunt,nullis eorum meritis , fed fola Dei
j. vocantismifericordiafuilVefuff^jItu.Tertiumj&habuiftcipfos
5c coo;aouifre mediatorem Chriftum j perquera&Deocon-
Ve cognit, Vei Redemptoris . 145
inngeretuij& promilTionum eius compotes forent. Ex quibus
fecundumjquia nondum fortefatis innotuir, fuolotofcise de-
monftrabitur. Pluriniis enim ac luculentis Prophctarum tefti-
moniisconfirmabimus , amera fuiiTebonitateac indulgcnnaLib.j.ca. 15.1^.
quicquid vnciuam Dominuspopulo fuebenefecir acpromifit,'7-'"'
Tertium quoque fuas habuit fpardm non obfcurus demonftra-
tiones.Acneprimum quidemintaftum reliquimus.
3 In hoc ergo explicando ( quiaad caufam pra:fcntem ma-^J""'* "«'«»
xime pertinct, & de ipfo plus controuerfis nobis faciunt; in- ' -'■5*"f^^^ fi~
tentiorem ponemus operam,uc tamen vt liquid aliorum. expli utr^ientia tt
cationi adhuc deeft , obifer fufficiatur , vel opportuno deinde ^«a.; Veiv.s t^.
loco addatur. Sane deomnib.dubitationem cxmiit Apoftolus,.'''"'^*'"'^'" ff^
quum aitDcuPatrem Euangrelium , quoddeFiliofuofecun-""'""^-'*'''"*'^'»
cum tcpus dcftinatupromulgauit, JogeanteperProphetas i^ pr^renu^ -vtta
Scripturis fanctispromififfe.ltem,fidei iuftitiam qusperEua-^r(i;w:y?,o?;« ,/";.,/
gelium jplum docctur , leftimonium habere a Lege & prophe- »■'«'''0 riuigis ai.
tis.Euangelium (iquidem hominum cordanoninpr;Kleiitisvi-^""*''* ' f-^ '^'^
tae lactitia detinet,fed ad fpem ).mmortalitatis euehit; no terre-IT''''"^''' ''^''"^-
nis deliciis affigit, fed fpem in cslo repofitam annuntiat , iMucj^eieUecos ene-
quodammodo tranfporcat.Sic enim aiibi definit. Poftcaquam xerit.
EuagcIiocredidjftis,obfignatiell:isSpiritu promifl'ion'S£ado, R'^'"'-^'
quieftanhabo ha^reditaris noftrce , in redemDtionem acquifi-^^/^J.^"-"*
t£E poficftionis. Item 3 audiuimusfidem veftram niChriftocoi ^,]!,'^'
lefu & charitatem erga fan(flos : propter fpem vobis repo-
fitam in cslis , de qua audiftis per fci nionem veracem Euaix- , ■pjjpf ,
gelij. Irem j Vocauit nosper Euangchum , inparcicipatio-
nem glorice Domini noftri lefu Chnfti. Vndc ^^k. verbum ia.-
lutis & potentia Deiad faUiandosfideles, &:regnumc3elorum
nuncupatur.Qiiodfifpiritualis eftEuane.e!iidoarina, &ad'^'"' /'«'*' /^"
vita; incorruptibiijs polleliionem aditum apent , neputcmuScs^K^,;;,?/^.
eosquibuspromilTum acdenuntiatum fuit , prxteritanegle-
ftaqueanimtecura , in captandiscorporis volupcatibusinftar
pecudii obftupuilTe. Nec cauilletur hic quifpiam,promi(fionesoi,>^;,,,
quae in Lege &c Prophecisde Euangcho funtconfignatXjnouo^T^fj/'»"/».
populo efle dxftinatas. Nam pauiopoftquam illud pofuit de
Euangelio in Lcge promillo , fubiicit , qua^cunqueLexcon-
tinet , adeosfine dubioproprie dirigi quiiubLcge lunr. In
alioquidem argumentofateor. feJ non adeo eratobiiuiofus,
\t quum diceret ad ludxos vere pertinere quarcunque Lcx do-
cet , noncogitaretquid paucis ant(i verfibus alfirmafiet de^°"''J''9'
EuangelioinLege promiiTo. ClarilTime ergo demonftrat A-
poftolusad futuram vitam pracipu^ fpeftaffe teftamentum
Vetus , quum fub eo dicit Euangeljj promilT.ones coiui-
neri.
Cap. X. Jnftitutioms Lih It
Gtneraii ill.tfi- 4 Eadeiti ratione fequitur & gratuita Dei mifericordia co-
miltmdme /'^<'-ftiti(re,& Chrifti interceflione fuifle coufinnatum. Nam & E-
^"'^'■'''^'"'''"''uangelicaprxiicanonihUaliud quam paternaDei in.iulgen-
exinfeqtiuntur. ■ n r • r ■ ^ ' - ■ °
■vtrunqut fmdiu ^^^ luitincart pra?ter luum mentum pcccatores pronutiat:&to-
fciHcet^ gra.-tit\\x% fumma in Chrifto terminatur. Quis igitur expertes
tuitaDei mife-C\\n^\ ludasos facere aufujquibufcum audimusfuifle percuf^
ricordta. ctnftt- (^^ Euangelij foedus,cuius vni<rum fundatnetumChriftus cft^
'w«r«ft»fflX/^^^^ alienos rcddere a gratuitae faJutis beneficiojquibus admi
fe confirmatum. oiftratam fuifleaudimus iuftitis fideidod:rinam?Ac ne diu de
lohan.8.56. re liquida difceptemuSj habcmus infigneni Domini fentcntia:
Hebr.ij.8i. Abraham exultauitvt viderctdiemmeum,vidit,&gauifuscft.
Et quod de Abraham teftatur iliic Chriftus, oftendit i Apofto-
lus infidelipopulofuifle vniuerfale,quum dicitChriftum ma-
LUC.1.54.& 71. nere heri,hodie,& in fecuIa.Ncque enim de Chrifti arterna di-
uinitate,fimpliciter illic loquitur.fed de eius virtute, quae per-
petuo fidelibus fuit patcfada.Qnare & beata Virgo & Zacha-
rias in fuis canticis rcuelatam in Chrifto falutem exhibitionem
efledicut promiflionum.quas Abraham & Patriarchis olim fe-
ceratDominus.Si Chriftum fuum exhibendo, iurifiurandi fui
I veteris fidem foluitDominus,dici nonpoteft quineiusfinisin
Chrifto & vita cEterna femper fuerit.
^utim autem ^ Quin Apoftolus non foederistantumgratiaparcsnobis
tju^ ^''^^'■""■"facitlfraelitas^fedetiam facr*mcntorum fignjficatione. Nam
h* fimUitudtnes ?rc 11 c
/«« co««£«/<;nr;.eP°^"^'""'"^'^s"ip''s^>^>''- caftigatos olim fcilleillosScriptura
^/»wr«/>f/i(^td/. rccitatjdeterrcreCorinthios volcns, nein fimilia flagiiia in-
mea fro^W/t currercnt, a prxfationc ifta orditur. Non efle curvllam proc-
1/erfatur ">'"^ fogatiua nobis vindicemus,qu£e nos aDci vindida cripiat quS
^h^crell^'ai^^ illifubierunt , quando non iifdem moJobencficiisprofcquu-
Primtim argu- tusfit illos Dommus,fcd iifdcm quoqi fymbolis illuftrem in-
mettum antemicr cosgratiam fuam reddiderit.acfi diceret, Si confiditis vos
tx Apofiolo de extra penculum eflTejquia & Baptifmus quo infigniti eftis, &
fumptura eft.qut Coenaquam quotidie fufcipitis.eximias habent promifliiones:
a parilacramen - . ' ^ i-^ ■ 1 ■ 1 ■ • v 1 r ■ ■ ■ /" ■
torum fispifica- i"terim contempta Dci bonirate , licentiosc lalciuitis: Icitote
tione.paremve- nccludaeos talib.fymbolis caruifle.aduerfus quos tamcn iudi-
terum conditto- c'\3. fua Dominus feucriflimc excrcuit. Baptizati fii-nt in tranfi-
nerrtcum noftraj.^^ ^^ris & nube,qua proicgebantur ab ardore folis. Tranfi-
I Co/io"i"ii ^^"^ illum Baptifmum carnalem fuifle aiunt,qui fpirituali no-
ftro fecundumquandam proportionem refpondeat. Vcriim (v
idrecipitur , non procederet Apoftoli argumcntum, qui hic
vult ademptum Chriftianisne Baptifmi prxrogatiua ludxos
praccellere fe putcnt.Ncc obnoxium eft huic cauiUo quod pro-
tinus fequitur.IIIos eandem nobifcum fpiritualem efcam man-
jBan.^.31. ducaflcjac eundcm bibifle fpiritualem potum,quem Chnftum
interpretatur.
ohie^it y fatret £ Obiiciuct quidcm ad fcangendam hanc Pauli fententiam,
quod
\
Vecognit. Vei Rede?nftGris, 144
^uod ait Chriftus,Patres veftri maducauerut manna in deferto> manJucautrtiKt
&mortui funt. Qui manducatcarnem mca,n6 morieturinae- mamuitndtfcr-
ternumjquae duo inter fe nullo negotio conciliantur. Domi- '" ' ijr m«nui
nus , quia fermonem habebatad auditorcsquitaniCivetrisali--'!,'''''^
' , _ ■^ , Chriftiantman-
mento qii£erebantlaturari,verum animscibum noncurabantj^j^^j^^ chrifli
ad eorum captum orationem aliquantum attemperat , prafer- caTntr»,nttm»-
tim verocomparatione mannae&corporisfuipro eorum fen-n«w»r.
fuftatuit. Poftulabant vtacquirendjefibi authoritatisgratia
fuam virtute miraculo aliquo approbaretj qualis ediderat Mo-
fes in deferto quwm manna e caelo impetrauerat.In manna au-
tem nihil apprehendebant nifl carnalisinediae , qua popuius^-^.'"'-^''^,-/*"'
tunc affli(fl:abatur , remedium -. ad myfterium illud fublimius, "^L'" j^^^
quod Paulus reCpicitjnon penetrabant;Chriftus ergo,vtdem6- tmwpuTnanter»
ftretquanto prsftantius a fe beneficium expcdlare debeant ~^re/?o-t dta»
quam quod a Mofe coHatum patribus fuis pra;dicarent , hanc conetltaru,
comparationem format , Si magnum fuit opinione veftra, Sc
memorabilemiraculum , quod Dominusper Mofenpopulo
fu0, neindefertofameperiret, caelefte cibum fubminiftrauit,
quo fuftentaretur ad modicum temp us ; hinc colligere quanto
cxcellentior fitcibusqui immortalitatemlargitur. Videmus
cur quod in manna prscipuum erat , prasterraiferit Dominusj
infimam tantum eius vtilitatem notaru.Nempe quonia ludaei,
velut exprobrandiftudio , Mofen illiobiecerant , quipopuli
neceffitati n annae remedio opitulatus eflet; refpondet,fe lon-
ge fuperioris gratiae elTe adminiftrum.prK quavilelccre merito
debeat carnahspopuli educatio , quam folam tanti acftimabat.
Paulus quia nouerat Dominum.quum mana e cslo deplueret,
non jn ventris diiraxnt paftumi efludiile, fed fpiritualis quoque
myfterii loco difpenfafl^e , ad figurandam quaeinChrifto tiabe-
tui fpiritualem viuificationem, partem iftam, quae conlidcra-
tione digniflima crat,non negligit. Quare certo dareque con-
ficitur,nou eafdem modo quibus nos dignaiur nuc Dominus,
vitae ceternje ac cxleftis promiflioncs communicatas fuilTelu-
daeis,fedetiam facramentis vere fpiritualibusobiignatas. Qua
de re copiose Auguftinus aduerfus fauftum Manicliaeum di-^/ff^-aw arpt-
fputat. mentum, tx Lt~
7 Quod fi teftimonia ex Lege & Prophetis fibi recitari ma-^* ^ T^rofhttis
lintleftores , exquibus perfpiciantfpirituale foedus fuiflePa- ^'^*! ' '"""
■* ^ ' . ^ 1 n. 1 !• ptorum atiimas
trib. etiam commune ficuti ex Chrilto & Apoftolis audimus; viui6cans,tffica
huicquoque voto obfequar, eoquehbentius quod itacertius ciaanteChnftU
conuincentur aduerfarij , nequidpoftea tergiuerfari queant. '*^'*"'""'^''"
Atqueabeaquidem demonftrationeincipiam , quamtametfi ' necijfarioft-
Anabaptiftarum fupercilio fuiilem &pene ridiculam fore fcio, L^/fj ,„ jhtm
apud dociles tamen & fanos plurimum valebit:ac pro confeflo xtema ■vhafu^
fumo, eam vcrbo Dei inefle vits t fficaciara , vc qugfcunqueP/^j^^^i^w-
Cap. X. Jnjlimlonis Lih . II.
i.Pct.i.2). DeuspartJcipationetius d :gnatur,eorum animas 7iuificet.Va-
luitenim femper illudPetri , femenerte incorruptibile quod
Ier.40.tf. '" aetcrnQmanetjficutietiam cxverbis lefaiscoliigic.Lim c]uu
hoc facro vinculo Deusolim (Ibi deuinxerit lud3EGS,non du-
bium eft cjuin eosfegregauerit in fpem asternx vit£. NSviiuunl
verbum fuiflfe amplexos dieo quod illosDco propius adiungc-
retjcommunicandi rationcm intelligo , non iliam generalem
quxper ca:lum &ternim omnefque mundi creaturas difFundi-
tur ( qua: licet vniuerfa viuificet pro fuje vnumquodque navJ-
rae modojnontamen a corruptionis neceffitate eruicjled iftam
rpecialem qua piorum animx &illuminantur in Dci notitiam,
&ilIiquodammodocopulantur.Huiufinodi verbi illuminatid
nequum adhaelerintDeo Adam, Abel,Noe, Abrahamj&rdi-
quipatreSjdico mininie dubium efle quin illisin regnuDei im
mortalefueritingreflus Eratenim foIiJaDei participatio,quae
extra viia; xternzbonum cfle non poteO:.
Ttrtium argu- 8 Si tamen illud nonnihil impiicitom videtur.agejad ipfam
mentum, ifeede foederis fomiulam tranfeamus: qu£ non placidis modo inge-
rM/orww/^iifM^niisfatisfaciet , fed eorum infcitiam abunde coaiffuctquicon-
'"^'^"1" .'^"^^''tradicerenituntur. Sicenimfcmperpcpieit cu feruisfuisDo-
&-P0/1 r<)n/?» "■'^"'^s.Ero vobisin Deum,& voseritis mihi in popuium.qut-
tncarnt wj<w,- bus verbis & vitamj& falutemj& omnemfummam bcatitudi*
feflattontm. nis comprehendi Prophetae quoquc exponere foliti (unt. Non
cnim Dauid fine caufa faepius pronuntiat, bcatum populii cu-
jusDominuseft Deus : beatam gentem qua.ni in hxreditatcm
fibi elcgit'nec cerrenac quidem fo:licitatis gratia, fed quoniam
a morte cripicperpetuo coferuatj sternaque milericordia pro-
fequiturquosin populum afrumpfit.Quemadmodum eftapud
aliosProphetas,Tu Deus nofter,no moriemur.Dominus,Rex
nofter.Lcgiflitor nofter.ipfe faluabit nos. Btacus cs lfrael,quia
inDominoDeo faluaris. Scd ne inre fuperuacua multum la-
boremus paffim in Prophetis recurrit hasc admonitio, nihil ad
bonorum omnium afflucntiam, adeoque falutiscerticudinem
decfTe, modo nobis Dominus fitinDeuni:& merito.Si cnini
facieseius, fimul atque iMuxit , praefentiifimum eft faluiis
pignusjcuinam fe homini in Deuni manif.ft:c,cui non falutis
quoquc thefauros aperiat .' Hac t;nim conditione Deus nofter
cft vtin medio noftri habitet : quemadmoduper Mofen tcfta-
batur. Obtincri autem taliseius praefc-ntia nonpoteft , vt non
fimul vita poifideatur. Atque vt nihil vltra cxpnmcrctur, fatis
claram habebant vitaefpiritua'is promilfionem inhisverbis,
SumDeus vcfter.Non enim foLs vtique corporibus Dcii fe fo-
re denuntiabat, fed animis pr3Ecipue..inima: auti3,nifi per iufti-
tiam Deo coniundtae, ab ipfo alienae in morte manent. Adfit
xurfumiila coniundio: perpetuaia faiutem fecum ducct.
9 Accc-
Leuit.26.12.
Pfal. 144.15.
PfaL33.i2.
Habac.i. iz.
lefa.jj.zt.
Deiu. 33.29.
Leuit.2$.ii.
£zod.^.7.
Ve cognit.Vei Redemftoris, J45
9* Accediteo, quodnon roodo fe jllis Deum efTe tefiaba- Co;,^^»;^//^ /i,:
tur, fedle quoquefemper forepromictebat : quo fpeseorum;,fnum argums
prxrfentibusbonis noncontenta,in aEtcrnitdtemprotederetur. ''. experfpicuii
Idporro valuifleapudeostemporis futuri notationem often- /"'■"""''* '*'"*
dunt mults voces, vbi fe non in praEfentibus tantum malisjfed ''^•^l"''^^"'^?"''
in pofterum confolantur fidelcs '. quod fibi Deus nunquam de-
futurus eflet. lam ver6(quaE pars erac fecunda promiliionis; i-
pfos deDei beneditlione extra tcrrenae vitse limites erga fe pro
roganda,clariusetiamnum confirmabat , Ero Deus feminis ''■•'7'7°
veftri poft vos. Nam fi fuam erga mortuos beneuolentiam de-
claraturus erat,benefaciendo pofteris : erga ipfos raulto mmus
dcfucuruserateiusfauor. Neque enim inftar hommum cft
Deus , qui fuum ideo amorem ad amicorum filios transfeiiit,
quia morte interrQpitur eorum facukas, quo minus iis quibus
bene volcbant impendant fua officia.at Deus,cuius beneficen -
tia morte non impeditur , Cux profedlo mifericordiae fnidium
mortuis non tollit;quam eorum caufa tranffundic in mille ge-
nerationes. Prjeclaroiguurdocumento magnitudinem atque
affluentiamfuibonitatis, quam poft mortem fenfuriciTent, ^'^'"^*"-^*
■volebat illis Dominus commendare , quum talem defcribebac
quazin totam familiam eiuberaret. Huius vero promiffionis •^''f' '^onfirmg-
Teritatemtum obfisinauitDominus , &quaficompleraentum''''r' ' ''"^
protulit , quum Deum le Abranam , liaac & lacob longe poft ^ £>« natwA
eorum moi tem appellaret. Quid enim annon ridicula erat ap-j9Kw.
pelIatio,fi perierant? Pcrinde enim fuifieacfiitaforetloquu- Exod.j.S.
tus,Ego funiDeuseorum quinon funt Proinde vnoiftoargu-^''"""'*^'
Itiento Sadducaeos a Chrifto conftriiflos fuilTe Euangeliftas re-
ferant, vt ne inficiari quideni poirenc refurrcdioncm mortuo-
rum a Mofe cfleteftacam. nempc quiex ipfoMofedidice-
rant.omnes fanftos cflj: m manu illius.Vnde mferre promptia J^*^-^--?^^
erat , nemortequidcmextinguiquos in tutelam, cuftodiam,
prote<aioncmque fuam recepilfet qui mortis & vitse eftar-
bicer.
10 Iam(qui praccipuus eft cardo in hac controuerfia j difpi- ciuarw.m arm.
eiamus annonipfi quoque fidelcs fic infticuci fueranta Domi/z>£«»(»j abexe^
n©, vt meliorem alibi vitam fibi efl^e fentirent.ac neglc<fla ter-/'^'j-'P''f''«>»^-
rena,illam meditarentur. Primum.qujE diuinitus imunda il- ''""^^^'^ ■^<"»
lisfuit viucndi conditio.afliduum eracexercitium,quoadBio-^'^^„-j rmlr"»
rentur fe omnium efle miferrimos fi in hac modo vita foelices nibwngitan ai
cflent.Adam , vel fola record.itione perditsfcBlicitatisinfoe-»>f'jV.r<^r/j iUani
liciflimus , anxiis laboribus egeftatem fuam aegre fuftcntat , ac '^"•''"' ■^'«'« M'
ne in folis manuum laboribusDei maledittione prematur,vn- ^ ^y tnuida.
1 C \ ■ •liaL lii r 1 pr,tjentemne7li-
de lolacium illi reftabat.excrcmum luctum percipit. Ex duo- «j,,,,^ afptrariit.
busfiliisalter illi nefando fratris parricidio eripitur: oxihdhtx. lUorum igtiur.
fupcrftitem cuius afpeftum merito deuftetur ac horreat.Abel 'v 0/* /«6 £-
^Cap.x. injlimhms Lih.II.
uangeii» creden in ipfo ^tatis flore crudeliter trucidatus , exemplum eft huma-
tium, tdemfmt n^ calatiiitatis. Noebonam aetatis partem (duin totus orbis fe-
J"pt^- jm-^ dcliciatur ) cum magna fatisatione in arca cxtruenda de-
Gen.J.IJ. /-vvi n-->r 1 ■ in- ^
Gen.4.8. i^ni. <4uod mortem enugit,id hc maioribus eius moleftiis qua
Gen.6.22. fi centum mortes obeundai eflent.Nam prgterquam quod arca
Gsnef.j.H- illi eft quafifepulchrum dccem menfium , infuauiusnihilefle
poteftquam inanimalium ftercoribuspeneimmerfum tandiu
detineri. Poftquam tantas difficultates eluftatus eft,in nouam
moeroris materiam inciditiludibrio fe haberi a proprio filio vi
det.& ei quem magno Dei beneficio faluum cxdiiuuiorece-
peratjfuo ipfius ore maledicere cogitur.
Gen.12.4. " Abrahamquidem vnusinftar decem myriadum nobis
Suartiargumen efle debet,fi fpeftatur eius fides.quae nobisinoptimamcreden-
ii continmtio, di regulam proponitur:in cuius etiam genere,vt filij Dei fimus
«i exemp/o .4- cenfeii nos oportct. Quid vero abfurdius quain patrem omniii
J" l""!l.*"'f! fidelium cflc Abraham,& ne poftrcmum quidem aneulum in-
furricutum ho- ^'^^ 1"°* tencre.'' Atqui ex numcro, inio cxgraciu apprimeho-
mmemad fed- norifico deiici non potcft, quinaboleaturtotaEccIefia. lam
citatis dtcrna quod ad vit^ cxperimenta attinet:vbi primum vocatur Dei iin
pr*mtum &do- perio , ap;itria, parentibus, amicisauellitur.- inquibuspreci-
mtciltum tnicr^ • 1 1 j- rr r 11 i cl r\-
innumeraliilts P^i^mvita; dulcedinem clleputant:acliillum deftinatoconiilio
4irumnas toto pe omnibus vitac obleftamcntis fpoliare Dominus vellet. SimuL
Sert anhelante 3,c tcrram ingrcflus cft in qua lubetur habitare, famc inde exi-
«fiendit. gicur.Eo ad opera quaerendam refugitjvbi, quo fe incolumeii
en. 12.10. ^<^'^(^f\^^Qx.xiizcz^<z habet vxorem proftituere : quod incertum aii
commentar. >« "^"''^'S mortiDus fueritaccrbius. Vbi in terram habitaculi lui
Gcn. cap. 12. reuerfus cft, inderurfum expejlitur. Simul codem neceiritatis
verf.11.15. redigiturapud Abimclech, vc caput redimere laduravocoriso-
Gen.20.1.2. pushabeat. Dum huc atqueilluc multosannos iucertus vaga-
en.ij.7. .9. jijj. ^ affiduisferuorum rixis compellitur,ncpotem,qucm filij
loco habcbatjafedemitterc. Qux difcefllofine dubionon ali-
ter abeoaccepta fuit , quam fi mcmbri vnius fcdioncm paf-
Gen. 14. 12.13. fusforet. Paulo poftcaptiuum ab hoftibusabripi audit. Quo-
"^* , ,„ cunque pcrgat , vicinos reperitimmanis barbanx , qui nc cx
Gen.2I.3O. rr iT J 1 L u 1 r M
Gen.i5.2.& i^. crroliisquidem magno laborcputeis aquambibcreiinant. Ne-
15.& ii.ic. quc enim vfum redimeret a rcge Gerar,nifi ante fuiflet prohi-
bitus. lam vbi ad elfatam fencdutcm ventum eft, quod habet
eaactasinfuauiffimum & acerbiffimum,orbitatc muldatum fc
videt , donecpracter fpcm Ifmaelem gignit.-cuiustainen na-
tiuitatem magnorcdimit,dumSarxprobrisfatigatur, perindc
acfi ancillxcontumaciani foucndo , doraefticasperturbationis
Gen.ii.2.31.4. ipfe cauCi eiret. Nalcitur demum Ifaac , fcd ca mcrcede vt ex-
turbctur primogenitus Ifmael,acpro dereliftopene hoftiliter
Gen.2t.2. proiiciatur.Vbi lolus rclidlus eft Ifaac, inquo acquicfcat defci^
ia boai viri fcncd%paulopdft niadlare ipsu iubetur.Quid cala-
raitodus
D^ cognh. Vel Redemftoriil 14^
njitofiusexcogitechumana mesquam paircm fieri fili)carpiiS«
cemfSi morbo abrumpusforet, cjuis no putafTct mifetrim5 ef"
fe rcncm.cuiinludibruim datuseiretfihus, obquem orbitatis
dolor ei gcminarecur? Si ab extraneo aliquo interfedus, indi-
gmtate multuefletaudla calamitas.Iftudvero omniacalamita-»
tis cxempla fupcrat,patris manu trucidari. Sic denique toto vi-
tae curricuio iactatus ac vexatus fuit.vt fiquis veluc in tabula e-
xemplar calamitofae vita: depingere velit , nihil reperiat magij
oppofitum. Neque obiiciat quifpia eum nofuifleprorfusinfe-o^,,^' ■ /j^
licem,qu6d atoc tantifquc tempfftatibusprofpere tande emcr*/»»?;»,
fent. Non enim beatam vitam ducere illuni dicemus , qui per
infinitasdifficultates ad longumfpatium laborios^eludecur;
fedquijfine malorumfenlujprsfentibusbonisplacide fruatur. /^^^^^ tMtm*
II Ifaacjqui minoribus malisaffii<ilatur,vixtamen minupioifaaci.
mum fuauicatis guftum percipit. Eas ipfe vexationes experitur C-efi.id.ij^
quae beatum efle hominem in terra non finant.lllum fames fu- '^«"•8»«»
gat e tcrra Chanaan: vxov e finu illi eripitur ; vicini illum fub-
indeexagitant.ac modisomnibuspremunt , vtdeaquaetiaiti
cogaturdecertare : domifuaEa nuribus multum moleftiarum
fuftinet : filiorum diflidio angitur : nec mederi tanto malo po- GeR.i?.^,,
teft, nifiperexilium eiuscuibcnedixerat. Atvero lacob nihil ^'^''*^*^*'
quam extremae infeiicitatis infigne eft exemplar.Pueritiadomi -
inquieciflime tranfigit inter fratris primogeniti minas ac tcrro
res,qnibus demum eedere cogitur.rrofugo a parentibus ac na- '
tah folo pra:terquam quod acerbum eft exulare.apud Laban 3- „
uunculum nihilo micuis ac humanius accipitur.Parum cft du- ' "*
riffimam atque aufteriffimam feptem annis fcruireferuirutera,
nifi dolo malo in vxore eludatur. Alterius vxoris gratia in no-
uam feruitutem ingrediendum eft , vbi totum diem folis aeftu
torreatur.noLtu pernigil vrgeatur gelu ac fngore,qucmadmo-
duni ipfe conqueritur.Tantam vitje afperitatcm dum annos vi-
ginti fuftinet,qu6tidie noms loccri iniuriis affligimr. Nec do- Gfn.i}.aj[j
mifuae quietuseft,quam vuletvxorum odiis,iurgiis,aEmu!atio
nibus diftradam acpent dilfipjltam. Vbi inpatriamiubctur fe
recipere , abitum captarcilli ncceire eft ignominiofaefugs: fi-
milem.-nec tamen foceri iniquitate ita poteft efFugere quin eius
probrisac contumeliis in medio itinerc vexetur. Excipit mox
eum multo feuiordifficultas. Nam dum adfratremaccedit, Csn.ji.ii,
^ tot mortcs habet in confpe£lu,quot ab homine crudeli&inimi
copurariqueant. Diris ergo terroribusfopramodiidifcrucia-
tur ac difcerpitur qoandiu aducntum cius expeftatcvbi in con-
(pcdlumeius prodit .• tanquam femimortuus ad pedespro-
cumbit , donecplacatiorem (entit quam fperareaufusfuc»cgf, ,- ,^^
rat. A d haec Rache le , vnice dilefta coniuge , primo terrae in- Gcn.j7.3j.
greiTu priuatur. Pofteaquem abeafiUum fuftiilerat , eoque
fe t i}
Cap. X. Jnjlkutionis Lib.JJ.
prae aliis amabat , a fera laceratum auditxuius ex morte quan-
lum mcErorera ceperic , dcclarat ipfe,qu6d poft diuturnas la-
. chrymas folatiis omnibus viam obftinatc claudit n)hil fibire-
Gen.j4- • liquum faciens nifi vt defcendat ad filium lugens in fepulchrii.
Interim raptus & defloratio filia; , in iis vindicandisfiliorura
audacia , quae ilium non fcttere modo fecerat apud omnies re-
-en.jj.ji. gionis incolasjfed prsfcntiflimum internecionis periculum il-
\i crcauerat.quantas anxietatis,ludlus,tsdij caufx erantrSequi-
tur horrendQ illud flagitiu Ruben primogenitijquo nihil gra-
uius accidcre potcrat. Nam quum inter fumma infortunia re-
ponatur vxoris pollutio.quiddiccndum fit vbi apropriofilio
■' ' * perpetratum eftid fcelus ? Aliquatopoftaltero inceftu cotami-
^ natur familiajVtconftantiffimualioqui& infraiSucalamitati-
en-42-J . ijyg animum tot dedecora labefadare debeant. Suh extremum
\itae,dumfuaE ac fuorum inedix fuccurrere quaEritjnoui infor-
tunijnuntio percellitur,quiintelligitfilium alterumin vincu-
lis detineri.quemvt recipiatjBeniamin vnicum fuum defideriii
permittere aliis cogitur.Quis putet in tanta malorum congerie
£611.47.9. momentum illi datum quo faltem fecure refpiraret? Itaqj ipfe
optimus de fe teftis afleuerat Pharaoni.dies fuos breues ac ma-
los fuiflTe fuper terram. Qinper continuas miferias vitam le
tranfcgifl^epronuntiat, negat profedto eam profperitatefe fen-
fifle qua: illi a Domino promifla fuerat. Ergo aut malignus in-
gratufque Dei gratix3Eftimator erat lacob , aut vcrc temiferii
fuifle fuper terram profitebatur. Si vera fuit affirmatjo,fequi-
tur non habuifle ipfum Ipem in rebus terrenis dcfixam.
eUlttfia proha- jj Si fanifti ifti Patres ( quod vtiaue indubitatum eft j bca-
tionts (juartt ar- ^^^ vitam cxfpedarut e manu Deijaliam quam terreftris virx
gumenti, . a ]^^^^^^^^^^^^ ^ co2:it3runt & viderunt. Quod etiam pulchcr-
^l^elem, Noa-^^^ oftcndit Apoftolus, Fide ( ]nquit)demoratus eft Abraham
Wjh>/»,./<^»''»'"«- interra promiOionis , tanquamaliena , in cafulishabitando,
num , ifaacum. cum llaac & lacob confortibus cuifdem hjereditatis. Expeda-
jatvbiim, (&a- ]^^^^ enim bene fundatam ciuitatem,cuius opifex ac conditor
interrts '^^fcim D^us.In fide defundi funt omnes iftijiion acceptis promiflio-
talo promiponii nibustfed procul easinfpicientes,accredentes,confitcntefque
Det eomplemen quod hofpitcs & inquilini forent fuper tcrram. Quofignificat
iumexpe5lajji. [^ patriam inquirere. & fidcfiderioeiusquamreliquerat tacfli
HcD.ii.;>. fuiflcnt erat facultas reuertendi : fed mcliorem appetebant,
nempe cxleftem. Vndc Deus non erubefcit vocari eoru Dcus:
quando parauit iilis ciuitatem.Spiritibus enim obtufiores fuif-
fenttam pertinaciter promiffionesconfcCtando, quarum nuU
...... . «la fpesinterrisapparebat,nificomplementum earumalibicx-
ideoptft ' ' pc^zffcnt. Id veroinprimisnonfine ratione vrget.quod pe-
hanc terrenam r . r 1 °„ » 4 r
pertgrinationem regrmationem,hanc vitam nuncuparunt:qualiter & Motes re-
appeiiarhnf. fert. Sjenim peregrioi & inquilinifuncinierra Chanaan,
-ybi
1
X)e co^itX^ei Redemptoris. 147
\bi promilTio Domini qua illius conftituti erant b^rec1es?Ma- <^ '" J'*''''', ■*
•r n.^ ■ j I r a. j j ,r n- n- naan {fdtcitatu
nirelte crgoindicatlongius Ipectare quod de poiieliioneiilis^,^^^^, fi^urA)
Dominus promiferat. Quare pedem in leri a Chanaan non ac-fepeltri volKt-
^uificruntnifiin (epulchrum. quo teftabantur fe fperare fru-''""^-
^um promifTionisnonnifi poft mortem percepturos. Atque '^^""'^^■9*
ha?ccau(aeft curtanti xftimaueritlacob illic fcpeliri , vt iure-g^^""^^"^^'' *
iurandoadegeritfilium lofephad eampollicitationemrcurlo- ^
feph poftaliquotfecula transferrioffafua ,iampri,demincine-
rem coUapfa voluerit.
14 Deniqueaperteconftat ,in omnibus vitxftudiispropo-^,»;^^ argu~
fitam futurae vitacbcatitudinem habuiiTe. Quorlum enim prf- ?» wr-T», <•* hi-
mogenituram tantopereafFedaiTet.tant^quepericulo ambiif-/?»''''* ^•^'' ^'7"'*
fetlacob, qu:Eexilium & tantum nonabdicationem illi con-!'"^''"."'!''!'"''-^'
f. ' . VI-, r u T J 1 • Jectanlu.ldeniTn
iiatura erat , boni vero nihii prorlus allarura : nili ad alnorem f,^f,,ra vtta in
benedi(flionem refpexiiTetPAtque eum fibi fcnfum fuifle decla- ?« defiderium «-
rauit ej voce quam intcr vltimos fpiritus ediditjSalutare iuumftcndit.
exped:aboDomine. Qaani falutem expcftafTet, quumintcIii-'^^"'49-'°*
geret (e animam expirare:nifi in morte initium noua: vitas cer-
neret?Et quid de fandisacfiliisDei difceptamus , quum eiuf^
modi inteliigenti^e guftu ne is quidem carueritqui veritatem
oppugnare alioqui nitebatui?Quid enira fibi voIcbatBaiaam,'^"""'^''''^''''"^
quumdiceret3M.oriaturanima meamorteiuttorum,& nat no- ■.
uillima mea fimilia eorum : nifi quod fentiebat id qiiod poftea Num.ij. 10.
Dauid prodidit, Pretiofam efTeraortem fanftorui" in confpe-Pr.u6.15.
dtuDomini:mortem veroirapiorum pelTimam^Si vltimalineaP^^-H-"*
& metain morte forent 5 nullum in ca notari pofietdifcrimen
iufti &: impij. fortCjqucE poft mortem vtrofque diuerfa manet,
inter fe diftinguuntur.
15 Nondum vltra MQfenprogrefli fumus: quem iftinihil a-^**'^""' '*>'<?«-
liud officii habui^Tc dicuntquam vtcarnalem populum apri v-'''"^"'"''*'^''"
b/ * , 1 1 A • S* t'.:-i.e ,qiit tama.
ertatererLunqueomnium copiaad colendum Deum induce-y-/,^ ^ Domtno
ret : &tamen Cnifi quis fponte femet offerentem lucem rc^n-poUicetur,(^ ta~
giat) perfpicuaiam eitat fpiritualis f-cederis declarotio. Quod»"?" hanc vita
fi ad Prophetas defcendamus,illic pleni^fimo fnlgore & vita x-"''^'^ "^''^^ '-^
terna & regnum Chrifti fe profert. Ac primum Daiiid, qui vt^"'" r^mva-
tempore aliis tuit (uperior , ita pro ordine diuinx ai(pciif3tio-y5atr*tr~«tf» a-
ijiscaeleftiainyfteriaobicuriusquainilli adumbrauit , ciuanta h&i fuamfelici-
tamen perfpicuitate accertitudine ad eum fcopum omniafua'-''*'» repofitam
dirigit? Terrcftremhabitationcm qualirer arftiinantrcftatur .^'''^'•■^^' ^,-^^
hcTEcfententia , Aduena hic fum & oere£rrinus,qucmad;nodum LT.^^^A ■.
. * o ■'I . oU£ curn Uei 4—
omnesPatresmei, Vanitasomnis homovjuens velut vnibraf«r«j/ar*«3JKa-
quifqueobambular. Et nuncqnir expedatio mca , DomTne?<i?"y?f-
fpcs mea ad te ipfa. Sane qui nihil eflfe in terra folidum autfta-^^-iS''}*
bileconfefTus , fpeitamen inDeum firmitatem retinet , alibi
yepofuam fibi foelicitatem centeniplatur. Ad eam coniem-
X iij
^2?.^^ JnJlitutionULib.IL
f iationetn fiJeles rcuocare foletjquoties vult eos vere confola"
n. Nam arTb!,poftquam debrcuirate flusaque & euanida ima*
gmc humaiiiE vita: loquutus eft , fubiicit > M;fericordia autcni
t'(3X.\oy\f. Dommi vfque in a:teruum,fuper tmientes eum. Cu; fimile eft
;?ral.ioi.26.j7, f^^o^ habetur eiiam Pfalmo centi.umo .'ecuiido, Inicio Uomi-
g?.??» netufundaftiterram,& operamanuum tuaruni luncca:!;. Ipfi
penbunt, tu autem permanes : velut veftis vetcratccnt, &: ficut
indumentum mutabis eos. Tu auccm ideni ipfc perftaSj & an-
ni tui non deficient.FiUj feruorum tuorum habitabut,& pofte-
rj eorum coram te ftabilientur. Si ob ca:li ac tcrras intentu non
definuntpij ftabiliri coram Domino : fequicur eorum faiutcm
cum Dci aetcrnitate efle coniundam.Atqui omnino .Ton poteft:
ftare fpesifta ,nifiin ptomilTionem recumbatquae apui lcfaia
li%^\.<, exponitur,Caeli (inquit Dominus)ficut fumus hquefccnticerra
{icut veftipnentum attcretur, & habuatores eius ficut hxc inie-
ribunt:falus autem mca in a^ternum cric,& iuftitia mea non de-
ficiet. Vbi iuftitiae ac faluti tnbuitur perpetuitas,non quatenus
penesDcum refidentjfed quatcnus ab hominibusfentiuniur.
9tpumum 4rgu-^ i^ Neque veroaliteraccipere liceat quae de fidelium pro-
mntu^.fxeodt r gj.^ fucce(fa paflim canir, mfi vtin cxLftis "lonx manifefta,
4t fiiieliumpro- ^ioncoi contcrantur. Qualta lunt, Cuuodit Dominusanimas
^erq fuceejfu fanttorum fiiorum : de manu pcccatoris libeiabit cos.Lux oita
faftr>$camt.nd cft iufto,& tedis cordclajcitia.ltem^luftitia pi) manetin fecu-
f«le(lu ^■''"■'«jJufn feculijcorau eiusexalrabiturineloria ■• defiderium pecca-
nt4itionemnecef- , , /i c i. . ■ •
rar,» funt refe- ^oruin peribit. lceiH|prveruncauien lufti confacebuntur nomini
rpnda : auandc- tuo;habitabunt redi rum vultu tuo. Icem in memoriaceterna
^uident m W erit iuftus.ltem,Redimet Dominus animas feruorum fuorum,
niuudo «»J''»Siquidem (eruos fuosDominus impiorum iibidininon vexan-
ptalorum genert j^j niodo, fcd laccrandos pcrdendofque farpe permittit. in tc-
' ' nebris &fquallorelanguei:e patitur bonos,dumimpij pcnem-
p. tcr ftellasrefulgent: nec illos ita vultus fui [erenitate cxhilarat
Prni 7 q. ^^ diuturna Ixtitia fruantur.Quamobrem ne ipfe quidem difli-
Pf.14Q.14, niulat, fi in pratrfentem reruni ftatum oculos defignantfidcles,
rf.iii.6. gryuifiima tentacione pcrculfum iri,acfi nulla cfiltinnocentia:
Pf.34.23. apud Deum gratia nccmerces. Adeo impietas vt plurimum
profpcracur ac iloretidum piorum natio.ignom inia.pauperta-
v^" '• te,contcmptu,omnique crucis trencre premitur.Parum,inqu]r,
abfuitquin lapfuspcs mcus, quin efFufi fuerint grcflus mci.dii
vric meforcunaftultorum , dum improborum profperitatem
video.Tandem poft narrationcm concludit,lnftiCuebam cogi-
tacionem (\ polfem hsc cognofcere.fed tormcntum cft fpiritui
mco , doncc ingrediar in fanduarium Doraini , & intelligam
nouifiimum corum.
I^ffauum ar^u- 17 Ergo vel ifta Dauidisconfcflionc difcanuis,non ignorafla
mentum tx ti- fanftos Pattcs fub Yctcri Teftamcnto ^uam raro vclhunquam
in hoc
mum ommtim
Ve cognit. Vei Redemftoris* 148
'in hoc mundo reprjefcntec Deus quac feruis fuis pollicetur, at- ,
que ideo animosadDei facrarium fuftulifle , in quo recondi- /»;or«w Cenfu
tum habebant q uod in prjelent is vitas vmbra non apparet. Hoc & tonftfione,
erat vltimum Dei iudiciii.quodcum oculis minimecernerent, ^^" '" '^'*''' /"*"
fide contenti erant intelhffere.Qua fiducia freti,quicquid cue-^ "" ^ r
nirctmniundo,venturum tamenaliquando tcmpus non dubi-y„„, auod m
tabantquoDeipromilTionesimpIerentur. Quahter ifta; yoces prnfentrs vita
teftantur.Ego in iuftitia contemplabor faciem tuam , fatiabor ^'"^'■'* ""'» "f-
fpecietua.ltcmjEgo ficutoliua viridisin domoDomini.Item /"""'■
luftus vtpahiia florebit,ficut cedrus Libani frondcftct.PIanta-p^"^^'!^]
ti in domo Domini,in atriis Dei noftri florcbunt.Adhuc frufti pfa.^j.ij.i^.itf.
ficabunt in (ened:a pingues ac virides erunt. Quum paulo ante
dixiiret.Quam profundte funt cogitationes tux lehouajdu flo-
rentimpijgerminant quafi herba,vt pereant in perpctuii. Vbi
fpeciesifta & decor fidelium,nifi vbi mundi huiusfaciesregni
Deimanifeftatione inuerfa fucrit?In illam .Tternitatem quum
oculosconuerterent.contemptaprgfcntium calamitatum mo-
mentanea afperitate,fecurc in has voces crumpebant,Non da-
bis in^ternum vtmoriaturiuftus.Tuvero praecipitabis fcele-
ftos in putcum interitus,Vbi in hoc mudo puteus atterni exicij Pr.f5.tj.24.
quifccleratosabforbeat inquorum felicitate hoc quoqi alibi^""'"*')*
numeratur qu6d diem extremum in pundo fine multo laguo-
re claudunt.'Vbi tanta fandorum ftabilitas,quos ipfe Dauidno
modo concuti, fedopprimi & conteri prorfus vbique con-
queritUf?Nempe ob oculos fibi ftatuebat , non quid ferat infta-
bilis & plufquam jeftuaria mundi viciftltudo.fed quid fadurus
fit Dommus quum ad arternam cxli ac terra: coftitutionem o-
lim fedebit.Qi^emadmodum alio loco eleganter delcribit.Ni- pfgj^ .. _^ g^
tuntur ftulti opulentia fuajob diuitias multas (uperbiunt; & ta- &c.
men nemo,quantalibet excellentia polleat, redimere fi atrem
fuum amorte poftitjnemo prctium redeptionis Deo folucre.
Quum aute videant & fapientcs mori,peruerfos pariter & ftul-
tos interire,& alienis relinquere diuitias fuas.cogitant domos
fibipermanluras in fempiternum.habitationesin fecula.& no-
niina fua in cerra celebrant.At homo in honore non pcrmane-
bir:fimiiis ent pecudibus qucc intcreunt.Hxc meiitatio eorum
fumraa ftultitia eftrquam tamen poftcri cupide aEmulantur.In-
ftar gregis apud inferos coUocabuntur , mors pracfidebit illis.
Exorta luce dominabuntur illis'.forma ipforum penbit: infer-
nusipforum domicilium.Primum iHa ftultorum irrifio, quod
in lubricis & volubilibusmundi bonis acquiefcant,oftenditi5-
ge aliam fapientibus quxrendam elfe felicitacem. Sed illic rc-
furrt£lionis myfterium euidentius referat vbi illis perdi-
tis& extintlis piorum regnum erigitQucm enim,qu3efo, di-
CcmusciTeillum lueisexorcumjtvJfinousYitx reuelationcm,
t iiij
^*P- ^° Jnpmiojtis Lih, //.
qu3r finem prsefentis fequirui?
Superiori, argu- jg inde illa nafcebatur cogitatio , quam in miferiarum fola-
'ti^&^cTfifirm''^..^^^^ ac tolerantice remediura fideles vrurpabantjMomentum
po,Mfj!epiori4fn^^ indignatione Dominijvita in eiusmifsncordia. Quomodo
^impiorum ;« affliftiones momcnto terminabant qui per totam fsre vitam
vmtido nW^n- affligebantur? vbi rantam vidcbant diuinasbenignitatis dura-
Tiil^TT "o"cm,cuius vix minimum guftum delibabantfSi in tena hg-
■ ' * fiuent,nihiItalereperirepoterant . fedquia ca;!um intueban-
tur , agnofcebant puntSom efre temporisquo exercentur per
crucem fan<fli a Dominoimiferationes feculi eifejquibus colli-
guntur.rurfum impiorum , qui pcr fomnium beati ad diem v-
num eirentjsternum ac nunquam finiendum cxitium praeui-
prou. 10.7. dcbant. Vnde ill^E voces , Mcmona lufti in bcncdiftione erit:
Pfal. 116.1J.& jiomen autem impiorum putrefcet. Pretiofa mors fanclorum
i?Sam. 1.9. ^^ confpedu Domini.mors peccatorum peflima.Item apudSa-
Ezech. 28.10. niuelcm,Dominus pedes fanftorum feruabit,& impij in tene-
^ 51 -iS. & ali- bris conticefcenr, qux fignificant, illos probe cognouifle , vt-
^j.' cunque varie circunferrentur fandi.vltimum tamen eorum e-
X b I ^ c^' xitium,vitam ac falutem: impiorum felicitatem amcenam efle
' ' * ' viamquainmortisvoraginempaulatimlabuntur. Ideo ifto-
rum mortem vocabantexitium incircunciforuin,vtquibusre-
furredlionis (pes prjECifa eflet. Quare nuilani hac excogitare
potuit Dauid grauiorem imprccationem , Deleantur de libro
y\ix,ic cum iuftis non fcnbantur.
Ni>mm argu. ^^ p^^ ^j-j ^^^v^ infignis illa (ententia lob, Scio quia redem-
Xrq^Uolnnium V^°^ meus viuitj&in nouiflimo die deterra refurredurus fum:
ap'trttfumt de & iti carnc mea videbo Deum faluatorem meum.Repofita eft
i4cj^f<ii(7en«f.hjccfpesmeainfinu meo ,Qu[voIuntveditarefuum acumen,
i>Wi!|/'«B« </</«- cauillanturnon eflTehaEcintelligenda de vltima refurred:ione,
V'' feddcprimo quoq, diequo fibimitiorem fore Deum lobex-
pedabatrquod vt illis ex parte demus.extorquebimus tame.ve-
lintnolintjadeam Ipeiamplitudinem non potuifle peruenire
lob (i cogitatione in terra refediflet.Necefle ergo eftfateamur,
oculos in futura immortalitatem fuftulifl^e,qui fibi vcl in fepul
chro lacenti redemptore affore con(pexerit. Siquidcm de prae-
lob.fj.15. fenti tantum vita cogitantibus mors extrema cft defperatio,
'^' " '"' qu:Enecipfafpeeiusabfcinderepoterat. Etiamfime occidcrit,
dicebat.inipfo nihilominus fperabo. Nec milni obftrepathic
nugator quifpiampaucorum fuiflTe iftasvoces, vndeminime
probetur talem fuilfe interludxos doftrinam, Rcfponfum e-
l^fpon/h. j^ij^ ^ j^^g ftatim accipiet , paucos iftos non prodidilfe talibus
fcntentijsarcanam aliquam fapientiam .adquam feorfura ac
priuatim excellcntia tantum ingenia admittercntur ; fed, vt e-
rant conftituri a Spiritu fando plebis doftorcs , quae commu-
niier cdifcenda effcnt Dei myfteria , &popularis religionis
prin-
Ve cogmf.Vei Redemftoriip, 149
principia eflc debcrent.palam promulgafle.Quum ergo audia-
mus publica Spiricus fandti oracula, quibus de fpirituali vita ta
ciare ac dilucide in ludaeorum Ecclefia difleruit j intolerabilis
pertinacis fuerit eos ad carnale tantummodo fcedus ablegare,
vbifolius terras acterreftrisopulentia fiat mentio. „.
zo SiadpofterioresProphetasdelcendam > illicveroliceac, ^^„,^^^^^.°^_
qua{Iincamponoftro5liberefpatiari.Nafi.inDauidejIob3Sa-y?^r,m6««Tr»-
inuele fuit non difficilis vidoria.illic multo eft facilior. Hznc phcm,<jui fiorH
enim oeconomiam & hunc ofdinem in difpenfando mifericor-/^''"'"'^'» '*^
dias hije foedere tenuit Dominus, vt quo propius temporis pro- ,„^„. ^ , .,,,
/r 1 1 I -1 . • II- ■ u ttuvita iimttet
grcliu ad plenam exhibitionem accedebatur, ita maiorious iny^,^^,^ docuc^
dics reuelationisincrementis illuftraret. Proinde initio quum rmt,
prima falutispromiffio Adsedatafuit ,quafi tenucsfcintilla: e-
micarunt.-poftea fafta acceffionejmaior lucis amplitudo cospit
exeri jquoe magis ac magisdeinde emerfit , laciufque fulgorem
fuum protulit.-donectandem nubibusomnibus difcuffis.foliu-
ftitije Chriftus vniuerfum terrarum orbem ad plenum illumi-
nauit.Non eft ergo metuendum ne fi ad caufam noftram com-
probandam Prophetarum petamus fuflFragia, illa nos deficiant:
fed quia ingentem materiae fyluam fore video , in qua diutius
molto immorari necefle fit quam ferat inftituti ratio ( eflct e-
nim opus longi voluminis) fimtilque vcl paruin perfpicaci le-
«ftori viam me ftrauifle ex fuperionbus arbitrorj qua inofFenfo
curfu pergere queat,^ prolixitate non adco in prxfens necefla-
riaabftinebo.pr^monitis tamen lecSoribus.vtviam fibieacla-
ui expedire meminerintj quam prius in manum iDis dedimus: ^ . . „
NempequoticshdelispopuIibeatitudinemProphetscomme- *^ •"
jnorant (cuius vix minima veftigia in praefenti vita cernuntur)
ad hanc diftin(flionem confugiant: Dei bonitatem quo melius
Prophetx commendarent , temporariis beneficiisj velut linea-
mentisquibufdam,popuIo adumbrafle : fed talem eius pinxiflTe
effigiem qu.^ mentes extra terram , elemetita mundi huius , &
periturum feculum raperct , atque adcogitandum futur^ac
fpiricualis vitse foelicitatem necellario excitaret.
21 Exemplo vno contentierimus.Quum IfraelitaEBabylo-/^.^„j exen^p'*
nem deportati,fuam diffipationem morti fimiUimam cfle cer- ex Siechiet
nerent: dimoueri ab ea opinione vixpoterantquin fabulofumy»"»/'^»'^^ o/'^««
putarenteflequodde fua reftitutione vaticinabatur EzecKiel: '"'"'" -vtuifica^
quod perinde id a:ftimabant acfi denunriaflet fufcitatum in vi- ^'j^J "" ^^'^*'
tam iri putridacadauera. Dominus vt oftenderet nec eaipfa Ezech.j^.^.
difficulcate feimpcdiriquominusbcncficio fuo locum faceret,
Prophetv^B campum aridis offibus plenum per vifionem often-
4ic:quibus,foIa verbi fui virture,fpiriai vigordmqj vno mome-
tp reddidit.Seruicbat quidem ad praefentem incredulitate cor-
rigendam vifio : ied interim ludaeos commonefaciebat quan~
\
^P-^- JnptutidnisLib.il. *
tum vltra populi redu<fHonem virtus Domini protcndercturj
Ctpfirmatiey ex QU32 3rida & difoerfa ofla folo nutu.adeo facile vegetaret.Qua-
<65<» lefau. re fententiam illam cum altera lefaiac nte comparabis : Vuient
Iel.26.i5. mortui,cadauer meum, refurgent. Expergilciniini & exultatc
qui habitatisinpuluerc,quia ros viri iiscampijiostuus:& ter-
ram gigantum detrahes in ruinam. Vade popule mi,mtra in ta-
hernaculatua:cIaudcoftiatua fuper te,ablcoi)dere pauxillum,
donec pertranfeat indignatio. Ecce enim Dominus egredietur
de loco luo , vt vifitet iniquitatcm habitatoris terrx contra
eum:& reuelabit terra fangumem fuum,nec operiet diutius lu-
terfedtos fuos.
ttjlremum nr- 2^ Q^anquam fiquis ad eiufmodi canoncm omniaredigerc
gumenium. f-v- tentet,abfarde feceric:funt enim aiiquot loci qui nollo integu-
tare in Prophe- mento,futuram,qux inregno Dei fidelcs manet,immortalita-
a iqmt acos^ ^^^^ demonftrant;quaIes nonnullos rccitauimus,& quales funt
«ut aptrtePtnru ^ ..... ' . ,, ,, , \ ■, r ■
tn regno c£!efft ^um ali) plerique, tum praecipue duo ifti . alter apud lelaiam,
fatttramimmor Sicut coeli uoui & terra noua.qux facio ftare coram me:fic fta-
talitatemdemi- bit fcmen veftrum.Et erit mefis ex menfe,fabbathum cx fabba-
firMt. tho:veniet omnis caro vt adoret coram facic mca,dicit Domi-
Iel.66.21. „ j. o • I 1 ]
nus. fit cgredientur3& videbunt cadauera virorum qui p: aeua-
ricati funt in me , quod vermis eorum non morietur , & ignis
Dan.it. I "°" cxtinguctur. alter vero Danielis; In tempore illo confur-
get Michael princeps magnus,qui ftat pro filiis populi fui:&ve-
njet tempus anguftiae non quale fuit ex quo gentcs cfle cocpe-
runt. Ettuncfaluabitur populustuus omnis quiinuentusfue-
rit fcriptus in libro. Et ex iis qui dormiunt in terrac puluere,c-
uigilabiat,alij m vitam aeternam,alij in opprobriu fempiternti.
Cmclufia utirn 2-3 lam in duobus reliquisprobandis , Patrcs fcilicet Chri-
tradattoni» tle ftum in focderis fui pignus habuilfe , acque in ipfo omnem be-
fimtlitudine z>- nedidionis fiduciam repofuiflTe^quia mmus cStrouerfig & plus
'H2.T* claritatis habent,non laborabo.Coftituamus crgo fecure quod
tnentt. ... , . , , . i • - . . - ^^ n
nec vllisdiaboli macnmis reuclu queat : vetus Teltamcntum
feu foedus jquod cum ifraelitico populo percufa: Dominus,
non rebus terrenis fuiffe limitatum , fed fpiritualis jeternaeque
vita:promif(ionem continuilTc^cuius expe(ftationem omniuni
animis impreffam oportuit qui in foedus vcre confentiebant.
*:i(n«'««ft/#mWe^'*"'^Y'^''^ '"lanamacpermciofam optnione procul fummo-
confirmttinnem ucamus, aut Dominum nihil aliud propoluiffe ludaeis , aut il-
guatuor teftimo- los nihil quxfiuiffe prcEter vcntris faturitacem, carnis dclicias,
m<t Scriptura £q rentes opcs.externam potcntiam , liberorum fcecuditatem,
proferuntur. „ -, ,-, '. ■!• kt 11
Mat.8.11. & quicquKianimalisliomo nipretio naoet. Non enim aliud
Aft.j.Z). cxlorum regnu hodiepromittit fuis ChriftusDominus,quam
vbirccurnbantcum Abraham,Ifaac &Iacob. acludxosfeculi
fui Petrus haeredes sffe Euangelicx gratix afTerebat , quod filij
cfset Prophetaru coprehenfi in fcedere quod Domiaus olim cii
fua
Ve cognit .T>ei Eedemftoris. 150
fua gentc pepigiflec. Ac ne id folis verbis teftatum eflet, Domi- Matt.27. jSt
nus fadlo quocjuc approbauit. Eo enim quo refurrexic mome-
toraultos fandtorum refurreflionisfu^confottio dignatuseft,
ac vifendos in ciuitate pr^buit : certo arrhabone (ic dato, quic-
quid fecitacpaftuseftin oeterns falurisacquifuionemjad vcte-
risTeftamentiflielesnon fecusquamad nospertinere. Nem- Aa.i^.!.
pe fcieodem fideiSpiritUj quoin vitam regeneramur, teftePe-
tro. prsditi fuerunt , Qu^um Spiritum illumjqui eft veluti quae-
dara immortalitatisinnobis fcintillaCvnde & arrhabo hsre-
ditatisnoftrajahbi vocaturj in illis (imihteraudimus habitaf-
fe, quomodoillis vit:eh3?reditatem adimereaudeamus .^ QuoEph.1.14.
magismirum efteoftuporisolim rccidifTeSadducaEos . \ttum'^'"^* conjt/jui'
relurrcaionemjtum animarum lubftantiam negarent:quorum ^^^^^ Saddu-
vtrunque tam illuftribus Scriptur^ teftimoniis confignatumf^j;.,,;;^ ,^ Jm-
habebat.Nec minus prodigiofa hodie foret totius nationis fto- daorum<falutem
liditas in expedrando terreftri Chnfti regnojnifi hanc repudia-'*"^""' <^JP'"'
ti Euao;ehi posnam daturos Scripture multo ante prasdixiffent. tf'^''*'^ , ":^^"*
^ .0.1^.. >■ . Z r . Det aboUntium>
fic enmi luito Uei iudicio conueniebat mentes cxcitate percu- yffutaiio.
tercjquae oblatum carii lumen refpuendo.tenebras vltro fibi ac- i.Cor.j.H.
cerfiuiflent. Mofen ergo leguntj &c affidue reuoluunt.fed op-
pofito velanuneimpediuntur ne ccrnant lucem in eius vultu
refulgentcm. atque ita manebit illis obteflus ac muolutusjdo-
«ecad Chriftum conuertantur , aquo illura nuncquantura
poffuntjabducere ac diftrahere ftudent.
CAPVT XI.
De drfferenti,i vnitn Tefiameniiab altero.
Tres funt praecipuae partes huius capitis.
I Proponit quinque Veteris & Noui Tcftamenti differentias ^ a (i:dt. i.
a.i 12.
1 Q^-oniam verointer haspoftreniaeft , quod Vetus Teftamentum ad
lufiaeos tantum ptrtinuit , Nouum ad omnes , de vocarione Gentium
fubiungitur brtui« tradarjo, feft.ii.
l Addicur rffponfioacl duas obiectionesj quibus ha»c dodrina de Vete-
ris & NouiTeft.imtnri difcrimine grauari rolct,feft.i}.& 14.
»<o^ . _^ . £htinaut htt V-
r^-^^^N^I ViD crgofinquies^nullumne difcrimcn vete- „,w Tefiammti
W^^/j^^^'^^^^^ "^'^ ^ "°"' Teftameti rclinquetur? & quid fict ab altcro diffe-
}j ^lr^^^V( tot Srripturxlocis , vbi tanquam res diuerfif- ''^''''•* ^dtriodi
& \ 1^1 W/^ fims inter fe conferuntur ? Eso vero libcnter ^^"""i^''^"'^^
C^^i^^l '?^J-^'° '^"^^" ^"'P'""^^ commemoranturj^^^y?^^^,^^^^.
^iL£^^s> 29^ ditterentias : fed ita yc nihil CQnftkutse ia vui- ^tris pirtincnts,
^^P-^ ^- InflimionU Lih.I L
tati dcrogent.-queniadmodum videreerit vbi eas ordine tra<3:a-
uerimus. Suntautcm ills (quantum animaduerteremihili-
cuit,& meminifTe poflum) numero quatuor prxcipuas.Qu^ibus
fi quintam adiungere libeati minime reclan^o. Eas omnes (lc
eire dico.& oftefurum me profiteor, vt ad modum adminiftra-
tionis potius quam ad fubftantiam pertincant. Hac rationc ni-
hil impedient quominus eaedem maneant veterisac nouiTe-
ftamentipromilliones, atqueidem iplorum promiffioniifun»
Prima «/jjfff-wi.damcntumjChriftus. Pono primacft,Qiiod tametfi olim quo-
tu. in Vfr^rtfqueDominuspopulifui mentesin cslcftem hi:reditatem vo-
Te/iamento <:| lebat coliimare , arredofquc cife animos : quo tamcn in fpe il-
''^""//''"^"*"liusmeliusalerentur , contcmplandam fubbentficiisterrenis
te/n Jub terrem , jjniiii ii-
^^«/^^/«^«^^«-^''^^^^""^"'""^"''deguitandam exhibebat: nuncclarius hqui-
p/W^w Cir</e-d!til.quereuclataperEuangcliuni fu.urae vitx gratia ,re<ftaad
guftandam Do eius ineditationcm, oniitlo infcriori, quem apud Ifraelitasad-
^{''^'^'"^"''•hibebat^excrcitationismodo.mentesnoftrasdirigit. Hoccon-
\nodi terrena ^^^^ Dei qui non animaducrtunt, non pucantveterem popu-
fubfidia trmttii-^^''^ altius confcendifTe quam ad illa quae corport promitreba-
Ur, tur bona.Audiunttotiesterram Chanaan nominari, velutinfi-
gneadcoque vnicum Legis Jiuinx cultoribusprxmium. Au-
diunt nihil fcucnus Dominum eiufHem Legis tranfgrcfloribus
intermmari quam ab eius terrx pofTcflionc cxpellendos , ac di-
fpergendos inalicnas regiones. Videntin hancfcre fummam
recidere qugcunque vel benedi<3:iones vel maledi^ftionesaMo-
fedenuntiantur. Exiis niinimedubitanter conftituuntludxos
nonfuacaufa, (ed aliena fuifle acxtcris populis (egregatos;
nempe vtimagincm haberetChriftiana Ecclefia , incuiusex-
terna fpecie fpiiitualium rerum documcntacerneret. Sed quu
aliquoties Scriptura demonftretrhuc tcrrcna, quibus eos profe-
quebatur beneficia Deum ipfum deftinafle, vt ad fpem caele-
ftium itaipfosmanuduceret : eiufmodi difpenfationem non
confiderare,nimiae miperitix,ne dicam hebetudinis,fuit.Cum
hoc hominum genere ftatus controuerfix nobis eft , quod illi
pofTeffionem terrx Canaan Ifraelitis pio fumma atque vltinia
beatitudinehabuam,nobis poftreuelatum Chriftum cxleftem
hxreditatem figurare docent. Nos contra contendmius,in ter-
rena qua fruebantur poffeffione , velut in fpeculo , futuram,
quamfibiin cselisprxparatam crederentjhxreditatemeffe in-
tuitos.
Trohatioprima v IJ melius elucebit ex fimilitudine quam pofuitPauIus ad
iftiui diferetia, Galatas. Comparat ludxorum gentem hxredi paruuIo,qni ad
afimiti de ht- ^^ rcgendum nondum idoneus,tutoris aut pxdagogi,cuius cu-
'ius mentiofita^^'^^^'^^^'^"^^^^^ cft.didum , fequitur. Quod autem eam ad
fnd ^poftolum.ctrcmoniOiS fimilitudine potiffimum refcrt , nihil obftat quo-.
Gal.4.1. miaus huc quoque aptiffimc applicetur. Eadera ergo illis hae-
xeditas
T)e cognh.Vei Redcmptoris, 15 r
reditas qug nobis deftinata fuit : fed cuius adeundje & traiflan-
dx nondum perxtatcm capacesforent.Eadem interillosEc-
clefiarfed cuius ^ras adhuc puerilis erat.bub hac crgo psedago-
giaillos connnuitDominus , vt fpiritu^les promiffiones non
ita nudas & apertas illis daret, (ed tcrrenis quodamodo adum-
braras. Abraham ergo, Ifaac & lacob, eorumque pofteritatetn
cjuuin fpemimmortalitatis cooptaret, terramChanaam haere-
ditatem illis promifit : non in qua fpes fuasterminarent , fed
cuius afpe<Su in (jpem verse illius , quaj nondum apparebatihce-
reditans fe excrcerent ac confirmarent. Ac ne hallucinari poC-
Tentjdabatur fuperior promiffio quaeterram illam non fupre-
mum elfe Deibeneficium teftiretur. SicAbraham in accepta
terrs promiffione torpore non finitur:fed maiori promiffione
erigituriliiiismensinDominum. Auditenim, AbrahamjCgo *^"f"''J''»
proteclor tuus3& merces tua magna valde.Hic videmus Abra-
mo proponi fincm fuse mercedis inDoraino , neillamjquac-
ratfluxam aclubricam in elementis huius mundi: (ed immar-
cefcibilcm effereputet.SubiungitdeindeterraEpromifiionem,
non alia conditione quam vt fit dminJjbeneuolentiae fymbolu,
ac cxleftishsreditatis typus,quem fanftis fuiffe fenfum,eorum
vocesdeclarant. SicDauid abenedid:ionibus temporariis ad
fummam illam atquevltimam afiurgit.Languet^inquit^tui de Pral.^j.j^.
fideno cormeum& caro mea. Deus portio meain fempiter-*^ ^4.j.
num.Irem,Dominus pars haEreditatis meg & calicis mei : tu ^s pV',^"^V
qui conferuas h^srcditatem meam mihi. Item, Clamaui ad te
Domine , dixi, Tu es fpes meajportio meain tcrra viuorum.
Qui ficloquiaudcnt, fe profedlo mundum & quicquid eftbo-
norum prxfentium fpe fua tranfcendereprofitentur. Hancta-
mcn futuri feculi beatitudinem Prophcta: faepius fub typo que
aDomino acceperant,dcfcribunt;qualiter intelligendaefunti-
i\3e fentetix. Quod pii haercditate poffidebunt terram: Icelera- , , „
ti autem ex ea difperdentur. Quod lernfalem omnegenus di-y^ j lefaiaia
uitiisabundabit.&Sion rerum omniucopiadiffluer.Quasom-multislocis.
nia vidcmus non in terram peregrinationisnoftra:, autin ter-
rcftrem lerufalcm propriecompetere,fed in veram patriam fi-
d-clium ac cxleftem illam ciuitatem , in qua Dominus benedi-
dionem & vitam mandauit inperpetuum. Pral.ijj.j.
3 Hicratio eftcurmaiorisquamnuncdeceat, aEftimafTe^^''"'"'^"-^'^
mortalcm vitam eiurquebenedidiones ^^^"'^ilegaturfubVc- "^^^^J^"^ „^'_
teri teftamento. Tametfienim probenouerant nonefiein cztameiufque be-
tanquam in curfus fui meta confiftendum -• quia tamen reco- nedi^wnes ad-
gnofcebant, quseillicad eospro tencritudinis ipforuni modu-'^''^'*'" 'tflima^
lo exerccndos,?ratiajfuelineametaDominusimprcfrerat,ma-'^"!'' & fcenas
■ ■ r ■ rr '\ \ r - r r \ r cxhorriterunt
lori eius luauitate athciebantur quam u ipsa per le conhderal- -ta ettam magii
renc,- Quereiadmodum auce Dominus,beneuolentia fuam ergaer^M (anfpi^M*»
Cap- X I- h^fitmoms Lih. IL
fidelespra^fentibusbonisteftando, fpiritualem felicitatem e*
iufmodi typis ac fymbolis tunc adumbrabat,ita e conucrfo da-
bat in pcents corporeis,in reprobos iodicij fui documenta.Ica-
que vtDei beneficia inrebus terrenis magis confpicua erant,
ita poeoac.Hanc inter poenas &priemia analogia ac conucnien-
tiam(vt fic loquarjdum imperiti non expcnduntjmirantur ta-
tam in Deo varietatcm,vt qui ad quxlibtt hominis delicla (ie-
uis horrendi:que fuppliciis vindicanda olim fubitus , nunc ve-
lutpofito priftina: iracunJiaEafFed;u,& minus& rarsus multo
puniat:&parumabeftquinobid^iuerfos Vcteris& Noui tc-
ftamenti deos imaginetur,quod ctiam Manicha:!S accidit. Ve-
CuriirduU <i^^m talibus fcrupulis faci!ccxpedicmur,fianimum referemus
fubitafHh /<g* adiftamquam notauiDeidifpenfat;onem , q 6d tum futursc
/«/'/'/uV/jMW^-acaEternxfcelicitatisgratiamterreftribusbencficiis , tum fpi-
runt, ritualis mortis grauitatem corporeis poenis fignifitarc & figu-
rarepro eo tempore voluitquo Tcftamentum fLHim quodam-
modo adhuciniiolutum Ifraclitico populo tradebat.
_ , ,,_ 4 Alterum Veteris&Noui teftamenti di(crimen ftatuitur
rentta. ^^ nguris,quoa luud ablente veritate,imagmem tantum &pro
iJetmceremoniit cox^ort vmbram oftentabat.hoc prxfentem veritatem & cor-
chrijium 1^«»» pus foUdum exhibet. Atque huiusferefitmenci« vbicunquc
ira^at- Nouum VcteriTcftamento Nouiim opponitur ; fufior tamcn eft eius
tatem^is-ellm ^^^^'^^^'^ '" epiftola ad Hebrxos quam alibi vfquam. lllic dif-
/e/»i»«i?A:6i6«. putat Apoftolusaduerfus eo$ quiLegisMofaicae obfcruatio-
Pf.110.4. nesaboleri polfe nonputabant nifi vtfecum traherentrcligio-
nis totiusruinam.Quo huncerrorem refutetalTumitquod dc
Chriftt facerdotio praedidlum apud Prophetam fueiat , nam
Hfb.7.11,19. &quum aEternuni illi deferaturlacerdotium,ccr:um eft .ibolcri
9.9. & lo.i. facerdorium illud vbi alii aliis fucceflbresquotidie fubftitue-
bantur.Prxualereautem nouiiftius ficcrdotis inftitutionem
probat,quod iuramento ftabilitur. Subiungit poftea in ea fa-
cerdofijtranftatione vertietiam ceftamenti mutationem. At-
qui id ncceftarium fiiifle ratione confirmat , qucniam ea crat
Legis imbccilhtas qu£e nihil adduccrc ad perfcdioncm poflct.
Tum deindeprofequiturqutcilla fuerit imbfcillitas , nempe
qu6dexternascarnisiuftitiashabuerit,quaEcultores fuos non
poirent fecundumeonfcientiam perfedlosreddcre , quodpe-
cudum vidiniis.necpeccatadelere , nec veram fandtitatem
« -m , j .r conciliarepoterat.Concluditerso.vmbramfuifleinipfafutu-
EpinoUaiHe- , ' " cc • j '
kraos hanc ^,/. torum bonorum,non viuam rcrum cmgiem : ideoque nona-
ferentiam exflt liud habuilTc officij nifi vt introdutlio eflct in fpc mcliorc quc
«AMUsJcofMt. in Euagelio exhibetur.Hic videndu cft qua parte foc lus Legala
cfi foedereEuangelico , Chrifti minifteriucum Mofaicocon-
feiatur.Nam fi ad promiflionum fubftaniiam per-tinerct coni.
par»tio.
Ve cognlt.VeiRedemporis. 152.
paratio , magnum extaret inter duo Teftamenta diflidium: fcd
qnum ftatus qusftionis alio nos ducat , eo tendcdum eft vt ve-
rum reperiamus. Fcjdus ergo quod aeternum & nunquam in-
teriturum femel fanciuit^in medio ftatuamus.lllius compleme
tuiTijVnde tandem habet anftatumratumquefuj Chriftuseft.
Talisconfirmatio dum expe<3:atur, ceremoniasDominusper
Mofen pr3efcribit,qu£e funt velut folennia confirmationisfym-
bola.ld in contentionem veniebat.cederene oporteretChrifto
qujE in Lege ordinatje erant ceremonis.HaE vero tametfi f<xde
ris duntaxat accidentia erant , vel certe acceffiones ac annexa,
&('vt vulgus loquiturjacceftbriaiquia tamen inftrumenta erac
illius adminiftradi.fosderis nome habent.qualiter &aliis facra- ijemis T*/?*-
mentisdarifolet. Proinde.in fumma , Vetusteftamenium \\ocmsmidtfimtU>
loco appellatur folennis confirmandifoEderis ratio,ceremoniis
&facrificiiscomprehenfa. Incaquoniam nihilfolidum fubeft^
nifi vlterius tranfeatur j oportuifte antiquari &abrogaricon-
tcodit Apoftolus , vt Chriftopotioris Teftamentifponfori ac
mediatori locus daretur, per quem |rerna faniftificatio eleftis
femel acquifita eft:& tranfgrefliones obliteratje, qu^ fub Lege
mancbat.Quod fi malis, itaaccipeivetusfuifTeDominiTefta-
mentum,quocl vmbratili & incfficaci ceremoniarum obferua-
tione inuolutum tradebaturjideoquetemporarium fui{re,quia
•veluti in fufpenfo erat, donec firma & fubftantiali cofirmatio-
ne lubniteretur. Tum vetodemum nouura s^ternumquefadlii j^^j ^g jg,
fuifle , poftquam Chnfti fanguineconrecrarum ftabilit6mque
fuit.Vnde calicem, quem difcjpulisinCoenaporrigit Chriftus,
NouiTeftamenti calicem vocat infuofanguiue; vtfignificet,
lum vereDciTeftamento fuam conftare veritarem ^per quam
nouum fic & a:cernum dum fanguine fuo obfignatur.
5 Hinc liquet quo fenfu dixcrit Apoftolus, Legis psdago- ^"" ^"'*'" ''^»
eiadaduttos fuifTe ludsosad Chriftumantequamipfein car-^" -^^'1 -^*'
*^ 1-1 Tii n- 1 iTx-i-c^/- dagcgia atctmUf
ne exhiberctur. lUosquoqj hlios & haeredes Dei tuifle fatetur: ad Chnfium de-
fcd qui propterpueritiam lub paedagogi cuftodia habendi ef- ^««.
fent.C6ueniebatenim, foleiuftuiae nondum exorto,nectantii
elTe reuelationis fulgorem , nectantam intelligendiperfpica-
ciam. Sicergo verbifui lucem illis Dominusdifpenfauit , vt
eam eminusadhuc& obfcure cerncrent. Ideohancintellisen-rai jia hta ^
tis tenuitatem puentios vocabulo Paulus notatjquam elemen-
tishuius mundi &externisobferuantiunculis,tahquam rcgulis
puerilis djfciplmsjvoluit Dominus exerceri, donec efFuIgerec
Chriftus .• perquem fidelispopulicognicionem adoiefcereo-
portebat.Hanc diftinctionem fignauit Chriftus ipfe, qijum di-
ceretjLegem & Prophctas fuiffe vfque ad lohanne: cx eo euan-
gelizari regnum Dei. Quid Lex & Prophcta; fui temporis ho -^^tt.ii.ij.
jminibus prodzderutj n5pe guftum pr£bebat eius fapienti'^ qua:
Cap. XI. InUituttonis Lih. Jt.
olim ad liquidum manifcftanda cratj& procul emicantem pra*
Col.!.?. monftrabant. Vbi autem digito poteft oftendi Chnftus, rcfe-
ratum eft regnum Dei. In iplb enim cxpofici funt thefauri om-
nes fapientix & inteHigentiae , quibus prope ad ipfa caeli adyta
penetratur.
Hec dJlati]uod (> Nec obftat quod nemo fere in Chriftiana Ecclefia repe-
inter vtttrti[Kh{\x\ qucatqui fidci praeftantia fit cum Abraham eomponendus;
iejf ^«"^"'«quod ea vi Spiritus cxcellucrint Prophetar, qua hodieque or-
extiicrunttn fi-^^Qj^ vniuerlijm illuminant. Non enim quid in paucos ^ratiae
dt TobuQtnitm, t t^ i « r ^ ■ ^ > ?
€um quib. nemo contulerit UominuSjhic quxritur: ied quam m populo docen-
fere m fcc/ir/?^ do ordinariam difpenfatioaem fequutus fic • quaiisapudillos
chrifiUna. y^Mpfos Prophctas , quipeculiari fupraalios cognitione pracditi
«o»/ir/ni^«<.0''- fygfutitjhabetur.Nam ^ obfcnrajceu dcreb.Ionginquis,& ty-
j'rt "^'r ."' «.^*pis inclufa eft eorum pra:dicatio.Ad haec, vtcunque minfica in
pieienda tfi. ulisnotitia emmcretj quum camen ad communem populi px-
"Dtinde exccUen dagogiam fubmittere fe neceff^e habuerint , in puerorum grc-
tifimi ^ttitjutQ^Q jpf^ quoque cenfentur. Poftremo nunquam tanta viiis tunc
fttb hac /''«'^^5''" contigit perfpicientia.quae no feculi obfcuntate aliquaex parte
f«nr^c«'«we-''^''P^''^^-^"'^^ ^""'^ Chrifti , Multi Regcs & Prophetae defide-
niii ' ad'uti vt rarunt videre quje vos videtis,&no viderunt3& audire quae vos
Chrifium <- auditis,nec audierunt. Itaque veftri oculi bcatijquia vident:&
»»inu^ intueren- aurcSjquia audiunt. Et fane hac pra:rogatiua Chrifti prsfentia
tur ac falutaret. ^^^[^^^ xquu fuit,vt ab ea dilucidior emerffcret caeleftium my-
Luc.10.24. ftcnorum reueiatio. Quo eriam pertinet quod ante citauimus
i.Pct.M2. ex priore Petti epiftola , fuifte illis patefactum,noftro maxime
fcculo vtilem eflc eorum operam.
"Tertia difftrtn- 7 Venio ad tertium difcrinicn , quod exleremiafumitur,
tia. Vtitu efl li- cuius funt vcrba.Eccc dies veniet.dicic Dominus,& feriam do-
ttrale : noimm j^^yj Ifrael & domui luda foedus nouum:non fecundum paitiii
jpirttua '• ' « quodpepisicumPacnb.veftrisjin die quaapprehcndimanum
mertti mtutflt- i ' ^ ^i v %n -i 1 - /-
rium-.iioc, i,/r4Corum vteducerem coseterraAgypti,paaum quod irntufe
crganum. cerunt, quanuis dominarer cis. fed hocentpaclum quodfe-
Iere.31.51. riam cum domo Ifrael, Ponam Legem meam in vifcenbus co-
rum.cordibus eorum infcribam eam, & propitiabor iniquicaci
eorum. Ec nondocebitvnufquifqueproximum fuum, virfra-
trem fuum. Omnes enim cognolcentmcaminimo vfquead
maximum. Exquibus occafionemaccepit Apoftoiuscompa-
rationis huius inter Lcgem & Euangelium ftatuendr.vt illam
Cor j.<. vocaret,litcralem, hoc,fpirituaIem dodlrinam .• illam djccrcc
fmffedeformatamintabulislapidcis, hoc fuifle cordibusin-
fcriptum:illam effe praedicationcm mortis, hoc vitae:illam da-
,,_ . nationis,hoc,iuftitia:.ilIam euacuari.hocpermanere.QuumA-
/'>H '■^T'!'-!.'' poftolo propofitum fueritmentem Prophetae cnarrare , verba
sb ^fojtalo tra- r. ''jrf- /r ■ 1 r r
aatur /TnTOHwvniuscxpcndcre latistucnr, vtailequamur vtriulque fenlum.
\iigtntr*. Qu^nquam eft aliquid incer eos diffixniie. Odiofius cnim lo-
quicur
Ve cognit.Vei Rederrjporis. 155
loqultur de Lege Apoftolus quam propheta. neque id fimplici
Legis refpe<flu.(ed quod erat nebulones quida Legis <^x«^«\8;^
qui perucrlb ceremoniarum ftudio, Euangelii claritate obfcU''
rabaut : deLcgisnatura fecundum eorum crrorein acftultami
affediionem djfputat. Ergo id peculiare in Paulo obferuare
operarpretium erit. Vterque vero quia vetus ac Nouu teftame-
tum per contentionem inter fe componitj nihil in Lege confi-
derat nid quodproprium eius eft.Excpli gratiaLex mifericor-
dias promidiones paffim continet: fed quia funt aliunde afcitsp,
nou veniuntin Legis rationem quum de piira eius natura fer-
mo habetur. Hoc iUi tantum tribuunt vt prxcipiat qua: reda
funt , fcelera prohibeat , prajmium edicat cultoribus iuftitiae^
pcenam tranfgreflbribusminetur : cordisinterimprauitatem,
quaEcun(!;\is hominibus naturalisincft j ndnimmutetaute-
mendet.
8 Nunc MembraJtim Apoftoli co.Ilationeexplicemus. Ve-
tus teftamentum literale : quiaflueSpiritUsefficacia promul-Z)«Wi fpeci£
gatum: Nouum,fpirituaIe:quod Dominushominum cordibus^"» > membrts
Ipiritualiter infculpfit. Ideo lccunda antithefis eft veluti prime'^'^''*'* ^foflt-.
declaratio. Vetus mortiferum cft.-quia nihil poteft quam male- '?, ,. ''^""^
dlCtione inuolucre vniuerlum hominum gcnus.Nouu eft "•iitXpHcem antithti
organum .- quia amaledidione hberatos in gratiam cum Deojln.yettuefl li^
reltituit.illud dauiaationis myftei ium eft: qma eos peragit in- "'■'"'<> mortife-
iuftitise omnesfllios Adam.hoc .iuftiti.^: quiaDei mifericor-*''""' '^'"^"''''v
diamreuelat, per quam iuftiiicamur.Poftrema antithefis ^i^^^KttaU^^^i^i.
Legis ceremoniasrefcrenda.Quiaillud rerum abfcntium ima.-fictsm, tttimufni
ginem habcbat^interire ac euanefcere tempore oportiiit, Eua-
gelium, quia ipfum corpus cxhibct, firmam perpetuamque re-
tinet ftabilitatem. Vocatqiitdem leremiasik legcs nierales,
infirmum ac fragile foedus ; fed aliarationc, quodfcilicet in-
grati populi fubita defei3;ione mox ibruptum fuerit. fcd quis
eiufmodi violatio eft a culpa populi , in T(iftamentum proprie
nonconferetur.Ceremonix vero , quoniam fua ipfarum infir-
niitate Chnfti aduentu fuerunt diirolutoe , caufam infirmitatis
intra fe habcbant . Porro differentia ilb Literae & Spiritus non
fic accipienda eft aclinullocum fruduLegcm fuam luAxhi^^^i^^^&fpi^i^
Dominus tuli(ret,nulIo eorum ad fe conucrib: fed per compa-"** djfertniiki
rationem politaeft , ad comraendandam gratixaffluentiam,
qua Euangclii prasdicationeni idem Legiflator , quafi nouam
perfonam mduens,hoiiorauit. Nam li eorum multitudinere-
cenfemus quos ex populis omnibus per Euangelij prsdicario-
nem Spiritu fuo regeneratos in Ecclefiae fux comunione colle-
gitpaucifTimos ac pene nulloS dicemus qui olim in Ifraele cor
dis afFcdu atque ex animo fosdus Domini amplcxi fint, qui ta
men multifuerut,fi fuopce numero fine coparatione cefeatur.
^^p.XI. MHmioms lib. IT.
S^frtei dijferin 9 Ex tcrtio difcriiTiine quartum cmergit.Vctus enim tcfta-
tia.Vetiu tcfla- mentum Scriptura vocatferuitutis.quod tmiorein animisgc-
mentum efijer- ngpgt. nouiim auccm.libcrtatis , ouod in fiduciam ac fecarita-
uttutis: nouum [.. _. _ , ' ' .. n- •
atntmliberTatis.^^'^^^^^^^^ erigat, SicPaulusad Roinanos,Nonacccpiu)Sjm-
Id ^uod tribu* quitjfpiritum (eruitutis icerum ad timoreni:led Spiritum ado-
^pofioti teftimo pcionisjper quem clamamus, AbbajPater.Hucpertinetquod
niisconfirmatttr. habctur ad Hebrsos.non acct-nllTe nunc fidelcs ad corporeum
iieb.ia.i8. niontcm,& inccnlum ignem.ac turbmemj& caligmcm,& pro
cellam,vbi nihil audiatur,aut videaturjnifi quod terrore men-
tes percellat : adeo vt ipfe quoque Mofes expauelcat , vbi vox
terribilis infonatjquam auclire omnesdepreccncur.fed accefl!t-
fc ad montem Sion, & ciuitatem Dci viuentiSjIerufalem cgle-
ftcm , &c. Quod autein in fententia quam ex epift. ad Rom.
. adduximus, breuiter tangit Paulus, fufius explanat ad Galatas,
•*■ *• cjuum adallegoria trahii duos Abiaha;filios,in huc modum,
Quod Agar ferua typus fit montis Sinai,vbi Lege accepit popu-
lus Ifrael •• Sara libera,figurafit caeleftislcrufalem.a quafluic
Euangelium.Qiiod quemadmodum kmcn Agar feruum naC-
citur,quod ad hsreditatem nunquam pcrueniat.Sarx Iiberum,
cui haereditasdebeatur : itaper Legem addicamur in feruitu-
tem.per foium Euangelium in libertatem regcneremur. Huc
autem fumma redit , Vetusteftamentum pauorcm ac trcpida-
tioucm incufliffe confcicntiis : noui bcneficio fieri vt in latitia
foluantur. IUudiugo fermrutisconfcientiasaftridastcnuiire,
huiusliberalitate in libcrtatem manumitti. Quod fi expopulo
Ifraelitico fanfti Patres obiiciuntur, quosquum eodcm fidci
Obit^it,^ Spiritu nobifcum prseditos fuiflc conftet , fequitur eiufdem &
libertatis & Ixtitije fuifle participes:refpondemus , neutrum ^
_ « - Lcecfuiire : fed quum fcperLe^cm & feruili conditioncpre-
diainmonem. "^''^ confcicntix inquictudine facigari fcntirent , ad Euange-
lij iubfidium confugiirc: ideoqui-pcculiarem noui Teftamenti
frudum fuiife, quod praetcr communem Veteris tcftamenti le-
aem illis malis exempti fucrunt. Dcinde ncgabimus ita libcr-
uontm.^'^*'^^* t^tis & fccuritatis fpiricu fuifle donatos,vt non expcrti fintali-
quaexparte&timoremaLcge& feruitutem. Vtcunqueenim
illa.quam per Euangelij gratiam aflequuti erant , prxrogatiua
fruerentur,erant tamcn lifdcm obferuationum vinculis&one-
ribus cum vulcroobnoxij. Qvuim ergo ad easceremonias fo-
licitc obferuandas adigeretur , quce pxdagogia: feruituti fimi-
lis fymbola erant,& chirographa quibus l'e peccati rebs faterG'
tur,ab obli«^ationc non foluercntriurc prae nobis fub fcruitutis
actimorisTeftamentofuifledicuntur,dum refpicitur commu
jiis ilia difpcnfatio, quatunc cum Ifraelitico populo Dominus
agebat.
'Dipnaio intdT 10 Ttcs quas poftcriorcs r etulimws «omparationcs funtLc-
gis
Ve cognit. Vei Redemftorii» Jf 4
gis & Euangelii.c]uare in illisLex,Veteris teftamentljEuange-,^^^ polier-itttt
liuiTijnoui n 
TVNews
OpenLibrary