Skip to main content

Full text of "Iohannis Wyclif Tractatvs de ecclesia"

See other formats 


J^l^rJX 


(^>ia.iLv 


f 


/tt-^  -^^U»  -H^  ^♦*'4f  ^^SPw^i^ 

Sccfhf^c^rt»^  ftuCc^l^^^  fltr^ifAi;^ 

Cod.  Pal.  Vindob.  i^g^rfol.  128*- 

Cod.  Pal.  A^indob.   1294.  tol.   134  ' 


y 
^ 


!^    ^ 


\^%m<\%.  WYCLIF 

TRACTATVS    DE    ECCLESIA 

j^NOW  FIRST^  ED^TED,  FROM  THE  MANUSCRIPTS 

WITH  GRITIGAL  AND  HISTORICAL  NOTES 
BY 

^D^.^  lOHANN    LOSERTH 

^PROFESSOR    OF    HISTORY   AT    THE    UNIVERSITY    OF    CZERNOWTTZ.  ^ 


(ENGLISH  SIDE-NOTES  BY  F.  D.  MATTHEW.) 


LONDi)N. 

^PUBLISHED    FOR    THE    WYGLIF    SOGIETY    BY    TRUBNER^&   CO. 

57  AND  59  LUDGATE  HILL. 

1886. 


Introduction. 


1.  Origin  and  contents  of  the  book  "On  the  Church". 

At  the  present  date,  at  which  only  a  comparatively  small  portion 
of  WycliPs  works  have  appeared  in  print,  it  may  still  be  doubtful  to 
which  of  them  the  palm  belongs,  both  in  respect  of  form  and  contents; 
but  at  least  it  may  safely  be  said,  that  his  book  on  the  Church  must 
be  reckoned  amongst  his  ripest  and  most  important  utterances.  For, 
let  us  consider  what  a  powerful  impression  the  work  by  Hus 
bearing  the  same  title,  produced  upon  his  contemporaries;  a  work 
which,  as  Pierre  d'Ailly  said,  ^  "by  its  immense  abundance  of  proofs, 
combats  the  authorky  and  plenary  power  of  the  Pope,  no  less  than 
the  Koran  combats  the  Gatholic  faith".  And  yet  this  celebrated 
book  is  only  a  meagre  abridgment  of  Wyclifs  ^'De  Ecclesia".  What 
if  the  contemporaries  of  Hus,  who  as  assembled  at  Constance 
represented  the  intellectual  capacity  of  the  Europe  of  that  day,  had 
known  the  original  that  he  had  drawn  upon,  instead  of  the  feeble 
imitation ! 

In  order  rightly  to  understand  the  origin  of  the  treatise  on  the 
Church,  we  must  go  back  to  the  years  iSyy  and  iSyS,  during 
which  WycHf  found  himself  exposed  to  attack  from  the  combined 
forces  of  the  hierarchy,  or,  as  many  at  that  time  said,  of  the  Church. 
The  hierarchy  however  is  not  the  Church:  and  it  is  the  distinction 
between  what  the  Church  is  in  reality,  and  what  the  multitude  under- 
stand    by    it,2   which   Wyclif  sets  himself  to    expound   in   this    work. 

1  Gerson's  Works  II,  901.  ^  Cap.  v.  Communitas  intelligit  per  Romanam 
ecclesiani  papam  et  cardinales  quibus  est  necessarium  omnibus  aliis  obedire.  .  .  . 
sic  intelligit  maior  pars  ecclesie  .  .  .  et  talem  stilum  a  maioribus  et  minoribus 
recipiunt  pape  communiter. 


iv  INTRODUCTION. 

*'When  people  speak  of  the  Church,"  says  Wydif,  "they  raean 
thereby  prelates  and  priests,  endowed  monks,  canons  and  begging 
friars  (^prelatis  and  prestis,  monkis  and  chanouns  and  freris'),  and  all 
who  wear  the  tonsure  (^alle  men  that  han  crownes'),  however  disrepu- 
table  and  contrary  to  the  word  of  God  their  life  may  be.  On  the 
other  hand,  they  say  that  people  in  the  world  are  not  men  of  the 
holy  Church,  though  they  hve  ever  so  faithfully  according  to  God's 
law,  and  die  In  perfect  love  of  their  neighbour.  But  notwithstanding 
this,  all  those  who  will  one  day  be  blessed  in  heaven  are  members  of 
holy  Church,  and  no  one  besides."  ^ 

In  other  passages  also  he  argues  in  a  similar  manner  against  the 
belief  that  by  the  Church  is  to  be  understood  only  the  visible 
Catholic  Church,  i.  e.  in  its  character  of  an  organised  community, 
under  priestly  government:  and  the  notion  that  the  Church  and  the 
clerical  body  are  identical,  so  that  all  members  of  the  latter  would 
belong  to  the  Church,  whereas  the  laity  would  be  excluded  from  it.2 

This  false  conception — so  Wyclif  declares — is  to  be  met  with 
even  amongst  men  holding  high  ecclesiastical  offices,^  and  yet  it  is 
evident,  that  many  of  the  errors  into  which  Christians  have  fallen, 
are  a  result  of  this  conception.^  He  maintains  it  to  be  especially 
needful  at  this  time  to  prepare  the  way  for  a  juster  view  of  the 
Church:^  and  that  the  Bishops  ought  to  rejoice  that  this  should 
be  done,  because  the  responsibility  of  instructing  the  people  in  the 
true  belief  concerning  the  Church,  and  of  repelling  all  attacks  made 
upon  the  Church  by  heretics  lies  heaviest  upon  them.^ 

To  turn  to  the  contents  of  "De  Ecclesia". 

The  work  falls  into  four  parts,  which  are  closely  connected  with 
one  another.  The  first  defines  and  elucidates  Wyclifs  conception  of 
the  Church,  and  the  relation  to  the  Church  of  the   clerical  order  and 

i  Select  English  Works  of  John  Wyclif  eJ.  by  Arnold.  III,  p.  447.  ^  Lechler, 
John  WicHf  II.  gq.  (English  ed.J  ^  Quia  nonnulli,  eciam  illi  qui  videntur  aliquid 

discordant  in  materia  de  quiditaie  ecclesie  ...  *  Et  error  istius  ordinis  noscendi 

facit   muhos  errare  de  fide  ...  ^  Necesse  est  ergo  hodie  seminare  istam  fidem 

ecclesie  ...  ^   Nec    credo    dominis    episcopis    displicere    quod    tractetur   fides 

christiana  de  quiditate  ecclesie,  tum  quia  ipsi  maxime  tenentur  per  se  et  per  alios 
docere  populum  illam  fidem,  tum  eciam  quia  contendunt  de  libertate  et  prosperitate 
.  .  .  contra  hereticos. 


INTRODUCTION.  V 

of  the  lay  world:  the  second  part  discusses  the  relation  of  the  spiritual 
to  the  secular  power,  and  contains  therefore  Wyclifs  views  on  poHtics 
and  Church  government:  the  third  part  treats  chiefly  of  certain  Hturgical 
questions,  such  as  the  cultus  of  the  saints  and  of  the  departed  &c. : 
the  fourth  part  deals  with  the  question  of  absolution. 

a.  The  conception  of  the  Church. 

The  first  part  contains  six  chapters  (i  — vi).  The  Church— so  runs 
Wyclifs  explanation — is  the  sum  total  of  all  those  who  from  eternity 
are    destined  to  salvation  (predestinate). 

The  Church  consists  of  three  parts,  the  triumphant,  the  sleeping, 
and  the  mihtant.  The  triumphant  are  the  blessed  in  heaven,  the 
sleeping  are  the  souls  in  purgatory,  and  the  militant  are  the  Christians 
engaged  in  conflict  with  the  world. 

No  one  who  is  rejected  from  eternity  (praescitus)  has  part  in  this 
Church.-  It  is  not  the  same  thing  ^'being  of  the  Church"  and  '^being 
in  the  Church".  Not  every  one  who  is  in  the  Church  is  also  of  the 
Church,  but  on  the  contrary:  for  as  there  is  much  in  the  human 
body,  waste  and  such  Hke,  which  is  no  part  of  the  body,  so  there 
may  also  be  reprobates  in  the  Church,  who  will  one  day  have  to  be 
removed  from  the  body  of  the  Church. 

No  place  and  no  human  choice  can  cause  any  one  to  become 
a  member  of  the  holy  Gatholic  Church,  but  the  divine  predesti- 
nation  alone. 

There  are  not  many  Churches,  but  only  one  universal  (CathoHc) 
Church,  outside  of  which  there  is  no  salvation.^  The  head  of  this 
Church  is  Jesus  Christ. 

No  Pope  should  affirm  that  he  is  the  head  of  the  Church,  for 
he    does    not    even   know    whether  he    is    predestinate,    and   therefore 


1  Quamvis    ecclesia    dicatur    multipl'citer  \n  scriptura,    suppono  quod  sumatur 
pro  congregacione   omnium    predestinatorum  ...  ^  Ista  ecciesia  .  .  .  non  habet 

aliquem  prescitum  partem  sui  .  . .  ecclesia  non  habebit  prescitos  sed  solum  predesti 
natos  partes  suas  .  .  .  Impossibile  est  prescitum  esse  membrum  .  .  .  ecclesie  .  .  . 
3  Tantum  una  est  et  non  plures  ecclesie  catholice  .  .  .  Extra  ecclesiam  catholicam 
non  est  salus  vel  remissio  peccatorum. 


VI  INTRODUGTION. 

whether  he  is  a  member  of  the  Ghurch  at  all.  ^  If  any  Christian 
could  be  head  of  the  Church,  at  the  same  time  with  Christ,  the  Church 
would  be  a  monster,  having  two  heads.  Hence  the  Apostles  with  one 
accord  declared  themselves  to  be  only  servants  of  this  Head,  and  of 
the  Church:  and  never  did  any  one  of  them  presume  to  assert  that 
he  himself  was  the  head  or  the  bridegroom  of  the  Church.'-^  No 
Christian  can  determine  the  Pope  to  be  the  head,  or  even  a  member, 
of  the  Church,  either  by  election  or  by  any  statute,  for  membership 
depends  upon  the  predestination  and  grace  of  God.^ 

It  is  no  article  of  the  faith  that  one  must  obey  the  Pope  in 
order  to  be  saved;  for  there  were  holy  men  in  days  before  the  Papacy 
was  known.  In  the  days  of  the  Apostles,  and  even  at  the  present  time, 
there  have  been,  and  are,  individuals  and  whole  nations  who  never 
heard  of  the  existence  of  the  Pope.  Moreover  there  are  periods  during 
which  the  papal  chair  is  unoccupied. 

The  Pope  is  not  the  head  of  the  universal,  but  only  of  the 
particular  (miHtant)  Church;  and  this  too  only  if  he  liyes  in  accordance 
with  the  commands  of  Christ^.  In  that  case  we  owe  him  obedience, 
but  so  far  only  as  he  enforces  the  commands  of  Ghrist.  Further 
than  this,  nothing  can  tend  to  the  spiritual  good  of  the  Christian 
but  a  sound  faith.'^ 

Upon  every  command  of  the  Pope,  we  must  enquire  whether  that 
which  he  orders  is  in  harmony  with  the  Bible;  and  this  is  one 
reason  why  every  Christian  ought  to  be  acquainted  with  the  Holy 
Scriptures.  ^ 

It  need  not  be  objected,  that  in  this  case  no  Ghristian  would 
beheve  that  his  Priest,  Vicar  or  Bishop  was  predestinate,  and  therefore 

1  Nullus  papa  debet  presumere  se  esse  caput  ecclesie  .  .  .  non  sic  assereret 
quod  sit  predeslinatus,  eo  quod  non  est  de  substancia  fidei  quod  iste  sit  pre- 
destinatus    ...  ^  Ideo  apostoli    confessi   sunt  concorditer  se  esse  servos  istius 

capitis;  nunquam  autem  presumpsit  aliquis  apostolorum  asserere  se  esse  caput.  ^  Non 
est  in  potestate  alicuius  christiani,  constitucione,  eleccione  vel  acceptacione  statuere 
quod  dominus  papa  sit  caput  vel  membrum  ecclesie,  nam  hoc  consistit  in  predesti- 
nacione    et   gracia  Dei  nostri.  *  Dominus   papa   non   est   caput   universalis    sed 

particularis  ecclesie,  dum  tamen  perseveranter  vixerit  tamquam  papa,  si  non  est 
predestinatus,   non  est  capitaneus  in  ecclesia  sancta  Dei.  ^  Omnibus  sufficit  ad 

salutem    fides  formata  quod   sit  una  universitas  fidelium  predestinatorum.  ®  Et 

hec  est  racio  quare  oportei  omnem   catholicum  cognoscere  scripturam  sacram. 


INTRODUCTION.  vii 

rjghtly  fulfilling  his  office,  or  that  no  honour  would  be  paid  to  the 
prelates,  no  faith  placed  in  the  canonization  of  the  saints,  and  that 
the  entire  system  of  rehgion  would  be  shaken. 

As  to  the  first  objection,  every  Ghristian  may  be  at  rest  in  the 
beHef,  that  no  less  than  Ghrist  Himself  is  his  Priest,  Vicar,  Bishop 
or  Pope.  1  The  behever  should  regard  those  prelates  only  whose  good 
works  he  sees,  as  Ghrisfs  representatives.^  With  respect  to  the  question 
of  the  canonization  of  the  saints,  it  is  very  possible  that  some  may  be 
honoured  here  as  saints,  who  are  rejected  by  God.  ^  Of  the  sanctity 
of  some,  for  instance  the  Apostles  or  the  martyrs  of  the  early  Ghurch, 
we  can  be  certain:  but  not  so  of  the  modern  saints,  who  are  canonized 
for  motives  of  family  or  of  pecuniary  interest.  ^*  Neither  can  it  be 
urged,  that  the  sanctity  of  these  persons  is  attested  by  miracles,  for 
such  miracles  as  those  of  which  one  hears  in  these  days,  have  no 
power  to  give  a  true  faith.  Also  it  may  very  well  be  that  diabohcal 
delusions  are  at  work  in  these  cases.^ 

The  cultus  of  saints,  as  carried  on  at  the  present  day,  is  the 
source  of  many  errors,  ^  and  many  a  saint  might  pray  for  us  much 
more  effectually  if  we  would  abandon  his  worship,  and  would  love 
our  Jesus  more  fervently.  There  are  a  great  number  of  saints— hoHer 
than  those  who  have  been  canonized — who  are  entirely  unknown  to 
us,  and  who  yet  help  us  more  by  their  intercessions  than  those  whose 
festivals  we  celebrate.  If  people  would  but  hold  fast  to  the  proposition : 
"We  know  not  whether  our  spiritual  ruler  is  predestinate  or 
reprobate",  aU  wrangHngs  and  extortions  would  cease  in  the  Ghurch, 
since  those  men  who  strive  after  worldly  goods  would  not  be  looked 
upon    as    members    of  the  Ghurch,    and    the    excommunications    they 


1  Quilibet  laicus  fidelis  tenetur  credere,  quod  habet  Christum  sacerdotem  suum, 
rectorem,  episcopum  atque  papam  ...  ^  Quando  ergo  subditus  non  cognoscit 

talia  fructuosa  opera  sui  preposltl,  non  tenetur  credere  quod  sit  talis.  ^  Contingit 

quod  allquos  ascribat  catalogo  sanctorum  cum  hoc  quod  apud  Deum  sint  iustissime 
condempnatl  ...  ■*  De  modernioribus  qui  canonizantur  racione  parentele,  questus 

vel    muneris    non    oportet    nos    apponere    tantam   fidem.  ^   Nec    miracula    iam 

currencia  dant  omnibus  veram  fidem,  cum  potest  commltti  potestas  diaboli  .  .  . 
^  Multitudo  ritus  tollens  libertatem  ecclesie  est  causa  multorum  errorum  et  omnis 
talis  sanctus  oraret  pro  nobls  efficacius  supposito  quod  dlmisso  cultu  suo  dillgeremus 
ampHus  Jesum  nostrum. 


viii  INTRODUCTION. 

might  pronounce  would  not  be  regarded  as  effectual.  ^  By  their  insatiable 
desire  for  posts  of  honour,  vain  pleasures  and  the  good  things  of 
this  world,  the  reprobate  would  be  recognised. 

Wychf  dwells  upon  this  point  with  evident  satisfaction.  He  depicts 
in  strong  colours  the  contempt  of  the  clergy  of  his  time  for  the 
poverty  which  Christ  and  the  Apostles  esteemed  so  highly:  and  how 
they  find  more  to  regret  in  the  loss  of  worldly  goods  than  in  the 
loss  of  virtue. 

It  is  only  after  treating  this  and  kindred  matters  that  Wyclif 
returns  to  his  subject:  the  division  of  mankind  into  the  elect 
(praedestinati)  and  the  reprobate  (praesciti).  The  latter  are  shut  out 
from  the  Church,  even  though  they  may  be  holding  ecclesiastical 
dignities;  and  a  man's  salvation  being  thus  entirely  due  to  the  grace 
of  God  in  his  predestination,  it  cannot  depend  upon  his  connexion 
with  the  official  Church,  or  the  mediation  of  the  priesthood.  Thus, 
as  Lechler  justly  observes,  the  recognition  of  the  believer's  free  and 
imraediate  access  to  the  mercy  of  God  in  Christ,  in  other  words,  the 
universal  priesthood  of  the  faithful,  is  involved  in  Wyclif  s  conception 
of  the  Church.2 

b.  Wyclifs  views  on  Church  politics. 

At  the  seventh  chapter  Wyclif  breaks  off  his  theological  disquisitions 
on  the  nature  of  the  Church,  and  an  episode  is  introduced,  which 
originally  had  no  connexion  with  the  other  portions  of  the  book, 
(indeed  it  still  exists  in  MS.  as  an  independent  tractate  —  "De 
captivo  Hispanensi"  ^)  and  its  present  place  was  only  assigned  to  it  by 
Wyclif  on  the  last  redaction  of  his  works.  The  formal  introduction  at 
once  marks  the  severance  of  this  portion  of  the  text  from  that  which 
precedes.  After  the  opening  words  it  becomes  clear  that  we  have 
here  a  judgment  of  WycHf,  laid  by  him  before  Parliament  at  the 
command  of  the  King. 


^  Data  ista  sentencia  tolleretur  omnis  exaccio  debiti  ecclesie  et  extingueretur 
omnis  lex  contencionis  in  clero,  cum  debitor  posset  fingere  ecclesiasticum  non 
esse  dignum  vel  talem  qui  sic  bona  ecclesie  vendicaret,  et  quantum  ad  excommuni- 
cacionem   que  est  ultimum   refugium    diceret   quod   non    ligat.  ^  Lechler  I.  c. 

page  100.  3  Shirley,  Catalogue  p.  2  3,  n"  86. 


INTRODUCTION  ix 

Whilst  replying  upon  the  occasion  of  a  rcccnt  case  '  to  thc  qucsiion, 
whether  it  is  allowable  for  the  King's  government  to  drag  from  thcir 
shelter  escaped  prisoners  who  have  taken  refuge  in  Westminster 
Abbey — he  unfolds  his  views  upon  the  mutual  relations  of  the  Church 
and  State. 

The  case  under  discussion  was  the  bloody  deed  which  took  place 
on  the  11^^  of  August  iSyS,  and  of  which  Walsingham  gives  a 
detailed,  but  at  the  same  time  very  onesided,  account."^  During  the 
campaign  of  i367,  two  of  the  King's  vassals  had  taken  prisoner  the 
Castihan  Count  of  Denia,  and  had  received  from  the  EngHsh  generals  a 
written  promise  that  the  ransom  for  the  prisoner  should  be  paid  to 
themselves.  In  place  of  the  Count,  his  eldest  son  went  to  England  and 
remained  there  a  prisoner  for  ten  years.  After  the  death  of  the  Black 
Prince  and  of  the  old  King,  the  advisers  of  his  young  successor 
demanded  that  the  two  knights  should  dehver  up  the  Spaniard.  It  was 
hoped  that  a  number  of  English  knights,  then  prisoners  in  Spain,  would 
be  liberated  in  exchange.  The  government  negociated  for  a  long  time  with 
the  two  knights:  but  the  negociations  proving  ineffectual,  recourse 
was  had  to  stronger  measures; — the  knights  were  seized  and  imprisoned 
in  the  Tower.  ^    From  thence  they  made  their  escape  by    force,''    and 

1  Convenimus  ex  mandalo  domini  regis,  ad  dicendum  secundum  vldere  nostrum 
veritatem  in  casu  nobis  exposito  ad  honorem  Dei,  ad  profectam  ecclesie  et  stabili- 
mentum  prosperum  regni  nostri.  Et  hec  tria  "in  tractatu  nostro"  se  invicem  conse- 
quuntur.  2  Wyclifs  version  of  the  affair  is,  as  may  be  seen  from  other  contemporary 

sources,  much  more  correct.  A  more  exact  account  is  glven  in  the  "Continuatio 
Eulogii  Historiarum"  (tom.  III,  p.  342):  Eodem  anno  Hispani  miserunt  ad  regem 
Anglie  pro  liberacione  comitis  de  Dene,  quem  lohannes  Hawle  et  Ricardus  Shakyll 
ceperunt  antea  in  bello  Hispanie;  sed  ipsi  timentes  perdere  redempcionem  sui 
prisonarii  noluerunt  ipsum  producere  ad  domini  regis  mandatum.  Rex  per  concilium 
suum  obiecit  eis  quod  ipsi  fecerunt  carcerem  in  domibus  suis  infra  regnum  contra 
suum  mandatum  . . .  Ipsi  vero  prostrato  eorum  custode  fugerunt  ad  Westmonasterium 
(Wyclifs  account  tallies  exactly  with  this;  Prostrato  custode  carceris  intrarunt  .  .  .). 
Constabularius  turris  venit,  ut  eos  reduceret,  et  lohannes  Hawle  resistens  iaterfectus 
fuit    ...     Cf.    Rolis    of   Parliament    vol.    III,    p.    io%  5o''  5i».  ^  Walsingham 

was  also  misinformed  as  to  the  motives  which  induced  the  government  to  restore 
the  imprisoned  Count  of  Denia  to  liberty:  see  my  Essay,  "Neuere  Erscheinungen 
der  Wiclif-Literatur",  in  the  "Historische  Zeitschrift"  vol.  53,  p.  40.  ^  Prostrato 

custode  carceris  intrarunt  septa  Westmonasterii  in  quibui  vendicarunt  omnino  exui 
a   subieccione  regis   ex  illius  ecclesie  libertate. 


X  INTRODUCTION. 

uttering  violent  threats  against  the  realm  and  government,  thev 
retreated  to  Westminster  Abbey,  in  the  belief  that  they  were  secured 
by  the  privileges  of  that  Ghurch  from  any  further  proceedings  of  the 
government  against  them.  But  a  troop  of  armed  soldiers  rushed  into 
the  Abbey; — one  of  the  l^nights  was  taken  prisoner, — the  other,  who 
defended  himself  vigorously,  and  accused  the  King's  advisers  of  in- 
justice,  of  greed,  and  of  giving  evil  counsel,  was  stabbed.  This  occurrence 
naturally  excited  great  commotion  in  the  monastic  precincts:  the 
Archbishop  and  four  of  his  Suffragans  pronounced  sentence  of  excom- 
munication  upon  the  instigators  and  perpetrators  of  the  deed,  but 
expressly  excepted  the  King,  his  mother,  and  the  Duke  of  Lancaster. 
The  Bishop  of  London  pubhshed  the  ban  three  times  a  week  at 
St.  PauPs.  When  summoned  to  Windsor  by  the  King's  Gouncil,  he  refused 
to  appear.  Then  it  was  that,  on  October  the  i8^'^,  Parliament  met  at 
Gloucester,  and  that  Wyclif  laid  before  it  the  memorial  of  which  we  have 
spoken.  He  defends  very  powerfuUy  the  action  of  the  government,  though 
without  attempting  to  excuse  the  deed  of  violence  which  tookplace  in  the 
Ghurch.  He  maintains  however,  that  but  for  an  accidental  combination 
of  circumstances,  the  affair  would  never  have  terminated  as  it  did. 

As  then  the  Abbey  of  Westminster  had  appealed  to  its  privileges, 
Wyclif  subjects  those  privileges  to  a  careful  examination  (Gap.  x).  But 
in  the  first  place  he  discusses  the  nature  of  privileges  in  general  (Gap. 
Yiii,  ix).  There  are  no  true  privileges  except  those  which  are  founded 
in  Holy  Scripture.  Those  privileges  with  which  Ghrist  has  endowed  His 
Ghurch  consist  of  spiritual  blessings.^  Other  privileges,  such  as  immunities, 
prerogatives,  outward  honours,  property  and  worldly  dominion,  ruin 
the  Ghurch;2  —  they  are  snares  of  Satan.  People  who  seek  after 
privileges  of  this  kind,  do  not  belong  to  the  Ghurch.^  The  highest  and 
the  most  ancient  privilege»  of  the  Ghurch  are  contingent  upon  poverty, 

^  Fidelis  videbit  quod  prlncipaliter  sit  in  donis  spiritualibus  a  Deo  appropriate 
collatis.  2  Non  licet  clero   insistere  circa   privilegia   terrena   cuiusmodi  videntur 

esse,  excempciones  prerogative,  proprietates  et  seculares  dominaciones,  cum  videntur 
repugnare  privilegiis  Ghristi,  que  non  licet  amittere  .  . .  Quantum  ad  alia  insignia 
perquisita  de  portando  mitram,  crucem  et  baculum  ac  ordinando  clericos  .  .  .  sunt  sepe 
non  prlvilegia  sed  diabolica  sagena  ....  Inter  omnes  cautelas  diaboli  mundana 
preeminencia  est  prima  sagena  diaboli;  de  illa  enim  primo  temptavii  Christum. 
3  Contendentes  circa  talia  privilegia  non  sunt  de  sancta  matre  ecclesi'?. 


INTRODUCTION.  xi 

and  no  one  has  the  right  to  deprive  the  Church  of  these.  ^  Laymcn  and 
clerics  alike  commit  sin,  the  former  when  they  burden  the  church  with 
worldly  goods,  thelatter  when  they  accept  such  endowments.  The  life  of  the 
clergy  of  to  —  day,  consumed  in  worldly  affairs,  and  in  endeavours  to  obtain 
rich  endowments,  is  at  variance  with  the  Hfe  of  the  early  Church.  These 
endowments  are  not  sanctioned  either  by  the  Old  or  the  New  Testament.  - 
Wyclif,  whilst  citing  the  most  ancient  privileges  of  the  Abbey  of 
Westminster  (Cap.  x),  enquires  whether  they  may  not  run  counter  to 
the  divine  law,  and  how  far  the  Abbey  possesses  the  right  to  shelter 
fugitives.  Since  privileges  are  only  vahd  if  they  tend  to  the  good 
of  the  Church,  whilst  the  disturbance  of  England  or  of  her  inhabitants 
can  bring  the  Church  no  advantage,  no  privilege  can  hold  good  if 
it  tends  to  injure  the  realm,  or  any  part  of  the  realm.  Therefore  no 
king  has  the  right  to  bestow  a  privilege,  which  involves  damage  to  the 
state,  and  no  ecclesiastic  ought  to  accept  such  privilege.  If  these  privileges 
were  allowed  to  hold  good,  a  complete  stop  would  be  put  to  the 
orderly  course  of  the  law,  and  the  worst  characters  would  have  to 
be  protected.  Moreover,  the  King  would  not  be  master  in  his  own 
domain,  if  there  existed  places  which,  though  lying  within  his  king- 
dom,  were  yet  outside  of  his  jurisdiction.^  Of  such  privileges  we  find 
nothing  in  the  Bible.^  Lastly,  we  ought  to  attach  more  significance 
to  the  sin,  than  to  the  place  where  it  is  committed.  ^ 

1  Antiquissima  et  validissima  privi'egia  instituta  a  Christo  steterunt  in 
paupertate  altissima  .  .  .  non  licet  cuiquam  privilegium  illud  subtrahere  .  .  . 
2  Nunc  ecclesiastici  procedunt  currati  cum  multitudine  cliencium  quasi  reges  et 
reputant  privilegium  quod  inhabiles  preficientur  .  .  .  Non  ex  veteri  testamento  vel 
novo  fundari  potest   talis    dotacio.  ^  Rgx    non   potest  quicquam    rite  concedere 

quod  vergeret  ad  enervacionem  regni  sui  vel  iniuriam  sui  populi;  patet  ex  dictis  de 
privilegio,  cum  nichil  sit  privilegium  nisi  quod  directe  vergit  ad  utilitatem  sancte 
matris  ecclesie;  destruccio  autem  regni  nostri  et  iniuria  facta  suo  populo  non  potest 
vergere  ad  honorem  Dei  et  utilitatem  sancte  matris  ecclesie,  ergo  non  subiacet 
potestati  regis  alicuius  privilegium  tale  concedere.  Nichil  plus  enervaret  regnum 
quam  tutela  facinorosorum  sine  correpcione  legitima.  ^  Exempcio  talis  extingueret 

regiam  potestatem,  cum  de  tanto  rex  non  haberet  potestatem  loci  vel  persone 
incolentis  ad  castigandum  ipsam,  quantumcunque  in  regem  vel  regnum  deliquerit, 
et  sic  non  foret  rex  tocius  Anglie,  cum  locus  exemptus  foret  in  regno  sed  non  de 
regno.  -*  Non  est  fundabile   in  scripiura    nec  in  lege    ecclesie    quod    locum  vel 

personam  sic  generaliter  privilegiare  liceat.  ^  Ecclesia  debet   plus  ad  peccatum 

respicere  quam  ad  locum. 


Xll  INTRODUCTION. 

In  what  sense  then  are  we  to  understand  these  privileges? 
(Cap.  XI.)  The  King  of  England  may  bestow  privileges  for  the  advantage 
of  the  Church,  by  virtue  of  his  royal  power.  Therefore  he  alone  has 
the  right  to  interpret  them;  and  if  the  Bishop  of  Rome,  or  any  of 
his  priests  learned  in  the  law,  should  be  asked  concerning  the  inter- 
pretation  of  a  privilege,  they  are  bound  to  explain  it  according  to  the 
evangehcal  law,  and  they  must  not  be  obeyed  if  their  explanation  is 
not  founded  on  Holy  Scripture.  i  In  the  enquiry  concerning  privileges, 
their  original  intention  must  be  kept  in  view,  as  well  as  their  letter. 
The  end  for  which  the  Abbey  of  Westminster  was  founded,  namely, 
the  honouring  of  God  in  His  saints,  the  repose  of  the  monks,  and  the 
dignity  of  the  sanctuary,  is  not  attained  by  these  exemptions,  which 
hinder  the  course  of  justice,  and  disturb  the  peace  of  the  monks.  In  the 
bull  of  Nicolas  III  for  the  Abbey  it  is  expressly  stated  that  the  monks 
are  to  be  subject  to  no  one,  except  the  King.  If  then  the  monks 
in  the  Abbey  owe  obedience  to  the  King,  much  more  must  the  King's 
own  vassals  who  took  refuge  therft,  do  so,^  for  they  could  certainly 
claim  no  greater  immunities  than  the  monks  themselves.  No  privilege 
ought  to  interfere  with  the  common  right,  else  it  would  be  contrary 
to  justice^.  The  advantage  accruing  to  those  who  seek  shelter  in 
Westminster  Abbey  consists  solely  in  a  pecuHar  protection  being 
afforded  them,  which  must  not  be  allowed  to  injure  others.  This 
privilege  screens  no  fugitive  from  deserved  punishment.  It  would 
be  better  for  the  consecrated  places  themselves  that  they  should  not 
possess  privileges  which  burden  them  with  worldly  care.  However,  the 

^  Rex  Anglie  debet  concedere  leges  tales  privatas  de  suo  regali  dominio  ad 
edificacionem  ecclesie^  ideo  capiendum  est  tamquam  per  se  notum  quod  regis  est 
illas  leges  prlvatas  ac  elemosinas  interpretari  et  in  rectitudine  sua  defendere.  Romanus 
autem  pontifex  super  isto  consultus  et  sacerdos  suus  legius  requisitus  de  interpre- 
tacione  sensus  catholice  tenentur  de  lege  evangelica  quantum  sciunt  humiliter 
declarare;  quibus  non  est  parendum  nisi  de  quanto  sentenciam  suam  fundaverint 
in    scriptura.  ^    i^    privilegiis     Edgari     regis    triplex    finis     exprimitur,    scilicet 

reverencia  Dei  in  reliquiis  sui  apostoli,  quies  monachorum  ibidem  degencium  et 
honor  sanctitatis  illius  loci  .  .  .  In  bulla  Nicolai  III  sic  habetur:  Monachi  ibidem 
nu1li  omnino  persone  subdantur  nisi  regi.  Ex  quo  videtur  quod  incole  istius  loci 
non  solum  quia  legii  hominis  regis,  sed  ex  mandato  pape  regi  suo  sunt  subiecti  .... 
3  Nullum  privilegium  est  nisi  communi  conrrarium,  nam  si  foret,  tunc  esset  contra 
iusticiam  et  per  consequens  lex  iniqua  et  non  privilegium. 


INTRODUCTION.  xiii 

privileges  could  only  he  justly  taken  away  if  they  vvere  ahused,  and 
it  was  not  the  intention  of  the  Duke  of  Lancaster  to  diminish  thc 
prerogatives  of  the  Abbey.  But  here  was  a  case  of  open  treason, 
than  which  a  worse  crime  does  not  existl^  and  to  make  of  the  Abbey 
a  den,  in  which  every  criminal  may  find  protection  from  the  law,  is 
not  the  way  to  honour  the  Church,  or  to  benefit  the  monks.  The 
Abbot  and  Gonvent  would  have  done  wisely  had  ihey  remained 
passive  on  this  occasion.- 

Wyclif  then  enlarges  upon  the  bad  effects  of  the  rich  endowments 
of  the  Church.  These  endowments  are  contrary  to  the  doctrine  and 
the  example  of  Christ  and  of  the  early  Ghurch  (Gap.  xiii). 

There  is  no  warrant  in  Holy  Scripture  for  the  secular  wealth 
of  the  Church.  It  is  the  cause  of  many  dangers:  the  only  expla- 
nation  of  the  present  schism  is  to  be  found  in  the  insatiable  desire 
of  the  clergy  for  worldly  goods.  ^  If  the  clergy  would  but  live  in 
evangelical  poverty,  as  in  the  time  of  Christ,  all  disputes  amongst 
the  nations  of  Christendom  would  come  to  an  end.  Therefore  those 
pcTsons  are  in  error,  who  believe  that  the  more  they  spend  upon 
the  Church,  the  greater  their  merit:  a  cup  of  cold  water  offered 
sincerely  and  with  good  will,  is  perhaps  a  gift  of  higher  value  than 
lands  and  kingdoms.-* 

And  as  of  the  worldly  possessions  of  the  Church  in  general,  so 
of  endowments  and  the  secular  authority  of  the  Roman  Ghurch — there 
is  no  foundation  for  them  in  Scripture  (Gap.  xiv):  on  the  other 
hand  it  is  clear  from  numerous  passages  that  Christ  and  the  Apostles 
preferred  a  hfe  of  poverty  to  earthly  power.  Our  clergy  parade  on 
horseback,  with  armed  retainers,  as  if  they  were  kings.  There  is  no 
foundation  in  Scripture  either  for  regarding  it  as  indispensable  that  the 


1  Sentencia  domini   mei    domini    ducis    fuit    quod    conservaretur    in    eo  quod- 
cunque    privilegium    quod    in     honestatem    loci    sonuerit    ...  '   Unde    con- 

sululssem  dicto  abbati  et  eius  conventui  quod  equanimiter  tolerassent  illatam  iniuriam 
.  .  .  3  Ex    istis    potest    coUigi  conclusio  quod  moderna  cleri    dotacio    non    est 

fundabilis  in  altero  testamento  .  .  .   Si   enim  non  esset  ista  dotacio,  non  sic  conten- 
derent  pro  primatu  ...  ^  Contingit  quod  potus  aque  frigide  sit  maior  eiemosina 

danti  ex  simpliciore  oculo  et  maiori  fervore  caritatis  quam  fuit  dotacio  quo  Constan- 
tinus  dotavit  ecclesiam  .  .  . 


XIV  INTRODUCTION. 

Emperor  should  receive  his  crown  from  the  hands  of  the  Pope,  ^  or 
for  the  papal  claim  to  universal  dominion.  The  secular  power  of  the 
Pope  is  not  derived  from  Christ,  but  from  the  Emperor. 

Nowhere  does  WycHf  uphold  so  strongly  the  civil  authority  of 
the  King  over  the  clergy,  as  in  the  book  on  the  Ghurch.  This  authority 
is  a  natural  outcome  of  monarchy  itself;  for  the  King  would  not  be 
lord  of  all  England,  if  more  than  a  fourth  part  of  the  country  were 
to  be  withdrawn  from  his  jurisdiction,  as  belonging  to  the  dead  hand.'^ 
Privileges  and  temporaUties  are  bestowed  upon  the  clergy  only  condi- 
tionally:  should  they  fail  to  fulfil  the  conditions,  the  clergy  fall 
under  the  penalty  of  confiscation  of  the  estates  of  the  dead  hand. 
EngHsh  history  teUs  of  many  such  confiscations:— WycHf  refers  both 
to  ancient  and  to  more  recent  precedents,  as  for  example,  under 
WilHam  the  Conqueror,  Edward  III.  and  even  quite  lately  under 
Richard  II.  ^  Finally,  he  denies  with  great  emphasis,  that  the  discussion 
of  these  subjects  is  likely  to  incite  the  laity  to  plunder  the  property 
of  the  Church,  or  that  the  country  was  in  a  better  state  when  these 
questions  were  allowed  to  slumber. 

c.  The  concluding  chapters  of  the  book  on  the  Ghurch. 

Chapters  viii — xvi  form  a  sequel  to  chapter  vii.  We  can  hardly 
be  wrong  in  conjecturing  that  some  at  any  rate  of  the  arguments  brought 
forward  in  these  chapters,  were  used  in  the  parHamentary  discussion: 
—  a  great  part  however  of  chapters  viii — xvi  consists  in  refutations 
of  his  opponents,  one  of  whom  ventured  the  strange  assertion,  that 
no   confiscation  of  Church  property   had  ever  taken  place  in  England. 

After  thus  discussing  the  secular  relations  of  the  Church,  Wyclif 
returns  to  the  subject  of  the  Church  itself.  The  connexion  between  the 
chapters  is  here  no  longer  so  close  as  formerly;  there  is  no  lack  of 
repetition;    some   passages,   for   instance    the   entire   twentieth  chapter, 

1  Nec  video  quomodo  fundabitur  pure  ex  fide  scripture  quod  oportet  impera- 
torem  accipere  imperium  a  suo  pontifice  .  .  .  Non  video  quin  oporteret  concedere 
quod  papa  et  totum  genus  sacerdotum  dominaretur  seculariter  super  singulos  reges 
terre.  "^  Si  omnia  illa  bona  quibus  dotatur  nostra  ecclesia  immediate  pertinerent 

ad  papam,  sic  quod  rex  non  haberet  interesse  in  possessionibus  vel  personis,  cum 
plus  quam  quarta  pars  in  manu  mortua  est  decisa.  —  ^  Omnia  ista  suppono  ex 
chronicis  et  tamquam  proxima  per  se  notis. 


TNTRODUCTION.  XV 

have  very  little  to  do  with  what  precedes  or  follows.  The  two  next 
chapters,  xvii  and  xviii,  are  chiefly  devoted  to  the  question  of  the  anti- 
quity  of  the  Ghurch.  In  opposition  to  those  who  raaintain  that  the 
Ghurch  only  arose  after  Chrisfs  death,  Wyclif  shows  (as  he  says  himself) 
by  very  exhaustive  reasoning,  that  the  Ghurch  existed  long  before 
Ghrisfs  incarnation.  The  relation  of  the  reprobate  to  the  Ghurch,  already 
treated  by  Wyclif  in  the  second  and  foUowing  chapters,  forras  a  main 
part  of  chapter  xix.  W^yclif  gives  special  attention  to  the  enquiry 
whether  a  praescitus  may  hold  a  spiritual  office  (a  question  which 
he  answers  in  the  negative);  he  then  enquires  by  what  marks  the 
praescitus  priest  may  be  known,  and  how  the  Ghristian  should  act 
with  regard  to  his  spiritual  functions.  The  layman  need  not  be 
disturbed,  provided  that  he  himself  hold  the  true  faith.  *  But  if  no 
praescitus  belongs  to  the  *fellowship  of  the  Ghurch,  not  having 
indeed  received  a  valid  baptism  — the  question  arises,  What  raerit 
will  the  praescitus  gain  for  time  and  eternity,  should  he  lead  a  right 
life?  In  this  world  he  will  obtain  prosperity,  and  a  mitigation  of  his 
penalty  in  the  next. 

Only  he  who  holds  the  true  view  of  the  Ghurch — Wyclif  further 
teaches — can  rightly  understand  certain  passages  in  the  Song  of 
Songs,  in  the  book  of  Proverbs,  and  in  the  Apocalypse.  The  whole 
of  the  twentieth  chapter  is  an  exposition  of  Prov.  xxxi.  lo — 3i. 
The  exposition  is  on  the  model  of  St.  Augustine  and  is  partly  borrowed 
from  his  commentary  on  the  same  passages  (Opp.  v.  pars  i.,  pag. 
1 51  —  194).  This  chapter  has  also  a  parallel  in  one  of  WycliPs  sermons, 
and  was  perhaps  composed  earlier  than  the  other  portions  of  this  work. 

WycliPs  doctrine,  that  if  the  clergy  should  misuse  their  power,  it 
behoved  the  laity  to  deprive  them  of  their  temporalities,  naturally 
found  vehement  opponents  amongst  the  clerical  ranks.  Ghapter  xxi. 
contains  a  reply  to  one  of  these.  The  rest  of  the  chapter,  as  also 
chapter  xxii,  is  chiefly  occupied  with  a  succession  of  subtle  question- 
ings  concerning  prayers  for  the  dead,  and  the  number  and  nature  of 
the  Sacraments,  especially  as  to  what  is  received  in  the  ordination  of 

1  Sufficit  fideli  credere  fidem  catholicam  et  quod  Deus  propter  nullum  errorem 
spiritualis  prepositi  dampnificat  subditum  .  .  .  Non  ergo  debet  subditus  desperare 
de  peccato  preposiii  .  .  . 


xvi  INTRODUCTION. 

priests;  but  it  contains  also  some  earnest  exhortations  to  abolish 
superfluous  ceremonies. 

This  last  chapter,  originally  written  perhaps  whilst  Gregory  XI, 
whom  Wyclif  frequently  attacks  wilh  great  fierceness/  was  still  living, 
is  much  more  polemical  in  tone  than  those  which  precede.  WycUf  desires, 
by  the  promulgation  of  his  doctrine,  to  enlighten  the  inferior  clergy, 
that  they  may  be  on  their  guard  against  the  abuses  which  spring 
from  indulgences.  ^  It  is  true  that  the  Popes  themselves  were  the  most 
guilty  in  the  matter;  but  they  and  their  Gardinals  are  after  all  not 
infaUible,  and  should  only  be  beHeved  when  their  teaching  agrees 
with  that  of  the  Bible.^ 

The  doctrine,  which  WycHf  now  proceeds  to  expound,  amid  frequent 
references  to  Bonaventura  and  Thomas  Aquinas,  and  keeping  their 
arguments  fully  in  view  throughout,  is  much  better  known  than  the 
foregoing  portions  of  the  book  on  the  Ghurch,  as  the  greater  part  of 
it  was  adopted  by  Hus,  in  whose  famous  treatise  "Against  Papal 
Indulgences"  Wyclif  is  followed  word  for  word.  ^  In  particular,  the  eight 
conclusions,  in  which  Wyclifs  reasonings  result,  are  entirely  accepted 
by  Hus.  These  conclusions  are  as  follows: — No  one  is  capable  of 
receiving  absolution,  unless  he  is  worthy  in  the  sight  of  God:  the 
worthier  the  man,  the  more  will  absolution  profit  him.  The  absolution 
of  no  Bishop  or  Pope  will  benefit  the  man  who  has  not  examined 
himself  before  God.  The  Bishop's  absolution  will  only  be  of  value, 
if  he  instructs  the  faithful  in  the  religion  of  Ghrist,  urges  them 
to  devotion  and  to  the  love  of  God,  and  so  makes  them  capable  of 
the  reception  of  divine  grace.  God  alone  can  forgive  sins:  men  can  do 
so  only  when  they  have  received  a  special  revelation;  without  having 

1  Aiique  merita  .  .  .  non  subiacent  potestati  huius  Gregorii  .  .  .  dictus  Gre- 
gorius  non  foret  tante  potestatis  .  .  .  Quid  quero  valet  fingere  quod  iste  Gregorius 
XI.  ordinavit  et  instituit  ut  ymmolacio  Isaac  et  cetera  merita  patrum  tantum 
precedencium  in  utroque  testamento  valerent  ad  ordinacionem  suam  cognato  suo  iam 
mortuo?  '^  Istam  sentenciam  de  suffragiis  et  indulgenciis  dixerim  ad  instruccionem 

inferiorum  ecclesie  .  .  .  restat  tradere  de  indulgenciis  et  absolucionibus  a  pena  et 
culpa  in  quibus  videtur  esse  error  apud  simplices  istam  materiam  ignorantes  .  .  . 
3  Ego  autem  non  sollicitor  quid  papa  facit  vel  loquitur,  cum  scio  quod  nec  sibi  nec 
alicui  istorum  doctorum  credendum  et  nisi  de  quanto  se  in  scriptura  fundaverit, 
cum  ipsa  sit  omnis  veritas.  *  Historia  et  monumenta  Johannis  Hus  (Norimbergae 

i558)  Tom.  I,  fol.  CLXXIP— CLXXXIX^ 


INTRODUCTION.  xvii 

received  this,  the  Pope  himself  has  no  right  to  grant  absolution.  The 
clergy  should  instruct  the  people  in  this  belief,  and  uproot  any  abuses 
which  may  arise  from  the  granting  of  indulgences.  To  every  sin, 
of  which  a  good  raan  may  be  guilty,  a  punishment  is  assigned,  which 
none  but  God  can  remit. 

2.  The  transmission  in  manuscript. 
a.  The  Cod.  pal.  Vindobonensis  1294  (A). 

With  the  exception  of  a  fragment,  of  which  more  will  be  said 
hereafter,  no  copy  of  Wyclifs  treatise  on  the  Church  has  been 
preserved  in  England.  On  the  other  hand,  a  Codex  exists  on  the  Con- 
tinent,  which  was  undoubtedly  transcribed  at  Oxford,  at  the  Whit- 
suntide  of  1407,  by  a  Bohemian  student,  and  revised  with  the  help  of 
another  Bohemian  student.  This  is  the  Cod.  1294  of  the  Imperial 
Library  of  Vienna. 

This  Codex  contains  on  2S1  parchment  leaves,  large  octavo 
(2472^"^  X  1672^^"^):  I.  fol.  13—1273  WycliPs  tract  "De  veritate  sacrae 
scripturae";  II.  fol.  128^ — 210^  the  tract  *^De  sancta  raatre  ecclesia", 
and  III.  fol.  212^ — 25 1''  the  tract  "De  dominio  divino".  The  two  latter 
are  likewise  by  Wyclif. 

Each  of  the  2S1  leaves  of  the  Codex  contains  4  columns 
(a,  b,  c,  d):  and  each  column  contains  about  40  Hnes.  The  paging 
does  not  include  two  blank  leaves  at  the  beginning,  and  one  at  the  end. 

Both  the  copyist  and  the  corrector  of  this  MS.  were  Bohemians, 
as  is  evident  from  several  Czechian  glosses.  A  note  at  the  end  of  the 
tract  "De  veritate  sacrae  scripturae"  (fol.  119'^)  gives  both  their  names: 
^^Correctus  graviter  anno  domini  1407  in  vigilia  Purificacionis  sancte 
Marie  Oxon(ii)  per  Nicolaum  Faulfiss  et  Georgium  de  Knyehnicz." 

The  tradition  of  later  ages  has  assigned  to  Nicolaus  Faulfisch  the 
distinction  of  having  been  the  first  to  introduce  the  theological 
writings  of  Wyclif  into  Bohemia.  The  impossibility  of  this  will 
however  be  seen,  when  we  remember  that  Wycliffite  doctrines  had 
been  formally  condemned  at  Prague,  four  years  earlier  than   1407. 

During  his  residence  in  England,  Nicolaus  Faulfisch  becarae 
thoroughly  acquainted  with  English  Church  affairs.  It  was  frora  his 
recollections  that  Hus  obtained  an  arausing  anecdote,    with  which    he 


xviii  INTRODUCTION. 

used  to  entertain  the  auditory  of  his  sermons.  ^  The  enthusiastic 
admiration  of  Nicolaus  Faulfisch  for  Wyclif  appears  in  his  having 
brought  to  Prague  not  only  a  certificate  (stated  to  have  been  forged 
by  Faulfisch  himself)  giving  the  attestation  of  the  University  of  Oxford 
to  Wyclifs  orthodoxy — but  also  a  piece  of  Wychfs  gravestone,  which 
was  venerated  by  the  Bohemian  WycHffites  as  a  precious  relic.  ^ 

It  is  very  curious,  that  Hus,  when  questioned  at  the  Council,  could 
not  remember  who  the  companion  of  Faulfisch  had  been.  On  being 
asked  who  had  brought  this  "forged"  document  to  Prague,  he  answered, 
"Nicolaus  Faulfisch,  with  another,  whose  name  I  do  not  know".  And 
yet  George  of  Knyehnicz  was  studying  at  Prague,  and  took  academical 
degrees  there,  at  the  time  that  Hus  was  Rector  of  the  University.^ 

The  three  tracts  contained  in  God.  A.  were  not  originaliy  bound 
together  into  one  volume.  This  may  be  seen,  not  so  much  from  the 
separate  paging  of  each  tract,  as  from  the  circumstance  that  they  have 
not  been  bound  in  the  same  order  in  which  they  were  written.  The 
first  in  date  was  the  ^'De  veritate  sacrae  scripturae":  then  came  the  "De 
dominio  divino",  and  lastly  ^'De  ecclesia":  in  the  present  volume  how- 
ever  "De  ecclesia"  is  placed  in  the  middle. 

It  is  evident  also  that  the  three  tracts  were  not  bound  together 
before  they  reached  Boliemia;  for  a  parchment  document,  relating  to 
the  founding  of  a  Ghurch  in  the  Moravian  town  of  Meseritz,^    forms 


1  Documenta  magistri  lohannis  Hus  (ed.  Palacky,  in  Latin  translation  from  the 
original  Czech)  pag.  729:  Audivi  a  fideli  viro  bonae  memoriae  Nicolao  qui  vocabatur 
Faulfisch  se,  cum  in  Anglia  versaretur,  cognosse  coquum  quendam  apud  quem 
cibum  caperet.  Quem  cum  episcopus  interrogasset  cur  litteras  sacras  contra  mandatum 
lingua  Anglica  legeret  defendit  se  argumento  ex  litteris  sacris  hausto.  Cui  episcopus: 
"Sciis  tu,  quicum  loquaris?"  Ille  vero  respondit:  "Cum  episcopo  homine."  Tum 
episcopus:  "Tu  vero  miselle  laice,  mecum  colloqui  audes  literis  sacris  nitens?"  Ille 
respondit:  "Equidem  scio  te  Christo  non  esse  maiorem  speroque  me  non  esse 
peiorem  diabolo.  lam  vero,  quia  clementissimus  dominus  Christus  placide  literas 
sacras  a  diabolo  audivit,  quidni  igitur  tu  audias  qui  minor  sis  Christo  a  me  homine?" 
Episcopus  autem  iratus  colloqui  cum  eo  nolebat.  Itaque  coquus  literis  sacris  episcopum 
superavit    sicut  Christus  diabolum.  ^  Ille  Faulfiss  portavit  imam  petiam  lapidis 

de  sepulcro  ipsius  Wiclef,  quem  postea  Pragae  pro  reliquiis  venerabantur  et  habebant. 
Petri  de  Mladenowic  Relacio  de  J.  Hus  causa,  Docum.  pag.  3i3.  ^  Monumenta 

hist.-univers.    Prag   I.  pag.  402.  ^  The  document    is    printed    in  the  papers  of 

the  "Verein  fur  Geschichte  der  Deutschen  in  BOhmen".  XXII.  pag.   223. 


INTRODUCTION.  xix 

the  fly-lcaves  at  the  beginning  and  end  of  the  volume.  As  this 
foundation  was  due  to  the  benevolence  of  Simon  of  Tissnow^,  one 
of  the  most  zealous  of  the  Bohemian  Wycliffites,  we  may  gather  that 
the  Godex  was  at  one  time  in  his  possession.  At  least  he  is  known 
not  only  to  have  been  thoroughly  familiar  with  Wyclifs  work  on  the 
Church,  but  to  have  imitated  it  himself. 

All  the  tracts  in  A  are  written  by  the  same  hand.  In  this  hand 
also  are  the  numerous  Czechian  glosses,  of  which  the  principal  appears 
in  the  facsimile  forming  the  frontispiece  to  this  volume.  The  indices 
at  the  end  of  each  of  the  tracts  are  in  a  later  hand.  The  corrections 
(in  red  or  black  ink)  are  very  carefully  entered.  The  handwriting  is 
a  very  neat  one:  and  the  division  of  the  work  into  chapters,  and  of 
chapters  into  paragraphs  &c.  is  clearly  marked.  Large  letters  on  the  left 
margin  indicate  the  beginning  of  the  paragraphs:  whilst  a  further 
subdivision  is  made  by  small  letters  or  figures,  placed  on  the  right 
or  left  hand  according  to  the  space  at  command. 

The  contents  of  the  paragraphs  are  noted  either  on  the  upper 
or  lower  margins.  Besides  this  notice  of  contents,  the  margins  contain 
various  disjointed  comments  on  the  text  —  expressions  of  agreement, 
applause,  derision  etc  —  names  of  authors  referred  to  in  the  text, 
and  so  on. 

b.  The  God.  pal.  Vindob.  3929  (Ai). 

As  this  manuscript  has  been  already  described  by  Buddensieg,  it 
will  only  be  necessary  here  to  refer  to  his  account  of  it.  ^  The  tract 
"De  ecclesia"  is  on  fol.  i^ — 114^,  and  is  written  by  the  same  hand 
as  the  other  works  contained  in  this  Godex.  The  copyist  was  a  Boheraian, 
and  no  friend  to  the  Germans,  as  appears  from  a  marginal  note  (fol. 
174^):  '^Olus  est  herba  melancoHca  que  signat  mundo  deditus  et  ideo 
Theotunici  pre  ahis  gentibus  comedunt  olus,  quia  plus  sunt  raundo 
et  avaricie  dediti".  That  this  copy  was  not  finished  until  after  the 
24^1'  of  May  141 5,  is  evident  from  the  following  gloss:  "Et  Johannes 
papa  XXIII. ,  qui  pro  heretico  et  diabolo  incarnato  est  condempnatus 
in  Gonstancia". 

'  Wyclifs  Latin  Works  I.  pag.   ^q. 


XX  INTRODUCTION. 

This  codex  is  almost  wholly  valueless  for  the  purpose  of  obtaining 
a  correct  text  of  "De  Ecclesia",  being  simply  a  copy  of  A.  This  is 
clear  from  the  foUowing  facts: 

1.  Numerous  peculiarities  of  ^  are  also  to  be  found  in  A^  e.  g. 
the  repeated  spelling  ^'cunta"  {ov*^cuncta" ;  ^^consilium"  for  ^^conciliwn" . 

2.  The  lacunae  of  A  are  also  in  A^. 

3.  Repetitions  of  particular  words  m  A  occur  also  in  A^. 

4.  A^  has  the  same  copyisfs  blunders  as  ^:  e.  g.  ^^factum"  for 
*falsum";  '^ceteris  pauperibus"  instead  oi^^ceteris  paribus" ;  *^paucis- 
centibus"  instead  of  *'paciscentibus" . 

5.  Gorrections  in  A  are  found  also  in  A^,  for  example,  accusant 
with  the  n  crossed  out. 

6.  Words  which  are  not  clearly  written  in  A^  are  either  equally 
indistinct  in  A^,  or  else  they  have  been  misread,  or  lastly,  there  is 
an  attempt  at  explanation  in  the  margin.  Thus,  for  example,  A  has  in 
one  place  ^^va — cat"  (the  well-known  word  denoting  that  a  passage  in 
the  Codex  has  been  effaced):  A^  reads  *^va,  ea"^  and  then  omits  the 
syllable  *'cat".  In  A  we  read  on  fol.  197^,  ^^primo  inquit",  and  before 
^^primo"  is  a  stroke  i  :  this  A^  has  taken  for  *Hn",  so  that  now  the 
passage  stands  *Hn  primo  inquit". 

7.  A  marginal  note  of  A  has  been  incorporated  into  the  text  of  A^ 
(fol.   173  in  A:  vide  cap.  22  huius). 

8.  Many  emendations  in  A  have  been  disregarded  by  the  copyist 
of  A^,  and  thus  the  first  errors  of  A  remain  in  A^,  for  example,  A 
(fol.   198^)  ^^careat  careat" ;  Ay  **careat  careat". 

9.  The  copyist  of  A  wrote  the  fourth  chapter  on  Whitsun 
Eve:  "In  vigiHa  Pentecostes":  even  these  words  have  been  tran- 
scribed  in  A^^. 

Under  these  circumstances  it  will  be  readily  seen,  that  the  variants 
of  i4i,  where  such  occur,  do  not  offer  any  improvement  upon  thc 
text  of  A,  but  generally  the  reverse.  In  the  present  edition  therefore, 
only  a  selection  from  the  readings  of  A^  has  been  given,  consisting 
solely  of  those  in  which  an  emendation  of  presumably  corrupt  passages 
in  A  has  been  attempted.  The  relation  of  A^  to  A  being  what 
has  been  shown,  it  would  serve  no  purpose  of  scholarship,  and 
would  merely  add  needlessly  to  the  mass  of  readings,  to  give  all  the 
variants  of  A^. 


INl  RODUCTION.  XXl 

The  copyist  of  A^y  has  not  reproduced  all  the  raarginal  notes  that 
are  found  in  A.  The  marginal  notes  in  A^,  in  red  and  black  ink,  are 
by  two  different  hands.  One  of  these  two  scribes  was  not  very  partial 
to  Wyclifs  theology,  and  in  several  places  he  animadverts  on  his 
doctrine,  or  modifies  his  statements. 

c.  The  Codex  universitatis  Pragensis  X.  D.  11.  (B). 

In  spite  of  the  care  with  which  Nicolaus  Faulfisch  and  his  com- 
panion  addressed  themselves  to  their  task,  A  contains  a  number  of 
errors,  and  many  passages  as  they  stand  in  A  will  yield  no  sense. 
A^  being  then  only  a  copy  of  A,  the  prospect  of  the  restoration  of  a 
correct  text  of  ^*De  ecclesia"  would  have  been  very  poor,  had  I  not 
lately  been  so  fortunate  as  to  find  a  Codex^  in  which  the  treatise 
is  in  a  far  better  condition  in  these  very  passages,  This  manuscript, 
which  came  into  my  hands  almost  by  chance  in  the  year  i883, 
is  the  Codex  x.  D.   1 1.  of  the  University  library  of  Prague. 

This  Codex,  to  which  we  will  refer  as  B,  a  large  folio  volume 
pjcm^  22^"^)  consists  of  214  paper  leaves,  of  which  the  last  is  left 
blank.  It  contains  first  the  tract  "De  ecclesia"  (fol.  i^ —  i3o^)  and 
Wyclifs  "De  officio  regis"  (i3o^  —  210'').  There  is  besides  in  the 
appendix  an  extract  from  the  treatise  "De  officioregis"  (fol.  210^  —  212^) 
and  extracts  from  the  first  twelve  chapters  of  "De  ecclesia"  (fol. 
212^ — 214^).  The  external  arrangement  of  A  is  very  much  the  same 
as  that  of  B.  Here  too  every  leaf  has  four  columns  of  forty-three  lines. 

The  Codex  was  at  one  time  in  the  possession  of  Magister  Peter 
of  Zepekow^,  a  friend  and  followxr  of  Hus.  Peter  of  Zepekow  was 
a  man  of  considerable  mark  at  the  University  of  Prague,  where  he 
was  professor  up  to  the  time  of  his  death,  which  took  place  in  i^Bi. 


1  In    Shirley's    catalogue     it  is    wanting.  ^  inside    the    upper    cover  is 

following  entry:  "A  magistro  Petro  de  Zepekow  exemi  tria  volumina  (tercium  adhuc 
habet)  in  3o  g(rossis)".  Peter  of  Zepekow  studied  at  Prague.  He  took  his  bacheIor's 
degree  in  1408,  his  master's  in  141 2.  (He  had  not  therefore  sold  the  book  before 
this  year.)  He  was  Dean  for  the  first  time  in  1418,  and  held  that  office  again  in 
1423,  1430  and  1431.  Vide  Mon.  un.  Prag.  I,  21,  397,  418,  418,  420—22,  424,  426, 
43o,  438,  439,  445,  448,  449.  II.  T,  2,  6,  9.  In  the  documents  relating  to  Hus  he 
is  often  mentioned,  v.  Documenta  mag.  Joannis  Hus  387,  388,  391,  Sgbj  3gS,  401,  404. 


xxii  INTRODUCTION. 

Both  the  tracts  in  B  are  written  by  the  same  hand,  in  clearly 
defined,  legible  characters.  Whether  the  copy  was  made  in  England 
or  Bohemia,   must  remain  undecided.    Only  thus  much  is  certain:  — 

1.  That  it  is  no  more  a  copy  of  A,  than  A  is  of  B. 

2.  That  A  and  B  proceed  from.  one  and  the  same  source  (X) : 
A  directly,  B  perhaps  through  an  intermediate  Hnk. 

The  first  point  is  evident  for  the  following  reasons:   — 

1.  Wherever  gaps  occur  in  A,  whether  large  or  small,  jB  has  the 
complete  text:  therefore  B  cannot  be  derived  from  A. 

2.  On  the  other  hand,  in  certain  cases  where  there  are  gaps  in  B, 
A  has  the  complete  text. 

That  A  and  B  had  a  common  origin,  the  following  considerations 
will  show:  — 

1.  Certain  words  are  indistinctly  written,  both  in  A  and  in  B, 
and  therefore  presumably  were  so  in  their  original. 

2.  Certain  marginal  notes,  such  as  figures,  letters  and  tables  of 
contents  correspond  in  A  and  B,  in  an  arrangement  which  is  oftcn 
singular,  and  (in  the  case  of  the  tables  of  contents)  in  a  wording 
frequently  strange. 

The  relation  of  the  three  Manuscripts  to  one  another  stands  there- 
fore  thus:  — 


A  MS.  containing  a  part  only  of  the  treatise  "De  Ecclesia", 
Cod.  C.  I.  23  of  the  Trinity  College  fibrary,  Dubhn,  does  not  belong 
to  this  group  of  MSS.  and  calls  for  separate  consideration. 

d.  The  Godex  Dublinensis  C.  1.  23.  (D). 

This  Codex  contains  only  the  7^''  chapter,  registered  by  Shirley 
as  an  independent  tract,  as  originally  it  certainly  was  (De  captivo 
Hispanensi). 


INTRODUCTION.  XXlii 

For  a  careful  copy  of  this  fragment,  and  for  the  foUowing  ac- 
curate  table  of  the  further  contents  of  the  Dublin  Codex,  I  am  indebted 
to  the  kindness  of  Mr  F.  D.  Matthew: 

Trinity  Gollege  Dublin  G.  i.  2  3.  A  volume  in  modern  Russia 
leather  binding,  written  on  vellum,  i  i  Vg  X  ^  V4  ii^ches,  It  is  in  a 
scribe's  writing  (c.  1400)  and  I  think  all  one  hand.  Two  columns 
on  a  page.  A  fly-leaf  in  a  different  hand  is  counted  in  the  paging. 

Gontents. 

Page  I.  A  note  on  the  Sacrament  of  the  Altar  from  Fulgencius 
(this  is  in  a  ditferent  hand). 

3     Opus  EvangeHcum  Part      I. 
loo^      „  „  Part    II. 

195        „  „  Part  III. 

At  the  beginning  of  Part  III  there  is  a  note  in  the  margin 

Tractus  Johann 
Hffe  de  Antich 
continens  2  3 
cap:  Matthei 
tine 
The  end  of  each  hne   has   been   cut   off  by   binder,   and   there   is 
an  illegible   figure  after  XXIII  and  another  after  Matthei. 
3  1 3  Opus  EvangeUcum.  Part  IV. 

332^        The  colophon  is 

Exphcit    opus    evangelicum    per    doctorem    catholicum    et 
scribam  evangelicum. 

Q.I.S. 
Auctoris  vita  finitur  et  hoc  opus  ita. 
332^        Treatise  de  Statu  Innocencie 

3  5o^        Explicit  tractatus  de  statu  innocencie  compilatus  a  magistro 
Johanne   Wyclyf  doctore    evangelico    cuius   anime    pro- 
picietur  deus. 
Treatise  de  tempore. 
386^^        ExpHcit  tractatus  de  tempore 

Table  of  contents  of  de  tempore 
387^        ExpHcit  tabula. 

Sermon  on  Apparuit  gracia  dei  &c. 


XXIV  INTRODUCTION. 

390^  Sermon  on  Apparuit  benignitas  &c. 
393''  „         „     Multiphariam  multisque  modis  &c. 

396^^  „         „     Domine  Deus  meus,  honorificabo  te 

398  Tract  on  the  assault  in  Westminster  Abbey 

404^^  Sermon  on  Nolumus  vos  ignorare  &c. 
408^  „  „    Dixit  Martha  ad  Jesum  &c. 

414^  Index  to  Opus  Evangelicum 

422  End  "Deo  Gracias". 

In  the  Imperial  Library  of  Vienna  there  are  two  more  Godices, 
3930  and  4527,  which  have  been  supposed  to  contain  the  treatise  "De 
ecclesia".  ^  But  as  Shirley  has  already  shown  2,  there  has  been  a  con- 
fusion  here  with  WychPs  "De  fide  cathoHca".  The  identity  of  the 
incipit  makes  it  probable,  that  this  is  the  first  book  of  *De  Ecclesia 
et  Membris',  a  work  quite  distinct  from  the  seventh  book  of  the  Summa 
Theologiae".  It  must  however  be  remembered  that,  although  the  treatise 
"De  Fide  Gatholica"  is  a  distinct  work  of  WycHfs,  it  does  contain,  if  in 
very  abridged  form,  much  that  had  been  already  given  in  "De  ecclesia." 

A  further  explanation  of  the  confusion  between  the  two  works 
is  to  be  found  in  the  fact  that,  in  the  table  of  contents  of  the  two 
manuscripts  39^0  and  4^27,  the  treatise  "De  fide  cathohca"  is  cata- 
logued  under  the  title  "De  ecclesia". 

3.  Date  of  Composition. 

Shirley  has  rightly  fixed  the  time  of  composition  at  1378  or  1379.^ 
With  regard  to  certain  parts  of  the  tract,  a  stiil  closer  limit  may  be 
set.  Although  the  entire  work  owes  its  existence  to  Wyclifs  contest 
with  Gregory  XI  —  the  "horrible  fiend",'^  who  never  could  have  been 
head  of  the  Ghurch  —  and  although  some  passages  so  breathe  the 
spirit  of  that  conflict  that  it  can  hardly  be  imagined  but  that  they 
were  penned  during  Gregory's  life-time,  —  nevertheless  by  far  the 
greater  part  of  the  tract  was  written  after  the  death  of  that  Pontiff, 
which  took  place  on  the  27^'^  of  March,    1378.^    If  we   bear  in  mind 

^    See   Tabulae   codd.  manuscript.   vol.  III.    p^.    120    and    3oo.  ^   Shirley, 

Catalogue.  p.  5.  ^  shirley,  Catalogue,  p.  7.  *  Horrendus  diabolus,  C^ip.  xvi. 

^  Benedictus  sponsus  qui  occidit  Gregorium  XI  ....  On  the  oiher  hand  in  another 
place:  Nec  ipse  Gregorius  nec  alius  est  Chrlsti  vel  Petri  vicarius  nisi  relinquens  niun- 
danum  ritum   imitetur  eos  in  moribus.  .  .  . 


INTRODUCTION.  xxv 

that  the  tract  consists  of  several  parts,  which  were  originally  written 
with  different  objects,  and  had  no  connexion  with  one  another,  we 
shall  not  be  surprised  to  find  that  a  chapter  here  and  there  was  com- 
posed  earlier  than  that  which  precedes  it.  Ghapter  xx,  for  example, 
raay  well  have  been  written  long  before  the  rest  of  the  book,  and, 
like  the  y^^  chapter,  it  still  exists  in  manuscript  (with  slight  alterations) 
as  a  separate  work.  '  The  last  chapter  was  apparently  written  whilst 
Gregory  XI  was  still  Hving.  ^  The  y^^  chapter,  on  the  other  hand,  can 
certainly  not  be  earHer  ihan  September  or  October  i  378,  for  it  contains 
the  statement  of  opinion  delivered  by  WycHf  before  the  parh*ament 
which  assembled  at  Gloucester  on  the  28^^  of  October  1 378.  The 
2"^  chapter  was  written  at  the  time  when  the  inteUigence  of  the  election 
of  Urban  VI.  was  spreading  throughout  England;  therefore  doubtless 
about  Easter  1378.  Wyclif  here  praises  God,  for  having  in  these  days 
given  to  His  Church  so  excellent  a  head,  as  was  Urban  VI.  ^  There 
is  not  in  this  place  the  slightest  hint  of  an  Antipope:  on  the  other 
hand  it  is  clear  from  a  passage  in  chapter  xiii,  that  at  the  time  when 
this  chapter  was  written,  the  schism  had  already  broken  out.  ■*  Whilst 
in  the  first  passage  Wyclif  speaks  of  Urban  in  terms  of  the  highest 
praise,  later  references  to  him  are  less  favourable,  and  in  the  last 
mentioned  passage  the  title  of  "pseudo-monk"  is  bestowed  upon  him, 
as  well  as  upon  his  rival.  The  separate  portions  of  this  tract  were 
therefore  probably  put  together  during  the  autumn  and  winter  of  1378. 
There  is  nothing  in  the  work  itself  to  warrant  in  any  degree  the 
assigning  of  a  later  date  than  this. 


1  Shirley,   Catalogue,   p.    16    (MuHerem    fortem  quis   inveniet?)  and    p.    2  3    (De 
captivo  Hispaniensi).  ^  Quid  quero  valet  fingere  quod  iste  Gregorius  XI  ordinavit 

ut  immolacio  Isaac  .  .  .  valeret  ad  ordinacionem  suam  cognato  suo  iam  mortuo. 
3  Sed  benedictus  dominus  matris  nostre  qui  nostre  peregrinanti  invencule  diebus 
istis  providit  caput  catholicum,  virutn  evangelicum  Urbanum  VI,  qui  rectificando 
instantem  ecclesiam,  ut  vivat  conformiter  legi  Christi,  ordinatur  ordinate  a  se  ipso  et 
suis  domesticis.  ^  Unde  illud  magnum   scisma  factum  per  Sergium  monachum 

sicut  et  illud  scisma  quodJiodie  pullulat  per  duos  pseudomonachos  .  .  .  .  So  too 
the  passage:  ut  oculaia  fide  patet  diebus  nostris  cum  due  partes  cardinalium  imponun 
pape  nostro  et  fratribus  eum  foventibus  hereticam  pravitatem. 


xxvi  INTRODUCTION. 

4.  The  Imitations  of  Wyclifs  tract  on  the  Church. 
a.  The  treatise  of  John  Hus  "Goncerning  the  Ghurch". 

Wyclifs  book  on  the  Church  received  more  honour  abroad  than 
at  home.  By  the  year  1407  at  latest,  its  contents  were  known  in 
Bohemia,  and  on  Bohemian  soil  the  English  master  found  an  apostle, 
Magister  John  of  Hussinec,  called  Hus,  who  embraced  his  teaching 
with  enthusiasm,  and  proved  ready  cheerfuUy  to  die  for  it.  From  the 
very  beginning  of  the  movement  of  reform,  Hus  warmly  hailed  the 
appearance  of  Wychfs  writings,  and  so  far  as  they  came  within  his 
reach,  he  imbibed  and  reproduced  their  teaching,  which  became  part 
and  parcel  of  his  own  mind.  But  of  all  Wychf  s  works,  none  fascin- 
ated  him  to  such  a  degree  as  the  book  on  the  Church.  As  earlv  as 
141 2,  the  year  of  the  famous  controversy  on  indulgences,  he  comes 
forward  with  arguments  which  are  simply  and  entirely  Wychfs: 
and  his  weU-known  pamphlet  on  papal  absolution  is  for  the  most 
part  taken  word  for  word  from  the  2  3'"'^  chapter  of  WycHf^s  "De 
ecclesia".  ^  From  the  opening  definition  of  absolution,  to  the  close 
of  the  deductions  which  follow,  aU  is  the  inteUectual  property  of 
Wychf.  Hus  also  borrowed  the  arguments  in  support  of  five  propo- 
sitions  of  Wychf  s,  which  he  gave  to  the  world  soon  afterwards, 
from  the  treatise  on  the  Church.^  In  the  spring  of  141 3  King  Wenzel 
of  Bohemia  made  an  attempt  to  restore  the  broken  peace  of  the 
Church  in  his  dominions,  and  to  this  end  to  reconcUe  the  Magister 
John  Hus  with  his  opponents.  The  attempt  was  however  a  failure. 
The  two  parties  could  come  to  no  understanding  over  the  concep- 
tion  of  the  Church.  The  opponents  understood  by  the  Church  that 
of  which  the  Pope  was  the  head,  and  the  coUege  of  Cardinals  the 
body;  —  Hus,  on  the  other  hand,  had  completely  adopted  the 
Wychffian  doctrine  of  the  Church,  explained  above.  Against  these 
opponents  he  wrote,  in  imitation  of  Wychf,  his  book  '*0n  the  Church", 
a  work  which  created  in  its  day  a  most  powerful  sensation,  whilst 
Wychfs    work    of    the    same  name,  from  which  it  is  taken  word   for 

1  Questio  magistri  Johannis  Hus,  Adversus  indulgencias  papales.  Opp.  tom.  I, 
fol.     184—189.  '■*  Defensio     quorundam     articulorum    Joannis     Wicleff:     ibid. 

fol.   1 1 1"-  1 17^ 


INTRODUCTION.  XXVll 

word^  passed  comparatively  unnoticed.  The  arrangement  of  the  work. 
^like  Wyclif,  Hus  breaks  up  his  treatise  into  twenty-three  chapters) 
the  fundamental  ideas,  and  the  process  of  reasoning,  all  are  sim- 
ply  borrowed  from  WycUf.  ^  Only  those  portions  of  Wyclif  s  work 
which  relate  to  ecclesiastical  and  poHtical  disputes  in  England;  i.e. 
the  greater  part  of  chapters  vii  —  xvii,  —  are  set  aside,  to  be  used, 
together  with  the  last  chapter,  on  another  occasion.  The  treatise  of 
Hus  falls  naturally  into  two  parts:  the  first  of  which  treats  of  the 
theory  of  the  Church,  of  the  Ghurch's  unity,  of  its  head  and  its 
members,  of  the  Pope  and  of  the  power  of  the  keys;  the  second  part 
confutes  the  opinions  of  Hus's  opponents.  The  main  weight  will 
thus  be  seen  to  He  in  the  first  part,  in  which  the  abstract  conceptions 
are  defined;  and  here  there  is  hardly  a  sentence  of  any  importance 
that  is  not  to  be  found  word  for  word  in  Wycfif.  The  sequence  of 
thought  is  however  much  clearer  and  more  methodical  in  Wychfs 
work;  Hus  often  reproduces  WvcHf  only  in  the  briefest  epitome.  In 
short,  the  work  of  Hus  can  only  be  described  as  a  very  faint  reflec- 
tion  of  WycHfs;  sundry  antagonistic  remarks  upon  his  Bohemian 
opponents  alone  laying  any  claim  to  originaHty. 

It  would  appear  from  the  fact  that  Hus  has  foHowed  the  ar- 
guments  and  conclusions  of  WycHf  with  such  verbal  exactness,  that 
the  study  of  the  Manuscripts  of  Hus's  work  would  be  of  very  great 
consequence  for  the  textual  criticism  of  Wyclifs  "De  ecclesia".  But 
from  a  number  of  text-passages  it  becomes  evident,  that  Hus  had 
before  him  an  inferior  MS.,  corresponding  in  fact  with  A^^.  For  a 
critical  study  of  the  text  of  Wyclifs  ^'De  ecclesia",  therefore,  the 
treatise  of  Hus  is  almost  valueless. 

b.  The  writings  of  Stanislaus  of  Znaim  and  Stephan  of 
Palecz  "on  the  Church". 

By  means  of  the  work  of  Hus,  Wyclifs  tenets  as  laid  down  in 
his  "De  ecclesia"  were  spread  widely  throughout  Bohemia,  where 
they  called  forth  both  cordial  assent  and  vehement  opposition.  Friends 
and    antagonists    of  Hus    now    composed    tracts,    almost  all  of  which 

1  For  details  cf.  my  book  "Wiclif  and  Hus"  p.  i8i  tT.  Engl.  ed.  ^  CL  below 
p.  73,  t.  26,  p.  76,  1.  25. 


XXVlll  INTRODUCTION. 

bear  the  same  tltle  ^*De  ecclesia";  but  their  connexion  with  WycHfs 
book  is  only  an  indirect  one,  their  immediate  reference  being  to  the 
work  of  Hus.  The  most  considerable  of  Hus's  opponents  was  un- 
doubtedly  Stanislaus  of  Znaim.  After  his  banishment  from  Prague  in 
the  year  141 3,  he  retired  intoMoravia,  where,  until  his  death  in 
1414,  he  employed  his  fertile  pen  against  the  Bohemian  and  Mora- 
vian  followers  of  Wyclif.  At  this  time  the  two  tracts  were  composed, 
which  he,  after  the  example  of  WycHf  and  Hus,  entitled  ^*De  eccle- 
sia"^;  —  writings  which  will  however  bear  no  comparison,  as  to  matter 
and  form,  with  WycHfs  work,  or  even  with  that  of  Hus.  The  one 
tract  contains  a  collection  of  definitions  of  the  Church:  the  other, 
which  is  rather  more  detailed,  treats  of  the  papal  power  of  the  keys. 
Boih  these  works  seem  moreover  to  have  been  only  preparatory  to 
a  larger  treatise  "De  ecclesia",  which  he  did  not  Hve  to  write.  He 
died  suddenly  just  as  he  was  about  to  set  ofif  on  his  journey  to 
Gonstance,  to  attend   the  Council. 

It  is  impossible  to  speak  of  Stanislaus  of  Znaim,  without  at  the 
same  time  caUing  to  mind  Stephan  of  Palecz,  since  the  two  were 
united,  as  at  first  in  their  affection  for  Hus,  so  latterly  in  their  hatred 
towards  him.  Like  Stanislaus,  Stephan  (who  was  one  of  the  principal 
accusers  of  Hus  at  Constance),  denounced  WycHf  both  in  speech  and 
writing:  WycHfs  conception  of  the  Church  was  an  especial  object  of 
attack,  and  it  is  against  this  doctrine  that  the  so-called  "RepHcatio 
Quidamistarum"2  and  the  two  tracts  ^'De  ecclesia"  are  directed. 

c.  John  Hofmann  of  Schweidnitz. 

Amongst  the  earHest  opponents  of  WycHfism  in  Bohemia  was  John 
Hofmann  of  Schweidnitz  (in  Silesia),  who  for  many  years  held  an 
influential  position  amongst  the  German  Professors  at  the  University 
of  Prague.  When,  in  consequence  of  the  revolution  which  took  place 
in  that  University,  in  the  year  1409,  the  Professors  left  Prague,  and 
formed    a    new    sphere    of   labour   at  Leipzig,    Hofmann  was  of  their 


1  Gopies  from  manuscripts  at  Vienna  and  Wittingau  are  in  my  possession. 
In  the  Cod.  Treboniensi  (Wittingau)  A  16,  the  title  runs:  "Stanislaus  de  Znoyma 
contra  Hus,  De  ecclesia".  ^  ^g  Hus  bestowed  upon  Palecz  the  name  of  "liar'' 

(ficlor),  so  the  latter  called  the  adherents  of  Hus  "Quidaniistae". 


INTROnUCTION.  XXIX 

number,  and  took  part  in  founding  the  prosperity  of  Leipzig.  In  the 
year  141 3  he  became  a  Canon;  in  1427  Bishop  of  Meissen,  which 
office  he  held  until  his  death  in  i^Si.  He  bequeathed  his  valuable 
Hbrary  (which  included  the  works  of  Bradwardine  and  of  Thomas 
Netter  of  Waldeni)  to  St.  Mary's  GoUege  in  Leipzig. 

His  principal  work  is  a  treatise  against  the  Utraquists:  ''Tractatus 
contra  communicantes  laicos".  2  In  this  he  pronounces  in  the  most 
emphatic  manner  against  the  Church  theory  of  Wyclif  and  Hus;^ 
and  must  to  this  extent  be  reckoned  amongst  the  assailants  of  WychPs 
book  on  the  Church,  with  which  he  was  undoubtedly  acquainted, 
and  which  he  probably  also  possessed.  Besides  this  he  attacks  other 
of  WychPs  doctrines''  very  much  in  the  manner  of  Walden. 

d.  Simon  of  Tissnow. 

A  faithful  friend  of  Hus,  and  like  himself,  as  we  have  said,  enthu- 
siastically  attached  to  WycliPs  doctrines,  was  Simon  of  Tissnow,  — 
the  same  who  on  the  29^^  of  July  1410,  when  a  bachelor  of  the 
Prague  University,  defended  WycHPs  tract  ^^De  probacionibus  propo- 
sicionum",  after  a  half  humorous,  half  sarcastic  fashion.  The  well- 
known  Codex  1294  of  the  Royal  Library  of  Vienna  (A),  was  in  his 
possession.  As  this  Codex  contains  WychPs  book  on  the  Church,  we 

^  Item  volo  quod  libri  Thomae  Waldensis  in  tribus  voluminibus  ad  praedlctum 
collegium  beatae  Mariae  virginis  praesententur,  similiter  et  Summa  Bradwardini  cum 
aliis  Summis   dociorum  ...  ^  This  is    still   unprinted.    It   exists  in  many  MSS. 

e.  g.  Codd.  pal.  Vindob.  41 5 1  (fol.  51  —  146)  and  4299  (fol.  85— 23o).  ^  Sumitur 
ecclesia  sex  modis,  primo  pro  templo  materiali  .  .  .  secundo  pro  congregacione 
malorum  ut  hereticorum  et  scismaticorum  Wyclifistarum  et  Hussitarum  ...  ■*  Cod. 

pal.  Vindob.  4i5i,  fol.  125'':  Numquid  latet  doctrina  Johannis  Wycleff  dampnate 
memorie  doctoris  verius  seductoris  eorum?  .  .  de  quo  seductore  scribit  universitas 
Oxoniensis  in  quadam  epistola  in  hec  verba:  Hic  utique  non  veritatis  doctor  sed 
falsitatis  et  mendaciorum  fabricator  ac  heretice  pravitatis  exquisitus  auctor  patenter 
et  potenter  fuit  sine  pari,  Numquid  non  sciunt  ipsum  dixisse  et  in  scriptis  reliquis 
se  hanc  erroneam  .  .  .  assercionem:  Decretales  epistole  sunt  apocriphe  et  a  fide 
Christi  seductive  et  clerici  studentes  eas  stulti  sunt?  Numquid  non  perversus  Huss 
in  hoc  et  in  aliis  articulis  tamquam  filius  ipsius  perdicionis  slbi  adhesit?  .  .  .  The 
other  writings  of  Hofmann,  even  those  which  are  directed  against  Wyclifism  in 
Bohemia,  cannot  of  course  be  noticed  here.  On  Hofmann  see  "Zeitschrift  fQr  Ge- 
schichte  und  Alterthum  Schlesiens"  XVII,  p.   185  —  192. 


XXX  INTRODUCTION. 

shall  not  be  surprised  to  find  that  Simon  of  Tissnow  was  thoroughly 
acquainted  with  that  work. 

After  the  condemnation  of  Hus,  Simon,  at  that  time  Vicar  of 
Tobitschau  in  Moravia,  became  involved  in  a  dispute  with  a  monk 
of  the  Carthusian  Convent  of  St.  Josaphat  at  Olmlitz,  who  impugned 
the  orthodoxy  of  his  doctrine.  From  the  documents  relating  to  this 
controversy,  which  have  come  down  to  us,  we  learn  that  Simon  of 
Tissnow  had  not  only  entirely  adopted  Wyclif  s  theory  of  the  Church, 
but  had  propagated  it  by  public  discourses.  ^  Simon's  opponent,  Paul 
of  Prague,  endeavours  in  two  treatises  to  confute  this  Wycliffite 
doctrine.  In  the  second  of  these  it  is  clear,  even  from  the  opening 
words  ^'Utrum  ecclesia  sancta  sit  numerus  predestinatorum",  that  WvcHf 
is  the  object  of  attack.^  This  treatise  contains  the  following  significant 
passage  on  the  relation  of  the  Hussites  to  W>clif: —  ^^Si  autem  dicant 
quod  a  Deo  venerint  et  ab  apostoHs  atque  evangeho  —  sed  econtra: 
Non  multum  temporis  est  quod  esse  ceperunt,  quoniam  sicut  patet  a 
Johanne  Wycleff  exordium  acceperunt,  qui  hanc  viam  Hussitarum  incepit. 

One  of  Simon  of  Tissnow's  disciples  was  John  Laurin,  who  in 
the  year  14 17  defended  pubHcly  at  Prague  WycUfs  doctrine  of  the 
Church:  in  consequence  of  which  he  two  years  later  received  a  legal 
summons  from  Paul  of  Prague,  to  answer  to  the  charge  of  holding 
heretical  opinions.  A  regular  lawsuit  ensued  between  John  Laurin, 
who  meanwhile  had  become  Canon  of  Olmutz,  and  Paul  of  Prague. 
John  Laurln  was  compelled  greatly  to  modify  his  statements. 

Many  other  of  the  Hussites  expressed  themselves  to  the  same 
effect  as  John  Laurin  on  the  subject  of  the  Church,  and  quite  in  thc 
sense  of  WycHfs  theory:  but  it  is  not  my  intention  here  to  examinc 
either  their  declarations,  or  those  of  an  opposite  character  such  as 
were  made  by  Andreas  of  Brod,  Stephan  of  Dolein,  and  others. 

1  "Tractatus  contra  Hussitas  presertim  contra  magistrum  Simonem  de  Tyssnow, 
plebanum  Towaczoviensem  autore  magistro  plebano  de  Dolan  diocesis  Olmucensis 
olim  s.  theologie  Prage  doctoris",  so  runs  the  title  to  this  tract,  which  is  contained 
in  Cod.  3o3  of  the   State  Archives   at  BrQnn.  2  Th|s  will   also  be   seen  from 

the  following  passage  in  the  first  tract:  "Sed  quia  secta  Hussitarum,  que  dicit  quod 
ecclesia  sancta  catholica  sit  numerus  omnlum  predestinatorum,  peccat  mortalissime 
contra  hunc  articulum  fidei  .  .  .  igitur  in  tractatu  presenti  probabitur  .  .  .  quod  talis 
proposicio  sit  falsa,  hcretica,  impossibilis,  caput  ct  origo  tocius  hcrcsis  Hussitarum  .  .  . 


INTRODUCTION.  xxxi 


5.  The  Edition. 


Of  the  three  manuscripts  in  which  WycliPs  book  on  the  Church 
has  been  preserved,  A  has  formed  the  basis  of  the  following  text: 
the  Godex  A  being  not  only,  comparatively  speaking,  correct,  but  one 
which  moreover  was  copied  in  England. 

On  account  of  the  great  length  of  the  chapters,  the  copyist  of 
A  has  divided  them  into  numerous  paragraphs  (A,  B,  C,  D  &c), 
and  even  these  paragraphs  are  again  subdivided  (a,  b,  c  &c.,  i,  2,  3  &c.). 
This  arrangement  has  been  retained  in  the  present  edition,  partly  for 
the  sake  of  practical  convenience,  inasmuch  as  the  careful  breaking 
up  of  the  chapters  into  paragraphs  assists  the  eye,  especially  for 
reference  or  quotation;  partly  also  that  the  peculiarities  of  the  original, 
which  in  all  probabiHty  possessed  this  arrangement,  might  stand  out 
the  more  clearly.  It  is  not  however  to  be  denied  that  the  multitude  of 
letters  and  figures  on  the  left  hand  margins  is  at  first  sight  somewhat 
confusing. 

The  Latin  marginal  glosses  of  A  are  given  in  the  text  amongst 
the  variants. 

All  the  variants  of  B  have  been  noted,  for  B,  as  we  have  said, 
is  fairly  correct,  and  not  unfrequently  gives  the  better  reading.  Where 
this  is  the  case,  the  reading  of  B  is  adopted  in  the  text,  and  the  cor- 
responding  readings  of  A  and  A^   are  relegated  to  the  notes. 

Account  is  given  in  the  notes  of  a  few  emendations  of  the  text 
Emendations  have  never  been  made  without  the  most  absolute  necessity, 
and  never  when  there  seemed  any  doubt  as  to  how  the  text  should 
be  restored. 

Only  a  smali  selection  from  the  readings  of  A^  has  been  given 
m  the  notes:  A^  being,  as  we  have  seen,  nothing  but  a  copy  of  A. 
On  the  other  hand  a  complete  record  has  been  made  of  the  variants 
of  D. 

The  spelhng  is  that  of  the  manuscripts:  all  the  peculiarities  that 
the  Latin  speUing  of  the  14*'^  and  [5^'^  centuries  exhibits  are  conspicuous 
in  this  edition.  Where  the  speUing  of  the  manuscripts  is  variable,  as 
in  secuntur,  sequntur,  sequuntur,  loquntur,  loqmmtur,  docma,  dogma, 
mihi,  michi  &c.  the  more  usual  orthography  has  been  followed 
in    the    text.     In    the    case    of    quotations    from    the     Bible,    where 


XXXii  INTRODUCTION. 

the  manuscripts  only  name  the  chapter,  we  have  given  the  number 
of  the  verse. 

The  notes  on  the  contents,  consisting  chiefly  of  references  to 
authorities,  may  be  looked  upon  as  sufficient. 

In  conclusion,  I  v^ould  offer  my  hearty  thanks  to  the  friends 
w^ho  have  taken  a  warm  interest  in  this  publication,  and  helped  it 
forward  to  the  utmost  of  their  power.  My  thanks  are  due  in  the  first 
place  to  M^  F.  D.  Matthew,  who  has  not  only  placed  a  copy  of  D 
at  the  disposal  of  the  editor,  and  undertaken  the  writing  and  correction 
of  the  EngUsh  side-notes,  but  has  also  assisted  this  work  in  many  other 
ways,  and  to  F.  J.  Furnivall  Esqu.,  the  energetic  and  considerable 
president  of  our  Wyclif  Society,  who  with  unvarying  courtesy  assisted 
me  xn  the  edition  and  printing  of  this  book.  The  translation  of  this 
Introduction  into  EngHsh  has  been  very  willingly  undertaken  by  Miss 
AHce  Shirley,  daughter  of  the  departed  master  in  Wyclif  research. 
For  various  suggestions  I  am  indebted  to  Dr.  Buddensieg  of  Dresden; 
and  for  furthering  this  work  by  the  sending  and  procuring  the  sending 
of  manuscripts,  to  Hofrath  Dr.  Ernst  von  Birk,  head  librarian  of  the 
Imperial  Library  of  Vienna,  to  the  librarian  of  the  University  Library 
at  Prague  A.  Zeidler,  and  to  my  friend  Dr.  Karl  Reifenkugel, 
librarian  at  Gzernowitz. 

Gzernowitz,  March    i885. 

J.   Loserth. 


f^s-;  DE  ECCLESIA. 


CAP.  I. 

A      Quia  nonnuUi,   eciani   illi  qui  videntur  esse  aliquid  ^^^^  f^^'a"^'^be 
discordant    in   materia    de    quiditate   ecclesie,    et  fides  recognized^  by 

i  '  the  faithtul 

est    ecclesia    que    deberet    in   christianis  oranibus  esse  How  it  may  be 

i  known. 

5  una,  decet  christianos  cognoscere  matrem  suara.  Quo- 
modo  queso  honoraret  quis  matrera  illara  priraevara, 
sicut  quihbet  christianus  tenetur  sub  pena  darapna- 
cionis  ex  prirao  raandato  secunde  tabule,  nisi  ipsara 
cognosceret?  Aut  quoraodo  ipsara  perfecte  cognosceret 

lonisi  cognoscendo  eius  quiditatera  ac  differencias  sciret- 
que  a  raulieribus  alienis  discernere?  Unde  inter  oranes 
raetaphisicas  sub  solis  circulo  non  reputo  quod  sit 
alia  christiano  necessarior  nec  ad  observanciara  reli- 
gionis   christiane  vel   ad   intelligenciara  scripture  sacre 

i3Utilior.  Christus  enira  ex  fide  est  pater  noster  et  dicta 
ecclesia  sponsa  sua  est  autonoraatice  mater  nostra. 
IUos  autera  parentes  deberaus  prirao  oraniura  honorare, 
quia  recognoscendo  eos  in  necessitatis  articulo  oportet 
eorum  informacionera,  castigacionera  et  suffragiura  in- 

2ovocare.  Illis  autera  cultis  ad  plenura  servatur  plene 
christiana  religio  et  de  quanto  deest  eorura  honoracio, 
deest  preceptorura  servacio,  cura  non  sit  possibile 
christianura  delinquere,    nisi    de    quanto  subtrahit  vel 

i.AA:  titulus  deest.  Ain  margine  superiori:  Sancti  spiritus  assit  nobis 
gracia;  ibid :  Ecclesia  catholica  est  a  fidelibus  cognoscenda  et  qualiter  (in 
red  ink  above  col.  128",  texthand).  5.  B:  igitur  decet.  16.  Codd. 

autonomastice.  18.  B:  et  recognoscendo.  21.  B:  de  quarto. 

I 


2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAI>.  I. 

minuit  honorem  vel  ministerium  debitum  istis  paren- 128" 
tibus.  Et  hec  est  racio,  quare  hoc  precipitur  in  primo 
mandato    secunde    tabule    tamquam    metro   et   regula 
omnium  aliorum.  Quomodo  ergo  foret  catholicus  qui 
ignoraret  partem   simboli   in   qua  fides  matris  sue  in-  5 
Beiiefinthc    seritur?  Nam  C7'edo  ecclesiam  c atholic am  diciX.  uxvum- 

LatliolicChurch 

is  an  articie  in  que  simbolum;  nec  credo  dominis  episcopis  displicere 
quod    tractetur    fides    christiana   de  quiditate    ecclesie, 
tum    quia    ipsi    maxime    tenentur    per  se  et  per  aUos 
docere  populum    illam    fidem,    tum    eciam   quia  con-  10 
tendunt    de   hbertate    et    prosperitate,    de  edificacione 
et  destruccione,  de  privilegiis  et  defensionibus  ecclesie 
contra  hereticos.  Sed  constat  quod  loqueretur  ut  pica 
qui  tractaret  de  istis  passionibus  ignorando  subiectum, 
cum    secundo    posteriorum    in    principio    vere   dicitur  i5 
quod    oportet    cognoscere    questionem,     quid    est    de 
subiecto^    antequam  noscatur   eius  passio.     Et    error 
istius     ordinis    noscendi    facit    multos    errare    de    fide 
ecclesie.     Quomodo  queso  cognoscerem  in  quo  staret 
eius  prosperitas  vel  edificacio,    nisi    ipsam    precogno-  20 
scerem,    cum  sequatur:    ego    cognosco   quod   procedit 
prospere,    ergo   prius    nosco  illam  esse?    Adhibeamus 
ergo  diHgenciam,  ut  cognoscamus  debite  matrem  no- 
stram. 
iTs^^best"kno\vn      Quamvis    autem    ecclesia    dicatur    multipliciter    inB 
who^ar^  pTede^s- scriptura,   suppono  quod  sumatur  ad  propositum  pro 
Church  il'the  famosiori,    sciHcet    congregacione  omnium  predestina- 
^ffist."^     torum.  Illa  autem  est  sponsa  Ghristi,  de  qua  est  pro- 
cessus  Cantici   canticorum;    de  qua  loquitur  scriptura 
Isaie    LXI°,     10:    Tamquam    sponsam    decoravit    me3o 
corona.     Hec     eciam     est     mulier    fortis,     de     qua 

2.  B:  Hec  racio.  i5.B  in  marg:  2°posteriorum.  16.  B:  cognosccrc 
quomodo.  20.  B:  prius  cognoscerem.  25.  A  in  marg:  Ecclesia  capla 
famosius  dicit  omnes  prcdcstinatos  et  ista  est  sponsa  Christi  ct  multa  de 
hac  ecclesia.         3o.  B  in  marg:  Is.  61. 

16.  Arist. 'AvaXof.v.cov  ucispojv  I,  i;II,  2.  20. -or,Y'.YV(t'>-y.?'.v. 
Arlst.  'AvaX.  I,   i.         28.  Cant.  IV,  8— 11.  V,   i. 


CAP.  I.]  DE  ECCLESIA.  3 

B  i^S^^Proverb.  XXXI°,  lo,  et  corpus  Christi  *  misticum,  de 
quo  I^  Cor.  1 2^.  Ista  est  Jerusalem,  mater  nostra,  tera- 
plum  domini,  regnum  celorum  et  civitas  regis  magni, 
que  tota  inquit  Augustinus  Enchiridion  XLVI^,  accipi- 

5  eiida  est  non  solum  ex  parte  qua  peregrinatur  in 
terra  a  solis  ortu  usque  ad  occasum^  laudans  nomen 
domini,  et  post  captivitatem  vetustatis  cantans  canti- 
cum  fiopum,  verum  eciam  ex  illa  que  in  celis  semper 
ex  quo  condita  est  cohesit  deo,  nec  ullum  malum  sui 

10  casus  est  experta.  Hec  enim  in  sanctis  angelis  beata 
persistit  et  sue  parti  peregrinantiy  sicut  oportet,  opitu- 
latur,  quia  utraque  una  erit  consorcio  eternitatis  et 
nunc  est  una  vinculo  caritatis. 

Hec   est   sancta   ecclesia  catholica  quam  confitentur^°^j.j[fjJ^g^^^°"" 

i5christiani   immediate   post  fidem   in  spiritum  sanctum  ^^^^^'^'^J^i  Jgjy^o^ 

apropter    tria:    primo   quia   secundum  Augustinum  est  {^^'^jIqJ^^Ip"",^" 
summa  creatura.    Ideo    immediate    ponitur  post  trini- 

b  tatem    increatam.    Secundo  quia  amore  spiritus  sancti 

c  Ghristo   in   matrimonio  perpetuo  copulatur.    Et  tercio 
20  quia  posita  trinitate  oportet  ipsam  habere  templum  vel 
domum  quam  inhabitet.    Oportet   dico   ex   necessitate 
supposicionis  atque  de  congruo. 

C      Ista  autem  ecclesia  secundum  partem  peregrinantem  ^clfurTh'con°'^ 
non  habet  aHquem   prescitum  partem  sui,    sicut  non^^^jP^^j."pjQj^^'Jg° 

I.  B  in  marg.  Prov.  3i;  i»  Cor.  4.  B  in  marg.  Aug.  41  Ench.  In 

codd.  XLI.  Correxi.        5.  AAj:  que;  B:  peregrinat.  10,  B  in  marg: 

Nota  quod  angeli  sunt  pars  ecclesie.  14.  A:  Qualiter  fides  de  ecclesia 

sequitur  immediate  post  fidem  de  spiritu  sancto.  B:  Nota  quare  immediate 
post  fidem  in  spiritum  sanctum  p(onitur)  fides  de  sancta  matre  catholica. 
24.  A  Aj  in  marg:  Nota.  A  in  marg:  Hcc  sancta  ecclesia  non  habet  presci- 
tum  partem  sui.  Continue  infra  (above  the  col.  i28c).  B  in  marg:  Dicit 
ecclesiam  catholicam  secundum  partem  triumphantem  non  habere  partem 
sui,  dum  est  huiusmodi,  aliquem  miserum  vel  quomodolibet  maculatum. 
Ex  isto  videtur  (ut  sequitur)  quod  qui  non  est  miser,  posterius  suam 
miseriam  dimittens,  efficitur  pars  ecclesie  triumphantis.  Pro  isto  (ut  apparet 
mihi)  pro  intencione  doctoris  est  notandum  quod  multitudo,  viatores  pre- 
destinati,  miseriis  (et)  maculis  involuti,  posterius  erunt  partes  ecclesie 
triumphantis,  cum  illas  maculas  et  miserias  excusserint.  Sed  tamen  dum 
sunt  huiusmodi  miseriis  involuti,  non  censentur  partes  ecclesie  trium- 
phantis.   Et  ideo  notanter  dicitur,  dum  est  liuiusmodi. 

4.  Aug.  Enchir.  cap.  XLVI.  Opera  (ed.  Maur.)  tom.  VI,  pag.  217. 

1* 


4  JOHANNIS  WYCLIF.  (CAP.  I. 

habet  secundum  partem  triumphantem,  dum  est  huius-  128''  C 
modi,  aliquem  miserum  vel  quomodolibet  maculatum,  ut 
ostendit  Augustinus,  111°  de  doctrina  christiana  XXXII°, 
ubi,  postquam  ostenderat  quod  corpus  Christi  et  caput 
eius  Christus  sunt  una  persona,  increpat  Tyconium  5 
in    secunda    sui    regula    qua   vocat    ecclesiam    corpus 
domini   bipartitum.    Nofi  inquit  ita  debuit  appellare; 
non    enim   revera  corpus  domini  est  quod  cum  illo 
non  manebit  in  eternum.  Ideo  vocat  fideles  ad  tempus 
sed  prescitos   ad   dampnacionem   ecclesiam    similatam  10 
ex  ypocritis.    Potest  autem  ista  sentencia  demonstrari 
ex  scriptura  Johannis  VP,  54,  ubi  dicitur  Judeis  et  per 
idera    cuihbet    viatori:     ISJisi    manducaveritis   carnem 
Jilii  hominis    et  biberitis  eius  sanguinem,   noji  habe- 
the^^sacram^entai  ^^'^^•^  z^?V<^m  in  vobis.  Sed  nemo  potest  esse  membrum  i5 
food.        corporis   Ghristi,    nisi    fuerit    membrum    vivum:    ergo 
nemo   potest  esse   de  illo  corpore,    nisi  manducaverit 
corpus  Ghristi.  Quomodo  queso  potest  continuari  cum 
nervis   capitis,    nisi   fide   formata  in   caput   crediderit? 
Quod   est   ipsum   manducare,    ut   exponit   Augustinus  20 
omeHa  XXV^.  Habet  autem  iste  cibus  contrarie  ad  cibos 
corporales  virtutem  assimilandi  sibi  manducantem  secun- 
dum   quatuor   digestiones,  de  quibus   Rom.  VIII°,   3o, 
scihcet  predestinacionem,  vocacionem,  iustijicacionem 
et  glorijicacionem.  Quamvis  enim  sic  manducans  mo-  2  5 
ritur  temporaHter,  non  tamen  eternaliter,  cum  Christus, 
resurreccio    et  vita    in  Jitiali  iudicio  vivijicat  omnia 
membra    sua,    quia  leo    rugiens   suscitat  suam  eccle- 
siam.  Caritas  autem  que  nunquam  excidit  est  vinculum 

3.  B  in  marg:  Augustinus.  4.  B  in  marg:  Christus  ct  corpus  eius 

sunt  una  persona.  8.  B:  rcverencia  corpus.  12.  B  in  marg:  Joh.  VI. 
i5.  A  in  marg:  Virtus  cibi  sacramentalis.  16.  B:  Igitur  ncmo.  21.  In 
codd.  XXVI.  Correxi.Bin  marg:  Augustinus.  23.  B  in  marg:  Jo.VIlI; 
B  in  marg:  Christus  (sic)  digestio. 

3.  Aug.  Opp.  III,  r,  pag.  58.  i3.  Viator  is  a  traveller  on 
earth,  cf.  Wyclif,  De  civili  dom.  pag.  4.  20.  Tracl.  in  Joh.  ev, 
cap.  VI,  Opp.  tom.  III,  2,  pag.  489.  28.  Joh.  VI,  40.  XI,  25. 

29.  I.  Cor.  XIII,  8. 


CAP.  1. 1  DE  ECCLESIA.  5 

128'' continuans  membra  illius  corporis;    foret  ergo  contra 

racionem,    vel    quod   sponsus  in  persona  propria,    vel 

laS^quod  alius  ex  permissione  sua  laniaret  sponsam  suam* 

divisione    eterna.    Ymmo    claudit    contradictorium,    si 

5bene  inspicitur;  cum  Jeremie  XXXI°,  3,  sibi  dicitur:  In 

caritate  perpetiia  dilexi  te.  Ista  igitur  et  non  lapides 

est  mater  nostra   per  orbem   terrarum  confitens  caput 

suum.     Quomodo    queso   tam  potens,    tam  sciolus  et 

tam  benivolus,    sicut    est    increata   trinitas,    eternaliter 

loeligeret  sibi  sponsam  quam  finaliter  repudiaret?  Patet 

ergo  ex  fide  et  signacione  quid  nominis  ecclesie  catho- 

lice  quod  ipsa  est  omnes  predestinati  presentes,  prete- 

riti  et  futuri. 

D      Ex  istis  sequuntur  alique  conclusiones.  Prima,  quod  First  conciu- 

.     .  sion-    No  Pope 

I  s  nuUus    vicarius  Ghristi    debet    presumere    asserere    se  snouid  presumc 

•^.  .   .  that    he    is    the 

esse  caput  ecclesie  sancte  catholice,  ymmo  nisi  habu-  Head  of  this 
erit  specialem  revelacionem,  non  assereret  se  esse 
aliquod  membrum  eius.  Patet  ex  hoc  quod  capitalem 
illius  ecclesie  oportet  esse  super  omnes  angelos  beatos, 
20  cum  ipsi  sint  membra  illius  ecclesie,  quod  soli  Ghristo 
potest  competere  inter  omnes  predestinatos,  ut  patet 
Hebr.  1°,  4.  Nam  Rom.  1°,  4,  dicitur  Christiim  esse 
predestinatum;    et    sic    ecclesia    est    solum    numerus    No  one  can 

j      ^.       ^  c"       -u    •    •..         t-  •  •    T  know  whether 

predestmatorum.  Sicut  igitur  homo  sme  speciah  re-  he  is  predesti- 
25  velacione  non  assereret  sine  formidine  se  esse  pre- 
destinatum,  sic  nec  assereret  se  esse  membrum,  et 
per  consequens,  non  caput  illius  ecclesie.  Unde  Au-  Augustinc. 
gustinus  super  psalmum  GXXXI""^  postquam  osten- 
derat  quod  nuUum  preterquam  domum  suam  exau- 
3odit  Deus  ad  vitam  eternam:  Ille  inquit  ad  domum  Dei 

I.  B:  foret  igitur.  5.  B  in  marg:  Jeremie.  10.  B:  Patet  igitur. 

II.  B  in  marg:  Quid  est  ecclesia.  14.  AB  in  marg:  Prima  conclusio. 

A  in  marg:  Nullus  papa  debct  se  presumere  esse  caput  huius  ecclesie. 
22.  B  in  marg:  Hebr.  I.  Rom.  I.  27.  A  A^  in  marg:  Augustinus.  28.  B: 
ostenderet.  AA^:  ostenderit.  Correxi.  Comp.  below  Alinea  O.  29.  B: 

preter  domura;  ib.  in  marg.  Nullum  pretcr  domum  suam  audit  ad  vitam 
eternam. 

28.  Enarratio  in  psal.   i3i.  Opp.  IV,  2,   1477. 


^  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  I. 

pertinet    qui    est  in    caritate  compaginatus  lapidibus  iii 
vivis;  qui  autem  caritatem  non  habuerit,  Jinalis  perse- 
verancie  ruinam  facit,  sed  domus  stat.  Et  post  docet 
quod  nenio  debet  ex  pretense  potestatis  vicaria  pom- 
pare  vel  minari  quod  ab  ep  dependet   status  ecclesie,  5 
sicut    fecerunt  Judei   ex  filiacione    et    merito    Abrahe, 
\       quia  filiis  imitacione  virtutum  et  non  filiis  carnis  de- 
generantibus  promittitur  hereditas.    Et  sic  est  indubie 
quoad    Ghristi    vicarios.    Itaque   inquit  Augustinus  in 
'^^^ gIT.^  ^^  hiis   est  domus  Dei    quos  predestinavit  et  prescivit  10 
perseveraturos,   de  quibus   dictum  est:    Ubi  steterunt 
sedes  eius.    Et   hii    qui    non   perseverant^    non    sunt 
ipsi  ecclesia,  non  ipsi  pertinent  ad  illud  modo  taber- 
naculum  et  tunc  domum,  sed  solum  in  hiis  qui  perse- 
veraverint  usque  in  flnem.  i5 

Unde    sicut  Deus  iuravit  David,    quod    de  fructus^ 
ventris  sui  (scilicet  Christum,  qui  fuit  natus  de  ventre 
virginis,    et   per    consequens,    de    illo    homine    manu 
forti)   poneret    super    sedem    suam:    ita    iuravit   filiis 
suis,  sub  condicione  tamen,  si  custodierint  testamentum  20 
et  testimonia    Ghristi.    Ne    inquit   Augustinus   aliquis 
minaretur  promissis  Dei   et  in  potestate    sua   ponat 
quod  promisit  Deus,  ut  impleretur,  ideo  iuravit,  an- 
nectens  condicionem,    ne  iam  glorieris  de  promissis 
et  dimittas  te  non  cust^odire;  tunc  eris  fllius  David,  12^ 
si  custodieris:  si  autem  non,    non   eris  fllius  David. 
Filiis  David  promisit  Deus)    noli    dicere  fllius  sum 
David,  si  degeneras;  sola  vidua  sedebit    in   ecclesia 
benedicta.    Tota  ecclesia  una  vidua  est,  cuius  mem- 
bra  sunt  pauperes  saturati,  quia  deserti  sunt  in  hoc  3o 
seculo,  quod  non    desponsant  hereditarie   sed   relin- 
quunt,  non  sperant  in  diviciis  honoribus  vel  amicis, 
sed  si  habent  contempnunt  sperando  pure  in  domino. 

4.  Vicaria.  In  codd.:  vicarie.  lo.  A  in  marg:   domiis  Dei.  B  in 

marg:  Presciti  non  pertinent  ad  ecclesiam  catholicam.         29.  A  in  marg: 
Tota  ecclesia  est  vidua. 

9.  Aug.  loc.  cit.  pag.   1480.         21.  Psal.  CXXXI,   11  —  12. 


The  whole 
Church  is 
widowed. 


CM\  I.)  DE  ECCLESIA.  7 

E  i28^Quid  igitur    valet    dicerc    quod    solum    isti    qui    suntThe  ciiurch  is 

T-v  1-1  1      •    -^     ^    1  .  distributcd 

Kome  sunt  ccclesia    vel    caput    ecclesie.'^    Tales    enim    tiirough  tin; 

,  ....      "wholc  world. 

uruntur  luna  per  noctem,  ut  exponit  Augustnius  psal- 
mo  GXX".  Qiiisquis  inquit  putaverit  ecclesiam  ifi  una  Augustinc. 
^parte  esse  et  non  eam  cognoverit  diffusam  toto  orbe 
terrarum  et  crediderit  eis  qui  dicunt:  Ecce  hic  est 
Christus  et  ecce  illiCy  sicut  loquitur  evangelium 
Mathei  XXIV'^ ,  cum  ille  totum  orbem  terrarum  emerit 
quoad  valorem  precii  et  ille  in  proximo  scandali^^atur 

10  et  uritur  a  luna.  Ad  quid  igitur    oportet  contendere 
circa    caput  ecclesie?    Ipsa    inquit    Augustinus    caro 
Christi  est   caput  ecclesie,    id  est,   humanitas  secun- ThcHcadofthe 
dum  quam  Ghristus    predestinatus    est,    ut   dicit  fides        Christ. 
scripture    Ephes.  1°,  IV°  et  V°  capitulis  et  expressius 

iSGol.  1°,  18,  dicit  quod  Christus  est  caput  tocius 
ecclesie.  Et  istam  conclusionem  declarat  bene  dicta 
decretaUs  extravagans  Bonifacii  VIII  que  sic  incipit: 
Unam  sanctam.  Igitur  inquit  ecclesie  unius  unum 
corpus,  unum  caput,  non  duo  capita  quasi  monstrum.   Sccond  con- 

^  ,  ,      .  .  ,.  .  clusion. 

F      becunda  conclusio  sequens   ex  quiditate    matris  ec-  xhe  Cathoiic 
clesie  est  quod  tantum  est  una,   sic    quod  non  multe  ^lJne^ancf  n°o"'^ 
ecclesie    cathohce.   Demonstratur    sic:    Eo    ipso    quod        ™^"^" 
est  ecclesia  universalis  sive  catholica,  ipsa  continet  in 
se   omnes  predestinatos.   Non    est    possibile    quod   sit 

2  5  nisi  una  tahs,  igitur  non  est  possibile  quod  sit  nisi 
una  universalis  ecclesia.  Nam  secundum  philosophos 
universale   est    quoddam  totum  atque  perfectum  cwz  The  three  parts 

^  ^        ^     ^  of  the  Church. 

I.  A  in  marg:  Ecclesia  est  pei-  totum  orbem  diffusa  (above  col.  128  ^i). 
4.  A:  CX;  in  marg:  Augustinus.  B:  Augustinus  super  primo  voluminc. 
II.  A  in   marg:  Capud   ecclesie.   B  in    marg:  Augustinus.  i5.  B  in 

marg:  Eph.  1,  4,  5.  Col.  i.  17.  B  in  marg:  DecretaHs.  Aj  alia  manu  in 
marg  super. :  Scias  quia  istam  dccretalem  falsilicat,  nichil  enim  ibi  de 
predestinatis,  sed  decretalis  probat  quod  subesse  Romano  pontifici  est  de 
necessitate  salutis  et  hoc  per  unam  ecclesiam  et  unum  caput.  20.  A  B 

in  marg.  Sec.  conclusio.  A  in  marg.  Tantum  una  et  non  plures  ecclesia 
catholica.  27.  A  in  marg:  Tres  partes  ecclesia. 

4.  Aug.  Opp.  tom.  IV.  pag.  i38i.  17.  Extrav.  Commun. 

Lib.  I.  Tit.  VIII.  De  maioritate  et  obedientia,  cap.  I. 


parts  of  the 
Church. 


8  JOHANNIS  WYCLIF.  fCAP.  I. 

nichil  deest.  Unde    sicut    iuxta  Arislotelem    primo  de  128'  F 
celo  omnia  primo  super  tria  ponimus:  sic  non  dici- 
mus    ecclesiam    catholicam    nisi    que   in     se    continet 
ista    tria:    partem    in    celo    triumphantem,    partem   in 
purgatorio  dormientem  et  partem  in  terris  militantem.  5 
Thc  three  parts  Et    {n    fiffuram    ilHus    dicunt    doctores    hostiam   vel 

into    which    tlie  ^ 

consecrated    sacranieutum  eucaristie  dividi  in  tres  partes :  Primam 

host    is    broken  ,  ^ 

signiJT^Jj^JjJ^^eimmersam  sacramento  liquido  dicunt  signare  ecclesiam 
triumphantem,  que  insorpta  et  inebriata  est  intuicione 
divine  essencie,  ut  loquitur  caput  ecclesie  Cantic.  V°  1,10 
exhilarans    cives    et    commensales    suos.    Inebriamini 
'mq\i\l  carissimi.  Due  autem  alie  partes  in  manu  domini 
et  merito  ecclesie  expurgande  signantur  per  illas  duas 
partes    quas   sacerdos    tenet    in   manibus:    Maior  sup- 
posita    signat    ecclesiam    militantem  et    minor    innixai5 
supposite  signat  ecclesiam  in  purgatorio  expectantem. 
Ipsa  enim  *  innititur  suffragiis  miHtantis  ecclesie.    Et  129" 
pro  istis  duabus  partibus  geminamus  preces  agno  qui 
est  caput  ecclesie,  ut  misereatur  nobis.  Sed  pro  tercia 
parte  ad  cuius  locum  et  requiem  aspiramus  petimus,  20 
ut  idem   agnus    triphcis    nature   donet    finahter    nobis 

Christ,  as  man,  pacem.  Et  hinc    (ut  ostendi  ahas)  dictus  sponsus  se- 

visited  all.      ^,  ,  .^  .   .        .         .      , 

cundum  numanitatem  suam  visitavit  tria  loca  ecclesie, 
sciUcet  umbihcum  nostre  habiUtabilis,  triginta  tribus 
annis  in  Judea  et  Jerusalem  conversando,  limbum  in  ^5 
quo  patres  purgati  sunt,  morsellum  sue  ecclesie  in 
anima  extrahendo;  sed  tercio  finahter  ascendens  in 
celum  cepit  captivitatem  quam  post  triumphum  coro- 
navit  ad  dei  dexteram  collocando. 

1.  B  in  marg:  Aristotelem.  6.  A  in  marg:  Tres  partes  divise  hostie 
consecrate  signilicant  tres  partes  ecclesie.  B  in  marg :  Purgatorium.  8.  B  : 
immensam;  ib.:  dicunt  dignare.  9.  Codd:  debriata.  Corrcxi.  10.  B  in 
marg:  Cant.  V°.  i3.  B:  expungnandc.  i5.  B:  et  quatuor  innixa. 
18.  A  in  marg:  Nota.  nota.  B  in  marg:  Christus  creditur  (recte  dicitur) 
agnus  triphciter.  19.  B  in  marg:  Agnus  tercius.  24.  B:  umbili- 
cum  nature. 

2.  Aristot.  ncpl  o-^pavoO  I,   i.  o'a  xo  'za  zpici   Travra   etvat    xai 


Mark  this. 


CAP.  I.j  DE  ECCLESIA  9 

0129"  Ista  ergo  est  tripicx  pars  unius  universalis  ecclesie 
sive  catholice,  licet  quotlibet  sint  particulares  ecclesie, 
quia  tot  quot  sunt  homines  predestinati.  Et  hinc  credo 
quod  in  simbolo  ecclesie  confitentur  se  credere  unam 
5  sanctam  catholicam  et  apostolicam  ecclesiam.  Apostoli 
enim  sunt  modo  in  celo  in  eadem  personalitate  qua 
vixerunt  in  terris,  et  sunt  modo  partes  plene  pur- 
gate  eiusdem  matris  ecclesie,  auctoritate  quorum  sui 
vicarii  iam  regunt  adolescentulam  modo  querentem 
losponsum  ecclesie;  et  sic  loquitur  decretum  XXIV,  q.  I. 

Mauet    inquit    Leo     papa    Petri    priviles^iiim,    z/^/- Peter'spnviicg^ 

^  ^    ^  -^  ^  '  ot   binding    and 

cunqiie  ex  ipsius  equitate  fertur  iudicium.  Ipse  enim  lop^^ing  reWins 

■^  ■'^  ■!■  j  r  wiiere  it  is  nglit- 

residet  in  celis  videns  et  procurans  quod  deus  liget  et   ^y  exercised. 
isolvat.    Unde  supradicia  decretalis  sic  loquitur :  Z7«am 

\b sanctam  ecclesiam  catholicam  et  ipsam  apostoli- 
cam  urgente  fide  credere  cogimur  et  tenere.  Unde 
unitatem  illius  ecclesie  probat  ex  scriptura  multipHci, 
primo  per  illud  Canticorum  VI°,  8:  Una  est  columba 
mea,  perfecta  mea:  una   est  matri   sue,   electa  geni- 

20  trici  sue.  Ista  columba  secundum  concordem  sancto- 

rum  sentenciam  est  mater  ecclesia,  cuius  mater,  quia  Tiic  begetting 

.    .  ,      ,.    .  .  .  .     .       of  children  to 

creatrix  est  trmitas  vel  divma  essencia,  cums  gemtrix    tiie  ciuirch. 
et    fotrix  est  patris    sapiencia    et    ipsa  mater    virgo  et 
sponsa  humanitatis  Ghristi  sui  capitis.  Ex  quibus  pa- 

2  5  rentibus  spirituahter,  et  per  consequens,  gignicione 
virginea  filii  ecclesie  procreantur,  iuxta  quod  loqui- 
tur  apostolus  2^  Gor.  XI°,  2,  Despondi   vos  uni  viro 

•  virginem  castam  exhibere  Christo.  Gum  ergo  in  tota 
scriptura  non  ponitur  vel  una  sillaba  sine  sensu,  non 

3o  restat    quid    pertinencius    signaret    hoc    adiectum  una 

4.  In  codd:  quo  in  simbolo;  AAj:    contitetur.  11.  A  in  marg: 

Privilegium  Petri  ligandi  et  solvendi.  B  in  marg:  24.  q.  i.  Leo  papa. 
16.  B;   et  tenemur.  18.  B  in  marg.  Cant.  VL  ib.   Una  enim  columba 

mea,  perfecta  mea,  una  matri  sue.  21.  A  in  marg:  Procreacio  tiliorum 
ecclesie.  27.  B  in  marg:  2.  Cor.  2.  28.  B:  cum  igitur.  29.  B  in 
marg:  Quare  (in  cod.  quid)  ecclesia  sit  una,  hic  deducitur. 


10.  Decreti  secunda  pars,  causa  XXIV,  q.  I,  cap.  V. 


lO  JOHANNIS  WYCLIF.  |CAP.  I. 

in  libro  sapientissimi  Salomonis  nisi   unitatem  ecclesie  i  ^cj"  G 
catholice  excludentem  pluralitatem.  Unde  spiritus  sanc- 
tus    in    patre    Salomonis   David    sic    orat   in    Christo 
The  unity  of  psalmo     XXK    2  1,    Erue   a    framea   Deus    animam 

the  Church  ,  . 

proved  out  of  meam  et  de  manu  cams  unicam  meam.    Quem  tex-  5 

many    passages  111,  ,  .  . 

of  scripture.  tum  secundo  per  decretalem  allegatam  beatus  Augusti-  2 
nus  sic  exponit  tractatu  secundo  eiusdem  psalmi: 
Framea  inquit  gladius  est,  et  per  gladium  mortem 
intelligi  voluit.  Unicam  meam  dixit  ecclesiam.  Canes 
sunt  qui  ceco  more  latrant  nec  intel^ligunt  contra  129'' 
quos,  eciam  cum  nichil  eis  fit,  latrant  contra  viantes, 
licet  velint  eis  proficere.  Et  utinam  nostri  possessio- 
nati  non  sint  tales  qui  conspirant  contra  catholicos, 
tangentes  eorum  potestatem,  fastum  et  ablacionem 
temporalium  solummodo  ad  medelam.  i5 

Scivit  autem  Ghristus  ecclesiam  suam  in  pace  pre-  h 
tensa    per   antichristianos  ypocritas  amarissime  perse- 
quendam.  Tercium  testimonium    scripture   est   unitas  3 
arche,  de  qua  Gen.  VI°,    16°,  legitur  quod  in  tempore 
diluvii  in  cubito  consummatur.  Que  ad  sensum  misti-  20 
cum  figurat  sanctam  matrem  ecclesiam  que  in  brachio 
domini   consefvatur  et    unico    fine    mandatorum    que 
est    caritas    consummatur.    Quartum   testimonium   est4 
dictum    apostoli   Ephesiorum   IV°,   5,    asserentis  quod 
unus  deus,  unafides;  ex  cuius  unitate  sequitur  quod  23 
sit  correspondenter  una  lex,  unum  regnum  sive  familia 
que  indubie  est  universalis  ecclesia.  Quintum  testimo-  5 
nium  est  de  una  tunica  inconsutili,  que  non  sine  mis- 
terio  ex  testimonio  Johannis  XIX°,  2  3,  remanserat  in- 
divisa.  Gorrespondenter  oportet    esse    unicam    Ghristi  3o 
ecclesiam    infringibilibus  vinculis    caritatis    contextam 
iuxta  illud  apostoli  Rom.  VIII°,  35.   Quis  nos  separa- 

4.  B  in  marg:  Psalmo  ii;  A  in  marg:  Unitas  ecclesie  probatur  cx  multis 
scripturis  (below  col.  129»).  5.  B :  carnis.  6.  B  in  marg:  Augustinus. 
17.  AAj:  antichristinos.  ig.  B  in  marg:  Gen.  6.  20  and  23.  Codd: 
consumatur.  Correxi.        24.  B  in  marg:  Eph.  4.        29.  B  in  marg:  Joh.  i5. 

6.  Aug.  in  psal.  XXI.  Opp.  tom.  IV,  pag.  98. 


CAP.  I.]  DE  ECCLESIA.  l  l 

H  6bit    a    caritate    dei?    Sextum    testimonium    est    illud 

'-yjohamiis  X°,  i6:  Fiet  unutn  ovile  et  unus  pastor,  quod 

ovile    oportet    confiteri     eandem     matrem    ecclesiam. 

Quotlibet    sunt    scripture    et   raciones   docentes   istam 

5  sentenciam,    ut  sicut  primus  Adam    terrenus  sine    bi- 

gamia  habuit  unicam    sponsam  carnaliter,   sic    secun- 

dus    Adam    sine    bigamia    possibili    necessario     habet 

unicam    sponsam    spiritualiter.    Et    illum    sensum  ex- 

ponit  apostolus  ex  scriptura  Genes.  11°,  24,    ut    patet 

10  ad  Ephesios  V°,  3i,  de  Ghristo  et  sua  ecclesia. 

Unde  racio  potest  capi  de  textu  apostoU  I''^.  Timothei 

III^,  2,  et  ad  Titum  1°,  7,  ubi  ex  isto  fundamento  dat 

legem,  quod  oportet  tam  episcopum  quam  diaconum 

esse  unius  uxoris  virum.  Oportet  enim  Ghristi  clericum 

iSin  monogamia  consequi  caput  suum.  Unde  credo  cum 

decretah   fideU   non  verti  in  dubium  quin  foret  here- 

ticum  pertinaciter  negare  quod  Ghristus  sponsus  ecclesie, 

quem    dignatus    est  vocare  sponsam  suam,  sit  mono- 

gamus    racione    unitatis  ecclesie  sponse  sue.    Et  patet 

20  secunda  conclusio. 

I      Tercia  conclusio  est  quod  extra  sanctam    ecclesiam  Third  conciu- 

.      .  sion.    Outside 

catholicam    non    est    salus    vel    remissio    peccatorum.  tiie  Hoiy  Catho- 

,      .  .    .  .        lic  Church  tliere 

Hec  est  conclusio  predicte  decretalis  in  terminis  cuius  is  no  saivation 

or  remission  of 

sensum    arbitror    esse    de    salute    perpetua    post  hanc         sins. 

25  vitam,  et  de  remissione  peccati  contracti,  data  vita 
spirituaU  per  graciam.  Et  tunc  conclusio  proxima  per 
se  est  nota:  quia  nemo  potest  habere  talem  salutem 
nisi  vel  Ghristus  vel  aUquod  eius  membrum,  sed  eo 
ipso  quod  sic  est  infra  predictam  ecclesiam:  ergo  con- 

Soclusio;  et  ad  hoc  vadunt  exempla. 
a      Sicut  enim  tota  generis  humani  posteritas  fuit  primo 
1 29*=  virtuaUter  et  materiaUter  in  primo  carnaU  coniugio*,  sic 
tota  christianorum   posteritas   est  virtualiter  in  Ghristo 


2.  B:  Joh.  8;  in  marg:  Joh.  8.  Joh.  lo.  10—12.  B  in  marg:  Eph.  5.  i. 
Tim.  3  et  ad  Titum  i.  21.  A  B  in  marg:  Tercia  conclusio.  A  in  marg: 
Extra  sanctam  ecclesiam  catholicam  non  est  salus  vel  remissio  peccato- 
rum  (below  col.  129'').  24.  B:  arbitri. 


12  JOHANNIS  WYCLIF.  |CAP.  I. 

et  ecclesia,  et  per  consequens,  in  primo  spirituali  con-  129=  l 
iugio.  Solis    enim  ex  deo    sic  natis    dedit    potestatem 
filios  dei  fieri,  et    per  consequens,  iuxta  argumentum 
apostoli  coheredes. 
ciuirch  is  like      Iterum,  sicut  extra  navem  Noe  non  remansit  bestia  vj 

Noali's  ark.  ,.,.,.. 

salvata  m  diluvio:  sic  extra  navem  ecclesie  non  restat 
homo  salvandus  post  spirituale  naufragium. 
The  reprobate       Iterum,  sicut  membrum  non  vivit  prescisum  a  cor-  c 

are  as  limbs  cut  .  ,  . 

otifromthe    pore :  sic  nec  natura  humana  per  reprobacionem  pre- 

cisa   a    capite.    Et    ad    hoc    sunt   quothbet   leges,   ut  10 
XXIII%  q.  VII%  sub  auctoritate  Augustini  ad  Vincen- 
So  says       cium  decretum  sic  loquitur:    Quemadmodum   si  pre- 

Augustme  •      r    ^  »  l    7  •    •  •    • 

scindatiir   memorum  ab  hominis  vivi  corpore,    non 
potest  tenere  spiritum    vite:   sic  homo    qui  prescin- 
ditur   de    Christi    iusti    corpore,    nullo    modo    potest  ij 
tenere  spiritum  iusticie.  Et  tota    ista   sentencia  patet 
XXIV%  q.  I,  per  multa  capitula. 
and  Bede.         Unde  ex  dictis  Bede  sic  loquitur   unum    decretum: 
Quicunque  ab  unitate  fidei  vel  societatis  Petri    quo- 
vismodo  semetipsos  segregant,  tales  nec  vificulis  pec-  20 
catorum  absoluti  sunt  nec  ianuam  regni  celestis  pos- 
sunt  ingredi.   Item  aliud  decretum   captura    ex    dicto 
Bede  super  primam  canonicam  Johannis:    Omnis    qui 
recedit  et  non  permanet  in  doctrina  Christi,    Deum 
non  habet;  qui  permanet    in  doctrina,   hic   et  filium  2? 
et  patrem  habet.  Ex  talibus   dictis  sanctorum    et  de- 
creto  ecclesie  duce  racione  scripture    patet    tota    pre- 
dicta  sentencia,  et  quod  precipue  timendum  est,  patet 
quod  nullus  christianus,  sed  precipue  Christi    vicarius 
non  est  membrum  ecclesie,  nisi  perseveranter  secutus  3o 
fuerit  Ghristum  in  moribus  et  doctrina. 

4.  B  in  marg:  apostoli.  5.  B  in  marg:  Dicit  enim  extraecclesiam  non 
esse  remissioncm  peccati  contracti.  Quare  igitur  addit  hoc  contracti  tum 
utverbum?  extra  illam  nec  est  remissio  pcccati  contracti  nec  non  contracti. 
II.  B  in  marg.  23,  q.  7.        17.  B  in  marg.  2.1,  q.i.        27.  B:  duce  Romanc. 

12.  Decr.  sec.   pars   causa   XXIII,   q.  VII,  c.  IV.  18.  ib. 

Causa  XXIV,  q.  I,  cap.  XXVII.  22.  Decret.  sec.  pars 

causa  XXIV,  q.  I,  cap.  XXIV. 


GAP.  I.]  DE  ECCLESIA.  i3 

K  I2Q'      Quarta  conclusio  eiusdem  decretalis  est  quod  intra  Fourth  conciu- 

y         ^  ,     ,.  ,  sion.  Both 

predictam  ecclesiam  est  uterque   gladms    vel    potestas  swords  or  pow- 

.  .....  ers  bclong  to 

scilicet  corporalis  vel  temporalis  et  spiritualis;  quorum  thc  Church. 
uterque  debet  ad  caput  ecclesie  et  eius  vicarium  per- 
5  tinere.  Patet  ex  hoc  quod  dictum  corpus,  cum  sit  per 
se  sufficiens,  habet  in  se  plenitudinem  potestatis.  Cum 
ergo  utraque  potestas  sit  necessaria  matri  ecclesie, 
patet  conclusio.  Et  hoc  figuratum  est  Luce  XXII",  38, 
quando    apostolis    respondentibus    Ecce     duo    gladii 

\ohic  Ghristus  dixit  non  superfluum  vel  diminutum  sed 
satis  est.  Unde  ad  denotandum  quod  uterque  gladius 
fuit  Petro  pertinens,  consequenter  dixit  Ghristus  Petro 
percucienti  servum  pontificis:  Mitte  gladium  tumn 
in  vaginam.    Ex   quo  innuitur    ad    sensum    misticum 

iSquod  uterque  gladius  sit  in  potestate  ecclesie^  mate- 
rialis  pro  ecclesia  sed  per  laicos  exercendus,  spiritua- 
lis  vero  pro  puniendis  peccatis  per  episcopum  exer- 
cendus.  Et  sic  hcet  gladius  materialis  sit  in  manu 
regum  et  militum,  hoc  tamen  erit  ad  motum   et  se- 

2ocundum  prudenciam  sacerdotum.   Oportet  enim  gla- 

dium  materialem   esse  sub   alio    sicut    ordo    militaris 

est   sub   sacerdocio.    Et  ista  est   exposicio    beati    Ber- 

nardi,  libro  secundo  ad  Eugenium  et  ad  illum  sensum 

i^g^^loquuntur  quotlibet  doctores  et   decreta  *  concorditer. 

25  Unde  XXIII%  q,  V%  Principes,  sub  auctoritate  beati 
Isidori  111°  de  summo  bono,  cap.  LIIP,  dicit  canon 
quod  iritra  ecclesiam  principes  seculi  habent  pote- 
statem,  ut  per  eandem  potestatem  disciplinam  eccle- 
siasticam  mu?iiant.  Ex   qua  conclusione   patet,  primo 

Soquod    dicti    principes    sunt    pars    dicte    ecclesie,    cum 

I.  Codd.  in  marg:    Quarta  conclusio.  A  in  marg:   Intra  ecclesiam  est 
uterque  gladius  vel  potestas.  7.  A:  nostri  ccclesie.         8.  B  in  marg: 

Luce  22.  i3.  B  in  marg:  Nota  de  utroque  gladio.  19.  In  decret. 

Unam  sanctam   rectius   leges:    sed   ad  nutum    et   patienciam   sacerdotis. 
22.  B  in  marg:  Bernhardus  ad  Eugenium.  26.  B  in  marg:  Isidorus  23, 

q.  5.  28.  B:  ccclesiasticam  immitit. 

i3.  Joh.  XVIIT,   II.  14.  Comp.  decret.  Unam  sanctam  1.  c. 

25.  Decret.  sec.  pars.  causa  XXIII,  q.  V,  cap.  XX. 


14  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  I. 

aliter  non  essent  ad  suum  propositum  intra  ecclesiam.  1 2u<*  K 
Patet  secundo    quod  ipsorum    est    cohercere    rebelles 
ecclesie,  ubicunque  requiritur  potencia   civiliter    coac- 
Eight  cases  in  ^[y^^  Unde  notat  Johannes  de  Deo  octo  casus  in  qui- 

which  an  eccle-  i 

^'^toVe^cS^'^^  ^^^  ecclesiasticus  subicitur  iudicio  vel  correccioni  secu-  5 
judgment  or   ig^j^['^   Primus  casus  cst  cum  clericus  est  incorrigibilis; 

correction.  *-'  ' 

secundus   est    cum    propter    ambicionem    clericus    est 
intrusor,  eciam  papa;  tercius    est    quando    fidem  vult 
subvertere,  quartus  quando  est  falsarius,  quintus  quando 
facit  scisma,  sextus   quando    contempnit    excommuni- 10 
cacionem,  septimus    quando    potestas    ecclesie    deficit, 
et  octavus  dum  principes  seculi    petunt   tributum   ab 
ecclesia.    Et  fundat  ista    per    leges    multipHces.    Gum 
ergo  in  nullo  istorum    casuum    debet    secularis  corri- 
gere  nisi  conformiter  ad  scripturam,  et  per  consequens,  i3 
auctoritate  summi  pontificis:  patet  supradicta  conclusio. 
Fitth  conciu-        Quinta  conclusio  est   ista:    Subesse    Romano  pon- jj 
fioTio  tho  Popc  tifici  omni  humane  nature  est   de  necessitate  salutis. 
Saivatfon.  ^  Patet  ex  hoc  quod    nemo    potest    salvari,    nisi    meri- 

torie  subsit  Christo;  sed  ipse  est  Romanus  pontifex  20 
sicut  est  caput  universalis  ac  cuiusHbet  particularis 
ecclesie:  ergo  conclusio.  Nam  columba  dicitur  modo 
viatrix,  quia  secundum  partem,  igitur  per  idem:  ipsa 
est  Romana  ecclesia,  quia  secundum  partem.  Non 
enim  est  racio,  quare  ipsa  modo  peregrinatur  vel  tri-  05 
As,  wherever  bulatur  nisi  quod  secundum  partem.  Et  per  idem  ipsa 
is^  tiSe^Romrn^  inhabitat  Romam,  Angham  et  quemcunque  locum 
wherel  er  i's  one  fidelcm.  Nam  si  ubicuuque  papa  fuerit,  ibi  est 
t^here^too^^is^he Romana  ecclesia,   quia  eadem  ecclesia  que  Rome  edi- 

i?oman  Church. 

4.  A  in  marg:  Octo  casus  in  quibus  ecclesiasticus  subditur  iudicio  vcl 
correccioni  seculari.  B  in  marg:  Johannes  de  Dco.  Octo  casus  in  quibus 
ecclesiasticus  subicitur  iudicio  seculari  i  Ecclcsiast.  4,  i,  6,  7,  8  (sic).  8.  B  : 
tercio  quando,  12.  B:  cum  principes.  17.  ABinmarg:  Quinta  con- 
clusio.  22.  B:  igiturconclusio.  A  A, :  igitur  —  partem  «iec*/.  27.  Ain 
marg:  Sicut  ubicunque  est  papa,  ibi  est  ecclcsia  Romana:  sic  ubicunque 
est  hdelis,  cciam  est  ecclesia  Romana.  29.  B:  quia  —  ecclesia  deest. 

4.  As  to  Johannes  de  Deo,  a  Spanish  theologian  and  pro- 
fessor  of  Divlnity  in  Bologna  see  Trial.  ed.  Lechler,  pag.  25 1. 
18.  See  Decret.  Unam  sanctam;  cf.  pag.  9,  1.  20. 


th 


CAP.  I.]  DE  EGCLESIA.  l  5 

L  i29''licatur  per  apostolos  succedens  ex  quibuscunque  fideli- 
bus,  per  idem  ecclesia  Romana  sic  est  in  Anglia  et 
ubicunque  fuerit  fidelis  christianus,  quia  sancta  eccle- 
sia  catholica;  que  non  potest  stringi  secundum  se 
5totam  in  Roma  vel  cetu  pape  et  cardinalium;  sed 
distenditur  per  tria  loca  sancta,  scilicet  celum,  locum 
peregrinacionis  et  purgatorium.  Unde  nimis  erronee 
concipiunt  qui  fingunt  quod  ubicunque  fuerit  domi- 
nus  papa,  ibi  est  Roma,  quia  superflue  equivocaretur 
loin  nomine  civitatis,  sicut  pueri  vocant  Oxonie  Romam 

monticulum    BelH    Montis;    sed    ubicunque    dominusLocai  name  at 

r        .        .,  ,  r    .  Oxford. 

papa  fuerit,  ibi  est  ecclesia  Romana,    sicut   fuit  Jeru- 

salem    tempore    Christi,    in    Constantinopoli    tempore 

sinodi,  ut  patet  XXII^  dist.  Sacrosancta,  in  Antiochia 
1 5  tempore  cathedracionis  sancti  Petri    et  post   in  Roma 

tempore  predicacionis  et  passionis  Petri  et  PauH. 
Et   sic    intelligitur  dictum  pape  post  Luce  XF,  20. 
M.Profecto  pervenit   in   vos  regnum   dei   et  illud   Luce 

XVII°,  22:  Regnum  dei  intra  vos  est)  ubicunque  enim 
2ofuerit  corpus,  illic  congregahuntur  aquile.    Quamvis 

enim  ecclesia  cepit  a  Judea  et  Ghristus  caput  ecclesie 
i3o*fuit   martirizatus   in  *  Jerusalem,    tamen  racionabiliter 

vocata  est  ecclesia  Christi  secundum  quandam  preemi-  For  three  rea- 

.  .    .  sonstheChurch 

nenciam  propter  tria:  Prmio  quia  Chnstus  scivit  eentes  ofChrist  is  cai- 

1     T.  •  -1  T      ,  •    /^  ,    ,•  j.      ■'^^   the  Romish 

IsuD  Komano    miperio    loco  Judeorum    mndehter   dis-       Church. 

credencium    inserendas,    sicut    dixit    apostolus    Rom. 

XF,  23.  Secunda  causa  est,  quia  maior  multitudo  mar- 
2tirum  ibi  triumphavit  quam  in  alia  civitate;  sic  enim 

2.  Binmarg:   Probat  ecclesiam  Romanam  esse    ecclesiam  universalem 
aut  catholicam.  7.  A:  errone;  B:  erronie.  B  in  marg:  purgatorium. 

14.  B.  in  marg:  22»  distinccione.  17.  In  codd.  Matth.  XII.  Correxi;  B  in 

marg:  Matth.  12.  18.  B:  Luce  17  deest,  20.  B  in  marg:   Quomodo 

capit  ecclesiam  dicens  a  Judea  incepisse  est:   incepit  ab  Abel,   ut  sentit 
beatus  Gregorius.  23.  A  in  marg:  Propter  tres  causas  ecclesia  Christi 

vocata  est  Romana  ecclesia  (Above  col.  i3o»).  B  in  marg:   Nota   quare 
ecclesia  vocata  est  Romana  ecclesia.  26,  In  codd:  Rom.  IX. 

I  i.BellusMons  isBeaumont,  a  royal  palace  new  deslroyed,in  the 
North  Suburbs  of  Oxford;  see  Wood's  History  of  the  City  of  Oxford 
(ed.SirJ.  Peshall,pag.  3i  i).        i^.Decr.prima  pars  dist.  XXI L  cap.IL 


i6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  I. 

ubi    homo    nascitur    ex    utero    et   triumphat   gloriose,  iSo-^M 
nomen  abhinc  contrahit.  Cum  ergo  persona  universahs 
ecclesie   secundum  multas   partes  suas  ibi  nascebatur, 
segregata  ex  utero  synagoge,  et  ibi  triumphavit  crescens 
in  gentibus:  ideo  fuit  consonum  quod  caperet  nomen  5 
a  civitate    metropoli    gencium    que  est  Roma.    Tercia  3 
causa   est,    ut  notetur  quod  non  locus  sive  antiquitas 
sed  fides  formata  fundet  Ghristi  ecclesiam.  Nam  quoad 
personam  et  quoad  tempus  prius  fuit  ecclesia  Christi 
in    sedibus    prioribus     et    ad    sensum    istum    dicitur  10 
II°.Mach.V°,  19,  quod  non  locus  gentein  sed  gens  locum 
sanctificat,    Et    hinc    credo    derehctum    Hcere   vocare 
Christi  ecclesiam  nomine  cuiuscunqueloci  quem  fideles 
inhabitant,   sicut  Christus    vocatur  Nazarenus    propter 
concepcionem,  et  potest  catholice  vocari   David  Beth-  i3 
lehemiticus  propter  nativitatem,  et  sic  de   aUis  civita- 
tibus  que  possent  hcite  dici  sue  propter  inhabitacionem 
vel  propter  factum  ahud  notabile  vel  passionem. 
We  must  be        Notando    tameu    quod    vocando    ecclesiam    quam- 

careful   how  \ve  ....  .,,..,,..  , 

use  locai  namcs  cunque  uomme  loci  hoc  potest  mteUigi  duphciter,  vel  20 
appropriate  quoad   habitacionem  illius  loci  vel  secun- 
dum  partem,    et  in  hoc  sunt  quothbet  gradus  secun- 
dum    ampHtudinem   parcium    ecclesie.    Non    enim  est 
bona  causa  vocare  matrem  nostram  Romanam   eccle- 
siam    propter    fastum   aut   complacenciam  imperatoris  2  5 
dotantis    ecclesiam    nec    propter    extoHenciam    domini 
pape  pompantis  de  parte  imperii  ex  suo  primatu  sive 
dominio  nec  tercio,  ut  credatur  quod  ad  ipsum  oportet 
omnem  christianum  recurrere   et  de    necessitate  salutis 
ipsum  capitalem  recognoscere,  sed  propter  causas  topi-  3o 
cas  supradictas.  Cum    enim  Romana  ecclesia   sit   ter- 
minus  institutus  preter  fundacionem  in  scriptura  sacra, 
satis  est  habere  racionem  probabilem  cavendo  semper 
de  deduccione  perfida. 

2.  B:  ad  nomen.  ii.  B  \n  marg:  Machabcorum.  12.  dcrelicium  ; 
sic  in  codd.  and  in  Hus,  de  ecclesia,  Opp.  tom.  I,  Fol.  208».  25.  B: 
excellenciam.         28.  B:  nec  estimo  ut.         34.  B:  de  peduccione  perfida. 


CAP.  I.J  DE  ECCLESIA.  17 


N  130"      Ex  istis    coUigitur,    cum    solus    Christus    sit  caput   Sixth  conciu 
tocius  ecclesie  que  non  est  pars  ad  aliam  iuxta  primam   no  Christ 


lan 

conclusionem,    oportet    concedere    quod    sicut    nuUus  thit^he^infead 

christianus  debet  presumere  se  esse   caput    universalis  ^^^"church'°*^^' 

5  ecclesie,    sic    nec    debet    sine    timore    et    sine  speciali 

revelacione  asserere  quod  sit  caput  cuiuscunque  parti- 

cularis  ecclesie.  Prima  pars  patet  ex  conclusione  prima; 

si    enim  quis  sit  caput  talis  universalis   ecclesie,   tunc 

est  melior  angelis  effectiis,  ymmo  onini  beato  spiritu 

locreato,  quod  soli  Ghristo  potest  competere  secundum 

apostolum    Heb.  1°,   4.     Oportet    enim     ipsum    esse 

primogenitum  ex  multis  fratribus,   et  per  consequens, 

capitaneum    ex    dignitate   iuris    primogeniture.    Unde 

si  aliquis  christianus   foret   cum    eo   caput   universalis 

iSecclesie,  cum   ipsa  non  potest  esse  monstrum,  habens 

ex    equo    duo    capita,    ut    dicit    secunda    conclusio, 

oporteret  concedere  quod  est  Christus,  vel  ahter  quod 

So^Christus  foret  ipso  inferior  et  humile  membrum  *  eius. 

Ideo  apostoli  confessi  sunt  concorditer  se  esse  servos    None  of  the 

■^  ^  ...  .  apostles  called 

20  istius  capitis  et  humiles  ministros  ecclesie  sponse  sue,  himseif  head  or 

^  ...  spouse  of  the 

nunquam  autem  presumpsit  ahquis  apostolorum  asse-       Church. 
rere  quod  fuit  caput  vel  sponsus  dicte  ecclesie,  quia  hoc 
foret  antichristiane  adulterari  cum  regina  ceh,zelotipando 
dominum  JesumChristum;  quod  foret  nimis  grave,  cum 

25ExodiXX°,  5,  vere  dicitur  quod  ipse  s\t  fortis  ^(elotes. 

O      Et  secunda  pars  patet  ex  hoc   quod  caput   est  no-  a  Head  must 

.....  .    be  predcstinate, 

men  dignitatis  atque  officii  dignitatis  quoad  predesti- 
nacionem  eternam,  qua  Christus  ordinavit  prepositos 
(qui  presunt  secundum  legem  suam  in  ecclesia  mih- 
3otante)  habere  mansiones  superiores  racione  sui  regi- 
minis  in  ecclesia  triumphante,  quia  si  prepositi  omnino 
deficiant  ab  officio  ministrandi  subditis  sensum  scrip- 

I.  Codd.  in  marg.  Sexta  conclusio.  2.  B:  primam  questionem;  ita  et 
7  (questione  pro  conclusione)  et  seqq.  9.  AAiOmnino  beato.  11.  B  in 
marg:  Heb.  i".  n.  AB:  esse  deest.  19.  A  in  marg:  Nullus  papa 

debet  presumere   se   esse   caput   ecclesie    (above    iSo*»  without    mark   of 
rcference).  23.  Codd.:  antichristine.  25.  B:  Exodi  XX,  5  dicitur; 

et  in  marg:   Exodi  20  V»  (pro  vere).  3o.  A:  sue  regiminis. 

2 


i8  JOHANNIS  WYGIJF.  |CAP.  I 

ture  et  motura  ad  sequendum  caput  ecclesie,  tunc  non  iSo''  O 
sunt  caput  in  civitate  Dei,  sed  in  civitate  diaboli  capitis 
perimendi,    quia    Sap.  VI°,   6,    vere    dicitur:    Durum 
iudicium   hiis  qui  presunt  Jiet.  Gum  ergo  nos  miseri 
ignoramus  si  sumus  ad  celestem  Jerusalem  predestinati,  5 
which  no  one  (quod  tamen  ex  speciali  revelacione  habuerunt  sancti) 

can  know  him-  ^  .      .  ;  ,  ■^ 

seif  to  be.     patet  quod  nimia  presumpcio   foret  nobis  pertinaciter 
asserere    quod    sumus   capita  cuiuscunque  particularis 
ecclesie    que    foret   pars    sancte    matris  ecclesie,    quia 
notum   est   ex   concordi   testimonio    sanctorum    quod  lo 
nullus  prescitus  est  vel  membrum  ipsius  ecclesie.  Quo- 
modo  ergo  presumeret  aliquis  nostrum  asserere  quod 
sit  caput,  cum  Eccl.  IX°,    i,   vere   dicitur  quod  nemo 
talis  scit,  utrum   sit    dignus  amore    vel   odio  quoad 
predestinacionem  vel  reprobacionem.  Insuper  si  respi-  i5 
cimus  ad  sensum  et  motum  quos  in  subditos  influimus 
et    ex    alio    latere   ad  speculum  scripture   iuxta  quam 
totam  vitam  nostram  regularemus,   eligeremus  pocius 
vocari    servi    et    ministri    ecclesie    quam    capita,    cum 
notum  sit,  si  non  facimus  officium  capitatis,  non  sumus  20 
Augustine     capita,  quia  secundum  Augustinum  in  libello  suo  De 
wicked  man  is  Decem  Gordis  maritus  perversus  non  est  caput  uxoris 
"°^his^w'i1l.  °  sue,  multo  magis  prepositus  ecclesie  qui  pure  haberet 
a  Deo   dignitatem   huiusmodi,   si  a  Ghristo  degenerat. 
Unde    postquam  Augustinus    ostenderat  c\\iod  femina  ^b 
vere  christiana  debet  dolere  de  fornicacione  viri  non 
propter  carnem   sed  propter  caritatem  et  castitatem 
debitam  viro  Ghristo,  dicit  consequenter  quod  Christus 
loquitur  in    cordibus  feminarum    bonarum,    ubi  vir 
noji  audit  dicens:    Dole  de  viri  tui  iniuriis  sed  noli  3o 
imitari,   quin  pocius  ipse  te  imitetur  in  bono.    Nam 

2.B:  capitatis  perimendi.        3.  Binmarg:  Sap.VI.       4.  B:  cum  igitur: 
sic  et  in  pluribus  locis  sequentibus  eiusdcm  codicis.  6.  B:  quantum 

ex  speciali.       9— 11.  A  A^:  ecclesie  —  membrum  decst,        i3.  B  in  marg: 
Eccl.  IX°.       19.  B:  capitis.  21.  AB  in  marg:  Augustinus.  A  in  marg: 

Vir  perversus  non  est  caput  uxoris  nec  est  per  ipsam  imitandus.  B  in  marg: 
Maritus  pcrvcrsus  non  est  caput  uxoris.  25.  B  in  marg:  Augustinus. 

22.  Capp.  III  et  IX.  Aiig.  Opp.  V,   i,  5o,  56. 


CAP.  I.]  DE  EGCLESIA.  19 

O  i3o^ in  eo  qiiod   male  facit   noli  eum  putare  caput  tuum 

sed  me  Deum   tiium.    Et  probat  hoc  debere  fierl.    Si 

inquit  in  hoc  qiiod  male  facit  caput  est,  et  consecu- 

turum  est  corpus  caput  suum,  eunt  ambo  in  precipu- 

5  cium.     Ut    autem    christianus    7ion    sequatur    malum 

caput   suumy    teneat  se   ad  caput   ecclesie  Christum, 

huic  debens  castitatem  suam,  huic  deferens  honorem 

suum,    absejis  sit  vir  privatus,  presens  sit  vir  matri 

ecclesie  coniugatus. 

1 3o"=      Patet  ergo  quod,  sicut  infinitura  maiorem  honorem  * 

debemus  patri  spirituah  domino  Jesu  Christo  et  sponse 

sue  ecclesie  que  est  regina,  assistens  a  dexteris  eius  (ut 

diciturPsal.XLIV°,io)  quam  alicui  parenti  nostro  carnah*, 

sic  nemo  est  parens  vel  proles  huius  celestis  coniugii, 

i5nisi  faciat  debitum  quod  in  predestinacione  divina  est 

deputatum  isti  officio.  Nam  esse  caput  vel  membrum 

sancte  matris  ecclesie  est  inseparabihter  nomen  officii. 

P      Ex   istis    septimo   sequitur   quod  dominus  papa,    si  Seventh  conciu- 

^  ^  ,        rr    '  ^    ^    ^         sion.  The  Pope, 

predestmatus  est  et  exercet  pastorale  orncmm,  est  caputifheispredesti- 

...  ,.  .  ...      nate  and  does 

20  tante  muitantis  ecclesie  quantam  reeit,  ut  si  sic  resit  his  pastorai  of- 

...  ,  ,  ^,     .     .  .  •,.    ^'^e-   is   head  of 

capitahter   secundum   legem   Ghristi   totam   lam   mih-  so  much  of  the 

^  .  ...  Church,  as  is 

tantem  ecclesiam,  tunc  est  ems  particularis  capitaneus  under  his  go- 

.  .  A-.1     .  TT  vernment. 

sub  archicapite  dommo  Jesu  Ghristo.  Hoc  autem  debet 
supponi    in    domino    Romano    pontifice,    nisi    factum 

25  doceat  evidenter  oppositum,  cum  clerus  iam  pere- 
grinans  consensit  in  eum  ut  capitaneum.  Verumpta- 
men  non  est  in  potestate  ahcuius  christiani  constitu- 
cione,  eleccione  vel  acceptacione  statuere  quod  dominus 
papa  sit  caput  vel  membrum  sancte  matris  ecclesie.  Nam 

3o  hoc  consistit  in  predestinacione  et  gracia  Dei  nostri. 

In  ista  vero  materia  sunt  quothbet   subterfugia,    ut  some  deny  thai 
aunus  dicit  quod  nulla  mater  ecclesla  potest  esse;  sed       churdif 

4.  B:  tum  ambo.  B  in  marg:  Non  est  imitandus  malus  prelatus  nec  est 
obediendum  ei  in  hoc  quod  male  facit.  7.  B:  hinc  debens.  i3.  B 

in  marg:  Ps.  44.  18.  AB  in  marg:  Septima  conclusio;   A  in  marg: 

Papa  si  est  predestinatus  et  exercet  pastorale  officium,  est  caput  tante 
ecclesie  quantam  regit  (above  i3o'=  without  mark  of  reference).  3r.  A 

in  marg:  Contra  illos  qui  ncgant  ecclesiam  esse. 

2* 


20  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  I. 

iste  videtur  michi  intideli  deterior,  cum  nedum  negat  1 3o' 
fidem   scripture   et   fidem    ecclesie  de  credulitate    qua 
oportet  christianum  credere  ecclesiam  sanctam  catho- 
licam,  sed  de  facto  non  est  filius  illius  celestis  coniugii, 
sine   cuius  gignicione  non  possumus  esse  filii  Dei,   et  5 
others  say  tiiat  pcr  consequcns,  nec  heredes  regni.  Alii  autem  dicuntb 
Chu%h/^but    quod  sancta  mater  ecclesia  est  eciam  ecclesia,  sed  non 
thing  (1  e.°is^  ^st  aliquid,  et  sic  nec  mulier  nec  corpus  Christi  mysti-  . 
onyaconcept);^^^^  nec  regina.  Sed  isti  (ut  tetigi  alias)  debent  negare 

magnam    partem    fidei    scripture,  decreta  ecclesie  Ro-  lo 
others,  that  the  niane  et  simbolum  fidei  christiane.  Tercii  vero  dicuntc 
exist"^  unVii   thc  quod   universaHs   ecclesia   non   est  nec  erit  ante  diem 
ayo  )u  s"ie"t.  i^^i^jj^  gg^  multi  fueruut  et  multi  sunt  qui  erunt  tunc 
partes  eius,   sed   nec  habet   nec  habuit  partes  aliquas, 
eo  quod  nec  est  nec  fuit,    cum  tunc  foret  universitas  1 5 
predestinatorum    qui    erunt  in   die   iudicii.    Quod   est 
impossibile,  cum  multi  eorum  sint  generandi. 

Sed    oportet   sic   opinantes  negare  maiorem  partem  Q 
scripture    sacre    et  specialiter    magnum    sacramentum 
de  Christo   atque   ecclesia   de   quo   loquitur  apostolus  20 
Ephesiis  V°,  32.  Immo  oportet  sic  loquentem  negare 
omnem  particularem    ecclesiam,    cum  particulare  non 
dicitur    nisi    in    comparacione  ad  totale  et  universale. 
Ideo  negata  universali  et  totali  ecclesia  neganda  f6ret 
quehbet  particularis  ecclesia,  vel  aliter  dicendum  foret2  5 
quod  Deus  cognoscit  mille  universales  ecclesias:  *  quod  iSo** 
esset  summe  hereticum,    quia    nedum   sentiret    contra 
ecclesiam  sed  omnino  destrueret  ecclesiam  et  singulas 
leges   eius.    Sic    ergo    error    in    logica  scripture  quem 
diabolus  introducit  ad  cecandum  mentes  fidelium,  facit  3o 
fihos    eius    prorumpere    in    conclusiones  multas   blas- 
Aii  the  eiect  are  phemas   ex   quibus   mater   ecclesia    perturbatur.    Nam 

oiie  person  and  .  .  .  . 

that  is  the     sancti  doctores  dicunt  concorditer  quod  omnes  electi 


Church. 


a  principio    mundi    usque    ad    diem  iudicii   sunt  una 

3.  B  :  igitur  oportet.  6.  B:  autem  deest.        8.  B:  aliquis.         12.  B: 

nunc  non  est.  i3.  A:  culti  sunt.  21.  B  in  marg:  Eph.  V".  32.Ain 
marg:  Omnes  electi  qui  sunt  ccclesia  sunt  una  pcrsona  (abovei^c^  without 
mark  of  rcfercncc). 


CAP.  I.]  DE  ECCLESIA.  2i 

i3o''pcrsonci   quc   est  mater  ecclesia,  ut  patet  per  beatum    - 

a  Gregorium  XXIII^  Moralium  primo  capitulo  supra  illo       Gregory. 

Job  XIX°,  2  5,  Scio  quod  redemptor  meiis  vivit.   Scien- 

diim   iaquit  qiiod   redemptor  noster  iinam  personam 

5  se   ciim   siia    ecclesia    qiiam  assumpsit  exhibuit.    De 

ipso  enim  dicitur:   Qiii  est  caput  Christus.   Rursum- 

qiie  de  eius  ecclesia  scriptum  est:  Et  corpus  Christi 

quod  est  ecclesia.  Et  sequitur:   Qiiod  Christum  inquit, 

et   ecclesiam    iinam  perso?iam  credimus,  hoc  eciam 

b  unius  persone  actihus  sigjiificari  videamus.  Et  idem 

dicit  XIX^  Moralium  cap.  IX  et  IV°  Moralium  cap.  IX. 

De    illa    siquidem    ecclesia    cuius    Ghristus    est    caput 

(secundum   testimonium   huius   sancti  pape)    suppono 

0  quod   fiat   nobis  sermo.    Et  patet  quod,  si  christianus  if  a  Christian 

iSforet    caput    illius    ecclesie,    tunc    vel    haberet    multa  of  the  ciulrch 
capita    quod    negat     decretalis,    vel    aliter    christianus   above  Christ. 
foret  Ghristo  superior.  Non  enim  est  color  quod  qui- 
libet    qui    est    caput    partis    ecclesie    sit    caput    illius 
ecclesie,  quia  tunc  nedum  dominus  papa  sed  quilibet 

20  uxoratus  et  omne  caput  bestie  foret  caput  ecclesie,  et 
sic  (ut  sophiste  concedunt)  ecclesia  haberet  monstruo- 
sissime  caput  et  membra  quotlibet  asinina;  quod  foret 
nimis  sophisticum.  Videamus  ergo  racionem  secundura 
quam  Ghristus  dicetur  singulariter  caput  tocius  sponse 

25  sue  post  diem  iudicii,  et  patebit  luce  clarius  quod 
nemo  alius  potest  esse  caput  illius  ecclesie. 

R      Sed  obicitur  per  dominum  Ardmacanum  libro  VIF,  Objection  made 

T>.        ^  •       .1  *  irT  1  •        •  1  bvArmachanus; 

De  Questionibus  Armenorum  cap.  VI,  ubi  videtur 
tenere    quod    idem    corpus    habet    multa    capita    sub- 

2.  AB  in  marg:  Gregorius.  4.  B  in  marg:  Ecclesia  est  persona. 

5.  B  in  marg:  Quomodo  Christus  assumpsit  ecclesiam,  tunc  (cui?)  est  una 
persona.  5.  Codd.  cum  sua;  rectc:  sancta.  8.  B:  qui  est.  12.  B  in 
marg:  Gregorius.  27.  A  B  in  marg:    Obicccio.   Ardmacanus.    A  in 

marg:   Contra  dicta. 

2.  Moral.  XXIII.  Cap.  t.  Opp,  (ed.  xMaur.)  tom.  I,  73  i.  27.  On 
Richard  Fitz  Ralph,  Ghancellor  of  the  University  of  Oxtbrd  in  i333, 
Archbishop  of  Armagh,  cf.  Wyclifs  Polemical  Works  I,  gr,  cf. 
God.  palat.  Vindob.  41  27,  fol   i''--2io'''.  De  erroribus  Armenorum. 


22  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  I. 

One  head  may  ordinata,    sicut  idem   populus  habet  multos  dominos.  iSo^^R 

be    subordinate  ...  ,        .       ,  . 

to  anofher.  unum  suDordmatum  alten  (sicut  patet  in  materia 
civili).  Et  sic  videtur  dicere  quod  eadem  ecclesia  habet 
multa  capita  ordinata  secundum  inferius  atque 
superius.  5 

Hic  dicitur  quod  idem  carpus  ecclesie  habet  multa 

capita,  ut  quehbet  particularis  ecclesia  habet  ad  mini- 

mum  tria  capita,  scihcet  divinitatem,  Ghristi  humani- 

The  Church  has  tatem  et    capitaneum   iUius    ecclesie.    Ecclesia    autem 

two  heads,     v        ,  ,.  ^,     .     .  .     . 

Chrisfs  divinity  universahs    que    est    totum    corpus    Ghristi    misticum  lo 

and   his   huma-  ,     ,  ,  .  ... 

nity;        habet    duo    capita,    scihcet    caput    extrmsecum    que 

est    divinitas    et    caput    intrinsecum    que    est    Ghristi 

humanitas,  et  modo   ineffabih    divinitas  et   humanitas 

Ghristi    sunt   duo    capita    tocius  ecclesie    et    cum  hoc 

as  therc  are  two  eciam  unum  caputl  Sicut  fihus  et  spiritus  sanctus  sunti5 

Paracletes,  •        ,,.  ,  ...  , 

unus    parachtus,   mtelhgendo   prmcipative    vcl    essen- 
and  yet  one.    ciahter,    et    tamen    sunt     duo    paracliti,    inteUigendo 

personahter  (cum  Joh.  XIV°,   i6  dicitur:  Ego  *  rogabo  iSi* 
patrem  et  alium  paraditiim  dabit  vobis):  sic  iste  due 
nature   sunt  duo  capita   ecclesie,   et   tamen   sunt    per-  20 
sonahter  unum  caput.  Particulares  autem  ecclesie,  sicut 
fuit  pusillus  grex  cui  presidebat    sanctus  Petrus,  non 
erant  nisi  iuvencule    tocius   matris  ecclesie,    sicut    ex- 
ponit    Gregorius  XIX^  Morahum   cap.  VIII,   declarans 
etatem  ecclesie  quomodo  iji  principio  fuit  soror  par-  25 
yula,  carens  uberibus  predicacionis.  Unde  sic  infert: 
Universe  quippe  ecclesie  que  unam  catholicam  faciunt 
adolescentule    vocantur.     Unde     beatum    Petrum    et 
ahas  particulares  ecclesias  vocat  membra  iUius  ecclesie 
quam   leenam    nominat,    Ghristum   vero    leonem    (ut  3o 

I.  B:  multos  deest.  6.  A  in  marg:  Responsio.  Notatur  de  capiti- 

bus  ecclesie.         8.  A:  deitatem.  12.  i3.  A:  deitas.  9.  B  in  marg: 

Divinitas  ecclesie  universalis  est  caput  extrinsecum,  humanitas  Christi  in- 
trinsecum  eius  cst  caput.         i5.  B:  eciam  deest.  i5.  A  in  marg:  Duo 

sunt  paracliti  in  divinis.        i().  B:  principative  et  cum.         18.  Binmarg: 
Joh.  14.         22.  B  in  marg:   Sanctus  Petrus  ccclcsie  prcsidcbat. 

24.  Moral.  XI.X,  cap.  XII.  Opp.  tom.  I,  61?. 


CAP.  I.] 


l)E  ECCLESIA. 


23 


R  iSi^declarat  XXVIII"  Moralium  cap.  XI),  dicens  quod,  5/cz/^  No  locaiChurch 

,  ,  is  the  great  uni- 

membra  corporis  non  siint  ipsum  corpus,  sic  parti-  vcrsai  Church. 
culares  ecclesie  non  sunt  illa  sancta  ecclesia,  sed 
(ut  docet  apostolus  /°  Cor.  XII,  12)  membra  eius. 
5  Istis  positis  dico  quod  nec  dominus  Ardmacanus 
nec  aliquis  doctor  catholicus  debet  asserere  quod  aliquis 
christianus  sit  caput  universalis  sed  particularis  ecclesie, 
cum  non  sit  color:  Hoc  caput  est  illius  ecclesie,  ergo 
hoc  est  caput  iUius  ecclesie;  nec  est  color:  Si  hoc  est 

locaput  partis  illius  ecclesie,  ergo  hoc  est  caput  illius 
ecclesie.  Sic  enim  omnis  vir  foret  caput  Dei,  sicut 
omnis  prelatus  inferior  foret  caput  sue  matricis 
ecclesie. 

S      Sed  apostolus  contradicit  istis  arguciis,  1°  Gor.  XI,  3, 

lodicens:  Volo  autem  vos  scire  quod  omnis  viri  caput 
est  Christus,  caput  autem  mulieris  vir,  caput  vero 
Christi  Deus.  In  quo  dicto  patet  ordo  capitum  et 
deteccio  illarum  fallaciarum.  Quia  aliter  eque  diceret 
econtra  quod  caput  Ghristi  et  Dei  foret  tam  vir  quam 

2omulier.  Ecclesia  itaque  catholica,  secundum  beatum 
Gregorium  super  illo  Matthei  XXIII",  34:  Ecce  mitto 
ad  vos  sapientes  et  scribas,  est  vinea  domini  plantata 
a  principio  mundi  usque  ad  finem  fructificans,  quot- 
quot    sanctos    gignit    tot   palmites   producit.    Et  sicut 

25  nemo    est    naturaliter   caput   matris   sue    sed  pars  nisi 
Ghristus:  sic  nullus  aliorum  sanctorum  est  caput  matris 
ecclesie  sed  membrum.  Sic  enim  dicit  beatus  Gregorius  jijg  saints  are 
(ubi  supra)   quod  beatus  Job,    beatus  Petrus   et  ceteri  onioiy^Church, 
precones  matris  ecclesie  sunt  os  eius,  et  breviter,  qui-     "°^  ^^^^^^- 


Gregory. 

What  the 
Church  is. 


I.  A  in  marg:  Particularis  ecclesia  non  cst  universalis  illa  magna  ecclesia. 
B  in  marg:  Ecclesie  particulares  unam  catholicam  constituunt.  4.  B  in 
marg:  i  Cor.  XII.  7.  8.  A:  Nec  si  hoc  est  caput  illius  partis  ecclesie, 

crgo;  B:  Nec  —  ecclesie  in  marg.         14.  B  in  marg:  i  Cor.  XI.        19.  B 
in  marg:  Econtra.  21.  A  B  in  marg:  Gregorius.  A  in  marg:  Ecclesia 

quid  est.  B  in  marg:  Matth.  23.       27.  A  in  marg:  Membra  sancte  ecclesie 
sponse  Christi  sunt  solum  sancti.  B  in  marg:  Gregorius.  29.  B:  sunt 

esse  eius. 

i.Greg.  xMoral.XVlII,  cap.XXXV;  XXVIII,  cap.  X.  Opp.  I,  904, 
58i.         21.  Greg.  in  Evang    Lib.  I.  Homilia  XIX,  Opp.  I.   i5io. 


24  JOHANNIS  WYCIJF.  [CAP.  I. 

libet  aliorum  sanctorum  proporcionaliter  ad  analogiam  iSr  S 
virtutis  sue  et  proprietatis  membri  corporalis  est  pars 
Gregory.      sancte    matris    ecclesie.    Unde    beatus    Gregorius    IV° 
Moralium    cap.  XXXII    narrat    quomodo    a   principio 
Differentvirtuesmundi  Deus    ordinavit   sponse   sue  patriarchas  secun- 5 

were  specialiy  .  ...  i-      i- 

dispiayed  in    dum    virtutum    prmcipia    tamquam   merabra  radicalia 

different    patri-         ...  ,  ,       .  •       .  ,     ,        , 

archs,        ecclesie    mserenda,    ut    patet   de   mnocencia  Abel,    de 

mundicia  Enoch,    de  *  castimonia  coniugali  Isaac,  de  i3i'' 
tolerancia  Jacob,    de  spe  Noe,   de   obediencia  Abrahe, 
de  paciencia  Job,  de  castitate  Joseph,  de  mansuetudine  lo 
Moysi,  de  fiducia  Josue,  de  humilitate  David,  de  zelo 
Helye,  et  sic  discurrendo  per  omnes  species  virtutum; 
que    secundum    etatem    seculi    habuerunt   in    excessu 
notabili  aliquos  patriarchas  eorum  principia  in  quorum 
labores   sponsus   ordinavit  posteros  intrare    (ut  dicituriS 
Johannis  IV°).  Nec  solum  isti  sed  omnes  eorum  imi- 
tacionis  filii  sunt  eadem  membra  sancte  matris  ecclesie 
quod,   si   alicui   desit  virtutis  officium,    deerit  sibi  in- 
yetnoneofthemdubie  quod  sit  saucte  matris  ecclesie  raembrum.  NuUus 

presumed  tocall  •      ,•  ,     • 

himseu  head  of  autem  eorum  unquam  presurapsit  dicere  quod  sit  caput  20 

thc  Ghurch.  ,        .  ^  ^        .      f    ,    ,  .          .      ,.       .     , 

et  dommus  raatris  sue,  quia  mdubie,  si  ahquis  horao 
sit  caput  tocius  generis  christiani  (c[uod  est  sancta 
mater  ecclesia),  tunc  ipse  est  Ghristus,  quia  solus 
Ghristus  est  huius  generacionis  principium;  alii  autem 
in  ipso  sunt  palmites.  Necesse  ergo  est  hodie  seminare  25 
istara  fidem  ecclesie,  cum  multi  ex  ignorancia  occa- 
sione  raale  accepta,  dormiendo  in  nocte  ignorancie 
ururitur  a  sancta  matre  ecclesia  que  est  pulchra  ut 
luna.  Uruntur  dico  secundum  inferiorem  horainera 
pravitate  heretica,  quia  omnes  qui  dicunt:  Ecce  hic,  3o 
et  ecce  illic  est  Christus  caput  ecclesie,  solum  eius 
vicarium  denionstrantes. 

3. 1.  Mor.  cap.  X  in  codd.  Gorrexi.  AB  in  marg:  Gregorius.  6.  AB: 
secundum  deest.  9.  lo.  AA,:  de  spe  — Job  deest.  i3.  B:  quo  secun- 
dum.  16.  B  in  marg:  Joh.  IV**.  18.  19.  B:  in  dubio.  20.  B:  prescripsit 
dicere.         21.  B:  in  dubio. 

3.  Greg.  Opp.  I,   02.  3i.  Luc.  XVII,  23. 


CAP.ll.]  DE  ECCLESIA.  25 

T  i3i'*      Oportet    autem    volentes    proficere    vel   iudicare    in     We  siiouid 

.  .  ...  .  know, 

ista  materia  prmio  cognoscere  c[Uiditatem  sancte  matns  a.  what  is  the 
ecclesie  ad  modum  loquendi  scripture  sacre  et  sancto-  ^"church;^^^ 
rum    qui    sensum    eius    elucidant.    Oportet    secundo bo^rignorance 

i  ^  as  to  what  God 

5  cognoscere   materiam   predestinacionis    divine,    quanto   h^s  PJ^^^^-'^^- 
sit  nobis  incognita.  Et  tunc  tercio  possunt  discernere, 
si    sit    sanum   vel    stolidum    quod    asseramus    absque 
formidine  nos  esse  membra  sancte  matris  ecclesie,  hoc    c.  to  bcUeve 

,        .  T^    ,  ,  ourselves  pre- 

est,  de  numero  predestinatorum.  Debemus  autem  hoc  destinedwithout 

losperare   et   credere   sed   cum  formidine  de  gracia  per-      assert  it. 

severancie:  ideo  talis  fides  habet  formidinem  annexam 

quam  non  habet  fides  qua  credimus  nos  esse  in  gracia 

secundum    presentem  iusticiam,   cum   casus   futuri  sit 

nobis   incercior   quam   actus   caritatis   vel   habitus  pro 

i5presenti.    Unde    gentihtati    inserte   loco   Judeorum    in 

ecclesia  dicit  apostolus  Rom.XI°,  20.  Noli  altum  sapere, 

sed   time.    Timor  ergo  de   casu  a  finaU  perseverancia 

stat    cum    spe,    et    cum    caritas   secundum   presentem 

iusticiam  foras  mittit  timorem   de  peccato  habito  pro 

20  presenti,  videtur  tamen  quod  omnis  homo  debet  habere 

pro  suo  tempore  specialem   revelacionem,    quia  ahter 

non   foret  in  firma   spe   excuciente   omnem  timorem. 


GAP.  II. 
Gontra  dicta  obicitur  probando,  primo  quod  prima  objec 


Our 

25Conclusio  ad  sensum  expositum  non  est  de  intencione  Jvh^a°PopeBVn^.^ 
i3icdomini*Bonifacii  nec  ahcuius  sui  successoris,  cum  ex  f^^^e  i"^^"^'^'^- 
illo  capitulo  Maioritatis  et  obediencie  intenditur  quod 

I.  AB  in  marg:  Triplex  epilogus.  B  in  marg:  Quero  an  Christiis  qui 
est  caput  universalis  ecclesie  dcbeat  dici  membrum  eiusdem  ecclesie  vel 
non.  4.A,:  qui  secundum  sensum.  8.  B:  membra  deest.  9.10.  B: 
hoc  sapere.  11.  B  in  marg:  Fides  qua  quis  crcdit  se  esse  mambrum 

ecclesie  habet  annexam  formidinem.  Viator  habet  fidem  qua  crcdit  quod 
est  in  gracia  (secundum)  prcscnteni  iusticiam.  16.  B  inmarg:  Rom.XI. 
18.  B:  fiat  cum  spe.  24.  A  in  marg:  Contra  dicta.  Nullus  papa  nec 

aggregatum  ex  papis  est  capud  ecclcsie  (above  131=).       26.  AAj:  tamcn  ex. 

20.  Ad  cap.I.cf.  Hu.s,  Deeccl.,  cap.I— III.  Opp.I.  Fol.  196"— 199''. 
27.  Decret  Unam  sanctam.  Extrav.  comm.  lib.  I,  tit.  VIII,  cap.  I. 


2  6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  II. 

He  meant  to    omncs    principes    seculi    secum    conversantes     debent  i3i< 

claim   the   obe-  ....  . 

dience  of  aii  parere  sibi  et  cuicunque  pape  qui  fuerit  pro  tempore 
Popc.  ut  capiti  sancte  matris  ecclesie.  Ex  quo  videtur  innuere 
quod  ipse  et  quicunque  papa  sit  caput  universalis 
ecclesie.  Et  eodem  modo  videtur  quod  intelligit  5 
Romanam  ecclesiam  singulariter  illam  in  qua  ipse 
presidet  cum  cardinalibus  cui  sit  necessarium  obedire. 
Answer:  ^ic  dicitur   quod  nullus  papa  citra  Ghristum  potest 

^\ribuie^sucif"catholice  illud  intendere:    ideo    non  debet  supponi  in 
'^'tittSpe.^''  domino    papa    tanta   blasfemia.    Nam  iuxta  secundam  lo 
conclusionem  unica  est  talis  ecclesia    cuius    caput  est 
Christus,  et  non  habet  in  terris   multa   capita,   ne   sit 
monstrum.  Gum  ergo  nullus  Ghristi  vicarius  sit  Ghristus, 
sequitur  quod  nullus    Ghristi  vicarius  sit    caput  illius 
ecclesie.    Antecedens    istius    consequencie    ponitur   in  i5 
dicta  decretali   secundum  quamlibet  eius  partem.  Nec 
videtur    catholicum    quod    dicta    decretalis    sit  in   hoc 
impossibilis  vel  improvide  posita    quoad  logicam    vel 
metaphysicam. 
itisurgedi.that      Sed  hic   posset    responderi  tripliciter:    primo   quodl 

Christ  and  his    /-.i     •  ^  ^     ^    ^  •  •        • 

successive     Ghristus    et    tota    successio   suorum   vicariorum    sunt 

vicars  make  up  ^  .^*  j  n 

one  Head.     unum    caput    aggregative,   sed    nuUus    eorum   per  se.  a 
This  denies  the  Verumtaiiien  non  credo  aliquem  catholicum  sani  capitis 

headship  of  .  .  ^      . 

Christ,       hoc   seutire,   quia  tunc  negaretur  Ghristum  esse  caput 

universalis  ecclesie,  sed  unum  aggregatum  cuius  Ghristus  2  3 
foret  pars,  et  sic  integrum  corpus  Ghristi  non  haberet 
Ghristum  caput;    quod  reputo  non    minus   hereticum 
quam    blasfemum.    Similiter,   cum  Ghristus    sit    caputb 
tocius  multitudinis  vicariorum   suorum    et    ipsi  caput 
tocius     residui,     videtur     quod     ipse     sit     archicaput  3o 
tocius  ecclesie  et  nuUus  eorum.    Vocatur    enim  caputc 
matris  ecclesie  quod  non  comrnunicat    cum    membris 
corporis  in  natura  alia  singulari,    quia    aliter    haberet 

I.  A :  conversantes  parcre.  Aj :  parerent  correxit  in  marg.  8.  B  in  marg : 
Responsio.  20.  B  in  marg :  Tercia  rcsponsio.  3i.  B  in  marg:  Quid 
vocatur  caput  matris  ecclesie?        33.  B:  in  natura  aut. 

16.  Decret.  Unam  sanctam.  Exlrav.  comm.  lib.  I,  tit.  VIII,  cap.  I. 


CAP.II.]  DE  ECCLESIA.  27 

i3i«ecclesia  nirais  magnum  et  moastruosum  caput;  quod  and  of  cach  in- 

(.       .       .  .^    .  .  '         r  dividual  pope. 

repugnaret    perreccioni  opmcis,    et  si  caput  ems  loret 
tale  aggregatum,  insuper  nullus  papa  foret  caput  illius 
ecclesie. 
B  2      Si  dicatur    secundo    quod    quilibet    Ghristi    vicarius    2.  that  each 

...  .         ^,     .  .  ....  Vicar  of  Christ 

est    participacione    ipse    Christus,    mstatur    triphciter:  is  by  panicipa- 

.  ,  ,         ,.  ...  ,,  «ion  Christ.  But 

aprimo   per   hoc    quod    tahs    participacio    non    tollereta.  thcre  wouid 

...  .  .  be  a  thousand 

distmccionem   personarum    et    capitum,    et    sic   mater        heads. 
b  ecclesia  haberet  mille  capita,    Secundo   per  hoc    quod    b.  the  vicar 

......  could  not  asscrt 

10  foret  temerana   presumpcio    vicarium  Christi  cui  non    that  hc  was 
ht    revelacio    asserere    quod    sit    Chnstus,    quia    tunc 
verificaretur  illud  Luce  XVII°,  2  3,  de  Antichristo  dic- 
tum:  Ecce   hic    et  ecce  illic.    Sed    Christus    precipit: 
cNolite    ire    neque    sectemini.    Tercio    per    hoc    quodc.everymember 

:,         .  .,.,  ,     .     .  .  of  Christ  would 

i5iuxta   hanc    evidenciam    quihbet    christianus    qui    est     bc  a  head. 
membrum  Christi  foret  caput  universahs  ecclesie.    Et 
sic   ecclesia     foret     nlmis     monstruosa,    quia    haberet 
quodhbet  membrum  caput,  et  per  consequens,  nullum 
ahud    membrum.    Vocatur     enim     caput     universaHs 

20  ecclesie  persona  capitahs  vel  principahs   ecclesie  quod 
notum  est  vicario  Christi  non  posse  competere,    quia 
tunc  foret  super  omnes  angelos  vel    creaturas    beatas 
in  celo. 
3      Ideo   tercio   dicitur   quod  loquimur  de  tota  ecclesia  3.  that  we  speak 

25  militante  cuius  quiHbet  papa  est  caput.    Contra  hunc  church  of  wS 

asensum  instatur  tripHciter:    primo  videtur    quod  sunt    ^^'^iiiS^^' 
tot  ecclesie  quot  persone  ecclesie,  et  per  combinacionem  ^"uid^be^lwi^s 
longe  plures,    et  per    consequens,    non    foret    tantum '^•^J^Kijg^jJ^y"- 
una  ecclesia  ad  sensum  decretahs  in  secunda  conclu- 
i3i*^sione  expositum.  Nam  *  ista  ecclesia  foret  iste  persone 
fideles,  que  sunt  omnino  ahe    quam    persone    viantes 
tempore  Petri:    ergo   et   omnino   aha  ecclesia;    et  per     ^ 
idem,  cum  ista  ecclesia  individuatur  ab  istis  personis, 

2.3.  AA,:  si  —  aggregatum  deest.  ig.Ainmarg:  Caput  universalis 
ecclesie  quid  vocatur.  B  in  marg:  Caput  ecclesie.  24.  A  in  marg:  Nulius 
(papa)  est  capud  ecclesie  militantis.  B  in  marg :  Probat  subtiliter  quod 
papa  non  est  caput  ccclesie  militantis.  32.  Codd  :  et  alia.  33.  iudlatur 
in  codd.  Thc  place  here  is  certainly  corrupt. 


28  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.II. 

videtur  quod  quantumcunque  corrupta  vel  gravata  sit,  iSi^  B 
erit  de  ecclesia,    et  per    consequens,    quicunque    pre- 
positus    ecclesie    foret    nimis    multociens    viduatus    et 
desponsatus  ultra  bigamiam,    trigamiam  et  quemcun- 
que  gradum  a  nobis  cognitum,    et  cum    ecclesia  non  5 
sit  per  accidens  ecclesia,    videtur  quod    mortua    huic 
mundo  manet  ecclesia,  sed  triumphans. 
andtherewouid      Si    dicatur    sccuudo    quod    manet    continue    eademb  C 

be  as  manv  ,      .  .  ... 

churches  as    ecclesia   propter    unitatem    capitis   scihcet    pape,    non 

there  were  po-  -11  1      •  r    r    7 

pes.         tolhtur  qum  adhuc  tot  sunt  ecclesie  quot  erant  pape;  10 
quod   est    contra   decretalem.    Simihter,    querendo    de 
quiditate  ilhus  ecclesie,    patet,   cum  sit    date  persone, 
ipsa  non  dependet  ab  ipso  capite  in  racione  ecclesie, 
cum    decapitata    ab   isto   capite  manet  eque  sancta  et 
sana;   cum  tamen  iuxta  responsionem    hoc    caput    et  i5 
hec  ecclesia  consequerentur  se  in  morte  et  vita  (nam 
sequitur    expositorie:    iste    persone   sunt    hec    ecclesia 
que    durabit    per    totam    vitam    iUius    hominis):    ergo 
iste  persone  sic  durabunt,    et  per  idem  desinent,  isto 
papa  mortuo,  quod  nec  oportet  de  ecclesia    materiah  20 
nec  spirituah,  cum  stat  quod  iste  sit  primus  mortuus, 
Nor  is  it  certain  tota  ecclesia  sua  superstite.  Nec  oportet  quod  iste  sit 

that   a   Pope   is  .  .  .  ... 

headofhiscon- capitaneus    omnium    istorum    m    viacione,     quia    stat 

temporaries,  for  .  .  i-.      .  t       • 

he  may  be  re-  quod  sit  prescitus,  ahis  m  amphori  gracia    eciam  se- 

probate.  ...  r      ^- 

cundum  presentem  msticiam  et  nnahter  perseveranti-  25 
bus  ac  viam  oppositam  viantibus.  Simihter,  eadem 
ecclesia  apostohca  cui  Petrus  presidebat  manet  modo 
et  manebit  continue,  ut  dicit  ista  opinio  cum  decreto. 
Iste  ergo  papa  non  potest  esse  caput  super  ista  totah 
ecclesia,  quia  tunc  haberet  ex  equo  tot  capita  quotSo 
papas,  et  per  consequens,  tahs  ecclesia  successiva  non 
capit  suam  unitatem  ab  isto  papa,  cum  habuit  uni- 
tatem  eandem  quam  modo,  antequam  ipse  fuerit, 
sicut  et  habebit  post  eius  corrupcionem. 


I.  Quacunque  corrupta  vel  g'uata  in  codd.        9.  A:  unitatis.        10.  .A,: 
erunt  pape.  i3.  B:  in  Romanc  eccicsic. 


CAP.II.]  DE  ECCI.ESIA.  29 

C  I  :->!''  Quomodo  crgo  caperet  esse  suuni  a  membro  tam 
accidentali,  cum  more  fluminis  labentis  ecclesia  illa 
habet  nunc  unum  et  nunc  alium  in  facie  seculi  pre- 
sidentem?  Nulla  ergo  istarum  viarum  et  specialiter 
5  ista  verificat  C[Uod  quicunque  fuerit  Romanus  pontifex, 
sit  caput  universalis  ecclesie  cui  oportet  omnem 
christianum  de  necessitate  salutis  obedire. 
D  c  Si  dicatur  tercio  quod  manet  eadem  ecclesia  homi- 
num  a  principio  mundi  usque  ad  novissimum  electum 

10  (sicutdicitbeatus  Gregorius,  XlX^Homiliarum,  cum  aliis 
sanctis),  et  illa  capit  unitatem  a  capite  Deo  et  capite 
Christo  qui  a  principio  mundi  manet  in  causis  secun-  n  may  be  said 
dis,  et  habet  membra  fidem  eius  tenencia  et   quicun-  ^mmanemii? 
que  fuerit  papa  pro  tempore  suo,   oportet    quod  tota  ^and^so^^obe^-^ 

i5pars  iUius  ecclesie  secum  conversans    sit  sibi  subiecta   'the  Vope^as '^ 
ut  capiti  et  abbati.  Et  ista  responsio  est  subtilior  quam    ^^^^^  *   agent. 
priores.    Sed  non  videtur  mihi    salvare   decretalem  ad 
sensum  expositum  sed  pocius  infringere  illum  sensum; 

aquod  videtur    multipHciter.    Nam    primo    patet    quod 

20  preter  istam  ecclesiam  oportet  ponere  aliam  superiorem 
iS^^ex  omnibus  angeHs  et  hominibus  compositam  cuius  * 

ista  est    pars.    Et  per  consequens,    ista   non    est  uni-    xiie  church 
versalis  ecclesia,  cum  sit  particularis,  quia  ahter  forent  universa"°  and 
due;  quod  est   contra    conclusionem    secundam    dicte  tTadict^lhe^^de- 

2  5  decretahs.    De    totah   autem    que    est    omnes    ecclesie        ^^^^^ ' 
extra    quam    non    est    salus   nec    possunt    esse    multe 

b  tales    est  nobis  sermo.    Item,   quihbet  Christi  vicarius 
est  fihus  tahs  ecclesie,  quomodo  igitur  pater  vel  caput.f* 

0      Item,    quihbet  nostrum   sicut    et    istorum    paparumNo  pope  knows 

„     •  ^      •       •  1  ^   1.  1      .    .  •  wheiher  he  is  a 

3oignorat  si   sit   membrum    tahs  ecclesie:  omnmo    ergo  member  of  the 
non    debet    presumere    quod    sit    capitaneus    omnium 
illorum  propter  apostolos  et  alios  sanctos  ignotos  qui 
secundum  aham  formam  dominati   sunt  sue    ecclesie. 


8.  A  in  marg:  Hic  nota.  10.  B  in  marg:  Gregorius  electum ;  ibid. 

Codd:    Gregorius  XXIII.  Moral.  cap.  I,   Correxi.  Cf.  Greg.  Opp.  tom.  I, 
pag.  i5io.  i3.  B  in  marg:   Christus   a   principio    mundi   manet   in 

causis  secundis.  23.  24.  R:  forent  secundo. 


3o  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  II. 

Item,    cum    sancti    pape    post    mortem    non    perdunt  d  D 
dignitatem    capitalis    regiminis    sue    ecclesie,    videtur'^^" 
quod  manent  capita  ecclesie  sue  in  patria;    illa  enira 
dignitas  foret  illis  laureola.    Nam  sicut  nullum  mem- 
brum  ecclesie  potest  desinere  esse  membrum  ecclesie,  5 
sic  videtur  quod  nuUum  caput  cuiuscunque  particularis 
ecclesie  potest  desinere    esse   caput    eiusdem    ecclesie, 
et    per    consequens,    sunt   mille    particulares    ecclesie, 
quarum   capita  sunt  multorum  paparum    capita.  Non 
ergo    est  verum  quod  unica  est  mater    ecclesia   cuius  lo 
oportet  quemcunque  Romanum  pontificem  esse  caput. 
There  were        Item,   tempore    ante    incarnacionem    fuerunt    multe  e  E 

churches  before  ... 

the  incarnation  particulares  ecclesie  quarum   quelibet    iam    est  eadem 

that  hadnopope  .  . 

attheirhead;  ecclesia,    scd  trmmphans   que  quondam    fuit  militans, 

et  illarum  nullus  Romanus  pontifex  fuit   caput  preteri5 
Ghristum;  nec  dubium  quin  ille  ecclesie  distinguuntur 
ab  universali  ecclesia  et  ab  aliis    particularibus    eccle- 

iherefore  the    siis:  evso  multe  sunt  particularcs  ecclesie,  et  per  con- 

Cluirch,  that  ...  ?  r 

contains   ihem,  sequeus,  uua  universalis  ecclesia   ex  eis  collecta;    que 

is  under  no  ......  it        t-»       •       •        •  ^      ^ 

pope.        sub  mrisdiccione  nulhus  Petri  vicarn  tamquam  capitis  20 
sunt  subiecte.    Non   enim  patet    evasio,    loquendo    de 
predestinatis    fidehbus    (de  quorum    numero    non    est 
Ghristus),  quin  ecclesie  ille  differunt  ab  invicem,  sicut 
multitudines    illarum    personarum    distinguuntur    ab 
invicem,    et  si  ecclesia    dicit    aggregata    per    accidens,  25 
tunc     illa     aggregata     distinguuntur     tam     secundum 
subiecta    quam    secundum    formas     aggregatas    longe 
plus  quam  Petrus  albus    et  Petrus   musicus.    Si    enim 
Deus    servasset   totam    ecclesiam    militantem   tempore 
•  viacionis  Ghristi  usque  hodie  conversantem  in  Anglia  3o 
et    creasset  novas    ecclesias,    sicut     de    facto    fecit    in 
Francia    et    aUbi,    tunc    distinguerentur.     Quare    ergo 
modo   non    distinguuntur?    Notemus    ergo    ecclesiam 
quam  talis  primo  et  per  se  regit,  et  invenietur   quod 


6.  A:  sicut  videtur.  lo.  B:  cst  unum.  ii.  A:  quencunqnc. 

20.  In  codd.  iurediccione.  23.  B:  distinccionem  ab  invicem. 


CAP.ll.]  DE  ECCLESIA.  3l 

E  i32"non  sit  unica  columba  Christi,    quia   bene    est  isti,  si 
sit  abiectum  mcmbrum  illius  ecclesie. 

Gonformiter    arguitur    contra     quamcunque     opini- 

onem  in  ista  materia,  querendo    soUicite  de  quiditate 

5  illius  ecclesie.    Nam   ista    ecclesia    que    complete  viat 

pro  tempore  Ghristi    non  potest  esse    alia    quam    ista 

eadem  ecclesia,    et    sic    de    qualibet    alia  ecclesia  sin- 

gulari.    Ex  quo  patet   quod   continue  est  alia  et    alia 

i32^ecclesia,    vians  *  ad   alietatem   personarum  ex  quibus 

10  componitur;   non  enim  valet  negare   sillogismum  ex- 

positorium  nec  ei  similem,    nisi   subsit    plana  diversi- 

tatis  racio  exprimenda  etc. 

Ideo  dicunt  doctores  periciores  quod  dominus  papa  The  better  opi- 

^  ^  .  ^      .      nion  is  that  ihe 

non    est    caput    universahs    sed    particularis    ecclesie,  Popc  is  head  of 

^  ^  .       '  a  local  Chiirch. 

i5dum  tamen  perseveranter  vixerit  tamquam  papa,  sicut 
dicit  septima  conclusio  capituH  proximi;  et  sic  videtur 
concedendum  quod  de  possibih  sit  papa  ipso  superior 
hic  in  terris. 

Posito  quod  unus    ahus  perfeccius    doceat    et  regat 

20  plurem  populum  conformiter  legi  Ghristi,  sicut  potest 
esse    de    summo    sacerdote    ecclesie    Asiane,     videtur 
tamen  mihi  quod  non  debemus  contendere  circa  illud 
de  inesse,    quod  iste  quicunque   conversans  nobiscum     Note  this. 
sit  talis,    sed    supponere   excellenciam  Romani    ponti- 

25  ficis  super  aliis  eciam  quoad  Deum,  quia  certum  est 
quod  non  est  superior  nisi  fuerit  superior  quoadDeum. 

F      Ex    quibus    videtur    mihi    quod    nullus     Romanus  No  popc  shouid 

. (.  .  •      r  •    1-  1      •  assert  that  sub- 

pontifex   cui  non  sit  facta  speciaus  revelacio  assereret  jection  to  him 
vel    opinaretur   quod    subesse    sibi    sit    de    necessitate  ^"    vation; 
isalutis  cuiuslibet  christiani.    Nam  (ut    logici    arguunt) 
multi  sunt  christiani  pro  suo  tempore  qui  non  subsunt 
sibi,   sicut   nec  ipsemet  qui  est  precipuus    christianus. 

4.  A:  querendo  querendo.  i3.ABinmarg:  Conclusionis  responsio. 
A  in  marg:  Nota  de  subesse  pape  ut  dicitur  de  necessitate  salutis  (above 
col.  i32*  without  mark  of  reference).  16.  B  capituli  XXI   (pro  cpxi). 

22.  A  in  marg:  Nota  bene.  22.  B:  circa  idem.  27.  A  in  marg: 

Ha,  ha    A  B  in  marg:  Conclusio. 

> 

\h.  See  pag.   19.  1.   18. 


32  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.II. 

Nor  evcn  dc-        Item,   iuxta    scpe    dicta    non   sic  assereret  quod    sit  2  F 

clarc   that  he  is  .  •        n  i    -  i  ^i'' 

predestinate.    predestuiatus,    eo    quod    non    est    de   substancia    ndei'^ 
catholice  quod  iste  sit  predestinatus.  Ideo  si  assit  sibi 
firma  spes  de  hoc,    oportet  quod  ex  dono  supernaturali 
fiat  sibi    specialis  revelacio,    sed    si    non    sit  predesti-  3 
natus,  non  est  capitaneus  in-  ecclesia  sancta  Dei.  Ergo 
non   sic    assereret  quod    subesse   sibi   tamquam  capiti 
ecclesie  sit  de  necessitate  salutis    cuiuslibet    christiani. 
God  can  give       Item,  stat   christianum    habere  graciam  a  Deo  cum  3 
^than  through  ^  hoc  quod  non  credat  esse  ahquem   talem  papam,    eo  lo 
""^"         quod   non   oportet  Deum  uti   eo  ut    ministro,    dando 
quamcunque  graciam.  Et  peridem,  stat  ipsum  cum  aliis 
paribus  mori  in  gracia  sine  tali  subieccione  recognita; 
quo  facto  foret  salus  facta  christiano  sine  subieccione 
huiusmodi.    Ergo    illa    non    est    de  necessitate  salutis  i3 
cuiusHbet  christiani.  Antecedens  videtur  satis  possibile 
de  communi  lege. 
The  Church  is      Item,    in    maiori    libertate    est    christianitas    posita4 
d"o n/^^now  Ui\^ii  tempore   legis  gracie   quam    fuit  posita  tempore   ante 
"axv^^^yet^^even  legem  vel  tempore  sinagoge,    sed    tunc    non  oportuitso 
*^To  the^^cMcT*^  omnem    salvandum    subici   summo   sacerdoti,    levitico 
nSurTo  s"a*?-vel  primogenito,    sed   suffecit  servando   iusticiam  cre- 
vation.       j^^g  -^  dominum  Jesum  Ghristum:  ergo  multo  magis 
extenso  merito  Christi  Jesu  secundum  legem  perfecte 
libertatis.    Minor  patet  de  Job  gentili,    de  bragmannis  25 
et    multis     aliis    philosophis    qui    sine    sensibiH    obe- 
diencia  facta  sacerdoti  tali  ex  fide  et  iusticia    operum 
sunt  salvandi.    Quare  ergo    non   sic    possent    Greci  et 
Indy  subditi  sancto  Thome?    Immo   sic  fuit  de  Paulo 
et  multis  conversis  suis  tempore  sancti  Petri.  Non  enim  i32= 
facit  ista  *  extravagans  decretalis,  ut  christianitas  ligetur 
servilius  quam  perante,  ut  patet  de  extravagante  Gle- 
mentis    sequente   in   qua  ostenditur  quod  rex  Francie 
non  exinde  fuit  sibi  plus  subditus  quam  perante. 

21.  A:  omncm  omnem.  25.  B:  bergmanis. 

33.  Extravag.Commun.  lib.  V,  tit.VII,  cap.  II.  Meruit  carissitni. 


CAP.II.]  DE  EGGLESIA.  33 

G  5      Item,    nemo   fit  perplexus   ex  lege  Christi   obligatus  Such  subjection 

.•2«c      ,    .  -1  -1  I    1  •  1  •  •       would  bind  men 

'•'''  ad  impossibile,  sed  hoc  contingeret  data  ista  sentencia:  lodoimpossibi- 
lergo  oportet  ipsara  esse  mendacium.  Minor  probatur 
per  hoc  quod  multi  infantes  statim  post  baptismum 
5  mortui  non  habent  prudenciam,  ut  taliter  subsint  pape, 
nec  virtutes  infuse  inclinant  ad  talem  subieccionem, 
sicut  inclinant  ad  subieccionem  domino  Jesu  Ghristo. 
Et  idem  videtur  de  multis  fidelibus  adultis  in  diversis 
insulis    qui  neque   si   est   huiusmodi   papa    audierunt. 

2  Similiter,  pro  tempore  intercidente  inter  mortes  pa-  Christians  are 

....  /-11  ,  "one  the  less 

parum  sunt  christiam  eque  ndeles    ut    ante  vel    post,    such  in  the 

.  ,1.    interval  between 

et  cum  tunc  non  sunt  sic  subditi,  sequitur  quod  tahs    two  Popes. 
subieccio    non    sit    de    necessitate    salutis     cuiuslibet 
christiani.   Stat  autem  infantem  in  illo  meditulio  tem- 
1 5  poris  nasci,  baptizari  et  mori  quem  oportet  concedere 
salvari,    Hcet  non  sit  subiectus  tali  Romano   pontifici. 

3  Similiter,  si  ecclesia  mihtans  indigeret  tantum  influxu 
huius  pape,  videtur  quod  decapitata  sentiret  saltem 
in   effectu    subtraccionem    suffragii;    sic    enim    periret 

2o  sancta  mater  ecclesia  eciam  interduo,  nisi  haberet 
influenciam  domini  Jesu  Ghristi.  Et  si  solum  per 
accidens  iste  influit,  quomodo  est  hoc  de  necessitate 
salutis  ecclesie? 

4  Similiter,  tunc  ad  perversionem  domini  pape  necessi- 
25  taretur   totus   populus   christianus  perverti,    cum  tunc 

deficeret  sibi  salus;  sed  maioris  partis  ecclesie  potestati 
non  subest  quod  papa  sit  moraliter  bonus:  ergo  nec 
quod  ipsa  sit  moraliter  bona.  Nemo  enim  potest  dicere 
quod  a  papa  prescito  ut  membro  diaboH  dependet 
3o  salus  cuiuslibet  christiani,  nec  aliquis  finget  quod  papa 
in  quantum  huiusmodi  sit  confirmatus  in  gracia. 

5  Similiter,  supposito  quod  papa  decrepitus  cedat  papa- 
tui  et  succedat  aUus  minus  bonus,  sicut  videtur  multis 
probabiliter  fuisse  de  Gelestino  et  Bonifacio  VIII°  qui 

24.  25.  B:  nunciaretur.  29.  A:   scito.  A^  corr.  in  marg:  prescito. 

34.  Gelestine  V.,  the  predecessor  of  Boniface  VIII.  was  Pope 
from  July  5,  1294  to  Dec.  i3,  1294. 

3 


34  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.II. 

edidit  hoc  decretum,  tunc  videtur  ex  vi  communionis  i32^  G 
sanctorum  quod,  si  sit  talis  salutis  dependencia,  salus 
Bonifacii  pocius  dependet  a  spirituali  suffragio  Gelestini 
quam  econtra,    quia  aliter  introitus   vulpinus   in  illud 
officium  necessitaret  Deum   ad  mendicandum  a  vulpe  5 
tali  suffragium  sue  ecclesie. ' 
^'^the^Po""  °*      Videtur  ergo  quod  influencia  domini   pape  non  sitH 
dependsonhow  njsi  per  accidens  necessaria  de  quanto  racione  meriti 

tar  ne  ispleasing  ^  ^ 

to  God.       sui  est  gratus  Deo  et  utilis  ecclesie  pro  qua  orat;   et 

talis  necessitas  ex    supposicione,    ex  vi   communionis  lo 
sanctorum  est  in  quocunque  membro  ecclesie,  *  plus  132" 
tamen  in  papa  quam  in  aliis,  si  dictis  et  nomini  facta 
compensent,   vivendo  similius  vite  Christi;  et  confor- 
miter  dicitur  de  subieccione  et  obediencia,    quod  ipsa 
debet  extendi  generaliter  ad  omnes,  eciam  ad  discolos  i5 
et  tyrannos,  sed  precipue  ad  dominum   papam,    sicut 
ipse  debet  esse  spiritualiter  subiectus  et  obediens  sue 
ecclesie,  et  sic  obediencior  atque  in  servitute  subieccior 
quam  ahquis  subditorum.  Gonfirmatur  ex  fide  scripture 
Act.  X°,  de  Gornelio  cuius  oraciones  Deus    accersivit  20 
ante    colloquium    cum   papa    Petro  veniente   ad   eum 
pedestri  et  hospitante  in  domo  corriarii;  cuius  diffinicio 
fuit  talis:    Non    est  personarum   acceptor  Deus,    sed 
in  omni  gente    qui  timet  eum  et  operatur  iusticiam 
acceptus   est  illi.    Nec  dubium  quin,  si  Deus  misisset^? 
alium,    eque    fuisset   Gornelius    salvatus,    ut    patet  de 
eunucho  baptizato  a  Philippo  (de  quo  Actorum  VIII° 
cap.)  et  de  gentibus  conversis  a  Paulo  et  Barnaba  (de 
quo  Actorum  XV°).  Non  enim  diffinierunt  apostoh  ut 
gentes    obedirent    Petro,     sed    quod    gracia    spiritus  3o 
sancti  et  domini  Jesu  Ghristi  sufficit  ubique  terrarum 
cuiHbet  christiano. 

3.  A:  Celestii.  5.  B:  nunciaret.  lo.  B:  vi  oracionis.  14.  B 

obieccione.  20.  AB:  accercivit,  A,  corr.  in:  acceptavit.  B  in  marg 

Act.  X.         27.  B  in  niarg:  Act.VIII.         29.  B  in  marg:  Act.  3.  20-  B 
apostoli  deest. 

2  3.  Act.  X,  34,  35. 


CAP.II.]  DE  ECCLESIA.  35 

H  6  Item,  cum  non  sit  pertinens  isti  rcsponsioni  loqiii 
'-^^  de  subicccione  nisi  de  subieccionc  civili  quali  sub- 
ditus  subicitur  domino  seculari,  videtur  responsionem 
istam  innuere  quod  oportet  omnem  christianum,  si 
5vult  esse  filius  ecclesie,  esse  sic  subiectum  domino 
pape.  Quod  videtur  falsum,  cum  nec  Ghristus  nec 
aliquis  eius  apostolus  exegit  talem  subieccionem,  sed 
manifeste  prohibuit  (ut  patet  Luce  XXII*').  Cum  ergo  The  eariy  Chn- 
multi  christiani  tunc  temporis  ante  dotacionem  eccle-  thus  subject  to 

losie  consecuti  sunt  salutem,  ut  oportet  ex  fide  credere      ^  ^    °^^' 
de  sanctis  martyribus  qui  non  fecerunt  talem  subiec- 
cionem  Romano   pontifici^    cum   omnibus  eis    suffecit 
ad  salutem  fides  formata  et  caput  Christi:  videtur  quod 
inducere  aham  subieccionem  necessario  fiendam  Christi 

i5vicario  sapit  heresim.  Christus  enim  in  detestacionem 
subieccionis  huiusmodi  lavit  pedes  discipulorumsuorum 
et  tergebat  lintheo  quo  se  succinxit,  Joh.  XIII°.  Petrus 
eciam  post  ascensionem  fuit  missus  a  sociis  cum 
Johanne  in  Samariam  (ut  patet  Act.  VIII°  et  Gal.  11°), 

aosicut    pacienter    sustinuit    ut    debuit    reprehensionem 

a  Paulo  (ut  patet  Gal.  IP). 

I      Iste  autem  non  sunt   exacciones  subieccionis  civilis 

a  subditis,  sed  pocius  humiliacionis  penes  quas  atten- 

ditur  eorum  maioritas,  et  sic  vixerunt  multi  pape  mar- 

25  tyres    in     maximo    cremento    ecclesie.    Dotatio    ergo 

ecclesie  non  introduxit  novum  articulum   fidei,    ut  sit 

necessarium  ad  salutem  cuiusUbet  christiani  sic  subici 

133"  1  Romano  pontifici.  Gonfirmatur  ex  fide*scripture:  Nam 

Act.  IV°  diffinit  Petrus   quod  Christus  factus    est   in 

Zocaput  anguli  et  non  est  in  aliquo  alio  salus.  Nec 
enim  est  aliud  nomen  sub  celo  datum  hominibus  in 
quo    nos    oporteat    salvos   jieri.    Gum    ergo    nomen 

1.  Isti  responsioni  refers  to  the  beginning  of  the  chapter.  2.  AA,: 

nisi  de  subieccione  deest.  6.  A  in  marg:  Papa  non  exigeret  ab  aliquo 
civilem  subieccionem.  8.  B  in  marg:  Luce  22.  17.  B  in  marg:  Joh.IIF. 
19.  B  in  marg:  Act.  VIII.  Gal.  II.  29.  B  in  marg:  Act.  IV.  3o.  B:  in 
anguli.  3i.  B:  nomen  deest. 

29.  Act.  IV,   II,   12. 


36  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.II. 

cuiuscunque  christiani  pontificis  sit  aliud  quani  nomen  i33" 
huius    capitis,    sequitur    quod    in    nullo    tah    nomine 
oportet  ecclesiam  salvari.  Loquitur  autem  scriptura  de 
nomine  reaU  cui  oportet  credendo  subici. 
st.  Paui  teaches      Sccundo  confimiatur  ex  textu  apostoh  I.  Cor.  1°  et  2 

that  it  does  not  .....  .... 

matter  through  111°  capituhs,  UDi  apostolus  recitat  mter  carnales  con- 

whoni  Faith  is  .  .  .  . 

received.      versos  luisse  contenciones    et  scismata,     Unus   mquit 
dicit:  Ego  quidem  sum  Pauli,  ego  autem  Apollo,  ego 
autem   Cephe.  Et  post  ostendit  quod   non    refert  per 
quorum    apostolorum   ministrum    convertantur,    cum  lo 
tamen    credant   in    fundamentum    ecclesie    quod    non 
potest  poni  ahud  preter  id  quod  positum  est,  Ghristus 
Jesus.    Sicut    autem    non    refert    per   quam  lucernam 
illuminetur  domus  ad  hoc  quod  operarius  faciat  opus 
suum  per    quod    acquirat   stipendium,    sic  non  referti5 
per  quem  Ghristi  ministrum,   sacerdotem  vel  laicum, 
christianus  accipiat  lumen  fidei,    ut  mereatur  salutem 
perpetuam.    Nec   dubito   quin    nuUus   Ghristi   vicarius 
presumeret   asserere  quod  necesse  est,  ut  lumen  fidei 
cuihbet  christiano  per  ipsum  veniat  et  sic  salus;  quia  20 
hoc  esset  nedum  asserere  ipsum  confirmatum  in  gracia 
et  doctrina,  sed  parificare  ipsum  cum  Ghristo,  cum  non- 
nisi  per  ipsum  Deus  posset  communicare  virtutem  sue 
ecclesie. 
Those  who  thus      Tercio  confimiatur  ex  prophecia  Ghristi  Matth.XXlV°  3 

set  themselves  •        i      •      » ^    t  •   •  • 

above  the  apos-  5,  quam  necesse  est  mipleri.  Multi  inquit  vemetit  in 

tles,   imply  that  ^  ^  ^,     .  t 

they  are  Christ.  ;20wzwe  meo^  diceutes:  Ego  sum  ChristuSy  et  multos 
seducent.  Gum  ergo  quicunque  de  se  sic  opinatus 
fuerit  supra  sanctos  apostolos  dicit  impUcite  quod  est 
Christus,  videtur  quod  de  quocunque  tali  (ut  exponitSo 
Augustinus)  verificatur  Ghristi  necessaria  prophecia, 
et    per    consequens,    supponendum    est    quodcunque 

5.  B  in  marg:  I.  Cor.  I.  lo.  ifi.  AI3:  ministerium;  Aj:  misterium. 

19.  A:   uter  lumen.  25.  B  in  marg:  Math.  24.  3i.  B  in  marg: 

Augustinus, 

3i.  See  Aug.  Serm.  CCXCII  in  natall  Joh.  Bapt.  Opp.  tom.  V, 
p.  2,  pag.  1172  et  seqq. 


CAP.II.]  DE  ECCLESIA.  3^ 

i33'clogina  huius  esse  (ut  dicit  Ghristus)  dogma  falsum 
ecclesie  seductivum.  Unde  iuxta  seriem  prophecie 
Christi  ista  blasphemia  presupposita  erit  seminariura 
preUorum  etc. 
K  Ex  istis  videtur  mihi  nimis  temerarium  asserere 
quod  aliquis  papa  in  decretali  sua  intenderit  dictum 
sensum;  sed  sive  Christus  immediate  sive  quicunque 
eius  discipukis  ubicunque  terrarum  a  spiritu  sancto 
missus  converterit  in  virtute  Christi  quamcunque  per- 
losonam  vel  populum,  sufficit  sibi  cum  finali  perseveran- 

cia  ad  salutem.    Et   satis   est  sibi   pro  fide  articuH  de  Concerning  the 

i33^ecclesia  catholica,  ut  credat  fide  *  formata  quod  sit  unaa  Christian  has 

^  ,   ,.  ,       .  11«  o"'y  to  believe 

universitas  ndenum  predestmatorum,   salvanda  virtute   that  it  is  the 

.  .  ^,     .     .     ,.  .  .      ,      .         ,      wholejibody  of 

meriti  Ghristi,  ncet  non  expressms  et  particularms  de-  the  predestmed. 

1 5  scenderit  ad  aliquem  eius  vicarium.  Nec  oportet  credere 
vel  impHcite  quod  iste  quicunque  Romanus  pontifex 
sit  caput  cuiusquam  particularis  ecclesie,  nisi  Deus 
ipsum  predestinaverit,  quia  aHter  oporteret  fidem  catho- 
Hcam  esse  falsam  et  christianum  fateri  mendacium.  Et 

2oita,  sicut  non  est  de  substancia  fidei  credere  expHcite 
quod  iste  Bonifacius,  Glemens  vel  Urbanus  sit  predesti- 
natus  vel  membrum  sancte  matris  ecclesie,  sic  nec  est 
de  necessitate  salutis  omnium  christianorum  secum 
conversancium,  ut  expHcite  credant  ipsum  esse  caput 

25  cuiusquam  ecclesie,  nisi  facta  et  vita  evangeHca  eviden- 

cius  moveant  ad  credendum.  Sed  benedictus  dominus   cod  is  to  be 
matris  nostre  qui  nostre  peregrinanti  iuvencule  diebus^^dYctio^n^or^ 
istis   providit   caput    cathoHcum,   virum    evangeHcum     u^'^^"  ^^' 
Urbanum    sextum    qui   rectificando   instantem 

Soecclesiam,   ut   vivat    conformiter   legi    Ghristi, 

i.Huius;  scilicet  cuiuscunque  talis,  vid.  pag.  36.  1.  c.  3o.  3.  AA^. 

Christi  deest.  S.ABinmarg:  Conclusio.  Ainmarg:  Nota  quam  eccle- 
siam  sanctam  tenemur  credere  (below  i33»).  B  in  marg:  Nota  bene  articulum 
fidei  credendum  de  ecclesia  catholica.  14.  B:  expressimus.  ig.  AB 
in  marg:   Conclusio.  20.  B:  de  obediencia  fidei.  27.  In  Codd. 

AB:  nostri.  A^ :  nostre.  29.  AB  in  marg:  Nota  de  Urbano  VI. 

27.  Archblshop  Bartholomeo  Prignani  of  Bari  was  elected  Pope 
on  April  ^'''by  the  cardinals  and  crowned  on  Easter-Sunday  (iSyS). 


38  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.II. 

ordinatur  ordinate  a  se  ipso  et  suis  domesticis.  iSS^K 
Ideo   oportet  ex  operibus  credere  quod  ipse  sit  caput 
nostre    ecclesie,    cum    mediate    vel    immediate    influit 
motum  tendendi  sursum  ad  corpus  Christi,   ubi  con- 
gregabuntiir  et  aqiiile;  et  in  facto  docet  mediate  vel  5 
immediate  mundana  spernere  et  sapide  sentire  celestia. 
Ista  autem  fides  de    nostro    capite    tam  graciose 
et  legitime   nobis  dato  est  credenda  cum  quadam 
formidine    de    corona    sue   finalis   perseverancie.    Ideo 
necesse    est    nobis    fructuosa    oracione    pulsare  Deum  lo 
continue,   ut   ipse    semper  vacet   nobis  et  eligat  caput 
who  wiji  doubt-  tale.    Nec  dubito  quin  ipse  detestaretur  hunc  sensum 
fafse^sense  oi  decretalis    predicte    quod    sit    de    absoluta    necessitate 
salutis   cuiuslibet    christiani   subesse   sibi  in  mundanis 
honoribus  vel  servicio  seculari,  cum  non  querit  nostra  i3 
sed  nos,  volens  instar  apostoli  ahquem  fructum  spiritu- 
alem  in  nobis  sicut  in  ceteris  gentibus  impertiri.  Nec 
dubium    quin    nos    omnes    tenemur    subesse    sibi    de 
quanto  tamquam  verus  Christi  vicarius  mandat  magistri 
sui  consilia  et  non  ultra.  Et  sic  hcet  omnes  christiani  20 
tenentur  esse  subiecti  invicem  in  timore,  sibi  tamen  (in 
quantum  talis)  est  necessarium  ex  supposicione  subici, 
cum  regit  tam  evangeHce  tantum  gregem.  Et  ex  istis 
potest  colligi  sensus  decretaHs  cathoHcus. 
Objection:         Sed    contra    ista    instatur   tripHciter:   Videtur    enimL 

Subjects  will  .  ,        i    ,•   •    i    i  , 

have  to  consuit  primo  quod  subditi  debeut  consulere  scripturam  sacram 

Scripturebefore :  i  •        ^  , 

obeying  the    m    quocuuque    quod  papa  mandaverit.    Quantum  ad 

Answer:      istud,  coucedi  debet  conclusio,  cum  nemo  debet  parere 

^'^^^^do^o'!'^  ^°sibi    plus    quam    aHi,    nisi    in   quantum    est    superior 

Christi  vicarius,   et  per  consequens,   nisi   in   quantum  3o 
obeditur  principaHus  Jesu  Christo;   sed  in  omni  obe- 

I.  In  codd.  orditur.  2. 3.  B:  caput  nostrum  ccclesie.  3. 4.  B:  influit 
modum.  6.  A  A,:  sapida  sentire.  B  in  marg:  Ecce  quomodo  Urbanum 
esse  caput  nostrum  dicit  esse  fidem  crcdendam  cum  formidinc.  21.  In 
codd.  sibi  tam.  23.  AA,:  regcni.  Et.  25.  AB  in  marg:  Obicccio 

prima.  Ainmarg:  Contra  dicta.       28.  AB  in  marg:  Rcsponsio.       3o.  B 
et  consequens. 

21.  Eph.  V.   21. 


CAP.II.]  DE  ECCLESIA.  3^ 

L  i33<=diencia  Jesu  Ghristo  debet  christianus  consulere  *  legem 
suam;  ideo  in  omni  obediencia  christiani  in  quantum 
huiusmodi  debet  obedienciarius  consulere  legem  Dei; 
et  ideo  ordinarunt  iura  ecclesie  quod  lex  scripture 
5  tam  generaJiter  et  tam  precipue  a  sacerdotibus  et 
specialiter  maioribus  debet  sciri,  ne  turbentur  aut 
musitent  quid  et  qualiter  ad  mandatum  superioris 
debeant  respondere.  In  ista  scola  instructa  est  legio 
Thebayca  et  omnes  martyres,    immo  in  illa  scola  in- 

lostructi  sunt  omnes  qui  monitis  non  sapientibus  cari- 
tatem  Dei  et  proximi  contradicunt  iuxta  illud  Ghristi 
Matth.  X°,  37:  Qui  amat  patrem  vel  matrem  plus 
quam  me,  non  est  me  dignus;  et  istam  leccionem  docent 
apostoliAct.V^,  29,  dicentes  quod  obedire  magis  oportet 

i5  Deo  quam  hominibus.  Ideo  dicit  Ghristus  Matth.  X°,  35: 
Non  veni  pacem  mittere  in  terram  sed  gladium.  Veni 
ergo  separare  hominem  adversus  patrem  siium^  et 
filiam  adversus  matrem  suam,  et  nurum  adversus 
socrum  suam,  et  inimici  hojninis  domestici  eius.  Amici- 

20  ciam  enim  carnalem  propter  Deum  venit  Ghristus  dis- 
solvere,  quia  ille  qui  videtur  esse  familiaris  homini 
quoad  mundum  est  hostis  suus  ut  plurimum  quoad 
Deum  (ut  dicitur  Michee  VII°). 

M      Beatus  Jeronymus  suner  illo  capitulo  videtur  exponere  St.Jerome  on 

•^  ^  ^  ^  .    the  sword  sent 

2  5  textum  evangelii  ad  hunc  sensum  quod  Ghristus  venit     by  Christ. 
ad   separandum   hereticos   ab    ecclesia   quam   illudunt. 

3.  A  in  marg:  In  obediencia  ad  superiorem  consulenda  est  scriptura 
sacra.  (Above  l33<= ;  without  mark  of  reference.)  4.  In  codd :  in  ordinarunt. 
Corrcxi.  11.  B:  concor(diter)  contradicunt.  12.  B  in  marg:  Math.  10, 
Act.  5.  16.  A  in  marg:  Dissolucio  carnaiis  amicicie.  24.  B  in  marg: 
Michee  7.  25.  AB  in  marg:  Jeronimus;  B:  exponere  exponere.  A  in 

marg:  Divisio  hereticorum  ab  ecclcsia.  25.  26.  B  in  marg  infer. :  Christus 
venit  ad  separandum  hereticos  ab  ecclesia  quam  iliudunt.  Pater  autem 
hcrctici  estDeus:  pater  secundum  creacionem  et  mater  ecclesia  secundum 
heretici  pretensionem.    Spiritus  sanctus  cst  socrus  anime,   cum  sit  mater 

g.  With  reference  to  the  legio  Thebaica  see  Bordieu  diss.  crit. 
sur  la  martyre  de  la  Idgion  Thebeenne.  Amst.  1705.  25.  Com- 
mentar.  Hieron.  in  Mich.  proph.  lib.  II,  cap.  VI.  (Migne  tom.  XXV, 
pag.   1281). 


40  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.II. 

Simiilant  enim  ex   palliata  ypocrisi  quod  sint  filii  Dei  i33«  M 
per  graciam  adopcionis  et  filie  ecclesie  matris  sue  pro 
cuius  iuribus  tantum  zelant.  Dicamiis  inquit  scriptum 
de   hereticis;    non    enim    nostram    saliitem    sed    sua 
querunt  liicra,  et  deceptum  gregem  pedibiis  suis  con-  5 
terunt.   Pater   heretici    est  Deus   qui    creavit   eum,    et 
mater    ecclesia;   socrus   ad   literam   est  mater   alterius 
coniugum.  Ast  uxor  nati  dicitur  esse  nurus,  cum  ergo 
Ghristus   secundum   humanitatem   sit   sponsus   anime, 
imo  tocius  ecclesie;    et  cum  hoc  conceptus  de  spiritu  10 
sancto   tamquam   matre   sua  iuxta   illud    quod   allegat 
Jeronymus    ....    Tulit  me  mater  mea  in  uno  ca- 
pillorum    meorum    (caro    enim    est    capillus    anime), 
patet    quod    spiritus   sanctus,    cum  sit  mater   Ghristi 
sponsi  ecclesie,   est  socrus    anime    que    vendicat   esse  15 
sponsa  Ghristi,  quia  mater  mariti.   Et  ex  eadem  con- 
sideracione    anima    pretendens    se    esse    uxorem    fihi 
spiritus   sancti   dicitur   nurus   eius.    Heretici   ergo   qui 
pretendunt  se  esse   nuros  spiritus  sancti  quem  vendi- 
cant   socrum  suam,    separantur    ab    eo    per  Ghristum  20 
detecta  eorum  fallacia,  et  ita  cum  universaHs  ecclesia 
sit    domus    domini  Jesu   Ghristi,   et    per    consequens, 
omries   heretici    qui    sunt    facietenus   in   ecclesia   sunt 
pretense  eius  domestici,  patet  quod  omnes  ilH  sunt  ilH 
homini  patrifamilias  inimici.  Huius  inquit  Jeronymus  2  5 
inimici  sunt  qui  putantur  in  domo  Christi  esse^    hoc 

sponsi  anime  seu  ecclesie.  Anima  vcro  est  nurus  spiritus  sancti,  cum  se 
pretendit  esse  sponsam  filii  spiritus  sancti,  qui  filius  dicitur  esse  Christus. 
Hereticus  ergo  pretendit  se  filium,  filiam  et  nurum,  queni  Christus  venit 
separare  a  patre,  matre  etsocru.  Et  patet  brevissima  textus:  Veni  separare 
hominem  adversics  patrem  suiim  et  Jiliiim  adversus  matrem. 

I.  B:   quod   sint   dei.  2.  B:   filie  matris  sue  pro  quibus  viribus. 

5.  6.  B:  contrivit.  B  in  marg  infer.: 

Deus  pater  per  creacionem,\  yHereticus  pretensus  filius  per  adopcionem, 
Ecclesia  nurus,  ■  \  (  Hereticus   filia  secundum   pretensionem, 

Spiritus  sanctus  socrus  -^  ^Hcreticus  nurus  secundum  simulacionem. 
12.  Jeronymus :  in  codd.  seq.  lacuna.  i5.  In  codd:  ecclcsie  quod. 

Correxi.         21.  B:  ct  igitur.  25.  AB:  huiusmodi  inquit.  A,  corrcxit: 

huius;  vid.  Comm.  Hieronymi  1.  c. 

6.  Commentar.  Hleronymi  in  Michaeam  1.  c.  pag.   1180. 


CAP.II.]  DE  ECCLESIA.  41 

"M.  133"  est,    in   ecclesia  et  palliantes  a  capite    non   recedere 

contra  caput  sentiunt.  Heretici  inqult  cum  ante  credi- 

derint  scripturis  que  a  spiritu  sancto  scripte  sunt  et 

edite,   transferunt  se  ad  novas  doctrinas  et  fermen- 

\33^  tum  phariseorum  *  et  mandata  hominum,  dumque  ser- 

monem  Dei  contempnimt,  socrui  sue  faciunt  iniuriam. 

Christus  ergo  ex  vita  et  doctrina  venit  confutare  hereti- 

cos,  ut  discernantur  a  fidelibus  et  postmodum  separentur. 

Et  ita  subtiliter  et  catholice  potest  intelligi  secundum 

10  hunc  sanctum  per  filium,  filiam  et  nurum  hereticus  qui 

pretense  et  false  se  nominat  filium  Dei  patris,    filiam 

matris  sue,  sapiencie  Dei  patris  et  nurum  spiritus  sancti 

et  sic  cognatissimum  trinitati.  Sed  vita  et  doctrina  Ghristi   The  lite  and 

1  ,.  .  teaching  of 

sunt  optmium  speculum,  ubi  possunt  hec  discerni,  cumChrist  are  the 

.r  .  1  »1  1  ,.  .  glass,  by  which 

iSmanirestum  sit  quod  omnis    homo  et  solum  tahs  qui  heretics  may  be 
.  .  .  discerned. 

est  m  vita  et  doctrma  L.hristo  contrarms  est  hereticus, 
et  omnis  christianus  et  solum  taUs  qui  est  in  vita  et 
doctrina  Christo  conformis  est  ut  sic  ab  heresi  elon- 
gatus.  Christus  ergo  venit  non  ad  faciendum  primam 

20  separacionem  que  est  proprie  per  peccatum,  sed  ad 
faciendum  sequentem,  ut  per  eum  discernantur  heretici 
et  ab  ecclesia  separentur.  Et  hec  racio  quare  oportet 
omnem  catholicum  cognoscere  scripturam  sacram.  Et 
certus    sum    quod,    licet    prelati  nostri   ipsam  et  pro- 

25fessores  suos  dissipant  et  conculcant,  lapides  clamabunt, 
hoc  est,  seculares  domini  in  sensu  scripture  a  domino 
illustrati  defendent  fidem  cathohcam,  quia  pharisei 
volentes  obturare  ora  discipulorum  scripturam  istam 
confitencium  audierunt  divinum  responsum:  Dico  vobis, 

3o  quia  si  hii  tacuerint  lapides  clamabunt,  LuceXIX°,  40. 
Magnam  enim  vim  habet  veritas  scripturaru^m. 


I.  In  codd.false:  hocest  ecclesia.  4.  B:  transferuntur;  ibi  in  codd.r 

ecce  transferunt.  g.  B:  possunt  inteiligi.         12.  B  in  marg:  Quomodo 

hereticus  est  filius  matris  sue  sapiencie  Dei  patris.         i3.  B:  Sed  et  vita. 
14.  AAi!    ubi  poterunt  discerni.  AB  in  marg:   Conclusio.  18.  B  in 

marg:  Nota:  quid  est  hereticus  21.  B  in  marg  (ad  prior.  loc.  pertinet) 

Tulit  me  mater  mea  in  uno  capillorum  meorum.  27.  B:  catholicam  et 

pharisei.  28.  A:  abturare.       3o.  B  in  raarg:  Luce  19. 


42  JOHANNIS  WYGLIF.  |CAP.II. 

Objection:         Sccundo  principaliter    obicitur    per    hoc  quod  iuxtaiSS^^N 

AU   respect  for  ,.  •  n  i    •  i 

thc  ciergy     supradictam  sentenciam  nullus  laicus  teneretur  credere 

would  perish.     ,  ,  .  .  ,     . 

de  sacerdote  suo,  curato  sive  episcopo  quod  sit  mem- 
brum  ecclesie  vel  vere  habens  nomen  talis  officii,  et 
periret  omnis  honor  impendendus  prelatis  et  fides  5 
popuH  laicaUs;  immo  nullus  viator  teneretur  credere 
Romane  ecclesie  in  canonizando  sanctos  de  privatis 
provinciis  et  titubaret  cuhus  ecclesie  in  solemnizando 
festa  et  rehquias  sanctorum. 

Sed  constat  ex  dictis  quod  neutrum  sequitur,  sed  lo 
eius  oppositum;  pro  quo  notandum  quod  fides  nunc 
sumitur  pro  actu  credendi  quo  creditur,  nunc  pro 
habitu  credendi  per  quem  creditur,  et  nunc  pro  veritate 
que  creditur,  ut  docet  Augustinus  XIII°,  De  Trinitate 
capitulo  11°  et  111°.  i5 

Distinction         Secundo    notandum    quod    aha    est    fides    que    est 

between  explicit  ,    ,.  ^  ,    ,.  ,.    .  ^-       n  ^  •         i-    • 

and  imphcit    credulitas   fidelis    explicita   et    alia  ndes    miplicita,   ut 
cathoHcus   habens    habitum  fidei    infusum   vel    acqui- 
situm  expUcite  credit  ecclesiam  cathoHcam  in  communi, 
et  in  illa  fide    communi    credit    impHcite  vel  confuse  20 
quodcunque    singulare    contentum    sub    sancta    matre 
ecclesia,    sicut    logici    vere    dicunt    quod    sciendo  ens 
esse  in  suo  analogo  sciunt  omnia  et  singula  in  com- 
muni.    Sic    (ut    sepe    dixi)    si    quicunque    christianus 
habuerit  fidem  caritate   formatam    in    quantumcunque  25 
communi,  sufficit  cum  virtute  *  perseverancie  ad  sakitem.  iS^* 
Deus  enim  qui  dedit    primam  fidem    dabit   clariorem, 
nisi  fideHs  ponat  obicem.    Non  enim  exigit   Deus,    ut 
omnes    fiHi   sui   pro  omni  viacione  sua  cogitent  con- 
tinue  in  actu  particulari  de  quaHbet  fidei  particula,  sed  3o 

I.  A  B  in  marg:  Secunda  obieccio.  i.  B:  iuxta  deest.  2.  B:  tenctur. 
10.  A  B  in  marg:  Responsio.  11.  A  in  marg:  Fides.  i3.  B:  habitum. 
14.  B  in  marg:  Fides  sumitur  tripliciter  sccundum  Augustinum.  Jbid: 
Augustinus.  16.  B:  Secundo  deest.  ij.  Fidelis;  Hus  addit:  hominis. 
A  in  marg:  Fidei  distinccio.  Ibid.:  Fides  dc  ecclcsia  catholica  cum  cari- 
tate  sufficit  ad  salutem  (both  thesc  glosses  below  i33<'  without  mark  ot 
reference).         21.  B:  singulare. 

14.  Opp.  August.   VIII,  pag.   929. 


GAIMI.  DE  ECCLESIA.  43 

N  i34'satis  est    quod    postposita    desidia    habeant    fidem   in 
habitu  formatam. 
O      Ex    islis    patet    tercio    quod     quilibet    laicus    fidelis  What  mcn  arc 

,  1      1     1  /-.!     •  1  to  ihink  ofthcir 

tenetur  credere  quod  habet  L.hristum  sacerdotem  priests. 
3  suum,  rectorem,  episcopum  atque  papam,  et  sic  de 
ahis  sanciis  Christi  vicariis.  Sed  accedendo  ad  diffi- 
cultatem  dicitur:  cum  actus  sunt  suppositorum  singu- 
larium  et  nostri  fideles  laici  communicant  cum  suis 
presbyteris  et  curatis,  necesse  est  quod  habeant  fidem 

10  de  iilis:  ideo  laici  tenentur  de  aliquibus  prepositis 
suis  credere  saltem  implicite  quod  sunt  partes  ecclesie 
et  capita  sua,  et  de  aliis  non  tenentur,  et  utrumque 
membrum  potest  subdividi,  vel  quod  tenentur  credere 
sic  de  ilHs  secundum  presentem  iusticiam  vel  simpH- 

i5citer  secundum  predestinacionem.  Tunc  dicitur  quod 
laici  non  tenentur  credere  ahter  de  suo  preposito 
nisi  verum.  Patet  sic :  Nemo  tenetur  quidquam  credere, 
nisi  quod  Deus  movet  eum  credere;  sed  Deus  non 
movet  hominem  ad  credendum  falsum:  ideo  non  debet 

2o  credere  falsum;  Hcet  enim  ex  fide  falsa  quandoque 
bonum  proveniat  et  Deus  moveat  ad  substanciam  actus, 
tamen  Deus  non  sic  movet  hominem,  ut  fallatur  (ut 
patet  libro   sexto,  tractatu  de  mendacio,  capitulo   — ). 

Ex  istis  patet  secundo  quod  pastor  tenetur  monere  jhe  pastor  is 

ij'*  •      *.  •  •   4.  bound  to   show 

25subditos    suos  per  instrucciones  operum  virtuosorum,  himsdf  by  good 
ut  fidem  sibi  adhibeant    quod  sit  taHs.    Patet    ex  hoc  ^^the^Church.° 
quod  aliter  acceptando   tale   officium   peccaret  morta- 
Hter,  ymmo  inducendo    hostes    in    ecclesiam    domum 
Dei  foret  proditor  Dei  sui.  Quando  ergo  subditus  non 

3o  cognoscit  taHa  fructuosa  opera  sui  prepositi,  non 
tenetur  credere  quod  sit  taHs.  Si  autem  cognoscit 
impHcite,  tenetur  pioporcionaHter  credere,   et  quando 

3.  AB  in  marg:  Conclusio;  Ainmarg:  De  prcpositis  quomodo  tencn- 
tur  subditi  crcdere.  (Above  i34»without  mark  of  reference.)  B  in  marg: 
Hic  nota,  quomodo  credendum  est  prepositos  nostros  esse  partcs  ecclesie. 
Ibid.:  Laici  tenentur  credere  de  aliquibus  suorum  prepositorum  quod 
sunt  partes  ecclesie.  23.  B  quinto;  tractatu  de  mendacio  in  marg,  non  in 
textu.  Liber  sextus  is  I  suppose  the  De  Veritate  S.  Scripture. 


44  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.II. 

cognoscit    explicite,    tunc     tenetur    credere    quod    sit  iS^»  O 
talis  secundum  presentem  iusticiam  et  cum  formidine 
ac  condicionaliter  quod  sit  talis  simpliciter  (ut  dictum 
est  superius  de  papa  nostro).  Non  enim  oneravit  Deus 
sic  suam  ecclesiam,  ut  necessitata    sit    falsum  credere  5 
de  suis  prepositis   cum  hoc  quod  non  dent  materiam 
sic  credendi. 
Canonization       Ad  aliam  difficultatem  de  canonizacione  sanctorump 

not   a  certain  ,  ,  i  i  i- 

proof  of  sancti-  patet    quod    correspondenter   quodammodo  est  dicen- 

ty 

dum:     Quamvis    enim    sit    vehemencior  evidencia  ex  10 
testimonio    Romane     ecclesie     quod     persona     quam 
canonizat  sit  membrum  ecclesie  triumphantis,  et  am- 
plior  evidencia,  si  pro  sancto  Deus  operetur  miracula, 
tamen  utrobique   in   tali    materia    potest    esse    illusio. 
Nam  sicut  ex  confessione  legum  ecclesie  ipsa  militans  i5 
decipit  et  decipitur  (utpatetV^  decretalium,  de  sentencia 
excommunicacionis  A  nobis)  in  tantum  quod  quando- 
que  multos   excommunicat  *  qui  sunt  soluti  et  valde  134*" 
acceptabiles  quoad  Deum:  sic  contingit    quod  ahquos 
absolvat  et  ascribat  cathalogo  sanctorum  cum  hoc  quod  20 
apud  Deum    sint    iustissime    condempnati.    Ideo  absit 
christianum  credere  quod  de  necessitate  salutis  oportet 
omnem  fidelem   credere    explicite  de  isto    et  quocun- 
que  quem  ecclesia    nostra    canonizat,    ut  eo    ipso    sit 
beatus,  quia  tunc  haberemus  simbolum  nimis  longum.  2  5 
Nec  debemus  expHcite  credere  de  quoquam  tah  quod 
non  sit  sanctus,    sed    excuciendo    consideracionem  de 
taUbus,  adherendo  parti  nobis    probabihori,    credendo 
cum    condicione    vel    pie    cum    formidine    dubitando; 
de  aliquibus  autem  sanctis  credimus  absque  formidine  3o 
eciam    explicite    quod    sunt    sancti,     ut    de    apostoHs, 
martiribus  et  sanctis  primitive  ecclesie;  de  aliis  autem 

4.  B:   ornavit.  8.  A   in  marg:   de  canonisacione  sanctorum  ab 

ecclesia  Romana  quomodo  est  credendum.  16.  A:  patet  deest.  B  in 

marg:  V.  decretalium.  19.  A  in  marg:    De  sanctis  quomodo  est 

credendum.  (AboveiS^^^without  mark  of  rcference.)         3i.  B:  quod  dcest. 

16.  Decr.  Gregr.  IX,  llb.  V,  tit.  XXXIX,  cap.  XXI.  A  nobis. 


CAP.II.]  DE  ECCLESIA.  ^S 

p  i34*' modernioribus  qui  canonizantur  racione  parentele, 
questus  vel  muneris  non  oportet  nos  apponere  tantam 
fidem;  nec  quemquara  canonizatum  intendo  asserere 
vel  defendere  non  esse  partem  ecclesie  triumphantis, 
5  sed  cum  quadam  formidine  dubito,  si  hoc  credo,  cum 
scio  quod  hoc  est  possibile;  et  hoc  existente  vero 
credo  illud  implicite  quod  ignoro,  nec  volo  contendere 
ad  probandum  proterve  de  quolibet  citra  Ghristum 
quod  sit  beatus,  quamvis  de  multis  hoc  credam 
loabsque  formidine.    Nec   miracula  iam    currencia   dantNordomiracies 

.     .  prove  sanctity. 

omnibus  veram  fidem,  cum  potest  committi  potestas 
diabolo  in  penam  peccati  generacionis  adultere  signa 
querentis  et  fidem  necessariam  insensibilium  dimitten- 
tis,  ut  portentis  suis  antichristiane  inducant   plurimos 

i5in  errorem  (de  quorum  indiciis  dictum  est  libro  sexto, 
sexto  capitulo). 

Q  Solet  autem  vocari  miraculum  nunc  materialiter 
quodcunque  opus  a  Deo  miraculose  factum,  et  sic 
solUcitantur  multi   ad  deducendum   conclusiones  male 

20  sonantes,  cum  quelibet  creatura  videtur  sic  esse  mira- 
culum  quoad  Deum.  Sed  formaliter  sumiter  mira- 
culum  pro  operacione  Deo  propria  mirabili  creature, 
et  sic  beati  non  faciunt  miracula,  licet  sint  quandoque  Saints  do  not 

work    miracles, 

occasio,    ut  Deus   ad    instanciam    precum  eorum    seu  thoughtheymay 

.  ,  ..    ^  be  the  occasion 

25  meriti   faciat  miraculum.    Et  tunc  dicuntur  hn  facere      of  them. 
tale    miraculum    subauctentice    vel  ministratorie    sicut 
solent.    Et   illa    discrecio   miracuU    est  eis    abscondita 
nisi    quibus  Deus    revelare   voluerit.    Et    utinam    non 
multiplicarentur    tot    ceremonie    et    signa   in    nostra 

3o  ecclesia,  cum  facta  sanctorum  et  omnes  ritus  ahi  non 
sunt   laudabiles,    nisi   de    quanto   elevant  animum  ad 

I.  B  in  marg:  Quomodo  sciendum  est  de  canonisacione  sanctorum 
modernorum.  5.  B:  formidine  subito.  ii.  B:  unam  fidem.  12.  AB: 
generalis.  A,:  genera".  14.  Codd:  antichristine.  16.  B:  quinto 

capitulo.  17.  A  in  marg:  De  miraculis.  Miraculum  quid  est?  AB  in 

marg:   Miraculum.  21.  B  in  marg:  Miraculum  dupliciter  sumitur. 

25.  B  in  marg:   Miraculum  fit  a  sanctis  subautentice.  3i.  B  in  marg: 

De  quanto  sunt  ritus  laudabilcs. 


46  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.II. 

A  generai  trust  diligendum    doniinum   Jesum    Christum.    Et    videtur  1 34'' Q 

in  the  prayers  .      c  j  r  j 

of  the  Saints  multis    quod    iides    coniusa    de    oracione    sanctorum 

would  be  better        .    ,  ,  .  .  ,. 

than  individuai  unicius,  et  per  consequcns,  mtencms,  secunus  et  melms 

honours  to  .  ,     .     .      ,.        ^  ,  ^,    .     . 

them.        colligeret    in    christicolis    ndem     Chnsti    quam    tanta  134' 
explicita  *  multipHcitas   sanctorum  in  dies  introducta.  5 
Sic    enim    confuse    cognoscimus    de    quolibet    beato 
vel    dampnato,    prescito    vel    predestinato    quod    ipse 
est  huiusmodi,  cum  qua  confusa  noticia  stat  dubietas 
particularis,    et    ignorancia    cum   distincta    noticia   de 
communi:  ex  tali  itaque  canonizacione  multiphci  ultra  10 
ritum  veteris    testamenti  et    nostre    primitive    ecclesie 
secundum  partem  prodest  et  secundum  partem  obest; 
et  verisimile  est  multis  quod   plus  nocet,  cum  multi- 
tudo    ritus    toUens    hbertatem  ecclesie   est  causa  mul- 
torum    errorum.     Et    omnis    tahs   sanctus    oraret   pro  i5 
nobis    efficacius,    supposito    quod    dimisso    cultu   suo 
dihgeremus  amplius  Jesum  nostrum.  Multi  enim  sunt 
sancti   nobis   incogniti    canonizatis  beaciores   qui  plus 
prosunt  nobis  orando  quam  dicti  sancti  quorum  festa 
devocione  particulari  percohmus,  cum  secundum  digni-  20 
tatem  elemosinarii    prosit    oracio    sanctorum  qui  plus 
dihgunt  eos  qui  magis  dihgunt  Deum  suum.  R 

Preiates  punish      Est  et  ahud  malum  ecclesie,  quod  superiores  nostri 

more  severely       ,  .  .  i        •       -u 

breakingofiheirplus    exigunt    ut    credatur     suis    approbacionibus    et 

laws  ihan  of    ^  ....  ....... 

Chrisfs.  reprobacionibus  m  cunctis  suis  ludiciis,  quam  exigunt  25 
ut  credatur  fides  sacre  scripture  que  est  fides  cathohca, 
et  plus  persequuntur  pro  complecione  suarum  tradicio- 
num,  puniendo  contravenientes  asperius,  quam  faciunt 
contra  blasphemantes  in  precipuam  fidem  Ghristi,  sic 
quod  de  eis  dici  potest  iUud  Psalmi  XL',  10:  Qui  3o 
edebat  panes  meos  magnificavit  super  me  supplanta- 
cionem.  Voluptuosus  quippe  presidens  sub  palho  pacis 
ecclesie    querit    bona    pauperum    que    sunt    autono- 

2.  B  in  marg:   De  oracione  sanctorum.  23.  B  in  marg:  Prelati 

exigunt  quod  suis  sentenciis  adhibeatur  fidcs  quarum  transgressores 
vehemcnter  pnniunt.  28.  B:  punientes.  3i.  B  in  marg:  Qui  edebat 
panes  meos  magniticavit  super  mc.  32.  B:  Volupiuosus  —  Christi  ctc. 
desunt. 


CAP.IH.J  DE  ECCI.ESIA.  47 

R  i34«maticc  pancs  Christi,  ct  illc  magnificat  phariscicc  tradi- 

ciones    proprias  quibus  tyrannicc  spohat  populum  cui 

dicit    verbo    et    opere    quod    equivalent    vel    superant 

legem  Dei.  Hoc  autem  est  in  effectu  supplantacio  legis 

5  Ghristi  etc. 


GAP.  III. 

A      Sed  tercio  principaliter  obicitur  per  hoc  quod,  data     Objection: 

.  ,,  .  .,,••,.         Thiswould 

ista  sentencia.  tolleretur   omnis  exaccio  debiti  ecclesie  disabic  the  cier- 

....  gV  from    enfor- 

et  extingueretur  omnis  lex  contencionis  m  clero,  cum  cing  their  dues. 
lodebitor  posset  fingere  ecclesiasticum  non  esse  dignum 
vel  talem   qui   sic   bona   ecclesie  vendicaret,   et  quan- 
tum    ad    excommunicacionem   que  est  ultimum  refu- 
gium,  diceret  quod  non  ligat. 

Hic    dicitur    quod,    si    lex  Dei   debite   scrutaretur  a       Answer. 

.  .  It  would  be 

iSnobis,  non  tantum  contenderemus  circa  bona  ecclcsie,  better  if  dues 

.  were  less  eutor- 

cum    manifcstum    sit    quod    prescitus    vel    quicunque         ced 
ciericus    sine    peraccione    sui    ministerii    compensante 
i^^^^qui   plus   propter   honorem,   voluptatcm  vel   questum 
seculi  contendit,   bona  ccclesic  *  occupat  vel  acceptat, 

2oquam  propter  honorem  Dci  et  cdificacionem  ecclesie, 
ut  sic  false  alicna  vcndicat  et  consumit,  ct  pcr  con- 
sequens,  licct  vcrsucias  talium  detegcre  ct  subtrahendo 
bona  paupcrum  resistere  (ut  diffuse  dictum  est  lib.  VI, 
cap. .  .  .),  unde  sub  auctoritate  beati  Augustini  scribitur 

25  in  dccretls  VIII%  q.  1 :  Sunt  inquit  qiiidam  in  ecclesia 
preposiii  de  quibus  apostolus  Paulus  dicit:  Sua  que- 
rentes,  non  que  Jesu  Christi.  Qiiid  est:  Sua  querentes 

I.  Codd:  autonomastice.  5.  A:  etc.  Kenmerton  psano  (written). 
Kenmerton  —  Kemer:on,  a  viilage  near  Tewkesbury  in  Worcestershire. 
The  neighbourhood  is  meniioned  in  Walsingham  (II,  So;)  as  having  sent 
supporters  to  Sir  John  Oldcastle.  7.  A  in  marg:  Contra  dicta  arguitur. 
14.  A  in  marg:  Conclusio.        24.  capit.  scq.  lacuna;  Ain  marg:  Augustinus. 

5.  Ad  cap.  II,  cf.  Hus,  De  eccl.  fol.  199",  seqq.  204^,  209^  212*  etc. 
24.  Decreti  secunda  pars,  causa  VIII,  q.  I,  cap.  XIX.  26.  Ad 

Philipp.  II,  21. 


48  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


III. 


non   Christiim   gratis  diligentes,    non  Deum    propter  i3^^ 
ipsum  Deum  querentes,  temporalia  consequentes,  lucris 
inhiantes,    honores    ab    hominibus  appetentes.     Hec 
quando  amantur  a  preposito  et  propter  hec  servitur 
Deo,    quisquis  talis  est,    mercenarius  est,  inter  filios  5 
se  non  computet. 
Our  prctencc  of      Uiide     quia    omnes     confitemur    nos    principaliter 

good  motives  ^  .   .  r  i      • 

must  bc  tested  propter  honorem  Dei  et  spiritualem  profectum  ecclesie 

by  our  acts  and  ^      ^  .  ... 

by  Scripture.  tales  preposituras  appetere,  ad  discernendum  si  sumus 

ypocrite,    oportet    credere    operibus    nostris,    speculo  10 
scripture    et    testimonio    sanctorum.    Unde    Gregorius 
XXXI°,    Moral.  cap.  IX,   et  infra,  satis  explicat   istam 
materiam  in  tribus  conclusionibus;    supponens    primo 
quod  mens  iusti  vel  veri  christiatii    debet    esse    tam 
affectu  quam  intellectu  collecta  intrinsecus,  sic  quod  i5 
nichil  suum  exterius  derelinquat.  Patet  ex  hoc  quod 
aliter  peccaret  contra  hoc   mandatum:    Diliges    domi- 
num  Deum  tuum  ex  toto  corde,  ex  tota  anima  et  ex 
iota    mente.    Gum   ergo   non   debet  peccare,  sequitur 
quod  non  debet  esse  fracta  sic  in  intellectu  et  affectu  20 
circa  temporalia,  quia  ut  sic  amor  uni  debitus  dispergitur 
circa  multa.  B 

Isto  supposito  patet,  primo  quod  sancti  dum  se  iiitra 
semet  ipsos  sic  colligunt,  oceulta  tam  de  statu  proprio 
quam  de  statu  proximi  comprehendunt.  Patet  ex  hoc  2  5 
quod  lux  vera  que  non  potest  personas  accipere, 
necessario  secundum  capacitatem  irradiat  talem  mentem. 
Et  hoc  figuratum  est  Ezechiel  VIII,   3,  ubi  siclegitur: 

I.  2.  B  :  propter  istum  Deum  deest ;  ibid.  temporalia  scilicet  commoda  ut 
habetur  in  decretali  supra  memorata.  4.  in  codd:  preposito  propter. 

6.  A  in  marg:  Nota  qui  sunt  qui  diligunt  que  sua  sunt,  non  que  domini 
Jesu  Christi;  ib :  Contra  clerum  pravum  et  avarum.  (This  gloss  above  Vi^-^ 
without  mark  of  reference).  7.  B:  confitemur  nec  principaliter. 

12.  A  in  marg:    Gregorius.  23.  AB   in   marg:   Prima   conclusio. 

24.  Verba  Gregorii  .  .  .  colligunt,  mira  ac  penctrabili  acie  occulta  eciam 
aliena  delicta  deprchendunt;  B:  statum.  28.  B  in  marg:  Ezech.VIII. 

ibid:  Emissa  similitudo  manus  apprehendit  me  in  cisinno  (sic)  capitis  etc. 

12.  Greg.  Moral.  XXXI,  cap.  XII  (vel  IX)  Opp.  tom.  I,  ioo5. 
18.  Matth.  XIII,  37. 


CAP.  III.]  DE  ECCLESIA.  49 

Bid^"^ Emissa    similitudo    mamis    apprehendit   me   in    cfw- Expianation  ot 

.  ...  Ezekiel's  vision. 

cintio  capitis  mei  et  elevavit  me  spintus  inter  terram 
et  celum  et  adduxit  me  in  Jerusalem  in  visione  Dei 
iuxta  ostium  interius  qiiod  respiciebat  ad  aquilonem, 

5  ubi  erat  statutum  ydolum  \eli  ad  provocandum  emu- 
lacionem.  Manus  missa  est  operativa  volucio  divina, 
cincinnus  capitis  est  collecte  cogitaciones  mentis ; 
quibus  habitis  mens  incomplete  trahitur  a  terrenis, 
cum  nec  habet  animum  omnino  celestem  nec  omnino 

10  in   terrestribus  soporatum,  sed  inter  terram  et  celum 

in  visione  Dei  in  Jerusalem  ducitur,  quia  ^elo  cari- 

tatis  qualis  debet   esse   mater    ecclesia   contemplatur. 

i?5"Et  signanter  animus  talis  adducitur  did^ ostium  interius 

quod    respicit    ad    aquilonem,    quia    interna    contem- 

ibplaciofie  intra  ecclesiam  plus  prava  quam  recta 
Jieri  deprehendunt,  dum  clerici  in  aquilonis  pariete, 
id  est,  ad  solis  sinistrum  oculos  flectunt  et  elongata 
austerna  caritate  habundant  frigore  viciorum;  cuius 
causa    est   globus    temporalium   quem    ecclesia    sola 

20  specie  fidelis  adorat;  ex  hinc  enim  ^elus  sponsi 
ecclesie  ad  feriendum  ypocritas  provocatur. 

C  Secundo  patet  ex  quo  signo  perpenditur,  si  eccle-  how  we  may 
siastici  flagrant  terrenis,  celestibus  pretermissis:  cum  '"pffesits  arc^'^ 
enim  amor  sit  pondus  animi,  nec  sit  possibile  hominem      "^"^    ^' 

2  5  moveri  libere  quo  affeccio  mentis  ipsum  non  tulerit, 
patet  quod  ex  operibus  debet  mentis  affeccio  iudicari. 
Si  ergo  vides  quod   ecclesiasticus    quantum  ad  perpe-  by  eagerness  to 

.  1     1    r        •  obtain  wealth; 

tuacionem,    quantum   ad  deiensionem    et  quantum  ad 

amissionem  temporalium  plus  insudat,  quam  facit  pro 

3o  spiritualibus,    quis    dubitat    quin    eis    magis    afficitur? 

aUnde   quantum    ad   perpetuacionem    temporaHum    sic 

I.  A  in  marg. :  cincinnus.  4.  Codd.:  respicit.  Correxi.  5.  B:  statum. 
7.  AAj.'  colore  cogitacionis.  i5.  AA^:  inter.  18.  A  in  marg.:  Pastor 
negligens  continue  infra.  (Above  135».)  22.  AB  in  marg. :  Secundo  con- 
clusio.  B  in  marg. :  Nota  optime  quomodo  vere  discernendum  est,  quis 
appetit  preesse  in  ecclesia  propter  honorem  Dei  et  spiritualcm  profectum 
animarum.  25.  B:  afFecto. 

7.  and   II.  Gregorlus  1.  c. 


5o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

loquitur  iste  sanctus:  postposita  qiiippe  cura  Jiliornm  i35*C 
sepe  eos  videas  se  contra  periciila  immensi  lahoris 
accingere,  maria  transmeare,  adire  iudicia,  pulsare 
principatus ,  palacia  irrumpere,  iurgantibus  populorum 
cuneis  interesse.  Cum  autem  pro  spiritualibus  acqui-  5 
rendis  non  apponunt  tantam"  diligenciam,  quis  dubitat 
quin  ista  temporalia  magis  amant? 

by  care  to  keep      Et  quantum  ad  retencionem,  patet  idem  ex  maiori-  b 
tate  diligencie  quam  apponimus  pro  temporalibus  quam 
pro  spiritualibus  defendendis.  l^ocn7a,  inquit  Gregorius,  10 
assumpto  sancte  conversacionis  habitu  filiorum  custo- 
diam  deserit  et  temporalia    queque    defendere    eciam 
iurgiis  querit.    Exemplo    suo    eorum    corda  perdere 
non  trepidat  et  quasi  per  negligenciam  amittere  pat?i- 
monia  terrena  formidat.  In  errorem  discipulus  labitur  i5 
et  tamen   cor  ypocrite   nullo    dolore   sauciatur.    Ire 
in  iniquitaiis  voraginem  commissos    sibi    conspicit  et 
hec  quasi  inaudita  pertransit;  at  si  quod  sibi  leviter 
inferri  temporale  dampnum  senserit,  in  ulcionis  iram 
repente    ab    intimis    inardescit.     Et    mox    paciencia  20 
rumpitur,    7nox    dolor  cordis    in    vocibus  effrenatur, 
quia    dum    animarum    dampna    equanimiter  tollerat, 
iacturam    vero    rerum  temporalium    repellere    eciam 
cum  spiritus  commocione  festifiat,    cunctis  veraciter 
indicat   teste    mentis  perturbacione    quid    amat.    Ibi  20 
quippe  est  grande  studium  defensionis,  ubi  est  gran- 
dior  vis  amoris. 

by  grief  for  its      Et   quoad  amissionem  bonorum   hominis,  est  idem  c  D 
indicium,  quia  indubie  quicunque  plus  dolet  de  amis- 
sione  boni  fortune  quam  boni  virtutis,  ut  sic,  indicat3o 
se    plus   diligere    temporalia    quam   virtutes,    cum    sit 
maxima  apud  philosophos  quod  dolor  amissi  et  amor 

10.  AB  in  marg. :  Gregorius.       i6.  17.  B:  rei  in.         18.  AA,:  at  sibi 
quid.  B:  at  si  quid  sibi.  28.  A  in  marg. :  Amissio  temporalium  est 

minus  dolenda  quam  amissio  virtutis. 

I.  Gregorius  1.  c.  10.  1.  c.  cap.  XIII. 


CAP.  III.]  DE  ECGLESIA.  5l 

D  iSS^habiti  suis  temporibus  correspondent.  Unde  Gregorius 
ubi  supra:  Qiianto  magis  terrena  quis  diligit,  tatito 
i3b^  privari  eis  vehemencius  pertimescit.  Qua  enim'^  mente 
in  lioc  mundo  aliquid  possidejnus,  non  docemur  nisi 
5cum  amittimus.  Sine  dolore  namque  amittitur  quid- 
quid  sine  amore  possidetur,  que  vero  ardenter  dili- 
gimus  habita,  graviter  suspiramus  ablata. 

Tercio   coliigitur   quod   adulterantes   scripturam  sa-     Hypocrites 

<^  ^  ^-  apply  Scnpture 

cram  in  ista  sentencia  sunt  ypocrite,  quos  prophetavit  faiseiy  in  their 

•^  ^  ^   /^         /       ^         .  own  support. 

loapostolusTimotheo  periculosis  temporibus  in  ecclesiam 
successuros.  Pro  cuius  declaracione  suppono  factum, 
quomodo  moderni  ecciesiastici  fingunt  secundum  tradi- 
ciones  humanas  quod  nedum  licet  eis,  sed  peccarent 
mortaliter,  omittendo   prosequi  pro  defensione    matris 

iSecclesie.  Illud  meminit  beatus  Gregorius  (ubi  supra). 
Istis,  inquit,  si  forte  dicatur:  Cur  ista  agitis  qui  se- 
culum  reliquistis?  respondent  illico  Deum  se  metuere 
et  idcirco  tanto  studio  in  defendendis  patrimoniis 
Christi  insudare.  Hodie  autem  superadditur  quod  bona 

20  pro  quorum  acquisicione,  conservacione  et  repeticione 
tantum  insistimus  sunt  bona  ecclesie  et  patrimonium 
Christi:  ideo  licet  pro  bono  universalis  ecclesie  con- 
servacioni  eorum  insistere.  Iste  autem  fucus  ex  hoc 
tollitur  quod  deserendo    ipsa    pro  Christo    tam    relin- 

25  quens  quam  ecclesia  ipsa  habet,  ut  dicit  Augustinus 
super  Joh.  Omelia  VI^.  Ideo,  ut  dicit  beatus  Gregorius: 
Frustra  laboravit  nullo  timore  coge?ite,  et  ut  dicitur 
Psalmo  XIIP,   5:   Illic  trepidaverunt  timore,  ubi  non 

I.  A  B  in  marg.:  Gregorius.  2.  A:  in  terrena.  3.  B:  Contra  enim 
mente.  8.  AB  in  marg.:  Tercia  conclusio.  A  in  marg. :  Contra  defen- 
sores  iurium  et  consuetudinis  humane  gracia  proprie  avaricie  et  victorie. 
i5.  A  B  in  marg. :  Gregorius.  16.  B:  dicitur,  cur  certa;  ibid:  in  codd: 

ita  agitis.  22.  B  in  marg. :   Contra  eos  qui  se  dicunt   contendere 

debere  pro  acquirendo  bona  ecclesie,  dato  quod  presint  in  ecclesia  Dei. 
23.  A  in  raarg. :  Nota  fucum.  25.  B  in  marg. :  Augustinus. 

10.  2.  Timoth.  III,   I.  25.  Aug.  In  Joh.  evang.  trac.  VI. 

Opp.  III,  pars  II,  pag.  33o  seqq.  26.  August.  Annot,  in  Job. 

Opp.    III,  I,  pag.  675.  Gregor.  I.  c.  cap.  XIII. 

4* 


52  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

erat  timor.    Ecce,  inquit,  divina  voce  precipitur:    Si  139 
qiiis  tulerit  tibi  tunicam  et  voluerit  tecum   in  iudicio 
contendere,  dimitte  illi  pallium.    Et  rursum:  Si  quis 
quod   tuu7n    est    tulerit,  ne  repetas.    Paulus    quoque 
apostolus  discipulos  suos  cupiens  exteriora  despicercy  5 
ut    valeant    interna    servare,    admonet    eos    dicens: 
Omnino  delictum   est  in   vobis   quod   iudicia   habetis 
inter  vos,  quare  non  magis  iniuriam  accipitisl  quare 
non  magis  fraudem  patimini? 
The  hypocrite       Nec    valet  glosa  vpocrite    quod    hec   sunt   consilia,  E 

says :  .       "^  . 

a.  These  are   non    precepta.   Si   enim  sunt  Christi  consilia  et  tu  in  l 

counsels,  not  ..  ^.     . 

commands;  as  habitu    pretendis    te    super    ahos    Ghristum    diheere, 

ifthecounselsof     „  ^      .  ,       .  .,.  .  . 

Christ  were  not  adhereres   ems  leni   consiho,    preceptis    secuh    preter- 

to  be  followed.       .      ,  •         r  -  rr  •  • 

missis;  ahter  enmi  fores  ypocrita,  ofiendens  m  dilec- 
cione  Dei  super  omnia.  i5 

b.  He  says  that      Nec    valet    secundo    dicere    quod    oportet    aliquemS 

but  for  his  care       .....  i      •       i    r         i  • 

the  Church    sohcitari  circa  hec  bona,  ne  ecclesia  defraudetur,  quia 

would  be  de-    .  .     .  ^,     •  .11 

frauded;  illis  rehctis  pro  Ghristo  tu  verms  haberes  hec  bona, 
et  sic  ecclesia.  Ideo  vis  exponere  te  periculojdimittendo 
perfeccionem  divini  consiUi  quam  acceptando,  Deus  20 
non  posset  de  promissione  temporalium  deficere; 
nam  cum  istud  officium  incumbit  laicis,  patet  quod 
indigencia  ecclesie  stat  in  paucitate  procurancium  pro 
but  the  care  spirituahbus  bouis  ecclesie,  sicut  fuit  de  contemplativis, 
bestowed  on   quando   crevit  ecclesia.    Gum   ergo   istud  officium  sit  25 

spiritual  things.  i    ,     •  ,      .  •  t 

alcms,  salubnus  et  ecclesie  necessarms,  mamtestum 
est  quod  amor  culpabihs  temporalium  est  in  causa 
huius  cece  eleccionis.  Unde  Gregorius  ibidem  capi- 
tulo  X°:  Plus  Deo  sese  amare  convincitur  qui 
neglectis  hiis  que  Dei  sunt  propria  tuetur;  perdere  3o 
namque  *  animas  hominum  ypocrite  tton  timent,  et  i2>y 

3.  B  in  marg.:  Contra  contencionem  saccrdotum.  i6.  A  B  in  marg. : 
Triplex  responsio.  A  in  marg. :  Contra  illos  qui  loquuntur  contra  con- 
siliorum  implecionem.  21.  A  provisione.  28.  A  B  in  marg.: 

Gregorius.  Ainmarg.:   Paupertas  cleri iuxta  Christi  concilia.  (Above  i35=.) 

I.  Matth.  V,  40,  vid.  Greg.  1.  c,  3.  Luc.  VI,  3o.  7. 1.  Gor. 
VI,  7.  Greg.  1.  c. 


CAP.  III.]  DE  ECGLESIA.  53 

E  lyo^amitlere  res  cum  mundo  transeuntes  quasi  districto 
iudici  posituri  racionem  timent;  ac  si  placatum  in- 
veniant,  cui  desideratis  rebus,  id  est,  racionabilibus 
perditis  insensibilia  et  non  quesita  conservent.  Gertum 
5  est  quod  non.  Possidere,  inquit,  in  hoc  mundo  aliquid 
volumus  et  ecce  veritas  clamat:  Nisi  quis  reniin- 
ciaverit  omnibus  que  possidet,  non  potest  meus  esse 
discipulus.  Perfectus  ergo  christianus  quomodo  debet 
res  terrenas  iurgando  defendere  quas  precipitur  non 

lopossidere?  Itaque  cum  res  proprias  amittimus,  si 
perfecte  Deum  sequimur,  in  huius  vite  itinere  a  magno 
onere  levigamur.  Non  ergo  debemus,  periculo  nos 
exponendo,  perfecciorem  statum  relinquere  et  statum 
plus    periculosum,    plus  a  Ghristo    elongatum   et  plus 

otardativum  eligere. 
F  3      Nec    valet    tercia    responsio    ypocrite    qua    dicit    se  c.  He  deciares 

.    .  *  •"  t  ^  .         that   he  acts  for 

propter  amorem  mmste  occupantis  contendere,  ne  ipse  the  good  of  the 

.    .  ,  .  ,  .  ,     ,  .  wrong  doer: 

peccet   mmsta   detencione,    sed  ut  ipse  habeat  mstru- 
menta   virtutum    quibus    possit  ad  honorem  Dei  plus 

2o  matri  sue  proficere.  Unde  pro  prima  parte  dicit  beatus 
Gregorius  (ubi  supra):  Quidam  cum  nostra  rapiunt, 
solummodo  tolerandi  sunt;  quidam  vero  servata  ca?i- 
tate  prohibendi ;  non  tamen  sola  cura  ne  nostra  sub- 
trahant,  sed  ne  rapientes  non  sua  semetipsos  perdant, 

25lste  fucus  est  magis  palliatus  quam  ceteri:  nam  (sicutjhis  is  a  better 
ahas  ostendi)  licet  inferioribus  ecclesie  pro  bonis  for-  ^^dangerousV^* 
tune   contendere,   servata   caritate   utrimque   et  sancta 
intencione  cum  forma  procedendi  legitima.  Ideo  debet 
homo  illius  responsionis    cavere,    ne    propinquitas   ad 

Sovoraginem  pericuH  preparet  ad  ruinam.  Nam  ut  dicit 

beatus  Gregorius  ibidem:  Plus  ipsis  raptoribus  debe-    St.  Gregory 
mus  metuere  quam  inhiare  ipsis  rebus  irracionabilibus 

2.  3.  In  codd.:  invenient.  21.  ABin  marg. :  Gregorius.  25.  A  B  in 
marg. :  Conclusio.  B  in  marg. :  Licet  inferioribus  ecclesie  contendere  pro 
bonis  ecclesie.  27.  B:  utrumque.  3i.  A  in  marg. :  Raptor  est  a  nobis 
plus  amandus  quam  res  arrepta  per  raptorem. 

6.  Luc.  XIV,   33. 


54  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

defendendis,  qiiia  illa  non  rapta  morientes  amittimus,  i35'  F 
cum  illis   vero  et  nunc  condicionis  ordine,    etsi  cor- 
rigi  studeant,  post  percepcionem  finalis  premii  unum 
sumus.     Quis    autem   nesciat^  quia  minus   ea   quibus 
that  we  must  utimur  et  plus  debemus  amare  quod  sumus?  Si  ergo  5 

care  onlv for  the  ...  .,         .,  .  .  ,. 

eternai  interests  r^ro  sua  utilitate  raptoribus  loquimur,  lam  non  nobis 

ofthewrong  »•  j         •  -11'  *      * 

doer;  que  temporalia,  sea  eciam  illis  que  sunt  eterna  vm- 
dicamus.  Qua  in  re  illud  est  solercius  intuendum, 
ne  per  necessitatis  metum  cupiditas  surrepat  rerum 
et  ![elo  succensa  prohibicio,  impetu  immoderancie  lo 
distensa,  usque  ad  odiose  turpitudinem  contencionis 
erumpat.  Dumque  pro  terrena  re  pax  a  corde  cum 
proximo  scinditur,  liquido  apparet  quod  pliis  res 
quam  proximus  amatur.  Si  enim  caritatis  viscera 
otherwise  wc   eciam  circa  raptorem  proximum  non  habemus,  nosmet  i5 

hurt  ourselves    ...  .  . 

more  than  him.  ipsos    peius    ipso    raptorc    pcrsequtmur    graviusque 
nos  quam  alter  poterat  devastamus,   quia  dileccionis 
bonum  sponte  deserentes  a  nobis  ipsis  intiis  est  quod 
amittimus,  qui  ab  illo  sola  exteriora  perde^^bamus.  Sed  i3b^ 
hanc  ypocrita  formam   caritatis  ignorat,    quia  plus  20 
terrena  quam  celestia  diligens  contra  eum  qui  tempo- 
ralia  diripit  sese  in   intimis  immani  odio  inflammat. 
Sciendum   vero   est  qiiod  sunt  nonnulli  quos  cari- 
tatis  gremio  nutriens  mater  ecclesia  tolerat^  quousque  G 
ad  spiritualis    etatis  incrementa  perducat,    qui  noti-  25 
nunquam  et  sanctitatis  habitum  tenent  et  perfeccionis 
meritum  exequi  tion  valent.  Ad  dona  tiamque  spiri- 
tualia  minime  assurgunt  et  idcirco  hiis  qui  sibi  con- 
iuncti   sunt   ad  tiienda  ea  que  terrena  sunt  serviunt 
et  nonnunquam  in  defensionis  eiusdem  iracundia  exce-  3o 
dunt.  Et  istos  nomine  religiosos  declarat  iste  sanctus 
papa    involvi  duplici  malicia,   primo   quia   nedum   in- 
firmitate  sed  sciencia   contra  conscienciam  suam  pec-a 
cant,  secundo  quia  fingendo  sanctitatem  in  defendendo 

10.  Codd.:  pro  habito;  vide  Gregor.  ubi  supra  pag.  1007.  AB:  in  inani. 
n.  Codd. :  turpitudinis  contencionem.  22.  A:  inflammant.  27.  In  codd.: 
bona.        32.  A  B  in  marg. :  Conclusio;  B:  primo  nedum. 


CAP.  III.]  DE  ECGLESIA.  55 

GijD^^bona  ecclesie  pro  facinore  querant  luudcb.  Ex  ititis 
conclusionibus  huius  sancti  demonstrabilibus  perpen- 
dere  potest  ecclesiasticus  tam  regularis  quam  secularis, 
si  diligenter  examinent  conscienciam  cum  scriptura, 
5  palpando  intencionem,  volucionem  et  motus  anime 
cum  intencionc  supremi  iudicis,  quod  non  tam  assidue 
contenderent  pro  vocatis  bonis  ecclesie. 
b      Patet  secundo:  Quomodo  dominus  papa  non  foveret      Litigation 

j  .  -.  ,      .  ,.  ,  would    bc    sup- 

sed    extingueret    lites    numsmodi    secundum    regulam  presscd  if  the 

.....  .  .  ...  Pope  asked  ru- 

loevangelii:  si  enim  committeretur  regnis,   provinciis  et  lers  to  withdraw 

,  ..  .  ,      .  .  ,  .    .    the  pay  ot  tliose 

parrocniis  examen  vite  clericorum,  sic  quod  non  mim- whonegiectedto 

,.  ,  .....  minister. 

strarentur  eis  stipendia  subtracto  sensibiliter  eorum 
ministerio,  viveretur  superioribus  prepositis  tolerabilius 
et  sacerdotibus  cum  populo  melius  quam  est  modo. 
iSDefectus  autem  patronorum  et  populi  posset  specu- 
lator  superior  facilius  corrigere  quam  totum  onus  per 
se  cum  falsis  testibus  litem  gignentibus  supportare. 
Nec   requiritur  alia   lex  in  distribuendo    officia   sacer-  The  oniy  need- 

,  .   .  .    .  .  ,  .  ful  rule  being 

dotum   nisi    cognicio   a    capite    per   testes  probabiles,  that  mcn  shouid 

,  .  .  ...  ,,.,..    bc  appointed  for 

20  quod  unus   sit  rector  in  ministerio  sacerdotali,  solici-  fitness  and  de- 

,     ,  ...  ,  .  ,  posediftheyde- 

cior  habiliorem  preponere;   de   quo   si  non   gauderet,       servc  it. 
depositus    foret,    ex   ypocrisi    ac  cupiditate  suspectus. 

H  Et  patet  tercio  quod  causa  dissensionis  et  perturba- 
cionis    ecclesie    sit   malicia   sacerdotum.    Nam   eorum 

25  virtuositas  maxime  pacificaret  ecclesiam;  ideo  ex  oppo- 
sito  eorum  perversitas  maxime  perturbat  ecclesiam, 
quia  peccatum  quod  est  per  se  causa  perturbacionis 
ecclesie  in  ipsis  est  gravius.  Dicunt  enim  contra  fidem  Wickedness  of 

.  ,      .        ,.  .  priests   troubles 

quod  sunt  viri  sancte  matris  ecclesie,  hcet  sint  aposta-    the  Church. 
Sotantes  partes  diaboli,  et  per  consequens,  faciunt  con- 
fusionem    in    fide,     confusionem    in    sacramentis    et 
subtraccionem  spiritualis  suffragii  a  Deo  per  ipsos  in- 
strumentaHter  derivandi. 


10.  B:  regnis  regnis.  11.  12.  B:  ministrentur.  ib.  Codd.:  videretur. 
19.  A  in  marg. :  De  eleccione  ad  prelacias.  B  in  marg.:  Nota  declcccione 
in  preposituram  qua  forma  fiet.  A:  cognito  a  capite.  20.  AB:  recto  in. 
21.  B:  humiliorcm.  25.  B:  pacificari. 


56  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  III. 

Troubiewiiinot      Unde  confidenter  prenostico  quod  ante  correccionera  iSS-^H 

ccase    until   we 

return  to  the  nostram    secundum    statum    pnmevum    non    deficiet 

primitive  order.  i       ■         /^ 

regnorum  perturbacio.  Gum  igitur  apostolus  raptus 
fuit  usque  ad  tercium  celum,  videns  longitudinem 
cursus  ecclesie  quoad  tempus,  latitudinem  quoad  nume-  5 
rum  prelatorum^  et  profunditatem  quoad  sensum  quo 
clerici  sunt  in  sensu  domini  profundati,  verti  non 
St  Paui  prophe- debet  in  dubium  quin  prophetavit  iuxta  exposicionem 
"loversofthem-beati    Gregorii   de   ecclesia  *  in  instante,    vocans    eos  i36* 

seIves"who  care  ■,  •  ^  ,  t         •     •        »    i 

for  weaith  andypocntas  se  ipsos  amantes,    verbum   domini  adiilte'  lo 

not  for  their  ,  ,  j.      •      ^  •         •  i     r        .  / 

priestiy  duty;  rantes    et    caitten:{atam    conscienciam    habentes    (ut 

patet  I.Timotei  IV°,  2).  Signum  autem  precipuum  foret 

quod    clericus  ad  modum  loquendi  apostoli  se  ipsum 

diligat,  si  propter  affeccionem  proprietatis  temporalium 

dimissa  cura  presbyteri  se  ipsum  sollicitat.    QueeniraiS 

"corrupters  of  posset  esse  maior   adulteracio  verbi  domini  quara  in- 

whoVrest  it' to  telHgere  ipsura  ad  sensura  diaboli  iuxta  quera  defen- 

"havlng  a  seafed  datur    esse    hereticura  et  blasferaura,    yrao  quod  licet 

who"procia?m'    ^x  auctoritate  eius  coraraittere  leve  raendaciura?    Aut 

thcrnsclvcs  •  i  *  •       i  • 

members  of  the  ^uid  posset  esse  raagis  periculosura  cautermra  quam  20 
bring^^forth"  no  clericum  habere  conscienciam  adustam  cupidine,  quod 
^^^^^'  cessans  ab  operibus  reprehensibilibus  in  facie  ecclesie 
propter  candentem  araorera  quem  habet  ad  temporalia, 
pubhcet  et  defendat  sine  fructuosis  operibus  se  esse 
raerabrura  sancte  matris  ecclesie.  Licet  enim  talis  25 
evacuet  cauterio  suo  fluxum  viciorura  sensibilera, 
verumptamen  diabolus  auctor  fluxus  talis  superflui 
tantum  disserainat  per  meatus  ypocritarura  absconditos 
per  totura  residuura  corporis  fluxura  peccati  lubrici, 
et  sic  ex  simulata  consuetudine  factus  heresiarcha  habet  30 

I.  A  in  marg.:  Nota  bene.  8.  B  in  marg. :   Qui  dicunt  se  ipsos 

amare  secundum  apostolum.  lo.  A  in  marg. :  Verbum  domini  adulte- 

rantes  et  consciencia  cauterizata,  (Above  i36»  .  VVithout  mark  of  reference.) 
B  in  marg. :  Adultcracio  vcrbum  (sic)  dei  nota.  Nota  habentes  conscienciam 
cautcriatam  (sic).  19.  20.  AA,:  Aut  quod.  24.  A  B:  defendet. 

Aj  ccrr.  in:  defcndat. 

10.  Cf.  Greg.   Expos.   in    psalm.   quint.   et    I.  Timoth.  IV,    2. 
II.  Tim.  III,   2. 


CAP.  III.]  DE  ECCLESIA.  Sy 

H  i36*in  capite,    hoc  est,    in  racione    cauterium    Antichristi. 
Nulli  enim  secundum  beatum  Gregorium,  in  Registro, 
secundo   capitulo^    periculosius  vel  amplius   nocent  in 
ecclesia  sancti  Dei. 
I      Sed    redeundo    ad   difficultatem    dimissam    obicitur      Objcction: 

Christ  is  said  by 

per  sanctum  Thomam  de  Ghristo,  conclusione  octava,  St.Thomastobe 

^  .      ,  .  '  .      '  thc   head  of  all 

articulo  111°,  ubi  dicit  quod  Christus  est  captit  oninium  men. 
hominiim,  tam  fidelium  qui  uniuntur  sibi  in  actu  per 
graciam,  quam  infidelium  qui  sunt  solum  in  potencia 
lo  eius  membra,  et  post  subdividit  secundum  predesti- 
natos  et  prescitos  qui  recedentes  ab  hoc  mundo 
totaliter  desinunt  esse  membra  Ghristi.  Et  probat  hoc 
multiphci  racione.  Quantum  ad  hoc  testimonium  sancti 
Thome,  videtur  michi  quod  ipse  equivocat  vere  dicendo    i.n  one  sense 

'  -1  r  i  ^1j,s   ,s   true    as 

i5quod    Ghristus     secundum    deitatem  est  caput  extrin-    to  his  dcity 
secum  tocius  humani  generis;  quod  potest  dici  aggrega- 
tive  unum  corpus  naturale^  cui  eciam  Ghristus  bene- 
facit    sicut    et    toti    mundo    secundum    humanitatem, 
cum  virtute  passionis  Ghristi    acquiritur  quedam  per- 

20  feccio     secundaria     toti     mundo.    Et    sic    secundum   and  as  to  his 

r     :  .      ,  .  humanily. 

humanitatem  benefacit  toti  humano  generi,  cum 
punit  omnes  dampnatos,  vel  ex  infidelitate,  ut  eos 
qui  non  considerant  in  dominum  Jesum  Ghristum, 
vel  ex  desperacione  qua  dimissa  debuerunt   celestibus 

25  aspirare,  vel  tercio  de  iudicio  temerario  quo  dimisso 
debuerunt  domino  Jesu  Ghristo  caritative  finaHter 
adherere. 

K  Et  sic  inteUigitur  triplex  causaHs  Ghristi  Johannis 
XVI°,  8:    Arguet  mundum  de  peccato,  de  iusticia  et 

5.  A  in   marg.:    Contra   dicta.    Nota:    In   equivoco   conceditur  quod 
Christus  est  capud  tam  fidelium  quam  infidelium  oranium.  6.  B  in 

marg. :  S.  Thomas.  AB   in   marg. :  Obieccio.  i3.  AB  in  marg. : 

Responsio.  i6.  B:  aggregare.  29.  A  B  in  marg. :  Joh.  XVI. 

2.  Cf.  Gregor.  (Regulae  past.  lib.  I,  cap.  II):  Nemo  quippe 
amplius  in  ecclesia  nocet  quam  qui  perverse  agens  nomen  vel 
ordinem  sanctitatis  habet.  Gonf.  dist.  LXXXIII,  c.  2,  corp..  iur.  can. 
6.  Thomae  Aquln.  Opp.  (Ed.  Venet.  1774)  tom.  V,  pag.  5i. 


58  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

de  iudicio.    De  peccato  infidelitatis  que  autonomatice  136*^ 
dicitur    peccatum^    quia    non    crediderunt   in   patrem 
neque   in    me;  de  iusticia  quam  debuerunt  habuisse, 
aspirando  cum  raediis  congruis  ad  patriam  naturalem^ 
quia    ad  patrem    vado;    et    de    iudicio    quo    temere  5 
arbitrantur    dogma    mundi '  atque    diaboli     ardencius 
diligendum,  cum  princeps  mundi^  iudicatus  est  per  136*" 
Christum  docentem  oppositum.  Et  sic  opposita  fidei, 
spei    et    caritatis    que    corresponderent    per    ordinem 
trinitati  dampnant  prescitos  in  finali  iudicio  (ut  aUas  10 
But  St.  Thomas  diffuse    exposui).    Non    enim    vidi    in    sancto   Thoma 

does  not  say  ,        ,.  ,  ,     ,  -i-  i  -n      i 

that  the  whoie  vel    aho    doctore    probabih    quod    totum  lilud  genus 

human    race    is  .  ...  ,      . 

the  mvsticai  bo-  sed    pars    ems    predestmata  sit  sancta    mater  ecclesia, 

dyofChrist,but  ^      ^,    .     .   ^  .  ,.  ,  ,     ,.  ,      . 

the  part  that  is  sponsa    Christi    et    universahs    vel    catholica    ecclesia, 

predestinate.  ^,     .     ,  .     .  ,  .  ,  . 

corpus    Ghristi    misticum    de    quo    scriptura  loquitur.  i5 
Et  de  tali  est  nobis  sermo. 

Non  repugnat  ergo  equivocando  vocare  corpus  dia- 
boH  ecclesiam  Christi,  ut  posito  quod  una  communitas 
nominetenus  clericorum  prescita  credatur  esse  parti- 
cularis  ecciesia,  licet  committat  peccata  quantumcunque  20 
enormia.  Tunc  vulgus  reputat  eam  esse  ecclesiam,  ymo 
quiiibet  eorum  asserit  quod  propter  ordinem  est  vir 
sancte  matris  ecclesie,  racione  cuius  tituii  excecat 
populum,  in  fide,  officio  et  ypocrisi  indubie  menciendo, 
quia  sic  idem  foret  simul  membrum  Christi  et  mem-  25 
brum  diaboh,  ecclesia  sanctorum  et  ecclesia  mahgnan- 
cium.  Tales  enim  dicit  Thomas  eciam  membra  ecclesie 
in  potencia,  licetnunquam  reducantur  ad  actum.  Ac  si 
diceretur  iilud  habet  potenciam  ex  sufficiencia  passionis 
Christi  et  potestate  sui  arbitrii  esse  membrum  Christi,  3o 
cum  tamen  nude  sit  membrum  congregacionis  haben- 
cium  fidem  informem,  licet  nunquam  sit  membrum 
corporis  Christi  mistici.    Sed  ne  ego  laborem  in   istis 

1.  Codd.:  autonomastice.  16.  A  in  marg.:  Equivocando  conceditur 

corpus  diaboli  esse  ecclesiam  Christi.  B  in  marg.:  Ecclesia  Christi  nun- 
cupative.  23.  B:  ccclcsic  Romane  cuius.  27.  A  in  marg. :  Prcsciti 

quomodo   sunt   in   potencia    mcmbrum   (sic)    Christi    secundum    beatum 
Thomam.   B  in  marg.:  Sanctus  Thomas.  32.  B:  formem. 


CAP.III.]  DE  ECCLESIA.  5^ 

K  iSe^equivocis,  limitavi  nomen  ecclesie,  ut  slgnat  sponsam 
Christi. 
L      Tres    tanien    evidencie    fiunt    ad    probandum    hanc  Objeciors  givc 

r-v  •  !•  !•  T    r,-,.  ,     •  T-rr  tliroc   Droots   of 

isentenciam.  Primo  dictum  apostoh  I.  Timothei  IV^  loitheir  opinions: 
5  Salvator  est  omnium  et  maxime  Jidelium ;  secundo  per    '"  wordsf  ^ 
illud  I.  Johannis,  IF  cap.,   2:    Ipse   propiciacio    pro 
peccatis    nostris,   noti  autem  pro   nostris   tantum  est, 
2sed  eciam  pro  tocius  mundi.  Sed  in  quantum  salvat  et    2.  St.Joiin's 

..,..,  ^i     •  words; 

propiciatur  hommibus,  est  caput  eorum:  ergo  Ghristus 
3  est  caput  omnium  hominum.    Tercio    per    hoc    quod  3.  ah  mcn  are 

1  •  /-11  •!!  n  ^  iT^  believers  since 

omnes  homines  sunt  lideles,  quia  habent  fidem  de  Deo.  aii  beiieve  about 
Patet    quod    ista    argumenta   procedunt    ex  equivoco:  Aii  these  argu- 

,.  ^,  1   /-.1     •  ments  rest  on  a 

nam  concedi  potest  cum  sancto  i  homa  quod  Lhnstus  doubie  use  of 

j  1  •  j-    1     1-  language. 

quoad    esse    naturale    est    caput  eciam  diaboh,  et  per 

i5  consequens,  caput  membrorum  suorum,  non  solum 
quoad  esse  naturale,  sed  eciam  quia  sunt  fratres  Christi 
quoad  naturam  specificam,  quorum  omnia  peccata  ad 
eorum  dampnacionem  et  penam  cedunt,  sanctis  vero 
ad    gloriam.    Et   sic   misericorditer   punit   fratres  suos 

20  ad  bonum  eorum  (ut  alias  declaravi).  Loqui  autem 
sic  generaHter  atque  equivoce  est  preter  propositum 
nostrum,  quia  loquimur  de  capite  et  membris  unius 
hominis  ex  sponso  et  sponsa,  de  quo  Joh.  IIT,  1 3, 
dicitur  quod  nemo  ascendit  in  celum,  nisi  qui  descen- 

2b  dit  de  celo  (ut  Augustinus  exponit,  Joh.  Omelia  XII''). 

M      Et  quantum  ad  dictum  apostoh,   dicitur  communiter  Pour  usesof  the 
quod    esse    salvatorem   vel    salvare  est  equivocum  ad  ^  ^^^  somrsai- 
i36'quatuor:  *  primo   generaliter   accipitur  pro   apponere '^'^J'^"j.^^f°^j''^'^ 
medicinam    ad   infirmum  cuius  virtute   egrotus   sanari 

3o  poterit,  et  isto  modo  salvavit  Christus  totum  mundum 
humani  generis,  cum  apposuit  medicinam  passionis^ 
que    suffeclt    redlmere    multos    mundos.  Istam   autem 

I.  B:  literavi.  3.  A  B  in  marg.:  Triplex  obieccio.  4.  B  in  marg. : 
I.  Tim.  4,  I.  Joh.  2.  5.  6.  B:  per  idem.  7.  A:  nostris  non  tantum  est. 
i3.  A  in  marg.:  Responsio.  21.  A  in  marg.:  Nota.        25.  B  in  marg. : 

Augustinus.  A  B  in  marg. :  Salvacio  triplex.         29.  A  in  marg. :  Christus 
salvavit  totum  mundum  quoad  sufficienciam. 

25.  Opp.  Aug.  III,  pars  II,  pag.  387.     .  ... 


6o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

medicinam    apposuit    Ghristus    vel    obtulit    huraanoiSe^^M 
generi,    cuius    septima    pars    nunquam   suscepit  eam, 
sicut  semper  infideles  quos  Ghristus  dicit  Joh.  III^,   i8, 
iam    iiidicatos,    et    illos    dicit    sanctus    Thomas   esse 
othersreceiveitmembra  Ghristi  in  potencia,  non  in  actu.  AHi  autem  5 
Ath\rdsort'a^^errecipiunt  medicinam  sed  finaliter  recidivant,  ut  presciti. 

falling  away     ^        .,  ^  ...  ^  ^    , 

return.        Tercu    vero    receperunt    medicmam    et    post  iapsum 

Thefourthclass      ,  ^  ,      .  ^       ..  ^  .. 

receiveandhoid  ad  sanctam  matrem  ecclesiam  revertuntur,  ut  peccatores 
^°  ^^'         predestinati.     Quarti    quippe    sanantur    virtute    meriti 

Ghristi  nec  unquam  post  incidunt  in  mortale.  10 

Christ  is  speci-      Et  sic  vere  dicit  apostolus  quod   Christus   est  sal-  N 
tPxh^lKxvTlnlvator  maxinie  Jidelium  in  tercio  et  quarto   gradu,  etl 
ourth  c  ass.    ^.^  intelhgunt  quidara  dictura  apostoli  I  ad  Thiraoteura 
11°,  4,  directe    ad    litterara^    quod    Deus    vult    omnes 
homines  salvos  fieri.  1 5 

Answer  to  the       Ad    secundura    obiectuni    ex    dicto    beati    Johannis  2 
jeSiSi^^^Chdst  est   eadera   sentencia.    Ghristus   enira  est  quoad   suffi- 
propitlatloTfor  cienciani  propiciacio,    hoc   est,    raedicus  vel  raedicina 
hile^naturlny  propiciativa  tocius  huraani   generis,  quod  habet  ultra 
m*ay  avIiMhcm-  diaboluni  post  ruinara   angelorura   libertatera   arbitrii^  20 
seivesofit;    ^^    salvetur,    cura    totura    genus   huraanura  sit  horao 
quidara    qui    descendendo    ab    Jerusalera    in    Jericho 
incidit    in    latrones;    qui    relictus     secundura    totura 
semivivus  ex  gracia  Samaritani  habuit  medicinam  dis- 
positam  et  ministros  raercede  et  instruccione  duplicis  2  5 
but  they  need  atestaraenti  provide  dispensantes,  secundura  quara  totus 
^*'''°"chri'if,^^  '"  ille  horao  sanari   poterit.  Sed  preter    illura    horainem 
naturalem  oportet  secundura  Adara  generare  spiritua- 
liter    unara   generacionera    priori    perraixtara   que   est 
sancta  raater  ecclesia.  Et  in   illo    corpore   sunt  ahqui  3o 
vere  merabra  ut  predestinati,  quarte  digestioni  assimi- 
lati,    sive    sint    ad    terapus    discrasiati    ut    lapsi,    sive 

3.  B  in  marg. :  Joh.  III.         14.  B  in  marg.:  Deus  vult  omnes  homines 
salvos  fieri.  18.  B  in  marg.:  Humanum  genus  ultra  diabolum  habct 

libertatem  arbitrii.  3i.  In  codd.:  quarti.  32.  B:  distrahati.  B  in 

marg. :  Quadruplex  digestio  prius  habetur  cap.  primo  huius  tractatus. 

32.  Gf.  p.  4.  1.  23. 


CAP.  m.]  DE  ECCLESIA.  6i 

N  iSe^solide   post   primam   sanacionem  in  sanitate   perpetua 

stabiliti.    Illi    autem    qui    sunt  intra  dictam   ecclesiam    which  those 

,        ,       ,.    .  .  ,  .       have  not  who 

non  ut  partes,  sunt  m  gradu  duplici,    ut    quidam    m     are  in  the 

.    ^  ,   ,.       .  .  Church  but  not 

sua  mtidelitati  perpetuo  permanentes  qui  nunquam  of  it. 
5  receperunt  caritatem  vel  graciam.  Et  hii  sunt  tamquam 
aer  aut  ventus  in  homine,  in  quem  nunquam  egit 
suus  calor  naturalis.  Hii  autem  sive  commixti  sint 
localiter  sive  solum  in  genere  humano,  prosunt  ad 
refrigerium  sancte  matris  ecclesie.  Hii  autem  sunt  tam- 

loquam  superfluitates  cibi  sponsi  ecclesie  qui  spiritualiter 
digerit  predestinatos  et  demum  assimilat. 

O  Et  iste  est  cibus  de  quo  loc[uitur  Christus  Johannis  IV°, 
32 :  Ego  cibtim  habeo  mandiicare  qiiem  vos  nescitis. 
Unde  superflua  iUius  cibi  sunt  infecta  duplici,  ut  aUqui     Thesc  the 

.  .  ,  Church  cannot 

i5sunt   m   stomacho   sancte   matns   ecclesie  recepti    per        digest, 

ri^^^graciam  secundum  presentem  iusticiam,  *  sed  ex  eorum 

ypocrisi  vel  heresi  non  sunt  propter  abhominacionem 

caritatis  operantis    digesti,    sed  in  hac  vita  sensibihter 

evomendi;  de  quibus  loquitur  spiritus  sanctus  Apoca- 

2olypsis  111°,  i6:  Neque  calidus  es  neque  frigidus,  ideo 
incipiam  te  evomere  de  ore  meo.  Tales  autem  sunt 
sive  clerici  sive  laici  pretendentes  se  operari  ad  edifica- 
cionem  sancte  matris  ecclesie  quidquid  agunt,  sed 
tamen    quia   habent   intenciones   frigidas    temporalium 

25  propter  quas  principaliter  agunt,  ideo  sunt  ypocrite 
Deo  abhominabiles  ut  aqua  tepida  que  provocat  ad 
vomitum.  Et  hii  suntDeo  maxime  abhominabiles  racione 
falsitatis  in  dupHcitate  latentis  que  opponitur  veritati. 
Unde  sicut  iuxta  Aristotelem  primo  MetyororumVP  cap. 

3.  A  in  marg. :  Dupliciter  est  homo  in  ecclesia.  Ib.:  Dupliciter  dicitur 
non  pars  in  ecclesia.   Nota  quomodo  presciti  sunt  in  ecclesia.  ii.  B: 

dirigit.  12.  A  in  marg. :  Alia  subdivisio.  22.  A  in  marg.:  Contraavari- 
ciam  cleri  et  aliorum  (above  i36<iwithout  mark  of  reference).  29.  A  in 
marg. :  Aristoteles.  B  in  marg.  :Quare  aqua  tepida  cicius  congelatur  quam 
frigida  secundum  Aristotelem. 

29.  MexscupoXoYixcuv  A.  12  vide  Arist.  ex  rec.  Bekkeri  vol.  i, 
pag.  348:  oujApaXXeTat  V  ext  upog  t7]V  Tapt-^xa  ty]?  it-^^st"?  ^«^ 
xh  TrpoTe'8'spfi.av^at  t6  5S(op.  ^«ttov  y»?  ^ux^Tat. 


62  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


III. 


aqua  sic  calida  cicius  congelatur  propter  exalaciones  \36^ O 
frigidas   quas  pori  caloris  recipiunt:  sic  pretendentes 
sanctitatem     huiusraodi     sunt    periculosissimi     hostes 
since  they  want  ecclesie,    per    quos     ut    proditorie    aperientes    portas 
^'^^  charky!' ^*^  ecclesie   subintrant   frigidi  fide  et  virtutibus;   qui  plus  5 
quam  inter  fideles  extinguunt  caritatem  vocate  ecclesie 
et  congelant.     Debet,    inquam,    ecclesia    fervere    pura 
caritate  ex  simplici  participacione  Ghristi  qui   est  ignis 
per   se  caHdus   caritate,  et  matrem  oranium  malorura 
cupiditatem  postponere,  et  per  consequens,  non  adin-  lo 
venciones    lucrativas    plus    quam   Jegera   Dei    dihgere. 
Sunt  autem  intra  ecclesiam  ahi  presciti  magis  abscon- 
diti,    evadentes    evomicionem   huiusmodi,    ut  hii  tam- 
quam   superfluitas   sicca    digestionis    prime,    hii    tam- 
quara  superfluitas  huraida  digestionis  secunde,  et  hii  ut  i5 
aposteraata    vel    verraes    digestionis    tercie.    Et    patet 
quod    non    sequitur:    Si    quicunque    viantes    sunt    in 
ecclesia,  tunc  sunt  de  ecclesia,  sed  econtra.  Nam  scimus 
zizania  crescere  inter  fruraenta,  corvura  pasci  in  eadera 
area   cura   coluraba   et   paleara    inorreari  pro  tempore  20 
inter   grana,   et   tamen    est    incomraunicans    distinccio 
inter   ista,   sicut   exemplatura    est  in  corpore  huraano. 
Ita  yraaginari   deberaus    de   sancta   raatre    ecclesia,   et 
sic  inteUigendus  est  textus  I.  Joh.  11°,   18,  cura  dicitur: 
Nunc  Antichristi  multi  facti  sunt ;  ex  nobis prodierunt,  ^b 
sed  non   erant  ex  nobis,   nam   si  fuissent  ex  nobis, 
permansissent  utique  tjobiscum.  Sicut  enira  superfluitas 
procedit  ex  cibo  et  raerabris  soHdis,  dura  taraen  non 
sit   ex   eis,   sic   purgaraenta   ecclesie   procedunt  ex  ea, 
non  taraen  erant  ex  ea  ut  partes,  cura  nulla  pars  eius  3o 
potest  ab  ea  excidere.  Unde  ad  discernendum  distinc- 
cionem   puri   et   superfluorura  huiusraodi  dicit  beatus 
Johannes  epistola   secunda  canonica:    Omnis,    inquit, 
qui  recedit  et  non  permanet  in  doctrina  Christi^  Deum 

i5.  AB  in  marg.:  Avari,  lubrici,  cupidi.Correlarium.      18.  A  in  marg.: 
Nota.      23.  In  codd.:  Ita  deest.  cf.HussiOpp.1, 199»'.      24.Ain  marg.  :Nola. 

33.  II  Joh.  9. 


CAP.Iil.]  DE  ECCLESIA.  63 

O  1 36'*  «072  liabet.  Doctrina  auteni  Christi  sunt  humilitas,  carltas 
et  paupertas.  Quicunque  ergo  oderit  ista,  non  imitando 
iS^^Christum  ut  aquila,  scito  quod  non  sit  de  sua  *  ecclesia. 
P      Et  sic   tres  gentes  excluduntur    a  membris   ecclesie  Threc  ciasses 

^  ,  ...  .  -/-11         who  arc  not 

5qm  omnmo  peccant  m  nde,  scilicet  omnmo  mhdeles  mcmbers  of  thc 

^  .       ,  .    .  ,  ,       .      .  .  Church 

ut   pagam;    heretici  ut  sacerdotes  et  phansei  cum  eis      i.  iniideis 

..,.,.  ,    ,       ,.  .2.  Priests  who 

simihbus   qui  nunquam   eustaverunt   dulcedmem   spei  makeprofession 

,.    .  ...  ...  ,  for  the   sake  of 

beatitudmis    ex    miitacione    sapiencie    mcarnate,    sed       weaith. 

.  ,  -     .  .  ,      .  .         ^        .       .  .  3.  Those  who 

resident  racietenus  m  ecclesia  gracia  arieccionis  prima-   havc  tasted  of 

,,  ,.  ,  ..  divine  grace  but 

3  tuum    temporahum    et   carnahum    voluptatum;    tercu  lack  fmai  perse- 

,    ,  ,.  .       .       ,.    .  ,         verance. 

vero  qui  gustaverunt  paululum  digestionis  divme,  sed 
propter  defectum  caritatis  perfecte  aut  finahs  perse- 
verancie  excidunt  tamquam  inhabiHa^  ut  formahter 
induant   caput  Ghristum;  et  hii  peccant  in  trinitatem 

i5et  tres  virtutes  cathoHcas  (ut  dixi  superius).  Omnes 
autem  tales,  dicit  Augustinus,  non  esse  de  membris 
ecclesie,  sicut  in  corpore  hominis  naturali  nemo 
dicit  proporcionalia  esse  membra.  Sanctus  autem 
Thomas    videtur    loqui    generahter,     equivocando    de 

20  membro,  scihcet  de  membro  temporaHter  vlvo  et  de 
membro  omnino  mortuo  putativo. 

Ad    tercium    neeatur    ad    sensum    scripture    quod  Aii  men  are  not 

^  believers  in  the 

omnes    hommes  sunt  ndeles.  Gonceditur   tamen  cum  Scripture  sense. 
Damasceno    quod    omnis    homo    habet    fidem    saltem 

25  informem^    cum    naturahter  prlma    impressione    entls  ^ 
cognoscit   saltem   confuse   primo   omnium  Deum  esse 
et    omnem    artlculum    fidei.     Sed   ista    fides    informis 
non   sufficit  denominare  hominem  fidelem  vel  partem 
ecclesle_,    sed    oportet    excludere   omnem  infidehtatem 

3ofinalem.  Et  de  tall  fideli  loquitur  Ghristus  Johannis 
X°  28,  promittens,  ut  omnis  qui  credit  in  Jilium  non 
pereat,    supple  morte   perpetua;    ille   autem  credit  in 

5.  B  in  marg. :   Ecce  qui  non   sunt  membra  ecclesie.  7.  B:  spei 

deest.           8.  B:  sapiencie  in  caritate.          16.  AB  in  marg. :  Augustinus. 

22.  A  in  marg.:  Nota  fidem  predestinatorum  et  prescitorum.  24.  ABin 
marg. :  Damascenus.           25.  Codd.:  vel  informem. 

24.  Cf.  De  fide  orthodoxa  lib.  IV,  cap.  XI. 


64  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

filium  qui  credendo  ipsum  inheret  sibi  finaliter  per  137"  P 
amorem.  Unde  quia  de  tali  finali  inherencia  est  nobis 
dubium,  ideo  docet  Augustinus  super  Johannem,  Omelia 
XII%  quomodo  membrum  ecclesie  est  Deo  et  cui  ipse 
voluerit  revelare  satis  cognitum.  Novit,  inquit^  dominus  5 
qui  sunt  eius,  ?JOvit  qui  permaneant  ad  coronam, 
qui  permaneant  ad  Jlammam,  novit  in  area  sua 
triticum,  novit  paleam^  novit  segetem,  novit  :{i:{ania. 
Geteris  autem  est  illud  incognitum  qui  sunt  columbe 
et  qui  corvi.  10 

Why  the  dove      Unde  Augustiuus  super  Joh.  Omeha  VP,  exponensQ 
the  Hoiy  Spirit.  iiiud    Johannis    primo:     Vidi    spiritum    descendenteml 
quasi    columbam    de    celo    et  manentem   super  eum, 
notat    primo     quomodo     descensus    columbe    signat 
mistice  spiritum  sanctum,  quia  columba  habet  gemi- ib 
tum    amorosum   pro    cantu.    Spiritus   autem   sanctus 
secundum  apostolum  Romanorum  VIIP,   26,  postulat 
pro    nobis    gemitibus  inenarrabilibus.  Secundo    quia2 
columba   sine   felle  vel  laceracione  unguium  commu- 
nicat    pacis    seculum,    et    tercio    quia    pascitur    puris  20 
granis,  econtra  de  corvis  et  minutis  avibus  que  pascun- 
tur    carnibus   vel    muscas    capiunt    ut    pascantur.    Et 
propter    istam    similitudinem   ad  proprietates    spiritus 
sancti  precepit  Ghristus  suis  apostohs  Matthei  X°,    16, 
quod  sint  simplices  ut  columbe.  Secundo  notat  Augu-  25 
stinus    *    quod    descensus    singularis    columbe    superiSy'' 
Ghristum    cum    voce    patris    docuit    Baptistam     quod 
Ghristus    capitaliter    baptizat  in  spiritu    sancto   primo 
cuius  principii  est  unitas  in  baptismo,  qui  non  susci- 
pit  magis    et   minus    secundum    merita    baptizantum,  3o 

I.  B  in  marg. :  Quis  credit  in  filium.  11.  B:  Unde  deest.  A  B  in 

marg.:  Augustinus.  A  in  marg. :  Dc  salvandis  et  dampnandis  prescitis  et 
predestinatis.  17.  B:  Jo.  Vlll.  /g.  B  in  marg. :  Nota  quAre  columbe 
descensus  signat  spiritum  sanctum.  ib:  Vidi  spiritum  sanctum  descen- 
dentem  sicut  columbam.  Nota  proprietates  columbe.  26.  A  in  marg. : 
Augustinus. 

5.  Aug.  In  Johannis  Evang.  cap.  3,  tractat  XII.  Opera  tom  III, 
p.  II,  pag.  389.        i2.Joh.I.32,  d.  Aug.  Opp.  tom.  III,p.II,  pag.33o. 


CAP.III.]  DE  ECCLESIA.  65 

Qi^yi^eo  quod  Christus  non  potuit  communicare  hanc  pri- 
3  miciam  potestatis  suis  discipulis.  Tercio  notat  quomodo 
columba  ad  sensum  allegoricum  signat  matrem  eccle- 
siam  que  est  una  (ut  dicitur  Ganticorum,  V°  capitulo,  Thcdovcisaiso 
5  de  columba).  Unde  sicut  in  diluvio  columba  egressa  ^  church.^''' 
de  archa  reversa  est,  deferens  ramum  virentis  olive, 
corvo  pretextu  alTectus  cadaveris  extincto  diluvio,  sic 
in  sancta  matre  ecclesia  hii  exeunt  ad  tempus  et  peni- 
tencia  ducti  redeunt,  non  solum  cum  verborum  fohis, 

losed  fructu  bonorum  operum,  et  omnino  cum  oleo 
caritatis  que  supereminenter  super  alia  carismata  instar 
olei  supernatat.  Ideo  signanter  dicit  apostolus  I^  Gor. 
XII°,  3 1 :  Adhuc  eminenciorem  viam  demonstrabo 
vobis.  Presciti  autem   exeunt  de  archa    ut    corvi,    sed 

i5propter    amorem    temporaHum    pro    quibus    instanter 

4placitant  demerguntur.  Quarto  notari  potest  secundum 

logicam  scripture  quomodo  spiritus  sanctus  movetur, 

cum    descendit  et  postulat  gemitibus  inexplicabilibus 

et    mane    consurgit    ad    instruendum    ecclesiam    (ut  How  thc  Hoiy 

aodicitur  Isaie  VII^).    Sed  hoc  non  facit  in  natura   pro-    through  the 

.  .  .  creature. 

pria,  sed  m  creatura  quam  assumit,  non  ypostatice, 
sed  singulariter  ad  sui  noticiam  et  caritatis  officium 
peragendum,  nec  solum  in  simplicitate  columbina 
apparuit,  sed  in  linguis  igneis  dispertitis  ad  docendum 

25  quod  nedum  debemus  esse  simphces,  sed  in  operibus 
eciam  caritatis  ferventes,  ut,  sicut  superbia  divisit 
linguas  in  sensu,  non  in  loco,  tempore  edificacionis 
turris  Babel,  Genesis  XI° ,  sic  econtra  humilitas  spiritus 
sancti    congreget    Hnguas    uniformes    quoad    sensum, 

5  quantumlibet  dispares  quoad  locum.  Quinto  colligitur 
ex  dictis  beati  Augustini  quod  solum  illi  salvantur  ut 
partes    matris    ecclesie    qui    proprietatem    deserentes 

2.  B  in  marg.:  Nota  bene.  A  in  marg. :  Spiritus  sanctus  per  diversa 
significatur  ei  quare,  ut  per  columbam,  per  ignem  etc.  (Above  ijj*»  without 
mark  of  reference  )  i3.  B  in  marg. :  i.  Cor.  12.  17.  A  in  marg.: 

Qiiomodo  spiritus  sanctus  movetur.  20.  Ita  codd.  Rcctc  Jercm.  VII,  i3. 
29.  In  codd. :  congregat. 

18.  Rom.  VIII,   26. 


66  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAl>.  111. 

queruiit    finaliter    res    communes    ecclesie     que    sunt  i  if  Q 
capitaliter  domini  Jesu  Ghristi. 
I^/\n^"one°to      ^^    quibus    concluditur     quod     periculosum    foretR 
^'dieice^^if^iir  ^^^4^^^^  christiano  propter  fastum   vel  questum    sin- 
Christians.     gularem    pretcndere    quod    sibi    tamquam   capiti  uni-  5 
versalis    ecclesie    sit    necessarium    omnes    christianos 
singulariter    obedire,    dicente    Augustino    (ubi    supra) 
quod  ecclesie   non    preerat   Faustinus    episcopus,    sed 
parti  preerat  (ut  dicit  epistola  ad  Dardanum).  Ghristus 
congregavit    ecclesiam    suam    in    unum    spiritum    et  lo 
unum    corpus    cuius    unum    caput    est    Ghristus.   Et 
Bernardus  super  Gantica   sermone  XI 1°:     Qiiisquis   et 
inebriat   verbis    et  fragrat   benejiciis,  *  sibi   dictum  1 37° 
putet:  quia  meliora  sunt  ubera  tua  vino  et  fragrancia 
unguentis  optimis.    Et    ad  hec    quis    idoneus?    Quis  i5 
nostrum    unum    illorum   saltem    integre  perfecteque 
possideat,  ut  interdum  non  in  dicendo  sterilior  et  in 
operando    tepidior    sit?  Sed    est   que    merito   et  non 
ficte  hoc  preconio  glorietur,  ecclesia  utique  cui  nun- 
quam    de   universitate  sua  deest  et  unde  inebriet  et  20 
unde  fragret;    quod    enim    sibi  deest  in  uno,   habet 
in  altero  secundum  mensuram  donacionis  Christi  ac 
moderacionem  spiritus  dividentis  singulis  prout  vult. 
Fragrat   ecclesia    in   hiis  qui  sibi  faciunt  amicos  de 
mamona  iniquitatis,  inebriat    in    ministris  verbi   qui  20 
vino  leticie  spiritualis  infundunt  terram  et  inebriant 
eam  et  fructum  referuttt  in  paciencia.  Ipsa  audaciter 
secureque  sese  nominat  sponsam,  tamquam  que  vere 
habet   ubera   meliora    vino  ac  fragrancia   unguentis 

I.  AB  in  marg. :  Conclusio.  A  in  marg.:  De  capitc  ecclesie.  10.  B: 
suam  deest.  12.  In  codd.:  canonica.  A  B  in  marg. :  Bernhardus.  B  cap.  XII. 
i3,  A  inmarg.:  Ecclesia  que  et  quomodo  fragrat  ungcntis  optimis  et  quo- 
modo  eius  ubera  sunt  meliora  vino.  (Above  137«  without  mark  of  rcference.) 
B  in  marg. :  Meliora  sunt  ubera  tua  vino  et  fragrancia  ungentis  optimis. 
i3.  A:  fraglat.  i5.  29.  Codd.:  ungenlis.  21.  unde  fragret,  Codd.:  benc 
fragret.         26.  A  Aj :  inebrient. 

7.  Aug.  1.  c.  pag.  340  et  Opp.  II,  678.  Ep.  ad  Dard.  1 2.  Ber- 

nardi  Opp.  pag.  52  3. 


CAIMII.]  DE  EGCLESIA.  67 

R  i3fOptimis.     Qiiod    etsi    nemo    nostrum    sibi    arrogare 

presumat,  ut  animam  suam  audeat  sponsam  domini 

appellare,    quoniam    tamen    de    ecclesia    sumus    que 

merito    hoc    nomine  et  re  nominis    gloriatury   glorie 

■^fhuius  participium  usurpamus.  Qiiod  enim  simulomnes 

plene  integreque  possidemus,  hoc  singuli  sine  contra- 

diccione  participamus.   Gracias   tibi  domine  Jesu  qui 

nos  karissime  ecclesie  tue  aggregare  dignatus  es,  non 

solum  ut  Jideles  essemus,  sed  eciam  ut  tibi  vice  sponse 

loin  amplexus  iocundos  castos  eternosque  copularemur. 

S      Ecce  quomodo  sancti  sub  dubio   presumpserunt   se  Thus  the  Saints 

^  ...         hesitatcd  to  call 

esse  membra  ecclesie,  sed  nonnisi  ex  presupposita  imita-     themseives 

'  .    ,  members  of  the 

cione  sponsi  ecclesie.  Unde  sermone  XIII°  dicit  Bern-       Church. 
hardus:    Si   sponsa    utique    de    omni    virtute  sua   vel 

i5 gracia  misericordie  audeat  sibi  quippiam  arrogare, 
quanto  minus adolescentule  que  forte  nos  sumus?  Ecce 
quomodo  dicit  forte.  Dicamus  proinde  et  nos  sponse 
vestigia  insectantes:  Non  nobis  domine^  non  nobis, 
sed    not7iini    tuo  da  gloriam.  Dicamus  non  verbo  et 

20  lingua  tantiun,  sed  opere  et  ve?^itate:  quia  aliter 
noTi  sumus  iuvencule^  iuxta  illud  Psalmi  LXXVIP, 
36y  3j\  Quoniam  dilexerunt  eum  in  ore  suo  et  lingua 
mentiti  sunt  ei;  cor  autem  eorum  non  erat  rectum 
cum    eo,    nec  fideles  habiti  sunt  in  testamento   eius. 

25  Ecce  iste  sanctus  plane  sentenciat  quod,  nisi  habueri- 
mus  vitam  contemplativam  vel  activam  quam  Deus 
acceptat  ad  beatitudinem^  aliter  non  sumus  partes 
ecclesie.  Ideo  instar  sanctorum  decertaremus,  quis 
posset  esse  in  fructuoso  ministerio  matris  sue  opero- 

3o  sior  atque  humilior.  Et  ex  hinc  iuxta  fidem  scripture, 
Matthei  XVIII°,  i,  sequitur  quod  sit  maior.  Ghristus 
enim    non    potuit    esse   caput  ecclesie  sine  humillimo 

9.  B:  Oportet  eciam  ut  tibi  vicem.  11.  A  in  marg. :  Sancti  cum  for- 
midine  et  sub  spe  dixerunt  se  esse  membra  sancte  ecclesie.  B  in  marg. : 
Nemo  audeat  se  asscrcre  membrum  ecclesie.  i3.  B:  cap.  XIII.  AB 

in  marg. :  Bernhardus.  21.  In  Bernard's  sermon  the  passage  runs 

as  follows:  Ne  fortc  (quod  nimis  vereor)  dicatur  et  de  nobis:   Quoniam 
ctc.  .  .  conf.  Opp.  pag.  527.  3i.  B  in  marg. :  Matth.  XVIII. 


68  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  III. 

Chrisfs  vicar  et  pauperrimo   ministerio   sponse  sue.  Quomodo  ergo  137"=  S 

must  not  ask      .  .        .  .  •         i    i  ,  .   .  . 

a  submission  cius   vicanus  preerit    uni    adolescentule,    nisi   gerat  in 

which    Christ  .,  .  ^,     .     .  .  ... 

cannot  ask.    moriDUs    viceiii    Lhristi,    non    exigens    subieccionem 

civilem    quam    Ghristus    non    potest    exigere?  *  Peri-  137** 
culum    autem    predictum    de    presumpcione    stupida  5 
exterreret  sensatos,  ne  contendant  circa  primatus  sancte 
matris  ecclesie  vel  tamquam  in  ea  aut  ex  ea   capitanei 
exigant  seculariter  bona  eius.  Talis   enim   presumpcio 
excluderet    contenciosos,   ne   sint  vel  membra    abiecta 
huius  corporis,  cum  secundum  omnes  eius  naturas  sit  10 
compaginata    proporcione    tah    armonica;    quod    non 
est    possibile    quod    secundum   aliquas  eius  partes  sit 
contrariacio  perpetua,  cum  oportet  ad  ultimum  quod- 
libet  membrum  eius  consentanee  iuvare  quodhbet  (ut 
docet  apostolus  P  Gor.  XII°).  Nam  finis  pro  quo  nunc  i5 
.   militamus  est    ut  unanimes  uno  ore  sine  usurpacione 
alieni  officii  in  quiete  perpetua  conletemur;  que  leti- 
cia   a    nullo    queritur,  nisi  in  via  tendunt  ad   finalem 
concordiam.  Temporalia   enim   abusa  tenetur  prelatus 
restituere  (ut  patet  perArchidiaconum  XLIV^distinccione,  20 
et    declaravi    sexto  capitulo  ....).   Et  primatum  non 
debet  clericus  principaliter  querere  sed  laborem;  aliter 
enim    est   mercenarius,    non    pastor,  ut  allegatum  est 
in  principio  huius  capituli  ex  decreto  VIII^,  q.  I:    Sunt 

A  bishopric    in  ecclesia.    Super    quo    dicit  Archidiaconus  quod  in  25 

should  be  desi-  .  . 

rcdforthework,  quolwet  cpiscopatu  sunt  cLuo,  sciUcet  digmtas  et  opus 

not  for  the  .  ....  ,  _.       .  . 

dignity.       acL  quod  dignitas  vere  consequitur.  ht  sic  quicunque 
prepostere  ambiunt  dignitates,  ut  sint  tamquam  mercena- 
rii  et  non  ut  membra  ecclesie,  se  reddunt  dampnabiles. 
Et  forte  in  isto  capitulo  sunt  quidam  hodie    qui  non  3o 
tantum  appreciantur  lucrum  fructus  operis  evangeliste 

6.  B :    exerceret.  A  in   raarg  :   Membra   sancte    ecclesie  sunt    unita. 
^Above  i37^.)  i5.  B  in  marg.:  i.  Cor.  XII.         20.  Sc.  pcr  Guidonem 

de  Baysis,  archidiac.  Bononiensem.  21.  capitulo;  in  codd.  sequitur 

lacuna.  VI.  capit.scil.  huius  libri  De  ecclesia.       24.  A  in  marg. :  Prclaius. 
B  in  marg.   man.  rec:  q.  i    vel  2.  A  B  in  marg. :  Archidiaconus. 

24.  Decreti  secunda  pars  causa  VIII,  q.  I,  cap.  XIX. 


CAP.  IV.J  DE  ECCLESIA.  69 

S  iBy^^sicut  voluptates  temporales,  decimas  vel  honores;  et 
omnes  tales  sunt  venenosi  heretici  (ut  patet  hbro  sexto, 
tractatu  de  heresi). 

CAP.  IV. 

A      Ut  dicta  de  sancta  matre  ecclesia  magis  appareant,     objcction: 
1  obicitur  ahter  contra   dicta.     Primo,    inquam,    videtur  wJuid  ^"^3 
quod  continuum  quantitative  componitur  ex  non  quantis,  ^  laUon^to^^tiir' 
quia  sancta  mater  ecclesia  que  est  corpus  Christi  misti-  """^biessed.  ^^^ 
cum  componitur  quantitative  ex  multis  mihbus  beato- 

lorum  spirituum,  et  per  consequens,  corpus  se  habet 
in  proporcione  racionah  secundum  quantitatem  ad 
multitudinem  spirituum  beatorum.  Sed  hic  conceditur 
conclusio,  ut  patet  de  attomis  principiis  corporum, 
de    punctis    hnearum    et    sic   de  instantibus  cum  ahis 

i5partibus  indivisibihbus  continuorum.  Et  sic  conceditur 

quod    sancta    mater    ecclesia  est   comparabihs  in  pro-  The  Church*has 
porcione  racionah,  eciam  secundum  quantitatem  mul-  ^"of  number^" 
titudinis  celestium  spirituum.  Quantitatem  dico  virtutis,  ^^°"mass°^  ° 
non   mohs;    sed   iUam    proporcionem    novit    sponsus 

20  ecclesie,  nec  oportet  ex  hinc  esse  proporcionem 
racionalem  inter  corpus  et  animam,  vel  animam  esse 
partem  quantitativam  ac  quiditativam  formahter  sui 
compositi.  Ymmo^  equivocando  in  nomine  corporis, 
concedi   potest   quod  multitudo  beatorum  angelorum,     one  haif  is 

25  sicut  fuit  ecclesia  ut  est  modo,  sic  fuit  corpus  Ghristi  angSTnd  one 
misticum,  et  ita  eadem  ecclesia  habuit  ahquando  unam       °  "^^"' 
quantitativam  medietatem,  non  mole  sed  numero;  que 
fuit  numerus  angelorum,  et  aha  medietas  fuit  numerus 
hominum  eciam  secundum  naturam  corpoream. 
B  2        Secundo    obicitur    per    hoc    quod    iuxta    dicta    de 
quiditate    ecclesie    omnia   que   fuerunt  vel    erunt   sunt 

5.  A   in   marg.:  Prima   obieccio.  i3.  A  B   in   raarg.:    Responsio. 

3o.  A  in  marg.:  Composicio  sancte  matris  in  ecclesie   et  parcium   pro- 
porcio  (Below  i^p^^). 

3.  Ad  cap.  III.  d.  Hus  Opp.  I.  Fol.  199^  2o5*'  etc. 


yo  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  IV. 

2.  Objection:  tenipore    suo  Deo  *  presencia,    cum   aliter  non  com- j^g-i  g 

If  we  are  right,  ,      .  ....  ., 

aii  thini^s  past  poneretur  ecclesia  ex  omnibus  electis  presentibus,  pre- 

and  future  .  .  r  •         o     i  t  i       • 

wouid  be  pre-  teritis    et    tutuns.    bed   conceditur  conclusio.    ut  con- 

sent  to  God.  ,  .  ,.  ,  rr.,  -r^ 

cedunt  sancti  concorditer;  unde  sanctus  Thoraas,  De 
Christo^  conclusione  octava,  articulo  IIP,  vere  dicit  quod  5 
corpiis  hominis  ecclesie  constituitur  ex  hominibus 
qui  fuerunt  a  jprincijpio  mundi  usque  ad  finem  eius, 
A"sweV:  Et  Ghrisostomus In  Imperfecto,  Omelia  XLVI% exponens 
agree  iiiat  they  iiiud  Matthei  XXIII°,  ^Ai  Eccc  e2[0  mitto  ad  vos  pro- 

are  so  present.  .  . 

phetas  et  sapientes^  ostendit  ex  fide  scripture  quod  jq 
oportet  duas  generaciones  ab  Adam  usque  ad  finem 
mundi  concurrere,  scilicet  generacionem  iustorum 
que  est  sancta  mater  ecclesia  et  corpus  Christi,  et 
generacionem  perversorum  que  est  ecclesia  ma- 
lignancium  et  corpus  diaboli.  Omniian,  inquit,  iniquo-  ^5 
rum  persecutorum  et  homicidarum  a  Caym  usque 
Aii  the  wicked  ad  fincm  mundi  una  generacio  est:  et  si  non  omnes 

make  one  gene-  ^  . 

ration;  temporc  uno,  omnes  tamen  filii  sunt  persecutoris  et 
homicide  illius  Caym.  Ideo  alibi  dic*t:  Amen  dico 
vobiSy  non  transibit  generacio  hec,  donec  omnia  fiant.  20 
Et  illam  generacionem  demonstrat  Christus,  quando 
dicit  de  presenti:  Ecce  ego  mitto  ad  vos  sapientes 
et  scribas,  licet  enim  Caym  persecutor  Abel  mortuus 
est,  tamen  facti  sunt  gigantes,  persequentes  filios 
Seth.  Ecce  Caym  transiit,  sed  generacio  ipsa  stetit.  25 
Perierunt  tercio  gigantes  in  diluvio,  sed  nati  sunt 
ex  Caym  Cananei  et  cetere  gentes,  persequentes filios 
Sem.     Cananeis  mortuis    quarto   successerunt   alieni- 

I.  B:  de  presencia.  3.  AB  in  marg. :  Responsio.  4.  A  in  marg.: 
Sanctus  Thomas.  Nota  de  generacionibus  bonorum  atque  malorum. 
(Above  i38*  without  mark  of  reference.)  B  in  marg. :  Affirmat  sanctus 
Thomas  ampliacionem  verbi  ut  videtur.  8.  A  B  in  marg. :  Crisostomus. 
9.  In  codd.:  Omelia  XXIX.  n.  B:  Adam  deest.  24.  A  in  marg. : 

Persecucio  ecclcsie  sancte  ab  ecclesia  malignancium.  B  in  marg. :  Commixcio 
generacionis  prave  cum  benivola  generacione  Jesu  Christi. 

5.  Thomae  Opp.  tom  V,  pag.  5i.  8.  Opus  imperfectum 

(Incerti  auctoris);  Homil.  XLV.  Chrysost.  Opp.  (ed.  Bernardus  de 
Montfaucon)  tom.  VI,  pag.  CXCIII.  E.  i5.  Op.  imp.  I.  c. 

pag.  CXCIV.  E. 


CAP.IV.]  DE  ECCLESIA.  71 

B  iSS^gefte,  persequentes  Iiideos,  qiimto  conversis  quibus- 
dam  gentibus  ad  Christum  surrexeruni  perfidi  ludei 
gefiere,  martires  persequentes  christianos,  et  post  ipsos 
sexto  surrexerunt  heretici  qiiidam  gentiles  in  eodem 
b  gefiere,  martires  persequentes ;  septimo  insurrexerunt 
heretici,  ecclesiam  persequentes,  octavo  gentiles  quoad 
modicum  uniendi,  qui  licet  sint  nominetenus  clerici, 
tamen  sunt  discipuli  Antichristi.  Sicut  ergo  ex  omni- 
bus  istis  fit   una  generacio  quoad  mores,    sic  est  una   and  so  do  aii 

,  .  thc  righteous. 

logeneracio  mstorum,  succedens  cum  ista  quam  oportet 
prosperando  procedere.  Et  iste  due  generaciones  sunt 
due  civitates  secunde  ecclesie  vel  duo  corpora,  Christi 
et  Antichristi;  que  Augustinus,  Gregorius  et  alii  sancti 
ex   fide   scripture   ponunt  concorditer.  Nec  aHter  vere 

i5  expriraetur  sensus  spiritus  sancti  de  generacione  huius- 
modi    nec   de   duracione  ordinum  vel  alterius  succes- 
sim.    Unde   videtur    nimis  suspectum  verbum  moder- 
norum  dicere  quod   dicti  sancti  erant  ignari  logice  et 
sequentes  scripturam  inciderunt  in  hereses  manifestas. 
C  3      Tercioobicitur  perhocquod,  sicutinstitucionehumana  3.  objection: 
preficiuntur  reges,  domini  seculares  et  alii  officiarii  quoad    are  humani^y 
seculum,  sic  et  clerici  constituuntur  ordinacione  humana  are^t*hroftice*rs 
partes  ecclesie.  Oportet  ergo  sumere  ecclesiam  in  signi-  ° 
ficacione  vulgari,   concedendo   quod   predestinatus  ex- 

25  communicatus   fit   non    membrum    ecclesie,    prescitus 
autem  in  gracia  est  verum  membrum  ecclesie,  quia  aliter 
nemo  assumeret  sibi  nomen  ecclesiastici  nec  quisquam 
1 38*"  crederet  suo  proposito  in  quantum  huiusmodi.  * 

Hic  dicitur  (ut  supra)  quod  ecclesia    dicitur    dupli-      Answer: 

...  -rr  1        .  We  must  distin- 

Sociter,    scihcet    vere    et    pretense.    Vere,   quod  est  vere  cuish  between 

^,     .     .  .  ^  j       •   „«.      tne  true  and  the 

corpus  Christi  et  sponsa  ems;  pretense,  quod  viantes      apparent 
reputant    corpus    Christi,    licet    sit   sinagoga    sathane. 

3.B:   genere   martires    deest.  4.  B:  heretici  deest.  6.  7.  B: 

quoad   modum.  8.  A:    cum   sunt.  17.  AAit    verborum. 

23.  A:  summere.  25.  B:  sit  non.  29.  B  in  marg. :  Responsio.  ib. 

Duplex  de  ecclesia.        3o.  A  in  marg. :  Ecclesia  <C!        .  (Abovei38»> 

without  mark  of  reference). 


72  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IV. 

The  true      Primo  modo  loquendo  de  ecclesia  solum  subest  ordi- i38'' O 

Cliiirch  obevs  .       .    ^    .  ,„,.... 

oniy  the  ordi-  nacioni  Dci    eterne    vel    L.hristi  instituere  eius  partes. 

nance  of  God.   o-  •  i*  i- 

bicut  enim  rex  terrenus  ordinat  temporaliter  regnum 
suum,  sic  rex  celestis  ordinat  eternaliter  regnum  suum, 
cum  regni  illius  jioji  erit  fijiis  (ut  patet  Danielis  5 
VII^,  14  et  Luce  1°  33).  Alii  autem  iuvant  vel  perse- 
quuntur  regnum  illud  quod  est  ecclesia  secundum 
quod  Deus  eternaliter  ordinavit.  Et  sic  loquendum 
est  de  ecclesia  vera  et  de  ecclesia  pretensa  vel  mixta; 
sed  de  prima  est  nobis  sermo.  10 

The  foreknown      Coiiceditur  tameii  quod  ordinacione  humana  clerici 

as    well    as   llie  .  .  rr    ••  i      •        •    • 

predestinate    constituuutur  111  ofnciis    ecclesiasticis  tam  predestinati 

may  hold  eccle-  .   .  .  .  .       ^ 

siasticai  oftice.  quam    presciti,    sed    ordinantes    eis    taha    omcia    non 
habent  potestatem  ordinandi   quod    sint    membra    vel 
partes   vere   ecclesie.    Ulterius  conceditur  quod  prede-  i5 
stinatus  quantumcunque  fuerit  in  mortah  non  desinit 
esse  membrum  vere   ecclesie,   licet  excommunicacione 
pretensa   ponatur    nominetenus    extra    temporalem  ac 
corporalem  communicacionem  pretense  ecclesie.    Unde 
Ricardus    de    Sancto    Victore    in  quodam  tractatu  De  20 
Potestate  Clavium  qui  sic  incipit:    ^Quodcujique  ligci- 
vej'is''    Mejnbj-urjij   inquit,   Christi    potest    dici    hojjio 
secujidujn  geminam  consideracionem,   aut  secundum 
predestinacionem  aut  secundiuji  habitudinem.  Seciui- 
dum  predestinaciojiem  potest  quis  mejnbrujji    Christi  10 
esse   et    necdujn     caritatem    habere.    Juxta    Jiamque 
domini   testimojiiujn:  Refrigescet  caritas    multorum. 
Secunduju  ergo  hanc  accepcionem  cojitingit  hominejn 
esse  mej7ibrujn   Christi  et  adhuc  viJiculo  debite  dajjip- 
nacionis  teneri;  secundum  habitudinejn    autejJi   mem-  3o 
bj^um   Christi  dicitur,  quando  in  se  habet  hoc,  unde 
hoc  ipsiun  efficitur.  Sed  numquid   membrwn  Christi 

2.  Instituere  corr.  Aj:  AB:  iusti  curc.       i5.  A  B  in  marg. :  Conclusio. 
20.  AB  in  raarg. :  Ricardus. 

22.  Richardi  S.  Victoris  opp,   (ed  Migne)   pars  sec.  pag.   1172, 
cap.XIXtract.  De  potestate  ligandi  et  soh-endi.    27.Matth.XXIV,  12. 


CAP.  IV.]  DE  ECCLESIA.  ^3 

O  i3S^ caritas    illa  facit   que    ad    tempus   inardescit   et   in 

momento  refrigescit?  Absque  dubio  qui  perseverantem 

caritatem  nunquam  accipiunt,  nunquam  de  veris  illis 

Christi    membris  fuerunt   qui  corporis  eius  integri- 

5  tatejn    perfciunt.    Secundum    quandam    accepcionem 

tamen  possumus   et   solemus  caritatem  transitoriam 

habentes  membra  Christi  dicere  propter  membrorum 

ipsius  conformitatem  quam  ad  tempus  videntur  habere. 

D      Sed  ut  a  pie  querentibus  omnem  scrupulum  amove- 

loamus,  dicimus  quod  triplici  modo   membrum  Christi ThrcQ  ways  of 

j.    .         ,  j     ^-         •  •  bcinga  member 

dici  solemus:  predestinacione,  preparacione,  concor-     ot  Christ; 
poracione.  Predestinacione,  quando  ad  vitam  divinitus  prcdestination, 
preordinatur;    preparacione,    quando    paganus    vel    rrepafation, 
falsus  christianus  veraciter  compungitur  et  ad  i^en- concorporation. 

ibtatem  ac  caritatem  inbuitur;  concorporacionCy  quan- 
do  ille  per  corporis  ablucionemy  iste  per  sacerdotis 
absolucionem  ecclesie  Christi  conformatur.  Primum 
agitur  proposito  divine  voluntatis,  secundum  pro- 
posito  proprie   deliberacionis,    tercium    vero    officio 

7o  sacerdotis.    Ex    corporali   advertere  possumus    quid 

de  spirituali  edificacione  sentire  debeamus.  Ecce  de 

silva  lignum  eligitur;  ut  in  edificio  ponatur,  postea 

i38^dolatur,   et    admodum   formam    congruam^dolando 

preparatur,    ad  ultimum    edificio   connectitur  et  ipsi 

25  debite  in  loco  coaptatur.  Ecce  quomodo  wmm  deni- 
que  lignum  fit  edificii  membrum  : primo  sola  eleccione, 
secundo  preparacione  et  tercio  compaginacione.  Sic 
sane  multi  iam  sunt  membra  Christi  predestinacione, 
necdum    tamen  preparacione;    multi    vero  prepara- 

3o  cione,  sed  necdum  tamen  concorporacione.  Augustinus 
cum  adhuc  infidelis  esset,  secundum  predestinacionem 

4.  In  codd.:  que  corporis.         11.  AB  (man.  rec.)  in  marg. :  Membrum 

predestinacione 
Christi  (B  add.:    ecclesie   tripliciter) :  ^preparacione  (Below  i38^); 

concorporacione 
B  man.  recent.  in  marg. :  Membrum  scilicet  secundum  habitudinem  eius. 
AB  in  marg.:  Triplex  membrum;  A  in  marg. :  Nota.         20.  B  in  marg. : 
Exemplum.  26.  A:  In  cod.:  lignum  sit.  29.  A  B  in  marg.: 

Excmplum. 


74  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  IV. 

membrum  Christi  fuit,conformiter  preparacione  mem-  iSg'  D 
brum   Christi  extitit,  cum  corde  credens  et  devocione 

fervens    ad    baptismum   festinavit.    Bapti^atus    vero 
et  ecclesie  consociatus  membris  Christi  concorporatus 

fuit.  Et  istam  sentenciam  docet  Augustinus,  tercio  De  5 
That  oniy  is  a Doctrina  Christiana,  cap.  XXXII^:  Non  enijn  re  vera 

part  of  the  .     ,  '         ^ 

Lord's  body    corpus  domini  est  quod  cum  illo  non  erit  in  eternum. 

which  will  re- 

main  with  Him  Ypocrite.  inquit,  non  solum  in  eternum,   verum  eciam 

for  ever.  -r  7        i       7  ^ 

nunc  non  cum  illo  esse  dicendi  sunt,  quamvis  in  eius 
esse    videantur    ecclesia.  Et  idem   dicit  Ghrisostomus  lo 
In  Imperfecto,  Omelia  IX^:  Qui  Dei  fuerunt  perire  non 
potuerunt,  quia  de  Deo  nemo  rapere  potest.  Et  eadem 
est  sentencia  sanctorum  doctorum   qui  se  ipsos  intel- 
ligunt  in  ista  materia;  nam  aliter  fides  scripture  foret 
falsa,   cum  Joh.  X°,  27,   28,  dicit  Ghristus:   Ovcs  mee  2i 
vocem  meam  audiunt,  et  ego  cognosco  eas,  et  sequun- 
tur  me,  et  ego  vitam  eternam  do  eis,  et  non  peribunt 
in  eternum,  et  non  rapiet  eos  quisquam  de  manii  mea. 
Et  post   probat   ex   immensitate  doni  patris  (quod  cst 
spiritus    sanctus)  quod   nemo   potest  hoc  facere,    quia  20 
pater   suus     est    omnipotens     de    cuius    manu    nemo 
potest  quidquam   eripere.    Sed  Ghristus  et  pater  suus 
unum  sunt  cum  spiritu  sancto  qui  est  donum  suum; 
quo   sibi   copulatur  ecclesia    (ut  patet  cap.  X).    Ergo 
nemo    potest   oves   suas   de   manu   eius   eripere.    Ipse  25 
enim    eternaliter   elegit    quodlibet    membrum    ecclesie 
The  predesti-  in    sponsam;    ergo    sicut    nemo    potest    desinere   esse 

nate  cannot  ,       .  .  ....  i     i-  i 

ceasetobesuch.  predestmatus,  sic  non  est  possibile  quod  aliquod  mem- 
brum    sponse    sue    deserat  vel  expellat,    quia  (ut  dixi 
superius)    tunc    persona    eligens    foret    improvida   vel  3o 
ingrata. 

I.    Codd.:    Conformitatis.   Correxi.  5.   AB   in  marg. :    Augu- 

stinus.  n.   Imperfecto    sc.    opere.    A    in   marg.:    Predcstinatum 

membrum   Christi   non   potest  cessare  tale  mcmbrum.  ib.    A  B  in  marg. : 
Crisostomus. 

6.  Aug.  Opp.  lom.  III,  pars   i,  pag.  58.  11.  Opus  imper- 

fectum  in  Matthaeum.  Hom.  IX,  1.  c.  pag.  LXI.  E.  19.  Joh. 

X,  29. 


CAP.  IV.]  DE  ECCLESIA.  7  5 


E  b        Secundo  confirmatur  idem  ex  fide  scripture  1°  Joh.  II* 
138=19,    ubi    sanctus   evangelista   loquitur  de  prescitis  qui  xhe  foreknown 
ad   tempus   manserunt  in  gracia.  Si,  inquit,   ex  nobis  ^^""n^g^racc.""*^ 
fuissenty  permansissent  utique    nobiscum.    Non  enim 
5  sapit   quod   ista   condicionalis    tam   alti  evangeliste  sit 

impossibilis  et  heretica. 
0      Tercio  confirmatur  ex  dicto  apostoli  Rom.  VIII°,  35,  st.  Paui  says 
ubi    loquens    de    se   et    ahis    membris   ecclesie   palam  scpa?aTeTfrom 
asserit  quod  nulla  creatura  poterit  eos  separare  a  cari- ^*^*^  loveofGod. 

lotate  que  est  numerus  fundatus   in   Ghristo  Jesu  colli- 

gans  membra  sua.  Ideo  dicit  eodem  capitulo,  9°,  Vos 

autem    in   canie  non    estis,  sed  in  spiritu,    si  tamen 

i3S^spiritus^ Dei  habitat  in  vobis.  Si  quis  autem  spiritum 

Christi  non  habet^  hic  non  est  eius.  Et  intelligit  quod 

i5ille  non  est  pars  sui  corporis. 

Et  si  obicitur  per  hoc  quod  prescitus  existens  in  jt  is  objccted 
caritate  habet  hoc  vinculum,  et  per  consequens,  unio-  lML^fo?eknown 
nem,  sicut  predestinatus  existens  in  crimine  caret  ^^c  \^y  d?arity! 
hoc  vinculo,  et  per   consequens,  unione:  patet    quod, 

20  sicut  in  humano  corpore  est  dare  humidum  fluens  et 
humidum  radicale,  sic   in   corpore    Christi  mistico  est 
dare  graciam  secundum  presentem  iusticiam  et  graciam   but  the  fore- 
consummatam.    Unde  sicut  apostemata  per  huraidump"rts  of  Chris"t°s 
fluens  sunt  adnata,  non  continuata  propter  disparitatem  ^^rescences.^' 

25nature:  sic  est  de  membris  diaboli,  licet  pro  tempore 
secundura  presentera  iusticiara  sint  adnati.  Predestinati 
autera  licet  ad  terapus  priventur  fluente  gracia,  habent 
taraen  radicalera  graciara  a  qua  non  possunt  excidere, 
et  sic  habentes  duplicem  graciara  duplici  vinculo  sunt 

3o  ligati.  Ligamentura  tamen  primum  est  insolubile. 


3.  AA,:  per  tempus.         9.  B:  eos  deest.  10.  B:  minus  fundatus. 

it).  ABin  marg. :  Obieccio.  19.  B  in  marg. :  Solucio.  ib.  Predestinali 

quomodo   sunt  in   ecclesia  et  quomodo  presciti    qui  sunt  ad  tempus  in 

gracia.   B  in  marg. :  man.  rec.  Nota  de  predestinatorum  et  prescitorum 

.   .  r-      ■      consumata 

natura  pulcra.         22.  A  m  marg  :  Gracia  <:;;^  presentem  msti- 

ciam.         26.  27.  B:  Predestinati  autem.  Cod.  A^  habet:  vero  (Sic  eciam  in 
Hussi  tractatu  leges.  Opp.  I,  ^o^»»).  3o.  B:  Ligamentum  cum. 


76  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IV. 

Sic  ergo  videtur  mihi  quod  sentencia  sanctorum  de  i38''  E 
membris  vere  ecclesie  sit  pernecessaria  iiodie,  sicut 
fuit  tempore  sinagoge.  Sicut  enim  tunc  sacerdotes 
pretensi  dixerunt  repugnare  promissioni  divine  quod 
ipsi  vel  possessio  eorum  pereat,  sicut  recitatJeremiasVII°,  5 
cap.  4:  Nolite  confidere  in  verbis  mendacii,  dicentes 
templum  domini,  templum  domini,  templum  domini 
There  are  pre-  est,    sic   et   modo   videtur   quosdam   prepositos  parti- 

lates  who  say  .  . 

thatthesafety  of  cularis  ecclesie  qui  pretendunt   se   ex  nde   convincere 

the  Church  is  ...  .      ,. 

due  to  them.    quod  ipsi  capitaliter  regant  Petri  naviculam,  sic  quod  10 
ipsa   potest  fluctibus   seculi    concuti    sed    non    mergi. 
Et    sic    implicant    se    ex    predestinacione    divina    non 
posse   dampnari   nec   temporalia   posse   a  sua  ecclesia 
spoliari,  sed  de  necessitate  salutis  oportet  omnes  alios 
christianos   eis   subici   et  tamquam  capitales  in  domi-i5 
nacione  seculari  ac  spirituaH  omnium  bonorum  ecclesie 
dominari.     Unde,  sicut    sacerdotes    Aaronite    dixerunt 
quod  7ion  peribit  lex  a  sacerdote  neque  consilium  a 
sapiente    neque    sermo   a  propheta    (ut   dicitur   Jere- 
mie  XVIII^,  18),  sic  videntur  dicere  hodie   quod  pre-  20 
tensa  et    particularis    ecclesia    sit    tripliciter    stabilita, 
scilicet  Christi   promissione,    fulcimento   legis   ecclesie 
que  equivalet  fidei  christiane,  et  multorum  sapientum 
constipacione. 

They  shouid        Sed   utiuam   considerarent,    primo   quod   nec   locus  a  F 

consider  thatno  i         •       i  r     •  i  i      • 

ofticc  can  make  nec  eleccio  humaua  lacit  membrum  ecclesie  sed  pre- 

a   member  of  .         .  . 

^christ;       destuiacio    dmna   respectu   cumscunque   qui    perseve- 

ranter   Christum    sequitur    in    caritate   et   relinquendo 

omnia  temporaha  moritur  penaliter  in  defensione  legis 

sue.    Secundo  considerarent  cum  formidine  conversa-b 

and  reflectwhe- cionem  suam,  quomodo  vite  capitis  conformantur,  quia 

ther  their  Hfe  is  ^  ^       ^    ,      '    ^  ^  ^      ^  ,  \^ 

conformed  to  ex  iide  debeut  credere  quod  nec  sunt    vel   membrum 

that  of  iheir  ,      .  .,,.  \,  ,  _    . 

Head.        ecclesie,  nec  ilh  sunt  quibus  lacta  luit  promissio,  nisi 
relinquendo  omnia  usque  ad  mortem  penaliter  secuti 

4.  Codd:  rcpungnare.  lo.  A  in  marg. :  Nota  de  papa.  25.  AB  iu 
marg. :  Triplex  consideracio.  A  A, :  nullus  locus  vel  leccio.  Hus :  nullus  locus 
vcl  elcccio.  B  in  marg.  man.  rec:  Nec  locus  nec  eleccio  facitpredcstinatum. 


CAIMV.]  DE  EGCLESIA.  77 

F   cfuerint  dominum  Jesum  Ghristum.    Tercio   vero  con-   They  shouid 

iTS''i-j       ^    •  1  •!•        •    •  •  1      •  ■      r  relv  on   hiimblc 

*■'''  ndant  in  suo  numili  ministerio  ecclesie  et  non  m  tastu  ministry,  noi  on 

1  1-  ,  •       1-    ,  -,.1  worldly  splcn- 

i39"vel  questu  seculi,  cum  solum  sic  '•*•  humilibus  pro-  dour. 
mittitur  celestis  hereditas.  Deus  enim  non  potest  pro- 
5  mittere  regnum  alicui  christiano  nisi  sub  taU  condi- 
cione  tacita  vel  expressa,  ut  pertinenter  innuitur  I^  Reg. 
cap.  11°  de  Hely,  et  alibi  sepius  in  scriptura.  Et  utinam 
nostri  prelati  ad  sentenciam  istam  attenderent. 

Quarto  obicitur  per  hoc  quod  non  docetur  efficaciter,   4-  Objcction: 

.  .  ,      .  .  it  is  impossiblc 

loquando    quicunque    sit    membrum    ecclesie    qui    estto    know  who 

...  .  is  a  mcmbcr  of 

in    gracia    secundum    presentem    lusticiam,  speciahter    the  Church, 
cum    sanctus    Thomas    dicit    hoc    expresse,    et    idem 
videtur   sequi    ex    dictis    Ricardi    de    Sancto    Victore. 
Ahter   enim   nemo  absolveret  prescitum  nec  incorpo- 
iSraret  penitentem  per  misterium  sacramentorum  ecclesie, 

et  sic  titubaret  fides  sacramentorum  tam  ex  incertitu-       and  this 

...  .  .  ....      discicdits   thc 

dme    mniistri    quam    ex    ignorancia    predestinacionis    Sacramcnts. 
ministrantis.    Hic  dicitur  (ut  supra)    quod    quicunque 
vocaverit  prescitum  in  gracia  membrum  ecclesie,  equi- 

2oVocat    cum  Augustino    de    scriptura    sacra,    attendens      Answer: 
ad  modum  loquendi  vulgarem  et  reputacionem  eccle-  thc  for^ekno\\n 
sie    mihtantis.     Ideo    detecta    equivocacione    expressi  "b^rs  of"^th?" 
superius    sentenciam  sancti  Thome.    Et  idem  videtur 
Ricardus    sentire   quod,   sicut   predestinatus,  in    quan- 

25  tumcunque  magno  mortah^  manet  continue  mem- 
brum  Ghristi,  sic  prescitus  absque  gracia  predesti- 
nacionis  quantumcunque  magnam  graciam  momen- 
taneam  habuerit  non  remanet  eius  membrum.  Sic 
enim   si   foret    paterfamihas,    cedens   lignum   de   silva 

3o  quod  ordinat  ahquantulum  expoliri,  sed  composicionem 
domus  sue  nunquam  ingredi,  non  vere  diceretur,  vel 
quod    ipsum    hgnum    preparaverit  in    partem   domus, 

9.  A  in  marg. :  Quarta  obieccio.        12.  B:  ideo  vidctur;      i3:  Ricardi 
deest.  16.  B:  tutubaret.  17.  18.  AA^:    predcstinacionis   ministri. 

B:  ministrati.  19.  A   in   marg.:   Rcsponsio.   Presciti   ct   prcdcstinati 

quomodo  sunt  in  ecclesia.  23.  A:  itcrum  vidctur.  B:  Ricurdus  deest. 

25.  A  in  marg. :  Conclusio.  28.  A  in  marg.:  Exemplum. 

II.  S.  Thomas  et  Richardus  de  S.  Victore  loc.  cit. 


78  JOHANNIS  WYCLIF.  [CA 


P.  IV. 


vel  quod  unquam  fuerit  pars  domus  huiusmodi,  quiaiSg^F 
sic    quelibet    domus    materialis    foret    nimis    magna, 
habens  in   composicionem  sui  omnes  materiales  sub- 
stancias    que    sunt    in    potencia  fieri  eius  partes.     Sic 
videtur  quod  domus  mundi  excidens  de  massa  humani  5 
generis  quosdam  ad   ignem   perpetuum,    quosdam   ut 
sint  postes  vel  alie  partes  perpetue  in  domo  domini, 
nec  ordinavit  nec  futurum  erat,  ut  comburendi  forent 
pars  ecclesie,  quantumcunque  politi  fuerint  ad  tempus, 
sed  finahter  reprobandi.  Aliter  enim  diabolus  et  omnia  10 
membra  eius  forent  pars  domus  domini.  G 

Butinthatsense      Et  si  dicatur  quod  Ghristus  habet  pro  statu  viacio- 

the  affirmation      .  ...  .  .      , 

does  not  affect  nis  secundum   presentem   msticiam  tugunum  estivale 

ourproposition.       . 

cums   omnes   tales  sunt  partes,  tamen  cum  pro  tem- 
pore    ipsos   inhabitat,    nihil    proposito    nostro   de  illo  i5 
tugurio,   quia  hmitatur  nobis  sermo  de  sancta   matre 
ecclesia,    sponsa    Ghristi,    quam    ordinavit   perpetuam 
reginam,    eternaliter    secum    mansuram,    sine    macula 
vel  ruga,  ut  loquitur   apostolus    Ephesiis  V°,  25,   27: 
ChristuSj  inquit,  tradidit  semetipsum  pro  ecclesia,  ut  20 
ipse  sihi  exhiberet  ecclesiam  gloriosam,  ?ton    habeti- 
tem  maculam  neque  rugam.   Et   de  illa  dicit  sanctus 
Thomas,  De  Ghristo,   conclusione  VIII%  articulo  III*', 
quod  ille  est  ultimus  Jinis  ad  quem  producitur  sancta 
mater  ecclesia  per  passionem  Christi  pro  statu  patrie,2b 
non  autem  pro  statu  vie\  in  quo  si  dixerimus,  quia 
peccata  non  habemuSy  nos  ipsos  seducimus;  et  veritas 
in  nobis  non  est    (ut    dicitur  I^  Johannis   1°  cap.,  8). 
Unde    miror    quo    spiritu    nos    qui    sumus  pregravati 
macula  mortaHs  peccati  et  ruga  ve*nialis  presumimus  iSg»» 
sine  revelacione  speciaU  frontose  asserere  quod  sumus 
membra    illius    ecclesie.  Et  si  dicatur    quod  ista   non 
sunt  verba  sine  racione,    arguitur    ex   principiis    fidei 

12.  A  in  marg. :  Ficcio.        23.  A  in  marg. :  S.  Tiiomas.        26.  15:  non 
aut.         3o.  Codd.:  venali.  3i.  B:  asserunt. 

i5.  Cf.  Thomac    Opp.  tom.  V,    5i,    52.  25.  S.Thomas: 

Unde  hoc  erit  In  statu  patriae,  non  autem  in  statu  viae. 


CAP.IV.]  DE  ECGLESIA.  79 

Q.  i^g^^scripture  quod  impossibile  est  quemcunquc  prescitum 
quantumcunque  magna  gracia  ad  tempus  prepoUeat 
esse  membrum  sancte  matris  ecclesie. 

Nam  impossibile  est  Ghristum  unquam  non  diligere  christ  cannot 
5  sponsam   suam  vel  aliquam   eius  partem,  cum  neces-  spo!fse°norany 
sario  ipsam  totam  diligit  ut  se  ipsum.  Sed  impossibile^^''^'^'"'^'"^*^'^^' 
est  ut  aliquem  prescitum  sic  diligat,  ergo  impossibile 
est    ut    aliquis   prescitus   sit   membrum    illius  ecclesie. 
Pro    probacione    antecedentis    suppono   hoc  famosum 

loprincipium  aput  theologos  quod  Deus  non  potest 
quidquam  de  novo  cognoscere  sive  diligere.  Patet  per 
beatum  Augustinum  VI°  DeTrinitate  XXVII^  et  eciam 
philosophica  racio  contestatur  idem  concorditer.  Unde 
doctor  profundus,  libro  primo,  correlario  XXIIP  capituli 

iSpulcre  declarat  quod  Deus  niilliim  nopiter  diligit  neque 
odit,  nec  magis  aut  minus  una  vice  quam  alia,  nec 
preces  aut  quecunque  merita  bona  vel  mala  flectunt 
aut  niutafit  voluntatem  divinam  in  minimo  huc  aut 
illuCy   et  quod  omnem  salvandum   aut  dampnandum, 

^opremiandum  vel  punietidum  sub  quocunque  gradu 
voluit  ab  eterno  salvari  vel  dampnari,  premiari  vel 
puniriy  sub  eodem  gradu  semper  vult  precise,  et  hoc 
nedum  volu7itate  condicionali  vel  indeterminata,  sed 
ita    absoluta    et    determinata,    sicut    vult  in  presenti 

25  vel  in  Jinali  iudicio  aut  post  volet.  Patet  ex  hoc 
quod  Deus  non  potest  incipere  vel  desinere  quidquam 
intelligere  nec  actum  voluntatis  elicere,  tum  quia  est 
immutabihs,  tum  eciam  quia  tunc  noticia  aut  volucio 
divina  dependeret  ab  extrinseco  plus  quam  nostra. 

2.  A  in  marg.  :  Nota  bonam  racionem.  3.  A  in  marg. :   Arguitur 

quod  impossibilc  est  prescitum  esse  membrum  ecclesie  sponse  Ghristi. 
(Above  iSy*»  without  mark  of  reference.)  10.  A  in  marg. :  Supposicio. 

12,  A   in   marg. :  Augustinus.  12.  Recte  XIV,   cap.  XVIll,  cf.  Opp. 

Aug.  Vm,  pag.  95t)  cf.  et  lib.  VIII,  cap.  XII.  B:  ideo  contestatur.  i3.  B  in 
marg.:  Bradwardyn.  16.  B:  nec  partes  aut.  22.  B  in  marg.:  Probat 
prescitum  non  esse  partera  ecclesie. 

14.  Doctorprofundus;  this  is  thedistinguishing  nameofThomasof 
Bradwardine,  the  wellknown  theologian  et  mathematician.  He  was 
confessor  ofEdwardlll  and  archbishop  ofCanterbury,  and  diediS^q. 


8o  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  IV. 

otherwise  Ex  istis  vidctur  quod  Ghristus  semper  dilimt  totam  i3q'' H 

Christ  would  ,      .  .      ^  •         ,.  ,        ,       ,.7.  .         "^ 

not  be  tru!y   ecclesiam  ut  se  ipsum,  quia  aliquando  sic  dilieet,  sci- 

married  to   tlie,.  ,.  /  ,.    ..      ^  ,  ,.  , 

Church.       licet  post  diem  mdicii,    quando   regnabit  cum  eo   (ut 
patet   ex   processu   Gantici  Ganticorum).    Aliter   enim 
non    foret   verum   matrimonium   ex   caritate   perpetua  3 
Ghristi  consencientis  ad  divinas  nupcias,  nisi  sponsus 
qui  est  una  persona  cum  sponsa  ipsam  dih*gat   ut  se 
ipsum.  Exemplar  enim  oportet  habere  summum  gradum 
denominacionis,  quam  exemplatis  communicat,  et  hinc 
Ephes.  V°,     25,     28,     dicitur:     Viri     diligite    uxores  10 
vestras,  sicut  Christus  dilexit  ecclesiam  et  semetipsum 
tradidit  pro  ea,  ut  eam  satictijicaret,   mundaus  illam 
lavacro  aque  in  verbo  vite,  ut  ipse  exhiberet  glorio- 
sam  ecclesiam,  non  habentem  maculam  aut  rugam  aut 
aliquid  huiusmodi,  ut  sit  sancta  et   immaculata.  Ita  i5 
et  viri  debent  diligere  uxores  suas   ut  corpora  sua. 
Ex  ista   fide   scripture   de  sancta  matre  ecclesia  patet 
cum  dicto  correlario  quod  debet  semper  dihgere  totam 
sanctam   ecclesiam   sicut   dihget  post  diem  iudicii;    et 
per  idem   semper   odit   quemcunque  prescitum,    sicut  20 
unquam  post  diem  iudicii.  Gum  enim  Deus  plene  scit 
qualem  finem  quicunque  prescitus  cum  ipso  faciet  et 
quantam  penitenciam  *  agent  quicunque   predestinati  iSg" 
casuri,    postmodum    perpetuo  Dei    grati,    patet   quod 
necessario     omnem    predestinatum      quantumcunque^S 
criminosus  fuerit   plus  dihgit,  quam  ahquem  prescitum 
in  quantacunque  gracia  fuerit  temporah,  quia  primum 
eternahter    vult    habere    beatitudinem  et  ahum   ignem 
perpetuum.  Testatur  autem  scriptura  quod  Deus  odit 
peccatores^    ut    patet    Psalmo   V^,    7:     Odisti    omnes^^^o 
qui  operantur  iniquitatem. 
5.  Objection:        Scd    adhuc   iustatur    quinto  per  hoc  quod  non  ex-i 
Tio?  ifu^pplmer  presse  fulcitur  ista  sentencia  ex  testimonio  sanctorum 
th/  canon^^^aw.  doctorum   vel    textu    iuris   canonici,    imo    fingitur   ad 

2.  A  in  raarg.:  Christus  diligit  totam  ecclcsiam  sicud  se  ipsura.       o.B: 
cxcmplaris.  24.  A  in  marg.:  Conclusio.  29.  13:  Tcstatur  aut. 

32.  A  in  raarg. :  Quinta  obieccio. 


CAP.  IV.]  HE  ECCLESIA.  8r 

[39«coloranduni  quod  omnia  que  fucrunt  vel  erunt  sunt 
Deo  presencia,  et  sic  ad  toUendum  principatum  Roniane 
ecclesie  fingitur  quod  ecclesia  est  corpus  et  homo, 
ubicunque  sunt  fideles;  quod  Johannes  papaXXII  negat 
5  et  philosophia  de  continuacione  requisita  ad  esse  cor- 
poris.  Unde  nisi  a  signo  sensibih  possemus  discernere 
qui  forent  ecclesiastici,  non  possemus  hic  cognoscere 
matrem  nostram ;  quod  tamquam  maximum  incon- 
veniens  confunderet  religionem  christianam,  cum  nemo 

lotenetur  dihgere  quod  non  noscit. 

Hic    dicitur   quod   ista  est  concors   sanctorum  sen- ^11  doct"o?s  and 
tencia    (ut  partim  patuit  ex  dictis),  nec  usquam  inve-  ^^'"^0^^!^''" 
nietur  aliquem  sanctum   contradicere   isti  sentencie,  si 
non  fallor.  Unde  sancti  doctores,  fides  ecclesie  et  iura 

1 5  canonica  tenent  illam  concorditer.  Nam  quoad  etatem 

ecclesie    sic  scribit  Augustinus  super  Psalmo  0X^11°:  who^slysS 
Ecclesia,  mquit,  que  est  mulier  antiqua,  civitas  ^e^*  ^^  gan  ^wiJh'^  Abei'. 
corpus  Christiy  hahet  inicium  ab  Abel,  sicut  mala  ci- 
vitas  a  Caym. 

1  Sed  contra  istud  obicitur,  primo  per  hoc  quod  angeli  jh?s^(JoU,°," "ex. 
confirmati  qui  sunt  principalis  pars  ecclesie  totum  J||jf \^5am"lnd 
genus  hominum  precesserunt.  Item,  Adam  et  Eva  qui        ^^'^* 

2  sunt    membra    sancte   matris    ecclesie   fuerunt    priores 
filio  suo  Abel,  non  ergo  sumpcit  ecclesia  inicium  suum 

2  5  ab  Abel. 

K      Quantum  ad  istud,  dicitur  quod  ecclesia  nunc  sumitur   The"aurrch 
1  pro  universitate  hominum  predestinatorum  (ut  in  aucto-  ^usTd^lSfy  of 


ritate    predicta   beati   Augustini)   et   nunc   pro   univer-  ^^  indude  an- 
sitate    creature    beate  (ut  patet  Encheridion  LVI°),  et         ^^^* 
3o  cum  in  equivocis  non  sit  contradiccio,  patet  quod  nec 

2.  Ai  corrigere  vult:  tollerandum.  ii.  A  in  marg. :  Responsio. 

14.  A  in  marg.:  Triplex  testamentum.  i5.  B:  concorditer  etatera. 

16.  A  in  marg. :  Augustinus.     21.  A  in  marg. :  Duplex  obieccio,       21.  B: 
qui  sunt  membra.  26.  A  in  marg. :  Solucio.  27.  A  in  marg. : 

Ecclesie  equivocacio.  29.  In  codd.:  Encheridion  XLI.  Correxi. 

ig.  Aug.  Opp.  tom  V,  pag.  1589.         29.   Aug.   Opp.  tom  VI, 
pag.  217. 


82  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IV. 

verba  nec  sentencia  Augustini  contradicit  supradictis  i3q«  K 
de  totali  ecclesia.  Et  ita  civitas  Dei  tempore  vel  natura 
precessit  civitatem  diaboli,  cum  angeli  stantes  pro 
primo  instanti  mundi  erant  civitas  Dei  quodam  modo 
imperfecte,  mali  autem  angeli  non  erant  de  civitate  5 
diaboli  ante  peccatum  quod  post  fuit,  et  prius  erant 
extravagantes  presciti  ad  dampnandum  ac  excoramuni- 
candum  se  ipsos  instituendo  sese  civitatem  superbie; 
alios  autem  ex  humili  subieccione  constituit  Deus  sibi 
in  civitatem  gloriosam  quam  semper  inhabitat.  lo 

fir^t^toTead^^a       ^^  secundum  obiectum  conceditur  quod  parentes  Abel  2 
Tn^d^gn'i'tv 'he°  pHus  eraut  imperfecte  de  ecclesia,  sed  ille  fuit  primus 
'^^^piace!''^^^    hominum  qui  consumavit  viacionem  perfectam  incorpo- 
ratus    quoad   perfeccionem   beatitudinis,    et   sic  dicitur 
quoad  dignitatem  totum  genus  suum  precedere,  unde  i3 
quoad  etatem  ac  unitatem  ecclesie  ponitur  ista  sentencia 
in  decretis  XXXII*  q.  IV,  Recurrat,  sub  auctoritate  beati 
Augustini  notabiUterin  hiisverbis:  Ecclesia  quepeperit 
Ahel,  Enochy  Noe  *  et  Abraham,  ipsa  peperit  Moysen  i3q'* 
et prophetas  tempore posteriores  ante  domini  adventum,  20 
et  que  istos,  ipsa  et  apostolos  et  martires  nostros  et 
omnes  bonos    christianos.    Omnes    enim  peperit    qui 
diversis   temporibus   nati  apparuerunt,   sed  societate 
unius  populi  cofitinentur.    Tamquam  eiusdem  civitatis 
cives    labores  peregrinacionis    experti  sunt,   quidam  2  5 
autem  nunc  experiuntur  et  usque  in  Jinem  ceteri  ex- 
perientur. 

Et  correspondenter  loquitur  de  ecclesia  mahgnancium:  L 
Que,  inquit,  peperit  Caym,   Cham,   Ysmahel   et  Esau, 

II.  A  in  marg.  :Ad  secundum.  12.  A  in  marg  :  Nota  qualiter  ecclesia 
sumpsit  exordium  ab  Abel,  cum  tamen  angeli  Adam  et  Eva  precesserint, 
qui  sunt  priores  partes  ecclesie  quam  Abel.  (Below  iSp^  without  mark  of 
referencc.)  B  in  marg.  man.  rec:  Ecclesia  est  unica  eternaliter.  18.  A 
in  marg. :  Ecclesia  quid  est.  19    A,  in  marg. :  Nota  Augustinus  in  hoc 

capitulo  nullam  facit  mencionem  de  predestinacione  nec  de  prescitis,  crgo 
racionem  non  habet  ad  propositum.  24.  In  decret. :  Et  eiusdem.  28.  A 
in  marg. :  Nota  continue  infra  de  ecclesia,  de  prescitis  etde  predestinatis. 
(Above   iSg*!  without  mark  of  reference.)   ib.:  Ecclesia  malignancium. 

17.  Decreti  sec.  pars,  causa  XXXII,  q.  IV,  cap.  11. 


CAP.  IV.]  DE  ECCLESIA.  83 

Jj  i3q^ eadem  ipsa  peperit  Datan    et  alios   in   eodem  populo 

similes,    et  qiie   istos,    eadem    ipsa   Jiidam,   pseudo- 

apostolos,  Simonem  magum  et  ceteros  usque  ad  hec 

tempora  pseudochristianos  pertinaciter  obduratos,  sive 

5  sint  permixti  sive  aperta  precisione  dissenciant. 

Et  post  exponit  quomodo  allegorice  docetur  in 
historia  veteris  testanienti  quomodo  boni  quandoque 
pariunt  bonos,  ut  Jacob  duodecim  patriarchas,  mali 
aiitem    quandoque   pariunt   bonos,  ut  ancille    Rachel 

xopariunt  Jacob  Jilios,  mali  autem  quandoque  pariunt 
malos,  et  boni  jnalos,  ut  patet  de  Ismahely  Jilio 
Abrahe  et  ancille.  Et  postmodum  declarat  c(}iod.  palea 
nullo  modo  potest  converti  in  frumentum  sicut  nec 
caro  in  spiritU7n,  sed presciti  omnes  ab  illa  ecclesia  que 

i5  triumphajis  est  sine  macula    vel  ruga  semper  divisi 
sunt.  Et  sic  patet  ex  testimonio  sanctorum  Augustini, 
Crisostomi  et  decreti  quomodo  est  unica  sancta  mater  xhe  Saints  test- 
ecclesia  a  principio   mundi   que   eternaliter   et   imper-  'but^^one^hcSy^ 
mixte  amplexata  est  a  sponsi  dextera  post  diem  iudicii.  "^°^  ^^    ^^^^  ' 

20  Unde^  supposita  ad  istum  sensum  unitate  sancte  matris 

ecclesie,  manifestum  videtur  quod  nullus  prescitus  sit  of  which  none 

,  -11.  1      .  ,  .,1  ^hat  is  fore- 

membrum  ulius  ecclesie:  nam  solum  illa  est  mater  ec-    known  is  a 

membcr, 

clesia  pro  tempore  vie  que  coronabitur,  nec  habebit 
hic  alias  partes  quam  habebit  post  diem  iudicii.  Sed 
25  illa  mater  nostra  post  diem  iudicii,  quando  erit  sine 
macula  vel  ruga,  non  habebit  prescitos  sed  solum  pre- 
destinatos  partes  suas ;  ergo  et  modo.  Assumptum 
patet  de  una  sancta  matre  ecclesia  que  inutiliter  ser- 
viret  hic  sponso,   nisi   post  laborem   eternaliter   coro- 

4.  In  decret.:  in  affeccione  carnali  pertinaciter.  6.  A  in  marg.: 

Generacio  ecclesie.  q.  B:  pariunt  malos.  ii.  B  in  marg.  man. 

rcc.rPalea  nunquam  vertctur  in  frumentum  sicut  corpus  in  animum. 
i6.  A  A,:  de  testimonio.  17.  B:  unica  t'  sancta.  24.  25.  AA^: 

Sed  —  iudicii  deest, 

6.  Aug.  1.  c:  In  omnibus  enim  christianis  (fratres  adtendite) 
aut  per  malos  nascuntur  boni  aut  per  bonos  nascuntur  mali 
aut  per  bonos  boni  aut  per  malos  mali  .... 

6* 


84  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IV. 

netur.    Et    hec    eadem    unica    que    in    via  fuit  sancta  iSq^^L 
ceclesia  catholica.  Non  enim   potest  fingi  quod  decreta 
et  sancti   doctores    loquuntur   de  alia   sancta    ecclesia 
catholica  quam  de  illa,  sic  quod  solum  raanebit    una 
sancta  ecclesia  catholica  usque  ad  diem  iudicii,  et  post  5 
quando   reciperet    perfeccionem    ultimam    extinguetur 
vel  in  plures  ecclesias   dividetur,   quia   ut  Augustinus 
dicit  111°  De  Doctrina  Christiana  cap.  XXXII°:  Illi  qiii 
in  die  iudicii  statuentur  a  sinistris  ut  edi  (sicut  patet 
Matthei  XXV^,  41)  nunquam  erant  de  corpore  domini,  10 
or  the  Church  sed  continue  membra  diaboli,   Tale,  inquam,  affgrega- 

would  not  be  •  >        n  >      t>b     & 

without  spot  or  tum  non  foret  sancta   mater  ecclesia  sine  macula  vel 

wrinkle. 

ruga,  quia  per  idem  foret  maledicta  ecclesia  mahgnan- 
cium,  sedes  sathane  et  meretrix  adulterantis  diaboh. 

Ideo  notet  adversarius  que  sit  illa  raater  ecclesia  de  M 
cuius    unitate   leges,  *  sancti   doctores    et    ecclesia    sic  140* 
loquuntur  et  videat  si    membrum  iUius  sit  quivis   re- 
probus.  Nam  in  extravagante  Bonifacii  VIII^'  suadetur 
multiphciter   ex   scriptura    quod  tantum  est   una    tahs 
ecclesia  (ut  patet  cap.  II),  et  idem  exprimitur   in   de-  20 
cretis  XXIV%  q.  I,  Loquitur,  cum  concordanciis  legum 
atque  doctoribus. 

Non    ergo    est    nova    ficticia    sic    loqui    de    unitate 
ecclesie,  nec  dubium  quin  sit  illa  que  post  diem  iudicii 
Hence  it  is  pre-  erit  reenum  celorum,  celestis  Jerusalem  et  snonsa  Christi  20 

sumption  to  ^  '  ^ 

assertoneseifto  (ut  supra  meminit  Aueustinus).  Ex  istis   sequitur  (ut 

be  a  member  of  ^  ■■  o  /  i  \^ 

the  Church.  sepe  repecii)  quod  nimis  magna  foret  presumpcio 
quemquam  sine  formidine  vel  revelacione  asserere  quod 
sit  membrum  illius  ecclesie.  Nam  nemo  nisi  predesti- 
natus  et  sanctus  tempore,  suo  sine  macula  vel  ruga  est  3o 


8.  A  in  marg. :  Augustinus.        11.  A  in  marg.:  Nota.        i5.  B:  Igitur 
notet.  i5.  A  in  marg.:  Vis  racionis.         20.  In  codd.:  X.       23.  A  in 

marg. :  Ecclesia.       26  A  in  marg. :  Conclusio.         28.  B  in  marg.:  Nemo 
audet  se  dicere  membrum  ecclesie. 


18.  Scil.:  Unani  sanctam.  Vide  supra  pag.  25, 1.  26.  2i.Decreti 
sec.  pars,  causa  XXH'^,  q.   I,  c.  X\'III. 


CAP.  IV.]  DE  EGCLESIA.  85 

M  i^o^membrum  illius  ecclesie.  Sed  nemo  sinc  formidine 
vel  revelacione  assereret  quod  sit  predestinatus  et 
sanctus  sine  macula  vel  ruga:  ergo  conclusio.  Unde 
miror  qua  fronte   ma^is   contendentes   pro  proprictate  Yct  this  isdonc 

^  ,      .  ^  .  ,      .  .  ^       \  .      by  prelatcs, 

5  bonorum  ecclesie,  maeis  seculariter  viventes,  elongati  whosc  Uves  arc 

r.t  '  .  ,  .,  ,  .  niost  unlike 

a  Ghnsti  conversacione  et  plus  steriles  ab  execucione      chrisfs. 
Ghristi  consilii  et  precepti  plus  vendicant  titulo  parti- 
cipii  illius  ecclesie   bona    fortunii    per   accidens    adia- 
cencia   illi   ecclesie,  quam  fecerunt  apostoli    vel  sancti 

lopatres  priores.  Numquid  credimus  quod  sic  placitantes 
sunt  sancti  sine  macula  mortalis  vel  ruga  venialis?  Si 
dicunt  quod  sic,  desercio  Ghristi  consilii  cum  ocio 
sancti  officii  hos  condempnat.  Jus  enim  humanum 
non  dat  eis  titulum  taliter  vendicandi,  et  ius  divinum 

iSdocet  quod  rapinam  bonorum  cum  gaudio  susciperent 
et  que  sua  sunt  non  sic  repeterent  (ut  patet  cap.  111° 
ex  testimonio  beati  Gregorii).  Quo  iure  ergo  sic  vendi- 
cant,  cum  nitendo  sic  iUi  titulo  ab  eodem  se  privant? 
Gonsiderarent  ergo  condiciones   sancte  matris  ecclesie, 

20  antequam  redarguti  ex  proprio  opere  contra  Christi 
consilia  sic  instarent. 

N      Et  quantum  ad  dictum  de  Romana  ecclesia,  suppono  ^Thc  Roman 

/  ^  _  ^        ^  t^  Church  may  be 

quod  illa  dicatur  sancta  mater  ecclesia  catholica,  sponsa  "^ed  as  a  namc 

^  ,  ^     ^  of  the   Catholic 

Ghristi.  Et  patet  quod  illa  diffunditur,  ubicunque  sunt  ^j"''^'^',/"^'!'" 
1  fidelespredestinati;  unde  (ut  tetigi  superius)  Augustinus  taithfui. 
in  epistola  adDardanum  cap.  XI°,  exponens  illud  Johannis 
XVIII^,  14,  Expedit  ut  luius  homo  moriatur  pro  po- 
pulo  etc,  Cayphas/inquit,  prophetavit  quod  Deus  filius 
suos  congregaret  in  unum.  Non,  inquit,  in  aliquejn  unum 
3o  locum  corporalem,  sed  congregavit  in  unum  spiritum 
et  unum  corpus  cuius  unum  caput  est  Christus.  Ex 
quo  patet  quod   unitas    sancte   matris    ecclesie  stat   in 

22.  A  B  in  marg.  :De  Romanaecclesia.  A  in  marg.  :Romanaecc!esia  est, 
ubicunque  sunt  fideles.  26.  In  codd.  AB:  cap.  XVII.  A^  correxit  in 
margine:  XI.        27.  Codd.:  XIX. 

27.  Opp.  Aug.  tom.  II,  690. 


86  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IV. 

unitate  fidei  et  virtutum,  licet  fideles  quantumcunque  140*  N 
varie  localiter  sint  diffusi. 

Unde  beatus  Isidorus,  libro  primo  De  Summo  Bono 
cap.  XIX°,  ita  scribit:  Sancta  ecclesia  ideo  dicitur  catho- 
lica,   eo  quod  universaliter  per  omnem  sit  mundum  5 
diffusa.  Et  Hugo,  libro  IP  De  Sacramentis  parte  11%  2 
cap.  11°:  Sancta  ecclesia,  id  est,    ujtiversitas  Jidelium 
corpus  Christi  vocatur.  Et  istam  sentenciam  innuunt 
decreta  XXI^  d.:  Quamvis  universe  per  orbem   catho- 
lice  *  ecclesie  unus  thalamus  sit  Christi,  tamen  sancta  1^6^ 
Romana  ecclesia  catholica  et  apostolica  multis  sino- 
dicis  institutis  ceteris  ecclesiis  prelata  est.  Quod  pro- 
bat  ex  illo  Matthei  XVI°:  Tu  es  Petrus  et  super  hanc 
petram  edificabo  ecclesiam  meam.  Et  illam  ecclesiam 
vocatpostmodum  ecclesiam  Romanam,  primam  apostoli  i5 
Petri  sedem,  non   habentem    maculam   neque  rugam. 
it  cannot  be    Ista  ecclesia  non    potest    intelligi   dumtaxat   iste   papa 

onlv  the  Pope  .     .  ,.       ,.,  ^        .,.  .       .  ,  ,. 

and"^  the  Curia ;  cum  istis  cardmalibus  ac  sua  tamilia,  cum  ipsi  cotidie 
recedunt  et  veniunt  et  crebrius  quam  alius  fidelis  populus 
sunt  rugosi.  Unde  super  isto  textu  sic  dicit  glosa:2o 
Argumentum,  inquit,  est  quod  ubicunque  siint  boni  ibi 
est  Romana  ecclesia.  Et  hoc  argumentum  daret  plenam 
fidem  fidelibus.  Et  sic  inteUigo  decretum  XXIV%  q.  i : 
A  recta,  ubi  canon  de  Romana  ecclesia  sic  loquitur: 
Hec  est  sancta  et  apostolica  mater  omnium  ecclesiarum  20 
Christi  ecclesia  que  per  Dei  otnnipotentis  graciam 
a  tramite  apostolice  tradicionis  nunquam  errasse  pro- 
batur   nec   hereticis    succubuit.   Ubi    notum    est    hoc 

I.  B:  fiat  in  unitate.  4.  A  in  marg.:  Isidorus;  in  Codd.  cap.  XVI. 

6.  A  in  marg. :  Hugo.        S.Ajrectius:  innuitdecretum.        lo.Binmarg.: 
Ecclesia  per  universum  orbem  est  diffusa,  21.  AAi:  inquit  et  quod. 

24.  A  in  marg.:  A  rccta.  B  in  textu:  Erecta.        27.  B  in  marg.  man.  rec. : 
Romana  ecclesia  nunquara  errat.  27.  In  codd.:  A  tempore. 

3.  Isidori  De  Summo  Bono  lib.  I,  cap.  XIX,  fol.  17''  ed. 
Jehan  Petit.  6.  Hugonis  de  S.  Victore,  De  Sacramentis  lib.  II,  pars 
II,  cap.  III.   Opp.   pars   II,   pag.   417.  (Ed.  Migne).  9.   Decr. 

prim.  pars  dist.   XXI,   cap.   III.  2  3.    Decreti  sec.  pars,  causa 

XXIV,  q.  I,  cap.  IX. 


CAP.  IV.  ]  DE  ECCLESIA.  87 

N  140,,  non  posse  intclligi  dc  quolibct  papa  ct  suis  domcsti- 

cis.  Ideo  glosa   sic  loquitur:    Qiiero,    inquit,    de    qiia 

ecclesia  hic  loquitur,  quia  non  potest  intelligi  de  papa 

qui    dicitur    ecclesia,    ut   supra   eodem,    Quodcunque, 

5et  VIP  q.  prima:  Scire  debes.  Sed  certum    est   quod 

papa  errare  potest  (ut  XIX'^  dist.  Anastasius  et  XL^  dist. 

Si  papa).  Ideo  nec  ipse  nec  eius  familia  est  illa  ecclesia 

de  qua  hic  dicitur  quod  errare  non  potest.  Unde  ipsa 

3  congregacio  fidelium  dicitur  hec  ecclesia  (ut  De  Con- 

lo  secracione  d.  r\  Ecclesia).  Et  sic  inteUieitur  dictum  beati  T'^*^  .  Jeromc's 

'  ^  ^  descnption  of 

Jeronymi  positum  XXI V%  q.  i-  Hec  est  Jides.  Sancta,  f.^^^^'^'''^^'].^^^ 
inquit,  est  Romana  ecclesia  que  semper  immaculata  ^°  ^co,'i^i.a"t'^  ^^ 
permansit  domino  providente  et  beato  Petro  apostolo 
opem  ferente  in  futurum  manebit  sine    iilla    hereti- 

ib  corum  insultacione  atque  firma  et  immobilis  omni 
tempore  persistet.  Hic  non  potest  intelligi  quicunque 
papa  cum  suo  collegio.  Ilii  enim  sunt  sepius  maculati 
et  insultacione  hereticorum  tam  ab  intra  quam  ab 
extra  tamquam  fragihs  viator  concussi,  ut  oculata  fide 

2opatet  diebus  nostris,  cum  due  partes  cardinalium 
inponunt  papa  nostro  et  fratribus  eum  foventibus 
hereticam  pravitatem,  cum  (ut  inquiunt)  nedum  nituntur 
auferre  privilegia  Romane  ecclesie,  sed  quantum  in 
eis  est  ipsam  destruere.  Et  omnis  talis  est    hereticus 

25  (ut  patet  XXII^  dist.   Omnes,  ut  patet  hbro  VI°,  trac- 
tatu  de  heresi).  Gum  ergo  iuxta  decreta  Romana  ecclesia 
habet    primatum    et    dignitatem    quoad    Deum    super 
omnes  alias,  patet  quod  illa  est  totalis   ecciesia    mili- ^^JfJ ^" ch"^ 'h*^ 
tans  quam  Deus  plus  diligit  quam  aliam  eius  partem.       miiitant. 

3o  Et  sic  manifeste  sequitur  ex  fide  quod  non  iliud  coiie- 
gium  sed  tota  mater    in    omni    gente    et    iingua    dis- 

2.  A  in  marg. :  Nota  glosam.  14..  B:  fercntcm.  28.  A:  patet  illa. 
31.  Codd.  ligua. 

4— II.  Decreti  sec.  pars,  caus.  VII,  q.  I,  c.  VII,  prima  pars 
dist.  XIX,  c.  IX,  dist.  XL,  cap.  VI;  sec.  pars,  causa  XXIV,  q.  1, 
cap.  VI.  etXIV.  Non  est  Hieronymi.  Polyc.  I,  3,  6.  Cf.  Friedbere  in 
Corp.  iur.  canon.  pars  I,  pag.  970.     24.  Dec.  I  pars  dist.  XXII,  c.  I. 


88  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IV. 

persa   sit    illa    saiicta   Romana    ecclesia    de    qua    iura  140'' N 
loquuntur  cum  sanctis  doctoribus. 

Unde  ad  imprimendum  in  nobis   istam  sentenciamO 
in  cantu  ecclesie  per  beatos  Ambrosium  et  Augustinum 
composito    mater    nostra    sic    Deum    alloquitur:    Te  b 
per  orbem  terrarum  sancta  Qonjitetur  *  ecclesia,  Et  in  140«= 
canone    misse    primo    et   principaliter    offerimus    pro 
sancta  ecclesia  catholica,  ut  Deus   dignetur  pacificare, 
custodire  et  adiuvare  eam  toto    orbe  terrarum.   Unde 
non   dubium  oratur  pro  principalissima   ecclesia  mili- 10 
tante  quam  suppono  esse  Romanam  ecclesiam,  verump- 
The  Popc  and  tamen  inter  partes   eius   in   comparacione   ad    quanti- 

his  coUege  are  ^  -^     _  ^     ^ 

chief  in  dignity  tatem    suut    papa   et   suum    collegium    pars    precipua 
Christ;       dignitate,  dum  tamen  sequantur  Ghristum  propinquius 

et  deserendo    fastum  atque   primatum    serviant   matri  i5 
sue  efficacius  atque  humilius.  Nam  faciendo  oppositum 

otherwise  they  sunt  nidus  hereticorum,  apostema  putridum  et  ydolum 

are  a  nest  ot  .       .  ..  ^  .     •*  .  •' 

heretics.       desolacionis   cum  ahis  monstrosis  nominibus  in   sacra 
pagina  prophetatis. 

Et  ne  fingam  istam  sentenciam,  ecce  decretum  ecclesie  20 
De  Penitencia  d.  I^:  Ecclesia/mquity  Christi  non  habet 
maculam  fieque  rugam  aut  aliquid  huiusmodi;  qui 
ergo  peccatorum  sorde  aliqua  maculatus  est,  de 
ecclesia  Christi  non  potest  appellari.  Maculam,  inquit 
glosa,  id  esty  heresim  vel  mortale  peccatum,  neque  20 
rugam,  id  esty  scisma  vel  veniale.  Sed  hoc  credo  ego  cum 
sancto  Thoma  debere  modificari  ad  statum  patrie,  et 
hic  quicunque  est  in  macula  mortalis  peccati,  protunc 
deficit  ab  humldo  fluent  continuante,  hoc  est,  gracia 
secundum  presentem  iusticiam.  3o 

Objectiondrawn      Unde    glosa  obicit  in  contrarium  per  duo  capitula,  P 
gioss.        videlicet   XXIII^    q.     IV,    cap.     Forte    et    cap.     Hec 

8.  B:  ut  dignetur.  9.  A  in  niarg.:  Conclusio.  24.  B:  inquit  — 

rugam  deest.       26.  B :  oportet  hoc  credo. 

21.  Decreti  sec.  pars,  causa XXXIII,  q.  III,  cap.LXX.    3i.  Decr. 
sec,  pars,  causa  XXIil,  q.  IV,  capp:  XI  and   XV. 


CAP.  IV.J  DE  ECGLESIA.  89 

-p  i^o^  autem   vita,    ubi  vere  dicitur   quod    quamdiu    sumus 
in    hoc     mundo,    non     deficiet    nobis    ruga    venialis. 
aEt     solvit    tripliciter:     primo     quod    ecclesia     quan- ^  ^-J^^swer^^^^ 
doque    laree    sumitur ,    ut    eranum    et   paleam  com- .."^-^"' ^opi- 

^  o  7  D  r  timcs  tlic  visible 

5  plectatur,  ut  in  allegatis   capitulis,    quandoque    stricte  ^'{•"^ooh"'''^'^ 
pro  puro  grano,  ut  XXXII%  q.  IV  :  Recurrat,  ubi  sic         '^^''- 
scribitur    (ut    supra  tetigi):  Itaqiie,  inquit  Augustinus, 
sive  intus  versari  videantur  sive  aperte  foris  sint,  quod 
caro  estcaro  est,  quod  palea  estpalea  est,  Etsemper 

10  ab  illius  ecclesie  que  sine  macula  est  vel  ruga  unitate 
decisus.  Vult  iste  sanctus  dicere  (ut  patet  ex  dictis) 
quod  impossibile  est  prescitum  esse  membrum  sancte 
matris  ecclesie  vel  predestinatum  a  maternitate  illa 
deficere,  quomodocunque   secundum   presentem  iusti- 

bciumvarientur.  Secundaresponsio  glose  est  quod  aliud^^QyjJ^.^j^^j^^JJjj^ 
est  esse  de  ecclesia  et  aliud  esse  in  ecclesia,  ut ''^°^*^^^^"'"*^^- 
patet    XXni%    q.    IV:     Vasis     ire    et  supra   exposui. 

c  Tercia  responsio  distinguit  de   quadruplici   habitudine 
viantis  ad  sanctam  matrem  ecclesiam.  Quidam  autem  c.  Mcn's  differ- 

_^  _         ent  rclations  to 

20  sunt  in  ecclesia  nomine  et  re  ut  obedientes  catholici,    ^'^^  Church. 
quidam  nec  re  nec  nomine  ut  pagani,  quidam  nomine 
tantum  ut  presciti  ypocrite,  et  quidam  re  licet  vide- 
antur  nomine  esse  foris  ut  predestinati,   quos  satrape 
videntur  in    facie   ecclesie   condempnare.   Ecce   decre- 

25  torum  concordia  sentencie  supradicte.  Unde  videtur 
nimis  blasphema  heresis  papam  vel  collegium  suum 
credere  quod  in  quantum  ehguntur  in  illo  officio 
tenent  primatum  tocius  ecclesie.  Oportet  enim  quod 
sint    fihi    imitacionis   in    moribus    parentum    quorum 

3.  A  in  marg.:  Triplex  solucio.  5.  B  in  marg.:  sint  quod  caro  est, 

quod  palea  est.  14.  A  in  marg. :  Ecclesia  Christi  sponsa.  Nota.  16.  A 
in  marg. :  De  ecclesia  esse,  in  ecclesia  esse,  quid  est.  17.  A:  Vasis 

enim.  20.  B:  et  —  nomine  deest.  26.  A  in  marg.:  Conclusio.  Eleccio 
pape  vel  cardinalium  non  facit  eos  primatura  tenere  in  ecclesia  sed 
imitacio  sancta. 

6.  ibid.  XXXII,  q.  IV,  cap.  II.  17.  Decr.  sec.  pars,  causa 

XXIII,  q.  IV,  cap.  XXHI. 


90  JOHANNIS  WYGLIF.  fCAP.   IV 

pretendunt  se  gerere  vicariam  potestatem.  Aliterenimp 
sunt  de  *  generacionepessimameretricisdiaboli.  Gene- 140"^ 
racio  enim  sunt  Gtiristi,  neque  constat  ex  sanguinibus 
ut  in  propagacione  naturali  neque  ex  voluntate  carnis 
ut  in  electis  nude  ex  affeccione  carnali  neque  in  electis  5 
pro  pompa  seculi  que  nascitur  ex  voluntate  viri,   sed 
ex  Deo  nati  sunt  tamquam  filii  imitacionis  per  graciam 
adoptantem  et  tunc  ex  condicione  generis  patrizabunt. 

h^^fa  suffidcnt      Tercio  dicitur  ad  obiectum  de  noticia  matris  nostre  q 
\he'chmciC^  quod  satis  cognoscitur   a   fideli:    est  enim  dare    noti- 10 

iinperfclt^  one.^i^i^^  distinctam  et  confusam  et  utraque  potest  subdividi, 
quoad  personam  vel  circumstanciam,  quoad  sensum  vel 
intellectum,  quoad  fidem  vel  racionem.  Si  cenim  cog- 
nosco  caput  ecclesie  et  tamen  ipso  ostenso  michi  nude 
in  specie  humana  nescirem  ipsum  ab  alio  discernere.  i5 

Knowiedge  not      Unde,  cum  fide  ambulamus  et  vivimus,  consonum 

going  beyond  '  ' 

'"state^icre^'^  ^^^  quod  nos  quasi  modo  geniti  infantes  confuse  in 
velamento  fidei  habeamus  noticiam  matris  nostre:  sic 
enim  nec  prescitos  reprehendimus  nec  predestinatos  20 
extolUmus  viciose,  sed  correspondenter  ad  noticiam  tam 
membra  matris  nostre  quam  infideles  sibi  et  nobis  ini- 
micos  diligimus;  illos  autem  quos  videmus  vivere 
secundum  legem  Dei  reputamus  esse  fiUos  regni,  et  sic 
de  aliis  habemus  maiorem  evidenciam,  de  ahis  mino-  25 
rem.  De  illis  tamen  nunc  credimus  quod  sunt  membra 
matris  nostre  vel  meretricis  opposite  plus  quam  fide. 
Unde,  quesito  a  me  de  quacunque  persona  vel  populo 
conversante  nobiscum  utrum  sit  membrum  matris 
nostre,  sic  quod  videndo  ipsum  videamus  parcialiter  3o 
matrem  nostram,  dico  quod  ego  ignoro  sed  reputo 
vel  suppono  ex  modo  conversandi  sic  vel  sic,  nec  est 
inconveniens  sed  consonum  statui  vie  quod  ignoremus 

2.  A  in  marg.:  Generacio  Dei.  (Above  140*.)  B:  sunt  dccst.         8.  A: 
patrissabunt.  9.  A  in  marg. :  De  noticia.  19.  A  in  marg.: 

Noticiam  qualem  habemus  de  ecclesia  et  de  partibus  eius  hic  in  via. 
25.  Hic  locus  corruptus  esse  videtur;  fortassc  iegedum:  tamen  non  credi- 
mus.  26.  13:  fidem.  27.  A  in  marg.;  Questio.  27.  B:  Unde 

qucso.  3i.  A  in  marg.:  Responsio. 


CAP.  IV.  1  DE  ECCLESIA.  91 

Qi^o^^et  nesciamus    in   particulari    illud   quod    cognoscimus  ^jjjj^^igj';'^  JJ^^ 
in  communi;  et  illa  scimus  demonstracione  intellectus    ^^Xf  ^^.^^^ 

^  Lnurcn. 

limitati  per  fidem  quod  hec  est  mater  nostra,  licet 
demonstracio  sensualis  hoc  non  certiiicet.  Unde  nemi- 
5  nem  conversantem  nobiscum  debemus  absolute  con- 
tempnere  sed  vicia,  quia  ignoramus  si  in  hoc  despicimus 
matrem  nostram  et  omnino  sponsum  ecclesie.  Et  ita  certi 
sumus  quod  quidquid  bene  agimus  secundum  legem 
sponsi,  in  hoc  honoramus  et  proficimus  matri  nostre. 
R      Nec    est  difficile   scire    voluntatem  sponsi.    quia    exNor  is  it  diffi- 

^,         '      ^  ,      cult  for  us  to 

fide    cognoscimus  omne  factum   naturaliter   vel   meri- i^now  thedivine 
torie    fieri    secundum  beneplacitum  voluntatis  divine. 
Et  sic  possumus    faciUime    voluntatem    divinam    cog- 
noscere  in  effectu,   et   ita   cum  omnes    debemus    esse 

i5domestici  fidei  et  sic  de  familia  huius  coniugii,  debe- 

mus  regulariter  honorem  sponsi  et  profectum  sponse 

utrobique  primo  intendere,  sicut  exemplificat,  Hugo  De 

SacramentiSylihro  11°, parte  11%  secundo  capitulo,  ex  textu 

i^rapostoH  I^.  Gor.  XIF.  Quamvis  enim  visio  *  subiectatur 

20  in  oculo,  ipse  tamen  videt  prius  toti  corpori  quam 
sibi  ipsi,  et  ita  de  quolibet  membro  humani  corporis 
in  tantum  quod  naturahter  membrum  ignobilius  ut 
brachium  exponitur  ad  mutilacionem  pro  membro 
nobiliori  ut  capite,  et   quelibet    pars   naturalis    integri 

25  intendit    principaliter    et    finaliter    conservacionem    «t 

bene  esse  suo  toti.  Et  ita    debet    quilibet    christianus  which  isthatwe 

j  ^  ^  ,      .  ,,  ,  should  scrvc 

quoad  sanctam  matrem  ecclesiam,  nullum  membrum  the  Church. 
contrariando  alteri  sed  iuvando;  unde  intendens  pre- 
postere  proprietati  commodi  aspirat  implicite  secundum 
3o  luciferinam  superbiam  ad  honorem  Deo  proprium  qui 
constituit  universitates  creaturarum  que  gracia  sui 
finaliter  ordinantur,  quelibet  aurem  pars  unius  tocius 

II.  A  in  marg. :  Conclusio.       17.  A  in  marg.:  Hugo.         20.  B:  prius 
deest.       22.  23.  A  A,:  ut  brachium  deest.          29.  ._  in  marg. :  conclusio. 

17.  I  have    not    been    able  to  find  this  passage  in  Hugo    de 
S.  Victore  I.  c.  but  comp.  hb.  1,  pars  X,  cap.VI. 


92  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  V. 

creati  debet  plus   esse   gracia    sui  tocius    quam  graciai^i^R 
sui  ipsius.  Et  sic  omnes  creature  et  singule  sunt  finaliter 
propter  Deum :  et  hec  est  racio,  quare  religio  christiana 
ordinatur  araare  communi  vivendo  mentaliter  in  com- 
muni.  Unde  Christus    non   potuit    civihter    dominare.  5 


CAP.  V. 

Objection:         Sed  adhuc  obicitur  contra  dicta  per  hoc  quod  com- ^. 
Church  rs"com-  munitas  intelhgit  per  Romanam   ecclesiam   papam  et 
™stood"of  ?he   cardinales  quibus  est  necessarium  omnibus    aliis  obe- 
^^'^^dinais.  ^^' dire.  Et  sic   intelligit    maior    pars  ecclesie    in  tantum  lo 
quod  dominus    Ardmacanus    scribit   Innocencio    pape 
librum  De   Pauperie    Christi  tamquam    capiti    univer- 
salis  ecclesie.  Et  talem  stilum  a    maioribus  et  mino- 
ribus   recipiunt    pape    communiter,    ubi    utrinque    est 
why  may  not  veHsimile  quod  nec    papa    nec    suus    fidelis    subditus  i5 
Church^^^m(fan  audiret  talem  blasfemiam,  si  stilus  ille  foret  scripture 
^^bodv°of°the"^  ^^^''^    contrarius.    Quare   ergo  non    potest    universalis 
faithfui.       ecclesia  vocari  quecunque  universitas  fidelium  viatorum? 
Answer:  ^^^  dicitur  (ut  supra)  quod  multi  laborant  in  equi- 

S^vadous  sen-  vocis,  loquendo  de  ecclesia,  unde  communiter  univer-  20 
^*^^  sitas    predestinatorum    viancium    vocatur    universaHs 

ecclesia  tam  in  legibus  quam  in  doctoribus.  Et  racio 
pQtest  esse  in  hoc  quod  ipsi  habent  equivoce  racionem 
inperfeccionis  in  obscuritate  fidei  qua  fihi  superioris 
ecclesie  sunt  purgati.  Et  quod  plus  est:  Ahqui  descen- 23 

5.  A  Ai :    dominare.    In    vigilia    Penteccstes.  i5.   A:    verissiraile. 

16    Ai:  auderet.  19.  A  in  marg.:  Ecclesie  equivocacio. 

Adcap.IV.  cf.  Hus,  De.eccl.  fol.  216',  204»,  204^  2o3b,  196^  197% 
198^  199",  200*.  II.  Cf.  Cod,  pal.  Vindobon.  i^So,  Libri  septem 
de  paupertate  Salvatoris  seu  de  mendicitate  fratrum.  fol.  i' — 118; 
fol.  i",in  margine.-Isteest  liber  magistri  Adalberti  Ranconis  de  Erici- 
nio  in  Boemia.  Et  fuit  reverendi  domini  Ricardi  primatis 
Ybernie  doctoris  eximii  sacre  theologie  quem  ipsemet  dominus 
Ricardus  composuit  contra  fratres  mendicantes  in  curia  Romana 
ad  instanciam  Clementis  pape  VI. 


CAP.  V.]  DE  ECCr.ESIA.  03 

i4i»dunt    particularius    ad    gradus   universalitatum,   et  hiiand  commoniy 

.  ,  in  too  low  a 

vocant  ecclesiam  Latmorura  universalem  ecclesiam,  sense 
hii  ecclesiam  Grecorum  vel  Hebreorum,  et  sic  de 
aliis  linguis  aut  gentibus  de  quarum  universitate  solum 
5  considerant.  Et  hoc  contingit  vel  ex  radice  superbie 
vel  ignorancie.  Nam  quidam  ex  fastu  aspirant  quod 
sint  magnarum  universitatum  capita.  Quod  non  laudo, 
et  hinc  credo  quod  scole  que  olim  vocate  sunt  studia 
generalia  propter  doctrinam  septem  arcium,  nunc 
lodicuntur    universitates,    cum    sint    quasi    punctus    in  as  of  Univer- 

.  .  sities. 

comparacione  ad  primam  universitatem  creatam.  Quan- 

doque    autem    ex    ignorancia    quidam    vocant    datam 

i4i''particularem  *  congregacionem  universalem  ecclesiam, 

non  putantes  esse  ecclesiam  ampliorem,   ut   III    Reg. ,  ^^^"y  '^o  "ot 

^  r  7  o   know  how  great 

i5XIX,     i8,    alloquitur    Helyas    Deum,    quoniam    /^^e  »•'«  Church  is. 
solus  relictus  est  fidelis   in  populo,   et  tamen   audivit 
divinum  responsum  quod  Deus   reliquit  sibi   septem 
jnillia   qui    non    curvaverunt    genua  ante   Baal    (ut 
meminit  apostolus). 

B      Sic  quidam  maniaci  putant  quod  non  sit  fidelis  in  terris  And  somc  mad- 

^  r  T.  men   thmk   that 

nisi  sit  eis  seculariter  subiectus,  cum  tamen  stat  quod  pniy  their  sub- 

'  ...    )^^'*  ^""^  "^  ^^^ 

sint  multe  gentes  ignote  linguis  priores  illis  in  ecclesia         f^ith, 

sanctaDei.Quandoergo  doctores  sic  loquuntur  ex  circum- 

stanciis,  potest  perpendi  equivocacionis  sue  deteccio,  ut 

25  vocando  episcopum  Romanura  caput  universalis  ecclesie 
intelligitur  quod  sit  caput  tante  Latine  ecclesie  quantara 
regit.  Quod  reputative  vel  suppositive  potest  dici  de 
quocunque  Romano  pontifice  cuius  opera  papalia  ad  hoc 
movent.  Sed  ne  laboraverim  in  istis  equivocis,  limi  avi  ad   chuJ?JS^"ru|l^ 

3o  universalem  ecclesiam,  distinctam  contra  particularem,     universai 
que  quidem  universahs  est  unica,  habens  omnes  alias  eius 
partes.  Nam  (ut  ostendi  superius,  cap.  II)  sunt  raulte 

2.  B:  ut  bene  vocant.  4.    de  quorum:  in  codd.  6.  7.  B:  quod 

sicut.  21.  22.  B:  quod  sicut;  ib.  B:  ignote  lingue.  23.  A  in  marg. : 

Papa  quomodo  est  caput  ecclesie. 

18.  Millia  virorum,  cf.  III  Reg.  XIX,  18:  cf.  Ad  Rom.  XI,    ?.  4. 


94  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.V. 

tales    particulares    ecclesle:    ideo    decreta    ecclesie    et  141 
sancti  doctores  non  debent  vocare  illam  particularem 
et  pauperem  ecclesiam  sic  artatam  in  angulo  ecclesiam 

Cardinai^^^^may  ^^"^^^^^   catholicam.  Verumptamen   si   papa    ut    olim 

^7hey^  ni\e^    regat   illam    secundum  legem    Ghristi   principaliter   et  5 

nghtiy.       capitaliter  tam  in  moribus- quam  in  dubiis  decidendis, 

tunc  cum  suo    collegio    potest  dici  virtualiter  univer- 

salis  ecclesia  in  effectu.  Sed  hec  est  solum  per  accidens 

dependens  ab  opere  et  non  a  nudo  nomine. 

?a"n  be\\s  head J  Uudc  (ut  dixi  superius)  solus  Christus  potest  esse  10 
caput  ecclesie  sancte  catholice.  Ipsa  enijn  (ut  dicit 
Augustinus  in  epistola  ad  Dardanum)  hdbet  solum- 
modo  iinum  caput;  nec  movet  quod  respublica  habet 
imperatorem  et  papam  capita  unum  subordinatum 
alteri  (ut  exempHficat  dominus  Ardmacanus).  i5 

tooffera  modei,      Nam  caput  tocius  ecclesie   oportet   simul  in   unum 

or  spintual  and  ^  ^ 

secuiar  ruie.   exemplare   tam    spirituale   quam    seculare  regnum,    et 
cuni  hoc  regnum  ierarchie  celestis   ad   quod   officium 
nulla    aha  creatura   potest    attingere.    Unde    bene    est 
pape,  si   habet   a    Christo   virtutem    ad   regendum    se  20 
ipsum  et  pauculas  oves  in  spirituallbus,  licet  non  blas- 
^to^rui?onr^  phemet  quod  sit  caput  universalis  ecclesie  paris   potes- 
spirituaiiy.     tatis    cum    Chrlsto.    Nec    debet    eius    vicarius    sentire 
heretice  quod  regat  parcialem  ecclesiam  viantem  tam 
K       seculariter    quam    spiritualiter ,    dum    Christus    solum2  5 
splrituahter  rexit  utramque  ecclesiam.  Ideo  sufficit  eius 
vicario  quod  tam  in   temporalibus   quam   in   spiritua- 
libus  regat  spiritualiter  eius  iuvenculam.  Nam  vivendo 
seculariter    Christus    non  potuit   exemplare   utrumque 
officium.  Quomodo  ergo  eius  vicarius?  3o 


10.  A  in  marg- :  Sohicio  obiectus.  Solus  Christus    est    caput    ecclesic 
sancte  catholice.  14.  B:  unum  scribo  animatum  alteri.  i5.  B: 

dominus  Dardinandus.  24.  Ainmarg. :  Solucio  obiectus.  Papa  debet 

spiritualiter  regere  utramque  partem  ecclesie  et  non  seculariter.         28.  A 
in  marg.:  Conclusio. 


12.  CL  Opp.  Aug.  II,  pag.  678. 


CAP.V]  DE  ECCLESIA.  o5 

O      Regnum  ergo   imperatoris    est     independens 
41' a  regimine*  pape  et  econtra.  Utrumque  tamen  ner  '^}^^.  emperor's 

,  ,  ^     ^  ^  ^        ruleisindepend- 

accidens   iuvat   reliquum,   licet   prepositura   spiritualis     ^"^  «*'  ^^'^ 
sit  dignior.  Regimen  autem   Christi  respicit   essenciali  ^ 

5  causacione  regimen  utriusque  sui  vicarii.  Unde  ne  vicarii 
Ghristi  inducantur  in  blasphemiam,  usurpando  ex  verbis 
floridis  honorem  Deo  proprium,  necesse  est  doctores 
cavere  ab  adulacionibus  et  instar  beati  Gregorii  vinum 
et  oleum  alternare.  Nara  secundum  Gommentatorem  in 

loprologo  tercii  Phisicorum  sicut  quidam  assuescunt 
sic  venenum  comedere  quod  totum  cibarium  vertatur 
in  substanciam  venenosam:  sic  quidam  sic  assuescunt 
opinionibus  falsis  quod  instruccioni  veritatis  redduntur 
inhabiles.    Gorrespondenter    evenit    de    honoribus    (ut 

i5  patet  inferius  cap. .  .)  Unde  hodie  non  valet  vocare  pre-  Preiatcsdemand 

.  .  .     .  .      undue  honours. 

positum  nisi  reverendissimum,  sanctissimum  et  beatis- 
simum,  quia  in  quolibet  inferiori  gradu  est  dulia,  sed 
in  superlativo  gradu  est  latria  qua  non  est  honor 
amplior  expectandus.  Gorrespondenter  ad  ista  non  quie- 

2otatur  prepositus  vocari  caput  ecclesie  militantis,  sed 
exigit  vocari  caput  universalis  ecclesie  et  ecclesie 
tocius  catholice.  Utrobique  tamen  possunt  predicta  sane 
concipi,  ut  quod  Deus  sit  in  tali  preposito  tamquam 
in  imagine  adorandus  vel  secundo  quod  inter  signandos 

25  prepositos  ille  sit  reverendissimus,  sanctissimus  et  tem- 
pore  suo  beatissimus,  dum  tamen  nomen  et  meritorium 
ministerium  correspondent;  quod  debet  supponi  in 
preposito  reputative,  non  diffinitive  asseri,  dum  tamen 
nec  ocium  nec  commissum  notorie  contradicant. 

2.  B:  tamen  deest  4.  B:  Repnura  autem.  7.  A  in  niarg: 

Contra  adulatores  ad  papam.  10.  A  in  marg. :  Commentator.  B:  Nam 

—  assucscunt  deest.  i5.  Num.  capituii  deest.         18.  B  in  marg.  man. 

rec. :  Reverendissimc  sanctissime  cum  vocatur,   ydolatratur.  23.  A  in 

marg. :  Sensus  duplex.  25.  A  in  marg.:  Nota  de  titulis  pape  quomodo 
debent  intelligi. 


10.   Commentator    is  the    scholastic  name  of  Averrhoes    (Ibn 
Roschd). 


96  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  V. 

be^iiraTofS'      ^^  ^^^  potest  iiitelligi  papam  esse  caput  universalis  141«  o 
m^anlng  the    ^cclesie,  velin  quantura  ministratorie  propinquius  gerit 

SaMs"un^dS?s  ministerium  Christi  quem  Induit,  vel  secundo  equivo- 
'""'^-         cando  in    universali,    universaliori    et    universalissimo 
intelligatur    per    universalem    ecclesiam    tota    ecclesiaS 
militans  quam  hic  regit;  que  debet  supponi  extencior 
quam  alia  militans    cui    vicarius    eius    preest.    Melius 
tamen  foret  inniti  modo  loquendi   scripture  et   instar 
apostolorum    vehemenciori    ac    humiliori     ministerio 
totalis  ecclesie   propter    blasphemam  ydolatriam   pre-  10 
cavendam.  Nam  dum   papa    non    supereminet    quoad 
Deum,  sed  appreciatur  honorem  secularem  plus  opere 
servili  ecclesie,  tunc  facit  populum  non  adorare  eum, 
sed  statum  communera  in  alio  ad  sui  dedecus  et  ypo- 
crite    detriraentum.    Et     ita    ecclesia    Romana    potesti5 
sumi  tripliciter:  vel   pro  ecclesia  catholica   (ut  in   fine 
proximi  capituli),    vel    pro    papa,    vel    coniunctim    et 
divisim  pro  suo  collegio.  Sed  hec  duo  membra  postreraa 
sunt  extorta. 
The^  Chu?c'h        Secundo  principaliter  arguitur  contra  dicta  per  hoc  D 
mtSt"a^nd   ^^od  nichil  unura  et  specialiter  non  unum  corpus  com- 

is  nm  on^e''body,  ponitur  ex    spiritibus    in    purgatorio,    ex  viantibus    in 

^'arrs%^Jr?te^^  "^^^^<^  et  ex  triuniphantibus  in  celo,  cura  conti- 
nuacio  et  unio  sint  de  essencia  corporis,  eo  quod  aliter 
periret  sciencia  linearura.  25 

Separ"ado*n  is no  ^^^  uegatur  assuniptuni,  nec  est  continuacio  vel 
bar  to  unity.  ^^[q^  ^^^^-^  gj^-  accidens  de  essencia  cuiuscunque  sub- 
stancie;  nam  in  quotquot  partes  quantitativas  corpus 
martiris  *  divisum  fuerit,  manet  durante  forma  idera  Hi** 
corpus  in  numero,  et  Ghristus  fuit  huraanitus  inlirabo  3o 
et  mortuus  in  sepulchro.  Absit  ergo  quod  credamus 
aniraas  fideliura    defunctorura    tunc    non    esse    partes 


10.  AB:   blasphemiam.  16.    A    in   marg  :   Equivocacio   ecclesie 

Romane  ad  tria.  20.  A  in  marg.:  Secunda  obieccio.  22.  A  in 

marg. :   Furgatorium.  24.  B:    unio    sunt.  26.   A   in    marg. : 

Responsio.  29.  A  in  marg.:    Arisraetricus  et  georaeter  hec  videant. 

(Above   141''  without  mark    of  reference.) 


CAP.  V.]  DE  ECCLESIA.  97 

D  141"  ecclesie,  quando  instar  Abel  a  quo  cepit  ecclesia  sunt  Thc  souis  of  thc 

....  .    ^,     .     .    .  .  ,        blessed  are   in- 

secure  de  sua  beatitudine  corpori  Chnsti  insolubiliter   corporate  in 

Chnst's  body. 

incorporate. 

Unde  in  cantu  ecclesie  die  Dedicacionis  sic  canitur: 
5  Rex  Salomon  fecit  templum 

Cuius  instar  et  exemplum 
Christus  et  ecclesia. 

Sed  tres  partes  sunt  in  templo 
Trinitatis  sub  exemplo : 
10  Ymmay  summa,  media. 

Prima  signat  vivos  cunctos, 
Et  secunda  iam  de/unctoSj 
Redivivos  tercia. 
Et  quantum  ad   combinaciones   parcium    corporum 
i5tam  eiusdem  speciei  quam  disparium,  dictum  est  dif- 
fuse  alibi;  quem  ille  solus  inter  homines  per  se  per- 
fecte  novit  numerum  talium  cuius  sapiencia  non  habet 
numerum  mensurantem. 
E      Et  quantum  ad  lineas.  dicitur  quod  licet  resolvantur  A  mathematicai 

^  ^  ^  digrcssion. 

20  in  attomos  manent  eedem,  unde  priorem  et  cerciorem 
noticiam  habet  de  eis  arismetricus  geometro.  Alia 
autem  est  racio  continuacionis,  unde  prius  considerat 
arismetricus  de  quantitate  continui  quam  geometer, 
uterque  tamen  sicut  ignorat  quantitatem  numeri  atto- 

25  raorum  compositi,  sic  ignorat  eius  precisam  quanti- 
tatem;  quadam  tamen  estimacione  capta  a  sensu  excedit 
geometer  arismetricum,  cum  suffragio  sensus  cognoscit 
quomodo  dyameter  quadrati  superat  costam  suam. 
Intellectus  tamen  ultra  imaginativam  percipit  utrumque 

3oerrorem:  nam  sicut  in  quadratis  de  costis  nobis  finitis 
quoad   numerum    punctorum  contingit    accipere  dya- 

G.Cuius:  in  codd.:  Quorum^  ut  habet  missale  Andcgavense  apud  Danicl. 
I.  c.  Cuius  in  Scrmonibus  mixtis,  Sermone  Propter  fratres  nieos  ei  proxi- 
mos  Psahn.  CXXI  et  in  secunda  parte  Sermonum  super  evangelia,  Ser- 
mone  Egrediente  Jesu  de  templo  ait  illi,  MarciXlU  leges  (cf.  Cod.  Palat. 
Vindob.  3928  fol.  97«=  et  fol.  i57<i).  16.  qucm  (sic)  in  codd.  20.  B: 
manet. 

5.  See  Daniel,  Thes.  hymnol.  tom.  V,  pag.   106. 


98  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  V, 

metros  eorum  que  paria  puncta  precise  continuant,  sic  141' D 
indubie  quantumcunque  magna  fuerit  figura  quadrata 
contingit  accipere  dyametrum,  que  paria  puncta  con- 
tineat  cum  suo  latere,   ut   capiendo    dyametrum    que 
de  qualibet  costa  transversatili  precise  contineat  unum  5 
punctum.  Tunc  precise  quot  sunt  puncta  in  costa,  pre- 
cise  tot  sunt  latera  transversatilia,  et  precise  tot  puncta 
continet  data  dyameter.    Et  tamen   contingit   accipere 
aliam    diametrum    in     cuius     composicionem    racione 
obliquacionis  plura  vel  pauciora   puncta  ingrediantur.  10 
Nec  scietur  diffinite  proporcio  aut   quantitas    diametri 
respectu  lateris,  nisi  scita  quantitate  numeri  punctorum 
ex    quibus  componitur.   Ideo  querendum    est    de  qua 
diametro  arguens  velit  loqui,  cum  inter  eadem  puncta 
contingit  accipere  infinitas  lineas,   quarum  nulla  divisi-  i5 
biliter  excedit  a  rectitudine  racione   variacionis   punc- 
torum     dyametrum    quantitative    componencium.     Et 
sic      communiter     est     dyameter     super     qua     cadit 
imaginacio    maior    costa,    ut    communiter    dicitur    in 
medietate  proporcionis  duple,  sed  certitudo  deficit  in  20 
tali  imaginacione,  cum  error  sensus  in  capiendo  lineas 
corrigitur  *  ex  subtilitate  intellectus   (ut  alias  exposui).  142» 
Men  judge  each      Sed  redeundo  ad  materiam  de  ecclesia  dicitur  primo  i  F 

other  wrongly  ^  ^ 

because  their   quod  sicut  seusus  errat  circa   ma^nitudinem   et  recti^ 

minds  are  fixed   ^      .  .  .      .  ^ 

on  human  law.  tudiuem  liuee,  quia  ignorat  numerum  punctorum  ex  25 
quibus  componitur,  sic  viantes  errant  circa  magnitu- 
dinem  dignitatis  vel  meriti  viantis,  quia  ignorant 
numerum  et  mensuram  in  quibus  verbum  eternaliter 
disposuit  ponere  sponsam  suam.  Multi  enim  obliquant 
a  rectitudine  iusticie,  et  sensus  infixi  in  legibus  huma-  30 
The  study  of   ^^^    ^^^    "^^    percipiunt,    sed    intellectus    considerans 

^^make^til^nr'*^  veritatem  ac  sapienciam  scripture  probabiliter  percipit 
wiser.        quod   declinant    a    mandatis    domini,    quia    solum    in 
speculo    scripture    sacre    discitur,    tenetur    et    docetur 
sapiencia  mandatorum.  35 

2  B:  signa  quadrata.  17.  A:  quantitatem.        2?.  A  inmarg.:  Nota 

iria  dicla. 


CAP.  V.]  DE  ECCLESIA.  99 

G  2      Dicitur  secundo  quod  propter  eloneacionem  a  vera  Some  think  that 

.  .      .        '^      ^    .    .  .       .     c  Ghrisfs  Church 

i42"ecclesia  et  ab  irradiacione  luminis  capitalis  frequenteris  united  as  to 

.  time  and  space, 

putatur  ecclesiam  Ghristi  esse  contmuam  quoad  locum    whereas  the 

^  „,     .     .  true  members 

et  tempus,  dum  tamen  membra  Christi  et  sponse  per   of  Christ  are 

^      '  r  r  scattered. 

5vacuitates  predestinacionis  et  operis  rarenter  suntpositi. 
Multi  enim  putant  totum  popuhim  et  totum  genus 
sibi  succedencium  esse  christianos  verissimos  et  capi- 
tales  precipuos  in  area  sancte  matris  ecclesie,  cum 
tamen  sunt  vacuitates  et  membra  diaboH.  Sicut  enim 

loiuxta  naturales  et  perspectivos  videns  silvam  vel  cam- 
pum  segetum  a  longinquo  iudicat  totum  esse  con- 
tinuum  consitum  arboribus  vel  frumento^  sic  nos 
inperfecta  fide  videntes  ecclesiam  a  longinquo,  non 
obstante  quod  habeat  in  se  arbusta  sterilia  atque  zizan- 

i5nia,  iudicamus  eam  plenam  fructuosis  arboribus  et  fru- 
mento.  Et  ad  istum  sensum  exponit  Lincolniensis 
propheciam  MicheeVIF:  Fe,  inquit,  tanta  christianismi 
dilataciOy  tanto  opere  Christi  et  siiorum  mediante 
lege  scripture    elaborata,    est  hodie    velut   in    brevis 

20  anguli  angustia  coartata.  Plurimam  namque  mundi 
partem  occupauit  injidelitas  et  a  Christi  ecclesia  sepa- 
ravit;  de parte  vere  dicta  christiana  separavit  a  Christo 
scisma,  de  parte  vero  residua  que  respectu  duarum 
prenominatarum  admodum  est  parva  et   pauca    (ut 

25puto)  non  modicam  porcionem  separavit  a  Christo 
pravitas  heretica,  quasi  autem  totalitatem  residui  con- 
corporarunt  diabolo  et  separarunt  a  Christo  septem 
criminalia  peccata,  ut  iam  voce  lugubri  plangat 
Christus   dicens:    Ve  mihi  quia  factus  sum  sicut  qui 

3o  colligit  in  autumpno  racemos  vindemie,non  est  botrus  ad 
comedendum.   Uvas  preciosas  desideravit  anima  mea; 

I.  A  in  marg. :  Nota  quare  iudicium   nostrum   errat   circa    ecclesiam. 
(Above  142»  without  raark  of  reference.)  i.  3.  B :  a  vera  —  ecciesiam 

deest.      16.  A.  in  marg.:  Lincolniensis.     17.  A  in  marg.:  Ecclesia  sancta 
catholica  quantum  sit  artata.  18.  In  codd.:  medi'».         In  codd.:  qui 

factus.  22.  Codd.:  vero.  3i.  B:  Uvas  preter  quas  desideravit. 

29.  Prophct.  Michaeae  VII,    i,  2. 


loo  JOHANNIS  WYCLIF.  GAP.V. 


The  visible 

Ihurchcontai 

more  tares  ttian 


Churchcontainsi^^^"'  .ya/zc/MS  de  tetTd  et  sanctus  in  hominibus  non  142"  G 


\vheat  ^*^^"  ^^^'  Nam  sponsus  ecclesie  plus  invenit  de  ficu  fatua  et 
vite  sterili,  plus  de  zizannia  quam  de  lignis  fructiferis 
et  frumento.  Nam  vitis  que    solebat    facere    uvas,    ex 
quibus  tamquam  uberibus  solebat  mater    ecclesia    in-  5 
ebriare  suos  palmites  (ut  superius  exponitur  a  Bernardo) 
iuxta  vaticinium  prophete  Isaie  V°  2  facit  labruscas, 
id  est,   fatuitates    honoris    mundani    atque    discordias. 
Ideo  non  restatut  quid  tales  terram  occupantin  agro^i^s* 
dominico,  nisi  ut  reserventur  colligendi  in  finali  iudicio  10 
et  (ut  dicitur   Matthei   XIII°  3o)    ad    laudem    ecclesie 
comburendi. 
A  Christian        Dicitur  tercio  quod  nisi  christianus  sciverit  quadrares  H 

must  know  how    ^  ^  ^  ^  ^ 

to  square  the   circulum,  uou  est    de    membris    ecclesie.    Quadratura 

circle.  ' 

quidem  circuH  est  scibilis,  ut  patet  in  Predicamentis,  i5 
sed  fuit  in  tempore  AristoteHs  nondum  scita.  Gonstat 
quidem  quod  figura  tripunctalis  ad  instar  trinitatis  habet 
tria  puncta  supposita  quorum  nullum  excedit  reliquum 
sicut  nec  latera  vel  anguli,  sed  habent  figuram  et  angulos 
utrobique.  Gorrespondenter  mistice  tota  trinitas  perso-  20 
narum  est  parilis  et  nocio  personarum  ut  latera  nec  non 
et  proprietates  earum  ut  anguli,  et  communem  habent 
essenciam  ubique  plenariam  ut  figuram.  Et  sicut  omnes 
illi  tres  anguli  valent  duos  rectos,  sic  omnes  tres  per- 
sone  divine  valent  ydemptice  commune  principium  et  25 
commune    principiatum.      Si     ergo    in    medio    trium 
God  is  said  to  punctorum  sit  punctus  positus,   eerens    simiHtudinem 

be  a  circle  with  ^  ^  r  ■>    r> 

its  centre  every- essencie    que   secundum   racionem    communicabiHtatis 

where  and  its  ^ 

circumference  distinguitur  a  persouis,  tunc  fi^urat   iUud   simul    exi- 

nowhere.  o  r  ?  o 

stens  quadratum  et  circulus  Deum  nostrum  qui  secun-  3o 
dum  unum  de  viginti  quatuor   prophetis   est   circulus 
inteUigibiHs  cuius  centrum  est  ubique  et  circumferencia 

I.  B:in  hominibus  non  erit.  5.  B:tanquam  universalibus.  i3.  A  in 
marg. :  Nota  de  quadratura  circuli.  B  in  marg. :  Quadratura  circuli. 
17.  In  codd:  quod  figuratur.  32.  AAj:  cuius  —  intelligibilis  deest. 

3i.  This  passage  is  not  to  be  found  in  the  prophets. 


CAP.V.]  DE  ECCLESIA.  10 1 

H  i42''nusquam;  iste  autem  simul  circulus  intelligibilis  et 
quadratum  secundura  multiplicem  racionem  miserendi 
ecclesie    constituit    quadratum    sensibile,     quando    in       He  has 

_  ^  .  .  ^  combined 

plenitudine  temporis  compa^inavit    quatuor    elementa       the  four 

^  ^  .  elements  on 

5  in    quattuor    humores    ac    quattuor    complexiones    et  man  and  has 

^  ^        ^  .     ^        ,  assumed  the 

assumpsit  plenum  horninem  quem  sic  fecit.  Tunc  squarethus 
enim  sensibile  quadratum  humanitatis  et  circulus  intel- 
ligibilis  divinitatis  factum  est  utrumque  natura  idem 
suppositum  verbi  Dei. 
I  Et  istam  sentenciam  inculcat  sanctus  et  devotus 
doctor  magister  Johannes  de  How^dan,  alloquens  amo- 
rem  qui  incarnavit  filium  in  hec  verba:  Artem  nosti, 
quadrafitem  circiiliim  qiiem  quadrasti,  car?iis  quadran- 
gulum    spere    Dei    dans  per  miraculum    sauciatum 

\b  sanando  seculum.  Isti  circulo  oportet  hominem  inniti 
et  secundum  quadraturam  quatuor  virtutum  cardi- 
nalium  incorporari,  si  debeat  esse  membrum  ecclesie 
dicente  veritate  Johannis  XV°  4:  Sicut  palmes  non 
potest  ferre  fructum  nisi  manserit  in  vite,    sic    nec 

20  vos  nisi  in  me  manseritis.  Oportet  enim  christianum  The  Christian 

^  ^  should  lose 

esse  Deo  insorptum  per  amorem,  sic  quod  tota  terres-  ^'"^^'^Jf,  ^"  ^°^ 
tritas     instar    ferri    vel    carbonis    candentis    pro    zelo 
honoris  Dei,   honore  secuH  postposito,    sit  ignita;     in 
cuius  signum  apostoli  ex  doctrina  Christi  Luce  XXII° 

25  vocarunt  se  in  suarum  epistolarura  injciis  servos  Dci 
et  domini  Jesu  Ghristi,  ut  per  hoc  reprimatur  in  eis 
fastus  vel  dignitatis  apparencia,  sed  in  dorainura  suura 
convertatur  tota  dignitatis  tendencia.  Sed  hodie  pre- 
postere  de  dignitate,  priraatu    et    reverencia    servi    fit 

3otota  intencio,  de  honore    vero    Ghristi    vel    suo    con- 

I.  B:  iste  aut.         2.  A  Aj:  racionum  miserendi  ecclesie;  B:  miterendi 
ci«e.  6.  B:  que  sic  fecit.  8.  A:  utramquc.  B  in  marg. :  Circulus 

quadratus.  10.  A  in  marg. :  J.  Howdan.  11.  In  codd. :  magister 

J.    de  Howdan.  1  7.  B  in    marg.:   In   ecclcsia  essc  etc.  19.  In 

codd.:  facere  fructum.  Correx  ex  Joh.  XV   4.  21.  B:  quod  nos. 

ii.John  of  Howden  (f   1275)   was   the    chaplain   of   Eleanor, 
the  mother  of  Edward  I. 


I02  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.V. 

temptu  qui  stat  in  legis  suo  observancia  vel  despectu  142''  I 
non  fit  scrutinium;  quod  est   signum  evidentissimum 
quod  tales  superbi   prepositi   sunt   extra  Christum  et 
suam    ecclesiam,    membra    regis    superbie    que    suam 
quadraturam    ostentant  *  in.  figura    mundi ,    figuram  142= 
autem  substancie  divine  postponendo  occultant. 
3"!  objection:        Tercio  ar^uitur  contra  dicta  de  corpore  ecclesie  perK 

Ifthe  predesti-  ....  .,i       r  r      xi. 

nate  form  one  hoc  quod  pari  evidencia  qua  illa  foret   unum  corpus, 

body,  so  must  ^  ^  .  .  ^  .  ^      ^ 

thc  foreknown.  et  congregacio  prescitorum  constitueret  unum  corpus, 

consequens    falsum,    quia    nec    corpus    naturale    nec  10 
misticum,  eo  quod  non  foret  forma  uniens,  nisi  foret 
peccatum,  illud  autem  non  continuat  sed  seiungit. 
Answer:  Hic  dicitur  ex    fide   scripture   quod   omnes   presciti 

The  foreknown  .  ... 

do  form  one    constituunt  unum   corpus.    Ghristus    enim    dicit    Joh. 

body  .... 

VIII°  44,  Judeis  et  principaJiter  sacerdotibus  et  phari-  i5 

seis    qui    dicebantur    esse  capitales    ecclesie :     Vos    ex 

patre  diabolo  estis  et    deside?Ha  patris   vestri   viiltis 

facere.  Ex  quo  patet  quod   oportet  esse  unam  gene- 

racionem  que  fuit  mala  in  vulgaribus,  peior  in  secu- 

laribus  prepositis,  sed  pessima  in  prelatis,  sicut  gene-  20 

racio  iustorum  secundum    tres    gradus    oppositos    eis 

proporcionaUter  correspondet.    Si  ergo    sit  una  gene- 

racio    perversorum,    oportet    quod    sit    unus    iniquus 

of  which  the   homo  habens  partes  que  sunt  membra  diaboli,  et  cum 
devilisthchead.  ^  ^ 

non  potest  esse-  membrum  vel  caput   nisi   in   compa-  2 5 

racione  ad    totum    corpus    integrum,    manifestum    est 

quod  est  unum  corpus  diaboH,  sicut  est  unum  corpus 

Christi.    Ubi    autem    corpus    Christi    vocatur    corpus 

misticum    propter    misterium    celestis    coniugii    inter 

Ghristum  et  ecclesiam  Ghristi,  corpus  diaboli  non  est  3o 

sic  misticum  sed  obscurum,  cum  sic  coniungi  diabolo 


5.  A:  (iguram  figuram.  7.  A  iii  marg. :  Malorum  congregacio  est 

unum  corpus  naturalc  sicut  bonoium  est  unum  corpus  misticum.  (Above 
142«   without  mark  of  rcfercnce.)        12.  A:  continat.  i3.  A  in  marg.: 

Responsio.  14.  B  in  marg.   man.  rec:    Ecclesia  malignancium  per 

consequcns  cst  unum  corpus.  A  in  marg. :  Triplex  gcncracio  mala.       22.  A : 
corrcspondent   Ait  correspondent.  26.  B:  corpus  decst.  3o.  B: 

Christi  dcest.  3i.  B:  cum  coniungi. 


CAP.V.]  DE  ECGLESIA.  lo3 

K  142«  non  sonat  directe  in  misterium  sed  flagellum,  et  sic 
corpus  diaboli  habet  esse  naturale,  cura  secundum 
Augustinum  in  libro  De  Natura  Boni . . .  omne  malum 
oportet  fiindari  in  bono:  ergo  omne  malum  moris 
5  fundatur  in  bono  nature.  Nec  est  inconveniens  sed 
consonum  modo  loquendi  sanctorum   et  vulgi  vocare  a  body  may  be 

composed 

quamcunque  creatam  substanciam  ex  partibus  quanti-      either  of 

.     .  .  ^  material  or 

tativis  sive  materialibus    sive    formalibus    compositam  formai  parts. 
verum  corpus,  sic  enim  vocatur  aggregatum  ex  spiri- 

10  tualibus  et  indivisibilibus  legibus  corpus  iuris.  Tale 
ergo  esse  naturale  habet  quecunque  aggregata  sub- 
stancia,  unita  in  suo  communi  ut  specie  vel  genere, 
et  preter  esse  naturale  habet  racionalis  creatura  esse 
beatitudinis,  virtutis  vel  vicii,  ut  est  de  membris  Ghristi 

iSatque  diaboli.  Et  loquendo  de  tali  unione  vel  esse 
corporis  negat  Augustinus  111°,  De  Doctrina  Christiana, 
XXXII°  cap.,  quod  ex  membris  Ghristi  atque  diaboli 
sit    unum    corpus    compositum. 

L      Et  ulterius  quando  tangitur  de  formauniente  corpus    Tiie  body  of 

20  diaboli,  dicitur  quod  est  dare  formam   extrinsecam  et  united  by  an 

,  .        .  ,  outward  form 

deformitatem  intrinsecam.  Forma  autem  extrinseca  est ,  (God's   fore- 

knowledge)  and 

presciencia  Dei  eterna  qua  scit  et  ordinat  omnes  tales  /"  inwar  i  de- 

^  .       ^  ^  _  formity  (the  sm 

constringi  ad  penam  perpetuam,  deformitas  autem  intrin-  «f  *i"a'  inipeni- 
seca  est  finalis  inobediencia  vel  superbia,  contumacia 
25  quam  sancti  vocant  culpam  finalis  impenitencie  vel  pec- 
catum  in  spiritum  sanctum.  Et  sic  idem  peccatum  con- 
tinuat  et  seiungit.  Gontinuat  enim  membra  diaboli, 
constringens  eos  in  tartaris  in  sua  maiicia,  et  segregat 
eos  a  consorcio  beatorum,  sicut  calor  dissolvens  mix- 
142'' tum  congregat  *  omogena,    cum    facit    quodlibet    ele- 

3.  boni. . .  lacunain  codd. ;  A  in  marg.:  Augustinus.  Hic  locus  inlibro 
supra  laudato  non  extat;  sed  plures  similes  inibi  invenies.  9.  B :  ut 

supra  corpus.  9.  A  in  marg. :  Quid  est  corpus.  B  in  marg.  man. 

rec:  Ex  esse  virtutis  (vel)  vicii  unum  corpus  esse  non  potest.  16.  A 

in  marg  :  Augustinus.  19.  A  in  marg. :  Nota  de  forma  uniente  malos 

in  corpus  unum.  26.  B:  et  sicut.  A  in  marg.:  Conclusio.         28.  B: 

in  carccris.  A  in  marg.:  Exemplum. 

16.  Aug.  Opp.  lom.  II,  p.  I,  pag.  58. 


I04  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.V. 

mentum  mixti  dissoluti  petere  locum  suum,  sed  segre-  142''  L 
gat  ethrogena,    cum  dissolvit  compleccionem  armoni- 
cam,  resolvendo  partes  mixti  in  suas  naturas  simplices 
At  the  day  of  separatas.  Oportet  enim  in  die  iudicii  ex  contrarietate 

judgment  the  .  •        j-    i      i-        .  i       •  •        • 

parts  of  these  trigoris  corpoHs    diabol)    et    caloris    caritatis    corporis  5 

two    bodies    (of  .  • 

Christ  and  the  Christi  secundum  legem  lorme  ultmie    corpus   bipar- 

devil)  wiU  be       .  ,.        1    •  ?  1  j       1    1 

finaiiy  sepa-    titum  dissolvi,  quando  partes    leves    advolabunt    cum 

rated.  .  ?  .       .  ,  . 

capite  suo  quod  est    ignis    consumens    ad    mansiones 
naturales  in  superis.  Partes  autem  plumbee  affeccione 
terrestri  descendunt  ad  inferos,  et  sic  duo  hec  nedum  10 
sunt  duo  corpora,  sed  due  persone  (ut  tetigi  cap.  XLIII° 
tercii  libri);  de  quo   satis    est    adducere    unum    testi- 
monium  beati  Gregorii,  IV°  Moralium,  cap.   XP.  Sicut, 
inquit,   redemptor     noster    luia    persona     est     cum 
congregacione  honorum  (ipse  namque  caput  est  cor-  i5 
poris  et  nos  huiiis  capitis  corpus),  ita  antiquus  hostis 
una  persona  est  cum  cuncta  colleccione  reprohorum. 
Church°"caiino1      ^^^  adhuc  iustaut  sophiste  per  hoc  quod,  si  ecclesia  M 
becausc^its  parts  catholica  sit  uuum  corpus  et    omne  corpus    est    vere 
^^®  ^fP^^^^^  ^"  continuum,   tunc    ipsa    ecclesia    est    vere    continuum;  20 
consequens  falsum,    quia    partes    ecclesie    distant    per 
quotHbet  miliaria  sine  parte  ecclesie   media  intercepta. 
Answcr:  Hic  concedi  debet  conclusio  quod  ecclesia  catholica  est 

AIl  the  parts  •  xt  • 

have  a  common  vcre  continuum.  Nam  omne  corpus  cums  partes  copu- 

point  of  union  .  .  . 

in  the  head.    lantur  ad  terminum  communem  est  vere  contitmuum;  05 
dicta   ecclesia   est    corpus  huiusmodi,  ergo  conclusio. 
Assumptum   patet    per  Aristotelem    in    Predicamentis, 
c  ipitulo  de  quantitate,  sic  describentem  quantitatem  con- 
tinuam.  Si  ergo  dicte  ecclesiesitquantitascontinua  se- 

2.  A:  ethromogena;  A^:  etherogena.  5.   A:    calorc;   A^:   calcc; 

Bicalores.      10.  Codd.:  terrcstres.        i3.  A  in  marg. :  Gregorius.   Codd.: 
cap.  IX.  17.  B  est  cunta  (sic).  18.  A  in  marg. :  Obieccio.  Nota 

de  continuitate  ccciesie.      21.  B:  Antecedcns  falsum.      22.  B:  cum  parte. 

i3.  Opp.  Greg.  tom.  I,  pag.  112.  27.  In  Predicamentis,  id 
est,  in  Categoriis,  cf.  Categ.  Cap.  VI.:  Itidemque  in  corpore  potes 
accipere  communem  terminum,  lineam  vel  superficiem,  qua  cor- 
poris  partes  coniunguntur.  Aristoteles  latine,  interpretibus  variis, 
ed.  acad.  reg.   Borussica  pag.   3.  Arist.  graece  ed.  Bekker  I,  pag.  4. 


CAP.V.]  DE  ECCLESIA.  Io5 

M  i^^-^cundum  quam  est  formaliter  magna,  tunc  ipsa  est  vere 
continua,  ymo  non  solum  quelibet  pars  huius  ecclesie 
continuatur  cum  aliqua  alia  eius  parte,  sed  omnes  simul 
•  copulantur  ad  eundem  terminum  communem. 
5  Pro  quo  declarando  suppono  quod,  sicut  ecclesia 
est  unum  aggregative,  sic  membrum  eius  et  acci- 
dencia  sua  sunt  unum  aggregative.  Aliter  enim  non 
foret  multitudinis  credencium  cor  unum  et  anima  una 
(ut  scriptura  sacra   dicit  Act.    IV°  32).  Ex  quo  patet 

loquod  omnes  partes  ecclesie  collective  intellecte  copu- 
lantur  ad  eundem  terminum  communem  ex  omnibus 
communibus  terminis  ecclesie  aggregatum.  Nam  iste 
communis  terminus  copulat  quamlibet  partem  quan- 
titativam  ecclesie  cum  alia,    hic  secundum  unam  eius 

1 5  partem  et  hic  secundum  aham.  Ymo  (ut  logice  loquar) 
sicut  punctus  replicatus  est  tota  substancia  Hnee  super- 
liciei  et  corporis  quantitatis,  sic  substancia  materiahs 
aggregata  est  universum  corporeum  et  eius  partes  sunt 
proporcionaliter  partes  mundi.  Aliter  enim  Deus  non  est 

2o  locuius per  os  sanctorum  contra  scripturam  Luce  I*^,  70, 
nec  ecclesia  foret  luianimis  uno  ore  honorijicans  Deum 
Rom.  XV°.   Nec    distancia    locahs    nec   discontinuacio  Locai  distance 
i43»mathematice  quantitatis*obest,  quia  simiUtas  secundum  fere  with  this" 
interiorem  hominem  et  adnascencia  membrorum  ecclesie 


secundum  caritatem  excedit  unitatem  sensibilem. 


N      Ulterius,  cum  maior  sit  unitas  gracie  quam  nature,    Not  oniy  is 

,        ,  ,  ,  ,  ,  ,.,  there  a  conti- 

ostendendum  videtur   quod  non   solum   quehbet   pars  nuous  body  but 

,      .  .  -.  -  every  part  is  in 

ecclesie  contmuatur  cum  aha,  nec  solum  quod  omnes     touch  with 

1      •  •  ...  ,  ,     every  other, 

partes  ecclesie  contuiuantur  ad  mvicem,  sed  quod 
SoqueUbet  eius  pars  continuatur  cum  quahbet.  Nam 
omnis  pars  ecclesie  copulatur  cuihbet  per  eundem 
terminum  communem,  ergo  omnis  pars  ecclesie  con- 
tinuatur  cuihbet.  Pro  assumpto  suppono  quod  mediator 
Dei  et  hominum  Christus  Jesus  plenus  gracie  et  ^^"'^^  ^^.^^  ^^'P^ 
35veritatis    faciat    quamhbet   partem    ecclesie    prodesse 

9.  B:  et  scriptura.  A:  Act.  I».  22.  In  codd.  Joh.  XV;  correxi. 

26.  A  in  marg. :  Gonclusio.  Nota  quelibet  pars  ecclesie  continuatur  cuilibet. 


lo6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.V. 

cuilibet.  Aliter  enim  non  iuvarent  se  ad  integrandum  143*  N 
raatrem  ecclesiam  ad  profectum  cuiuslibet.  Tunc 
arguo  sic:  Eo  ipso  quo  creatura  agendo  prodest  alteri 
quodammodo  est  cum  ea^  sed  quelibet  pars  ecclesie 
agendo  prodest  cuilibet,  ergo  quelibet  quodammodo  5 
est  cum  qualibet.  Assumptum  videtur  ex  hoc  quod 
omne  sic  prodesse  est  meliorare,  et  per  consequens, 
and  therefore  is  ex  acquisicione  qualitatis  que  est  bonitas  est    alterare 

with  it,  since  x  i  i 

things  that     et  sic  movere,  sed  secundum  philosophum  VII°.  Phisi- 

aftecteachother  ^ 

must  be       corum:  In  omni  motu  movens  et  motum  sutit  simul,  10 

together,        ^.  . 

Sic  enmi  concedunt  quod  sol  secundum  speciem  suam 
que  lumen  dicitur  est  simul  cum  qualibet  parte  orbis 
subluminaris  quam  alterat,  sensibile  est  ad  omnem 
punctum  medii  ubi  agit  speciem  suam,  et  res  post 
sui  corrupcionem  est  in  suo  effectu  modo  quo  loquitur  i5 
scriptura  Ecclesiast.  111°  14:  Didici  quod  omnia  opera 
que  fecit  dominus  perseverent  usque  in  eterjium.  Ex 
Everythingthatistis  sequitur  quod  sicut  quelibet    res    est    simpliciter 

is  is  eternal,  ^  ^  ^  ..... 

as  weii  in  its   etcrna     secundum     esse     suum    inteUiffibile ,    sic    est 

causation  as   in  .  .  ....... 

its  quidity.    perpetua  nedum  in  sua  specie  et  principiis  quiditatis,  20 
sed  in  suis    causis    individuis    et    in    sua    causacione, 
cum  semper  sit  causacio  cuiuslibet  rei.  Et  conformiter 
est  ubique,  licet  non  secundum  existenciam  individui; 
et  idem  videtur  sapientem  Salomonem  sentire  Eccl.  111° 
(ubi  supra):  Quod  factum  est,  inquit,  ipsum  permanet,  25 
que  fuiura  sunt  iam  fuerunt,  et  Deus  instaurat  quod 
abiit.  Ecce  quomodo  primo  proponit,  quomodo  que- 
Hbet  creatura  permanet    perpetuo    et    probat    hoc    de 
nobis  futuris,  eo  quod  ipsa  iam   fuerunt,  tam  in  suis 
causis  quam  in  suis  effectibus.  Probat  hoc  iterum  de  3o 
preteritis,    eo    quod  Deus    instaurat    in    fructu    operis 

8.  A  Aj:  bonitatis.  9.  A  in  marg. :  Aristotelcs.  i5.  A:  corrump- 
cionem.  i5.  A  Aj:  eflfectu  (kcst.  16.  A  in  marg.:  Conclusio. 

Quelibet  rcs   cst   perpetua  in  suis  causis  in  divinis  et  in  sua  causacione. 
16.  Eccl.  III,  14:  Deus  pcrseverent  m  perpctuum. 

Q.  Aristotelis  Physicae  auscultat.  VII,  i.  Ed.  Bekker  I,  243:  T6 
o^  ?ipu)tov  y.ivouv,  |XYj  a>s  t6  oS  Evexev,  otXX'  oO-ev  t^  ttpxTj  xiqz 
xivr^aewc,  eoxiv  a|J.a  xu)  y.ivoujJiEvoj.  25.  v.  i5. 


CAP.  V.]  DE  ECCLESIA.  1 07 

N  i43»illud    quod  nobis  preteriit;  sicut  enim  sol  non  posset 

agere  in  orbe  sublunari  secundum  suam  speciem,  nisi 

anima    mundi    vel    forma    eius    que    est    mundialitas 

deferret  speciem  ipsam  sustentans   secundum    aliquid 

5  sui,  sic  non  esset  possibile  rem  facere  quicquam  boni 

post  suam  corrupcionem,  nisi   Deus  eternus  instauret 

ipsam,  causando  eius   pretericionem,   causando   eciam 

quod  res  succedens  se  habet  in  tali  ordine.  Et  movetur 

i^S^^quia  res  que  *  preteriit  pro  suo   tempore    ita    causat; 

10  sicut   enim    sequitur:    Ista   creatura   hic   causat,    ergo 

hic  est,   ita  sequitur:  nunc  causat,  ergo  nunc  est. 

Ex  istis  videtur  quod    omnia    futura  de   neces- Aiifuturethings 

.  wili  happen    of 

sitate    evenient    et    quod    nichil    anichilari    potest.  necessiiy,  and 

^T  -i^  •  •  1-   •  T  nothing  can    be 

Nam    Deus    qui    non   potest   impediri    ordmat   cuncta    annihiiated. 

i5esse  perpetua.  Ideo  dicit  Ecclesiastes  (ubi  supra) :  Non 
possiimiis  eis  quicquam  addere  nec  auferre  que  fecit 
Deus,  ut  timeatur.  Si  enim  pretericio  rei  non  potest 
destrui,  multo  minus  eiiis  esse  quod  est  previe  requi- 
situm,  nec  aliter  esset  timendus  ut  Deus  nisi  sic  fecerit. 

20  Quando  autem  variavi  ab  ista  sentencia,  non  cognovi 
ut  modo,  quomodo  res  habet  multiplex  esse,  sed  omne 
esse  posui  existenciam  individuam  rei  in  suo   genere. 

O      Sic  redeundo  ad  propositum,  patet  c[Uod  gracia    etThe  grace  and 
caritas  Jesu  Christi  que  realiter  est   ipsemet  Christus,  is  the  common 

term  uniting  all 

25est  termmus  communis    copulans    quodcunque   mem-  the  members 

1       •     T  1      •  °^^he  Qiurch. 

brum  ecclesie  cuihbet  alteri.  Ista  autem  copulacio  per 
medium  terminum  communem  tam  nobilem  est  longe 
prestancior  quam  copulacio  per  terminum  mathe- 
maticum.  Et  hinc  reor  Christum  qui  tantum  amat 
3o  communia  tam  crebro  posuisse  se  medium.  Nam  ipse 
est  Dei  virtus  que  consistit  in  medio  inter  patrem  et 
Ifilium.  Unde  voluit  concipi  in  equinoccio  vernali  quod 

I.  A  Ai*.  idem  quod.         11.  B:  illa  sequitur.  12.  A  in  marg.:  Cor- 

relarium.    Necessitas    absoluta.  14.    Codd.:    impedire.    B:  cunta. 

17.  A  A^:  Si  pretericio.  20.  Codd.:  variara.  23.  A  in  marg. : 

Gracia  et  caritas  Jesu   Christi   est    terminus    communis  copulans    quod- 
cunque  membrum  ecclesic  cuilibet    alteri.  3o.  B  i^i  marg.    man. 

rec  :    Medium    in    omnibus   tenuit   Christus.    A    in    marg. :    Quomodo 
Christus  crebro  sj  posuit  in  medio.         3i.  Ain  marg. :  Nota  octo  media. 


io8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.V. 

habet  tam  diem  quam  noctem  pro   medio   diei  natu-  143' 
Christ  in  aii    ralis  Lucc  I^   36.  Hic  mensis  est  sextus  illi  qui  voca- 

things  loved  the  ,  ,  ^ 

mean,        tur   steriUs.     Voluit    eciam    nasci    in    medio    noctisS 
Sap.  XVIII^  14,  i5.  Cum  enim  quietum  silencium  conti- 
neret  omnia,  et  nox  in  suo  cursu  medium  iter  haberet,  5 
omnipotens    sermo    tuus  domine    exiliens    de  celo    a 
regalibus  sedibus  venit.  Tercio  voluit  poni  in  diver-  3 
sorio,  quod  est  hospitaliaria  media   inter   duos  vicos. 
Quarto  voluit  poni  in  medio  duorum   animalium,  ut4 
patet   Luce,     11°.    Quinto   voluit    opponere   in    medio^ 
doctorumjLucQ,  11°  46.  Sexto  posuit  se  in  medio  disci-  6 
pulorum,  ministrando,  Luce,  XXII°  27.  Septimo  posi-  7 
tus  est  in  medio  latronum  triumphando  Joh.  XIX°,  18. 
Octavo  post  resurreccionem  stetit  in  medio  discipulorum,  8 
informando,  Joh.  ultimo.  Iste  ergo  est  abbas  promittens  i5 
Matthei  XVIII°   20,  quod  ubicunque  duo  vel  tres  con- 
gregati  fuerint  in  nomine  suOy  in  medio  illorum  est. 
which  Aristotie      Hec   autem  fecit  abbas  noster.  ut  doceat  nos  tenere 

has  shown  to  ^ 

be  the  seat  of  medium  virtutis  in    nostris  operibus.  Et  ex  11°    Ethi- 

viriue.  ... 

corum  extrema  ab  illo  medio  in  quo  virtus  consistit  de-  20 
viancia  corrumpunt  virtutem;  nec  video  quin,  si  quan- 
titas  mathematica  continuat  elementa,  si  humor  aqueus 
continuat  iuxta  singenia,  si  armonia  corporis  animahs 
faciat  membra  adnata  esse  continua,  quasi  longe  plus 
latitudo,  longitudo,  siiblimitas  et  profundum  (de  quibus  25 
loquitur  apostolus  Eph.  111°   18)  facit   unanimes   vere 
unum.*Illa  eciam  aqua  sapiencie    (de  qua  Ecclesiastici  H^' 
XV,  3)    continuabit  unius  moris  in   domo,  et  demum 
armonia  in  trinitate  fundata  illapsa  universali  ecclesie  3o 
ipsam  ex  membris  compaginatam  faciet  unam  sponsam. 

4.   In   codd:   Sap.  VIII.  4.   5.  A:  contiret.  A,  B:  continerent. 

Correxi  e  Sap.  XVIII  14.  7.  In  Sap.  loc.  cit. :  durus  debellator  in 

mediam  exterminii  terram  prosilivit.  16.  A  in  marg:   Copulacio  et 

unio  Christi  et  in  Christo.  19.  A  A,:  Et  secundo.  23.  A.  A,: 

mixta  singenia.  24.  B :  quin  longe. 

7.  in  diversorio.  Cf.  Lucae  II,  7.         19.  Cf.  Aristotelis  Ethic. 
Nic.  lib    B.  7,  ed.  Bekker  II,  11 07.     24.  singenia  i.  e.  o^y^htvj.. 


CAP.V.]  DE  ECCLESIA.  109 

P  143"      Unde  Bernhardus,   De  Gonsideracione,  libro  V°,  ad 

Eugenium  papam,   ponit  octo  modos  unitatum.    Est, 

linquit,    unitas    que   collectiva   potest   dici,    ut   multi 

2  lapides  faciunt  acervum  unum.  Est  unitas  constitu- 

Stiva,   cum    multa    membra   unum    corpus   vel   multe 

Spartes    unum    quodque    totum    consiituunt.     Est    et 

coniugativa    qua  fit^    ut  duo  iam    non    duo  sint  sed 

4:Una  caro.  Est  et   nativa   qua    anima    et    caro    ujius 

5  nascitur  homo.  Est  unitas  potestativa  qua  homo  vir- 

xotutis  non  instabilis  non   dissimilis  sed  unus   sibimet 

Qsemper  nititur  inveniri.    Est    consentanea,    cum  per 

caritatem  multorum  hominum  est  cor  unum  et  anima 

7  una.  Est  et  votiva,  cum  anima  votis  omnibus  adherens 

sDeo  unus  spiritus  est.  Et  est  dignativa  utiitas   qua 

ibUtnus  noster   a    Dei  verbo    in    unam    assumptus    est 

personam.  Et  super  istas  octo  unitates  dicit  in  quodam 

sermone  quod  est  unitas  principalis  qua  tres  persone 

divine  sunt  una  indivisibilis   essencia.    Et   sic    omnis  Unity  may  be 

,.    .  ,.  ,.  ,      .  ,.        supernatural, 

unitas  potest  dici  supernaturalis,  naturalis  vel  virtualis.  naturai  or  vir- 

2oDuo   posteriora    membra  recipiunt    divisiones    multi- 

plices  et  cum  in  equivocis  non  sit  contradiccio,  patet 

quod  non    repugnat   corpus   ecclesie   non    continuari, 

loquendo    de    continuacione    naturali    sensibili ,    cum 

quelibet  pars  eius  quantitativa  completa  in   actu   non 

25  sic  continuatur  cum  alia   naturaliter  incommunicante, 

et  tamen  continuatur  alia  continuacione  spirituali  plus 

forti  per  spiritum  Dei  diffusum  in  cordibus    omnium 

membrorum  ecclesie   habencium   omnia  in   communi. 

Q      Quarto  principaliter  arguitur  per  hoc  quod  ad  uni- 

Sovocam  racionera  ecclesie  requiritur  univoca  racio  sua- 

I.  A  in  marg.:  Bernhardus.  A  B  in  marg.:  Unitatis  octo  modi.  10.  B: 
non  instabit.  i5.  B:  una  assumptus.  29.  A  in  marg.:  Quarta 

obieccio.  Hic  nota.  Nota   materiam   de  univoca  racione  parcium  ecclesie. 

B  in  marg.    man.  alt.:  Predestinacio  <r 

^  passiva 

I.  Bernhardi  Opp.  pag.  1048.  16,  Cf.  sermonem  Bernhardl 
(Opp.  pag.  450):  Unitas  principaHs  que  et  substancialis  est  in 
trinitate. 


IIO  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.V. 

^'h  objection:  rum  parcium,  sed   non    est   talis   univocacio   in   pere-  143*=  Q 

If  thcre  is  but        .       ■*   ^  ^  .         .  r  ^      ^ 

one  Church    grinantiDUs,  dormientibus  et  beatis.  Ergo  non  univoce 

there  should  .  .  ^ 

be  but  one  way  constituunt   Ghristi    sauctam    matrem    ecclesiam    que 

of  membership,  .    .  ^ 

but  we  on  earth  non  potcst  dici  etherogena,  nam  si  fides  ponatur  forma 

have  not  the  .  0:7  r 

same  form  as  constituens    membrum    ecclesie,    videtur    quod    beati  5 

the  blessed.  .  .  .   ^  .  '  ^ 

quibus  inest   clara   visio,    evacuata   fide    non    sint    de 
membris  ecclesie,    si    caritas    adhuc    caritas    patrie    et 
caritas  vie  sunt  disparium  racionum. 
Aijswer:  Sed  hic  dicitur  (ut  supra)    quod   forma   exemplaris 

sameforiTi:    eternaHter  formans   ab    extra    quodcunque   membrum  lo 

God  s  prede-  .  ... 

stination.  ecclesie  est  predestinacio  Dei  eterna.  Forma  autem 
per  se  et  ab  intrinseco  constituens  membrum  ecclesie 
est  predestinacio  passiva.  Ipsa  enim  non  potest  inesse 
multipHcative,  nisi  assit  ecclesia.  Et  sic  habet  quiHbet 
predestinatus  fidem  formatam  caritate  predestinacionis  i5 
secundum  quam  constituitur  ecclesia  vel  eius  membrum. 
Et  ita  racio  est  univoca  in  quocunque  salvando. 
Moreover  faith      Unde  sicut   crementum    et   profectus    persone    nonl 

and  charity  are         .  .  *  ^ 

the  same    oniyvariat  eius  speciem,  quia  sic  *  homo  secundum  varia- H^* 

that    m    heaven     .  ^  '.    ^ 

they  lose  their  cioues  ctatum  trausiret  de  specie  ad  speciem,  sic  etas  20 

imperfection.  .  ;  ^  ' 

persone  sancte  matris  ecclesie  non  variat  eius  speciem, 
sed  corroborat  per  accidens  racionem  ecclesie.  Ymmo 
manet  eadem  fides  in  mundo,  in  purgatorio  et  in 
celo.  Sed  imperfeccio  que  ex  parte  est  hic  evacuabitur 
in  beatis;  manebit,  inquam,  eadem  fides  que  creditur,  25 
cum  sit  veritas  eterna,  et  manebit  eadem  fides  qua 
et  secundum  quam  creditur,  quia  manebunt  iidem 
actus  et  habitus.  Est  enim  prima  adhesio  quam 
creatura  habet  de  veritate  credenda  actus  fidei  cui 
accidit  obscuritas  enigmatica  pro  via  que  evacuatur^o 
in  patria  veniente  intuicione  clara,  caritas  autem 
eadem  habens  in  patria  confirmacionem  loco  incerti- 
tudinis. 


4.  A  A,  ctheromogena.  9.  A  in  marg. :  Responsio.  16.  A: 

membra;   B:  ut  eius:    B  in  marg.:    Quid  hominem    constituit  membrum 
ecclesie.  32.  A  in  marg.:    Nota  bene  quomodo  manet  eadem  Hdes 

in  celis  que  est  hic. 


CAP.V.]  DE  ECCLESIA.  II  l 

R  14V'      Dissenslo  autem  est  aput  doctores  nostros,  eo  quod   DitTercnceof 

,...,.  r-  ti       •  opinion  as  to 

2  aliqui  intelligunt  ndem  aggregative  pro  adhesione  pnma  what  Faith  is. 
cum  imperfecclone  sequente.  Aliqul  autem  Intelligunt 
fidem  personaliter  pro  illa  adheslone  cui  inest  per 
5  accldens  Intuicio  vel  enlgma.  Illa  autem  prlma  adheslo 
precedens  racionem  est  elusdem  raclonis  hic  et  in 
patria,  sed  Ibl  validior  (slcut  allbi  diffuse  exposul).  Et 
sic  omnes  predestinatl  habent  contlnue  fidem  gracla  hiatr^have^^faiui 
predestinacionls  formatam,  et  slc  non    cadlt    a  mem-  ft"even%"morTat 

lobris  ecclesie   per    mortale,  ut    patet  III",  De  Doctrina  ^'"- 

Christiana  XXXII",  et  epistola  XXXIII^  ad  Bonifacium. 
Explicat  hoc  de  David  et  Petro;  de  David  autem 
explanat  hoc  In  Ilbro  De  Octo  Questionibus  ad  Dulci- 
clum  amlcum  suum;  quorum  omnium  racio  est  quia 

i3Deus  non  potest  quemquam  noviter  dillgere  vel  odire, 
«ed  sub  quocumque  gradu  amat  vel  odlt  aliquem,  sub 
eodem  gradu  eternaliter  slc  amat  vel  odlt.  Nec  est 
detestabile  quod  Deus  semper  odit  beatos  in  celo, 
nam  semper  odlt   peccata    eorum    preterita,  non    pro 

20  semper,  ideo  semper  amat  eos  pro    sempiterna  glori- 

ficacione.  Unde  ecclesia  excommunlcat  tales  cum,  ipsis  jjjl^^^j.ig,!^^"^'^^^- 
existentibus  in  mortall,  notificat   eos   prlvari   commu-  th°em"fo?^s?J^ 
nione  sanctorum  secundum  presentem  iusticiam,  cum  5'hem^off'from^ 
humidum    fluens    ad    tempus    eis    deficiat,    nunquam    ^^'^ch?fsl°^ 

25  autem  anathematizat  tales  vel  omnino  dividit  a  cor- 
pore  Christi  nec  potest.  Et  ista  est  plerumque  sen- 
tencia  Augustini,  si  bene  inspicitur,  non  in  dolo.  Et 
patet  ex  solucione  proximi  argumenti  et  huius,  quo- 
modo  intelliguntur  sancti  Ysidorus,  De  Summo  Bono. 

2.  3.  Brprima  imperfeccione.  4.A.  in  marg. :  Dupliciter  dicitur  fides. 
(Above  143«*  without  mark  of  reference.)  10.  A  in  marg. :  Augustinus. 
II.  In  codd.  epistola  XXXII.  Cf.  Opp.  Aug.  tom.  II,  pag.  263.  i3.  in 

codd.  A  Ajt  de  decem  questionibus.  B:  de  conclusio  iubet.  Correxi; 
cf.  Opp.  Aug.  VI,  pag.  121.  A  in  marg.r  Deus  odit  ab  cterno  et  diligit 
quos  diligit  et  odit.  16.  B:  sic  amat. 

29.  Isid.  De  Summo  Bono,  lib.  I,  cap.  XIX:  Sancta  ecclesia  ideo 
dicitur  catholica  pro  eo  quod  universaliter  per  omnem  sit  mundum 
diffusa.  Nam  hereticorum  ecclesie  in  partibus  mundi  coartantur. 


112  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.V. 

cap.  XIX°  et  Augustinus,  epistola  XXXIII^  ad  Boni-  i^S-^  R 
facium,  quomodo  ecclesia  fidelium  est  ubique  diffusa, 
ecclesia  autem  hereticorum  est  in  parvo  angulo  coar- 
tata.  Predestinati  nempe  dilatant  more  celestium 
fructus  suos,  alii  autem  .licet  sint  hinc  plures  in  5 
numero,  more  terrestrium  constringuntur.  Ghristus  enim 
caput  prioris  ecclesie  cui  oportet  ut  secunda  subser- 
viat,  est  potencior  patre  mendacii  quem  sic  ligat,  hoc 
est,  ipsum  in  membris  suis  penaHter  sic  constringit. 
Erroneous  de-       In  ista  vero  materia  est   quidam   doctor  describens  s 

nnition  of  the  ^  ^ 

^uUitude  of*^  ecclesiam  sub  *  hac  forma:   Ecclesia,  inquit,  est  uni- i^^" 
Christians  who  vcrsalis  multitudo  omnium  christianorum,  hahencium 

keep  whole  the  ' 

true  faith.     ex  intcgro  rectam   et  eandem  fidem    per   Christum 
et  apostolos    divulgatam    et    a    sanctis  patribus    et 
consiliis  generalibus  declaratam.  Et  patet  quod  loquitur  i5 
de  una  sancta  ecclesia  catholica,  quia  aliter  non  assu»- 
meret  pro    genere    quod    ipsa    ecclesia    sit   multitudo 
omnium  christianorum.  Primo,  inquam,  videtur  quodl 
nulli  patres  veteris  testamenti  fuerunt  de  illa  ecclesia, 
^ixciudes"ul°e"  ^^^^  ^^^^  "°"  ^"^^  antequam  Ghristus  eam  genuit  per  20 
o.  T.  Saints    effluxum  sanguinis  et  aque  de  suo    latere    dormientis 
in  cruce  (ut  dicitur  Joh.  XIX°  34),  sed  hoc  non  fuit 
pro  tempore    patrum  veteris  testamenti,  ergo  nec  illa 
ecclesia.  Ex  quo  sequitur  quod  cum  extra  illam  eccle- 
siam  non  est  salus    (ut  patet   in    extravagante    Boni-  2  5 
facii   VIIF.     Unam  sanctam),  nullus    patrum    veteris 
testamenti  salvabitur.  Non  enim  foret  pertinens  decreto 
dicere  quod  extra  unam  sanctam  et  catholicam  eccle- 
siam  non  est  salus  nisi  intenderit  quod   nemo   salva- 
bitur  nisi  fuerit  de  illa.  Secundo  sequitur  quod  Ghristus  2 

^hfniseif^^     non  sit  de    illa    ecclesia,  quia    non    est  de    universali 
multitudine  omnium  christianorum,   eo  quod  non  est 

I.  In  codd.  cap.  XVI.  In  codd.  iterum:  epistola  XXXII.  Ain 

marg. :  Ubi  est  ecclesia.  lo.  Bin  marg.  man.  alt.:  Diffinicio  ecclesie. 

A  in  marg. :    Quedam  descripcio    ecclesie.  i6.  17.  A:  assummeret. 

23,  A:  patrinum.  B:  patuum.    A,  correxit:  patrum.  24.  A 

B:   quod   decst.   A, :   sequitur  quod.  26.   In  codd. :  scquitur   quod 

nullus.  B:  nullus  patrunm.  A, :  nullum  patrum.  29.  B  in  marg.  man. 

rec:  Extra  ecclesiam  non  est  salus 


CAP.V.]  DE  ECCI.ESIA.  Il3 

S  i^^^christianus,  sed  ipse  Ghristus  a  quo  dicitur  quiiibet 
christianus,  et  per  consequens,  nec  est  de  numero 
salvandorum  nec  caput  nec  aliqua  pars  ecclesie  catho- 
lice.  Nam  a  Christo  ut  capite  denominantur  fideles  servi  sothathewouid 

^  not  be  the  head 

5Christi  christiani  (ut  patet  Act.  XP,    26).    Ergo  sicut  of  the  Church. 
Romanus  non  est  Roma    nec  IsraheUta   ipse    Israhel, 
et  breviter,  nullageneraciopassiva  estipsum  principium 
generans,  sic  nullus  christianus  est  Christus  sed  Christi, 
et  periret  fides    scripture    de    capite    et    de    membris 
10  ecclesie;  et  multo  evidencius  sequitur  quod  beata  virgo 
non  fuit  membrum  iUius  ecclesie,  quia  in  sancto  triduo 
non  fuit  illa  ecclesia  nec  fuit  posterius  sibi  incorporata. 
3  Tercio    sequitur    quod    nulla    sit   talis    ecclesia,    quia   The  mass  of 
I  s  nulla  multitudo  omnium  christianorum  habet  ex  integro    ncver  keeps 

^        the  faith  quite 

eandem  rectam  fidem,  tum  quia  defective  et  corrupte        whoie. 
habet  multitudo  omnium  christianorum  fidem  Christi, 
tum  eciam  quia  nullam  unam  fidem  habent  omnes  illi 
christiani  nec  pro  specie  nec  pro  aggregato.  Nec  valet 

2ohoc  sophisma:  Isti  habent  fidem,  sed  nullam  fidem 
habent.  Nec  valet  fingere  fidem  que  creditur,  quia  talia 
negantur  a  sic  describente,  et  illis  positis  inculte  aggre- 
gantur  in  descripcione  tam  anxie  elaborata.  Nam  multi 
christiani  habent  fidem  valde  peccatis  obliquatam,  tam 

25  presciti  quam  predestinati,  et  multi  simpliciter  infideles 
habent  fidem  creditam  valde  rectam. 
T  4      Quarto  sequitur  quod  nec  apostoli  nec  alii  fideles  erant   The  aposties 
de  ecclesia,  antequam  fides  fuit  per  Christum  et  aposto-  of  the  Church, 

,         j.       ,  .  .,  •  -i--  ^^"ith  all  who 

los  divulgata  et  a  sanctis  patribus  m  consihis  genera-    Hved  before 
Solibus  declarata;  quod  fuit  diu  post  ascensionem  domini  ciis  had  decia- 

1  XT  r   .       ,  ,      .      red  the  faith. 

et  mortem  apostolorum.  Nam  nemo  fuit  de  ecclesia 
catholica,  antequam  illa  fuit,  sedilla  non  fuit,  antequam 
fuit  ita  quod  illa  est:  sed  cum  non  fuit  ita  quod  illa 


9.  AAi:  capite  et  membris.  10.  A  Ai:    et  multo  —  ecclesie 

deest.  20.  B:  hoc  solum:  Isti.  21.  AAj:  fingere  que  creditur. 

27.  A  in  marg.:  Argumenta  contra  quandam  descripcionem  ecclesie 
continue  infra.  (This  is  below  144»  without  mark  of  reference.)  29.  In 
codd.  plerumque :  consiliis  pro  conciliis. 

8 


I  1 4  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  V. 

est,  antequam  dicta  conscripcio  sibi  compeciit,  sequitur  144" 
quod  tunc  primo  fuit  ecclesia;  quod  esset  valde  incon- 
veniens,  primo  quia  Christus  ex  latere  suo  non  formasset 
ecclesiam,    secundo    quia     nulli    fideles  *  fuissent    de  144* 
ecclesia    ante    consilia    dicta    generalia,  et   sic    beatus  5 
Stephanus  et  multi  alii  christiani  fuissent  mortui  extra 
fidem  ecclesie;  tercio  quia   complentes  prima  consilia 
post  ascensionem  fecissent  primo  ecclesiam  catholicam, 
quia  posito  quod  essemus  per  diem  ante  prima  consiha, 
post  ascensionem   foret    nobis    verum    quod    nondum  10 
est    ecclesia    catholica,    quia    nondum    verificata    est 
descripcio. 
Death  and  Quinto  sequitur  quod,  ut  generabuntur  et  raorienturS 

birth   would  be        ^  ^  ^  ,      .  ... 

ahvays  making  fideles,  erit   nova   et   nova   ecclesia   cathohca,    et    per 

a    new  Church.  -11  1      •  1 

consequens,  forent  plures  quam    mille  ecclesie  catho-  i5 
Hce ;    quod    est    contra    decretalem    Bonifacii    Unam 
sanctam.  Et  consequencia  videtur  ex  hoc  quod  ut  sic 
erunt  nove  et  nove  multitudines  christianorum,  et  per 
consequens,  non  manebit  per  tot  et  tantas  transmuta- 
ciones  eadem  ecclesia  in  numero,  sicut  patet  querenti  20 
dihgenter    quid    foret    illa    ecclesia    que    sic    continue 
remaneret. 
The  Church        Sexto  sequitur  quod  omnes  presciti  in  gracia  forent  6 
aii  the        membra  ecclesie  catholice,  et  nuUi    predestinati    dum 

foreknown  in  ' 

present  grace   erraverint  in  fide  forent  partes  sancte  matris  ecclesie;  25 

and  exclude  *  , 

aii  predestinatequorum  primum  videtur  falsum  de    Scarioth    et   ahis 

who  were  in     ^  ^ 

error.  hereticis,  et  secundum  videtur  fuisse  falsum  de  David, 
Petro,  Paulo  et  eis  simiHbus  pro  tempore  quo  fuerunt 
infideles.  Quorum  utrumque  est  contra  sanctorum 
sentencias  et  raciones  factas  superius.  3o 

There  wouid        Septimo  videtur  quod  non  sit  ecclesia  triumphans,  eo  7 

be  no  Church  ,    ,  .  1     1      •       r-  1  i-   •  t-^ 

triumphant.  quod  m  patna  non  habuit  hdem  ut  dicitur.  bt  sic 
nuUa  multitudo  erit  perpetuo  ecclesia  sponsa  Christi, 
vel  aliter  ecclesia  ad  sui  perfeccionem  fiet  non  ecclesia ; 
quod  est  contrd  scripturam  et  racionem.  35 

8.    B:    stetissent.  i5.    16.    AA,:    et    per    —    catholice    deest. 

32.  A,:  habent  fidem. 


CAP.V.]  DE  ECCLESIA.  Il5 

T  8        Octavo  videtur    quod   ecclesia   catholica    nullibi    sit  Jhe  Cathoiic 

^  .  .      Church  would 

144'' nec    aliquam    partem    habet,    cum   nichil   sit,    et    sic    be  nothing. 
ecclesia  Romana  non  foret  dignior  aut  indignior  quam 
ecclesia  catholica. 
V      Istas  evidencias  facio,  ut  dicatur  seriose  ad  materiam  These  opinions 

'  ^  really  follow 

et  formam  racionura,  nuUibi  declinando  a  veritate  de  from_thepre- 


misses. 


virtute  sermonis,  quia  sentenciam  quam  ego  exposui 
de  ecclesia  volo  defendere  de  virtute  sermonis,  communi- 
cando    capciosissime    sophiste   et  cuicunque  fideli  vel 

loinfideli  volenti  quantumlibet  protervire.  Si  autem  ista 
descripcio  non  sit  valida,  ad  quid  ponitur  pro  cogno- 
scenda  sancta  matre  ecclesia? 

9       Nono  videtur,  supposita  communi  loffica  iam  currente,   There  wouid 

'       ^^  c>  ^  '    be  no  smgle 

quod    ecclesia    universaHs    non    sit   aliquid,    quia    nec    '^(^^^^^V"^ 

i5substancia  nec  accidens,  et  per  consequens,  cum  nuUa 
sit  pars  universalis  ecclesie,  ipsa  foret  tam  quantitative 
quam  quaJitative  indivisibiHs,  et  per  consequens,  nec 
dominus  papa  nec  Romana  ecclesia  foret  caput  univer- 
saHs  ecclesie,  eo  quod  non  sequitur:    Si  ipse    exercet 

20  officium  capitis  in  aHquos  istorum,  ergo  in  istos,  quia 
pari  evidencia  diabolus  foret  caput  eiusdem  ecclesie 
et  haberet  quotHbet  capita  tam  bona  quam  mala. 

10      Decimo    et    ultimo    videtur    quoad   proprietates    ^t  ^Jui^  ^iosr^aii 
accidencia  ecclesie  quod  ipsa  non  habet  sexus  distinc-  /fat  ^scd^^tu^ 
144''  cionem,  virginitatem,  etatem  vel  *  aHa  accidencia  que  assigns  10  her. 
fides  scripture  sibi   attribuit,  et  per  idem,    non   habet 
privilegium    vel    peccatum,    temporaHa   vel    regulam 
vivendi,  cum   non    magis    tendat    ad    unitatem    quam 
membra    diaboH,    cum  in  iUis    sit  pax  quam  Christus 

SoMatthei  X°,  34,  dicit  venire  dissolvere.  Istas  instancias 
pueriles  contra  rudimenta  fidei  oportet  fidelem  clare 
dissolvere,  quia  in  principns  errorum  oportet  diHgenter 
obstare,  cum  eorum  admissio  abducit  in  devium. 

9.  In  codd.  so*«.  ig.  B:  ipse  exercitet.  27.  Aj:  temporale. 

3i.  A, :  pluries  contra. 

33.  Ad  cap.  V.  cf.  Hus,  De  eccl.  fol  2o5"\ 

8* 


l6  JOHANNfS  WYCLIF.  [CAP. 


VI. 


GAP.  VI. 

I.  We  have  to       ^^^  adhuc  instatur  finaliter  deducendo  ad  conforniia  144"= 
oaitfes  that^we'  inconveniencia  ad  qualia  adversarii  deducuntur.  Primo  1 
agafns^t  0^11^3^-  enim  videtur  quod  ecclesia  tamquam  monstrum  habeat 
versanes      YD.il\e  capita,  et  sic  de  ahis  membris  monstruose  fabri-  5 
catis,  et  sic  foret  simul  virgo   et   corruptissima  syna- 
that  the  Church  goga  et  Ghristi  ecclesia.  Hic  dicitur  (ut  sepe)  negando 

is  a  monster,  .  ..        ^        .         '^         .     . 

having  a  thou-  assumptum;  uam  non  sequitur:  Ista  capita  sunt  istms, 

sand  heads,and  . 

that  she  is  a    demonstrando  sanctam  matrem   ecclesiam,   ergo    sunt 

virgin  and  a  .         .     ,  .  .  . 

corrupt  syna-  capita   istms,  nec    sequitur:    Ista  sunt  capita   istorum  lo 

gogue,  and  .  .  .  ..... 

ChrisfsChurch.  qui  sunt  ista  ecclesia,  ergo  sunt  capita  hums  ecclesie, 
quia  sunt  capita  istorum  singillatim.  Et  tamen  nuUum 
eorum  est  caput  istorum.  Ad  hoc  ergo  quod  sinta 
capita  ecclesie,  oportet  quod  ecclesia  habeat  illa  omnia 
et  singula  tamquam  eius  capita.  Gum  enim  caputiS 
iuxta  Aristotelem  dicatur  ad  ahquid,  patet  sophistis 
quod  non  sequitur:  Hoc  caput,  hic  pater  vel  hoc  mem- 
brum  est  huiusmodi,  ergo  est  caput,  pater  vel  niem- 

The  difficuity  brum  illius,  necsequitur:  Hoc  est  caput  naturale  huiusb 

as  to  heads  ....  ,  ,      .  , 

rests  on  an     capitauei,  existentis  caput  date  ecclesie,   ergo   hoc  est  20 

equivocation.  .„.  i      •         -vt  •  •  i 

A  head  may   caput  ilhus   ecclesie.    Non  enim  oportet  equivocando 

belong  to  the    .  ,  .    ,  .  .  .  , 

Church  without  m  capite,  si  hoc  sit  caput  capitis,  tunc  hoc  est  caput 

being  the   head       .      ^       '  ..,,,,  ,  , 

of  the  Church.  cumscuuque  capitati  ab  illo  capite,  et  correspondenter 
de     ahis    membris.    Quelibet    enim    pars    predestinati  0 
potest  dici  pars    corporis  ecclesie,  nullum    tamen    estaS 
membrum  ecclesie  nisi  persona  predestinata,  et  omnis 
talis    est    membrum    ecclesie     sicut    proporcionaliter 
dicendum  est  in  humano   corpore.  Et  patet   quod  ad 
noticiam  illius  materie  de  sancta  matre  ecclesia  nedum 
oportet  scire  theologiam  et  iura  canonica,  sedomninoSo 
logicam,  phisicam  et   ethicam  que  omnes  subserviunt 

3.  A  in  marg.:     Prima   obieccio.  7.  A  in   marg.:     Rcsponsio. 

12,  singillatim:  ita  cod.  A  et  B.  A,:   sigillatim.  i6.  B:  de  sophistis. 

17.  18.  B:  membrum  est  huius,  28.  A  in  marg. :    Correlarium. 


GAP.  VI.]  DE  EGCLESIA.  117 

A  i^^^^raatri  nostre.  Sicut  enim  non  sequitur:  Pater  in  divinis 
generat,  et  ipse  est  natura  divina,  ergo  ipsa  generat, 
ita  non  sequitur:  Ista  persona  capitatur  istis  capitibus, 
et  ista  persona  est  hec  ecclesia,  ergo  liec  ecclesia  sic 
5  capitatur.  Nam  ecclesia  dicit  abstractive  multitudinem 
fidelium  secundum  racionem  qua  uniunturin  capite;  ad 
quem  sensum  ecclesia  non  potest  esse  non  ecclesia  vel 
dampnari.  Ecclesia  ergo  non  est  monstruose  composita. 
B  2      Sed  quoad  secundum,   conceditur  quod  ecclesia   est?-  The  Church 

^  '  ^  ^  is  a  virgin,  pol- 

lovirgo,  cum  sit  sponsa  virginis  Jesu  Ghristi  ex  qua  ut  luted  now  by 


sins  of  her 


vera  matre  spiritualiter  procreamur,  et  sic  est  castissima  members,  but 

!■  i  ^  to  be  purihed 

[^^-i  secundum  se  totam  in  patria;  *  hic  tamen,  fornicando  for  fmai  giory. 
cum  adulterante  diabolo  et  sic  membris  eius,  multis 
criminibus  parcialiter  est  corrupta  (ut  patet  ex  fide 
iSscripture  Ezechielis  XVIII°).  Verumptamen  nunquam 
recipitur  ut  sponsa  beatifice  amplexanda  in  dextera  in 
lecto  sponsi,  antequam  fuerit  pura  virgo  omnimode 
sine  ruga;  Ghristus  enim  est  sponsus  virginitatis. 
3      Et    quantum    ad    tercium    punctum,    dicitur    quod^-  Every  syna- 

•■•  1  z  i  gogue  that  is  a 

2oomnis  sinagoga  que    est    pars    sancte    matris    ecclesie    ^l^^^u^^'^ 
est  ecclesia,  non  econtra.  Et  ideo  tam  crebro  vocatur       Church. 
synagoga  in  veteri  testamento  ecclesia,  sed  non  memini 
quod  in  novo  testamento   ahqua    particularis    ecclesia 
dicitur  synagoga  (cuius  racio   dicta  est  ahbi).  Secundo 

25  obicitur  per    hoc  quod  iuxta    dicta    sequitur   eandem 

personam  verbi  esse  filium,  patrem  et  sponsum  ecclesie ;  i^  is  objected 
quod    est    contra   leees    tam    nature    quam    ecclesie,    wouid  be  at 

^  ^  -17  once  son,  father 

cum  nunquam  desponsavit  quis  licite   matrem   suam.  ^"^  husband  of 
Hic  dicitur  concedendo  conclusionem  assumptam,  cum 
3o  Ghristus  nedum  desponsat  universalem  ecclesiam   sed 
desponsacione  perpetua  quodUbet  membrum   eius.  Et 
quantum  ad  leges  allegandas  in  contrarium,  patet  quod 

9.  A  in  marg. :    Nota  argumenta   logica    de  materia    capitis   ecclesie. 
(Below  144«  without  mark  of  reference.)       i3.  B:  sic  deest.  i5.  A  in 

marg. :  Nota.       24.  A  in  marg.:  Secunda  obieccio.  Item  est  filius  pater 
et  sponsus  ecclesie,  puta  Christus  etc.  29.  A  in  marg. :  Responsio. 

9.  Gonf.  Hus,  De  ecclesia,  Opp,  tom.  I,   198". 


Il8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


VI. 


There  is  no    loquuiitur    de    contractu,    de    cognacione    et   despon-  iaa^  b 

rcason  why  .  ..-..,, 

such  reiations  sacionc    camali,    non    autem  spintuali,  sicut  debemus 

should  notexist 

spirituaiiy;  loqui  m  proposito  et  eo  debemus  eam  magis  atten- 
dere,  quo  est  preciosior,  proprior  et  in  scriptura  sacra 
expressior.  5 

Nam  secundum  illam  onines  salvandi  sunt  filii  Deic 
et  veri  fratres  ex  utroque  parente,  ymo  secundum  logi- 
cam  Ghristi  rectissimam  Matthei  XII°,  5o:  Quiciinque 
filius  regni  voluntatem  patris  sui  fecerit  qui  in  celis 
est,  ipse  suus  frater,  soror  et  mater  est.  Et  sic  sine  lo 
distinccione  sexus  spiritualis  omnis  christianus  pre- 
destinatus,  sive  masculus  sive  femina,  est  frater,  soror, 
as  the  Church  mater  et  sponsa  Ghristi.  Ideo  Ganticorum  V°,  i,  dicitur 

is  truly  all  the  t,      .     .  ^     ' 

things  that  sheeccleSie:    Veni   in    ortum    meum    soror    mea    sponsa. 

is  called  in  .  .^.    .       .    .  . 

Scripture.     Ymo  ecclesia  est  vere  domus  Dei,  civitas  regis  msticie,  i5 
regnum    celorum,  ortus    conclusus,    fons   signatus    et 
alia  que  scriptura  ad  sensum  misticum  sibi   attribuit. 
Nam  in    spiritualibus    eadem    substancia    habet  in    se 
sine  repugnancia  quotlibet  raciones  vere  earum  denomi- 
naciones,  ut  exemplariter  videre   possumus    quomodo  20 
contrariorum   species    et    intenciones    sunt    simul    in 
medio  et  in  mente.  Et  ille  qui  ignorat  hoc   est  valde 
indispositus  ad  cognoscendum    catholice  illud   celeste 
coniugium.  Nam  Ysaie  XXVI°,  i,  dicitur  de  Ghristo  et 
sancta   ecclesia:    Salvator   ponetur    in    ea    murus    et  25 
antemurale.     Ghristus    enim    secundum     divinitatem 
inmediate    complectitur  sponsam   suam,   et  secundum 
humanitatem  qua  minutus  est   paulominus  ab  angelis 
est  antemurale,  quia  dux  belli  diro  certamine  superans 
hostes  ecclesie,  etsic  de  quotlibet  racionibus  quas  omnes  3o 
apostolus  I^  Gorinth.  XV°,  28  compendiose  complecti- 
tur,  dicens  quod  Christus  est  omnia  in  omnibus, 

Unde  *  ignari  scripture  divertunt   ad    tales    pueriles  145*  D 
instancias,    quando    aliunde    deficiunt     argumenta    et 
dicunt  quod  scriptura  nostra  est  impossibilis  in  tantum  l 

24.  Ysaie;    Codd.  Ysidorus.     Corrcxi.  26.    A  in  marg. :   Christi 

respectus  ad  ecclesiam.  33.  A  in  marg. :  Duplex  opinio. 


CAP.  VI.]  DE  ECCLESIA.  iiq 

D  14.5'  quod  quidani  dicunt  nuUam  esse  ecclesiara  catholicam,  Some  say  that 

^      ^    .  ,  .  ,.  .       ^     .  ,  the  Gatholic 

quia  non  est   dare   universalia   ex   parte   rei.    Quidam  Church  (as  an 

,  ,      .  ,      .  universal)  has 

2  vero  dicunt  quod  ecclesia   est    ecclesia,    sed    non    est    no  reai  exi- 


stcncc* 

aliquid  sed  aliqua,  nec  aliquod  est  membrum  ecclesie, 
5  et  sic  scriptura  sacra  de  capite  ecclesie,  de  anima  eius 
et  de  aliis  eius  membris  est  manifeste  impossibilis.  Et 
sic  videtur  quod  habent  dicere  communiter  quod,  sicut 
ecclesia  nichil  est,  ita  nichil  valet,  et  sic  Christus  foret 
mercator  stultissimus  qui  tradidit  semet  ipsum  pro 
lodicta  ecclesia  et  nimis  illuderet  christianis  de  sponsa- 
libus,  de  privilegiis  et  de  attributis  ecclesie. 

Nam  si    ecclesia    non  sit  ens  vel  aliquid,  tunc  non  it"  the  Church 

,  .,.,,..  is  nothing  it 

est  verum  nec  bonum,  et  cum   nichil  valet   nisi  pro-  cannot  bc  good, 
porcionaliter  ut    est    bonum,    sequitur    quod    ecclesia 
i5nichil  valet.  Sequitur  enim  secundum   rudimenta  dis- 
ciphne:  Utrumque  istorum  est  bonum,  deducendo  duas 
particulares  ecclesias,    ergo   utrumque  istorum  est  res     Any  locai 

church  may  be 

ahqua,  et  sic  mille  res  forent  una  res  que,  Hcet  racio-  something  and 

.  .  ^  so  a  thousand 

cinetur,    vivat    bene,  male,  exercens   actus    humanos,  somethings  may 

,  .  '    make  up  one 

20  subiectans  accidencia  velut  substancia,  tamen  nichil  est.  which,  in  spite 

of  all  it  does 

Unde  habet  partes  et  est  satis  sensibihs,  divisibilis  et  ^nd  is,  we  are 

..  .         .  to  call  notning. 

sic  de  ahis  denominacionibus,    sed   nullum   est   caput 

vel  membrum  eius,    nec    ahquid   est    intra,    extra   vel 

pars  ecclesie,  cum  nunquam  incepit,  incipit  vel  desinet. 

25  Et  sic  nedum  domus  materiales   non   manebunt  post 

ablacionem  minime   partis   materiahs    per    auram   vel     %  simiiar 

^  ^  reasonmg  we 

avem,    et    sic    oporteret    indies    de    novo    consecrare  "^ight  conciude 

\  ^  ^  a  housc  or  a 

ecclesias,  sed  et  communitates,  ut  conventus,  abbathie,  corporation  has 

^  '  '  '  no  contmuous 

atque  rehgio  deficerent  continue    et   innovarentur,    ut  ^xistence,  since 

.  '  the  parts  vary. 

Soquevis  persona  de  tahbus  deficit,  vel  quomodoHbet 
innovatur,  et  periret  appropriacio  temporahum,  eo 
quod  non  superesset  collegium  cui  temporaha  sunt 
donata.  Non  enim  iure  hereditario  carnah   sed  imita- 


I.  AAj:  quidara  diceret.  5.  In  codd.:  scriptura  sacra.        12.  A  in 

marg. :    Obieccio.  22.  B:    sed  deest.  23.  24.  B:    vel  partes. 

24.  B  :  vel  delinet.  29.  B :  innovearuntur. 


120  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

cione  spirituali  a  qua  forte  degenerantur,  debent  tales  145" 
elemosinas  vendicare. 
Objection:         Item,  iuxta  dicta  totum  genus   humanum  est  unusE 

If  a  whole  is  .    .  . 

aii  that  its  parts  homo,  divisus    m  duos    hommes,    et    uterque    eorum 

are,  man  is  at  .  /-,,     . 

once  the  body  habet  Deum  et  dommum  Jesum  Ghristum  pro  capite,  5 

of  Ghrist  and  •  r  r      > 

the  body  of  the  ergo  uterque  eorum  est  corpus  dommi,  et  per  conse- 
quens,  ille  totus  homo  foret  corpus  domini  et  sic  sine 
racione  reprobaret  Augustinus  Ticonium  de  corpore 
domini  bipertito.  Nec  est  evidencia  quod  exercitus  vel 
populus  facit  quidquid  facit  pars  eius,  quin  per  idem  10 
ille  magnus  homo  foret  simul  corpus  Christi  et  corpus 
diaboH,  salvatus  et  dampnatus,  quia  secundum  partes, 
ergo  etc. 
Answer:  Hic  dicitur  coucedendo  assumptum,  cum  non  possunt 

Mankind  is   di-  ,        i  • 

vided  into  two,  esse  plures  quam  duo  hommes,  et  ita  conceditur  quod  i5 

and  in  a   sense  .  ,  ,  .  , 

they  both  haveuterque  istorum  duorum  hommum   habet  Deum   pro 

God  for  their  •         ^  .  .  . 

head,  but  oniy  capite,  *  non   pro  parte  ems,   sed   principaliter  extrin-  145* 

one  is  the  body  .    n  •  rr 

of  the  Lord.^  secus  miluente,  et  sic  unus   eorum  est  corpus  domini 
quod  est    sancta    ecclesia,    sed    alter   non    est    corpus 
domini,  sed  corpus  diaboH.  Et  sic  non  sequitur:  Hoc  20 
^   corpus  est  domini,    ergo   hoc   est   corpus  domini.    Et 
hoc  intendit  Augustinus,  111°   De  Doctrina  Ghristiana, 
XXXII°  cap.,  increpans  Ticonium,  quia  vocavit  presci- 
tos  corpus  dominicum.   Non  enim  est    totum    corpus 
naturale  corpus  domini  bipertitum,   nisi  utraque  pars  20 
fuerit  corpus  domini.  Et  cum  Augustinus  XXXII°  post- 
quam  ostendit  quod  Ghristus  et    corpus   suum   quod 
est  ecclesia  sunt  una  persona,  increpat  eum  in  secunda 
regula  qua  vocat  totum  genus  hominum  corpus  domini 
bipartitum.    Non^  inquit,    sic  debuit    appellare.    Non  3o 
enim  revera  domini  corpus  est  quod   cum   ipso  non 

2.  B:    elemosina.  3.  A  in  marg. :    Tercia  obieccio.  14.  A  in 

marg. :  Responsio.  Totum  genus  humanum  est  unus  homo  divisus  in  duos 
homines  et  unus  illorum  est  corpus  domini  et  alius  est  corpus  diaboli. 
Gontra    Ticonium.  23.  A    in  marg.:  Augustinus  contra  Ticonium. 

8.  In  tertio  libro  De  Doctr.  Christ.   cap.  XXXII.  22.  Cf. 

Hus,  De  ecciesia,  Opp.  tom.  1,  2o6''-  . 


CAP.VI.]  DE  ECCLESIA.  121 

E  145"  en/  in  eternuyn,  sed  dicendum  fuitde  corpore  domini 
vero  atque  permixto,  aut  vero  atque  simulato,  quia 
non  solum  in  eternum,  verum  eciam  nunc  ypocrite 
non  cum  illo  esse  dicendi  sunt.  Ecce  quarn  plane 
5  iste  sanctus  diffinit  quod  presciti  non  sunt  de  Ghristi 
ecclesia.  Unde  De  Consecracione,  d.  11%  Hoc  sacra- 
mentum,  dicit  canon  quod  per  cibacionem  eucaristie 
societatem  vult  intelligi  corporis  et  membrorum 
quod  est  ecclesia  in    predestinatis,   Et  De  Penitencia, 

10  d.  IV%  Si  ex  bono;  et  sepe  infra  habetur  quod  nemo 
est  de  regno  Christi  quod  est  ecclesia,  nisi  vere  filius 
quem  pater  dedit  sibi.  De  quo  dicit  Joh.  III^  16,  quod 
oportet  ut  non  pereat,  sed  habeat  vitam  eternam,  Et 
sic  multi  sunt   in   ecclesia   qui   vocantur    filii    nuncu^ 

i5patim  qui  non  sunt  de  ecclesia. 

F      Conceditur  ergo  quod  homo  qui  est  humanum  genus  ^iankind  is  not 
est   partim    prescitus   et  partim    predestinatus,    et    sic 
tempore  suo  partim    salvatus    et   partim    dampnatus, 
sed  ille  non  est  ecclesia,  quamvis  faciat  quidquid  facit 

2oaliquis  homo,  quia  ad  unitatem  requiritur  unitas 
capitis,  sed  ut  dicit  apostolus  IP  Cor.  VI°,  i5.  Que 
convencio  Christi  ad  Belial?  Non  ergo  sunt  duo  capita 
ex  equo  vel  subordinata,  cum  secundum  apostolum 
que  a  Deo  sunt  ordinata,  sunt.  Et  sic  homo  humani 

25  generis  est  corpus  naturale  sed  non  corpus  ecclesie 
propter  diversitatem  contrarietatis  capitum  et  equi- 
vocacionem  ordinacionis  divine  ad  gloriam  et  ad 
penam. 

Et  patet  quid  concedi  debeat  et  quid  negari  in  ista  Mankind  does 

.  1-1  whatever  eacli 

3o  materia.  Nam  concedi  debet  quod  homo  generis  humani  ofitsparts  does, 
facit   quidquid    ahqua    eius    pars    facit,    et    simul    est 

6.    A  in  marg.:    Presciti  non  sunt  de  Ghristi  ecclesia.  22.  In 

codd. :  que  communicacio.  Correxi  e  II  Cor.  VI,  i5. 

6.  Decreti  III.  pars,  De  Consecratlone  dist.  II,  cap.  LXIII:  Hunc 
cibum  et  potum  societatem  vult  intelligi.  10.  Decreti  II.  pars, 
causa  XXXIII,  quest.  III,  dist.  IV,  cap.  VIII.  24.  Rom.  XIII,  1. 


to 

rep 


122  JOHANNIS  WYCLIF.  |CAP.  VI. 

but  it  is  not  thc  beatus  in  celo  et  dampnatus  in  inferno,   et  est  ambe  145"  F 
Lord  or  the    istc  ecclesie  sed  neutra  illarum,  et  corpus  illud  secundum 

body  of  the  ,        .    .  ,  ,        •    • 

devii.         se  totum  est  dommi,  sed  non  est  corpus  dommi  nec 
est  corpus  diaboli,  cum  totum  integrale  non  est  eius 
A  whoie  is  not  pars  quantitativa  sed  est  eius   partes   quantitative,    et  5 

its  part,  but     \  ,,        .  ,      '  •    •  ,•    i     ,• 

its  parts.      sic  est  collectim  corpus  dommi  et  corpus  diaboli. 
it  is  a  siander      Unde  videtur  mihi   quod    illi    non    minus    heretice 

on  the   Church  ,  ,         ,  .1  ,    ,.  , 

say  that  the  quam  blaspheme  *  scandabzant  sanctam  matrem  eccle- 145'= 

j,robate   form    .  .       . 

part  of  her.    siam    qui  dicunt  quod  habet   ut  partes   componencia 

tot  membra  diaboli,    quia   indubie   tunc   foret   turpis-  10 
sima  et  a  Deo  maxime  odita,  quia  secundum  magnam 
partem.    Et  cum  Canticorum  IV°,  7,  de    illa    dicitur: 
Tota  pulchra  es  amica  mea  et  macula  non  est  in  te, 
et  apostolus  Eph.  V°,  27,  dicit  illam  esse  ecclesiam,  non 
habentem    maculam    neque    rugam,     et    illud    dicitiS 
decretum  (ut  patet  in  fine  XIII  cap.):  cum  ergo  nuUus 
debet  dubitare  quin   omnia  ista  loquuntur  de   sancta 
matre  ecclesia,  manifestum  videtur  quod  illa  non  habet 
in  sui  composicionem  ahquod  membrum  diaboH,  sed 
sicut    prudens    paterfamilias    non    adoptat    in     fiHum  20 
quera  scit  perdere  patrem  suum,  sic  de  Deo,  quia  iuxta 
apostolum,  si  ordinaret  filios,  et  heredes.   Cum  ergo 
iuxta  decreta  ille   cadit  in  heresim   qui  ahter   exponit 
scripturam  sacram  quam  spiritus  sanctus  flagitat,  sicut 
et  ille   qui    imponit   tantum    vicium    sancte    Romane  25 
ecclesie,  et  indubie  scandalum  tale  redundaret  in  Dei 
blasphemiam,  quomodo  rogo  foret  gratus  matri  ecclesie 
vel  sponso  suo  qui  imponeret  eis  tantam  calumpniam? 
Nonne  Exodi  XXF,  17  cap.,  precipitur  legesponsi:  Qui 
maledixerit   patri    vel    matri    tnoriatur  ?    Non    ergo  3o 
imponamus    matri    nostre    malediccionem   et  heresim 
cuiusmodi  necessario  est  singulus  prescitorum. 

14.  A  Ai  illam  esse:  sequitur  lacuna;  ccclesiam:  deest.         i5.  B:  sicut 
dicit.  20—1:2.  A  Aj:  in  —  ordinaret  deest.  B:  quem  sit.  2y.  A: 

Nonne  eodem  XXI.  A^  corr.  in  marg.  3o.  A^  in  marg.  add. :  raorte, 

ut  Exod.  XXI,  17. 

22.  Rom.  VIII,   17. 


CAP.  VI.]  DE  ECCLESIA.  123 

G  145°      Sed  instatur  quod,  sicut  omnes  partes  predestinatorum 

sunt  partes  ecclesie,  ita  omnia  capita  predestinatorum 

sunt  ecclesie  capita,  et  sic  caput  aggregatum  foret  caput 

ecclesie.  Hic  dicitur  (ut  supra  tetigi)  quod  illud  proba- 

5  biliter  concedi  potest  de  capite  naturali  et,  intelligendo 

ecclesiam  personaliter  ut  per  accidens  vel  contingenter, 

est  ecclesia,  cum  partes  quantitative  predestinati  ordi- 

nantur  ad  beatitudinem.  Sed  locuti  sumus  communiter 

equivoce  de  capite,  ut  est   persona  regens   capitaliter; 

loquod  est   Christo   proprium    quoad    totam    ecclesiam. 

Quarto  arguitur  per  hoc  quod  iuxta  dicta  ecclesia  foret 

per  totum  tempus  veteris  testamenti  acephala,  eo  quod^.  The  Church 

11  •   •    i^i     •  1  of  the  O.  T. 

non  potest  nabere  caput  nisi  Lnristum,  sed  tunc  non  wouidhavebcen 

,     ,      .      ^,     .  11-  T-    lieadless,    since 

habuit  Ghristum  caput,  ergo  tunc  non  habuit  caput.  Et  Christ  was  not 

.  ,  .  ,  •  7        1  1      •     r   •  then  its  head. 

i5  per  idem  videtur  sequi  quod  eadem  ecclesia  luit  pro  tem- 
pore  crementi  quotlibet  membra  sua,  quia  pro  nuUo 
instanti  fuit  nisi  fideles  qui  tunc  fuerunt.  Unde  in  exemplo 
tacto  in  fine  secundi  argumenti  videtur  quod  non  manet 
eadem    domus,    quacunque    parte    ablata   vel    noviter 

2oveniente,  quia  per  idem  ablata  iterum  tanta  et  alia 
noviter  veniente,  et  sic  qualibet  parte  domus  corrupta 
et  una  secundum  se  totam  noviter  generata,  maneret 
eadem  domus,  sicut  est  de  domo  ecclesie. 

H      Hic  sunt  tres  difficultates.  Prima,  utrum  Ghristus  fuit 

25  ante    incarnacionem,  quia  certum  est  quod  eternaliter  Christ  before 

r   .  ,  T^    .  ,      •        r^     ,       .  ,  his    incarnation 

luit  verbum  Dei  et  semper  caput  ecclesie.  Sed  videtur  was  not  intrin- 

f.    .  ...  r   .      ,  sically   head   of 

non  iuisse  caput  eius  intrinsecum  antequam  fuit  homo.    the  Church, 

Ad  illud   autem  videtur  dicendum  iuxta  sepe  dicta 
quod  Ghristus  in  primo  instanti   mundi    fuit   sponsus    but  he  was 

,      .  ...  .  ^  .  always  head   by 

3o  ecclesie  predestinacione,  m  connrmacione  autem  ange-  predestination. 
lorum  dedit  dotem  parti  sponse  sue  et  sic  in  confir- 

I.  A  in  marg.:    Nota;    replicacio.  4.  A  in  marg.:    Responsio. 

Omnia  predestinatorum  capita  sunt  capita  ecclesie.  n.  A  in  marg.: 

Quarta  obieccio.  21.  A:    corrumpta.  22.  A  A^:    manet. 

25.  A  in  marg. :  Responsio.  Prima  difficultas.  B  in  marg. :  Utrum  Christus 
fuit  ante  incarnacionem.  3o.  A  in  marg.:  Christus  in  primo  instanti 

mundi  fuit  sponsus  ecclesie. 

3o.  Gf.  Hus,  De  ecclesia,  Opp.  torn  I,  198'. 


124  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

macione  Abel  insti   et  aliorum   sanctorum  usque   ad  145^ 
incarnacionem,     manente    continue     eadem     despon- 
sacione,  cum  Cesar  semper  Augustus  continue  auget 
in  the  incarna-  dotem.  *  In  iucarnacione  vero  fecit  secundas  nupcias,  145*' 

tion  he  made  i  i  •  ... 

second  nuptiais,  creaudo  quandam  regmam  partem  tocms  ecclesie  que  5 

raising  a  part  .  ,    .  .....  _, 

of  the  Church  quadam    proprietate  dicitur  ecclesia  christiana.    Tunc 

to  be  Queen.  .  ,      -r  r       -i-     •  n 

enim  dux  et  legirer  noster  familiarms  alloquens  sponsam 
suam  (ut  dicit  apostolus  Hebr.  1°)  per  assumpcionem 
humanitatis  inducit  arma  nostra  et  ut  gigas  superavit 
hostes  ecclesie,  redimens  partem   sponse  incarceratam  10 
et   docens   aliam   quomodo    sequeretur    eius    vestigia. 
Unde    tota    doctrina   christiana   stat   in    ista    oracione 
ecclesie    qua  rogamus  sponsum  per  adventum  eius  in 
carnem,    ut    doceat   nos   terrena    despicere    et    amare 
celestia.  Despicere,  id  est,  in  affeccione  postponere.  Ille  i5 
enim  despicit  temporalia  qui   a    summa    sede    anime 
ipsa  abicit    et    facit    ipsa  intencioni    celestium    abiec- 
tissime    ministrare.    Et   bene    foret    sibi    qui    perfecte 
didicerit    istam    regulam   religionis,    tunc   enim   foret 
in  recta  via  sequendi  sponsum   et  assumptam  iuven-  20 
culam  in  regnum  celorum. 
At  the  last  ad-      Tercio  vero  in  ultimo  adventu  faciet  agnus  nupcias 

vent   the  Lamb  .  . 

wiii  make  mar-  cousummatas,  coronando  et  confirmando  regmam  inte- 1 

riage  consum-  ..... 

mate  and  the   gram    Que    est    uua    columba    et   universaHs    ecclesia, 

Whole   Church     ^  ^  ,  .  ,        .  ,  ^r^rr    \        ^ 

wiii  be  crowned  non   pars  alterius   ecclesie  (ut  patet  Apoc.  XaI°).  Et25 

as  Queen.  ^  .  .  ,  ,  ^ 

super  ista  consideracione  dependet  magna  pars  sensus 
scripture  et  servicii  ecclesie.  Nam  ex  fide  erit  una 
totalis  ecclesia  glorificata  post  diem  iudicii,  et  illa 
secundum  magnam  partem  est  modo  sponsa  in  celo, 
in  purgatorio  et  in  mundo.  Ideo  illa  est  continue  una  3o 
universalis  et  sancta  mater  ecclesia,  et   illa  est   quam 

4.  A  in  marg.  rChristus  in  incarnacioneoriginavitccclesiamchristianam. 
8.  A  in  marg. :  Nupcie  Christi  per  incarnacionem.  12.  B  in  marg. : 

Tota  doctrina  christiana  stat  in  una  oracione.  i5.  B:  preponere. 

22.  A  in  raarg. :  Nupcie  consumacionis.  B:  nupcias  consumptas.     25.  B: 
Moralium  XXI. 

3.  Cf.  Wyclifs    De  Benedlcta  Incarnacione    cap.  V,  pag.  67. 


CAP.  VI.]  DE  ECCLESIA.  125 

145'=  debent  leges  intelligere  et  omnis  christianus  reverenter 
intendere;  illa,  inquam,  figurata  est  in  Salomone  et 
templo,  ut  canit  ecclesia.  Frustra  namque  ordinaretur 
vel  legeretur  quod   Salomon  haberet  tot   reginas,  tot     Soiomon's 

c>  ^  o  7  queens,  concu- 

5  concubinas   et    tot    adolescentulas,    nisi    ut   fieurando    .bines  and 

'     ^  '^  ^  ,      virgins  (igure 

Ghristum  significet  nobis  suum  coniueium  cum  spiri-  the  three  staies 

c*  .  that  compose 

tibus   celestibus,   tam   angelis  quam  animabus,   quam    the  Church. 
cum    adolescentibus    viantibus;    ex    quibus    omnibus 
componitur  una  columba  que  est  universahs  ecclesia, 

loeadem  que  coronabitur  in  patria,  quia  aHter  foret 
continue  alia  et  alia  universalis  ecclesia.  Frustra  eciam 
ordinaretur  et  legeretur  construccio  templi  Salomonis 
(de  quo  111°  Reg.  VI°  cap.)  ad  figurandum  Ghristum  et 
ecclesiam,  que  est  templum   suum  (ut  dicit  apostolus 

iSl^  Gor.  111°  17).  Sicut  enim  fuerunt  tres  partes  templi: 
prima  in  quam  totum  vulgus  et  alienigene  intraverunt, 
quam  sacerdotes  in  tempore  Ghristi  negociacionibus 
occuparunt  (ut  patet  Matthei  XXI°,  12).  Et  illa  signat 
militantem  ecclesiam  in  qua  sunt  eciam  alienigene  ut 

2opresciti.  Secunda  vero  fuit  corpus  ecclesie  populo 
Israhelitico  deputata,  signans  perfecciores  pure  Isra- 
helitas  a  rugis  in  purgatorio  depurandos.  Tercia  vero 
fuit  sancta  sanctorum  in  quam  soH  sacerdotes  intrarunt 
solempniter   semel  in  anno.  Et  illa  signat  triumphantes, 

2  5  ut  exponit  apostolus  Hebr.  IX°,  1 1 :   Christus  assistens 

pontifex    etc.    Sic,  inquam,   tota  fabrica  templi  signat 

universalem  ecclesiam  iuxta  fidem.    Unde  istum   arti- 

i^^-^culum  fidei  tenentur  *  episcopi  docere  inferiores  sacer- 

dotes  et  populum,    quia   aliter    ignorarent  usum   ser- 

3o  vicii  ecclesie  ad  cuius  noticiam  obligantur,  et  speciaHter 
illum  articulum  fidei  ecclesiam  sanctam  catholicam 
quem  omnis  catholicus  debet  scire. 

4.  A:  regninas;  A  in  marg. :    Concubine,    regine,    adolescentule  Salo- 
monis.  i3.  A:  III  Reg.  VI  cap.  i5.  A  in  marg. :  Distinccio 

templi  Salomonis  ad  ecclesiam,  16.  A:  primam  in;  B  in  marg.  man. 

rec. :  Templi  partes  tres.  16.  A:  aligenigene.  23.  Codd. :  qua; 

3.  Vide  supra  pag.  97  1.  5.  4.  Cant.  VI,  7. 


XX 


1 26  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

A  £?ood  bishop      Et  patet  quod  Ghristus  semper   est   caput   ecclesie.  i46*K 

remains  after  i  ,  • 

death  patron  of  Unde    ego    credo    quod,    quicunque   episcopus    vere 
Church.       presidet  in  particulari  ecclesia,  remanet  post  mortem 
suam  caput   vel  patronus   eiusdem   ecclesie.   Quamvis 
enim  moriatur  in  corpore,  procurat  tamen   in   spiritu  5 
pro  subditis  eciam   fervencius   quam    in    via,   et   post 
diem  iudicii  habebit  quandam  preeminenciam  et  illu- 
minacionem,    sicut   in   angelis   longe   alterius   racionis 
quam  prepositura  viancium.  Ideo  rogamus,  ut  sanctos 
episcopos  semper  habeamus  patronos  in  celis.  Sed  illi  lo 
non  contendebant  circa  primatus,  adulterantes  scriptu- 
ram   sacram,    ut    populus    astringatur    in   via  credere 
quod  ipsi  sunt  capita  sancte  matris  ecclesie. 
A  difficuity:        Secuuda  difficultas  loeica  est,  utrum  debet  concedi, 

Whether  before  .  .  .  ,  , 

the  incarnation  posito  quod  essemus  autc  mcamacionem,  quodverbuma 

the  Word    was  "^       ,      ^        ^,     .  ^  ^         .  ,  ^    ^  ,       . 

the  manChristest  homo  Christus  Jesus.   ht  videtur  quod   sic,   nam 

Jesus.  Yes;   forl  ,  ,  .,  ,  .  ,. 

he  was  so  both  secuudum    rectam    philosophiam   et   logicam   creatura 

ideallv  and  .  ,     ,  ...  .  ,      . 

poteritiaiiy.  nedum  habet  existenciam  m  suo  singulan  sed  tam 
esse  ydeale  in  verbo  quam  esse  potenciale  in  causis 
secundis.  Gum  ergo  ante  incarnacionem  fuit  illa  sancta  20 
massa  materialis  in  patribus,  quam  postmodum 
assumpsit  de  virgine,  et  spiritus  habuit  esse  in  humana 
specie,  videtur  quod  totus  Ghristus  habuit  humanitus 
Confirmation:  esse  potenciale,  et  sic  esse.  Gonfirmatur  secundo  exb 
days  thc  body  hoc  quod   saccrdos   conficiens   in  sancto    triduo    vere  25 

to  whicli  he  was  „  ^,     .     .        .  ,. 

afterwardsunit- connceret  corpus  L.hristi,  sicut  dicunt  doctores  con- 
corditer,  in  tantum  quod  hoc  foret  tunc  verum  ^*hoc 
est  corpus  Ghristi"  (ut recitavi  in  tractatu  De Incar- 
nacione);  quare  ergo  non  foret  verum  ante  incarna- 
cionem  quod  verbum  est  Ghristus,  cum  tunc  habetSo 
corpus  quod  post  unit  sibi,  sicut  est  de  corpore  suo 
pro  triduo? 


I.  A  in  marg. :  Conclusio.  4.  A:  est  (in  red  ink)  suam  est  caput. 

7.  B:  quandam  primiciam.  14.  Ainmarg. :  Secunda  difficultas.  Utrum 
verbum  est  homo  Christus  Jesus  ante  incarnacionem.  B  in  marg.  man. 
rec:  Ante  incarnacionem  verbum  est  homo  Christus  Jesus.  21.  B: 

missa.  32.  B  in  marg.  man.  rec:  In  triduo. 


CAP.  VI.]  DE  ECCLESIA.  1 27 

L  c        Tercio     confirmatur    ex    hoc    quod    ecclesia    foret  Confirmation : 

.        .         Otherwisc  tiie 

146'  aliter  acephala,   cum   tunc   non   haberet   caput  mtrm-   ciiurcii  must 

liave  been 

secum  sicut  post,  et  cum  non  potest  habere  tahter  headiess. 
nisi  unum  caput,  videtur  quod  Ghristus  ante  incar- 
5  nacionem  fuit  caput  sponse  sue  intrinsecum,  quia  ahter 
vel  haberet  duo  capita  vel  idem  foret  caput  extrin- 
secum  et  caput  intrinsecum.  Et  ad  illud  sonant  quot- 
Hbet  scripture  (ut  allegavi  aUas  de  beato  Jeronymo 
in  quadam  epistola  ad  Paulum  et  Eustochium). 
10      Hic   dicitur    quod    patribus  veteris    testamenti   fuit        Repiy. 

^  ^  .  .         .       The   fathers  of 

hec  vera:  verbum  est  homo  Ghristus  Jesus.  Ipsi  enimthe  o.  T.  be- 

lieved  in  the 

secundum  sanctos  habuerunt  eandem  fidem  quam  nos  incarnation, 
habemus.  Ideo  sicut  nos  credimus  creacionem  mundi, 
carnis  resurreccionem  et  vitam  eternam,  hoc  est.  quod 
iSDeus  tempore  suo  creat  mundum,  quod  mortui  resur- 
gent,  et  quod  beati  vivunt  eternahter  post  diem  iudicii, 
ita  utraque  ecclesia  credit  incarnacionem,  scilicet  quod 
Ghristus  pro  suo  tempore  incarnatur.  Et  sic  propo- 
sicio  nostra:  Ghristus  est  homo,  foret  in  sieno   utro-  ^so  far  that 

'  ^  Christ  would 

20  bique  vera,  non  quia  tunc  est  quod  Ghristus  est  homo,  be  man  in  due 

sed    quia   verum    est    quod    Ghristus    est  homo    pro 

suo    tempore.  Nec    video    quod    Ghristus   est    homo 

146''  pro  illo  tempore,  cum  tunc  compo*neretur  ex  corpore 

et  anima  quam  assumeret  pro  illo  tempore,  et  potis- 

25  sime  foret  primus  Adam  secundum  materiam  et  non 
secundum  raciones  seminales,  qualiter  apostolus  dicit 
Levi  fuisse  in  lumbis  Abrahe,  et  qualiter  Anselmus 
dicit:  Omnes  nos  fuisse  Adam,  sed  limitatum  est  ad 
existenciam  individuam  humanitatis  Ghristi. 

3o      Et  ad  primam  instanciam  dicitur  quod  non  sequitur: 

aHoc  eternaliter  fuit   et  hoc   est    iste  homo,   ergo    iste 
homo    eternaliter    fuit,    deducendo    pure   creaturam. 

10.  A  in  marg.:   Responsio.  i5.  A  Aj:    deus  deest.  i5.  B: 

resurgunt. 

26.  Ep.  Pauli  ad  Hebr.  VII,  5.  27.  Anselmi,  De  conceptu 

virginali  et  originali  peccato  cap.  XI.  (Opp.  ed.  Gerberon,  pag.   loi.) 


128  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

We  must  be    Conceditur  tameii  de  Ghristo  quod  ipse  eternaliter  fuit  146'' 

careful  to  dis-  .  o-   •         i  ,     ,  •    , 

tinguish  be-    Deus ;  nec  sequitur:  bi  iste  homo  habet  esse  potenciale 

tween  potential  .  .  . 

and  actuai  in  causis  secundis,  ereo  iste  homo  est  pro  eadem 
mensura,  quia  tunc  omne  mdividuum  quod  posset  esse 
foret,  et  sic  esse  in  potencia  est  distrahens.  Vel  con-  5 
cesso  quod  Ghristus  habet  esse  creatum  pro  mensura 
data,  quod  est,  esse  cause  secunde,  tamen  tunc  non 
habet  esse  Ghristi,  quia  tunc  haberet  existenciam  huma- 
nitus  singularem. 
Christ  assu-       Et  sic    respoudetur   ad    secundam  instanciam   con-y» 

med  the  human  " 

body  with  the  cedendo  assumptum,  cum  Ghristus  fuit  in  triduo  tam 

soul.  He  had 

the  soui  in  ihe  corpus  quam  anima,    sed   cum  Ghristus   non  assumit 

three  days    but 

not  in  D.  T.    corpus  ypostaticc  nisi  mediante  anima,  patet,  cum  non- 
dum  creata  est  anima  Ghristi  pro  tempore  veteris  testa- 
menti,  non  pro  illo  tempore  est  Ghristus,  nec  sufficit  i5 
ad  esse  individuum  esse  specificum,  quia  tunc  omnes 
eflfectus  absolute  necessario  evenirent. 

The  Church        Ad  tercium  negatur  assumptum,  cum  ecclesia  semper 

would  not  be  .  ^  r  7  r 

headiess,  for  fuit  capitata  per  verbum  quod  mansit  perpetue  eadem 

the  word  was  .        .  ^  ^      ^ 

aiways  its  head,  persoua  et  sic    idem  caput  post   et   ante.    Gonceditur  20 

but   in   another  ^  * 

way  since  the  tamcn    quod   post    illas    nupcias   celebratas    in     utero 

mcarnation.        ... 

virguiis,  quando  Ghristus  fuit  murus  et  antemurale 
sponse  sue,  fuit  caput  racionis  duplicis  et  duplicis  nature 
et  sic  simul  caput  intrinsecum  et  caput  extrinsecum 
eiusdem  ecclesie.  Et  sic  ad  auctoritates  potest  dici  (ut  25 
alias)  quod  Ghristus  est  pro  tempore  veteris  testa- 
menti  nedum  secundum  deitatem  sed  secundum  causas 
secundas,  et  sic  possunt  ipsi  dici  christiani. 

Tercia  difficultas  naturalis  est,  quomodo  manet  idem  M 
corpus  inanimatum   aUis   partibus   corruptis    continue  3o 
generatis.  Sed  ad  illud  dictum  est  alias  quod  est  dare 
corpus  successivum  tam  continue  quam  interpolate,  et 
ita   est    de    domo     materiali,  sive    ecclesia,    sic    quod 
existente  secundum  totam   ahquam  fuit  illa  que  per- 


I.  B  :    Concedit.  5.  B :    esse  in  persona.  16.    In  cod.    A, 

specnmjA  B:  speculum.  29,  A  in  marg.:  Tercia  difncultas. 


CAP.VI.]  DE  ECCLESIA.  129 

M  i^e^rnansit  in  principio,  adhuc  manet;  et  est  eadem  domus 
successiva  que  fuit  a  principio  usque  in  finem;  sicut 
posito  quod  ignis  incipiat  partibiliter  generari  et  cum 
hoc  corrumpi,  tunc  ignis  successivus  mensurat  secundum 
5  partes  utrumque  motum,  et  sic  corrumpitur  inani- 
matum  ad  corrupcionem  tocius  et  manet  continue, 
dum  corrumpitur.  Et  si  queratur,  quando  consecrande 
forent  ecclesie,  dicitur  quod  ille  est  ritus  humanitus 
introductus,  ideo  non  est  vis  de  tali  consecracione 
loassistente  sanctitate  persone  incolentis.  Istam  autem 
raateriam  relinquo  aliis. 

Sed  quinto  arguitur,  probando  sequi  ex  dictis  omnem  ^Objection : 
honorem  et    obedienciam    inpendendam   prelato    con-  ^now  to  whom 
fundi  et  omnem   exaccionem    corporalis    debiti,    cum  ^^  ^v^"  ^^^^- 
i^G^^deficeret  probacio  *  predestinacionis  vel  sanctitatis,   et 
illud    secundum    racionem    foret    fundamentum    talia 
vendicandi. 

Hic  negatur  assumptum,  quia(utpatet  alibi)  operibus  ^s  to  ho^ouring 
debet  credi,  nec  licet  prelato  aspirare   ad  lucrum   vel    ^[uinudge 

20  honores  illis  dimissis,  quia  ut  sic  redderet  se  indignum  ^^^  wo^rL!'^^^'^ 
illis  lucris  atque  honoribus.  Unde  oraremus  omnes,  ut 
ecclesia  sicut  in  suis  primitivis  attendat  pure  fructuoso 
operi   sine  ambicione  temporalis  commodi  vel  honoris. 
Modo  vero  ad    tantum   invalescebat   oppositum  quod 

25  de  clero  nostro  potest  dici  illud  Ysaie  IIP.  1 2  :  Populum     Prevaiiing 

^  '  ■'^  abuses. 

meum  exactores  sui  spoliaverunt  et  mulieres  domi- 
nate  sunt  eius.  Et  sequitur:  Popule  meus  qui  beatum 
te  dicunt,  ipsi  te  decipiunt,  Nam  qui  olim  erant  rectores 
anime,  iam  perversi  sunt  in  exactores  pecunie;  qui 
3o  olim  zelabant  pro  honore  divino  contempto  honore 
mundano,  modo  econtra  lege  Dei  et  per  consequens 
honore    eius    postposito ,    preponderantes    tradiciones 

6.  A:  ad  corrumpcionem.              6.  A  in  marg. :  Nota.  12.  A  in 

marg. :  Quinta  obieccio              18.  A  in  marg, :  Responsio.  20.  A  in 

marg.r  Nota  processum.                22.  B :   attendat    deest.  25.  A  in 

marg.:    Is.    Illa.              29.  A  Aj :  sunt  deest.               3i.  A  in    marg. : 
Avaricia    cleri. 


l3o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

humanas  nimis    dediti  sunt    mundo,    qui    olim    dediti  146°  M 
sunt  ministerio  apostolico,  contempto  temporali  lucro, 
modo  econtra  totaliter  inhiant  temporali  comodo,  inso- 
lencia  mundana  et  ocio   introducto.   Et    tum    extorta 
sunt  nomina:   Nam  qui    olim  nominarunt    se  a    Deo  5 
vocatos  apostolos,   hodie   contendunt    se    permissione 
divina  ab  homine  nude  electos;  qui  olim  nominarunt 
se  servos  domini  Jesu   Ghristi,    hodie    retorquent,    ut 
nominentur  domini  reverendissimi  et  patres  beatissimi, 
et  (quod  est  summus  gradus  ypocrisis)  vocant  se  servos  10 
servorum  Dei,  licet  sint  in  opere,  et  per   consequens, 
in  nomine  reali  servi  precipui  patris  mendacii  et  men- 
dacissima  membra   diaboli.    Et   sic    necesse    est    iuxta 
propheciam    scripture    ut    pervertantur    mendacio    et 
ypocrisi    singuh    non  electi.    Tales    autem,    ut    doceti5 
Augustinus  in  libro  De  Vita  Ghristiana,  non  siint  vera- 
citer  christiani. 
A  cure  is  Unde    si    quis    zelans    pro    profectu    sancte    matris  N 

wanted   for  the         ,      .        ,     ,  .  .  •      .,1  •         • 

eviis  of  extor-  ecclesie,  habens  m  animo  scmtillam  virtutis  constancie, 

tion  which  in-  ,.  ,  .  ,      . 

fest  the  Church.  posset  dicere  quod  tyriaca  est  contra  exactores  huius-  20 
modi,  extorquentes  sine  recompensa  plus  debita  bona 
pauperum  sancte  matris  ecclesie    ex  titulo   quod  sunt 
membra  principaHa  eiusdem  matris    sine    macula    vel 
ruga,  qui    possunt    temptacionibus    et    tribulacionibus 
adversancium   concuti    sed    non    superari    a    membris  25 
diaboH  vel  submergi,  ut  dicunt  iura  canonica  de  sancta 
matre    ecclesia:    ideo    ex  ore  proprio  debent  potentes 
mundi    ab    eis  requirere    quod    ostendant    secundum 
eadem  iura  procuratorium   sufficiens  in  fructu    operis 
quod    sunt    iUi    quibus    bona    sancte    matris    ecclesie  3o 
sunt  debita  vel  donata,  quia  dist.  XL^  scribitur:  Non 
sanctoriim  Jilii  sunt  qui  tenent  loca  sanctorum,  sed 

I.  Sumus  in  codd.  Correxi.        8.  Brextorquent  ut  vocentur.       9.  Ain 
marg. :  papa.  3o.  B:  quod  sint.  3i.  A  in  marg. :  Dist.  XI.. 

Hic  nota  contra  sanctitatera  pape. 

16.  cap.  VI,  comp.  Aug.  Opp.  Append.  in  tom.  VI,  pag.  186. 
3i.  Decr.  I  pars,  dist.  XL,  cap.  II:  Non  est  facile. 


CAP.  VI.]  DE  ECGLESIA.  ^'^^ 

Ni46°^«/  exercent  opera  eorum.  Et  ista  tyriaca  obtunderet 
cauterium  rubiginosum  diaboli  quod  non  gracia 
sanacionis  sed  gracia  spoliacionis  apponitur  membris 
Christi.  Conceditur  ergo  quod  tam  honor  quam 
5  stipendium  sunt  impendenda  Christi  sacerdotibus,  sed 
146''  oportet  eos  ex  operibus  dare  *  probabilem  evidenciam 
quod  sunt  tales,  cum  nemo  contra  conscienciam  daret 
bona  sancte  matris  ecclesie  membris  diaboli;  nam 
secundum    leges   humanas  qui  dat    pseudoprocuratori  ^  We^ougiij  t^o^ 

lodebitum  creditoris,   tenetur    in  penam  negligencie,    ^t  ^^dues^^oniy^ to^^ 
si  perdiderit  datum   creditori  tribuere  quod  est  suum.   them  rightiy. 
Multo  plus  creditor  matris  sue,  et  speciaHter  si  negUgit 
discernere  utrum  exactor  sit  fidelis  procurator  sancte 
matris    ecclesie,     quod  iudicabit    secundum    opera    et 

i5regulas  scripture.  Nam  liquido  constat  fidehbus  quod 
decime,  oblaciones  et  ahe  private  elemosine  debentur 
sancte  matri  ecclesie.  Qua  fronte  ergo  excomunicaret 
infructuosus  operibus  evangehcis  subiectos  simphces, 
nisi  dent  sibi   bona   sancte    matris    ecclesie,    cum    sit 

20  evidens  ipsum  non  esse  de  illa,  sed  in  illa,  tamquam 
eius  hostem  precipuum  et  ypocrisi  atque  mendaciis 
eius  infideUssimum  proditorem.  De  isto  inferius. 

O      Sexto    areuitur    contra    dicta    in    racione    secunda;     Objection: 

^  '  If  Christ  was  a 

videtur  enim,  si  Christus  desponsavit  matrem  ecclesiam  ^  son  of  the 

'  ^  Church  he  was 

25  cuius  fuit  fiHus,  quod   fiHus    foret  senior    matre    sua,  oider  than  his 

'    ^  .      ^         mother. 

sicut  est  honorabiHor,  meHor  et  formaHor  quam  est  iUa, 
et  sic  ydemptificaret  sibi  omne  membrum  ecclesie  (ut 
sepe  innuitur  in  sanctis  doctoribus  et  scriptura). 

Hic  dicitur  quod  Christus  desponsavit  matrem  suam      Answer: 

o  ^  1'  1      •  1  ,  His  mother  was 

ooque  est  totalis  ecclesia  non  secundum  se  totam,    sedthe  Synagogue, 
secundum    synagogam    ex    qua    Christus    secundum 
carnem  prodiit,  et  sic  reliquit  patrem  et  matrem  (ut 
sancti  doctores  exponunt  dictum  suum  Matthei  XIX°,  5) 

12.  Creditor;  fortasse  debitor  legendum.      i3.  B:  est  fidelis.        23.  A  in 
marg. :  Sexta  obieccio.  25.  B:  sua  deest.         26.  Aj:  formosior  pro: 

formalior.  29.  A  in  marg.:  Nota  bene.  Responsio:  Christus  despon- 

savit  sibi  matrem  suam  ecclesiam  non  secundum  se  totam. 


l32  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

et  adhesit  uxori  sue,  sed  illud  dictum  oportet  sane  146''  O 
inteliigi.  Nam  Ghristus  assumens  illud  quod  prius 
non  erat  non  perdidit  vel  desiit  esse  illud  quod  erat, 
quia  manet  absolute  necessario  eternaliter  plenus  Deus, 
sed  reliquit  assumendo  humanitatem  esse  solum  Deus,  5 
cum  fuit  humanitas  que  est  aliud  quam  deitas.  Et 
sic  ubi  prius  fuit  summe  beatus  cum  patre  stante 
illa  beatitudine  cum  patre  assumpsit  miseriam  frater- 
whichheieftfornam  condicionis  humane,  et  sic  rehquit  matrem  syna- 

the  "Church  of  '  .  . 

the  Gentiies".  gogam,  non  deserendo  membra  predestinata  in  veteri  10 
testamento,  sed  cum  eis  assumendo  ecclesiam  gencium, 
(ut  docet  Apostolus  Romanorum  IX°,  24).  Verumptamen 
multos   carnaliter  ludeos  reliquit  tamquam  ineptos  ad 
fabricam  sancte  matris  ecclesie  et  secundum  dotem  novam 
adhesit    uxori  sue  que  fit  plurimum   ex   gentibus,    eti5 
sic  honorat  matrem  ecclesiam  tamquam  ipso  priorem 
et  superiorem^,  eo  quod  est  duarum  naturarum  creatarum 
utraque.  Et  secundum  corpus  erat  subditus  parentibus 
suis    carnaUbus,    ergo    multo    magis    parentibus    suis 
spiritualibus,   hoc    est,  sibi    et    sancte    matri    ecclesie.  20 
Sicut  enim  tam  secundum  corpus  quam  animam  erat 
subditus   trinitati,  sic    secundum  corpus  erat  subditus 
sibi  secundum  animam.  *  Verumptamem  videtur  quod  147" 
non  sit  senior  quam  universahs  ecclesia   sed  econtra, 
cum    ipsa    sit    coetanea   cum  mundo  et  senium    dicit  25 
rei  mortahs    periodum   naturalem.    Sed    est   antiquior 
quam  creatura  alia,  cum  sit  antiquus   dierum,   et    sic 
est    honorabilior    et    mehor    quam     mater     ecclesia, 
proporcionaliter  ut  deitas  excedit  creaturam. 

Chrisfs  hu-        Sed  difficultas  est,  utrum  Christus  secundum  huma- P 

manity  is  the      .  ,      _  ,      .        ^-        •  i  -i  •  j     • 

form  (i.  e.  the  nitatem  sit  forma  ecclesie.  Et  videtur  mihi  quod  sic, 

organic  prin-  .  _  .    .^  .         ^ 

cipie)  of  the    nam  sicut  forma  viviticat  et   movet   corpus  ad  actus 


Church. 


I.  2.   A  Aj:  sane  intelligere.  3.  A  in  marg.:    De  incarnacione. 

5.  A:    assummendo.  12.  A  B:  Romanorum;   IX.  deest;  in  codd. 

lacuna.  25.  B:    ut  ita  sit.  27.   A  in  marg. :    Differcncia   inter 

senium  et  antiquitatem.  3o.  B  in  marg.  man.  rec:  Utrum  Christus 

secundum  humanitatem  sit  forma  ecclcsie.    A  in  marg. :  Dubium. 


CAP.  VI.]  DE  EGCLESIA.  l33 

P  147'  suos,  limitans  sibi  et  partibus  suis  crementum  et  alia 
accidentia  naturalia,  sic  se  habet  nedum  divinitas 
Christi  extrinsecus  sed  humanitas  eius  intrinsecus  ad 
sanctam  matrem  ecclesiam ;  unde  blasphemum  est 
5  cogitare  quod  subest  potestati  humane  posse  celebrare 
divorcium  inter  Ghristum  et  matrem  suam,  sicut 
carnaliter  ymaginamur  de  defectu  in  carnali  coniugio. 
Ecclesia  enim  est  virgo  spiritualiter  intelligendo  sicut 
tota  multitudo  celestium  civium  agnum  sequencium  (ut 

10  dicitur  Apocalyps.  XI V°,  i),  unde  tales  virgines  possunt 
post  corrupcionem  recuperare  virginitatem,  sicut  non 
contingit  de  virginitate  carnali,  quamvis  semper  possunt 
esse  virgines.  Nam  eo  ipso,  quo  predestinatus  habet 
celibatum,    recipiens    a    sponso  ecclesie    semen    fidei, 

i5gignendo  filium  Dei,  est  virgo,  sponsa  Ghristi,  et  per 
consequens,  soror  et  frater  eius  germanus,  et  per  idem, 
mater  eius,  cum  gignit  Ghristum  spiritualiter  ex  semine 
sponsi  in  anima  conversa  ad  Ghristum.  Et  istam 
materiam  pulchre  tangit  decretum  ex  doctrina  Augustini, 

20  ut  patet  XXVII^  q.  prima:  Nupciarumy  ubi  dicitur  quod 
ecclesia  iota  virgo  est,  ciim  Apostolus  IP.  Corinthiorum 
XP,  2  dicit:  Aptavi  vos  uni  viro  virginem  castam 
exhibere  Christo.  Et  ab  illo  viro  cum  vivit  perpetuo, 
non  licet  recedere  spiritualiter   fornicando,    ideo    con- 

25  iugatus  manet  spiritualiter  virgo. 

QSed  dubium  est  tactum  in  quarto  argumento  de  unitate     Christ  and 
^  '^  every  one  of 

numerali  ecclesie,  utrum  Ghristus  et  quodlibet  membrum   his  members 

^  make  up  one 

ecclesie  sit  eadem  ecclesia  in  numero,  et  videtur  quod      Church. 
jsic  ex  triplici  conveniencia  numerali.  Primo,  inquam, 
3Qvidetur  quod  quantumcunque  partem  anima   hominis 
adequate     actuaverit,     quantumcunque     materia    cor- 

7.  A  in  marg. :    Sponsa  Christi.  14.  B:    sponso  semen   fidei 

gignendi.        21.  A  B:  II  Cor.  X.  A  in  marg.  ccrr.  Cor.  XI.       24.  25.  B: 
idem   coniugatus.  26.  A  in  marg.:    Dubium.  A  B  in  marg. :  Utrum 

Christus  et  quodlibet  membrum  ecclesie  sit  eadem  ecclesia  in  (A :  deest) 
numero  (B  manu  rec).  3o.  B:    anima  deest. 

19.  Decr.  II.  pars,  causa  XXVII,  q.  I^  c.  XLI] 


l34  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

porea  varietur,    manet   continue   idem    horao,    ut    hic  147»  Q 
supponitur.    Quare  ergo  non   sic    de  homine    ecclesie 
cuius  forma  est  Ghristus  manens  in  eternum?  Secun- 2 
dum  exemplum   naturale   est  quod   anima    cuicunque 
membro    copulata    fuerit   remanet   tam  anima    quam  5 
membrum  eadem  persona  hominis.    Quare   ergo   non 
sic  de  Ghristo  et  ecclesia,  sic  quod  quodlibet  membrum 
eius  sit  Ghristus,  ut  sonant  multe  auctoritates?  Tercio  3 
videtur  quod  sicut  Ghristus  mansit  eadem  persona  in 
numero  pro   tempore   mortis    sue,   tam    in    sepulchro  10 
mortuus  quam  in  inferno    vivus,  ita   videtur   eandem 
personam   ecclesie   disiunctive    regnantem    in    celo    et 
peregrinantem  in   mundo,   et   sic    Ghristus    assumpsit 
ypostatice    personam    ecclesie   peregrinantis    in    beata 
virgine.  i5 

We  must  be        Hic  oportet  prudenter  intelligere  unitatem  persone 

carefultounder-  .  .  ^  ^-^  ^  ^  ^     j  ^ 

stand  rightiy   quam    saucti    expnmunt    ex  ^  scriptura,    ut   patet   de  147" 

t/        what  is  unity  m  .  ...  t, 

of  person.  octo  generibus  umtatum  quas  exprimit  beatus  Bern- 
hardus,  ut  recitatur  in  proximo  capitulo  in  respon- 
sione  ad  tercium  argumentum.  Et  tunc  loquendo  ad 
sensum  doctorum  concedenda  videtur  sentencia  cuius-  20 
hbet  horum  trium  argumentorum.  Nam  primo  con- 
cedi  potest  quod  manet  continue  eadem  ecclesia  que 
est  collectim  omnes  predestinati  et  singillatim  singuH, 
ac  singulus  eorundem  omnes  uniti  in  Ghristo  capite, 
sed  tunc  oportet  inteUigere  personam  ut  caput,  basim  25 
tocius  compositi  et  quodhbet  membrum  suum  con- 
fuse  tamquam  absorptum  in  Ghristo  absconditum,  sic 
quod  ecclesia  Ghristi  dicat  Ghristum  cum  quocunque 
fideli  sibi  incorporatum.  Si  enim  papa  dicitur 
ecclesia   propter  virtutem    quam   influit   in   ecclesiam,  3o 


II.    Hic   verbum   omissum    esse  videtur.  i6.  A  in  marg. :    Re- 

sponsio.  Nota  quomodo  omnia  membra  Chrisii  sunt  Christus  cum  corre- 
spondenciis.  (Above  147»  without  mark  of  reference.) 


18.  Cf.  above  pag.   109. 


CAIWI.]  DE  ECCI.ESIA.  l35 

Q  147^  ut  dicitur  XXIV%  q.  prima:  Quodcunque,  et  VII%  q. 
prima  Scire  debes^  multo  magis  primus  papa  admira- 
bilis  dominus  Jesus  Ghristus. 

R      Iterum,  si  procedentes  carnaliter   ab    Adam    primo  jhe  prcdesti- 
5  dicuntur  fuisse  ipse   in    quo  originaliter    peccaverunt,    trufyTaici  to 
multo  evidencius  descendentes  a  secundo  Adam  dicentur       '^    ''"^^' 
fore  secundus  Adam  in  quo  finaliter  requiescent.  Nam 
semen  fidei  quod  est  veritas  est  magis  communicativum 
quam  semen  corporeum.  Iteruni,  si  combustibile    vel 

loignibile  ut  lignum ,  carbo  vel  ferrum  dicitur  post 
ignicionem  vulgariter  esse  ignis,  cum  alium  ignem 
non  percipimus  hic  nobiscum,  multo  magis  spiritualiter 
comestus  a  Ghristo  et  plene  digestus  ab  eo  usque  ad 
quartam  digestionem  que  est  glorificacio;  ille  ergo  cui 

i5  vivere  Ghristus  est,  sicut  sunt  omnes  sancti  qui  vivunt 
Deum:  manifestum  vidctur  ad  hunc  sensum  quod 
sunt  vita  eorum  que  Ghristus  est. 

1  Et  patet  quomodo  verum  est  quod  benefaciendo  vel 
persequendo  membra  Ghristi,  ut  sic,   taliter  respicitur 

20  ipse  Ghristus  (ut  patet  Matthei  XXV°,  et  Act.  IX°,  5). 

2Patet  secundo  quod  martires  nunquam  possent  susti- 
nuisse  tot  passiones  et  fecisse  tot  mirabilia  nisi  per 
incorporantem  et  assimilantem  membra  capiti  loquen- 
tem  et  operantem  in   eis  dominum   Jesum    Ghristum. 

3  Et    patet   tercio    causa    quare    Ghristus    precepit    suis    To  gain  tWs 
declinare  a  mundo  et   sensibilibus   et    proicere  totamChrist\ve  must 

rc        '  •       •  •         1-         Vthrow  away 

scienciam,  curam  et  arieccionem  m  ipsum,  quia  ahter -Aaii  woridiy 

.,  .,  .  .         .   ,  .,       ,  ,  .      .         aflfections. 

non  assimilantur  sibi,  quia  nichil  plus  obstat  assimi- 
lacioni  cordi,  capiti  et  corpori  ecclesie  quod  est  Ghristus, 
3oquam  mundana  affeccio.  Ipse  enim  sepe  in  evangeho 
vocatur  regnum  celorum,  corpus  quod  sequuntur 
aquile,  et  vita    omnibus    ipsum    viventibus.    Et    patet 

I.  A  in  marg. :  Papa  quomodo  dicitur  ecclesia.  4.  B:  ab :   deest. 

id.  Deum:  hic  aliquot  verba  excidisse  videntur.  28.  29.  B:  assimu- 

lantur . . .  assimulacioni. 

I.  Comp.  Decreti  sec.  pars,  causa  XXIV,  q.  i,  c.  VI,  et  causa 
VII,  q.   I,  c.  VII.  i5.  Phillpp.  I,  21. 


l36  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

quomodo    dicendum    est    ad    secundam    racionem    eti^^''^ 
terciam,  concedendo   sentenciam    catholicam,    in    qua 
manuducunt,  et  cavendo  diligenter  ab  errore  intellectus 
et  scandalo    auditorii.    Posset    enim    seductus    credere 
quod    omnis   christianus    foret  idem  personahter  cum  5 
Christo  secundum  corpus  et   animam,   ita  quod    non 
forent  dispares  persone  essencie  vel  nature,  quod  foret 
nimis  erroneum. 
This  oneness        Unde    ne  dareni    scandalum    scole,  *  distuh    istam  147"  S 

witli   his   mem-  '  ^' 

bers  does  not  materiam.  Ahquis  enim  est    participative    Ghristus  ut  10 
Chrisfs  sepa-  quodhbet  membrum   eius.   et    ahquis    personahter    ut 

rate  personality  ^  ^  .    . 

as  head.       solum    ipsum    caput, ,  et    iUi  qui    non  capiunt   istam 
distinccionem,  non    capiunt  sensum   huius    scripture : 
Qui  adheret    Deo,    unus    spiritus    est,    et    quomodo 
vinculum  caritatis  vel  gracie    est    forcius    quam    vin-  i5 
culum  naturale,  ut  dicit  Augustinus  in  hbro  De  Vera 
RehgioneXGI°,"et  tactum  est  cap.  proximo  in  solucione 
tercii  argumenti.  Et  patet  quomodo    intehigendi  sunta 
doctores    sancti ,    concedentes    istam    sentenciam ,    ut 
Augustinus,  Grisostomus  et  Bernardus  cum    aliis  qui  20 
sapiunt   Deum  et   legem   scripture.   Et   patet  secundob 
quomodo    tohi     debent   argumenta   sophistica  in   ista 
materia,  ut  hii   instant,   si   beati  singuh  sunt  persona 
Ghristi,  tunc  sunt   personahter    ipse    Ghristus,    et   sic 
tantum  Ghristus  est  homo,  et  omnis  homo  est  omnis  25 
homo,  cum  ahis  arguciis  mukiphciter    in    materia  de 
trinitate.   Sed  hii  non  considerant  quod  muka  possunt 
esse  eadem  persona  communicative,    participative    vel 
secundum  esse  intehigibile,  hcet   non   personahter,   et 
patet  quod  consequencie    multiphcate  non    procedunt.  3o 

Ukimo     patet     quod     non     est     repugnancia      ino  T 
equivoce  concedentibus  et  negantibus  eandem  propo- 

3.   B     in    marg. :     Error    intellectus    et    scandalum     sunt  cavenda. 

9.  A  in  marg. :    Christus  dupliciter  dicitur.                12.  A  B:  Salomon. 

Ax   corr.   in   marg. :   solum.              17.  B:  de  una  religione.  21.  A  in 
marg. :  Contra  dicta.           27  B:  Scd  hiis. 

14.  I  Cor.  VI,    17.  17  Cf.  above  pag.   109. 


CAP.  VI.]  DE  ECCLESIA.  1^7 

i4.7«sicionem  sensibilem,    ut    unus    catholice    negat  quod  in  many  cases 

.  -     .       _,         .  .  c    .    the  same  words 

ipse  est  Ghnstus,  sicut   fecit   Baptista,  quia   non    luitmaybe  aftirm- 

,.  •  A^i     •  1-  j-  .    ed   or  denied 

personahter    ipse    Ghnstus,    et    ahus    concedit    quod  accordingtothe 

.  ,    ^,     .  .      ,    .  /-1     •  /  j    scnse  in  which 

oranis  qui  Ghristum  induit  est  Ghristus  (ut  patet  de  thcy  are  used. 
5  sanctis  predictis).  Unde  captandura  est  auditoriura  cui 
sic  varie  est  loquendum,  nec  videtur  esse  conceden- 
dura  quod  oranis  christianus  sit  Deus,  licet  oranis 
res  sit  Deus,  et  oranis  substancia  secundura  esse 
inteUigibile  est  Deus  (ut  patet  in  raateria  De  Ideis),  ut 

looranis  horao   est  idera   Ghristo,   quia   eadera   species, 

et  Ghristus  est  deitas,  et  taraen  non  est  idera  deitati. 

Et  ista  sentencia  tangitur  in  decretis,  De  Gonsecracione, 

d.  II^.  Qiiia  passus,  ubi  Augustinus  dicit  quod  Christus 

in  eiicaristia  commendavit  corpus  suum  quod  eciam 

ibfecit  nosmet  ipsos.  Nec  aHter  digne  accipiraus  quoad 
beatitudinera,  nisi  siraus  predestinati  ad  corpus  eius, 
ut  vivaraus  in  eternura  (ut  exponit  Augustinus  super 
Joh.  in  oraeHa).  Giosa  ergo  sic  distinguit:  Non,  inquit, 
fecit  nos  corpus  suum   quod   natum    est  de   virgine 

20  et  sumitiir  in  altari,  sed  corpus  suum  spirituale 
quod  est  ecclesia.  Et  illa  unio  est  pure  res  huius 
sacraraenti  (ut  dicara  aUbi).  Videtur  taraen  planius 
dicendura  et  raodo  loquendi  sanctorum  conformius. 
quod  idera   est  corpus  in   nuraero   quod   est   ecclesia, 

25  et  corpus  in  sacraraento  ac  natura  de  virgine,  cura 
sit  ipse  Ghristus.  AUter  taraen  est  Ghristus  ipsura 
corpus  quia  personaliter,  et  aliter  christianus 
quia  sacraraentaUter,  unus  proprie  et  alius  participa- 
tive;  et  sic    credo    ego    propheciara    Ghristi    intelligi 


i3.  B  in  marg.  man.  rec:   Unio   Christi   cum   ecclesia   est    res    pure 
sacramenti.  26.  B  in  marg. :    Corpus    est    Christus    personaliter. 

21.  B  in  marg. :  Christianus  sacramentaliter  et  participative. 


i3.  Non  extat  ap.  Augustinum,  et  est  fortasse  ab  ipso  Beda 
ad  I  Gor.  10  collectum  ex  tract.  26,  .27,  Aug.  in  Joan.^  vide 
notam  (455)  Friedbergii  ad  Decr.  III,  p.  De  Consec.  c.  XXXVI. 
(Corp.  iur.  can.  I,   i326.) 


l38  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

Matth.  XXIV°,  5:  Multi  venient  in  nomine  meo,  dicentes  147«  t 
quia  ego  sum  Christus,  et  multos  seducent.  Non  enini 
reor  aliquem  christianurb- vel  pseudoapostolum  dicere 
quod  ipse  est  Ghristus  personaliter,  sed  sacramentaliter 
per  incorporacionem  in  corpus  Ghristi  misticum;  namS 
Ephesiorum  V°,  27,  scribitur:  Dico  autem  sacramentum 
magnum  in  Christo  et  ecclesia.  111  a  autem  pretensio 
solum  nuncupative  *  ecclesiasticorum  seducit  plurimos.  147«' 
Objection:         Septinio  et  ultimo  arsuitur   contra   dicta  de    eraciaV 

Difticulties  in  ,       .         .       .  •         ,    .  •,      i- 

the  doctrine  of  predestmacionis  que   est  insolubile  hgamentum  mem- 10 

predestination.  ,  ,•■»,.  •  ,  ,  • 

brorum  ecclesie.  Mirum  namque  videtur  multis 
quomodo  ahquod  accidens  absolutum  non  potest  perdi, 
quomodo  ipsum  stat  cum  mortali,  et  quomodo  ipsa 
semper  rectificat  verum  dominium,  sic  quod  verum 
dominium  stet  cum  mortali  sicut  stat  cum  prescito  i5 
ad  tempus  iustificacio. 
Answer:  Hic    dicitur    quod    quicunque    posuerit   sentenciam 

in  Bradwar-   doctoris  profundi  in  correlario  XXIIP  cap.,  libri  primi, 

dine's    doctrine      .,.  ,    t^  .  .  .... 

of  God's      scilicet  quod  Deus  non  potest  quicquam  noviter  dih- 

unchangeable-  ...  ,••,,•  ,     ,-,• 

ness  in  love    gere  vel  odire  nec  vicissim   ahquid    odire  vel  diheere  20 

or  hale.         ^,  ,        .  _     .  .   ^  ...      ,  ^    . 

plus  vel  mmus.  Quicunque,  mquam,  iliud  concesserit 
habet  ponere  graciam  predestinacionis  ad  sensum 
expositum. 

Unde  non  credo  quemquam  posse  falsificare  hoc 
fundamentum,  quia  indubie  si  est  falsum  est  summe  23 
hereticum.  Nam  dato  quod  Deus  quemquam  prede- 
stinavit ,  sicut  oportet  ex  fide  scripture  concedere 
Rom.  VIII°,  3o,  de  quadruphci  gradu  assimilacionis 
m^mbrorum  ecclesie,  scihcet  vocacione, predestinacione, 

I.  A:  Matth.  XXIV  deest    et  hab.   lacunam.  6.    A:  V  deest. 

8.  Ajfalse:  ecclesiasticorum  sacramentorum.  9.  A  in  maig. :  VII. 

obieccio.  12.  B   in  marg.   mari.  alt.:  Gracia  predestir.acionis  non 

potest  perdi.  Stat  cum  mortali.  i3.  B:  ipsa  non;  Aj  habet:  ipsum. 

Sed   rectius   A:   ipsa  (scil.  gracia).         16.  A,  B:  iustificalo.  17.  A  in 

marg. :  Responsio,  utrum  predestinacio  stat  in  eodem  cum  mortali.  (Above 
i47<*    without  mark  of  reference.)  18.  In  codd.:  XXXII;  vide  suj)ra 

pag.  79.  24.  A  in  marg.:  De  predestinacione. 

r8.  sc.  Bradwardini  v.  supra  pag.  79. 


CAP.VI.]  DE  ECCLESIA.  i3g 

Y  \^-]^iustificacione  et  glorificacione,   patet   quod    est    dare 

correspondenter  ad  predestinacionem  Dei  eternam  unam 

predestinacionem  passivam  que  incepit  sicut  incepit  esse, 

quod  iste  est  predestinatus.  Et  illa  predestinacio  cum 

5  sit  precipuum  donum  Dei  gratissime  datum,  cum  nemo  Prcdcstination 

^  ^  .  ...  ,  is   God's   chicf 

potest  mereri  suam    predestmacionem,    eo  quod    non  gift,  and  from 

.  ....  .  .....      its  nature  it 

potest    messe    nisi    msit    primo    mstanti  predestmati,     cannot  be 
ideo  patet  ex  communi  sermone  dicto  de  eracia  quod  uniess  carricd 

^  .         .  .  .  ^    .         ^  to  fullilment. 

illa   predestinacio  est  gracia  precipua,    sed    dicitur    ad 

loaliquid,  sicut  sciencia,  meritum  et  multa  talia  que 
vocantur  qualitates.  Nulla  enim  qualitas  est  res  abso- 
luta,  potens  per  se  existere,  et  sic  conceditur  quod 
non  potest  perdi,  cum  sit  fundamentum  glorifi- 
cacioni  vel    beatitudini,  que  nec  eciam    potest    perdi. 

i5Nam  si  alterum  istorum  perditur,  ipsum  fuit,  et  si 
unquam  fuit,  cum  non  potest  esse  accidenter  pre- 
destinacio  vel  beatitudo,  ipsum  semper  erit,  et  per  con- 
sequens,  non  perditur,  ideo  si  perditur,  non  perditur; 
et  patet  ad  primum  mirum. 

X      Quo  ad  secundum  dicitur,  cum  nemo  dubitat  quin  The  predesti- 
multi   predestinati  peccarunt  mortaliter,    tam    peccato     ^niortanyj^" 
originali  quam  actuali,  ut  patet  de  David,  Petro  et  Paulo, 
et  predestinacio  non  potest  perdi  iuxta  dicta,  manifestum 
est  quod  gracia  predestinacionis  stat  cumpeccato  mortali_, 

25  verumptamen  repugnat  peccato  in  spiritum  sanctum, 
sicut  gracia  presciti  secundum  presentem  iusticiam 
repugnat  dampnacioni,  licet  aggregatum  ex  illa  gracia  et 
presciencia  inferat  necessario  dampnacionem  (ut  patet 
XXXIII%    q.  quarta,    Vasis    ire,   et    capitulo  see^uenti 

3o  ex  testimonio  Augustini).  Unde  concedendum  est  quod 
Deus  infinitum  plus  diligit  Petrum  quoad  mores 
eciam  dum  negat  eum,  quam  diligit  Scarioth  dum  est 

5.  B:   principium    domini.         7.  A:  nisi  nisi.  27.    A:  repungnat. 

28.  A  Aj:    patet  deest. 

29.  Decr.  II.  pars,  Causa  XXIII,  q.  IV,  c.  XXIII. 


140  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI. 

in  gracia,  quia   cum    necessario    semper    eque    diligit,  147«»  X 
semper  diligit  Petrum  ad  beatitudinem,  cum  scit  eum 
finaliter  converti,    Scarioth    autem    semper    diligit    ad 
penam  perpetuam,  cum  eternaliter    videt    omnia  pre- 
terita    vel    futura    sibi    presencia,    ut   hic    supponitur.  5 
Et  patet  quod  gracia   predestinacionis    quam    quidaml 
vocant  graciam  prevenientem  est  quantumlibet  melior 
but  they  have  quam    ffracia     nude    secundum    presentem    iusticiam 

in  them  the     ^  ^    .  ,  *  •  •  ^     , 

graceoffinai    quam    quidam    vocant  *  graciam     comitantem.     Sed  2  148" 

pcrscverance.  .  .  1  /-       i- 

optima  est  gracia  qua  homo  nnahter    perseverat,  que  10 
ducit  ad    confirmacionem   et    gloriam    quam    quidam 
vocant   graciam    consumantem.    Et    iste    gracie    sunt  3 
naturarum  disparium,   cum    preter    bonitatem    super- 
naturalem   dicunt   relacionem  ad  mercedem.    Nec    est 
negandum  quin  prescitus  habet  graciam  prevenientem,  i5 
concomitantem  et  eciam  consumantem   opus    ahquod 
bonum,  sicut  predestinatus   habet   graciam   secundum 
presentem   iusticiam.    Sed    sic    contendens    equivocat 
gratis  eciam  in  signis  nec  effugiet,    volens  concordare 
in  principiis  fidei  de   modo    dihgendi  Dei    et    metha-  20 
phisica    de    quiditate  gratie,  quin    proporcionahter  ut 
Grace  is  not  a  Deus  dihgit  hominem  est  ipse  gratus  Deo,  et  propor- 
quaiityby  which  cionaHter  habet  eraciam,  non  quod  illa  eracia  sit  res,  que 

man  is  pleasmg  y  .7  •    rv   1 

to  God.       posset  per  se  existere,  ut  grosse  et  heretice  concepit  Pela- 

gius,  sed  quod  gracia  sit  qualitas  spiritualis  vel  denomi-  25 
nacio  qua  quis  est  formaHter  gratus  Deo.  Et  patet 
quod  homo  potest  esse  episcopus,  dominus  et  minister 
ecclesie,  eciam  prescitus,  existens  in  gracia  secundum 
presentem  iusticiam,  sed  homo  non  est  cum  hoc 
membrum  sancte  matris  ecclesie.  Unde  sicut  heres  3o 
parvulus  caret    dominio,  dum  tamen  tempore  suo  sit 

2.  B:  ad  peccatum.  4.  A  in  marg.:  Nota  de  gracia  triplici,  B  in 

marg.  man.  alt. :   Gracia  predestinacionis  preveniens.  10.  B    in 

marg. :  comitantem.  16.   B  in    marg.:    Consumantem.        21.  A  in 

marg.:    Quid    est   gracia.  21.   B:   ut    dcus    —   habet    deest. 

28.  B:  et  prescitus.  3i.  B:  tempore  —  alio  deest. 

I.  Cf.  Hus,  De  ecclesia,  Opp.  tom.  I,  200*. 


CAP.VI.]  DE  ECGLESIA.  141 

X  i48»clominus  omnium,  sic  predestinatus   in    mortali    caret 
dominio,  dum  tamen  alio   tempore  habet   dominium, 
cum  Deus  eternaliter  vult  quod  illud  habeat   pro  suo 
tcmpore. 
Y      Et   si  queratur,  quare  repugnat    dominium  in  pre-  a  predestinate 
destinato    peccante  mortaliter,  dicitur    quod    ipse    est  mor"aiiv"for- 

.  •      ^*    •        ^         •  •  ^    ^-  1*         ^  feits  his  domin- 

tunc  expers  msticie  et  cumscunque  virtutis  morahs,  et     ion  for  the 
per  consequens,  expers  dominii  quod  oportet    fundari 
in  iusticia   moraU.   Habet  tamen   iusticiam  naturalem 

load  membra  et  omne  quod  placet  Deo  ut  habeat,  sicut 
et  habet  prescitus,  et  supra  hoc  habet  iusticiam  in 
predestinacione  fundatam  quam  ad  tempus  obscurat 
piaculo.  Unde  non  audeo  dicere  quod  omnis  peccans 
mortahter  non  sit  tunc  membrum  ecclesie,  sicut  videtur 

iSdecretum  dicere  De  Gonsecracione,  d.  I,  Ecclesia^  quia 
tunc  esset  tanta  vel  maior  ambiguitas  de  prelatis, 
utrum  sint  membra  ecclesie,  sicut  est  de  eis,  ponendo 
solum  predestinatos  esse  membra  ecclesie,  quia  suspi- 
cionem  probabilem  habemus  de  mortali,  qualem  non 

2ohabemus  quod  prepositi  sunt  presciti,  et  periret  obe- 
diencia  prelatis,  cum  non  sic  debemus  honorare  membra 
diaboli  nec  dare  eis  elemosinam,  cum  scimus  quod 
egenis  membris  Ghristi  est  debita;  sic  enim  vacaret 
beneficium  intrusoris    cotidie  tam    de    iure    quam   de 

25  facto,  et  sic  contra  testimonia  sanctorum  nimis  per- 
turbaretur  ecclesia.  AHa  autem  sunt  .dubia  concer- 
nencia  ecclesiam  que  patent  ahbi,  ut  quod  Ghristus 
existens  humanitus  fons  vivus  plenus  gracie  est  quan- 
tumlibet    melior     moraHter     quam     totum    residuum 

3o  corpus  ecclesie,  cum  gracia  unionis  sit  alterius  racionis 
quam  gracia  posteris  derivata. 


5.   A  in  raarg.:   Nota.  i5.  A  in   marg. :   Utrum  omnis  peccans 

mortaliter  non  sit  tunc  membrum  ecclesie.  B  in  marg. :  Episcopus  in 
mortali  non  est  protunc  raembrum  ecclesie.  18.  19.  A  habet  rasuram: 
suspi  .  .  .  bilem.  3o.  B:  cum:  deest. 


i3.  Dec.  III.  p.  dist.  I,  c.  VIII. 


142  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  VII. 


CAP.  VII. 

As  commanded      Gonvenimus  ex  mandato  domini  regis  ad  dicendum  M^'  A 
g?ve  ^our^honrslsecundum    videre    nostrum     veritatem  in  casu    nobis 
case7a]d°before  exposito  ad  houorem   Dei,   ad    profectum   ecclesie   et  5 
"^"  ad  stabilimentum  prosperum  regni  nostri,  et  hec  tria 

in    tractatu   nostro    se    invicem    consequuntur.    Gasus 
autem  nobis  expositus   in    compendio    fuit    iste:  Duo 
viri    armorum,    homines  *  legii    regis    nostri    fuerunt  148'' 
inobedientes  regi  et  legibus    suis,   et    per    consequens  10 
regno,    in    redempcione    unius    captivi   Hyspaniensis, 
filii  comitis    de  Dene   in    cuius    custodia    et    redemp- 
cione  rex  noster  secundum  leges   suas   debuit    habere 
precipuum  interesse.  Unde  quia  noluerunt  reddere  regi 
nostro  captivi  custodiam  per  quem  captivum  regnumi5 
redimeret  multos  milites  suos  in  Hispania  captivatos, 
mandati  sunt  per  regem  et  regnum  tuciori  regis  carcere 
mancipari.    Sed    secundo    superaddentes    inobediencie 
priori    exierunt    contra    mandatum   regis    violente    de 
carcere  et  prostrato  custode    carceris    intrarunt    septa  20 
Westmonasterii,  in  quibus  vendicarunt  omnino  eximi 
a  subieccione  regis  ex  illius  ecclesie  libertate.  Et  tercio, 

2.  B:  ad  dicendam.  4.  D  (Codex  Dublin.):  et  stabilimenlum.  6.  A 
in  marg.:  Casus.  9.  B:  fuerint.  21.  22.  A  A^  B:  cxui  a. 

I.  The  Continuation  of  the  Eulogium  Historiarum  gives  an 
account  agreeing  with  Wyclif:  Ipsi  timentes  perdere  redemp- 
cionem  sui  prisonarii  noluerunt  ipsum  producere  ad  domini 
regis  mandatum.  Rex  per  concilium  eius  obiecit  eis  quod  ipsi 
fecerunt  carcerem  in  domibus  suis  infra  regnum  suum  contra 
suum  mandatum  et  voluntatem  ;  et  misit  eos  ad  turrim  Londonie. 
Ipsi  vero  prostrato  eorum  custode  fugierunt  ad  Westmonasterium. 

Constabularius  turris  venit,  ut  eos  reduceret  et  Johannes 
Haule  resistens  interfectus  fuit  ....  tamen  Ricardus  Shakille 
ibat  cum  eo.  Eul.  Hist.  III,  ?42  comp.  Rolls  of  Parlament  vol. 
III,  pag.   10»,  5o^  5i'. 


CAP.VII.]  DE  ECCI.ESIA.  H^ 

A  i48''minando  quod  exirent  de  terra  nostra  coniuncti  nostris 

capitalibus  inimicis,  dicuntur  arma  sibi  parasse,  literas 

salvi  conductus   ab   hostibus   procurasse   et   consilium 

domini  nostri  regis  tamquam  falsum  publice  difidasse. 

5      Istis    suppositis   cum    multis   aliis   que    nunc    esset  Tjie  question  is 

^^  ^  _  ^        ^  _  wncther  it   was 

nimis    loneum  disserere,  queritur  utrum  licet   regi    et  lawfui  to  take 

^  ^  ^  certain  pnson- 

reeno  suo  in  casu  isto  facere  ut  dicti  captivi  de  West-     ers  out  ot 

*-'  ^  _  ....  sanctuary  at 

monasterio  extrahantur.  Et  dicunt  canoniste  et  civiiiste  Westminster. 
tam  regni  nostri  quam  imperii  quod,  supposita  veri- 
lotate  casus,  non  obstante  quocunque  privilegio  West- 
monasterii  licet  eos  extrahere.  Theologi  autem  dicunt 
concorditer  quod,  supposita  veritate  casus  expositi,  licet 
eos  extrahere,  servando  tamen..  eos  in  vita  et  membris 
incolumes.    In  isto    autem    articulo    intendo  condicio- Taking  thecase 

,.  .    .  .       .  .  ,  stated    as    true, 

i5nahter  ex  supposicione  ventatis  casus  narrati  procedere,  it  was  lawfui 

.  .   .  .   .  for  three 

et  nec  mvasionem  occisi  nec  suam  occisionem  propter      reasons: 
ignoranciam  occulte  circumstancie  comprobare. 
B      Quibus    suppositis  conclusio  theolo^orum    suadetur  i.  God's  law  as 

....  ^    ^^    .  ^  .  ,  given  Ex. 

triphciter.  Pro  primo  argumento  suppono  primo  legem      xxi,  14. 

20  domini  Exodi  XXI°  capitulo,  14,  datam  Moysi:  Si  quis 
de  industria  occiderit  proximum  suum  et  per  insi- 
dias,  ab  altari  meo  evellas  eum,  ut  occidatur,  ubi 
notatur  primd  ex  natura  condicionahs  quod  lex  ista 
debet  esse  perpetua.  Secundo  notatur  quod  mora  tahs 

25  in  sanctuario  non  debet  esse  ex  ahquo  privilegio  per- 
petuo  constipata,  ideo  dicit  evellas  eum.  Tercio  notatur 
quod  summus  gradus  sanctitatis  loci  non  debet  ahquem 
talem  in  immunitate  ecclesiastica  conservare,  cum  ab 
altari  qui  est  locus  dignissimus  ecclesie  tahs  homicida 

3o  evehi  debeat. 

Secundo  supponatur  factum  sapientis  regis  Salomonis    2.  The  pre- 
111°  Regum  2°  cap.,  ubi  fecit  occidi    Joab    ad    cornu  Soiomon  with 


Joab. 


.    I.  A  Aj:     convicti    (coniucti).  4.  A  in  marg. :    Utrum    licet   in 

casu  infra  posito  invadere  monasterium.  6.  A  in  marg. :    Questio. 

8.   A  in  marg. :  Responsio  legistarum.  ir.  A  in  marg. :  Responsia 

theologorum.  i5.  A  A,  B:  casus  deest.  22.  A  in  marg. :  Duplex 

supposicio.  23.  D:  natura  condicionali  3r.   B:    Salomonis  — 

in   thabernaculo  deest. 


144  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VII. 

altaris    in    tabernaculo    domini,    non    obstante    quod  148*»  B 
in  exercitu  patris  sui  David   plus  aliis  militibus  labo- 
ravit.  Guius  occisionis  doctores  triplicem  causam  eliciunt 
ex  scriptura.  Primo,  quia    occidit    Abner    et    Amasan 
tempore  pacis  ex  vulpina  industria^  et  tunc  non  gau-  5 
deret  immunitate  ecclesie   ex  lege  iam    proximo  alle- 
gata.  Secundo,  quia  conspiravit  cum  Adonia  et  Abiathar 
contra  regem.  Et  tercio  precipue,  quia  rex  timuit  sibi 
quod  Joab  superstes  in  regno    pacem   populi    pertur- 
baret.     Ideo     subditur:      David     autem      et     semini^o 
eius  et   domui    et   trono  eius  *  sit  pax    in  eternum  H^" 
a  domino. 
3.  because  of       Ex  istis  tercio  sic    arguitur  ex  leee  Dei  quam  non 

danger  to  ihe  ^  . 

reaim.        est  fas  homini  inpugnare,  licet  nedum    de    altari  Dei 

propter    timorem    perturbacionis    regni    fugitivum    adi5 
occidendum  extrahere,  sed    ibidem    eum    occidere,    ut 
patet  ex  dictis;  sed  infinitum   minus    esset    fugitivum 
salvum   in    vita    et    membris    extrahere;    ergo,    posita 
vehementi  suspicione  regis  et  sui  consilii  de  prodicione 
vel  perturbacione  regni  per  tales  fugitivos  futura,  licet  '^^ 
eos  secundum  formam  predictam  extrahere  et  in  tuta 
custodia  conservare. 
o.  T.  prece-        ^ec  valet  dicere  quod  lex  antiqua  non  oblieat  homines 

dents  are  valid,         ^  t.  t.  o 

or  there  is  no  jegis  uove,  tum  quia  super  ista  lege  veteri  fundant 
tithes.  leges  ecclesie  iura  sua,  ut  patet  de  quattuor  qui  non  ^5 
gaudebunt  immunitate  ecclesie,  non  licet  ergo  destruere 
principia  legis  ecclesie,  tum  quia  arguitur  ex  legis 
divine  iusticia  per  locum  a  maiori  facti  nostri  iu- 
sticia,  tum  eciam  quia  tunc  non  remaneret  nobis  eccle- 
siasticis  titulus  decimas  vendicandi,  cum  non  ex  legeSo 
nova  sed  veteri  autorizatur  nobis  solucio  decimarum. 


4.    D:  Prima.  i3.    D:   Ex  istis  tribus.   A    in    raarg.:    Prima 

responsio.  16.  B  in  marg.:  iubet  occidere.  23.  A  in  marg. : 

Ficticia.  26.  D:   qui  nunc  gaudebunt.  2G.  27.   B:  distrahere 

principia.  28.  B:  facti  ut  nostri.  29.  3o.  D:  ecclesiasticus. 

10.  III,  Reg.  II,  33. 


CAP.  VII.]  DE  ECCLESIA.  H^ 

C  148"=  Nec    valet    secundo     quod    Joab     commisit    peccata^.  in  this  case 

^  •    •         t  there  are  the 

eravia,    que   plus    movebant    quara    suspicio    de    per-  same  grounds 

.       ,  ^  .  .  .  ^        for  action  as  in 

turbacione  futura,  tum  quia  sic  est  m  casu  nostro  Joab's. 
de  superba  eorum  inobediencia,  tum  eciam  quia 
5  certum  videtur  ex  textu  quod  timor  perturbacionis 
regni  Salomonis  fuit  causa  occidendi  Joab  precipua, 
quia  ignoravit  si  priora  crimina  sint  dimissa;  ideo 
punicio  quattuor  personarum  de  quibus  ibi  fit  mentio  fuit 
precipue  ad  pacificandum  in  posterum  regnum  suum. 
10      Nec  valet  tercio  dicere  quod  expectaretur  quousque  3.  it  is  unsafe 

.        .  ....,,       to  wait  until 

probata  fuerit  regni  perturbacio  sive  prodicio,  quia  illa  treason  is  com- 
probacio  foret  nimis  diutina  contra  prudenciam  preca- 
vendi  regno  pericula;  sed  hoc  videtur  probabile  quod 
non  inferretur  eis  lesio  corporalis,  antequam  culpa  eorum 
i5fuerit  notoria  vel  secundum  leges  patrie  probata  legi- 
time.  Aliud  enim  est  dampnare  hominem  de  reatu  et 
aliud  ad  tutelam  regni  servare  ipsum  vehementer 
suspectum  in  salva  custodia. 

Quarta  ficticia  qua  dicitur  Salomonem  in  proposito  4-  Soiomon's 

,  ^  *       *  act  is  approved 

20  ilhcite  iudicasse  non  habet  colorem,  cum  sic  diceretur   by  Scripture. 
de  opere    legitimo  aliorum    quos  sequimur  ex  aucto- 
ritate  scripture.  Cum  enim  scriptura  tantum  commendat 
sapienciam  suam  et  non  reprobat  sed  multiplici  muni- 
cione  approbat  illud    factum,    videtur    ex    sufficiencia 

25scripture  quod  fuit  factum  legitimum.  Sic  enim  sup- 
ponunt  leges  humane  bonitatem  persone  quousque  pro- 
beturcontrarium;  immo  omnes  leges  humane  approbant 
iudicis  inferioris  iudicium  quousque  eius  iniusticia 
convincatur. 

D  Secundo  principaliter  arguitur  sic  ad  idem:  Videtur 
quod  quihbet  legius  homo  regis  AngHe  tenetur  tantum 

I.  A  in  marg. :  Ficticia.  4.  A  B:  superbia.  6.  B  in  marg. 

man.  rec. :    Absque   completa  investigacione   suspicionis  est  occidendus. 
7.8.  B:  Ideo  punicior.  10.  A  in  marg. :  Ficticia.  11. 12.   D:   illa 

paracio.  12.   D :  diutina  que   excluderet   prudenciam.  14.   In 

codd.:  inferreretur.  19.  A  in  marg.:  Ficticia.  22.  A  B:  tante 

commendat.  26.  D:  bonitates  persone  quousque  probatur.  3o.  B: 

Tercio  principaliter.  A  in  marg. :  Secunda  responsio. 

10 


146  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VI[. 

2.  The  King's  vel  plus  obedire  sibi,    sicut   monachus   abbati   in  qui- 1^8"=  D 

subjects   should  ^  ^  1         i^u    Ay 

obey  him  in    buscunque  que   non  sunt  contraria  legi  Dei,  sed  mo- 

everything  not  ^  ^  07 

contrary  to    nachus  tenetur  virtute  obediencie  et  sub  pena  carceris 

God  s  )aw.  .... 

obedire    abbati   in   hiis   que   non  sunt  *  contraria  legi  148** 
Dei:  ergo  multo  magis  ad  fantam  obedienciam  tenetur  5 
quihbet   Anglicus    suo    regi    speciahter    in    necessariis 
regimini  regni  sui.    Ex  quo   sequitur   quod  servientes 
regis  de  sua  privata  familia  tenentur  parere  sibi  et  suo 
sapienti  consilio  in  huiusmodi  licitis  et  honestis;    sed 
mandatum  est  per  regem  et  dictum  consiHum    (sicut  10 
narratur)    ut    ad    pacificandum    regnum    extrahant    a 
Westmonasterio  inobedienciarios  predictos;    ergo  cum 
mandatum  hoc  vergit  ad  necessitatem  regiminis  regni 
sui,    non    obvians    sed   consonans    legi  Dei,    sequitur 
quod    dicti    subditi    tenentur    in    hoc    parere    monitis  i5 
regis  sui.  Assumptum  patet  ex  hoc  quod  obligacio  regi 
est  maior,  cura  regiminis  regni  est  necessarior  et  pena 
delinquencium  in  regem  est   ex  scriptura    fundabihor. 
Nam    beatus    Petrus    precipit    christianis    quod    sint 
subiecti  i^egibus  I^  Petri  11°,   i3,  et  Apostolus  precipit  20 
Rom.    XIIIo,    I   et  Heb.  XIIF,    17,    Christi    discipulis 
obedire  prepositisy    immo   in   veteri  lege,   quia  Semei 
egressus  est  extra   Jerusalem  contra  monita  regis  sui, 
ideo   ex  precepto   sapientis   Salomonis    iustissime    est 
occisus.    Patet  historia   111°  Reg.  11°  cap.  Non  autem  25 
inveniuntur   tante   evidencie  ex  scriptura  quod  mona- 
chus   sub   tanta    pena    parere  debet  abbati  in  monitis 
preter  fidera. 
This  command'     Quod    autem    preceptum    regis    in    hac   parte    nonE 
t?a?yTJ  iheTaw  obviat   legi  Dei  nec    veris    privilegiis    Westmonasterii  30 
^^^^^-       sic   ostendo:     Scrutetur    homo    totam    scripturam    et 
non  inveniet  quod  pro  debito,   pro  occisione   iniusta. 


6.  D:   specialitcr  deest.    A  in  marg. :    Nota   de   obediencia  ad   regem 
continue  infra.  (Above  148^  without  mark  of  reference.)  12.  D:  su- 

pradictos.  i3.  D :  mandatum  huiusmodi.  23.  D :  egressus  fuit. 

33.  D:  debito  et  pro  occisione   iniusta  nimis  generaliter. 


CAP.  VII.]  DE  ECCLESIA.  H? 

Ei^S^^immo  generaliter  pro  quocunque  peccato  debet  pro-God's  law  pro- 
fugus  habere  refugiuni,  quia  tunc  Deus  foveret  pro-  for  debtore  or 
ditorem  proprium  in  suo  crimine;  quod  non  potest. 
Unde  Deuteronomii  XIX°  et  Josue  XX°,  ubi  datur 
5  lex  profugorum  et  constituuntur  civitates  refugii,  limi- 
tatur  quod  solum  occidentes  nescii  et  inmunes  crimi- 
nis  debent  ibi  habere  refugium,  ne  a  cognacione  occisi 
effimdatur  satiguis  innoxius,  nec  habitabant  ibi  per- 
petuo,   sed  Levite    habebant    custodiam  sex  civitatum 

lorefugii,  nec  acceptarent  nisi  insontes  qui  a  casu  preter 
intentum  fratrem  suum  occiderint;  iUi  autem  non 
exibant  civitatem  nisi  ad  purgandum  se  in  loco  occi- 
sionis  quod  ignoranter  occiderint  fratrem  suum  usque 
ad    mortem    summi    pontificis.    Tunc    enim   redirent 

iShbere  in  domum  propriam  extra  civitatem  refugii; 
patet  ista  lex  Numeri  XXXV^  et  Josue  XX°.  Si  ergo 
in  tota  lege  nova  et  veteri  (ubi  diffuse  tangitur  ista 
materia)  non  limitatur  locus  refugii  nisi  insontibus 
qui   casualiter   fratrem    suum   occiderint,   que  foret  in 

20  christianis  ceca  presumpcio  sub  colore  pietatis  defendere 
hostes  Dei,  regis  et  regni? 

F      Per    hec    patet    responsio    ad    argumentum    quod 
fundatur   in    privilegio    concesso    a    rege    monasterio 
supradicto. 
T  «n»      Supponitur  *  autem    quod    habeat   privile^ium    sub  it  is  said  that 

'^y     .  ^^  ,  ^  ,.  .,  :  .^  Westminster 

isto  tenore  verborum  quod  hceat  sibi  tueri  quoscun-  has  a  priviiege 

.  .  ^  ,  .  to  shelter  all 

que    fugitivos    ex    quacunque  causa,    eciam    in    causa     criminais. 
lese  regie  maiestatis,    adhuc  totum  istud  est  generahs 
concessio   sed   secundum  leges   hominum   in    generali 
3o  concessione   principis    nunquam    veniet    speciale,    nisi 
quod  concederetur  a  principe  in  casu  quo  fuerit  parti- 


I.  A  in  marg. :  Nota  de  refugiis  profugorum   insoncium  iniusti  occi- 
dcntis  nullus  est  locus  refugii.         3.  D:  quod  esse  non  potest.  4.  B: 

Josue  X.  6.  A  B :  quod  soH;  B:  occidcntes  vestigii  et.  22.  D: 

Per  hoc.         25.  26.  D  :  habet  privilegium  sub  isto  colore.         26.  A:  teneri. 

8.  Deut.  XIX,   10. 


48  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP. 


VII. 


Such  a  priviiege  culariter    explicatuni.    Gum  ereo  non  sit  in  potestate  140' 

does  not  go  .      .    .  '^  ^  ^  ^ 

beyond  the  ex-  principis    conccdere    quod   vergeret    ad  Dei   iniuriam, 

plicit  intentions  ^  ,  .         .  . 

of  the  granter,  ad  destruccionem  regni  sui,    ad   enervacionem   regalie 
et  legum  per  quas  regeret  regnum  suura,  patet  quod 
illud    suppositum    in    casu  nobis  exposito  non  inclu-  5 
ditur    in    illo   privilegio    generali.     Quid    queso    foret 
magis    ad    Dei    iniuriam    quam    facere    domum   suam 

or  the  grant    speluncam    latronum?    aut    quid   foret  magis  destruc- 

would  be  inval-    .  ^  .  .    , 

id  as  injurious  tivum    reffuorum    quam    protegere    in    nidis    ad   hoc 

to  God  and  the  .     °  7  r  r»  ^  .... 

kingdom.  deputatis  hostes  Dei  ecclesie  atque  regni.  Ecclesiastici  lo 
X°,  8  scribitur:  Regnum  de  gente  in  gentem  transfer- 
tur  propter  iniusticias,  iniuriaSy  contumelias  et  diver- 
sos  dolos.  Gum  ergo  secundum  sanctos  qui  emendare 
potest  et  negligit  absque  dubio  participem  criminis 
ut  sic  se  constituit,  ideo  patet  quam  patenter  mina-  i5 
retur  ruinam  regno  talis  erroris  tolerancia  sive  de- 
fensio.  Unde  alias  ostensum  est  quod  monasterium, 
habeiis  facultatem  ad  defendendum  proditores  Dei, 
cuiusmodi  sunt  singuli  criminosi,  non  habet  ut  sic 
privilegium,  sed  pocius  corruptelam.  Unde  sicut  monti  20 
Ethne  non  sonat  in  privilegium  quod  includat  ultra 
alios  montes  ignem  suimet  consumptivum,  sic  nec 
dicto  monasterio  foret  privilegium  facultas  fovendi  pro- 
ditorem  Dei  tam  sui  quani  totius  Anglie  destructivum. 
Aii  rovai  grants      Item,    nec  regi  licet  privilegium  tale  concedere  nec  G 

raust  be  for  the  ,      .  .  .   .  ....  - 

good  of  the  sacerdoti  suo  accipere  nisi  ex  titulo  elemosme  vel 
peope,  niisericordie  et  ad  augendum  in  populo  caritatem, 
sed  constat  quod  non  est  elemosina  vel  opus  miseri- 
cordie  dare  abbathie  hcenciam,  ut  sustineat  perpetuo 
debitorem,  ne  unquam  satisfaciat,  vel  quod  voluptuose  3o 
vivendo  aliena  consumat,  quousque  factus  fuerit  inpo- 
tens  ad  solvendum.  Cum  enim  secundum  Augustinum 
non    dimittitur  peccatum,    nisi   restituatur    ahlatum, 

5.  D:  istud.  lo.  ii.  D:   Eccl.  XX.  ii.  A  B:  transferetur. 

i5.    D:  ideo  deest.  26.  D:   Iterum  nec.  3i.   D:   factus   sit. 

32.  August.  Epist.  ad  Maced.  CLIII,    Opp.    tom.    II,    532    A. 


CAP.  VII.]  DE  EGCLESIA.  149 

Q  lAoTatet  quod  liccnciare  ad  hoc  foret  licenciare  homincm  but  the  grant 

'*■'   ^  ^  claimed  would 

ad  peccandum,  quod  Deus  non  potest,  et  per  conse-    be  simpiy  a 

..,...,.  license  to  sin. 

quens  non  contmetur  sub  opere  misericordie  privilegmm 
tale  concedere,  nec  tenderet  ad  augmentum  amicicie 
5  vel  caritatis  in  populo  communi  commune  ius  de 
satisfaccione  debitoris  precludere.  Et  patet  tam  ex 
parte  donatoris  quam  receptoris  quod  ad  tale  privi- 
legium  est  indisposicio  utrobique.  Nec  moveat  quod 
ex    tali    privilegio   quandoque    bonum  contingeret,    ut 

loputa     debitoris    depredati     misericors    expectacio    vel 

i^o^^aliter    criminosi    ex    tutela    refugii    finalis  *  conversio, 

quia    Deus  non  posset  permittere  peccatum  fieri,   nisi 

exinde  occasionaliter    bonum   contingeret.    Ideo  absit, 

dicit  Apostolus,  ut  faciamiis  mala,  iit  bona  eveniafit, 

1 5      Docto  igitur  quod  libertas  talis  sonaret  in  caritatem  Tiierefore  the 
et    elemosinam,    posset    concedi    singulariter    illi  loco  it^^^ranted  must 

....  ,     .  ...  ^   .       be  taken  con- 

privilegmm   sub  ista    condicione  quam  necesse  est  m     ditionaiiy. 
omni  donacione  legitima  habere  tacitam  vel  expressam. 
Unde    videtur    quod    prelati    nostri    debent    humiliter 

2opulsare  dominos,  ut  tales  errores  nostre  ecclesie 
previe  corrigantur,  antequam  invadant  hostes  forinsecus, 
quia  ex  testimonis  Christi  Matth.  X°,  36  nulli  plus  in- 
festant  matrem  ecclesiam  quam  eius  domestici  inimici. 

H      Tercio  principaliter   arguitur    sic   ad   idem   de    iure     3.  He  who 

25nature:  Frustra    invocat  legis  auxilium   qui  off^endit clTvioi  c^&ixn^xs 
in  eam,    sed    dicti    fugitivi  rebellando  offenderunt   in  ^  ''* 

legem  Dei,  ecclesie  et  in  legem  regni:  ergo  iustum  est  pro 
tempore  sue  obstinacie  quod  careant  in  omnibus  istis 
legis  suffragio.  Maior  autem   capitur  ut  regula  per  se 

3onota  in  iure  canonico  et  demonstrari  potest  ex  iide 
evangelii  Matthei  V°,  2  5,  ubi  Christus  precipit:  Esto 
consenciens  adversario  tuo  cito,  dum  es  in  via  cum 
eo,  neforte  adversarius  tuus  tradat  te  iudici  et  iudex 

5.  D:  communi  deest.  6.  B:  ut  patet.  20.21.  D:  ecclesie  pri- 

vilegiate.  24.  A  in  marg. :  Tercia  responsio. 

14.  Rom  III,  8. 


l5o  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  VII. 

tradat  te  ministro  et  in  carcerem  mittaris,  ubi  secun-  14(3^  h 
dum  exposicionem  beati  Augustini  oportet  intelligere 
legem  Dei  adversantem  cuilibet  peccatori,  quia  nisi 
sibi  consenserit  hic  in  via,  accusabit  eum  in  finali 
iudicio  cum  demonibus  detrudendum.  Si  ergo  lex  5 
Dei  mitissima  non  potest  non  adversari  suo  offendenti, 
quia  tunc  sequeretur  quod  falsitatis  malicia  superet 
veritatem,  manifestum  videtur  quod  omnis  alia  lex 
secundaria  non  excusat  sed  accusat,  non  iuvat  sed 
Thcse  fugitives  reprobat,    stante    obstinacia    offensoris.     Dicti    autem  10 

were  offenders   .....  ,.  .  rri  «i  -.^. 

against  the  law  tusitivi  luxta  uobis  exposita  onenderunt  m  legem  Dei 

of  God  and  the       ^.       ,      ,.         .  .        ^  .  .  ^       ,  .    ^ 

Church;  ex  mobedieucia  suis  prepositis,  oftenderant  msuper  m 
legem  ecclesie  racione  multiplici,  quia  (ut  dicunt  docti 
in  illis  iuribus)  inobedientes  mandatis  suorum  princi- 
pum  committunt  quoddam  genus  sacrilegii,  et  cum  i5 
inobedientes  remanserint  legi  Dei  de  obediendo  legibus 
regis  sui,  que  lex  iusta  illos  protegeret?  Et  insuper 
and  the  man   sccundum  quod  infomiati  sumus  occisus   erat  primus 

slain  was  the    .  i      •  n  ^  i  i         i-i 

lirst  to  fight  inmvasor  et  ecclesie  pollutor.  Quomodo  ergo  lex  liber- 

the  Cliurch.  ,       .,,.  i      •        i    r       i  •  -n 

tatis   illms   ecclesie   defenderet    tam   mgratum   et  ille-  20 
gitimum   eius   poUutorem  excommunicatum    de    iure? 
Non   enim  palliari    potest  defensio   arrestati   legittime 
et  intenti  salvari  in  vita  et  membris,  ut  invadat  contra 
legem   Anglie   suos   legitimos   arrestantes.    Cum   enim 
arrestacio  et  occisio  sunt  contraria,    patet  quod  miles  25 
arrestans  sine  extraccione  gladii  vel  cultelli  non  ostendit 
occiso  necessitatem  se  defendendi  sed  pocius  legitime 
paciendi;   et  patet  ex  facto  multiplici,  supposita  veri- 
tate   narrati,   quod  *  erant  inobedientes  patriis  legibus  i^c/ 
pro   qua   inobediencia   continuanda   querebant  subter-  3o 

2.  A  in  marg. :  Augustinus.  5.  B:  detradendum.  5.  G.  AAj: 

lex  Dei  iustissima.  A  in  marg. :   Lex  Dei  est  noster  adversarius.    D:  non 
potest  adversari.  8.  D:  lex  contraria.  12.  offenderant:  codd. 

AB    D.  Ai    corr.:    olfcndcrunt.  i5.  D:   committant.  25.   D: 

occisio  et  arrestacio,  26.  27.  A  A^  vcl  cultclli  —  defendendi  deest.   B 

se:  deest.  29.  A  A:  erant  deest. 

2.  Aug.  Sermo  IX,  De  Decem  Chordis  cap.  III,  Opp.  tom  V,  49, 
Serm.  CCLI,  cap.  VIII,  Opp.  tom.  V,  loSj. 


CAP.  VII.]  DE  EGCr.ESIA.  l5l 

H  i^Q-^fugia  dicti  loci.    Que   queso   maior  inobediencia    regi  Thcrc  can  bc 

,,  .  ,  ,  ,  no  greatcr  dis- 

nostro  quam  nolle  tractari   secundum  leges   suas,   sedobedience  than 

to  withdraw 

propnas  leges  proponere  secundum  quas  et  non  se- onesciffromthe 
cundum  alias  velint  tractari,  et  illis,  non  regni  legibus, 
5obedire?  Revera  sic  hostes  crudelissimi  depopulantes 
regnum  offerrent  regnicolis  quod  si  velint  consentire 
legibus  quas  illi  volunt  statuere  concordabunt,  sed  non 
exinde  gauderent  privilegiis  regni  nostri.  Mirum  itaque 
foret  quod  rex  et  regnum  tales  hostes  intra  se  defen- 

loderent.  Idem  enim  foret  contradicere  legibus  regis  per 

quas  regeret  regnum  suum  et  contradicere  regalie,  cum 

rex  non  foret  rex  nisi  propter  preeminenciam  et  offi- 

cium  legis  sue. 

I      Ideo  dicit  beatus  Gregorius  quod  qui  diligit  regem 

i5  diligit  eius  legem  et  demonstrari  potest  ex  illo  Johan- 
nis  XIV°,  2  3.  Si  quis  diligit  me,  sermonem  meum 
servabit;  idem  enim  est  Deum  diligere  et  sermo- 
nem  vel  legem  eius  servare,  et  sic  indubie  est  de  rege. 
Unde   inobediencia   legibus   est  radix  tocius   nequicie. 

2oExhinc  enim  ceciderunt  angeU  de  celo,  expulsus 
fuit  Adam  de  paradiso  et  breviter  sine  contumacia 
que  est  inobediencia  non  recte  denunciatur  heresis 
vel  excommunicacio ;  nec  est  possibile  regnum  dissolvi 
nisi    ex   inobediencia   legi    sue.    Si   enim    maior   pars  The  rcaim  can- 

^•1  11..^  1-1  •  •    not  stand  if  the 

25  regni  nostri  vel  prope  nollet  stare  legibus  regni  nostri,  Church  protects 

,  .  .  ^  .   .  ,      .  sedilion. 

sed  sparsim  acciperet  municionem  ecclesie  commo- 
vendo  sedicionem  in  populo,  pretendendo  utrobique 
hbertatem  ecclesie,  quomodo  staret  regnum  ?  Et  si  non 
licet  regi  talem  hostem  domesticum  de  castris  ecclesie 
3oSue  extrahere,  quomodo  liceret  in  regno  non  tantum 
subiecto  ecclesias  Dei  invadere  et  remissius  proditores 
vel  hostes  occidere?  Nam  ubi  est  maior  falsitas  atque 
iniuria  coloracior,  ibi  est  pena  iustior. 


2.  D :  nolle  tractare.  9.  10.  defenderet  in  codd.  11.  A  in  marg. : 
Legi  regis  esse  inobedientem  nocet  multum.  (Above  hqo  without  mark 
of  refercnce.)  14.  A  in  marg. :  Grcgorius.  i5.  D:  demonstrare. 

17.  A  B:  enim  deest.  22.  D:  non  ritc.  2q.  D:   licerct. 


i52  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VII. 

The  refugces        Ex  istis   coUigitur,  supposita   veritate  informacionis,  149«  K 
thcir  aiiegiance.  quod  dicti  duo  profugi  post  tantam  inobedienciam  non 
sunt  homines  legii  regis  nostri,  nam  idem  est  derelin- 
quere  dominum  et  derelinquere  legem  suam;  sed  ipsi 
patenter    dereliquerant    legem    regis,    cum    invaserant  3 
citantem    ad    standum   legi    regni,    volentes    cum   hoc 
rege  invito  incolere  terram  suam.  Ideo  omne  suffragium 
privilegii  regis    tenentur    amittere,    et    cum  in   eadem 
dampnacione  sint  omnes  qui  fovent  aut  favent  iniuriam 
dicte  cause  in  contemptum  regis  et  regni,  et  specialiter  10 
hii  qui    sub   pena   excommunicacionis  ad  defensionem 
legum   regni    et    regahe    regis    speciahter    sunt   iurati, 
patet  quante  illi  forisfaciunt  contra  regem. 
h  is  an  offence      Ex    quibus    videtur    quod    publice    excomunicantes 

to   cxcommuni-       .    .  .        .  •         .  ....  ..... 

caie  the  King'smmistros   regis  sme  exammacione   dihgenti  dehcti,    eti3 
without  carefui  speciaHter  si  iurati  sunt  legem  ipsam  defendere,  offen- 
enquiry.       ^^^^  nimium.  Nam  Gen.  XVIII°,  20,   21,  dicit  omni- 
sciens  ad  dandum  exemplum  iudicibus,  quomodo  dih- 
genter  examinent  causam,   antequam   ferant  iudicium: 
Clamor,  inquit,  Sodomorum  multiplicatus  est;  descen-  20 
dam  et  videbo  utrum  clamorem  opere  compleverint  *  i^g"» 
an  non  est  ita  ut  sciam,  Nec  sufficit  notorietas  sub- 
stancie  facti,  sed  oportet  quod  sit  notorium  qualitate; 
quia  notum  est  quod  excommunicans   propter  opera- 
cionem  legitimam    iniuriatur    excommunicato    excom-  25 
municando  se  ipsum. 
Persons  in         Nec  est  color  excommunicare  capitaneos  operacionis  l 

authority  are  .  . 

not  to  be  con- legitmie    propter  hoc   quod  preter  eorum  consensum, 

demned  for  .        .  ,  .... 

wrong  done  by  auctonsacionem    vel     occasionem    datam    aliquis    de 

their  subordi-  .  .         _     .  •      t   1  •  •         •      i^i    •  r 

nates  without  comitiva  fecit  opus  mdebituni,  quia  sic  Christus  foret  3o 


their  consent. 


excommunicandus  pro  facto  Scarioth,  et  quihbet  dux 
exercitus  pro  quocunque  facinore  commisso  a  persona 
sui  exercitus  et  (quod  evidencius  est)  quihbet  prelatus 


I.  Ain  marg:  Conclusio.  3.  B  D:  regis  deest.              7.  B:  rege 

invicto.               9.  D:   sunt  omnes.               9.   10.   D:   favent  dicti  cause. 

14.  A  in  marg. :  Gonclusio.  24.  D:  notandum.  B:  excommunicalus 

propter.              3o.  D:  facit.  32.  A  A  Bi:  quocunque  deest. 


CAP.VII.]  DE  ECCLESIA.  l53 

L  149**  pro  quocunque  scelere  subditi  sui  gregis;  que  si  essent 
vera  tolleretur  a  preJatis  potestas  excomraunicandi 
subiectos,  cura  non  licet  excoramunicato  excommuni- 
care  quemquam,  ymmo  cum  ut  sic  sit  hereticus,  non 

5  licet  sibi  ministrare  aliqua  sacramenta.  Nec  cadit  ex- 
cusacio  quod  prelatus  non  excomraunicat,  sed  denunciat 
tales  excoramunicatos  de  iure,  quia  talis  denunciacio 
est  defaraacio  minimis;  et  ve  illi  qui  taliter  scandalizat 
fratrem  suura. 

1      Est  autera  excommunicacio  iniusta  tripliciter:  Prirao   Excommuni- 

.  cation  is  unjust: 

quando    sacerdos  ex  rancore   et  zelo  vmdicte    excom-    i.  if  iiiflicted 

,    ,.  ,.  o  1  from  spite, 

2municat   subditum  licet  reum.    Secundo  quando  pre-2.  from  avaricc; 
latus  pocius  pro  temporalibus  quam  pro  araore  et  cor- 
reccione   subditi  eura   excomraunicat,  licet   excomuni- 

Scandus  fuerit  bono  modo.  Et  tercio  quando  indiscretes.  ifundeservcd, 
excommunicat    subditura    propter   factura    legitiraum. 
Talis    autem    excommunicator    videtur    plus    poUuere 
sanctam  ecclesiam  quam  corporaliter  occidens  hominem 
ad  altare;  pro  quo  notandum  quod  corporalis  poUucio 

2ovidetur  esse  excommunicacioni  inpertinens,  nisi  de 
quanto  sapit  peccatum,  tum  quia  pollucio  per  sputum 
vel  alia  pondera  nature  foret  turpior  quam  poUucio  per 
semen  vel  sanguinera,  tura  eciara  quia  illa  pollucio 
deletur  per  locionera  corpoream. 

M      Ex  istis  videtur,  cum  iniuste  excomraunicans  fratrem  unjust  excom- 
suum  (quantum  in  eo  est)  occidit  animam  et   virtutes,  "\vorsf  than 
sed  corporalis  homicida  non  occidit  ut  sic  nisi  corpus 
solummodo,  sequitur  quod,  sicut  anima  excedit  corpus, 
sic  occisio    in    animam   perpetrata    excedit   in   mahcia 

Sooccisionem  corporis.  Ex  quo  videtur,  cum  peccatura 
non  potest  subiectari  in  lapide  vel  edificio  corporali, 
quod    locus    per    se    non    polluit    suos     incolas,    sed 


10.  A  in    marg. :   Tripliciter  facit  excommunicacio  iniusta.  B  in  marg. 
man.  alt. :   Excommunicacio  tripliciter.  i5.  A  in  marg. :  Nota;  De 

excommunicacione   persone  vel  loci.    (Above  140^  without  mark  of  re- 
ference.)    A  A,:  fuerit  deest.  24.  D:   corporalem.  Ex  istis  videtur, 

quod.  28.  A  B:  soio  modo.  32.  D:  p»  =  persone;  recte:  s  se. 


l54  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  VII. 

econtra,  cum  11°  Machab.  V°,  19,  scnhitm :  Non  propter  14C/M 
locum  gentem^  sed  propter  gentem    lociim   dominus 
elegit,  Et  patet  quod  poUucio  loci  non  impediret  racio- 
nabiliter  cultum  Dei,  nisi  de  quanto  horrorem  incuteret 
ex  peccato,  et  cum  maius  peccatum  maiorem  horrorem  5 
incuteret,  sequitur  quod  peccatum  gravius  commissum 
in    sanctuario  pocius  retraheret  a  divino  servitio.   Nec 
aliud  volunt  leges  ecclesie  debite  intellecte.  Non  enim 
licet  clerico  Ghristi  cecari  in  stulticia  phariseica  (de  qua 
Matthei  XV°),  plus  appreciando  locionem  corporalem  ex  10 
pluri  horrore   sordis  corporee  quam  locionem  spiritu- 
alem    a   sorde   anime,    cum    secundum    diffinicionem 
Christi,  que   exeunt  a  corde  interioris  hominis,    hec 
sunt  que  preponderanter  coinquinant  hominem.    Eta 
Men  want  to   hic  miratur  tota  ecclesia  laycahs  quare  clerus  excommu-  ,5 

know  why  the  -^  ^ 

wicked  ciergy  nicat  cum  tanta  instancia   et  fervore  pro  suo  *  debito  tSq» 

are  not  excom- 

municated.     corporaH,    vel  pro  sensibili  privilegio   ex  tradicionibus 
hominum  introducto;  clericos  autem  non  sic  excomu- 
nicant   pro    rependendo  debito  spirituaH,    cum   tamen 
peccatum  sit  infinitum  gravius  et  debitum  illud  quo-  20 
ad  Deum  sit  obligacius.  Plus  eciam  foret  ad  privilegium 
et  iustificacionem  ecclesie  quod  prevaricatores  mandati 
Dei  per  censuras  ecclesie  sint  correcti  quam  quod  omnes 
ritus  humani  legi  Christi  superadditi  sint  quantumcun- 
que  multipHciter  regulariter  ac  solempniter  observati.  25 
Recoleremus    siquidem    quod  propter  preponderan-N 
ciam  ritus    phariseici    legi    Dei    destructe    sunt    Jeru- 
salem  et  Judea  (ut  patet  Matthei  XV°  et  Luce  XIX°). 
Recoleremus  eciam  quomodo  privilegium  est  lex  pri- 
vata  ad   commodum    privilegiati  concessa  a   principe,  30 

r.  AB:  I.  Mach.  D.  Mach.  VI.         4.  B:  honorem  incuteret.         5.  D  :  cum 
magis.         5.  B:  honorem  D:  errorem.  11.  A:  quam  corrcxit  e:  quando. 

i3.    B :  exemit.  i5.  A  in  marg. :   Nota  tres   miraculose  questiones 

laicales   a,    b,   c.    (Below  i^g'^  without   mark   of  reference.)  17.    D: 

sensuali.  18.  D:    non  excommunicant;  non  alia  manu  in  marg.  ad- 

ditum.  23.  D:  censure  in  textu,  corr.  inmarg. :  censuras.  26.  D: 

recoleremus  propter;  A:  propier  deest.  27.  D:  distincte. 

10.    Matth.  XV,   18—20. 


CAP.  VII.]  DE  EGGLESIA.  l55 

Ni5o"et  per  consequens  foret  clero  magnum  privilegium 
quod  adiutorio  dominorum  temporalium  foret  exone- 
ratus  ab  istis  cerimoniis  humanitus  introductis,  pro- 
pinquius  sequendo  Ghristum  pure  secundum  regulas 
5  primevas  a  Ghristo  traditas.  In  hoc  enim  habemus 
b supra  laycos  privilegium  singulare.  Mirantur  insuperThe  ruies  as  to 
seculares    quomodo  non    Hcet  eis    communicare    cum  excommunicat- 

ed  persons  arc 

excommunicato    a    sacerdote    pro   questu  suo  vel  ex-         bad. 
cellencia  seculari,  et  hoc  sub  pena  excommunicacionis 

lomaioris,  licet  autem  communicare  cum  gravius  ex- 
communicatis  a  Deo  sine  inferencia  tante  pene,  ut 
patet  de  simoniacis,  de  sacerdote  fornicario  et  eius 
amasia.  Ymmo  licet  cardinales  tamquam  heretici  vel 
scismatici  sint  divisi  a  capite,  tamen  dicimus  seculares 

i5  excommunicatissimos,  si  ab  eis  subtrahant  elemosinas 
suas  que  sunt  bona  pauperum,  Hcet  iniustissime 
peius  predonibus  occupent  ahena.  Licet  autem  (ut 
inquiunt  in  Westmonasterio)  communicare  cum  ex- 
comunicato    quoad  Deum  racione  iniuste   detencionis 

20  debiti  vel  iniuste  occisionis  proximi,  eciam  sustinendo 
eum  in  sua  malicia,  sed  laicis  non  Hcet  communicare 
cum  minus  excommunicatis  ab  eis  pro  bonis  ecclesie. 
Talia  autem  multa  deHramenta  finguntur  per  que 
layci   mendaciter  iHuduntur;  Hcet  enim  falsitates  ficte 

25  quandoque   prosunt  per    accidens,  subditos  a  facinore 
deterrendo,     absit    tamen    christianum    contra    fidem 
scripture  uti  istis  faHaciis  pro  hoc  fine. 
0 1      Notum    est    enim    ex  fide  scripture  quod  nemo  ad    no  such  rc- 

1  •^•••11-    ^- lalion  is  daniicr- 

sui    dampnum    excommunicatur,    nisi    racione    dehcti   ous  exccpt  a 

2  proprii    excommunicatus    fuerit  quoad  Deum.  Notum    ^  ^crimc.  '"^ 
est  iterum  quod  nemo  propter  corporalem  communi- 
cacionem  cum  excommunicato  incurrit  periculum,  nisi 

3  sit  particeps  criminis  cum  eodem.  Et  notum  est  tercio 
quod    infinitum  periculosius   est    communicare  culpa- 

35  biHter    cum    excommunicato    a    Deo,    qui   solum   ex- 

4.  B:  sequendo  exemplum.  14.  D:  in  capite. 


l56  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


VII. 


communicat    pro    mortali,    quam    communicare   nudei5o»0 
corporaliter  cum  excommunicato  solum  ab  homine. 
The  Preiates'       Tercio  miratur  secularis  ecclesia  quod  clerus-  instatc 

privilege  of  im-  i         i  • 

prisoning  ex-  erga  brachmm  seculare,  ut  omnes  excommunicati  sui 

communicated  ,        .  .  .>  ,     . 

persons  shouid  per  quadraemta  dies,  rema^nentes  a  prelatis  quos  ipsi  i5o'' 

be  taken  away,    . 

signaverint  non  soluti,  mancipentur  carceri  seculari, 
quousque  secundum  eorum  arbitrium  satisfecerint, 
quantumcunque  sophistice  sint  ligati.  Non  enim 
meretur  eorum  ingratitudo  tale  subsidium,  cum  regula 
iuris  divini  sentenciat  quod  privilegium  indiiltum  lo 
tenetur  amittere  qui  sibi  concessa  abutitur  potestate. 
Abusus  ergo  tendens  ad  enervacionem  regni  et  bonum 
privatum  bono  communi  preponderans  meretur  abla- 
cionem  privilegii  sic  abusi. 

Et  iterum  videtur  clerum  tam  leviter  et  incircum-P 
specte  excommunicantem  involvere  seculares  in  sua 
excommunicacione  erronea^  cum  ex  eorum  ducatu  sepe 
per  talem  excommunicacionem  pretensam  puniunt 
innocentes,  et  per  consequens,  cum  nec  tenentur^o 
credere  quod  eorum  quelibet  excommunicacio  sit  iusta, 
nec  ex  fide  scripture  vel  racione  tenentur  obedire  clero 
or  aiiowed  oniy  in  ista  incarceracioue  servih,  videtur  ex  timore  peccati 

after  lay  tnal.  '  * 

consensus  quod  non  debent  ante  legitimam  exami- 
nacionem  cause  et  forme  excommunicacionis  punicioni  25 
huiusmodi  consentire.  Cum  enim  racio  scripture  sacre 
sit  optimus  legum  interpres,  patet  quod  adiutorium 
promissum  a  principibus  in  hac  parte  debet  intelligi 
cum  condicione  quod  talis  incarceracio  sit  de  numero 
operum  elemosine  pro  quibus  punientes  sunt  in  finali  3o 
iudicio  premiandi.  Sed  scrutetur  fidelis  evangelium  Mat- 
thei  XXV°  et  videat  si  incarceracio  excommunicatorum 
iniuste  in  aliquo  operum  misericordie  sit  contenta.  Nec 
ignorancia  excusat  simpliciter  ne  peccetur,  cum  Paulus 
ex  ignorancia  veritatis  scripture  commisit  blasphemiara,  35 

I.   D:  pro  mortalibus.  3.    D:    quomodo  clerus.  4.    A  in 

marg. :  Brachium  seculare.  7.  D:  satisfecerunt.  25.  B:  puni- 

cionis.  35.  A  in  marg. :  Ignorancia  non  excusat. 


CAP.  VIII.]  DE  ECCLESIA.  I  Sy 

P  i5o^(ut  patet  I^  Thyniothei  1°).  Nec  dicat  aliquis  quod 
AngHa  processit  prospere,  quando  ecclesia  habuit  talia 
privilegia  sic  defensa,  quia  audacter  assero  quod  non 
exinde  promeruit,  sed  sicut  iniquitas  Amorreorum 
5  fuit  in  congregari  per  CCCG*°^  annos  et  amphus  (ut 
patet  Gen.  XV°);  ex  cuius  cremento  finaliter  sunt  de- 
structi:  sic  timendum  est  de  gente  Anglie,  nisi  clerus 
redeat  ad  spiritualem  humiHtatem,  ut  oHm,  cum  clerus 
ut    anima    et    secularis    ut   corpus  debent  concorditer 

loconstituere  virum  unum;  quod  non  potest  fieri  nisi 
ex  mutua  observancia  legis  Ghristi.  Sepe  enim  in 
pruritu  prosperitatis  mundane  est  populus  insensibiHter 
quoad  Deum  ampHus  peioratus. 

Hortandi  tamen  sunt  domini  seculares  ne  arguendo  Layniiersmust, 

i5per  locum   ab   insufficienti   simiHtudine  auferant  vera  minded  of  their 

....  ,      .  .  ,.  ^  ,.  ,     dulies  to  the 

privilegia  ecclesie  propter  cupidmem  temporahum  vel  church. 
vindictam.  Hortandi  sunt  secundo  ne  ex  invidia  vel 
aHa  causa  pretergrediente  caritatis  regulas  sit  fugitivo 
i5o"=culpa  imposita  vel  *  prodicionis  suspicio  paHiata.  Et 
20  hortandi  sunt  tercio  ne  aHcubi  et  speciaHter  infra 
septa  ecclesie  sanguinem  effundant  innoxium,  sed 
honorent  sanctam  matrem  ecclesiam  secundum  regulas 
quas  Ghristus  sibi  instituit;  ad  que  omnia  oportet 
omnino  consulere  sensum  cathoHcum  scripturarum. 


CAP.  VIII. 

A  Quia  sciencia  secundum  philosophos  gaudet  extra-  Digression  on 
neis  ac  sciencie  de  sancta  matre  ecclesia  sit  nimis  event  whlch^^has 
extraneus  infamis  casus  qui  contigit  nuper  in  AngHa  1^^  g^g^iaSd^and 
et    in   Roma,  ideo  gracia  declaracionis  fidei  et  caven-      '"  Rome. 

3o  dorum  errorum  ecclesie  restat  parumper  disgredi  circa 

4.  B:  exinde  proverant  (sic).  i3.  A  A,:  peioratur.  14.  A  in 

marg. :  Nota   bonas  hortaciones.  20.    D:   ne  aliter.  20.  21.  D: 

infra  cepta.   A  A,  B:   Christus   deest.  24.  A  in  marg.  verba  tsche- 

chica:   Nu  zbohem  mylym  potahnyem   dale.  Id  est:  Age,  cum  Deo  caro 
(materiam)  porro  tractabo. 


l58  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


VIII. 


Three  postu-  ista,  primo  supponendo  tria  per  ordinem.  Primo,  in-  i  A 

lates:  i.  The  .      .  ' 

quidity  of  the  quam,    ex  supradictis    supponatur    predicta    sentencia  1 5o' 

Church    as    al-    ,  ^  ,  , 

readyexpiained.  de  quiditate  sancte  matris  ecclesie,  nec  est  illa  abi- 
cienda  a  Christi  ecclesia,  cum  nec  contingit  ecclesiam 
speculative  nec  practice  quicquam  cognoscere  nec  meri-  5 
torie  debite  conversari,  si  sit  omnino  destituta  ab 
eius  noticia.  Nam  iuxta  dicta  XV'  cap.  theologus 
foret  nimis  inscius  racionum  scripture  et  fidei  ortho- 
doxe  qui  omnino  ignoraret  quiditatem  s^ncte  matris 
ecclesie.  Nec  dubito  quin  deest  decretistis,  legistis  et  lo 
philosophis  fructuosa  speculacio  qui  omnino  ignorant 
f  ,^  quid    sit    sancta    mater    ecclesia.    Nam    omnes    leges 

'  humane  sunt  finahter  ad  defendendum  iusticiam  huius 

matris  et  purgandum  eam  ab  erroribus  quibus  pro 
tempore  vie  temptacionum  adversitatibus  impHcatur.  i5 
Gum  ergo  finis  inponit  maximam  necessitatem  ope- 
ribus,  ex  II^  Phisicorum  manifestum  est  quod  oportet 
omnes  doctores  speculativos  statuere  matrem  nostram 
utregulam  ad  tractatum  speculabilium  mensurandum,  et 
per  idem  nemo  intendit  praxi  laudabili,  nisi  in  quantum  20 
tenderet  ad  honorem  vel  commodum  huius  matris;  nec 
dubium  quin  nemo  viat  meritorie  secundum  beneplaci- 
tum  sponsi  ecclesie,  nisi  de  quanto  operatur  ad  honorem 
et  commodum  sponse  sue.  Et  hinc  precipitur  in  primo 
mandato  secunde  tabule  quod  fidelis  honoret  patrem2  5 
et  matrem,  quod  indubie  principaliter  inteUigitur  de 
Ghristo  et  sua  ecclesia.  Nec  honorat  eam  vel  diligit  fide- 
liter  quam  non  noscit.  Ideo  necesse  est,  ut  omnis  fidelis 
det  operam  ad  cognoscendum  direccius  matrem  suam. 

2.  That  we  ab-      Secundo  supponitur  quod  procedatur  in  isto   trac-  2 
^"'^hoodf^^    tatu  sine    duplicitate    mendacii.    Nam  mendacium  est 
precisa  cautela  per  quam  diabolus  illudit  fidelibus,  ut 

I.  B  in  marg.  man.  alt. :  Posteriora  prius  dicit.  A  in  marg. :  Tres  sup- 
positiones.  (Below  i5o«  without  mark  of  reference.)  12.  A  in  marg. : 

Racio:  Necessaria  est  noticia  de  sancta  matre  ecclesia. 

iG,  Cf.  Arjst.    ^ooiv,ric   ftxpoaoecoc    B.  2.    Opp.   tom.   I,    194. 
2  5. — 29.  Cf.  supra  pag.  i. 


CAP.  VIII.]  DE  ECCLESIA.  1 5 9 

A  i5o"=honorent  meretricem  secum  adulteram  tamquam  regi- 

nam  et  matrem  fidelium  sponsam  Christi.  Unde  istam 

sentenciam  de  quiditate  sancte  matris  ecclesie  oportet 

ut  fundamentum  supponere,  ut  sciatur  qui   procurant 

5  pro    eius    veris    privilegiis    et    qui  degenerant,  in  quo 

iSo^^consistit  verum   privilegium  *  ac  edificacio   ecclesie   et 

in  quo  stat  eius  oppositum  secundum  fidem  scripture, 

et  de  congruitate  status  moderni  in  comparacione  ad 

florem  etatis  ecclesie  iuxta  modum  loquendi  scripture. 

B      Sed  in  ista  materia  sunt  quidam  moderni   doctores  Some  doctors 

.  .  saythatitisright 

approbantes    mendacmm    et    dicentes    quod    veritates    to  give  faise 

.  !•  1  opinionsin  such 

tales  scnpture  non  sunt  dicende  tum  propter  pertur-       a  case, 
bacionem    ecclesie,    tum    eciam    propter    scelera    que 
hostes    ecclesie  ex  eorum  audacia  perpetrarent.    Unde 

iSarguitur  et  tenetur  quod  doctores  vocati  ex  mandato 
domini  regis  et  iurati  ad  dicendum  veritatem  de  casu 
qui  nuper  contigit  in  Westmonasterio  ad  honorem 
Dei,  ad  utilitatem  ecclesie  et  ad  expurgacionem  erro- 
rum  in  regno,    ut    exinde   stet   constancius  in  virtute, 

aonientiri    debuerant    propter     duo:     primo    pro    fama  for  the  sake  of 

one's  own  repu- 

sua  servanda   qui  actenus  reputati  sunt   hostes  eccle-        tation, 

sie;  quilibet  autem  debet  diligencius  servare  famam  pro- 

priam  quam  famam    alienam  pro   qua   in   casu  men- 

tiri  est  licitum.  Secundo  debuerant  mentiri  ad  conser-  or  to  maintain 

,  •    -1       •  1      •  1-  ,  the  privileges  of 

asvandum  privilegia  ecclesie  que  essent  aliter  destructa,  ihc  Church. 
veritate  detecta  dominis  temporalibus  et  patronis.  Cum 
autem  dicta  privilegia  sint  prestanciora  quam  vita  homi- 
nis  pro  qua  servanda  licitum  est  mentiri,  multo  magis 
debuerunt  mentiri  pro  illis  privilegiis  conservandis. 
1  Quantum  ad  principium  illius  sentencie  patet  ex 
tractatu  De  Mendacio  quod  est  cuilibet  fideli  de- 
testabile  ut  hereticum  et  blasphemum.  Nam  si  aliquod 
mendacium  sit  meritorium  et  aliquod  superhabundans 

1.  B:  honorent  meretricium.  5.  B:  qnod   cius  vcris.  14.  A 

in  marg. :  Opinio.  22.  B    in   marg.:   Fame   causa  licet  mentiri.  B: 

quibus  autera  debet.  24.  Codd.:  debuerunt.  3o.  A  in  marg.: 

Responsio.   Contra  sentenciam  que  dicit  licitum  est  mentiri. 


l6o  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP. 


VIII. 


in    menciente    ultra    quam  oportet,  aliquod  autem   in  1 50**  B 
This  wouid    extremo  deficiente  apud  eum  qui  ex  cauterizata   con- 

make  lying  a        .         .         .      .  .  ^  .  ,    ,     ,  . 

virtue,  sciencia  nmiis  parce  mentitur,  sequitur  quod  habitus 
mendacii  inter  hec  duo  extrema  tenens  medium  foret 
virtus.  Patet  consequencia  ex  diffinicione  virtutis  po-  5 
sita  11°  Eth.  VI°,  cap. :  Vjirtus  est  habitus  electivus  in 
medietate  cotisistens  quoad  nos  determinatus  racione. 
Hoc  tamen  abhorreret  gentilis  philosophus  Aristo- 
teles,  cum  IV°  Ethicorum,  G.  IV°,  tractans  de  virtute 
veridici  et  duplici  vicio  falsidici,  ita  scribit:  Per  se  10 
autem  mendacium  pravum  et  fugiendum,  verum 
autem  et  bonum  laudabile. 

Item,  cum  omnis  virtus  sit  de  genere  tertii  boni  2  C 
maximi,  descendens  desursum  a  patre  luminum  qua 
virtute  nemo  abuti  potest  (ut  sepe  meminit  beatuso 
Augustinus),  sequitur  quod  omnis  virtus  mendacii 
sit  a  Deo,  et  cum  omnis  pater  et  auctor  virtutis  sit 
autonomatice  virtuosus,  sequitur  quod  Deus,  pater 
and  God  a  liar.  et  auctor  mendacii,  sit  summe  mendax,  sicut  Christus 

secundum    humanitatem    foret    homo    mendacissimus  20 
potens  esse,    et  per  consequens,  nullus  fidelis  dubitat 
esse   blasphemum,    cum   Manichei    blasfemi    dixerunt 
micius    quod    non    Deus    bonus,    sed  Deus   malus  sit 
origo  et  principium  talis  mali. 

Nec  dubium  quin  non  sit  dare  virtutem  in  homine,  2  5 
quin  eius  ydea  vel  exemplar  sit  in  Deo  et  Deus  virtute 
supra  genus  est  taliter  virtuosus,  ut  non   posset   exem- 
plare  *  iusticiam,  misericordiam,  patienciam,  liberalita- i5i' 
tem,  et  sic  de  et  aiiis,  nisi  ipse  foret  summe  iustus,  miseri- 
cors,  paciens  et  liberalis,  et  sic  de  principiis  cuiuscunque  3o 
generis  virtutis.  Et  sic  antecedenter  ad  virtutem  mendacii 

6.  In  codd. :  II.  Eth.  V.       27.  A  in  raarg, :  Nota  quod  Dcus  est  virtuosus. 

9.  Vide  Trialogum  lib.  III,  cap.  I  (ed.  Lechler,  pag.  128).  Ci. 
Arist.  Eth.  Nic.  II,  VI.  graece,  Opp.  II,  1106;  latine,  Opp.  III,  544. 
17.  Aug.  Retract.  llb.  I,  Cap.  IX;  De  Lib.  Arbit.  II,  cap.  XIX. 
Opp.  I,  i3,  607. 


CAP.  vii[.|  DE  ECCr.KSIA.  i6i 

C  iSi^oportct  Denni  csse  suninic  niendaccra.  Non  cnim  cst 
fingcndum  quomodo  pcrtinencius  dcnoniinarct  habitus 
mcndacii  subicctum  suum  quam  mendax,  cum  mcntiri 
sit  opus  virtutis. 

3  Itcm,  suppono  cx  fidc  scripturc  quod  Dcus  dicit 
quicquid  crcatura  aliqua  benc  dicit;  patet  ex  hoc 
quod  omnis  creatura  ut  sic  cst  organum  Dei  prin- 
cipalius  diccntis  quam  sua  fistula,  iuxta  modum 
loqucndi  Psalmi  LXXXIV',   9:   Audiam  quid  loquatur 

\oin  mc  dominus  Deus.  Et  Apostolus  11%  Corinthiorum 
XIII'\  3:  An  experimentum  queritis  eius  qui  in  me 
loquitur  Christus.  Ex  quibus  cum  veris  sequitur 
quod  tam  trinitas  quam  Ghristus  humanitus  facit  in 
orani  christiano  mendace  quodcunque  mendacium  vir- 

i5tuosum,  et  cum  virtuosum  non  sit  distrahens  sed 
pocius  viciosum,  scquitur  quod  Dcus  simpliciter  facit 
raendacium,  et  cum  dicit  falsum  eadem  intencionc 
qua  christianus  pie  menciens,  sequitur  quod  Deus 
principalissime    mentitur    ct    per   consequens   mcndax 

20  est,  ut  pater  eius,  ut  Ghristus  dicit  Johannis  VIII",  44 
de  ipso  diabolo.  Gum  enim  Deus  illo  modo  mcnda- 
cium  loquitur,  cx  propriis  loquitur,  cum  sit  fons  et 
origo  mendacii,  et  ita  cum  dicit  angelis  veritateni  in 
verbo,  nobis  menciendo  foret  duplex  animo,  et  forent 

25  in    eo  est  et   non  contra  Apostolum  11%  Gor.  1%   17. 

Ymo,    cum  ipse  sit   omnis  veritas,  negando  veritatem  So  the  whoie 

....  ^  Christian  faith 

virtute    mendacn,    se    ipsum    negare     posset,     contra   wouid  faii  to 

-___  picccs« 

Apostolum  11%  Thymotei  II'',  1 3,  et  foret  racione  men- 
dacis  principii  cateclismus  tocius  fidei  christiane.  Gum 
3o  enira  Deus  raentiri  potest  iuxta  sic  opinantes  ncc 
potest  habere  denominacionem*  virtutis,  nisi  habeat 
ipsam  in  surarao  et  quodara  raodo  infinite,  sequitur 
ex  infinitate  sue  raendacitatis  iraraense  quod  in  tota 
fide    sue    scripture    potuit    totam    ecclesiara   decepisse 

10.  A  A,  II.  deest.  12.  veris;  ita  codd.  18.  B:  pie  incuciens.  20.  A 
inmarg.:  ArguitiirquodDeus  non  potest  mentiri.  22.  Bsit  dccst.  25.  A: 
Cor.  I.  A,:  I  Cor.  I.  28.  In  Codd.:  Thymotci  II.  33.  B:  et  mensc 

II 


l62  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VIII. 

dolose.  Aliter  enim  esset  dare  fineni  sue  nicndacitatis  i5i" 
immense,   usque  ad  quem  et   non    ultra   potuit  dece- 
pisse;    quod  credo  non  dabitur,   cum  dicitur  commu- 
niter   quod   sit    infinitum    misericors  sed  finite    solum 
modo  miserator.  5 

No  worse  Quantum    ad    illas    duas   evidencias  quod  debuisse-D 

doctrine  was  _   ^  ^     .  ^ 

ever  propound-  mus    mentiri    coutra   iuramentum  nostrum  tam  pium 

cd  than  this,  ^  ^  _  ^ 

that  we  ought  atque    legitimum    coram    consilio    regis   nostri,  Deum 

to  lie  to  the         t.  d  &  > 

King's  Councii.  contcstor   ct  numina  quod  inter    omnes   doctrinas   vel 

consilia  que  audivi  non  occurrit  mihi  aliquod  diffi-  10 
cilius  aut  detestabilius.  Ideo  videtur  mihi  quod  minus 
male  potuit  fuisse  dictum  ad  partem  quam  publice 
sic  in  scolis,  nam  sic  menciens  manifeste  incurrisset 
periurium  et  infamiam  quam  vitabat,  et  ita  conclu- 
sisset  culpabiHter,  secundum  metam  redargucionis  i5 
maxime  sibi  ipsi.  Ideo  minus  malum  est  sine  dampno 
anime  pacienter  pati  detracciones  et  scandala,  quam 
menciendo  et  per  consequens  iniuriando  toti  univer- 
sitati   create,   offendere  dominum  veritatis,    Non  enim 

No  case  can  be  ymaginari    potest    casus    nec    inveniri    ficticia    in  quo -o 

imagined   in     -^         "  ^  ^ 

which  it  is     vel    qua    hcitum  est  mentiri,  immo  crescente  menda- 

lawful  to  Iie.       ... 

cio    eciam    in    clero    plus    solito    esset  opus    doctoris 
proferre  de  thesauro  scripture  *  raciones  et  sanctorum  i5i' 
testimonia  in  detestacionem  mendacii  et  non  fovere  men- 
dacium  mendaciis  allegacionum  et  sophisticis  argumentis.  25 
Ego  quippe  horrerem  introducere  scolam  istam  tamquam 
doctor  mendacii,  cum  ex  fragihtate  nimis  proni  sumus 
ad  hoc  sine  abduccione  peregrina  per  scienciam  men- 
ciendi;  doctor  itaque,  docens  quod  licitum  est  mentiri, 
inperfecte  procedit,   nisi   doceat   quomodo    Hcitum  est  3o 
mentiri,    et    per    consequens,    nisi    doceat    quomodo 
debemus    mentiri,    et    sic  secundum  scolam  mendacii 
foret    laudabile    mentiri  fin^endo  false  doctores  extra- 


5.  B  in  marg.   man.   alt. :   Misericors  est  Deus  infinite,  scd    tinile   est 

miserator.  8.   B  in  marg.   man.    alt. :   Jurat.              17.   A  in  marg. : 

Conciusio.  20.    B  in  marg.    man.    alt. :  Nota   de    non  commiltendo 

mendacio.  23.  A:  thczauro;  sic  et  in  sequentibus. 


CAP.VIII.]  DK  IXCLESIA.  l63 

DiSi^^neos    et    dicta    sanctorum    doctorura    pro    ista    sen-     The  faise 

^  .       doctrine  is  sup- 

tencia  coloranda.  Sed  quis  crederet  tali  scole?   Et  dicoported  by  faise 

^  quotation. 

mendacus  allegaciomim,  quia  allegatum  est  contra 
me  dictuni  Augustini,  super  illo  Psalmi  V,  7:  Perdes 
5  omnes  qiii  loquntiir  mendaciiim,  sub  hac  forma:  Multa, 
inquit^  videntur  pro  salute  aut  commodo  alicuius 
non  malicia,  sed  benignitate  mendacia:  quale  fuit 
illarum  obstetricum  in  Exodo  que  Pharaoni  falsum 
renunciaverunt,    ut  infantes  filiorum  Israel  non  ne- 

10  carentur,  sed  eciam  ista  non  in  re,  sed  in  dolo  lau- 
dantur.  Et  hic  notant  allegantes  hanc  forraam  ver- 
borum  quoraodo  aliquis  est  pius  dolus  quo  licet 
nobis  proximum  menciendo  decipere.  Sed  ego  respexi 
multos    Jibros    Augustini    in    quibus   dicit  concorditer 

i5quod  iste  obstetrices  in  isto  raendacio  peccaverunt, 
licet  peccatura  fuerit  Hebreis  proficuura,  unde  cura 
nuUura  bonura  sit  irrerauneratum,  Deus  pro  pietate 
quara  habuerant  fecit  eas  taliter  preraiari.  Unde 
Magister  Historiarura  super  Exodi    cap.  111°  quod  sic 

aoincipit:  De  indole  obstetricum,  sic  loquitur:  Qiiia 
timuerunt  Deumy  edificavit  illis  domos,  id  est,  locuple- 
tavit  eas,  cum  essent  pauperes,  vel  fecundavit  eas, 
cum  essent  steriles.  Augustinus  vero  dicit  obstetrices 
veniahter  peccasse,  Gregorius  vero  videtur  velle   quod 

25raortaliter;  dicit  enira  quod  merces  benignitatis  earum 
non  potuit  in  eterna  vita  retfibui,  sed  pro  culpa 
mendacii  in   terrenam  compensacionem  declinata  est. 


4.  A  in  marg.:  Augustinus.  Nota.  Pro  mendacio  obstitricum  inExodo  et 
contra.  H  in  marg.  man.  alt. :  Dc  obstetricum  mcndacio.  9.  In  codd. 

nondeest.  Correxi  cx  Aug.  In  psalm.  V.  Opp.  IV,  p.   18.  lo.  Verba 

Augustini  1.  c. :  Sed  cciam  ista  non  re,  sed  indole  laudantur.  19.  Exodi 

cap.  scq.  lacuna  in  codd. ;   addidi  c  hist.   scol.  Pelri   Comestoris.    A  in 
marg.:  Magister  historiarum.  20.  Ap.  Petrum  Com.   non  de  indole 

sed  de  dolo  Icces. 


i8.  Vide  Petri  Comest.  hi.st.  libri  Exodi  cap.  III.  (Ed.  Argentina 
i5i5,  fol.  e,  3.)  De  Petro  Com.  Cf.  Wyclifs  Pol.  Works  II,  pag.  454. 
24.  Moralium  lib.  XVIII,  cap.  III,  Opp.  tom.  I,  pag.  55q. 

II* 


164  JOHANNIS  WYCLTF.  [CAP.  VIII. 

Unde  in  textu  originalis  beati    Augustini  invcni  sici5i''E 
scriptum:    ista  non    re,    sed  indole   laudantur.     Nec 
dubium    quin    sic    habent    libri    correcti,    tum    quia 
magnus    ille    doctor    Petrus    Gomestor   intitulat   capi- 
tulum  suum   De  indole  ohstetricum,    et    sic    loquiturs 
sanctus  Thomas  secunda  secunde  q.  CX^;  tum  secundo 
quia  tunc  textus   Augustini  diceret  non  in  re,   sed  in 
dolo  laudantur,  nunc  autem  dicitur  non  re,  sed  indole 
laudantur;   tum  tercio  quia    dato   hoc  textu  sic  per- 
verso    adhuc    mihtat  in  oppositum   pervertentis,    cum  10 
textus    dicit    quod    non     laudantur    re.      Gertum    est 
tamen    quod    in  re   fecerunt    bonum  opus  de  genere, 
quod  fuisset  virtuosum,  si  fuisset  non  infectum  men- 
dacio.    Unde    econtra    est    sentencia   Augustini    quod 
obstetrices  laudantur  in    re  vel  opere,    non  autem   in  i5 
dolo    quo  regem  mendaciter  fefellerunt.    Unde  inveni 
in    margine  originaHs    beati    Augustini    sic    scriptum: 
indolem    vocat  profectum;  *  sicut    enim    est    corpo-  i3r 
ralis  indoles  corporaliter  crescencium,  sic  est  spiritu- 
alis    indoles    spiritiialiter  projiciencium.     Vult    ergo  20 
Augustine  does  Augustinus  diccre  quod  ista  verba  mendacia  obstetri- 

not  praise  the  ,        ,  .  i      ••  i    •  r 

Egyptian  mid-  cum    non  laudantur    in  re  mendacn,    sed  m  protectu 

wives  for  lying.       ,    -  .         .      ,  .  •      t  t   1 

vel  iructu  qui  exmde  provenit  crescencie  Hebreorum. 
Est  ergo  sentencia  Augustini  quod  Deus  non  posset 
sinere  peccatum  fieri,  nisi  exinde  bonum  proveniat;25 
unde  propter  bonum  exinde  occasionaHter  proveniens 
vocatur  peccatum  Ade  a  beato  Gregorio  necessarium 
atque  feHx.  Et  dicitur  a  beato  Augustino  expediens; 
undeXIV'*,  De  Givitate  Dei,  cap.  XIII^  sic  scribit:  Audeo 
dicere  superhis  esse  utile  cadere  in  aliquod  aper-  3o 
tum  manifestumque  peccatum,  unde  sibi  displiceant 
qui    iam    sibi  placendo    ceciderant.    Saluhrius   enim 

8.9.  B:  nunc  — laudantur:  deest.  lio.  Ain  marg.:  Nota  Augustinum, 

quod  utile   est   in   casu   peccare. 

2.  Aug.  ut  supra,  Opp.  tom.  IV,  p.  18.       6.  Thomas  Aq.Opp.(Ed, 
Venet.  1774)  lom.  IV,  p.  3o.       50.  Aug.  1.  c.  Opp.  VTT.  pag.  W^  A. 


CAP.VIII.]  DE  ECCLESIA.  i65 

E  ib\^Pctrus  sibi  displicuit  quando  flevit,  quam  sibi  placuit 

quattdo  presumpsit.    Sed  per  se  notum  est  theologis 

quod    non    exinde  peccandum    est,    quod    bonum    ex 

gracia  Dei    exinde  proveniat.    Unde  credo  quod    pec- 

5  catum    publicum    doctorum  quo  manifeste    approbant 

mendacium    ut    virtutem,    et    mendax  allegacio   origi- 

nalium,    ut    mendacio   pallient  dictum  suum,  vertetur 

ex  gracia  Dei  illis  in  commodum,  dum  tamen  in  isto  se 

corrigant  et  recognoscentes   defectum  suum  humiliter 

loresipiscant.     Quis   rogo   aliter   caperet   eos  in  testimo- 

nium  vel  aliegacioni  eorum  crederet,  dum  dicerent  quod 

privatum   commodum  meritorium  sit   mentiri;    revera 

nescio  que   opinio   redderet  hominem    plus   infamem. 

F      Quantum    ad    secundam    evidenciam  quod    propterxo  aiiow  lying 

,  ,  ....  ....  .  on  behalf  of  the 

i:)salvanda    pnvilegia    ecclesie    sicut   m   casu   qui  nuper  church  wouid 

.    .  .        .  .  .   .  -r  1  make  her  advo- 

contigit  meritonum  sit  mentiri,  manitestum  est  quodcatessuspected; 
dogma    illud    inficierido    privilegia    redderet    procura- 
torem    ecclesie    nimis    suspectum;    cum    enim    omne 
privilegium    vel    libertas  sit  fundatum  in  veritate  que 

20  est  sponsus  ecclesie,  manifestum  est  quod  professione 
veritatis  et  non  mendacii  veritati  oppositi  defenderetur, 
dicente  eadem  veritate  Joh.  VIII°,  3i,  32:  Si  vos  man- 
seritis  in  sermone  meo,  vere  discipuli  mei  eritis,  et 
vos    cognoscetis    veritatem,    et    veritas    liberabit  vos. 

25  Ex  quibus  patet  cum  fide  scripture  quod,  de  quanto 
orator  ecclesie  decHnat  a  sermone  Dei  qui  est  veritas 
in  verba  mendacii  que  sunt  sermones  diaboli,  ut  sic 
se  ipsum  inhabilitat  ad  privilegia  et  hbertates  ecclesie 
procurandum;  nam  nulla  talia  dantur   nisi  per  spon- 

3o  sura    ecclesie,    veritatem    que    odit  omne  mendacium.     ^ 
Ideo   dicit  Joh.  VIII°,  3^1   Omnis   qui  facit  peccatum 
servus    est  peccati.    Nec  dubium  quin  omnis   faciens 
mendacium  ut  sic   peccat,  ideo  mendacium  est  pessi- 
mum  medium  ad  procurandum    bona  ecclesie.     Nam 

35  mentitor    ut    sic    offendit    in    naturam  divinam  a  qua 

4.  Ainmarg. :   Conclusio.  ii.  12.  Aj  add. :   quod  propter  privatum. 

i6.  A:  sint  in  casu. 


164  JOHANNIS  WYCLTF.  [CAP.  VIII. 

Unde  in  textu  originalis  beati    Augustini  invcni   sici5i''E 
scriptum:    ista  non    re,    sed  indole   laudantiir.     Nec 
dubium    quin    sic    habent    libri    correcti,    tum    quia 
magnus    ille    doctor    Petrus    Comestor   intitulat   capi- 
tulum  suum   De   indole  ohstetriciim,    et    sic    loquitur  5 
sanctus  Thomas  secunda  secunde  q.  CX^;  tum  secundo 
quia  tunc  textus   Augustini  diceret  non  in  re,   sed  in 
dolo  laudantur,  nunc  autem  dicitur  non  re,  sed  indole 
laudantiir;   tum  tercio  quia    dato   hoc  textu  sic  per- 
verso    adhuc    militat  in  oppositum   pervertentis,    cum  10 
textus    dicit    quod    non     laudantur    re.      Certum    est 
tamen    quod    in  re   fecerunt    bonum  opus  de  genere, 
quod  fuisset  virtuosum,  si  fuisset  non  infectum  men- 
dacio.     Unde    econtra    est    sentencia   Augustini    quod 
obstetrices   laudantur  in    re  vel  opere,    non   autem   in  (5 
dolo   quo  regem  mendaciter  fefellerunt.    Unde  inveni 
in    margine  originaHs    beati    Augustini    sic    scriptum: 
indolem    vocat  profectum;  *  sicut    enim    est    corpo-  \b\^ 
ralis  indoles  cotporaliter  crescencium,  sic  est  spiritu- 
alis    indoles    spiritualiter  projiciencium.     Vult    ergo  20 
Augustine  does  Augustiuus  dicere  quod  ista  verba  mendacia  obstetri- 

not  praise  the  ,         ,  .  ,      ..  ,    .  ^ 

Egyptian  mid-  cum    uou  laudautur    in  re  mendacn,    sed  ni  protectu 

wives  for  lying.       ,     „  ...  .  •       tt   i 

vel  iructu  qui  exuide  provenit  crescencie  Hebreorum. 
Est  ergo  sentencia  Augustini  quod  Deus  non  posset 
sinere  peccatum  fieri,  nisi  exinde  bonum  proveniat;  25 
unde  propter  bonum  exinde  occasionahter  proveniens 
vocatur  peccatum  Ade  a  beato  Gregorio  necessarium 
atque  felix.  Et  dicitur  a  beato  Augustino  expediens; 
unde  XIV",  De  Civitate  Dei,  cap.  XIII°,  sic  scribit :  Audeo 
dicere  superbis  esse  utile  cadere  in  aliquod  aper-  3o 
tum  manifestumque  peccatum,  unde  sibi  displiceant 
qui    iam    sibi  placendo    ceciderant.    Salubrius   enim 

8.  g.  B :  nunc  —  laudantur :  deest.  3o.  A  in  marg. :  Nota  Ausustinum, 

quod  utile   est   in   casu   pcccare. 

2.  Aug.  ut  supra,  Opp.  tom.  IV,  p.  iS.       6.  Thomas  Aq.Opp.(Ed. 
Venet.  1774)  lom.  IV,  p.  3o.       2().  Aug.  I.  c.  Opp.  VII,  pag.  36<")  A. 


CAP.VlII.]  DE  ECCLESIA.  i65 

E  \b\^Pctrus  sibi  displicuit  quando  flevity  quam  sibi  placuit 

quando  presumpsit.    Sed  per  se  notum  est  theologis 

quod    non    exinde  peccandum    est,    quod    bonum    ex 

gracia  Dei    exinde  proveniat.    Unde  credo  quod    pec- 

5  catum    publicum    doctorum  quo  manifeste    approbant 

mendacium    ut    virtutem,    et    mendax  allegacio   origi- 

nalium,    ut    mendacio   pallient  dictum  suum,  vertetur 

ex  gracia  Dei  iJlis  in  commodum,  dum  tamen  in  isto  se 

corrigant  et  recognoscentes   defectum  suum  humiliter 

loresipiscant.    Quis   rogo   aliter   caperet   eos  in  testimo- 

nium  vel  allegacioni  eorum  crederet,  dum  dicerent  quod 

privatum   commodum  meritorium  sit  mentiri;    revera 

nescio  que   opinio   redderet  hominem    plus   infamem. 

F      Quantum    ad    secundam    evidenciam  quod    propterxo  aiiow  lying 

,  ,  ....  1      •  •      ^    •  •  on  belialf  of  the 

o  salvanda    privilegia    ecclesie    sicut   m   casu   qui  nuper  church  wouid 

.    .^  .^      .  •  .   .  T     ^  ^  j  make  her  advo- 

contigit  meritorium  sit  mentin,  manirestum  est  quodcatessuspected; 
dogma   illud    inficierido    privilegia    redderet    procura- 
torem    ecclesie    nimis    suspectum;    cum    enim    omne 
privilegium    vel    libertas  sit  fundatum  in  veritate  que 

20  est  sponsus  ecclesie,  manifestum  est  quod  professione 
veritatis  et  non  mendacii  veritati  oppositi  defenderetur, 
dicente  eadem  veritate  Joh.  VIII°,  3i,  32:  Si  vos  man- 
seritis  in  sermone  meo,  vere  discipuli  mei  eritis,  et 
vos    cognoscetis    veritatem,    et    veritas    liberabit  vos. 

2  5  Ex  quibus  patet  cum  fide  scripture  quod,  de  quanto 
orator  ecclesie  decHnat  a  sermone  Dei  qui  est  veritas 
in  verba  mendacii  que  sunt  sermones  diaboli,  ut  sic 
se  ipsum  inhabilitat  ad  privilegia  et  hbertates  ecclesie 
procurandum;  nam  nuUa  talia  dantur   nisi  per  spon- 

3o  sum    ecclesie,    veritatem    que    odit  omne  mendacium.      ^ 
Ideo   dicit  Joh.  VIII°,  34:   Omnis   qiii  facit  peccatum 
servus    est  peccati.    Nec  dubium  quin  omnis   faciens 
mendacium  ut  sic   peccat,  ideo  mendacium  est  pessi- 
mum  medium  ad  procurandum    bona  ecclesie.     Nam 

35  mentitor    ut    sic    offendit    in   naturam  divinam  a  qua 

4.  Ainmarg. :   Conclusio.  ii.  12.  Aj  add. :   quod  propter  privatum. 

16.  A:  sint  in  casu. 


l66  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.VIII. 

omne  bonum  profluit  sponsc  Ghristi,  et  ut  sic  offcndit  iSi'^  F 
in    totani    ecclcsiam,  quia  contra  hoc  mandatum  do- 
mini:    Nofi   loqueris  contra  proximum   tuum  falsum 
testimonium,  Exod.  XX^,    i6,  iniuriatur  ut  sic  sancte 
matri  ecclesie:  ideo  absit  ecclesiam  expetere  huiusmodi  5 
oratorem.  Nam  secundum  Augustinum  superPsalmum 
V""^:    Si    hoc  dicitur  quod  est,   verum  dicitur,  et  ut 
sic    ad    eum  qui  est  acceditur;    si  autem  hoc   dicitur 
quod  non  est,   mendacium  flt  et  a  veritate  receditur. 
Ideo    dicit  propheta:    Perdes  omnes  *  qui  loquuntur  i^i** 
mendacium.    Unde    ne    quis    arbitretur    perfectum    et 
spiritualem  hominem  pro  ista  temporali  vita  in  cuius 
morte  non  occiditur  anima,  sive  sua  sive  alterius,  debere 
mentiri,   non  inmerito  in   aho   loco  scriptum  est:    Os 
quod  mentitur  occidit  animam.  i5 

Ex  quo  patet  quod  pro  tota  universali  ecclesia  salvanda  G 
nullus  sapiens  mentiretur,  nam  cum  omne  mendacium 
sit  peccatum  contra  naturam,  eo  quod  tota  natura  fuit 
pure  in  veritate  sine  mendacio  primitus  instituta,  quis 
and  ihrow     procuraret  pro  bono  ecclesieperverbamendacia?  Nonnel 

doubt  on  all     *  _    _  ^  ' 

her  rights  and  domiui  sccularcs  audicntes  quod  per  dosma  falsum,  quia 

pnvileges.  ^  ,  ...  . 

per  mendacium,  sit  priviiegium  ecclesie  defendendum, 
ex  naturali  lumine  statim  convincerent  quod  totum 
privilegium  sit  mendax  et  frivolum  quod  indiget  sic 
fulciri  mendaciis?  Nonne  iterum  audientes  doctorem  2 
ecclesie  dogmatizare  publice  quod  privilegia  ecclesie 
sunt  per  mendacia  inpetranda,  suspicarentur  proba- 
biliter  quod  tota  suggestio  qua  impetrantur  bona 
ecclesie  sit  mendax  et  falsa,  et  per  consequens,  om- 
nia  illa  bona  forent  ex  defectu  fundamenti  stabilis  3o 
auferenda?    Nonne  tercio  credens  ecclesiam  sic   privi- 3 

6.  A  in  marg. :  Auguslinus.  8.  Aug.  1.  c. :  Si  cnim  lioc  dicitur 
quod  est,  vcrum  dicitnr,  si  autcm  hoc  dicitur  quod  non  est,  mcndacium 
est.  23.  B.:  ex  natura  lumine.  23.  13:  convincerct.  Rectius: 
convincerentur. 

7.  Aug.  1.  c.  Opp.  IV,  p.  I,  p.  18.  ().  Psalm,  V,  7. 
16.  Sap.  I,   1 1. 


CAI>.  VIH.J  DE  EGCLESIA  167 

G  i3idlegiatam  approbare  mendacia  diffideret  quod  ecclesia 
illa  recipiens  ex  titulo  elemosine  a  seculari  principe 
bona  huiusmodi  sub  condicione  quod  rependat  spiri- 
tuale  suflVagium,  mentiretur  in  defraudando  a  promisso 
3  surtVagio.  Ideo  ista  opinio  foret  pessima  ad  bona  eccle- 
sie  fideliter  procurandum.  Et  eadem  est  consideracio 
de  causis  civilibus,  quod  inpossibile  est  ut  mendacia 
illas  vel  contenciones  aliquas  legitime  promoverent. 
Gonsidercmus    erso    quod    Ghristus    incurrebat    aput   Christ  spoke 

,       .  .  .  ..\.^        truth  without 

losacerdotes,    phariseos    et    scribas    apparenciam    diffa-  regard  to  his 

.  rcputation. 

macionis,  maxmie  ex  hoc  quod  detegendo  ventatem 
et  reprobando  eorum  vicia  purgavit  ecclesiam  et  ut 
sic  aquisivit  sibi  nomen  quod  est  super  omne  nomen, 
superans  quamlibet  famam  mundi.     Sic  nos  christiani 

iSdebemus  tenere  veritatem  et  priviiegia  ecclesie  Ghristi 
defendere  quantum  suflicimus  nec  curare  de  fama  aha, 
nisi  de  quanto  adicitur  ex  virtute. 

H      Sed    tercio    notandum    pro     ulteriori    declaracione  aii  laws  made 

.....  .  for  the  benefit 

privileeiorum    ecclesie    quod    pnvileeium    est    privata  of  the  Church 

f  ^  .       .  ,  ,  ,      .  niav  be  called 

2olex,    concessa  a  prmcipe  ad  commodum    ecclesie    vel   priviieges,  as 

TT      1       /  •  r  11      ^  -1  1  '''^'°S  in  some 

persone.   Unde  (si  non  lailor)  omnis  bona  lex  tempo-  degree  private 

•  1-  -i-  1      •  lavvs. 

rahs  vel  humanitus  admventa  pro  utihtate  ecclesie 
vocari  potest  privilegium  ecclesie,  cum  omnis  tahs 
lex    sit    privata    quoad    tempus    et    populum.     Unde 

2  5quod  legiste  vocant  talia  iura  communia  non  obest 
c[uin  sint  privata,  quia  in  communitate  legum  est 
dare  quotlibet  gradus,  et  lex  privata  potest  crescere 
in  communitate  quoad  tempus,  locum  et  personam. 
Lex  autem  caritatis  quam  omnis  homo  debet  semper  xhe  universai 

3oet    ubique    tenere   est   ius   communissimum   sicut  ahe    ^^chaiVty!  ^ 
leges    condicionales  quas  ipsa   impUcat.    Addo    eciam 
distinccionem  ecclesie  vel  persone,  quia  si  tantum  esset 
una    creatura  racionahs    privilegiata,    tunc    non   privi- 
legiaretur  ecclesia.  Privilegium  ergo  est  speciahs  licen- 

18.    A,    Scd    ulterius.  10.    A    in    marg  :    Quid   est  privilcgium? 

22.  A.  in  marg. :  Omnis  lcx  humanitus  adinvcnta  utilis  est  privilegium. 
25.  A^:  quod  iuriste.  32.  distinctim  in  codd. 


l68  JOHANNIS  WYCLIK  [CAI».  VIII. 

cia  creature  utendi  utibili  vel  fruendi  fruibili,  et  illudiDi^^H 
speciale  vel  privatum  licere  est  lex,  ut  patet  in  com- 
muni  sermone  de  lege. 
Oniy  a  creature      Ex    istis    patet    primo    non     equivocantibus    quodl 

can  have  privi-  .  .  ^ 

lege;         proprietatcs    que    naturaliter    competunt  trinitati    non  i 

sunt  earum  privilegia,  cum  omne  privilegium  *  princi-  152" 
paliter    ab    extrinseco    pro    utilitate  inest   privilegiato, 
et    sic    solum    creatura  racionalis  est  capax   privilegii. 
a  true  priviiege  Patet     secundo     quod    privilemante    aut     privilegiato  2 

must  really  ,  ...  r  o 

benefit  the  decepto  m  crcdcndo  privilegium  vergere  privilegiando  10 
ad  commodum,  dum  tamen  concessum  privilegiando 
cedat  ad  dampnum  tamquam  utilitati  sue  contrarium, 
non  est  privilegium  sed  pocius  corruptela.  Patet  ex 
hoc  quod  privilegium  (in  quantum  huiusmodi)  est  bonum 
utile,  ut  non  est  privilegium  infidelibus  quod  Hberati  i5 
a  iusticia  exonerati  sunt  a  iugo  domini  et  effrenes  ad 
peccandum  subiecti  iugo  diaboli,  nisi  forte  equivoce- 
tur,  vocando  privilegium  quodhbet  privans  legem. 
Consequentiy   Tercio    sequitur    quod    non    est   aliquod   privilegium,  3 

there  is  no  pri-     .... 

viiege  except  nisi    quod    pnuceps    pacis   concesserit,    caput    univer-  20 
by  Christ.     sahs    ecclesie,    dominus  Jesus  Ghristus.    Patet  ex  hoc 
quod    non    potest   esse    bonum    ecclesie,    nisi    primo 
venerit    per   derivacionem    a    capite.    Si    enim  primas 
privatus  concedit    aliquid  et  Deus  illud  non  concedit, 
tunc    vel    oportet  concedere  quod  Deus  non   prevenit  25 
ipsum    in  agendo,    et   per    consequens  non    est  causa 
essencialis    cuiuslibet    creature,     vel    aliter    quod    non 
est    bonum     vel    rationale     quod     privilegiatus    illud 
habeat,    quia    si    esset    sapiencia  Dei,  eternaliter  ordi- 
naret    ut    habeat,     et    cum    clemencia    spiritus    sancti  3o 
graciose  illud  donaret;  cum  Johannis  XV°,   5,  4,  dicit 
caput:    Sine    me    nichil  potestis  facere,   siciit  palmes 
non  potest  facere  fructumy  nisi  manserit  in  vite,  sic 

I.  B:  et  fruendi.  Codd.:  usibili.  2.  A  A^  patcl  deest.  7.  A 

in  marg. :  Nota  de  privilegiis  ecclesie  continue  infra  (Above  i52»  without 
mark  of  reference).  i5.  B:  ut  deest.  16.  A:  et  ss.  (iiterae  ss. 

extinct.).  28.  Racionale  sivc  racionabile;  codd.:  racio'». 


CAP.  Vlll.]  DE  ECCLESIA.  »69 

iSa-^enim  privilegium  concessum  domesticis  non  cst  ratum, 
dum    tamen   ab    essenciali    patrefamilias    omnipotente 
et  omnisciente   indultum    non    fuerit    et  optenta   eius 
licencia  confirmatum. 
K      Ex  istis  coUigitur   quod  summum  nrivilegium  con-    The  hjghest 

D  -1  r  o  privilege  is  to 

cessum    christiano    pro   via  foret  quod,  exproprietarie  be  aiiowed  10 

^      ,  .  .  .       follow  Christ  iu 

vivendo,    Christo  simiHus    foret    anterior    in    exercitu       poverty. 
ichristiano.    Patet  primo  sic:  luxta  proximum  corella- 
rium  nuUum  est  privilegium  nisi  concessum  a  Christo, 

loipse  autem  non  potest  concedere  maius  privilegium 
quam  plus  assimilando  subditum  sibi  ipsi,  ergo  etc. 
Unde  Matthei  XVIII°,  i,  quando  discipuU  quesierunt  a 
Christo:  Quis  putas  maior  est  in  regno  celorum, 
ipse  advocans  parvulum  sine  malicia  statuit  eum  in 

1 5  medio    illorum   dixitque  re   et  sermone  quod  qui   sic 

plus  se  humiliaverit  hic  maior  est  in  ecclesia  militante. 

2  Item,  cuicunque  militi  pro  statu  mihcie  foret  aptacius 

quod  armatus  decencius  et  adiutus  specialius  ponatur 

in    acie    belli,  ubi  forcior  est  conflictus,  in  hoc   enim 

2oconsistit  militaris  strenuitas.  Sed  ut  dicitur  Job  VI1°,  i: 
Milicia  est  tota  vita  hominis  super  terram,  et  iuxta 
Apostolum  Eph.  VI°,  12:  Non  est  nobis  colluctacio 
adversus  carnem  et  sanguinemj  sed  adversus  pri?t- 
cipes  et  potestates,  adversus  mundi  rectores  tenebra- 

2  5  rui?i  harum,    contra  spiritualia  nequicie.    Ideo   patet 
quod,  quanto  quis  fuerit  sic  positus  anterius  in  dicto 
exercitu,  indultum  est  sibi  privilegium  eo  maius   quo 
Samplius  coronabitur.  Et  patet  ista  sentencia  de  raatre  instance  ot  the 

/>,.  ^   ,       ,    .  ...  ^,.  ,         mother  of  Ze- 

miorum  Zebedei  que  ex  instigacione  nhorum  petebat  bedce's 
3o  privilegium  a  Christo,  ut  hii  sederent  in  regno  suo 
unus  ad  dexteram  et  alius  ad  sinistram  (ut  patet 
iS^^^Matthei  XX°,  22).  Sed  pueri  petentes  *  illud  impHcite 
audierunt  divinum  responsum:  Nescitis  quid  petatis. 
Potestis  bibere    calicei?i    quem    ego    bibiturus    sum  ? 


5.  A  in  marg. :  Prima  conclusio. 

7.  A:   anteterior. 

17.  A 

optacius.           18.  A  Ai:  specialiter. 

28.  B :  patet  cx  ista. 

29.  A 

Zebci.               33.  A:  Noscitis. 

lyo  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP 


Vlli. 


Quo  concesso  concessit  eis  privilegium  consequenter:  iSi^K 
Calicem,  inquit,  meum  bibetis,  sedere  autem  ad  dex- 
teram  meam  vel  sinistram  non  est  meum  dare  vobis, 
sed  quibus  paratum  est  a  patre  meo. 

Super  quo  Grisostomus,  Omelia  XXXV°  Operis  In-M 
perfecti,  notat  primo  quod  diabolus  qui  seduxit  primum  a 
virum    per    feminam    movit  ut   dicti    apostoli  seduce- 
rentur  per  feminam.  Notat  secundo  quomodo  Christus  b 
dirigens  sermonem  ad  illos  discipulos  docet  quod  illi 
ex  ceca  presumpcione  atque  superba  primatum  culpa-  lo 
biliter    pecierunt,    aliter    cnim    non     direxisset    omni- 
sciens  increpativum  sermonem  ad  illos  discipulos  dimissa 
femina  procurante:  Nescitis,  inquit,  quid  petatis.  Ideo 
dicit    Cristostomus:     O    error    salutaris    qui    tocius 
mundi    solvit    errorem.    Si    enim    apostoli    jion    sic  i5 
errassenty  unde  nos  cognoscere  poteramus  quod  non 
omne    quod    videtur    bonum  desiderare    bonum  est  ? 
Cum  enim  scimus  quod  aliud  est  opus  bonum  et  aliud 
primatus  honoris.  Et  opus  quidem  bonum  desiderare 
bonuiti  est,  primatum  autem  honoris  vanitas  est.         20 
Primacy  is  to  be      Tercio  notaudum  quod  sive  apostoli  errore  seductic 

desired  in   la-  ... 

bour,  not  in  pecicrunt  primatum  in  regno  temporali  sive  in  regno 
celorum,  sicut  videtur  ex  textu  convinci,  stulta  fuit  eorum 
peticio,  cum  debuerunt  laborem  certaminis  humiliter 
petivisse,  et  ad  hoc  sine  iactancia  primatus  honorsD 
beatitudinis  secutus  fuisset;  honor  enim  fugientem  se 
sequitur  et  refugit  affectantem.  Unde  dicit  Crisostomus: 
Desiderium  primatus  ex  iactancia  nascitur  cordis; 
qui,  inquit,  humilis  est  indigniorem  se  aliis  arbitra- 

I.  B:  conscssit  illis  privilegium  in.  5.  A  in  marg. :  Clirisostomus. 

M.  Litera  L.  decst  in  cod.  ib.  In  codd.  Omelia  XXVIII.  9.  B:  illos 

deest.  10.  superba   scil.  presumpcione.  i6.  In  codd.:   poterimus. 

Corr.  cx  Op.  Impcrf.  1.  c.  17.  la  codd.:  omne   bonum.    Correxi  c 

tcxtu  Operis  Imp.  ig.  In  codd. :  Et  opus  quidem  dcsiderare  bonum  cst. 

Correxi  e  tcxtu  Operis  Imperfecti.  I.  c.  27.  A  in  marg.:  Crisostomus 

5.  Opus  Imperf.  in  Matthacum  Hom.  XXXV,  1.  c,  CLH.  E. 
Cf.  Richardi  Armachani,  Defensio  curatorum,  Goldast,  Monarchia 
tom.  II,  pars  II,  pag.    1403. 


CAP.  VIII.]  DE  ECCLESIA.  171 

KiDi^iiif    iuxta     apostolicum    preceptum:    Alter    alteriim 
existimans   superiorem.    Et    hec  racio  (ut  tactum  est 
superius),    quare    membra    ecclesie    et   gradus    quibus 
Deus  ipsos  diligit  sunt  nobis  abscondita. 
d      Quarto    notandum    quod    Christus   videns   alienum  ciirisfs  treat- 

.....  .        ment  of  his 

spiritum    in    cordibus    templi    sui,   non  more  conqui-  discipies'  am- 

'  ^  ^     .  bition. 

rencium  castra  sua  corporaha,  disrupit  muros  castri, 
sed  hostem  expuht  aHiciens  eos  ad  humihtatem  qua 
ipsimet  superent  tyrannum  qui  eos  turpiter  superavit. 

N  Potestis,  inquit,  bibere  calicem  quem  ego  bibiturus 
sum?  Ex  qua  interrogacione  mulcente  docemur,  primo 
quod  oportet  victoriam  esse  vokintariam,  si  debet 
esse  meritoria,  ideo  querit  Christus  ab  eis  modeste, 
si  possunt  pati  voluntarie  instar  sui.  Secundo   docen- 

i5tur  ceteri  apostoh  non  indignari  contra  duos  fratres, 
cum  dominus  eorum,  contra  quem  principahter  usur- 
pata  fuit  iniuria,  tam  urbane  optuht  eis  idem  medium 
quo  ipse  meruit  dignitatem.  Tercio  docentur  omnes 
christiani  quod  pati  propter  iusticiam  sit  necessarium 

20  cuihbet  volenti  beatifice  premiari,  cum  dominus  in- 
cessit  per  summum  gradum  iUius  medii;  ideo  vocat 
Christus  hoc  singulariter  suum  cahcem. 

e      Quinto    docemur    quomodo     Christus    non     potest  He  refused  their 

.        ,    ^  .  ,        ,  ....  request  but 

suis  dencere  in  concedendo  privilegia,  et  consequenter    granted  that 

they  should 

2  3  mercedem    ex    eorum    usu    sequentem,    cum    statmi  drink  his  cup. 

post    humilem    consensum    fraternum    quo    dixerunt 

possumuSy    statim  concessit:    calicem    quidem    meum 

ib2'' bibetis,  ubi  non  *  hcet   fideh  ambigere  quin    concessit 

duobus    fratribus    quos    prius    gratificavit    privilegium 

3o  singulare.  Si  enim  terreni  patres  noverunt  bona 
data  dare  fihis  suis,  quanto  plus  pater  primus  post 
tam  gloriosam  victoriam  quam  per  ahos  fecit  in 
principem  huius  mundi?  Lex  ergo  privata  quam 
princeps    pacis,     et    per    consequens    tocius  *ecclesie 

33  concessit    hiis    fratribus  ad    commodum  eorum   maxi- 

9.  A  Ai!  turpiter   superant.  26.    A   A, :    assensum. 


172  JOHANNIS  WYCI.IF.  [CAP.  Vlll. 

mum    quod    possint    regnum    celorum    rapere    armis'^2°N 
suis,  fuit  privilegium  singulare. 
Two  kinds  of      Et    ex    isto   eliciunt  doctores  quod  est  dare  duplex  o 

martyrdom.  ......  ^       .  ,. 

genus  martini,  scilicet  afteccione  et  corporali  passione; 
cuni   beatus   Evangelista   non  fuit  sic  passus  corpora-  5 
liter  usque  ad   mortem  ut  .Jacobus,  sed  uterque  iuxta 
vocem  predicti  Christi  veridicam  bibit  calicem  passionis. 
Lesson  of         Sexto    doccutur    omnes  fideles  et  specialiter  prelati  f 
non    pompare    vel    alta    sapere  de  gradus    excellencia 
vel  primatu,    cum  Ghristus  coniungit:    Sedere  autem  10 
ad  dexteram  vel   ad   sinistram  non    est  meum  dare 
vobis,  sed  quibus  paratum  est  a  patre  meo.   Quam- 
vis  enim  Christus  sit  omnipotens  et  eiusdem  auctori- 
tatis    et    operacionis    cum    patre,    pater  ex  se  et   ipse 
per    se,  tamen  Christus  more  suo  loquens  humanitusiS 
prefert  patrem,  dicens  quod  nullum  membrum   eccle- 
sie  habebit  mansionem  in  celo,  nisi  qui  ex  auctoritate 
patris    eternaliter    inscribitur    libro    vite;    quod    licet 
eleccione  eterna  sit  factum  per  fihum,  quia  tamen  dis- 
cipuli  considerarunt  Christura  secundum  humanitatem,  20 
ideo  univocando  cum  eis  fuit  pertinens  Christum  vere 
atque   humihter    ostendere   minoritatem   suam  secun- 
dum  humanitatem,  cum  non  sit  menciendum  propter 
devocionem. 

Unde  ad  pacificandum  discipulos  et  instruendum  25 
eos  quale  privilegium  et  prioritatem  eligerent,  dicit 
quod  qui  voluerit  inter  eos  prior  vel  maior  fieri  in 
ceUs,  oportet  quod  sit  servus  humilior  atque  dihgen- 
cior  hic  in  terris  (ut  alias  ostendi  modo  opposito) 
quoad  primatum  vel  honorem  secuH.  Ideo  dicit3o 
Crisostomus:    Fructum   humilitatis  posuit  primatum 

3.    A  in  marg.:    Martir  ^T       ^  .  ,.    B  in  marg.  man.  alt. : 

"  ^  passione  corporah. 

Martirium.              9.  A  in  marg. :   humilitas.    B  in  marg.   man.  alt. :    Pri- 

matus  est  fructus  humilitatis.              19.  tamen;  tum  in  codd.  23.  B 

in  marg.  man.  alt. :  Menciendum  non  est  in  causa  devocionis.  3o.  A 

in  marg. :  Crisostomus. 

3o.  Opus  Imperfectum    1.    c  ,    pag.    CLIII.    C. 


CAP.  VIII.]  DE  ECCLESTA.  l?^ 

O  1 52'' celestem,  ut  qiiicunque  desiderat  primatum  celestem, 
sequatur  hic  humilitatem  celestem;  quicunque  autem 
desiderant  primatum  in  terra  invenient  confusionem 
in  celo.  Ergo,  inquit,  iam  non  sit  inter  servos  Christi 
5  de  primatu  certamen,  nec  festinet  unusquisque  eorum 
quomodo  alio  maior  appareat,  sed  quomodo  omnibus 
inferior  videatur.  Et  ista  doctrina  sufiiceret  toti  eccle- 
sie  ad  eleccionem  privilegii  vel  primatus,  nec  est 
possibile  quod  vere  pacificetur  ecclesia,  antequam  ista 

loregula  practice  sit  edocta. 

P      Ex  istis  elicitur  quod  nullum  est  verum  privilegium  ThcChurchhas 

,      .  .  .     ,  r        I  1  ,       ,.    .         no    true    privi- 

ecclesie,  nisi  de  quanto  tundatur,  docetur  vel   elicitur  legeexceptwhat 

^  •         .-.         •      1  •!•  •    is  foiinded  in 

ex  scriptura.  Patet  sic:  Omnis  lex  utilis  sancte  matri  Scripture. 
ecclesie  docetur  explicite  vel  implicite  in  scriptura, 
i52''omne  privilegium  est  huiusmodi  ex  dictis:  *  ergo  con- 
clusio.  Confirmatur  ex  sepe  dictis:  Omnis  veritas  est 
in  scriptura  sacra,  omne  privilegium  est  veritas  quia 
lex,  ergo  conclusio.  Unde  Augustinus,  11°  De  Doctrina 
Christiana,  in  fine:   Quicquid  homo  extra  scripturam 

20  sacram  didicerit,  si  noxium  est  ibi  dampnatur,  si 
utile  est  ibi  invenitur;  et  idem  dicit  epistola  quarta 
ad  Volusianum  (ut  alibi  diffuse  exposui).  Sequitur 
ergo,  si  quis  quidquid  utile  extra  scripturam  sacram 
didicerit,    ibi    invenitur,  omne  privilegium   concessum 

25  in  cartis  vel  bullis  est  quiddam  utile  (ut  patet  ex 
diffinicione),  ergo  omne  privilegium  ecclesie  est  in 
scriptura  sacra;  ideo  cum  illa  sit  maioris  auctoritatis 
et  accepcionis  quam  bulle  vel  carte  (ut  dixi  alias), 
ille  ut  plurimum  in  clero  superfluunt.  Nam  illis  abla- 

3otis  inniteretur  privilegiatus  ministerio  ecclesie  quod 
est    per    se    causa    privilegii,  et  non  sic  confideret   in 

4.   B  inter  deest.  i3.   A  in  marg. :    Honor  scripture,  quia  omnis 

veritas    in    ea   continetur.  i6.    A  in    marg. :    Secunda    conclusio. 

i8.  A  in  marg. :  Augustinus.  23.  B:  si  quis  est,  quis  est,   quid  utile. 

28.  B:  acceptacionis;   A  in  marg. :  Correlarium. 

18.  cap.  XLII.  Opp.  III,    I,   44.  Epistolam    ad  Vol.   vid.  Opp. 
II,  3q5. 


174  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.VIIl. 

Corruptions  of  cartls  dimisso  officio.     Talis   enim   securitas  confundit  i^o' 

the  Church.  .  ,  .     .    . 

ecclesiam,    cum    telis   sophisticis   super   equivocacione 
que  est  ypocrisis  et  mendacium,  diabolus  et  membra 
sua   concludunt    ecclesie.    Quis    queso    non    decipitur 
hodie    in    adherendo    parti    ecclesie    malignancium    et  5 
colendo    ipsam    ut    membrum    ecclesie?  Quis   insupera 
non    aspirat    ad    fastum    seculi  vel  primatum  vel  pri- 
vilegium,    cum   tamen  sit  sceleratissima  corruptela,  in 
tantum  quod  sepe  incidimus  in  illud  ve  propheticum 
Ysaie  V^,  20:    Ve  qiii  dicitis  bomim  rnalum  et  maliim  10 
bonum.    Nonne    dih'gencia  nostra    ostendit  quod  plusb 
appreciamus  cartas  et  privilegia  humana  quam  scriptu- 
ram    sacram    et  privilegia  que  Ghristus   suis  instituit? 
Et  indubie  ut   sic  cadimus  a  quibuscunque  veris  pri- 
vilegiis    per    abusum,    quia    iuxta    beatum   Gregorium  i5 
(et  ponitur  in  decretis  XI%  q.   III.    Privilegium)  pri- 
vilegium   debet  amittere    qui  sua  abutitur  potestate. 
Gum  ergo    omne  racionabile  vel  utile  ecclesie  Ghristi 
prius    ab    ipso    conceditur    et    in    carta  vel  libro   suo 
inscribitur,    patet    quod    scrutinio   illius  libri    et   con-  20 
dicioni    sub    qua  privilegiavit    debemus    primo   atten- 
dere.    Non    enim    sequitur:    Datus    potentatus    secuH 
concessit   hoc   ut  privilegium  date  ecclesie,    ergo  hoc 
est    rationabile    sive  verum.     Ideo    oportet  ultra  con- 
cessionem   scrutari  regulam  per  quam  racio  privilegii  25 
debeat  iudicari. 
A  case  as  to        Esto,  inquam,  quod  Petrus  potentatus  secuH  concedat  Q 
privilegium  Westmonasterio  sub  hac  forma  quod  qui- 
cunque  quantumcunque  maleficus  intraverit  septa  sua 
habebit    immunitatem    omnimodam,    sic    tamen  quod  3o 
in  prima  conclusione^in   qua  post  introitum  a  prepo- 

I.  A  inmarg.:  Conclusio.  4.  ecclesie?  Fortasse  legendum:  con- 

fundunt  ecclesiam.  8.  B:    Cum  tamen  scit.  i5.  A  in   marg.: 

Conclusio.  20.    21.   In  codd.:    Condicione.  22.  A  in    marg.: 

De  privilegiis  monasteriorum  et  ecclesiarum.    (Below   \^2^  without  mark 
of  reference.)  27.  A  in  marg. :  Casus. 

16.  Dec.  sec.   pars,  causa  XI,  q.  III,  c.  LXIII. 


CAP.VIII.]  DE  ECCI.ESIA.  lyS 

Q  iSa^^sito  loci  sibi  opponitUFcj  dicat  verum.  Casus  autem 
videtur  possibilis  et  honestus,  cum  pro  mendacio  et 
pro  quocunque  scelere  posset  uti  privilegio  ad  hoc  sibi 
donato,  ut  dicitur;  ergo  multo  magis  pro  confessione 

5  humili  veritatis.    Pono  insuper  quod  Petrus  maleficus 

intrans    Westmonasterium    pro    immunitate     habenda 

sit   primo   interrogatus   a  preposito   Westmonasterii  si 

habebit  immunitatem   in    dicta  ecclesia  et  pono  quod 

iTS^Petrus  conscius  sibi  ex  dignitate  contracta  *  de  crimine 

lo  dicat  desperando  de  veniavelvere  reputando  se  dignum 
morte  temporah,  quod  non  habebit  immunitatem  in 
dicta  ecclesia;  tunc  isto  casu  deducto  ad  placitum, 
patet  quod  ex  casu  et  aliis  circumstanciis  positis  et 
ponendis    utraque    pars    contradiccionis    sequitur,    ut 

iSnoverunt  sophiste  in  materia  insolubilium.  Et  revera 
quihbet  intrans  limina  ecclesie,  ut  foveatur  in  crimine, 
incidit  culpabilius  in  niateria  insolubih  cuiusmodi 
est  peccatum,  quam  sequitur  Petrum  incidere.  Unde 
ego  nescio  ahter  solvere  nec  credo  ahum   quemquam 

20  scire,   nisi  quod  dictum  vocatum  privilegium  non  est 

privilegium,    quia  non    est    fundabile   in  scriptura;    et    The  West- 

,.  .        ,  .  r        1    1  •,•      •       minster  privi- 

ita    generahter    omnis    lex    privata    non    fundabiiis  m  lege  is  a  faise 
scriptura  non  est  privilegium,  quia  non  cedit  ad  uti- 
litatem   ecclesie,    cum   (ut   dicit  Augustinus)    qiiicqiiid 

25  utile  est  ibi  invenitur.  Et  si  claudit  contradiccionem 
quod  hoc  sit  privilegium,  multo  magis  omnis  casus 
in  quo  ponitur  dari  privilegium  loco,  ut  quicunque 
intraverit  cum  quocunque  crimine,  gaudeat  immuni- 
tate    date    ecclesie;    illud    enim    est    impossibile    plus 

Soelongatum  ab  apparencia  quam  precedens.  Cum  multi 
intrant  sanctuarium  cum  illo  peccato,  racione  cuius 
tenentur  amittere  libertatem,  ymo  cum  principium 
Gregorii    sit  verum  quod  omnis  et  specialiter    presci- 

9.    Aj   corrigere  vult:    ex  gravitate  contracta.  i3.  A  Aj :  ca<u  et 

dcest.  17.  In  materia  involubili:  superfluum  esse  et  e  marg.   in  tex- 

tum   incidisse   videtur.  18.    B:    peccatum    incidere.  2'3.   A  in 

inarg. :  Conclusio.  28.  3o.  B:  immunitate  —  elongatum  deest. 


176  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VIII. 

tus   privilegium    tenetur    amittere    qui    sua    abutitur  iy^"  Q 
potestate,    et    omnis    criminosus    ut    sic    sua    abutitur 
potestate,  cum  racione  mortalis  peccati  inficientis  abu- 
titur    bonis    nature:    sequltur    quod    omnis    criminose 
intrans  septa  ecclesie  tenetur  ut  sic  privilegiis  ecclesie  5 
pro  illo  tempore  non  gaud.ere,  Et  hoc  est  notum  illis 
qui    sciunt    quod    quicquid    criminosus   fecerit  racione 
peccati  inficientis  peccat  mortaliter.  Fundet  ergo  homo 
racionabilitatem    privilegii  ex  scriptura  et  aliter  nichil 
valet.  Illa  autem  privilegia  que  debemus  magis  atten-  10 
dere    plus    relucent    in    speculo    scripture,    et    minus 
necessaria  plus  confuse,  quia  Deus  qui  non  potuit  in 
privilegiis   et   scriptis  ipsa  testantibus    sponse  sue  de- 
ficere,    scivit    quod    palea    pkis    diverteret    ad    terrena 
quam   celestia,   ideo  ut   gradus  notificacionis  scripture  i5 
sit  nobis  pro  regula,  expressit  privilegia  spirituah'a  de 
corporalibus  que  addueefentur^  confusam  adiciens  dis- 
ciphnam.  '  '    .-r^- ,-,- 

Divestmcnt  of      Ex  istis  tercio  coUigitur  quod  summum  privilegiumR 
possession     pro    statu    vie    foret    ecclesiam    esse  exoneratam   pos-  20 

would  be  the  ....  .  . 

greatest  privi-  sessione    civifi     temporaHum,     currendo     hbere     post 

lege  tlic  Clinrch  ^  '  ' 

couid  have.    Ghristuni    in    evangeHca    paupertate.  Patet  ex   duabus 
conclusionibus    precedentibus,    nam  ut  sic   disponitur 
fideHs    Christo    simiHus  et  paracius  ad  conquirendum 
regnum    celorum.    Unde    et    hoc    privilegium   notatur25 
in     ecclesia   expressius,    alcius    et    crebrius    carioribus 
Ghristi  discipuHs  (ut  patet  Matthei  X*',  Luce  XIV°  et 
1%  Thymotei  VF);  ad  hoc  enim  copiosius  scquebantur 
bona  gracie.    Gonfirmatur  primo  sic:    Ghristus   posuita 
vicarios  suos  in  maxima  Hbertate  et  privilegio  in  hoc  3o 
quod  regulam  iUam  iniunxit  singulariter  suis  apostoHs, 
ergo  conclusio.    Non  enim  Hcet  negare  quin  Ghristus 
privilegiavit  suum  coUegium,  cum  dedit  eis  leges  sin- 

4.  Ai  corrigere  vult:  criminosus.  4.  A  in  marg:  Rcsponsio.         S.  A 

in  marg.:   Nota.              i5.  A  A,:  Non  ut.              17.  A  A,:   adicercntur. 

IQ.  A  in  niarg  :  Tercia  conclusio.  22.  A  in  marg. :  Rcsponsio.  Pau- 
pertas  cleri. 


CAP.VIII.j  DE  ECCLESIA.  177 

R  iD^^gulares,    ut    consilia    evangelica  *  ad    maximam    utili-  > 

tatem    sui    atque    ecclesie,    sicut    patet  ex  indole  que 
inde    provenerat.    Ergo    ex    diffinicione    priviiegii     in 
hoc  privilegiavit  suam  ecclesiam. 
b      Gonfirmatur   secundo:   Ille    status  est  perfectissimus,  Poverty  is  the 

-,,,       I  1-  T-    ••  •  •       j.  most  perfect 

ut  patet  m  VP  decretalium,  csi^.Exiit  qui  seminat,\)tv  ^xa\.<i,  therefore 

xy      1  TTT  •  •  .       it  is  a   privilege 

Nicolaum  III.,  et  omne  ponere  viatorem  m  statu  tam  alto  to  be  piaced  in 
est  proporcionaliter  privilegiare  ipsum,  ergo  conclusio. 
Si    enim  dare  bona  fortune  que  sunt  abiectissima    sit 

10  privilegiare  datarium,  multo  magis  dare  sibi  bona  gracie. 

c  Item,  quicunque  vians  exoneratus  fuerit  sarcina 
temporalium,  ad  propinquius,  paracius  atque  lauda- 
bilius  sequendum  hyjinulum  cervorum  salientem  in 
montibus,  ut  sic  est  privilegiatus  uberius,  sed  sic  fuit 

i5de  apostolis  renunciantibus  quoad  civilitatem  omnibus 
bonis  suis,  ergo  conclusio.  Non  enim  negabit  fidelis 
quin  possessio  talis  temporalium  sit  pondus  anime, 
ut  docet  beatus  Gregorius  XXXI^  Moralium  (sicut 
declaravi  XII°  cap.  huius).  Unde    apostoli   vere  repu- 

20  tarunt  eis  magnum  privilegium,  quod  exonerati  fuerunt 
a  ministerio  cotidiano  in  mensis  fidelium  (ut  patet 
Actorum  VI"),  ergo  multo  magis  exonerare  eos  a  statu 

^  seculari  plus  abiecto.  In  hoc  enim  consistit  excellencia 
status  cleri  super  dominos  seculares  (ut  hic  supponitur), 

25  non    autem  in   caractere    ordinis,    cum    stat  cum  illo 
servitus  abiectissima  (ut  patet  de  Scarioth),  sed  in  hoc 
quod    deputati    sunt    ut    milites    plus    strenui   ad  plus 
meritorie  peragendum  bella  domini  et   conquirendum     / 
regnum  celorum.  Nam  Matthei  V°,  3  dicitur:  Beati  pau- 

^operes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regnum  celorum. 

5.   A   in   marg.:    Optimum    privilegium    ecclesie    est   paupertas   cleri. 
(Above  153*»  without   mark  of  reference.)  7.  8.    alto    esf:    alto    ut  in 

codd.        II.  A  in  marg.:  Sequela  Christi.  18.  A  in  marg.:  Gregorius. 

XII.  cap.  rectius:  III.  22.  B :  a   decst.  28.  B:  belli  domini  ct 
conquirendo. 

7.  Lib.  V.  tit.  XII,  cap.  III.  I?.  Cant.  II,  17.  18.  cap. 

XIII.  Opp.  tom.  l,   1006.  Vide  supra  pag.  5o — 34. 

12 


178  JOHANNIS  WYGI.IF.  [CAP.  VIH. 

Christ,  who         Itcm,    proporcionaliter    ut    dominus    est    potencior,  e  S 

gives  poveriy,  is  ,  ' 

far  greater  ihan  prudencior  ct  plus  affectus    suc   ecclesic,  tribueret   eis '-''^^' 

Caesar,  who  ....  .  .  . 

gives  riches.    privilegia  pociora,  sed    iste    condiciones  autonomatice 
reperte  sunt  in  Christo  in  comparacione  ad  Gesarem, 
ergo    et    privilegiacio    proporcionaliter   correspondcns.  5 
Nemo  ergo  dicet  quod  Cesar  plus  privilegiavit  ecclc- 
siam  quani  dominus    Jesus  Christus,  nec  licet   fingere 
quin  Christus    fuit   potencior    ad   donandum  eis  tem- 
poralia,  sicut  et  apostoli  potuerunt  ea  copiosius  rece- 
pisse,  ut  patet  in  vitis   eorum.    Unde   Symon    magus  10 
voluit  dedisse  Petro  multam  pecuniam  pro  privilegio 
apostolico  (ut  patet  Act.  VIIF),  et  indubie  foret  melius 
quam    quantalibet     pecunia     vel     omnia     temporalia 
huius  mundi.  Nos  ergo  non  erimus   magis  degeneres 
dicto  Symone,   plus   appreciantes   privilegium    Cesaris  i5 
quam  privilegium  domini  Jesu  Christi. 

Nec  valet  dicere  quod  ista  privilegia  dicuntur  equi-l 
voce  et  ideo  non  sunt  comparabilia,  nam  Deus  est 
melior  diabolo,  bona  gracie  sunt  meliora  bonis  fortune, 
et  iuxta  sanctos  melius  est  seculariter  carere  tempo-  20 
ralibus  quam  habere.  Si  ergo  ista  tam  disparia  sunt 
conparabilia  in  bono  analogo,  a  pari  vel  maiori  bona 
minus  disparia. 

Et  preter  hoc  aliqua  temporalia  donavit  Deus  suis  2 
que  quoad  quantitatem  et  modum  habendi  sunt  com-  ?3 
parabilia  dono  Cesaris  vel  alterius  domini  secularis; 
in  hoc  ergo  quod  dicta  privilegia  dicuntur  tam  equi- 
voce,  oportet  concedere  quod  unum  infinitum  excedit 
reliquum  in  perfeccione,  sicut  spiritus  excedit  naturam 
corpoream.  ^*'  i53' 

Aii  priviieges       Item,  iuxta  hic  dicta  in  correlariis  descripcionis  privi-  3 

come  from      ...  ,  ....  .  .  ^,     . 

Christ  directiy  legu,  nenio  potcst  darc  privilegmm,  nisi  Chnstus  prin- 

or  indircctiy.       .,..,,,,,.  ,  ,         . 

cipaliter  illud   dederit,    et    cum    non    decet  dommum 
dare   per    servum    donum    perfeccius    quam    ipse    dat 


3.  B:   autonomastice.  17.   A   in  marg. :  Responsi" 

sunt  comparabilia.  3i.  A  in  marg. :    Nota  iioc  argnnicmiim. 


CAP.  ViJi.|  DE  ECCLESIA.  T79 

S3' sinciilariter  per  se  ipsum,    sequitur   quod  privileeium  Those  comins 

^  ^  ^  ^  ^  ....  directly  are  tlio 

datum    appropriate   per  Christum    excedit   privilcgium       grcatcst. 

quod  ipsc  dedit  pcr  Gonstantinum,  potissime  cum  vi- 

detur    privilcgia    illa   fuisse  contraria.    Ergo   uno    exi- 

5  stente  bono  aliud  saperct  in  parte  maliciam  vcnenosam, 

et  per  consequens,  non  forct  privilegium  pocius  quam 

fuisset,  quod  filiorum  Zebedei    unus  sedissct   ad   dex- 

teram  Ghristi  et  alius  ad  sinistram  in  regno  temporali. 

4      Gonfirmatur  ex  sepc    dictis,    privilegium   est   filium 

lopatrisfamilias  domus  poni  in  loco  digniori  ad  premium 

et  in  loco  tuciori   ad   evadendum   periculum,   nec  fas 

est  dubitare  quin  Ghristus  vocavit  apostolos   suos    ad 

talem  locum,  in  quo    eciam  secundum  quandam  pre- 

rogativam  fuit  Baptista,  dicente  Ghristo  Matthei  XI",  i  i: 

iS  Inter  fiatos   miilierum    qui   ceciderant   per    peccatum    Baptist,  tiian 

^  ^  ^  wliom  nonc 

7ion  siirrexit  maior  Johanne  Baptista.  Gum  ergo  hec  wasgreater,was 

.  ,  very  poor. 

diffinicio  Ghristi  neccssario  sit  vera,  patet  quod  nec 
Petrus  nec  alius  citra  Ghristum  fuit  maior  Baptista 
quoad    Deum,    cuius    maioritas    non    attenditur  penes 

20  possessioncm  sccularem,  cum  Baptista  fuit  citra 
Ghristum  pauperrimus,  sed  pencs  gradum  evangclice 
paupcrtatis  que  consistit  in  vera  humiliacionc  ct  in 
meritoria  penalitate  et  in  ecclesie  edificacione.  In  hoc 
ergo  fuit  Baptista  positus  securius  ad  cavendum  pcri- 

25  culum  et  alcius  ad  querendum  prcmium.  Gum  ergo 
quicunque  status  sit  alcior  quem  Deus  plus  acceptat, 
sequitur  quod  status  in  quo  Ghristus  posuit  apostolos 
et  docuit  ecclcsiam  sit  status  alcior  statu  secularis 
glorie  in  quo  positi  sunt   Ghristi  vicarii  et  dotati  per 

3o  Gesarem. 

T      Nec  valct  diccre  quod  ille  status  fuit  tunc  perfeccior,  it  is  futiie  to  sav 

„        .  .      r  that  the  state  of 

nunc  autem  status  iste  est  perreccior,  tum  quia  rructus    povcrty  was 

j.  .  ....  ,        .  more  pcrfcct, 

status  ostendit  oppositum  dc  intricacione  et  detrimento    but  is  so  no 


ecclesie,  tum  eciam  quia  racio  fidei  scripture   contra- 


20.  21.  A  Aj:   possessionem  —  penes    deest.  3i.   A  in  marg.:  Re- 

sponsio.  33.  A  in  marj^.:  Corrclarium.  Ablacio  tcmporaiium  nota  snpra. 

12* 


longcr. 


i8o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  VIII. 

Poverty  is     dicit,  iiam  lex  consiliornm   est   perpetua,    non    habensiss^ 

nearer     lo     llie  .  .  r      r  i 

state   of  inno- contrarium,  cum  ponit  hominem   in  statu,  statui  utri- 

cence.  ..... 

usque  innocencie  propinquiori,  statum  autem  magni- 
tudinis  secularis  oportet  deserere  propter  eius  repugnan- 
ciam  statui  beatitudinis.  Quomodo  ergo  non  est  alio  5 
statu  inperfeccior,  cum  respicit  magnitudinem  tem- 
poralem  quam  oportet  deserere,  alius  autem  magni- 
tudinem  virtutis  quam  oportet  semper  habere?  Ex  istis 
coliigitur  quod  domini  temporales  possent  maxime 
Hence  rniers   zelando     pro     privileffiis     ecclesie     exonerare     clerum  jo 

may  relieve  the  ^  ^  " 

ciergyofuseiesssuum   ab   occupacione    temporalium    que   sunt  preter 
necessaria  ad  faciendum  opus  evangelicum;  nam  possent 
sic  faciendo  reducere  ecclesiam   cleri   ad  perfecciorem 
statum    ex  dictis,    sed    cum  impossibile    sit  hominem 
posse  facere  bonum  de  genere,  nisi  posset  facere  illud  i5 
bene,  sequitur  quod  domini  temporales  possent  facere 
illud  bene.  Abs.it,  inquam,  credere  quod  status  in  quoa 
Gesar  posuit  clerum  non    posset    solvi    licite  propter 
habitudinem  sacerdotum  Christi  ad  globum  tempora- 
lium.    Et   cum   status  in  quo  Christus  posuit  clerum  20 
suum    dissolvi    posset    licite     propter    inperfeccionem 
habitudinis    vite   eorum   ad   paupertatem    evangelicam 
et  alia  carismata  in  quibus  Ghristus  dotavit  ecclesiam, 
nonne  foret  suspectum  verbum,  accusans  proprietarios  b 
de  *  affeccione  inordinata  temporalibus,  dicendo  quod  i53'' 
lex  Dei  et  eius  consilium  sunt  temporalia  sub  dispensa- 
cione    cadencia,    sed    non    ordinacio    Gesaris    quoad  c 
donacionem   temporalium?    Numquid    credimus  quod 
excommunicacio  vel  malediccionisinterpretacio  plus  ligat 
dissolventem  ordinacionem    dominorum  temporalium,  3o 
quam  excommunicacio  Ghristi,  Johannis  et  PauH  ligat 
dissolventem  Ghristi    consilium?    Nonne    dicit   Paulus 
Galat.  1°,  9:  Si  quis  aliiid  evangeli:(averit  preter  illiid 
quod    epangeli^atui7i    est,    anathema  sity  et  cum  ipse 


14.   Dno  verba:    sicut   patet  (sicut    patct    ex    dictis)    Iiuic    loco  deesse 
videntur.  16.  A  A,:  possunt  facere.  32.  B:  consilium  Christi. 


CAP.  VHl.]  DE  ECCLESIA.  l8i 

T  iji"^  instruxit      coapostolum     Thymoteum     P     Thymotei 

VF,  8;  Hahcntes  ergo  alimenta    et   quibus  tegamur 

dhiis  contenti  simus?  Numquid  est  contrarium  isti  con- 

tencioni  aspirari  inordinate  ad  habendum  perpetuo  et 

5  indissolubilitcr  quantumlibet  seculariter  dominium? 

V      Nonnc  dicit  beatus  Gregorius  (ut  recitavi  superius,    Opinions  of 

o  ^  ^  ^        Grcgory 

III"  cap.)  quod  labor  qiicrendi  et  defendendi  tempo- 
ralia  et  dolor  amittcndi  eadem,  si  superat  laborem 
et  dolorem  circa  bona  spiritualia  quesita  vel  perdita, 

10  indicat  terrenorum  affeccionem  inordinate  in  animo 
presidere}  Nonne  beatus  Augustinus  in  libro  De  Veraand  Augustine. 
Religione,  XGII"  cap.,  dicit  idem?  Ubi  postquam  ostende- 
rat  quid  est  adherere  Deo  et  quibus  profluit  affluencia 
temporalium  etc,  respondet:  Cum,  inquit,  mutabilium 

i3  bonorum  adest  copia,  non  eis  conjidit,  sed  cum  subtra- 
huntur,  agnoscit  utrum  eum  non  ceperint,  quia 
plerumque  cum  assunt  nobis^  putamus  quod  non  ea 
diligimus,  sed  cum  abesse  ceperint,  invenimus  qui 
simus',  hoc  enim  sine  amore  nostro  aderat  quod  sine 

2o  dolore  discedit.  Si  ergo  clerus  aliquis  sit  mundo  deditus 
quod  plus  dolet  pro  amissione  temporalium  quam 
virtutis,  plus  insistit  circa  adquisicionem  vel  defensionem 
eorum  quam  boni  spiritualis,  ut  sic  inhabilitat  se  ad 
habendum    hec    temporalia    et  per  consequens  digni-         y 

25  ficat  se  ut  perdat  illa.  Nec  est  ille  cui  hec  sunt  donata 
qui  in  isto  animo  finaliter  perseverat,  quia  est  membrum 
diaboli  et  non  pars  ecclesie  (ut  patet  in  solutione  VI' 
argumenti  de  VI°  cap.  huius).  Nam  vera  religio  stat 
in   recta   dileccione  beatorum,    ut    in    libro    De    Vera 


6.  A  in  marg. :  Gregorius;  XII.  cap.  recte.  III.  7.  Codd.  12°    cap. 

Corrcxi.  11.  A  in  marg.  Amor  temporalium  occultus  quomodo  indi- 

catur.  12.  A  in  marg. :    Augustinus.     Porany,    glossa    tschechica : 

Mcmcnto.  12.  A:  ostenderit.  i5.  A  in  marg. :    Nota.  In    codd.: 

non  cis  conficit.   Corr.    ex  Aug.  1.  c.  16.  In  codd. :    separent  corr. 

e  textu  Augustini.  25.  A  in  marg. :  Conclusio. 

6.  V.  supra  pag.    52  —  54.  12.  Aug.  cap.   XCII,   libri  De 

Vcra  Relig.  Opp.  I,  pag.  781.  28.  V.  supra  pag.   i36— 138. 


i82  JOHANNIS  WYCLIK.  [CAP.  IX. 

Religione    XCIII.:   Et    hec  est   perfecta    iusticia    quaibyv 
pocius  pociora    et    minus    miiiora    diligimus.    Vana 
ergo  est  religio  facientis  oppositum,  privilegium  cire- 
sorum  iniectoruni    puris   certantibus    est  medicinaliter 
removendum.  s 


CAP.  IX. 

Objeciion:  Pri-      Sed  contra  dicta  arguitur  sic:  Videtur  enim   primoA 

vilege    is    gene-  .  ..... 

raiiy  understood  quod  equivocatur  in  nomine  privilegii,  cum  communitas 
things.        non  vocat  privilegium    nisi   excellenciam   quam  habet 

una  persona  super  aliam  quoad  mundum.  lo 

Hic  dicitur  quod  illud  assumptum  indicat  sic  vocan- 

tes   terrena    diligere,    et    despicere    vel    odire    celestia, 

quia  voluntas   trahit   intellectum  ad  affectuosius  cogi- 

if  so,  it  is  thc  tandum  et  nominandum  rem   cui  maeis   infiffitur:    ad 

fault  ot  the  ,    ,  »  o 

peopic  who  uscquem  sensum  dicitur  Joh.  111°,   3i:   Qui  de  terra  est  i5 

the  vvord.        ^ 

de  terra  loquitur.    Et  hinc  apostoli   et  sancti  priores 
reputarunt    ista    terrena    ut    stercora,    sicut    patet    in 
dictis  et  factis   eorum  et    exprimit  Apostolus  Phihpp. 
IIP  cap.  Ergo  quod  communitas  sic  loquitur  et  attendit, 
non  nisi  accusat    ipsam  perversam  a  Deo  et  verificat  20 
dictum  Evangehste*P  Johannis  V°,  19:  Totus  mundus  154- 
in    maligno    positus    est    et    dictum    Christl    Matthei 
XII^  34:  Ex   habundancia    cordis  os  loquitur.    Ideo 
debemus  attendere  qualiter  secundum  regulas  fidei  est 
loquendum:  cum  autem  privilegium  sonat  in  maiori- 25 
tatem  prerogativam  vel  preeminenciam  creature,  mani- 
festum  est  quod  partes  ecclesie    tam    militantis  quam 
triumphantis    sunt    prlvilegiate    a    Deo.     Ideo    dicunt 
sancti    doctores    communiter   quod  Christus  et   mater 
sua  habuerunt   singularia  privilegia  super  alios,  et  itaSo 
de  apostolis    et   aliis  beatis,    quilibet   habet    dispariter 

I.  B:  religione  quoque.  in  codd.:  cst  hcc;  corr.  c  tcxtu  Aug. 
6.  Cap.  IX;  A:  Tit.  vacat  in  A;  solum  in  marg.  ib.  Prima  obieccio.  Ai 
sic  deest;  B:  primo    deest.  ii.  A  in  marg.:  Responsio.  tn.    B: 

attendat.  23.    A:    habuncia.  3i.  B:  quibus  habct. 


CAP.  IX.]  DE  ECCLESIA.  i83 

54''donuni  sLium,  ut  manifcstavit  Apostolus.  F  Cor.  Xll",  4, 

dicens    quod   divisioiics  graciariim  siint.    Notet  ergo 

iidelis  racionem  privilegii  et  videbit  quod  principaliter 

sit  in  donis    spiritualiblis  a  Deo    appropriate    collatis, 

3  unde,  si  argumentum  factum    moveret,  diceret   conse-  Jt  migiit  as  weii 

'  ^  .  .     .  be  said  tliat  law 

quenter    quod  nulla  est  lex,    possessio   vel  dominium  and  possession 

.  .  .....  apply  only  to 

nisi  de  bonis  temporalibus,  quia  de  illis  principaliter  eartiiiy  goods. 
vcl  precise  loquitur  communitas,  in  tantumquod  statim 
audito  de  bonis,  applicant  ad  mundi  divicias;  et  locuto 
10  de  episcopatu,  rectoria  vel  alio  nomine  prelacie,  statim 
applicant  ad  dotem  temporalem  dimissa  consideracione 
de  officio;  et  ita  de  aliis.  Non  sic  autem  in  primitivaSuch  is  not  ihe 

'  .  ^  .    ^        language  of  the 

ecclesia  vel   scriptura  sacra;    ideo   postponendo  vicio-      primitivc 
sam  consuetudinem  debemus  loqui  conformiter  sanctis 

1 3  doctoribus.  Non  enim  reperi  rem  in  scriptura  sacra 
vocatam  sub  nomine  privilegii,  sed  doctores  et  usus 
ecclesie  vocant  eam  sic  communiter,  ut  patet  de  sancto 
Evangelista,  de  sancto  Petro  et  Romana  ecclesia.  Et 
patet    quod  innitendo    pure    modo    loquendi    vulgari 

2ototus  conventus  Christi  non  foret  privilegiatus  sub 
aliquo  gradu,  nisi  forte  fingatur  quod  Scarioth  fuit 
privilegiatus  in  hoc  quod  Deus  permisit  eum  portare 
loculos,  et  sic  introductura  esset  privilegium  in  ecclesiam 
cum    superbia    ex    contencione    circa    maioritatem    et 

25  secularem  obedienciam  quam  Christus  nitebatur  in 
suis  destruere.  Non  ergo  concedendum  est  quod  solus 
dorainus  teraporalis  privilegiavit,  edificavit  vel  dotavit 
ecclesiam,  cum  ecclesia  canit  quod  Christus  privilegio 
araoris  Johannera    dilexit  apostolura;    et   idera  est  de 

3o  quolibet  singulari  dono  Dei,  ut  patet  ex  descripcione 
privilegii.  Unde  non  expressius  posset  quis  ostendere  se 
iuste  perditurura  privilegiura  per  abusura  quara  negando 
Christi  privilegia  vel  preponderando  privilegia  terrena. 

5.   A.  in  marg.:   Privilegium  debet  essc  in  donis  spiritualibus.  (Above 

154"  without  mark  of  referencc.)            11.  AAi:  temporalium.  19.  B: 

quod  deest.           20.  22.  B:  sub  aliquo  —  privilegiatus  dee.st.  26.  B: 
suis  defervere.               29.  A  in  marg. :  Conclusio. 


184  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAIMX. 

Thc  Churoii         Sccundo  vidctur  quod  non  licet  clero  insisterc  circa  134"  B 

ouj^ht  not  to  .  .  ..... 

insist  on  eartiiiy  nrivilcgia  tcrrcna  cuiusniodi  videntur  esse  exempciones, 

privileges  sucli  .  .  i  i         .  . 

as  cxemptions  prerogativc,   propnetatcs    et    seculares    domuiaciones, 

and  endow-  ..,..„,.. 

meuts.        cuni   vidcutur   rcpugnare   privilegns    Lhristi    quc   non 
licet  amitterc.  3 

Exempiions  are      Hic  dicitur,  pHmo  quautum  ad  cxempciones  quod, 
aithough  thcy  licct  vidcantur    esse  malc'  dc  genere,   tamen  contingit 

may  sometimes       ,    ,.  ,  .     .,,.    '    7  ,..  .,  ,. 

servc  a  good   subditum    benc  uti    iUis    sicut    et    alns    actibus   malis 

purposc.  .  ,,..,. 

de  genere;  est  enmi  contraregulas  ecclesie  trmmpnantis 
quod  quis  sit  exemptus,  ne  supcrior  illuminet  inferiorem,  lo 
et  ita  contra  regulas  nature    est    quod    subditus    sit  *  04*' 
exemptus,    ne    ducatur  vel   corrigatur   per  superiorem 
in  casu  c[Uo  deviet  vel  delinquat.  Unde  videtur  idem 
inpetrare  oppositum  et  luciferine  quercre  liccnciam  ad 
peccandum;  diaboli  enim  exempti  sunt  a  tali  regimine  i5 
et  (ut  ego  credo)  a  privilegiacione,    quia  nuUa  excel- 
lencia  quam  habent  cedit  dampnatis  ad  bonum  utile, 
scd  ccontra  beati  sunt  summc   privilcgiati,  in  tantum 
quod    nullum    privilegium    vie   valet    homini,    nisi  de 
quanto  preparat  ad  c;[uercndum  privilegium  regni.  Quia  20 
tamen  contingit  prepositos  ecclesie  esse  ccciores  ducendis 
vel  inniti  in  visitacione  fastui  vel  qucstui  plus   quam 
^     correccioni,   ideo  cxpedit  per   accidens  a  tahbus  tcm- 
poralis  exempcio.  Non  autem  debet  talis  esse  perpetua 
nisi  cognito  quod  pcrpctuo  erit  prepositus   descs,  in-  25 
scius  vcl  avarus,  quia  alitcr  (ut   rccitat  Lincolniensis) 
Good  preiates  hoc  inconvcnicns  sequerctur  quod  qiiantumhbet  bonus 

ouglit  not  to  bc 

hampcrcd  by   pastor  vidcns  cxcmptum  strangularc  ovcs,  pro  quibus 

thcm.  .  ........  ,    ,  . 

reddet  racionem  m  die  mdicn,    non    audcbit    propter 
exempcioncm  pape  exagitare  vel  exterrere  lupos  mor-  3o 
dentes  tam  nequiter  oves  suas.  Hoc  autem  non  potest 
dici  privilegium  scd  rete  diabolicum.  Unde  privilegium 
foret    eximi  a  iurisdiccionc    talis    pape,    si    fuerit   qui 


I.  A  in  marg. :   Secunda   obieccio.  6.   A  in  marg  :   Responsio: 

Nota  contra  exempciones  continue  infra.  22.24.  '^-  pl"s  —  cxcmpcio: 

dcest.  2().   A  in  marg. :    Lincolnicnsis.  3i.  B:    potcst  dcest. 


CAP.  IX. 1  DK  ECCLESIA.  l85 

B  1 34'' propter  pccuniam  ct  casum  particularem,  in  minori 
parte  eciam  ob  defectum  sui  contingentem,  statuerit 
exempcionem  talem  ut  legem  perpetuam.  Nam  diabolus 
ct  membra  sua  seducendo  populum  ab  observancia 
3  legis  Ghristi  videntur  inducere  exempcionem  huiusmodi, 
ne  inferior  fruatur  sutfragio  sui  prepositi,  ut  innuit 
Augustinus  libro  secundo  De  Ordine. 
O  Et  quantum  ad  alia  insignia  perquisita  de  portan- 
do  mitram,  crucem  et  baculum  ac  ordinando  clericos    i'iiviieges  of 

'  ....        wearing  mitre 

loextensius    vel    striccius,    cum    aliis    vocatis    privileeiis ctc  are  often  a 

'  ^  .  snare  of  tlie 

istis    similibus,    cum    ut   plurimum  sapiunt   fastum  et         devii. 
non   commodum,  sunt  sepe  non  privilegia  sed  diabo- 
lica    sagena    quibus    pisces    natantcs    in    mari    huius 
seculi    capiuntur;    et    sic    dicendum  videtur  de  privi- 

lilegiis  terrenis  seculariter  impetratis.  Unde  Augustinus 
in  libro  De  Agone  Ghristiano,  cap.  IV:  Gaudet  piscis 
quando  hatnum  non  videns  escam  devorat,  sed  pis- 
cator  cum  eum  ceperit,  torquentur  eius  inscera 
primOj  deinde  ab  omni  leticia  sua  per  ipsam    escam 

20  de  qua  letatus  est  trahitur  ad  consumacionem.  Sic 
sunt  omnes  qui  de  bonis  temporalibus  beatos  se 
putant  unde  bonis  nichil  nocet  ablacio  temporalium, 
cum  ipsa  non  diligunt.  Unde  inter  omnes  cautelas 
diaboli    mundana  preeminencia  est  prima  sagena  dia- 

23boli;  de  illa  enim  primo  temptavit  Ghristum.  Nam 
Matthei  IV°,  8,  9,  dicitur  quod  ostendit  sibi  omnia 
regna  mundi  dicens:  Hec  omnia  tibi  dabo^  si  cadens 
adoraveris  me.  Et  revera  propter  minus  privilegium 
adoramus  sepius  membra  sua,  cum  tamen  profitemur  in 
i54'baptismo  quod  •«=  abrenunciamus  sathane  et  omnibus 
pompis  eius.  TaHs  itaque  finahs  preponderancia  secularis 
privilegii  est  signum  infaUibile  membri  diaboli,  et  sic 


i5.   A   in   marg. :    Augustinus.  i6.    de   agone;   A  hab.  rasuram. 

18.  Ai  corr.  vult. :  torquet.  21.  A  in  marg. :  Mundana  preeminencia 

est  sagena  diaboli.  32.  A  Aj:  Mcmbrum  diaboli. 

7.  cap.  XVIII  (?)  vid.  Opp.  I,  329  seqq.  16.  Opp.  VI,  245. 


i86  JOHANNIS  WYGMF.  [CAP.  IX. 

videtur    mihi    quod    contendentes    superbe   circa  tdliaiD^^^C 
privilegia  nisi  redeant  humiliter    ad  unitatem  subiecti 
invicem,    non   sunt    de    sancta  matre  ecclesia,  dicente 
decreto  Pelagii  pape  XXIV,  q.  I.  Piidenda:  Ecdesia, 
inquit,    una  est,   ut  patet  in  canticis,  et  illa  est  que  5 
Jide   formata    per    orbem    diffunditur ;    quod    beati 
Augustini    testimonio    comprobemus.    Audite  quid  in 
quodam  opere  suo preclarissimus  doctor  dicat  ecclesie : 
Ait  enim  quod,  cum  nullo  modo  recte potest  dici  ecclesia 
in  qua  scisma  est,  restat  ut,  quoniam  nulla  esse  ecclesia  lo 
non  potesty  ea  sit  quam  in  sedis  apostolice  per  suc- 
cessiones  episcoporum    radice   constitutam    tiullorum 
hominum  malicia  eciamsi  nota  excludi  non  possit. 

Ex  isto  notandum,  primo  quomodo  iste  papa  alle-  a  D 
The  Roman    ^at    venerabiliter   Augustinum:    quod  divisi  a  Christo  i5 

college  may  bc  . 

the  synagogue  per  invidiam  extrudentem  caritatem  non  sunt  membra 

of  Satan  and  •  .  t-» 

not  the  head  of  ecclesie.  Patet  secundo  quod,  si  collegmm  Romanumb 

the  Church.        .  ^  . 

sit    sic    divisum    scismate,  tunc    ipsum  non  est  caput 
vel    pars  ecclesie,    quia    deficit  unio  apostoHca.   Unde 
dicit    quod,    si    talis    episcopus    consecrat  aHum,   non  20 
consecracio  sed  execracio    debet  dici.  Et  tercio  notari  c 
potest     quomodo     crescente     superbia    et    cupiditate 
primatus  de  loco  ecclesie,  potest  fieri  synagoga  sathane, 
cum    nemo  potest  esse  Ghristi  vel  Petri  vicarius,  nisi 
sequatur  eos   in  moribus,    ut    patet  XL^  dictinccione:  2  5 
Non    est  facile.    Et    patet    quod    Hcet  clero   insistere 
circa  privilegia  terrena,  de  quanto  promovent  ad  eter- 
na;  quod  oportet  exemplo  sanctorum  et  fide  scripture 
pensari,  nuHomodo  amittendo  privilegia  que  Ghristus  3o 
dedit  propter  aHquod  bonum  mundi. 

Sed  tercio  obicitur,  cum  privilegia  quibus   ChristusE 
dotavit    ecclesiam    sunt  perfecciora  quam  terrena   pri- 

2.  A  in  marg. :    Conclusio.  33.  A  in  marg. :  Tcrcia  obieccio. 

5.    Dec.    sec.    pars.    Causa    XXIV,    q.    I,    c.    XXXIII,    a    fevv 
words  having  been  altered. 


CAP.  IX.]  DE  ECCLESIA.  1 87 

E  iDJ.'^  vilegia  succedencia,  sicLit  et  status  vivenciuiu  secundum    The  Church 

^  ^  '  .  ought  not  to 

illa   privileoia  est  statu    moderno    perfeccior   atque   ad    iiave  icft  the 

.  .  .  ....  .....    state(ofpovcrty) 

servandum  facilior,  videtur  quod  non  licuit  a  pnvilcijus  appointcd  by 
iUis  et  statu  recedere;  nam  nuUi  persone  licet  magis 
Sbonum  sibi  in  eleccione  postponere:  ecclesia,  sponsa 
Ghristi  est  persona,  cum  sit  virgo  ex  cap,  VI^,  ergo 
non  licet  sibi  privilegia  Ghristi  et  statum  evangelice 
paupertatis  relinquere.  Gonfirmatur  primo  per  decre- 
tum  De  Gonsecracione,  dist.  V%  Non  mediocriter,  ubi 

lodicitur  quod  graviter  peccant  qui  eligunt  minus 
bonum  sibi  maiori  bono  postposito.  Gonfirraatur 
secundo  ex  dictis  libro  V°,  cap.,  ubi  docetur  quod 
oportet  viantem  semper  meliorando  procedere.  Et 
tercio    confirmatur  ex  hoc  quod  consilia  Ghristi    sunt 

i5perpetua  et  sponse  sue  indispensabilia. 

Hic  videtur  mihi  quod  unum  concluditur  ex  assumpto 
necessario,  cum  omnis  christianus  debet  sequi  Ghri- 
stum  in  moribus  quantum  sufficit,  unde  videtur  mihi  Siivcster  may 

^  ...  "^^'^  acted  trom 

quod  beatus  Silvester  potest  dici  ex  pietate  suscepisse  pious   motives. 

20  elemosinas  Gesaris    corporales    ad    exonerandum  eum, 

ad  excitandum  eius  devocionem  et  procurandum  tene- 

i54''rius    pro    fidelibus    quam    faceret  *  populus    laycalis; 

quod,  cum  stat  cum  paupertate  evangelica,  patet  quod 

clerus    non    debet    exinde  inniti  proprietati  vel  fastui, 

25  sed  ad  sui  tedium  secundum  partes  plus  abiectas 
ministrare  pauperibus  de  coilatis  elemosinis.  Unde 
tales  elemosine  non  possunt  donari  in  perpetuam 
elemosinam  quomodocunque  clerus  vixerit,  sed  sub 
condicione  saltem  tacita    quod  clerus  sit   vere    sequax     The  ciergy 

,  .  .  ^  T-       .  ,  should   gladly 

bo  apostolorum    m    vita    et    opere.     Et    ita    credo   quod  leavc  laymen  to 

...  ,.  .    .       '        minister  to  thc 

oportet    ut    reputet    sibi    omne    tediosum    mmistrkre         poor 
pauperibus  et  fore  gaudiosum,  dando  operam  contem- 


x6,  A  in  marg. :  Responsio.  A^:  verum;   in  codd.   A.  B :  u"»  (verum?) 

9.  Decr.  III,  pars  De  Cons.  dist.  V,  c.  XXIV.:  Non  mediocriter 
errat  qui  magno  bono  prefert  mediocre  bonum. 


l88  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IX. 

and  devote     placioni    et    prcdicacioni,    quod   fideles  layci  accipiant  154**  E 

Ihemselves  to    :  /  i-  ^-r         - 

preaching.  illud  onus  (ut  alias  exemplmcavi  de  Augustino  et 
aliis  sanctis).  Unde  quia  fragilitas  humana  prona  est 
ad  relinquendum  primam  caritatem  dc  elemosinis, 
superbiendo,  se  ipsam  nimis  lautc  pascendo  et  pa-  5 
storis  ofticium  relinquendo;  ideo  apostoli  et  sancciores 
1  ecclesie  talia  reliquerunt.  Unde  mirum  est  si  collacio 
rei  temporalis  sit  clero  privilegium;  ymmo  apostolis 
petentibus  illam  a  Ghristo  audivisset  responsum  supe- 
rius:  Nescitis  qiiod  petatis.  Nonne  docet  experiencia  10 
quod  dotacio  talis  subicit  dotatos  mundane  sollicitu- 
dini,  servicio  et  exaccioni,  et  per  consequens  distra- 
hit  ab  amore  Christi  et  ministerio  sacerdotaH? 

Quomodo    ergo    non    foret    privilegium    ab    incila-F 
mento  huiusmodi  Hberari,  unde  decretum  recitat  XI%  i5 
q.  1%  ex  epistola  beati  Petri  ad  Glementem    scriptum 
sub  hac  forma:  Te  quidem  oportet  irreprehensibiliter 
vivere    et   summo   studio    niti,    ut    omnes    vite  huius 
occupaciones  abicias,  ne  fideiussor  existas  nec  advo- 
catus   licium   fias,    neve    in    ulla    alia    occupacione  20 
prorsus    inveniaris    mundani  negocii  occasione  per- 
plexus.    Neque    enim    iudicem  neque  cognitorem  se- 
cularium  tiegociorum  hodie  te  vult  ordinare  Christus, 
ne  prefocatus  presentibus  hominum  curis  non  possis 
verbo  Dei  vacare.  Hec  vero  opera  que    tibi    minime  25 
congruere    dicimus    exibeant    sibi    i?ivicem    vacantes 
laiciy    et    te    nemo    occupet    ab    hiis  studiis  per  que 
salus    hominibus    datur.    Quomodo    ergo    hcet   nobis 
ab    ista    regula    apostohca    recedere    quibus    rehctum 

9.  A  Aj:  audivissent.  16.  Epistola  Petri.    Non  est  epistola  bcati 

Petri,  scd  Clcmentis  ad  Jacobum.  A  in  marg.:  Nota  decrctum  super  hoc 
quod  clerus   non  debct  se  implicare  mundo.  20.  In  codd.:  ne  vel; 

corrcxi  e  dccrct.  1.  c.  A  in  marg.  (above  iS^^iwiihout  mark  of  rclcrence): 
Nec  omnia  infra  posita  sunt  pro  paupertatc  quc  est  optimum  privilegium. 
23.  A  in  marg. :  Znamc,  id  est,  noscimus.  28.  A  in  marg.:  De  abla- 

cione  tcmporalium  et  clcri  paupcrtate. 

16.  Cap.  XXIX.  De  secularibus  negociis  episcopus  cognoscere 
non  debet. 


CAP.  IX.]  DE  ECCLESIA.  189 

FiS^^^est  a  Deo  eccleslam  gentilium  ad  perfectam  legem 
Ghristi  convertere?  Non  enim  cadit  auctoritas  vel 
racio  dispensandi;  unde  verisimile  est  quod  radix 
tocius  perturbacionis  in  seculo  est  cleri  declinacio  a 
5  lege  Ghristi  ad  vitam  et  tradiciones  civiles.  Ghristus 
autem  semper  reliquit  in  una  parte  ecclesie  sue  vel 
alia  aliquos  fideles  qui  mundum  deserant,  et  in  illis 
forte  abiectis  primatibus  stat  fides  et  continuacio  X 
sancte    matris    ecclesie.    Et    patet    quod  sepe  non  est  Thc  removai  of 

.  .  .....  ...  cndowmentinay 

loprivilegmm    vocata    dotacio    cleri  m  temporahbus,    et  bc  a  restoration 

.  of  primitive 

per    consequens    aurerendo   a   clero    ista    non    oportet      priviiege, 

quod    auferantur    ab    eo   privilegia,  sed  pocius  amoto 

prohibente    sit    ecclesia    apostolica    restituta    ad   vera 

i55*privilegia    primitiva;  quod  ego  credo  *  dominos  tem- 

iSporales  in  casu  defe_ere  facere  sub  pena  dampnacionis 

a  gravissime.    Numquid    credimus    esse    magnum    privi- 

leeium    episcopo    vel    abbati    quod    habeant  furcas  et    worth  much 

o  t  r  i  more,  than  the 

puteum,  in  quibus  dampnati  regulariter  trucidentur,  "8''^  ^^  gaiiows 
et  sic  de  carcere,  de  aliis  mundanis  privilegiis  sive 
binsigniis?  Ymmo  non  foret  privilegium  prelato  quod 
haberet  efficaciam,  ut  quicquid  tetigerit  statim  con- 
vertatur  in  aurum,  quia  tunc  periret  aer  deferens  in- 
spirandus,  periret  vescibile  et  tegumentum  corpori 
temperatum. 
G  c      Unde    in    detestacionem    huius    philargirie    legitur  The  aposties 

I  T-  1«  •  r         1  M  •       were  poor  by 

beatum  hvangehstam  convertisse  rrondes  silvestres  m  choice. 
aurum  et  litoria  saxa  in  gemmas.  Iste  sanctus  statim 
potuit  fuisse  aput  mundum  ditissimus  et  secundum 
gloriam  mundanam  preclarissimus,  dominatissiraus  et 
3o  famosissimus,  si  non  repugnasset  perfeccioni  apostohce 
et  privilegio  concesso  a  Ghristo;  ahter  enim  peccasset 
graviter    omittendo.     Nam    habens    in    potestate    tam 


6.  A  in  marg. :  Conclusio.  7.  A,  corrig.  vult. :  deserunt.         12.  A 

Ai :  amoto:  deest.  17.  B:  Quod :  e  deest.  23.  A, :  vestimcntum. 

26.    B  in    margine  man.    alt. :    Evangelista  frondem   convertit  in  aurum. 
28.  29.  A  A,:   et  secundum   —   dominatissimus:  deest.  3o.  A:    re- 

pungnasset. 


igo  JOHANNIS  WYCIJF.  fCAP.  IX. 

faciliter  proficiendi  sibi  et  aliis,  glorificando  ecclesiam  idS"  G 
plus   quam  Gesar,    non   haberet  excusacionem  de  ne- 
gligenti  desidia,  sed    scitur    demonstracione   certissima 
quod  omne  spirituale  privilegium  superat  quodcunquc 
corporale    privilegium    in    infinitum,    et    sic    non    est  5 
privilegium    clerum    stiparj    seculari    milicia,   vesci    in 
auro,  uti  fibula  vel  habere  secundum  mundanam  glo- 
riam  splendencia  ornamenta.   Omnia   enim  ista  gentes 
exquirunt  (ut  patet  I^  Machabeorum  IX*^  et  XI^),  Ghristus 
autem  et  eius  discipuli  cum  habere  possent    facillime  lo 
hec  omnia,  si  non  repugnarent    sue  perfeccioni,    quia 
repugnant,  ideo  oninia  ista  penitus  respuerunt. 
it  is  said  that,       Sed   quarto  areuitur   sequi   ex  dictis:    quod   nuUumH 

if  this  be  true,     .  ,  .    r!      .  ,         ,  ,• 

aii  temporai    sit  corporale  pnvilegmm,  ymmo  quod  nedum  hcet  secu- 

privileses  are  ^^  /  ,  ...  ^ 

aboiished.     laribus  sed  debent  sub  pena  excommunicacionis  aurerre  i5 
bona  a  clericis  quibus  putantes  se  benefacere  erraverunt. 
Hic    dicitur    quod    prima    pars    est    falsa,    sed    se- 
cunda  est   mihi   vera  in  casu;  nam  cum   omne  privi- 
legium    sit    ad    commodum    privilegiati,     patet    quod 
multis    dominis    temporahbus    et    aliis  assunt    terrena  20 
privilegia  ad  exercicium  virtutis.  Hoc  autem  contingit 
communius  laicis  quam  clericis,  quia  officium  dispen- 
sandi    temporalia  et  dominanter  cohercendi    subiectos 
est  eis  pertinencius,  et  clerici  declinantes  ad  mundum 
communiter  peccant  gravius.  Gonceditur  tamen  quod  2? 
ministracio    temporalium,    ne    clerus    dispergatur    ad 
But  we  aiiow   inhouestis    mediis    mendicandum,    foret  in  casu    clero 

sucb  privilcGcs 

as  heip  the    in  privilegium,    sicut  contigit  IIF  Regum  XVII"  quod 
clergy  in  their         ,.  ......  r   •  t-'     , 

duties.        Helias  privilegialiter  fuit  pastus  per  corvum,    ht  bre- 

viter  ministracio  temporalium  non  est  clero  in   privi-  3o 
legium,    nisi    de    quanto    promovet    ad     sequendum 
Ghristum    in    moribus    et    impetrandum    privilegium 


5.   A  Aj:  in  finitum.  6.  B:  seculari  decst;  vcsci;  fcrte  legcndum 

vestiri  [=  vesti(ri)].  10.  B:    habcre  possint.  11.  A,  corr. :  sed 

quia;  B:   repugnat.  i3.  A  in  marg. :   Quarta  obieccio.  18.  A 

inmarg. :    Ablacio  temporalium   quomodo  est  limitanda.  2r.    A  in 

marg. :  Rcsponsio. 


CAP.  IX.]  DE  EGCr.ESIA.  191 

H  i35*amoris    sui;   quod  contigit,  cum  Ghristus  accepit  ele- 

mosinas    a    laicis    et    sanctis    feminis.   Et    secundum 

istam  condicionem  dotata  fuit  ecclesia  non  ad  tardan- 

dum  vel  ad  retrahendum  eam  a  perfeccione  primeva. 

5      Unde   excommunicatissime   peccant  sive  clerici  sive  it  is  wrong  to 

,...,.,  ...  .  ,      .  .  take    away    an- 

i55''laici  ^' qui  hoc  pnvilegium  antiquum  ecclesie    scienter  cicntpriviieges; 
auferunt  vel  minuunt,  et  hinc  XXV%  q.  II,  sic  loquitur 
Leo   papa:   Privilegia   ccclesiarum  et  monasterioj^um 
sanctorum  patrum  auctoritate  instituta  nulla  possunt 

\oimprobitate  convelli,  nulla  novitate  mutari.  In  quo 
opere  auxiliante  Christo  Jideliter  exequendo  necesse 
est  sedis  Romanc  pontijices  perseverantem  exhibere 
famulatum.  Dispensacio  enitn  nobis  credita  est  et 
ad    fiostrum    reatum    tendit,    si  paternarum   regule 

\b sanccionum    nobis    consencientibus    vel  negligentibus 

violcjitur. 
I      Talia  sunt  multa  decreta:  quod  non  licet  antiquiori-  and  thc  oidest 

^  ^  and  greatest 

bus  priviieeiis    novis    subsequentibus    derogare.     Gum     priviiege  is 

.       ,     ,  .  poveriy  granted 

ergo    antiquissima    et    validissima    privilegia,    instituta      ^Y  Christ. 

20  a  Christo,  steterunt  in  paupertate  ahissima,  sequitur 
quod  non  iicet  cuiquam  privilegium  illud  subtrahere. 
Gum  ergo  privilegium  illud  stat  in  habendo  cuncta 
exproprietarie  in  communi,  sic  quod  sibi  repugnat 
dominacio     civiHs    et    conversacio    secularis,     videtur 

25  quod  hoc  non  licuit  sine  gravi  periculo  introducere  in 
clerum.  Unde  XX V%  q.  I,  canon  sic  loquitur:  Que  ad 
perpetuam  generaliter  sunt  ordinata  utilitatem,  nulla 
commutacione  varientur,  nec  ad  privatum  commodum 
irahantur  que  ad  bonum  sunt  commune  prefixa. 

3o  Ex  istis  coUigitur,  cum  nec  dominus  secularis 
debuit    nec    potuit  dare  clero  in  privilegium  domina- 


9.  A:  sanctorum  paternum.  22.    A:   cunta;  Aj  corr.  in:  cuncta. 

3o.  A  in  marg. :  Non  licuit  clcro  recipere  dominacioncm  ncc  licuit  dominis 
sic  donare. 


7.  Dec.    II.    p.    caus.   XXV,   q.   II,   c.    II.  26.  Dec.  II.  p. 

caus.  XXV,  q.  I,  c.  III. 


192  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IX. 

if  this  wrong   cionem    secularem,  ^taate  illo- ordine,  nec  licuit   cleroi=>5''  ] 

has    been   com- 

mitted  (by  en-j  iUam    accipere,  patet    quod  error,  si  ex  ignorancia  in 
shouid  be  set  jJ^Uud    processerit,    debet    utrimque    celeriter  emendari. 
Patet    prima    pars    ex  hoc  quod  non  licet   deteriorare 
proximum,  auferendo  ab  eo  privilegium  a  Deo  datum,  5 
ad    perficiendum    in    suis    limitibus    precipuis   tantum  1 
statum,  sed  necessario  foret  deterioracio,  quia  deieccio 
status    cleri    ad    laycos,  habere    dominacionem   huius- 
modi.     Ideo    non    licuit    seculari     hoc    facere.    Undes 
tercio    decretalium,    Nec    clerici    vel    mofjachi,    capi-  10 
tulo  Relatum,    precipit  papa    quod    monachi  incorri- 
gibiles    vivendo    seculariter    alios    corrumpentes  ei- 
ciantur  aliis  religiose  viventibus  ijjtroductis,  ubi  tam- 
quam    per    se    manifestum    supponitur  quod  secularis 
conversacio    sit    clericali    inferior;    nec    dubium     quin  i5 
repugnat  statui  et  perfeccioni  cleri  quod  sic  per  affec- 
Tcionem  et  occupacionem  temporalium  degradetur;  ideo 
'ipropter  repugnanciam   non  potest    fieri    talis    dotacio 
ustante  ordine.  Non  enim  est  privilegium  peiorare. 
it  is  wrong  for      Et    ex  eodeni  patet  quod  non  licet  clero  a  perfec-  3    K 

thc  clergy  to       .  ...  ,    ^,  .  ,.         ,    . 

receive  endow-  cionc  primitiva  deficere,  sicut  non  hcet  laico  sponsam 

mcnts  as  for  the  „,     .     .       .        .    ^  ^.         .  ,,  ,    .  ^ 

laity  to  give    Ghristi    sic    mficere.    Si  enim  non    licet   laico   aurerre 
suas    elemosinas    que    sunt   bona  abiectissima,    multo 
minus  liceret  auferre  elemosinas  a  Deo  institutas  que 
sunt  bona  et  privilegia  Dei  potissima.  Quomodo  ergo  25 
liceret  seculari  ordinacionem    Dei   inficiendo   corrigere 
cui    non  licet   iuxta  *  falsigrafos    suam   culpam   quam  i55"= 
commisit    ex    ignorancia    emendare?    Numquid     tam 
affectata  ignorancia    excusat    dominum  secularem?    Si 
enim    secularis    cui    minus    repugnat    mundialitas    ex  30 
tali    inclinacione    ad    seculum,     non     ohstante     quod 
putat    in    hoc    prestare    Deo    obsequium,   reddit   eum 

2.  A  in  marg. :   Conclusio.  6,   B :  in  suis  militibus.  20.  A: 

ordinacioni. 

10.  Decr.  Greg.    IX,  lit.    Ill,  tit.    L,    cap.  VII.  mutati.s  aliquot 
verbis. 


CAP.  IX.]  DE  F.CCr.ESIA.  '9^ 

K  iSS^dami^nabilcm,    quanto    maeis    necessitando    personani    isnorance  is 

■^*-  ^  ^       ^  "  ^  .    i^  not  always  an 

cleri  cui  plus  repugnat  conversacio  secularis?  Revera  excuse. 
si  talis  ignorancia  omnino  excusat,  per  idem  excusaret 
quemlibet  viciosum;  nam,  ut  patet  primo  Ethicorum, 
5  sicut  omnis  homo  appetit  naturah'ter  esse  fehx,  sic 
appetit  media  que  credit  duccre  ad  hunc  finem,  ut 
voluptuosus  ponit  fehcitatem  in  cibariis  dehcatis, 
luxuriosus  in  actibus  venereis,  avarus  in  mundi 
diviciis,    superbus    in  mundanis   honoribus,    et  sic   de 

loaHis  in  quibus  ignorans  ampHus  delectatur.  Sed  quis 
diceret  ignoranciam  talem  simph*citer  excusare?  Sic 
ergo  posito  quod  Gesar  ex  ignorancia  crediderit  se 
prestare  Deo  obsequium  in  dando  clero  Christi  mundi 
gloriam,    sicut    est    accusabihs    ex    eleccione    fatua    et 

1 5  amore  prepostero  affectando  taha  sibi  ipsi,  sic  est 
plus  accusabihs  retardando  proditorie  et  cum  mundano 
toxico  precipuos  mihtes  exercitus  christiani.  Aliter 
enim  foret  elemosina  privilegiare  clerum  eciam  rcli- 
giosum,     ut    sit    voluptuosissime,    delectabilissime    et 

2osplendidissime  cibatus,  uxoratus  et  in  omni  mundi 
gloria  pre  omnibus  secularibus  predotatus.  Sed  quid 
privilegio  tah  insanius?  Unde  sola  fabrica,  cum  super 
faUaciam  equivocacionis  privilegii  decipit  totum  mun- 
dum,   quia  cum  dominus  temporahs    potuit   meritorie 

25  concedere    hec    privilegia,    sicut  clerus  ea  accipere,  et 
potuit  utrimque  esse  dampnabihs  fastus  et  ignorancia: 
ideo    neutram    partem    assero,    nec  quod   succedentes 
abutuntur    privilegio,    sed  veritatem   condicionalem  ut    i 
fidem    christianam    defendendo    reHnquens    prepositis 

3o  veritatem  de  inesse  ex  operibus  iudicandam. 

L      Quinto    arguitur    per    hoc    quod    iuxta    sepe    dicta    it  is  argued 

,.  ........        that  endow- 

paupertas    evaneehca    et    omnmo^  spirituaha    insmnia  ment  is  con- 

\^,     .  .  .  sistent 

que  Ghnstus  concessit  sue  ecclesie  stant  cum  cesarea 

i6.  17.  In  codd.  mundana  toxica.  22.   A  in  marg. :  Protestacio : 

hoc  verbum  cxtinctum  est.  3i.  A  in  marg. :   Quinta  obieccio. 

4.  Cap.  II,  III. 


194  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IX 

with  evange-   dotacioiie,    ct  ex  hiiic  aliquod  bonum  ecclesie  evenietiS5^L 

lical   poverty;  .  .  -^ 

and,  since  it   (ut   patet    in   proximo    argumento):    ergo    melius    est 

brings  some     ^  ^  .... 

good,  must  be  quod    ecclesia    sic    dotetur,  et  per  consequens,    Cesar 

a  gain  to  thc    ^  .  Ai     •  • 

Church.       dotavit    ecclesiam    supra    Ghristum.  Maior  videtur   ex 
hoc    quod    beatus    Silvester  et  alii  sancti  episcopi   et  5 
domini  seculares  non  approbassent  dotacionem  huius- 
modi,  si  fuisset  ad  deterioracionem  ecclesie,  sed  curia 
Romana  instetisset  oHm  pro  privilegiis  antiquis  ecclesie 
et    propter    facilitatem    fuissent    olim    restituta,    cum 
tam    dotantes    quam    dotati   statim    annuerent    expro-  lo 
priacioni,  dato  quod  esset  meritoria. 
The  first  as-        Hic  dicitur  neeando  primam  consequenciam,  nisi  forte 

sumption  is  ....  . 

doubtfui.      assumptum  sit  impossibile.  Nam  videtur  multis  quod 

laureola    martirii    qua    milites   Christi    plus  *  strenui  i53'' 
decertarunt    in   floribus  ecclesie,  convertendo  tam  ex-  i5 
pedite  tantum  populum,  non  stetissent  simul  subiecto 
et    tempore    cum    dotacione  cesarea,  nec  tam   abiecta 
paupertas,  calcato  mundo,  submisso  clero  Christi  con- 
silio,  voluntarie  paciendo,  nec  tanta  aspiracio  ad  bona 
patrie    contempta    confidencia   in    bonis    fortune    vel  20 
bonis    nature,    et    per    consequens    non    fuisset   tanta 
status    securitas  sequendo  Christum  per  compendium 
arte  vite  que  ducit  ad  celura.    Nam  omnia    ista   qua- 
tuor    cum    suis    correlativis    videntur    esse    dotacioni 
terrene  contraria.  2  5 

Evenifwegrant      Sed     da     quod    ista    fuissent     compossibih*a     cum  M 

it,  tiie  gain  is  ^  ' 

icss  than  the  dotacione  ecclesie  et  da  minorem  principahs  argumenti, 
adhuc  non  sequitur  conclusio,  cum  stat  cum  toto  isto 
quod  ecclesia  perdat  perfeccionem  aliundc  maiorcm 
quani  fuit  perfeccio  ex  acquisicione  temporalium  per-  3b 
quisita;  quod  ego  credo  nedum  fuisse  verum  sed 
/  necessarium,  supposita  decHnacione  a  religione  quam 
Christus  instituit.  Et  videtur  mihi  stultum  fore  omni- 
no  excusare  beatum  Silvestrum  et  Cesarem  a  peccato 

12.    A  in    niarg. :    Responsio.  14.    A   in    marg. :    Nota    quatuor. 

18.    A,:     calcata.  24.    correi'»    in    codd.  33.     A    111    marg  : 

Conclusio. 


CAP.  IX.]  DF  ECCLESIA.  1^5 

MiSS^^sic  quod  iinus   fuisset   omnino   inmunis    ab  alfeccione  Thc  cxampie  of 

...  Silvester  and 

mordinata    ad     temporaha,     et    ut    sic     aliquantulum  other  Saints  is 

...  ...  .  ,  ,  insunicient. 

venialiter  nocens  sibi,  et  occasione  male  accepta  plene 
superbiendi,  plus  nocens  suo  generi  succedenti.  Potuit 
5  enim  renuisse,  sicut  beatus  Evangelista  et  ceteri 
apostoli  qui  possent  in  tanta  quiete  assumpsisse  sibi 
et  successoribus  suis  tantam  copiam  temporalium 
quam  prudencius  reliquerunt.  Nec  repugnat  isti  quod 
sancti  canonizantur  in  ecclesia  et  beatificantur  in  celo, 

locum  possunt  hic  penitere  et  in  purgatorio  emendari. 
Quis,  inquam,  sanctus  a  sancto  sanctorum  exclusive 
usque  ad  novissimum  sanctum  non  peccavit  eciam 
mortahter?  Ideo  (ut  sepe  dixi)  cecitas  magna  foret 
nobis  superstitibus  allegare  tales  argucias:  Iste  sanctus  i 

i5sic    fecit,    ergo    nobis    hcet    sic    faciendo    quodcunque 

opus  consimile  approbando  defendere  et  augere.  Hoc  Our  ouiy  safc 

.  ..,..,.  r^,     ■  model  in  ail 

enim    privilegmm    speciahter    reservatum   est    L.hristo  things  is  christ. 
qui    non  potuit  peccare,    ut  nitamur   sequi    ipsum   in    ^ '  ^ 
omnibus   quantum    sufficimus    et    nuhum    ahum    nisi 
20  de    quanto    ipsum  sequitur;    sed    propter  formidinem 
mentiendi    neutram    partem    assero,    vel    quod    sancti 
meruerunt  in  dicta  dotacione  vel   quod   demeruerunt. 
Sed    scio   quod   prior  status   fuit  perfeccior,   et  scio 
N  quod  donacio  si  fuit  privilegiura  fuit  facta  a  Ghristo,  et 
25scio    quod  nos    debemus    uti    hiis   temporahbus  sicut 
ihi    usi    sunt,    qui^l   aliter   excidimus  a  privilegio    per 
abusum.    Si  ereo  volumus   sequi   sanctos    confessores,    if  we  foiiow 

^  .....  saints  in  pos- 

arguamus  per  locum  a  sufficienti  simihtudine  sequendo    sessing  pro- 

periy,   we  must 

eos  in    afteccionc    et    usu    tcmporahum   concessorum,  foiiow  them  in 

*  _  ^  our  use  of  it. 

3o  et  conformiter  videtur  probabile  in  republica  de  Gesare 
et  ceteris  mundi  principibus  quod  laborarunt  peccato 
superbie,  volentes  in  repubhca  solempnitate  sacerdotes 


9.    B:  beatificentur.  i3.    A   in  marg.:    Argucia.  21.    A   in 

marg. :    Dotantes    et   dotaciones  recipientes   si  et   quomodo   peccaverunt. 
23.  B:    quod  peior  status;  A  in  raarg. :  Sciencia  irium.  25.    B:  uii 

deest.  3o.  AA,:   de  Cesare  deest;  B:    probabile  de  Cesare  etcetcris. 

33.  in  codd.:  soIempni'=«. 

l3* 


ig6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  IX. 

suos  excellere    et   nomen    siium    in  mundo    extollere.  i55'' N 
Et  sic  potuerunt  melius  fecisse  defendendo  religionem 
quam  Ghristus  instituit.  Ghristus  enim  ne  sponsa  sua 
adulteretur    cum    mundo,     prohibuit    sibi     communi- 
cacionem   cum   mundo    et   iniunxit  *  contemptum  sue  iSf)" 
glorie,  et  hec  fides  scripture  docuit  sanctos  pro  amore 
sponsi  zelotis  vincere  istum  mundum;    l^  Joh.  II^,    i5 
precipit    Johannes    dileccione    speciaH    privilegiatus    a 
Ghristo:  Nolite  diligere  mundum  neque  que  in  mundo 
sunt;  et  magister  noster  Ghristus  dicit  F  .loh.   III^,   i3:  lo 
Nolite  mirari  si  odit  vos  mundus   et  Joh.  XVI°,  33: 
ConJidite,qiiia  ego  vici  mundum,  et:  Sufficit  discipulo 
ut  sit  sicut    magister    eius.    Hec    cum    quothbet    eis 
They  despised  similibus  fecerunt  sanctos  mundum  cum  condicionibus 

the  world. 

suis    contempnere    et    sponso    qui  hec  fecit  et  docuit  i5 
moribus  adherere,cumex  testimonio  suoMattheiVI'^,  24: 
Non  possumus  Deo  servire   et    mammone.     Si    ergo 
servamus   usum   et  ritum  ecclesie  per  accidens  intro- 
ductum  in  dicendo  divlnum  servicium  et  conversando 
secundum   tradiciones   hominum,   ne   parva  declinacio  20 
tracta    in  consequenciam   inducat   maiorem   defectum, 
quanto     magis     debemus     striccius    servare     usum    et 
mandatum  dominicum   de   incommunicanter     odiendo 
mundum?     Revera    declinacio    ad    oppositum     posset 
paulative  inducere  clerum  nostrum,  ut  vivat  secularius  2  5 
quam  laici  colentes  seculum,  et  sic  olim  vinea  domini 
transiret  in  ortum  olerum;  et  probando  si  blaspheme 
Weshouidshow  excusaciones  nostre  sintvere  de  non  dihgendo  seculum, 

by  our  works  ,         ,  ,  ,  t^    .  .        ,        ,.    . 

that  we  do  so.  sed    ad   roDorandum    amorem    Dei,    capiendo    licitum 

eius  usum,  utamur  regula  tacta  in  fine  proxirai  capi- 3o 
i  tuli,  videndo   si    dicta  nostra  operibus    compensamus. 


7.   A  B:   Joh.  III.  A,  corr.  I.  Joh.  III.  ii.   In  codd.  Joh.  XVII. 

i3.  In  codd.  AetB:   hec  requiritur  cum;  A,:  rcquiritnr;  hoc  verbum  sinc 
dubio    superfluum   et   fortasse    error   in  archetypo.  14.    B:  sanctos 

deest.  21.   B:   tracta  deest.  2.\.    A  in  marg. :   Conclusio. 

12.  Matth.  X,   2  5. 


CAP.  IX.]  DE  ECCLESIA.  197 

O  i5()"      Constat  quideni  ex  testimonio  scripture  Ysaie  V°,  i,  2, 

quoniodo  ecclesia  Dei  est  vinea,   dum    stillat  a  botris  HowtiicCiiurch 

.  .  .         .  ^       .  .  is  God's 

plenis    vmo    sapiencie    doctnnam     ndei    scripture    ad      vincyard. 
nutriendam    vitam    fidelium,     ut    patet    ex    processu 

5  Gantici  canticorum,  quod  si  ab  isto  officio  declinat 
ad  seculum,  tunc  soror  nostra  parvula,  non  habens 
ubera,  versa  est  in  ortum  olerum.  Olera  enim  (ut  tangit 
Augustinus  super  Psalmum  XXXVI""^)  virescunt  in 
hyeme,    in    estate    autem    propter   defectum    radicum 

lomarcescuni;  et  cum  secundum  naturales  caules  sunt 
herbe  nimis  melancolice,  generantes  humorem  terre- 
strem,  propter  quod  a  bestiis  melancolicis  ut  bobus, 
leporibus  et  simihbus  adeo  sunt  amate,  signanter 
signant    mundo    deditos  qui  virescunt    in  yeme  pere- 

i5  grinacionis,  refrigescente  caritate  multorum,  sed  in 
estate  diei  novissime  propter  defectum  radicacionis  in 
Ghristo  ex  ardore  soHs  iusticie  evanescunt;  sed  tunc 
fideles  in  caritate  fundati  quorum  vita  abscondita  est 
cum  Ghristo,  cum  pastor  eorum  apparuerit,  evirescunt. 

20  Canticorum  II^,  i  i,scribitur:  Ja?7i  enimyemps  transiit, 
ymber  abiit  et  recessit,  flores  apparuerunt  in  terra 
nostra,  tempus  putacionis  advenit,  vox  turturis  audita 
cst  in  terra  nostra,  Jicus  protulit  grossos  suos,  vinee 
Jlorentes    dederunt    odorem    suum.     Quamvis    autem 

2  5  illud  epitalamium  verificatum  est  ad  literam  pro 
tempore  incarnacionis  sponsi  ecclesie,  tamen  pertinenter 

1  et  vere  dici  potest  pro  estate  diei  iudicii.  Primo  enimTiicsnringtimc 

*  ol  tiie  carly 

tempore    processit    tempus   vernum    ecclesie,    quando       ciiurch 
1 56''  apparuit  *  gracia  et  caritas  sohs  iusticie,  fugato  frigore 
3o  brumali  ab  ecclesia,  instructa  a  sponso  ponere  animam 

I.  A  in  marg. :  Quomodo  ecclesia  dicitur  vinea  et  quomodo  convertitur 
in  ortum  olerum.  A:  Is.  IV.  7.  A  in  marg. :  Augustinus.  7.  A 

in  marg. :  Olus;  B  in  marg.  man.  alt. :  Olerum  proprietates.  Aj  in  marg. : 
Olus  est  herba  melancolica  que  signat  mnndo  deditos,  et  ideo  Theotunici 
pre  aliis  gcntibus  comedunt  olus,  quia  plus  sunt  mundo  et  avaricie  dediti. 
II.  A:  malencolice.  19.  A  A,:  apparuit. 

5.  Cant.  Cantic.  VIII,  8.  8.  Sermo  I.  Opp.  IV,   i,  p.  29. 


19B  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAIMX. 

pro  amicis;    tunc    enini   yemps  transiit  et  vmber  tri-  jSo^ 
bulacionis  abiit,  moUificans  fideles,  ut  patet  de  PetroS 
et  ceteris  fugientibus  a  sponso,    qui  postea  usque  ad 
mortem  permanserant,  quia  Canticorum  VIII"  scribitur: 
Aqtie  miilte  non  potuerunt  extinguere  caritatem.  Ser-  3 
mones  Ghristi  erant  flores,.  fructus  virtutum  prenostici, 
et  quando  misit    discipulos    ad    metendum  fructus  et4 
evellendum  actus  superfluos  (ut  notat  Christus  Johan- 
nis  IV°),   tunc  advenit  tempus  putacionis.  Nonne  fuit  5 
Baptista  turtur  qui  Johannis  111°,   29,  dicitur  gaudere  10 
propter  jwcem  sponsi;  ipse  Qn\m  fuit  vox  clamatitis  6 
in    deserto,    simul    cantans    penitenciam    et    gaudium 
sicut  turtur;    tunc    enim    cetus   apostolorum    protulit 
rudimenta     fidei    sicut    ficus,    et    discipuli    christiani  7 
florentes    virtutibus    ut    palmites   vitis    verc   dederunti5 
adoramenta    sancte   matri    ecclesie,    11-'    Corinthiorum 
iias  passcd  into  H",  I  5-  scribiturl  Christi  bonus  odor  sumus  Deo.  Sed 

winter.  ' 

sole    occidente    ab    affeccionibus    generata    melancolia 
propter  esum  olcrum  yemps  rediit,  faciens  refrigescere 
caritatcm  multorum;    et  iterum    oportet    ut  fiat  nova  20 
^  appropinquacio  ad  perpendiculare,  quodque  fiat  directe 

post  diem  iudicii  solsticium  sempiternum  (ut  patet 
Apocalypsis  uliimo),  tunc  enim  invariabiliter  coinci- 
dent  radius  incidens  et  reflexus. 

Sicut  ergo  Naboth  noluit  vel  vendere  regi  vineam  P 
heredilariam,  ut  transferatur  in  ortum  olerum  (^ut 
patet  IIF,  Regum  XXI",  cap.  I"),  sic  clerus  pure  accipiens 
Christum,  vitem  veram  in  porcionem  hereditariam, 
non  venderet  illud  privilegium  paternum,  sic  quod  ortus 
deUciarum  in  ortum  olerum  transferatur.  Sed  heu  3o 
Jesabel,  hoc  est,  effeminati  et  lubrici,  voluptati  dediti, 
dominantes  satrapis  primevum  privilegium  subverte- 
runt;  ideo  caveant  de  malediccione  et  pena  minata 
Achab  et  Jcsabel.   Istam  morahtatem  tangit  venerabih*s 


17.    A  A, :   Dco  dcest  i8.   A:  malencolica.  21.    In  codd. 

quosque.  27.  A:  Reg.  21  cap.  B:  12  cap. 


CAP.  IX.J  DE  ECCLESIA.  199 

p  i3tV'Bcda  sLiper  epistolam  Jacobi.  Insuper,  si  vitis  noluit 
deserere  vinuni  suum  quo  dii  letificantur  et  homines,  ut 
imperet  ceteris  lignis  silve  (ut  patct  ludicum  IX°  et  ex- 
positum  est  IV^  cap.  libri  VI'),  quanto  magis  clerus  non 
5  desereret  primevum  privilegium  quod  Christus  instituit 
propter  libidinem  civiliter  dominandi;  ita  solutio  sathane 
regis  superbie  post  mille  annos  (de  quibus  Apocalypsis 
XX*^)  retardat  quod  ecclesia  non  sit  ad  privilegium 
primevum  restituta.  Et  ista  causa  rectificavit  sloriosum    Exampic  of 

^  ^  .         St.  Ihomas. 

lomartirium   sancti  Thome,    cum   de    eo   canit   ccclesia: 
Nec  in  agnos  sustinet 
Lupos  desevire 
Nec  in  ortum  olerum 
Vineam  transire. 
i5  Nec  credo  quod  est  causa  verior  vel  aha  qua  fuit  martir 
nisi  resistendo  lupis  sevientibus  in  agnos  gregis  dominici 
iSG^^et    impediendo  -^  ne    vinea    inebrians    transferatur    in 
ortum  olerum;  herba  quidem  melancolica  prcservat  ab  .. 
ebrietate  ex  amissione  temporalium  gignens  vccordiam. 
Q      Sexto    arpuitur    contra    dicta    per    hoc    quod    iuxta  6- jt  is  objected 

.       .  .  ...  .     .  that  on  our 

predicta    nichil  sonat  in  privileeium  hominis,    nisi  de  fhowing   privi- 

^  ...  leges  could  bc 

quanto  sapit  graciam  vel  virtutem;  sed  hoc  nuilus  iieid  oniy  in 
preter  Christum  potest  concedere,  ergo  nec  privilegium, 
et  sic  nullus  prescitus  haberet  privilegium,  ymmo  sciencia 
25  cum  inflat  et  omnia  bona  citra  virtutes  non  forent 
privilegia  abutenti,  que  videntur  legibus  et  modo 
loquendi  vulgari  contraria. 

Hic  dicitur  quod  prima  consequencia  non  procedit, 
cum  prescitus   habet   privilegium,    dum  est   in  gracia. 

I.    A   in   marg.:    Beda.  2.  B:    disserere.  6.  A  Aj:  itaque 

solucio.  n-  A  in  marg.:    Conclusio.  Recte :   obieccio.  18.  A: 

malencolica.  20.  A  in  marg. :  Scxta  conclusio.  28.  A  in  marg.: 

Responsio, 

I.  Venerabilis  Bedae  Opp.  tom.  V,  pag.  676.  11.  This  Is 

the  Antiphon  in  the  second  nocturn  on  the  feast  of  S.  Thomas 
Archbishop  (Sarum  Breviary,  Procter  and  Wordsworth,  vol.  1. 
col.  CCLI.) 


200  JOHANNIS  WYCLIF.  |CA1MX. 

Ideo  signanter  additur  in  descripcionc  privilegii  quod  i56' 
est  bonum  concessum  ecclesie  vel  persone.  Datur  enim 
quandoque  temporale  privilegium  persone  prescite  que 
The  predesti-  nou  est  membrum  ecclesie,  verumptamen  predestinatus 

natcholdspnvi-  ....  .....  ... 

legc  in  a  morc  habet  excellenciori  modo  privilegmm,  quia  ad  maiorem  5 

excellcnt  way,        .  .  .  i  c^  7     i 

utuitatem,  scilicet  ad  beatitudinem,  percipit  donum  Dei 
(ut  patet  in  fine  capituli  VI').  Prodest  autera  privi- 
legium  prescito  quoad  commodum  temporale  et  quoad 
mitigacionem  pene  perpetue,  sed  manifestum  videtur 
yct  a  priviiege  ex  fide    quod    nuUi    prescito    est    privileeium    bonum  lo 

mav  be  ot  some  ^  ^      ,    .  . 

aVaii  to  the    quod  habet,    dum   est   iniustus,    quia   ut   sic   abutitur 

forcknown.       ^  .     ,  '       \  ^ 

dato  ad  sui  incommodum;  abutitur,  inquam,  quia 
debet  uti  dato  in  caritate  honorando  Deum  et  merendo 
sibi  ac  sancte  matri  ecclesie,  et  facit  omnino  oppositum 
deteriorando  se  ipsum.  Ideo  patet  ex  diffinicione  i5 
privilegii  quod  peccatum  facit  prius  privilegium  de- 
sinere  esse  privilegium,  quod  quidam  vocant  mor- 
tificacionem  privilegii.  Et  sic  verum  dicit  beatus 
Gregorius  (ut  recitatur  XI%  q.  III):  Privilegium  omnino 
meretiir  amittere  qui  sibi  permissa  abutitur  potestate.  20 
Priviiegcs  that  Et  patet  (ut  osteudit  glosa)    quod    non   exinde   debet 

arc  abused  ,      .  ......  ,      .  .... 

shouid  be     saucta    ecclesia    pnvari    privilegio,    sed    m    privilegio 

changed  in       .  •        xt  ....  ^  ,      .  . 

lorm.  mnovari.  JNam  privilegmm  roret  clericum  m  casu 
privari  bonis  fortune  tam  sibi  quam  ecclesie;  privi- 
legium  eciam  foret  in  casu  ecclesie  quod  heretici  sibi  25 
molesti  subtrahantur  morte  civili  ecclesiastica,  naturali 
vel  violenta.  Et  hec  racio  quare  oportet  consulere 
regulas  scripture  sacre  in  dando  privilegia  positiva 
vel  privativa  ecclesie.  Nunquam  enim  debet  quis  punire 
personam  in  ecclesia,  nisi  sub  intento  privilegiandi  3o 
ecclesiam;  quod  quia  Apostolus  fecit  inconsulta  scrip- 
tura  (ut  patet  Act.  IX°),  ideo  blasphemavit;  et  sepe 
contingit  hodie  quod  seculares  putantes  se  privilegiare 

21.  A  inmarg. :  Correlarium.  22.  AA,:  sed  privilcgio.  23.  A 

in  marg.:  Duplex  mors.  29.  A  iii  marg. :  Conclusio. 

19.  C.   LXIII. 


CAP.  IX.]  DE  ECCLESIA.  20I 

Q  136«=  ecclesiam  perturbant  et  retardant  cam,  fortiticando 
inimicos  ecclesie  et  specialiter  in  concedendo  elemo- 
sinas  perpetuas,  cum  necesse  est  discolos  subintrare 
in    tales    elemosinas,    propter   necessitatem   ienorancie  Wc  cannot  rc- 

,  .         1     ,  ,  ,     •  1      .       T  ,  cognise  the 

5  quam  oportet  nos  hmc  habere  de  membris  ecclesie.  Ideo  mcmbers  of  the 

dicit  decretum  sub  auctoritate  Gregorii  XXIII%  q.  IV: 

Hec  autem,    quod   sicut  habitacio   ecclesie  militantis 

i56'^est  iitter  celum   et  terram,   sic  utrarumque  parcium 

cives    recipit,    sed    in   Jinali  *  iudicio    discernentur. 

R      Ethecracio  quare  re^ula  Christi  precipit  benefaciendo  Hencc  the  ruie 

...  .  .  ....  that  we   arc  to 

diheere  tamamicos  quameciam  mmiicos  (ut  patet  Luce      love  our 

enemies. 

VI°,  27,  et  ad  Romanos  VIII°).  Omnis,  inquit,  iniquus 
honorum  est  inimicus.  Omnis  enim  amicus  huius  secuU 
inimicus  est  Dei,  inimicus  autem  Dei  bonitatis  et  iusticie 

1 3  est  inimicus.  Racionabile  itaque  et  securum  est  diligere 
inimicos,  quia  necesse  est  dileccionem  illam  premiari 
in  retribucione  finah;  odium  autem  extra  caritatem 
necesse  est  sequi  demeritum.  Et  hec  racio  quare 
Christus  voluit  hic  fihos  suos  atque  diaboh  esse  per- 

2omixtim  nobis  absconditos.    Nam  Matthei  XXIV°,    40,  Exposition  of 

'     ^    *  Matthew  XXIV, 

loquens  de  die  iudicii  dicit  confuse:  In  illa  die  erunt         40: 
duo  in  agro  uno,  unus  assumetur  et  alter  relinquetur, 
due  erunt  molentes  in  una  mola,    una  assumetur  et 
altera  relinquetur,  duo  in  lecto  uno,  unus  assinnetur 

20  ct  alter  relinquetur.  Illud  autem  exponit  Augustinus 
super  Psalmum  XXXVI"'"  de  tribus  statibus  eccksie 
militantis,  qui  sunt  pastores,   laboratores  et  ociatores. 

a  Pastores  sunt  prepositi  ovibus  Christi,  quia  instar 
floris  campi  et    suorum  agricultorum  debent  evellere,   Tiiose  in  thc 

,  ,.^  ,  ^  .      ,  licld  are  thc 

3odestruere,  edihcare  et  plantare,   ut  patet  Jeremie  1°  et       cicrgy; 
I^  Cor.  111°,  6,  dicit  Apostolus:  Ego  plaiitavi^  Apollo 

19.  20.  B:  permixtum.  21.  A:  loquens  de  Dei  iudicii.  26.  A 

in  marg  :  Augustinus.  29.  agricultorum:  A,  addit:  id  est  apostolorum. 

6.  Decr.  II.  p.,  causa  XXIII,  q.  IV,  c.  XV.  12.  The  pas- 

sage  occurs  neither  in  Luke,  nor  in  the  Ep.  to  the  Romans. 
25.    Luke,  XVII,  35.  26.   See  Aug.  Enarr.  in   Ps.    XXXVI,  ** 

Serm.  I,  Opp.  IV,  I,  p    258. 


202  JOHANNIS  WYCLIF.  |CArMX. 

rigavit^    sed  Deus    incrementum    dedit,    et    scquitiir:  i.soJ  R 
Dei  adiutores  sumus,    Dei    agricultura    estis.    IUud 
autem    genus    pastorum    dividitur    in    duas    personas 
quorum  filius  Dei  assumetur  ad  beatitudinem  et  filius 
diaboli  relinquetur  ad  dampnacionem.  Ista  autem  logica  3 
est  rectissima   sed  confusa,    quia    ignoramus    quot   et 
qui  descendent  ad  inferos  vel  ascendent. 
those  at  tiie        Sccundum  iugum,  signans  infirmiores  activam  vitam  b 

mill,  the  laity  •  ... 

engaged  in  ac-  duceutes,    siguauter  exprimitur  per   terminos  feminini 

generis;  molaris  inferior  est  terra  quam  colimus,  10 
recipiens  undique  constanter  secundum  variacionem 
anguli  incidentalis  et  reflexionis  influenciam  celestium 
radiorum.  Molaris  autem  superior  qui  pigre  circura- 
ducitur  est  spera  celestium;  cui  activi  molentes  preparant 
terre  nascencia  et  aiia  mixta  inanimata  sive  artifl-  \b 
cialia  sive  naturalia  de  quibus  est  negociacio  activorum. 
Celum  enim  sua  circulacione  ministrat  illis  tempus 
et  auram  ac  unicuique  sui  generis  complementum; 
cum  autem  gracia  hominis  celum  circumducitur, 
signanter  dicitur  activus  molere  in  pistrino.  20 

those  in  the         Tercium    vcro    iui;um     est    quiescencium    ab    istisc 

bed,   those  who  ....  .    . 

are  irec  irom   duobus  officiis,    sivc    siut  clcrici    contemplantcs,    sive 

active  duties.  ,  '  ^  ... 

promiscui  deprccantes,  sive  seculares  domini  imperantes; 
omnes  cnim  talcs  quicscunt  in  lecto  (ut  patet  Canti- 
corum  111°),  et  sunt  ambo  iuga,  ut  primum  secundum  25 
prcdestinacioncm  et  prcscienciam  ac  finalem  perse- 
veranciam  ct  finalem  inpcnitenciam  bipcrtiti,  cum 
ibunt  hii  in  supplicium  eternum^  iusti  autem  in  vitam 
eternam  (ut  dicitur  Matthci  XXV^  46). 

Et  raciones  omnium  istorum  sunt  nobis  abscondite,  e 
(ut  dictum  est . . .  .  capitulo).  Nam  secretum  divine  ordi- 
nacionis  dics  nostrc   mortis    ct  dics  flnalis  =^=  divisionis  137" 
ideo  sunt  a  mortalibus  occultati,  ut  nec  presumamus 


9.  AB:  Exprimit.  i.j.  spera  i.  e.  sphacra.  it).  A:  circum- 

>;iditur  correxit  in  circumducitur.  3o.  A:     lit.  d  in  marg.     deest. 

3i.  Numcrus  capituli  in  codd.  deest.   In  codd.:  lacuna.  3i.  B:  Nam 

decrctum. 


CAP.  IX.]  DE  ECCLESIA.  2o3 

R  137" nec  dcspiciamus,  scd  tinientes  senciamus  humiliter  et 
amemus  generaliter;  et  quoad  duo  scquencia,  ut 
vigilemus  a  peccato  continue  et  obviam  sponso  cum 
oleo  et  lumine  soUicitissime  nos  paremus.  Et  ista 
5  ignorancia  est  racionalis  et  salubris.  Ideo  pertinenter 
dicit  canon  sub  auctoritate  Augustini  XXIII'^,  q.  IV: 
Qiiantus  arrogancie  tumor  est,  quanta  humilitatis  et 
lenitatis  oblivio  quantaque  arrogancie  iactancia,  ut 
quis  se  credat  posse  facere  quod  nec  apostoHs  con- 
10  cessit  dominus,  ut  \i:[annia  videlicet  a  frumento  posse 

se  putet  discernere. 
S      Ex  istis  formari  potest  talis  racio:  Quilibet  christi-  a  chnstian  is 

,       ,  ,  .  bound   to  take 

anus    debet    in    arabiguis    viam    perplexam  abicere   et  ihe  sure  way. 
viam    securam    eligere,  sed    omnis   dominus    secularis 
i3dotans    vel    privilegians    ecclesiam  est   christianus    cui 
talis    duplex    via    exponitur,    ergo    debet  eligere  viam 
certam;  sed  certum  est  quod  dare  elemosinas  tempo- Civingtemporai 

'  ^-  ^  ^  alms  is  sure;  K 

rales    est    via  certa,  dare  autem  elemosinas  perpetuasgi^ingperpetuai 

^  ^       ^  alms  uncertain, 

est    via    ambigua,    ergo    prima    via   facilior  et  cercior 

20  est   eligenda,    neglecta    alia.    Quis    queso    presumeret 

viam    eligere    per    quam    verisimiliter    credere    posset 

Deum    otfendere?    Quis    insuper  dubitat    quin  ex  per- 

petuacione  elemosinarum  fundantur  lites   et  bella   per  since  it  leads  to 

...  ......  .    .  .  quarrels, 

que  subtranitur  rehgio  christiana,  originantur  utruii- 
2  5que  superbia  et  cetera  vicia,  in  tantum  quod  elemo- 
sinarius  insurgit  saltem  contencione  cauterizante  contra 
elemosinantem,  et  (quod  est  pessimum)  surrepentibus  '♦"^  induces 
multis  discolis  loco  veri  cleri  cui  donata  sunt  tempo-  take  ciericai 
ralia,  aspiratur  ad  statum  propter  temporale  lucrum, 
3o  contempto  vero  ofticio?  Omnia  autem  ista  vel  extin- 
guerentur  vel  mitigarcntur  data  clemosina  temporaliter 
probabiliter  egenis  qui  Hdeliter  peragerent  incum- 
bens    ministerium,    et    non    data  cece  ad   securandum 

.|.  Codd.:   solitissime.  12.  A    in    marg. :    Racio.  ili.  A    iii 

marg. :  Nota  contra  pcrpeluacioncm  elemosine.  26.  B:  contenciose. 

6.  Decr.  II.  p.,  causa  XXII,  q.  IV,  cap.  XV. 


Ng 


204  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

discolos    futiiros    quos    datarius    ignorat.    Hoc    enim  157*8 
plus  consonat  legi  Ghristi  qui  nec  suscepit  nec  docuit 
elemoslnas    tales    fieri,    sed    pocius    oppositum,     Nec 
dubium    quin    temporalis    elemosina    de    decimis,    de 
oblacionibus  et  sponte  oblatis   sufficeret  ad  numerum  5 
tanti    cleri    quanto    eget  ecclesia.    Non  ergo   ex  veteri 
testamento    vel    novo    fundari    potest    tanta    et    talis 
dotacio.    Unde    sophisma    diaboli    procedens  nunc    ex 
equivocis,  nunc  per  locum  ab  insufficiente  similitudine 
conturbat    ecclesiam    dicentem  Ganticorum    VP,    i  1°,  10 
Anima    mea    turbata    est  propter  currus  Aminadab. 
Nunc  enim  ecclesiastici  procedunt  currati  cum  multi- 
tudine   cliencium   quasi   reges  et  reputant    privilegium 
quod  ceci    et    inhabiles  et   ignari    preficiantur  in  altis 
statibus  quoad  mundum  (de  qua  materia  patet  alibi).  i5 
To  sLim  np:    Sed    redeuudo    ad   difficultatem  dicitur  quod  potenta- 

rulcrs  liavc  the  .  ...  .  . 

power  of  giviiig  tuum    seculi   cst    privilesia    terrena    Cquantum    in    eis 

privileges  so  lar  i  v  \  x     ^ 

as  they  are  coii:  est )    conccdere,    et    Dei    virtute    et    eracia   confirmare 

firmed   by  Godi^^    ,    ^  .  '  ^     . 

w        jisine  quibus  non  recipit  privilegium  ultimum  comple- 

'mentum.  Unde  si  hoc  moveret,  tunc  *  nullus  sacer-  07'' 
dos  posset  conficere  vel  dare  sacramenta,  nullus 
fidelis  posset  facere  opera  meritoria,  nec  aliquis  homo 
preter  Ghristum  dare  alteri  quevis  dona.  Omnia  enim 
ista  implicant  graciam  Dei,  ideo  non  fiunt,  nisi  Deus 
approbando  preveniat  et  det  graciam;  quod  solus  25 
Deus  potest  facere. 


GAP.  X. 

Istis  premissis  descendendum  est  specialiter  ad  privi- a 
lcgium  Westmonasterii  super  quo  versatur  contencio. 
Supponatur  itaque  in  primis  (ut  patet  ex  vera   copia  30 
ministrata)    quod    dictum    Westmonasterium     habeat 

ir.  Proptcr  quadrigas  in  Cant.  Canticor.  Vf,  11.  14.  i5.  B:  altis 

stantibus.  28.    A  in  marg. :    Nota   de   privilcgio  Westermonasterii 

(Abovc  157'*  without  mark  of  rcfercncc). 


CAP.  X.]  DE  EGCLESIA.  2o5 

A  157"  privilegium  concessum  ab  Edgaro  et  sancto  Edwardo 
iconfessore,     concessum  (inquam)  sibi  et    ecclesie    sub 
hac   forma:     Cosrnoscat,    inquit    Edgarus,    magnitudo   Wcstminster 

^  *■  .  privileges 

seu  utilitas  j^estra  quam  discernimus  et  in  perpetuum  granted  by  Ed- 

5  mansurum  iubemus  atque  constituimuSy  ut  pro  re- 
verencia  reliquiarum  gloriosissimi  apostoli  Petri  et 
quiete  monachorum  ibidem  Deo  famiilancium,  honor 
et  laus  eidem  ecclesie  habeatur,  ut  quisquis  fugitivo- 
rum    pro    quolibet    scelere    ad   prefatam    basilicam 

10  sancti  Petri  fugiens  precinctum  eius  intraverit^  sive 
pedes  vel  pedester,  sive  eques  vel  equester,  sive  de 
curia  regali  sive  de  civitate  seu  villa,  seu  cuius- 
cunque  condicionis  sit,  quocunque  delicto  facinoris 
contra    nos    vel   succesores  reges  Anglie  vel   contra 

\b  alium  quemlibet  fdelem  sancte  ecclesie  foris  factus 
sitj  relaxetur  et  liberetur  et  vitam  atque  membra 
absque  ulla  contradiccione  optineat.  Preterea  inter- 
minamur  divina  auctoritate  et  nostra,  ut  neque  nos 
neque  successores  nostri    Jieque  ullus   episcopus    nec 

20  quicunque  alius  de  iudiciaria  potestate  in  ipsam 
sanctam  basilicam  vel  in  manentes  in  ipsa  vel  in 
homines  qui  cum  sua  substancia  vel  rebus  ad  ipsatn 
tradere  vel  devovere  se  voluerint,  nisi per  voluntatem 
abbatis  et  suorum   monachorum,    ullam   unquam  ha- 

2  5  beant  potestatem^  sed  sit  hec  mater  ecclesia  libera  et 
absoluta  ab  omni  invasione  vel  inquietudine  omnium 
hominum  cuiuscunque  ordiiiis  vel  potestatis.  Ob- 
secramus   eciam  omnes  successores  nostros  reges  et 


/\.   In   carta:    decernimus.  7.    ibi:   et  pro  qiiicte.  8.   ibi: 

eiusdem  ccclesie  habeatur  id  est  ut.  10.  ibid :    beati   apostoli   Petri. 

12.  i3.  In  codd.  villa  cuiuscunque;  correxi  e  privilcgio;  vide  Cod.  dipl  aev. 
Sax.  il,   366.  i3.   In  codd.  facinoriter.   Corr.  e  priv.  22.  ad 

ipsam  in  codd.  deest.  Addidi  e  priv.  27.  vel  potestatis;  adde:  esse 

videantur. 

3.  Comp.  tom  II,  pag.  363.  Cod.  diplom.  aevi  Saxonici  (ed. 
Kemble).»  Kemble  gives  the  exact  words  of  the  greater  part  of 
this  charter. 


2o6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.X. 

principes  per  sanctam  et  individiiam  trinitatem  et  i':>y^  A 
per  adventum  iusti  iudicis,  ut  quoniam  ex  munifi- 
cencia  antecessorum  nosirorum  ipse  locus  videtur 
esse  dicatus,  nullus  episcoporum  vel  abbatum  aut 
eorum  ordinatores  vel  quelibet  persona  possit  quo-  5 
quo  ordine  de  loco  ipsoaliquid  auferre  aut  aliquam 
potestatem  sibi  in  ipso  monasterio  usurpare  vel 
aliquid  quasi  per  commutacionis  titulum  absque 
voluntate  ipsius  congregacionis  vel  tiostrum  permis- 
sum  minuere  presumat,  lo 

In  carta  vero  sancti  Edwardi  sic  scribitur:  2 

and  St.  Sit    hic    sancta    mater    ecclesia  peculiaris   patroniB 

nostri    et    domini    et   magni    apostoliter    beati  Petri 
libera  et  absoluta  ab  omni  invasione  et  inquietudineS 
omnium  homitium  cuiuscunque  ordinis  vel  potestatis  i5 
esse    videantur.    Et  in  alia  carta  eiusdem  sancti  *  sic  iSy'' 
scribitur:  Preterea  in  perpetuum  confirmo  ut  quisquis 
fugitivorum  de  quocunque  loco  pro  quacunque  causa 
cuiuscunque    condicionis    sit    ipsum    sanctum   locum 
vel  precincium    eius  fugiens  intravcrity  membrorum  20 
suorum  ac  vite  inpunitatem  consequaiur   cum  omni- 
moda  libertate,  nec  aliquis  aliud  quidlibet  ab  ecclesia 
illa   vel  a  terris  ad  eam   pertinentibus  per  vim  aitt 
consuetudinem   exigat.    Hec    sunt   verba  magis  preg- 
nancia  pro  libertate  dicti    monasterii  que  omnia  sunt  25 
per  bullas   Nicolai   III.  poslmodum  confirmata. 

2.  3.   In  privil.:   quemadmodiim  ex    miinificencia.  12.  B:   sit  deest. 

i3.  In  codd.  etc.  beati;   correxi  e  carta   Edwardi.  16.   In   codd:   vi- 

deatur;  correxi  e  dipl.  ap.  Kcmble  1.  c.  pag.  186.  16.  A:  sancti  sancti. 

20.  In  diplom.  Edwardi  hic  iocns  sic  habetur:  immunis  sit  omnino 
ac  plenam  libertateni  consetjuatur.  Scquentia  qiiaere  pai^.  seq.  2(.  Iii 

codd. :  consuctum;   correxi   c   carla   Edwardi. 

II.  Cod.  dipl.  aevl  Sax.  tom  IV.  .sub  num.  DCCCXX\',   pag. 
181.    Comp.   pag.    173  seqq.  \C).   Comp.  Codicis   dipl.  aev. 

Sax.  tom.  IV,  p.  186.  26.  Bullam  Nicolai  III.  huic  dlplomati 

insertam  invenies  in  Cod.  dipl.  I.  c.  pag.  i83.  In  Monastico  AngH- 
cano  (edd.  Dodsworth  et  Dugdale  I.ondlni  i(o5)  pag.  3u.  Bullas 
hoc  diploma    confirmantes   (ut  supra  memoratum  est)    non    vidl. 


GAP.  X.]  DE  ECCLESIA.  207 

Bb      Quod    auteni    hec    possunt    racionabiliter    concedi,it  is  argued  that 

.  .  .         .  thesc  grants 

i-''7  sic  ostenditur:  Omnia  que  possunt  sonare  in  pietatem  may  reasonabiy 

,.  ,  ,     ^  ,  be  made: 

ac  misencordiam,  que  homo  potest  de  racto  concedere,   1.  because  aii 

,  .,:  ,•       o     ,     .      .  I-  that  tends  to 

possunt  racionabihter  concedi.  bed  huiusmodi  sunt  mercyisiawfui; 
5  omnia  in  dictis  privilegiis  annotata,  ergo  conciusio. 
Maior  patet  racione  meriti  quod  non  potest  esse  nisi 
racionabile,  et  minor  patet  ex  hoc  quod  omne  dehc- 
tum  commissum  in  hominem  nedum  potest  sed  debet 
remittere,  et  per  consequens,  tam  rex  quam  totum 
10  regnum  potest  remittere  iniusticiam  quamhbet  fugitivi. 

1  Confirmatur  de  debito  de  quo  minime  videretur;  nam 
Matthei  VI°,  1 2,  docet  Christus  nos  orare,  ut  Deus  di- 
mittat  nobis  debita  nostra  sicut  et  nos  dimittimus  debi- 
toribus  nostriSy  ubi  docemur  non  dimitti  nobis  a  Deo, 

i3nisi  dimiserimus  ex  corde  debita  nostris  confratribus. 

2  Secundo    confirmatur   ex    paraboJa  Salvatoris    Mat- sbytheparabic 

.  of  tlie  wicked 

thei    XVIIP     de     servo     suflfocante     unum    de    con-  scrvant,  whicii 

shows  that  debt 

servis    suis,    postquam    lon^e    maiora    debita    a    suo  shouid  be  for- 
dommo  sunt  dmiissa.     Sen^e  nequatn,    inquit,    omne . 

20  debitum  dimisi  tibi,  quoniam  rogasti  me,  nonne  ergo 
oportuit  te  misereri  conservi  tui,  sicutego  tui  misertus 
sum  ?  Et  iratus  dominus  eius  tradidit  eum  tortoribus, 
qiioadusque  redderet  universum  debitum.  Sic,  inquit, 
et  pater  meus  celestis  faciet  vobis,  si  non  remiseritis 

25  unusquisque  fratri  suo  de  cordibus  vestris.  Unde 
eodem  capitulo  docet  Petrum  in  persona  ecclesie 
quod  usque  septuagies  septies,  hoc  est,  quociens  in 
ipsum  peccaverit,  dimitteret  debitum  fratri  sue.  Frater 
enim  non  incurrit  culpabiliter  debitum  nisi  excedendo 

Bodecalogum  mandatorum. 
C  3      Tercio  confirmatur  ex  leee  veteri,  nam  Levitici  XX  V^      3-  by  tiie 

.  Sabbathicalyear 

datur  lex  de  anno  septimo,    quod  tunc   sabbatizabunt  of  thc  oidLa 
et  anno  quinquagesimo  redibunt  ad  possessiones  suas, 

I.    A   in    marg. :    Racio.  20.    In   codd.    quando   rogasti;    corr.    e 

Malth.  XVIII,  3?.  24.  A  A, :  diniiseritis. 

3r.  Cf.  Lev.  XXV,   1 3,   17. 


.aw. 


2o8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

eritque  remissio  plcna  debiti  cuiuscnnque.   Nolite,  in-  iSy^  c 
quitj  affligere  co?itribules   vestros,    sed  timeat  unus- 
quisque  Deiim    suum.    Et    breviter    utrumque    testa- 
mentum  testatur  creberrime  misericordiam  faciendam. 
Christ  aiso     Undc    Matthci  V",  7,   quando  Christus  tradidit  legem  5 

teaches  us  to  be  !        .  o         • 

mercifui ;  suam,  hortatus  est  ad  misericordiam  sub  obtentu  miseri- 
cordie  consequende.  Beati,  inquit,  misericordes,  qiio- 
niam  ipsi  misericordiam  consequentur.  Unde  ad 
exprimendum  quod  misericordia  in  novo  testamento 
debet  excellere  dicit  discipulis  Matthei  IX^,  i3:  Euntes  lo 
discite    quid  est:    Misericordiam    volo   et   non   sacri- 

ficium.    Et   super  talibus  fundat  se  beatus  Gregorius, 
€;xponens   illud   Matthei  XXII'',  2,     Simile  factum   est 
regnum  celorum   homini  regi  qui  fecit  nupcias  filio 
suo,  et  ponitur  in  canone  XXIII%  q.  IV:   Cum  in  lege  i5 
scriptum  ^  sit,  diliges  amicum  tuum  et  odio   habebis  iS-j^ 
inimicum  tuumj    accepta  tunc  licencia,    cum   iustum 

fuerit    ut   Dei    suosque    adversarios    quanta  posse?2t 
virtute  comprimerent,  eosque  in  ore  gladii  ferirent; 
quod  in  novo  procul  dubio    testamento   compescitur,  20 
cum  per  semetipsam  veritas  predicet  dicens:  Diligite 
inimicos  vestros,  benefacite  hiis  qui  oderunt  vos.  Et 
post  exponens  iilud  evangelii:     Ihauri  mei  et   altilia 
occisa  sunt,  venite  ad  nupcias.  Qiiid,  inquit,  per  thaiiros 
nisi  veteris  testamenti  patres  signantur.    Nam  dum  25 
ex    permissione    legis    acceperant,    quatinus    adver- 
sarios  suos  odii  retribucione  percuterent,  ut  ita  dicam, 
quid    aliud   quam    thauri  erant,    qiii    inimicos    suos 
cornii    virtutis   corporee  feriebant?    Quid  enim  per 
altilia  nisi  paires  novi  testamenti  figurantur  qiii  dum  ?o 
graciam    interne  pinguedinis   percipiunt    a    terrenis 

m 

19.    Lecturam   in    ore  habet  Gratianus,     ut   meminit    Editio  Manrina ; 
Gregor.  Hom.  XXXVIII:  iurc  gladii.  26.  B:  promissione.  :^i.  In 

codd.  eternis  desideriis.  Correxi  e  Gregor.  1.  c. 

12.  Homil.  XXXVIII.    in  Matth.  Opp.   tom  I.    pag.    iG36  vld. 
Decr.  II.  pars,  causa  XXIII,  q.  4,  cap.  XVI. 


CAP.  X.]  ,      DK  ECCI.ESIA.  20Q 

\bf^  C desideriis    innitentes,     quasi     contemplacionis    pcnna 
sese  ad  sublimia  sublevant? 
D      Ex   istis    videtur   hunc   sanctum  intendere   quod  in  and  wc  are  lo 

*  tollow  the  New 

nciagnis    nupciis    sancte    matris    ecclesie   membra    eius     Testament 

'^  ^  ratlier  tlian  the 

5  rudia  pascenda  sunt  exemplo  patrum  testamenti  ve-  oid. 
teris  tamquam  carnibus  thaurinis  qui  contra  infideles 
usi  sunt  ex  mandato  domini  feritate;  modo  vero  ad- 
veniente  Ghristo  mitissimo  pascendi  sunt  laucius  eva- 
cuatis  grossis  carnibus  veteris  testamenti,  in  secundo 
loferculo  novi  testamenti  porrectis  eis  altihbus;  quod 
fit,  dum  ad  exemplum  Christi  et  suorum  discipulorum 
ob  amorem  sui  paciuntur  iniurias.  Et  utinam  ista 
leccio  esset  per  nos  sacerdotes  tam  sermone  quara 
opere  efficaciter  in  populo  predicata.  Tunc  enim  non 
iSforet  tanta  sanguinis  eifusio  nec  tanta  conturbans 
ecclesiam  Christi  per  membra  diaboli  a  lege  Christi 
declinacio. 

0      Accipio  itaque  istam  sentenciam  tamquam  cathoHcam    The  duty  of 

,      .       ,.  .  ,.  ,        .  ,  .  forgivenessdoes 

et  tocms  ecclesie  directivam  et  dico  ultenus  quod  ipsa  nothing  to  sup- 

,  ^  1    •     /-  •    M       •  port  a  mischiev- 

2o  nedum  non  connrmat  sed  innrmat  privilegmm  supra-  ous  priviiege. 
dictum,  quia  (ut  patet  ex  dicta  sentencia  et  fide  scrip- 
ture)    non    est  privilegium,    nisi    de   quanto   sonat  in 
misericordiam  privilegiantis  et  privilegiati    et    omnino 
in  honorem  Dei  et  utilitatem    sancte   matris   ecclesie; 

25  quod  cum  capit  instanciam  de  isto,  ideo  interimit 
se  ipsum.  Unde  ista  condicio  debet  subintelligi  de 
natura  privilegii  in  opere  cuiuscunque  privilegiantis 
ecclesiam,  cum  Deus  non  potest  privilegiare  ahquam 
partem   ecclesie,    condicione   ista  penitus   pretermissa, 

3o  quia  tunc  foret  sibi  ipsi  et  sponse  sue  contrarius.  Ideo 
necesse  est  privilegiantes  ecclesiam  cavere  precipue 
ne  ex  ignorancia  scripture  et  cecitate  secuH  officiant 
matri  sue  cui  debent  proficere.  Non  enim  solum  debent 
attendere  ad  iHud  quod  p^sset  isonare  in  misericordiam 

35  et  edificacionem  ecclesie,  sed  ad  iHud  quod  verisimiHter 

i8.  A  in  marg. :  Responsio. 


2IO  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

secundum  legeni  scripturc  sonaret  in  caritatem  et  utili-  137'' 
tatem    ecclesie,    quia   cum   omnia  facta  sceleratissima 
possent    occasione    misericordie    Dei   sonare    ad    pro- 
fectura  ecclesie,    patronus  ecclesie  indifferenter  omnia 
Otherwise  aii  talia    ordinaret.    Sic    ergo    conceditur    quod    tam    rex  5 

oftences  ought  ^  <. 

to  be  torgiven:  quam  reguum  nostrum  nedum  potest   sed   debet*dei58' 

out  of  sanctuary  *  .       .  ;  .      . 

as  weii  as  in/  lege    caritatis    (que    est    ius    communissimum    contra 
quod    non   fit   dispensacio)    remittere    omnes    iniurias 
fratris  sui,    nedum   hospitati    infra  basilicam  sed  ubi- 
cunque  terrarum  fuerit,  sub  divo,  in  celo  vel  purgatorio.  10 
Nam  cum  remittere  iniuriam  sit  caritatem  ignoscere  E 
ipsam  quoad    dampnacionem  vel  vindictam,    volendo 
iniuriantem    transire    irapunem    de    quanto    placuerit 
domino  capitali,   patet  quod    omnis    christianus  debet 
cedendo  Christo  remittere  (quanturain  ipso  est)  omnem  i5 
fratris  iniuriam.  Nam  ut  sic  meritorie  defert  Deo  qui 

Remission  is  of  Deuterononiii  XXXII^,  35,  dicit:  Mea  est  ulcio  et  ego 

iwo  kinds:  .,  _,         .  ,        ,  .      .  ...  ,    i  •  • 

a)  of  the  spirit-  retriDuam.    bt  sic  est  duplex  remissio,   scihcet  debiti  1 

ual   debt;    and         .   .         ,.  .,.,  i     •     •  11  1 

this  must  be  left  spiHtuahs    quo  quihbct   christianus   debet  prodesse  m 

vita  caritatis  cuilibet  membro  ecclesie;  et  illud  debitum  20 
incurrit  quilibet  peccator  (in  quantum  huiusmodi),  cum 
ex  lege  caritatis  et  communione  sanctorum  iniuriatur 
Deo    et   toti  ecclesie,    ut  patet   XXIII%    q.    IV.     Hec 
aiitetn,   et    recitatur  proximo  capitulo.    Talem  autem 
^;ofthema-  remissionem    debet    quilibet    peccator    habere    quoad  25 
which  a  man   omuem  iniuriam  fratris   sui,  cum   debet  humiliter  iu- 
'"leav^e^^to  be  ^  dicium   punicndi  Deo   relinquere.    Secunda  autem  est2 

exacted  by  the  ,.,,..  ,.  •      r  -^  j-^ 

law.         remissio  debiti  corporahs,  quam  ut  quis  fecerit,  cedit 
iuri  illud  debitum  repetendi.  Et  qui  non  concipit  istam 
duphcem    remissionera    debiti,    est    valde   indispositus  3o 
ad  concipiendum  materiam  privilegiorum   ecclesie  vel 


5.  A  in  marg. :   Conclusio.  n.  A  in  marg. :    Quid  est  remittere 

iniuriam.  i5.  B:  concedendo,  17.  A  in  marg.:  Duplex  remissio. 

B   in  marg.  man.   alt. :  Remissio   duplex.  28.  A,:  debiti  scilicet,  in 

cod.  ;A  sciiicet  extinctum  est. 

23.  Cap.  XV. 


CAP.  X.]  DE  ECCLESIA.  21 

E  i58*  scripturas.  Sic  enini  loquiintur  tractantes  materiam  de  in- 
dulgenciis  quod  Deus  remittit  culpam  et  expetit  penam. 
Ideo  impetratur  absolucio  tam  a  pena  quam  culpa. 

Ex  istis  patet  quod  stat  hominem  meritorie  et  plene    Forgiveness 

^       ^       ^    ^  ,  ^  does   not  bar 

5  remittere   fratri  debitum   et  tamen   eum   impetere  ex-     request  tor 

^  ^  punishment; 

communicare  et  quandocunque  meritorie  occidere  pro 
eodem.  Nam  capio  Petrum  qui  licite  repetit  in  foro 
contencioso  debitum  a  suo  debitore,  Paulum  rite 
excommunicantem  suum  debitorem,  et  Linum  meritorie 

lo  persequentem  suum  debitorem  usque  ad  mortem,  ut 
puta,  decapitacionem,  suspensionem  vel  aliam  mortem 
corporalem:  patet  possibilitas  casus  ex  hoc  quod  aHter 
leges  ecclesie  de  contencione,  excommunicacione  et 
occisione  hominum  forent  heretice,    quia  legi  caritatis 

i5contrarie.  Stat  ergo  hominem  meritorie  exequi  legem 
talem  et  cum  de  necessitate  salutis  tenetur  iniuriam 
et  debitum  spirituale  remittere,  patet  conclusio.  Ymmo 
cum  licet  excommunicare  accessorie,  et  per  accidens  sic 
persequi  hominem  pro  debito  corporali,  videtur  quod 

20  stat  illud  remittere  et  taraen  ad  salutem  anime  debi- 
toris  ex  caritate  fraterna  quolibet  istorum  trium 
modorum  eum  persequi  et  torquere.  Nemo  enim  meri- 
torie  sic  persequitur  principaliter  propter  debitum 
corporale,   sed  propter  spirituale   debitum  et  iniuriam 

2  5factamDeo,  remittendoque  eum  divino  iudicio  dih"git 
ipsum  in  domino.  Gum  quo  stat  quod  ex  revelacione 
vel  lege  divina  moveatur  hcite  ad  tahter  cruciandum, 
sive  ex  sola  detencione  debiti  committaturDei  iniuria,  sive 
aha  superveniens  sit  commixta;  utrobique  enim  excom- 

3o  municatur  vel  occiditur  confuse  pro  omnibus,  sicut  Deus 
dampnat  prescitum  pro  peccatis  singuhs  que  commisit. 


3.  Ai  addit:  a  culpa.  A  in  marg. :  Conclusio.   Nota  quomodo  mali  ex 
caritate  sunt  perscquendi.  6.  A  Aj :   quomodocunque.  7.  A 

in  marg. :  Casus.  17.  A  in  marg. :  Gonclusio. 

7.  De   Petro,    Paulo   et   Lino    cf.  Wyciif,    De    civili    dominio 
pag.  39. 

H* 


2 1 2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

bui  wc  niust        Ex  istls   patet  tercio,    cum    erga    omnem    punitum  F 

not  punish  il  i.  •  .       . 

wc  cannot  do  it  oportet  *  punientcm     servare     cantatis     amorem     ac  idS*" 

in  love.  .  .  .  .       . 

difncile  vel  impossibile  est  viantem  caritative  persequi 
fratrem  suum  contencione,  excommunicacione  vel  occi- 
sione  in  visceribus  caritatis,  lex  Christi  est  certissima;5 
qui,  inquit,  aufert  que  tua  sunt^  ne  repetas,  Luce  VI°,  3o 
(quod  alias  diffuse  exposui);  Benedicite  persequentibus 
vos,  benedicite  et  nolite  maledicere^  ad  Rom.  XII",  14, 
et  si   quis    te  percusserit    ad    maxillam    dexteram, 
prebe  ei  et  alteram  Matthei,  V°,  39.    IUe  auteni  qui  10 
nescit    erga    inimicum    quem    cruciat  servare    regulas 
caritatis,    non  licet   declinare  ab  istis   consiliis.    Unde 
Archidiaconus  super  XXXIII,  q.  V.  Excomunicatorum, 
dicit  quod  non   licet   quemquam   occidere  nisi    ex  di- 
leccione    occisi    preponderante    dileccionem    cuiuslibeti5 
temporalis,  multo  magis  hoc  astrueret  purus  theologus. 
Unde  desidia  predicacionis  illius  veritatis  catholice  fuit 
causa  occisionis  duplicis  multi  populi;    remittat  Deus 
episcopis  qui  ipsam  dominis  intrepide  predicarent. 
Ex    istis    patet    solucio    ad    primum    obiectum    de  20 
in  the  Lord's  quinta  peticione  oracionis  dominice;  nam  secundum  Au- 

prayer    "debts"   ^  ^  ' 

means  "sins".  gustinum,  libro  11°,  De  Sermone  Domini  in  monte  c°  X°, 
peticio  intelligitur  de  spirituali  debito  (ut  alias  diffuse 
exposui):  Debitum,  inquit,  peccatum  dici  manifestuml 
est.  No?i  ergo  quisquis  Jiic  urgetur  pecuniam  debitori^b 
dimittere,  sed  quecunque  alius  in  eum  peccaverit, 
quia  tunc  non  reciperet  a  volente  dare  debitum,  nec 
peteret  a  potente  avaro  qui  inops  animo  inexcusa- 
biliter  detinet  alienum.  Et  tum  conclusio  Augustini 
est:  Si  modeste  ac  leniter  omnimodo  quis  egeritj  ut  3o 


I.  A  in  marg. :  Conclusio.            9.  B:  in  maxilla  dextera.  i3.  In 

codd.  Excommunicantes.              i5.  AA,:  preponderantem.  20.  A  in 

marg. :  Triplex  solucio.            22.  A  in  marg.:  Augustinus.  24.  A  in 

marg. :    Dimittere    debita    quid   est?              20.    A  in   marg.:  Conclusio. 
3o.  In  codd.  omnino  quis;   corr.  ex  Aug.  1.  c. 


22.  Comp.   August.   Opp.  III,  p.  II,  pag.  214,  21 


CAP.  X.]  DE  ECCLESIA.  213 

F  ibS^  sibi  restituatur  a   tali,    rion    tam   intendens  fructum 

pecuniey  quam  ut  hominem  corrigat  cui  indubie  per- 

niciosum  est  detinere,  cum  habeat  unde  reddat;  non 

soltim    non    peccabit    sed  proderit  plurimum    eciam 

5  dcbitori;  aliter  enim  dum  alienam  pecuniajn  lucrum 

vuit  facere,  dampnum  fidei  pacietur.  Gum  ergo  sensus 

prctensus    hulus  privilegii   excludit   hanc   elemosinani, 

cum  protegit  inditferenter  potentem  et  nolentem  aliena 

reddere  quam  eciam  inpotentem,  manifestum  est  quod 

loponit  obstaculum  regulis  caritatis. 

G  2      Per  hec  patet  responsio  ad  secundum,  cum  dictum  Money  debts 

.        .  .  ^  .  .  .  mav  bcclaimed 

Ghristi  intellieitur  de  debito  culpe  cuius  satisfactoriam  irom  thosc  who 

.  .     .  .....         ^"311  pay. 

solucionem  omnis  christianus  tenetur  humiHter  iudici 
supremo  remittere.  Si  enim  intelhgeretur  de  corporah 

i^debito,  tunc  omnes  rehgiosi  possessionati  et  clerici 
tenerentur  ex  privilegio  Ghristi  quo  ampHus  obhgantur 
eius  consihis  et  preceptis,  remittere  et  non  repetere 
omne  eis  debitum  corporale;  et  tamen  dicitur  quod 
sine  misericordia   exigunt   eciam  ab  inpotentibus   tale 

2o  debitum  per  exacciones  seculares  et  ecclesiasticas  cen- 
suras  ardencius  quam  domini  seculares.  Non  ergo  est 
eis  privilegium  fovere  hostes  ecclesie,  ne  sibi  satis- 
faciant,  cum  tamen  sufficiant,  quia  (ut  ahas  dixi)  Deus 
non  potest  licenciare  hominem,  ut  servet  debitum  sinc 

2S  hoc  quod  satisfaciat  saltem  Deo,    quia    nisi  satisfaciat     ' 
restitucionc  vel  meritoria  punicione,  est  dampnandus.    j| 
Deus  autem  non   potest   hcenciare   hominem   ad  pec-    I' 
candum;    hoc    autem    foret    privilegium    tah   ecclesie 
iSS^^quod  haberet   a    suis   patronis  *  seculares    divicias    ad 

3o  ministrandum  fugitivis  impotentibus  se  iuvarc,  et 
(quantum  facultas  suppetit)  pro  ipsis  restituere,  quia 
hoc  sonaret  utrimque  in  opus  misericordie,  non  autem 
defensio     cuiuscunque     fugitivi     quantumhbet    exco- 


I.  A:  intendes  A^:  intendendo.  5.  A.  A,:  aliter  enim  —  pacictur 

deest.  21.  A  in  marg.:   Conclusio.  27.  Codd.:    Deus  autcm; 

rectius :  Deus  enim. 


2  14  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

municati,    quantumcunque   defensio  cadat   fugitivo  ad  1 58'=  G 
dampnum  anime  et  iniuriatis  ad  detrimentum,  nec  non 
ad  perturbacionem  regni  atque  ecclesie. 
As  to  the  Sab-      Ad  tercium  dicitur  quod  tam  sabbatizacio  pro  anno  3  H 

batical  vcar  wc  .  .     .  .    ,  .,  ^    ,  ,  , 

ought"to  be    septmio    quam    remissio   pro   anno   mbileo  luit  valde  5 

niore  mcrcitul  . 

ihan  thcFathcrs  racionabilis  pro  tempore  suo,    nunc   autem   pro  tem- 
pore  legis  gracie  quando  colimus  octonarium,  debemus 
habere    amorem    fertiliorem:    sicut   enim    septenarius 
numerus    virginitatis   habet  solum  unitatem  pro  parte 
ahquota,  octonarius  autem  habet  unum,  duo  et  quattuor  lo 
que   septem  constituunt,  sic  patres   veteris    testamenti 
erant  in   caritate  plus  steriles   quam   patres   sub   lege 
gracie  qui  colunt  ex   integro  septenarium;   qui  signat 
unici  Dei    cultum    et   preter  hoc   unionem   Christi   et 
ecclesie  que  est   unitas  septenario  superaddita  in  nu-  i5 
merura  priorem,    redundans   quoad    partes    aUquotas. 
Et  sic  debemus  nos  tempore   legis  gracie  habere  dif- 
fusiorem  amorem  et  amphorem   continenciam,   quam 
habuerunt  patres  veteris  testamenti,    quia  nedum  ha- 
bemus    contribules,     sed    fratres    germanos    singulos  20 
christianos,    cum    omnes    nati    sumus   spirituahter   de 
eodem  patre  Christo  et  eadem  matre  ecclesia. 
our  cicrgy         Et    rogo    inuitentem   isti    evidencie    notare,     primo  l 
especia  >,     q^|omodo   nos  sacerdotes  Christi  debemus  esse  magis 

misericordes     et     magis     religiosi     e|uam     sacerdotes  25 
yeteris  testamenti.  Notet  secundo  quomodo  non  hcuit  2 
sacerdotibus    Aaronitis     acquirere     sibi     redditus     vel 
seculare    dominium,  sed  in  partem  dominii  forent  de 
porcione  sibi  Hmitata  a  domino   contentati    (ut    patet 
Ezechiehs     XLIV°,     28);     ahe     autem    tribus    impe-  3o 
trantes  possessiones  a  suis  contribuHbus   non  exhere- 
but  it  is  not  so.  darent  eos  perpetuo,   sed  in  anno  iubileo   restituerent 
diutissime  impetrata.    Et  notet    tercio   per  iuxtaposi-  3 

4.   A  in  marg.:    Qualiter   sabbatizacio   pro   anno  septimo  et  reraissio 
pro  anno  iubileo  fuit  valida  tempore  5uo  ct  non  iam.  18.  continuum 

in  codd.  20.  A:  contribulos.  23.   A  in    marg. :   Status  cleri. 

Nota  tria.  B.  in  marg.  man.  alt. :  Nota  pro  sacerdotibus. 


CAP.  X.]  DE  EGCLESIA.  2i5 

Hi^S^cionem    conversacionis   cleri    nostri    eciam  religiosi,  si 
sit  proporcionalis  correspondencia  utrobique. 
I      Dicitur  enim  quod  clerus  eciam    vocatus   religiosus  Eventhereguiar 

.  clergy    disherits 

exheredat  multos  de  rratribus  eciam  pro  suo  perpetuo,  many  mcn  m 

,  .   .  ^i     .     .  •  •  perpetuity. 

5  vocantes  hoc  perquisitum  Christi  patnmonium,  cum 
tamen  Ghristus  omnino  exproprietarie  pendebat  nudus 
in  cruce,  scisso  velo  templi,  ad  denotandum  Judeis 
et  gentibus  quod  spiritualis  hereditas  est  simpliciter 
appetenda  et  terrena  possessio  contempnenda   (ut  ex- 

lopositum  est  .  .  .  cap.  libri  sexti). 

Tunc  enim  essemus  altilia  de  puro  frumento,  pasta 
ad  exemplariter  nutriendum  filios,  ut  fecerunt  sancti 
patres,  vice  quorum  fungimur  saltem  in  nomine, 
ut  congregemus    pecunias,    non   ut    sanemus   animas. 

i5Modo  autem   pervertimur  in   corvos    perfidos,    pastos 

de  cadavere   extra  navem   ecclesie,    et  tamquam  aves 

rapacissime  in  altum  ascendiraus,    non  ad  pericula  et 

commoda  spiritualia  ecclesie  speculandum  sed  lumina 

i58dhabemus    acutissima,    membra    velocissima  *  et   rostra 

20  retentissima  ad  predandum;  et  cum  beatus  Gregorius, 
pastor  precipuus,  dicit  XXI°  Moralium,  cap.  IV°,  satis 
asperum  verbum  atque  terrificum:  Festina,  inquit,  con- 
solacio  bonorum  est  consideratus  Jinis  malorum.  Dum 
enim  ex  corum  interitu  malum  conspiciunt  quod  eva- 

2b  dunt,  bene  existimant  quidquid  adversum  in  hac  vita 
paciuntur.  Eant  ergo  nunc  reprobi  et  delectacionum 
suarum  desideria  compleant:  infinis  siii  dampnacione 
sensuri  sunt,  quia  mortem  male  vivenies  amaverunt. 
Transitorio    autem    verbere    affligatitur   electi,    ut  a 

3>opravitate  flagella  corrigant  quos  paterna  pietas  ad 
hereditatem   servat.    Modo  etenim  flagellatur  iustus, 

(3.  B:   ex  proprietate.  9,  10.   expositum  cst:    sequitur  lacuna  in 

codd.  20.  A  in  marg. :  Gregorius.  22.  A  in  marg.:  Nota  de 

tribulacione  bonorum  et  prosperitate  malorum  in  hac  vita.  25.  leve 

existimant  in   textu    s.  Gregorii;  quidquid  adversi:   ib.  3i.  Nunc 

etenim  in  textu  s.  Greg. 

22.  Opp.  tom   I.  pag.  681. 


21 8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

To  Rive  snch  a      Item,  rcx  non  potest  quicquam  rite  concederc  quod  i  Sn"  L 

privilef^c  is  bc-  .  ...... 

yond  the  ivinR's  vergcret  ad  enervacionem  regni  sui  vel  iniunani  sui 
populi,  sed  utrumque  contmgeret  datis  verbis  recitati 
privilegii,  secundum  nudum  verbalem  conceptum. 
Ergo  non  subiacet  potestati  regis  privilegium  tale  3 
concedere.  Maior  patet  ex  dictis  de  privilegio,  cum 
nichil  sit  privilegium,  nisi  quod  directe  vergit  ad 
utilitatem  sancte  matris  ecclesie ;  destruccio  autem 
regni  nostri  et  iniuria  facta  suo  populo  non  potest 
directe  vergere  ad  honorem  Dei  et  utilitatem  sancte  lo 
matris  ecclesie,  ergo  non  subiacet  potestati  regis  aU- 
cuius  privilegium  tale  concedere;  Deus  enim  non 
potest  in  contradiccionem. 

Et  confirmacio  est  quod  officium  regis  terreni  (in 
quantum  huiusmodi)  est  ecclesiam  sanctam  defendere,  i5 
inimicos  eius  rigide  cohercere  et  cunctis  sed  specialiter 
suis  legiis  iusticiam  observare  (ut  patet  libro  111°  cap°. . .). 
Minor  autem  sic  ostenditur:  Nichil  plus  enervaret  regnum 
quam  tutela  facinorosorum  sine  correpcione  legitima. 
Unde  Ecclesiastici  X°,  8,  scribitur:  Regniim  de  ge?ite  20 
in  gentem  transfertur  propter  iniusticias,  iniurias, 
contumelias  et  diversos  dolos;  sed  nichil  plus  cederet 
ad  fomentum  istorum  quattuor  quam  concedere  cui- 
since  such  a    Hbet  libertatem  quod,  quidquid  facinoris  pernetraverit, 

refuye  for  cri-  ,  • 

minais  wouid  fugiendo  ad  tam  patentem  locum  non  ent  ab  aliquo25 

ruin  the  rcalm;       ^  .  . 

castigatus;  ergo  hoc  evidenter  mmaretur  rumam  regno. 
Si  enim  hoc  privilegium  esset  per  totam  Angliam 
concessum,  quomodo  staret  regnum?  *  Rex  enim  non  i5(/ 
haberet  potestatem  ad  cohercendum  civihter  homines 
legios  suos,  et  tunc  non  foret  univoce  rex  eorum  vel  3o 
popuH  qui  sue  non  subiacet  potestati.  Nec  est  racio 
quare    rex    posset    concedere    hbertatem    tanto    loco, 

I.  A  in  marg. :  Secunda  racio.  (Above  iSq*  without  niark  of  reference.) 
5.  A  in  marg.:   Nota  de   privilegiis   ut  supra.  6.  Maior;  in  codd.: 

a"»  (assumptum);  recte  ao""  (=  maior);  vide  I.  18:  Minor  autem.  7.  B 

quod  deest.  14.  A  in  marg. :   Officium  regis.  22.  A  in  marg. : 

Contra    privilegia   locorum.     (Below    i5()*  wiihout    mark    of  reference.) 
28.  A  in  marg. :  Casus. 


CAP.  X.]  DE  ECCLESIA.  2 1 9 

L  i5o^quin  per  idem  et  patrie,  et  sic  alius  rex  alii  patrie,  et 
sic  quoLisque  tota  Anglia  fuerit  libertata.  Si  enim 
totalis  exempcio  extingueret  totam  regiam  potestatem, 
particularis  exempcio  extingueret  partem  eius,  cum 
5  de  tanto  non  haberet  rex  potestatem  loci  vel  persone 
incolentis  ad  castigandum  ipsam,  quantumcunque  in 
regem  vel  regnum  deliquerit,  et  sic  non  foret  rex 
tocius  Anglie,  cum  locus  exemptus  foret  in  regno, 
sed    non    de    regno.     Non    enim   haberet   rex  tantam 

lopotestatem  ad  subiugandum  incolas  talis  loci  sicut 
habet  potestatem  ad  puniendum  gentem  Francie,  cum 
tantum  eximuntur  a  cohercione  regia  sicut  incole 
Almanie  vel  omnino  ahene  provincie. 

M      Et  quantum  ad  iniuriam  populi,  patet  quod  vendi-  and  cause  in- 

1 5  catur    hbertas,    ut  quantumcunque  sceleste  quis   iniu-     indivSuais. 
riatus  fuerit  proximo,    homicidio,  furto,  mechia,   pre- 
varicando    in    omnem  speciem  mandatorum   decalogi, 
fugiat  ad  illum  locum  et  precluditur  iniuriato  iusticie 
complementum,  cum  nec  tenetur  per  se  vel  procura- 

20  torem  ibi  vel  aHbi  stare  iuri,  et  tamen  rex  Anglie 
in  coronacione  sua  iuratus  est  religione  laudabili  quod 
non  negabit  sed  concedet  iusticiam  cuicunque. 

O  si   totum  regnum   esset   sic  privilegiatum   quoad 
omne    factura     scelestum    et    undique     proclamatum 

23  hcitum  mendacium,  qualem  nidum  haberet  diabolus 
in  Angha  ad  protegendum  in  delictis  verbi  et  operis 
populum  tenebrarumr*  Revera  in  baratro  non  habet 
tale  privilegium. 

Unde  quesivi  ab  adversariis  duos  casus:    Primo,  si   Ditticuit  case 

,  r  1  1-1  for  tlic  support- 

3o  predans,    turans   vel   mutuans   quantumhbet  magnum     ers  ot  the 
thesaurum    ab  aha  ecclesia  et  illuc  fugiens  cum   the- 
sauro    habebit    ad     sensum    expositum    omnimodam 
hbertatem.     Et  dictum   est  mihi  quod  sic;    tum  quia 
verba  privilegii  a  quibus  non  hcet  recedere  generahter 


23.    A    in    marg.:  ,  Casus.  29.    A    in    marg. :    Prima    questio. 

29.  3o.  B:  si  predicans.  32.  33.  B:  omnimoda  libertate. 


220  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

illud    sonant,  tum  eciam    quia  aliter  foret  nimis  sus-  iSq^M 
pectum,    negando    laycis    complementum    iusticie     et 
faciendo    clero    iusticiam.    Sed    tunc    sequitur,    primo 
quod    rex     qui    potuit     concedere     ut     sceleratissimi 
homines    in    perpetuum    iniuste  detineant  reliquias  et  5 
quecunque    bona   immunis    ecclesie  posset    concedere 
ut   iusti    auferant    temporalia  ab  ecclesia  delinquente. 
Nam  per  se  notum  est  quod  ille  qui  potest  concedere 
magis    elongatum  a  communi    iure   potest    concedere 
consonancius   iuri    Dei.    Et    iterum    notum    est    quod  lo 
maius  peccatum  foret  iniuste,  pertinaciter  et  obstinate 
detinere    rem    alienam,    quam    foret    iniusta    ablacio, 
quia  pro  primo  est  homo  excommunicandus  tamquam 
hereticus,  et  pro  secundo  non,  nisi  affuerit  contumax 
obstinacia,    ut    noverant  legiste.  Ideo  non  dubium,  si  i5 
rex    potest    concedere    privilegium    ut    quilibet    regni 
sui  habeat  Hbertatem  ad  perpetuo  detinendum  iniuste 
ablata    de    sancta    matre  ecclesia,  multo  magis  potest 
concedere  hcenciam,  ut  iusti  auferant  elemosinas  suas 
quibus  fraudantes  regnum  et  sanctam  matrem  *  eccle-  1 5»/ 
siam  abutuntur.  Unde  inconsonum  factum  est  et  sibi 
ipsi  contrarium  tam  ferventer  defendere  illud  tamquam 
privilegium    catholicum    et    solicite    laborare,    quando 
raciones    deficiunt,    ad    dampnandum    ahud  tamquam 
hereticum.  25 

We  maintain       Ego  autem  dico  cousouancius  pro  privileeiis  sancteN 

that  the  king  ^  .  . 

cannot  give  a  matris  ccclesie  quod  rex  non  potest  cuiquam  concedere 

privilcge  to  rob  ^  *  ^ 

or  detain      libertatem  ad  violente  auferendum  et  multo  evidencius 

wrongfuliy. 

ad  iniuste  detinendum  aliquod  bonum  de  quocunque 
membro  ecclesie,  nisi  prius  peccaverit  hoc  merendo.  3o 
Nec  esthic  sophismalRex  concedit  malefico  h'bertatem, 
ut  non  puniatur  et  ut  maneat  in  perpetuum  inaccu- 
satus  de  crimine,  sed  non  concedit  sibi  hcenciam  ad 
peccandum  vel  cuiquam  iniuriandum;  nam  hcenciare 


3.  A  in  marg. :  Bona  racio.  i5.  A^  correxit:  noverunt.  27.  A 

in  marg. :  Gonclusio. 


CAP.  X.]  DE  ECGLESIA.  22  T 

N  iSq^ad  forraaliter  atque  notorie  antecedens  ad  quamcunque 
iniuriam  est  licenciare  ad  ipsam  iniuriam;  ut  si  Deus 
dat  mihi  licenciam  ad  frangendum  caput  presbyteri, 
et  hoc  non  potest  fieri  sine  facinore,  tunc  Deus  dat 
5  mihi  Hcenciam  ad  facinus  perpetrandum.  Correspon- 
denter,  notato  scelerato  fugitivo  quiescente  in  dicto 
monasterio  cum  rapina  pro  suo  perpetuo,  queratur 
ab  eo  vel  defendente  hoc  privilegium,  a  quo  habet 
hcenciam    sic    pausandi.     Si  dicatur  quod  non  habet, 

lotunc  Hcitum  est  collacionem  tam  illicitam  removere. 
Si  dicatur  quod  a  rege  habet  illam  licenciam,  sequitur 
cum  veris  quod  rex  licenciat  ad  antecedens  formahter 
ad  peccatum,  et  longe  coloracius  dici  poterit  quod 
rex  legitime  licenciat    ad  auferendum  temporaha,    sed 

i5nullo  modo  ad  faciendum  iniuriam  cuicunque,  nam 
ablacio    fieri    potest    legitime  sed  non    taHs    detencio. 

Secundo  quesivi,  si  fugitivus  huiusmodi   possit  ex-  Another  case. 
communicari,    dum    fuerit    in    loco   illo   pro   facinore 
exterius  perpetrato,  vel  si  excomunicatus  extra  locum 

20  et  fugiens  ad  ipsum  ne  virtute  brevis  regii  capiatur 
ad  carcerem,  habebit  in  dicto  monasterio  libertatem? 
Et  dictum  est  mihi  quod  non,  quia  leges  humane 
non  derogant  legibus  et  iuri  ecclesie,  et  specialiter  ut 
inobedientissimis   excommunicandis    apponatur  anime 

2  5  medicina;  aliter  enim  liceret  excludere  et  privilegiare 
spirituahter  infirmum,  ut  sordescat  in  crimine  nec 
accipiat  correccionem  ab  homine;  quod  cum  sit  con- 
tra  legem  correpcionis  fraterne,  Matthei  XVIII",  i5, 
Si  peccaverit  in  te  frater  titiis  etc,  manifestum  vide- 

3otur  quod  talis  defensio  non  habet  privilegium  sed 
pravilegium  Antichristi.  Ymmo  cum  talis  sit  plene  et 
non  minus  excommunicatus  a  Deo,  non  obstante 
quod    sentencia    non    sit    lata    ab    homine,    sequitur 


10.  A  A, :  cubacionem.  16.  B:  sed  non  est  talis  detencio.  17.  A 

in  marg. :  Secnnda  questio.  20.  breve  i.  e.  mandatum.  22.  A 

in  marg. :  Responsio.  28.  B  in  marg. :  Matth.  Vlll. 


222  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

iuxta    fidem    scripture  et  leges  ecclesie    quod  non  esti5o"=N 
communicandum    cum  tali,    nisi  forte  ut  convertatur, 
ne  inficiat  gregem  Ghristi. 
At  least  the         Ex   quotlibet    talibus    evidenciis    dicitur    quod  liceto 

cnminals  ouglit  ^      .  .  .  ^ 

to  be  excom-  talcm    fusitivum    excommunicare  et  post    quadraginta  5 

municated  and      .  ...  .  . 

after  forty  days  dies  excommunicaciouis  carceri  mancipare.     Sed  dato 

imprisoned.      .  .  ^ 

isto  sequitur,  cum  licet  excommunicare  pro  quocunque 
facinore,  quod  fugitivus  talis  facinorosus  sit  statim 
excommunicandus  et  consequenter  post  quadraginta  dies 
incarcerandus,  et  cum  non  habebit*post  excommuni- i^q'' 
cacionem  maiorem  favorem  quam  ethnicus  et  pubh- 
canus,  videtur  quod  sit  de  monasterio  extrahendus 
et  in  carcere  pubHco  cum  aliis  excommunicatis  tam- 
quam  ahenus  a  filiis  ecclesie  detrudendus.  Unde 
cum  in  dubiis  via  securior  est  tenenda,  et  vel  est  1 5 
dubium  vel  probabile  quod  fovens  tahter  criminosum 
erit  particeps  criminis  ex  consensu  vel  culpabihs, 
negando  coreccionis  suffragium,  quod  foret  verum  privi- 
legium,  oppositum  hinc  privilegio,  videtur,  cum  cursus 
legis  communis  sit  via  securior,  quod  illa  sit  pocius  20 
sustinenda.  Quomodo  rogo  tenderet  ad  profectum 
persone  pro  querenda  beatitudine  indifferenter  omnes 
facinorosos,  diaboHcos  et  inimicos  ecclesie  in  domo 
sua  protegere  et  medicinam  correpcionis  et  censuras 
ecclesie  quibus  sanarentur  ab  eis  precludere?  Revera^S 
nec  hoc  nec  participacio  rapine  sonat  religiosis  ad 
commodum.  Nam  Hely  non  propter  fomentum  mahcie 
fihorum  sed  propter  remissionem  correpcionis  filiorum 
punitus  fuit  morte  et  privatus  summo  sacerdocio  in 
sua  posteritate,  ut  patet  1°  Regum,  11°  et  IV°  capituhs,  3o 
et  111°  Regum  11°.  Hoc  ergo  posset  sonare  in  pri- 
vilegium  dicti  loci  quod  fugitivos  inpotentes,  de 
quibus  foret  spes  conversionis  ad  frugem  melioris 
vite,  in  vite  necessariis  et  pecuniis  debitis  de  regis 
elemosinis  misericorditer  relevarent  et  predas  latronum  35 

35.  B:  in  predas. 


CAP.  X.]  DE  ECCLESIA.  223 

O  iSg^^illatas  fideliter  restitnerent.  Hoc  enini  esset  elemosina 
et  sic  privilegium  cedens  undique  ad  utilitatem  parcium, 
ad  honorem  Dei  et  profectum  ecclesie  (ut  sepe  supe- 
rius  inculcavi). 
P      Tercio    principaliter   areuitur    ex    hoc    quod    omne  3"i  chief  arsu- 

^  ^  ^    ^  _  ^-  menl:  Siicli  pii- 

bonum  utile  est    fundabile  in  scriptura   iuxta  conclu-  viieges  havc  no 

^  foimdatioii  in 

sionem  secundam  capituH  VIII',  sed  non  est  fundabile     Scripture. 
in    scriptura    nec    in    lege    ecclesie    quod    locum    vel 
personam  sic  generaliter  privilegiare  liceat.  Ergo  non 

loest  bonum  utile  ecclesie  et  sic  non  privilegium  alicui 

isic  facere.  Minor  patet  ex  hoc  quod  in  veteri  testamento 

cautum  est  de  civitatibus  refugii,  ut  dictum  est  capitulo 

VII'^;  nullibi  autem  signatum  estrefugium  pro  sceleratis, 

sed    limitatum    est    ut    pro    occisione    casuali    preter 

iSpropositum  habeat  occisor  refugium,  ut  patet  Levi- 
tici  XXV°,  Deuteronomii  XIX^  et  Josue  XX<^.  In  novo 
autem  testamento  non  signatur  tale  refugium,  sed 
precipitur  Matthei  XVIII°,  17,  quod  talis  sceleratus 
sit   siciit    ethnicus    et   publicaniis.    Unde    ergo    nobis 

20  autoritas  ad  hostes  Dei  ac  sancte  ecclesie  taliter  pro- 
tegendum,  speciaHter  cum  legaHs  correccio  sive  punicio 
foret  plus  misericors  atque  iusta,  tempore  autem 
legis    gracie    obHgamur  ad  misericordiam  ampliorem? 

2      Quantum    autem    ad    iura    canonica,    videtur    mihi     Exceptions 

,  ./,  .  ...  1    /^    •  niade  in  Canon 

25quod    specincantur  qumque  casus   m   quibus   malefici  Law  to  risin  of 

.    r        •  1      •  11  sanctuary: 

a  defensione    ecclesie    excluduntur;    tres  autem   casus 

exprimuntur  111°  Decretalium,  De  Immunitate  Eccle- 

asiarufn,  capitulo  Inter  alia,  sub  hac  forma:  Hoc  verum 

x^o^est,    scilicet  quod  fugientes  ad  ecclesiam  habehunt  ^- 

5.  A  in  marg. :  Tercia  racio.  7.  A  Aj:  cap.  XVIII.  8.  B: 

quod    locum     deest.  12.    cautum;    fortasse     tantura     legendum. 

12.  i3.  A  cap.  XVI.   B:  VL  i5.  16.  AA:  Levitici  XV.  24.  A  in 

marg.:  Nota  qui  maiefici  a  defensione  ecclesie  excluduntur.    B  in  marg. : 
Nota  quinque  casus  (in)  quibus  a  sanctuario  extrahitur  fugitivus. 

7.   Vide    supra    pag.    173.  16.    Vide    supra    pag.     147. 

•27.  Dec.  Greg.   IX.    lib.  III,  tit.  XLIX,    cap.  VI,    mutatis  verbis: 
scilicet    quod    fugienles    ad    ecclesiam    habebunt    immunitatem. 


2  24  JOHANNIS  WYCT.IF.  [CAP.  X. 

i.ii\n\bUc{hM,immunitatem,    iiisi  publicus  latro  fuerit  vel  noctur- iGo"  "P 

nus  populator  agrorum  qui,  dum  itinera  frequentata 
2.  a  waster  of  vel  pubUcas  stratas  obsidet  aggressionis  insidiis,   ab 

fields,  .  .  , 

ecclesia  extrahi  potest,  inpumtate  non  prestita  secun- 


dum  canonicas  sancciones.  Si  vero  servus  fuerit  qui 
confugerit  ad  ecclesiam,  postquam  de  inpunitate  sua 
dominus  eius  clericis  iuramentum  prestiterit,  ad 
servicium    domini    sui  redire  compellatur  eciam   in- 


tiomicide'     ^^*^"-S  cilioquin  a  domino  poterit  occupari.    Ecce  tres 

casus   in  quibus  licet  fugitivum  invitum  extrahere,  et  lo 
libro  V^,  De  HomicidiOy  ponitur  pro  lege  illud  Exodi  b 
XXI^j   14,  Si  quis  per  industriam  occiderit^  ab  altari 
meo  evellas  eum^  ut  moriatur. 
The  5'»'  excep-      Et    ut    videtur    mihi,    quintus    casus  exprimitur    in  c  Q 
theWesiminster  IIF  Dccretahum,  in  fine  tituli  De  Immunitate  EcclesiCy  i5 

case.  .  .  j.  .  ,    ,.  .  ... 

cum  mquit:  Jn  eo  in  quo  delinquit  puniri  quis 
debeat,  et  frustra  legis  auxilium  invocet  qui  commit- 
tit  in  legem:  mandamus  quatenus  ?iuncietis  publice 
tales  non  debere  gaudere  immunitatis  privilegio  quo 
faciunt  se  indignos.  Et  ipsos  indignos  prius  exprimit  20 
sub  hiis  verbis:  Nonnulli  ijipunitatem  suorum  ex- 
cessuum  per  defensionem  ecclesie  obtinere  sperantes, 
homicidia  et  mutulaciones  membrorum  in  ipsis 
ecclesiis  vel  earum  cimiteriis  committere  non  veren- 
tur^  qui  nisi  per  ecclesiam  ad  quam  cotifugiujit  2b 
crederent  se  defendi,  nuUatenus  fuerant  commissuri. 
Unde  glosa  dicit  quod  omnes  leges  que  videntur 
istis  contrarie,  ut  XVII-'',  q.  IV^  et  cetere  leges,  sonantcs 
in  presidium  maleficorum  in  sanctuario,  intelliguntur 
de  dignis  tali  presidio.  Hugucius,  inquit,  male   dixit,  3o 


2.  In  codd. :  frcqucntat.  Corr.  c  dccr.  sup.  mem.  12.  occiderit  sc: 

proximum  suum  et  per  insidias.  23.  In  codd.:  et   deest.   Addidi  e 

decr.  supra  mem. 


16.  ib.  cap.  X.  28.  Sec.  Decr.  sec.  pars,   causa  XVII,   q. 

IV,   c.  IX. 


CAP.  X.]  DE  ECCLESIA.  225 

Q  \()o''  concordando  decretales  et  decreta,  quod  dicta  decre- 

talis  intelligitur  de  illis  qui  /ugientes  ad  ecclesiam  non 

deliquerunt  in  ea  vel  cimiterio  eius  sed  alibi.   Talibus, 

inquit    Hugucius,    ab    ecclesia  prestatur    immunitas. 

R      Sed  revera  cum  ecclesia,  sponsa  Ghristi,  sit  undique    The  Church 

,       ,         ,  ,  .  should  have 

lieata  vinculis    caritatis,    infinitum    plus  respiceret   ad  regard  to  the 

^  7  r  r  crime,   not  to 

delictum     in     quodlibet    membrum     eius    quam     ad  the  piace  where 

^  ^  .  .         .  .  't  was  com- 

sedacionem    loci    corporei.    Et  quia  basilica  infinitum       mitted. 
minus  diligitur   quam  membrum  ecclesie,  patet  quod 

loubicunque  terrarum  quis  peccat  mortaliter,  ecclesia 
debet  plus  ad  peccalum  respicere  quam  ad  locum. 
Nam  locus  est  impertinens  offense  ecclesie  que  non 
debet  personas  vel  signa  inanimata  sic  accipere,  nisi 
forte    locus    sit    per    accidens  principium  noscendi   et 

1 5  augendi  gravedinem  culpe.  Quicunque,  inquam,  plus 
offenderunt  in  Deum,  plus  offendunt  in  totam  sanctam 
matrem  ecclesiam  et  quodlibet  eius  membrum  ex  vi 
communionis  sanctorum  et  communicacionis  membro- 
rum    diaboli,    cum    caput  in  quod  primo    delinquitur 

2osit  ubique.  Ideo  bene  dicit  glossa,  111°  Decretalium, 
quod  illi  qui  in  quamcunque  ecclesiam  deliquerint 
sunt  ut  sic  indigni  habere  immunitatem  cuiuscunque 
ecclesie:  ////,  inquit,  non  habent  immunitatem  ab 
ecclesia,  quia  reddiderutit  se  indignos  eius  presidio, 

2  5  etsi  fuerint    stulti  in  culpa,    sitit  sapientes  in  pena, 

ut  dicit  beatus  Gregorius,  sicut  recitatur  XXXVIIF 

o'jo^  distitictione:  ^-  Qui    ea.     Unde    non    est    racio    (sicut 

tangit    predicta  glossa)  quare  in  istis  quinque  casibus 

excluduntur  malefactores  ab  immunitate  ecclesie,   nisi 

3o  quia  ecclesia  in  istis  casibus  sensibihbus  percipit  in- 
dignitatem    tahum  ex  peccato  notorio  quam    indigni- 

5.  A  in  marg. :  Nota  hic.  i5.  A  in  marg. :  Conclusio.  3o.  per- 

cipit;  scil.  plus  percipit. 

i.et2o.  comp.  glossam  ad  decret.  Greg.  IX,  lib.  III,  tit.  XLIX, 
cap.  X.  De  Huguiio  vid.  Savlgny,  Gesch.  des  r6mischen  Rechts 
im  Mittelalter,  V,  426.         26.  Decr.  prim.  pars  dist.  XXXVITT,  c.  X. 

i3 


226  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  X. 

tatem    aliorum    qui    aput    Deum    sunt    magis    indigni  160"^ 
eo  quod  gravius  peccaverunt. 
The  civii  law       Unde    leges   civiles   quas  iura   canonica   non  repro-  3 

withdraws       ,  ,.  ,    ^  x  " 

from  sanctuary  bant  alios  maleficos  exprimunt  ut  homicidas,  adulteros 

those  guilty  of  ,      .  -^  ' 

homicide,  adui-  et  raptores  virgmum  quos  collacio  tercia  docet  extra-  5 

tery  and  rape.   .... 

here;  et  idem  indubie  est  de  quocunque  peccante 
mortahter,  quia  omnis  talis  ut  sic  est  inimicus  Dei 
et  sancte  matris  ecclesie,  ut  patet  XXIII%  q.  IV^  (sicut 
recitavi  superius  in  fine  proximi  capituli).  Nam  distan- 
cia  loci  non  impedlt  quin  peccans  offendat  in  Deum  10 
et  subtrahat  ab  ecclesia  spirituale  suffragium. 
Aii  offenders        Ideo  ubicunque  sub  divo  quis  maeis   offenderit,   de 

are  so  far  unfit  .  ^  i  o  i 

to  be  shieided  tanto  redditur  magis  inhabilis  ad  percipiendum  defen- 

by  the  Church;     .  .  '-^  ^  ^ 

a;  because  he  siouem  ecclesie.  Quod  probatur  tripliciter:  primo  pera 
broken  a  law  hoc  quod  secundum  regulam  iuris  per  se  notam  frustra  i5 

cannotclaim  the  .  .  ...  . 

benefit  of  it;  mvocat  legis  auxilium  qui  offendit  in  legem,  sed  tahs 
manens  facinorosus  offendit  in  legem  ecclesie  et  totam 
sanctam  matrem  ecclesiam,  ergo  frustra  invocat  suffra- 
gium  legum  ecclesie,  cum  ex  culpa  sua  per  decretum 
sponsi  ad  ipsum  redditur  tam  indignus.  20 

h)  Christ's  law       Item,  secundum  sentenciam  Christi  Matthei  V°    25,  b 

is  an  adversarv  ^.     .     . 

to  the  sinner  •  necesse  est  legcm  Ghristi  esse  adversariam  peccatori 
et  accusantem  eum  quamdiu  sorduerit  in  peccato: 
Esto,  inquit,  consenciens  adversario  tuo  cito,  dum  es 
in  via  cum  illo.  Gum  ergo  lex  Ghristi  mitissima  non  25 
excusat  sed  accusat,  non  protegit  sed  prodit,  omnes 
tales  dum  manserint  primo  legifero  inimici,  sequitur 
quod  omnes  leges  ancillantes  Ghristo  non  debent 
procurare  defensionem  hostis  ecclesie  in  peccato. 
c)  in  remaining      Item,  secundum  beatum  Gregorium  (ut  sepe  repecii)  c 

refugee  abuses  priviles[ium  omuino  debet  amittere  qui  sibi  permissa 

the  privilege        ,  _  . 

and  so  forfeits  abutitur  potcstate,  sed  omnis  manens  facmorosus  mtra 
locum  refugii  propter  securitatem  privilegii  sibi  permissa 
abutitur  potestate,  ergo  debet  ut  sic  carere  loci  suffragio. 

3.  A  in  marg.:  Nota.  32.  33.  B:  contra  locum. 

3.  Vide  supra  pag.  144  et  seqq.  8.  Vide  supra  pag.  201. 


CAP.  XI.J  DE  ECCLESIA.  227 

R  160*'      Est  enim  ad  propositum   dare   duplex  eenus  privi- The  priviiege  is 

,       ..  ...  .    .,       .  ,  •,  •       •  ,•      ,       .tvvofold:  to   the 

leeii,    scilicet  pnvileeium  quod  residet   m  incolis  loci  inhabitants  of 

,.  .    .,      .  ,     .     ,.    •  ,  •  the  place  and 

talis    et    pnvileemm    quod    mdividuatur    m    persona  to  the  fugitive, 

P      .  .    .  .,.,  ,.         ,.  ,     ,  .    .,      ..  who  forfeits  it, 

lueitivi,    cum    quilibet    talis    dienus    habere    privileffu    if  he  is  un- 

?.'.^         ...  ^.  ,  .^.,       .  ^  grateful. 

5  prions  sunragmm,  habet  m  se  smgulare  privilegmm 
a  privilegio  ecclesie  exemplatum  cuius  proteccionem 
est  dignus  amittere  dum  ingratus  fuerit  matri  sue. 
Et  hic  rogo  primo  professores  iuris  canonici  con- 
siderare  quomodo  dictum  vocatum  privilegium  nedum 

lonon  fundatur  in  iure  suo,  sed  manifeste  repugnat 
eidem,  cum  lex  ecclesie  dicit  quod  in  nullo  dictorum 
quinque  casuum  fugitivus  ad  ecclesiam  habebit  refugium, 
sed  privilegium  pretensum  dicit  quod  in  quolibet  eorum 
habebit  refugium,  et  cum  iste  sensus  videtur  tam  pa- 

i5tenter  repugnare  iuri  canonico,  legi  scripture  et  legi 
consciencie,  verecundum  et  periculosum  esset  vocatum 
privilegium  tam  dampnabile  et  hereticura  tam  instanter 
iGo"=defendere,  veris  privilegiis  ecclesie  pretermissis.  * 


CAP.  XI. 

A      Cum    elemosina    tantorum    principum    non     debet  The  reai  use  ot 

.    .  .  .  the  privilege. 

omnmo  extmgui  propter  smistram  mterpretacionem 
abutencium,  sicut  nec  veritas  scripture  sacre  frustrari 
debet  a  suo  lumine  propter  hereticos  qui  sinistrum 
sensum  occasione  male  accepta  ex  ipsa  ehciunt,  vi- 
2  5  dendum  est  ad  quem  sensum  dictum  privilegium  debet 
concipi,  ut  remaneat  tam  re  quam  nomine  privilegium 
utrobique.  Igitur  inprimis,  cum  illius  sit  interpretari 
leges  ac  privilegia  cuius  est  condere  (ut  patet  XXV% 
iq.  I,  Ideo   permittente,   et   V°  Decretalium,    De   Sen- 

I.   A  B  in  marg. :    Duplex  privilegium.  8.   A  jn.  marg. :    Nota. 

18.  B:  vires.  20.  A  in  marg. :   (black  ink  and  red  ink):   Cap.  n™. 

28.  B  concedere. 

28.  Decr.  II    pars,  causa  XXV,  q.  I,  c.  XVI  et  Decr.  Greg.  IX, 
lib.  V,  tit.  XXXIX,  cap.  XXXI. 


228  JOHANNIS  WYCLTF.  [CAP.  XI. 

tencia  Excomunicacionis,  Inter  alia),  rex  autem  Anglie  160"  A 
The  interpre-  debet  conccdere  et  condere  leees  tales  privatas  de  suo 

tation  ot  it  lies  .  .    ,  ^        ^  / 

with  the  King,  regali  dominio  ad  edificacionem  ecclesie:  ideo  capien- 
dum  est  tamquam  per  se  notum  quod  regis  est  illas 
leges  privatas  ac  elemosinas  interpretari  et  in  recti-  5 
tudine  sua  defendere.  Romanus  autem  pontifex  super 
isto  consultus,  et  sacerdos  suus  legius  requisitus  de 
interpretacione  sensus  catholici,  tenentur  de  lege  evan- 
gelii  quantum  sciunt  humiliter  declarare;  quibus  non 
est  parendum  nisi  de  quanto  sentenciam  suam  funda-  10 
verint  in  scriptura  sacra.   Unde  secundo  oportet  sup-  2 

who  is  to  be   ponere  quod   sacram  theoloeiam    necesse    sit   omnem 

guided  by  sound  *  t^  o 

theoiogy.      talcm  scienciam  principaliter  regulare;    patet   ex    hoc 
\^  X      quod    illa    sola   principaliter    docet  viam    qua    celeste 

coniugium  honoratur,  sediuxtahunc  finem  regulandum  i5 
est  omne  factum  viatoris  legitimum;  ergo  conclusio. 
Et  ista  est  sentencia  XX^  dist.  De  quibus,  ubi  Inno- 
cencius  papa  docet  quinque  gradus  procedendi  in 
dubiis  discernendis,  primo  in  qiiantum  recurrendum 
est  ad  scripture  auctoritatem  quam  episcopi  et  20 
specialiter  papa  usque  ad  sanguinem  tenentur  de- 
fendere,  ut  patet  XXV^,  q,  I.  Sunt  quidam.  Secundo 
si  ex  scriptura  sacra  in  lingua  latina  solucio  dubii 
non  clare  eluceat,  recurratur  ad  scripta  greca,  ut 
vel  sic  divina  sentencia  habeatur.  Tercio  si  nec  sic  25 
lux  veritatis  appareat,  ad  ecclesiasticas  historias  catho- 
licas  congregatas  a  sanctis  doctoribus,  mitte  manum. 
Quarto  si  nec  illis  eluceat  difficultas  que  queritur, 
sanctorum  exempla  perspicaciter  recordare,  exempla 
enim  vite  sanctorum  debent  esse  nobis  speculum  con-  ^o 

7.  B:  suus  deest.  9.  B:  humiliter  declinare.  17.  A  in  marg. : 

Nota   quomodo   est   dubium  discernendum.  17.  In  cod.  dist.  XXI. 

25.  B  in  marg. :   Ad  quem  quis  debet  recurrere  pro  dubiis  discrete  deci- 
dendis.  .27.  B  alia  manu  corr.:  mittere. 

17.  Quae  autor  hic  diffuse  explicat,  mutatis  aliquot  verbis 
deprompta  sunt  e  Decreti  I  parte,  dist.  XX,  c.  III,  et  Decr.  II 
parte,  causa  XXV,  q.  I,  cap.   VI. 


CAP.  XI,]  DE  ECCLESIA.  229 

xoo^  versandi.  Quinto  si  omnibus  istis  inspectis  questionis 
qualitas  non  lucescat,  per  decretum  seniorum  pro- 
vincie  ad  lioc  congregatorum  mediante  Dei  assistencia 
qui  non  potcst  suis  deficere,  decidatur. 

B  3      Tercio  supnono:  Guni  dictum  privilegium  non  fun-  We  must  con- 
datur    m    mre  canonico    vel   civili,    sed   specialiter  m    poses  of  the 

...  .  .  .       •,,•  ,      •  .  Charier, 

legibus    regni    nostri   et   cartis   illms   ecclesie  superms 
recitatis,  quod  notetur  forma  et  finis  gracia  cuius  hec 
privilegia  sunt  concessa  (finis  enim  ex  secundo  Phisy- 
10  corum  mensurat  omnia  media  ad  eundem),  in  privilegiis     which  are: 

.      „  .  .         .    ,  ^    .  .      .  ...  a)  respect  to 

autem  regis  Jidgari  triplex  hnis  exprmiitur,  scihcetthe  reiics  of  st. 
reverencia  Dei  in  rehquiis  sui  apostoh,  quies  mona- 
leo^^chorum  ibi  degencium  et  honor  sanctitatis  ilhus*pecu- 
haris  basihce  in  qua  degant  speciales  oratores  pro 
i3rege  et  regno  de  quorum  elemosinis  ad  hoc  speciahter^;  quiet  for  the 
sustentantur.  Unde  in  buha  Nicolai  III  sic  habetur: 
Monachi  ibidem  nulli  omnino  persone  subdantur  nisi   c)  honour  to 

„  .  ,  ,     .  ,        •,,.  .  the  Church  in 

regi.    Ex   quo   videtur    quod    incole    ilhus   loci,    non  which  the  King 

f  .,..,.  .  ,  .  is  specially 

solum  quia  legu  hommes  regis,  nec  solum  quia  spe-     prayed  for. 
20  ciales  eius  elemosinarii  sed  ex  mandato  pape  regi  suo 
specialiter  sunt  subiecti;  nam  secundum  beatum  Gre- 
gorium  multiplicitas  beneficiorum  auget  obligacionem 
beneficiati   ad  suum  datarium.    Ex  quo  videtur,   cum   Monks  of  the 

,..,,.,.  .  .  ,      .  ,  •        •    royal  foundation 

monachi  ilhus  loci  regi  tam  smgulariter  sunt  subiecti,   are  bound  to 

,  .  ,    r       .   •    •         •     ,    ,  ,    »  •  °^^y  *h^   King; 

23  nec  hospites  vel  rugitivi  sui  debent  esse  plus  exempti     so  must  be 

,..,..  ,  .  .,  .    .     their  guests  or 

vel  pnvilegiati  quam  monachi  a  quibus  emanat  privi-      fugitives. 
legium,  videtur  quod  omnes  profugi,  de  quanto  sunt 
in    illo  loco,    regi   Anglie  quadam  preeminencia    sunt 
subiecti  ex  hoc  quod   ab  eo  ibi   recipiunt  beneficium 
Sosingulare;   nec   consonat  fidei    religionis   Ghristi    quod 

monachus,  si  per  possibile  occiderit  hominem  in  dicto  Crime  cannot 

,.,       .  .     .  ,       r  ^^^^  irom  the 

loco,    erit   post  hberior    et  plus    percipiens   de  fructu       duty  of 

.    .,      ..  ,       ^    .      .  .  ,  ^  obedience. 

privilegu,  quam  quando  fuit  mimunis  quoad  Deum  et 

16.  B  in  marg.:   Bulla  Nicolai  III.  18.  A  in  marg. :   Conclusio. 

Nota  quomodo  sunt  privilegia  intelligenda.   (Above  i6o<i  without  mark  of 
reference.)  28.  A:  preminencia.  3i.  B:  per  deest. 

g.  Arist.  Physic.  Ausc.  II,  3. 


23o 


JOHANNIS  WYCLIF. 


CAP.  XI. 


Forgiveness  is 

good  so  far  as 

it  lends   to  true 

mercv. 


and  a  special 

privilege  of 

forgiveness 

should  be  left 

to  Westminster, 


out  of  regard 

for  the  royal 

grant. ' 


No  privilege 

may  be  con- 

trary  to  com- 

nion  iaw. 


hominem  magis  capax.    Nec  videtur  racionabile  quin,  i6o'*  B 
supposita  capacitate  in  monacho  vel  quocunque  famulo 
iUius  loci,    habebit    fructum    privilegii    post    dehctum 
eciam  pocius  quam  unus  extraneus;  ahter  enim  omnis 
contumaciter  ibi  quiescens  in    crimine  ut  sic  indispo-  5 
neret  se  ad  habendum  privilegium  supradictum. 

Istis  premissis  videtur  niihi  (ut  alias)  quod,  Hcet  per  o 
totam   AngHam    indulgeri    debet   omnimoda  remissio, 
de  quanto  sonat  in  misericordiam  et  non  ultra,  tamen 
pro  loco  Westmonasterii   servari   debet  generahs  tahs  lo 
remissio  virtute  singularis  privilegii  pie  concessi  a  re- 
gibus  ilii  loco.  Prima  pars   patet   ex  hoc   quod  privi- 
legia,  cum    (in    quantum    huiusmodi)  sonant    per    se 
bonum,   sunt  racionabiHter  amplexanda;    nam   melius 
esset   quod  tota  ecclesia  haberet  privilegium,  hoc  est,  15 
legem    ad    sui    commodum    quam    quod    ahqua    pars 
ecclesie  a  privilegio  vero  deficiat,  quia  de  tanto  peccat 
vel  punitur  de  quanto  deficit  a  plenis  privilegiis  bea- 
torum.     Et    patet    quod  nuUum  est  privilegium,    nisi 
de  quanto  sonat  in  elemosinam  vel  opus  misericordie,  20 
quia  non  est  privilegium,  nisi  de  quanto  misericorditer 
datur  a  Deo,  vergens  homini  ad  profectum.  Et  secunda 
pars    patet    ex    hoc    quod  oportet  concessionem  regis 
habere    specialem  efficaciam  ibi    diligencius   observan- 
dam,  nam  aliter  foret  frustra.    Et  ex  istis  patet  quod^S 
nuUum    privilegium    est    iuri    communi     contrarium, 
nam  si  foret,  tunc  esset  contra  iusticiam  et  per  conse- 
quens    lex    iniqua  et  non  privUegium.     Unde  videtur 
mihi  omnino  insipidum  dictum  quorundam  dicencium 
quod  non  esset  *  privilegium,  nisi  foret  iuri  communi  161' 
contrarium.     Nam    Hcita    variacio    ritus    pro    loco    et 
tempore  non  est  contrarium  veritati  et  per  consequens 
nuUi  iegi.     Ideo  oportet  privilegiantes  omnino  atten- 


7.  A  in  marg.:  Prima  conclusio 
19.    A   in  marg. :   Correlarium. 
marg. :  Correlarium. 
iuri  coiitrarium. 


12.  A  Ai!  hoc  cum  privilegia. 

20.   A:    sonant.  25.   A  in 

26.  B  in  marg.:  Privilegium  non  est  comrauni 


CAP.  XI.]  DE  ECCLESIA.  23 1 

Oi6i*dere,  ne  subtrahant  iusticiam  vel  inferant  iniuriani 
alicui.  Unde  XXV%  q.  II,  Quod  vero,  dicit  Grego- 
rius:  Absit  hoc  a  me  ut  statuta  maiorum  cum 
sacerdotibus  meis  in  qualibet  ecclesia  infringamy 
5  quia  mihi  iniuriam  facio,  si  fratrum  meorum  iura 
perturbo.  Et  indubie  idem  foret  iudicium  de  quo- 
libet  viatore,  quod  si  privilegiando  precludit  cuicun- 
que  iusticiam,  darapnificat  tam  se  quam  privilegiandum; 
quod  non  licet  vel  Deo  facere. 
D      Ex  istis    secundo  sequitur  quod  fugitivi  privileeiati  Hcnce  fugitives 

^  ^^  o  i  c  gpg  j,Q(  made 

in  Westmonasterio    non    ex  hinc    libertantur,  ut  non  aitogether  tree 

'  of  debt  or  of 

satisfaciant  debitori  vel  quod  ibidem  maneant  pro  punibhment, 
suo  perpetuo  sine  pena  correccionis  salubris,  sed 
aliquam  defensionem  singularem  habent  ibidem  que 
i5sonat  eis  in  commodum  et  non  in  dampnum  vel 
iniuriam  alicui.  Prima  pars  patet,  tum  quia  hoc  non 
sequitur    ex    tenore    verborum    privilegii,    tum    eciam  pince  this  wouid 

\  ,  ,  ...  be  mischievous. 

quia  hoc  non  foret  hbertas  vel  privilegium  sed  pra- 
vissima    corruptela.    Nam    mandatum  apostoli    et    sic 

20  Dei  est  Rom.  XIIF  8:  Nemini  quidquam  debeatis  nisi 
ut  invicem  diligatis.  Quomodo  ergo  hcet  creature 
licenciare  aliquem,  ut  remaneat  in  debito  fratris,  non 
satisfaciens,  eciam  quoad  Deum?  Tales  itaque  hereses 
si    puUulaverint    eciam     per    dominos    regni    nostri, 

25tenentur  prelati  destruere.  Unde  XXV%  q.  I,  Omne 
quod,  sic  scribitur:  Iniustum  iudicium  et  diffinicio 
iniusta  regio  metu  vel  iussu  a  iudicibus  orditiata 
non  valeat,  nequaquam  enim  quod  contra  evange- 
licam    vel   propheticam    vel    apostolicam    doctrinam 

3o  constitucionemve  eorum  sive  sanctorum  patrum  ac- 
tumfuerit,  stabit.  Unde  istam  doctrinam  diciturRoma- 

10.    A  in  marg. :    Secunda  conclusio.  20.   In   codd,:   Rom.  XII. 

28.  B  in  marg. :  Est  hic  manifeste  elicibile  quod  non  licet  contra  apo- 
stolum  dispensare: 

2.  Decr.  sec.  pars,   causa  XXV,   q.  II,  cap.  X.  25.  Dec. 

sec.  pars,   causa  XXV,    q.  I,   c.  VIII. 


232  JOHANNIS  WYCrjF.  [CAP.  XI. 

nos    pontifices  debere    usque    ad    animam  et  sangui-  i6i' 
nem    confirmare     (ut    capitulo    proximo    precedente). 
it  is  contrary  Quomodo    erco  stant    simul:    nulli    liceat    quidquara 

to  chariiy  lo     ^  .  *^  .       .  ,-,        • 

encoiiraj;c  a    debcre    alteri  extra   caritativam  dileccionem,  et  tamen 

man  not  to  pay  ......  .  ,.  ,  ,    , 

his  dcbts.      fugitivus    licenciatur   m    dicto    loco    perpetuo    debere  3 
tam  debitum  corporale  quam  spirituale  sine  hoc  quod 
rependat    satisfaccionem.     Revera    in    istam    blasphe- 
miam  usurpatam  Deus  non  potest,  cum  non  licenciat 
hominem    ad    aliquid    pro    quo    dampnat.     Secunda 
autem    pars    conclusionis    patet  ex  hoc  quod   oportet  lo 
aliquod   privilegium  ex    concessione  regis  dari  talibus 
fugitivis    ex    conclusione    proxima.     Et    ista  sentencia 
notabiliter  docetur  XXV%  q.  I.  Ideo  permittente  domino, 
ubi  dicitur  quod  quandocunque  Romana  ecclesia  con- 
cedit  privilegium,  exprimit  vel  subintelligit,  nisi  aliteri3 
decreverit   ordinandum.     Unde,    inquit,    in    nonnullis 
capitulis  conciliorum,  cum  aliquid  observandum  decer- 
nitur^yStatim  subinfertur^  nisi  auctoritas  Romane  eccle-  i6i^ 
sie    aliter    Jieri    imperaverit    vel    salvo    semper    in 
omnibus  iure  Romane  ecclesie  vel  salva  in  omnibus  20 
apostolica    auctoritate.    Cum  ergo  alia  privilegia  ab 
apostolico  aliquibus  conceduntur,  et  si  contra  gene- 
ralem    legem    aliquid  sonare  videantur,    non   tamen 
contra    ipsam  aliquid    concedere  intelliguntur.    Pri- 
vilcgia,  inquit,  dicuntur  quasi privata  legia;  et  concludit  25 
finaJiter:  Valet  ergo  Romana  ecclesia  extra  generalia 
decreta    quedam    speciali  benejicio  indulgere,    consi- 
derata  tamen   racionis  equitate,  ut  mater  iusticie  in 
nullo    ab    ea  dissentire    inveniatur ,    ut  videlicet  pri- 
vilegia    que  ob  religionis  vel  necessitatis  vel  exhibiti  io 
obsequii  graciam  conceduntur,  neminew  relevando  ita 
divitem  faciant,  ut  multorum  detrimenta  non  circum- 
spiciendo  in  paupertatis  miseriam  nonnullos  deiciant. 

4.  A  Aj :   extra  caritatem.  8.  Deus  non  potest:   verbum   deesse 

videtur.  19.  B:  vel  salva  —  conceduntur  deest.  3o.  A:  quc  vel. 

33.  In  codd. :  pauperis;  correxi  e  decret.  sup.  mcm. 

i3.  ibid  c.  XVI. 


CAP.  Xr.]  DE  ECCI.ESIA.  233 

El      Ex    istis    patet  triplex  correlarium:    primum   decla-  Aii  priviieges 

^   h         •  n  .        .  ...  ,.      .         .....  must  be 

I"»   racio  et  connrmacio  descripcionis  supradicti  pnvilegu;  reasonabie  and 

..,.,.  not  injurious, 

2secundo  patet,  cum  actus  privilegiandi  regum  terre 
exemplari     debet    a    privilegiacione     sancte    Romane 

5  ecclesie,  quam  oportet  subintelligere  condicionem 
sicut  oportet  et  Deum  a  quo  est  omnis  privilegiacio 
exemplata:  necesse  est  reges  terre  subintelligere  racio- 
nabilitatem  privilegii,  sic  quod  non  sonet  in  alicuis 
iniuriam;    quod  si  ignoranter    fecerit,   error  perceptus 

lodebet  statim  ex  mandato  Ghristi  et  eius  pura  licencia 

3  revocari.  Et  patet  tercio  stultum  esse  ex  nudis  verbis  and  this  con- 

^  .         .      dition   must 

privilegii   aliqua   vocata   privilegia  que   sunt   manifesti      aiways  bc 
errores     concludere,    quia    (ut    patet    V°    Ethicorum    however  the 

'       ^  ^  ^  .  ,  words  ot  tlie 

cap.     ultimo    De    Epykeya)    necesse    est    in     talibus  priviiege  run. 

i5  subintelligere  condicionem  captam  a  fine;  aliter  enim 
preter  triplex  inconveniens  (deductum  in  proximo 
capitulo)  sequeretur  manifesta  blasphemia,  ut  puta, 
rex  Anglie  concedit  cuilibet  tali  fugitivo  omnimodam 
libertatem,    sed    libertas  a  peccato    est    maxima,    sine 

2o  qua  non  est  aliqua  vera  hbertas,  ergo  rex  concedit 
cuilibet  tali  ipsum  esse  hberum  a  peccato.  Quod  cum 
sonat  blasphemiam,  manifestum  est  quod  hec  non 
fuit  regis  intencio  sed  quod  haberent  quodcunque 
terrenum    privilegium    tam  in    bonis   nature  quam  in 

25  bonis  fortune  quod  sue  subiacet  potestati. 

F      Ex    istis    tercio    colHgitur  quod   virtute  dicti   privi- By  virtue  of  this 

I       •■  ,.-,...,,.  -  ,    ,  .  very  privilege 

legu    miilti   lugitivi  ad  dictum  locum  debent  m  casu  many  fugitives 

..,.,..  .        .  sKould  be 

acute    puniri,    bonis    ahenis    que    occupant  privari   et     punished; 
aliis    medicinis    tam    corporaUbus    quam    spirituahbus 
3oad    salutem    anime    sue   tendentibus  expurgari,    Patet 
ex    hoc    quod    ibi    virtute    privilegii    habebunt    quod 


I.    A   in    marg.i    Triplex    Correlarium.              2.   A   A,:  supradicte. 

8.   B:    nobilitatem    privilegii.                 i(5.    B:    quadruplex.  17.    A 

in  marg. :  Nota.              26.  A  in  marg. :  Tercia  conclusio.  27.  A  in 
marg. :  Nota. 

i3.  Vict.  Ethicorum  Nicomacheorum.  V,  c.   14. 


2  34  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XI. 

since  it  wouid  pocius    vergit    ad    sui    commodum,    sed  hoc  foret  in  161'*  F 

bc  to   their  ad-  . 

vantage.  casu  huiusmodi  medicma ;  ergo  conclusio.  Unde 
movet  ad  hoc  privilegiacio  regis,  finis,  gracia  cuius 
privilegium  conceditur  illi  loco,  et  utilitas  quam 
caritative  rex  debet  intendere  fugitivo.  Si  enim  rex  a 
erranter  intenderit  finem  illi  oppositum,  tunc  si  ab 
if  the  King  had  iUo    crrore    purgatus    non    fuerit,    pena    sua  ex   qua- 

a  wrong  pur-  . 

pose  his      cunque  mahcia  que  directe  exinde  sequitur,  aggravatur, 
be  corrected.   et    nedum  hoc  sed  peccatum  regum  *  dominorum   eti6i 
prelatorum  superstitum,  qui  correpcionem  illam  quam  10 
debent  ex  accidia  pretermittunt.  Nam  LXXXIII^  distinc- 
cione    sic    scribitur:  Error  cui  non  resistitur  appro- 
batury  et  veritas  cum  minime  defensatur  opprimitur» 
Not  to  punish  NegUgerc  quippe,   cum  possis  perturbare  perversos, 
support  them.  tion    est   aliud   quam  fovere.     Nec    caret   scrupulo  i5 
societatis    occulte  qui  manifesto  facinori  desinit  ob- 
viare.    Et    utinam    nostri    domini,    nostri    prelati    et 
nostri   scolastici   attenderent   illud  dictum;  nam  totus 
labor  scolasticus  debet  tendere  ad  hunc  finem  propter 
zelum  ad  dominum  veritatis  in  quem  offenditur.     Etb 
ad    idem    sonat    quies    monachorum    ibi    degencium; 
cum    enim    omnis  nociva  perturbacio  trahit  originem 
a  peccato,   patet  quod  monachi  non  quietarentur  sed 
Tiie  monks    turbarentur  ex  favore  et  assistencia  peccatorum.  Et  si 

cannot  have      ...  ,  .      ,  ^       .   .    .  i-    •  i 

quiet,iftheyaredicitur  quod  est  eis  lucrum,  cum  tugitivi  condividunt  23 

disiurbed  by  ,.  ,  ,. 

sin.  temporaha  que  apportant,  superadditur  accusans  gra- 
vacio  quod  tam  sancti  viri,  tam  alienati  a  mundo, 
sint  socii  furum,  communicantes  cum  excommunicatis, 
impedientibus  suam  contemplacionem  et  quietem  in 
domino^  quia  Isaie  IX°,  5,  scribitur:  Omnis  violentac 
predacio    cum    tumultu.    Ymmo    cum    loci    sanctitas 


2.  A  B  in  marg.:  Triplex  mocio.  n.  A  in  marg. :  LXXXIII,  q. 

Nota,  Nota.   B  in  marg.  man.  alt. :   Error  cui  non  resistitur   approbatur. 
i3.  B:  opprimit.  25.    A   A, :    dicitur  quod  cum  eis  lucrum  fugitivi. 

3o.  In  codd. :  violencia;  correxi  ex  Is.  IX,  5. 

II.  Dec.  I  pars,  dist.  LXXXIII,  c.  IIL 


CAP.  XI.]  DE  ECCLESIA.  235 

F  i6i'precipue  trahitur  ab  inhabitantibus  illum  locum,  patet 
quod  talis  monachorum  infeccio   derogat  sanctitati  et 
reverencie  loci  quam  rex  privilegians  intendebat, 
Q.      Nec  valet  dicere  (ut  audivi  quosdam  finffere)  quod  Rcdress  cannot 
5  mfra  locum  haberent  mmriati  contra  profugos  respon-  thc  Sanctuary; 

.  ,     aj  because  it  is 

identes    ibidem    msticie    complementum.    Primo    quia   noi  a  proper 

,,.,..,,         ,       c  .  courtof  justice; 

ritus  regni  laudabihs  m  habendo  lorum  contenciosum 
in  loco  prophano  non  debet  in  domum  oracionis  vel 
locum   sanctum    propter  tale  maleficium  transmutari. 
oSecundo  quia  monachis  pro    quorum  quiete  rex   tam  *;  to  hoid  triais 

^  .  .        there  would 

tenere    procuravit    inferretur    dampnum    anime,    quia     disturb  the 
inquietacio  a  contemplacione  distrahens  cuius  oppositum 
3  privileeians  intendebat.  Tercio  quia  contra  ius  divinum     ^^  to  use  a 

^  *=*  ^  .     ,  .  church  as  a 

et  ius  ecclesie  est  violare  sponsam  Christi  vel  locum  eius.  court  of  law  is 

^         _  to  violate  it. 

iSUnde  VI°  Decretalium,  De  immunitate  ecclesie,  cap. 
Decet,  postquam  ostenditur  ex  scriptura  quod  multi- 
pliciter  decet  sanctitas  domum  Dei,  sic  infertur:  Nullus 
in  locis  eisdem  in  quibus  cum  pace  ac  quiete  vota 
convenit  celebrari,  sedicionem  excitet,  conclamacionem 

2o  ^oveatj  impetumve  committat ;  cessent  in  illis  uni- 
versitatum  et  societatum  quelibet  consilia,  concer- 
taciones  et  publica  parliamenta;  cessent  vana  et 
tnulto  forcius  feda  et  prophana  colloquia,  cessent 
confabulaciones  quelibet,  sed  postremo  quecunque  alia 

25  que  divinum  possent  turbare  officium  aut  oculos 
divine  maiestatis  offendere  sint  ab  ipsis  prorsus 
extranea,  ne  ubi  peccatorum  est  venia  postulanda, 
ibi peccandi  detur  occasio  aut  deprehendantur  peccata 
committi.     cessent   in    ecclesiis    earumque    cimiteriis 

3o  negociaciones  et  precipue  nundinarum  ac  fori  cuius- 

4.   A   B   in    marg. :   Responsio   ficta.  11.  In   codd. :   infereretur. 

i5.  A  in  marg.:  Nota  pro  immunitate  ecclesiarum.  20.21.  Decr.  habet: 
locis  illis  universitatum  et  societatum  quarumlibet  concilia,  conciones  et .  . . 
28.  A  Ai :  peccata  quieta.  29.  A  in  marg. :  Nota  contra  nundinas 

et  secularia  negocia  in  locis  feacris.  B  in  marg. :  Que  prohibentur  fieri  in 
ecclesiis  et  earum  cimiteriis. 

i5.  Sexti  decret.  lib.  III,  tit.  XXIII,  cap.  II. 


236  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  Xr. 

cunque  tumultus.  Omnis  in  eis  secularium  iudiciorum  *  i6i'*  G 
strepitus  conquiescat.  Nulla  inibi  causa  per  laycos 
criminalis  maxime  agitetur;  sint  loca  eadem  a  lai- 
corum  congregacionibus  aliena.  Hec  ibi.  Quomodo 
queso  foret  ecclesia  fomentura  criminum?  vel  quos- 5 
cunque  in  ipsam  committentes  defenderet?  Unde  super 
verbo  Sedicionem  dicit  glossa  quod  committens  furtum 
in  ecclesia  tion  habehit  inmunitatem  in  ea,  et  hoc  tenet 
Hostiensis,  et  bene,  cum  frustra  invocat  loci  suffragium 
Whoever  sins  qui  fedat  eundem.    Cum  erso   quicunque    offendit  in  10 

mortally  in  a     ^  ^  , 

Church  steais  uno    factus   est   omnium   reus,    manifestum   est   quod 
its  protection.  _  ^  '  *■ 

omnis  peccans  mortaliter  intra  ecclesiam  furatur  spiri- 

tuale  suffragium,  quo  Deus  plus  offenditur  quam  pro 

furto  temporalium,  ymmo  cum  omnis  occupans  tem- 

poralia  in   mortali,    deficit  a    iure   utendi  quocunque,  i3 

pro  tunc  manifestum    est  quod  furatur   bona  ecclesie 

in    qua   pausat.     Si  ergo  ille  sit  prevaricator  precepti 

decimi:  quicunque  iniuste  cupierit  aliena^  multo  magis 

ille  est  prevaricator  decalogi  qui  fraudulenter  et  iniuste 

detinet    aliena.     Si    ergo    non    licet   alicui   dispensare  20 

cum  aliquo  preceptorum  domini,  manifestum  videtur 

quod  non  subiacet  potestati  humane  privilegiare  locum 

vel  hominem,   ut   liceat  sibi  vivere  contra  mandatum 

dominicum.     Et    hic    mirantur   nonnuUi,    cum   sit   ad 

privilegium  locis  sanctis  quod  eximantur  a  quocunque  23 

Church  digni-  tumultu  secularis  negocii,  quomodo  superiores  prepositi 

tanes  should  ,      .  ...  ...  ,  ,  . 

not  aiiow  fairs  ecclesie,    scuicet    episcopi,  priores    et   abDates    nedum 

etc.  to  be  held  .  i  i-  •    -i       •  •         • 

in  Church-     permittunt  sed  vendicant  ut  privilegium  et  pertinaciter 
^^^  ^'        defendunt,    quod    in    ecclesiis    suis    ac   cimiteriis   suis 

sint  nundine  et  secularia   negocia   que   nunquam  sine  3o 
dolo  et  crimine  multipHci  exercentur.  Cum  autem  non 
est  possibile  ut  duo  contraria  sint   simul   privilegium 
eidem  ecclesie,  manifestum  est  quod  vel  oportet  negare 
privilegium  iuris  divini  ac  iuris  canonici  de  exempcione 


n.  B  in  marg.  man.  alt.:  Furtum  in  ecclesia.  17.   B:  sit  privile- 

giator.  3i.  A  in  marg.:  Conclusio. 


CAP.  XF.]  DE  ECCI.ESIA.  2^7 

G  161'' ecclesie  a  tumultu  negocii  secularis  vel  concedere  hoc 
esse  privilcgium  impediens  bonos  mores.  Et  credo 
quod  nostri  ecclesiastici  isti  sentencie  annuerent,  si 
non  essent  lucro  temporalium  excecati,  cuius  probacio 
5  foret,  si  princeps  toUeret  questum,  renunciaretur  pri- 
vilegium;  sed  sceleratissimum  videtur  atque  sacrilegum 
pro  pecuniis  vendere  divinum  privilegium. 
H      Et    per    idem  tollitur   quod   leges  Anslie  non  mu-  nor  fie  King's 

'^  ^     ^  ^  ....  court  to  sit  in 

tarentur  pretextu  erroris  in  hoc  privilegio,  introducendo  the  house  of  the 
lobancum  regis,   eius   iudicem  vel  placitum   seculare   in 
domum    domini;    tunc    enim    foret   novissimus    error 
peior   priore,    cum  error    ignorancie    factus   in   Deum 
augeretur  supplecius  per  supinum  contemptum;  nam 
unum  peccatum  illaqueando  profundius  trahit  ad  ahud. 
i5      Quoad  terciam   personam,    scihcet    fugientes,    patet  A^  t^  the  fugi- 
quod    privilegians   intendit   commodum  fugitivi,    quia  a  priviiege  to 
ahter  non  esset  sibi   elemosina  vel   opus   misericordie  encouraged  in 

^  ^  their  sin. 

sed    omnino    contrarium,    si    intenderet    dampnificare 
162' proximum.     Quod    autem    esset    in    casu    fugitivo  * 

1  privilegium  sic  puniri,  patet  supponendo  ah'quos 
occasione  male  accepta  ex  securitate  tahs  refugii  in- 
iuriari  proximis    et    sic   dampnificare  animas  proprias 

2  per  peccatum.  Suppono  secundo  quod  maius  opus 
misericordie    foret    impedire    occidentem    sic   animam 

2  5propriam  quam  occidere  volentem  nudum  corpus. 
Et  ex  istis  tercio  sic  arguitur:  Omne  maius  bonum 
opus  misericordie  est  pocius  inpendendum,  sed  maius 
bonum  opus  misericordie  est  subtrahere  bonum  a 
tah  in  casu  signato  et  castigare  frenericos  ad  salutem 

3o  eorum  perpetuam,  quam  egentem  solum  in  bonis 
corporahbus  tahter  relevare;  ergo  iUam  elemosinam 
potens  pocius  debet  inpendere.  Supposito  ergo  casu 
de  fugitivis,  sic  ahbi  nocentibus,  patet  conclusio. 

i5.  B:   scilicet  deest.  16.  B:   quod  rex  privilegians.  17.  A 

in  marg:  Conclusio.  21.  A:  privilegii  refugii.  24.  A  in  marg.: 

Nota   contra   pretensam   immunitatem  ecclesiarum.  26.  A  in  marg. : 

Tercio  racio.  27.  28.  B:  Maius  opus.  32.  A  A, :  supposito  casu. 


238  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XI. 

Christ  chastises      Confirmatur  primo    ex  hoc  quod  Ghristus  medicus  i62»  H 

those  whom  he         .        .     .  ,     .  .  ^     ■ 

loves.        sapientissimus    et    clementissmius    ita    facit   cum  suisi 
discipulis  quos  plus  amat  (ut  declarat  beatus  Gregorius 
XXI°  Moralium,    et  recitatum   est  proximo    capitulo). 
Unde  Apoc.  111°,  19,  dicit  is  medicus:    Ego  quos  amob 
arguo  etcastigo,  et  Hebr..XII°,  16,  19,  dicitur:  Flagellat 
autem    Deus  omnem  Jilium    quem  recipit.    Secundo  2 
confirmatur  ex  testimonio  Augustini  posito  in  decretis 
XXIII^,  q.  IV.  Ipsa  pietas,  ubi  sic  scribitur:  Molestus 
est  medicus  furenti  frenetico  et  pater  indisciplinato  10 
filio:  ille  ligando  iste  cedendo,  sed  ambo  diligendo. 
Si  autem   illos    negligant  et  perire  permittanty    ista 
falsa  mansuetudo  foret  crudelitas,  V^,  q.  IV^.    Non 
vos,  et  Non  omnis.  Et  ponit  post  exemplum  quomodo 
existentibus  pluribus  amicis  in  domo  certissime  ruitura,  i5 
si  nollent  credere  narracioni  periculi,  flagellaremus  vel 
invite    extraheremus    aliquem,    licet    credamus    quod 
aliquis    se    stulte  precipitet.    Multo    magis    in   maiori 
periculo  spirituali.    Unde  XXII 1%  q.  IV^.   Quid  faciet, 
dicitur  quod  ad  hoc  datur  ecclesie  medicina,  ut  inter  20 
freneticos  atque  litargicos  eciam  contempnentes  non 
dehet  desistere  sic  quod  perseveretdiligencia  caritatis, 
ligando  freiieticum  et  litargicum  stimulando.    Quot- 
libet  tales   sunt  leges   que   idem  sentenciant.    Si  ergo 
tantum  sit  peccatum  in  omittentibus  habentibus  potes-  25 
tatem,  manifestius  et   inexcusabilius   est  peccatum    in 
speculatore  qui  ommittendo  proderit  veritatem. 

Gum  ergo  (ut  tactum  est  superius)  non  stat  duo 
contraria  esse  simul  privilegia  eidem,  et  secundum  idem 
patet    cura  casu    limitato,    foret    privilegium    fugitivo  3o 


I.  A  in  marg. :  Confirmacio  triplex.  8.  A  in  marg.:  Augustinus. 

12.  A  A,:  nec  ligant.  i3.  In  codd.:  V  q.  vel  IV.  14.  ponit  sc. 

August.    1.  c.  23.   B  in  marg.    man,    alt. :    Correccio  est  medicina. 

4.   Cap.   IV.  9.    Dec.     sec.    pars,    causa    XXIII,    q.    IV, 

cap.  XXIV.  i3.  jb.  causa  V,  q.  V,  c.  I  et  c.  II.  19.  ib. 

causa  XXIII,  q.  IV,  cap.  XXV. 


CAP.  XI.]  DE  ECCLESIA.  289 

Hi62'ligari  et  pungi,  non  foret  tunc  idem  privilegium  in 
facultatibus  et  pena  relaxari,  quia  revera  omnis  taliter 
cupidus  fastus  et  questus  est  furens  freneticus  et 
soporatus  litargicus  ex  fumo  temporalium  inficiencium 

5  cerebrum  racionis. 

I      Et    patet    per   modum    epilogi     quomodo     oportet   To  sum  up: 
privilegium  sic  interpretari  quod  fugitivi  ad  locum  sic  shouid  havc  aii 
privileeiatum  pro  quocunque  commisso  habeant  liber- good  tor  ihem- 

'  '^  *  ^  ^     ^  sfclves  and  tor 

1 62**  tatem  *  vel  immunitatem  omnimodam  secundum  regulas       others. 

locaritatis  et  misericordie  a  rege  et  regno  cum  paribus 
eis  dandam,  sic  quod  omne  dandum  sonet  tam  eis 
quam  dantibus  bonum  utile.  De  diversitate  vero  inter 
criraen,  facinus  atque  flagicium  dictum  est  XXV°  cap., 
libri  VP  quomodo  facinus  sonat  in  proximi   iniuriam; 

i5de  quiditate  autem  privilegii  dictum  est  superius,  VIII° 
cap.  huius  libri;  et  cum  oportet  ut  intelligatur  libertas 
a  peccato  (ut  loquitur  Apostolus  Rom.  VI°,  22);  patet 
quod  immunitas  pertinenter  est  indignitas  criminis  ad 
tormentum    (ut   loquitur   scriptura  Jeremie    XXV°    et 

20  Ecclesiasticus  VII°  cap.).  Communiter  autem  intelligitur 
de  mundicia  a  facinore  quod  in  Anglia  dicitur  felonia, 
et  est  quedam  species  libertatis  quam  quidam  vocant 
franchisiam  et  sumitur  nunc  extensius  et  nunc  striccius. 
Unde  immunis    dicitur    ab    in   et   munium    tributum, 

2  5  quasi  liber  a  reddicione  tributi,  ut  est  expers  vel 
alienus  a  reatu  et  vere  loquendo  solum  insons^  dum 
non  est  dignus  sic  puniri.  Dicitur  inmunis  sic  quod 
immunitas  opponatur  reatui,  ad  quem  sensum  ex  nuUo 
humano    privilegio    sequitur  in    criminoso  immunitas 

3o  aput  Deum,  sed  ex  privilegiacione  sequitur  irreatus 
pene  quoad  principem  libertantem. 

Gontra  dicta  obicitur  primo  per  hoc  quod,  si  quilibet 
criminosus  sit  indignus  habere  suffragium  ecclesie,  tunc 

4.  B:  et  se  portatus.  6.  A  in  marg. :  Epilogus.  Nec  omnia  valent 

pro  correccione  peccancium.  11.  B:  omnino  dandum.  18.  B  in 

marg. :  Immunitas  quid    sit,    nota.  22.  23.  B:    quedam  franchisia. 

24.  B:  et  buium.  32.  Contra.  Prima  obieccio. 


them. 


240  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XI. 

Objectipns:     lex  illud  cxprimeret,  sed  facit  oppositum  cum  servum  162" 

I.  It  is  said  that       .  .      ^  ^  ^ 

the  law  wouid  eciam  existentem    in    eracia    docet   extrahere  et  alios 

express  these         .      .  *=• 

limitations,  if  criminosos   docet   libertate  saudere.  Hic  dicitur  auod 

thev  were  m-  .  *^  i 

"tended.  plus  peccans  est  de  racione  plus  elongatus  a  sutfragio 
ecclesie,  licet  ecclesia  ex  ignorancia  gravedinis  peccati  5 
vel  ex  percepcione  planiori  iniurie  vel  alia  causa  cul- 
pabili  hoc  dispariter  pt-osequatur.  Nam  si  secundum 
iura  humana  et  ecclesiastica  licitum  racionabile  atque 
legitimum  est  extrahere  servum  atque  libertum  de 
ecclesia  pro  debito  operis  impendendo  domino  tem-  10 
porali   (ut  patet    capitulo    De  hiis  qui  ad    ecclesiam 

Answer:     fuglunt,  le.  fi.),  si  omnis  indebitatus  proximo  in  pecunia 

It  does  in  a  ,  .   ,  .    .  .    -        .       .  , 

way  express  vel  quocunque  debet  servicmm  satisraccionis  sub  pena 
dampnacionis  domino  dominorum,  ergo  multo  magis 
licet  eum  extrahere  de  ecclesia,  si  exhinc  pauset  in-  i5 
obediens  ad  reddendum  servicium  regi  regum.  Minor 
patet  ex  hoc  quod  omnis  homo  est  magis  servus  Deo, 
plus  debitor  et  prius  quam  aliquis  servus  est  debitor 
domino  temporah'.  Unde  Apostolus  Ephes.  VI",  5*^, 
docet  servos  obedire  dominis  carnalibus  cum  timore  20 
et  tremore,  sicut  Christo,  servientes  sicut  domino  non 
hominibus. 

Gonfirmatur  primo  per  hoc  quod,  sicut  homo  tenetur  a  K 
plus  Deum  diligere  quam  se  ipsum,   sic  tenetur  plus 
odire  Dei  iniuriam,  unde  XXIII%  q.  IV  sic  scribitur:  25 
Si  ea   de  quibus  vehementer  Deus  offenditur,  insequi 
vel    ulcisci  deferimus,    ad    irascendum    utique  divi- 
nitatis  ^' pacienciam  provocamus.  Secundo  confirmatur  162= 
ex    hoc    quod  secundum    leges   humanas  lesis  et  non 

3.  A  in  marg. :  Responsio.  6.  B:  in  iure;  A  culpali.  11.  AB: 

palet    Co;    ibid.   le.  fi.   id    est    lege    fine   (lege    in    fine)   ib.    sed    omnis. 
i3.  B:  quocunque  alio.       25.  A  A,:  Unde  deest. 

II.  Decret  Gregorli  IX,  Hb.  III.,  tit.  XLIX,  cap.  VI.:  Si  vero 
servus  fuerit  qui  confugerit  ad  ecclesiam,  postquam  de  impunitate 
sua  dominus  eius  clericis  iuramentum  praestiterlt,  ad  servicium 
domini    sui   redire    compellitur    etiam   invitus.  25.    Dec.  II 

pars,   causa  XXIII,  cap.  L. 


CAP.  XI.]  DE  ECCLESIA.  241 

K  lea^^ledentibus  debent  privilei^ia  ecclesie  surtra^ari  (ut  patet    Tiie  Church 

^  '^  .    ."^  .  should  lielp  thc 

coUacione  tercia)  sed  omnis  profugus,  iniuste  detinens    injured,  not 

^  ..  those  who  do 

alienum    debitum    pretextu    profugii   ad  quamcunque       wrong. 
ecclesiam  iniuriatur  Deo   et    omnibus  sanctis  leditque 

5  se  ipsum  et  quemlibet  proximum  mortalis  peccati 
comparticipem.  Ergo  non  est  iustum  ut  sic  ledcns 
gaudeat  taliter  immunitate  ecclesie.  Et  ad  idem  vadunt 
quotlibct  iuris  principia,  ut  111°  Decretalium,  De  rerum 
permutaciojiey  cap".  Cum  universorum:  Deceptis  et  non 
10  decipientibus  iuj-a  subveniunt;  aliter  enim  ordinarentur 
leges  ad  fovendum  iniurias.  Sed  Isaie  X°,  i,  dicitur: 
Ve  qui  condunt  leges  iniquas;  non  enim  est  lex 
humana  vel  divina  nisi  ad  continuandum  iusticias  et 
expurgandum  iniurias. 

0      Terclo  confirmatur  ex  hoc  quod  homo  est  obligacior  a  man  is  more 

...  ...  ^   .  .  bound  to 

ad   vmdicandum   mmriam   Dei   quam   propriam,   cum  revenge  an  in- 
suam  debet  remittere,    nisi   de  quanto  sapit    divinam '"7o  himseif.^" 
iniuriam,  sicut  patet  de  Christo,  de  Moyse  et  ceteris 
Christi     membris,     que     omnia    debent    exponere    se 

20  pro  capite;  sed  omne  ad  cuius  complecionem  est  obH- 
gacior  debet  niagis  attendere:  ergo  debet  magis  atten- 
dere  vindicacionem  divine  iniurie;  unde  omnes  facientes 
oppositum  sunt  culpabiliter  se  ipsos  amantes  (ut 
loquitur  Apostolus,  11°,  Thymothei  111°,    i). 

2  5      Et  istam  sentenciam  docet  Aueustinus,  libro  primo     Augustine 

c>  7  r  teaches  ihe  duty 

ad  Cresconium   srammaticum  (ut  recitatur  in  decretis,    "/  punishing' 

^  "  ^  ^     the   wicked. 

XXXIII^,  q.  IV'''*):  Quisquis  christianus  iniquum  non 

persequitur,  Christi  est  inimicus.  Verum  dicis,  si  non 

hoc  in  illo  persequitur    quod  Christo    est    inimicum. 

3o  Neque  enim  dominus  in  servo,  pater  in  filiOy  maritus 


A-    B:  ledit  se.  12.    B:  qui    comedunt.  17.  B:   debent  re- 

mittere.  24.  A  in  marg. :  Nota.  2G.  A  B:   Cresconicum;  A, 

Crescencium.  A  in  marg. :  Augustinus.  27.  A  in  marg. :  Correpcio. 

In  decret.  leges:  Quisquis  christianus   iniquum   persequitur. 


8.  Dec.  Greg.   IX,  lib.  III,  tit.  XIX,   cap.  VIII.  26.  Decr. 

pars,  causa  XXIII,  q.  IV,  Cap.  LII. 

16 


242  JOHANNIS  WYCLIF.  fCAP.  XI. 

ifi  coniuge,    cum  sint    utrique   christiani,  non  debent  162^ 
persequi  nisi  vicia   christiane  contraria  veritati;  que 
si    non  persequuntur,    rei    negligencie  merito  tene- 
buntur. 
The  perform-       Et  ista  seiitencia  rectificaret  multum  ecclesiam,  quia  5 

ance  ot  this       ,      .  ,.  ...  .       .  ,  ,      . 

duty  wouid  do  desidia  et  deformitas  correpcionis  perturbant  ecclesiam, 

much  to  set  the 

Church  right.  cuni    multi    uou    correptorcs,    sed    corruptores'  zelo 
vindicte  amant  peccatum  et  odiunt  personam,  querunt 
pecuniam,  non  correpti  iusticiam,  et  ideo  correpciones 
propter  ordinem  preposterum   non   habent  efficaciara.  10 
Gonceditur  ergo  assumptum  in  obiecto,   cum  oportet 
Deum    dignificare    fugitivum    per    graciam,    et    post 
redditur  dignior  ad  habendum  matris  sue  suffragium; 
nec  possunt    aliqua    iura  exprimere  huius  oppositum. 
Racionabile    autem    est    servum  fugientem  a   servicio  i5 
debito   domino   suo  extrahere,    cum    ut    sic  delinquit 
in    Deum;    quod    autem    homines    illud    maioribus  ^=  1^2' 
peccatis  preponderant,  accusant  proprietarie  se  amantes. 
Objection:         Secundo  obicitur  per  hoc  quod  iuxta  istam  senten-L 

2.  It  cannot  be      .  .    .,       ..  , 

known  who  are  ciam    excluderetur    hbertas    privilegii,  eo  quod  nemo  20 

tit  to  be  pro-         .  .  ,.       •  .      ,.       .  .  •        i- 

tected  by  the   sciret  qui  esseut    digni    aut  indigni,  qui  puniendi  aut 
qui    dimittendi,    aut    qualis  vel  quanta  debet  esse  re- 
missio.    In   amphacione    ergo    privilegii    est  via  secu- 
Answer:      rior.  Hic  dicitur  negando  assumptum  et  consequenciam 
^y  ^t"sf  Jsin^sequentem;    nam    locus  potest  ex  effectu    probabih'ter  23 
aimsgivmg.    ^oguoscere   qui    fugitivi  sunt  fructuose  penitentes,    et 
solum    tales    prius    criminosi    debent    ex    lege  Dei    et 
iuris   ecclesie  habere  in  illa  refugium.  Nam   fugientes 
illuc  cum  ere  aheno  et  negantes  restitucionem  quan- 
tumcunque  habundant  ostendunt  se  incapaces  refugii,  3o 
et    sic    de    cunctis    facinorosis   qui   non   disponunt   se 
quantum  sufficiunt  ad  emendam.  Et  si  obicitur  quod  l 

I.  In  codd.:  utique.  7.8.  B:  ze  vindicte.  i3.  B:  digni;  A  cor- 

rexJt:   dignior.  iR.  B:  accusat.  19.  A  in  marg.:  Confra.  Se- 

cunda  obieccio.  24.  A  in   marg.:  Responsio.  25.  A  in  marg.: 

Nota,  qui  fugitivi   debent  gaudere  de  immunitate  ecclesiarum,  quia  peni- 
tentes    etc    (Above    i6'>d  without   mark  of  reference).  3i     ^  •■   ••:    sed 

quantum. 


CAP.  XI.]  DE  ECCLESIA.  24^ 

L  iC^^^ex  talibus  signis  sensibilibus  non  fit  demonstracio, 
cum  potest  esse  sensus  illusio  vel  aliunde  decepcio, 
dicitur  quod  obieccio  est  inutilis,  cum  non  requiritur 
talis  infallibilis  noticia  ad  elemosinas  faciendas.  Tunc 
5  enim  periret  omnis  correccio  et  omnis  sentenciacio 
secundum  leges  humanas  et  omnis  elemosina,  cum 
perinde  homo  dubitaret,  si  ille  cui  faceret  elemosinam 
sit  diabolus  incorporatus  vel  membrum  eius;  cuius 
defensio  foret  contra  voluntatem  Dei,  cedens  ad 
loperturbacionem  ecclesie. 

Unde  cum  dilatacio  tahs  non  foret  ampliacio  privi- 
legii  sed  perversio  privilegii,  pars  securior  forct  tenenda, 
innitendo  iuri  communi    in   cuius    execucione   exclusa 
2  est  undequaque  iniuria.  Ulterius,  si  queratur  de  hmi-  Debtors  shouid 
1 5  tibus    remissionis    talium    profugorum,     videtur    mihi     protccted, 

.  1      1    1  •  •  except  tliose 

quod  pium    esset,  quoad  debitum  pecuniarum,   docto    who  cannot 

^        ,    r      -  '    '      -  ,  •  •  1-  .  Pay  throush 

quod  tugitivi  sme  suo  demerito  smt  casuahter  impo-  misfortune. 
tentes,  ut  ex  naufragio,  incendio  vel  rapina,  quod  a 
suis  creditoribus  et  speciahter  a  mundi  divitibus  et  cleri- 
20  cis  dimittantur  Hberi,  vel  totahter  vel  in  parte;  egenis 
autem  creditoribus  satisfaciant  suo  laboricio  paulative. 
M  a      Unde    mirum    est   pluribus   quomodo   extortus   fuit  The  priviiege 

....  .  .  was  not  in- 

sensus    privilegn  ad   debitum    pecuniarum,    cuni   ante     tended  for 

^  ^  .      ^  ^  debtors. 

XXV""^  annum  Edwardi  III'  non  esset  pro  tah  debito 

2  5  ad    ecclesiam    fugiendum,    priviiegiantes    autem    per 

multos    annos    ante    illud    tempus    non    intenderant, 

sicut    nec    poterant,    ut    nuUus    debitor    illuc    fugiens 

teneatur  satisfacere  creditori.  Nam  XI^   q.  IIl^  ex  auc- 

toritate    beati  Isidori  sic  habetur:   Qiii   consentit  pec- 

3o  cantibus  et  defendit  aliquem  delinquentem  maledictus 

erit    aput   Deum  et  homines  et  corripietur  increpa- 

\i\>^cione^ severissima.  Hinc  eciam  quidam  sanctissimus 

16.   A:   esset  esset.  22.   B   in   marg.   man.   alt. :    Pena    fnrum. 

27.  A  in  marg. :    Contra   defensores  peccancium.  29.  A  in  marg. : 

Ysidorus.  3o.  Incodd.:  maledictus  est:  correxi  e  decr.  supra  mem. 


29.  Dec.  II  pars,  causa  XI,  q.  III,  Cap.  C. 


16* 


244  JOHANNIS  WYCLIF.  ICAP.  XI. 

pater    ait:    Si    quis    peccantem    defenderit,     acrius  16^1:11 
quam    ille    qui  peccavit    coherceatur.     Hinc    eciam 
alius  pater  ait:    Si  quis  alterius  errori  consenserity 
sciat  se  cum  illo  simili  modo  culpabilem  iudicandum. 
Sufficit  ergo  prepositis  peccatum    proprium    etsi    non  b 
cumulent  alienum.  Insuper  aliud  mirum  est  quomodo 
extortus    est    sensus    nephandus    ex    dicto    privilegio 
quod  licet  sceleratissimis  cubare  ibidem  in  suo  crimine 
sine    correpcione    penali   pro    tota  suo   periodo,    cum 
nec    verba    privilegii    illud  annuerint.  Nam   potissime  lo 
extorqueretur    de    isto    verbo    quod     habeant    ibidem 
omniraodam    libertatem.     Sed    revera    ex    istis   verbis 
patenter  infertur  oppositum,  cum  libertas  ad  pausan- 
dum    in    peccatis    non    foret    libertas,    eo    quod   tunc 
spiritus  infernales  forent  liberrimi.  i3 

The  period  of      Et  si  queratur  quantam  Hbertatem  habebunt  ibidem,  3  N 

immunity  ^  ^  ^ 

shouid  be      dicitur   quod    magna    libertas    est   concessa  a   reeibus 

limited,   as  m  ^  ^  ^ 

otherChurches,  ecclesie  Aneiicane,  ultra  hoc  quodhabent  reena  alia  vel 

to  40  days.  ^  ^  '         ^  _  ^  _  /=• 

exprimunt  iura  canonica,  sciHcet  quod  quihbet  fugitivus 
ad  quamcunque  ecclesiam  in  Anglia  pro  qualibet  felonia  20 
habeat  ibidem  tempus  quadraginta  dierum  instar 
Ninivitarum  et  penitencium  in  Quadragesima  quibus 
tot  tempora  penitencie  sunt  concessa.  Pro  illo  tamen 
loco  excedit  illud  privilegium  in  duobus:  primo  in  hoc 
Tvvopointsin  quod,  ubi  in  aliis  locis  restringitur  situs  ad  basilicam  23 
minster  exceeds  yel  paucos  passus  extra  ecclcsiam,  ibi  possunt  secure 

other  Churches.        ^    ^  *  ^  '  ^ 

quiescere  per  totum  precinctum  Westmonasterii,  ubi 
eciam  in  aliis  ecclesiis  limitatur  causa  fuge  ad  feloniam, 
ibi  extenditur  ad  quodcunque  facinus  vel  delictum, 
cum  quo  stat  regni  prosperitas  et  integritas  regalie.  Si  3o 
autem  placeret  regi  et  suo  consilio  concedere  fugitivis 
illius  loci  libertatem  maiorem,  gauderem  et  assidue 
procurarem,  sed  (si  non  fallor)  ex  debito  sensu  verborum 
privilegii    non    potest    homo     convincere    amphorem. 


I.  In  decret.:  defendit.  3\.  A  A,:  fugitivi.  3^    A  A, :  homo 

deest;  A,:  committere.  A  B:  convicere;  correxi. 


CAP.  XI.]  DK  ECCLESIA.  2^5 

O  0  Et  si  arguitur  quod  privilcgium  de  immunitate 
i63"ecclesie  Anglicane  repugnat  iuribus  canonicis  supra- 
dictis,  dicitur  quod  non,  quia  omnes  ille  leges  sunt 
locales,  obligantes  tantum  eos  qui  ipsas  acceptant, 
5  tam  in  materia  quam  in  forma.  Anglia  autem  quia 
prius  habuit  consuetudinem  raisericordius  libertantem 
ecclesiam,     ideo    dimissa     martirizacione    sui    populi  Coroncfs  oHice 

.  .  .    as  to  lugitives 

venit  coronarms  ad  iugitivum,  querens  causam  sui  in  sanctuary. 
aufugii;  quod  si  pro  alio  delicto  quam  felonia  aufuge- 
lorit,  libertas  ecclesie  non  ad  eum.  Si  autem  pro 
felonia,  dum  tamen  non  repugnat  provido  statui 
regni,  licet  sibi  pcr  quadraginta  dies  libcre  ibi  quie- 
scere  et  in  line  unum  ex  tribus  eligere.  vel  pcr  stratam  Liberties  given 

.      .  ,  .        to  the  fugitive. 

regiam  tamquam  cxulans  exirc  provinciam,  vel  publice 

i5exire,  stando  tamquam  indigena  iuri  rcgni,  vel  tercio 

i63Temanere    infra    basilicam  *  sine    hoc    quod    ultra    de 

cibariis    provincie    sustentetur.     Et    i^ut  mihi    videtur) 

privilegium    iilud    foret    misericordius  et  racionabilius 

quam    privilegium    notans    casus    in    quibus   salvandi 

2oin  Anglia  extracti  sunt  alibi  et  occisi.  Ideo  laudemus 
nostros  principes,  non  vendicantes  alieno  iure,  quod 
consuetudo  Anglie  non  permittit;  nam  Angliam  non 
obhgant  aliena  privilegia  allcganda,  sed  sufficit  nobis 
fructus   ultcrioris  privilegii,  nec  est  aliqua  lex   funda- 

2  3  bilis  pro  ambobus. 

Tercio  principaliter  areuitur  contra  dicta  de  descrip-  Third  pnncipai 

..,...,  .  .  ,  .       ,  argumcnt 

icione   privilesii:  videtur  enmi  prmio  quod  omnis    lex     against  us. 

.    .,      .  .        ,  .       .    .  ,  .       ,         ^J  All  law  is 

sit    privilegium,    cum    omnis    lex    mdividua    sit    lex      priviiege. 
privata,    concessa    ad    utilitatem   ecclesie  vel  persone. 
2Videtur   secundo   quod   non    subiacct    potestati   domi- f»;  Secuiar  lords 

.......     cannot  appoint 

norum   temporalium   statuere    ecclesiam   in    privilegus  Church  privi- 

.       leges,    which 

quc  Christus    instituit,    quia    illa    erant    dona     gracie  rest  with  God. 
que  solius  Dei  est  conccdere. 

9.  A  B:  felononia.  11.  B  in  marg. :  Pena  maledicti;  A  Aj:   dum 

tamen  repugnat.  12.  A  in  marg.:  Nota.  20.  A  in  marg. :  Contra. 

Tercia   obieccio.    Arguitur  contra  descripcionem  privilegii    (Above  iGS*» 
without  mark  of  reference).  29.  A  A^:  privata  et  concessa. 


246  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XT. 

c)  Aii  wcakness      Tcrcio  videtur  quod  omnis  infirmitas  vcl  neccatum  3  Q 

or  sin  is  a  privi-    .....  .,.,.,.  .       .... 

lege  sincc  it    sit  privilegium,  GUia  ccdit  ad  utilitatem  sancte  matris  ^^> 

brings  good  to  ,      .         _^.         ,.    ,  ,  .        , 

the  Church.    ecclesie.    Hic    dicitur  negando    assumptum,    quia    lex 

Answcr:  .     .  .    .,       .  .   . 

a)  Such  use  of  commuDissima  non  est  privilegmm,  nisi   equivocando 

the  word  privi-  ... 

legc  is  an     in    predicacioue    secundum    essenciam  vocetur    omne  5 

cquivocation.  ,       ,  .        .  .  .,.  ,  ,  . 

quod  obiective  termmat  utilitatem  pnvatam,  vel  pri- 
vilegiat  melioratum  privilegium,  sicut  Deus  dicitur 
gaudium  et  premium  beatorum.  Loquendo  autem 
formaliter  de  privilegio,  patet  supra  dicta  descripcio 
in  iure  canonico;  nam  XXV^,  q.  I,  Ideo  permittente  \o 
domino,  exprimitur  supradictum  genus  privilegii  sub 
hiis  verbis:  Privilegia  enim  dicuntur  quasi  privata 
legia^  eo  quod  privatam  legem  singulis  generent. 
Qiiam  diffinicionem  Gregorius  innuens  ait:  Si  hoc 
neque  consuetudine  generali  neque  privilegio  speciali  i3 
vendicas,  restat  te  usurpare  quod  fecisti.  Et  patet 
ex  iure  canonico  genus  privilegii  supradictum.  Super- 
addidi  eciam  ditferenciam  pro  explanacione  maiori 
quod  est  concessa  a  principe  ad  utilitatem  ecclesie 
vel  persone,  et  potest  ista  differencia  pertinenter  capi  20 
de  iure  canonico  XIX%  q.  II,  Due  sunt,  ubi  distin- 
guens  inter  legem  publicam  et  privatam  dicit  quod 
lex  privata  est  que  instinctu  spiritus  sancti  in  corde 
scribitur,  sicut  de  quibusdam  loquitur  Apostolus: 
Qui  habent  legem  Dei  scriptam  in  cordibus  suis.  25 
Law  is  coramou      Sed    quia    videtur  per  verba  decreti  quod    membra 

in  two  scnses;  ,      ^         .  ,  .         ,  , 

of  obiigation    coincidunt,  licet  racio  non  sit  diversa,  ideo  notandum 

and  assertion.  ' 

quod    lex    potest    dici    communis    dupliciter,     scilicet 
obiectiva  obligacione  vel  formali  predicacione;    primo 

I.  ad   lit.   Q.    Lit.  P    decst    in    cod.  2.    B:    quia   conccssit  ad. 

3.  A  in  marg. :   Responsio.  4.  B  in  marg.:   Ethymologia  privilegii. 

10.  A  in  marg. :   Gregorius.   In  codd.  XXV,   q.  IL  Correxi.         12.  i3.  B: 
privatam  legem;   legia  —  legem:  dcest.  23.    B  in  marg.  man.  alt. : 

Lex  privata  cst  instinctu  spiritus  sancti.  25.  B  in  marg. :  Lex  com- 

munis  dupliciter-  A  in  marg. :  Lcx  diciiur  communis  dupliciter. 

lo.  Dec.  II  pars,  causa  XXV,   q.  I,  c.   XVI.  21.  ib.  causa 

XIX,  q.  II,  c.  IL 


CAP.  XI.]  DK  ECCLKSIA.  247 

lOl^^^modo  est  lex  communissima  quod  Deus  est  super 
omnia  appetendus,  cuni  ncdum  omneni  creaturam 
racionalem  sed  omnem  creatam  substanciam  semper 
obligat.  Nam  Deus  est  bonum  quod  omnia  appetunt, 
5  et  sic  omnia  alia  mandata  decalogi  sunt  leges  com- 
munes  obiective,  cum  necessario  omnes  homincs 
obligant.  Leges  autem  communes  predicacione  sunt 
species  vel  genera  legum  que  in  suis  individuis  sunt 
tundata,    ut    clericum    curare  de    sua   fama  et   genera 

i63'  similia,  sive  accepta  pro  legum  privatarum  •'*  multi- 
tudine,  sive  pro  universalibus  quiditative  predicatis  de 
sua  specie.  Et  sic  iste  due  maneries  legum  non  sunt 
contrarie  in  suo  analogo,  cum  canon  describit  legcm 
publicam  que  a  sanctis  patribus  scriptis  est  confirmata; 
1 5  quod  notum  est  competere  cuilibet  vero  privilegio, 
sicut  et  descripcio  privilegii  competit  legi  communi, 
Unde  illa  lex  que  est  communis  private  parti  ecclesie  a  law  may  be 

....  .  .  ,  common  as  to  a 

est  privilegmm    respectu    sui    tocms,    ut    lex   que   est  part,  yct  a  pn- 

..  ...  ..  ,         vilegc  in  respect 

communis  singulis  persoms  dati  monasterii  raonacho-   of  the  whoic. 

20  rum  est  privilegium  toti  domui,  et  dotacio  iii  tempo- 
ralibus,  si  est  lex  communis  toti  clero  possessionato 
et  singuhs  personis  eiusdem,  tunc  est  privilegium 
respectu  persone  cleri  dotate,  eo  quod  persone  cleri 
exproprietarie     viventi     non    convenit     sed     privatim 

23persone  priori.  Cum  ergo  iuxta  decretum  omnis  lex 
privata  a  spiritu  sancto  inscribitur,  manifestum  est 
quod  omnis  lex  privata  concessa  est  a  principe  ad 
utilitatem  ecclesie  vel  persone,  eo  quod  opera  trini- 
tatis  sunt  indivisa  ad  extra.  Deus  autem  nescit  docere 
Ivel  dare  nisi  utilia,  et  sic  omnis  lex  creata  individua  est 
privilegium.  Et  patet  quomodo  loquendum  est  logice 
de  privilegiis,  detecta  equivocacione  termini,  ut  oportet. 
R  2  Ad  secundam  instanciam  negatur  assumptum,  cum 
Christus  dedit  ecclesie  duplex  genus  privilegii,   quod- 


4.    B:  Deus  bonum.  9.   A   A^ :   clericum    creare.  19.   B 

dati  —  personis  deest. 


248  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XI. 

fc;  it  is  truc  that  dam   extrinsecum,    affirmativum,    negativum    vel    pn-i63"R 

tlie  highest  .  ■»,       ,     •  ^-„  ,•    •  ,  ..... 

priviieges  are  vativum,  ut  Matthei  X°,  Q,  dicitur  quomodo  privilesiavit 

the  gift  ot  God    „      .       /  j  .  '.  ^'  j  j-  /  X?  ,• 

oniy,  discipulos,  quaudo  misit  iUos  ad  predicandum:  Nolite, 
inquit,  possidere  aurum  neque  argentum  neque  pe- 
cuniam  in  s[onis  vestris.  Privilegia  autem  corporalia  5 
positiva  concedit  eis,  ut  patet  Luce  X°,  7:  In  eadem, 
inquit,  domo  ynanete  '  edentes  et  bibentes  que  aput 
illos  sunt;  dignus  est  enim  operarius  mercede  sua. 
Talia  autem  privilegia  instrumentaliter  et  ministratorie 
concedi  possunt  a  domino  temporali;  sed  est  dare  ro 
spiritualia  privilegia  pociora  que  Christus  prius  con- 
cessit  suis  discipuHs,  ut  patet  Matthei  X,  8:  Injirmos, 
yet  the  ruier   inquit,  curatc,    mortuos   suscitaie.  leprosos  mundate, 

may  so  empioy  .    .  ry^    ,.  . 

earthiy  privi-  dcmones    cicite.    T aha    autem    potestativa     privilema 

leges  as  tomake  ,  . 

the  Church  apt  appropnate   conceduntur  a  dommo,  que  hcet  prmccps  15 

to  receive  ^  ^       ^  7    j.  i  i 

higher  gifts.  terrenus  non  posset  concedere,  tamen  concedendo 
temporaha  privilegia  propriatorie  potest  disponere  ut 
Deus  concedat  privilegia  pociora,  sicut  aperiens  fenestram 
vel  removens  prohibens  est  occasio,  unde  lumen  sohs 
per  domum  infunditur.  20 

Riies  or  privi-  Ritus  ergo  sensibiles  quos  Christus  instituit  tamquam 
by^ChriTt^are^o  sigua  efficacia  spirituaHs  privilegii  sunt  dihgencius 
obTerved.^  observandi,  cum  impossibile  sit,  ut  rite  observans 
hec  privilegia  sensibiha  non  privilegietur  a  Deo  intrin- 
secus  per  privilegia  pociora.  Ideo  (ut  dixi  pro*ximo  2  5 
capitulo)  sunt  diiigencius  quam  humanitus  adinventa 
privilegia  observanda,  sicut  patet  in  parabola  domini 
de  Recabitis  a  vino  abstinentibus  ex  precepto  patris 
sui  Recab  (ut  exponit:  Jeremie  XXXV,  8).  Et  hec  racio 
quare  *  Cliristi  privilegia  sunt  dihgencius  audienda,  i63* 
reccius  exponenda  et  sohcicius  defendenda,  quia 
ut  iUa  spernuntur  innitendo  ad  aha,  perit  rehgio 
christiana;  et  sic  domini  temporales  tenentur  privilegia 

i5.  A:  appropriata  correxit  in:  appropriate.  17.  AAj:  preparatorie. 

21.  A  in  marg.:  Conclusio.  Ritus,  24.  B  in  marg. :  Ritus  sensibiles 

a  Christo  instituti  sunt  observandi  plus   quam  alii.  28.  A:  Racabilis 

correxit  in  Recabitis;  B  in  marg.:  de  Recabitis. 


CAP.  XI  ]  DE  ECCLKSIA.  249 

R  ih3'' Christi    tani    positiva    qiuim    privativa    defendere     et 
omnes  ritus  illis  contrarios  animose  destruere. 

Unde  videtur  mihi  quod  collegium  predicte  abba- 
thie  primo  attenderet,  si  vendicatum  privilegium  sit 
5  privilegiis  Ghristi  contrarium.  Secundo  quod  lucrum 
reportabit  ex  privilegio  sic  defenso,  quia  indubie  si 
non  meritum  quoad  Deum  sed  nude  mundi  gloriam 
ex  privilegio  reportat  anime  detrimentum.  Tercio, 
supposito  quod  reportet  ex  operibus  misericordie  in- 

lodultis  profugis  salutem  anime,  attenderet  cum  suis 
fautoribus  quod  pro  veris  privilegiis  plus  necessariis 
defendendis  diligenciam  tantam  apponerent  vel  maiorem. 
Sepe  nempe  mundo  decepti  cece  preponderant  folia 
fructui,  umbram  luci,  ymmo  venenum   pruriens  tem- 

i5porale  perpetue  saluti. 
S  3      Ad    tercium    dicitur    quod    falsum  assumitur,    nam  c)  Sin  is  not  a 
peccatum    cum   non  sit  privata  lex  nec  concessum   a      P'^'^'*^^^» 
principe  non  est  privilegium.  Quamvis  enim  princeps 
huius  mundi  excitat  ad  peccandum,  non  tamen  potest 

io  concedere,  sicut  nec  Deus,  ad  illud  licenciam,  et  si 
per  impossibile  concederet  ad  hoc  vel  pretense  licen- 
ciam,  hoc  non  faceret  ad  privilegiandi  commoduni 
sed  ad  dampnum.  Conceditur  tamen  ex  immensitate 
potestatis    veri    principis    quod    racione    cuiuscunque 

2  3  peccati  occasionatur  ecclesie  Christi  verum  privilegium, 
cum  timentibus  Deum  omriia  cooperantur  in  bonum 
Rom.  Vin°,  28;  non  quod  peccatum  sit  eis  privilegium, 
sed  quod  profectus  de  peccato  occasionaliter  ortus 
cedat    eis    in    privilegium.     Et    hoc    est    verum    non 

3o  solum  de  aUenis  peccatis  sed  de  peccatis  propriis  que 
predestinati  perpetrant.  Conceditur  tamen  quod  pena 
cedit  filiis  in  privilegium,  cum  stimulus  carnis  a  Deo 
datus  apostolo  cessit  sibi  ad  virtutis  exercicium,  ut 
patet  IP    Cor.    XIlo. 


3.  A  in  mars.:  Nota  tria.  8.  B:   detrimentum  —  salutem    deest. 

i3.  A:  perpetuo.  34.  A  in  marg.:  Nota. 


25o                                                         JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

aithough  God        Unde     sancti     plus     contcntantur     de  tribulacione 

uses  it  tor  good,  ^ 

everi  to  the    quam    de   mundana    prosperitate    propter  securitateni 


et     fructum     meriti     ampliorem^      dampnati      autem 
habent     quoddam    bonum    ultra    bonum    nature    ex 
merito  Ghristi    et  sua  punicione    iusta;  quod  bonum,  3 
licet    sit    bonum    utile    beatis    et    honestum    domino 
punienti,  non  tamen  videtur  mihi  quod  illud   bonum 
sit    eis    privilegium    utile    vel    honestum    sed   bonum 
mitigativum  malicie  vel  quomodocunque  aHter  apcius 
nominetur.  Unde  licet  sit  privata  lex  concessa  a  prin-  ,0 
cipe,     non    tamen    ad    utiHtatem    persone    cui    inest 
formahter,    nec    contendo    sed    concedo    ad    sensum 
equivocum     quod     illa     dampnacio     est      privilegium 
beatis,  cum  racione  iuste  punicionis  suorum  hostium 
qui    serviunt    eis    perpetuo    suum  gaudium    quodam-  15 
modo  maioratur. 


false. 


CAP.  xn. 

Objections:        *  Ex    istis    colHgi    potcst    solucio     tam    vulgarium  164' 

I.  Weare  charg-     ,  .  ,        .  ... 

ed  with       obiectuum  quam  scolasticorum  quos  quidam  semmant, 

wishing  to  i         i    /-    •  •  cr         '  o-  • 

overthrow  the  quando  dehciunt    eis    etncacia    argumenta.     !5ic   enmi  20 

privileges  of  the    ,      ,.  .  ,  ,  ,      ..        ,. 

Church,       declmant    quidam    ad    commenta    mendacii,    dicentes 

Answer:  ,  .   .  ,  .    .,       . 

This  charge  is  quod  nos  nitmiur  destruere  privilegia  sancte  matris 
ecclesie,  unde  et  commovent  mihtes  et  aHos  quos 
credunt  ex  sperato  lucro  defensioni  privilegii  predicti 
intendere  quomodo  defenderent  ipsum,  destruendo  05 
eius  adversarios,  sub  obtentu  eterni  premii  ex  operibus 
pietatis. 

16.  maioratur,  A:  Sequuntur  duo  versus  Bohemici: 
W  Anglii  wyerna  dwa  knyezy 
pro  slovvo  bozye  w  zalarzy  wyezye, 
Id  est:  In  Anglia  duos  fidelcs  presbyteros 

pro  sermone  divino  in  carcere  incarcerant. 
18.  Ainmarg. :  Prima  obieccio.  24.  A:  defensioni  predicti  privilegii 

impedire.  A,  defensionem  .  .  .  impedire. 


CAP.  XII.  DE  ECCLESIA.  25 1 

A  16.1"      Sed  tales  attenderent  ad  scolani  ct  fructum  mendacii,  P^aischood  may 

.  .  consist  in  acl 

Nani  XX1I%  q.  ultinia,  ex  auctoritatc  beati  Ambrosu  or  in  word. 
sic  habetur;  Cavete  fratres  mendacium,  qiiia  omnes 
qid  ipsiim  amant  Jilii  diaboli  sunt.  Nec  solum  in 
bfalsis  verbis  sed  eciam  in  simulatis  operibus  menda- 
cium  est.  Mendacium  quippe  est  christianum  se 
dicere  et  opera  Christi  non  facere.  Mendacium  est 
episcopum,  sacerdotem  vel  clericum  se  profteri  et 
contraria  huic  ordini  operari.  Et  tales  leges  ecclesie 
lopredicari  debenttam  clericis  maioribus  quam  minoribus, 
cum  sint  precipua  lex  eorum,  nec  non  et  laicis,  cum 
pater  mendacii  cum  suis  sophistis  infecit  mendaciis 
magnam  partem  vocate  ecclesie.  Nam  pretendentes 
se  esse  sacerdotes  vel   clericos  et   non  facientes  quod  Thosc  who  say 

.    .  thev  arc  priests 

i3  incumbit  illi  ofncio,  falso  nomine,  raendacio  et  vpocrisi  shouid  Uvc  in 

-^  ■*  povcrty; 

decipiunt  plebem  Dei.  Debent  enim  exproprietarie  vivere 
tamquam  humiles  et  utiles  procuratores  pauperum, 
quorum  bona  custodiunt.  Unde  beatus  Ysidorus,  111° 
libro,   De  Summo  Bono    c.    XLII^:  Agnoscat,  inquit, 

20  episcopus  servum  se  esse  plebis,  nondominuin.  Verum 

hoc  caritaSy  non  condicio  exigit.  Et  XVI%  q.  I,  sub  c?aim'scc^uiar 
auctoritate  Jeronymi  Damaso  pape  scribitur  quod  iio"rfbic  laise- 
quicquid  habent  clerici  pauperum  est.  Pretendere 
ergo  dominacionem  secularem  eciam  plus  quam  laici 

20  super  tam  alienis  bonis  pauperum  est  horrendum 
mendacium.  Non  ergo  debet  fidelis  propter  talia 
mendacia   non   predicare   populo   periculum   ex   decli- 


1.  A  in  marg. :  Rcsponsio.  Malus  episcopus,  saccrdos  vcl  clerius  non 
est  talis  (Abovc  164'*,  without  mark  of  reference).  3.  A  in  marg. : 
Contra  mcndacium.  9.  A:  legcs  deest.  B  in  marg. :  Lex  pungnans 
(sic)  contra  mendaccs  opere  vcl  sermone.  Mendacium  duplex.  18.  A 
in  marg. :  Ysidorus.  21.  A  in  marg.:  Jcronymus.  21.  In  codd. 
false  :  XVI,  q.  II. 

2.  Dec.  II  pars,  causa  XXII,  q.  V,  c.  XX.  18.  Isidori 
De  Summo  Bono  llb.  III,  cap.  XLII:  Agnoscat  episcopus  se 
esse  conservum  ...  23.  Dec.  II  pars.  causa  XVI,  q.  I,  c. 
LXVIII. 


ilOod. 


252  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

We  mubt  not   nacionc  a  lege  domini^    quia  ut  dicitur  XI^,    q.    111%  iG^» 

let  fear  of      .  ,  ^     /•/-    •       i     •     •  •  •  •  • 

detraciion  keep  inter  vcrba:  Sufjicit  christiano  invocai^e  in  testimonium 

us  from  our  .  .         . 

duty.        operis  purgatam  conscienciam  atque  Deum.  HabemuSj 
inquit    Gregorius,   Paulum    dicentem:  Gloria    nostra 
hec  esty  testimonium  consciencie  nostre.    Job  quoque  5 
dicit',    Ecce  in  celo  testis  meus.  Si^  inquity  est   nobis 
testis  in  celo,  testis  in  corde,  dimittamus  stultos  foris 
loqui    quod    volunt.     Quid    enim    aliud   deirahentes 
faciunt  nisi  quod  in  pulverem  sufflant    et   in  oculos 
suos    terram    excitant,    ut    unde  plus   detraccionis  10 
perflant,  inde  magis,  nichil  veritatis  videant.  Si,  in- 
quam,    puhlicarem    istam    sentenciam    quam    predico 
principaliter  propter  lucrum  seculi  vel  laudem  homi- 
num,    ego    essem    me    ipso    stulcior,    lavans   latercm, 
quia    scio    quod    fama    vel    favor    populi    est     valde  iS 
flexibilis    et    vertibilis    propter  timorem,    favorem    vel 
odium  instar  venti.   Sed  cum  veritas  *  domini  manet  164* 
semper,   non  movet  dicta  infidelis  commocio   fidelem 
servum  Ghristi,  ut  omnino  taceat,  quia  Act.   XVII^  et 
XIX°  legitur  quomodo  synagoga  Judeorum  et  principes  20 
sacerdotum  concitaverunt  vulgum,  Demetrium  et  artifices 
facientes  edes   argenteas  Diane,    ex  quibus   quesierunt 
questum  non  modicum,  commovere  populum  clamare 
constanter:  Magna  Diana  Ephesiorum,  sed  post  con- 
versi  cognoverunt  quod  doctrina  apostoli  fuit  eis  utilior.  25 
We  dctest         Detestamur  autem  occisionem  hominum  nedum   inB 

homicide  at 

Westminster  or  Westmonastcrio  sed  altrinsecus  inter  regna,  sed  distin- 

elsewliere.  ^ 

guimus  inter  extraccionem  pro  tutela  regni,    et   casti- 
gacione  hominum  salubri   hominum  legiorura  de  quo 
facta  fuit  nobis  questio,  ct  inter  occisionem  que  facta  fuit  3o 
preter  preceptum  aut  voluntatem  regis  vel  sui  consilii. 
Unde  hominibus  armorum  plus  optamus  prosperitatem 

2.  A  B  in  marg. :   Nota.  ^.   B  in  marg.  man.  alt.:   Testes  duo. 

9.  II.  A  A^:  et  in  —  perflant  deest.  14.  A:  laudans  laterem. 

I.   Ib.   causa  XI,  q.   III,    c.   LV   et   LVI.  3.  Greg.  Epp. 

Lib.  XL  Ep.  II. 


CAP.  Xll.|  DE  ECGLESIA.  253 

B  164'"  et  requiem  quam  adversarii  quorum  falsa  exheredacione 
et  ceca  excitacione  tot  prelia  oriuntur.  Unde  testis 
sit  mihi  Deus:  Ego  vellem  si  Deo  placeret  quod  nedum 
ilhi  ecclesia  sed  quelibet  ecclesia  AngHcana  haberet 
5  per  precinctum  viginti  miUiarium  plenam  hbertatem 
pro  omnibus  fugitivis,  unde  plenam  libertatem  sancte 
matris  ecclesie  sicio  modo  meo. 

Secundo  principaHter    arguitur   per  hoc  quod  dicta     3.  We  are 

.    .        ,         .  .  .  diarged  with 

de  potestate  privileeiandi  nedum  sonant  in   Dei   blas- derogatingfrom 

.  .  .  .  fhe  power  of 

lophemiamsed  derogant  potestati  pape  et  regalie  regum      the  pope. 
seculi.    Dictum    est  enim  quod   Deus  non  potest    au- 
ferre  quicquam  ab  homine  stante  iure  suo,  nisi  satis- 
faciat   ah'unde;    quod    repugnat  potencie  adnichilandi, 
et  multo  magis  dominus  papa  non  potest  Hcite  auferre 

i5beneficium  a  digno  nisi  deHquerit.  Nec  rex  habet  super 
omnibus  bonis  sui  regni  plenum  dominium;  que 
videntur  sonare  blasphemiam  et  sacrilegium. 

C      Hic  negatur  conclusio,  cum  Deus  absolute  necessario  Godcannottake 

,     ,  ..,.,.  .,,  anything  from 

nabet    summam   potestatem    pnvilegiandi,    et    illa    est  the  righteous 

.    ^     .  .  ,.  _  without  com- 

20  mhnitum  maior  quam  ahqua  potestas  creata.   Quantum     pensation. 

ad  primam  instanciam,  concedi  debet  conclusio:  nam 

si  Deus  aufert    quidquam   ab   homine  stante  iure  suo 

sine    hoc    quod   recompenset  aHunde,    tunc  iniuriatur 

lilli  homini,  quod  non  potest.    Nam  iustum  est  quod 

25  haberet  ablatum,    cum    stat   ius  primum,    ut  ponitur, 

sed  nemo  est  causa  quare  ius  illud  toUitur  nisi  Deus, 

2  ut  ponitur;    ergo   solus  Deus   est   causa  iUius  iniurie. 

Et  per  consequens,   cum  iusticia  sit  constans  et  per- 

petua  voluntas  divina,  tribuens  unicuique  quod  suum 

3o  est,  patet  cum  veris  sequi  quod  Deus  est  contrarius 
sibi  ipsi^  quia  simul  vult  quod  habent  datum  bonum, 
cum  sit  iustum,  et  vult  quod  nunc  non  habeat,  cum 
aufert.    Loquimur  enim  de  habere  opposito  ablacioni 

5.  milliarium   in   codd.   rectius:    milliariorum.  8.   A   in   marg. : 

Contra.    Secunda  obieccio.  18.  B:    Hic  negetur;   A  in  marg. :   Re- 

sponsio.  20.   A  in  marg. :   Conclusio.  27.  A  in  marg.:   Dif- 

ferencie  iusticie.  33.  A  A^ :  enim  deest. 


254  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

qua    Deus   aufert,  et    de    iure    ad    sic    habendum  pro  164''  C 
eadem  mensura.  Similiter  vel  est  ablatarius  contentatus  3 
de  ablacione  Dei  vel  remurmurat  vel  est   neuter.  Sed 
si    contentatus,    meretur    a    Deo  *  meritum    vel   aug-  164'' 
mentum  meriti,  quod  est  valencius  quam  foret  abicio  5 
oblati,   et  per  consequens,  Deus   per  commutacionem 
vel  recompensacionem  super  remunerat.  Si  ablatarius 
remurmurat,  perit  propter  peccatum  suum  ius  habendi, 
et    sumus    extra    casum    conclusionis,    sicut    Egipcii 
forisfacientes  in  capitalem  dominum  exciderunt  a  iure  10 
bonorum  a  quibus  ex  mandato  domini  habentis  ipsa  in 
fisco  fuerant  spohati.  Gui,  inquam,  debuit  iustus  iudex 
dare  bona  sic  confiscata  nisi  servis  suis  qui  prius  ipsa 
meruerant?  Si  autem  ablatarius  sit  neuter  quoad  actum 
explicitum,    equanimiter    tollerat   ipsum    eventum,    eti5 
quicquid  Deus  decreverit  faciendum,  et  per  consequens, 
accrescit  in  merito;  talem  enim  actum  vel  habitum  con- 
fusum  oportet  inesse  omni  iusto;  et  patet  conclusio.  Unde 
ista  fides  de  absolute  necessaria  iusticia  et  misericordia 
Dei  facit  christianos  gaudenter  pati  et  gratulanter  accep-  20 
tare  quicquid  prosperitatis  vel  pene  eis  acciderit,  quia 
sciunt  demonstrative  quod  Deus  non  potest  eis  humi- 
Hter  pacientibus  deficere,  quin  loco  ablati  tribuat  pociora. 
it  is  therefore       Unde  vani  sunt  casus  quibus  ponitur  Deum  auferre 

uselcss  to  put         .  .  1       1    •   1  -1  1  •  •  j 

cases  in  which  a  justo  graciam  vel  adnicnilare  hominem  sme  suo  de-  2  3 

God  issupposed  •  i  •  i  •  • 

to  do  so;  merito;  hoc  enim  derogaret  omnipotencie  et  supremo 
dominio  Dei  nostri.  Ideo  cum  notum  sit  quod  Deus, 
si  sic  faceret  juste  faceret,  non  restat  nisi  expectare 
in  lide  predicta,  quousque  probatum  fuerit,  si  poterit, 
quod  Deus  possit  sic  facere;  nichil  itaque  repugnat3o 
potencie  adnichilandi  cum  illa  non  potest  esse,  et  ista 
exemplaris  iusticia  in  Deo  debet  esse  exemplar  cui- 
libet  eius  vicario,  tam  pape  quam  regi,  ut  non  faciat 

6.  B:  Vel  per.              i3.  A  A,:   confiscancia.  i5.  equinimiter  in 

codd.                19.    A  in  marg. :    Conclusio.  23.    tribuet   in    codd. 

24.  A  in  marg.:    Deus  non   potest   iniuste   auferre  nec  potest  annichilare 
(Above  164«  without  mark  of  reference). 


CAP.  XII.]  DE  ECCf.ESIE.  255 

C  164'iniuriam  alicui.  Unde  blasphemant  quidam  cxtoUentes  and  what  God 

1  •     •  •    cannot  do  the 

papam  sophistice  super  omne  quod  dicitur  Deus,  qui  Pope  cannot 
dicunt  quod  licet  sibi  auferre  beneficium  a  subdito 
non  demerente  nec  facta  debita  recompensacione 
saliunde;  hoc  enim  non  est  Deo  licitum  et  si  Anti- 
christus  illud  presumpserit,  tunc  Christus  faceret  humi- 
hter  pacienti  iniuriam  recompensam.  Et  eodem  modo 
dicitur  de  dominis  temporahbus;  non  enim  licet  eis  nor  can  secuiar 
spohare  sanctam  matrem  ecclesiam,  nisi  priusdehquerit 
loabutendo  elemosinis  datis  pauperibus,  et  multo  magis 
non  Hcet  regi  concedere  membris  diaboli  hcenciam  in- 
iuste  oblata  a  sancta  matie  ecclesia  perpetuo  detinendi, 
quia    hoc    foret    maior    iniuria.    Unde    notare    potest  i  (WyciiO  am 

^      .  *  the  real  advo- 

indifferens    quomodo    sum    speciahor    procurator    pro  cate  of  Church 

...  .  .  privileges. 

i5  conservandis  privilegiis  et  bonis  sancte  ecclesie,  quam 
ilh  qui  dicunt  quod  hcet  dominis  temporahbus  con- 
cedere  latronibus  ut  sine  restitucione  retineant  que- 
cunque  bona  sancte  ecclesie. 

D      Et   si    obicitur    quod    volenti    non    fit    iniuria,    sed  3.  it  is  said  that 

.  .  .  -.  the  realm, 

2ototum   reenum    est  virtuahter  congreeatum  in  parha-  throufih  par- 

.  .,,••,  Mament,  has 

mento,  ereo  consenciente  r)iirhamento  ad  ahquid  non  consentedand 

.      .  .  .  .  ,      .     is  thcrefore  not 

fit  reeno  miuria,    hcet    scelerati    habuerint   m  ecclesia       injured; 

...  .  •     *        Answer: 

i^^-^privileeium  supradictum,    patet    quod    consequencia  *  We  may  do  in- 

,.       \^  ,       .  ,  .         ■     r      jury  lo  a  willing 

non  procedit.    Nam    stat   quod    signando  volenti    nat         man 

.^  .    .      .  .  ,  .  ,.  ^;  in  helping 

1  maniresta    mmna,   ut  posito    quoa    quis  veht  peccare     him  to  sin, 
et  habeat  excitatorem  et  fautorem  criminis,  hinc  primo 
peccatori   volenti    fit    iniuria    a    proximo     culpabihter      bj  m  not 

'       ,  ^  ...     punishins  him 

2excitante.     Ymmo    quandocunque    prepositus    omittit        forsin, 
debitam  correpcionem  propter  falsam  pietatem  volentis 

3o  sordescere,    iniuriatur   eidem,    ut    Hely    dampnabihter 

iniuriatus  est  fihis  suis  Ophni  et  Finees,  quam  iniuriam  ^^-^^.['^•^'jJJ^^^J'^  'JJ^ 
ipsi  dampnabihter  voluerunt.    Et  multo  magis  fovens 
hominem    in    peccato     propter    pecuniam,    iniuriatur 


8.  A  Ai!   dicetur.  ii.   A  A^:   membro.  12.  A:  detenendi. 

iq.   A    in    marg. :    Obieccio.    Alaieria    super   voluntate    peccati     (Above 
164«*  without    mark    of   reference).  23.    A     in     marg. :     Conclusio. 

27    B  in  marg. :  Volentia  tit  iniuria. 


256  JOHANNIS  WYCUF.  fCAP.  XII. 


abet  him  in  his  eidem,  ct  ita  generaliter  quaiidocunque  quis  consentitSD 
culpabiliter  temptatori;    nec  est  hic  sophisma:   Petrus  164** 
vult    id    quod    de    facto    est    peccatum  vel  formaliter 
antecedens    ad    illud,    sed    non    vult    peccatum,    sicut 
sophiste  dicunt  quod  formaliter  vult  percutere  Petrum  5 
scit  quod  ille  est  sacerdos,  et  tamen  non  vult  percutere 
sacerdotem.  Nam  sophisma  istud  est  impossibile  (sicut 
ahas  declaravi);  tunc  enim  non  foret  volucio  vel  con- 
cessio   impbcita,    quia    si    homo    vult   particulare   per 
accidens  impHcitum  in.universali  per  se  primo  volito,  ,0 
multo    magis  vult   imphcite  formahter  consequens  ad 
per  se  voHtum,    ut    si    rex    vult  quod  Petrus  clericus 
habeat    dictum    privilegium,     quia    vult    quod    omnis 
clericus  regni  sui  habeat  dictum  privilegium,  et  Petrus 
est  ahquis  tahs  clericus,  muko  magis  vuU  omne  forma-  i5 
liter  sequens   ad  illud.     Unde    necessitas    cogit    eciam 
avaros  concedere    hanc  logicam,    cum  aliter  non  par- 
ticiparent  privilegiis  vel  elemosinis  principum,  nisi  in 
concessione  vel    volucione    generali,    notata    in    cartis 
ilhs,  imphcite  sit  concessa   participacio  elemosine  ge-  20 
nerahs.     Et    isto    modo    concedunt   cathohci   quod  in 
Petro    procuratore    ecclesie     concessa    est    a    Ghristo 
generahter     in     quodam     involucro    potestas    ordinis 
cuih'bet  sacerdoti  sequenti.  Cum  ergo  peccatum  patenter 
sequitur    ex    actibus    vohtis    cum    suis  circumstanciis,  2  5 
videtur  quod  volens  iUud  antecedens  vult  saltem  im- 
There  is  impii-  phcite  peccatum  consequens.  Sic  enim  dicit  Augustinus 
that  TJad  Vsin,  quod  omue  peccatuni  est  voluntarium,  et  fides  scripture 
resuit^^s^notMiv  sepe  dicit  quod    homo  vult  et  dihgit  muka  mala,    et 
tended.       t^men  notum  est  quod  non  vult  ipsa  exphcite  secundura  3o 
racionem  qua  mala.    Et   hec  racio    quare  necesse    est 
dominos  temporales   in   quacunque  concessione  gene- 
rahs    privilegii    vel    elemosine    perpetue  subinteUigere 


2.  A  in  niarg. :  Sophisma.  6.  B:  cum  non  vult.  10.  B  in 

marg. :  Volucio  duplex  implicita  Fcilicet  et  explicita.  27.  A  in  marg.: 

Augustinus.  3i.  A  in  marg. :  Gonclusio. 


CAP.  XII.]  DE  ECCLESIA.  2^7 

D  iG4''condicionem  dignitatis  persone  capacis  (ut   dictum  est 
XX°  cap.  libri  proximi  et  sepe  alias). 
E      Unde  (ut  dixi  hic)  Deus  non  potest  subintelleccionem     Hence  aii 

^  .  -^  *  granis  sliould 

talis  condicionis  pretermittere,  et  curia  Romana  declarat  be  conditionai 

.        .  .    .  on  wortiiincss 

5  in  omni    concessione    sua   de  privilegio     condicionem  in  the  grantcc. 

debere  subintelligi  (ut   in    proximo    capitulo  allegatur 

decrctum  pape  XXV^;,  q.  I,    Ideo  permittente).  Absit 

i(33M*taque  ut  imponamus  *' dominis  tcmporalibus    tantam 

blasphemiam    quod    ipsi    non    sint   Deo   subiecti  sub- 

lo  intelHgentes  condicionem,  si  Deo  placuerit,  cum 
Jacobi  IV"  docetur  tota  christiana  religio  de  cunctis 
operibus  futuris  exprimere  vel  saltem  subintelligere  si 
Deus  voluerit;  ahter  enim  posset  discolus  vendicare 
elemosinas   principum   stante  maxima  discolia;    et  sic 

i5  inficerentur  elemosine  (ut  dictum  est  XXIV  cap.  hbri 
proximi).  Unde  Archidiaconus  dicit  quod  tales  dis- 
coli  non  sunt  illi  quibus  elemosine  sunt  concesse. 
Attenderemus  ereo  ad  dictum  Dei,  F  Reeum  II'',   3o,    Even  God's 

*^  .  .  promises  are 

concedentis  Hely  etsuo  generi  sacerdocium  perpetuum:    ^iius  conditi- 

cio  Loquens,  inquit,  locutus  sum^  ut  domus  tua  et  domus 

patris    tui    ministraret    in    conspectu    meo    usque  in 

sempiternum.  Nunc  autem  dicit  Dominus:  Absit  lioc 

a  me,  sed  quicunque   honorijicaverit  me,  glorijicabo 

eum,    qui  autem   contempnunt  me,    erunt  ignobiles; 

ib  non  potest  blaspheme  intelligi  quod  Deus  sit  contrarius 

sibi  ipsi,  cum  secundum  Apostolum  se  ipsiim  negare 

non  potest,  sed  quia  subintellexit  condicionem  de  Hely 

et   suo  genere   quantum   ad    sacerdocium    perpetuum, 

quam  condicionem  ipsi  peccando  diruperant,    necesse 

3ofuit   ex  iusto  iudicio  veritatis,    ut  transferretur  ab  illo 

ad    alium    per    donum  Dei.    Aliter    enim   Deus    foret 

auctor  iniurie.     Ideo    sepe    dedi    clericis    nostris 


i6.  A  in  marg.:  Archidiaconus.  20.  A  in  mar£?. :  Deus  donat  sub 

condicione.  3o.  Codd.:  transferreretur. 


7.   Causa  XXV,  q.  I,  cap.  XVI.  2^,.  II.  Timoth.  If,    i?. 

17 


2  58  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

Hence  Wyciifs  consiliuiii  quod  hoiiorarent  scripturam  sacram,  iGS" 

warnings  thnt 

tiie  ciergv  maytam    vcrbo    quam    opere,    quia    sine    conserva- 

forfeit  fheir         .  ,  ^  .  .,   ., 

priviieges.     cioue  huius  carte  impossibile   est  quod  maneat 
dignitas    ad    privilegium    vel    aliquod    bonum 
gratuitum    capiendum.    Alie    autem  carte  prosunt  5 
quandoque  per  accidens,  sed  nunquam  nisi  in  virtute 
testamenti  domini  principahter  observati. 
3.  it  is  objected      Tcrcio  principaliter  obicitur  per  hoc  quod  privilegium  F 

a)  the  king's   regum  cst  pie  et  misericorditer  interpretandum,  ymmo 

grantshould         ^        .  ^  ^      ,.  _  ^    .  ,      .j 

be  interpreted  neccssitante  casu  ad  ahquod  mconveniens   tugiendum  lo 

mercifully;  .  .  .  . 

est  maius   mconveniens   et  mconveniens  mmus   tolle- 

randum.   Non  ergo  sequitur:  dato  privilegio   sequitur 

inconveniens,  ergo  ipsum   est  impium  vel  tollendum, 

and  that       cum  tuuc  evaugehum,  passio  Christi  et  omne  bonum 

b)  a  privilege  ,i        ,  •  ,  , 

is  not  proved  toret   tollendum,  cum  occasione  male  accepta  malumiS 

to  be  evil  by  an  .  .  . 

occasionai  ex  illo  proveuit.  Et  istum  obiectum  clamant  tam 
scolastici  quam  vulgares  in  tantum  quod  unus  iuri- 
dicus  dixit  michi  nullam  esse  legem  universalem 
humanam,  quin  sepe  in  casu  necesse  sit  ex  illa  sequi 
iniusticiam  iudicando.  Ideo  attendendo  ad  maius  20 
bonum  fructus  quam  maluni  defectus,  debet  malum 
nedum  permitti  sed  fieri  propter  bonum. 
rtJWegrantthe  Ad  istum  obiectum  respondeo  concedendo  assump- 
assunqption,  but^yjjj.     ^q^  ^q^  jgx  Dei  uec  aliqua  lex  iusta  necessitat 

the  mterpre-  '  a 

tation  must  be  r^^^    ahquid    culpabihter    faciendum,    ideo    necesse    est  7.5 
leges    tales     habere    prudentes    interpretes    secundum 
sensum    sacre    scripture^    ut    tam  privilegiantes  quam 
privilegiati    active    et    passive    participant    meritorium 
fructum    priviJegii,    salvato  semper    iure    cuiushbet    et 
postposita  generahter  iniuria  undequaque.    Unde   non  3o 
est  possibile  *  legem  rectam  statui  et  casum  contingere,  i65b 
quin    secundum   regulam    sacre    scripture  toUi    potest 
inconveniens  peccati,  quia  ad  minimum  non  existente 

I.   A  B   in  marg. :  Consilium  bonum.               8.  A  in  marg. :    Contra. 

Tercia  obieccio.  12.  B:  Non  ergo  —  tollendum  cum  dcest  in  textu; 

extat  in  marg.  inf.  23.  A  in  marg. :  Responsio.            29.  A  in  marg. : 
Conclusio. 


CAP.  XII.]  DE  ECCLESIA.  2^9 

F  iGS^^fuga    alia     tolli    debet    statutum    aut    privilegium    vel    a  statute  or 

...  .       .,,.  .       .      privilegc  may 

suspendi,    nec  fallat   mscios  mnorancia  illius    ventatis     need  to  be 

^  .      ^  suspended. 

quam  Anselmus  declarat  primo,  Cur  deus  homo,  XXI", 
quod  nec  propter  salvacionem  tocius  mundi  vel  in- 
5  finitorum,  si  fuerint,  non  debet  committi  peccatum 
aliquod  eciam  veniale,  quia  tunc  peccatum  esset  non 
peccatum,  cum  non  sit  possibile  ut  quis  peccet  in 
quantum  facit  ut  debet,  quia  tunc  debet  peccare  et 
prima    iusticia    exigit     ut     sic    peccet.     Sed     revera 

loiusticia  dispensaret  in  casu  huiusmodi,  ut  non  peccet. 
Oportet  ergo  privilegia  huiusmodi  habere  interpretes 
ad  discernendum  condicionem  que  debet  subintelligi 
in  tali  privilegio,  ut  si  quis  proditorie  occiderit  regem, 
notorie    molitus  fuerit  regni  prodicionera,   vel  corpo- 

i5raliter  aut  spiritualiter  superinduxerit  simul  vel  paula- 
tive  depopulatores  regni,  refugium  ecclesie  non  ad 
illum. 

G      Unde  recoleremus  statutum  nefandum  Danielis  VI°,  7,  Tnstance  of  the 

,  law  made  by 

ubi  dicitur  satrapas  consuluisse  Dario,  ut  extinguerent       Darius. 

20  Danielem,  quod  omnis  qui  peciverit  aliquam peticionem 
a  quocunque  Deo  et  homine  usque  ad  triginta  dies 
nisi  a  rege  Dario  mittatur  in  lacum  leonum,  sed 
postquam  compertum  est  Danielem  tribus  temporibus 
in    die    adorare    Dominum    versus   Jerusalem,   sinistri 

25  interpretes  regem  seduxerant,  ut  Daniel  in  lacum 
leonum  mitteretur;  sed  iniquum  iudicium  probavit 
eventus  miracuh.  Et  utinam  satrape  nostri  non  seducant 
principes  ex  insana  interpretacione  decreti  regii.  Nam 
vel  est  quodcunque  tale  decretum  illicitum,  vel  oportet 

3oquod    solum  intelligatur    in    ipso    quod    nuliius   sapit 


3.  A  in  marg. :  Anselmus.   Privilegia  principum  sunt  prudenter  inter- 
pretanda    (Above  i65^   without  mark  of  reference).  3.    primo  scil. 

libro.  8.  B:  nec  debet.  8.  B:  non  debet.  26.  B:  probant. 

28.  B:  insania. 


3.  Anselmi  Opp.  pag.  84—85. 


^r 


26o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

iniuriam,    quia    iuxta    dicta    in    proximo    argumento  iGS"  G 
oportet    subintelligere    in    omni    tali    generali    statuto 
beneplacitum   prime  iusticie.  Oportet  ergo   secundum 
The  priviiege  regulas    scripture     docere     quod    implecio     privilegii 

mubt  in  each  ...  .  .  ,      .    ,^    .       ^        . 

case  be  used  in  generalis    m    casu  posito  sit  consona  legi  Dei.     ht  si  5 

accordaiice  with  .....  .  i-    i- 

God's  huv;  consiliarii  sapientes  mundialiter  exigunt  ex  verbis 
privilegii  tamquam  concessum  omne  quod  sciverint 
sophistice  palliare,  exacta  est  cum  satrapis  Medorum 
blasphema  peticio;  ipsi  enim  exigunt  concessum  a 
principe  omne  quod  sophistice  inferre  possunt  ex  verbis  lo 
privilegii,  sive  iustum  fuerit  sive  iniustum,  seu  parti 
privilegianti  aut  privilegiate  meritorium  fuerit  aul 
demeritorium,  et  ita  sive  Deus  illud  voluerit  sive 
noluerit.  Sed  in  istam  blasphemiam  non  potest  prin- 
ceps  seculi  nec  eciam  Deus  ipse,  ideo  instruendi  suntiS 
religiose  domini  seculares,  ne  ex  ignorancia  condicionis 
privilegii  et  interpretacionis  eius  participent  tali 
blasphemie;  videntur  enim  cecis  secundum  formam 
nor  may  ruiers  talem    coucedere    sed    non  possunt.  Sicut  autem  non 

grant  what  is  ,  -r  i     i 

injurious  to    possuut  concedere  quod  mamreste  vergeret  ad  destruc-  20 

their   subjecls  .  .  ,    -r.     .    .     .       .  4«       • 

or  ro  individuai  ciouem  regni  sui  vel  Dei  mmriam    ,  sic  non  possunt  163" 

rights.  ,         ^      .    .,       .  j      •    f  1-       ■ 

concedere  privilegmm  quod  mrerret  per  se  alicui 
iniuriam  vel  quod  occasione  data  suis  subditis  sit 
dampnosum.  Goncessio  enim  talis  subdola  non  est 
concessio,  sicut  nec  luciferina  promissio  Matthei  IV^,  g,  25 
qua  Jesu  nostro  false  promiserat  quod  omiiia  regiia 
mundi  sibi  daret^  si  cadens  ipsum  adoraj^erit^  non 
fuisset  donacio,  nec  fas  est  dogmatizare  istam  blas- 
phemiam,  ut  eo  ipso  quo  princeps  terrenus  decreverit 
sic  esse,  sequitur  quod  sit  iustum,  quia  sanctus  3o 
Nabuchodonosor  qui  fuit  unus  de  potencioribus  mon- 
archis  a  mundi  principio  non  potuit  vendicare  istam 
potenciam,  cum  soH  Deo  sit  propria.    Et  dico   ipsum 


8.   B:   exacta   cum.  14.  non  potcst.  sc.  incidere.  17.  18.    talis 

blasphemie   in    codd.  19.    A    in    marg. :   Conclusio.  26.    B: 

contra  Jcsu;  qua;  adde:  diabolus.  28.  A  in  marg. :  Conclusio. 


CAP.  XII.]  DE  ECCLESIA.  261 

G  les-^sanctum,  quia  decret.  XXIII%  q.  IV.  Nabuchodonosor 
ex  testimonio  Augustini  reputat  eum  sanctum. 
H      Ex    istis    collieitur    quod    concessio    privile^iorura 'ihe  concession 

.      .  ^  .  ,  ,  ..!.'?.  .     of  privileges 

principum    non    mnius    dependet  a  privilegiandis   qui     depends  as 
5  ipsis  participent  quam  ab  ipsis  principibus.    Patet    ex  grantee  as  thc 

,  .  r  •11-  ..,•••  •  «rantcr. 

hoc  quod  non  toret  iUis  privilegmm,  nisi  supposita 
capacitate  ex  vita  meritoria  participio  talis  privilegii 
forent  digni;  cum  ergo  talis  dignitas  essencialiter 
dependet    ab    illis  privilegiandis  et  non  ab  illis  privi- 

lolegiantibus,  patet  conclusio.  Ymmo  cum  privilegiacio 
passiva  potest  inferri  ab  aliis  quam  a  datis  principibus, 
(non  autem  potest  inesse  nisi  insit  ex  dignitate  quam 
privilegiatus  perficit  in  se  ipso),  videtur  quod  talis 
passiva  concessio  vel  privilegiacio  prius  natura  depen- 

i5det  a  privilegiandis  quam  ab  istis  privilegiantibus  a 
quibus  solum  causatur  per  accidens.  Goncessio  vero 
eciam  activa  dominorum,  secundum  racionem  qua 
foret  isti  clerico  privilegium,  dependet  essencialiter 
ab  eodem  clerico,  quia  si  non  meruerit,  tunc  dominus 

20  in  concessione  generali  non  concessit  privilegium  illud 
sibi,  ideo  (sicut  dixi  in  solucione  proximi  argumenti) 
optimum  medium  conservandi  privilegia  est  ut  pri- 
vilegiandus  conformet  se  sacre  scripture,  quia  (ut 
dicitur  Matthei  V°)  eo  ipso  quo  ipsam  habuerit  adver- 

25  sarium  perdit  privilegium,  quia  vitam  propriam,  in 
qua  vivificata  per  Christum  privilegium  fundaretur. 
Gonceditur    ergo    quod    pie  et  misericorditer    racione  We  must  be- 

.......  ,  ,..  f.      .  .    .        ware  of  false 

privilegu  prmcipum  agendum  est  cum  talibus  rugitivis,        mercy, 
sed  (ut  dixi  proximo  capitulo)  cavenda  est  falsa  pietas 
3o  et  misericordia  iniusta.  Ipsam  autem  declarat  decretum 
sub  auctoritate  beati  Ambrosii  in  hbro  suo  De  Officiis, 


1.  B  in  marg. :   Nabugodonosor  est  beatus.  3.  A  in  marg. :  Corre- 

larium.  22.  B:  observandi.  3o.  A  in  marg. :  Nota  contra  falsam 

pietatem   ct  iniustam    misericordiam    (Below  i65<=  without    mark   of   rc- 
ference). 

I.  Decr.  sec.  pars,  causa  XXIII,   q,  IV,  c.  XXII. 


262  JOHANNIS  WYCLIF.  [CA  P.  Xll. 

against  which  ut  recitatur  XXIIT^,  q.  IV,  ubi  dicitur:  Est  iniusta  miseri-  165*=  H 

\ve   are  warned  ,.        t^       .  .  ,  ,  »7 

by  St.  Ambrose.  coraza.  Denique  scnptum  est  de  quodam:  Nonmisere- 
beris  illius,  Deuteronomii  XIX^,  i  3,  et  in  libris  Regum 
legitur  quod  Saul  contraxit  offensam,  quia  misertus 
est  Agag  regem  hostium  quem  prohibuit  divina  senten-  5 
cia  servari,  I^   Regum  XV^.  Itaque  si  quis  latronem 
filiis    deprecantibus    motus  et  lacrimis  coniugis   eius 
inflexus  absolvendum  putat,    cui  adhuc  latrocinandi 
aspiret  affectus,  nonne  innocentes  tradet   exicio    qui 
sic    liberat    multorum    exicia    cogitantem?    Certe  si  lo 
gladium    domini    reprimit,    vincula    dissolvit,     laxat 
exilium,  *  cur   latrocinandi     qua  potest   clemenciori  i65'* 
via  non  eripit  facultatem   qui  voluntatem  extorquere 
non  potuit?  Deinde  inter  duos,  hoc  est,  accusatorem 
et  reum^  pari periculo  de  capite  decertatites^  alterum  i5 
si    non    probassety  alterum    si    esset    ab    accusatore 
convictus,  si  7ion  id  quod  iusticie  est  iudex  exequatur, 
sed    miseretur    alteriuSy    aut    dampnabit    probantem 
aut  dum  accusatori  favet,  quod  probare  non  possit, 
addicet    innoxium.      Non   potest   ergo  hec  dici  iusta  20 
misericordia.    In    ipsa    ecclesia,    ubi    maxime  quis 
misereri    debet^    teneri    autem    quam    maxime  debet 
forma    iusticie,    ne    quis    a    consorcio    criminacionis 
abstractus    brevi    lacrimula  atque  ad  tempus  parata 
vel    eciam    uberioribus  fletibus  communionem,  quam  25 
plurimis    debet    postulare    temporibus,    a    facilitate 
sacerdotis    extorqueat.    Nonne  cum  uni  indulget  in- 
digno,  ad prolapcionis  contagium  provocat  universos? 
Facilitas  enim  venie  incentivum  tribuit    delinquendi. 


I.  In  codd.:  Est  iniusta  rairericordia,  est  et  iusta.  Denique.  Correxi  c 
decret  sup.  memor.  4.5.In  decr. :  miseratus  est;  regis:  in  codd.  6.ib. 
Ita  si  quis.  7.  A  A,:   latronis    coniugis.  10.   A  A,:   libertat. 

II.  12.  In  codd.:   laxat   exicium.   Corrcxi   e   decr.  14.   B  in  marg. : 

ludex  nulli  auferrct  complcmcntum  iusticic  raotus  favorc  aut  pietatc  aut 
favore  (sic).  19.  probari  in  codd.  corr.  e  decr.  26.  ib.:  facultatc. 

corr.  c  dccr.  28.  B:  prolacionis. 

I.  ib.  c.  XXXIII. 


CAP.  XII.]  DE  ECCLESIA.  263 

H  1  Quotlibet  enim  sunt  tales  leges  cum  racione  docentes 
ir)3^quod    iudex    debet    secundum    leges  punire,    faciendo 

utrique  parti  iusticiam.  Princeps  ergo  precludens  cur-  A  prince  who 

.....  .  ...  .         .        interrupts  the 

sum    talis    msticie    est    omnino  reus   iniuric;  si  enimcourseof  justice 

,.  •     -1         •  r    •         •  1  1    •  t         ^'^   guilty  Of 

5  antedictum    pnvilegium    luit    lustum  de  multis    quod       wrong. 
non    obstante    tali    aufugio    subirent    penam   legalem, 
quomodo    excusat    peccatum    principis,  quin   dimissis 
magis    induratis    in    suo    facinore   iniuriaretur  Deo    et 
partibus?  Non  enim  facit  regis  concessio  ut  sic  varietur 

loiusticia  quoad  Deum,  secura  ergo  via  raisericordie 
est  dare  tali  criminoso  quadraginta  dies  penitencie 
et  post  punire  vel  dimittere  secundum  disposicionem 
persone  culpabilis,  quia  secundum  iliam  misericordia 
vel  crudelitas  est  taxanda.  Et  utinam  hoc  privilegium 

i5in  recentibus  criminosis  observaretur  per  totam  An- 
gliam,  aliis  sceleratis  deprehensis  post  correpcionem 
terciam  secundum  legem  evangehi  Matthei  XVIII°, 
castigatis  sciHcet  vel  ociosis  in  casu  quo  probabihter 
credatur  iUos  intoxicare  plus  sancte  matris  ecclesie  in 

2o  futurum,    vel  aliter  proscriptis    in  casu  quo    credatur 
ilhs    prodesse    profugis.    Tale    enim   opus  ex   caritate 
procedens  servaret  undique  misericordiam  et  (quantum 
est  in  homine)  hbertatem. 
I  2      Quantum  ad  secundam  difficultatem    in  qua  quidam^;  Tiiat  a  judge 

.  .  ,  ,  is  to  do  wrong 

25  mstant  rortiter,    quod  pro  execucione  et  observacione  in  obedience  to 

,    ,  .      ,  P  .  .  ...  law  is  contrary 

leeis  debet  ludex  racere  eciara  scienter  iniuriara,  patet  to  the  cathoiic 

quod    hoc    est    contra    hdera    cathohcara,    ut    patet 

Rora.  111°  et  VII°,  ubi  docet  apostolus  quod  nofi  sunt 

faciendo  mala  ciilpe,  ut  bona  evenia?it,  nara  cura  tales 

l'o  casuura   circurastancie   sint  casuales,   patet   quod  tunc 

contingeret  ut  per  raaiorera  partera  duracionis  date  legis 

iudicaretur    secundura    ipsara    iniustura    iudiciura,    et 

tunc  foret  indubie  lex  iniusta  et  nunquam  permittenda. 

3      Quoad    terciam    difficukatem    super    qua    claraant 

35  scolastici,    oportet    distinguere    (sicut  facit  Apostolus) 

i6.  A  B :  deprehensus. 


264  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

Wc  must      inter  occasionem  *  datam  et  occasionem  acceptam  ex  166" 

distinguish  .,...,  ^  . 

between  occa-  lege  ad  committendum  mmnam;  datur  autem  occasio 

sion   civen  and  .    .  ... 

occasion  taken.  a  lege  inmsta  ad  inmriam  perpetrandum,  quando 
secundum  sensum  eius  cuni  veris  infertur  iniuria,  ut 
sensus  vendicatur  competere  dicto  privilegio  quod  5 
omnis  fugitivus  ad  illum  locum,  sive  fuerit  dignus 
sive  indignus,  habebit  ibi  omnimodam  libertatem; 
quod  declaratum  est  repugnare  divine  iusticie.  Si 
autem  dicatur  quod  solum  pro  dignis  vendicatur 
iibertas,  tunc  vel  oportet  docere  quod  fugitivi  liber-  10 
tandi  sunt  digni,  vel  dicere  quod  eo  ipso  quo  rex 
sic  concedit,  quicunque  illuc  fugiens  erit  dignus; 
dato  primo,  tunc  docto  per  consilium  regis  quod 
datus  fugitivus  non  sit  dignus  habere  refugium,  nichil 
sibi  et  privilegio  libertanti.  Si  secundum  detur,  tunciS 
blaspheme  extolhtur  princeps  privilegians  supra  Deum. 
Deus  enim  non  sic  privilegiat  locum  vel  naturam 
peccabilem,  quin  ponit  in  libertate  sui  arbitrii  quod 
possit  reddere  se  indignum  ad  percipiendum  fructum 
privilegii  concessi.  Nec  valet  deduccio  quod  tuncl 
iudicium  secundum  leges  humanas  foret  sepe  iniustum 
cum  non  attendunt  iusticiam  quoad  Deum:  verum 
concluditur,    cum    solum    lex    domini  est  immaculata 

The  existencc  convertens    animas.     Et  ita  si  secundo  obicitur  quod  2 

of  other  falsc    •  .        ,.  ,  ....  .    . 

priviieges  can- m  Auglia  suut  multa  pnvilegia  tam  miqua,  patet  2  5 
This^one.  quod  improbatio  huius  privilegii  non  solvitur  sed 
gravatur,  cum  multipiicare  inconveniens  non  sit  sol- 
vere;  ymmo  manifestior,  generalior  et  contrarior 
iniusticia  verbis,  et  intencioni  privilegii  plus  dissonaret 
illi  loco  et  ordini  quam  alibi  in  Anglia  in  manu  3o 
secularium,  ubi  communiter  non  tanta  iniuria  est 
commissa. 

Th?^nvnc"c       Quarto   principahter   obiciunt   tam   scolastici   quamK 
vulgares:  Multi,  inquiunt,  sancti  reges,  episcopi,  clerici 

I.  A  Aj:  et  accionem.  6.  A  Ai:  sivc  fuerit  dignus  sive  fuerit. 

i3.  A  A, :  Dato  premio.        25.  26.  A:  pravilegia .  .  .  pravilegii.         33.  A 
in  marg. :  Contra  Quarta  obieccio. 


CAP.  XII.]  DE  ECCLESIA.  265 

KiGb^et  vulgares  approbarunt  hoc  prlvilegium,  quando  reg-hasbccnapprov- 

^  .  ed  by  great 

num  processit  prospere;  qua  ergo  ironte  nos  mmus  authorities. 
sancti,  minus  scioli  vel  potentes  usurpare  audemus 
violacionem  sancte  matris  ecclesie,  cum  domini  et 
5  partes  quibus  iniuriatum  est  possunt  (quantum  in  eis 
est)  remittere  satisfaccionem  et  penam  recommendando 
Deo  vindictam?  Sic  enim  alique  civitates  in  Anglia 
sunt  servis  in  perpetuum  refugium. 


Hic    dicitur    quod    falsum    assumitur    ad    mentem     .^ 


Answer: 
not  certain 

lo  obiectus,  nam  nec  potest  esse  sanctitas  neque  prudencia     ^hat  it  ^yas 

'  ^  A       ^  approved  in  the 

defenderehoc  privilegium  ad  nudum  sensum  expositum,  «ense  now  put 
unde  quicunque  hunc  sensum  approbaverant  vel 
fructuose  penituerant  vel  ahter  sunt  dampnati;  nec 
docetur  qui  sancti  vel  approbati  viri  approbaverant 
i5istum  sensum.  Sed  sinistre  extortum  est  ut  privi- 
legium  ultra  lines  iusticie  contra  iuramentum  regis 
et  prosperitatem  regni,  ideo  tam  excessivo  abusui 
necesse  est  apponi  novum  remedium.  Et  hec  racio 
quare  regnum  non  potens  ulterius  tollerare  crementum  and  the  nccd  of 

...  .  ,.  .  remedy  is  not 

20  miurie    apposuit    nunc    remedmm  pocms    quam   per-  feit  tiu  mischicf 

,,  .        ,  ...  .f  arises. 

ante.  JNam  semistultus  percipit  et  mipugnat  manirestam 
iniuriam,     postquam     sciolus     insensibilem     iniuriam 
pretermittit. 
L      Nec  est  verbum  nisi  stultorum  dicere  quod  basilica  it  is  fooiish  to 

%i       •  1  •  1      •        XT  confuse  a 

num  et  lapides  sit   sancta  mater  ecclesia.  Nam  materiai  buiid- 
^  ,  ,  .       ing  wiih  holy 

spiritus  quos  Deus  vocat  ad  coronam  desponsans  m  Church. 
via,  sunt  sancta  mater  ecclesia;  cuius  domus  est  taiis 
basilica  cui  in  nomine  sponsi  et  sponse  est  reverencia 
ymaginis  tribuenda;  quod  fit  potissime  observata  pro  illo 
3o  loco  iusticia.  Nam  sanctitas  vite  et  observacio  iusticie 
plus  honoraret  locum  ecciesie,  quam  totum  aurum 
vel  omnia  iocalia  corporalia  huius  mundi,  sicut  mini- 
mum  peccatum   plus  ipsum  inficeret  in  oculis  sponsi, 


g.  A  in  marg. :  Responsio.  29.  B:  et  fit.  3o.  AA^:    sanc- 

titas  vita.  A  in  marg. :   Conclusio,  Contra  prctensam  immunitatem  eccie- 
siarum    (Abovc  iGb**  without  mark  of  reference). 


266  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAl\  Xll. 

quam  omnes  turpltudines  vel  polluciones  corporales  166''  L 
possibiles.  Nam  Deus  cuilibet  creature  quantumlibet 
turpi  illabitur,  ipsam  causans,  queni  amorem  non  potest 
habere  ad  peccatum,  unde  (quantum  ego  concipio) 
domini  temporales  insteterunt  prudenter  pro  loci  reve-  5 
rencia  et  honore  ecclesie.  Nam  sentencia  domini 
The  Duke's    mei,  domiui  ducis,  fuit  quod  conservaretur  in 

wish  was  to        . 

preserve  every  eis  quodcunque  privilegium  quod  in  honestatem 

reasonable   pn-         .  ...  ,  ... 

viiege.        loci  sonuerit,  quod    utihtatem    monachorum   uitulent, 

quod  ad  veram  misericordiam  et  pietatem  fugitivis  10 
pertinuerit,  quod  honor  regis  ac  iuramentum  suum 
de  conservando  cuicunque  legio  suo  iusticiam  per- 
miserit,  in  tantum  quod  audivimus  eum  dicere 
quod  tollerabileforet  ut  profiigi  haberent  ibi  refugium 
in  causa  alicuius  speciei  crimifiis  lese  regie  maiestatis.  ,  3 
He  wouid  ha\^  DefloraciOj  inquit,  filie  regis  est  iina  species  criminis 
insuit  to  thc    lesc    rcffie     maiestatis,    sed   lonsre   hoc  a  prodicione 

kinf?,  but  not  ^  .....  .7 

danger  to  the  res^ni,  a  defcnsione  iniurie  Dei  et  proximi,  et  eciam 

kingdom.  o^  ^  ^  ^  jt  7 

a    dampnacione    anime    incolentis    locum    illum    ex 
defensione  sceleris  fugitivi.  Ipse  autem  animose  stetit  20 
slngulariter   pro  istis  iusticiis  in  tantum  quod    docult 
ubi,  per  quam  et  quando  oblate  sunt  sibl  mille  hbre 
ad  procurandum    vel    promittendum    dictos    fugitivos 
cum  suo  captivo  ad  terras  inimicorum  accedere,    quod 
qula  visum  fuit  sibi  et  regis  consiho  ipsis  confederatls  2  3 
cum    hostibus    ad    periculum    regni    vergere,    noluit 
it  is  a  sign  of  assentire.    Unde    omnino    est    irreh*gIosItatis     condicio 
love  scandai.   invidorum  auribus  prurientibus  de  homlne  ficta  scan- 
dalosa   mendacia    et    graviter    ferre    de    eo  commenta 
laudabiha  que   per  multos  centenarios  hominum  sunt  3o 
audita. 

Pars  autem  adversa  vlsa  est  nobls  omnlno  stare  pro 
contrarlo;  cum  enim  domum  Del  decet  sanctitudo 
tempore  synagoge,   quanto  magis  tempore  legis  gracie 


2.   A   in    marg. :  Nota.  3.   B:    quam  amorem.  16.  17.   A  Aj: 

Defloracio  —  maiestatis  deest. 


CAP.  XII. 


DE  ECCLESIA.  267 


L  ifk^Christo    eiciente  vendentes    et   ementes  de  templo    et 
dicente  Matthei  XXI^,  i  3  :  Domus  mea  domiis  oracionis 
vocabitur,  vos  autemfecistis illam  speluncam  latronum? 
M 1      Qualis    ergo     religio   est   intra   ecclesiam    defendere  wiiat  reiigion 
5  sceleratos,  eciam  licet  evidencia  probabih  fuerint  indurati ?      defending 

,  scoundrels,  or 

2  Aut  quahs  utihtas    est    monacho   parare  domum  con-    in  kecping  a 

,         .  .....  .,  P       .  .    .  .     hired  house  for 

ductivam  eciam  mduratis  latronibus  rugitivis,  quamvis       thicvcs, 
in  fine  vite  eorum  abbathia  habuerit  omnia  latrocinia 
3que    apportant?    Aut    quaHs    rehgio    est    tercio    tueri    or  in  saving 

,  ,  11-       r  1  •         •  11  •  scouudrelsfrom 

losceleratos   sub   palho  talse  pietatis    ad  dampnacionem  the  punishment 
anime   eorum   et  infeccionem  ecclesie  AngHcane,    ubi   aniend  them, 
extra    illam    speluncam    positi  parendo  iuri  communi 
forent  verisimiHter  salubriter  castigati?     Vel  quomodo 

4  staret  quarto  cum  iuramento  regis  in  recipiendo  regni  or  can  the  idng 

,  ,  ,  .  .      .         give  unjust 

i5  gubernacula,  quod  stat  ut  patet  ex  mramento  regis  in     priviieges? 

i66°observacione  iusticie  cuicunque,  *  ut  veneno  privilegii 

foveat    eciam    membra    diaboH    ad    intoxicacionem    et 

iniuriam  regni  sui?  Nonne  Ecclesiastici  X°,  8,  scribitur: 

Regnum    de    gente   in    gentem    transfertur   propter 

20 iniusticias  atque  iniurias?  Sicut  enim  nichil  plus  facit 
ad  stabiHmentum  regni  quam  observare  cuicunque 
iusticiam  et  per  punicionem  prevaricatorum  severam, 
sic  nichil  plus  minatur  ruinam  regno  quam  constanter 
fovere  iniurias. 

25      Et    si    obicitur    quod    iuxta    istam    sentenciam    rex  if  the  king  had 

....  „  to  punish  witiun 

puniret    homicidia   mibi   perpetrata,  lateor,  sed  rectus  the  mona^tery 

.    .  .  ,     there   would  be 

ordo  exigit,  ut  gravior  miusticia  cicms  corrigatur:  modo  the  less  crime 

.    ,     ,  .        .  ,  .  .  there. 

vero  ex  mhabitacione  sceleratorum  m  sanctuano,  ex 
occisione  reHgiosi  intra  ecclesiam,  ex  fraccione  capitis 
3o  reHgiosi  eciam  graduati  intra  ecclesiam  per  unum  de 
suis  confratribus,,  cum  simiHbus  que  sonant  cum  habi- 
tantibus  ecclesiam  maioris  peccati  gravedinem,  plus 
poHuunt  locum  quam  effusio  sanguinis  vel  seminis 
in  qua  non  tanta  gravedo  criminis  est  fundata. 

2.   A  in  marg.:  Nota.  6.  7.  A  Aii  conducticiam.  16.  A: 

pravilegii.  25.  A  in  marg. :  Obieccio.  29.  B:intra  —  maioris 

deest. 


268  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

Evii  customs        Mala  autem   consuetudo   propter  maioritatem   peri-i66«M 

should  be  ,.  .  .  ,  ,.  ,  r  ^      ■«». 

rooted  out  at  culi  cst  pocius  extirpanda,   dicente    decreto    d.    VIII^: 

once.  ^  .  ... 

Mala  cotisuetudo  non  mitiiis  quaju  permciosa  corrup- 
tela  est  abicienda;  que  nisi  cicius  radicitus  evellatur, 
in  privilegiorum  ius  ab  impiis  assumitur,  et  incipiunt  5 
prevaricaciones  et  varie,  presumpciones,  celeberrime 
non  compresse,  pro  legibus  venerari  et  privilegiorum 
more  perpetuo  celebrari.  Et  sentencia  huius  decreti 
verificata  est  nimium  hiis  diebus,  unde  ad  interpre- 
tandum  rectitudinem  consuetudinis  et  privilegii  sub-  10 
iungit    decretum   sub    auctoritate    Augustini:     Veritate 

TTuth  h  of  movc  mattifestata  cedat  consuetudo  veritati.  Nemo  consue- 
^^cnllomT  tudinem  racioni  et  veritati  preponat,  quia  consuetu- 
dinem  racio  et  veritas  semper  excludunt.  Cum  ergo 
racio  naturalis  et  veritas  scripture  patenter  convincunt  i5 
quod  dictum  privilegium  non  debet  intelligi  nude  ad 
literam,  sed  racione  et  veritate  Hmitante  condicionem 
sepe  expositam,  aptari  debet  singulare  pertinens  secun- 
dum  distribucionem  accomodam. 

Per  hec   patet  quod  forma   argumenti   quod   primo  1  N 

and  makes  it  an  in-uuitur  non  proccdit,  tum  quia  multi  sancti  potuerunt 

insufficient  ,.  ,.  .  •  ,  ,  ..  ^ 

pica.  consuetudmempredictam  improvide  approbasse  et  post 
penituisse,  vel  potuit  fuisse  tunc  consuetudo  lauda- 
bilis  propter  usum  modestum,  sed  modo  versum  fuisse 
in  corruptelam  fidei  contrariam  propter  malam  consue-  25 
tudinem  superadditam  gracia  cupidinis  usurpatam.  Unde 
si  racio  ista  procederet,  nunquam  impugnaret  catholicus 
raalum  usum,  sed  ex  consuetudine  peccandi  prescriberet 
membrum  diaboii  contra  Deum,  cuius  oppositum  docuit 
Christus  consuetudines  phariseicas  acutissime  repro-  3o 
bando,  mundana  vero  prosperitas  tam  in  personis  quam 
in  regnis  est  sepe  kalende  preparatorie  ad  ruinam. 

1.  A  in  marg. :  Mala  consuetudo.  B  in  marg. :  De  consuetudinibus 
abiciendis  nota  bene.  n.  A  in  marg.:  Augustinus.  12.  i3.  B: 
consuetudinem  —  quia  deest.  20.  A  in  marg.:  Ad  primum.  23.  A  Ai: 
Tunc  —  versum  fuisse  deest. 

2.  Decreti  I  pars,  Dist.  VIII,  c.  III.  11.  ib.  c.  IV. 


CAP.XII.]  DE  ECCLESIA.  269 

N  166°      Quantuni    ad   violacionem    sancte    matris   ecclesie,     it  is  mere 

idolatry  10  sup- 

dictum  est  quod  ipsa  non  violatur  nisi  per  derectum  pose  a  buiiding 

...  .  ,    ,        .  to  be  the 

2observancie  leeis  sponsi;  unde  non  est  maior  ydolatna    Church,  the 

spouse  of 

credere  truncum  putridum  esse  dominura  Jesum  Christ. 
iG6*Christum  quam  credere  domum  *  materialem  sive 
basilicam  esse  sanctam  matrem  ecclesiam,  sponsam 
Christi.  Unde  quia  in  festis  dedicacionis  basilice  per 
episcopum  laudat  ecclesia  Deum  in  hoc  quod  ecclesiam 
suam  sponsara  vocare  dignatus  est,  instruendi  sunt 
losimplices  sacerdotes  ne  credant  infideliter  quod  illa 
basilica  sit  ecclesia  sponsa  Christi. 

Ulterius    quantum   ad   remissionem    debiti    satisfac- Forevery  crime 

.  .  satisfaction 

cionis,  dicitur  quod  nec  temporalis  dominus  nec  Deus  must  be  made; 

3  ipse    potest     ipsum     oranino     remittere,     tunc    enim 

iSChristus  fruslra  fuisset  mortuus  ad  satisfaciendum 
pro  peccato  humani  generis.  Necesse  est  ergo  quod 
pro  quocunque  crimine  satisfiat  in  virtute  meriti  Jesu 
Christi,  vel  quod  illud  criraen  eternaiiter  puniatur. 
Deus  autem  non  potest   concedere  licenciam  ahcui   ut 

20  eternahter  duret  in  crimine,  et  per  consequens  non 
potest  concedere  crirainoso  licenciara  ut  non  satisfaciat 
pro  delicto.  Veruraptaraen  horao  potest  cum  circum- 
speccione  sagaci- remittere  fratri  iniuriam  et  debitum 
corporale  et   Deus   remittet  culpam  postquam  miseri- 

2  5  corditer  invenerit  peccatorera  satisfacere  pro  debito. 
Nerao  enira  posset  satisfacere  pro  rainiraa  offensa  in 
tantura  dorainura,  nisi  ipse  raisericorditer  levera 
penitenciara,  baptisraum  vel  ahquod  opus  penale 
acceptaverit  graciose:  iusticia,  inquara,  sua  requirit  quod 

3o  solura  premiet  promerentem. 

O      Et  patet  quantum  periculura  est  occasionare  debito-  so  it  is  wrong 

i^  ^  r  (Q  encourage 

ribus  fueitivis  audaciara,  ut   non    satisfaciant  Deo   vel  debtors  not  to 

'^  ^  ....      make  amends, 

homini,    cum    secundum    principia  Augustini   et  iuris 


4.    A  in  marg.:   Conclusio.    Ecclesia   materialis   sive   basilica   non   est 
sponsa   Christi.  10.  A:   nec  credant.    A^  correxit.  25.  A  A,: 

invenit.  3i.  A  in  marg. :  Spoliator  tenetur  restituere  etc. 


270  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIT. 

canonici    non    dimittitur  peccattim    nisi    restituatur  }G(V 
ablatumj  non  quod  oportet  spoliantem  restituere  idem 
in  numero  fratri  suo,  sed  quod  satisfaciat  omnimode 
domino  capitali.    Ipse   autem     vult     ex    inflexibilitate 
sue  iusticie  quod  debitor  satisfaciat  servo   suo  debitum  5 
as  the  satis-    corporale,  aut  sibi  equivalens  restituendo,  vel  in  pena 

faction  may      •     r        •  -1x111 

havetobemade  inrerni  perpetuo  servieudo.  lllud  autem  servicmm  non 

in  hell.  ^  •...      •  •  •  •  •    r     • 

est  mentorium,  sicut  meritum  quo  mTpotens  satisfacit 
creditori  in  via,  sed  est  demeritorium  prodessens  cre- 
ditori  beato,  et  crucians  perpetuo  creditorem  dampna-  lo 
tum;  ideo  non  satisfaccio  sed  satispassio  nominatur. 
Ulterius  non  oportet  theologum  omnes  leges  hominum 
de  servitute  et  manucapcione  discutere,  sed  satis  est 
dicere  quod  precise  de  tanto  sunt  racionabiles  de 
quanto  consonant  cum  sacra  scriptura.  i5 

5.  The  last         Quinto  et  ultimo  accusamur  a' vulgo  per  sompnia;P 

charge  against  ^.  .        ^,..  .  ,      ••  ,1 

us  rests  on  an  iingunt  enim  mn  patris  mendacn    quomodo  revelatum 

absurd  dream,  »        t  •        . 

est  regnum  Anghe  transire  impune,  quousque  sub 
quodam  rege  Ricardo  basiUca  Westmonasterii  sit 
polluta.  Ahas  autem  variaciones  quas  false  fabricant  20 
non  oportet  hic  recitare,  cum  mendacium  dissonat 
sibi  ipsi.  Unde  quicquid  infortunii  regno  nostro  acci- 
derit  appHcant  ad  vindictam  Dei  de  illo  homicidio 
in  sanctuario  perpetrato,  sed  nesciunt  applicare  sequelam 
nisi  per  mendacia  sompniorum.  25 

which  may  have      Hic   non    contendo    si   fuerit  tale  sompnium,    quia 

occurred  and        .  n  \  •  .... 

have  been     scimus   ex   hde  scripture    quod   pater  mendacn  amtat 

instigated  by     _  .         ^  ,   ,.  .  .  ,  ^       ^ 

the  devii.      lantasias  ndehum   m    sompnis,    ut    eos    subvertat    vel 

impediat  *  profectum  ecclesie.  Nam  Matthei  XXVII°,  69,  ^^n" 
legitur     uxorem    Pilati    fuisse    illusam   a    sathana    ad  3o 
impediendum    profectum    ecclesie    ex    merito    mortis 
Christi.  Nichily  inquit,  tibi  et  iusto  illi:    multa  enim 
passa  sum  hodie  per  visum  propter  eum.    Ulterius 

4.   Aj:    Ipse   enim.  11.   B    in    marg.   man.   altera:    Satispassio. 

i3.  A,  corr.  in  marg. :  mancipacione.  16.  A  in  marg. :  Quinta  obiec- 

cio.    Contra.  26.   A   in   marg. :    Responsio.  33.   B:    propter 

eundem. 


CAP.  XII.J  DE  ECCLESTA.  27 1 

p  iGy^videtur  multis  verisimile  quod  regnum  nostrum 
pacietur  in  hrevi ;  sed  cum  non  sum  propheta  cui 
facta    est    illa    visio,    non    presumo    illud    sompnium  A  great  crime 

....  was  committed, 

revelare.     Gredo    autem     quod    m    occisione     istorum     but  others 

,  .  .  1  1      r     •  worse  have 

5  hominum  commissa  erant  horrenda  facmora,  sed  com-     taken  piace 
paracionem    gravedinis    ipsorum    ad    alia   dilncile    est    ousht  to  be 


taxare,  cum  verisimile  est  quod  ahe  polluciones  per 
occisiones  et  verberaciones  sacerdotum  ibi  et  ahbi  in 
Angha  induxerunt  in  regnum   crimina  graviora.    Ideo 

lovellem  quod  omnia  illa  crimina  sint  correcta,  quia 
certus  sum  ex  fide  scripture  quod  purgato  regno  a 
crimine  et  reconcihato  Deo  suo  non  est  compossibihs 
tribulacio  ab  extrinseco  vel  intrinseco  nisi  sibi  cesserit 
ad  profectum,    quia   in  oracione  ecclesie  sic  habetur: 

ib  Nulla  ei  nocebit  adversitas,  si  nulla  dominetur  ini- 
quitas.  Ulterius  tamen  plus  credendum  est  vive  voci 
spiritus  sancti,  quam  verbis  vel  sompniis  patris  men- 
dacii,  cum  quandoque  inmiscet  verum,  ut  magis  frau- 
dulenter  decipiat.  Videndum  est  exverbis  scripture    pro 

20  quibus  peccatis  contingit  regnorum  destruccio,  et  patet 
ex  dicto  sapientis  Ecclesiastici  X°  quod  iniusticie  quoad 
Deum  et  iniurie  quoad  proximum  sunt  causa  precipua. 
Et  cum  ad  regem  pertinet  in  regno  suo  utrumque  ex- 
tinguere,  patet  quod  omissio  regis  in  corrigendo  clerum 

25  suis  elemosinis  abutentem  et  in  corrigendo  secularem 
mihciam  pacem  ecclesie  perturbantem,  est  in  rege 
causa  precipua.  Sed  ve  speculatoribus  qui  illud  dicerent 
regi  suo ;  ipsi  enim  sicut  sacerdotes  Judee  sunt  causa 
precipua    persecucionis    nostre   ecclesie,    si    contingat, 

3o  cum  in  quorum  profectu  stat  regni  prosperitas,  in 
eorum  defectu  stat  regni  adversitas.  Sacerdotes  autem 
Dei  debent  autonomatice  esse  induti  iusticlam,  ideo 
dechnantes  ad  iniusticiam  gravius  inficiunt  se  et  suos, 


10.  Ainmarg. :  Conclusio,  12.  Codd. :  reconsiliato.               20.  A 

in   marg. :    Iniusticie    quoad    Deum  et     iniurie    quoad    proximum     sunt 

cause   destruccionis    regni     (Abovc  167**   without    mark    of    reference). 
32.  Codd.:  autonomastice. 


puiiished. 


272  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XII. 

nam  per  absenclam  vite  in  membris  mors  eorum  in-  167» 
ducitur.     Et  de    isto  conqueritur  Isaie  LVI^,  cap.  X°: 
Speculatores  eius  ceci  omnes.  Quod  si  fuerit,  credenda 
est   consequencia  Ghristi  Matthei  XV°,   14^:   Cecus  si 
ceco  ducatum  prestet,  ambo  in  foveam  cadunt.  5 

Et  quoad  correccionem  brachii  secularis,  patet  quod  Q 
perturbacio  qua  iniuste  perturbant  forinsecus,  evidencia 
topica  prenosticat  perturbacionem  futuram  illis  per  quos 
staret  eorum  correccio;  Matthei  VII°,  2,  scribitur:  Eadem 
Justice  shouid  nicnsura    qua    mensi  fueritis^    remecietur    vobis.    Et  10 

be  done,  even  at .   ^  ^  c>    i  i  •  n         • 

the  hornsof  theista  est  causa  quare  balomon  ad  pacihcacionem  regni 
sui  ex  mandato  patris  fecit  Joab  occidi  ad  cornu 
altaris,  ut  patet  III^,  Regum  II^  cap.,  quia  Isaie  XXXIII°  i, 
scribitur:    Ve  qui  predaris  nonne  et  ipse  predaberis? 

Non    autem    intendo     quod    mihtes     regis     occidi  i3 
debeant,    sed    arguebam   per  locum  a  maiori:    Si  pro 
tempore    veteris    testamenti    hcuit    militem    ad    cornu 
altaris    occidere,    multo    magis    licet    maleficum  *  pro  167* 
pacificacione    regni    et    mundacione    ecclesie  salvatum 
in  vita  et  membris  extrahere  (ut  patet  in  primo  argu-  20 
mento  capituli  septimi). 
Another  story       Uude  audivi  quemdam  doctorem  neffare  consequen- 

of  a  dream.  ^  ... 

ciam,  eo  quod  dicta  ecclesia  fuit  miraculose  consecrata, 
sed  nec  templum  nec  altare  in  quo  occisus  est  Joab 
fuit  tahter  consecratum.  Illud  autem  duplex  sompnium23 
nichil  movet.  Dico  autem  duplex  sompnium,  quia 
non  docetur  quin  illud  templum  Salomonis  fuit  per 
inhabitacionem  sanctorum  prophetarum,  sapientis  et 
sancti  regis  in  suis  floribus,  cum  alio  devoto  populo, 
locus  a  domino  per  talem  populum  consecratus;  plus  3o 
enim  valet  ad  sanctificacionem  loci  populus  sanctus 
inhabitans  cuius  spiritus  perungitur  oleo  gracie  a 
spiritu  sancto,  quam  valet  corporaUs  linicio  parietum 
secundum    cerimonias    sacerdotum.    Nam    illa  sancti- 

I.  B:  et  membris.  6.  A  in  marg. :  Correccio  perturbancium  pacem. 

i3.  A  in  marg.:  Isaie  XXXIII.  Racio.  B  in  marg.  man.  alt. :  Non  occides. 
22.  A  in  marg. :  Responsio  qucdam. 


CAP.  XII.]  DE  ECCLESTA.  ^yB 

Q  iGy^-ficacio  est  plus  fundabilis  ex  scriptura,  ut  patet  11° 
Machabeorum  V°,  et  Exodi  XXXII°  dicit  propheta: 
Consecrastis  maniis  vestras  hodie. 

Secundum    sompnium    est     de     quodam    piscatore 

R  qui  sompniavit  se  locutum  fuisse  cum  beato  Petro 
dicente  se  ipsum  velle  dictam  basilicam  manibus 
propriis  consecrare,  Unde  vidit  consequenter  in  nocte 
vehemens  lumen  in  basilica  illa  splendescere  cum 
assistencia    aliorum    signorum    consecracionem    illam 

lotestancium.    Sed    da    utrumque  sompnium,    et   videa- Let  the  dreams 

.  ^  '        .  ,      .  .       be  true,  still 

mus    quid     obest    loco    sancto    extraccionem    legiti-  justice  shouid 

.    .  be  enforced  in 

mam  ac  meritoriam,  preceptam  a  rege  ibi  perncere  the  abbey. 
specialiter  tantum  opus  misericordie  quod  ver- 
geret  ad  basilice  purgamentum.  Unde  consuluissem 
iSdicto  abbati  et  eius  conventui  quod  equanimiter  tol- 
lerassent  illatam  iniuriam  sanctificando  se  ipsos  et 
celebrando   devocius  pro  rege   et  suis    progenitoribus.  More  devotion 

T       .„  .         .       ^     .,.  r      o  is  the  right  way 

in  illa  autem   paciencia  facihus  superassent  quam  m-forthe  convent 

.      c  '        '  •  •  ^°  defend  its 

surgendo  frontose  per  excommunicacionem  in  privatam     priviieges. 

20  regis  familiam.  Sicut  enim  privilegium  ecclesie  quesitum 
est  per  pacienciam  Christi  et  suorum  membrorum,  sic 
est  conformiter  defendendum.  Unde  Ghristus  dedit 
privilegia  faciUima  ad  querendum  pro  quibus  docuit 
non    esse    corporaliter    contendendum,    sed   in  eorum 

25  defensionem  esse  humihter  paciendum,  ut  docetur 
XXIIP,  q.  I,  in  principio.  Privilegia  autem  humana 
sunt  condicionis  opposite,  cum  in  sua  impetracione 
sunt  sumptuosa,  in  sua  defensione  sunt  laboriosa,  et 
in  sua  retribucione  sunt  dampnosa,    sicut   est  de  su- 

3o  perbia  et  suis  singulis  filiabus.  Quis,  inquam,  conten- 
deret  circa  privilegium  nolendi  possidere  aurum  vel 
argentum,  et  sic  de  aliis  privilegiis  Christi  superius 
memoratis?   Ipsa  enim  donantur  per  apercionem  oris 

2.  In  ccdd.Exod.XXIL        14.  Ainmarg. :  Consilium.  B:  consiluissem. 
23.  A  in  marg.:  Defensio  privilegiorum  ecclesie.  33.  B:  per  apcionem. 

26.  Decr.  sec.  pars,  causa  XXIII,  q.  I,  cap.  I.  Nisi  bella. 

18 


274  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

anime    et  continuantur    per    pacienciam  persecucionis  167"^ 
atque  iniurie  et  demum  augmentantur  usque  ad  sum- 
mum  gradum  libertatis  in  requie. 

Stulticia  ergo  est  fastidiando  certa  privilegia  secularia  s 
ista  contempnere.  Etista  doctrina  docetur  Baruch  1°,  i  i,  5 
ex  consilio  Jeremie    et   captivitatis   sapiencia   sub  hiis 
verbis:  Orate  pro  vita  Nabugodonosor,  regis  Babilonis, 
et  pro  vita  Balta^ar,  filii  eius,    ut   sint  dies  eorum 
sicut  dies  celi  sujper  terram.  Si  ergo  tempore  veteris 
testamenti,  quando  nondum  perfecte  *  docta  est  scola  1 6j^ 
paciencie  per  Christum,  non  excommunicaret  populus 
Dei  regem  infidelem  qui  destruxit  templum,  civitatem 
et  gentem,  et  insuper  ecclesiam  eorum  spoliavit  cunctis 
suis    insigniis     et    ministros    ecclesie    captivavit,    sed 
e  contrario  benedixit,  quanto  magis  tempore  paciencie  1 5 
They  ought  not  legis   evangelice  non  excommunicaret  vicarius  Ghristi 

to   excommuni-       ^  ,      .         ^       ...  .... 

cate  the  house-  patronum  suum  vel  ems  famiham  propter  eius  legiti- 
patron.  mum  factum  ad  regni  ac  ecclesie  fulcimentum  vel 
propter  opus  unius  persone  nepharium,  preter  volun- 
tatem  regis  vel  sui  consiHi  perpetratum,  speciahterao 
cum  Ghristus  Luce  IX°  docuit  non  sic  maledicere 
eciam  infideli.  Erubescerent,  inquam,  interim  recipere 
corporales  elemosinas  et  defensionem  corporis  et 
bonorum   a   peculiari   patrono   cui  tahter   maledicunt. 


GAP.  XIII.  23 

Temporary         Ex   istis    incidit    declarare    sentenciam     quam    dixiA 

alms  are  better  .  .  . 

than  perpetuai.  supenus  scihcet  quod  humana  elemosina  temporalis 
foret  elemosina  humana  perpetua  tam  clero  quam 
elemosinanti  cum  paribus  magls  autentica,  magis 
meritoria  et  altrinsecus  plus  secura.  3o 

5.  AAj:  doctrina  deest.  6.  loc,  corrupt.  in  codd.  Fortassc  legen- 

dum:  captivitatis  paciencia.  25.  c"»  XIII  in  marg.   (in  red  ink);  ib.: 

c"  XI1I'°  (in  black  ink.  26.  A  in  marg. :  Utrum  elemosina  humana 

corporalis    perpetua  sit    fundanda.  28.  A  in    marg. :    Conclusio. 

3o.  A  Ajt  plus  secatur. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  2^5 

A  1      Et    ne    equivocetur    in    termino,    supponatur    quod    Definition  of 

i^y^^humana    elemosina  perpetua  sit   elemosina  corporalis, 

data    ab    homine    simpliciter    sub    nomine    elemosine 

perpetue,  sicut  in  cartis  regum  Anglie  sepe  fit  mencio. 

5  Elemosina  enim  humana  temporalis  est  elemosina  data 

ab    homine    sine    tali    titulo   expressata,    sicut    dantur 

bona    vocata    mobilia    communitatibus    vel    personis 

egentibus.  Prima  autem  elemosina  fit  communiter  de 

redditibus  secularibus,  de  proventibus  ecclesiarum  vel 

10  de  impensionibus  annuis  ad   perpetuitatem  secundum 

traditiones  humanas  signo  sensibih  obHgatorioh*mitatis. 

2  Suppono  secundo  positivum  cuiuscunque  partis  con-  Let  us  suppose 

I      .       .  .  ...  .  perpetual  alms 

clusionis  proposite;  nam  contmgit  secularem  existenteminthemseivesto 
in    gracia   pie    dare   tales    elemosinas    perpetuas,   ergo 

i5contingit  eas  esse  elemosinas  autenticas,  meritorias  et 
securas;  nec  contendet  amicus  vel  adversarius  circa 
probacionem  huius,  cum  leges  ecclesie  approbant  do- 
taciones,  fundaciones  et  appropriaciones  perpetuas  factas 
clero.    Non  autem  sic  approbarent  factum  illud,    nisi 

2ofuerit  autenticum,  meritorium  et  securum;  ergo  con- 
clusio.  Unde  adversarii  clamant  quod  iustissime, 
necessariissime  et  decentissime  ecclesia  tahter  est  do- 
tata,  in  tantum  quod  non  Hcuit  dominis  temporahbus 
sine  excommunicacioneet  dampnacione  perpetua  tahter 

25  non  dotasse. 

3  Istis    suppositis   probatur   conclusio   per   hoc    quod  stiii  temporary 
Ghristus    expresse    facto    exemplavit    et   verbo   docuit  ^'^^hl" '^have"'^^ 
temporalem  elemosinam,  non  autem  dictam  elemosinam     "^' uon^^"^" 
perpetuam;  ergo  conclusio.  IUud  autem  quod  docetur 

3o  expressius  in  scriptura,  quod  procedit  signancius  a 
persona  magis  autentica  et  in  quo  plus  crescit  ecclesia, 
habet  tres  condiciones  superius  recitatas.  Nam  negli- 
gencia  vel  fatuitas  fuisset  in  Ghristo,  si  dedisset  legem 
ad  gubernandum  suam  ecclesiam,  et  regulam  abiectam 

10.  B:  dc  pencionibus.  12.  i3.  Aj  commentatur  in  marg. :  possibili- 

tatem  vel  posicionem.  i^.   A  Aj:   perpetuas  deest.  2G.  A  in 

marg. :  Racio. 

18* 


276  JOHANNIS  WYCr.IF.  [CAP.  XIII. 

vel  minus  necessariam  expressius  declarasset,  regulam  167"=  A 
autem    plus     necessariam     occultasset;     ideo    antiqui 
doctores  ceperunt  ex  fide  scripture  quod  testamentum 
Ghristi  datum  est  *  ecclesie,  tam  in  materia  quam  in  iG;' 
forma,  secundum  quod  est  necessarium  et  expedicius,  5 
ut  dirigat   viantes   per   artam   viam   ducentem  ad   pa- 
triam,    et  per  consequens,  ut  doceat    quomodo  viator 
est  disposicior  ad  beatitudinem  acquirendam.  Illa  autem 
que    scriptura  tacet,    ut   de    nomine    canis   Tobie,    de 
die  iudicii  et  de  futuris  persecucionibus  seculi,  expedit  10 
particulariter    ignorare.     Cum    ergo    Ghristus    et    eius 
apostoli    ceperunt    ab    homine    dumtaxat    elemosinas 
temporales  et  docuit  suos  discipulos  precise  tales  re- 
cipere,  ut  patet  Matthei  X°  et  Luce  X°,  ut  dictum  est 
XI°  capitulo  de  privilegiis,   manifestum  videtur   quod  1 5 
Ghristus  preponderavit  in  ecclesia  sua  altrinsecus  illum 
modum  dandi  et  recipiendi  elemosinas  creature. 
and  were  Et  confirmacio  huius  est  quod  per  illas  elemosinas 

practised  in  the  .  .  ,.  ,  .       .  ,      .        ,     .     . 

primitive      trecentis  annis  et  amphus  plus  viguit  ecclesia  christiana. 

church.         T-w  •    «1      •  •          1      • 

Privilegia  crgo  tam  smgulariter   et  signanter  concessa  20 
a  principe   pacis   pro    quibus   noluit    suos   contendere 
(ut  dictum  est  in  fine  proximi  capituli)  sunt  secularibus 
privilegiis  pociora. 
I.  Temporary       Sed  particularius    descendendo    probatur    specialius  B 

alms  are  more  .       ,     .  ,       .  .  ,     i  • 

in  God's  way  particulatim  conclusio,  et  primo  quod  elemosma  tem- 1 

of  working,  ,•        r  i      •        i  •  • 

and  are  so  far,  porahs  toret  seculari  elemosmanti  magis  autentica, 
nam  talis  elemosinacio  foret  tam  operi  quam  doctrine 
verbah  regis  regum  similior;  cum  ergo  operacio  mem- 
bri  ecclesie  sit  eo  magis  autentica  quo  est  capiti 
similior,  quia  de  tanto  est  ab  auctore  approbacior,  3o 
sequitur  conclusio.  (Loquor  autem  de  opere  cum  suis 
circumstanciis  secundum  quod  plus  sonant  in  moralem 
iusticiam  (in  quantum  huiusmodi),  sic  quod  de  se  habet 
plus  rectitudinis  operis  boni  de  genere;  et  hoc  inteUigo 


5.  A  A,:   necessarius.  iG.  B:  XX.  cap.  24.  A  in  marg.t 

Confirmacio.  3o.  AB:  approba"'.  A, :  approbabiiior;  B:  de  tanto  ab. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  277 

B  167**  per  istam  particulani  cum  paribus.  Gontingit  autem  per 
accidens  occisionem  hominis  vel  eius  punicioncm  esse 
magis  autenticam,  quia  plus  Deo  placentem  quam 
data  liberacio  a  morte  vel  restitucio  ad  prosperitatem 
5  in  bonis  nature  vel  fortune,  supposito  quod  precedat 
ex  maiori  caritate.)  Verumptamen  cum  operacio  que 
secundum  se  et  secundum  suas  circumstancias  est 
exemplari  suo  in  Christo  similior,  debet  correspon- 
denter   esse   caritativior,   suppono   quod  loquamur  de 

loautenticacione  operis  (in  quantum  huiusmodi),  et  cum 
omnis  autenticacio  operis  nostri  correspondet  pro- 
porcionahter  approbacioni  Christi,  patet  conclusio. 
Nemo  enim  debet  facere  opus  misericordie  nisi  secun- 
dum  doctrinam  quam  didicit  a  Christo,  sed  cum  Christus 

i5docuit  nos  dare  temporalem  elemosinam  et  non  sic 
perpetuam,  sequitur  quod  temporahs  elemosinacio  sit 
magis  autentica. 

2      Item,    proporcionaliter  ut    operacio    meritoria   sapit  2.  Temporary 
maiorem  humilitatem,  est  Deo  placencior,  et  per  con-  mor^Vmiurity. 

20  sequens  plus  autentica  apud  magistrum  qui  est  mitis 
et  humilis  corde;  sed  sic  est  de  elemosinacione  tem- 
porali  respectu  elemosinacionis  perpetue.  Ergo  illa  est 
magis  autentica.  Minor  probatur  ex  hoc  quod  solius 
domini   temporis    qui    est   Deus    est  per  se  concedere  Man's  power 

25  donum    perpetuum,    unde    (ut     alias    declaravi)    non  temporary  and 
ibS^subiacet    potestati    hominis  -^  concedere    donum    pro  righ?r"that^lic' 

,.  .   .  .  does  not 

aliquo    tempore,    nisi    pro   tempore    quo    ipse    potest       possess. 
habere  vel  dominari  eidem,  cum  Deus  non  potest  con- 
cedere  ius  extensius  sive  uberius  quam  ipsemet  potest 

^ohabere.  Cum  ergo  non  sit  in  potestate  secularis  domini 
habere  perpetuo  tale  donum,  videtur  quod  non  suf- 
ticit  per  se  tam  extense  quicquam  concedere.  Et 
conlirmacio  huius  est  quod  homo  non  potest  ratificare 
perpetuitatem  dominii   suo   heredi  naturali   cui  magis 

35  afficitur  tamquam  magis  capaci.  Quomodo  ergo  recti- 
ficabit  elemosinam  ab  approbacione  Christi  magis 
extraneam?    Sicut  ergo  Edgarus  et  sanctus  Edwardus 


278  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

non  habuerunt  potestatem  ad  dandum  suis  heredibus  168*  B 
naturaUbus  dominium  regni  nostri,  sicut  patet  ex  con- 
questu    sequente,    sic    videtur    quod    non    suffecerunt 
donare  accessorium  persone  tam  extranee,  ymmo  sicut 
Willielmus  conquestor    non  tenebatur  restituere  prin-  5 
cipale  sic  nec  accessorium. 

Et  confirmacio    est  ex   hoc   quod  multas  tales  ele- 
mosinas  Saxonum  transmutavit  et  monachos  Normanie 
introduxit;    quod   si   omnino    fuisset   ilHcitum,    maior 
pars  cleri  possessionati  in  Angha  ahenum  bonum  sine  10 
titulo  usurparet. 

Item,  videtur  quod   multe  carte  perpetue  elemosine  3  C 
sapiunt   ex   parte  elemosinantis  et  male  interpretantis 
blasphemiam  et  superbiam,  cum  multi  domini  seculares 
Many  perpetuai  presumunt    quod    est    in    potestate   eorum    dare    sim-  1 5 
witlfourcondi-  pliciter  in  perpetuam  elemosinam  signatum  redditum, 

tions  as  to  llie  ,.,  ,..,...  .  , 

character  of  the  quahbet  condicione  elemosmarii  pretermissa;  quod 
^  ^^'  declaratum  est  proximo  capitulo  Deo  non  posse  com- 
petere,  cum  1°  Regum  11°  legitur  quod  Deus  condi- 
cionem  Hely  notaverat,  sic  quod  non  obstante  qua-  20 
cunque  promissione  non  tenet  concessio,  nisi  servicium 
Dei  virtuose  peragat.  Si  ergo  Deus  qui  potest  iustificare 
impium  et  scit  condiciones  ac  dignitates  tocius  generis 
succedencium  subintellegit  condicionem,  ceca  pre- 
sumpcio  videretur  in  homine  qui  nec  potest  donare  25 
per  tantam  periodum  nec  iustificare  aliquem  eius 
datarium,  ut  asserat  se  concedere  datam  elemosinam 
cuihbet  illius  generis  absolute;  in  hoc  enim  imphcat 
se  sic  concedere,  sive  Deus  voluerit  sive  noluerit;  quod 
non  potest,  cum  nemo  potest  quicquam  concedere,  3o 
nisi  prius  Deus  ipsum  concesserit:  ideo  racione  tahs 
mendacii  dissolvuntur  multe  elemosine  vocate  perpetue. 
Rehgiosior  ergo  foret  concessio  expressa  condicione 
quod  persone    sint  habiles  et  quod  Deo  sit  placitum; 

4.  B:  extranie.  9.  B:  fuisset  —  titulo  deest.  21.  Aj  corr. : 

teneret.  2r.  B:  servicio.  22.  Ainmarg. :  racio.  24.  A  A^: 

subintellexit.  25.  26.  A  Aj :  durare  per  tantam. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  279 

C  les^quam  condicionem  licet  oportet  intelligere,  tamen  illaSuchconditions 

(.  .  ,      .  ,     .  ,.      must  be  always 

expressa  toret  contencionum  plunum  sedativa  et  dis-    understood, 

.    .       .         ,  ....  .  .  .  ,  ...      but  would  be 

posicionis  plus  vigilis  causativa  et  sic  racione  humili-  better  express- 
tatis  foret  magis  autentica  et  racione  declinacionis  a 
5  ritu  gentili  ad  religionem  Ghristi  foret  plus  meritoria 
et  racione  pluris  adiutorii  plus  secura.  Et  ita  videtur 
presumpcio  quod  quis  oWiget  heredes  suos  simphciter 
ad  continuacionem  talis  elemosine,  cum  non  subiacet 
168''  potestati  sue  dignificare  quoscunque  tales*elemosinarios, 

10  nec  potest  obligare  se  ipsum  vel  ahum  ad  premiandum 
indignos,  cum  heres  plus  obligatur  veritati  a  qua  per  se 
capit  hereditatem,  quam  patri  carnali  a  quo  capit 
solum  per  accidens.  Et  hec  est  racio  quare  catholice 
dicitur  regem  Anglie  semper  esse   infra  etatem,    cum 

iSdebet  corrigere  errores  tam  sui  quam  progenitorum 
suorum,  sive  ex  ignorancia  sive  ex  inadvertencia  de- 
ceptus  fuerit;  aliter  enim  attemptaret  defendere  in- 
iusticias  contra  Deum.  Ideo  absit  nos  inponere  regi  et 
regno  tantam  demenciam  ut  inveteratus  dierum  malo- 

20  rum  defenderet  antiquum  errorem  tractum  in  consue- 
tudinem,  cum  secundum  decretum,  allegatum  XI°  cap°, 
error  cui  non  resistitur  approbatur.  Et  patet  con- 
sideranti  attencius  quomodo  omnis  elemosina  humana 
vocata    perpetua    est    realiter    ex    lege  Dei    invincibili 

25  temporalis,  cum  oportet  omnino  condicionem  quam 
Deus  apponit  subintelligi,  quamdiu  ditarius  manserit 
dignus  participare  elemosina  quoad  Deum. 

Unde    talis    attencio  et  expressio  hominis    elemosi-    Temporarv 
nantis  ex  maiori  humiliacione,  ex  maiori  Deo  confir-  probabiyendure 

Somacione,  et  maiori  errorum  exclusione  magis  dispo-  tffe^^caUed 
neret  ad  perpetuacionem  elemosine  per  Ghristum  perpetuai. 
quam    elemosina  humana  irreligiose  vocata   perpetua. 


o.  A  in  marg. :  Conclusio.  i3.  A  A^:  Et  hec  racio;  A  in  marg.: 

Conclusio.  28.  2Q.  B:  elemosinant. 


21.  Dec.  I  pars,   dist.  LXXXIII,    c.  III.    Vide   supra  pag.  235. 


28o  JOHANNIS  WYCIJF.  [CAP.  XIII. 

Nam  perpctuare  elemosinas  est  Ghristo  proprium,  eo  i68' 
quod  est  dominus,  simpliciter  assistens  omni  tempori, 
potens  iustificare  elemosinariura,  a  qua  iustificacione 
(iuxta  dicta  proximo  capitulo)  dependet  humana  dona- 
cio;  et  sic  est  de  successione  hereditaria  de  qua  minus  5 
videtur.  Deo  enim  est  proprium  heredes  in  perpetui- 
tate  successionis  hereditarie  limitare.  Unde  creditur 
quod  multi  fundantes  elemosinas  nominetenus  perpe- 
tuas  in  penam  sue  superbie  a  perpetuitate  generis 
hereditarie  defecerunt.  10 

The  giver's         In    taHbus    ergo  elemosinis  unus   princeps  conceditD 
be  foifowed°and  pro    suo    tempore  subintellecta  supradicta    condicione 

the  succession      ^     .  ^  i  j  •       r 

of  gifts  kept  up.  et    imprecatur    suum  neredem  sic  racere,  et  ex   men- 
toriis  donis  multorum  sibi  succedencium  cum  graciosa 
disposicione    materie    facit   Deus    unam    elemosinam  i5 
perpetuam,  si  sibi  sit  placitum. 

Unde  hic  instatur  sophistice  quod  temporahs  domi- 
nus  meritorie  facit  elemosinam  perpetuam,  cum  meri- 
torie  faciat  partem  eius.    Sed  iste  obiectus  non   vadit 
contra     sensum    expositum,    ymmo    si    procedit    de  20 
faccione    elemosine   perpetue  secundum  partem,  eque 
probaret    quod  una  vidua  paupercula  plus  faceret   in 
casu  elemosinam  talem  perpetuam,  posito  quod  plus 
mereatur    ut    Deus    elemosinam    utrimque     perficiat; 
nam  P  Gorinthiorum  111°,  6,  scribitur:  Ego  plantaviy  ib 
ApoUo  rigavit,  sed  Deiis  incrementum  dedit. 
An  hcir  is  noi       Unde  patct  cousiderauti  subtihter  quod  nullus  heres 

bound  to  ,  .  . 

approve  of  his  procedens     post     progenitorem    dotantem     ecclesiam 

ancestor's  gifts.  r       1  1  •  •   •  i-i 

tenetur  approbare  lundatam  elemosinam  nisi  ex  iibera 
voluntate.  Patet  primo  sic:  Non  tenetur  facere  aliquodl 
opus  meritorium  nisi  ex  libera  voluntate,  non  tenetur 
sic  approbare  nisi  secundum  racionem  operis  meritorii, 
ergo  non  tenetur  sic  approbare  nisi  ex  libera  voluntate. 

i.  Ainniarg. :  Conclusio.  7.  Ainmarg. :  Conclusio.  i3.  B: 

et  interprctatur  suuni.  14.   B:  graciosc.  17.  A  B  in  marg.: 

Instancia.  21.   B:   ex  faccione.  27.   A  in  marg. :   Conclusio. 

3i.  B:  nisi  —  meritorii  dcest. 


CAP.  Xllf.]  l)b:  bXCLESJA.  281 

DiGcS^Et    hoc    est    notum     intelligcntibus    textum    Apostoli 

Philipp.  IIIo,  3,  et  Gal.  VI°,  14°,  dicentis :  Michi  autem 

absit  gloriari  nisi  in  cruce  domini  Jesu  Christi. 

E  2      Item,  ex  precepto  Dei  et  eius  successione  hereditaria 

3  filii    adoptivi    non    tenetur    heres    continuare    aliquod 

ibS^^bonum    opus  *  nisi    ex    libera    voluntate;    sed   Deus, 

pater    heredis  plus    obligat  quam  pater  suus  carnaUs, 

ergo    multo  magis  ex  obligacione  patris  carnalis   non 

tenetur  sic  facere  nisi  ex  libera  voluntate.  Deus  enim    God  ordains 

...  ,.,  ,  all  good  works 

loposuit    hommem  m  tanta  libertate,    quod  non  potest  to  be  done  of 

....  ,       ,  .  .   .  .        .  free  will. 

sibi  quicquam  absolute  precipere  nisi  meritonum,  et 
per  consequens  adiecta  condicione,  ut  libere  illud 
perficiat.  Unde  Augustinus  super  Psalmum  CXLVIir"': 
In  tuo,  inquit,  arbitrio  Deus  te  esse  voluity  cui  pares 
i5  locum,  Deo  aut  diabolo,  cum  paraperis,  qui  possidebit 

ipse  imperabit.  Sed  absit  ut  aliquis  reportet  me  quod  (i  must  not  be 

1  •  1         •    •  !•,  ,  !•        ,  supposed  to 

dem  occasionem  dommis  temporahbus  ad  spoliandum  mean  that  lords 

,      .  ,        ,  .  ,  ,  .  should  cease 

sanctam    ecclesiam    vel  ad  contmuandum    elemosmas  their  payments 

to  the  Church.) 

quas  progenitores  eorum  inceperant,   cum  ex  conclu- 

20  sione    sequatur    formahter    quod  tenentur   elemosinas 

tales    perficere.     Scit    enim    logicus    quod  si  non   sic 

elemosinare  nisi  libere  tunc  tenentur;  quis  queso  ur- 

geret    regem   AngHe    coaccione  civili    continuare    ele- 

mosinas  patris  sui?   Non  rex  preteritus,  tum  quia  par 

25  in  parem  non  habet  imperium,  tum  eciam  quia  ipsis 

in  regno   incompossibilibus  est  plenum  ius  ad  regem 

posterum    derivatum,    nec    imperatori    pertinet,    cum 

regnum  nostrum  non  sit  imperio  sic  subiugatum. 

Ex    quibus    sequitur    quod  non  pertinet  ad   papam 

3o  propter  obligacionem  regis  et  regni  antiquis  temporibus 


2.  Philipp.  In  codd.   sequitur  lacuna.    Addidi:  III,    3.  i6.   A  in 

marg. :  Nota  solucionem  obiectus.        iS.  discontinuandum  (?).        21.  AA^: 
quod  si  non  tenentur.  22.  23.  B:  urget.   A  in  marg. :  Non  tenetur 

tiiius  continuare   dotacionem  elemosine  patris  sui.  28.   B:   non  sit 

imperatori.  29.  A  in  marg. :  Conclusio. 

i3.  Opp.  tom.  IV,  p.  II,  pag.   1673. 


282  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

The  Pope  iias  peiisioneni  vel  elemosinam  annualem  ab  istis  requirere,  168''  E 

no  power  to  .  ^      .     .  . 

enforce  pay-    nam    m    lcgc    Ghristi    talis    perpetuus    redditus    non 

ments  from  the  ^       ^ 

King,  habetur  nec  ex  lege  imperiali  post  dotacionem  factam 
a  cesare,  quia  integrum  imperium  non  habet  ius, 
unde  liceat  sibi  exaccionem  huiusmodi  vendicare.  5 
Requireretur  ergo  ut  papa  in  hoc  humilis  elemosina- 
rius  regis  petat  ratificacionem  talis  elemosine,  cum 
omnia  que  habet  in  Anglia  tenet  de  rege,  tum  quia 
dominium  regni  nostri  non  est  subiectum  imperio,  et 
per  consequens  non  parti  imperii  decise  ad  Romanum  10 
pontificem,  tum  eciam  quia  sic  regnum  nostrum 
foret  per  mortificacionem  temporalium  nimium  dimi- 
nutum  et  per  consequens  virtute  brevis  regii;  ad 
quod  dampnum  rex  statim  revocaret  quod  tam  impro- 
vide  est  concessum.  i5 

but  the  King  is      Rcx  vero  cx  vocali  promissione,  ex  scripti  personali 

bound  to  con-      ,  ,.         .  ,  ,.        ^       . 

tinue  his  ances-  obugacione,  vel    ex    paternah    afteccione    potest    esse 

tor's  alms,  lt         •  1  •  i  • 

obligacior  ad  progenitorum   suorum  elemosmas  gratis 
continuandum,  sed  potissime  racione  obligacionis  qua 
Christo  tenetur  sub  obtentu  beatitudinis  impertiri  opera  20 
misericordie  membris  suis  (ut  patet  Matthei  XX V*^);  et 
cum    maius    opus    misericordie    sit    fraterna    coreccio, 
patet  quod  heredes  sunt  secundum  leges  Dei  et  homi- 
num  ad  ipsam  amplius  obligati.  Unde  (ut  dixi  superius) 
plus    faceret    in    casu    ad    continuacionem    elemosineaS 
though  he  may  progenitorum,    auferendo  ipsam  a  discolis  et  conver- 
apphcation.     tendo    eam    in    alios    pios    usus    quam    quantumlibet 
multiplicando  coUacionem  temporalium  minus  provide. 
Et  ex  talibus  operibus  misericordie  sibi  succedentibus 
eciam    diversis  in  genere  fit  unum  opus    misericordie  3o 
successivum,    cum    tota    ecclesia   a  principio  *  mundi  lOS** 
usque    ad    novissimum    electum    habet    unum    opus 
misericordie   secundum  quod  ecclesia  plene  complacet 
sponso  suo. 

7.  B :  artificacionem.  Ai  n  marg. :  Conclusio.  12.  i3.  A  A, :  dirimitum. 

i3.  A  A,:  regie;  B:  regei;  recte:  regii.  l6.  A  in  marg  :  Conclusio. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  283 

F  168**      Contra  dicta  obicitur  primo  per  hoc  quod  in  veteri    it  is  objected 

,  .  .    .  tliat  there   wcrc 

testamento    erant   multe  tales  elemosme,  religiones  et  perpciuai  foun- 

,       ,  .       ,       dation  under 

ntus  perpetui  approbati,  cum  ergo  tante  auctontatis  thc  o.  T. 
sit  vetus  testamentum  ut  novum,  sequitur  quod  licitum 
5  est  fundare  tales  elemosinas  perpetuas  auctoritate 
veteris  testamenti.  Nam  ex  hinc  sumitur  solucio 
decimarum,  ut  dictum  est  hbro  111°  cap.  .  .  .  ex 
testimonio  Henrici  de  Gandano  et  sancti  Thome;  et 
assumptum  patet  Levitici  VI°  et  VII°  Exodi  XXVII°  et 
losepe  ahbi  in  scriptura. 

Hic  patet  quod  obieccio  ista  non  impugnat  predicta,      Answcr: 

...  11,,.  .  These  were 

cum  conclusio  sit  concedenda.  bed  utmam   sic   argu-    ordained  by 
entes   attenderent  ad  sufficientem  simihtudinem  utro- 
abique,  primo  quomodo  in  veteri  testamento   ordinata 

1 5  est  taUs  perpetuitas,  singulariter  a  Deo  et  non  ab 
homine.  Unde  hbri  legales  et  prophetales  sic  inchoant 
taha  privilegia  perpetua:  Hec  dicit  dominus;  et  tunc 
cum  auctor  utriusque  testamenti  expressit  voluntatem 
suam  sufficienter  in  evangeho,  non  usurparent  super- 

20  addere    ordinacionem    que     videtur    ordinacioni    Dei 
b  contraria     ipso     domino     inconsulto.      Considerarent  who  couid  and 
secundo  quomodo  omnes  dicte  elemosine  vocate  per-     '  tliem;'^'^^^ 
petue    erant    solum    periodice,    sicut   patet  in  materia 
de  cessacione  legahum  et  persone  privilegiate  racione 

25  dehcti  a  domino  privilegiante  proporcionahter  ammo- 
vente,  ut  patet  de  Datan  et  Abiron  Numeri  XVI°,  de 
Hely  et  suis  fihis  1°  Regum  II^'  et  IV°  capitulis,  et 
de    sacerdotibus,  scribis    et    phariseis  tempore  Christi,    and  do  not 

.  ,  .    .,       ..  authorise 

qui  omnes  proporcionahter  ad  abusum  privilesii  sunt  human  foun- 

.  .  .    .     dations   exempt 

Sopuniti.     Quomodo  ergo  vendicaremus  colorate  privi- fiomreguiation, 
legium  ab  homine  preter  Deum,  et  super  hoc  exemp- 
cionera  a  tutela  et  regulacione  illius  privilegii  ab  illo 

I.  A  in  marg.:  Contra.  Prima  obieccio,  7.  Cap.  In  codd,  sequitur 

lacuna.  11.  A  in  marg. :  Responsio,  11.  A:  inpungnat.  21.  A 

in  marg. :  Conclusio.  27.  B:  cum  suis  filiis. 

8.  Henricus  de  Gandano,  Vide  inf.  pag.  3 17. 


284  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

qui  privilegiat  citra  Deum?  Locus  enim  a  similitudine  168''  F 
ex  lege  veteri  hoc  non  petit;   stet  homo  in  limitibus 
privilegii    unius    persone    et    tunc    Hmitari     convenit 
regimen    plenum    ilhus    privilegii  ad   illam    personam 
singulariter  concedentem.  5 

The  ciergy  of       Tercio   notaret  sic  areuens  quomodo  clerus   veteris 

the  O.  T.  was  .  .   'f  ^  .  . 

limited  as  to   tcstamenti,    quando    vixit  carnahter,   hmitatus  est  per 

what  it  might  ....  .  . 

receive.       Deum    sme   sohcitudme    circa    proventus  vel  redditus 
adquisitos  vel  datos  humanitus,  quid  de  oblacionibus,  c 
primiciis    vel  loco  ad  inhabitandum  percipiet,   quanto  10 
magis    clerus     spirituahs     Christi    pauperis    et    egeni 
excluderet   se   striccius  a  mundiahbus  de   ahmentis  et 
tegumentis   secundum  regulam  Apostoh  1°   Tim.  VI° 
contentatus?  Nam  Ezechiel.  XLIV^,  28 — 3o,  sic  scribitur: 
Non  erit  autem  sacerdotibus  hereditas,  ego  hereditas  i5 
eorum.     Et  possessiones    non    dabitis    eis  in  Israel, 
ego  enim  possessio  eorum.   Victimam  et  pro  peccato 
et  pro  delicto  ipsi  comedent  et  omne  votum  in  Israel 
ipsorum    erit.    Et  primitiva    omnium   pecorum  pri- 
mogenitorum    et    omnia    libamenta   ex   omnibus  que  20 
offerunt  sacerdotum  erunt. 
Much  more         Habueruut  autem  loca  pro  inhabitacione  et  alendis  G 
ciergy^of  Christpecoribus  (ut  patet  Josue  XXI^  et  ultimo).  Si  ergo  clerus 
^^of^m\vm-"d^  ^  Aaronita  tam  carnalis,  tam  laboriose  solicitus  circa  cere- 

monias  legis  sue,tam  limitate  et  stricte  habuit  temporalia,  25 
quanto  magis  clerus  Ghristi  qui  exemplo  conversacionis 
et  verbo  predicacionis  docuit  mundum  rehnquere  *  et  169" 
conversando    in  celestibus  ad    eorum   annichilationem 
laicos  edocere?    Et  hec  racio  legis  Dei,  Deuteronomii 
XVIII^,   I,  quare  precipit  populo  sub  hns  verbis:  Non  3o 
habebunt  sacerdotes  et  Levite  et  omnes  qiii  de  eadeni 
tribu  sunt  partem  et  hereditatem  cum  reliquo  populo 
Israel,    quia    sacrijicia    domini    et    oblaciones   eius 

j.  A  Ait   unius  —  privilegii  deest.  6.   A  in  marg.:    In  vctcn 

testamento  erant  multe  elemosine,  religiones  et  ritus  perpetui  approbati. 
Clerus  moderate  debet  habere  temporalia  (Above  16%^  without  mark  of 
reference).  14.  A  in  marg. :  Racio. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  285 

Q- i6^* cotnedent  et  nichil  aliud  accipient  de  possessione 
fratrum  suorum:  Dominus  enim  ipse  est  hereditas 
eorum,  sicut  locutus  esi  illis.  Et  sic  intelHgo  scrip- 
turani  sacram  Numeri  XVIIF,  20,  cum  dicitur:  Dixit- 
5  que  dominus  ad  Aaron:  In  terra  eorum  nichil 
possidebitis  nec  habebitis  partem  ijiter  eos,  ego  pars 
et  hereditas  tua.  Haberent  autem  sacerdotes  de 
optimis  vescibilibus  sine  sollicitudine  (ut  patet  ex 
Exodi   XIX°,   Levitici   1°  et   IV^   et    capitulis    sequen- 

lotibus).  Ex  istis  potest  colligi  conclusio  quod  mo- 
derna  cleri  dotacio  non  est  fundabilis  in  altero 
testamento. 

a      Secundo    principaliter    obicitur  per  hoc  quod    dare  o.  it  is  obiected 
aliquantam    elemosinam    pro    aliquanto    tempore    est '^he^ainis,"ti?c^ 

i5cum  paribus  alicuius  meriti;  dare  cum  paribus  tantam     ^"^^tmity/^ 
vel    maiorem    elemosinam    per    tempus    diucius   foret 
meriti  amplioris,  et  per  consequens  pro  tempore  legis 
gracie,    quando    debet    esse    superhabundans    caritas, 
debet    dari    elemosina    largissima    quoad    quantitatem    ^;  that  aims 

20  muneris,  quoad  hbertatem  donacionis  et  quoad  diutur-  '^^none  betfeV^ 
nitatem  temporis.     Sed    cui    donarent    laici  nisi   clero     ^^ckrgy!^^ 
Ghristi  a  quo  recipiunt  elemosinas    amphores?     Ergo 
sancti    reges    et    prelati,    leges   ecclesie  et  ostensiones 
miraculi  docent  cum  racione  de  maioritate  meriti  quod 

25  talis    dotacio  ecclesie    sit   meritoria   utrobique.     Quis, 

b  inquam,  dubitat  quin,  si  Petrus  meritorie  dederit 
elemosinam  et,  servato  merito,  superaddiderit  quomo- 
dohbet  elemosinam  ampliorem,  quin  eciam  cresceret 
meritum  aggregatum? 

H      Hic  dicitur  concedendo  primam   conclusionem:    eo      Answer: 
quod  apostoh  et  alii  cariores  Ghristi  discipuli  dederunt  aims  are  righiiy 

,.  ,       /^i     •  ^  •  directed ; 

omnia  sua  temporaha,  sequendo  Chnstum  m  evange- 
lica  paupertate,    ita    quod  nec  dacio  nec  recepcio  est 


2.  B:  fratruum.  n.  Ainmarg. :  Conclusio.  i3.  Ainmarg. : 

Contra.  Secunda  obieccio.  14.  A  in  marg. :   Nesciat  sinistra   quid 

faciat  dextra.  3o.  A  in  marg. :  Responsio. 


286  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

per    se    culpabilis  sed  carencia  boni  modi,  notandum  169*  H 
but  merit  docs  tamen    quod    maioritas  meriti  dantis  elemosinam  nec 

not  depend        ,        ,  ,.  .  , 

whoiiy  on  the  absolute     attenditur    penes    quantitatem   aut    valorem 

amouni  givcn  . 

but  on  the     dati  nec  penes  quantitatem    temporis  pro  quo   datur, 
giver.        quia  iuxta  diffinicionem  Ghristi,  Luce  XXI°,  2,  Miilier  5 
paupercula    mittendo    quadrantem   in  ga:{ophilacium 
plus  omnibus  misit.  Ideo  attendendum  est  ad  caritatem 
a  qua  procedit  elemosinacio  corporalis.  Et  patet  quodl 
modus  elemosinandi  respicit  discrecionem  qua  elemo- 
sinans     relevet    indigentem.      Ideo     evangelium     non  10 
precipit  ut  relinquens    bona   sua    det  Christi  apostolis2 
sed     pauperibus    ut    cecis,    claudis    atque    debilibus. 
Aims  must  be  Secundo  requirit  rectitudo  modi  elemosine,  ut  tribuens 

givcn  •"■  ... 

observet    servilem    humihacionem    qua    sciat    se    esse 

1.  to  the  poor,  nudum  ministrum  Dei  cui  prestita  sunt  bona  fortune,  i3 

2.  as  a  servicc  ut  humiliter  ac  caritative  distribuat.  Et  tercio  requiritS 
to  God,  .         ,.  ,  .  , 

modus    rectus    elemosmandi    ut   elemosmans  observet 

3.  without     puram    et    simpHcem     intencionem     non    appetendo 

thought  of       ^  ^  ^I      •  »yr        1       • 

woridiy  reward.  mundi    gloriam.  Et  ideo  docet  Christus  Matthei   Vl°, 

2,   3,  quod  faciendo  elemosinam  non    canes   ante  te  20 
tuba    sicut  ypocrite,    sed    nesciat    sinistra,    hoc   est, 
inten*cio   expectans    retribucionem   temporalem,    quid  iC)o^ 
faciat   dextra;   pars    intencionis    qua    recte    et    pure 
spirituaHs    retribucio  perpetuapro  alio  seculo  expec- 
tatur    et    secundum    quod    ista   plus   adequantur  cum25 
maiori  caritate   est  maior  elemosina  in   donante.    Ex 
quo    patet    cum  veritate  facti  quod  elemosine  vocate 
perpetue    in    maiori    parte    vel  semper  habent  minus 
Thc  founder  ofde  racione   elemosine  quam  dande  elemosine  tempo- 
uSy^faiis^^in  rales.  Nam   taliter   elemosinans  deficit  communiter  in  1 
tireepoin  s.  ^.^^^^^.^^^    dando    magis    egentibus,   deficit     secundoS 

in  humiliacione  credendo  quod  data  sunt  sua  ad 
ordinandum  quomodocunque  voluerit  sine  superiori 
domino    ipsum  ut  nudum  servum  suum  et  organum 

I.  B:  carencicia.  A  in  marg. :  Conclusio.  Nota  rectum  modum  elcmo- 
sinandi    (Bclow  169»  without   mark  of  rcfcrence).  8.  A  in  marg.: 

Conclusio.  19.  Codd.  Matth.  V.  34.  A  Ai:  ut  organum. 


CAP.XIII.]  DE  ECCLESIA.  287 

H  lOQ^^excitante,  et  demum  communiter  in  elemosina  tam 
corporali  quam  spirituali  surrepit  affeccio  vane  glorie 
vel  boni  utilis  temporalis;  et  (si  non  fallor)  oculus 
cesaris  quodammodo  infectus  fuerat  in  hiis  tribus. 
5  Quis  rogo  sciret  docere  quod  cesar  vel  alius  dominus 
secularis  in  fundando  tam  publice  perpetuas  elemo- 
sinas  non  intendit  vane  gloriam  solempnitatis  nominis 
sui  et  sui  generis  longis  temporibus  duraturam?  Quod 
si    illud  preponderat  intencioni  dextere,  faciendo  ele- 

lomosinas  de  alieno,  peccat  mortaliter. 

I      Et    patet    ad    formam    argumenti  concedendo  con- 

clusionem    et    sequelam:    Nam  maxima  elemosina  in 

via  est  ut  quis  relinquat  penitus  civilem  possessionem 

in  mundo  et  ponat  vitam  presentem  pro  honore  Dei 

i5et  utilitate  ecclesie  dicente  Ghristo  Johannis  XV,  i3: 
Maiorem  caritatem  nemo  hahet  quam  ut  animam 
suam  ponat  quis  pro  amicis  suis;  tahs  ei  dat  omnia 
bona  sua  fortune  et  omnia  bona  sua  naturalia,  et 
cum    iusti    sunt    omnia,    patet    quod  in   tali    dacione 

20  fundatur  elemosina  largissima ;  et  patet  conclusio. 

Quoad     quantitatem     muneris,     quoad     HbertatemThose  who  livc 

...  ....  .  wiihoiu  pro- 

donacionis    et    quoad    diuturnitatem    tempons    patet  pcny  givc  ahns 

,        .  .....  -  best. 

quod  viventes  exproprietarie  rehgione  perpetua  ra- 
ciunt    elemosinas    largissimas    et  ordinatissimas,    quia 

25  primo  miserentur  anime  sue  placentes  Deo,  et  secundo 
facientes  spirituaha  opera  misericordie  toti  mundo  ex 
vi  communionis  sanctorum  plus  ad  honorem  Dei 
prosunt  ecclesie  quam  secularis  accumulans  quothbet 
temporaha  domui  private  secundum  reh'gionem  preter  Tiie  worth  of 

3o  evangehcam    admvente.    Unde    absit    ndelem    credere  depend  on  their 

•   .  -.  ,  .  1-  1  1  amount. 

quod  proporcionahter  ad  quantitatera  mohs  vel  valo- 
ris  donati  in  foro  secuH  attenditur  quantitas  elemo- 
sine  donatoris,  cum  infinitum  maiorem  elemosinam 
contingit    quantumhbet    minus    valere  in  foro    secuh. 


5.    A  in  marg.:    Conclusio.  11.   A   in   marg. :    Ad    arfiumentum. 

n.  12.  A  A, :  concedo  conclusionem. 


288  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

Tunc  enim  apostoli  fecissent  elemosinas  nimis  parcas,  169"  I 
et  mundiales    extoUerentur  supra  precipuos  religiosos 
in  merito,  dareturque  secularibus  occasio  ad  inordinate 
or  the  miser   querendum  et  ad  inordinate  retinendum  bona  fortune, 
justiiied  by  a  ut  in  fine  condendo  grande  testamentum  dent  grandem  5 

large  bequest.      ,  .  i  i       i  •  i       i  •  i 

elemosmam  abbathie  vel  clero,  quia  certum  est  quod 
proporcionaliter  ad  elemosinam  vel  opus  misericordie 
viatoris  est  beatificandus  in  patria. 

Unde  logici  cognoscunt  quomodo  data  elemosina  est 
alia  maior;     que   alia   est  priori   quantumlibet   maior  10 
elemosina.     Unde    contingit    quod  potus  aque  frigide 
sit  maior    elemosina    danti    ex    simpliciori  *  oculo    et  iCh/ 
maiori  fervore  caritatis,  quam  fuit  dotacio  qua  Con- 
stantinus    dotavit    ecclesiam,    vel    elemosina    qua   rex 
terrenus  fundavit  grandissimam  abbathiam.    Nam  nisi  i3 
spirituale  opus  misericordie  prevaleat  corporali,  stante 
isto    cursu     ecclesie,    domini    seculares    forent    nimis 
exaltati    in    celo    et    viri   apostolici   nimis  mediocriter 
premiati. 
t;  We  ought  tJ     Et  patet  ad  questionem  qua  queritur,  cui  secularesK 

give  to  the        ,  "^     ,  .  ^  .    .      ,        ^  ^       .... 

ciergy  what    dareut  elemosmas  nisi  clero;    nam  illis  tenentur  dare 

enables  them  to  .  .... 

minister  spiri-  prudenter    de    quanto    sustmerent    eorum    privilesia 

tually;  ,  ^,     •  •  .... 

data  a  Chnsto,  et  contmuarent  eorum  disposicionem 

ad    rependendum    elemosinas  spirituales.  Alias  autem 

^elemosinas  darent  corporaliter  magis  egentibus.  Unde  25 

si  ex  ceca  pietate  et  falsa  misericordia  nimis  onerant 

aii  beyond     clcrum  cum  possessioue  civili,    contingit  eos  ex   hinc 

^'To^lhe^^poorf^incidere    in    excommunicacionem    et    heresim   racione 

ablacionis    primevi    privilegii    concessi  a  Christo    suis 

discipulis,    ut  meminit  Canon    XXII-^  d.    Omnes.     Et  3o 

ita    concedo    quod    dotacio    ecclesie    fuit    altrinsecus 

meritoria,  sed  dotacio  ac  status  in  quo  Christus  ipsam 

7.  A  in  marg. :   Conclusio.  10.   B:   purior  quantumlibet.    A  in 

marg. :  Nota.  16.  B:    prevalct.  20.  A  in  marg. :    Conclusio. 

3o.  B  in  marg. :  Ecclesie  dotacio  iuit  meritoria. 

3o.   Decr.  I  par.s,  d.  XXII,  c.  I. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  289 

iG(/  instituit  fuit  perfeccior.  Unde  verisimile  est  quod  multi 
ex  defectu  serpentine  prudencie  in  ista  elemosina 
ecclesie  altrinsecus  sunt  dampnati;  diuturnior  autem 
elemosina  est  breviori  prestancior,  sed  nemo  dicit 
5  quod  diuturnitas  elemosine  penes  formam  diuturnitatis 
expresse  in  cartis  regulariter  attendatur,  cum  stat 
elemosinam  horalem  de  correpcione  fraterna  manere 
perpetuo  in  fructu,  ubi  elemosina  cartalis  sub  nomine 
perpetuitatis    expressa    extinguitur    infra    annum     tam 

10  in  substancia  elemosine  quam  in  fructu.  Sic  ergo 
dans  prudenter,  ferventer  et  paulative  elemosinas 
continue  plus  crescit  et  superaddit  elemosinas  quam 
ceteris  paribus  faceret  sub  signo  elemosine  perpetue 
dando    simul,    quia    fervor    caritatis    et  vigil  custodia 

1 5  rectificande  elemosine  forent  meritorius  conservata. 

Tercio    principaliter  arguitur  per  hoc  quod  elemo-   3.  Objection: 

^  ^  o  r  -1  Perpetual  altns 

sina  debet  sic  dari,  ut  generi  secularium  elemosinanti  protit  most,  be- 

,  .  .  .  cause  tney  make 

accresceret  maior  utilitas  et  generi  cleri   elemosinandi  tiie  ciergy  se- 

'^  cure  to  perform 

accresceret  plus  excitativa  securitas  ad  vigilanter  per-     Hieir  duty. 
2oficiendum    officium    clericale;    sed    quis    dubitat  quin 
hoc  contingeret  sub  forma  dotacionis  perpetue?  Ergo 
illa  est  dotacione  temporali  prestancior. 

Hic  dicitur  quod  verum  assumitur,  unde  pro  minori      Answer: 

.,.,  1     •     •  11  ,  1     •  This  is  a  mere 

quilibet  chnstianus   debet  credere   quod   m    tempora-    assumption, 

.  i-L  1  •  ,.  ,  .  .       .    temporarv  alms 

2.->libus    dotacio    temporalis    excluso    signo   perpetuitatis  wouid  enabie 

,  1  •  r  !•  r        •  'hem  much 

humane  elemosme  foret  undiquaque  perfeccior:  ec  better  to  do 
patet  defectus  consequencie.  Unde  pro  declaracione 
prime  partis  maioris  assumpte  patet  eius  veritas  ex 
dictis,  cum  talis  elemosinacio  foret  factis  Christi  et 
3o  apostolorum  conformior,  et  per  consequens  elemosi- 
nanti  utihor.  Unde  Act.  III"  legitur  quomodo  pos- 
sessores  agrorum  vendebant  et  ponebant  ante  pedes 
apostolorum,  non  ut  hereditarie  vel  perpetue  possi- 
derent,  sed  ut  divideretur  singulis  prout  cuique  opus 


16.  A  in  marg.:  Contra.  Tercia  obieccio.  23.   A  in  marg. :  Re- 

sponsio.  3i.  B:  quomodo  possessiones. 


290 


JOHANNIS  WYCr.IF. 


[CAP. 


XIII. 


In  the  primitive 
Church  there 

were  no  foun- 

dations,  but 

immediate 

distribution. 


Quarrels  and 

wars  would  end 

if  the  Church 

kept  Christ's 

privilege  of 

poverty. 


erat.    Nec    solum   servata  est  illa  forma  elemosinandi  169"=  K 
in  Judea,  ubi  Deus  scivit  apostolos  non  perpetuo  per- 
mansuros,    sed  *  in    Asia,    in    India,    in    Ethiopia    et  16.3'* 
ubicunque  terrarum  christiani  conversi  sunt  et  presbi- 
teri    constituti;    sed    indubie    ilH     ex    maiori    fervore  5 
caritatis,    ex    maiori    prudencia    ac   simplicitate  quam 
nostri  succedentes  qui  sub  forma  dotacionis  perpetue 
dabant  sua    et    magis   quieta,  ac  in  pace  Christi  plus 
firmata  est  ecclesia  illa  primitiva  conversa   quam  fuit 
nostra  ecclesia  cesarea  sic  dotata.  10 

Unde  illud  magnum  scisma  factum  per  SergiumL 
monachum  sicut  et  illud  scisma  quod  hodie  pul- 
lulat  per  duos  pseudomonachos  cum  ahis  particularibus 
divisionibus  in  ecclesia  causata  sunt  ex  insaciabiH 
affeccione  cleri  ad  temporaHa,  quam  nisi  occasione  i5 
dotacionis  cesaree  verisimiHter  non  haberent.  Si  enim 
hon  esset  ista  dotacio,  non  sic  contenderent  pro 
primatu,  cum  circa  preeminenciam  serviHs  humi- 
Htatis  non  fit  contencio. 

Immo    ut  probabiHter    creditur  tota   dissensio  inter^o 
regna  et  gentes  diversarum  sectarum  exoritur  propter 
omissionem    culpabilem    consiHorum  ac  privilegiorum 
que  Ghristus  instituit  clero  suo.  Nam  si  omnes  redditus 
quibus  in  christianismo   dotatur   ecclesia,    forent  inter 
seculares  dominos  distributi  et  clerus  ostenderet  in  se  20 
concorditer  ac  efficaciter   contemptum  seculi  ac  tercio 
predicaret  laicis  vigilanter  de  fahaci  affeccione  tempo- 
raHum  pro  momento  quo  peregrinamur  a  domino,  et 
quomodo    instantaneum    seculare    desiderium    inducit 
dampnacionem  perpetuam,   brevis   autem  mundi  con-  3o 
temptus    preparat    efficaciter    ad    beatitudinem  conse- 


II.  A  in  marg. :  Nota. 


20.  A  in  marg. :  Conclusio. 


II.  Sergius  III.  (897—904).  Comp.  Gregorovius,  Gescb.  der 
Stadt  Rom  im  Mittelalter  III,  242  hodie;  id  est,  iSyS;  per  duos 
pseudomonachos  scil.  per  Urbanum  VI  et  Clementem  VII. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  291 

L  i69''quendam,  tunc  cessarent  bella  in  christianismo,  vel  ^-^ 
simpliciter  vel  in  parte,  et  disponeretur  ecclesia  Ghrlsti 
ad  conquirendum  armis  virtutum  populum  infidelem. 
Sic  enim  fuit  tempore  apostolorum,  quando  expro- 
3  prietarie  pure  secundum  Ghristi  consilia  vixit  clerus, 
scd  commixtus  sinistris  tradicionibus  humanis  cum 
dexteris  Ghristi  consiliis,  vinum  in  quo  inebriaretur 
ecclesia  est  limphatum  et  genus  nervorum  caritatis 
ecclesie  debilitatum  et  sine  custode  zizannium  discordie 

loundique  serainatum. 

M      Gum    enim    corpus    ecclesie    sit    limitatum    a   DeoTTiie  Church  is 

^        ^  _  '      disordered 

quibus     cibis    et    qualiter    secundum    partes    dispares  when  the  ciergy 

^  ^  '      _    *       encroaches 

pasceretur,  Deus  sicut  tribuit  commensurale  alimentum  "po"  the  work 

'  '  _  _  and  rcward 

spirituale  per  prelatos  distribuendum  fidelibus,  sic  dat  assignedbyCod 

^  ^         ^  ^  _  '  to  ihe  laity. 

iSescam  corporalem  parciendam  per  activos  tam  predi- 
catoribus    in    agro    quam    contemplatoribus    in   lecto^ 
Ideo  usurpantibus    illis    violentis    officium    et    consu- 
mentibus  inordinate  eorum  pabulum  necesse  est  totum 
corpus    ecclesie    esse    inordinatum    ex   defectu    obser- 

20  vacionis  ordinis  suarum  parcium.  Si  enim  fit  bolismus 
in  homine  et  breviter  quocunque  membro  secundum 
appetitum  caninura  contra  regulas  virtutis  regitive 
trahente  alterius  nutrimentum  vel  occupante  alterius 
merabri    officiura,    fit    in    toto    corpore    discrasia.    Si 

23  enira    viator    haberet    verraera    in  stomacho  qui  con- 

suraeret  nutriraentura  raerabrorura,  quoraodo  servaretur 

sanitas  et  valitudo  eorura?  Sic  si  sacerdotes  Baal  cum 

uxoribus    et  fihis    consuraunt    raendaciter  per  raeatus 

i7o'nocturnos  ='=  et  subterraneos   bona  plebis,    patet  htteia 

3oDanielis  XIV°:  sic  autera  est  in  corpore  ecclesie  cuius 
virtus  regitiva  est  patris  sapiencia;  et  leges  eius,  ut 
raandata  atque  consiha,  sunt  privilegia  singulariter 
raerabris  ecclesie  officiura  operandi  et  nutriraentum 
hmitancia,  ut  membra  superiora  debent  pasci  precipue 

35spiritu  animali  et  regere  ac  movere  merabra  supposita; 

i3.  A  in  marg. :  Nota.       17.  Violcntis ;  recte :  violcnter.      24.  B :  discrusia. 


292  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIII. 

quod  si  dislocantur  et  innaturaliter  pascuntur,  necesse  1 70"  M 
est  ut  in  aliis  membris  fiat  discordia. 
Aii  the  cviis        Unde    credo    quod    nunquam    in    cornore    ecclesie 

in  the  Church  ,•.,..,,,,    1 

spring  from    cessabit    smipliciter    bellum,    dolus    atque    contencio, 

worldliness.  ,      .       ,.   ,  .  ,      .         ^.^    .. 

antequam  cleri  dislocacio,  secularis  orhcu  usurpacio,  5 
et  per  consequens  officii  speculatoris  omissio  sit  per 
__ — ^  virtutem  regitivam  ecclesie  restituta;  in  tanta  namque 
armonia  constituta  est  pars  mundi  superior  quod 
secundum  Commentatorem  una  stella  addita  celo 
vel  moveret  cum  fatigacione  et  pena,  vel  simpliciter  10 
non  moveret;  et  multo  magis  in  regno  celorum  quod 
[  est   ecclesia   contrariacio   superiorum  suo  motori  facit 

quod    tota  ecclesia  fatigabiliter  sit  turbata.  Tota  autem 
contrariacio    stat    in    hoc  quod  bona  temporalia  plus 
bonis    perpetuis  sunt    amata.    Ideo  ve  illis    qui  stulte  i3 
faciunt    in    affeccione    pastorum    temporalia    spiritu- 
alibus  anteponi. 
The  security        Si  autem  prelati  sint  mams  avari,  honoris  mundani 

that  comes  of  ^  r 

endowments  is  pjus    cupidi,  plus    viventes    secundum    fastum    seculi, 

a  falsc  one.      r  r        7    r 

per  bella  excitata  de  bonis  pauperum  ad  vindicandum  20 
proprias  iniurias  ampHus  secularibus  insistentes,  et 
(quod  periculosissimura  est)  sub  pallio  sanctitatis 
quicquid  perpetraverint  fuco  adulterandi  verbum  Dei 
sophistice  defendentes,  quomodo  cum  isto  circulo 
quinarii  stabit  regnum?  Scio  quod  in  ista  rota  currus  25 
diaboU  seducerentur  (si  fieri  potest)  eciam  electi,  et 
non  sic  preparatur  ad  hic  augendum  populum  domini 
sed  satellitum  Antichristi. 

Et    quantum  ad  secundam  partem  assumpti,    patetN 
quod  infideliter    vendicatur  a  clericis  in  talibus  dota-  3o 
cionibus    a    mundo    securitas;     nam     carta    evangelii 
quam  Christus  concessit    non   potest  deficere.     Unde 
Matthei    VI°,    25,    precipit   clero   suo  ne  sit  sollicitus 


3.  A  in  marg.:  Nota.  18.  A  in  marg.:  Nota  quinque.        21.22.  B: 

et  per  quod.  27.  B:  hoc  augendum;  A,:  sic  agendum.  29.  B: 

terciam  partem. 


CAP.  XIII.]  DE  ECCLESIA.  2g?> 

N  i-io^quid    tnandiicabit    vel  bibet.    aiit  qiiomodo  induatur,  Thc  irncsccur' 

.  II-    •  •  .  •!•  •  .    itv  dcpends   on 

sicut  soUiciti  sunt   viventes  eentiliter.   quia,  ut   areuit  "tiie  promise 

.      .      ^.    ^  .,  of  Christ  who 

per  locum  a  maiori:  Si  Deus  providet  pastum   volu-    commandcd 

,.,..  .  .      us  not  to  be 

cribus  celt  et  tegumentum  liliis  agri,  quanto  magis  carcfui  for  thcse 
3  domesticis  fidei?  Si  enim  tempore  legis  veteris  quando 
minus  suadebatur  elemosina,  Psalmista  dicat,  Psalmo 
XXXVI°,  26:  Junior  fuij  etenim  senui  et  non  vidi 
iustum  derelictum  nec  semen  eius  querens  pa^ietn, 
quanto    plus    hodie?     ToUat    ergo    clerus    offensam 

lodomini  non  declinando  a  lege  sua,  sicut  communiter 
facimus  affectando  inordinate  voluptatem  et  curio- 
sitatem,  et  non  est  compossibile  quod  ad  deteriori- 
acionem  desint  nobis  necessaria  vite  nostre,  quia 
Matthei  VI°,    33,  dicit  veritas:   Qiierite  ergo  primum 

ibregnum  Dei  et  iusticiam  eius,  et  Jiec  omnia  adicientur 

vobis.  Privilegium  autem  Christi  concessum  Luce  X°, 

suis   discipulis   est   securius  quam  carta  vel   concessio 

mundana,  cum  dominus  mundi  qui  mentiri  non  poterit 

170"  sic    precipit:     In  ' quamcunque    domum  intraveritis  * 

20  ibi  manete  edentes  et  bibentes  que  apud  illos  sunt. 
Sed  debemus  cavere  soUicite  ne  amittamus  hoc  pri- 
vilegium  per  abusum,  quod  fit  quando  contra  regulam 
et  vitam  apostoli  sumus  hospitibus  onerosi.  Quo- 
modo  ergo  stat  cum  fide  et  religione  christiana  quod 

23clerus  confederatus  et  obligatus  mundo  per  cartas 
plus  confidit  in  dotacione  cesarea  quam  divina,  cum 
Luce  XXI°,  34,  precipiat  ut  caveamus  a  crapula  et 
curis  seculi.  Et  patet  ex  fide  scripture  quomodo 
observantes    ordinem    illum    preposterum    sunt    inse- 

3o  curissimi  quoad  homines  et  quoad  Deum.  Oportet 
enim  primo  quod  originetur  in  Deo  securitas  que 
non    potest    fundari  nisi  in  observancia  legis  sue.   Et 

9.   A  in  marg.:  Conclusio.  i6.   A  in  marg.:   Nota  privilegia  a 

Christo  concessa.  27.   A   in   marg.:    Conclusio.  29.    A  A^: 

servantes  ordinem. 

3.  Matth.  VJ,  26—28.  19,  Luc.  LX,  4. 


294  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAl\  XIII. 

hec  racio  quare  Deus  ad  abstergendum  cecitatem  lyo'' N 
mundanam  ab  oculis  mentis  nostre  ordinat  nunc 
translacionem  regnorum  in  qua  extinguitur  cleri 
mundana  securitas,  nunc  permittit  predones,  fures, 
incendium  vel  alium  eventum  fortuitum  evenire.  Unde  5 
tollantur  temporalia  in  quibus  seculares  clerici  pre- 
postere  confidebant,  et  nunc  tercio  permittit  dissen- 
siones  oriri  inter  partes,  tollens  seculi  potentes  de 
medio  per  quod  coniectura  providencie  humane  eciam 
in  superioribus  ecclesie  sepius  est  cassata.  10 

This  faise         Ulterius  cousiderct  Christi  discipulus   si  ista  vocata  1  o 

sccurity  hinders  .  ... 

Chrisfs  priests  mundana  securitas  assecurat  altrmsecus  elemosniatores 

trom  warning  .  .... 

the  peopie.     ac    elemosmatos    de    accepcione   operum  misericordie 
quoad  Deum.   Nonne  ista  mundiahtas  retardat  Christi 
presbiteros,    ut    ascendant    ad    speculam    scripture    in  ,5 
qua  possent  omnia  pericula  ecclesie  a  mundi  principio 
usque    in    finem  premuniendo  ecclesiam  speculari  (ut 
notat  scriptura  Jeremie   XXXF  et  Ezechiel  XXXIII^)? 
Notet    secundo     si     ista     copiosa    riiundana    securitas^ 
facit   istos    speculatores    sompniferos    et    ignaros    ad^o 
ista    pericula    ecclesie    previdendum,  illos  autem  facit 
timidos  ad  pericula  dampnacionis  populi  predicendum, 
et    alios    qui    forent    altilia    facit  reptilia,  indispositos 
ad  orandum    pro    subditorum    salute,    inter   Deum   et 
populum    mediando,    vel    ad    merendum    sibi  et  ahis  25 
sacramenta    ministrando    vel    evangelium    predicando. 
Unde    notaremus    parabolam  Christi,  Luce    XII°,   ubi  3 
precipit  cavere  ab  omni  avaricia,  quia  non  in  diviciis 
cuiusquam    vita    eius    est,    sicut    probat    de    quodam 
divite,    solUcitante   se   circa  inhorreacionem    bonorum  30 
suorum,   et   eadem    nocte    fuit   anima    eius  rapta   per 
demones.  Cogitaremus  insuper  iJlud  Ezechielis  XVI°,  49: 
Hec  fuit   iniquitas    Sodome,    sororis   tiie,    superbia,/^ 
saturitas  panis  et  habundancia   et   ocium,   que   qua- 


II.  A  in  marg. :  Nota  bonas  consideraciones.    Nota  contra  securitatem 
dotacionis.  34.  A  A^ :  odium. 


CAP.  XIU.J  DE  ECCLESIA.  2^5 

Oiyo^^tuor    si    sint   in    clero    occasione  dotacionis,  imminet 

exinde    periculum.    Si    autera  occasio  sit  data  vel  ac- 

cepta   per    accidens    ex    tali    dotacione  perpetua,    ubi 

temporalis  elemosinacio  foret  securior,  patet  periculum 

5  tam    in    elemosinante  quam    elemosinato   isti   seculari 

ritui    innitendo.    Deus    autem  necessitat  divites   huius 

seculi,  ut  continue  ministrent  clero  in  vite  necessariis, 

quantum    de    clero  est  necessarium  ecclesie  militanti. 

Et    patet    quod    non    est  securitas  domino   seculari 

loelemosinam  suam  taliter  impertiri,  cum  veritas  preci- 

pit  sibi  Luce  XVI,  9,  ut  faciat  sibi  amicos  de  mam- 

mona    iniquitatis,    non    autem    spirituales    et  pericu- 

losissimos  inimicos.  Sed  Matthei  X,  36,  dicit  Christus: 

Inimici  eius,  domestici  eius. 

170°      Nulli  *  enim  plus  subdole  faciunt   scisma  in  sancta 

matre  ecclesia  tamquam  magis  periculosi  heretici  quam 

illi  qui  videntur  esse  capitales  ecclesie  induti  vestibus  ,  Tiic  most 

^  ^  dangerous  lie- 

ovium.     Unde    quamvis  tam  de  laicis  quam  de  clero  r^^sy  is  common 

■■•  ^  ^  among  the 

sint  multi  heretici,  ut  patet  de  tribus  personis  presci-   fi^^rgy  and  in 

'  ^  _  ^  ^  three  degrees: 

2otis  que  relinquentur  in  finali  iudicio  (de  quibus 
Matthei  XXIV,  i),  periculosior  et  communior  heresis 
pululat  in  clero,  cuius  (ut  alias  exposui)  sunt  tres 
gradus. 

p      Primus   est   quando  in  clero  quis  aspirat  ad  digni- 1.  cierks  aspire 

...  .  .  to  office  in  the 

23  tatem  ecclesiasticam    symoniace    pocms    propter  que-     Church  for 

r  •  .,  .        .  worldly  ends; 

stum  et  fastum  cum  eis  sequentibus  quam  meritonum 
officium  spiritualiter  serviendi.  De  ista  heresi  loquitur 
decretum  F,  q.  I,  sub  auctoritate  Gregorii  sic  dicentis: 
Fertur  symoniaca  heresis  que  prima  contra  ecclesiam 
ioDei  diabolica  supplantacione  surrepsit  et  in  ipso 
ortu  suo  :[elo  apostolice  ulcionis  percussa  atque 
dampnata    est,    in    regni    nostri  Jinibus    dominari. 

9.  A  in  marg. :  Conclusio.  i3.  Ainmarg. :  Conclusio.  i5.  A 

in  marg.:  Conclusio.  21.  A  A^:  XXIV:  deest.  24.  A  in  marg.: 

In  clero.    A  B  in  marg. :  Nota  tres  gradus  heresis. 


28.  Decr.  II  pars,  caus.  I,  q.  I,  cap.  XXVIII. 


296  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  Xlll. 

Tales    enim    hereticos    debet    superior    iii    ecclesia   etiyo^^P 
precipue  verus  Ghristi  vicarius  extirpare;  omnis  enim 
symoniacus    est    hereticus  (ut    patet  1%    q.    I.    Quis- 
quis).  Nec    videtur    apcior    destruccio    huius    heresis 
quam    tollere    proprietatem  temporahum  gracia  cuius  5 
est  tahs  dignitas  symoniace  affectata. 
"spencf  mone^       Sccundus  gradus  hcrcsis  a  prelatis   venandus  et  ab 
^^'^hoard'it-°^  utroque  brachio  destruendus  est,  cum  persona  dotata 
ecclesie,    que    debet    esse    procurator,    non    dominus 
//  elemosinarum    datarum   pauperibus,  ut  patet  in  prin-  10 

cipio  capituli  huius  et  hbro  III  Decretahum,  De 
Donacionibus,  cap^:  Fraternitatem,  cum,  inquam,  talis 
expendit  bona  ecclesie  prodigaliter  in  pompa  seculi 
vel  consumit  ipsa  in  cognacione  vel  affeccione  carnah, 
aut  tercio  detinet  thesaurum  pauperum  avare  affec-  i3 
cione  terreni  commodi,  tunc  est  periculosus  hereticus 
sed  periculosissimus  persona  conventualis  istis  condi- 
cionibus  heresis  maculata.  Patet  ista  heresis,  ymmo 
antechristiana  vesania  ex  dicto  beati  Gregorii  posito 
in  decretis  XVI%  q.  VII,  sic  dicentis:  Pervenit  ad  20 
nos  fama  sinistra  quod  quidam  episcoporiim  non 
sacerdotibus  proprie  diocesis  decimas  atque  christiano- 
rum  oblaciones  conferant,  sed  pocius  laicalibus 
personiSj  militum  videlicet  sive  servitorum  vel  (quod 
gravius  est)  eciam  consanguitieis.  Unde  si  quis  20 
amodo  episcopus  inventus  fuerit  huius  divini  precepti 
transgressor,  inter  maximos  hereticos  et  pessimos 
antichristos  non  minimus  habeatur,  et  sicut  Nicena 
synodus  de  simoniacis  censuit,  et  qui  dat  episcopus 


7.   A  in  marg.:  Secundus  gradus. 

3.  Decr.  II  pars,  caus,  I,  q.  I,  cap.  V.         11.  Decretal.  Greg.  IX 
lib.  III,  tit.  XXIV,   c.  II.  19.   Non   ex   dicto  beati   Gregorii 

sed  pocius  Gregorii  VII,  vide  Decret.  II  p.,  caus.  I,  q.  III,  c.  XIII 
et  XVI,  q.  VII,  c.  III.  Vide  notam  Friedbergii,  corp.  i.  c.  I,  417. 
Hunc  errorem  et  Johannes  Hus  (Opp.  I,  194")  reccpit. 


CAP.  XIH.]  DE  ECCLESIA.  297 

P  ijo^et  qui  recipiunt  ab  eo  laici^  sive  pacto  sive  beneJiciOy 
eterni  incendii  ignibus  deputentur.  Et  multo  magis 
communitas  que  debet  esse  religiosior  et  cst  in  isto 
peccato  pcrtinacior  et  antichristus  profundior,  cuius- 
3  modi  forent  religiosi,  viventes  seculariter,  distribuentes 
bona  pauperum  cognacioni  sue,  ut  fiat  mundo  inclitus, 
militaribus  atque  iuridicis,  ut  defendant  suos  redditus, 
et  (quod  foret  pessimum)  si  darent  cognacioni  sue 
carnalibus  et  famulis  inhabilibus  presentacionem  ad 
lobeneficia  ecclesiastica  virtute  iuris  patronatus.  Et  omnia 

ista  innuit  beatus  Gregorius. 
O      Tercius    ^radus  clericalis  heresis  est,  cum   sacerdos  3.  Priests  re- 

^  ^  ^  ceive  the 

occupat  statum  et  bona  ecclesie  sine  hoc  quod  rependatendowmentsbut 

....  ^  '_  do  not  repay 

debitum    ministerium  ad  quod  pretextu    elemosine  et     them  with 

...  .  service. 

1 5  acceptacionis  solempnis  officii  obligatur;     talis  autem 

ijo^^ut^sic    excommunicatur    a    domino,    quia    si    laicus 

excommunicatur    ab  homine,  eo  quod  iniuste  detinet 

decimas  vel  elemosinas  debitas  sacerdoti,   multo   plus 

sacerdos   excommunicatur  a  domino  qui  iniuste    post 

2oniaiorem  obligacionem  detinet  spirituales  elemosinas 
subditorum.  Obligacio,  inquam,  est  maior,  cum  non 
licet  sibi  elemosinas  spirituales  subtrahere  eciam  sub- 
dito  subtrahente  elemosinas  corporales.  Sacerdotes 
enim    Ghristi    debent    benefacere    persequentibus    et 

25  dihgere  inimicos,  et  iterum  subtraccio  spiritualis  ele- 
mosine  est  periculosior,  cum  minatur  perpetuam 
perdicionem  corporis  et  anime,  sed  neutrum  tam 
evidenter  subtraccio  elemosine  corporahs.  Unde  Jeremie 
XLVIII^,  10  dicitur:  Maledictus  qui  facit  opus  domini 

dofraudulenter ;  et  multo  magis  est  maledictus  qui 
recipit  onus  ducatus  gregis  dominici,  quem  vel  pro- 
ditorie  ducit  in  precipicium,  vel  fraudulenter  omnino 
subtrahit    ministerium,  de    quo  dictum  est  libro   VI°, 


I.  In  decret.  leges:  sive  precio  sive  beneticio.  4.  AAj:  pertina- 

cior  — vivente  deest.          5.  A  Aj:  particularitcr  distribuentes.  12.  A  B 

in  marg. :  Tercius  gradus. 


298  JOHANNIS  WYCLIF.  fCAK  XIll. 

cap.    XX*^    ct    tribus    sequentibus.     Omnis  autem   ex-iyo''^ 
communicatus  eciam  rite  ab  homine  est  hereticus,   et 
evidencius  omnis  excommunicatus  a  Deo.  Unde    IV^, 
q.  I    Qiiod    autem,    sub    auctoritate    secunde    synodi 
Nicolaus  papa  sic  loquitur:  Hereticos,  inquiunt,  dici- 5 
mus  tam  eos  qui  ab  ecclesia  olim  proiecti  sunt^  quam 
qui  post  hec  a  Jiobis  anathemati:^ati  sunt.     Porro  si 
adhuc   nec   sic   credatis,    audite.    Preter   hos    autem 
aiunt  et  eos  qui  Jidem  simulant  conjiteri  scismaticos 
esse    et   eos    qui    seorsum    a    comunicantibus    nobis  10 
episcopis  collectas  faciunt.  Demum  vero^  et  si  quidam 
ab  ecclesia  super  causis  quibusdam  reprehensi  sunt 
et  proiecti  et  excommunicati,    sive  ex  clero  sive  ex 
laicali    ordine.     Dicimus  omnes   huiusmodi  hereticos 
atque    scismaticos.     Unde    glosa    dicit     ibidem     quodiS 
omnis  excommunicatus  est  hereticus,  et  allegat  decre- 
tum,  XXIII%  q.  IV^    Ipsa  pietas,    et    XXIV%   q.  III, 
Illi.  Et  concordant  dicta   de   heresi  libro  VP.  Omnis 
enim    vel    peccans    mortahter    est    ut    sic    divisus  a 
communione  sancte  matris  ecclesie  quod  sonat  here-  20 
ticus. 
it  is  hereticai  to      Item,  omnis  qui  nititur  auferre  privilegium  Romane  R 
priviieges  oftheecclesie    est  ut  sic  hereticus;  quod  dissipantes    legem 

Roman  Church    ,  ,  ^r    •  •  r     •  •         rr 

and  law-     de  sacerdotum  oincio  maxmie  racmnt  m  enectu. 

brcakersdothis.        _  ...  ,  .  ^  , 

Item,  tales  penuri  sunt  nedum,  quia  negant  ndem  25 
quam  Ghristo  promiserant  in  baptismo,  in  recepcione 
sacerdotalis  ordinis  et  in  recepcione  illius  officii,  sed 
iurati  sunt  speciahter  ad  defendendum  et  retinendum 
(quantum  sufficiunt)  iura  Romane  ecclesie  et  regulas 
sanctorum  patrum  (ut  patet  III^  Decretalium  De  lure  3o 

I.  A  in  marg.:  Conclusio.-  i.   A  in  marg. :   Omnis  ritc  cxcom- 

municatus    eciam   ab   homine   est   horeticus.  5.   A  Aj:   Hereticos 

inquam;    B:  inquit;   recte  inquiunt,    sicut  in  decrct.  supra  memorata  ct 
infra:    preter   hos    "aiunt".  8.  In   decret. :    audite   quod    subditur. 

14.  B:  dicamus  omnes. 

3.  4.  Decr.  II  pars,  c.  IV,  q.  I,  cap.  II.         3o.  Decr.  Greg.  IX, 
lib.  II,  tit.  XXIV,   c.  IV. 


CAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  299 

-R  ijo'^  lurando.  Ego  episcopus).  Quod  si  in  isto  contra 
Romanam  ecclcsiam  incurrunt  pcriurium,  quomodo 
non  papa  primus  divideret  eos  a  sua  ecclesia  cui 
tam  proditorie  sic  illudunt?  Heresis  ergo  symonia- 
5  corum  in  ingressu  non  per  hostium,  in  progressu 
quo  prodigaliter  consumunt  bona  pauperum,  et  maxime 
in  omissione  debiti  officii  curatorum  vidctur  inficere 
tam  ecclcsiam  c[uam  Romanum  imperium. 


CAP.  XIV. 

A  171''      *  Antequam    respondeam    ad    magistrales    obiectus,  Two  doubts  to 
sunt    duo    dubia  breviter  transcurrenda.  Primo,    quo-  i.  wiicther  thc 

,  ^  ,  .  1  •      T.  1      •       endowmcnt  of 

modo  stat  cum  nde  scripture  dotacio  Komane  ecclesie.     thc  Roman 

,^,  ,  .  ,  .       ,.     .  .  .  .  Church  is  con- 

Videtur  enmi  ex  multis  dictis  supenus  expresse  innui  sistent  with  thc 

,     .  ^  ,  faith. 

quod  non  sme  gravi  peccato  altnnsecus  potest  tale 
i3privilegium  temporale  contra  Ghristi  privilegia  intro- 
duci.  Sed  videtur  probabile  (ut  ahas  sepe  dixi)  quod 
illa  dotacio  sicut  et  particularium  ecclesiarum  possunt 
sic  racionabihter  colorari,  quod  seculares  domini 
videntes  quod  vita  exproprietaria  qualem  Christus  et 
20  sui  apostoli  vixerant  est  seculari  ac  civili  conversacione 
perfeccior,  et  sic  ad  exonerandum  eos,  ad  accumu- 
landum     eis     meritum,     ad     multiplicandum    mihtes  Probabiy  in  its 

.  lirst  intcntion 

Christi  qui  distrahant  mundum  a  vita  mundana,  cum  it  was  dirccted 
talis  sit  ad  multiplicandum  religionem  Christi  habihor,  cicrgy  to  mi- 

,  ,        .    .  nistcr  morc 

25  dederunt   titulo    elemosine  suum  seculare   dommium,     effcctuaiiy; 
non    ut    sacerdotes    Christi    civiliter    aut    seculariter 
dominentur,    sed    ut    servantes    humihtatem,    pauper- 
tatem     et     penahtatem    priorem    fidehter    ministrent 
pauperibus    elemosinas    ad  hoc  datas,  ut  vel  sic   dis- 

3o  traheretur  mundus  a  conversacione  civih  et  ritu  quem 


8.  imperium;   in  cod.  A  sequitur:   Myly  CzechowC;  id  est:   Carissimi 
Bohemi.  10.  A  in  raarg. :  Matcria  pro  dotacione    ecclesie    (Above 


3oo  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP 


XIV. 


and  otherwise  ante  Christuni  observaverant    mundiales.     Nec    credoiyi^A 
not  consistent  quod  ista  condicione    dimissa  nec  secularium  dotacio 

witli    Clirist's  ,.„,..         ...  ...  ^,     .     .       . 

rciigiou.      nec  cleri  L.nristi    admissio    cum    religione  Christi    sit 

compossibiliter  sustinenda;  talis  autem  dotacio,  sonans 

in   puram   et  perpetuam   elemosinam,  utrimque  est  a  3 

tota  trinitate    auctorizabilis .  et   fundabilis  in  scriptura. 

hlt^ei^^sa  ^'hat       ^^^    ^^^    rccalcitrant    moderni    prepositi,    dicentes 

Christwas  ruieiq^Qj  Hcet  cis  civiliter  ac  secularitcr  dominari,  et  quod 

over  the  world   i  '  i 

aiid  they  inherit  secularis  domiuacio  fuit  iurepoli  debita  Christi  vicariis, 

his  rights  (as  ^  ' 

vicars).        ^^1^^  Christus   dominatus   fuit  seculariter  toti   mundo.  lo 
Unde  (ut  inquiunt)  Constantinus  non  dotavit  ecclesiam, 
sed    illud    dominium    quod  ipse  ac  predecessores    sic 
occuparunt  tyrannice,    humihter  et  debite    diviserunt, 
unde    Christus,    Petrus,    Clemens  et   ahi    precedentes 
beatum  Silvestrum  habuerunt    ius    plenum  ad    totum  i5 
imperium,  sed  non  erant  in  possessione  ante  conces- 
sionem  humilem  Gonstantini. 
This  is  a  great      Et    inter    omnes     hereses     dissipantes  "  religionem  B 

hcrcsv  • 

christianam   et   fidem  scripture  hec  est  una   precipua. 
Primo,  inquam,  claudicat  in  hoc  quod  dicit  Christumi 
I.  as  contrary  habuisse  ius  ad  dominandum  civiUter,  cum  conversa- 

to  Christ's         .  ,  .  . 

teaching;      cione    ct    sermone    secundum    testimonia    sanctorum 
doctorum     exponencium     fidem     evangelii      docebat 
oppositum.  Ipse    enim    dicit    Luce,    IX°,   58:    Viilpes 
foveas    hahent   et   volucres  celi  nidos,   Jilius  autem  2  5 
hominis   non   habet  iibi  caput  suum  reclinet.    Super 
quo  dicit  venerabiHs  Beda  super  Lucam  hb.  II^,  c.  IV^: 
Quid  me  propter  divicias  et  seculi  lucra  cupis  sequi, 
cum    tante   sim    paupertatis    ut    nec    hospiciolum  *  171*" 
quidem  habeam  et  non  meo  utar  tecto?  Et  ad  istum  3o 
sensum  illud  exponitur  a  beato  Jeronymo  nec  contrarie 
ab  aliquo  sancto  (ut  ahas  explanavi). 

I.  A  in  marg.:  Contra  dominacionem  civilem  clcri  (Below  iji^without 
mark  of  reference).  7.  A  B  in  marg.:   Opinio  heretica.  24.  In 

codd.:    Luce  VIII.  27.   A  in  marg. :    Beda.  29.   A:   ut  nec; 

sequitur  lacuna.  Aj:  meum  hospiciolum. 

27.  Beda  in  Lucae  evangeliuni  Opp.  tom.  V,  pag.  262. 


CAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  3oi 

B  2      Item,  si  Christus  et  sui  apostoli   habuissent  ius  ad     He  and  ins 

,,..,.  ,         .  ,  r      -i-  11      •  ..  aposlles  rcfused 

lyj   civiliter  dominandum,  et  taciliter  ex  oblacione  mundi  aii  civii  power. 
potentum  possent  fuisse  positi  in  possessione  pacifica, 
ut  patet  de  Evangelista  et  aliis  sanctis:  sequitur  quod 
5  ex  desidia  fuissent  valde  culpabiles,    cum  possent  ita 
faciliter  quesivisse  ius  sibi  et  sue  ecclesie  et  excusassc 
sibi  iniuriantes  a  sua  intrusione.  Hoc  autem  est  con- 
tra  evangelium  Luce  XXII^,  ubi  decidens  questionem 
de    maioritate    inter    apostolos    dicit    quod    opposito 
lomodo    se    habet    ad    ritum    gentilem,    cum    maioritas 
inter    eos    attenditur    penes    maioritatem    servicii    ex 
humilitate    maiori.    Ex  quo  I^  Petri  V°,  3,  capit   ipse 
pro    principio   quod   sui   clerici  iion   smt  dominantes 
in  clero. 
3      Item,  illud  est  expresse    contra  iura  canonica,   cum  2.  it  is  against 

1  •  .  ......  TTTTT  ^'^^  canons. 

sub  auctontate  Augustmi,  distmccione  VIII%  canon 
sic  loquitur:  Qiio  iure  defendis  villas  ecclesie,  divino 
vel  humano?  Divinum  ius  in  divinis  scripturis 
habemuSf    huma?jum    ius    in    legibus  regum.     Unde 

20  quisquis  possidet  quod possidet?  Nonne  jure  humano? 
Nam  iure  divino  domini  est  terra  et  plenitudo  eius. 
Pauperes  et  divites  una  terra  supportat.  lure  ergo 
humano  dicitur:  Villa  hec  mea  est.  Tolle,  inquit,  iura 
imperatoris  et  quis  audet  dicere:  Villa  hec  mea  est, 

25  nteus  est  iste  servus,  mea  est  hec  domus?  Si  autem 
ut  teneantur  ista  ab  hominibus,  regum  iura  fecerunt, 
vultis  reticeamus  leges  ut  gaudeatis?  Unde  infra, 
XGVI^  distinccione,  Cojtstantinus,  incorporat  ecclesia 
cartam  cesaris  sub  forma  qua  dotavit  ecclesiam.  Cum 

3o  ergo  lege  scripture,  lege  sanctorum  doctorum  et  iuris 
canonici  non   sit  fundabilis    secularis    dominacio   cleri 


18.    19.    A   A,:     scriptumhabemus;     B:    scriptis;     Corr.    e 
20.  A  Aj;  possideret. 


16.  Decr.  I  pars,   dlst.  VIII,   c.  I.  28.   Dec.  I  pars,   dist. 

XCVI,  c.  XIV. 


3o2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

Ghristi,    qua    temeritate    sompniarent    discoli     istaniiyi^-B 
blasphemiam? 
if  Christ  cofiid       Ideo  (ut  sepe  diffuse  exposui)  Ghristus  non   potuit  4 

not  rule  civilly,    ,....,.  ,  ,  .      . 

howcanhisser- dommari  civuiter,  quomodo  ergo  doceret  servos  mii- 


vants  do  so: 


tatores  precipuos  taUter  dominari?    Nonne  dicit  Apo 
stolus,  11-'^  Gorinthiorum,  VIU°,  9,  quod  pro  nobis  inops 
et  egenus  factus  estt  —  Nonne  recitat  apostolus  Thy- 
motheo  suo  coepiscopo  I,  Tim.  VI°,  8:  HabeiiteSy  inquit, 
alimenta  et  quibus  tegamur  hiis   contenti  simusl   Si 
ergo  sit  blasphemia   imponere  Ghristo  quod   sibi  non  10 
potest  conpetere,   et   (ut  sepe  ostendit   dominus  Ard- 
— ^-         macanus)     non    potest    competere    Ghristo    dominacio 
civilis,  cum  trahit  secum  de  natura  rei  peccatum  veniale, 
qua  fronte  presumeret  fidehs  imponere  redemptori  suo 
istam  blasphemiam,    speciahter  cum   nec   ex  scriptura  i3 
veteris  testamenti  nec  novi  sit  fundabihs  tahs  dominacio 
cleri  Ghristi?  Si  enim  sit  fundabihs  dicas  ubi?  Et  cum 
non  sit  contradiccio  in  scriptura  sacra,  oportet  tollere 
leges  veteris  testamenti    et  novi  que   sonant  in  oppo- 
situm,  ut  patet  de  ilhs  legibus  allegatis  hic  et  proximo  20 
capitulo.  Ymmo  cum  leges  ut  plus  *  necessarie  sunt  in  x-^i" 
scriptura    sacra    clarius    expressate    (ut    patet  IV^,  De 
Doctrina  Ghristiana),  magnum  defectum  imponeret  sic 
opinans  auctori  scripture  quod  nulhbi  exprimit  domi- 
nacionem  illam  tam  necessariam  sue  ecclesie.  2  5 

Christ  coiiid  not      Item,  Ghristus  non  potuit  dominari  civiliter  secun- 5  C 

rule  either  in  '     .  ^  , 

iiis  godhead  or  dum     dcitateni    nec     secundum     humanitatem,     ergo 

his  manhood:  ,  . 

not  as  to  his  non   potuit    domiuari    civiiiter   quoad    deitatem.     Non 

godhead,  which  ^  ^ 

cannot  bc  in-  est    dubium    fideh,    cum    secundum  illam   non  potest 

volved  in  active  ^ 

'jfe;  esse  activus  viator  proprietarius  vel  pars  populr  nec  ?o 
secundum  suam  humanitatem,  sive  solus  fuerit  homo, 
sive  in  puro  statu  innocencie  cum  toto  suo  genere, 
sive  post  lapsuni  ipso  posito  capite  ecclesie  ut  est 
modo,  duobus  modis  prioribus  non  foret  civihtas,  nec 
tercio  modo  foret   ipse   tam  proprietarius.     Pro  cuius  ?5 

8.  AradTim.  27.  A:  deitatem  deitatem;  A^ :  divinitatem    deitatem. 


CAP.  XIV.J  DE  ECCLESIA.  3o3 

C  lyi^declaracione  suppono  dictum  beati   Gregorii,  XXXIII^   not  as  to  his 
Moralium,  cap°  primo,   super  illo  Job  XIX",  25:    Scio  he  is  ono  with 

j  ,  .  .     .  ^    .        ,  .  .  his  spousc,  the 

quod    redemptor   meiis    vivit.    Sciendiim,   inquit,  est  Churcii,  with 

11,  ,      .     whom  ail  would 

quod  redemptor  unam  personam  se  cum  sua  ecclesia  be  shnred. 
Squam  assumpsit  exibiiit;  de  ipso  enim  dicitur:  Qui 
est  caput  Christus.  Rursumque  de  eius  ecclesia 
scriptum  est:  Et  corpus  Christi  quod  est  ecclesia. 
Et  sequitur  quod  Ghristum  et  ecclesiam  unam  per- 
sonam    credimus,    hoc    eciam    unius    persone    actibus 

losignari  videamus.  Ista  fide  supposita  arguo  sic:  Non 
est  possibile  quod  Ghristus,  sponsus  ecclesie,  faciat  vel 
habeat  quicquam  humanitus  nisi  secundum  communi- 
cacionem  tocius  sue  ecclesie,  quia  aliter  esset  sponsus 
ingratus  sponse  sue,  cum  sit  personaliter  sibi  ydemp- 

iStificatus,  sed  quelibet  tanta  communicacio  excludet 
proprietatem  civilem;  ergo  non  est  possibile  quod 
Ghristus  sponsus  ecclesie  vivat  secundum  proprietatem 
civilem.  Et  hec  est  racio  quare  Ghristus  amavit  bona 
communia    et    Apostolus    tantum    reprobat    eos    qui 

20  querunt  que  sua  sunt.  Unde  Ghristus  nunquam  come- 
dit,  dormivit  vel  quomodolibet  se  habuit  humanitus, 
nisi  prius  intendendo  profectum  tocius  ecclesie  mili- 
tantis,  dormientis  et  triumphantis,  eciam  plus  quam 
profectum  proprium  sue  humanitatis.  Sed  quis  diceret 

2  5  personam  hominis  ut  sic  proprietarium  civilem?  Et 
istum  articulum  fidei  ignorarunt  primo  apostoh, 
quando  dixerunt:  Magister  manduca,  et  ille:  Ego 
cibum  habeo  manducare  quem  vos  nescitis,  Johannis 
IV,   3i,   32.  Et  super  ista  racione  fundata  est  primeva 

3o  apostolorum  religio,  vivendo  exproprietarie,  post- 
posita  vita  et  occupacione  seculari  vel  civili. 

6      Item,  supposita  veritate  opinionis  predicte,  sequitur  if  the  preiatcs 

.  ,  ^  .  ,  .  ^        ^  ,      .    arc  rii^ht,   Con- 

cum  veris  quod  Gonstantmus  post  dotacionem  ecclesie  stantinc  and  aii 

...  ,  ,         .    .   later  emperors 

remansit  hereticus  sicut  et  omnes  succedentes  domini  were  heretics, 
35  seculares;    quod    repugnat    approbacioni  ecclesie.     Et 

2.  A  in  marg. :  Christus  et  sua  ccclesia  sunt  una  pcrsona. 


3o4  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

consequencia  probatur,    supponendo  tamquam   datum  i-t^  c 
falsigraphl  quod  de  iure  debetur  pape,  Christi  vicario 
et  clero  suo  tota  civihs  dominacio  huius  mundi. 
since  they  oniy      Et    arguo    sic:    Ad    hoc    quod  debitor   vel    iniuste  D 

handed  ovcr  a       .  ^  ^  ^  ^ 

part  of  what    alieua    detinens    sit    absolutus    quoad    Deum,   oportet  s 

was  due  and  ,  ,  ^  y       t  ^-  - 

kept  back  the  quod  plcnc  satisfaciat,  sedsic  non  fecit  Constantinus, 
cuni  medietatem   imperii  sibi  retinuit.  Cum  ergo    illa 
medietas    fuit    tantum    debita     sicut     medietas     occi- 
dua    restituta,    videtur  quod  remansit   in    debito  sicut 
prius,  nam  secundum  Augustinum,  Epistola  XXXVII'^,  lo 
non    dimhtitiir    peccatum    nisi    restituatur  ahlatum, 
Unde  (sicut  dixi  in  materia  De  Privilegiis)  Deus  non^iyi'' 
potest    remittere    vel    Hcenciare    debitorem,   ne    satls- 
faciat,  et  hinc  dixi  periculosum  esse  quod  quis    auc- 
torizet    vel    foveat    sufficientem    fugitivum,    ne   solvati? 
creditori    debitum    corporale,    dicente    Augustino    in 
supradicta    epistola    ad    Macedonium:    Illud,    inquit, 

fidentissime    dixerim,   eum    qui  pro  homine   ad  hoc 
intervenit,    ne  mala  oblata    restituat,    et    qui   ad  se 

fugientem,  quantum  honeste  potest,  ad  restituendum  20 
770/2  compellit,  socium  esse  fraudis  et  criminis.  Num- 
quid  credimus  prepositum  loci  refugii   posse   honeste 
compellere  fugitivum  sufficientem,  ut  vel  exeat  locum 
tamquam  eius  vlolator,  vel  quod  satlsfaciat  secundum 
quantitatem    apportati    vel    sufficienciam  fugltivi?    Illa  2? 
enim   foret   honestas  legl  Dei  consona,  sed  applausus 
movens  ad  detencionem  iniustam,  et  speciaHter  gracla 
particlpii    foret    dlabohca  facesla.  Ideo  (ut  sepe    dixi) 
vel  oportet  negare  fidem  scripture,  raclonem  et  sanctos 
doctores,  vel  dicere  quod  talls  defensio  saplt  hereticam  ?o 
pravitatem.  Et  idem  vldetur   supposlta  opinione  pre- 
dlcta  de  dominio  cleri  Chrlsti;  cum  enlm  taclturnltas 

8.  A  Ait  fuit  —  medietas:  deest.  lo.  A  in  marg. :  Augustinus. 

28.  A:  facessia.  A  in  marg. :  Tenentur  male  ablata  restitui    (Above  i;!** 
without  mark  of  reference). 

10.  Epistola  (CLIII)  ad   Macedonium  Opp.  tom.  II,  pag.  532. 


CAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  3o5 

D  i^i-^huiussitconsensus,  consensus  autem  talis  est  cum  facili-  and  the  Fopes 

'  ...  .  .  have  by  consent 

tate  eque  dampnabilis,  videtur  quod  sic  opinantes,  ex  iioc  shared  in  their 
quod  sic  tacent  dicere  ius  suum  et  iniuriam  in  qua  damp- 
nabiliter  indurantur  domini  temporales,  peccant  morta- 
5  liter.  Nec  valet  eis  fingere  quod  beatus  Silvester  remisit 
Gonstantino  residuum,  quia  (ut  ista  secta  credit  tam- 
quam    principium)  non  licet  Christi  vicario  vel  clero 
suo    vel    alienare  vel  cedere  iuri    patrimonii    crucifixi, 
sic  videlicet  quod  tam  illud  quam  sibi  equivalens  sit 
lo  simpUciter  extra  possessionem  civilem  cleri  Christi. 
E  7      Item,    nec    est    privilcgium    nec  dos  nec    possessio  christ  did  not 

j       .   .        ^,     .  ^ ^    r^,     .  ^       die  for  worldlv 

adquisita  Christi  vicario    nisi  pro  qua  caput  Cnristus    gain,  but  aii 

tliG  clcr^^v  rc— 

fuerat    crucifixus,   sed  Christus  non    fuit  tanta  passus  ceive  from  him 
pro  dotacione  civili  vel  seculari  sue  ecclesie  clericorum,    his  passion; 

i5ergo  talis  dotacio  vel  dominacio  civihs  non  est  pure 
clero  Christi  conveniens.  Assumptum  patet  ex  hoc 
quod  Christus  meruit  humano  generi  totam  graciam 
et  omnia  ad  ipsam  consequencia  que  haberet,  sed 
iuxta    ahbi    dicta  sine  gracia  et  caritate  non  est  sim- 

2opliciter  iusta  possessio;  ergo  nec  dos  nec  privilegium 
inest  clero  Christi,  nisi  quod  Christus  sibi  meruit 
paciendo;  nec  credo  fidelem  contradicere  huic  sentencie: 
nam  omnes  patres  veteris  testamenti,  omnes  gentiles 
post    et  ante    qui   vel  erant  iustificati  vel  salvati,  hoc 

25  obtinuerant  merito  fidei  et  passionis  Christi,  cum 
ahter  fuissent  dampnati  nec  unquam  ab  originaU 
peccato  purgati  et  per  consequens  nunquam  iustificati 
moraliter. 

Nec    dubium    theologo  qui  noscit  quomodo   homo 

3o  intendit,  meretur  vel  emit  ahqua  principahter  et  aUqua 
secundarie,  accessorie  vel  confuse,  quin  Christus, 
sicut  passus  est  pro  redempcione  tocius  ecclesie,  sic 
et  pro  redempcione  cuiuslibet  membri  sui  et  pro 
quohbet  bono  sibi  utifi  ad  hunc  finem.  Si  enim  dici-  i 


iG.  A  B  in  marg. :  Nota  prn  qnihns  Chri^fn-;  passus  est.  27.  28.  B; 

iustificati  mortaliter. 


3o6  JOHANNIS  WYCI.IF.  [CAP.  XIV. 

mus  quod  iustus  amat  omnia,  e|uod  sacerdos  rite  ex-i^i^^E 
communicat    pro     decimis    et    quod    homo    emendo 
equum  emat  quamlibet  partem  *  eius  emibilem,  Christus  172" 
ergo  omnisciens  emendo  a  patre  totum  genus  huma- 
num  emit  accessorie  omne  bonum  sibi  utile  vel   pri-  5 
vilegium    citra    Ghristum.  •  Sic    enim    dicit  Apostolus, 
Romanorum  VIII^,  3  2,   quod  proprio  filio  Deus  non 
pepercit,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  illum:  quo- 
so  uniess  civii  modo  ergo  non  cum  ipso  omnia  nobis  donavit?  Ideo 
objecT?fhis    audenter  assero  quod  vel  dominacio  cleri  moderni  est  10 

crucifixion  tlie   -ii.    •  ,  ,•      ^  •  j      •      •  i 

ciergy  have  not  ihicita,  vel  non  hcet  excommunicare  pro  decimis,  vel 

Ghristus  crucifixus  est  pro  dominacione  illa  sue  ecclesie 

adquirenda;    nec    aliter  est   presumibile   quod    sponsa 

Ghristi  vocaret  dotem  cesaream  patrimonium  crucifixi. 

it  is  a  mere        Nec  valet  fingere  quod  dominacio  illa  non  sit  pri-  F 

liction  to  say       'i       •  11  •  •  ^    1  •       ^       j* 

that  such  ruie  vilegmm  sed  lex  communis,  quia  est  lex  privata  dm 
not  a^priwfege^pos^  fundacionem  ecclesie  Ghristi  concessa  singulariter 
common  ^|gj,Q  g^Q  jjgQ  patet  ex  descripcione  privilegii  quod 
sit  sibi  privilegium  notabile  pro  hac  vita.  Sic  enim 
purgacio  mortuorum  est  privilegium  sancte  ecclesie  20 
quam  tamen  multi  non  appetunt.  Minor  autem  argu- 
menti  sic  ostenditur:  Non  fuit  in  Ghristo  falsitas, 
dolus  sive  duplicitas,  cum  secundum  Apostolum,  II^ 
Gorinth.  1°,  18,  non  fuit  in  ipso  Est  et  non,  sed 
fuisset  cum  paribus,  si  fuisset  crucifixus,  ut  post23 
clericatum  sui  imitatores  seculariter  dominentur.  Ergo 
hoc  non  intenderat  paciendo;  ipse  enim  non  potuit 
dominari  seculariter  sed  vixit  pauperem  vitam  summe 
exproprietarie;  quod  et  docuit  suos  precipuos  apostolos 
quos  voluit  esse  exemplaria  imitanda  future  ecclesie.  3o 
Ipsis  enim  dixit  quod  haberent  nolicionem  possidendi 
aurum  vel  argentum,  quod  non  diligerent  mundum 
nec  mundialia,  sed  quod  omnino  relinquerent  cuncta 


9.  A  in  marg.:   Conclusio.   Christus  non  ad  hoc  est  passus,  ut  acquirat 
dominia   clero    (Above  170"  withont  mark  of  referencc).  i5.  A  B  in 

marg.:  F"iccio. 


CAP.  XIV.J  DE  FXGLESIA.  Soy 

F  172"  que  possident  et  tollentes  crucem  sequantur  eum  (ut 
patet  MattheiX",  Luce  XIV°et  sepe  alibi  in  evangelio). 

Gum   ereo   in   facto  movit  apostolos  suos  ad  facto  Christ  did  not 

^  ^  ^  contradict  him- 

et  conversacione  interpretandum  hec  mandata  secun-    seif,  and  hc 

taught  his 

5  dum  vitam  exproprietariam  et  penalem,  nec  unquamaposties  to  live 

.  ...^.  ..  without  pro- 

innuit  eis  dominacionem  civilem,  fuisset  nunis  rnagnus        perty, 
seductor,  si  cum  istis  paribus  dominacionem    civilem 
pro     statu     cleri     moderni    intendebat    ipsis     adicere. 
Nam  capitalibus    exemplaribus    in  quibus  dedit  nobis 

lopotestatem  et  regulam  vivendi  precipit  et  monuit 
exemplando  oppositum,  nec  est  credibile  quod  dese- 
reret  clerum  suum,  tacens  omnino  necessarium  ad  con- 
versacionem  ipsorum  secundum  suum  beneplacitum 
regulandam;   tunc    enim    fuisset  omnino  negUgens   et 

i5subdolus,  sic  quod  omnes  defectus  nostros  possemus 
in  suam  negligenciam  racionabiliter  retorquere;  quod 
cum  sit  nefas  dicere,  credamus  ex  fide  scripture  et 
testimonio  sanctorum  doctorum  quod  in  apostolis 
docuit    totum    genus    cleri    sequentis  vivere  pure   ex- 

20  proprietarie    de    elemosinis    corporaHbus    laicorum    et  andtodistribute 

^       *  ...      spiritual  alms. 

pro  mutuo  nexu  caritatis  habendo,  non  minus  obligavit 
clerum  suum  ad  retribucionem  elemosine  spirituaHs, 
sic  quod  clerici  sint  necessariores  et  digniores  in 
ecclesia  quam  econtra,  et  plus  indigent  seculares 
25  clericis  quam  econtra,  sicut  spirituah's  elemosina  est 
prestancior  corporah,  et  sic  oportet  quod  laici  men- 
dicent  elemosinas  spirituales  a  clericis  ad  quarum 
retribucionem  clerici  amphus  obhgantur,  sicut  oportet 
ut  clerici  mendicent  elemosinas  corporales  a  laicis  ad 
lys^^quarum  re  *  tribucionem  multum  valde  sed  non  adeo 
kiici  sunt  astricti,  nec  grafiter  feramus  maioritatem 
obhgacionis  huiusmodi,  quia  hoc  redundat  in  excel- 
lenciam  clericorum. 


21.  A  Aj:  motuo  nexu.       22.  spiritalis  in  codd.  sic  et  in  pluribus  locis 
sequeniibus.  29.  A  B  in  marg. :   Christus  plus  obligatur  creature  sue 

quam  ccontra  et  similitcr  sacerdos  laico  quam  ccontra  (Above  172'' wiiliout 
mark  of  reference).  3o.  A  A,:  non  deest. 

20* 


3o8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

Ghristus  enim  est  plus  obligatus  creature  sue  quam  172''  F 
econtra,    cum    ex    lege    sua     eterna    et    titulo    gracie 
prevenientis    constituit   se   debitorem  suis  servis   fide- 
libus,  non  ut  solum  daret  eis  bonum  ab'quod  tempo- 
rale,  sed  ut  daret  eis  se  ipsumin  premium  sempiternum;  5 
tantum    autem    non    potest    creatura    beata    domino 
obligari,    et    sic    tenetur    sacerdos    rependere    subditis 
spirituales  elemosinas.  Ideo  (ut  dixi  proximo  capitulo) 
deficiens  a  satisfaccione  illius  debiti  gravius  excommuni- 
catur  a  domino,  et  per  consequens  periculosius  cadit  10 
in  heresim  in  tantum  quod,   si  Deus  per    impossibile 
deficeret    a    debito    ad    quod    se    obligavit,    graciose 
promittendo  et  meritum  proficiendo,  ipse  foret  summus 
hereticus.   Nec  feramus  graviter  quod  quantumcunque 
nobiles   quoad  mundum  ad  tantum   se  humilient  pro  iS 
Ghristo   quod    deveniant  elemosinarii  pauperum    sub- 
ditorum,    tum    quia    Ghristus  nobilissimus  recepit   ad 
sui  egenciam  relevandam  tam  a  viris  secularibus  quam 
a  devotis    feminis    elemosinas    corporales,  tum  eciam 
quia    ex    tah    humiliacione  et  ministerii    complecione  20 
crescit  prepositi  maioritas  quoad  Deum. 
There  shouid  be      Sic  crgo  uou  est  quoad  hoc  distinccio  inter  fratres,  G 

no  distinction    ...  . 

ot  secuiar  and  mter    possessiouatos    et    mter    curatos,    viventes    de 

regular,   biit  aH  .      .  .  . 

the  ciergy     dccimis  et  oblacionibus,  qum  omnes    debemus  vivere 

sbouid  live  onlv  ....  .... 

on  aims.  '  exproprietarie  de  elemosmis  Jaicorum  et  omnes  debe-  25 
mus  esse  procuratores,  non  civiles  possessores  bono- 
rum  pauperum,  iuxta  preceptum  Ghristi  Matthei  X°, 
nec  potest  conventuahs  conversacio  vel  sohtaria  aut 
prelacia  maior  vel  minor  tollere  hoc  debitum,  sed 
omnes  tenemur  esse  fideles  dispensatores  thesauri  3o 
spirituahs  vel  corporaHs  domini  secundum  mensuram 
donacionis  Ghristi;  illi  autem  sunt  superiores  quoad 
Deum  qui  instar  apostolorum  plus  deserentes  mundum 
seminant    efficacius  verbum  Dei.    Unde  ritus  moderni 

t.  A  in  marg. :  Conclusio.  22.  A  in  marg. :  Conclusio. 

8.  V^ide  supra  pag.  296  et  seq. 


CAP.  XIV.]  DE  ECCI.ESIA.  3o9 

Giya^isti  maxime  religioni  supperadditi  alios  iuvando  faci- 
litant  et  alios  retardando  difficultant,  sed  utrobique  qui 
ex  maiori  caritate  plus  defenderit  et  docuerit  legem 
domini  accepcior  erit  illi;  non  enim  est  personarum 
5  accepcio  apud  Deum,  sed  quicunque  ex  maiori 
caritate  pro  illo  plus  passus  fuerit,  magis  penaliter 
vixerit  et  sponse  sue  magis  profecerit,  sibi  accepcior  erit. 

Ex    istis    potest    speculator    per^endere    quomodo  Reiigion  itsoif, 
perversa  est  elemosinancium    intencio,    et  per    conse-  been  perverted, 

loquens  religio  Christiana,  nam  ubi  donata  sunt  clero 
temporalia  non  ut  civiliter  dominentur,  sed  ut  eccle- 
siastica  elemosina  serviliter  dispensetur;  non  ut  pro- 
prietarie  splendidi  vel  seculariter  corfversetur;  sed  ut 
sine  personarum  accepcione,  postposito  atfectu  carnis 

i3et  sanguinis,  elemosina  divitum  magis  egentibus 
ministretur;  non  ut  clerus  deses  in  spirituali  servicio 
contendat  seculariter  pro  primatu,  sed  ut  vigilancius 
ex  maiori  beneficio  intendat  humilius  quomodo  se  et 
suos  subditos  liberet  a  reatu.  Sed  iu^icet  considerans  and  pridc  has 

....    takcn   tiic  place 

20  statum    secuh,    que    istarum  parcmm    est    pocior  hus  ot  serviceabie 
diebus;    nam    ad    tantum    invaluit    oleum    peccatoris 
quod,  ubi  dicerentur  christiani  ex  oleo  gracie  et  humih 
imitacione  regis  justicie,  iam  nimis  multi    sunt  Anti- 
christi    ex    diffusione    olei    regis    superbie    ad    cuius 

25  probacidnem  a  nominetenus  sanctuario  Christi  incipite. 

lyo^Nonne    vendicat  ^^  antipapa,    vicarius    Luciferi,    quod 

debet    super    omnes  imperatores,    reges    et   principes 

seculariter    dominari,    et    ob  reverenciam    ordinis   sibi 

debet  undique  secundum  modum  secuh  magis  splen- 

3o  dide  ministrari ;  et  ad  hoc  intorquet  scripturam  sacram 
et  dicta  sanctorum.  Et  idem  vendicant  multi  eius 
discipuh,    verecundantes    vocari    subditorum    elemosi- 


8.  A  in  marg. :  Clerus  debet  esse  fidelis  dispensator  elemosinarum  et 
non  debet  dominari  pompalice  super  illis  (Below  172''  without  mark  of 
refercnce).  22.  R:  cx  eo  gracie.  23.  A  Aj:  nam  nimis. 

26.  sc.  Roberius  Gebenensis  (Clemens  VII. ">. 


3lO  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

Howecciesiasti-narii  sive   servi,  sed  conversando  excessive  seculariter  172*=  G 

calrulegrewup.  .    ,       ,  ^  ,         •  •  ... 

introducunt   se  dominos  reciproce  nominari.    Nam  m 
primitiva    ecclesia    dixerunt  se  regulariter  esse   servos, 
tempore  vero  Augustini  propter  dominacionem    inso- 
lencium  destruendo  vicia  vocati  sunt  domini.  Sed  hodie  5 
plane  nitunturomissione  et  commissione  in  conversacione 
ostendere  quod  pretendunt  se  esse  dominos  seculares; 
quod    cum   repugnat  legi  Dei  et  ordini^,  patet  quanta 
monstruositas    foret    ex    heresi    circa    fidem    scripture 
sacre    in    ecclesiam    introducta.    Gorrigendi  ergo  suntio 
blasphemi  qui  denigrant  (quantum  in  eis  est)  causam 
Christi  martirii,  scilicet  quod  mortuus  est  pro  domina- 
cione  seculari  sois  clericis  adquirenda. 
St.  Thomas         Et  sic  fingunt  ingrati    quod  sanctus  Thomas   Gan- 

died  to  main-  .....  ...  ,      •      ,  1  1 

tain  the  right  of  tuariensis  oDut  pro  dommacione  seculari  ablata  clero  i5 
and^enforcing'  AngHc   rcstitueuda  et  dominacione  civili  habita  confir- 

discipline  in  the  ,  /-1     •   ^ 

ciergy.        mauda.    -Christus     ennn     econtra    mortuus    est    pro 
salvacione    humani    generis    et    ad     docendum    suos 
discipulos    et    SpeciaUter     clerum    secularia    desideria 
abnegare  (ut  dicit  Apostolus  ad  Titum  11°).  Et  sanctus  20 
Thomas    mortuus     est    ad    constanter     corripiendum 
reges    et    dominos,    ne    precipitent  clerum    in    officio 
seculari    nec    impediant    quominus    corripiatur   a  suo 
episcopo,    et  per  consequens  ad  docendum  episcopos 
nostre   provlncie  ne  ab  ista  correpcione,  et  pfer  conse-  2  5 
quens    a    defensione    privilegiorum    et    iuris    ecclesie 
timore  servili  de  amissione    temporahum  retrahantur. 
Et  utinam  sacerdotes  superiores  nostri  regni  addiscerent 
intellectu  et  affectu  istam  geminam  lecoionem. 
Objcction:         Sed    coutra    dicta    arguitur    per    hoc    quod    omniaH 

Ail  things  bc-   ,  ,.  ^  .  .  •/-    •  j    ^    .. 

long  to  Christ  bona    mundi    sunt   patrmionium   crucinxi,   sed  totum 

and  hehasgiven  .  .  •^    t»   ^  ^       •  •        ••    . 

aii  to  his  vicars.  suum  patrimonium  concessit  Petro  et  ems  vicarns. 
ergo  illorum  sunt  omnia  bona  mundi,  hcet  ergo  eis 
super  suo  patrimonio  dominari. 


2,  A  in  marg. :  Unde  prelati  ecclesic  vocantur  domini.  14.  A  in 

marg. :  Ficcio.  3o.  A  Ai :  obicitur;  A  in  marg. :  Contra.  Obieccio. 


GAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  3ii 

H  172"      Hic    concedenda  est  conclusio    (ut  alias  diffuse  ex-      Answer: 

.V  .        .  .        .  1-      /  I  ^^  is  true  that 

posui),    nam    lusti   sunt   omnta    lure    poli    (ut   docet   the  righteous 

,  ^  ^riTT  •  •        ,     have  all  things, 

Apostolus,  Romanorum  VIIP,  et  Augustmus,  epistola  but  to  use  them 
XXXVII%  ad  Macedonium).  Unde  clerici  debent  sequi  service. 
5  patrem  suum  abiciendo  dominacionem  civilem,  domi- 
nando  pure  evangelice  ex  titulo  caritatis.  Hoc  enim 
habent  exemplatum  a  Ghristo  et  aliud  usurpant  a 
cesare;  quod  si  plus  appreciantur  imitari  cesarem 
quam   Christum,   quis   dubitat  quin  ex   degeneracione 

loperdunt  utrumque?  Potest  ergo  clerus  habere  quotlibet 
bona  ex  titulo  elemosine  ad  supplendum  suum  offi- 
cium  et  distribuendum  pauperibus,  et  in  hoc  imita- 
rentur  Christum  et  eius  apostolos,  non  autem  in 
dominando    civiliter,     cum    hoc    foret    oppositum    in 

iSadiecto,  et  secundum  istam  racionem  foret  eis  patri- 
monium  crucifixi.  Unde  consideraremus  ne  blaspheme 
nominemus  occupacionem  bonorum  Christi  abutendo 
eis  heretice  (ut  dictum  est  in  fine  proximi  capituli) 
vel  ne  nominemus  divicias  secundum  illam  racionem 

20  patrimonium  crucifixi.    Si,    inquam,    sit   patrimonium 

ly^^^crucifixi,    faciamus  *  ut    utendo    eis   ad    similitudinem 

crucifixi  imperciamur  ea  fideliter  membris  pauperibus 

crucifixi,     ut    demum    participemus    merito    crucifixi, 

unde    abusus    noster    foret  maxime  revocabilis   consi- 

2  5  derando  attente  de  nomine  patrimonii  crucifixi. 
I      Contra  ista  areuo,  primo  quod  omnia  bona  ecclesie,     Objection: 

.        ......      \^  ,  .  .  -r    '    '■  Allthingsare 

sive  m  laicis  sive  in  clero,  sunt  de  patrmionio  crucmxi,      Chrisfs, 
ipse    enim    est    heres    habens    in    capite  omnia   bona 
mundi,    et    nos    titulo  adopcionis  filialis  participamus 


I.  A  in  marg.:   Responsio.   lusti   sunt   omnia.  10.    B  in  marg.: 

Clerici  titulo  elemosine  possunt  habcrc  quotlibet  bona.  12.  A  in 

marg. :  Nota  de  patrimonio  crucifixi.  Nota  quomodo  sacerdotcs  debent 
dominari  evangelice  toti  mundo  et  non  seculariter  cesarem  imitando 
(Below  ly^c  without  mark  of  reference).  26.  Prima  racio.  Color  pro 

dominacione  civili  cleri.  29.  B:  adopcionis  finalis. 

4.  Ep.  CLIII    in    the   modern    Editions.  18.   Vide  supra 

pag.  297. 


3 12  JOHANNIS  WYCIJF.  [CAP.  XIV. 

eorum.  Nam  Psalmo  VIII°,  8,  de  illo  dicitur:  OjnJiia  i-j^'^  1 
siibiecisti  siib  pedibiis  eius,  et  Luce  X°,  22,  dicit  iste 
primogenitus  ex  multis  fratribus :  Omnia  mihi 
tradita  sunt  a  patre  meo,  et  Psalmo  11°  alloquitur 
pater  eum :  Postula  a  me  et  dabo  tibi  gentes  here-  5 
ditatejji  tiiam,  et  possessionejji  tiiam  terminos  terre. 
thercforc  his    Ex  istis  sic  areuo :  Nemd  vere  possidet    quicquam  in 

chief  foUowers  .    .         ,   T^,     .  .        .  ^,.  ^        ^ 

have  a  speciai  terra    nisi  vel  Ghristus    vel    ems    nhus,    sed  quicquid 

right  to  posses-        .  .  .  .  .^    . 

sion.         tahs  possederit,  est  patrimonmm  crucinxi,  ergo  nemo 

de    iure    quidquam    possidet    nisi    titulo    patrimonii  ,0 
crucifixi,  et  per  consequens  superiores  filii,  cuiusmodi 
sunt  clerici  et  specialiter  eius  vicarii,  prius  et  excellencius 
debent  possidere  de  eius  patrimonio  quam  ahi  seculares. 
Answer:  Hic  dicitur  quod  utraque  conclusio  est  concedenda. 

This  also  is  ^  ^ 

true;        Nam  iure  ahissimo  habet  ipse  tam  secundum  deitatem  13 
quam    secundum    huraanitatem    omnia    bona   mundi, 
et    secundum     derivacionem    ab    ipso    fonte   iusticie, 
secundum    gradus    dignitatum    participant    aUi    bonis 
suis,    in  tantum  quod  si  ipse  non  fuisset    incarnatus, 
non  fuisset   in    toto  genere  humano  lapso  simphciter  20 
iusta    possessio,   sic  quod  omnes  patres  veteris   testa- 
menti  quibus  Deus  disposuit  regnum,  sive  gentiles   ut 
Job,  Nabuchodonosor  et  similes,  sive  Hebrei  tempore 
utriusque   legis,    omnes,    inquam,    receperunt    posses- 
siones  iure  Ghristi;  qui  passione  sua  rectificavit  titulos  25 
omnium    membrorum    suorum,    ymmo  quodammodo 
profuit    toti    mundo^    cum    omnes    dampnati,    omnia 
inanimata,    et    breviter  tota  universitas    creata  recipit 
quandam  perfeccionem  secundam  ex  vita  Ghristi,  cum 
totus  mundus  secundum  quamhbet  partem  sui  racione  30 
meriti  Ghristi  perfeccius  servit  Deo,  cum  ahter  mundus 
foret   colobon,    et   partes    inordinate    forent    perpetuo 
sibi  ipsis  contrarie. 

9.  A  Aj:  ergo  —  crucifici  deest.  14.  A  in  marg. :  Responsio.  Omnis 
dominacio  ct  iusta  possessio  est  instituta  ex  vita  Christi  et  sua  passione. 
21.  Ainmarg. :  Conclusio.  24.  Codd.:  omnes  in  quantum.  29.  A: 

et  vita.  32.  colobon  in  codd.  recte  colobos  id  est:  truncatus. 


CAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  3 1 3 

i72"*K  Ideo  creditur  probabiliter  quod  Christus  necessitatus 
fuit  lapsu  supposito  ad  suam  fabricam  reparandam. 
Ideo  dicit  Luce  ultimo  quod  oportuit  Christum  pati, 
Omnes  ergo  domini  seculares  et  breviter  omnia  mem-  but  that  speciai 

,  ,..,.,,.,..  .  .  posscssion 

5  bra    ecclesie    titulo    jlhus  dommi  utuntur   patrimonio  binds  them  aii 

.^    .  .  ,  .         ^,..  the  morc  to  us2 

crucinxi,    et  ideo  oportet   quod  omnes  ems  nhi,    tam     and  not  to 
clerici  quam  laici,  caveant  de  abusu.  Et  ita  conceden- 
dum    est    quod    clerici    et    speciahter    Christi    vicarii 
habeant    prius    et    perfeccius    patrimonium    crucifixi; 

losed  tunc  oportet  quod  imitentur  modum  suum 
habendi  et  utendi  quantum  sufficiunt.  Ipse  enim 
habuit  hec  in  via  puro  titulo  gracie  et  humane  ele- 
mosine  et  precise  sub  illa  mensura  sub  qua  fuit 
exproprietarie    necessarium    ad    edificacionem  ecclesie 

1 5  et  medium    ad  supportandum    ministerium   spirituale, 

et    idem    genus    modi     habendi     reliquit     appropriate 

i73"clericis  sortis  sue,  ut  patet  XII,  q.  1%  Clericus.  Iste  * 

autem    est    modus    habendi    perfeccior,    quia  a  modo 

mundano     distraccior    et    modo     habendi     beatorum 

2o  simihor.  Quando  enim  triumphantes  vitam  eternam 
possidebunt,  Deus  eos  constituit  super  omnia  bona 
sua,  et  tunc  non  habebunt  usum  vescendi  vel  corpo- 
ralem  imperfectum  ut  modo,  sed  usum  spiritualem 
per  intencionem  in  verbo,  et  de  quanto  viator  ceteris 

2  5paribus  plus  ad  talem  usum  accesserit,  de  tanto  per- 
feccius  procedit;  quod  faciunt  hii  qui  plus  laborant  ad 
editicacionem  ecclesie  et  stricte,  humiliter  et  im- 
mundiahter  accipiunt  graciam  necessitatis  nature, 
quantum  requiritur  pro  hoc  fine. 

L      Sed    secundo    obicitur    per    hoc  quod  Christus  fuit     Objection: 

1  11-  1  ...         2.  Christ  was 

simul    rex    et    sacerdos  humanitus,  sed  omne  privile-  botii  kmg  and 

,    ,     ,      .      ,  .  •      T-w  •         priesr,   so  ihe 

gium  quod  habuit  humanitus  concessit   Petro  et  ems  Popcs  shouidbe 
vicariis,  ergo  ipsi  debent  esse  simul  reges  et  sacerdotes, 

17.    B    in    marg. :    Nota    titulum    Christi    ad    habendum    temporalia. 
21.  A  Ai:  constituet.  3o.  A  in  marg. :  Secunda  racio. 

17.  Decret.  II  pars,  causa  XII,  q.  I,  c.  V. 


3 14  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

habentes  utrumque  gladium.  Sic  enim  legitur  apostolos  ly! 
habuisse    tempore    capcionis  Christi    duos  gladios,   et 
Petro  precepit  Christus  quod  poneret  gladium   suum 
in    vaginam.    Ex    quo    verbo    innuitur    quod   ecclesia 
Christi    et    navicula    Petri    debent    habere    utrumque  5 
gladium,  ut  notat  beatus  Bernardus  et  quothbet  iura 
canonica  cum  concordanciis  doctorum.  Et  hoc  videtur 
beatum  Petrum  innuere  F  Petri  II^,  9,  quando  dicit: 
Vos  estis  genus  electum,  regale  sacerdocium  etc. 
Answer:  Hic     respondco     concedendo    maiorem,    sed    nego  10 

Christ  had  .  . 

rights  which  he  minorem  tamquam  summe  hereticam.   Christus   enim 

did  not  give  to  .  . 

Peter.  habuit  humanitus  ius  primogeniture  nomine  redemp- 
toris  humani  generis  et  nomine  capitis  universahs 
ecclesie  cum  multis  aliis  singularibus  privilegiis,  que 
nec  quanta  potuit  facere  inesse  Petro  vel  alicui  vicario  i5 
Christi  formahter,  sicut  Augustinus  recitat  super  Joh,, 
OmeHa  VI^.  Verumtamen  Augustinus  recitat  super 
Joh.,  Omeha  V%  Christus  potuit  communicasse  Petro, 
Johanni  vel  alteri  potestatem,  ut  christiani  baptizarentur 
in  nomine  eorum,  si  sic  voluisset,  sed  nec  voluit  nec  20 
docuit,  quod  impHcat  quod  non  sic  potuit  voluisse. 
Sed  ulterius  concedo  (ut  sepe  aUas)  quod  nedum 
ecclesia  sed  clerus  Christi  habet  utrumque  gladium. 
Ecclesia  quidem  cum  habeat  duas  partes,  sciHcet  clerum 
et  laycos,  quarum  prior  pars  habet  gladium  spiritualem  20 
in  se  formaHter  et  pars  laycaHs  secundum  principes 
secuH  habet  gladium  corporalem  in  se  formaHter. 

IntelHgo  autem  per   utrumque  gladium   ad   sensuniM 
misticum    potenciam    castigandi,    priorem    potenciam 


10.  A  in  marg. :  Responsio.  12.  B:  ius  deest.  14.  B  in  marg. : 

Si  Christus  habuit  potestatem  cohercendi  homines  corporali  racione  sue 
regalie,  unde  est  quod  sihi  competere  dominari  civiliter  denegatur. 
22.  A  B  in  marg. :  Nota  qualitcr  ecclesia  habet  duos  gladios  (A:  Below 
173»  without  mark  of  reference).  28.  B  in  marg. :  Quid  signant  duo 

gladii  ecclesie.    B:  ad  sensum  —  gladium  potestatem  deest. 

18.  Aug.  In  Joh.  Ev.  cap.   I,  tract.  V.  Opp.  tom.  III,  pars  II, 
pag.  323. 


CAP.  XIV.]  HE  ECCLESIA.  3i5 

M  iy3"  castigandi  spiritualiter  tam  filios  ecclesie  quam  eciam 
inimicos,  et  secundum  gladium  potestatem  corporaliter 
cohercendi.  Et  cura  iste  due  partes  ecclesie  sicut 
omnia  cius  membra  in  omnibus  que  habent  communi- 
5  cant,  patet  quod  utraque  istarum  parcium  habet 
modo  suo  utrumque  gladium,  modo  quo  loquitur 
Apostolus    IP  Gorinthiorum   11",    3:    Meum  gaudium  The  spirituai 

o  1         •  II  11-  sword  is  for- 

omnium   vestrum    est.  bacerdos  itaque  nabet   gladmm    maiiy  com- 

..,...,        mittcd  to  the 

spiritualem  in  se  formahter  et  sue    mrisdiccioni   sub-        priest, 
loiectum,  ut  regulet  eius  usum.    Sed  ad  hoc   requiritur 
i-S^^noticia    utriusque    testamenti,  *  ut    sciat    docere    quo- 
modo    et    quahter    est    ille    giadius  exercendus;    aliter 
enim  non  daret  Deus  gUidium  illum  in  manus  ydiote, 
frenetici    sive    litargici,    qui    non    sciat    uti    ipso,    ad 
i3  defensionem     ecclesie     secundum     regulas     pugnandi 
quas  Christus  instituit,  sed  oranino  ad  dampnura  vel 
perturbacionera  ecclesie.  Habet  ergo  secularis  gladiurrT' 
teraporalera    in    se    subiective    ad  iliud  officiura    exe-  with  an  indirect 

control  of  the 

quendura;    sacerdos    autera    habet,    si    sciverit,    illura  secuiar  sword, 

.  .  r^    .  .     which   is  in  the 

2osladiura  obiective  ad  eius  officiura  regulandura,  et  sic    hands  of  tho 
utraque     pars     ecclesie     coraparticipat    fructu    gladn 
utriusque.  Ghristus  autera  fuit  siraul  rex  et   sacerdos, 
habens    in    se    subiective     utruraque    gladiura,    raodo 
quo    irapossibile    fuit  ut  Petro  vel  eius  vicario    com- 

25municetur,    eo    quod    principium  generis  et  exemplar 

oportet     esse     perfectius,     habens     siraplicius    oranes    The  powers 

.  ,  .     .       .  which  werc  in 

raciones  tocius  generis  christiani.  Unde  oportetquod  post  Christ  the  vinc 
illud    caput    sive    principiura  tocius  christiani  seneris    between  the 

.....  .  .  .  branches. 

sint  duo  rami  disparis  vicarie,  scilicet  laicorura  et 
3o  clericorura ;  et  in  ilHs  rarais  fundatis  in  eadera  vite 
sunt  quoad  subiectacionem  imperraixte  due  raaneri*es 
potestatura.  Nec  sufficit  aliquis  Ghristi  vicarius  sine 
peccato  plene  exercere  unara  illarura  potestatura; 
raulto   raagis  ipsis  confuse  coraraixtis.  Unde  ad  figu- 


27.  B:  Undc  oportet  —  christiani  generis  deest.  3o.  A  A, :  cleri- 

corum:  in  illis. 


3l6  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XIV. 

randum  illas  potestates  precipit  Ghristus  gladios  eius  lyS^M 
virtutibus  et  diffinivit  sufficienciam  in  duobus.  Et  (ut 
notat  beatus  Bernardus  ad  papam  Eugenium)  per  hoc 
quod  precipit  Petro  ponere  gladium  in  vaginam, 
prohibuit  clero  in  persona  vel  causa  sua  execucionem  5 
gladii  corporalis.  Ghristus  autem  servans  inseparabiliter 
summum  gradum  innocehcie,  scivit  sine  defectu  vel 
confusione  utrumque  gladium  regulare  et  utriusque 
status  honores  accipere  (ut  ahas  explanavi),  nec 
potuit  cum  istis  statibus  civihter  dominari.  10 

if  it  is  asked        Et  si  queratur  ubi   scriptura  prohibet    clerum  civi-N 

whcre  in  Scrip-    _  ^  r  r  ^^ 

bUidln^xo  ^thl  ^^^^^    dominari,    interrogo  sic  querentem    unam   aliam 
ciergy,  werepiyquestionem:     Gum     omne     privileeium     ecclesie    sit 

by  askingwliere  ^  ^  ^) 

it  is  aiiowed.    fmidabile  in  scriptura,  ubi  in  scriptura  fundatur   clero 

potestas  vel  utihtas  taliter  dominandi?  Nam  secundum  i5 
Augustinum,  IP  De  Doctrina  Ghristiana,   in  fine:     Si 
aliqiiid    iitile    est,    ibi  invenitur;  sed  nuUa  talis  cleri 
dominacio    ibi    invenitur,  ergo  nulla  talis  cleri  domi- 
nacio    est    utilis,     Maior    istius    racionis    est    assercio 
archidoctoris  Augustini  qui  multum  horrebat  menda-  20 
cium;  que  maior  vel  est  necessaria  vel  summe  heretica, 
quod  non  dicetur  ob  reverenciam  tanti  sancti.  Et  pro 
minori    huius    argumenti  est  plana  induccio  per   sin- 
gulas  partes    alterius  testamenti;  vel  si  non  sit   plana 
induccio,  dicat  falsigraphus  ubi  fundatur  clero  Ghristi  25 
tahter  dominativa  possessio.  Nam  tam  necessarium  et 
tam    notabile    privilegium    foret    ab   auctore   scripture 
et    capite    ecclesie    ahcubi  expressatum.  Sed  ego    non 
reperi,    nisi    dicatur    yronice  vel  per  antifrasim    quod 

*i.  A:  gladios  eius ;  Ai'.  gladios virtutibus.  B:  gladios  enis   (sic) 

virtutibus.  3.  A  in  marg.:  Bernhardus.  Nota.  11.  A  in  marg. :  Vide 

cap.  XXII.  huius;  que  verba  in  textum  codicis  A^  inciderunt.        14.  AAj: 
fundatur  deest.   B:  fundabatur.  Aj  corr.  in   marg.:   datur.  16.  A  in 

marg. :  Augustinus.  17,  A  in  marg.:  Nota  racionem.         2g.  A  B  in 

marg. :  Nota  quod  dominacio  civilis  cleri  non  est  fundabilis  nisi  yronice. 

3.  Bernhardi    de    Consideracione    lib.    IV.    Opp.    pas?.    io36. 
i5.  cap.  XLII.  Rec.  63.  Opp.  tom.  III,  pars  I,  pag.  44. 


CAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  3 17 

N  lyB^^in    hiis    tribus    locis    fundatur  dominacio  civilis  cleri- 

acoruni.    Primo    in    illo    Luce  XXII°,    25,  26:     /?^/^e5 Three  texts  that 
genciiim  aominafitur  eortim,  vos  autem  non  sic;  ubi  they  couid  be 

,    ^,     .  ,        .        ,         .         .  taken  ironi- 

lyS^notum  est  *  quod  Cnristus  approbavit   dommacionem         caiiy. 

5  secularem  regum  gentilium,  ut  patet  de  Job,  de  Nabu- 
chodonosor  et  de  aliis  regibus  tam  preteritis  quam 
futuris.    Sed    iuxta  beatum  Bernardum  interdixit  eam 

b  suis  apostoHs.  Secundus  locus  scripture  in  quo  taliter 
fundaretur  seculare  dominium  clericorum  foret  precep- 
tum  Ghristi  Matthei  X°,  9:  Nolite  possidere  aurum 
neque  argentum;  iuxta  quod  locutus  est  Petrus  ceco, 
ut  legitur  Actorum  III,  6°,  dicens:  Argentum  et  aurum 
non  est  mihi,  quod  autem  habeo  hoc  tibi  do.  Et 
hinc  tradit  pro  regula,  V^  capitulo  sue  prime  epistole, 
inquod  non  simus  dominantes  in  clero  sed  forma  facti 
gregis  ad  deserendum  mundum  et  eius  concupiscen- 
cias,    non    coacte  et  invite,  sed  sponte   et    ex   animo. 

c  Tercius  locus  scripture  est  dictum  Apostoli,  I^  Tim. 
VI*',  8,  dicentis:  Habentes  ergo  alimenta  et  quibus 
^otegamur^  hiis  contenti  simus.  IUe  autem  non  est 
contentus  alimento  et  tegumento  qui  ultra  hec  exigit 
nedum  temporalium  superaffluenciam  ad  ministrandum 
sed  ad  dominandum,  nec  solum  clericahter  sed  se- 
culariter.  Unde  contendimus  instancius  circa  iuris- 
25  diccionem  et  secularem  dominacionem  tamquam  nobis 
priviiegium  requisitum,  quod  tangit  Doctor  Solempnis, 
VI°  quolibeto  q.  XXIII^,  sed  cum  formidine;  quod,  opinion  of 
inquit,  ecclesiastici  temporalium  habeant  jurisdiccio-  Gandano^. 
nem  forte  non  multmn  expedit  et  erat  forte  venenum 


7.   8.    B:   eam   apostolis.  i5.    A:    sub  forma.  17.    B:  et  vite. 

18.    A:   apostoli   apostoli.  27.  A   B   in    marg. :  Henricus  (B  addit: 

hereticus)  deGandano;  hereticus  —  hec  distinccio  non  ad  Henricum  sed 
ad  Johannem  de  Gandavo  pertinet. 


27.  Doctor  Solemnis.  This  is  the  distinguishing  name  of  Hen- 
ricus  de  Gandano  (f  1295);  comp.  Jocher,  Gelehrtenlexicon,  II, 
i5o3;   Fabricius,  Bibl.  lat.  III,  200. 


^ 


3r8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

quod   legitur  cecidisse   in   ecclesia  Dei  tempore  Con-  i-jY  N 
stantini  qui  in  iu?'isdiccione  sua  dotavit  ecclesiani,  sed 
non  assero. 
who  was  very       Iste  autem  doctor  reprobatus  fuit  acute,  quia  trac-  O 

niild  in  his  ex-         .  ... 

pressions.      tavit    de  potestate    pape,    ideo  innuit  cuni    formidine  5 
quod    debuit    constanter    asserere,  ut  docet  Hugo    de 
Sancto  Victore,    libro    11°   De  Sacramentis,    parte  11°, 
capitulis  111°  et    VII°.    Nam    quod  amplius  est   quam 
liber  usus  fructus  in  clero,  vergens  ad  ritum  munda- 
num,   malum  est,  quia  sacerdotalis  officii  tardativum.  lo 
Gum  ergo   in   istis  locis  scripture  non  fundatur  clero 
civilitas  sed  plane   contrarium,    nec  est  scriptura    sibi 
ipsi  contraria,  utinam  illud  dominium  esset  suspensum 
a   clero,    quousque    in    scriptura    sacra  eius    invenerit 
fundamentum,  et  veliem  si  Deo  placeret  quod  nuUusiS 
sacerdos    haberet    primatum    vel    privilegium   ecclesie 
quousque    cartam    illius  invenerit  in  scriptura.     Cum 
enim  nemo  debet  priviiegium  appetere  nisi  sibi  utile, 
et    secundum  Augustinum  si  utile  est^  ibi  invenitur, 
videtur    quod    ad    clericum    privilegiandum    pertinet  20 
quod    cartam    tam    autenticam    inveniat  in  scriptura; 
tunc  enim  laboraremus  circa  eius  noticiam,  niteremurve 
in    deposicione     sic    nobis    adversaria  ex   deformitate 
vite  nostre    ad    cartam    illam.    Et    tercio   non    accep- 
taremus  tantum  onus  nisi  quasi  nolentes  ad  magnam^S 
instanciam  populi  pro  spirituali  suffragio  nos  urgentis. 
Aii  ceremonies      Si   autem   arguitur   per   locum  a  simili    quod    ritus 

should   iikewise  .  .  ... 

be  grounded  in  nostri  non  valent,  cum  non    snit  fundabiles  in  scrip- 

Scripture.  1      1  i  ,  . 

tura,    dico  quod   docto    hoc    de    quocunque    ritu    est 
conclusio    concedenda,    quia   tunc    non    sonaret    ritus  3o 
talis    pietatem  vel  religionem  Ghristi.    Unde  pro  illis 
que    non    expresse    docentur    in    scriptura    sacra,     si 
quadam    evidencia    topica    suadentur,     non    debemus 

12.  i3.  AAi!  sibi  ipsa.  29.  Ainmarg.:  Nota.  3o.  B:  tunc 

sonarct.  33.  A  in  marg.:  Quomodo  debet  defcndi  et  teneri  scriptura 

sacra.  Ritus.  B  in  marg.:  Contendcndum  non  est  contra  ritus  duni  topice 
fundantnr  in  scriptura. 


CAP.  XIV.]  DE  ECGI.ESIA.  3 19 

O  ly^-^multum   contendere  sed  conclusiones  expressas  ipsius 

scripture  omnibus   modis    defendere.     Et    error    huius 

sentencie     fecit     divinam     theologiam     contempni     et 

leges   exteras   exaltari;    de    quo    conqueritur    dominus 

5per    prophetam    Osee    VIII'',     12:     Scriham,     inquit, 

ei    miiltipUces    leges    meas    que   velut    aliene    com- 

putate  sunt.    Et  revera  rex    et  lex  sua   sese  in   dilec- 

i73''cione  et  odio  *  consequuntur.  Et  hec  est  causa  tocius 

confusionis    ecclesie,    quod    claudicat    plus    intendens 

lolegi  humanitus  superaddite  quam  divine. 

P      Et  si  queratur  ubi  in  scriptura  fundatur  lex  supra-     Scnpturai 

1-  r        1  ,  •  1      •  1-    •  j     r  authoritics  for 

dicta  fundans   dotacionem  ecclesie,  dicitur  quod  tun-  the  true  law  of 

,      .  .I-  ,       •  •  r        ,  endowment 

dacio  proporcionahter  ad  ems  necessitatem  tundatur 
implicite  in    illo  Luce  XVP,  9:    Facite  vobis  amicos 

ibde  mammotia  iniquitatis,  et  in  illo  P  Tim.  VI^,  17: 
Divitibus  huius  seculi  precipe  non  sublime  sapere, 
nec  sperare  in  merito  diviciarum,  sed  facile  tribuere, 
et  in  illo  Luce  X°,  5,  7:  In  quamcunque  domum 
intraveritis  ibi    manete  edentes  et  bibentes  que   aput 

20  illos  sunt:  dignus  est  enim  operarius  mercede  sua. 
Nunquam  autem  fundari  potest  in  scriptura  quod 
sacerdocio  Ghristi  conveniat  dominacio  civilis  et  sicut 
non  est  contendendum  circa  sequelam  tante  dotacionis 
ex    scripturis    cum    merito    clericorum,    sic    non    est 

2  5  contendendum  circa  ablacionem  eius  si  eveniat, 
nisi  forte  de  quanto  docetur  ex  scriptura  quod  aufe- 
rens  excedit  regulam  caritatis  vel  quod  occupacio 
illorum  bonorum  per  clerum  foret  sancte  ecclesie 
utilior. 

3o      Tercio    areuitur    per    hoc    quod    dominacio    civihs     Objection: 

c  r.y     .  ,  .,  ,  .  ^-  Ru'e  isaper- 

est  periecta  tam  a  Christo  quam  a  phuosophis  appro-  fection  and  so 

,  r       •      •  .  ,      •  ,    ,  belongs  to  the 

bata;    perieccion   ergo    parti    ecclesie    debet    potestas    more  perfect 

.„       •    f        ,•  o.     •  •  part  ofthe 

lila  uitundi   per  L.hristum  a  quo  est   omnis    potestas.       Church. 


II.  A  in  marg. :    Questio.   Nota   fundacionem    dotacionis   ex   lege  Dei. 
23.    B:    non  est  concedendum.  25.    B:   concedendum  circa  abla- 

cionem  si.  3o.  A  in  marg.:  Tercia  obieccio. 


320  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

Sicut  ergo  beatus  Silvester  non  accepit  illam   partem  lyS'»  p 
imperii  a  Constantino,  sic  nec  aliquis  sacerdos  cuius- 
quam    terreni    principis    accepit  ab  eo  dominacionem 
huiusmodi  secularem  sed  immediate  a  Christo;   prius 
enim  tempore  vel  natura  fuit  beatus  Silvester  dignus  5 
habere    dominacionem  illam   imperii   quam  cesar  sibi 
diviserat,    et    per    consequens   prius   fuit  data   a  Deo, 
quam    cesar    ipsam    sibi    resignaverat,    et    cum    eque 
digni  fuerunt   prius  alii  Christi    vicarii,   videtur    quod 
eciam  iliis  infuit  potestas  taliter  dominandi.     Et    ista  m 
videtur    sentencia    cuiusdam     Nicolai    Putanensis 
super  epistolam  ad  Romanos,  qui  vocat  episcopos  ex 
hinc  miseros,  quod  volunt  se  subicere  in  onere  tributi 
et  aliis  serviciis  exactis  a  brachio  seculari.   Et   fundat 
se    super    dicto    Apostoh    Hebreis   VII^:      Omnimodo  ,5 
maior  est  ille  qui  benedicit,  quam  ille  cui  benedicitur, 
et   per  hoc    probat  Apostolus  quod  Melchisedech    rex 
Salem     qui     gessit    typum    Christi    fuit    maior    quam 
Abraham  cui  benedixit  (ut   legitur  Gen.  XIV^).   Sicut 
ergo     sacerdocium     est    dignius  imperio,    sic    oportet  20 
Romanum     pontificem     esse     digniorem     imperatore 
accipiente    imperium    ab    illo  pontifice,  et  per  conse- 
quens,    oportet    conferentem    habere   illud    imperium, 
et    non    esse    subiectum  suo  elemosinario,    qnia  tunc 
non  foret  papa  omnimode  ipso  maior,  sed  secundumsn 
eandem  racionem  qua    benedicit  et  confert   sibi  spiri- 
tuale  imperium  foret  ipso  subieccior. 
Answer:  In  isto  puncto  suut  uimls  multi    maniaci,  putantes  q 

nedum  maiores  sacerdotes  sed  minores  singulos  debere 


6.  7.   B:    sibi    dimiserat.  8.  A  Aj:   ipsam   deest.               ii.  A  in 

marg.:   Nicolaus  Putanensis.  28.   A  in  marg. :  Responsio.  Arguitur 

pro  dominacione  civili  sacerdotum  et  dissolvitur  (Below  lyi*  witI:out  mark 
of  reference). 


i5.    Verba  apostoli   ad    Heb.  VIT,    7:    Sine  iiUa    autem   con- 
tradiccione,  quod  minus  est  a  meliori  benedicitur. 


CAP.  XlV.J  DE  ECCLESIA.  32  r 

Q  i7^'>super    omnes   regcs   et  principes  scculariter  dominari,    r.xtravagant 

.  ,.«,.,  ,.    .  ,  ,    ,  rights  of  rule 

m  tantura  quod  iste  Nicolaus  dicit  quod  reges  debent      are  often 

.  ,  ....  .  ,.  claimed  for 

esse  advocati  sacerdotura,  quia  si  ipsi  eque  iramediate       priests. 

habercnt    potestatera  illara  cum  sacerdotibus,   ecclesia 

5  non    servaret    monadem,    co    quod  forent  duo  capita 

eque    prirao.     Et    in    istani    blaspheraiara    ex    defectu 

intellectus    scripture    incidunt    raulti    iuriste    facientes 

suos  prepositos  insanire.  Conccditur  crgo  quod  dorai- 

nacio   civilis   sit   quodamraodo    pcrfecta   et   necessaria 

loperfecte  supposito  ad  dorainandum  tara  clericos  quam 

ij^^laycos  "  insolentes.     Sapit    tamen    (in    quantum    talis) 

veniale  pcccatum;  idco  non  potuit  Ghristo  competere,   Aii  civii  ruie 

.  .       ^.     .  ,.  sniacks  of  sin. 

ncc  auctonzatur  in  Ghristo  et  evangelio  exprcsse  sed 
innuitive,  et  ideo  infcriori  parti  ecclcsie  quam  Apostolus 

13I''*  Gor.  VI°,  4,  vocat  contemptibilcjn  debet  competere. 
Illa  ergo  dorainacio  non  pure  capit  coraplecionera 
suara  a  Ghristo,  sicut  spiritualis  dorainacio  vel  potestas, 
sed  complctur  ut  sic  per  ritus  humanos.  Undc  pro 
tali  complecionc  et  legura  aggregacionc  dicit  Augustinus 

2osuper  Joh.,  Omelia  VI^  (ut  rccitavi  superius)  quod 
non  iure  Dei  sed  irapcratoris  dicimus  quod  hec  villa 
vel  doraus  est  raca,  non  quod  ius  Dei  sit  omnino 
alienura  a  constitucione  civilis  dorainii,  cum  oportet 
legera  Dei  dare  graciam  que  cst  civilis  dominii  funda- 

25  raentura,  sed  non  sccundum  illara  culpara  quam 
contrahit  est  a  Deo.  Et  sic  intelligo  Augustinum  in 
Epistola  XXXVII^  ad  Macedonium  sic  dicentera:  Inter 
mundanos  quedam  iura  constituuntur  que  appellan- 
tur  civilia,  non  quod  hinc  fiat   ut  bene  utentes  sijtt, 

3o  sed  lU  male  utentes  minus  molesti  sint.  Quando  autera 
hec  iura  consonant  legi  Dei  que  est  per  se  iusta,  tunc 


10.  B:  perfecta  et  intra.  ib.  domandum  in  codd.  11.  B  in  marg. : 

Dominacio  civilis  sapit  peccatum  in  quantum  talis.  i3.  A  Aj:  Christo 

in  evangelio.              18.   A  in  marg. :  Augustinus.  21.   B:   sed  iure 
imperatoris. 


21.  See  above  pag.  3oi. 


21 


322  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


XIV. 


evenlt  quod  sunt  iusta,   et   quando   deficiunt   ab    eius  174" 
regulacione  sunt  iniusta.  Ideo  dicit  veritas  Matthei  V^,  20: 
Nisi  habundaverit  iusticia  vestra  plus  quam  scribarum 
et  phariseorum,    non   intrabitis  in  regnum   celorum. 
Siivester  Falsuni  ergo  assumitur  quod  sacerdos  Christi  acci-R 

accepted  alms,      .  ^         _'-'  ^    ^  ^ 

not  civii      pit  dominacioneni  civilem.a  Christo,  sicut  nec  Silvester 

autliority,  .  .  '  _ 

accepit  a  cesare,  sed  elemosinam  accepit  ab  eo.  Prius 
ergo  tempore  et  natura  habuit  Silvester  omnia  bona 
imperii,  immo  fuit  dominus  super  astra  et  omnia  in- 
feriora  homine  in  natura,  sed  non  titulo  civih,  ymmo  10 
titulo  gracie  quo  iusti  sunt  omnia;  sed  post  accepit 
in  usum  corporalem  titulo  elemosine  post  donacionem 
cesaris,  et  adhuc  in  illa  elemosinacione  cesaris  prius 
naturaliter  sed  non  prius  tempore  egit  Deus.  Unde 
which  wouid    nec  Constantiuus  nec  Deus  ipse  notuit  donasse  domi-  i5 

have  been  in-  .  ^  ^ 

consistent  with  naciouem  civilem  beato   Silvestro   stante    puro  ordine 

his  orders.  ... 

clericaH,  ideo  cum  illa  non  habet  auctoritatem  a  scrip- 
tura  sacra,  et  cum  secundum  Augustinum  si  sit  utiliSy 
in  scriptura  sacra  inveniturj  manifesta  patet  quod 
non  ad  sensum  catholicum  intelligitur  illa  carta  Con-  20 
stantini,  posita  in  decretis,  XCVI^  d.,  Constantinus,  quod 
resignavit  sibi  ibidem  dominacionem  civilem,  sed  ele- 
mosinam  vocatam  perpetuam  vel  stante  civili  dominio 
apud  cesarem  vel  extincto. 
Christ  bade  his      Et    quantum    ad    dictum  Nicolai    Putanensis,    patet2  3 

clergy  be  sub-  ^  '     ' 

ject  to  princes.  quod  equivocat  vel  blasphemat.  Nam  Christus  facto 
et  verbo  precepit  et  docuit  clericos  suos  subdi  prin- 
cipibus,  sic  enim  precepit  Petro  Matthei  XVIF,  2  5, 
quod  solveret  didragmam  cesari  pro  Christo  et  Petro 
figurante  suam  ecclesiam,  et  interrogatus  si  licet  dare  3o 
censum  cesari,  ostenso  sibi  denario  cuius  imago  et 
superscripcio  erat  cesaris,  sic  subiungit:  Reddite  ergo 

2,  B:  sunt  iniusta  —  ideo  dicit  veritas  deest.         3.  A:  vestra  quam  plus 
5.  A  in  marg. :  Responsio.  32.  A  in  marg. :  An  benedicens  univer- 

saliter  5=it  dignior  benedicto  (Below  174"  without  mark  of  reference). 

21.  Dec.  I   par-s  dist.  XCVI,  c.  XIV.         28.  Matth.  XXII,  21. 


Priesthood  is 

nobler  than 

civil  riilc, 


but  wiih  a 
nobleness  that 


CAP.  XIV.]  DE  ECCLESIA.  3 23 

R  i74"^we  sunt  cesaris   cesari  et  que  sunt  Dei   Deo.     Et 

Petrus   ex   ista    doctrina  precepit    suis  (quod  et  facto 

docuit)  ut  sint  subiecti  regibus  et  ducibus  eciam  dis- 

colis  (ut  patet  prima  Petri  11°,  i8).  Et  Apostolus  docet 

5  Rom.  XIII°,  7,  quomodo  debemus  obedire  principibus, 

cui  tributum  dantes  tributum,  et  cui  vectigal  vectigal, 

et  multo  magis  nos   qui   sumus    elemosinarii    secula- 

rium  principum  debemus  esse  subiecti  nostris  elemosi- 

174"  nantibus,  *  cum  tam  graves  et  sancti  apostoli  non  sic 

lodotati  a  principibus  ita  fecerunt. 

Ulterius  conceditur  quod  sacerdocium  est  dignius 
civili  imperio,  et  sic  minimus  sacerdos  (in  quantum 
talis)  est  maior  quam  temporalis  dominus  (in  quantum 
talis),  cum  potestas  spiritualis  sit  prestancior  corporali. 
S  Sed  notandum  (ut  supra  dixi)  quod  est  dare  du- 
plicem     dienitatem     et     maioritatem,     scilicet     quoad    depends  on 

.       .    .  .  .       7   .  service,   not  on 

iudicium  Dei  secundum  leges  suas  vel  quoad  iudicium     position. 
mundi    secundum   suas    leges.     Quoad    iudicium    Dei 
secundum  suas  leges  diffinit  Christus  Matthei  XI°,   11, 

20  quod  inter  natos  mulierum  non  surrexit  maior 
Johanne  Baptista,  nam  persona  humiHor  et  ad  utili- 
tatem  ecclesie  ministrativior  est  quoad  Deum  maior 
(ut  patet  Luce  XXII°,  27).  Secundo  modo  ille  qui  secun- 
dum    leges  humanas   habet  pnmatum    in  reputacione 

2  5  eorum  superiorem  vocatur  apud  mundum  maior  et 
dignior,  licet  sit  aput  Deum  indignior;  et  isto  modo 
constituit  Gonstantinus  quod  episcopus  Romanus  sit 
dignior  aliis,  ut  patet  XCVI^  d.,  non  respiciens  sive  fuerit 
dignior  siveindignior  quoadDeum.  Unde  nec  imperator 

?o  nec  cardinales  habent  potestatem  constituendi  hominem 
in  tah  dignitate,  nec  Hcet  fideli  asserere  quod,  eo  ipso 
quo  isti  sic  decreverunt  vel  elegerunt,    oportet  Deum 


5.  in  codd.  Rom  XII.  11.  A  in  marg. :  Responsio.  i5.  A  in 

marp. :  Duplex  dignitas  et  maioritas.  i5.  A:  dare  dcest.  17.  B: 

quoad  —  leges    deest.  22.  B:  ministracior.  27.  A  Aj:  cpi- 

scopus  suns.         29.  imperator;  incodd.:  A  B:  l^pr;    A,  Ipr.  3o.  B: 

nec  habet- 

21* 


324  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIV. 

assistere  dando  constituto   in  tali  primatu    dignitatem  174^  S 

et    maioritatem   simpliciter    quoad  Deum,    quia    illud 

sacramentum  non  est  fundabile  ex  scriptura  sacra. 

Nor  does  ii         Istis   premissis    patet    quod   Cliristi  sacerdocium    et 
follow  ...  ...  .  .      . 

that  priesthood  clericatus  Hi  exproprietanis  sortis  sue  est  dienms  donii-  s 

includes  the  .  ..  ,--r  •• 

right  10  ruie.  nacione  civili,  sed  summa  stulticia  foret  ex  istis  conclu- 
dere  quod  omnis  sacerdos  debet  excellencius  dominari 
civiliter.  Nam  iuxta  istam  vesaniam  sequeretur  quod 
Deus  et  omnes  angeli  excellencius  quam  papa  domina- 
rentur  civiliter.  Iste  ergo  dignitates  in  papa  et  impera-  10 
tore  sunt  disparium  specierum  nec  sunt  compossibiles 
in  eadempersona  simplici  propterimperfeccionem  quam 
sapit  civile  dominium.  Unde  passiva  elemosinacio  est 
perfeccior  quam  civilis  dominacio,  et  (ut  alias  dixi) 
vocata  civilitas  in  mixto  clerico  facit  subiectum  ira-  i5 
perfeccius,    quam    foret  pure  clericus    ceteris    paribus. 

Et  quantum  ad  auctoritatem  apostoli,  Hebreorum  T 
VII",  7,  dicitur  quod  (sic  habet  textus  noster)  sirie 
ulla  aiitem  contradiccione  qtiod  minus  est  a  meliori 
benedicitur;  quod  intelligendum  de  benediccione  20 
auctoritativa,  non  positiva  obice  in  benedicente.  Nam 
omnia  opera  domini  benedicunt  creatori,  et  sacerdos, 
membrum    diaboli,    benedicit   predestinato,    carissimo 

That  the  Em-  filio  Dei.     Ideo  maneat   quicunque  sacerdos    sine  hoc 

peror  is  blessed  .  ,•  i  /• 

by  the  Pope    quod  coutradicat  suo  ordmi   et    est  mehor    layco    (m  20 

does  not  make  ....  •  ,  ,•    •         o     , 

the  Pope  an  quantum  humsmodij  cui  potestative  benedicit.  bed 
longe  hoc  ad  inferendum  quod  clericus  debet  dominari 
civiliter,  cum  racione  maioritatis  infertur  oppositum. 
Ciericus  ergo  debet  aufugere  primatum,  gloriam  et 
excellenciam  quoad  mundum,  et  in  hoc  consistit  eius  3o 
maioritas  quoad  Deum.  Nec  video  quomodo  funda- 
bitur  pure  ex  fide  scripture  quod  oportet  imperatorem 
accipere  imperium  a  suo  pontifice.  Consonum  tamen 
or  by  the  same  est    quod    benedicat   electo    tamquam   superior   quoad 

rule  he  would 
be  married. 

16.  A:  ceteris  pauperibus;  A,  correxit;  sed  peribus  iam  extat.         23.  In 
codd.:  membra.  32.  B  in  marg. :  Accepcio  imperii  non  fundatur  in 

fide  aut  scriptura. 


CAl'.  \iv.|  DE  ECCI.ESIA.  325 

T  ly^^-Deum,  sed  non  oportet  si  confirniaverit  imperatorem 
quod  ipse  sit  excellencius  imperator,  quia  tunc  foret 
coniugatus  et  omnis  ordinis.  Sicut  ergo  Deus  potest 
conferre  alteri  denominacionem  creatam,  licet  in  se  non 
i74<=habeat  hanc  *  vel  talem,  sed  habet  in  se  virtutem 
excellenciorem,  sic  est  de  prepositis  ecclesie.  Nec  mo- 
vet  consideracio  de  monade,  quia  solus  Christus  est 
caput  universalis  ecclesie,  sanccior  in  clero  militante,  ad 
cuius  ducatum  maior  pars  militantis  ecclesie  ambulat 

lovias  domini,  est  caput  militantis  ecclesie  quoad  Deum. 

V      Sed    ille    in    quem     militans     ecclesia    consenserit  ^  Pope  and 

^  Empcror  havc 

ut  nrimatem  est  caput  militantis  ecclesie  quoad  mun- each  a  primacy 

^  ^  '  _  ^  ^  but  m  dirtercnt 

dum.    In  alio  autem  genere    primatus   est   imperator,        ways. 
et  sic   tam   papa  quam  imperator  uterque  alteri   sub- 

1 5  iectus,  sed  papa  simpliciter  superior  si  non  ponat 
contradiccionem  in  nomine.  Et  sicut  raateria  prima  et 
forma  sunt  duo  genera  causarum  quarum  est  dare 
materiam  causam  primam  in  suo  genere,  et  formam 
causam   priraam  in  suo   genere,   et  mundum  primuni 

20  ex  eis  compositum  utroque  genere  perfeccionum,  sic 
est  in  elementari  composicione  militantis  ecclesie. 

Unde    absit  fidelem  credere    quod  quilibet  sacerdos  According  to 

f^,     .     .    f.  .      .  f\      .  ....    theclaims  made 

Cnristi  (m  quantum  humsmodi)  sit  supenor  m  domi-  for  thc  ciergy 
nacione  civili  quam  aliquis  rex  vel  dominus  secularis,  wouki^be^civliiy 

,.    .         ,  ,.  ,,.  ,     ,  above  the  Kinc; 

25  ut  dicit  doctor  predictus.  !m  tamen  papa  haberet 
dominacionem  illam  immediate  a  Christo  et  non  ex 
titulo  elemosine  cesaris,  non  video  quin  oporteret 
concedere  quod  papa  et  totum  genus  sacerdotum 
dominaretur  seculariter  super  singulos  reges  terre,  ita 

3o  quod  sicut  quelibet  superficies  dicitur  infinitum  maior 
quam  linea,  sic  quelibet  sacerdotis  dominacio  civilis 
foret  infinitum  maior  quam  aliqua  dominacio  principis 
secularis*   Et  potest  hoc  confirmari,    cum  sacerdos    et 

6.  AB  in  marg.:  Nota  de  triplici  capite.  7.  monade,  id  est:  unitate. 

II.  B  in  marg. :  Nota  bene  caput  ecclcsic  miiitantis.  22.  A  in  marg. :  Nota 

quomodo  Christus,  quomodopapa  etquomodo  imperatorsuntcapitaecclesie 
(Abovc  I74>=  without  mark  of  rcfcrence).        33.  A  in  marg. :  Nota  racionem. 


3-26  JOHANNIS  WYCLIK.  [CAP.  XIV. 

and  compctent  specialiter    papu    potest  iniungere    cuicunque    principi  174*^  v 

to  make  liim        .  ...  ... 

yicid  up  his  virtute  potcstatis  clavium  quod  renunciando  toti 
dominacioni  sue  det  ecclesie  in  perpetuam  elemosinam 
cuncta  que  possidet.  Vicarius  ergo  Ghristi  potest 
virtute  clavium  habere  quotquot  bona  voluerit  ex  5 
privilegio  concesso  Petro  Matthei  XVI°.  Sed  (ut  dixi 
superius)  nec  tenetur  seCularis  pandere  sibi  peccata, 
quantumcunque  restrinxerit  potestatem  clavium,  nec 
talem  penam  acceptare  sive  consilium  pro  salutari 
penitencia  nisi  gratis  voluerit,  et  si  vicarius  Christi  10 
inordinate  urgeat,  tenetur  resistere. 

So  tiie  chief        Nec  moveat  quod  Gregorius  XI.  fuerit  in  i^enere  secu-  1 

riile  inEngland         .  ...,,.,.  .  . 

was  ciaimed    laris  domuin  capitahs  dommus  reeni  nostri,  exhoc  quod 

for  Gregory  XI.  .  ,      , .  .    .  . 

potuit  cathohcare  omnes  cartas  rehgiosorum  possessio- 
natorum  in  Angha,  quo  facto  fuissent  exempti  aiurisdic-  i5 
cione  regaU.  Itcm,  potuit  arrestare  per  bullas  suas  quem-  2 
cunque  hominem  legiumregis  nostri  eciam  infra  regnum 
nostrum,  non  petita  Hcencia   a  rege,    et    tercio  (quod  3 
maximum  est)  ipse  potest  hereticare  quod  domini  tem- 
porales  possuxit   auferre  temporaha  ab    ecclesia  deHn-  20 
quente,  et  per  consequens  cathohcare  eius  oppositum. 
Such  ciaims         Ista,  inquiuut  quidam,  fecit  de  facto  satis  legitime.  1  x 

d.rc  ins£inc*  ^ 

Sed  dehramenta  sunt  ista,  quia  sic  rex  Anghe  teneret 
de  utroque  archiepiscopo  in  capite,  non  econtra;  sicut 
Supremc  power  enim    papa   se    habet   ad  cesarem,    sic    archiepiscopus  26 

might  as  well  .... 

be  ciaimed  for  noster  se  habet  ad  regem  quoad  illud  genus  dommii. 

every  triar,  r  •  •  i       • 

Item,    tunc    omnes  fratres  ex  vi  potestatis    clavmm2 
dominarentur  seculariter  toti  mundo,  quod  est  contra*  174'^ 
professionem  eorum  et  (ut  ipsi  vere    credunt)    contra 
legem  Ghristi.    Sic    enim    quihbet    dominus    secularis  3o 
iniuriaretur  presbitero  detinendo  sua  temporaha. 
or  simpie  Item,  quilibet  simplex  sacerdos  habet  parem  potesta-  3 

tem  ordinis  cum   papa,  et  ad  illam  potestatem  ordinis 
consequitur  essencialiter  proporcionalis  potestas  secula- 

12.  A  in  marg. :  Triplcx  obiectus.  16.  B:  bulias  suas  quidcunque. 

22.  A  in  marg. :  Responsio.  27.  A  in  marg. :   Contra  dominacionem 

civilcm  clcri   (Below  174=  without  mark  of  rcfcrcncc). 


priest; 


CAl'.  XIV.]  DE  ECGLESIA.  327 

X  ly^Tisdomiiiii;  crgu  quilibet  simplcx  saccrJos  liabet  tiiulum 
de  iurcad  dominandum  seculariter  toti  mundo.  Scd  dic 
buphotracti  maledicti  tot  dominati;  tunc  cnim  ncc  forct 
ordo  nec  civilis  dominacio,  nec  oporteret  sacerdotes  acqui- 
5  rere  sibi  titulos  in  suscipicndo  ordines,  cum  illo  titulo 
ordinum  cxcellunt  seculariter  quemlibet  regem  mundi. 

4  Item,  parem  potestatem  dominandi  seculariter  habet  wiio  indced  on 

.,.,  ,  .  .  ....  .  thc  theory 

quihbet  presbiter  recni  nostn,  sicut  haberet  supposito  wouid  be  chief 

j    •  1         f  j         •       .        1-  '"^^  of  allour 

quod  ipse  solus  toret  sacerdos  m  Angha  et  rex  noster       goods. 

10  conquireret  quotquot  rcgna,  sed  tunc  foret  secularis 
dominus  capitaHter  omnium  bonorum  regni  nostri. 
Ergo  et  modo  de  iure.  Ahtcr  enim  sequeretur  quod 
civihs  dominacio  pape  dcpenderet  ab  integritate 
dominacionis  imperii,  ct  pcr  conscquens,  papa  nitendo 

isdcstrucre  impcrium,  dcstrueret  proprium  civile  domi- 
nium,  vei  si  ipse  dcbet  dominari  seculariter  super 
omnes  nacioncs  iam  infidelcs,  per  idem  quihbet 
sacerdos  habet  ius  ad  tahter  dominandum. 

5  Item,  tunc  superflucret   carta  cesaris  tamquam   im-    Morcovcr  on 
-o  possibilis  et  heretica,   non  ergo  incorporanda  foret  in  \ht  donatiof/*oY 

canone  tamquam  paris  auctoritatis  cum  dictis  sanctorum  fmpoSirrnl 
doctorum,  ut  patct  XCVI-'  d.   Constantiiius;  ibi  enim      '''^'"eticai. 
dicitur    quod    Gonstantinus    quarto    die    sui    baptismi 
contulit  privilegium  Romano  pontifici  et  ordinavit   ut, 

23  sicut  ipse  imperat  ahis  regibus,  sic  eius  episcopus 
ahis  sacerdotibus,  unde  iudicat  et  discernit  quod 
episcopus  Romanus  habeat  potestatem  utendi  insigniis 
regahbus,  unde  et  sanccivit,  dixit  et  consuluit  quod 
ditavit  ac  sua  largitate  concessit  et  ex  imperiali  potestate 

3oStatuit  et  confirmavit  ut  usque   in  finem  mundi  dona 

2.  A  A,:  Sed  dum;  hic  aliqua  vcrba  excidisse  videntur.  Quid  sibi  vult 
hoc  verbum  buphotracti?  Verisimiliter  legendum:  Dic  bufo  crati:  male- 
dicti  tot  dominati  (Matthew).  12.  A:  mcdo  dematre;  Aj  de  matre  cor- 

rexit  in:  dominatur.  24.  B:  contulerit.  27.  B  in  marg.:  Hic  probat 

quod  papa  habet  auctoriiatem  dominandi  civiliter  a  cesare  sed  non  a  Deo. 

2  3.  Hic  memorata  e  decretali  Constantinus  mutatis  tamen 
aliquot  verbis  deprompta  sunt. 


328  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XV. 

sua  et  privilegia  maneant  illibata.  Et  multa  alia  verba  1 74»*  x 
ibi  inseruit  que  iuxta  succedentem  superbiam  sonarent 
in  heresim,  quia  innuerent  papam  esse  elemosinarium  ce- 
saris,  et  per  consequens  ipsum  posse  revocare  donatum 
condicione  dirupta,  cum  dicit  se  ordinare  ut  per  manus  5 
beati  Silvestri  et  successorum  eius  omnia  disponantur, 
Andiftiiatwcre      Et  crcdo,  si  ista  carta  relicta  fuerit,   non  invenirentv 

piit   asidc  iio- 

thing  to  the    cartam  aliam  in  scriptura.    In  tales    infinitas    vesanias 

same   cucct  ...  . 

wouid  be  found  antichristinas    inducitur    populus    in    ecclesia    propter 

in  scripture.  .      .  i     r  .  r       r 

reliccionem  evangelii,    propter  oblivionem   paupertatis  10 
Ghristi    et   candentem    cupiditatem    ad  fastum    seculi. 
Vidit  enim  quod,  si  beatus  Silvester  recepit  secundum 
dictam  formam  dominium  illud    a  cesare,    tunc  cesar 
habens  integrum  imperium,  tam  large  benedicens  pape 
foret    quoad  seculum    ipso    maior,    cum    partem    sue  15 
magnificencie  impertitus  fuisset  elemosinario  suo  pape. 
Ideo  querunt  mendaciter  alias  minas  hereticas  et  blas- 
phemas,  dicentes  quod  Christus,  Petrus  et  alii  domi- 
nati   sunt  civiliter  toti  mundo,  et  illo  iure,    non    iure 
cesaris  gaudent  suo  dominio.  Idem  est  expresse  contra  20 
Augustinum  super  Joh.,  Omelia  VI^,  *  et  contra  decretum  iy5» 
distinccione  VIII^,   Quo  iure,    et  contra  beatum    Ber- 
nardum,  Hbro  II  ad  papam  Eugenium:  Esto,  inquit,  ut 
alia  racione   tibi  vindices  dominatum    sed    non    iure 
apostolicOj  quod  probat  efficaciter  ex  scriptura.  ^5 


GAP.  XV. 

A  second  doubt      Secuudum  dubium  est,    si   rex  Anglie    a  clero    suo  a 

is  whether  the  ,       .  i       •  •  r  i-        i  i      • 

king  may  with-  legio  potest  legitime  auierre  temporalia  donata  ecclesie 

draw  Church 
temporaltics  on 

account  of 

abuse,  or  whcn     12.   B:  Vident.  14.  B:   intcgrum  dominium.  24.   In  codd.: 

thc  clergy  are  vcndiccns.  Correxi  e  textu  s.  Bernhardi.  25.  A:  scriptura.  Sequuntur 

in  con  cmp  .    y(,j.jj^.    Hospodyne    racz  pomoc  psati.    Id    est:    Domine   velis    adiuvare 

scribentcra.    Aj:    cap.   XVI   in  textu.  27.  A  in  marg. :  Materia  dc 

ablacione  temporalium  cleri    (Abovc  lyS'*   without  mark  of  reference). 

2  3.  Dccr.  I   pars,  dist.  VIII,  c.  I.  23.  Bernhardi,  De  Cou- 

sideracione  lib.  sec.  (Opp.  pag.   102 1). 


CAP.    XV.]  DE  ECCLESIA.  3^9 

A  175" pro  clcri  sui  abusu  elemosine  vel  contemptu.  Et 
est  dubium  istud  necessariissimum  ad  tractandum, 
quia  multis  et  magnis  de  regno  nostro  videtur  quod 
pars  affirmativa  conclusionis  sit  satis  catholica,  aliis 
5  autem  pinguioribus  regis  elemosinariis  videtur  quod 
conclusio  sit  omnino  hcretica.  Et  indubitanter  assero 
quod,  si  conclusio  ista  sit  heretica,  supposito  facto 
regah  regum  Anglie,  vel  totum  regnum  vel  maior 
pars  eius  est  exhinc  infectum  heretica  pravitate;  et -Many  tiiink  hc 
locum    sacerdotes    et   speciaHter    episcopi    et    scolastici     thc  ciergy 

^         .  ^  .         ^  .      should  tcll  the 

regni  nostri  tenentur  predicere  regi  et  regno  suo  peri-       king  so. 


culum,  patet  quod  ipsi  specialiter  et  regnum  commu- 
niter  tenentur  in  isto  puncto  cognoscere  veritatem. 
Non  enim  sunt  rex    et    regnum    adeo    indurati    quin, 

i3docto  quod  dogma  illud  foret  hereticum,  ipsum  non 
ampHus  practizarent,  sed  ad  vocem  multitudinis  cleri 
sui  concito  revocarent.  Sic  enim  ad  predicacionem 
Jonc  Ninivite  salubriter  penitebant  (ut  patet  Jone  111° 
et  Matthei  XII^),  sic  eciam  Nabugodonozor  conversus 

2oest  ab  infidelitate  et  salvatus  finaliter  virtute  Dei  et 
prudencia  Daniehs  (ut  patet  in  canone  XXIII,  q.  IV. 
Nabuchodonosor  ex  historia  prophete  et  testimonio 
Augustini);  et  revera  videtur  maior  disposicio  in  regno 
nostro  et  eius  principibus  quam  fuit  in  predicto  populo 

2  5infideli.  Quomodo  ergo  foret  fidelis  vel  caritative 
diligens  regem  suum  qui  videret  ipsum  ex  ignorancia 
super  oram  baratri  paratum  ad  precipicium  sempiter- 
num  et  assistente  revocandi  noticia  in  sepe  conversionis 
ex  negligenti  desidia  permitteret  tam  gravem  populum 

3oin  corpore  et  anima  perpetuo  interire,  specialiter  si 
ad  speculandum  et  prenarrandum  regis  et  regni  peri- 
cula  sit  pinguiter  premiatus?    Nonne  dicit  Deus    pro- 


5.  B:  regis  —  videtur  dcest.         17.  B :  concicio  rcvocarent.        22.  A  in 
marg.:     Nabuchodonosor    salvatus    est.  27.   B:    ad    precipucium. 

28.  A  A, :  in  sepe  conversionis.  3o.  B:  interire  deest. 

21.  Decr.  II  pars,  causa  XXIII,  q.  IV,  c.  XXII. 


33o  JOHANNIS  WYGLIF.  [<-Ai'-    XV. 

phete    Ezechielis  XXXIII^,  7,  8:  Et    tu  fili    hominis  lyb"  A 

speculatorem  dedi  te  domui  Israel,  audiens  ergo  ex 

ore    meo  sermonem  annunciabis   eis  ex    me.    Si    me 

dicente  ad  impium:  Impie,  morte  morieris,  nonfueris 

locutus,  ut  custodiat  se  impius  a  via  sua,  ipse  impius  5 

in  iniquitate  sua  morietur,  sanguinem  autem  eius  de 

manu    tua    requiram.    Et    multo    magis    iii    tempore 

legis  gracie,  quando  debemus    ex   lege  Christi   haberc 

ampliorem  noticiam  et  amorem    ct    insuper  habemus 

a  rege  temporalem  retribucionem  amplius  quam  habuit  10 

Ezechiel  vel    quam  propheta    alius  veteris  testamenti. 

Dampnabilis  ergo  foret  nostra  segnicies. 

Thrcc  fuiiic         Ncc  valct  ista  triplex  infamis  instancia,    prima  qual  B 
reasons  lor  iiot         .  ~  .  .  . 

warning:      dicitur  quod    rex    et  regnum  forent  exhmc  exasperati 
I.  The  kiiig    ad  aufercndum   temporalia    quc    habemus.    Ista    enim  i5 

would  lakc 

away  our  tem-  accusaus    obieccio  iudicat  quod  plus    dilimmus  nostra 

poralli.s.  ,  ... 

temporalia  quam  datorem,  cum  irreligiose  plus  time- 
mus  amissionem  nostrorum  temporahum  quam  amis- 
sionem    perpetuam    corporis     et    anime    regis    nostri. 

2.  The  mattcr  Sccuuda  iustaucia  dicit    quod    ista    materia  *  ventilata  175''  2 

has  been  decid- 

ed  in  the      est  ct  decisa   iu  Romana    curia    coram    papa.    Rcvera 

Papal  Court.  .  . 

non  credo  sed,  supposito  quod  sic,  illi  quibus  illud 
est  cognitum  sunt  accusabiles  tamquam  proditores 
qui  sic  celant  istud  periculum.  Nam  infinitum  plus 
est  periculi  quam  si  quothbet  corporales  hostes  ex  2  5 
scitu  celantis  invaderent  et  destruerent  funditus  regnum 
nostrum,  et  insuper  cum  tales  dampnantes  istam 
materiam  sunt  mortui  vel  divisi,  stultum  foret  ex- 
pectare    publicacionem    decisionis     eorum     in    tanto 

3.  The  rcaim   pericuio.  Tcrcia  instancia    dicit  quod    tam    rex  quam  3 

«ocs  on  wcll  .  ,1 

whiic  thc  ciergy  regnum  proccssit  prospere,    quando    clerus    noster    a 
tractatu  tahs  materie  supersedit.  Ista  ficticia  destructa 

I.  A  in  marg. :  Mate  (verbum  Boliemicum)  id  cst:  habetis  (sive  habcte). 
4.  A  Aj:  Impie  dcest.  12.  A  A, :  signicics.  B:  singulcics.  i3.  A  in 

marg. :  Triplcx  instancia.         20.  B:  veiitulala. 

32.  Vide  supra  pag.  265. 


CAP.  W.l  DE  ECCI.ESIA.  33 1 

B  173"  est  SLipcriLis  Xll.  cap.;  ct  in  proposito  inticit  sc  ipsain. 
Quomodo,  inqLiam,  regno  nostro  inesset  prosperitas, 
quando  a  rege  ct  capitalibus  eius  tani  prelatis  quam 
dominis  dcfendcretur  tanta  iniquitas.  Error  cnim  cui 
3  non  resistitiir  approbatur ;  sed  altera  istarum  est 
ncdum   crror    sed   heresis    pro    qua   dignum    esset    ut  ^ 

rex  et  totum  suum  sacerdocium  destruatur.  Ideo  non  Such  a  scrious 

.  .  qiiestion  ouglit 

dubium  rex  et  dommi  secularcs  sed  specialitcr  prelati  to  bc  sctticd. 
regni  facerent  in  isto  diligenter  inquirere  veritatem  et 

locxcitarent  defenderentque  theologos  hoc  tractantes, 
cum  eis  incumbit  crrores  talcs  discutere  et  de  periculo 
regem  ct  regni  incolas  premunire.  Et  revera  ex  utra- 
quc  parte  contradiccionis  sequitur  grande  periculum, 
eo    quod,    sive  sit  hereticum  sive    non  sit    hercticum, 

i3supposito  facto  magna  pars  rcgni  nostri  cx  adhesionc, 
ex  defensione  vel  omissione  inficitur  herctica  pravitate. 

Intendo  crt^o  isto  modo  procedere:  prirao  narrare  fac-  History  of  the 

.  .  .    .  qucstion. 

tum  rei^um  Anohe  m  hac  parte,  secundo  recitare  opmio-     Wiiiiam  1. 

j  ?  .  .         ,  .  •„  rearrangcd 

nes  doctorum  m  materia,  et  tcrcio  obicere  contra  illas.  many  lounda- 

.   tions  or  trans- 

C  1  Quantum  ad  pnmum,  patet  legenti  cronicas  regni  iorrcd  iiicm. 
nostri  quomodo  Willclmus  conquestor  multas  elemo- 
sinas  rcgum  Saxonum  de  abbatiis,  de  episcopatibus  et 
aliis  dotacionibus  sub  nomine  perpctue  elemosine  pro 
perpetuo  variavit,  nunc  subtrahendo,  nunc  transferendo 
-3  ct  nunc  loco  cleri  prioris  extraneos  inducendo.  Ncc  valet 
fingere  sompnia  quod  vel  a  papa  habuit  licenciam  plus 
ad  ista  quam  ad  conquestum  regni  de  iure  sibi  debiti. 
Et  sic  de  sompnio  quo  fingitur  ipsum  post  restituerc 
omnes  ablatarios  clericos,  sicut  nec  restituit  heredes 
^oSaxonum  rebellantes;  et  revera  hereticare  ipsum  fina- 
hter,  cum  totum  ius  regni  fuit  ab  ipso  ad  omnes 
reges  medios  successione  hereditaria  usque  hodie  deri- 
vatum,  foret  minis  infectiva  presumpcio.  Infectiva  dico,  Supprcssion  of 
quia  hereticaret  rcges  clerum  et  populum  interim  suc-  ^^'^  Tempiars. 

II.  Codd. :  in  errores.  17.    A  in  marg. :  Nota  tria.  20.  A  in 

marg.:    Nota   quomodo  practisala  est  ablacio  tcmporalium.  32.  B: 

succcssivc.  34.  B:  internum  succcdcntes. 


332  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

cedentes;    sed  dimissis    destruccionibus  Templariorum  175''  C 
et  ablacionibus  privatis  que  interim  contigerunt,  reco- 
Rccent  exam-  lamus  de  ablaciouibus   talibus  que   diebus  nostris  per 

ples  of  tem- 

poraiticsseizcd.  illustrem  regem  Edwardum  tercium  erant  facte.  Nam 
temporalia  domini  Willelmi  Bathman  Norwycensis  5 
capta  sunt    in  manus  regis    et  tenta    duodecim    annis 
continuis  pro  contemptu.  Et  idem  contigit  de  domino 
Johanne  Gransoni  Exoniensi,    de  fratre  Thoma    de  *  175" 
Lyle,  episcopo  Heliensi,  et  sic  de  multis  ablacionibus 
quas  diebus  nostris    cognovimus.   Ymnio  Ricardus  II.  10 
rex  noster  sicut  avus  suus  practizat  hoc  annuatira  in 
rehgiosis    possessionatis    de    Francia;     nec    super   isto 
consulunt  curiam  Romanam,  quia  ut  constanter  defen- 
dunt    ista  potestas  directe  pertinet   ad  coronam.    Nec 
recolo  quod  temporalia  mobilia  ablata  restituunt,  cumi5 
contemptus    vel     forisfactura    elemosinariorum     regis 
requirit  ut  gravius   puniantur,   nisi   quod    rex    miseri- 
corditer  eos  respicit,  sicut  in  possessionem  elemosina- 
rum  regni  sui  eos  misericorditer  introduxit. 

Thrce  conciu-       lu    ista  materia   est  quidam  doctor    qui    sui    gracia2  D 
down  by  a     misit  mihi    in  scriptis  tres  conclusiones    huic  materie 

I.  a  dcHnition  pcrtinentes.    Prima,    describendo  heresim,     dicit    quodl 
leresy,     pQgj^JQ    ^[^q    assercio    heretica    est   error    periculosus, 
pertinaciter    defensatus,     directe    repugnans    catholice 

2.  deniai  of  the  veritati.     Secunda,    non    est    possibile    reees    Anfflie2 

King's  right  to  ?  r  o  o 

deprive 

I.  A  B:  templaziorum.  2.  B:  privatis  deest.  8.  A  Aj:  Oxo- 

niensis.  B:  Exoniensis.  9.  A:   Hyle.  11.  B:  hoc  amicatuum  in. 

20.  A  in  marg. :  Tres  conclusiones. 

5.  Willelmus  Bateman:  Walsingham.  Hist.  Angl.  I,  p.  262. 
He  was  bisbop  not  quite  11  years  (1344 — 1355)  and  during  that 
time  he  was  frequently  employed  in  embassies  abroad  and  must 
have  been  in  the  favour  of  the  King.  It  is  possible  however 
that  WycHf  does  not  refer  to  a  deprivation  of  all  his  temporali- 
ties,  but  to  some  one  estate  of  which  he  was  deprived  by  the 
King's  courts  in   the   course  of  a  lawsuit  (Matthew).  8.  Jo- 

hannes  Graunson  ap.  Walsingham  1.  c.  pag.  Sog.  Cf.  Rolls  of 
Parliament  II,  2^5^  8.  9.  Thomas  de  Lyle  see  Walsingham 
I,  285.  10.  Cf.  RoIIs  of  Parliament  III,    22^ 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  333 

'Dlegitime  posse  auferre  simplicitcr  temporalia  cleri  sui.  of  temporaities; 
3Tercia,  ii  domini  reees  tcmporalia  a  clero    suo    nun-    3.  deniai  ot 

...  ,         ,  .  .  .,         such  right  both 

quam  leeitmie  abstulerunt,    sicut    nec  cetens    paribus    in  past  and 

.       ^  tuture. 

poterunt  m  futurum. 

1  In    ista    materia  suppono    quod    loquatur    de    clero  in  answer  we 

■       ,      ,.  ,     ,  suppose 

communiter,  ut  mcludit  quemcunquc  nabentem  carac-  aj  that  cicrgy 

,  .         includesall  men 

tcrem  sacerdotalis  ordmis.    bi  autem  loquatur   laxius,     in  orders; 
tantum  placet.    Ex   quo  patct  quod  omnes  sacerdotcs 
conversantes    in    Anglia    sub    proteccione     regis,    sivc 

loseculares  sivc  religiosi,  possessionati  vel  exproprietarii, 
sunt  clerus  legius  regis  Anglie,  sic  enim  loquuntur 
multa  decreta,  nunc  de  clerico  re  et  nomine,  nunc 
autem  de  clerico  nudo  nomine,  ut  XL^,  d.  sub  auctoritate 
Chrisostomi    dicit  Ganon:    Miilti   stmt   sacerdotes    et 

ibpauci  sunt  sacerdotes,  multi  in  nomine,  pauci  in 
opere,  quia  non  locus  vel  cathedra  facit  sanctum 
sacerdotem  sed  econtra.  Abiecta  itaque  ista  signacione 
difficile  foret  scire  quis  esset  clericus  vel  sacerdos. 

2  Secundo  suppono  quod  clericus  tam  in  Anglia  quam     b)  that  it  is 

,.,  .  I  r  1  ^  n         -1  possible  for  the 

20  alibi  posset    quantumcunque    enormiter  peccare   quo-    ciersy  to  sin 

,  .  <-.         •      1  prossly, 

cunque  gcnere  peccatorum;  patct  dc  cpiscopo  bcariotn, 
de  religioso  Sergio  et  multis  aliis  sacerdotibus,  de 
quibus  scriptura  sacra  et  cronice  faciunt  mencionem, 
ymmo  cotidiana  cxperiencia  idem  docet.  Non  enim 
25  habet  clericus  (in  quantum  humsmodi)  titulum  sue 
confirmacionis  a  domino,  sed  ex  testimonio  sanctorum 
doctorum  habemus  quod  racione  dignitatis  ordinis 
et  dyabolice  temptacionis  plus  aspcre  peccant  com- 
muniter  gravius  quam  vulgares,  sicut  oculata  fide  con- 


5.  A  in  marg.:  Tres  supposiciones.  B  in  marg.:  Nota  tres  supposiciones. 

c    .  •  Multi  ^  ,  ^    _  ... 

1.4.  i5.  A  m  marg.:  p       .  >-  sacerdotes.  i5.  In  canone:  multi  nomine. 

16.  ibid:  facit  saccrdotem  sed  sacerdos  cathedram.  20.   B:    enor- 

miter  precare.  22.   A,  in  marg. :  Et  Johanne  papa  XXIII.  qui  pro 

heretico  et  diabolo  incarnato  est  conderapnatus  in  Constancia. 


i3.  Decreti  prima  pars,  dist.  XL,  c.  XII  sub  auctoritate  auctoris 
Operis  Imperfecti  in  Matth.  hom.  43,  cap.  2  3. 


334  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

spicimus  de  pseudopapa  et  suis  pseudocardinalibus  qui  ex  175«=  D 
as  is  evidentof  cupidine  fastus  et  questus,  non  autem  ex  cupidine  meri- 

the  false  Pope  ...  ^       ,  ^ 

and  iiis  siippor-  torii  profcctus  conturbant   sanctam  matrem  ecclesiam. 

ters;  rx^        • 

c)  tiiat  the  T ercio  suppono   facta   reeum  Anglie   superius   me-  3  E 

English   Kings  ^  ^  .  ^   .  .        ^ 

beiieve  ihcy    morata  ct  perscveranciam  regis  et  regni  ad  defenden-  5 

have  the  right  ^  , 

ihns  dcnied.  duni  hauc  potcstatem'  tamquam  legitimam  et  regis 
Anglie  precipuam  regaHam.  Ex  quo  sequitur  quod 
ipsi  supponunt  hoc  regis  privilegium  non  esse  catholice 
veritati  dissonum  sed  consonum,  cum  (ut  dicunt)  sit 
fundabile  in  scriptura  in  qua  omnis  veritas  et  non  10 
nisi  veritas  cathoHca  est  contenta. 

Ex  istis  sic  arguo:    Reges  Anghe    sepe    abstulerunt 
temporaha  simphciter  a  clero  suo,  ut  patet  ex  suppo- 
sicione  tercia,  et  nec  unquam  abstulerunt  sic  legitime, 
On  the  doctor's  nec  potueruut   legitime    sic    auferre,    ut    patet    ex  se- i5 

supposition  the  .  .  ... 

Kings  have     cuuda    conclusione    et   tercia    doctons.    Ergo    m    hoc 

acted  wrong-  .      .  .  ^  _, 

fuiiy;         tecerunt   quahter   non   potuerunt  legitmie  facere.     Ex 
quo    sequitur    ultra    quod    in     hoc    fecerunt    qualiter 
non  potuerunt  meritorie  vel  de  *  lege  Dei    facere,    et  175'^ 
cum  omne  opus  humanum  ex  deHberacione  sua  pre-  20 
cedens  sit  legitimum  vel  illegitimum,   meritorium  vel 
demeritorium,  sequitur  quod  illegitime  et  demeritorie 
sic  fecerunt,    et  ultra  sequitur  quod  inciderunt  ut  sic 
in  errorem  periculosum,  quia  tam  corporis  quam  anime 
dampnabiliter  perditivum.  Et  supposito  errore  isto  in  25 
facto,  patet  quod  est  pertinaciter  defensatus,  quia  rex 
et    regnum     constanter     defendunt    hanc    potestatem 
end  conirary  to  tamquam    lesitimam    eciam    usque   ad    mortem    cum 

the  Cathoiic        .       .         .  ^  ,  ^      .  .        . 

faith;        gladio   si   opottet.   Et   quod  error  iste  sit  directe  con- 
trarius  catholice  veritati,  patet  tripHciter  ex  datis.  Primo,  1 
quia  rex  sic  faciendo  fecit  quod  non  Hcuit  nec  Hcere 
potuit,    ut    sequitur    ex    datis.    Secundo,    quia    iniuste 

12.  A  in  marg. :  Prima  racio.  23.  B:  ut  in  crrorem.        3o.  A, : 

corrigit:  ex  dictis. 

12.  Comp.  Joannis  Hus.    De  ablacione  bonorum  temporalium 
a  clericis.  (Opera  ed.  Norinbergensis   i558,  tom.  I,  fol.  CXXIT.) 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  33b 

lyS**  Eabstulit    aliena    contra    raandata    secunde    tabule,    et 

3tercio,  quia   fccit  ista  non  in   caritate  contra  veritatem 

catliolicam  Apostoli,  I",  Gor.  XVI°,  14:   Onuiia  vestra 

in  caritate  fiant.  Totum  antecedens  est  ab  adversario 

s  concedendum.    Ex   quibus   ultra   colli^itur  quod   re^es  and  arc  therc- 

.      .         .      r      •         1  •    •  ^  -11  "^  ^^^^  obstinatc 

Anj^lie  m  sic  faciendo  sunt  ncrctici,  et  cum  illud  usque    iieretics  wim 

,    -.        ,  .  ,       ,  ought  not  to  be 

ad    mortem    derenderant,    sequitur    quod    decesserunt    praycd  for. 

heretici  et  dampnati;  et  revcra  religiosus  possessionatus 

qui    credit    hec    omnia    vel    remisse    vel    nullo    modo 
looraret    pro    dictis   regibus    iam    defunctis    et    cum    ex 

titulo  sic  orandi  tenet  a  regc  suas  elemosinas  tempo- 

rales. 
F      Nec  valet  dicere  quod  nunquam  simpliciter  abstulit    it  is  a  mcre 

..  .      .  .  evasion  to  say 

rex    temporalia     clericorum,    quia    certum    est    quod  that  the  depri- 

,         ,.        ,        .  ,  .,.  .  ,.,..,  vation  was 

i.sabstulit  ab  eis  tam  mobilia  quam  immobilia  sine   hoc     quaiified; 
quod  unquam  eis  restituit  et  talem  ablacionem  vocant 
scriptura  et  communitas  ablacionem  simpliciter,  vel  si 
vocetur  ablacio  solum  secundum  quid,  quia  solum    a 
parte  ecclesie,  non  contendo  sed  scripturam  et  mundum 

20  in  testes  invoco  quod  tanta  confiscacio  qualis  memo- 
ratur  facta  per  reges  Anglie  fuit  notabilis  ablacio 
temporalium. 

Nec  valet  sompniare  quod    post  ablacionem    perce-     or  that  the 

r  .      ,  .       .  .         clerey  stiil 

perunt  tructum  eorum  ex  titulo  caritatis,    qua   omnia  pront  by  thcm," 

.        .  .  .  ,  .  .  •'^incc  the  risht- 

25  sunt  mstis  communia,    quia    multi    amaro    animo    et  eous  possess  aii 

r  .1       •  L     •  !•  ^'""g^5 

cum  murmure  terunt  ablacionem  humsmodi,  nec  sunt 
in  capitulo  cum  illis  quibus  ait  Apostolus  quod 
rapinam  bonoj'um  suorum  cum  gaudio  susceperunt, 
ymmo  quomodocunque  dicatur,  sequitur  contra 
Sosecundam  conclusionem  doctoris  quod  reges  Anglie 
possunt  in  casu  auferre  simpliciter  temporalia  cleri  sui. 


8.  B:  erant  herctici.  i3.  A  in  marg. :  Ficcio.  16.   B:  quod 

nunquam.  16.   B:   rcstituit  talem.  23.   A   in   marg.:   Ficcio. 

2\.  B:  contra  omnia  quia.  26.  B:  ablacionem  —  cum  gaudio  decst. 

28.  B:  cum  gladio  susccperunt. 

27.  Hebr.  X,  ?4. 


336  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

or  that  thc         Ncc  valet    dicere  quod   merendo    talem  ablacionem  175'' F 

clcrGv  cccisc  to 

be  such  by    homo  desinit   esse  clerus,    tum    quia    hoc    est    contra 

deserving  .  .    .  .... 

punishment.    primam  supposicionem,   cum  caracter  ordinis    sit    in- 
delebihs,  tum  quia  sic  pauci  vel    nulli  clerici    posses- 
sionati    docerent    legitime    quod    gauderent    privilegio  5 
vel  possessione  ex  titulo  clericatus,    quod    nimis  pre- 
iudicaret  ordini  nostro.    Nec  est  mihi  verisimile  quod 
doctor  stabit  in   isto,    cum  conclusio    sua  tercia    dicit 
quod  nulli  reges  Anglie  temporalia    a  clero    suo    un- 
quam  legitime  abstulerunt,    et    cum  ah"quis    ex  dubio  10 
fuit  pro  ahquo  tempore  fidelis  clericus  regis  et  tamen 
postea  decidens  a  clericatu  meritorio  et  fidelitate  regis 
meruit  post  ut  per  regem  sua  temporah*a    auferantur. 
Sic  enim  fuit  de  Scarioth  quoad  Christum  et  sic  notum 
est  quosdam  clericos  aHenigenas  promotos   in    Angha  i5 
coniunctos  cum  hostibus  post  regem  Anghe  defidasse. 
Ex  istis  secundo   arguitur    quod  nedura  potuit    sed 
decuit  eum  sic  dotasse  ecclesiam,  ut  licite  posset  sub- 
trahere  elemosinas   suas    in  casu    quo    earum    abusus 
vergat  ad  detrimentum   regni    et  subtraccionem  evan-  20 
gehi;   et  scimus  pro  tempore  antequam  Britones  ^'  etiyG" 
Saxones    dotarunt    ecclesiam    vel    enim    fuit    ecclesia 
nostra  dotata,    et  interim  tempore  Saxonum  ante   ad- 
ventum  Augustini  fuit  fides  Ghristi   infideHter  preter- 
These  cndow-  missa,   tunc    isti  principes    primo    dotantes    ecclesiam  23 

ments  were  .....  .       .  i.       . 

first  made  after  nostram  non  eraut  moti  nisi  titulo  misericordie  donare 

the  coming  of      ,  ,        .  ,      .  ^ 

Augustine.     plus  vel  mmus  nostre  ecclesie  ut  nec  cesar.  Potuerunt 
ergo  dedisse   clero  nostro   quantum    decreverint,    adi- 
ciendo  quamcunque  condicionem  honestam  voluerint, 
sed  potuerant    cum  donacione    sua  primeva    adiecisseso 
condicionem   honestam    quod    elemosinarii   non    con- 


I.  A  in  marg. :  Ficcio.  17.  A  in  marg. :  Secunda  racio.  21.  In 

codd.:    simus.  29.   A:    adicicndo    quantumcunque;    volucrint  — 

honestam  deest. 


17.  Comp.  Hus,  De  ablacione  bonorum  temporalium  1.  c.  fol. 
CXXIP. 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  33^ 

lyCtempnant  insurgentes  in  regem  ad  sui  populi  detri- 
mentum.  Omnia  ista  suppono  ex  cronicis  et  tamquara 
proxima  per  se  notis.  Non  enim  tenebantur  reges  sub 
pena  excommunicacionis  dotare  suam  ecclesiam  dota-  and  may  iiave 

.     .  had  conditions 

5  cione  pernetua  plus  vel  minus,  ut  patet  ex  dictis;  tunc     attached  to 

^      ^  ^  '  ^    .       .  .       ^  thcm;  such  as 

enim  tenerentur  sub  pena  dampnacionis  dedisse  clero  lorfciture  by 

contempt. 

suum  totale  dominium,  cuius  oppositum  suppono. 

G  Et  ex  istis  sic  arguitur:  Si  secundum  istam  formam 
dotassent  nostram  ecclesiam,  licite  potuissent  pro  con- 

lotemptu  regissuam  elemosinam  subtraxisse,  sedcum  ista 
condicione  potuerunt  dotasse  nostram  ecclesiam,  ergo 
potuerunt  pro  contemptu  cleri  datam  elemosinam 
licite  subtraxisse.  Cum  ergo  illa  condicio  fuisset  licita 
et  honesta,  consuetudoque    reeis    et    regni    docent  in  Thc  customs  of 

,.    .  .„  r    .  ,  •,  •      •    the  realm  show 

ofacto  condicionem  illam  fuisse  adiectam,  videtur  nimis  that  such  con- 

ditions  were 

presumptuosa  assercio  quod  pnncipes  nostri  non  po-      attachcd; 

tuerunt     ab    eis    auferre    temporalia    quantumcunque 

deliquerint;  ymmo  cum  absolute  necessario  potuerunt 

talem  condicionem  adicere,  et  iterum  absolute  neces- 

20  sario    elemosinarii    possent   tantum    delinquere,    patet 

(ut  sepe  dixi)  quod  principes  nostri  absolute  necessario 

potuerunt  suas  elemosinas  subtrahere,  periculo  possi-  so  our  princes 
,.,..      .  „  •,  •  ,  "^^y  °"  ^^^" 

bih  imnimente.  Et  per  idem  sequitur  quod  potuerunt  ficient  occasion 

.  .  .  withdraw  alms. 

cum  possibihbus  paribus  subtrahere  m  futurum,  quod 
25  sonat  directe  contra  terciam  conclusionem  doctoris 
que  dicit  quod  reges  Anghe  temporaha  a  clero  suo 
nunquam  legitirae  abstulerunt,  sicut  nec  datis  paribus 
legitime  potuerunt  in  futurum.  Et  notate  verba  si, 
inquara,  nec  datis  paribus  potuerunt  auferre  legitime, 
3o  tunc  nec  datis  ahquibus  paribus  potuerunt  auferre 
legitime,  et  per  consequens  in    quantumcunque  raag- 


8.  Ain  marg.:  Dotanda  est  ecclesia  sub  condicione  (Above  176»  without 
mark  of  referencc).  23.    B:   quod  cum   potuerunt.  28.  A  in 

marg.:    Conclusio   falsa.  29.  A  Aj:   paribus  potuerunt.  Codd.:  in 

qiiantum.  3i.  A  A^:  quantamcunque. 

12.  Comp.  Hu.s  1.  c.  fol.  CXXIir. 


338  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

nam  prodicionem    regni    nostri    clerus    possessionatus  i76"G 
conspiraverit    vel    quantumcunque     magna    necessitas 
regno   nostro  contigerit,  non  liceret    regi  ad  defensio- 
nem  regni  bona  appropriata  clero  suo    accipere;    nec 
dubitat    vel    cecus    logicus    quin    si    liceret  regi  bona  5 
cleri  in  tali  casu  possibili  qui  tam  sepe  contigit,  tunc 
poterit  cum  paribus  sic  auferre.  Sed  supponendo  istam 
potenciam  tamquam  absolute  necessariam,  accedendo- 
que  ad  licenciam  et   debitum,    probo    primo  raciona- 
bilitatem  condicionis  superius  recitate :  Nam  rex  Anglie  lo 
Suchacondition  dotans  ccclesiam  suam  nec  debuit    nec    potuit    ipsam 

is  rG3son3t)lG 

dotare  ad  enervacionem  vel  deterioracionem  regni  sui. 

Gum  omnis  potestas  sit  a  Deo  c[ui    non    potest    dare 

for  without  it  potenciam  ad  hunc  finem,  sed  sic  contineeret  suppo- 

the  King  would    .  ,  ,       ,  ,  ,      . 

damage  his     sito    quod  rex  absolute    dotasset    suam  ecclesiam  non  i5 

kingdom  by 

giving        subuitelligendo  condicionem  illam,  ergo  oportuit  con- 

endowments.  ,  .  . 

dicionem  illam  submtelligi,  et  per  consequens,  quando 
contemptus  cleri  accidit,  rex  capiendo  temporalia  in 
manus  suas  non  facit  clero  illi  iniuriam,  cum  condicio 
ex  defectu  cleri  dissolvitur.  20 

if  he  had  no        Miuor  autem    argumenti    sic    ostenditur:    Si  omnia 

power  over  the  .,,      ,  •,.!,,  1      •        •  ,• 

possessions  of  illa  bona   quibus  ^  dotatur   nostra    ecclesia    mimediate  176" 

the  clergy  he  .  . 

wouid  not  be  et    directe    pertinerent    ad    papam,    sic  quod  rex  non 

King  of  all  ,  .         ^  .  •       -u  1 

Engiand,      habeat  mteresse  m  possessionibus   vel    personis,    cura 

plus     quam     quarta     pars     regni     sit     devoluta     ad  2? 
manum  mortuam,  sequitur  quod    rex    noster    non  sit 
rex    tocius    Anglie,    cum    plus    quam    quarta    pars  in 
manu  mortua  est  decisa.    Stat    enim    ahquid   esse   in 


10.   A  in  niarg. :    Racio.  21.   A  in  marg. :   De  ablacionc   (Above 

176''  without  mark  of  reference).  28.   B:  Est  vel  decisa. 


10.  Hus:  Item  rex  Boemie  dotans  ecclesiam  suam  nec  debuit . , . 
27.  Hus  1.  c:  sequitur  quod  rex  noster  non  sit  rex  tocius  Boemie, 
cum  plus  quam  quarta  pars  pro  clericis  in  manu  mortua  est 
decisa  .  .  .  Comp.  Loserth,  Hus  und  WicHf,  Zur  Genesis  der 
husitischen  Lehre,  p.  199—208.  (Wiclif  and  Hus,  transl.  by 
Evans  pag.   225—235.) 


CAP.  XV.]  .      DE  ECCLESIA.  33^ 

G  i76Teeno  et  non  de  Illo,  sed  quomodo  contingeret  hoc  since  a  fourth 

'^  ...  part  of  tlie 

planlus  quam  quod  omnia  temporalia  cleri  Anglle  non  reaim  wouid  be 
J.  1  ^  .  ^  .       ,•         ""'*^''  "i«  ''*^P^> 

forent  sub  regls  regimine  sed  pape,  cum  enim  dicunt 

quod  papa  doralnatur  civlllter,  nec  est  posslblle  quod 

5  due  tam  disparate  persone  dominentur  ex  equo  simul 

civiliter  super  eodem,  relinquitur  eis  dlcere  quod  rex 

noster  sit   quoad   omnia    mortlficata    in   regno    nostro 

vel  exclusus  simpliciter  vel  pape  subdominans. 

H      Slbi  enim  non    licet    (ut  inquiunt)    Interponere    de  who  is  said  to 

.       .,  .^  ^  .   T        be  thc  only 

loclero    vel    possessiombus     suis    quantumcunque    deli- ruier  thc  ciergy 

...  ,         ,  ,.  should 

quermt,  nec   regi  licet    subtrahere    temporaha    eorum,  acknowiedge. 
quantumcunque    abusus    vergat    ad    regni     periculum, 
quia  (ut  Inquiunt)  exemptl  sunt  a  iurlsdlccione  regis, 
tam  in  corpore  quam  In  bonls,  et  inmediate   sublectl 

iSpape  vel  suls  baUivis,  collectorlbus  vel  mlnistris.  In 
culus  signum  papa  habet  post  mortes  multorum  pre- 
latorum  et  abbatum  In  Anglia  primos  fructus  secun- 
dum  nephandum  abusum  Infundablliter  presumptum 
et  a    reglbus    culpablhter   toleratum.     Unde    (ut  ahas 

2o  dixl)     quicunque    pertlnaciter    dogmatizaverint    istam 

sentenclam  nituntur  proditorie  subvertere  regnum  no-    So  the  royai 

^  ,      .  .  ,.  .  .    power  would 

strum.   Uportet  ergo  de  mtegritate  regalie  regis  nostri    be  maimed. 
quod  habet  potestatem  ad  confiscandum  suas  elemo- 
sinas  pro  contemptu,  quia,  cum  rehglosi  possessionatl 

25  non  sunt  confirmati  sed  peccablles  sicut  vulgus,  patet, 
cum  plus  elongatur  a  rege  punire  eos  tam  in  per- 
sonis  quam  in  temporahbus,  si  rex  non  posset  punlre 
eos  in  temporalibus,  cessaret  quoad  eos  omnis  regalis 
cohercio,  et  tunc  slcut  angeh  non  sunt  subiecti  secu- 

3olariter  regi  Anghe  nec  boni  nec  mah,  sic  nec  ihi. 
Nam  persona  vel  populus  existens  in  regno  et  non 
sublecta  leglbus  regls  et  regni,  non  dicitur  esse  de 
illo    regno,    ut    patet    de    comitivis    depopulatricibus 

5.   B:    desparate.  19.    A    in    marg.:    Conclusio.  29.    B: 

sicut    Angli. 

33.  Comitivis.  CL  Walsingham  I,  3o2. 

22* 


340  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

Customs      regnorum  et  de  dominiis  alienorum  regum  infra   aliaive^^H 

proving  the  •         o     1  •  ... 

King's  rights,  regna  contentis.  bed  ut  meminerunt  recencius  mris 
regis,  optentum  est  privilegio  laudabiii  regni  nostri 
quod  in  mortibus  multorum  sacerdotum  qui  de  rege 
tenent  in  feodo  temporalia  cedant  regi.  Unde  ex  5 
iure  patronatus  confert  beneficia  interim  vacancia,  et 
licenciato  capitulo  ad  novam  eleccionem  presentato 
sibi  electo  approbat  vel  reprobat  sicut    placet.     Unde 

acquiesced  in  cum  rex  preter  istas    reealias    aufert    sepe   temporalia 

by  ihe  clergy.  •      ,.  •  •       •  •  ,  j-  / 

a  capitulis  eciam  mvitis,  vel  oportet  dicere  quod  omnia  10 
ista  licet  sibi  facere  vel  si  non  potest  tunc  cum  facto 
foret  hereticus,  et  per  consequens  illi  ex  vecordi  taci- 
turnitate  et  redempcione    temporalium  que   capitaliter 
tenerent,  de  tanto  heretici  forent  heresis  sue  participes. 
Cur    ergo    ex    fundamento    scripture    sacre    vel    iuris  i5 
canonici  hoc  non  docent? 
Again,  we         Tercio    principaliter   arguitur    de    lege    Dei    atque  i 
King's  duty  is  ecclesie   quod  rex   debet  in  casu  subtrahere  suas    ele- 

to  take  from  ^  .  i      •    • 

faise  ciergymen  mosmas  a  nommeteuus  clericis  et  restituere  eas  sancte 

and  restore  to  .  ,      .       -..t  i  r  i  ... 

the  Church.    matri  ecclesie.  Nam  hoc  roret  complementum  msticie,  20 
prodessens  altrinsecus  omniquaque;  cum  ergo  ad  regem 
maxime  pertinet  facere  iusticiam  in  rebus  subiectis  suo 
dominio,    sequitur    quod    ad     regem     pertinentissime 
spectat  complementum  tahs  justicie.  Antecedens  patet 
ex    hoc    quod    omnis    sic    pertinaciter  *  abutens    bonis  iy6'' 
ecclesie  est  hereticus  (ut  patet  in  fine  XIII^  cap.).  Sed 
cum    omnis    hereticus    iniuste    occupans     bona    regni 
nostri  est  spoliandus,  et  bona  restituenda  veris  domi- 
nis,  videtur  quod  bona   illa  quibus  rex  tam  principa- 
liter  dominatur,  sunt  per  regem  confiscanda    et   veris  3o 
dominis  restituenda,  speciaHter  in  tam  pertinaci  desidia 
spirituaHs  prepositi.    Nec  valet  dicere  quod  ad  regem 
non  pertinet  cognoscere  super  heretica  pravitate;  quia 


7.  B:  licento.  14.  B:    de  tanto  heretico.  19.  A  in  marg.: 

Tercia  racio.  21.  B:  omniquam.  26.  A:  XXII.  cap.,  corrcxii  XIII. 

A, :  XXII.  32.  A  in  marg. :  Ficcio. 


CAP.  XV.]  DE  ECCf.ESIA.  S^i 

I  176"  ad  regem  pertinet  cognoscere  quod  elemosinarius  suus  it  is  objected 

,      .      ,.  .  1       -it  1-    •  ^''^^  lieresy 

vivat  clericaliter,  tum  quia    sub    illa  condicione    sunt  docs  not  come 

,..,.,  .  .         ,  ,  ,        within  the 

elemosme  sibi  date,  tum  eciam   quia  degenerando  ab    King's  cog- 

r  .  ,.        .       r      •  t         nisance; 

ista  vita  toret  monstrum  maxime  proditorie  faciens  ad 
5  destruccionem  regni,  et  per  consequens  incurrens  con- 
temptum  regis  gravissimum.  Ideo  idem  foret  cecare 
regem  et  regnum  per  istum  fucum  sophisticum  et 
dicere  illis  quod  non  pertinet  eis  cognoscere  quid 
foret  saluti  anime  eorum  et  gubernacioni  regni  neces- 
losarium.  Et  revera  quicunque  hoc  imposuerit  regi 
nostro,  imponit  sibi  implicite  quod  non  sit  habilis  ad 
regnandum.  Rex  ergo  tenetur    scire  per  se  vel  suum  but  thc  King  is 

.,.  .  ,  ,  .  .  bound  lo  guard 

executivum  consilium   quid  vergeret   ad    sui    ac   regni     against  aii 

,  1     •      1    1  •        r  •      •  •      dangers  to  the 

mams  periculum,    quod    mdubie    roret  omissio  corri-      klngdom. 

iDgendi  quia  secundum  beatum  Gregorium  et  leges  quot- 
libet:  Qiii  emeudare  potest  et  negligit  absque  dubio 
participem  delicti  se  ipsum  constiluit.  Gonsideret  ergo 
de  cleri  crimine  rex  vel  suum  consilium  secundum 
racionem  qua  est  ipsius  regni  cuius  rex  accepit  guber- 

20  nacula  destructivum,  sicut  docet  beatus  Gregorius  in 
Registro  lib.  XI<^,  cap.  XXIX°  (ut  superius  allegavi). 
1  Gonfirmatur  tripliciter,  prirao  per  hoc  quod  iuxta 
decretum  beati  Gregorii  positum  XI^,  q.  IIF,  Privilegium :  Confirmation : 

n   ■    'j       .     '  .  j    1    ^  '.^  •      •!  •  •         I- The  decretals 

Frivilegium  omnino  aebet  amittere  qui  sibi  permissa  say  that  abuse 
2b  abutitur  potestate.  Sed  omnis  clericus  abutens  ele-  fo^rteftTit.^'' 
mosinis  regis  sibi  permissa  abutitur  potestate,  cum 
ergo  illa  dotacio  sit  privilegium,  sequitur  quod  illud 
omnino  debet  amittere.  Sed  per  quem  nisi  per  regem 
privilegiantem?  Illius  enim  est  privilegium  interpretari 
3o  et  defendere  cuius  est  condere.  Gonfirmatur  ex  illo 
Matthei,  XIII^  12:  Omni  habenti  dabitur  et  habundabit, 

5.  B:  dctraccionem.  lo.  B:    hoc  imponit.  18.  B  inmarg. : 

Nota  quomodo  rcx  secundum  Gregorium  habct  intercsse  ad  defectus  cleri- 
corum  corrigendos.    A  in  marg. :  Gregorius.  22.  A  in  marg.:  Rex 

pcccat,  si  non  corrigit  clcricum  elemosinis  abutentem  (Below  176  without 
mark  of  rcference).  28.  A  in  marg. :  Triplex  confirmacio. 

22.  et  25.  Hus  1.  c.  fol.  CXXIII*. 


342  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

ab  eo  autetn  qui  non  habet  et   quod  videtur    habere  ly^"  K 
auferetur  ab  eo.  Cum  ergo  rex  tenetur  sic  habundare 
ex  titulo  iusticie,   videtur    quod    ab    eo    debet  causari 
This  forfeiture  ablacio  sui  eleniosinarii,  supposito  quod  continsat  eum 

must  be  enforc-     ,  ,     .    ,     ,  .  ,     , 

cd  by  tiie  videri  habere  elemosmas  quas  non  habet;  et  propterS 
talem  abusum  habitualem  dixi  dominos  temporales 
posse  auferre  bona  sua  a  clericis  micius  quam  loquitur 
beatus  Gregorius  cum  canone,  quia  ipsi  dicunt  con- 
fuse  quod  privilegium  omnino  debet  amittere  propter 
abusum.  Ego  autem  specifico  abusum  pertinacem  qui  lo 
inducit  pravitatem  hereticam,  et  tunc  nulli  dubium 
debet  elemosinator  subtrahere  patrimonium  Grucifixi. 
2.  By  the  same      Secundo  confirmatur  ex  hoc  quod  rex  (in  quantum2 

decretai  the  .  ... 

King  loses  his  huiusmodi)    habet    privileeium    concessum    a    Deo    et 

privilege  of  rule  -^  i  o 

if  he  is  sioth-  acceptum  a  populo  ad  regnandum;    si    ergo  abutitur  i5 

fulincorrection.  '  .  . 

sua    potestate    m    desidia   correccionis,     que    maxime 
spectaret  ad  regis  officium,  quis  dubitat   quin    secun- 
dum  legem  premissam  rex  teneretur  amittere  regnum 
suum?  Unde    inter   alia    peccata  regum  videtur    quod 
omissio    correccionis    et    auctorizacio    curati    inhabihs  20 
sit  peccatum  periculosissimum  a  regibus  absconditum, 
cum  ut  sic  *  sunt  reges  socii  defensorum.   Et  ad  illud  176'' 
potest  adduci  illud.dictum  Ghristi  Matthei  XXI°,  43: 
Auferetur  a  vobis  regnum  et  dabitur  genti  facietiti 
fructus  eius.  Non  enim  posset  esse  maior  contemptus  25 
domini  quam  de  suo  patrimonio  contra  ipsum  defen- 
dere  hostem  suum.     Et    ad    hoc    sunt  multe   concor- 
dancie  legum  (ut  dixi  in  materia  De  Symonia);  tahter 
enim  meretur  tam   rex   quam   symoniacus    ut    ab    eis 
tamquam  ab  hereticis  dominus   auferatur,  ut  loquitur  3o 
propheta  Osee  V°,  6,  sacerdotibus  et  regibus:  In  armen- 
tis   suis   vadent    ad    querendum    dotnitiutn     et    non 
invenient:    ablatus    est   ab    eis.     Talis    ergo  thesauri 
ablacio  depauperaret  regnum  ad  sui  maximum   detri- 


6.   B:  clerum  abusum.  i3.    A  in  marg. :   Nota.  19.    A  in 

marg. :  Nota.  28.  29.  B:  aliter  enim.  32.  A:  suis  suis. 


CAP.  XV-]  DE  ECCLESIA.  ^^S 

K  lybTiientum.    Unde  solebam  diccre  quod  ablacio  quedam 

1  est    utrimque   bona,   ut  Marci    11°,  20,    dicit    Ghristus 
quod  auferetur  a  discipulis  suis  sponsus,  quandoque 

2  tantum  alterutrum  bona  (ut  Osee  V°),  quandoque  vero 
5  utrimque  mala,  ut  quando  criminosi  spoliant  sese  reci- 

3  proce,  semper  autem   est    ablacio    passiva  bona   abla- 
tario  permanente  in  caritativa  paciencia. 

L  3      Tercio  confirmatur  ex  leee  debiti    elemosine    spiri-  3.  The  King  is 

.  .  .  bound  to  see 

tualis.  Nam  rex  tenetur  tam  ex  mre   Dei    quam    mre  tbat  lus  subjccts 

...  .      .        .    .  arenot  depnved 

loregni  servare  quantum  suincit  legiis  suis  msticiam  et    of  spirituai 
debitum  opus  spiritualis  misericordie    (ut   patet  supe- 
rius   tractatu  De  Privilegiis),  sed  precipuum  opus  talis 
misericordie  regi  pertinens  foret  castigacio  coactiva  ad 
continuandum     suas     elemosinas;     ergo    illud    debet 

i5impendere.  Unde  qui  offenduntur  maxime  ad  verbum 
de  ablacione  temporalium  vendicant  quod  seculares 
defendant  elemosinas  suorum  progenitorum  in  suo 
robore  permanentes,  quod  non  fit  (iuxta  dicta  XIII°  cap.) 
nisi  dum  ecclesia  habet  profectum  ex  modo  elemosi- 

20  nandi,  sic  quod  coUata  remaneant  in  racione  privilegii 
vel  elemosine,  quod  extinguitur  dum  elemosinarii  collatis 
elemosinis  abutuntur;  quamvis  enim  remaneat  pie 
donantis  voluntas,  cum  donum  corporale  perdit  racio- 
nem  elemosine  per  abusum,  et  fuisset  meritum  dona- 

25  toris  extensius,  supposito  quod  sui  elemosinarii  profi- 
cerent  magis  ecclesie,  quia  in  ipsis  elemosinantes  magis 
proficerent.  Sic  enim  secundum  beatum  Bernardum 
peccatum  Petri  Abellardi  est  adhuc  incertum,  antequam 
noscatur  quod  homines  ex  sua  heresi  seducentur. 

3o  Unde  solet  dici  communiter  quod  elemosina  habet 
perfeccionem  essencialem  que  attenditur  penes  fervo- 

4.  A  A, :  quando  deest.  i5.  Hus:  Unde  clerici  qui.  18.  A  in 

textu:  XXII.  cap.;   correxit  in   marg.  23.   Voluntas   deest  in  A  et 

B;  A,  add.  in  marg.  23.    B:  tum   donum.  28.   B:  est  adiiuc 

meritum,  antequam.  3o.  A  B  in  marg. :  Nota  de  duplici  perfeccione 

elemosine. 

9.  Hus  1.  c. 


344  JOHANNIS  WYCLIF.  fCAP.  XV. 

Doubic  merit    rcm  caritatis,  secundum  quam  elemosinans  miseretur,  176**  L 

of  alms;  r        •  •  i  i 

a)  essentiai,    et  perieccionem  accidentalem  que  canitur  penes  quan- 

from  the  charily    .  .  .,,  .  .  \^ 

ofthesiver;    titatcm    iructus    ex    illa    occasionata    posterms.      Ego 

b)  accidental,  .  ,       ,•      ,  ,  .... 

from  the  fruit  autem  credo  quod    ahud    est    genus    elemosmandi    m 

of  the  gift.  ...  ,•      ,    •  •  "•        XT  , 

predestmatis  et  almd  m  prescitis.  Nam  tota  elemosma  5 
quam  facit  predestinatus  limitat  sibi  gradum   beatitu- 
dinis    ad    quem    parcialiter    proficiunt    singule    partes 
eius.   Elemosina  autem  totalis  presciti  concurrit  secun- 
dum  se  totam  ad  mitigandura  penam  perpetuam.    Si 
domini  temporales  (ut  elemosinati  vendicant)  tenentur  10 
continuare   elemosinas  patrum    quorum   sunt  heredes, 
tunc  tenentur  ad  omne  inde  sequens  formahter,    quia 
ahter  contra  possibihtatem  obhgacionis  *  divine    forent  177* 
ad  contradictoria  obhgati,  scihcet  ad  faciendum  ipsas 
esse  elemosinas  et  ad  defendendum  earum  abusum  in  i5 
discohs,  secundum  quam  racionem  carent  forma  elemo- 
sine.    Ergo  cum  reges  Anghe  tenentur  servare  elemo- 
sinas  suorum  progenitorum  in  sua  perpetuitate,  tenen- 
tur  insuper   ex   lege   spirituahs    elemosine  suos   legios 
castigare,  tenentur  tercio    ex  obhgacione  qua  tenentur  20 
facere  legiis  suis  iusticiam  et  extinguere   iniurias   que 
vergunt    periculosissime    ad   sui    popuh   detrimentum; 
patet  quod  tenentur  in  casu  bona  sua  ecclesie  sancte 
restituere  et  a  comtemptoribus  Dei  sui  et  regni  auferre. 
Hoc    enim    fuit    pactum    dotacionis    primeve.      Ideo  26 
audenter  assero,  si  cum  istis  paribus  rex    noster    non 
habet    potestatem    ad    faciendum    in    clero    suo    opus 
misericorditer  castigandi,  non  habet  sufficienciam  super 
totah  regno  nostro  pohtice  dominandi,  ymmo  si  bene 
attendimus  ad  scripturam  sacram  et  dicta  de   privile-  3o 
giis  ecclesie,  et  sonat  in  privilegium  regis  quod  habeat 
potenciam  tahter  clericos  cohercendi,  et  clerici  habent 


8.  B:  concurribilis.  12.  Hus:  sequens  formari.  14.  B:  scilicct 

deest.  29.  politicc.  In  codd:  polelice. 


8.-32.  Hus  1.  c. 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  ^^S 

L  177'' privilegium    eo    quod    habent    taleni    prepositum    cui 
sic  meritorie  possunt  subdi. 
M      Illi  ergo  qui  dicunt  quod  rex  habet  potestatem  in-   Just  ruie  is  a 

"        ^  .    ^  *  .  morc  exccllent 

comprehensibilem  castigando  leones  et  faciendo  corpo-  priviicge  than 

^  ^  so  called   mira- 

5  rales  sanaciones  cum  aliis  que  vocant  miracula,  hixarent  cuious  powcrs. 
porcionem  sue  potencie  ad  regulandura  regnum  suum 
in  clero,  cum  hoc  et  eius  actus  foret   excellencius    et 
plus  fundabile  ex  scriptura.    Nonne  foret  excellencius 
castigare  freneticos,  peccatores  et  discolos  scole  Ghristi 

loquam  domare  feras  que  non  tantum  nocent  ecclesie? 
Nonne  iterum  foret  opus  maioris  virtutis  gignere 
virtutes  in  mente  disciphnabih  occasione  castigacionis 
salubris,  qua  ablata  ab  ecclesia  virtutes  ab  indomito 
subtrahuntur,     quam     inducere    virtuahter    corpoream 

i5sanitatem?  Utrobique  namque  est  rex  nudum  instru- 
mentum  Dei  qui  dans  regi  virtutem  subautenticam 
principahter  operatur.  Et  sic  (ut  sepe  dixi)  rex  nedum 
faceret  opus  maioris  virtutis  in  castigando  subditos 
quam  faciendo  quoscunque   actus  mirabiles  corporales, 

20  sed  eciam  quam  accumulando  quothbet  temporaha 
cleri  Christi,  nam  tales  virtutes  faciendi  sanitates  cor- 
poreas  possunt  inesse  bestiis,  terre  nascentibus  atque 
lapidibus  sed  non  virtus  correccionis  salubris. 

N      Et  iterum  adieccio    temporahura    communiter    nonThc  giftof  aims 

.....  is  a  lcss  good 

23  est   ita   propmqua    ultmie   necessitati   salvacionis   pre-  ihan  the  sup- 

.  ...  .  pression  of 

sentis  corporee,  sicut  subtraccio  abusi  est  propmqua  abuses; 
ultime  necessitati  salvacionis  perpetue  tam  corporis 
quam  anime.  Sicut  enira  est  opus  maioris  misericordie 
auferre  gladium  a  frenetico  volente  se  ipsum  occidere 
3oquam  dare  gladium  persecuto  ad  defendendum  se  a 
volente  eum  occidere,  quia  peius  foret  hominera 
occidi  sic  a  se  ipso  quam  occidi  ab  aho,  quia  primum 
est  dampnabile  et  secundum  semper  meritorium  sive 

23.   B:   sed  nec  virtus.  25.    B:    prcsentis  —  salvacionis   deest. 

3o.  A  in  marg. :  Nota.    B  in  marg. :  Nota  non  intelligo. 

3.  Hus  1.  c.  24.  Hus  I.  c.  fol.  CXXXIII". 


346  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

iustum;    et    ad    hoc    sunt    multe    leges    ecclesie,    utiyy^N 
allegavi    superius    XI°  cap.  huius  ex  dictis   Augustini 
positis  XXIII^,  q.  IV%  Nimium,  et  Ipsa  pietas,  et  Quid 
and  so  Augu- faciet ;  et  illud  patet  V^^,  q.   V^,  ubi   sub   auctoritate 

stinc  tcjicliGS 

Augustini  scribitur:  Non  vos  iudicetis  malivolos  esse,  5 
quando    crimen    alterius     indicatis;     magis     quippe 
nocentes  ^  non  indicando  crimen  estis,  quam  si  fra- i-j-j^ 
tres  vestros  quos  indicando  corrigere  potestis  tacendo 
crimen  perire  permittitis.  Si  enim  frater  tuus  habet 
vulnus    in    corpore    quod    velit  occultari,  dum  timet  10 
secari^  nonne  crudeliter  a  te  siletur  et  misericorditer 
indicatur?  Quanto  ergo  pocius  debes  manifestare  ne 
deterius  putrescat  in  corde?  Et  sequitur:  Non  omnis 
qui  parcit  amicus   est,    nec   omnis  qui  verberat   ini- 
micus;    meliora    enim    sunt    vulnera     amici    quam  0 
fraudulenta  oscula  inimici;  melius  est  cum  severitate 
diligere     quam    cum    lenitate    decipere.    Et  sequitur 
ad   propositum:     Utilius   esurienti  panis  tollitur,    si 
de    cibo  securus  negligat   iusticiam,   quam   esurienti 
panis  frangitur,    ut    iniusticie    seductus    acquiescat.  20 
Et   qui  freneticum    ligat    et  qui    litargicum   excitat 
ambobus    molestus    ambos    amat.     Quis    non  potest 
amplius  amare  quam  Deus,  et  tamen  nos  non  solum 
docere  suaviter,  verum  eciam  salubriter  terrere  non 
cessat,  ut  docet  Apostolus  Hebreorum  XII°.   Fomentis  25 
lenibus  quibus  Deus    omnes   consolatur,  sepe  eciam 
mordacissimum  medicamentum  tribulaminis  adiungit, 
exercet  fame  patriarchas,  pios  et  religiosos,  populum 
autem    contumacem    penis    gravioribus    agitat,    nofi 
aufert    ab    apostolo  stimulum  carnis,  tercio  rogatus  3o 
ut    virtutem    in    infirmitate  perfciat.    Ex   quotquot 


2.  B:  superius  XX  cap.  6.  In  decret. :  malivolos,  quoniam  crimen. 

i6.  17.  B:  cum  securitate  diligcre.         24.  A  in  marg. :  De  correccione  pcr 
ablacionem  nota  bene  (Above  177''  without  mark  of  reference).  27.  In 

decret.:    tribulacionis.  3i.    Codd:   in    firmitate;    correxi    e   decret. 


4.  Decreti  sec.  pars,  causa  V,  q.  V,  c.  I  et  II. 


CAP.  XV.]  DE  EGGLESIA.  3^7 

N  lyj^-dictis  sanctorum  exponencium  fidem  scripture  patet 
quod  de  lege  caritatis  et  spiritualis  elemosine  sub 
pena  dampnabilis  consensus  tenetur  prepositus  sub- 
iectos  corripere.  Unde  inter  omnia  peccata  de  quibus 
5  magis  timeo  in  superioribus  regni  nostri,  sunt  ceca 
pietas,  falsa  misericordia  et  consentanea  omissio,  sive 
ex  negligencia  sive  (quod  maxime  horrendum  est), 
quando  venditur  consensus  criminis  et  iniuste  ac 
proditorie  per  patrimonium  Ghristi  defenditur  eius 
lohostis.  Unde  Augustinus  epistola  XXXVII*  ad  Macedo- 
nium:  Misericordius  opem  nostram  talibus  subtrahi- 
mus  quam  impetidimus.  NoJi  enim  opem  fert  qui 
ad  peccandum  iuvat  ac  non  pocius  subvertit  et 
opprimit. 
O  1  Sed  contra  dicta  primo  obicitur  per  hoc  quod  Objcction: 
nemo  debet  defamare  proximum  et  speciahter  christos  right  to  speak 

,  ...  .  ,  ill  of  our 

Dei.   Illi   autem  qui  iUud  obicmnt  parum  considerant     neigUbour. 
quomodo  mendax  (in  quantum  huiusmodi)  defamat  se 
ipsum,  et  iterum  quomodo  ex  verbis  istis  generahbus 
2olegis    domini    se    putans  defamatum  indicat  ut  sic  se 

esse  le^is  Dei  adversarium,   et  iterum  parum  considerat      Answer: 

^  .  .       ^,     .  Wc  deal  in 

quomodo    prophete    vetens    testamenti,    Christus    et  generai  terms 

....  .  which  apply 

leges  ecclesie  acutissime  mstant  contra  solum  nomme  oniy  to  ihose 

.  .      ,  ,  who  deserve 

sacerdotes;    et    racio    est,  quia  m  eorum    subversione        them. 

25  imminet  maius  periculum  matri  ecclesie.  Et  illud 
meminit  decretum,  LXXXIII^  dist.,  ubi  sic  scribitur: 
Nemo  quippe  in  ecclesia  amplius  nocet  quam  qui 
perverse  agens  nomen  vel  ordinem  sanctitatis  vel 
sacerdotis  habet.  Delinquentem    namque  hunc  redar- 

'io  guere     nullus    presumit,     et     in    exemplum     culpa 


6.  A  in  marg. :  Nota.              lo.  A  in  marg. :  Augustinus.  12.  In 

codd. :  Num  enim.  Correxi  e  textu  Aug.              17.  A  in  marg. :  Obicccio. 

18.   A  in  marg.:   Responsio.              20.   B:   se  reputans.  26.   A  in 
marg. :  83  dist.              26.  B:  ut  sic  scribitur. 


4. —  II.    Hus   1.   c.  10.    Aug.    Opp.    tom.   II,    pag.    532. 

26.  Dec.  r  pars,  dist.  LXXXIII,  c.  II. 


348  JOHANNIS  WYGLIP.  [CAP.  XV. 

vehementer    extenditur,    quando  peccator  pro   reve-  x-jf' 
rencia  ordinis  honoratur.  Episcopus  itaque  qui  talium 
crimina  non  corrigit  magis  dicendus  est  canis  impu- 
dicus  quam  episcopus.    Ista,  inquam,  iura   sanctorum 
ideo  incorporata  sunt  in  canone,  non  ut   palea  *  per-  i^yc 
petuo    taceantur,    sed    ut    ad    laudem    bonorum   cum 
modestia    detegantur.     Et    dico    cum    tnodestia,    quia 
contingit    hominem  in  dicendo  veritatem  modum    ex- 
cedere,  ut  notatur  in  decretis  V^,  q.  V^,  Qui  ambulat, 
ubi  solvendo  apparenciam  repugnancie  in  ista  materia  10 
sic  scribitur:    Aliud  est  ex  caritate  aliorum   crimina 
deferrCy  ut  quos  secreta  ammonicione  corrigere  non 
possumus,  convictos  iudicis  sentencia  corripiat,  atque 
aliud    est    insidiando  falsa    obicere    vel    insultando 
vera  facile  exprobare.  Illud  vero  caritatis,  hoc  autem  i3 
est  impietatis  offcium.  Unde  Proverb.  XII,  6,  dicitur: 
Verba    impiorum    insidiantur   sanguinij   os  iustorum 
liberat  eos.  Et  infra:   Qui  quod  novit  loquitur  iudex 
iusticie  est,  qui  autem  mentitur  testis  est  fraudulentus. 
Oportet  ergo  accusatorem  servare  integritatem  veritatis  20 
et    rectitudinem    intencionis.  Ego  autem  preservo  me 
a  descensu  ad  singularia  quiescens  more  philosopho- 
rum  in  communi  sentencia. 
Objectioii:         Secuudo    obicitur    per    hoc    quod    oportet    partes2  P 

2.The  clergy,  as  .  ... 

supcrior  to  the  ecclesie    habere     suam     iurisdiccionem     et     ordinem^S 

laity,  should 

judge  itseif.  impermixtum;  sed  clerus  est  seculari  parte  superior, 
ideo  supposito  delicto  debet  corrigi  per  se  ipsum. 
Confirmatur  per  hoc  quod  sic  est  in  celesti  ierarchia 
in  qua  oportet  exemplari  omne  officium  ecclesiastice 
ierarchie.  3o 


I.  in  decrct:  quoniam  peccator.  2.  B:  Episcopus  in  quantum.  A  in 

marg. :  Nota  decretum  quantum  nocet  malus  episcopus,  papa  etc.  (Bclow 
i^^'^  without  mark  of  reference).  4.   A  B:   Isfa  itaque  iura.    B  in 

marg. :    Episcopus  omittens  subditos  corrigere  dicendus  est  canis  impu- 
dicus.  9.   A    in   marg. :    Accusator    quomodo    debet    se    habere. 

22.  singularia.  A^  addit:  nomina. 

9.  Dec.  II  pars,  causa  V,  q.  V,  c.  V. 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  Hg 

p  177=      Ad  illud  sepe  dixi  quod  falsum  assumitur;  oportet      Answer: 

''         .  ^  ^  .  .        f  The  assumption 

enim    utrumque    brachmm    corporis    ecclesie    mvare    isfaise;aii 

.        .  f.      ■  parts  of  the 

reliquum,    nec    est    m    isto    confusio.    sed    secundum    Church  owe 

iT^  T  ••  -TTi-         mutual   help. 

Apostolum  I^  Cor.  XII°  caritativa  connexio.  Ultenus 
5  sepe  dictum  est  quod,  sicut  clerus  stans  in  suo  ordine 
est  seculari  superior,  sic  nominetenus  clericus  degene- 
rans  est  inter  omnes  viatores  abieccior.  Unde  (ut  sepc 
dixi)  nobis  stantibus  in  nostro  ordine  non  debemus 
contemptibiliter   esse   subiecti  principibus,  unde  glosa 

loordinaria  super  XGVP  dist.  dicitur  quod  episcopus 
est  super  imperatorem,  non  tamen  si  facit  contra 
religionem,  nam  in  illo  casu  posset  a  quocunque 
redargui,  ut  patet  XL^  dist.,  Si  papa,  vel  eciam  si 
scisma  faceret,  XXIII^,  q.  V,  De  Liguribus.  Et  plures 

iSSunt  casus  in  quibus  layci  habent  iurisdiccionem 
super  clericos  ut  dixi;  inquit  XXIII,  q.  V%  Principes. 

Unde   miror    quomodo   quidam  innituntur  exemplo     As  to  the 

■^.  ^  .    .  ^  pattern  of  the 

de  celesti   ierarchia,  putando  quod  clerici  non  debent  ceiestiai  hierar- 

.  .  .  .       .  chy,    it  is   al- 

corriei  a  laycis,  nam  stabilito  ordine  militantis   ierar-  ready  forsaken 

....  .  .  when  the  clergy 

20  chie,  sicut  est  in   ierarchia  celesti,  procederet  racio  a    are  wicked. 
similitudine    quod    clerici    non    forent    subiecti   laicis, 
sed  si  deficit  eis  virtus  illuminandi  et  expurgandi,  sic 
quod  sint  ceciores  et  criminosiores  quam  layci,  quo- 
modo    staret    in    illis  perturbantibus    ordinem  ecclesie 

25  exemplum  ierarchie  celestis?  Ideo  in  defectu  illorum 
stat  quod  pervertitur  ordo  ecclesiasticie  ierarchie; 
ordo  dico  non  simpliciter  sed  ordo  individuus  qui 
foret  in  illis.  Non  enim  est  fas  fideli  credere  quod 
datus   clerus    servabit   ordinem   superiorem  in  ecclesia 

3o  quantumcunque  peccaverit,  cum  primus  angelus  cum 
suis  complicibus  propter  apostasiam  ab  ordine  deiectus 

I.  A  in  marg.:  Rcsponsio.  5.  B:  ordinis.  11.  A  in  marg. : 

Clerus  potest  corrigi  pcr  laicum.    B  in  marg. :  Quod  prclati  delinquentcs 
a  regibus  sunt  corrigendi,  ut  est  dignum.  19.  A  A,:  nam  —  ierarchie 

deest. 

10.  Vid.glossam  ad  cap.  X,  dist.  XCVI.  Duo  siint.  i3.  Cap. 

XLIII.  i5.  Cap.  XX. 


35o  JOHANNIS  WYCLIF.  fCAP.  XV. 

est  de  ecclesia  triumphante  (ut  notatur  Is.  XlV^^.Viator  177' 
ergo    extra    ordinem    debet  habere  subsidium  a  fratre 
inferioris  ordinis,  cum  pes  iuvat  oculum,  eciam  utro- 
que    servante    integritatem    corporis.    Et    ita    videtur 
Lincohiiensi  quod  angelus  superioris  ordinis  illuminatur  5 
ab  angelo  inferioris  ordinis,  cum  omnes  beati  spiritus 
sese    iuvant  reciproce,  ymmo  (ut  ahas  dixi):    Michael 
et  omnes  angeh  inferioris  ordinis  confirmati  *  pugna-  177' 
runt  contra    draconem  Luciferum  et  contra  comphces 
suos  apostatantes,  quare  ergo  non  debet  esse  propor-  10 
cionahter  in  ecclesiastica  ierarchia? 
Objection:         Sed  ahas  insteti  per  hoc  quod  nuha  potestas  puni- q 
cannot  have    tiva    civihs    sc    cxteudit    ad    amphus    quam     potestas 

dominion,  .  .  ,...,.,        .  . 

neither  can  thcy  civihter  dominandi,  sed  non  hcet  civih  dommo  domi- 

serve  civilly.  .....  ,      .  .  .      - 

nari    civihter    super    clerico,    cum    clericus    cui    foret  1 5 

licitum     servire     civihter     posset     coloracius     civihter 

dominari. 

This  does  not       Sed  hic  sepe  dixi    quod  de  lege  nature    et    de  lege 
follow.  ,..  ^        .      .  ,       ^         .  ^ 

evangehi  qua  astnngimur    ad  correpcionem  iraternam 

dcbet    rex  Anghe   corripere  clerum    suum,    nec  video  20 

quin   stat   clericum  servire  civihter  eo  quod  dominari 

civihter    dicit   superbiam.    Sed    servire  civihter    potest 

esse  sine  peccato.    Nec  oportet  quod  sic  homo  servit 

civihter  quod   sit   servus  civihs,    cum  omnis  dominus 

Anghe    sub    rege    servit    sibi    civihter,    cum    sit    eius  25 

servitor  tenens    de    rege    in    capite    per    servicia    suo 

domino  debita  et   consueta.  Servus    autem    civihs    est 

omnino  expers  hbertatis  civihs,   et   sic  serviunt  clerici 

regi  hbere,  qui  tenent  de  iUo  in  capite;  et  sic  videtur 

mihi  quod  rex  noster  habet  super  clerum  suum  legium  3o 

quoad   bona  nature    et   bona  fortune  secundum    quid 


I.   B  in  marg.i   Ad  tantum  potest   clericus   delinquere,   quod   non   est 
credendum  eum  servare  suum  ordinem.  i3.  A  inmarg.:  Instancia. 

18.  A  In  marg.:   Racio.  21.   B  in  marg. :   Dominari   civiliter  dicit 

superbiam.  23.  A  in  marg. :  Condicioncs  servi  civilis.  27.  B  in 

marg. :  Scrvus  civilis.  3o.  A  in  marg.:  Rex  habet  civile  dominium 

super  clerum. 


CAP.  XV.J  DE  ECCLESIA.  35 1 

Q  ly^-i  civile  dominlum.  Si  autem  viverent  vitam  omnino 
exproprietariam,  sicut  vixerunt  Ghristus  et  Baptista, 
non  forent  sic  subiecti,  et  sic  raclone  bonorum  for- 
tune  et  bonorum  nature  in  casu  quo  contingat  in  eis      They  are 

,.,.,.  .  .    .,.  subjeci  not  as 

5  abusus  vel  contemptus  notabilis  licet  regi  eos  civiliter  ciergy,  but  as 

.  almsmcn  and 

cohercere,  non  in  quantum  sacerdotes,  sed  in  quantum  liegemen. 
regis  elemosinarii  vel  homines  eius  legii  contempnentes. 
Et  sic  regi  suo  in  corpore  et  bonis  multipliciter  sunt 
subiecti.  Econtra  autem  rex  debet  esse  els  sublectus 
loin  hlis  que  sunt  ad  Deum,  ut  sit  sic  mutua  connexio 
caritatis  et  ordlnis  utrobique. 
R  3      Tercio  areultur  per  hoc  quod  clerus  nunquam  debet    3.  The  laiiv 

,    .  .    .    .        ,    ^  .   .         ,.  .   .       o"g'if  to  act 

castigan  per  laicum  nisi  in  deiectu  spirituahs  prepositi,  oniy  in  defauit 
et  per  consequens  nunc[uam  antequam  papa  defecerlt,     authorities. 
i5oportet  ergo  subdltum  corripl  per  dlocesanum,  secundo 
per    metropoHtanum,    et    sl    UH    defecerint,    tunc    per 
papam.  Et  non  est  presumendum  quod  in  hils  trlbus 
signls  ecclesla  Chrlstl  deficlet. 

Hic  dicltur  quod  assumptum    est   verum,    quia    fut      Answer: 

......  .         .     ,    ,  ,    .  True;  but  the 

2o  sepe  dixi)  clencus  nunquam  castigari  debet  per  laicuni  King  is  not  to 
nisi  auctoritate  ecclesie  in  defectu  splritualls  prepositi  Pope'saction, 
et  in  casu  quo   clericus    fuerit    a    fide    devius.    Unde      reasons; 
poslto  de  possiblli  quod    omnes  eplscopl  regnl  nostri 
deficiant  In  suis  correccionibus  post  vel  ante,  raclone 

25  culus  defectus  Invalescat  peccatum  ad  regnl  perlculum, 
regum  autem  est  sub  gravi  perlculo  clerum  suum 
corripere  quoad  corpus  vel  substanciam  cleri,  In  qulbus 
potestatl  regle  est  subiectus;  quod  sl  clerus  devenlt 
ad  tantam  profunditatem  malicle,  spIrituaHs  preposltus 

Soomnimode  est  in  causa.  Nec  est  prudentls  asserere 
quod  rex  expectaret  correcclonem  cleri,  quousque  papa 

8.  B  in  marg.:  Sub  qua  racione  rex  potest  sacerdotes  civiliter  cohercere. 
lo.  B  in  marg. :  In  hiis  que  ad  Deum  perinent  rex  est  subiectus  sacer- 
dotibus.  12.   A   in   marg. :    Clericus    nunquam    debet   castigari    per 

laicum  nisi  in  defectu  spirituali  prepositi,   sed  non  oportet  ut  pape    cor- 
reccio  expectetur,  19.  A  in  marg. :  Responsio.  20.  A  in  marg.: 

Gonclusio  notanda.  21.  22.   A  A, :    prepositi  in  casu.  28.  A  A,: 

quod  —  omnimode  est  decst.  3i.  A  B  in  marg.:  Ficcio. 


352  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

i.bccausethe  supcr  isto  decreverit,  propter  multa.    Primo  quia  stati  R 

curia  is  venal ;  ,     .  .  ...  ,. 

quod   m   curia  redempcio    sit  venalis,    sic    quod    cum  177" 
thesauris    regni    proditor    defendat    ibidem    peccatum 

2.  Pope  and    suum  contra  Deum,  reeem  et  regnum.  Secundo   quia  2 

Cardinals  are  in  700  n 

league  with  our  stat    quod    papa     et    sui    cardinales    sint    acceptores  5 

enemies;  ... 

3.  they  are     personarum    conmncti    hostibus    reeni    nostri.    Tercio  3 

blinded   by      ^     .  .  ,       .  . 

avarice;       quia  stat  eos  esse  ignaros    legis    scripture    cecatosque 

4.  they  are    tradicionibus     hominum     propter     questum.       Quarto4 

too  far  away;         ,  .         .  111  -^ 

quia  *  stat  longitudmem  et  discrimina  itineris  esse  tanta  178" 
quod  nec  persone  regni  nostri  haberent  illuc  securum  10 
accessum,  nec  rex  et   regnum    expectarent    tantundem 
5.the  Roman  propter  regni  periculum.  Quinto  quia  Romanus  pontifex  5 

pontiff  has  no  .....  .  ^ 

suchjurisdiction  non  habet  illam  mrisdiccionem  in  Anelia,  nisi  vel  ex 

in  England.     ,  ^,     .     .  o      7 

lege    Ghristi,    quod     hmitatur     de     quanto    dicit    eis 
humiHus    et    sanccius    legem  Ghristi,    vel    ex    decreto  i5 
cesaris,  ut  notatur  XGVI^  dist.   Constantinus. 

Sed  quantum  ad  iurisdiccionem  istam  cesaream  vel  S 
primatum,  patet,  cum  regnum  nostrum  sit  exemptum 
a  iurisdiccione  cesarea,    quod    nec  iurisdiccio    coactiva 
sui  episcopi  astringit   nos  nisi    de  quanto    est    funda-  20 
bilis  ex  sacra  scriptura.  Sed  volvat    et  revolvat  adver- 
sarius  fidem  scripture    et   non  inveniet  iurisdiccionem 
talem.     Sed    quicunque    sacerdos    expressius    docuerit 
legem  Ghristi,  Ghristo  est  in  illo  obediendum  devocius, 
cum  tahs  primatus    introductus    est    ex    ritu    cesareo,  25 
sic    quod,    sive    prepositus    fuerit    ydoneus    sive    non, 
How  far  such  populus  fidehs  Ghristo  obediat.    Si    ergo    nos  Anehci 

jurisdiction  can  .  .  ^ 

be  trusted  we  gratis    tantum    obedimus     papa     nostro    Urbano    VI", 

may  see  in  the  .  ^.     .     .       . 

case  of  Gre-    tamquam  humili  servo  Ghnsti,  sicut  scismatici  obedmnt 

gory  XI.  ^        .  .    .  ' 

Glementi  propter  dominium  et  potenciam  secularem,  3o 
quis  dubitat  quin  ut  sic  habemus  racionem  meriti 
amplioris?  Et  possibilitatem  omnium  istorum  quin- 
que  in  Gregorio  XI  et  suis  complicibus  oculata  fide 
poterimus  conspexisse.  Dicitur  enim  quod  ipse  cum 
suis   pseudocardinalibus    dampnavit    quatuor   veritates  ?5 

4.  B:  Deum  et  legem.  32.33.  B:  istorum  et  in  Gregorio. 


CAP.   XV.]  DE  ECCLESIA.  353 

S  lyS^catholicas    et    approbavit    quatuor    hereses    cardinales,  wiio  approved 

...  .  ,  .        ,  ,     ,.  ,      four  cardinal 

sicut  vidi  notatum  in  quadam  epistola  maledicta  ab  heresies. 
homine,  sed  a  nemine  reprobata.  Nec  horreamus 
malediccionem  huiusmodi,  cum  veritas  ipsa  est  male- 
5  dicta  pendens  in  cruce  (ut  notat  Apostolus  Gall.  III'^, 
et  exponit  Ambrosius  epistola  XXXyill^^).  Nam  a 
multis  dicitur  catholicum  per  eum  quod  eo  ipso  quo  Manv  say  it  is 

,      ,.  ^  ^  7-  •  j     of  faith  that  the 

ipse  vel  ahus  papa  Romanus  pretendit  se  quovismodo  Pope  can  bind 

,  ,    ,.  .  .,.,,.  or  loose  as  he 

solvere  vel  hgare,  eo    ipso    sic   solvit  vel    ligat,    cum         wiii; 

loeius  oppositum  tamquam  sceleratissimum  sit  dampna- 
tum.  Et  audeo  dicere  quod    a  tempore  prime  funda- 
cionis  Romane  ecclesie   non  fuit  tam  manifesta    anti- 
christiana  heresis  tam  publice  proclamata;  nam  nedum    but  this  is  a 
scriptura  sacra  sed  leges  papales  testantur  quod  Petrus 

i5  et  omnes  successores  sui  errare  poterant,  tam  in  exe- 
cucione  clavium  quam  eciam  in  via  morum,  quod  si 
dictus  Gregorius  non  potest,  ipse  blaspheme  extollitur 
super  omne  quod  dicitur  Deus.  Nec  video  ad  quid 
foret  illud  tamquam  novus  articulus  fidei  divulgandum 

2o  nisi  propter  fastum  et  questum  episcopo  Scarioth 
adquirendum.  Nam  dato  illo  articulo  ipse  posset  eciam 
invito  Deo  liberare  omnes  animas  tam  de  purgatorio 
quam  inferno,  cum  in  tantam  vesaniam  posset  incidere 
quod  pretendat  se  ista  facere,  sicut  loquuntur  illi  qui 

25  dicunt  quod  est  Deus  in  terris. 

T      Et  quantum  ad  questum,    patet  quod  isto    articulo   otherwise  he 

...1      1-      ^  ^      r     -i-^  •  •  mieht  make  the 

catholicato  posset  facihter  perquirere  omnia  regna  relim  pay  him 
mundi,  quia  (da  oppositum  de  regno  Anglie)  contra,  *  '  ^  revenue. 
si  pretendit  se  ligare  regem  nostrum  et  regnum  in 
Sopartem  salutaris  penitencie,  ut  det  perpetuo  totum 
fructum  regni  nostri  tenendo  episcopo  Romano  in 
capite  tamquam  supremo  domino  seculari,  tunc  eo 
ipso  sic  ligantur;  sed  sic  potest  pretendere  se  ligare: 
ergo  virtute    illius   potestatis    clavium    potest    faciliter 

u.  A  in  marg. :  Heresis.  Papa  non  semper  quando  pretendit  absolvit. 
21.   A  in   marg. :  Prima   racio.  26.   A  in   marg. :    Secunda   racio. 

27.  B:  faciliter  deest. 

23 


354  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

acquirere  regnum  nostrum.  Et  idem  est   iudicium    de  178'  T 
This  is  evident  omnibus    aliis  regnis    mundi.    Et    possibilitas    minoris 

1.  his  predeces- patet  tripliciter  I  Primo    ex  hoc  *  quod    taliter    lieatus  i^S*"  1 

sor  did  get      ^  J  ^  j-    •        N  j         •„ 

1000  marks     est  rex  Johannes  cum  reeno  (ut   dicitur)  quoad  miUe 

from  John;  .  ,  .      ,.    .  ,  \? 

marcas,    et   idem  mdicmm  est  de  toto.    iSecundo    per2 
hoc    quod    multi     credunt    papam    debere    dominari 

2.  the  supreme  seculariter   et  capitahter  toti  mundo,    nec    verti  debet 

lordship  of  the  .  .       ^  ,  ,. 

woridisciaimedm  dubmm  qum  rex   et  regnum  possent  obhgare  se  ad 
tantam  elemosinam  perpetuam.    Sed  cui   si  non  pape 
qui  potest  absolucionem  et  dispensacionem  super  isto  10 
soh  Romano  pontifici  reservare?  Sic  enim  dicit  se  posse 
restringere  potestates  clavium  de  plenitudine  potestatis. 

3.  any  limitation  Tercio  confirmatur  per  hoc  quod  ipse  habet  potestatem  3 

of  his  powers    .  ,  •,  •,  .  ,.  ^ 

wouid  be  fatai  mcomprehensibilem,   cui   non  Iicet   nnes  ponere,  quia 

to  the  original  r  .  ,        ,  •  ,•     ,•      •  • 

ciaim.        tunc  lormidandus  esset,  si  excedit  hmites  potestatis,  et  i5 
titubaret    fides    de    potestate    clavium,    et    manifeste 
sequeretur  oppositum    articuh   noviter  cathohcati,  sci- 
hcet  quod  non  eo  ipso  quo  pretendit  se  quovismodo 
solvere  vel  hgare,  eo  ipso  sic  solvit  vel  hgat. 

In    tales    insanias    inducuntur    ignari     episcopi     etv 
doctores  facientes  ydiotam  credere  quod  potest  tantum 
facere    in    ecclesia    sicut   Ghristus.    Unde  episcopus 
Assertion  of  Roffensis    dixit    mihi    in    publico    parlamento 

the  bishop  of  .   ,  ,  ,      .  , 

Rochester.     stomachante  spiritu  quod  conclusiones  mee  sunt  damp- 

nate,    sicut  testificatum  est  sibi    de    curia    per    instru-  2 5 
mentum    notarii.     Et    visum    est     multis    quod    fuit 
assercio  indiscreta,  primo  quia  vergebat  ad  curie  Romane  1 
defamacionem,    secundo    quia  imphcabat    regis    nostrig 
et  regni   scandalizacionem,    et   tercio    quia    ostendebats 
sui  et  fratrum  suorum  consentaneam  suspicionera.  Non  3o 
enim  tam  signanter  mitterent  fratres    eius  sibi  dictam 
dampnacionem,    nisi    applaudendo     de     facto     cuius 
utraque    pars    foret    auctor   vel    fautor,    nec    dubium 
quin    stante    iusticia    dicte    dampnacionis    cum    facto 


I.  B:  idem  iudicium.  i5.  16.  B:  Potestatis  titubaret.  24.  A  A,: 

stomachando.  33.  A  in  marg. :  Conclusio. 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  355 

V  i78**reeis    et   iure    quod    vendicat,    rex    et    regnum    forent  Tue  Pope's  buU 

...  ...  1-1  "^^^  directly 

expresse  heretici,  et  sic  luxta  leges  ecclesie  nedum  ex-     opposed  to 
heredandi,  sed  a  toto  christianismo  funditus  destruendi. 
Nam  hoc   est  hereticatum    ut    dampnatissimum    quod 

5  aliqui  domini  temporales  possunt  auferre  temporalia 
ab  ecclesia  delinquente.  Unde  videtur  zelantes  pro 
dampnacione  ista  intendere  quod  papa  debet  super 
regno  nostro    imperatorie   civiliter  dominari    (ut    sepe 

Itetigi),  primo   quia    procurarunt  quod   inconsulto  rege  i.  in  ordering 

,  ....  ,      ,,  ....  the  arrest  of 

lovel    suo    consiho    virtute     builarum    papahum    legms  ihe  King's  sub- 

...  •        .        1-  •  j^'^^  without 

homo  regis  ubicunque  m  Angha  non  convictus  super  conviction  ot 

hcrcsv  * 

pravitate  heretica  arrestetur  et  papali  carceri  mancipetur, 
et  (ut  videtur  prudentibus)  non  posset  esse  evidencius 
signum  capitahs  civihs  dominii    pape  super  Angliam. 
2  Secundo  quia  dampnavit   ex  procuracione  quorundam  2.  in  asserting 

.  ,  ,  .  II-  tlie  authority 

qui     videntyr     esse     de    nostris     quod     ahque     carte  of  aii  charters; 
humanitus    adinvente   sunt  impossibiles,    et    per    con- 
sequens  cathoHcavit  oppositum,  et  cum  impossibile  et 
necessarium    dicantur  condicionaUter  et  simphciter  (ut 

2opatet  XXIII,  q.  IV^,  Due  sunt)  necessitates,  sequitur 
cum  veris  quod  cathohcavit  omnes  cartas  cleriAnghe 
de  elemosina  perpetua,  et  per  consequens  non 
foret  necesse  ad  regem  recurrere  pro  ratificacione 
cartarum  huiusmodi,  cum  sint  per  superiorem  dominum 

25  nedum  confirmate  sed  cathohcate.  Et  tercio  potissime,  3.  above  aii  in 

.  declaring  that 

quia   vendicat    quod    non    hceat   regi    punire    clerum  the  King  may 

.  .  ,    ,.  .       not  punish  a 

suum  legmm    quantumcunque    m    regnum    dehquerit     ciergyman 
nec     subtrahere      elemosinas      cleri      quantumcunque        quent. 
lyS^contempserit    nisi  petita    ab    eo  Hcencia  *  et    obtenta, 
3oet  cum  hoc    non  habet   ex    lege    Ghristi    (sicut    patet    . 
scrutanti),  ab  omnibus  eius  fautoribus  rehnquitur  quod 
hoc  habet  a  cesare. 
X      Unde  veUem  quod    rex   faceret  dihgenter    inquiri  a 
lclero    suo    legio    istas   quatuor    questiones:    primo    si 

3.   B:   exhedandi.  6.   A   in    marg. :   Nota  tria.  i5.  A  Aj: 

quia  deest.  27.  B :  delinqucrit.  33.  A  B  in  marg. :  Nota  quatuor 

questiones. 

2  3* 


356  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XV. 

The  King      rex  licitc  potcst  auferre  temporalia    a  clero    suo  lesio  i-j 8"  X 

should  enguire  ^  ^  .  <j         / 

into  this.      pro  contemptu;   secundo   si   rex  dominatur  capitaliter2 
super  regno  Anglie  et  papa  sic  civiliter   subdominans 
vel  econtra;    tercio  si    forme  dampnacionum  et  facto-  3 
rum  Romani    pontificis    hic    recitate    sint    iuri    divino  5 
consone,   et    si    clericus    regis    qui    vel    expresse    vel 
mutescendo    consenserit  videtur  in  contemptum  regis 
et    regni    incidere;     quarto    autem    queritur    a    plano  4 
parliamento  regis,  cum  propter  maiorem  contemptum 
sit  contemptor   gravius    puniendus,    utrum    defendens  lo 
ista   expresse  vel  tacite  contra  regem  et  regnum  debeat 
cum  hoc  participare  elemosinis  regni  nostri.    Videtur 
enim  quod,    si    susurrones    huiusmodi   non    expectant 
nisi    subdole    premittendo     preambulam    horam     illis 
congruam,  quando  expulsis  secularibus  dominis  possint  i5 
dominari  ex  integro  toti  regno. 
Some  of  the        Innuunt    quidam    quod    habent  potestatem  ad  hoc, 

clergy  suggest  ^     ^   ^  ^       j         •    •  ^  -ii 

that  tiiey  have  quam    potcstatem    vocant     dommmm,    et     cum    illa 
au  civiipowers;  immediate    sit    data  a  Ghristo     qui    dat    singulis    suis 

sacerdotibus      affluenter,      illa     potestas      est      prior,  20 
principalior    et    extencior  quam  potestas    iure  heredi- 
tario  carnali,    conquestu  vel  titulo    mundano    seculari 
domino  acquisita.    Et    ad    hoc  vadunt  quotquot  con- 
clusiones  quas  false    contra  scripturam   discipuli  Anti- 
christi  innuunt  ad  perturbacionem  regnorum  et  dimi-  25 
nucionem    rehgionis    christiane,    in    tantum    quod    illi 
Antichristi  discipuli  sunt  capitales  inimici  illis   quibus 
videntur     carnaliter    affici,     quia    dyabolus    et    omnia 
membra  sua,  sicut  in  imitando  sibi  ipsis  continue  sese 
dampnificant,    sic    obsunt    vere    paci    aliorum    quibus  3o 
videntur     proficere.     Allegant     autem    illud    ApostoK 
Roman.  VIII",  32:  Proprio  Jilio  suo  non  pepercit,  sed 
pro  nobis  omnibus  tradidit  illum.  Quomodo  non  cum 
ipso  omnia    nobis    donavit?   Et    P   Gorinth.  111°,  22 : 


i3.  B:  si  omitted.  17.  A  in  marg. :  Pro    dominacione  civili  cleri 

fundamentum.  21.  A  A^:  cxtcnsior. 


CAP.  XV.]  DE  ECCLESIA.  "^Sy 

X  178"  Omnia  vestra  sunt,  et  Marci  X°,  29,  dicit  Christus 
quod  qiiicunque  reliquerit  mundum  et  carnem  propter 
nomen  suum,  accipiet  cencies  tantum.  Et  in  hoc 
mundo  sacerdos  (inquiunt)  et  specialiter  religiosus 
5habet  ius  quod  est  dominium  ad  toti  mundo  secula- 
riter  dominandum,  et  sic  Ghristus  docuit  eos  mundum 
relinquere,  ut  secularius  conversentur.  Sed  quesito 
si  layci  relinquentes  cuncta  pro  Christo  erunt  eis  par- 
ticipes^,  si  unus  excludens  alium  facit  sibi  iniuriam,  cum 
loahis   que    concernunt  civile  dominium,   paciuntur  an-  and  their  head 

^  '.  is  the  Pope. 

gustias.     Ideo     defendunt     unura     capitaneum     quem 
papam    nominant    sub    cuius    umbra    infideliter    sunt 
protecti. 
Y      Et  si  obicitur  quod  curia  Romana  extinguit  multos   The  court  ot 

...  ,       ,  1        1    1  M-  •    Rome  is  a  nest 

i3errores,  dicitur   quod    de    tanto  est  laudabihs   et    suis  of  mischievous 

foxes. 

satrapis  est  parendum.     Si  autem  vulpes  parvule  que 

demoHuntur   particulares    vineas    habent    inibi    foveas 

in  quibus  convoluti  criminibus  callidius  et  constancius 

lyg^^defendantur,  quis  dubitat  quin  nidus   ille  foret  fons  * 

2oveneni  ex  cuius  rivulis  scateat  toxica  in  fidelem 
ecclesiam  mihtantem?  Scutum  autem  et  velamentum 
huius  toxice  videntur  esse  congregacio  ista  perversa 
et  triplex  velum  quo  mentes  fidehum  sunt  cecate. 
Nam  appellante  pecunioso  ad  illam  curiam,  quid  per 

25  mendacia,  quid   per  mala    exempla    sceleris    ibi   capta 
et  quid  per   tradiciones  calHdas  tam  de  nostris   quam 
de  aHis  inibi   adinventas  inductum  est  scutum  infideH-  jt  has  invented 
tatis  ad  membrum   dyaboH  contra    regna    et    sanctam  tripie  sheiter: 
ecclesiam     defendendam?     Velum     autem     trimembre 
1  statuit  inprimis  principium  quod   non  Hcet   christiano     ,.  that  it  is 

,.  .    [.  ,.  •    ^   j"        i_    above  all  human 

dictum  vel  ractum  eorum  discernere,  cum  smt  dii  sub-     judgments; 
terranei  quibus  donata  est  potestas  clavium    par  cum 
Christo,     qui     possunt     scripturam     sacram    statuere, 


74.  Ainmarg. :  Obieccio.  16.  Ainmarg. :  Solucio.  21.  A  in 

marg. :  Scutum  et  velum  defendencia  dominacionem  civilem  cleri.  (Above 
178«»  without  mark  of  reference).  B:  scutum  et. 


3  58  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XV. 

corrigere    et    mutare,    et    cum    solum    convincerentur  178"*  Y 
ex  scriptura  sacra  et  factis  propriis,    patet    quod   non 
2.  that  every    restat  in   eos    medium    accusandi.     Secunda  pars  veli  2 

Ghristian  is  ,         1    ,•     mi- 

bound  to  obey  consequeuter  adicit  quod  subdi    illis    tamquam    capiti 

all  commands  7 

oftheCuria;   sancte    matris    ecclesie    quomodocunque    vixermt    est  5 
cuilibet   christiano   de  necessitate  salutis,   et   per  con- 
sequens    implere   quidquid  preceperint,    cum  non  stat 
(ut    inquiunt)    quod    eorum    aliquis    sit    dampnandus. 
3.  that  the     Tercia  pars    veli  dyaboli  est  ficta  plenitudo  potestatis  3 

Curia  has  the  ^  \  ,  . 

right  of  ruiing  qua    exterrent    mundum    cum    pretensa    legacione     et  10 

other  churches.  .        .  .  ,      .        .  ,  ,  .        . 

excommunicacione  sic  quod,  si  quidquam  decrevermt  m 
altera    ecclesia  faciendum,   eo  ipso  oportet  ut  fiat;    et 
quia  reservarunt  sibi  cum  istis  armis  potestatem  con- 
ferendi    beneficia   ecclesie    et    superiores    ac    graviores 
persone  ecclesie  extere  appetunt  symoniace  fastum  eti5 
commodum    temporale,    ideo    propter    multitudinem, 
propter  famam  et  propter  terrorem  istorum  satellitum 
exterriti  sunt  pauci  simplices  dicere  veritatem. 
God  in  mercy       Sed    benedictus    sponsus   ecclesie    qui    occidit   Gre-  z 
'^^Gr?gory  xif^  gorium     XI.     et     dispersit    suos    complices    quorum^o 
scelera   per   Urbanum    VI.    ecclesie   sunt    detecta,    et 
qualitas    veneni    ex    divisione     eorum    est    quodam- 
modo   mitigata.    Et    utinam   placeret    sponso    ecclesie 
perficere  quod  quidam  prenosticant  et  alii  imprecantur, 
scilicet  quod  numerus  undenarius   infamis    et    sterilis,  2  5 
prevaricans  in  totum    decalogum,  imponat  finem  nu- 
and  we  trust  he  niero  pseudoprepositorum  dicencium;  Hereditate,  civili- 
^of  these  faisf  tcite  et  gladio  possideamus  Dei  sanctuarium  et  Christi 
ponti  s.      patrimonium.  Ipse,  inquiunt,   crucijixus  est   ligno   et 

apostolus  rnundo,  ut  nos  occidamus  gladio  et  nobis  3o 
rebelles  crucijigamus  inpatibulOjquia  quam  necessaria, 
inquiunt,  fuit  in  primitiva  ecclesia  potestas  faciendi 
miracula,  tam  necessaria  est  hodie  potestas  corporalis 
acquirendi  et  defendendi  temporalia.  Scimus  tamen 
quod  una  potestas  infinitum  excedit  aliam,  et  quod  35 
vita  exproprietaria  est  vita  seculari  perfeccior  et  quod 
tam    necessaria    erant    temporalia    clero     in    primitiva 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  3^9 

Z  i^S^^ecclesia  sicut  modo  et  quod  necessarior  foret  modo 
eorum  subtraccio  et  suspensio  rapine  bonorum  cum 
gaudio,  quam  tunc  fuit,  nec  est  illa  ficta  defensio 
fundabilis  ex  scriptura  sacra. 


GAP.  XVI. 

170*      *  Post  hec  dubia  respondendum  est   ad  magistrales    The  doctors 

,  ,  •    •  ,.  object: 

argucias  quas  doctores  obicmnt  contra  dicta. 
A      Areuitur  primo    quod    beatus    Silvester,    recipiendo  i.  that  Siivester 

?  ^  ^  ,      .  .  did  not  sin  at 

dotacionem  perpetuam  ecclesie  pro  se  et  suis  succes-  aii  in  accepting 

.,  ,,  ,  .  ,.,  endowment; 

losoribus  nullo  modo  peccavit,  et  libenter  acceptarem 
argumenta  ad  istam  partem,  quia  quamvis  neutram 
partem  asseram,  pars  tamen  isti  opposita  est  mihi 
credibilior. 

Prima  itaque  racio  sic  formatur:    quam   hcite  reci-  for  if  it  lawfui 

,  .  .  to  receive  alms, 

i5piunt    sancti    elemosmas    pro     relevandis     indigenciis    they  may  be 

^  .         ,  ...  .  kept  without 

presentis  vite,  tam  hcite  ipsas  elemosinas  servant  idem         sin. 
sancti  distribuendas  indigentibus  in   perpetuum.    Non 
enim  videtur  racio  diversitatis  quin,    si    hcet   recipere 
elemosinas    propter     indigenciam    propriam    relevan- 

20  dam,  a  pari  erit  hcitum  ipsas  elemosinas  sic  cohatas 
propter  indigenciam  futuram  perpetuo  conservare;  ergo 
si  hcet  indigenti  recipere  elemosinas  propter  se  rele- 
vandum  et  hoc  absque  peccato,  a  pari  hcet  conser- 
vare  elemosinas    sic    receptas    in    perpetuum    ad  usus 

25  pauperum  absque  peccato.  Sed  beatus  Silvester  in 
faciendo  sibi  hcitum  simphciter  nuho  modo  verisimi- 
hter  peccavit;  ergo  beatus  Silvester  in  retinendo  dota- 


2.  B :  subtraccio  et  suscepcio.  4.  scriptura  sacra ;  A :  Sequuntur  lingua 
Bohemica  aliquot  verba:  Lecz  na  kawczye  horzc  v  Prahy  est  fundata 
newyem.  Id  est:  Si  in  monte  apud  Pragam  est  fundata  nescio.  6.  A  in 
marg. :  Nota  bene  istam  totam  columpnam,  quia  ponuntur  fundamenta  pro 
dominacion  ecivili  clcri  (Below  lyS**  without  mark  of  rcfcrence).  i5.  A  in 
marg. :  Prima  racio.  Nota  argumenta  pro  dominacione  cum  solucionibus 
(AboveijQ»  withoutmarkof referencc).  14.  B:  quilicite.  i5.  AA,  : 

pro  —  elemosinas  deest.  20.  Codd.:  quin  a  pari. 


36o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

cionem  perpetuam  ecclesie    nuUo    modo    verisimiliter  179"  a 
peccavit. 
Answer:  Quantum  ad  istud  argumentum,  non  oportet  respon- 

This  is  a  mere    ,  ,    r  •  i-  i       • 

beggingof  the  dere  ad  lormamj  nec  vidi  probacionem  assumpti,  cum 
Ghristus  recepit  elemosinas  temporales,  sicut  etapostoli  5 
ab  ipso  receperant  pro  temporali  indigencia  pauperum 
relevanda  (ut  patet  Joh.  VI°),  et  tamen  non  legitur  aposto- 
los  recepisse  elemosinas  pro  pauperibus  perpetue  conser- 
vandas.    Et   quantum  ad  illud   brogardicum,  ergo  per 
idem  vel  questionem  vagam  que  est  ultimum  refugium  10 
simpHcis  arguentis  qua  queritur    que   sit   racio    diver- 
sitatis,  retorqueo  utrumque  in  arguentem. 
Christ  bade  us      Si  Ghristus  docuit  nos  in  suis  apostolis  Jion  solici-  B 
"°Vui* for  the'^^"  ^^^^'  ^^  crastinum^  quia  sufjicit  diei  inalicia  sua,MaithQi 
morrow;      yjQ^   ^^^    ^^  ^^^  videtur  racio,    quare   non   preciperetiS 
eis    providere  de    elemosinacione   perpetua,    per  idem 
preciperet  eisprovidere  de  elemosinacione  perpetua;  vel 
racio  diversitatis  confirmatur  ex  hoc  quod  tempore  apo- 
stolorum  fuerunt  homines  devociores  et  ad  elemosinas 
prompciores  et  post  avariores,  ergo  fuisset  congruum  20 
quod  ipsi  obhgassent  suos  heredes  ad  elemosinas  per- 
petuas.     Si    dicatur   quod   voluntas    Ghristi    est    racio 
diversitatis  sufficiens,  revera  sic  doctrina  Ghristi  exem- 
plata  future  ecclesie    est    racio    diversitatis,    et    forma 
sufficiens  ad  movendum  nos  clericos  ritum    gentilem  25 
deserere    et    omnem    soHcitudinem   nostram  inpresen- 
What  business  ciarum  proicientes  in  ipso  confidere.  Non  soHcitemur 
provlding  k)oo  ^rgo  quomodo  providebitur  nunc  ad  miHe  annos  Ghristi 
^^v?nce?^^     pauperibus  de  pabulo  corporaH,  sed  permittentes  mor- 

tuos  sepeHre  mortuos  suos  sequamur  Ghristum  attencius  3o 
et  sic  christianis  futuris  ad  miUe  annos  magis  proficimus, 
et  ita  (ut  dixi  superius)  perpetua  elemosinacio  est  dotanti 
inductivumblasphemesuperbie  et  elemosinatofomentum 
mundane  confidencie  et  vigilanter  requirendi  divinum 

3.  A  in  marg.:  Responsio.         4.5.  B:  assumpti  Christus.  9.  bro- 

gardi  cum  in  codd.  10.  B  in  marg. :  Questio  vaga  que  est  uliimum 

refugium  simplicis  arguentis.  Hic  notatur.  23.  24.  B:  exemplativa. 


CAP.  XVl]  DE  ECCLESIA.  36 1 

Bauxilium  aversive  desidie,  et  utrumque  istorum  per  ele-  An  act  may  be 

^  ,  ,      ,.  -^     .  .  forbidden  bv 

i7Q^mosmacionem*temporalem  excluditur.  Et  istam  racio-  a  «enerai  pre- 

.  ...        cept  as  much  as 

nem  assignant  doctores,  quare  Deus  non  particulariter    by  a  speciai 

...  ....  prohibition. 

premunivit  primos  parentes,  ut  caveant  de   calliditate 

5  serpentis  promissa  eius  fallacia  detestando.  Nam  dixit 

illis  illabendo  generale  principium,  cui  innitentes,  pru- 

denter  confidendo    in    domino    et    consulendo    ipsum 

in  ambiguis,  amplius  meruissent,  et  sic  negata  penul- 

tima   consequencia    negatur  assumptum  sequens,    sci- 

lolicet  quod    beatus    Silvester    in    faciendo    sibi    licitum 

simpliciter    nullo    modo    verisimiliter    peccavit.     Nam 

omnis    conversacio    secularis    est    inseparabiliter    cum 

peccato,   sicut  dicit  fides  scripture  et  Augustinus  per- 

sepe  commemorat;  et  cum  multe  conversaciones  secu- 

iSlares  sint  licite  ac  meritorie,    patet    quod    beatus  Sil- 

vester  in  faciendo  sibi  licitum  sepe  peccavit,  sicut   de 

se    confitetur    beatus    Evangelista    qui     fuit    Silvestro 

sanccior. 

O  1      Unde  notet  homo  formam  dotacionis,  XCVI*    dist.    The  form  of 

'  the  gift  to 

2o  Constantinus,    quomodo    imperator    tribuit     Silvestro  Siivester  shews 
.  ./-         .  ^h^'  '^  ^^^* 

potestatem,    vi^orem    et    honorificenciam    imperialem,    tainted  with 

\  ,  ,     ,     ,  .  worldliness, 

aecernenao    qiiod    habeat  primatum    super    quatuor 

sedes  et  princeps  sacerdotibus  tocius  mundi  existat. 

2  Consideret  secundo  quomodo  tradidit   beato  Silvestro 

25  et  successoribus    suis   Lateranense  palacium,   diadema 

et    frigium,    superhumerale,    clamidem    purpuream  et 

tunicam  coccineam   cum  ahis  insigniis  et  potestatibus 

imperiahbus,    et    breviter    cum    omnibus    dignitatibus 

quas  papa  vendicat  non  fundabihbus  ex  scriptura,   ut 

3o  puta,    quod    equitet    super    equum    candidum    cuius 

frenum   cesar   tenuit   et  ahas  reverencias  quas  mundo 

cecati  in  ipsis  preponderant   sibi    exhibuit.  Nam   iUud 


19.  A  in  marg. :  Nota  formara  dotacionis  per  Constantinum. 

19.  Vid.  Decret.  I  pars,  dist.  XCVI,  c.  XIV.  Et  sequencia   ex 
hac  decretaii  deprompta  sunt. 


362  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

affeccione  ceca   quis  tribuit  quod   in    se   reputat    pre-  179»»  o 
and  makes  it    ciosuni.  Consideret  ergo  evangelicus   attente    ordinem  3 

impossible  to  .  . 

free  Siivester    predicte  carte,  et  miror  si  excuset  beatum  Silvestrum 

from  blame.  ... 

ab    omni    elacione,    ab    omissione  contemptus  mundi 
et  defectu  informacionis  imperatoris  et  populi.    Unde  5 
exhinc  irreligiose  accepta  fuit  occasio   faciendo  scisma 
in  ecclesia  instinctu  dyaboli,  ut  notat  decretalis,  XCV^ 
His  acceptance  dist-,   Olim.  ex  dicto  Jeronimi.  Et  hec  creditur  racio, 

became  the  ..... 

occasion  of    quare    ecclesia    orientahs    remanens    in    sua    pauperie 

schism.  j  ... 

detestata     est     monstruosam     superbiam     occidentaUs  10 
ecclesie.   Unde   legitur    quod   ecclesia  Grecorum  misit 
domino  Johanni   pape    XXII  magnam  epistolam  ad 
exhortacionem    suam  qua   suadebat    eos    sue   coactive 
iurisdiccioni    subici    plenarie    responsivam    et    in   fine 
inseruisse  talem  clausulam:  Potenciam  tuam  summam  i5 
super    tuos    subditos   Jirmiter    credimus,    superbiam 
tuavi    summam    tollerare  non   possumus,    avariciam 
tuam    summam    saciare    non    intendimus,    dominus 
tecum,  quia  dominus  nobiscum  est.     Consideret  ergo  4 
procurator  Romane  ecclesie   cum   approbabili:    beatus  20 
Augustinus  fuit  sciencior,  religiosior  et  sanccior  beato 
Silvestro;    ipse    autem  asserit  irrevocabiliter  cum  aliis 
sanctis    eum    sequentibus;  si  quid  utile  est,  in  scrip- 
tura    sacra    im^enitur,    et    moneat    ut    fautores    illius 
dotacionis    dicentes  *  quod  fuit    omnino  sine    peccato  i-jq" 
ipsam  fundent  clarius  ex  scriptura,  quod  nulli   usque 
hodie  potuerunt. 
it  is  objected       ^t   si   obicitur  quod  eque  evidenter  credendum  est  D 
^aiso  hfthdr    e^rori   cuiuscunque  hominis  in  scriptis  sicut  in  factis, 
writmgs,      g^   g-^    periret     testificacio    ex    scripturis.     Sed    quodSo 
falsum     assumitur     (ut     beatus    Augustinus     declarat 
epistola  VIII^  ad  Jeronynum),  cum  ex  veritate  scripture 

3.    3:    minor.  i5.    A   B   in   marg.:    Nota  epistolam    Grecorum. 

20.  B:  procreator  Romanc.  21.  A  Aj:  et  sanccior  dcest.  32.  In 

codd.:  nona.  Vidc  Aug.  Opp.  II,  pag.  .}5. 

7.  ib.  dist.  XCV,  cap.  V. 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  363 

D  ivQ^credimus    quod   propheta   David  peccavit   cum   uxore  bm  we  accept 

-.^  .  .     rx  •  •       •  the  writinss  of 

Urie    et    quod    Petrus    peccavit    tempore   passionis   etDavid  and  Peter 

^  .  .  ,.  althoush  thev 

post  ascensionem,  tamen  scripta  eorum  credimus  esse  sinncd. 
summe  autentica,  et  sic  maiori  probabilitate  credimus 
5  scriptis  famosorum  doctorum  quam  nudis  factis,  tum 
quia  communiter  ex  maiori  deliberacione,  ex  minori 
temptacione  et  pro  ulteriori  explanacione  scribunt 
personis  gravibus  nec  posterius  revocant.  Sed  alii 
multi  sancti  post  et  ante  in  sentenciam  illam  concor- 
lodant,  sed  (ut  reor)  nec  ex  scriptura  nec  racione 
fundabitur  quod  beatus  Silvester  non  peccavit  reci- 
piendo  dotacionem  cesaream. 

Secundo   sic   areuitur:    Quidquid    fuerit  meritorium     Objection: 

,  ,       1    .        .,  .     ,  .        .  2.  Silvester  did 

beato    Silvestro,    nuUo    modo    fuit  sibi  demeritormm,  right  in  acccp- 

,  .         .  ....  ting  a  gift  for 

i5cum    iste    denominaciones  ex  opposito   distmguuntur,  the  poor  and  an 

,     -.    .  .        .  o-i  •  ^^^  cannot  be 

sed    fuit   meritormm   beato   Silvestro  recipere  tempo-  both  right  and 

wrong. 

ralia  distribuenda  pauperibus  in  perpetuum,  hoc  idem 
nullo  modo  fuit  sibi  demeritorium.  Hic  dicitur  quod 
theologus  logicus  ponit  calumpniam  in  maiori,  cum 
aoidem  opus  successive  est  prius  meritorium,  et  post 
demeritorium  vel  econtra;  et  sic  conversacio  beati 
Silvestri  que  ante  baptizacionem  vel  conversionem 
fuit  sibi  demeritoria  postea  fuit  sibi  meritoria.  Sic 
enim   dicimus   motum   difformem   quoad    tempus    vel      Answer: 

1  •      .  1-      ..  •  •  ^'^  ^'         c        '^   The  same  act 

25  subiectum,    hcet    maior    pars    eius    quantitativa  fuerit    may  be  now 
uniformis.  Minor  autem  non  probatur,  sed  sub  verbis  "^'^  wong."°^ 
illis    capit    calumpniam,    quia    nimis    onerosum  foret 
tali  sancto  recipere  tale  perpetuum  officium,  sive  in  se 
sive    in    suis    ministris;    nec  probatur    minor  ista  per 

3o  hoc  quod  relevare  pauperes  indigentes  est  simpliciter  Morcover  wc  do 

'        .  '  ^  •  i..-  ».  -L         not  allow  that 

meritorium   cuicunque,   tum   quia   multi  sunt    quibus    siivestcr  did 
hoc   non   convenit,   tum   secundo    quia  multis   infide-         "^ 
hbus   et  ypocritis  in  hoc  demerentibus  hoc   convenit, 
tum  tercio  quia  hoc  dato   non  exhinc  sequitur   quod 
35  meritorium  fuerat  beato  Silvestro  recipere  elemosinas 


i3.  A  in  marg. :  Secunda  racio.  i8.  A  in  marg.:  Responsio. 


364  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

and  even  if    distribuendas  pauperibus  in  perpetuum.    Sed  finaliter,  179«=  D 
whoie,  the  act  dato  quod  hoc  fuit  meritorium,  sic  quod  nullo  modo 
accompanied    demeritorium    beato   Silvestro,    non     exhinc    sequitur 
quod     beatus      Silvester     nuUo     modo     peccavit     sic 
faciendo.   Homo  enim  peccat  veniaHter  merendo   con-  5 
tinue   et   non   demerendo    sed   remissius   promerendo. 
Objection:  Tercio  sic  arguitur:  Quicquid  potuit  Silvester  papaE 

misht  receive   licite    et    absque    peccato    in    usum    suum    recipere, 

a  gift  for  him-  .        .  ?  .  ,.  ... 

seif  without  sin ;  potuit  sic  recipere  m  usus  ahorum;  sic  enim   absque 

why  not  for  .    .  ...  ,  ,.  ,  ,. 

others?        peccato   recipmnt   dommi  temporales  predia,  redditus  10 
et   huiusmodi,  tam  sibi   quam  ahis,  sed  hcite  et   abs- 
que  peccato  eciam  veniah  recepit  Silvester  temporaha 
privilegia   pro   se   ipso;   ergo   sic    fecit  vel  potuit   pro 
ahis. 

Answer:  Hic  respondeo  concedendo  asumptum  et  conclusio- i5 

Sinaccompaniee 

aii  active  life;  nem  iUatam,  sed  non  credo   ahquos    sanctos    asserere 
dominos  temporales  absque  peccato  recipere    redditus 
temporales,  cum  vivens  activam    vitam    peccat  conti- 
nue  mortahter  vel  veniahter;    et   sic  non  credo  quod 
absque    peccato    veniah'    recepit    Silvester     temporaha  20 
privilegia  pro  se  ipso.  Credo  tamen  quod  potuit  tahter 
recepisse,  cum  potuit  fuisse  in  puro  *  statu  innocencie  179'* 
cum  toto  suo    genere,    et    sic    iure    status    innocencie 
recepisse    immediate    a    domino    usum    et    dominium 
temporahum.  Sed  ulterius  pro  materia  argumenti  con-  20 
cedo,   primo  quod  omnis  predestinatus  habet  tituluml 
et  dominium  super  omnia  temporaha  privilegia  cuius- 
cunque,    cum    pro    tempore    suo     constituitur     super 
and,  aithough   omnia  bona  Dei;  hoc  tamen  est  impertinens    doctori, 
'°pfrfS"?vi^i'^cum  post  hanc  vitam  immediate  a  Deo  ad  usum  poh  3o 
^*^^^'  recipitur    tale    dominium.    Secundo    notandum    quod2 

domini  temporales  recipiunt  hcite  et  meritorie  pro 
se  et  heredibus  suis  in  perpetuum  civih  titulo  redditus 
et  proventus,  tam  propriorum  dominorum  quam  fiho- 


7.  A  in  marg. :  Tercia  racio.  Domini  temporales  continue  vivunt  vitam 
non  sine  peccato.  i5.  A  in  marg.:  Responsio. 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  365 

E  179''  rum    nobilium    subditorum    quorum    custodia    est    in 

manus  dominorum  capitaliura  devoluta,  sed  sicut  non    yet  such  acts 

...  .  may  be 

vivunt    nanc    vitara   sme    peccato,     sic    non    exercent  damnabie  in  a 
actus  tales  civiles  sine  veniali,  illud  taraen  quod  foret 
5  in    doraino    seculari   licitura    et    raeritoriura    foret    in 
sacerdote  Ghristi  dampnabile. 

Unde  rainus  reraotura  est  a  sacerdocio  Christi  reci-  Civii  dominion 

...  Ti  1  '^  more  incon- 

pere  a  doramis  teraporahbus  alternatum  usum  uxorum     sisient  with 

1  1  1  /  1  1-  1-    XT-     pricsthood  than 

suarum  secunduni  copulara  carnalera  (quod  credidit  rsi-   is  fornication. 

10  colaus  dyaconus  fuisse  licitura),  quara  quod  recipiant  a 
seculari  doraino  dorainacionera  civilera;  utruraqueenira 
istorura  foret  horribile,  sed  secundura  horribilius,  cum 
carnalis  procreacio  stat  cura  sacerdocio,  non  autera 
civiHs  dorainacio.    Ideo  inniti  ad  dotacionem    civilem 

i3cleri  Christi  non  foret  sui  vel  sacerdotura  eius  hono- 
racio,  sed  detestanda  turpacio,  quia  de  clero  qui  prius 
fuit  nude  de  sorte  doraini,  faceret  apostatara  de  sorte 
seculi.  Ideo  domini  temporales  dant  clero  titulo  ele- 
mosine  quidquid  et  quantumcunque  voluerint  et  non 

20  deturpant  eos  dorainacione  civili. 
F  3      Tercio  notandura  quod  Deus  dedit   beato  Petro  et  God  gave  Peter 

,  ■     .   .         ,  ...  .      an  evangelical 

toti  generi  suo  secundura  spiritualem  miitacionem  domi-  dominion  over 

,.  -  ,       all  things  but 

nacionem    evangehcara   et    usurructura    super    orama  no  civji  domi- 
bona  raundi,  non  autera  dorainacionera  vel  usum  civilem, 

25  quia  illa  proprie  consuramatur  ab  horaine,  prima  autem 
donaclo  non  consummatur  ab  aliquo  preter  dominura, 
cum  soHus  Dei  sit  illa  generacio;  quamvis  enim  apo- 
stolus  et  alii  sancti  predicatores  genuerunt  filios  Dei 
ex  semine  verbi  sui,  tamen  primogenito    iara  raortuo 

3otribuenda  est  generacio  cuius  semen  suscitat  frater 
•iunior,  de  quanto  participative  dicitur  ipse  Christus. 
Sed  circa    talem    geniturara    fiHalera   vel    sucessionera 


7.  A  in  marg. :   Contra  dominacionem  cleri  (Above  179''  without  mark 
of  reference).  11.  A  Ai :  utrumque  inquam.  14.  A  A, :  civilis 

ditacio.  21.  A  in  marg. :  Nota  clerus   habet  dominacionem  evange- 

licam    a    Chrislo   super  omnibus  rebus    mundi.  23.  Codd.    usum- 

fructum.  28.  B:    aliis  sancti. 


366  JOHANNIS  WYCLIF.  [C 


AP.  XVI. 


vicariam  non  sit  contencio,  cum  quotquot  receperunt  179"  f 
cum  caritate  consummata  dedit    eis    potestatem  filios 
Dei  fieri;  illos  autem  non  constituit  humana   eleccio, 
cum    ubicunque    terrarum    clericus    vel    laycus    post 
ascensionem  edificat  ecclesiam  sanctam  cuius  est  mem-  5 
A  man  may  be  brum,  ipse  est  tam  Ghristi    quam   Petri    vicarius.    Et 

reputed  Ghrist's  .       .  .  . 

vicar  and  yet    stat    quod    ahquis    solenipnitate,    ritu    et    reputacione 

be  a  devil,  as  is  .  ^      .     .       .        . 

not  incredibie  humana  sit  reputatus  Christi  vicarius,  cum  hoc  quod 

of  Giegory  XI.    .  ^  '      .  .    .  ^ 

sit    horrendus    dyabolus,     ut    non    est    incredibile    de 
Gregorio  XI.    et  multis  ei  simiUbus.    Nam  si   mari- 1 
tavit    Raymundum    nepotem     suum     cum     herede 
Bolonie    mediantibus     decimis     et     bonis    pauperum 
ecclesie    Anglicane,  si  sustentavit   iuxta    fastum  secuH2 
multas  parentum  suorum  famihas,  si  redemit  dignam  3 
captivitatem  fratris  sui  et  fecerit    occidi  multa    millia  1 5 
hominum    pocius    propter    secularem    questum    quam 
propter    salutem    eorum    per    patrimonium    crucifixi,4 
si    insuper  *  catholicaverit  quod  secundum    potestates  180"* 
clavium    errare    non    poterit,    nec    finaliter    fructuose 
penituerit,  quis  dubitat  quin  fuit  perpetuus  hereticus,  20 
nunquam  caput  vel  membrum  sancte  matris  ecclesie, 
quia  secundum  Augustinum  in  libello  De  Decem  Gor- 
dis  vir  finaUter  infidelis  non  est  caput  mulieris  mem- 
bri  ecclesie?  Hec  autem  non  impono  sibi,  sicut  faciunt 
superiores   persone  ecclesie,   sed   dico    quod   nec    ipse  25 
nec  alius  est  Ghristi  vel  Petri  vicarius   nisi  relinquens 
mundanum    ritum    imitetur    eos    in    moribus,    et    sic 
stat    quod    pretensus    Romanus    pontifex    sit     caput 
membrorum  dyaboli,  et  in  hoc  iacet  periculum  humane 
dotacionis   perpetue,    cum   sepe   occasione   iUius   cadit  3o 
distribucio   fertUior   bonorum   pauperum   super  mem- 
bra  diaboU. 


6.  A  in  marg.:  Nota  de  papa.  21.  A:  num  caput.  A,:  non  caput. 

22.  Ain  marg.:   Augustinus.  26.  A  in  marg.:   Quarta  racio.    Nota 

quis  est  vicarius  Cliristi  ve!  Petri    (Above  180"  without  mark  of  reference). 

22,  Sermo  IX  De  Decem  Chordis  Opp.  tom.  V,  pag.  5o. 


CAP.  XVI.J 


DE  ECCLESIA. 


367 


Q  180'      Quarto   arguitur  ponderancius   propter   gravedinem     Objection: 

XT    II  11-  1  '      '^-  Silvester 

areumenti    sic:    NuUus    oblieatus    sub    pena    peccati  couid  not  re- 

.,  ...  ,.  .     fuse  Constan- 

mortalis    ad    recipiendum    temporalia    pro    se  et   suis     tine's  aims 

...  .      ,  j  -•1  without  mortal 

successoribus  m  perpetuum  m  hoc  peccat,  sed  bilvester  sin. 
5  fuit  obligatus  sub  pena  peccati  mortalis  sic  recipere 
elemosinas  a  Gonstantino,  ergo  in  hoc  nullo  modo 
peccavit.  Hic  dicitur  quod  utraque  pars  antecedentis 
capit  calumpniam,  nam  multi  sunt  actus  ad  quorum 
obligacionem  homines  inducuntur,  eciam  sub  pena 
lopeccati   mortahs  occasione  precedencium   peccatorum.      Answer: 

.  .    A  nian   may  so 

quos   actus   faciendo   peccant  vel  mortahter  vel   veni-  invoive  himseif 

1-  o-  •  -11  1  •         1    1  -i-         ^^^^  ^^  cannot 

ahter.  bic  enim  peccatum  illaqueat  multos  msolubihter    excape  sin. 
ad   peccandum,    et   hinc    (ut    notat  Augustinus)   Psal- 
mista    rogat    de    necessitatibus    hberari,    sed    quamvis 

i5homo  sit  in  multis  casibus  necessitatus  ad  peccandum, 
tamen  et  poterit  faciliter  non   peccare,  et  non  a  Deo 
sed  a  peccato  capit  necessitatem  ut  peccet,  non  tamen 
debet  vel  tenetur  peccare. 
H  1      Ut  autem  ista  sentencia    palpabilius  videatur,  pono     Exampies. 

20  primum  exemplum  in  quo  quis  sub  pena  mortalis 
teneatur  reddere  debitum  uxori  pro  excusanda  utrius- 
que  libidine,  et  in  reddicione  peccet  mortahter  aut 
venialiter;  nulH  dubium  quin  casus  sit  possibihs  et 
sepe  accidens. 
2  Pono  secundum  exemplum  in  quo  abbas  teneatur 
sub  pena  mortalis  recipere  onus  sue  ecclesie  ad  re- 
gulandum  rehgiose  suum  capitulum,  ad  dispensandum 
fideliter  egenis  elemosinas  quas  recipit  ad  hunc  usum, 
et   ad    vivendum    in    se    et    suo  capitulo  inseculariter 

3o  secundum  regulam   traditam   a  patrono.   Et  pono   de 


7.  A  in  marg.:  Responsio.  B  in  marg. :  Multi  sunt  actus  quos  obligamur 
perficere  sub  magna  pena,  quos  implendo  peccamus  mortaliter.  i3.  B: 

hic  ut  notat.  19.  A  in  marg. :  Nota.  22.  A:  libine. 


i3.  Aug.  De  Natura  et  Gracia  contra  Pelagium  cap.  LXVI. 
Opp.  tom.  X,  pag.  161,  De  Perfeccione  iustitiae  hominis  ibid. 
tom.  X. 


368  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

possibili   quod  electus   ad   illud  officiuni  peccet,  inor-i8o*H 
dinate    aspirando    ad    honorem    et    cultum    seculi     et 
imprudenter    dispensando    bona    pauperum;   et    patet 
contradictorium  maioris  assumpte. 

Pono  tercium  exemplum  in  quo  quis  tenetura 
accipere  eukaristiam  et  eam  indigne  accipiat,  et  patet 
quod  in  faciendo  illud  quod  debet  facere  peccat 
mortaliter  propter  defectum  modi  faciendi,  sicut  in 
maiori  parte  accidit  in  accipiendo  ecclesiasticum 
beneficium.  Sed  longe  aliud  est  dicere,  Petrus  obligatus  lo 
sub  pena  mortalis  recipere  datum  onus  in  hoc  peccat, 
et  in  quantum  recipit  illud  onus  in  tantum  peccat; 
nam  prior  proposicio  dicit  in  redupUcacionem  con- 
comitanciam  et  secunda  dicit  redupHcacionem  cau- 
There  is  no    salem.    Minor    eciam    argumenti    est    falsa,    quia  non  i5 

evidence  that  ,     ,       -i  «i  ,   -rx  .1-        i  •  1  i-  •       ^    v 

Siivestcr  wouid  est  deducibile  quod  Deus  *  vel  scriptura  sacra  obhgavit  iSo*" 

have  sinned  in   ,  ^,,  ,  ,,  .  - 

refusing.  beatum  bilvestrum  sub  pena  mortalis  recipere  elemo- 
sinas  secundum  illam  formam  a  cesare  sed  rehgiosius 
fecisset,  informando  cesarem  quod  caput  ecclesie 
Christus  in  cuius  virtute  sanatus  est  aufugit  honores  20 
mundanos  et  proprietatem  civilem.  Ideo  superioribus 
sacerdotibus  suis  non  incumbit  tam  grave  officium 
ministrandi  pauperibus,  sed  inferioribus  dyaconis  et 
laycis  quibus  incumbit  abiectum  sed  in  gradu  suo 
meritorium  ministerium,  nec  ahum  primatum  docuit  25 
Ghristus  apostolos  suos  appetere  nisi  ex  veritate  prima 
sequentem  maioritatem  quoad  Deum  racione  humi- 
horis  ministerii  (ut  docetur  Luce  XXIl^). 

Si,  inquam,  cum  tahbus  exhortacionibus  evangehcis 
securius  procurasset  Silvester  pro  futura  ecclesia,  tunc  3o 
verisimihus  plus   profuisset  utrique  parti,  sicut  beatus 
Leonardus  plus  profuit  regi  Francie  retrahendo  ipsum 
ab  affeccione  mundana  per  hoc  quod  renuit   officium 


i3.    A:   reduplicacione   sive   reduplicative.  21.  B:   mundanos  in 

proprietatem.  29.  A  in  marg. :  Nota  defectus  beati  Silvestri  (Above 

180*  without  mark  of  reference). 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  36^ 

H  iHo^^presulatus,   quam   fccisset  in  retinendo  illud   officium  St.  Lconard's 

.....  •  •       T  j  r     •        example  is 

procurando  a  rege  dimidium  regni  sul  Ideo  recit  bctter  than 
conformius  ad  evangelium  et  (sicut  credo)  utilius 
utrique  parti  ecclesie,  quam  fecit  beatus  Silvester 
5  recipiendo  illam  cartam  a  cesare,  sicut  innuit  cronica 
de  voce  angcli  dicentis  quod  in  die  illius  dotacionis 
ditfusum  est  venenum  in  ecclesia  sancta  Dei.  Nec  est 
carta  cesiiris  magis  credibilis  quam  ista  cronica,  ymmo 
evidencius  est  ex  fide  scripture  et  lege  ecclesie  quod 
lo  Nabuchodonosor  qui  destruxit  synagogam  et  sacerdotes 
Jerusalem  sit  salvatus,  quam  quod  Constantinus  sal- 
vabitur,  quia  primum  asserit  decretum  cum  Augustino 
ex  testimonio  scripture,  sed  secundum  relinquitur 
insuasum. 

1  Sed    arguit    doctor    quod    Silvester     tenebatur     de    The  doctor 
necessitate    salutis    recipere    dotacionem     predictam    a   suveHter  was 
cesare   eo   quod    spolians   christianos   bonis  suis  tene-  resfitution^from 
batur    eis   restituere.    Sed   si  evidencia  ista  procederet, 

imoveret   primo    credere    quod    Gonstantinus    propter 

2  defectum  plene  satisfaccionis  fuit  dampnabilis,  secundo 
cum  beatus  Silvester  debuit  sub  pena  mortalis  restitu- 
cionem  illam  recipere,  sequitur  quod  totum  imperium 
principahter  debebatur  Romano  pontlfici,  et  per  idem, 
extincto    quolibet    seculari   capitaH   domino   cuiuslibet   jhis  impiies 

2  5  regni,  episcopus  debet  esse  eliis  civilis  dominus  capi- lutio^n  *on  Con- 
taHs,  ut  deductum  est  et  improbatum  priori  capltulo.  ^  ^"  '"^  ^  ^^^^' 

3  Tercio  sequltur  quod  Chrlsto  et  cullibet  eius  vlcario 
debetur    prlncipaliter    domlnacio  secularis,   cum  aHter 

posset    cesar    renunclasse    totl  cIvIHtati  et   dlstribuisse  and  a  duty  in 

^  .  the  Pope  to  bear 

3o  bona     pauperibus,     sicut     fecerunt     sanctus    Thomas     civii  sway. 
apostolus   et   sanctus   Laurencius;   nam   dato  opposito 
non  oportuit  quod  cesar  resignasset  Silvestro  imperlum, 
et    per    consequens   non    oportuit  sub   pena   mortaHs 
beatum  Silvestrum  IHam  dotacionem  a  cesare  receplsse. 

_  ,      .      ^  Nabuchodonosor. 
2.  B:  pro  creando.         lo.  A  in  marg. :  Salvacio  ^  _  .   . 

3o.  B :  bona  deest. 

24 


370  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

Unde  ego  credo  quod  meritorius  fuisset  utrique  parti  180''  I 
quod  distributa  fuissent  bona  pauperibus,  et  ordinatuni 
per  laycos  ministerium  continuum  in  subsidium  ege- 
norum;   tunc   enim   posset   clerus   stare   in  suo   gradu 
vivendo  exproprietarie  sicut  primo,  et  ablata  confede-  5 
racione,    assecuracione    et    occupacione    cum    mundo 
cresceret    undique    fructus    cleri.    Nec    est   credendum 
quod  ad  satisfaccionem  tyranni  requiritur  ut  det  clero 
dominacionem  civilem,  sed    oportet   quod   satisfaciens 
capitali  *  domino  iuvet  suam  ecclesiam,  aliis  ut  egen-  181= 
tibus  conferendo,    et    superhabundantibus  vel    abuten- 
tibus    subtrahendo.      Sic     enim     dicitur     Nabuchodo- 
nosor    ex    maiori    evidencia    quam    nostrum    cesarem 
meruisse. 
objection:         Ouinto   arguitur   per   deducens   ad  familiare   incon-  i3 

5.  If  perpetual         ^  ...  ^.,  ... 

aims  are  wrong  veniens   scihcet:    Si   beatus   Silvester   peccavit  m  reci- 

our  colieges 

ought  to  be    piendo  dotacionem  ecclesie  m  perpetuum,  sequitur  a 

dissolved.       ^  ........ 

pari    quod     collegia    nostre    universitatis    verismiiliter 
peccarent   in   recipiendo  temporaha  pro  sustentacione 
perpetua   pauperum   clericorum;  et  ita  sequitur   quod  20 
tam  clerici   domini  Wyntoniensis  quam  ahi  coUegiati 
tenentur   non   perpetuari,   et    per   consequens   monere 
patronos   ad   dissolvendum  privilegia  perpetua,  ut  est 
de    privilegiis    perpetuis   concessis    universitati    nostre 
a  rege,  et  sic  de  cantariis  et  ahis  elemosinis  perpetuis.  2? 
Revocetur,  inquit,  ista  heresis,  cum  extingueret  devo- 
cionem    popuh,    elemosinas    perpetuas  clericorum,   et 
per    consequens    cederet    ad    detrimentum    maximum 
pauperibus  in  futuruni. 
Answer:  Hic    dico    primo   quod  consequencia  non   procedit,  K 

good^,%t"touch"  cum   homo    potest    facere    nedum    bonum  de  genere, 

ed  with  venial  ,    ,  i-  ^   ^  1  ..    •       u  ^^ 

sin.  sed  bene  morahter  et  taraen  cum  hoc  et  in  hoc  pec- 

care  veniahter,  ut  ista  pars  habet   dicere  in  famihariori 

3.  B:   continuum    dcest.  6.  B:  et  assecuracionc.  11.  12.   B: 

ab  utentibus  trahendo.  i5.  A  in  marg. :  Quinta  racio  22.  B: 

tenentur  velle  non.  24.  25.  B:  nostri  a  rege.  26.  cxligucret 

in  codd.  3o.  A  in  marg  :   Rcsponsio. 


GAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  Byi 

K  i8o°exemplo.  Nam  dominus  Symon  Hyslep  archiepiscopus    Examnie  of 

*      ,         .  ■'  ■^        \  ^     ^  *-    ,    Archbishoplslip 

Cantuariensis  fundavit  unum  coUegium  in  Oxonia  and  his  coiiege, 
plus  pia  intencione,  ut  evidencius  creditur  quam  de 
fundacione  cuiuscunque  abbathie  in  Anglia,  et  ordi- 
5  navit  quod  in  ea  sub  forma  laudabiH  studeant  ad 
utihtatem  ecclesie  pure  clerici  seculares,  quod  et  fac- 
tum  est.  Et  cum  ipso  mortuo  symoniace  cum  com- 
mentis  mendacii  eversum  est  tam  pii  patroni 
propositum    et    illis    expulsis    pauci    alii   non    egentes 

losed  diviciis  affluentes  irregulariter  introducti  contra 
decretum  captum  ex  dictis  beati  Jeronimi,  positum 
XII^  q.  II:  Gloria  episcopi  est  pauperum  opibus 
providere,  ignominia  sacerdotis  est  propriis  studere 
diviciis.  Et  cum  pretextu  illius  fuci  sophistici  episcopus 

i5et  suum  capitulum  sunt  una  persona  a  qua  non  licet 
alienare  bona  illius  ecclesie,  ista  persona  vendicat 
bona  illius  collegii  proprietarie  possidere.  Unde  con- 
sulendum  videtur  domino  Wyntoniensi  ut  caveat 
hanc    cautelam.    Credo    autem    quod    dictus    Symon    dissoived  by 

r        ,        ,        1-  1,       •  I  Archbishop 

20  peccavit  fundando  dictum  collegmm,  sed  non  tantum     Langham. 
quantum    Antisymon    qui    ipsum    dissolverat,    sed    ut 
credo    nunquam    fuit    ecclesia    appropriata    in   Anglia 
vel    possessio    in    perpetuam    elemosinam   mortificata 
quin  appropriacio  sapuit  peccatum  altrinsecus. 

L      Ulterius   pro  materia  argumenti  affectarem,  si  Deus  i  shouid  be  giad 

.  -  .  ,.     to  see  all  appro- 

decreverit    quod    non     foret    m    regno    nostro    talis  priations  and 

endowments 

ecclesiarum  appropriacio  vel    reddituum   temporahum  come  to  an  end. 
mortificacio,  sed   quod   totus  clerus  vivendo  pure  ex- 
proprietarie   de   decimis,   oblacionibus    et  privatis  ele- 
3omosinis  sit  contentus;  quamvis  enim  illud  non  dixerini 
per  modum  conclusionis,  sed  per  viam  condicionis  et 


lo.  B:  irregulari  introducti.  25.  A  in  marg. :   Conclusio.   Contra 

dotacionem  (Below  i8o<^  without  mark  of  reference). 


I.  Comp.  Lechler,    Johann  von  Wiclif  tom.  I,    pp.  294,    3o3. 
12.  Decreti  I[  pars,  causa  XII,  q.  II,  cap.  LXXl. 


3^2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

1.  The  ciergy  imprecacionis,  tamen  eius  racionabilitas  suaderi  potest  180*=  L 

would  then  live      ....  ^  .  ,      .        ,      .       . 

as  Christ      tnpliciter.  Primo  per  hoc  quod  ecclesia  cleri  vixit  sic  1 

ordered.  .          .  ^  .  ^,    .     . 

exproprietarie  ex   ordmacione   Christi   et  apostolorum 
usque  ad  dotacionem  cesaream;  sed  *  et  usque  hodie  180'' 
in    plus    religiosis    clericis   remanet   illa  vita,  et   illam  5 
conversacionem  declaravi  superius  esse  plus  autenticam^ 
2.Theexcessiveplus    meritoriam    et    securam.    Secundo  ex  hoc  quod  2 

number  of  cler-  .  ,  ^ 

gy  wouid  be    stat    minando    destruccionem    reeni     superhabundare 

lessened.  ...  .  t^  i 

multitudinem  clericorum,    ut  docet  Apostolus  I,  Cor. 
XII°,  in    exemplo    de    corpore    humano,    quod    foret  10 
nimis  monstruosum,  si  totum,  medietas  vel  tercia  foret 
oculus.  Cum  ergo  omne  utile  ad  regimen  rei  publice 
secundum  Augustinum,  IF  De  Doctrina  Christiana,  in 
fine,  sit  reperibile  in  scriptura,  videtur  quod  in  scrip- 
tura  fundabilis  sit  regula  secundum  quam    in  populo  i5 
proporcionahter    sit    de    clero,    nec    inveniet    homo 
regulam    reccius    directivam    quam    ministrando  clero 
secundum    formam    quam   ecclesia  primitiva   instituit, 
et  limitando  eis  officium  quod  tunc  gessit.  Ergo  hoc 
foret  conveniens  racioni.  Si  enim  in  veteri  testamento,  20 
quando  sacerdotes  et  Levite  onerati  erant  importabiliter 
cum    disposicionibus    bestiarum    ad   victimas,   limitati 
sunt   ad  istam  porcionem  triphcem  (ut  dixi    superius 
XIII°    cap.),    multo    magis    in    tempore    legis    gracie, 
quando   clerus   alleviatus  ab  oneribus  legis  debet  esse  2  5 
pauperior,    et  populus  ad  relevandum  est   prompcior. 
3.  There  wouid  Tercio  arguitur  ex  precavicione  inconvenientis  multi-  3 

be   less  world-     ,.    .  i         i-  n  •  • 

liness  and  si-  plicis    quod    taliter    toJleretur;    prmio,    mquam,    nona 

monv  among  .  i  •       i  i  i       •  i 

the  clergy  and  aspiraret  tanta  multitudo  ad  sacerdocmm  plus  propter 
among  the  lafty.  affeccionem    ad    seculum    quam   ad  sacerdotale   mini- 3o 
sterium.  Secundo  non  foret  tanta  mercacio  symoniacab 
nec    tanta    contencio    et    vulpina    confederacio    sicut 
modo,    et    ista    conturbant    regna    plurinmm.    Tercio  c 
brachium  seculare  non  tantum  necessitaretur  pugnare 

i3.  A  in  marg.:  Augustinus.  19.  B:  limitando  eque.  24.  A 

XXII  cap.  corr.  in  marg.  26.   B:    populua.  27.    B:    Tercio 

confirmatur  ex. 


CAP.  XVI  I  Dh:  ECCLESIA.  SyS 

L  180'' pro    bonis  fortune  ut  niodo,  tuni  quia  ex  uno   latere 
universitas    teniporalis    dominii    saciaret,    tuni    eciani 
quia     clerus     vivens     apostolice     eoruni     tyrannideni 
mitigaret. 
M  d      Quarto   quia   seculares    sic  magis  disponerentur   ad    4-  The  laity 

.  .  .        ,  .  ....    would    be  mf)rc 

magis  ordniate  miperciendum  elemosmas  magis  dignis  carefuiingiving 

et    plus    paterent    discolorum    latebre    que     hodie     in 
evestimentis  ovium  sunt  occulte.  Quinto  ^uia  elemosine.s,  and  the  aims 

limitate    clero   ad  distribuendum  pauperibus  forent  in^dbiributed"^'^ 
imanu    layca   equius  distribute.  No<et,  inquam,  specu- 

lator  primo  bona  regni  devoluta  ad  manum  mortuam, 

2  notet  secundo  subtraccionem  partis  eorum  proporcio- 
nalem  numero  et  vite  procuratorum  pauperum  et 
notet    tercio  quomodo  residuum  est  expensum.  Dici- 

3  tur  enim  quod  fratres  peregrini  et  alii  egentes  tantam 
elemosinam  recipiunt  de  exteris  ut  de  illis. 

N  f      Sexto    quia  secularibus    occupantibus  illa  bona  iam   6.  The  earth 

^      ^  .       /    ^  "        '^\      r  would  be  more 

mcarcerata  tamquam    suis    (ut    convenitj     toret    terra       fruittui. 
magis  fructifera,  plus  habundans  bestiis  et  aliis  bonis 

20  fortune  et  ad  defensionem  regni  ac  augmentum  exer- 
citus  christiani  amplius  populosa.  Sic  enim  contigit 
ante  dictam  dotacionem,  et  racio  probabilis  sunipta 
ex  facto  cum  eius  circumstanciis  contestatur.  Deus 
enim  non  fundit  aquam  pluvie  differenter  per  gurgites 

2  5sed  guttatim  et  roride  facit  ad  nutrimentum  terre 
nascencium  pluviam  distillare,  docens  nos  per  hoc 
indubie  omnia  genera  bonorum  nostrorum  sine  per- 
sonarum  accepcione  prudenter  dispergere,  et  sic  (si 
non  fallor)  ista  expropriacio  Sxcitaret  devocionem 
181»  populi,  prepararet  ad  elemosinas  perpetuas  cleri  *  Ghristi, 
et  per  consequens  cederet  in  relevaminis  pauperum 
notabile  incrementum.  Unde  quod  ecclesie  et  redditus       Evii  of 

,,      ..  .       appropriations, 

regni   sic   sunt   appropriata   collegus,  error  appropria- 

cionis  ecclesiarum  abbathiis  illud   fecit;  ex  hinc  enini 

35  toUebantur    rectores    et    eorum    clerici    qui    augerent 

23.  A  in  marg.:  Nota. 


374  JOHANNIS  WYCLIF. 


CAP.  XVI. 


which  injure   universltates    et    clerimoniam    regni    nostri,    eo    quod  181"  N 

both  univer-  ,      ,.    •  i      •  i  •  r        -i-      •, 

siiics  and      vel  divise    sunt    ecclesie    vel    cognatis    et    lamiliaribus 

parishcs,  .  .    ^  ,   ,.  ,•       . 

patronorum  clericorum  mndehter  distnbute,  sic  quod 
nisi  Deus  reliquisset  nobis  semen  in  fundacione  colle- 
giorum  ex  licencia  regum  Anglie  quoad  clerimoniam  5 
quasi  Sodoma  fuissemus;  melius  tamen  foret  quod 
quilibet  collegiatus  aptus  ad  regimen  animarum 
haberet  ecclesiam  que  iam  appropriatur  monasterio 
cui  pastum  spiritualem  et  sacramenta  debite  mini- 
straret.  Tunc  enin>  prosperaretur  regnum  in  corpora-  10 
hbus  et  spirituahbus  et  cresceret  universitas  nostra 
so  that  the     tam    numero    quam    virtute;     in    cuius    sienum    ante 

numbers  at  ,  ^  ^  '  *=" 

Oxford  have    cathechsmum  appropriacionis  huiusmodi  erant  in  Oxonia 

fallen  greatly.  _  ... 

sexaginta  miha  scolarium,    ubi    hodie    non    sunt  tria. 
Universitas  eciam    plus    crescit    hodie  per    presbiteros  i5 
mobihter    conducticios,    quam    crescit    per    perpetuas 
cantarlas,    nec    oporteret  habcre  tot   privilegla   a   rege 
nisi  quia   ob  defectum  sacerdotum  et  supplantacionem 
privilegiorum  laycorum   per  clerlcos   layci    eis  propter 
sensacionem  inlurie  oppido  sunt  infesti.    Ohm  autem  20 
non  fuit  sentencia  ista  heretica  ante  dotacionem  ecclesie, 
quando  In  ea    floruerunt    cathohce    verltates.     Ymmo 
(si  non  faUor)   sonaret  ad  emendacionem    ecclesie    et 
ad  stabihmentum   regni  et  ad  profectum  culuscunque 
membri  ecclesie  tam  vivi  quam  mortui  quod  proviso  23 
cuihbet  clerico  secundum  ordinem  suum  de  necessarlo 


4  Binmarg.:  Approbat  ut  vidclur  collegium  universiiatuni.  6.  7.  B: 
quod  quibus  collegiatus.  8.  B:  que  tam  appropriatur.  14.  B: 

sexaginta  sex   millia.    A  in   marg. :    Sexaginta   millia   scolarium    fuerunt 
Oxonie,  vide  supra  (Below  181*  without  mark  of  referencc).  23.  AAi: 

Et  —  ccclcsic  deest. 

i3.  There  is  a  passage  in  Fitz  Kalph's  Defensio  Curaiorum 
on  the  numbers  at  Oxford.  He  says  that  parents  are  afraid  to 
send  their  children  lest  the  friars  should  get  hold  of  them  „et 
sic  fit  quod  ubi  in  studio  Oxoniensi  adhuc  meo  tempore  erant 
triginta  millia  studentlum  non  reperiuntur  sex  miliia  his  diebus". 
Brown's  Fasciculus  II,  47?.  Apud  Goldast,    Monarchia  II,   1 3r)8 


CAP.  XVI.]  DE  ECGLESIA.  ByS 

N  i8i*nutrimento  et  teguniento  ista  conclusio    sit  paulative 
et  provide  practizata. 

Sexto  areuitur,  sumendo  quod  nrincipes  et  domini     Objection: 
temporales     licite    et    absque    peccato   vendunt    terras    ecciesiasucs 

^  ...  .  accept  wiiat 

5  et    tenementa    sua  viris    ecclesiasticis    et    suis   succes-  they  may  buy? 
soribus    in  perpetuum,    ergo  a  forciori  conferrent   eis 
temporalia    in    perpetuum;     et    assumptum    probatur, 
ponendo  quod  aliquis  dominus  secularis  sit  constitutus 
in  extrema  necessitate,  sicut  sunt  milites  nostri    capti 

loab  hostibus  in  partibus  transmarinis,  nec  habeat  dictus      Exampie. 
dominus    unde    se    ipsum    redimat   nisi    alienando   in 
perpetuum    suum    manerium,    et    cum    hoc    suppono 
quod    nuUus    sit    qui  velit    emere    dictum    manerium 
nisi  collegium  nostrum  vel  aliud  ei  simile, .  tunc  datum 

i5Collegium  tenetur  relevare  dictum  militem  in  extrema 
necessitate  positum^  et  hoc  sub  pena  peccati  mortalis; 
sed  non  potest  ipsum  relevare  nisi  emat  ab  eo 
manerium,  ergo  tenetur  in  casu  sub  pena  peccati 
mortalis    emere    a    dicto    milite    pro    perpetuo    suum 

2o  manerium. 

Iste    casus    foret    michi    nimis  difficilis,    nec    video      Answer: 

-  I       r  -1  M-  •   •     r  !•  In  thc  case  sup- 

colorem  quomodo  loret   possibilis    nisi    lorte    dictum  posed  the  coi- 

,,       .  r        •  1         •  1      •  !•        •  1-      lege  ought  to 

coUegium  fuent  per   dominum    huius    secuU    vincuhsgive,  nottobuy; 

insolubilibus  mammone  iniquitatis  adeo  cathenatum 
20  quod  ex  induracione  necessario  dampnabili  non  possit 

dictum    militem    misericorditer    relevare,    sed    necesse 

habeat  eum  de  hereditate  paterna  dampnabiliter  spoliare. 

Sed   nec    casum  illum  libenter  admitterem    nec    aliud 

relevamen  militis  omnino  excluderem;  tale  enim  coUe- 
Sogium    si    foret    esset    summe    dyabolicum,     quia    (ut 

innuitur)  non  posset  per  elemosinam  sed  non  nisi  per 
iSi^^sacrilegium  *  dictum  militem  relevare,  et  revera  Deus 

non    posset    salvare    tale    collegium   de    sua    potencia 

absoluta. 


3.  A  in  marg. :  Scxta  racio.  5.  B:  et  per  tenementa.  9.  A  in 

marg. :  Casus.  21.  A  in  marg.:  Responsio. 


3^6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAF.  XVI. 

and  a  coiiege        Dcbet  ergo  milcs  ire  ad  doniinum  terrc   et  narrare  i-Si»'  o 

sobuying  ouglit 

to  bc  suppress-  siDi  condiciones  talis  colJegn,  et  totum  regnum  teneretur 

cd- 

collegium    tale    venenosum    expellere    et    cum    bonis 
que  talis  legio   occuparet,  si  fuerit  elemosina,  militem 
relevare.  Et  patet  quod  hoc  fieri    posset    legaliter   ex  5 
dicto  beati  Ambrosii    posito     in  decretis    XII%  q.   11% 
Judgment  of    Aurum.  Aurum,   inquit,   habet   ecclesia  noii  ut  servet 

Ambrosc. 

sed  ut  eroget  et  subveniat  in  necessitatibus.  Quid  est 
opus  custodire  quod  nihil  adiuvat?  An  ignoramus 
quantum  auri  atque  argenti  de  templo  domini  Assirii  10 
sustulerunt?  Nonne  melius  conflat  sacerdos  propter 
alimoniam  pauperum,  si  aliqua  subsidia  desuntj  quam 
si  sacrilegus  contaminat  et  asportat  hostis?  Nonne 
dicturus  est  dominus:  Cur  passus  es  tot  inopes  fame 
mori?  Et  certe  habebas  aurum^  unde  minisirasses  i5 
alimoniam.  Cur  tot  captivi  in  commercium  ducti  nec 
redempti  ab  hoste  occisi  sunt?  Melius  fuerat  ut  vasa 
vivencium  servares  quam  metallorum;  hiis  non  posset 
responsum  deferri.  Quid  enim  diceres:  Timui  ne 
templo  Dei  ornatus  deesset?  Aurum,  inquit,  sacra-  20 
menta  non  querunt,  neque  auro  placent  que  auro 
non  emuntur.  Ornatus  sacrorum  est  redempcio  capti- 
vorum,  et  vere  sunt  illa  vasa  preciosa  que  redimunt 
animas  a  morte.  Ille  verus  est  thesaurus  domini 
qui  operatur  quod  sanguis  eius  operatus  est.  25 

Thcse  words        Ex  istis  verbis  huius  doctoris  sanctissimi  et  decreti     P 

sliow  that  the       .  .  .....  .       . 

King  may  use  videtur,  pruTio  quod  regi  hcet  m  tempore  necessitatis  1 

church  treasurc  .....  ^  ,  .         ,.  ,      •  .  n 

to  redeem     muitipucis  auierre  nedum    locaba    cleri    sui    supernua 
sed  et  calices  et  preciosa  tumbarum  et  ecclesie  orna- 
menta,  ut  puta,  si  ahunde  vel  oportunius  regnum  non  3o 
sufficit    redimere    captivos    qui    in    defensioue    regni 

5.  A  in  marg.:  Ambrosius.  7.  A  in  marg. :  Aurum  habet  ecclesia. 
i5.  B:  aurum  aurum.  16.  B  in  marg.:  Pro  redempcionc  captivorum 
exponenda  sunt  vasa  ecclesie.  17.  A:  Alclius  fuerant. 

6.  Ambrosius  lib.  II,  De  Officiis,  c.  XXVIII  and  Decreti  sec. 
pars,  causa  XII,  q.  11,  cap.  LXX. 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  ^77 

P  iSi^^legitime    militarunt;    et    pro   iterata    defensione    regni    or  to  defend 
2  necessarii  sunt.  Secundo,  si  regnum  pro  sua  defensione 
necessaria   non  habeat  aliunde  vel  congruencius  unde 
militantibus  pro  defensione   regni    ministraret    stipen- 
adia.  Et  tercio-  si  vuleus  per  taxas  subernacioni  regni    or  to  avoid 

....  .  oppressive 

necessarias  ad  nimiam  pauperiem  sit  reductus.  Racio  taxation. 
beati  Ambrosii  stat  in  isto:  Melius  est  quod  regnum 
religiose  defendatur  per  propria  quam  quod  in  penam 
peccati  sui  depredetur  de  hiis  que  inutiliter  et  avare 
loretinuit  a  gente  sacrilega  ahena.  Sic  enim  Nabugodo- 
nosor  ex  peccato  sacerdotum  fecit  templum  in  Jeru- 
salem  spoliari  (ut  patet  Regum  XX.  et  Daniel  V"), 
sed  quid  propter  superbiam  qua  plus  timemus  hostes 
cognoscere  nostram  egenciam,  quam  Deum  offendere  Now  thc  ciergy 

.  ,  ...        prey  upon  the 

i5per    nostram    arroganciam,     et    quid    per    evidencias         poor. 
sophisticas  et    partem    quam    facit    clerus    potentibus 
lamentabiliter  pauperes  sunt  predati?    Et  ista  creditur 
una  causa  quare    thesaurus    ecclesie    et    cleri  Francie 
fuit  per  nostros  in  AngHam  transportatus,  sed 

20  Felix  quem  faciunt  aliena  pericula  cautuin. 

Et  patet  quod  dictum  collegium   debet    dare    dicto 

iSi-^pauperi    mihti    elemosinam    de    bonis   pauperum  *  ad 

hoc  datis,  non    autem    ad    hereditarie    conquirendum 

dominium  seculare,  quia  sic  posset  clerus  conquirere 

2  5  omnia  regna  mundi,  cum    (ut  inquiunt)    possunt   in- 

finite  adquirere,  sed  nichil  ahenare  vel  perdere,  et  sic 

videretur    quod    talis    adquisicio    omnium     regnorum 

mundi  foret   monstrum    abhominabile  Antichristi,    de 

quo  Daniel  IX°,  27:  Erit  in  templo  abhominacio  deso- 

3o  lacionis;  cui  dicto  Ghristus  alludit  Matthei  XXIV,    1 5 : 

Cum^  inquit,  videritis  abhominacionem  desolacionis  que 

I.  B:  illata  defensione.  5.  6.  B:  regni  necessitas. 

20.  Vulgo  iactatus  versus;  in  eandem  sentenciam  ap.  Plautum: 
Feliciter  sapit  qui  alieno  periculo  sapit. 


378  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

dicta  est  a  Daniele  propheta  stantem  in  loco  sanclo,  181 
velut  dicitur  Marci  XIII,   14,  stantem  nbi   non  debet: 
qui     legit,    inquit,    intelligat.  Sed   credo    quod    non 
veniet  desolacio  ad  hunc  graduni. 
Objccjion:  Scptimo  principallter  sic  arguitur:    Domini  tempo- Q 

transfer  tiieir   rales  libere  transferunt  ius  quod  habent  ad  sua  domi- 

riglits   to    otlier        ,  ...  . 

nicn;  why  not nabilia    nunc    in    certam    .communitatem    et    nunc   in 

to  a  society?  .  ....  ,. 

unam  personam,  quia  translacio  mris  temporalis  est 
libertatis  creature,  nolentis  uti  vel  esse  particeps  alte- 
rius  talis  iuris,  sed  in  certam  personam  transferunt  10 
absque  peccato  sua  dominia,  ergo  per  idem  possunt 
absque  peccato  in  communitate  transferre  iura  huius- 
modi.  Sed  translato  iure  in  communitatem  pro  suo 
perpetuo  consequitur  tam  perseverans  dominacio,  ergo 
stat   communitatem   habere    perpetuo   tale  dominium.  i5 

Answer:  Hic  dico,  primo  quod  conclusio  deducta  est  conce- 

civfrsocfetylhat  ^soda    de    commuuitate    civili    que    est    capax    civilis 

l?oid^propcrty°*^^^niinii,   ut  patct  de    multis    communitatibus    civium 

ciericr/ con^  4^^^  licite  civihter  dominantur.  Sed  procul  hoc  ad  in- 

munity-       ferendum  quod  clerico  (in  quantum   huiusmodi)  licet  20 
dominari  civiliter,  et    multo    periculosius    foret    com- 
munilatem   cleri  dominari  civiJiter,  cum  error  ille  vix 
foret     extinguibilis,     sed     tamquam      cancer     serperet 
ampliandoque  procederet,    quousque  magnam   partem 
regnorum  inficeret.  Satis  ergo  est  nobis  habere  usum  2  5 
moderatum  temporalium  pro  nostris  propriis  necessi- 
tatibus  et  aliorum  pauperum    relevandis    vel    extincta 
eorum    dominacione    civih    vel    in     manus     capitalis 
domini    derelicta,   ut    notat    Hugo    libro    secundo  De 
Sacramentis,    parte  secunda,  cap.  111°  et  VII°.    Layci,  3o 
inquit,  quia  terrena  et  terrene  vite    necessaria  trac- 
tantj  pars  corporis  Christi  sinistra  sunt.  Clerici  vero, 

5.  A  in  marg. :  Septima  racio.  i3.  B:  translacio.  i5.  A  in 

marg.:  Responsio.  28.  A  in  marg  :  Hugo.  In  Hugonis  De  Sacram. 

1.  c.  leges:  Laici  qui. 

29.    Hugonis    de    S.    Victore  Opp.  pars    II,   Dc   Sacramentis, 
lib.  II,  pars  II   (ed.  Migne),  pp.  417  et  420  mutatis   aliquot  verbis 


cAi>.  XVI.]  Dt:  t:ccLEsiA.  379 

Q  iSi'  quoniam  ea  qiie  ad  spiritualem  vitam  pertinent  dis- 
pensant  quasi  dextera  pars  sunt  corporis  Christi. 
Et  post  interpretando  utrumque  terminum  sic  infert :  st!"victor 
Clericus  nisi  Deum  et  ea  que  ad  Deum  spectant  habere 
3  non  dehet,  cui  statutum  est  decimis  et  oblacionibus 
que  Deo  offeruntur  sustentari.  Laicis  vero  christianis 
fidelibus  terrena  possidere  conceditur,  sed  clericis 
spiritualia  committuntur,  sicut  fuit  in  veteri  testa- 
mento.  Et  cap.  VII"  declarat  quomodo  quedam  eccle- 

losie  Christi  devocione  fidelium  conceduntur  salvo  iure 
terrene  potestatis,  ne  fiat  confusio,  cum  nihil  inordi- 
natiim  approbare  potest  Deus.  Unde  quandoque  con- 
cedunt  principes  terreni  nudum  usum  ecclesie,  et 
quandoque    usum    et    potestatem    exercende    iusticie, 

ib  quod  clericus  per  ecclesiasticas  personas  aut  indivi- 

dua    clericalia    exercere    non    potest.     Potest   tamen 

habere  personas  laycas  ministros  ad  illud    officium, 

sic  tamen,  inquit,  ut  id  ipsum  quod  potestatem  habet 

181'' <i:   principe    terreno    se    habere    cogno^^scat    et    ipsas 

20 possessiones  nunquam  ita  a  regia  potestate  elongari 
posse  intelligat,  quin  si  racio  postulaverit  aut  neces- 
sitas,  illi  ipse  possessiones  debeant  in  necessitate 
obsequium,  quia,  sicut  regia  potestas  patrocinium  quod 
debet   alteri   alienare    non    debet,    sic    ipsa  possessio 

2b  eciam  ab  ecclesiasticis  personis  obtenta  obsequium 
quod  regie  potestati  pro  patrocinio  debetur  iure  negare 
non  potest. 

j^      Iste  profundus  doctor  non  admitteret  quod  clericus  secuiar^^power 
haberet  in  se  civilitatem,    nec    emeret    vel    caperet  in  secuiar^^haVd". 

3o  se  sive  papa  sive  alius  summum  dominium  seculare, 
sed  regens  laycos  et  dominaciones  suas  spiritualiter 
recipere  posset  titulo  elemosine  fructum  possessionis 
vel   potestatis   terrene,    sic   tamen    quod    seculare  do- 

8.  Ainmarg.:  Contra  domiiiacionem  civilem  clcri   (Below  181«=  without 
mark  of  reference).  i5.   B:    pcrsonas   ac   individua.  ig.  B  in 

tnarg. :  Nota,  tantum  clongantur  temporalia  data  clcricis  a  brachio  seculari, 
ut  putam. 


38o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

minium    remaneat  aput  dominum   secularem.   Ulterius  l  R 
sicut    doctor    concedit    e|uod    est    de    libertate    domi-  iSi** 
norum  secularium  quod  possunt  transferre  ius  et  pos- 
sessiones   in    alios,    sic    concederet    evidencius   hoc  de 
clero,  cum  laico  sit  magis  cognata  secularis  possessio.  5 
Faiseness  of        Item,   nou  dubium  quin  clero    potest  nocere   terre-2 

thc  rule  tliat  i     l  •    •  •  i-  ^       •!•     ^ 

the  ciergy  may  Horum    habicio,    si    ergo  .  uon  hceret    sibi    tunc   ipsa 
"heir''endo\v-'  rehnquere,  ipse  foret  contra  legem  Dei  ipsis  diaboHce 
copulatus;  Christus  enim  precepit  suis  apostohs  mun- 
dana  rehnquere.  Paulus  cum  potuit  habuisse  vite  neces-  lo 
saria  de  Gorinthiis,  non  usus  fuit  iha    potestate,    sed 
Exampic  of    et  Augustinus  rogavit  cives  suos  recipere  possessiones 
gustinc.       quas    sibi  donaverant.     Quare  ergo    non    potuit   papa 
et  quilibet   ahus    cleri  dotatus    capitaneus    sic  fecisse; 
iUi  enim  uiilius  procurarunt  pro  genere  cleri  postero  i3 
quam  Silvester. 
Aiiorderscouid      Item,  non  ex  dotacione  cesarea    constituitur   novus3 

exist  as  well  ,         ,      .  .      ,  ,  .  ,      .  ,.  ^    . 

without  cndow- ordo  cleri  qui  sme  dotacione  huiusmodi  non  tuisset; 

ment  and  may         .,.,  ,  ,      .  .       ^    .  .  ,  . 

therefore  reiin-  quilibet  ergo  ordo  cleri  potuit    luisse    sme   dotacione 

quish  it.         ,      .  ,.  ,.    .       .  ....  , 

humsmodi  cum  tanta  religiositate  ordmis  sicut  modo.  20 
Ex  quo  sequitur  quod  dotacio  tahs  quecunque  est 
ordini  cleri  irapertinens;  ahter  enim  in  spohacionibus 
domorum  rehgiosarum  et  in  conquestibus  terrarum 
destruerentur  proporcionahter  possessionatorum  or- 
dines,  et  sic  variarentur  ordines  iUi  proporcionahter,  ut  20 
dotacio  variatur,  quod  dementis  est  dicere.  Sicut  ergo 
in  prima  dotacione  sua  potuit  rehgiosus  possessiones 
oblatas  reh'nquere,  sic  modo  post  possessionem,  quod 
si  generahter  voluntarie  fieret,  maneret  idem  ordo 
perfeccior  quam  est  modo.  3o 

So  may  thc         Item,  iuxta  tacta  papa  videns  dissensionem  oriri  ex  4  S 

Pope,  ,  .    .,.        ,         ...  .,  .  , 

occupacione  civilis  dommii,  et  sibi  ac  clero  suo  per 
seculares  posse  procurari  subsidium  in  casu  quo  iUis 
dominacionem  illam  rehnqueret,    non  foret  plenus  et 


I.  Ainmarg.:  Nota.  6.  7.  B:  terrenorum  non  abicio.  25.  A; 

proporcionabiter. 


CAP.  XVI.J  DE  ECCLESIA.  38 1 

S  iSi^^perfectus  dominus   eorum    nisi    posset    ad   relevamen 

sui    et    sui    generis    de   suis   subsidium  procurare,   ut 

tactum  est    de    milite    captivo,    sed   papa    est  utilius, 

plenius    et    perfeccius    dominus    patrimonii    Grucifixi 

5  quam  alius  secularis:  ergo  licet  sibi  in  casu  sic  facere;  and  shouid,  if 

...,?.,  .....  .    lic  thinks  thc 

ymmo   si  credit  vel  credere    debet    verismiiliter    quod  Church  wiii  be 

.,,       r  -1  •  •  .  -     ^ .  the  beiter  for 

status    ille   loret    sibi    et    toti    suo    generi    perteccior,     his  action. 
securior  atque    tranquillior,    videtur    quod    sub    pena 
peccati  gravis  debet  sic  facere,  nam  sic  utilius  possi- 

loderentur  a  sancta  matre  ecclesia. 

5      Item,    reliffio    quam   Ghristus    instituit    de    nolendo    The  Church 

.  .  ^         ?  ^   .  .        .  ,  .        ,  left  Christ-s 

,82"  pt>ssidere    pecuniam    luit    perieccior,    solempnior  •'•  et   priviiege  for 

C3GS3r's  ■    it  ll3S 

obligacior  quam  privilegiacio    cesarea,    ergo    cum    ad  now  the  right  to 

,.  .  .  ,.,..,..  leave  Caesar\s. 

dispensacionem  unms  non    apostoli  licuit    religionem 

i5priorem  deserere,  et  licet  privilegium  secundum  relin- 

quere.     Sic  enim  ex  causa  potest  celebrari  divorcium 

inter  virum  et  uxorem;  ymmo  (ut  fingitur)  licet  clero 

separare  animam  a  corpore  in  quocunque,  qui  domi- 

nacioni  sue  restiterit;  et  sic  hoc  luciferinum  vinculum 

20  foret  forcius    quam    vinculum     gracie    vel    nature,    et 

tunc  indubie  Deus  malus  superat  Deum  bonum.  Dicunt 

enim  quod  verbum    nedum  humanitatem   assumptam 

sed  totam  ecclesiam  potest  dimittere,  sed  clerus  pos- 

sessionatus   non    potest    dominacionem    deserere,    sed 

23  abrasio  capillorum  nostrorum  testatur  quod  non  debet 

esse  tam  fortis  nexus  inter  nos  et  bona  fortune. 

Ex  quibus  videtur  quod   propter  ineratitudines   se-   We  make  so 

j  1,;-  ,  ...     baduseofalms 

cundum  quas  volumus  de  dommorum    elemosinis  in    that  patrons 

,      .  .  ,         .  should  with- 

secularitate  superare  ipsos  dominos  et  propter  hereses  draw  them  and 

....  I    r       !•  restore  ihem  to 

3Qquas   111    materia  de   dommio   nostro   deiendimus,    exthetmeChurch. 
una  parte    abutententes    elemosinis    et    ex    ah'a    parte 
subtrahentes     debitum      de     spirituahbus     elemosinis 
rependendis,     videtur     quod     patroni     elemosinarum 
debent  ipsas  a  nobis  subtrahere  et  vere  ecclesie  Ghristi 

35  restituere,  cum  totus    finis    laudabihs    sit    eversus,   et 


5.   B:  quod  alius.  27.   A  in   marg. :   Conclusio.    De   ablacione. 


382  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

specialiter    si    peccamus    subdole    pretermisso    ordine  182"  S 
correpcionis  evangelice  inconsultis  episcopis,    ut  aput 
nominetenus    papam    et    cardinales,     inimicos    regni 
nostri  precipuos,  leges  regni  nostri   et  regaliam    regis 
tamquam  hereticam  condempnamus.    Iste    enim  vide-  5 
retur  contemplus  notabilis  indiscreti  doctoris  cum  suis 
complicibus. 
Objection:  Octavo  et    ultimo  areuitur   per    hoc    quod   cuilibetT 

8.  Itis  goodlo  ^         .  ,.  ^       ,         ^  ,.    .     ^  , 

give  temporai  dommo    temporah    non  solum  est  ncitum  sed    meri- 

gifts  for  spiri-  .  ,  ,•  ,  ,         • 

tuai,  and  the   tonum   emcre  hereditatem  et    bona  eterna  pro    bonis  10 

more  is  given  .  . 

tiie  more  is  re-  tcmporahbus,    et    cum    mams    bonum    temporale     sit 

ceived.  ,.      \  .   '  .   •         ,•  •  j  r 

dignms  mams  bono  spirituah,  sequitur  quod  amphus 
et  diucius  dotans  ecclesiam    intensius    meretur    beati- 
tudinem. 
Answer:  Ad  istud  argumentum  dixi  superius  quod    quihbeti5 

The  rich  man 

shouid  use  his  divcs  secuh  teuetur  sub  pena  peccati  mortahs    emere 

wealth  so  as  to  •       ,•  ...  .,., 

obtain  biessed- sibi  beatitudmem  per  suas  divicias,  non  quod  cuihbet 

ness ' 

beatificando  sit  precium  illud  necessarium  sed  quod 
habens  terrenam  potestatem  atque  divicias  utatur  eis 
ad  utihtatem  ecclesie,  et  sic  episcopi  et  rehgiosi  pos-  20 
sessionati  tenentur  precipue  emere  sibi  beatitudinem 
per  dispensacionem  prudentem  elemosinarum  dan- 
darum  pauperibus.  Verumptamen  non  oportet  ut  altera 
but  this  does   pars  ecclesie  vendat  vel  emat    reenum    ihud    civihter, 

not  mean  that  .  ... 

he  is  to  give  up  nec  quod  dominus  secularis  det  dominacionem  suam  25 

his  duties  to  the    ... 

ciergy.  clericis,  sed  quod  caveat  ut  faciat  elemosmam  suam  m 
abscondito  cum  nesciencia  manus  sinistre  quid  faciat 
dextera,  non  dampnificando  proximum  dando  sibi 
occasionem  rehnquendi  perfeccionem  suam  primevam, 
nec  ut  onerosus  factus  subditis  iniuste  detineat  eis  3o 
debitum,  que  omnia  fiunt  hodie  occasione  dotacionis 
perpetue.  Nam  exhinc  prelati  dicuntur  sompniferi  vel 
ignari,  subditis  in  equis,  famiha  et  exaccionibus  onerosi. 
Unde  non  est  credendum  quod  cesar  proporcionahter 
ad  quantitatem  bonorum  que  dicitur    dedisse  ecclesie  55 

8.  A  in  niarg.:  Octava  racio.  i5.  A  in  marg. :  Responsio.  Dotacio. 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  383 

i82»cleri  sic  meruit,  tum  quia  magnitudo  elemosine  ex 
dictis  non  taliter  mensuratur,  tum  eciam  quia  iuxta 
adversarios  non  fuit  nisi  nimis  stricta  restitucio  alieni. 
Sed  quomodocunque  sit  de  istis,  verisimile  est  quia 
5  Gesar  cecatus  tumebat  superbia,  et  sic  tam  elemosi- 
nantes  quam  elemosinati  peccant  communiter,  sicut 
quilibet  viator    sciens    vel    probabiliter    credens   quod 

iSa^^religio  *  vel  conversacio  alia  sibi  faciliter  adquiribilis 
esset  sibi  melior,  et  tamen  quiescit  torpide  in  vita 
loquam  reputat  sibi  minus  meritoriam  vel  minus  utilem 
sancte  matri  ecclesie,  ut  sic  peccat;  et  ad  arbitrandum 
hoc  requiritur  mentis  purgacio,  status  et  circumstan- 
ciarum  discrecio  sed  omnino  scripture  sacre  consulcio. 
Gontingit  enim  quod  rex  vel  alius  seculi  potentatus  a  King  may  se^ 
i5videns  obstinaciam  cleri  et  populi  tantum   invalescere  duty  to  reign 

^     ^  ^  raiher  tlian  to 

in  contemptu  Christi  et  sue  ecclesie  quod  foret  sibi  ex     ^"Ji^^l^ijfn^ 
tah  supposicione  meritorius  conversari  seculariter,    ut 
per  gladium  datum  sibi  a  Deo  coherceat  potenter  ad- 
versarios  legis  Ghristi,  quam  foret  sibi  istum    statum 

2odeserere  et  vitam  exproprietariam  clerici  vel  heremite 
assumere.  Vita  tamen  communis  exproprietaria,  nec 
in  magna  terrenorum  affluencia  nec  in  magna  eorum 
carencia,  videtur  communiter  illustratis  securior,  ut 
docet  Solomon  Prov.  XXX°,  8,  ahis  autem  illustratis 

25  eminencius  est  vita  arcior  vel  in  cura  alcior,  debite 
proficienti  perfeccior;  quod  si  propter  ypocrisim  vel 
primatum  status  talis  appetitur,  nuUus  est  periculosior, 
quia  Sapiencie  VI^,  6,  dicitur:  Districtiim  iudicinm 
hiis  qui  presunt  Jiet;  a  tahbus  enim  archiservis  Deus 

3o  requiret  striccius  compotum  talenti  traditi  et  fructum 

ministerii,    et    patet     de     primatibus    utriusque    partis 

ecclesie,  sicut  inferius  ostendetur  de  regibus. 

V  1      Unde    videtur    mihi  quod  rex  AngHe  annuatim  vel 

per  vices  congruas  faceret  diligenter  et  perfecte  inquiri 

5.    A   in   marg. :   Conclusio.  lo.    B:    vel   minus    utiiem      deest. 

28.    Durissimum    iudicium    in    lib.    Sap.  3i.    Codd.:    ut  post    de 

primatibus.  33.  A  B  in  marg. :  Nota  consilium 


384  JOHANNIS  WYCLIF. 


CAP.  XVI. 


TheKingshouidquantum  de  bonis    regni,    qua    condicione  et  quando  182'' V 

enquire  into       .      .  .,  .,.,.., 

Church  pro-    sit  in  omniDUs  et  singulis  cleri  sui  ad  manum   mor- 
and^i'iow  ^used,  tuam    devolutum.    Secundo    quod    notetur    numerus,  2 

and  correct  ,.  ..,.,.. 

what  is  wrong.  qualitas  et  armatura  spiritualis  cleri  qui  occupat  ista 
bona,  et  tercio  quod  faciat  inquiri  si  in  quantitate  3 
vel  qualitate  cleri  in  comparacione  ad  has  elemosinas 
sit  defectus,  quem  inventum  faciat  omnimode  celeriter 
emendari.  Probatur  huius  racionabilitas  in  exemplo: 
Nam  supposito  quod  rex  dedisset  capitaneo  cum  suo 
exercitu  thesaurum  regni  notabilem  ad  hostes  corpo-  10 
rahter  debellandum,  nonne  in  monstracione  exercitus 
sui  ydonea  faceret  simiHa  inquiri  proporcionabiUter  ad 
thesaurum  pugnatoribus  ministratum?  Gum  ergo 
pugna  spiritualis  miHcie  sit  quoad  causam  clarior, 
quoad  regem  et  regnum  utiHor  et  quoad  exigenciam  1 5 
iudicis  preponderancior,  quomodo  non  per  locum  a 
malori  faceret  fideHs  rex  illud  diligencius  inquiri? 
Non  restat  fideH  admittenti  principia  fidei  medium  ex- 
cusandi.  IlHus  enira  est  ydoneitatem  miHtum  suorum 
inquirere  cuius  est  stipendium  reddere.  20 

Tiie  ciergy  have      Nec   valet  fingere  exempcionem  vel  privilegium   ad 

no  exemption         ,,        ,  .,,      ,  ,       •  •  ,•• 

from  such  an  toUendum    lilud    stante    rata    solucione  stipendn;  nec 

enquiry.  .  ,  ,     ,  ,. 

mirum  si  regnum  nostrum  habeat  consuetudmem 
(cum  hoc  quod  non  sit  legi  scripture  contraria), 
eciam  aliam  quam  habent  aHa  regna  mundi,  quia  alio  2  5 
modo  et  aHo  pondere  stipendii  conduxit  rex  clerum 
AngHe  quam  cleri  in  regnis  aHis  sunt  conducti.  Unde 
cum  maximus  contemptus  quoad  Deum  et  hominem 
et  speciaHter  quoad  periculum  regni  staret  in  fraude 
iUius  raiHcie,  videtur  quod  rex  et  regnura  debent  de  3o 
istis  eo  raagis  diligenter  inquirere  et  proporcionaliter 
ad  defectura  in  quantitate  vel  quaHtate  de  stipendio 
deficienti  subtrahere.  *  182"= 

Nec    cadit    excusacio    quod    nerao    luet    defectumx 
alterius,  quia  oppositum  est  fides  catholica,  speciaHter  35 

9.   A  in  marg.:   Exemplum.  21.   A   B   in    marg.:   Pnma   ficcio. 

3}.  A  B  in  marg.:  Secunda  liccio. 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  385 

Xi82"=quando  unus  omissione  vel  commissione  participat 
peccato  alterius;  si  enim  prepositus  spiritualis  exercitus 
vel  capit  stipendium  pro  militibus  quos  non  habet 
vel  pro  indignis  quos  debet  corrigere,  quomodo  non 
5  est  dignum  elemosinam  proporcionalem  ab  illo  sub- 
trahere? 

Nec   valet   infidelis   ficcio   qua   dicitur  quod  absque    it  is  vain  to 
condicione    tuit    tacta    coUacio,  quomodocunque  reli-  gifts  were  made 

.  without  con- 

giosus  voluerit  donatum  expendere,  quia  hoc  accusaret       ditions. 

lopatronos  ex  blasphemia  et  extingueret  spem  de  suo 
spirituah  suffragio;  ideo  non  minus  propter  mortu- 
orum  suffragium  quam  vivorum  subsidium  debet  fieri 
diligens  inquisicio  in  hac  parte;  tunc  enim  haberemus 
pauciores    mihtes,    sed   potenciores    contra   dyabolum. 

Y      Nec  valet  infundabihs  ficcio  qua  dicitur  quod  nemo  Vain  too  is  the 

...  .  .   .  r  fiction  that  all 

aufert    quicquam    simphciter    ab    aho    nisi    auferat    a     true  taking 

away  is  from 

quohbet  sibi  simih  in  natura,  quia  tunc  nemo  posset    like  by  like; 
quicquam  auferre  ab  aUo,  cum  omne  ablatum  ab  impio 
tribuitur    iusto.    Sic    enim    iusti  tulerunt  spolia  impi- 

20  orum  et  omni  habenti  dahitur,  ah  eo  autem  qui  non 
habet  et  quod  videtur  hahere  auferetur;  et  sic  de 
modis  loquendi  scripture,  sanctorum  doctorum  et  legis 
ecclesie.  Nam  XXXVII^  epistola  Augustini  ad  Mace- 
donium    dicitur    quod    non    dimittitur  peccatum    nisi 

2b  restituatur  ahlatum,  et  idem  ponitur  in  canone,  XIV% 
q.  VI.  Si  res.  Ista  tria  nesciverunt  sompniare  quod 
non  est  ablacio  nisi  iusta,  nec  quod  est  iusta  ablacio 
nisi  fuerit  auctorizata  a  pontifice  Romano.  Nam 
omnem   abiacionem    vel   collacionem  sicut  et  omnem 


7.  A  B  in  marg.:   Tercia    ficcio.  8.  In    codd.:    quandocunque. 

i5.  A  B:  Quarta  ficcio.    A  in  marg.:  Nota  ficticias  pro  dominacione  cleri 
(Above  182«=  without  mark  of  reference).  23.  A  in  marg. :  Augusrinus. 

B  in  marg.:  Nota  Augustinum    quod  non  dimittitur  peccatum    nisi  resti- 
tuatur    etc.  29,  A  in  marg. :   Stat  esse  ablacionem    iustam   preter 

hoc  quod  papa  ipsam  approbaret. 

26.  Vide   Decr.    II  pars,    causa  XIV,    q.  VI,    cap.  I.    De  illa 
epistola  Augustini  vide  supra  pag.  304.. 

25 


386  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVI. 

operacionem  quoad  eius  substanciam  oportet  auctori- 182"=  Y 
zari  a  Deo;  et  cum  omnis  talis  operacio  non  est   sic 
secundum    quid     sed    operacio    simpliciter,    eo    quod 
aliter    nulla    creatura    foret    simpliciter    activa,     sicut 
Gommentator   recitat  quosdam  dicere^  quos  dicit  non  5 
habere     cerebrum     disposituni     ad     philosophandum, 
sequitur  cum  veris  quod  stat  esse  ablacionem  simph- 
citer  cum  hoc   quod  non  a  papa  fuerit  approbata.    Si 
ergo  ablacio  vel  aha  taHs  iniusta  operacio  non  depen- 
det    ex    approbacione    divina    quoad    mores    quin    sit  10 
simphciter    ablacio  et  alterius    generis  operacio,  quo- 
modo  blasphematur  quod  nulla  est  ablacio  simpliciter 
nisi  papa  decreverit?  Sic  enim  extoUeretur  super  omne 
quod  dicitur  Deus. 
or  that  every        Nec    minus    blasphemum  est  dicere  quod  nulla  est  Z 

gift  or  with-     .  /    .  /  .... 

drawai  of  gifts  msta    ablacio,    collacio    vel  alia  operacio  ecclesie   nisi 

needsthePope's  .  .  .  .  1     1  • 

sanction.  auctonzetur  ab  ipso,  quia  antequam  ipse  habuerit 
primatum  huiusmodi^,  erant  multe  operaciones  ecclesie 
satis  iuste,  sicut  operacio  sua  est  iusta  ex  pura 
acceptacione  divina.  Ymmo  pro  tempore  mortis  sue,  20 
sicut  et  ipso  superstite  ignorante  sunt  multe  abla- 
ciones,  collaciones  et  operaciones  elemosinarie  satis 
iuste,  sicut  patet  de  dotacione  ecclesie  Anghcane,  que 
non  emanavit  ex  eius  auctoritate,  sicut  nec  percepcio 
elemosine  cesaree  vel  elemosina  Anghe  cesari  non  25 
subiecte.  Ahter  enim  non  faceret  AngHcus  elemosinam 
clero  suo  nisi  ostensa  ad  hoc  auctoritate  papaU 
singularissima;  quod  non  est  fingendum,  cum  tempus 
et  infinite  ahe  circumstancie  variarent  operacionem 
elemosine.  *  Et  sic  cum  auctorizacio  generahs  non  182** 
sufficit,  frustraretur  ex  defectu  auctoritatis  papahs  et 
ignorancia  revocacionis  hcencie  prioris  omnis  elemo- 
sina  facienda  egenis. 

Ex    istis    demum    coUigitur    quod    ficticia    subdola 
recentissima    qua    maior    pars    nostrorum   sacerdotum  35 

i5.   A  B  in   marg. :    Quinta   ficcio.  17.   B:   ipse  —  operacio  sua 

deest.  34.  A  in  marg. :  Nota.    A  B  in  marg. :  Sexta  ficcio. 


CAP.  XVI.]  DE  ECCLESIA.  BSy 

Z  iSa^^dotatorum  fingit  infideliter  quod,  cum  papa  dominatur 
civiliter  et  capitaliter  super  singulos  reges  terre,  non 
licet    eis    auferre    quicquam  a  clero,  iudicare  de    cleri 

1  conversacione    vel    cleri    officio,   nec    ipsum   corripere 
5  vel    iuvare    nisi    ex    eius    auctoritate  previe    requisita. 

Sic  enim  extolleretur  super  Petrum  et  omnem  Ghristi 
vicarium,  cum  Petro  ignorante  et  non  approbante 
nisi  forte  confuse,  sicut  benevolus  approbat  omne 
bonum,  Paulus  nuda  auctoritate  Christi  fecit  magnum 
loprofectum    ecclesie  (sicut    patet   Act.    IX°    et    infra). 

2  Secundo   fingens   hoc    dogma  nephandum  daret   occa-    if  this  were 

,       ,    .      , .         ,         ,  ,  ^    .         .  true  the  laity 

sionem  populo  laicau  subtrahere  benencienciam  suam  migiit  withdraw 

,      .    .  ,    .    .  ,  ali  gifts  that  had 

eeenis,  tam  clencis  quam  laicis,  eo  quod  non  expresse  not  been  sanc- 

,  .        .  ,      .  ,.  .  ,     .  .        tioned   by  the 

docetur  satis  smgularis    papahs  auctoritas  vel   mtenm  Pope,  whiie  the 

,  .  clergywould  be 

i5  revocacio  auctontatis  ostense,  ut  tangitur  in  destruccione  out  of  aii  con- 

Sproxime  ficcionis.  Tercio  tolieretur  omnis  regalia  et 
primatus  secularis  principum  terrenorum,  cum  non 
hceret  seculari  iudicare  de  nequicia  clerici  sibi  in- 
iuriantis   quantumcunque  notorie  nec  exterrere  clerum 

20  freneticum  ab  attemptato  facinore,  et  multo  magis 
non  liceret  seculari  domino  amerciare  clericum  vel 
eius  familiam  insolentem  nisi  prius  consulto  papa  ad 
hoc  licenciante,  quia  aliter  liceret  auferre  a  clero  per 
viam  multacionis    temporaha  sua    mobilia    et    in  foro 

25  civih  iniuste  occupata,  papa  qui  est  capitahs  dominus 
inconsulto.  Talia  deliramenta  nedum  ex  scriptura  sacra 
infundabilia  sed  sibi  contraria  que  hodie  plus  solito 
sunt  emuncta  dabunt  finem,  si  Deus  voluerit,  ne 
post    istum    virum    sterilem    succedat    alius  tyrannice 

3osic  blasphemans,  sed  Daniehs  IX°,  27,  dicitur  quod 
abhominacio  desolacionis  perseverabit  usque  in  Jinem. 

i5.  A  Aj:  ostense  deest. 


25* 


388  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

GAP.  XVII. 

We  must  go        Pro  ulteriori  declaracione  christiane  fidei  de  quiditate  ac  iS^-^  A 

through  the  ten        .  .....  ,  .,, 

argumentsgivenunitate  saucte  matFis  ecclesie  discurrendum  est  per  illas 
our  oppoiienfs  decem  raciunculas  quas  feci  superius  in  fine  V  capituli  de 

answer.         .  .  ,      ,  .  .... 

ista  matena,  et  recitabo  responsiones  cumsdam  doctons,  3 
ut  veritas  fidei  concertacione  scolastica  magis  appareat. 
Assumpsi  autem  in  primo  argumento  quod,  si 
ante  incarnacionem  Christi  non  fuit  ecclesia  et  extra 
ecclesiam  catholicam  non  est  salus,  tunc  nullus  patrum 
veteris  testamenti  salvabitur.  10 

i.Our  opponent      Hic     negatur     consequencia,     cum    antecedens    sit 

denies  our  right  -  ,  i      •  «^ 

to  conciude    verum  et  consequens  falsum,  vel,  mquit,  ante  mcarna- 

from  his  pre-      .  ,      .  i     i-  tt-      •      ^  • 

misses  that  the  cionem  crat  ecclesia  catnohca.  Hic  msto  primo  contra  1 

O.  T.  fathers    .  ,   .  .  . 

wiii  not  be    falsitatem  mipositam    consequenti,    et   quia   est   argu- 

mentum  ad  hominem,  suppono  primo  quod  nihil  est  i5 
quod  fuit  ante  hoc  instans  quod  est  presens,  et  erit 
post  illud  nisi  quod  est  in  illo  eodem  instanti.  Patet 
supposicio  scole  dicenti  quod  nichil  est  nisi  quod 
est  in  hoc  instanti  temporis  quod  est  presens,  et  tunc 
Answer:      arguo    sic    coutra    concessum,    sciHcet    quod    ahquis  20 

On  his  own  .  •  ^        i       i  •  o-       • 

nominaiist  the- patrum    veteris    testamenti  ^  salvabitur.     bi    sic,    tunc  i83' 

ories  it  must  ,  .  ,.       .  •  •        i       i  • 

be  so.  vel  qui  est  ahquis  patrum  veteris  testamenti  salvabitur, 
vel  qui  erit  ahquispatrum  veteris  testamenti  salvabitur; 
consequens  falsum  secundum  istam  scolam,  quia  nec 
est  nec  erit  aHquis  patrum  veteris  testamenti,  cum  20 
non  sit  vetus  testamentum  nec  reincipiet  in  die 
iudicii  vel  ante.  Nec  est  verisimile  quod  vetus  testa- 
mentum  sit  novum  testamentum  de  quo  scriptura 
facit  distinccionem  cum  lege  veteri,  quia  tunc  non 
foret    distinccio    inter   vetus    testamentum    et    novum  30 

I.  A  in  marg.   ca™  XVII  (in  red   ink).  4.  V.   cap. ;   codd.:  XV. 

6.  A  Aj:  contricacione.  7.  B:  autem   deest.  11.  A  in  marg.: 

Prima  responsio.  18.  A  in  marg. :  Ante  Christi  incarnacionem  fuit 

ecclesia;  hoc  probatur  continue  (Below  i82<i  wiihout    mark  of  reference). 
i().  B:  quod  esr  prius. 

7.  Compare  pag.    112,  1.   18. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  ^89 

A  183' per    descripciones    eorum    congruas    exprimenda,    sed 

omnia  cerimonialia  et  legalia  veteris  testamenti  essent 

pro    tempore    legis    gracie    ab    ecclesia    observanda, 

consequens    contra    sanctos    doctores     tractantes     de 

2  cessacione  legalium.  Et  quantum  ad  conclusionem  ex  Augustine  did 

.  .  .  ,      .       ^    .  not  sav  that  the 

fundacione  Augustmi,  scilicet  quod  ecclesia  fuit  ante-  Churcli  existed 

.  ,  .       before  it  was 

quam    fuit    ecclesia,    patet    quod    iste   sanctus  horruit   the  Church; 
sic  sophisticari  in  fide  de  sancta  ecclesia,  nec  sequitur 
ex  textu  suo,  III,  De  Doctrina  Ghristiana  VI°,  supradicta 

losentencia.  Nam  iste  est  textus  Augustini:  Qui  credi- 
derunt  ex  quibus  facta  est  prima  ecclesia  Jeroso- 
limitana,  satis  ostenderunt  quanta  utilitas  fuerit  eo 
modo  sub  pedagogo  custodiri.  Modo  non  sequitur,  ex 
illis  facta  est  prima  ecclesia  Jerosolimitana,    ergo  nec 

1 5  ante  illos  nec  ante  incarnacionem  fuit  ecclesia 
Jerosolimitana,  et  multo  magis  non  sequitur  quod 
ante  illos  non  fuit  ecclesia. 

B  Unde  logice  dicitur  quod  ex  illis  facta  est  particu- 
lariter  ecclesia  catholica  que  fuit  a  principio  mundi  et 

2ofuit  continue  per  generacionem  membrorum  suorum 
usque  ad  finem  mundi,  et  facta  est  in  magno  anno 
mundi.  Sed  pertinencius  sensui  huius  sancti  dicitur 
quod  intendit  ex  illis  factam  primani  Jerosolimitanam 
particularem     ecclesiam     sub     nomine    Jerosolimitane 

2  5  ecclesie,  quamvis  ante  fuerit  ecclesia  tam  pro  terapore 
legis  veteris  quam  nove.  Iste  autem  sanctus  fuit  mira- 
biliter  subtilis  logicus,  relinquens  nobis  ex  verbis  suis 
diversa  puncta  logicalia  capienda.  Unde  utramque 
istarum  responsionum  approbo,  cum  inutile  est  scole 

3o  dare  responsionem  que  non  valet.  Et  conformiter 
dicitur  ad  illud  Augustini,   I  Retraccionum  cap.  XIII°^ 

5.  6.  B:  ex  fundamento.  12.    In  codd.:  inutilatas.    Correxi  e  textu 

Aug.  1.  c.  22.  A  Aj:  huiusmodi  sancti.  3i.  A:  Augustini  II 

in  textu;  in  marg.:  correxit  I.  In  codd.:  cap.  XII.  correxi.    B  ia  marg. : 
Christiana  religio  est  securissima. 

9.  Aug.  Opp.  tom.  III,  pars  I,  pag.  48.  3i.  Ibid.  tom.  I, 

pag.   19. 


390  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

ubi  sic  loquitur:  quod  dixi,  ea  est  fiostris  temporibus  i%y  b 
christiana  religio  qiiam  cognoscere  ac  sequi  securissima 
ac  certissima  salus  est;  secundum  hoc  nomen  dictum 
est,   non  secundum  ipsam  rem  cuius  hoc  nomen  est. 
Nam  res  ipsa  que  nunc  christiana  religio  nuncupatur,  5 
erat   et    aput    antiquos    nec    defuit  ab  inicio  generis 
humani,    quousque    ipse  '  Christus    veniret   in    carne. 
Unde  vera  religio  qiie  iam  erat  cepit  appellari  christi- 
ana.  Et  sequitur  exposicio:  Hec  est  nostris  temporibus 
religio    christiana,     non    quia    prioribus    temporibus  10 
non  fuit^    sed  quia  posterioribus  hoc  nomen  accepit. 
but  he  teaches       Ex  istis  dictis  notari  possunt  notabilia.  Primo  quia  1 
a)  the  Christian  christiana  religio  secundum  formam  quam  ipse  insti- 
'^*^  an^d "safest  ;^^  tuit  est    perfectissima    et    securissima;    secundo    quod^ 

b)  it  lasts        .  j^  ^  ^.  ^^  ^'i-^^ 

through  both   ipsa  durat  per  tempus  utrmsque  testamenti,  licet  ante  i5 

testaments ;      .  .  .  ^  i     •  ^-  i-    •  ^ 

mcarnacionem    non    sit   vocata    christiana    rehgio,    et 
c;itexistedfrom  tercio  sequitur  quod  ecclesia  fuit  a  mundi  inicio,    ut  3 

the  beginning  ^  ^  ' 

of  the  worid.   dicit    Crisostomus    et    decretum     Augustini,    positum 
XXXII%    q.  IV^.    Recurrat.     Et   hoc    debet  attendere 
doctor  allegans   hoc  dictum  Augustini,    non  enim  hic  20 
loquitur  de  ecclesia  sub  nomine    ecclesie,    sed    loqui- 
tur  de  rehgione  christiana,  dicens  *  quod  fuit  a  mundi  iSS" 

The  Christian  inicio.  Ecclesiam  ereo  vocat  sub  nomine  reHmonis  que 

rehgion  is  an-  '-'  o  i 

other  name  for  hodie  dicitur  christiaua.  Et  patet  quod  non  sequitur: 

the  Church.  ,  .... 

si  ante  incarnacionem  non  vocabatur  christiana  reHgio,  2  5 
ergo  ante  incarnacionem  non  fuit  ecclesia  vel  christi- 
ana  rehgio,  quin  pocius  sequitur  quod  a  mundi  ini- 
cio  fuit  ecclesia;  quia  notum  est  quod  nunquam  fuit 
rehgio  fidehum  predestinatorum  nisi  quando  fuit 
ecclesia.  Ideo  sicut  a  mundi  inicio  fuit  illa  rehgio,  3o 
sic  a  mundi  inicio  fuit  ecclesia;  et  ad  hoc  sunt  quot- 
Ubet  testimonia  sanctorum.  Nam  Augustinus  (ut  alle- 

II.  A  in  marg.:  Nota.  20.  A  in  marg. :  Ecclesia  incepit   habere 

nomen   ecclesie   in   novo   tes>tamento,    sed  utique  ipsa    prius  fuit  (Below 
i83»  without  mark  of  reference).  26.  B:   vel  fuit.  28.   A  A,: 

quia  —  ecclesia  deest.  32.  A  in  marg. :  Augustinus. 

18.  Decret.  sec.  pars,  causa  XXXII,  q.  IV,  cap.  II. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  Bgi 

B  iSS^^gavi  superius)  sic  scribit  super  Psalmo  CXLII°:  Ec- 
clesia  que  est  7nulier  antiqua,  civitas  Dei  et  corpus 
Christi,  hahet  inicium  ab  Abel,  sicut  mala  civitas  a 
Caym.  Unde  in  libro  De  Questionibus  veteris  et  nove 
5  legis  q.  III^  declarat  quomodo  fides  ecclesie  successit  per 
ordinem  in  electis.  Ab  inicio,  inquit,  genus  est  christia- 
norutn,  priores  ergo  homines  quotquot  Jidem  habu- 
erunt  unius  Dei  iure  christiani  dicendi  sunt.  Unde 
sicut  non  sequitur:  per  tempus  veteris  testamenti  non 

lofuit  vocata  religio  christiana,  ergo  tunc  non  fuit  reli- 
gio,  ita  non  sequitur:  tunc  non  fuit  vocata  ecclesia 
christiana,  ergo  tunc  non  fuit  ecclesia.  Sicut  ecclesia 
Romana,  cum  sit  universalis  ecclesia,  diu  fuit  ecclesia, 
antequam    fuit    ecclesia    Romana,     quia    quemcunque 

i5locum  mundi  incoluerit  semper  manet  ecclesia,  cum 
fides  et  predestinacio  non  dependent  a  loco  corporeo. 

C      Ideo  oportet  notare   quomodo    accidit    ecclesie  de-   jhe  name  is 

1  .1  •         •  ^  ^  ,     accidental;  tlie 

nomuiacio  a  loco  et  denomuiacio  a  natura  creata  sub  essentiai  is  that 
nomine  tali,  sed  per  se  inest  sibi  denominacio  a  capite,  joined  to  her 

2oquod  nunc  est  Christus,  Deus  et  homo;  fuit  autem 
caput  ecclesie  antequam  fuit  homo.  Ideo  foret  nephan- 
dum  sophisma  concedere  quod  tunc  non  fuit  ecclesia, 
licet  ecclesia  fuerit  tunc  per  locum  a  simili  quod  ec- 
clesia  Romana   vel  christiana    fuit,    quando    ipsa   non 

2  5  fuit    Romana     vel     vocata    christiana.     Oportet     enim    ^^^  cannot 
distinguere  inter  per  se  et  per  accidens.  Ecclesia  enim  excep?by°famng 
non    potest    desinere    esse    ecclesia,    sicut  nec    aliqua  ^^^^y^'"°"'' ^'"^" 
creatura  potest  desinere  esse  membrum  Christi  mistici 
(ut  declarat  Augustinus  111°,     De  Doctrina  Christiana 

3oXXXII°).  Unde  quod  ecclesia  vocata  est  sub  nomine 
ecclesie  pro  tempore  veteris  testamenti,  patet  scrutanti 

1.  2.  A  in  marg.:  Ecclesia.  i6.  A  in  marg. :  Nota.  17.  B  in 

marg.:   Denominacio    accidit    ecclesie   tripliciter.  29.  A  in  marg.: 

Augustinus. 

T.  Opp.    Aug.    tom.    IV,    pars    II,    pag.    iSSg.  5.    Ibid. 

tom.  III,  Append.  pag.  44. 


392  JOHANNIS   WYCLIF,  [CAP.  XVII. 

The  name  of  scripturas  tum  in  libris  leealibus  quam  prophetalibus,  iSS"  c 

''Church"  used.       ,.,.,.  .    ,.,  ^  .         .    ,  ,  rr     ,       r 

throughout  the  in  libris  historialibus  et  sapiencialibus.  Unde  irequen- 
cius  (si  non  fallor)  fit  mencio  in  lege  veteri  de  matre 
nostra  sub  nomine  ecclesie  quam  in  nova.  Unde 
quia  liber  Psalmorum  est  valde  autenticus,  quia  a  5 
domino  aliegatus  et  communius  in  ore  presbyteri 
exclamatus,  notaremus  illud  Psalmi  XXI%  26.  Aput 
te  laus  mea  in  ecclesia  magna,  et  Psalmo  XXXIV°, 
18,  dicitur:  Confitebor  tibi  in  ecclesia  magna,  et 
Psalmo  CXLIX",  i :  Laus  eius  in  ecclesia  sanc-  jo 
torum.  Et  sic  exponit  Augustinus  maiorem  partem 
Psalmorum,  dictam  de  ecclesia  vel  in  persona  eccle- 
sie,  sicut  loquuntur  libri  alii  veteris  testamenti.  Unde 
beatus  Gregorius,  Omelia  XIX%  exponens  illud  Matthei 

Parabie  of  the  XX,   i:  Simile  est  resrnum  celorum  homini  patrifam'  i5 

labourers  in  the  ......     ^  r         j 

vineyard.  iUas  qui  exHt  primo  mane  conducere  operarios  in 
vineam  suam,  declarat  quomode  paterfamilias  est 
conditor  noster  qui  in  magna  domo  sua  regit  singula, 
sed  specialiter  suam  ecclesiam.  Ipse,  inquit,  habet  vi- 
neam,  scilicet  universam  ecclesiam  que  ab  Abel^- iusto  iSS" 
usque  ad  ultimum  electum  qui  in  fine  mundi  nasci- 
turus  est  quot  sanctos  protulit  tot  palmites  misit.  Et 
post  prosequitur  quomodo  dicta  ecclesia  mane  hora 
tercia,  sexta,  nona  et  undecima  habuit  cultores  vinee 
ecclesie  quos  vocavit  et  excitavit  ad  colendum  eccle-  25 
siam  et  vicia  extirpandum.  IUas  autem  quinque  horas 
limitat  iste  sanctus  papa  per  quinque  etates  mundi. 
Modo  non  dubium  vel  ceco  logico,  si  vinea  dicti 
patrisfamihas  sit    ad   sensum  misticum  sancta  ecclesia 

4.  A  in  marg. :  Ecclesia  vocata  est  sub  nomine  ecclesie  pro  tempore 
veteris   testamenti  (Below  183*»  without  mark  of  reference).  6.  B. : 

communicus  in  ore.    B  in  marg.:  Frequenter  in  lege  veteri  fit  mencio  de 
ecclesia  sub  nomine  ecclesie.  12.   i3.  In  codd.:    ecclesia.   Correxi. 

14.  A  in   marg. :    Gregorius.  20.  B:   que  Abel  iusto.   A  in    marg. : 

Ecclesia  sunt  omnes  electi  qui  sunt  et  palmites    in  Christo   qui  est   vitis. 
23.  B:  quomodo  dunca  (sic)  ecclesia. 

14.  Sancti  Gregorii  XL  Homil.    in    evang.    lib.  I,   hom.  XIX. 
Opp.  tom.  I,   i5io. 


CAP.  XVII.]  DK  ECCLESIA.  3^3 

C  i83*=que  ab  Abel  iusto  usque  ad  novissimum    electum  sic    The  Church 

does  not  exist 

fructincavit,  tunc  illa  est  extencior  in  etate  quam  pro    oniy  for  the 

.  .  .  *         eleventh  hour. 

hora  undecima.  Sequilur  enim:  Deus  habet  illam  eccle- 
siam,  ergo  illa  est  ecclesia,  et  sequitur:  Ab  Abel  iusto 

5  usque  ad  novissimum  electum  illa  taliter  germinavit, 
ergo  per  tantumdem  temporis  ipsa  fuit.  Et  eandem 
sentenciam  dicunt  Augustinus,  Grisostomus  et  decretum 
ex  fide  scripture  (ut  ostendi  superius) ;  et  revera  abbre- 
viare  etatem  sancte  matris  ecclesie  quod  non    fuit  in 

loveteri  testamento  foret  presumptuosus  error  et  peri- 
culosus  merito  revocandus;  quod  ego  statim  facerem, 
si  (quod  absit)  illam  assercionem  temerariam  presump- 
sissem. 

D      Nec  valet  dicere  quod  ecclesia  fuit  per  istas  quatuor 

iSetates  ante  incarnacionem,  sed  tunc  non  fuit  ecclesia, 

1  primo  quia  tam  literaliter  quam  mistice  vocatur  eccle- 
sia  pro  tempore  veteris  testamenti,  sicut  patet  in 
parabolis  Christi  quibus  vocavit  fideles  ad  nupcias  et 
ad    laborandum    in    vinea     (ut    patet    Mat.    XXII°   et 

2oMat.  XX^),  et  secundum  peritos  linguarum  ecclesia 
dicitur  convocacio  fidelium,  synagoga  autem  congre- 
gacio  fidelium.  Ideo  prius  dicta  est  ecclesia,  antequam 
fuerat  vocata  synagoga.  Et  quoad  sensum  literalem, 
patet  quod  sepe  vocata  est  ecclesia  pro  tempore  veteris 

2testamenti.  Similiter,  si  ecclesia  fuit  in  prima  etate 
mundi,  tunc  vel  illud  quod  est  ecclesia  vel  illud  quod 
fuit  ecclesia.  Primum  negabitur  et  dato  secundo 
oportet  cum  veris  dicere  quod  illa  adequata  ecclesia 
que  fuit  in  prima  etate  mundi  fuit  in  illa  etate  eccle- 
3o  sia,  et  cum  illa  etas  lapsa  est  per  multa  millia 
annorum  ante  incarnacionem  Christi,  sequitur  quod  per 
tantum  temporis  ante  incarnacionem  fuit  ecclesia; 
quod  ego  credo  esse  de  fide  ecclesie.  Similiter  modo    The  Church 

,      .         .  ,  -    .      .  .  ,.   which  existed  in 

3  est  ecclesia  tnumphans  que  tuit  m  prima  etate  mundi,  the  first  ages  as 

militant  is  now 
triumphant. 

2.  A:    extensior.  12.  i3.   B:    presumpsisse.   A  in  marg. :   Ficcio. 

21.  A:  congregacio  fidelium.    Aj  add.  ludeorum. 


394  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

et  cum  nulla   sit   ecclesia    triumphans  nisi    que    priusi83"D 
fuit  militans  (ut  declarabitur  inferius),    sequitur  quod 
illa  ecclesia  triumphans  que  fuit  pro  prima  etate  mundi 
fuit  tunc  ecclesia  militans.    Non    enim    est    fas  dicere 
quod  nunc  non  sit  ecclesia  triumphans    nec  erit  ante  5 
diem  resurreccionis    finalis,    nec    fas    est    dicere    quod 
solum  Ghristus  vel  aha  persona  humana,    si    iam   sit 
beata  in  corpore  et  anima,    sit  modo    ecclesia    trium- 
phans. 
in  denying  the      Ex  istis  videtur   mihi  quod  post    hereses    de    trini-  10 

previous  ^  _  ^_  ^ 

existence  of  the  tate  et  incarnacione  non  fuit  heresis  periculosior  quam 

Church  we  ,         .  r  1 

reject  an  articie  pertinaciter  defendere  quod  per  totum  tempus  veteris 
testamenti    non    fuit   ecclesia    sancta    cathoiica;     tunc 
enim  deficeret    fidelibus    tam    viantibus    quam  trium- 
phantibus  solempnis  articulus  fidei,  immediate  sequens  i5 
post  articulum  de  spiritu  sancto,  quod  est  contra  fidem 
scripture,  contra  sanctos  doctores*et  iura  ecclesie,  que  i83'* 
dicunt  concorditer  quod  fidehs  debet  credere  in  spiri- 
tum  sanctum,  sanctam  ecclesiam  cathohcam.  Ideo  tam 
clerici    quam    laici    debent    constanter    consurgere    ad  20 
istum  articulum  defendum,  scihcet  quod  ecclesia  sancta 
cathoHca  fuit  a  mundi  principio  cuius  pars  triumphans 
est  spiritus  celestis  (ut  dixi  superius). 

Unde  in  De  Questionibus  veteris  et  nove  legis  cap.  E 
XLVIP,  Augustinus  exponens  illud  Isaie  IV°,  i :  Appre-  20 
hendent    septem    miilieres    virum    unum    in    die    illa 
dicentes:  Panem  nostrum    comedemus    et   vestimentis 
nostris    operiemur:    tantummodo     invocetur    nomen 
tuum  super  nos,  aufer  obprobrium    nostrutn,    primo 
dicit    quod     propheta     loquitur     de     die     gracie     et  3o 
muliere    septemplici,  scilicet    ecclesia    que    est    muiier 

4.  A:  Non  enim  fas.  10.  A  in  marg.:  Conclusio.  25.  A  in 

marg. :  Augustinus.  25.  26.  A  B  in  marg. :  Apprehendent  septem  rau- 

lieres  virum  de  ecclesia  intelligitur  (Above  183*1  without  mark  of  reference). 

25.  Aug.  Q.uaestiones  ex  veteri  test.  cap.  XLVII.  Opp.  tom.  III, 
Append.  pag.  60. 


r= 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  SpS 

E  iSS^fortis,  de  qua  Prov.  XXXI°:  Per  septem  mulieres, 
inquit,  septem  ecclesias  dico  esse  signijicatas  que 
quamvis  una  sit  tamen  septiformis  dicitur,  ut  unum 
corpus  septemplici  numero  constat  membrorum : 
5  Non  solum,  inquit,  7ws  sed  eciam  superni  cives 
ecclesie  membra  sunt  cuius  caput  est  Christus.  Sive 
ergo  una  sive  septem  dicantur  ecclesie,  non  discrepat, 
quia  tota  universitas  ecclesiarum  que  est  septem 
ecclesie  propter  septem  dona  spiritus  sancti  et  simul 

lo  o??ines  unum  corpus  sujit  Christi  ex  quo  omnia  in 
celis  et  in  terra  habent  originem.  Unde  in  hac 
militante  ecclesia  omnium  ecclesiarum  facta  est 
mencio,  quia  cum  huic  sacramentum  creatoris  predi- 
catur,   eciam   celestibus  insinuatur  doctrina.     Inferi- 

i5  oribus  enim  cum  insinuatur  necesse  est  ut  audiant 
et  superni.  U?ide  Apostolus  Ephesiorum  III^:  Michi 
aute?n  o??i?jiu??i  sanctoru???  ?nini??io  data  est  gracia  in 
ge?itibus  evangeli\are  i?ivestigabiles  divicias  gracie 
Christi    et    illuminare    o?nnes,    que    sit    dispensacio 

20  sacra??ienti   absconditi   a    seculis    in  Deo   qui    o??inia 
creavit,    ut   in?iotescat  p?'incipibus   et  potestatibus    in 
celestibus  per    ecclesia???    ??iultifor??iis    sapie?tcia    Dei. 
Ecce  quod  iste  sanctus  apostolus  in  thabernaculo  hoc     st.  Paui's 
mortali    positus    illuminavit    cives  ierarchie  celestis  et  teaches^us^^that 

25  indubie  expurgavit  Petrum  ac  perfecit  sanctam  matrem   enHght^n^our 
ecclesiam,    sicut    quilibet    christianus    debet    facere    et      ■^^^^hren. 
specialiter   ierarchia   ecclesie   militantis.  Non  enim   est 
distinccio    primatuum    quoad    illud,    sed    quodcunque 
membrum     ecclesie     secundum     datum     sibi     lumen 

3ointelligcncie  tenetur  communicare  tres  actus  ierarchicos 
membris  singulis  matris  sue ;  sicut  enim  lux  corporalis 
illuminat    intellectum,     sic     membra    Christi     viancia 


2.  In  codd.:  signatas;  correxi  e  textu  Aug.  6.  A  in  marg.:  Que 

sunt  septem   ecclesie  designate  per  septem  mulieres  et  que  sunt  septem 
membra   quibus  corpus  constituitur.  3i.   A  in   marg. :  Sicut  enim 

lux  corporalis  illuminat  intellectum,  sic  membra  Ciiristi  viancia  iliuminant 
beatos  in  patria.    B  in  marg. :  Viatores  illuminant  beatos  in  patna. 


396  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

illuminant   beatos  in  patria,    dum  faciunt  eos    cogno-  t83''  E 
scere  noticia  in  proprio  genere  fructus   lucis.  Unde  non 
est  credendum  quod  in  triumphante  ecclesia  remanent 
sordes  peccati  purgandi   (ut   docetur  Ephesiorum  VI°), 
sed    purgacio    est    expulsionis    sordium     continuacio,  5 
sic    quod    intellectus    et    affectus    civium    illuminantur 
et   purgantur   per   obiectivam   presentacionem  docium 
suorum  concivium. 
Thewhoiebody      Et  ex  istis  sequitur  quod  multitudo  civium  beatorumF 

of  the  blest  and    .  ,  ,  .        , 

their  biiss  are  sicut     et     plena    eorum     beatitudo    per     actus     suos  10 

perfected  by  ,  .      .  ,. 

mutuai  aid,     coalternos  perhcitur,  ymmo  cum  verbum  sit  m  medio 

omnium   membrorum   suorum  omnibus  diebus  usque 

ad    consummacionem   secuh,   non  dubium  quin    cives 

celestes    vident    in    ipso  et  audiunt  quicquid  conservi 

and  each      sui  faciunt  ad  edificacionem  ecclesie.  Sic  enim  unum  i5 

through  the  ... 

head  is  sensibie  membrum  corpons  sentit  mvamentum  et  nocumentum 
or  defauit  of   alterius    virtute    sensus  *  capitis.    Hec    ergo    septiplex  184' 
ecclesia  alloquitur  sponsum  Ghristum  qui  est  vir,    de 
quo  Jeremie  XXXI°,  22,  scribitur  quod  femina  circum- 
dabit    virum;   ipsum    autem  apprehendit  modo   novo  20 
in    sponsum,    quando     accepit     sacramenta    tamquam 
cartas   sue   redempcionis  in  effluxu  sanguinis  et   aque 
in  sui   latere  dormientis  in   cruce  (ut  notat  Apostolus 
Ephes.  VI°).   Et  sic  hec  septiplex  ecclesia  ante  incar- 
nacionem     rogat     salvatorem,     factum    hominem,     ut  25 
auferat    obprobrium  sue  sterihtatis.    Panem,  inquiunt, 
nostrum  comedemus,  quia  in  verbis  legis  que  in  fidem 
unius    Dei    instruunt    convivemus,     nam    Hebreorum 
X°,  38,   scribitur:    lustus  ex  fide  vivit,  et  vestimentis 
nostris  operiemur,    quia  ex    fide  creacionis  et  spe  re-  3o 
creacionis    cognoscimur   quales    sumus.  Et  isto  modo 
loquitur  Apostolus,  Galat.  111°,  27:  Omnes  qui  in  Christo 
bapti^^ati  estis  Christum  induistis.  Membra  enim  Ghristi 
non    sunt    nuda    virtutibus,    sed    induunt    armaturam 
suam  salteni    in    spe,    imitando    ipsum  imperfecte,    si  35 

9.  B:  Et  omitted.         19.  In  codd.:  Jer.  XXI. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  ^97 

84"  sunt    de    suo   exercitu.  Sic  ergo  nanem  et  vestimenta     The  o.  t. 

,     ,  .  .  ,      .  .        Church  had 

habuerunt   patres  veteris  testamenti,    sed  sicut  non  zw  faith  and  hope: 

1  ••»  /  !••  -K/r       ^     ■    rir^         \    Christ  brought 

solo  pane  vivit  homo  (uc  dicitur  Matthei  1V°,  4),  charity. 
sic  spes  confunderet  relinquereturque  tota  vita  ob- 
5  probriosa  et  sterilis  nisi  caritas  consummans  ut  potus 
et  edulium  data  fuerit  per  dominum  Jesum  Christum; 
aiiter  enim  non  deleretur  peccatum  humani  generis, 
nec  procrearetur  operacio  vitaHs  digna  beatitudine, 
sed    remaneret    in    singulis    viatoribus    sempiternum 

loobprobrium  ut  dampnatis.  Aufer,  inquiunt,  obprobrium 
nostrum,  quia  remanebimus  perpetuo  tamquam  abor- 
tivi  vel  colobon,  nisi  tu  dans  vestem  nupcialem  et 
domicilium  fueris  incarnatus.  Nam  victus  et  vestitus 
non    sufficiunt    homini  sine  ultimo  stabiH    tegumento 

i5quod  est  caritas  patrie  non  excidens,  data  per  domi- 
num  Jesum  Ghristum.  Invocetur  ergo  super  nos 
nomen  Christi,  ut  dicamur  actuahter  christiani.  Unde 
istam  deprecacionem  dicit  Augustinus  redundare  in 
ecclesiam  triumphantem;  quamquam,  inquit,  spirituales 

20  sint  et  celestes  potencie,  obprobrio  tamen  subiacent, 
si  a  creatore  suo  fuerint  aliene  et  nec  membra 
erunt  corporis  que  caput  suum  non  cognoscentes 
oberrant.  Vult  dicere  quod  toti  ecclesie  beatitudo 
deficeret    nisi    Christus    merito  sue  passionis  redemp- 

25  cionem  hominis  consummasset. 

G      Sed  hic  videtur  dubium :  Si  patres  veteris  testamenti   Men  may  be 

,     ,     .       .  .  ,  .  .  .        calledChnstians 

fuerant  christiani,  et  videtur  Augustmum  m  ista  in  three  ways; 
1  sentencia  contradicere  sibi  ipsi.  Sed  notandum  quod 
3o  homines  possunt  dici  tripHciter  christiani,  scihcet  in 
figura,  in  efiectu  et  in  fructu.  In  figura  vero  dicti 
sunt  omnes  sancti  legis  veteris  christiani.  Si  enim 
dieta    dicitur    sana    propter    sanitatem    futuram    cuius 

II.  A  in  marg. :   Passio  Christi  perfecit  nos  et  omnia.  18.  A  in 

marg.:   Augustinus.               26.    A  B  in   marg. :    Dubium.  29.  A  in 

marg. :    Nota  quod   homines  dicuntur   tripiiciter   christiani.  B  in  marg. : 
Homines  dicuntur  christiani  tripliciter. 

7.  Augusiinus  quaestio  XLVII  1.  c. 


398  .lOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

a)  in  figure,  as  est    effectiva,    quanto    maeis    patriarche   dicuntur   pro  184*0 

theO.T.Saints;  ,     .     .       .       "        V^,     . 

suo  tempore  christiani,  cum  Lhristus  eos  denommat 
membra  sua?  Christus  enim  manet  in  eternum  secun- 
dum  naturam  divinam  et  creatus  est  a  principio 
mundi  nedum  in  causis  secundis  communibus,  sed  in  5 
materiah  essencia  singulari;  non  tamen  assumpsit 
iUam    ypostatice,     antequam     assumens    animam    fuit 

b)  in  fact,  as    homo.    In    actu    autem    secundum  nomen    expressum  2 

tliose    who   live  ^,     .     .      ,.      ,  .  ,.,... 

in  the  time  of  Lhnsti  dicebantur  tempore  gracie  popuh  christiani  et 

grace;  ,  .    .        ,  .         .  .  ,      . 

talem  nominis   denommacionem  mvocant  patres  legis  10 
veteris  super  illos;  quod  et  habuerunt,  antequam  ducti 

c)  in  fruit,  as  sunt    cum    Christo  ad  celum.  Sed  post  diem  *  iudicii  184'^  3 

all   members  of  ^  ^  ^ 

theChurchafter  habebunt     omnia     membra     sancte     ecclesie     nomen 

the  day  of  judg- 

ment.         christiani   in  fructu  perpetuo.  Et  patet  in  parte  quod 

non    obstantibus    istis    declarativis  sentenciis    remaneti5 
prima  raciuncula  non  soluta. 
2.  We  said  that      Sccunda  responsio  ad  secundam  raciunculam  negat 

by  our  oppo-  .  i       •  i  •  n  •  i      •  •    • 

nenfs  definition  consequenciam;  sed  videtur,  si  nuUa    sit    ecclesia   nisi 

Christ  was   not  ,.,,..  i  /-.i     •  i     •     • 

a  part  of  the    muititudo  christianorum,  sed  Christus  non  est  christi- 

anus,  tunc  Christus  non  est  pars  vel  membrum  eccle-  20 
sie.   Concedit    itaque    quod  Christus  Deus    noster    est 
christianus,  nec  sequitur,  inquit,    si  a  Christo    dicitur 
quihbet  christianus,  quod  Christus  ille  non  sit  christi- 
anus:  sic  a  creatore  dicitur  quehbet  creatura,  Christus 
est  creator  et  sic  ab   eo    dicitur    quehbet    creatura    et  20 
tamen  ipsemet  est  creatura,  ut  ego  assero. 
He  tries  to         Hic  primo  notandum  quod,  si  locus  a  simih  (quan- 1 

provethatChrist  ^        .  .      .,.       ,         .         (.^    .        -,  1^1 

is  a  christian,  tumcunque    tuerit    simihtudo     insutriciens)    valeat   ad 
probandum  intentum,  periret   omnis  consequencia    et 
foret  omne  signabile  concedendum,    eo    quod    omnes  3o 
creature     sunt    simihores    ad    invicem,    quam    natura 
divina    est    simihs    nature    create.    Ideo    necesse    est 

4.   B  in  marg.:   Christus  fuit  creatus  a  principio  mundi.  9.  B: 

docebantur.  A  in  marg. :  Utrum  patres  veteris  testamenti  fuerant  christiani 
(Below  184»  without  mark  of  reference).  17.  A  in  marg. :  Secunda 

responsio.  3i.  A  in  marg.:  Crisius  non  cst  cristianus. 

17.  Compare  pag.   112,  1.  3o. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  3^9 

G  iS^^arguentem  vel  respondentem  per  locum  a  simili 
docere  sufficienciam  similitudinis  quantum  attinet  ad 
propositum. 

2  Secundo  notandum  quod  Ghristus  est  simul  creator  but  by  aparaiiei 

^  ...  .  wliicn  does  noi 

5  et    creatura,    nec    posset    esse    ista    nisi    esset    simul         hoid. 
duarum  naturarum    utraque,    sic  quod   secundum  na- 
turam  divinam  est  creator  et  secundum  humanitatem 
est    creatura;    correspondenter  ad  propositum,    si  ipse 
simul  esset  Christus  et  christianus,  tunc  essent  due  na- 

loture,  secundum  quarum  unam  esset  Cristus  et  secun- 
dum  aliam  christianus,  sed  nec  secundum  deitatem  est 
Christus  pars  ecclesie;  cum  secundum  illam  non  po- 
test  parcialiter  quicquam  componere,  nec  secundum 
humanitatem  est  ipse  christianus    sed    caput  omnium 

i5  christianorum  dicente  Augustino  super  Johannem,  Ser- 
mone  CXXIII^,  quod  super  petram  que  erat  Christus 
fundata  est  ecclesia;  a  qua  petra  Petrus  figurans  eccle- 
siam  nomen  accepit:  Non  enim  a  Petro  petra  sed 
Petrus  a  petra,  sicut    non   Christus    a  christiano  sed 

2o  christianus  a  Christo  vocatur.  Sed  modo  secundum 
istam  ficticiam  a  christiano  et  Petro  eque  dicitur 
Christus,    sicut    econtra,  cum  verbum  Dei    sit  christi- 

3  anus,  ut  false  fingitur.  Ulterius  declaratur  tani  per  gram- 
maticos  quam  doctores  ex  testimonio  scripture  quod 

25  multi  erant  Christi  in  veteri  testamento,  quia  reges, 
sacerdotes  et  prophete  qui  crismate  erant  uncti.  Illud 
autem  gratanter  accepto  cum  modificacione  tamen  quod 
intelligatur  de  unccione  spirituali  qua  anima  ungitur 
gracia  predestinacionis;  solum  enim  membrum  Christi 

3o  unitum  gracia  predestinacionis  et  omne  huiusmodi 
est  proprie  christianus.     Non  enim  unccio    corporalis 

1.  2.  B  :  Bimili  dicere.  12.   B:  Cliristus  vel  pars.   B:  ut  secundum. 

i5.    A  in  marg. :  Augustinus ;   in  codd.  serm.  CXXIII  recte  CCLXX  (alias 
XIII)  vide  Opp.  tom    V,    pars  I,    pag.  4i5.  24.    B   in  marg. :    Nota 

.  quod  solum  predestinatus  est   propric  christianus.  26.  B  in  marg.: 

Nota  proprie  christianus,  27.  B:  modificacione  deest.  27.  B: 

tamen  deest.  3i.  A  in  marg. :    Nota  quod   soium   predestinatus   est 

proprie  christianus. 


400 


JOHANNIS  WYCLIF. 


[CAP.  XVII. 


The  doctor 
gives  three 
reasons  why 
Christ  was  a 
christian, 


none  of  which 
are  valid. 


facit  per  se  christianum,  eo  quod  tunc  utraque  barba  iS^*"  G 
Aaron  scilicet  superior  et  inferior  foret  cum  suis  par- 
tibus  christianus.     Nec    sequitur    quod  Jesus  Christus 
sit  christianus,  hcet  Deus  unxit  illum    oleo  leticie  pre 
consortibus    suis  (ut    dicitur  Psalmo  XLIV°,  8),  quia  5 
non  est   membrum  Christi,  sed  caput  tocius    ecclesie. 
Unde  vere  dicitur  quod  Christus  est   nomen   appella- 
tivum,    autonomatice    conveniens    Jesu     nostro;    ideo 
propter  illam  spiritualem  unccionem  derivatam  a  Jesu 
nostro  dicimur  Christiani  et  non  Jesuani.  Omnes  enim  lo 
convenimus    cum  eo    in  unccione  secundum    graciam 
predestinacionis  a  qua    veste    dicimur    christiani,    non 
autem  sumus  sic  Christo  conformiter  salvatores,  ideo 
non  dicimur  Jesuani. 

Arguit  tamen*doctor  triphciter  quod  dominus  Jesus  iS^^^H 
Christus  fuit  vere  christianus.    Primo  quia  christianus  i 
dicitur  quasi  crismate  unctus;  quod  spirituahter  auto- 
raatice  sibi  competit.  Secundo  per  hoc    quod    christi-  2 
anus    dicitur     quasi     observans    legem    Christi,     quod 
iterum  Jesu  nostro  summe  competit;  et  tercio  per  hoc  3 
quod    Remus    et    Romulus    dicuntur    Romani,    Israel 
Israehta,   et  Arrius  Arrianus;    quare  ergo  non  dicetur 
Jesus,  principium  nostre  secte  vel  generis,  christianus? 

Ad    primum    patet  quod  non  plus    sequitur    quam  1 
si    lapis    dicitur    quasi  ledens  pedem,  et  gladius   ledit  25 
pedem,    ergo    gladius  ille  est  lapis:  Non  enim  omnis 
interpretacio  est  diffinicio.  Et  per  hoc  tollitur  secunda  2 
argucia;    nam   tota   trinitas  et  angeh,  ymmo    quelibet 
substancia    creata    observat    legem    Christi,    et    tamen 
non  pocius  quam  apostema  unctum  crismate  prescitus  3o 
dicitur   christianus.    Quoad   tercium  dicitur  quod,   ad-  3 


Christus  est  nomen  appella- 
10.  B   in  marg.:  Nota  bene 
20.  B:    summo   competit. 
in   marg.:    Christus   non   est 
christianus.  3i.  A  in  marg. :    Arguitur  quod  Christus  sit  christianus 

et  solvitur  (Above  184"=  without  mark  of  reference).  B  in  marg. :  Prescitus 
non  est  cliristianus. 


4.   B:   unxerit.  7.   A  B  in  marg. 

cionem.  8.  Autonomastice  in   codd. 

quare  dicuntur  Christiani  et  non  Jesuani. 
26.    A  B   in  marg.:    Triplex   responsio.    B 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  4^1 

84"  misso  isto  triplici  assumpto,  quod  tamen  non  probatur, 
non  exinde  sequitur  per  locum  a  simili  quod  Jesus 
principium  secte  nostre  sit  christianus,  quia  in  dictis 
generibus  fuit  unum  principium  ante  predictos,  sed 
5  non  potest  esse  homo  prior  dignitate  prius  principians 
genus  nostrum,  quam  fuit  dominus  Jesus  Ghristus; 
nam  fuit  ante  Jacob  unus  vir  clarius  videns  Deum, 
fuit  ante  Romulum  unus  homo  principium  generis 
Romanorum,    et    fuit    ante  Arrium    unus    heresiarcha 

loqui  pertinaciter  asseruit  Jesum  nostrum  fuisse  solum- 
modo  creaturam,  ut  patet  de  dyabolo  et  principibus 
sacerdotum.  Sed  fundamentum  aliud  ecclesie  vel 
generis  christiani  nemo  potest  ponere  preter  id  quod 
positum   est   Ghristus  Jesus.  Ideo  secundum  Augusti- 

i5num  super  Johannem,  Omeha  ultima,  non  a  christiano 
dicitur  Christus  sed  econtra;  ahquid  enim  oportet 
nomen  christiani  addere  super  Ghristum,  sicut  oportet 
residuum  domus  presupponere  fundamentum.  Unde 
(si    non    fallor)    non    habetur    testimonium   a   sanctis 

20  doctoribus  quod  Jesus  Ghristus  fuerat  christianus.  Non 
enim  sequitur  hoc  ex  sensu  Grisostomi,  Omeha  LII* 
Operis  Imperfecti,  dicentis  quod  ex  hoc  dicitur  aliquis 
christianus,  quod  servat  iusticiam,  nam  intencio  sua 
est  dicere  quod  solum  membrum  Ghristi,  sive  mihtans 

25  sive  triumphans,  est  proprie  christianus;  aUter  enim 
diceret  quod  trinitas  et  omne  membrum  dyaboh', 
ymmo  quelibet  creatura  foret  christianus,  cum  omne 
tale  modo  suo  servat  iusticiam.  Nam  de  quahbet 
creatura    iustum    est    quod    se   habeat  ut  Deus   ipsam 

3odecreverit  se  habere.  Nec  sequitur:  Porphirius  dicit 
quod    genus     quandoque    sumitur    pro     generacionis 

18—20.  B  :  Unde  —  fuerat  deest.        14.  A  in  marg. :  Augustinus.        21.  A 
in  marg. :  Crisostomus.  25.  A  in  marg. :  Qui  est  proprie  christianus. 

i5.  Aug.  In  Joh.  Ev.  cap.  XXI.  Tract.  CXXIV.  Opp.  tom.  III, 
pars  II,  pag.  822.         22.  Opus  Imperfectum  1    c.  pag.  CCXVIII. 

26 


402  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

principio    et    quandoque    pro    ipsa    generacione,  ergo  184' 
Ghristus    Deus    noster    est    christianus.     Sed    colorate 
infertur  quod  Jesus  Christus  noster  sit  genus  christiano- 
rum,  quia  illius  generacionis  principium. 
Our  opponent       Sed  finaliter  collieitur  ex  dictis    quomodo  ista  sen-  5 

contradicts  .  .... 

himseif;       tencia  obviat  sibi  ipsi.  Nam  respondendo  ad  primum 
articulum  dicitur  conclusionaliter  quod  vel  ante  incar- 
nacionem  erat    ecclesia    catholica,    et    adiungitur    una 
alia  conclusio  gloriosa,  scilicet  quod  ista  ecclesia  que 
incepit  in  morte  Ghristi  per  effluxum  sanguinis  et  aque  10 
a  corpore  eius  diu    fuit    ante    incarnacionem    Ghristi, 
sed    nunquam    ante    dictam    incarnacionem    fuit   ipsa 
ecclesia,    sed    synagoga.     Mirantur    logici    quo     sensu 
diceretur   ista    conclusio    tamquam    logica,     cum    ista 
ecclesia   cepit  esse,    antequam    fuit    synagoga,    et   penS 
consequens,  antequam  fuit  ecclesia.  *  Ista  ergo  ecclesia  184'' 
non  cepit  hora   mortis   Ghristi,  cum  ante    incarnacio- 
nem  fuit  synagoga;  nec  potest  hoc    pertinenter    veri- 
ficari  de  aggregato  ex  tahbus  personis  et  forma  a  qua 
denominatur  ecclesia,  quia  illud  nec  fuit    ante    incar-  20 
nacionem  nec  fuit  synagoga    nec  incepit    per    dictum 
effluxum,  cum  pro  tunc  secundum    istam    opinionem 
non  fuit  Ghristus,  eo  quod  ex  fide  scripture  Johannis 
XX°  Ghristus  tunc  fuit  mortuus. 
and  according       Item,   iuxta  hec  dicta   sacerdotes,  prophete  et  reges  20 

to  his  definition  ,       .  .  ^i     •     •  r  i      *  tn      •  i 

there  were  legis  veteris  erant  Lhristi  ut  Israel,  Aaron,  David,  et  per 
before  the  consequens,  Israelite,  Aaronite  et  domus  David  fuerant 
christiani,  quia  discipuh  Ghristi  servantes  iusticiam,  et 
ita  secundum  omnem  descripcionem  quam  doctor  dat 
de  christiano,  sequitur  quod  ante  incarnacionem  fuerant  3o 
christiani.  Et  in  confirmacionem  illius  sic  scribit  mihi: 
Quif  inquit,  observant  legem  Christi  omnes  dicuntur 
christiani,  prout  notat  beatus  Augustinus,  Epistola  XLII% 

3.  B:  Jesus  deest.  5.  A  in  marg. :  Nota  quando  incepit  ecclesia. 

Prima  responsio.  25.  A  in  marg. :  Secunda  responsio. 

33.  Aug.  Epistola  ad  Asellicum.  Opp.  tom.  II,  pag.  7^4. 


Incarnation. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  4»^ 

H  184''  allegans  Apostolum  Romanorum  XI^  dicentem  quod  non 
omnes  qui  ex  Israel  sunt  sunt  Israelite;  pociuSy  inquit 
Augustinus,  christiani  sunt  non  qui  secundum  Ismael 
Jilii  sunt  carnis,  sed  secundum  Isaac  Jilii  sunt  pro- 
5  ynissionis  ad  spirituale  ministerium  pertinentes,  Ex 
isto  processu  Augustini  bene  notato  sequitur  quod 
patres  veteris  testamenti  fuerant  christiani  et  membra 
ecclesie;  quod  negatur.  OmneSy  inquit,  viventes  secun- 
dum  legem  Christi  sunt  filii  Ahrahe  et  veri  christiani. 

10  Ex   qua    conclusione    patet    quod  per  tempus   veteris  other  absurd 
testamenti  fuerant  christiani,  vel  secundo  quod  modo 
nulli    sunt    filii    Abrahe,    vel    quod    in    sancto    triduo 
beata  virgo  non  fuerat  christiana,  quia  tunc  non  fuit 
ita    quod   ipsa   observat  legem  Christi,  cum  tunc    fuit 

iSita  quod  non  est  Christus.  Unde  finaliter  videtur 
inconsequenter  dictum  quod  fuit  ecclesia  cathohca 
cuius  beata  virgo  fuit  pars  pro  triduo  mortis  Christi, 

1  primo  quia,  posito  quod  loquamur  pro  illo  triduo,  ex 
tibi  dubio  sola  virgo  est  persona  fidehs  superstes,    et 

2oCum    ipsa    non    sit    christiana    ex  tibi  dubio,  non    est 

2  multitudo  omnium  christianorum.  Simihter,  per  totam 
vitam  Christi  corpoream  ante  mortem  non  fiebat  ecclesia 
(ut  dicitur),  quia  solum  pro  tempore  fluxus  sanguinis 
et  aque  de  suo  latere,  quod  fuit  post  mortem  Christi. 

K      SimiHter,    posito  quod  loquamur    pro    dicto    triduo  Appiication  of 

.^^     .    .  .rn    '  ^         •      '"*  definition 

et     arguamus    a     diffimcione    ad    diffimtum:    Omnis    to  the  three 

.  .  ...  .  days ; 

ecclesia  cathoUca  est  universalis  multitudo  omnium 
christianorum  habencium  ex  integro  rectam  et  eandem 
fidem,  per  Christum  et  suos  apostolos  promulgatam 
3o  et  postea  a  sanctis  patribus  in  conciliis  generalibus 
declaratam,  sed  nunc  est  ecclesia  cathoHca  cuius  mater 
domini  est  pars,  ergo  nunc  est  universalis  multitudo 
omnium  christianorum,  habencium  ex  integro  rectam 
et    eandem    fidem    per    Christum    et    suos    apostolos 


I.  In  codd.  Rom.  IX.  i5.  A  in  marg.:  Tercia  responsio.  25.  A: 

litera  I  deest.  3i.  A  in  marg. :  Quedam  diffinicio  ecciesie. 

26* 


404  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

promulgatam  et  postea  a  sanctis   patribus  in   conciliis  184'' K 
generalibus   declaratam;    consequens  falsum  pro  dicto 
triduo,  ergo  antecedens.  Sed  minor  fuit  tunc  vera  ut 
datur;  ergo  cum  tunc  fuit  dicta  consequencia,  ut  sup- 
pono,  relinquitur  quod  tunc  fuit  maior  falsa,  que  est  5 
during  which  descripcio    universalis    ecclesie,    ut    fiuCTitur    perpetuo 

time,  it   lcads  ^  ^         ,  ^^.  ^  .  ^ 

us  to  beiieve,  pemiansura.  Quod  autenr  consequens  fuit  tunc  falsum. 

the  Church     ^  ./^  .  ..^  / 

ceased  to  exist.  patet  quia  dato  per  impossibile  quod  tunc  fuit  multi- 

tudo    omnium    christianorum   habencium  *  ex   integro  i85' 
rectam    et    eandem  fidem  per  Ghristum  et  suos   apo-  10 
stolos    promulgatam,    adhuc     non     fuit    tunc     verum 
quod  illa  fides  sit  postea  a  sanctis  patribus  in  conciliis 
generahbus  declarata.  Sequitur  enira  illa  fides  a  sanctis 
patribus  in  conciHis    generahbus    declarata;    ergo    nec 
post    nec    ante   nec  unquam  est  a  sanctis  patribus  in  i5 
concihis  generaUbus  declarata;    si  (inquam)    sufficeret 
quod    fides    illa    erit    a    sanctis    patribus    in   conciliis 
generalibus    declarata    tunc    sequitur   cum  veris    quod 
diu  ante  mortem  Ghristi  fuit  ecclesia  catholica;  quod 
negatur.    Sed    male,    cum  tunc  fuit  christiana  reh'gio^  20 
eo   quod   tunc    fuit   abbas  secundum  regulam  aposto- 
Hcam,    regens    suum    capitulum    de    electis    apostohs. 
Ipsi   enim  observarunt  tunc  mehus  quam  nos  facimus 
rehgionem   christianam,   et   ex   nomine  tahs   reh*gionis 
dicto   primo  Retractacionum,  capitulo  XXII°,    infertur  25 
vere   res    et  nomen  ecclesie. 
3.  We  are         In     tercio     argumento    fert    doctor    graviter    quod  3  L 

accused  of         .    .  .       .       .  .  . 

attacking  mere  dixi    descripcionis    sue   particulas  coneregatas  mculte. 

faults  of  ex-      ^  .     ^    .  ,     .  ,  ,  ,        • 

pression;      rateor,   mquit,   quod  inculte,   sed   malo    inculto  ser- 

mone    et   absque    dictamine   scribere    veritates    quam  3o 
sub  fuco  verborum  politorum  tradere  falsitates.    Sed 
constat    quod    descripcio  data  est  rethorica  et  diffusa, 

3.  B:    triduo  deest.  4.  B:  data  consequencia.  12.  Codd.: 

consiliis;    sic  et  in    sequentibus.  i3.  A  A,:  Sequiiur   —    declarata 

deest.  16.    A    A,:    si    —    declarata    deest.  18.  19.  B:    quod 

domini  ante.        27.  A  in  marg. :  Tercia  responsio.        28   B:  districcicnis. 

25.  Aug.  Opp.  tom.  I,  pag.  29.         27.  Cf.  p.   ii3.  1.   14. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  4^5 

[85'nec  solum  falsitatem  implicans  sed  errorem  contrarium    bm  our  op- 

.       .  .         .-p  ponent's  crror 

fidei  christiane;  et  revera  descripcionem  sic  dmusam  is  scrious, 
et  falsam  non  excusat  color  rethoricus  quin  sit  a 
cathohcis  condempnata;  descripcio  autem  ecclesie 
5  catholice  est  condicionis  opposite,  dum  recte  breviter 
et  plane  dicitur  quod  ecclesia  catholica  est  universitas 
predestinatorum.  Sed  quoad  materiam  argumenti  dici- 
tur  quod  ubique  assumit  falsum  incomprobatum,  cum 
aliquam    unam    fidem    qua    creditur    habent    omnes 

10  christiani.  Unam,  inquit,  tam  genere  quam  specie  sed 
non  numero  (ut  allegatur  de  Augustino  XIII°  De 
Trinitate  VI°  et  VII°),  et  eadem  est  fides  que  creditur 
aput  omnes.  Et  placet  de  ista  responsione:  exhinc 
enim    feci    argumentum    ad    hominem,     quia     credidi 

iSdoctorem   posuisse   ut   olim  quod  non  fuisset  species  since  he  con- 

^  .  ...  fuses  faith  with 

vel    aliquod    universale    nisi    terminus  vel   conceptus;      thc  thing 

...  .  f.  believed. 

non  quia  credidi  hoc  esse  verum,  cum  scio  ex  fide 
scripture  quod  una  est  fides  que  creditur,  et  fides 
qua  creditur  in  quolibet  christiano;  aliter  enim  imper- 

2otinenterdiceret  Apostolus  Ephes.  IV°,  5.  Unus  dominus, 
una  Jides.  Et  illud  expresse  dicit  Augustinus  XIII^ 
DeTrinitate,  11°  cap°  X.  Fides  (inquam),  sciiicet  que  cre- 
ditur,  communis  est  sicut  dici  potest  omnibus  homini- 
bus  facies    humana  communis;  nam  hoc  ita   dicitu?^, 

25  ut  tamen  singuli  suas  habeant.  Ex  luia  sane  doctrina 
impressam  fidem  credencium  cordibus  singulorum 
qui  hoc  idem  credunt,  verissime  dicimus ;  sed  aliud 
sunt  ea  que  creduntur,  aliud  fides  qua  creduntur.  Illa 
quippe   in    rebus    sunt    que    vel    esse   vel  fuisse  vel 

Zofutura  esse  dicu?Jtur,  hec  autem  in  animo  credentis 
esty    ei    tantum    conspicua    cuius    est,   quamvis  sit  in 


4.  B:  condempta.  6.  A  in  marg. :  Ecclesia  quid  est?  7.  B: 

Sed    conclusio    ad.  i3.    A    in    marg. :    Nota    de    universali    reali. 

21.  A  in  marg.:   Augustinus.  25.   In   codd.  suas   deest;  addidi  ex 

textu  Aug.  26.  B:  expressam.  28.  A  B  in  marg. :  Fides  duplex. 

12.    Aug.   Opp.   tom.   VIII,   pag.   932.  22.   ib.   pag.   929. 


4o6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIL 

aliis  non  ipsa  sed  similis.  Non  enini  una  est  numero  iSS" 
sed   genere  propter   similitudinem ,   tamen  et   nullam 
diversitatem  magis  unam  dicimus  esse  quam  multas. 
Nam    duos   homines    simillimos  cum  videmus,   unam 
faciem  habere  dicimus,  facilius  itaque  dicitur  multas  5 
animas  fuisse  singulas  utique  singulorum,  de  quibus 
legitur  in  actibus  Apostolorum  quod  eis  fuerit  anima 
iina,  quoniam,  ubi  dixit  Apostolus :   Una  fides,  tot  eas 
quisquam  audet  dicere  quot  fideles.  Et  tamen  qui  dixit: 
O  mulier  magna  est  fides  tua,  et  alteri :  Modice  fidei  lo 
quare  dubitasti?  suam  cuique  esse  signat. 
The  terms         Ex  istis  notare  potest  loeicus  quod  Aueustinus  loqui-  M 

"genus"  and  ,      ^  ,  ,.,,,.  ,        ,.  2    , 

''species"  are  tuF  de  fide  que  est  multitudo  habituum  credendi  *  ab  i85'' 

not  applicable  .       .    .      .    ^  ,  ,  . 

to  faith.       uno  prmcipio  mlusorum  et  nec  de  genere  nec  de  speciel 
logico,  quia  illud  universale  non  recipit  predicaciones  i5 
huiusmodi  peregrinas;    nam  ad  species  tales  acciden- 
cium    non    est    motus,    sed     ad     partes    quantitativas 
generis    quod    est    multitudo    dissimilium    qualitatum 
sed    nulla  earum.  Patet  secundo  quod  fides   que   cre-  2 
ditur    est    veritas   de  presenti,  de  preterito  vel   futuro  20 
et    non    subiective    in    credente,    et    per    consequens, 
omnia   que   fuerunt  vel  erunt  sunt  pro  suo  tempore; 
aliter    enim     non    diceret    Augustinus    quod    ea    que 
creduntur    sunt    in    rebus    sicut    articuli    preteriti    et 
The  subject  in  futuri.  Et  gaudeo  tercio  quod  maeistra  et  mater  nostraoS 

which  faith  •  ,     ,  r 

exists  is  the    scriptura   habet   testes    conformes    sanctis    doctoribus, 

body  of  the        .     -^  .  .  .  ' 

Church.  ems  emmenciam  attestantes,  sic  tamen  quod  dicant 
consequenter  illam  unam  fidem  habere  unum  sub- 
iectum  quod  est  corpus  ecclesie,  et  tunc  oportet  dicere 
quod  illud  corpus  dispergitur  inter  patres  veterisSo 
testamenti  tam  Hebreos  quam  gentiles  et  non  artare 
ipsum  ad  tempus  post  mortem  Christi  et  gentem 
vulgari  nomine  christianam. 


0.  7.  B:  de  quibus  loquitur;  in  textu  Aug. :  legimus.        7.  B:  eis  fuit. 
8.  9.  B:  tot  eas  quisque  audet  dicere,  quot  fides.  ig.  B:  fides  est  que. 

23.  24.  B:  que  credantur. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  4^7 

M 185"      Ulterius    asseritur    falsum    esse    quod    defective    et  Further,  our 

opponent  says 

corrupte  habet  multitudo  christianorum  fidem  Ghristi,  that  the  mass 

.         oi  Christians 

eo  quod  mmtitudo  christianorum  habet  in  nde  quid- do  not  hoidthe 

^  .  .  01  faithdcfectivelv. 

quid  est  ei  necessarium  ad  salutem  credere.  Sed  con- 
5  stat  quod  imprudenter  ex  causa  particulari  falsum  in- 
ducitur,  nam  iuxta  sic  asserentem  prescitus  dum  est 
in  mortaH  habet  habitum  fidei  sicut  et  quiHbet  falsus 
christianus. 

N      Et   credo    quod    nullus    dubitat    quin    defective     et      Answer: 

locorrupte   quihbet    taHs   habet   fidem  Ghristi  defective,   ^"defectfve. 
quia  peccabiHter,  sicut  et  habuerunt  apostoH  qui  roga- 
verunt  ut  Christus  adaugeat  eis  Jidem  Luce  XVII°,  5. 
Si  enim  Petro  non  deficeret  gradus  fidei,  Ghristus  ex- 
probrando  non  ei  diceret  Matthei    XIV°,    3 1 :    Modice 

i5 Jidei  quare  dubitasti?    Et  corrupte  habent   fidem  qui 

irretiti   peccatis   mortaHbus    corrumpunt   bonos  mores  how  we  beiieve 
et    ex    informitate    fidei    finaHter   corrumpuntur,    nam^^   lequesion, 
secundum  Apostolum  I^  Gor.  V°,  6,  modicutn  fermen- 
tum  totam  massam  corrumpit.  Ideo  oportet  doctorem 

20  consequenter  dicere  quod  aliqua  multitudo  christiano- 
rum  habet  fidem  valde  defective  et  corrupte  sicut 
homines  opinionis  sue.  Nec  moveat  evidencia  doctoris: 
si  eandem  fidem  habent  boni  christiani  et  mah  singuli, 
sequitur    quod    maH    christiani  eque  perfectam  et  in- 

25tegram   fidem    habeant    ut    boni.    Nam    pertinens  est  as  to  what  is 
hic  loqui  Hmitate  de  fide   qua   creditur,    quia  de  fide  deviis^are  at  o^e 
que  creditur    eque    perfectam   fidem   habent   demones       bfessed. 
et  creature  singule  ut  beate.  Ideo  Augustinus  loquitur 
de  genere  fidei  que  est  tota  multitudo  habituum  fidei 

3oin  corpore  ecclesie.  Illud  autem  genus  fidei  habet 
unam  partem  quantitativam,  perfectam  in  uno  et  in  alio 
imperfectam,   sicut  genus  motus  localis  habet  in  celo 

I.  B  in  marg. :  Nota  quomodo  quidam  habent  fidem  defective  et  cor- 
rupte.  A  in  marg. :  Nota  qui  sunt  qui  habent  fidem  corruptam  et  qui 
defectivam.  11.  B  in  marg.:  Inferius  nota  quod  in  patria  sunt  sin- 

guli  fidei  uniformis;  ergo  sequitur  ut  videtur  quod  fides  manebit  in  patria. 
22.  A  Aj:  homines   opTtus.    B:   sue  deest.  27.   A  in  marg. :   Nota. 

32.  A  Aj:  habet  in  celo  habet  partem. 


4o8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIT. 

unam  partem  quantitativam  uniformem  quoad  subiec-  i85''  N 
tum  et  tempus,  sed  aliam  partem  quantitativam  utrim- 
que    difformem.     Iii    patria    autem    sunt    singuli    fidei 
uniformis,  cum  ibi  evacuabitur  imperfectum.  Si  enini 
eundem  habitum   fidei  in  numero  omnino  simpliciter  5 
habet  quihbet  christianus,    sequitur   quod  ille  habitus 
eque   perfecte   denominaret    subiectum    suum    credere 
ut  alius  quicunque.     Omnis  enim   qualitas  denominat 
subiectum     suum     primum    secundum    sui    ultiraum, 
quia  variacio   disposicionis    variaret  *  gradum   habitus  i83° 
et  sic  ipsum  habitum. 
Faith  is  thc  act      Et  ista  est   sentcucia  Augustini,  non  quod  idem  in 

of  believing,  or  i     i     i  •/-,.-      r  i- 

the  disposition  numcro   scilicet    actus   vel   habitus  ndei   sit  rormahter 

to  believe.       ....  .  .  t,         -n 

m    diversis    personis,  quia  tunc    quehbet  illarum  per- 
sonarum  foret  fides  queHbet.  Fides  enim  non  est  nisi  i3 
personam  credere  vel  disponi  ad  credendum.  Sed  fides 
que  creditur  est  veritas  a  credentibus  ahena.  Et  sic  quam- 
vis  infideHs  eciam  dyabolus  credat  veritatem  fidei  catho- 
Hce,    verumptamen  secundum   partem  est  infideHs    et 
racione  mortaHs  habet  fidem  corruptam  et  informem.  20 
Nec  refert  quoad  illam  informitatem,  sive  fides  acquisita 
fuerit  sive  infusa,  ut  loquitur  decretalis  in  Clementinis 
De  SummaTrinitate  et  FideCathoHca,  capitulo  FfrmzVer, 
dicens   quod  regulariter  fides  infunditur  in  baptismo; 
quod  ego   credo   de  omni   predestinato  rite  baptizato.  2  3 
Et  si  queratur  quando    regulariter    incidit    quis    in  o 
infideHtatem  et  quando  remanet   fideHs  fiHus  ecclesie, 
Three  senses   dicitur    quod   tripHciter    dicitur   quis  esse  de  ecclesia, 

of  Church :  ^  ^  ^  .  . 

oj  aii  who  are  sicut  tripHciter    dicitur   esse    ecclesia   preter  ecclesiam 

nominally  ^  .  .       ^        . 

Christians,     nuncupativam.    AHqua    enim    est  convocacio  fidehum  1 
secundum    quid    vel    ad   tempus  vel   nude   secundum 

i3.  B  in  marg.:   Nota.  A  B  in  marg.:  Quid  est  fides.  i5.  A  Aj: 

foret   quelibet.  26.  A  in  marg.:   Questio.  29.   B   in  marg.: 

Solucio.  A  B  in  marg. :  Nota  quod  tripliciter  dicitur  quis  de  ecclesia  sicut 
tripliciter  dicitur  (A:  capitur)  ecclesia. 

24.  Not  in  Clementinis,  but  in  Decr.  Greg.  IX,  lib.  I,  tit.  I,  cap.  I. 
3i.  Cf.   Johannis  Wyclif,  De  Civili  Dominio  pag.  288. 


CAP.  XVII.]  DE  ECCLESIA.  4^9 

85*  presentem  iusticiam,  et  taliter  sunt  presciti  de  ecclesia 
pro  tempore  quo  sunt  in  gracia.  IUa  autem  ecclesia 
non   est   corpus   Christi   nec  ecclesia    sancta    catholica 

2  nec  pars  eius.  Secundo  modo  sumitur  ecclesia  mixtini  t>j  aii  who  arc 

...  •  •       1  •  •  i"  present 

5  pro  predestmatis  et  prescitis  dum  sunt  m  gracia  secun-  righteousness, 
dum  presentem  iusticiam;  et  ista  ecclesia  communicat 
in  parte  sed  non  in  toto  cum  ecclesia  sancta  Dei. 
Et  ista  ecclesia  vocatur  mixtim  granum  et  palea,  frumen- 
tum  et  zizannia,  nec  non  et  regnum  celorum  de 
loquinque  fatuis  virginibus  et  quinque  prudentibus 
(ut  patet  in  parabolis  evangelicis);  et  istam  ecclesiam 
vocavit  Tyconius  erronee  corpus  domini  bipartitum 
(ut  patet  111°  De  Doctrina  Christiana  XXXII'^);  non 
enim   sunt   presciti  corpus  domini  vel  pars  eius.   Sed 

3  tercio    modo    sumitur    ecclesia  pro  convocacione  pre-  c)  aii  the  pre- 

.  ...  .  deslinate.  In 

destinatorum,  sive  smt  m  eracia  secundum  presentem  tWs  last  seuse 

^.,  ,.  .,         the  Church  is 

msticiam  sive  non.  Et  isto  modo  ecclesia  est  articulus    an  articie  of 
fidei,  de  quo  loquitur    Apostolus   Ephes.    VI°.    Et  sic 
nullus  prescitus  est  de  sancta  ecclesia,  licet  sit  in  illa. 
20      Correspondenter  potest  intelligi  tripliciter  personam  a  man  may  be 
lesse  de  ecclesia.    Primo    modo    nude   secundum   pre- Church,accord- 

.    .  .   .  ,  ,      .  .  ing  to  the 

sentem  msticiam,    ut  presciti   sunt   de  ecclesia  pnmo  sense  in  which 

^  ,        ,.  ,  ,  ,       .         .      .  .  .     the  word  is 

2  modo  dicta;    secundo   modo  predestinati  sive  presciti        used. 
dum   sunt  ad  tempus   in  gracia    sunt   de   ecclesia   se- 

25  cundo  modo  dicta,  ditferenter  tamen  et  equivoce 
presciti  et  predestinati,  ut  patet  ex  varietate  tituli  pre- 
destinacionis   et  presciencie   et  ex  diversitate  corporis 

3  Christi  et  corporis  dyaboli.    Sed    tercio    modo  omnes 
predestinati,    et    solum    tales    sunt    de    sancta    matre 

3o  ecclesia,  differenter  tamen  quando  sunt  in  mortali 
cum  sola  predestinacionis  gracia  et  quando  cum  illa 
sunt   in  gracia   secundum   presentem    iusticiam;    tunc 


4.   A  Aj:   modo   deest.  12.   B:   crronie.  20.   B  in  marg. 

Tripliciter  aliquis  est  de  ecclesia. 


18.  Ephesians  V.  3o— 32. 


4IO  JOHANNIS  WYCLIF.  |CAP.  XVII. 

enim  sunt  continuati  corpori  Christi  secundum  humi-  i83'  O 
dum  fluens  et  secundum  humidum  naturale. 
in  the  first  two      Istis  premissis    dicitur   quod    omnis   prescitus  nun- 
foreknown  may  quam  est  de  ecclesia  tercio  modo  dicta;  est  autem  de 

be  members   of,.  .  ^  ,  ji-^  ji 

the  church,    ecclesia  primo  et  secundo  modo  dicta,  quando  splen-  5 
det  in  eo   lumen   gracie    et    pro    quocunque    mortali 
veniente   est  extra  triplicem  ecclesiam,    licet   habuerit 
tantam    fidem    infusam,    ut    montes    transferat;     nam 
fides  omnino  informis,  sive   infusa  sive  adquisita,  non 
sufficit  constituere  personam,  ut  sit  de  ecclesia,   quia  ro 
cum  illa  fide*stat  hominem  dampnari  perpetuo;  fides  i85 
but  in  the  third  autem  cum  gracia  predestinacionis  constituit  hominem 

sense  all  the  ,  .....  .  , 

predestinate  are  membrum   ecclesie    sive   sit    in  gracia  secundum  pre- 

members,  and  •      ^-    •  •  1  •    •  r        •  1 

oniy  they.      sentem  msticiam,    sive   ad   tempus   miustus  luerit  vel 

eciam    infidelis.    Generacio    enim    qua    talis    fit    filius  i5 
salvat  eum,  ne  possit  cum  datis  paribus   peccare    pec- 
cato    finahs    impenitencie    ut    prescitus,    et  sic    nemo 
potest   desinere   esse   membrum   sancte  ecclesie  tercio 
modo    dicte    quia   tunc    desineret    esse   predestinatus; 
incipit  autem  esse  membrum  illius  ecclesie  secundum  20 
disparem    racionem,    nunc    quando     incipit    esse     et 
nunc  quando  incipit  esse  iustus  (ut  notat  Augustinus 
super    Johannis    Omelia    XLIX^).  De     prima    autem 
ecclesia    nunc   cadunt   et  nunc  incorporantur  presciti, 
secundum  quod  accenditur  vel  extinguitur  in  eis  scin-  20 
tilla  gracie;  de  secunda  vero  ecclesia  cadunt  predesti- 
nati  casu  secundum  quid,  sed  presciti  quandoque  cadunt 
simpHciter,  illa  autem  ecclesia  desinet  esse  ad  diem  iu- 
dicii,  cum  tunc  desinet  esse  commixtio  grani  cum  palea. 
4.  Myopponent      Ad  quartum   argumentum    respondetur    quadrupli- 4  P 
citer  pro  declaracione    huius   quod    nec    apostoh    nec 

3.  Ain  marg.:  Nota.  10.  B:  sufficit  —  dampnari  deest.  11.  A  in 

marg. :    Fides   cum    gracia   predestinacionis   constituunt  hominera  mem- 
brum  ecclesie.  i3.  A  in  marg. :  Nota  quod  diversimode  aliqui  cadunt 

de  ecclesia  (Above  iSS**  without  mark  of  reference).  i3.  B:  sit  deest. 

3o.  A  inmarg. :  Quarta  responsio. 

3o.  Cf.  p.   1 13,  1.  27. 


CAP.  XVII.]  DE  ECGLESIA.  4 II 

p  iSD^^alii  fideles  erant  de  ecclesia,  antequam  fides  fuit  a 
sanctis  patribus  in  conciliis  generalibus  declarata.  Et 
suppono  quamlibet  istarum  responsionum  validam, 
cum  aliter  nimis  superflue  elobarentur.  Prima  respon-  that  there  were 

'^  ^  _  generalcouncils 

Ssioet  secundum  partem  validissimam  dicit  quod  ante  m  which  Christ 

*  V.1     .  conferred  with 

mortem  Ghristi  fuit  doctrina  fidei  nostre  per  Ghnstum    his  aposties. 
et  suos   apostolos    sufficienter    divulgata    et    declarata 
per  sanctos  patres  (supple  per  Ghristum  et  apostolos) 
ante  mortem  Ghristi  in  conciliis  generalibus  celebratis, 

loet  quod  ista  concilia  ante  mortem  Ghristi  habita  inter 
Ghristum  et  apostolos  cum  suis  discipulis  de  hiis 
que  pertinent  ad  fidem  fuerunt  generaHa.  Patet  per 
descripcionem  concilii  generalis  positam  in  glosa 
Johannis  XVII^  dist.  cap.    Generalia,  ubi  dicitur  quod 

ibilliid  est  generale  concilium  quod  a  papa  vel  eius 
legato  aut  locum  eius  tenente  ciwi  omnibus  episcopis 
celebratur.  Gum  ergo  Matthei  X°  dicitur  quod  Ghristus 
convocavit  discipulos  suos  et,  exponens  eis  fidem,  de- 
dit  eis  privilegia  et  multiplices  potestates,  videtur  quod 

2oipse  celebravit  tunc  concilium  generale;  et  idem  patet 
Matthei  XV°  et  Marci  VI°  et  sepe  ante  mortem 
Ghristi,  ubi  loquitur  discipulos  convocasse.  Istud  autem 
dictum  est  in  parte  catholicum,  cum  tota  trinitas 
eterno  consilio  decrevit   decursum   ecclesie   consuluit- 

23  que  patriarchis,  prophetis  et  capiti  ecclesie  domino 
Jesu  Ghristo,  secundum  quem  cursum  procederet 
sancta  mater  ecclesia.  Verumptamen  non  oportet 
omnes  episcopos  ad  tale  concilium  congregari,  nec  facit 
per  se  multitudo  personarum  consulencium  adgenerali- 

Sotatem  concilii,  cum  generalissimum  quia  principium 
omnibus  aHis  sit  conciHum  increatum.  Verumptamen 
in  conciHis  apostolorum  et  aHis  conciliis  generali- 
bus  quoad  multitudinem   episcoporum    quatuor    apo- 


5.  A  Aj:  validissima.  12.  A  in  marg.:   Nota  de  concilis  genera- 

libus.  16.  A  in  marg.:  Quld  est  concilium  generale?    B  in  marg. : 

Generale  concilium  quid  sit  nota.  22.  B :  ubi  legitur. 


412  JOHANNIS  WYCLIF.  |CAP.  XVII. 

stolorum  concilia  tenuerunt  primatum,   et  post  quatuor  185"  P 
concilia  principalia,  de  quibus   XVI^  dist.  Omnibus,  et 
quatuor    fuerunt    soUempnes    sinodi     (ut    patet    XVI. 
dist.   Omnibus).    Omnibus    tamen    istis  hoc   imperfec- 
cionis  fuit  quod  unusquisque   tamquam    ignarus  con-  5 
sulendo    quesivit    ab  alio.    Non   sic  autem  in  concilio 
increato  nec  in  concilio  quod  Christus  cum  apostolis 
celebravit;   ipse  enim   omnisciens     non    consuluit    eos 
in  sibi  ambiguis    sed   per   se   diffinivit   et    auctorizavit 
quid  foret  ecclesie  faciendum;  quod  pape  non  potest  10 
competere.   Ideo  concilia  posterius   solempnizata    non 
possunt    nisi   equivoce    dici  conciiia  vel  generalia  aut 
decreta,  inter  ilia  tamen  quatuor  concilia  apostolorum 
racionabiliter  habent  preeminenciam  *  dignitatis.  186* 

Sed   videamus    fel    commixtum    cum   mellis    dulce-  Q 
dine.  In  morte  (inquit)  Ghristi  cepit    esse   ecclesia,    a 
qua   morte    sacramenta   sumpserunt    efficaciam.    Patet 
Thisistrue  butex   dictis   in   prima  responsione  et  secunda    quomodo 

the  error  lies  in  .  ,  ,,  , 

asserting  that  error    iste     uedum     toUeret    honorem    sancte    matris 

the  Church  ,      .  .       .  ^        ,  .      ^  ,  .  , 

besan  at  the    ecclesie  ex  sua  antiquitate  tundata  in  ride  scripture,  sed  20 

death  ofChrist.  .  .       .  ...  ,,.. 

mnuit  mterempcionem  meriti  matris  nostre  et  tollit 
fidem  patrum  veteris  testamenti  dehonorando  sanctam 
matrem  ecclesiam.  Item  manifeste  responsio  obviat 
sibi  ipsi,  quia  ante  mortem  Christi  fuit  ita  quod  est 
multitudo  omnium  christianorum  habencium  ex  in-  25 
tegro  rectam  et  eandem  fidem  per  Christum  et  suos 
apostolos  promulgatam  et  a  sanctis  patribus  in  con- 
ciliis  generalibus  declaratam,.ut  declaratur  in  responsione. 
The  Church    Ideo    antc  mortem  Christi    fuit  ita   quod  est  ecclesia. 

cannot  have  .  .  .  ,      .       .  .  ,  1        i-   • 

begun  in  the   Nou    euim    mcepit    ecclesia   m  triduo,  quando  dicitur  30 


three  day: 


2.   B    in    raarg. :   Quatuor    consilia   apostolorum    et    quatuor  fuerunt 
solempnes    sinodi,    ut    patet    XVI.    dist.    Omnibus.  2.    B:    XV. 

10.    B:    potest    deest.  i5.    A  in    marg.:    Contra    hoc    quod    dicitur 

quod    ecclesia   incepit   post  mortem  Christi.  19.  B:  honorem  deest. 

20.  21.  A  A^:  sed  innuitur. 


2,  Dist.  XV  vel  XVI.  Omnibus  non  extat.  Cf.  pp.  388,  and  398. 


CAP.  XVII.J  DE  ECCLESIA.  413 

Q  iSo^^Christum  non  esse,    nec    sapit   incarcerantibus  presens 

tempus    quod    a    morte    Ghristi    sacramenta    sumpse- 

runt  suam  originem,  sicut  patet   querendo  que  sacra- 

menta  et  quando  sumpserunt  a  dicta  morte  originem. 

5  Nec    valet    alia   responsio  qua  dicitur  quod  descripcio   Myopponent 

,.  .        .  says  that  his 

predicta    ecclesie    non     compeciit    ecclesie    m    sancto  dchniiion  does 

'  ^       .  not  apply  to 

triduo,  tum  quia  tunc  descripcio  non  valeret  que  tam  the  Cimrch  in 

^  ....  the  three  days. 

cito    deficeret    in    floribus  ecclesie    primitive,    tum  se- 

cundo    quia    iuxta    declarata   descripcio    ecclesie  com- 

lopeciit  christianis    ante  mortem  Ghristi  et  per  idem  in 

sancto  triduo.  Non  ergo  deserenda  est  tam  cito  dicta     This  is  an 

^  .    .  j  ,  .  early    desertion 

descripcio-    cum    in    fine    adicitur     quod     stabit     non  of  a  definition 

•,  .         ,  .        .,  .  o    j  which,  he 

obstantibus  meis  obiectibus    m    eternum.    bed    revera    deciares,  wiii 

.       .  ,  .  stand  for  evcr. 

nngere  descripcionem  per  quam  excluderetur  a  racione 

i5ecclesie  tam  sanctum  apostolorum  collegium  cum  suo 

abbate    pro    toto    tempore   sue    viacionis  videtur   pre- 

sumpcio,    cum  presciti  dicuntur   esse  de  sancta  matre 

ecclesia  et  in  principio  mundi  ante  creacionem  hominis 

sicut    et    lapsis   ambobus    parentibus  fuit    ecclesia   (ut 

2opatet  Encheridion  LXIV°). 

5      Ulterius  respondendo  ad  quintam  raciunculum  diciturs.  My  opponent 

,  ...  urges  that  the 

quod  sicut  contmue  manet  eadem  species  hommum  non  whoie  may  con- 

.....  .  .  tinue    while  the 

obstante  quod  mdividua  variarentur,  sic  manet  contmue     parts  vary. 
eadem  universalis  ecclesia  non  obstante  quod  membra 

25  alia  generentur  et  alia  corrumpantur.  Sic  (inquit)  manebit 
idem  homo  in  numero  non  obstante  quod  partes 
equales  alie  generentur  et  alie  corrumpantur.  Quare 
rogo  non  sic  erit  de  corpore  Ghristi  mistico  quod  est 
ecclesia?    Et   revera  illud  est  bene  dictum    dummodo 

3o  consequenter.  Oportet  enim  ecclesiam  catholicam  esse 
unam  personam  sponsam  et  non  formaliter  speciem 
vel    universale    quod    sit    multorum   singularium,    sed 

I.    incarcerantibus;    ita    codd.  17.    B    in    marg. :    Ante   lapsum 

primorum  parentum  erat  ecclesia.  20.  A  in  marg. :  Quinta  responsio. 

20.  LXIV»;  recte  LVII.  23.  B:  individua  —  quod  deest.  3o.  A  in 

marg.:  Ecclesia  quid  est?  B  in  marg. :  Ecclesia  est  una  persona  successiva. 

21.  Cf.  pag.   114,    1.    1 3. 


414  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVII. 

est    una  persona    successiva  a  principio  mundi  usque  i86'  Q 
ad    diem  iudicii,  et  post    habebit    illa    persona  omnia 
eius    membra,    simul    perpetuo    beata    et    illius    per- 
The  Church    sone    nunc    una    pars    est    militans  et  nunc  alia,    sed 

sist  of  succes-  sicut  nulla  pars  est  reb'qua,  sic  tota  illa  ecclesia  non  5 
'  est  pars  eius  aliqua  sed  una  totalis  et  gloriosa  in- 
communicabilis  persona.  ■  Non  enim  capit  ingenium 
humanum  quod  iste  pauce  persone  militantes  quas 
falsarius  vocat  universalem  ecclesiam  sint  alie  persone 
coniunctim  vel  divisim,  ymmo  ad  aHetatem  cuiuscun-  lo 
que  simplicis  persone  sequitur  alietas  multitudinis 
que  ipsam  personam  caruerit  a  multitudine  que  ipsam 
personam  tamquam  partem  habuerit.  Ideo  illa  ecclesia 
catholica  que  durat  a  principio  usque  in  finera  mundi 
non  est  persone  vel  multitudo  fideh'um  que  nunc   esti5 

since  it  loses    secundum  se  totam,  sed   illa  multitudo  est  pars  iUius 

none,   but  goes         ,      ,  i     t       .1. 

on  increasing  ecclesie    cathohce  ^  que    est    m    magno     tempore     et  186^ 

till  it  has  ,.  .....  ,    .  11       . 

gathered  in  aii  semper  post  diem  mdicii,    sed  m  nullo  mstanti  tem- 

the  elect.  .  .... 

pons  est  per  totum  ante  novissimum  electum  nec  m 
aliqua  parte  tahs  temporis,  et  tahs  ecclesia  augeri  20 
potest  sed  non  minui,  non  quod  eadem  muhitudo 
predestinatorum  in  numero  sit  nunc  plures  homines 
et  nunc  pauciores,  sed  quod  idem  commune  ad 
sanctam  totalem  ecclesiam  mihtantem  sit  nunc  maius 
et  nunc  minus,  sicut  loquitur  scriptura  Act.  VI°  de  25 
crescente  numero  discipulorum.  Sicut  ergo  idem  tempus 
in  numero  non  maioratur  vel  minoratur,  sic  nec 
eadem  ecclesia  in  numero  nisi  accipiendo  ecclesiam 
communiter  pro  capite  et  quacunque  multitudine 
totah  membrorum  suorum.  Sic  enim  maioratur  ecclesia,  3o 
ut  homo  stante  unitate  capitis  ut  anime.  Sed  ista  ve- 
ritas  necessitat  ad  ponendum  quod  omnia  que  fuerunt 
vel  erunt  sunt  pro  suo  tempore  causancia  unum 
integrum,    cuius    pars    est   pro    parte  teraporis  totahs 


18.  B:  sed  in  illo  instanti.         19.20.  B:  vero  in  aliqua.  23.  A  A^: 

secundura  quod  idem. 


CAP.  XVIII.]  DE  EGCLESIA.  4»^ 

Qi86^ipsura  integrum  mensurantis.  Et  sic  concedi  potest 
quod  ista  nunc  sunt,  demonstrando  omnia  que  fuerunt 
vel  erunt,  intelligendo  parcialiter  collective.  Sed  co- 
loracius  quoad  logicam  concedi  potest  quod  hoc 
Stotum  existens  ista  est  nunc  sed  non  ista,  quia  tunc 
infinita  instancia  forent  simul  in  eodem  instanti  (de 
qua  logica  patet  alibi). 


GAP.  XVIII. 
A  6      Ulterius  restat  approbando  veritatem  et  reprobando  6.0uropponent 

.  .  .  says 

lofalsitatem  transcurrere  per  responsiones  ad  alias  quin-   ,^;  the  fore- 

^  '  ^  ^      ^        known  when 

1  que  raciunculas  que  supersunt.  Prima  autem  responsio    baptized  are 

dicit,    primo    quod    omnes    presciti    renati  baptismate    r^'^^^'^"^*^' 

ssunt  membra  sancte  ecclesie  catholice;    secundo  dicit  stinate  erring 

...  fi'0'^  ^he  faith 

quod    nulH    predestinati    errantes    a    recta    fide    sunt  are  not  mem- 
3  membra    sancte    matris    ecclesie,    et  tercio  dicit  quod    c;  as  neither 

'  ^   ^        were  theSamts, 

nec    Petrus    nec  Paulus    nec  David    nec    aUquis  aHuswhiie  in  error. 
pro    tempore    pro    quo    deviat  a  recta    fide    est    pars 
lecclesie  catholice.  Ista  est  venenosa  triplicitas:    prima 
tamen  suadetur  est  sentencia  sancti  Thome  super  111° 

20  Sentenciarum  dist.  XIII^,  q.  II^,  dicentis  quod,  sicut 
in  corpore  naturali  membra  uniuntur  et  sunt  unum 
per  colligacionem  quandam  nervorum  et  iuncturarum, 
ut  fiant  unum  continuacione,  sic  (inquit)  in  cojyore 
Christi    mistico    omnes    qui  colligati  sunt  ad  invicem 

25 pcr  fide^n  rectam  sunt  unum  in  corpore  ecclesie;  et 
sic  infidells  non  pertinet  ad  unionem  corporis  ecclesie 
quod  est  unum  simpliclter,  nec  paganorum,  hereti- 
corum  et  separatorum  ab  ecclesia  est  Christus  proprie 


2.    B:   ista  autem  sunt.  ii.    A  in  marg.:    Prima  responsio.    An 

presciti   qui   habent  fidem  sint  de  ecclesia  et  predestinati  in  mortali  sint 
tunc  extra  ecclesiam.  19.  A  in  marg. ;  Sanctus  Thomas. 

II.  Cf.  p.  114,  1,  23.  20.  Sancti  Thomae  Aq.  Comment. 

in  tercium  libr.  Sent.  dist  XIII,  q.  II,  Solutio.  Opp.  tom.  IX,  pag.  1 56. 


41 6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

He  aiieges  the  caput  nisi  in  potcncia.    Ista  autem  verba  non  faciunt  186'' A 

authonty  of 

st.  Thomas,    pro    supradicta    sentencia,     cum    solum    predestinati 

coUigati    sunt    per  fidem  rectam,  eo  quod  omnes  alii 

continue  peccato  indelebili  peccant  mortaliter,    et   sic 

sunt  perpetuo   heretici   qui  soli  simpliciter  separantur  5 

butSt.  Thomas  a  corpore  Christi  mistico.    Sed  quod  dicitur  sanctum 

was  using 

"Church"inour  Thomam  iu  solucione  ad  tercium  argumentum  plane 

second   sense  ...  . 

(see  p.  409).    dicere    quod    presciti    existentes    in    gracia    sunt   vera 
membra  ecclesie,  sicut  manus  abscindenda  est  membrum, 
quousque   fuerit  actualiter   abscisa,    dicitur  quod    hoc  jo 
debet  intelHgi  de  ecclesia  secundo  modo  dicta,  iit  in- 
cludit    granum    et    paleam;    que    ecclesia   secundum 
Augustinum  111°    De  Doctrina  Ghristiana  XXXII^  non 
est  corpus  domini  nec  eciam  corpus  domini  bipertitum^ 
et  sic    presciti    baptizati    habent  secundum  presentemo 
iusticiam    incorporacionem   in    illa    mixta    ecclesia    et 
quandam  adnascenciam  *  cum  vera  ecclesia,  sicut  habet  186*= 
stercus    in    venis    miseraicis,    sed  nunquam  sunt  pars 
corporis  Ghristi;  et  ista  est  sentencia  Augustini  epistola 
XXXII^  ad  Bonifacium.  20 

Authorities  to       Quantum    ad  secundum    errorem,  patet  quod  capitB 

show  that  the  ,  y    f  ^  tr     -^ 

predestinate  are  instanciam  de  omnibus  predestinatis  a  fide  errantibus 

members  even         ^  _  ^ 

when  in  error.  qui  quamvis  a  fide  ad  tempus  devient,  Deus  tamen 
ex  eleccione  predestinacionis  eos  semper  eque  diligit. 
Et  hinc  dicit  Ghristus  Johannis  X,  16:  Alias  oves  haheo  25 
que  non  sunt  ex  hoc  ovili  et  vocem  meam  audient. 
Super  quo  textu  notat  Augustinus  super  Johan. 
Omelia  XLV^  quomodo  Ghristus  dicit  se  habere  oves 
de   gentibus  adhuc    convertendis;    hec,    inquit,  secun- 

5.  A:   seperantur.  i3.  A  in  marg. :   Augustinus.  16.  A  in 

marg. :   Nota  quomodo   presciti  sunt  in  ecclesia  et  tamen  nunquam  sunt 
pars  ecclesie.  18.  Aj:  meseraicis.  23.    A  in    marg.  :    Prede- 

stinatus   carens  fide  est  de    ecclesia.  28.  In  codd.:  Omelia  XLIX; 

A  in  marg. :  Augustinus. 

i3.  vid.  sup.  pag.  4.  20.  Not  epistola  XXXII,  but  XCVIII 

(alias  XXIII).  Opp.  II,  pag.  263.  -3.  a.  Wyclif,    De  Civili 

•  Dominiol,  cap.  II,  p.  i  5.         28.Aug.  Opp.  tom.  III,  parsll,  pag.600. 


CAP.  XVIII.]  DE  EGCLESIA.  4' 7 

B  i86  dutn  predestinationem  dicta  sunt.  Ideo  (ut  dixi  supe- 
rius)  ponit  Ricardus  de  Sancto  Victore  tres  gradus 
membrorum  ecclesie.  Quamvis  autem  predestinati 
deficiunt  a  fide  et  gracia  secundum  presentem  iusti- 
5  ciam,  habent  tamen  fidem  infusam  secundum  graciam 
predestinacionis.  Si  ergo  secundum  doctorem  prescitus 
existens  in  mortali  secundum  fidem  infusam  sit  mem- 
brum  sancte  matris  ecclesie,  licet  omne  peccatum 
mortale  concommunicetur  infidelitas,  multo  magis 
loomnis  predestinatus  foret  membrum  sancte  matris 
ecclesie. 

1  Ad  aliam  raciunculam  primo  dicitur  quod  non  est  My  opponent 

^  ^  ,  says 

eadem  racio  ecclesie  militantis  et  ecclesie  triumphantis;    ^;  there  is  a 

dmerence  in 

2  secundo    dicitur    quod    ecclesia    triumphans    infinitum  nature  between 

^  ,      ,  ...  the  Church 

i5distat   in  perfeccione    essenciali  ab  ecclesia    militante;    miiitant  and 

^  .  triumphant; 

Stercio    dicitur    quod    nullo    modo  est  una  ecclesia  ex   t;  they  differ 

^  .  .  .  ,  infinitely  in 

hiis,  cum  tantum  difierunt  sicut  substancia  et  accidens  essenciai  per- 

.  ...  fection; 

que  non  sunt  unum  aliquo  modo.   Et  ista  dicitur  esse  c)  they  do  not 

^  ^  .  torm  one 

sentencia  Augustini,  Epistola  XXXII%  ad  Bonifacmm,  Church. 
2oubi  distinguens  inter  ecclesiam  mihtantem  et  trium- 
phantem  ponit  ecclesiam  triumphantem  esse  sine 
macula  vel  ruga,  triumphans  autem  est  immunis  ab 
omni  culpa.  Isti  tres  errores  sunt  manifestiores  priori- 
bus,     quia     equus     cecus     continue    profundius    sese  But 

iprecipitat.     Nam   quoad   primum  utraque  est  univoce  a)  since  both 
ecclesia,    ideo  oportet  quod   sit  eadem  generalis  racio  they  are  aiike 

^  *  ^  .  in  nature; 

2utriusque.    Quoad     secundum     patet,     cum     ecclesia  t;  those  who 

^  ,  ,  ^  .      .  now  make  up 

militans     erit     ecclesia     triumphans,    contradiccionem    the  miiitant 

^  ^  will  be  the 

claudit  quod    infinitum    distent    in    perfeccione  essen-     triumphant 

.  ,  .  Church. 

Sociali;    eedem    enim    persone   que    iam     sunt    ecclesia 
militans  erunt  ecclesia  triumphans    (ut  patet  ex  fide). 

8.  B:  licet  —  ecclesie  deest.  12.  A  in  marg. :  Secunda  responsio. 

Tres  errores.  24.  B:  profundus.  25.  A  in  marg. :  Contra  illos 

tres  errores. 

2.  Richardus,  De  Potestate  ligandi  et  solvendi,  pars  II,  cap.  XX 
(ed.  Migne  pag.  1172).  12.  Compare  p.  114,  1.  3i.  19.  Aug. 
Opp.  tom.  II,  pag.  658. 

•  27 


41 8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

cj  the  Saints   Quoad  tercium  errorem  patet  ex  testimonio  sanctorum  3  B 

testify   that   the  ^,     ,     .  .     .  o- 

body  of  Christet   ecclesia    quod  est  unum   corpus  Christi    misticum 'o^ 

is  made  up  of  .  ^  ,..,.,. 

the  Church    compositum  ex  ecclesia  militante,  dormiente  et  tnum- 

militant,  dor-       ,  .  ,,  •         »  •  t-      1 

mant,  and     phante,  sicut  allegatus  est  supenus  Augustmus,  Enche- 
tnumphant.    ^.^-^^  LXIV^  cap.,  LXV°  cap.  et  LXIX°  cap.,  et  inDes 
Questionibus  veteris  et  nove  legis  cap.  XLVII°. 

Non  ergo  tantum  differiint  sicut  substancia  et  suum  c 
accidens,  cum  utraque  ecclesia  dicitur  substancia  eiusdem 
speciei  specialissime,quia  homo;  ymmo  secundum  philo- 
sophos  substancia  et  accidens  sunt  unum  aliquo  modo,  10 
quia  unum  per  accidens,  sicut  oportet  doctorem  dicere 
de  personis  ecclesie  et  fide  qua  ille  persone  sunt  forma- 
liter    ecclesia.    Et  quantum   ad  evidenciam  captam  ex 
testimonio  Augustini,  patet  quod  inducit  ignoranciam 
arguentis.   Nam  verum  est  (ut  sepe  docet  Augustinus  i5 
ex  fide  scripture)  quod  ecclesia  est  maculata  et  rugosa 

There  are      dum  militat,  sed  omnino  sine  mortali  vel  veniali  dum 

defects  in  the        ,  .     , 

miiitant  Church  trmmphat.  Sed  omnmo  dementis  foret  ex  istis  arguere 

that  are  not  in  \  .  '^ 

the  triumphant,  diversitatem  specmcam  iUarum  ecclesiarum,  vel  quod 

but  this  does  ^  ■     n     ■  i- 

not  make  a  non  fit  una  ex  lUis,  vel  quod  *  una  mfinitum  excedit  186'' 
difterence.  aliam  in  perfeccione  essenciali.  Nam  beatus  viator  et 
dampnatus  sunt  eiusdem  speciei  specialissime,  com- 
ponunt  unum  genus  humanum  et  sunt  pares  in  per- 
feccione  essenciali;  et  tamen  sunt  illius  condicionis 
quod  inferior  est  plenus  macula  et  rugosus,  et'secun-25 
dus  est  omnino  sine  macula  vel  ruga.  Accidens  ergo 
non  variat  tantum  unam  substanciam  ab  alia.  Nec 
valet  dicere  quod  est  dare  unum  aggregatum  ex 
substancia  et  accidente,  ut  puta  ex  habitu  fidei  in- 
fuso  et  substancia  aggregatis,  tum  quia  negatur  3o 
talis  unitas  in  fundamento  responsionis,  tum  eciam 
quia  talis  habitus  fidei  manens  perpetuo  migraret  de 
subiecto  in  subiectum  et  reciperet  peregrinas  predica- 
ciones  formales  alienas  a  natura  universalium,  unde 
in  confirmacionem  supradicte  sentencie.  35 

3i.  B:  et  fundamento.  35.  Unde ;  nudc  (?). 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  41 9 

D  186"      Et   contra    istam   sentenciam    pertinenter    notandus  Description  of 
est  Cardinalis  in  VI°,    De  Eleccionibus,   cap.  Funda-      given  by 

T^       .  ,.  .  .  1-       1-  Cardinal   Jbhn: 

menta.    Pertinenter    dico,    primo    quia  cardmalis,    se- 
cundo  quia  papa  et  tota  curia  approbavit  suara  senten- 
5  ciam  in  hac  parte,   et  tercio  ex  affeccione  nominis  et 
cognominis,  cum  fuit  Johannis  Monachi.  Scribit  enim     a)  it  is  the 

,.,,,.  .     assembly  of  all 

ipnmo    describendo    ecclesiam    quod     est     convocacio    the  faithfui, 

.  ^      ,        T  I  3"d     '^3S     ^WO 

ndehum^    quia  omnes  ndeles  ad  se  vocat,  cum  extra  parts,  miiitant 

.,,  ,  .  j  1  1  1-    •         and  triumphant; 

illam  umcam  non   sit  salus ;   hec    quandoque  dicitur 

lomilitans  et  quandoque  triumphans:  Non,  inquit,  quia 

sunt  due,  sed  una^  habens  diversas  qualitates.  Intendit 

autem    doctor    quod   non  sunt  due  ecclesie  cathoHce, 

sed  una  tantum,  habens   duas  partes  solum  per  acci- 

dens   differentes.    Ideo    subdit:   pritna    est   secundum 

\5  Augustinum  in  tempore  peregrinacionis,  altera  deter- 

minante  mansionis,  prima  in  labore,  altera  in  requie, 

prima  inviajaltera  in  patria,  prima  cum  hoste  pugnat^ 

altera  sine  hoste  regnat;  et  hinc  prior  ecclesia  dicitur 

militans  et  secunda  triumphans.  Nam  Job  VII^,  i  scri- 

20  bitur:  Milicia  est  vita  hominis  super  terram,  et  Aposto- 

lus  II'^   Thymotei  IP,    3:    Labora  sicut  bonus   miles 

Christi  Jesu.    Oportet  enim  in  via  laborare  ce?^tando 

co?7tra    carnem,    mu?idu?n    et    demonem;    sed   homo 

superando  flt  victor  et  co?isu??i??iata  victoria  fugatis 

25  hostibus  flt  per  Dei  graciam  triuniphator.  Et  allegat 

2pro  modo  loquendi   leees    multiplices.    Secundo    dicit      ^;  in  the 

,    -  ,      .  ...  ^ militant  Church 

quod  nec  ecclesia  militans  est  corpus  Christi  misticum     there  are 

^j   ,  T-     •  -11  •  wicked,  but   in 

in  quo  cons^resrantur  ndeles.   Et  mter  illos  eciam  sunt  the  triumphant 

^      ^  *^  only  the   good. 

1.  A  in  marg. :  Cardinalis.  Nota  dislinccionem  inter  ecclesiam  militantem 
et  triumphantem;  et  ecclesia  militans  quomodo  est  hic  sponsa  et  in  celis 
est  uxor  (Above  i86<i  without  mark  of  reference).  8.  B  in  marg. : 
Nota  quid  est  unica  ecclesia  catholica  tantum.  i5.  B:  in  tempore 
peregrinacionis  deest.  28.  B:  in  marg. :  Ecclesia  militans  est  corpus 
Christi  misticum. 

2.  Sexti  Decret.  Hb.  I,  tit.  VI,  cap.  XVII.  6.  De  Johannis 
Monachi  (f  i3i3)  glossa  in  Sextum  cf.  Savigny  I.  c.  VI.  io3, 
419.  Jocher.  Gelehrtenlexicon  II.   1933. 

27* 


420  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

infideles,  iit  allegat  per  leges  multiplices,  sed  ecclesia  186''  D 
triumphans  tantum  habet  bonos,  quia  in  illa  non  est 
macula    mortalis    neque    ruga    veniaHs    (ut  patet    De 
Penitencia,    distinccione    prima,  capitulo  Ecclesia),    et 
huius    corpus    scilicet    ecclesie    militantis    caput    est  5 
Christus    ut    sponsus,     Et    hec    ecclesia    mihtans    fiet 
triumphans    post  resurreccionem    universaliter,    et   co- 
tidie  fit  triumphans  in  membris  particulariter,  ita  quod 
ecclesia   militans    est    sponsa,    sed    ducta    in    domum 
sponsi  universahter  vel  in  suis  membris  fit  uxor.   Unde  10 
Apoc.  XXI°,  9,  dixit  angelus  beato  Johanni:    Veni  et 
ostendam    tibi   sponsam,    uxorem    agni.    Sic,    inquit, 
reperio    quod   illa    que    est   sponsa    mariti    ducta    in 
donium  efficietur  uxor,  Digestis,  De  Ritu  Nuptiarum, 
"Minorem".  Et  sicut  hoc  exemplo  eadem  muHer  primo  i5 
est  sponsa   et   per  quaUtatem    duccionis    adiectam    fit 
uxor,  sic  ecclesia  militans  vel  anima  fidelis  hic  sponsa 
Ghristi  ducta  in    celestem   Jerusalem    uxor   censebitur. 

Istam   celestem   legem   de   articulo  fidei  a  scripturaE 
sacra    per   sanctos  doctores  et  doctores  iuris   canonici  20 
elaboratam  addiscerent  *legiste  precipue  et  omnes  catho-  187» 
hci.   Christus,  inquit    doctor,    dicitur  lapis  angularis^ 
duos    parietes    connectens    adinvicem,    quia  ah   Abel 
iusto  in  veteri  testamento  usque  ad  novissimum  elec- 
tum    in    fine    seculi  fideles     connectit,     constituendo  25 
ecclesiatn,  continue  manens  summus. 

Hence  we  see       Ex    istis    tercio    patet    destruccio    erroris    triphcis  3 
differences     supradicti.  Nam  dicte  differencie  inter  ecclesiam  mih- 
miiitant^and    tantem  ct  triumphantem  non  sunt  differencie  substan- 

not  ess^entiai,  ciales,   sed  valdc  accidentales,    quia  ahter  nuUa  eccle-  30 
^"^'sia    militans    foret    triumphans;    quod  est  contra  pre- 

6.  A  in  marg. :  Conclusio.             11.  In  codd.:  Apoc.  XIX.  16.  B: 

a  directa  fit.            17.   B:    fidelis  huius.            22.  A  in  marg. :  Quomodo 

Christus    est   lapis    anguiaris.              24.    B:   testamenti.  3i.    A  in 
marg. :  Ecclesia  nunc  militans  postea  erit  triumphans. 

4.  Decr.  II  pars,  causa  XXIII,  q.  III,    cap.    LXX.         14.  Higg. 
lib.  XXIII,  tit.  II,  De  Rilu  Nuptiarum  4. 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  4^1 

E  i87"clicta  et  contra  totam  speciem  militantis  ecclesie.  Si 
enim  ista  multitudo  erit  ecclesia  triumphans,  et  ista 
multitudo  est  ecclesia  militans,  infallibiliter  sequitur 
quod  ecclesia  militans  erit  ecclesia  triumphans.  Ex 
5quo  patet  quod  non  differrent  perfeccione  essenciali 
excessu  infinito,  sicut  substancia  et  accidens,  et,  si 
nemo  militans  Deo  post  victoriam  triumphabit,  per- 
iret    ab  ecclesia    animus    militandi    contra    scripturam  and  as  spirits 

pass  to  glory 

II^  Tim.  IV,  8:  De  reliquo   i^eposita   est  mihi  corona    they  become 

,  ,  .,...,,,..  .     ,  part  of  the 

loiusticie   quam    reddet   mihi    in    illa  die  lustus  ludex;      Church 

.11  1      •  -1  11  triumphant. 

non  quod  nulla  ecclesia  est  trmmphans  vel  beata  ante 
diem  iudicii,  sicut  fingunt  heretici,  sed  ut  dicit  Cardi- 
nalis  particulatim:  sicut  spiritus  transeunt  ad  gloriam, 
sic  erunt  ecclesia  triumphans  que  quondamfuit  militans. 
F      Ex  quo  secundo  sequitur  quod  spiritus  hominis  est   The  spirit  is 

...  the  samepcrson 

eadem    persona    cum    homine,    quia    ecclesia  que   est    as  the  man. 
modo   militans,   hoc   est,   multitudo  personarum  fide- 
lium    erit    triumphans    in    nudo    spiritu;    aliter    enim 
non  diceret  Apostolus  ad  Philippenses  1°,    23:   Desi- 

2o  derium  hahens  dissolvi  et  esse  cum  Christo,  sicut 
diffuse  et  pulchre  declarat  Hugo,  De  Sacramentis, 
parte  prima  hbri  secundi,  cap.  XI°,  in  quo  diffuse  de- 
clarat  quod  Christus  separata  anima  a  carne  et  persona 
fuit  et  Deus  et  homo,  ubi  inter  alia  sic  scribit:  Anima 

2  5  quippe  in  quantum  spiritus  est  racionalis  ex  se  et 
per  se  habet  esse  personam,  et  quando  corpus  ei 
sociatur,  eadem  cum  ipsa  persona  esse  incipit;  in 
quantum  enim  corpus  cum  anima  unitum  est,  una 
persona    cum    anima    est,   sed   tamen  personam   esse 

loanima  ex  se  habet,  in  quantum  est  racionalis  spiritus, 
corpus  vero  hoc  habet  ex  anima,  in  quantum  unitum 


i5.  A  in  marg.:  Spirilus  hominis  est  eadem  persona  cum  horaine. 
21.  A  in  marg. :  Hugo.  B  in  marg.:  Quod  homo  est  anima  sua. 
26.  et  29.  in  codd.  persona;  corr.  e  textu  Hugonis  1.  c. 

21.  Hugonis  de  S.  Victore,  De  Sacram»  lib.  II,  p.  I;  cap.  XI 
(ed.  Mlgne  pag.  409). 


42  2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

est    racionali   spiritui.    Istam  autem  materiam  diffuse  187"  F 
exposui    in    quodam    tractatu  De  Anima,  ubi  ostendi 
quod  anima,  corpus  et  compositum  sunt  tres  res  sed 
idem  homo  in  numero.  Et  idem  expresse  dicit  vene- 
rabilis  Anselmus  in  De  Incarnacione   cap.   VII°  quod,  5 
sicut  in  materia  de  trinitate  multe  persone  sunt  una 
substancia,    sic    in    materia    de    incarnacione    multe 
substancie  vel  nature  sunt  una  persona.     Et  beatus 
Bernardus   in   Sermone   De   Nativitate    qui    sic   incipit 
Hodie   scietis   quia    veniet   dominus.  Attende,    inquit,  10 
quia  sicut  in   illa  singulari   divinitate  trinitas  est  in 
personis,    unitas    in    substancia,    sic   in    ista    speciali 
conmixcione  incarnacionis    trinitas  est  in  substanciis, 
in  persona  wiitas,  utrobique  tamen  sine  scissione  vel 
confusione    substancie    vel  persone.    Verbum  enim  et  i^ 
anima  et  caro    in   unam  convenere  personam,  et  hec 
tria  unum  et  hec  unum  tria  non  confusione  substan- 
cie  sed  unitate  persone. 
8.My  opponent      Ad  octavam  raciunculam  conceditur  quod  universalis 

grants  that   the  . 

Church  is     ecclesia  est  dinusa  per  totum  orbem  terrarum,  cum  corpus  20 
throughout     Christi  quod  est  ecclesia  sit  diffinitum  loco,  et  allegatur 

the  world,  and  .  ■xrtrrTT      t^      ^'    •  t^    • 

citesAugustine.  Augustmus  XVIIF  De  Givitate  Dei,  cap.  L°,  et  XXII° 
De  Givitate  Dei,  cap.  XXVIII^.  Hic  miror  quare  de  vir- 
tute  sermonis  ex  auctoritate  Augustini  conceditur  quod 
ecclesia  est  diffusa  per  totum  orbem  terrarum  et  tamen  2  5 
non  conceduntur  *  alia  que  eque  asserit  Augustinus  iSj^ 
de  ipsa  ecclesia;  nam  per  maiorem  partem  orbis  terra- 
rum    non    est    aliquis  christianus,    nuUibi  est   ecclesia 


3.  B:  tres  nature  sed.  5.  A  in  marg. :  Anselmus.  7.  A  Aj: 

vei   substancie.  9.  A   in   marg. :  Bernhardus.  14.  In  codd. :  per- 

sonis;  A  in  marg.:  persona,  ut  habetur  in  textu.  S.  Bernhardi.         19.  A  in 
marg. :  Tercia  responsio.  25.  A  in  marg. :   Ecclesia  est  diffusa  per 

totum  orbem  et  per  maiorem  partem  orbis  non  est  ecclesia. 


5.  Anselmi,  De  Fide  Trinitatis  Opp.  pag.  479  Bernhardi 
in  vigilia  Natalis  Domini.  Sermo  III.  Opp.  I.  c.  pag.  41. 
19.  Compare  p.   1 13,  I.   i. 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  4^3 

F  iSy^^nisi    ubi    est    aliquis   christianus,  ergo    per    maiorem 
partem  orbis  terrarum  non  est  ecclesia. 
G-      Et    si    dicitur    quod    est    ibi  secundum  potestatem, 
sic    revera   quelibet  persona  sancte  matris  ecclesie  est 
5  ubique,  et  sic  concederet  cum  beato  Augustino  quod  Why  does  he 

,      .  .,.  .  ,  .        not  admit   with 

tam  ecclesia  militans  quam  trmmphans  est  pars  tocms  Augustine  that 

,      .         .  _  .  ,.  .      ,  militant  are 

ecciesie.    Hoc    enmi    persepe    dicunt    sancti   doctores,triumphant  and 
Hcet    mendacissime    dicatur    quod  nullibi  dicit  aUquis 
doctor    unam    esse    ecclesiam  ex  istis.  Nam  (ut    sepe 

loallegavi)  Augustinus,  Encheridion  LXIV°  cap.  ponit 
illud  et  in  De  Questionibus  veteris  et  nove  legis  cap. 
XLVII°  sic  scribit:  Non  solum  autem  nos  sed  et 
superni  cives  ecclesie  membra  sunt.  AHter  enim  ipsa  non 
esset    corpus    vel    sponsa    Christi  et   persona    manens 

i5Continue  una  a  principio  mundi  usque  in  eternum. 
Non  enim  est  racio  quare  ex  omnibus  christianis 
quantumcunque  locahter  distantibus  componitur  unum 
corpus,  quin  per  idem  ex  beatis  et  viantibus;  nec 
potest   colorari    racio,    quomodo    ex    tota  multitudine 

2ofidei  christianorum,  hcet  fuit  valde  disparis  speciei, 
resultat  una  fides  que  est  formale  quo  constituitur 
ecclesia,  quin  a  pari  ex  omnibus  predestinatis  sit  una 
sponsa  Ghristi.  Sic  enim  ex  beatis  viantibus  et  damp- 
natis    fit    unum    genus  humanum,  unde  quod   dicitur    xhe  miiitant 

2  3  ecclesiam  militantem  non  esse  circumscriptive  ahcubi,  cir^Sms^cribed 
falsum    est,    cum    sit    corpus    habens    unum    locum    ^^  ^°  ^'^'^^* 
circumscribentem,  sicut  habet  unam  fidem,  et  sic  est 
corpus   animatum  racionale,  nam  est  corpus  sensibile 
exercens    actus   vitales,   sicut  multitudinis  credencium 

3oerat  cor  unum  et  anima  una,  ut  dicitur  Act.  IV°,  32. 
Ideo  valde  remota  est  dissimihtudo  ad  probandum 
quod  non  est  animata,  hcet  vivat,  sicut  spiritus  vivunt, 
et  non  sunt  animati.  Si  enim  spiritus  forent  organici, 

27.  B  in  marg. :  Ecclesia  est  corpus  animatum  racionale. 
12.  Aug    Opp.  tom.  III,  Append.  pag.  60. 


424  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

sensibiles  et  gressibiles,  sicut  sunt  militantes   ecclesie,  iSy^G- 
tunc   oporteret    concedendo  ipsos  vivere  consequenter 
concedere  quod  sunt  animati,  sed  hoc  concedit  doctor 
o.My  opponentde    ecclesia.    Dicit    enim    in    responsione    ad    novam 

allows  that  the  .  .  ,•       •  , 

Church  has  sub- raciunculam  quod  ecclesia  est  aliquid,  quia  substancia,  5 

stance  and  .  ,  . 

parts.  cum  totum  sit  sue  partes,  et  habet  dicta  ecclesia  tam 
partes  quantitativas  quam  qualitativas,  nec  fingetur 
habere  partes  quaHtativas,  si  non  animas,  et  per 
consequens,  sicut  ecclesia  est  vivens  multis  vitis,  sic 
est  animata  multis  animabus.  10 

in  denying  that      Ulterius     quando    negatur    dyabolum     caput     esseH 

the  devil  is  ^  . 

head  of  his     membrorum    suorufn,    expresse    contradicitur    sanctis 

members,  he 

goes  against    doctoribus,  cum  beatus  Grefforius,  Omeha  XVI^,  super 

holy  doctors.  ^  °  '_  >        r 

illud  Matthei  IV°,  i :  Ductus  est  Jesus  in  desertum  a 
spiritu,  ita  scribit:  Certe  itiiquorum  omnium  dyabolus  i5 
caput  est,  et  huius  capitis  membra  sunt  omnes  ini- 
qui.  An  non  dyaboli  niembrum  fuit  Pylatus?  Sicut 
ergo  est  corpus  iniquorum,  sic  est  caput  eorum,  sicut 
multi  qui  censentur  summi  pontifices  sunt  capita 
particularium  membrorum  diaboh;  nullus  autem  pre- 20 
scitus  est  caput  sancte  matris  ecclesie  nec  aHcuius 
membri  eius,  sed  sicut  Petrus  gessit  typum  omnium 
predestinatorum  pastorum  ipsum  sequencium  post 
iscariot  is  the  Ghristum,    sic    Scarioth  *  gessit  typum    omnium    epi-  187" 

tvpc  of  fore-  .  .  "^  . 

kriown  bishops,  scoporum    prescitorum   ipsum   sequencium  post  dya-  20 

as  Peter  is  of  .  .  . 

thcpredestinate.  bolum,  non  quod  ante  istos  non  erant  priores  in 
sancta  matre  ecclesia  quorum  ipsi  erant  fihi  nati  pro 
patribus,  sed  quod  in  tempore  novi  testamenti  isti 
erant  capitales  post  caput  ecclesie  et  principem  huius 

4.  A  in  marg. :  Quarla  responsio.  11.  A  in  marg. :  Diabolus  est 

caput  omnium  suorum  membrorum  (B  :  omnium  iniquorum).  i3.  A 

in  marg.:    Gregorius.  22.    A  in  marg. :   Sicut  Petrus  gessit  typum 

oranium  predestinatorum  pastorura,  sic  Judas  omnium  prescitorum 
pastorum  ipsum  in  avaricia  sequencium.  B  in  raarg. :  Petrus  gessit  ty- 
pum  pastorum  predestinatorum  et  Scarioth  pastorum  iniquorum.  25.  B: 
prescitorum  deest. 

4.  Compare  p.   ii5,l.   i3.  i3.  XL  Homiliarum  in  Evangelia 

lib.  I.  Homil.  XVI,  i.  Opp.  tom.  I,  pag.   1492. 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  4^5 

H  i87*niundi.   Differencia  autem    est    inter    istos   capitaneos, 

quia    boni    siciunt    precipue    virtutes    subditorum    et 

lucra  animarum  suarum,  mali  autem  econtra  precipue 

siciunt  temporalia  subditorum.  Unde  Scarioth  maximus 

5  symoniacus  et  proprietarius  ferens  loculos  dixit,  quasi 

continuando   avariciam   pontificum  veteris   testamenti: 

Quid  vultis  mihi  dare  et  ego  eum  vobis  tradam,  Matthei 

XXVF,   i5.  Nec  dubium  quin  avaricia  quam  pontifices 

habebant  circa  lucrum  templi  fecit  eos  intendere  mor- 

lotem  Ghristi;  Johannis  XI°,  47,  48,  sic  scribitur:  Colle- 

gerunt  pontijices  et  pharisei  consilium  adversus  Jesum 

et  dicehant:  Qiddfaciemus,  quia  hic  homo  multa  signa 

facit?  si  dimittimus  eum  sic,  omnes  credent  in  eum  et 

venient  Romani  et  tollent  locum   nostrum  et  gentem. 

T  1      Super  quo   Augustinus   Omelia    XLIX^    notat    pri-     Augustine 

^         ^  ^  ,   .  remarks  that  it 

mo    quomodo    invalescente    avaricia  sacerdotum  tem-    was  avaricc 
pore    Ghristi    fuit    officmm    venale    nedum    pluribus  High  Priests  to 

...  .        ,  ,..,„,.      conspireagainst 

existentibus    sacerdotibus  simul,  ut  elicit  de  Zacnaria,       Christ; 
Luce    I,     sed    eodem     anno     per     circumvencionem 

2oavaram  versati  fuerunt  summi  pontifices,  et  ista 
avaricia  excecavit  et  excitavit  eos  ad  blaspheme 
conspirandum  in  mortem  domini.  Plus,  inquit  Augu- 
stinus,  perditi  homines  cogitabant  quomodo  nocerent 
ut   perderent,    quam     quomodo    sibi    consulerent    ne 

25 perirent;    ideo   collegerunt  consiHum    contra    salutem 

anime  sue,  quia  contra  signa  veritatis  salutaris  sevie- 

2bant.     Secundo     notat    Augustinus    quomodo    timor 

perdicionis  questus  tempH  fuit  causa  precipua  mortis 

Ghristi:  Temporalia,  inquit,  pei^dere  timuerunt  et  vitam 

3o  eternam  non  cogitaverunt  et  sic  utrumque  amiserunt. 

2.  A  :    sciciunt.  4.   A  :  sciciunt ;    correctum    in  marg. :    siciunt. 

8.  A  in  marg. :  Avaricia  sacerdotum  fecit  mortem  Cristi.         9.  B:  lucra. 
i5.   A  in  marg. :  Augustinus.  18.   B   in    marg. :   Nota   bene  quare 

pontifices  et   pharisei  Christum  fuerant  persecuti.  20.    B :   variaii 

fuerunt.  3o.  B  :  utraque. 

i5.  23.  Aug.  in   Joh.  Evang.   tract.   XLIX,    27.   Opp.  III,  pars 
II,  pag.  629. 


426  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

Hec  autem  timuerant  ne,si  omnes  homines  in  Christum  187' 
crederent,  nemo  remaneret  qui  adversus  Romanos  civi- 
tatem  et  templuni  defenderet.  Gonceperant  enim  Chri- 
stum  esse  hostem  templi  et  ministrorum  eius,  et  per 
consequens  inimicum   ecclesie  capitalem,  eo  quod  tra-  5 
diciones  avaricie  detexit  (Matthei  XV°),  contra  scelera 
eorum  multiplex  ve  invexit  (Matthei  XXIIP),  ymmo  de 
templo  eorum  instrumenta  avaricie  dominanter  evexit 
(Matthei  XXI°,  1 2  et  Johannis  II'').  Ideo  accusarunt  eum 
reportacione   falsa    de    potestate   ruine   templi   minata,  10 
quod  potuit  destruere  templum  illud  et  in  tribus  diebus 
reedificare  illud  (ut  patet  Matthei  XXVI°  ex  dicto  Christi 
Johannis  IF,  19:  Solvite  templum  hoc  et  in  tribus  diebus 
excito  illud).  Unde  tamquam  habentes  hoc  plus  cordi  in- 
properabant   domino    crucifixo:     Vach,    inquiunt,    qui  ib 
destruit  templum    Dei    et   in    tribus  diebus  reedificat 
illud,  Matthei  XXVII°,  40.  Contra  templuniy  inquit  Augu- 
stinus,    et    contra    suas    paternas    leges    esse    totam 
doctrinam   Christi  temere  senciebant,  et  ideo  iusto  Dei 
and  to  bring    iudicio  evenit  eis  finis  quem  prepostere   sic  timebant.  20 
^''^timMhey"'"  Nam    quadragesimo    secundo  anno    post   ascensionem 
feared.       clomini  per  Tytum  et  Vespasianum  tam  gentem  quam 
locum  perpetuo  deperdebant,  et  sic  verificatum  est  de 
eis  illud  Matthei  VIII°,    12:    Filii  autem  regni  huius 
eicientur    in    tenebras    exteriores.   Unde  imposuerunt  2? 
sibi  horribiliorem  *  speciem  heresis  que  est  blasphemia,  187* 
per  quam  coloracius  possent  eum  extinguere.  Johannis 
XIX°,   7   scribitur:    Nos  legem   habemus  et  secufidum 
legem  debet  mori,  quia  Jilium  Dei  se  fecit.     De  lege 
autem  occidendi  blasphemum  patet  Levitici  XXI V%  16. 3o 
Et     ex    isto     consolati     sunt     fideles      equanimiterK 
tolerare    obprobria    heresis    a    pseudocardinahbus    et 


9.  A:  Ideo  accusarunt  —  potestate:    addit.  in  ultima  linea  hu.ius  pa- 
ginae;  et  B  illum  textum  in  margine  ponit.  lo.    B  :  de  potestate  deest. 

i5.  B  in  marg. :  de  potestate.  22.  A  A, :  Vaspasianum.  B :  Vaspesianum. 

26.    A  in   marg. :    Christo  fuit  imposita  blasphemia  et  heresis,   ut  cicius 
extingueretur.  3i.  A  in  raarg.:  Contra  avariciam  cleri. 


CAP.  XVIII.J  DE  ECCLESIA.  4^7 

K  iSyMiscipulis  Scarioth  ad  hoc  proraoventibus  propter 
defensionem  veritatis  evangelice,  cum  Ghristus  propter 
persecucionem  humiliter  ita  tulit.  Et  utinam  pontifices 
temph',  scribe  et  pharisei  non  haberent  hodie  cum 
5  Scarioth  in  ecclesia  discipulos  imitantes.  Si  enim  sunt 
hodie  seculares  sacerdotes  tamquam  pontifices  et 
religiosi  possessionati  tamquam  pharisei  qui  secundum 
apparenciam  rehgionis  a  populo  sunt  divisi  et  tercio 
doctores  tradicionis  humane  tamquam  scribe  ac  quarto 

loprofitentes  evangeHcam  paupertatem  cum  Scarioth  qui 
omnes  nitantur  impugnare  evangelicam  veritatem,  non 
mirum  si  in  ista  quadriga  diaboh  Ghristi  ecclesia 
perturbatur.  Signum  autem  perversionis  persone  prime 
partis  proprietarie  foret,  si  plus  fureret  propter  audi- 

i5  cionem  ablacionis  suorum  temporaHum  quam  propter 
quantumcunque  gravem  lapsum  ecclesie  in  peccatum; 
tunc  enim  plus  afficeretur  temporaHbus  quam  honori 
Dei  vel  utiHtati  ecclesie  verbi  gracia.    Si  clerus  AngHe  Avarice  makes 

.      .  ...  .  our  clergy 

magis    timet    amissionem    dotacionis  regie  quam  pec-  dread  the  loss 

.    .  ,        ,  ^  ,  .  ,       of  endowments 

20  catum    regni   mvadendo    regnum    hrancie,  non    video  more  than  the 

,.,...,  .  sin  of  a  war 

qum   philargiria  sit    seductus;    utrumque  nempe  isto-   with  France. 
rum  potest  bene  fieri,  sed  indubie  primum  est  propin- 
quius    potestati  et  faciHtati    humane,  ut    absque   peri- 
culo    anime    fiat    iuste.    Quis  (inquam)  dubitat    quin 

23  faciHus  foret  regem  et  regnum  ponere  clerum  nostrum 
in  statu  primevo  qui  foret  isto  statu  perfeccior  ser- 
vando  undique  caritatem  et  evacuando  pompam, 
rancorem  ac  avariciam  quam  exercitum  AngHe  inva- 
dendo    Franciam,    propter    caritatem  ad  hostes,   ipsos 

3o  temporahbus  spoHando  et  propter  amorem  eos  gene- 
raliter  occidendo.  Et  tamen  ad  hoc  secundum  consu- 
Hmus  ex  isto  colore  quod  potest  fieri  meritorie  in 
casu    possibiH    quoad  Deum    et    possibiHtatem    primi 


5.  A  in  marg.:   Condicionalis.  14.   B:    urerent.  28.   B  in 

marg. :    Inferius  nota  textum  Jeronymi  satis  pugnantem    pro    ablacione 
temporalium,  3o.  B  in  marg.:  Nota    bene  ambas  columpnas. 


428  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

tamquam    venenum    abnuimus  contra  fidem  scripture  187'' 
et   sanctorum    testimonium.    Nam    beatus    Jeronimus 
libro  11°  super  Osee,  exponens  illud  Osee  IX°,  14:  Da 
eis  ubera  arencia,   ita    scribit:  Si    hiis  que  pro  bene- 
diccione  donavit  male  abutamur  et  in  contrarium  quam  5 
ab   eo   data  sunt  convertantur,  expedit  ut  auferantur 
a  }tobis, 
An  abuse  of       Nec  credo  esse  meliorem  medicinam  contra  abusum  L 

this  kind  can    i      •  j-  i  i 

be  best  reme-  humsmodi    quam    Donum    abusum    per     eum     cums 

died  by  remov-  .    ^         ^  .  i    i  • 

ing  the  thing  intcrest  amoveri,    nec   dubium    qum   rex  penes  quem  10 
oportet  residere  capitale  dominium  (ut  ostendit  Hugo 
11°  De  Sacramentis,  parte  secunda,  cap.  VII°)  habet  preci- 
puum  interesse.  Unde  in  desidiam  regum  monet  Deus 
nunc  gentem   exteram   ad  predandum,   nunc  eventum 
aeris  vel   bestie   ad  vastandum  (ut  patet  Joelis  1°,   5).  i5 
Ululate,  inquit  propheta,  omnes   qui  bibitis  vinum  in 
dulcedine,  quoniam  periit  ab  ore  vestro  vel  (ut  habent 
septuaginta)    ablatum    est  ab  ore  vestro.    Super  quo 
Jeronimus:    Sepe  quippe  fit   Dei  providencia    ut   qui 
non  cognoverant  eum  in  prosperis  cogfioscent  in  ad-  20 
versis,    et  qui   diviciis   male  abusi  sunt  ad  vicia^    ad 
virtutes  penuria  corrigantur.  Et  talem  abusum  tem- 
poraHum  reor  esse  causam  *  bellorum  et  perturbacionis  188' 
tocius  ecclesie  militantis;    quibus  enim  servus  Ghristi 
abutitur  irregulariter  in  hiis  punitur;    quod  si  animus  2  5 
cleri   inordinate  afficitur  istis  bonis,   nemo  in  ecclesia 
magis    nocet,    eo    quod    sub    colore   religionis   paUiat 
perseverancius  et  forcius  abusum  temporahum  et  plus 
inficit  residuum  ecclesie  (ut  ostendit  Grisostomus,OmeHa 
XXXI^  Operis  Imperfecti).    Unde  Augustinus  tractatu  3o 


2.  A  in  marg. :  De  ablaciooe  temporalium.  4.  A  in  marg. :  Jero- 

nymus.  4.  5.  In  codd.:  per  benediccionem;  Correxi  c  textu  Hieronymi, 
Comment.  in  Oseam  prophetam,  lib.  II,  cap.  IX;  ibid.  quod  ab  eo  data; 
iterum  correxi.  25.   A  in  marg.:    contra  avariciam  cleri  bona  cor- 

reccio.  3o.  A  in  marg.:  Augustinus. 


29.  Chrysostomus  in  Opere  Imperfecto  1.  c.  pag.  CXXX. 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  429 

SS^quarto  super  Psalmo  XXX:  Maxime  illi  persecuntur 
ecclesiam  qui  christiani  nolunt  bene  vivere;  per  Jios 
enim  obprobrium  habet  ecclesia  et  ab  hiis  inimi- 
cicias  sustinet;  quando  con^ipiuntur,  quando  male 
5  vivere  non  permittuntur,  quando  cum  eis  vel  verbo 
agitur^  ipsi  mala  in  suis  cordibus  meditantur  et 
erumpendi  occasionem  exquirunt.  Tales  declarat  beatus 
Gregorlus,  1°  Pastoralium,  esse  sacerdotes  malos.  Et 
hec    est    racio    quare    Ghristus   et    sancti  doctores  in- 

lovexerunt  tam  acute  contra  huiusmodi  sacerdotes.  Nam, 
ut  ait  Gregorius,  Omelia  XVII,  nullum  puto  fratres 
carissimi  maius  preiudicium  tolerat  Deus  quam  a 
sacerdotibus.  Ideo  ad  vindicandum  illam  Dei  iniuriam 
debent  christiani  magis  animose,  aspere  et  unite  consur- 

1 5  gere,  quia  secundum  Crisostomum^  Omelia  XVIII^  Operis 
Imperfecti,  non  est  verus  discipulus  qui  non  imitatur 
magistrum  nec  est  imago  qui  non  est  similis  auctori. 

M      Et     quoad    discipulos    Scariothis    consideremus,    si  The  friars,  who 

...  -  .  .  .  .  ,  profess  poverty, 

sunt   aliqui   protessores   vite    exproprietarie,    qum    vel      negiect  to 

^  ,  ,  .     .  ,  •      .    i-  ^'■each  the 

2oinipugnant  vel  sophisticant  vel  tacent    mdebite    evan-         truth. 
gelicam  veritatem.   Omnes  enim  illi  sunt  cum  Scarioth 
proditores    veritatis    evangelice    que    est   Christus,    ut 
declarat  Crisostomus,  Omelia  XLIX"^  Operis  Imperfecti 
et  parcialiter  ponitur  in  decretis  XI^,   q.  IIP:    Nolite, 

23  inquit,  timere  eos  qui  occidunt  corpus,  neforte  propter 

timorem    mortis   non    libere  dicatis  quod  audistis  nec 

fducialiter    predicetis    omnibus    quod    in    aure    soli 

audistis.  Sic  ergo  ex  hiis  verbis  ostenditur  quod  non 

1.  B  in  marg.  Nota  que  faciunt  clerici,  quando  corripiuntur.  i.  In 

codd.:   Psalmo  XX;   recte:   tractatu  tertio,  Ps.  XXX,  pars  II,  sermo  III. 
2.  A  A^:  per  hoc.  11.  A  in  marg. :  Gregorius.  i3.   A    in    marg. : 

Qui  non  pronunciat  veritatem  est  proditor  eius  et  similiter  qui  ipsam  non 
defendit.  i5.  A  in  marg:  Crisostomus.  In  homilia  XVIII  hic  locus 

non  habetur;  pocius  XXVIII,  vide  Op.  Imp.  I.  c.  pag.  CXIX.  22.  B:  qui 

est;  Christus  deest.  23.  A  in  marg. :  Crisostomus. 

5.  Aug.    Opp.    torn.    IV,    pars    I,    pag.    162.  8.   cap.  II, 

II.  Greg.  XL.  Hom.  in  Evang.  lib.  I.  Hom.  XVII,   14.  1.  c.  p.  i5o3. 
23.  Dec.  sec.  pars,  causa  XI,  q.  III,  cap.  LXXXVI. 


43o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

solum    ille    est  proditor   veritatis    qui    transgrediens  i88" 
^^eritatem  palam  pro  veritate  loquitur  mendacium,  sed 
eciam  ilte  qui  tion  libere  pronunciat  veritatem  quam 
libere  protiunciare  oportet  aut  qui  non  libere  veritatem 
defendit  quam  libere  defendere  convenit,  proditor  est  5 
veritatis.  Nam  sicut  sacerdos  debitor  est,  ut  veritatem 
quam    audivit  a  Deo  predicet,    sic  laicus  debitor  est, 
ut  veritatem   quam   audivit   a    sacerdotibus  probatam 
quidem   in   scripturis  fducialiter    defendat.     Quod    si 
non  fecerit,  prodidit  veritatem.     Ex    istis   dictis   cum  10 
explanatis    alibi    et   statu     ecclesie    patet    quod    nimisl 
multi    sunt    vicarii    Scariothis,     non    solum    qui    pro 
ecclesia  vel   fama   impugnant,    sophisticant  vel  tacent 
evangelicam  veritatem,  nec  solum  qui  portantes  loculos 
furtive    ut   Scarioth    ineque    parciuntur    patrimonium  2 
Crucifixi    cum    fratribus    bona    pauperum  dominative 
in    uxoribus,    in    filiis,   in  pompa  seculi  consumendo, 
sed  tercio  qui  propter    desidiam    aut   timorem  mortis  3 
pro  loco  et  tempore  congruis  obmutescunt. 
We  ought  not       Nec    valet    ficcio     qua    dicimus    inimicos    evangelii  N 
^fear^  of  offend- exasperatos    esse  ex    veritatis    preconio   magis  segnes, 
mlelof^the*   quia  iuxta  hunc  fucum  caput  martirum  et  sui  miHtes 
gospe .       nunquam  sic  pro  pubhcacione  veritatis  usque  ad  mor- 

tem  meritorie  *  decertarent.  Sed  audi  Augustinum  super  188' 
Johannis    Omelia   XXVII   exponentem    illud    Johannis  25 
VI°,  7 :  Ex  hoc  multi  discipulorum  eius  abierunt  i^etro, 
dicentem:    Hoc  factum    ad    nostram    consolacionem 
quoniam    aliquando   contingit  ut  dicat  quis  verum   et 
quod    dicit    non    capiatur,    sed    quod    scandaliientur 
qui  audiunt  et  discedant.  Penitet  enim  hominem  quan-  30 
doque  dixisse  quod  verum  est;  dicit  enim  aput  seipsum: 


8.  B:  probatam  quid.  17.  B:  pompa  simili.  20.  A:  dicius; 

in  marg.  correctum :  dicimus.  Hic  verbum  excidisse  videtur.  25.  A  in 

marg. :  Nota  Augustinum  bene.  25.  Codd. :  cxponens. 

25.  Aug.  in  .loh.  Evang.  tract.  XXVII.  Opp.  tom.  III,  pars.  II, 
pag.  5o3. 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  4-3 1 

N  iSS^  Non  debui  sic  dixisse;  sed  ecce  domino  contigit:  dixit 
et  perdidit  multos;  solacium  itaquc  in  domino  habe- 
amus  et  tamen  caute  verba  dicamus.  Non  dicit  omni- 
mode  taceamus  vel  veritatem  dicentibus  resistamus,  quia 

5  revera  sic  prodere  sermonem  Dei,  qui  est  veritas  et  lex 
Christi,  foret  ipsumprodere,  cum  sit  idem.  Undevidetur 
quod  nostri  pretensi  de  parte  dextera  sponse  Ghristi 
qui  sic  produnt  veritatem  in  membris  suis  habent 
racionem  maioritatis   peccati   super   ambos  proditores 

loChristi  tam  novi  quam  veteris  testamenti.  Nam 
plura  beneficia  tam  corporalia  quam  spiritualia  a 
Christo  receperant,  maiorem  veritatis  noticiam  tam 
ex  lege  Christi  quam  ex  factis  suis  habuerant.  Et 
ideo  racione  maioris  ingratitudinis  et  peccandi  sciencie 

i5videtur,  si  fuerint  in  maiori  gracia  secundum  presentem 
iusticiam,  quod  maiorem  culpam  incurrant;  et  istam 
materiam  tangit  beatus  Gregorius,  Omelia  XVIIF  super 
illud  Johannis  VIII^,  46 :  Si  veritatem  dico^  quare  non 
creditis  mihi?  Multi,  inquit,  sunt  hodie  qui  Judeorum 

20  duriciam  detestantur,  quia  predicacionem  domini 
audire  7ioluerant  et  tamen  quales  illos  arguunt  fuisse 
ad  fidenij  tales  ipsi  sunt  ad  operacionem.  Precepta 
Dei  audiunty  miracula  cognoscunt,  sed  converti  a 
pravitatibus  suis  renuunt. 

O      Ad  decimam  raciunculam  respondetur,    concedendo  ,0.  My  oppon- 
quod  ecclesia  est  virgo.  Et  allegantur  ad  hoc  decreta  ^"scripturai 

1      •  ^      •       1-    •  •  ^  i^      names  of  the 

ecclesie,  et  sic  dicitur  mvenescere,  senescere,  et  multa    church  but 

T  j-^  ••^  •  ^^j^^^         savs  they  are 

aha  predicata  suscipit  quorum  racionem  oportet  distm-    used  figura- 
guere;  aha,  inquit,  dicuntur  proprie  de  ecclesia,  ut  quod         '^^^* 
3ohabet   temporalia,  privilegia    et  regulam  vivendi,    alia 
autem  dicuntur  de  ecclesia  improprie,    methaforice  et 

8.  AA,:  perdunt.  14.  A  A^:  peccandi  scire.  17.  A  inmarg.: 

Gregorius.  25.  A  in  marg. :  Quinta  responsio.    Ecclesia  est  virgo, 

raater,  vetula  et  sponsa  etc.  28.  29.  A:  distinguere. 

18.  Gregor.  XL  Homiliarum  in  evang.  lib.  I,  Hom.  XVIII,  5. 
26.  Compare  p.   11 5.  1.  23. 


4^2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

transsumptive,  ut  quod  ecclesia  sit  virgo,  vetula,  sponsa  i88* 
et    mater    cum    denominacionibus  huiusmodi.    Omnia 
ista  dicuntur  de  ecclesia  transsumptive,  mistice  et  im- 
Stiii  they  are  proprie.    Inprimis    suppono    quod    sequitur:    Ecclesia 

used  and  are    *       *,  ^  ,  ^  ^  ^  ^ 

therefore      est   improprie   virgo,  mater,  sponsa   Christi  etc,  ergo  3 
ipsa  est  ecclesia,  est  virgo,  mater  et  sponsa  Christi.  Patet 
tripliciter:  Primo  ex  hoc  quod  doctor  sepe  concedit  huius- 1 
modi  proposiciones  simpliciter;  secundo   ex   hoc  quod  2 
aliter  non  satisfaceret  alicui  tali  proposicioni,  dicendo 
utrum  debet  concedi  simpliciter   vel  negari.     Si  enim  10 
iste  terminus  improprie   sit   terminus  distrahens,  tunc 
negaretur  maior  pars  dictorum  sanctorum  de  ecclesia 
et  maior  pars   scripture   sacre   ac  modi  loquendi,  que 
tamen  bene    concessa   sunt.     Scribit   enim  Augustinus 
in  De  Verbis  Domini  super  Joh.,  Sermone  L°,  ecclesie:  iS 
Concessit  Christus  in  spiritu  quod  mater  eius  habuit 
in  corpore,  ut  et  mater  et  virgo  sit.  Et  hoc  est  pro- 
prium  Deo  nostro,    ut    de   corrupta  possit  facere  vir- 
ginem,  sicut  homo  contra  de  virgine  facit  corruptam, 
dicente  Jeronimo,  libro  primo,  super  illo  Osee  11°,   19:20 
Sponsabo   te  mihi  in  sempiternum  et  sponsabo   te  in 
iusticia    et    iudicio   et   misericordia   et  miseracionibus 
et  sponsabo   te  mihi   in  jide.    Super  quo  sic  loquitur 
sanctus  doctor  *:  O   quanta  clemencia  Deiy  meretrix  188° 
que  cum  multis  amatoribus  fornicata  est  et  ob  hoc  crimen  25 
bestiis  tradita,  postquam  revertitur  ad  virum,  nequa- 
quam  ei  reconciliari  dicitur  sed  desponderi.    Et  vide 
quid  sit  inter  Dei  coniunccionem  et  hominum;  homo 
cum  uxoreni  acceperit,  de  virgine  mulierem  facit,  id 
est,  non  virginem;  Deus  autem  meretricibus  copulatus  3o 


2.  B:  huius.  Omnia.  7.    B:  concedit  huius.  20.  A  in  marg. : 

Jeronymus.  21.  A  in  marg.:    Christi  desponsacio  facit  ex  meretrice 

virginem.  Vide  supra.  24.  B:  S.  Thomas.  28.  coniunctos  in 

codd.  Correxi  e  textu  Hieronymi. 


i5.   Aug.  Opp.  tom.  V,  pag.  6-jb.  24.    Hieronymi  Com- 

ment.  in  Oseam  prophet.  lib.  I,  cap.  II.  Opp.  VI    (ed.  Migne)  881. 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  4^3 

O  iSS^^eas  mutat  in  virgines  iuxta  illud,  quod  adultere  dicitur 
per  Jeremiam:  Non  ut  dominum  me  invocasti  aut 
patrem  aut  principem  virginitatis  tue.  Unde  et  Apo- 
stolus  post  fornicacionem  etydolorum  cultum  credenti- 
5  bus  Corinthiis  loquitur:  Despondi  vos  uni  viro  vir- 
ginem  castam  exhibere  Christo.  Et  post  exponit 
Jeronimus   quare  Deus  desponsacionem  ecclesie  tripli- 

1  citer  repeciit:  Primo,   inquit,  despondit  eam  in  Abra- 
ham  sive   iti  Egipto,  ut  uxorem  habeat  sempiternam. 

2  Secundo  in  monte  Synay,   dans  ei  in  sponsalibus  legis 

3  iusticiam.  Et  tercio  veniente  Dei  Jilio  domino  Jesu 
Christo  fuit  desponsata  in  fide  perfecta,  dum  videndo 

filium  vidit  et  patrem,  Johannis  XIV^,  lo,  ii. 
P      Sic  ereo  sancti  doctores  concedentes  ista  simpliciter   ^y  opponent 

^  ^  ...    ^ses  terms   tliat 

i3non    sunt    ausi    asserere    quod    auctor    scripture  dicit  arcnotwarrant- 

^        _  _        *  ed  by  Scnpture. 

ista  improprie  et  false.  Sed  videtur  mihi  quod  doctor 
loquitur  improprie  vocando  ecclesiam  vetulam  vel  post 
eius  incepcionem  dicendo  ipsahi  iuvenescere.  Non 
enim  memini  me  legisse  ista  de  sancta  matre  ecclesia, 

2o  sed  synagoga  sathane,  ecclesia  malignancium  et 
meretrix  cuius  dyabolus  est  caput,  quam  doctor  dicit 
partem  sancte  matris  ecclesie,  potest  racionabiliter  dici 
vetula  turpissima. 

Ponit  enim  doctor  quod  prescitus  eciam  dum  fuerit 

25  in  mortali,  si  habuerit  fidem  infusam,  est  membrum 
sancte  matris  ecclesie,  et  indubie  tunc  est  membrum 
sathane  et  dyabolus  caput  eius  (ut  dicit  beatus  Gre- 
gorius).  Dicitur  autem  sancta  mater  ecclesia  proprie 
senescere  et  florere  virtutibus,  cum  Psalmo  XCI°,  1 1, 

3o  sic  loquitur  propheta:  Senectus  mea  in  misericordia 
uberi;  nam  in  tercia  desponsacione  quando  sponsa 
Ghristi  est  mulier  antiqua  et  tamquam  senex  persecu- 
cionibus  membrorum  diaboli  tribulata,  habet  uberiorem 

I.  adulteris  in  codd. :  correxi  e  textu  Hieron.  2,  B  :  non  dominum. 

n.  B:  Sed  tercio.  24.  A  in  marg. :   Opinio.  25.  A  in  marg. : 

Quomodo  ecclesia  est  vetula,  vidua  et  virgo.  27.  B:  ut  dum  beatus. 

3i.  A  Ai:  uberiori. 

28 


434  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

misericordiam  quam  in  tempore  sue  adolescencie,    et  i88* 

sic  vere  vocatur  vidua    propter    elongacionem   sponsi 

ab  ea  peregrinante  ad  patriam,  dum  Psalmo  CXXXI°, 

i5,  dicit  sponsus:  Viduam  eius  benedicens  benedicam, 

it  wouid  be  a       Ulterius  foret    opus   doctole    detegere    quid   proprie  Q 
fitting  work  for  .       .  .  ^  .  ^  l  r      i        ^ 

the  doctor  to  et  quid  mipropne  ac  fieurative  conveniat  sancte  matri 

shew  what  ^    .  ... 

language  is     ecclesie,  quia  nimis  suspectum  verbum  et  carnale  est 

figurative  and       .  ^  _         ^  ^ 

what  literai;    dicerc    quod    ecclesia    proprie    habet    possessiones    et 

privilegia   Gonstantini,    sed    improprie    est    mater  vel 

sponsa  Ghristi.  Primo  (inquam)   querendum  esset  quid  lo 

e.  g.  as  to     proprie  foret  ecclesia,    si   aliquid;    non    superest   quid 

Church  is  a    foret  iiisi  substancia,  et  ulterius  descendendo  fut  sepe 

person.  .  ^  *. 

tetigi)  oporteret  concedere  quod  ecclesia  sit  substancia 
corporea   et   sic   corpus    animatum   racionabile,  et  sic 
proprie   foret  homo,  et  per   consequens    desponsanda.  i5 
Gonfirmatur,  ecclesia  est  proprie  privilegiata  et  posses- 
sionata  (ut  dicitur);    quod   non   foret   nisi   posset   uti 
privilegiis  et  vesci  poSsessionibus.  Ergo  ecclesia  posset 
comedere  *  et   actus  humanos  consimiles   exercere,   et  188*^ 
per  consequens  ecclesia  foret   substancia  animata  que  20 
generaret  omnem  hominem,   et   sic    cum  foret  indivi- 
duum  eiusdem  speciei  specialissime  cum  omni  homine 
univoce  generans  hominem,  foret  homo  (ut  sepe  dicunt 
sancti).    Et  certum    est   quod   improprie   foret   homo, 
cum  haberet  propriam  individuacionem,  propriam  racio-  25 
nabihtatem  et  propriissimam  perfeccionem  humanam; 
nam  nisi  foret  substancia,    potens    exercere   actus    ra- 
cionales,   ut   actus  promerendi,   contemplandi  et  gau- 
if  the  Church  dendi,  aliter  indisnius  quam  sacerdotes  Baal  comederet 

is  only  '         .  .       .    .  .  .  .   ,  ., 

figurativeiy     tantum  cibum.  Si  dicitur  quod  ecclesia  proprie   nichil  3o 

something,  it  is  ,        ,  r  •         i-   • 

literaiiynothing,  est  sed  est  ahqua,  tunc  concedendum  roret  simpliciter 
quod  ecclesia  nichil  est.  Si  enim  illa  simpHciter  con-1 


3.  B:   peregrinantem.  5.  A,:  doctorem.  16.  A  A^:  et  deest. 

19.  B:  humanos  sensibiles.  21.  22.  B:  foret  iudicium  eiusdem.  25.  risi- 
bilitatem  in  codd.  3o.  A  in  marg. :  Responsio  quedam.  Nota  si  ecclesia 
est  proprie  corpus  et  que  predicata  sibi  proprie  conveniant,  vide  modicum 
ante  (Above  188*1  without  mark  of  reference).  32.  B:  Si  est  illa. 


CAP.  XVm.]  DE  ECCLESIA.  435 

Q  i88^ceduntur   de   ecclesia  que    improprie   sibi   conveniunt, 
multo    magis    forent   predicata   de  ecclesia   simpliciter 

2  concedenda  que  proprie  sibi  conveniunt.  Si  ergo  pro-  and  so  has  no 
prie  sit  nichil,  sequitur  simpliciter  quod  sit  nichil,  et 

5per  consequens  non  est  aliquid,  et  tunc  non  haberet 
partem  qualitativam  aut  quantitativam,  sicut  conce- 
detur,  et  per  consequens  nulla  denominacio  partis 
foret  sibi  proprie  vere  et  proprie  attributa. 

R      Ex   quo    sequitur   quod    ecclesia    catholica    non    sit 

locesaree  privilegiata  nec  seculariter  possessionata,  quia 
non  secundum  se  totam  (tum  quia  est  indivisibilis, 
tum  eciam  quia  multis  de  ecclesia  non  convenit  hoc 
privilegium  vel  ista  dotacio)  nec  eciam  secundum 
partem  que  foret  pars  illius  ecclesie,  eo  quod  spiritus 

Sbeati    qui   sunt   de    illa   ecclesia   sunt  indivisibiles;    et  and  no  head; 
sic   ecclesia    non    haberet    partem    vel   partes,    et   per 
consequens    papa    non    foret    proprie    caput    ecclesie, 
cum  ipsa  proprie   semper  foret  acephala,    quia    gens 
sine   capite.     Caput   enim   non   proprie  dicitur  nisi  in 

20  comparacione  ad  corpus  capitatum,  sed  ecclesia  (ut 
dicitur)  non  proprie  est  corpus,  quia  sic  proprie  foret 
homo,  ergo  non  est  proprie  capitata;  et  cum  proprie 
est,  sequitur  quod  sit  proprie  incapitata,    et  per  con- 

4  sequens  est   incapitata,  et  per   idem  quelibet  abbathia    likewise  no 

_     •  !•    •  r        ^  •  ^'  1     •  •  religious 

20  sive    religio    non    toret   proprie    antiqua    vel    mvenis,    corporation 

,•  '11^  •  could  be  or  do 

nec  ipsa  nec  ahqua  pars  ems  haberet  proprie  posses-     anything; 
siones,  cum  non  sit  proprie  unum  totum  vel  ahquid, 
nec   quisquam   foret   in  ecclesia  vel  de  ecclesia.    Non 
enim  m  ecclesia,  quia  sic  foret  pars  datorum  fidelium, 

5  et  sic  omnes  componerent  aliquod  unum  corpus;  nam  nor  couid  any 
si    sufficit    ad    esse    hominis   vel    alterius   rei   esse   de    the  Church. 
aliquibus  quod  sit  de  numero  illorum,  tunc  quidlibet 

foret   de   mundo   et  omnis  prescitus  vel  predestinatus 
foret  tam  de   prescitis  quam  predestinatis  et  quelibet 


3.  4.  B:  Si  ergo  sit  proprie,  sequitur.       10.  A  Aj:  cesarea;  B:  cesarie. 
29.  A  Aj:  doctorum  fideJium. 

28* 


436  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

multitudo    de    qualibet,    et   sic   (ut   sophiste  arguunt)  i88*R 
aliquis    numerus    non    haberet    partem    vel    partes    ut 
numerus    indivisibiHum;    aliquis    autem    est    numerus 
qui  habet  partes  et  non    partem,   ut   numerus    rerum 
divisibihum   non    communicancium,    ahquis    vero    est  5 
numerus  qui  habet  partes  et  partem,  ut  Petrus  et  caput 
suum.     Deiiramenta    sunt    ista    sophismata    et    modo 
loquendi  philosophorum  contraria  de  populo,  exercitu 
et  aliis  artificiahbus,  sed  specialiter  sunt  contraria  scrip- 
ture  et  sanctis  doctoribus,   Oportet  ergo  omnem  talem  lo 
multitudinem  habere   partes   (sicut  patet  ad   sensum). 
A  muititude    Nam   videndo    silvam,    populum   vel  arenam  videtur  6 

our  sense  teiis  aHquid  distiucte  secundum  pyramidem  radialem  cuius 
basis  terminatur  ad  multitudinem,  et  constat  quod  in  casu 
non  sic  videtur  una  simplex  pars  tahs  multitudinis  *,  189' 
sicut  nec  videtur  punctus  vel  hnea.  Ideo  rehnquitur 
quod  taHs  multitudo  divisibiHter  videatur,  sicut  habet 
operaciones  proprias  et  est  obiectum  mukorum  actuum. 

Jt  is  impossibie      Et  coufirmacio  huius  est  quod  continuacio  non  est  nisi  7  S 

to  belifcve  ihat  .  ^  ,  ,-       •  ,  •  , 

a  convent  is  an  accideus,  uou  lacieus  substanciam  esse  ahquid,et  per  idem  20 

indivisible  .  .  ...  ^      . 

unity  (like  the  sequitur  quod  vocata  relmio  vel  Htus  humani  uou  facmnt 

quidity  of  ^  ^  ,  .     ^ 

man);  it  wouid  persouas  esse  substanciam  postquam  erant  non  substan- 

have  to  be  an      .  ,  .  . 

object  and  not  cia,  uec  capit  seusus  dispositi  quod  conventus  tam  sensi- 

an  object  ^"  .....  .  ...... 

Diiis,  tam  edax  et  tam  multiphciter  operativus  sit  mdivisi- 
bihter  multipHcatus,  ut  quiditas  hominis,  nec  negabitur  25 
quin  tahs  conventus  sit  ecclesia  particularis;  et  si   sit8 
nichil,  tunc  mutari  potest  per  hominem  ab  ahquo  in 
non  aHquod  et  econtra.   Et  est  obiectum  sensus  sub- 
iectumque  accidentis,  et  tamen  non  est  res  obiecta  vel 
subiecta,  quod  est  contra  grammaticam.    Foret   eciam  9 
and  couid  have  omuiuo    sine    peccato    vel    eracia,    quia   nuHum    tale 

neither  sin  nor  .  .      .  ^  ^ 

grace.  vel  accideus  sibi  inesset  et  a  pari  nulla  pars  vel 
denominacio  sibi  inesset,  et  tunc  ecclesia  ex  tribus 
hominibus    et    tribus    angeHs  in  nuUa  proporcione  se 

16.  B:  nec  linea.  19.  A  in  marg  :  Nota.  21.  B  in  marg. : 

Nota  quod  continuacio  non  facit  aliquod  corpus  esse  unum.  24.  B: 

quam  edax  24.  A  A,:  sit  —  conventus  deest. 


CAP.  XVIIT.]  DE  ECCLESIA.  4^7 

S  i89"haberet  ad  aliquam  partem  sui,  quia  sic  una  medietas 
foret  indivisibilis  et  alia  medietas  quantitativa  foret 
equalis  suo  toti,  si  debeat  dici  totum;  et  sic  illud 
totum  haberet  quatuor  medietates  inequales,  ut  ecclesia 
5  ex  quatuor  hominibus  inequahbus  haberet  duos  mi- 
nores  homines  et  quatuor  medietates  quantitativas 
illorum  quatuor  hominum  pro  suis  medietatibus,  et 
sic  in  quacunque  proporcione  volueris  una  medietas 
10  est  maior  rehqua.  Et  mirum  videtur  quod  pars,   me- Thuswe  shouid 

.  .  .       .     .  .      be  brought  to 

lodietas,  mundus  et  maior    pars  rerum   artificialium  sit  the  wonderfui 

'  _  ^  ....  conclusion    that 

nichil,   nam   scriptura  ita  Johannis  V°  dicit    spiritum.  a]mosta\\xh\ngs 

^  /  are  nothing. 

aquam  et  sanguinem  esse  unum,  et  communiter  patet 
idem  de  aliis  aggregatis  que  dicunturunum.  Nampredi- 
cato  per  se  inferiori  predicatur  per  se  superius,  ut  si 

i5  ecclesia  sit  persona,  tunc  est  racionalis  nature  individua 
substancia. 

T      Redeundo  ergo  ad  propositum   notandum  est  fideli    The  faithfui 

.....         ^  .uui-  '      •  ^  ^-  ni"st  beware 

quod    diligenter    caveat    ab    heresi     ista     recenti    qua   of  the  heresy 

...  ,  ^,     .     .  f.    .  that  there  was 

dicitur    quod    ante    mortem    Christi    non    ruit    sancta     no  Church 

,      .  ,  .,.  .  ,  until  the  death 

20  mater  ecclesia  nec    quod  ex  mihtante  et  tnumphante     of  Christ. 
est    una    totalis  ecclesia    constituta   sed   quod   presciti 
et  membra  dyaboli  sunt  partes  sancte  matris  ecclesie, 
domus   Dei  et  speciale  habitaculum  trinitatis,  quia  (ut 
sepe  assumpsi)  Augustinus    in   Encheridion    LVI°  ex- 

25  ponens  fidem  ecclesie  super  ista  particula  Sanctam 
ecclesiam  catholicam  ita  scribit:  Rectus  itaque  confes- 
sionis  ordo  poscebat  ut  trinitati  subiungeretur  eccle- 
sia  tamquani  habitatori  domus  sua  et  Deo  templum 
suum  et  conditori  civitas  sua;  que  tota  hic  accipienda  est 

3o  non  solum  ex  parte  que  pereg?'inatur  in  terris  a 
solis  ortu  usque  ad  occasujii  laudans  nomen  domini 
et    post     captivitatem     vetustatis     cantans    canticum 

i3.  14.  B:  predicatur.  17.  A  in  marg. :  Nota  bene.  19.  A  in 

marg. :  Longe  ante  Christi  mortem  fuit  sancta  ecclesia  de  qua  non  sunt 
presciti  (Below  189»  without  mark  of  reference).  24.  A  in  marg. : 

Augustinus.  24.  In  codd.  LXTV.  26.  Incodd.:  Rectus  itaque 

et  conformis  ordo.  Corrcxi  e  textu  August.  Enchirid.  cap.  LVI.  Opp.  tom. 
VI,  pag.  217.  29.  In  codd  :  creatori.  Correxi  e  textu  Aug. 


438  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

novum,  verum  eciam  ex  illa  que  in  celis  semper  ex  189"  T 
quo    condita    est    cohesit    domino    nec    ullum   malum 
sui  casus  est  experta;  hec  ecclesia  in  sanctis  angelis 
beata  persistit  et  sue  parti  peregrinanti  sicut  opoi'tet 
opitulatur,  quia  utraque  una  erit  eternitatis  consorcio  5 
et    nunc    una   est  vinculo  caritatis.    Iste  sanctus  epi- 
Augustine     scopus  condidit  ecclesie  libellum  quem  Yoca\it  Manuale  b, 
the  Church  is  ad  finem  quod  fideles  recte  intelligant  fidem  suam,  ubi 

from  the  ,  .  .       ,  i       .  ,• 

beginning  of  quoad  primum  articulum   notat   quomodo  immediate 

the  world  and  .  ....  ,  .  ,.       . 

that  it  consists  post  etemitatem  trmitatismcreate,hoc  est,  in  mundi  prui- 10 

of  two  parts,      .    .  ,      .     .  .....?. 

heaveniy  and   cipio  secuta  est  sancta  mater  ecclesia  in  qua  sit  trinitatis*  189'' 
habitacio  et  expresse  duas   partes  illius  totalis  ecclesieb 
sciHcet  celestem  et  terrenam  commemorat.  Unde,  ut  spes 
nostra  in  ista  fide  catholica   confirmetur,  ordinatur  in 
ympno  ecclesie  quod  postquam  nuUa  nostra  in  Christo  1 5 
accepit  cesivam  in  celo,  et  angelus  conservus  hominum 
prohibuit  se  adorari  a  Johanne,  Apocaiypsis  penultimo, 
ut  sic  caveant  fideles  peregrinantes  a  domino: 

Triumphat  ille  splendide 

Et  dignus  amplitudine  20 

Soli  polique  patriam 

Unam  facit  rempublicam, 
quasi  diceret:  Caput  ecclesie  Christus,  Deus  noster  est 
dignus   ex  merito  passionis  sue  habere  civitatem  tam 
amplam,    que    sit    totalis    ecclesia    facta     ex     ecclesia25 
militante  in  solo  et  triumphante  in  polo. 

Quamvis    enim   pro  instanti   quo  factus  est  primusv 
homo  fuit  illa  ecclesia  constituta,  tamen  novo    modo 
post  ascensionem  fuit  pars  eius  inferior  super  partem 
eius   superiorem  in  celestibus  coUocata.  Partem  autera  3o 
eius    inferiorem    inteUigo    totam    naturam    humanam 
que  secundum  partem  suam  que  est  Christi  humanitas 

4.  In  codd. :  perstitit.  i5.  nulia  ;  recte:  natura  27.  A:  factusest 

factus. 

19.  A  verse  from  the  hymn  "Chorus  novae  Hierusalem"  in  the 
Sarum   Breviary,   at  Vespers   on  Sunday  after  Easter  (Matthew). 


CAP.  XVIII.]  DE  ECCLESIA.  4^9 

V  iSQ^^taliter  exaltatur;  et  ad  destruendum  istos  errores  in  fide 
laborarent  episcopi  quorum  principale  officium  foret 
fidem  illam  docere  atque  defendere  nec  non  et  errores 
in  fide  ista  deviancium  postposita  solicitudine  eorum 
5  que  questum  sapiunt  declarare.  Nam  propter  cecacio- 
nem  temporalium  oblita  est  fere  ecclesia  angelorum, 
et  cum  Encheridion  LXI°  sic  scribit  sanctus  doctor 
Augustinus:  Hec  autem  que  in  sanctis  angelis  et  vir- 
tutibus  Dei  est  ecclesia,  tunc  nobis  sicuti  est  innotescet, 

lo  cum  ei  coniunctifuerimus  injine  ad  habendam  beatitudi- 
nem  sempiternam;  ista  vero  que  ab  illa  peregrinatur 
in  terris  eo  nobis  nocior  est  quod  in  illa  sumus  et 
quia  hominum  est  quod  et  nos  sumus.  Et  quod  nuUi 
presciti  sint  membra  illius    ecclesie  sic    declarat:  Hec 

iD  sanguine  mediatoris  nullum  habentis  peccatum  ab 
omni  est  redempta  peccato.  Sed  constat  quod  peccatum 
finalis  impenitencie  quale  est  in  omni  prescito  non 
potest  redimi  vel  deleri,  ut  in  assimili  docet  Augustinus 
in  De  Dono   Perseverancie  VP:  Multi,  inquit,  fijialem 

20 perseveranciam  possunt  non  habere  sed  nullus  amit- 

tere.  Unde,  quia  ecclesia  sancta  catholica  autonomatice    ^"  Scripture 

'  7      .  .  ^^'^-  the  Church 

dicitur  ecclesia,  ideo  aput  auctores  scripture  et  sanctos     means  the 

,     ,  ,  ,    ,  predestinate. 

doctores  ipsa  specialiter  intelligitur,  quando  ecclesia 
nominatur,  ut  Ephes.  V°,  2  5 — 27°:  Viri  diligite  uxores 

2bvestras,  sicut  et  Christus  dilexit  ecclesiam  et  semet- 
ipsum  tradidit  pro  ea,  ut  eam  sarictificaret,  mundans 
eam  lavacro  aque  in  verbo  vite,  iit  exhiberet  ipse  glo- 
riosam  ecclesiam  non  habentem  maculam  aut  rugam  aut 
aliquid  huiusmodi,  sed  utsit  safictaet  immaculata.  Ubi 

3onon  dubium  quin  loquitur  limitate  de  ecclesia  que 
est  universitas  predestinatorum,  nam  illam  redemit, 
illam  glorificabit  post  diem  iudicii,  illa  erit  non  habens 

7.  A  in  marg. :  Augustinus.  Presciti  non  sunt  de  ecclesia,  probalur  per 
Augustinum.  In  codd.  Encheridion  LXIX.  12.  A  Aj :    quo  in   illa. 

14.  A  Aj:  presciti  sunt.  16.  A  in  marg. :  Nota.  19.  In  codd.: 

de  bono  perseverancie.  28.  A  A,:  atque  rugam. 

19.  Aug.  Opp.  tom.  X,  pag.  826. 


440  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XVIII. 

tunc  maculam  sive   rugam,    et  illa  est   corpus  Ghristi  189* 
quod  fovet  et  diligit;  et  nullo  modo  verificatur  ista  de 
numero  prescitorum,  quantumcunque  magna  sanctitate 
ad  tempus  appareat  prepollere  *.  189"= 

insufficient         Nec    vidi    evidenciam    unde   crederetur    quod    anteX 

argument   from  /-.i     •     •  i      • 

ihe  creation  mortem  Lhristi  non  erat  ecclesia,  nisi  forte  per  locum 
ab  insufficienti  similitudine,  capta  ex  textu  ApostoH 
Ephes.  V°,  3 1 :  Erujit,  inquit,  duo  in  carne  una.  Sacra- 
mentum  hoc  magnum  est,  ego  autem  dico  in  Christo 
et  in  ecclesia.  Sicut  enim  ex  latere  primi  Adam  10 
resoluti  in  soporem  formata  est  Eva  uxor  sua  (ut 
patet  Gen.  II^),  sic  ex  latere  secundi  Adam  dormientis 
in  cruce  formata  ecclesia,  uxor  sua  (ut  patet  Joh.  XX°). 
Sed  ante  priorem  formacionem  non  fuit  Eva,  ergo 
ante  secundam  formacionem  non  fuit  ecclesia.  Istai5 
informis  argucia  induceret  ex  omnimoda  similitudine 
in  errores  tocius  fidei  christiane,  ut  puta  quod  Ghristus 
non  fuit  mortuus,  quod  ecclesia  habuit  esse  materiale 
ex  sanguine  et  aqua  effluxis  de  latere  Ghristi,  et  quod 
Ghristus  non  formavit  ecclesiam  de  suo  latere,  sed  20 
ipso  soporato  et  ignorante  solum  passive  contulit  ad 
formacionem  ecclesie.  Et  sic  non  foret  Deus  redemptor 
vel  sponsus  ecclesie. 

Ideo  oportet  intelligere  hoc  sacramentum  ad  HteramY 
iuxta  sensum  historicum  expressum  de  primis  paren-  26 
tibus,    et  supra  hunc  sensum  oportet    intelligere    hoc 
sacramentaUter  vel  mistice  de  Ghristo  et  ecclesia  secun- 
dum    catholicam    simiHtudinem    a  Ghristo    et    sanctis 
doctoribus    expressatam.     Ghristus     enim     secundum  a 
deitatem  sicut  ordinavit  domum  sponse  sue  mundum  3o 
sensibilem,     sic    prius     dignitate    ordinavit    sponsam 
ecclesiam   sibi   domum,    sed   utrumque   factum  est  in 
principio  mundi.     Et  sicut  Deus  immisit  soporem  in 

5.   A  in  marg. :   Apparens  argumentum   pro   incepcione   ecclesie  post 
mortem  Christi.  9.  B  in  marg. :  Magnum  sacramentum  desponsacionis 

interCtiristum  et  ecclcsiam.        12.  Codd.:  Gen.  111°.       23.  A  in  marg.:Quo- 
modo  tormata  est  ecclesia.         2b.  A  Ai:  expresse.         "i^.  Codd.:  sic  Deus. 


CAP.  XIX.]  DE  EGCLESIA.  441 

Y  bAdam  muliere  formata  ex  eo  sine  priori  contractu 
189'mutuo  ad  assensum,  sic  primus  Adam  secundum  dei- 
tatem  ex  eternis  racionibus  exemplaribus  formavit 
in  principio  mundi  eciam  ecclesiam  sine  previa  con- 
5  sideracione  consensus  meritorii,  quia  (ut  dicit  Augustinus 
Enchiridion  LVI°)  ecclesia  celestis  semper  ex  quo 
condita  est  cohesit  domino.    Nam  tam  angelus    quam    The  Church 

,  ,  .  .  ,^  .  was  from  the 

nomo  creabatur  m  gracia  gratmcante,  posterms  autem  first  in  grace, 

,       .        ,.  •         r  •  1      •  but  reccived  a 

m    plenitudme    temporis     formavit     ecclesiam    suam    new  fiiory  at 

,  .  1  •,!•  -   .  .        the   crucifixion. 

lohumanitus  que  per  multa  milha  annorum  fuit  prius, 
dum  dormiens  in  cruce  mortuus  fecit  eam  formosam 
ex  principiis  eam  mundantibus,  virtute  quorum  tota 
prior  ecclesia,  sicut  et  ecclesia  sequens  accepit  vitam 
spiritualem  et   pulchritudinem    vite  naturali    superad- 

i5ditam.  Et  sicut  preter  materiam  coste  Adam  oportet 
multiplicari  spirituahter,  quia  miraculose  nobis  abscon- 
dite  aliam  materiam  ex  quibus  constituitur  mater 
Eva,  sic  principahter  mundiciam  vel  virtutem  cor- 
poralem     sanguinis     et    aque    redempcionis    humane 

20  oportet  dare  ampliorem  spiritualem  mundiciam  et 
virtutem  ex  eis  originatam  que  se  extendit  ad  totam 
ecclesiam  preteritam  et  futuram;  sed  procul  undique 
hoc  venenum  pestiferum,  ut  credatur  ante  mortem 
Ghristi  non  fuisse  ecclesiam,    sed  Christum  cum  suis 

25  apostoHs  fuisse  viando  solummodo  synagogam. 


GAP.  XIX. 

A  189"^      *  Supposito    ex    fide    scripture  elaborata    a    sanctis    whether  the 
doctoribus     quod     solum     predestinati    sint    membra  hoid^^orderTand 
sancte    matris    ecclesie,   restat  dubitandum  ulterius    si   °  Church.^  ^ 


6.  Incodd.:  Enchiridion  LXIV.  10.  A  in  marg. :  Nota.  11.  B: 

dormiens   deest.  25.    A:    synagogam.    Sequitur  lingua  Bohemica: 

Hospodyne  mylostywy,  racz  hrzyechy  stare  y  nowe  odpustyty.  Id  est :  Miseri- 
cors  domine,  dimittere  digneris  nobis  peccata  vetera  nec  non  recentiora. 
2p.  A  in  marg.:  Utrum  presciti  gerant  ordines  et  officia  ecclesie. 


442  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

presclti    gerant   ordines   et    officia    illius    ecclesie.     Et  189'^ 
videtur  ex  dictis  quod  non;  nam  Deus  summe  sapiens 
non    daret  potestatem  inhabili.  Sed  nullus  talis  habet 
potestatem  huiusmodi  si  non  per  Deum,  ergo  nullus 
talis  habet  huiusmodi  potestatem.  Est  autem  inhabilis,  5 
quia   in   mortali   peccato    necessario   dampnabili  con- 
tinue,  ut  suppono  ex  dictis    XXVI°  capitulo  libri  V'. 
Confirmatur  ex  Decreto,  XI%  q.  III,  ubi  ex  dicto  beati 
Gregorii    sic    habetur:    Ipse    ligandi    atqiie    solvendi 
potestate  se  privat  qui  hanc  pro  suis  voluntatibus  et  10 
non  subditorum  moribus  exe?^cet.   Si  ergo  pro  leviori 
peccato  habens  potestatem  ordinis  ipsa  privatur,  multo 
magis    pro    graviori  peccato  ipse  qui  reciperet  huius- 
modi   potestatem  ab  ea  excluditur;    culpandus  itaque 
foret    Ghristus,    si    ecclesie    sue    preficeret    membrumiS 
diaboli  tam  inhabile  et  nocivum.  Non  ergo  habet  talis 
caracterem    indelebilem,  ut  sit  de  exercitu    christiano. 
None  such  is   Hic    videtur    mihi    indubie    quod  nuUus  prescitus   est 

a  part  or  ,  ^p    .  , 

officer  of  the   pars    vel    gerens    orricium    tamquam  de  sancta  matre 
hasaciutyof  ecclesia;    habet    tamen   intra  illam    ecclesiam    ad    sui  20 
whJfin"he     dampnacionem  et  ecclesie  utilitatem  certa  officia  mini- 
strandi,  ut  patet  de  Scarioth  et  multis  eius  vicariis,  et 
ad  tantum  Deus  eligit  tales  dans  eis  ad  tale  officium 
potestatem.  Nam  Johannis  VI^,  7 1  scribitur :  Nonne  ego 
duodecim  vos  elegi  et  unus  ex  vobis  diabolus  est?     25 
God  uses  the       Super  quo  Augustinus,  Omelia  XXV%  dubitat  quo-  B 
good.        modo    Ghristus    elegit  dyabolum,   et   respondet    quod 
electus    est  iste  de  quo  nolente  et  nesciente  magnum 
aliquid  boni  fieret,  Hoc,  inquit,  est  proprium  Deiy  ini- 
quis    contrarium    quod,    sicut    iniqui    male    utuntur  3o 


4.  A  in  marg.:  Responsio.         i3.  i^.Codd.:  huiuspotestatem.        i8.  Ain 
marg.:  Responsio.  26.  A   in   marg. :    Augustinus.  29.  A  in 

marg. :  Sicut  mali  bonis  abuntuntur,  sic  boni  malis  bene  utuntur. 

8.  Dec.  sec.  pars,   causa  XI,   q.  III.    cap.   T-X.  26.   Ang. 

In  Joh.   Evang.  cap.  VI,    tract.   XXVII.    Opp.   tom.  III,    pars  II, 
pag.  5o5. 


CAP.  XIX.]  DE  ECGLESIA.  44^ 

BiSc)^bonis  Dei  operibus,  sic  econtra  Deus  bene  utitur 
malis  operibus  iniquorum.  Et  ponendo  multa  exem- 
pla  conclusionaliter  sic  concludit:  Omnibus  ergo 
bonis  Dei,  ne  per  singula  currere  longum  sit^  male 
5  utitur  malus.  Et  hinc  sepe  dixi  quod  existens  in 
mortali  continue  abutitur  bonis  Dei,  et  per  conse- 
quens,  quicquid  sic  fecerit  peccat  mortaliter;  econtra 
de  malis:  7nalis  malorum,  inquit  Augustinus,  bene 
utitur   bonus.    Et  quid  tam  bonum,  ut  Deus,  de  quo 

10  Marci  X^,  i8  dicitur:  Nemo  bonus  7iisi  solus  Deus? 
Quanto  ergo  ille  melior  tanto  melius  utitur  malis 
nostris.  Quid  luda  peius  inter  apostolos  cui  loculi 
commissi  sunt  et  dispensacio  pauperum  distributa? 
Sed    quia    ingratus  tanto  beneficio  et  honori    accepit 

\S pecuniam,  perdidit  iusticiam:  mortuus  tradidit  vitam; 
quem  ut  discipulus  secutus^  ut  inimicus  persecutus 
est;  toto  hoc  malo  lude  bene  usus  est  dominuSj  cum 
prodicione  eius  dampnabili  nos  redemit.  Sic  ergo 
habuit    ludas   officium    in    ecclesia,  non  de  illa,  sicut 

2o  stercus  et  apostemata  habent  officia  in  humano 
corpore,  non  de  illo.  Modo,  inquit  Augustinus,  corpus 
Ch^Hsti  mixtum  est  tamquam  area;  sed  novit  Deus 
qui  sujit  eius,  sicut  tu  nosti  quid  trituras,  quia  ibi 
est  latens   massa^   nec  consumit  trituracio  quod  pur- 

25  gatura  est  ventilacio. 

O      Sed     difficultas     est    utrum    tales    presciti     habent  The  ditficuity 

...  .  ,  .  .         ,   is  whether  the 

caracterem  ordmis,  utrum  smt  sacerdotes  episcopi  vel  foreknown  have 
prelati.  Quoad  primum  est  dissensio  inter  multos  de  (caracter)  of 
quiditate  caracteris.  AHqui  enim  dicunt  quod  est 
3oqualitas  de  secunda  specie  qualitatis  sicut  naturalis 
potencia.  Alii  autem  dicunt  quod  non  est  per  se  in 
genere  sed  per  reduccionem,  sicut  alie  veritates  consi- 
miles    extra    genus,    ita    quod    caracter    sit    deputacio 

7.  8.   B:  contra  de  bonis.  11.  A  A, :  ille  deest.  14.  A  Aii 

sed  quod.  22.  IntextuAug.:  tamquam  in  area.  26.  Ainmarg. : 

Utrum   presciti   habent  caracterem  ordinis  (Below  189^  without  marlc  of 
reference).         27.  A:  utrum  sit.         33.  A  B  in  marg.:  quid  est  caracter. 


444  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

passiva    creature    racionalis    ad    serviendum    Deo    et  C 
ecclesie    secunduni    gradum    ordinis    dignitatis;   nec  *  190" 
contendo  circa  quiditatem  talis  caracteris,  cum  certus 
sum  quod  non  sit  res  ut  serta  regis  vel  aliquod  sig- 
num  inpressum  quod  poterit  per  se  esse.  5 

Prcdestinate        Teuendo   ergo   secundam  viam  de  quiditate   carac- 

and  foreknown        .       ,.  ,       .  1      i'  •        1   1   1  -i- 

have.the  stamp  teris  dico    ulterius  quod  alms  est  necessano  delebilis, 

in  different  ....        .  .  , 

ways.  ut  caracter  ecclesiasticus  m  prescitis,  eo  quod  non 
ultra  diem  iudicii  durabit  in  eis  officium  dignitatis. 
In  predestinatis  autem  oportet  esse  caracterem  omnino  10 
indelebilem,  cum  dignitas  sequendi  agnum  mutuo 
illuminandi  conbeatum  et  percipiendi  fructum  vivi- 
ficum  non  posset  deleri  in  eis,  et  de  tanto  habent 
caracterem  ordinis  vel  caracterem  baptismalem.  Et 
patet  quod  predestinati  et  presciti  secundum  diversi-  i5 
tatem  officii  equivoce  habent  caracterem.  Et  corre- 
spondenter  dicitur  quod  equivoce  habent  ordinem, 
episcopatum  vel  aham  ecclesiasticam  prelaciam,  quia 
presciti  ascribuntur  ad  tale  officium  solummodo 
temporale,  non  ut  mereantur  beatitudinem,  sed  ut  20 
mitigando  penam  per  accidens  prosint  ecclesie.  Et 
ita  conceditur  quod  Scarioth  et  eius  vicarii  erant 
apostoli,  presbiteri,  episcopi  et  prelati,  habentes  pro- 
porcionaliter  ad  suum  officium  potestatem,  et  ad  tan- 
tum  aput  Deum  sunt  habiles.  Quod  autem  ludas  25 
fuit  apostolus,  patet  Matthei  X°,  ubi  inter  duodecim 
quos  Christus  elegerat  computatur,  et  beatus  Petrus 
testatur  quod  sortitus  est  sortem  ministerii  apostolatus 
et  quod  de  illo  scriptum  est  Psalmo  CVIII°,  8:  Fiant 
dies  eius  pauci  et  episcopatum  eius  accipiat  aIter;3o 
et  sic  cum  singulum  istorum  sit  nomen  officii,  patet 
quod  non  sequitur:  ludas  est  apostolus,  episcopus  vel 
sacerdos,    ergo    est    membrum  vel  de  sancta   ecclesia. 

4.  serta  sive  sertum:  corona  ducalis,  regalis  sive  imperialis.  6.  A  in 
marg. :  Character  ordinis  est  delebilis  in  prescitis,  sed  non  sic  in  pre- 
destinatis.  6.  B:  secundam  vitam.  i6.  B:  caracterem  —  habent 

deest.  32.  B:  post  quod. 


CAP.  XIX.]  DE  EGCLESIA.  4^5 

O  190'Sufficit   quod   sit   in  illa  tamquam  palea   temporaliter 
ministrans  finaliter  comburenda. 
D      Unde    non    dicimus    quod    ad    serviendum  Deo    in  Various  senses 

.     f.  .        ,  .,,,.,.  in  which  the 

Hirerno  perpetuo  paciendo  oportet  servum  uidelebiliter    "stamp"  is 

,     ,  .   .    r  .  ,  spoken  of. 

5  nabere  caracterem,  nisi  forte  equivocetur  de  caractere 
bestie  quam  meminit  Johannis  Apoc.  XIX^,  20,  ubi 
dicitur:  Seduxit  eos  qui  acceperunt  caracterem  bestie 
et    qui    adoraverunt  ymaginem    eius.    Et     de     isto 

1  caractere  fit  mencio  Apocalypsis  XIII°  et  XIV^.  Carac- 
loterem    autem    transferimus    in    bonum    pro    scriptura 

predestinacionis    in    libro    vite    (ut    loquitur    Ghristus 

2  Luce  X^,  20  et  Apocalypsis  XIII°,  8).  Quandoque  vero 
accipitur  caracter  pro  aggregato  ex  predestinacione  et 
limitacione  per  signum  sacramentale,  et  sic  secundum 

i5  Hraitacionem  signi  caracteris  est  varie  respondendum. 

1  Nam  caracter  predestinatorum  et  caracter  prescitorum  jhe  "stamp"  or 
qui    sunt  de   synagoga    sathane  (ut  loquitur  scriptura  ^^^^^''a^^^hh"^^^ 
Apoc.    11°)    est    indelebihs,    quia    primus  est  calculus    Tew  .Tamet 
candidus  vel  nomen  novum,  quod  nemo  scit  nisi  qui     lor^eknown 

2  accipit  (ut  loquitur  scriptura  Apoc.  11°,  9).  Sed  secun-  ^^^  Te^a^stf  ^*"^ 
dus  est  nomen  finalis  impenitencie  vel  comitans  carac-  ^"^empo/aV^^ 

3  ter    bestie,     caracter    autem    temporahs    quando     est      m^arSng 
hmitacio  ad  officium  temporale;  et  in  talibus  terminis  ^°'"  ^offiS^^'^^' 
magistraUbus    oportet    responsalem     quoad     significa- 

25cionem  et  quiditatem  in  principio  stabihri.  Garacter 
enini  communiter  in  malum  sumitur  in  scriptura, 
sed  aliter  loquimur  hic  de  caractere  agni  quoad  digni- 
tatem  activam  ministerii  ad  quam  assignantur  prede- 
stinati  differenter  a  servis  dyaboH  in  ordine  vel   bap- 

3o  tismo. 

Unde    videtur    mihi    quod    nomina    recitati    officii    30^5  offices 
iQo^^eciam  in  predestinatis  exhinc  merentibus  beatitu*dinem  Tre^lemp^oVaf.^ 
sunt  quedara  speciaha,  ut  apostolatus  et  episcopatus. 
Nara    missio   ad  evangehzandum   et   superintendencia 

35  sohcita  ad  custodiendum    videntur   tantum  pro   statu 

8.  B:  adoraverint.  Ainmarg.:  Duplex  caracter.  34.  Codd.:  etdeest. 


446  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIK. 

some  eternai.   vie    officiariis    sponsi    competere.     Sed    sacerdocium  190"  D 
videtur  esse  eternum,  cum  beati  dant  et  docent  sacra 
iiluminando  suos  socios  in  eternum,  et  ad  illud  potest 
applicari  illud    Apoc.    1°,    6:    Fecisti  nos  Deo  nostro 
regnum    et   sacerdotes;  et    sic  predestinati   qui  dignes 
presunt  subiectis   videntur  mihi  esse  eis  in  beatitudine 
preferendi,    et    sic  in  celesti  ierarchia  eis  in  perpetuo 
sacerdocio    sunt    prelati,    ut    innuit   beatus  Gregorius, 
Omelia    XVII^     super    illo    Luce    X°,     i :    Post   hec  e 
designavit  dominus  alios  septuaginta,  et  Crisostomus  10 
expressius,      Omelia     XXXIV^      Operis      Imperfecti : 
Melior,    inquit,    est   laicus   qui  in  prima  facie  pro- 
fitetur  vitam  secularem  sed  studet  spiritualem,  quam 
sacerdos  projitens  vitam   spiritualem   sed  amplectitur 
vitam  carnalem,  et  melior  est  laicus  ante  Deum  peniten-  \  5 
ciam  agens  quam  clericus  permanens  inpeccatis.  Laicus 
enim  in  die  iudicii  stolam  sacerdotalem  accipiet,  dum 
eciam    crismate  omnes   sic  unguentur  in  sacerdocio; 
sacerdos  autem  peccator  spoliatur  sacerdocii  dignitate 
quam  habuit;  et  tunc  erit  inter  infideles  et  ypocritas  20 
Aii  the  biessed  (ut   dicit  veritas  Matthei    XXI V°,    5i).    Omnes    eciam 
^rnartyrraUr'  beati  erunt  virgines  spiritualiter  (ut  patet  Apocalypsis 
pries  s.       XIV",  4).    Et  omnes    erunt  martyres  modo  suo,  cum 
Luce  XIV°,  27,  dicitur :  Qui  non  baiulat  crucem  suam 
et   venit  post  me,    non  potest  meus  esse  discipuIus.^S 
Omnes  (inquam)  erunt  sacerdotes  in  patria,  quia  dantes 
sacra  beatitudinis  accidentalia  conbeatis,  Et  hinc  Abel 
a  quo  cepit  humana  ecclesia  in  triumpho,  fuit  expresse 
virgo,  martir  et   sacerdos,  ut  notat  Augustinus  in  De 


I.  B:  sacerdocium  vestrum.  4.  A  in  marg.:  Quilibet  sanctorum 

in  patria  erit  sacerdos.  8.  A  in  marg.:  Gregorius.  10.  A  in 

marg. :   Crisostomus.  12.  B  :  laicis.  i3.   A  in  marg. :  Laycus 

melior  quam  sacerdos.  29.  A  in  marg. :  Augustinus. 


II.  Opus  Imperfectum  1.  c.  pag.  CXLV.  29.  Aug.  Opp. 

tom.  III,  App.  pag.  5. 


CAP.  XIX.  I  DE  ECCLESIA.  447 

iQo^^MIrabllibus  Scripture  Sacre,  111°  capitulo.   Tota,  inquit, 

iusticia,  hec  est  virginitas,  sacerdocium  et  martirium. 

Que  triplex  iusticia  in  Abel  primo  fuit  qui  et  munera 

Deo  placita  obtulit,  prosapiam  generis  in  seculo  non 

5  dereliquit    et    martiim    coronam    sanguinis    effusione 

ipromeruit.    Quilibet   ergo   salvandus  debet  esse  splri- 

tualiter  virgo  in  hoc  quod  declinans  a  malo  sequitur 

2agnum  sponsum  ecclesie;  debet  secundo  esse  sacerdos, 

3offerens  Deo    fructum  meriti,  et  debet  tercio  connec- 

lotendo  hec  duo  ad  invlcem  in  istis  perseverare  finaliter 

tamquam    martir.    Et    ideo    signanter    notat  Christus 

Mattliei  XXIII°,  35  quomodo  ecclesia  dicitur  cepisse  ab 

Abel  iusto    cui  secundum  Augustinum  Jesus  commislt 

primatum  iusticie.   In  hoc,  inquit,  quod  non   Jiominat 

ib  Zachariam    iustum,     ut    Abel     iustum,     hereditatem 

iusticie    Abel    tenere    Zachariam    ostendit,    sicut    in 

genealogia   Ch?'isti  scribitur  primo  et  solitarie   David 

fuisse  regem,  dum  dicitur:  Gesse  autem  genuit  David 

regem;  Salomoni  autem   et  aliis  non  additur  nomen 

2o  regis,    cum    alii    patres     regnufn     iure     hereditario 

tenuerunt. 
F      Sed  notanda  est  alia    causa    fquam    dlxi    superius)    God  fits  the 

^^  ^  /      creature  for 

quod  Abel  fuit  primus  veteranus  ecclesie  triumphantis     .^he  power 

.  .....  .  .  .  given  to  him, 

qui  spe  felici  splritualis  nectaris  missus  est  in  locum 
25  refrigerii  expurgandus.  Et  patet  ad  formam  argumentl 
quod  Deus  quldquid  creature  racionall  dederlt,  eam 
igo^prlus  ad  ipsum  *  habilltat;  et  quantum  ad  decretum 
beati  Gregorii,  patet  quod  intelligitur  abutentem  po- 
testate  sua  ut  slc  privare  se  illa,  quantum  ad  racionem  but,  it  may  be, 

.,.,.,  ,  only  for  the 

Sosibi  merendi,  dum  tamen  maneat    potestas   secundum      benefit  of 
racionem  aliis  promerendi.  Et  sic  Deus  dedlt  potestatem 
lude   propter    causam    multiplicem;    ipse  autem   non 
fuit    inhabihs    ad   recipiendum  illam  potestatem,  licet 

I.  In  codd.:  IV°  cap.  Correxi.  ir.  B;  signanter  nota.  i5.  B  in 

marg.:  Nota  quomodo  abutens  sua  potestate  ea  privatur.  24.  B:  qui 

sepe   felici.  24.  B:  iussus  est  in  locum.  28.  A  in  marg.: 

Sacerdos  quomodo  se  privat  sacerdocio  et  quomodo  manet  sacerdos. 


448  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

ex    culpa    propria    fuerit    inhabilis  ad  sibi  merendum  igo"  F 
beatitudinem ;  nec  Ghristus  ordinavit  eum  sic  demereri 
sed    permisit    ordinando    eum    in    hoc    per    accidens 
sponse    sue    proficere.    Unde    talis  mixcio  atque  pre- 
feccio     prodest    ex    gracia     ordinantis     sancte     matri  5 
ecclesie  eciam    plus   quam  si  solum  membrum  eccle- 
sie    in    ipsa    preficeret.    Prodest    enim    strenuo    militi 
ad  exercitum    quod  habeat  rebellantem.     Nec  contra- 
dico    sed    assencio     quod    sepe    evenit,    ut    pontifex 
fingat     vel    putet    se    signare    sacerdotem     caractere,  10 
ubi  propter    inhabiHtatem    ad    ordines    vel    neghgen- 
ciam    ordinarii    manet    laycus   non   signatus   (de   quo 
ahbi). 
The  foreknown      Videtur  autem   mihi  quod  prescitus  eciam  in  mor-  g 
''^ctuai  sin      tali    peccato     actuah     ministrat    fidehbus,     licet    sibi  i5 
sacraments     dampnabiliter,  tamen  subiectis  utiliter  sacramenta.  Sic 
^^"others.   °   enim  Balaam,  Num.  XXI IF,  Gayphas,   Joh.  XI°,  pro- 
phetarunt,    et    dyaboli    sepe    deiecti    per   Ghristum    a 
personis  quas  obsederant  confessi  sunt  publice  domi- 
num  Jesum    Ghristum.    Et  istam  sentenciam  diffinivit  20 
Salvator  Matthei   VII^,  22:   Multi,   inquit,   dicetit  mihi 
in   illa   die:    Domine,    domine,    ?ionne  in  Jiomine  tuo 
prophetavimus    et  in    nomine    tuo    demonia    eiecimus 
et  virtutes  multas  fecimus?  Et  tunc  conjitebor   illis: 
Quia  nunquam  novi  vos,  ut  patet  de   uno  Marci  1X°  2  5 
et   Luce    IX°    quem    apostoli    increparunt,    quia    fecit 
miracula  et  non  secutus  fuit  eos.  Sed  Ghristus  appro- 
bavit  quantum   ad  substanciam  miraculi,    ut  non  per 
se    ex    signis    huiusmodi    iudicemus    fihum    Dei    vel 
filium  diaboli.  Sic  ergo  sacerdotes  mali  iniuriantur  sed  3o 
non    nocent    piis    fidelibus    non    demerentibus    mini- 
strando     eis     ecclesiastica     sacramenta,     ut     patet     in 


3.  A  Ai:  promisit.  8.  A  in  raarg. :  Episcopus  non  semper  quando 

pretendit  ordinare  ordinat.  B  in  marg.:  Presciti  ministrant  sacramenta. 
14.  A  in  marg. :  Nota  conclusionem  bonam:  Sacerdos  malus  est  sacerdos 
et  ministrat.  17.  18.  A  A,:  prophetavit.  25.   novi  vos;  scquencia 

excidisse   videntur:  discedite   a  nie.  3o.  A  in  marg. :  Nota. 


CAP.XIX.]  DE  ECCLESIA,  449 

G  190«=  decretis  I^,  q.  I,  Sifuerit,  ex  testimonio  Augustini,  etXV% 
questione  ultima,   cap.  ultimo,  et  111°  Decretalium,  De 
Gohabitacione  clericorum  et  mulierum,    Vestra. 
1      Ex  istis  videtur  primo  quod  cessaret  in  clero  omnis  Aiitheiitigation 

1      •      1  ,      .       in  eccicsiastical 

5  contencio  circa  temporalia  que  sub  titulo  cause  ecclesia-  causes  ougin 

_      .  .  1   •    !•  ^^  cease. 

stice  est  tractata.  Feci  autemad  hoc  raciones  multiplices 
et  allegavi  ad  hoc  auctoritates  scripture.Nam  posita  h'cen- 
cia  taUter  contendendi  via  paciendi  iniurias  foret  securior, 
ergo  generahter  sub  pena  peccati  foret  via  illa  eligenda; 

lopatet  consequencia  ex  hoc  quod  via  meritorior  et 
facihor  est  generahter  ehgenda,  et  ideo  dicit  Gregorius 
Omeha  XVII^:  Qui  locum  predicacionis  suscipit  tnala 
inferre  non  dehet  sed  tolerare,  ut  ex  ipsa  sua  man- 
suetudine  iram  scvienciiim  mitiget  et  peccatorum  vul- 

\bnera  in  aliis  ipse  affliccionibus  vulneratus  sanet. 
H  2      Item,  iudex  generaHter  ignorat  que  sit  voluntas  Dei     The  ciergy 

,  ,.      should  not  act 

quoad  partes  contendentes,  que  occuparet  temporalia      as  judges. 
vendicata;  sed  nullus  iudex  ecclesiasticus  iudicare  debet 
igo^^pro  parte  *  nisi    pro   qua  scit  Deum  discernere,    quia 

2oaliter  foret  Deo  contrarius  iudicando.  Ergo  nuUus 
iudex  ecclesiasticus  iudicaret  in  foro  cleri  contencioso 
nisi  forte  quod  utraque  pars  cessaret  a  lite,  intendens 
circa  officium  a  domino  hmitatum.  Ilh"  enim  quibus 
Ghristus  limitat    non    portare    saculum  neque  peram, 

25  sed,  propter  preponderanciam  spirituaHs  officii  ad 
quod  primo  accelerant,  neque  calciamenta  ferre  neque 
hominem  per  viam  salutare  neque  quomodohbet 
occupari  unde  gravius  officium  discipuH  Ghristi 
prepediat  (ut  docetur  Luce  X°,  4),   valde  aHeni  sunt, 

3out  circa  contenciones  temporaHum  occupentur.  Salu- 

3.  A  in  marg. :  Clericus  vel  sacerdos  non  debet  litigare  pro  tempo- 
ralibus.  Prima  conclusio.  g.  Codd.:  elicienda.  i3.  Ainmarg. : 

Nota  Gregorius.  14.  A  Aj:  seviciencium.  16.  A  in  marg. :  ludex 

ecciesiasticus  noa  debet  iudicare  inter  litigantes  pro  temporalibus. 

I.  Decr.  n  pars,  causa  I,  q.  I,  cap.  XXX  et  causa  XV,  q.  VIII, 
c.  V.  2.  Decret.  Greg.  IX,  lib.  III,  tit.  II,  c.  VII.  1 2.  Greg.  XL 
Hom.  lib.  I,  Hom.  XVII,  4. 

29 


45o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

taciones  enim  per  viam  sunt  nimis  periculose  et  nimis  190*  H 
a  predicacione  evangelii  tardative. 
it  is  a  mere        Nec  valet  ficcio  qua  dicitur  temporalia  pro  quibus 

pretence  to  say  ^,     .....       ,  _.    . 

tiiat  the  ciergy  contenditur    esse    L.nristi     discipulo    pro    suo    orncio 

need  temporal  .       .  . 

possessions  for  neccssana  instrumenta,  quia  exequatur  suum  otncium  3 

their  duties.       .  .  ,  ,, 

sine  retrospeccione  ad  temporalia,  et  non  est  compossi- 
bile  Deum  sibi  deficere  in  temporalibus  necessariis 
non  ad  onus.  Ideo  dicit  Apostolus  Heb.  ultimo:  Sint 
moj'es  sine  avaricia,  contenti  presentibus.  Ipse  enim 
dixit:  Non  te  deseram  neque  derelinquam,  ita  iit  con-  10 
fidenter  dicamus:  Dominus  mihi  adiutor,  non  timebo 
quidfaciat  mihi  homo.  Ideo  dicit  beatus  Gregorius  Ome- 
lia  XVII^:  Predicatori  tanta  debet  esse  in  Deo  Jiducia 
ut presentis  vite  sumptus  quamvis  non  provideat,  tamen 
hos  non  sibi  deesse  certissime  sciat,  ne  dum  mens  eius  1 5 
occupetur  ad  temporalia,  minus  aliis  projndeat  eterna. 
None  can  Item,  eo  ipso  quo  quis  est  non    membrum    sancte  3  I 

ri^htly  hold  the  .  ,      .  ^.     ,.^  ,     ,  .  .  ^        . 

patrimony  ot  matris  ecclesie  est  indignus  habere  patrimonium  Lruci- 

the  Crucified     ^    .      .  ,   .  ,      .        .    .  ,  .  .      , 

but  members  tixi  titulo  vel  lure  vin  ecclesiastici,  sed  omnino  ludex 

of  the    Church,         ,      .        .  .  .        ,        ,  .    ,.  ,      . 

ecclesiasticus    cui    non    sit    de    hoc  specialis  revelacio  20 
ignorat  si  dicta  persona  contendens  sit  membrum  sancte 
matris    ecclesie,     ergo    ignorat    si    sit    dignus    habere 
patrimonium  vendicatum.  Assumptum  patet  eo  quod 
nullius  alterius  ecclesie    persona    nisi    persona    sancte 
raatris  ecclesia  habet  titulo  iHius  ecclesie  colorem  ali-  2  5 
quid  vendicandi,  cum  sit  de  civitate  et  corpore    dya- 
boli,  contrarius  prime  iusticie.  Et  maior  patet  ex  hoc 
quod  nullus  iudex  ecclesiasticus  subducta   revelacione 
predicta   scit   si   alius    sit    predestinatus,    et    per   con- 
sequens,  si  sit  membrum  sancte  matris  ecclesie.  Cum  3o 
ergo   fundamentum  tocius  iuris  contencionis  foret  in- 
corporacio    qua     contendens    foret    de     sancta    matre 
ecclesia,  quod  nec  contendens  scit   docere    nec    iudex 

3.  A  in  marg. :   Ficcio.  lo.   B:   te  deest.  12.    A  in   marg.: 

Gregorius.  Nota  qualem  spem  debet  habcre  prcdicator  ad  Deum. 

12.   Greg.  XL,  Hom.  lib.  I,  Hom.  XVII,  5. 


CAP.XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^1 

I  iQo^^ex  quacunque  probacione  humana  discernere,   videtur  but  the  judge 

^  ^       ,       ,  .  .  ....  cannot  know 

quod  propter  ambiguitatem  otfendendi  in  Dei  iusticiam   who  is  such. 
cessaret  omnis  talis  contencio. 

Nam  si   fundamentum  tituli  foret  mendacium,  quo- 
5  modo  non    foret   omne   iudicium    innitens    illi  funda- 
roento  iniquum?  Aliter  enim  sufficeret  cuicunque  layco    ^.^1^^^ oru?.t 
vel  mechanico  habere  pretensionem    vel    apparenciam     judgments 

^  ^^  cannot  be 

iuris  ad  iuste  vendicandum  et  obtinendum  quamcunquereached,  itwere 

A  ^         better  to  give 

possessionem  ecclesiasticam  vel  civilem;  ex  quo  absur- "P  ^uch  triais. 

lodissima  sequerentur.     Cum  ergo  pars  Antichristi  non 

sufficit  probare    quod    sit    vir    ecclesiasticus,    et  iudex 

lordebet  cavere  omnino   ne   discrepet  *  a   divino    iudicio, 

cum  nullum  nisi  illud  sit  iustum  simpliciter,    videtur 

quod    debet     cessare     omnino    tale    iudicium;    et    qui 

i5  nituntur  generaliter  excusare  curias  ecclesiasticas  in 
talibus  iudiciis  a  peccatis  lavant  lateres  et  proditorie 
inpinguant  inimicos  iusticie  oleo  peccatoris.  Nam 
Christus  cum  suis  apostolis  renuit  taha  placita  secu- 
laria  atque  iudicia,  et  sic  omnes  curati  vel  clerici  non 

2o  cecati  possessione  et  lege  cesarea,  de  quibus  loquitur 
Gregorius  Omelia  XVII^:  Multi,  inquit,  cum  j^egiminis 
iura  suscipiunt,  ad  lacerandum  subditos  inardescunt, 
terrorem  potestatis  exhibent,  et  quibus  prodesse 
debuerant     nocent,     et    quia     caritatis     viscera     non 

2b  habent,  domini  appetunt  videri,  patres  se  esse  mimine 
recognoscunt,  humilitatis  locum  in  elacionem  domi- 
nacionis  immutant,  et  si  quandoque  extrinsecus  blan- 
diuntur,  intrinsecus  seviunt.  De  quibus  veritas  dicit: 
Veniujit  ad  vos  in  vestimentis  ovium,  intrinsecus  autem 

3o  sunt  lupi  rapaces.  Et  forte  sicut  in  tempore  sancti 
Gregorii,  sic  sunt  hodie    in    ecclesia    quidam    tales,    et 


21.  A  in  marg.:  Gregorius.  Contra  malos  rectores  ecclesiasticos.  In  codd. 
Omelia  nona  supra;  q  s<'>  =  pro :  IK^  =  XVII.  25.  In  codd.:  patres 

esse  minime.  Correxi  e  lextu  Gregorii. 

i6.  'lavant  lateres',  id  est,  operam  inanem  adhibent;   cL  Erasmi 
Adagia,  Ghil.  I,  Syo.  He  says  itis  used  hy  Terence  in  Phormio  (i86). 


4^2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

cum  leges  ecclesie  licet  sopite  cum  suis  doctoribus  iqi"  l 
illud  dicunt  concorditer,  (ut  patet  111°  Decretalium,  cap. 
Fraternitatem),  nec  aliter  possumus  excusari  de  tanta 
occupacione  temporalium  differenter  a  Christo  et 
suis  apostolis,  nisi  quod  sumus  ministri  eorum  et  5 
procuratores  pauperum  quorum  sunt  bona  que  serva- 
mus  non  ut  domini  seculares,  et  tamen  servare  illara 
racionem  in  facto  vel  audire  loqui  de  illa  in  verbo 
contempnimus  ut  venenum,  sed  tam  sermone  quam 
opere  aspiramus  ad  dominium  seculare.  10 

A  ciaimant         Item,  ad  repellendum  tale  humanum  iudicium  con-  4  K 

may  have  .      ^  ,  ,  .  .         . 

forfeited  iiis    fert  quod  iudex  ut    plurimum    ignorat  si    exactor  in- 

right  to  dues  by        ^     ^  ,    ,  ^  ^  ^      ^      ^ 

not  ministering,  terim  cecidit  a  iure  suo  propter  omissionem  spiritualis 
ministerii  subditis  rependendum,  sed  stante  illa  iniusticia 
iniuste   ferretur    pro    tali    iudicium:    ergo    temerarium  i5 
foret  dare  pro  tali  iudicium.  Minor  patet  pro  eo  quod 
continuatim  creatorum  spirituale  ministerium  est  magis 
debitum  quam  aliquod  debitum    corporale,    ergo    illis 
subtrahentibus  magis  debitum  iniuste  exigerent  minus 
debitum    et    sub    condicione    quod     retribuant    magis  20 
debitum.     Ymmo    videtur    quod    excedunt  in  malicia 
servum  nequam  qui  post  magnam  misericordiam  fac- 
tam   maioris  debiti  minus  sibi  debitum   exegit   crude- 
liter  (ut    patet   Matthei  XVIII°).     Talis    enim  curatus 
exigit  a  subditis  sibi  indebitum  et  hoc  horribiliter  per^S 
censuras    et    quomodocunque    clerici     circa     prelacias 
contenderint,  demum    temporalia  exigunt    a  viduis,    a 
subiectis.  Unde  et  istam  iniuriam  tangit  Decretum,  XII% 
q.  II.  Sepe  fity  ubi  ex  decreto  septimi  Tolnensis  con- 
cilii    sic    habetur:    Si    quis    clericorum  stipendium  de3>o 
rebus  ecclesie  cuiuscunque  episcopi  perceperit  largi- 


3.  AA,:Firmitatem;vid.Decret.  Greg.  IX.lib.  III,  tit.  XXVIII,  cap.  III. 
11.  12.  A  in  textu:  constat;  in  marg.  correxit:  confert.  Aj:  constat;  B: 
confert.  i5.  A:  fereretur;  A,:  feretur.  17.  A  A,:  creatoris. 

19.  AA,:  exigeret.  24.  In  codd.  Matth.  XVI.  29.  A:   Tolnensis; 

recte    Toletanensis;    vid.  Decreti    sec.   part.  c.   XII,   q.   II,    cap.   LXXII. 
3i.  In  decr. :  percipit. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^3 

K  igrtatej  sub  precarie  nomine  debeat professionem  scribere, 
ne  per  retencionem  diuturnam  preiudicium  afferat 
ecclesie,  et  quicunque  in  iisu  perceperit  debet  utiliter 
laborare,  ut  nec  res  divini  iuris  videantur  aliqua 
5  occasione  negligi  et  ut  subsidium  ab  ecclesia  cui 
deserviunt  percipere  possint  clerici,  Qiiod  si  quis  eo- 
rum  contempserit  facere,  ipse  se  stipendio  suo  vide- 
bitur  privare. 
iQi"      lura  autera  nature,  *  iura  scripture    et   iura  ecclesie  in  which  case 

^  ,....,,  all  laws  shew 

locontestantur  quod  ecclesiasticus  omnino  omittens  labo-  that  he  shouid 

rr    ■  •  "°^  ^^  paid. 

rare  pertmenter  ad  suum  ofncmm  non  debet  accipere 
a    subditis  quibus    non  proficit   sed    officit    teraporale 
stipendium,   quia  tunc  deberent  laici   conducere    apo- 
statas  ad  eis  nocendura. 
L      Sed  (ut  sepe  tetigi)  contencio  est   quis  exequeretur      The  reai 

^.  .  ,  question  is  who 

subtraccionera  talem  mstam,  et  videtur  raini  non  esse   shouid  with- 

.,,.  .        .  ,.  .    .  draw  the 

tantura  sacraraentum,    qum   illi  qui  stipendmm  mmi-       stipend? 

,.  ^  .        ,         ,  n  \      Isaythepatron. 

strandi  conferrent  vacanti  subtraherent,  nec  nocet  hde- 
hbus  excommunicacio  vel  censura  aha  in  hac  parte  (ut 

2opatet  XI^  q.  III.  Quomodo  sacerdos).  Suraitur  pre- 
caria  nunc  stricte  pro  dono  vel  stipendio  temporali  ad 
preces  horainis  pro  tempore  hmitato,  et  nunc  large 
pro  quacunque  donacione  gratuita,  eciam  perpetua 
quoad  usufructum  donatore  reservante  penes  se  domi- 

25  nium,  et  sic  in  primitiva  ecclesia  tota  dotacio  cense- 
batur  precaria,  ne  eleraosinarius  prescriberet  contra 
patronura;  in  defectu  vero  officii  non  cadit  prescripcio 
sicut  nec  fit  prescripcio  contra  Deura. 

Et    ex    istis    patent    errores    raulti:    Quidara  enim 

3o  fingunt  quod  si  secundura  leges  humanas  testificatum 


5.  In  decret.:  negligi  et  subsidium.  6.  deservit  in  codd.  Correxi 

e  decretali    supra   memorata.  21.    A  in    marg. :   Precaria  accipitur 

dupliciter  <C  "•  28.  B:  Sicut  —  prescripcio  deest.  29.  A  B  in 

marg. :  Primus  error. 

20.  Decr.  sec.  pars,  caus.  XI,  q.  III,  cap.  XLIV. 


4^4  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XIX. 

Sonic  pretend  fuerit    quod    tuli    dcbeatur    datum    beneficium,    debet  191' 

we  havc  only  to  .  •  •n  i  i 

consider  human  mdicari  pro  lilo  quomodocunque  secundum  mores 
secum  fuerit  quoad  Deum,  quia  certum  est  quod 
Deus  in  superatis  excipit  contra  illum  nisi  habuerit 
rectificacionem  secundum  veritatem  iusticie.  Ideo  iura  5 
civilia  que  non  per  se  attendunt  ad  habilitaciones 
virtutum  ut  plurimum  sunt  iniusta  (ut  dicit  Augustinus, 
Epistola  XXXVIII*  ad  Macedonium). 

others,  that  the      Patct  secuudo  destruccio  fuci  sophistici  quo  fingunt 

claimant  acts  ,  .  . 

for  the  Church.  contendentes  se  exequi  pro  mre  suo  atque  ecclesie;  10 
nam  per  execucionem  talem  et  omissionem  divini 
consilii  ac  debiti  ministerii  ius  quod  prius  habuerunt 
extinguitur,  ymmo  haberent  ius  et  dominum  ulterius 
faciendo  opus  evangeliste  sine  contencione  huiusmodi. 
Ecciesiasticai        Itcm,    tales    iudices  communiter  exigunt  absolutum  5 

judges  make     .  ...  ..... 

witnesses  swear  luramentum    in    tah    casu  a  testibus,  cums  mramenti 

to  things  they  .  ... 

cannot  know.  veritatem    cognoscunt    testes    ut    plurimum    ignorare; 
quod  cum  sit  magnum  periculum  sicut  iudicare   sine 
sufficiencia   probacionis,  videtur  quod  debent   omnino 
Once  a  man    iudicium    tale    dimittere.    Nam  sine  ritu  tali  crcvit  et  20 

was  curate  .  ,.,..,., 

because  he  did  stetit    mater    nostra  prospere,  quando  scihcet  quihbet 

the  work.  ,  ,  ,     ,      .       '  .  j         .  ..... 

sacerdos  vel  curatus  habuit  ex  evidencia  sui  mmisteru 
sutfragium  temporale;  tunc  enim  fuit  cura  diligencior, 
profectus  ecclesie  maior,  concordia  extensior,  ministracio 
ac  veneracio  sacerdotis  complecior  et  omnino  pro-  25 
gressus  ecclesie  legi  Ghristi  conformior.  Ideo  status 
iste  et  eius  antecedencia,  Hcet  ritus  introductos 
interimant,  sunt  racionabihter  admittenda,  Quis  rogo 
sacerdos  vel  laycus  cognoscit  si  dictus  sacerdos  ad- 
vena  fuit  rite  in  sacris  ordinibus  constitutus  ?  Nam  3o 
litere  ordinum,  quid  propter  variacionem  impressionis 
sigilh,  quid  propter  mutacionem  nominis  literati  et 
quid  propter  latentem  defectum  in  ordinante  vel 
ordinato,  non  dant  vel  evidenciam  topicam  alteri  qui 


9.    A    in    marg. :    Secundus    error.  14.    B :    contencione    huius. 

38.  A:  intimant.  29.  B:  si  dutus. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^5 

L  super    testificacione     ordinura     dati     presbiteri     fuerit 
qi^requisitus?  Sic  enini   facta   apostolorum  *  ostenderant 
se    esse    sacerdotes,    licet    nesciamus    quando    et    qua 
forma  fuerint  a  domino  ordinati. 
M      Gonfirmatur,   si  ordinans  vel   ordinatus  vel  uterque  Ooubts  as  tothe 

...  ,....,..,     ^  ,    ,.        lcfiitimacy  of 

ruerit   pro   tempore    ordmacionis   simpliciter    mndelis,    ordinaiions. 
aut    ordinanti    deest    intencio    cum  verbis   sacramenti 
ordinis  que  profert,  tunc  cum  paribus  non  fit  ordinacio 
legitima,  sed  hoc  ex  tibi  dubio  contigit  de  quocunque 

losacerdote  cui  debes  testimonium  prohibere:  ergo  ex 
tibi  dubio  non  fuit  legitime  ordinatus.  Assumptum 
videtur  eo  quod  nemo  accipit  baptismum  quod  est 
sacramentum  necessariissimum  sine  fide,  ergo  a  pari 
nec    aha    minus    necessaria    sacramenta,   et   per  idem 

i5videtur  quod  omnino  infidehs  non  ministrat  fidehbus 
sacramenta.  Sic  enim  paganus,  iudeus  vel  omnino 
hereticus  deridendo  et  intendendo  oppositum  mini- 
straret  in  casu  fidehbus  sacramenta,  et  per  idem  in 
casu   avis,   bestia   vel  res  inanimata  infundens   aquam 

20  et  formans  vocem,  quod  videtur  ridiculum  et  contra 
decreta  ecclesie.  Nam  P,  q.  I  scribitur  sub  auctoritate 
beati  Gregorii:  Qiiicunque  sacros  ordijies  7'endunt  aut 
emunt  sacerdotes  esse  non  possunt.  Unde  scriptwn 
est   anathema    danti    et   anathema  accipienti,  hoc  est 

23  symoniaca  heresis.  Qiiomodo  ergo,  si  anathema  sunt 
et  sancti  non  sunt,  sanctijicare  alios  possunt?  Et  cum 
in  Christo  corpore  non  sunt,  quomodo  corpus  Christi  tra- 
dere  vel accipere possunt?  Qui  maledictus  est benedicere 
quomodo  potest?    Taha    sunt    multa  decreta,   ut  IX% 

3oq.  I,  et  sepe  ahbi.  Et  quicc[uid  doctores  dixerint, 
ignoratur  de  aho  utrum  sit  perpetuo  infidehs  excom- 


4.  A  Aj:  fuerunt.  5.  A  in  marg. :  Confirmacio.  14.  B  :  per  illud. 

18.  B:  per  illud.  21.  A  in  marg. :  Nota.  Dubitatur  an  qui  pretenduntur 

esse   sacerdotes  sint  sacerdotes    cum   motivis   (Above  191«  whitout  mark 
of  referencc).  24.  In  decret.  dandi  .  ,  .  accipiendi. 

21.  Decr.  sec.  pars,  causa  1,  q.  I,  cap.  XII. 


456  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

Unfitness  may  municatus  sive  hereticus,  et  tunc  secundum  decretum  iqi<=  m 

go  so  far  as  to  r      o    i  •        •  •    • 

prevent       1X%  q.   I.  Sed    excomtnunicati,    non    ministrat    eccle- 

ministration   or    .       . 

oniy  so  far  that  siastica  sacramenta.  Ideo  patet  quod  est  dare  indispo- 

a  man  ministers    .    .  ... 

to  his  own     sicionem    m    mmistro   que    vetaret    confeccionem    vel 

damnation.  ...  . 

mmistermm  sacramenti,  est  dare  aliam  indisposicionem  5 
que  ministrantem  dampnificet  et  habili  recipienti  pro- 
ficeret;  qui  gradus  sunt  Deo  absconditi.  Ex  istis  vide- 
tur  quod,  sicut  laicus  de  quocunque  sacerdote  suo  in 
casu     dubitat    utrum    sit    sacerdos    de    sancta    matre 
ecclesie,  sic  est  sibi  evidens  dubitare  utrum  sit  sacer-  lo 
dos  rite  ordinatus  secundum  formam  statutara  in  iam 
militante  ecclesia  vel  sub  aliquo  gradu  clericus  secun- 
dum    presentem    iusticiam    in    ministerio    temporali. 
Probatur    ex    hoc  quod  ignoratur  error  fidei  in   ordi- 
nante    vel    in     ordinato,     sicut    ignoratur    utrum    sit  1 5 
perpetuo    hereticus    et    infidehs,  sicut  est  de   quolibet 
prescito,    et    ita    de    infinitis  illusionibus  que   possent 
contingere    in    verbis    sacraraentalibus    in    intencione 
consecrantis. 
it  does  not         Ulterius    videtur  quod  fides  non  titubaret  in  laicis,  N 

affect  the  lay-    ...  .  .......  .  ,  . 

man's  faith  that  hcet  ignorent  m  particulari  disposicionera  sui  presbi- 

he  cannot  tell  .  •    ,  •,  . 

whether  the  tcri,  uara  nichil  quod  est  supra  potestatera  eorum 
quautied;  faceret  iu  eis  fidem  deficere,  sed  certitudo  taUs  circum- 
stancie  sacerdotis  est  supra  potestatera  eorura.  Ideo 
non  faceret  in  eis  fidera  deficere,  nara  sensus  laici  25 
non  iudicat  de  verbis  vel  intencione  presbiteri  conse- 
crantis,  nec  est  ahqua  particula  fidei  catholice  quod 
ipse  rite  consecrat;  et  sic  de  testificacione,  de  racione 
vel  quocunque  aho  loco  evidencie  assignando,  ita 
quod  vita  sacerdotis  (ut  raihi  videtur)  est  maxima  3o 
naturahs  evidencia  per   quara    crederetur   in    talibus  *  igi** 

8.  A  in  marg. :  Secundaconclusio.  14.  i5.  B  :  inordinate.  20.  A  in 

marg. :  Tercia  conclusio.  20.  B:  tutubaret.  23.  24.  A:  circum- 

stancia;  hoc  verbum  rasura  laesum,  propter  quod  in  Aij  talis  circum  — 
sacerdotis.  27.  A  in  marg.:  Conclusio. 

2.  Decr.  sec.  pars,  causa  IX,  q.  I,  cap.  III. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^7 

N  i()i'sacerdoti.  Notandum  tamen  quod  stultum   est  laicum  nor  shouid  he 

,  ,-,  •      •  ,    ,  .  ,.  ,  T..    •'•^   too  curious 

de  talibus  nmiium  dubitare,  dicente  decreto  1*^,  in  such  matters. 
q.  I,  sub  auctoritate  Gregorii:  Multi  seculariitm 
hominum  cum  plus  sacerdotum  vitam  quam  suam 
5  discuciuut,  magnum  contempcionis  divinorum  sacra- 
mentorum  crimen  incurrunt,  quia  sicut  paulo  ante 
recitatur  ex  dicto  beati  Augustini:  Omtiia  sacramenta 
cum  obsunt  indigne  tractantibus,  prosunt  tamen  per 
eos    digne    sumentibus   sicut  et  verbum    Dei.     Unde 

10  dictum  est:  Que  dicunt  facite,  que  autem  faciunt 
facere  nolite.  Et  infra  sub  auctoritate  beati  Ambrosii: 
Cunt  scriptura  testatur  quod  ad  preces  Jeroboam 
ignis  descendit  de  celo  et  rursus  precante  Helia 
ignis  missus  est  de  celo  qui  sacramenta   consumeret 

i3(ut  patet  111°  Regum  XII°  et  XVIII°),  datur  intelligi 
quod  Deus  non  merita  personarum  considerat  sed 
ofjicia  sacerdotum.  Requiritur  tamen  laicum  habere 
aliquam  evidenciam  de  presbitero    citra  suam    fidem. 

O      Ulterius  videtur  quod  sine  sacramentis  nostris  sensi-    pajth  might 

20  bilibus    de    possibili    servatur  fides  in  nostra   ecclesia,     ^p^rServed^ 
servata    in    nobis    cum    caritate    fide    catholica.    Nam    sacraments  • 
articuH  fidei  catholice  sunt  generales  et  non  implicant 
quod  iste  sit  sacerdos,  quod  hic  sit  corpus  Ghristi  et 
sic  de  aliis  nisi    de   quanto  veritas  est  substrata.    Nec 

25  tenetur    christianus    nisi    subintellecta    tali    condicione 

credere  quidquam   tale ;    opinionem    tamen    habet   de     Chnst  may 

.    .  .  ,.^  .  ,  .        .        ,  •      '1  .     •         supply  the 

mmisterio    dmamati   presbiteri    ultra   consimile    mmi-    defect  m  the 


sterium  laicorum,  sicut  credibile  est  quod  Ghristus  sepe 

supplet    defectum    presbiteri,    ordinando,     conficiendo 

3ovel  absolvendo,    sine    ipso   rite  ministeriahter  concur- 

1.  A  in  marg.:  Notandum  est  laicum  sine  evidencia  dubitare  an  por- 
rigens  sibi  sacramentum  sit  sacerdos.  2.  B:  niraium  dure.  i3.  B; 
peccante  Helia.  18.  B:  citra  supra  fidem.  19.  A  in  marg.: 
Quarta  conclusio.  Sine  sacramentis  nostris  sensibilibus  de  possibili  ser- 
vatur  fides. 

2.  3.  Decr.  sec.  pars,  q.  L,  cap.  LXXXIV.  7.  ib.  cap.  LXXVIIL 
12.  ib.  cap.  LXXXIIL 


pnest, 


458  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XiX. 

whiie  we  have  rentei    nec    sequitur    ex    isto    quod    debemus   credere  iqi 

no  reason  to  .  .  .       ^  .  ^ 

suppose  he    Christuni     sic    concurrere    in    pretensione    niinisterii 

will  do  so  with  .  ^ 

lay  mini-     lavcalis,  nam  nuUum  tale   de  communi  cursu  absolute 

strations. 

credere  debemus   explicite  sed  vivere   in   fide   filii  Dei 
que  est  universalis   sive    catholica.    Unde  Encheridion  5 
LX°,  qnatido  dyabolus  corporis  sensus  fallit,  mentem 
vero  71071  movet  a  vera  rectaque  sciencia  qua  quisque 
vitam  fidelein   gerit,    nullum    est    in    religione  peri- 
culum;  vel  cum  se  bonum  fingens  ea  facit  sive  dicit 
que  bonis  angelis  congruunt,  eciamsi  credatur  bonus,  10 
non  est  error  christiane  fidei  periculosus  aut  morbidus. 
Cum  vero  per  hec  aliena  ad  sua  incipit  ducere,  tunc 
eum  dinoscere  nec  ire  post  eum  magna  et  necessaria 
vigilancia  est.    Vult    iste    sanctus   dicere    quod  multa 
sunt    que   fidelis  neque  tenetur  plene  et  particulariter  i5 
credere   neque    discredere,    sed    stat  sine  mortali  cum 
forraidine  falsum  credere,  ut  patet  de  opinantibus  vel 
reputantibus    multa    bona    et    religiosa    de    membris 
dyaboli    licet    falsa;    sed    oportet    cavere    ne    affecius 
per    consensum    ad    vetitum  seducatur.  Omnis  autem  20 
error    in    veritate    videtur    mihi    sapere    peccatum   ad 
minimum  veniale.    Sed  redeundo  notandum  est  quod 
The  sensibie    uon    sequitur    ex    isto    quod    haberetur   quoad  sacra- 

sacrament  ....  ... 

protits  oniy  so  mentum     eukaristie     devocio    laicorum,     quia    potest 

far  as  it  helps  .  ,       ^ ,         .  .        .  .... 

to  thc  spiriiuai  contuigere  quod  erhcacms  et  meritonus  accipiat  laicus  23 

acceptance  of  ^,     .     .  ,        ,       .       .  .  ,  ,        , 

Christ.  corpus  Lhristi,  credendo  m  ipsum  m  ceio  et  credendo 
generaliter  sacramentum  universalis  ecclesie,  quam 
datus  laicus  vel  *  sacerdos  qui  sub  actibus  sacramen-  102 
taUbus  corporahbus  accipit  corpus  Ghristi.  Nam  ritus 
talis  non  proficit  nisi  de  quanto  disponit  ad  accep-  3o 
cionem  et  manducacionem  corporis  Ghristi  secundum 
animam  in  fide  et  caritate  (de  qua  manducacione 
Joh.  VI°  loquitur  Jesus  noster).  Non  enim  nego  quin 

5.  A   in   marg. :  Augustinus;    in  codd.  Encheridion  LXVIII,   recte  LX 
vid.  Aug.  Opp.  tom.  VI,  pag.  218.  9.  AA,:  vel  si.  i3.  B:  magna 

et    multa.  20.    A  A,:   autem  deest;  21.  A  A,:   in  vcritate  dcesf. 

22.  A  in  raarg.:  Conclusio  notanda.  23.  B:  habetur. 


CAP.  XIX.j  Db:  tCCLESIA.  4^9 

O  ic)2*necesse  sit  nos  in  vita  intendere  si^^nis  sensibilibus  in   Yct  we  must 

-^  ,  iiot  neglect  the 

quibus  stat  raodo  suo  christiana  religio,  cum  debemus     sacraments. 
credere  quod  omnia  sacramenta  sensibilia    rite    mini- 
strata  habent  efhcaciam  salutarem. 
P      Sed  in  isto  stat  periculum   militantis   ecclesie  quodThe  danger  is 

^  .  .         ^  that  more 

liudaizando  secundum  sensuni  carnalem  signa  illa  cura  attention  is  paid 

to  thc  signs 

tradicionibus  humanis  plus    suis  sienatis    preponderet     than  to  the 

^  .  tliings  signihcd. 

2vel  eciam  legem  Dei  plus  attendat  iudicio  sensus 
corporei    quam    oculo    mentis  vel  eciam  lumini  fidei. 

lo  Et  correspondenter  ad  istos  motus  anime  opera  con- 
secuntur,  unde  ad  elidendum  istum  errorem  Christus 
ordinavit  nos  in  fide  vivere  et  membra  matris  nostre 
particulariter  ignorare,  ne  quis  presumat  se  extoUere  vel 
exigendo  temporalia  gentiliter  a  lege  scripture  recedere^ 

iDsciendo  quod  nulla  solempnitas  vel  tradicio  humana 
facit  hominem  caput  vel  membrum  sancte  matris 
ecclesie  aut  Ghristi  vicarium  nisi  speciahs  Ghristi 
gracia  et  imitacio  Ghristi  in  moribus.  Ulterius  videtur 
quod  non  licet  pure  clerico  in  causa  et  persona  propria  No  cieric  m;y 

20  fratres    suos    corporaliter    pro    temporaUbus    ecclesie  temporaiities. 
expugnare.     Patet     sic:    Glero     minus    elongatum    a 
vita  apostolica    est    omnino    illicitura,    et   magis  elon- 
gatum    est    magis    ilhcitum,    sed    iuxta    conclusionem 
primam   clerum   contendere    in    foro  ecclesiastico  pro 

25patrimonio  Ghristi  est  omnino  illicitum,  ergo  multo 
magis  ipsum  bellando  pro  temporalibus  invadere 
fratrem  suura,  nara  cum  sit  a  vita  et  doctrina  Ghristi 
magis  extraneum,  foret  sacerdoti  Ghristi  magis  illicitura. 
IUe  ergo  qui  pateretur  iniurias,  antequara  cum  fratre 

3o  suo  contenderet,  pateretur  iniurias,  antequam  spohando 
bona  nature  fratrem  suura  invaderet.  Unde  magnus 
videtur  defectus  in  nostris  doctoribus  qui  dimissa 
scola  Ghristi   in  sequendo  ipsum  et  paciendo  iniurias 

5.  A  in  marg.:  Periculum.        g.  B:   lumini  deest.        14.  A  in  marg. : 
Conclusio.  18.  A  in  marg. :   Quinta  conclusio.  Non  licet  pure  clerico 

invadere  fratrem  suum  propter  temporalia  nec  licet  sibi  utpro  illis  pugnet. 
21.  Codd.:  expungnare.  ibid. :  Ciero  cui.  26.  In  codd  :  talibus;  Corrcxi. 


460  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

Faise  teaching  consulunt  nedum  laicis  sed  pontificibus  ad  pugnandum,  102" 

on  tliis  point  is  .  .  .  , 

comnion.  palliantes  per  sompnia  et  scripta  apocnra  quomodo 
pugne  tales  eciam  in  Romano  pontifice  per  signa  que 
vocant  miracula  sunt  laudate  (ut  tetigi  XVI 1°  cap. 
libri  quarti).  Rogamus  itaque  in  verbis  ut  habeamus  5 
Ghristi  et  sue  paciencie  documenta,  sed  tamquam 
ypocrite  adversamur  in  factis,  nitendo  totis  viribus 
quomodo  habeamus  de  factis  hostibus  temporales 
victorias  et  fastuosa  ac  huic  vite  voluptuosa  delecta- 
menta,  et  ad  hoc  applicamus  tripHcem  sapienciam  10 
huius  mundi,  de  qua  Jacobi  111°,  i5  dicitur  quod  est 
terrena,  animalis  et  dyaholica.  Necessarius  ergo  foret 
cogitare  cogitaciones  pacis,  rogare  et  predicare  que 
ad  pacem  sunt,  quam  adducere  fucos  sophisticos  ad 
paUiandum  quod  nedum  mundi  principibus  sed  eciam  i5 
summis  pontificibus  licitum  est  bellare.  Ad  tantum 
it  is  even  said  enim    cecati    sunt    eciam    professores    scripture    quod 

tliat  temporal  .  i  i       ,• 

possessions  are  dicuut  tam  neccssariam  esse  clero  hodie  possessionem 

as  needful   now  .  ^    .         . 

as  was  the  temporahum,  quam  *  necessana  fuit  m  primitiva  192* 
miraciesat  first.  ecclesia  potestas  faciendi  miracula,  et  intelligunt  20 
necessarium  pro  utiH  (ut  oportet),  quia  ahter  conce- 
derent  quod  tam  necessaria  ecclesie  foret  sua  predi- 
cacio,  ymmo  sua  decepcio  sicut  fuit  Christi  passio, 
cum  sit  sub  eodem  gradu  contingens  necessitas 
utrobique.  25 

Primo  ergo  videtur  quod  cesar  dedisset  principa-  Q 
liter  naturaha  bona  clero  tam  utilia  sicut  Ghristus, 
et  iterum  tam  perfecta  fuisset  temporahs  possessio, 
sicut  carismata  supernaturaha  concessa  a  Ghristo,  quia 
si  potestas  quam  Ghristus  concessit  suis  apostoHs  3o 
fuit  cesareo  dono  perfeccior,  fuit  ecclesie  Ghristi 
necessarior,  quod  fuit  patulum  ex  fructu  et  cremento 


3.  A:  pungne.  16.  A  in  marg. :  Conclusio  falsa.  21.  B:  quod 

aliter.  26.    A  in  marg.:    Nota    contra  possessionem   et  dominium 

ecclesie,  quod  sic  necessarium  nunc  reputatur,  sicut  in  primitiva  ecclcsia 
potestas  faciendi  miracula  (Above  192^  wiihout  mark  of  reference). 
26.  27.  B:  dedisset  preter  naturalia. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^1 

Q  192*"  ecclesie.  Et  iteruni  proporcionaliter  ut  membrum 
ecclesie  habet  plus  de  talibus  possessionibus  foret 
perfeccior  et  ecclesie  necessarior,  et  sic  fratres  et  viri 
contemplativi  forent  sub  non  gradu  necessitatis  ecclesie 
5  et  persone  mundo  divites  maxime  necessarie,  quia 
nullius  possessio  est  necessarior  ecclesie  quam  est 
ipse.  Sed  quid  plus  repugnaret  scripture  sacre  vel 
sacris  legibus  de  status  minoritate?  Ideo  consulerem 
fratribus   quod    omnino  resisterent  isti  sentencie,  quia  Friars  shouid 

^  '     ^  opposc  sucn 

lonedum  derogaret  perfeccioni  sue  retrahendo  seculares,      teaching, 
ne  accipiant  ordinem   evangehce  paupertatis,   sed  ani- 
maret  divites  secuh  ne  faciliter  imperciantur  eis  elemo- 
sinas   corporales.     Possent    enim    seculares    dicere   (ut 
audivi  quosdam  instructos  ex  ista  sentencia):  Tu  dicis    or  it  may  be 

■^  ^  ^         '^  ^  turned  agamst 

1 5  quod  tam  necessaria  est  modo  possessio  temporahum        them. 
quam    necessaria    fuit    in    primitiva    ecclesia    potestas 
faciendi    miracula,     sed     possessio    temporahum     est 
ecclesie  utihor    et    congruencior    in   secularibus  quam 
in  clero.    Ideo  quam  necessaria  fuit  in   clero  potestas 

20  faciendi  miracula  in  primitiva  ecclesia,  tam  necessaria 
est  hodie  in  secularibus  possessio  terrena.  Sed  nemo 
in  primitiva  ecclesia  diminueret  de  potestate  sua 
faciendi  miracula  propter  communionem  cum  fratribus, 
ergo  nec    secularis   debet   communicare  cum  fratribus 

25  de  possessione  temporalium,  ne  diminuatur  perfeccio 
sibi  necessaria;  et  sic  frater  qui  ad  hoc  hortatur  vel 
consulit,  deficit  a  caritate,  nitens  dampnificare  gracia 
questus  temporalium  fratrem  suum.  Sed  quis  temptaret 
taliter  membrum  Christi? 

R      Si  dicitur   quod  propter  dispersionem  temporalium 

accresceret    elemosinanti    donum  spirituale  perfeccius, 

ihoc  repugnat  sentencie  propter  duo:  Primo  quia  tunc 

foret  expediens    cuicunque   clerico   possessionato  plus 

4.  Aj  corrigere  vult:  sub  uno  genere.  8.  A  in  marg. :  Consilium. 

II.  12.  B:  si   animaret.  22.  diminueret  in  codd.:  An  diminueretur ? 

24.  B:  ideo  nec.  25.  B:  ne  deest.  3o.  A  B  in  marg. :  Responsio 

quedam. 


462  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

de  possessione  sua  egenis  tribuere  et  sic  usque  ad  non  102''  R 
gradum,  et  sic  renunciando  cunctis  que  possidet  sequi 
Ghristum  in  evangelica  paupertate.  Secundo,  quia  tam  2 
necessaria  est  clero  modo  temporalium  possessio,  sicut 
fuit    alia    potestas    concessa    a   Ghristo   ad   faciendum  5 
miracula,     sed     notum   est   quod   propter   nuUas    cor- 
porales  elemosinas  dat  Deus   meliora  carismata  quam 
fuit    potestas    faciendi    miracula;    ergo    propter    tales 
elemosinas  non  recipiet  distribuens  carismata  pociora. 
Ymmo     cum     necessarior     sit      modo     temporalium  10 
possessio  quam  potestas  faciendi  miracula,   et  quelibet 
partis  possessionis  particio  perderet  illam  possessionem, 
cum   sit    res    inanimata,     videtur    sequi    ex    principio 
quod    fatuum   foret   clero   possessionato  possessionem 
suam  perdere.  Nec  valet  egenti  allegare  possessionato  i5 
quod   de   superfluo   vel   principah'ter    necessario   debet 
tribuere  *,  quia    (ut    sequitur    ex    principio    sapiencie  192*= 
dyaboHce)  nichil  est  clerico  possessionato  superfluum, 
sed  de  quanto  plus  possidet,   de  tanto  quod  possidet 
est    sibi    magis     necessarium,     quia     complet     unam  20 
possessionem   magnam  necessariorem  ecclesie. 
I  say  that  Ideo  detcstando  hoc  porisma  de  scola  dyaboli  dico 

possession   was  .         p    .      .  ,  ... 

more  needed    quod  necessanor  tuit  m  clero  dommacio  temporahum 

in  the  primitive  ....  ..... 

Church  than    in  primitiva  ecclesia  militante  quam  est  modo.    Patet 

now.  ,  ,  ^    .  .,.  .        . 

ex  hoc  quod  tunc  luit  utilior  et  meritorior  et  per  25 
consequens  necessarior.  Tunc  enim  fuit  pure  evangelica 
civili  dominio  impermixta.  Ulterius  dico  secundo  quod 
potestas  faciendi  miracula  fuit  necessarior  ecclesie, 
quam  unquam  fuit  temporalium  possessio  quodam- 
modo  infinite,  quia  potestas  illa  est  natura  superior,  3o 
Simon  Magus  sicut  virtus  excedit  civile  dominium.  Unde  Symon 
Tifese^teaciiers"  magus  uon  fuit  tam  fatuus  quin  libenter  voluerit 
commutasse  pecuniam  pro  potestate  faciendi  miracula, 

3.  4.    B:   tam  multa  est.  12.    A  in  marg. :   Responsio    quedam. 

16.  B:  vel  principio.  22.  A  B  in  marp.:  Responsio  propria.  1'otcsfas 

faciendi    miracula    semper    fuit   utilior    ecclesie    quam    hona   temporaiia. 
27.  A  A, :  impermixti.    A  in  marg.:  Conclusio.  32.  A  A,:  voluit. 


CAP.XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^3 

R  iQ^^ymmo  affeccione    commodi  hoc  censuit   fore  lucrum; 

patet    Act.    VIII°.    Multo    niagis    fidelis    sciens    quod 

potestas  faciendi  miracula  plus  lucrefaciendo  pacificaret 

ecclesiam    quam    quelibet   divicie    temporales.     Et    ex 

5  istis  patet  tercio  quod  seminans  illud  dogma  in  populo  whose  teaciiing 

,  ....  ,        •    .  if  received 

non  ioret  ut  sic  utilis  procurator  vel  mmister  pauperum  wouid  stop  aii 

.      ^,     .     .  ,  .  ...  -111        almstothepoor. 

sed  egenis  Ghristi  ex  doctrma  sibi  contrana  subdolus 
inimicus.  Nam  gracia  et  caritas  sunt  precipua  potestas 
faciendi  miracula,  quia  illa  sunt  per  se  bona  per  que 

lodocetur  homo  mundum  et  peccata  reh'nquere  et  Deum 
dihgere;  quod  est  opus  excellentissimum  viatoris.  Ideo 
si  illud  porisma  per  impossibile  foret  verum,  tunc  sicut 
nemo  tenetur  ahenare  a  se  caritatemvelspiritum  sanctum, 
sic    nemo    teneretur  temporaha    pauperibus   impertiri. 

S  Suppono  autem  de  logica  quod  sicut  confundit,  ut 
si  temporah'a  sint  tam  necessaria  sicut  ahqua  potestas 
faciendi  miracula,  tunc  nuha  tahs  potestas  est 
necessarior;  quod  est  falsum  de  potestate  quam  Joh. 
1°,    12  exprimit:    Dedit   eis  potestatem  filios  Dei  fieri. 

20  lUa  enim  est  infinitum  melior  quam  possessio  tempo- 
ralis,  nam  ex  iha  potestate  legitur  Evangehstam 
mutasse  silvestres  frondes  in  aurum  et  htoria  saxa  in 
gemmas.  Ex  quo  patet  quod  illa  potestas  fuit  infinitum 
validior  quam  illa  possessio  et  plus  fecit  ad  profectum 

25  ecclesie.  Aliter  enim  Christus  infinitum  potencior 
cesare,  habens  discipulos  prudenciores  ad  ministrandum 
bona  fortune,  foret  notabih'ter  increpandus  quod  non 
dotasset  ecclesiam  plus  quam  cesar.  Hoc  enim  propter 
minorem   raundi  avariciam  fuisset  tunc  melius,  et  per 

3o  consequens  ex  dictis  tam  bonum  sicut  potestas  e|uam 
Ghristus  habuit. 

Sexto  videtur  quod  nullus  clericus  contenderet  circa 
maioritatem  sui    ad  subditos  in  ecclesiastica  ierarchia, 


4.  A  in  marg.:  Conclusio.  6.  B:  ulilis  procreator.  14.  A : 

sicut    nemo.  24.    B:    valior.  32.    Sexta    conclusio.  Nullus 

clericus    debet    contendere    pro    maioritate    ad    subditos    in    ecclesiastica 
ierarchia. 


464  JOHANNIS  WYCLIF. 


CAP.  XIX. 


Therc  shouid   nam  liomine   habente   revelacionem  ad  hoc  non  con-  192"=  S 
conteniion  for  tenderet  circa  illud,  sed  sentiret  humihter  de  se  ipso, 

high  place  in       .  . 

the  church,    51  uou  nabeat  revelacionem  de  hoc;  cum  tunc  ignorat 
si  sit  de  sancta  matre  ecclesia,  in   vanum  contenderet 
si  sit  maior  de  illa  ecclesia,  cum  deest    sibi   probacio  5 
si  sit  de  illa   ecclesia   (ut    tactum    est    in   conclusione 
prima).   Maioritas    autem    in    ecclesia    et    non   de  illa 
foret     contendenti      inutihs      et      ecclesie      tamquam 
impertinens    sive   contrarium  *  contemptibihs.    Et    ex  192''  a 
istis  videtur  quod  nimis  magna  demencia  foret  urgere  10 
ecclesiam    ut    credat    quemhbet  Romanum  pontificem 
esse  caput  sue  ecclesie,  nam  iuxta  dicta  quihbet  talis 
posset    esse   episcopus    in    ecclesia   sine   hoc  quod   sit 
sinccwecannotde  iUa.  Sicut  cr^o  non  est  de  fide  quod  omnisRomanus 

icll  wliethcr  ... 

even  ihe  highest  pontifex  sit  predcstinatus,    sic    non    est  de  substancia  i5 

are  members.    ^        ^  •*  ^ 

fidei     quod    sit    caput    vel    membrum    sancte    matris 
ecclesie.    Et   patet  quod   non  sequitur  perire  in  laicisb 
fides  de  recto  sacramentah  ministerio  sacerdotis,  quia 
sufficit   fideh   credere  fidem  cathohcam  et  quod  Deus 
propter  nuhum  errorem  spiritualis  prepositi  dampnificat  20 
subditum  nisi  suum  demeritum  sit  in  causa.  Non  ergo 
debet  subditus  desperare   de    peccato    prepositi,    quia, 
quantumcunque     malus    sacerdos     fuerit,      dummodo 
subditus  in  Christum  crediderit,  salvus  erit,  et  dampna- 
biie  ministerlum  sacramenti    sui    curati    sibi   proderit,  25 
ut  ostendit  decretum  sub  auctoritate  Augustini,  in  De 
Gonsecracione,  dist.  IV:  Quomodo  ipsum,  inquit,  carac- 
terem  multi  lupi   eciam   lupis  infiguiit    qui   videntur 
esse    intus,    verumptameji    ad    illam    ovem    que    ex 
multis  una  est  ?ton  pertinent.  3o 

Nec  sequitur  ex  isto  confusio  pohcie  ecclesie,  quia  c  T 
ecdesia  mihtans  operibus   sui  curati  debet  credere,  et 

7.  Codd.:  Minoritas.  9.  B:  impertis.  9.  A  inmarg.:  Non 

tenemur   credere     Romanum     pontificem    esse     caput     nostre     ecclesie. 
16.  B:  vel  deest.  24.  A  in  marg. :  Augustinus. 

27.  Decreti  III  pars,  De  Consecr.  dist.  IV,  cap.  XLI. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESIA.  4^5 

T  192"  non  nudo  nomini  vel  prefecture  in  facie  ecclesie,  quia 

talis  foret  evidencia  nimis  fallax.  Obediendum  est  tamen 

tali    pretenso    preposito   salva   semper  obediencia  legi 

Ghristi;    et    in   ista   cecitate    tantum    turbatur  ecclesia 

5  quod    quidam    plus    credunt    signis    mortis    factis    in  Excessive  trust 

.    .  ,    -  in  miracles. 

vestigio  mortuorum  defunctorum  quam  openbus 
vivacibus  superstitum  quantumcunque  conformiter  legi 
Christi  vivencium.  Et  credo  quod  illusio  diaboli  in 
talibus  signis  excecat  populum;  post  illum  ergo  in 
loquo  claruit  viva  vite  sanctitas  probabiliter  credi  potest 
ad  ostendendum  eius  sanctitatem  signorum  claritas, 
sed  adhuc  non  tam  evidenter  sicut  in  uno  opere 
fructuoso. 

Unde  tah"s  culpanda  cecitas,  inordinatus  ac  cupidus    Evii  of  reiic 

,  .  ,.       .       ^     .  .  .  ,  worship. 

o  cultus  circa  rehquias  laciunt  in  penam  peccati  populum 
multum  falh".  Unde  in  multis  patriis  cupido  pecunie 
facit  in  multis  ecclesiis  quod  pars  persone  empte,  ut 
canonizetur  pro  confessore  vel  martire,  plus  honoretur 
peregrinacione,  sumptuosa  oblacione  et  sepulcri  orna- 

20  cione  auro  et  lapidibus  preciosis  quam  corpus 
matris  Dei,  apostolorum  Petri  et  Pauh  vel  alterius 
notorie  beati.  Et  evidencia  taHum  stat  in  isto  quod 
taha  possunt  fieri  vere  ac  meritorie,  et  prelati  quibus 
hoc  est  incognitum    approbant    quod  sit  ita;    nuhum 

2  5  tale  factum  reprobo  et  pauca  vel  nulla  approbo,  quia 
peregrinantes,  rehquias  adorantes  et  pecunias  congre- 
gantes  nedum  possent  occupari  utihus  hoc  dimisso, 
sed  ex  factis  in  lege  Christi  et  scriptura  videtur  sequi 
quod    omnes    sic     colentes     debent     protunc    mehus 

3o  occupari  et  per  consequens  peccant  graviter  mehus 
omittendo.  Dimitto  peccata  que  contingunt  altrinsecus 
in  hoc  facto  et  quomodo  ipsum  est  factum  phari- 
saicum    patrum  veteris    testamenti,    sed    non    ex  lege 


5.  B :  quod  quidem.  6.  B :  mortuorum  deest.  14.  A  in  marg. : 

Nota  de  peregrinacione.  10.  A  in  marg.:  Nota  de  colentibus  reliquias 

sanctorum  (Below  192'^  without  mark  of  reference). 

3o 


466  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

nova    efficaciter    nobis    fundatuni,    sed    ut    plurimumT 
ambiguum  *  et  vel    ex    parte  colencium  vel    ex   parte  igS' 
occupancium   reliquias  viciatum.    Sicut  enim   in    lege 
veteri  Judeis    declinantibus  a  cultu    insensibilium    in- 
valuerunt  signa  generacionis  adultere,  sic  in  nova  lege  5 
torpente    affeccione    celestium  oportet  tradiciones  hu- 
manas    et     ritus    ceremoniarum    sensibilium    dimissa 
religione    et   affeccione    irisensibilium  prevalere,    et  ad 
hoc  movent  tres  hostes  anime. 
The  devii  has       Nam  necesse    est    dyabolura    illusionibus   signorum  v 

always  drawn  .  .  .       . 

men  to  hypo-  sensibmum    seducere   ypocritas   sub  specie  sanctitatis, 

crisy   by  means        .  r  •  i       i  •  i 

of  sensibie     quia  pcccata    racta  m  populo  hoc  requirunt,    et  dya- 
bolus    videt    quod   populus  ad  seduccionem  illam  est 
pronior.    Sic    enim   legitur  1°  Regum  XXVIIP°   quod 
Saul  consuluit  phitonissam  que  arte  diaboU  suscitavit  i5 
sibi    dyabolum    pretendentem    effigiem    Samuel,     qui 
dyabolus  multas  veritates    commiscuit,    ut  Saulem   in 
desperacionem   induceret  et  caucius  in    ahis  erroribus 
seduceret    post  et    ante.    Declarat    autem    Augustinus 
hbro  11°  De  Mirabihbus  Sacre  Scripture,  cap.  X°,  quod  20 
fuit    dyabolus,    non    spiritus    Samuehs,     primo    quial 
muher  tam  mahfica  non  haberet  arte  diaboh  potesta- 
tem  ad  imperandum  tam  sancte  anime;  secundo  quia2 
tyrannus  Saul    non    meruit    tantam    iUustracionem  et 
ministracionem  a   bono    spiritu    inquietato    per    duos  aS 
homines  tam  indignos,  et  tercio  quia  dicit  ille  spiritus:  3 
Cras  tu  et  filii  tui  mecum  eritis.   Saul  autem  et  fihi 
eius  creduntur  fuisse   reprobi    et   sic   cum   diabolo    et 
non  cum  spiritu  Samuehs.  Ista  movent  hunc  sanctum 


10.  A  in  marg.:  Diabolus  sepe  seducit  homines  per  corpora  mortu- 
orum  et  de  Samuele,  an  ipse  fuisset  suscitatus  (Above  ipS"  without 
mark   of  reference).  i6.  A  Aj:    pretendem.  20.   B  in  marg. : 

Nota  secundum  Augustinum   quod    phitonissa  suscitavit  diabolum  Sauli. 
21.  A  in  marg. :   Samuel;  ibid :   Augustinus. 


21.  Aug.  Opp.  tom.  III,  pars  II,  pag.  18  Appendicis.      27.  I.  Reg. 
XXVIII,  19. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESTA.  467 

Vi93»ad  credendum  hoc  totuni  factura  fuisse  illusione  dia- 
boli,  et  credo  quod  nemo  faciet  evidenciam  quin 
licet  fidelibus  opinari  quod  feretrum  pape  bellantis 
translatum  fuit  in  ecclesiam  arte  dyaboli.  Nec  sequi- 
5  tur  ex  sentencia  Augustini  quod  scriptura  1°  Regum 
XXVIII^°  sit  falsa,  quia  dicit  quod  nomen  Samuelis 
signat  translative  dyabolum  figurantem;  sic  enim 
dicitur  I  Johannis  V°,  8  quod  spiritus,  aqua  et  sanguis 
unuin  sunt  in  officio,  designando  trinitatem  divine 
loessencie,  et  in  communi  modo  loquendi  pretendens 
personam  alterius  vocatur  nomine  ilHus  cuius  vicem 
pretendit.  Sic  enim  Johannes  dicitur  Helyas,  et  angelus 
vicarius  Dei  loquitur  in  lege  veteri  in  persona  Dei 
cuius    sentenciam    representat.     Redeundo     ergo     ad  Ciirisi's  priests 

_,,     .     .      should  care 

i5  propositum,  patet  quod  necesse  est  sacerdotes   Lhnsti  oniy  to  do  ser- 

...  .  -11  •      •  •    -i-  •  "^'c^  ^^  ^he 

dmiittere  ritus  gentiles  de  maioritate  civih  et  omnmo       Church. 
attendere  quomodo  copiosius  atque  humihus  fructuose 
servient  in  ecclesia  sancta  Dei  scientes    ex    fide    quod 
secundum    hoc    laus    et    maioritas  sunt    a   Deo.     Ideo 

20  secundum  Grisostomum  sicut  membra  humani  cor- 
poris  nobihora  non  impugnant  minus  nobilia  sed 
iuvando  se  reciproce  complent  sua  officia,  sic  debet 
esse  de  membris  sancte  matris  ecclesie:  unusquisque 
sine    pompa    maioritatis    vel    eius    soHcitudine    debet 

25  iuvando  et  amando  quemhbet  operari  in  sua  vocacione 
subducta  contenciosa  adversacione. 

X      Septimo  videtur   quod   nuUus    prescitus   recipit  rite  Baptism  does 
baptismum    quo    deleatur    simpHciter    suum  originale  destroy°o¥iginai 
peccatum;  patet  ex    dictis    XXVII°    capitulo    Hbri   V'.     for"known. 

3o  Nam  omnis  prescitus  manet  perpetuo  in  defectu  finaHs 
perseverancie,  quod  est  peccatum  gravissimum  et  indele- 
bile,  et  per  consequens  non  toUitur  simpHciter  per 
baptismum.  Verumptamen  sicut  aHqua  est  gracia  pre- 

7.  B  in  marg. :  Nota  de  papa  bellatore.  19.  B:  Ideo  deest.  A  in 

marg:    Crisostomus.  27.   A  in  marg. :   Septima  conclusio.   Nuilus 

prescitus    recipit    rite     baplismum    quo    deleretur    peccatum    originale. 
28.  AAj:  quomodo  deleatur. 

3o* 


468  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XIX. 

destinacionis  etaliqua  gracia  secundum  presentera  iusti-X 
ciam,  sic  aliquod  est  peccatum  presciencie  *  vel  finalis  iq; 
impenitencie,  et  aliquod  peccatum  secundum  presentem 
iniusticiam,  et  quia  termini  videntur  multis  extranei  et 
pretersignificacionem  verbalem,  ideo  alias  illos  exposui,  5 
declarans    quomodo    ista    dicuntur   gracie   et    peccata 
equivoce   et   quomodo   ista  sunt  alternatim  sibi  oppo- 
sita.  Nam  omnis  prescitiis  habet  perpetuum  et  origi- 
nalem    defectum,    ille    tamen    ad    tempus    in    malicia 
sua    suspenditur    per    graciam    secundum    presentem  lo 
iusticiam,    ut    graciam   baptismalem  et  alias,    et    ideo 
dixi  quod  peccatum  originale  non  deletur  simpliciter. 
The  profit  of  Et    si    queratur    quid    meretur    prescitus    existens    in 

present  .  ... 

righteousness   gracia   secundum    presentem    iusticiam,    dicitur    quod 
foreknown  is   aput     rectiloquos     et     non     equivocantes     nunquam  i5 

that  they  ,         .         .  ^  . 

lessen  their    merctur    beatitudinem,     quia    nunquam     est    dignus 

punishment,  .  ... 

beatitudme,  sed  meretur  perpetuam  mitigacionem  pene 

eterne    cum    aliis    bonis    temporalibus;    et    sic    Deus 

redemit  prescitum  non    ad  beatitudinem   sed   ad  pene 

eterne  miticiam,    sicut  redemit  omnes  dampnatos.    Et  20 

correspondenter   prescitus    absolvitur   a   peccato,    non 

ut   omnino  non   perpetuo  puniatur  sed   ne  tam   gra- 

viter  perpetuo  puniatur.  Et  sic  (ut  dicit  Lincolniensis) 

peccata    redemit    non     actus    sed     defectus    quorum 

malicia  per  temporalem  graciam  est  suspensa.  Et  sic  25 

and  gain  a     presciti,  sive  seculares  sive  clerici,  quantumcunque  iuste 

S"o^'tfSl)orai*^  videantur  prefici  bonis  Dei,  hoc  est,  dumtaxat  secun- 

goods.        ^^^^  ^^j^   ^^^   g^j^^   j^^    gracia    temporali    et    iniuste 

simpliciter  dum  carent  omnino  momentanea  caritate. 
Ex    quo    patet    quod    iudices    tam    seculares    quam  3o 
ecclesiastici  deficiunt  persepe  in  suis  iudiciis  a  regulis 

2.  A  Aj:   sicut   aliquod.  2.  A   in   margine:  Nota  quid  meretur 

prescitus    per   temporalem    iniusticiam     (Above    igS^  without    mark  ot 
reference).  5.  preter;    in   codd.:    p*.  11.    alias,  scil.  gracias. 

i3.   Ainmarg. :    ^   .^    ■       !>     Nota.  23.  A  in  marg.:  Lincolniensis. 

Solucio 

24.    B:    peccata   redeunt.  3o.  A  in  marg. :  Conclusio.  De  iudiciis 

sepe  dubiis  iudicancium. 


CAP.  XIX.]  DE  ECCLESIA.  469 

XioS^^et    iudiciis    prime  iusticie.    Si    enim    secundura    leges  Judges  decide 

,  .  .      ,  .      ,.  ,  ,         •    .  ,    wrongly  from 

hommum     mdex     mdicans     seculare    dominmm    vel    not  knowing 

.     .      .  rr  '  •      "^^^  ^^  P""^" 

ecclesiasticum    orncmm    pro    procreato    extra    matri-     destinatc. 

monium    quem  vocat    filium    populi    et    illegitimum, 

5  quantumcunque  predestinatus    et  habilis   fuerit  quoad 

Deum,  multo  magis  iudex  iudicans  pro  prescito  quem 

Deus  decrevit  inhabilem  iniuste  iudicat,  quia  contrarie 

iusticie  legis  Dei.  Nec  valet  ficta  excusacio  qua  dicitur 

quod  iudex  facit  suam  dihgenciam  iudicando  secundum 

10  suam  noticiam,  et  nisi  forent  taUa  iudicia,  maius 
malum  contingeret.  Nam  quoad  primum  constat  quod 
in  tahbus  ambiguis,  utrum  iniusta  fuerint,  debet  homo 
dubium  illud  dimittere  et  partem  securam  ehgere. 
Hoc    enim    docuerunt  Ghristus    et    sui    apostoli    tam 

1 5  scripto  quam  opere.  Et  quantum  ad  secundam  partem, 
patet  quod  non  est  peccandum  vel  veniahter  propter 
ahquod  bonum  signabile  acquirendum  vel  malum 
culpe    aut    pene    persone  vel    perpetuo   precavendum. 

Y      Et  ex  istis  patet  veritas  conclusionis  beati  Aueustini  Augustine  said 

^  ^  tliat  civil  laws 

20  Epistola  XXXVII*  ad  Bonifacium  quod  leges  hominum  ^re  mostiy  un- 
quas    sanctus    vocat     iura     civiha     communiter    sunt 
iniuste.  Nam  supposito  quod  Petrus  sit  predestinatus, 
carnahter  iUegitimus,  vendicans  hereditatem  vel  eccle- 
siasticum  officium,  et  supposito  quod  Paulus  prescitus 

25  sit  iegitimus,  vendicans  illud  idem  beneficium,  Petrus 

tamen  habihs  et  Paulus  inhabihs  quoad  Deum,  et  sint 

duo  iudices  quorum  primus  iudicet  pro  Paulo  secun- 

dum  leges  hominum  allegatas  et  testificaciones  legahs 

193' testimonii  plane  *  depositas  et  iudicet  secundus  iudex 

3o  pro  Petro  ex  revelacione  qua  noscit  Deum  iudicare 
Petrum  habilem  ad  datum   beneficium  et  Paulum  in- 


8.  Ainmarg. :  Ficcio.  19.  A  in  marg. :  Augustinus.  ig.  B:  quod 
veritas;  beati  deest.  Non  in  Aug.  Ep.  CLXXXV.  Opp.  tom.  II,  pag.  643 
seqq.  sed  pocius  in  epistola  ad  Macedonium  hanc  sentenciam  invenies: 
Quaed^m  intcr  eos  iura  constituuntur  quae  appellantur  civilia,  non  quod 
hinc  fiat,  ut  bene  uten\es  sint.  .  .«  Opp.  tom.  II,  pag.  534.  22.  A  in 

raarg. :  Casus. 


470  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XIX. 

habilem,  et  patet  quod  secundus  iudex  iudicat  iustum  igS'  Y 
iudicium,    et    per    consequens    primus    iudicando   sibi 
contrarie    iudicat    secundum  faciem  et  iniustum   iudi- 
cium;   et  talis  perplexitas  est  communiter  in  humano 
iudicio.  Et  patet  possibiHtas  casus  ex  sentencia  Augu-  5 
stini  super  Johannis,  Sermone  XI°,  super  illud  Johannis 
111°,   I :  Erat  homo  ex  phariseis,  ubi  notat  scripturam 
Exodi    111°,    quare    Deus'   signanter    dicit:    Ego    sum 
Deus  Abraham,  Deus  Isaac,  cum  Noe,  Job,  Moyses 
et    alii    multi    erant    patres    veteres    nominandi,    et  10 
respondet  quod  iji  istis    tribus  patriarchis  qui  erant 
principia  generis  Hebreorum^  Israelitarum  et  Jude- 
Fourfoid  divi-  orum  figuratum  est  genus  populi  christiani.  Nam  iUi 
Christians.     tres  habuerunt  prolem  de  liberis  et   ancillis   secundum 

divisionem  quadruplicem;  etsic  est  in  populo  christiano.  i5 
Nam  sicut  Abraham  genuit  ex  Sara  libera  Isaac  bonum, 
sic  ex  Agar  ancilla  figurans  malos  (ut  notat  Apostolus 
Galatis    IV°,    3o)    peperit  Ysmahelem.    Iterum  Rebeca 
uxor    Isaac    nedum    peperit    Jacob    bonum    sed    Esau 
malum  tam  nomine  quam  figura,  et  Jacob  de   liberis  20 
et    anciUis    peperit    duodecim     patriarchas.     Sic    ergo 
habemus    bonos    procreatos    ex    bonis,    ut    Ysaac    de 
Sara,    malos    de    mahs,    ut   Ysmael    de   Agar    ancilla, 
malos  de  bonis,  ut  Esau  de  Rebeca,  bonos  de  malis, 
ut  sunt   filii  Jacob  quibus  datur  hereditas  de   ancilhs.  2? 
Correspondenter    (ut    dixi    superius)    inter   christianos 
quicunque  servaverint    semen  fidei   patris  nostri  Jesu, 
de  quantumcunque  mahs  processerint  quoad    carnem, 
de    quantumcunque    malis    sacramenta    et    legem  Dei 
receperint,   si  perseveranciam  finalem  servaverint,  sunt  3o 
finaliter  premiandi. 


I.  A  Ai:  patet  deest.  6.  Johannis;  scil.  cvangelium.  9.  Isaac; 

et  Deus  Jacob  deest  in  codd.  17.  A  A^:   sic  deest.  18.   In  codd. 

Gal.  III.  A  in  marg. :  Nota  nativitatem  bonorum  ex  malis  et  econtra. 

6.    Aug.    In  Joh.  Ev.  cap.  III,  tract.  XI,  Opp.  tom.  III,  pars  II, 
pag.  378. 


CAP.  XX.]  DE  ECCLESIA.  471 

Y  193*=  Ex  quibus  patet  quod  natale  viciuni  sanari  potest 
per  viam  morum  tam  quoad  celeste  beneficium  quam 
terrenum,  nec  dubium  quin  dimisso  affectu  primatus 
vel    data    prepositura     amovibili    iuxta     testimonium  Preiates  shouid 

...  .  ,.,..-  1-         •  1      •  ^^  rcmovable 

3  digni  operis  vel  mdigni  loret  menus  m  ecclesia  quam    tor  bad  be- 

,         -  ,  ...  iiaviour. 

est  modo.  Leges  ergo  secundum  quas  mdicatur  con- 
tra  magis  habiiem  quoad  Deum  pro  minus  habili  vel 
indigno  sunt  omnino  iniuste  vel,  si  non  sic  iudicatur 
secundum  leges  illas  nec  ille  sufficiant  habihtatem 
lohominis  ad  talia  edocere,  stultum  foret  legibus  illis 
in  iudiciis  cecis  intendere  et  evidenciam  operis  quam 
Deus  dedit  relinquere. 


GAP.  XX. 

A      Fructus   huius   longe  contencionis  de  nostra  sancta  Tius  discussion 

,      .        r  ...  sliould  lcad  to 

1 5  matre    ecclesia    loret    sequens    noticia  scripture  sacre,  knowiedge  of 

,.,         .  .  .      ,  Scripture, 

et  per  consequens   dileccio  sponsi  et  sponse  mducens  especiaiiy  the 
iaborantes  in  ista  fide   fidehter  in  domum  domini  ad    Song  ot"  me 

,        ,  .  ,      .,,.  ,.  ,,,      ,        .  Church  (Prov. 

regulandum,     ita     quod    ilh    apphcetur    illud     Apoc.  xxxi)  and  the 

ultimo:    Spiritus    et   sponsa    dicunt:    Veni.    Quamvis 

2oautem   quilibet  hber  scripture  requirit  pro   eius  sensu 

noticiam  istius  articuh  fidei  de  ecclesia  sancta  catho- 

hca,    speciahter    tamen    hber    Apocalypsis,    canticum 

ecclesie    Proverbiorum  XXXI''  et  Cantica   canticorum. 

1  Quando   enim  partes  ecclesie  turbantur  erga  plurima, 

2  5vocantur  adolescentule    non    habentes  ubera,    quarum 

Salomon   dicit   non  esse  numerum  propter   volubilem 

igjdatfeccionem  animi   circa   multa;  *  sed   quando   Martha 

2dimissa    vita    activa    induit    figuram  Marie,    intendens 

incomplete    tamen    uni   necessario  contemplando,    in- 


I.  A  in  marg.:  Conclusio.  10.  B:  legibus  vel  in.  12.  relin- 

quere;A.  Seq.  glossa  Bohemica:  Jako  czynye  nassy  pravilegiste.  Id  est:  ut 
faciunt  nostri  iuris  legiste.  17.  18.  B  :  ad  regnandum.  iq.  In  codd. : 

Sponsus  et  sponsa  dicunt.  Correxi  e  textu  Apoc.  XXII,  17.  20.  A: 

quilibet  librum. 


472  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

ducta  in  thalamum,  secundum  numerum  octogenarium  igS'»  A 
dicitur   concubina;   sed  tercio  plus  accedens  ad  unita- 3 
tem    que   est  omnia  in  omnibus  notatur  sub   nomine 
regine    et    sub    numero    sexagenario    post     miliciam 
triumphalem;     sed    quarto    quando     cessabit     omnis4 
exaccio,    area    tocius    ecclesie    plene    purgata   a  palea 
per  ventilabrum  finahs  iudicii,  non  derelicta  in  corpore 
tocius    ecclesie    macula    sive    ruga,    tunc    dicitur    una 
columba  adepto  fine  unitatis  caritative,  secundum  quam 
tota   ecclesia   est  Christus.  Patet  ista  sentencia  Ganti-  10 
A  short  expo-  corum  VI°  et  sparsim  alibi  in  processu.  Intendo  ergo 

sitionofthe     .,,  "^       ..  ....  ,  ,.  ^ 

Song  of  the  vir- illam    partem    mediam    scihcet    canticum   de  muliere 

tuous  woman.     _       .  .  ym      ■,  /•        , 

forti  succmcte  transcurrere  et  dimcultates  profundas 
tam  expositorias  quam  scolasticas  superioribus  meis 
rehnquere.  Video  tamen  (Hcet  obscure)  quomodo  i5 
omnis  difficultas  logica,  philosophica  vel  methaphisica 
includitur  in  scriptura  de  sancta  matre  ecclesia,  ymmo 
(ut  habundancius  loquar)  si  quid  subtilitatis  repertum 
est  a  nobis  in  aliqua  istarum  arcium,  eius  sentenciam 
innuit  nobis  spiritus  sanctus  in  cantico  sapientissimi  20 
it  is  in  three  Salomonis  de  sancta  matre  ecclesia,  Proverbiorum 
a;  teiiing  of  the  XXXI°,   10,    MuUerem  fortem    quis     inveniet;    quod 

marnage    of  ,..,.. 

the  Church    potest  dividi  m  tres  partes,  m  quarum  prima  narratur 

b)  of  its  office     -^     ,      .  .       .  .         ^  ,       f         .,  • 

c)  of  its  praise.  ecciesie  sancte  comugmm,  m  secunda  describitur  ems 

officium   et  in  tercia  concluditur  eius  preconium.         2  5 
Primo   autem  supponitur  esse  unum  primum   con-B 
iugium    quod    sit    metrum    omnium    aliorum     inter 
fortissimum  virorum  et  muHerem  sibi  proporcionalem 
faciendum,  nam  secundum  philosophos  in  omni  genere 
est  reperibile   tale    primum.    In    genere  ergo   coniugii  3o 
supposita  incarnacione  verbi  (quod  est  Deus  fortis  et 
potens  in  preUo)  oportet  invenire  sibi  coniugem  bene 
fortem.  Ideo  primo  de  illa  queritur:  Mulierem  fortem 

I.  A  in    marg.:  De   adolescentulis,  concubinis    et   reginis    Salomonis 
(Above  193*  without  mark  of  reference).  2.  B  :  si  tercio.  22.  A  in 

marg. :   Exposicio  illius:   Mulierem  fortem  quis  inveniet.  26.  A  in 

raarg.:  Supposicio.    13:  omne  unum.  3i.  B:  quod  est  dominus. 


CAP.  XX.]  DE  EGCLESIA.  4^3 

Biq3^ quis    invetiiet,    ubi    secundum    sanctos    doctores   con-     Verse  lo. 

,.  ,.  -.  .        ...  By  the  virtuous 

corditer     oportet     per     mulierem     rortem     mtelligere     woman  we 

•  .  .  .  .  understand  the 

sanctam  matrem  ecclesiam,  quia  quamvis  sexaginta  Church. 
sinti^egine  et  octoginta  concubine  adolescentulariimque 
5  non  est  numerus  (ut  dicitur  Canticorum  VI^  7),  tamen 
ex  omnibus  illis  constat  una  columba  (ut  dicitur  ibi- 
dem).  Quis  ergo  inveniet  dignam  coniugem  tanto 
sponso?  Et  videtur  quod  nuUus  hominum  nisi  ipse, 
nam  in  constitucione  primi  carnalis  coniugii  primus 
loconiux   concurrebat   materialiter   ad   causandum  suam 

coniugem   (ut   patet   Genesis  111°):    ergo  multo  magis  Ciirist  has  part 
in  illo  coniugio  celesti  oportet  coniueem  concurrere  in  of  his  spouse, 

.    .^  ^  ^  .  as  Adam  of 

causa  triplici  ad  causandum  suam  conmgem  ex  natura         Eve. 
langelica    et    humana.    Primo    ergo    opere    creacionis 
i5secundum  raciones  exemplares  in  verbo,  secundo  vero 

2  opere  ministracionis   secundum   raciones  seminales  in 

3  genere  humano,  et  tercio  opere  recreacionis  in  Christo 
facto  circulariter  ista  duo  inventa  est  muHer  ista 
fortis.   Nam  secundum  illam  partem  lapsa  in  devium 

20  erravit,  sicut  ovis  que  periit  in  vepribus  peccatorum, 
et  (ut  dicitur  Matthei  XVIII°,  12)  pastor  et  sponsus 
dimissis  nonaginta  novem  ovibus  in  pascuis  semper 
virentibus  in  celo  perditam  ovem  invenit  et  humeris 
suis  labore  et  penahtate  debita  reportavit.  Nec  moveat 

25  quod    beatus    Augustinus    in    tractatu    huius    cantici 

iQ^^dicit    quod   hec    mulier    est  ^  civitas    supra    montem 

posita  quam  difficile  est  nescire.  Videmus  enim  modo 

per  fidem  secundum  quam  tamquam  lucem  secundam 

illuminat  mundum,   faciens  nos  luscos    tenebra   igno- 

3orancie  obfuscatos  videre  eam  speculariter  et  obscure, 
sic  quod  ignoramus  quoad  noticiam  distinctam  partes 
ecclesie,   sicut   videns  civitatem  longinque,  confuse   et 

14.  A  in  marg. :  Nota  de  coniugio  (superscriptum:  matrimonio)  Christi 
et  sponsa  ecclesie  (Below  ig3'i  without  mark  of  reference). 

25.  Aug.  Sermo  XXXVII  de  Prov.  cap.  XXXI,    Opp.  tom.  V, 
pag.   181. 


474  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

indistincte    videt    domos    eius  et  alia  ornamenta.  Nec  k^- 
sLifficeremus    sic   cernere,  nisi  dicta  mulier    a    sponso 
prius  in  racionibus  exemplaribus  et  visceribus  miseri- 
cordie  sit  inventa.  Unde  post  conclusionem  propositam 
supponendo    quod    ille     invenit    hanc    mulierem    qui  3 
secundum    divinitatem    est    immensus,  a  cuius    oculis 
nichil  potest  esse   absconditum  et  secundum  humani- 
tatem  ascendit  super  omnes  celos,  subditur  inventorem 
illum   quoad   naturam    et  quoad  tempus  respectu  pa- 
trum  veterum  esse  procul,  sicut  et  muHer  illa  procul  10 
erat  locaHter  a  ludeis,  partim  in  celo  secundum  ange- 
los  et  partim    in  terra  secundum  gentes  pro  tempore 
gracie  convertendas,  sicut  procul  erat  a  Deo  per  cul- 
pam,    cum    non    sit    possibile    quicquam   esse    a   Deo 
distancius    quam     peccatum.    Inventa    itaque    muHerei5 
forti    copulanda    in    primo     coniugio    videndum     esti 
secundo   de   suis    passionibus,    utrum  sit  apta  nuberes 
tanto  sponso;   et   respondet  litera  consequenter   quod 
The  Church  is  ^^    ultwiis  finibiis  precium    eius.    Quod    videtur   sic 
Chr^ist^^bfcauYe  posse  intelHgi:  causa  finaHs  quare  ecclesia  est   vaHda,  20 
destin^ation^^of  ^^  GhHsto  matrimoniaHter  coniungatur,  sunt  predesti- 
her  members,  naciones    suoruni    membrorum.     Nam    causa    celestis 
particularis    coniugii   est   opus  meritorium  viatoris,  et 
causa  operis  meritorii  est  gracia  infusa,  et  causa  gracie  " 
infuse   est   predestinacio   que  quasi  ultimus  finis  citra  23 
Deum    dignificat    ecclesiam    ad   illud  coniugium,  quia 
(ut    dicitur  Johannis  1°,    16),  de  eius  plenitudine  nos 
omnes  accepimus  graciam  pro  gracia.  Nam  ex  cari- 
tate  eterna  dedit  nobis  caritatem  subiectivam  secundum 
quam  cum  opere  meritorio  simus  digni  vel  (ut  habet  3o 
Htera    Augustini)    preciosiorem     preciosis     lapidibus 
que  eiuscemodi  est;    cum  quo  verbo  innuit  eiusmodi 


7.  A  in  marg.:  Solus  Christus  potuit  talem  mulierem  fortem  invenire, 
que  est  sua  sponsa  (Above  194»  without  mark  of  reference). 

3i.  Aug.  1.  c.  cap,  III. 


CAP.  XX.]  DE  ECCl.ESIA.  47^ 

B  ]f)4"raulierem    m    mente    habere    dileccionem    usque    ad 
finem;  que  Ganticorum  VIII°,  6  fortis  iit  viors  dicitur. 
C      Ex    quo    sequitur    quod    mulier     habens    membra 
dileccione    sic    forcia    sit    soonsa    racione    consumate    which  makcs 

^       .       ,.    .  .  .  ,      ^  ,.,.    .    hcr  love  to  tlic 

3  lortitudmis    preciosa,     quia     usque    ad    nnem    diiigit         cnd. 
sponsum    suum.  Alii    autem    lapides    scilicet  caritates 
horales  finaliter  excidentes  (ut  fuit  in  Donato  et  aliis 
prescitis)  non  sunt  tanti  precii,  ut  subiecta  sua  sponso 
ecclesie  coniungantur;  vel  tercio  intelligitur  non  con- 

lotrarie  supradictis  quod  de  ultimis  finibus  celorum  et 
seculorum  est  precium,  unde  est  dignitas  huiussponse; 
vel  quarto  de  divinitate  ac  humanitate  in  Ghristo 
qui  sunt  ultimi  fines  circuH  intelligibilis  est  precium 
huius  mulieris,    ut    patet    ex  fide,    quia  sicut  verbum 

i5creat,  ita  dignificat  sponsam  suam.  Et  de  ipso  dicitur 
Psah-Qo  XVIII°,  7:  A  siimmo  celo  egressio  eius^  et  in 
ultima  etate  secuU  consummata  est  gracia  unionis  virtute 
cuius  originatur  tota  dignitas  huius  coniugii;  I''^  Gor. 
X*^,  I  I  scribitur:  Nos  siimus  iii  quos  fines  seculorum 

20  devenerunt.  Inventa  ergo  coniuge  et  inventa  eius  digni- 

tate  ex  precio  vel  valore,  cum  sponsus  sit  totum  per  se 

dignificans  opus  suum  non  restat  quid   tardaret  iliud 

3  194"  coniugium.     Ideo   innuitur    tercio    affi*dacio  celestis, 

dum  subditur:  Confidit  in  ea  cor  viri  sui.  Plane.  inquit      Verse  n. 

.  .  ^  ,.  ^  ,  .  ,  .       1  he  husband's 

23  Augustmus,  cojifidit  et  ut  confidamus  in  eum  edocuit.     trust  in  his 
Prescius  predestinacionis   proprie    confidit    qui  falli 
non  poterit.    MuHer    autem   cum   fiHis   suis   potest  in 
ipsum  confidere,    eo    quod    mentiri    non    poterit   nec 
sponse    vel    membris    suis    deficere,    sed    totus    timor 

3ohuius  affidacionis  stat  in  nostra  desidia  quod  per  nos 
non  sit  precium  vel  dos  huius  coniugii  consummata. 


5.  A  in  marg. :  Nota  de  passionibus  ecclesie,  an  posset  nubere  Christo 
6.  B:  licet  caritates.  8.9.  AA^:  sponsa  ecclesia.  B:  sponso  ecclesia. 

i5.  B:  Eciam  de.  18.  B :  erigitur  tota.  19.  Nos  sumus  deest  in 

textu  apostoli  citato.  22.  23.  B:    dictum   coniugium.  26.  B:  pre- 

scitus.  Aug. :  Prescius  confidit,  falli  non  potest  qui  confidit.  3o.  desidia; 

A:  desideria. 


476  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

Quarto  infertur  quod  uxor  tanti  domini  cuius  sunt  ig^*»  D 
omnia    et    ipsa    cum    eo    una    persona    (ut   docetur 
Matthei  XIX°,  5),  erit  sicut  vitis  habundans  in  lateribus 
domus  sue,  ideo  subditur  quod  spoliis  tion  indigebit. 
Non,  inquit  Augustinus,  quia  non  querit  spolia,  cum  5 
diffusa  per   mundum   eius  trophea  accipit  tamquam 
sua,   quia  Sapiencie  X°,    19  scribitur:    lusti  tulerunt 
spolia    impiorum.    Et    hinc    nimirum    dicit    sponsa, 
Psalmo  CXVIII^,   162:  Letabor  ego  super  eloquia  tua, 
sicut  qui  invenit  spolia  multa.  Et  sic  ista  quadruplex  10 
proposicio  declarat  in  parte  predictum  coniugium. 
Theofficeofthe      Quoad  secundam  partem  cantici  in  qua   declaratur 

Church.  .....  ^^    .  .  .  .  .     . 

mmiens  nums  orncmm  primo  m  generah  premittitur 
Verse  12.      quod    sponsa   tam    grata,    tam    fida    et    tam    fertiliter 

All  the  works  of  ,  •  »  1  •   »  »  •» 

the  predestinate  dotata  a  viro  readet  ei  bonum  et  non  malum  omnibus  i5 

are  protitable  to    »•    »  ..  >^  ,  •  •        » 

the  Church.  dwbus  vite  sue.  Operatur,  mquit  Augustmus,  viro 
suo  bona  eterna  continue,  quia  (ut  mihi  videtur) 
omnes  predestinati  semper  prosunt  ecclesie  sine 
dampnacionis  sue  demerito  vel  ecclesie  detrimento.  In 
hoc  enim  differt  peccatum  predestinati  a  peccato  presciti  20 
quod  primum  est  necessario  remissibile  et  secundum 
dampnabile.  Primum  per  accidens  prodest  ecclesie  et 
peccanti  (ut  patet  de  peccato  Petri)  et  secuadum 
Hcet  per  accidens  faciat  ad  bonum  ecclesie,  tamen 
continue  sibi  nocet,  quia  sicut  quicquid  predesti-  25 
natus  hic  fecerit  tendit  ad  sui  salvacionem,  sic  quic- 
quid  prescitus  hic  fecerit  tendit  ad  sui  dampnacionem. 
Quod  autem  quidam  dicunt  peccatum  predestinati 
dampnabile,  equivocatur  in  nomine  dampnabile  sumpto 
large  vel  proprie.  Large  dicitur  dampnabile  culpandumi 
quod  perpetuo  dampnaretur,  si  non  foret  Christi  gracia 

I.  B:    Quarto  infert.  2.  A  Aj:   una  deest.  5.  In  codd.:   quia 

querit.  Corr.  e  textu  Aug.,  ubi  sic  habetur:  Non  quia  non  querit  spolia, 
ideo  non  indigebit,  sed  quia  multis  abundabit  ...  12.  A  in  marg. : 

Secunda  pars.  i5.  A  Aj:  a  deest.  17.  continue;  Aug. :  in  omni  tempore. 
20.  A  in  marg. :  Differencie  inter  peccatum  presciti  et  predestinati. 
22.  B:  Peccatum  per  accidens.  23.  B:  et  secundum  —  tamen  deest. 

29.  A  A^:  equivocatur  —  dampnabile  deest. 


CAP.  XX.]  DE  ECCLESIA.  477 

D  2  preservatura,  et  sic  omnis  peccator  foret  dampnabilis. 
194"  Sed  proprie  solum  illud  dicitur  dampnabile  ad  quod 
est  Dei  ordinacio,  ut  dampnetur,  et  sic  nunquam  hec 
mulier  vel  aliquod  eius  membrum  fecit  malum  damp- 
5  nabile  sponso  suo.  Et  (ut  notat  Augustinus)  hec  mulier 
fecit  non  sibi  principah'ter,  sed  sponso  bonum  quod- 
cunque  fecerit  tamquam  viro  et  capiti  modo  quo 
loquitur  Apostolus  11%  Cor.  V°,  1 5 :  Qui  vivit  iavi 
non  sibi  vivat,   sed    ei    qui  mortuus   est  pro  oimiibus 

10  et  resurrexit,  sic  quod  ecclesia  et  quodhbet  eius  mem- 
brum  quicquid  operatum  fuerit  hoc  facit,  ut  ei  placeat 
cui  se  probavit.  Omnes  enim  ahi  querunt  que  sua 
sunt,  non  que  domini  Jesu  Ghristi. 

E      Et  hec  est  racio  (ut  dixi  superius),   quare  Christus 

i5non  usus  est  proprietate  civih  in  se  nec  in  suis 
apostoh's.  Nec  moveat  quod  nemo  debet  bonum  reddere 
huic  viro  propter  hoc  quod  omnis  homo  est  servus 
sibi  inutihs,  cum  fecerit  omnia  que  rector  iste  pre- 
cepit,     ut  dicitur  Luce  XVII^   10;  et  Psalmo  XV^,  2 

2odicitur:  Dixi  doniino:  Deus  ineus  es  tu,  quoniani 
bonorum  meorum  non  egcs.  Verum  est  quod  Christus 
in  persona  propria  non  eget  modo  humanitus  neque 
divinitus,  sed  nos  egemus  ut  faciamus  omnia  nostra 
opera    primo    sibi,    hoc    est    ad    honorem     suum     et 

25  utilitatem  sui  corporis  in  quo  eget. 

Habita  solicitudine  generali  huius  matrisfamihas,  spe-      Verse  i3 

-r  TL  1    !•  >^         •    •       specifies  tiie 

loi^^cmcat   secundo  opus  *  suum,   cum  subditur:  Qiiesivit    woriv  of  tiie 

Cliurch,  in  giv- 

lanam  et  Iinum  et  operata  est  consilio  manuum  suarum.  ing  a  law  both 

.  ,     ,  .  for  our  outward 

Secundum  Augustmum  lana  est  habitus  collectus  ex  and  inward 
3o  campo  scripture  ad  regulandum  vitamlaudabilem  corpo- 
ralem  et  linum  esthabitus  ad  conversacionem  spiritualem 
ducendam.  Sic  enim  in  ordine  vestimentorum  nostrorum 
corporalium  interiora  sunt  linea,  sed  vestimenta 
exteriora  sunt  lanea.  Correspondenter  in  vestibus 
35  anime    que    secundum   fidera   scripture    sunt   virtutes: 

28.  B:  opata  est. 


478  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

quidquid  carne  operamw^,  est  a  dextra  sensibile:  quid-  194   E 
quid  spiritu,  in  secreto.  Oportet  ergo  hanc  feminam  cum 
sua  familia  indui  hoc  geminum  vestimentum.   Operari 
Both  laws  re-  auteni  came  et  non  spiritu  guamvis  bonum  videatur,  utile 

quire  obser- 

vance.        tameu  non  est.  Operari  vero  spiritu  et  non  carne  pig-  5 
?'orum  est ;  nam  dans  elemosinam  pro  laude  hominum 
nudam  vestem  videtur  indui,  sicut  dicens  sibi  sufficere 
in  consciencia  sua  Deum   colere,   nec  quod   debet  ad 
ecclesiam  ire  vel  ceteris  christianis  actibus  sensibilibus 
immisceri.    Talis,    inquit   Augustinus,    nudam    vestem  10 
lineam  vult  habere.  Non  sic  docet  hec  mulier,  sed  instituit 
simul  secundum  praxim  et  theoricam  operari,  nam  ad 
hoccolligere  debemus  hos  habitus,  ut  consiHo  manuum 
operemur.  Virtus  enim  secundum  philosophos  est  propter 
opera,  et  hinc  feHcitas  consistit  in  actu  vel  opere,   et  i5 
melior   est  virtute.   Omnem   autem  virtutem  moralem 
oportet  prudenciam   regulari,  et  ideo  signanter  dicitur 
quod  hec  mater  operata  est  consilio  manuum  suarum. 
Verse  14.  Unde  ad  denotandum  varietatem  operacionum  huius  3  F 

fike  a  Yhip.^^  niatrone  subiungit  tercio:    Facta   est   quasi  navis  in- 20 
stitoris    de   longe  portans  panem   suum.    Notum  est 
ex   tractantibus    de  archa  Noe  et  navicula  Petri    quo- 
modo  ecclesia  similatur  navi  in  qua  divicie  et  diversa 
mercimonia  congerunter  habetque   intra  se  mercantes 
tam   venditores    quam    eciam    institores,    et   cum   per  23 
totam   habitabilem  nostram  saltem  potestative  diffun- 
ditur,  ymmo  per  purgatorium  atque  celos,  patet  quod 
de  longe   portat  panem    quo    pascitur.    Navis    autem 
nedum  in  figura  tendit  ad  similitudinem  matrone  sed 
ligna   levigata   ad  imitacionem  ligni  crucis  compositaso 
evehunt   navigantem  in  seculo,   ne  procelhs  undarum 

I.  B:   carne  deest.  ibid:  ad  extra.  4.  Aug.  1.  c.  Et  sequencia  ex 

illo  texto  (mutatis  aliquot  verbis)  deprompta  sunt.        iG.  17.  B:  moralem 
et  potenciam  oportetenim  etideo.  26.  B:  habitatem.  3i.  in  codd.: 

eveunt. 

I.  Aug.  Quidquid  carne  operamur,  in  promptu  est:  quidquid 
spiritu,  in  secreto. 


CAP.    XX.]  DE  ECCT,ESIA.  479 

Fi94'et   aliis    maris    periculis    submergatur.    Mercimonia  et 

divicie  huius   navis    sunt    omnia    genera    virtutum    et 

merita  quibus  bona  patrie   comparantur;    sic  pascitur 

anima  viatrix  per  effluxum  longinquum  a  triumphante 

5  ecclesia,  sed  anima  purganda  recipit  panem  ab  ecclesia 

militante.  Divicie,  inquit  Augustinus,  in  quibus  pascitur 

et  mercatur  ecclesia  sunt  largiflue  laudes  sponsi,  de 

quibus  Psalmo  CXII"  dicitur:  A  solis  ortu  usque  ad 

occasum  laudabile  nomen  domini.  Non  enim   pascitur 

lonec  solicitatur  membrum  ecclesie  nisi  in  laude  domini. 

G  4      Sed   quia  nec  navis  dicta  nec  sui  incole  debent  ab      verse  i5. 

.,  ....  1  •  -^        1      •  ^  The  Church 

operibus  ociari,  ideo  quarto  submngitur  hums  matronegivesthe^prey*' 
provida  prudencia  operando.  De  nocte,  inquit,  surrexit   peopies,  and 
deditque   predam    domesticis   suis  et  cibaria    ancillis  ponion'' 7i  xhs 

XT  1  A  •  ^      ^  law  of  God. 

1 5  suis.    Nox  secundum    Augustinum     est    tempus    quo 

tortores  dyaboli  persequuntur  christicolas,  in  qua   in- 

voluti   peccatorum   tenebris   videntur  nocere  fidehbus, 

sed   eis    surgentibus  ad  vitam  plus  prosperam    nocent 

lo^-^realiter  sibi  ipsis.  *  Unde  quia  in  tahbus  tribulacioni- 

20  bus  claruit  et  profecit  ecclesia,  sicut  granum  tritu- 
racione  separatum  a  palea,  ideo  signanter  dicit  sapiens 
quod  de  nocte  surrexit.  Aporiamur,  inquit  apostolus, 
etnon  defecimus,  IP  Gorinth.  IV",  8  et  Ysaie  XXVI",  9: 
Anima  mea  desideravit  te  bi  nocte,  etJob  XXXVI",  20: 

2  5  Ne  protrahas  noctem  ut  ascendant  populi.  Dedit 
autem  predam  domesticis  suis,  quando  viris  evange- 
licis  domesticis  fidei  dedit  ex  vi  communionis  sanc- 
torum  populum  conversum  ad  Christum,  quem 
dyabolus  ante  captivavit,  et  dedit  cibaria  ancillis  suis, 

3o  quando  christianis  inferioribus  esurientibus  et  sicien- 
tibus  iusticiam  dedit  pastum  legis  domini  et  potum 
in  complemento  iusticie  delectandi.  Et  sic  de  matre 
nostra  verificata  est  doctrina  matrone  Anne,  Tobie  X", 

6.  Aug.  mutatis  verbis.  8.  In  codd.:  CXXII. 

22.   23.  "Aporiamur  sed  non  destituimur."  Vulgate. 


480  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

ubi    docta   est   a   parentibus  honorare  soceros,  diligere  194"  G 
maritum,    regere    familiam,    gubernare    domum   et   se 
ipsam    irreprehensibilem    exhibere.    Nec  moveat   quod 
filii    ecclesie    sunt    ancille,  cum  vir  tocius  ecclesie  sit 
eius    dominus;    quod    figuratum    est    in   Sara  Genesis  5 
XVIII^,     12,    vocante    Abraham    dominum    suum    (ut 
notat  beatus  Petrus  I''*  Petri  111°,  6).  Non  timeat,  inquit 
Augustinus,   coiidicionem,    sed    speret    miseracionem, 
quia  revera  si  Deo  servire  sit   regnare,  ancilla  domini 
est   regina.    Et  hinc  vere  ac  meritorie  profitetur  Psal-  10 
mista  Psalmo  GXV<^,  16:   Ego,  inquit,  servus  tuus  et 
Jilius    ajtcille    tue.     Oportet    enim    membra    ecclesie 
precipue  cavere  ocium  et  servire  continue,  quia  ahter 
non  datur  eis  spirituale  cibarium.    Unde   II'''    Thessal. 
III",  10  dicitApostolus:  Qui  non  laborat  non  manducet.  i5 
Verse  16.  Scd  quia  matrona  prudens  considerans  quod  cibaria  5   H 

The  field  that       .  ^  ^^    .  /        .    .      .  ?. 

she  buys  is  the  vie    non    surhcmnt    homim    m    eternum,    ideo   qumto 

Kiiigdom  of  ^         .  i  .  •     •>.  j       /•         . 

Heaven.  subdituri  Lonsideravit  agrum  et  emit  illum,  ae  jructu 
manuum  suarum  plantavit  vineam.  Ager  ille  secun- 
dum  Augustinum  est  regnum  celorum  in  quo  sunt  20 
fructus  semper  virentes,  ut  patet  Apoc.  ukimo,  et 
Psahiio  XLIX",  1 1  dicitur:  Pulchritudo  agri  mecum 
est.  lUam  autem  patriam  fidelis  discursu  fidei  infuse 
considerat,  et  ex  fide  scripture  pro  levi  tribulacionis 
momentanee  ipsum  sperat,  et  sic  illud  quod  non  25 
videtur  modo  sensibiliter  pondus  eterne  glorie  opera- 
tur  in  nobis  et  voluntariam  persecucionis  pacienciam 
propter  iusticiam  que  secundum  vocem  veritatis 
Matthei  VI"  est  precium  huius  agri.  Unde  quid  propter 
exemplum  martirum  et  iustorum  sancte  vivenciuni  et  3o 
quid  propter  virtutes  theologicas  infusas  desuper 
mater  nostra  in  spe  boni  futuri  plantavit  vineam, 
hoc  est,  superiorem  cleri  ecclesiam  que  residuum  agri 
letificet?  Et  hoc  merito  tocius  ecclesie  quod  est  fructus 


I.  In  codd.:  socios.  16.  A  Aj:  malrona  —  ideo  deest.  25.  B: 

sic  idem.  29.  In  codd.:  Matth.  V.  32.  A:  boni  fuci? 


CAP.  XX.]  DE  ECCLESIA.  4^1 

Hig^^^sue  potencle  promerendi.  Et  utinam  non  propter 
ocium  sive  demeritum  vinea  ista  transeat  in  ortum 
olerum.  Unde  quia  ager  iste  in  racione  colendi  et 
possidendi  requirit  laborem  sollicitum  et  ordinatuni, 
6  ideo  sexto  subditur  de  muliere  forti  predicta  quod 
accinxit  fortitudine  lumbos  suos  et  roboravit  brachium    _^^erse  17. 

•^  The  Church 

suum.    Nam    ancilla   apparate    serviens    tanto   sponso      requircs 

^  ^  ^  ^  ^  _      strenglh  to 

nedum  stringit  carnales  concupiscencias  zona  precepti   contend  with 
dominici,  sed  cuncta  opera  sua  facit  ad  regulam  inter      enemies. 

10  habundanciam  et  defectum,  ne  spiritualiter  adulteretur 

cum  viro   alio^    sic  quod  ad  omne  opus  agendum   in 

i()5"agro  dominico  *  sit  parata;    et  ad  ista  requiritur  forti- 

tudo    resistendi    et    prevalendi     cunctis     spiritualibus 

inimicis.    Et    videtur    posse    intelligi    in    predicacione 

i5secundum  causam  per  agrum  predictum  ipsum  caput 
ecclesie,  cuius  participacione  omnes  predestinati  sunt 
regnum  celorum;  qui  licet  sint  secundum  naturam 
sensibiles,  racio  tamen  qua  sunt  ecclesia  et  in  poten- 
cia    beatificabiles    est     insensibilis.     Ad     reducendum 

2opotenciam   istam   ad    actum  requiritur   labor  assiduus, 
et    illud  exercicium    fortificat   potenciam  operandi;    et 
ideo  signanter  dicitur  quod  roboravit  brachium  suum, 
nec  est  ista  exercitacio  nimium  tediosa. 
I  7      Ideo  septimo  subditur:   Gustavit  et  vidit  quia  bona      Verse  18. 

25  est  ?iegociacio  eius;  non  extinguetur  in  nocte  lucerna   purified  by  a 

^    .,  .  •        .  .  ,  good  con- 

ems.  Quibus,  mquit  Augustmus,  est  palatum  quo  science. 
gustatur  sic  indulcoratum  terrestribus,  ut  videatur 
laborem  pro  beatitudine  esse  amarum  eis,  non  est 
celum  carum.  Rectificat  autem  gustum  anime  con- 
3o  sciencia  bona,  que  si  pungitur  peccato  amara  videntur 
omnia    quibus    anima    nutriretur.     Que    ergo   dulciter 


2,  B:  vinea  est.  10.  B:    super  habundanciara.    Et   sequencia  in 

sermone   XXXVII    Augustini   de   Proverb.  cap.    XXXI    mutatis    aliquot 
verbis  invenies.  i5.  Codd.:  per  dictum.  19.  B:  verificabiles. 

3o.  A  Aj:  pungit. 

5.  Cf.  Aug.  1.  c.  pag.    i85. 

3i 


482  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

delectatur    in    domino,    non    solum    exponit  exercicio  iq5'  I 
laudis    divine    sua    omnia    sed    se    ipsam;   talis    enim 
interim  gustat    in    actibus    quam    suavis  est  dominus, 
quousque  infima  dulcedo  timentibus  Deum  abscondita 
sit  illapsa.     Nec    potest    obici    quod    hec   mulier    non  5 
vidit    quomodo    operandum    sit    propter    noctis  tene- 
bras  in  qua  viat,  quia  lucerna  ardebit  continue,  dum 
semper    habet    oculum    et    affeccionem,    sperando    in 
domino,    verbo     domini     consolacionem    scripture    et 
continuacionem  beneficencie  tamquam  oleum  continue  10 
largiente,  et  ex  ista  luce  cum  oleo  devocionis  exhilarata. 
Verse  19  Unde   octavo   suhiunffitur:  Manum  suam    misit  adS  K 

tells  of  the      ^        .  .....  ,         ,  ^  ... 

Church's     jorcia  et  digiti  eius  apprehe?tderunt  fusum;   ubi  ista 

sedulous  1       •/-  ,•    •  -r 

industry.      Dona  matroua  lanmca  per  manum  et  digitum  specmcat 

expressius    quam    supra    applicacionem    potencie    eti5 
prudencie  ad  sedule  operandum.  Nam  manus  et  digiti 
sunt    propiores    quam    brachium    actui    operandi;    et 
potest    opus   huius   femine   dici    forte,    quia  collectim 
procedit   ex  viribus  universah"s  ecclesie  resistente  toto 
corpore  dyaboh  cum  eius  omnibus  instrumentis.  Sed  20 
quantum  ad  sensum  habendum  de  fuso  dicit  magnus 
doctor  Augustinus    quod    non    tacebit    caritati    nostre 
quod  magister  suus  inspirando  donaverit.  Primo  ergo  1 
supponit   quod    christianus    scit    bene  quid   fecerit  in 
preteritum,    sed    ignorat    quid    aut   quahter   facret    in  2 5 
futurum.  Secundo   supponitur  quod  pius   christianus  2 
de  futuro  opere  bono  timet,    de  preterito  gaudet,   et 
ut  perseve?'et  in  bo?iis  operibus  caute  vigilat^  ?ieforte 
neglige?is  futuroru?n  perdat  preteritu?n,   et  sic  habet 
frmam  conscienciam  de  facto  et  non  de  fiendo.  Tercio  3 
supponit  quod  in  arte  nendi  lanifici  involutum  in  colo 
nondum   artificiatum  est  in  forma  fih,  sed  ab  illo   ad 
fusum  trahitur,  non  econtra. 


2.  In  codd.:   se   ipsum.  7.   B:    inde  qua   viat.  lo.   A  Ajt 

oleum   deest.  12.  In    codd.:   Ut  octavo.  A:  Litera  K  in  loco  infer. 

23.  A  in  marg. :    Triplex  supposicio.  24.     B:    supponit  quod  pius 

fecerit. 


CAP.  XX.]  DE  ECCLESIA.  4^3 

L  9      Ex   Istis  elicitur    quod   sancta    mater    ecclesia    dum 

195"  sublili  operacione  apprehendit  opus  suum  preteritum 

ad  sensum  scripture,  apprehendit  digitis  suis  fusum,  quia 

rem  anteriorem  posteriorat,  ut  contingit  de   nentibus; 

5  est  tamen   conneccio,    quia    in    opere  preterito  debent 

firmari  brachia,  debet  securari  consciencia  et  fundari  spes 

lo^^ad  futura  premia*capienda:  Quidquid,  inquit,  operaris 

totafirmitas  animi  sit  ad  fusum,  quia  quod  pendet  in 

colo  ad  fusum  trahicitur,  non  econtra.  Et  secundum 

loistam  lecclonem  non  soUicitaret  fidelis  nec  aspiraret  ad 

grandem  statum  secuH  in  futurum,  sed  instanter  trahiceret 

opus  meritorium  in  preteritum,  confidens  quod  ut  sic 

erit  humihor  ad  futurum.    Et  istam  sollicitudinem  ad 

colum  prohibet  sponsus  Matthei  VI°  capitulo.  Jactemus 

iSergo    thesaurum    meriti    in    memoriam    sponsi    nostrl 

qui  pendens   in    cruce   noluit    memoriam  passionis  in 

preteritum  intranslate  rehnquere,    quamvis  Judei  false 

dixerint:  Si  rex  Israel  est,  descendat  nunc  de  cruce 

et  credimus  ei  Matthei  XXVII°,  40. 

20      Et    hinc    conclusio     sequitur    pertinenter:    Manum     Verse  20. 

Her  readiness 

suam  aperuit  inopi  et  palmas  suas  extendit  ad  pau-   to  heip  those 

XT  1-  /-  •  •       •  '"  need. 

perem.  Nam  dicens  beneficencie  et  communionis  non 
obhvisci  ex  proposicione  septima  et  sciens  quod  solum 
firma    spes    premii    est    de    perfecta   operacione    plene 

2  5preterita  ex  proposicione  proxima  dat  operam  pro 
ulteriori  elemosina  facienda.  Sperans,  inquit  Augu- 
stinus,  in  domino  sibi  dicit:  Da  domine,  quia  dedi, 
dimitte,  quia  dimisi,  fac  mecum  misericordiam,  quia 
feci.    Nam    Jacobi    II^,    12    scribitur:     ludicium    sine 

3o  misericordia  illi  qui  non  fecit  misericordiam.  Habens, 
inquit,  plenum  sacellum  apotecam  vel  orreum  nendo 
salubriter  a  colo  transferat  ad  fusum.  Et  multo 
magis  operandum  est  instanter  opus  misericordie 
spirituale  et  notum  ex  textu  quomodo  ecclesia  egenciori 


I.  A  :  Litera  L  deest.               18,    B  : 

dixerunt. 

20.  A    in    marg. 

Conclusio.               34.  B:  Nota. 

3i* 

484  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

dat  largius  de  eo  quod  indiget  sed  potestatem  defen-  195^  l 
sionis  exercet  in  paupere. 
Verse  21.  Ex    istis    decimo   sequitur    quod    vir  talis    matroneio  M 

She  is  not  .        ,  .         ,  .  -   .  .,  .    . 

afraid  of  per-  «o;z    timeoit    domui    sue    a   frigoribus    nivis:   omnes 
enim  domestici  eius  vestiti  sunt  duplicibus.   Quomodo,  5 
inquit  Augustinus,  timeret  dominus  de  suis  domesticis 
qui   sunt   membra    talis    matrone^   cum    Romanorum 
VIII" j  3o  scribitur:    Qilos  predestinavit  ipsos  vocavit 
et  quos  vocavit  ipsos  et  iustificavit  et  quos  iustificavit 
ipsos  et  glorificavit.    Igitur   nec  Ghristus   nec  ecclesia  10 
timebit  membris    suis   ex   persecucione   nivea    in    qua 
refrigescit  cai^itas  multorum  (ut  dicitur  Matthei  XXIV*', 
1 2)^  cum  omnes  de  domo  ecclesie  vestiti  sunt  duplicibus. 
Hoc  vestimentum  est  preciosissimum,  cum  sit  realiter 
ipse  sponsus.  Unde  ad  Galatos  111°,  27  dicitur:  Omnes  i5 
qui  in    Christo   bapti^ati  estis   Christum  induistis.  Illi 
ergo    qui    et    predestinantur    et    virtuose    superaddite 
operantur,   digne    laudantes    Ghristum  divinitus   atque 
humanitus,     sunt    vestiti    duplicibus.    Heretici    autem 
presciti    qui    baptizati     sunt,    habentes    temporaneam  20 
graciam    baptismalem,    et    post    nude    confitentur    in 
Ghristo  unam    simpHcem    naturam    (ut    puta,    solum 
divinitatem  vel  solum    humanitatem,    ut   Fotiniani    et 
Manichei)  vestiti  sunt  tamquam  servi  ecclesie  simplici 
vestimento,    ne    fingant   se   velle   perseverare    finaliter,  2  3 
si  habuerint  vestimentum.  Sed  mali  secundum  Augu- 
stinum    vestiti    sunt    tantum    forma   sacramenti,    boni 
vero  opere  et  imitacione  finali. 
Verse  22.  Unde  pro  declaracione  ulteriori  huius  secte  ecclesie 

spiendidiy     undecimo  subditur  *:    Stragulatam  vestem  fecit  sibi,  iqb"  11 

clothed,   having  .  .._..' 

put  on  Ghrist.  bjyssus  Bt  purpura  vestimentum  eius.  Non,  inquit 
Augustinus,  decebat  matronam  ta?iti  viri  nudam  i?i- 
cedere  vel  pannosam,  sed  ornatam  undique  preciosis. 
Gum   enim   membra   que  Ghristus   induit  ex  clero  et 


3.  B:  decimo  deest.  23.  A:  Fetiniani.  32.  A  A,:  decebat  deest. 

34.  A:   mebra. 


CAP.  XX  ] 


DE  ECGLESIA. 


485 


M  i95«laicis  tamquam  vestimento  qualificato  varie  sint  contexta 
et  matrona  ista  vestimentum  hoc  varium  in  se  contexuit, 
patet  quod  stragulatam  vestem  fecit  sibi,  et  cum  de 
utroque  membro  sint  alii  virginitate  candidi  sicut 
5  byssus,  alii  autem  vernantes  martirio  tamquam  pur- 
pura,  Ghristus  autem  amictus  sit  utroque  istorum 
luminum  sicut  vestimento,  patet  quod  ipsa  induens 
Christum  habet  byssum  et  purpuram  vestimenta,  sicut 
et    habet    de    candida    anima    Ghristi    et    eius    natura 

locorporea  rubricata. 

12  Ex  istis  sequitur  duodecimo  quod  nobilis  in  portis 
vir  eius,  quando  sederit  cum  senatoribus  terre;  oportet 
enim  tam  ex  parte  bonorum  quam  malorum  quod 
iste    cursus  finem  habeat,  et  per  consequens,   oportet 

i3(ut  dicitur  Isaie  III^,  14)  quod  vir  veniat  ad  iudicium 
cum  senioribus  populi  sui.  Unde  et  Matthei  XXV^,  3  i 
dicitur:  Cum  venerit  filius  hominis  in  maiestate  sua 
et  omnes  angeli  eius  cum  eo,  tunc  sedebit  super 
sedem    maiestatis   sue   et  congregabuntur   ante   eum 

20  omnes  gentes.  Locus  autem  iudicii  potest  propter 
patenciam  et  introitum  in  civitatem  duplicem  dici 
porte.  Tunc  patebit  Ghristi  nobihtas  primo  in  forma 
duplici  quoad  se  ipsum,  secundo  in  totali  sua  eccle- 
sia    sine    macula    vel    ruga    quoad  suam  familiam,  et 

23tercio  in  expulsione  servi  dampnabilis  inhonesti,  quia 
eius  nobilitas  non  sinit  cohabitacionem  malefici  talis 
perpetuam  nec  tantam  iniuriam  impunitam.  Sed 
cognoscamus  quod  dictus  paterfamilias  posuit  excre- 
scenciam  de  corpore  sue  coniugis  in  cuiuslibet  hominis 

IsHbera  potestate.  Ideo  terciodecimo  subinfertur:  Syn- 
donem  fecit  et  vendidit  et  cingulum  tradidit  Chananeo. 
Syndonem  intelligo  doctrinam  evangelicam  qua 
tamquam  lineo  vestimento  purissimo  et  subtilissimo 
animus  induatur.  Vendidit  autem  spirituali  vendicione. 


Verse  23. 

Ghrist  will  sit 

in  the  gatc  at 

the  day  of 

judgment. 


Verse  24. 
The  linen 
garment  is 
evangelical 

teaching. 


I.  A  A, :  sunt.          4.  A  A,:  sunt. 

6.  B  :  amicus.          12.  B :  quando 

dederit.            28.  29.  excrescenciam.  A: 

exc»»°> ;  B  :  existentibus.        34.  B  : 

autem  —  ad  deest. 

486  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XX. 

cum  Luce  XIX°,  23  dicitur:  Huius  coniugis  pecuniam  193«  M 
suam  dedit  ad  usuram,  et    sic   vendicio  ista  est  satis 
gratuita,  de  qua  dicitur  Isaie  LV°,   i :  Venite  et  emite 
absque  argento  et  absque  ulla  commutaciojie   vinum 
et    lac.    In    usura    autem  spirituali  gratis  precium  est  5 
datum  et  donans  querit  fructum,  et  sic  super  excrescen- 
ciam,  ut  compossideat   ad  utilitatem  datarii  et  hono- 
rem    sui,    ymmo    (ut    recitat   Augustinus)  cum  evan- 
gelizans  habeat  temporalem  mercedem  pro  sua  evan- 
gelizacione,    videtur    quod    sit    racio    dati    mutui    et  10 
accepti.  Nam  I  Corinth.  IX°,  11  dicit  apoitolus:  Si  nos 
vobis  spiritualia    seminavimus,   non    est    magnum    si 
carnalia    vestra    metamus.    Sed    non    est    contractus 
civilis,   cum   evangelizans   principaliter  querit   salutem 
populi  et  non  sua,  ideo  debentur   stipendia   evangeli-  i5 
zantibus     non     pro     commutacione    civiliter    posses- 
sorum.  Oportet  ergo  quod  recipientes  hanc  syndonem 
dent    se    ipsos,     quia    mehus    est    ut     pro     frumento 
spirituaU    vendamus    nos   in   servos  perpetuos  Joseph 
nostro    quam    pro  fame  spirituali  sub   dyabolo   pere-  20 
amus;   cum  enim  das  te  carni,  mundo  *  sive  dyabolo,  iqS"^ 
tantum  precium  das  pro  voluptate  transitoria  et  pec- 
cato  quantum  dares  pro  beatitudine  et  pro  Deo.  Ideo 
cum  istis   attento  tedio  patet  quod  in  dampnatis    est 
stulta  mercacio.  25 

She  gives  the       Ciugulum  autcm  tradidit,  quando  precepta  evangehcaN 
preaching  to   gentibus    predicavitl    nam   Cananei  erant  infideles    ad 

the  heathen.  ... 

literam  et  alienigene  Israel  et  postquam  sponsus  dixit 
suis  apostolis:  Ite,  docete  omnes  gentes,  Luce  ultimo, 
dicit   apostolus  Ephesiorum    11°,    19:    lam    non    estis^^o 
hospites    et    advene,    sed    estis    cives    sanctorum    et 
domestici  Dei,   quod    prefiguravit   mulier  Cananea   de 

20.  21.  B:  pereamus  —  tantum  deest.  23.  A  Airetdeest.  3o.  B: 

lam  non  et  advene  sed ;  A  Aj:  et  advene  deest. 

I.  Verba    Lucae:    Et  quare    non    dedisti  pecuniam  meam  ad 
mensam,  ut  ego  veniens  cum  usuris  utique  exegissera  illam? 


CAP.  XX.]  DE  ECCLESIA.  4^7 

N  i93''finibus  suis  cgressa  Matthei  XV^.  Nani  ex  predicacione 

fidei   gentibus   exeuntes    de  gentilitatis   errore   accincti 

sunt    ad    precepta    domini  adimplenda.    Et    quia    hoc 

14redundat    ad    profectum  ecclesie,  ideo  decimo  quarto 

3  subinfertur:    Fortitudo   et  decor  indumentum  eius,  et      Verse  25. 

She  gains  in 

j^idebit  in  die  novissimo.  Nam  ex  msercione  gentihum    giory  bv  the 

Z,.     .  gratting  in  of 

induit    ecclesia    copiosms    dommum  Jesum   Christum.    the  Gentiies. 
Fortitudo  secundum  Augustinum   signat    constanciam 
passionis  sanguinee  et  decor  florem  castitatis  virginee 

loiuxta  dictum  superiusl  Bissus  et pujyura  indumentum 
eius,  Nam  hec  due  virtutes  invaluerunt  ultra  Judeam 
in  ecclesia  gencium  conversarum,  et  exhinc  nimirum 
habebit  hec  matrona  iubileum  in  die  iudicii;  nec 
miremur   quid  scriptura  tam   crebro    precipit   nos   in- 

iSduere  Isaac  nostrum,  quia  notum  est  quod  indumenta 
anime  sunt  virtutes,  Ghristus  autem  Dei  virtus  et  Dei 
sapiencia  et  forma  exemplaris  extrinseca  efficiens  et 
finis  sine  cuius  illapsi  informacione  non  est  creatura 
ahqua  virtuosa.     Habitus    autem    qui    sunt    qualitates 

20  ct    forme    intrinsece   non    sunt    nisi  consuetudines    et 

promptitudines  ad  agendum.    Unde  Ghristus    illapsus 

membro  suo  tamquam  sibi  accidente  dicitur  et  ipsum 

induere    et    contexens   virtutibus   sapiencia   perornare. 

O  15      Unde  sequitur    decimo    quinto:     Os  suum    aperuit     verse  26. 

2':>  sapiencie  et  lex  clemencie  in  lingua  eius.  Virtus  enim   is  fuii  <^^\hQ 

■         •  ^••n  1-r-  wisdom   of  the 

que    est    sapiencia    patris    illapsa    ecclesie    lecit    eam       Father, 
ebulhre  sapiencia  tam  secundum  actus  quam  habitus 
virtutis  que  sunt  eius  vestigia,  et  in  hngua  eius  ordinate 
ponitur  lex  laudandi   in  suo  ordine  domini  et  quod- 

3oHbet  opus  suum.  Prestet  fiobis,  inquit  Augustinus, 
in  illa  constitutis,  ipsam  laudantibus,  illi  coherentibus, 
cum  illa  et  in  illa  tamquam  matre  gloriam  suam 
expectantibus,  ut  et  nos  in  timore  aperiamus  os 
nostrum  attente  et  caute  et  sollicite.  Nam  I^  Gorinth. 

3511°,  3  scribit  Apostolus:  Cwm  timore  et  tremore  multo 

13.  Codd.:  iubilium.        19.  Incodd, :  quesunt.        3^.  B:accincteetcaute. 


488  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

fui    aput    vos.     Et   sequitiir:    Os    nostrum   patet    ad  igb'^ 
vos  o  Corinthi.   Ordinem,  inquit,   posuit    lingue   sue^ 
laudans    creatorem    et   quamlibet  creaturam    in    suo 
ordine,    vel    pulcrius    hoc    ordine    quo     homo    amat 
quidlibet    non    ut    aliud   sed  vere    in  ordine  bonitatis  3 
quo  Deus  ipsum  posuit.  Tunc  enim  vere  ipsum  diligit 
ut  se  ipsum;  unde  signanter  mater  nostra  Ganticorum 
11°,    4    de  sponso   testatur:    Ordinavit,   inquit,  in  me 
caritatem.    Sed  quia  ad  illud  requiritur  noticia  philo- 
sophica     qua     ordines     bonitatum     rerum    secundum  10 
Verse  27.      sapieuciam  cognoscuutur,  ideo  sexto  decimo  et  ultimoie 

and  is  not       ,  i    j-        /-.         •  » 

given  to       ita  subdit :  Consideravit  semitas  domus  sue  et  panem 

idlencss.  .  ,.       ^    .         .  ,    .,  .  , 

ociosum  non  comeait.  Qui  enim  vigilanter  considerat 
viam    per    quam    sanctam   raatrem    ecclesiam   oportet 
in  Deum  ascendere,  contemplando  ipsum  ordinate  in  i3 
suis  effectibus,  ocio  culpabili  non  vacabit,  cum  oportet 
eum  studiose  vigilare  ad  fores  sapiencie  increate.     Et 
in  istis  sedecim  stat  officium  matris  nostre. 
3.  Praise  of  tiie      Quoad  terciam  partem  Cantici  *  qua  declamatur  huius  196' 
matron.       matrone  preconium,  primo  sic  subditur:  Surrexerunt  20 
Verse  28.    ^^"   ^i^^s    ct    bcatissimam   predicaverunt    et    vir    eius 
attested^y^  au  laudaint  cam.    Testimonium   infalhbile    laudis    huius  i 
^^by^Cbrist"     domine    capitur   ascendendo    a  testibus    expertis    qui 
surrexerunt  a  miseriis  huius  vie  usque  ad  testimonium 
viri  sui.  Ipse  enim  est  veritas  increata,  Johannis  XIV^;  23 
multi  enim  surrexerunt  a  purgatorio    et   a  limbo  qui 
communicarunt  nobis  noticiam  de  beatitudine  et  gloria 
ecclesie  triumphantis,    et  veritas   testatur  in  facto  sue 
transfiguracionis  et  in  verbis  sue  predicacionis  laudem 
sponse  Matthei  XXV,   3^:   Venite  benedicti  patris  mei,  3o 
percipite  paratum  vobis  i^eg^ium;  et  sequitur  verbum 
laudis:    Esurivi    enim    et   dedistis    mihi    manducare; 


I.  Codd.  :  apud  vos.  i3.  Recte :  ociosa.  17.  A:  ad  fortes. 

19.  A  in  marg. :  Tercia  pars.  3i.  percipite;  in  textu  Matthaei:  possidete. 


2.  II.  Cor.  VI,  II. 


CAP.  XX.J  DE  ECCLESIA.  4^9 

[g6"e?^  rnodo,  inquit  Augustinus,  in  paupertate  vivimus  et 

cum  morimur  in  paupertate  dormimus,  sed  surgemus 

et  vere  ditabimur.    Unde    quia    pars    beatitudinis    est 

2verorum    bonorum    possessio,    ideo    secundo   subditur 

5  in  preconium  huius  niatris:  Multejilie  congregaverunt     Vcrse  29. 

....  •  XT  •         T'>'^  maiiy 

divicias,    tu    supergressa   es    u?iiversas.    Nam    omnia  dau/^hters  are 

.    .  .  thc  toreknovvn 

temporalia  transeunt  et  decipiunt  quoscunque  qui   ea   who  are  out- 
preponderanter  diliount.  Ideo  Matthei  VI^,    19  dicitur:     bers  oMhe 

xr    ,.  ,  •  f  '  r  ■  ,-  Church. 

Nolite  tnesauri:{are  vobis  tnesauf^os  in  terra,  ubi  erugo 

10  et  tinea  demolitur  et  ubi  fures  effodiunt  etfurantur, 

sed  thesauri:{ate  vobis  thesauros  in  celo;  et  sec[uitur: 

Ubi  est  enim  thesaurus  tuus,   ibi  et  cor   tuum.    FiHe 

autem  vocantur  secundum  Augustinum    heretici    pre- 

sciti,  ut  finaliter  ab  ecclesia  dividantur.  Inter  has  filias 

i5  splendet  ecclesia  sicut  lilium  inter  spinas:  Tales,  inquit, 

spine  habentflorem  sine  fructu;  nam  existentes  ad  tem- 

pus  in  ecclesia  percipiunt  fallaciter  fidem  et  ecclesiastica 

sacramenta,    eo   quod  eis  deficit   caritas    consummata. 

Q      Unde  quia  tales  persepe  habundant  mundana  gloria 

3  et  fama  seculi  propter  eius  divicias,  ideo  tercio  subditur: 

Fallax  gracia    et   vana  pulchritudo :   mulier    timens     Versc  3o. 

»        •  •  T        »    f  •  T..T  •       1        1-     1  Outward    grace 

dominum  ipsa  laudabitur.  Nam  gracia  laudis  humane,  is  of  no  avaii. 
mundane   glorie  vel  carnalis   concupiscencie  decHnant 
homines  a  Deo  ad  hostem  triplicem.  Ideo  necesse  est  ut 

2  3  ista  sit  fallax  gracia,  quia  abducit  a  sponso,  qui  est  plenus 
gracie  et  veritatis.  Vana  eciam  est  pulchritudo  quecunque 
sensibilis,  cum  non  sit  pulchritudo  nisi  propter  propor- 
cionalem  numerum  insensibilem  increatum,  in  quo  est 
primo  per  se  et  proprie  pulchritudo  (ut  patet  cap.  Multe). 

Soldeo  signanter  dicitur  vanitas  talis  pulchritudo  sensibilis 
et  potissime  temporalis.  Unde  rectus  et  per  se  ordo  ini- 
ciandi  materiam  vere  laudis  est  timor  domini;  ex  hoc 

I.  B:  eciam  modo.  2.   In  codd.:    dormivimus;    correxi  e  textu 

Aug.  6.  A:   universa.  26.  B:  Una  eciam.  3o.  In  codd.: 

ut  patet  6.  Multe. 

I.    Aug.   1.  c.  pag.    191.  29.    Decr.    sec.  pars,    causa    I, 

q.  I,   cap.  XXXVIII. 


490  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XX. 

enim   quod   caste   filialiter    timetur    sponsus,   operatur  io6* 
raulier   predicta    totum    bonum    narratum    secundum 
dictum  ordinem  sponso  suo,  et  certum  est  quod  talis 
bona  operacio  non  potest  finaliter  a  laude  deficere. 
Unde    quia    talem    vitam    laboriosam    imperfectam  5 
Verse  3i.      oportet  habere    finaliter  complementum,    ideo  quarto4 

Her  labour  in  .  .        .  ^  ^ 

life  shaii  be    et  ultimo   sic    iufertur:    Date  ei  de    fructu  manuum 

rewarded  by  '^ 

rest  in  heaven.  5warwm;  et  laudent   eam   in  portis  opera  sua.    Quia 
nunquam  in  cursu  vie  in  qua  oportuit  matrem  nostram 
de  nocte  consurgere,   pannum  texere,   egentes  pascere  10 
et  cetera  opera  misericordie  secundum  vitam  activam 
perficere,  non  potest  esse  talis  successiva  continuacio 
in    eternum,    ideo    precipit    sponsus    pro    die    finalis 
iudicii  ut  filii  ecclesie  reciproce  dent  sibi  in  quiete*per-  196" 
petua  de  fructu  operum;  quod  est  premium  beatificum  i5 
meritorum.  Nam  Luce  VI°,    38  scribitur:    Mensuram 
bonam  et  confectam  et  coagitatam  et  supereffluentem 
dabunt  in  sinum  vestrum.    Beati    enim   dant  beatitu-  1 
dinem  essencialem  in  via  iniciative  ex  vi  communionis 
reciproce  promerendo,etdant  beatitudinem  accidentalem  20 
in  patria    obiective    de    sua  gloria   reciproce    congau- 
dendo,    et    sic    finaliter    laus    erit    unicuique    a    Deo 
secundum  numerum  meritorum;  proporcionaliter  enim2 
ut  predestinatus  ex  maiori  gracia  plus  proficit  ecclesie, 
habebit  in  portis  nedum  in  die  iudicii  sed  toti  mundo  23 
perpetuo  patulo  gloriam  ampliorem.  Sicut  enim  opera 
dampnatorum  erunt  in  die  iudicii  et  post  patulo  toti 
mundo  ad  sui  confusionem,  sic  opera  beatorum  erunt 
perpetuo  mundo   patencia  ad  sui   glorificacionem.    Et 
patet  in  parte  sentencia  huius  Cantici  continentis  viginti  3o 
duas     proposiciones    secunduni     numerum    h*terarum 
alphabeti  ebraici,  cuius  primus  binarius  hic  in  quatuor 
est  divisus.    Inter  afia  interlocutoria   aspersi   quod    in 
preceptis  neutris  christiane  fidei  legimus  tale. 

2.  secundum.  In  codd.  sensum.  16.  B  in  marg.:  Nota  quod  beati 

(in  cod.:  bene)  dant  duplicem  beatitudinem.  23.  Codd.:  meritoriura. 

33.  A  Aj:  Inter  aiia  —  legimus  tale  deest.  34.  B:  legius. 


CAP.  XXI.  1  DE  ECCLESIA.  49 1 

CAP.  XXI. 

A  196*'      Fortuna  non  tantum  arridet  niihi  ut  valeani  facere  My  opponent 

,.  ,  ,      .  .  1-       ,  .        says  all  my 

aliquod  arguraentum  quod  visum  est  m  oculis  doctoris  arguments  faii 

,  .  .        ,  .^         .  ,  .  in  matter  and 

valere  m  matena  de  rectiiicacione  elemosme  occupate   form,  but  he 

,  ,         .  111-  1      will  not  meet 

5  a  clero  per  dominos  temporales,  sed  breviter  quod-  them. 
cunque  argumentum  quod  feceram  dicit  generaliter 
deficere  tam  in  materia  quam  in  forma.  Sed  revera 
sic  dicere  non  est  solvere,  quia  sic  pica  posset  solvere 
quelibet  argumenta.  Quesivi  autem  si  rex  Anglie  potest 
loauferre  licite  atque  legitime  temporalia  a  clero  suo 
legio  delinquente,  et  dimissa  forma  illius  questionis 
vecorditer  insoluta,  convertit  more  matrone  respon- 
dentis  querenti  quantum  distat  Lincolnia  quod  sac-  He  says  that 
culum  plenum  prunis.  Kex  (inquitj  non  potest  auierre  cannot-^simpiy" 

,.    .  ,.  ,.  ,  1       •         1    1-  take  away 

i3  simpliciter  aliqua  temporalia  a  clero  suo  legio  delin-  goods  from  a 

,     ,  ,  .  .  delinquent 

quente,    et    quia    sensus    quem     nabet   de    signo    istociergy;  and  by 

...  1   .     •  •  •  1  -r  •  ''simply"  he 

simpliciter  est  multis  incognitus,  ideo  specincat  ems  sen-       means: 

o    ,  /.  .X  r  •        1-    •  •  •  <^)  ihs  authority 

sum.  Solum  (inquit)  aurert  simpliciter  qui  auctoritate       must  be 
propria  aufert;  et  quia  oportet  dicere  quod  rex  habet 

20  auctoritatem  propriara  ad  hoc  datara  sibi  a  Romano 
pontifice  vel  a  Deo,  ideo  oportet  ipsura  dicere  quod 
solura  ille  auctoritate  propria  facit  qui  non  capit 
illam  ab  aho.  Auctoritas  enim  que  subiectatur  appro- 
priate  in  rege  est  auctoritas  propria,  quia  aliter  nihil 

2  3  sufficeret   facere  auctoritate    propria.    Sic   (inquit)    ille   b)  the  taking 

aufert  simpUciter    bona    ab   ecclesia   qui    aufert  ab  ea     compiete. 
1  omnia  bona  sua.  Rogo  videamus  primo  quam  remote 
dimittitur  questio   insoluta  et  videamus  secundo  quam  a)  According 

.    ^        ,    ,  ...  r       ■  •  •       1      •         •  ^°  ^his  only 

intundabuiter  et  extranee  nngitur  signacio  huic  signo    God  can  do 

...  ....  ,  •    1  -1  anything 

3o  simpliciter.     JNara    mxta    hunc    sensum    nicnil    potest       simpiy, 
facere    quicquam    simpUciter    nisi    Deus,    sed    solura 
secundura  quid.  Sed  cura  non  sequitur:  Greatura  facit 
opus    solura    secundum     quid,    ergo    facit    illud,    sed 

14.  B:  plenum  pravis.  21.  A  in  marg.:  De  ablacione  temporalium. 

21.  B:   tens  oportet.  26.  A  A^:  qui  auforret.  3i.  32.  A  Aj:    sed 

bonum  secundum. 


492  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

sequitur  evidenter  oppositum  propter  fallaciam  secun-  196^  A 
aiid  110  onc  can  dum  quid,  et  simpliciter  videtur  quod  non  est  possi- 

havc  madc  . 

gifts  to  the     bile  creaturam    tacere    quicquam    bonuni  vel  malura, 
Church.  1,  ,        •  1-       ,    j- 

et  per  consequens^    nullus    dommus  temporalis  dedit 

ecclesie  dominium  temporale,  et  per  idem  non  habets 

quodvis  dominium,  quia  solum  daretur  sibi,  ut  haberet 

,  illud  secundum  quid.  Nec  valet  fingere  quod  iste  termi- 

nus    simpliciter  habet  sensum  predictum,    ubi   doctor 

limitaverit,  et  alibi  habet  sensum  alium,  quia  non  valeret 

significacio  huismodi  soium  fundabiUs  ex  tah*auctore.  196*= 

P)  Godt  ook        Item,    iuxta    fidem   scripture  ante  ascensionem    fuit  2  B 

Christ  from  tlie  ,  r  ,  ,•      >-.i     • 

discipies,  but  verum    quod    aureretur   ab  apostolis  L.nristus   qui  est 

not  altogcther.  ,      •      /  ■» ,        •  tt  n 

sponsus  ecclesie  (ut  patet  Marci  IF,  20) ;  ex  quo  oportet 
consequenter    concedere     quod    Deus     pater    abstuHt 
simpHciter  ab  apostolis  Christum  suum,  quia  auctori-  15 
tate    propria.     Quod    videtur    nimis   extraneum,    cum 
solum    ad    tempus    abstulit    eis    Ghristum    et    solum 
secundum  humanitatem  vel    partes  eius,    cum  mansit 
cum  apostolis   perpetuo  non    ablatus    secundum  divi- 
nitatem  que  est  tota  personaHtas  sua;  ideo  secundum  20 
modos    loquendi    philosophorum    talis    foret    ablacio 
secundum    quid,    licet  fuit  vera  ablacio.     Item,   iuxta,  3 
Evcn  God  can  istam  descripcioncm  nec  homo  nec  Deus  posset  auferre 
from  man  sincc  simpHciter  aliquod    bonum    ab    homine ;    homo    non, 

hc  must  take  .  .  ,  •  tx   • 

everything  and  quia  tuuc    auctoritate   propria  et    non  auctontate  Dei  25 

dcstroy  man.      .       r  , 

sic  faceret,  quod  esse  non  potest,  sicut  nemo  potest 
habere  auctoritatem  ad  peccandum.  Deus  autem  si 
auferret  ab  homine  omnia  bona  sua,  tunc  illa  ablacione 
annichilaret  ablatarium,  quia  remanente  eo  oporteret 
remanere  aHquod  bonum  suum.  Quomodo  ergo  boni-  3o 
tatem  essencialem  posset  Deus  auferre  a  bono?  Per 
illam  Deus  ergo  non  posset  auferre  bona  ab  ecclesia 


6.  B:  vel  haberet.  9.  10.  B:  valeret  signacio.  10.  A:  ex  tali 

ex  auctore;  A:  ex  tali  exactore.  ii.  A  in  marg. :  De  ablacione  tem- 

poraiium  (Below  196*'  without  mark  of  reference).  16.  A  in  marg.: 

De  illa  diccione  simpliciter  quomodo  debet  intelligi   (Above  196«  without 
mark  of  reference).  19.  20.  B  :  secundum  deitatem. 


CAP.  XXI.]  DE  ECCLESIA.  4^3 

B  196=  velalia  creatura;  et  revera  fingere  talem  significacionem 
infundabilem  ad  cecandum  regem  et  regnum  quod 
non  possunt  quicquam  auferre  a  subditis,  foret  nimis 
supina  stulticia,  nam  ignorancia  est  percepta.  Sic  enim  Ruiers  may  take 

1-  I         •    •  I  r  •         1-   •  1  away 

5  dicerent    dommi    quod    non   aurerunt    smipliciter  sed    "secundum 

,  .  ,  ...  ,     ,  quid",  as  tlie 

secundum    quid,    proporcionaliter    ut    dederunt,    nec    goods  were 
foret  alicubi    periculum,    quia    illa   bona  non  fuerunt 
sua   sed    solum  secundum    quid.   Melius   ergo   fuisset 
descripsisse  veritatem  catholicam  et  defensionem  per- 

lotinacem,  ut  declaretur  si  poterit  quod  non  verificatur 
de  rege  et  regno  descripcio  predicta  de  heresi,  sed 
ad  tedium  scole  fugitur  per  ambages.  Melius  tamen 
foret  studere  logicam  et  dicere  quomodo  debet  in- 
telligi  iste  articulus  fidei  catholice   ecclesiam  sanctam 

\b  catholicam,  tunc  enim  non  dicerentur  tot  sentencie 
heretice  et  sibi  ipsis  contrarie,  ut  puta,  quod  ecclesia 
que  ante  mortem  Christi  fuit  synagoga  cepit  post 
mortem  Ghristi.  Ista  enim  non  est  logica  huius  mundi 
quod  ante  mortem  Ghristi  non  fuit  ecclesia  et  sic  de  indeed  we  may 

2omultis  ahis  erroribus.  O  quam  gloriosa  foret  conclusio    "^^lJfgJcar^ 
quod    nemo    potest    quicquam    auferre   a   clerico  nisi  tha?"a^iMak?ng 
iuste,  nemo  enim  potest  quicquam  auferre  a  clerico  nisi  '^"'^sVight.^^^^ 
auferat  illud  simpliciter,    sed   nemo   potest  quidquam 
auferre  simphciter  nisi  iuste,  ergo  conclusio.  Si  enim  quis 

25  aufert  aHquid  auctoritate  propria,  cuni  nemo  potest 
habere  auctoritatem  ad  peccandum,  sequitur  quod  nemo 
potest  auferre  quidquam  auctoritate  propria  nisi  iuste. 

O      Sed    ulterius    multipHcando    inconveniencia    dicitur  My  opponent 
quod  clericus  sciens  patronum  suum  esse  dampnatum     p^rlest  may 

3o  debet  orare  pro  eo,  ut  mitiget  eius  penam,  et  allegan-  pftron  whom 
tur  ad  hoc  dicta  doctorum  Prepositivi,  Altissidorensis,      damned° 

1.  B:  signacionem.  24.  A  Ai:   quis  deest.  3i.    In  codd. : 

prepositivi  Altisiodorensis. 

3i.  Praepositivus,  natione  Lombardus,  cancellarius  universitatis 
Parisiensis  anno  1207.  cf.  Fabricii  Blblioth.  med.  et  inf.  aetatis  VI, 
3i5.  Altissidorensis,  cognomen  nonnullorum  decretistarum  et 
theologorum.  cf.  FrankUn  Dictionnaire  1.  c.  p.  5i. 


494  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

Hostiensis  in  Summa,  et  specialiter  doctoris  Bonaven-  196''  C 
ture    super   IV°    Sentenciarum,    et  ita   (ut  prius  dog- 
matizatum  est)  quod  privilegia  et  possessiones  ecclesie 
debent  in  casu  defendi  per  mendacia,  ita  modo  dicitur 

This  wouid  be  quod  debet  eorum  possessio  continuari  per  suffragia  5 
"devii.  dyabolica.  Gonstat  quidem  ex  fide  evangelii  quod 
ludas  est  dyabolus,  et  per  idem  quilibet  perpetuo 
dampnatus.  Sicut  ergo  suffragia  specialiter  facta  pro 
mortuis  sunt  suffragia  mortuorum,  sic  sutfragia  facta  spe- 
cialiter  pro  dyabolis  sunt  suffragia  dyabolorum.  Unde  *  196^ 
percipiatis  quomodo  mendax  allegacio  induxit  ad 
interpellandum  pro  dyabolo  dampnato  speciali  suffragio. 

He  aiiepes  the       Rogo    notetis    quomodo     allegatur     doctor    Bona- 

authority  of  ttt^      o  •  m 

Bonaventura,    ventura    super     IV^    Sentenciarum     procurasse    etiec- 

\vho  is  against  ,.  ,  ....  i-     • 

him.  tualiter   pro   nac   parte;    scribit    enmi    super    distmc-  i5 

cionem  XLVI'^"^  libri  quarti   sub    hac   forma:   Videtur, 
inquit,  quod  per  suffragia  aliqua  mitigacio  fiat  dainp- 
natis    et    faciendo    quinque    raciones    pro    parte    illa 
recitat   tres   responsiones   quas   reprobat.    Prima   dicita 
quod    suffragia     ecclesie    prosunt     dampnatis,    non  20 
tamen  omnibus,  quia  non  valde  malis,  et  istam  dicit 
fuisse  magistri  Prepositivi.  Sed  ista  dimissio  pene  est 
solum   ad  tempus  (ut  quidam  dicunt  quod  omni  diei 
Pasche    habent    omnes    dampnati   remissionem  pene). 
Secundi    dicunt    quod    fit    remissio    simpliciter     fion}3  D 
secundum  proporcionem  arismetricam  sed  geometri-  2 
cam  (ut  dicitur  de  indulgenciis),  ita  quod  non  quelibet 
operacio  eque  meritoria  eque  diminuit  de  pena  eterna, 
sed  quelibet  operacio  ecclesie  eque  meritoria  diminuit 
proporcionaliter  de  pena  quam  invenit,  ut  si  meritum  3o 
ecclesie,    ut     quatuor     diminuit     centesimam    partem 

II.  A  in  marg. :  Suffragia  pro  mortuis  si  et  quomodo  prosunt  (Above 
196«»  without  mark  of  reference).  i3.  B:  Beneventure.  i6.  A  in 

marg. :  Quadruplex  opinio.  21.  In  Codd.:  istum. 

16.  Verba  Bonavenlurae ;  cf.  Bonaventura,  Liber  IV  Senten- 
ciarum,  dist.  XLVI,  Art.  I,  q.  I  (Opp.  [Ed.  Venet.  1734]  IV, 
10 19,   1020). 


CAP.  XXT.]  DE  ECCLESIA.  49  ^ 

D  loe^qualitatlvam  pene,  tunc  quodcunque  meritum  domini 
diminuit  proporcionaliter  centesimam  partem  pene 
quam  invenit,  et  ita  superest  semper  divitibus  occasio 
impetrandi  indulgencias,  tam  pro  vivis  quam  mortuis, 

otam  existentibus  in  purgatorio  quam  dampnatis.  Tercia 
opinio  dicit  quod  suffragia  ecclesie  non  prosunt 
dampnatis  vel  ad  liberacionem  totalis  pene  nec  ad 
ablacionem  partis  pene  diminuendo  vel  mitigando^ 
puniens  ne  tantum  puniatur,  sed  fortijicando  punitum 

d  ut  melius  et  tollerabilius  sustineat.  Sed  reprobatis 
hiis  tribus  opinionibus  sequitur  doctoris  sentencia  in 
hec  verba:  Ideo,  inquit,  est  aliorum  opinio  communior 
et  verior  quod  suffragia  dampnatis  non  prosunt,  nec 
ecclesia   intendit  orare  p?'o  eis.    Et   si   sophista  instet 

i5quod  quelibet  istarum  opinionum  est  tunc  vera,  patet 
quod  doctor  intelligit  quod  quelibet  aliarum  est  vera 
secundum  partem,  vel  negative  non  est  vera.  Ista 
vero  eis  contradictoria  est  vera  totaliter.  Et  con- 
sequenter  respondet  ad  quinque  argumenta  facta  in 
loppositum:  Primum  est  ex  dicto  beati  Augustini, 
Enchiridion  GX^,  dicentis  quod  quibus  mortuis 
prosunt  suffragia  ecclesie  vel  prosunt  ut  plena 
fiat  remissio  vel  ut  tolleracior  fiat  eis  dampnacio.  Ex 
quo    videtur    quod    pena     dampnati    poterit    mitigari. 

2^  Dicendum,  inQuW.guod  non  intellimtur  de  damvnacione  namnation  is 

^       ^       ^  "*  ^  .  used  in  two 

facta    in    inferno,    ubi    nulla    est    redempcio,    sed  z;rsenses  andmay 

,.,,..  .,,.  ,  .       be  only  to  pain 

purgatorio,    ubi    dupliciter    illis    prosunt:    vel  statim   m  purgatory. 
Uberando,  ut  eos  qui  parum   habent  de  cremabili  vel 
mitigando    quoad   eos    qui   gravius  peccaverunt.     Et 
3o  eandem    responsionem    tenet    sanctus   Thomas    super 


8.  A  Ai:  diminuende  vel  mitigande.  21.   In  codd.:  Euch.  CXIT. 

25.  A  in  marg. :  Responsio.  28.  A:  ut  eis.  A  in  marg. :    Dampnacio 

capitur  dupliciter. 

21.  Aug.  Enchir.  cap.  CX.  Opp.  tom.  VI,  pag.  238.  Cf.  Bona- 
ventura  1.  c.  Opp.  IV,   1019.  aS.  Bonaventura  1.  c.  Opp.  IV, 

pag.   1021. 


496  JOHANNIS   WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

IV°,  distinccione  XLVI^,  questione  prima.  Dampnacio,  1  D 
inquit,  quandoque  large  accipitur  pro  deputacione  ad  196'' 
penam  quancunque,  ut  Luce  XXIII^,  ^o  dicit  beatus' 
Latro,  tu  in  eadem  dampnacione  es;  quandoque  vero2 
accipitur  stricte  pro  deputacione  ad  penam  perpetuam,  5 
ut  Matthei  XXV^,  46:   Ibwit  hii  in  supplicium  eter- 
num;  et  ista  significacio  est  famosior.  Et  istam  respon- 
sionem    tenet   Ostiensis  in  Summa   sua,  libro    quinto, 
De  Penitenciis  et  Remissionibus,  secundum  quod  anime 
defunctorum,   et    exponitur    dictum    Augustini,   XIII-'^,  10 
q.  II^  Tempus.  Glossa  autem  que  dicit  quod  papa  dis- 
pensat  contra  Deum  male  exponit  contrarie  Hostiensi. 
Argument  from      Secundo   arguit  doctor  ex  alio   dicto  *  beati  Augu-  2  e 

a  saying  of        .    .  .  ..  . 

Augustine's;    stuii  diceutis  de  pena  Arrn  quod  non  est  determmata,  197" 
quia    augetur    secundum    quod  peccatores   suo   erroreiS 
multiplicantur,   sed  Deus  pronior  est    ad   miserendum 
quam   ad  puniendum.   Ergo  si  in  statu  dampnacionis 
potest  eorum  pena  augeri,  potest  et  minui.  Dicendum, 
inquit,  quod  non  est  simile,  quia  remissio  debet  fundari 
in  fundamento  caritatis,    sed   Afvius   continue  habet  20 
malam  voluntatem  sed   non  caritatem.    Tercio   arguit  3 
sic:    Impossibile   est    multorum    preces   non   exaudiri, 
from  the      sed  ecclesia  orat  pro  omnibus  fidelibus  qui  moriuntur; 
praying^^^for  aii  de  quibus    constat  multos  dampnari.  Ergo  si  ecclesia 
the  departed.  ^^^     frustra     orat,    oportet     omnes     fideles     salvari.  25 
Dicendum,   inquit,  quod  si  constaret  ecclesie  aliquem 
esse  dampnatum,  non  oraret  pro  eo.   Et  quantum  ad 
formam    ac    materiam     ulteriorem     istius     argumenti 
patet   inferius.   Quarto   arguit   doctor  sic:   Plus  placet  ^ 
Deo  pena  quam  quis  sustifiet  voluntarius  quam  alia  3^ 

7.  B:  ista  signacio.  i8.  Ainmarg.:  Responsio.  Argumenta  quod 

omnes  salvabuntur  et  soluciones  (Above  197»  without  mark  of  reference). 
26.  A  in  marg.:  Responsio.  3o.  A:  quis  tinet. 

I.  Thomae   in    IV.   librum    Sentenciarum  dist.  XLVI,    q.    II. 
Opp.  tom.  X  (Edit.  Paris.   1660),   pag.  707.  10.  Decr.  sec. 

pars,  causa  XIII,  q.  II,  cap.  XXIII.  18.  26.  Bonaventura  1.  c. 

pag.   1021. 


CAP.  XXI.]  DE  ECCLESIA.  497 

E  xqn^quam    qiiis    siistinet   invitus,    sed  dampnatus   penam   a-  Voiuntary 

.       ~    .       .  r>     I       •      •  •  •       atonement  is 

sustinet    invilus.   Sed  vir  lustus  in  casu  penam  susti-     better  than 

.  .      .  involunrary; 

net  voluntanus  pro  dampnato,  ergo  vir  mstus  super-  so  the  suffrages 
stes  plus  solvit  Deo  pro  dampnato  voluntarie  paciendo,     atone  more 

5  quam  dampnatus  sutnceret  solvere  pro  se  ipso.  trgo  of  heii. 
si  Dei  iusticie  satisfactum  est  pro  eo  quod  minus 
placet,  Dei  misericordia  acquiretur  pro  eo  quod 
magis  placet.  Dicendum,  inquit,  quod  verum  est,  cum 
Deus  remunerat  virum  iustum  qui  pie  et  condiciona- 
\oliter  orat  pro  defuncto  dampnato.  Sed  (ut  dicani 
posterius)  talis  orat  realiter  pro  se  ipso  et  solum  pro 
capacibus.  Ideo  dicit  doctor,  eo  quod  pena  voluntaria 
non    potest    assumi    nec    acceptari    pro    eo    qui    non 

Shabet  caritatem.  Quinto  arguit  doctor  sic:  Talis  iustus  5.  God  accepts 

the  atonement. 

\bpunit  se  meritorie  pro  dampnato,  ergo  Deus  acceptat 
hanc  penam  p?'o  illo.  Sed  Deus  non  bis  punit  in  id 
ipsum,  ergo  oportet   quod   dampnatus  habeat  mitiga-      Answer: 

„  .       .^         .  .      .  .     The  profit  is 

cionempene.  Patet  ex  siffnmcacione  proxmii  arffumenti  to  the  Church, 

,     .  .  .  '^        ,      .         not  to  the 

quod    mstus    punit  se  pro  merito  suo    atque  ecclesie      damned. 
2o  et  non  pro  salvacione  talis  dampnati. 
F      Sed    ulterius    querit    doctor    utrum    fiat    mitigacio    The  doctor 

,  .  .......  ^        argues  that 

pene  dampnatorum  ex  pietate  misericordie  divme.   Lt  God's  mercv 

,       •  •,,      ,    T^      ,      •    T  ^rxrTTT  extends  to  the 

larguit  primo  quod   sic  per  iUud  Psalmi  LXXVI,    lo:      damned. 
Numquid    obliviscetur    misereri  Deus    aut   continebit 

2in  ira  sua  misericordias  suas?  Secundo  per  hoc  quod 
peccans  mortaliter  offendit  Deum  a  quo  est  omne 
bonum,  ergo  meretur  amittere  omne  bonum;  cum 
ergo  Deus    non   adnichilat    eum,    videtur    quod  Deus 

3  misericorditer  punit  eum.     Tercio    per  hoc   quod,    eo 

3oipso    quo    quis    peccat    offendit    in    ordinem,    et    per 

consequens  meretur  statim  ordinari    ad    penam,   cum 

ergo  Deus  expectat   eius  conversionem  et  non  statim 

I.  A:  quis  tinet.  8.  A  in  marg. :  Responsio.  i8.  B:  signa- 

cione.         19.  A  in  marg. :  Responsio,  21.  A  in  marg.:  Questio  bona. 

8.  Bonaventura    1.  c.    pag.    1021.  21.  Bonaventura    1.  c. 

25.  Et  sequencia  ibidem  in  secunda  quaestione  fpagg.  1021,  1022) 
mutatis  aliquot  verbis  invenies. 

32 


498  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

dampnat  eum,    videtur    quod    pietas  Dei    se    extendit  197"  F 
ad    dampnabilem.     Quarto    per    hoc    quod    peccans  4 
offendit  in  infinitum   bonum,    ergo   meretur  infinitam 
penam,    quam  cum  Deus  non  infligit,    sequitur  quod 
Deus  misericorditer  punit  quemlibet  peccatorem.  Sed  5 
God's  mercy   doctor  respondct  concedendo  consequens:  Dicendum.i 

works   in       ,  ,  ^  _  _  ^ 

fixing  their     inquit,    quod  mitigacio  pene  dampnatorum  dupliciter 
not  in  lessening^o/e^/  iutelligiy  aut  quantum  ad  taxacionem  et  inflic- 
cionem  pene;   et   sic    indubie    est  pene   mitigacio    in 
inferno,    quia    illa    mitigacio    non    est   nisi    mitis    et  10 
misericors  perpetue  pene  deputacio,  Sed  secundo  modo2 
potest    intelligi    mitigacio    post  pene    taxacionem    et 
infliccionemf  et  Iioc  modo  nulla  cadit  mitigacio  a  diinna 
misericordia.  Et  rogo  scolam  *  hic  vigilanter  attendere  igy»» 
si  non  sit  fictum  mendacium  adducendo  testimonium  i5 
huius   doctoris    in    aliquo,    cum    tam    manifeste    con- 
trariatur  dicenti  quod  ecclesia  debet  orare  pro  damp- 
natis  in  inferno,  ut  pena  eorum  fiat  remissior.  Unde 
St.  Thomas    sanctus  Thomas  fubi  supra)    recitando  tres  opiniones 

also  declares  v  r       /  r 

the  damned    etroneas   imponit  terciam   Altissidorensi  dicenti    quod  20 

to  be  be^^^ond  ^  ... 

our  aid.  dampnati  non  suffragantur  per  diminucionem  vel 
interrupcionem  pene,  sed  per  confortacionempacientis, 
sicut  si  homo  portaret  grave  onus  et  facies  sua  per- 
funderetur  aqua,  confortaretur,  licet  onus  in  nullo 
sit  levius.  Est,  inquit  sanctus,  predicta  opinio  presump-  20 
tuosa,  ut  puta,  sanctorum  dictis  contraria  et  vana, 
nulla  auctoritate  fulcita  et  ttihilominus  irracionabiliSy 
quia  dampnati  in  inferno  sunt  extj^a  vinculum  caj-itatis, 
secundum  quam  opera  vivorum  continuantur  defunctis. 

Et    post  respondet  ad  quintuplex  argumentum  perQ- 
quod    probaretur    ficta    sentencia,    et    patet    primum 
commentum  mendacii  et  repugnancia  testium  adduc- 

4.  B:  sequitur  Deus.  5.  A  B  in  marg.:  Mitigacio  pene  dampna- 

torum  dupliciter  accipitur.  7.  A  in  marg. :  Responsio.  20.  In 

codd.:  Altissiodorensi.  ^ 

6.  Bonaventura  1.  c  pag.   102 1,   1022. 


CAP.  XXI.]  DE  ECCLESIA.  499 

G  197'' torum.  Si  (inqLiam)liceret  de  testibus  mendacibus  colare 
commentum  in  quo  erraverint,  patet  quod  sentencia 
summe  heretica  possct  colligi  nedum  ex  sentencia 
dyaboli  et  membrorum  suorum,  sed  ex  sentencia 
5  doctorum  catholicorum.  Dyabolus  enim  ex  arte  men- 
dacii  inmiscet  sepe  cum  mendaciis  veritatem,  igitur 
quando  rite  capitur  unus  doctor  in  testem,  supponi 
debet  quod  non  sit  contrarius  illi  in  eodem  libro 
et  eadem  materia  cuius  sentenciam  testaretur,  etsi 
loarguatur  quod  ego  sim  in  eadem  dampnacione,  cum 
allego  pro  una  supposicione  quam  supposui  totum 
mundum,    et    constat    quod  mundus    est    mendax    et  My  opponenfs 

,  ^  ,  arguments  are 

proditor.    Talia    autem  argumenta  non  sunt  digna  ut      frivoious. 
remittantur  in  vicum  scolarum  examinanda  sophistis, 

iSsicut  conclusio  supradicta  que  ponit  quod  eadem 
ecclesia  in  numero  que  ante  mortem  Christi  fuit 
synagoga  incepit  post  mortem  Christi,  sed  brasiatri- 
cibus  Oxoniensibus  mittenda  est  ista  argucia  examini 
concludens  ex  particularibus  particulare  eis  impertinens, 

20  sicut  repHcacio  qua  dictum  est  quod  non  valet  fingere 
hoc  vel  illud  mitti  debet  grammaticis.  Ego,  inquit, 
valeo  hoc  finge7'e  (nam  sicut  sunt  multi  mundi^  sic 
valet)  est  equivocum  iuxta  grammaticos  sic  loquentes: 
Qui  valet  ille  potest,  et  qui  valet  hic  validus  est;  im- 

2  5  personale  nunc  personale  notatur.  Quid  ergo  totum 
genus  hominum  iudicare  potest  de  istis  arguciis? 

H      Secundum  commentum  mendacii    est   de   caractere  He  aiieges  thc 
ordinis  quod  solum  sacerdotibus  imprimatur,  et  alle-    BonavenmVa 
gatur  in  testimonium  huius  ficticie  Bonaventura  super     "stamp"  of 


3odist.  XXI V%   quarti  Sentenciarum;    et  per  illud  men- 
dacium  dicit  se  tollere  supposicionem  quam  supposui 


18.  In  codd,:  Oxon.  21.  In  codd. :  in  quia.  24.  A  Aj :  va- 

lidus  sit;    B:  validus  fit.  27.   A  in  marg. :  Secundum  commentum. 


27.  Comp.  cap.  XIX,  p.  441.         3o.  Cp.  Bonaventura  Lib.  IV. 
Sent.  dist.  XXIV,  pars  II,  Art.  I,  q.  I.  Opp.  IV,  pag.  65o. 

32* 


priesthood. 


5oo  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP. 


XXI. 


describendo    clericum.     Ostenditur   autem   illud    men-  197' 
dacium  ex  veritate  scripture  doctorum. 
But  Bona-         Querit  autem  primo   utrum  in   omnibus  ordinibus 

ventura  rejects  ,  ,      .     * 

two  forms  of  caracter  imprimitur  et,  probando  quod  sic,  per  quadru- 

his  theory  as  ^  '  ^  ^  7    x:  i 

to  orders,     plex  argumentum  recitat  duas  opiniones  quasreprobat;  5 
quarum    prima    dicit    quod    caracter    in    solo    ordine  i 
sacerdotali  imprimitur,  in  ordinibus  autem  infetioribus 
solum  fit  disposicio   ad  sacerdotalem  caractereniy  sed 
hoc   dicit   esse   falsum.  '  Cum    in  ordinibus  sacris  in- 
ferioribus  Jiat  segregacio  perpetua  clericoruma  laycis,  lo 
ideo   manifestum  est  quod  limitacio  in   illis  ordinibus 
est  vel  requirit  clericalem  caracterem.  Secunda  opinio*  loy* 
quam  reprobat  est  quod  caracter  imprimitiir  in  omni- 
bus  ordinibus  sacris,    sed    non    in   inferioribus,    quia 
isti    et    no7i   alii  possunt  laicis  commisceri ;   sed  cum  i5 
nullus  ordo  sit  iterabilis  et  quilibet  habeat  aliquid  de 
racione  sacramenti,  videtur  quod  in  quolibet  sit  ali- 
quid  quod  habeat  racionem  rei  et  signi  perpetui;  hoc 
and  favours  a  autem  caracterem  dicimus.  Ideo  est  tercia  ovinio  vro-  3 

contrary  vievv.  .... 

babilior  quod  in  omnibus  ordinibus  caracter  imprimitur  20 
sicut  raciones  ostendunt  expresse.  Cum  enim  caracter 
sit  signaculu7n  expressum,  distinctivum  et  perpetuum 
et  Christo  cojifigurativum^  et  hocestin  omnibus  ordini- 
bus,  non  dubitandum  est  An  omnibus  caracterem 
imprimi.  25 

Bonaventura's       Et  consequenter  respondet  ad  obiectum  quadruplicem.» 

opinions  shown   .    i        •  •  '  ^  .  •  ■, 

by  quotaiions.  Ad  prmium  quo  sic  arguitur:  Laracter  est  signacuiuml 
spirituale,   ergo  in   illis  solis  imprimitur   in   quibus 
datur  aliqua  potestas  nova  et  spiritualis,  sed  potestas 
omnium  ordinum  inferior  est   corporalis,  ut  aperire  3o 
ostium  vel  custodire,  prophetias  dicere,    candelabra 

5.  A  in  marg. :  Duplex  opinio.  6.  A  in  marg. :  De  caractere 
ordinis  (Below  197*  without  mark  of  rcference).  9.  A  in  marg.: 
Bonaventura.  22.  Codd.:  distinctum  ...  configuratum.  26.  A  B  in 
marg. :  Quadruplex  argumentum. 

6.  Seqq.  e  Bonaventurae  libro  IV.  Sent.  deprompta  .«;unt.  Cf. 
1.  c.  65 1. 


CAP.  XXI.]  DE  ECGLESIA.  5oi 

H  ic)-]^  deferre,  ergo  in  istis  nullo  modo  imprimitur  caracter. 
Dicendum,  inquit,  quod  omnibus  ordinibus  datur 
potestas  vel  spiritualis  de  se  vel  ad  spiritualem  or- 
dinans.  Unde  potestas  hostiarii  est  ad  admittendum 
3  homines  ad  dijnnum  sacrijicium,  potestas  lectoris  non 
solum  ad  excitandum  auditorem  exteriorem,  verum 
eciam  interiorem,  et  sic  de  aliis. 
I  2  Secundo  sic  arguitur:  Caracter  est  signaculum  quod 
respicit    vel   habet  imprimi   in  ymagine   ad  configu- 

\orandum  ipsam  Deo;  sed  actus  quorundam  ordinum 
solum  sunt  circa  ministeria  inferiora,  ergo  cum 
talia  non  spectant  ad  configuracionem  huius,  videtur 
quod  in  illis  nullus  caracter  imprimitur.  Dicendum, 
inquit,  quod  caracter  ordinis  ut  conservativus  animam 

i5  configicrat  Deo  secundum  ymaginem  quasi  assimilatam 
Deo,  quod  potissime  fit  in  ordine  supremo,  vel  dicen- 
dum  quod  magis  p?'oprie  configuratur  tale  signaculum 
Christo.  Unde  cum  Christus  triplex  habuerit  officium, 
scilicet    ministri    in    agendo,    pugilis     in    paciendo, 

20  redemptoris    in    moriendo,    triplex  fuit  sacramentum 

secundum  quod  homo  configuratur  sic  Christo  tripli- 

citer;    unde   tantum  est  triplex   sacramentum  in  quo 

fit  caracteris  impressio.  Nam  baptismus  configuratur 

morienti  et  redimenti,   unde  sepelitur  homo  in   mor- 

25  tem.  Confirmacio  vero  configuratur  pacienti  et  pug- 
nanti,  ideo  signum  crucis  fit  in  fronte.  Sed  ordo 
configuratur  ministranti  et  operanti,  sicut  magister 
ostendit  in  litera,  et  quia  in  omnibus  ordinibus 
configuratur  clericus  Christo  secundum  plus  et  minus, 

3  ideo  in  omnibus  illis  caracter  imprimitur.    Tercio  sic 


2.  A  in  marg.:  Responsio.  i5.  A  in  marg.:  Responsio.  18.  In 

codd. :  habuit.  22.  A  in  marg. :  Tantum  in  tribus  sacramentis  caracter 

imprimilur,  28.  A  in  marg. :  Utrum  in  singulis  ordinibus  caracter 

imprimitur  (Below  197C  witliout  mark  of  reference). 

14.  Bonaventura  1.  c.  ut  est  conservantis  animam.         27.  28.  ma- 
gister  ostendit.  Bonav.  1.  c:  sicut  recte  ostendit. 


5o2  JOHANNIS  WYCl.IF.  [CAP.  XXI. 

arguitur:  Car'acter  est  signum  indelebile;  ergo  si  197*=  l 
collocat  hominem  iji  aliquo  statu,  impossibile  est  ab 
illo  statu  recedere,  quin  Jiat  contumelia  sacramento, 
sed  in  minoribus  ordinibus  constituti  possunt  licite 
redire  ad  laycum,  ergo  in  eis  caracter  non  imprimitur.  5 
Dicendum,  inquit,  quod  caracter  omnium  ordinum 
manet  in  anima  sive  revertetitis  ad  laicatum  sive 
morientis  ut  signaculum  distinctivum  et  hoc  vel  ad 
gloriam  si  bene  usus  est,  vel  ad  ignominiam  si  male. 

Quarto  arguitur  per  hoc  quod  caracter  est  signa-  4 
culum  perpetuum,  manens  in  anima  separata,  ergo 
no7i  debet  imprimi  nisi  ad  actum  perpetuum;  sed 
actus  ministerialis  istorum  ordinum  itiferiorum  non 
est  perpetuus.  Ergo  etc.  Dicitur,  inquit,  quod  non 
oportet  ut  maneat  semper  quantum  ad  usum  mini-  i5 
sterii  quod  iste  usus  vel  abusus  convertitur  in  pre- 
mium  vel  mercedem.  Unde  secundo  querit  et  tenet 
quod  in  diversis  ordinibus  diversi  imprimuntur  carac- 
teres  distincti,  et  hoc  specifice,  sicut  ordines,  ut  oportet 
eum  dicere,  et  arguendo  quadrupliciter  ad  oppositum  ^igy'' 
respondet.  Dicendum,  inquit,  quod  inter  opinatttes 
in  omnibus  ordinibus  esse  caracterem  duplex  opinio 
esse  consuevit.  Qiiidam  enim  dicere  volunt  quod 
omnes  ordines  in  uno  caractere  uniuntur;  differutit 
tamen  secundum  maiorem  implecionem  et  minorem,  25 
sicut  si  sigillum  imprimatur  in  cera  tenui,  deinde 
forcius  vel  amplius,  paulative  procedendo  secundum 
plus  et  plus  quousque  perveniatur  ad  statum  per- 
fectum.  Si  autem  queras  que  sit  racio  talis  impres- 
sionis,     respondeo     breviter     quod    hoc     est   propter  3o 


6.   A  in   marg.:    Responsio.  8.  A  A,:    signaculum  destitutum  ; 

B:  distinctum.  i3.  B:  ministralis.  14,  A  in  marg.:  Responsio. 

17.  A  in  marg.:  Opinio.  18.  B:  diversis  imprimuntur.  23.  A  in 

marg.:  Duplex  opinio.  25.  A  in  marg.:  Prima. 


25.  Bonav.  1.  c:  minorem  complexionem. 


CAP.  XXI.]  DE  KCCLESIA.  5o3 

I  i^-j^ caracteris     imperfeccionem ;     et     tripliciter     reprobat 
istam  opinionem  satis  vivaciter. 
K  a      Primo,  inquit,  si  hoc  esset,  tuficesset  impossibile  pro- 
movcri  ad  sequentem  ordinem  dimisso  priori;  quod  est 

b  contra  iura.  Item,  tunc  non  esset  differencia  inter  ordines 

nisi  secundum  maius  et  minus ;  quod  est  manifestefal- 

sum,  cum  potestates  in  diversis  ordinibus  suntad  diversa 

Gordinate.    Et  tercio,  si  caracter  sic  susciperet  magis, 

per  idem  posset  suscipere  minus,    et   per  consequens 

10 foret  delebilis,  et  per  idem  caracteres  aliquorum 
sacramentorum  magis  et  minus  reciperent,  ut  dicatur 
bapti^atus  vel  confirmatus  magis  et  minus;  quod  est 

domnifio  ificofiveniens.  Ergo  et  posicio.  Alia  possunt 
fieri    argumenta    quod    per    idem    caracter    baptismi 

1 5  crescere  posset  ad  qualemcunque  caracterem.  Oportet 
enim  in  casu  concedere  quod  duorum  acolitorum 
caracter  sacerdotalis  fuit  impressus  in  uno,  et  in  alio 
non,  posito  quod  alter  cresceret  in  posterum  in 
sacerdotem  et   alter  maneat  tantum  acolitus,   et   foret 

20  confusio  in  sacerdocio  secundum  magis  et  minus. 
Ideo  dicit  secunda  opinio  melius  quod  ifi  diversis 
ordifiibus  imprimuntur  diversi  caracteres,  eo  quod 
fion  soluffi  qui  ad  Dei  cultuffi  assimiuntur,  distin- 
guufitur  ab  aliis,  yffiffio  inter    ftiinistrantes  est  ordo 

25  atque  distificcio,  et  ultefmis  gradus  illi  et  potestates 
mifiistrandi,  si  siffiul  dantur,  fiunquafn  auferuntur, 
eciamsi  ad  alcius  ministerium  elevatur  qui  ifi 
fiiifiori  fnifiistraverat;  et  ideo  in  diversis  ordinibus 
diversa  sigilla    debefit  iffiprifni   secundum  que  fiobis 

3o  diversitas  potestatuffi  ministrandi  et  perpetuitas  in- 
notescat;  tale  autefu  signaculum  est  caracter. 


2.  A  A,:  satis  vivaciter  deest.  11.  B:  reciperent  —  minus  deest. 

21.  A  in  marg.:    Secunda   opinio.  26.   B:  sed  simul.    A  A^:   licet 

semel.  Ibidem  codd. :   eciamsi   alterius.    Correxi.  3o.  B:  peccatum 

ministrandi. 


23.  Bonav.  1.  c.  pag.  652  seqq. 


5o4  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

Ideo    in    diversis    ordinibus    imprimiintur    diversi  197*  L 
caracteres,    et  coticedende  sunt  raciones    hoc  osten- 
dentes.    Ad  primum  in  oppositum  quo  sic  arguiturii 
in    sacramento    baptismi    non    imprimitur  nisi   unus 
caracter;    similiter    in    sacramento     conjirmacionis,  5 
ergo  pari  racione  in  sacramento  ordinis.  Dicetiduniy 
inquit,  quod  non  est  simile  pro  eo    quod   non    ponit 
ita    diversitatem,   sicut   potiit    ordinis    sacramentum 
quod  de  sui  racione  implicat  diversitatem  graduum. 
Ad  secundum  quo  sic  arguitur  sacramentum  ordinis  2 
essencialius  respicit  caracterem  quam  aliquod  aliud 
sacramentum    in    quo  caracter   imprimitur ;    si  ergo 
ordo  unum   est  sacramentum  quantumcunque  pluri- 
ficetur,  videtur  quod  unus  caracter  in  eo  imprimitur. 
Dicendum  quod  verum  est,  sed   nonnisi  prout    com-  i5 
paratur   ad    ulterius    signaculum.    Sicut    ergo    una 
litera  est  scripta  et  due  et  tres  et  quattuor,  et  tamen 
multarum  literarum  aggregacio  ad  unam  sentenciam 
exprimendam    tion    est    nisi    una    scriptura:    sic    in 
proposito     intelligitur    quod    omnis     talis    figuracio  20 
ordinatur    ad    hoc    quod   ei    inscribatur    signaculum 
secundum    quod   homo  Dei    minister  perfectiis    esse 
iudicatur,  et  cum  sacramentum  dicat  quid  ad  alterum, 
et    eciam    caracteres    uniutitur    secundum    quid   ad 
alterum,  ideo  plures  caracteres  unum  faciunt  sacra- 20 
mentum.  Tercio  sic  arguitur:  Si  plures  caracteres  inQ 
eadem  anima  imprimuntur,  aut  ergo  differunt  specie 
vel  solutti  nutnero;  non   secundo   modo,   quia  oportet 
recipiens  denudari  a   tiatura  rei  recepte,   nec  prittio 
modo,  quia  ex  diversis  secundum  formam  *  et  specietn  198' 
tnanetitibus   non  fit  unutn    nisi  unutti  materiale.    Ad 
illud  dicetidutti,   inquit,    quod  dupliciter  est  loqui  de 

6.  A  in  marg.:  Responsio.  i3.  14.  B:  purificetur.  i5.  A  in 

marg. :   Responsio.  16.    Operatur   in   codd.    Ibid.   si  crgo  in  codd. 

20.  sciencie  figuracio   in   codd.  23.  A  Aj:  Sed  quidem  secundum 

quid  —  caracteres  deest ;  ibid.  Sed  quidem  ad  alterum  in  codd.        27.  A  A, : 
ac  ergo  differunt.  3i.  B:  unum  sit.  3i.  32.  Ad  aliud  in  codd. 

32.  A  in  marg. :  Responsio. 


CAP.  XXI.]  DE  FXCI.ESIA.  5o5 

L  igS"  caf^acteribus  vel  in  se  vel  prout  uniuntur  in  unitate 
et  integritate  suhiecti.  Si  in  se,  sic  differufit,  sicut 
diverse  species  numeri,  si  secundo  modo,  tunc  sicut 
binariuset  quaternarius  constituunt  senarium  et  hahent 
5  racionem  partis  constitutive  et  complementum  ponitur 
in  senario,  sic  intelligendum  est  in  proposito  suo 
4:  modo,  licet  non  sit  omnitio  simile.  Quarto  arguitur 
per  hoc  quod  natura  non  facit  per  plura  quod 
facere   potest   per    unum,    ergo    autor    nature    non 

loimprimit  in  ordinato  multos  caracteres,  cum  solum 
unus  sufficit,  sicut  evefiit  in  baptismo.  Qiie  ergo 
necessitaspojiendi  in  ordine  tam  distinctos  caracteres? 
Dicendum,  inquit,  quod  hoc  verum  est,  quando  aliquid 
potest  per  unum  ita  complete  fieri  ut  per  plura;  hoc 

1 5  autem  non  fit  in  proposito pro  eo  quod  oportet  ordinatos 
non  solum  distingui  ab  aliis,  sicut  fit  caracter  baptismi, 
sed  oportet  ipsos  distingui  plus  quam  materiali 
differencia  in  se  ipsis. 

M      Expergiscat    rogo    auditorium    et    consideret   si  iste    These  quo- 

,  r/-  •  .  1    tations  enable 

20  locus  et  sermo  doctorum  dat  eincax  testimomum   ad  us  to  estimate 

r  •         ,  1        ,  •  ,•  ,         ,•  O"'"  opponenl's 

rantasiandum  quod  solum  m  ordme  sacerdotali  caracter  power  of  lying. 
imprimitur,  cum  tam  spissim  manifeste  testatur  opposi- 
tum.  Et  revera  homo  cui  ars  menciendi  non  foret  lauda- 
bilis  verecundaretur  de  tam  patente  mendacio.  IUe  autem 

25  qui  vel  intenderit  omnia  dicta  sua  capi  yronice  vel  men- 
dacium  sibi  ascriberet  ad  honorem,   daret  occasionem 
ut  non  credatur  amplius  allegacioni  vel  testimonio  suo 
eciam    quicquid   iuraverit.  Ex  primo  igitur  commento    Bonaventura 
colligitur   quod   doctor   iste   vel   falsificat   multipliciter  dictThh?iseif^ 

3otestem  suum,  vel  quod  testificacio  sequens  sit  omnino    "'^afieg^eS'^ 
mendosa    et    nimis    inutilis,    cum    ipse   et  testis    suus 
tam    crebro    et    tam    patule    contradicunt.     Quomodo 
queso    invocarem    racionabihter  suffragium   testimonii 


4.  In  codd.:  ternarius.  6.  A  A, :  sicut  intelligendum.  i3.  A  in 

marg.:  Responsio.  i6.  In  codd.:  distigui.  20.  A  A,:  logicus 

ct  sermo.  28.  B:  primo  ergo. 


5o6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

in  cithercasehedoctoris   in    eadcm  opinione  et  eodem  libro  quem  iniqS^M 

is  valueless  as  .....  .  ,  . 

an  authority,  eadem  opinione  implico  cencies  esse  mendacem?  per 
inde  quidem  foret  allegandus  dyabolus  in  testem 
sentencie,  cura  notum  sit  quod  ex  cautela  et  subtili- 
tate  ingenii  plurima  vera  dicit.  Et  hec  racio  quare  5 
quietor  in  allegacione  scripture  que  mentiri  non 
poterit  et  sanctorum  doctorum  quorcm  sentenciam 
volo  ex  integro  sustinere.  Alios  autem  doctores  nolo 
sic  aliegare  nisi  arguehdo  ad  hominem,  cui  foret 
talis  doctoris  testificacio  argumentum,  et  sic  allegarem  lo 
contra  mendacem  oratorem  dyaboli  ipsum  patrem 
mendacii,  sed  non  ut  sit  mihi  testis  ydoneus. 

In  isto  autem  secundo  commento  absque  tergiver-N 
sacione  patet  primo  mendacium  allegantis ;  patet  secundo 
quod  non .  solvitur  argumentum  quod  feci  supponendo  i5 
descripcionem  clerici,  per  hoc  quod  mendaciter  allegatur 
quod  solum  in  sacerdocio  caracter  ordinis  imprimatur; 
et  tercio  quod  ista  sentencia  conviccionis  mendacii 
foret  medium  doctori  isti  raihi  et  aliis  cavendi  caucius 
de  raendosis  allegacionibus  in  futurura.  20 

Scola  quidera  raendacii  est  per  se  a  Deo  et  tota 
ecclesia  detestanda  dicente  venerabili  Anshelrao  prirao: 
Cur  Deus  horao  cap.  XII°:  Non,  inquit,  sequitur  si 
Deus  vult  mentiri,  iustum  est  mentiri  (supple  si  non 
ex  possibili),  5e(i^oaw6'  sequitur  dominum  illum  ?ion  20 
esse.  Nam  nequaquam  potest  velle  mentiri  voluntas, 
nisi  in  qua  corrupta  est  veritas,  ymmo  que  deserendo 
veritatem  corrupta  esti  Quid  ergo  sequitur  ex  ista 
responsione  raendacii?  Revera  raendaciura  mendacio 
cumulatum.  3o 

Tercium    comraentum  est  ficcio  *  testimonii    sancti  198'' 
Thome  quod  in  solo  ordine    sacerdocii  vel  suo   sub- 

22.  A  in  marg. :   Anselmus;    in   codd.  cap.  X.  24.  25.  Recte:  si 

ex  non  possibili.  32.  A  in  marg.:  S.  Thomas. 

22.  Anselmi  Opp.  tom.  I,  pag.  80.  32.  Thomae   lib.  IV. 

Sent.  Opp.  tom.  X,  pag.  442. 


CAP.  XXI.]  DE  ECCLESIA.  Soy 

N  loS^^dito  caracter  ordinis  est  impressus^  et  limitatur  locus     Again  my 

....  -.rxrTTr  •  o  •  •      i    1  •    oppo»ent  quotcs 

super  distinccione  XXIV^  quarti  Sentenciarum:  et  mdubie    st.  Thomas 

.....  .  who  is  also 

tractat  istam  sentenciam  ibidem,  questione  secunda,  advcrse  to  him. 
articulo  tercio,  recitandoque  tres  opiniones,  ut  doctor 
5  Bonaventura;  quarum  prima  dicit  quod  in  solo  ordine 
sacerdotali  caracter  inprimitur;  secunda  quod  in  solis 
sacris  ordinibus,  sed  hoc,  inquit,  iteruni  nichil  est. 
Unde,  inquit,  cum  caracter  sit  ^ignum  distinctivum 
ab  aliis,  oportet  quodin  omnibus  ordinibus  imprimaiur, 

lo  cuius  eciam  signum  est  quod  oportet  quod  caracteres 
perpetuo  maneant  et  tiunquam  revertentur.  Et  re- 
spondet  ad  tria  argumenta  in  oppositum,  sicut  supra. 
Et  patet  quod  nec  hoc  est  conveniens  testimonium 
ad  probandum  solum  in  ordine  sacerdotali  caracterem 

i5esse  impressum,  cum  militat  directe  in  oppositum;  et 
revera  cum  mendacium  in  castris  armorum  corporalium 
tamquam  eis  contrarium  sit  oditum,  (ut  patet  Macha- 
beorum  VII°),  multo  magis  in  castris  scolasticis  in 
quibus  militarent  solum  pugiles  veritatis. 

O      Sed    instatur   tripliciter:    Videtur  enim  primo  quod  These  doctors 
luterque   istorum   doctorum  ponat  caracterem  omninoagai^nst^nif,^biit 
indelebilem,    ego    autem    dixi    superius  quod   caracter  the?r"authority. 
aliquis    est    tantummodo  temporalis.     Hic  dico    quod 
neuter    eorum    est    mihi    autenticus.    Ideo  non  allego 

25  eos  nisi  arguendo  ad  hominem.  Dico  tamen  quod 
glossari  possunt  intelligendo  per  caracterem  esse  vel 
fuisse  deputatum  ad  aliquod  sacrum  ministerium  in 
sancta  ecclesia,  et  hoc  non  potest  desinere  esse,  et 
ideo  dicit  prior  doctor  quod  caracter  manet  perpetuo 

3oin  officio  vel  premio;  nam  in  predestinatis  manet 
post  mihciam  quod   ilH   fuerunt    deputati  ad  officium 

lo.  A  Ai:  quodcareat;  careat  extinctum.  20.  A  in  marg. :  Triplex 

obieccio.  Responsio.  Auctoris  sentencia. 

8.  Bonaventura  lib.  IV.  Sent.  dist.  VI,  pars  II,  art.  I,  quaest.  IV 
et  dist.  XXIV,  pars  II,  art.  I,  quaest.  I,  Conclusio  Opp.  tom.  IV, 
pag.  65 1. 


5o8  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

temporale  propter  cuius  complecionem  perpetuo  pre-  igS"  O 
miantur,  sicut  in  prescitis  manet  perpetuo  quod  ipsi 
perpetuo  puniuntur  propter  abusum  sui  officii,  et  ad 
istum  sensum  omnis  caracter  manet  perpetuo  in  officio 
vel  mercede.  Ego  autem  loquebar  de  caractere  ut  dicit  5 
simpliciter  deputacionem  ad  officium,  nec  credo  quod 
The  "stamp"  ex  scriptura  vel  racione  improbabitur  sensus  iste.  Non 

or  ciiaracter  is         . 

not  a  ihing,  but  enmi  est  caracter    talis    una    res    que   poterit    per    se 

a  relation.  i  i  •  -i- 

Every  rank  has  esse,    sed  subiectum    taliter    se    habere.    Sed  secundo  2 

its  character.  ... 

videtur  quod  m  omni  homme,  et  per    consequens  in  10 
omni    ordine    caracter    imprimitur,    et     sic    reges    et 
milites  haberent  gloriosum  caracterem  correspondenter 
ad  suum  ordinem.    Hic   dico  quod  extense   loquendo 
de  caractere  (ut  supra)  est  conclusio  concedenda,  nam 
omni    homini    deputat    Deus    officium    ad    profectumio 
ecclesie.  Ideo  cum  oportet  omnem  hominem  esse  ser- 
vura  Ghristi  vel  agendo  vel  paciendo,  omnem  hominem 
oportet  portare  de  secta  sua  uno  modo  vel  alio.  Nec 
credo  aliquem  infringere  quin,  sicut  milites  spirituales 
Christi  habent  caracterem  sui    officii,   sic    et   reges  ac  20 
Yet  ihree     miHtes  corporales  (ut  patet  inferius).  In  tribus  tamen 

sacramcnts:  .*  .    ,.  ... 

baptism,       sacramcntis    speciahter    caracter    mipnmitur,    scilicet 

confirmation  t.  . 

and  orders     baptismo,  confirmacione  et  ordine,  que  tria  sacramenta 

imprint  the  ..,.,.  ^^    .  •     i   i    i  •!• 

character  in  a  sunt  miterabilia  ut  officia  caracterum  mdelebiha  quoad 

special  way.  xt  •      i  •  •    • 

efiectum  vel  fructum.  Nam  in  baptismo  recipit  servus  25 
Christi  distinccionem  ab  omnino  infidelibus,  in  con- 
firmacione  roboracionem  sue  milicie,  in  ordine  vero 
recipit  singularem  limitacionem  supra  laicos  ad  mi- 
nisterium  sacramenti.  Et  ita  doctores  palliant  descrip- 
ciones  et  applicant  scripturam  ad  sensum  quem3o 
asserunt,  ut  patet  de  caractere,  de  ordine  et  ceteris 
que  vix  habent  corticem  apparencie  ex  scriptura,  ut 
ordinem  militarem  dicunt  non  habere  caracterem, 
quia  ille  ordo  non  limitatur  ad  differenter  a  laicis 
ministrandum  ecclesiastica  sacramenta  (de  quo  alibi).  35 

i3.  A  in  marg. :  Responsio.  21.  A  in  marg. :  In  tribus  sacramcnlis 

caracter  imponitur.  24.  A:  indelibilia. 


CAP.  XXI.]  DE  ECCLESIA.  Sog 

P  3      Sed  tercio  dubitatur  quomodo  illi  caracteres  ordinum  DifficuUies  as 

ob  •  T-       1-  1-     •  1     '°  ^'''^  grades 

iQ^  unum  constituunt.    Et  dicunt  doctores  predicti,  quod      of  ordens. 
nec  sunt  partes  quantitative  ordinis  nec  partes  subiective 

iqS^sed  partes  potestative,  *  ut  patet  prioris  doctoris  super 
5  d.  XXIV'^,  ita  quod  ordines  inferiores  habent  potestatem 
a  sacerdocio  ad  quod  finaliter  ordinantur.  Sicut  ergo 
senarius  constat  ex  partibus  suis  aliquotis  que  non  sunt 
partes  eius  quantitative,  sic  sacramentum  ordinis  constat 
ex  suis  partibus,  sed  illud  latinum  videtur  multis  dif- 
loficile.  Nam  signato  Petro  qui  vicissim  assumpsit  septem 
ordines  et  maneat  modo  cum  illis  omnibus,  patet  quod 
si  quilibet  eorum  fuit  sacramentum  quia  ordo,  per  idem 
quilibet  eorum  est  modo  sacramentum  quia  ordo.  Nam      Either  aii 

.       .  .,.,  •         r  •i'i  orders  are 

emsdem  racionis  est  quilibet  eorum  cums  foret  quuibet    identicai,  or 

.  1  r  1  there  are 

i5humsmodi  per    se    sumptus,    sed   tunc   foret   ordo    et     numerous 

,         ^.  .  .,.,  orders  speci- 

sacramentum,  ergo  et  modo.    bi  enim  quihbet  eorum  ncaiiy  distinct. 
sit  ordo,  ergo  vel  idem  ordo  in  numero  qui  posterior, 
vel  ahus  non  idem  in  numero,  quia  sic  foret  ydempti- 
ficacio  numerahs,  et  si  ahus,  tunc  forent  septem  ordines, 

20  et  per  consequens,  cum  quehbet  muhitudo  priorum 
constituit  unum  ordinem,  forent  quatuordecim  vel 
plures  ordines  distincti  specifice.  Nam  sicut  ordo  in- 
ferior  et  ordo  superior  sunt  disparis  speciei,  sic  ordo 
sacerdocii    constans    ex    sex    ordinibus    precedentibus 

2  5  et    ordo    sacerdocii    simplex    non     habens    partes    vel       i  think 

,      .  ..    r  ,.  .  ...  .        ,        orders  may  be 

causas  humsmodi  lorent  disparis  speciei,  sicut  smiplex  taken  in  tfiree 

,       .  .  ,  •!  •        •  1  senses; 

et  compositum.  In  isto  videtur  mini  primo  notandum      a)  as  the 

.    ,.   .  .  .  T-,  .  position  which 

1  quod  ordo  sumi  potest  tnphciter  satis  equivoce.  Prmio  God  assigns  to 

analogice  pro  gradu    m    quo   Deus  ordmat  quicquam 

3o  constitui    ad    pulchritudinem    universi,  et  sic  quehbet 

res  habet  suum  ordinem  in  tantum  quod  necesse  est 


4.  A  Aj:  ut   —   potestatem  deest.  7.    A  in  marg. :   Hec  est  sen- 

tencia   auctoris   de   potestate   et  caractere  ordinis  continue  infra   (Above 
iq8<:  without  mark  of  reference).  10.  A  in  marg. :  Casus.  29.  A  B  in 

marg. :  Nota  quod  ordo  tripliciter  accipitur.  3i.  B:  habet  ordinem. 

5.  Cf.  Thomae  Lib.  IV.  Sent.  1.  c.  pag.  424. 


5iO  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

peccatores  ex  hoc  quod  dissolvunt  ordinem  debitura  ad  198'' 
quem  ex  institucione  primaria  ordinantur  subire  ordinem 
puniendi,  sic  quod  (ut  multis  videtur)  peccatum  in 
quantum  bonum  habet  racionem  ordinis  quoad  penam, 
quia  ordo  et  bonum  quoad  consequcnciam  convertun-  5 
tur,  unde  congregaciones  hominum  in  quibus  ordi- 
nacior  est  unio  vocantur  ordines  secundum  quandam 
excellenciam  inferioribus  exemplarem  (ut  dixi  alias). 
b)  as  a  rank        Secundo    modo    accipitur    ordo    pro    gradu    a   Deo  2 

assigned  by 

God  to  cierics  limitato  clerico  ad  dilTerenter  a   laycis  sacramentaHter  10 

for   ministering       ...  .  ,. 

sacrameniaiiy;  mmistrandum,  et  sic  sunt  septem  ordmes  scihcet 
hostiarius,  ceroferius,  lector,  exorcista,  subdyaconus, 
dyaconus  et  sacerdos  (de  quibus  dixi  superius).  Ilh  autem 
ordines  quandoque  sumuntur  h"mitate  pro  caracteribus 
subiectatis  in  anima  et  quandoque  respiciunt  signacula  i5 
sensibiha  extrinsecus  distincta,  cuiusmodi  sunt  rasio 
capitis  et  barbe  cum  simihbus  signis  humanitus  insti- 
tutis.  Isti  autem  sensibiies  caracteres  non  sunt  ordo 
clericalis,  quia  sic  continue  variarentur  ordines  ad 
crementum,  decrementum  vel  aUam  variacionem  isto-  20 
rum    signorum,    et   barbitonsor   vel  ahus   laycus  fre- 

and  suchorders  quencius    conferret    ordines;    quod    foret    ridiculum. 

are  in  tlie  soul.  .  .  . 

Ideo  necessitantur  loquentes  ponere  ordmes  subiectari 
in  anima.  Ex  quo  patet  quod  anima  est  persona  que 
est  ordinatus,  ut  puta,   diaconus  vel  sacerdos.  Iste  ergo  25 
ordo  manet   quietus  in  anima  corrupto  episcopo. 
c;asthe  sensibie      Sed  tercio  modo  sumitur  ordo  pro  sacramento  sensibih  3  Q 

sacrament  of  j        ^         j-  •  •  •      j  cn    • 

ordination  by   quod  est  ordmancia  episcopi  ad  sacrum  officmm  supra 
isiop.    j^y^Qg    -j^   ecclesia    ministrandi,    et    si    res    abscondita 

huius  sensibihs  sacramenti    est  ordo  vel    caracter   in-  3o 
sensibihter    subiectatus    in  anima,    et    ordo    est    opus 
sensibile    ab    episcopo   celebratum  quod   in  verborum 
sacramentahum  prolacione,  in  ritus,  tactus  aut  unccionis 
rainistracione  et  in   circumcisione   extrinsece,    ut  loci. 


2.  B:  primaria  obligantur.  34.  circumcisione;  ita  codd.  Rectius 

et  intercisione.  cf.  pag.  5ii.  I.  29.  32. 


CAP.  XXI.]  DE  ECC[.ESIA.  5 1  i 

Q  igS^temporis,     persone    ordinande    et   superiorum  licencie 

attencione.  Unde  dicitur  communiter  quod  regulariter 

in  celebracione  ordinum  rite  facta  Deus  graciose  coas- 

,g8''sistit  dando  graciam.  Et  *  ideo  necesse  est  peccatorem 

5  ordinandum    conteri    de    peccatis.     Deus    enini    dans  God  gives  the 
potestatem    ad    ministrandum    dat   eciam   graciam   ad    ^sacnment^ 
officiuni  exequendum    nisi    indisposicio    ordinati    pre- byunworUiinc^ss 
pediat.    Unde    in   baptismo   et   quocunque   alio  sacra- '"  ^''^  recipient. 
mento    subducta    assistencia    Christi    dantis    graciam, 
loque    sit    res   sacramenti,    fit   ex    indisposicione   susci- 
pientis    sacramentum    equivoce.    Verumptamen    Deus 
post  sacracionem  episcopi  sepc  facit  ordinem  remini- 
scere,  ipse  enim  dat  regulariter  rem  sacranienti,  et  sic 
facit  sepe  ordines  nobis  incognite. 
i5      Unde   vacuum   videtur    mihi    quod   sollicitemur    ad 
querendum    quando,    qualiter   et   quibus    verbis    Deus 
ordinavit    apostolos    vel    beatum    Paulum    aut    alios 
discipulos.  Cavere  tamen  debemus  solicite  ne  pseudo-  The  purpose  of 
clerici  fingant  se  esse  ordinatos  a  Deo  ad  tale  officiuni    ordination  is 
20  clericatus.    Ad    hoc   enim  ordinatur  ordinandi  exami-      nnworthy 

,    ,  .  ^       .  •u-i-  pretcnders. 

nacio,  episcopi  celebracio  et  signorum  sensibiimm 
figuracio,  ut  sic  innotescat  ecclesie  discolorum  ex- 
clusio;  utrobique  tamen  sepe  contingit  illusio.  Et 
(ut  sepe  dixi)  credendum  est  precipue  operi  legitimo 

25  ordinati. 

R      Istis   premissis   videtur    mihi    quantum   ad   primam    as  outward 
conclusionem  quod,  sicut  ordo  acceptus  tercio  modo    conferred  by 

....  -1  •ru  •  several  rites, 

est    aggregatum  ex   multis    signis    sensibihbus,    eciam  but  are  tinaiiy 
paulatim  in  diversis  et  intercisis  temporibus  celebratis:    rimai^orders 

3o  sic  ordo  superior   acceptus  secundo  modo  est  aggre-  powe^  aVare 
gatum    ex   diversis    caracteribus    sive   signacuhs;    quos  IJ^Jce^given^^by 
Deus  dat  appropriate  simul  vel  intercise,  et  sunt  eius 
partes    quantitative    non    quoad    molem,     sed    quoad 
potestatem,  ita   quod,    quotquot  actus    legitimos  quis 

35  sufficit  facere,  tot  caracteres  habet  datos  a  Deo  com- 

i5.  A  in  marg. :  Nota.  26.  A  in  marg. :  Responsio. 


5i2  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

positos  proporcionaliter  cum  se  ipsis.  Sed  ne  subditus  loS''^ 
who  aiso  gives  diffidat  dc  potcstate  sui  prepositi,    cum  in  cessacione 

a  power   which        .  m    •-  •  •  -nv 

makes  the     cuiuscunque    officn    uuus    caracter    extinguitur,    Deus 

ministration    of  -^  .  .  ,.      .        .  , 

the  ordained    dedit    caracterem    superiorem,     qui    est    hmitacio    ad 

eftectual.  .  .        ^         .  ./...... 

suthcienciam  dati  generis  muiistern  mdistmcte,  et  5 
talem  caracterem  non  potest  ordinatus  deserere, 
quamdiu  manet  in  eo  potencia  ad  signa  sensibiha 
ministrandum.  Suspendi  tamen  potest  a  superiori 
propter  causam  racionabilem,  ne  ordinatus  ponat 
tunc  caracterem  in  effectum.  lo 

This  variety  of      Et  si    queratur   necessitas  ponendi    tot    caracteres, 

characters  is 

deciared  in     dicitur  quod  admissa  significacione  quid  nominis.  et 

Scripture.  ^  "  ^  . 

supposita  ordinacione  divina  de  dividendo  diversis 
hominibus  diversas  gracias  officii  gratis  datas,  sequi- 
tur  inevitabiHter  predicta  diversitas  caracterum.  Unde  i3 
ad  fundandum  istam  sentenciam  oportet  primo 
supponere  fidem  scripture  P  Cor.  XII*^,  4 — 7:  Divi- 
siones  gi^aciarum  sunt,  ideni  auteni  spiritus;  et  divi- 
siones  ministracionum  sunt,  idem  autem  dominus, 
et  divisiones  operacionum  sunt,  idem  autem  Deus  20 
qui  operatur  omnia  in  omnibus.  Unicuique  autem 
datur  manifestacio  spiritus  ad  utilitatem.  Et  post  in 
corpore  ecclesie  expHcat  novem  gradus.  Nec  licet 
denegare  talem  ordinem  concedendo  corpus  ecclesie 
vel  eius  ministros  secundum  iura  canonica.  25 

Unde  notanda  est  trimembris  divisio  textus  apostoH.  s 
Aliqua  enim  donat  Deus  predestinatis  que  vocat 
gracias  a  spiritu  sancto  datas,  quia  predestinatis 
timentibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum.  Unde 
quia  cum  istis  donis  stat  mortale  secundum  *  pre-  iqq* 
sentem  iusticiam,  ideo  vocantur  gracie  gratis  date 
ex  benevolencia  spiritus  predestinantis.  Ministraciones 
autem    sunt    in    quaiibet  creatura    racionaH  predesti- 


7.  B:  in  ea.  ii.   A  in  marg. :  Questio.  12.  B:  signacione. 

29.  Rom.   VIII,   28. 


CAP.  XXI.]  DE  ECCLESIA.  5l3 

S  ig9*nata  vel  prescita,  quam  oportet  servire  domino  libere 
vel  coacte;  ideo  adiungit  apostolus  illud  secundum 
membrum  ad  dominum.  Sed  tercio  omnis  natura 
creata  saltem  per  se  existens  habet  apud  creatorem 
5  suum  officium  operandi.  Ideo  notat  illud  tercium 
generale  sub  habitudine  ad  Deum  creantem.  Istis  Every  cieric 
suppositis    patet    quod    omnjs   clericus    habet   a  Deo    assigned  bv 

,  1  1-      •.      ■  rr    •'         '    •    ^°^    according 

secundum    suum    gradum    Iimitacionem   ofncii  mmi-  to  his  degree, 
strandi,  et  illam  voco   ego  caracterem  quem  oportet 
loomnem  fidelem  admittere  cuicunque  membro  ecclesie 
et  nullum  alium.   Quod  autem  aHi  capiunt  terminum 
striccius  in  uno  sensu  et  alii  lareius  in  alio,  non  est  and  this  is  what 

.  ,.  I  call  his 

magna  vis,  cum  sit  termmusmagistrahs,  verumptamen   "character". 
loquendum  est(utplures  loquentes  scripture  et  racioni 

i5  conformius),  et  patet  responsio  quomodo  ahquis 
caracter  cessat  completo  officio,et  talis  dividitur  propor- 
cionaliter  ut  eius  officium.  Et  ille  vocatur  caracter  in 
actu,  et  ahus  caracter  dicit  potestatem  ad  confuse  facien- 
dum  ministerium,  sive  sequatur  sive  non,  et  ille  non  de- 

20  pendet  ab  opere  sed  a  sufficiencia  operis  quoad  speciem 
terminantis,  et  iste    modus  loquendi   videtur  faciHor. 

Ulterius  patet  quod  est  dare  septem  ordines  secundo  Thereare  seven 

,        j.  j.      .  -r  1  11  orders,  but 

modo  dictos,    distinctos   specihce,    sed    nullus  eorum  theyaiicombine 

....  ,  .    r  .  to  make  one 

est  sensibile  sacramentum,    sed  res   vei  iructus  eius.        order. 

20  Sacramentum  autem  ordinis  quod  sacerdos  celebrat 
est  quodammodo  unum  secundum  magnam  partem 
sui  subiectatum  in  ordinante,  quia  finis  a  quo  ca- 
pitur  eius  unitas  est  totum  sacerdocium  tocius 
sacerdotis     ecclesie,     nec    resisto    quin    sunt    diversi 

3oordines  distincti  specifice  tam  sacramenta  quam  res 
sacramenti;  omnes  tamen  iUi  ordines  sunt  unus  ordo, 
et  sic  sunt  tantum  septem  sacramenta,  licet  sit  tantum 
unum  sacramentum,  sicut  Crisostomus,  Omelia  prima, 
dicit  de  septem  ecclesiis. 


7.  A  B  in  marg. :  Quid   est  caracter.  8.  9.  B  :  ministrandi  deest; 

ibid.  A  A^:  ego  deest. 

33 


5 14  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

Ordination  to       Et  patet  primo  quod   ordinans  hominem  primo  et  iqq»  t 

the  priesthood   ,  ...  ,  .  ,  .,  . 

confers  the    immediate  m  sacerdotem  eo  ipso  dat  sibi   vel   mmi- 

power  of  .  .  ,      ,     , 

performing    sterialiter    signo    sacramentali     ostendit    quod    riabet 

all  spiritual  ...  ^ 

ministrations.  septem  ordmes  sive  caracteres.  Patet  ex  hoc  quod 
eo  ipso  limitatur  ad  potestatem  septemplicem  quod  5 
est  ordo.  Non  enim  foret  sacerdos  univoce  nisi 
haberet  potestatem  ad  ministrandum  quamcunque 
speciem  spiritualis  ministerii  quo  sufficit  ministrare 
clericus  graduatus  inferior.  Immo  quot  sunt  species 
officii  in  quas  graduatus  potestative  sufficit,  tot  sunt  10 
ordines  sive  caracteres.  Omnes  tamen  sunt  unus 
ordo  cuius  partes  integrales  vocari  possunt  partes 
potestative,  sicut  pars  senarius  communis  ad  quam- 
cunque  unitatem  eius  vocatur  prima  pars  eius  ali- 
quota,  et  pars  eius  communis  ad  quemcunque  eiusi5 
binarium  vel  ternarium  vocatur  secunda  et  tercia 
pars  eius  aliquota,  ex  quibus  adequate  constat  sena- 
rius.  Unde  si  Deus  per  impossibile  daret  clerico 
potestatem    conficiendi    et    non    absolvendi,    ille  non 

As  the  various  foret   sacerdos,    si    non    equivoce,    et    patet   secundo  20 

orders  are  ^  ..... 

combined  in    quod  sicut  res   sacramcnti  ordinis,  sic  res  diversorum 

one,  so  the       ^  ... 

grace  of  each  sacramentorum  sese  essenciahter  consequuntur.  Nam 

sacrament  .    ,  rr         -  •  -  •        • 

combines  with  oportet  recipientem  efficaciter  ordinem  prius  baptizari 
baptismo  flaminis,  sicut  oportet  eum  confirmari  ahquo 
gradu  divine  confirmacionis,    sponsari  capiti  ecclesie,  25 
habere     fructum    penitencie,    unionem    eucaristie    et 
unccionem    gracie    consummate.    Verumptamen    in  *  igg^ 
sacramentis  nostris  sensibihbus  est  ordo  per  accidens 
We  are  apt  to  ex    institucionc    ecclesie,    ad    quem    ordinem    magis 
much  to  the    apprcciaudo    intendimus    quam   ad   rem   vel  fructum  3o 
ou  war   sign.  g3^.j.2^jjjgj^|-|   sensibihs,   et  ista  irregularitas  qua  magis 


1.  A  in  marg. :  Crisostomus.  Prima  conclusio.  7.  8.  B:  quam- 

cunque  spem.  11.  A  in  marg. :  Nota.  ry.  A  in  marg. :  Secunda 

conclusio.  22.   tJ:  consequentur.  26.  A  A^:   fructura   finem. 

27.  B:  gracie  confirmate. 

24.  baptismo  flaminis;  cL  Trial.  p.   285. 


CAP.  XXI.]  DE  EGCLESIA.  i)-.5 

T  199"  attendimus  ad  folia  quam  ad   fructus  creditur  facere 
in  oculis  Dei  sacramenta  nostra  vilescere. 
U      Sic  enim   fuit  tempore  cessacionis  legalium  multi-      Question 

.  .  ,  .  whether  the 

pliciter  ritibus  humanitus  adinventis,  et  patet  via  ad  ordination  has 

*  ^  any  effect  if 

5  solvendum  difficultatem  qua  queritur  utrum,  dyacono  the  bishop  is 

^         ^  '  .  interrupted 

recipiente  ab  episcopo  potestatem  absolvendi  et  non  before  finishing 
conficiendi  vel  econtra  per  mortem  aut  infirmitatem     commision. 
episcopi  vel  causam  aliam,  utrum  sit  plene  sacerdos. 
Dicitur     enim     communiter     quod    non     imprimitur 
locaracter     sacerdocii    ante     complecionem     verborum 

sacramentalium,    sed    veritas     est     quod     ienoramus     We  do  not 

^  ^  know  how  and 

quando     et     qualiter    Deus     imprimit     sacerdotalem     when  God 

*  *  imprints  the 

caracterem    nec    habent    evidencie    facte    ex    legibus       priestiy 

.    .N         character. 

ecclesie  et  scriptura  vix  corticem  coloris  (ut  patet  alibi).    it  wouid  be 

^  V       r  /       better  to  do 

i5      Ex  istis  tercio  potest  convinci  quomodo  interpolata  away  with  the 

*  .  ^       ,  .     .         minor  orders 

celebracio  sacramenti  ordinis  potestsive  bene  fieri  sivewhich  have  no 

...  .  .        warrant  in 

male.  Nam  in  primitiva  ecclesia  Christus  immediate  fecit     Scripture. 
apostolos  suos  sacerdotes,  hoc  est,  episcopos,  et  post 
ascensionem  tempore  apostolorum  constituerunt  dya- 

20  conos,  nec  alios  ordines  clerici  seorsum  exhibitos  legi 
iilas  columpnas  ecclesie  celebrasse.  Et  Deus  scit  utrum 
ritus  ille  foret  hodie  solempnior,  facihor  et  ecclesie 
Christiutilior.  Omnia  enim  que  faciunt  clerici  inferioris 
ordinis  possunt  clerici  ex  vi  potestatis  sacerdotalis  per- 

25ficere  et  a  probabiii  efficacius  et  humilius  quam  fiunt 
modo.  Christus  enim  summus  sacerdos  exercuit  omnia 
ista  officia  (ut  alias  explanavi), 

Ideo  videri  posset  quod  foret  ad  alleviamen  eccle-    This  wouid 

,     ,  .  ,  ,  seem  to  be  a 

sie  non   nabere   tot  ritus    sacramentales  et   tot    leges    reiief  to  the 
3o  de  clericis  ordinatis  per  saltum,  cum  hoc  quod  foret    bi^shVs^may^ 

y      '  cr         •  1  •  •    •  r-.         1-      honestly  judge 

ecclesie    etncacms    et    brevius    mmistratum.    Ex  aho     otherwise, 
autem   latere   posset   contingere   quod   episcopi   post- 
posito   fastu    de   excellencia  sui  ordinis  et   cupiditate 
questus    de    sua  preeminencia    et    necessitate    ad   re- 

3.  A  in  marg.:  Questio.  14.  B:  corticem  colorum.  i5.  A  in 

marg. :  Tercia  conclusio.  25.  26.  B:  fuit  modo.  3i.  AAj:   mini- 

sterium.  32.  A:  continguere. 

33* 


Si6  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXI. 

gulandum  ecclesiam  in  oculo  puro  et  simplici  consi- 199*"  U 
derent  quod  sincerius  ministraretur  ecclesie  ordinatis 
clericis  paulative.  Sic  enim  foret  examinacio  discrecior, 
examinati  appropriacio  ex  conversacione  experta  secu- 
rior  et  omnino  expulsio  persone  inhabilis  et  accep-  5 
tacio  persone  habilis  ad  utilitatem  ecclesie  foret 
facilior.  Illam  autem  potestatem  ordinandi  habent 
superiores  prepositi  ex  dicto  Apostoli,  Romanorum 
and  shouid  notXIV°,  19:  Que  edificacionis  sunt  invicem  custodiamus. 

be  distrusted    ^^    ,  .... 

wiihout  reason.  Debet    autem     supponi     in    istis    prepositorum    dis-  lo 
crecio  et  per  consequens  acceptari   eorum   ordinacio, 
nisi  fuerit  ad  oppositum  vehemens  suspicio. 
it  is  a  Quarto  ex  predictis  potest  coUigi  quomodo  nomen 

the  ciergy  to   clerici  superaddit  caracterem  ordinis  conversacionem 

live  in  poverty.  .  .  ,.,  ,     ,  ,.  •    ,-     • 

exproprietariam.    Nam    habentes    ordines     mferiores  i5 
coniugati  et  conversantes  seculariter  sunt  laici,   licet 
ex  favore  regni  nostri  habeant  privilegium  clericatus, 
et  per   consequens    non   sunt  simul  cum  hoc  clerici, 
cum  status   illi   ex  opposito    distinguuntur  (ut   docet 
Hugo,  De  Sacramentis,  Hbro  secundo  parte  septima).  20 
Et  potest  confirmari  ex  decreto  beati  Jeronimi  posito 
XIP,  q.  I.   ClericuSj  et  infra,   et  I^,  q.  II.  Si  quis  et 
Sacerdos,  cum    multis  legibus  eis  similibus.  Et  valet 
ad  idem  testimonium  beati   Bernardi  libro  ad  papam 
Eugenium  et  testimonia  sanctorum  alibi  sepius   alle-  25 
This  is  proved  gata.  Sed  efficacissime  videtur  mihi  valere  quadruplex 

by  the  Old      ^      .  .  ,         ,      .    .  .  •       ,, 

Tcstament  as   testimonium   dc  clencis  veteris  testamenti    allegatum 
ChHst'f  acts.^  XIII^    capitulo    huius    libri.    Nec  valet  fingere    quod 

leges  veteris  testamenti    non    obligant    nos   in   novo; 

primo    quia    ille    qui    venit  *  non  legdtn    solvere  sedigQ'^! 

implere,  cuius  factum  est  optimus  interpres  quomodo 

vetus    testamentum   debet    intelligi  et  servari,  docuit 

10.  Codd.:  debent.         i3.  A  in  marg. :  Quarta  conclusio.         i3.  14.  B: 
quomodo  nulla  clerici.        28.  A:22cap.corr. :  i3.        3o.  A  in  marg.:  Ficcio. 

22.  Decr.  sec.  pars,    c.  V,  C.  XII,   qu.  I,  cap.  V.         22.  ibid. 
causa  I,  q.  II,  c.  VIII  et  IX.         28.  Vide  supra  pag.  284. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  SlJ 

U  i99<=quomodo    ipse,    sui  apostoli  et  eorum  vicarii  debent 

vivere  pauperem   vitam  exproprietarie;  quod  duravit 

per  trecentos  annos  et  amplius  usque  ad  venenosam 

dotacionem    cesaream,    ad  cuius  crementum    propor- 

5  cionaliter    decrevit    possessionata    ecclesia  in   virtute. 

2Secundo    confirmatur    ex    hoc    quod   omnia   moralia  The  morai  laws 

......  ,  .  ...  ,.  .  of  the  O.  T. 

mdicialmm  vel  cerimoniahum  legis  vetens    sunt   pro    are  binding, 

tempore   legis   gracie   observanda;  cum  ergo  conver- 

sacio    pauper    et    exproprietaria    sit   moralis,   videtur 

loquod    post*Christum  pauperem   debet  a  suis   clericis 

observari;    sicut    enim    mater  ecclesia  est  senior,   sic 

debet    esse    speciahter    in    clero    rehgiosior,    et    per 

consequens  deserendo   mundum  sponso  proprinquior. 

sTercio  confirmatur  per  deducens  ad  inconveniens  vel 

i5per  locum  a  simih;   nam  decimas  et  illa  que   sonant  and  we  assert 

,  .....  .  them  for  our 

m  lucrum  clericis  accipimus  non  expressa  auctoritate        tithes. 
legis  nove  sed  veteris;  cum  ergo  amplectimus  minus 
rehgiosum    legis    veteris,    videtur    sequi  quod    magis 
rehgiosum  sit  servandum  nobis  ex  integro  vel  minus 

20  rehgiosum  sic  racionabihter  auferendum.  Non  enim 
hcet  nobis  modo  paganico  colare  nobis  placitum  de 
utroque  testamento  et  abicere  quod  visum  est  nobis 
durum,  per  quod  ut  clavem  Christi  religio  servaretur 
et  potissime  perichtante  mundo  per  venenum  avaricie. 

25  Sic  enim  introducta  est  ex  consiho  Sergii  monachi 
secta  nepharia  Machometi. 


CAP.  XXII. 

A      Quartum  mejidacium  est  ficcio  testimonii  Hostiensis     The  fourth 

in  Summa  de  oracionis  suffragio  pro  dampnatis.  Scri-  ^of^HSensfs"' 
3o  bit  enim  in  hbro  V°,  De  Penitenciis  et  Remissionibus, 

27.  Cap.  XXIJ.  A:  cap.  XXI. 

3o.  Cf.  Decr.  sec.  pars,  causa  Xllt,  q. 'II,  c.  XXII.  Animae. 


5i8  JOHANNIS  WYCUF.  [CAP.  XXII. 

vviiat  the      capitulo    QuibiiS    mortuis  suffragia  ecclesia  prosunt,  iQff  a 

tcaching  of  ,  ,  ^    ..  .    ,.  ,.  ... 

Hostiensis     quod  quatuor  beneiiciis  specialiter  adiuvantur,   scilicet 

really  is.  .  ,    ,  .       .,  .  •       -i 

Hc  recites  two  missarum    celebracionibus,    sanctis    oracionibus,   ami- 

opposed  views;  ,  ......  ^     .  . 

corum  elemosinis  et  leiunns  cognatorum.  Sed  quibus 
mortuis  prosunt  hec  suffragia  scolastici  varie  opi-  5 
nantur.  Quidam  enim  dicunt  quod  nullis  qui  sunt 
in  inferno  prosunt  penitus  vivorum  suffragia,  sed 
tantum  hiis  qui  sunt  m  purgatorio.  Secundi  dicunt 
quod  prosunt  omnibus  regeneratis  qui  dum  viverent 

a)  of  the      meruerunt    ut    eis    mortuis    prodessent    suffragia;    et  10 

iheologanis,  .  cn    •  i- 

b)  ot  the      quia  non  sutncimus  discernere  qui  meruerunt  et  qui 


canonists. 


non,  qui  decesserunt  in  mortali  et  qui  non,  ideo 
oramus  generaliter  pro  omnibus  regeneratis.  Et  valet 
eciam  pro  dampnatis  quodammodo,  cum  pro  valde 
bonis  sunt  graciarum  acciones,  pro  mediocritet  bonis  i5 
et  malis  sunt  propiciaciones,  pro  valde  malis  prosunt 
ut  tollerabilior  sit  eis  dampnacio.  Prima  autem  est 
opinio  theologorum  et  secunda  doctorum  canonum; 
que  licet  sit  magis  pia,  prima  tamen  est  magis  catho- 
lica.  Hugucius  tamen  dicit  quod  opinio  theologorum  20 
parum  distat  ab  heresi,  cum  de  quatuor  generibus 
defunctorum  eundem  constituat  simul  et  semel  bonum 
et  malum.  Ideo  dicunt  decretiste  quod  Augustinus 
intellegit  in  illa  divisione  quadrimembri  per  excellenter 
bonos  eos  qui  sunt  in  celo,  per  mediocriter  bonos  26 
salvandos  ad  tempus  spectantes  in  purgatorio,  per 
mediocriter  malos  dampnatos  leviter  in  inferno,  et 
per  excellenter  malos  dampnatos  gravius.    Et  duobus 

3.  B:   sacris  oracionibus.  b.  A  in  marg. :   Oracionum  suffragia 

an  dampnatis  prosunt  (Below  199«=  without  mark  of  refercncc).  17.  In 

codd. :  prima  inquit.  20.  A  in  marg. :  Huguciiis. 

20.  De  Hugutio  glossatore  vid.  supra  pag.  220  et  Fabricii 
Bibliothecam  latinam  VI,  pag.  283.  Cf.  Schulte,  Geschichte  der 
Quellen  und  Literatur  des  Canonischen  Rechts  I,  p.  i56 — 170. 
De  Hostiensi,  ib.  II,  p.   i23  — 129.  23.  Augustinus  in  Enchi- 

ridio  de  fide  spe  et  caritate  cap.  CIX.  (Opp.  tom.  VI,  pag.  2  38) 
and  c.  XXIII,  causa  XIII,  q.  II.   Tempus. 


CAP.  XX[I.]  DE  ECCLESIA.  5 19 

A  iqg^generibus    prosunt    suffragia    in    tantum  quod   Judas 

in  die  dominico   quievit  a  pena,    licet    non  sit  valde 

autenticum.    Et    sic    nunquam    dimittitur    dampnatis 

pena     simpliciter,      sed     proporcionaliter     secundum 

5  partem    cotam   non    quantam,    et   sic    glossant     dicta 

iqq' sanctorum    quod  dampnatis    non    prosunt  *  suffragia,    and  deciarcs 

...  ,,  ,,       _.  .  --        .         .    himself   unable 

scilicet  excellenter  malis.  Et  post  sequitur  Hostiensis     to  decide; 
sentencia   in   hec   verba:    Non    est    mihi    tanta    copia 
ut  ista   difjiniam    quid    debeat    teneri    precise.    Nec 
10  Innocencius    III.  qui  tantus    erat   voluit   diffinire    sed 

reliquit    disputacioni    et     discrete    investigacioni    Cut    but  leans  to 

.  /-.  T    \    Ti  ^^^  theologians. 

patet  in  De  Celebracione  misse,  Cwm  Marthe).  Tamen 

sentencia  theologorum  est  celebrior  et  verior  videtur. 

Volve    itaque  et  revolve  sentenciam  huius  doctoris 

i5magni  in  iure  canonico  et  vide  si  sit  testis  ydoneus 
ad  confirmandum  quod  sunt  facienda  suffragia  pro 
dampnatis  ad  penam  perpetuam.  Unde  videtur  mihi 
quod  totum  genus  humanum  debet  concorditerdetestari 
huiusmodi  mendacia  et  dampnare  istam  blasphemiam 

20  quod  licitum  est  mentiri.  Cum  enim  mentiri  sit  ex 
equo  peccare  (ut  dicunt  sancti),  si  licet  mentiri,  sic 
licitum  est  peccare,  sed  dare  illam  licenciam  non 
subest  potestati  divine.  Quis  ergo  blasphemus  ex- 
tolleret  se  super  omne  quod  dicitur  Deus,  quod  ipse 

25habet  privilegium  vel  licenciam  menciendi? 

B      Unde  graviter  fert  doctor  cum  suis  quod  irridebam  The  doctor  is 

^         .  j.  j  .  I       j  angry  because 

istam   sentenciam    dicendo   me  nescire  quam  laudem  i  have  laughed 
talis  mentitor  egregius  reportaret,    nisi   forte   ut  pre 
omnibus  aliis  ferat  cotem.  Cum  enim  Deus  non  potest 
3oper   se   vel   alium   facere   tam   solempne   mendacium, 
videtur    quod    omnes   discipuli   veritatis   debent   acui 

5.  cotam,  id  est  quotam.  A^:  totam.  7.  A  in   marg. :  Hostiensis. 

14.  A  Ai:  Volve  et  revolve  itaque.  23.  A  in  marg. :  Nota  quomodo 

mendaces  sunt  irridendi. 

10.  Decret.  Innocentii  III.   Quum  Marthae;  Decret.  Greg.  IX, 
lib.  III,  tit.  XLI,  cap.  VI. 


520  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXII. 

contra  illos,  et  cum  ille  qui  habitat  in  celis  irridebit  199''  B 
eos    omnes,    sui   debent   irrisione,    exprobracione   vel 
racione,  ut  Deus  donaverit  confundere  istam  scolam. 
I  havc  the     Sic  enim    legitur    111°    Regum    XVIII^    quod     Helias 

prccedent  of  ...  ,    .  ,  r»       i  • 

Eiijah;  canus  imsit  quadrmgentos  sacerdotes  Baal  qui  5 
seduxerunt  populum  suis  mendaciis;  nam  illis  pa- 
ciscentibus  cum  consensu  populi  quod  credatur  illi 
Deo  qui  fecerit  ignem  descendere  super  bovem  di- 
vinitus  comburendum,  et  cum  prophete  Baal  invo- 
cassent  nomen  Baal  de  mane  usque  ad  meridiem,  et  10 
non  erat  vox  que  eis  responderet,  post  meridiem  illu- 
debat  eis  Helias  dicens:  Clamatevoce  maiori:  Deus  enim 
vester  est  et  forsitan  cum  alio  loquitur,  aut  in  diver- 
sorio  est,  aut  in  itinere,  aut  certe  dormit,  ut  excitetur. 
and,  like  Eiijah,      Et    correspondenter    potest    dici    doctori    mendacii  i5 

I  challenge  my  ,  ,.    ., 

opponent  to    cum  omnibus  suis   complicibus  quod  scrutetur   testi- 

shew  the 

Divine  sanction  monia   omnium   scripturarum,    ut    lumen   sciencie   et 

for  his  teaching,  .       ,         ,  ,  .       .  ,      . 

fervor  caritatis  descendat  ut  ignis  ad  istam  sen- 
tenciam  mendacii  illustrandam,  et  certus  sum  quod 
licet  incidant  se  cultris  et  lanceolis  quantumcunque  20 
super  cotem  acutis,  donec  perfundantur  sanguine,  ut 
ibi  dicitur  de  sacerdotibus  Baal,  non  invenient  conve- 
for  God  never  nieiis  testimonium  ad  suum  mendacium  colorandum, 
approves  les.  gQj^jj^  j^  quantum  unum    adductum    testimonium  ex 

Psalmo  V°,  7:  Perdes  omnes  qui  loquuntur  mendacium.  23 
Et  quia  testimonium  illud  non  est  conveniens,  ideo  in 
dolo  allegatur  Augustinus  pro  indole  (ut  alias  diffuse 
exposui).  Sic  eciam  Jesus  noster  exprobrat  scribas 
et  phariseos  Ve  octuplici  verbis  asperis  et  irrisoriis, 
ut  patet  Matthei  XXII^,  ex  cuius  doctrina  sumpsit  3o 
Apostolus  disciplinam  ad  dicendum  principi  sacer- 
dotum:  Percuciet  te  Deus,  paries  dealbate 
Act.  XXIII^,  3,  unde  utile  foret  introducere  et  docere 

5.  A  in  marg.:    Quomodo  irrisit  Elias  quadringcntos  sacerdotes  Baal. 
20.  A:  inscidant.  29.  A  B:   octiplici.  32.  A  B:   dcus  perics. 

27.  Vide  supra  pag.   i63,  164. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  52  1 

B  igg-^artem  irridendi  et  exprobrandi,  cum  in  illo  homo 
potest  nunc  superhabundare,  nunc  deficere  et  nunc 
tenere  medium  virtuosum;  non  sic  autem  in  arte 
mendacii.    Quando  autem  quis  ex  caritate  ad  vindi- 

5  candum  Dei   iniuriam   et   ad   excludendum  errores  a 

sancta   ecclesia   prorumpit   in  verba  exprobratoria  et 

2ooMrrisoria    subducto   zelo    vindicte   et   laudis  *  proprie, 

fit    opus   laudabile   quod    si    integre    sensero    in    me 

ipso,     dicerem    ironice    cum  Apostolo,    II^    Corinth. 

loXII^  cap.,  i3:  Donate  mihi  istam  iniuriam. 

O      Quantum  ad  exprobracionem  Hugucii,  patet  quod  The  objection 
fuit  ignarus  logice,  philosophie  et  veritatis  fidei,  ideo  of  no  weigiu. 
non  mirum   si   intulit  contumelias  veritatis  catholice 
professori.  Unde  Hostiensis    respondet    ad    obiectum 

i5suum  fatuum:  Hii,  inquit,  qui  sunt  in  purgatorio 
possunt  dici  boni  et  mali  diversis  respectibus.  Boni 
vero  sunt  qui  salvabuntur,  mali  autem  sunt  qui  moia 
sustinent.  Nec  dubium  theologo  quin  idem  in  nu- 
mero    sit    simul    bonum    bonitate   nature    et  malum 

20  malicia  culpe.  Ymmo  eadem  persona  est  bona  boni- 
tate  purgacionis  sive  iusticie  et  cum  hoc  mala  ma- 
licia  pene.  Unde  Augustinus  Enchiridion  XIV°,  17°: 
Quapropter  in  hiis  contrariis  que  bona  et  mala  vo- 
cantur  illa   dialecticorum    regula   deficit    qua    dicunt 

25  nulli  rei  simul  inesse  duo  contraria.  Cum,  inquit, 
bona  et  mala  nullus  ambigat  esse  contraria,  non 
solum  simul  esse  possunt,  sed  eciam  mala  omnino 
sine  bonis  et  nisi  in  bonis  esse  Jion  possunt,  quamvis 
econtra   bonum  poterit   sine    malo.  Gonstat    quidem 

3o  philosophis  quod  bonum  et  malum  nunc  dicuntur 
analogice,  nunc  equivoce  et  nunc  contrarie,  privative 
aut  positive.  Unde  illi  fuerunt  ignari  dyalectici  de 
secta  Manichei  de  quibus  loquitur  Augustinus.  Con- 

II.  A  in  marg. :    An  dampnatis  prosunt  suffragia  (Above  200»  without 

lU 

mark  of  reference).  20.  persona  (?)  in  codd:  pe.  22.  In  codd.; 

Enchiridion   XVII.     A   in   marg. :    Augustinus.  29.    B   in   marg.: 

Bonum  accipitur  tripliciter. 


522  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

tingit  enim  specialiter   sic  sumere  bonum    et    malum  200"  C 
quod    sint    sibi    ipsis    contraria    incompossibilia,     ut 
loquitur  propheta  Isaie  V°  cap.,    20:    Ve   qui  dicunt 
bonum  malum  et  malum  bonum.  Illi  enim  qui  dicunt 
in  facto  bonitatem  moralem    esse   maliciam   viciosam  5 
sunt  in  illa  malediccione  prophetica. 
Hostiensis  teiis      Itcm,    Hostiensis   infra,  De  Remissionibus,  capitulo 
duigences      Quibus  prosunt,  loquens.  de  indulgenciis  episcoporum 

cannot    absolve  .      .  .  .  .  . 

in  purgatory,  dicit  quod  mortuis  m  purgatorio  caritate  contmuatis 

corpori  Christi  prosunt  ad  suffragia  merita  militantis  10 
ecclesie,   sed    non    secundum    racionem    absolvendi. 
Potestas,    inquit,    clavium   non   habet  ibi  locum,   nec 
obstat    quod    ecclesia    post    mortem    ligat    et    solvit 
XXIV^,  q.  II^.  Sane.  Nam  ibi  fit  absolucio  ad  conso- 
lacionem  vivorum  fidelium  et  confusionem  infidelium,  i5 
et  ut  ecclesia  oret  pro  mortuo  absoluto,  sic  et  equi- 
V0ce  absolvitur  mortuus,  id  est,  antequam  morietur, 
absolutus  fuisse  contricione  monstratur,  et  sic  quoad 
mortuos  nihil   iam  operatur.    Nam   ubi   te   invenero, 
ibi    te    iudicabo,    et    sive    arbor    cadat    ad    austrum  20 
sive    ad    aquilonem,    ibi    erit;    sed    ecclesia    militans 
sepe  fallit  et  fallitur,  ut  dicit  decretalis,  De  Sentencia 
sincethe  powerExcomraunicacionis,  A  nobis.  Nam  non  mortuos  sed 

of  the  keys        .  .       .  ,       .  1  •n»         1 

extends  oniy  to  vivos  astrmgit  potcstas  clavmm,  cum  solum  ilh  sub- 

the  militant  ,,.,..  .  .       ^  .      ,.     ,.^^ 

Church.  sunt  ecclesie  militanti;  et  sequitur  m  nne  tituli  difn- 25 
nicio  doctoris.  In  inferno  vero  nihil  operantur  iste 
indulgencie,  quia  ibi  nulla  est  redempcio.  Non  enim 
est  ibi  aliquod  bonum  quoad  penam  sed  omne 
malum.  Ibi  enim  non  est  pena  meritoria  nec  purga- 
toria  nec  transitoria  sed  tantum  punitoria  et  eterna.  3o 
Hugucius  tamen  dicit    quod    ibi   est   alleviacio  pene, 


17.  B:  moriretur.  23.  A  in  marg.:  Ecclesia  militans  sepe  fallit 

et  fallitur.  3i.  A  in  marg.:  Hugucius. 


14.  Decr.   sec.  pars,  causa  XXIV,  q.  II,  cap.  VI.         20.  Comp. 
Eccles.  XI,  3.  23.  Decr.  Greg.  IX.  lib.  V,  lit.  XXXIX,  c.  XXVIII. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  5^3 

C  2ooMn   paradiso   autem    nihil  operantur,    quia    anime    ibi 
existentes    non   egent    nostris   suffragiis   sed   econtra. 
D      Quintum     et    ultimum     mendacium    est    accepcio  The  fifth  and 

.  last  talse 

testimonii   Augustini  de    rerngerio    dampnatorum    et  aiiegation  is  of 

.Ausiistinc* 

5  primo  per  illud  Enchiridion  GX*',  ubi  dicit  quod  me- 
diocriter  malis  qui  sunt  dampnati  prosunt  suffragia, 
et  glossa  exponit  istam  quadrimembrem  divisionem 
quod  non  est  orandum  pro  valde  bonis  nec  valde 
malis;  non  pro  valde  bonis,  quia  statim  advolant  et 

io(ut   dicitur  libro    III**,   De  Celebracionibus  Missarum, 

200^  Cum  Mai^the)    iniuriam  *  facit   martiri    qui  orat  pro 

martire;    nec   pro  valde  malis,    quia    non   meruerunt 

sic  iuvari.  Mediocriter  vero  bonis  prosunt,  ut  cicius 

liberentur    ab    igne   purgatorio   et  mediocriter    malis 

i5prosunt  ut  micius  puniantur,  nunquam  tamen  libera- 
buntur.  Ex  quo  patet  quod  orandum  est  specialiter 
pro  illis  qui  decesserunt  in  mortali,  dummodo  non 
sint  valde  mali  vel  summe  mali.  Sed  dictum  est  su- 
perius    in     quarto     commento     mendacii     quomodo 

2odoctores  tam  theologi  quam  iuris  canonici  exponunt 
utrumque  membrum  mediocriter  bonorum  et  malo- 
rum  de  predestinatis  in  purgatorio  penitenciam  ex- 
pectantibus.  Quamvis  enim  omnes  illi  sint  tam  boni 
quam  mali  et  ad  penam  temporalem  dampnati,  tamen 

20  aha  est  racio  qua  sunt  boni,  et  alia  racio  qua  sunt  mali, 
sicut  alia  est  racio  qua  simpliciter  liberantur  et  alia 
racio  qua  micius  puniuntur.  Nec  valet  dicta  logica  glosse 
communis,  cum  nihil  sit  summe  malum  nisi  pecca- 
tum,  vel  forte  primus  apostata   cum  omnibus  mem- 

3obris  suis;  quod  si  non  sit  orandum  pro  istis,  non 
est  orandum  pro  prescito;  et  idem  apparet  in  eadem 
questione  cap.  Pro  obeuntibus,  ubi  sub  auctoritate 
beati  Gregorii  decretum  sic  loquitur:  Congruit  ut 
pro  mortuis  catholicis  sacerdos   memoriam  faciat  et 

4.   A    in    marg.:   Augustinus.  5.    In   codd. :  Enchirid.   CXXIV. 

3i.  Decr.  sec.  pars,  causa  XIII,  q.  II,  cap.  XXI. 


524  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

The  decretai   intercedat,  non  tamen  pro  impiis  (quamvis  christiani  200*  D 

forbids  praying   .         •    ^\     ^    i  -j  i-      r.-^       c  i-    • 

for  suicides,  fuerint)    tale    quid   agere    Ucebit.    Super    quo    dicit 
those  siain     eadem  glossa:    Si  est  evidens  aliquem  decessisse  in 

when  drunk.  .  ,.  ... 

mortali,  ut  cum  quis  suspendit  se  vel  precipitat  aut 
alio  modo  se  inter/icit,  pro  eo  non  est  orandum,  ut  5 
XXIII^,  q,  V'',  Placuit,  et  q.  VIII\  Quicunque  clericus. 
Secus  est,  si  est  dubium:  unde  pro  occiso  in  ebrie- 
tate  non  oratur  (ut  Extr-a.,  De  Reliquiis,  Audivimus). 
Q.uomodo  queso  ordinarentur  tot  leges  ad  non  oran- 
dum   pro  mortuo   in   mortali   secundum  suspicionem  10 
fallibilem,  si  debemus  specialiter  orare  pro  illo  quem 
scimus   dampnatum   perpetuo?   vel    quomodo   specifi- 
caret  ecclesia  oracionem  pro  mortuis  in  missa  dicendo: 
Memento    domine  famulorum   tuorum    qui   nos  pre- 
cesserunt    cum    signo  fidei  et    dormiunt   in    sompno  i5 
pacis,  si  generaliter  orandum  est  pro  illis  quibus  pax 
ex  perpetuitate  vermis  consciencie  est  incompossibilis  ? 
Augustine  asks      Item,    Ausustiuus  XXI^   De  Civitate    Dei,    capituloE 

if  we  are  to     ,,,^^,,  .  ,  .  .  . 

pray  for  the    XXIV^,  tractans  istam  eandem  materiam  ponit  primo 

damned,  why         .,.,..,  /-x    •         • 

not  for  the  evidcncias  discipulorum  Origenis  arguencium  si  ex  20 
precepto  domini  homines  debent  in  via  diligere  et 
orare  pro  inimicis  (ut  patet  Mathei  V°):  multo  magis 
beati  in  maiori  caritate  plus  exaudibiles  orabant  pro 
illis  continue,  et  per  consequens  oportet  quod  sint 
finaiiter  exauditi.  Unde  totam  scripturam  de  dampna-  25 
cione  perpetua  glossant  quod  homines  digni  sunt 
pati  talia,  si  non  assit  Dei  misericordia,  non  (inquiunt) 
quod  passu?'i  sunt  talia,  sed  sicut  nemo  sane  fidei 
hoc  dixit,  sic  nec  dicturus  est.  Alioquin,  inquit,  nulla 
foret  nunc  causa,  cur  non  eciam  nunc  pro  dyabolo  3o 


2.    In  codd.:    talc   in   quid.  3.    In  codd. :    glossa.     Est    cvidens. 

Correxi  e  textu  glossae  (Pro  impiis)  ad  caus.  XIII,  q.  II.  Pro  obeunlitus. 
ibid.:  suspendat.  Corrcxi  e  textu  glossae.  Vidc  Decrctum  Gratiani  una  cum 
glossis  (Venet.  i6o5)  pag.  973.  18.  A  in  marg.:  Argumentum  pro 

salvacione  omnium.  18.  In  codd.:  XXII  de  civitate  Dei  cap.  XXIII. 

23.  In  codd.:  orabat. 

18.  Aug.  Opp.  tom.  VII,  pag.  641,  642. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  525 

E  200^  Gt  angelis  eius  oret  ecclesia.  Hec  ergo  causa  qua 
Jit  ut  nunc  ecclesia  non  oret  pro  malis  angelis  quos 
suos  novit  esse  inimicos;  eadem  ipsa  causa  est  qua 
jiet  ut  in  illo  tunc  iudicio  eciam  pro  hominibus  eterno 
5  igni  cruciandis,  quamvis  homo  perfecta  sit  sancti- 
tate,  non  oret.  Nunc  enim  propterea  pro  eis  orat 
quos  in  genere  huma^to  habet  inimicos,  quia  tempus 
est  penitencie  fructuose.  Unde  orat  (sicut  dicit  Apo- 
stolus),  ut  Deus  det  illis  petiitejiciam  et  resipiscant 
200*=  de  dyaboli  laqueis  *  a  quo  captivi  tenentur  secundum 
ipsius  voluntatem.  Denique,  inquit,  de  aliquibus  ita 
certa  essetj  ut  qui  sint  illi  nosset,  qui  licet  in  hac 
vita  constituti  sunt,  tamen  predestinati  ire  in  igtiem 
eternum  cum  dyabolo;  tam  pro  eis  non  oraret  quam 

lonecpro  ipso.  Ex  istis  patet  quod  nemo  oraret  pro  illo 
specialiter  quem  scit  perpetualiter  ante  tempus  ora- 
cionis  esse  dampnatum  perpetuo.  Item,  beatus  Gre- 
gorius  XXXIV°  Moralium  capitulo  ■ —  dicit  eandem 
sentenciam   cum  Augustino:   Ubi  est,  inquiunt,   quod 

20  sunt  sancti,  si  pro  inimicis  suis  quos  ardere  viderijit 
non  orabunt.  Sed  respondemus:  Orant  pro  inimicis 
suis  eo  tempore  quo  possunt  ad  fructuosatn  penitcji- 
ciam  eorutn  corda  convertere.  Sed  quoitiodo  tunc  pro 
illis  orabitur,  quando  iam  noti  possunt  ab  iniquitate 

25  ad  iusticie  opera  conmutari?  Eadem  itaque  causa 
est,  cur  tutic  non  oretur  pro  homitiibus  istis  damp- 
natis,  que  causa  est  tiunc  iit  tion  oretur  pro  ipso 
djrabolo.  Et  multa  similia  ibi  infert. 

F      Racio  autem  omnium  istorum  sanctorum  doctorum 

3o  stat  in  isto:  Nemo  debet  orare  Deum  specialiter  pro 

18.  A  in  marg. :  Gregorius.  18.  capitulo;  sequitur  lacuna  in  codd. 

19.  B:  quod  —  suls  deest.  24.  In  codd.:  qui  iam   non.    Correxi  e 

textu    b.    Greg.  29.    A  in  marg. :    Racio.    Non    est    orandum    pro 

dampnatis  perpetue,   modicum  supra  vide   (Above  2oo<=  without  mark  of 
reference). 

II.    II.    Timoth.    II,     26.  18.    Gregorii    Moral.    XXXIV, 

cap.  XIX  [vet.  XIII]  in  cap.  XLI.  b.  Job.  Opp.  tom.  I,  pag.  11 33. 


526  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXU. 

We  ought  not  aliquo  impetrando,  quod   scit  tunc  fore   irracionabile  200* 
what  we  know  Deum    sibi    concedere   et   impossibile   sibi  ipsum   ad- 

God  will  not  .  j       •       r        ^    j  i-i 

grant.        quirere,  sed  sic  toret  de  quolibet  scienter  orante  pro 
beatificacione    hominis   quem   scit  Deum  ad  dampna- 
cionem   perpetuam    ordinasse;  ergo  conclusio.  Minor  5 
patet    ex    hoc    quod    orans    nedum   sciret   oracionem 
huiusmodi  fore  frustra,  sed  foret  scienter  contrarius 
voluntati    divine,   et    per   consequens   ineptus   ad   di- 
cendum   ex  animo   oracionem   quam  Christus   docuit 
Matthei  VI°,  10:  Fiat  voluntas  tua  in  celo  et  in  terra.  10 
Quomodo    queso    subicit  ipse    humiliter    voluntatem 
suam   voluntati    divine  qui  videt  clare  quod  sit  pul- 
chrum   et   utile  ut  sic  fiat  ex   ordinacione  divina,    et 
oppositum   foret  dampnosum   et  turpe,  et  tamen  in- 
stat    ut   Deus  faciat  illud   quod    de   facto    foret    irra- 15 
cionabile.     Nam    proinde   foret    ac   si   rogaret   Deum 
mutare   suum   propositum   et    ordinacionem   eternam 
vel    meliorare    mundum    in    infinitum    ultra    quam 
decrevit,    vel    orare    ut  Deus   non  permittat   aliquod 
malum    fieri    quod    iam    est  preteritum.    Sed   Petrus  20 
Matthei  XVI°,  23  propter  taiem  adversam  peticionem 
vocatus  est  Sathanas   ab    illo   qui  Johannis  XVII°,  9 
dicit:    Non  pro  mundo  rogo   (hoc    est,   pro  prescitis 
quorum  dampnacio    est    cum    mundo),    et  a  quo  Jo- 
hannes   dicit:    Est  peccatum  ad  mortem,  non  pro  eo  20 
dico,  ut  roget  quis,  I*  Johannis  ultimo  16.  Et  hec  racio, 
quare  beati  non  rogant  nisi  pro  dignis  quos  intuentur 
Deum  velle  iuvare;   aliter  enim  forent   miserrimi  vel 
languide  a  peticione  sua  frustrati,  vel   aHter   orarent 
frustra   contra  voluntatem    suam    pro    illo    quod    de  3o 
appetunt;  quod  foret  in  eis  magna  dupUcitas. 
Aii  right  Icleo    patet    quod    quidquid     fidehs     rite    oraverit  G 

'^t^hTfuifilment'^  effectuaHter  ad  hoc  tendit  quod  Deus  faciat  in  omni- 
of  God's  wiii,  ^^^  jjj^j  ^^^^  ^.j^-  yijebitur  expedire.  Et  sic  omnes 


9.  A  A,:  dicendum  quod  animo.  22.  23.  A  B:  Johannes  didicit. 

3i.  de  appetunt;  Verbum  excidisse  videtur. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  52J 

G2oo°debite    oraciones    sunt    realiter    graciarum    acciones;  and  are  reaiiy 

^  .  .  .        .  ,.     thanksgivings. 

quiDus  confitentes  inmensitatem  sue  misericordis 
benevolencie  dicimus:  Fiat  voluntas  tua  undique. 
Nec  aliud  licet  nobis  petere  nisi  si  et  quatenus  tibi 
bplacuerit.  Et  hec  racio,  quare  bona  vita  est  optima 
oracio;  Deus  enim  non  potest  expergisci  vel  precibus 
nostris  flecti,  ideo  necessarium  est  orare  pro  vivis 
et  mortuis,  ut  ex  caritate  mereamur  nobis  ipsis  et 
dignificemur  communicare  meritum  nostrum  aliis, 
loDeus  autem  distribuit  secundum  capacitatem  eorum  God  distributes 

*  our  suftrages 

et    non    secundum    limitacionem    nostram,  cum  sepe  ^s  iie  sees  fit. 
oratur  pro  mortuis  non  ex  hoc  suffragium  participan- 
tibus   sed   punitis,    ut   patet  de  multis  prepositis   ec- 
^oo^^clesie    legem   sacerdotum    vetantibus,     sicut  *  innuit 

i5  decretum,  XXI%  q.  III^,  Ciprianus,  uh\  sic  dicitur:  5/ 
hoc  fecisset  quis,  non  oretur  pro  eo,  nec  sacrificium 
pro  dormicione  eius  celebretur.  Neque  enim  ante 
altare  Dei  merentur  nominari  in  sacerdotum  prece 
qui  ab  altari  sacerdotes  et  ministros  volunt  advocare. 

20  Nec  valet  glossa  dicens :  hoc  esse  dictum  tantum- 
modo  ad  terrorem,  quia  sic  diceretur  ad  omnem 
legem  que  in  penam  sonuerit.  Ideo  caveant  episcopi 
et  domini  qui  vel  omissione  correpcionis  vel  com- 
missione    continuacionis    trahunt    sacerdotes    a    vita 

25  clericali  ad  seculum,  cum  decedentes  sine  satisfaccione 
non  debent  redimi,  eciamsi  habuerint  quotlibet 
cantarias,  dicente  decreto  Jeronymi  XII^,  q.  11%  In 
presenti  seculo:  Cum,  inquit,  ante  tribunal  Christi 
venerimus,  nec  Job  nec  Daniel  fiec  Noe  rogare  posse 

3opro  quoquam  sed  unumquemque  oportet  portare  onus 
suum. 

II.  B:  nam  nostram.  i6.  In  decretali:  non  offeretur.  19.  B: 

volunt  avocare.  26.  A  A^:  etsi  habuerint.    A  in  marg. :   Arguitur 

quod   orandum   est   pro   dampnatis    et    dissolvitur.  29.   B     rogare 

posset. 

i5.   Dec.    sec.    pars,  causa    XXI,    q.  III,    c,    IV.  27.   ib. 

causa  XIII,  q.  II,  cap.  XX. 


528  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

We  pray  for        Sed    ut    clarius    pateant    sanctorum    sentencie     in^oo-^G- 

tlie  foreknown  .  ..... 

whiie  aiive,  but  hac   parte,    ODicitur   multipliciter    quod  orandum  est 

this  is  quite  •         t>   • 

different  from  specialiter    pro   dampnatis.    Primo  quia  orandum  est  a 

praying  for  the  ..... 

damned.      pro  istis  viventiDUs  prcscitis,  sive  sint  amici  in  gracia 
secundum  presentem  iusticiam  sive  inimici  secundum  5 
iniusticiam    presentem    dampnabiles.    Cum   ergo    illi 
pro  suo  tempore  sunt  dampnati,  videtur  quod  oportet 
orare  pro  dampnatis,  eciam  licet  scitur  eos  esse  tales, 
tum  quia  orans  scit  omnia  in  communi,   tum  eciam 
quia  scit  in  particulari  pro  suo  tempore  quod  prescitus  lo 
huiusmodi    est    dampnatus.     Sed  illud  sophisma  non 
solvit  difficultatem  qua  queritur  utrum  viator  orans  pro 
mortuis  debet  pro  eodem  tempore  orare  pro   damp- 
nato  pro  quo  tempore  scit  particulariter  et  distincte 
quod   ille   tunc  sit  dampnatus  ad  penam  perpetuam.  i5 
Et    contra    hoc    vadunt    raciones    et    sophisticantur 
evidencie  ad  eiusdem  oppositum  colorandum. 
it  is  argued         Sed     secundo    arguitur    quod     oportet    orare    pro  b  H 
prayers  must    dampnatis  perpetuo,  quia  de  dampnatis  temporaliter 

ceaseifwemay 

not  pray  for    ad  penam  pureatorii  non  dubium  quin  debemus  pro  20 

the  damned.       .  .  .     ^  ^ 

eis  specialiter  exorare,  nam  debemus  orare  pro 
omnibus  christianis  conviventibus  nobiscum,  et  multi 
eorum  sunt  dampnati  perpetuo  quoad  Deum;  ergo 
conclusio.  Ahter  enim  nuUus  oraret  pro  ahquo 
fratre  suo,  cum  ignorat  utrum  sit  predestinatus  25 
vel  prescitus.  Et  eadem  est  consideracio  de  defunctis. 
Nam  recepcio  sacramentorum,  manifestacio  signorum 
et  testificacio  astancium  in  fine  vite  iam  morientis, 
non  faciunt  nisi  levem  evidenciam  topicam  quod 
decessit  in  gracia.  Quomodo  ergo  orarent  sacerdotes  3o 
annales  pro  suis  mortuis  vel  rehgiosi  possessionati 
pro  suis  patronis,  si  non  hceret  orare  pro  dampnatis? 
Unde  Augustinus,  XXI°  De  Civitate  Dei,  capit.  XXIIlo 


2.  A  in  marg. :  Obiectus.  10.  A  A,:  scit  impertiri.  12.  B: 

salulat  solvit;  A:  salutat  correxit  in  solvit;  A,:  salutat.  28.  morientis. 
Conieci.  A:  iam  mori.  Locus  rasura  corruptus.  R:  utor  iam  mori. 
A,:  vita  sine  moritis.  3o.  B:  ergo  orare. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  5^9 

H  200*  (ubi  supra)  sic  loquitur:  Quia  ecclesia  de  Jiullo  certa 
est,  orat  pro  om?iibus;  sic  enim  orat  in  die  Parasceues 
pro  perfidis  ludeis,  paganis  et  aliis  cunctis  barbaris. 
Hic  dico  supponendo  sensum  proximo  limitatum  quod    Distinctions 

,     .  ....  •       •  1  •  J"  prayer: 

Strimembns  est  distmccio  oracionis  ad  propositum. 
Alia  enim  est  oracio  confusa  et  alia  distincta,  quod 
oportet    mensurare    penes  suum  primum   subiectum,    r.  generai  or 

...  ....  distinct; 

vel  secundanum  pro  quo  oratur;  ut  orando  distmcte 
pro  cunctis  animabus  in  purgatorio  oratur  confuse 
lopro  Petro  vel  alio  inibi  ignorato;  et  sic  dicunt  logici 
quod  eadem  oracio  est  respectu  diversorum  simul 
confusa  et  distincta.  Secunda  distinccio  oracionis  est  2.  absoiute  or 

11-  11  1-  I-    .  »11  conditioned; 

quod  alia  est  absoluta  et  alia  condicionata.  Absoluta 
qua  beati  petunt  illud  quod  intuentur  in  verbo  esse 

i5ab  eis  petendum  et  a  domino  concedendum,  nam  sic 

Christus  et  angeli   necessitati   sunt  petere  pro   mem- 

bris  Christi    viantibus    et    sunt    regulariter    exauditi. 

Oracio  autem  condicionata  est  oracio  qua  nos  ignari 

2oi»petimus     quod     reputamus  *  esse    nobis     utile     sub- 

oointelligendo  condicionem,  si  Deo    placeat.  Tercia  dis-  3.  for  biiss  or 

...      ,  for  less  good. 

tmccio  oracionis  capitur  penes  iJlud  pro  quo  oratur, 
ut  alia  est  oracio  pro  beatitudine  et  alia  oracio  pro 
bono  aliquo  citra  ipsam,  sive  fuerit  perpetuum,  sicut 
est  remissio  pene  eterne,  sive  bonum  ah'quod  temporale; 
25sed    oracio   pro   homine   quoad  Deum  sumitur  com- 

muniter  pro  primo  membro  famosiori. 
I      Istis  premissis  dico  quod  orare  debemus  isto  ultimo  We  may  pray 

,  ....  ....  ,        ,       for  good  less 

modo  pro  prescitis  nobiscum  conviventibus,  intendendo    than  biiss  on 

.,,.     ,  .  •  I  1  •11  1  behalf  of  the 

ilhs  bonum  m  communi,  quod  secundum  iUum  modum    foreknown; 
?ouItimum  contingit  nos  eis  mereri,  cum  contingit  nos  in- 
orare  eorum  demeritum  et,  sic  quoad  eos  nec  nostra 
racio  nec  nostra  correpcio  foret  cassa;   verum  tamen 
scito    a    nobis    distincte  ante  oracionem  quod  forent 

5.  A  in  marg.:  Responsio,  Nota  trimembrem  distinccionem  oracionis. 
27.  A  in  marg. :  Quomodo  est  orandum  pro  mortuis  continue  infra  (Above 
201»  wiihout  raark  of  reference).  3o.  B:  cum  continue.  33.  B: 

an  oracionem. 


53o  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXII. 

but  it  we  knew  tunc  mortui  etcrnis   ignibus   deputati  cessaret  proeis^oi' 
they  were  in  fr:         •        j  j- 

heii  ourprayers  tunc    ethcacia    deprecandi,     et    ita,    sicut    ignoramus 

would  be  ..  .    .  .  .  ,.        . 

useiess.       qualiter    oremus     pro    vivis    ex    ignorancia  qualitatis 

sui    exitus,   sic    ignoramus   qualiter   oremus   pro  iam 

mortuis    propter  ignoranciam  conformem.    Ideo   opti-  5 

mum  est  nobis   sacerdotibus  vivendo  sancte  porrigere 

We  do  best  to  Deo  oraciones  generales  et  condicionales  prg  nostris 

pray  geijera  y  ^enefactoribus,  quia  tales  ex  maiori  caritate  plus  eis 

conditionally.  ,  ^        .  r    '    •         /  •       t>.      /^ 

proderunt,   si   capaces  fuermt  (ut  patet  in  De  Conse- 
cratione  d.  V^  Non  mediocriter) ;  et  supposita  eorum  10 
incapacitate  plus   proderunt  ecclesie  et  oranti.  Nec  est 
licitum  orare  pro  vivis  vel  mortuis,specialiter  condicione 
orandi  exposita  pretermissa.  Ule  ergo  qui  orat  specialiter 
absolute    pro   beatificacione   patroni    sui   iam    mortui 
cum    hoc    quod    iam    revelatum    sit    sibi    ipsum    iam  i5 
eternis   ignibus  mancipari,  et  iioc  propter  cupidinem 
temporalium,    debet    eis    privari  tamquam  orator  in- 
utilis,  cum  debet  congaudere   cum   Deo   et   beatis    in 
celo  de  iusto  Dei  iudicio  et  materiali  gaudio  beatorum, 
eciamsi  fuerit    alter    parentum    carnalium  vel  specia-  20 
lissimus   amicorum,    quia,  sicut   non    rogamus  Deum 
ut  revocet  tempus  preteritum,  sic  nec  rogamus  eum 
The  Ghurch    ut  revocet  tale  iudicium.  Et  quantum  ad  dictum  Augu- 

prays  for  all         ,    .  ..,,..  ,      . 

meri,  but  her  stmi,  patet  quod  mtelligitur  ecclesiam  nte  orare  pro 

prayers  are  .,  .,  ,     "  ,  tt      i       • 

effectuai  oniy  omnibus  capacibus,   de  quanto  sunt  tales.    Unde  iste  2^ 

for  the  elect.  .,  ,  ,  ... 

textus  suus  orat  pro  omnibus  dumtaxat  hommibus, 
inimicis  suis  in  hoc  corpore  constitutis,  nec  tamen  pro 
omnibus  exauditur;  pro  hiis  enim  solis  exauditur  qui 
etsi  adversantur  ecclesie,  ita  sunt  tamen  predesti- 
nati  ut  filii  efficiantur  ecclesie.  Si  qui  autem  usque  3o 
ad  mortem  habebunt  cor  impenitens  nec  ex  inimicis 
convertentur  in  filios,  non  pro  talium  defunctorum 
spiritibus   orat    ecclesia,    quia    in    parte    iam    diaboli 

i5.    B:    cum    hoc   —   mancipari    deest.  19.    In    codd.:    gaudii. 

27.   A:   in  hoc  in  hoc.  29.   B:  isti  sunt  tamen. 

10.  Decreti  tercia  pars,  dist.   V,  cap.  XXIV. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  53 1 

I  201"  computatur,  qui  cum  esset  in  corpore  non  est  trans- 

latus  ad    Christum.  Eadem  itaque   causa  est    cur  non 

oretur  tunc  pro   hominibus  eternaliter  puniendis,   que 

causa  est    ut  non  oretur  neque  nunc  neque  tunc  pro 

5  malis  spiritibus. 

K  0      Sed    tercio    principaliter    arguitur     per    hoc    quod  it  is  said  that 

.        .  ,.  we  may  pray 

homo    potest    meritone    orare    generahter    pro    de-  generaiiy  but 

/.  .  .  .  ,         .  .  ,.  ...  with  a  special 

iunctis,    immiscendo    mtencionem    orandi    speciahter  intention  for  a 

...        friend,  who 

pro  patrono   vel    aho  amico  cum  hoc    quod   ipse   sitmaybedamned. 

lodampnatus,  in  quo  casu  orat  Hcite  pro  dampnato,  ergo 
hoc  licet.  Confirmatur  tripHciter:  Primo  per  hoc 
quod  oracio  condicionata  est  oracio  qualem  oportet 
concedere  esse  licitam  pro  dampnato,  cum  sit  ex 
gracia,    et    per    consequens     necessitat    ad    orandum 

i5pro    tahbus.    Secundo    confirmatur    per    hoc    quod  The  exampie  of 

L  ^  .  .  .      .  -T^      •  Gregory  and 

beatus  Gregorius  oravit  speciahter  pro  Traiano  quem  Trajan  is  cited, 
scivit  esse  dampnatum,  quia  Johannis  111°,  18:  Qui 
20 1*' non  *  credit  iam  iiidicatus  est.  Imperator  autem  Tra- 
ianus  fuit  infidehs  decedens  in  mortali,  ergo  cum  bea- 
20  tus  Gregonus  fuit  pro  illo  exauditus  a  domino,  vide- 
tur  quod  pro  talibus  licitum  est  orare;  ergo  sanctus 
potest  mereri  ut  tales  resuscitentur,  potest  mereri 
ut  salventur.  Tercio  confirmatur  per  hoc   quod  Hcetanditis  urged 

that  even  the 

orare  pro  quohbet  cui  oracio  foret  utihs  vel   malum  deviis  profit  by 

...  Chrisfs  merit. 

25  tolleret,  sed  sic  est  de  omni  merito  muitantis  eccle- 
sie  quoad  dampnatos,  ergo  licet  orare  pro  illis  saltem 
toUendo  magis  malum  quod  eis  aHter  eveniret.  Nam 
sepe  dictum  est  quod  totus  mundus  adquirit  per- 
feccionem   secundam    ex   merito   Christi,    cum    aHter 

3o  forent  dyaboH  penaHus  cruciati,  eo  quod  aHter 
haberent  maius  consorcium  conpunitum,  plus  de- 
merentur  ampHus  seducendo,  et  careret  perfeccione 
secunda,    qua  modo   consolacione   sanctorum  miseri- 

3.    A   A, :    eternaliter    promerendis.  19.     B:    infidelis    deest. 

22.    in    codd. :   resusci*".  27.  A  in  marg.:    Nota    causam.  Christi 

passio  perficit  omnia.  32.   B:   careret  scil.   mundus;    sunt    puniti 

scil.  diaboli.  Locus  iste  haud  dubie  corruptus  est. 


532  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

corditer  sunt  punili.   Bonum  ergo  quod  dyabolus  facit  ^oi^^K 
predestinatis  per  accidens  fit  in  virtute  meriti  Ghristi; 
quod    videtur    de   tanto    illis  proficere.    Et  per  idem 
videtur    quod    viator     de    quanto    victoriose    resistit 
dyabolo,  confortando  fratres  ecclesie,  mitigat  de  eius  5 
malo,   et  per  consequens   facit   ut   tolleracior  sit  eius 
dampnacio    et    de    tanto    effectualiter   orat    pro    illo; 
membra   enim   sua   maxime    nocent    sibi,  quia    sicut 
timentibus  Deum   omnia   cooperantur  in    bonum,    sic 
prescitis    omnia    cedunt  in   malum,    et   potissime  que  lo 
I  repiy  that  in  videntur   eis    magis  utilia.    Hic  dico  quod  minor  est 

the  case  put  .  ,  .  . 

the  intention  is  falsa,    nam  iu  casu  posito    homo   intendit    orare  pro 

for  tlie  man  if  *■  ^ 

he  is  capabie.  dato  mortuo,  scd  noo  orat  pro  eo  ex  eius  incapaci- 
tate,  sed  intencio  sicut  oracio  generalis  est  in  casu 
meritoria.  Unde  ad  hoc  quod  quis  oret  Deum  pro  i5 
aliquo  requiritur  eius  capacitas,  ut  puta,  quod  sit 
creatura  racionalis,  capax  boni  pro  quo  racionabiliter 
oratur. 

Aii  prayers  are      Et  ad  primam  confirmacionem  dico  quod  contingitL 

conditioned    by.    ^   ...  .  j-    •  ..  j       i-    ■  i 

the  divine  wiii  niteUigere    oracionem    condicionatam    duphciter;     vel  20 

and  the  capaci-  j         1       ...    ..  j*    •  1        •  •  1 

tyofthesubject.  quoad  voluntatem  divmam,  ponendo  \n  ems  volun- 
tate  quid  et  qualiter  decreverit  succurrendum,  et  tahs 
debet  esse  oracio  viatorum;  vel  secundo  quoad  ca- 
pacitatem  subiecti  pro  quo  orare  intenditur,  et  sic 
supposita  eius  incapacitate  ipsum  subiectum  non  est  25 
persona  pro  qua  sic  oratur,  sed  vel  ipse  orans  vel 
alia  capax  persona  ecclesie.  Quod  autem  vulgariter 
dicitur  orari  pro  tali  intento  suffragari,  Hcet  sit  in- 
habihs,  equivocatur  in  nominetenus  oracione,  sicut 
forte  oracio  indigni  non  est  aput  Deum  univoce  oracio  3o 
pro  quocunque;  hcet  ergo  orare  pro  viatore  prescito, 
cum  sit  capax  meriti  ut  micius  puniatur,  sicut  est 
de  prescitis  qui  ad  oracionem  alterius  faciunt  nedum 

I.  A  Aj:  quod  deest.  4.  B:  dc  quarto  viatori.  10.  ir.  Pi.  A{. 

qui  videntur.    A  in  marg. :  Responsio. 

9.  Rom.  VIII,   28. 


CAP.  XXII.J  DE  ECC[,ESIA.  533 

L^oi^rnulta  bona  de  genere,  sed  meritoria  secundum  pre- 

sentem  iusticiam,   racione  cuius  micius  dampnabuntur 

et  interim  ecclesie  merebuntur.    Sed  cum  certum  sit 

quod  dampnati  sunt,    amplius    orare    pro    illis    foret 

5omnino  inutile,    ymmo    oracio  catholici    non  est  pro 

illis,  cum  impossibile    sit  ipsam  illis    proficere;    con- 

tendens  vero  quod  ipse  orat    pro    tali  mortuo  potest 

mortificare    oracionem    propriam    contendendo.    Nec 

contendo  contra   volentem   defendere  quod  licet  par- 

10  ticulariter    orare    pro    dampnato,    dum   tamen  orator 

hoc  ignoraverit,    quia    taHs    oracio    nonnisi    equivoce 

est  pro  illo,  sed  intendens  quod  sit  pro  illo  facihter 

meretur  veniam;  nec  valet  iuramentum  oratoris,  quo 

2oi°obhgat    se  ad    orandum    annahter    temporahter  *  pro  Prayers  shouid 

,    ,    r  1  •    •      ,    r  •      I    I  j  besaidgenerallv 

iDdeiuncto,    sed    amici    deruncti   debent  appetere  quod  for  the  souis  ih 

,.  .       .  .  ,.      purgatory  and 

generahter  oretur  pro  mortuis  m  purgatorio,  et  tahs     the  speciai 

,       ,  .,  .        ,  .  .  .    ,.      intention  would 

oracio  tantum  vei  plus  sibi  valet  sicut  oracio  speciaiis,  profit  no  less. 
supposito  quod  sit  ibi;  et  nulla  oracio  valet  sibi 
dummodo  sit  dampnatus.  Ideo  utrimque  non  medio- 
20  criter  peccant  qui  errando  postponunt  melius  et 
eligunt  minus  bonum.  Quando  ergo  dicitur  quod 
oratur  pro  dampnato,  inteiiigitur  quod  pretenditur 
orare  pro  eo,  quod  iit  nunc  iicite  et  nunc  maie. 

Ad    secundum    confirmacionem    admitto    cronicam      As  to  the 

..  ,  ,  ^  .  T\  •  •    •      example  I  say 

2D  et  dico  quod  nec  beatus  bregorms  nec  Deus  ipse  scivit     that  Trajan 

^      .  «   .  ,  ,  .     was  predestined 

1  raianum  fuisse  dampnatum  ad  penam  perpetuam,  quia  to  be  saved  by 

thc  intGrcGssion 

13eus  eternaliter  predestinavit  Traianum  ad  gloriam;  et  of  Gregory. 
sicut  eternahter  ordinavit  eum  ad  penam  purgatoriam, 
sic  eternaiiter  ordinavit  quod  mediante  intercessione 
3obeati  Gregorii  salvaretur,  quia  debemus  credere  quod 
nec  beatus  Gregorius  nec  beatus  in  ceio  potest  mutare 
divinum  consiiium  vei  per  preces  mutare  vei  flectere 
suum  propositum    (ut   dicit  decretum  beati  Jeronimi 


5.  6.  B:  non  pro  illis.  12.  Codd. :  quo  sit.  24.  A  in  marg.: 

Nota   de  Traiano  quem   Deus  per  oracionem  Gregorii   de  dampnacione 
liberavit.  28.  A  B:  sic  eternaliter. 


534  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

ubi  supra).  Et  patet  quod  Traianus  decessit  in  graciasoi' 
predestinacionis,    nec    audivi    suasum   quod   non  de- 
cessit  in  gracia  secundum  presentem  iusticiam.   Multi 
Men  may  be    enim     extra    iudaismum     erant     catholici     (ut    patet 

Catholics  whom    ,       ^    ,  ,      xt   i  i  •••,•!        \ 

we  judge  to  be  de  JoD,    de  Nabugodonosor   et   eis  similibusj,    et  sic  5 

outside.  ,  ,   .  ... 

est  de  multis  quos  propter  solempmtatem  ritus  nostri 
decernimus  esse  foris.  Nam  corde  creditur  ad  iusti- 
ciam,  et  in  tali  iusticia  decedens  est  vere  ecclesie 
filius  et  flamine  baptizatus. 

Nec   vidi   suasum  quod   beatus  Gregorius   peccavitM 
in   quantum   hoc  peciit,    cum    factum  Dei   in   conce- 
dendo  ostendit  hoc  fuisse  iustum  etDeo  beneplacitum. 
Ideo  si  sanctus  papa  peccavit  in  sic  orando,  hoc  fuit 
quia  defecit  in   modo,    ut    puta,  affeccione    singulari 
suum    studium    occupando,    suffragia    ecclesie    magis  i5 
utilia    dimittendo,     vel    in    alia    taH    circumstancia, 
propter  quod  ad  sui  meritum  temporaliter  est  puni- 
it  may  be  righttus.  Unde  sepe  coutigit  hominem  mereri  in  volendo 
ask^what^God  et    oraudo    pro    illo    quod   Deus    non    vult    fieri,    ut 
wiii  not  grant.  ^.^^^^  ^^  stimulo  camis  pro  cuius   decessu  apostolu.s  20 
rogavit  ter  dominum  (ut  patet  II^  Cor.  XII°),  et   sepe 
contingit  hominem    laborare,    orare    et    facere    illud 
quod    Deus    vult    fieri,    et    tamen    peccare    graviter 
propter  defectum  modi  agendi,  sicut  meminit  Augu- 
stinus,  XXIP  De  Civitate  Dei,  capit.  11°:  Multa /mquii^  23 
volunt  fieri  sancti  eius  ab  illo  inspirata  sancta  volun- 
tate,  nec  fiunt;  sicut  orant  pro  quibusdam  pie  sancte- 
que,   et  quod  orant  non  facit,  cum  ipse  in  eis  hanc 
orandi  voluntatem  sancto  spiritu   suo  fecerit.    Et  vi- 
detur  equivocando  de  velle,  Deum  velle  in  aliis  quod  3o 
non  vult  in  se  ipso.  Movet  ergo  Deus  corda  hominum 
ad    nunc  modeste  orandum    pro    illo  quod   ipse  vult 
fieri,    et    nunc    pro    illo    quod    ipse    non    vult    fieri; 

21.  B:  II  deest.         28.  B:  non  faciunt.         25.  Ainmarg. :  Augustinus. 
25.  Aug.  Opp.  tom.  VII,  pag.  656. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  535 

M^oi^semper  tamen   talis    oracio    habet   fructum   suum    et 
est  peticio   racionalis    ac    voluntati    divine  conformis. 

Ad    terciam    confirmacionem    negetur    assumptum,    Prayer  may 

..  profit  those  for 

cum    multe    oraciones   toUunt    mala     de    bestiis    pro  whose  intcntion 

.,  1  .  ,^  A7-  ,  itwasnot  made. 

5  quibus  non  orant  homines  Deum  suum.  Ymmo  si 
fiat  oracio  pro  omnibus  melioratis  occasione  iliius, 
tunc  oraciones  sanctorum  pro  adventu  Christi  in 
carne  fierent  pro  toto  mundo,  nedum  pro  omnibus 
bestiis    et    dampnatis,   ymmo   pro    cunctis   inanimatis 

loet  singulis  creaturis.   Omnia  enim  ista  recipiunt  per- 

feccionem  et  mehoracionem,  ymmo  et  ipsum  peccatum 

^oi^^virtute    passionis    Christi,    et    tamen    theologi  *  non 

tam   extense  loquuntur  sicut   nec   scriptura  sacra,    ut 

dicant    orandum    esse    pro    taHbus    ut  percipientibus 

iSfructum  oracionis  intentum,  licet  posset  dici  eos 
orare  pro  taHbus  tamquam  per  accidens  consequenti- 
bus  ad  fructum  per  se  intentum.  Conceditur  ergo 
quod  dyabolus  et  omnes  dampnati  recipiunt  quoddam 
bonum  ex  merito  ecclesie;  videtur  tamen  mihi  quod 

2o  non  sit  bonum  eis  expediens  vel  utile,  sed  bonum 
toUens  eis  fugibile;  dampnacio  enim  toHit  quodHbet 
bonum  honestum  et  uiile  in  dampnato. 

N  Conceditur  tamen  (ut  tangitur  in  secundo  commento 
mendacii)  quod  Deus  misericorditer  punit  dampnatos. 

25  Et    notat    Augustinus    XXI<^,    De    Civitate    Dei,    cap.  Augustine  says 
XXIV°.  Sic  enim   secundum  Augustinum»  Deiis    non    punishes°the 

^.      ^    .        .  •  •  •  j  damned 

continet  in  ira  sua  miseractones  suas  eciani  aamp-  mercifuiiy, 
natis,  sed  facit  eos  non  tanta  quanta  digni  sunt 
penarum  atrocitate  puniri,  non  ut  eas  penas  vel 
3o  nunquam  subeant  vel  anteji?iia?it,  sed  ut  eas  miciores 
quam  merita  su?it  eorum  levioresque  pacia?itur; 
sic  enim  ira  Dei  ma?iebit  et  in  ipsa  ira  sua  misera- 

17.  B:  Qua  ergo.  23.  A  in  marg.:  Huius  contrarium  habetur  in 

decalogo.  25.  A  in  marg. :  Augustinus.  A:  civitate  cap.  3o.  A  Aj: 

antea  finiant;  in  Augustino:  aliquando. 

2  5.  Aug.  Opp,  tom.   VII,  pag.  640. 


536  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

ciones  suas  non   continebit.    Sed    quia    dixit    sacrum  zoi^^N 
Psalmum  intelligere  de  membris  suis  predestinatis  in 
quibus  peccatum    est    mutacio    dextere   excelsi,    ideo 
prosequitur  dicens:    Hoc  quidem  non  ideo   confirmo, 
buthe  abhorred  jwo?zmm  non  resisto.  Hoc  autem  utrobique  detestatur  5 

the  notion  that  .  ■^ 

there  wouid  be  iste  sanctus  cum    aliis    quod    vel     pena    membrorum 

an  end  to  the  .  .  .       ,, 

punishment  of  dvaboli  pro  instanti  temporis  nniatur,  vel  postquam 

the  damned.  ...  .  ?  r        n 

fuit  intensior   per   ecclesie    suffragia  remittatur,   licet 
credi    posset  probabiliter    quod    omne   peccatum    est 
minus    malum    et    minus    punibile    propter  meritum  10 
Jesu    Christi.     Unde    quia  Augustinus,    cap.    XVII°, 
libri    XXP,    recitat    quomodo    quidam    commendant 
istam  sentenciam,  quia  pia,  sed  (ut   arguit,  cum  non 
habet  auctoritatem  ex  scriptura  sed  eius  oppositum), 
tunc  foret  melior  et  verior,  si  misericordior.   Exten- i5 
datur  ergo  fons    liuius    misericordie   ad    datnpnatos 
quoslibet  quod  punientur  pena  solummodo  temporali, 
vel    dicatur    misericordius   quod    pena    illa    erit    bre- 
vissima,  vel  tercio  misericordissime  quod  omnino  non 
erit  aha  pena  post  mortem,  sed  tota  scriptura  est  in  20 
ista  parte  conminatoria  sed  non  vera.  Si  quis,  inquit, 
audeat  ista  asserere,  tanto  ifivenitur  errare  deformius 
et  contra  recta  Dei  verba  perversius,  quanto  videtur 
sentire  sibi  clemencius.    Non   seducat   nos    ergo   ceca 
pietas  que,    cum    sit  veritati   et  fonti  iusticie  ac  pie-  25 
tatis    contraria,    est    blasphema    impietas;    nam    per 
eius  oppositum  fides  cathoHca  integratur,  conversacio 
mihtantis    ecclesie    timore    pene    meHoratur    et    spes 
maioris   beatitudinis  confirmatur;   et  correspondenter 
illi      qui     videntur     magis    placere    dyabolo     magis  3o 
nocent,    et    hinc    indubie    possunt   expectare  ampHus 
nocumentum.  Non  ergo  oramus  pro  dyabolo  vel  sibi 

12.  A  in  marg. :  Contra  sentenciam  que  ponit  nuUum  perpetue  dampnari. 
20.  alia;  A:  aliter;  A^ :  alicui;  B:  alie;  Correxi.  23.  B:  contra  recia. 

24.  B:  sibi  sor  (sequitur  lacuna). 

ii.  pag.  637. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCI.KSIA.  ^Sy 

N  2oi*proficimus  quamvis  ner  accidens  facimus  sibi  bonum;  Christians  wiii 

,         r  j  11-       1     •      •       ■  •  •  ^^  punished 

nec  valet  hngere  quod  nulli  christiani  sencient  istam  more  sevcreiy 

.  ...     than  othcrs. 

penam,  quia  (ut  dixi  secundum  sentenciam  beati 
Gregorii)  illi  sunt  pessimi.  Unde  Augustinus,  XXI° 
5De  Civitate  Dei,  XXV°  cap.  dicit  quod  a  sana 
doctrina  foret  nimis  contrarium  ut  heresiarche  qui 
receperunt  in  ecclesia  baptismum,  eucaristiam  et  aha 
carismata,  post  vero  ingrate  acucius  impugnant 
ecclesiam    quam    ahi  infideles,    quia    non    adeo   sunt 

loingrati.  Peior,  inquit,  est  desertor  fidei  et  ex  desertore 

obpugnator  eiiis  effectus,  quam  ille  qui  non  deseruit 

quam  nunquam   tenuit.  Ex    istis    potest    colhgi    ahus 

^o^^sensus  *  dictorum  beati   Augustini   Enchiridion    CX°, 

que  ponuntur  in  decretis  XIII^,  q.  II^.   Tempus,  Ponit 

i5enim  primo  quod  in  hoc  meditulio  temporis  inter 
mortem  hominis  et  diem  iudicii  contingit  mereri 
vel  iuvare  spiritus  defunctorum.  Ponit  secundo  quod 
eis  prosunt  suffragia  qui,  cum  viverent  hec  sibi  ut 
postea  possent  prodesse  meruerunt.  Tercio  dicit  quod 

20  de  quatuor  generibus  mortuorum  merita  superstitum 
sunt  pro  valde  bonis  graciarum  acciones,  pro  me- 
diocriter  bonis  propiciaciones,  pro  valde  malis  sunt 
vivencium  consolaciones,  sed  mediocriter  malis  faciunt 
dampnaciones     tollerabiliores,     sic    quod     utrobique 

25  valent  pie  oraciones  intente  pro  mortuis,  quia  beatis 
vertuntur  in  graciarum  acciones,  purgandis  in  pro- 
piciaciones,  dampnatis  vero  licet  non  sint  adiumenta, 
prosunt    tamen    ecclesie   militanti   et    dampnatis    qui 

4.  A  in  marg. :  Augustinus.  In  codd.  cap.  XXIV  Correxi.  8.  A: 

inpungnant.  i3.   A  A^'.    sensus   doctorum.  i3.   A   in  marg.: 

Augustinus.  22.   Hic   locus   in   decr.   sic   habetur:   Cum   sacrificia 

altaris  sive  quarumcunqueelemosinarum  pro  baptizatis  omnibus  offerunter, 
pro  valde  bonis  graciarum  acciones  sunt,  pro  non  valde  malis  propicia- 
ciones  sunt,  pro  valde  malis,  eciamsi  nulla  sunt  adiumenta  mortuorum, 
tamen  vivorum  consolaciones  sunt.  A  in  marg  :  Nota  quomodo  et  qui- 
bus  mortuis  prosunt   suffragia    (Above  202»  without  mark  of  reference). 

II.    pag.    646.         14     Decreti   sec.    pars,    causa    XIII,    q.   II, 
c.  XXIII. 


538  JOHANNIS  WYCLIF,  [CAP.  XXII. 

superstites  per  bona  opera  meruerunt  sunt  causa  quare  202"  N 
micius  puniuntur  (ut  teligi  ultimo  capitulo  libri  V^'). 
\Ve  may  see        Ex   istis    potest   colligi  quantum    mundus  decipituro 

how  tlie    world  .... 

is  deceived,    m  elemosmis  perpetuis  et  exequiis  ac  ritibus  solemp- 
nibus   mortuorum   de   perpetuacione   elemosine;    dic- 5 
tum  est  hoc  cap.  XVI°  et  XXIlo  cap.  libri  V'.    Ymmo 
cum  debet  esse   certum    catholico    quod   modus   quo 

as  to  perpetuai  Christus  fccit  et  fieri  precepit  elemosinas  sit  quo- 
'  cunque  alio  modo  elemosinandi  perfeccior,  et  est 
undiquaque  facilior,  patet  quod  non  mediocriter  10 
peccant  sed  ex  superbia  et  negligencia  se  accusant 
qui  contempnunt  sermonem  Christi  et  adherent  pru- 
dencie  proprie  et  opinioni    seculi.    De   exequiis   vero 

and  as  to  funer- et  aliis  ritibus  factis  pro  mortuis  patet  quod  vel  sunt 

al  ceremonies.  ,.  .  ,  ,         .  ... 

purgandis  contraria  vel  neutra  vel  minus  utilia;  con- i5 
traria  si  sapiunt  peccatum,  minus  utilia  si  in  istis 
omissis  contraria  magis  profecerint,  et  neutra  suppo- 
sito  quod  neque  sint  bona  neque  mala  moraliter. 
Primum  et  tercium  fiunt  communius,  unde  prima 
particula  ex  hoc  patet  quod,  sicut  omnia  meritorie  20 
Faise  works    facta    pro   mortuis    capacibus  eis  prosunt,    sic  omnia 

injure  the  dead  .         .  .       .        ^      .  ^  . 

as  good  works  demeritoria    pretensa    pro    ipsis    rieri    prorectui    suo 

profit  them.        ,  .  ,  .  ,. 

obsunt;  non  enim  prodest  corpori  mortuo  talis 
solempnitas,  cum  deficiat  sibi  sensus,  nec  prodest 
anime  nisi  sub  racione  qua  meritum;  aliter  enim  23 
foret  profectui  suo  indifferens,  sicut  est  indifferens 
utilitati  dyaboli  vel  beati.  Illud  ergo  suppono  ut 
maximam,  et  patet  per  Augustinum  in  De  Cura  agenda 
pro  mortuis,  et  ponitur  in  decretis  XIII^,  q.  II^:  Non 
estimemus,  inquit,  ad  mortuos  pro  quibus  curam  3o 
agimus  pervenire  nisi  quod  pro  eis  sive  altaris  sive 
oracionis  sive  elemosinarum   sacrificiis  supplicamus. 


4.  A  in  marg. :   Exequie  pro    mortuis   quomodo  prosunt  et  quomodo 

nocent  illis.  6.  A  A,:  Dictum  est  hoc  cap et  22.  17.  B: 

et  neutra  —  unde  deest. 

29.  Decr.  sec.  pars,  causa  XIII,  q.  II,  cap.    XIX. 


CAP.  XXIlJ  Dfc:  ECC[.ESIA.  539 

0  202*Et  sequitur:    Corpori    autem    humando   quidquid  in- 

penditur,    non   est  presidium   salutis  sed  humanitatis 

officium.  Sed  et  idem  videtur  per   se  notorium  con- 

siderando  quomodo  proveniret  profectus  corpori  mor- 

5  tuo  vel  spiritui  separato. 

P      Et    ex    isto    sequitur    vivorum  stulticia  qui    magis  Hence  the  foiiy 

,    ,  ,.  .  of  those  who 

dolent   pro   morte   corporali    quam  pro  morte  anime  care  morc  for 

...  ,  .  solemn  ritcs 

per    peccatum,    magis    solicitantur    pro    solempnitate      than  true 


exequiarum   proximi   vel   amici  quam  pro  assiduitate 

lo  conversacionum  meritoriarumper  quas  solum  suffragia 
insunt  sibi.  Unde  decretum  beati  Gregorii  XIII'^, 
q.  11%  Anime  defunctorum.  Curacio,  inquit,  funeris, 
condicio  sepulture,  pompa  exequiarum  magis  sunt 
vivorum    solacia    quam  subsidia  mortuorum.  Si  ali- 

i5  quid  prodest    impio    sepultura  preciosa,    oberit  pio 

202^  vilis  *  aut    nulla.    Crisostomus    super    epistolam    ad 

Hebreos,    ut   ibi   exponitur:     Ubicunque    sepeliamur, 

domini   est    terra   et  plenitudo  eius;  secundum  quod 

oportet  fieri  efficiatur.    Lugere  autem,  deplorare  et 

20  lamentari  eos  qui  de  hac  vita  decedunt  ex  pusillanimi- 
tate  contingit.  Hoc  autem  ex  desperacione  future 
resurreccionis  intelligitur.  Unde  Apostolus  non  sim- 
pliciter  ait:  Nolumus  vos  ignorare  de  dormientibus, 
ut    non    contristemini,    sed  addit:  Sicut  et  ceteri  qui 

25  spem  non  habent.  Et  eadem  sentencia  patet  in  duobus 
capitulis  sequentibus.  Item,  videtur  quod  murmur 
tale  sit  contra  dominum  quem  debemus  credere 
omnem  hominem  velle  mori,  sed  voluntati  Dei  non 
est  licitum  taliter  contrariare.  Si  enim  scio  quod  est 

3o  de  Dei  beneplacito  et  sic  iustum,  faciens  ad  ordinem 

2.  A  A,:  humanitatis  —  corpori  deest.  6.  A  in  marg. :  Correlarium. 

II.  Codd.:  XII».  i3.  A:  pompe.  ig.  B:  efficaciter.  29.  B: 

contraire. 

1 1.  Decr.  sec.  pars,  causaXIII,  q.  II,  cap.  XXII.  i  2 — 16.  Cura- 
cio  —  nulla  is  a  quotation  from  Augustine  De  Cura  agenda  pro 
mortuis  Cap.  II.  17.  ibid.  cap.  XXVI.  23.  Cap.  XXVII. 

Habent  forsitan  and  XXVIII.  Qui  divina. 


prayers. 


I 


540  JOHANNIS  WYCLIF.  |CAP.  XXII. 

et    pulchritudinem    universi    quod    Petrus    nunc    per  202*"  P 
dominum  occidatur,  quomodo  licet  mihi  remurmurare 
contra    istam    iusticiam    et  pulchritudinem   que  adeo 
placet  Deo.  Unde  XIII^,  q.  II^  sub  auctoritate  Cypriani 
Cyprian  teiis   sic  scribitur:   Quam   preposterum  est,  quamque  per- 5 

us  that  we  t^    .  i  y-      •  , 

ought  not  to   versum,    ut   ciim    Dei    voluntatem   jieri  postulemus, 

mourn  for  tliose  ,  -,11 

who  have  gonz  quando    evocat    nos   et   accersit  ae  hoc   mundo,    non 

before.         \   ^.  ......  •  . 

statim  voluntatis  eius  imperto  pareamus  et  pervica- 
cium  more  servorum  ad  conspectum  domini  cum 
tristicia  et  merore  perducimur,  exeuntes  isthinc  lo 
necessitatis  vinculo,  non  voluntatis  obsequio,  quomodo 
volumus  ab  eo  premiis  celestibus  honorari  ad  quem 
venimus  inviti.  Preceptum  est,  inquit,  a  domino  ut 
contester  assidue  et  publice  predicarem  fratres  non 
esse  lugendos  accersione  divina  de  seculo  liberatos,  cum  i5 
sciamus  non  a?nitti  sed  premitti,  recedentes  de  seculo, 

In    isto  dicto   videtur   innuere  triplicem  racionem:Q 
Prima    ex    hoc    quod    -nemo    debet    orare    sibi    ipsi 
contrarie,    sed    oramus    Deum;    Fiat    voluntas    tua 
undique,    ideo    non     debemus    velle    huic    contrarie.  20 
Secunda    racio   est   ex    hoc   quod  oportet   salvandum 
meritorie  et  per  consequens   voluntarie  pati  mortem. 
Tercia  racio  stat  in  isto  quod  diligens  se  vel  alterum 
debet    gaudenter  acceptare   accessum   eius   proprium, 
sicut    est    mors    cuilibet    salvando,  et  prescito  eciam  25 
Yet  the  Church  est   ad  bonum,    cum  continue  plus  nocet  ecclesie   et 

teaches  us  to  i-  i  t  •.  ^  ^    j 

care  for  the    amplius    demeretur.    Jn    oppositum  sunt    consuetudo 

^^  '        et    leges    ecclesie    de    cura    agenda    pro    mortuis    et 

ecclesiastica  sepultura,  unde  oblaciones  Jude  Machabei 

laudat     ecclesia,     Machabeorum    XII°,     et     sepultura  3o 

mortuorum  computatur  inter  opera  misericordie,  pro 


7.  A:  accerscit:  scil.  Deus  ut  habet  decret.  ii.  In  decretali:  et 

volumus.  i3.   In   decr.   preceptum  est   ut   contestarer  assidae  ut. 

16.  In  decret.:  recedentes  precedere  ...  19.  A  B  in  marg. :  Nota 

contra  lugentes  mortuos.  3o.  A:  XII.  deest. 


4.  Cap.  XXV. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  S^l 

Qcoz^^quo  laudatur  Tobias  Tobie.  Unde  decretum  recitat 
Augustinus  De  Cura  agenda  pro  mortuis  sub  hiis 
verbis:  Quamvis  cure  pro  mortuis  non  pro  omnibus 
pro  quibus  Jiunt  prosint,  sed  hiis  tantum  pro  quibus 
5  dum  viverent  ut  prosint  meruerant;  sed  quia  non 
discernimus  qui  sint  illi,  oportet  illa  pro  regeneratis 
omnibus  facere.  Et  assignat  causam  eius  triplicem: 
Prima  est  profectus  mortuorum  capacium,  secunda 
est  excitacio  affectus  superstitum,  et  tercia  est  natu- 

loralis    instinctus    et    meritorius,    dum     fuerit    caritate 
formatus  curam  talem  agencium.  Pro  prima  sic  scri- 
bit:  Melius  enim  supererunt  ista  hiis  quibus  nec  obsunt 
nec  prosunt,  quam  eis  deerunt  quibus  prosunt.    Vult  ^[^^^^jj^  ^i^^Jnl 
dicere    quod    oportet  intendere  orare  generaliter   pro 

i5  cunctis  fidelibus,  subintelligendo  et  Deo  limitante 
suffragium  capacibus.  Pro  secunda  causa  patet  quod 
ex  hoc  excitatur  devocio  superstitum  et  provocatur 
occupacio  circa  actum  meritorium.  Unde  Augustinus: 
Diligencius  facit  hoc  quisque  pro  amicis  suis,  ut  pro 
202^  illo  fiat '^similiter.  Et  quoad  terciam  causam  patet, 
cum  necesse  sit  evacuare  cadavera  bestiarum,  multo 
magis  cadavera  hominum,  magis  carorum  et  plus  in- 
ficiencium. 

R      Unde    Augustinus:  Humanitatis,    inquit,    hoc    est 

2  5  officium  secundum  affectum  qiio  nemo  unquam 
carnem  suam  odio  habet.  Unde  oportet  ut  quam 
potest  pro  carne  proximi  curam  gerat,  cum  spiritus 
inde  recesserit  qui  hoc  gerebat.  Et  si  hoc  faciunt 
qui  carnis  resurreccionem  non  credunt,  quanto  magis 

I.  Num.  cap.  deest  in  codd.  3.  A:  quamvis  cura  ....  prosunt. 

4.  In  decret. :  Quibus  dum  vivunt  cooperantur  ut   prosint.  6.  A  Aj: 

decernimus;   B:  decrevimus;  in  codd.:  qui  sunt.  18.  A  in  marg. : 

Augustinus,  24.  A  in   marg. :    Nota    pro    sepultura   proximi  si  et 

quomodo  obligamur. 

3.  Decreti  sec.  pars,  causa  XIII,  q.  II,  cap.  XIX  et  Aug. 
in  libro  De  Agenda  Cura  pro  mortuis  cap.  XVIII.  Opp.  tom.  VI, 
pag.  53o. 


542  JOHANNIS  WYCMF.  [CAP.  XXII. 

debent  facere    qui  credunt   ut   corpori   resurrecturo  202' H 
et  eternaliter  mansuro  impensum  officium  sit  quodam- 
de"aTmay  be   tnodo    cvidcns    eiusdem  fidei    testimonium.    Et    patet 

donem  a^wrong  ^^j^  talis  operacio  non  sit  per  se  virtuosa,  sed  valde 
per  accidens  quod  contingit  eam  nunc  bene  nunc  5 
male  fieri.  Cavere  autem  debemus  de  malicia  ne 
fastui  seculi  principaliter  intendamus,  nec  magis 
necessarium  omittamus;.  nichil  enim  est  magis  ne- 
cessarium  obsequium  agendum  pro  mortuis  quam 
vivere  virtuose.  Ille  ergo  inordinate  agit  curam  10 
corporalem  pro  suo  mortuo  qui  plus  attendit  ad 
illam  quam  ad  superhabundanciam  virtutis  in  animo. 
Vis  ergo  affectuose  proficere  anime  defunctorum, 
exercita  te  ipsum  in  scola  virtutum;  quod  quanto 
plus  feceris,  tanto  cum  paribus  facis  mortuis  plusi5 
profectum;  oportet  ergo  iuxta  caritatis  regulas  quod 
superstes  misereatur  anime  proprie  placens  Deo,  et 
ad  illud  consequitur  efficacissime  suffragium  mor- 
tuorum. 

Ad  primum  obiectum  patet  quod  beatus  Gregorius  a 
intendit  quod  tah'a  obsequia  non  prosunt  mortuis 
nisi  forte  per  accidens.  Unde  sequitur  in  textu  Gre- 
gorii:  Islec  ideo  tamen  contempnenda  et  abicienda 
sunt  corpora  defunctorum  maximeque  iustorum,  ex 
quo  illud  salubriter  discitur  quanta  possit  esse  re- 2b 
muneracio  pro  elemosinis ;  quas  viventibus  et  sencien- 
tibus  exibemus,  sed  neque  hoc  apud  Deum  perit  quod 
ex  animis   hominum   membris   officii  diligencia   per- 

as  hy  loomucbsolvatur.    Ex    quo    videtur    quod     racione    elemosine 

care  for  show.  ^jr^*..i-  u  •  ..u  -j^ 

prosunt    detunctis    taha    obsequia,    et    obsunt  eis  deSo 
quanto   excitant  affectantes  ad   affectandum  splenden- 
ciam     in     mundi    gloria,    accusantque    mortuos,     de 

i3.  A  in  marg. :  Nota  efficacissimum  sufTragium  mortuorum.  20.  A  in 

marg.:  Nota  pro  exequiis  et  sepultura  circa  ecclesias.  25.  B:  salu- 

briter  dimittitur.  28,  diligentiaeque  persolvitur  in  decret. 

2  3.  Decret.  sec.  pars,  causa  XIII,  q.  II,  cap.  XXII. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  5^3 

R202"=quanto  ostendunt  illos  affectos  ad  secularia  desideria. 

b  Et  quoad  dictum  Crisostomi,  patet  quod  ipse  intendit 
istam  eandem  sentenciam,  unde  sequitur  in  textu 
suo:  Pietatis   namque   affectu    et  humanitatis   intuitu 

5  mortuos  lugere  non  prohibemur,  sicut  nonnullos 
sanctorum  aliorum  exequiis  legimus  pias  lacrimas 
impendisse.  Unde  quod  quis  sepelitur  iuxta  martirem  Soicmn  huriai 

.  .  in  holy  places 

\n    ecclesia  vel    ubicunque    solempniter,    nunc    obest   may  do  good 

,  .  .  ,  .        or  harm. 

et  nunc    prodest,    sed   tantum   per  accidens  obest,   si 

loaccumulant  peccata  originata  ex  mortuo  decedente 
in  mortali.  Prodest,  si  sit  occasio  diligencius  orandi 
pro  mortuo  in  gracia  decedente,  unde  decretum 
(ubi  supra)  sub  auctoritate  sanctorum  Augustini  et 
Gregorii    sic    loquitur:    Quibus  peccata  dimissa    non 

1 5  sunt,  a  sacris  locis  post  mortein  adiuvari  non  possunt, 
quia  quos  peccata  graviora  deprimunt,  si  in  sacris 
locis  sepeliri  se  faciunt,  restat  ut  de  sua  presumpcione 
iudicentur,  quia  eos  sacra  loca  non  liberant,  sed 
culpa  temeritatis  accusat. 

S      Et    quoad    secundum    partem    sequitur    decretum 

beati  Gregorii:   Cum  gravia  peccata   dimissa  sunt  et 

202''  non   deprimunt,   tunc  prodest  mortuis  *  si  in  ecclesia 

sepeliantur,  quia  eorum  proximi,  qudciens  ad  eadem 

loca    veniunt,    suorum    quoque  sepulturam  aspiciunt, 

25  recordajitur  et  pro  eis  domino  preces  fundunt.  Nam 
quos  peccata  gravia  deprimunt,  ad  maiorem  cumulum 
dampnacionis  pocius  quam  absolucionem  eorum  cor- 
pora  in  ecclesiis  reponuntur,  Quantum  ad  racionem 
terciam,  quomodocunque  glossamus,  non  dubium  quin 

3o  murmuraciones    plurime    pro    mortuis    sunt    inique; 

5.  A  Ai!  nonnullorum.  7.  A :  sp  sepelitur.  A^:  semper  sepelitur. 

Errorem  scribentis  A  imitatus  est  A,.  18.  In  decret. :  quoniam  eos. 

22.  ibid.:   in  ecclesiis.  28.   A  in  marg. :    Nota   quomodo   licet   de- 

plangere   (superscriptum   est:   fiere  scil.    deflere)   mortuum  et  quomodo 
non  licet. 

3.  Causa  XIII,    q.  II,    cap.  XXVI.  i3.  Causa  XIII,   q.  II, 

capp.  XVI  and  XVII. 


544  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

As  to  grief  for  dicitur  enim  quod  alius  est  amor  vel  affeccio  naturalis,  202''  S 

the  dead  we  . 

mustdistinguish  quali  L.nristus   voluit  vivere  et  non  mori,  cum  Mat- 

between  natural    ,     .    w-Trr        i-    • 

aflfection  and   thei  XXVF  dicit:    Verumvtamen  non  stcut  eso  volo. 

deliberate  ,        .  .  o  y 

judgment.  sed  sicut  tu  vis.  Et  tali  affeccione  naturali  doluit 
mater  eius  pro  morte  filii  naturalis.  Nec  evidens  5 
quod  in  hoc  peccavit,  sicut  nec  Ghristus,  quando 
pro  Lazaro  ploravit.  Ah"a  autem  est  affeccio  dehbe- 
rativa  qua  non  est  dolendum  sed  gaudendum  de 
mortibus  propinquorum.  Sic  enim  Ghristus,  sic 
Paulus  et  ceteri  martires  gaudebant  de  pena  et  10 
morte  propria,  et  sic  oportet  omnem  salvandum 
gaudere.  Ideo  necessarium  est  christianis  discere 
quomodo  debent  mori;  quando  ergo  quis  plus  dolet 
propter  amissionem  boni  utihs  vel  boni  delectabilis 
temporahs  in  morte  proximi  quam  propter  amissionem  i3 
boni  utilis  anime  defuncti  et  utilitatis  ecclesie,  tunc 
peccat  indubie  plus  vel  minus,  sicut  ille  peccat  gra- 
vius  qui  propter  amissionem  amoris  quem  habet  ad 
Naturai  grief   seculum     dolet    dc    morte    propria.    Et    patet    quod 

should  be        ,    ,  ,  . 

controiied  by  dcbemus     secundum     racionem     superare     impetum  20 

reason.  .  ,  .  .,....,  , 

anime  naturalem,  sicut  est  mihi  verisimile  quod 
mater  domini  mitigavit  ex  integro,  et  Ghristus  non 
directe  ploravit  pro  morte  Lazari  quem  necessitavit 
ad  gloriam  suam  mori,  sed  doluit  pro  peccato 
humani  generis,  pro  quo  oportuit  taha  et  tot  pati.  25 
Unde  ex  concilio  Toletano  Qui  divina  sic  scribitur: 
Prohibet  nos  sanctus  Apostolus  dicens:  De  dormien- 
tihus  nolo  vos  contristari  sicut  et  ceteri  qui  spem 
non  habent.  Et  dominus  Joh.  XI"  non  Jlevit  La\arum 
mortuum^  sed  ad  huius  vite  erumpnas  ploravit  re-  3o 
suscitandum.  Si  autem  potest  hoc  episcopus  omnibus 
christianis  prohibere,  non  moretur, 

I.  A:  quod  aliquis.  11.  A:  et  sicut.  22.  A  B  in  marg. :  Nota 

de  fletu  Ghristi.  23.  24.  A:  nunciavit  ad  gloriam.  3i.  agere 

non  moretur  in  decret. 

26.  Causa  XIII,  q.  II,  cap.  XXVIII. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  5^5 

T  202''      Ex  istis  colligo  conclusionem  triplicem  mihi  nota- 

bilem:  Prima  quomodo  ista  sentencia  est  a  prepositis  i.  The  ciergy 

,.  ,  .  .  .  .  should  thus 

populo  predicanda,  eo  quod  instruit  eum  m  moribus,    teach  about 

^    ^  ^  ^  n  funcral  rites. 

evacuat  errorem  ndei  et  precipitur  ab  ecclesia  neri. 
5  Quod  si  multiplicamus  leges  de  sepulturis  et  eas 
solempnizamus  atque  pro  porcionibus  et  substancia 
defuncti  contendimus  et  illud  cum  aliis  suffragiis 
defunctorum  omittimus,  quis  dubitat  quin  Deus  huius 
seculi    usque    ad    infidehtatem  cecavit  oculos   mentis 

lonostre?  Et  cum  in  vigiHa  Pentecostes  post  commu- 
nionem  concinimus  quod  Deus  per  os  omnium 
prophetarum  docuit  nos  temporalia  relinquere,  et 
aHbi  cantantes  oramus  ut  Deus  doceat  nos  terrena 
despicere,    quia    certum    est    quod    spiritus    sanctus 

i5effugit  cohabitare  cum  spiritu  hominis  sic  affeccione 
temporaHum  deturpato.  Ad  probandum  autem  si 
sumus  huiusmodi,  solHcitudines  nostre  cum  actibus 
sequentibus    iudicabunt.    Nam    pater    spirituaHs    qui  They  must  not 

„  .  ,  .       .  _-        .  ,  .  ^  let  the  desire  of 

^oS^animo  preponderat  oracionis  sufifragia  et  elemosmas  *  gain  outweigh 

•  i  r      -        1  «1  1         •     the  desire  to 

2oprovidas    faciendas     pro     mortuis    plus    quam    lucri    beneiit  souis. 
temporaHs    commoda,     manifeste     demonstrat    quod 
plus    amat    temporaHa    defuncti     quam     anime     sue 
spirituale     suffraeium.      Secunda    conclusio:      NuHus     2.  aii  rites 

^  "  approved  by  the 

ritus  ecclesie  ab  eius  capite  approbatus  de  suffraeiis  ^hurch  agree 
25  vel  memoriis  faciendis  pro  mortuis  repugnat  sen- 
tencie  supradicte.  Patet  ex  hoc  quod  nuHa  veritas 
repugnat  veritati.  Procuret  ergo  homo,  quantum 
prudenter  suflicit,  per  se  vel  aHum,  remedium  ani- 
marum  in  purgatorio  oblacionibus  vel  stipendiis 
3o  annaHbus  sacerdotum  aut  precibus  sanctorum,  aut 
carorum  elemosinis  aut  ieiunio  cognatorum  et  se- 
cundum     supradictam    Dei     sentenciam    approbatur. 

I.  A  in  marg. :  Contra  avariciam  cleri.   Prima  conclusio.  23.  A  in 

marg.:  Secunda   conclusio.    De  variis  ritibus  approbatis  in  sufFragiis  et 
memoriis  mortuorum. 

6.  porcio  i.  e.  pensio  annua. 

35 


546  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

Et    hiis    quatuor    modis    secundum     decretum     beati  2o3»  T 
Gregorii,    XI IP    q.    II,     Anime    defunctorum,     con- 
tingit   animabus   in  purgatorio   suffragari,   ymmo   (ut 
sepe    dixi)    per    omnem    vitam    vel     operam    meri- 
toriam    viatoris.     Unde    ritus  quem  approbat    beatus  5 
Reasons  for    Ambrosius    in    De    Officiis,    positus    in    conclusione 

various  .  111  /^    -        -  ■  1" 

observances.  predicta,  plunmum  est  laudandus:  Quiaf  inquit,  alii 
tercium  diem,  alii  septimum  diem,  alii  tricesimum, 
alii  quadragesimum  obsermre  consueverunt  in  officiis 
mortuorum,    quid    doceat    leccio     consideremus.    De-  lo 

functo  quidem  Jacob  precipit  Joseph  pueris  suis  ut 
sepelirent  eum  et  sepelierunt  sepultores  Israel,  et 
completi  sunt  quadraginta  dies  luctus,  ut  patet  Ge- 
nesis  L°.  Sed  eciam  in  Deuteronomio,  capitulo  ultimo, 
et     Numeri    XX     scriptum    est :      Quia    planxerunt  i5 

filii  Israel  Moysen  triginta  diebus  et  consummati 
sunt  dies  luctus.  Illi  autem  qui  servant  diem  tercium 
respiciunt  trinitatem  veltriduumresurreccionis  Christi; 
qui  autem  observant  septimum  observant  perpetuam 
quietem  anime,  que  est  tercia  cum  copulacione  cor-  20 
poris,  quod  est  quatuor;  ex  quibus  autem  constant 
septem;  qui  autem  observant  trigenarium  considerant 
quomodo  ex  duobus  quindenariis  secundum  corpus  et 
animam  ille  constat,  quindenarius  autem  resultat  ex 
septenario  patrum  legis  veteris  et  octonario  legis  25 
nove:  Nam  hos  duos  numeros  quadam  proprietate 
colunt  specialiter  isti  patres.  Qui  autem  observant 
quadrigenarium  expectant  fructum  resurreccionis 
per  mortem  Christi  qui  totidem  horis  dicitur  fuisse 
mortuus,  licet  arca  triginta  sex  horas  iacuit  in  sepulcro,  ?o 
et  sic  de  quinquagenario,  centenario  vel  anniversario 
secundum   racionem   cui    devocio   populi   est   affecta. 

5.  A  in  raarg.:  Ambrosius.  12.  A  B:  sepultores  deest;  luctus  ut 

patet  Gen.  L  deest  in  decret.  i5.  cap.  ult.  et  Num.  XX  deest  in 

decretali. 

2.   Decr.  sec.  pars,  Causa  XI II,   q.  II,  cnp.   XXII    Animcic   dc- 
functorum  and  cap.  XXIV   Qjda  alii. 


CAP.  XXII.]  DE  ECCLESIA.  ^47 

T  203"  Omnes    enim     affectant    suis    mortuis    beatitudinem 
circularem,  ut  notat  Hostiensis  in  Summa  (ubi  supra). 
V      Tercia    conclusio:    Dimissis  istis  ritibus  foret  pur-  3.  itwouidbe 

,..,.,.  ,  .        j  ,,.      better  to  aim 

t^andis  anmiabus  utilius,  populo  superstite  dante  soUi-     whoiiy  at  a 

.       ,.  y   r    f  r  virtuous  life  and 

5  citudmem  et  operam  ex  integro  ad  virtutes.  Patet  ex  give  up  thesc 

,  ,    .  .      .         .  r    ■  •  ^i     •  ceremonies, 

hoc  quod  ista  variacio  rituum  fuit  omissa  a  Christo 
et  suis  apostolis;  ymmo  precepit  Matthei  VIII'',  22: 
Dimitte  mortuos  sepelire  mortuos  suos  et  in  moribus 
sequi  ipsum.  Ista  autem  variacio  introducit  sectas  et 
loeildas  et  consequenter  errores  multiplices,  mundialibus  which  bring  in 

.     r,    ,-  •  •,  ,  .         ,.  ,     ,  giids  and  other 

inndeliter   opinantibus   quod   proporcionahter  habentcauses  of  mis- 
ipsi  suffragia  singulariter  a  se  ipsis  et  beatis  in  patria, 
sicut  ipsi  coniunguntur  federe  temporali,  et  sic   cre- 
dunt   de   suis    mortuis  quoad  ipsa  suffragia  que    im- 

iSpendunt.  IUud  autem  improbatum  est  hic  et  capitulo 
ultimo  libri  quinti.  Omnes  enim  predestinati  vivi  vel 
mortui  citra  beatitudinem  constituti  participant  suf- 
fragiis  utriusque  ecclesie  precise  secundum  quod 
digni    sunt    meritis    quoad    Deum.    Tales    ergo    lige 

2oSuperfluunt    et    periculose    seminant    dogma    falsum 

sepeque  gignunt  sedicionem  in  populo.    Nec  moveat 

20?'' quod   sepe   bonum    ex   ipsis  evenit,  *  quia  Deus   non 

sineret  dyabolos   vel   aliud  nefandum  collegium  con- 

gregari,    nisi    exinde    disponeret    utilitatem    ecclesie 

25  provenire.  Et  sic  dicitur  de  sepulcris  et  aliis  con- 
struccionibus  sumptuosis  quod  bonum  exinde  evenit, 
ut  puta,  devocio  confluencium,  sustentacio  egenorum 
et  multa  bona  similia;  malum  eciam  communius,  ut 
puta,  distraccio  et  ocium  sensus  hominis  dissoluti  et 

Soinordinata  conglobacio  tam  temporalium  quam  eciam 
personarum,  et  difficile  foret  iudicare  quid  istorum 
foret  matri  nostre  utilius,  si  facta  et  dicta  Christi  et 


3.    A    in    marg.:    Tercia    conclusio.     Contra    ritus    supra    positos. 
7,    Matth.    VIII,   22:    Sequere   me   et   dimitte  ...  i3,    B:   fidere. 

16.  A  in  marg. :    De  solempni  sepultura  et  sumptuosis  sepulcris   (Abovc 
2o3''   without   mark   of   reference).  18.    precise;    A:    p^;    Aj:  pe. 

28.  B:  eciam  deest. 

35* 


548  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXII. 

apostolorum  suorum   non  darent  fidem  de  inutilitate  2o3^  V 
Theexampie  of  fundamenti.  Non  enim  est  causa  evidens:  Si  Symon, 

Sitnon  Mac-  ....  .  ,.0    . 

cabeus  cannot  summus    sHcerdos    construxit    sibi    et    suis    edihcmm 

outweigh  that  of  ..... 

Christ.  altum  super  sepulchrum  eorum  et  mirabihter  sump- 
tuosum  (ut  patet  I  Macchabeorum  XIII°),  ergo  bene,  5 
sicut  est  evidens:  Si  Ghristus  et  eius  apostoli  illud 
omiserant,  ergo  bene;  nam  regimen  illorum  sacer- 
dotum  fuit  presagium  .  destruccionis  synagoge  que 
fuit  ecclesia  Judeorum;  et  fundamentum  aUud  cum 
suis  domesticis  fuit  indefectivum  principium  perpetue  ro 
ecclesie  christiane;  nichil  ergo  valet  nobis  fidehbus 
nisi  de  quanto  fuerit  fundabile  ex  lege  Christi;  sed 
cum  ex  lege  Christi  et  lege  ecclesie  patet  quod  obser- 
vancie  de  quanto  plus  accedunt  ad  statum  innocencie 
et  minus  intricantur  cum  mundo,  imitantes  volunta-  i5 
tem  Dei,  direccius  preponderantes  in  amore  bonum 
communius,  patet  quod  observancia  opposita  ritui 
quem  mundus  in  istis  exigit  est  ipso  mehor.  Unde 
(ut  tetigi)  taha  memoriaha  post  mortuos  derehcta 
vel  nocent  eis  vel  minus  eis  proficiunt  quam  pur-  20 
gandis  pauperibus  in  gracia  amphori,  ymmo  minus 
quam  ceteris  paribus  eorum  destruccio.  Si  enim  tales 
mortui  sunt  presciti,  tunc  taha  memoriaha  derehcta 
sunt  fructus  peccati  sui  in  spiritum  sanctum;  si  sunt 
predestinati,  tunc  sunt  fructus  sue  affeccionis  pro-  2? 
prietarie  expurgande,  et  indubie  pauper  decedens  in 
maiori  gracia,  cum  melius  usus  fuit  temporalibus 
istis  quibus  verius  dominatus  est,  plus  participabit 
in  purgatorio  eorum  fructu,  dominio  devoluto  ab 
utroque  ad  dominum,  aput  quem  non  potest  esse  3o 
accepcio  personarum.  Quomodo  excusatur  peccatum 
quo  propter  affeccionem  mundialem  vel  affeccionem 
proprietariam  carnalem  ritus  tahs  preponitur  et  modus 
faciendi  exproprietarie  vivencium,  et  bonum  com- 
munius  plus  dihgencium  stulte  postponitur?  33 

2.  B :  tam  evidens.  5.  B :  ergo  —  omiserant  deest.  7.  B :  regnuni 

illorum  fuit.         12.  ex  deestincodd.         26.  B:  cxpurgande  —  fuit  deest. 


CAP.XXII1.|  DK  ECCLESIA.  ^49 

CAP.  XXIII. 
A  203"      Restat    consequenter    tractare    de    indulgenciis    et  induigence  to 

,       ,       .       .,  ,  .  .,  .  ,  sinners  belongs 

absolucionibus  a  pena  et  culpa,  in  quibus  videtur  to  God  aione. 
esse  error  apud  simplices  istam  materiam  ignorantes. 
5  In  primis  ergo  suppono  significacionem  quid  nominis 
huius  signi  indulgencia.  Est  enim  omnis  indulgencia 
actus  indulgentis,  ita  quod  indulgencia  non  sit  aliud 
nisi  habentem  ad  hoc  potenciam  indulgere,  et  est 
indulgere  gratis   concedere,  operam  dare  sive   remit- 

lotere,  et  componitur  de  inde  et  algere  (quod  est  fri- 
gere  vel  mortificari),  sicut  est  de  commissis  oblivioni 
traditis  quoad  expeticionem  vindicte.  Et  sic  loquitur 
scriptura  Judith  VIII^,  14:  Indulgenciam  domini  cum 
lacrimis  postulemus,  et  sic  sumitur  Isaie  XXVI°,  LXI° 

i5et    LXIII°.      Sic    autem    indulgere    peccatoribus    est  The  canonists 

bave  given  it 

2o3'Deo  proprium,  sicut  et  peccata  *  dimittere   (ut  patet  another  sense: 

.  .  ...      .V  .  of  remission  of 

capitulo    ultimo    qumti   libri);   sed   ab  istis   sensibus    punishment. 
extractus  est  terminus  et  baptizatus  in  sensum  alium 
partim    per    doctores    theologie   et   partim  per  cano- 

20  nistas;  quandoque  enim  secundum  eos  connotat  remis- 
sionem  pene,  ut  secunda  questione  tercio  capitulo 
Indulgencie,  ut  notat  Archidiaconus,  quod  quandoque 
signat  active  concessionem,  ut  dominus  papa  indulsit 
subditohoc  vel  illud,  id  est,  concessit;  aliquando  autem 

25  signat  dispensacionem,  aliquando  ius,  ut  notat  Jo- 
hannes,  XXXIII%  q.  II^.  Interfectores ;  et  aliquando 
accipitur   pro  remittere    vel  condonare,   in   De  Peni- 

I.  A:  Cap.  XXII.  2.  A  in  marg.:   De  indulgenciis  (Below  2o3'' 

without  mark  of  reference).  5.  B:  signacionem.  9.  B  in  marg. : 

Quid  est  indulgencia?  9.  10.  B:  remittere  componitur.  18.  B: 

baptizatus  deest,         20.  B:  convccat.         20.  A:  Nota  quid  est  indulgere 
vel  indulgencia;  supra  vide.  21.  ut  sec.  q.  III.  cap.  Indulgencie.  Recte: 

Sexti  decretalium,  lib.  V,  tit.  X,  cap.  III.  25.  26.  Johannes;  sic  in 

codd.  Legendum:  Nicolaus  papa. 

5.  Cf.  Hus,  Opp.  tom.  I,  lyS".  Loserth,  Hus  u.  Wiclif,  p.  209. 
21.  Sexti  Decret.,  lib.  V.  De  Penitenciis  et  Remissionibus,  cap.  III, 
Glossa.  26.  Decr.   sec.   pars,   causa   XXXIII,   q.  II,   cap.  V. 


550  JOHANNIS  WYCLIP.  [CAP.  XXIII. 

Such  indui-     tcnciis  ct  Remissionibus,  cap.  Indulgencie  in  principio  203=  A 

gences  are  re-  .       i  •  i-  ,  •  •      ,    , 

served  to  pre-  per  Archidiaconum;   unde    omnes    istas    mdulgencias 

lates  under  cer-  ,-      •  ,  ,  ,      •        tt     , 

tain  limitations.  trahunt  et  umitant  ad  prelatos  ecclesie.  Unde  statu- 
unt  sibi  pro  regula  quod  solus  papa  potest  dare 
quoad  locum  et  tempus  indulgencias  generales,  epi-  5 
scopi  autem  habent  potestatem  limitatam  faciendi 
indulgencias.  Nam  cum  dedicant  ecclesias,  non  ex- 
tenditur  eorum  indulgencia  ultra  annum,  eciamsi  a 
pluribus  episcopis  dedicetur.  In  aliis  autem  ultra 
numerum  quadraginta  dierum  non  potest  episcopus  10 
indulgere,  verumptamen  episcopus  confirmatus  ante- 
quam  sit  sacerdos,  sicut  et  legati  non  sacerdotes 
faciunt  indulgencias,  quia  hec  potestas  magis  eis  ex 
iurisdiccione  quam  ex  ordine.  Inferiores  autem  ut 
abbates  et  presbiteri  non  possunt  indulgencias  tales  i5 
concedere  publice  ex  auctoritate  iurisdicionis,  sed 
private  in  foro  penitencie  (ut  patet  in  De  Penitenciis 
et  Remissionibus,  capitulo  Indulgencie);  super  vero 
conceduntur  per  Innocentem  et  Archidiaconum:  licet, 
inquit,  restricta  sit  potestas  de  indulgenciis  que  Jiunt  20 
publice,  non  tamen  in  foro  penitenciali  in  quo  sacerdos 
potest  indulgere  annos  et  dies  dummodo  discrete  faciat 
et  penitenciam  iniunctam  per  superiorem  non  remittat. 

So  much  time       Istis    premissis  restat  videre  expressius  quid    sonat 
^m^aymlan'^^  verbum    prelati  1  Remitto   tibi    tantum    tempus  indul- 2b 

ofso^muchUm-^e^^cfe   pro    peccatis,    et    dicitur    communiter    quod 

"^^J;  so^^mucir' virtute    talis    indulgencie   per   tantum  tempus   minus 

shortcnine  of  ...  .  ,  .....  ^     ^    j       i- 

time  in  Purga-  pacieris   m  purgatono,    et   hoc  uitelhgi  potest  duph- 
^^^^'         citer,  vel  quod  indulgencia  habeat  efficaciam  tantam, 

quantam   tantum   temporis   pro   penitencia   huius   vie  3o 
quoad  statum  purgatorii,  vel  secundo  quod  de  tanto 


3.  A  in  marg. :  Indulgencia  <  PpP^^p^.^^  i3.  potestas;  A,  in 

marg.    addit:   convenit.  14.   B:   Inserentes    autcm.  14.  B  in 

marg. :    Potestas  indulgendi  est  ex  iurisdiccione  et  non  ex  ordine,  ut  hic 
patet.  22.  A:  discreta.  24.  A  B  in  marg. :  Nota  quid    sonat 

(B:  hoc):  Remitto  tibi  tantum  tempus  indulgencie  pro  peccatis.        25.  B: 
Remitto  tibi  tempus. 


CAP.  XXIll.]  DE  ECCLESIA.  55l 

A  203"=  brevius   pacieris  secundum  penam  purgatorii,    et  istaTheiattermeyn- 

.  ,  ing  is  favoured 

glossa    est    sentencie    decretistarum    pertinencior    et  bythedecretists. 
dictis  eorum   conformior  (ut   patet  in  De  Penitenciis 
et  Remissionibus;    cap.    Qiiod  autem)  in  verbo,    sed 

5  queres  quid  sonat? 

a      Sumitur    autem    fundamentum   huius   sentencie  ex   The  opinion 

.  .  ,  rests  on  an 

ista    yma^macione    fantastica:    Ponitur    enim    primo  invention  which 

■^  supposes 

quod    sunt  supererogata    merita  sanctorum   et  speci-    a)  a  store  ot 

^,     .     .    .  -.      .    ^    .  ,  -         supererogatory 

aliter  Ghristi  m  cehs  mfinita  numero  et  valore,  ultra       merits; 
loquam    requiritur  ad   eorum    beatitudinem,    et   omnia 
ista   vocantur   spiritualis  thesaurus   ecclesie  in  capite 
eius  reconditus. 
b      Ponitur   secundo   quod  dominus  papa,   cum  sit  vi- ^>)  that  the  store 

^    ,  1     1     ;-  jg  inexhaustiblc 

carius    Christi    in    terris,    habet    plenam    potestatem    and  is  at  the 

^  ^  ^  disposal  of  the 

i5  distribuendi     thesaurum     illum    fidehbus,    sed    quod        Pope; 
hbuerit    phis    vel    minus,     nec    hcet    diffidere    quin 
potestas  imperciendi  ista  spirituaha  suffragia  remaneat 
continue    inexhausta,    quia    ahter    deficeret    Christus 
dando  potestatem  clavium   suo   vicario   hic  in  terris. 

0      Tercio  dicitur  quod  quando  papa  vel  suus  episco- c;  ihat  whenthe 

,/..,.  ,  ^        .         Pope  makcs 

pus  dispensat  subditis  de  isto  tnesauro,  commutandoover  a  share  in 

.  .   .  such    merit,   hc 

meritum  beati    loco    meriti    quo    peccator    mereretur      gives  an 

.     .  .  I-     •      1    1  •  1  indulgence. 

remissionem  peccati,  tunc  concedit  mdulgenciam  plus 
vel  minus. 

B  Et  ex  isto  fundamento  dicuntur  hii  vendere  peccata 
sua  et  isti  emere  eciam  pro  pecunia  et  seductus  est 
populus  de  cambio  impossibih  et  infundabih  propter 
fastum  et  questum  adquisibilem  sacerdoti.  Et  isti 
sentencie  videtur  sanctum  Thomam   annuere,    super 

3o  Quarto  Sentenciarum,  distinccione  vicesima,  questione 


I.   B:   Brevius   paciens.  4.    In  verbo  (?);    in  codd.   A  B:    in   v. 

6.  A  in   marg. :    Fundamentum    indulgenciarum    secundum  communem 
opinionem.  9.  A:  numero  et  valere.  11.  B  in  marg. :  Spiritualis 

thesaurus   ecclesie.  14.    A:    in    terra.  17.    A:    remaneant. 


4.  Decret.  Greg.  IX,  lib.  V,  tit.  XXXVIII,  cap.  IV.  3o.  Thom. 

Aq.  Comment.  in   lib.  IV.  Sent.  Opp.  tom.  IX,  pag.  374. 


552  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

st.Thomassays  tercia:    Ab  omnibus,  inquit,   conceditur  indulgencias ^oV 

thatindulsences      ,.       .,        ,  ...  ,    ,.  i  ,      • 

are  not  simpiy  aliquid  valere,  quia  impium  esset  dicere  quod  ecclesia 

remissions  ot  o    »  •  »  i-  , 

temporai  pe-   aliquid  va?ie  faceret.     bed  quidam    dicunt  quod   non 

nance  but  avail  ,       ,       ,  ,  ;*  .       . 

in  purgatory.  valent  ad  absolvendum  a  reatu  pene  •  quam  quis   in  203*^ 
purgatorio    secundum    iudicium    Dei    meretur,     sed  5 
valent  ad   solvendum    ab    obligacione    qua    sacerdos 
obligavit  penitentem  ad  penam  aliquam  vel  ad  quam 
eciam  ordinatur  ex  canonum  statutis.  Sed  hec  opinio 
non    videtur  vera;    primo    quia   est  expresss  contra 
privilegium  Petro  datum,  ut  quod  in  terra  remitteret  \o 
et  in  celo  remitteretur,    unde  remissio  que  jit  quoadl 
forum  ecclesie,   valet  eciam  quantum  ad  forum  Dei. 
Item,  ecclesia  huiusmodi  indulgenciam  faciens  magis  2 
dampnificaret    quam    adiuvaret,    quia    remitteret    ad 
graviores  penas,  scilicet  purgatorii,  absolvendo  a  peni-  1 5 
tenciis    iniunctis.    Et    manifeste    patet    deduccio,    eo 
quod  iuxta  opinionem  indulgencia  non  facit  ad  remis- 
sionem   in   purgatorio,    sed    subducta   indulgencia  in 
pleno  penitencie  faceret  ad  remissionem  in  purgatorio, 
quod  foret  infinitum  prestancius   quam    aliqua   peni-  20 
tencie    vie    remissio.     Ideo    iuxta    hanc    viam    omnis 
indulgencia    foret    impeditiva    fructus    penitencie    et 
nociva,  ideo  prudenter  dicunt  canoniste  quod  propter 
indulgencias    non   est   dimittenda    iniuncta  penilencia 


I.  indulgencias;   in  codd.:  indulgencia.   Correxi.  2.  B  in  marg. : 

Sentencia  sancti  Thome  et  Bonaventure  super  materia  indulgenciarum  hec 
est:  Concipiunt  autem  quod  dominus  papa  ad  votum  suum  potest  distri- 
buere  et  impertiri  viatoribus  de  peccatis  saltem  suis  conterentibus  merita 
Christi  et  suorum  sanctorum,  que  vocant  opera  supererogata  et  thesaurum 
ecclesie,  sic  quod  potest  illa  merita  loco  meritorum  rudorum  (sic)  ponere 
ad  remissionem  peccati  rudi,  et  quia  illa  merita  excedunt  omnem  penam 
viantibus  debitam,  ideo  habent  efficaciam  delendi  omne  peccatum  et 
tollendi  omnem  penam  debitam  pro  peccato  magno.  Ergo  et  mirabilis  est 
petentis  (sic)  dominus  papa,  qui  potest  hec  merita  taliter  impertiri  et  gracia 
illorum  peccata  remittere,  penas  tollere  et  ea  loco  plurimorum  aliorum 
commutare.  Sed  revera  non  video  quomodo  sanctorum  communio  tantum 
dependet  ex  pape  voto,  cum  magnam  habuit  illa  communio  efficaciam 
ante  adinvencionem  istius  distribucionis  aut  imperticionis  papalis  preas- 
sumpte.  4.  A  in   marg. :    Opinio   falsa.    B:  a  reatu  —  solvendum 

deest.  6.  B:  ab  deest.  8.  A  in  marg. :  Arguitur  contra  com- 

munem  opinionem  indulgenciarum.  i6.  B:  quod  deduccio. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  553 

B  203*^  pro  peccato,  nec  haberent  colorem  indulgencie  de 
multis  millibus  annorum  quoad  nudam  mitigacionem 
penitencie  hic  pro  via,  cum  certi  sumus  quod  non  subi- 
bitur  eciam  a  Matussale   tanta  penitencia  hic  in  via. 

5  Ideo,  inquit  doctor,  aliter  est  dicendum  qiiod  valent 
indulgencie  et  quantum  ad  forum  ecclesie  et  quantum 
ad  iudicium  Dei  et  quantum  ad  remissionem  pene 
residue  post  contricionem,  confessionem,  ahsolucionem, 
sive  sit  iniuncta  sive  non.  Racio  autem  quare  valere 

lopossunt  est  unitas  corporis  mistici  in  qua  multi  in 
operibus  penitencie  supererogaverunt  ad  mensuram 
debitorum  suorum  et  eciam  multas  tribulaciones  in- 
iuste  sustinuerunt  pacienter,  per  quas  multitudo  pe- 
narum  poterat    expiari,    si    eis    deberetur.     Quorum 

ibmeritorum  tanta  est  copia  quod  omnem  penam  de- 
bitam  nunc  viventibus  excedunt  et  precipue  propter 
meritum  Christi;  quod  et  si  in  sacramentis  operatur, 
non  tamen  efficacia  eius  in  sacramentis  includitur, 
sed  siia  infinitate  sacramentorum  efficaciam   excedit. 

20  Ideo  cum  unus  pro  alio  satisfacere  potest,  sancti 
autem  in  quibus  superhabundancia  operum  satisfac- 
cionis  invenitur,  non  determinate pro  isto  qui  non  remis- 
sionem  indiget,  huiusmodi  opera  fecerunt  (quia  alias 
absque  omni  indulgencia  remissionem  consequeretur) 

23  vel  communiter  fierent  pro  tota  ecclesia,  sicut  apostolus 
dicit  se  implere  ea  que  desunt  passioni  Christi  in 
corpore  suo  pro  ecclesia,  ad  quam  scribit  Corinth.  P. 
Et  sic  predicta  merita  quamvis  sint  communia 
tocius  ecclesie,    tamen   papa    distribuit    ea   dispariter, 

3osicut  ca  que  sunt  communia  alicuius  multitudinis 
distribuuntur  singulis  de  multitudine  secundum  arbi- 


lo.  II.  In  textu  s.  Tliomae:   multi  operibus.  23.  huius  in  codd. 

sic  et  in  pluribus  locis  seqq.  25.  A:  nihil  communiter.  27.  Aj : 

II.  Cor.  I.  3i.  A  Aj:  singularia. 

6.  Thomae  Aquinat.  super  IV.  Sent.  1.  c.  pag.  374.         26.  Ad 
Coloss.  I,  24. 


Bonaventura' 
opinion. 


554  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXIll. 

trium  eius  qui  multitudini  preest.    Unde  si  quis  con-  2o3''  B 
sequeretur    remissionem   pene    ac    si    alius    pro    eo 
satisfecisset  ita  quod  satisfaccio  alterius  sibi  per  eum 
qui  potest  distribuatur ;    sic  de   indulgenciis    est  cen- 
sendum.  5 

■       Item,  doctor  Bonaventura  super  eadem  distinccione,  3  C 
questione    secunda,    primo    reprobat    opinionem    de 
indulgenciis   dicentem  q.uod  tantum  valent  ad  forum 
ecclesie   militantis   sic   quod    non    ad    forum    ecclesie 
triumphantis.  Si,  inquit,  prelatus  relaxat  et  Deus  non  10 
relaxat^    tunc    est  pocius    decepcio  quam    relaxacio, 
pocius   crudelitas   quam  pietas.    Et   patet   quod    non 
foret  dispensacio  sed  rebellio.    Ideo    ad  excludendum 
ab    ecclesia  Christi   fallaciam   dicit    quod  indulgencia 
sic  potest  fieri:   Obtinemus,  inquit,  bonum  ex  triplici  ib 
merito,  scilicet  ex  merito  proprio,    ex   merito  capitis 
et  ex  merito  ecclesiastice  unitatis.  Et  correspondenter 
ad  istud  triplex  meritum  bonum  ohtinendi  est  triplex 
meritum  a  malo  liberandi,  scilicet  meritum  proprium, 
ut  puta  *,  meritum  contricionis,  quo  meremur  liberari  a  204 
pena  eterna  et  ascribi  ad  gaudia  sempitema,  sic  quod 
hec  duo  sunt  simul,  sicut  in  angelis  gracia  et  gloria. 
Secundo  modo  meritum  Christi  cooperatur  in  sacra- 
mentis    et  potestate  clavium,    et   per    hoc    remittitur 
pars  pene.  Et  tercio  modo  fit  mei^itum  ad  fugiendum  2b 
malum  ex  vi  unitatis  ecclesiastice.  Et  correspondenter 
fit  triplex  pene  condonacio,  ut  sic  currat  misericordia 
cum    iusticia.    Et    in    qualibet    tali  condonacione   est 
commutacio  maioris  in  minus,  unde  pena  eterna  primo 

6.  B  in  marg. :  Nota  quomodo  percipias  teriam  (sic)  indulgenciarum 
secundumfautores  earum.  Numerus  distinccionis  deest  incodd.  i5.  A  in 
marg.:  Bonum  obtinemus  ex  merito  proprio,  ex  merito  capitis,  ex  merilo 
ecclesie  unitatis.  17.  A  in  marg. :  Bonaventura  de  indulgenciis  (Below 

203"*  witliout  mark  of  reference). 

10.  Lib.  IV.  Sentenciarum  dist.  XX,  pars  II,  art.  I,  quaestio  II. 
Conclusio..  Sancti  Bonaventurae  Opp.  tom.  IV,  pag.  556  (ed. 
Ven.   1754). 


CAP.XXllI.J  DE  ECCLESIA.  555 

C  204''  miitatur  in   temporalem   in  remissione  pene  et  culpe.  Tiie  commuta- 

.  tion  of  punish- 

Secundo  pena  temporahs  magna  et  supra  vires  mu-  ment  is  due  to 

,  .  the   satisfaction 

tatur  in  penam  viribus  competentem  in  sacerdotis  made  by  Christ. 
absolucione.  Tercio  vero  commutatur  pena  ad  quam 
b  pertinet  iudicio  ecclesie  in  minorem  relaxacionem  in 
vij^tute  residui  meritorum  ecclesie.  Et  omnia  ista 
originantur  ex  merito  passionis  et  satisfaccionis 
Christi,  nullibi  preiudicando  iusticie.  Et  ita  dicit 
quod    indulgencie  fiunt    de  meritis  supererogacionis  induigcnces  are 

10  membrorum    ecclesie,    quem    thesaurum  pertinet   ad  oi\\ybyb\^\io^s. 
solos   episcopos    saltem   publice    dispensare,  quia  illi 
sunt  vicarii  succedentes  in  loco  Christi  fratris  senioris 
mortui,  iit  suscitent  semen  suum  generando  sibi  filios 
spirituales.    Et  uterque  istorum    doctorum  respondet 

i5ad  obiectus  in   contrarium. 

Et  illam  sentenciam  sepe  inculcant  doctores  decreto- 
rum  ponentes  quod  indulgencia  est  liberalis  et  graciosa 
donacio  de  thesauro  ecclesie,  facta  per  vicarium  Ghristi  ^il\^.'^fli^''f.'f!^ 

'  i  maintain  tnis 

peccatoribus  pro  suis  penis  ad  quas  de  iusticia  obli-  ti°e^js"ure  doied 

2ogantur.     Thesaurus   iste,    inquiunt,    est   habundancia^^^  ^Mcar'^"^^'' 

meritorum  que  multi sancti  ultra  mensuram  debitorum 

erogaverunt  et  tribulaciones  quas  iniuste  sustinuerunt; 

quorum  meritorum  tanta  est  copia  quod  excedit  omnem 

penam  debitam  viventibus,  et  precipue  passio  et  meri- 

2  5  tum  Christi,  cuius  minima  gutta  sanguinis  vel  sudoris 

sufficeret    ad  expiacionem   omniutJi   peccatorum,    hec 

et  cetera  bona  supererogat,   que  omnia  ponuntur  in 

scrinio  pectoris   Christi  tamquam    thesaurus  ecclesie. 

Ista  sentencia  patet  per  Willielmum   in  De  Reliquiis 

3o  et    Veneracione    Sanctorum,    capitulo   V°.     Et    patet 


4.  commutatur;  in  codd.:  commutacio;   Fortasse  legendum:  commu- 
tacio  penc.  16.   B  in  marg. :   Indulgencia  quid  sit.  20.  B  in 

marg. :  Thesaurus  ecclesie.  27.  supererogata  in  codd. 

8.  Dist.  XX,  pars  II,  quaest.  III  (pag.  558).         29.  An  Wilhelmus 
Autissidorensis,  W.  de  Monte  Laudano,  Durantis,  de  St.  Amore, 


5  56  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

quomodo  a  theologis  decretiste  sumpserunt  istam  sen-  204"  C 
tenciam  que,  si  sit  infundabilis  et  principium  erroris 
fidelium,    patet  gravedo   peccati   in   auctoribus    illius 
ficticie. 
iproposeiogive      In  ista  materia  sic  nrocedam:    Primo    fundabo  vel  D 

1.  Arguments  ... 

in  its  favour;  colorabo  possibilitatem  et  probabilitatem  illius  senten- 

2.  Arguments  cie,  secundo  obiciam  multipliciter  contra  illam  et  tercio 

against  it;  . 

dicam   quid    videtur    mihi   probabiHter    sustinendum. 

3.  My    own       Quantum  ad  primum  sic  areuo:  Deus  nedum  potest  a 

judgment.        ,  ,       ,  ^  i^  «. 

de  sua   absoluta   potestate  quecunque  peccata   eciam  10 
in  its  favour:  sinc  satisfaccione  remittere,  sed  unus  potest  de  com- 
muni  cursu   pro   aho   satisfacere,  et   per  consequens, 
^jOnemanmay  Deus  potest  committere  suo  vicario  potenciam  contra 

make  satis- 

faciion  for     quecunquc   peccata   taliter    dispensandi.    Quo   habito 

suadetur  tripliciter   quod  sic  facit,  primo  quia  caput  i5 
ecclesie  pro  quo   Christus  oravit  Luce  XXII°,  32,  ut 
non    deficiat  Jides    sua,    sic    pretendit    se    facere    de 
facto;    sed  foret    error    intollerabilis   si  in  isto  a  fide 
exorbitet,    sicut    maxime   dampnabilis    fatuitas    foret 
membris  ecclesie  hoc  sibi   imponere,   ergo  presumen-  20 
dum  est  factum  istud  esse  catholicum. 
t;  Christ  gave       Item,  Matthei  XVI°,    19  concessit  Christus  Petro  et  b 

to  Peter  fuU  ...  .....  .... 

power  of      cuiHbet    eius    vicarjo   singulariter  plenitudmem  pote- 

binding  and  •         ,.  ^        i  i  . 

loosing.       statis    dicens:    Quodcunque    ligaveris    super    terram 

erit  ligatum  et  in  celis,  et  quodcunque  solveris  super  20 
terram  erit  solutum  et  in  celis.    Cum   ergo  dominus 
papa  sic  solvit  et  ligat  in  terris,  videtur  ex  evangeho 
quod  proporcionaliter  fit  in  celis;  ahter  enim  titubaret 
fides  ecclesie. 
c)  The   Pope's      Itcm,  Deus    rehquit   unum   caput   in    ecclesia  *  pro  204''  c 
h^e^decfarel^^k  dubiis   decidendis,    quod    non    potest   poni    nisi  Petri 
catboiic.      vicarius;  ergo  sibi  restat  difficultatem  istam  decidere; 
sed  cum  factum    suum    sit    manifestissimus   interpres 
sensus    sui,    videtur    quod    in    facto    docet    hoc    esse 


5.  A  in  marg. :  Arguitur  pro  possibiiitate  indulgenciarum.  9.  A  in 

marg. :  Racio.  10.  B:  absolutus.  17.  sic;  sicut(?). 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  55^ 

D  204^  catholicum.  Quis  rogo  iudicaret  papam  cum  conventu 
suo  errare? 

Assumptum    ergo    primi     argumenti     sic    docetur:    We  beiieve 
Oportet  ex  fide  credere  quod  Christus  satisfecit  pro     rnade  satis- 

^  ....  .  .  faction  for  ali 

5omnibus    membris    suis,    sicut    ex    vi     communionis  iiis  members. 
sanctorum  quodlibet  membrum  ecclesie  satisfecit  pro 
altero,    cum  apostolus   dicat  Gallatis  VI°,   2^^:    Alter 
alteriiis  onera  portate;  ergo  per  idem  contingit  eccle- 
siam   beatam  satisfacere  pro  viante. 
10      Item,    contineit    unum    condempnare    alterum,    ut  Sinceoneman's 

^  ^  '  sin  may  liurt 

patet    de   primis    parentibus    et   multis    ahis    ex   suis    anotiier,  one 

may  atone  for 

capitibus  et   consociis  accusatis.    Cum  ergo    Deus  sit       anotiier. 
pronior    ad   premiandum    quam    puniendum,    videtur 
quod  contingit  unum.    satisfacere  pro  alio.     Sic  enim 

iSbrachium  naturaliter  se  exponit  pro  capite;  multo 
magis  in  corpore  Christi  mistico,  ubi  est  ligatum 
forcius,  videtur  quod  unum  membrum  debet  satis- 
faciendo  supportare  pondus  alterius  iuxta  istud 
Apostoli  II^  Corinth.  XI°,  29:   Quis  infirmatur  et  ego 

20  non  injirmor? 

E      Item,    Deus    est   liberior    ad   recipiendum    satisfac-   Even  men  let 

'  *  one  man  acquit 

cionem    de    suis    debitoribus    quam    servus    suus   de  ano[her's  debt. 

^  ^  ^         mucli  more  will 

debitoribus  suis,  sed  homo  sepe  racionabiliter  recipit         ^od. 
debitum    unius    per    puram    satisfaccionem    alterius, 

25  ergo  contingit  Deum  liberrimum  hoc  facere.  Si  ergo 
creditor  benigne  accipit  talentum  debitum  a  Petro 
ex  pura  satisfaccione  PauH  hoc  soiventis  pro  eo, 
multo  magis  Deus  misericors.  Si  ergo  unus  in  gracia 
impetrat  alteri  reniissionem   culpe,    quod    maius   est, 

Soipse  evidencius  potest  impetrare  sibi  remissionem  pene, 
quod  minus  est.  Pia  ergo  consolativa  fidelium  et 
honorificativa  cleri  est  ista  posicio. 

Primo   ergo    concedenda    est    ista    conclusio    quod 
contingit  unum    satisfacere  pro  alio.     Sed    notandum 

10.  B:  contingit  e.         i3.  A:  quam  ad;  ad  extinctum  est.  32.  A  in 

marg. :  Responsio  conclusio.  33.  A  in  marg.:   Quomodo  contingit 

unum  satisfacere  pro  alio.    Conciusio  concedenda. 


558  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

Three  kinds  ofquod  hoc  intelligi  potest  tripliciter,  primo  participative  204^  E 


Where  one    satisfaciendo  pro  suo  contento,  secundo  iuvative  con- 

doeshissepa- 

rate  share.     causando   totam    satisfaccionem   in  omnino   altero   et 

2.  Where    one 

heipsanother  tercio  per  se  sine  concursu  alterius  satisfaciendo  pro 

to    do    his  ^  ^ 

.,  part.  toto    debito.     Exemplum    primi    est    in   assumpcione  5 

satisfies      naturc    humane    per    Ghristum    in    attomo    et    com- 

entirely     for  .  ... 

another.        plecione    primiciarum    tocius    debiti    humani   generis 
pro  peccato.  Exemplum.secundi  est  quomodo  nedum 
Christus    sed    aha   membra    iuvant   ad    plenam    satis- 
faccionem  confratrum;  et  tercio  modo  unus  satisfacit  10 
pro    debito    particulari    alterius    particulari    creditori. 
In  utraque  primarum  satisfaccionum  oportet  debitorcm 
concurrere,    ut    quamvis    Christus    fecit    se    naturam 
humanam  que  debuit  Deo  satisfaccionem  pro  peccato 
primi  hominis,  tamen  illa  satisfaccio  non  potuit  mem-  i5 
bris  proficere,   nisi  ex  adiutorio   capitis  se  disponen- 
tibus  active    ad    suscipiendum  medicinam   vel  saltem 
ad  consolvendum  ministracionem  debitam,  in  tantum 
quod    infans    unius    diei    decedens    in    gracia    primo 
baptizatur  flamine,    secundo   servit  Deo   meritorie  et  20 
sic  tercio  participat   fructum  celestis  medicine. 

Christ  made        Et  patet  ad  primum  quod  concedenda  est  conclusio, 

satisfaction,  but        ,  1   /^i     •  •    r     •  1    1  • 

totheprofitoniy  sed  non  credamus  quod  Christus  satisrecit  pro  debito 

of  those  who    .,,.  ,  ,  .  ,       .  /^i     •  j 

joinin  hiswork.  ilhus   ad   salutem   qui  non  vult    luvare  Christum   ad 

suam  satisfaccionem,  quia  Psalmo  LXI°,  i3  dicitur:  25 
Tii  reddes  unicuique  iuxta  opej-a  sua.  Sic  ergo  tam 
mihtans  quam  triumphans  satisfacit  pro  viatore  in- 
debitato  quoad  Deum,  sed  oportet  ipsum  indebitatum 
omnimode  se  ipsum  iuvare,  quia  aliter  ipse  non 
solveret  quod  debebat,    et    per  consequens    non    fuitSo 


2.  contento;  in  codd.   A:  co'"  (cotitato?  cf.  partem  cotam  p.  Sig,  1.  6); 
B:  to'°.  3.  B:  totalem  satisfaccionem.  4.  B  inmarg.:  Satisfaccio 

pro  alio  tripliciter  fit.  6.  B  in  marg. :   Christus  assumpsit  naturam 

nostram  in  athomo.  10.  confratrum ;  B:  consivium  (sic).  18.  B  in 

marg.:  Apparct  quod  si  infans  disccdens  absque  baptismo  flaminis  adiudi- 
cabitur  etornc  pene  proptcr  culpam  primorum  parcntum  ipso  in  persona 
propria  non  demerente:  pcr  idem  posset  bcatus  pro  peccantc  satisfacere 
peccatorc,  pro  commisso  nuUatenus  satisfaciente.  25.  In  codd.  LXXXl. 


CAI^.XXIlI.]  DE  ECCLESIA.  SSg 

E  204^*  apud  Deum   illo    debito   exoneratus,    sed    unus    alius 

a  quo  Deus  debitum  illud  exigit,    non  ab  illo.     Ideo 

videat   homo   si  potest  esse   beatus   pure   per   procu- 

204=ratorem,  et  tunc  *  concipiet  si  potest  satisfacere  pure 

5per   procuratorem;    oportet    enim   percipientem   pre- 

mium    persolvere    meritum.     Unde    non    foret    onus 

meum,    ad  quod   supportandum  alius    me    iuvat    nisi 

ego  debeam  satisfacere  pro  illo.   Ideo  dicit  Apostolus: 

Unusquisque    onus   suutn  portabit    Gal.   VI",    5.    Sic 

loergo  ex  vi  communionis  sanctorum  habemus  reciproce 

adiutores,  in  tantum  quod  Dei  adiutofes  sumus  secun- 

dum  Apostolum  1%    Gorinth.  IIF,  g  seu  oportet  quod 

cum  adiutorio  isto  simus  cooperatores. 

Ad    secundum    argumentum    patet   quod    conclusio  Astothesecond 

^  ^  ^  argument  one 

i5est  concedenda,  sed  nunquam  potest  unus  dampnare     man's  sin 

^  .  cannot  cause 

alium    quoad  Deum,    nisi    ipse    superaddat    proprium  anoiher's  dam- 

^  '  ^  .  ...  nation  wiihout 

delictum,    ut   patet    in   materia    de    ongmali    peccato,  fauitofhis  own. 
et   ideo   canit   fidelis    ecclesia    quod    nulla   ei   Jiocehit 
adversitas,    si    Jiulla  dominetur  iniquitas.    Quomodo, 

2oqueso,  posset  Deus  dampnare  non  reum  et  per  con- 
sequens  non  dampnabilem?  Et  patet  bonitas  Dei  in 
hoc  quod  neminem  salvat,  nisi  quem  prevenit  ad- 
iuvando,  nec  aliquem  dampnat,  nisi  a  quo  preveniente 
occasionem   accipit   ex    peccato.    Et   patet   quod  licet 

2  5  brachium  se  exponat  pro  capite,  tamen  oportet  caput 
quodammodo  se  iuvare.  Ideo  quamvis  quodlibet  mem- 
brum  iuvet  aliud  ad  agendum,  tamen  nullum  mem- 
brum  supplet  omnino  alterius  membri  officium,  sed 
iuvando  satisfacit;  et  sic  est  de  corpore  Ghristi  mistico, 

3oquia  aliter  posset  Deus  omnino  eximere  hominem  a 
debito  servitutis  quoad  Deum,  quod  notum  est  clau- 
dere  repugnanciam  formalem.  Ideo  sicut  Deus  in 
opere   creacionis   non   potest  habere   naturam  coadiu- 

14.  B  in  marg. :  Istud  ut  videtur  obviat  eis  qui  ponunt  infantem  disce- 
dentcm  absque  baptismo  flaminis  fore  inevitabiliter  dampnatum.  20.  A  in 
marg. :  Soluciones  utiles  argumenlorum  supra  positornm  (Abovc  204« 
witliont  mark  of  reference). 


56o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

vantem   propter   solitudinem   sue  supereminencie,    sic  204= 
creatura   non   potest   opus   quodcunque   perficere   nisi 
cum  iuvamine  alterius   nature   propter  per  se  subiec- 
cionem  servitutis  et   essencialem  dependenciam  a  suo 
principio.    Et  per  hec  patet  responsio.  5 

As  10  the  third      Ad  tercium  dicitur  negando  minorem,  nam  oportet  F 

areument  a  debt  T\  •  .  .    -        . 

to  man  is     Deum   in   omni   satistaccione   creature   sue   concurrere 

different  in  na-     ^        ^    .  .  ,   ,..    i  •    •  ,     ,  • 

ture  trom  our  et  est   m   racione    debiti   hommis   ad   hominem   ac  in 
^   ^  °    °  '  racione  debiti   hominis   ad  Deum   neganda  differencia. 

Homo  enim  potest  omnino  solvi  a  corporah  debito  10 
sui  ad  hominem,  quia  non  est  essenciahter  debitor 
sui  pro  omni  bono  quod  possidet,  quia  tunc  alius 
foret  Deus  suus,  sed  nemo  potest  omnino  eximi  a 
debito  Dei  sui,  quia  tunc  non  teneretur  Deo  pro  esse 
suo,  sed  foret  Deus  simpliciter  par  cum  illo.  Ideo  ista  i3 
est  condicio  obhgacionis  hominis  ad  Deum,   quod  de 

which  increases  quanto  copiosius  et  complecius  solvit  sibi  debitum  de 

ihe  more  we  ,  ,.         .  ,  .        ,  , 

pay.  tanto  est  obhgacior  quoad  eum,  quia  de  tanto  plus 
boni  ab  eo  recipit.  Et  hec  racio  quare  homo  potest 
recipere  satisfaccionem  debitoris  sui  in  vita  vel  morte  20 
eius  per  procuratorem  ipso  non  cooperante  ad  hoc. 
Deus  autem  non  potest  recipere  a  servo  suo  satisfac- 
cionem  pro  debito  nisi  ipse  in  persona  propria  satis- 
faciat  adiutus  per  Deum,  et  hoc  testatur  immensitatem 
Hbertatis  Dei  et  excellenciam  sui  dominii,  ut  non  2? 
oportet,  si  homo  potest  Hbere  ac  meritorie  exuere  se 
a  dominio  servi  sui  subiciendo  se  sue  servituti,  quod 
deitas  sic  potest  quoad  servum  simphciter;  homo  pot- 
est  rehnquere  domini  superioris  vindictam  offense  non 
vindicando  in  persona  propria,  ergo  Deus  sic  potest;3o 
homo  potest  dimittere  culpam  non  expetendo  sibi 
emendam  satisfactoriam,  ergo  Deus  sic  potest,  et  sic 
de  infinitis  exempHs  attestantibus  infirmitatera  humani 
dominii    et   invincibilitatem    dominii    divini.    Et    patet 


3.  B:  alterius  ncc.  8.   B  in  marg. :   Racioncs  dcbitorum  hominis 

ad  hominem  et  hominis  ad  Deum  differunt. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  56l 

F  204*quod   ista    sentencia   est   pia  fidelibus  sese    consolan- 

tibus  in  domino  et  non  blaspheme  exigentibus  honorem 

debitum    soli    Deo,    unde    qui   putat   peccatum    com- 

io^^^mutari    vel   vendi  *    pro    nudo     numismate    implicat 

5  quod    Deus    vendit    a    se    dominium    parificans    sibiThe  pardon  of 

...  sin  for  money 

creaturam  a  qua  non  exigit  servitutem,  et  per  conse-    wouid  impiy 

.  .  .         .  .  .,  that  God  sells 

quens  Ueus    venderet  se   ipsum,   quia     msuperabilem  righteousness, 
iusticiam,   pro  vili   precio   proprio,    ut  puta,  pro   mi- 
nuta,  cum  pro  qualibet  parte  precii  venderet  indivi- 

losibilem    iusticiam    que    est    Deus.      Sed    quid    rogo    i.  e.  himseif. 
blasfemius?    Ideo    si    quis    peccat   in  Deum,    oportet 
quod  ipse  in  persona  propria  expectat  satisfaccionem 
vel  satispassionem  ab  eadem  persona,  qui  in  eum  pec- 
caverit.  Et  patet  quod  primum  assumptum  est  falsum, 

i5videlicet  quod  Deus  potest  peccata  sine  satisfaccione    God  cannot 

.        .  .  remit  sin 

dimittere   vel  communicare  vicario  suo  potenciam  vel  without  satis- 

,.  ....  ,.  faction. 

peccata  taliter    remittendi    vel   contra  peccata    taliter 

dispensandi.  Hoc  enim  est  de  regalia  propria  deitati. 

Et  per  hec  patet  responsio  ad  primum  argumentum  Certainiy  then 

j  j         •  j      r  •     ?  thePope 

20  quo  suadetur  dominum  papam  de  lacto  sic  racere;  non       cannot, 
enim   pretendit   vicarius    Christi  aut  Petri  vel  sic   se 
posse  facere,   nisi  forte    blasphemet  et  postea   resipi- 
scat.    Unde   signum    infallibile  foret  homini  quod  sit 
extra  regulam   quam  Ghristus   suis    instituit,    nec   sit 

25  de  numero  illorum  pro  quibus  Christus  tunc  oravit, 
si  potestatem  talem  sibi  usurpaverit,  nec  soUicitor 
circa    facta    talia    particularia    dominum    papam    vel  and  he  cannot 

^  .    ^  .   be  a  Christian 

confratres    suos    temere    accusando,   sed  scio  quod  si    if  he  ciaims 

.  .     .   such  a  power. 

finaliter  consummat  in  ista  sentencia,  nec  fuit  Christi 
Sovicarius    nec    eciam    christianus,    quia    non    intravit 

I.  B:  de   se  consolantibus.  5.  A  in   raarg. :  Nota  de   usurpata 

auctoritate  pape.  i8.  B  in  marg.:Quid  per  hoc  intelligit,  cum  dicit: 

Hoc  enim  est  de  regaliapropria  deitati?  cum  prius  fit  responsio  de  potencia 
dispensandi  contra  peccata  per  satisfaccionem  alterius  non  per  sentenciam 
suam  est  tenendum  quod  Deus  ipse  aut  papa  aliquis  potest  contra  pec- 
catum  aliquod  dispensare  nisi  persona  delinquens  satisfaciat  in  persona 
propria?  Quid  ergo  est  illud  quod  est  de  regalia  propria  deitati? 

19.  Cf.  pag.  556,  9. 

36 


562  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

humiliter   per  ostium  Christum  ad  tale  officium,  sed  204<*  F 
ascendit  aliunde  violente  per  tractum  regis  superbie, 
et  per  consequens  est,  si  factum  suum  sic  se  habuerit, 
fur  et  latro. 
To  havePeter's      Ad  secundum  argumentum  captum  ex  dicto  ChristiG 

power  thepopes  .  . 

must  foiiow    Matthei   XVI°  patet    ex   sepe  dictis  quod   quicunque 
humiiity  and    sic    extollitur,    vel    ad    eum  de  potestate   data  Petro 


service. 


et  eius  vicariis,  ideo  necesse  est  papas  addiscere  sco- 
lam    Petri     speciaHter    in     humilitate    et    ministerio 
spirituaH,  quia  aliter  non  est  ille  qui  sic  pretenditur,  m 
ut  patet  quadragesima  distinccione.   Oportet   ergo  do- 
minum  papam  circumspicere  ut  teneat  se  in  limitibus 
sancti   Petri,  et  specialiter  quod  notet  verba  scripture 
sacre,    non    usurpando    quod    ligat  et  solvit  in    pur- 
gatorio  subter  terram   nec  ascendit  in  celum   imper-  i5 
ciendo     premia     beatorum,     cum     sint     insolubiliter 
limitata,     sed    oportet    quod    teneat    se    virtuose    in 
medio  super  terram.   Et  patet  quod  minor  argumenti 
est    falsa,    nam    unus    apostata    potest  pretendere  se 
sic  solvere  vel  ligare,  sed  non  exhinc   sequitur  quod  20 
sic  facit.  Ideo  (ut  sepe  dixi)  oportet  dominum  papam 
cavere  de  modis  sophisticis. 
The  head  of        Ad   tercium   arsumentum   dicitur   quod  minor   est 

the  Church  is    „  ^  j    •        ^,     •     .  • 

Chrisfs       talsa,   cum   deitas   Christi,    scnptura    sacra  et   beatus 

divinity;         _        '  „      .  .  '  .  .,. 

Petrus    relicti    sunt    m    ecclesia    mihtante    ad    ipsam  25 
regulandum     et    eius     dubia    decidendum,     que    tria 
secundum    singulum    non    sunt    vicarii    sancti    Petri. 
Christus  enim  in  ascensione  sua  dereliquit  humanitus 
deitatem  suam  in  terris,   sed  non  divisit,  cum  copu- 

I.  Per  ostium  Christum;  conferas  Johannis  X,  7.  B  in  marg. :  Ex  hiis 
verbis  innoscit  (sic)  quis  dicendus  sit  Christi  vicarius  secundum  eum. 
8.  et  eius  vicariis.  Hoc  loco  aliquot  verba  excidisse  videntur.  8.  addiscere ; 
B  addicere.  21.  A  A,:  Ideo    —    sophisticis  deest.  23.  A  in 

marg.:   Nota   quis  debet   dubia   ecclesie   decidere?  27.   singulum; 

AB:  singlm.  28.  B  inmarg. :  Christus  in  sua  ascensione  dereliquit 

humanitus  deitatem  suam  in  terris  sed  non  divisit. 

5.  Cf.  pag.    556,    22.  11.  Decreti  prima  pars,  dist.  XL, 

capp.  VI  et  VII.  23.  Compare  pag.  556,  3o. 


CAP.XXIII.J  DE  ECCLESIA.  563 

Gio^^^latus  est  sibi  ypostatice,  ubicunque  fuerit  humanitus, 

et    ipsa    deitas    est    caput    ecclesie.    Cliristus    autem  and  Christ  iias 

,  .  ,.        ,  .  .  left  his 

humanitus  rehquit  testamentum  suum   m   terris    per    testament  to 
quod  voluit  suam  ecclesiam  regulari,  nec  voluit  quod 
5  crederetur    ahcui  Petri    vicario,   nisi  de  quanto    vivit 
et  docet  conformiter  ilh  legi. 

Unde  quicunque  sacerdos  ecclesie  post  mortem 
Petri  vivens  et  docens  testamento  ilh  conformiter 
potest  racionabihter  dici  Petri  vicarius,  sed  speciahter 
loiUe  qui  vivit  Petro  conformius  et  ad  istam  doctri- 
nam  testamenti  Ghristi  simihus;  et  iUe  supponitur 
esse  Romanus    episcopus,    sed  in  synodis  pro    dubiis  in  things  doubt 

.      .  ,        ,.  j       j  .  .         .        .   .      ful  theonly 

decidendis  non  est  credendum  cuicunque  vianti,  nisi    authority  is 

r        ,  -     -  ■  TTi  Scripture. 

de  quanto  dictum  suum  fundaverit  m  scriptura.  Unde 

2o5"non     est    credendum     quod    fides    cathohca  *  vel    in 

veritate  que  creditur  vel  in  habitu  ecclesie  cathohce 

dependet    ab    ista    persona,    cum    sit    errabihs  et   de 

possibih    non    membrum  ecclesie.     Ego    autem    non 

soUicitor  quid  papa  facit  vel  loquitur,  cum  scio  quod 

20  nec  sibi  nec  ahcui  istorum  doctorum  credendum  est 

nisi    de    quanto    se    in   scriptura  fundaverit,  cum  in 

ipsa  sit  omnis  veritas  proporcionahter,  ut  est  neces- 

sarium    ipsam   nosci   (ut  patet   secundo    De  Doctrina 

Christiana  in  fine).  Unde  sepe  miratus  sum  quomodo 

25  ahquis  istorum  trium  doctorum  fundaret  supradictam 

sentenciam    in    scriptura.    Scimus  autem  quod    papa  The  Pope  and 

.  Curia  err,    and 

cum    cetu    cardinahum    eciam   in  materia  fidei    sepe  their  buiis  are 

^       often  falsified. 

errat,  sed  supponendum  est  quod  scriptores  buUarum 

papahum  vel  examinatores  aut  falsi  suggestores  sepe 

3o  falsificant  buUas  suas,  sicut  noverunt  auctores  scrip- 

ture   de  multis    indulgenciis,   de  multis    coUacionibus 

i3.  B  in  marg.:  Quale  est  premium  accibile  bonorum?  24.  A  in 

marg. :  Augustinus.  24.  A  A,:  sepe  deest.  25.  B  in  marg. : 

Sanctus  Thomas,  doctor  Bonaventura  et  Wilhelmus  de  reliquiis  et  vene- 
racione  sanctorum.  27.  B :  cum  cet. 

24.  Aug.  Opp.  tom.  III,  p.  I,  pag.  44. 

36* 


564  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

pretecturarum  et  de    mullis    privilegiis  et   terroribus  ^ob"  G 
censurarum;  ideo  tales  apud  Deum  incurrunt  penam 
falsarii    et  sunt  apud   potentes,    scientes    et    ordinate 
volentes    notabiliter    renotandi.    Caput  ergo    ecclesie 
Christus    cum    scriptura    sua    et    sanctis    doctoribus  5 
debet  esse  regula  ecclesie   in  dubiis  decidendis. 

Secundo    principaliter    restat    obicere    contra  fictasH 
indulgencias,  et  primo  contra  sentenciam  que   impo- 
nitur  sancto  Thome,  quia  in  ista  materia  concordant 
doctores  alii,  tam  decretiste  quam  theologi.  lo 

The  merits  of       Primo  (inquam)  videtur  quod  supereroeata   meritai 

Christ  and  .       ^     ^       ^  ^  /  ^. 

his  Saints  are  L.nristi  et  membrorum  suorum  ohm  transierunt,    et 

things  past, 

per  consequens  vel  non  sunt  vel,  si  sunt  pro  suo  tem- 
pore,  sunt  extra  potestatem  ordinariam  iam  superstitis 
Romani  pontificis.  Quid  (queso)  valet  fingere  quod  iste  i5 
Gregorius  XI.  ordinavit  et  instituit  ut  ymmolacio 
Ysaac  et  cetera  merita  patrum  tantum  precedencium 
in  utroque  testamento  valeret  ad  ordinacionem  suam 
cognato  suo  iam  mortuo?  Non  enim  valet  fingere 
mendacia  infundabiiia  propter  extollenciam  potestatis.  20 
Quomodo  (rogo)  est  copia  meritorum  que  non  sunt, 
and  so  beyond  aut    quomodo    tam   determinate    lapsa   in  preteritum 

our  power.  .  .  ... 

cumomnibus  suis  appendiciis  sunt  in  potestate  nostra, 
cum  omnis  actus  quem  nos  ipsi  fecimus  preteriit 
potestatem  nostram?  Quomodo  ergo  distribuit  ipse  ^5 
ista  opera  que  non  sunt  in  potestate  sua?  Nec  valet 
fingere  quod  distribuit  fructus  istorum  operum,  quia 
illi  non  sunt  nisi  premia  que  sunt  beatitudines  quas 
non  est  in  potestate  sua  a  beatis  auferre  vel  pecca- 
toribus  donare,  quia  tunc  bonificaret  eos,  quod  foret  3o 
deliramentum  asserere. 

Item,  omnibus  beatis  diffinitum  est  a  Deo  premiums 
beatitudinis    correspondenter    ad    omnia    merita  sua, 

I.    A   (ut  saepius):   pravilegiis.  5.  A  A, :   sciencia    doctoribus. 

7.  A  in  raarg. :  Secundum  principale.  11.  A  in  marg. :  Hic  arguitur 

contra  fictas  et  falsas  indulgencias.  12.    B:  transierant.         18.  B:  ad 

ordinacionem  —  propter   deest.  32.   A  A,:   districtum   est   a  Deo. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  565 

H2o5"que    adhuc    manent    in    fructu,     sed    aliqua    merita,      God  has 

.    .  1    1  •        !•  •         I  ,  .         rewarded  the 

requisita  ad  beatitudmem  patriarcharum,  non  subia-  Saints    accord- 

.    ,      .         ^  ...,..,  .  in«  to  their 

cent  potestati  hums  Cjregorii  sic  distnbuere  racione  merits. 
premii  ex  eis  limitati;  ergo  nec  alia.  Assumptum 
5  patet,  tum  quia  nihil  est  ociosum  in  meritis  beatorum, 
tum  quia  beati  habent  gaudium  et  sic  premium  ac- 
cidentale  de  quocunque  bono  quod  fecerint.  Minor 
autem  sic  ostenditur:  In  facta  distribucione  meriti 
stricte    requisiti    ad    beatitudinem    essencialem  dimi-  To  distribute 

,        .,,       ,  .        ,.  ,  the  merits 

lo  nueretur    de    illa  beatitudme    correspondenter,  quam    wouid  be  to 

,    .       .  -  .  y^t     '  diminish  the 

inmnam  non  potest  papa  racere,  sicut  nec  Christus  rewards. 
potest  concives  suos  sic  depauperare.  Sed  dicitur  quod 
meritum  beatorum,  cum  sit  spirituale,  non  excommu- 
nicacione  tali  minuitur  sed  pocius  perficitur.  Sed 
i5(rogo)  ad  quid  limitantur  tunc  merita  supererogata 
ultra  mensuram  debitorum  suorum  vel  superhabun- 
danciam  meritorum,  cum  merita  stricte  ad  beatitudinem 
requisita  eque  sufficerent  ad  distribucionem  huius 
faciendam,  aut  quomodo  est  necessarium  ponere 
2o5^  nunc  *  tantam    copiam    taHum    meritorum  ?    Videtur 

multis  fidelibus  quod  non  est  modo  numerus  talium   -Merits  wouid 

,       ,.  •        -,1  .     not  suffice  to 

mentorum,    vel    ahter   omnia    illa    et   longe    plura    si      the  Saint 

rn  ,1-  ,  ,  .    himself   but  for 

fierent    non    sutncerent    ad    aliquem    gradum     beati-    God's  grace. 
tudinis    promerentis,    nisi    quod    Deus    ex    infinitate 
25  gracie  sue  acceptat  merita  illa  de  congruo. 
I  3      Item,    iuxta   istam    sentenciam    sequitur   quod    po-     The  power 

.      ,.    .      .  .  ,•  ,  claimed  makes 

testas    mdiciana   cumscunque    pape    se    extendit    ad  the  Pope  judge 

,  .  ,  of  all  souis, 

omnes  animas  in  purgatono  et  omnes  beatos  m   celo;  cven  in  purga- 

.,  .,  .        .  ,  tory  and 

consequens  impossibile,  et  consequencia  sic  probatur:       heaven; 

3opapaeciam  prescitus  habet  potestatem  ad  impercien- 
dum  merita  bonorum  cuicunque  et  quandocunque 
voluerit,  ut  dicit  posicio;  sed  longe  minor  potestas 
sufficit  ad  fundandum  iudiciariam  potestatem,  ergo 
papa  habet  iudiciariam  potestatem  super  beatos  eciam 

35  super    Christum.     Potest    enim     facere    quod    beatus 

2.  B :  requisita  —  potestati  deest. 


566  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

mereatur  cuicunque  affecto  suo  quantumcunque  203'' 
voluerit,  quia  potest  dare  sibi  meritum  alterius,  quod 
est  idem.  Ilie  enim  qui  habet  potestatem  super  tam 
secretum  thesaurum  anime  habet  potestatem  super 
personam  quoad  inferius  corporale;  in  cuius  signum  5 
Deus  dedit  dyabolo  potestatem  primo  super  substan- 
ciam  beati  Job,  secundo  super  corpus.  Verumptamen, 
inquit,  animaffi  eius  serva,  Job  11°,  6.  Et  multo  evi- 
dencius     sequeretur     quod     papa     preest    cuicunque 

rauch  more  in  spiritui  in  purgatorio  vel  dampnato,  et  hoc  videtur  10 
doctorem  intendere,  cum  dicit  quod  bona  communia 
multitudinis  distribuuntur  singulis  de  illa  multitudine 
secundum  arbitrium  eius  qui  ilii  multitudini  preest, 
et  multo  evidencius  sequitur  quod  papa  preest  damp- 
natis,  cum  preest  personis  dignioribus,  ut  puta,  pur-  i5 
gandis  spiritibus  et  beatis;  qui  enim  habet  potestatem 
cassandi  opus  dyaboli  et  toUendi  ab  eo  predam  quam 
tantum  appetit,  habet  potestatem  in  eum,  sed  papa 
habet  potestatem  ad  dandum  quantamlibet  indul- 
genciam  captivo  dyaboli,  ne  sufficiat  amplius  valere  20 
in  eum,  ut  dicitur.  Dicitur  et  Luce  IX°  quod  Christus 
dedit  discipulis  potestatem  super  omnia  demonia, 
sed  nimis  ampla  foret  pape  iurisdiccio,  qui  instar 
Christi  habet  potestatem  super  multitudinem  celestium, 
terrestrium  et  infernorum.  25 

Ex  istis  colligitur,  cum  tot  inconveniencia  sequuntur4 
ex    dicta    palliacione    potestatis    papalis,    quod    radix 
istorum   inconveniencium   foret  fidelibus  venenosum. 
Quod    autem   ista   sint    inconveniencia,    patet  primoa 

Aii  powers  are  ex  hoc  quod   secundum   apostolum   Roman.  XIIP,   130 

of  God,  who  ^  .    .        TA  T  , 

has  left  no     non  est  votestas  nisi  a  Deo.  Ipse  autem  non  reliquit 

such  power  ..... 

to  the  Pope.    m   jege    sua  papis  huiusmodi   potestatem,    ergo    non 
est  fingenda,  nam  per  idem  foret  infinitum  amplianda. 

Secundo  per  hoc  quod  pape  singuli  citra  Christum  b 
sunt   paris    potestatis;    cum   ergo   par   in  parem  non  35 

8.   In   codd.:  Job  primo.  Correxi.  21.  6:  £t  Luce  IX»  dicitur. 

32.  huius  in  codd. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  5  67 

I   aoS^^habet   imperium,    videtur   quod    papa    superstes   non 

habet   potestatem   super   omnes   papas   in  purgatorio Anunduepower 

1  Tii-  •  1,         .  .       T^         **  claimed  for 

et   m   celo.    Illi    enim    sunt    excellenciores   quia  Deo  the  actuai  Pope 

,  ,  ,  over  his 

propiores  etcariores.  Ideo  oportet  quod  papa  superstes    prcdeccssors. 
Dserviat  eis  et  non  imperatorie  concedat  quod  Petrus 
vel  alius  beatus  mereatur  amico  suo  quantumcunque 
sibi  placuerit  limitare. 
K  0      Et  tercio  per  hoc  quod  papa  superstes  non  habet 
tantam  potestatem  super  corpus  vel  opus  proprium, 
loergo     multo    magis    non    super    opus    Dei    tam    sibiThe  popemight 

,.  ,  .  ,  ,.  ,         .  appropriate    all 

alienum;  homo  enim  quadam  naturalitate  dommatur  merits  to  him- 

.,  .,  ..  self; 

super  actibus  et  openbus  propriis,  nec  autor   narure 

dedit   pape   potestatem   adversantem   ordini  naturali. 

Assumptum  patet  ex  hoc  quod  tunc  posset  facere 

i5opus    suum    esse    quantumcunque    meritorium    sibi 

2o5=placuerit,  quia  limitare  beatis  quod  sibi  assisterent  * 

quantumcunque    voluerit   promerendo.    Stultus   enim 

foret    qui    propter    fastum    vel    questum    plus    bene- 

faceret   alteri   minus  digno,  quam  eciam    benefaceret 

20  sibi  ipsi,  et  si  dicatur  quod  potestas  non  datur  ut 
sic  benefaciat  sibi  ipsi,  patet  quod  Deus  dat  pote- 
statem  solum  ad  bonum  suo  predestinato.  Ideo  daret 
suo  vicario  potestatem,  ut  sibi  retribuat  tantum 
bonum.  Sed  Hostiensis  (ut  recitavi  superius)    horre- 

25  bat    istam  ficticiam,    quia    certum    videtur    quod,    si 

haberet   tantam   potestatem   super  demonia   et  super  and  wouid  have 

*  ,  demons    at    his 

cunctos  subditos  suos  quoad  corpus  et  animam,  service. 
haberet  eciam  potestatem  super  eorum  substanciam, 
et  tunc  multi  pape  (ut  creditur)  fecissent  miracula, 
Somandando  spiritibus  afferre  sibi  thesauros  abscon- 
ditos  et  acquisivissent  sibi  dominia  adeo  affectata.  Sed 
(ut  innuitur  Act,  111,6),  quiaPetrus  non  habuit  possessio- 
nem  auri  vel  argenti,  ideo  habuit  potestatem  sanandi 

10.  B  in  marg. :  Item,  difficile  videtur  dicere  quod  talia  merita  bonorum 
in  patria  que  dominus  papa  pretendit  se  impertiri  secundum  votum 
suum  adhuc  reraaneant  irreraunerata,  saltem  cura  dorainus  premiat 
ultra  condignura  et  punit  citra. 


568  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXllI. 

infirmum,    sed    Simon,    quia    affectabat     temporalia,  2o5= 
caruit  apostolica  potestate  (ut  patet  Act.  VIII°).  Apostoli 
enim  denudati   ab  affeccione  temporalium  habuerunt 
super    eis    spiritualem    potestatem    atque    dominium. 
We  do  not         Item,  secundum  doctorem  beati  non  fecerunt  deter- 5 

know  that  these  ,  ,11.  •    r 

merits  have  not  mmate  huiusmodi  superhabundancia  opera  satisfactona 

been    assigned;  ,  .  .      .  ... 

pro  isto  vel  isto  qui  remissione  mdiget,  ideo  restat 
ut  Deus  derelinquat  vicario  suo  in  terris  distributivam 
potestatem  iUius  thesauri  egenis  ecclesie;  sed  illud 
videtur  multipHciter  palHatum,  ergo  posicioni  deficit  lo 
fundamentum.  Minor  probatur  primo,  per  hoc  quod 
eque  probabiliter  contingit  sompniare  quod  tales 
beati  determinate  fecerunt  ista  opera  supereroga- 
cionis  pro  illo  qui  eis  participet,  sicut  quod  rehquit 
papam,  quod  ipsa  distribuat;  ideo  videtur  peti  ignotum  i5 
per  ignocius.  Secundo  quia  dicti  sancti  fecerunt  opera 
sua  ex  maiori  gracia  quam  fuit  illa  in  qua  commu- 
niter  vivunt  pape,  ideo  verisimile  est  quod  fecerunt 
ipsa  principaHter  pro  ecclesia,  reUnquendo  distribu- 
as  indeed  they  cionem    divino    arbitrio;    hoc    enim    est    habiHtatis,  20 

probably  have  ^       ^     ' 

been  by  God.  sapiencie  et  necessitatis.  Sed  tunc  fecissent  determi- 
nate  pro  iUis  ad  quos  Deus  Hmitat,  ergo  verisimile  est 
quod  meruerunt  determinate  pro  iUis,  et  hoc  est  cer- 
tum  quoad  determinacionem  divinam  cui  oportet  stare. 

God  has  preor-      Tercio,  quia  beati  vident  continue  in  verbo  quibus  L 

dained    who    is  '    ^  _  _  ^  ^ 

toprofitby     merita    sua    proficient,    sicut    eternaUter  Deus  neces- 

them,  so  ihe  ^  ' 

Pope's  decree  sario     Hmitavit    quibus    proficient.    Sed    Deus    nichil 

is    superfluous.  ^  ^ 

facit  superfluum  sive  inconsonum,  ergo  non  reHquit 
potestatem  suis  vicariis  ad  ista  suffragia  distribuen- 
dum.  Superfluum  dico,  quia  eo  ipso  quo  Deus  3o 
ordinat  vel  Hmitat  quod  isti  vel  isti  proficiet  sancti 
suffragium,  eo  ipso  sic  proficiet  et  aUter  non,  quo- 
modocunque  papa  decreverit.  Ideo  foret  omnino 
superfluum  relinquere  pape  huiusmodi  distributivam 
potestatem;  non  enim  sapit  quod  super  decreto  pape  35 

6.  and  34.  huius  in  codd. 


GAP.  XXill.]  DE  ECCLESIA.  ^69 

L  2o5'in  talibus  dependet  ordinacioDeieterna,  intuiciobenefica 
vel  premiacio  Dei  iusta;  superflua  itaque  foret  potestas 
propter  cuius  officium  nec  maius  nec  minus  contingeret. 
6      Item,  Deus  propter  nullam  magnificenciam  papalis     The  Pope 

...  .....  cannot   judge 

5  potencie  preiudicat  sue  lusticie,  sed  hoc  contmeeret  worthiness  in 

j  •  •  -11  c  j       x,-  ^«'^'^  ^'eht; 

data  ista  potencia,  ergo  illa  non  est  hngenda.  Mmor  theretore  either 

sic  probatur:  Papa  sicut  tota  ecclesia  mihtans   errat 

in  multis  que  concernunt   divinum  iudicium    et    sta- 

tum    ecclesie    triumphantis,    sed    inter    alia    archana 

lohuiusmodi   hoc    est   unum,     quis    quante    sit    dignus 

ecclesiastico  suffragio  quoad  Deum,  ergo  stat  papam 

communiter    errare    in    talibus.    Ideo    ergo  *  oportet 

205"*  concedere    quod    eo    ipso    quo    papa    concedit   alicui    «;  his  indui- 

.      ,    ,  .  .  .      ,     ,     ,  .  ,       ,.  gences  take 

tantam    mdulgenciam    eo  ipso  sic  habebit,  vel    aliter  effect  without 

.  ^  worthiness  in 

i5non     obstante      concessione     pape     precise      tantum  the  recipient; 
participabit   quantum    dienus    fuerit  aput  Deum,   vel  *>>  the  recipient 

^  *  *  .  .  profits  simply 

aliter    quod    papa    eeneraliter    intelliffit  istam  condi-  accordingtohis 

^.  ,  ^  worthiness; 

cionem  in  concessione  sua  qualibet,  ut  oportet.  Prima 

pars  est  omnino  impossibilis,  implicans  papam   illum 

2onon    posse    peccare  vel    errare,    et    sic    papa   per    se 

habilitaret    et     iustificaret    subditum     quoad     Deuml  (^.^.thiscondition 

^  ^  is  impliedin  the 

quod  foret  blasphemum  dicere.  Ideo  restant  secunda     induigence. 
via  et  tercia  concedende;    sed  constat    non   oportere 
sumptuose  acquirere  tales   bullas,  quia  ilHs  subductis   ^^^  Js  bias- 

^  ^  '    ^  phemous  o^and 

25homo  precise  tantum  participabit  de  merito  quantum^-'  ^^^^  '""^"'- 

'^         ^  ^  ^  ^  gences  useless. 

fuerit  habilis  apud  Deum.  Et  quantum  ad  clausulam 
positam  in  bullis,  quod  datur  tantum  spirituale 
suffragium  vere  contritis  et  dignis  apud  Deum,  vel 
de    tanto    absolvitur    de    quanto  claves  ecclesie    non    So  ihe  con- 

.  ,  .  .,.,  r  1    1-    ditional    clause 

^oerrantes    permiserunt,    videtur    quod    quihbet   hdelisin  buiis  makes 

11  1  •    .,      .  .  .      ,1  1  •,..  ^hem  merely 

naberet  hoc  privilegmm  sine  bulla,  et  quod  quilibet    superfiuous. 
sacerdos    posset    tante    absolvere,  et  sic  absolucio    a 

10.  huius  in  codd.  14.  sic  habebit  sc.  si  dignus  sit  ecclesiastico 

suffragio  quoad  Deum.  i5.  non  non  in  codd.         18.  B :   in  concesso 

est  sua.  23.  Codd. :  concedenda.  32.  B:  caute  absolvere. 

4.  Cf.  Hus,  Opp.  tom.  I.,  i83\ 


Syo 


JOHANNIS  WYCLIF. 


[CAP.  XXIII. 


pena  et  culpa  introducta  in  opinione  populi  foret  205*^  L 
simplicium  seductiva,  et  sequeretur  utraque  conclusio 
quam  doctor  reliquit  ut  inconveniens,  scilicet  quod 
absque  omni  tali  indulgencia  dignus  apud  Deum 
remissionem  proporcionaliter  sequeretur  et  indulgencie  5 
communiter  fierent  pro  tota  ecclesia.  Profectum  enim 
tocius  ecclesie  debet  papa  primo  intendere  et  distri- 
bucionem  premii  iudicio  divino  relinquere,  ut  oportet. 
it  foiiows  that      Ex  quibus  videtur  quod  non  est  altrinsecus  valde  M 

a  man  is  not  the  ... 

better  for      meritorium    instare    penes    papam     pro     induleenciis  10 

soliciting  .  ,.         ^     .  ^,  ^  ,.  ^ 

induigences.  huius  acquirendis,  quia  vel  oportet  dicere  quod 
racione  huius  occupacionis  fit  homo  dignior  apud 
Deum,  quam  foret  omittendo  talem  instanciam, 
vel  aHter  quod  ad  habendum  affectatam  indulgenciam 
foret  concessio  vel  bulla  papalis  indifferens.  Primum  i5 
non  dabitur  propter  tria:  Primo  quia  apostoH,  quos 
spiritus  sanctus  docuit  omnem  veritatem,  culpabihter 
omisissent  occupacionem  tam  meritoriam  pro  indul- 
genciis  impetrandis;  secundo  quia  tunc  papa  pro- 
rogaret  concessiones  huiusmodi,  ut  subditus  diucius  20 
continuet  in  vita  tam  meritoria;  et  tercio  facta  tota 
dihgencia  tantum  valeret  petenti  nec  habere  conces- 
sionem  pape  vel  bullam  sicut  papam  concedere  ve] 
bullare,  et  sequeretur  tercium  membrum  quod  multa 
officia  clericorum  papalium  condempnarent.  Tales  25 
multas  evidencias  cogitare  possumus  per  quarum 
obiecciones  et  soluciones  veritas  cathohca  declaretur. 

The  power        Ulterius  fiunt  argumenta  communia  contra  omnem 

ascribed  to  the  ... 

Pope  is  infinite.  theologorum  et  decretistarum  sentenciam  in  hac 
parte.  Videtur  enim,  primo  quod  potestas  pape  sit  1 
potencia  infinita;  nam  papa  habet  potestatem  ad 
concedendum  indulgencias  infinitis  personis  per  infi- 
nitum  tempus  duraturas,  ergo  infinitum  maioris 
potencie  est  quam  episcopus,  qui  solum  quadra- 
ginta    dies    solum    finitis    subditis    potest    concedere.  35 


|i.  B:  hius. 


27.  B;  obiecciones  soluciones. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  Syi 

M  ^oS^^Consequencia  patet  ex  hoc  quod  penes  hoc  est 
potestas  maior,  cum  omnes  ille  sint  univoce  consi- 
milis  speciei;  et  antecedens  videtur,  tum  quia  super 
totum  thesaurum  ecclesie  dominatur  papa,  qui   the- 

Dsaurus  est  quodammodo  infinitus,  tum  quia  non 
est  dare  quot  personis  potest  papa  thesaurum  illum 
distribuere  nec  ad  quantum. 

2      Item,     videtur    quod    papa    debet    ex    consciencia  He  shouid  use 
facere  generaliter   illud  opus  misericordie  spiritualis,  Js  guUty  of  the 

A  »  r  ^      •  death   of    those 

206"  nam    potens    relevare  *  fratrem    suum    et    mexcusa- whom  he  might 
biliter  differens  usque  ad   mortem  corporalem  fratris 
sui    est    reus    homicidii,    ergo   multo  magis  differens 
liberare    fratrem    a  morte    spirituali,     cuiusmodi    est 
quicunque  papa  avarus  de  indulgencia  generali;  nec 

iSvalet  dicere  quod  potestas  prelati  in  isto  vilesceret, 
quia  generaliter  potentatus  ex  beneficii  percepcione  fit 
carior.  Quam  ergo  excusacionem  haberet  qui  a  dampna- 
cione  perpetua  posset  proximum  liberare  quem  debet 
diligere  ut  se  ipsum,    et  tamen  sine  racione  omittit? 

20  Numquid  ille  cui  preceptum  est  eciamin  sabbato  extra- 
here  bovem  fratris  de  puteo  non  incurret  prevaricacio- 
nem,  si  negligit  liberare  animam  proximi  ab  inferno? 
Si  ignorancia  voluntatis  divine  excusat,  quomodo 
alicui    concedere    talem    indulgenciam    papa  temptat? 

N  Item,  posito  quod  dictus  papa  Gregorius  laxet  ad 
tantum  plenitudinem  potestatis  quantum  Deus  per- 
miserit,  et  potestas  sibi  data  suffecerit  ad  iuvandum 
spiritus  in  inferno,  in  purgatorio  et  hoc  mundo, 
et    sic    concedat    cuicunque    presbitero   plenitudinem 

3ovicarie  potestatis  ad  absolvendum  et  indulgendum 
generaliter  tam  vivos  quam  mortuos,  quantumcunque 
claves    ecclesie    permiserint,    casus    non    videtur   ne- 

8.  B  in  raarg.:  Quid  sonat  verbum  legistarum,  sciHcet  quod  dominus 
papa  non  remittit  regulariter  secundum  partem  quantam  sed  quotam, 
vid.  pag.  752,  1.  3o.  i3.  B:  fratrem  deest.  29.  B:  Et  dic. 

8.  Gf.  Hus,  Opp.  I,   iS^-^. 


572  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXIII. 

gandus,  quia  lunc  dictus  Gregorius  non  foret  precise  206*  N 
tante  potestatis  quante  foret  papa  alius  post  vel 
ante,  ymmo  non  precise  tante  potestatis  quante 
ipsemet  foret,  quia  non  foret  dare  in  eo  maximam 
potestatem  nec  aliquam  parcialem  potestatem  (ut  5 
patet  in  materia  De  Maximo  et  Minimo).  Admisso 
with  fuii  useofergo    casu   videtur   quod  omnes  spiritus  liberarentur 

his  power  he  .  "^     .  .  -  . 

might  restore  de  mierno  et  purgatorio,  et  omnes  viantes  forent  in 

the  golden  age.  •       ^       ,.  .  n  •     xt  l 

gracia  nnalis  perseverancie  connrmati.  Nam  tnesau- 
rus  ecclesie  cuius  accepit  plenam  dispensacionem  est  10 
infinitum  plus  bonus  quam  habitus  sibi  oppositus  est 
malus,  et  limitatur  secundum  sui  ultimum  ad  agen- 
dum;  ergo  extingueret  totum  malum.  Quis  ergo  argue- 
ret  talem  papam  de  imprudencia  qui  destrueret  totam 
mundi  maliciam,  restituendo  seculum  aureum,  ut  in  i5 
statu  innocencie?  Et  cum  quo  Deus  tam  efficaciter 
concurreret  approbando?  Excitandus  ergo  foret  papa 
ad  tam  instanter  proficiendum  ecclesie,  si  non 
diffidit,  sed  confidit  in  plenitudine  potencie  quam 
pretendit.  20 

if  the  Pope  can      Item,    dominus   papa  potest    remittere   medietatem 

excuse  a  part  \  r    r        r 

of  penance  he  vel  terciam  partem  tocius  penitencie  aut  quamcunque 


can  excuse  ai 


partem  eius  aliquotam  (ut  dicit  ista  posicio  et 
perdoniste  preconizant)  in  patria,  sed  si  hoc  potest 
tunc  potest  totalem  penitenciam  omnino  remittere,  25 
et  sicut  de  una  persona,  sic  de  totali  ecclesia;  ergo 
potest  preservare  totalem  ecclesiam  ab  omni  pena 
purgatorii  vel  inferni.  Hic  dicunt  decretiste  com- 
muniter  quod  papa  non  remittit  regulariter  secundum 
partem  quantam  sed  quotam,  ut  tetigi  per  Hostien-  3o 
sem  superius  et  recitat  glossa  in  decretis,  XIII^, 
q.  11%  super   capitulo   Tempus;  et  ista  scola    videtur 

8.  AAjt  forentmagna.        i3.  Quis;  codd.:  quia,        17.  approbando(?); 
A  B:  appndo.  28.  A  B  in  marg. :  Responsio  decretistarum. 

3i.  32.  Decreti  sec.  pars,  causa  XIII,  q.  11,  cap.  XXIII. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  SyB 

N  ^oG^sompniata  ut  populus  habeat  continue  aliquid  redi- 
mendum.  Contra  istud  queritur,  primo  utrum  papa 
potest  de  plenitudine  potestatis  sue  pro  quocunque 
opere  eque  meritorio  in  persona  habente  tantum  de 
3  culpa  et  eque  capaci  venie  tantum  peccatum  remittere? 
Si  potest,  pono  quod  concedat  cuicunque  vere  confesso 
et  contrito  facienti  elemosinam  ut  quatuor,  remis- 
sionem  peccati  ut  quatuor,  et  indulgenciam  ut  qua- 
tuor,    et   pono    insuper    quod    quilibet    peccator   iam 

lomilitantis    ecclesie    multiplicet    elemosinas,    quousque 

206'' totum  peccatum  suum  sit  dimissum  et  pena  remissa,  * 

sicut    faciliter    hoc    ordinato    posset    contingere.     IUo 

ergo  statuto  pro  lege  perpetua    faciliter  excluderetur 

dyabolus  a  punicione  hominum  in  inferno  ettoUeretur 

i5omnis  punicio  in  purgatorio,  et  per  idem  liberarentur 
per  tales  indulgencias  mortui  puniti  vel  in  purga- 
torio  vel  inferno. 

O      Si    dicatur   quod    papa    non    potest   statuere    talem    To  say  that 

,  .  •  T  the  remission 

legem,    sed    oportet    ipsum    proporcionahter    semper  must  aiways 

.  ,  .  ,    1  ,  .        be  partial 

aremittere,  videtur  primo  quod  hoc  derogat  potestati  derogates  from 

...  ,    T>w  •  1-       •  thedivinepower. 

divme,  quod  Deus  personis  eque  dignis  non  potest 
tantam  mercedem  tribuere  pro  meritis  paribus,  ut 
Petro  habenti  peccatum  ut  octo  in  purgatorio  vel 
inferno   potest    dare    remissionem    pene    et   culpe   ut 

25  quatuor  pro  elemosina  viatoris  dantis  pro  eo  dena- 
rium.  Paulo  autem  ibi  detento  pro  peccato  ut  quatuor 
non  posset  dare  cum  iUis  paribus  remissionem  pene 
et  culpe  ut  quatuor  pro  tanta  elemosina  in  via  facta 
pro   ipso,  quia  tunc  posset  Deus  communicare  pote- 

3oStatem  talem  eius  vicario,  ut  omnino  absolveret  a 
pena  et  culpa  tam  vivos  quam  mortuos.  Sed  constat 
quod  primum    assumptum   sequi  ex  opinione  claudit 

b  contradiccionem;  secundo  videtur  istam  sentenciam 
derogare    potestati    papali,    quia,  si  lex   hgat    papam 


I.  A:  habeant.  2.    A   in    marg. :    Questio.  18.  A  in  marg. 

Responsio  quedam. 


574  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 


The  Pope     quod    potcst    facere    maius    et  non    minus,    quomodo  206^  O 

cannot  assign  j  i       •  j  i 

arbitrary  vaiue  concederetur  legi  sue,  quod  taxat  ad  votum  pro  quan- 

to  certain  alms.  .  .     . 

tumcunque     parya     elemosina     remitti     quamcunque 
partem  aliquotam  pene  vel  culpe?  Numquid    eo  ipso 
quo   ipse  dicit  terciam  vel  quartam  aut  quamcunque  5 
aliam   partem    penitencie   indultam    pro    denario    se- 
quitur  quod  sit  ita?  Numquid   oporteret  quod  previe 
subsit    racio    apud  Deum?     Ubi    ergo    est    evidencia 
maioris  racionis   laxandi,   est  evidencia  maioris   pote- 
statis  ad  hoc  et  econtra  de  irracionabilitate,  ut  repug-  10 
nat  prime    racioni,  per    quam    oportet   omnes  indul- 
gencias    fieri,    quod    hic   sint  infiniti  puniti;    quorum 
primus    est   aliqualiter   capax  venie  secundum    digni- 
tatem     habitam     a    Deo,     secundus    vero     in     duplo 
capacior  et  sic  in  infinitum,   et  tamen  proporcionaHter  i5 
ut  fit  maior  elemosina  pro  magis  capaci  quoad  Deum, 
habet  ex  taxacione  pape  minorem  efficaciam  ad  pec- 
catum   vel    penitenciam    remittendum.     Tales    multe 
conclusiones  impossibiles  sequuntur  ex  potestate  pape 
taxandi  penas  et  peccata  hominis  sufifragandi  ad  suum  20 
placitum  et  ex    casibus    calculatoriis    quos   ista  scola 
habet  admittere. 
if  each  Tercio  videtur  quod  subiacet  potestati  pape  omnino 

indulgence   can  ^  ^  *     -^ 

remit  a  part,  a  absolvere  tam  vivos  quem  mortuos  a  pena  et  a  culpa, 

succession  must  *  ^  ^     [ 

remitthewhoie.  et  pono  quod  sint  infiniti  homines  et  infiniti  denarii  25 
sive  simul  sive  successive  creati  et  adnichilati  de  Dei 
potencia  absoluta,  et  iniungat  papa  primo  illorum 
quod  det  primum  denarium  pro  delenda  prima  parte 
penitenciePetri;  secundo  autem  iniungat  quod  secundus 
det  secundum  denarium  pro  delenda  secunda  parte  30 
sue  penitencie,  et  sic  in  infinitum.  Et  patet  quod  in 
fine  foret  tota  penitencia  Petri  deleta. 

Et    si    dicatur   quod   tales    casus    sunt    ymaginariip 
solum    possibiles    de   Dei    potencia    absoluta,    revera 
sic  potestas  ficta   de    concessione  indulgenciarum  est 

2.  A  A,:  crederetur.  7.  8.  B:  prime  subsit.  33.  B:  casus 

sunt  ymaginum. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  SyS 

P  ^oG^^imaginaria  non  colorabilis,  nisi  Deus  specialiter  assistat  Our  cases  are 

,        .  .  .        ,  ...       said  to  be 

luvando    luxta    suam    potenciam    absolutam,    et    sibifancifui,  but  aii 

r  r      -1        1  •  1  ,  •  1  •  ^his  papal 

roret   racile  dare  potenciam  vel  subito  vel  successivepower  isa  mere 

laxandi    peccata    vel    penam    capacibus    pro    merito 

5  maiori    vel   minori;    nec    est   viator    cercior    de    uno 

quam  reliquo,    ut  si  Deus  statuat  quod  per  primam 

partem  proporcionalem  dati    meriti   remittatur  prima 

2o6=  pars  proporcionalis  pene  date  *  vel  peccati,  et  per  secun- 

dam  secunda,  et  sic  infinitum,  tunc  papa  faciens  isti 

lo  conformiter  ex  sciencia  et  potestate  sibi  data  posset 

absolvere    quemcunque   peccatorem  a  pena   et  culpa, 

et  eque  probabiliter  posset  unum  fingi  ut  reliquum, 

cum  toti  isti  materie  deficit  fundamentum. 

Item,  videtur  quod  quilibet  sacerdos  potest  facere    Every  priest 

.....  ^        ...^  .         ,     ,  should  have 

13  mdulgencias,  nam  quilibet  sacerdos  habet  parem  pote-    power  of  in- 
...  ...  .  .  .  .  duigence. 

statem  ordmis  cum  quolibet  et  ipso  existente  m  gracia 

habet  potestatem  super  thesaurum  ecclesie.  Ergo  cum 

aliter   populo  digno    preest,    videtur  quod  ipse  et  ex 

parte    sui    et   ex    dignitate   potest  eis  aliquam  indul- 

2ogenciam  impertiri.  Nam  quadraginta  dies  quos  dat 
episcopus  non  limitant  minimum  gradum  indulgencie, 
quare  ergo  non  posset  inferior  curatus  dare  unus 
viginti  dies  et  alius  decem  vel  varie  secundum  quod 
Deus  decreverit? 

a      Confirmatur  primo  ex  hoc  quod  ante  publicacionem   Formeriy  the 

,      .  •      ,      ,  7     .        .    .  Pope  did  not 

hums  materie  habuerunt  ecclesiastici    potestatem    utciaim  this   ex- 

cessive    power. 

modo,  sed  tunc  non  fuit  racio,  quare  papa  potest  pro 
infinitum  magno  tempore  indulgere;  quicunque  autem 
episcopus  pro  anno  vel  quadraginta  diebus  et  non 
3oaliter;  ergo  nec  modo  subest  racio  quoad  Deum,  nec 
potest  fundari  racio  huius  variacionis  nec  est  vicarius 
Petri  istius  potestatis  ut  generaliter  sit  dignus  dicere: 
Sic  volo,  sic  iubeo;  sit  pro  racione  voluntas. 

lo.  B:  possent.  33.  B  in  marg. :  Versus.  33.  Recte:  Hoc 

volo,  sic  iubeo. 

34.  luvenal.  Sat,  VI,  223. 


5^6  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXIII. 

The  power  of       Non  crgo  sequitur:  Ecclesia  non  decrevit  tali  curato  206' P 

absolution     im-,,  .  •     j    i  j-  ,      ,  ,. 

piies  the  powerlicenciam  indulgendi,  ergo  non  habet  licenciam,  quia 

of  indulgence.  .  ,  ,      .       ,     .  ,  .. 

tunc  nunquam  mcepisset  ecclesia  habere  talem  hcen- 
ciam;    simiHter    quilibet  habens   Hcenciam  absolvendi 
habet  hcenciam  commutandi  penam  temporalem  pro  5 
pena  perpetua  quam  confitens  aliter  supportaret,  sed 
cum  hoc  sit  indulgere,  videtur  quod  quihbet  sacerdos 
habet  infinitam  potenciam  indulgendi.  Non  enim  vide- 
tur    racio    quin    in    foro    penitencie  abscondito   fiunt 
indulgencie,    sicut    fiunt    extra    in    foro    arbitrii    per  10 
bullas  pubhce  proclamate.  Nec  est  racio  quin  tantum 
valeant,  cum  fiunt  utrimque  devocius,  humihus  et  legi 
Ghristi  conformius;    absolvens    ergo    preest    ecclesie, 
et  ad  utihtatem  ecclesie  intendit  efficaciter  quod  certa 
persona  habeat  remissionem  grandis   debiti  pro  parva  i5 
satisfaccione.    Sic  enim   potest    diaconus,    vel   legatus 
secundum  potestatem    iurisdiccionis    que    est  inferior 
potestate  ordinis  subditis  indulgere. 
The  laity  may      Et  ex  istis  tercio  videtur  quod  quihbet  de  populo  Q 

give  indulgence  ^    •      ,    ,  ,    ,  •        j    ,  •.      ,         •     • 

to  the  ciergy.   potest  mdulgere  suo   prelato,    quia    debita  largissima  20 
sibi  dimittere,  et  hoc  est  secundum  modum  loquendi 
scripture  indulgere.  Nam  sicut  apostolus  dicit  Rom.  I, 
14,   quod   Grecis  vel  Latinis  est  debitor,   ita   videtur 
quod    dominus    papa  sit   debitor    ad    serviendum    et 
spirituahter  proficiendum  cuihbet  christiano,  et  illud  25 
debitum  videtur  eo  maius  quod  Deus  ad  hoc  obHgat 
sub    pena   gravissima,    et    illud    quod    debetur   foret 
preciosius  debito  corporaH.     Si  igitur   iHe    potest    in 
debito  isto  deficere,  et  Christus  docet  Matthei  VI,  12: 
Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos   difuittimus  3o 
debitoribus  nostris,  videtur  quod  subditi  possunt  eciam 
pape  copiosius  indulgere.  Ymmo  videtur  quod  prelati 
maxime   indigent   indulgenciis  laycorum,    nec  est  in- 
dulgencia  tantum  sacramentum,  quin  laicis  possitcom- 


3.  B:  ecclesiam.  17.  B:  iurediccionis.  22,  Ad  Rom.  I,  14 

Grecis  ac  Barbaris.  34.  totum  sacramentum. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  ^77 

Q  206°  petere,     quomodocunque     fundabiliter     terminus     sit 

descriptus,    quod  laici   possunt   eis    relaxare    debitum 

spiritualiter  ad  utilitatem  ecclesie,  racione   cuius  rela- 

^oS^^xacionis  *  Deus    graciose    coassistet,    dimittendo   pec- 

5  catum   et  pene  debitum,  quod  contingit  Deum  facere      God  may 
^  ,  .  .  pardon  ratlier 

ad    instanciam   layci    efficacius    quam    ad    mstanciam  at  the  instance 

•^  .  of  a  layman 

istius    prelati    qui    blaspheme    aut   sacrileee    vendicat  thanofa wicked 

^  ^  .  -  prelate. 

aut  vendit  vel  saltem  pretendit   se    facere   quod  Deo 

non   potest    competere.    Nam    danti  pecunias    vel   eis 

10  equivalens  datur  indulgencia  quantumcunque  laxa  sive 
pro  vivis  sive  pro  mortuis  quantumcunque  incapacibus, 
sed  egeno  vel  pauperi  evangelice  non  dant  indulgencias 
pro  opere  virtuoso,  cum  tamen  quelibet  virtus  vel 
meritum   sit   infinitum    prestancius    quam    totus    the- 

iSsaurus    huius    mundi    et   plus  dignificat   hominem  ad 

habendum  indulgencias  quoad  Deum,  quia  illa  per  se 

et  aha  solum  per  accidens. 

b      Item,    videtur   quod   vel  forma  indulgenciarum  est 

falsa   vel   indulgenti   ambigua;    nam    indulgencie    in- 

20  differenter  conceduntur  vivis  et  mortuis,  sed  sepe 
contingit  quod  non  valeant  ilHs  vel  non  tantum  valeant, 
eo  quod  sunt  inhabiles  quoad  Deum.  Ergo  forma 
indulgenciarum  sepe  imphcat  falsum;  et  idem  patet 
de  impetrante  indulgencias  eciam  plus  quamx  centum 

25  millia  annorum,  quam  largicionem  vel  oportet  esse 
falsam  vel  diem  iudicii  adeo  prorogari  vel  indulgencias 
valere  in  inferno  post  diem  iudicii.  Sed  due  posteriores 
partes  sunt  inopinabiles,  ideo  relinquitur  prima  pars, 
videhcet  quod  forma  indulgenciarum  sepe  sit  inutihs 

3o  et  falsa. 

R      Nec    valet   dicere    quod    subintelligende    sunt    con-    if  remission 

...  .  j     r>w  depends  on 

diciones    capacitatis    personarum    quoad    Deum    pro     worthiness, 

.      ,  bulls  are  super- 

quibus  mdultum  est,  quia  talem  promissionem  posset        fluous. 
quihbet  de  vulgo  secure  facere  cuicunque,  ut  certum 
35  est    quod    omnis    dampnatus    habebit    plenam    remis- 

i5.   B:  plus  significat.         18.  U).  A:  foiina  falsa  vel. 

37 


578  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

sionem  si    dignus  fuerit  et   habilis  ad  tantam  veniam^oG-^R 
quoad  Deum,  et  aliter  indubie  propter  concessionem 
Petri  vicarii   non   habebit  indulgencie  plus  vel  minus. 
Ymmo  videtur  quod  tahs  arroganter  presumens  dare 
tales  indulgencias  non  sit  procurator  idoneus,  ut  ad  5 
sui  peticionem  Deus  sit  debitori  magis  propicius,  quia 
in  re  concedit  servus  Dei,  sepe  sibi  odibilis  ex  peccato 
quod  Deus  indulgebit  suo  affecto  remittendo  culpam 
et    relaxando    penam.     Sed    quomodo    faceret    Deus 
misericordiam  ad  tam  luciferinam  et  tam  infundabilem  10 
concessionem  unius  servi  tam  indigni?  Revera  mehus 
foret    quod   vel   doceret    in  hoc  vicariam  potestatem 
Even  Peter     vel  tcneret  se  in  limitibus  sancti  Petri.  De  Petro  autem 

could   bind  and  •  ^        t  ,.  . 

loose  oniy  in  nou    plus     sequitur:      Qiwdcunque    ligaveris     super 

accordance  with  .       ».  .  ,  t-.  i      i      . 

Goa's  wiii,     terram    erit   ligatum   et  in  celo,  ergo  Petrus   habuit  i5 
potestatem  ad  taliter  relaxandum  penas  tam  in  vivis 
quam    mortuis    in    purgatorio    vel    dampnatis,  quam 
sequitur:     Christus     dedit    Petro     illam     potestatem 
ligandi  et  solvendi,  ergo  si  Petrus  voluisset  insurgere 
contra  Christum  et  raembra  sua,  excommunicando  eos  20 
et  plene  indulgendo  membris  dyaboH,  ergo    oportuit 
fuisse   in   celo   apud  Deum  taUter   diffinitum.     Unde 
omnes    fideles    concedunt  quod  omnis  potestas   con- 
cessa  Petro  vel  eius  vicario  Hmitata  est  quod  humi- 
liter  et  conformiter  pareat  Deo;   ex  cuius   conformi- 25 
tate    capit  de  tanto  virtutem    et    ex  eius  deformitate 
capit    tam    prepositus    quam  subiectus    seduccionem. 
which  he  knew  Et   hec  racio  quare  Petrus  et  ahi  divinitus   inspirati 

by  divine  .... 

inspiration.    non    magnificarunt   potestatem     suam     ultra     hmites 

quos  Deus  instituit,  sed  precise  ad  tantum  solverunt3o 
et  hgarunt    ad    quantum    docti    sunt   Deum    solvere 
vel    hgare.     In     ambiguis    vero    vel    tacuerunt  *  vel  207" 
condicionem   secundum   quam  oportet  Deum   princi- 

26.  B:  et  eius.  3o.  solverant  in  codd. 

i3.    Cf.     Hus.    Adversus    indulgencias    papales    Opp.    I,    fol. 
CLXXXVI^ 


CAP.  XXIII.J  DE  ECCLESIA.  ^79 

R207'paliter  solvere    expresserunt.     Unde  sanctus  Thomas    St.  Thomas 

'  ,  ....  .      enumerates 

conclusione     secunda   articuli    tercii,    d.    XX,    quarti    four  opinions 

'      *  as  to  the  value 

libri     movet    dubium,     utrum      indulgencie     tantum  of  induigences. 
valent  quantum  pronunciantur,   et  arguendo  ad  partes 
5  recitat  opinionem  quadruplicem.  Quarum  prima  dicit  The  firstmakes 

them  a  pious 

quod  indulgencie    non  tantum   valent   quantum    pro-        fraud, 
nunciantur,    sed    ecclesia    ad  hoc  ita  pronunciat,    ut 
quadam    pia    fraude    homines    ad    beneficienciam    et 
honorificenciam  alHciat,  sicut  mater  promittens  false 

lofilio  pomum  vei  aliud  delectabile  ad  ambulandum 
provocat. 

S      Sed    (ut    dicit)    periculosum  est  sic  dicere,   primo    and  is  to  be 

^  -^     ^  '    ^  rejected. 

quia  scola  ista  est  pairis  mendacii,  sed  Job  XIII°,  7 
dicitur:  Numquid  Deus  indiget   mendacio  vestro,    ut 

ibpro  eo  loquamini?  Item,  sic  dicens  peccaret  in  se 
mortaliter  et  daret  occasionem  diffidendi  de  quo- 
cunque  dicto  vel  facto  prelati  ecclesie.  Nam  T  Corinth. 
XV°,  14  dicit  Apostolus:  Si  inanis  est  predicacio 
nostra,  inanis  est  et  Jides  nostra.  Talis  autem  falsum 

20  predicans  dampnabiliter  evacuat  a  se  fidem.  Et  pro 
secunda  parte  beatus  Augustinus  epistola  decima 
nona  probat  beato  Jeronymo  quod,  si  in  scriptura 
sacra  deprehenderetur  aliquid  falsitatis,  robur  aucto- 
ritatis  scripture  periret.  Item,  cum  promittens  donum 

25spirituale  magis  obligatur  ex  promissione  quam 
promissione  corporalis  pecunie,  sequitur  quod  epi- 
scopus  literatorie  sic  false  promittens  indulgencias 
obligat  se  ad  solvendum  thesaurum  Deo.  Caveat 
ergo   episcopus  de  indiscreta  et  presumptuosa  obliga- 

Socione  ad  dandum  thesaurum  domini,  quia  hoc  vide- 
tur  magis    dampnabile  quam  talentum  Dei  abscondere, 

17.  A  B:   Cor.  XV.  21.    A  in  marg.:    Augustinus  ib.  in  codd. 

epistola  IX.  Correxi.       28.  AAj:  thesaurum  domini. 

2.  S.  Thomae  Summa  theol.  Supplem.  tertiae  partis,  questio 
XXVII.   Opp.   tom.  VI,    pag.   76.  21.   Opp.   Aug.   tom.    II, 

pag.    190.  Epistola  LXXXII   (alias  XIX  . 

37* 


58o  JOHANNIS  WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

quia  sic  false  promittens  superbe  mentitur  de  Christo,  207"  S 
cum    Corinthiis    dicit    Apostolus:    Si   quid  donavi    in 
persona    Christi.    Q.uilibet    ergo    episcopus    dicit    in 
literis  suarum  indulgenciarum  implicite  quod  Christus 
de    thesauro    domini    tantum    donat.     Et    patet    ex  5 
dictis    de    mendacio    quod    non    maior    posset    esse 
prelatorum  defamacio  vel  ecclesie  scandalizacio  quam 
dicere   quod    in  causa  Dei  ad  seduccionem  fidei  po- 
puli  prelati  tam  alti  tam  patule  menciuntur. 
The  other  three      Ideo    tres    alie  opiniones    vere  dicunt  quod    omnes  T 

agrce  that  their  ,  ^  ^  , 

vaiue  depends  indulgencie    tantum    valent    quantum    sunt    rite  pro- 

on    their   being  ^  ^ 

rightiy  given.  mulgate.  Sed  una  dicit  quod  valor  earum  attenditur 
penes  fidem  et  devocionem  indulti.  Alia  vero  dicit 
quod  valor  indulgenciarum  attenditur  penes  iustam 
estimacionem  valoris  rei  date.  Tercia  autem  dicit  quod  i3 
bonitas  indulgencie  cum  predictis  respicit  causam 
pro    qua    datur    indulgencia.    Sed  doctor  dicit   quod 

St.  Thomas    attenditur  penes  quantitatem  meritorum  ecclesie,  que 

says  that  it  ,,  r-,  r-- 

depends  on  the  apphcantur     ad     mdulgenciam     faciendum.      Et     sic 

amount  of 

merit  appiied  to  oportet  quod  ex  parte  dantis  sit  auctoritas,  ex  parte  20 
recipientis  caritas,  et  ex  parte  cause  pietas,  penes  que 
omnia  simul  attenditur  indulgencie  quantitas,  quia 
omnia  ista  respiciunt  honorem  Dei  et  utilitatem  eccle- 
sie.  Et  penes  utrumque  istorum  attenditur  valor 
indulgencie,  et  sic  (ut  dicit)  nec  per  tales  indulgen-  25 
cias  peccatum  remittitur  nec  pena  remittitur,  sed 
unius  pena  alteri  commutatur.  Sed  contra  ista  dicta 
This  does  not  videtur     primo     quod     non     eenerahter     excusantur  a 

account  for  r  1  jd 

different  vaiues  iJtere  indulscnciarum  a  mendacio,  quia  sepe  \n  causa 

arbitrarily  ^  ... 

assigned  to  in- et  devocione  omnino  consimih,  quantumcunque   dis- 3o 

dulgences.  .  •      .    ,  •  1  »   . 

pariter  conceduntur  mdulgencie,  ergo  vel  oportet 
concedere  quod  absolute  valent  indulgencie  propor- 
cionaliter  ad  intencionem  concedentis,  et  sic  mentiri 


3.  quilibet;  A:  quilt.  A, :  qualiter.  21.  penes;  B  pu'. 

2.  IT  Cor.  II,  10:  Si  quid  donavi, propter  vos  in  persona  Cliristi. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  58 1 

T  207  non    posset   in    istis   ut  Deus,  vel  aliter  valor   indul- 

genciarum    non    simul    attenditur    penes    omnia    ista 

tria,  ymmo  sepe,  ubi  causa  est  minus  pia  caritasque 

^oy^^magis    remissa,  maior  *  indulgencia  est  concessa;  ut 

5  unus   papa   concedere   posset   indulgencias    exercitan- 

tibus  se  in  torneamentis,  ubi  alius  papa  prius  excom- 

municavit  omnes  artem  huiusmodi  exercitantes.  Nec 

oportet  quod   immineat  sic  varie  necessitas  ecclesiam 

Christi    defendendi    per    gladium;    patet    factum     in 

10  Extravagante    Johannis    XXIP     Quia    in  futurorum 

b  eventibus.  Item,  videtur  istam  posicionem  restringere 

potestatem  pape  in   donando  indulgencias,  cum  dacio 

dependet    ex    pietate    cause    et    caritate  persone    cui 

sunt  indulgencie  conferende.  Sed  papa  non  regulariter 

iSrectificat    istas     causas    sicut    nec    potest,     ergo    nec 

iustificat  omnes  suas  indulgencias,  et  per  consequens, 

ex    timore    excessus    prodigi    non    foret    tam    laxus 

indulgencias    concedendo.     Non    enim    videtur    racio    The  Pope's 

„  .  r-  ,  .  general  in- 

quare    Romanus    pontifex   posset  concedere   \n  gene-      duigences 

,.,  •      ,    ,  ••  •I,-,  •,.,  cannot  be  given 

20  rahbus   mdulgencns    centum  millibus  cuihbet  septem  with  regard  to 

.  .     the   capacity  of 

annos,    qum  per  idem   uni  persone  tantum  temporis  the  recipient. 
simul,  quia  si  noticia  dignitatis  requiritur,   nunquam 
procederet  talis  indulgencia  generalis.  Ymmo  videtur, 
cum  merita  triumphantis  ecclesie  sint  connexa,   quod 

25  omnia    simul  applicarentur  ad    penam    tollendam,   et 

specialiter  meritum  Ghristi   in    cuius   virtute  oportet 

alia    operari;     quod     cum    sit    agens    naturale,    agit 

secundum    ultimum    sue    potencie    infinite;     videtur 

cquod    tolleret    generaliter  omnem  penam.    Si  dicitur 

Soquod  Deus  regulat,  tunc  stat  quod  papa  indulgens 
non  appHcat,  sed  quod  Deus  ad  rogatum  unius  laici 
egeni  copiose  penam  dimittat. 

U  Item,  si  non  dimittitur  pena,  sed  commutatur  (ut 
dicit  sanctus  doctor),  tunc  omnis  pena  que  ante  indul- 

2.    penes;    B  pu'.  10.    In  codd.    false:    Equidem    in    futurorum 

eventibus.    Correxi.   Vide    Extravag.    Joann.  XXII.   tit.   IX   De  Tornea- 
raentis.  24.  B:  ecclesie  conua.  29.  B:  Si  dicatur. 


582  JOHANNIS  WYGLIF.  [CAP.  XXTII. 

if  penaities  aregencias    forct   debita  est  futura,    quia   data  pena  que  207**  U 

onlycommuted,  .  1     -n  •  •      1    1  • 

they  must  stiii  non  videtur,   quod    iUa  pena   virtute   indulgencie    est 

be  to  pay.  .  .  1... 

dimissa.  Ad  istum  enim  sensum  Deus  dimittit  penam, 
et    per   consequens,    per    indulgencias    nec    relaxatur 
pena    nec    alleviatur    ille    cui    fit    indulgencia.    Nam  5 
si  aliqua  pena   caret    quam   aliter    haberet,   tunc  sibi 
dimitteretur  illa  pena,    et   cum    pena   individuatur  a 
tempore    et    consistit    in    successione,    videtur    quod 
non  est  commutacio  pene  pro  pena,  tum  quia  quod 
non  est    non   commutatur;    pena   autem   pro  qua  fit  10 
indulgencia  nec    fuit  nec  est  nec  erit,    et   pena  beati 
non    est   modo,    nec   potest   subiectari    in  eo    cui    fit 
indulgencia.  Videtur  insuper,  cum  pena  et  peccatum 
sese    inseparabiliter    consequuntur,    qui    dimittit    vel 
relaxat  unum    relaxat    et  reliquum,    ut   qui  extinguit  i5 
if  the  Pope    risibilitatem   extinguit  humanitatem;  cum    ergo  papa 

punishnient,  he  extinguit  penam  extinguit  et  peccatum,  quia  aliter 
sin.  remaneret  peccatum  ineque  punitum  vel  penitus 
inpunitum,  vel  aliter  dans  indulgenciam  supplet  satis- 
faccionem,  quod  non  faceret  nisi  secundum  racionem  20 
meriti,  et  sic  oporteret  omnem  indulgentem  esse  in 
gracia,  sicut  oportet  omnem  cui  facta  est  indulgencia 

Absurdities  in  quod  leges  impugnant.  Alie  autem  sunt  consideraciones 

the   laws  about  ^       ,       °,  \    ^ 

induigences.    de    irracionabilitate    legum    multiplicatarum    in    ista 

materia,  ut  centum  episcopi  in  dyocesi  Petri  non  25 
sufficiunt  concedere  Paulo  de  dyoecesi  Petri  nisi 
eosdem  quadraginta  dies  quos  Petrus  diocesanus  con- 
cedit,  quia  aliter  (ut  inquiunt)  forent  iurisdicciones 
permixte,  et  quilibet  episcopus  haberet  potestatem 
super  totalem  ecclesiam  sicut  papa;  sed  Paulo  va- 3o 
gante  per  illos  centum  episcopatus  et  deteriorato 
continue  apud  Deum  accrescerent  sibi  de  quadraginta 
diebus  cum  suis  ratificacionibus  quatuor  millia  dierum. 

I.  que:  superfluum;  recte:  quia  data  pcna  non  videtur  quod.       6.  A  Aj: 
quamalter.  A  in  marg:   aliter.  lO.  risibilitatem ;  racionabilitatem(?) 

ita  codd.  17.  A  B:  extiguit.  38.  B:  iurediccione-  3o.  B: 

debet  Paulo. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  583 

U  207'' Sed  que  racio  (rogo)  huius?  vel  que  diversitas  quod 

episcopus   NuUatensis    non    sufficit    concedere    alicui 

indulgenciam  quantumcunque  digno  apud  Deum,  epi- 

scopus  autem  dotatus  sufficit  concedere  parem  indul- 

5  genciam  quantumcunque  dispariter  indispositis  de  sua 

dyocesi?    Numquid    talia    dicta   sonant    quod   indul- 

gencia  est  pure  ex  arbitrio  prepositi  post  dotacionem 

ecclesie    adinventa    et  irracionabiliter  ac  fallaciter  ad 

207Mllusionem    ecclesie    sepe    ficta*?     Et    revera   qui    vi- 

10  dentur  defendere  libertates,  privilegia,  honores  ecclesie, 

ut  amici,  sunt  ex  adulacionis  oleo  inficiente  mendacio 

et  defensione  fallaci    in  peccato  diu   abscondito  eius- 

dem  ecclesie  nequissimi  domestici  inimici. 

X  1      Ideo    premissa    humili    protestacione    de     ecclesie  Wyciifs  finai 

.        .  conclusions: 

i5  veneracione,  de  humili  subieccione  et  de  suarum 
libertatum  constanti  defensione  dico  primo  quod 
nemo  est  capax  induleencie,  nisi  fuerit  et  de  quanto   i.  God  aione 

•^  .  .  .  grants  indul- 

fuerit  dienus  vel  dispositus  per  graciam  apud  Deum.  gences  and  oniy 

^  r  r         o  r  ^^  jj^Qgg  whom 

Patet  ex  hoc  quod   nemo   si  non  Deus   dat  tales  in-  he  has  made 

.  ....  .  .  worthy. 

20  dulgencias  qui  non  dat  nisi  caris  suis  quos  sic  prius 
habilitat. 

2  Dico  secundo  quod  omnis  recipiens  tales  induleencias  2.  Each  receives 

^  ,  .*-  .    according  to  his 

de  tanto  copiosius  eas  recipit,  de  quanto  fuerit  habi-     worthiness. 
lior  quoad  Deum.   Patet  ex  hoc  quod  precise  de  tanto 
25  Deus  dat  sibi   copiosius    tales  indulgencias,    sed  ipse 
facit  quicquid  facit  ad  regulam. 

3  Dico  tercio  quod  nuUius  episcopi  induleencia  prod-  3.  No  bishop's 

^  ^     .     ^  .  .  indulgence 

est   homini,    nisi   de  quanto   prius    se  disposuit   apud  profits  save  as 

'  ^  ^  •*  -^         the  recipient  is 

Deum.    Patet  ex  hoc   quod  Deus   non  dat  sibi  talem       worthy. 
Soindulgenciam  nisi  ad  tantum  ex  proposicione  proxima, 
sed  precise  de  tanto  cuiuscunque  episcopi  indulgencia 
prodest. 


I.   B:  rogo  hoc.  2.   episcopus  NuUatensis,  id  est,   episcopus   qui 

sedem  episcopalem  nonhabet.         11.  B:  amici  sint.         28.  A  Aj:  se  deest. 


t6.  Gf  Husadversus  indulgencias  papales  Opp.I,  Cf.XXV^seqq. 


584  JOHANNIS  WYCLIP.  [CAP.  XXIII. 

4.  And  so  far       Dico    quarto    quod    episcopi    indulgencia  de  tanto4  X 

as  the  bishop's         ...  ,      •         ,  •  •       ^  .  c 

instruction  has  recipienti  proderit,  de  quanto  episcopus  eum  in  hde^oy 

fitted  hira.       ^,    r    .      .  .         .        j  . 

Lhristi  instruxent,  in  devocionem  et  amorem  Dei 
accenderit  vel  quomodocunque  habilem  ad  indulgen- 
ciam  Dei  fecerit.  Patet  totum  ex  dictis.  5 

5.  Priests  have      Dico    quinto    quod    sacerdotes  Christi  non  habent  5 

no  power  to  ,  ,.     •      ,    i  •  , 

give  induigence  potestatem    donandi    mdulgencias  secundum    quanti- 

for  a  specified  .  ...  ...  r        •  , 

time  uniess  by tatem   temporis,    nisi  eis.specialiter  fuerit  revelatum. 

revelation. 

Patet  ex  illo  morali  Judith  VIII°,  i3:  Posuistis  vos 
tempus  miseracionis  dominiy  et  in  arbitrium  vestrum  10 
diem  constituistis  ei.  Ille  ergo  cui  non  fit  ad  hoc 
revelacio,  qui  spondet  indigno  apud  Deum  ex  sibi 
dubio  quod  infra  tantum  tempus  Deus  miserebitur 
eius,  donando  sibi  plenam  remissionem,  stulte  pangit, 
cum  non  habet  evidenciam  quod  Deus  illud  con-  i5 
cesserit. 

6.  Chrisfsvicar      Dico    sexto     quod     ex    fide    scripture    in    qua    est  6 

may  not  give  .  .  r        ,    ,  .  ,      ,•  •        • 

induigences  of  omnis    veritas     non    rundabitur    quod    licet    vicario 

days  or  years.  .  .  .  . 

Ghristi    cui    non    fit    ad    hoc    specialis    revelacio,    ut 
donet  diurnas  indulgencias  vel  annales.  Patet  ex  hoc  20 
quod    ex    scriptura    que    non    obviat    sibi    ipsi  foret 
talis  indulgencia  temptacio  Dei  et  seduccio  populi. 

7.  The  bishops      Dico  septimo   quod    prelati  ecclesie  debent  in  ista  7  Y 

should  be  r  -i  r 

carefui  to  teach  veritate  cathoHca  subiectos  instruere,  ne  laici  infide- 

this  to  their      .  .  '  . 

flocks.  liter  occupati  circa  minus  utiha  attendant  superbiam  25 
et  avariciam  sacerdotum?  Patet  in  simih  de  lege 
questorum,  quibus  limitatum  est  quod  non  dicant 
populo  nisi  quod  in  literis  episcoporum  eis  fuerit 
limitatum,  ut  patet  libro  septimo  de  Penitenciis  et 
Remissionibus,  capitulo  Abusionibus.  Multo  magis  3o 
ergo  Christi  vicarii  debent  docere  populum  secundum 
limites  literarum  spiritus  sancti  quas  eis  tradidit  ad 
docendum. 


10.  In  codd.:  arbitrio  vestro.  Correxi  e  tcxtu  lud.  VIII,  i3. 
3o.  Glementinarum  lib.  V,  tit.  IX,  cap.  II. 


CAP.  XXIII.]  DE  ECCLESIA.  585 

Y  8      Dico  octavo  quod   sacerdotes  Christi,  licet  habeant      8.  Priests 

11-  funless  by 

207  potestatem  ad  absolvendum  subditos  a  pena  et  culpa,    speciai  reve- 
non     tamen    debent    absolvere    sub    hac    forma     necnottogive  un- 

,...,,,  .  ".    ,  .  .    ,.  r        •        conditional 

subiecti  illud  expetere^  nisi  noc  eis  speciahter  luerit  absoiution. 
5  revelatum.  Prima  pars  patet  ex  hoc  quod  sacerdos 
potest  sacramentaliter  ostendere  sibi  confitentem 
taliter  absolutum,  qui  ad  tantum  conteritur  quod 
statim  decedens  sine  pena  purgatorii  advolaret,  et 
hoc   est  sacerdotem  absolvere.    Nec    est   potestas  ali- 

10  cuius  sacerdotis  in  casu  ultime  necessitatis  sic  ligata 
quin,  quantum  Deus  revelans  permiserit,  possit  ab- 
solvere;  foret  autem  nimia  presumpcio  ahquem 
Christi  vicarium  absolucionem  talem  pretendere,  nisi 
Deus  hoc  sibi  revelaverit  faciendum,  ne  forte  incurrat 

iSblasphemum  mendacium.  Quid  ergo  valet  subiectos 
inoportune  absolucionem  talem  expetere,  cum  certe 
debent  credere  quod  correspondenter  ad  sua  merita 
vel  demerita  taxabuntur?  Licet  autem  sufficiat  apudThe  sacrament 

^  of  penance  is 

Christum    ubique    presentem   contricio,  tamen    sacra- needfui  though 

^  ^  _  useless 

207^mentum  *  penitencie  est  valde  necessarium,  licet   non  without  con- 

^  '  tntion. 

proderit  sine  illa.  Ideo  foret  stulticia  sacerdotem  cui 
non  fit  ad  hoc  revelacio  diffinire  quod  penitencia 
vel  aliud  sacramentum  suo  suscipienti  proderit  ad 
salutem.    Sic    enim    vetaret    ut    pro    absoluto  suo    a 

25pena  et  culpa  in  mortis  articulo  fieret  suffragium 
ecclesie,  sicut  non  facimus  pro  quocunque  mortuo 
quem  constat  nobis  iam  esse  beatum.  Istam  senten- 
ciam  de  suffragiis  et  indulgenciis  dixerim  ad  instruc- 
cionem    inferiorum    ecclesie,   et   exposicionem  correc- 

3o  cioni,  supplecioni  et  approbacioni  superiorum  secun- 
dum  regulas  scripturarum  et  leges  humanas  ac 
decreta  potentatuum  precise  ad  tantum  apprecior. 

Z  Sed  ad  materiam  de  peccati  purgacione  quam 
tetigi  in  proximo  argumento  videtur  mihi  probabile 

35quod    quihbet    purgandus    tam    diu  habet  peccatum 

18.  B:  autera  afflciat.  33.  B:  inpurgacione. 


586  JOHANNIS   WYCLIF.  [CAP.  XXIII. 

Sin  lasts  as    in    pLirgatorio,    quam    diu    inibi  subit    penam.    Nam  207'^ 

long  as  •  TT  •  1-       •  I 

punishment.    scquitur:  Hec  est  pena  peccati,  ergo  est  aliquid  pec- 
cati,    cum    omnis  pena  sit    res  iusta  per  quam  pec- 
catum  bonificatur,  et  per  consequens  illud  peccatum 
est.  Similiter,    si    quilibet  in  purgatorio  purgatus  est  5 
omnino    sine    peccato,    tunc    est    ita    mundus    sicut 
beatus    in    celo,    cum    solum  peccatum  causat  talem 
inmundiciam,   et   per   consequens  foret  tam  amabilis 
in    purgatorio    ab    ecclesia    triumphante,    sicut   ipso 
beato,  quia  tam    pulcher.  Similiter,  quilibet   existens  10 
in    purgatorio    propter    peccatum    suum    preteritum 
deficit    a    plena    dileccione  Dei  et    ecclesie,  ymmo   a 
pleno  profectu  sibi  et  ahis  quem   debuit  tunc  habere. 
IUe    ergo    defectus    purgandus    est    peccatum,    ideo 
videtur  penam  purgare  illum  defectum  et  satisfacere  i5 
pro    defectu  preterito,    et    quando  lux  amoris  primo 
inducitur,  tunc  primo  obscuritas  peccati  educitur. 
For  aii  sin  there      Videtur  ulterius  quod  pro  quolibet  peccato  in  quo 

is  an  appointed    ...  ,        .  „ 

punishment,    decedit    predestmatus    Deus    statuit    certam    penam, 

Avith  whichGod  •       •,,  •  !• 

cannot        cum  Quo  non   poterit   iUo  peccato  supposito  dispen- 20 

dispense.  ^^  .  .  ^  ..  ^^  f., 

sare.  Nam  per  idem  posset  dispensare  cum  quohbet 
peccato  in  purgatorio  vel  in  inferno,  et  dimittere 
homini  peccatum  sine  hoc  quod  voluerit  converti 
ad  dominum,  sine  amore  faciendo  ipsum  beatum, 
cum  nulla  pena  essenciahter  consequeretur  peccatum;  25 
sed  foret  tantum  per  accidens  arbitraria  quoad  Deum. 
Sicut  ergo  pena  essenciaUs  est  per  se  iusta,  sic  est 
tanta  iusticia  in  pena  accidentali,  sed  meritum  eccle- 
sie  facit  esse  aHud  peccatum  totale  in  purgatorio 
quam  foret  merito  illo  dimisso.  3o 

Howthebiessed      Videtur   tercio   quod   sicut  beati  in  celo   merentur 

gain  reward  for    .,  .  .  ,     ,.  ..... 

themseives  and  sibi    continue   usque  ad  diem    ludicu  premium   acci- 

others,  ,  ,  ,..  ,  • 

dentale,    ahis    autem     utrumque,    sed    existentes    in 

I.  A  in  marg. :  Conclusio.  18.  A  in  marg.:  Conclusio.           21.  B  in 

marg. :   Apparet  quod   tenet  predestinatum    posse   decedere  in   peccato. 

23.  B  in  marg. :  Quam  vocat  penam  essencialem  et  quam  accidentalem  ? 
3i.  A  in  marg.:  Conclusio. 


CAP.  XXril.]  DE  ECCLESIA.  687 

Z  207*^  purgatorio  merentur  sibi  premium  utrumque  continue,  and  the  souis 

j  ^.  '       n  •  .  in  purgatory  for 

sic  dampnati  usque  in  tinem  contmue  demerentur.  themseives. 
Prima  pars  videtur:  Eo  quod  beati,  sicut  continue 
merentur  aliis  in  via,  sic  merentur  ut  post  habeant 
5  consorcium  eorum  in  patria;  purgati  vero  merentur 
sibi  nedum  remissionem  peccaminum,  sed  beati- 
tudinem  tam  essencialem  quam  accidentalem  futuram, 
voluntarie  gracia  huius  ex  Dei  gracia  paciendo;  licet 
autem  peccent  continue,  quia  tunc  sunt  in  gracia 
losine  mortali,  non  video  quomodo  proprie  demeren- 
tur,  sicut  nec  libere  contradictorie  tunc  merentur. 
Dampnati  vero  cum  sint  peccato  mortali  in  mali- 
volencia  sua  continue  peiorati,  continue  demerentur, 
licet  prosint  per  accidens„    De  isto  alibi. 

i5  Explicit   tractatus   de    sancta   matre    ecclesia. 


9.  A  A,:  quia  tum.  14.  B:   licet    profuit.  i5.  B:    Explicit 

A,:  Continet  viginti  tria  capituia  et  sic  est  finis. 


I.  General  Inclex  (Codicis  A). 

Incipit  registrum  ')  super  librum  (Johannis  WycUf)^)  DeEcclesia 

(fol.    208"— 2  10»'). 


Avaricia  et  pravitas  cleri  8  (i35^),  10  (i36^), 
20  (146«),  61  (187-=).  76  (202 1)  =  52,  59, 
129,  130. 

Adulacio  ad  papam  i5  (141  <=)  =  95,  96. 

Antiquitas  et  senium  in  quo  differunt  20  (147") 

=  i:l>. 

Adversarius  noster  est  iex  Dei  22  (149**)  =  150. 
Amoroccultus  temporaliura  quomodo  indicatur 

27  (i53  ^)  =  181. 
Ablacio  temporalium  a  clero  habitualiter  de- 

linquente  27  (i53<=),  48  (175),  49  (176),  5o  (177), 

55  (182 «),    56  (182  c),   68  (196  b)  =   179,  180, 

328-359,  381-385,  491. 
Ablata  male  debent  restitui  40  (166  ^),  ^5  (171  <*)  = 

2C9,  270,  304,  305. 
Accusator  quomodo  debet  se  habere  5[  (177  <=)  = 

348. 
Aurum  habet  ecclesia  54  (181 »»)  =  376. 
Apprehendent  septem  mulieres  virum  unum  etc. 

de  ecclesia  57  (i83  ^)  =  394,  395. 
De  adolescentulis,  concubinis   et  reginis  Salo- 

monis  67  (i93<i)  =  472. 
Auctoritas  usurpata  pape  78  (204 <=)  =  561. 

B. 

Brachium  seculare  23  (i5o'^i')  =  156,  157. 

De    bonorum    tribujacione    et    malorum    pro- 

speriiate  32  (i58'i)  =  215,  216. 
Utrum    benedicens    universaliter    sit    dignior 

benedicto?  47(174«)  =  322,  323,  324. 


Nullus   prescitus  recipit    rite   baptismum   quo 
deleretur  peccatum  originale  66  (193»)  =567. 


Cibi  sacramentalis  virtus  i  (1281»)  =  4. 

Casus    ocio   in     uibus  ecclesiasticus  subditur 

iudicio  vel  correccioni  seculari  3  (129»)  =  14. 
Idem    corpus    ecclesie    habet    capita   multa   4 

(i3o<J)  =  21,  22. 
Caput  universalis  ecclesie  quid  vocatur  ?  5  (i3i  ^), 

10  (137  b),  14  (141  b)^  i3  (1440) -27,  65,66,  93, 
94,  95,  116. 

Canonizacio  sanctorum  per  ecclesiam  Romanam 

quomodo  est  tenenda?  7  (1^4  «b)  —  44^  45, 
Contra   clerum   pravum    et   avarum   8   (135«=), 

9  (i34<*,  i35^),  vide  supra  de  A  (avaricia)  = 

48,  51. 
Pro  consiliorum  implecione  8  (i35*>)  =  52. 
Christus^)  est  caput  tam  fidelium  quam  infide- 

lium  equivoce  9  (136"'')  =  57,  58,  59. 
Consciencia  cauterizata  9  (i36  »)  =  56 
Composicio  sancte  ecclcsie  et  suarum  parcium 

11  (i37  «i)  =  69. 

Circuli  quadratura  i5  (142»)  =  100. 
Congregacio  malorum  estunum  corpus  naturale 

sicut  bealorum  est  unum  corpus  misticum 

16  (142  <=)  =  102. 
De  continuacione  ecclesie  16  (142  <»)  =  104. 
In    causis    quomodo    res     sunt    perpetue    16 

(143«)  =  106. 
Correccio   peccancium   35  (162  »b)   —  239-244. 


«)  deest  in  codd.  ^)   As  to  Ch,    compare  below  sub  X,  according   to  the  Greek  way 

ot  spelling  XPC. 

>)  In  A  the  tract  De  Ecclesia  has  a  double  paging,  an  older  one  beginning  on  fol.  i,  and 
a  more  recent  one  from  fol.  128».  The  latter  has  very  likely  been  executed  aftcr  the  binding  of 
the  Codex.  The  figures  in  ordinary  type  refer  to  the  old,  those  in  brackets  to  the  new  numbers 
of  the  Codex.  (See  above  pag.  XVI.)  Tlie  /igtcres  m  haiffat  type  show  the  nuynber  of  the  pages 
of  the  text  given  above. 


5go 


GENERAL  INDEX. 


Correpcio  (peccancium)  36  (162«=)  =  239—242. 

Consuetudo  mala  40  (166  «)  =  268- 

Cleri  status  32  (i58«),    42  (168  d,   169»)  =  214, 

283-286. 
Contra  cleri  dominacionem  civilem  44  (171"''), 

53  (179 '»i,  54  (180  <=)  =300—^03,  32G,  365.  371. 
In  clero  tres  gradus  hercsis  44  (170  ^)  =  295. 
Clerus  debet  esse  fidelis  dispensator  elemosi- 

narum    et   non    debet    dominari    pompatice 

super  illis  45  (1721»)  =  309. 
De  crucifixi  patrimonio  46  (172  ^^^)  =  311,  312. 
Capita   ecclesie  Christus,   papa,    imperaior  48 

(174  •=)  =  325,  326,  327. 
Correccio  cleri  5o  (177  "^);  346  quere  supra. 
Clerus  potest  corrigi  per  laicum  5i  (177  <=)  =  349. 
Civilis  servi  condicio  5i  (177  <*)  =  350,  351. 
Pro    civili   dominacione    cleri   fundamenta   52 

(178«=),  56  (182«=)  -=  356,  385. 
Clerus    habet    dominacionem    evangelicam    a 

Christo  super  omnia  53  (179'')  =  365. 
Constantini   et   Nabuchodonosor  salvacio    53") 

(180)  =  369. 
Consilium  pro  inquisicione  quantum  clerus  de 

bonis  temporalibus  occupat  55  (181  <=)  =  379. 
De  conciliis  generalibus  59  (i85'')  =  411,  412. 
Caracter   ordinis    quid    sit   et    utrum    presciti 

gerant  ordines  et  officia  ecclesie?  63  (189  <*;, 

70  (197^),  72  (198«=)  =  443,  444,  500,  509. 
Caracter  ordinis  quomodo  est  in  prescitis?  63 

(190  »)  =  444,  445. 
Non  licet  pure  clerico  invadere   fratrem  suum 

propter  temporalia  nec  licet  sibi,  ut  pro  illis 

pugnet  65  (192»)  =  459. 
Nullus  clericus  debet  contendere  pro  maioritate 

ad    subdifos    in    ecclesiastica    ierarchia    66 

(192  c)  =  463. 
De colentibus  reliquias  sanctorum  66 (192  ^)=iQ5. 
Utrum  in  singulis  ordinibus  caracter  inprimitur 

71  (197 «)?  =  501,  502. 

D. 

Domus  Dei  est  in  hiis  quos  Deus  predestinavit 

2  (128  =)  =  6. 
Dissolucionem  carnalis  amicicie  fecit  Christus 

7  (i33  "=)  =  39. 
Divisio  hereticorum  ab  ecclesia  7  (i33  =)  =  39,  40. 
Qui   diligunt   sua   et   non   que  Jesu   Christi  8 

(i^^'')  =  48. 
Deus   odit  ab  eterno   et  diligit  quos    odit    et 

diligit  17  043«=)  =  111. 
Dimittere  debita  quid  est?  3i  (ibS^)  =  212. 
Defensio  ecclesie  qiios  maleficos  non  iuvat?  33 

(i59  <*)  =  223. 


Dubium  quomodo  est  discernendum?  34  (160  •=) 

=  228. 
Contra  defensores  peccancium  36  (162^)  =  243. 
Deus    non    potest   iniuste   auferre    nec    potest 

anichilare  38  (164  ")  =  254,  255. 
Deus  donat  sub  condicione  38  (i65»)  =  257. 
Contra  dotacionis  securiiatem  43  (170'^)  =294. 
Contra    dominacionem    civilem    cleri   44—46 

(171  "—172  »),  48  (174  <=),  53  (179  d),  65  (192  ^)  ctc. 

=  299-314,  326,  365,  460,  461,  462 
Pro   dotacione   ecclesie  44  (171*),   52  (179")  = 

299  seqq.,  359  seqq. 
Dominium  ciero  non  est  acquisitum  sub  inlen- 

cione  passionis  Christi  45  (172»)  =  306. 
De  dominacione  cleri  evangelica  46  (172  <^),  53 

(179  ^)  =  311,  365. 
Pro  dominacione  civili  civiiiter  color  46  (172«:), 

47  ii7^^),  52  (178  <=)  =  311,  312,  313,  319,  320, 

321,  356,  357. 
Unde    prelati    ecclesie    vocantur     domini    46 

(172  "=)  =  310. 
Dotacionis  ecclesie  fundamentum  ex  lege  Dei 

47  (173  ^)  =  319. 
Dignitas  duplex  et  maioritas  47  (174'')  =  323. 
Defensio  et  tencio  scripture  sacre  47  (173  <»)  =  318. 
Dotanda  est  ecclesia  sub  condicione  49  (176*) 

=  337. 
Dominium   civile   habet   rex   super   cierum    5i 

(177  <^)  =  350. 
Domini    teraporales    vivunt    vitam    non    sine 

peccato  53  (179  «)  =  364. 
Dotacio  55  (182»)  =  382. 
Diabolus  est  caput  omnium  malorum  60  (187  ^) 

=  424. 
Decipit  diabolus   homines    per    corpora    mor- 

tuorum  66  (193»)  =  466. 
Dampnacio  duplicitcr  capitur  70  (196  <^)  =  495. 
Mitigacio  pene  dampnatorum  dupliciter  accipitur 

>o  (197»)  =  498. 
Contra  sentenciam  que  ponit  nullum  perpetuc 

dampnari  75  (201  <>)  =  536. 
Dubia  ecclesie  quis  debet  diffinire?   78  (204  <*) 


E. 

Ecclesia  catholica  est  a  fidelibus  cognoscenda 

I  (128»),  14  (140  d),   24  (i5o«)  =  1,  2,  90,  158. 
Ecclesia  capta  famosius  dicit  omnes  predesti- 

natos  et  illa  est  sponsa  Christi  etc.  i  (128  "), 

14  (140  <:)  =  2,  88,  89. 
De  ecclesia  fides  sequitur  fidem  de  spiritu  sancto 

et  qualiter?  i  (1281»),  6  (i33»)  =  3,  37. 


»)  Number  of  the  page  omitted. 


GENERAI.  INDEX. 


59. 


Ecclesia  sancta  non  habet  prescitum  partem  sui 

2  (128 1»),  4  (128=,  131")  =  3,  6. 
Ecclesie   sancte  nuilus  papa  debet  pretendere 

se  esse  caput  2  (128°),  3  (i3o^;  =  5,  17. 
Ecciesie  unitas  probatur  ex  scripturis  2  (129») 

=  9,  10. 
Extra  ecciesiam  catholicam   non  est  salus  etc. 

2  (129*')  =  11. 
Ecclesia   sancta   est   per   totum   orbem  diifusa 

2  (128'')  =  7  (86). 
Intra  ecclesiam   est    uterque   gladius   seu   po- 

testas  3  (129=)  =  13. 
Ecclesia  Romana  est    ubicunque  aiiquis  fidclis 

est  3  (129  d).  i3  (140«)  =  14,  85. 
Propter  tres  causas  ecclesia  Christi  vocata  est 

ecclcsia  Romana  3  (i3o  ")  =  15. 
Contra  negantes  ecclesiam  esse  4  (i3o  =)  =  19, 20. 
Ecclesie  sancte  membra,   sponse  Christi,  sunt 

solum  sancti  2  (128=),  4  (i3i »)  =  5,  23,  24. 
Electi  omnes  qui  sunt  ecclesia  sunt  una  per- 

sona  4  (i^o*!)  =  20. 
Ecclesia  habet  multa  capita  4  (130"^)  =  22. 
Ecclesia  particularis  non  est  illa  ecclesia  univer- 

salis  magna  4  (i3i»)  =  23- 
Ecclesie  universaliscaput  quid  vocatur?  5  (i3i  '^), 

10  (137  b)  =  26,  27,  66,  67. 

In  ecclesia  quomodo  sunt  presciti  et  quomodo 
predestinati?  io(i36c),  12  (139  »)  =  61,  67. 

Ecclesia  que  et  quomodo  fragrat  unguentis») 
optimis   et   eius    ubera    sunt   meliora   vino 

11  (137C)  =  66. 

Ecclesie  sancte    membra    sunt   unita   11  (i^^^^) 

=  68. 
Ecclesie    sancte    persecucio    ab    ecclesie   ma- 

lignancium  11  (138»)  =  70,  71. 
Ecclesia  alia  vera,  alia  pretensa  11  (i38^)  =  71. 
Ecclesie  sancte  et  suarum  parcium  composicio 

II  (137^)  =  69. 
Ecclesie  membra  et  officiales  pretensi  et  veri 

II  (i38b)  =  71,  72. 
Ecclesia  quid  est  et  qualiter  sumpsit  exordium 

ab  Abelquoad  denominacionera  ?  i3(i39  *=)  =  82. 
Ecclesie  equivocacio  i3  (i39  =)  =  81. 
In   ecclesii    esse  et  de  ecclesia  esse  quid  est? 

14  (140=)  =  89. 
Eleccio    pape   vel    cardinalium   non    facit   eos 

primatum    tenere    in    ecclesia    sed    imitacio 

Christi  sancta  14  (140«^)  =  89 
De    ecclesia    qualem    noticiam    habemus?    14 

(140  -1),  i5  (142  »)  =  90,  99,  100. 
Ecclesie  Romane  equivocacio   ad  tria  i5  (141*=) 

=  96. 
Ecclesia  sancta  quanlum  sit  artata  i5  (142  *)  =  99. 


Ecclesie  pars  quelibet  continuatur  cuilibet  16 

(143»)  =  105. 
Parcium  ccclesie  unicio  17  (i}-3e)  =  109. 
Quedam    descripcio    ecclesie    et   contra    illam 

argumenta  17  (144*)  =  113. 
Christus   est   ecclesie   sponsus,   filius  et   pater 

18  (144  •^)  =  117. 
Christi  ad  ecclesiam  respectus  18  (i44<i)  =  118. 
Ecclesia  universalis  quid  est?  19  (145  <*)  =124. 
Utrum  omnis  peccans  mortaliter  non  sit  tunc 

membrum  ecclesie?  21  (148*)  =  141. 
De  ecclesie  immunitate  21  (148^)  =  143. 
De   excommunicacione   persone   et   loci.    Tri- 

pliciter   fit  excommunicacio  iniusta  22  (149'') 

=  153. 
Contra  exempciones  27  (i54»)  =  184. 
Quomodo    ecclesia    dicitur  vinea  et   quomodo 

convertitur  in  ortum  olerum  ?  29  (i56  ")  =  197. 
Conlra   elemosine    perpetuacionem    3o    (157*), 

41  (167C)  =  203,  274,  275. 
EpiscopusmaluSjSacerdosetc.nonestepiscopus, 

sacerdos  etc.  37  (164»)  251. 
Ecclesia  materialis  seu  basilica  non  est  sponsa 

Christi  40  (166  <=j  =  269. 
Elemosinandi  rectus  modus  quis  est  ?  42  (169») 

=  286. 
Elemosine    perpetue    multe    et   ritus   perpetui 

erant  approbati  in  lege  veteri  42  (168'')  =  284. 
Ecclesia    cum    Christo    sunt    una   persona    45 

(171  <=)  =  303. 
Ecclesia  qualiter  habet  duos  gladios?  46  (173 ") 

=  314. 
Ecclesia  est  dotanda  sub  condicione  49  (176») 

=  337. 
Episcopus    vel    papa    malus    quantum    nocet 

ecclesie,  patet  per  decretum  5o  (177  ^)=347, 34S. 
Ecclesia  habet  aurum    secundum  Ambrosium 

54  (181 1»)  =  376. 
Ecclesia   fuit   ante    Christi    incarnacionem   56 

(182 1),  58  (184  «),  59  (186  »)  =  388,  389,  390,  412. 
Ecclesia  quando  incepit  habere  nomen  ccclesie? 

56  (i83»),    62  (189»),   63  (189«)  =  390,  402, 
437,  440. 

Ecclesia  sunt  omnes  electi,  qui  sunt  et  palmites 
in  Christo,   qui  Christus  est  vitis  29  (i56  »), 

57  (i83  c)  =  197,  392. 

Apprehendent  septem  mulieres  etc.  De  ecclesia 
infra  57  (i83d)  =  394,  395. 

Ecclesia  quid  est  ?  58  (i85»)  =  405. 

Ecclesia  capitur  tripliciter  59  (i85  <=)  =  408,  409. 
j  Utrum  presciti  qui  habent  fidem  sunt  de  ecclesia, 
;  et  predestinati  in  moriaii  sunt  tunc  extra 
I       ecclesiam?  59  (186^)  =  415. 


<*)  ungentis  in  cod. 


5^2 


GENERAL  INDEX. 


De    ecclesia    cadunt    aliqui     diversimode    59 

(i85  d)  =  410. 
In   ecclesia   sunt   presciti   et  tamen    nunquam 

sunt  pars  ecclesie  60  (186  »),  62  (189  »)  =  416, 439. 
Inter   ecclesiam    militantem  et   triumphantem 

differencia  et  militans  est  sponsa  sed  trium- 

phans  est  uxor  60  (186  <*)  =  419. 
Ecclesia  nunc  militans  est  postea  triumphans 

60  (187»)  =  420,  421. 
Ecclesia   est   diffusa   per   totuni    orbem   et  per 

maiorem    partem  orbis  non  est  ecciesia  60 

(187  ^)  =  422,  423. 
Ecclcsia  est  virgo   sponsa   mater  vidua  etc.  61 

(188  b)  =  431,  432. 
Ecclesia  si  est  proprie  corpus  et  que  potencia 

sibi  proprie  contingit?  62  (188  «i)  =  434. 
Ecclesia  quomodo  est  formata?  63  (189  <;)=440, 

445. 
Episcopus  non  semper  quando  pretendit  ordi- 

nare  ordinat  64  (190»)  =  448. 
De  ecclesie  passionibus  an  posset  nubere  Christo? 

67  (194  ")  =  473,  474,  475. 
De  ecclesia  illud   exponitur:  Mulierem  fortem 

quis  inveniet  67  (194*)  =  472—490. 
De  adolescentuiis,    concubinis  et  reginis  Salo- 

monis  que  sunt  in  ecclesia  67  (193  "i)  =  472. 
Ecclesia    militans    sepe    fallit    et    fallitur    73 

(200»)  =  522. 
Elias  quomodo  irrisit  quadringentos  sacerdotes 

Baal?  73  (199'';  =  520. 
Exequie  pro  mortuis  quomodo  prosunt  et  quo- 

modo  nocent  illis?  75  (202")  =  538,  539. 
Pro  exequiis   et   sepultura   circa  ecclesiam  76 

(202  <=)  =  525,  526,  527. 


Fides  de  ecclesia  sequitur  immediate  post  fidem 

de  spiritu  sancto  et  quare?  i  (128  "^)  =  3. 
Filiorum  ecclesie  procreacio  2  (129"),  11  (138»), 

i3  (139^1)  =  9,  70,  71,  83. 
Fidei  distinccio  7  (j33^)  =  42. 
De   fide    predestinatorum    et    prescitorum    10 

(.37")  =  63. 
De  forma  uniente  malos   in  corpus  unum  16 

(142 ")  =  103. 
Fides    eadem    manct   in    celis  que    est    hic   17 

(143  <»)  =  110,  111. 
Contra  forum,  nundinas  et  secularia  negocia 

que  fiunt  sed  male  in  sacris  locis  35  (161  «)  = 

235,  236. 
Fides  duplex  58  (i85«)  =  405,  406. 
Qui  sunt  qui  habent  fidem  corruptam  et  qui 

defectivam?  58  (i35'^)  =  407. 
Fides  quid  est?  5q  (i85<:)  =  408 


Fides  cum  gracia  predestinacionis  constituunt 
hominem  membrum  ecclesie  Sg  (i85<»)  =  410. 

Fides  servatur  de  possibili  sine  sacramentis 
nostris  sensibilibus  65  (191  <*)  =  457, 

Quomodo  deflendi  sunt  mortui  ?  76  (202  ^)  —  543. 

De  fletu  Christi  -^^  (2021)  =  544. 

G. 

Gladius   uterque   vel    potestas   est  intra  eccle- 

siam  3  (129  c),  46  (173»)  =  13,  314,  315. 
Generacio  filiorum  ecclesie  2  (129»),  11  (i38»), 

i3  (139  %  67  (193  <=)  =  9,  70,  81,  82,  470. 
Gracia  consumata  et  secundum  presentcm  iu- 

sticiam  12  (i38<i)  =  75. 
Gracia  et  caritas  est  terminus  communis  copu- 

lans  quodcunque  membrum  ecclesie  cuilibet 

membro  alteri  16  (143*)  =  107. 
Generacio  triplex  mala  16  (142  <=)  =  102. 
Totum  genus  humanum  est  unus  homo  divisus 

in  bonos  atque  malos  18  (145")  =  120. 
De  gracia  triplici  21  (147  <i)  =  140. 
Gregorius   liberavit    suis    precibus   Traianum 

de  inferno  a  dampnacione  75  (261  «)  =  533. 

H. 

Hostie   consecrate   tres   partes  significant  tres 

partes  ecclesie  2  (128  <*)  =  8- 
Hereticorum    divisio    ab    ccclesia  7  (i33<:)    = 

39,  40,  41. 
Humilitas  26  (i52 «)  =  172. 
Tres  gradus   heresis  \n  clero  44  (170 <^)  =  295, 

296,  297,  298 
Est  hereticus  omnis  rite  excommunicalus  eciam 

ab  homine  44  (170  <i)  =  298. 


lura  humana   et   tradiciones  defendens   peccat 

8  (i35  »)  =  51. 
ludicium   nostrum  quare  errat  circa  ecclesiam 

i5  (142")  =  99. 
De  incarnacione  verbi  20  (146  <•)  =  132. 
De  immunitate  ecclesiarum  21  (148'^),  33  (i59'') 

=  143,  222,  223. 
ignorancia  non  excusat  23  (i5o'')  =  156,  157. 
Iniuriam  remittere  quid  est?  3i  (i58»)  =  210. 
lusticie  diffinicio  37  (164")  =  253. 
Iniusticie  quoad  Deum  et  iniurie  quoad  homi- 

nem    sunt    cause     destruccionis    regni    40 

(167»)  =  271. 
lusticie  primatum  Christus  commisit  ipsi  Abel 

63  (190'')  446,  447. 
ludex  ecclesiasticus    non   debet  iudicare   inter 

litigantes  pro  temporalibus  64  (190«)  =  449. 
De  iudiciis  sepe  dubiis  dubia  iudicancium  66 
I       (193")  =  468,  469. 


GENERAL  INDEX. 


593 


Per     iusticiam     temporakm      quid     meretur 

prescitus?  66  (igSt»)  =  468. 
De  indulgenciis  76  (2o3*>)  =  549  seqq. 

K. 

Karitas  et  gracia  Jesu  Christi  est  terminus 
communis  copulans  quodcunque  membrum 
ecclesie  cuilibet  aiteri  16  (i43^)  =  107. 

Ex  karitate  sunt  mali  persequendi  3i  (i58  ")  —  211. 

Karacter  ordinis  quid  est  et  utrum  sit  in 
prescitis?  63  (iSyi)  =  443,  444. 


Lex  Dei  est  noster  adversarius  22  (146^)  =  150. 
Legi    regis   esse    inobedientem    nocet  muitum 

22  (149  •=)  =  151. 

M. 
Miraculum  quid  est  et  de  miraculis  7  (i34  *>)  =  45. 
Presciti   sunt  membra   Christi   in    potencia   9 

(i36 1»)  =  58. 
Membra  sancte  ecclesie  sunt  unita  w  (i37  »)  =  68. 
Sancii  cum   formidine  et  sub  spe  dixerunt  se 

esse  membra  ecciesie  11  (t37  <=)  =  67. 
Membrum    Christi    est    aliquis    tripliciter    11 

(138»)  =  73. 
Membrum    predestinatum    Christi    non    potest 

cessare  esse  tale  12  (138°)  =  74. 
In  medio  posuit  se  Christus  crebr  -  16  (i43'')  = 

107,  108. 
Utrum  omnis  peccans  mortaliter  non   sit  tunc 

membrum  ecclesie?  21  (148»)  =  141. 
De  mendacio    an    sit   iicitum;    an   Dcus  potest 

mentiri?  24  (i5oi),  37  (164")  =  159,  160,  161. 

^affeccione  ^     ^,,     ,      ._-, 

Martyr<:i  ,.  >-26(i52  c)=172. 

^     ^passione  corporah 

Mali  sunt  persequendi  ex  karitate  3i  (i58  »)  =  211. 

De  malorum   prosperitate   et   bonorum   tribu- 

lacione  32  (i58«i)  =  215. 
Qui  malefici  a  defensione  ecclesie  excluduntur? 

33  li59  «1)  =  223. 
Contra  misericordjam   iniustam  et  falsam  pie- 

tatem  Sg  (i65  <=)  =  261. 
Mala  consuetudo  40  (166")  =  268. 
Maioritas  et  dignitas  est  duplex  47  (174'')  =  323. 
Ex  meretrice  facit  virgincm  Christi  desponsacio  ") 

62  (188  <:)  =  432. 
De  matrimonio   Christi   et  sponsa  ecclesie  67 

(1931)  =  473,  474. 
Pro  mortuis  sufiragia  si  et  quomodo  prosunt 

70  (196  <!)  =  494. 
Mitigacio  pene  dampnatorum  dupliciter  accipitur 

70  (197  »)  =  498. 


Mendaces  quomodo  sunt  irridendi   73  (199«»)  = 

519. 
Pro  mortuis  exequie  quomodo  prosunt  et  quo- 

modo  nocent  illis  75  (202»)  =  538. 
Contra  lugentes  mortuos  75   {101'^)^  76  (202*») 
=  540. 

N. 
Negligencia  pastoris  8  (i35*)  =  49. 
Nupcie Christi  per  incarnacionem  19 (145  <*)  =  124. 
Contra  nundinas  et  secularia  negocia  in  locis 

sacris  35  (161  <=)  =  235. 
Nabuchodonozor  est  salvatus  38,  53  (180  *>)  =  369. 
Nativitas    bonorum    ex    malis    et    econtra    67 
(193«=)  =  470. 

O. 
Pro  obediencia  ad  superiorem  consulenda  est 

scriptura  sacra  7  (133°)  =  38,  39. 
Ofticiales  et  membra  in  ecclesia  vera  et  pretensa 

11  (i38b)  =  71,  72. 
Pro  obediencia  ad  regem  quomodo  fundatur  in 

scriptura?  22  (148  <*)  =  146. 
Obiigatur   Christus   plus    sue    creature    quam 
econtra  et  similitcr  sacerdos  plus  laico  quam 
econtra  45  (172 1>)  =  307,  308. 
Non  semper   ordinat  episcopus,   quando  prc- 

tendit  se  ordinare  64  (190«)  =  448. 
Utrum  in  singulis  ordinibus  caracter  imprimi- 

tur  ?  71  (197  •')  =  501,  502. 
Ordo  tripliciter  accipitur  72  (198  <=)  =  509. 
Utrum  orandum  est  pro  dampnatis?  Et  ponitur 
trimembris  distinccio  oracionis  74  (200  <*)  =  529. 
Quomodo  est  orandum  pro  mortuis?  74  (202.<*) 
=  643. 

P. 
Papa  non  debet  presumere  se  esse  caput  ecclesie 

2  (128  <»)  =  5. 
Privilegium    Petri    ligandi    atque    solvendi    2 

(129»)  =  9. 
Papa  si  cst  prcdcstinatus   et  cxcrcet  pastorale 
officium,    est  caput   tante   ecclesie   quantam 
regit  4  (130«=),  14  (141^)  =  19,  93,  94,  95. 
Duo  sunt  paracliti  in  divinis  4  (i3o^)  =  22. 
Nullus  papa  nec  aggregatum  ex  illis  est  caput 

ecclesie  5  (i3i «)  =  27. 
Non   est  de  necessitate    salutis   subesse   pape 

5  (i32b)  =  31. 
De  prepositis  quomodo  tenentur  credere  sub- 

diti?  7  (i34')  =  43. 
Pastoris  negligencia  8  (i35»)  =  49. 
Paupertas   cleri  iuxta  Ghristi  consilia  9  (i35  ») 
=  52,  53. 


»)   In    cod. 
scripta  sunt.) 


quere   plus   de  M   in   fine    registri.    (Sequencia    huius   literae   in   fine    indicis 


38 


594 


GENERAL    INDEX. 


Presciti   sunt  membra  Christi   in  pote.ncia   9 «) 

(i36i')  =  58. 
Predestinati  et  presciti  quomodo  sunt  in  ecclesia  ? 

10  (i36<=),  12  (i38<i),  18  (145  b)  =  61,  77,  121. 
Persecucio  ecclesie  sancte  ab  ecclesia  maiignan- 

cium  II  (i38»)  =  70. 
Procreacio    filiorum    Dei    et    ecclesie   2  (129 "), 

11  (i38  ■*).  67  (193  0)  =  9,  70,  71,  470. 
Predesiinatum   membrum    Ciiristi   non    potest 

cessare  esse  tale  12  (i38  ■=)  =  74. 
De  predestinatis  et  prescitis  multa  i3  (i^g^)  = 

82,  83. 
Papa  debet  spiritualiter  regere  utramque  partem 

ecclesie  et  non  seculariter  14  (141  ^)  =  94. 
Papa  quomodo  est  caput  ecclesie  14  (141^)  =  93. 
Pape  adulatores  i5  (141  <=)  =  95. 
De   pape    titulis  quomodo    debent   intelligi  i5 

(i^i^)  =  95. 
Presciti  non  sunt    de  Cliristi  ecclesia   18    (sic) 

(189»')  =  4.39. 
Contra  pape  sanctitatem  20  (1+6«)  =  130- 
Papa  quomodo  dicitur  ecclesia?  20  (147^)  =  135. 
Utrum  predestinacio  stat  in  eodem  cum  mor- 

tali?  21  (147^)  =  138. 
Utrum  omnis  peccans   mortaliter  non  sit  tunc 

membrum  ecclesie?  21  (148»)  =  141. 
De  predestinacione  21  (147 •*)  =  138. 
Privilegia  ecclesie  23  (149^— iSo'')  *>),  25  (i52»;, 

27  (54"),  3o  (157-^),  32  (159»),   33  etc.  (i63d) 

=  154-157,  168,  169-204,  217-227,  248-250. 
Primatum  desiderare  ost  vanitas  25  (152*»)  =  170. 
Pauperias  cleri  est  optimum  priviJegium  ecclesie 

26  (i53»),  28  (154 1)  =  177,  188,  189. 
Preeminencia  mundana  est  sagena  diaboli  27 

(154^)  =  185. 
Contra  perpetuacionem  elemosine  3o  (1^7 «)  = 

203. 
Persequendi  sunt  mali  ex  karitate  3i(i58»)  =  211. 
Pro  peccancium  correccione  35  (162»)  =  238,  239 
Contra  peccancium  defensores  36  (162'')  =243 
Materia  super  peccati  voluntate  38  (164 ^)  =  255 
Contra  pietatem  falsam  et  iniustam  misericor 

diam  39  (i65  <=)  =  261,  262. 
Pacem  perturbantes  40  (167"*)  =  272. 
PassioChristi  non  fuit  medium  ad  acquirendum 

dominia  clero  45  (172»)  =  306. 
De  patrimonio  crucifixi  46  (172 «)  =  311. 
Prelati  ecclesie  vocantur  domini  46  (172  «)  =  310. 
Possessio  iusta  est  iustificata  ex  Christi  passione 

46  (172  <J)  =  312. 
Quomodo  papa,  quomodo  imperator   et  quo- 

modo  Christus  sunt  capita  ecclesie  48  (174  «) 

=  325. 


Papa   malus  vel   episcopus  quantum   nocet  5o 

(177  b)  =  347,  348. 
Papa  non  semper  quando  pretendit  absolvere 

absolvit  5i  (178«)  =  353. 
I^apa  vel  vicarius  Christi  quis  est  ?  53  (180  »)  =  366. 
Passio  Ghristi  perfecit  nos  et  omnia  57  (184»), 

74  (201  *)  =  397,  531. 
Utrum   patres  veteris  testamenti  fuerant  chri- 

stiani?  57  (184»)  =  398. 
Solum  predestinatus  est  proprie  christianus  57 

(184  b)  =  399. 

An  presciti  qui   habent  fidem  sunt  de  ecclesia 

et   predestinati    in    mortali    sunt   tunc  extra 

ecclesiam?  59  (186'')  =  415. 
Presciti  sunt  in  ecclesia  et  tamen  nunquam  sunt 

pars  ecclesie  60  (186  •),  62  (189  »>)  =416,  439. 
Predestinatus    carens    fide   est  de    ecclesia  <)0 

(186  <=)  =  416. 
Sicut  Petrus  gessit  typum  omnium  predestina- 

torum  pastorum,  sic  Judas  omnium  prescito- 

rum  pastorum  ipsum  in  avaricia  sequencium 

61  (187  <:)  =  424. 
Proditor  est  veritatis  qui  ipsam  non  pronunciat, 

sicut  et  similiter  qui  ipsam  non  defendit  61 

(188»)  =  429. 
Primatum  iusiicie  Christus  commisit  ipsi  Abel 

63  (190  b)  =  446,  447. 

Presciti    utrum    gerant    ordines    et    officia    in 

ecclesia?  63  (189  <J)  =  441,  442. 
Presciti  habent  caracterem  ordinis  63  (189  "^)  = 

441  -  443. 
In    prescitis    est   caracter   ordinis  delebilis  63 

(190«)  =  444. 
In  patria  quilibet  sanciorum   erit  sacerdos  63 

(190*)  =  446. 
Predicator  qualem  spem  debethabere  ad  Deum? 

64  (190  <!)  =  450. 

Precaria  accipitur  dupliciter  64  (191'')  =  453. 
Potestas  faciendi  miracula  semper  fuit  utilior 

ecclesie  quam  bona  temporalia  66  (192  <:)  =  462. 
Nullus    prescitus  accipit    rite   baptismum    quo 

deleretur  peccatum  originale  66  (193»)  =  467. 
Prescitus  quid  meretur  per  talem  iusticiam?  66 

(193  b)  =  468. 
De  peregrinacione  66  (192  «i)  =  465. 
Papam  non  tenemur  credere  esse  caput  ccclesie 

nostre  66  (192  <>)  464. 
Djfferencia  inter  peccatum  presciti  et  predesti- 

nati  67  (194*)  =  476. 
Mitigacio  pene  dampnatorum  70  (197*)  =  498. 
Quomodo  plangendi  sunt  mortui?  75  (202»),  76 

(202  <')  =  537,  538,  539,  543. 
Papc  auctoritas  usurpata  78  (204  <>)  =  661. 


*)  Number  of  the  page  omitted. 


')  Hic  titulus  1.  c.  deest. 


GENERAL  INDEX. 


595 


R. 

Romana   ecclesia   vocata    est    ecclesia    Christi 

propter  tres  causas  3  (i3o»)  =  15. 
Romane    canonizacioni  quomodo    est   creden- 

dum?  7  (i34»)  =  44. 
Ad   regem   obediencia   quomodo    fundatur   in 

scriptura?  22  (148  ^)  =  146. 
De  refugiis  fugitivorum  22  (148  *)  =  146,  147. 
Remittere  iniuriam  quid  est?  3i  (iSS*)  =  210. 
Qualiter  sabbatizacio  et  remissio  pro  anno  sep- 

timo  et  iubileo  fuit  valida  tempore  suo  et  non 

iam?  32  (158°)  =  214. 
Restituere  tenetur  spoliator  40  (166"),  45  (171'!) 

=  304,  305. 
Religiones  et  elemosine  et  multi  ritus  perpetui 

erant  approbati  in  lege  veteri  42  (168  *)  =  284. 
Rex  peccat  si  non  corrigit  clerum  elemosinis 

abutentem  5o  (176  <*j  =  341,  342. 
Rex   habet    civile   dominium    super  clerum  5i 

(177«»)  =  350,  351. 
Pro  rege  consilium   ad  inquirendum   quantum 

clerus   occupat   de  bonis   temporalibus   5i») 

(178°)  =  355,  356. 
Contra  rectores  malos  ecclesiasticos  64  (191  <=) 

=  451. 
De    colentibus   reliquias   sanctorum   66  (192») 

=  465. 
Roraanum  poniificem  non  tcnemur  credere  esse 

caput  ecclesie  nostre  66  (192  "i)  =  464- 
De  reginis,  concubinis  et  adolescentulis  Salo- 

monis  67  (193  <*)  =  472. 


Sacramentalis  cibi  virtus  i  (128'')  =  4. 

De  sanctis  quomodo  est  credendum?  7  (1^4  *>)  = 

44,  45,  46. 
Spiritus  sanctus  qualiter  in  diversis  signis  ap- 

paruit  10  (137'')  =  64,  65- 
Salomonis  regine,    concubine  et  adolescentulc 

quid  sentenciant  19  (14^  **)  =  125. 
Senium  et  antiquitas  in  quo  ditferunt  20  (147') 

=  132,  133. 
Sequela  Christi  26  (i53^)  =  177. 
Scripture    sacre   honor,    quia    in    ipsa   omnis 

veritas  continetur  26  (152*)  =  173. 
Qualiter  sabbatizacio  pro  anno  septimo  et  re- 

missio   pro  anno  iubileo  fuit  valida  tempore 

suo  et  non  iam  32  (i5S  <=)  =  214. 
Status  cleri  32  (i58  «),  42  (168 1)  =  214,  284. 
Sacerdos  malus  episcopus  etc.  non  estsacerdos, 

episcopus  37  (164»)  =  251. 


Spoliator  tenetur  restituere  40  (166  «i),  45  (171*') 

=  269,  304,  305. 
Contra  securitatem  dotacionis  41  (167  <=)  et  infra 

(170  »>)  =  274,  275,  294. 
Scriptura  sacra  quomodo    debet  defendi  et  te- 

neri?  47  ('73i)  =  318,  319. 

Sacerdotes  <  ^"J^^  >  49  ('75 «)  =  333. 

Servi  civilis  condicio  5i  (177*)  =  350 
Salvacio  Constantini,  Nabuchodonosor  53  (180  '») 

=  369. 
Beati  Silvestri  defectus  53  (180  ">)  =  36S. 
Spiritus  hominis  est  eadem  persona  cum  hominc 

60  (187»)  =  421. 
Sacerdos   quomodo    se    privat   sacerdocio.    Et 

tamen   quomodo  manet   sacerdos    64   (190«=) 

=  447,  448. 
Sacerdos   non  debet  litigare   pro  temporalibus 

64  (190  <=)  =  449. 
Contra  sacerdotes  (et)  rectores  malos  64  (191  *) 

=  451. 
Qualem    spem    debet    habere    predicator    ad 

Deum?  64  (190 <*)  =  450. 
Sacerdos   malus  est  sacerdos  et   ministrat   64 

(190  <=)  =  448. 
Utrum  omnis  qui  pretenditur  esse  sacerdos  sit 

sacerdos'»)?  65  (191  <=)  =  455. 
Sine  sacramentis  nostris  sensibilibus  de  possi- 

bili  servatur  fides  65  (191'^)  =  457. 
Stultum  est  laicum  sine  evidencia  dubitare  an 

porrigens    sibi   sacramenta    sit   sacerdos    65 

(192  d)  =  457. 
De  Samuele  an  ipse  fuit  suscitatus  et  quomodo 

diabolus  decipit  homines  per  tales  mortuos 

66  (193»)  =  466. 
Suffragia  pro   mortuis  si  et  quomodo  prosunt 

70  (I96<'),  73  (202»)  etc.  =  494,  537. 
De  eadem  materiam  (sic)  quere  per  ordinem. 
Argumenta  quod  omnes  salvabuntur  cum  solu- 

cionibus  70  (197»),  73  (200")  =  496,  524. 
Tantum  in  tribus  sacramentis  caracter  impri- 

mitur  71  (197  <=)  =  501. 
Pro   sepultura    et  cxequiis   circa   ecclesiam  76 

(202  o)  =  542. 
Quomodo  contlngit  unum  saiisfacere  pro  alio 

77  (204*»)  =  557. 

T. 

Temporalium  amissio  minus  dolenda  est  quam 

amissio  virtutis  8  (i35»)  =  50,  51. 
Contra  tradiciones  humanas  8  (i35'')  =  51,  62. 


»)  Number  of  the  page  oraitted, 
dunt  esse  sacerdotes  sint  sacerdotes. 


'')  in  cod.  fol.  iqi  rectius:  Dubitatur  an  qui  preten- 

38* 


5q6 


GENERAL  INDEX. 


Temporalium  amor  occultus  quomodo  cogno- 

scitur  27  (i53<»)  =  181. 
Temporalium  ablacio  27  (i53«=)  =  179. 
De  tribulacione   bonorum  et  prosperitate    ma- 

lorum  32  {ibS^)  =  215. 
Temporalia   debet  clerus  habere    moderate  42 

(1681)  =  284. 
In    testamento    veteri    erant   multe   elemosine 

religiones    et    ritus    perpetui     approbati    42 

(168 1)  =  284- 
De  Traiano  quem   Deus   per  oracionem   beati 

Gregorii  a  dampnacione  liberavit  75   (201  «) 

=  533. 
Contra  Ticonium  Augustinus  de  corpore  sancte 

ecclesie  18  (145  »>)  =  120,  121. 

(U)  V. 
Virtus  cibi  sacramentalis  i  (128^)  =  4 
Unitas  ecclesie   probatur  ex  multis   scripturis 

2  (129"),  II  (137»)  =  10,  68. 
Vir  perversus  non  est  caput  uxoris  nec  est  per 

ipsam  imifandus  3  (iSo^)  =  18. 
De  Urbano  VI,  laus  eius  6  (i33i>)  =  37,  38 
Virtutis    amissio    magis    dolenda     est    quam 

amissio  temporalium  8  (i35  »)  =  50,  51. 
Verbum  domini  adulterantes  9  (i36  »)  =  56. 
Ubera  et  unguenta  ecclesie  11  (i37°)  =  66- 
Unitatis  octo  modi  17  (143»)  =  109. 
De  univoca  racione  ecclesie  17  (143  <=)  =  109- 
Vinea  dicitur  ecclesia   et  quomodo  convertitur 

in  ortumolerum?  29  (i56»),  57  (183«)  =  197, 

392. 
De  voluntate  peccati  38  (164  ^)  =  255. 
Vicarius  Christi  aut  Petri  quis  est?  53  (180»)  = 

366,  367. 
Pro  universali  reali  pulcra  58  (185»)  =  405. 
Veritatis  est  proditor   qui   ipsam  non  pronun- 

ciat  sicut  debet  et  similiter    qui  ipsani  non 

defendit  61  (188  «)  =  429. 
Virginem    facit  ex  meretrice   Christi    despon- 

sacio.  62  (188=)  =  432. 

X, 

Christus  est  equivoce  caput  tam  fidelium  quam 

omnium  infidelium  g  (i?6»)  =  57. 
Christus    salvavit  totum  mundum  qucad  suffi- 

cienciam  10  (i36  =)  =  59,  60. 
Christus  posuit  se  crebro   in  medio    16  ('43^) 

=  107,  108. 
In   Christo  quomodo    fit   copulacio    16    (143  *>) 

=  107. 
Utrum  Christus  fuit   ante    incarnacionem  ?    19 

(146  ")  =  126. 


Christus  in  primo  instanti  mundi  fuit  sponsus 

ecciesie  19  (145«=)  =  123,  124. 
Nupcie    Christi    per   incarnacionem    19    (145*) 

=  124. 
Utrum  verbum   est  homo    Christus  Jesus   ante 

incarnacionem  19  (146")  =  126- 
Christus  per  incarnacionem  originavit  ecclesiam 

christianam  19  «)  (145  <*)  =  124. 
Christus  desponsavit  sibi  matrem  suam  eccle- 

siam   non  secundum   se   totam  20  (146'')  = 

131. 
Omnia  membra  Christi  mistica   sunt  Christus 
■   20  (147 1>)  134. 
Utrum  Christus  et  quodlibet  membrum  ecclesie 

sit  eadem  ecclesia  numero  20  (147")  =  133. 
Christi  sequela  26  (153")  =  177. 
Christus   et  sua  ecclesia  sunt   una  persona  45 

(171  c)  =  303. 
Christus  non   ad   hoc   est  passus  ut   acquirat 

dominia  clero  45  (172  *)  =  306. 
Chriitus    plus    obligatur   creature    sue    quam 

econtra  et  similiter  sacerdos  laico  plus  quam 

econtra  ^5  (172 1»)  =  307. 
Nota  Christus  pro  quibus  passus  est  45  (171  <•) 

=  305 
Chrisii   passio  iustificavit  omnem   iustam   pos- 

sessionem  46  (172  ^)  =  312. 
Christi  vicarius  aut  Petri  quis  est  53  (180»)  = 

366. 
Chrisli   passio  perfecit  omnia  57   (184»)  =  397. 
Christi   membra   viancia  illuminant  beatos   57 

(i83d)  =  395. 
Utrum  patres  veteris  testamenti  fuerunt  chri- 

stiani?  57  (184»)  =  398. 
Homines  dicunturtripliciter  christiani  57  (184») 

=  397. 
Christus    non   est  christianus  cum  argumentis 

ad  oppositum  57  (184  ")  =  400. 
Christus   est  nomen   appellativum  57  (184  »)  = 

400. 
Solum   predestinatus   est   proprie    christianus, 

quomodo    Christus    est    lapis    angularis    60 

(187»)  =  420. 
Chrisio  fuit  imposita  blasphemia  ut  cicius  ex- 

tingucretur  61  (187  ^)  =  426. 
Christi  desponsacio  facit  ex  meretrice  virginem 

62  (188«')  =  432. 

Christus  commisit  primatum  iusticie  ipsi  Abel 

63  (190  !>)  =  446,  447. 

Solus  Christus  potuit  fortem  mulicrem  que  est 
ecclesia  invenire  67  (194")  =  474. 

De  Christi  coniugio  et  ecclesia'' )  sponsa  67  (193  <») 
=  473. 


•)  Number  of  the  page  omitted. 


*>)  In  cod.  ecclesie  sponse. 


II.  Index  of  Names. 


Aaron  285,  400,  402. 

Aaronitae  76,  214,  284,  28^,  402. 

Abel  i5,  24,  70,  81,  82,  97,  124, 
Sgr,  392,  393,  420,  446,  447. 

Abiathar  144. 

Abiron  382. 

Abner  144. 

Abraham  6,  24,  82,  83,  127,  32o, 
4o3,  433,  470,  480. 

Achab  198. 

Adalbertus  Ranconis  de  Ericinio 
in  Boemia  92. 

Adam  11,  60,  70,  81,  127,  i35, 
i5i,  164,  440,  441. 

Adonia  144. 

Aegyptii  (=  Egyptii)  254. 

Aegyptus  (=:  Egyptus)  433. 

Aethiopia  (=  Ethiopia)  290. 

Agag  262. 

Agar  470- 

Altissidorensis(Autissidorensis) 
493,  498,  555. 

Amasan  144. 

Ambrosius  88,  25i,  261,  2b2, 
353,  376,  377.  457,  546. 

Aminadab  204. 

Anastasius  87. 

Anglia  (Angliae  regnum)  14,  i5, 
3o,  142, 143,  144,  145,  146,  147, 
148,  149,  i5o,  i5i,  i52,  i56,  157, 
216,  218,  219,  220,  229,  23o, 
234,  2^7,  239,  244,  245,  25o, 
263,  264,  265,  270,  271,  275, 
278,  279,  282,  3io,  326,  327, 
328,  329,  33i,  333,  334,  335, 
336,  337,  338,  339-343,  344, 
347,  35o,  35i,  352,  353,  354, 
355,  356,  366,  371,  374,  377, 
383,  384,  386,  427,  491. 

Angliae  reges  142,  143,  146,  148, 
i52,  2o5,  217,  218,  219,  220,  221, 
229,   233,   234,  254,  264,  265, 


266,  282,  329.  334,  336,  337, 
338,  339,  340,  341,  342,  343, 
344,  345,  374,  383,  384,  491. 

Anglicana  ecclesia  217,  244,  2^5, 
253,  267,  366,  386. 

Anglici  352. 

Anglicus  146,  386. 

Anna  478. 

Anselmus  127,  259,  422,  5o6. 

Antichristus  356,  377,  ^bi. 

Antisimon  see  Siraon. 

Antiochia  i5. 

Apollo  36,  280. 

Archidiaconus  (Guido  de  Bay- 
sis)  68,  212,  257,  540,  55o. 

Ardmacanus  see  Fitz  Ralph. 

Arianus  400. 

Aristoteles  2,  8,  61,  62,  100,  104, 
106,  108,  116,  i58,  160,  193,  233. 

Arius  400,  401,  496. 

Asia  290. 

Asiana  ecciesia  3i. 

Assirii  376. 

Augustinus  s.  3,  4,  5,  6,  7,  10, 
12,  18,  19,  36,  37,  42,  43,  47. 
48,  49,  5o,  5i,  59,  63,  64,  65, 
66,  71,  74,  77,  79.  81,  82,  83, 
84,  85,  88,  89,  90,  94,  io3, 
III,  112,  120,  121,  i3o,  1.33,  i36, 
137,  i38, 139, 148, 149,  i5o,  160, 
i63, 164,  166,  173,  175,  181,  182, 

l85,  186,   188,  197,  203,   212,  2l3, 

241,  242,  256,  261,  268,  269, 
270,  281, 3oi,  3o2,  3o3,  3io,  3ii, 
3i4, 3i6,  3i8,  321,  322,  328,  329, 
346,  347,  362,  366,  367,  ^69, 
372,  38o,  385,  389,  390,  391, 
392,  393,  394,  397,  399,  401, 
4o3,  4o5,  406,  407.  408,  409, 
410,  416,  417,  418,  419,  422, 
423,  426,  428,  429,  43o,  43i, 
432,  437,  438,  439,  442,  443, 


446,  447,  449,  454,  457,  458, 
464,  466,  467,  469,  470.  473, 
474,  475,  476,  477,  478,  479, 
480,  481,  48?,  483,  484,  486, 
487,  489,  495,  496,  5i8,  521, 
523,524,525,528,529,530,534, 
535,  536,  537,  538,  S^r,  542, 
543,  563,  579. 

Augustinus  abbas  336. 

Averrhoes  g5,  293,  386. 

Baal  93,  291,  434,  520. 

Babel  65. 

Balaam  448. 

Balthasar  274. 

Baptista  see  Johannes. 

Barnabas  34. 

Bathman  see  Wilhelmus 

Beda  12,  i37,  199,  3oo. 

Belial  121. 

Bellus   Mons  (Beaumont)   local 

name  at  Oxford  i5. 
Bernhardus  s.  i3,  66,  67,   100, 

109,   i37,   3i4,   3i6,   3i7,   328, 

343,  422,  5i6. 
Bethlehemiticus    (Christus)  16, 
Bocmia  338. 
Bohemi  299. 
Bolonia  (Bononia)  366. 
Bonaventura  s.  494,  496,   497, 

498,  499,  5oo,  5oi,  5o2,  5o3, 

5o4,5o5,  507,552,  554,  555,  563. 
Bonifacius  VIII.  7,  25,  26, 33,  34, 

37,  84,  III,  112,  114. 
Bonifacius  416,  417,  469. 
Bradwardine  79,  i38. 
Britones  217,  326. 

Cananaei  70,  485,  486. 
Canterbury  79. 
Cardinalis  419,  421. 
Caym  70,  81,  82,  391. 


598 


INDEX  OF  NAMES. 


Cayphas  85,  448. 

Cephas  see  Petrus. 

Cham  82 

Chrysostomus  s.  70,  74,  83,  i37, 
170,  171,  172,  173,  333,  390, 
393,  428,  429,  43o,  446,  467, 
5i3,  5i4,  539,  543. 

Christus  i  seqq. 

Clemens  s.  3oo. 

Clemens  VII.  pap.  32,  37,  188, 
3o9,  3.S2. 

Coelestinus  V.  33,  34. 

Commentator  see  Averrhoes. 

Constantia  333. 

Constantinus  179,  3oo,  3or,  3o3, 
3o4,  3o5,  3i8,  3i9,  322,  323, 
327, 352,  36r,  367, 368,  369, 434. 

Constantinopolis  i5,  434. 

Corinthii  38o,  488,  58o. 

Cornelius  34. 

Cresconius  241,  242. 

Cyprianus  527,  540. 

Damascenus  63. 

Damasus  25i. 

Daniel  259,  329,  378,  527. 

Dardanus  66,  85,  94. 

Darius  259. 

Datan  83,  283. 

David  6,  10,  16,  24,  iii,  114,  i^g, 

144,  363,  402,  415,  447- 
Demetrius  252. 
Dene  (Denia),  comes  de  142. 
Diana  252. 
Dulcicius  III. 
Dunelmiae  comitatus  217. 

Edgarus  rex  2o5,  229,  277,  278. 
Edwardus  confessor  2o5,   206, 

277,  278. 
Edwardus  II.  rex  217. 
Edwardus  III.  79,  243,  332. 
Egyptii  see  Aegyptii. 
Egyptus  see  Aegyptus. 
Enoch  24,  82. 
Esau  82,  470. 
Eva  81,  440. 

Evangelista  see  Johannes. 
Eugenius  papa  i3,  3i6,  328,  5i6. 
Eunuchus  34. 

Faustinus  episcopus  66,  67. 

Finees  see  Phinees. 

Fitz  Ralph,  Richard  archbishop 

of  Armagh  21,  22,  23,  92,  94, 

3o2. 


Fotiniani  see  Photiniani, 
Francia  3o,   32,   217,   219,   332, 
368,  427. 

Gesse  447. 

Graeci  (Greci)  32,  93,  576. 

Graecorum  epistola  362. 

Gransoni  see  Johannes. 

Gregorius  papa  s.  i5,  2r,  22,  23, 
24,  29,  48,  49,  5o,  5i,  52,  53, 
54,  55,  56,  57,  71,  85,  95,  104, 
i5i,  i63,  174,  175,  176,  177,  181, 
200,  201,  208,  "215,  216,  225, 
226,  23i,  238,  246,  252,  295, 
296,  297,  3o3,  341,  342,  353, 
424,  429,  43o,  43i,  433,  442, 
446,  447,  449,  4^0,  45r,  452, 
455,  457,  523,  524,  525,  53r, 
533,  534,  537,  539,  542,  543, 
545,  546. 

Gregorius  IX.  192. 

Gregorius  XI.  326,  352,  353,  358, 
366,  564,  565,  571,  572. 

Grosteste,  bishop  of  Lincolngg, 
100,  184,  35o,  468. 

Haule  see  Johannes. 

Hebraei   (Hebrei)    64,    93,    3i2, 

406,  470. 
Helias  24,  93,  190,  457,  467,  520. 
Hely  222,  255,  257,  278,  283. 
Henricus     de     Gandano     283, 

317,  3i8. 
Hieronymus  s.  39,  40,  41,   87, 

25i,  3oo,  362,  428,  432,  433, 

5i6,  527,  579. 
Hispania  142. 
Hispaniensis  captivus  see  Dene, 

comes  de. 
Hostiensis  236,  494,   496,   5i7, 

5i8,  519,  521,  522,  547,  567. 
Hugo  de  Sancto  Victore  86,  91, 

3i8,  378,  379,   38o,  421,  422, 

428,  5i6. 
Hugutius  224,  225,  5i8,  52i,  522. 
Hus,  Johannes  16,  25,  47,  6g, 

75,  76,   82,   92,   ii5,   117,    123. 

140,  334,  336,   337,  338,  341, 

343,  344,  345,  347,  349- 
Hyslep  archiep.  Cant.  see  Simon. 

Jacobus  s.  24.,  83,  172,  188,  470, 

546. 
Jericho  60. 
Jeroboam  457. 


Jerusalem  3,  8,  i5,   18,  49,   60, 

84,  i54,  259,  377,  420. 
Jerosolimitana  ecclesia  389. 
Jesabel  198. 
Jesuani  400. 
Indi  32. 
India  290. 

Innocentius  papa  93,  228,  55o. 
Joab  143,  144,  145,  272. 
Job  23,  24,  32,  252,  3i2,  419,  470, 

527,  534,  566. 
Johannes  Baptistai37,  179,  iy8, 

323,  35i. 
Johannis    Evangelista    35,    172, 

180,  i83,   189,   195,   196,   3oi, 

3i4,  36i,  438. 
Johannes  Damascenus  63. 
Johannes  de  Deo  14. 
Johannes  XXII.  81,  362,  58i. 
Johannes  XXIII.  33^. 
Johannes  rex  Angliae  354. 
Johannes  dux  Lancastriae   266. 
Johannes  Haule  142,  143. 
Johannes  Gransoni  332. 
Johannes  de  Howeden  101. 
Johannes  Monachi  419. 
Johannes  (?)  549. 
Jonas  329. 
Joseph  24,  546. 
Josue  24. 

Isaac  24,  4o3,  470,  564. 
Isidorus  i3,  86,  rii,  ri2,  118,  243, 

244,  25l. 
Ismael  82,  83,  4o3,  470. 
Israel  ii3,   284,  33o,   400,  402, 

4o3,  483,  486,  546. 
Israelita  ii3,  400,  402,  4o3,  470. 
ludaea  8,  i5,  i54,  290. 
ludaei  4,  6,  i5,  71,  102,  229,  252, 

43i,  470,  474,  529,  548. 
ludas  see  Scarioth. 
ludas  Macchabaeus  540. 

Kenmerton  (Kemerton)  47. 

Lancastriae  dux,  see  Johannes. 
Langham  see  Simon. 
Lateranense  palacium  36i. 
Latini  576. 

Latinorum  ecclesia  93. 
Laurentius  369. 
Lazarus  544. 
Leo  papa  9,  igi. 
Leonardus  s.  368. 
Levi  127, 


Levitae  147,  284,  372. 
Ligures  349« 
Lincolnia  468,  4qr. 
Lincolniensis,  see  Grosteste. 
Linus  211. 
Lombardia  217. 
Londonia  142. 
Lucifer  309,  35o. 
Lumbardia  see  Lombardia. 
Lyle,  see  Tiiomas  of. 

Macedonius  347,  454. 

Machomet  517. 

Magister  Historiarum,  see  Petrus 

Comestor. 
Manichei  484,  52i. 
Maria  Magdalena  471. 
Martha  471. 

Mattusalem  see  Methusalem. 
Medorum  satrapae  260. 
Melchisedech  32o. 
Methusalem  553. 
Michael  39,  35o. 
Mons  apud  Pragam  35g. 
Moyses  24,   82,   143,   241,   470, 

546. 

Naboth  198. 

Nabuchodonosor  260,  261,   274, 
3i2,  329,  309,  370,   377,  534. 
Nazarenus  16. 
Nicolaus  IL  298,  549. 
Nicolaus  IIL  171,  206,  229,  549. 
Nicolaus  diaconus  365. 
Nicolaus    Putanensis   32o,    32i, 

322. 

Ninivitae  244,  329, 
Noe  12,  24,  82,  470,  527. 
Normanni  217,  278. 

Oldcastle,  Sir  John  47. 

Ophni  355. 

Orientalis  ecclesia  362. 

Origenes  524. 

Oxonia  i5,  371,  374,  499. 

Paulus  s.  i5,  32,  34,  36,  3^,  114, 
139,  180,  182,  i83,  211,  252, 
263,  264,  280,  281,  38o,  387, 
415,  465,  469,  5n,  544,  557. 

Paulus  573,  582. 

Pelagius  186, 

Petrus  s.  9,  12,  i3,  i5,  22,  23, 
26,  27,  28,  3o,  34,  35,  36,  76, 
86,  87,  iir,  114,  i3o,  140,  146, 


INDEX  OF  NAMES. 

i65,  174.  175,  178,  i83,  186, 
i88,  198,  2o5,  206,  207,  211, 
256,  273,  285,  3oo,  3x0,  3i3, 
3i4,  3i5,  3i6,  317,  322,  323, 
326,  328,  353,  363,  365,  368, 
387,  395,  399,  407,  4i5,  424, 
425,  465,  469,  476,  5o9,  526, 
529,  552,  556,  557,  56i,  562, 
563,  567,  568,  575,  578. 

Petrus  256,  368,  436,  509,  529, 
573,  582,  574,  540,  557. 

Petrus  Abaelardus  3^3. 

Petrus  albus  3o. 

Petrus  Comestor  i63,  164. 

Petrus  clericus  256. 

Petrus  musicus  3o. 

Philippus  34. 

Phinees  255. 

Phitonissa  466. 

Photiniani  484 

Pilatus  424. 

Polycarpus    87. 

Porphyrius  401,  402. 

Praepositivus  493,  494. 

Praga  35^. 

Rachel  83. 

Ranconis  see  Adalbertus. 

Raymundus,  nepos  Gregorii  XI. 

366. 
Rebecca  470. 
Recab  248. 
Recabitae  248. 
Remus  400. 
Richardus  II.  rex  Angliae   142, 

143,  i5i,  i52,  270,  332. 
Richardus  Shakille  142,  143. 
Richardus  de  S.  Victore  72,  73, 

74,  77»  417. 
Roffensis  episcopus  35^. 
Roma  7,  14,  i5,  16,  ii3,  157. 
Romana  ecclesia  i3,  14,  i5,   16, 

20,  26,  28,  37,  38,  42,  44,  58, 

85,  86,  87,  88,  92,  93,  96,  ii5, 

i83,  191,  194,   232,   233,  298, 

299,  353,  362,  391. 
Romana  curia  257,  33o,  332,  35^, 

357,  vide  et  Rom.  pontif. 
Romani  401,  425,  426. 
Romanum  imperium  299,   320, 

324,  325. 
Romanus  ii3. 
Romanus  pontifex  (papa)  5,  7, 

14,  i5,  16,  17,  19,   25,   26,   28, 

29,  3o,  3i,  32,  33,  34,  35,   36, 


599 

37,  38,  66,  68,  76,  77,  84,  87, 
.  88,  89,  92,  93,  94,  g5,  96,  112, 
114,  n5,  i3o,  i35,  191, 194,  253, 
254,  275,  3io,  320,  323,  3Hf 
325,  326,  327,  33o,  338,  35i, 
352,  353,  354,  355,  356,  35^, 
358,  36r,  366,  369,  38o,  382, 
385.  386,  387,  4G0,  464,  465, 
491,  56i,  562,  .'63,  564,  565, 
566,  567,  568,  569,  570,  571, 
572,  573,  574,  575,  58i. 
Romulus  400,  401. 

Salomon  10,  97,  i25,   i36,   143, 

144,  145,  146,  272,  383,  447, 

471. 
Samaria  35. 
Samaritanus  60. 
Samuel  466,  467. 
Sara  470. 

Saxones  217,  278,  33i,  336. 
Saul  262,  466. 
Scarioth  83,  114,  i39,    140,    i52, 

177,  i83,  326,  333,  353,  424, 

425,  427,  43o,  442,  443,  444. 
Sem  70 
Sergiusmonach.  (papa)  290, 333, 

517. 
Shakille,  see  Richardus. 
Silvester  I.  (papa)  194, 195,  3oo, 

3o5,   3i8,  319,   322,   323,   327, 

328,  359,   36i,  362,   363,  36^, 

367,  368,  36g,  370. 
Simon  summ.  sac.  548. 
Simon  magus  83, 178,  462,  463, 

568, 
Simon  Hyslep,  archiep.    Cant. 

371. 
Simon  Langham  371. 
Sinai  433. 
Sodoma  294,  374. 
Sodomi  i52. 
Stephanus  s.  114. 

Templarii  332. 

Tewkesbury  47. 

Thebaica  legio  3g. 

Theotunici  ig^. 

Thomas  apost.  32,  36g. 

Thomas  Aquin.  57,  58,  5g,  60, 
6^,  70,  77,  78,  88,  164,  283, 
36g,  4i5,  416,  432,  433,  495, 
496,  498,  5o6,  5o7,  509,  523, 
55i,  552,  553,  563,  564,  ^79. 

Thomas  Cant.  199,  3io. 


6oo 


INDEX  OF  NAMES. 


Thoraas,  see  Bradwardine 
Thomas  de  Lyle  332. 
Ticonius  4,  120,  121,  409. 
Timotheus  ap.  5i,  181,  3o2. 
Titus  426. 

Tobias  276,  478,  541. 
Toletanenseconcilium  452,  544- 
Traianus  53i,  533,  534- 


Vespasianus  426. 
Vincentius  ep.  12. 
Universitas  Oxonien. 

nia. 
Volusianus  173. 


see  Oxo- 


Urbanus   VI.   37,    38,   87,    352, 
358. 

Walsingham  47,  217,  332. 
Westmonasterium  142,  143,  146, 
i55,    i59,    174,    175,  204,  2o5, 

230,   23l,   244,    252,   270,   273. 

Wilhelmus  I.  (conquestor)  278, 

33i. 
Wilheimus  de   St.   Amore  555. 
Wilhelmus  Bateman  332. 
Wilhelmus  Duranti  555. 
Wilhelmus   de  Mone  Laudano 

555. 


Wilhelmus  theologus    555,   556, 

563.  _ 
Worcestershire  47. 
Wyclif  4,  43,  124,  142,  162,  255, 

2S7,  258,   266,  273,  288,  337, 

3+2^  344,  347,  348,  349,  35o, 

408,  422,  461. 
Wyntoniensis  dominus370,  371. 

Ysaac  see  Isaac. 
Ysmahel  see  Ismael. 

Zacharias  425,  447. 
Zebedei  filii  169,  170,  179. 


Corrections. 


Pag.    4  line    3  for  de  doctrina  christina  read  De  Doctrina  Christiana. 

(Simiiia  et  in  pluribus  locis  seqq.  lector  emendet. 
„    55      «    34    (.    ib.  Codd.  read  i3.  Codd. 
„    loi     H    35    ,<    Correx.  read  Correxi. 
„  125      «      I  for  145«=  read  145^. 
„  282      „    35  read  :  A  in  marg. 
«  370     «10       «      180 ». 

«  389     «    3i  for  Retraccionum  read  Retractacionum. 
«  410      «    II  for  i85  read  i85^. 
«  417      «      I  for  186  read  186«. 
«  45i      „    36    ,,    itis  read  it  is. 


Carl  Prommc,  Priiiter  to  the  Imp.  and  Roy.  court.-Vieuna. 


^ 


5 


o   m 

•H    Is 


•H    O 


-l 


UNIVERSITY  OF  TORONTO 
LIBRARY 


Acme    Llbrary    Card    Pocket 

Under  Pat.  "  Kef.  Index  File." 
Made  ty  LIBRARY  BUREAU