Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/italiapontificia02cath
REGESTA
PONTIFICVM ROMANORVM
IVBENTE REGIA SOCIETATE GOTTINGENSI
GONGESSIT
PAVLVS FRIDOLINVS KEHR
ITALIA PONTIFICIA
YOL. II
LATIVM
BEROLINI
APVD WEIDMANNOS
MDCCCCVII
ITALIA PONTIFICIA
SIVE
REPERTORIVM PRIVILEGIORVM ET LITTERARVM
A ROMANIS PONTIFICIBVS ANTE ANNVM MCLXXXXVIII
ITALIAE
ECCLESIIS, MONASTERIIS, CIVITATIBVS SINGVLISQVE PERSONIS
CONCESSORVM
IVRENTE REGIA SOCIETATE GOTTINGENSI
CONGESSIT
PAVLVS FPJDOLINVS KEHR
VOL. II
L A T I VM
BEROLINI
APVD WEIDMANNOS
MDCCCCVII
APL - 6 1938
I 0G4 7
PRAEFATIO.
In hoc Italiae pontificiae volumine altero acta Bomanorum ponti-
ficum ante a. MCLXXXXVIII collegi, quac dioeceses respiciunt, prout
sequitur: ex sedibus suburbicariis Ostiensem, Bortuensem cum Caerensi anti-
quo episcopatu, Silvae Candidae, Albanensem cum Antianensi, Tusculanam,
Praenestinam et Sabinensem; ex Campania Bomana Tiburtinam, Veliter-
nensem cum Trium Tabernarum olim episcopatu, Terracinensem cum Brivernate
et Setino, Signiensem, Anagninam cum Trevensi, Ferentinatem, Alatrinam et
Verulanam; ex Tuscia Bomana Nepesinam, Sutrinam, Civitatis Castellanae,
Hortanam, Gallesanam, Tuscanensem cum episcopatibus Centumcellensi, Bledano
et Viterbiensi, Balneoregiensem , Castrensem et JJrbevetanam cnm antiquo
Volsiniensi episcopatu. Volumen inscripsi „Latium", quamquam nomen Jwc,
nostris diebus in decretis publicis patrimonio olim b. Betri impositum , varias
regiones continet, ut Tusciae civitates aliquot, quae nunquam Latinae gentis
fuere. Bariter Urbs vetus hodie regioni Umbriae adscribitur, quum Aquac-
pendentis oppidum, olim Urbevetanae dioecesis, et Volsiniorum urbs, eiusdem
dioecesis, ad b. Betri patrimonium in Tuscia pertinuerint. Sabinensis quoque
dioecesis pars septemtrionalis Jiodie eidem regioni Umbriae attribui solet.
Me itaque vituperent, quod titulus voluminis vere nequc antiquae nequc
hodiemae Latii provinciae respondeat; miJvi vero in opere Jioc non politicae,
sed potius Jiistoriae ecclesiasticae rationibus dioccesiumque ordini inservien-
dum fuitl
Ceterum habes, candide lector, acta summorum pontificum num. 677,
quorum 290 iam inveniuntur in regcstis Jaffcanis; integra 340, autographa
autem 72.
i
VI PRAEFATIO.
Dmique adde notitias lias, quae, completo volumine, mihi occurrerunt:
pag. 53 (Sabina): E. Melchiori Storia e topografia dell' antico municipio Romano
di Forum novum in Sabina e del suo territorio (Foligno 1904—5).
pag. 57 (Farfa): H. Schuster L' abbaye de Farfa et sa restauration au XIe siecle
sous Hugues I in : Revue Benedictine XXIV (1907) 17 sq.
pag. 155 (Veroli): Gio. Batt. Necchiaroli Salome la santa .. protettrice della
citta di Veroli (In Roma 1730) p. 189 sq.
Scr. Romae Jcal april. MDCCCCVIL
KEHB.
RERVM INDEX.
PATRIMONIA S. R. E. IN LATIO
pag.
Patrimonium Appiae 3
Patrimonium Labicanum 6
Patrimonium Tiburtinum. 8
Patrimonium Sabinense 9
Patrimonium Tusciae 10
DIOECESES SVBVRBICARIAE
OSTIA
Episcopatus Ostiensis 14
Civitas Ostiensis (Gregoriopolis) 15
PORTO
Episcopatus Portuensis 17
Civitas Portuensis 21
Gurdimer comes 22
Ponte Galera 22
Cervetri 22
Monasterium s. Michaelis q. d. Subripa 23
SILVA CANDIDA
Episcopatus Silvae Candidae sive s. Rufinae 24
Galera: Domus culta — Ecclesia s. Nicolai — Comites Galeriae 28
Pietra Pertusa ■ 29
Capracorum : Domus culta — Ecclesia s. Cornelii 29
ALBANO
Episcopatus Albanensis 30
Civitas Albanensis 31
Ecclesia s. Euphemiae in Via Appia 32
Domus hospitalis de Cantaro 32
Castel Gandolfo ;;::
Aricia 34
3
VIII RERVM 1NDEX.
pas.
Pratica 34
A n z i o 35
Astura 35
Ecclesia s. Donati de Maritimis . . . 36
TYSCYLANYM
Episcopatus Tusculanus 37
Civitas Tusculana 38
Monasterium s. Mariae in Hierusalem 40
Grottaferrata : Monasterium s. Mariae 41
Kcelesia s. Benedicti in Osa 45
Ecclesiae ss. Nicandri, Eleutherii et Andreae in villa Pertusa 46
PALESTRINA
Episcopatus Praenestinus 47
Civitas Praenestina 49
Cave 49
Civitella 50
Rojate 50
Ponza — Affile 51
SABINA
Kpiscopatus Sabinensis 53
Mentana 55
M< >nte Libretti 55
Farfa: Monasterium s. Mariae 57
Lupo 69
Bocchignano 70
Domus hospitalis s. Midi[. . . . in] Vallario(?) 70
8. Mariae de Canneto etc 70
Uoceantica 71
Ecclesia s. Valentini de Rocca Antiqui 71
Conmiunitas Roccae de Antiquo 72
loium novum: Ecclesia s. Salvatoris 73
Montasola 73
Oratoriuni s. Petri in terr. Campagnano 73
M. de Romania - 74
CAMPANIA BOMANA
TIYOLI
Kpiscopatus Tiburtinus 75
Ecclesia b. llujthemiae 78
Eicclesia s. Severini 78
Civitaa Tiburtina 78
Tiburtini cives singuli 79
Poli 80
Monasterium s. Mariae de Moute Dominico 81
M^ntecelio 81
Monasterium s. Vincentii subtus Monticello . 82
Ecclesia s. Thomae de Monticello 82
RERVM INDEX. IX
pag.
Vicovaro: Monasterium ss. Cosmae et Damiani 82
Subiaco: Monasterium s. Benedicti et s. Scholasticae 83
Universitas Sublacensis 99
Arsoli 99
Marano 100
VELLETRI
Episcopatus Veliternensis 101
Ecclesia cathedralis s. Clementis 103
Civitas Veliternensis 104
Larianum 105
Tres Tabernae 106
Ecclesia s. Andreae in Silice . . * 106
Cori 107
Ecclesia collegiata s. Mariae 107
Monasterium s. Trinitatis de Cora 108
Tivera 108
Ninfa 109
Ecclesia s. Angeli supra Nimpham 109
Norba • 110
Monasterium s. Mariae de Marmossole 110
TERRACINA
Episcopatus Terracinensis 113
Ecclesia cathedralis s. Caesarii 117
Civitas Terracinensis 118
Crescentius comes 120
Daiferius comes 120
Petrus de Roberto 121
Monasterium s. Stephani de Montanis 121
Monte Circeo 122
Piperno 123
Ecclesia collegiata s. Mariae 123
Civitas Privernas 124
Monasterium s. Salvatoris de Mileto 124
Monasterium s. Stephani de Fossa nova 125
Sezze 127
Ecclesia collegiata s. Mariae 128
Civitas Setina 128
Sermoneta 129
Acquapuzza 130
SEGNI
Episcopatus Signinus 131
Monasterium s. Mariae de Kosili 133
Gens Comitum 133
Valmontone 134
A NAGNI
Episcopatus Anaguious . • • l3o
Civitas Anagnina 139
X RERVM INDEX.
pag.
Monasterium s. Petri de Villa inagna 140
Sgurgola 142
Carpineto Roinano 143
Anticoli 143
Trevi 144
FERENTINO
Episcopatus Ferentinas 146
Civitas Ferentinas 147
ALATRI
Episcopatus Alatrinus 148
Civitas Alatrina 149
Fumone 150
Guarcino: Castrum — Ecclesia s. Agnelli 151
Vico 152
Trisulti : Monasterium s. Bartholoinaei 152
VEROLI
Episcopatus Verulanus 155
Ecclesia cathedralis s. Andreae 161
Monasterium s. Erasmi 161
Domus leprosorum (Ecclesia s. Mariae Magdalenae) 162
Civitas Verulana 163
Lando 164
Frosinone 164
Ecclesia s. Crucis in Castro 165
Ecclesia s. Petri de Canneto 165
Casamari: Monasterium ss. Iohannis et Pauli 166
Bauco 170
Monte San Giovanni 171
Falvaterra « 173
Ceprano 173
Ecclesia s. Paterniani 174
Ecclesia s. Magni 175
Monasterium s. Nicolai 175
TVSCIA ROMANA
NEPI
Episcopatus Nepesinus 176
Monasterium s. Mariae et s. Blasii 177
Civitas Nepesina 178
Monasterium s. Benedicti in Valle Subpentonia 179
Monasterium s. Heliae Fallerense 180
Riano 180
SVTRI
P>piscopatus Sutrinus 182
Civitas Sutrina 183
RERVM INDEX. XI
CIYITA CASTELLANA Pag
Episcopatus Civitatis Castellauae 184
Civitas Castellana 185
Monasterium s. Mariae Fallerense 187
Monasterium s. Silvestri in Monte Soracte 189
Corchiano 190
ORTE
Episcopatus Hortanus 192
Ecclesia cathedralis s. Mariae Maioris 193
Monasterium s. Georgii 194
Soriano 194
GALLESE
Episcopatus Gallesanus 195
TOSCANELLA
Episcopatus Tuscanensis 196
Ecclesia collegiata s. Mariae 198
Monasterium s. Iusti 198
Monasterium s. Stephani et s. Valentini in insula Martana 199
Ecclesia s. Mariae et s. Luciae in Perlata 200
Ci vitavecchia 200
Episcopatus Centumcellensis 201
Civitas Centumcellensis (Leopolis) 202
Corneto 203
Norchia 204
Bieda . 205
Vetralla 206
Viterbo 207
Episcopatus Viterbiensis et Tuscanensis 208
Ecclesia cathedralis s. Laurentii 209
Ecclesia collegiata s. Xysti 210
Ecclesia collegiata s. Angeli 211
Ecclesia s. Mariae Novae 212
Ecclesia s. Fortunati 212
Civitas Viterbiensis 212
Ecclesia s. Mariae de Rasile 213
Monasterium s. Martini iu Monte Viterbiensi 214
BAGNOREA
Episcopatus Balneoregiensis 215
CASTRO
Episcopatus Castrensis » 217
Monasterium s. Columbani 218
Monasterium s. Mamiliani 219
Monasterium s. Augustini de Monte alto 219
ORYIETO
Episcopatus Urbevetanus •*'
Ecclesia cathedralis s. Constantii L- '
XII i RERVM INDEX.
pag.
Monasterium s. Georgii 225
Monasterium s. Iohannis evangelistae 225
Civitas Urbevetana 225
Bolsena 226
Episcopatus Volsiniensis 226
Burgus Bolseni 227
Acquapendente 227
Monasterium s Sepulcri 227
Monasterium s. Mariae de Massapaludis 229
LOCA INCERTA:
Basilica s. Petri in fundo Paciniano in Via Trivana 230
Scorosa 230
Castrum Palatiolum 230
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM
QVORVM ACTA IN HOC VOLVMINE CONTINENTVR.
(JK. = Jaffe' - Kaltenbrunner ; JE. = Jaffe-Ewald; JL. = Jaffe-Loewenfeld , Regesta pontificum
Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII ed. Ph. Jaffe'.
Lipsiae 1885 — 88. — * = acta deperdita sive quorum simplex notitia habetur. — f = acta
spuria. — Numeri documentorum , quorum autographa adhuc conservantur, typis crassioribus
excussi sunt.)
*1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
*12
*13
*14
*15
16
17
18
*19
(336)
(401-17)
(493-94)
(494-95)
(494—95)
(494-95)
(494_95)
(494—95)
(495) iul. 28
(495) iul. 28
(496)
(492—96)
(492—96)
(498-
-514)
JK.
—
(498-
-514)
JK.
—
(558)
JK.
951
(558-
-60)
JK.
995
(558-
-60)
JK.
1002
(558-
-60)
JK.
1034
JK.
JK. 317
JK. 629
JK. 642
JK. 644
JK. 651
JK. 655
JK. 662
JK. 666
JK. 667
JK. 711
JK. —
JK. —
Marcus.
Ostia, Episc. n. 1
Innocentius I.
Tivoli, Episc. n. 1
Gelasius I.
Ferentino, Episc. n. 1
Bolsena, Episc. n. 1
Nepi, Episc. n. 1
Terracina, Episc. n. 1
Veroli, Civ. n. 1
Ostia, Episc. n. 2
Patrimonium Sabinense n. 1
Patrimonium Sabinense n. 2
Velletri, Episc. n. 1
Eccl. ss. Nicandri, Eleutherii et Andreao in
villa Pertusa n. 1
Eccl. s. Euphemiae n. 1
Symmachus.
Mon. s. Silvestri in Monte Soracte n. 1
Eccl. s. Petri in fundo Paciniano n. 1
Pelagius I.
Palestrina, tfpisc. n. 1
Sabina, Episc. n. 1
Civitavecchia, Episc. n. 1
Gurdimer comes n. 1
pag.
15
76
146
226
176
114
163
15
9
10
102
46
78
189
230
48
54
201
22
XIV
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
Gregorius I.
pag.
20
(590 dec.)
JE. 1079
. /Episc. n. 1
Orvieto, \,f ~ .. -
IMon. s. Georgu n. 1
222
225
21
(590 dec.)
JE. 1080
Civitavecchia, Episc. n. 2
201
22
(591 mart.)
JE. 1104
Terracina, Episc. n. 2
114
■•_'::
(591)
JE. —
Terracina, Episc. n. 3
114
24
(591 sept. — oct.)
JE. 1157
Terracina, Episc. n. 4
114
25
(591 dec.)
JE. 1161
Orvieto, Episc. n. 2
222
►26
(592 ian.)
JE. —
Nepi, Civ. n. 1
178
27
(592 ian.)
JE. 1166
^T . fEpisc. n. 2
NeP'' \Civ. n. 2
177
178
28
(592 feb.)
JE. 1169
Velletri, Episc. n. 2
102
29
(592 mart.)
JE. 1179
Nepi, Episc. n. 3
177
30
(592 aug.)
JE. 1202
/Velletri, Episc. n. 3
\Tres Tabernae n. 1
102
106
31
(592 oct.)
JE. 1215
Albano, Episc. n. 1
31
32
(592 nov.)
JE. 1217
Terracina, Episc. n. 5
115
33
(592 nov.)
JE. 1218
Terracina, <^. ' '
lCiv. n. 1
115
118
84
(593 ian.)
JE. 1224
Sabina, Episc. n. 2
54
35
(593 feb.)
JE. 1225
Tivoli, Cives singuli n. 1
79
36
(596 mart.)
JE. 1407
Orvieto, Episc. n. 3
222
f37
596 iun. 28
JE. fl421
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 1
85
38
(597 april.)
JE. 1462
Terracina, Episc. n. 7
115
*39
(598 april.)
JE. 1506
m . fEpisc. n. 8
1 erracina, < ~: „
lCiv. n. 2
115
118
40
(598 april.)
JE. 1507
Terracina, Episc. n. 9
fPatrimonium Tusciae n. 1
iBieda n. 1
115
10
41
(599 ian.)
JE. 1621
205
42
(599 ian.)
JE. 1623
Porto, Episc. n. 1
18
*43
(600 iun.)
JE. —
Bagnorea, Episc. n. 1
216
44
(600 iun.)
JE. 1782
Bagnorea, Episc. n. 2
216
45
604 ian. 25
JE. 1991
Patrimonium Appiae n. 1
Honorius I.
3
46
626 mai. 12
JE. 2013
Patrimonium Tusciae n. 2
10
*47
(625—38)
JE. 2031
fPatrimonium Tusciae n. 4
IBieda n. 2
10
206
*48
(625—38)
JE. 2034
Patrimonium Tusciae n. 5
10
*49
(625-38)
JE. 2036
fPatrimonium Tusciae n. 3
lCivitavecchia, Civ. n. 1
10
202
*50
(025-38)
JE. -
Eccl. s. Severini n. 1
Donus.
78
••M
(676-78)
JE. —
Eccl. s. Euphemiae in Via Appia n. 1
Iohannes VII.
32
52
705 iun. 30
JE. 2144
Farfa, Mon. s. Mariae n. 1
Gregorius II.
59
*53
f 715— 25?)
JE. —
Patrimonium Tusciae n. 6
11
54
725 april. 13
JE. 2173
Patrimonium Tusciae n. 7
11
:,.-,
(728;
JE. 2176
Sutri, Civ. n. 1
183
(715-31)
JE. 2190
/Patrimonium Labicanuni n. 11
lAnaemi, Civ. n. 1
7
139
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XV
*57
*58
*59
*60
*61
*62
*63
*64
*65
*66
*67
*68
*69
*70
*71
*72
*73
*74
*75
*76
*77
*78
*79
*80
*81
*82
*83
*84
*85
*86
*87
*89
*90
*91
*92
*93
*94
*95
*96
*97
(715—31)
(715—31)
(715-31)
(715—31)
(715-31)
(715—31)
(715-31)
(715—31)
(715-31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715—31)
(715-31)
(715-31)
(715—31)
(715-31)
(715-31)
(715—31)
(715—31)
(715-31)
(715-31)
(715-31)
(740—41)
(747)
(741-52)
(741-52)
(741—52)
(741—52)
(741—52)
(741-52)
(741-52)
(741—52)
(741—52)
(741—52)
JE. 2191
JE. 2194
JE. 2195
JE. 2196
JE. 2197
JE. 2198
JE. 2199
JE. 2200
JE. 2201
JE. 2202
JE. 2203
JE. 2204
JE. 2206
JE. 2207
JE. 2208
JE. 2209
JE. 2210
JE. 2211
JE. 2212
JE. 2213
JE. 2215
JE. 2219
JE. 2220
JE. 2221
JE. 2223
JE. 2224
JE. 2225
JE. 2226
JE. 2227
JE. 2228
JE. -
JE. 2280
JE. 2297
JE. 2298
JE. 2299
JE. 2301
JE. 2302
JE. —
JE. —
JE. —
JE. —
JE. —
Patrimonium Tusciae n. 12
Patrimonium Labicanum n. i
p , . . fAppiae n. 10
ratnmonium < _ , .
ILabicanum n.
1
Patrimonium
Patrimonium Tusciae n. 11
Patrimonium Appiae n. 12
Patrimonium Tusciae n. 9
Patrimonium Tusciae n. 10
Patrimonium Labicanum n. 4
Patrimonium Tiburtinum n. 1
Patrimonium Labicanum n. 6
Patrimonium Labicanum n. 5
Patrimonium Appiae n. 6
Patrimonium Appiae n. 13
fPatrimonium Tusciae n. 13
iMon. s. Silvestri in Monte Soracte n. 2
Patrimonium Appiae n. 8
fPatrimonium Appiae n. 9
lAricia n. 1
Patrimonium Labicanum n. 7
Patrimonium Appiae n. 3
Patrimonium Labicanum n. 9
Patrimonium Labicanum n. 2
Patrimonium Appiae n. 7
Patrimonium Tusciae n. 8
/Labicanum n. 3
ITiburtinum n. 4
Patrimonium Appiae n. 11
Patrimonium Appiae n. 4
Patrimonium Appiae n. 5
/Patrimonium Labicanum n. 10
IPalestrina, Civ. n. 1
Patrimonium Tiburtinum n. 3
Patrimonium Appiae n. 2
Patrimonium Tiburtinum n. 2
Gregorius III.
Gallese n. 1
Zacharias.
Mon. s. Silvestri in Monte Soracte n. 3
Patrimonium Labicanum n. 15
Patrimonium Labicanum n. 13
Patrimonium Labicanum n. 14
Patrimonium Labicanum n. 12
fPatrimonium Tiburtinum n. 0
ITivoli, Cives singuli n. 2
Patrimonium Appiae n. 14
fPatrimonium Appiae n. 15
lAnzio n. 1
Patrimonium Tusciae n. 14
Patrimonium Tiburtinum n. 5
Subiaco, Mon. b. Benedicti n. 2
pag.
12
7
4
6
12
5
11
11
6
8
6
6
4
5
12
190
4
4
34
6
3
7
6
4
11
6
8
4
3
4
7
49
8
3
195
190
8
7
8
7
9
79
5
5
12
9
B6
XVI
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
99
*100
*101
102
*103
*104
*105
*106
*107
*108
»109
110
111
112
»113
*114
115
*116
*117
*118
119
*120
*121
L22
*123
IlM
fl25
fl26
*127
*128
129
130
131
(761—62)
(762—67)
(757—67)
772 april. 22
(772—95)
(772—95)
(772—95)
(772—95)
(772-95)
(772—95)
(772-95)
(813 mai.)
817 ian. 23
817 feb. 1
(823)
(824)
(829 ian.)
(841—44)
(852)
(854 aug. 15)
(847—55) feb. 22
(847-55)
(«47—55)
(863)
(863)
(864 nov. 1)
(858-67) aug. 20
(858-67)
(858—67)
(876 april. 19)
(876 iun. 30)
(878 aug.— sept.)
(879 iun. 14)
JE. 2349
JE. —
JE. —
JE. 2395
JE. 2486
JE. 2487
JE. —
JE. -
JE. —
JE. —
JE. -
JE. 2525
JE. 2544
JE. 2546
JE. I 319
JE. 2559
JE. I 323
JE. —
JE. 2617
JE. —
JE. 2655
JE. 2656
JE. —
JE. 2754
JE. I 350
JE. I 355
JE. f2677
JE. f2678
JE. —
JE. I 388
JE. I 388
JE. I 402
JE. 3266
PaulUS I. pag.
Mon. s. Silvestri in Monte Soracte n. 4 190
Mon. s. Silvestri in Monte Soracte n. 5 190
Farfa, Mon. s. Mariae n. 2 59
Hadrianus I.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 3 60
i-Patrimoniuni Tusciae n. 17 13
|Capracorum n. 1 29
fPatrirnonium Appiae n. 16 5
Patrimonium Tusciae n. 16 12
Ponte Galera n. 1 22
Galera n. 1 28
Farfa, Mon. s. Mariae n. 4 60
Lupo n. 1 70
Capracorum n. 2 29
Patrimonium Appiae n. 17 5
Patrimonium Tusciae n. 15 12
Leo III.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 5 60
Stephanus IV.
/-Patrimonium Sabinense n. 3 10
JFarfa, Mon. s. Mariae n. 6 60
Pasehalis I.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 7 60
Farfa, Mon. s. Mariae n. 8 61
Eugenius II.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 9 61
Gregorius IV.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 10 61
Ostia, Civ. n. 1 16
Leo IV.
Porto, Civ. n. 1 21
Civitavecchia, Civ. n. 2 202
Toscanella, Episc. n. 1 197
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 3 86
Mon. s. Michaelis q. d. Subripa n. 1 23
Nicolaus I.
Porto, Episc. n. 2 18
Anagni, Episc. n. 1 136
Porto, Episc. n. 3 18
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 4 86
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 5 86
Tivoli, Episc. n. 2 70
Iohannes VIII.
Porto, Episc. n. 4 19
Porto, Episc. n. 5 19
Porto, Episc. n. 6 19
Roccantica, Eccl. s. Valentini n. 1 71
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XVII
(873—82)
(880?) ian. 1
(872—82?)
(883-84)
(884-85)
(896—97?)
905 mai. 23
(913—14)
926 ian. 18
936 iul. 11
937 aug. 2
938 feb. 9
939 mai. 27
939 mai. 29
(936-39)
(936—39?)
944 mai.
945
(953 mai. 11)
958 mai.
958 mai. 10
(964 feb.)
970 dec. 17
(971 mart. 20)
973 nov. 26
973 (?) dec. 21
Kohr, Italia pontilicia II.
JE. 3363
3363a
JL. f4916a
JE. —
JL. I 425
JL. —
JL. —
JL. 3535
JL.
JL. 3569
JL. 3597
JL. 3601
JL. 3608
JL. 3615
JL. 3615a
JL. —
JL. —
JL. 3626
JL. —
JL. —
JL. I 464
JL. 3684
JL. I 467
JL. 3742
JL. —
JL. 3769
JL. f3793
pag.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 6 87
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 7 87
Tivoli, Episc. n. 3 76
Marinus I.
Porto, Episc. n. 7 19
Hadrianus III.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 8
Stephanus VI.
Mon. s. Michaelis q. d. Subripa n. 2
Sergius III.
fPatrimonium Tusciae n. 18 13
iSilva Candida, Episc. n. 1 25
Lando.
Forum novum, Eccl. s. Salvatoris n. 1
Iohannes X.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 9 87
Leo VII.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 10
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 11
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 12
(Patrimonium Tiburtinum n. 7 9
ISubiaco, Mon. s. Benedicti n. 13 89
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 14 89
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 15 89
Tivoli, Episc. n. 4 76
Marinus II.
Sabina, Episc. n. 3 54
Tivoli, Episc. n. 5
Agapitus II.
fTivoli, Episc. n. 6 76
\Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 16
Iohannes XII.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 17 89
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 18 89
Ostia, Episc. n. 3
Iohannes XIII.
Palestrina, Civ. n. 2 49
fVicovaro, Mon. ss. Cosmae et Damiani n. 1 83
ISubiaco, Mon. s. Benedicti n. 19
Benedictus VI.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 20 90
Tivoli, Episc. n. 7
11
XVII I
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
»158
159
160
-161
»162
103
164
•165
*166
167
168
169
*170
*171
*172
*173
tl74
175
176
177
•178
179
180
*181
182
183
*184
1-:.
*186
1-7
188
189
*190
191
192
t*193
979 (?) dec. 4
(983 april.)
984 dec. 31
(974-85)
(985-88)
992 iun. 25
993 feb. 23
(996)
(996)
996 iul.
997 iuu. 28
(998 april. 9)
(998)
(996-99)
(996-99)
(996—99)
(996—99?)
(999 dec. 2)
1000 dec. 26
(999—1000)
(999—1002?)
1005 iul. 21
1005 iul.
(1004—09)
(1009—12)
1013 april. 24
(1013 mai. 23)
1013 iuu. 2
(1014 feb.)
(1014 mart.)
1014 iul. 18
1014 aug. 2
(1012—15?)
1015 sept.
(1015 dec. 4)
(1016)
JL. I 482
JL. I 483
JL. 3824
JL. 3825
Benedictus VII. pag.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 21 90
/Ticovaro, Mon. ss. Cosmae et Damiani n. 2 83
\Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 22 90
Bonifatius VII.
Eccl. s. Benedicti in Osa n. 1 45
fPatrimonium Tusciae n. 19 13
iPietra Pertusa n. 1 29
JL. —
JL. 3843
JL. —
JL. —
JL. —
JL. 3869
JL. 3877
JL. I 492
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. I 497
JL. 3912
JL. —
JL. —
JL. 3945
JL. 3946
JL. 3965
JL. 3979
Iohannes XV.
Crescentius comes n. 1 120
Porto, Episc. n. 8 * 19
Tivoli, Episc. n. 8 77
Gregorius V.
Nepi, Mon. s. Mariae et s. Blasii n. 1 178
Nepi, Mon. s. Mariae et s. Blasii n. 2 178
Nepi, Mon. s. Mariae et s. Blasii n. 3 178
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 23 91
Farfa, Mon. s. Mariae n. 11 61
Farfa, Mon. s. Mariae n. 12 62
Patrimonium Sabinense n. 4 10
Farfa, Mon. s. Mariae n. 13 62
Arsoli n. 1 99
Terracina, Civ. n. 3 118
Silvester II.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 14 62
Daiferius comes n. 1 121
Farfa, Mon. s. Mariae n. 15 62
cf. Cori, Eccl. s. Mariae 107
Iohannes XVIII.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 24 91
Porto, Episc. n. 9 20
Trisulti, Mon. s. Bartholomaei n. 1 153
Sergius IV.
fFarfa, Mon. s. Mariac n. 16 62
lCorneto n. 1 204
Benedictus VIII.
JL. 3997 Farfa, Mon. s. Mariae n. 17 62
JL. — Farfa, Mon. s. Mariae n. 18 63
JL. 3998 Farfa, Mon. s. Mariae n. 19 63
JL. — Farfa, Mon. s. Mariae n. 20 63
JL. — Farfa, Mon. s. Mariae n. 21 63
JL. 4006 Farfa, Mon. s. Mariae n. 22 63
JL. I 508 Farfa, Mon. s. Mariae n. 23 64
JL. — Tivoli, Cives singuli n. 3 79
JL. 4007a Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 25 91
JL. I 508 Farfa, Mon. s. Mariae n. 24 64
JL. — Orvieto, Episc. n. 4 223
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XIX
194
195
196
*197
*198
199
200
201
202
203
*204
*205
*206
*207
*208
209
*210
211
*212
214
215
*216
217
*218
*219
220
221
f*222
223
224
225
226
227
228
*229
230
*231
1017 april. 26
1017 mai. 24
1018 aug. 1
(1012—24)
1024 dec. 17
1025 mai.
1026 dec. 14
1026 dec. 17(31)
1027 aug. 13
1029 iun. 12
(1030 mai. 28)
(1024—30)
(1024—33)
(1024—33)
(1033?)
1037 mai.
(1033—37)
1037 nov.
1042 mart. 30
(1033—48)
(1045—46)
1049 feb. 26
(1049 april. 9— 15)
1049 april. 22
(1050 mai.)
(1050?)
(1051 april. 29)
1051 oct. 31
1051 (oct. 31)
1051 nov. 21
(1051)
(1051)
1051 dec. 11
(1052)
1053 april. 14
(1054 mart.)
(1049—54)
(1049—54)
JL. —
JL. 4021
JL. 4024
JL. —
JL. —
JL. 4067
JL. 4075
JL. 4076
JL. —
JL. 4088
JL. —
JL. -
JL. 3523
JL. —
JL. -
JL. 4109a
JL. —
JL. 4110
JL. 4111a
JL. -
JL. 4126
JL. 4154
JL. —
JL. 4163
JL. —
JL. I 541
JL. —
JL. 4263
JL. —
JL. 4263a
JL. —
JL. —
JL. 4264
JL. 4275
JL. —
JL. —
JL. 4315
JL. —
Tusculanum, Mon. s. Mariae in Hierusalem n. 1
Farfa, Mon. s. Mariae n. 25
Porto, Episc. n. 10
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 1
Iohannes XIX.
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 2
Porto, Episc. n. 11
/Silva Candida, Episc. n. 2
iGalera n. 2
Silva Candida, Episc. n. 3
Tusculanum, Mon. s. Mariae in Hierusalem n.2
Tivoli, Episc. n. 9
/Tivoli, Episc. n. 10
vSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 26
Montecelio, Mon. s. Vincentii n. 1
Frosinone n. 1
Farfa, Mon. s. Mariae n. 26
Benedictus IX.
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 3
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 4
Silva Candida, Episc. n. 4
Silva Candida, Episc. n. 5
/Toscanella, Episc. n. 2
lCastro, Episc. n. 1
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 5
Gregorius VI.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 27
Leo IX.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 28
/Porto, Episc. n. 12
\Silva Candida, Episc. n. 6
Porto, Episc. n. 13
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 27
/Mon. s. Benedicti n. 28
Subiaco, \Universitas n> x
Farfa, Mon. s. Mariae n. 29
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 29
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 30
Farfa, Mon. s. Mariae n. 30
Farfa, Mon. s. Mariae n. 31
fSabina, Episc. n. 4
iFarfa, Mon. s. Mariae n. 32
Farfa, Mon. s. Mariae n. 33
/Episc. n. 10
Terracina, \Civ n 4
Castro, Episc. n. 2
Anagni, Episc. n. 2
Farfa, Mon. s. Mariae n. 34
Farfa, Mon. s. Mariae n. 35
II-
pag.
40
64
20
42
42
20
25
28
26
40
77
77
91
82
164
64
42
42
26
26
197
218
43
G4
64
20
27
21
92
92
99
65
92
92
65
65
55
65
115
118
•_MS
L86
66
XX
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
;i:2;;2
*233
*234
235
*236
*237
*238
►239
*240
*241
242
243
•244
*245
246
247
*248
*249
*250
251
252
*253
254
*255
*256
*257
*258
*259
*260
*261
►262
2»;:)
*264
*265
267
268
*269
*270
*271
(1049-54)
(1049—54)
(1049—54)
1057 mai. 8
(1055-57)
(1057-58)
(1060 ian.)
JL. 4430
(1060 mart.)
JL. —
(1060 mart. 29)
JL. —
(1060 april. 8)
JL. —
1060 april. 18
JL. 4455
1060 april. 28
JL. I 563
(1060 april. 30)
JL. 4434
(1060 iul. 6)
JL. I 563
(1060 iul.)
JL. 4438
(1060 sept. 14)
JL. —
(1059-61)
JL. 4450
(1059—61)
JL. —
(1059-61)
JL. —
(1064—65)
JL. 4544
1065 iun. 11
JL. 4569
(1068?)
JL. —
(1072 oct. 8)
JL. —
(1061—73)
JL. 4743
(1061-73)
JL. —
(1061—73)
JL. —
(1061-73)
JL. —
(1061—73)
JL. —
(1061-73)
JL. —
(1061—73)
JL. —
(1061—73)
JL. —
L073 dec. 10)
JL. —
(1074?)
JL. —
(1078 mart. 3;
JL. I 625
(1079;
JL. —
(1080 iul. 20,
JL. I 636
1081 iun. 18
JL. —
L078— 85)
JL. 5297
(1073—85)
JL. 5298
(1073—85)
JL. —
JL. —
JL. -
JL. 4366
JL. —
JL.
JL.
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 1
Mon. s. Augustini de Monte alto n. 1
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 1
Victor II.
Silva Candida, Episc. n. 7
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 2
Stephanus IX.
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 3
Nicolaus II.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 36
Farfa, Mon. s. Mariae n. 37
Farfa, Mon. s. Mariae n. 38
Farfa, Mon. s. Mariae n. 39
Roccantica, Communitas n. 1
Farfa, Mon. s. Mariae n. 40
Farfa, Mon. s. Mariae n. 41
Farfa, Mon. s. Mariae n. 42
Farfa, Mon. s. Mariae n. 43
Farfa, Mon. s. Mariae n. 44
Anagni, Episc. n. 3
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 2
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 4
Alexander II.
Silva Candida, Episc. n. 8
Velletri, Eccl. cathedr. n. 1
rMon. s. Benedicti n. 31
\Universitas n. 2
Farfa, Mon. s. Mariae n. 45
Anagni, Episc. n. 4
Sabina, Episc. n. 5
Farfa, Mon. s. Mariae n. 46
/Tivoli, Episc. n. 11
^Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 32
Terracina, Episc. n. 11
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 3
Mon. s. Augustini de Monte alto n. 2
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 5
Gregorius VII.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 47
Alatri, Episc. n. 1
Farfa, Mon. s. Mariae n. 48
Segni, Episc. n. 1
Ceprano, Eccl. s. Magni n. 1
Veroli, Episc. n. 1
Velletri, Civ. n. 1
Anagni, P]pisc. n. 5
(Tivoli, Episc. n. 12
ISubiaco, Mon. s. Benedicti n. 33
Subiaco,
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XXI
(1073—85)
(1073—85)
(1086—87)
(1088)
1088 aug. 23
1089 iul. 8
1097 iul. 2
1097 (sept.— dec.)
(1088—99)
(1080—84)
(1080—84)
1084 nov. 4
(1089)
1101 april. 6
(1102)
(1103)
(1107 ?)
1108 sept. 4
(1099—1109)
(1099—1109)
1109 iun. 4
1109 aug. 28
1109 sept. 7
(1109)
(1110)
(1111 feb. 13)
(1111) iul. 5
1111 oct. 18
(1099—1111)
(1111)
(1111)
1114 april. 11
(1114 oct. — nov. 5)
(1114)
1116 april. 24
(1116)
(1099—1116?)
JL. —
JL. —
JL. 5343
JL. 5353
JL. 5365
JL. 5403
JL. 5686
JL. 5691
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. 5329
JL. 5865
JL. —
JL. 6304
JL. f6203
JL. 6204
JL. —
JL. —
JL. 6239
JL. I 738
JL. I 738
JL. —
JL. -
JL. -
JL. 6301
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. 6377
JL. I 753
JL. —
JL. 6502a
JL. —
JL. —
fTivoli, Episc. n. 13
ISubiaco, Mon. s. Beuedicti n. 34
Mon. s. Mamiliani n. 1
Victor III.
Anagni, Episc. n. 6
Urbanus II.
Terracina, Episc. n. 12
Anagni, Episc. n. 7
TT T1 , . /Eccl. cathedr. n. 2
Velletn, \
vCiv. n. 2
Veroli, Episc. n. 2
Veroli, Episc. n. 3
Terracina, Episc. n. 13
Clemens III (Wibertus).
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 6
Acquapendente, Mou. s. Sepulcri n. 7
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 8
Ostia, Episc. n. 4
Paschalis II.
Velletri, Civ. n. 3
Orvieto, Episc. n. 5
Segni, Episc. n. 2
Albano, Civ. n. 1
Veroli, Episc. n. 4
rCivitella n. 1
\Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 35
rSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 36
\Trevi n. 1
Anagni, Episc. n. 8
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 37
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 38
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 6
Ninfa n. 1
Albano, Episc. n. 2
fTusculanum, Episc. n. 1
\Velletri, Episc. n. 4
Lando n. 1
Ceprano, Eccl. s. Paterniani n. 1
fVeroli, Episc. n. 5
\Ceprano, Eccl. s. Paterniani n. 2
rVeroli, Episc. n. 6
\Ceprano, Eccl. s. Paterniani n. 3
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 39
Veroli, Episc. n. 7
Cori, Mon. s. Trinitatis n. 1
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 7
Aricia n. 2
fSutri, Episc. n. 1
IToscanella, Episc. n. 3
pag.
78
93
219
137
116
137
104
104
156
156
116
228
229
229
15
105
223
132
32
156
50
93
93
145
137
94
94
43
109
31
38
103
164
174
156
174
157
174
94
157
los
43
34
183
197
XXIJ
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
•309
310
311
312
*313
♦314
*315
*316
*317
*318
319
•320
*321
.•;._._
323
324
•325
•326
*327
*328
•329
•330
•381
332
•334
*335
•336
•:i:;T
339
340
341
342
343
344
345
(1099-1116?)
(1116?)
1117 aug. 24
1117 dec. 16
(1100—17)
(1111-18)
(1099—1118)
(1099—1118)
(1099-1118)
(1099-1118)
(1099—1118)
(1099—1118)
(1099—1118)
(1118)
1121 iun. 15
1122 oct. 2
(1124)
(1122-24)
(1120-24)
(1120-24)
1 1120-24)
(1120-24)
(1125)
(1125 april. 6)
1125 nov. 28
1125)
(1124—26)
1124-30)
(1124—30?)
(1130) mai. 15
1133 sept. 7
11.17 april. 22
1133 april. 1*
(1139 april. 3)
H39 nov. 18
(1140 mart. 14)
1140 iun. 11
JL. -
JL. -
JL. 6560
JL. I 767
JL. —
JL. -
JL. 6579
JL. 6588
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. 6910
JL. 6983
JL. —
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
JL. -
JL. -
JL. -
JL. 7221
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. 8390
JL. I 918
JL. 8432
JL. -
JL. -
JL. 8052a
JL. —
JL. 8098
/Sutri, Episc. n. 2
iToscanella, Episc. n. 4
/Sutri, Episc. n. 3
iToscanella, Episc. n. 5
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 40
Palestrina, Episc. n. 2
Ferentino, Civ. n. 1
Monte Circeo n. 1
Anagni, Episc. n. 9
Frosinone n. 2
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 8
Cave n. 1
Farfa, Mon. s. Mariae n. 49
Terracina, Episc. n. 14
Viterbo, Eccl. s. Xysti n. 1
Gelasius II.
(Terracina, Civ. n. 5
\Monte Circeo n. 2
Calixtus II.
Veroli, Episc. n. 8
Casamari, Mon. ss. lohannis et Pauli n. 4
Galera n. 3
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 9
(Porto, Episc. n. 14
ISilva Candida, Episc. n. 9
Piperno, Civ. n. 1
Anagni, Episc. n. 10
Mon. s. Augustini de Monte alto n. 3
Honorius II.
Cave n. 2
Cave n. 3
Veroli, Episc. n. 9
Farfa, Mon. s. Mariae n. 50
Galera n. 4
Piperno, Civ. n. 2
Sezze, Eccl. s. Mariae n. 1
Anacletus II.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 51
Anagni, Episc. n. 11
Piperno, Eccl. s. Mariae n. 1
Iimocentius II.
Viterbo, Eccl. s. Xysti n. 2
Galera n. 5
Pratica n. 1
Mentana n. 1
[Tivoli, Civ. n. 1
Viterbo, Eccl. s. Laurentii n. 1
Astura n. 1
Mon. s. Mamiliani n. 2
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XXIII
(1140)
JL.
„ ,
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 10
1142 feb. 18
JL.
—
Eccl. s. Mariae et s. Luciae in Perlata n.
1
1142 april. 3
JL.
8222
Viterbo, Eccl. s. Laurentii n. 2
(1133-42)
JL.
—
fCastro, Episc. n. 3
iMon. s. Columbani n. 1
(1143)
JL.
—
Tivoli, Civ. n. 2
(1143)
JL.
—
Tivoli, Civ. n. 3
(1143)
JL.
—
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 41
(1139-43)
JL.
—
Poli n. 1
(1138-43)
JL.
—
Sutri, Civ. n. 2
(1133-43)
JL.
—
Civitavecchia, Civ. n. 3
(1130-43)
JL.
—
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 1
(1130-43)
JL.
—
(Alatri, Episc. n. 2
ITrisulti, Mon. s. Bartholomaei n. 2
(1130-43)
JL.
—
Mon. s. Augustini de Monte alto n. 4
(1130—43)
JL.
—
Orvieto, Episc. n. 6
(1130-43)
JL.
—
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 9
Celestinus II.
1144 feb. 27
JL.
8504
Veroli, Episc. n. 10
(1143-44)
JL.
—
Domus hospitalis de Cantaro n. 1
(1143—44)
JL.
—
Poli n. 2
(1143—44)
JL.
—
Terracina, Episc. n. 15
(1143—44)
JL.
—
rVeroli, Episc. n. 11
\Eccl. s. Petri de Canneto n. 1
(1143-44)
JL.
—
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 10
(1143—44?)
JL.
Sezze, Eccl. s. Mariae n. 2
Lucius II.
1144 mai. 21
JL.
8618
fAcquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 11
iMon. s. Mariae de Massapaludis n. 1
(1144) oct. 10
JL.
8655
Terracina, Civ. n. 6
(1144 nov. 20)
JL.
—
Corneto n. 2
(1144)
JL.
—
Veroli, Episc. n. 12
(1145) ian. 2
JL.
—
Bieda n. 3
(1145) ian. 31
JL.
8710
Monte Circeo n. 3
(1144-45)
JL.
—
Domus hospitalis de Cantaro n. 2
(1144-45)
JL.
—
Toscanella, Mon. s. Iusti n. 1
Eugenius III.
1145 mai. 8
JL.
—
Viterbo, Eccl. s. Angeli n. 1
1145 iun. 28
JL.
—
Viterbo, Eccl. s. Xysti n. 3
(1145)
JL.
—
Viterbo, Mon. s. Martini in Monte n. 1
(1146 dec. 6)
JL.
—
Vetralla n. 1
(1147 ian.)
JL.
—
Acquapendente, Mon. s. Sepulcri n. 12
(1148 aug. 30)
JL.
—
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 11
(1149) ian. 2
JL.
9317
Orte (Episc' u' *
' lEccl. cathedr. n. 1
(1149 iun. 2)
JL.
—
Vetralla n. 2
|Tusculanum, Episc. n. 2
iGrottaferrata, Mon. s. Mariac n. \~
(1150) feb. 5
JL.
—
(1150)
JL.
—
Terracina, Civ. n. 7
(1145-51)
JL.
—
Ferentino, Civ. n. 2
(1145-51)
JL.
—
Ferentino, Civ. u. 3
pag.
44
200
209
218
218
79
79
94
80
183
202
126
148
153
220
223
229
157
33
80
116
158
166
229
128
229
229
119
204
158
206
122
33
199
211
211
214
207
229
II
193
193
207
38
11
119
117
117
XXIV
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
*388
3S9
•390
391
392
*393
394
395
396
397
*398
399
400
*401
*402
*403
*404
*405
*406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
*421
*422
f*423
424
425
42«
*427
428
*429
*430
*431
432
*433
1151 april. 22
1151 iul. 23
1151 oct. 27
(1151 nov. 23)
(1151 dec. 10)
(1151)
(1152 ian. 31)
(1152 ang. 3)
(1152 aug. 28)
(1152 dec. 29)
(1152?)
(1153)
(1145—53)
(1145-53)
(1145—53)
(1145—53)
(1145-53)
(1145-53)
(1145- 53)
(1153 aug. 29)
(1153 nov. 4)
(1154 ian. 22)
(1154) feb. 11
(1154) feb. 22
(1154) feb. 28
1154 mart. 9
1154 mai. 10
1154 sept. 15
1154 nov. 25
(1153-54)
(1153-54)
(1153-54)
(1153-54)
(1153-54)
(1153-54)
1154
1155 ian. 12
(1155 mart. 15)
(1155) mart. 18
(1155 iun. 1)
(1155) iun. 1
(1155 iun. — iul.
(1155 iun.— iul.)
(1155 iul. 9)
1155 sept. 30
(1155)
JL. -
JL. -
JL. II 73
JL. —
JL. 9509
JL. -
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. -
JL. -
JL. —
JL. —
JL. -
JL. -
JL. -
JL. —
JL. —
JL. II 759
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
JL. —
JL. 9837
JL. 9897
JL. 9926
JL. -
JL. -
JL. -
JL. —
JL. —
JL. -
JL. -
JL. -
JL. 9978
JL. —
JI, —
JL. —
JL. 10071
JL. —
JL. —
.11, —
JI, 10091
JL. —
Eccl. s. Crucis in Castro n. 1
Ferentino, Civ. n. 4
Casamari, Mon. ss. Iohannis ct Pauli n. 5
Tivoli, Cives singuli n. 4
Tusculanum, Civ. n. 1
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 6
Valmontone n. 1
Monte San Giovanni n. 1
/Veroli, Episc. n. 13
\Monte San Giovanni n. 2
Tusculanum, Civ. n. 2
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 42
Vetralla n. 3
Farfa, Mon. s. Mariae n. 52
Domus hospitalis de Cantaro n. 3
Ninfa n. 2
Mon. s. Mariae Fallerense n. 1
Viterbo, Eccl. s. Laurentii n. 3
Orvieto, Episc. n. 7
Orvieto, Eccl. cathedr. n. 1
Anastasius IV.
rGrottaferrata, Mon. s. Mariae n. 13
\Tivera n. 1
Monte San Giovanni n. 3
Veroli, Episc. n. 14
Domus hospitalis s. Mid . . . in Vallario n. 1
Bocchiguano n. 1
Roccantica, Eccl. s. Valentini n. 2
Veroli, Episc. n. 15
Mon. s. Petri de Villa magna n. 1
Domus hospitalis de Cantaro n. 4
Mon. s. Mariae de Marmossole n. 1
Mon. s. Mariae de Monte Dominico n. 1
Veroli, Episc. n. 16
Veroli, Episc. n. 17
Sabina, Episc. n. 6
Eccl. s. Petri de Canneto n. 2
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 7
Hadrianus IV.
Orvieto, Mon. s. Iohannis evang. n. 1
Mon. s. Mariae Fallerense n. 2
jVeroli, Episc. n. 18
\Monte San Giovanni n. 4
Viterbo, Eccl. s. Xysti n. 4
Farfa, Mon. s. Mariae n. 53
Farfa, Mon. s. Mariae n. 54
Tivoli, Cives singuli n. 5
Tivoli, Cives singuli n. 6
Tusculanum, Civ. n. 3
Anagni, Episc. n. 12
Cave n. 4
165
147
169
79
39
169
134
171
158
171
39
95
207
68
33
109
188
210
223
224
44
108
171
158
70
70
72
158
140
33
111
81
158
158
55
166
169
225
188
159
171
211
69
69
80
80
39
138
49
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XXV
(1156 iun.)
JL.
—
1156 oct. 15
JL.
10207
(1156)
JL.
—
(1154—57)
JL.
—
(1157 ian. 17)
JL.
—
(1157 ian. 17)
JL.
—
1157 feb. 9
JL.
—
(1157 april. 8)
JL.
—
(1157 april. 8)
JL.
—
(1157 april. 8)
JL.
—
(1157 april. 8)
JL.
—
(1157 april. 8)
JL.
—
1157 mai. 4
JL.
—
(1157 oct. 11)
JL.
—
(1157)
JL.
—
(1157)
JL.
—
(1155-58) aug. 26
JL.
10331
(1154-58)
JL.
—
(1158)
JL.
—
(1158 feb.)
JL.
—
1158 mai. 14
JL.
10408
(1158) iul. 12
JL.
10423
(1158 iul. 17—22)
JL.
10423a
(1158 iul. 18)
JL.
—
(1158 aug. 25)
JL.
—
(1158 aug.27)
JL.
II 134
(1158) aug. 29
JL.
10334«
(1158 aug. 30)
JL.
—
(1158 sept. 27)
JL.
II 134
1158 oct. 3
JL.
—
(1158 oct.)
JL.
—
(1159 ian. 18)
JL.
—
1159 feb. 17
JL.
—
(1159 april. 7)
JL.
—
(1159 april. 18)
JL.
—
(1159 mai. 11)
JL.
—
(1159) mai. 11
JL.
—
(1159 mai. 26)
JL.
—
(1159 iul. 13)
JL.
—
(1154-59)
(1154-59)
(1154—59)
(1154-59)
JL.
JL.
JL.
JL.
Cave n. 5
Orvieto, Eccl. cathedr. n. 2
Orvieto, Episc. n. 8
fSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 43
\Marano n. 1
Poli n. 3
Poli n. 4
Mon. s. Mariae de Marmossole n. 2
(Monte Libretti n. 1
(Monte San Giovanni n. 5
(Monte Libretti n. 2
\Monte San Giovanni n. 6
/Monte Libretti n. 3
\Monte San Giovanni n. 7
fMonte Libretti n. 4
\Monte San Giovanni n. 8
fMonte Libretti n. 5
\Monte San Giovanni n. 9
Bocchignano n. 2
Bolsena, Burgus n. 1
Monte Libretti n. 6
Carpineto Romano n. 1
rAlatri, Episc. n. 3
(Trisulti, Mon. s. Bartholomaei n. 3
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 2
Sutri, Episc. n. 4
Orvieto, Civ. n. 1
Mon. s. Petri de Villa magna n. 2
Sutri, Episc. n. 5
Civita Castellana, Civ. n. 1
Norchia n. 1
Corchiano n. 1
Corchiano n. 2
Civita Castellana, Civ. n. 2
Corchiano n. 3
Acquapuzza n. 1
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 3
Bolsena, Burgus n. 2
jVeroli, Episc. n. 19
\Monte San Giovanni n. 10
Orte, Eccl. cathedr. n. 2
Riano n. 1
S. Maria de Canneto etc. n. 1
Anagni, Episc. n. 13
Mon. s. Petri de Villa magna n. 3
Ostia, Civ. n. 2
Sgurgola n. 1
rTusculanum, Episc. n. 3
\Grottaferrata, Mon. B. Mariae n. 11
rPorto, Episc. u. 15
\Silva Candida, Episc. n. 10
Terracina, Civ. n. 8
Valmontone n. 2
50
224
223
95
100
81
81
111
55
172
56
172
56
172
56
172
56
172
70
227
56
143
148
153
126
183
226
140
183
185
205
190
191
186
191
130
126
227
159
172
193
181
71
L38
110
n;
142
88
11
21
27
119
l.M
XXVI
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
477
•478
*479
*480
*481
482
*483
484
*485
*486
487
*488
489
400
*491
*492
498
494
405
49<>
497
*498
*499
500
501
502
503
*504
*505
•606
•607
»508
*509
►510
511
512
•513
514
515
516
(1154-59)
(1154—59)
(1154-59)
(1154-59)
(1150-
(1150-
-58)
-58)
(1159)
(1159—60)
(1159-60)
(1159-60)
(1160?) iul.
(1159-61)
(1160-61)
1161 sept. 24
(1161 oct. 25)
(1162—65)
(1168-69) april. 28
(1167-69) dec. 12
(1167-69) dec. 22 (?)
1170 mai. 9
(1170 aug. 8)
(1170 mart. — sept.)
(1170 oct.)
1171 feb. 27
1171 dec. 24
(1171—72) aug. 18
(1171—72?)
(1172)
(1159-73)
(1159-73)
(1159-73)
1173 feb. 8
(1173 aug. 1)
(1173—74)
1174 ian. 7
1174 mart. 7
(1159—75;
(1175) mart. 14
1175) aug. 11
1175 aug. 25
JL. —
JL. -
JL. -
JL. —
JL. -
JL. —
JL.
JL.
10608
JL. -
JL. -
JL. —
JL. -
JL.
JL.
10641
10678
JL. —
JL.
JL.
JL.
11527
11470
JL. 11480
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
11789
II 238
12129
II 263
12233a
JL. -
JL. 12326
JL. -
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
Valmontone n. 3
Guarcino n. 1
Eccl. s. Petri de Canneto n. 3
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n.
Farfa, Mon. s. Mariae n. 55
Farfa, Mon. s. Mariae n. 56
Alexander III.
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 44
Veroli, Episc. n. 20
/Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 45
\Trevi n. 2
/Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 46
\Trevi n. 3
Fumone n. 1
Anagni, Episc. n. 14
Veroli, Episc. n. 21
Anagni, Episc. n. 15
/Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 47
\Trevi n. 4
Veroli, Episc. n. 22
Albano, Episc. n. 3
Episc. n. 23
2
Veroli
fEpisc. n,
' lCiv. n. 2
T7 „ . . fEecl. cathedr. n. 3
Velletri, <„. .
lCiv. n. 4
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 9
Tusculanum, Civ. n. 4
Veroli, Domus leprosorum n. 1
Tusculanum, Civ. n. 5
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 4
Orvieto, Eccl. cathedr. n. 3
Aricia n. 3
Velletri, {l pif " n; *
lEccl. cathe
cathedr. n. 4
Tusculanum, Civ. n. 6
jTerracina, Episc. n. 16
\Petrus de Roberto n. 1
Alatri, Civ. n. 1
Frosinone n. 3
Ceprano, Eccl. s. Paterniani n. 4
/Alatri, Civ. n. 2
iFrosinone n. 4
/Alatri, Civ. n. 3
iFrosinone n. 5
/Anagni, Civ. n. 2
iMon. s. Petri de Villa magna n. 4
Orte, Eccl. cathedr. n. 3
Piperno, Civ. n. 3
Terracina, Civ. n. 9
Sermoneta n. 1
Guarcino n. 2
ELENCHVS TONTIFICVM ROMANORVM.
XXVII
517 1175 nov. 15
518 (1160-76) mart. 30
519 (1160-76) april. 30
*520 (1173—76)
521 (1173-76) aug.26
522 (1173-76) sept. 17
523 (1176)
524 1176 feb. 14
525 1176 iul. 11
*526 (1161—76?)
*527 (1176?)
528 (1159—77) dec. 19
529 (1177) iau. 21
*530 (1177)
*531 (1165-78)
*532 (1172—78)
533 (1174-78) feb. 25
534 (1178 ian. 11)
535 1178 feb. 21
536 1178 feb. 22
537 1178 april. 2
538 1178 dec. 21
*539 (1178)
540 (1178)
*541 (1178)
*542 (1178)
543 (1178)
544 (1178)
545 (1178)
546 (1178—79) april. 24
547 (1178—79) mai. 18
548 (1178—79) iun. 8
549 1179 ian. 30
550 1179 iul. 3
*551 1179 sept. 30
552 (1179 oct. 11)
553 (1179) oct. 12
554 (1170—80) nov. 27
555 (1171—80) oct. 15
556 1180 mart. 16
*557 (1175—81)
(1176-81)
(1177—81)
JL. 12521«
JL. 12547
JL. —
JL. -
JL. 12664
JL. 12624
JL. —
JL. —
JL. 12724
12725
JL. —
JL. -
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
JL. —
JL. 13004
JL. 13009«
JL. 13027
JL. 13028
JL. 13038«
JL. 13125
JL. —
JL. 13016
JL. —
JL. —
JL. 13103
JL. 13090
JL. 13091
JL. —
JL. —
JL. 13268
JL. 13286
JL. 13450
JL. —
JL. 13474
JL. —
JL. 13532
JL. 13585
JL. 13632
JL. -
Mon. s. Salvatoris de Mileto n. 1
Mon. s. Petri de Villa magna n. 5
Trisulti, Mon. s. Bartholomaei n. 4
Tivera n. 2
fTerracina, Episc. n. 17
VPetrus de Roberto n. 2
Mon. s. Mariae de Marmossole n. 3
Subiaco , Mon. s. Benedicti n. 48
Veroli, Domus leprosorum n. 2
fSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 49
iMarano n. 2
Rojate n. 1
Rojate n. 2
f Veroli, Episc. n. 24
lEecl. s. Petri de Canneto n. 4
Veroli, Mon. s. Erasmi n. 1
Rojate n. 3
Veroli, Episc. n. 25
Castel Gandolfo n. 1
m . (Episc. n. 18
lerracma, <~t ^a
iCiv. n. 10
Falvaterra n. 1
Mon. s. Heliae Fallerense n. 1
/Episc. n. 19
lerracma, {„ , ,, , .,
lEccl. catnedr. n. 1
Toscanella, Mon. s. lusti n. 2
Viterbo, Eccl. s. Xysti n. 5
Rojate n. 4
Cave n. 6
Viterbo, Civ. n. 1
Nepi, Civ. n. 3
,T . fEpisc. n. 4
Nepl' lCiv. n. 4
Orvieto, Episc. n. 9
Orvieto, Episc. n. 10
Veroli, Episc. n. 26
Aricia n. 4
Aricia n. 5
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 50
Mon. s. Mariae Fallerense n. 3
Anagni, Episc. n. 16
fLarianum n. 1
\Norba n. 1
fVeroli, Episc. n. 27
lEccl. s. Petri de Canneto n. 5
Veroli, Civ. n. 3
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 51
Toscanella, Eccl. s. Mariac n. 1
fTerracina, Episc. n. 20
IPiperno, Civ. n. 4
{Palestrina, Kpisc. n. 3
Ponza-Affile n. 1
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 52
JL. — Civitavecchia, Civ. n. 4
pajr.
125
141
153
108
116
121
112
96
162
96
100
51
51
160
166
162
51
160
33
116
119
173
180
116
117
199
211
51
50
213
178
177
178
223
223
160
34
34
96
188
1:5!)
105
110
L60
L66
L63
96
L96
116
1-2 I
is
52
96
208
XXVIII
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
5G0
561
562
»563
•;.«■■ i
566
567
568
569
570
*571
»572
►573
.".7 1
*576
-".77
*578
*579
*580
*581
*582
*586
1*588
589
•.V.Hi
*591
595
»596
599
<iOO
(1181) ian. 4
(1181) mai. 19
1181 iun.28
1181 iul. 15
(1181 iun. — aug.)
(1181)
(1159-81)
(1159—81)
(1159-81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159-81 1
(1159-81)
(1159-81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159-81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159—81)
(1159-81)
(1159-81)
(1159—81)
(1159-81)
(1159-81)
(1159—81?)
(1159-81?)
(1180.)
(1181 sept. — nov.)
»593 (1181 sept.-nov.)
:.!»l (1181 sept.-uov.)
1181 dec. 18
(1181
(1181
(1182) ian.8
(1182 nov. Ll)
L182 nov. 20
JL. 14356
JL. —
JL. 14405
JL. -
JL. —
JL. -
JL. —
JL. -
JL. 14123
JL. 14124
JL. —
JL. 13738
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. —
JL. -
JL. -
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. 14508
JL. -
JL. -
JL. 14539
JL. —
JL. —
JL. 14556
JL. —
JL. -
Palestrina, Episc. n. 4
Ceprano, Eccl. s. Pateruiani n. 5
Viterbo, Eccl. s. Laurentii n. 4
Viterbo, Eccl. s. Mariae Novae n. 1
Viterbo, Eccl. s. Fortunati n. 1
Viterbo, Civ. n. 3
Terraeina, Episc. n. 21
Anagui, Episc. n. 17
Ceprano, Mon. s. Nicolai n. 1
Veroli, Episc. n. 28
Terracina, Civ. n. 11
f Anagni, Civ. n. 3
^Sgurgola n. 2
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 15
Farfa, Mou. s. Mariae n. 57
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 53
Velletri, Episc. n. 6
Terracina, Episc. n. 22
Terracina, Civ. n. 12
Piperno, Civ. n. 5
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 5
Segni, Episc. n. 3
Vico n. 1
Veroli, Eccl. cathedr. n. 1
/Veroli, Civ. n. 4
IBauco n. 1
Viterbo, Mon. s. Martini in Monte n. 2
Mon. 8. Augustini de Monte alto n. 5
Orvieto, Episc. n. 11
Castrum Palatiolum n. 1
Soriano n. 1
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 54
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 55
Irmocentius III (Lando).
Viterbo, Civ. n. 2
Lueius III.
fSezze, Civ. n. 1
tSermoneta n. 2
fSezze, Civ. n. 2
l-Sermoneta n. 3
fSezze, Civ. n. 3
^Sermoneta n. 4
Mon. s. Petri de Villa magna n. 6
jPalestrina, Episc. n. 5
VSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 56
/Palestrina, Episc. n. 6
V5ubiaco, Mon. s. Benedicti n. 57
/Veroli, Civ. n. 5
^Bauco n. 2
Carpineto Romano n. 2
Guarcino n. 3
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
XXIX
1182 dec. 2
1182 dec. 3
(1182-83)
(1182—83)
(1183) iun. 30
(1181-83)
(1181-83)
(1181-83)
(1181-83)
(1183) sept.
5
JL. 14912
(1183) sept.
22
JL. 14913
(1183)
JL. —
(1183)
JL. II 455
(1183)
JL. —
(1183)
JL. II 457
(1181—84)
JL. -
(1181-84)
JL. -
(1184) april
. 13
JL. —
(1184) april
23
JL. —
(1184) mai.
23
JL. 15047
(1184—85)
JL. —
(1181-85)
JL. —
(1181-85)
JL. —
(1181-85)
JL. —
(1181-85)
JL. —
(1181-85)
JL. —
(1181-85)
JL. -r
(1181-85)
JL. —
(1185-87)
*630
631
632
633
634
G35
*636
637
638
639
*640
641
*642
Kehr,
(1188)
1188 mart. 11
(1188 mai. 11)
1188 mai. 22
(1188 mai. 31)
1188 iul. 23
1188 dec. 19
1189 ian. 31
1189 april.20
1189 sept. 13
(1188-90)
(1190-91)
(1188-91)
Italia pontificia II.
JL. 14709
JL. 14710
JL. —
JL. —
JL. 14894
JL. —
JL. -
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL. 16170
JL. —
JL. 16242
JL. —
JL. —
JL. 16367
JL. —
JL. 16403
JL. —
JL. —
JL. 16650
JL. -
Segni, Episc. n. 4
Subiaco, Mori. s. Benedicti n. 58
Vite^rbo, Mon. s. Martini in Monte n. 3
Gens Comitum n. 1
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 59
fSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 60
(Arsoli n. 2
fSubiaco, Mon. s. Benedicti n. 61
lArsoli n. 3
fSubiaco, Mon. s. Benedicti u. 62
\Arsoli n. 4
( Alatri, Episc. n. 4
\Trisulti, Mon. s. Bartholomaei n. 5
f Alatri, Episc. n. 5
\Trisulti, Mon. s. Bartholomaei n. 6
Terracina, Eccl. cathedr. n. 2
Tusculauum, Civ. n. 7
Piperno, Eccl. s. Mariae n. 2
Ninfa, Eccl. s. Angeli n. 1
Segni, Episc. n. 5
Veroli, Episc. n. 29
Monte San Giovanni n. 11
Veroli, Domus leprosorum n. 3
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 10
Veroli (EpisC- n' 3°
' lEccl. cathedr. n. 2
Terracina, Civ. n. 13
Sabina, Episc. n. 7
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 6
fPiperno, Civ. n. 6
\Fossanova, Mon. s. Stephani n. 7
Sezze, Civ. n. 4
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 11
Mon. s. Mariae Fallerense n. 4
Orvieto, Episc. n. 12
Urbanus III.
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 12
Clemens III.
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 13
Mon. s. Mariae Fallerense n. 5
Casamari, Mon. ss. Iohannis et Pauli n. 14
Mon. s. Petri de Villa magna n. 7
Tusculanum, Civ. n. 8
Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 16
Segni, Episc. n. 6
Mon. s. Michaelis q. d. Subripa n. 3
Subiaco, Mon. s. Benedicti n. 63
Civita Castellana, Episc. n. 1
Vcroli, Episc. n. 31
Veroli, Episc. n. 32
Terracina, Civ. n. 14
111
pag.
132
97
214
133
97
98
99
98
99
98
100
149
154
149
154
117
39
124
110
132
160
173
162
169
161
161
120
55
127
124
127
129
169
188
224
170
170
189
170
141
40
45
133
23
98
[85
lt.l
161
120
XXX
ELENCHVS PONTIFICVM ROMANORVM.
643
*644
*645
646
647
648
649
650
651
652
*653
*654
655
656
657
658
659
*660
661
662
663
664
665
666
667
668
*669
*670
*671
*672
*673
*674
*675
*676
*G77
(1187—91)
(1187—91)
(1187—91)
(1191 april. 19)
1191 aug. 7
1191 oct. 21
1191 oct. 25
1192 april. (29)
(1192 mai.)
1192 oct. 11
(1192 aug.— sept.)
(1191-
1193
(1193
(1193
(1193)
1194
(1194)
(1195
(1195
(1195
(1195
(1195
(1195
1196
-93)
april. 10
april. 14)
iun. 28)
feb. 5
ian. 11)
ian. 20)
feb. 1)
feb. 7)
feb. 7)
feb. 26)
feb. 28
1197 iul. 1
(1191—97)
(1191-97)
(1191—97)
(1191-97)
(1191—97)
(1191—97)
(1191—97)
(1191—97)
(1191—97)
JL. 16550
JL. —
JL. —
JL.
JL.
JL.
JL.
16749
16752
JL. 16860a
JL. —
JL. 16924
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
JL.
17073
17337
JL. —
JL. —
JL. —
JL. -,
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
JL. —
Alatri, Episc. n. 6
Lariano n. 2
Orvieto, Episc. n. 13
Celestinus III.
Tusculanum, Civ. n. 9
Roccantica, Eccl. s. Valentini n. 3
Mon. s. Petri de Villa magna n. 8
Mon. s. Petri de Villa magna n. 9
fCivitella n. 2
ISubiaco, Mon. s. Benedicti n. 64
Viterbo, Eccl. s. Mariae Novae n. 2
Alatri, {^pisC- "• 7
lCiv. n. 4
Viterbo, { '
Civ. n. 4
Orvieto, Episc. n. 14
Roccantica, Eccl. s. Valentini n. 4
Astura n. 2
Orvieto, Episc. n. 15
Scorosa n. 1
Mon. s. Petri de Villa magua n. 10
Orvieto, Episc. n. 16
Civita Castellana, Civ. n. 3
Civita Castellana, Civ. n. 4
Civita Castellana, Civ. n. 5
Civita Castellana, Civ. n. 6
Civita Castellana, Civ. n. 7
Civita Castellana, Civ. n. 8
Mon. s. Benedicti in Valle Subpentonia n. 1
f Eccl. cathedr. n. 4
' iMon. s. Georgii n. 1
Farfa, Mon. s. Mariae n. 58
Montasola n. 1
M. de Romania n. 1
Vicovaro, Mon. ss. Cosmae et Damiani n. 3
Terracina, Episc. n. 23
Fossanova, Mon. s. Stephani n. 8
Anagni, Episc. n. 18
Viterbo, Civ. n. 5
Mou. s. Auerustini de Monte alto n. 6
pag.
149
106
224
40
72
141
142
50
98
212
149
150
208
213
224
72
35
224
230
142
224
186
186
186
187
187
187
180
193
194
69
73
74
83
117
127
139
213
220
LATIVM
Flaminius Filonardus Antiquitates Campaniae a. 1599, ms. olim Trebiae (cf. Casi-
miro * p. 146; 2 p. 208; ubi hodie sit nescimus). — Dom. Ant. Pierantoni da Trevi Memorie
del Lazio vol. I — XXV, ms. s. XVIII, Trevi Bibl. della Collegiata di S. Maria (cf. Casimiro
1 p. 71; 2 p. 112; H. Dessau in C. I. L. XIV 353). — Ferd. Ughelli Italia sacra sive de
episcopis Italiae et insularum adiacentium I ' (Romae 1644) ; 2 (cura et studio Nic. Coleti.
Venetiis 1717). — F. Bonaventura Theuli Apparato minorico della provincia di Roma (In
Velletri 1648). — Athanasius Kircher Latium, id est nova et parallela Latii tum veteris
tum novi descriptio (Amstelodami 1671). — Giac. Fil. Ameti 11 Lazio con le sue cospicue
strade antiche e moderne e principali casali e tenute di esso (In Roma 1693). —
P. M. Corradini et G. R. Volpi Vetus Latium profanum et sacrum vol. I — XI (Romae
1704 — 45). — Dom. Georgii Dissertatio historica de cathedra episcopali Setiae civitatis
in Latio * (Romae 1727) p. 1 sq.; 2 (Romae 1751) p. 1 sq. — F. Casimiro Memorie istoriche
delle chiese e dei conventi dei frati Minori della provincia Romana * (In Roma 1744);
2 (Roma 1845). — Gius. Morozzo Analisi della carta corografica del patrimonio di S. Pietro
(In Roma 1791). — (L. Ranghiasci) Bibliografia storica delle citta e luoghi dello stato
pontificio (In Roma 1792); Supplemento (In Roma 1793). — Mar. Candidi Dionigi Viaggi
in alcune citta del Lazio (Roma 1809). — Pasq. Cayro Notizie storiche delle citta del
Lazio vecchio e nuovo vol. I. II (Napoli 1816). — Ant. Nibby Viaggio antiquario ne'
contorni di Roma vol. I. II (Roma 1819). — Nic. M. Nicolai Storia de1 luoghi una volta
abitati nell' agro Romano in : Dissert. dell' Accad. Rom. di archeologia I (1821) 547 sq. ;
II (1825) 465 sq. ; 111(1829) 1 sq. ; IV (1831) 137 sq.; V (1835) 31 sq.; 201 sq. — Ant. Coppi
Continuazione delle memorie sui luoghi una volta abitati ed ora deserti nell' agro
Romano ib. VII (1836) 327 sq.; VIII (1838) 33 sq.; IX (1840) 521 sq. - Gabr. Calindri
Saggio statistico storico del pontificio stato (In Perugia 1829). — Gius. Marocco Monu-
menti dello stato pontificio e relazione topografica di ogni paese vol. I— XIV (Roma
1833—37). — Ant. Nibby Analisi storico-topografico-antiquaria della carta de' dintorni
di Roma vol. I— III » (Roma 1837); 2 (Roma 1848-49). — Gaet. Moroni Dizionario di
erudizione storico - ecclesiastica da S. Pietro sino ai nostri giorni XXXVII (Vene/ni 184(5)
207 sq. — Gius. C a ppelletti Le chiese d' Italia I— VI (Venezia 1844— 47). — Aug. T h c i n e r
Codex diplomaticus dominii temporalis s. sedis. Recueil de documents pour servir a
Thistoire du gouvernement temporel des etats du Saint-Siege extraits des archiyea du
Vatican vol. I— III (Rome 1861 — 62). — Ant. Coppi Documenti storici del medio evo
relativi a Roma ed all' agro Romano in: Dissert. dell' Accad. Rom. di archeologia W
(1865). — Gius. Tomassetti Della Campagna Romana nel medio evo in: Archivio
della Soc. Rom. II-XXIX sq. (1879-1906 sq.). - T. Terrinoni I sommi pontefici della
Campania Romana vol. I. II (Roma 1888-89). — Bened. Spila Memorie Btoriche della
provincia riformata Romana vol. I. II (Roma 1891-96). - L. Duehesne Le Bedi epi-
Kehr, Italia pontiiicia II.
2 Latium.
scopali neir antico ducato di Roma iu: Archivio della Soc. Rom, XV (1892) 475 sq. —
Ces. De Cupis Saggio bibliografico degli scritti e delle leggi sull' agro Romano (Roma
1903). — I vescovi di Campagna, i corepiscopi e vescovi cardinali nell' antichita in:
Civilta cattolica 1904 Ottob. 15; 1905 Genn. 21 ; Marzo 18.
Latium sive provincia Romana, quae in privilegiis ab imperatoribus
Romanae ecclesiae concessis ita designatur „tota terra, quae est ab Aqua-
pendente usque ad Ceperanum" (cf. Ficker Forschungen zur Reichs- und
Rechtsgeschichte Italiens II 298 sq.), comprehendebat Tusciam Romanam,
Maritimam, territorium Sabinense et Campaniam Romanam.
Antequam vero ad singulas Latii dioeceses accedamus, documenta
spectantia ad patrimonia, quae ecclesia Romana in Latio olim possidebat,
colligemus.
PATRIMONIA S. R. E.
L. A. Muratori Antiquitates italicae medii aevi V (Diss. LXIX) 797 sq. — Giac.
Fil. Ameti Patrimonio di S. Pietro, olim Tuscia suburbicaria, con le sue piu cospicue
strade antiche e moderne e principali casali e tenute di esso (In Roma 1696). — Fr. A.
Zaccaria Dissertatio de patrimoniis S. R. E. ad Iohannem VIII ex Holstenii schedis
aliisque monumentis etiam editis collecta in: De rebus ad historiam atque antiquitates
Ecclesiae pertinentibus dissertationes latinae II (Fulgiuei 1781) 68 sq. — C. H. Sack De
patrimoniis ecclesiae Romanae circa finem saec.VI in: Commentationes quae ad theologiam
historicam pertinent tres (Bonnae 1821). — Analecta iuris pontificii Ser. IV (Romae 1860)
1907 sq. : Domaines temporels de TEglise. — H. Grisar Ein Rundgang durch die Patri-
monien des heil. Stuhles um das Jahr 600 in: Zeitschrift fiir kath. Theologie I (1877)
321 sq. 341 sq. 526 sq. — W. Wisbaum Die wichtigsten Richtungen und Ziele der
Thatigkeit des Papstes Gregors des Grossen (Koln 1884). — K. Schwarzlose Die Patri-
monien der romischen Kirche bis zur Griindung des Kirchenstaats (Berlin 1887). —
K. Schwarzlose Die Verwaltung und finanzielle Bedeutung der Patrimonien der romischen
Kirche in : Zeitschrift fur Kirchengeschichte XI (1890) 62 sq. — P. Fabre De patrimoniis
Romanae ecclesiae (Lille 1892). — I. Doize Les patrimoines de 1'eglise Romaine au temps
de S. Gregoire in: Etudes. Revue fondee par les Peres de la Compagnie de Jesus. 1904
iun. 5. — I. Doize Deux etudes sur 1'administration temporelle du pape Gregoire le
Grand (Paris 1904).
Temporibus Gregorii I memorantur haec patrimonia S. R. E. in Latio:
Appiae, Savinense atque Cartiolanum (in Gregorii I reg. lib. III ep. 21 Mon.
Germ. Epp. I 179; cf. etiam Vitam Gregorii M. auctore Iohanne diac. lib. II
c. 53). In excerptis autem ex Honorii I, Gregorii II et Zachariae regestis
inveniuntur patrimonia Appiae, Labicanum, Tiburtinum, Tusciae, quibus adi-
cimus patrimonium Sabinense, de quo Liber pontificalis et pontificum Roma-
norum epistolae ad Francorum reges. Denique in Iohannis VIII concilio Ra-
vennae a. 877 celebrato haec S. R. E. patrimonia nominantur: Appiae vide-
licet et Lavicanense vel Campaninum, Tyburtinum, Traiectanum (Traetto),
Theatinum (Chicti), utrumque Savinense et Tusciae (cf. Zaccaria II 159;
MansiXVII 335 sq.; Watterich I 642. Deusdedit lib. III c. 85 [51] edd.
Martinucci p. 262; Wolf v. Glanvell p. 291. J. p. 269. JE. I p. 394).
Patrimonia S. R. E. — Patrimonium Appiae. 3
Patrimoniis S. R. E. administrandis subdiaconi aut notarii S. R. E. prae-
fuere, quibus pontifices per praecepta singularia curam patrimonii delegarunt
(cf. praeceptum ordinatori eunti in patrimonium in Diurni form. LI. LII (ed.
Sickel p. 41. 42) et apud Deusdedit lib. III c. 145. 146 [124. 125] (edd.
Martinucci p. 298; Wolf v. Glanvell p. 331) et litteras commendaticias in
Diurni form. LIII — LYI (ed. Sickel p. 43 — 46) et apud Deusdedit lib. III
c. 147—149 [126—128] (edd. Martinucci p. 299; Wolf v. Glanvell p. 332—333).
Praeterea multae Gelasii I, Pelagii I et Gregorii I epistolae ad curatores
patrimoniorum missae in illorum regestis inveniuntur, quas suo loco offere-
mus. Adnotare quoque iuvat „Iuramentum totius patrimonii b. Petri", cuius
formula exstat apud Deusdedit lib. III c. 283 [155] (edd. . Zaccaria II 163;
Roziere Liber diurnus p. 253; Martinucci p. 338; Wolf v. Glanvell p. 392),
apud Albinum lib. X c. 38 et Cencium c. 161 (ed. Fabre - Duchesne I 421).
Patrimonium Appiae.
1 604 ian. 25
Gregorius I Felici subdiac. et rectori patrimonii Appiae: praecipit, ut
massam Aquas Salvias cum omnibus fundis suis et duos hortos inter Tiberim
et porticus ecclesiae s. Pauli positos, simul et terrulas q. v. Fossa latronis,
a sese ecclesiae s. Pauli de Urbe donatas, ad nomen huius ecclesiae tradat.
v. Roma, Eccl. s. Pauli extra muros n. 3.
*2 (715—31)
Gregorius II locat Stephano exconsuli fundum Flabis et fundum Horrea,
sita V mil. ab urbe Roma via Latina.
Deusdedit lib. III c. 251 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 326;
Wolf v. Glanvell p. 374). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 353). —
Hegg. J. 1715. JE. 2227.
cf. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. III 143; VIII 399.
*3 (715—31)
GregoriusII locat Gemmulo diac. fundum Dometiorum, via Ardeatina mil.
plus minus YIIII ab urbe Roma, ex corpore suburbani patrimonii Appiae.
Deusdedit lib. III c. 235 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 324 ;
Wolf v. Glanvett p. 370). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1 352). —
Regg. J. 1699. JE. 2211.
cf. Tomassetti 1. c. II 398. — An Gemmulus idem sit ac Gemmulus ille diaconus
s. sedis apostolicae, postea arcbidiaconus, qui s. Bonifatio a. 745 duas epistolas misit
et ab eo aliam recepit (Mon. Germ. Epp. III 308. 327. 390), in dubio relinquo.
*4 (715—31)
Gregorius II locat Genesiae h. f. fundos Capitonianum, Dostiamim, Viricaria,
Tatianum cum omnibus suis, etiam et aquimolis, pos. in massa Camostia
iuxta campum Barbaricum, ex corpore patrimonii Appiae.
Deusdedit lib. III c.247 [149] ex registro Gregorti inruoris (tdd. Maylmnvn p. 326;
Wolf v. Glanvell p. 373). Albinus lib. X c. 30. Cencins c. 71 (ed. Fab>r-l)uchrs„r I 363). -
Begg. J. 1711. JE. 2223.
cf. Tomassetti 1. c. II 140; VI 1 1 52sq.
4 Latium.
*5 (715—31)
GregoriusII locat Cali h. f. coloniam massae Cilianae patr. Appiae.
Deusdedit Jib. III c. 248 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 326;
WoJf r. Glanvell p. 373). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 353). —
Regg. J. 1712. JE. 2224.
cf. Tomassetti 1. c.
*6 (715—31)
Gregorius II locat Carae religiosae coloniam q. d. Pofinis, via Latina mil.
ab Urbe plus minus XII, post absidam basilicae s. Petri intra massam
Marulis.
Deusdedit Jib. III c. 228 [149] ex registro Gregorii innioris (edd. Martinucci p. 323;
Wolf r. GJanveJJ p. 368). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Ducliesnc I 352). —
Begg. J. 1692. JE. 2204.
cf. Tomassetti 1. c. VIII 415.
*7 (715—31)
Gregorius II locat monasterio s. Agnetis q. d. Duo furna massam Marulis
et massam Sestianam, utrasque patrimonii Appiae.
v. Roma, Mon. s. Agnetis ad Duo furna n. 1 (cf. Tomassetti 1. c. VIII 415).
*8 (715—31)
Gregorius II locat Petro magnifico tribuno coloniam, positam in massa
Paulis, ex corpore patrimonii Appiae.
Deusdedit lib. III c. 232 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 324;
Wolf v. Glanvell p. 369). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 352). —
Regg. J. 1696. JE. 2208.
cf. Tomassetti 1. c. II 401; VIII 430.
*9 (715—31)
Gregorius II locat Basilio v. h. coloniam Aluini ex corpore massae Ocris
patr. Appiae in Aricia.
Deusdedit lib. III c. 233 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p.324;
Wolf v. Glanvell p. 369). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1 352). —
Begg. J. 1697. JE. 2209.
cf. Tomassetti 1. c. II 152.
*10 (715-31)
GregoriusII locat Eustachio presb. coloniam, pos. in fundo Offiliano cum
prato et saliceto suo . ., ex corpore massae Nevianae patr. Appiae.
Deusdedit lib. III c. 219 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 322;
Wolf v. Gla)ivell p. 366). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). —
Regg, J. 1683. JE. 2195.
cf. Tomassetti 1. c. II 155. — v. Patrimonium Labicanum n. 1.
*11 (715—31)
Gregorius II locat Theodosiae h. f. fundum Antinianum, via Appia mil. ab
urbe Roma plus minus XX, ex corpore massae Nevianae patr. Appiae.
Deusdedit Jib. III c. 245 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 325 ;
Wotf r. GJanveJJ p. 373). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fatjre-Ducliesne I 353). —
Begg. J. 1709. JE. 2221.
cf. Tomassetti 1. c. II 155.
Patriinonium Appiae. 5
*12 (715-31)
Gregorius II locat Bonifatio notario seu Claudiae iugalibus eorumquc filiis
ac nepotibus fundum Cocceianum et Folianum ex corpore massae Fonteianae
patr. Appiae.
Deusdedit lib. 111 c. 221 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martimicci p. .-;_?.;;
Wolf v. Glanvell p. 366). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). —
Begg. J. 1685. JE. 2197.
cf. Tomassetti 1. c. II 395 ; XIX 327 (cf. etiam Patrimonium Tusciae n. 9).
*13 (715-31)
Gregorius II locat Iohanni consuli fossam q. d. Vaianicum iuxta campum
Yeneris, mil. ab urbe Roma plus minus XX, ex corpore massae Fonteianae
patr. Appiae.
Deusdedit lib. III c. 230 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 324;
Wolf v. Glanvell p. 369). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1 352). —
Begg. J. 1694. JE. 2206.
cf. Nibby Analisi 2 I 370 ; Tomassetti 1. c.
*14 (741—52)
Zacharias noviter ordinat domum cultam Lauretum, adiciens ei et massam
Fontiianam q. cogn. Paunaria.
Laud. in Vita Zachariae (Lib. pontif. ed. Duchesne I 432). — Beg. JE. — .
cf. Deusdedit lib. III c. 188 [149] (edd. Martinucci p. 315; Wolf v. Glanvell
p. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346). — De loco cf.
Nibby Analisi 2 II 202; Duchesne 1. c. 1 438 not. 40; R. Lenti Memoria storica e
topografica delF antica citta di Laurento (Roma 1845). Contra Tomassetti 1. c.
III 318 sq.; XIX 317 putat, hanc domum cultam Lauretum sitam fuisse in via Aurelia
(patr. Tusciae).
*15 (741—52)
Zacharias massas q. v. Antius et Formias statuit domos cultas.
v. Albano, Anzio n. 1.
*16 (772-95)
Hadrianus I domocultam q. v. Calvisianum cum fundis et casalibus, vineis,
olivetis, aquimolis et omnibus ei pertinentibus, pos. via Ardeatina mil. ab urbe
Roma plus minus XV . ., statuit per apostolicum privilegium sub validis ana-
thematis obligationibus , ut in usu et propria utilitate S. R. E. perennitcr
permaneat.
Laud. in Vita Hadriani I (Lib. pontif. ed. Duchesne 1502). — Begg. J. 1904. JE. 2487.
cf. Deusdedit lib. III c. 189 [149] (edd. Martinucci p.315; Wolf v. Glanvell
p. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 34G). — De loco cf.
Nibby Analisi 2 III 101; Tomassetti 1. c. II 402.
*17 (772 -!>:>)
Hadrianus I domocultam s. Edisti via Ardeatina, pos. ab urbe Roma mil.
XYI, iure perpetuo statuit permancndum.
Laud. in Vita Hadriani I (Lib. pontif. ed. Duchcsne I 505). — Bcg. JE. —.
cf. Deusdedit lib. III c. 189 [149] (edd. Martinucci p. 815; Wolf ▼. Glanvell
p. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesnc 1 o4G). — De 1-"'. cf.
Tomassetti 1. c. II 403.
Latium.
Fatriiuonium Labicanum.
*1 (715—31)
Gregorius II locat Eustachio presb. rundum Casa Cantari et fundum Yiva-
rium ex corpore massae Silanis et 6 uncias fundi Lauretis cum oliveto suo
. . et fundum Marcianum ex corpore massae Gallorum patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 219 [149] ex registro Gregwii iunioris (edd. Martinucci p. 322;
Wolf v. Glanvcll p. 366). Albinus lib. Xa 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). —
llegg. J. 1683. JE. 2195.
cf. Tomassetti 1. c. IX 421 ; XXV 83. — v. Patriinoniuni Appiae n. 10.
*2 (715—31)
Gregorius II locat diaconiae s. Eustachii fundum Clivus, fundum Quer-
quctum et Placionianum ex corporc massae Calcianae patr. Lavican.
v.Roma, Eccl. s. Eustachii iuxta templum Agrippae n. 1. — De loco cf. Nibby
Analisi 2 III 239; Tomassetti 1. c. XXV 94.
*3 (715—31)
Gregorius II locat diaconiae s. Eustachii fundos ex corpore massae Calcianac
ct ex corpore massae Pontianae patr. Lavican.
v. Roma, Eccl. s. Eustachii iuxta templum Agrippae n. 2.
*4 (715—31)
Gregorius II locat Studiosae tribunae seu Petro iugalibus eorumque filiis
ac nepotibus fundum Serrulas, fundum Sisinianum ex corpore massae Silanis
patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 224 [199] ex registro Gregorii iunioris (cdd. Martinucci p. 323;
Wolf v. Glanvell p. 367). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). —
Regg. J. 1688. JE. 2200.
cf. Nibby Aualisi 2 II 62; Tomassetti 1. c. IX 421.
•5 (715—31)
Gregorius II locat Gemulo militi fundum Mauricis, fundum Via nova, via
Praencstina mil. plus minus VIIII, ex corpore massae Varvarianae patr.
Lavican.
Deusdedit lib. III c. 227 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 323;
Wolf v. Glanvell p. 368). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 352). —
Regg. J. 1691. JE. 2203.
cf. Tomassetti 1. c.
*6 (715—31)
Gregorius. II locat Heraclio praeposito coquinae dominicae fundum Casa
Siri ex corpore massae Porculis patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 226 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 323;
1 1 r(Af r. Glanvell p. 368). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 352). —
Begg. J. i<;ut>. JE. 2202.
cf. Nibby Analisi 2 II 357 (Monte Porzio); Tomassetti 1. c. IX 372 sq.
*7 (715-31)
Gregorius II locat Georgio presb. fundum Crispinis ct Amonetis, via Lavi-
cana mil. plus minus XIII, ex corpore massae Fistis patr. Lavican.
Patrimouium Labicanum. 7
Deusdedit lib. III c. 234 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 324;
Wolf v. Glanvell p. 369). Albinus hb. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1352). —
Begg. J. 1698. JE. 2210.
cf. Tomassetti 1. c. XXVI 165.
*8 (715-31)
Gregorius II locat Blando massam Iuniorum patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 218 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 322;
Wolf v. Glanvell p. 366). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1 351). —
Begg. J. 1682. JE. 2194.
cf. Tomassetti 1. c. IX 421.
*9 . (715—31)
Gregorius II locat Sergiae h. f. fundum Severianum ex corpore massae
Iuniorum patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 236 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 324;
Wolf v. Glanvell p. 370). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 352). —
Begg. J. 1700. JE. 2212.
cf. Tomassetti 1. c.
*10 (715—31)
Gregorius II locat Anualdo tribuno fundum Casa maior et Longoieianum
ex corpore patrimonii Lavicani, territorio Praenestino mil. ab urbe Roma
plus minus XXI.
Deusdedit lib. III c.249 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p.326;
Wolf v. Glanvell p. 374). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 353). —
Begg. J. 1713. JE. 2225.
cf. Nibby Analisi 2I 295; Tomassetti 1. c. XVIII 126.
*11 (715—31) *
Gregorius II locat in 29 annos Anatholio tribuno fundum Meianula cum
casis et vineis et omnibus suis pertinentiis ex corpore massae Peltianae,
territorio Anagnino patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 214 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 322;
Wolf v. Glanvell p. 365). ATbinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1351). —
Begg. J. 1678. JE. 2190.
cf. Tomassetti 1. c.
*12 (741—52)
Zacharias locat Ysidoro fundum Sororum et fundum Yirorum, via Lavicana
mil. plus minus XIIII.
Deusdedit lib. III c. 257 [149] ex registro Zachariae (edd. Martinucci p. 327; Wolf
v. Glanvell p. 375). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 354). — Begg.
J. 1764. JE. 2301.
cf. Tomassetti 1. c. XXVI 166.
*13 (741—52)
Zacharias locat Christoforo [militi] massam Gallis et fundum Digitorum ot
fundum Gabiis cum lacu et fundum Metiorum, fundum Barbulianum qui et
Sentianus, fundum Lucretianum qui et Musta, fundum Lampidiorum qui e<
Furnellus, fundum Flavianum qui et Casa monachorum, fundos Medianam,
Formicis, Aurefilis, sitos in Bursano territorio Gabinate, ex corpore patrimonii
Lavicani.
8 Latium.
Deusdedit Jib. III c. 254 [149] ex registro Zacliariae (edd. Martinucci p. 326; Wolf
v. GlanveU p. 375). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Ducliesne I 354). — Regg.
J. 1761. JE. 2298.
cf. Nibby Analisi " II 88 sq. ; Tomassetti 1. c. XXIX 68.
*U (741—52)
Zacharias locat Alfio militi fundum Familicanum in annos 29 ex corpore
massae Appianae patr. Lavican.
Deusdedit lib. III c. 255 [149] ex registro Zachariae (edd. Martinucci p. 326; Wolf
r. GJanveJJ p. 375). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-DucJicsne 1 354). — liegg.
J. 1762. JE. 2299.
cf. Tomassetti 1. c.
*15 (741—52)
Zacharias locat Philicario comiti massam Pelagianam patr. Lavican.
Deusdedit Jib. III c. 253 [149] ex registro Zachariae (edd. Martinucci p. 326; WoJf
v. GJanveJl p. 374). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne 1 353). — Begg.
J. 1760. JE. 2297.
cf. Tomassetti 1. c.
Patriraoniutn Tiburtinum.
*1 (715—31)
Gregorius II locat Annae religiosae et aliis duabus personis fundum Argenti,
Verclanum, Lugeranum, Collibertorum, Toleranum et fundum Truci Trasissessa-
num et Possessianum ex corpore massae Sabinensis, via Tiburtina mil. ab
Urbe plus minus X, ex corpore patrimonii Tiburtini.
Deusdedit Jib. III c. 225 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 323;
WoJf v. GJanveJJ p. 367). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). —
llegg. J. 1689. JE. 2201.
cf. Tomassetti 1. c.
*2 (715-31)
Gregorius II locat Leontio militi fundum Annias et fundum Spatianum, sitos
via Numentana mil. ab urbe Roma plus minus XI.
Deusdedit Jib. III c. 252 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 326;
WoJf v. GJanvcJJ p. 374). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 353). —
Begg. J. 1716. JE. 2228.
cf. Tomassetti 1. c. XIV 89.
*3 (715—31)
Gregorius II locat Mamelo fundum Funianum, via Praenestina mil. plus
minus XV, ex corporc massae Alianae patr. Tiburtin.
Deu.sdedit Jib. III c. 250 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 326;
WoJf v. GJanveJJ p. 374). AJbinus Jib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 353). —
liegg. J. 1714. JE. 2226.
cf. Tomassetti 1. c.
*4 (715-31)
Gregorius II locat diaconiae s. Eustachii fundos ex corpore massae Alianae
patr. Tiburtin.
v. Roma, Ecol. s. Eustachii iuxta templum Agrippae n. 2.
Patrimonium Tiburtinum — Patrimonium Sabinense. 9
*5 (741—52)
Zacharias praedium a Theodoro filio Megisti cata Xanthi, situm V ab Urbe
mil. via Tiburtina, b. Petro relictum, magnae constructionis fabricis atque
picturis decorat ampliatque in eo fines ex omni parte . . , praedia et domum
cultam b. Petro eundem locum iure perpetuo statuit permanendum, quae ct
domus culta s. Caeciliae . . vocatur.
Laud. in Vita Zachariae (Lib. pontif. ed. Duchesne I 434). — Reg. JE. — .
cf. Deusdedit lib. III c. 188 [149] (edd. Martinucci p. 314; Wolf .v. Glanvell
p. 351). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346). — Auctor Vitae
Zachariae (1. c.) narrat, Theodorum, maiorem filium Megisti cata Xanthi, praedium
suum, ubi etiam oratorium s. Caeciliae, b. Petro reliquisse.
*6 (741—52)
Zacharias locat Urso fundum Ananvilas cum appendice suo Cucunulis qui
et Corcorulis et tabernale, pos. in civitate Tiburtina, ex corpore massae
Intromuranae patr. Tiburtin.
Deusdedit lib. III c. 258 [149] ex registro Zachariae (edd. Marlinucci p. 327; Wolf
v. Glanvell p. 376). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 354). — Begg.
J. 1765. JE. 2302.
7 939 mai. 27
Leo VII Leoni abbati mon. Sublacen. etc. : concedit massam q. d. Iubenzana
et Intermurana cum omnibus fundis suis.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 13.
Patrimonium Sabinense.
In territorio Sabinensi Romanam ecclesiam olim patrimonium possedissc,
ex Gregorii I regestis colligitur, ubi mentio fit Urbici, quondam defensoris
de patrimonio Savinensi atque Cartiolano (v. Tivoli, Tiburtini cives n. ]).
Hoc Sabinense patrimonium, per annos XXX ecclesiae Romanae ablatum,
Liutprandus rex Langobardorum, Zacharia papa impetrante, b. Petro iterum
concessit (Lib. pontif. ed. Duchesne I 428). Eius restitutionem Hadrianus I
a. 778, 781 et 782 a Carolo rege Francorum et Langobardorum pluribus epi-
stolis petiit (Cod. Carol. epp. 60. 68. 69. 70. 71. 72, edd. Mon. Germ. Epp. III
586.597—602. J. 1854. 1865. 1866. 1864. 1870. JE. 2423. 2433. 2434. 2436.
2440). In privilegiis autem ecclesiae Romanae ab imperatoribus concessis
totum territorium Sabinense a Carolo imp. b. Petro donatum fuisse legimus.
Utriusque patrimonii Sabinensis in concilio Ravennae a Iohanne VIII cele-
brato mentio fit, sed de eisdem duobus patrimoniis in Sabina nullam aliam
notitiam habemus. Silvester II denique ad Ottonem III imp. littcras misir,
ut bona in Sabino sita sibi restitui iuberet (J. 2997. JL. 3913).
Episcopatus et territorii Sabinensis regio scptcmtrionalis, ubi Malleanum,
Farfa, Rocca antiqua sita sunt, hodie provinciae Umbriae adscribitur.
1 (495) ud. 38
Gelasius I actoribus urbicis: tcstatur, eoa intulisse rationibus ecclesiae ex
praestatione fundi Claculas de fructibus anni consnlatus Astcrii et Praesidii
de indictione tcrtia auri sol. 30. — Constat vos. Notavi 5 kal. aug. Flavio v. <-.
1 0 Latium.
Deusdedxt lib. III c. 121 [101] . — Edd, Opp. Leonis M. edd. Ballerini III p. CCCIV.
Zaccaria Dissert. II 88. Mansi VIII 142 n. 1 = Migne LIX 155. Thiel Epp. I 447 n. 31.
Martinucci p. 288. Wolf v. Glanvell p. 321. — Begg. J. 396. JK. 666.
Fundum Claculas eundem esse ac fundum Caculas in territorio Nomentano,
qui in Vita Silvestri I laudatur (Lib. pontif. ed. Duchesne I 175; Mommsen p. 56),
opinatur Zaccaria 1. c. p. 88 not. 7; cf. Tomassetti 1. c. XIV 102.
2 (495) iul. 28
Gelasius I Yincomalos: testatur, eum intulisse rationibus ecclesiae ex prae-
statione fundi (Claculas) ut supra n. 1. — Constat intulisse. Notavi die
5 kal. aug.
Deusdedit lib. III c. 122 [101]. — Edd. Opp. Leonis M. edd. Ballerini III p. CCCIV.
Zaccaria Dissert. II 89. Mansi VIII 142 n. 2 = Migne LIX 155. Thiel Epp. I 448
n. 32. Martinucci p. 288. Wdlf v. Glanvcll p. 321. — Begg. J. 397. JK. 667.
3 817 ian. 23
Stephanus IV Ingoaldo abb. Farfen. etc: concedit fundos propriis nominibus
expressos ex patrimonio Sabinensi, ita sane ut singulis quibusque indictioni-
bus pensionis nomine 10 auri sol. persolvantur.
v. Farfa, Mon. s. Mariae n. 6.
*4 (996-99)
Gregorius V locat in fundo Gabiniano territorio Sabinensi terras, vineas,
silvas inter affines designatos.
Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre- Duchesne I 350). — Beg. JL. —.
cf. Wolf v. Glanvell p. 363 not. ad c. 207. — Gabinianum hodie Gavignauo.
Patrimonium Tusciae.
1 (599 ian.)
Gregorius I Eugenio notario (defensori Tusciae): praecipit, quatenus
monachis in Blerana civitate appendicem q. d. Agellus ex corpore massae
Gratilianae debeat contradere.
v. Bieda n. 1.
2 626 mai. 12
Honorius I Servodei notario: concedit casale q. app. Aurclianum, pos. via
Portuen. iuxta ss. Abdon et Sennen, diebus vitae eius.
v. Roma, Primicerius et notarii S. R. E. n. 4.
*3 (625-38)
Honorius I locat Epifanio massam Stracesim cum prato suo et omnibus
sibi pertinentibus, pos. in territorio Centumcellensi.
v. Civitavecchia, Civitas n. 1.
*4 (625-38)
Sonorius I locat Epifanio defensori Tusciae massam Gracilianam apud
Bleranam civitatem.
v. Bieda n. 2. — cf. n. 1.
*5 (625—38)
Honorius I locat Munerio notario fundum Paternum et Gaianum et Cipri-
anum et Paternum et Arbatianum.
Patriraonium Tusciae. \ \
Deusdedit lib. III c. 211 [149] ex registro Honorii (edd. Martinucci p. 322; Wolf
v. Glanrcll p. 364). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). — Regg.
J. 1578. JE. 2034.
Locus tamen horum fundorum incertus est.
*6 (715—25?)
[Gregorius II?] Sergio presb. et vestarario : per emunitionem concedit fun-
dum Capanianum cum domo sua et vinea, pos. via Flaminea XIIII plus
minus mil. ab hac urbe Roma, ex corpore patrimonii Tusciae.
v. Roma, Vestararii n. 1. — cf. n. 7.
7 725 april. 13
Gregorius II Stephano presb. atque aliis duabus successim personis: con-
cedit fundum Capanianum cum domo sua et vinea, pos. via Flaminea mil.
XIIII plus minus, ex corpore patrimonii Tusciae, diebus vitae eius, ita sane
ut ab eo singulis quibusque indictionibus pensionis nomine rationibus eccle-
siasticis 3 auri sol. persolvantur. — Quotiens illa. Dat. icl. april., ind. 8.
Deusdedit lib. III c. 140 [119] ex registro Gregorii iunioris. — Edd. Baluze Misc.
1 VII 122 ex cod. 2576 bibl. Colbert. ut bullam Hadriani I; 2 III 3 = Galletti Del vestarario
p. 29. Leonis M. Opp. edd. Ballerini III p. CCCVI = Mansi XII 249 = Migne L XXXIX
528 n. 18. Zaccaria Dissert. II 137. Martinucci p. 295. Wolf v. Glanvell p. 327. — Regg.
J. 1666. JE. 2173.
De loco, hodie Campagnano, cf. Nibby Analisi 2 1 358 sq. ; Tomassetti 1. c. VII 224.
*8 (715—31)
GregoriusII locat Eustachio presb. fundum Laurentium et fundum Maurorum
extra portam s. Pancratii via Aurelia ex corpore fundi suburbani patrimonii
Tusciae.
Deusdedit lib. III c. 243 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 325;
Wolf v. Glanvell p. 371). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 353). —
Regg. J. 1707. JE. 2219.
cf. Tomassetti 1. c. III 319. 330. — Fortasse eidem Eustachio presb. Gregorius II
fundos ex corpore patrimonii Labicani (n. 1) et coloniam ex corpore patrimonii
Appiae locavit (n. 10).
*9 (715-31)
Gregorius II locat Bonifatio notario et Claudiae iugalibus corumque filiis
ac nepotibus fundum Gratinianum et fundum Rosarium cum domibus et
vineis, mil. plus minus YII, ex corpore patrimonii suburbani Tusciae.
Deusdedit lib. 111 c. 222 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 323;
Wolf v. Glanvell p. 367). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Ducliesne 1 351). —
Regg. J. 1686. JE. 2198.
cf. Tomassetti 1. c. III 143. — Eisdem Bonifatio et Claudiae Gregorius II
fundos ex corpore patrimonii Appiae (n. 12) locavit.
*10 (715-31)
Gregorius II locat Gennadio tribuno et Luciac eorumquc filiis ac nepotibus
fundum Porcianum et Leonianum ct fundum Graecorum et Tutitianum, via
Clodia mil. plus minus VIIII, ex corpore patrimonii Tusciae.
Deusdedit lib. III c. 223 [149] ex registro Gregorii wnioris (cdd. Martmucci p.:L>:;:
Wolf v. Glanvellp. 367). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchcsne I 351). —
Regg. J. 1687. JE. 2199.
cf. Tomassetti 1. c. V 68 sq.
] 2 Latium.
*U (715—31)
Grregorius II locat Leoni notario et Leontiae iugalibus eorumque filiis ac
nopotibus fundum Ripacesarium cum silvis, glandaretis et terris sationalibus,
situm via Aurelia mil. plus minus X, ex corpore suburbani patrimonii Tusciae.
Deusdedit lib. III c. 220 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 323 ;
Wolf v. Glanvell p. 366). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Dnchesne 1351). —
Begg. J. 1684. JE. 2196.
cf. Tomassetti 1. c. III 325.
*12 (715—31)
Grregorius II locat Exhilarato et Graudioso casale Pondera Agellione et
casale Pompeianum, Caleianum et fundum Fortunae, pos. territorio Foro
Claudiensi, ex corpore massae Tusciae.
Deusdedit lib. III c. 215 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 322;
Wolf v. Glanvell p. 365). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fah-e-Duchesne I 351). —
liegg. J. 1679. JE. 2191.
cf. Tomassetti 1. c. V 111 sq.
*13 (715—31)
Gregorius II locat monasterio s. Silvestri in Monte Siracte fundum Scan-
tianum ex corpore massae Castellianae patr. Tusciae.
v. Civita Castellana, Mon. s. Silvestri in Monte Soracte n. 2.
*14 (741—52)
Zacharias constituit domum cultam in quartodecimo miliario ab hac Romana
urbe, patrimonio Tusciae ; constitutionibus obligat usui ecclesiae permanendum,
tam loca, quae ab Anna, relicta quondam Agathonis primicerii, b. Petro esse
videntur concessa.
Laud. in Vita Zachariae (Lib. pontif. ed. Diichesne I 434). — Reg. JE. — .
cf. Deusdedit lib. III c. 188 [149] (edd. Martinucci p. 315 ; Wolf v. Glanvell
p. 351). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346). — De loco cf.
Tomassetti 1. c. III 324; V 73 sq.
*15 (772—95)
Iladrianus I domocultam apud ecclesiam s. Leucii, via Flaminea mil. ab
urbe Roma plus minus Y, aedificat ct b. Petro in pcrpetuum concedit et in
ea fines ampliat, tam ex hereditate quondam Paschalis quamque ex commu-
f;itione heredum quondam Luciae seu lohannis primicerii.
Laud. in Vita Hadriani I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 509). — Beg. JE. — .
cf. Deusdedit lib. III c. 189 [149 J (edd. Martinucci p. 315 ; Wolf v. Glanvell
1». 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346). — De loco cf.
Tomassetti 1. c. VII 186 sq.
• W (772—95)
lladrianus I domocultas, videlicet Galeriam, pos. via Aurelia mil. ab urbc
It(»ma plus minus X ad s. Rufinam, . . aliam Galeriam, pos. via Portuensi
mil. ab urbc Roma plus minus XII, . . statuit per apostolicum privilegium
sub validis anathematis obligationibus, ut in usu et propria utilitate sanctae
Romanae ecclesiae perenniter permaneant.
v. Silva Candida, Galera n. 1 et Porto, Ponte Galera n. 1.
Patrimonium Tusciae. \ 3
*17 (772—95)
Hadrianus I constituit domocultam q. v. Capracorum, pos. territorio Yigen-
tano mil. ab urbe Roma plus minus XV.
v. Silva Candida, Capracorum n. 1.
18 905 mai. 28
Sergius III Idebrando coep. s. Silvae Candidae etc: concedit massam
q. app. Cesana cum fundis et colonis suis in territorio Nepesino ex corpore
patrimonii Tusciae.
v. Silva Candida, Episc. n. 1. — De loco cf. Nibby Analisi 2 1 458 sq.
*19 (974—85)
Bonifatius VII locat castellum Petra Pertusa, situm in territorio Silvae
Candidae.
v. Silva Candida, Pietra Pertusa n. 1.
BIOECESES SVBVRBICARIAE
O S TI A
(Hostia. Ostia)
Ughelli ! I 64 sq.; 2 I 47 sq. — Piazza Gerarchia card. p. 11 sq. — Fausti
Ant. Maroni Commentarius de ecclesiis et episcopis Ostiensibus et Veliternis (Romae
1766). — Nic. M. Nicolai Storia de' luoghi una volta abitati nell' agro Romano in:
Dissert. delT Accad. Rom. di archeologia II (1825) 471 sq. — A. Nibby Viaggio antiquario
ad Ostia ib. III (1829) 269 sq. — C. Fea Storia delle saline d'Ostia (Roma 1831). —
Marocco Monumenti VII 60 sq. — A. Nibby Analisi - II 426 sq. — Moroni Dizionario
L 43 sq. — Cappelletti I 439 sq. — G. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. XIX (1896)
331 sq. ; XX (1897) 45 sq. (ubi fusius de scriptoribus, qui de Ostia tractarunt).
Episcopatus Ostiensis.
Ostiensis ecclesia, dignitate sua inter omnes orbis episcopos, uno Romano
pontifice excepto, praefulget. Ostiensis nempe episcopus praeclaro munere
gaudebat, et Romanum pontificem electum consecrandi (cf. Diurni formulam
LVII (ed. Sickel p. 47) „tunc episcopus Ostiensis consecrat eum pontificem")
et imperatorem consecrandum sacro oleo inungendi. Inter septem episcopos
cardinales, qui adsistunt pontifici, primum et principalem locum obtinuit; is
est enim sacri collegii cardinalium decanus.
Sed tamen tantae huius episcopatus dignitati sedes exigua, incolis
carens, a barbaris atque a Saracenis totiens vastata, pestifero aere invasa,
minime respondebat; itaque Eugenius III a. 1150, ut credunt, Ostiensem
«'piscopum ditiori civitate Veliternensi auxit, unde titulus „s. Ostiensis ct
Yrliternensis ecclesiae episcopus" (cf. Velletri).
Ostiensis episcopi sedes olim basilica illa fuisse videtur, quam a Con-
stantino M. sub titulo ss. Petri et Pauli et Iohannis bapt. constructam refert
Vita Silvestri I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 183; Mommsen p. 67). Postea
cathedralis ecclesiae dignitatem obtinuit basilica b. Aureae, quam Sergius I
(1. c. Duchesne I 370; Mommsen p. 215) et Leo III (Duchesne II 1.4)
restaurarunt.
Episcopatus Ostiensis — Civitas Ostiensis. J5
Misera profecto sorte Ostiensis ecclesiae historia afflicta est; nullum
enim archivum tum episcopatus tum civitatis restat, quod antiqua privilegia
revelet (cf. Bethmann in Archiv XII 480). Attamen Ostiensem ecclesiam
a Romanis pontificibus amplissimis privilegiis fuisse honestatam, ex re ipsa
manifestum est. Benedictus IX quoque in privilegio suo a. 1037 nov.
ecclesiae s. Silvae Candidae concesso (JL. 4110) expressis verbis de eis
loquitur, episcopo Silvae Candidae id confirmans, quod antecessores sui
sacrosanctis Albanensi, Ostiensi et Portuensi episcopis dederant.
*1 (336)
Marcus „constituit, ut ep. Hostiae, qui consecrat episcopum (i. e. Fiomanum),
palleum uteretur et ab eodem episcopus urbis Romae consecraretur".
Laud. in Vita Marci (Lib. pontif. ed. Duchesne I 80. 81. 202; Mommsen p. 73. 247).
— Beg. JK. —.
2 (494—95)
Gelasius I Bellatori ep.: praecipit, ut Laurentio (archidiacono) servet canones,
licet Maroni quaecumque sint pro utilitatibus ecclesiasticis exequenda com-
mittat. — Non solum vetusti.
Coll. Britt. Gelasii I ep. 26. — Ed. Loewenfeld Epp. p. 8 n. 14. — Begg. Ewald
in N. Archiv V 516 n. 26. JK. 662.
Adnotare iuvat, Gregorium I a. 598 epistolam pro Gregorio expraefecto
ad diversos episcopos scripsisse, inter quos ad Gloriosum Ostiensem (Reg. Gregorii I
lib. IX ep. 45. J. 1173. JE. 1569).
*3 Boma S. Pietro 964 feb.
Iohannes XII in concilii Romani actione tertia Siconem ep., qui Ostien.
ecclesiae irregulariter praefuit et Leonem curialem et laicum in pontificali
honore consecraverit, omni ministerio sacerdotali carere atque privatum fore
statuit.
Acta concilii edd. Baronius Ann. ad a. 964 c. 13. Mansi XVIII 471. Watterich
I 677. Mon. Germ. Const. I 532. — Begg. J. p. 323. JL. I p. 467.
4 (1089)
Clemens III (Wibertus) O(ttoni) olim dicto Hostien. ep. (Urbano II) et
sequacibus eius: praecipit, ut ad synodum in ecclesia b. Petri celebrandam
securi penitus veniant, ut de eo, quod sanctam ecclesiam perturbaverint,
rationem reddant. — Licet synodali.
Insert. Clementis III encyclicac ad omnes orthodoxos fratres missae J. 4005. JL. 5330.
— Edd. Mansi XX 599 = Migne CXLVIII 836 n. 6. Jaffe Bibl. rer. Germ. V 150 n. 73.
Mon. Germ. Lib. de lite I 625. — Begg. J. 4004. JL. 5329.
Civitas Ostiensis.
Gregoriopolis.
Ostia, a Saracenis devastata et ab incolis deserta, a Gregorio IV denuo
erigitur sub nomine Gregoriopolis (n. 1), sed non viguir, lioet Nicolaua I eam,
in ruinis iacentem, fortiori firmiorique fabrica reaedificaverit (Lib. pontif. ed.
Duchesne II 164).
ti
Latiu
m.
*1
Gregorius IV
.fecit
(841—44)
in civitate Hostensi civitatem aliam a solo valde
fortissimam. . . Cui etiam a noviter civitati constructae hoc nomen in sem-
piternum statuit permanendum , scilicet ut ab hominibus, sive Romanis sive
aliis nationibus, a proprio, quod ei erat nomine, id est Gregorio, Gregoriopoli
vocitetur".
Laud. in Vita Gregorii IV (Lib. pontif. ed. Duchesne II 82). — Heg. JE. — .
2 Laterano 1159 mai. 26
In Lateranensi palatio, in consistorio, in domo scilicet nova q. d. Leonis pp.,
coram Ubaldo presb. card. tit. s. Crucis q. d. Ierusalem et Iacinto diac. card.
s. Mariae in Cosmidin atque Bosone diac. card. ss. Cosmae et Damiani, ipsius
d. papae magistro camerario, et in praesentia iudicum, cives Hostienses, videlicet
Capascia procurator eiusque socii, promittunt Hadriano IV eiusque succes-
soribus, quod omni anno amodo inantea dabunt duas platratas lignorum et
suis sumptibus afferent a Marmorata sive a ripa Romea , unam in nativitate
Domini, aliam in pascha. — Ego Andreas scrin. S. R. E. et s. Lat. pal.
complevi.
Albinus lib. XI c. 50. Cencius Lib. censuum S. B. E. c. 117. 118. — Edd. Muratori
Antiq. I (>75 = Maroni p. 112 n. 2. Nicolai p. 563 n. 2. Fea p. 68. Fabre- Duchesne 1398;
II 135. — JReg. Tomassetti l. c. XX 57. JL. — .
In Cencii Lib. censuum S. R. E. sub episcopatu Hostiensi (Fabre-Duchesne I 9)
ita notatur: „Homines eiusdem civitatis in festo nativitatis Domini et pasce II
plactatas lignorum".
PORTO
(Portus)
Ughelli :I 129sq.; 2I 110 sq. — Piazza Gerarchia card. p. 53 sq. — Casimiro
Memorie istoriche delle chiese e conventi dei frati Minori della provincia Bomana
1 p. 272 sq.; 2 p. 380 sq. — Const. Ruggeri De Portuensi s. Hippolyti ep. et mart. sedo.
Dissertatio posthuma ab Achille Ruschio absoluta (Romae 1771). — A. Nibby Ricerche
della Via Portuense e della antica citta di Porto (Roma 1827). — A. Nibby Analisi
2 II 602 sq. — A. Coppi in Dissert. dell' Accad. Rom. di archeologia VIII (1838) 33 sq. —
Moroni Dizionario LIV 202 sq. — Cappelletti I 493 sq. — G. B. De Rossi I monumenti
cristiani di Porto in: Bullett. di archeol. crist. Ser. I a. IV (1866) 37 sq. — G. Tomas-
setti in Arch. della Soc. Rom. XXIII (1900) 143 sq., ubi plura de auctoribus, qui de
Portu Romano scripserunt.
Episcopatus Portueusis.
Portuensis ecclesiae episcopi, quorum primus s. Hippolytus fuisse traditur
(cf. Dessau in C. I. L. XIY 7 sq.), secundum post Ostiensem inter cardinales
episcopos locum obtinuerunt. Eorum ditioni praeter Portum subiecta quo-
que fuit Transtiberina civitas una cum insula Lycaonia, ubi in ecclesia
s. Iohannis palatium Portuensis episcopi fuit, ut legimus in ecclesiae Por-
tuensis privilegiis et apud Cencium (ed. Fabre - Duchesne I 10): „Sciendum
quod episcopus Portuensis debet habere in die lunae post pascha par ciro-
thecarum, cum quibus cantet missam, et nullus alius in Transtiberim nisi
summus pontifex consecrare ecclesias aut benedicere." Calixtus II ecclesiam
Silvae Candidae, cunctis incolis destitutam, propter temporis qualitatem et
vicinitatem locorum Portuensi ecclesiae univit (n. 14), ita ut eiua praesul
deinde appellaretur „Portuensis et s. Rufinae episcopus".
Ecclesiam cathedralem s. Hippolyti a Leonc III donis auctam in eius
Yita legimus (Lib. pontif. ed. Duchesne II 12). Alia b. Nymphae ecclesia ei
alia b. Mariae ecclesia in civitate Portucnsi in Yita Leonis IY (1. c. II I 13. \'2'2)
memorantur. Monasterium b. Laurentii positum in insula Portus Romani iam
temporibus Hadriani I invenitur. Praeterea xenodochium in Romano Portu 8
Pammachio constructum cssc ad eos excipiendos, <[iii ad limina apostolorum
proficiscerentur, b. Hieronymus narrat (Ep. (>(>). Basilicam bs. Eutropio,
Bonosac et Zosimae dedicatam, a Donato ep. Portuen., praeterea ignoto, a
Kohr, Italia pontificia II.
18 Latium.
fundamentis constractam esse legimus in inscriptione, quae hodie exstat in
episcopio Portuensi (edd. De Rossi in Bullett. di archeol. crist. a. 1866 p. 46;
H. Dessau in C. I. L. XIV 175 n. 1937).
Portuensis ecclesiae archivum, nescimus quo tempore, omnino periit.
Sed saec. XIII exstabant antiqua Portuensis et Silvae Candidae privilegia,
quae Gregorius IX a. 1236 ex ipsis tomis transcribi et regestis suis inseri
iussit (cf. Auvray Les registres de Gregoire IX t. II 586 sq.). Ex eiusdem
Gregorii IX regestis Panvinius, Massarellus, Contelorius, Ughellus aliique
hauserant. Adnotare denique iuvat, Portuensis ecclesiae inventarium librorum,
saec. XI, inveniri in cod. bibl. Universitatis Monacensis mb. 2° 292 (ed.
G. Swarzenski in Rom. Quartalschr. XIV (1900) 128 sq.).
B = Reg. Gregorii IX a. X: Reg. Vat. t. 18; cf. Gott. Nachr. 1902 p. 413.
C = Miscellanea, s. XVII, Roma Bibl. capitolare di S. Pietro in Vaticano, cod.
H 61; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 128.
1) = (F. Ughelli) Privilegia pontificum varia, s. XVII, cod. Vat. Barb. 3222 (XL 19,
olim 3640) ; cf. PflugkH. Iter p. 94.
E = Portuen. ep. et s. Silvae Candidae etc. bullarum copiae, s. XVII, cod. Vat.
Regin. 385 p. I; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 57.
M = Onuphrii Panvinii Schedae, s. XVI, Roma Arch. Vat. Misc. Arm. XI t. 31
[M1] et Arm. XV t. 128 [M*]; cf. Gdtt. Nachr. 1901 p. 2 sq.
N = Angeli Massarelli Miscellanea vol. I, s. XVI, San Severino Bibl. comunale;
cf. Gott. Nachr. 1898 p. 505 sq.
1 Boma (599 ian.)
Gregorius I Felici ep. Portuen. : Iohannem, iuris ecclesiastici famulum,
natione Savinorum, ex massa Flaviana, annorum 18, iure directo donat. —
Caritatis vestrae gratia. Actum Romae.
Heg. Gregorii 1 lib. IX ej). 98. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. XII
n.4(>. Mayisi X 338 n. 52. Migne LXXVII 1251 n. 46. Mon. Germ. E$>p. II 107. — Ilegg.
J. 1480 ad <(. 602. JE. 1623.
Eidem Felici aliisque episcopis Gregorius I a. 598 epistolam misit, ut Gregorio
expraefecto reliquias martyrum concederent (J. 1173. JE. 1569).
*2 (863)
Nicolaus I Rhadoaldum ep., Roma elapsum, destinatis in diversa loca cum
epistolis missis revocat.
Laud. in Nicolai I epiaiola a. 866 nov. JE. 2821. — Regg. J. 2080. JE. 2754.
Rhadoaldus cum Zacharia ep. Anagnino a Nicolao I a. 860 Constantinopolim
legatos luit, ut causam Ignatii diligentius perquireret (cf. JI^. 2682. 2683. 2813),
sed maligna praevaricatione pontificis neglexit mandata. A. 862 una cum Iohanne
ep. Ficoclensi in (iallia legationis munere functus, corruptionis erimine convictus
I (c£ JE. 2698. 2699. 2701. 2726).
*3 Laterano (864 nov. 1)
Nicolaus I in conoilio Romano Rliadoaldum ep. deponit et excommunicat.
Land. in Nicolai I epistola a. 866 nov. JE. 2821. — Iiegg. J. p. 246. JE. I p. 355.
Episcopatus Portuensis. -j 9
*4 Boma S. Maria della Botonda 876 april. 19
Iohannes VIII in synodo Romana Formosum ep., quia propriam parochiam
deseruit, Urbe discessit et contra salutem reipublicae conspiravit, omni eccle-
siastica communione privatum esse decernit.
Laud. in lohannis VIII epistola a. 876 april. 21 ad universos Gallos et Germanos
J. 2270. JE. 3041. — Begg. Werminghoff in N Archiv XXVI 647. J. p. 264. JE. I p. 388.
Acta synodalia de Formoso ep., quae ex cod. Merseburgen. 104 E. L. Richter
Marburger Rectoratsprogramm a. 1843 p. 4 et denuo E. Dummler Auxilius und
Vulgarius (Leipzig 1866) p. 157 ediderunt, fide carere Hefele, Dummler aliique
contendunt. — De re cf. Diimmler 1. c. p. 4. 56 et Geschichte des ostfrankischen
Reiches 2 III 27 not. 1.
5 Boma S. Pietro 876 iun. 30
Iohannes VIII in synodo Romana Formosum, iam dudum depositum (n. 4),
nunc vero, quia monasteria, quibus praefuit, sacrilege depraedasse et exspo-
liasse contraque interdictum apostolicum sacris misteriis communicasse et
missarum sollemnia non solum pervicaciter celebrasse, verum etiam sententias
sedis apost. in se et complices suos prolatas scindere faciens suspectis mulieribus
virisque sacrilegis adhaesisse et cum eis ad exterminium s. sedis apost. despera-
biliter coniurasse reperitur, iterato ab omni ordine sacerdotali deponit.
Acta synodalia de Formoso ep. edd. Richter l. c. p. 5 et Diimmler l. c. p. 157. —
Regg. Werminghoff in N. Archiv XXVI 650. J. p. 264. JE. I p. 388.
6 Troijes 878 (aug. — s&pb.)
Iohannes VIII in synodo Trecensi sententias contra Formosum quondam ep.
Portuen. eiusque complices prolatas confirmat.
Acta concilii edd. Mansi XVII 349. Migne CXXVI 963 n. 380 (cf. Werminghoff in
N. Archiv XXVI 653; Dilmmler Geschichte des ostfralnk. Reiches 2 III 83 sq.). — Rcgg- J
p. 275. JE. 1 p. 402. 403.
Eodem anno, die 14 septembris, Formosum iam depositum et anathematizatum
iuravisse, se neque orationis causa aliquando Romam venturum neque aliquo modo
sacrum ordinem repetiturum neque in iudicio potentum recuperationis locum oraturum
esse, sed tantummodo laicam communionem receptam finetenus custodire promisisse,
Acta synodalia de Formoso ep. (de quibus supra n. 4. 5) narrant.
*7 (883—84)
Marinus I Formosum de iuramento, quod invitus dederat (in synodo Treeensi;
cf. supra n. 6) solvit et in pristinum gradum restituit.
Laud. ab Auxilio in libello Infensor et defensor c. 32 (edd. Mabillon Vet. Anal p.51;
Migne CXXIX 1101). — Regg. J. p. 293. JE. I p. 425.
cf. Diimmler Auxilius und Vulgarius p. 6. In memoriam revocare iuvat,
a. 964 feb. in actione secunda concilii Romani (cf. Episcopatus Ostien. n. 3 ;
J. p. 323. JL. I p. 467) a Iohanne XII celebrati Benedictum Portuensem epi-
scopum, qui super Leonem curialem et neophytum oratiom>s dederat, se peccasse
confessum esse.
8 992 iun. 25
Iohannes XV Gregorio coep. etc: conccdit terram s. Lateranen. palatii
ad fossatum faciendum et licentiam tollendi aquam o\ flnvio Traiano, bud
<'<misu 6 den. solvcndo. — Quoniam semper sunt. Bcr. |>. m. Btepnam Bcnn,
s. pal., in m. iun. et ind. ss. 5. Dat. 7 kal. inl. j>. m. Eohannis ep. b. tfepesin.
• »
20 Latiura.
eccl. et bibl. s. sedis apost., a. pont. d. n. Iohannis ss. XV pp. 7, in mense
et ind. ss. o.
Insert. bullae Grcgorii IX a. 1236 aug. 20: B f. 253. [C f. 183. D f. 222. E f. 49.
M- f. 138 Exc. N f. 14 Exc.J. — Edd, Ughelli l I 134; - I 114 ex B = Butt. Bom. ed,
Cocquelines I 287 n. 4 = BulJ. Bom. ed. Taur. 1 458 n, 4, = Cappettetti 1503. Marini
Pap. dipl p. 59 n. 36 ex B = Migne C XXXVII 843 n. U. — Begg. Tomassetti I. c.
XXIII 157. Auvraij II 597 n. 3562. J. 2942. JL. 3843.
9 1005 kd.
Iohannes XVIII Benedicto ep. etc: concedit medietatem de campo q. v.
Stagnellum maledictum, ubi nnnc salinarum fila noviter construuntur, quem
benedictum de cetero vocari iubet, cum medietate filarum atque pensionum
et omnis publicae functionis. — Quotiens illa a. Scr. p. m. Petri not. et scrin.
S. R. E., in m. iulio, ind. ss. 3.
Lisert. bullae Gregorii IX a. 1236 sept. 24: B f. 252'. [C f 181. D f. 220'. E f. 47'.
M* f. 145 Exc. N f. 14' Exc.J. ~- Edd. Ughelli l I 140 ut bullam Iohannis XIX; 2 I 119.
Marini Pap. dipl. p. 70 n. 44 ex B ad a. 1025 = Migne CXXXIX 1482 n. 5. — Begg.
Auvray II 596 n. 3560. J. 3019. JE. 3946.
10 1018 ang. 1
Benedictus VIII Benedicto ep. etc: confirmat episcopium s. Portuen.
ecclesiae foris civitatem Portuensem et possessiones nominatim illustratas et
concedit omnes res et facultates de illis hominibus, qui sine herede et intestati
ac subito praeoccupati iudicio mortui fuerint in tota Portuen. civitate seu in
Transtiberim vel in insula Licaonia, ex iure s. palatii Lateranen. totum
castaldicum Portuen. , totam insulam Licaoniam et omnem ordinationem
episcopalem in tota Transtiberim et alia iura. — Quotiens illa a. Scr. p. m.
Georgii not. reg. atque scrin. s. apost. sedis, in m. iul., ind. 1. Dat. kal.
aug. p. m. Bosonis ep. et bibl. s. apost. sedis.
Insert. buUae Gregorii IX a. 1236 sept. 24: B f. 245'. [C f. 139. D f. 191. E f. 25.
M2 f 146 Exc. N f 6' Exc.J. — Edd, Ughelli x I 135; 2 1 116 ex B = Laderchi S. Caeciliae
rivg. acta II 1, = Bull. Bom. ed. Cocquelines I 329 n. 14 = Bull. Bom. ed. Taur. I 527
n. 14. Marini Pap. dipl. p. 65 n. 42 ex B = Urlichs Cod. urbis Bomae topogr. p. 203, =
Migne CXXXIX 1617 n. 22. — Begg. Casimiro » p. 268. 273; 2 p. 375. 381. Tomassetti
l. c. XXIII 158. Auvray II 592 n. 3553. J. 3071. JL. 4024.
11 1025 mai.
[ohannes XIX Benedicto ep. etc: rcpetit Benedicti VIII privilegium (n. 10).
— Quoniam Bemper sunt. Scr. p. m. Sergii scrin. S. R. E., m. maio, ind. 8.
Inscrt. bullac Gregorii IX a. 1236 sept, 24: B f. 239'. [C f. 107. D f. 166. E f. 4.
J/- /. !■',[> Exc.J. — Edd. Marini Pap. dipl. p. 70 n. 43 ex B = Urlichs Cod. urbis Bomae
topogr. />. -2:>4, = Migne CXII mr, v. /. — Eegg. Ughetti ! 1 141; 2 1 120. Tomassetti
l. c. XXIII 160. Auvray II 590 n. 3517. .1. 3091. J L. 4067.
*12 Laterano (1049 april. 9—15)
Ooram Leone IX in synodo in ccclesia Salvatoris celebrata querimonia
Iohannis Portuen. ep. contra Crescentium s. Silvae Candidae ep. de ecclesia
b. [ohannis bapt. et s. Adalberti in insula Licaonia definitur.
Laud. in n. 13. — lieg. JL. — .
Civitas Portuensis. 21
18 1049 april. 22
Leo IX Iohanni Portnen. eccl. antistiti, a sede Tuscanensi ad Portuensem
translato etc: confirmat episcopatum Portuen. cum omnibus possessionibus
nominatim illustratis. — Supplicantium desideriis. Subscr. 16 ep. Dat. lOkal.
maii p. m. Petri diac. bibl. et canc. s. apost. sedis, a. d. Leonis YlUr
pp. [I], ind. 2.
InseH. bullae Gregorii IX a. 1236 aug. 21: B f. 243'. [C f. 126. 145. I) f. 182. E f. 18.
JW f. 85 et M* f. 150 Exc. N f. 6' Exc.J. - Edd. Ughetti ' 1142; 2 / 120 ex B = Laderchi
8. Caeciliae virg. acta II 5, — Bull. Bom. ed, Cocquelines I 368 n. 12 = Bull. Bom. cd.
Taur. I 594 n. 12, = Mansi XIX 680 n. 14, = Cappelktti I 505 Exc. Marini Pap. dipl.
p. 84 n. 49 ex B = Migne CXLHI 598 n. 7. — Regg. Casimiro a p. 272. 274 ; 2 p. 380. 383.
Hofler Die deutschen Pdpste II 371. Auvray II 591 n. 3551. J. 3165. JL. 4163.
*1* (1020—24)
Calixtus II decernit, Portuensem b. Ypoliti et ss. Rufinac et Secundae in
Silva Candida ecclesias sub unius gubernatione antistitis perpetuis temporibus
permanere.
Laud. in bulla Gregorii IX a. 1236 aug. 2 Potthast Bcg. 10217 (Ughclli l I 104;
- I 89 ad a. 1120; Auvray II 594 n. 3558). — Beg. JL. —.
*lo (1154—59)
Hadrianus IY confirmat Portuensis et Silvae Candidae ecclesiarum unionem.
Laud. ut supra n. 14. — Bcg. JL. — .
Civitas Portuensis.
Portuensis civitas ad Tyberis fluminis fauces condita, temporibus Gre-
gorii IY a Saracenis devastata (Lib. pontif. ed. Duchesne II 81), a Leone IY
restituta et Corsis ex Corsica insula ab eisdem Saracenis occupata Romam
fugientibus privilegio pontificali concessa est (n. 1). Sed nc nova quidem
haec civitas permansit.
Portuensis civitatis neque vetcris neque novae monumentum ullum ad
nos pervenit.
*1 (852)
Leo IY Corsis „pontificale quod secundum promiserat praeceptum ob serc-
nissimorum Lotharii et Ludovici maiorum imperatorum suamquc simul mer-
cedem perpetuamque memoriam praeceptum emisit, hoc scilicet tcnore et
placito anteposito, ut tamdiu firmum manere ac stabilc, quousque sanctar
scdis praesulibus populoque Romano in cunctis oboedientcs ac fideles cxsistc-
rent; et si, quod absit, omnem praecepti scriem irrefragabiliter non custo-
dirent, sancitum cst in codem, ut vacuum et inanc consistat. Loca 7ero,
quac eis data sunt et a missis pontificalibus consignafii tam ex proprio iure
ccclesiastico quamque venerabilium monastcriorum, immo et Bingulorum
hominum, qui finitimi exsistebant, in conccsso eis pontificau' privilegio Bpecia-
liter adscripta leguntur".
Laud. in Vita Leonis IV (Lib. pontif. ed, Duchesne II 126). — Begg. J '. 1980. JE. J<>17.
«> •
•)•) Latium.
Gurdimer comes.
/ (558—60)
Pelagius I Ghirdimeri comiti: scribit „ista prata in via Portuensi, quac
Epreiana vocantur, primotica sunta. — Ista prata.
CoU. Britt. Pelagii I ep. 62. — Begg. Ewald in N. Archiv V 559 n. 62. JK. 1034.
Poute Galera.
(Galeria)
lluius nominis duo loca cognoscimus, alterum in via Cornelia prope s.
Rufiuam (i. e. Silvam Candidam), alterum in via Portuensi, ubi influit Galera
flumen Tyberim, in dioecesi Portuensi, hodie Ponte Gralera (cf. Tomassetti in
Arcli. della Soc. Rom. XXITI (1900) 134 sq.). — In ambobus his locis Hadria-
dus I domue cultas coudidit (n. I). Tota Galeria cum colonis et colonabus
Buis etiam Qominatur inter possessiones monasterii s. Pauli de Urbe in Gre-
gorii VII privilegio (v. Koma, Eccl. s. Pauli extra muros n. 16).
•>7 (772-95)
1 1 ;i d rianus I domocultam Galeriam, pos. via Portuen. mil. ab urbe Roma
plua miuus XII, cum fundis et casalibus, vineis, aquimolis seu monasterio b.
Laurentii, pos. in iusula Portus Romani, cum vineis ei pcrtinentibus simulque
ei lecticaria q. v. Asprula . . statuit per apostolicum privilegium sub validis
anathematis obligatiouibus, ut in usu et propria utilitate sanctae Romanae
ecclesiae pereuuiter pcrmaneat.
Laud. m Yttii Hadriani I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 502). — Begg. J. 1904.
•//:. 2487.
cf. Deusdedit lib. III c. 189 [149] (edd. Martinucci p. 315; Wolf v. Glanvcll
p. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346).
CEKVETRL
(Caere)
Piazza Gerarchia card. p. 82sq. — L. Canina Descrmone di Cere antica (Roma
^ ffibbj A.ulisi » 1 335Bq. — Cappelletti I 547 sq. - G. Tomassetti in
Ai.li. della Soc. Rom. IV (1881) 244 sq.
Caere quae et Agylla, antiquissima Tuscorum urbs, episcopi sedes fuit
■wque ad tempora Leonifl IX (cf. Ughelli 2 Xa 33 sq.; GHorgi Diss. hist. de
cathedra epiac. Betiae p. 20; L. Duchesne in Arch. della Soc. Rom. XV
(1892) |s:»). Sed liuius episcopatus documenta omnino desiderantur.
Civitatia quoque historia in medii acvi saeculis paene ignota remanet.
In Clementis III autem privilegio abbati monasterii s. Michaelis q. d. Subripa
concesso Caere retus inter posaessiones huius monasterii memoratur. Castrum
*ero ' ' r XD a Romanifl pontificibua Petro Latronis concessum fuit,
lir patel <\ All.ino et Cencio (ed. Fabre-Duchesne I 10; II 109):
„Petrus Latro II niorabutinos pro castro Cere."
Ar privilegium dc re ad nos minime pervenit.
Gurdiiner comes — Mon. s. Michaelis q. d. Subripa. 23
Monasterium s. Michaelis q. d. Subripa iuxta Cerveterem.
Valde antiquum videtur fuisse hoc monasterium , olim monachorum
ordinis s. Benedicti (cf. Lubin p. 377). Anno 1256 april. 23 „monasterium
s. Angeli sub Ripa situm prope castrum Cerveteris, Portuen. dioec, ad
Romanam ecclesiam nullo medio pertinens, quod olim ordinis s. Benedicti
esse consueverat, cum ecclesia, domibus et claustro ac terris" fuit subiectum
ab Alexandro IY monialibus ordinis Cisterciensis in monasterio s. Pancratii
de Urbe degentibus (cf. Bourel de la Bonciere Les registres d'Alexandre IY
t. I 383 n. 1281).
Monasterii s. Michaelis monumenta olim adservabantur in tabulario s.
Pancratii de Urbe usque ad a. 1849, quando ecclesia haec cum archivo in
obsidione Urbis destructa fuit. Sed habemus adhuc apographa transcripta a
monachis Benedictinis ex congregatione s. Mauri de Gallia (cf. Roma, Eccl.
s. Pancratii in Yia Aurelia).
B = Ms. latin 11887 (residu Saint-Germain-des-Pres) Paris Bibl. nat.
*1 (847—55)
Leo IY concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 3. — Reg. JE. — .
*2 (896—97?)
Stephanus YI (?) ut supra n. 1.
Laud. in n. 3. — Reg. JL. — .
Cui Stephano (V— IX) attribuenda sit haec bulla, in dubio versatur. Lubinius,
nescio quo argurnento, eam Stephano VI tribuit.
3 Laterano 1189 ian. 31
Clemens III abbati etc: mon. s. Michaelis ad exemplar Leonis IY (n. 1)
et Stephani (n. 2) sub apost. protectione suscipit et confirmat regulam s.
Benedicti et possessiones propriis expressas vocabulis et iura. — Religiosam
vitam eligentibus. Ego Clemens etc. Subscr. 13 card. Dat. Lat. p. m. Moisi
S. R. E. subdiac. vices agentis cancellarii, 2 kal. feb., ind. 7, a. inc. d. I 188,
pont. v. d. Clementis pp. III a. 2.
B f. 20 n. 11. — Ed. Gdtt. Nachr. 1905 p. 369 n. 40. — Reg. JL. — .
SILVA CANDIDA
Ughelli l I 103 sq.; 2 I 90 sq. — Piazza Gerarchia card. p. 61 sq. — Giorgi
1 >iss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 24 sq. — A. Nibhy Analisi 2 III 41 sq. — A. Coppi
in Dissert. dell' Accad. Rom. di archeologia VII (1836) 389 sq. — Moroni Dizionario
LIV 222sq. — Cappelletti I 508 sq. — G. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. III
(1880) 306 sq.; IV (1881) 217 sq. — L. Duchesne ib. XV (1892) 484.
Episcopatus Silvae Candidae sive s. Rufinae.
S. Silvae Candidae episcopus, olim cardinalium episcoporum coetui ad-
scriptus, sedem habuit in antiquissima ecclesia ss. Rufinae et Secundae, quae,
ut crcdunt, crecta fuit a Iulio I in fundo q. v. Bucceia sive Buxus. Renovata
ab Hadriano I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 508) et ditata a Leone IY
(1. c. II 122), fuit circiter a. 900 a Saracenis destructa; Sergius III vero, con-
siderans desolationem huius ecclesiae, eam restauravit (n. 1). Postea Petrus
cpiscopus, qui vixit sub Benedicto IX, episcopalem suam sedem muro ct
fossato circumvallavit atque populo et sacerdotibus bene et sufficienter replevit
(n. 5). Etiam in urbe Roma episcopus sedem aliam habuit apud ecclesiam
ss. Adaiberti et Paulini in insula Lycaonia, contradicente tamen episcopo
Portuensi in synodo Romana a. 1049 coram Leone IX (n. 6). Silvae Candidae
episcopo basilicam s. Petri in Yaticano et quinque iuxta eam monasteria et
cunctas civitatis Leoninae ecclesias subiectas fuisse, ex amplissimo Iohannis XIX
privilegio discimus (n. 3). Benedictus IX insuper constituit Silvae Candidae
< piscopum eiusque successores bibliothecarios S. R. E., ut merito qui in
apostolica ecclesia desudant, in apostolicis scriptis fideles testes semper ex-
sistant (n. 5). Inter quos Humbertus et Mainardus pcculiari memoria digni.
Sed mox Silvae Candidae ecclesia honorem suum amisit. Calixtus II enim
ecclesiam, cunctis incolis destitutam, Portuensi ecclesiae univit (n. 9).
Aliam ecclesiam in Silva Candida, ss. Cosmae et Damiano dedicatam,
Vita Leonis IY (Lib. pontif. ed. Duchesne II 113) commemorat.
Amplissimis privilegiis Romani pontifices Silvae Candidae episcopatum
decoraese novimus. Iohannps XIX enim confirmavit ei privilegia, sicut a
praedeces^oiibns concessa sunt (n. 3). Habuit igitur praeter Sergii III (n. J)
;ili;i privilegia antiqua, quorum memoria deperdita est.
Quae vero adhuc habemus privilegia, Gregorius IX a. 1236 una cum
privilegiis pro Portucnsi ecclesia confirmavit (cf. Auvray Les registrcs de
Gregoire IX t. II 5S6 sq.).
Episcopatus Silvae Candidae sive s. Rufinae. 25
B = Reg. Gregorii IX a. X: Reg. Vat. t. 18; cf. Gott. Nachr. 1902 p. 413.
C = Miscellanea, s. XVII, Roma Bibl. capitolare di S. Pietro in Vaticano, cod.
H 61; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 128.
J) = (F. Ughelli) Privilegia pontificum varia, s. XVII, cod. Vat. Barb. 3222 (XL 19,
olim 3640); cf. PflugkH. Iter p. 94.
E = Portuen. ep. et s. Silvae Candidae etc. bullarum copiae, s. XVII, cod. Vat.
Regin. 385 p. I; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 57.
F = Fel. Contelori in Fontanini Varia, s. XVII, San Daniele Bibl. comunale,
cod. XXX; cf. Gott. Nachr. 1899 p. 261.
G = Iac. Grimaldi Instrumenta antiquissima in corticibus arborum et membranis
descripta, a. 1617, cod. Vat. lat. 6438; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 17.
H = I. Grimaldi Catalogus omnium archipresbyterorum ss. Vaticanae bas., a. 1620,
Roma Bibl. cap. di S. Pietro in Vaticano, cod. H 1 [H1], et eiusdem operis
alterum exemplar, a. 1635, cod. Vat. Barb. 2719 (XXXIV 36, olim 1147) [fl2].
I = Miscellanea, s. XVIII, Roma Arch. capitolare di S. Giovanni in Laterano,
cod. FF XXVI; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 537.
K = Cop. s. XVII Roma Arch. Vat. Instrumenta miscellanea; cf. Gott. Nachr.
1900 p. 121.
L = Onuphrii Panvinii De rebus antiquis memorabilibus et praestantia basilicae
s. Petri in Vaticano libri 7, s. XVI, cod. bibl. s. Petri G 10 et cod. Vat. lat.
6781; de aliis codd. cf. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano (p. 132).
M = Onuphrii Panvinii Schedae, s. XVI, Roma Arch. Vat. Misc. Arm. XI t. 34
[M1] et Arm. XV t. 128 [M2]; cf. Gott. Nachr. 1901 p. 2 sq.
N = Angeli Massarelli Miscellanea vol. I, s. XVI, San Severino Bibl. comunale;
cf/G6tt. Nachr. 1898 p. 505 sq.
1 905 mai. 23
Sergius III Idebrando coep. etc. : concedit ob desolationem ecclesiae
ss. Rufinae et Secundae q. app. Silva Candida, quam passa est a nefandissima
Saracenorum gente, sicut ruina ipsius loci testatur, massam q. app. Cesana
cum fundis et colonis suis in territorio Nepesino ex corpore patrimonii Tusciae.
— Convenit apostolico moderamini. Scr. p. m. Melchisedech protoscrin.
s. sedis apost., in m. maio, ind. ss. 8. Dat. 10 kal. iun. p. m. Theophilacti
cancellarii (l. sacellarii) s. sedis apost., a. Deo prop. pont. d. Sergii ss. pont.
et univ. III pp. in sacr. sede b. Petri apost. 3, in mense et ind. ss. 8.
Insert. bullae Gregorii IX a. 1236 iul. 29: B f. 239. [C f. 102'. D f. 150. E f. 1.
F p. 70. M* f. 132 Exc. N f. 51 Exc.J. — Edd. Ughetti x I 106 ex B (kal. iun.) ; 2 I 91 =
Bull. Bom. ed. Cocquelines I 237 n. 1 = Bull. Bom. ed. Taur. 1 379 n. 1, = Cappelletti
1 509 Exc, = Migne CXXXI 973 n. 3. G. M. Tommasi Opp. VII 27 (Bomae 1754) ex F.
Marini Pap. dipl. p. 32 n. 24 ad a. 906 ex B. — Begg. Galletti Del primicero p. 139.
Auvray II 588 n. 3545. J. 2715. JL. 3535.
2 Laterano 1026 clec. 14
Iohannes XIX, residens in eccl. s. Silvestri infra palatium Lateranen., una
cum Theobaldo Belliternen., Petro Praenestinen., Bcnedicto Portuen., Theu-
baldo Albanen., Petro Hostien. , Dominico Lavicancn., Benedicto archidiac,
Crescentio atque Rainerio, Gregorio diac, Petro card. s. Damasi, Franconc
card. s. Sixti, Tuidiscio card. s. Marcelli aliisque, definit causam inter Petrum
ep. et prcsbyteros s. Nicolai de Galeria de ecclesia s. Andreae. Acccpta virga
invcstit episcopum de universa tcrtia omnium ecclcsiarum Galeriae. — Ego
■)[\ Latium.
[ohannes. Scr. a Georgio scrin. S. R. E. Subscr. 10 cp., card. aliique. Dat.
19 kal. ian. p. m. Bosonis cp. s. Tyburtin. cccl. ct bibl. s. apost. sedis.
■ >■/. buliae Gregorii IX a. 1236 sept. 24: B f. 253'. [C /'. 187. D f 151. E f 51.
L. M- /'. to& Exe. N /'. 13 Exc.]. — Edd, Ughelli l I 114 ex B; 2 I 98 = Mansi XIX
. = Migne CXLI 1132 ». 5. Marini Pap. dipl. p. 71 n. 45 ex B. — Begg. Auvray II
■>. 3564. J. 3008. JL. 4075.
3 1026 dec. 17 (31)
Iohannes XTX l^ctro ep. etc: confirmat episcopatum cum omnibus posses-
sionibus, fundis et plcbibus, nominatim illustratis et concedit ecclesiam
98. Rufinae et Secundae iuxta palatium Lateranen. et ecclesiam s. Mariae
(an Martinae?) in monte q. d. Augustus infra civitatem Romanam, monasteria
quinqne iuxta ecclesiam s. Petri omnemque consecrationem in ecclesia s. Petri
aut in cctcris ecclesiis in tota civitate Leoniana, paterentatum eiusdem
ecclesiae s. Petri ct suorum monastcriorum et cuncta ecclesiastica iudicia
Ipsorum scu totius civitatis Leonianae, primum locum in ungendo et conse-
crando imperatorem ct cuncta sacra officia seu misteria, si pontifex aegritudine
\'l aliqua cura impeditus facere nonpoterit; concedit ecclesiam ss. Adalberti
et Paulini in insula Licaonia, ut sit episcopale domicilium et congruum
receptaculum. — Convenit apostolico moderamini. Scr. p. m. Georgii not.
reg. atque Bcrin. S. R. E., in m. dec. et ind. ss. 10. Subscr. 20 card. Dat.
H) kal. ian. p. m. Bosonis ep. s. Tiburtin. eccl. et bibl. s. apost. sedis.
Dat "2 kal. ian. p. m. Benedicti ep. Portuen. et vicc Peregrini Colonicn.
archiep., bibl. 8. apost. sedis, a. pont. d. n. Iohannis ss. pont. et univ. XIX pp.
in sacr. scde b. Petri apost. 3, m. dec, ind. 10.
Insert. bullae Gregorii IX a. 1236 sept. 24: B f 241'. [C f 113'. T) f. 173'. E /'. 11.
Q /: 23. W f. 4. H* f 3'. I f 147. L. M* f 156 Exc. N f 11']. — Edd. Ughelli l 1 108
B; - I 93 = Bull. Bom. ed. Cocquelincs 1 334 n. 1 = Bull. Bom. ed. Taur. 1 535 n. 1, =
MoreUi Bitus dandi p. 66 Kxc, = Migne CXLI 1125 n. 4, = Hinschius Kirchenrecht
I :; ;<> ,,,,/. :; = Galante Fontes iuris can. p. 459. Maoillon Mus. ital. II 154 ex B. Bull.
Vat. I 17 ex B = Martorelli Storia dcl clero Vaticano p. 92. Marini Pap. dipl.p. 73 n. 46
/.' Urlichs Cod. urbis Ilomac topogr. p. 204 Exc. — Hcgg. Aucray II 590 n. 3549.
■ I. 3099. JL. 4076.
i T. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano n. 18.
i (1033—37)
Benedictus IX investit Petrum cp. pcr Bcncdictum oblationarium dc ter-
ranea domo, ubi offitialee commanebant, cum omnibus suis pcrtinentiis, pos.
Galeriae secus ecclesiam b. Nicholai.
Laud. m n. 6. — llcg. JL. — .
1037 nov.
Benedictua IX Petroep.: rcpetit Tohannis XIX privilegium (n. 3), auctum
aliifl possessionibus et iuribus, ct ccnsct, non solum Pctrum, sed omnes eius
Buccessori edis apost. bibliothecarios essc perpetuo. — Convenit apostolico
moderamini. Bcr. |>. m. Bergii Bcrin. ct not. b. pal«, m. nov. , ind. ss. 6.
Bubscr. 7 episcopi, cardinales aliique.
/•/. buUae Gregorii IX a. 1236 aug. 2: B f 248. [C f 155. I) f. 202. E f 33'.
/ p. :,l. K. M* /. 137 Exc. N f 14 Exc.]. — Edd. Ughelli * 1 116 ex B; 2 I 100 = Bull.
Episcopatus Silvae Candidae sive s. Rufinae. 27
Bom. ed. Cocquelines I 344 n. 2 = Bull. Bom. ed. Taur. 1 552 n. 2, = Moretti ffitus dandi
p. 67 Exc, = Migne CXLI 1347 n. 3. Bull. Vat. I 20 ex B = Martorelli Storia del clero
Vaticano p. 93 Exc. Marini Pap. dipl. p. 79 n. 48 ex B = Urlichs Cod. urbis Bomae
topogr. p. 205 Exc. — Begg. Casimiro l p. 273; - p. 381. Auvray II 594 n. 3557. J. 3125.
JL. 4110.
cf. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano n. 20. — Sententiam, quam Pflugk-
Harttung in Mittheilungen des osterr. Instituts XXVII (1906) 52 contra privilegii
fidem profert, reprobandam esse mihi persuasissimum est.
*6 Laterano (1049 april. 9 — 15)
Coram Leone IX in synodo in ecclesia Salvatoris querimonia Iohannis
Portuen. ep. contra Crescentium s. Silvae Candidae ep. de ecclesia s. Iohannis
bapt. et s. Adalberti in insula Licaonia definitur.
v. Porto, Episc. n. 12.
7 1057 mai. 8
Yictor II liumberto coep. etc: concedit quicquid auri, argenti, pallii seu
cerae vel quarumcumque rerum omnino iactatum vel positum fuerit vel
oblatum certis diebus in toto altari maiore s. Petri sive in eius confessione.
— Officii nostri. Scr. p. m. Gregorii not. et scrin. S. R. E., in m. maio,
ind. 10. Dat. 8 id. maii p. m. Aribonis diac, a. 3 d. pp. Yictoris II, ind. 10.
Insert. Udlae Gregorii IX a. 1236 sept. 24: B f. 247'. [C f. 151. D f. 199. E f. 31.
E p. 54. M1 f. 85' et M1 f. 164 Exc. N f. 7 Exc.J. — Edd. Ughelli x 1 128 ex B; 2 1109
= Bull. Bom. ed. Cocquelines I 394 n. 5 = Bull. Bom. ed. Taur. I 638 n. 5, = Bull. Vat.
I 37, = Mansi XIX 835 = Migne CXLIII 828 n. 16. Marini Pap. dipl. p. 86 n. 50 ex B.
— Begg. Biazza p. 62. Auvray II 593 n. 3555. J. 3310. JL. 4366.
cf. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano n. 23. — De textu cf. Gott. Nachr. 1900
p. 107 sq.
8 (1064—65)
Alexander II Mainardo Rufinae ep.: scribit de securitate a prioribus curiae
regis in papam et a legatis Romanis in regem de vita et membris, honore
et captura facienda. — Quia vetus consuetudo.
Coll. Britt. Alexandri II ep. 22. — Edd. Eivald in N. Archiv V 332 n. 22 = Mon.
Germ. Constit. I 551 n. 387. — Beg. JL. 4544.
*9 (1020-24)
Calixtus II decernit, Portuensem b. Ypoliti ct ss. Rufinae et Secundae in
Silva Candida ecclesias sub unius gubernatione antistitis perpetuis temporibus
permanere.
v. Porto, Episc. n. 14.
*10 (1151-59)
Hadrianus IY confirmat Portuensis ct Silvae Candidae ccclesiarum unionem.
v. Porto, Episc. n. 15.
28 l.atium.
Galera.
(Galeria)
Domus culta — Eccl. s. Nicolai — Comites Galeriae.
De Galeria in via Portuensi, hodic Ponte Galera, iam supra disscrui
(p. '22). Alterius Galeriae in via Cornelia prope s. Rufinam prima memoria
invenitur in Vita Hadriani I (n. 1), qui ibi domum cultam instituit. In hac
Galeria plures (juoque ccclcsiae memorantur, s. Mcolai cum suo archi-
presbytero ot s. Andreae (n. 2), ct ibidem inde a saec. XI comites Galeriae
habitarunt, quorum primus Iohannes Tocco a. 1026 in placito Iohannis XIX
(n. 2) occurrit. Post quem invcnimus Girardum Rainerii comitem, qui Bene-
dicti X antipapae partes contra Nicolaum II sustinuit (Ann. Romani in Lib.
pontif. cd. Duchcsnc II 331. 334. 335). Sub Calixto II et Honorio II
comites Galeriae cura clcricis s. Mariae Xovae de Urbe contendebant (n. 3. 4).
[nde a Baec. XIII gens Ursinia Galcriam tenuit; cf. Piazza Gerarchia card.
I». 89 sq.; Coppi in Dissert. delF Accad. Rom. di archeologia VII (1836)
349 sq.; Xibby 2TI 92 sq.; Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. III (1880)
311 s.].; IV (1881) 228sq.; V (1882) 71 sq.; XXIII (1900) 134 sq.
■1 (772—95)
Eadrianus 1 domocultam Galeriam, pos. via Aurelia (l. Cornelia) mil. ab
urbe Roma plus minus X ad s. Rufinam, cum fundis ct casalibus, vineis,
olivetis, aquimolie vcl omnibus ei pertinentibus .. statuit per apostolicum
privilegium Bub validis anathematis obligationibus, ut in usu ct propria utili-
fcate Banctae Romanae ccclcsiae perenniter permaneat.
Laud. in Vita Hadriani 1 (Lib. pontif. ed. Duchesne 1502). — Bcgg. J. 1904. JE. 2487.
c£ Deusdedit lib. III c. 189 [149] (edd. Martinucci p. 315; Wolf v. Glanvell
1-. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre - Duchesne I 346).
Laterano 1026 dec. 14
Lonannes XIX in synodo Laterancnsi una cum cardinalibus et iudicibus
definit causam inter Petrum cp. Silvae Candidae et presbyteros s. Nicolai
<!«' Qaleria de ecclesia b. Andreac.
v. siUii Candida, Episc. n. 2.
::;; (1124)
( alixtua II mittit litteras comitibus Galeriae, ut massam Careia diu iniuste
detentam ecclesiae b. Mariae Novae de Urbc rcstituant.
v. Roma, Eccl. s. Mariae Novae u. 3.
; (1124—26)
Honoriufl II praecipil comitibus Galeriae, ut massam Careia denuo invasam
ecclesiae b. Mariae Novae <\v Urbe rcstituant.
v. IiMinii. Eccl. b. Mariae Novae n. 6.
Latera.no (1139 april. 3)
Praesidente [nnocentio II in concilio Lateranensi, Azo abbas mon. s. Pauli
de l i-bo querimoniam facit contra comitem Galeriae de castro Galeriae.
v. Roma, Kcel. s. Panli extra muros n. 20.
Galera — Capracorum. 29
Pietra Pertusa.
(Petra Pertusa)
De hoc loco cf. N. M. Nicolai in Dissert. dell' Accad. Rom. di arclieo-
logia Y (1835) 319 sq.; Nibby Analisi 2 II 560 sq.; Tomassetti in Arch. della
Soc. Rom. VII (1884) 205 sq.
*1 (974—85)
Bonifatius VII locat castellum Petra Pertusa cum omnibus ei pertinentibus,
cum placito et districto eorum et glandatico et herbatico tam de eodem
castello quam de villis ad se pertinentibus. Situm est in territorio Silvae
Candidae.
Deusdedit lib. III c. 194 [149] ex tomo charticio in chartrdario iuxta Paladium (edd.
Martinucci p. 317; Wolf v. GlanveU p. 357); Albinus lib. X c. 30; Cencius c. 71 (edd. Coppi
in Dissert. deW Accad.^pontif. di archeol. XV (1864) 198 n.6; Fabrc- Duchesne I 348). —
Begg. J. 2926. JL. 3825.
Capracorum.
Domus culta — Eccl. s. Cornelii.
Hanc domum cultam, positam in territorio Vegentano (Veji). miliario ab
urbe Roma plus minus XV, in via Cassia, Hadrianum I ex hereditaria
parentum suorum successione tenuisse et postea per apostolicum privilegium
b. Petro obtulisse, ipsa Vita Hadriani I narrat (Lib. pontif. ed. Duchesne I
501. 502). Castrum Capracorum Hadrianum I canonicis s. Petri in Vaticano
donasse, Petrus Mallius et Maphaeus Vegius affirmant (Roma, Eccl. s. Petri
in Vaticano n. 11). Denique plebs s. Cornelii in Capracorio memoratur in
privilegiis pro episcopatu Silvae Candidae. De loco cf. Marini Pap. dipl.
p. 240 sq.; Coppi in Dissert. delF Accad. pontif. di archeol. IX (1839) 521 sq.;
Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. V (1882) 137 sq.; Duchesne Lib. pontif.
I 518 not. 52.
•1 (772—95)
Hadrianus I domocultam Capracorum cum massis, fundis, casalibus, vineis,
olivetis, aquimolis et omnibus ei pertinentibus statuit per apostolicuin privi-
legium sub magnis anathematis obligationibus, ut in usu Christi pauperum
perenniter permaneat.
Laud. in Vita Hadriani I (Lib. pontif. ed. Duchesne 1 501). — Rcc/g. J. 1903. JE. 2486.
cf. Deusdedit lib. III c. 189 [149] (edd. Martinucci p. 315; Wolf v. Glanvell
p. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabrc - Duchesne I 346).
*2 (772— 95)
Hadrianus I in domoculta q. app. Capracorum ecclesiam, a sese aedificatam,
b. Petro dedicat, recondens in ea reliquias ct corpora niarlvium, videlicet
s. Cornelii, s. Lucii, s. Felicis et s. Innocentii.
Laud. in Vita Hadriani 1 (Lib. pontif. ed. Duchesne I 506). — Beg. JJE. —.
ALBANO
(Albanum. Alba)
Dom. Jacovacci Istoria d' Albano, della Riccia, di Nemi, Genzano etc , ms. s. XVII,
Jozzi p. 7). — Dom. Dotti Serie de' vescovi di Albano, ms. s. XVII olim penes
card. Garampi, teste Lucidi p. 5). — U^helli ! I 285 sq.; 2 I 247 sq. — Piazza Gerarchia
card. p. 283 sq. — G. A. Riccy Memorie storiche dell' antichissima citta di Alba longa
e dell1 Albano moderno (In Roma 1787). — E. Lucidi Memorie storiche dell' antichissimo
niunicipio ora terra delT Ariccia e delle sue colonie Genzano e Nemi (In Roma 1796). —
Marocco Monumenti VII 15 sq. — A. Nibby Analisi 2 I 78 sq. — Moroni Dizionario
[ sq. — Fr. Giorni Storia di Albano (Roma 1842). — Cappelletti I 655 sq. —
Oliverio Jozzi Series pontificum Albanorum (Romae 1901, ubi fusius de scriptoribus,
qui de bistoria episcopatus et civitatis Albanensis egerunt).
Episcopatus Albanensis.
Albanensis quoque ecclesia inter antiquiores Romanae provinciae ecclesias
memoratur, et episcopus Albanensis unus e septem cardinalibus episcopis
recensetur, qui in ordinatione Romani pontificis orationem primam dandi ius
praecipuum habuit (cf. Diurni form. LVTF, ed. Sickel p. 47).
EpiBCopium Albanense temporibus Leonis III igne absumptum est una
cum ecclesia cathedrali b. Pancratii, quam idem pontifex instauravit et ad
meliorem Btatum deduxit (Lib. pontif. ed. Duchesne II 32). Praeterea basili-
cam b. Ioliaimis bapt. in civitate Albanensi, a Constantino M. imp. conditam
(Lib. pontif. ed. Duchesne I 1.81; Mommsen p. 69. 247; cf. Franconi La cata-
comba e La basilica Constantiniana di Albano (Roma 1877) et G. B. De Rossi
in Bullett. <li archeol. crisf. a. 1 8(i<) p. 76 sq.), ct basilicam b. Petri in Albano,
a Leone III instauratam (1. c. Duchesne II 12), in Libro pontificali memoratas
invenimus. Porro in territorio Albanensi, in possessione Mefontis, Hormisdam
papam basilicam quandam condidisse, eiusYita docet (1. c. Duchesne I 26(.);
Ifommsen |>. I 20).
AJbanensem ecclesiam apostolicis privilegiis honestatam fuisse, ex
Benedicti IX bulla pro ecclesia Bilvae Candidae a. 1037 (JL. 4110) constat,
qua huic ecclesiae ea confirmavit, quae antecessores sui sacrosanctis Alba-
nensi, Ostiensi et Portuensi episcopis concesserant. Multa insuper privilegia
pontificum Romanorum, in quibus distinguebantur fines Albanensis dioecesis,
Episcopatus Albanensis — - Civitas Albanensis. 3l
laudantur ab Innocentio III in privilegio a. 1201 aug. 31 monasterio Cryptae-
ferratae concesso. Sed omnia omnino desiderantur.
Quae enim hodie in archivis tum episcopii tum civitatis reperiuntur,
minimi pretii sunt (cf. Bethmann in Archiv XII 480).
1 (592 oct.)
Gregorius I clero, ordini et plebi consistenti Albano : enuntiat, se Hominem-
bonum sacerdotem in episcopum ordinasse. — Probabilibus desideriis.
Beg. Gregorii I lib. III ep. 11. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. III n. 11.
Mansi IX 1120 n. 11. Troya I 281 n. 97. Migne LXXVII 613 n. 11. Mon, Germ.
Epp. I 170. — Begg. J. 850. JE. 1215.
Integrum textum praebet Diurni formula VI (ed. Sickel p. 5). — Episcoporum,
qui Hominibono successerunt, series lacunarum plena et valde incerta est. In
memoriam autem revocamus, a. 964 feb. in actione secunda concilii Romani a
Iohanne XII celebrati (cf. Episcopatus Ostien. n. 3; J. p. 323. JL. I p. 467)
Gregorium Albanensem episcopum, qui super Leonem curialem et neophvtum
(i. e. Leonem pp. VIII) orationes dederat, se peccasse confessum esse.
2 (1111 feb. 13)
Iohannes Tusculan. ep. vices agens d. Paschalis II Richardo ep.: narrat
quae facta sint in basilica b. Petri circa captivitatem pontificis, pugnam
postero die inter Romanos et Heinrici V imp. milites pugnatam etc. —
Quoniam ut ait.
Edd. Baronius Ann. ad a. 1111 c. 3. Mansi XXI 59. Migne CLX 1037. — Beg. JL. — .
Paschalem II Labicano ep. (i. e. Iohanni Tusculanen. ep.) ecclesiarum curam
commisisse, eius Vita narrat (Lib. pontif. ed. Duchesne II 299). Richardus Albanen.
ep. autem tunc legationis munere in Francia fungebatur. Duas eius epistolas v.
ap. Mansi XXI 9 sq. et alias duas in Lamberti Atrebaten. epp. ap. Migne CLXII
679. 687.
3 Benevento (1168-69) april. 28
Alexander III W. ep. Albanen., vicario suo (al. Bituricen. archiep.):
mandat, quatenus N. clerico poenitentiam condignam imponat. — Ex tenore
tuarum. Dat. Beneventi 4 kal. maii.
Decr. Gregorii IX lib. I t. 11 c. 4 (Friedberg II 118) et in aliis collectionibus (cf.
Mansi XXII 428 c. 3. 4 = Migne CG 97 n. 25). — Begg. J. 7152. JL. 11527.
Civitas Albanensis.
Civitatem ipsam cum burgo, thermis, monte q. d. Sol et Luna, palatio
et omnibus appendiciis et cum omrii iure in comitatu, castcllania et moneta,
bannis, placitis, plateatico, guerra, pace, hoste, calvalcada, glandatico, herba-
tico, ruspatico etc. ab Innocentio III Albanensi episcopo concessam esse,
ex Honorii III privilegio a. 1217 iul. 24 Potthast Reg. 5583 constat.
Unicum privilegium ante a. 1200 civibus Albanensibus concessum legitur
in tabula marmorea, quae, parieti adfixa , primum in cathedralis ecclesiae
s. Tancratii fronte adservabatur; deindc a. 17U), quando Pabritius card.
Paolucci ecclcsiam ipsam renovavit, interius translata est, prope fontem
; 1 3 Latium.
baptismatis ad dexteram ingredientis , ubi adlmc exstat. Maxima autem
litterarum pars ibidem insculpta procul dubio saeculo XII referenda est;
reliqua, alba tunc relicta, — fortasse quod autographum in membrana scriptum
lacunas aut foramina aut alia lmiusmodi praeberet — tantum a. 1787 arbi-
trio. cuiusnam ignoramus, iuxta rei sensum adiecta est. Notae etiam chrono-
logicae .. Datum Albani an. MCYIII" ab eodem auctore additae sunt. Ceterum
textum, prouti erat ante a. 1787, ediderunt Riccy, qui suam ipsius lectionem
lacunis substituendis etiam proposuit, non tamen meliore fortuna quam in-
certus ille auctor, deinde Giorni et Nibby. Circa documenti veritatem nos
uullum dubium agitamus; res cnim narrationi in Yita Paschalis II satis re-
Bpondet (Lib. pontif. cd. Duchesne II 299: „Albam Maritimamquc fidem
servantium hostilibus irruptionibus depopulatain . . . Albae vero domnus
papa tanta devotione susccptus est, quanto desideriis exspectatus; et soluto
donativo, quod heredariis militibus debebatur, Romam venit").
1 (1107 ex.?)
Paschalis II populo Albani: iubet propter multa flagitia multaque damna
civibus illata, ut in posterum nulli civi Albani [vectigal aliquod imponatur].
— Quoniam statuta nostrae. (Dat. Albani a. 1008.)
Tabula marmorea in ccclesia cathedrali. — Fxld. Iiiccy p. 198. Giorni p. 232. Nibhy
Analm - I 82. — Reg. JL. f 0203 ad a. 1108.
Ecclesia s. Euphemiae in Yia Appia.
Eaec ecclesia non longe ab Albanensi civitate , in possessione Lacus
Turni eita (cf. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. II 147 et Duchesne Lib.
pontif. I 2iK) not. 104; 348 not. 3), erecta fuit a Dono (n. 1).
• / (676—78)
Donus dedicat ccclcsiam s. Eufimiae pos. via Appia.
/. ' '/. i,i Yii(< Doni (Lib. pontif. ed. Ducheme 1 348; Mommsenp. 192). — Reg. JE. — .
Domus hospitalis de Cantaro.
\\\ privilegio Anastasii IY (n. 4) colligitur, Iohannem Crassum, civem,
ut puto, Romanum, temporibus Celestini II in allodio b. Petri in via publica
ante Cantarum iuxta civitatem Albanensem domum hospitalem ad receptionem
I >:i 1 1 1 >< ' i niii Bolatiumque peregrinorum propriis sumptibus construxissc. Hunc
[ohannem Crassum non invcnio in documentis Romanis. Etiam de historia
domus liuius hospitalis nihil prorsus scimus. Sed quum Anastasii IY bulla
circa eam iu tabulario Cavensi exstet, concludenduin esse autumo, hanc domum
hospitalem monasterio Cavensi subiectam fuisse. Locus ipse Cantarus
occurril Lnter p iones ecclesiae s. Mariae Transtiberim in Calixti II bulla
a. 1 \l'-\ iim. 7 JL. 7()7.") et basilicae s. Mariae Maioris de Urbe in Celestini III
privilegio a. 1192 ian. 4 JL. 16797; memoratur quoque in Romani presbyteri
Eccl. s. Euphemiae in Via Appia — Castel Gandolfo. 3$
s. Mcolai in carcere Tulliano charta (ed. Torrigio Le sacre grotte Yaticane
2* 3 p. 321). De eius situ cf. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. II (1879) 148.
Apud Albinum et in Cencii Libro censuum S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne
I 10; II 109) ita notatur:
„Hospitale de Cantaro unam libram cerae".
A — Orig. SS. Trinita di Cava Arch. abbaziale.
*1 (1143—44)
Ex praecepto Celestini II Iohannes Crassus construit hospitalem domum
in via publica ante Cantarum iuxta civitatem Albanensem in allodio b. Petri.
Laud. in n. 4. — Reg. PflughH. Iter p. 234 n. 385. JL. — .
*2 (1144—45)
Lucius II concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 4. — Reg. PflugJcH. Iter p. 237 n. 406. JL. — .
*3 (1145-53)
Eugenius III ut supra n. 2.
Laud. in n. 4. — Reg. PflughH. Iter p. 245 n. 458. JL. — .
4 Laterano 1154 sept. 15
Anastasius IY Iohanni Crasso priori hospitalis de Cantaro, Iohanni presb.,
Adae et Mcolao clericis eiusdem hospitalis etc. : ad exemplar Lucii II (n. 2)
et Eugenii III (n. 3) domum hospitalem, a Iohanne Crasso ex praecepto
Celestini II (n. 1) constructam, ab omni gravamine seu exactione cuiuslibet
personae liberam, sub b. Petri, cuius iuris est, protectione suscipit, sub censu
annuo unius cerae persolvendo. — Sicut religiosum est. Ego Anastasius etc.
Subscr. 6 card. Dat. Lat. p. m. Rolandi S. R. E. presb. card. et canc, 17 kal.
oct., ind. 3, inc. d. a. 1154, pont. v. d. Anastasii IIII pp. a. 2.
A. — Ed. PflugJcH Acta III 157 n. 147 ex A. — Regg. PflugkH. Iter p. 252 n. 501.
JL. 9926.
Castel Oandolfo.
Unicum documentum, quod sequitur, ex Cencio sumpsimus.
*1 (1172—78)
Angelus de Candolfo et Cencius de Candolfo proclamant contra Alexan-
drum III et S. R. E. pro damnis sibi illatis in guerra inter Romanam ecclesiam
et Romanum populum, specialiter de quoclam castro destructo et dc 1000 libr.
Proven., pro recompensatione damni et de turri de Gentiano (Geneano)
diruta etc.
Laud. in Petri et Nycolai Candulfi instrumento refutationi* a. 1217 i<<n. 1 ap. Cenciwn
Lib. cens. S. R. E. c. 22 (edd. Ratti Storia di Genzano p. 99 n. 3. Fdbre-Duchesne I
— Reg. JL. — .
cf. Gregorovius Gesch. der Stadt Rom 4 V 216 not. 1; NibKy Analisi J 1 t26sq.
Kehr, Italia pontilicia II. ''
34 Latium.
Aricia.
Dorn. Jacovacci Storia di Ariccia, s. XVII, Aricia Bibl. Chigi (teste Lucidi p. 3).
— E. Lucidi Memorie storiche deli' antichissimo municipio ora terra dell' Ariccia e delle
sue colonie Genzano e Nemi (In Roma 1796). — N. Ratti Storia di Genzano (Roma 1797).
— Nibby Analisi 2 I 244 sq.
Aricia, antiquissima civitas, a Paschale II Ptolomaeo comiti ex gente
comitum Tusculanorum concessa (n. 2), ab Alexandro III Malabrancae eius-
que filiis in feudum data (n. 3 — 5), ab Honorio III denique a. 1223 b. Petro
restituta est (cf. Cencii Lib. cens. S. R. E. c. 203 ed. Fabre-Duchesne I 455).
*1 (715—31)
Gregorius II Basilio v. h. locat coloniam Aluini ex corpore massae Ocris
patr. Appiae in Aricia.
v. Patrimonium Appiae n. 9.
*2 (1116)
Paschalis II concedit Ptolomaeo comiti Arichiam.
v. Roma, Comites de Tusculano n. 2.
3 Tusculano (1171—72) aug. 18
Alexander III Malebranche Romano civi: obligat Ariciam pro 100 libr.
Proven.
v. Roma, Gens Malabranca n. 1.
4 Laterano (1178—79) mai. 18
Alexander III Corrado, Gregorio et Petro, filiis quondam Malabranche,
Romanis civibus: obligat castrum Aritiae pro 100 libr. Proven.
v. Roma, Gens Malabranca n. 3.
Laterano (1178—79) iun. 8
Alexander III Corrado, Gregorio et Petro, filiis quondam Malabrancae:
concedit in feudum castrum Ariciae cum omnibus iustitiis et consuetudinibus.
v. Homa, Gens Malabranca n. 4.
Pratica.
(Castrum Patrica)
Castrum Pratica in loco, ubi olim Lavinia civitas, situm, a Marino II
monachis s. Pauli de Urbe concessum (cf. Gregorii YII privilegium a. 1073 — 85
mart. 1 I JL. 5200), saec. XII a Baronzinis usurpatum (n. 1), postea in posses-
sionom familiae Capranica devenit, denique feudum familiae Borghese factum
est (cf. Nibby Analisi - II 206sq.; Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. XIX
(1896) :il.*3 sq.).
t Laterano (1139 april. 3)
Praesidente Innocentio II in concilio Lateranensi, Azo abbas mon. s. Pauli
de IJrbe qnerimoniam faeit contra Baronzinos de parte quadam in castro
q. v. Patrica.
v. Roma, Eccl. s. Pauli extra muros n. 20.
Aricia — Astura. 35
ANZIO.
(Antium)
Giov. Batt. Rasi Sul porto e territorio di Anzio (Pesaro 1832). — Nibby Analisi
2 I 166 sq. — Franc. Lombardi Cenni storici di Anzio antico e moderno (Roma 1847). —
Moroni Dizionario II 231 sq. — Franc. Lombardi Anzio antico e moderno. Opera
postuma (Roma 1865). — Giov. Matteucci Cenni storici dell' Anzio antico, Nettuno
e Porto d' Anzio (Roma 1872). — C. Soffredini Storia di Anzio, Satrico, Astura e
Nettuno (Roma 1879). — Salv. Grilli Anzio (Roma 1885).
Antiquissima Yolscomm urbs saec. V et VI sedes episcopalis fuit, sed
nullum documentum inde ad nos pervenit (cf. Ughelli 2 Xa 13 sq.: Giorgi
Diss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 8; L. Duchesne in Arch. della Soc.
Rom. XY (1892) 500).
*1 (741—52)
Zacharias „massas q. v. Antius et Formias suo studio iure b. Petri ad-
quisivit, quas et domos cultas statuit. Et . . apostolicae exarationis con-
stituta faciens atque sacerdotale collegium aggregans, sub anathematis inter-
dictionibus statuit, nulli quoquo modo successorum eius pontificum vel aliae
cuilibet personae licere ipsas domus cultas ab usu ecclesiae quoquo modo
alienare".
Laud. in Vita Zachariae (Lib. pontif. ed. Duchesne I 435). — Beg. JE. — .
cf. Deusdedit lib. III c. 188 [149] (edd. Martinucci p. 314 ; Wolf v. Glanvell
p. 352). Albinus lib. X. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346).
Astura.
De loco cf. Nic. M. Nicolai in Dissert. dell Accad. Rom. di archeo-
logia III (1829) 1 sq.; Nibby Analisi 2 I 266 sq.; C. SofFredini Storia di
Anzio, Satrico, Astura e Nettuno (Roma 1879).
1 1140 mart. 14
In praesentia Innocentii II iudicatum celebratur super controversia inter
Riccardum abbatem mon. ss. Bonifatii et Alexii de Urbe et Tholomaeum
comitem de Tusculana circa insulam de Asturia.
v. Rorna, Mon. ss. Bonifatii et Alexii in monte Aventino n. 4 et Comites de
Tusculano n. 3.
2 1193 april 14
Ante praesentiam Petri Portuen. ct s. Rufinae ep. Leo Fraiapane obligat
Centio diac. card. s. Luciae in Silice et d. papae camerario ad opus et utili-
tatem Celestini III ciusque successorum totam medietatem suam, mixtam
cum alia medietate Manuelis fratris sui, videlicet totius roccae ct oastri
Asturae, pro 1 50 libris Proven. senatus.
v. Roma, Gens Fraiapana n. 19.
8*
30 Latiuui.
Ecclesia s. Donati de Maritimis.
Quae scimus de situ et historia huius ecclesiae, notat Fabre-Duchesne
Lib. cens. S. R. E. I 10 not. 1.
Privilegium quoddam protectionis conici potest ex Albini et Cencii nota;
sed a quo pontifice concessum fuerit ignoramus. Legimus apud Albinum et
Cencium (ed. Fabre-Duchesne I 10; II 109):
„Ecclesia sancti Donati de Maritimis I marabotinum".
TYSCYLANYM
(Frascati)
Ughelli J I 259 sq.; 2 1 225 sq. — Piazza Gerarchia card. p. 249. — Gaspar Stefa-
nuccius Series chronologica Tusculanorum antistitum ex probatis auctoribus excerpta
(Appendix Synodus Tusculanae. Romae 1764). — Dom. Barnaba Mattei Memorie istoriche
delF antico Tuscolo oggi Frascati (In Roma 1711). — Marocco Monumenti VII 89 sq. —
Nibby Analisi 2 III 293 sq. — Moroni Dizionario XXVII 148sq.; 180 sq. — Cappel-
letti I 625 sq. — G. B. De Rossi II Tuscolo, le ville Tuscolane e le loro antiche memorie
cristiane in: Bullett. di archeol. crist. Ser. II a. III (1872) 85 sq.; IV (1873) 83 sq. —
G. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. IX (1886) 40 sq. (ubi de scriptoribus , qui
historiam Tusculanam tractarunt). — G. B. Lugari IVorigine di Frascati e la distruzione
del Tuscolo (Roma 1891). — Dom. Seghetti Memorie storiche di Tuscolo antico e nuovo
(Roma 1891).
Episcopatus Tusculanus.
Tusculanensis episcopus inter episcopos cardinales S. R. E. locum ob-
tinebat. Sedem episcopalem olim apud Frascatum constitutam contendit
Ughelli, sed potius in vico q. d. Labicum fuisse, gravibus demonstrat argu-
mentis L. Duchesne (Lib. pontif. II 136 not. 26 et p. 307 not. 20). Labi-
canenses enim episcopos inde a saec. VIII usque ad saec. XI invenimus
nominatos, sed nullum huius aetatis documentum ex eorum archivo ad nos
pervenit. De Labico eiusque episcopis cf. Ughelli 2 Xa 119; Giorgi Diss. hist.
de cathedra episcopali Setiae p. 16 sq. ; Franc. Ficoroni Le memorie ritrovate
nel territorio della prima e seconda citta di Labico x (Roma 1745); 2 (Roma
1748); Franc. Ant. Yitale De oppido Labici dissertatio (Romae 1778); Berta-
relli Intorno Tantico e nuovo Labico (Roma 1845); Nibby Analisi 2 II 1 57 sq. ;
Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. XXY (1902) 94 sq.; XXYI (1903)
165 sq. Ultimus episcoporum, qui Labicanenses appellati sunt, Bovo fuit,
cui Paschalis II ab Urbe discedens ecclesiarum curam commisit (Lib. pontif.
ed. Duchesne II 299) ; postea episcopos Tusculanenses semper invenimus.
Civitate vero Tusculana a. 1191 a Romanis funditus evcrsa, episcopus
Tusculanensis sedem habuit in oppido Frascati, quod primum in Vita
Leonis IY memoratum legimus. Paulus III deniquc a. 1537 oppidum Frascati
in civitatem, et parochialem b. Mariae ecclcsiam dicti oppidi in cathedralem
erexit, quam institutionem Sixtus Y a. 1586 confirmavit, ut in bulla apud
Ughelli » I 261 ; 2 I 227.
Qg Latium.
Ecclesiae b. Mariae in Frascata iam mentio fit in Yita Leonis IV, qui
eam ditavit (Lib. pontif. ed. Duchesne II 121). Ecclesia quoque s. Vincentii
in Frascata ab eodem pontifice aucta fuit (1. c. II 1 30). Praeterea basilicam
s. Sebastiani in Frascata a Leone IV (1. c. II 114. 120) et a Benedicto III
(1. c. II 146) locupletatam fuisse, ex Libro pontificali deducitur.
Magnitudini ac splendori Tusculancnsis ecclesiae documenta minime
respondent. Archiva enim tum episcopatus tum civitatis antiquioribus privi-
legiis omnino carent (cf. Bethmann in Archiv XII 480), quamquam non est
dubium, quin Tusculanenses episcopi, ut reliqui suburbicarii , confirmationes
habuerint possessionum et finium dioecesis.
1 Terracina (1111) iul. 5
Paschalis II Iohanni Tusculano, Leoni Vellctren. et cardinalibus in unum
congregatis consortium scribit de emendatione privilegii ab Heinrico V imp.
ipsi extorti.
v. Roma, S. R. E. cardinales n. 12. — Epistolas duas Iohannis Marsicani ep.
Tusculanen., qui Paschalis II vices egit, edd. Baronius Auu. ad a. 1111 c. 11. 13;
Mansi XXI 59; Migne CLX 1037.
2 Laterano (1150) feb. 5
Eugenius III Nicholao abbati mon. s. Mariae Criptaeferratae etc. : decidit
litem inter eum et Ymarum Tusculan. ep. super parochiali iure ipsius mona-
Bterii, ea ratione ut monasterium Criptaferratense liberum sit a potestate
episcopi Tusculan., sed de cappellis s. Benedicti et s. Pancratii episcopo
partem decimarum et oblationum solvat.
v. Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 12.
(1154—59)
Eadrianua IV Ignatio abbati s. Mariae Criptaeferratae etc. : confirmat
convenientiam a cardinalibus promulgatam de controversia, quae inter papam
et Yinarum ep. super mon. s. Mariae de Criptaferrata et mon. s. Mariae de
Pesclo diutius agitatur, ea rationc ut sententia super mon. de Criptaferrata
ab Eugenio III (n. 2) promulgata irrefragabiliter servetur, dispositionem
autem et ordinationem monasterii de Pesclo papa episcopo abrenuntiare
debeat.
v. Grottaferrata, Mon. s. Mariae n. 14.
Civitas Tusculana.
Tusculanum vctustissimam rcpetit originem. Hanc civitatcm a Tertullo
Romano patricio et senatore b. Benedicto donatam fuisse, monachi Sublacenscs
contendebant, sed famosam eius donationem omnino falsam esse nemo cst
(liiin dubitet; carent quoque fide antiqua pontificum Romanorum privilegia
monasterio Sublacensi concessa, in quibus civitas Tusculana inter monasterii
possessiones eonfirmatur (cf. P. Egidi L' abbazia Sublacense e la signoria
di Tuscolo in: Arch. della 8oe. Rom. XXV (1902) 470 sq.). Saec. X, XI
et XII comites illi de Tusculano dominationem civitatis et territorii obtine-
Episcopatus Tusculanus — Civitas Tusculaua. 39
bant (cf. Roma, Comites de Tusculano). A. 1170 denique Raino, tunc dominus
Tusculani, Alexandro III renuntiavit civitatem Tusculanam cum arce (n. 4),
unde gravissima inter pontificcm et Romanos contentio orta est, cui tandem,
post varias pugnas et treugas, a. 1191, pace inter Celestinum III et senatum
populumque Romanum (n. 9) inita, eversio civitatis Tusculanae incolarumque
excidium finem imposuit.
Archivum civitatis procul dubio a. 1191 in eversione Tusculani periit.
Documenta, quae sequuntur, iam collegi in I volumine sub „Comites de
Tusculano" (p. 186), „Gens Fraiapana" (p. 191) et „Senatus populusque
Romanus" (p. 178).
1 Piombinara 1151 dec. 10
Odo de Columpna, consentiente fratre suo Carsidonio, concedit Bernardo
card. s. Clementis, mandato Eugenii III, ex contractu permutationis medie-
tatem totius Tusculanae civitatis et arcis etc.
v. Roma, Comites de Tusculano n. 5.
2 ' 1152 dec. 29
Oddo Fraiapane profitetur, se recepisse a Bernardo card. s. Clementis, man-
dato Eugenii III solvente, 30 libr. den. Papien. pro omni iure pignoris
Tusculanae civitatis, quam ab Oddone de Columpna intus et foris habebat
(n. 1).
v. Roma, Gens Fraiapana n. 2.
*3 (1155 iul. 9)
Hadrianus IV concedit et in feudum dat Ionathae, filio quondam Tholomaei
de Tusculana, totam partem civitatis Tusculanae cunctis diebus vitae eius.
v. Roma, Comites de Tusculano n. 6. 7.
4 1170 aug. 8
Rayno, filius quondam Tholomaei de Tusculano, renuntiat Alexandro III
et S. R. E. civitatem Tusculanam cum arce etc.
v. Roma, Comites de Tusculano n. 8.
*5 (1170 oct.)
Alexander III populo Romano: promittit, quod de civitate Tusculana
Romana civitas bonum assidue consequetur et nihil mali ulterius exinde ei
proveniet.
v. Roma, Senatus populusque Romanus n. 13.
*6 (1172)
Inter Alexandrum III et populum Romanum sponte convenit, ut pro urbis
Romanae honore ac pace pontifex muros Tusculanae civitatis ad aestimatam
mensuram usque ad inferiores partes arcis permittat dirui.
v. Roma, Senatus populusque Romanus n. 14.
*7 (1183)
Lucius III senatoribus urbis Romae mittit nuntios, ut civitas Tusculana a
Romanorum manibus liberetur.
v. Roma, Senatus populusque Romanus n. 17.
j 1 1 Latium.
1188 mai. 31
Senatus populusque Romanus promittunt, sc reddituros esse Clementi III
senatum er Urbem etc. et tenimenta intra et cxtra Tusculanum.
v. Roina, Senatus populusque Romanus n. 18.
9 1191 april 19
Senatores almae Urbis constituunt, ut Celestinus 10 et Romana ecclesia
teneant et habeant atque possideant omnia tcnimenta Tusculani, sicut in
privilegiis tinis factae inter Romanam ecclesiam et Urbem apparet.
v. Roma, Senatus populusque Romauus n. 19.
Monasterium s. Mariae in Hierusaleni.
Tn Tusculanensi territorio plures olim eccTesiae exstiterunt, eccTesia
b. Ag.ithae subtus civitatem Tusculanensem a. 1064 ian. 30 et mai. 24 a
,orio illustri, Gregorii consuiis fllio, ct ab Octaviano, Alberici consulis filio,
monasterio Casinensi concessa (Gattula Hist. Cassin. p. 232. 234), ecclesia
s. Mariac q. v. ex Yineis in territorio Tusculanensi ab eodem Gregorio
a. 1068 feb. Ib eidem monasterio donata, ecciesia s. Trinitatis intus castello
Tusculanensi a. 1 065 dec. 26 a Petro consule Casinensi coenobio concessa,
excepta ecciesia s. Andreae pos. iuxta viam Lavicanen. in ioco ubi dicitur
Hierusalem, denique monasterium s. Mariae et s. Crucis q. app. Hierusalem,
quod Bencdictus VIII a. 1017 Petro abbati sub regula s. Benedicti commisit
(n. 1). Saec. XI ex. a Grcgorio illustri viro eiusque filio Ptolomaeo oblatum
Fuisse monasterio Casinensi, ex Chron. Casinen. lib. III c. 59. 60 (Mon.
Germ. Scr. VII 709; cf. Gattula 1. c. p. 236; Mattei p. 112) colligitur. Dc
lmins monastcrii situ cf. Tomassetti in Arch. deTla Soc. Rom. IX (1886) 84 sq.
Documenta, quae ad monasterium Hierusalem spectant, maxima ex
parte in tabulario Casinensis monasterii adservantur. Quae vero sequuntur,
in tabulario canonicorum ecclesiae Anagninae invenimus (cf. Gott. Nacfir. 1900
1». 303).
A = Orig. Anagni Arch. capitoTare.
/ 1017 april 26
Benedictus Vm donat Petro rel. prcsb., monacho atque coangeTico abbati
monasterium s. Mariae q. app. Ilierusalem, pos. territorio Tuscuianensi in loco
q. app. Hierusalem. — Quia inter omnia. Ego Leo scrin. S. R. E. complevi.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 305 n. l ex A. — Jleg. JL. — .
Documentum hoc, ut n. 2, non privilegii pontificii formam et tenorem sequitur,
in Porma chartae privatae datum est.
x 1027 aug. 13
Eohannea XIX et Albericus comes s. Lateranen. palatii, germani fratres,
tradunt Abun[dio (?) abbati mon. s. Mariae in HierusalemJ terram quandam
novellam, pos. territorio Tusculanensi in loco ubi dicitur Monte de Theodora.
Quoniam certum est. Ego lohannes scrin. S. R. E. complevi.
.1. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 307 n. 2 ex A. — Beg. JL. — .
De forma cf. n. 1.
Mou. s. Mariae in Hierusalem — Mon. s. Mariae de Cryptaferrata. 41
Grottaferrata.
Monasterium s. Mariae de Cryptaferrata.
Lubin p. 115. — Piazza Gerarchia card. p. 279 sq. — G. Sciommari Note ed
osservazioni istoriche spettanti all' insigne badia di Grottaferrata ed alla vita che si
prepone di S. Bartolomeo IV abbate (In Roma 1728). — G. Piacentiui De sepulcro
Benedicti IX P. M. in templo monasterii Cryptaeferratae detecto diatriba (Romae 1740).
— (G. Serianni e G. Quinzani) Alla Santita di N. S. Benedetto XIV tra 1'abbazia di
Grottaferrata e la chiesa vescovile di Frascati (In Roma 1746. Exemplar exstat in archivo
Vaticano, Fondo Basiliani; cf. Batiffol 1. c. et Benedicti XIV bullam a. 1747 april. 5 in
Bullario Benedicti XIV 4 t. II 125 const. XXXIII). — P. P. Rodota Dell' origine, progresso
e stato presente del rito greco in Italia II (In Roma 1760) 183 sq. — Marocco Monu-
menti VII 74 sq. — Nibby Analisi 2 II 132 sq. — Moroni Dizionario XXXIII 44 sq. —
C. Mencacci Cenni storici della badia di S. Maria di Grottaferrata (1875). — A. Rocchi
La badia di S. Maria di Grottaferrata l (Roma 1884); 2 (Roma 1904). — G. Tomassetti
in Arch. della Soc. Rom. VIII (1885) 478 sq. 482 sq. et in Studi e documenti di storia e
diritto VII (1886); VIII (1887). — P. Batiffol Ungedruckte Papst- und Kaiserurkunden
aus Basilianischen Archiven in: Rom. Quartalschrift II (1888) 36 sq. — A. Rocchi De
coenobio Cryptoferratensi eiusque bibliotheca et codicibus praesertim graecis commentarii
(Tusculi 1893). — A. Palmieri L'abbaye de Grottaferrata et son IX e centenaire (Petri-
burgi 1904). — Attilio Rossi 11 cenobio basiliano di Grottaferrata in: Rivista d'Italia VII
(1904) 11 sq.
Cryptoferratensis monasterii ex ordine s. Basilii s. Nilus abbas conditor
fuit. Qui ex Mercuriensi haud procul a Rossano coenobio propter frequen-
tiores Saracenorum incursiones circiter a. 980 primum in Campaniam, deinde
in Latium aufugit, ubi prope Tusculanam civitatem „in agro Romano", in
fundo quodam, a Grregorio comite Tusculano, patre Benedicti YITI, IohannisXIX
et Alberici ducis Romanorum, ipsi oblato, clarissimum s. Mariae monachorum
graecorum monasterium a. 1 004 instituit. Hoc fuit rectiim ab abbatibus
graecis usque ad a. 1462, quando iubente Pio II Bessarioni celeberrimo illi
cardinali in commendam datur, cui successit Iulianus card. de la Rovere,
deinde papa sub nomine Iulii II, qui abbatiam castello munivit eamque Iohanni
card. Colonna in commendam dedit. A. 1626 transivit ad Franciscum card.
Barberini. Ultimus cardinalium commendatariorum fuit Hercules Consalvi,
quo mortuo, Leo XII commendam suppressit abbatiamque in pristinum fere
statum renovavit. Floret monasterium nostris quoque diebus sub proprio
abbate, nullius dioecesis, et apostolicae sedi immediate subiectum.
Magna pars archivi Romam in aedes Barberinianas, Francisco card.
seniore abbate commendatario , translata fuit (cf. Rocchi Comment. p. 244.
300 not. 3), ubi remansit usque ad a. 1903, quando transiit in Vaticanam
bibliothecam. Quae in monasterio remanserunt, igne consumpta sunf. Alia,
quae servabantur in archivo generali ord. s. Basilii Romae, disparucrunt tem-
poribus Napoleonis I. Denique Cryptoferratcnse documentum unum exstat
in archivo familiae Colonna, eo fortasse reconditum ab aliquo luiius familiae
cardinale commendatario.
De archivi parte, quae nunc cst in bibliotheca Vaticana, ef. Gott.
Nachr. 1901 p. 244; 1903 p. 547. — Dc codicibus bibliothecae Cryptoferra-
42 Latium.
tensis, quorum pars altera in bibliothccam Yaticanam transivit, altera in
monasterio remansit, cf. Blume Iter II 191 sq.; Bethmann in Archiv XII 480;
A. Rocchi Codices Cryptenses seu abbatiae Cryptae Ferratae in Tusculano
(Tusculani 1883); P. Batiffol La Yaticane de Paul III a Paul Y cTapres des
documents nouveaux (Paris 1890) p. 98 sq.
A = Orig. Roma Bibl. Vat. Arch. Barberini.
A1 = Orig. Roma Arch. Colonna.
B = Cop. Roma Bibl. Vat. Arch. Barberini.
C = Liber perantiquus bullarum Cryptoferratae , laudatus ab abbate Menniti et
a Rodota, olim in archivo collegii s. Basilii de Urbe, nunc desideratur.
D — Platea sive regestum Bessarionis, ch. s. XV, Grottaferrata Bibl. abbaziale
(sig. Z 8 XII); cf. Rocchi Codd. Crypt. p. 13.
E = Summa bullarum et constitutionum apostolicarum pro ordine s. P. Basilii
Magni aliorumque collectaneorum eumdem ordinem spectantium a P. D. Petro
Menniti eiusdem ordinis abbate generali digesta a. 1707, ch. s. XVIII in.,
Roma Arch. Vat. Fondo Basiliani; cf. Batiffol in Rom. Quartalschrift II 38 sq.
F = St. Borgia Copia dell' archivio del monistero di Grottaferrata, s. XVIII,
Roma Bibl. Vat. Museo Borgia; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 78.
G = Codex diplomatico-historicus Cryptoferratensis auctore A. Rocchi, s. XIX,
Grottaferrata Bibl. abbaziale.
*1 (1012—24)
Benedictus YIII confert duas petias vincarum iuxta vineas monasterii
positas.
Laud. in n.f7. — Beg. JL. — .
Licet spurium sit Paschalis II privilegium, ex quo sumpsimus notitiam hanc,
eam tamen, quia ex Calixti II bulla deperdita (n. 9) emanasse videtur, veram et
tide dignam autumo.
*2 1024 dec. 17
Tohannes XIX dedicat mon. Cryptoferratense.
Notitia in antiquo typico s. Bartholomaei abbatis s. XI (cod. A fi V; cf. Bocchi Codd.
Orypt. p. 21). — Edd. Sciommari p. 105. Placentini p. 32. — Begg. Tomassetti l. c. p. 487
)>. 3. Bocchi Comment. p. 17. JL. — .
Codex praebet a. 6533, i. e. a. post Christum 1025.
(1033?)
Benedictus IX assensum praebet, ut Albericus (ipsius pater f 1033?)
ecclesiam ab eo fundatam in castro q. d. Pauli monasterio conferat.
Lctud. in Innocentii III bidla a. 1201 aug. 31 „Constitutus in praesentia" Potthast
Beg. l-iHO. — Begg. Sciommari p. 198. Batiffol p. 39 n. 1. Bocchi Comment. p. 17. JL. — .
De castro q. d. Pauli cf. Tomassetti 1. c. p.430sq.
4 1037 mai.
Benedictus IX Bartholomaeo spirituali patri nec non Cyrillo egumeno etc. :
concedit terram, quanta infra descriptos fines continetur, cum ecclesia
b. Michaelis, ita sane ut homines ibidem habitantes securi maneant et nullus
<\ officiis apostolicis habeat licentiam eos ad placitum provocare aut sub
aliqna districtione constringere, sed quicquid sacro palatio exhibere debuerant,
ut ceteri Albanorum, monasterio specialitcr exsolvant. — Cum magna nobis.
. p. m. Sergii scrin. et not. S. R. E., m. maio, ind. ss. 5.
Mon. s. Mariae de Cryptaferrata. 43
A. [B s. X VII]. — Ed. Studi e doc. VII 103 n. 1 ex A. — Begg. Tomassetti l. c.
p. 488 n. 4. Bocchi Comment. p. 17. JL. 4109 a.
I)e re cf. Tomassetti in Studi e doc. VIII 213 sq.
*5 (1033-48)
Benedictus IX confirmat concessionem a Dominico Lavicano ep. factam, ita
scilicet ut liceat abbati et fratribus a quocumque velint episcopo tam ordi-
nationem clericorum quam consecrationem altarium in monasterio ipso eius-
que ecclesiis obtinere, in quibus etiam monachis tertiam partem mortuariorum
indulget.
Laud. in Innocentii III bulla Potthast Beg. 1480 (ed. Serianni e Qainzani n. 10). —
Beg. JL. — .
In variis codd. (cf. Friedberg II 603) loco „Benedictus pp." legitur „C. pp."
Itaque Lucidi Mem. stor. dell' antichissimo municipio ora terra dell' Ariccia p. 414
not. contendit, hanc bullam Celestino II tribuendam esse; constat vero, Dominicum
Labicanensem ep. vixisse temporibus Iohannis XIX et Benedicti IX.
*6 (1109)
PaschalisII praecepto et auctoritate interveniente, transactio inter Mcolaum
abbatem et Romanum card. s. Praxedis de Urbe definitur.
v. Roma, Eccl. s. Praxedis n. 3.
f 7 Laterano 1116 april. 24
Paschalis II Nicolao abbati etc: mon. b. Mariae sub apost. protectione
suscipit, confirmat universas possessiones propriis vocabulis nominatas, con-
cedit liberam sepulturam. — Piae postulatio voluntatis. Scr. p. m. Gervasii
scrin. reg. et not. s. pal. Ego Pascalis etc. Subscr. 7 card. Dat. Lat. p. m.
lohannis [card.] et canc, 8 kal. mad., ind. 9, inc d. a. 1 [1 16] , pont. aut.
d. Pascalis II pp. a. 17.
A. [Insert. in bullam Calixti III a. 1455 mai. 19 : Beg. Lat. t. 498 f. 193']. — Ed.
Studi e doc. VII 105 n. 2 ex A. — Begg. Tomassetti in Arch. della Soc. Bom. VIII 489
n. 9; XXVI 177. Bocchi Comment. p. 23. JL. 6502 a ad 1115 nov. — 1116 feb.
Spurium, confectum auxilio privilegii Calixti II (n. 9), quod hodie periit, et
circa notas chronologicas adhibito privilegio Paschalis II, quocl pariter nunc
frustra desideratur (= n. 8?). — De locis cf. Tomassetti in Studi e doc. VIII 214 sq.
*8 (1099—1118)
Paschalis II concedit privilegium super possessione tenimentorum Corbariae,
s. Laurentii, Calvini, Astici et Squarciarelli.
E f. 19, ubi legimus: Haec bulla etiam interiit et solum exstat memoria in libro
perantiquo msc. fol. ultimo (= C). — Beg. Batiffol p. 39 n. 2 ex E. JL. —.
*9 (1122—24)
Calixtus II censet, ut mon. sub tutela et iurisdictione S. R. E. ac dicrionibus
conservetur, statuit, ut nullus episcopus praeter Romani pontificis licentiam
in ipsum excommunicationis seu interdictionis sententiam inferrc praesumat,
et constituit, ut electus in eodem monasterio a Romano pontificc sit con-
secrandus.
Laud. in n. 12, ubi additar: In ipso etiam privilegio, quod Egidiua Tusculanus ep. . .
propria manu subscripsit. E f. 19' Beg. — Begg. Batiffol p. 40 n. ! ex E = Bobat.
Bullaire du pape Calixte II t. II 459 n, 446. Bocchi Comment. p. 23. JL. — .
| | Latium.
10 1140
Monachi in coenobio s. Mariae de Criptaferrata constituti conqueruntur
Innocentio II de iniustitia et malitia, quam Phtolomaeus (comes Tuscula-
nus) quotidie in ipsos exercet.
LibcUus querulus cxstut Romae Arch. Vat. Arm. XIII c. VI n. 22. — Edd. C. Soffredini
Storia di An:io, Satrico, Astura e Nettuno (Roma 1879) p. 189 n. 1. D. Seghetti Tuscolo e
la badia Sublaecnsc (Roma 1880) p. 65 not. 2. Studi e doc. VII 111 n. 4. — Regg. Pertz
i» Archiv VII 22. Tomassetti in Arch. dclla Soc. Rom. VIII 489 n. 12. Seghetti Mem.
stor. di Tusccio p. 139. Rocchi Commcnt. p. 28. 292. JL. — .
De re cf. Alibrandi in Studi e doc. VIII 201 sq. et Tomassetti ib. p. 222 sq.
11 1148 aug. 30
Conradus Savinen. ep. et Eugenii III vicarius decidit litem inter ecclesias
s. Iohannis ante portam Latinam et s. Praxedis ex una et ecclesiam s. Mariae
Criptaeferratae ex parte altera super duabus partibus ecclesiae s. Primitivi.
v. Roma, Eccl. s. Praxedis n. 6.
£2 Laterano (1150) feb. 5
Eugenius III Nicholao abbati eiusque fratribus: decisionem litis, quae inter
monasterium et Ymarum Tusculanum ep. acta est super parochiali iure
ipsius monasterii et quarundam ecclesiarum, litteris mandari praecipit, et ad
exemplar Calixti II (n. 9) monasterium sub tutela et iurisdictione S. R. E.
ac dictionibus liberum esse censet. — Ne oblivionis obscuritas. Dat. Lat.
non. feb.
A. flnsert. in buUam Gregorii IX a. 1231 mart. 30: 2 Origg. et cop. s. XVII. Insert.
in bullam Alexandri IV a. 1259 aug. 26: Orig. et cop. s. XVII. C f. 7. 16'. 25. D f. 75.
77. 83'. 84'. E f. 20. 24 Reg.J. — Edd. Sciommari p. 205 Exc. Serianni e Quinzani n. 1
= Batiffol p. 41 ii. C). — Regg. Saarez Praeneste p. 210. Rodota II 184. Batiffol La Vaticane
di Paul III a Paul V p. 101 not. 1. Rocchi Comment. p. 23. 29. JL. — .
13 1153 aug. 29
Fn praesentia Anastasii IY et cardinalium et totius curiae, Mcolaus abbas
locat Ubaldo presb. card. tit. s. Praxedis totam partem tenimenti de s. Primo,
recipiena econtra 30 libras affortiatorum, quas dat Anastasio pp. pro locatione
Tiberiae.
v. Roma, EJccl. s. Praxedis n. 9.
1 1 (1154—59)
EladrianUB IY [gnatio abbati etc: confirmat convenientiam a cardinalibus
promulgatam de controversia, quae inter papam et Ymarum Tusculanum ep.
super mon. 3. Mariae de Criptaferrata et mon. s. Mariae de Pesclo diutius
agitatur, ea ratione ut sententia super mon. de Criptaferrata ab Eugenio III
promulgata (n. 12) irrefragabiliter servetur, dispositionem autem et ordi-
oationem monasterii de Pesclo papa episcopo abrenuntiare debeat. — Inde-
cene valde essefi.
■ rt. in Gregovii IX bullam a. 1231 mart. 29: Orig. Insert. in Alexandri IV bullam
a. 1259 aug. 28: Orig. [Cf. 13'. 18'. 1) f. 81'. 86'. E f. 20.23'. 25' Reg. FJ. — Edd. Serianni
t QtUnzani n. 2 = Batiffol p. 45 n. 7 ad a. 1158 mart. 29. — Regg. Rodota II 185. Rocchi
Comment. p. 30. JL. — .
Eccl. s. Benedicti in Osa. 45
*15 (1159—81)
Alexander III confirmat refutationem de ecclesia s. Primi factam ab abbate
Criptaeferratae.
v. Roma, Eccl. s. Praxedis n. 13.
16 Laterano 1188 iul. 23
Clemens III abbati et conventui: mandat, quatenus nec praetextu cuius-
libet laicae personae nec alia quacumque occasione quisquam eorum the-
saurum, possessiones, frumentum, ordeum et alia bona monasterii sine licentia
Romani pontificis et communi consensu capituli locare, infeudare, pignorare,
vendere vel quomodolibet alienare praesumat. — Sine ammiratione. Dat.
Lat. 10 kal. aug. pont. n. a. 1.
A1. [B f. 71' ut bulla CUmentis VJ. — Ed. Gott. Nachr. 1901 p. 270 n. 12 ex A1. —
Reg. JL. — .
Ecclesia s. Benedicti in Osa.
Temporibus Bonifatii YI, a. eius 1, ind. 15, m. madio, Iohannes (Paganus)
nob. vir et Crescentius, germani fratres, donant Alloni seu Petro atque
Iohanni presbyteris nec non et Benedicto seu Dominico eorumque succes-
soribus locum quendam, ubi sunt parietes antiqui et in deserto positi, ad
ecclesiam restaurandam et allevandam, positum territorio Romano in loco
q. v. Campus laci Yurrani (i. e. Burani), et offerunt terras ad excolendum . .
ad proprietatem eiusdem ecclesiae in honore s. Benedicti construendae.
Notae chronologicae huius documenti (edd. Allodi e Levi II regesto Subla-
cense p. 195 n. 144 ad a. 896 mai. ; Regg. Ferrucci Investigazioni 2 p. 59 ad
a. 972 et Federici Doc. Sublacen. n. 106 ad a. 974) corruptae sunt; sed tamen
constat chartulam hanc a. 984 adscribendam esse, quo anno a Bonifatio YII
confirmata est (n. 1). — Ecclesia s. Benedicti in Osa, quo tempore ignoramus,
in possessionem Sublacensis monasterii cessit. In nota monasteriorum a
Sublacensi dependentium ita appellatur: „in Osa eccl. s. Benedicti q. d.
s. Crux" (Allodi e Levi p. 224 n. 183). Yestigia huius ecclesiae hodie
minime reperiuntur.
C = Regestum Sublacense, s. XI — XTI, Subiaco Archivio abbaziale di S. Scolastica.
1 984 clec. 31
Bonifatius YII Petro presb. seu Alloni et Iohanni, Benedicto presb. [seu
Dominico] habitatori(bus) Galligani castelli etc: concedit locum quendam
secus rivum q. v. Osa, in quo adsunt antiquae parietinae destructae, ad
ecclesiam in honore s. Benedicti a noviter dedicandam. Cum magna
nobis. Scr. p. m. . . not. reg. et scrin. S. R. E. , in m. dec, ind. ss. 13.
Dat. 2 kal. ian. p. m. Iohannis ep. et bibl. s. apost. sedis.
C f. 209'. — Edd. Allodi e Levi p. 244 n. 202 ex C. — llegg. Ferrucci InvesHgasioni
stor.-critiche su Bonifacio VII 2 p. 60 ex C. Federici Uoc. Sublacen. ». 126. JL. 3824,
46 Latium.
Basilicae ss. Nicandri, Eleutherii et Andreae in villa Pertusa
in Yia Labicana.
Nihil scimus de his basilicis, quarum unica notitia in Yita Gelasii
occurrit. Earum quoque locus incertus est (cf. Duchesne Lib. pontif. I 256
not. 12).
*1 (492—90)
Gelasius I dedicat basilicas ss. Nicandri, Eleutherii et Andreae in via
Labicana in villa Pertusa.
Laudn in Vita Gclasii I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 255; Mommsen p. 117). —
Beg. JK. —.
PALESTRINA
(Praeneste)
Ughelli * I 219 sq.; 2 I 191 sq. — I. M. Suarez Praenestes antiquae libri 2 (Romae
1655). — Pennazza Historiae Praenestinae libri 6, s.XVII, cod.Vat. Barb.2697 (XXXIV 14,
olim 3622; cf. H. Dessau in C. I. L. XIV 293). — Piazza Gerarchia card. p. 213 sq. —
L. Cecconi Storia di Palestrina citta del prisco Lazio (In Ascoli 1756). — A. Petrini
Di S. Agapito Prenestino, della basilica a lui eretta a Palestrina e delle sue reliquie ivi
venerate (In Roma 1793). — P. Petrini Memorie Prenestine (In Roma 1795). — Marocco
Monumenti VIII 7 sq. — Nibby Analisi 2 II 475 sq. — Moroni Dizionario LI 26 sq. —
Cappelletti I593sq. — Arcangelo Scognamiglio Della primitiva basilica del martire
S. Agapito (Roma 1865). — 0. Marucchi Notizie sul martire S. Agapito (Roma 1874). —
Emmanuel Fernique Etude sur Preneste, ville du Latium in: Bibliotheque des ecoles
cTAthenes et de Rome (Paris 1880). — 0. Marucchi Guida archeologica clelF antica
Preneste (Roma 1885).
Episcopatus Praenestinus.
Sedes episcopalis Praenestina inter antiquiores recensenda eiusque
civitatis episcopus unus est e septem purpuratis episcopis, qui suburbicarii
appellantur. Ecclesiae cathedralis s. Agapiti, ubi sedes episcopii, mentio iam
fit in Yita Leonis III, qui eam et dotavit et instauravit (Lib. pontif. ed.
Duchesne II 12. 29); dedicatur a. 1117 a Paschale II (n. 2). Praeterea
basilicam s. Secundini, positam in Penestrina, ab Hadriano I renovatam
legimus in Libro pontificali (ed. Duchesne I 510). Dedicationem cuiusdam
templi a Iucundo ep., praeterea ignoto, celebratam commemorat inscriptio
(edd. Scognamiglio p. 10; Marucchi Guida p. 150; Dessau in C. I. L. XIV
348 n. 3415). Urbs floruit usque ad a. 1298, quando Bonifatius VIII in
acerrimo illo bello contra Columpnenses eam funditus evertit et solo aequavit,
cathedrali s. Agapiti ecclesiae uni parcens. Ipse autem sequenti anno novam
urbem condidit, cui Civitas papalis nomen dedit eoque episcopalem sedem
transtulit.
An in destructione illa archiva deperdita sint nescimus, sed probabile
quidem videtur. Certe inde ab a. 1597 archiva desiderantur, prout constat
ex Praenestinae ecclesiae status relatione (Roma Arch. Vat. Misc. Arm. VII
t. 18; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 385): „Archivum episcopale non habetur, vix
una capsa processuum et actorum diversorum seu filsarum et unus oodez
regesti collationum et quaedam visitationes ordinaria et apostolica auctoritate
}s Latium.
factae. Non reperiuntur ullae litterae apostolicae nec privilegia nec scripturae
aliquae alicuius considerationiB nec inventaria bonorum ecclesiae nec ulla
prorsuB vetera monumenta". Quae verba ipsi nos, licet inviti, repetere cogimur.
Cf. etiam Bethmann in Archiv XII 483.
1 (558)
Pelagius I Mauro ep.: testatur, cum de patrimonio Hisdevalde, quod per
I — YI indictiones tenuerat, pro indictionibus I — IV id quod exactum fuerat
persolvisse. — Fraternitatem tuam.
CoU. Britt. Pelagii I ep. l. Deusdedit lib. III c. 124 [103]. — Edd. Suarez p. 144.
Pennazza f.468'. S. Leonis M. Opp. edd. BaUerini III p. CCCV. Zaccaria Dissert. de
rebus eccl. II 93. Mansi IX 736 = Migne LXIX 417. Martinucci p. 289. Wolfv. Glanvell
p. 322. — Begg. Kwald in N. Archiv V 533 n. 1. J. 625 ad a. 556. JK. 951.
2 Palestrina 1117 dec. 16
Paschalis II dedicat ecclesiam superiorem et altare s. Agapiti, intervenien-
tibus Maifredo Tiburtino, Berardo Marsicano, Petro Anagnino ep. et S. R. E.
cardinalibus presbyteris et diaconis.
Tabula marmorea in ecclesia caihedrali. — Edd. Oldoinus ap. Ciaconium 4 1 866.
UgheUi ' / 225; 2 1198. Suarez p. 35. Cecconi p. 245. P.Petrinip. 402 n. 10. Cappelletti 1604.
Scognamiglio p. 19. Marucchi Guida p. 165 = Duchesne Lib. pontif. II 310 not. 59. —
Begg. J. p. ~>ir. JL. I p. 767.
cf. Vitain Paschalis II (Lib. pontif. ed. Duchesne II 305) et Petrini p. 121.
3 (1176—81)
Alexander III presbyteris Pontiae et Afilae: mandat, quatenus 4 feria
proxime sequcntis liebdomadae se apostolico conspectui praesentent, cum in
causa inter 1'iaenestin. ep. et Sublacen. abbatem sit testimonium eorum
irium.
v. Ponza — Afhle n. 1.
4 Tnsculano (1181) ian. 4
Alexander III P(aulo) ep. et aliis, quibus relictae sunt res bo. me. Iohannis
88. [ohannis et Pauli card. presb. dispensandae : mandat, quatenus libros
illius priori s. Fridiani Lucen. reddant.
v. Lucca, Eccl. s. Frigdiani.
(1181)
Lucius III committit Gratiano ss. Cosmae ct Damiani diac. card. contro-
versiam inter Paulum ep. et Symoncm abbatem Sublacen. de iure parochiali
in duobus castris 1'ontiae et Affidae.
Laud. ni Alexandri IV bulla a. 1255 aug. 23 Potthast lieg. 15996. — Beg. JL. — .
(1181)
Luciue III confirmat compositionem amicabilem inter Paulum ep. et Symonem
abbatem Sublacen. de eadem causa a. 1181 factam.
Lawl. in Alexandri IV bulla a. 1255 aug. 23 Potthast Eeg. 15996, cui inserta est
Pauli ep. epietola ud Sgmonem abbatem de hac re. — Reg. JL. — .
Civitas Praenestina. 49
Civitas Praenestina.
*1 (715—31)
Gregorius II locat Anualdo tribuno fundum Casa maior et Longoieianum
ex corpore patrimonii Lavicani, territorio Praenestino mil. ab urbe Roma
plus minus XXI.
v. Patrimonium Labican. n. 10.
2 970 dec. 17
Iohannes XIII Stephaniae senatrici eiusque filiis ac nepotibus: concedit
civitatem Praenestinam cum omni publica datione et functione, sub censu
annuo 10 aur. sol.
v. Roma, Gens Oescentia n. 1.
Cave.
Marocco Monumenti VIII 158 sq. — G. Senni Memorie di Genazzano e de' vicini
paesi (Roma 1838) p. 189 sq. — Nibby Analisi 2 1 445 sq. — Moroni Dizionario XI 38 sq.
Cave oppidum, quod iuris fuit b. Petri, subicitur a Paschale II, Petro
de Columpna invasore expulso, cuius oppida Columpnam et Zagarolum ipse
pontifex cepit, ut legimus in Yita Paschalis II (Lib. pontif. ed. Duchesne
II 298). In ecclesia inscriptio adservatur, quae narrat, Ugonem Praenesti-
nensem ep. a. 1094 april. 2 altare dedicasse (edd. Marocco VIII 169; Armel-
lini in Cronachetta mensuale Ser. Y t. III (1890) 167).
Documenta, quae ad Cave oppidum eiusque dominos spectant, paene
omnia ex archivo s. Mariae in Yia lata de Urbe sumpsimus (cf. vol. I p. 79).
*1 (1099—1118)
Paschalis II mittit Laviniam abbatissam mon. ss. Cyriaci et Nicolai in Yia
lata in possessionem duarum partium castelli de Cave et roccae ipsius.
v. Roma, Mon. ss. Cyriaci et Nicolai in Yia lata n. 3.
*2 (1125)
Honorius II mittit nuntios ad castellum de Cave, ut intra spatium 8 dierum
Caloleus de Cave cum suis consortibus ad curiam veniat, responsuri abba-
tissae mon. ss. Cyriaci et Nicolai in Yia lata.
Laud. in n. 3. — Reg. JL. — .
3 Laterano 1125 april 6
Coram Honorio II causa inter Mariam abbatissam mon. ss. Cyriaci et
Nicolai in Yia lata et Caloleum de Cave eiusque consortes, Nauclerium ot
Udemundum aliosque, dc duabus partibus castelli de Cave cum ecclesia
s. Stephani ct s. Sabini et de duabus partibus de rocca de Cave agitur.
v. Roma, Mon. ss. Cyriaci et Nicolai in Via lata n. 5.
*4 (1155)
Hadrianus IY mittit Cencium Petri de Nicolao, Oddonem scriniarium ot
Sicum Quartinum, ut Caloleus et Odemundus cum oorum consortibus veniant
Kehr, Italia pontilicia II.
50
Latirmi.
infra 15 dies, responsuri super querela Mariae abbatissae mon. ss. Cyriaci
et Nicolai in Via lata.
Laud. m n. 5. — Reg. JL. — .
;"> 1156 iun.
Coram Hadriano IV cadem causa agitur ut supra n. 3.
v. Roma. Mon. ss. Cyriaci et Nicolai in Via lata n. 7.
6 (1178)
Alexander III nobilibus viris dominis Cavensibus: mandat, quatenus homini-
bus de Roiata vivam guerram facientes, eos, ubicumque possint, viriliter
impugnent. — Quanto nobis et.
Reg. Alexandri III ep. 38 (in cod. coll. Trinit. Cantabrig. (R 9. 17) s. XII f. 121').
— Ed. Loevrvfeld Epp. p. 150 n. 265. — Reg. JL. 13016.
Evocatio haec ad bellum contra Raonem de Roiata a. 1178 spectat; cf. infra
sub Rojate.
Civitella.
De Bertraimo, quem Landonis de Civitella filium putat, cf. Mirtii Chron.
Sublacen. (ed. Allodi p. 209). Ad hunc Landonem notitiam referendam esse
puto, quae in actis concilii Romani a. 1081 feb. a Gregorio VII celebrati
(Reg. Gregorii VII lib. VIII n. 20 a, ed. Jaffe Bibl. rer. Germ. II 452) in-
venitur: „Anathematizavit item Ildimundum et Landum Campaninos omnesque
adiutores eorum". Ildemundus videtur fuisse pater Philippi de Marano
(v. Tivoli, Marano). — Castri Civitella, quod hodie Bellegra appellatur (cf.
Casimiro Mem. istor. dei frati Minori x p. 70 sq.; 2 p. 112 sq.; Marocco Monu-
menti X 17 sq. ; Nibby Analisi 2I 466 sq.), historiam illustrat monumentum
illud, quod offert Allodi p. 298, quo a. 1230 mai. 22 concordia inter Lan-
donem abbatem Sublacen. et dominos de Civitella initur.
•1 (1099—1109)
Paschalis II Bertrahimo commonitorias dirigit litteras, ut sine mora abbati
Sublacen. castrum Giranum et castrum Ceretum liberum assignet.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 35.
2 Laterano 1192 april. (29)
Celestinus III nobilibus viris dominis de Civitella: mandat, ut R(omano)
abbati et fratribus Sublacen. roccam s. Stephani contra iustitiam eis ablatam
reddant vel in proximo festo ascensionis Domini (mai. 14) apostolico se
conspectui praesentent.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. G4.
Rojate.
( Roiata)
Castrum Roiata (cf. Marocco Monumenti X 181 sq.; Nibby Analisi 2 III
27 sq.), quod ad ius Romanae ecclesiae spectabat, Alexander III a. 1179
ian. 30 monasterio Sublacensi concessit; quod confirmavit Lucius III a. 1182
Civitella — Ponza — Affile. 51
dec. 3 (v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 50. 58). Sed domini de
Roiata auctoritati Romani pontificis adversati sunt. Contra eos Alexander III
a. 1178 dominos de Cave ad bellum evocavit (v. Cave n. 6). Denique Rao,
filius Landulfi domini de Roiata, a. 1180 mai. 21 Simoni abbati Sublacensi
fidelitatem iuravit (v. Reg. Sublacen. edd. Allodi e Levi p. 206 n. 159). Teste
Mirtio (Chron. Sublacen. ed. Allodi p. 272) ipse Rao a. 1181 moritur. Eius
filia Gemma a. 1181 mai. 17 Simoni abbati pro 40 libris Proven., secundum
quod praeceptum fuit a Iohanne card. de Anagnia tit. s. Marci, renuntiavit
omni iuri, quod habuit in castro Ruiate etc. (v. Reg. Sublacen. edd. Allodi
e Levi p. 198 n. 150).
Roccam de Roiata tunc ad dioecesim Praenestinam pertinuisse, constat
ex Pauli ep. Praenestini epistola ad Simonem abbatem Sublacen. (ed. P. Petrini
p. 403 n. 13).
•1 (1161—76?)
Alexander III compellit ecclesiastica sententia Landulfum de Roiata, qui
nepotes et consortes suos portionibus ipsorum in castro Roiate et Rocca
sicca per violentiam spoliavit.
Laud. in Alexandri III privileyio a. 1179 ian. 30 monasterio Sublacensi concesso
(v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 50). — Beg. JL. — .
*2 (1176?)
Alexander III Raonem, filium quondam Landulfi, crebro commonet, ut con-
sortibus suis restituat portiones a patre Landulfo ablatas.
Laud. ut supra n. 1. — Beg. JL. — .
*3 (1177)
Iohannes tit. ss. Iohannis et Pauli presb. card., vicarius Alexandri III
(tunc in Yenetiarum partibus exsistentis), Raonem contumacem auctoritate
apostolica subicit excommunicationi.
Laud. ut supra n. 1. — Beg. JL. — .
*4 (1178)
Alexander III (ad Urbem redux) mandat Raoni, ut a vanitate sua vel
praesumptione desistat et quod tam nequiter commiserat, emendet.
Laud. ut supra n. 1. — Beg. JL. — .
Ponza - Affile.
(Pontia — Afila. Affida. Effide)
Pontia et Afila antiquissimam repetunt originem (cf. Marocco Monu-
menti X 63 sq. 71 sq.; Nibby Analisi 2I 37 sq.). Afilanum territorium iam
in Yita Xysti III (Lib. pontif. ed. Duchesne I 233: Mommsen p. 97) occurrit,
et locus q. d. Enfide in Gregorii I Dialog. lib. II c. 1. Afile ex oorpore
massae Pontianac patrimonii Labicani a Grcgorio II diaconiac s. Eustacbii
de Urbe locatum ex Deusdedit comperimus (v. Roma, Eccl. s. Eustachii
iuxta templum Agrippae n. 2). A. 1109 aug. 26 Paschalom II. facta ob-
4*
52 Latium.
sidione, oppida Pontiae et Efides recepisse eaque lohanni abbati Subla-
censi a. 1 109 sept. 7 commisisse, Albinus et Cencius adnotant ex registro
Paschalis II (Muratori Antiq. I 619; Fabre-Duchesne I 407); qui rem privilegio
suo a. 1117 aug. 24 confirmavit (v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae
n. 40). Ab abbatin Sublacensi Ildemundus eiusque filius Philippus de Marano
haec castra tenuerunt (Reg. Sublacen. edd. Allodi e Levi p. 246 n. 206).
Sed temporibus Alexandri III eundem Philippum castra Pontiae et Effidae
invasisse, monachi Sublacenses in libello querulo exposuerunt (1. c. n. 48).
Postea inter Praenestinum episcopum et Sublacensem abbatem controversia
orta est de iure parochiali in castellis Pontiae et Affidae, quam Lucius III
Gratiano ss. Cosmae et Damiani diac. card. commisit (v. Palestrina, Episc.
n. 5). Compositionem a. IISL de re factam, qua Paulus episcopus Simoni
abbati omne ius parochiale concessit, retenta tamen episcopatui suo correc-
tione clericorum et laicorum in omnibus criminalibus delictis et reservatis
sibi decimis et mortuariis, idem Lucius III confirmavit (1. c. n. 6).
1 (1176—81)
Alexander III presbyteris Pontiae et Afidae (Pontii et Asilii codd.): mandat,
quatenus 4 feria proxime sequentis hebdomadae se apostolico conspectui
praesentent, cum in causa, quae inter Praenestin. ep. et Sublacen. abb. de
iure parochiali vertitur. eorum testimonium sit necessarium. — Cum super
causa.
Decr. Gregorii IX lib. II t. 21 c. 2 et in aliis collectionibus. — Edd. Augustini Tarracon.
Opp. IV 105. Mansi XXII 305. Friedherg II 341. — liecig. J. 9123. JL. 140(17.
S ABINA
Fabianus Nucula De Sabinensi episcopatu, s. XVII, in Miscellanea f. 182 sq.
Napoli Bibl. Brancacciana III C 5 (cf. Gott. Naehr. 1900 p. 216). — F. Nucula Istoria
ecclesiastica di Sabina, s. XVII, in Miscellanea f. 648 sq. ib. III D 4. — Ughelli * I 179 sq. ;
2I 153 sq.; X* 72 sq. (Cori); X» 101 sq. (Fornovo); X* 146 sq. (Mentana). — Dom.
Magri Coniecturae et observationes de Sabinensi episcopatu (Viterbii 1666 apud Fr.
M. Bran catiuni De optione sex episcopatuum S. R. E. cardinalium disceptatio (Viterbii s. a.)
et apud Kircherum Latium vetus p. 224sq.). — Piazza Gerarchia card. p. 123 sq. —
Giorgi Diss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 20 sq. — P. L. Galletti Gabio antica
citta di Sabina scoperta ove e ora Torri (In Roma 1757). — F. A. Maroni De ecclesia
et episcopis Sabinensibus (Romae 1758). — P. L. Galletti Memorie di tre antiehe
chiese di Rieti (In Roma 1765). — (Fr. P. Sperandio) Sabina sagra e profana, antica e
moderna (In Roma 1790) p. 192 sq. — Giancolombino Fatteschi Memorie istorico-
diplomatiche riguardanti la serie de' duchi . . del ducato di Spoleto (In Camerino 1801).
— G. A. Guattani Monumenti Sabini I — III (In Roma 1827 — 32). — Marocco Monu-
menti I 78 sq. — Fil. Mercuri La vera localita di Curi in Sabina .. di scoperte nel
romitorio di S. Maria dell' Arci dimostrata (Roma 1838). — Moroni Dizionario XXVI
13sq.; LX 9 sq. — Cappelletti I 551 sq. — L. Duchesne in Arch. della Soc. Rom. XV
(1892) 495 sq. — H. Grisar in Civilta catt. a. 1896 t. III 219 sq. — Series episcoporum
Sabinorum typis descripta iussu M. card. Mocenni (Romae 1901). — A. Stegensek
Santa Maria in Vescovio, Kathedrale der Sabina in: Rom. Quartalschr. XVI (1902) 7sq. —
A. M. Bernasconi I santuarii della b. Vergine in Sabina (Siena 1906).
Episcopatus Sabinensis.
Tres episcopatus in Sabinensi territorio olim exstitisse notum est. unum
in oppido Cures eum ecclesia cathedrali s. Anthimi, alterum in Foro novo, hodie
Yescovio prope Torri, cum ecclesia cathedrali s. Euthymii, tertium in oppido
Nomentum, hodie Mentana. Sed iam saec. X unum invenimus episcopatum
Sabinensem cum sede episcopali et ecclesia cathedrali ad honorem b. Mariae
in oppido Foro novo (cf. n. 3). Hic episcopus Sabinensis inter S. R. E. cardi-
nales episcopos locum habuit et adhuc tenet. Sedes episcopalis autem ab
Alexandro VI a. 1495 in oppidum Magliano translata cst, ubi hodie permanet.
Archivi Sabinensis episcopatus monumenta antiquiora perierunt (cf.
Bethmann in Archiv XII 493; Gott. Nachr. 1901 p. 204). Codicem quoque.
ex quo Galletti Marini II bullam (n. 3) edidit, „Confines episcopatus Sabi-
nensis" inscriptum, olim pcnes Garampium, frustra quaesivi. Aiexandri D
privilegium (n. 5), etiamtum saec. XIV in archivo s. sedis conservatunij periit
et ipsum. In oppido Magliano, ubi hodie est sedes episcopalis. neque apud
54 Latium.
archivum cancellariae episcopalis neque ccclesiae cathedralis s. Liberati
neque civitatis documentum ullum antiquum continetur. Pariter tum in
acris visitationis card. Corsini, quae Malleani penes cancellarium episcopi
exetant, fcum in actis visitationum a. 1594. 1636. 1660. 1683. 1686. 1687,
quae Romae in archivo Yaticano, in codice 1753 bibliothecae Carpegna,
s. Angeli Arm. IX ord. sup. 3. 4, Misc. Arm. YII t. 21. 22, adservantur, privi-
legium nullum pontificum Romanorum ante Innocentium III invenimus. Deni-
que frustra perlustravimus Constitutiones episcopatus Sabinensis, s. XYI, cod.
Vat Ottobon. 818 (cf. Gott, Nachr. 1903 p. 62) et Documenta Sabinensia
inde ab a. 1087 in Hieronymi Amati Miscellan., s. XIX in., cod. Yat. lat. 9782
f. 10 sq. (1. c. p. 29).
1 (558—60)
Pelagius I Bono ep. Sabinati: mandat, ut Rufinum monachum sabbato
veniente diaconum faciat, mediana hebdomada deinde se eum consecraturum
dicit presbyterum, quatenus superveniente festivitate paschali sacra ministeria
in basilica s. Laurentii, in possessione viri magnifici Theodori fundata, a per-
sona competenti valeant adimpleri. — In parochia tua.
Coll. Britt. Pelagii I ep. 23. Gratiani Decr. C. XVI qu. 1 c. 31. — Edd. Ughelli
2 X» 74. Bull. Rom. ed. Taur. App. I 323 n. 37. Cappelletti I 559. Thiel Epp. I 454
n. 41 inter Gelasii I epistolas. Friedberg I 769. — Bjegg. Ewald in N. Archiv V 546 n. 23.
J 433 ad a. 492 — 96 inter Gelasii I acta. JK. 995.
In memoriain revocamus Innocentii I rescriptum Florentio ep. Tiburtino
missum, quo eum ab invadenda Ursi episcopi Nomentana sive Feliciensi parochia
dehortatur (v. Tivoli, Episc. n. 1).
2 593 ian.
Gregorius I Gratioso ep. Nomentano: committit curam gubernationemque
s. Anthemii ecclesiae in Curium Sabinorum territorio constitutae. — Postquam
hostilis.
Reg. Gregorii 1 lib. III ep. 20. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. III n. 20.
Uglielli - Xa 73. 147. Piazza Gerarchia card, p. 162. Mansi IX 1124 n. 20. Sperandio
p. 335 n. 10. Cappelletti I 597. Troya I 283 n. 100. Migne LXXVII 619 n. 20. Mon.
Germ. Epp. I 178. — Regg. J. 860. JE. 1224.
3 944 mai.
Marinus II Iohanni ep. Sabinen. etc: confirmat episcopatum Sabinensem,
qui est ad honorem s. Mariae, quae ponitur in Foro novo, sub designatione
terminorum. — Convenit apostolico moderamini. Scr. p. m. Leonis not. reg.
et scrin. S. R. E., in m. maio, per ind. 2. Dat. . . . p. m. Gregorii secundicerii
s. sedis apost., a. Deo prop. pont. d. Marini ss. pont. [et] univ. pp, in sacr.
sede b. Petri apost. 2, in mense et ind. ss.
Edd. Galletti Mem. di tre chiese di Rieti p. 154 ex cod. Garampi, ubi inscribitur
„Confines ej/iscopjatus Sabinensisu = Sperandio p. 331 n. 6 = Migne CXXXIII 872 n. 6,
= Michaeli Mem. stor. della citta di Rieti II 211. — Regg. Galletti Del primicero p. 100.
J. 2779. JL. 3626.
Meminerint lectore.s, iara ad Leonem ep. Sabinensem, qui una cum Petro
Forosemproniensi ep. legationis munere apud Carolum II imp. fungebatur, Iohan-
uemVIII epistolam scripskse, J. 2276. JE. 3047.
Mentana — Monte Libretti. 55
4 (1051)
[Iohannes ep. Sabinen.] proclamationem facit ad Leonem IX et ad synodum
contra abbatem Farfen. de ecclesia s. Michaelis sita in monte q. d. Tancia,
cuius altaris auctor et dedicator creditur fuisse Silvester pp.
v. Farfa, Mon. s. Mariae n. 32. — De loco cf. Sperandio p. 138 sq.
*5 (1061—73)
Alexander II concedit privilegium.
Laud. in inventario archivi Vaticani a. 1339 (Elirle in Archiv fur Litteratur- und
Kirchengesch. I 335; Reg. Glementis V t. 1 p. CCXXVI) et in inventario a. 1366 (Muratori
Antiq. VI 189 vn); cf. Gott. Nachr. 1900 p. 114. — Reg. JL. — . *
*G (1153—54)
Anastasius IV episcopatus terminos describit et ecclesias ei pertinentes
enumerat, inter quas ecclesiam s. Angeli de Tancia.
Laad. in Innocentii III bulla a. 1209 aug. 4 Potthast Reg. 3792 (Reg. Vat. t. 7 A
f. 117). — Reg. JL. -.
*7 (1181—85)
Lucius III iniungit Sabinensibus, ut ad recuperationem Tanciae, quam
monasterium Farfense iniuste tenet, intendant.
Laud. ut n. 6. — Reg. JL. — .
Hoc Lucii III rescriptum Innocentius III irritum fecit, ex eo quod Lucius III
mandatum dedisset, ut ait Innocentius, circumventus, credens, prout ei suggestum
fuerat, ad Sabinensem episcopatum praedictum locum et ecclesiam pertinere.
Mentana.
( Nomentum )
In oppido Nomentum olim sedem episcopalem fuisse, iam supra diximus
(p. 53). Castrum Nomentanum ad ius et ditionem monasterii b. Pauli de
Urbe pertinuisse, ex documento, quod sequitur, colligimus (cf. Nibby Analisi
2 II 409 sq.; Marocco Monumenti II 160 sq.).
1 Laterano (1139 april. 3)
Praesidente Innocentio II in concilio Lateranensi, Azo abbas mon. s. Pauli
querimoniam facit contra Octavianum, filium Odonis de Numentana, de castro
Numentano.
v. Roma, Eccl. s. Pauli extra muros n. 20.
Monte Libretti.
(Castrum de Brittis)
Castrum de Brittis, hodie Monte Libretti, non procul ab oppido Palom-
bara (cf. Galletti Gabio p. 43 ; Nibby Analisi 2 II 347 sq. ; Marocco Monu-
menti II 115 sq.; Moroni Dizionario LXXVI 41 sq. ; E. Celani in Studi c doc.
XIII (1892) 401 sq.; XYI (1895) 91 sq.; B. Ghetti Ricerche storiche (Fano
1906) 29 sq.), ab Hadriano IV a. 1157 est acquisitum, ut patet ex documenris.
quac ex Albino et Cencio sumpsimus.
1 1157 april. 8
Adinulfus, filius quondam Pandulfi de Aquino, permutat Hadriano IV, inter-
venientibus pro eo procuratorio nomine Rolando tit. s. Marci S. R. E. oan-
56 Latium.
cellario et Ubaldo tit. s. Crucis presb. card., sextam integram partem duorum
castrorum, unius destructi et unius integri, cum rocca sua etc, pos. in terri-
torio Sabincnsi in loco q. d. Britti. Pro qua recipit sextam partem castri q. v.
Mons s. Iohannis pos. in territorio Campanino.
Albi)ius lib. XI c. 36. Cencius c. 107. — Edd. Muratori Antiq. III 797. Fabre-
Duchesne 1 391. — Beg. JL. —.
(1157 april. 8)
Rolandus apost. sedis cancellarius tit. s. Marci card. et Ubaldus tit. s. Crucis,
procuratores Hadriani IV, ex ipsius mandato et praecepto, permutant
Landulfo (/. Adinulfo), filio quondam Pandulfi de Aquino, sextam partem
castri q. v. Mons s. Iohannis. Pro qua recipiunt sextam partem duorum
castrorum q. v. Britti.
Albinus lib. XI c. 37. Cencius c. 108. — Ed. Fabre-Duchesne I 392. — Beg. JL. —.
'3 (1157 april. 8)
Rainaldus de Aquino , praesente Filippo sacellario apost. sedis iudice, per-
mutat Hadriano IV, interveniente pro eo curatorio nomine Ubaldo presb.
card. tit. s. Crucis, medietatem duorum castrorum in loco q. d. Britti. Pro
qua recipit medietatem integram castri q. v. Mons s. Iohannis.
Albinus lib. XI c. 39. Cencius c. 110. — Ed. Fabre-Duchesne I 393. — Beg. JL. —
4 (1157 april. 8)
Ubaldus card. tit. s. Crucis, procurator Hadriani IV, ex ipsius mandato
et praecepto, in praesentia Filippi s. sedis apost. sacellarii iudicis, permutat
Rainaldo de Aquino medietatem totius castri q. v. Mons s. Iohannis. Pro
qua rccipit medietatem duorum castrorum q. v. Britti.
Albinus lib. XI c. 38. Cencius c. 109 et c. 346. — Ed. Fabre-Duchesne I 392. 587.
— Beg. JL. — .
5 (1157 april. 8)
Landulfus et Lando, germani fratres, filii quondam Pandulfi de Aquino, per-
mutant Hadriano IV, interveniente procuratorio nomine Ubaldo presb.
card. tit. s. Crucis, duas partes medietatis duorum castrorum in loco q. d.
Britti. Pro quibus recipiunt duas partes medietatis castri q. v. Mons
s. lohannis.
Albinus lib. XI c. 40. Cencius c. 111. — Ed. Fabre-Duchesne I 394. — Beg. JL. — .
Ubaldi card. charta desideratur.
6 (1157)
Ingo diac, d. papae capellanus, iurat Hadriano IV eiusque successoribus
fidelitatem. pro eo quod castrum de Brittis tenendum et custodiendum ipsi
commisit.
AJbinus tib. XI c.24, — Ed. Fabre-Duchesne II 127. — Beg. JL. — .
Apud Albinum lib. XI c. 41 exstat aliud docurnentum a. 1156 oct. 21, quo
Leonardus archipresbyter s. Mariae castri Brittorum et Bretus vicecomes eiusdem
castri, procuratores Raynaldi, Landulfi atque Landonis eius nepotum et Adinulfi
fratris eoruin, obligant tenimentum de Brittonibus (ed. Fabre-Duchesne II 133).
Mon. 8. Mariae Farfense. 57
Farfa.
Monasteriura s. Mariae.
Mabillon Ann. ord. s. Benedicti l II 44 sq.; - II 41 sq. — Lubin p. 127. —
(Sperandio) Sabina sagra e profana p. 138 sq. — G. Colucci Memorie istoriche del-
1' antica badia di Farfa disposte nella serie de' suoi abati in : Delle antichita Picene XXXI
(Fermo 1797). — G. Marocco Monumenti II 175 sq. — G. Marocco Istoria del celebre
imperial monastero Farfense (Roma 1834). — M. Marini Serie cronologica degli abbati
del monastero di Farfa (Roma 1836). — Moroni Dizionario XXIII 181 sq. — A. Dantier
Les monasteres benedictins cTItalie 2 (Paris 1F67) II 477 sq. — E. Bernabei Storia della
badia di Farfa in Sabina (cf. Arch. stor. ital. Ser. III t. XXV a. 1877 p. 498). — G. Pal-
mieri Serie degli abbati di Farfa in: II Muratori I (Roma 1892). — G. Palmieri Con-
tributo alla storia del monastero di Farfa ib. II. III (1893 — 95).
Monasterium s. Mariae in fundo Acutiano territorii Sabinensis conditum,
ut fertur, a Laurentio episcopo Syro, temporibus Iuliani imperatoris, sed a
barbaris dirutum, denuo a Thoma Maurianensi sub auspiciis Faroaldi ducis
Spoletani saec. VII ex. constructum et monachis iuxta regulam s. Benedicti
viventibus commissum fuit (v. Libellus constructionis Farfen. auctore anonymo
monacho Farfensi saec. IX in Acta SS. ord. s. Benedicti I 231 sq.; Mon.
Germ. Scr. XI 523 sq.; Balzani II Chronicon Farfense vol. I in Fonti per
la storia d'Italia XXXIII 1 sq.). Primum ab abbatibus ex Langobardorum
gente rectum et a ducibus Spoletanis, quorum sub tutela floruit, multis
donationibus auctum , Langobardorum regno collabente, Hadrianus I a. 774
sub dominio pontificum Romanorum subiugavit, sed paulo post Carolus M. ad
regnum Langobardorum revocavit, sicque monasterium Farfense sub pro-
tectione imperatorum remansit usque ad saec. XII, et potentia, divitiis,
amplitudine aliisque praerogativis primum fere inter Italiae abbatias locum
obtinuit. Circiter a. 1000 novam Cluniacensium institutionem , Silvestro II
collaudante (n. 15), accepit (cf. E. Sackur Die Cluniacenser I 350 sq.). At
vero, quum propter imperii extenuationem abbates Romanorum pontificum
ditioni se dedidissent, cum libertate paulatim pristina potentia gloriaque
privati sunt. Iam apud Deusdedit, Albinum et Cencium legimus : „Monasterium
Farfense b. Petri iuris est, quoniam in eius patrimonio et territorio situm
est" (Martinucci p. 315; Wolf v. Glanvell p. 353; Fabre - Duchesne I 346;
cf. 1. c. I 243 ex Polyptico Benedicti canonici, ut putat Duchesne). Magis
magisque senescens, abbatibus commendatariis datur, inter quos Franciscum
card. Barberini commemoramus; postea monachis Teutonicis reformandum
committitur (cf. J. Schmidlin Ein Kampf um das Deutschtum im Kloster-
leben Italiens. Subiaco und Farfa im 16. Jahrhundcrt in: Histor. Jahrbuch
XXIV 1 5 sq. 254 sq. 558 sq.); dcnique transit ad congregationem b. Iustinae
de Padua, quac monastcrium usque ad suppressionem rexit.
Farfensis monasterii archivum, oHm inter omnia locupletissimum et
ditissimum, innumera et regum imperatorumque diplomata ac pontificum
,")S Latium.
Romanorum privilegia et chartas privatas inde a saec. VIII continens,
incuria abbatum ct temporum iniquitate miserrimam sortem passum est.
Perpanca enim documentorum autographa ad nos pervenerunt, quorum altera
pars, congregatione monachorum suppressa, adservatur inter chartas R. archivi
Romani (cf. Giorgi in Areli. della Soc. Rom. II 444 sq. et Gott. Nachr. 1901
p. 21 1), altera in archivo Barberinorum, a Francisco card. Barberini abbate
eommendatario eo translata, undc a. 1 902 transivit in bibliothecam Vaticanam
(ef. Gott. Nachr. 1903 p. 547); ibi praeter multas scripturas et acta visi-
tationum Innocentii III privilegium confirmationis a. 1198 sept. 7 invenimus.
Documenta qnaedam exstant quoquc in archivo Vaticano, inter quae Urbani IV
privilegium amplissimum a. 1262 fcb. 23 (ed. P. Guiraud in Arch. della Soc.
Rom. XV (1892) 2S0) adnotamus. Documentis itaque aut dispersis aut
deperditis, celeberrimum illud Regestum Farfense, a Gregorio de Catino
monaeho Farfensi saec. XI cx. congestum, ex quo Panvinius, Mabillon,
Margarini, Muratori, Galletti, Fatteschi, Troya aliique hauserunt et nos quo-
(jiie maximam partem nostrorum documentorum sumpsimus, superstitisse
vehementer laetamur (cf. H. Brunner in Mitthcilungen des osterr. Instituts II
(1881) lsq.).
De archivo ct codicibus cf. G. di Costanzo LOdeporico II in Arch.
stor. per le Marche e per 1' Umbria II (1885) 673; Blume Iter II 172sq.;
Bethmann in Archiv XII 489 sq.; Giorgi in Arch. della Soc. Rom. II (1879)
409 sq.; Gott. Nachr. 1903 p. 144.
C — (Regestum Farfense) Liber gemniagraphus sive cleronomialis ecclesiae Far-
fensis auctore Gregorio de Catino*, mb. s. XI ex., cod. Vat. lat. 8487. — Edd.
I. Giorgi e U. Balzani II regesto di Farfa vol. II — V in: Biblioteca della R.
Soc. Rom. di storia patria (Roma 1879—1892); cf. Bethmann in Mon. Germ.
Scr. XI 548 sq. ; Giorgi in Arch. della Soc. Rom. II424sq.; Balzani in Fonti
per la storia d'Italia XXXIII, praef. p. XXV sq. [Codicis huius apographa
habemus plura : cod. Vat. lat. 7165 s. XVII; cod. Bibl. Querinianae Brixiae
A IV 24 b. XVII (Margarini); cod. Vat. Arch. Misc. Arm. XI t. 199 s. XVIII;
eod. Vat. lat. 7854—66 A s. XVIII (Galletti),]
D = Chronicon Farfense auctore Gregorio de Catino, mb. s. XII in., Roma Bibl.
Vittorio-Emauuele cod. 297 (cod. Farf. 1). — Edd. Muratori Scr. rer. ital. II b
287 sq. ex cod. Caracciolano; U. Balzani in Fonti per la storia dltalia XXXIII.
XXXIV (Roma 1903) vol. I. II. [Apographum praeter codicem Neapolitanum,
quo Muratorius usus est, exstat in cod. Vat. Barb. 2499 (XXXIII 19); de aliis
codd. cf. Bethmann in Mon. Germ. Scr. XI 557.]
/. = Liber floriger chartarum coenobii Farfen., mb. s. XII, ib. cod. 299 (cod.
Farf. 3); cf. Bethmann in Mon. Germ. Scr. XI 557 sq. et in Archiv XII 489;
Balzani 1. c. praef. p. XXX sq. (cf. I 121 not.).
/• - Liber largitorius sive liber notarius sive emphiteuticus monasterii Farfen.,
mb. s. XII, ib. cod. 298 (cod. Farf. 2); cf. Bethmann in Mon. Germ. Scr. XI
Bq. et iu Archiv XII 489; Balzani 1. c. praef. p. XXVII sq. (cf. I 112 not.).
Q = Vita s. (Jregorii M. auctore Iohanne diac, mb. s. XII, Windsor Eton College
cod. 124, ubi plura documenta ad Farfense monasterium spectantia leguntur;
cf. H. Grisar in Rom. Quartalschrift IX (1895) 240 sq. et Analecta Romana I
iUoma 1899) 405 sq.; Kehr in Quellen und Forschungen IX (1906) 170 sq.
Mon. s. Mariae Farfense. 59
H = Iiistrumenta monasterii Farfen., ch. s. XIV, penes D. Gregorium Palmieri,
monachum ord. s. B. in monasterio b. Pauli de Urbe; cf. Gott. Nachr. 1900
p. 130.
I — Archangelus de Alexandris Chronicon sacri ac regalis monasterii Farfen.
a. 1627, cod. Vat. Barb. 2350 (XXXII 141, olim 920); cf. Gott. Nachr. 1903
p. 85. — cf. eiusdem auctoris opus Tabulae annales sacri regalisque coenobii
Farfen., s. XVII, Napoli Bibl. Brancacciana II [ E VI.
K = (Fel. Contelori) Privilegia s. Pauli de Urbe et abbatiae Farfen. etc. p. 84 sq.,
s. XVII, Roina Arch. Vat. Misc. Arm. VII t. 132.
L = Liber primus iurium diversorum abbatiae Farfen., s. XVII, Roma Bibl. Vat.
Arch. Barberini; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 547.
M = Raccolta e serie di diverse bolle pontificie et altri privilegii concessi
all' abbadia di Farfa, s. XVIII, ib.
N = G. C. Fatteschi Monumenta Farfensia, s. XVIII, Roma Bibl. Vittorio-Emanuelc
codd. 2113 — 14 (codd. Sessor. 218. 219). — cf. eiusdem Miscellanea Farfensia,
s. XVIII, ib. cod. 2123 (cod. Sessor. 220); cf. G6tt. Nachr. 1903 p. 143.
0 = Ouuphrii Panvinii Schedae, s. XVI, Roma Arch. Vat. Misc. Arm. XI t. 34
[O1] et Arm. XV 1. 128 [02]; cf. Gott. Nachr. 1901 p. 2 sq.
P = C. Margarini Thesaurus historicus sacrae et politicae veritatis vol. I. II,
s. XVII, Roma Arch. Vat. Arm. LIV t. 1. 2; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 377.
Q = L. A. Muratori Carte, s. XVIII, Modena Arch. di stato; cf. PflugkH. Iter
p. 54; Gott. Nachr. 1897 p. 245.
M = P. L. Galletti Miscellanea vol. X, s. XVIII, cod. Vat. lat. 7931 [R1] et eiusdem
Storia genealogica dei conti Tuscolani vol. II, s. XVIII, cod. Vat. lat. 8043
[JB2]; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 25.
Excerpta et notitiae ex Chron. Farfen. inveniuntur in cod. Vat. Barb.
640 (XIV 13) f. 127 sq. (cf. Gott. Nachr. 1903 p. 80), ex Reg. Farfen. in
P. L. Galletti Miscellanea vol. V. XXXI, codd. Vat. lat. 7926. 7952, in eius-
dem Spicilegio, cod. Vat. lat. 8054, (cf. Gott. Nachr. 1903 p. 22. 24. 25)
et in cod. Vat. Barb. 2375 (XXXII 166) f. 276 sq. (cf. Gott. Nachr. 1903
p. 85). Cf. codd. Vat. lat. 7854—70 (Galletti).
1 705 iun. 30
Iohannes VII Thomae abbati etc. : statuit, ut quaecumque in monasterio
conquisita sunt vel postmodum conquirentur, nullus praesumat usurpare vel
subtrahere, et interdicit, ne ullus sibi ius aliquod vendicet. — Salubre nimis
est. Dat. 2 kal. iul., imp. d. n. piiss. pp. aug. Tyberio a. 8, pc. eius a. 6,
sed et Theodosio atque Constantino.
C f. 12' n. 3. [D f. 30. E f. 6 Exc. I /'. S. K p. 84 (2 mai.). N p. 3 u. J.
P I f. 28. QJ. — Edd. Mabillon Ann. ord. s. Bened. l II 756 * n. 79 ex C; - II 703 n, 78.
Muratori Scr. J/b 331 ex D = Troya Cod, dlpl. Longob. III 60 n. 374. Bnll. Bo>». ed.
Cocquelines 1 133 = Bull. Bom. ed. Taur. I 213. Giorpi e Balzani II 23 n. 2 ex C.
Balzani I 137 ex D. — Begg. Muratori Antiq. V 687. Bcthmann in N. Archiv III 243
n. 40. J. 1646. JE. 2144.
Praecedit epistola Faroaldi ducis Spoletani ad Iohauuem papam. Quae contra
fidem huius epistolae et bullae lohannis VII profert Di Meo Annali II 219. nullius
momenti sunt.
*2 (757- 67)
Paulus I privilegium concedit.
Laud. in n. 28. 31. 33 aliisque. — Reg. JE. — .
gQ Latium.
772 april. 22
Hadrianus I Probato abbati etc: constituit ex sua persona Miccionem
notariuiD regionarium et priorem vestiarii s. ecclesiae eiusque successores
vestiarii priores, ut quotiens quaecumque causa monasterio accesserit, con-
festim ad eos omni in tempore monachi atque missi monasterii adveniant
suasque illis referant causas et ab ipsis prioribus vestiarii proprias iustitias
recipiant. — Cum maxima nobis. Dat. 10 kal. mai. , imp. d. n. piiss. aug.
Oonstantino a Deo cor. magno imp. a. 53 et pc. cius a. 33, sed ct Leone
magno imp. eius filio a. 21, ind. 10.
C /'. 34 n. 99. [D /'. 43. E /'. 6" Exc. Kp. 88. N p. 74 n. 91. QJ. — Edd. Margarini
BuU. Cas. II 13 ii 16 ex C (10 kal. niart.). Muratori Scr. II* 346 ex D. Bull. Rom. ed.
Cocquelines I 158 n. 1 (10 kal. mart.) = Bull. Rom. ed. Taur. I 254 n. 1. Gafletti Del
vestarario p. 26 ex C — Troya V 646 n. 958. Giorgi e Bafzani II 83 n. 90 ex C (10 kal. mart.).
Balzcmi I 156 cx I). — Regg. Muratori Antiq. V 692. J. 1837. JE. 2395 ad feb. 20.
*4 (772—95)
Hadrianus I concedit duos casales. Valerianum et Secundilianum cum
domibus. vineis, olivetis atque colonis, ct confirmat alios fundos.
Lainl. lii ii. c>. 7. 28. 31. — Reg. JE. — .
5 Laterano 813 mai.
Coram Leone III, residente in sacro palatio Lateranensi, causa inter Maurum,
filium b. m. Suabini de Castro, et Benedictum abbatem de rebus et sub-
stantiis in territorio Biterbensi vel in Tuscana agitur.
C f. 95' n. 216. [N p. 178 n. 208. P i f. 263]. — Edd. Galletti Del vestarario p. 31
ex C. Troya Della condizione de? Romani vinti day Longdbardi l (Napoli 1841) p. 446 n. 8
ex C; - (MUano 1844) p. 366 n. 8. Giorgi e Balzani II 162 n. 199 ex C. — Regg. Muratori
AnHq. V 699. Hubner Gerichtmrkunden n. 690. J. 1927. JE. 2525.
6 817 ian. 23
Btephanus IV Ingoaldo abbati etc: confirmat fundos propriis nominibus
expressos <i\ patrimonio Sabinensi, ita sane ut singulis quibusque indictioni-
bufl pensionifl nomine 10 auri sol. persolvantur. — Cum magna nobis. Scr.
p. m. Ohristophori scrin., in m. ian., ind. 10. Dat. 10 kal. feb. p. m. Theo-
dori Qomenculatoris b. sedis apost., imp. d. Hludovico piiss. pp. aug. a Deo
cor. magno pacif. imp. a. 3 et pc. eius a. 3, ind. 10.
C /. 104 n. 242. [/) [. 59. E [. 12 Exc. K p. 98. N p. 202 n.23l. O- /'. 123' ct
[. m Exc. P / /. 283J. - Edd. Murutori Ser. 1D> 366 ex D ^ Migne CXXIX 973.
Buil. Bom. nf. Cocquelhiea I 161 -—- Bull. Rom. ed. Taur. I 262. Galletti Del primicero
p. 171 u. i ex C. Giorgi e Balzani II 183 n. 224 rx C. Balzani I 179 ex D. — Regg.
Muratori irUiq. V 700. Galletbi Gabio p. 7<i not. 2. Galletti Del primicero p. 163. J. 1932.
.//•:. 2644.
817 feb. 1
Paschalia I [ngoaldo abbati etc.: confirmat castella et villas, campos et
Bilvas, prata et aquas, vineta et oliveta et aquimola tam in comitatu Sabi-
nensi aec non et Narniensi sive in comitatu Reatino vel Furconino, Asculano,
Firmano. A.prutiensi et Pinnensi et Balbensi et Teatino, Romano etiam et
Tuflcano. Cum magna nobis. 8cr. p. m. Ohristophori scrin. S. R. E., in m.
Mon. s. Mariae Farfense. §\
feb., ind. ss. 10. Dat. kal. feb. p. m. Theodori nomenculatoris s. sedis apost.,
imp. d. Hludovico piiss. pp. aug. a Deo cor. magno pacif. imp. a. 3, ind. 10.
C f. 105' n. 243. [D f. 63. E f. 12' Exc. K p. 105. N p. 204 n. 233. O2 f. 125
Exc. QJ. — Edd. Margarini Bull. Cas. II 21 n. 26. Muratori Scr. IIh 371 ex D =
Migne CXXIX 977 n. 1. Bull. Bom. ed. Cocquelines I 166 n. 1 = Bull. Bom. ed. Taur.
1 266 n. 1. Giorgi e Balzani II 186 n. 225 ex C. Balzani I 184 ex D. — Megg. Muratori
Antiq. V 701. GaUetti Del primicero p. 165. J. 1934. JE. 2546.
*8 (823)
In praesentia Paschalis I Hlotharius imp., a Hludovico imp. in Italiam
directus, decidit causam inter Ingoaldum abbatem et advocatum papae nomine
Sergium s. sedis bibliothecarium : papa non solum recognoscit nullum dominium
in iure ipsius monasterii se habere, excepta consecratione, sed etiam omnes
res tam in territorio Sabinensi quam et in Romania sitas restituit.
Laud. in Lotharii I privilegio a. 840 dec. 15 Muhlbacher Berj. Kar. x n. 1043; 2 n. 1077.
— Begg. J. p. 223. JE. I p. 319.
Quae de fide huius notitiae asserit Ewald , omnino carent fundamento , quia
non ex Ludovici et Lotharii spurio (Miihlbacher Reg. * n. 746; 2 n. 771) hausimus,
sed ex Lotharii privilegio genuino. Quod productum fuit in placito a. 998
april. 9 (n. 11).
*9 (824)
Eugenius II concedit duas massas iuris monasterii s. Bibianae de Urbe,
quarum una Pompeiana et alia Balagai noniinantur, sub annuali pensione.
Laud. in Ludovici imp. diplomate a. 825 mai. 31 Muhlbacher Beg. Kar. ! n. 994 :
2 n. 1027. — Begg. J. 1944. JE. 2559.
10 Laterano 829 ian.
In praesentia Grregorii IY, in palatio Lateranen., Ioseph ep. et Leo comes,
missi Hludovici imp., causam inter Ingoaldum abbatem et advocatum papao
nomine Gregorium super curtibus invasis ab Hadriano I et Leone III tractant.
C f. 120 n. 285. [N p. 240 n. 276. B I f. 343] . — Edd. Mabillon Ann. ord. s. Bened.
1 II 736 n. 52 ex C; 2 II 685 n. 52 = Muratori Scr. II* 375 not. 40 = Hist. Patr. Mon.
Cod. dipl. Langob. c. 198 n. 110 (ex apogr. Quiriniano in bibl. Brixiae). Galletti Del primi-
cero p. 183 n. 3 ex C. Giorgi e Balzani II 221 n. 270 ex C. — Begg. Hilbner Gerichts-
urlcunden n. 711. J. p. 226. JE. I p. 323.
cf. Chron. Farf. apud Mabillon Ann. ord. s. Bened. l II 526; 2 II 490; Muratori
Scr. II t> 374; Balzani I 186.
11 Eoma 998 april. 9
Coram Grregorio Y et Ottone III imp. causa agitur inter presbyteros ecclesiae
s. Eustathii in Platana de Urbe et Hugonem abbatem super duabus ecclesiis
s. Mariae et s. Benedicti in thermis Alexandrinis cum casis et oratorio Sal-
vatoris.
C f. 189' n. 459. [N p. 355 n. 424]. — Edd. Muratori Scr. IJb 505 not. 8 ex C.
Galletti Del primicero p. 219 n. 21 ex C = Dbnniges Das Deutsche Staatsrechf j>. 658 =
v. Bethmann- Hollweg Germanisch-ro?nanischer Civilprocess II 440 n. 2. Coppi in Arcli. stor.
ital Ser. III t. XIII (1871) 19 n. 1 ex C. Giorgi e Balzani III 137 n. 426 ex C (die 4 april.).
Mon. Germ. Dipl. II 699 n. 278 ex C Balzani II 18 not. 2 ex C (die 4 april.). - Eegg.
Mabillon Ann. ord. s. Bened. l IV 119; 2 IV 110. Stumpf Beg. 1141. Hulmer Gcricht<-
urkunden n. 1119. J p. 342. JL. 1 p. 492 ad april. 5.
(V2 Latium.
cf. Chron. Farf. apud Mabillon Mus. ital. Il>59; Muratori Scr. II b 505; Balzaui
LI 18 et chartam a. 1011 iun. 1 apud Galletti Del primicero p. 234 n. 26; Coppi in
Arch. stor. ital. Ser. III t. XIII 25 n. 2; Giorgi e Balzani IV 18 n. 616; Balzani II 88
not. 11; Reg. Hiibner Gerichtsurkunden n. 1181.
■1-J (998)
Coram Gregorio V et Ottone III irap. Hugo abbas proclamat contra
Benedictum comitem super curte s. Gethulii, ut legem habeat.
Laud. in placito a. 99S iun. 4 (edd. Galletti Gabio p. 115 n. 17; Giorgi e Balzani III
141 n. 42$; Reg. Hubncr Gericlitsurlcunden n. 1121) et in alio placito a. 1012 aug. 22 (edd.
Giorgi e Balzani IV 24 n. 628 et Balzani II 91 not. 9). — Reg. JL. —.
*13 Laterano (996—99)
Coram Gregorio V, in palatio Lateranensi, causa inter Hugonem abbatem
et Gregorium abbatem monasterii ss. Cosmae et Damiani in Mica aurea de
Urbe super cella s. Mariae de Minione agitur. (Gregorius pp. propter pecu-
niam, quam acceperat a Gregorio abbate, iratus contra Hugonem abbatem,
eum coegit, ut refutaret.)
Land. in n. 14. — Rcq. JL. — .
14 999 dec. 2
Cum consensu Silvestri II Otto III imp. breve memoratorium scribere
praecipit de causa inter Hugonem abbatem et Gregorium abbatem mon.
ss. Cosmae et Damiani in Mica aurea super cella s. Mariae in Minione.
C /'. 194 ii. 470. [N p. 409 n. 442. P i f. 573]. — Edd. MabiUon Ann. ord. s. Bened.
1 IV 129 ex C; 2 IV 119 = Muratori Scr. II* 499 not. 7 = Leibniz Ann. imp. III 734.
Galletti Del primicero p. 228 n. 24 ex C — Donniges Das Deutsche Staatsrecht p. 664.
fiiorgi e Balzani III 149 n.437 ex C. Mon. Germ. Dipl. II 767 n. 339 ex C. Balzani II 14
not. 2 ex C. — Begg. Stumpf Reg. 1205. Hihbner Gerichtsurhunden n. 1139. J. p. 345. JL.
I p. 497.
cf. Chron. Farf. apud Mabillon Mus. ital. lh 57; Muratori Scr. II *> 499; Bal-
eani II 10.
*15 (999—1000)
Silvester II confirmat constitutionem ab Hugone abbate factam et ab
Odilone et Guilelmo Cluniacen. una cum Arnulfo Remen. ep. corroboratam,
sua auctoritate collaudans.
Land. in Hugonis abbatis Relatione constitutionis et in Chron. Farfen. (apud Mabillon
Ann. ord. 8. Bened. ' IV 119; 2 IV 110; Muratori Scr. II* 549; Balzani I 58; II 78). —
Reg. JL. —.
16 (1009—12)
Sergius IY Gratiano abbati et omnibus habitatoribus in castello et civitate
Corgnito: monet, ut se humiliet sub Guidone abbate Farfensi et ecclesias
b, 1'eregrini et s. Michaelis illi reddat. Nostra cura pastoralis.
C f. 252 n. 636. fD f. 249'. K p. 202. N p. 455 n. 486. P II f. 81. R1 f. 21]. —
Edd. MdbUbn Ann. ord. s. Bened. J IV 206; 2 IV 191 = Migne CXXXIX 1521 n. 11.
Muratori Ser. II* 566 ex 1). Qiorgi e Balzani IV 2 n. 603 ex C. Balzani II 86 ex D. —
TUgg. Wustenfeld apud PfkujkH. Jfar p.631 n. 2. J. 3040. JL. 3979.
17 1013 april. 24
Jienedictus VIII Guidoni abbati etc. : concedit ecclesiam s. Mariae in loco
q. d. Formellum et tres casales in fundo Massa terr. Sabinen. — Cum magna
oobis. Scr. p. m. Benedicti reg. not. et scrin. S. R. E., in m. april., ind.
Mon. s. Mariae Farfense. 63
ss. 11. Dat. 8 kal. maii p. m. Benedicti ep. s. Silvae Candidae eccl. et bibl.
s. apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. n. Benedicti ss. VIII pp. sed. 1, in
mense et ind. ss. 11.
C f. 263' n. 669. [D f. 251'. K p. 205. N p. 521 n. 549. Ol f. 51 et O2 f. 148
Exc. P n f. 102]. — Edd. Muratori Scr. II* 557 ex D = Bull. Bom. ed. Cocquelines
I 319 n. 3 = Bull. Bom. ed. Taur. I 509 n. 3, = Migne CXXXIX 1586 n. 5. Galletti
Del vestarario p. 18 ex C. Giorgi e Balzani IV 33 n. 636 ex C. Balzani II 93 ex D. —
Megg. Galletti Gdbio p. 128 not. J. 3052. JL. 3997.
*18 (1013 mai. 23)
Guido abbas proclamat ad Benedictum VIII contra Buccionem, filium
Ghmzonis, de ecclesia q. v. s. Columba.
v. Memoratorium (C f. 264 n. 670) de hac lite factum iubente Alberico consule et duce
(edd. Galletti Del vestarario p. 14 ex C; Giorgi e Balzani IV 34 n. 637 ex C; Reg. Hilbner
Gerichtsurkunden n. 1191). — Beg. JL. — .
19 1013 iun. 2
Benedictus VIII donat ex propria substantia Guidoni abbati etc. vineam
et terram pos. terr. Collinen. in fundo Flaiano. — Thfpfklbctxc qui et Bene-
dictus ep., et alii subscr. Ego Roccio scrin. S. R. E. complevi.
C f. 264' n. 672. [N p. 527 n. 553. P n f. 106. B2 f. 45]. — Edd. Muratori Antiq.
IV 799 ex cop. Caraccioli = Migne CXXXIX 1587 n. 6. Giorgi e Balzani IV 37 n. 639
ex C. — Begg. J. 3053. JL. 3998.
Privilegium conscriptum est in forma Romanae chartae privatae.
*20 (1014 feb.)
Coram Benedicti VIII praesentia Heinricus II imp. reinvestit Hugonem
abbatem conquerentem contra Crescentium, filium Benedicti comitis, de castello
q. d. Buckinianum.
Laud. in n. 23. — Beg. JL. — .
cf. Heinrici II diploma a. 1014 (Mon. Germ. Dipl. III 350 n. 289).
*21 (1014 mart.)
Benedictus VIII Crescentium inquirit, quatenus legem et iustitiam aut
pactum de oppido q. d. Buckinianum cum monasterio Farfen. faciat.
Laud. in n. 23. — Beg. TL. — .
22 1014 itd. 18
Benedictus VIII ob petitionem Heinrici II imp. concedit castellum q. app.
Buccinianum in comitatu Sabinen. atque placitum et districtum de massa de
Bucciniano. — Convenit apostolico moderamini. Scr. p. m. Petri scrin. not.
atque reg. S. R. E., in m. aug., ind. 12. Dat. 15 kal. aug. p. m. Bosonis
ep. et bibl. s. apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. [n.] Benedicti ss. pont. et
univ. pp. VIII in sacr. sede b. Petri apost. 3, imp. d. Heinrico a Deo cor.
magno et pacif. imp. a. eius 1, in mense et ind. ss. 12.
C f. 212 n. 524. [D f. 212. K p. 198. N p. 535 n. 560. O1 /'. 51 et 0* f. 148 I
P li f. 111]. — Edd. Muraiori Scr. IP> 518 ex D = Migne CXXXIX 1596 n. 12. BuU.
Bom. ed. Cocquelines 1 322 n. 7 — Bull. Bom. ed. Taur. I 514 n. 7. Giorgi e Bahsani III 198
n. 491 ex C. Balzani II 37 ex D. — Begg. J. 3060. JL. 4006 ad aug. 18.
cf. Heinrici IT diploma a. 1019 april. 9 (Mon. Gorm. Dipl. III 519 n. 405).
t, | Latium.
j:: Trebuco 1014 aug. 2
Benedictus VIII, ante castellum q. d. Tribucum in monte, ubi stare vide-
fcur arbor pirus, in iudicio residens, Hugoni abbati reddit in commendationem
castellum q. d. Buckinianum eumque investit, Crescentio tertia vice contumace.
Thfpfklbctxc qui Benedictus papa vocor, et alii subscr.
C f 212' n. 525. [N p. 536 n. 561. P n f. 113} , — Edd. Mabillon Ann. ord. s. Bened.
1 IV 704 n. 32 ex C; - IV 646 n. 32 = Muratori Scr. II* 517 not. 10. Galletti Bel primi-
cero p. 245 n. 30 ex C = Donniges Das Deutsche Staatsrecht p. 667. Coppi in Arch. stor.
Ual Ser. III t. XIII (1871) 28 n. 3 ex C. Giorgi e Balzani III 199 n. 492 ex C. — Regg.
Bubner Grerichtsurkunden n. 1200. J. p. 353. JI. I p. 508.
24 Laterano 1015 dec. 4
In praesentia Benedicti VIII, eius iussu, in palatio Lateranensi, Romanus
consul et dux et omnium Romanorum senator refutat Hugoni abbati omnem
litem de casalibus duobus q. v. Serranus et Pontianus. — Thfpfklbctxs qui
Benedictus s. cath. et apost. eccl. praesul, et alii subscr.
C f. 217 n. 535. [N p. 551 n. 572. P II f. 134]. — Edd. Muratori Scr. Hb 523 not. 13.
Giorgi e Balzani III 210 n. 502 ex C. — Regg. Hubner GerichtsurJcunden n. 1208. J. p. 353.
JL. I p. 508.
1017 mai. 24
Benedictus VIII Hugoni abbati etc: concedit monasterium s. Laurentii in
loco <|. v. Macri in comitatu Campanino. — Quotiens illa a. Scr. p. m. Petri
not. reg. et scrin. S. R. E., in m. iun., ind. ss. 15. Dat. 9 kal. iun. [ian. codd.]
p. m. Bosonis ep. et bibl. s. sedis apost.
C /. 217' n. 536. [D f. 213. K p. 200. N p. 566 n. 584. P II f. 148]. — Edd.
MabiOon Ann. ord. s. Bened, l IV 254 Exc; 2 IV 235. Muratori Scr. ID> 521 ex D =
Bull. Rom. ed. Cocquelines 1 328 n. 13 = Bull, Rom. ed. Taur. 1 526 n. 13, = Migue
CXXXIX 1616 n. 21. Gimgi e Balzani III 212 n. 503 ex C (9 kal. ian.). Bdlzani II 38
ex 1) (9 kal. ian.). — Regg. J. 3069. JL. 4021 ad iun. 23.
*26 (1024-33)
Iohannes XIX concedit abbati pontificale ornamentum cum proprio baculo.
Laud. in n. 31. — Reg. JL. — .
27 (1045—46)
Gregorius VI Almerico abbati etc: concedit, a qualicumque episcopo placuerit
Bacrari suns ecclesias ac ordinari monachos suos, et constituit, ut clerici
degentes in ecclesiis coenobii non tantum in comitatu Sabinensi, sed etiam
iu Marchia vel ubicumque sacros ordines similiter recipiant a qualicumque
opiscopo abbati placuerit. — Notum sit omnibus.
Cf. 475 (f. 1187). [D [. 133. E f. 22' Exc. K p. 147. N p. 734 n. 798. P II f.438].
Edd. Muratori Scr. llh 443 ex D = Bull. Rom. ed. Cocquelines I 355 n. 4 = Bull.
Eam. ed. Taur. I 572 n. 4, = Migne CXLII 573 n. 1. Giorgi e Balzani V 223 n. 1239
ex C. Balzani J 28.; ex I). — Regg. J. 3135. JL. 4126.
1049 feb. 26
Leo IX Berardo abbati etc: confirmat fundos vel uncias seu ecclesias tam
in comitatu Sabinensi nec non et Narniensi sive in comitatu Reatino vel
Forconino. Asculano, Firmano, Aprutiensi et Pinensi, Romano etiam et
Tuscano. sicuti per privilegia Hadriani (n. 4) et Pauli (n. 2) confirmata
Mon. s. Mariae Farfense. (35
sunt, et concedit thelonea, decimas et oblationes. — Cum piae petitiones.
Scr. p. m. Petri scrin. s. pal., in mense et ind. ss. 2. Dat. 4 kal. mart.
p. m. Petri diac. bibl. et canc. s. apost. sedis, a. pont. d. Leonis IX pp. 1
ind. 2.
C f 350' n. 908. [N p. 754 n. 828]. — Edd. Margarini Butt. Cas. II 83 n. 92. Mura-
tori Scr. IIb 585 not. 43 = Butt. Rom. ed. Cocquelines 1 380 n. 24 = Bull. Rom. ed. Taur.
I 614 n. 24, = Migne CXLIII 591 n, 1. Giorgi e BaUani IV 273 n. 878 ex C. — Begg.
Ilbfler Die deutschen Pdpste II 371. J. 3158. JL. 4154.
29 Corneto 1051 april. 29
In praesentia Adelberti, missi d. Bonefatii ducis et marchionis, et Ingelberti
ep. Bledae, missi d. Leonis IX, infra civitatem de Corgnito, causa inter
Berardum abbatem et Rainerium abbatem s. Cosmatis de Urbe super ecclesia
s. Mariae in Minione aliisque ecclesiis agitur.
C f. 334 n. 855. [N p. 770 n. 843]. — Edd. Dasti Notizie di Corneto p. 440. Qiorgi
e Balzani IV 225 n. 824. — Regg. Mabitton Ann. ord. s. Bened. l IV 526; 2 IV 482.
Wustenfeld ap. PflugkH. Iter p. 532 n. 5. Hilbner Gerichtsurlcunden n. 1365. JL. — .
30 1051 nov. 21
Leo IX Berardo abbati etc: confirmat bona quaedam in loco q. d. s. Mariae
in Formello. — Apostolicae dignitati. Dat. 11 kal. dec. p. m. Frederici
S. R. E. bibl. et canc. vice d. Herimanni archicanc. et Colonien. archiep.,
a. d. Leonis IX pp. 3, ind. 5.
C f. 352' n. 911 B. [N p. 772 n. 845. P n f 227]. — Ed, Giorgi e Balzani IV 278
n. 882 ex C. — Begg. Mabitton Ann. ord. s. Bened. x IV 525; 2 IV 482. JL. 4263 a.
31 (1051)
Leoni IX congregatio in coenobio s. Mariae Deo militantium: supplicat, ne
pontificum et regum statuta de libertate, possessionibus et decimis monasterii
infringere permittat.
C f. 350 n. 907. [D f. 279. N p. 768 n. 841. P n f. 443]. — Edd. Muratori Scr.
IP> 579 ex D. Giorgi e Balzani IV 272 n. 877 ex C ad a. 1049. Balzani II 131 ex D. —
Reg. Mabillon Ann. ord, s. Bened. : IV 525; 2 IV 482. JL. — .
32 (1051)
[lohannes ep. Sabinen.] proclamationcm facit ad Leonem IX et ad synodum
contra abbatem Farfensem de ecclesia s. Michaelis sita in monte q. d. Tancia,
cuius altaris auctor et dedicator creditur fuisse Silvester papa.
C f. 353 n. 912. [D f. 281*. N p. 773 n. 846. P n f. 447]. — Edd. Muratori Scr. IIb
581 ex D = Mansi Suppl ad concil. p. 1302 = Mansi XIX 797. Giorgi e Balzani IV 279
n. 883 ex C. Balzani II 134 ex D. — Reg. JL. — .
33 1051 drr. II
Leo IX ecclesiae b. Mariae q. pon. in Pharpha et per eam Berardo abbati etc:
confirmat omnia bona et iura, sicut habetur in privilegio Pauli pp. (n. 2). —
Initium sapientiae. Dat. 3 id. dec. p. m. Frederici diac. S. R. E. bibl. vice
d. Ilerimanni archicanc. et Colonien. archiep., a. d. Leonis IX pp. ->. ind. 5.
C f.353' n. 913. [D [. 283. Kp.211. L /'. 125. N p. 774 n. 817. 0* f. 165 ExcJ. -
Edd. Margarini Bnll. Cas. II 87 n. 97. Mnralori Scr. TIU 583 ex !> - Bull. li<»». <"'■
Kohr, Italia pontificia II.
Q(3 Latium.
Cocquelines I 379 n. 23 = BuJl. Rom. ed. Taur. I 612 n. 23, = Migne CXLIII 678 n. 62.
Giorgi e Jialzani IV 2S0 n. 8S4 ex C. Bdlzani II 136 ex D. — Regg. Hofler II 376.
J. 3241. JL. 4264.
Ad hoc privilegium spectare videtur libellus supplex n. 31.
34 (1049—54)
Leo IX Berardo abbati: concedit, ut cum licentia sua acquirat cpiscopum,
qui ecclesiam consecret. — Petitiones tuas.
C f 500' (f 1212'). [D f. 324'. E f 23 Kvc.]. — Edd. Muraiori Scr. IB> 620 ex D
= Migne CXLHl 740 n. 95. Giorgi e Balzani V 284 n. 1293 ex C. Balzani II 202 ex I).
— Regg. Hofler II 375. J. 3279. JL. 4315.
*35 (1049—54)
Leo IX appellat filios Crescentii f. Octaviani, qui castcllum Trebucum vio-
lenter detinent, ut legem abbati faciant.
Laud. in n. 40. — Reg. JL. — .
De filiis Crescentii cf. K. Heinzelmann Die Farfenser Streitschriften (Strassburg
1904) p. 120 sq.
*36 Firense (1060 ian.)
Nicolaus II (qui tunc erat Florentiae) mittit ter Iohanni Romanorum prae-
fecto per epistolas, ut mittat filiis Crescentii f. Octaviani, ut nullam servi-
toribus s. Mariae inferant molestiam ; si adversus abbatem aliquid habeant,
post reversionem suam exinde eis legem faciant.
iMud. in n. 40. — Beg. JL. 4430.
*37 (1060 mart.)
Nicolaus II (Romam revertens) mittit ad filios Crescentii f. Octaviani Sine-
biildum comitem et Farulfum Dentutum, ut 8 die, postquam ipse reversus sit,
Romam veniant et abbati legem faciant.
Laud. in n. 40. — Reg. JL. — .
*38 Roma (1060 mart. 29)
Ante praesentiam Nicolai II, 8 die, postquam Romam rcversus est, abbas
Parfen. et Iohannes de Crescentio de eadem causa litigant. Papa dat
[ohanni terminum 10 dierum.
Laud. in n. 40. — Reg. JL. — .
*39 (1060 april. 8)
Coram Xicolao H eadem causa (n. 38) denuo tractatur. Papa concedit in-
dutias usque ad 20 diem.
Laud. in n. i<>. — Reg. JL. — .
40 1060 april. 28
Xicolaus II, causa inter Berardum abbatem et Crescentium filium Octaviani
eiusque filioa pluribus vicibus agitata, investit abbatem de castellis Trebuco
et Arce ab illo invasis. — Ego Nycolaus etc. Subscr. 9 episc. et card. et
niulri laici. Ego Alexius scrin. S. R. E. complevi.
C f. 360' n. 935. fX p. 818 n. 922]. — Edd. Galletti Gabio p. 151 n. 29 ex C = FicJcer
ilmngen zur Reichs- und Rechtsgesch. Italiens IV 91 n. 67. Giorgi e Balzani IV 300
v. 906 ex C. Balzani II 144 not. 1 ex C. — Regg. Mabillon Ann. ord. s. Bened. J IV 609;
2 IV 559. Hiibner Gerichtsurkunden n. 1404. JL. I p. 563.
Mon. s. Mariae Farfense. 67
Hl 1060 april 30
Nicolaus II Crescentio filio Octaviani mittit Saxonem iudicem cum litteris
bulla sua impressis, ut veniat et legem abbati faciat.
Notitia addita iudicato n. 40. — Beg. JL. 4434.
*42 Farfa 1060 iul. 6
Nicolaus II consecrat ecclesiae Farfensis altarfa principalia, et concedit
omnibus poenitentibus, qui ibi convenerunt, remissionem 3 annorum , et con-
stituit, ut haec remissio annualiter fiat omnibus in ipsa die ecclesiam visi-
tantibus.
C f. 504 (f. 1216). — Edd, Mabillon Ann. ord. s. Bened. l IV 609; 2 IV 559. Mura-
tori Antiq. V 1039 = Amort Hist. indulgent. I 50. Giorgi e Balzani V 291. — Begg. J.
p. 388. JL. 1 p. 563.
43 (1060 iul.)
Nicolaus II excommunicat et anathematizat illos, qui de monasterio s. Mariae
bona violenter rapuerunt aut deinceps rapuerint. — Ob reverentiam sanctae.
C f. 504 (f. 1216). [N p. 821 n. 925]. — Edd. Muratori Antia. V 1039 = Mignc
CXLIII 1345 n. 23. Giorgi c Balzani V 292 n. 1306. — Begg. J. 3357 a. JL. 4438.
44 (1060) sept. 14
Humbertus ep. Silvae Candidae, Petrus ep. Agubinus et Ailardus ep. et
abbas s. Pauli de Urbe, legati apost. sedis, NicolaoII iubente, interdicunt,
ut nemo umquam de ecclesiasticis aut saecularibus viris ecclesiam b. Mariae
in Pharpha praesumat quocumque modo invadere aut diripere sive concul-
care vel de authentica et antiqua libertate subtrahere. — Humbertus card. et
alii subscr. Narnio iudex Narniensis dictavi. Siolfus diac. et mon. complevit.
C f. 505 (f. 1217). [N p. 822 n. 926]. — Edd. Muratori Antiq. V 1042. Giorgi c B«l-
zani V 294 n. 1307. — Beg. Mabillon Ann. ord, s. Bened. * IV 609; 2 IV 559. JL. —.
Hoc Humberti card. decretum a Farfensibus ipsi Nicolao II adscriptum videtur
(cf. Giorgi e Balzani V 320 et Balzani II 307 ; cf. etiam Append. ad Chron. Farfen.
ap. Balzani II 240).
45 Laterano 1072 oct. 8
Heldebrandus S. R. E. archidiac, vicem (Alexandri II) pp. gerens, in Latera-
nensi palatio constitutus, assidentibus episcopis et presbyteris cardinalibus nec
non praefecto cum iudicibus ac Romanorum maioribus, decidit controversiam
inter Berardum abbatem et Odimundum abbatem monasterii ss. Cosmae et
Damiani in Mica aurea de Urbe super bonis apud Cornetum et Centum-
cellensem urbem sitis.
C f. 390' n. 1010. [N p. 875 n, 1017]. — Edd, Gallctti Bel primicero p. 290 n. 19 ex C.
Giorgi e Bdlzani V 9 n. 1006 cx C. — Begg. Mabillon Ann. ord. s. Bcncd. l V 51; - V 48.
Hilbner Gerichtsurlcunden n. 1443. JL. — .
cf. etiam Chron. Farfen. ap. Muratori II b 596 et Balzani II 157.
H6 (1061—7:;)
Ex praecepto Alexandri II Berardus abbas acquirit ab abbate ss. Cosmar
et Damiani de Urbe omnc ius in eoclesia s. Petri Bita iuxta castellum de
Corgnito.
5
58 Latium.
Laud. i>i iudicato Mathildae comitissae a.1080 mart. 26 apud Mabillon Ann. ord.h. Bened.
1 V 169: 2 V 158; Pagliarini in Giornale de' Jetterati per gli anni 1756 e 1757; Giorgi e
Balzani V 49 n. 1049. — JRegg. Wiistenfeld apud PllugkH. lter p. 532 n. 6 ad april. 7. Over-
mann Grafin MathUde von Tuscicn p. 145 n. 39. Hubner Gerichtsiirhinden n. 1479. JL. — .
47 1073 dec. 10
Ex praecepto Gregorii VII causa inter Berardum abbatem et Odmundum
abbatem mon. ss. Oosmae et Damiani in Mica aurea de refutatione ecclesiao
s. Petri (in Corneto) a Petro protoscriniario s. apost. sedis coram praefecto
et Saxone secundicerio aliisque tractatur.
C f. 393 n. 1017. [N p. 882 n. 1026]. — Ed. Giorgi e Balzani V 16 n. 1013. — Reg. JL.—.
; /n Laterano (1078 mart. 3)
Gregorius VII in synodo Lateranensi concedit abbati Farfen. 8 dieruni
indutias, post quem terminum, nisi ad emendationem venerit, eum excommuni-
cat abbatisquc ordine in pcrpetuum carere cum censet.
lleg. Gregorii VII lib. V ep. 14 a. — Edd. Baronius Ann. ad a. 1078 c. 8. Mansi
XX 503. Jaffe Bibl rer. Germ. II 308. — Regg. J. p. 427. JL. I p. 625.
49 (1099—1118)
Monachi Farfenses proclamant ad Paschalem II, residentem in synodo, ut
monasterio iustitia fiat de possessionibus ei ablatis.
C f. 508' (f 1220). — Ed. Giorgi e Balzani V 301 n. 1317 ad a. 1116. — Beg. JL. —.
Berardum abbatem a Paschale II anathematizatum fuisse, ex Libro ponti-
ficali apparet: „abbas Farfensis, qui ob sacrilegium factionemque ab ecclesia bis
terque in capite dampnatus" (Duchesne II 303).
*50 (1125)
Bonoriue [I Guidonis abbatis precibus assensum praebens, mittit cardinales
Oonradum ct Ionatham, qui vice sua copiam dent, ut Guido abbatiam refutet.
C f. 52(> (f 1232). — Ed, Giorgi e Bcdzani V 324. — Reg. JL. — .
51 Boma S. Pietro (1130) mai. 15
Anacletus II [cuidam episcopo]: mandat, ut Farfensem abbatem, qui post
mortem b. m. j>p. Bonorii, contempto iuramento, quod Romanae ecclesiae
Pecerat, b. Petri regalia impudeuti temeritate invasit et Dei ecclesiam persequi
non cessat, sicut Antichristi plantam et cruentam bestiam omnimodis insequi
procuret et cornua, quibus ille Romanam ecclesiam ventilat, in bipenni et
ascia succidat. — In promotionis nostrae. Dat. Romae ap. s. Petrum id. mai.
Beg. Anacleti II ep. 15 (cod, Casin. 159 s. XII p. 84 = cod. Vallicell. G 99 s. XVI).
— Edd. Lupus Ad Ephesin. concil. epp. p. 508 = Martene et Durand Vet. scr. coll. I 698
= Migne CLXXIX 708 n. 19bi8. — Regg. J. 5942. JL. 8390.
(1145—53)
Eugenius III Bcig(inulfo) Yalven. ep.: mandat, quatenus proxima dominica
nInvocavit nica apostolico se conspectui repraesentet , responsurus super
querelis a fratribus Farfensis monasterii contra eum prolatis; praecipiens, quate-
nus Banctorum reliquias, quas a quadam ecclesia Farfensium in ipso altari
inventas asportasse dicitur, sine dilatione restituat. - Si discretionem tuam.
Gv— Ed. QuelUn und Eorschungen IX (1906) 177 n. 1 ex G. — Reg. JL. — .
Mon. s. Mariae Farfense — Lupo. (39
*53 (1155 iun. 1)
Hadrianus IV Friderico ill. Romanorum regi: cxorat, quatenus R(nsticum)
abbatem et monasterium Farfense , quod ad ordinationem et dispositionem
sedis apost. specialiter spectat, diligat et litteras benevolentiae suae ipsi
transmittat, in quibus gratiani et bonam voluntatem suam eidem abbati
ostendat.
Laud. in n. 54. — Beg. JL. — .
54 Sutri (1155) iun. 1
Hadrianus IV A(rnoldo) Colonien. archiep. et (Everhardo) Bavcnbergen.
ep. et W(ibaldo) Corbeien. abb.: mandat, quatenus animum Friderici regis
ad hoc inducant, ut preces suae compleantur et ita verbo et opere monasterio
Farfen. salubriter auxilii sui solatia subministret. — Quia Farfense mona-
sterium. Dat. Sutrii kal. iun.
Wibaldi abb. cod. epistolaris. — Edd. Martene et Durand Vet scr. coll. II 592 n. 431
= Migne CLXXXVIII 1427 n. 57. Jaffe Bibl. rer. Germ. I 573 n. 440. — liegg. J. 6883.
JL. 10071.
*55 (1150—58)
[ ] Hugoni Hostien. et Velletren. ep.: committit causam, quae inter
praepositum et priorem monasterii Farfen. super executione officii utriusque
hactenus vertitur, ea forma, ut iuxta consuetudinem monasteriorum Subla-
censis et s. Salvatoris (maioris de Reate) in ea procedere debeat.
Laud. in n. 56. — Beg. JL. — .
Nescimus cui papae, utrum Eugenio III an Anastasio IV an Hadriano IV,
mandatum hoc attribuendum sit.
56 (1150—58)
Hugo Hostien. et Velletren. ep., a d. papa iussus, Farfen. abbati: mandat,
ut praepositum et priorem Farfen. consuetudine s. Salvatoris (maioris de
Reate) faciat de cetero manere contentos. — Causam quae.
G. — Ed. Quellen und Forschungen IX (1906) 183 n. 7 ex G. — Beg. JL. — .
*57 (1159-81)
Alexander III concedit privilegium protectionis.
Laud. in Innocentii III bulla a. 1198 sept. 7. — Beg. JL. — .
*58 (111)1—07)
Celestinus III concedit privilegium protectionis.
Laud. in Innocentii III bulla a. 1198 sept. 7. — Beg. JL. — .
Lupo.
cf. Farfa, Mon. s. Mariae.
Iladriani I privilcgium, quo Luponi curtcm q. d. Taciana in fcerritorio
Sabinensi concessit, ab codem Lupone per chartam simul eum curte mona-
stcrio Farfensi traditum fuit, sed pcriit. Ue Lupone nullam aliam habemus
memoriam.
7o Latium.
v.7 (772—95)
Badrianus I Luponi per suum praeceptum confirmat curtem q. d. Taciana.
Laud. in Caroli M. privilegio a. 776 iun. 9 (Mon. Germ. Dvpl. Kar. 1 157 u. lll) aliorum-
que regum et imperatorum dijrfomatibus. — Beg. JE. — .
Bocehignano.
(Buccinianmn. Buckignanum)
Bucfcinianum castrum a Benedicto VIII monasterio Farfensi restitutum
tuisse, legimus in pluribus privilegiis et documentis (n. 20 — 23) Farfensis
ecclesiae. De loco cf. Marocco Monumenti III 61 sq.; Moroni Dizionario LX 50.
De codd. cf. Farfa, Mon. s. Mariae.
1 Laterano (1154) feb. 22
Anastasius IV hominibus de Buckignano maioribus et minoribus: mandat,
quatcnus B(erardo) Farfensi abbati 20 libras den. Papien. inter terminum
constitutum solvant pro satisfactione illius offensae, quam Romani ab homini-
bus abbatiae querebantur illatam. — Mater vestra. Dat. Lat. 8 kal. mart.
G. — Ed. Quellen und Forschungen IX (1906) 179 n. 3 ex G. — Reg. JL. — .
2 Laterano 1157 mai. 4
Sadrianus IV universis hominibus castri Bucciniani: concedit totam perti-
aentiam scu tenimcntum diruti castri Tribuci. — Implorantes a Deo. Ego
Adiianus ctc. Subscr. J6 card. Dat. Lat. p. m. Rolandi S. R. E. presb. card.
et canc, 1 non. maii, ind. 5, inc. d. a. 1157, pont. v. d. Adriani pp. IIII a. 3.
H f. 37 (et f. 5). - - Edd. G. Palmieri in 11 Muratori 1 (1892) 68 ex H. Gott. Nachr.
l'.><><> i>. 174 n. 22 ex H. — TXeg. JL. —.
Domus hospitalis s. Midi[. . . . in] Yallario(J)
Nomen ncquc domus hospitalis ncquc loci, ubi fuit, in codicc lcgi
potest (cf. Quellcn und Forschungen IX 173).
De cocl. cf. Farfa, Mon. s. Mariae.
1 Laterano (1154) feb. 11
Anastasius IV Fetro praeposito etc: domum hospitalem cum omnibus
bouis Bub I). Petri protectionc suscipit, salva iustitia Farfensis coenobii. —
Quotiens id quod. Dat. Lat. 3 id. feb.
G. — Ed. Quellen und Forschungen IX (1906) 178 n. 2 ex G. — lleg. JL. — .
S. Maria de Canneto etc.
Comitea cx gentc Rainaldi filii Sinibaldi occurrunt in chartis monasterii
Farfensie ei Reatinis, atque quaedam ex bonis in nostro documcnto enumeratis
inveniuntur inter possessiones eiusdem monasterii, ut ecclesia s. Mariae de
Canneto, Postmontem, castcllum Hugonis, Podium de Donodei (LJoggio Nativo).
Bocchignano — Roccantica. i\
Documenti quod sequitur autographum exstat Romae in archivo castri
s. Angeli, ex quo exscripserunt Albinus et Cencius.
A = Orig. Roma Arch. Vat. Arm. I c. XI n. 7.
B = Cop. s. XVIII ib.
1 1159 april 18
Rainaldus de Senibaldfo de] Donodei concedit Hadriano IV eiusque succes-
soribus ad veram hereditatem omnia bona sua, videlicet s. Mariam de Canneto
et Pomonte et Podium de Donodei nec non et tenimentum de Sottoterram,
immo etiam in castello Ugonis villam, in Mollagara ecclesiam s. Blasii, in
Campo maiore terram laboratoriam et unum molendinum. — Ego Andreas
scriu. S. R. E. et s. Lat. pal. complevi.
A. [B. Albinus lib. XI c. 49. Cencius c. 116]. — Edd. Muratori Antiq. 1 139. Theiner
Cod. dipl. dom. temp. I 20 n. 26. Fabre-Duchesne I 397. — Keg. JL. — .
Roccantica.
(Rocca de Antiquo)
Roccam de Antiquo a Grimaldo, filio Benedicti de Obaldo, se b. Petro
acquisivisse, ipse Mcolaus II in privilegio suo a. 1060 april. 18 docet. Teste
Cencio c. 88 (edd. Muratori Antiq. V 804; Fabre - Duchesne I 378) Camera
apostolica recepit de Rocca VI libras Proven. Cf. etiam scripturas in Monte-
renzi Cameralia vol. F (Roma Arch. Vat. Arm. XXXVI t. 6) f. 443 sq. ; in
Petri Francisci De Rubeis Informationes pro Camera et sede apostolica
t. XIII f. 437 sq.; XV f. 72 sq. 708 sq. (Roma Arch. Vat. Arm. XXXVI t. 22.
24) et Collectio instrumentorum, s. XIV — XV, Roma Bibl. Angelica cod. 1572.
De loco cf. Marocco Monumenti II 23 sq. ; Moroni Dizionario LX 57 sq.
Ecclesia s. Valentini de Rocca Antiqni.
Ecclesiam collegiatam s. Valentini antiquissimae structurae esse, pro
certo affirmat Piazza Gerarchia card. p. 193. Sed nescimus, an eadcm
fuerit ac cellula s. Valentini in Sabinis sita, de qua Iohannis VIII rescriptum
(n. 1).
Documenta, quae ad ecclesiam s. Valentini pertinent, exstant in archivo
civitatis Roccae antiquae (cf. Tonetti in Bollettino della R. Deputazione per
1' Umbria VII (1901) 567 sq.; Gott. Nachr. 1903 p. 541).
A = Orig. Roccantica Archivio comunale.
1 (87!) hin. 11)
Iohannes VIII Anastasio abbati: praecipit, ut cellulam s.Valentini in Sabinis
positam Gaudcrico episcopo restituat. — Monemus religionem.
Reg. Iohannis VIII ep. 200. — Edd, Carafa Epp. decr. III 428 n. 193. Manri XVII 132
n. 193. Migne CXXVI 849 n. 237. — liegg. J. 2485. JE. 3266.
Gaudericus episcopus et Anastasius abbas praeterca ignoti sunt.
72 Latium.
Laterano (1154) feb. 2S
Anastasius IA' Sergio vicedomino Sabinensi: ecclesiam s. Valentini sub
1). Petri fcuitione suscipit et possessipnes propriis vocabulis expressas con-
firmat. — Quotiens id quod. Dat. Lat. 2 kal. mar.
.1. — Ed. Gott. Nachr. 1903 p. 566 n. 10 c.r A. — Begg. Marocco Monumenti II 24.
Tonetti 1. c. ]). 568 n. 4 ad 1153 april. 30. JL. — .
Itoma S. Pietro 1191 aug. 7
Celestinus JII Benedicto archipresb. et clericis s. Yalentini de Rocca Antiqui:
ecclesiam eub apost. protcctione snscipit eique restituit possessiones, quas
iu tenimentis Roccae Antiqui, s. Demetrii et Montis filiorum Hugonis habuit.
— Sacrosancta Romana. Dat. Romac ap. s. Petrum 7 id. aug. pont. n. a. 1.
A. — BA. Gott. Nachr. 1903 p. 585 n. 26 ex A. — licg. Tonetti 1. c. p. 568 n. 6. JL. — .
/ Laterano 1193 april. 10
Celestinus III Godo archipresb. eccl. s. Yalentini de Antico: ad exemplar
Anastasii IV (n. 2) ecclesiam sub b. Petri tuitione suscipit et possessiones
propriis exprossas vocabulis confirmat. — Quotiens a nobis. Dat. Lat. 4 id.
april. pont. n. a. 2.
A. — Ed. Gott. Nacfar. 1903 p. 588 n. 28 ex A. — Begg. Marocco Monamenti II 24.
Tonetti t. c. p. 568 n. 7 ad a. 1192. JL. — .
Communitas Roccae de Antiquo.
Xicolai II privilegii autographum periit, sed Martini Y bulla, qua illud
conflrmatur, superest in archivo civitatis (cf. Tonetti in Bollettino della R.
Deputazione per 1' Umbria YII (1901) 567 et Gott. Nachr. 1903 p. 542).
Memorare denique iuvat Alexandri IY rescriptum senatui et consilio Urbis
a. L255 aug. (> niissum, quod ex autographo in archivo civitatis Roccae
Antiquae edd. Marocco Monumenti II 46 (sed ut bullam Alexandri III) et
Gott. Nachr. 1903 p. 590 n. 30.
Transsuinptum Innocentii IV a. 1253 april. 1, quod iterum insertum est
L'1 = Gregorii XI bullae a. 1377 april. 30: Reg. Gregorii XI a. VII p. I Reg. Aven.
t. 201 f. 158'; cf. Gott Nachr. 1902 p. 448.
]i- = Martini V hullae a. 1423 iun. 13: Orig. Roccantica Arch. comunale et [Reg.
Lat. deperd. Lib. II de diversis formis a. VI f. 248' =] Roma Arch. Vat.
Arm. XXXI t. 44 f. 32G'; cf. G6tt. Nachr. 1902 p. 502 et 1903 p. 531.
3= Monterenzi Cameralia vol. D, s. XVII, Roma Arch. Vat. Arm. XXXVI t. 4;
cf. Gott. Nachr. 1900 p. 122.
1) z^ Mi><-ellanea ab a. 1060 ad 1669, s. XVII, Roma Arch. capitolare di S. Giovanni
in Laterano (FF I); cf. Gott. Nachr. 1903 p. 538.
E = Fabiano Nucula Istoria ecclesiastica di Sabina, s. XVII, Napoli Bibl. Bran-
cciana III D4: cf. GOtt. Nachr. 1900 p. 216.
1 Itoma 1060 april. 18
Nicolaus II Grimaldo, loharmi presb., Benedicto, Lupo presb., Uberto
presb., Benedicto dativo iudici, Martino fil. Sabini, Hicco de Rainerio, lohanni
de Albiza, Martino de Iohanne, Petro de Urso, Leoni de Lupo, Petro de
lioccantica — Oratorium s. Petri. 7;j
Erlo , Omo de Martino seu filiis et heredibus eorum atque consortibus quibus-
cumque ab eis advocatis: concedit castellum q. v. Kocca de Antiquo a sese
acquisitum, eo modo ut eam domibus reaedificent et habitatores ibi, quantos
poterint, advocent, et singuli eorum per domos et familias, quique secundum
quantitatem possibilitatis suae, annualiter persolvant pensionis nomine in
pascha b. Petro censum et fodrum faciant et placita fideliter observent. —
Cum officii nostri. Scr. p. m. Octaviani scrin. et not. s. pal., in m. april.,
ind. 14 [13 C2D]. Dat. Eomae 14 [4 BE\ kal. maii a. ab inc. d. n. Iesu
Christi 1060, p. m. Humberti s. eccl. Silvae Candidae ep. et apost. sedis bibl.,
a. 2 pont. d. pp. Mcolai II, ind. 13 [14 ClD\.
B\ B\ C » f. 442. 2 f. 457. 3 f. 464. B f. 1. E f. 665 Exc. — Edd. Sperandio p. 373
n. 37 ex B2 = Migne CXLIII 1350 n. 31. Marocco Monumenti II 41 ex B*. Theiner Cod.
dipl. dom. temp. I praef. p. V not. ex B1. — Regg. J. 3366. JL. 4455 ad a. 1061.
Forum novum.
Ecclesia s. Salvatoris.
*1 (913—14)
Lando concedit ecclesiae maiori s. Salvatoris Fori novi privilegium con-
firmationis.
Laud. in charta a. 1431 ian. 10 ap. Sperandio p. 321 n. 1 (cf. p. 213). — Reg. JL. — .
Dolemus quod amplior ac magis secura notitia de re desideretur.
Montasola.
Clemens YI in bulla sua a. 1346 mai. 12 (ed. Sperandio p. 326 n. 2)
laudat Celestini (III), Innocentii (III) et Honorii (III) privilegia hominibus
civitatis Lauri olim in Montem s. Petri translatis, nunc castrum Montis
Asulae nuncupatae, concessa; sed minime ad nos pervenerunt. De Montasola
non procul a Poggio Mirteto cf. Marocco Monumenti II 156; Moroni Dizionario
LX 54.
*1 (1191—97)
Celestinus III hominibus civitatis Lauri privilegium eoncedit.
Laud. in Clementis VI bulla a. 1346 mai. 12. — Reg. JL. — .
cf. Redditus Sabinae ap. Cencium c. 88 (edd. Muratori Antiq. V 804; Fabre-
Duchesne I 378), ubi legimus: „De civitate Lori (quae est hodie Monte Asule)
XVIII libras Proven."
Oratorium s. Petri in territorio Campaguano.
Unicam mentionem huius oratorii invcnimus in Cencii Libro cens. 8. K. E.
(ed. Fabre-Duchesne I 11), ubi lcgimus:
„()ratorium s. Petri in territorio Campagnano I libram eerae."
Sed ubinam situm fuerit lioc oratorium et cuinam pontifici privilegium,
quo census ille impositus fuit, tribuendum sit, in dubio versatur.
7 1 Latium.
M. de Romania.
Dc Casaprota, oppido haud procul a Poggio Mirtcto in territorio Sabi-
ncnsi, cf. Marocco Monumenti II 150; Moroni Dizionario LX 68.
*1 (1191—97)
Celestinus III confirmat compositioncm factam inter M. de Romania ac
milites Campaniscos super ecclesia s. Angeli de Casaperota, T. vicedomino
Sabinensi arbitro.
Laud. in Innocentii III rescripto a. 1207 mart. 24 Potthast Reg. 3061. — Beg. JL. — .
Hoc Celestini III mandatum ipse Innocentius III irritum et inane decrevit. —
Loco „M. de Romania" legitur in quibusdam codd. „Matthaeus de Rivariis sive dc
Riparia".
CA3IJPANIA BOMANA.
TIVOLI
(Tibur)
Ioh. M. Zappi Memorie sive Annali di Tivoli, ms. s. XVI?, olim penes PP. Soc.
Iesu Tiburtinos; eiusdem auctoris schedae exstant in curia Tiburtina. — Marci Ant.
Nicodemi De rebus Tiburtum sive Primae pentadis lib. 1 — 5, ms. s. XVII, (unicum
exemplum typis impressum exstat Romae in bibl. Alexandrina) cod. Vat. Barb. 2535
(XXXIII 55, olim 1973). — (Ant. Del Re) Dell' antichita Tiburtine cap. I— X, ms. s. XVII,
cod. Vat. Barb. 4814. 4815 (LIII 52. 53, olim 2975). — Ughelli »1 *212sq.; V 1537 sq.;
2 I 1301 sq. — Franc. Martio Historie Tiburtine lib. 3 » (In Tivoli 1646); 2 (In Roma
1653); 3 (Historia ampliata di Tivoli. In Roma 1665). — M. Giustiniani De' vescovi e
de' governatori di Tivoli lib. 2 (In Roma 1665). — G. Carlo Crocchiante L' istoria delle
chiese della citta di Tivoli (In Roma 1726). — C. Ansaloni Storia del Lazio e della
diocesi Tiburtina, ms. s. XVIII ex. (quae adhuc exstant schedae, a. 1819 in Casa della
Missione di Tivoli adservabantur ; ubi hodie sintnescio). — Giac. LolliMichelletti Tivoli
illustrata (Roma 1818). — Sante Viola Storia di Tivoli dalla sua origine al secolo VII
I — III (Roma 1819). — C. Fea Considerazioni storiche fisiche geologiche etc. sul disastro
accaduto in Tivoli il di 16 novembre 1826 (Roma 1827). — Fil. Aless. Sebastiani
Viaggio a Tivoli antichissima citta Latino-Sabina (Fuligno 1828). — Marocco Monu-
menti XI 83 sq. — Nibby Analisi 2 III 162 sq. — St. Rinaldi Guida di Tivoli (Roma
1844). — Franc. Bulgarini Notizie storiche antiquarie statistiche ed agronomiche intorno
all' antichissima citta di Tivoli e suo territorio (Roma 1848). — Moroni Dizionario LXXV
268 sq.; LXXVI 56 sq. — Cappelle tti VI 641 sq. — Fabio Gori Monumenti storici
artistici ed epigrafici di Tivoli in: Arch. stor. artist. archeol. e letter. di Roma III
(1878 — 79) 319 sq.; IV (1880) 256 sq.
Episcopatus Tiburtinus.
Tiburtina ecclesia antiquissima subest immediatc Romano pontifici,
et inter alias almae Urbis circumstantes ecclcsias cathedrales, ut ait Nicolaus V
in privilcgio canonicis ecclesiae cathcdralis s. Laurentii a. 1451 april. 11 con-
cesso (ed. Ughelli lI * 219; 2I 1310), Insignia oxsistit. Hanc b. Laurentij
martyris basilicam Leo III ditavit (Lib. pontif. ed. Duohesne II K>)-
76 Latium.
Tiburtina archiva nostris diebus documentis antiquioris aevi omnino
carent (c£ Bethmann in Archiv XII 4S4). Pauca invenhmtur in R. archivo
Romano (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 242). Quae itaque habemus, ex Tiburtino
celeberrimo regesto, ex tabulario episcopali saec. XVII in. Romam translato,
hauriri oportuit.
C = Regestum Tiburtinum, mb. s. XII, Roma Arch. Vat. Arm. XIII c. V n. 1.
— Ed. L. Bruzza Regesto della chiesa di Tivoli in: Biblioteca dell' Accademia
storico - giuridica VI (Studi e documenti I — VI. Roma 1880—86); cf. Gott.
Nachr. 1900 p. 118 et Federici Sul regesto della chiesa di Tivoli in: Bullettino
della Societa filologica Romana I (1902) 23 sq.
D = G. M. Suar<"* Schedae (ex libro membr. inscripto „Tivoli A" = C), s. XVII,
cod. Vat. l«,t. 9136 f. 116sq. [!)•] et cod. Vat. Barb. 2375 (XXXII 166, olim
2305) f. 400 sq. [D2]; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 28. 85.
E = Ios. Garampi Schedae, s. XVIII, Roma Arch. Vat. Fondo Garampi; cf. Gott.
Nachr. 1903 p. 522 sq.
1 (401—17)
Innocentius I Florentio ep.: monet, ut ab invadenda Nomentana sive Feli-
ciensi parochia ad Ursi coepiscopi dioecesim pertinente desistat; si ius suum
persequi velit, post dies paschae ad se veniat. — Non semel.
Exstat in variis collectionibus canonum. — Edd. Voelli et Iustelli Bibl. iuris can.
rct. 1 202. Martio 3 p. 248 = Giustiniani p. 33. Pithoeus Cod. can. vet. p. 204. Coustant
Epp. Bom. pontif. I 914 n. 40. Crocchiante p. 79. Mansi III 1048 n. 8. Migne XX 606
n. 40. CappelMti VI 654. Hinschius Decret. Pseudo-Isidor. p. 545. — Begg. J. 114. JK. 317.
*2 (858—67)
Nicolaus I concedit privilegium.
Laud. in n. 5 (ubi lcgimus pvwilcgia Nycolai, lohannis et Leonis iam vctustatc con-
8umpta). — Eeg. JE. — .
*3 (872—82?)
lohannes VIII (?) concedit privilcgium.
Laud. in n. 5. — Reg. JE. — .
cf. n.2.
'■■1 (1)36—39?)
Leo VII (?) concedit privilegium.
Laiid. in n. 5. — lieg. JL. —.
cf. n. 2.
■1 945
Marinus II Hucberto ep. concedit privilegium. — Temporibus d. Marini ss.
pont. et univ. pp., ind. 3, pont. eius a. 3 in sede b. Petri apost.
C f. 25'. [Dx f. 120. D* f. 406]. — Edd. Ughelli l V 1537 ex I)2; 2 I 1304. Doni
Imcr. p. 507 cl. XIX n. 16 ex C = CkvppeUetti VI 658. Marini Pap. dipl. p. 232 ex C.
Bruzza p, 18 n. 2 ex C. — Reg. Giustiniani p. 36. JL. — .
Documentum hoc iuxta formulas vere dici nequit privilegium pontificium; sed
potius breve recordationis, prout documentum ipsum declarat.
*6 953 mai. 11
K\ praeceptione Agapiti II Eohannes ep. concedit Lconi abbati Sublacen.
fundos Cantoranum, Buzinianum, s. Felicitatis et Maranum.
v. .Subiaco, Mon. 8. Benedicti et s. Scholasticae n. 16.
Episcopatus Tiburtinus. 77
7 973 (?) dec. 21
Benedictus YI(?) Iohanni ep. etc. : confirmat omnes res episcopii et cunctas
plebes seu ecclesias atque monasteria, et concedit licentiam ingrediendi et
egregiendi per pontem q. v. Lucanu absque omni datione, districtum et
placita de omnibus monasteriis sive ecclesiis episcopii, et confirmat omnem
eius consuetudinem. — Cum magna nobis. Scr. p. m. Iohannis scrin. S. R. E.,
in m. clec. et ind. 2. Dat. 12 kal. ian. p. m. Iohannis ep. s. Lavicanen.
eccl. et bibl. s. apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. Benedicti ss. pont. et univ.
IIII pp. in sacr. sede b. Petri apost. 7, imp. d. piiss. pp. aug. Ottone a Deo
cor. magno et pacif. imp. a. 5, in m. dec. et ind. ss. 2.
C f. 1'. [Dl f. 117. D2 f. 400]. — Edd. Marini Pap. dipl. p. 229 ex C = Migne
CXXXVII 350 n. 28. Fea p. 49 ex C acl a. 978. Bruzza p. 32 n. 5 ex C ad a. 978. —
Begg. Ughelli * V 1542 ; - I 1308. Giustiniani p. 37 ad a. 978. Crocchiante p. 82. Cappel-
Ie1ii VI 600. Pertz in Archiv VII 20 ad a. 979. J. CCCLXXIV. JL. f 3793 ad a. 977.
Nullam invenio causam, cur Jaffe et Loewenfeld lianc bullam veluti spuriam
repudiaverint. Quod chronologicae notae inter se non concordent, rei veritati
parum efficit; id unum in dubium revocandum est, utruni privilegium Benedicto VI
et a. 973 (in quo currunt ind. 2 et a. imp. Ottonis 6) tribuatur an Benedicto VII et
a. 979 (qui praebet ind. 8, a. imp. Ottonis 12 et a. pontif. 6). Indictio me impellit
ad a. 973. — De locis cf. Stevenson in Studi e documenti I (1880) 110 sq. et Bruzza
p. 167 sq.
cS 993 feb. 23
Iohannes XY . . ep. etc: conflrmat omnes res episcopii ut supra n. 7.
Cum magna nobis. Scr. p. m. Stephani scrin. S. R. E. , in m. feb., ind. 6.
Dat. 7 kal. mart. p. m. Iohannis ep. s. Nepesinae eccl. et bibl. s. sedis apost,
a. pont. d. n. lohannis ss. XY pp. 6, in mense et ind. ss. 6.
C f. 10'. [Dx f. 119' et D2 f. 405 Exc. EJ. — Edd, Fea p. 49 Exc. ex C ad a. 991.
Bruzza p. 42 n. 7 ex C ad a. 991. — Meg. JL. — .
Notae chronologicae differunt inter se , quia anno 993 currunt ind. 6 et a.
pontif. 8.
9 1029 iun. 12
Iohannes XIX Benedicto ep. etc. : confirmat omnes res episcopii ut supra
n. 7. 8. — Cum magna nobis. Scr. p. m. Georgii not. reg. atque scrin.
s. apost. sedis, in m. madio et ind. ss. 12. Dat. 2 id. iun. p. m. Benedicti
ep. Portuen. et bibl. s. apost. sedis, a. pont. d. n. Iohannis ss. pont. ei
univ. XIX pp., in mense et ind. ss. 12.
C f. 18. [D1 [. 119' et D- [. 405' Exc. EJ. — Ed. Bruzza p. 59 n. 11 ex C. - - Begg.
Ughelli x V 1541; 2 I 1307 = Giustiniani p. 39, = Migne CXLl 1139 n. 8. Fea j>. •/«' ad
«. 1004. Cappelletti VI 6(i4. J. 3105. JL. 4088.
*10 1030 mai. 28
Ex praeceptione Iohannis XIX Iohannes ep. concedit Benedicto abbati
Sublacen. per cmphiteusiin fundos Cantoranum, Bulzilianum, s. Felicitatia e<
Maranum.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 26.
78 Latium.
*11 (1061—73)
AJexander II destinatis commissariis apostolicis praecipit, ut Adam ep. et
lohannem abb. Sublacen. super iurisdictione castri Girani litigantes ad con-
cordiam conciliare stndeant.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 32. — De controversiis inter
episcopatum Tiburtinum et monasterium Sublacense cf. etiam Bruzza n. 14. 15. 16. 18.
*j/j9 (1073— -85)
Gregorius VII definit, ut Iohannes abb. Sublacen. medietatem castri Girani
ab Adam ep. concedente pro s. Laurentio teneat et custodiat. Nuntii papae
decernunt, ut castrum Colle Marini ab abbate Sublacen. aedificatum diruatur,
episcopo abbati impensa restituente.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 33.
*13 (1073—85)
Gregorius VII post reversionem dictorum nuntiorum (n. 12) decernit, ut
castrum Colle Marini non destruatur, sed abbas Sublacen. eum teneat solum-
modo cum turre. Et coram praesentia papae constituitur, ut abbas eiusque
successores roccam Girani perpetualiter teneant, consentiente episcopo.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 34.
Basilica s. Euphemiae.
Mentio huius basilicae est solum in Libro pontificali. Cf. ctiam Croc-
chiante p. 266; Sebastiani p. 371; Duchesne I 256 not. 11.
*1 (492—06)
Gelasius I dedicat basilicam s. Eufemiae martyris in civitate Tiburtina,
miliario XX ab Urbe.
Laud. in Vita Gelasii I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 255; Mommscn p. 117). —
Beg. JK. —.
Ecclesia s. Severini.
Ecclesiam hanc, iamdiu eversam, Duchesne Lib. pontif. I 326 not. 14
collocat in agro inter Tiburtinam urbem et Vicovarium; Crocchiante p. 265
contra affirmaverat eius locum minime recognosci posse. Ceterum de hac
quoqne ecclesia mentio una habetur in Libro pontificali (cf. Sebastiani p. 371).
* / (625—38)
Honorius F „fecit ecclesia beato Severino a solo iuxta civitate Tiburtina,
miliario ah urbe Roma XX, quem ipse dedicavit ct dona multa optulit".
Laud. in Vtlc Hcmorii I (Lib. pontif. ed. Duchesne I 324; Mommsen p. 172). —
Reg. JK —.
Civitas Tiburtina.
7 Laterano (1139 april. 3)
Praesidente Innocentio II in concilio Lateranensi in ecclesia Salvatoris,
Azo abbas mon. s. Pauli de Urbe qucrimoniam facit contra Tiburtinos de
Basilica s. Euphemiae — Tiburtini cives singuli. 79
castro sancti Poli et ecclesia s. Cosmae de Yicovaro et s. Pauli et s. Angeli
in Perlaiule.
v. Roma, Eccl. s. Pauli extra muros n. 20.
2 (1143)
Tiburtini Innocentio II iurant fidelitatem et promittunt, se defensuros esse
papatum Romanum, civitatem Tiburtinam, donnicaturas et regalia, quae Romani
pontifices ibidem habuerunt, et munitionem Pontis Lucani et Yicovarum,
sanctum Polum, castellum Boverani, Cantalupum et Burdellam, Cicilianum
et alia regalia b. Petri, eique se dimissuros esse comitatum quoque et
rectoriam eiusdem civitatis Tiburtinae.
Albinus lib. XI c. 22. Cencius c. 144. — Edd. Muratori Antiq. VI 251. Thciner
Cod. dipl. dom. temp. I 17 n. 21. Fabre-Duchesne I 415. — Beg. JL. — .
3 (1143)
Tiburtini iurant, se b. Petro et Innocentio II civitatem Tiburtinam reddi-
turos esse.
Albinus lib. XI c. 23. — Ed. Fabre-Buchesne II 127. — Beg. JL. — .
Tiburtini cives singuli.
1 (593 feb.)
Gregorius I Paschali, Dometiano atque Castorio, filiis Urbici quondam
defensoris de Tibur: concedit patris substantiam, quae pro eius debitis est
ecclesiae obligata, eorum utilitatibus profuturam. — Officii nostri est.
lieg. Gregorii I lib. III ep. 21. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. III n. 20.
Mansi IX 1125 n. 21. Migne LXXVIl 620 n. 21. Mon. Germ. Epp. I 178. — Begg.
J. 861. JE. 1225.
De Urbico defensore patrimonii Savinensis et Cartiolani cf. Hartmann in Mon.
Germ. Epp. I 50 not. 4 et p. 81, et supra p. 9.
*2 (741—52)
Zacharias locat Urso fundum Ananvilas cum appendice suo Cucunulis qui
et Corcorulis et tabernale, pos. in civitate Tiburtina, ex corpore massae
Intromuranae patr. Tiburtin.
v. Patrimonium Tiburtinum n. 6.
*3 (1012—15?)
[Benedictus YIII?] concedit Stephano nobili viro, filio quondam Ildiberti,
habitatori civ. Tyburtinae, per praeceptum pontificale omnem portaraticum de
omnibus casis [causis cod.] civ. Tyburtinae tam de piscibus quam dc omnibus
rebus, unde portaraticum ad omnes portas civ. Tyburtinae omnes homines
dare soliti sunt.
Laud. in charta donationis Stephani a. 1015 april. 1 (edd. Ughelli ' V 1541; 2 I l-">t>7.
Bruzza p. 57 n. 10). — Beg. JL. — .
4 1151 nov. 23
Iordanis da Bruzo vendit Ranerio, d. papae camcrario, mandato E 11 go n ii III
terras in tribus locis iacentes in territorio Tiburtino in loco q. d. Pons
Lucanus. — Ego Iohannes S. R. E. not. scripsi.
Orig. Boma Arch. Vat. Arm. III c. VII n. 19. — Beg. JL. —.
sii Latiuui.
*5 (1155 iun. — iul.)
Badrianus IV emit iuxta Pontem Lucanum ab uxore lohannis de Bene-
dicto cive Tiburtino 2 modios terrae pro 7 libris affortiatorum et 1 modium
a Raynaldo pro 28 sol. affortiatorum.
Laud. in Vita Hadriani IV auctore Bosone (Lib. pontif. ed. Duchesne II 390). —
Reg. JL. -.
Hadrianuui IV a. 1155 mense iunio exeunte et mense iulio ineunte apud Pontem
Lucanum in territorio Tiburtino fuisse, ex eiusdem Bosonis Vita Hadriani IV (1. c.
II .°>93) et ex documentis (JL. 10079) comperimus.
*6 (1155 iun. — iul.)
Hadrianus IV emit iuxta Pontem Lucanum 6 modios terrae ab Oddone
de Insula et uxore cius pro 24 libris affortiatorum.
Laud. in Vita Hadriani IV auctore Bosone (Lib. pontif. cd. Duehesne II 396). —
Beg. JL. -.
Poli.
(Castrum Pauli. Polum)
Fattori Historia Poli, ms. s. XVII (laud. a P. Kircher in Hist. Eustachio-Mariana).
— G. Marocco Memorie storiche dell' antiquissima terra di Poli (In Roraa 1836). —
Marocco Monumenti XI 9 sq. — Nibby Analisi 2 II 566 sq. — Moroni Dizionario LXXV
285 sq. — G. Cascioli Memorie storiche di Poli con molte notizie inedite della celebre
Eamiglia Conti (Roma 1896).
Poli oppidum, ubi illustris Comitum familia (v. Segni) dominium exer-
cuit, invenimus memoratum et in privilegiis pro basilica s. Pauli de Urbe ct
pro monasterio ss. Andreae et Gregorii in Clivo Scauri , cui Otto III imp.
a. 999 nov. 5 diplomate suo castellum sancti Pauli confirmavit (Mon. Germ.
Dipl. II 764 n. 330). Temporibus Innocentii II castrum Poli iuris b. Petri
fuissc, Tiburtini in iuramento eidem pontifici facto recognoverunt, quo sanctum
Polum et alia regalia se defensuros esse promiserunt (v. Tivoli, Civitas n. 2).
A. 120$ oct. 6 Riccardus comes de Sora, cui Innoccntius III a. 1204 oct. 9
(Potthast Reg. 2297) Polum aliaque oppida tribuerat, fidelitatem iurat Inno-
centio III pro terra Poli, quae olim fuit Oddonis de Polo (cf. Cencium c. 5
edd. Kuynaldi Ann. eccl. ad a. 1208 c. 27; Muratori Antiq. V 849; Theiner
Cod. dipl. dom. temp. I 42 n. 53; Cascioli p. 317 n. 18; Fabre-Duchesne 19*;
cf.otiani bullam Innocentii HT a. 1209 feb. 24 Potthast Reg. 3675).
1 (1139—43)
Coram Innocentio II causa inter Petrum abbatem mon. ss. Andreae ct
Gregorii de Urbe contra Odonem de Polo diversis terminis agitur.
v. Koma, Mon. ss. Andreae et Gregorii in Clivo Scauri n. 8.
*2 (1143—44)
Celestinus II reddit Odoni de Polo pecuniam, Innocentio II pro eadem
causa (n. 1) solutam, salvo sacramento de iustitia facienda.
v. Roma, Mon. es. Andreae et Gre^orii in Clivo Scauri n. 9.
Poli — Montecelio. gj
3 1157 ian. 17
Oddo q. v. de Poli tradit Hadriano IV eiusque successoribus totam suam
terram, videlicet Poli et Fustuanum et Anticulum et roccam q. v. de Mbli
et montem q. d. Manno et Gradabiolum et Sarracinescum et roccam q. v. de
Muri et Castellum novum. — Ego Astaldus S. R. E. scrin. complevi.
Albinus lib. XI c. 30. Cencius c. 101. — Edd. Muratori Antiq. I 675. Theiner Cod.
dipl. dom. temp. I 17 n. 22. Cascioli p. 300 n. 6. Fabre-Duchesne I 387. — Reg. JL. — .
4 1157 ian. 17
Rolandus presb. card. tit. s. Marci, d. papae cancellarius, et Boso diac.
card. ss. Cosmae et Damiani, d. papae camerarius, ex mandato et voluntate
Hadriani IV investiunt Oddonem de Poli eiusque heredes legitimos eique
in feudum dant Poli et Fustinianum et Anticulum et roccam q. v. de Niblis
et cetera ut supra n. 3. — Ego Astaldus S. R. E. scrin. complevi.
Albinus lib. XI c. 31. Cencius c. 102. — JEJdd. Cascioli p. 301 n. 7. Fabre-Diwliesne
I 388. — Reg. JL. —.
cf. etiam Vitam Hadriani IV auctore Bosone (Lib. pontif. ed. Duchesne II 396).
Monasterium s. Mariae de Monte Dominico.
Prima huius monasterii notitia occurrit in bulla, quae sequitur. — Ea
quum in regesto Tiburtino inscripta sit, ad concludendum inducit, monasterium
ipsum saec. XII episcopatui Tiburtino addictum fuisse. Postea vero inter
possessiones monasterii s. Pauli de Urbe invenimus in privilegio Innocentii III
a. 1203 iun. 13 Potthast Reg. 1935.
Circa locum denique, in quo exstiterit, Sebastiani p. 413 affirmat eundem
fuisse ac nostris diebus vicus vulgo Marcellina prope Tibur (de quo cf. Nibby
Analisi 2 II 292 sq.).
De codd. v. Episcopatus Tiburtinus.
1 (1153-54)
Anastasius IV Petro abbati etc: monasterium s. Mariae de Monte Dominico
sub apost. protectione suscipit, confirmat possessiones propriis expressas
vocabulis, concedit sepulturam liberam, et decernit, ut ab omnibus servitiis
filiorum Gregorii de Marcellinis, filiorum Oddonis de Palommaria et domi-
norum de Monticellis permaneat immune. — Quotiens illud.
C f. 49. [Dl f. 124' ct 7)2 f. 412' Exc. EJ. — Ed. Bruzm Reg. di Tivoli p. 75
n. 17 ex C. — Reg. JL. — .
Montecelio.
(Monticellum)
F. Casimiro Memorie istoriche delle chiesc e dei conventi dei irati Minori della
provincia Romana l p. 165 sq.; 2 p. 236 sq. — Marocco Monumenti XI 60 sq. — Nibby
Analisi 2 IT 366 sq. — Moroni Dizionario LXXV 276 sq. — F. Gori in Arch. stor. artistico
archeol. e letter. di Roma III 325 sq. — Fr. Cerasoli Ricerche storiche intorno il
comune di Montecelio gia Monticelli presso Tivoli (Roina 1890).
Kehr, Italia pontificia II. 6
g9 Latium.
Monticellum oppidum liaud multum a Tiburtina civitate distat. Inter
dominos huius oppidi invenimus temporibus Stephani IX Crescentium (Ann.
Romani ed. Duchesne Lib. pontif. II 334). Huc refugit Eugenius III (1. c.
II 386). Saec. XY Monticellorum castrum fuit feudum familiae de Rovere
(cf. Monterenzi Cameralia vol. H Roma Arch.Yat. Arm. XXXYI t. 8 f. 156sq.
et Contelori Cameralia vol. H ib. Arm. XXXYII t. 8 f. 451 sq.).
Monasterium s. Vincentii subtus Monticello.
Nihil scimus de historia monasterii neque de eius archivo; quinimmo
de loco ipso, ubi fuerit erectum (in territorio Tiburtino in via Flagense).
*1 (1024—30)
[Iohannes XIX] instituit per apostolicam praeceptionem Azzonem abbatem.
Laud. in Azzonis dbbatis libello a. 1030 (edd. Ughetti l V 1542; 2 I 1308; Gasimiro
1 p. 169; 2 p. 241; Bruzza Beg. di Tivoli p. 67 n. 12). — Beg. JL. — .
Ecclesia s. Thomae de Monticello.
Unicam de hac ecclesia notitiam invenimus in Cencii Libro censuum
S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne 111):
„Ecclesia sancti Thomae de Monticello I libram cerae".
Idem Cencius tamen eandem quoque nominat positam in episcopatu Fundano
(1. c. I 44). Ignoramus etiam qui pontifex hanc ecclesiam in suam protectionem
receperit.
Vicovaro.
(Varia. Vicus Varriae. Vicovarium)
Monasterium ss. Cosmae et Damiani.
Haud uberes notitias habemus de hoc monasterio, olim monachorum
ord. h. Benedicti, postea Patrum reformatorum vulgo Del Ritiro, hodie
S. Cosimato (cf. Lubin p. 423). Sed iam anno circiter 512 exstitisse, e vita
s. Benedicti colligitur (cf. Mabillon Ann. ord. s. Benedicti * I 10; 2 I 9).
Saec. X appellabatur iam monasterium ss. Cosmae et Damiani q. pon. in
loco q. d. Cave ; quod quidem nomen facile ex eo intelligitur , quod cellae
b. Benedicti eiusque fratrum ibidem fuissent ex rupe excavatae, uti etiam
apparet ex pictoria tabula penes Montfaucon Diarium ital. p. 340. Saec. XI
Gregorii YII privilegium pro monasterio s. Pauli de Urbe memoriam facit
monasterii sancti Cosmati in valle Tibertina , quod haud dubie idem ac
nostrum est (sed iri reliquis privilegiis s. Pauli minime reperitur). Certe
insequenti saeculo monachorum s. Pauli de Urbe in possessione erat, prout
constat ex libello querulo Azzonis abbatis contra Tiburtinos (v. Roma, Eccl.
s. Pauli extra muros n. 20), in quo nominatur „ecclesia s. Cosmae de Yicovaro".
Sed postea libertatem S. R. E. protectionemque apostolicam recepit iuxta
Cencii Librum censuum S. R. E. (ed. Fabre -Duchesne I 11), ubi ita notatur:
rEcclesia sancti Cosmae de Yicovario II libras cerae".
Montecelio — Subiaco. §3
Plura tum de monasterio tum de eius archivo frustra quaeruntur. De
loco ipso (cf. Mbby Analisi 2 III 478 sq.) in memoriam reducere iuvat, eum,
una cum Burdella et Cantalupo, ab Ursi filiis, Celestini III nepotibus, tem-
poribus Innocentii III nomine pignoris ab ecclesia Romana teneri (cf. Yitam
Innocentii III c. 136 apud Muratori Scr. III a 564).
Duo prima documenta debemus antiquo Regesto Sublacensi; bulla
autem Innocentii III in regestis Yaticanis (t. YIII f. 101 n. 120) invenitur.
1 971 mart. 20
Coram praesentia Amizonis ep. s. Tiburtinae eccl. seu Gratiani ducis et
comitis Tiburtini in vice d. Iohannis XIII pp. Leo abbas ss. Cosmae et
Damiani in Cave et Gregorius abbas Sublacen. refutant inter se fundos Sam-
buculum et Lucianum.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 19.
2 Boma S. Pietro 983 april.
In praesentia Benedicti VII, in basilica b. Petri apost. intro hospitale,
causa inter Benedictum abbatem Sublacen. et Leonem abbatem ss. Cosmae
et Damiani in Cave super possessionibus alienatis agitur.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 22.
*3 (1191—97)
Celestinus III concedit privilegium protectionis.
Laud. in Innocentii III bulla a. 1212 iim. 13 Potthast Reg. 4539. — Reg. JL. — .
Subiaco.
( Sublaquemn. Sublacum )
Monasterium s. Benedicti et s. Scholasticae.
Rutilio Scotti Descrittione et historia della abbadia di Subiaco illustrata a. 1615,
s. XVII, cod. Chis. I I 23. — Mabillon Ann. ord. s. Bened. x I 5sq.; 2 I 4sq. — Lubin
p. 376 — Dom. Ant. Pierantoni da Trevi Gli sagri secoli Sublacensi, s. XVIII, ms. Trevi
(cf. Egidi p. 30). — G. M. Pujati Dissertazione sopra 1'origine di Subiaco (Venezia 1816).
— Marocco Monumenti X 75 sq. — Nibby Analisi 2 III 120 sq. — (V. Bini) Memorie
storiche della s. Grotta della chiesa e del monastero di San Benedetto sopra Subiaco
(Roma 1840). — G. Iannuccelli Dissertazione sopra Torigine di Subiaco (Roma 1851).
— Moroni Dizionario LXX 209 sq. — Fabio Gori Viaggio pittorico-antiquario da Roma
a Tivoli e Subiaco sino alla famosa grotta di Collepardo (Roma 1855). — G. Iannuccelli
Memorie di Subiaco e sua badia (Genova 1856). — Fabio Gori Nova guida storica artistica
geografica ed antiquaria da Roma a Tivoli e Subiaco (Roma 1864). — A. Dantier Les
monasteres benedictins d'Italie 2 (Paris 1867) p. 134 sq. — D. Seghetti Tuscolo e la
badia Sublacense in: Gli studi in Italia (Roma 1880). — O. Bonamore Guida ai monasteri
Sublacensi (Venezia 1884). — G. Cicchetti Rocca Canterano e la badia di Subiaco (Roma
1899). — P. Egidi L'abbazia Sublacense e la signoria di Tuscolo in: Arch. della Soc.
Rom. XXV (1902) 470 sq. — P. Egidi, G. Giovannoni, F. Hermanin, V. Federici I mona-
steri di Subiaco I. II (Roma 1904). — A. Rossi Santa Maria in Vulturella (Roma 1905).
In celeberrimo hoc protomonasterio, de quo Leo IX exclamavit : „Prope
mirabilis est locus iste per omnipotentem Deum. Hoc monasterium caput
S.J Latium.
est omnium monasteriorum per Italiam constitutorum!" ordinis s. Benedicti
cunabula fuere. Ibi s. Benedictus pcrmansit in solitudine, antequam Casinum
peteret. Monasterio, ut est apud chronistas, a Langobardis everso a. 601,
monachi Romam in monasterium s. Erasmi de Coelio monte confugerunt.
Aedibus renovatis, monasterium iterum a. 846 a Saracenis destructum est.
Xescimus quo anno restitutum fuerit; bonis vero praecipue dotatum est
ab Alberieo principe et senatore omnium Romanorum et a Leone VII. Fuit
immediate subiectum sedi apostolicae; cf. Deusdedit lib. III c. 190 [149]
(edd. Martinucci p. 315; Wolf v. Glanvell p. 353), Albinus lib. X, Cencius
c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 346). Denique in commendam datur a Calixto III
lohanni de Turrecremata card. s. Mariae Transtiberim, postea Roderico
Borgia, a quo transiit titulus ad cardinales ex familia Colonna et ab his ad
Barberinos. Inde ab IJrbano VI abbates manuales gubernarunt monasterium.
Floret adhuc sub abbate, quem proprium habet.
Antiquissima monasterii privilegia ab Agarenis igne consumpta fuisse,
Xicolaus I, Iohannes VIII, Leo VII, aliique testantur. In Chron. Sublacen.
(apud Muratori Scr. XXIV 953 et Antiq. IV 1062) enumerantur privilegia
apostolica plurima, scilicet Nicolai I et II, Iohannis XI et XII, Gregorii IV,
Benedicti VI, VII et VIII, Leonis VI, VII, VIII et IX. Verum quum
pontificum numerus aut veritati non respondeat, ut de Gregorio V, qui hic
appellatur IV. aut fiduciae non satis praebeat, hac nota minime utar. Ceterum
plura documenta, antiquiora praesertim, veluti spuria retinenda sunt (cf. Egidi
in I monasteri di Subiaco I 187 sq.).
Monasterii Sublacensis archivum adhuc exstat penes monachos, qui
etiam custodiunt pulcherrimum illud Regestum Sublacense saec. XI — XII
congestum. Documenta quaedam inveniuntur in R. archivo Romano (cf.
Gott. Nachr. 1901 p. 242).
De archivo ct bibliotheca monasterii Sublacensis cf. Mabillon et Germain
Museum ital. I 125 sq.; Blume Iter ital. II 240 sq.; Bethmann in Archiv XII
485 sq. ; Fabio Gori Protomonastero di S. Scolastica in: Arch. stor. artist.
archeol. e letter. di Roma II (1877) 322 sq.; v. Pflugk-Harttung Iter p. 153;
A. Fanta in Mittcilungen des osterr. Instituts Erganzungsbd. I 155sq.; L. Allodi
in Mazzatinti [nventari I 161 sq.; Gott. Nachr. 1901 p. 201 sq.; V. Federici
in I monasteri di Subiaco II 31 sq. — De indicibus archivi cf. Gott. Nachr.
1901 p. 201 et Federici 1. c. p. 33.
A = Orig. Subiaco Arch. abbaziale di S. Scolastica.
B = Cop. ib.
C = Regestum Sublacense, mb. s. XI — XII, ib. (VI n. 1). - Edd. L. Allodi e
(i. Levi II regesto Sublacense dell' XI secolo in : Biblioteca della R. Soc.
Rom. di storia patria (Roma 1885). De cod. cf. Troya Cod. dipl. Longob.
V 232 sq.; Bethmann in Archiv XII 486; Gott. Nachr. 1901 p. 202; P. Egidi
in I monasteri di Subiaco I 3 sq. — Excerpta ex Regesto Sublacensi exstant
in cod. Vat. Barb. 2375 (XXXII 166, olim 2305), s. XVII ex., f. 324; cf.
G5tt. Xaohr. 1903 p. 85.
Mon. Sublacense. §5
I) r= Chronicon Sublaceuse sive Catalogus abbatum mon. Sublacen. ab a. circiter
595 usque ad a. 1390, auctore monacho Sublacensi anonymo (Iohanne de
Aragonia?). — Edd. Muratori Scr. XXIV 925 sq. et Antiq. IV 1037 sq.; cf.
Troya 1. c. V 234 sq.; Allodi Cron. Sublacen. del Ch. Mirzio p. IX; Egidi 1. c.
p. 11 (de codd. ib. not. 3).
E = Chronicon Sublacense scriptum a P. D. Wilielmo Capisacchi Narniensi a. D.
1573 , cod. autogr. Subiaco Arch. abbaziale (VI n. 10) ; cf. Allodi 1. c. p. X ;
Gott. Nachr. 1901 p. 203; Egidi 1. c. p. 14 sq. — Textus a Capisacchi exhibiti
ad humaniores litteras illius saec. XVI aptati sunt.
F = Bullarium continens privilegia summorum pontificum etc. descripta per
P. D. Cherubinum Mirtium Trevirensem sub a. D. 1623, cod. autogr. Subiaco
Arch. abbaziale (VI n. 15); cf. Bethmann in Archiv XII 487; Gott. Nachr.
1901 p. 202. — Excerpta ex hoc bullario inveniuntur in cod. Vat. Barb. 2375
(XXXII 166, olim 2305), s. XVII ex., f. 306; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 85.
G = Chronicon Sublacense ex vetere renovatum emendatum et auctum per P.
D. Cherubinum Mirtium Trevirensem a. D. 1628 , cod. autogr. Subiaco Arch.
abbaziale (VI n. 11). — Ed. L. Allodi Cronaca Sublacense del P. D. Cherubino
Mirzio da Treveri in : Gli studi in Italia 1882 — 84 et sep. Roma 1885) ; cf.
Bethmann in Archiv XII 486 ; Gott. Nachr. 1901 p. 203; Egidi 1. c. p. 20 sq.
(de codd. ib. p. 21 not.). — Quae circa textus editionem de Capisacchi [E]
adnotavimus, de Murtz quoque dicenda sunt.
H = Fel. Contelori Bullae et brevia Alexandri III, s. XVII in., Roma Arch. Vat.
Misc. Arm. VII t. 127.
I = C Margarini Thesaurus historicus sacrae et politicae veritatis vol. I — V,
s. XVII, Roma Arch. Vat. Arm. LIV t. 1—5; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 377.
II = C. Margarini Bolle, diplomi, giudicati e cronaca del mon. di Subiaco vol. I. II,
s. XVII, Brescia Bibl. Queriniana B V 1. 2.
K = Cod. Vat. lat. 7157, s. XVII — XVIII; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 21. — Textus
ex Margarino (Z1) deprompti sunt.
L = L. A. Muratori Carte, s. XVIII, Modena Arch. di stato; cf. PflugkH. Iter
p. 54; Gott. Nachr. 1897 p. 245.
M = St. Borgia Bullarium Lucii III, s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia; cf.
Gott. Nachr. 1903 p. 74 sq.
N — G. C. Fatteschi Monumenta Sublacensia, s. XVIII ex., Roma Bibl. Vittorio-
Emanuele cod. 2116 (cod. Sessor. 217); cf. Bethmann in Archiv XII 399;
Gott. Nachr. 1903 p. 143.
O = P. L. Galletti Miscellanea vol. IV, s. XVIII, cod. Vat. lat. 7925 f. 95 sq.:
Appendix ad Chronicon Sublacense sive catalogus praecipuarum chartarum,
quae in Sublacensi archivo adservantur; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 22.
Excerpta ex archivo inveniuntur apud Muratori Antiq. V 769 sq. et apud
Galletti Miscellanea vol. XVI. XXX, cod. Yat. lat. 7937. 7951, et Spici-
legium, cod. Yat. lat. 8054 (cf. Gott. Nachr. 1903 p. 23—25). Plures Baec. XIII
bullas ex tabulario Sublacensi edidit F. Liverani in Spicilegio Liberiano
(Florentiae 1863).
•fl 596 iun.
Gregorius I Honorato abbati ctc. : confirmat monastcrium cum cellifl ei
specu s. Benedicti, lacum et aquimola, castcllum Sublacu, L2 monasteria,
chartulam Tertulli patricii aliasque chartas, et concedit massam Apollonii.
Si semper sunt. Scr. p. m. Bencdicti scrin. S. R. E., m. madio, ind. 12. Dat,
4 kal. iul. p. m. lohannis ep. s. Albanen. eccl. ct bibl. ss. apost. sedis, a. Deo
g6 Latium.
prop. pont. eiusdem Gregorii ss. pont. et univ. I pp. in sacr. sede b. Petri
apost. a. 4, ind. ss. 12.
C f 220. [B1 a. 1654 (III n. 48). B2 a. 1656 Reggio Arch. di stato , Opere pie (ex
mon. s. Prosperi). B*-* s. XVII (V n. 39). D. E f 24. F f. 2. G. 1 1. i f. 16. P t. i f. 2;
t. ii f 1. 0 f. 96 Reg.]. — Edd. Margarini Bull. Cas. 1 1 n. 1 ex arch. Subl. ad a. 594 mai.
Kircher Hist. Ehistachio-Mariana p. 61 ex C. Bull. Rom. ed. Cocquelines 1 99 n. 10 ex arch.
Vat. = Bull. Rom. ed. Taur. 1 166 n. 10. Muratori Scr. XXIV 945 et Antiq. IV 1054 ex D
= A. Cassio Memorie istoiiche della vita di S. Silvia (In Roma 1755) p. 71 Exc. Seghetti
p. 49 n. 1 ex G. Allodi Cron. Sublac. p. 81 ex G. Allodi e Levi p. 252 n. 216 ex C ad
a. 594. — Regg- Zazzera Della nobilta delV Italia II (De la famiglia S. Eustachio) ex C.
Seghetti Tuscolo e Frascati (Mem. stor. di Tuscolo. Roma 1891) p. 112 not. 1. Federici
Doc. Subl n. 15. J. CC XXXVI. JE. f 1421.
Spurium, Gregorii V privilegii (n. 23) auxilio confectum. Cf. Egidi 1. c.
p. 187 sq. et S. Gregorio Magno ed i monasteri Sublacensi (Contributo dei monaci
Sublacensi al Congresso storico-liturgico. Roma 1904).
*2 (741—52)
Zacharias concedit privilegium.
Laud. in n. 22, ubi legimus: Primum inventum est . . confirmatum . . a Zacharia.
— Reg. JE. — .
*3 (847—55)
Leo IY dedicat in specu duo altaria, unum in honorem s. Benedicti et
s. Scholasticae et alterum in honorem s. Silvestri pp. et . . ibidem omnia
ampliata privilegio confirmat.
Laud. in D. E. G (Muratori Scr. XXIV 930 et Antiq. IV 1039. Iannuccelli Mem.
p. 117. Allodi Cron. Subl. p. 100). — Regg. J. 1992. JE. 2656.
Cf. Egidi 1. c. p. 57. — Adnotamus, Leonem IV, teste eius Vita (Lib. pontif.
ed. Duchesne II 117), monasterium s. Silvestri sanctique Benedicti et s. Scholasticae
q. nunc. Sublacum ditasse.
\4 (858—67) aug. 20
Nicolaus I Azzoni abbati etc: confirmat omnes res et possessiones, sicut
monasterium detinuit temporibus Zachariae (n. 2). — Cum piae desiderium.
Scr. p. m. Gregorii not. S. R. E., in mense et ind. ss. 1. fLegimusf. Dat.
a. Deo prop. pont. d. Nycolai ss. pont. et univ. pp., imp. v. d. Lodoicus
piiss. imp. aug. et a Deo cor. mag. imp. Christo iubante, in m. aug. die 20,
in mense et ind. ss. 1.
C f. 50'. [D Exc, E f. 27'. F f. 16'. G Exc. I t. i f. 393. I1 t. i f. 16 =
K f. 10'. N p. 6. 0 f. 97' Reg.J. — Edd. Bull. Rom. ed. Cocquelines I 198 n. 7 ex arch.
Vat. = Bull. Rom. ed. Taur. I 319 n. 7. Mwratori Antiq. V 774 = Cassio Mem. di S. Silvia
p. 72 Exc, = Migne CXXIX 1015 n. 3. Allodi e Levi p. 50 n. 18 ex C ad a. 867. —
Regg. Allodi Cron. Subl. p. 102. Federici Doc. Subl n. 22. J. CCCXLIV. JE. f2677 ad
a. 859.
Textus valde corruptus et suspectus, quem omnino falsum esse contendit
Egidi 1. c. p. 198 sq. — Laudatur etiam in D velut privilegium Nicolai II (Muratori
Scr. XXIV 954 et Antiq. IV 1062).
|5 (858—67)
Nicolaus I Leoni abbati: confirmat munimina vel privilegia, quomodo a
b. Gregorio (n. fl) aliisque pontificibus concessa sunt, quae ab Agarenis
cum omni suppellectili monasterii igne concremata sunt. — Quia petistis a.
Mon. Sublacense. §7
C f. 11 (et f. 217 Exc). [B a. 1473 Exc. (III n. 43). E f. 26. F f. 14'. G Exc.
L. Np. 5. 0 f. 97* Beg.J. — Edd. Muratori Antiq. V 469 = Fea Considerazioni sul disastro
accaduto in Tivoli p. 47 Exc. Liverani Opp. IV 473 n. 254 Exc. ad a. 858 ex N. Allodi
e Levi p. 13 n. 7 ex C (cf. p. 249). — Begg. Allodi Cron. Subl. p. 101 ad a. 860. PflugkH.
Iter p. 178 n. 48 ex L. Federici Doc. Subl. n. 21. JE. f2678.
Spurium; cf. Egidi 1. c. p. 196 sq.
\6 (873—82)
Iohannes VIII Leoni abbati etc.: confirmat res et possessiones, quas b. m.
Nycolaus pp. per privilegium suum reconfirmavit (n. f5). — Convenit apostolica
dignitas.
C f. 14' (et f. 217 Exc). [E f. 33. F f. 18, G Exc. I t. 1 f. 405. I1 t. 1 f. 18 =
K f. 18. 0 f. 97' Beg.J. — Ed. Allodi e Levi p. 16 n. 8 ex C (cf. p. 250). — Begg. Allodi
Cron. Subl. p. 104 (ut Iohannis X privilegium). PfluglcH. Iter p. 180 n. 60 ex K Federici
Doc. Subl. n. 24. JE. 3363. 3363 a.
Spurium; cf. Egidi 1. c. p. 199.
7 (880?) ian. 1
[Iohannes VIII?] confirmat filum salinae pos. in Liciniana pedica veteri,
derelictum a Leone subdiac. S. R. E., sub censu 2 aur. sol. annualiter per-
solvendo. — Creditae speculationis. Scr. p. m. Leonis scrin. S. R. E. , in
m. ian., ind. 13. Dat. kal. ian. p. m. Gregorii nom custus [l. nomenculatoris]
s. sedis apost.
C f. 98'. [F f 49. I t. 11 f. 303. P t. 1 f. 49 = K f. 53. N p. 318 Exc. 0 f. 98'
Beg.J. — Ed. Allodi e Levi p. 105 n. 63 ex C ut bullam Stephani VIII ad a. 940. — Begg.
PflugkH. Iter p. 200 n. 181 ex K ad a. 1075. Federici, Doc. SubJ. n. 53 (cf n. 196). JL.
f4916a ut Gregorii VII privilegium ad a. 1075.
Cuinam pontifici haec bulla. cuius initium desideratur, tribuenda? Impossi-
bile enim Gregorio VII eam adscribere ; nam formulae longe antiquiores eam ad
saec. saltem X referunt. Praeterea ipsam possessionem salinae in Pedica veteri
alias memoratam invenimus in documentis pluribus saec. X med. ac praecise in
privilegio Leonis VII a. 936 (n. 10), unde colligitur, documentum nostrum ante id
tempus exaratum fuisse. Itaque errant editores Regesti Sublacensis , qui bullam
Stephano VIII a. 940 inscripserunt. Ceterum indictio XIII nos docet, bullam aut
a. 925 (sub Iohanne X) aut 910 (sub Sergio III) aut 895 (sub Formoso) aut 880
(sub Iohanne VIII) datam fuisse; atqui temporibus Iohannis VIII et Hadriani III
occurrunt Leo scriniarius S. R. E. et ipse Gregorius nomenculator; ergo non dubi-
tamus , quin bulla Iohanni ipsi VIII tribuatur. — De hac salina cf. Tomassetti in
Arch. della Soc. Rom. XXIII (1900) 137 sq.; Egidi 1. c. p. 67 not. 3.
*8 (884—85)
Hadrianus III multa concedit tempore Caroli magni imperatoris.
Laud. in D (Muratori Scr. XXIV 953 et Antiq. IV 1061). — Beg. JL. —.
Haec notitia in Chron. Sublacen. immediate sequitur chartulam donationis
a Caesario consule et duce factae (ed. Allodi e Levi p. 11 n. 1), quacum aliquam
relationem habet. Quum vero chartula ipsa spuria plerumque habeatur, notitia
quoque haud satis ficlei meret.
9 926 ian. 18
Iohannes X Leoni abbati etc. : confirmat omnes res et poBsesaiones, sioul
per privilegii paginam Nycolaus pp. (n. f5) confirmavit. — Convcnit npostolica
dignitas. Scr. p. m. Adriani not. reg. et scrin. S. R. E., in m. ian., ind.
gg Latium.
ss. 14. Dat. 15 kal. feb. p. m. Demetrii arcarii s. sedis apost., a. Deo prop.
pont. d. Iohannis ss. pont. et univ. X pp. in sacr. sede b. Petri apost. 12,
in mense et ind. ss. 14.
C f 16'. [E f. 34. F f. 19'. G Exc. I t. i f. 455. I1 t. I f. 20 = K f. 16'. 0 f. 97'
Beg.J. — Edd. Liverani Opp. IV 73 n. 23 ex C. Allodi e Levi p. 18 n. 9 ex C. — Begg.
Galletti Del primicero p. 118. Allodi Cron. Subl. p. 105 ad a. 925. PflugJcH. Iter p. 182
ii. 74 ex K ad ian. 28. Fedcrici Doc. Subl. n. 36. JL. 3569.
Laudatur iu Chrou. Sublac. (Muratori Scr. XXIV 954 et Antiq. IV 1062) ut
bulla Iohannis XI. De re cf. Egidi 1. c. p. 64 sq.
10 936 iul. 11
Leo VII Leoni abbati etc: confirmat pro suggestione Alberici principis
atque omnium Romanorum senatoris res et possessiones, sicuti a Nycolao
(n. f 5) et a Iohanne (n. f6* aut n. 9) vel aliis pontificibus sunt concessae. —
Cum magna dilectione. Scr. p. m. Leonis scrin. S. R. E., in m. iul. et ind.
ss. 9. Dat. 5 id. iul. p. m. Nycolai primicerii ss. apost. sedis, a. Deo prop.
pont. d. Leonis ss. pont. et univ. VI pp. in sacr." sede b. Pctri apost. t , in
mense [et ind. ss. 9].
C f. 47. [E f. 43. F f. 25'. G Exc. 1 1. i f. 462. I1 t. i f. 26 = K f. 30. Np. 55.
0 f. 98 JReg.J. — Edd. Muratori Antiq. VI 201 = Migne C XXXII 1067 n. 2. Liverani
Opp. IV 474 n. 255 ex N ad a. 935. Allodi e Levi p. 46 n. 17 ex C. — Begg. Georgius
Notae ad Baronii Ann. ed. Lucen. XVI 9 ex C. Allodi Cron. Subl. p. 108. BflugTcH. Iter
p. 182 n. 77 ex K. Federici Doc. Subl. n. 44. J. 2753. JL. 3597.
cf. Egidi 1. c. p. 66. 71. In Chron. Sublac. (D) laudantur Leonis VI, VII et
VIII privilegia. Non dubito quin unus sit pontifex, Leo nempe VII.
11 937 aug. 2
Leo VII Leoni abbati etc. : Alberico principe Romanorum petente, concedit
castellum q. v. Sublaco cum omnibus suis pertinentiis. — Cum magna nobis.
Scr. p. m. Lconis scrin. S. R. E., in m. aug. et ind. ss. 10. Dat. 4 non. aug.
p. m. Nicolai primicerii ss. apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. n. Leonis
ss. pont. et univ. VI pp. in sacr. sede b. Pctri apost. 2, in mense et ind.
ss. 10.
C /'. 45'. [E f. 42'. Ff. 28'. I t. i f. 466. J1 t. i f. 29 = K f. 34. N p. 59. 0 f. 98
Beg.J. — Edd. Georgius l. c. XVI 9 Fragm. ex C. Liverani Opp. IV 476 n. 256 ex N.
Allodi e Levi p. 45 n. 16 ex C. — Begg. PfluglcH. Iter p. 183 n. 78 ex K. Federici Doc. S-ubl.
v. 16. J. 2756. JL. 3601.
cf. Egidi 1. c. p. 68 not. 1.
12 938 feb. 9
Leo VII Leoni abbati ctc: interventu Alberici principis atquc omnium
Romanorum senatoris, committit monasterium s. Herasmi situm in Coclio
montc, quod iam elapso tempore congrcgatione servorum Dei nudatum et
solitudini traditum esse constat. — Creditae speculationis. Scr. p. m. Leonis
scrin. S. R. E., in m. feb. et ind. ss. 11. Dat. 5 id. feb. p. m. Nycolai
primicerii
C f. 63. [B s. XIV (III n. 50). E f. 45'. F f. 24'. G Exc. I t. i f. 469. I1 t. i
f. 25 = K f. 35. N p. 61. 0 f. 98 Beg.J. — Edd. Bull. Bom. ed. Cocquelines I 246 n. 3
ex arch. Vat. = Bull. Bom. ed. Taur. I 391 n. 3, = Migne CXXXII 1078 n. 10. Allodi
e Leri p. 63 n. 24 ex C. — Begg. Georgius l. c. XVI 9 ex C. Allodi Cron. Subl. p. 108.
Federici Doc. Subl. n. 48. J. 2761. JL. 3608.
cf. Egidi 1. c. p. 69.
Mon. Sublaeense. gg
13 939 mai. 27
Leo VII Leoni abbati etc: concedit pro restauratione monasterii et sub-
stentatione monachorum massam q. v. Iubenzana et Intermurana cum
omnibus fundis suis. — Cum magna nobis. Scr. p. m. Leonis scrin. S. R. E.
in m. maio et ind. ss. 12. Dat. 6 kal. iun. p. m. Nycolai primicerii ss. apost.
sedis, a. Deo prop. pont. d. n. Leonis ss. pont. et univ. YI pp. in sacr. sede
b. Petri apost. 4, in mense et ind. ss. 12.
C f. 52'. [F f. 29*. G Exc. It.i f. 473. I1 t. i f. 30 = K f. 36'. N p. 40. 0 f. 98
Eeg.J. — Ed. Allodi e Levi p. 52 n. 19 ex C. — Regg. Georgius l. c. XVI 9 ex C. Muratori
Scr. XXIV 947 et Antiq. IV 1056. Allodi Cron. Subl. p. 409. PflugkH. Iter p. 183 n. 79
ex K. Federici Doc. Subl. n. 50. J. 2768. JL. 3615.
cf. Egidi 1. c. p. 7*2. — v. Latium, Patrimonia S. R. E. (Tiburtinum n. 7).
14 939 mat. 29
[Leo VII Leoni abbati etc.]: concedit licentiam consecrationis a qualicum-
que episcopo. — Scr. p. m. Leonis scrin. S. R. E., in m. maio, per ind. 12.
Dat. 4 kal. iun. p. m. Benedicti ep. s. Silvae Candidae eccl. et bibl. s. sedis
apost. , a. Deo prop. pont. d. n. Leonis ss. pont. et univ. VI pp. in sacr.
sede b. Petri apost. a. 4, in m. maio, ind. ss. 12.
C f. 62 (initium deest). — Ed. Allodi e Levi p. 62 n. 23 ex C. — Hegg. Federici Doc.
Subl. n. 51. JL. 3615 a.
*15 (936—39)
Leo VII donat ecclesiam s. Barbarae in territorio Tiburtino.
Laud. in brevi recordationis (ed. AUodi e Levi p. 86 n. 45 ex C f 82'). — Eeg. Federici
Doc. Subl. n. 45. JL. —.
*16 953 mai. 11
Ex praeceptione Agapiti II Iohannes ep. s. eccl. Tiburtinae concedit Leoni
abbati fundos Cantoranum, Buzinianum, s. Felicitatis et Maranum.
C f. 219. [N p. 86]. — Edd. Allodi e Levi p. 251 n. 214 ex C. Bruzza Beg. di Tivoli
p. 140 ex C. — Regg. Giustiniani De' vescovi e de' governatori di Tivoli p. 37. Allodi
Cron. Subl. p. 114. Federici Doc. Subl. n. 65. JL. — .
17 Subiaco 958 mai.
Tohannes XII, residens in mon. Sublacen. cum Marino Polimartien. eccl.
ep. et bibl. s. sedis apost. , Constantino Portuen. et Iohanne Tiburtino ep.
seu Romanorum iudicibus, Georgio secundicerio, Leone protoscriniario aliisque,
praecipit, ut omnes adversarii monasterii ante suam praesentiam veniant, ut
omnia bona monasterio reddant. — Marinus ep. et bibl. S. R. E., Iohannes
ep. s. Tiburtinae eccl., et alii subscr. Ego Leo scrin. et tabcllio urbis Romiic
complevi.
C f. 54. [G Exc. N p. 91]. — Edd. Muratori Anliq. VI 203 = Mignc C XXX III
1019 n. 6. Allodi e Levi p. 54 n. 20 ex C. — Regg. Allodi Cron. Subl. p. 117. Hidnu r
GerichtsurJcunden n. 911. Federici Doc. Subl. n. 70. J. p. 321. JL. I p. 464.
cf. Egidi 1. c. p. 75 not. 2, qui tamen de fidc huius placiti dubital.
18 958 mai. tO
Iohannes XII Leoni abbati etc. : confirmat omnes res et possessiones. — Cuin
piae desiderium. Scr. p. m. Leonis scrin. et not. s. sedis apost., in m. maio,
90 Latium.
ind. B8. 1. Dat. 6 id. mai. p. m. Marini ep. s. Polimartien. eccl. et bibl.
ss. apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. n. Iohannis ss. pont. et univ. X[II] pp.
in sacr. sede b. Petri apost. 3, in mense et ind. ss. 1.
C f. 26' (et f. 217 Exc.). [F f. 21'. G Exc. I t. i f. 445. I1 t. i f. 21 = K f. 12'.
N p. 33. 0 f. 97' Beg.]. — Edd. Muratori Antiq. V 461 = Cassio Mem. di S. Silvia p. 73
Exc., = Migne C XXXIII 1020 n. 7. Liverani Opp. IV 15 n. 5 ex N ad a. 916. Allodi
e Levi p. 27 n. 12 ex C (cf. p. 250). — Begg. Georgius l. c. XVI 87. Allodi Cron. Subl,
p. 104 ut bullam Iohannis X. Federici Doc. Subl. n, 69. J. 2826. JL. 3684.
10 971 mart. 20
Coram praesentia Amizonis ep. s. Tiburtinae eccl. seu Gratiani ducis et
comitis Tiburtini in vice d. Iohannis XIII pp. Leo abbas ss. Cosmae et
Damiani in Cave et Georgius abbas Sublacen. refutant inter se fundos Sam-
buculum et Lucianum.
C f. 193. [N p. 153]. — Edd. Allodi e Levi p. 227 n. 186 ex C. Bruzza Beg. di
Tivoli p. 159 ex C. — Begg. Muratori Antig. V 773. Allodi Cron. Subl. p. 124. Federici
Doc. Subl. n. 102. JL. — .
20 973 nov. 26
BenedictusVI Petro abbati etc: confirmat omnes res et possessiones (ut
in n. 18). — Cum piae desiderium. Scr. p. m. Benedicti scrin. s. sedis
apost. , in m. nov., ind. 2. Dat. 6 kal. dec. p. m. Iohannis Deo amabilis
primicerii ss. apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. n. Benedicti ss. pont. et univ.
VI pp. in sacr. sede b. Petri apost. 1, imp. d. n. Ottone piiss. pp. aug. a Deo
cor. pacif. imp. . . .
C f. 34 (et f. 217 Exc). [E f 36. F f. 34. G Exc. 1 1. i f. 539. Ix t. i f. 34 =
K f. 38. N p. 160 Exc.J. — Ed. Allodi e Levi p. 34 n. 14 ex C (cf. p. 250). — Begg.
Muratori Antiq. V 774 = Migne CXXXV 1084 n. 3. Allodi Cron. Subl p. 125. PflugJcH.
lter p. 184 n. 85 ex K. Federici Doc. Subl. n. 104. J. 2890. JL. 3769.
*21 979 (?) dec.4
Benedictus VII dedicat ecclesiam s. Scholasticae . . Benedicto abbate rogante,
confirmat mon. Sublacen. et roborat pertinentia eius pontificali praecepto.
Tabula marmorca in atrio eccl. s. Scholasticae saec. XII (aut falsa saec. XVI?). —
Kdd. Kircher Hist. Eustachio- Mariana p. 174. G. Marini ap. Mai Scr. vet. novacoll. V 151
i>. l. Marocco Monumenti X 140. Federici p. 398 sq. — Begg. Allodi Cron. Subl. p. 130.
Federici Doc. Subl n. 118. J. 'p. 334. JL. I p. 482.
Benedicti VII privilegium laudatur in D. E. G (Muratori Scr. XXIV 931. 954 et
Antiq. IV 1040. 1062. Allodi Cron. Subl. p. 130). — De re cf. Egidi 1. c. p. 80 ad a. 981.
22 Roma S. Pietro 983 april.
In praesentia Benedicti VII, in basilica b. Petri apost. intro ospitale , in
quo usualis est papae dormiendum, causa inter Benedictum abb. Sublacen.
et Leonem abb. ss. Cosmae et Damiani in Cave super possessionibus alienatis
agitur. Inspectis privilegiis Zachariae (n. 2), Gregorii (n. fl), Nycolai (n. f4)
et Benedicti (n. 20), Leo abbas cuncta loca refutat. — Ego Bcnedictus s. cath.
et apost. [eccl.| VII praesul. Subscr. 0 ep. et card., aliique. Ego Benedictus
scrin. S. R. E. complevi.
C f. 191. [I ' t. ii f. 39. L. N p. 191]. — Edd, Muratori Antiq. I 379 = Migne
CXXXVII 346 n.25. Allodi e Levi p.225 n. 185 ex C. Bruzza Beg. di Tivoli p. 155
ex C. — Begg. Georgius l c. XVI 226. Allodi Cron. Subl. p. 132. Hubner Gerichtsurkwnden
n. 1047. Federici Doc. Subl. n. 123. J. p. 330. JL. I p. 483.
Mon. Sublacense. 91
23 997 iun. 28
Gregorius V Petro abbatietc. : confirmat omnes res et possessiones, sicuti
monasterium temporibus Gregorii (n. fl) et Zachariae (n. 2) [et Nycolai
(n. f5)] detinuit. — Si semper sunt. Scr. p. m. Benedicti scrin. S. R. E.,
in m. [iun.] et ind. 10. Dat. 4 kal. iul. p. m. Iohannis ep. s. Albanen. eccl.
et bibl. ss. et apost. sedis, a. Deo prop. d. Gregorii ss. pont. et univ. pp.
in sacr. sede b. Petri apost. a. 1, ind. ss. 10.
C f. 30' (et f. 217' Exc). [E f. 24. F f. 10. G Exc. I t. i f 336. I1 t. i f.10 =
K f. 8. N p. 4, omnes ut privilegium Gregorii IV. 0 f. 97' Eeg.J. — Edd. Muratori
Antiq. I 943 = Migne C XXXVII 915 n. 10. Bull. Rom. ed. Cocquelines I 172 n. 1 ad
a. 832 ex arch. Vat. = Bull. Rom. ed. Taur. I 274 n. 1. Allodi e Levi p. 31 n. 63 ex C
(cf. p. 250). — Regg. Georgius l. c. XVI 349 ex C. Hofler Die deutschen Papste I 329
n. 10. Allodi Cron. Subl p. 97 ad a. 828. Federici Doc. Subl. n. 145. J. 2966. JL. 3877.
cf. Egidi 1. c. p. 78.
24 1005 iul. 21
Iohannes XVIII Stephano abbati etc: roborat antiquum ac rationabilem
morem ex praecepto regulae b. Benedicti persistentem eique confirmat mona-
sterium cum omnibus suis rebus et possessionibus. — Sanctae sedis apostolicae.
Scr. p. m. Benedicti reg. not. et scrin. S. R. E., in mense et ind. ss. 3. Dat.
12 kal. aug. p. m. Gregorii s. Ostien. eccl. et bibl. s. sedis apost. , a. Deo
prop. pont. d. Iohannis ss. pont. et univ. VII pp. in sacr. sede b. Petri
apost. 2, in m. nov., ind. ss. 3.
C f. 19 (et f. 217* Exc). [B a. 1473 (III n. 43). E f. 20 Fragm. F f. 3'. G Exc.
1 1. i f. 34. I1 t. i f. 4; t. ii f.2' = K f 21. N p. 1. 0 f 97' Reg., omnes ut privilegium
lohannis VII]. — Ed. AUodi e Levi p. 20 n. 10 ex C (cf. p. 250). — Begg. Georgius
l. c. XVI 431 = Migne CXXXIX 1481 n. 4. Corvisieri in II Buonarroti V (1870) 74 not.
ut lohannis VII bullam. Allodi Cron. Sabl. p. 96 ad a. 706. PflugkH. Iter p. 803 n. 1009
ex K. Seghetti Tuscolo e Frascati p. 112 not. Federici Doc. Subl. n. 156. J. 3018. JL. 3945.
cf. Egidi 1. c. p. 57. 86.
25 1015 sept.
Benedictus VIII Iohanni abbati etc. : confirmat omnes res et possessiones
(ut in n. 24). — Sanctae sedis apostolicae. Scr. p. m. Benedicti not. et
scrin. S. R. E., in m. sept., ind. ss. 14.
C f 38' (et f. 217' Exc). [E f 38. F f. 38. G Exc. N p. 279. 0 f. 98' Reg.J. —
Ed. Allodi e Levi p. 38 n. 15 ex C (cf. p. 250). — Regg. Muratori Scr. XXIV 954 et
Antiq. IV 1062. Allodi Cron. Subl. p. 145. 146. Seghetti Tuscolo e Frascati p. 112 not.
Federici Doc. Subl. n. 164. JL. 4007 a.
*26 1030 mai. 28
Ex praeceptione Iohannis XIX lohannes ep. s. eccl. Tiburtinae concedit
per emphiteusim Benedicto abbati fundos Cantoranum, Bulzilianum, s. Felici-
tatis et Maranum.
C f. 219. [N p. 281} . — Edd, Cappelletti VI 665. Allodi c Levi p. 269 />• 215. lh
Reg. di Tivoli p. 143. — Regg. Giustiniani De' vescovi di Tivoli p. 39. Crocchiante V istonu
delle chiese di Tivoli p. 84. Allodi Cron. Subl p. 150. Federici Doc. Subl. n, 175. JL. — .
cf. n. 16.
90 I/tttium.
*27 Latcrano (1050 mai.)
[In praesentia?] Leonis IX, in palatio Lateranen. , residentibus Umberto
archiep. s. Rufinae, Alinardo Lugdunen. archiep. nec non Hugone Besontien.
archiep. et Petro diac. cancellario eiusque fratre Andrea iudice, causa inter
Umbertum abb. et Petrum abb. s. Mariae de monte Aventino super ecclesia
s. Mariae in Surisco agitur.
C f. 211. — Ed. Allodi e Levi p. 245 n. 203 ex C. — Eegg. Allodi Cron. Subl. p. 160.
Federici Doc. Subl n. 188 ad a. 1051. JL. — .
Quia constat, Petrum diac. cancellarium iam m. octob. a. 1050 obiisse, non
dubium est, quin haec refutatio facta sit tempore concilii Romani a. 1050, in quo
adfuerunt Humbertus tunc archiep. Siciliensis, Halinardus Lugduncnsis et Hugo
Vcsontiensis archiepiscopi (cf. JL. 4219).
*28 Subiaco (1050?)
Leo IX, Attone abbate deposito, inito concilio, ordinat Umbertum abbatem.
Sublacenses ad se convocat in monasterio, quorum ct requirens monumenta
chartarum. notat falsissima et ex magna parte ante se igne cremari iubet.
Laud. in D (Muratori Scr. XXIV 032 et Antiq. IV 1041). — Eegg. J. p. 374. JL.
1 p. 541 ad 1051 oct.
Sed Humbertum abbatem iam 1050 mai. institutum fuisse, mihi persuasum
habeo (cf. u. 27). Aliter Egidi 1. c. p. 87 not. 1. — In memoriam revocamus gravem
disputationcm litterariam ex hac notitia.originem duxisse, de qua cf. Egidi 1. c.
29 1051 oct. 31
L e o IX ecclesiae b. Benedicti q. pon. in Sublaco etc. : confirmat omnia
quaecumque umquam a Christi fidelibus concessa sunt vel nunc possidet vel
in posterum possidebit. - - Per quem mona . . . Dat. 2 kal. nov. p. m. Frede-
rici diac. et s. apost. sedis canc. vice d. Herimanni archicanc. et Colonien.
Mirhiep., a. d. Leonis VIIII pp. 3, ind. ss. 5.
Cf. 55' (ct f. 217' Exc). [D Exc. F f. 43'. G Exc. 1 1. u f. 227. I1 t. j f. 44 =
K f.43'. Np.307. O f. 98' Meg.J. — Edd. Muratori Scr. XXIV 954 et Antiq. IV 1062
ex D = Migne CXLHI 678 n. 61. Allodi e Levi p. 55 n.21 e.v C (cf. p. 250). — Regg.
llofler II 376. Allodi Cron. Subl. p. 159. PfluglcH. Iter p. 188 n. 108 ex K ad nov. 31.
Scghetti Tusccio e Frascati p. 112 not. Federici Doc. Subl. n. 187. J. 3240. JL. 4263.
cf. Egidi I. c. p. 87 et inscriptionem factam ab Humberto abbate, ubi breviter
adnotavit quac continentur in praecepto (v. tabulam apud Marocco Monumenti X
141; Bonamore p. 187; Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. IX 74; Allodi Cron.
Subl. p. 41; Egidi p. 88; Federici p. 400).
f*3Q Subiaco 1051 (oct. 31)
L e o IX concedit cunctis Christi fidelibus sacrum s. Benedicti specum devote
visitantibus in festo s. Gregorii M. (mart. 12) indulgentiam annorum 7 totidem-
que quarantenarum, item in festo s. Nicolai (dec. 6) annos 3 totidemque qua-
rantenas et similiter in festo s. Romani abbatis (feb. 28) annos 9 totidemque
quarantenas.
Laud. a Mirtio in Clvrou. Sitbl. (ed. Allodi p. 416) ex vetustis manmcriptis fmt/ris
lohannis de Aragouia monachi mcri spccux, (jui has indulgentias ex antiquissimo parvoque
eiusdem loci psalterio, in quo ob multam vetusiatem taliter evanuerant, quod vix legibiles
essent, se descripsisse fatetur sub a. 1387 feb. 27. — Reg. Bini p. 41. JL. — .
Spurium.
Mon. Sublacense. 93
*31 (1068?)
Alexander II, accito Hildebrando archidiac, decernit et postea confirmat,
quod Sublacenses, si umquam faciunt conspirationes vel coniurationes contra
abbatem vel monasterium vel monachos, sint excommunicati, et nullus liceat
eos absolvere, nisi solus papa.
Laud. in D (Muratori Scr. XXIV 933 et Antiq. IV 1043). — Reg. JL. — .
cf. Allodi Cron. Subl. p. 166 sq.; Egidi 1. c. p. 91.
*32 (1061—73)
Alexander II destinatis commissariis apostolicis praecipit, ut Adam ep.
Tiburtinum et Iohannem abb. Sublacensem super iurisdictione castri Girani
(Gerano) litigantes ad concordiam conciliare studeant.
Laud. in G (Giustiniani De' vescovi di Tivoli p. 41. Cappelktti VI 668. Allodi Cron.
Subl p. 176). — Beg. JL. —.
Puto notitiam hanc ex errata factorum narratione provenisse, quae referuntur
in documento ap. Allodi e Levi p. 88 11. 48.
*33 (1073—85)
Gregorius VII definit, ut Iohannes abbas medietatem castri Girani ab
Adam ep. Tiburtino concedente pro s. Laurentio teneat et custodiat. Nuntii
papae (Benedictus iudex s. Lat. pal. et Iohannes Berardi) decernunt, ut castrum
Colle Marim ab abbate aedificatum diruatur, episcopo abbati impensa restituente.
Laud. in n. 34. — Reg. JL. — .
*34 (1073—85)
Gregorius VII post reversionem dictorum nuntiorum (n. 33) decernit, ut
castrum Colle Marini non destruatur, sed abbas eum teneat solummodo cum
turre. Et coram praesentia papae constituitur, ut abbas eiusque successores
roccam Girani perpetualiter teneant, consentiente ep. Tiburtino.
C f. 84'. [N p. 321]. — Ed. Allodi e Leri p. 88 n, 48 ex C. — Beg. Federici Doc.
Subl n. 196 ad a. 1075 ian. 1. JL. — .
Gregorii VII privilegium JL. f4916a minime exstitisse constat; cf. n. 7.
*35 (1099—1109)
Paschalis II, a Iohanne abbate per litteras rogatus, mittit trevanum suum
nomine Cetulum (Lentulum s. pal. auditorem G), qui Bertrahimo ex apost.
auctoritate praecipiat, ut sine mora castrum q. d. Giranum (Grrano) et
castrum Ceretum (Cerrcto) s. Benedicto reddat.
Laud. in D. G (Muratori Scr. XXIV 941 et Antiq. IV 1050; cf. Ducange s. r.
Trevanus. AUodi Cron. Subl. p. 211 ad a. 1112). — Reg. JL. —.
*36 (1099-1109)
Paschalis II, a Iohanne abbate per litteras rogatus, praecipit Trevenaibus,
ut castrum Genna ei reddant.
Laud. in D. G (Muratori Scr. XXIV 941 et Antiq. IV 1050. ATlodl Orm. SlM.
p. 213). — Reg. JL. —.
cf. Rambaldi iudicis s. pal. iudicatum a. 1116 sept 24 (ed. Allodi e Levi
p. 250 n. 212. Reg. Federici Doc. Subl. n. 211).
94 Latium.
*37 Suoiaco 1109 aug. 28
Paschalis II dedicat in specu altare in honorem s. Benedicti et s. Mauri
(5 kal. sept.).
Laud. in D. G (Muratori Scr. XXIV 940 et Antiq. IV 1049. Allodi Cron. Subl.
p. -224). — Begg. J. p. 499. JL. I p. 738.
Mirtius (Allodi p. 297) alio loco iterum loquitur de consecratioue altaris in
specu per Paschalem II, sed rem ad a. 1116 refert.
*38 Tarano 1109 sept. 7
Paschalis II (cum esset in territorio Sabinensi iuxta castellum Taranum)
committit Iohanni abbati oppida Pontie et Effides, sicut commiserat alias
terras Campaniae, ita ut hereditas, quae ibidem est, monasterio Sublacen.
salva permaneat: cetera custodiantur ad ius b. Petri. Et per ferulam in-
vestit abbatem. — Actum est ind. 2, a. inc. d. 1109, pont. a. 10; 7 id. sept.
Albinus lib. X c. 66 ex registro Paschalis 11 lib. XII c. 3. Cencius c. 131. — Edd.
Muratori Antiq. I 619. Fabre -Duchesne I 407. — Begg. J. p. 499. JL. I p. 738.
cf. n. 40 et Chron. Sublacen. (Muratori Scr. XXIV 939 et Antiq. IV 1049).
39 Laterano 1114 april. 11
Paschalis II Iohanni abbatietc. : confirmat possessiones propriis nominibus
expressas et concedit monachis facultatem, ut ad ecclesias dedicandas aut
clericos ordinandos vel a sese episcopum accipiant vel quem maluerint adeant,
nec non et ius liberae electionis. — Glorificantes me. Scr. p. m. Rainerii
scrin. reg. et not. s. pal. Ego Paschalis etc. Dat. Lat. p. m. Iohannis
S. R. E. diac. card. ac bibl., 3 id. april., ind. 7, inc. d. a. 1115, pont. quoque
d. Paschalis II pp. a. 15.
B s. XII (I n. 1). [Bl s. XVI (V n. 40). D. E f. 72' et f. 141'. F f. 50. H. I
t. iii f. 54. I1 t. i f. 50. 0 f. 98' Beg.]. — Edd. Muratori Scr. XXIV 949 et Antiq. IV
1058 ex D = Cassio Mem. di S. Silvia p. 85 Exc, = Fea Considerazioni p. 48 Exc, =
Migne CLXIIl 345 n. 382. — Begg. Federiei Doc. Subl. n. 210. J. 4728. JL. 6377.
40 Anagni 1117 aug. 24
Paschalis II Iohanni abbati etc. : confirmat Afilem et Pontiam cum ecclesiis,
sicut in Benedicti ducis et consulis oblatione (a. 952 mai. 24 ed. Allodi e Levi
p. 236 n. 195) et in Benedicti VI (n. 20) et Iohannis X (l. XII ; n. 18) muni-
minibus continetur. — Cum universis sanctae. Ego Paschalis etc. Dat. Ana-
gniae p. m. Grisogoni S. R. E. diac. card. agentis vices d. Iohannis canc,
9 kal. sept. , ind. 10, a. d. inc. 1117, pont. autem d. Paschalis II pp. a. 19.
A (I n. 2). [Bl s. XII (I n. 1). B2 a. 1346 (III n. 33). F f. 52'. G Exc O f. 98'
Beg.J. — Edd. Margarini Bull. Cas. II 131 n. 141 = Migne CLXIII 424 n. 500. — Begg.
Muratori Scr. XXIV 941 et Antiq. IV 1049. Allodi Cron. Subl. p. 225. FflugkH. Iter
p. 214 n. 265. SeghHti p. 112 not. Federici Doc SiM. n. 212. J. 4845. JL. 6560.
*41 (1143)
Jnnocentius II (cum in infirmitatem decidisset et in extremo vitae ageretur)
mittit et restitui facit Bubaranum et Apollonium a Tiburtinis possessum
itemque omnia circumadiacentia, quae iuris erant s. Benedicti atque ab eo
iniuste alienata.
Laud. in D. G (Muratori Scr. XXIV 943 et Antiq. IV 1052. Allodi Cron. Sitbl.
p. 237). — Beg. JL. — .
Mon. Sublacense. 95
*42 (1152?)
Eugenius III monachis Sublacen. rescribit, ut Simoni abbati in omnibus
parere debeant.
Laud. in G (ATlodi Cron. Subl. p. 248 ad a. 1152). — Reg. JL. — .
Simonem abbatem iam a. 1149 electum fuisse, narrant Annales Sublacenses
(Mon. Germ. Scr. XIX 274); cf. etiam Egidi 1. c. p. 106. — Praeterea Mirtius scribit
(Allodi 1. c. p. 247), Eugenium III Chelidoniam virginem in catalogo sanctarum
virginum retulisse. Hoc vero impossibile est; immo ipse Mirtius alias (Allodi 1. c.
p. 312) asserit, id ab Innocentio IV factum esse; cf. Vitam s. Chelidoniae in Acta
SS.VI oct. 13; C. Merkel Un mazzetto di legende Sublacensi (Roma 1895); W. Gnandt
Vita s. Cleridoniae virg. (Innsbruck 1902).
*43 (1154—57)
Hadrianus IV praecipit abbati, ut Philippum (de Marano) invasorem de
abbatia expellat.
Laud. in n. 48. — Reg. JL. — .
*44 (1159)
Alexander III Simoni abbati committit vices suas cum amplissima potestate
eumque instituit totius comitatus Campaniae rectorem et in spiritualibus suum
vicarium cum honoribus, oneribus et redditibus consuetis et deputat eum
causarum omnium cognitorem et executorem.
Laud. in G (Allodi Gron. Subl. p. 250). — Reg. JL. — .
Mirtium hic quoque in errorem incidisse, hoc decretum Alexandro III attri-
buentem, facile est, quia iam a. 1158 sept. 28 Simonem diac. card. s. Mariae in
Domnica et Sublacensem abbatem, tunc Campaniae comitem, nominatum
invenimus in instrumento apud Cencium c. 346 (Fabre-Duchesne I 588), ex quo
patet, iam Hadrianum IV a. 1158 Simoni vices suas in Campania commisisse.
*45 (1159 ex.— 1160 in.)
Alexander III Bernardo Portuen., Iohanni Segnin. et Nauclerio Anagnin.
epp. committit causam inter Simonem abbatem et dominos Trebenses super
iurisdictione Collis altuli, Gennae et Montis Porcarii.
Laud. in arbitrio eorundem episcoporum a. 1160 april. 28 (ed. Allodi Cron. Subl.
p. 251 ex 07\ (Anagni Arcli. capitolare) et ex cop. a. 1473 (Subiaco Arcli. abbaziale). — Regg.
Acta s. Magni p. 144. Federici Doc. Subl. n. 217. JIj. — .
*46 (1159 ex.— 1160 in.)
In praesentia Alexandri III, assidentibus sibi Ubaldo Hostien. ep., Alberto
presb. card. tit. s. Laurentii in Lucina, Iacinto diac. card. s. Mariae in Cos-
mydin, hoc arbitrium (cf. n. 45) collaudatur.
Laud. ut supra n. 45. — Reg. JL. — .
*47 (1161 oct. 25)
De mandato Alexandri III conventio et amicabilis compositio initur tnter
Simonem abbatem et Beraldum yconomum monasterii Sublacen. ex una atque
Iohannem sindicum universitatis de Trebis ex altera parte.
v. chartam a. 1161 oct. 25 (XXVI 2a). — Ed. Allodi Cron. Subl. p. 255. — Reg. Fnlmr,
Doc. Subl. n. 218. JJj. — .
9(> Latium.
48 (1176)
Sublacensis ecclesia, Romanae ecclesiae filia, nimis afflicta et dilacerata (ad
Alexandrum III) conqueritur contra Philippum (de Marano) invasorem
castrorum Pontiae et Effide.
B s. XII (In. 1). — Ed, Allodi Oron. Subl p. 242 not. 1 ex B (cf p. 241 ad a. 1152).
— Beg. Federici Doe. Subl. n. 250 a. JL. — .
cf. n. 49.
49 Anagni 1176 iul. 11
Alexander III nobilibus viris Philippo de Marano et R(ainaldo) et B(artho-
lomaeo) filiis eius: confirmat compositionem in sua praesentia factam inter
eos et abbatem ac fratres Sublacen. super Genna (Ienne) et feodo lohannis
Rolandi. — Cum inter vos. Ego Alexander etc. Subscr. 13 card. Dat.
Anagn. p. m. Gratiani S. R. E. subdiac. et not., 5 id. iul., ind. 9, inc. d.
a. 1176, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 17.
A (I n. 3). [Insert. in bullam Alexandri IV a. 1257 mart. 9 Or. (I n. 63) [B1] et in
btdlam Alexandri IV a. 1260 sept. 9 Or. (I n. 79) et Beg. Alexandri IV a. VII n. 28 Paris
Bibl. nat. cod. lat. 4038 B [B°-J. F f. 53 (ex A) et f. 101' (ex B1). G Exc. H (ex A
ct B1'2). 1 1. ui f. 373 (ex A); t. v f 85 (ex B*). I1 t. i f 53 (ex A) ; t. n f 113 (ex B)
= K f 72. 0 f 98' Beg.J. — Begg. Delisle in Bibl. de Vecole des chartcs XXXVIII
(1877) 110 n. 28 ex B2. Allodi Oron. Subl. p. 270. 319. Pflughll. Iter p. 280 n. 661 ex A
et n. 662 e:c K. Federici Doc. Subl. n. 221. JL. 12724 et 12725.
cf. Egidi 1. c. p. 107 et Innocentii IV bullam a. 1243 aug. 8 (Berger Les registres
(Vlnnocent TV t. I 15 n. 50).
50 Tusculanum 1179 ian. 30
Alexander III Symoni abbati et capitulo Sublacen. : concedit castrum
Roiate et Roccam siccam, quae ad ius et dominium Romanae ecclesiae
spectant, salvo iure Petri de Raone. — Cum iam pridem. Dat. Tusculan.
p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 3 kal. feb., ind. 12, inc. d.
a. 1178, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 20.
Insert. in btdlam Gregorii IX a. 1227 aug. 26 Potthast Beg. 8015 Or. (I n. 22). [F
f 74. G Exc. II. I t. iv f 270. 0 f 99 Beg. ad 1178 feb. 3J. — Ed. Liverani Spicil
Liberianum p. 650 n. 11. — Begg. Allodi Oron. Sidrt. p. 272 ad a. 1178. Federici Doc. Subl.
n. 222. JL. 13286.
cf. Egidi 1. c. ]). 107.
r>l Tusculanum (1171—80) oct. 15
Alexander III fratribus s. Benedicti Sublacen.: concedit, ut, si quando
Symonem abbatem eiusque successores bona monasterii dilapidare viderint,
ad sedem apost. reclamandi facultatem habeant, neque abbati liceat aliquem
fratrum in compedibus ponere. — lustis petentium desideriis. Dat. Tusculan.
id. oct.
A (I n. 4). [F f 54. G Exc. H. 0 f 99 Beg.J. — Edd. Margarini Bull. Cas. II
195 n. 192 ad a. 1178 = Bidl. Bom. ed. Cocquelines II 415 n. 50 ad a. 1170 = Bull. Bom.
ed. Taur. 11 742 n. 50, = Mignc OO 1263 n. 1452. — Begg. Allodi Cron. Subl. p. 271 «d
a. 1176. Fcderici Doc. Subl v. 220. J. S775. JL. 13585.
r-f. Egidi 1. c. i). 107.
52 (1170-81)
Alexander III presbyteris Pontii et Asilii (l. Pontiae et Afidae): mandat,
quatenus 4 feria proxime sequentis hebdomadae se apost. conspectui prae-
Mon. Sublacense. 97
sentent, cum in causa, quae vertitur inter Praenestin. ep. et Sublacen. abbatem,
sit testimonium eorum necessarium.
v. Palestrina, Ponza-Affile n. 1.
*53 (1159—81)
Alexander III statuit, ut mortualia et decimationes ad monasterium defe-
rantur et tam molendina quam piscationes et cetera, quae illicite data esse
noscuntur, ad usum fratrum et utilitatem monasterii revocentur.
Laud. in n. 59. — Reg. JL. — .
54 (1159—81?)
[Alexander III?] ep. et capitulo Soran. : mandat, quatenus ecclesiam
s. Pauli sitam in Yalle Sorana abbati Sublacen. restituant vel coram Yerulano
ep. iustitiae plenitudinem exhibeant. — Expositum nobis est.
Membranula in fwma concepti, vulgo minuta , insuta in C ad fol. 26'. — Edd. Atlodi
e Levi p. 27 n. 11 (saec. XIII). Gott. Nachr. 1901 p. 223 n. 8. Facs. Arch. paleogr. ital. II
tab. 19. — Reg. Federici Doc. Subl. n. 243. JL. — .
cf. Kehr in Quellen und Forschungen VII (1904) 9. — De eccl. s. Pauli pos.
prope Vallem Soranam in territorio Marsicano cf. Chron. Sublac. (Muratori Scr.
XXIV 939 et Antiq. IV 1048).
*55 (1159—81?)
[Alexander III?] Yerulano ep.: mandat, ut causam (n. 54) audiat et iustitia
mediante decernat.
Laud. in n. 54. — Reg. JL. — .
*56 (1181)
Lucius III committit Gratiano ss. Cosmae et Damiani diac. card. contro-
versiam inter Paulum ep. Praenestinum et Symonem abb. Sublacen. de iure
parochiali in duobus castellis Pontiae et Affidae.
v. Palestrina, Episc. n. 5.
*57 (1181)
Lucius III confirmat compositionem inter Paulum ep. Praenestinum et
Symonem abb. Sublacen. de eadem causa factam a. 1181.
v. Palestrina, Episc. n. 6.
58 Velletri 1182 dec. 3
Lucius III Simoni abbati et capitulo Sublacen.: confirmat Alexandri III
rescriptum (n. 50). — Ex scripto felicis. Ego Lucius etc. Subscr. 7 card.
Dat. Yelletr. p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 3 non. dec, ind. I,
inc. d. a. 1182, pont. v. d. Lucii pp. III a. 2.
A (I n. 6). [F f. 54'. G Exc. H. I t. 111 f. 436. I1 f. 34 = K f. 74. M. 0 f. 99
Reg.J. — Ed. Gbtt. Nachr. 1901 p. 226 n. 11 ex A. — Regg. Allodi Oron. Subl p. 273.
PflugTcH. Iter p. 295 n. 758 (ex transsumpto a. 1343, quod minime reperitur). Federici
Doc. Subl n. 225. JL. 14710.
59 Segni (1183) iun. 30
Lucius III capitulo Sublacen.: Riccardo subdiac. praesentante Alexandri III
scriptum authenticum (n. 53), ad eius exemplar statnit, ut mortualia et deci-
mationes ad monasterium deferantur etc. Mandat, quatenus ad supradicta
omnia revocanda abbati viriliter adsistant. — Ea quae ab. Dat. Sigmae
2 kal. iul.
7
Kehr, Italia pontificia II.
98 Latium.
A (I n, 5). [F f. 70. G Exc. I t. iii f. 433. I1 f. 70. M. 0 f. 99 Reg.J. — Ed.
Gott. Nachr. 1901 p. 227 n. 12 cx A. — Regg. Allodi Cron. Subl p. 273 ad a. 1182. PflugJcH.
Iter p. 298 n. 773 ex A. Fedaici Doc. Subl. n. 226. JL. 14894.
cf. Egidi 1. c. p. 107 not. 7.
*60 (1181—83)
[Lucius III] committit Miloui ep. Tiburtino causam inter monasterium
Sublacen. et Riccardum de Arsula super castris Arsula (Arsoli) et utroque
Rubiano (Bovicmo) et s. Maria Velletri.
Laud. in charta a. 1183 nov. (ed. Allodi e Levi p. 206 n. 158). — Regg. Giustiniani
De> vescovi e de' governatori di Tivoli p. 45. Crocchiante LHstoria delle chiese di Tivoli
p>. 87. JL. — .
cf. n. 61. 62.
*61 (1181—83)
[Lucius III] evocat S(imonem) abbatem ante suam praesentiam, ut Riccardo
de Arsula super eius querimonia respondeat.
Laud. in n. 62. — Reg. JL. — .
62 (1181—83)
[Lucius III] nobili viro R(iccardo) Arsule: mandat, quatenus in proximo
festo s. Nicolai (dec. 6) ad suam praesentiam accedat, exhibiturus S(imoni)
abbati Sublacen. super quaestione castrorum (n. 60). — Cum fuisses nobis.
Insert. chartae a. 1183 nov.: C f. 173'. — Edd. Allodi Cron. Subl. p.273. Allodi e Leri
p. 206 n. 158 ex C. — Regg. Muratori Scr. XXIV 947 et Antiq. IV 1056. Federici Doc.
Subl n. 227. JL. — .
63 Laterano 1189 april. 20
Clemens III Beraldo abbati etc: suscipit monasterium, quod b. Petri iuris
exsistit, sub apost. protectione, statuens, ut ordo monasticus secundum
b. Benedicti regulam semper observetur; confirmat possessiones propriis
expressas vocabulis et iura (ut in n. 39). — Quamvis universarum ecclesiarum.
Ego Clemens etc. Subscr. 9 card. Dat. Lat. p. m. Moysi S. R. E. subdiac.
vicem agentis cancellarii, 12 kal. maii, ind. 7, inc. d. a. 1189, pont. v. d.
Clementis pp. III a. 2.
A (I n. 7). [B a. 1343 feb. 6 (III n. 32). F f. 55'. G Exc. 0 f. 99 Reg.J. — Edd.
Margarini Bull. Cas. II 218 n. 212 — Bull. Rom. ed. Cocquelines III 36 n. 10 = Bull. JRom.
ed. Tawr. III 63 n. 10, = Fea Considerazioni sul disastro accaduto a Tivoli p. 48 Fragm.,
= Migne CCIV 1432 n. 117. — Iiegg. Atlodi Cron. Subl. p. 276. Seghetli Tuscolo e Frascati
p. 112 not. Federici Doc. Subl. n. 229. J. 10145. JL. 16403.
Laudatur quoque in privilegiis Honorii III a. 1217 iuu. 20 et Gregorii IX
• a. 1230 sept. 28 Potthast Reg. 5564. 8619.
64 Laterano 1192 april. (29)
Celestinus III nobilibus viris dominis de Civitella: mandat, ut R(omano)
abbati et fratribus Sublacen. roccam s. Stephani (Bocca San Stefano) contra
iustitiam eis ablatam reddant vel in proximo festo ascensionis Domini (mai. 14)
apost. se conspectui praesentent. — Dilectorum filiorum R. Dat. Lat. [3] kal.
niiii. pont. n. a. 2.
Jl 8. XII ex. insut. in C ad fol. 1. — Edd. Casimiro Mem. istor. delle chiese dei frati
Mmori * p. 72 (kal. mai.); 2 p. 114. Allodi Cron. Subl. p. 277 (kal. mai). Allodi e Levi
p. 4 n. 2 ex B. — Begg. Federici Doc. Subl. n. 230. JL. 16860 a.
Universitas Sublacensis — Arsoli. 99
Universitas Sublacensis.
Documenta desiderantur ; quae enim de oppido Sublacensi cognoscimus,
ea monasterio s. Benedicti et s. Scholasticae debemus. In memoriam revo-
camus, disputationem olim litterariam ex notitia n. 1 originem duxisse (cf.
Egidi in I monasteri di Subiaco I 4).
*1 Subiaco (1050?)
Leo IX Sublacenses ad se convocat in monasterio, quorum et requirens
monumenta chartarum, notat falsissima et ex magna parte ante se igne
cremari iubet.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 28.
*2 (1068?)
Alexander II decernit et postea coniirmat, quod Sublacenses, si umquam
faciunt conspirationes vel coniurationes contra abbatem vel monasterium vel
monachos, sint excommunicati, et nullus liceat eos absolvere, nisi solus papa.
v. Subiaco, Mon. s. Beneclicti et s. Scholasticae n. 31.
Arsoli.
(Arzula. Arsule)
Documenta, quae ad dominos de Arsula spectant, ex archivo Sublacensi
sumpsimus. — De loco cf. Marocco Monumenti XI 161 sq. ; Nibby Analisi
2I 258 sq.; Moroni Dizionario LXXVI 11 sq.
*1 t (996—999)
Gregorius Y concedit per praeceptum Rainaldo comiti, filio Berardi comitis,
castellum q. v. Arzula et castellum q. v. Rubianu (Roviano) simulque et
castellum q. v. Anticulu (Anticoli) cum omnibus eorum pertinentiis.
Laud. in charta Bainaldi comitis a. 1000 feb. in Reg. Sublacen. s. XII f. 198' (ed.
Allodi e Levi p. 224 n. 184). — Regg. Muratori Antiq. V 773. Allodi Cron. Subl p. 141.
Federici Doc. Subl. n. 148. JL. — .
Ipsum praeceptum, quod Rainaldus comes a Gregorio V acquisiverat , se uua
cum castris dimittere Petro abbati Sublacen. declarat; sed documentum periit.
*2 (1181—83)
[Lucius III] committit Miloni ep. Tiburtino causam inter monasterinm
Sublacen. et Riccardum de Arsula super castris Arsula et utroquc Rubiano
et s. Maria Yelletri.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 60. — In Mirtii Chron.
Snblacen. pluribus locis illius Riccardi „Arsulae reguli" mentio fit.
*3 (1181—83)
[Lucius III] evocat S(imonem) abbatem Sublacen. ante suam praesentiam, ut
Riccardo dc Arsula super eius querimonia respondeat.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 61.
:
Iihi Latium.
4 (1181—83)
[Lucius III] nobili viro R(iccardo) Arsule: mandat, quatenus in proximo
festo s. Nicolai ad suam praesentiam accedat, exhibiturus S(imoni) abbati
Sublacen. super quaestione castrorum.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 62.
Marano.
( Maranum )
Iam saec. XII in. (a. 1109?) Ildemundus (an idem, quem Gregorius VII
a. 1081 feb. in concilio Romano anathematizavit?) eiusque filius Philippus
iuraverunt lohanni archidiacono et abbati Sublacen. fidelitatem, recogno-
scentes se tenere a s. Benedicto castella Afile et Pontia (Reg. Sublacen. ed.
Allodi e Levi p. 246 n. 206 ; cf. etiam p. 8). Contra Philippum, qui Simonem
abbatem aliquando in custodia tenuerat, monachi Sublacenses libellum sup-
plicem ad Alexandrum III, ut puto, obtulerunt (v. Subiaco, Mon. s. Benedicti
et s. Scholasticae n. 48), enumerantes iniurias, quas ab eo passi fuerant.
Tandem a. 1176 compositio inter monasterium Sublacen. et Philippum eiusque
filios facta est (n. 2). Iste Philippus, quem Sublacenses omnis malitiae et
perfidiae plenum et nequissimum dicunt, fuit proavus Rainaldi S. R. E. card.
ep. Ostien. et Velitren. , qui postea Alexander IV«fuit. Hic conventionem
supradictam confirmans, constituit castrum Gennae ad Rainaldum et Iohannem
nepotes suos spectare (a. 1260 sept. 9).
Ex Chron. Sublacen. auctore Mirtio comperimus, Philippi fratres fuisse
Oddonem (Allodi p. 224), Rainaldum abbatem adulterinum Sublacen. (p. 266),
et Randisium (p. 269).
Documenta, quae sequuntur, ex archivo Sublacensi hausimus.
*1 (1154—57)
Hadrianus IV praecipit abbati Sublacen., ut Philippum (de Marano) in-
vasorem de abbatia expellat.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 43.
2 Anagni 1176 iul. 11
Alexander III nobilibus viris Philippo de Marano et R(ainaldo) et B(artho-
lomaeo) filiis cius: confirmat compositionem in sua praesentia factam inter
eos et monasterium Sublacen. super Genna et feodo Iohannis Rolandi.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 49.
VELLETRI
(Velitrae. Yelletrae)
Ascanio Landi Compendio delle cose di Veletri, ms. s. XVII, Velletri Bibl. capi-
tolare. — Gius. Bassi (Gius. Lauro) Descrittione della citta di Veletri l (In Roma 1631);
2 (Velletri 1884). — Bolle papali ed altri documenti medioevali riguardanti la citta di
Velletri (Velitris. Isola 1640. Non vidi). — Ughelli * I 57 sq.; 2I41sq. — Bonaventura
Theuli Teatro historico di Velletri insigne citta e capo de' Volsci * (In Velletri 1644);
2 (Velletri 1885). — Synodus Veliterna a. 1673 et a. 1818. — Facultates et privilegia Em.
card. decani in episcopatu Ostiensi et Veliternensi (In Velletri 1684). — C. B. Piazza
Gerarchia card. p. 26 sq. — Gios. Savo La chiesa parocchiale di S. Michele arcangelo
nella citta di Velletri (In Velletri 1715). — Alessandro Borgia Istoria della chiesa e
citta di Velletri (In Nocera 1723. Exemplar cum adnotationibus et additamentis exstat
Romae in bibl. Vaticana Museo Borgia cod. 272 (M III 41); cf. Gott. Nachr. 1903
p. 70). — F. A. Maroni Commentarius de ecclesiis et episcopis Ostiensibus et Veliternis
(Romae 1766) p. 51 sq. — Steph. Borgia De cruce Veliterna commentarius (Romae 1780).
— Angelo Uggeri Antichita Veliterne del medio evo (Roma 1824). — Luigi Cardinali
Di un' antico sigillo capitolare in : Dissert. dell' Accad. Rom. di archeol. II (1825) 293 sq.
— Luigi Cardinali Di alcuni edifizii Veliterni del sec. XI (Roma 1825). — C. Fea
Antichita di Veletri in: Miscellanea II (Roma 1836). — Marocco Monumenti VI 163 sq. —
Nibby Analisi 2 III 438 sq. — Tommaso Bauco Compendio della storia Veliterna I. II
1 (Roma 1841) ; 2 (Storia della citta di Veletri I. II. Veletri 1851). — Cappelletti I454sq.
— Moroni Dizionario LXXXIX 34 sq. — E. Stevenson Documenti dell' archivio della
cattedrale di Velletri in: Arch. della Soc. Rom. XII (1889) 63 sq.
Episcopatus Veliteruensis.
Yelitrae, antiquissimum Yolscorum oppidum, iam a priscis temporibus
proprium episcopum habuit, immediate pontifici Romano subiectum. Eum
olim unum e septem cardinalibus episcopis fuisse, Ughelli aliique contcndunt,
sed inter ipsos cardinales episcopos frustra inveneris. Yerum est, ab eo iina
cum Ostiensi et Portuensi Leonem II et Iohannem Y Romanos pontificcs
consecratos fuisse (Lib. pontif. ed. Duchesne I 360. 366; Mommscn p. 202.
205); sed ipse auctor Yitae Leonis II recte animadvertit, cum id egisse „pro
eo quod Albanensis ecclesia episcopum minime habuitu ; imde facile intelli-
gitur, Yeliternensem loco Albanensis functum officio esse. Veliteraensis
ecclesia, cui Grcgorius I antiquam episcopalem sedem in oppido Trefl Tabernae
fertur adiunxisse, inde a saec. XI cx. ab Ostiensibus episcopis administrata
(cf. St. Borgia p. YI not. b et Maroni p. 71 sq.), circiter a. I L50 ab Eugenio III
1 02 Latium.
cum Ostiensi episcopatu unitur, ita ut deinde episcopus s. Ostiensis et
Yeliternensis ecclesiae appelletur.
S. Clementis ecclesiam, quae est cathedralis et episcopii sedes, iam
a Leone III dotatam esse docet eius Yita (Lib. pontif. ed. Duchesne II 12).
Documenta, quae ad episcopatum pertinent, in archivo canonicorum
adservantur. De archivis Yeliternis cf. Blume Iter II 245; IY 259; Beth-
niann in Archiv XII 481 ; v. Pflugk-Harttung Iter p. 161 ; Stevenson in Arch.
della Soc. Rom. XII 63 sq.; Grott. Nachr. 1901 p. 200.
1 (496)
Gelasius I Bonefatio ep.: praecipit, ut servum Petri viri spectabilis, qui in
ecclesiam s. Clementis confugit, statim faciat ad dominum suum modis omnibus
rcmeare. — Metuentes dominos famuli.
Coll. Britt. Gelasii I ep. 36. Ivonis Decr. III c. 115 et XVI c. 68 (ubi Gregorio I
adscribitur). Gratiani Decr. C. XVII qu. 4 c. 32. — Edd. Mansi VIII 139. Migne LIX 152.
Ilull. Bom. ed. Taur. App. I 334 n. 60. Thiel Epp. 1 505 n. 41. — Begg. Eivald in
N. Archiv V 518 n. 36. J. 454. JK. 711.
Quum Bonifatius ep. Veliternen. occurrat in concilio a. 499 celebrato et
s. Clementis ecclesia cathedralis Veliternensis sit, A. Borgia p. 109 aliique recte
putant, hanc Gelasii I epistolam ad Veliternensem ep. vere missam fuisse.
2 (592 feb.)
Gregorius I Iohanni ep.: praecipit, sedem episcopalem in locum q. app.
Arenata ad s. Andream apost. transmigrari, quatenus et ab hostilitatis incursu
liberior exsistere valeat et illic consuetudine sollemnium festa disponat. —
Temporis qualitas admonet.
Beg. Gregoiii I lib. II ep. 17. [Vita Gregorii I auctore Iohanne diac. lib. III c. 17.
Gratiani Decr. C. VII qu. 1 c. 44]. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. II n. 14.
Mansi IX 1089 n. 11. A. Borgia p. 124. Cappelletti I 458. Troya I 260 n. 83. Migne
LXXVII 549 n. 14. Mon. Germ. Epp. 1 114. — Begg. J. 806. JE. 1169.
De loco Arenata ad s. Andream controversia inter viros doctos est. Adnotare
vero iuvat, in documento quodam a. 978 (ed. Pressutti Reg. Honorii III t. I p. CXVIII)
memorari monasterium s. Andreae q. app. in Silice et Arenati, de quo infra p. 106.
3 (592 aug.)
Gregorius I Iohanni ep.: praevidet Trium Tavernensium ecclesiae curam
gubernationemque committendam , quam eius ecclesiae adgregari unirique
necesse est , quatenus utrarumque ecclesiarum sacerdos recte possit exsistere.
— Postquam hostilis impietas.
Beg. Gregorii I lib. II ep. 48. [Vita Gregorii I auctore Iohanne diac. lib. III c. 15.
Gratiani Decr. C. XVI qu. 1 c. 49]. — Edd. 8. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. II n. 50.
Ughelli 2 X» 177. Mansi IX 1104 n. 34. A. Borgia p. 126. Cappellctti I 458. Troya
I 265 n. 88. Migne LXXVII 591 n. 50. Mon. Germ. Epp. 1 149. — Begg. J. 837. JE. 1202.
Propter Iohannis diac. auctoritatem omnium fere opinio est, hanc Gregorii I
epistolam Iohanni ep. Velitern. referendam esse, Trium Tabernarum sedem epi-
scopalem in Latio intelligentes, non sedem eiusdem nominis in Calabria; cf. E. Caspar
in Quellen und Forschungen X (1907) 8. — In memoriam denique revocamus
Gauderici Velitern. ep. epistolam ad Iohannem VIII (edd. Mabillon Mus. ital. Ib 78;
A. Borgia p. 154).
Episcopatus Velitornensis — Eccl. cathedralis s. Clementis. 103
& Terracina (1111) iul. 5
Paschalis II Iohanni Tusculano, Leoni Velletren. et cardinalibus in unum
congregatis consortium : scribit de emendatione privilegii ab Heinrico V imp.
ipsi extorti.
v. Ronia, S. R. E. cardinales n. 12.
5 (1171—72?)
Alexander III Hubaldo ep. et archipresbytero et canonicis: deccrnit dc
testamentis.
v. Velletri, Eccl. cathedr. n. 4.
*6 (1159-81)
Alexander III concedit Hubaldo ep. terram quandam.
Laud. in chartula a. 1181 oct. 21 (ed. A. Borgia p. 248; cf. Bauco l II 69; 2 11 73).
— Beg. JL. — .
Eadem videtur haec concessio ac illa, de qua Theuli p. 148: „A Ubaldo,
essendo cardinal decano e vescovo, da papa Alessandro terzo fu donato un casale
per la chiesa Veliterna, qual donatione si conserva nelF archivio della catedrale."
Ecclesia cathedralis s. Clementis.
Ecclesiae cathedralis s. Clementis archivum, adhuc penes canonicos,
continet documenta inde ab a. 946, quorum inventaria duo habemus: Inventario
e discrizione in succinto di tutte le pergamene, libri ed altre scritture . . da
Giov. Batt. de Paulis a. 1708, et Inventario di tutte le pergamene etc. da
Nic. Piernicoli a. 1843. Documentorum antiquioris aevi regesta praebet
Stevenson in Arch. della Soc. Rom. XII 73 sq.
A = Orig. Velletri Arch. capitolare.
B = Cop. ib.
1 Boma 1065 iun. 11
Alexander II Tito archipresb. eccl. s. Clementis aliisque presbyteris fn
civitate Vell. commanentibus: ex prece Petri Damiani coep. confirmat, ut
nullus eorum quodlibet servitium atque angariam faciet, foderum autem
non dent, hostem vero minime faciant neque bandum neque ullam dationem
aut quoquo modo promissionem , dent solum episcopo reditum, scil. tertiam
partem testamentorum et oblationum trium missarum et quartam partem
decimarum. — Si extraneis laicisque. Scr. p. m. Stephani not. reg. et Bcrin.
S. R. E., in m. [iun.] et ind. ss. 3. Subscr. Iohannes Portuen. ep. et Dde-
brandus archidiac. [Dat. Romae] 3 id. iun. p. m. Petri S. R. E. bibl., a. I
pont. d. Alexandri pp. II, ind. 3.
B s. XII in. [B1 a. 1320]. — Edd. A. Borgia p. 183 ex B = Mittardh Ann.
Camald. II App. p. 200 n. 110 = Migne CXLVI 1309 n. 29. Bauco J II 118 not. I;
2 II 129 not. 2. — Regg. Savo p. 6. 45. Stevenson p. 94 n. 9& et p. 96 ». 9b. J. 3402. JL.
Ea quae v. Pflugk - Harttung Acta II 146 ad n. 178 contra M.xandri II et
Urbani II (n. 2) bullarum fidem profert, nullius momenti sunt. Mirum est, <)uod
etiam Mittarelli II 301 plurimum de ipsius privilegii anthenticitate dubitaverit. -
De canonicis eccl. Vel. cf. etiam Petri Damiani epistolam (0}>i>. III opusc. 34).
104 Latium.
2 Roma 1089 iul. 8
Urbanus II omnibus Vellitrensibus clericis ac laicis b. Petri fidelibus: con-
firmai clericis omues usus et diuturnos mores et conccdit, ut episcopo reddant
tertiam partem testamentorum, tertiam oblationis, panis tantum et cerae de
fcribus missis, quartam decimarum, viaticum et lemosinas, salvo ut cum
episcopo compendiosum unius comestionis dispendium Romanae curiae solvant.
v. Velletri, Civitas n. 2.
3 Benevento (1167—69) dec. 22(9)
Alexander III iudicibus Vell.: niandat, quatenus, cum aliqua causa super
testamentis ecclesiae relictis ad ipsorum fuerit examen deducta, eam non
secundum leges, sed secundum decretorum statuta tractent et tribus aut
duobus legitimis testibus sint contenti. — Relatum est auribus. Dat. Benevent.
1 1 (?) kal. ian.
A. [App. conc. Lat. t. 50 c. 8. Comp. 1 l. 3 t. 22 c. 10. Coll. Brug. t. 56 c. 4. Decr.
GregorU IX l. III t. 26 c. JJj. — Edd. Augustini Tarracon. Opp. IV J75. A. Borgia p. 240
ex A (kal. iau.). Mansi XXII 429 n. 8. Friedberg II 54 J. — Regg. Migne CC 6J7 n. 645.
Stevenson p. JJJ n. J7 ex A. J. 7793 ad 1168—70 ian. 1. JL. 11480.
4 (1171-72?)
Alexander III Hubaldo Hostien. ep. et archipresbytero et canonicis: decernit,
testamenta, quae parochiani coram presbytero suo et tribus vel duabus aliis
idoneis personis in extrema voluntate de cetero fecerint, firma permanere et
robur obtinere perpetuae firmitatis. — Cum esses frater.
App. conc. Lat. t. 50 c. 20 ex registro Alexandri III lib. XIII. Comp. I l. 3 t. 22 c. 9.
Decr. Gregorii IX l. III t. 26 c. 10. — JSdd. Augustini Tarracon. Opp. IV 175. A. Borgia
p. 239. Mansi XXII 434 n. 20. Friedberg II 541. — Regg. Migne CC 867 n. 991. Stevenson
p. 112 ad a. 1169. J. 8158. JL. 12129.
Civitas Veliternensis.
Civitas Veliterna adhuc proprium archivum possidet, olim in sacrario
ecclesiae s. Clementis (cf. Stevenson 1. c. p. 64), hodie in aedibus municipii
custoditum. Antiqua vero privilegia civitatis, quae laudat Urbanus II (n. 2),
desiderantur.
A = Orig. Velletri Arch. segreto comunale.
B = Cop. ib.
C = Raccolta di privileggi, bolle ed altri atti publici spettanti alla citta di
Velletri, s. XVI sq., Roma Bibl. Vat. Museo Borgia cod. 312 (M V 15); cf.
Gott. Nachr. 1903 p. 72.
*1 (1073-85)
GregoriusVH concedit privilegium.
Laud. in n. 3 et in Grcgorii IX bulla a. 1235 ian. 3 Potthast Reg. 9813 (Auvray
L s reg. de Gregoire IX t. I 1233 n. 2331). — Regg. PfluglcH. Iter p. 201 n. 188. JL. 5297.
Boma 1089 iul. 8
Urbanus II omnibus Vellitren. clericis ac laicis b. Petro fidelibus: confirmat
clericis usus etc. (v. Eccl. cathedr. n. 2) ; laicis vero concedit, ut exhibeant sibi
Civitas Veliternensis — Lariauum. 105
alterius comestionis stipendium, et hostem et parlamentum, hostem per Mariti-
mam et Campaniam, et confirmat, ut possideant terras etc. et omnia, quae
continentur in antiquis privilegiis civitatis. — Nec ignotum. Scr. p. m.
Girardi scrin. S. R. E., a. d. inc. 1089, ind. 12. Subscr. Petrus Albanen. ep.,
Minutus Lavicanen. ep., Bruno Signen. ep. Dat. Romae 8 id. iul. p. m.
Iohannis S. R. E. diac. card. et canc.
B s. XII. [B1 s. XIX]. — Edd. A. Borgia p. 204 ex B = Migne CLI 304 n. 22.
Maroni p. 110 n. 1 ex B. PflugkH. Acta II 145 n. 178 ex B. — Regg. Theuli p. 166. 232.
Bauco x II 115 not.; 2 II 126 not. Migne CLXIV 107. J. 4037. JL. 5403.
Laudatur etiam a Gregorio IX in bullis a. 1235 ian. 3 Potthast Regg. 9812.
9813 (Auvray Les reg. de Gregoire IX t. I 1233 n. 2331. 2332). - Contra argu-
menta, quae v. Pflugk-Harttung 1. c. adversus documenti fidem exhibet, cf. Loewen-
feld 1. c. et quae disserui in Arch. della Soc. Rom. XXIII (1900) 279 sq.
3 Laterano 1101 april. 6
Paschalis II Velletranae urbis civibus, apost. sedis fidelibus: decernit omnes
pravas consuetudines vel exactiones, quas haeresiarcha Gruibertus Ravennatium
ep., mox apost. sedis invasor, imposuit, de medio civitatis penitus aboleri, et
sancit behignitatem a Gregorio YII (n.'l) indultam firmam manere, et con-
firmat fines territorii. — Et prava corrigere. Scr. p. m. Petri not. reg. et
scrin. s. pal. Ego Paschalis etc. Dat. Lat. p. m. Iohannis S. R. E. diac.
card., 8 id. april., ind. 9, inc. d. a. 1102, pont. autem d. Paschalis II pp. a. 2.
A. [B a. 1405. CJ. — Edd. Ughelli x 1 61; 2 I 46 ex B = Bull. Rom. ed. Cocquelines
II 118 n. 10 = Bidl. Rom. ed. Taur. 11 218 n. 10, = Mansi XX 1048 n. 84 = Migne
CLX1II66 n. 46, = Cappelletti 1 464 Exc. A. Borgia p. 208 ex A. — Regg. Theuli p. 166. 232.
J. 4388. JL. 5865.
Laudatur a Gregorio IX in bulla a. 1235 ian. 3 Potthast Reg. 9813 (Auvray
Les reg. de Gregoire IX t. I 1233 n. 2331).
4 Benevento (1167—69) dec. 22(?)
Alexander III iudicibus Yell. : decernit de testamentis.
v. Velletri, Eccl. cathedr. n. 3.
Larianum.
Larianum, quondam familiae Colonnae castrum, prope Yelitras, saepius
in chartis Yeliternis occurrit (cf. Theuli p. 253). Duchesne (Lib. pontif.
II 309 not. 57) putat, oppidum s. Silvestri in Maritimis, de quo Yita
Paschalis II (1. c. II 305), idem fuisse ac castrum q. v. postea Larianum ;
sed de hac re ego dubito. Eversum fuit a. 1434 (cf. Coppi Mcm. Colonncsi
p. 298). De eius situ cf. etiam A. Borgia p. 212. 355. 309; Nibby Analisi
2 I 241 sq.; Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. II (1879) 160; IX (1886)
415 sq.
1 1179 oct. 11
Alexander III permutat cum nobili viro Rainonc dc Tusculano, dans ei
ad proprietatem castrum Normae cum arce et Yiculum. Raino contra dal
castrum Lariani cum arce.
v. Roma, Comites de Tusculano u. 10.
1 06 Latium.
*2 (U87—91)
Clemcns III Benencasae et Petro Iohannis scholaribus, nepotibus suis,
obligat titulo pignoris ct in feudum dat feuda, quae quondam Lambertus(?)
et Gregorius Pagani milites olim in castro et territorio Lariani provinciac
Campaniae tenuerant, quae de iure et consuetudine tunc erant ad ccclesiam
Romanam devoluta, pro 60 libris bonorum Provesin. senatus.
Laud. in Bonifatii IX biilla a. 1403 mart. 27 (Beg. Lat. t. 108: De diversis formis lib. I
a. 14 f 32). — Beg. JL. — .
TRES TABERNAE.
Ughelli 2 Xa 177. — D. Giorgi Diss. hist. de cathedra episc. Setiae civitatis
p. lOsq. — Nibby Analisi 2lII279sq. — Cappelletti I 488. — Duchesne in Arch.
della Soc. Rom. XV (1892) 500.
Tres Tabernae, ubi Christi fideles olim Paulo apost. occurrerunt, anti-
quissima in Latio sedes episcopalis fuit, cuius episcoporum seriem Ughelli 1. c.
praebet. Hostili impietate desolatam, ut ait Gregorius I, Trium Tabernensium
ccclesiam Iohanni episcopo, ut videtur Veliternensi , commisit eiusque sedi
univit (n. 1). Verum adnotare libet, episcopatum Trium Tabernarum saec.VIII
iterum inveniri, quum inter episcopos Pauli I concilii Romani a. 761 acta
subscribentes recenseatur Parvus ep. ecclesiae Tribus Tabernis (cf. Roma,
Mon. ss. Stephani, Dionysii et Silvestri n. 2). Item Leontius, Anastasius et
Iohannes episcopi saec. IX. Exinde hunc episcopatum una cum ipsa urbe,
Saracenis per haec tempora Latium vastantibus, interiisse credimus. Loci
adhuc vestigia exstant, ut putant, in proximitate oppidi q. v. Cisterna (cf.
Moroni Dizionario LXXXIX 78), sed quaestionem hanc circa topographiam
loci satis dubiam praeterimus.
1 (592 aug.)
Gregorius I Iohanni ep. : praevidet Trium Tavernensium ccclesiae curam
gubcrnationemque committendam.
v. Velletri, Episc. n. 3.
Ecclesia s. Andreae in Silice.
Haec ccclesia, in territorio Veliternensi posita, iuxta locum q. d. Castel
vecchio, ubi olim civitas Tres Tabernae exstitisse fertur (cf. A. Borgia p. 221 ;
A. Nibby Analisi 2I 414 sq.; Tomassctti in Arch. della Soc. Rom. II 155),
vetustissimam originem repetit. Ad hunc locum Gregorius I, ut autumo,
sedcm episcopalcm Yeliternensem transferri iussit (v. Velletri, Episc. n. 2).
Eandcm puto fuisse atquc ecclesiam, de qua Lib. pontif. in Vita Hadriani I
„. . basilicam b. Andreae apost., sitam in via Appia in Silice, ultra s. Thomam
apost. non procul a Tricesimo, una cum baptisterio restaurans" (Duchesnc
I 508) et in Vita Leonis III „. . ecclesiae b. Andreae apost, sitae in
Tricesimo, via Appia , in Silice .. renovavit. In qua ecclesia presbyterum
constituit, ubi et dona offeruit, tam in argento quamque in vestibus et
Tres Tabernae — Cori. 107
libris" (1. c. II 9). Cetemm laudatam invenimus in Leonis ep. Yelitren.
chartula a. 946 (ed. A. Borgia p. 158; Stevenson p. 73 n. 1), in Amati prcsb.
chartula a. 1090 (ed. St. Borgia p. CCLXXXIX n. 5; Stevenson p. 98 n. lla)
et in Paschalis II privilegio pro Yeliternensibus (v. Yelletri, Civitas n. 3).
Monasterium ei adnexum a Narcisso patricio fundatum, postmodum Yandalorum
hostilitate destructum, deinde Iohannis papae temporibus reparatum, denique
monachorum incuria deformatum fuisse, ipse Innocentius III narrat in privi-
legio a. 1201 mai. 4 (ed. Pressutti Reg, Honorii III t. I p. CXXI), quo idem
pontifex monasterium s. Andreae Grirardo priori Lateranensi eiusque con-
canonicis concessit. In hac bulla etiam ecclesia s. Iacobi q. app. de Teto
inter possessiones ecclesiae s. Andreae in Silice memoratur.
Documenta, quae ad hunc locum spectant, hodie in tabulario canoni-
corum s. Iohannis in Laterano adservantur (cf. Pressutti Reg. Honorii III
t. I p. CXYIII sq.), inter quae chartam Iohannis abbatis mon. s. Andreae in
Silice et Arenati a. 978 et chartam Alberici abbatis mon. s. Andreae apost.
et Iohannis q. app. in Silice a. 988 (exscriptas a Galletti in Cod. Yat. lat.
8043 p. I f. 30. 36) peculiariter adnotamus.
Privilegium autem, quo ecclesia s. Iacobi de Teto concessa est, desi-
deratur. Unicam notitiam de re debemus Libro censuum S. R. E. Cencii
camerarii, qui sub episcopatu Ostiensi (rectius Yeliternensi) adnotavit (ed.
Fabre - Duchesne I 9):
„Ecclesia sancti Andreae in Silice pro ecclesia sancti Iacobi de Teto
(al. de Core) I marabotinum."
Cori.
(Cora)
Virginio Lauriente Historia Corana, ms. (teste Mariani). — Ant. Ricchi La
reggia de Yolsci, ove si tratta . . delle citta, terre e castella del regno de Yolsci nel
Lazio, e specialmente di Cora (In Napoli 1713). — Gius. Finy Antiche memorie apparte-
nenti alla citta di Cora, ricavate dall' opera latina del Lazio profano composta dal
Volpi (In Roma 1732). — F. Casimiro Mem. istor. delle chiese e dei conventi dei frati
Minori della provincia Romana l p. 90 sq.; 2 p. 137 sq. — Gius. Mar. Marchiafava Breve
istoria della chiesa e miracolosa immagine di Maria SS. intitolata del Soccorso, esistente
nella citta di Cori * (Roma 1821); 2 (Roma 1842). — Sante Viola Memorie istoriche
dell' antichissima citta di Cori ne' Volsci (Roma 1825). — Marocco Monumenti V 137 sq.
— Nibby Analisi 2I 487 sq. — Moroni Dizionario LXXXIX 160 sq. — L. Mariani
L'archivio storico di Cori in: Arch. della Soc. Rom. XIII (1890) 527 sq.
Ecclesia collegiata s. Mariae.
Archivum huius ecclesiae possidebat saec. XVII, testc Casimiro l p. 96;
2 p. 143, inventarium a Christophoro Capella a. 1539 scpt. 8 confcctum, in
quo inter alia recensebatur
„una bulla s. Silvcstri in charta pergamena".
Utrum de indulgentia apocrypha Silvestro I adscripta agatur an vmun
Silvcstri II privilegium olim exstitcrit, in dubio relinquimus, quum nulla alia
de re notitia lumen aliquod afferat.
1 08 Latium.
Moiiasteriuin s. Trinitatis de Cora.
De monastcrio s. Trinitatis monachorum ord. s. Benedicti, haud procul
a civitate Cora sito, perpauca scimus. A. 1288 iul. 23 monasterium, ab
abbate et monachis destitutum et in spiritualibus et temporalibus omnino
collapsum (cf. Nicolai IV bullam a. 1290 aug. 11 ap. Langlois Les reg. de
Nicolas IV p. 549 n. 3538), a Latino ep. Ostien. et Velitern. conventui
s. Angeli sive s. Mariae de Monte Mirteto supra Nymphas concessum est
(ed. St. Borgia De cruce Veliterna p. CCCV n. 16. Reg. Federici Doc.
Sublacen. n. 541), et una cum eo a. 1432, Eugenio IV iubente, in ditionem
Sublacensis monasterii transiit. Hodie huius monasterii ne vestigia quidem
repcriuntur.
Unum Paschalis II privilegium laudatur in libello, quem abbas ct
monachi s. Angeli de Mirteto contra clericos Coranos super iurisdictionc
ecclesiae s. Mariac de Cora a. 1364 dec. 20 (cf. Federici Doc. Sublacen.
n. 1563) coram vicario Veliternensis episcopi exhibuerunt (cf. Mirtii Chron.
Sublac. ed. Allodi p. 492). Documenta enim, quae ad monasterium s. Trinitatis
spectant, inter chartas monasterii s. Angeli sive s. Mariac de Monte Mirteto
in tabulario Sublacensi inveniuntur (cf. Eccl. s. Angeli supra Nimpham).
*1 (1114)
Paschalis II suscipit abbatiam s. Trinitatis de Cora sub apostolica pro-
tectione, statuens, ut, si quis in ecclesiastica seu saeculari iurisdictionc
constitutus contra ipsam abbatiam contrarium aliquod attemptare praesumpserit,
perpetua honoris et officii sit potestate privatus.
Laud. in libello a. JS64 dec. 20, qui cxstat in archivo Sublacensi (XXXVI JS). —
llcgg. Casimiro l p. 06; 2 p. J44. Allodi Cron. Subl. p. 492. JL. — .
Tivera.
(Tiberia)
Castrum Tiberiac in rcgcstis Paschalis II, qui ibi nonnunquam resedit,
saepius occurrit (cf. Paschalis II epistolas JL. 6332. 6389 — 96. 6407 — 8).
Positum fuit haud longe a Nymphis (cf. A. Borgia p. 74. 286; Duchesnc Lib.
pontif. II 309 not. 40).
*1 (1153)
Anastasius IV locat Tiberiam Nicolao abbati mon. s. Mariac in Cripta-
fcrrata.
v. Uoma, Eccl. s. Praxedis n. 9 et Grottaferrata n. 13.
*2 (1173—70)
Alcxander III concedit lohanni, Petro et Leoni, filiis quondam Cinthii
Fraiapanis, castrum Tiberiae.
v. Roma, Gens Fraiapana n. 9.
Mon. s. Trinitatis de Cora — Eccl. s. Angeli supra Nimpham. \ 09
Ninfa.
(Nymphae)
De castro Nympharum cf. cod. Vat. Barb. 1991 (XXX 64) f. 27;
Marocco Monumenti YI 72 sq.; Moroni Dizionario LXXXIX 85 sq. — Nim-
phas et Normias ex donatione Constantini V imp. Zachariae pp. facta (Lib.
pontif. ed. Duchesne I 433) in dominium b. Petri pervenisse, in Yita Zachariae
legimus. Nympharum oppidum saec. XII a Fraiapanibus occupatum (n. 2),
ab Innocentio III a. 1204 april. 20 redemptum (de re multa instrumenta
oppignorationis et refutationis exstant adhuc in archivo castri s. Angeli Eomae
(Arm. III c. III et Arm. XIII c. YI) et apud Cencium c. 23. 26 (edd. Mura-
tori Antiq. I 677. 493; Fabre-Duchesne I 256. 258), sub Gregorio IX
a consulibus rectum (cf. Gregorii IX rescriptum a. 1232 april. 3 dominis et
populo de Sermineto missum, quod edidi in Gott. Nachr. 1902 p. 466 not),
a. 1300 a Bonifatio VIII Petro Caietani nepoti suo concessum est (Potthast
Reg. 24981).
Ex Gregorii IX rescripto ad abbatem Marmosolii et priorem s. Mariae
de Mirteto a. 1235 aug. 30 misso (Auvray Les registres de Gregoire IX
t. II 153 n. 2751) comperimus, consules et populum Nymphanos in incendio
terrae suae instrumenta suorum tenimentorum terminos continentia amisisse.
1 (ino)
Nimphisini b. Petro et Paschali II eiusque successoribus iuramentum fideli-
tatis faciunt.
Albinus lib. X c. 54 (ex registro Paschalis II lib. XIII c. 22). Cencius c. 132. —
Edd. Muratori Antiq. II 11 — Moroni Dizionario LXXXIX 87. Fabre-Buchesne 1 407.
— Reg. JL. — .
*2 (1145-53)
Eugenius III obligat Cencio Fraiapani et O(ddoni) et C(encio) eius nepoti-
bus castrum Nimphae pro 800 libris den. Lucen.
v. Roma, Gens Fraiapana n. 3.
Ecclesia s. Angeli supra Nimpham.
(Monasterium s. Mariae de Monte Mirteto)
Antiquissimum fuisse s. Angeli oratorium supra Nymphas in Afonte
Mirteto positum, Mirtius in Chron. Sublacen. (ed. Allodi p. 489) affirmat.
Eodem loco legimus, ecclesiam hanc a quodam Signino episcopo ex papae
Lucii III mandato a. 1183 iul. 25 dedicatam esse „ut docent \(>t<Mvs loci
tabulae" (p. 490). Crescente deinceps erga locum ipsum fidelium devotione,
Hugolinus de Comitibus ep. Ostiensis et Veliterncnsis, qui postea fuit papa
Gregorius IX, ibidem monasterium sub titulo s. Mariae Montis Miitcti con-
didit et ordini Florensi addixit, cui a. 1216 oct. ccclesiam s. Angeli contulit
(ed. Liverani Spicilegium Libcrianum ]>. 716). Monasterium , a Friderioo D
\ [() Latium.
imp. (BF. 1*274) et a Romanis pontificibus privilegiis auctum, floruit usque
ad pontificatum Iohannis XXIII, sed a Ladislao rege Siciliae vastatum,
a Martino V in commendam datum, denique ab Eugenio IY a. 1432 mart. 28
monasterio Sublacensi adnexum est (cf. Lubin p. 258; St. Borgia De cruce
Yeliterna p. CCLXXI).
Documenta, quae ad ecclesiam s. Angeli sive ad monasterium s. Mariae
de Monte Mirteto spectant, inde ab a. 1432 in archivo Sublacensi adservantur,
ex quo plura vulgavit Liverani in Spicilegio Liberiano (Florentiae 1863).
Pauca, quae ex tabulario monasterii s. Mariae de Gloria Anagninae dioec,
eiusdem ord. Florensis, proveniunt, inveniuntur Romae in archivo canonicorum
Lateranensium (cf. Grott. Nachr. 1903 p. 537).
*1 (1183)
Lucius III mandat (Petro) ep. Signino, ut ecclesiam et altare s. Angeli
supra Nympham dedicet.
Laud. in instrumento de re facto, quod exstat in evangeliario s. XII— XIII in archiro
SuUacensi (XXXVI 29 A). — Beg. Federici Doc. Subl, n. 226 a (cf. p. 360). JL. — .
Norba.
(Norma)
Norma una cum Nymphis a Constantino Y imp. Zachariae pp., prouti
diximus, donata est. Ibi olim episcopalem sedeni fuisse, desumitur ex actis
concilii a. 963 apud Liutprandum in Hist. Ottonis c. 9 , ubi inter episcopos
praesentes enumeratur Iohannes Normensis ep. ; verum nullam aliam memoriam
de re novimus (cf. Ughelli 2 Xa 148; Giorgi Diss. hist. de cathedra episc.
Setiae civitatis p. 1 1 ; Marocco Monumenti YI 67; Cappelletti I 490; Duchesne
in Arch. della Soc. Rom. XY 500). Normam ab Eugenio III b. Petro recupe-
ratam narrat Boso in Yita Eugenii III (Lib. pontif. ed. Duchesne II 387).
A. 1297 oppidum transiit in possessionem familiae Caetani, deinde in manus
familiae Borghese (cf. Moroni Dizionario LXXXIX 104 sq.).
1 1179 oct. 11
Alexander III permutat cum nobili viro Rainone de Tusculano, dans ei
ad proprietatem castrum Normae cum arce et domibus et Yiculum. Raino
dat castrum Lariani cum arce.
v. Roma, Comites de Tusculano n. 10.
Monasterium s. Mariae de Marmossole.
Lubin ]>. 242. — Janauschek Orig. Cisterc. p. 156 n. 397. — L. Angeloni Cenni
istorici topografici sull' abbazia di Valvisciolo (Velletri 1863). — M. Raymondi La badia
di Valvisciolo (Velletri 1905).
Qunin origines huius monasterii prorsus ignorentur, errant C. De Yisch
et Lubin aliique. qui putant. monasterium, cui male titulum s. Stephani attri-
Norba — Mon. s. Mariae de Marmossole. \\\
buunt, a. 1145 mai. 28 conditum fuisse (cf. Mauriquez Ann. Cistercien. II 450
ad a. 1167). Habemus de eo tantum tres bullas, quae sequuntur, et unum
Hugonis ep. Ostien. et Yeliternen. privilegium (ed. A. Borgia Istoria di
Velletri p. 232; cf. Stevenson in Arch. della Soc Rom. XII (1889) 107
n. 14), ex quo comperimus, monasterium ab eodem episcopo Hugone dotatum
et ordini Cisterciensium sub patre abbate Fossae novae addictum. Adnotare
insuper iuvat rescripta Gregorii IX a. 1237 dec. 12 et 1238 iun. 13 (ed.
Auvray Les registres de Gregoire IX t. II 1061 n. 4413. 4412), Innocentii IY
a. 1247 april. 23 et 1252 nov. 22 (Berger Les reg. dlnnocent IY t. I 379
n. 2552; III 130 n. 6092) et Alexandri IY a. 1255 ian. 9 (Bourel de la
Ronciere Les reg. d' Alexandre IY t. I 19 n. 73). Bonifatius VIII a. 1295 huic
monasterio abbatiam Maniacen ord. s. Benedicti dioec. Montis regalis in Sicilia
subdidit (cf. Lello Historia della chiesa di Monreale, Sommario p. 59 sq.;
C. A. Gfarufi Catalogo illustrato del tabulario di S. Maria Nuova in Monreale
p. 64 sq. n. 139. 142. 145. 155. 161. 162); Leonardum autem abbatem a. 1297
episcopum Aletrinum creavit (cf. A. Borgia p. 296. 301). Postea Marmosolense
monasterium abbatibus commendatariis concessum est, sub quorum regimine
in ruiuam cecidit. Hodie ne vestigia quidem eius inveniuntur.
Positum fuit non longe a Nymphis et Norma, in dioec. Yeliternensi
(cf. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. II 161). „Agrestis est locus et
aspera solitudo": ita in Hugonis ep. et Anastasii IV et Hadriani IV privilegiis.
Anastasii IV et Hadriani IV privilegiorum apographa inveni Romae
in archivo excellentissimae familiae Colonna (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 245)
et ipsius Anastasii alterum exemplar in archivo familiae Orsini (cf. Gott. Xachr.
1903 p. 542), quo, ut puto, temporibus abbatum commendatariorum translata
sunt. Alexandri III rescriptum solum legitur apud Cencium. Hugonis ep.
privilegii copia et in Columnensium tabulario et in Yeliternae ecclesiae cathe-
dralis archivo (cf. Stevenson in Arch. della Soc. Rom. XII 107 n. 14)
reperitur.
B = Cop. s. XIII Roma Arch. Colonna.
Bx = Cop. s. XIII Roma Arch. Orsini, hotlie Arch. comunale segreto (Capitolino).
1 Laterano 1154 nov. 25
Anastasius IV Haymoni abbati etc: ecclesiam de monte s. Mariae dc
Marmossole cum cappella s. Stephani de Nucleto, cappella s. Romani et
ecclesia s. Eleutherii, ab Hugone Ostien. et Yelitren. ep. donatis, sub apost.
protectione suscipit et confirmat concessionem et statutum ab eodcm ep.
factum. — Desiderium quod. Ego Anastasius etc. Subscr. 17 card. Dat.
Lat. p. m. Rolandi S. R. E. presb. card. et canc, 7 kal. dec, ind. 3, inc d.
a. 1154, pont. v. d. Anastasii IIII pp. a. [2].
B. BK — Ed. Gott. Nachr. 1901 p. 256 n. 4 ex B. — Reg. JL. — .
2 Latcrano 1157 frb. 9
Hadrianus IV Haymoni abbati etc: repetit Anastasii IV privilegium (n. /).
— Quotiens a nobis. Ego Adrianus etc Subscr. 19 card, Dat. Lat. p. m.
1 1 9 Latium.
Rolandi S. R. E. presb. card. et cancl, 5 id. feb., ind. 5, inc. d. a. 1156,
[pont. v. d. Adriani pp. IIII a. 3].
B. — Ed. Gott. Nachr. 1901 p. 259 n. 5 ex B. — Beg. JL. — .
3 Anagni (1173—76) sept. 17
Alexander III Aimoni [abbatij et universis fratribus: nulla ratione sinit,
ut occasione concessionis suae Iohanni, Petro et Leoni, filiis quondam Cinthii
Fraiapanis, de castro Tiberiae factae ius monasterii depereat vel super ecclesia
s. Eleutherii in tenimento eiusdem castri sita debeant aliquatenus infestari. —
Cum ex iniuncto. Dat. Anagniae 15 kal. oct.
Cencius c. 64. — Edd. Zazzera Della nobilta delV Italia II (De la famiglia Frangipani)
= A. Borgia Istoria di Vclletri p. 241. Pucci Genealofjia degV illustrissimi signori Frangi-
pani p. 46. Nerini De templo et coenobio ss. Bonifacii et Alexii p. 229 not. n. Exc. Pflugkll.
Acta III 241 n. 245. Fabre-Duchesne I 339. — Regg. PflugkH. Iter p. 278 n. 650. .1. 9074.
JL. 12624 ad a. 1160—76.
cf. Roma, Gens Fraiapana n. 9.
TERRACINA
Ughelli ' I *194sq.; 2 I 1278 sq. — D. A. Contatori De historia Terracinensi
libri 5 (Romae 1706). — St. Borgia Rerum maritimarum dominationis pontificiae
monumenta, ms. s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia (cf. Gott. Nachr. 1903 p. 73). —
Pietro Pantanelli De sacro principatu Terracinensi eiusque pontificibus , ms. s. XVI II
(cf. De la Blanchere p. 3). — Em. Bolognini Memorie dell' antico e presente stato delle
paludi Pontine (In Roma 1759). — Nic. M. Nicolai De' bonificamenti delle terre Pontine
libri 4 (In Roma 1800). — Marocco Monumenti XII 140 sq. — Cappelletti VI 516 sq. —
Moroni Dizionario LXXIV 151 sq. — M.-R. De la Blanchere Terracine, essai cVhistoire
locale in: Bibliotheque des Ecoles francaises cVAthenes et de Rome XXXIV (Paris 1884).
— I. Giorgi Documenti Terracinesi in: Bullettino dell1 Istituto storico italiano XVI
(Roma 1895) 55 sq.
Episcopatus Terracinensis.
Tarracina sive Terracina, olim Anxur, Yolscorum antiquissima urbs,
iuxta traditionem s. Epaphroditum primum episcopum habuit. Inter ecclesias
Romanae provinciae numeratur, immediate Romano pontifici subiecta (cf.
Cencii Lib. cens. S. R. E. ed. Fabre-Duchesne I 14). Dioecesi Terracinensi
saec. XI episcopatus Pipernensis (Pipemo) et Setinus (Sezze) aeque uniti
sunt, prout ex bulla confirmationis ab Ilonorio III a. 1217 ian. 18 Potthasl
Reg\ 5420 prolata apparet.
Archiva episcopii et civitatis, iam saec. XV in unum collecta, in sacrario
cathedralis ecclesiae s. Caesarii recondita sunt, ubi adhuc adservantur (cf.
Giorgi p. 60). Olim locupletissimum et antiquissimis documentis valde
copiosum, archivum hoc postea incuria custodum gravissima damna passum
est. Contatori p. 387 narrat, canonicum quendam saec. XYII ecclesiae
privilegia ac monumenta et quidem antiquiora in lignea capsula inclusa, ut
Romam transferrentur, a muribus per foramen , nemine observante, illapsis
corrodi permisisse. Idem auctor vidit suo tempore plura, quae hodie desi-
derantur. Porro in inventariis a. 1781 ct 1797 confectis enumerata ei
transcripta sunt documenta, quae Terracinae frustra quacsivimus. Ceterum
quaedam instrumenta una cum inventario a. 1781 in archivo Vaticano reposita
sunt (Pergamene cli Terracina).
Cf. etiam Inventario delT archivio del comune di Terracina oel 1797
(auctore N. M. Nicolai) Roma Arch. di stato (cod. 93); cf. Gott. Nachr. 1903
p. 541.
Kehr, Italia pontilicia II.
| | 4 Latium.
De archivis Terracinae cf. Blume Iter IV 257; Bethmann in Archiv XII
482 et v. Pflugk-Harttung Iter p. 154, quorum notitias aut falsas aut dubias
iam Giorgi repudiavit: Giorgi 1. c. p. 58 sq.; Grott. Nachr. 1901 p. 198 sq.
A = Orig. Terracina Arcli. capitolare.
B = Cop. ib.
C = Inventario dell* archivio della citta di Terracina che si conserva nella sacrestia
di S. Cesario a. 1781. Roma Arch. Vat. (Indice n. 224).
1) = D. A. Contatori De historia Terracinensi libri 5 (Romae 1706). Exemplar
hnins operis in archivo Vaticano adservatnr, cui a quodam viro erudito
saec. XVIII ex. verae lectiones aut correctiones ex ipsis documentis sumptae
in margine additae sunt (Indice n. 225).
1 (494—95)
Gelasius I Martyrio [al. Martino] et Iusto epp.: praecipit, ut Amandiani
illustria viri servos, clericos invito domino factos, isti restituant, ita ut, si
quis iam presbyter reperiatur, in eodem gradu peculii sola amissione per-
maneat, diaconus vero aut vicarium praestet aut reddatur. — Et antiquis
regulis.
Coll. Britt. Gelasii 1 ep. 15. [Ivonis Decr. VI c. 353. Gratiani Decr. I D. 54 c. 9j.
— Edd. Mansi VIII 128 = Migne LIX 144, = Bull. Bom. ed. Taur. App. I 320 n. 32.
Thiel Epp. I 386 n. 20. Friedberg I 209. — Begg. Eivald in N. Archiv V 514 n. 15.
J. 428. JK. 651.
Martyrius Terracinen. ep. subscripsit acta conciliorum a. 499. 501. 502, unde
collegit Ewald 1. c, eundem esse ac illum, ad quem decretum hoc missum sit. Sed
tamen res valde incerta.
2 (591 mart.)
Gregorius I Petro ep. : mandat, ut Iudaeos in Terracinensi castro con-
sistentes, qui de vetere loco ad alium locum pro colendis festivitatibus suis
migraverunt et nunc ab eo expulsos se denuo conqueruntur, ad locum, quem
cum eius conscientia ut congregentur adepti sunt, sicut mos fuit, ibidem
liceat convenire. — Ioseph praesentium lator.
Beg. Gregorii I lib. 1 ep. 34. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. I n. 35.
Contatori p. 394. Mansi IX 1055 n. 34. Cappelletti VI 525. Troya 1 180 n. 62. Migne
LXXVII 489 n. 35. Mon. Germ. Epp. I 47. — Begg. J. 738. JE. 1104.
*3 (591)
Gregorius I Petro ep.: mandat, ut, si locus , quem Hebraei Terracinae
sub synagoga hactenus habuerunt, sic vicinus sit ecclesiae, ut etiam vox
psallentium perveniat, Iudaeorum celebrationibus privetur.
Laud. in n. 4. — Beg. JE. — .
4 (591 sept. — oct.)
(iregorius I Bacaudae (Formion.) ct Agnello (Fundano) epp.: mandat, ut
cum Petro ep. locum, ubi est Ilobracorum synagoga Terracinae, diligcnter
inspiciant et, si aliquid cis ecclesiae visum fuerit obfuissc, alium locum
intra ipsum castellum praevideant, ubi Hebraei conveniant. Prohibet ludaeos
gravari vel affiigi contra ordinem rationis. — Supplicaverunt nobis.
Bcg. Gregorii 1 lib. II ep. 6. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. T n. 10.
Contatori p. 395. Mansi X 396 n. 18. Cajjpelletti VI 526. Migne LXXVII 457 n. 10.
Mon. Germ. Ejjp. 1 104. — Begg. J. 739. JE. 1157.
Episcopatus Terracinensis. \ \ 5
5 (592 nov.)
Gregorius I Agnello ep. de Fundis: Petro ep. defuncto, eum Terracinen.
ecclesiae cardinalem sacerdotem constituit. — Relatio cleri.
Reg. Gregorii I lib. III ep. 13. — Edd. 8. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. III n. 13.
Contatori p. 369. Mansi IX 1121 n. 13. Cappelletti VI 527. Troya I 281 n. 98. Miqne
LXXVII 614 n. 13. Mon. Germ. Epp. 1 171. — Regg. J. 852. JE. 1217.
De hac re cf. Hinschius Kirchenrecht I 313 not. 7.
# (592 nov.)
Gregorius I clero, ordini et plebi consistenti Terracina: commonet, ut
Agnello, a sese cardinalem sacerdotem constituto, oboedientiam in omnibus
praebere debeant. — Dilectionis vestrae desideria.
Beg. Gregorii I lib. III ep. 14. [Deusdedit lib. I c. 191 [152]. — Edd. S. Gregoiii
M. Opp. ed. Maur. lib. III n. 14. Contatori p. 370. Mansi IX 1122 n. 14. Cappelletti
VI 528. Troya 1283 n. 99. Migne LXXVII 615 n. 14. Martinucci p. 109. Wolfv. Glan-
rellp. 116. Mon. Germ. Epp. I 173. — Regg. J. 853. JE. 1218.
7 (597 april.)
Gregorius I Agnello ep.: post Bacaudae ep. obitum operam visitationis
ecclesiae Formiensis delegat.
v. Formia, Episc.
*8 (598 april.)
Gregorius I Mauro v. cl. comiti: mandat, ut Agnello ep. debeat adhibere
solatia in punitione eorum, qui arbores colunt et multa alia contra christianam
fidem inlicita perpetrant.
Laud. in n. 9. — Reg. JE. 1506.
9 (598 aprilj
Gregorius I Agnello ep.: adhortatur, ut eos, qui arbores colunt et multa
alia contra christianam fidem inlicita perpetrant, diligenti investigatione per-
quiri faciat. Mandat, ut nullum neque per suum vel ecclesiae nomen aut
quolibet alio modo defendi a vigiliis patiatur, sed omnes generaliter com-
pellantur ad murorum vigilias. — Pervenit ad nos.
Reg. Gregorii I lib. VIII ep. 19. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. VIII
n. 18. Contatori p. 396. Mansi X 99 n. 20. Troya I 398 n. 165. Migne LXXVIl 921
n. 18. Mon. Germ. Epp. II 21. — Regg. J. 1140. JE. 1507.
Contatori p. 397 (quem Ughelli 2 I 1291 sequitur) praebet insuper Gregorii I
epistolam, qua Constantio ep. Panormitano ecclesiam Terracinensem commiserit.
Sed loco „Panormitan." legendum est „Narnien." et loco „Terracinen.u potius
„Teramnan." (Terni). Epistola haec est J. 1227. JE. 1585 (lib. IX ep. 60). —
Agnellus ep. Terracinen. occurrit etiam in Gregorii M. epistola pro Gregorio ex-
praefecto (lib. IX ep. 45) J. 1173. JE. 1569.
10 ( 1052)
Leo IX I(ohanni) ep. et omnibus Terracina positis etc. : praecipit. ut nullus
privilegium, quod monasterio s. Benedicti Casinensi de restitutione monasterii
s. Stephani iuxta Terracinam positi fccit, audeat infringere.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
*U (1061—73)
Alexander II concedit privilegium protectionis.
Laud. in Honorii III bulla a. 1217 ian. is Votthast Eeg. 5420. - TUg. •//<•
] l(j Latium.
12 (1088)
Urbanus II Petro [ep.]: docet „multa videntur mala, quae mala non sunt,
quia mala intentione non fiunt". — Multa videntur.
Coll Britt. Urbani II ep. 4. — Ed. Loewenfeld Epp. p. 59 n. 121. — Regg. Eicald in
N. Archiv V 353 n. 4. JL. 5353.
*13 (1088—99)
Irbanus II eoncedit privilegium protectionis.
Laud. ut supra n. 11. — Reg. JL. — .
*14 (1099—1118)
Paschalis II concedit privilegium protectionis.
Laud. ut supra n. 11. — Heg. JL. — .
*15 (1143—44)
Celestinus II concedit privilegium protectionis.
Laud. ut supra n. 11. — lleg. JL. — .
*16 (1159-73)
Alexander III committit B(ernardo) Portuen. ep. et P(etro) tit. s. Laurentii
in Damaso presb. card. controversiam inter Hugonem ep. et Petrum de Roberto
snper medietate Saxone.
Ijaud. in n. 17. — lieg. JL. — .
17 Anagni (11.73—76) aug. 26
Alexander III Hugoni ep. : confirmat compositionem inter eum et Petrum
de Roberto super medietate Saxone factam, qua episcopus ad preces nobilium
virorum O(ddonis), C(entii) et P(etri) Fraiapanum et L. de Supino eam
praedicto Petro in vita eius concessit. — Cum tu et. Dat. Anagniae 7 kal. sept.
[A in duobus fragmentis exstabat etiamtunc a. 1781]. — Edd. Contatori p. 399 ex A
= Migne CC 1058 n. 1227. — Uegg. J. 8414. JL. 12664.
18 Anagni (1174—78) feb. 25
Alexander III (Hugoni) ep.: mandat, quatenus homines Terracinen., qui
contra interdictum b. m. Rainaldi abbatis Casinen. quasdam possessiones
ecclesiae s. Stephani de Montanis, quae spectat ad monasterium Casinense,
■a praepositis ipsius ecclesiae compararunt vel alias contra iustitiam acqui-
sierunt sine conscientia abbatis, commoneat, ut eiusdem ecclesiae posses-
sionea restituant.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
19 Anagni 1178 feb. 22
Alexander III Hugoni ep. et canonicis etc. : roborat statutum episcopi de
numero 16 canonicorum eisque concedit liberam episcopi electionem.
v. Terracina, Eccl. cathedr. n. 1.
■ 90 (1175—81)
Alexander III. cum coram Be inter Pipernum et Hugonem ep. quaestio
moveatur, visis er cognitis publicie et antiquis ecclesiae Lnstrumentis, episcopo
adiudicat et privilegio suo confirmat ecclesiam s. Andreae et omnes posses-
siunes Rutelli cum <'i<]iiis et omnibus pertinentiis et adiacentiis eius.
Laitd. ut supra n. 11. — lleg. JL. — .
Episcopatus Terracinensis — Eccl. cathedralis s. Caesarii. \ ] 7
21 (1159—81)
Alexander III Terracinen. ep.: respondet, quod, cum periculosum sit
omnibus Dei fidelibus usuras recipere, ad earum solutionem nullus christianus
sit compellendus, nisi iuramento vel fide eas solvere tenetur. — Supra co
quod.
Coll. Cotton. (Bibl. Mus. Britt. Vitell. E XIII s. XIII) f. 260'. — Regg. Hampe in
N. Archiv XXII 392. SecJcel ib. XXV 524 n. 9. JL. — .
Eadem epistola invenitur in Coll. Paris. I e. 181 (ed. Friedberg Die Canones-
Samrnlungen zwischen Gratian und Bernhard von Pavia p. 63), ubi tamen iuscribitur
„Trauen. ep."
*22 (1159—81)
Alexander III concedit privilegium protectionis.
Laucl. ut supra n. 11. — Beg. JL. — .
*23 (1191—97)
Celestinus I£[ concedit privilegium protectionis.
Laud. ut supra n. 11. — Beg. JL. — .
Ecclesia cathedralis s. Caesarii.
S. Caesarii ecclesiam cathedralem, in cuius sacrario Terracinense archi-
vum, prouti diximus, custoditur, invenimus memoratam in Libro pontificali,
ubi legimus, Leonem IV eam donario quodam ditasse (ed. Duchesne II 122).
Canonicorum archivum a. 1781, documentis ad 120 constans, quorum anti-
quissimum fuit instrumentum a. 1061 oct. 17, penes ipsos canonicos adserva-
batur. Hodie coniunctum est cum archivo civitatis in ipso sacrario s. Caesarii.
Una Alexandri III bulla (n. 1) indicatur in inventario sub num. XIV; Lucii III
privilegium (n. 2) iam a. 1781 desiderabatur. Cf. Elenco delle antiche carte
esistenti nelP archivio del capitolo della chiesa catedrale di Terracina in:
Inventario delF archivio della citta di Terracina a. 1781 Roma Arch. Vat.
([ndice n. 224) f. 699 sq.
B = Cop. Terracina Arch. capitolare.
1 Anagni 1178 feb. 22
[Alexander IIIJ Hugoni ep. et canonicis etc: roborat statutum episcopi de
numero 1 6 canonicorum eisque concedit liberam episcopi clcctionem. — | Ea
quae] ad laudem. Ego Alexander etc. Subscr. 9 card. [Dat. Anagniae] p. m.
Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 8 kal. mart. , ind. II, inc. d. a. 1177.
pont. v. d. Alexandri pp. III a. 19.
B s. XIII. — Edd. Contatori p. S70 ex B = Migne CC 1161 n. t337. — Regg.
Ughelli - I 1292. J. 8571. JL. 13028.
2 Anagni (1183) sept. 22
Lucius III Leoni archipresb. ct capitnlo: personas eorum cnm omnibus
bonis tam ecclesiasticis quam mundanis sub apost. protectione Buscipit. —
Sacrosancta Romana ecclesia. Dat. Anagniae 10 kal. oct.
Edd. Contatori p. 365 (ex archivo capituli) = Migne CCl 1226 ». 117. Eegg.
J 9563. JL. 14913.
| | 8 Latiuin.
Civitas Terracinensis.
Terracina civitaa ab Hadriano I b. Petri dominio subiugata (cf. Cod.
Carol. ep. 64 in Mon. Germ. Epp. III 591; cf. ep. 61, 1. c. III 588), a. 1000
a Silvesfro II Daiferio comiti, a. 1071 ab Alexandro II Desiderio abbati
Casinensi (nt legimus in Chron. Cassin. lib. III c. 36) conceditnr. Recuperata
ab Eugenio III a. 1150 nov. 26 (Chron. Fossae novae ed. Muratori Scr. VII
blo sive Ann. Ceccanen. ed. Mon. Germ. Scr. XIX 283 et Lib. pontif. ed.
Duehesne II 387), post eius obitum in dominium Fraiapanum cecidit, quibus
iam Celestini II temporibus civitatis redditus, quos ecclesia Romana in ea
liabere eonsuevit, concessi fuerant (cf. Libellum querulum Terracinensium
contra Fraiapanes, quem ed. Contatori p. 52 ex charta perg. arch. Terracin.).
Documenta, quae ad Fraiapanes spectant, iam collegi in primo volumine huius
operis p. 191 sq. (Roma, Gens Fraiapana). Circa archivum cf. supra p. 113.
1 (592 nov.)
Grcgorius I clero , ordini et plebi consistcnti Tcrracina: commonet, ut
Agnello, a sese cardinalem sacerdotem constituto, oboedientiam in omnibus
piaebere debeant.
v. Terracina, Episc. n. 6.
*2 (598 april)
Gregorius I Mauro v. cl. comiti: mandat, ut Agnello cj). debeat adhiberc
solatia in punitione eorum, qui arbores colunt et multa alia contra christianam
fidcm inlicita perpetrant.
v. Terracina, Episc. n. 8. — Hoc regestum hic iteravimus, quia Maurus v. cl.
comes tribunus castri Terracinae fuisse videtur.
jvV (996—99?)
Gregorius [V?] Terracinensibus omnibus: concedit civitatem Terracinam
cum omni rcrum ratione et datione et vectigalibus, constituens, ut actionariis
S. R. E. 3 auri sol. persolvantur. — Cum tantae immensitatis. Scr. p. m.
[ohannis serin. S. R. E., in m. ian., ind. 14. Dat. 7 kal. ian. p. m. Iohannis
ep. et bibl. s. sedis apost., a. pont. d. Gregorii ss. pp. 2, in mense et ind. ss.
[Orig. ijjsiai/ et dao apographa a. 1273 et a. 1490 exstabant etiamtum a. 1781]. —
Edd. Contatori p. 163 = Giorgi p. 76 n. 2. — lieg. JL. — .
iSpurium, confectum auxilio Silvestri II bullae pro Daiferio, unde falsarius
deprompsit partem textus et notas chronologicas. Cuinam Gregorio pp. hoc
spurium trihuendum sit, sub lite manet; Contatori, fueritne VI an VII, se ignorare
confessus est; Giorgi bullam Gregorio VI, Bethmann (Archiv XII 482) et De la
lUauchere p. 181 Gregorio VLI adscripserunt. — Inter instrumenta Terracinensia
(olim fasc. E n. 6), quae relata sunt in inventarium a. 1781 p. 104, inveni scriptum
quoddam, cui titulus rFactum Terracinensium", incipiens: „Cum Romani pontifices
Silvester, Gregorius et Benedictus etc.u; nescio vero, cuinam Benedicto attribuam,
nullo alio documento de huiusmodi privilegio mentionem faciente.
/ (1052)
Leo IX I(ohanni) ep. et omnibus Terraeina positis vel in cius confinibus
s. Petri suisque fidelibus: praecipit, ut nullus privilegium, quod monasterio
Civitas Terracinensis. H9
s. Benedicti Casinensi de restitutione monasterii s. Stephani iuxta Terracinam
positi fecit, audeat infringere.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
*5 (1118)
Gelasius II Terracinensibus Circeam arcem, a Paschalc II Hugoni card.
XII Apostolorum custodiendam commissam, per nuntios apicesque rcddi
mandat.
Laud. in Vita Gelasii II (Lib. pontif. ed. Duchesne II 314). — Beg. JL. — .
In eadem Vita legirnus haec: „Quod utinam non fecisset, nam paululum post
ultra modum poenituit" . . „Tunc papa vellet multum, quam reddi nimis inconsulte
praeceperat, Circeam arcem habere" (1. c. II 314. 315). — cf. Monte Circeo.
6 Laterano (1144) oct. 10
Lucius II bonis hominibus Terracinen. : mandat, ut possessiones ecclesiac
s. Stephani de Montana, quae b. Bencdieti Casinen. iuris exsistit, ei integre
restituant et de aliis iustitiam faciant.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
7 (1150)
Eugenius III hoc opus gloriae ipsius memoriam repraesentans fieri iubet,
qui mira animi virtute et honesti studio praeditus regalia multa longo tem-
pore amissa b. Petro restituit, quorundam vitium in modum honestatis redegit,
ne quid [iudices] a quoquam peterent neve quid a quoquam ante decisam
causam acciperent, post decisam oblatum quid verecunde et cum gratiarum
actione susciperent.
Inscriptio in media turre arcis Terracinae. — LJdd. Baronius Ann. ad a. 1153 c. 11
= Manriquez Ann. Cisterc. II 222, = Ughelli ap. Ciaconium 4 / 1034. Contatori p. SIJ.
Nicolai p. 108. PflugkH. Acta III 117 n. 112 ex cop. Schiaffini. — JRey. JL. — .
*8 (1154—5!))
Terracinenses coram Hadriano IV querelas contra Fraiapanes exponunt.
Laud. in Terracinensium libello quernlo (ed. Contatori p. 52). — Beg. JL. — .
9 Ferentino (1175) mart. 14
Alexander III universo populo Terracinen. tam maioribus quam minoribus:
scribit, ne de illo privilegio, quo Pipernensibus territorium cum finibus suis
confirmavit, moveantur; quia in eodem privilegio poni fecerat „salvo teni-
mento s. Andreae et salvis iustitiis omnium aliorum, si quas infra fines ipsos
habere noscuntur". — Memores exsistentes. Dat. Ferent. 2 id. mar.
[Orig. a. 1781 adlmc exstabatj. — Ed. Contalori p. 195 ut bullam Alexandn I V. —
Beg. JL. 12445.
10 Anagni (1174-78) feb. 25
Alexander III (Hugoni) ep.: mandat, quatcnus homincs Ternicmenscs com-
moncat, ut possessiones ecclcsiae s. Stcphani de Montanis restituant.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti. — Contatori p. 343 affirmat, Alexandrnm III
ecclesiam s. Mariae basilicae novae consecrasse. Sed eg-o quidem doii dubito, quin
haec notitia ad ecclesiam s. Mariae Novae de Urbe referenda sit (cf. vol. I i». 67 n. B ,
120 Latiiun.
11 (1159—81)
Alexander III nobilibus viris I. Fraiapanis, C. ct L.: monet, quatenus
balivis eorum, qui Terracinae morantur, districtione prohibere curent, ne
quemlibet clericum coram se trahere praesumant in causa, sed clericos ab
episcopo suo conveniri et iudicari permittant.
v. Roma, Gens Fraiapana n. 15.
*12 (1159—81)
Terracinenses coram Alexandro III querelas contra Fraiapanes exponunt.
Laud. ut supra n. 8. — JReg. JL. — .
*13 Velletri (1184-85)
In praesentia Gerardi vicarii (Lucii III) et Iacinti [lacobi cod.] et Petri
de Bono card. apud Yelletras querela Terracinensium contra Fraiapanes
agitur.
Laud. in Terracinensium libello querulo, quem Contatori p. 52 male edidit; omittens
haec quue ex Contatori exemplari in arch. Vat. adservato p. 55 supplevi. — Reg. JL. — .
*14 (1188-91)
Terracinenses Clementi III gravamina contra Fraiapanes exponunt.
Laud. ut supra n. 13. — Reg. JL. — .
Crescentius comes.
Videtur fuisse idem ac Crescentius dux, cuius filii Leo et Ildicius con-
sulcs Pipernenses a. 1027 s. Salvatoris in Mileto monasterium condiderunt.
*1 (985-88)
|Iohannes XV] concedit Crescentio comiti possessiones in territorio Terra-
cinensi.
Laud. in Cresceutii comitis chartula donationis a. 991 ian. 7, qua easdem possessiones
ouomodo ei evenerunt pro praecepto pontificali monasterio s. Silviani Terracinen. con-
jiriuarit (ed. Contatori p. 327; cf. Nicolai p. 109 ad a. 989). — Eeg. JL. — .
In inventario a. 1781 f. 313 (ex fasc. H n. 2) legitur copia donationis ab eodem
Crescentio comite quibusdam Terraciuensibus a. 988 nov. 11 factae, ubi memoratur
„praeceptum pontificalis atque imperatorum, in quibus mihi pertinet civita vel
provincia ipsa Terracinense". Ad ipsum Iohannis XV privilegium id referendum
esse manifestum apparet.
Daiferius comes.
Ilunc Daiferium comitem eum esse, quem comitem Traiectenscm
( Traetto) et filium (rregorii comitis fuisse constat, De la Blanchere et Giorgi
putant. Aliud autem documentum a. 1001 habemus, cui Daoferius eminen-
tissimus consul et dux et comes Terracinae subscripsit (laud. a Nicolai p. 1 09),
cuius copia exstat in inventario a. 1781 p. .^25 (ex fasc. H n. 5), ubi legimus
..< nnquisitum (a Daoferio) per pontificalis praeceptum", quod quidem prae-
ceptum est quod sequitur.
B = Cop. Terracina Arch. capitolare.
Crescentius comes — Mon. s. Stephani de Montanis. 121
1 1000 dec. 26
Silvester II Dayferio comiti eiusque filiis et nepotibus: donat iure et nomine
beneficii civitatem superiorem et inferiorem q. v. Terracina cum omnibus
turribus et muris suis seu cum omni districtione sua, atque comitatum Terra-
cinen. infra terminos adsignatos, constituens, ut actionariis S. R. E. 3 auri sol.
persolvantur. — Quotiens illa a. Scr. p. m. Iohannis scrin. S. R. E., in m.
ian., ind. 14. Dat. 7 kal. ian. p. m. Iohannis ep. et bibl. s. sedis apost.,
a. pont. d. Silvestri ss. pp. 2, imp. d. Ottone a Deo cor. magno et pacif.
imp. a. 5, in mense et ind. ss.
B a. 1446. [Duo vetustiora apographa et altera copia a. 1279 exstabatit adhuc
a. 1781]. — Edd. Contatori p. 41 — OUeris Oeuvres de Gerbert p. 562, — Mignc CXXXIX
276 n. 6. Giorgi p. 63 n. 1 ex B (cf. N. Archiv XXI 785 n. 248). — Begg. J. 2006. JL. 3012.
Petrus de Roberto.
Petri de Roberto tantum mentio fit in duobus Alexandri III mandatis.
quae ex Terracinensi archivo sumpsimus.
*1 (1159—73)
Alexander III committit B(ernardo) Portuen. ep. et P(etro) tit. s. Laurentii
in Damaso presb. card. controversiam inter Hugonem ep. Terracinen. et
Petrum de Roberto super medietate Saxone.
v. Terracina, Episc. n. 16.
2 Anagni (1178—76) aug. 20
Alexander III Hugoni ep. Terracinen.: confirmat compositionem inter eum
et Petrum de Roberto super medietate Saxone factam.
v. Terracina, Episc. n. 17.
Monasterium s. Stephairi de Montanis.
Celeberrimum s. Stephani monasterium, situm in monte supra Terra-
cinam, unde appellabatur de Montanis, ab ipso s. Benedicto conditum. prout
lcgitur apud s. Gregorium M. in Dialog. lib. II c. 22 et in Leonis IX privi-
legio, iam ab Agapito II a. 955 Balduino abbati Casinensi concessuin , quia
„per longam vetustatem in ruinis et desertis positumu (JL. 3671), Leo IX
Richerio abbati Casinensi a. 1052 restituit (JL. 4274). De eo Terracinensibua
litteras commonitorias scripserunt Leo IX (JL. 4275), Lucius II (JL. M».>.>)
et Alexander III (JL. 13004), quas omnes supra retuli. Iam saec. XVI \
penitus dirutum erat (cf. Mabillon et Germain Mus. ital. I 100), eiusque modo
vix exstant vestigia (cf. Contatori p. 341). De eo cf. Yalle La citta nova
di Piperno p. 30 sq.; Mabillon Ann. ord. s. Benedicti 2 I 58 (ad a. 534 c. '2'2):
Lubin p. 387; Contatori p. 338; Qattula Jlist. Cass. I H5sq.
Documenta, quae spectant ad hoc monasterium, quaere \n ;il>l>;iti;H>
Casinensis archivo.
122 Latium.
Monte Circeo.
(Arx Circea)
Contatori p. 164 sq. — Moroni Dizionario XXIII 260 sq. — Gius. Capponi 11
proinoutorio Circeo illustrato con la storia (Velletri 1856). — Th. Ashby Monte Circeo
in: Melanges d'archeologie et cVhistoire XXV (1905) 157 sq.
In monte Circeo attollebatur olim arx Circea, postea castrum s. Felicis,
omninm, quas Romana ecclesia ubique habuerat, munitissima (Blondus). Eam,
a Paschale II Hugoni de Alatro cardinali commissam (n. 1), Gelasius II
a. 1118 Terracinensibus restituit (n. 2). A. 1134 invenimus Marinum For-
niosae ex Terracinensi genere dominum totius montis Circes et arcis, quae
in ipso est (cf. pactum a. 1 134 april. 30 inter Marinum et Caietanos ap.
Giorgi Diss. hist. de cath. episc. Setiae p. 225 n. 6 ex tabulario eccl. Caietanae).
A. 1145 ian. 31 Lucius II Oddoni et Cincio ex gente Fraiapana commisit
custodiam Circei (n. 3); Circei, dico; sunt enim, qui mehercule! hanc custodiam
referant ad Circum maximum Romae. Fraiapanes arcem tenuerunt pcr
totum saeculum XII, ut apparet ex pluribus documentis (cf. conventionem
inter Cencium Fraiapanem et Rainonem de Tusculano, ed. Studi e doc. YII
324 n. 30, et pactum inter Fraiapanes et Terracinenses a. 1185 iul. 2 et
aliud a. 1207 mart. 18, ed. Contatori p. 169. 179; cf. etiam Gregorii IX man-
datum a. 1239 mai. 30 Potthast Reg. 10750). Sub Alexandro IV locum
s. Felicis una cum ecclesia s. Mariae de Surresca habuerunt milites Templi,
qui eum magistro lordano S. R. E. vicecanccllario permutationis contractu
cesserunt (cf. A. Gennarclli in: II Saggiatorc Romano I (1844) 248). Denique
Bonifatius YIII largitus est a. 1302 castrum s. Felicis Petro Caietani comiti
Cascrtae nepoti suo (Potthast Reg. 25122; cf. Moroni Dizionario XXIII
260 sq.).
Documenta, quac respiciunt ad locum s. Felicis, Romae in archivo
excellentissimae familiac Caetani adservantur; cf. G. Carinci in: II Saggiatore
Romano V (1846) 360 sq. et in: II Buonarroti Ser. II t. III (1868) 237 sq.
*1 (1111—18)
Paschalie If Ilugoni de Alatro presb. card. XII Apostolorum commcndat
Circeam arcem ob rabiem Teutonicam.
Laud. iii YlIh Gelasii II (Lib. pontif. ed. Duehesne II 312. 314). — lieg. JL. — .
(1118)
Gclasius II Terracinensibus Circeam arcem per nuntios apicesque reddi
niandat.
v. Terracina, Civitas n. 5.
3 Roma (1145) ian. 31
Lueius II aobilibus viris Oddoni ct Cinthio Fraiapane fratribus: committit
custodiam Circei.
v. homa, Gens Fraiapana n. 1.
Monte Circeo — Piperno. J >',\
PIPERNO.
(Privernum. Pipernum)
Teod. Valle La regia et antica Piperno citta nobilissima di Volsci nel Latio (ed.
P. P. Benvenuti. In Napoli 1637). — Ughelli > I *195sq.; 2I1279s<i.; X* 160 sq. —
T.Valle La citta nova di Piperno edificata nel Latio (In Napoli 1646). — D. A. Contatori
De hist. Terracinensi p. 422 sq. — D. Giorgi Diss. hist. de cath. episc. Setiae p. 8 sq.
et Hist. dipl. cath. episc. civ. Setiae p. 8 sq. — Gr. Marocco Descrizione topografica e
cenni storici di Piperno (Roina 1830). — Marocco Monumenti IV 162 sq. — Cappel-
letti VI 539 sq. — Moroni Dizionario LIII 239 sq.
Privernum sive Pipernum oppidum antiquitus episcopalibus infulis
ornatum fuisse, ex monumentis constat. Sed saec. XI — unionis certum
tcmpus nequit adsignari — Pipernas episcopatus cum Terracinensi unitur, ct
cathedralis olim ecclesia in collegiatam, licet insignem, mutatur, in qua
archipresbyter cum 15 canonicis. Pipernensibus subinde adversus Terra-
cinenses litem agentibus, denique Benedictus XIII a. 1724 sept. 10 ecclesiam
b. Mariae civitatis Privernensis in cathedralem iterum erexit et ecclesiam
Terracinensem una cum ecclesiis Privernate et Setina aeque principalitcr
univit.
De archivis cf. Bethmann in Archiv XII 481; v. Pflugk-Harttung Iter
p. 74; Gott. Nachr. 1901 p. 199.
Ecclesia collegiata (olim cathedralis) s. Mariae.
Ecclesiae s. Mariae archivum antiquioris aevi pauca tantum documenta
continet. Inter quae antiquissimum est Anacleti II privilegium (n. 1). Conf.
Inventario ed elenco di quello che esisteva nell' archivio capitolare ncl 1 758.
A = Orig. Piperno Arch. capitolare.
B = St. Borgia Bullarium Lucii III, s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia;
cf. Gott. Nachr. 1903 p. 76.
1 Trasteverc 1137 april. 22
Anacletus II Alberico archipresb. ceterisque canonicis etc: preces Alberici
et potissimum Rofridi sedis apost. subdiac. admittens, concedit in perpetuum
omne ius, quod Romana ecclesia in duabus mansionibus pos. iuxta ecclesiam
b. Mariae in civitate Privernensi habuisse dinoscitur. — Aequitatie ordo. Ego
Anacletus etc. Dat. ap. Transtiberiin p. m. Mathei presb. card. e< canc,
lOkal. mai., ind. 15, inc. d. a. 1137, pont. d. Anacleti II pp. 8.
A. — Ed. PflufjkH. Acta II 333 n. 375 ex A. — Begg. PflughH. Hrr p. 233 ». 382.
JL. 8432.
Marocco p. 20, PflugkH. Iter p. 74. 808 n. 1033, Reg. JL. 10583 laudani ad
a. 1159 (resp. 1158) bullam Hadriani IV continentem concessionem ecclesiae s. Petri
de Colle archipresbytero Pipernensi factam. Sed esl potiua donatio Berardi ep.
Terracinensis de eadem re facta a. 5 d. Hadriani JV pp., m, iul.. 2 kal, aug., ind. 7.
] 2 1 Latium.
(1183)
Lucius III dedicat ecclcsiam s. Mariae.
Tabula in ecclesia. [11]. — Edd. Vallc La citta nova i>. 98. Marocco p. 28 (cf. p. 2:2).
— Reg. JL. 11 p. 455 e.v diunialibus H. W. Schub.
Civitas Privernas.
Archivum civitatis olim copiosissimum fuisse, cx documentorum serie,
quae sequuntur, satis apparet. Hodie antiquioribus chartis omnino caret.
Xotirias, quas habemus, tum ex Fossae novae tum ex Terracinensibus
documentis desumpsimus.
*1 (1120—24)
Calixtus II privilegium concedit, in quo continctur, quod Crescentius de
Sonnino tcrram Morgazani ct de Mortccto ct omnes alias terras Pipcrnensium
refutavit, de quibus Pipernenses in possessione fucrunt.
Laud. in Innocentii III bulla a. 1208 ian. 30 Potthast Refj. 3287. — Meg. JL. — .
*3 (1124-30)
Honorius II confirmat possessionem Morgazani.
Laud. ut n. 1. — Reg. JL. — .
*3 (1159—75)
Alcxander III confirmat territorium cum finibus suis, salvo tenimcnto
s. Andrcae et sahis iustitiis omnium aliorum, si quas infra fincs ipsos haberc
noscuntur.
Laud. in Ale.mndri III bulla pro Terracinensibus a. 1175 marl. 14 (v. Terracina,
Oivitas n. 9). — Reg. JL. — .
Idem Alexandri III privilegium laudatur in Innocentii III privilegio a. 1208
ian. 30 Potthast Keg. 3287.
*4 (1175—81)
Alcxandcr III decidit litcm intcr Pipcrnum et Hugonem cp. Terracinensem.
v. Terracina, Episc. n. 20.
*5 (1159—81)
Alexander III renovat Calixti II privilegium.
Laud. >'l n. I. — Reg. JL. — .
*6 (1181—85)
Lucius III confirniat compositionem inter monastcrium Fossae novac ct
populum Pipernensem super possossionibus in territorio Pipcrncnsi.
V. Mon. B. fttephani de Fossa nova n. 7.
Monasterium s. Salvatoris de Mileto.
Positum fuit hoc monasterium, olim monachorum ord. s. Bencdicti, in
planitie iuxta fiumcn q. d. Amascno, haud longe ab oppido Piperno.
rVv\a tantuin de eo [)ossidemus documenta, quod sciam, quac huius
monastcrii historiae lumen aliquod afferant; unum est chartula a. 1027 dec. 4,
Civitas Privernas — Mon. s. Stephani de Fossa nova. ] 25
.)
qua Leo et Ildicius, filii Crescentii ducis, consules Pipernenses, et Amatus,
Amati filius, temporibus Iohannis XIX, Amico abbati s. Salvatoris ecclesias
s. Crucis et s. Nicolai „ad monasterium faciendum in loco q. n. Mcletum"
offerunt (edd. Ughelli ll *198; 2I 1281: Yalle La citta nova di Piperno
p. 105: Gr. Paccasassi Monografia di Fossanova p. 24; Sindici Ceccano p. 125);
alterum Alexandri III privilegium , quod inferius sequitur (n. 1); tertium
Honorii III bulla a. 1224 feb. 20 (in regestis Honorii III a. VIII ep. 280;
cf. Pressutti Reg. Honorii III t. II 212 n. 4790), in quo bona spectantia ad
„monasterium s. Salvatoris de Mileto, quondam monachorum Terracinen.
dioec, pos. in territorio Roccae Siccae, quod propter multiplices eius lapsus a
saecularibus clericis tenebatur", partim mensae episcopali ac capitulo Terra-
cinae, partim monasterio de Auricula confirmavit (cf. etiam Lubin p. 214;
G. Tomassetti Amaseno e la badia dell' Auricola (Roma 1 898).
Una Alexandri III bulla in archivo castri s. Angeli iam temporibus
Iulii II custodiebatur, ubi adhuc est.
A = Orig. Roraa Arch. Vat. Arm. XI c. IX n. 6.
1 Anagni 1175 nov. 15
Alexander III Leonardo abbati etc: monasterium s. Salvatoris de Mileto
sub apost. protectione suscipit et possessiones propriis expressas vocabulis
confirmat. — Officii nostri congruit. Ego Alexander etc Subscr. 12 card.
Dat. Anagniae p. m. Gratiani S. R. E. subdiac et not., 17kal. dec, ind. 9,
inc d. a. 1175, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 17.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 179 n. 27 ex A. — Bet/. JL. 12521 a.
Monasterium s. Stephani de Fossa nova.
T. Valle La citta nova di Piperno (lib. II c. XI) p. 103 sq. — Lubin p. 147. -
Manni Osservazioni istor. sopra i sigilli antichi VI (In Firenze 1741) 119 sq. — Marocco
Monumenti IV 188 sq. — Giulio Paccasassi Monografia del raonuraento nazionale di
Fossa nova presso Piperno (Fermo 1882). — Janauschek Orig. Cisterc. p. 37 n. 90. —
P. Kehr Otia diplomatica in : Gott. Nachr. 1903 p. 273 sq.
Oh utinam vera monasterii Fossae novae historia scribatur! Quae cniin
de eo auctores proferunt, multis redundant erroribus. Sunt qui contendant,
monasterium hoc ab ipso s. Benedicto conditum fuisse et sub nomine s. Sal-
vatoris de Mileto floruisse usque ad Innocentii II tempora, qui a. L 1 35
monasterium, primum sub nomine s. Pudentianae, postea sub nomine s. Mariae
de Fossa nova, Cisterciensibus tradiderit. Alii affirmant, monasterium s. Mariae
de Fossa nova a Friderico I aut institutum aut renovatum ftrisse.
Sed monasterii s. Salvatoris de Mileto historiam quamquam breviter
pro documentorum exiguitate iam exposui. Conditum a. 1027, floruit a. 11/.)
sub Leonardo abbate, exstabat adhuc saec. XIII in.. ande planiun est,
s. Salvatoris minime idcm fuisse ac monasterium de Possa Qova. Inuno c\
i[>sis documentis discimus, iam saec. XI Fossae nov;M> monasterium Bub
s. Stephani tantum titulo viguisse (cf. lordani Capuani prinoipis iudicatum
126 Latium.
pvo mon. s. Stephani de Fossa nova a. 1089 dec. 7, ed. Cod. dipl. Caietan.
II 142 n. 262). cui b. Mariae de Fossa nova ecclesia ab Innocentio II, qui
ibi Cistercienses introduxit, addicta fuit (n. 1). Temporibus Hadriani IV
et Alexandri III monasterium s. Stephani a Giraldo abbate rectum est (n. 3. 4).
Saec. XIII sub nomine s. Mariae aut b. Mariae et s. Stephani optimam
famam nactum inter monasteria ord. Cisterciensis , gloriam praecipuam
acquisivit tum ob aedes magnificas Gothicum quem vocant stylum redundantes
tum ob interitum b. Thomae Aquinatis, qui locum venerabilem rcddidit.
Postea abbatibus commendatariis datum, inter quos a. 1632 Franciscus card.
Barberini; denique a. 1795 iun. 23 a Pio VI monachis Casaemarii con-
cessum est.
De archivo haud uberes notitias habemus. Pars quaedam documen-
torum, inter quae Hadriani IV et Alexanclri III privilegia, saec. XVIII in
collegio PP. Societatis Iesu Setiae adservabatur, ex quo, illis expulsis, in
civitatis Setinae tabularium transiit (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 200). Alia
documenta ad monasterium Fossae novae spectantia inveni Romae in archivo
Vaticano, tum inter chartas s. Angeli tum inter Instrumenta miscellanea (cf.
Gott. Nachr. 1900 p. 121), et in R. archivo Romano (cf. Gott. Nachr. 1901
p. 242). Scripturae quaedam reperiuntur in archivo excellentissimae familiae
Barberini, quod hodie est in bibliotheca Vaticana (cf. Gott. Nachr. 1903
p. 273. 549).
B = Cop. a. 1337 Sezze Arch. segreto coniunale.
C = Cop. a. 1736 inter schedas Ios. Garampi Roma Arch. Vat. (Fondo Garampi);
cf. Gott. Nachr. 1903 p. 522 sq.
* / (1130—43)
Innocentius II concedit ordini Cisterciensi monasterium Fossae novae,
quod s. Stephani dicitur, una cum ecclesia s. Mariae de Fossa nova et perti-
nentiis omnibus, quam et monasterio s. Stephani submittit.
Lancl. in Innocentii III bulla a. 1207 ian. 9 Potthast Reg. 2969. — Reg. J L. — .
*2 (1154—58)
De consilio et voluntate Hadriani IV Berardus Terracinen. ep. donat
ecclesiam s. Trinitatis in territorio Sctino.
Jjaud. in ii. 3. 4. — Req. JL. — .
3 Alhano 1158 oct 3
lladrianus IV Giraldo abbati etc. : confirmat ecclesiam s. Trinitatis in terri-
torio Setino, a B(erardo) Terracinen. ep. de consilio et voluntate sua (n. 2)
concessam, et donat grangiam quandam. — lustis religiosorum desideriis.
Ego Adrianus etc. Subscr. 20 card. Dat. Albae p. m. Rolandi S. R. E.
presb. card. et canc. 5 non. oct.. ind. 7, inc. d. a. 1158, pont. v. d. Adriani pp.
II II a. 4.
1\ [=--- C a. 1736]. — Ed. Gott. Nachr. 1903 p- 567 n. 11 ex C. — Beg. JL. — .
t Tusculanum 1171 fcb. 27
Alexander III Giraldo abbati etc: repetit Hadriani IV privilegium (n. 3).
— Quotiens illud a. Ego Alexander etc. Subscr. 1 1 card. Dat. Tusculan.
Mon. s. Stephani de Fossa nova — Sezze. ] 27
p. m. Grratiani S. E. E. subdiac. et not., 3 kal. mart., ind. 4, inc. d. a. 1170,
pont. v. d. Alexandri pp. III a. 12.
B [= C a. 1736]. — Ed. Gott. Nachr. 1901 p- 220 n. 5 ex R. — Beg. JL. — .
*5 (1159—81)
Alexander III statuit, ut monachi per territorium Pipernense usuaria silvae
et pascuarum, sicut a 40 retro annis possident, quiete et libere habeant.
Laud. in Honorii III bulla a. 1224 ian. 19 (ed. Pressutti Beg. Ilonorii III t. II n><;
n. 4696. Nicolai p. 110). — Beg. JL. — .
*0 (1181—85)
Lucius III statuit ut supra n. 5.
Laud. in Innocentii III bidla a. 1208 mart. 28 Potihast Beg. 3346 et in Gregorii IX
bulla a. 1231 ian. 25 (ed. Auvray Les reg. de Gregoire IX t. I 346 n. 532). — Beg. JL. — .
*7 (1181—85)
Lucius III confirmat compositionem inter monasterium et populum Piper-
nensem super possessionibus in territorio Pipernensi.
Laud. in Innocentii III bidla a. 1206 sept. 3 Potthast Beg. 2877. — Beg. JL. — .
Conf. compositionis inter monasterium cle Fossa nova et consules populumque
Piperni tenorem in privilegio Innocentii III a. 1206 aug. 28 Potthast Reg. 2874.
*S (1191—97)
Celestinus III indulget, ut monachi animalia sua pascendi et ligna pro
domorum suarum aedificiis incidendi liberam in maritimis ecclesiae posses-
sionibus habeant facultatem.
Laud. in Gregorii IX bulla a. 1231 ian. 25 (ed. Auvray l. c. 1 346 n. 533). — Beg. JL. — .
SEZZE.
(Setia)
Gius. Ciammarucone Descrittione della citta di Sezze, colonia latina di Romani
(In Roma 1641). — Ughelli l I *199sq.; 2 I 1282; Xa 164. — P. M. Corradini De
civitate et ecclesia Setina (Romae 1702). — D. A. Contatori De hist. Terracinensi
p. 424 sq. — Dom. Georgii Dissertatio historica de cathedra episcopali Setiae civitatis
in Latio (Romae 1727) et Historia diplomatica cathedrae episcopalis civitatis Setiae
(Romae 1751. Est Dissertationis historicae eiusdem auctoris editio altera). — Marocco
Monumenti VI 7 sq. — Cappelletti VI 562 sq. — Moroni Dizionario LXV 56 sq. —
F. Lombardini Della istoria di Sezze (Velletri 1876).
Setia, olim nobilis in Latio urbs et colonia Romana, postea oppidum
iurisdictioni Romani pontificis subiectum, quod iamdiu a dominio b. Petri
alienatum Eugenius III rccuperavit (Lib. pontif. ed. Duchesne II ^ST). anti-
quissimis tcmporibus cathedrae episcopalis honore decorata fuit, at Baec. XI.
nescimus a quo pontifice, ecclesiae Terracinensi unita est; qnod Eonorius III
sua bulla a. 1217 ian. 18 ad exemplar praedecessorum suorum confirmavil
(Potthast Reg. 5420). Ecclesia s. Mariae, olim cathedralis, dein collegiata,
ab archipresbytero et 9 canonicis culta, a Benedicto XIII a. 172 1 april. 29
128 Latium.
denuo erigitur in cathedralem et ecclesiae Terracinensi aeque principaliter
unitur, ita ut concathedralis cum Terracinensi sit et episcopus pro tempore
«\-istens ep. Terracinensis et Setinus esse et nominari debeat.
In hac dioecesi floruit olim monasterium s. Caeciliae ab ipso s. Lidano
saec. XI conditum, cuius tamen documenta, quod sciam, desiderantur.
De archivis Setinis cf. Bethmann in Archiv XII 481; Gott. Nachr. 1901
p. 2(K).
Ecclesia collegiata (olim cathedralis) s. Mariae.
Ecclesiae s. Mariae Setinae archivum perpauca continet documenta.
Inter ea Corradinus instrumentum quoddam publicum a. 1286 sub pontificatu
Ilonorii IV confectum invenit (p. 97), ubi legitur, ecclesiae Setinae a summis
pontificibus Honorio II. Celestino II et Innocentio III nec non ab impera-
toribus et signanter Othone Magno privilegia fuisse concessa. Quamquam
huic notitiae fidem minimam attribuendam esse pro certo habeo, privilegia
tamen Honorii II et Celestini II refero.
*1 (1124—30?)
Ilonorius II (?) concedit privilegium.
Laud. in instrumento a. 1286 ap. Corradini p. 97. — Reg. JL. — .
Haec notitia fortasse ad Honorium III referenda est.
*2 (1143—44?)
Celestinus II(?) concedit privilegium.
Laud. ut n. 1. — Meg. JL. — .
An potius Celestino III attribuamus ?
Civitas Setina.
Setinae civitatis archivum documentorum antiquioris aevi exiguum
numerum possidet, inter quae bullas pro monasterio Fossae novae ex
PP. Societatis lesu collegio Setino huc translatas suo loco adnotavimus.
Exstat quoddam Inventarium quorundam privilegiorum papalium et instrumen-
torum inventorum in curia Setina ad commune Setiae pertinentium a. 1295
(sign. fasc. VIII c. Ia n. 145), in quo Lucii III privilegium unum invenimus
laudatum.
Adnotamus praeterea. castrum Sitinum a. 1201 ab Innocentio III lohanni
de Ceccano in beneficium adsignatum esse (ex Cencio c. 170 edd. Muratori
Antiq. I 621; Theiner Cod. dipl. dom. tenip. I 36 n. 45; Fabre-Duchesnc
I 427).
*1.2 (1181 sept.~nov.)
Lucius III mittii litteras duas adhortatorias ad Sermonetanos, ut a guerra
<um Landulfo de Ceccano et Setinis super tenimento Campi Lazzari desistant.
Laud. in Gregorii subdiac. sententia a. I1<S1 nov. 20 (ed. Lombardini p. 42). — Reg,
JL. 11508.
Sezze — Sermoneta. 129
*3 (1181 sepl. — nov.)
Lucius III mittit de latere suo Gregorium Romanae curiae subdiaconum,
ut litem inter Sermonetanos et Setinos componat.
Laud. ut n. 1. 2. — Reg. JL. — .
*4 (1181—85)
Lucius III privilegium bulla sua bullatum concedit, quod loquitur super
Campo Lazari.
Laud. in inventario privilegiorum a. 1295. — Reg. JL. — .
Fortasse fuit bulla, qua Lucius III sententiam Gregorii subdiaconi (cf. n. 3)
confirmavit.
Sermoneta.
(Sarminetum)
D. A. Contatori De hist. Terracinensi p. 426 sq. — P. Pantanelli Notizie istoriche
sacre e profane appartenenti alla terra di Sermoneta, ms. s. XVIII, partim ed. a B. De
Lazzaro Memorie storiche sulla badia di Valvisciolo (Velletri 1863); cf. C. I. L. X 642. —
Marocco Monumenti VI 84 sq. — Moroni Dizionario LXXXIX 105 sq. — M. Raymondi
e G. Corniola Sermoneta e antichita delle terre Pontine (Ronciglione 1893). — M. Ray-
mondi Sulmo, notizie archeologiche , topografiche e storiche di Sermoneta in provincia
di Roma (Velletri 1906).
Unum Alexandri III rescriptum ex Urbani Y regestis Yaticanis hausi,
ex quibus aliud Gregorii IX mandatum a. 1232 april. 3 dominis et populo
de Sermineto missum iam edidi (Gott. Nachr. 1902 p. 466 not.). Lucii III
mandatum olim in Setino archivo exstitisse comperimus. Documenta recen-
tiora ad historiam Sermonetae spectantia nimia quidem cum anxietate custo-
diuntur in archivo excellentissimae familiae Caetani, quae a. 1297 Sermonetae
dominium recepit et ab ipso oppido titulum ducatus assumpsit (cf. G. Carinci
in: II Saggiatore Romano Y (1846) 360 sq. et in: II Buonarroti Ser. II t. III
(1868) 237 sq.). Alia documenta transcripsit Monterenzi Cameralia vol. H
Roma Arch. Yat. Arm. XXXYI t. 8 f. 48 sq.
1 Ferentino (1175) aug. 11
Alexander III nobilibus viris dominis et universo populo : confirmat posses-
siones a dominis de Aqua putrida (Acquapuzza) detentas et a Fortunato
ostiario apost. sedis ipsis restitutas, videlicet tenimentum q. v. Orgiale et aliud
tenimentum q. d. Padenufum. — Audita olim querimonia. Dat. Ferent.
3 id. aug.
Insert. bullae Urbani V a. 1369 feb. 4 : Reg. Aven. t. 169 (a. VII pars I) f. 420' n, 72.
— Ed. Gott. Nachr. 1902 p. 465 n. 10. — Reg. JL. — .
*2. 3 (1181 sept.—nov.)
Lucius III mittit litteras duas adhortatorias ad Sermonetanos, ut a guerra
cum Landulfo de Ceccano et Setinis super tenimento Campi Lazzari desistant.
v. Sezze, Civitas n. 1.2.
*4 (11 si sept. — nov.)
Lucius III mittit de latere suo Gregorium Romanae curiae subdiac, ut
litem inter Sermonetanos et Setinos componat,
v. Sezze, Civitas n. 3.
Q
Kehr, Italia pontificia II.
1 30 Latium.
Acquapuzza.
(Aqua putrida. Aquaputia)
Aquamputiam a. 1123 a Calixto II expugnatam esse, auctor Chron.
Fossae novae (ed. Muratori Scr. VII 868) sive Ann. Ceccanen. (ed. Mon.
Germ. Scr. XIX 282) narrat. A. 1158 vero Adenulfus dominium castri Aquae
putridae tenuit (n. 1). A. 1175 denique dominos de Aqua putrida Sermone-
tanorum possessiones invadentes legimus in Alexandri III rescripto (v. Ser-
moneta n. 1). A. 1227 mart. 30 Gregorius IX dominos de Sarmineto (Ser-
moneta) repreliendit, quia tenimentum quoddam „castri nostri Aquae putridae"
occupaverant (Auvray Les reg. de Gregoire IX t. I 6 n. 8).
1 Albano 1158 sept 27
Adenulfus de Aqua putrida coram B(osone) diac. card. ss. Cosmae et Damiani,
d. papae camerario, et P(etro) s. Eustachii diac. card. aliisque se ipsum et
castrum suum in manibus d. papae ponit. Secunda die, Albani in oppido,
d. pp. Hadriano IY refutat castrum Aqua putrida.
Cencius c. 169. — Edd. Zazzera Della nobiltd delV Italia II (De la famiglia Frangipane)
= Lombardini Della istoria di Sezze p. 121. Muratori Antiq. II 331 = Watterich Vitae
pontif. liom. I p. LXXIX. Fabre-Duchesne I 427. — Begg. J. p. 673. JL. II p. 134.
Contatori p. 269 et Corradini p. 63 (ad a. 1159) praebent insuper Alexandri III
mandatum ad castellanum roccae Aquae putridae, datum Lat. 11 kal. dec. a. 1.
Est potius Alexandri IV.
SEGNI
(Signia)
Ughelli * I *147sq.; 2 I 1234 sq. — Ott. Lauri Storia della citta di Segni,
ms. s. XVIII, Roma Bibl. Casanat. E III 23 (cf. C. I. L. X 591). — Marocco Monumenti
IX 46sq. — Cappelletti VI 615 sq. — Moroni Dizionario LXIII 227 sq.
Episcopatus Signinus.
Episcopus Signinus, unus ex antiquis Romanae provinciae episcopis,
immediate subest E-omano pontifici, eiusque civitas ad iurisdictionem papae
pertinebat. Honorius II, ut refert Boso, civitatem Signinam cum pertinentiis
suis in dominio et proprietate b. Petri restituit (Lib. pontif. ed. Duchesne
II 379). Idem auctor narrat, Eugenium III in urbe Signia palatium aedi-
ficasse (1. c. II 387; cf. etiam chartam a. 1152 aug. 28 sub Veroli, Episc.
n. 13), ubi saepius Romani pontifices resederunt. Ibi Alexander III a. 1173
feb. 2 in honorem b. Thomae Cantuariensis missarum sollemnia celebravit et
passionis eius diemU kal. ian. (dec. 29) perpetuo agi constituit (1. c. II 426).
Archivum ecclesiae cathedralis s. Mariae a. 1555 igne consumptum est,
paucis tantum documentis parcente, quorum antiquissimum ad a. 1259 referen-
dum est. Alia aut dispersa aut destructa sunt, imprimis antiqua pontificum
Romanorum a Lucio III (n. 4) laudata privilegia, quibus fines episcopatus
designabantur. Lucii III privilegium, quod etiamtunc saec. XYI med.
A. Massarellus in archivo ecclesiae Signinae invenit, saec. XYII in. Felix
Contelorius, archivi castri s. Angeli custos, penes se exstare affirmavit, sed
inter eius schedas frustra quaesivi. Clementis III privilegium pariter ubi
sit nescimus.
De archivo cf. Bethmann in Archiv XII 483; Gott. Nachr. 1900 p. 304.
C = Angeli Massarelli Collectanea de pontificibus et cardinalibus vol. I, s. X\ I.
Roma Arch. Vat. Misc. Arm. XI t. 40; cf. GOtt. Nachr. 1900 p. 386.
B = Fel. Contelori Summorum pontificum ac S. R. E. cardinahum noniina etc.,
s. XVII, ib. Misc. Arm. VII t. 133.
E — Cop. s. XVIII in Inventario ep. Pamphili a. 1578 Segni Arch. capitolare
F = Visita e sinodi, s. XVIN, Segni Arch. della curia vescovile.
9*
132 Latium.
*1 (1079)
Gregorius VII clam Signiensibus apices destinans, Brunonem episcopum
ordinari praecipit.
Laud. in Petri diac. Chron. Casinen. lib. 4 c. 31 (Mon. Germ. Scr. VII 776). —
Reg. JL. — .
Sed auctor anonymus Vitae s. Brunonis rem aliter describit, ita ut narratio
Petri diac, qui Urbano II rem attribuit, in dubium verti liceat.
*2 (1103)
Paschalis II invitat Signienses scriptis apostolicis ad electionem alterius
episcopi loco Brunonis in monasterio (Casinensi) permanentis.
Laud. in Vita s. Brunonis auctore anonymo (edd. Marchesi S. Brunonis Asten. Opp. I
(Venetiis 1651) praef. = Max. bibl. vet. patr. ed. Lugdun. XX (1677) 1303 sq. et Acta
S$. IV iul. 18 p. 484). — Regg. J. 4676. JL. 6304 ad a. 1111.
Recte, ut puto, B. Gigalski Bruno Bischof von Segni, Abt von Monte Cassino.
Sein Leben und seine Schriften in: Kirchengeschichtliche Studien III, 4 (Munster
1898) p. 54 not. 2 et p. 97 not. animadvertit, hoc Paschalis II rescriptum non ad
a. 1111, immo ad a. 1103 referendum esse. — De re cf. etiam Paschalis II alias
epistolas J. 4674. 4675. JL. 6302. 6303 (v. Cassino, Mon. s. Benedicti).
*8 (1159-81)
Alexander III concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 4. — Reg. JL. — .
4 Velletri 1182 dec. 2
Lucius III Petro ep. etc: ad exemplar Alexandri (n. 3) ecclesiam sub
apost. protectione suscipit et confirmat possessiones propriis expressas voca-
bulis et terminos episcopatus, sicut in privilegiis praedecessorum continentur.
Et ordo rationis. Ego Lucius etc. Subscr. 7 card. Dat. Velletr. p. m.
Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 4 non. dec, ind. 1, a. inc d. 1182, pont.
v. d. Lucii pp. III a. 2.
C f. 279 Exc. D p. 363. E f. 70. F f. 42. — Edd. Ughelli l II 1068; 2 I 1237 ex
exemplo ab originali desumpto, quod contulit F. Contelori = Cappelletti VI 626, = Migne
CCI 1158 n. 67, = Marocco Monumenti IX 86. — Regg. Nibby Analisi 2 III 373. Tomas-
setti in Arch. della Soc. Rom. XXVIII (1905) 131. J. 9498. JL. 14709.
H Segni (1183)
Lucius m, praesentibus multis cardinalibus in ecclesia Signina, canonizat
s. Brunonem ep. Signinum ff 1123 iul. 18) et concedit annum indulgentiae
omnibus ecclesiae limina in eius festo visitantibus.
Laud. 1) in calee legendae s. Rvunonis sive Vitae s. Brunonis auctore anonymo apud
Marchesi S. Brunonis Asten. Opp. I praef. = Max. bibl. vet. patr. ed. Lugdun. XX 1303
et Acta SS. IV iul. 18 p. 476, ubi sequuntur 14 cardinalium nomina, licet valde corrupta,
2) in tabula, non tamen coaeva, quae est in ecclesia cathedrali, edd. Ughelli * 1*149;
1 1 1236 = Gattida Hist. Cass. I 378 , = S. Brunonis Opp. ed. Bruni II p. LXXXVII
= Migne CLXIV 133 c. 17, = Cappelletti VI 624. Acta SS. IV iul. 18 p. 475. Marocco
Monumenti IX 95. 97. Gigalski p. 19. — Reg. JL. II 457.
Bullam Lucii III adservatam esse Romae in bibliotheca PP. congregationis
Oratorii (quae nunc app. Vallicellana) , affirmat Angelus Rocca De canonizatione
sanctorum commentarius (Romae 1601) p. 136. Et Bruni 1. c. narrat, Lucium III
cum 13 cardinalibus, quorum nomiua sub bulla canonizationis adnotata fuerint,
Signiam se contulisse. Sed de hac re dubito. Ut hoc addam, etiam de anno
canonizationis viri docti inter se discrepant; cf. B. Gigalski p. 17. 18. 109.
Episcopatus Signinus — Gens Comitum. 1 33
*6 Laterano 1188 dec. 19
Clemens III concedit privilegium protectionis. — Dat. Lat.^14 kal. ian.,
ind. 7, a. 1188, pont. a. 1.
. C f. 306 Beg. B p. 367 Reg. — Regg. Ughelli * I * 150; 2 I 1237 = Migne CCIV 1413
n. 102. J. 10127. JL. 16367.
Monasterium s. Mariae de Bosili.
In Lucii III privilegio pro episcopatu Signino (n. 4) laudatur mona-
sterium s. Mariae de Roscillis inter possessioncs ecclesiae cathedralis. Postea
occurrit in Cencii Libro censuum S. R. E. , ubi haec notantur (Fabre-Du-
chesne I 12):
„Monasterium de Rossilo I obolum massamutinum pro ecclesia
s. Symeonis, quam ei concessit dominus Honorius tertius papa, ponti-
ficatus eius anno quinto."
Utrum monasterium hoc protectionis privilegium iam ante Honorium III
necne obtinuerit, prorsus ignoramus. Temporibus Mcolai IV monasterium
de Roscillis ord. s. Benedicti adeo in spiritualibus et temporalibus erat
collapsum, ut nonnisi duo in eo monachi remanerent (cf. Lubin p. 348).
Gens Comitum.
(Conti)
A. Ceccarelli Historia della nobilissima et antica casa Conti, ms. a. 1579, cod.
Vat. Ottob. 2611 (cf. Gott. Nachr. 1903 p. 65). — F. Contelori Genealogia comitum
Signiae, ms. s. XVII, cod. Vat. Barb. 2383 (XXXII 174, olim 2282). - M. Dionigi
Genealogia di casa Conti (In Parma 1663). — G. Cascioli Memorie storiche di Poli con
molte notizie inedite della celebre famiglia Conti (Roma 1896).
Signiam urbem olim sedem fuisse illustris Comitum familiac, ex qua
Innocentius III, Gregorius IX et Alexander IV orti sunt, satis constat.
Praetereo tamen controversiam satis difficilem de eorum genealogia. Bullam,
quae sequitur, ab Alfonso Ceccarelli, impostore illo famosissimo, confictam
esse auxilio cuiusdam privilegii genuini, facile evincitur; cf. A. Riegl in Mitteil.
des osterr. Instituts XV (1894) 210 sq.
C = A. Ceccarelli La serenissima nobilta delF alma citta di Roma vol. IU, s. XVI,
cod. Vat. lat. 4911; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 10.
fl VeUetri (im 83)
Lucius III Gregorio de Comitibus, comiti Anagniae ct Signiae in regione
Hernicorum: confirmat civitates et castra exsistentia u\ Hernicorum rogiono
Campaniae, et creat eum eiusque successores heroes ct cqnifcs oatholioos
S. R. E. et comites sacri patrimonii. Quoniam sacrosancta Romana. Bgo
Lucius etc. Subscr. 17 card. Dat Velletr. p. m. Albcrti S. R. E. presb. card.
et canc, a. D. 1182 et pont. a. 2.
C f. 137. — Ed. Gott. Nachr. 1903 p. 41 n. 8 ex C. - Beg. JL, —.
Spurium.
] 34 Latiuin.
Yalmontone.
(Vallis Montonis)
Castrum Vallis Montonis (cf. Casimiro Mem. istor. dei frati Minori
1 p. 411; 2 p. 566; Marocco Monumenti IX 101 sq.; Mbby Analisi 2 III
369 sq. ; Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. XXYIII 129 sq.), ex antiquis
temporibus ecclesiae Lateranensis proprietas, saec. XII ab ipsis Romanis
pontificibus occupatur. A. 1209 feb. 24 ab Innocentio III Riccardo comiti de
Sora fratri suo in feudum concessum (Potthast Reg. 3675), transiit postea
ad duces Sforza, a. 1634 ad Barberinos, a. 1651 ad principem Pamphili.
De antiquis monasteriis s. Caeciliae et s. Mariae in Silice extra castrum
Yallis Montonis, quae in Lucii III privilegio Signinae ecclesiae concesso
laudantur, postea vero ad monasterium Sublacense pertinebant, nullum anti-
quioris aevi documentum superest (cf. Lubin p. 368).
Documenta, quae spectant ad castrum Yallis Montonis, adservantur
Romae partim in archivo canonicorum Lateranensium (cf. Pressutti Reg.
Honorii III t. I p. LXXX sq.), partim in archivo ducum Sforza-Cesarini (cf.
Ratti Della famiglia Sforza I. II (Roma 1794 — 95) praef.; E. Celani in
Arch. della Soc. Rom. XY 229 sq.).
1 1152 ian. 31
In praesentia et consensu Eugenii III nec non et consensu cardinalium
curiae Petrus prior et rector basilicae s. Salvatoris locat titulo emphiteosis
filiis et filiabus de Landone Yallis Montis et de Oddone patre eius quasdam
partes de castro Yallis Montonis.
v. Roma, Eccl. s. Iohannis in Laterano n. 18.
*2 (1154-59)
Hadrianus IY emit a Gregorio et Milone de Yalle Montonis l1^ modium
terrae pro 25 sol. Papien. monetae.
Laud. in Vita Hacbiani IV auctore Bosone (Lib. pontif. ed. Duchesne II 396). —
Reg. JL. — .
3 (1154—59)
Gregorius de Yalle Montonis iurat Hadriano IY eiusque successoribus, se
arcem castri sibi ad opus S. R. E. custodiendam commissam fideliter serva-
turum esse.
Albinus lib. XI c. 25. — Ed. Fabre-Duchesne II 128. — Reg. JL. — .
ANAGNI
(Anagnia)
Ughelli ^IMSsq.', 2I305sq. — F. Ciammaricone Santuario Anagnino dove si
leggono 1'historie delli gloriosi santi, li sacri corpi de quali riposano nell' insigne cate-
drale della citta d'Anagni (In Velletri 1704). — Acta passionis atque translationum
s. Magni episcopi Tranensis et martyris . . notis illustrata ab uno ex eiusdem ecclesiae
canonicis [Marangoni?] (Aesii 1743). — Alessandro De Magistris Istoria della citta
e S. basilica cattedrale d'Anagni (In Roma 1749). — P. Cayro Discorso storico sulla
citta cTAnagni, metropoli un tempo degFErnici (In Napoli 1802). — Marocco Monu-
menti VI 108 sq. — Cappelletti VI 271 sq. — Moroni Dizionario II 27 sq. — X. Barbier
De Montault La cathedrale d' Anagni (Paris 1858). — Camillo Taggi Della fabbrica
della cattedrale di Anagni (Roma 1888). — R. Ambrosi De Magistris Storia cT Anagni I
(Roma 1889).
Episcopatus Anagninus.
Anagnia, antiquum Hernicorum caput, in fastis ecclesiae floruit, tum quia
cathedra episcopalis, tum etiam quia saepe in illa urbe pontifices Romani
resederunt. Episcopus immediate subiectus Romanae ecclesiae fuit et debuit
in unoquoque festo coronationis domini papae LX brachia panni et CC
scutellas et XX solidos (Cencii Libr. cens. S. R. E. ed. Fabre-Duchesne I 12).
Ecclesiae cathedralis b. Mariae mentio fit in Yita Leonis IY, qui eam
dotavit (Lib. pontif. ed. Duchesne II 125).
Ex Anagninis archivis unum magni momenti habendum, archivum dictae
ecclesiae cathedralis, in quo, sicut refert auctor anonymus Actorum s. Magni
p. 157, „innumerae servantur bullae, privilegia ac diplomata summorum
pontificum et alia plurima monumenta, quae iamdudum ab eruditissimo
D. Gregorio Lauri, olim ecclesiae Anagninae poenitentiario canonico, post-
modum episcopo Ripae Transonis ac subinde Asculano, duobus tomia m
magno folio compacta fuerunt." Sed antiquiora periisse dolcmus.
Profecto archivum hoc locupletissimum fuit; ibi enim para praecipua
documentorum ipsius s. sedis custodiebatur — inter quae celcbre illud paotum
Anagninum a. 1176 — , ibique mansit usque ad a. 1578, quando BertinorenBia
episcopus I. A. Caligari, Gregorii XIII iussu, Romam iu castrum a. Angeli
„in tribus sacculis" eam transtulit. Conf. Inventario delle aoritture portate
da Anagni 1'anno 1578 del mese Aprile da Mons. Caligari (Roma Arch. V:it.
Arm. XXXYII t. 40A f. 27 (Gott. Nachr. 1(.)(M) p. 374) ei Bibl. Pio t. 137
\ 36 Latium.
f. 17 efMiscellanea M. Gigli t. XI p. 33 Anagniae, olim penes D. Ios. Ant.
Gigli). Quod inventarium edd. Acta s. Magni p. 1 58 sq. et Cappelletti YI
378 sq. Cf. etiam Gr. Marini apud Lammer Mon. Yat. p. 446; Kehr in
N. Archiv XIY (1889) 350; Ambrosi De Magistris in Arch. della Soc.
Rom. III (1880) 333 not. 1.
De archivis Anagninis cf. Acta s. Magni App. § Y p. 157 sq.; Bethmann
in Archiv XII 488; PflugkH. Iter p. 1; Gott. Nachr. 1900 p. 302 sq. —
Addere iuvat, ex archivo Caetani Barbier de Montault nuper documentum
a. 1180 feb. 7 edidisse (ap. F. Gori Arch. stor. artist. archeol. e lett. di
Koma IY 358).
A = Orig. Anagni Arch. capitolare.
A* = Orig. Roma Arch. Vat. Arm. XV c. VIII n. 16.
B = Cop. Anagni Arch. capitolare.
Bl = Cop. Roma Arch. Vat. Arm. I c. XI n. 8, olim in archivo eccl. Anagninae;
cf. Acta s. Magni p. 159 n. XXII.
C = Bullarium eccl. Anagninae, mb. s. XIV, Anagni Arch. capitolare; cf. Acta
s. Magni p. 161 et Gott. Nachr. 1900 p. 303.
D = Lectionarium eccl. Anagninae, mb. s. XIV, olim in archivo eccl. Anagninae,
a. 1667 ab Alexandro VII in domesticam familiae suae bibliothecam trans-
latum, Roma Bibl. Chigi C VIII 235; cf. Acta s. Magni p. IV. XI sq. et
Taggi p. 39 sq. Ex hoc codice exemplaria sua decerpserunt A. Gallonius
in coll. Vitarum SS. in Bibl. Vallicellana , Const. Caietani in coll. Vitarum
SS. in Bibl. Alexandrina, Gaspar Vivianus ep. Anagninus (1579 — 1605) aliique,
quae omnia praeterimus (cf. Bethmann in Archiv XII 419). — De Vita
b. Petri ep. Anagnini cf. B. Gigalski Bruno von Segni p. 133 sq.
E = Iura episcopatus Anagnini, s.XVII, cod.Vat. lat. 6196; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 15.
F = Diversorum pontificum bullae, privilegia etc. , s. XVI — XVII, cod. Vat. lat.
6420; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 16.
G = Signa pontificum Romanorum, s. XVI, Roma Arch. Vat. Misc. Arm. II t. 46
f. 46 sq. [G1] et cod. Vat. lat. 3457, s. XVI, f. 75 sq. [G*]; cf. Gott. Nachr.
1900 p. 382 et 1903 p. 8.
H = Onuphrii Panvinii Schedae, s. XVI, Roma Arch. Vat. Misc. Arm. XI t. 34
\H1] et Misc. Arm. XV t. 128 [#2]; cf. Gott. Nachr. 1901 p. 1 sq.
I = Angeli Massarelli De pontificibus et cardinalibus vol. I, s. XVI, Roma Arch.
Vat. Misc. Arm. XI t. 43 [J1] et Miscellanea vol. I, s. XVI, San Severino
Bibl. comunale [P]; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 387 et 1898 p. 505 sq. Hic veluti
fontem suum adducit „Librum antiquitatum regni Siciliae", quem invenire
minime potui; ceterum puto indicationem hanc omnino erratam fuisse.
K = St. Borgia Bullarium Lucii III, s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia;
cf. Gott, Nachr. 1903 p. 74 sq.
*1 (863)
Nicolaus I in synodo deponit et honore ac communione privat Zachariam
ep., qui se ea, quae ipsi (Constantinopolim misso) a papa fuerant iniuncta,
neglexisse et, quae fuerant prohibita, peregisse confessus est.
Laud. in Nicolai I ep. a. 866 nov. JE. 2821. — Eegg. J. p. 242. JE. I p. 350.
cf. Porto, Episc. n. 2 et Vita Nicolai I (Lib. pontif. ed. Duchesne II 159). —
Zacharias ab Hadriano II restitutus est (1. c. II 175. 196 not. 2).
*2 (1054 mart.)
Leo IX concedit integrum fundum Macerate cum nemoribus, possessionibus
et ornamentis plurimis.
Episcopatus Anagninus. 137
Laud. in D f. 212 (Ciammaricone p. 240. Acta SS. VI sept. 25 p. 126 sq. Acta
s. Magni p. 164; cf. p. 142). — Beg. De Magistris p. 106. JL. — .
Huius notitiae tempus colligitur ex narratione, quae est in eodem lectionario:
„Ubi praefatus pontifex impugnatus pro tuendis iuribus ducatus Apuliae in civitatem
Anagniae se contulit . . reformataque concordia, dompno ibidem apostolico residente,
per Grimandum venerabilem tunc Anagninae sedis praesulem iusinuatione solempni
virtutes beatarum virginum Aureliae et Neomisiae deferuntur et auctoritatis aposto-
licae sanctione de monasterio (monialium s. Reparatae virginis in Basterna) sumun-
tur reliquiae virginum translataeque per sacros episcopos in civitatis episcopium
cum ymnis et canticorum laudibus honorifice reconduntur." Nolo controversiae
circa has ss. virgines particeps esse; id unum adnotare iuvat, fundum Macerate in
privilegiis ecclesiae Anagninae minime reperiri. Ceterum ad eandem donationem
spectare videtur tabula Grimaldi ep. Anagnini (edd. Bianchini Anastasii bibl. de
Vitis pontif. Rom. I praef. et Acta s. Magni p. 165).
*3 (1059 — 61)
Nicolaus II committit procurationi ep. Anagnini Trevensem ecclesiam, quia
ita pauper est, ut proprium competenter et digne nequeat redditibus suis
sustentare pontificem.
Laud. in n. 7. — Begg. PflugkH. Iter p. 191 n. 130. JL. 4450.
*4 (1061 — 73)
Alexander II ut in n. 3.
Laud. in n. 7. — Begg. PflugJcH. Iter p. 195 n. 153. JL. 4743.
*5 (1073 — 85)
Gregorius VII ut in n. 3.
Laud. in n. 7. — Begg. PflugkH. Iter p. 201 n. 189. JL. 5298.
*6 (1086—87)
Yictor III Petro ep. etc: dimittit ecclesiam Trevensem regimini Anagnini ep.
Laud. in n. 7. — Begg. PflugJcH. Iter p. 202 n. 195. JL. 5343.
7 Anagni 1088 aug. 23
Urbanus II Petro ep. etc: confirmat possessiones et contradit Trevensem
ecclesiam, sicut a Nicolao (n. 3), Alexandro (n. 4), Gregorio YII (n. 5) et
Yictore (n. 6) commissa est, ut eam cardinaliter amodo iuris episcopalis ditione
possideat cum omnibus eius municipiis, id est Yalle Petrarum, Filittino,
Genne, Colle altulo. — Potestatem auctore. Dat. Anagniae p. m. Iohannis
subdiac, prosignatoris d. Urbani II pp., 10 kal. sept., a. d. inc 1088, ind. 11.
a. eiusdem d. Urbani pont. 1.
Insert. bullac Honorii III 1217 iul. 22 Or. (Pressutti Beg. Honoiii III t. H 491
n. 669a). [E f. 9' et f. 79'. G' f. 51 et G2 f. 119 Exc. H1 f. 111 et H* f. 196 Exc.
P f. 8 et f. 73' Exc.]. — Edd. Acta s. Magni p. 145 = Cappelletti VI 325. PflugkH. Acta
II 141 n. 175. — Begg. De Magistris p. 106. PfluglcH. Iter p. 203 n. 197. JL. 53C>-~>.
8 Segni 1109 iun. 1
Paschalis II episcopis Anagnino et aliis per Campaniam consritutis: mandat,
quatenus 3 non. aug. diem natalem s. Petri quondam Anagnini ep. (f H0:>
aug. 3) numerandi sanctorum catalogo congrue celcbrem recolant. — Domi-
num excelsum habentes. Dat. Signiae 2 non. iun. pont. n. a. 11.
A\ [Bl a. 1325 ian. 15. C p. 21 (ex A') et p. 34 (ex B'). D f. lu.V/.
Baronius Ann. ad a. 1105 c. 14 ex D [pont. a. 10] = Cheruhini liull. 2> 3 1 t6 n. .;. b
138 Latium.
Acta SS. I aug. 3 p. 232 = Fontanini Cod. canonizationum p. 10 n. 6, — Gattula Hist.
Cass. I 174, = Bull. Rom. ed. Cocquelines II 140 n. 38 = Magnum bull. Rom. ed.
Luxemb. I 32, = Bull. Rom. ed. Taur. II 256 n. 38, = Mansi XX 1001 = Migne
CLXIII 261 n. 281. S. Brunonis Asten. Opp. ed. M. Marchesi II (1651) 154 ex apogr.
G. Viviani ep. Anagnin. [a. 1109] = Max. bibl. vet. patrum ed. Lugdun. XX (1677) 1738
= S. Brunonis Opp. ed. Bruni II 624 = Migne CLXV 1137. Acta s. Magni p. 93 ex D
(2 non. iul.) = Cappelletti VI 328. — Regg. Io. Bapt. Riccioli Immunitas ab errore . .
deflnitionum s. sedis apost. in canonizatione sanctorum (Bononiae 1668) p. 26. Kehr in
N. Archiv XIV 353 not. 1. J. 4628. JL. 6239.
Autographi huius duo tantum fragmenta servantur; ea procul dubio rustica
manu atque a cancellaria pontificia aliena exarata sunt, ita ut de documenti fide
non immerito dubitare possimus; sed sigillum genuinum certe est.
*9 (1099—1118)
Paschalis II suscipit ecclesiam s. Mariae Anagninam sub b. Petri protectione.
Laud. in n. 12. 15. — Regg. PflugkH. Iter p. 215 n. 270. JL. 6579.
*10 (1120-24)
Calixtus II ut in n. 9.
Laud. in n. 12. 15. — Reg. PflugkH. Itcr p. 220 n. 301. JL. — .
11 Anagni 1133 sept. 7
Anacletus II dedicat altare b. Olivae in eccl. cathedrali.
Tabula in eccl. cathedrali. — Edd. Acta s. Magni p. 167 (a. 1130). De Magistris p. 81.
Cappelletti VI 331 (die VIII). T. Terrinoni I sommi pontefici della Campania Romana II
128. — Reg. JL. 1 p. 918.
12 Ferentino 1155 sept. 30
Hadrianus IV Lotario ep. etc. : ecclesiam b. Mariae Anagninam ad exemplar
Urbani (n. 7)% Paschalis (n. 9) et Calixti II (n. 10) sub apost. protectione
suscipit et possessiones propriis expressas vocabulis confirmat. — In eminenti
apostolicae. Ego Adrianus etc. Subscr. 10 card. Dat. Ferentini p. m. Rolandi
S. R. E. presb. card. et canc, 2 kal. oct., ind. 4, inc. d. a. 1155, pont. v. d.
Adriani pp. IIII a. 1.
A. [C p. 48. E f. 8'. Ff.7. G1 f. 53 (4 kal. oct.) et G1 f. 123'. 124' Exc. H*
f. 330 Exc. I1 f. 224 et /2 f. 68 Exc.J. — Ed. PflugJcH. Acta III 169 n. 159 ex A. —
Regg. Acta s. Magni p. 148. PflugJcH. Iter p. 254 n. 513. JL. 10091.
*13 (Laterano 1159 mai. 11)
Hadrianus IV reservat per sententiam suam ius episcopatus in monasterio
s. Petri de Villa magna.
Laud. in n. 15. — Reg. PflnglcH. Iter p. 260 n. 545. JL. — .
cf. Mon. s. Petri de Villa magna n. 3.
*14 (1159 — 61)
Alexander III concedit Nuclerio ep. ius in monasterio de Villa magna.
Laud. in n. 15. — Reg. PflugkH. Iter p. 262 n. 561. JL. — .
15 Terracina 1161 sept. 24
Alexander III Nuclerio ep. etc: ecclesiam b. Mariae Anagninam ad exem-
plar Urbani (n. 7), Paschalis (n. 9), Calixti II (n. 10) et Hadriani (n. 12) sub
apost. protectione suscipit et confirmat possessiones propriis expressas voca-
bulis et iura , specialiter ius , quod ipsc ei in monasterio de Villa magna
Episcopatus Anagninus — Civitas Anagnina. 139
concessit (n. 14), et ius, quod per sententiam ab Hadriano (n. 13) ep. in
eodem monasterio reservatum est. — In eminenti apostolicae. Ego Alexander
etc. Subscr. 8 card. Dat. Terracin. p. m. Hermanni S. R. E. subdiac. et not.,
8 kal. oct., ind. 10, a. d. inc. 1161, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 3.
A. [C p. 50. G1 f. 54l et G2 f. 127 Exc. J1 f. 228 et P f. 68' Exc.]. — Ed. PflugkH.
Acta III 207 n. 199 ex A. — Begg. Acta s. Magni p. 148. PflugJcH. Iter p. 263 n. 568.
JL. 10678.
*16 Anagni 1179 sept. 30
Alexander III dedicat ecclesiam cathedralem, assistentibus ei epp. Portuensi,
Verulano, Ferentinate, Signino, Alatrino, Terracinensi et Lusanensi (Fundano
an Sorano?), et recondit reliquias in altari maiori, et indulget in ipsa die
consecrationis remissionem unius anni et duarum quadragenarum.
Legitur in cod. rituali eccl. Anagninae, teste auctore Actorum s. Magni p. 138 et 139 =
Cappettetti VI 333. — Beg. JL. — .
De hoc codice mb. auctor Actorum s. Magni diversis locis loquitur, atque in
eo reperiuntur largitiones indulgentiarum factae a diversis pontificibus (p. 161).
17 (1159—81)
Alexander III Anagnino ep. — Notum sit.
Coll. Cotton. (Bibl Mus. Britt. Vitell. E XIII s. XIII) f. 221. — Beg. Hampe in
N. Archiv XXII 389. JL. — .
Insuper De Magistris p. 128 laudat privilegium Urbani III Iohanni ep.
a. 1185 de castro Ad communes aquas concessum, frustra tamen a nobis quaesitum.
*18 (1191 — 97)
Celestinus III concedit privilegium.
Beg. JL. — .
Ad hoc fortasse spectat notitia, quam praebet De Magistris p. 107: „Celestino II
. . mostrb non dimeno la sua propensione verso qnesta chiesa e personalmente
visitandola, le concesse alcun' esenzioni (ex bulla)." Estue ipsa bulla Celestini III
a. 1191 nov. 9, quam Massarellus ait se in basilica Lateranensi invenisse? (Miscell.
t. I 3 f. 37'; ed. Gott. Nachr. 1898 p. 512 n. 7). Certum est enim eundem auctorem
fontes rerum indicantem saepe in errores incidisse.
Civitas Anagnina.
Archivi civitatis antiquissima charta a. 1211 exarata est. Maximi autem
momenti est inventarium a Nicolao de Guarcino milite et Petro Gallincampo
civibus Anagninis a. 1321 confectum, quod ed. R. Ambrosi De Magistris in
Arch. della Soc. Rom. VII (1884) 267 sq. [C].
*1 (715—31)
Gregorius II locat in 29 annos Anatholio tribuno fundum Meianula ex cor-
pore massae Peltianae, territorio Anagnino patr. Lavican.
v. Patrimonium Labican. n. 11.
2 Anagni 1174 itui. }
Alexander III decidit controversiam inter monasterium s. Petri de Villa
magna et Tebaldum Anagninum civem de quibusdam mansis.
v. Mon. s. Petri de Villa magna n. 4.
*3 (1159 — Vh
Alexander III concedit communi Anagniac privilegium de castro Sculcular
Laud. in C. — Begg. B. Ambrosi De Magi&ris l. c. p. 969. JL. 13738.
| Jo Latium.
Monasterium s. Petri de Tilla magna.
Hoc coenobium monachorum ord. s. Benedicti iam saec. X florebat, prout
colligitur ex donationis chartula lldebrandi, Datii, Iosephi, Petri et Leonis,
filiorum Guarnerii nobilis Anagnini, tempore Benedicti VII factae (laud. a
De Magistris p. 112). Aliam donationem Roffredi temporibus Gregorii VII
laudat auctor anonymus Actorum s. Magni p. 144. Situm est in terra Villae
magnae, quae iuris fuit ecclesiae Anagninae, haud procul ab oppido Sgurgola
(cf. Marocco Monumenti VIII 150 sq.); unde lites de iure parochiali inter
monasterium et episcopum. Verum per saecula XII et XIII liberum omnino
ab Anagnini episcopi subiectione permansit, nullo medio ad Romanam ecclesiam
pertinens (cf. Nicolai IV rescriptum a. 1288 oct. 27 ap. Langlois Les registres
de Nicolas IV t. I 21 n. 384). Ecclesiam huic monasterio adnexam a. 1217
iul. 6 ipse Honorius III dedicavit, ut docet tabula ab auctore Actorum s. Magni
p. 1 85 edita (cf. etiam Chron. quod dicitur Fossae novae ap. Muratori Scr. VII
896 sive Ann. Ceccan. ap. Mon. Grerm. Scr. XIX 301 ad a. 1217). A Boni-
fatio VIII a. 1297 monastferium cum omnibus suis iuribus, pertinentiis ac
vasallis fuit perpetuo unitum et incorporatum capitulo ecclesiae Anagninae,
quae unio confirmata fuit a Benedicto XII a. 1303 (cf. Acta s. Magni p. 144).
Monasterii itaque archivum transiit iam saec. XIII ex. Anagniam in
canonicorum ecclesiae cathedralis tabularium, ubi adhuc adservatur.
De codd. v. Anagni, Episcopatus.
1 Laterano 1154 mai. 10
Anastasius IV Amato abbati etc: monasterium, quod utique b. Petri iuris
exsistit, sub apost. protectione suscipit et confirmat possessiones propriis ex-
pressas vocabulis nec non et iura. Commissae nobis apostolicae. Ego
Anastasius etc. Subscr. 16 card. Dat. Lat. p. m. Rolandi S. R. E. presb. card.
et canc, 6 id. mai., ind. 2, inc. d. a. 1154, pont. v. d. Anastasii IIII pp. a. 1.
A. — Ed. PflugkH. Acta III 147 n. 139 ex A. — Begg. PflugkH. Iter p. 251 n. 492.
JL. 9897.
2 Laterano 1158 mai. 14
Hadrianus IV Amato abbati etc: repetit Anastasii IV privilegium (n. 1).
Iustis petentium desideriis. Ego Adrianus etc Subscr. 18 card. Dat.
Lat. p. m. Rolandi S. R. E. presb. card. et canc, 2 id. mai. , ind. 7, inc
d. a. 1158, pont. v. d. Adriani pp. IIII a. 4.
A. [C p. 124. Gl f. 53' Exc. H2 f. 336 Exc. P f. 70' Exc.J. — Ed. PfiugkH. Acta
III 192 n. 179 ex A. — liegg. PflugkB. Iter p. 259 n. 542. JL. 10408.
3 Laterano (1159) mai. 11
Hadrianus IV Amato abbati eiusque fratribus: decidit controversiam, quae
inter eos et Noccerium ep. Anagnin. de ordinatione abbatis et iure parochiali
diu vertebatur. — Controversiae quae sub. Dat. Lat. 5 id. mai.
Mon. s. Petri de Villa magna. 141
Insert. battis Lueii III (n. 6), Clementis 111 (n. 7), Innocentii III a. 1204 ian. 7,
Honorii III a. 1221 dee. 28 [C p. 125], Innocentii IV a, 1247 nov. 9 (quorum autographa
adhuc exstant in archivo Anagnino). — Ecl. Gbtt. Nachr. 1900 p. 321 n. 11. — Reg. JL. — .
cf. Anagni, Episc. n. 13.
4 Anagni 1174 ian. 7
Alexander III Amato abbati et fratribus: decidit controversiam inter eos
et Tebaldum Anagninum civem de quibusdam mansis in castro Gorge, a
Transmundo Ildicii pro Petro fratre suo , eorum oblato , eis collatis, decer-
nens, ut mansi ad monachorum manus debeant redire, et inhibens, ne idem
Tebaldus vel heredes ipsius eis exinde quodlibet gravamen inferant. — Cum
saepius tu. Ego Alexander etc. Subscr. 17 card. Dat. Anagniae p. m. Gratiani
S. R. E. subdiac. et not., 7 id. ian., ind. 7, inc. d. a. 1173, pont. v. d.
Alexandri pp. III a. 15.
A. — Ed. PflugJcH. Acta 111 231 n. 231 ex A (8 icl. ian.). — Regg. PflugkH. Iter
p. 275 n. 630. JL. 12326 ad ian. 6.
5 Anagni (1160—76) mart. 30
Alexander III Amatoni abbati et universis fratribus: confirmat partem
Montis Iuliani et Monticellum q. d. Rochizola, quae Adrianus dux bo. me.
eiusque consortes monasterio contulerunt. — Iustis petentium desideriis. Dat.
Anagn. 3 kal. april.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 328 n. 16 ex A. — Regg. PflugkH. Iter p. 275 n, 632
ad a. 1174. JL. 12547.
Hadrianus dux civitatis Ananiae occurrit in duabus chartis, quae in archivo
eccl. cathedralis exstant, a. 1003 et 1007 (cf. Ambrosi De Magistris 1. c. III 337 not.).
Sed nescimus, an idem sit ac Hadrianus dux in documento memoratus.
6 Roma S. Pietro 1181 clec. 18
Lucius III Iohanni abbati etc: ad exemplar Anastasii (n. 1) et Hadriani
(n. 2) confirmat possessiones et iura et specialiter sententiam Hadriani (n. 3). —
Quotiens a nobis. Ego Lucius etc. Subscr. 13 card. Dat. Romae ap. s. Petrum
p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 15 kal. ian., ind. 15, inc d. a.
1181, pont. v. d. Lucii pp. III a. 1.
A. [KJ. — Ed, Gott. Nachr. 1900 p. 338 n. 24 ex A. — Regg. PflugkH. Iter p. 294
n. 745. JL. 14539.
7 Laterano 1188 mai. 22
Clemens III lohanni abbati etc : ad exemplar Anastasii (n. 1), Hadriani
(n. 2) et Lucii (n. 6) confirmat possessiones et iura et specialiter sententiam
Hadriani (n. 3). — Religiosis desideriis. Ego Clemens etc Subscr. 21 card.
Dat. Lat. p. m. Moysi S. R. E. subdiac vicem agentis cancellarii, 11 kal. iun..
ind. 6, inc d. a. 1188, pont. v. d. Clementis pp. III a. 1.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p.343 n. 30 ex A. — Regg. PflwjkH. Iter p. 315 ». *77.
JL. 16242.
8 Boma S. Pietro 1191 oct. -;/
Celestinus III (Iohanni) abbati et universis fratribus: repetit Alexandri III
concessionem (n. 5). — Iustis petentium desideriis. Dat. Romae ap. b. Petrum
12 kal. nov. pont. n. a. 1.
A. — Ed, Gott. Nachr. 1900 p. 344 n. 31 ex A. — liegg. PflughH. Rer p. :->t "• 927.
JL. 16749.
142 Latium.
9 Roma S. Pietro 1191 oct. 25
Celestinus III P(etro) Signin., I(ohanni) Anagnin. et B(ernardo) Ferentinat.
epp.: mandat, quatenus, si qui ex eorum parochianis claustrum s. Petri de
Yilla magna violare, animalia monachorum abducere, homines capere, villam
eum eius hominibus et animalibus molestare temere attemptaverint, eos, nisi
infra triduum de damnis et iniuriis satisfecerint , publice excommunicationis
vinculo astringant. — Cum specialiter simus. Dat. Romae ap. s. Petrum
8 kal. nov. pont. n. a. 1 .
C p. 116. — Ed. PflugkH. Acta III 382 n. 443 ex C. — Begg. PfluglcH. Iter p. 324
n, 928. JL. 16752.
10 Laterano 1194 feb. 5
Celestinus III Iohanni abbati: concedit personalem usum mitrae, ut eam
diebus sollemnibus infra missarum et processionum celebrationem in mona-
sterio valeat deferre. — His quos Romana. Dat. Lat. non. feb. pont. n. a. 3.
C p. 68. — Ed. PflugkH. Acta III 392 n. 463 ex C. — Begg. PflugTcH. Iter p. 329
n. 961. JL. 17073.
Sgurgola.
(Castrum de Sculcula)
Castrum Sculculae, hodie Sgurgola, haud longe a civitate Anagnina
(cf. Marocco Monumenti VIII 154 sq.), occurrit iam saec. XII in privilegiis
ecclesiae Anagninae. Galganus eiusque filii, milites huius castri, a. 1159
recognoverunt, castrum proprii iuris b. Petri esse (n. 1). Ab Alexandro III
conceditur civitati Anagniae (n. 2). Sed familia Galgani de Sculcula viguit
usque ad saec. XIII (cf. Nicolai IV rescriptum a. 1288 iul. 26 ed. Langlois
Les registres de Nicolas IV p. 958 n. 7097, in quo commemorantur Iordanus
et Gualguanus de Sculcula).
Ecclesiae rurales s. Pauli et s. Stephani de Sculcula, Anagninae dioec,
leguntur in Nicolai IV mandato a. 1290 feb. 23 (Langlois 1. c. p. 1012 n. 7369).
1 Sgurgola 1159 iul. 13
Boso ss. Cosmae et Damiani diac. card., d. pp. camerarius, una cum Petro
Gaitano et Rogerio nepote Iohannis cancellarii, subdiacono apost. sedis, et presb.
Rodulfo cappellano d. pp. aliisque, ex mandato et dispositione Hadriani IV
et cardinalium veniens ad Sculculam, a Gualguano eiusque filiis Simone et
Gottofredo et ab aliis habitatoribus ipsius castri honorifice susceptus, praecipit
omnibus in ipsa munitione habitantibus iurare fidelitatem d. papae. Sequitur
iuramentum. — Scr. p. m. Rogerii subdiac.
Albinus lib. XI c. 52. Cencius c. 120. — Edd, Muratori Antiq. I 141. Fabre-
Dnchesne 1 400. — Beg. JL. — .
Castrum de Sculcula prope Avezzanum in territorio Marsorum situm Duchesne
1. c. I 400 not. 1 affirmat, sed II 135 not. 1 rectius ad Sgurgola prope Anagniam
refert. Aliud castellum de Sculcula exstabat olim in territorio Sabinensi (cf.
Chron. Farfen. ed. Balzani II 122 et Reg. Farfen. edd. Giorgi e Balzani IV 222
n. 821).
Sgurgola — Anticoli. I43
*2 (1159—81)
Alexander III concedit communi Anagniae privilegium de castro Sculculae.
v. Anagni, Civitas n. 3.
Carpineto Roraano.
(Carpinetum)
Carpinetum oppidum, Leonis XIII urbem patriam, basilicae Lateranensis
Romanae a longissimis temporibus proprietatem fuisse, Bonifatius VIII in
bulla a. 1299 aug. 15 testatur. Primum documentum, in quo notitiam de
hoc castro invenimus, est Iohannis prioris Lateranensis locatio a. \ 157 Gregorio
comiti de Ceccano facta (n. 1). Haec ex Campaniae comitibus illustrissima
familia obtinuit feudum Carpineti, nonnullis tamen intervallis, usque ad
saec. XIY, quando transiit in possessionem familiae Conti. De loco cf. Marocco
Monumenti Y 38 sq.; Pressutti Reg. Honorii III t. I p. LXXXII sq.
Documenta, quae spectant ad castrum Carpinetum, antiquiora olim
Romae in archivo canonicorum Lateranensium , postea in eorundem sede
Faesulis, hodie in R. archivo Florentino adservantur (cf. Roma, Eccl.
s. Iohannis in Laterano). Alia tum in archivo familiae Sforza - Cesarini tum
in archivo familiae Caetani inveniuntur (cf. Pressutti 1. c).
1 (1157)
Ex praecepto Hadriani IV Iohannes prior et rector basilicae Salvatoris
q. app. Constantiniana et s. Iohannis bapt. locat et concedit in tertiam
generationem Gregorio ill. comiti de Ciccano castrum Carpinetum.
v. Roma, Eccl. s. Iohannis in Laterano n. 23. — Cf. Chron. Fossae novae (ed.
Muratori Scr. VII 871) sive Ann. Ceccan. (ed. Mon. Germ. Scr. XIX 284): „1157,
ind. 5, Gregorius comes Ceccani hoc anno acquisivit Carpinetam in octava s. Mariae".
2 1182 nov. 11
Ex praecepto Lucii III Iohannes prior ac rector basilicae s. Salvatoris q. d.
Constantiniana et s. Iohannis bapt. locat in tertiam generationem Iordano,
filio Iordani Petri Leonis, castrum Carpinetum.
v. Roma, Eccl. s. Iohannis in Laterano n. 27.
Anticoli.
( Anticulum )
Oppidum Anticulum nominatur saepius inter possessiones ecclesiae
Anagninae in privilegiis iam inde ab Urbano II. In Cencii Libro censuum
S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne I 1 2) notantur haec :
„Homines de Anticulo L scapulas porcinas et quinquaginta placentas
in festo nativitatis."
Nescimus vero, quando census hic fuerit constitutus.
1 44 Latium.
TREVI.
(Trebia. Trebae)
Dom. Ant. Pierantoni Memorie del Lazio, ms. s. XVIII, Trevi, olim in bibl. eccl.
s. Mariae, nunc in archivo civitatis. — Marocco Monumenti X 26 sq. — Cappelletti
VI 386 sq.
Trebia oppidum acl Anienis ripas, olim Treba Augusta (cf. H. Dessau
in C. I. L. XIV 353), usque ad saec. XI proprium episcopatum habuit (cf.
Giorgi Diss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 18 sq.; Duchesne in Arch.
della Soc. Rom. XV 496), qui fluminis ipsius valles una cum oppidis Vallis
petrarum (Vallepietra), Filittini (Filettino), Gennae (Jenne) et Collis altuli
suis finibus continebat. Veterum episcoporum seriem praebet Ughelli 2 Xa 175,
qui vero in errorem gravissimum incidit, oppidum hoc Latii cum castro Trevi
in Umbria inter Fulgineum et Spoletium confundens. Episcopatus Trebensis
miseram suam vitam traxit usque ad Nicolai II tempora, cuius Romanae
synodo a. 1 059 ultimus Trebensis episcopus Iohannes interfuit. Ipse Nicolaus II
episcopatum suppressit, quia ita pauper esset, ut proprium competenter et
digne nequiret redditibus suis sustentare pontificem, et Anagnini episcopi
iurisdictioni spirituali una cum quatuor eius municipiis subiecit; quod con-
firmarunt Alexander II, Gregorius VII et Victor III. Sed documenta ipsa
perierunt (v. Anagni, Episc. n. 3 — 6). Iuxta Trebensium popularem tradi-
tionem, quam Mirtius in Chron. Sublacen. (ed. Allodi p. 216) vulgavit, Trebia
dignitate episcopali civitatisque titulo orbata est ob necem episcopi sui ab
incolis actam. Verum Trebenses memoriam praeteritae gloriae nunquam
amiserunt; temporibus enim Innocentii III, Honorii III et Gregorii IX
libertatem suam rursus acquirere conati sunt, contendentes ecclesiam s.Theodori
Trebensem olim cathedralem fuisse. Sed frustra. Nam Gregorius IX a. 1227
aug. 13 constituit, ecclesiam s. Theodori et omnes alias Trebenses ecclesias
episcopo Anagnino tamquam dioecesano episcopo quoad correctionem , refor-
mationem, institutionem et destitutionem et omnia alia iura episcopalia
perpetuo esse subiectas (Potthast Reg. 8008). Ita permansit usque ad
Urbanum VIII, qui Trebiam et Gennam ab Anagnino episcopatu seiunxit,
eas abbatiae Sublacensi attribuens.
Saec. XII in territorio Trebensi dynastas invenimus, quos Mirtius
regulos appellat. Adnotare iuvat, castrum Trebani a. 1151 dec. 10 ab
Eugenio III datum fuisse ex contractu permutationis Odoni de Columpna
(v. Roma, Comites de Tusculano n. 5). Saec. XIII familia Alexandri IV ibi
floruit, ac deinde Caetanorum; de aliis cf. Mirtii Chron. Sublacen. (ed. Allodi
p. 217) et De Magistris p. 114 sq. et rescripta Clementis IV a. 1268 mart. 30
in Cencii Libro censuum S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne II 16).
Trebenses, quos inveteratos abbatiae hostes Mirtius appellat (Allodi
p. 212), contra vicinos Sublacenses abbates passim lites moverunt, praesertim
circa castrum Gennae; quibus compositis in curia Romana, denique Genna
monasterio Sublacensi adsignata est (cf. Rambaldi iudicis s. pal. iudicatum
Trevi. 145
a. 1116 sept. 24 in Regesto Sublacensi ed. Allodi e Levi p. 250 n. 212).
Et in signum initae inter eos pacis abbas Sublacensis et seniores Trebenses
invicem fidelitatis iuramenta sibi spoponderunt (Allodi e Levi p. 87. 88 n. 47).
At controversiae inter Trebenses et Sublacenses temporibus Alexandri III
renovatae sunt.
Documenta, quae sequuntur, ex archivo monasterii Sublacensis sumpsimus.
*1 (1099—1109)
Paschalis II Trebensibus scribit comminatorie, ut castrum Gennae per nefas
occupatum Iohanni abbati Sublacensi liberum restituant, nisi velint aggravatas
contra se apostolicas experiri manus; si quid vero iuris contra abbatem in
oppido Gennae habere se putent, in curia Romana explicent atque interim a
molestatione abbatiae penitus abstineant.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 36. — Repetimus Mirtii (ed.
Allodi p. 213) verba, qui fortasse ipsius Paschalis II epistola usus fuit.
*2 (1159 ex. — 1160 in.)
Alexander III Bernardo Portuen. , Iohanni Segnin. et Nauclerio Anagnin.
epp. committit causam inter Simonem abbatem Sublacensem et dominos
Trebenses super iurisdictione Collis altuli, Gennae et Montis Porcarii.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 45.
*3 (1159 ex. — 1160 in.)
In praesentia Alexandri III, assidentibus sibi Ubaldo Hostien. ep., Alberto
presb. card. tit. s. Laurentii in Lucina, Iacinto diac. card. s. Mariae in
Cosmydin, hoc arbitrium (cf n. 2) collaudatur.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 46.
*4 (1161 oct. 25)
De mandato Alexandri III conventio et amicabilis compositio initur inter
Simonem abbatem et Beraldum yconomum monasterii Sublacen. ex una atque
Iohannem sindicum universitatis de Trebis ex altera parte.
v. Subiaco, Mon. s. Benedicti et s. Scholasticae n. 47.
Kehr, Italia pontificia H.
FERENTINO
(Ferentinum)
Ughelli x I 719 sq.; 2I 672 sq. — Casimiro Mem. istor. delle chiese e dei
eonventi dei frati Minori della provincia Romana * p. 145 sq.; 2 p. 206 sq. — Ios. Sim.
Assemani De sanctis Ferentinis in Tuscia Bonifacio ac Redempto episcopis deque
presbytero et martyre Eutychio dissertatio (Romae 1745) p. 25 sq. — Istoria dell' antichita
e nobilta della citta di Ferentino, ms. s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia cod. 315
(M V 19); cf. Gott. Nachr. 1903 p. 72. - G. M. Simbolotti Historia del celebre Ferentino
di Campagna, ms. a. 1764. — Marocco Monumenti V 58 sq. — Cappelletti VI 391 sq.
— Moroni Dizionario XXIII 292 sq. ; XXVII 280 sq. — N. Angelini Vita, martirio e culto
di S. Ambrogio, protettore della citta di Ferentmo (Frascati 1884). — L. Morosini
Notizie storiche della citta di Ferentino (Roma 1905).
Episcopatus Ferentinas.
Antiqua Hernicorum urbs, ubi episcopalis sedes, in qua pontifices
Romani, praesertim Alexander III, pluries resederunt. Teste Cencio in
Libro censuum S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne I 13), episcopus debuit pontifici
„CC scutellas et LX brachia panni". Nescimus, a quo pontifice hic census
impositus sit. Antiquiora enim documenta pro episcopatu omnino desiderantur.
In duobus quidem mandatis Alexandri III occurrit Rudolfus Ferentinas ep.,
cui pontifex legationem in Galliam commisit (JL. 11558. 11603).
In hac dioecesi floruit olim celebre s. Mariae de Flumine monasterium,
a. 1196 a Iohanne comite et Iordano card. s. Pudentianae ex familia comitum
de Ceccano conditum.
Archiva tum episcopatus tum civitatis gravissima damna passa sunt.
In archivo ecclesiae cathedralis ss. Iohannis et Pauli documentum antiquissi-
mum est Clementis IY bulla quaedam a. 1265; in archivo civitatis vero
documenta adservantur inde a saec. XII.
De archivis cf. Bethmann in Archiv XII 483; Gott. Nachr. 1900 p. 302.
1 (493—94)
Gelasius I Iohanni, Basso et Alexandro epp.: iniungit, ut Antoninam mari-
tali solatio destitutam tuitione curaque defendant. — Missis praesentibus.
Coll. Britt. Gelasii 1 ep. 1. — Ed. Loewenfeld Epp. p. 1 n. 1. — Regy. Ewald in
N. Archiv V 509 n. 1. JK. 629.
Bassum hoc tempore episcopum Ferentini fuisse, ex actis concilii a. 499 com-
perimus. Iohannes an fuerit episcopus Soranus nescimus. Alexandrum episcopum
sub Gelasio I minime alias invenimus. De Antonina nullam aliam habemus
notitiam. Itaque hanc Gelasii I epistolam sub Ferentinate episcopatu retulimus.
Episcopatus Ferentinas — Civitas Ferentinas. 147
Civitas Ferentinas.
De archivo civitatis cf. P. Egidi Notizia sommaria dell' archivio comunale
di Ferentino in: Arch. della Soc. Rom. XXV (1902) 211 sq.
A = Orig. Ferentino Arch. comunale.
B = Cop. s. XVII ib. (Vol. Riformagioni).
*1 (1100—17)
Paschalis II (qui eadem loca sua corporali praesentia visitavit) Ferenti-
natibus per sententiam suam terras quasdam adsignat.
Laud. in n. 4. — Reg. JL. — .
*2 (1145-51)
In praesentia Conradi Sabinen. ep., Eugenii III vicarii, causa inter Feren-
tinates et homines Silvae mollis super terris agitur.
Laud. in n. 4. — Reg. JL. — .
*3 (1145-51)
Eugenius III transmittit Iulium presb. s. Marcelli et Guidonem diac. s. Mariae
[in Porticu] ad videnda ipsa loca.
Laud. in n. 4. — Reg. JL. — .
4 Segni 1151 iul. 23
[Eugenius III Ferentinatibus] : confirmat Paschalis II (n. 1) sententiam, et
condemnat Iohannem Scalciagallinam sindicum vel procuratorem hominum
Silvae mollis in restitutionem terrarum a Paschale II Ferentinatibus ad-
signatarum, Sarracenum vero sindicum Ferentinatem in restitutionem praedae,
quam post causam in praesentia Conradi Sabinen. ep., vicarii papae, agitatam
(n. 2) fecerunt. — Ne rerum gestarum. Ego Eugenius etc. Subscr. 8 card.
Dat. Signiae p. m. Bosonis S. II. E. scriptoris, 10 kal. aug. , ind. 14, inc. d.
a. 1151, pont. v. d. Eugenii III pp. a. 7.
A. [R]. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 319 n. 10 ex A. — Reg. JL. — .
Silvam mollem a. 1186 a Romanis vastatam legimus in Chron. Fossae novae
(ed. Muratori Scr. VII 876) sive Ann. Ceccan. (ed. Mon. Germ. Scr. XIX 287).
Ecclesiam ruralem s. Mariae de Silva molle ad ordinationem ep. Ferentinatis
pertinuisse, ex Alexandri IV rescripto a. 1255 dec. 6 (Bourel de la Ronciere Les
registres d' Alexandre IV t. I 276 n. 931) apparet.
10*
ALATRI
(Alatrium. Aletrium)
Ughelli ' I 328 sq.; 2 I 288sq. — C. Orlandi Brevi notizie intorno alla citta di
Alatri (s. 1. et a.). — G. Niccolb Storia di S. Sisto protettore di Alatri (s. a. et L). —
Narrazione della traslazione di S. Sisto I papa e martire da Roma nella citta di Alatri
(Anagni 1703). — Marocco Monumenti IV 101 sq. — Cappelletti VI 453 sq. —
Moroni Dizionario XXVII 269 sq. — L. De Persiis Del pontificato di S. Sisto I papa
e martire (Alatri 1884).
Episcopatus Alatrinus.
Alatrinus episcopus, ut ceteri Campaniae, Romano pontifici immediate
subiectus est. Cui debuit „episcopus ipse CC scutellas et LX brachia
panni" (Cencii Lib. cens. S. R. E. ed. Fabre - Duchesne I 13).
Ex archivis Alatrinis unum ecclesiae cathedralis s. Pauli antiquioribus
documentis praefulget, inter quae charta iam a. 933 data. Plures saec. XIII
bullas vulgavit Liverani in Spicilegio Liberiano (Florentiae 1863). Documenta
quaedam in archivo familiae Antonini adservantur.
De archivis cf. Bethmann in Archiv XII 484; v. Pflugk - Harttung Iter
p. 1; Gott. Nachr. 1900 p. 301.
A = Orig. Alatri Arch. capitolare.
*1 (1074?)
Gregorius VII commendat Adam episcopo ecclesiam Yerulanam.
Laud, in charta a. 1114 nor. 5 (r. Veroli, Episc. n. 7). — Reg. JL. — .
*2 (1130—43)
InnocentiusII C(rescentio) ep., pro eo quod se in partem filii Petri Leonis
(Anacleti II) visus est transtulisse , ecclesiam s. Bartholomaei (de Trisulto)
ad tempus adimit, eam sub annuo censu ad manum suam retinens.
Laud. in n. 3. — Reg. PfluglcH. Iter p. 230 n. 366. JL. — .
3 Viterbo (1155—58) aug. 26
Hadrianus IV B. abbati et universo conventui s. Bartholomaei (de Trisulto):
mandat, quatenus A(denulfo) ep., cui ecclesiam s. Bartholomaei , ab Inno-
centio II (n. 2) C(rescentio) ep. ademptam, sub annuo censu restituit, tamquam
proprio pastori et rectori animarum debitam oboedientiam et reverentiam
impendant. - Apostolicae sedis consueta. Dat. Viterbi 7 kal. sept.
Episcopatus Alatrinus — Civitas Alatrina. 149
A. — Ed. PflugkH Acta II 362 n. 411 cx A. — Regg. De Persiis p. 203 not. et p. 543.
PflugkH. Iter p. 259 n. 538. JL. 10331.
De Persiis p. 213 praebet insuper mandatum, quod Alexandro III et a. 1161
raart. 2 attribuit. „Nel 1161 ai 2 di marzo il pontefice scriveva al vescovo racco-
mandandogli un chierico Giovanni di Gionata da Vico — pauper clericus tuae
dioecesis — e vuole che sia provveduto" (Reg. JL. 10657 a). Sed documentum hoc,
quod minime Alexandro III, immo Alexandro IV attribuendum esse puto, frustra
quaesivimus.
*i (1181—83)
Lucius III Aletrino ep.: cum inter eum et abbatem ac fratres s. Bartholomaei
(de Trisulto) super eodem monasterio quaestio verteretur et ep. exinde requi-
situs copiam sui facere recusaret, prohibet, ne ad monasterium consuetum
habeat accessum.
Laud. in n. 5. — Meg. JL. — .
5 Segni (1183) sept. 5
Lucius III Aletrino ep.: cognita causa, quae inter eum et abbatem ac
fratres s. Bartholomaei super eodem monasterio vertebatur, eum in integrum
restituit, ita ut ipse et altera pars in festo s. Michaelis (sept. 29) coram se
ad iudicium debeant venire. — Quotiens sub apostolicae. Dat. Sign. non. sept.
A. — Ed. PflugJcH. Acta III 309 n. 340 ex A. — Regg. PflugkH Iter p. 298 n. 774.
JL. 14912.
6 (1187—91)
Clemens III Aletrino ep. : respondet de quadam femina, petente quendam
in virum, contra quam exceptio consanguinitatis obiecta sit, de hac prius
discutiendum esse quam super matrimonio sententia pronuntietur ; mandat,
ut virum ab impetitione mulieris absolvat. — Intelleximus ex litteris.
Comp. 1 l. 2 t. 5 c. 1. Decr. Gregorii IX 1. II t. 10 c. 1. — Edd. Augustini Tarraoon.
Opp. IV 85. Friedberg II 273. — Regg. J. 10193. JL. 16550.
7 Laterano 1192 oct. 11
Celestinus III consulibus et populo civitatis et toti populo Aletrini epi-
scopatus: mandat, quatenus T(addeum) subdiac, nuper a capitulo Aletrino
in episcopum electum, omni humilitate et devotione debita recipere procurent.
— Cum electio dilecti. Dat. Lat. 5 id. oct. pont. n. a. 2.
A. - Ed. PflugJcH. Acta III 386 n. 453 ex A. — Begg. PflugkH. Jter p. 327 n. 945.
JL. 16924.
Civitas Alatrina.
Alatrinae civitatis quidam tribunus, nomine Gracilis, iam temponbus
Stephani III (768—72) occurrit (Lib. pontif. ed. Duchesne I 472). Saec. XII
a consulibus recta est (n. 4).
Quae sequuntur documenta, deprompsimus ex archivo ecclesiao oathe-
dralis, tabulario civitatis Alatrinae nullum antiquioris aevi documentuni
porrigente (cf. Gott. Nachr. 1900 p. 301).
150 Latiuni.
*1 (1159—73)
Alexander III concedit Aletrinis territorium quoddam, eius terminos con-
stituens.
Laud. in n. 3. — Reg. JL. — .
*2 (1173 aug. 7)
Alexander III decidit per iudicialem sententiam quaestionem inter Alatrinos
et Frusionenses de Campo flori, diu in praesentia sua ventilatam, et roborat
S. R. E. privilegio suaque et episcoporum ac cardinalium auctoritate. Ad
quam sententiam pleno effectui mancipandam delegat duos curiales, mag.
Rogerium S. R. E. subdiac. et Viscardum.
Laud. in notitia a. 1173 aug. 7 (Orig. et cop. s. XIII). — Regg. De Persiis p. 213.
JL. 12233 a.
*3 (1173—74)
Alexander III, devotionem et humilitatem Aletrinorum et Frusionensium
superbiam considerans, adiudicat et attribuit in perpetuum ipsis Aletrinis
possessiones quasdam prius Frusionensibus concessas.
Laud. in instrumento Massarelli iudicis S. R. E. de mandato papae facto per Iordanum
Romanae curiae nuntium et servientem a. 1174 feb. 6 (ed. PfluglcH. Iter p. 498 n. 83 ex
orig.). — Reg. JL. — .
4 Laterano 1192 oct. 11
Celestinus III consulibus et populo civitatis et toti populo Aletrini epi-
scopatus: mandat, quatenus T(addeum) subdiac, nuper a capitulo Aletrino
in episcopum electum, omni humilitate et devotione debita recipere procurent.
v. Alatri, Episc. n. 7.
Furaone.
( Fumo. Fummo )
Antiquum Fumonis castrum, in summo monte situm, velut arx ab ipsa
natura facta, imminet Campaniae, unde vulgus dicit: „Quando Fummo fumat,
tota Campania tremit". In Chron. Fossae novae (ed. Muratori Scr. VII 870.
871. 876) sive Ann. Ceccan. (ed. Mon. Germ. Scr. XIX 283. 284. 288)
pluries memoratur. In arce Fumonis a. 1125 Burdinus antipapa intrusus est
(Ann. Casin. et Petri Chron. Casin. ed. Mon. Germ. Scr. XIX 308; VII 805;
cf. Lib. pontif. ed. Duchesne II 377), ibique a. 1 295 Celestinus V in custo-
dia tenebatur. Habemus insuper iuramentum fidelitatis hominum et clericorum
de Fumone praestitum Gregorio IX, quod exstat in Cencii Libro censuum
S. R. E. c. 201 (ed. Fabre-Duchesnc I 452). Alia documenta ad castrum
Fumonis spectantia inveniuntur in eodem libro c. 217 — 219b. 296. 308. De
loco cf. Marocco Monumenti V 51 sq.
1 (1160?) iul.
[Alexander III?] concedit in custodiam Gregorio cum filiis suis et Bertranno
eius fratri castrum Fumonis, continua 10 hebdomadarum obsidione in 1° anno
pontificatus , m. iulio, recuperatum, sicut idem Gregorius et pater eius et
Fumone — Guarcino. 151
Bertrannus, avus eiusdem Bertranni, a praedecessoribus suis habuisse noscuntur.
— Cum per misericordiam.
Cencius c. 121. — Edd. Muratori Antiq. III 229. Liverani Opp. IV 150. Fabre-
Duchesne I 401. — Eeg. JL. — .
Cuinam pontifici bulla haec, quae protocollo et eschatocollo omnino caret,
attribuenda est? Honorium II a. 1125 quasi totam Campaniam apost. sedis
dominio subiugasse , narrat auctor Chron. Fossae novae (ed. Muratori Scr. VII 868)
sive Ann. Ceccan. (ed. Mon. Germ. Scr. XIX 282). Sed inter oppida, quae enumerat,
Fumo frustra quaeritur. Idem auctor ad a. 1149 refert, Gregorium Fumonensem
captum fuisse ab Eugenio III, qui ei abstulit Fumonem. Et in Vita Eugenii III
legimus, papam arcem Fumonis dominio b. Petri recuperasse (Lib. pontif. ed.
Duchesne II 387). Sed a. 1149 est a. 5 pontificatus eius. Alexander III denique
a. 1160, teste auctore Chron. Fossae novae sive Ann. Ceccan., acquisivit totam
Campaniam et misit in suo iure. x^nno pontificatus 1 et a. 1160 inter se con-
cordantibus, bullam Alexandro III adscribendam esse puto.
Guarcino.
(Warcinum. Guarcenum )
Castrum Warcini — Ecclesia s. Agnelli.
In oppido Guarcino (cf. Marocco Monumenti V 87 sq. ; Moroni Dizionario
XXVII 281) duas ecclesias antiquas invenimus, s. Michaelis, ubi olim mona-
sterium s. Lucae exstitit, et s. Agnelli, huius oppidi patroni. Hanc s. Agnelli
ecclesiam colunt hodie moniales ord. s. Benedicti. Archivum, quod ibi usque
ad a. 1904 exstitit (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 197), translatum est Romam in
archivum publicum reipublicae. In bulla Honorii III a. 1217 sept. 25 (edd.
Liverani Spicil. Liberianum p. 728 n. 25 „ex authenticis membranis quondam
monasterii s. Agnelli in agro Guarcini in Campania, nunc vero apud sancti-
moniales sancti Lucae in eodem oppido" = Horoy Honorii III Opp. II 504
n. 35; cf. Pressutti Reg. Honorii III t. I 138 n. 812. Potthast Reg. 5605)
laudantur privilegia Alexandri III et Lucii III, quas ex ipsis autographis
praebemus. Cf. Monterenzi Cameralia vol. D Roma Arch. Vat. Arm. XXXVT
t. 4 f. 480.
A — Orig. Roma Arch. di stato.
*1 (1154—59)
Hadrianus IV concedit in feudum progenitoribus Gratiani Bellimontis civis
Romani medietatem castri Warcini eisque obligat titulo pignoria reliquam
pro quadam summa pecuniae.
Laud. in Urbani IV bulla a. 1263 mai. 27: Beg. Vat. t. 27 /'. 63' (Potthast Reg. 16
Guiraud Les registres d}Urbain IV t. I 67 n. 238). — Reg. JL. — .
2 Ferentino 1175 aug. 25
Alexander III Petro priori etc: ecclesiam s. Agnelli de Warcino sub apost.
protectione suscipit, confirmat possessiones propriis expressaa TOcabulifl ei
concedit ius recipiendi clericos et laicos e saeculo fugientes el facultatem
152 Latium.
eligendi priorem. — Quotiens illud a. Ego Alexander etc. Subscr. 12 card.
Dat. Ferentin. p. m. Gratiani S. R. E. subdiac. et not., 8 kal. sept., ind. 8,
inc. d. a. 1175, pont. v. Alexandri pp. III a. 16.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1901 p. 222 n. 7 ex A. — Reg. Marocco V 90 ad sept. 8. JL. — .
S Velletri 1182 nov. 20
Lucius III Flaviano priori etc: repetit Alexandri III privilegium (n. 2). —
Effectum iusta postulantibus. Ego Lucius etc. Subscr. 7 card. Dat. Velletr.
p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 12 kal. dec, ind. 1, inc d. a. 1182,
pont. v. d. Lucii pp. III a. 2.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1901 p. 226 n. 10 ex A. — Reg. Marocco V 90 ad oct. 6. JL.—.
Vico.
(Vicus)
De loco cf. Marocco Monumenti V 92 sq.
*1 (1159-81)
Alexander III clero et populo Vicanis: semel et iterum inhibet, ne aliquas
possessiones eiusdem castri venditionis, donationis, commutationis, obligationis
seu alterius alienationis titulo ad alios quam de terra eorum ullatenus trans-
ferant.
Laud. in Honorii III bulla a. 1217 aug. 22: Reg. Vat. t. 9 f. 147 n. 588 (Pressutti
Reg. Honorii III t. I 127 n. 734). — Reg. JL. —.
Trisulti.
Monasteriura s. Bartholomaei de Trisulto.
Gasparo Spitilli di Campli S. I. Vita di S. Domenico da Fuligno abbate delF ordine
di S. Benedetto (In Roma 1604. Non vidi). — L. Iacobilli Vita di S. Domenico da
Foligno (In Foligno 1645) p. 17 sq. 49 sq. — L. Iacobilli Vite de Santi e Beati del-
1' Umbria I (In Foligno 1647) 114sq. — Lubin p. 394. — Iul. Ambr. Lucenti Fulgor
Fulginii in splendoribus sanctorum (Romae 1703) p. 69 sq. — Marocco Monumenti IV
138 sq. — L. Tosti Della vita di S. Domenico abbate (Napoli 1855). — Moroni Dizionario
LXXXI 71 sq.
S. Dominicum Fulginatem, saec. XI in. in Campaniam venientem, in
loco q. d. Trisaltus, in radice montis q. v. Porche, in antro quodam, tres
annos perseverasse , ibique angelo Domini iubente prope rivum sub radice
montis monasterium ad honorem b. Bartholomaei construxisse, auctores Yitae
s. Dominici, Iohannes (ed. Analecta Bollandiana I 284) et Albericus (Acta
SS. II ian. 22 p. 442 et Acta SS. ord. s. Benedicti YI 356 sq.) narrant. Terram
concesserunt et defensionem promiserunt homines vicini castri Yici (cf. char-
tulam donationis a. 1006(?) aug. 28, quam ed. Liverani Spicil. Liberianum
p. 720). Rexit ipse vir sanctus hoc coenobium per annos quindecim, donec se
transtulit in monasterium Soranum a se conditum, monachis ord. s. Benedicti
in Trisultensi monasterio remanentibus. Quorum in locum Innocentius III
Vico — Trisulti, Mon. s. Bartholomaei. I53
a. 1208 Cartusienses subrogavit novumque monasterium iuxta abbatiam
veterem erigi iussit (cf. Le Couteulx Ann. ord. Cartusien. III 332 sq. et
ipsius Innocentii III bullam a. 1211 sept. 30 Potthast Reg. 4308; auto-
graphum adest Trisulti). Trisultana cartusia inter insignes huius ordinis domus
tantam consecuta est famam, ut Benedictus XI a. 1304 feb. 28 (Grandjean
Les registres de Benoit XI p. 427 n. 668) illi ipsam Romanam domum apud
ecclesiam s. Cyriaci in Thermis addixerit, et Pius VII a. 1801 iul. 24 duas
domos Romae et Trisulti in unam uniens, Romanam Trisultensi incorporaverit
eiusque priorem Trisultensi abbati subiecerit (cf. Roma, Eccl. s. Cyriaci in
thermis Diocletiani).
Archivum in Trisultensi cartusia adservatum, olim copiosius, damna et
iacturas passum est, quando a. 1810 in Gralliam translatum et postea repor-
tatum fuit; sed etiamnunc magni momenti est. Yerum frustra quaesivimus
Regestum illud Trisultense a. 1662 confectum (sign. O 2227), ex quo Liverani
in Spicilegio Liberiano (Florentiae 1863) nonnulla privilegia pontificia
saec. XIII deprompsit (cf. p. 712 not. 1). Yeteris archivi autem indicem
a. 1660 confectum adhuc habemus.
De archivo cf. Bethmann in Archiv XII 483; Gott. Nachr. 1900 p. 300.
A = Orig. Trisulti Arch. abbaziale di S. Bartolomeo.
*1 (1004— 9)
Iohannes XVIII, petente Dominico abbate, ecclesiam s. Bartholomaei et
universa bona, quae nunc habet et in futurum habitura est, sub cura et
protectione S. R. E. recipit.
Laud. in Vita s. Dominici auctore Iohanne c. 15 (ed. Anal. Bolland. 1 288). — Reg.
JL. 3965.
Iacobilli Vita di S. Domenico p. 22 hanc notitiam ad a. 1005 refert.
*2 (1130—43)
Innocentius II ecclesiam s. Bartholomaei, pro eo quod C(rescentius) Aletrinus
ep. se in partem filii Petri Leonis transtulit, eius iurisdictioni ad tempus
adimit, eam sub annuo censu ad manum suam retinens.
v. Alatri, Episc. n. 2.
3 Viterbo (1155—58) aug. 26
Hadrianus IY B. abbati et universo conventui: mandat, quatenus A(dcnulfo)
ep. Aletrino tamquam proprio pastori et rectori animarum debitam oboedien-
tiam et reverentiam impendant.
v. Alatri, Episc. n. 3.
4 Anagni (1160—76) april. 30
Alexander III L. abbati et fratribus: ecclesiam s. Bartholomaoi. quae iuri
apost. sedis specialiter assistit, eiusdemque ornamenta et thesauros cum poa
sionibus sub apost. protectione suscipit, conccdit facultarem, ul olericofl el
laicos e saeculo fugientes recipiant, visitationes infirmorum et Bepulturam
liberam, et confirmat honores tam in spiritualibus quam in temporalibus.
Iustis petentium desideriis. Dat. Anagniae 2 kal. madii.
A. — Ed. Gbtt. Nachr. 1900 p. 329 n. 17 ex A. — Reg. JL. —.
154
Latium.
*5 (1181—83)
Lucius III Aletrino ep. : cum inter eum et abbatem ac fratres s. Bartholomaei
super eodem monasterio quaestio verteretur et episcopus exinde requisitus
copiam sui facere recusaret, prohibet, ne ad monasterium consuetum habeat
accessum.
v. Alatri, Episc. n. 4.
6 Segni (1183) sept. 5
Lucius III Aletrino ep.: cognita causa, quae inter episcopum et abbatem
ac fratres s. Bartholomaei super eodem monasterio vertebatur, eum in integrum
restituit, mandans, ut ipse et pars altera in festo s. Michaelis (sept. 29) coram
se ad iudicium de proprietate debeant venire.
v. Alatri, Episc. n. 5.
VEROLI
(Yerulum. Yerulae. Berulae)
Ughelli J I *287sq.; 2 I 1386 sq. — Historia civitatis Verularum (exstat in principio
statutorum eiusdem civitatis. Velletri 1657). — Cr. Crescenzi Storia Verulana, ms. s. XVIII,
Veroli Bibl. comunale. — Casimiro Mem. istor. dei frati Minori ! p. 445; 2 p. 613 sq. —
Cr. Crescenzi Cenni storici sovra S. Salome proteggitrice di Veroli (Roma 1842). —
Marocco Monumenti V 94 sq. — Cappelletti VI 467 sq. — Moroni Dizionario
XCIV 5sq. — Vinc. Caperna Monografia di S. Salome patrona principale della citta
e diocesi di Veroli (Frosinone 1878). — V. Caperna Storia della chiesa cattedrale di
S. Salome in Veroli (Frosinone 1880).
Episcopatus Verulanus.
Episcopalis dignitas Yerulana antiquissima est; episcopus, immediate
Romano pontifici subiectus, curiae Romanae debuit dare „LX brachia panni
et CC scutellas et XX solidos per annum" (Cencii Libr. cens. S. R. E. ed.
Fabre-Duchesne I 13). Dioecesis satis ampla est et continet civitatem Veroli
et oppida Frosinone, Torrice, Ripi, Pofi, Arnara, Castro deTolsci, Falvaterra,
Ceprano, Strangolagalli. Monte San Giovanni, Bauco et haec hodie destructa:
Castrum, Cannetum, Castellum novum, Montenero. Inter huius dioecesis
monasteria abbatia Casaemarii primum obtinet locum.
Ex Campaniae civitatibus Verulum eruditis archivorum investigatoribus
maximos labores et simul uberes fructus praebet; praesertim cathedralis
ecclesiae s. Andreae archivum, quod omnium locupletissimum est. Codices
nonnulli ecclesiae Verulanae hodie reperiuntur in Oratorii Romani bibliotheca
q. v. Vallicellana. Archivum quoque ecclesiae collegiatae s. Erasmi non
parvi pretii aestimandum est. Documenta nonnulla, quae spectant ad
ecclesiam s. Barbarae Verulanam, adservantur hodie Verulis in archivo
illustrissimae familiae Campanari.
De archivis Verulanis cf. Bethmann in Archiv XII 482; v. PHugk-
Harttung Iter p. 162; Gott. Nachr. 1900 p. 297 sq.; F. Tonetti Brevc notizia
sugli archivi e sulla biblioteca Giovardiana comunale di Veroli in: Arch.
della Soc. Rom. XXVII (1904) 235 sq.
A = Orig. Veroli Arch. capitolare.
B = Cop. ib.
B* = Cop. s. XII Roma Bibl. Barberini, nunc cod. Vat. Barb. 6556 (LXXV 28);
cf. Gott. Nachr. 1901 p. 244; 1903 p. 99. — Ed. A. Pieraliri Bnllae seu diplomata
(Romae 1899).
156 Lat-ium.
C = Necrologium eccl. Verulanae, mb. s. XII, Koma Bibl. Vallicellana B 32; cf.
Gott, Nachr. 1903 p. 125; P. Egidi in Bullettino dell1 Istituto stor. ital. XXV
(1904) 87.
D = Lectionarium eccl. Verulanae, mb. s. XII, ib. E 3; cf. 1. c. p. 132.
E = Instrumenta varia, s. XVII, cod. Vat. Barb. 1571 (XXVII 77); cf. 1. c. p. 82.
F = Ios. Garampi Schedae, s. XVIII, Roma Arch. Vat. Fondo Garampi.
G = St. Borgia Bullarium Lucii III, s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia.
H = Miscellanea vol. I. II, s. XVII— XVIII, Veroli Arch. capitolare.
7 = Notizie desunte dalle pergamene, s. XTX, ib.
1 Laterano 1081 iun. 18
Gregorius VII Alberto ep. etc. : confirmat fines et possessiones. — Supernae
miserationis respectu. Dat. Lat. p. m. Petri presb. card. [et bibl.], 14 kal.
iul., a. d. inc. 1081, pont. autem d. Gregorii YII pp. a. 9, ind. 4.
B1. [E f. 16. FJ. — Edd. Pieralisi p. 9 A ex Bx ad iun. 19. Gott. Nachr. 1901
p. 249 n. l ex B\ — Reg. JL. — .
Meminerint lectores, Gregorium VII cr. a. 1074 Verulanam ecclesiam Adam
ep. Aletrino commendasse (v. Alatri, Episc. n. 1).
2 Laterano 1097 iul. 2
Urbanus II Alberto ep. etc: ecclesiam apost. sedis auctoritate munit et
confirmat possessiones. — Iustis votis assensum. Scr. p. m. Petri scrin.
s. pal. Dat. Lat. p. m. Iohannis S. R. E. diac. card., 6 non. iul., ind. 5, inc.
d. a. 1097, pont. autem d. Urbani II pp. 10.
A. [I]. — Ed, PfluglcH Acta 11 163 n. 197 ex A. — Regg. PflugkH. Iter p. 205
n. 210. JL. 5686.
3 Albano 1097 (sept. — dec.)
Urbanus II Alberto ep. etc. : repetit privilegium n. 2. — Iustis votis assen-
sum. Scr. Albani et dat. p. m. Lanfranci vicem agentis cancellarii, a. D.
1097, ind. 6, d. Urbani II pp. a. 10.
A. [B\ E f. 18. FJ. — Edd. Ughelli l 1*291 ex A; * I 1390 = Bull. Rom. ed.
Cocquelines II 99 n. 43 = Bull. Rom. ed. Taur. II 185 n. 43, = (Mattei) Saggio istorico
sulla citta di Frosinone p. 73, = Cappelletti VI 481, = Migne CLl 496 n. 227. Pieralisi
l>. 12 P> cr B\ — Regg. Giorgi Diss. hist. de cath. ep. Setiae p. 13. J. 4263. JL. 5691.
4 Ceprano 1108 sept. 4
Paschalis II Alberto ep. etc. : repetit Urbani II privilegium (n. 3).
Tustis votis assensum. Ego Paschalis etc. Scr. et dat. Ceperani p. m. Leonis
R. eccl. diac., 2 non. sept., ind. 1, a. d. inc. 1108, pont. autem d. PaschalisII pp.
a. 10.
A. [BK E f. 18']. — Edd. PflugkH. Acta II 195 n. 234 ex A. Picralisi p. 14 C
er Bl. — Regg- Ughelli ' 1 * 292; 2 I 1391 = Rondinini Mon. s. Mariae et ss. Iohannis
et Pauli de Casaemario brevis hist. \>. 10, = Cappelletti VI 483. PflugJcH. Iter p. 211 n. 245.
JL. 6204.
*5 (1111)
Paschalis II praecipit Leto ep., quatenus Grimaldum s. Paterniani (de
Ceperano) archicanonicum ut clericum suum ad se revocet; sin autem oboe-
<lirc renuat, excommunicationis gladio eum percutiat.
Laud. in n. 6. — Reg. JL. — .
Episcopatua Verulanus. 157
6 (1111)
Ex praecepto Paschalis II synodus apud Berulas congregatur in causa
praedicti Grimaldi (n. 5), consedente Gregorio card. ss. Apostolorum etc.
D f. 1. — Edd. Mabillon et Germain Mus. ital. /b 242 ex D = Mansi XXI 49 =
Cappettetti VI 484, = Moroni Dizionario XCIV 71. — Reg. JL. — .
7 (Veroli 1114 oct. — Alatri 1114 oct. — ) Anagni 1114 nov. 5
Coram praesentia Paschalis II (primum apud Verulanam civitatem, postea
apud civitatem Aletri , deinde Anagniae) lis inter Letum ep. et Girardum
abbatem mon. s. Benedicti Montis Casini de ecclesia s. Nicolai pos. in fundo
episcopii s. Andreae terr. Verulano in loco u. d. Sub colle Lupeclini agitur. —
Subscr. Petrus Portuen. ep. , Anastasius tit. b. Clementis , Divizo tit. Equitii
presb. card., Renbaldus iudex s. Rom. pal., Roffreda iudex Anagniae.
A (n. 324). [1J, — Ed. PflugkH Iter p. 453 n. 47. — Regg. PflugkH. Iter p. 212 n. 254.
JL. I p. 753.
Adnotare iuvat, hunc Letum sive Letonem ep., a Paschale II depositum,
suae dignitati ac loco a Gelasio II restitutum esse, ut narrat Vita Gelasii II (Lib.
pontif. ed. Duchesne II 315).
8 Pagliano 1121 iun. 15
Calixtus II Leto ep. etc: ad exemplar Urbani (n. H) et Paschalis (n.4)
confirmat possessiones propriis nominibus expressas. — Apostolicae sedis
auctoritate. Ego Calixtus etc. Subscr. 5 card. Dat. in territorio Pallianensi
p. m. Grisogoni S. R. E. diac. card. ac bibl., 17 kal. iul., ind. 14. inc. d.
a. 1122, pont. autem d. Calixti II pp. a. 3.
A. [B\ E f. 19. F. H 11 f. 426. 427. IJ. — Edd, PflugkH. Acta II 225 n, 269 e.v A
= U. Robert Buttaire du pape Calixte 11 t. I 352 n. 238. Pieralisi p. 17 D ex B' ad 1122
inn. 16. — Regg. Ughelli l 1*293; 2 I 1391 = Cappelletti VI 485. PflugkH. Iter p. 217
n, 282. JL. 6910.
9 Laterano 1125 nov. 28
Honorius II Leto ep. etc: ad exemplar Urbani (n. 3), Paschalis (n. 4)
et Calixti II (n. 8) confirmat possessiones (ut n. 8). — Sicut irrationabilia
poscentibus. Ego Honorius etc Subscr. 7 card. Dat, Lat. p. m. Aimerici
S. R. E. diac card. et canc, 4 kal. dec, ind. 4, a. d. inc 1125, pont. autem
d. Honorii II pp. a. 1.
A. [B\ E f. 20. F. IJ. — Edd. PflugkH. Acta II 255 n.296 ex A. Pieralis, p. 20
E ex £' ad nov. 29. - Regg. Vghelli J I* 293; 2 I 1391 (4 kal. sept.). PfJugkH. Ttot
p. 222 n. 313. JL. 7221.
10 Laterano 1144 feb* '-'<
Celestinus II Leoni ep. etc: ad exemplar Urbani (n. 3), Paschalis (u. h.
Calixti (n. 8) et Honorii (n. 9) confirmat possessiones (ut n. 8. 9). Piae
postulatio voluntatis. Ego Celestinus etc Subscr. 8 card. Dat. Lat. p. m.
Gerardi S. R. E. presb. card. ac bibl., 4 kal. mart., ind. 7, Ino. d. a. 1143,
pont. v. d. Celestini II pp. a. 1.
A. [IJ. — Ed. PfluglcH. Acta III 49 n. 52 ex A. — Regg. Ughelh ' / *293; " / I8W.
PflugkH. Iter p. 234 n. 391. JL. 8504 ad [eo. 28.
158 Latium.
*11 (U43—44)
Celestinus II Ghiidoni presb. s. Laurentii in Damaso et Gregorio ss. Sergii
et Bachi diac. card. committit causam inter episcopum et clericos s. Petri
de Canneto.
Laud. in n. 24. — Reg. JL. — .
Sententia a cardinalibus prolata et ab Alexandro III confirmata desideratur.
12 (1144)
Lucius II Leoni ep.: mandat, quatenus fratribus Montis Casini ecclesiam
s. Stephani et terram Leonis de Lando, eis contra iustitiam ablatas, in pace
dimittat aut proximis octavis epiphaniae (1145 ian. 13) in sua praesentia eis
respondeat.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
13 Segni 1152 aug. 28
In praesentia Eugenii III, in civitate Signina, in palatio, quod a fundamento
construi fecit idem dominus, in praesentia episcoporum et cardinalium, breve
transactionis de lite inter Milonem yconomum s. Andreae et Girinum militem
Montis s. Iohannis componitur.
A (n. 531). [IJ. — Reg. JL. —.
Giroinus eiusque fratres a. 1112 nov. 5 Leto ep. donant bona quaedam in
territorio Montis s. Iohannis et Cannetae atque Strangulagalli (ib. n. 677). — cf.
Monte San Giovanni.
14 (1154 ian. 22)
Auctoritate et rogatu Anastasii IY, praesentibus nuntiis eiusdem papae,
Yngone camerario et Saxone sed. apost. subdiac, Leo ep. tradit monasterio
Casinen. ecclesiam s. Iuliani cum introitu et exitu terr. Frusinonis.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
15 Laterano 1154 mart. 9
Anastasius IY Leoni ep. etc. : ad exemplar Urbani (n. 3), Paschalis (n. 4),
Calixti (n. 8), Honorii (n. 9) et Celestini (n. 10) confirmat possessiones propriis
expressas vocabulis. — In eminenti apostolicae. Ego Anastasius etc. Subscr.
15 card. Dat. Lat. p. m. Rolandi S. R. E. presb. card. et canc, 7 id. mart.,
ind. 2, inc d. a. 1153, pont. v. d. Anastasii IIII pp. a. 1.
A. flj. — Ed. PflugkH. Acta III 143 n. 135 ex A. — Regg. Ughelli l I * 293;
- I 1392. PflugkH. Iter p. 250 n. 487 ad feb. 23. JL. 9837 ad feb. 23.
Vi (1153—54)
Anastasius IY L(eoni) ep. : mandat, quatenus illas duas cappellas de Babuco,
quae ad ius monasterii Casinensis pertinent, a sententia interdicti absolvat
et parochianos earum, ne divina officia in eis audiant, nullatenus interdicat.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti.
17 (1153—54)
Anastasius IY I(ohanni) presb. card. ss. Iohannis et Pauli: mandat, quatenus,
convenienti termino (Leoni) Yerulano ep. et Ray(naldo) Casinensi abbati
praefixo, Ceperanum accedat et ante suam praesentiam causam inter eos
super duabus ecclesiis (de Babuco) cognoscat.
v. Cassino, Mon. s. Benedicti. *
Episcopatus Verulanus. 1 59
18 Roma S. Pietro 1155 mart. 15
Leo ep. locat Hadriano IY domum suam, scilicet s. Andreae, quam habet
in castro Montis s. Iohannis ad portam eiusdem castri iuxta murum. Quod
factum est per Iohannem card. tit. ss. Iohannis et Pauli, comitem Campaniae,
et Griffredum subdiac. episcopi, ad hanc locationem procuratorem, quae com-
pleta est Romae ap. s. Petrum, in d. papae palatio, constituta mercede
4 den. Papien.
A (n. 228). — Reg. JL. — .
19 (1159 ian. 18)
Ex praecepto (Hadriani IY) Rainaldus comes Aquini et Landulfus, filius
Pandulfi, iurati promittunt, se die a d. papa statuto ad iustitiam Leoni ep.
faciendam de possessionibus in territorio Montis s. Iohannis Romam ituros et
iudicium d. papae observaturos esse, nisi infra terminum statutum litem inter
se placabili conventione finiant.
A. [B s. XII (n. 655. 473). IJ. - Ed. PflugkH. Iter p. 487 n. 74. — Regg. Ughelli
1 I* 293; 2 11392. PflugJcH. Iter p. 261 n. 552. JL. — .
Sed partes conventionem amicabilem inierunt.
20 (1159—60)
Alexander III Verulano ep.: respondet, quod clerici infra subdiaconatus
ordinem constituti, qui uxores accipiunt, ecclesiasticis procul dubio beneficiis
sint privandi. — Quod a te.
App. conc. Lat. t. 50 c. 7 ex Alexandri III registro lib. I. Comp. I l. 3 t. 3 c. 5.
Decr. Gregorii IX l. III t. 3 c. 3. — Edd. Augustini Tarracon. Opp. IV 145. Mansi
XXII 429 c. 7 = Migne CC 82 n. 11. Friedberg II 457. — Regg. J. 7142. JL. 10608.
21 (1160—61)
Alexander III Yerulano ep.: respondet, ut I. praesentium latorem, qui
sororem uxoris suae carnaliter cognoverat, studeat Hierosolimam destinare. —
Ex relatione I.
App. conc. Lat. t. 50 c. 5 ex Alexandri III registro lib. II. Comp. 1 1.4 t. 13 c. 5. —
Edd. Augustini Tarracon. Opp. IV 254. Mansi XXII 428 c. 6 = Migne CC 97 n. 96.
Friedberg Quinque compilationes antiquae p. 50. — Regg. J 7153. JL. 10641.
*22 (1162—65)
Iulius ep. Praenestinus, vicarius Alexandri III, delegat Petro iudici causam
inter ep. et monasterium s. Dominici super ecclesia s. Luciae de Ceperano.
v. Sora, Mon. s. Dominici.
23 Benevento (1167 69) dec. 12
Alexander III F(aramundo) ep. et consulibus et universo clero et populo
Yerulano: praecipit, quatenus Y(itellium) ss. Sergii et Baehi diac. card. in
Campaniam remittendum, ut ibidem secundum arbitrium suuni ad honorem
ecclesiae ordinet et disponat, benigne recipere et congruis Btudeanl honoribua
praevenire et ei oboedientes in omnibus exsistant. Licet in omniDUB.
Dat. Benevent. 2 id. dec.
A. — Ed. PflugkH. Acta II 369 n. 420 ex A. — Regg. PfUigkll lt,r p m >'■
JL. 11470.
160 Latium.
24 Anagni (1159—77) dec. 19
Alexander III universis clericis s. Petri de Canneto: confirmat sententiam
a Guidone et Gregorio card. de mandato Celestini II (n. 11) promulgatam,
decernens, ut nihil liceat Yerulano ep. praeter partem decimarum et testa-
mentorum in ecclesia s. Petri de Canneto vindicare; prior ad capitulum vel
sinodum eius accedat; chrisma et oleum et cetera suscipiat ab ipso; in ceteris
autem nec eidem episcopo neque alicui personae, nisi soli Romano pontifici,
teneantur in omnibus respondere. — Controversiae inter ecclesiasticas. Dat.
Anagniae 1 4 kal. ian.
Insert. bidlae Honorii III a. 1223 dec. 10 et bullac Innocentii IV a. 1243 oct.5 (quarutn
mitographa exstant in arch. Verul.). — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 332 n. 19. — Reg. JL. — .
Mandatum hoc in regesto Alexandri III se perspexisse, ipse Honorius III
testatur. Laudatur quoque ab Tnnocentio II T a. 1198 oct. 14 (autographum in
arch. Verul.).
*25 (1165—78)
lohannes tit. ss. Iohannis et Pauli presb. card., (post obitum Iulii ep. Prae-
nestini) in Urbe vicarius Alexandri III, restituit episcopo ecclesiam s. Luciae
de Ceperano.
v. Sora. Mon. s. Dominici.
26 Laterano (1178—79) april 24
Alexander III Petro abbati et fratribus s. Dominici (de Sora): decidit
causam inter eos et F(aramundum) ep. super ecclesia s. Luciae de Ceperano,
eis eiusdem ecclesiae possessionem restituens, iure parochiali episcopo in
integrum reservato et salva quaestione proprietatis.
v. Sora, Mon. s. Dominici.
27 Segni (1179) oct. 12
Alexander III N. abbati et universis clericis s. Petri de Canneta: mandat,
quatenus partem decimarum et testamentorum, secundum quod in sententia
sua (n. 24) continetur, F(aramundo) ep. sine molestia de cetero persolvant;
ait sententiae suae in registro inquiri se fecisse tenorem : mandat, ut episcopo
sententiam ostendant. — Qui sententias et. Dat. Signiae 4 id. oct.
C f. 159. — Ed. Qott. Nachr. 1903 p. 152 n. 6 ex C. — Reg. JL. — .
28 (1159—81)
Alexander III Yerulano ep. scribit haec: Octavianus, avus Octaviani de
Tracterio, quandam feminam carnaliter cognovit, ex qua filium procreavit,
et postmodum virum accipiens filium generavit, cui Octavianus, praedicti
Octaviani nepos, filiam suam tradere disponit uxorem. Mandat, ut id matri-
monium prohibeat. — Quia nobis significatum.
Comp. I l. 4 t. 15 c. 2. — Edd. Augustini Tarracon. Qpp. IV 256. Friedberg Quinque
compilationes antiquae p. 50. — Regg. J. 9183. JL. 14124.
*29 (1181—84)
Lucius III delegat Rainaldum subdiac. ad causam super ecclesia s. Nicholai
de Civitella cognoscendam.
Laud. in n. 30. — Reg. JL. — .
Episcopatus Verulanus — Mon. s. Erasrni. \ft
o
0 Veroli (1184) mai. 23
Lucius III A(mbrosio) ep. et canonicis: confirmat ecclesias, quas in castris
Montis s. Iohannis et Strangulagalli iure dioecesano tenent, ecclesiam quoque
s. Nicholai de Civitella, quam iure fundatoris possident. - lustis petentium
desideriis. Dat. Verul. 10 kal. iun.
A. [GJ. — Ed. PflugkH. Acta III 312 n. 343 ex A. — Regg. UgMU l I *297;
2 I 1394. PfluglcH. Iter p. 300 n. 783. JL. 15047.
*31 (1188—90)
Clemens III O(ddoni), ep. respondet, quod matrimonium (de quo n. 32) de
Rom. ecclesiae consuetudine non est separandum.
Laud. in n. 32. — Reg. JL. — .
32 (1190—91)
Clemens III O(ddoni) ep.: mandat, quatenus non dimittat, quin virum
quendam, qui maleficio uxoris creditur impeditus, quod cognoscere illam
nequivit, per censuram ecclesiasticam cum uxore insimul habitare compellat.
— Litteras tuas recepimus.
Comp. II. 4 t. 16 c. 4. — Edd. Augustini Tarracon. Opp. IV 258. Mansi XXII 550 =
Cappelletti VI 490, = Migne CCIV 1478 n. 2. Friedberg Quinque compilationes antiquae
p. 51. — Begg. J. 10288. JL. 16650.
Ecclesia cathedralis s. Andreae.
*1 (lir>9—81)
Alexander III statuit canonicis sextumdecimum canonicorum numerum.
Laud. in Honorii III bulla a. 1222 mart. 30 (Pressutti Reg. Honorii III t. II 61
n. 3918). — Reg. JL. — .
2 Veroli (1184) mai. 23
Lucius III A(mbrosio) ep. etcanonicis: confirmat ecclesias in castris Montis
s. Iohannis et Strangulagalli et ecclesiam s. Nicholai de Civitella.
v. Veroli, Episc. n. 30.
Monasterium s. Erasmi.
Lubin p. 420. — Vinc. Caperna Meniorie storicbe della collegiata insigne e
basilica di S. Erasmo V. M. in Veroli (Roma 1896).
Monasterium s. Erasmi, primo ord. s. Benedicti, postea vero in collegiatam
canonicorum ecclesiam conversum est.
Archivum, quod adhuc exstat penes canonicos s. Erasmi, continot multa
documenta inde a saec. XI, inter quae privilegia quoque ad ecolesiam
s. Mariae Magdalenae pertinentia.
De archivo cf. Bethmann in Arcliiv XTI 482; Qott. Nachr. 1900 |>. 2<i«.i.
A = Orig. Veroli Arch. di S. Erasmo.
B = Cop. ib.
Kehr, Italia pontiflcia II.
1 (32 Latium.
1 Siponto (1177) ian. 21
Alexander III abbati et clericis: confirmat ea, quae N. Verulanus civis
eis in testamento suo legavit. — lustis petentium desideriis. Dat. Sipont.
12 kal. feb.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 333 n. 20 ex A. — Beg. JL. — .
Donius leprosorum.
Ecclesia s. Mariae Magdalenae.
Alexandrum III a. 1170 ecclesiam apud Yerulas ex sua pecunia pro
elephantiosis fabricasse, narrat auctor anonymus Chron. Fossae novae (ed.
Muratori Scr. VII 874) sive Ann. Ceccan. (ed. Mon. Germ. Scr. XIX 286).
Unde traditio popularis manavit, pontificem ipsum lepra aegrotantem sanum
factum esse ex aqua salutari, quae est apud ecclesiam s. Viti (cf. Gott.
Nachr. 1900 p. 330 ad n. 18). Domus et cappella erectae fuere in loco
ab abbate s. Erasmi concesso, qui, quamquam nosocomium a Lucio III
solius Romani pontificis iurisdictioni subiectum fuit (n. 3), iura quaedam ut
superior retinuit. Denique a. 1423 hospitalis domus et ecclesia s. Mariae
Magdalenae cum suis pertinentiis a Martino V ecclesiae s. Erasmi unitae
sunt (cf. Caperna p. 18).
Documenta, quae ad hanc domum leprosorum spectant, in s. Erasmi
archivo custodiuntur (y. supra p. 161).
*1 (1170 mart. — sept.)
Alexander III consecrat ecclesiam (s. Mariae Magdalenae) prope civitatem
AVrulanam a sese aedificatam, in qua offert multa dona.
Land. in n. 2. 3 et in Chron. Fossae novae sive Ann. Ceccan. (v. supra). — Beg. JL. — .
2 Anagni 1176 feb. 14
Alexander III infirmis, qui Yerulis commorantur etc: domum et cappellam
a sese dedicatam (n. 1) sub apost. protectione suscipit, confirmat locum ipsum
ab abbate s. Erasmi sub annuo censu 2 librarum cerae ad suum interventum
concessum, terram de Murat et 2 vineas, roborat quod inter eos et s. Erasmi
abbatcm ac clericos statutum est. — Eos quos Dominus. Ego Alexander etc.
Subscr. 15 card. Dat. Anagniae p. m. Grratiani S. R. E. subdiac. et not.,
16 kal. martii, ind. 9, inc. d. a. 1175, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 17.
L a. 1315 oct. 23. — Ed. Gbtt. Nachr. 1900 p. 330 n. 18 ex B. — lieg. JL. — .
Laudatur et iisdem fere verbis repetitur ab Innocentio III in bulla a. 1215
iul. 6.
H Veroli (1184) april. 13
Lucius III leprosis iuxta Verulas commorantibus: ecclesiam corum sub
apost. protectione suscipit, statuens, ut nulli nisi Romano pontifici debeat
subesse aut aliqua subiectione astricta teneri. - Quanto acrius manus. Dat.
Verul. id. april.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 339 n. 25 ex A. — Beg. JL. — .
Domus leprosorum — Civitas Verulana. -j g3
Civitas Yerulana.
Clerus et populus.
Archivum civitatis antiquiora documenta non possidet (cf. Gott. Nachr.
1900 p. 299).
1 (494—95)
Gelasius I Rufino (al. Martino) et Iusto epp.: honoratis et primariis Yeru-
lanae civitatis Agnellum diaconum graviter accusantibus, praecipit, ut eundem
diaconum, imminente Laurentio Romanae ecclesiae defensore, ad iudicium
mox deducant. — Honorati et primarii.
Coll. Britt. Gelasii I ep. 19. Ivonis Decr. XII c. 27. — Edd. Mansi VIII 129 =
Migne LIX 144, = Bull. Bom. ed. Taur. App. I 328, = Thiel Epp. 1 491 n. 15. — Begg.
Ewald in N. Archiv V 515 n, 19. J. 443. JK. 655.
2 Benevento (1167—69) dec. 12
Alexander III F(aramundo) ep. et consulibus et universo clero et populo:
praecipit, quatenus Y(itellium) ss. Sergii et Bachi diac. card., in Campaniam
remittendum, benigne recipere et congruis studeant honoribus praevenire ot
ei oboedientes in omnibus exsistant.
v. Veroli, Episc. n. 23.
3 Tusculanum (1170—80) nov. 27
Alexander III clero et populo : cum terra eorum specialiter b. Petri iuris
exsistat, mandat, quatenus nullus eorum ab aliquibus extra Yerulas quam nb
ecclesia Romana patrocinium vel defensionem praesumat requirere, nec ali-
quis eorum possessiones vel silvas, quae in territorio civitatis Yer. consisrunt,
alii quam concivibus vendere, donare vel pignori obligare praesumat. Inhibet,
ne quis eorum Bittoni quondam civi Yerulano, qui egressus est ad civitatem
Antene (Atina), auxilium praestare audeat. — Cum terra vestra. Dat. Tusculan.
5 kal. dec.
Cencius c. 25 (alia apographa ex Cencio sumpta praetereo). — Edd. Muratori Antiq.
II 223. PflugJcH. Acta III 274 n. 291. Fabre-Duchesne 1258. — Begg. PflugkH. Iter
p. 286 n. 701. JL. 13532.
*4 (1159—81)
Alexander III prohibet per P. Galloco subdiaconuni, rectorem Campaniae,
ne domini de Babuco Yerulanis iniurias et gravamina inferant.
Laud. in n. 5. — Beg. JL. — .
Petrus Gallocia, postea card. ep. Portuensis.
5 Laterano (1182) ian. 8
[Lucius III consulibus et universo populo] : cassat iuramenta. quibus domini
de Babuco, post atroces iniurias contra Alcxandri Hl prohibitionem (n. h
Yerulanis inlatas, eos per Aletrinos astringere praesumpserunt, ne usum,
quem in silvis caesis et aliis habucrant antiquitus, haberent; plenam eis con-
cedens facultatem, ut illum usum in silvis ca^sis faciendia e1 laborandis,
quem habuerunt hactenus, pl<Mi(> ac libere <lo cetero habeant, non <>l>M;mtr
n
164 Latium.
pactione vel obligatione iuramenti, Romanae ecclesiae in omnibus iure salvo.
— Ad audientiam apostolatus. Dat. Lat. 6 id. ian.
Insert. bidlae Gregorii IX a. 1233 aug. 29 Potthast JReg. 9275 (Auvray Les reg. de
Gregoire IX t I 837 n. 1511). — Ed, Theiner Cod. dipl dom. tanp. I 101 n. 171. — Reg.
JL. 14556.
Lando.
Documentum, quod sequitur, exstat in archivo Verulano (v. supra p. 155).
1 Ferentino 1111 oct. 18
Paschalis II Landoni Yerulano dilecto fideli: sancit, ut quaecumque praedia
quascumque possessiones vel nunc habet vel in futurum poterit acquirere
seu recuperare, secure, quiete et inconcusse possideat. — Sicut iniusta
poscentibus. Ego Pasehalis etc. Dat. Ferentini p. m. Renbaldi iudicis s. pal.,
15 kal. nov., a. D. 1111, a. d. n. Paschalis II pp. 12, ind. 5; in praesentia
Beraldi de Babuco, Landonis de Bipa, Leonis de Fumone, Leonis Strade,
Amati etc.
B s. XII (n. 140). — Ed. Gott, Nachr. 1900 p. 311 n, 5 ex B. — Beg. JL. — .
Frosinone.
(Frusino. Fresilone. Frusinas. Frusinum)
Ughelli 2X 104. — (G. De Mattheis) Saggio istorico sulF antichissima citta di
Frosinone nella campagna di Roma (In Roma 1816). — G. Cardinali Lettera a G. De
Mattheis sulla sua storia di Frosinone (Bologna 1816). — Marocco Monumenti IV 76 sq. —
Cappelletti VI 511 sq. — Moroni Dizionario XXVII 260 sq. — M. De Matthias
Lettere sopra alcuni luoghi della provincia di Frosinone (Ferentino 1849). — A. Giorgi
II circondario di Frosinone nella provincia di Roma (Firenze 1881).
Frusinonis civitatis praecipua gloria est patriam fuisse duorum ponti-
ficum, Hormisdae et Silverii. Sunt, ut Ughelli, De Mattheis, Cappelletti, qui
contendant, Frusinum olim sedem episcopalem fuisse; sed, licet constans et
pertinax sit apud Frusinonenses traditio, ex monumentis nulla eruitur memoria
cuiusquam Frusinonensis episcopi. Immo ex Yerulanae ecclesiae privilegiis
colligitur, Frusinonem civitatem iurisdictioni Yerulani episcopi addictam
fuisse. Inde a saec. XYI apostolici delegati per Campaniam sedes fuit.
De archivis cf. v. Pflugk-Harttung Iter p. 27; Gott. Nachr. 1900 p. 301.
— Notitiae, quae sequuntur, debemus Cencio et documentis ex Alatrino
archivo depromptis.
*1 (1024—33)
Iohannes XIX Iocat in tertiam gcnerationem dominis de Frusinone castrum
Fiusinonis.
Laud. in Stephani de Fossa nora, Innocentii III camerarii , instrumento a. 1206
>'///. ,: ap. Cencium c. 65 (edd, Muratori Antiq. III 235. Theiner Cod. dipl. dom. temp. 1 40
x. 50. Fahre-Duchesne 1 340). — lieg. JL. 3523 ut bullam lohannis IX ad a. 899 cr.
Apud Cencium legitur „Iohannes IX", sed legendum „Iohannes XIX" certum est.
Lando — Eccl. s. Petri de Canneto.
1(35
*2 (1099— UIS)
Paschalis II locat in tertiam generationcm dominis de Frusinone castrum
Frusinonis sub censu annuo 3 sol. aur.
Laud. ut n. 1. — Reg. JL. 65 S8.
*3 (1159—73)
Alexander III Egidio, Pagano ct Roffredo Frusionensibus permittit infra
territorium, quod Aletrinis concesserat, quasdam possessiones pacifice possi-
dere, salvis terminis ipsius territorii.
Laud. in n. 5. — JReg. JL. — .
*4 (1173 aiig. 7)
Alexander III decidit per iudicialem sententiam quaestionem inter Alatrinos
et Frusionenses de Campo flori, diu in praesentia sua ventilatam.
v. Alatri, Civ. n. 2.
*5 (1173—74)
Alexander III, Frusionensium superbiam considerans, propter eorum ex-
cessum auctoritate apost. Aletrinis adiudicat possessiones superius memoratas
(n. 3. 4).
v. Alatri, Civ. n. 3.
Ecclesia s. Crucis iu Castro.
Castrum oppidum, et in Ann. Ceccan. sive Chron. Fossae novae et in
privilegiis Verulanae ecclesiae saepius memoratum, periisse videtur.
*1 Castro 1151 april. 22
Eugenius III dedicat ecclesiam s. Crucis (10 kal. mai.).
Laud. in Chron. Fossae novae (ed. Muratori Scr. VII 870) sive Ann. Ceccan. (ed.
Mon. Germ. Scr. XIX 283). — Rcg. JL. — .
Ecclesia s. Petri de Caimeto.
Cannetum sive Canneta oppidum, quod positum fuit in loco, ubi hodie
Colli, haud procul ab oppido Monte San Giovanni (cf. Marocco Monumenri
IY 142; Fabre-Duchesne I 14 not.), inter possessiones ecclesiae Verulanae
memoratur iam in Gregorii VII bulla pro episcopatu Verulano a. 1081
(v. Veroli, Episc. n. L). In privilegiis autem inde ab Urbano II occurril
canonicorum monasterium s. Petri de Canneto velut subiectum Verulanorum
episcoporum dispositioni. Unde lites inter Verulanos antistites et clericoe
s. Petri de Canneto. Illi hanc ecclesiam ad dispositionem suam volebant
vindicare et tam abbatem ibidem instituere quam de aliia iuxta arbitrium
suae voluntatis disponerc; hi ecclesiam suam ad ius b. Petri et Romanae
ecclesiae proprietatem atque ad dispositionem summi pontificis Bpecialiter
pertinere constanter asseverabant. Cui controversiae A.lexander III. qui
a. 1170 mart. 11 ipsam ecclesiam visitavit (Chron. Fossae novae ed. Ifuratori
Scr. VII 874 sive Ann. Ceccan. ed. Mon. Germ. Scr. XIX 286), finem posuit,
1 66 Latium.
Teste Cencio Lib. cens. S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne I 14) debuit „ecclesia
s. Petri de Canneto C scutellas et C brachia panni". Saec. XIII habuit
collegiatae ecclesiae titnlnm cum proprio abbate, priore et capitulo, ut constat
ex duobus instrumentis a. 1217 feb. 11 apud eundem Cencium c. 20. 21
(1. c. 1 254). Sed in Iohannis XXIII regestis (Reg. Lat. t. 156: Lib. I de
regularibus a. 2 f. 77) repperi, a. 1411 iun. 29 ecclesiam ruralem s. Petri de
Canneto monasterio s. Bartholomaei de Trisulto unitam esse, ex quo colligi
potest, hanc ecolesiam, olim insignem, paulatim honores suos amisisse (cf.
Lubin p. 78).
Documenta, quae habemus, in Verulanae ecclesiae cathedralis archivo
adservantur, inter quae inveni chartulam a. 1134 mai. 18, in qua memoratur
abbas s. Petri de Canneta nomine Grimaldus (n. 613).
*1 (1143—44)
Celestinus II Guidoni presb. s. Laurentii in Damaso et Gregorio ss. Sergii
et Bachi diac. card. committit causam inter episcopum Verulanum et clericos
s. Petri de Canneto.
v. Veroli, Episc. n. 11.
*2 (1153—54)
Anastasius IV litteris suis affirmat ecclesiam s. Petri de Canneto iuris ct
proprietatis b. Petri esse.
Luud. in n. 4. — Reg. JL. — .
*3 (1154—59)
Hadrianus IV concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 4. — Reg. JL. — .
4 Anagni (1159—77) dec. 19
Alexander III universis clericis s. Petri de Canneto: confirmat sententiam
a Guidone et Gregorio card. de mandato Celestini II (n. 1) promulgatam.
v. Veroli, Episc. n. 24.
5 Segni (1179) oct. 12
Alexander III N. abbati et universis clericis: mandat, quatenus partcm
dccimarum et testamcntorum F(aramundo) ep. Verulano persolvant.
v. Veroli, Episc. n. 27.
Casamari
Monasterium ss. Iohannis et Pauli.
C. card. Baronii Ann. ad a. 1030 c. 12. — Ughelli J I*289sq.; 2 I 1389 sq. —
L. I acobilli Vita di 8. Domenico da Foligno (In Foligno 1645) p. 44 sq. — Lubin p. 86. —
Tli. Rondinini Monasterii s. Mariae et ss. Iohannis et Pauli de Casaemario brevis historia
(Romae 1707). — A. Giraud Ristretto della storia di Casamari dalla sua fondazione etc,
ms. a. 1723, Casamari Arch. della badia (teste De Persiis). — Colombano Longoria
Cronaca di Casamari, ms. s. XIX, ib. — Marocco Monumenti Vlllsq. — Moroni
Dizionario XCIV 85 sq. — Janauschek Orig. Cisterc. p. 58 n. 143. — L. De Persiis
La badia o trappa di Casamari (Roma 1878). — L. De Persiis Casamari, monumento
del secolo XIII (Frosinone 1890. Est eiusdem auctoris libri cui titulus La badia o trappa
di C. editio altera, priora tantum capita continens). — Gabriele M. Paniccia Casamari
e Tunione Cisterciense (Frosinone 1892). — G. Pallavicini La badia Cisterciense di
Casamari in: Rivista storica Benedettina I (1906) 497 sq.
Mon. ss. Iohannis et Pauli de Casamari. 1(57
„Inter vetera nobilioraque Italiae coenobia amplissimum Casaemarii
monasterium magnum et singulare ubique gentium obtinet nomen." Ita
Rondinini in sua historia prooemiatur. Situm est in agro Verulano. Casae-
marii diccbatur, quia, ut crcdunt alii, in loco exstructum esset, ubi olim
Caii Marii Arpinatis domus staret, alii, quia olim templum Martis hic
surgeret. Illic Yerulani clerici nonnulli circiter a. 1036 ecclesiam in honorem
ss. Iohannis et Pauli condiderunt et a Iohanne abbate monasterii s. Dominici
in agro Sorano habitum religionis susceperunt (Baronius ad a. 1030 c. 12 ex
chartario Casaemariensi, ubi tamen a. 1005 legebatur; cf. Mabillon Ann.
ord. s. Benedicti 2 IY 381 ad a. 1036). Primo fuit monasterium monachorum
ord. s. Benedicti, ut etiam apparet ex Calixti II privilegio (n. 4). A. 1151
Eugenius III, qui ecclesiam dedicavit (n. 5), institutioni Cisterciensium addixit
et magistris ex Claraevallensi in Gallia eeleberrimo monasterio tradidit
(Rondinini p. 91). Ecclesiam novis sumptibus instauratam a. 1217 sept. 15
consecravit Honorius III (Chron. Fossae novae ap. Muratori Scr. YII 896
sive Ann. Ceccan. ap. Mon. Grerm. Scr. XIX 302; item in chartario Casae-
mariensi ap. Baronium ad a. 1030 c. 22) eique indulgentiam concessit,
quam Amort Hist. indulg. I 45 male Honorio II attribuit. Cistercienses
ibi permanserunt usque ad Clementem XI, qui ex monasterio Boni solatii
(Buonsolazzo) Florentino monachos secundum institutionem Trappae viventes
instituit (cf. Costituzioni delle badie della Trappa di Buonsollazzo c di Casa-
mari. Firenze 1718). A Martino Y Prosper card. Colonna in commendam
recepisse videtur, quem a. 1463 mortuum iterum Cistercienses abbates in
monasterio regendo secuti sunt, donec Sixtus IY abbatiam denuo in com-
mendam dedit luliano card. de la Rovere, cui successerunt Ludovicus card.
de Aragonia, Nicolaus a Schomburg Misnensis archiep. Capuanus, Ennius
et Antonius Philonardus Verulani epp., Michael Bonellus card. Alexandrinus.
Scipio card. Borghese, Franciscus card. Barberini, lohannes Franciscus card.
Albani, qui sub nomine Clementis XI papa factus, Hannibali nepoti buo
commendam cessit. De aliis cf. De Persiis p. 139. Monasterium floret
adhuc sub proprio abbate.
Archivum Casaemarii sorte satis tristi afflictum est. Eius chartae
dispersae sunt: unicum documentumv antiqui aevi, quod hodie adservatur in
archivo abbatiae, est Alexandri III privilegium (n. 9); alia inveniuntur Bomae
in archivo familiae Colonna; alia in bibliotheca Albani exstabant. Maximi
momenti certe aestimandum erat chartarium illud, a monacho lohanne [acobi
dc Uvis a.f- 1490 compositum , hodie vero heu! deperditum. Puit eodea
mcmbranaceus, cui titulus „Codex prothocollum et registrumu (ita De Marrhois
Saggio istor. di Frosinone p. 36 not. 3) sive „Chartariuni Casaemarii" (cf.
Rondinini p. XX sq. 37. 125. 157), in quo auctor, primum monasterii iniriis
atque incrementis enarratis, omnia privilegia libertatum, exemptionum,
donationum pontificum, imperatorum, regum, principum ct aliarum personarum
tam pro monastcrio Casaemarii quam pro monasterio s. Dominici Borano
collegit. Codice hoc Baronius, qui eum invcnit penea Biiohaelem Bonellnm
168 Latiurou
abbatem commendatarium , Pii V pronepotem, Rondinini, Garampi, Borgia
et L. Bcthmann noster usi sunt, quorum temporibus codex in domestica
bibliotheca familiae Albani adservabatur ; ac postea cum aliis huius biblio-
thecae codicibus miserrime in mari periit.
A = Orig. Casarnari Arch. abbaziale. Temporibus Uglielli (f 1670) adservabatur
in monasterio s. Anastasii ad Aquas Salvias de Urbe.
C = Chartarium sive registrum Casaemarii , mb. s. XV ex. , olim in bibl. Albani
(cod. 856); cf. Bethmann in Archiv XII 374; De Persiis Casamari p. VI sq.
Cl = Ios. Garampi Schedae, s. XVIII, Roma Arch. Vat. (Fondo Garampi), ex C;
cf. Gott. Nachr. 1903 p. 522sq.
C- = St. Borgia Bullarium Lucii III, s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia,
ex C; cf. Gott. Nachr. 1903 p. 74.
1) = Casaemarii privilegia, olim in bibl. Albani (cod. 729); cf. Bethmann in
Archiv XII 374.
E = Fel. Contelori Bullae et brevia Alexandri III, s. XVII, Roma Arch. Vat.
Misc. Arm. VII t. 127.
F = Raccolta di documenti e notizie riguardanti la badia di Casamari, olim
penes Ios. card. Garampi, Roma Arch. Vat. (Fondo Garampi cod. 58), hodie
desideratur; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 393.
G bss Miscellanea vol. II, s. XVII— XVIII, Veroli Arch. capitolare; cf. Gott. Nachr.
1900 p. 298.
De archivo Casaemarii cf. Bethmann in Archiv XII 483; v. Pflugk-
Harttung Iter p. 14; Gott. Nachr. 1900 p. 300; F. Tonetti in Arch. della Soc.
Rom. XXY (1902) 200.
*1 (1049—54)
Leo IX, auditis quae ex parte monasterii Casaemarii nomine ecclesiae
s. Mariae de Pertuso et ex parte episcopi et ecclesiae Marsicanae super
permutatione ecclesiarum s. Nicolai de Cappellis et s. Lucii fuerunt proposita
coram se, de cardinalium consilio sententialiter irritat permutationem eandem
et mandat restitui ab episcopo et ecclesia Marsicana monasterio Casac-
mariensi ecclesiam s. Nicolai cum pertinentiis suis.
Laud. in Oddonis s. Nicolai in carcere Tulliano diac. card. sententia a. 1236 mai. 5
(cf. Auvray Les reg. de Greyoire IX t. II 407 n. 3186) , quae inserta est in Gregorii IX
ballam a. 1236 iun. 4 Potthast Reg. 10180. — Reg. JL. — .
*2 (1059—61)
Nicolaus II concedit Iohanni abbati praeceptum libertatis.
Laud. a Bondinino p. 92 ex C. — Beg. JL. — .
*3 (1061—73)
Alexander II concedit Urso abbati praeceptum libertatis.
Laud. a Rondinino p. 93 ex C. — Reg. JL. — .
4 Velletri 1122 oct. 2
Calixtus II Petro abbati etc: monasterium in tutelam b. Petri suscipit et
confirmat possessiones et iura. - - Ad hoc in. Ego Calixtus etc. Dat. Velletr.
p. m. Hugonis S. R. E. subdiac, 6 non. oct. , ind. 1, inc d. a. 1123, pont.
autem d. Calixti II pp. a. 4.
Mon. ss. Iohannis et Pauli de Casamari. 1 ()()
Insert. bullae Nicolai IV a. 1290 dec. 13: Reg. Vat. t. 45 f. 154 n. 751. [C p. 31] =* G*.
G f. 429. — Edd. PflugkH. Acta II 234 n. 278 male ex G = U. Robert Bullaire dn pape
Calixte II t. II 54 n. 309. Langlois Les reg. de Nicolas IV p. 620 n. 4248. — Regg. PflugkH.
Iter p. 804 n. 1013. JL. 6983 ad 1122 aug.
*5 Casamari 1151 oct. 27
Eugenius III dedicat ecclesiam. Concedit Iohanni abbati tenimenta posses-
sionum, praesentibus episcopis et cardinalibus et cuncto fere populo Castrensi.
Consecraiionem ecclesiae narrant auctor Chron. Fossae novae (ed. Muratori Scr. VII 870)
sive Ann. Ceccan. (ed. Mon. Germ Scr. XIX 283) ad diem 6 kal. nov.; UgheUi J 1*293;
2 1 1392 ad 4 kal. dec.; Rondinini p. 20 acl 4 kal. nov. — Privilegium Eugenii III laudatur
in n. 9 et in charta a. 1157 mart. 26 (ed. Tonetti in Arch. della Soc. liom. XXV 232 n. 1
ex arch. Colonna). — R^gg. De Persiis p. 66. J. p. 644. JL. II p. 73.
*6 (11*1)
Eugenius III praecipit Rainerio camerario suo, ut fines tenimentorum a
sese lohanni abbati concessorum statuat.
Laud. in charta a. 1157 mart. 26 (cf. n. 5). — Beg. JL. — .
*7 (1153—54)
Anastasius IV confirmat Eugenii III concessionem (n. 5).
Laud. in n. 9. 14 et in charta a. 1157 mart. 26 (cf. n. 5). — Reg. JL. —.
*8 (1151—5D)
Hadrianus IV ut n. 7.
Laud. in n. 9. 14. — Reg. JL. — .
9 Veroli 1170 mai. 9
Alexander III Gregorio abbati etc: ad exemplar Calixti (n. 4), Anastasii
(n. 7) et Hadriani (n. 8) mon. sub apost. protectione suscipit et confirmat
Cisterciensium institutionem , possessiones propriis expressas vocabulis et
quae Eugenius (n. 5) concessit et Anastasius (n. 7) et Hadrianus (n. 8) robo-
rarunt. — Piae postulatio voluntatis. Ego Alexander etc. Subscr. 1G card,
Dat. Verul. p. m. Gratiani S. R. E. subdiac. et not., 7 id. mai., ind. 3, inc.
d. a. 1170, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 11.
A. [EJ. — Edd. Ughelli ! I *294 ex A; 2 I 1392 = Rondinini 2>. 24, = Bull. liom.
ed. Cocquelines II 409 n. 46 = Bull. Rom. ed. Taur. II 731 n. 46, = CappcVelti VI 487t
= Migne CC 671 n. 728. — Regg. (Be Mattheis) Saggio istor. di Frosinone p. 37 not. l)e
Persiis p. 68. 148. J. 7878. JL. 11789.
10 Veroli (1184) april. 23
Lucius III Girardo abbati ct fratribus: designat, ut in illa conventione, quam
cum dominis Montis s. Iohannis fecit, iura monasterii salva sint in omnibus
et illaesa, et confirmat immunitatem et libertatem eorum tam in Bfonte
s. Iohannis quam in Strangulagallo. — Cum ex officio. Dat, Verul. 0 kaL mai.
[C p. 20, resp. p. 14] = C\ — Ed, Gott. Nachr. 1903 p. nt n. 9 e.v C*. - Eeg. /><
Persiis p. 148. JL. — .
*H (1181 s"'
Lucius III concedit privilegium protectionis.
Laud. in Nicolai IV bulla a. 1290 dec. 5 Potthast Ueg, 23486. /.'<//• JL. — .
170 Latium.
* 12 (1185—87)
Urbanus III concedit privilegium protectionis.
Laud. ut n. 11. — Rey. JL. — .
*Jo (1188)
Clemens III concedit privilegium protectionis.
Laud. in n 14 ct in NicoM IV biilht a. 1290 dcc. 5 Potthast Reg. 23485. — Reg. JL. — .
14 Laterano 1188 mai. 11
Clemens III abbati et conventui: reddit ecclesias et alias possessiones, quns
habent in territorio Castri, sed schismatis tempore perdiderunt, integre, sicut
continetur in privilegiis Anastasii (n. 7), Hadriani (n. 8), Alexandri (n. 9) et
suo (n. 13). — Cum sitis sub. Dat. Lat. 5 id. maii pont. n. a. 1.
Insert. bullac Honorii III a. 1224 nov. 19 [C p. 26 —] C\ — Ed. Gott. Nachr. 1903
p. 581 n. 23 ex C1. — Beg. JL. — .
Bauco.
(Babucum)
G. Capogna Vita di S. Pietro Jspauo, protettore clella terra di Bauco (Roiua 1710).
— Marocco Monumenti IV 149 sq. — Moroni Dizionario XXVII 286. — (.!. Liberati
8. Pietro Lspano ed il comuue di Bauco (Siena 1883). — M. Arcangeli Meinorie storiche
di Bauco (Frosinone 1891).
Babucum castrum occurrit in privilegiis pro ecclesia Verulana inde a
Gregorio VII et passim in Ann. Ceccan. sive Chron. Fossae novae, ubi legimus
castrnm ipsum a. 1 1 55 iun. 3 a Normannis concrematum (cf. etiam Vitam
Hadriani IV auctore Bosone in Lib. pontif. ed. Duchesne II 390) et iterum
a. 1194 ab Heinrico VI imp. exspoliatum fuisse (Muratori Scr. VII 880; Mon.
Grerm. Scr. XIX 292). Plures ibi ecclesias invenimus, inter quas ecclesias
s. Mariae in castro et s. Pauli in pede eiusdem castri monasterio Casinensi
donatas, prout ex ipsa donationis chartula ab Oderisio filio Landonis a. 1080
nov. 3 constat. Casinenses ibi praepositum et canonicos instituere et cen-
sum recipere soliti sunt (cf. Grattula Hist. Cass. II 846). Sed temporibus
Anastasii IV Verulanus cpiscopus monasterii Casinensis iura parochialia sibi
vindicabat (cf. Veroli , Episc. n. 16. 1 7). Alia ecclesia s. Leucii in Babuco
inter pertinentias monasterii Sublacensis memoratur.
Quae sequuntur ex Verulanis documentis deprompsimus. Alia docu-
menta, quae ad castrum Babucum eiusque dominos spectant, repcriuntur in
Monterenzi Cameralia vol. G Roma Arch. Vat. Arm. XXXVI t. 7 f. 300 sq.
*7 (1159—81)
Alexander III prohibct per P. Galloco subdiaconum, rectorem Campaniae,
ne domini dc Babuco Verulanis iniurias ct gravamina inferant.
v. Veroli, Civ. n. 4.
*2 Laterano (1182) ian. 8
[Lucius III consulibus et populo Verulano]: cassat iuramcnta, quibus domini
de Babuco, post atroces iniurias contra Alexandri III prohibitionem (n. 1)
Verulanis inlatas, eos per Aletrinos astringere praesumpserunt.
v. Veroli. Civ. n. 5.
Bauco — Monte San Giovanni. | 7 1
Monte San Giovanni.
(Mons s. Iohannis)
Castri Montis s. Iohannis (cf. Marocco Monumenti IV 144 sq.; Moroni
Dizionario XXYII 285) mentio fit in privilegiis pro ecclesia " Yerulana inde
a Gregorio YII inter possessiones episcopii s. Andreae. Laudatur etiam in
Chron. Fossae novae^sive Ann. Ceccan. ad a. 1155. 1174 (Muratori Scr. YII
870. 874 ; Mon. Germ. Scr. XIX 284. 286). Fuit unum ex castris comitum
Aquini. Inter ecclesias invenimus monasterium s. Pudentianae, laudatum
a lohanne auctore Yitae s. Dominici Sorani (ed. Anal. Bolland.fi 314), et
monasterium s. Iohannis, memoratum in privilegiis Verulanae ecclesiae.
Documenta spectantia ad castrum Montis s. lohannis inveniuntur in
archivo ecclesiae Yerulanae (v. supra p. 155). Ea quoque, quae inter mem-
branas bibliothecae Barberini, hodie in bibliotheca Vaticana, repperi, ex codem
archivo desumpta fuisse puto. Plura debemus Albino et Cencio.
Ax — Orig. Roma Bibl. Vat. Barb.
1 1152 aug. 3
Thomas et Guillielma atque Agnes. filii et heredes Adhinolfi de Monte
s. Iohannis, donant Eugenio III eiusque successoribus omnia, quae habent
in toto castro Montis s. Iohannis et eius territorio et in territorio de Canneta
et in castello q. v. Strangulagallu et eius territorio, in manibus Landini de
Alatro per cardinalem s. Crucis ad hanc possessionem accipiendam procurn-
toris d. papae constituti. — Ego Leo scrin. s. pal.
A\ — Ed. Tonetti in Arch, della Soc. Bom, XXV 234 n. 2. — lieg. JL. — .
2 Seyni 1152 ang. 28
In praesentia Eugenii III, in civ. Signina, breve transactionis de lite inter
Milonem yconomum s. Andreae et Girinum militem Montis s. Iohannis com-
ponitur.
v. Veroli, Episc. n. 13.
3 1153 nov. 4
Gemma h. f., habitatrix castri Montis s. Iohannis et uxor Girini viri magni-
fici (cf. n. 2), tradit b. Petro et ecclcsiae Romanae omnia immobilia, quae
sibi pertinent in omni territorio Montis s. Iohannis et fcerritorio Cannetae ot
territorio Strangulagalli , in manus Iohannis card. ss. Iohannis er Pauli
rectorisque Campaniae in vicem d. papae (Anastasii IV), in praesentia
Arnonis cappellani d. papae et mag. Petri fratris praedicti cardinalis.
Ego Octabianus Montis s. Iohannis iudex.
A1. — Ed. Tonetti in Arch. della Soc. Hom. XXV 236 n. 3. Btg, JL. — .
4 Ttoma 8. Pietro 1155 mart. 15
Leo Verulanus cp. iocat Hadriano IV domum suam, scil. b. Andreae, quam
habct in castro Montis s. [ohannis ad portam eiusdem castri iuxta^murum,
Quod factum est per lohannem card. tii bs. [ohannis ei Pauli, oomitem
172 Latium.
Campaniae, ctGiffredum subdiac. episcopi, ad hanc locationem procuratorem . .,
Romae ap. b. Petrum, iu d. papae palatio, constituta mercede 4 den. Papien.
v. Veroli, Episc. n. 18.
5 1157 april. 8
Adinulfus. filius quondam Pandulfi de Aquino, permutat Hadriano IY eius-
que successoribus ad proprietatem in perpetuum, intervenientibus pro eo
procuratorio nomine Rolando tit. s. Marci S. R. E. cancellario et Ubaldo tit.
s. Crucis presb. card., sextam partem duorum castrorum in loco q. d. Britti.
Pro qua recipit sextam partem castri q. v. Mons s. Iohannis.
Albinus lib. XI c. 36. Cencius c. 107. — Edd. Muratori Antiq. III 797. Fabrc-
Duchesne 1 391. — JReg. JL. — .
cf. Sabina, Monte Libretti.
6 (1157 april. 8)
Rolandus apost. sedis cancellarius tit. s. Marci card. et Ubaldus tit. s. Crucis,
procuratores Hadriani IV, ex ipsius mandato et praecepto, permutant Lan-
dulfo (l. Adinulfo), filio quondam Pandulfi de Aquino, eiusque heredibus
sextam partem castri q. v. Mons s. Iohannis.
Albinus lib. XI c. 37. Cencius c. 108. — Ed. Fabre-Duchesne I 392. — Beg. JL. — .
7 (1157 aprll. 8)
Rainaldus de Aquino, praesente d. Filippo sacellario apost. sedis iudicc,
permutat Hadriano IV eiusque successoribus ad proprietatem in perpetuum,
intervenientc pro co curatorio nomine Ubaldo presb. card. tit. s. Crucis,
medietatem duorum castrorum in loco q. d. Britti. Pro qua recipit medietatem
integram unius castri q. v. Mons s. Iohannis.
Albinus lib. XI c. 39. Cencius c. 110. — Ed. Fabre-Duchesne 1 393. — lleg. JL. — .
8 (1157 april. 8)
Ubaldus card. rit. s. Crucis, procurator Hadriani IV, ex ipsius mandato et
praecepto, in praesentia Filippi s. sedis apost. sacellarii iudicis, permutat
Rainaldo dc Aquino ciusque hercdibus mcdietatem totius castri q. v. Mons
s. Tohannis.
Albinus lib. XI c. 38. Cencius c. 109 et c. 346. — Ed. Fabrc- Duchesne I 392. 587.
— Beg. JL. —.
9 (1157 april. 8)
Landulfus et Lando, gcrmani fratres, filii quondam Pandulfi de Aquino, per-
mutant Iladriano IV eiusquc successoribus ad proprietatem in perpetuum,
interveniente pro co procuratorio nomine Ubaldo presb. card. tit. s. Crucis,
duas partes medictatis duorum castrorum in loco q. d. Britti. Pro quibus
recipiunt duas partes medietatis unius castri q. v. Mons s. lohannis.
Albinus lib. XI c. 40. Cencius c. 111. — Ed. Fabre-Duchesne 1 394. — Beg. JL. — .
10 (1159 ian. 18)
Ex praecepto (Hadriani IV) Rainaldus comcs Aquini ct Landulfus, filius
Pandulfi, iurati promittunt, se dic a d. papa statuto ad iustitiam Leoni ep.
Monte San Giovanni — Ceprano. 173
Verulano faciendam de possessionibus in territorio Montis s. Tohannis Romam
ituros et iudicium d. papae observaturos esse.
v. Veroli, Episc. n. 19.
*U (1181—84)
Lucius III facit conventionem cum dominis Montis s. Iohannis, conccdens
eis senioriam in Monte s. Iohannis et in Strangulagallo.
Laud. in Lucii III rescripto a. 1184 april. 23 (v. Casamari n. 10). — Beg. JL. — .
Falvaterra.
( Fabrateria. Fal bateria )
Raffaelle Garrucci I marini antichi di Fabrateria vetere oggi Ceccano (Roma
1858). — Moroni Dizionario XXYII 278. — Michelangelo Sindici Ceccano 1'antica
Fabrateria. Studi storici con documenti inediti (Roma 1893).
Fabrateria vetus, antiquissima Yolscorum urbs, hodie Ceccano est.
Fabrateria nova, in alto monte collocata supra fluvium q. d. Tolero, ubi
influit in Lirim, per medii aevi saecula velut castrum valde munitum in
finibus terrae b. Petri et regni Siciliae habitum est. Oppidum cum ecclesiis
suis ditioni Yerulanorum episcoporum addicebatur, ut apparet ex Yerulanae
ecclesiae privilegiis. A. 1208 mart. 6 ab Innocentio III Willelmo Pagano
eiusque nepotibus, filiis quondam Stulti Pagani, in feudum conceditur (cf.
Cencius n. 4, edd. Muratori Antiq. II 629; Fabre-Duchesne I 8*).
A — Orig. Roma Arch. Vat. Arm. XIII c. VI n. 2.
1 1178 ian. 11
Adinulfus et Landulfus, filii Gregorii Pagani, renuntiant Alexandro III, in
praesentia Iohannis presb. card. s. Marci et Petri presb. card. s. Susannae
et Iacinti diac. card. s. Mariae in Cosmidin et Centii diac. card. s. Adriani,
praesente etiam fratre Francone d. papae camerario, iuri, si quod habebant
in castro Falbateriae. Alexander III concedit eis dictum castrum in feodum
usque ad 29 annos. — Ego Ilditius iudex (Anagninus) et scrin. scripsi.
A. [Cencius c. 122]. — Edd. Muratori Anliq. I 629 = Migne CC 1372 n. 12. Fabve-
Duchesne I 402. Studi e doc. VII 319 n. 26 ex A. — Beg. JL. 13009a.
1178 ian. 27 etiam Stultus, frater eorundem, renuntiavit in praesentia Centii
card. et Ugutionis diac. card. s. Angeli et Franconis camerarii d. papae.
Ceprano.
(Ceperanum)
Ant. Vitagliano II Ceprano ravvivato (Roma 1653). — Marocco Monumenti IV
159sq. — Moroni Dizionario XI 83 sq. — M. Tavani Vita di S. Anlovino patrono di
Ceprano (Roma 1868). — Giov. Colasanti Fregellae. Storia e topografia (Roma I
Ceperanum oppidum in medii aevi historia saepissime occurril <|iia^i
claustra regni Siciliae et finis ac terminus dominii I). IVtri, quod extendebatur,
uti docent ipsa documenta, ab Aquapendente in Tusoia (aut a Radioofano)
usque ad Ccperanum. Subiectum fuit Verulani episcopatus iurisdictioni , u(
j 74 Latium.
apparet ex huius ecclesiae privilegiis. Inter ecclesias Ceperanenses anti-
quiores fnisse videntur ccclesiae s. Paterniani , s. Iohannis et s. Magni , quas
iam in Urbani II et Paschalis II bullis pro Yerulano episcopatu invenimus;
postea in Calixti II privilegio a. JI21 iun. 15 memoratur etiam ecclesia
s. Nicolai . qnam temporibus Alexandri III monasterium fuisse ex ipsins
Alexandri III mandato comperimus. Praeterea ecclesias s. Angeli, s. Mariae,
s. Blasii, s. Andreae et s. Marinae laudant privilegia Yerulana. Denique de
ecclesia s. Luciae temporibus Alexandri III inter Yerulanum episcopum et
monasterium s. Dominici de Sora causa diu agitata est (v. Yeroli, Episc.
n. 22. 25. 20).
Ecclesia s. Paterniani.
Primam liuius ecclesiae notitiam invenimus in Urbani II bullis pro
ecclesia Yerulana a. 1097, ubi legimus „canonicorum monasterium s. Pater-
niani", cuius praepositus a. 1111 titulo „archicanonici" (n. 1 — 3) memoratur.
Yerum iam a. 1108 non monasterinm, sed ecclesia nominatur, et ita in
oinnibus aliis Yerulanae ecclesiae privilegiis. Ibi Paschalis II a. 1114 octob.
concilium celebravit (cf. JL. I p. 753). A. 1173 ecclesia ab Alexandro III
conceditur militibus Templi (n. 4. 5). Plura nescimus (cf. Lubin p. 97).
Documenta, quae adnotamus, reperiuntur in Yerulanae ecclesiae archivo
(v. Yeroli, Episc. p. 155).
*1 (1099—1111)
[Paschalis II] concedit Grimaldo archicanonico privilegium.
Laud. in n. 3. — Ref/. JL. — .
*2 (1111)
Paschalis II praecipit Leto ep. Yerulano, quatenus Grimaldum archi-
canonicum, fidem et oboedientiam episcopo pro privilegio accepto (n. 1)
negantem, ut clericum suum ad se revocet; sin autem oboedire renuat,
excommunicationis gladio eum percutiat.
Laud. in n. 3. — Reg. JL. —.
3 (1111)
Ex praecepto Paschalis II synodus apud Berulas congregatur, sub Leto
ep. Yerulano , consedente Gregorio card. ss. Apostolorum etc, super causa
Grimaldi.
v. Veroli, Episc. n. 6.
*4 Segni 1173 fcb. 8
Alexander III dat Templariis ecclesiam s. Paterniani cum omnibus perti-
nentiis suis.
Jjaud. in Chron. Fo88ae norae (ed. Muratori Scr. VII 874) sive Ann. Ceccan. (ed.
Mon. Germ. Scr. XIX 28Gj. — Repf/. J. p. 753. JJu. 11 p. 263.
5 Tusculanum (1181) mai. 19
Alexander III fratribus militiae Templi in ecclesia s. Paterniani con-
sistentibus: confirmat ecclesiam s. Egidii in territorio Ceperano, eis ab
Eccl. s. Paterniani — Mon. s. Nicolai. ] 75
Ambrosio ep. Verulano concessam, sub censu 20 sol. Proven. annis singulis
usque ad terminum 29 annorum solvendorum. lustis petentium desideriis.
Dat. Tusculan. 14 kal. iun.
B a. 1250 mai. 28 (n. 215). — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 336 n. 22 ex B. — Reg. JL. — .
De re superest in archivo Verulano (n. 656) documentuin a. 1181 mai. 18 memoria
dignum, quo docemur, iam Faramundum Verulanum ep. ecclesiam s. Egidii fratribus
s. Paterniani concessisse, impetrante Francone , Alexandri III camerario , clericis
s. Andreae tamen contradicentibus. Paramundo defuncto eique substituto Ambrosio
episcopo, statutum fuit inter ipsum episcopum et camerarium papae, ut camerarius
faceret fieri litteras a d. papa, in quibus statueretur sub poena excommuni-
cationis, quod ecclesia s. Egidii finitis 29 annis ad ecclesiam s. Andreae rediret.
Sed dolo et violentia, fraude et malitia , ut lamentatus est Petrus iudex, ab epi-
scopo et canonicis Tusculanum missus, litterae papae non fuerunt factae in ea
forma, in qua promissum fuerat et statutum. Revera verba illa „sub poena ex-
communicationis1' non leguntur in Alexandri III rescripto.
Ecclesia s. Magni.
S. Magni ecclesia valde antiqua est. Posita fuit in territorio Cepera-
nensi iuxta viam Silicatam, ut legimus in chartulis Roffridi consulis et ducis
et comitis Campaniae a. 988 ian. 8 et 990 ian. 18, quarum autographa adhuc
adservantur in canonicorum tabulario Verulis.
Iudicatum, quod sequitur, est in archivo Verulanae ecclesiae (v. Veroli,
Episc. p. 155).
1 Ceprano 1080 iid. 20
Coram Gregorio VII (qui erat castrametatus foras castello q. d. Ceperano,
supra ecclesiam s. Marinae) lis inter Landulfum Guinisi filium et Mainardum
presb. ecclesiae s. Magni de hereditate et proprietate ecclesiae agitur. —
Ego lohannes tabellio s. Lateran. palatii ex praecepto d. papae scr.
B s. XII (n. 451). [I]. — EcL PflugJcH. Acta II 136 n. 169 ex 1. — Regg. Pflugk II.
Iter p. 201 n. 185. JL. I p. 636.
Monasterium s. Nicolai.
Unicum documentum, in quo huius monasterii mentio fit, quod soiam,
cst Alexandri III rescriptum in Decretum receptum.
± (1159—81)
Alexander III ep. Verulano : mandat, quatenus abbatein et fratres b. Nlcolai
de Ceperano ad receptionem P. Rubei clerici, qui olim apud monasterium
s. Salvatoris de Telesia sibi petiit habitum monasticum indulgeri, postmodum
autem ad monasterium illud accessir, sod quae ecclesiae b. Nicolai contulerat,
sibi fecit restitui, nulla ratione compellat invitos nec a populo Ceperano
compelli permittat. -— Ex transmissa relatione.
Comp. Ilib. 1 t. 5 c. 4. JDecr. Gregorii IX lib. I t. 9 c. 3. - Edd. Augudini Tarracon,
Opp. IV 29. Friedberg II 103. - Regg. J. 9182. JL. 14123.
TVSCIA ROMANA
NEPI
(Nepe. Nepet)
Ughelli ' I 1096 sq.; 2 I 1023 sq. — Nic. Nardini La catedrale vescovale di
S. Tolomeo in Nepi, la peutapoli Nepesina et il vero sito degli antichi Veienti, Falisci
e Capenati (In Roma 1677). — Nibby Analisi 2 II 398 sq. — Cappelletti VI I95sq. —
Moroni Dizionario XLVII 278 sq. ; CI 345 sq. — (G. Ranghiasci de' conti Brancaleoni
Eugubino) Meuiorie o siano relazioni istoriche sulF origine . . dell' antichissima citta di
Nepi T. II (Todi 1845 — 47). Supplemento o siano addizioni alla prima parte delle Memorie
istoriche . . con la serie de' vescovi Nepesini (Roma 1851). Addizioni all' nltima parte
delle Memorie istoriche. . (Roma 1852). — Giac. Bobone Apologia dei protomartiri del-
Toccidente Tolomeo e Romano vescovi della citta di Nepe (Roma 1865). — G. Tomas-
sotti in Arch. della Soc. Rom. V (1882) 590 sq.
Episcopatus Nepesinus.
Episcopatus Nepesinus, Romano pontifici immediate subiectus, anti-
quissima gloriatur origine; quin imo primus huins loci episcopus s. Romanus
;i 1) ipso b. Petro apostolo pie traditur fuisse ordinatus. Ceterum sedes hacc
cum s. Mariae ecclesia cathedrali rem suam seorsum egit, donec Eugenius IV
a. 1435 dec. 12 (ed. Ughelli l IT 1064; 2 I 1030) eam Sutrinae iunxit, quum
utraque per diversas calamitates ct succedentium temporum sinistros eventus
afflicta fnisset et in redditibus atque facultatibus tenuis facta esset et exilis,
ita ut praesules se omnimode sustentare non possent. Episcopus inde appel-
latur Butrinae et Nepesinae aut JScpesinae et Sutrinae ecclesiarum episcopus.
Monumenta vero paene omnino perierunt. Nepesina enim archiva nullum
antiquioris aevi documentum praebent (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 204). Quac
itaque exhibemus, ex regestis ipsorum ]>ontificum Romanorum hausimus.
1 (494—95)
Gelasins I Pelici ep.: mandat, ut cum Claudio v. sp. de personis iuri
eius certa obnoxietate iunctis, ad clericatum ecclesiae ipsius susceptis, con-
Episcopatus Nepesinus — Mon. s. Mariae et s. Blasii. 177
veniat. Eos clericos, quos adversus ecclesiam Hostilio comiti auxilium prae-
buisse constiterit, ab ordine et communione suspendat. — Yir spectabilis.
Coll. Britt. Gelasii I ep. 8. — Ed. Loeicenfeld Epp. p. 2 n. 4. — Begg. Eivald in
N. Archiv V 511 n. 8. JK. 644.
Felicem ep. Faliscae et Nepesinae ecclesiae fuisse, ex actis conciliorum a. 499.
500. 502 comperimus. — Eodem tempore occurrunt quoque Felix ep. eccl. Interamna-
tis et Felix ep. eccl. Atellanae. Hostilium comitem invenimus etiam in Gelasii I
epistola JK. 092.
2 (592 ian.)
Gregorius I clero, ordini et plebi consistenti Nepe: admonet, quatenus
Leontio v. cl., praesentium portitori, cui curam sollicitudinemque civitatis
iniunxit, in omnibus exhibere oboedientiam debeant. — Leontio viro clarissimo.
Beg. Gregorii I lib. II ep. 14. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. II n. 11.
Mansi IX 1088 n. 8. Cappelletti VI 207. Troya I 249 n. 77. Migne LXXVII 547 n. 11.
Mon. Germ. Epp. 1 111. — Begg. J . 803. JE. 1166.
3 (592 mart.)
Grregorius I Iohanni ep. , visitatori Nepesino: quoniam Paulo ep. operam
visitationis Neapolitanae ecclesiae iniunxit, iubet, ut Nepesinae ecclesiae
visitationem non desistat adsumere. — Quoniam Paulo.
Beg. Gregorii I lib. II ep. 26. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. II n. 26.
Mansi IX 1095 n. 20. Cappelletti VI 207. Troya I 263 n. 86. Migne LXXVII 562
n. 26. Mon. Germ. Epp. I 122. — Begg. J. 816. JE. 1179.
Paulus ep. Nepesinus a. 591 dec. Neapolitanae ecclesiae visitator ordinatur
(Reg. lib. II epp. 12. 13. 18; lib. III ep. 2); a. 593 mai. tamen propriae sedi resti-
tuitur (lib. III ep. 35). — Iohannem fuisse Falaritanum episcopum autumo.
4 (1178)
Alexander III (Martino) ep., consulibus et populo JSTepesinis: significat,
quod curabit prohibere, ne (Conradus) filius marchionis (Willelmi de Monte-
ferrato) ipsis molestiam inferat vel gravamen, quia Yiterbiensibus ad manda-
tum suum, sicut decuit, adstiterunt. — Receptis vestrae devotionis.
Beg. Alexandri III ep. 47 (cod. coll. Trinit. Cantabrig. s. XII B 9. 17 f. 123). — Ed.
Loewenfeld Epp. p. 161 n. 281. — Beg. JL. 13103.
De tempore cf. Loewenfeld in Forschungen zur deutschen Geschichte XXV
(1885) 459 sq. — De re cf. quoque Alexandri III mandatum ad Viterbienses (Viterbo,
Civitas n. 1).
Monasterium s. Mariae et s. Blasii.
Hoc vetustissimum monasterium monialium ord. s. Benedicti subiectum
fuit iurisdictioni abbatissae et monialium ss. Cyriaci et Nicolai de Urbe.
Itaque s. Blasii archivum, antiquissimas chartas continens, quippc quac
saec. X respicerent, in s. Cyriaci monasterii tabulario adservabatur, ex quo.
congregatione harum monialium suppressa, ad archivum canonicorum s. Mariae
in Via lata de Urbe (cf. vol. I p. 78 sq.) transiit.
I) = Liber transsumptorum instrumentorum antiquissimorum in pergameno . .
compositus a Magalotti, s. XVII, Roma Arch. capitolare di S. Maria in
Via lata.
M*= F. L.Galletti Miscellanea vol. XI, s. XVIII, cod. Vat. lat. 7932.
Kohr, Italia pontificia II. *•«
178 Latium.
*i (996)
Gregorius V mandat Guinizo de Nepesina civ. et Sichifredo, ut litem inter
Theodoram abbatissam mon. s. Mariae et s. Blasii et Iohannem et Yoso et
Theodorum de quadam terra per legem finiant.
Laud. in n. 3. — Beg. JL. — .
*2 (096)
Gregorius V mittit Iohannem Cesanensem, cubicularium suum, ad Iohannem
et Yoso et Theodorum, ut sollemniter veniant ante suam praesentiam.
Laud. in u. 3. — Beg. JL. — .
3 996 iul.
Gregorius Y, in placito cum suis iudicibus, decidit litem inter Theodoram
abbatissam et Iohannem et Yoso et Theodorum; praecipit, ut, si quislibet
adversariorum vel eorum heredum contra monasterium quamlibet contrarie-
tatem fecerit, anathematis vinculo subiaceat et C aureos mancosos com-
ponat. — Ego Petrus scrin. et tabellio civ. Nepesinae complevi.
D p. 750 [= M2 f 13]. — Ed. Hartmann Eccl. s. Mariae in Via lata tabularium I 30
n.24 ex J). — Regy. Georgius in Baronii Ann. ed. Luc. XVI 349 nol. 2. Hofler Die
deutschen Papste II 139 n. 6. J. 2959. JL. 3869.
Civitas Nepesina.
Apud Cencium (ed. Fabre-Duchesne I 50) legimus haec:
„Ista civitas Y libras, excepto dominio Romanae ecclesiae.
Castrum Sinibaldorum II libras cerae.
Castrum Campaniani Y libras Lucensium."
Quae notitiae tamen ad Innocentii III aut Honorii III tempora spectare
videntur.
*1 (592 ian.)
Gregorius I Leontio v. cl. iniungit curam sollicitudinemque civitatis.
Laud. in n. 2. — Beg. JE. —.
2 (592 ian.)
Gregorius I clero, ordini et plebi consistenti Nepe: admonet, quatenus
Leontio v. cl. in omnibus exhibere oboedientiam debeant.
v. Epi.sc. Nepesin. n. 2.
*.V (1178)
Alexander UI mandat Nepesmis, ut Yiterbiensibus adsistant.
Laud. in n. 4. — Beg. JL. — .
4 (1178)
Alexander III cpiscopo, consulibus et populo Nepesinis: significat, quod
curabit prohibere, ne (Conradus) filius marchionis (Willelmi de Monteferrato)
ipsis molestiam inferat vel gravamen, quia Yitcrbiensibus secundum mandatum
suum (n. ?>), sicut decuit, adstiterunt.
v. Episc. Nepesin. n. 4.
Civitas Nepesina — Mon. s. Benedicti in Valle Subpentonia. 179
Monasterium s. Benedicti iu Valle Subpentonia.
A. Degli Effetti Memorie di S. Nonnoso abbate del Soratte (De' borghi di Roma)
e de luoghi convicini e loro pertinenze (In Roina 1675) p. 109 sq. — Nardini p. 54 sq. —
Lubin p. 378. — (G. Ranghiasci) DelFantico tempio di Diana nella Valle Sub-Pentonia,
indi monastero di S. Benedetto in: Mem. istor. di Nepi I 279 sq. — L. Meucci La basilica
di S. Elia del secolo VI in: Album di Roma XXIII (1856) 185 sq. — Moroni Dizionario
CI 337 sq. - G. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. V (1882) 608 sq.
S. Benedictus a. circiter 520 in Valle Subpentonia supra ruinis templi
Dianae monasterium condidisse traditur, quod ob sanctitatis famam inter
celeberrima ordinis s. Benedicti monasteria in Italia habitum est. De eo
Gregorius I loquitur in Dialog. lib. I c. 7. 8, eiusque abbatem Anastasium
memorat, qui S. R. E. notarius, scrinium deseruit et in loco q. v. Suppen-
tonia iuxta Nepesinam urbem vitam monasticam amplexatus est. Eundem
„domnum Anastasium de Pentumis" Gregorius I etiam in regestis (lib. III
ep. 50. J. 891. JE. 1255) laudat.
Cuinam monasterio in Valle Subpentonia hae notitiae referendae sunt?
Duo enim monasteria in hoc sancto loco olim exstitisse, apud me constat,
alterum s. Benedicti, a Celestino III a. 1 196 feb. 28 Gregorio diac. card.
s. Georgii ad Yelum aureum commissum (n. 1 ) , deinde ab Innocentio III
a. 1212 ian. 2 abbati et conventui s. Pauli de Urbe sub confirmatione bonorum
concessum (Potthast Reg. 4354), alterum s. Heliae Fallerense, celebriori
fama insigne, cuius nomen adhuc servat locus vulgo Castel Sant' Elia. Id
ab Alberico Romanorum principe circiter a. 940 traditum fuisse Odoni
Cluniacensi abbati, qui ibi praepositum nomine Theodardum instituit, Iohannes
auctor eius Vitae narrat (lib. III c. 7, ed. Mon. Germ. Scr. XY 588; cf.
E. Sackur Die Cluniacenser I 104). Sed mox invenimus ibi denuo abbates,
a. 1017 Petrum (Reg. Farfen. edd. Giorgi e Balzani III 213 n. 504; cf.
Galletti Del primicero p. 253 n. 32) et a. 1178 Bonifatium. Tunc mona-
sterium s. Heliae ad iurisdictionem b. Petri specialiter nullo mediante per-
tinere, ipse Alexander III in privilegio Bonifatio abbati concesso affirmat.
Denique a. 1256 april. 11 monasterium s. Heliae, ord. s. Benedicti, olim
Nepesinae dioec, quod propter dissolutionem et incuriam seu malitiam habi-
tantium in eodem spiritualiter et temporaliter est non modicum deformatum,
ab Alexandro IY domui hospitali s. Spiritus in Saxia de Urbe conceditur
(ed. Bourel de la Ronciere Les registres d' Alexandre IY t. I 381 n. 1266;
cf. etiam Alexandri IY privilegium a. 1258 iul. 14 Potthast Reg. 17345).
Monumenta, quae spectant ad monasterium s. Benedicti Nepesinum,
adservantur in tabulario basilicae s. Pauli de Urbe; cf. Roma, Eccl. s. Pauli
extra muros (vol. I p. 164 sq.).
A = Orig. Roma Arch. di San Paolo fuori (A 1).
C = Codex diplomaticus basilicae monasteriique s. Pauli, s. XVIII. ib.
F = P. L. Galletti Miscellanea vol. XI. s. XVIII, cod. Yat. lat, 7932 p. II. III.
12*
1 gO Latium.
1 Iloma S. Pietro 1196 feb. 28
Celestinus III Gregorio s. Georgii ad Velum aureum diac. card. [ ] etc:
mon. [s. Benedicti sub Pentoma], quod ad ius et proprietatem R. E. nullo
mediante pertinet, sub apost. protectione suscipit et confirmat possessiones
propriis expressas vocabulis. — Quotiens a nobis. Ego Celestinus etc.
Subscr. 18 card. Dat. Romae ap. s. Petrum p. m. Cencii [s. Luciae in Ortliea
diac. card.], d. pp. camerarii, 3 kal. mart., ind. 14, inc. d. a. 1195, pont. v. d.
Celestini pp. [III a. 5].
A. [C f 39'. F f 104]. — Ed. Gdtt. Nachr. 1900 p. 194 n. 45. — Regg. Tomassetti
p. 601 ex F. P/JugkH. Iter p. 333 n. 984. JL. 17337.
Textus repetitur ab Inuocentio III a. 1212 ian. 2 Potthast Reg. 4354. — Mona-
sterium s. Benedicti Subpentonia iam in Gregorii VII privilegio pro monasterio
s. Pauli de Urbe (JL. 5200) inter possessiones huius abbatiae enumeratum legimus.
Sed ex nostro privilegio et ex Innocentii III bulla satis luculenter apparet,
Gregorii VII privilegium hoc loco interpolatum esse.
Monasterium s. Heliae Fallerense.
De hoc monasterio cf. quae superius disserui sub „Mon. s. Benedicti
in Yalle Subpentonia".
Unum Alexandri III privilegium, quamquam in archivum s. Spiritus in
Saxia de Urbe transivit, inter huius autographa et chartas, quae hodie in
R. archivo Romano adservantur (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 243), frustra a
nobis quaesitum est, et ex alio codice miscellaneo, qui varia documenta ex
archivo s. Spiritus collecta continet, sumpsimus.
B = Cod. Vat. lat. 6196, s. XVI; cf. PflugkH. Iter p. 130; Gott. Nachr. 1903 p. 15.
C = P. L. Galletti Storia genealogica de' conti Tuscolani vol. II, s. XVIII, cod.
Vat. lat. 8043 [ex B] ; cf. PflugkH. Iter p. 135.
1 Anagni 1178 feb. 21
Alexander III Bonifatio abbati etc: mon. s. Heliae [Fallerense], quod ad
imisdictionem b. Petri specialiter nullo mediante pertinet, sub apost. pro-
tectione suscipit, confirmat regulam b. Benedicti et possessiones propriis
expressas vocabulis, concedit liberam sepulturam aliaque iura. — Cum
monasterium. Ego Alexander etc. Subscr. 10 card. Dat. Anagn. p. m.
Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 9 kal. mart., ind. 11, inc d. a. 1177,
pont. v. d. Alexandri pp. III a. 19.
B f. 113. [C f 4j. — Ed. Corrisieri in Arch. della Soc. Hom. I (1878) 104 n. 2 ex B.
— Begg. Tomassetti ib. V (1882) 616 not. 2. PflugkH. Iter p. 283 n. 079. JL. 13027.
Riano.
(Reiauum)
De hoc loco cf. Galletti Capena p. 40 sq. ; Nibby Analisi 2 III 11 sq. ;
Tomassetti in Arch. della Soc Rom. VII (1884) 238 sq. „Castrum Reiani
Moii. s. Heliae Fallerense — Riano. 181
est clavis totius Colline" legimus in documento quodam saec. XIII (ed. Gal-
letti p. 70 n. 4).
Unicum documentum, quod exstat, adservatur Romae in archivo castri
s. Angeli, unde sumpserunt Albinus et Cencius.
A = Orig. Roma Arch. Vat. Arm. XIII c. IX n. 17.
1 1159 april 7
Iohannes Roncione et Berardus frater eius concedunt Hadriano IV eiusque
successoribus dominium de toto castro Reiani, pos. in territorio Collinensi. —
Ego Andreas scrin. S. R. E. et s. Lat. pal. complevi.
A. [Albinus lib. XI c. 47. Cencius c. 114]. — Edd. Muratori Antiq. III 797. Fabre-
Duchesne I 396. — Beg. JL. — .
Errat Duchesne, qui contendit , territorium Collinense idem esse ac vicum
de Colli supra rivum Liri. Territorium Collinense, quod patebat ad septemtrionem
iuxta viam Flaminiam, occurrit saepissime in documentis Romanis.
S U T R I
(Sutrium)
Uglielli ! I *189sq.; 2 1 1273 sq. — P. Bondi Memorie storiche sulla citta Sabazia
ora lago Sabatino, sulla origine di Trevignano anteriore assai a quella di Bracciano
e Anguillara, sulla vasta potenza della famiglia Orsini, e saggio storico sulF antichissima
citta di Sutri (Firenze 1836). — Marocco Monumenti XIV 124 sq. — Nibby Analisi
■ III 131 sq. — Cappelletti VI 224 sq. — Moroni Diziouario LXXI 95 sq.; CII 61 sq. —
G. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. V (1882) 626 sq. — C. Nispi-Landi Storia
dell' antichissima citta di Sutri (Roma 1887, qui p. 636 sq. fusius de scriptoribus
Sutrinis agit).
Episcopatus Sutrinus.
Sutrium, antiquum Etruscorum oppidum, licet iam sacc. VI ex. a Lango-
bardis invasum et denuo a Liutprando rege Langobardorum occupatum (Pauli
diac. Hist. Langob. lib. IV c. 8 et lib. VI c. 49 et Lib. pontif. ed. Duchesne
I 407), semper sub dominio Romanae ecclesiae permansit. Eius cpiscopi,
inter quos Bonizo memoria peculiari dignus, e praecipuis Romani pontificis
suffraganeis fuere. Cathedralis ecclesia, ubi episcopii sedes, b. Mariae dicata
est. Hanc vero ecclesiam Eugenius IV a. 1435 dec. 12 cum Ncpesina univit,
ita ut prae^ul, ut iam diximus, inde appellaretur Sutrinae et Nepesinae aut
Nepesinae et Sutrinae eccl. episcopus.
Archiva tum episcopatus, tum ecclesiae cathedralis s. Silvestri, tum
civitatis, miserrima sorte afflicta, monumenta antiqua non possident (cf. Gott.
Nachr. 1901 p. 204). Itaque nescimus, cui pontifici attribuenda sit locatio
illa episcopo Sutrino facta, de qua Albinus et Cencius (ed. Fabre-Duchesne
I 52; II 110):
„Episcopus ipse [ipsius locij I marabotinum pro locatione cuiusdam
casalis".
Consuetudines denique et iura, quae habuit summus pontifex in burgo Sutrino,
leguntur apud Cencium c. 6 (edd. Theiner Cod. dipl. dom. temp. I 29 n. 36;
Fabre-Duchesne I 10*). In memoriam quoque revocamus Vallem q. v.
Magna, sitam in territorio Sutrino, quae a Liutprando rege Langobardorum
b. Petro, Zacharia papa impetrante, restituta fuit, ut refert eius Vita (Lib.
pontif. ed. Duchesne I 428).
Episcopatus Sutriuus — Civitas Sutrina. 1 83
*1 Laterano (1099—1116?)
Paschalis II causam inter Albericum ep. Sutrinum et Guidonem ep. Tu-
scanen. super ecclesia Centumcellensi ponit in manus episcoporum et cardi-
nalium, qui iudicant, terram Centumcellensem Sutrino episcopatui debere
restitui.
Laud. in n. 3. — Jleg. JL. — .
Meminerint lectores, Urbanum II Bonizonem ep. Sutrinum cr. a. 1088 Placen-
tino episcopatui praefecisse (cf. Urbani II epistolas JL. 5354 — 5356).
*2 (1099-1116?)
Paschalis II praecipit, ut causa eadem retractetur.
Laud. in n. 3. — JReg. JL. — ,
5 (cr.1116?)
Clerici et laici Centumcellen. ecclesiae de eadem causa coram Paschale II
acta breve memoratorium faciunt.
v. Toscanella, Episc. n. 5.
*4 (1158)
Hadrianus IV Rolando tit. s. Marci presb. card. et cancellario, Alberto
tit. s. Laurentii in Lucina, Willielmo tit. s. Petri ad Yincula presb. et Rai-
mundo s. Mariae in Yia lata diac. card.: committit controversiam inter
canonicos s. Petri de Urbe et G. Sutrinum ep. super ecclesia s. Silvestri
amicabilitcr componendam.
v. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano n. 36.
5 Vetralla (1158) hd. 12
Hadrianus IV ecclesiae s. Petri de Urbe canonicis: confirmat compositionem
factam a praedictis cardinalibus (n. 4) de controversia inter canonicos et
G. Sutrinum ep. super ecclesia s. Silvestri.
v. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano n. 37.
Civitas Sutrina.
*L (728)
Grcgorius II Liutprandum Langobardorum regem continuis scriptis atque
commonitionibus ad regem missis hortatur, ut castellum Sutriense sibi restituat.
Laud. in Vita Gregorii II (Lib. pontif. ed. Duchesne I 407). — Begg. N. Archiv
III 253 n. 89. J. 1669. JE. 2176.
*2 (1138-43)
Innocentius II delegat Leonem Petri Leonis et Petrum filium eius prae-
sides civitatis Sutrinae.
v. Roma, Gens Petri Leonis n. 1.
CIVITA CASTELLANA
(Civitas Castelli. Civitas Castellana)
Ant. Massa De origine et rebus Faliscorum (Roinae 1546). — Ughelli * I 634 sq. ;
2 I 596 sq. — Dom. Mazzocchi Vejo difeso. Discorso ove si mostra 1'antico Vejo essere
hoggi Civita Castellana (In Roma 1646). — Franc. Pechinoli DelF istoria di Civita Castel-
lana libri 2, s. XVIII, Firenze Bibl. naz. II VII 32. — Dom. Giorgi Diss. hist. de cathedra
episc. Setiae p. 37 sq. — Franc. Maria Pieri La situazione Trascimina degli antichi
Falisci e della loro metropoli Falerio. Opera postuma (In Montefiascone 1788). — (Franc.
Morelli) Dissertazione in cui si stabilisce per ipotesi che Civita Castellana e 1'antico
Vejo (Terni 1825). — Nibby Analisi 2 II 15 sq. — Cappelletti VI 8 sq. - Moroni
Dizionario XIII 287 sq.; CI 321 sq. — Fr. Tarquini Notizie istoriche e territoriali di
Civita Castellana, gia capitale dei Falisci Ciscimini e delle tre Falerie (Castelnuovo
di Porto 1874). — G. Tomassetti in Arch. della Soc. Rom. VII (1884) 423 sq. —
C. Calisse I prefetti di Vico ib. X (1887) 3 sq. — F. Cristofori Memorie storiche dei
signori di Vico prefetti di Vico in: Miscellanea storica Romana od Archivio di storia
medioevale ed ecclesiastica III (Siena 1888). — 0. Del Frate Guida storica e descrittiva
della Faleria etrusca (Roma 1898).
Episcopatus Civitatis Castellanae.
Episcopatus huius origines valde obscurae sunt. Putat Duchcsne (Arch.
della Soc. Rom. XV 491), sedem episcopalem Faliscorum olim fuisse Aquac-
vivae, cuius antistites occurrunt indc ab a. 465 usque ad a. 502. Sed iam
;i. 199 Felix legitur episcopus ecclesiae Faliscae et Nepesinae. Postea vcro
Falaritana sedes episcopalis invenitur in oppido, quod primum appellabatur
Massa Castellana, deinde Civitas Castellana, condito apud sanctuarium
ss. finitiliani et Felicissimae in loco, ubi olim Faliscorum vetus urbs Falerii
surrexisse creditur, undc episcopi aliquando nomine Falaritani et Civitatis
Castellanae episcopi decorati traduntur. Cui Alexander IV episcopatum
(i;illesanum (GaUese) adnexisse videtur. A. 1437, iubente Eugenio IV, unitae
sunt dioeceses Civitatis Castellanae et Hortae (v. Orte).
De episcopis Civitatis Castellanae perpauca scimus, quum omnino desint
documenta. Exstat tamen in porticu ecclesiac cathedralis s. Mariae Civitatis
Castellanae lapidi insculptum instrumcntum donationis a Lcone episcopo
a. S71 factae (edd. Mazzocchi p. 37; Giorgi p. 40; Maffei Muscum Veronense
(Veronae 1749) n. 359; A. Mai Scr. vet. nova coll. V 233; Cappelletti VI 13;
C. I. L. XI 466 not. 1).
Episcopatus Civitatis Castellanae — Civitas Castellaua. j 85
Porro legimus apud Albinum lib. X c. 74 (Fabre-Duchesne II 110):
„In episcopatu Castellanae Civitatis
Ex ipsa civitate quae antiquitus vocabatur Castrum Felicitatis
XXV solidos affortiatorum [Lucensium].
Ecclesia sancti Salvatoris XII affortiatos [Lucenses]",
cui Cencius (Fabre-Duchesne I 53) addidit:
„Ecclesia sancti Angeli Yespriniani in castro Stephani Azarii
libram I cerae.
Valeranum castrum XX solidos".
Sed luce clarius est, Albinum et Cencium in errorem incidisse, Civitatem
Castellanam confundentes cum Civitate Castelli in Etruria, quae olim appella-
batur Castrum Felicitatis (Citta di Castello). Cuinam vero pontifici privilegia
circa ecclesiam s. Angeli Vespriniani et circa Valeranum castrum referenda
sint, in dubio versatur.
Neque archivum cancellariae episcopalis, neque archivum capituli ecclesiae
cathedralis s. Mariae, neque archivum civitatis documenta antiqua possident,
quae omnia combusta esse traduntur. Sed saec. XVIII exstabat etiamtum
rescriptum originale Clementis III, quod legimus typis impressum in
C — Summarium a. 1759 feb. 1 num. XIV: Restrictus facti et iuris (de lite inter
capitulum Civitatis Castellanae et capitulum Hortae).
1 Laterano 1189 sept. 13
Clemens III Romano archipresb. Civitatis Castellanae: eum cum omnibus
bonis tam ecclesiasticis quam mundanis sub apost. protectione suscipit, statuens,
ut, si in aliquo se gravatum persenserit, libere ei liceat sedem apostolicam
appellare. — Sacrosancta Romana ecclesia. Dat. Lat. id. sept. pont. n. a. 2.
C. — Ed. Gott. Nachr. 1907. — Reg. JL. — .
Civitas Castellana.
Hunc „locum natura satis munitum" Paschalis II, mortuo ibi a. 1100
Wiberto antipapa, Romanae ecclesiae ditioni denuo subiecit (Lib. pontif.
ed. Duchesne II 298). Temporibus Hadriani IV et Celestini III gentem
Petri praefecti de Urbe in possessione civitatis invenimus, ut patet ex docu-
mentis, quae sequuntur (cf. Roma, Gens Petri praefecti). In hac civitate
obiit Alexander III a. 1181 aug. 30.
Documenta circa Civitatcm Castellanam eiusquc comitatum ex Cencii
Libro censuum S. R. E. sumpsimus. Unum vero exstat Romac in archivo
castri s. Angeli.
A = Orig. Roma Arch. Vat. Arm. XIII c. I n. 7.
1 Viterbo — Vetralla - Nepi 1158 iul. 17—18—19—.JJ
[Pctrus) praefectus, Iohannes Praefecti, Octavianus, gcrmani fratrcs, Petms
Iohannis, Iohannes Uguicionis, Pctrus de Atteia, lohanncs Caparrone ct
tSO Latium.
nepos eius Milo refutant Hadriano 1AT de omni iure seu actione, quam
habebant de damno castrorum, domorum ct omnium aliarum rcruni, occasione
guerrae, quam habuerunt cum populo Romano pro Romana ecclesia, pro
2 milibus marcarum arg.; quarum 1000 marcas in praesentiarum recipiunt,
pro reliquis vero 1000 marcis suscipiunt pignoris nomine totum ius, quod
Romana ecclesia habct in Civitate Castellana et in toto eius comitatu et
Sionte alto etc. Actum a. 1158, a. Hadriani IV pp. 4, m. iulio, ind. 6:
a praefecto et Iohanne Praefecti, Octaviano, Petro Iohannis, Iohanne Capar-
ronis Yiterbi 16 kal. aug.; a lohanne Ugicionis Yiterbi 15 kal. aug. ; a Milone
Yetrallae 14 kal. aug.; a Petro de Ateia Nepe 11 kal. aug. — Ego Iohannes
S. R. E. not. complevi.
v. Roma, Gens Petri praefecti Urbis n. 1.
2 Narni (1118) aug, 29
Eadrianus 1Y Petro Urbis pracfecto, Iohanni e.t Octaviano, fratribus eius,
Pctro de Attegia, Petro lohannis, Iohanni Obitionis et Iohanni Caperronis:
notum facit, se ab ipsis 30 marcas arg. ad pondus Romanum pro necessi-
fatibus ecclesiae mutuo recepisse; pro quibus eis obligat quicquid habet in
castro de Casamala.
v. Roma, Gens Petri praefecti Urbis n. 2. — Fundus sive castrum Casamala,
pos. in territorio Nepesino, occurrit etiam in privilegiis pro mon. s. Silvestri de Urbe
(JL. 3669. 3692) et pro mon. s. Heliae (JL. 13027).
3 1195 ian. 11
Milo et Rainucius, germani fratrcs, filii quondam Iohannis Caparronis, in
praesentia Cencii tit. s. Laurentii in Lucina et Fidancii tit. s. Marcelli presb.
card. , renuntiant Cinthio s. Luciae in Silice diac. card. et d. papae came-
rario, mandato et procuratori Celestini III, ad eius opus et utilitatem
125 marcas arg., quas ipsis Romana ecclesia debuit; pro quibus Iohanni
Capparoni, ipsorum patri, eiusque consortibus Hadrianus IY obligavit Civitatem
Castellanam et universum comitatum eius atquc Montem altum, sicut per
privilegium Hadriani IY apparet (n. 1). Absolvunt dicta pignora. — Ego
Iohannes Leonis S. R. E. scrin. absolvi.
A. [Cencius c. 178]. — Edd, Muratori Antiq. V 847. Fabre-Duchesne I 431. Studi
c doc. VII 326 n. 31 ex A. — B&jf). Galletti Del primicero p. 88. 124. Pertz in Archiv
VII 26. JL. — .
cf. C. Calisse in Studi e doc. VIII 238 sq.
4 1195 ian. 20
Soffia, filia olim Iohannis Caparronis, renuntiat Celestino III et presb.
Simeoni, constituto a C. camerario d. papae et diac. card. s. Luciac et C.
s. Laurentii in Lucina et F. s. Marcelli presb. card., omne ius in Civitate
Castellana intus ct deforis ct in eius comitatu ct in lulianello ct in Montalto.
Fulcus Romanae curiae iudex ct not. absolvit.
Cencias c. 179. — Edd. Muratori Antiq. V 845. Fabre-Duchesne 1 432. — Reg. JL. —.
5 1195 feb. 1
Constantia, uxor quondam Andreottae, et Sibilia, uxor lacincti Petri Deus-
vossalvet, germanae sorores, filiac quondam Andreae de Baldoino, nec non
Civitas Castellana — Mon. s. Mariae Fallerense. 1 87
Iacinctus Petri Deusvossalvet atque Nicolaus et Octabianus fratres, filii dudum
Andreottae, renuntiant Petro Sarraceno, d. papae senescalco, mandato et
procuratori Celestini III, ad eius opus et utilitatem omnem litem, quam
Romanae ecclesiae fecerunt, de universa portione quondam Petri de Ategia,
scilicet illarum 1 000 marcarum argenti, quas ei eiusque consortibus Hadrianus IV
debuit (n. 1); pro quibus eis Civitatem Castellanam et universum comitatum
eius ac Montem altum obligavit, sicut per privilegium ipsius Hadriani IV
apparet. — Ego Iohannes Leonis S. R. E. scrin. absolvi.
Cencius c. 183. — Edd. Muratori Antiq. I 143 = Migne CCVI 1275 n. 6. Fabre-
Duchesne I 438. — Reg. Galktti Del primicero p. 88. 123. JL. — .
6 1195 feb. 7
Iohannes Guidonis de Papa et Guido tit. s. Mariae Transtyberim presb. card.
nec non et Petrus, Romanus et Henricus, germani fratres, filii quondam
Cencii de Papa, renuntiant Cinthio s. Luciae in Silice diac. card. et d. papae
camerario, mandato quoque procuratori Celestini III, ad eius opus et utili-
tatem omnem litem, quam Romanae ecclesiae fecerunt, de universa portione
quondam Petri praefecti nt supra n. 5. — Ego Iohannes Leonis S. R. E.
scrin. absolvi.
Cencius c. 180. — Edd. Muratori Antiq. 11 800. Moretti Not. card. tit. bas. s. Mariae
trans Tyberim p. 9 not. a. Fabre-Duchesne 1 433. — Regg. Galletti Del primicero p. 88. 124.
Calisse l. c. p. 433 n. 9. JL. — .
7 1195 feb. 7
Iohannes Guidonis de Papa et Guido tit. s. Mariae Transtyberim presb. card.,
Petrus, Romanus et Henricus, germani fratres, filii quondam Cencii de Papa,
renuntiant in praesentia Ottonis Hostien. et Velletren. ep. et Cencii tit.
s. Laurentii in Lucina et Fidancii tit. s. Marcelli presb. card. et Gregorii
diac. card. s. Mariae de Porticu ut supra n. 6. — Ego Iohannes Leonis
S. R. E. scrin. absolvi.
Cencius c. 181. — Ed. Fabre-DucUesne I 434. — Beg. JL. — .
8 1195 feb. 26
Tederada, uxor Andreae Stephani Rainerii de Stephano, et Romana, uxor
Gentilis Fortivolie, germanae sorores, filiae quondam Cencii Romani de Papa,
renuntiant ut supra n. 7. — Ego Iohannes Leonis S. R. E. scrin. absolvi.
Cencius c. 182. — Edd. Muratori Antiq. II 811. Fahx-Duchesne I 436. — Regg-
Galletti Del primicero p. 124. Calisse l. c. p. 433 n. 10. JL. — .
Monasterium s. Mariae Fallerense.
(Santa Maria di Fallari)
Monasterium s. Mariae, haud procul a loco, ubi olim stabat Faliscorum
novum Falerii oppidum, unde nomen accepit (cf. Tomassetti va Arch. della
Soc. Rom. VII (1884) 424 sq.), primum ab abbatibus ex ordine s. Benedicti
rectum, sub Alexandro III regnlam secundum Cisterciensium institutionem
profiteri coepit (cf. Janauschck Orig. Cisterc. p. 77 n. 189), monasterio s. Lusti
188 Latiuni.
Tuscanensi eiusdem religionis, ut videtur, addictum (cf. Alexandri IY privi-
legium a. 1256 feb. 18 Potthast Reg. 16257). Postea, nescimus quo tempore,
domus hospitalis s. Spiritus de Saxia in possessionem cessit. A. 1183 mart. 3
in ecclesia s. Mariae Fallarensi quatuor arae sacratae fuere a Petro Castellanae
Civitatis ep. et Berardo Nepesino ep., ut docet marmor in ecclesia adservatus
(ed. Ughelli l I 636. 1103 ad 8 kal. april.; 2 I 598. 1029).
Documenta, quae habemus, inter chartas s. Spiritus de Saxia inveniuntur,
autographis tamen deperditis. Privilegia Hadriani IV, Alexandri III et
Clementis III in cod. Yat. lat., qui documenta ex archivo s. Spiritus continet,
leguntur; ex quo transcripsit Galletti.
Ex codicibus huius monasterii nonnisi unum cognosco, cod. mb. s. XIII,
s. Ambrosii Expositionem in Psalmos continentem, ubi duo Honorii III
rescripta, adhuc inedita, exarata sunt, cod. Yat. lat. 279 (cf. Codd. Yat.
lat. I 201).
B = Cod. Vat. lat. 6196, s. XVI; cf. PflugkH. Iter p. 130; Gott. Nachr. 1903 p. 15.
C = P. L. Galletti Storia genealogica de' conti Tuscolani vol. II pars I. II, s. XVIII,
[ex B], cod. Vat. lat. 8043; cf. PflugkH. Iter p. 135.
*1 (1145—53)
Eugenius III concedit terram quandam cum consensu Oddonis Frangentis-
panem et Petri Latri et Stephani q. v. Francus et Theodorae.
Laud. in n. 2. 3. 5. — Reg. PflugJcH. Iter p. 246 n. 460. JL. — .
2 Roma S. Pietro 1155 ian. 12
Hadrianus IY Petro abbati etc: mon. Fallerense sub apost. protectione
suscipit, confirmat possessiones propriis expressas vocabulis, statuit, ut mona-
sterium ab omni exactione laicarum personarum liberum sit. — Iustis religio-
sorum. Ego Adrianus etc. Subscr. 1 5 card. Dat. Romae ap. s. Petrum p. m.
Rolandi S. R. E. presb. card. et canc, 2 id. ian., ind. 3, inc d. a. 1154, pont.
v. d. Adriani pp. IIII a. 1.
B f. 111. [C i f. 80]. — Ed. PfluglE. Ada III 162 n. 151 ex BC. — liegg. Pflugkll.
Itcr p. 253 n. 504. JL. 9978.
8 Laterano 1179 iul. 3
Alcxander III Iohanni abbati etc: mon. Fallercnse ad exemplar Hadriani
(n. 2) sub apost. protectione suscipit et confirmat regulam secundum in-
stitutionem Cisterciensium, possessiones et iura. - Religiosam vitam eligenti-
bus. Ego Alexander etc Subscr. 18 card. Dat. Lat. p. m. Alberti S. R. E.
presb. card. et canc, 5 non. iul., ind. 12, inc d. a. 1179, pont. v. d. Alexandri
pp. III a. 20.
B f. 119. [C ii /'. 1]. — Ed. Gott. Nachr. 1903 p. 40 n, 7 ex B. — Regg. PflugJcH. Iter
p. 286 n. 699. JL. 13450.
*4 (1181—85)
Lucius III concedit privilegium protcctionis.
Laud. in n. 5. — Meg. JL. — .
Mon. s. Mariae Fallerense — Mon. s. Silvestri in Monte Soracte. \ 89
5 Laterano 1188 mart. 11
Clemens III Tebaldo abbati etc. : mon. Fallerense ad exemplar Lucii
(n. 4) sub apost. protectione suscipit et confirmat regulam, possessiones et
iura. — Religiosam vitam eligentibus. Ego Clemens etc. Subscr. 12 card.
Dat. Lat. p. m. Moysi Lat. can. vicem agentis cancellarii, 5 id. mart., ind. 6,
inc. d. a. 1187, pont. v. d. Clementis pp. III a. 1.
B f. 116. [C ii f 8j. — Ed. Gott, Nachr. 1903 p. 45 n. 10 ex R — Regg. PflugkH. Iter
p. 314 n. 869. JL. 16170.
Monasterium s. Silvestri in Monte Soracte.
(San Oreste)
Mabillon Ann. ord. s. Benedicti 2 1 153. — A. Degli Effetti Memorie di S. Nonnoso
abbate del Soratte (De' borghi di Roma) e de' luoghi convicini e loro pertinenze (In Roma
1675). — Lubin p. 238. — Nibby Analisi 2 III 103 sq. — Tomassetti in Arch. della
Soc. Rom. VII (1884) 380 sq.
Celeberrimi monasterii s. Silvestri, quod memoriam Silvestri I in montem
Soracte fugientis conservat, primam notitiam invenimus in Gregorii I Dial.
lib. I c. 7, ubi de Nonnoso praeposito monasterii, quod in Soractis monte
situm est, loquitur.1) A Gregorio IV (Lib. pontif. ed. Duchesne II 75),
Leone IY (1. c. II 111) et Stephano Y (1. c. II 195) dotatum, peculiarem
famam obtinuit, quando Carlomannus, Francorum princeps, ibi vitam mona-
sticam professus est. A Paulo I Pippino regi Francorum primum, deinde
monasterio s. Silvestri de Urbe concessum, saec. X ab Alberico Romanorum
principe sub Leone abbate restauratum, post multa discrimina, quae enarrare
longum est, unitum fuit monasterio s. Pauli de Urbe una cum aliis coenobiis
in monte Soracte constitutis (cf. Galletti Del primicero p. 220 not. 4).
Notatur quoque apud Cencium c. 19 (Fabre-Duchesne I 243): „Mona-
sterium s. Silvestri in monte Soracte" [iuris s. Petri estj.
Documenta monasterii s. Silvestri transierunt ad archivum s. Pauli de
Urbe. Sed antiquiora omnino desiderantur. Ex paucis, quae remanserunt,
privilegium amplissimum a Nicolao IY abbati s. Andreae in Flumine et
s. Silvestri de monte Soracte concessum magni pretii est (ed. Galletti Del
primicero p. 347 n. 74; cf. Potthast Reg. 23945; Langlois Les registres de
Nicolas IY p. 1044 n. 7650).
*1 (498—514)
„Symmachus papa, audiens de sancto viro (Nonnoso abbate), totum agrum
Transpaitano cum colonis et colonae hibidem abitantibus ct residentibus per
praeceptionem hibidem constituere in superscripta ecclesia" (mon. s. Silvestri).
*) Sunt qui Gregorii I epistolam (Reg. lib. I ep. 23. J. 727. JE. 1091), ubi
mentio fit monasterii s. Herasmi , quod in latere montis Repperi situm est, ad
monasterium in monte Soracte referunt, codicibus variis innixi, in quibus loco
„Repperi" legitur „Serapti". Verum ad monasterium quoddam in Campania situm
referendum esse, ex ipsa epistola satis apparet.
1 90 Latium.
Laud. in Benedicti Chron. c. 6 (ed. Mon. Germ. Scr. III 698). — Beg. JK. — .
Quae vero Benedictus monachus s. Andreae in Chronico suo de antiquioribus
temporibus narrat, fabulosa esse apprime constat.
*2 (715—31)
Gregorius II locat monasterio s. Silvestri in monte Soracte fundum Scanti-
anum ex corpore massae Castellianae patr. Tusciae.
Deusdedit lib. III c. 231 [149] ex registro Gregorii iunioris (edd. Martinucci p. 324.
Wdlf r. Glanvell p. 369). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre - Duchesne I 352).
— Begg. Degli Ejfetti p. 29. Tomassetti 1. c. p. 412. 425. J. 1695. JE. 2207.
*3 (747)
Xacharias Carlomanno, filio Caroli Martelli, emittit praeceptum de monasterio
b. Silvestri.
Laud. in n. 4. — Regg. J. 1752. JE. 2280.
4 (761-62)
Paulus I Pippino regi Francorum et patricio Romanorum et per eum ven.
monasterio b. Silvestri etc: concedit monasterium b. Silvestri nec non et
alia tria illi subiacentia monasteria, s. Stephani et b. Andreae atque Yictoris
cum universis rebus et possessionibus ; decernit, ut praeceptum Carlomanno
a Zacharia concessum (n. 3) nullam habeat firmitatem. — Salubri providentia.
Cod. Carol. ep. 12. — Edd. Muratori Scr. III^ 116. Cenni Mon. dom. pontif. I
l<>3 n. 32. Migne XC VIII 192 n. 32. Jaffe Bibl. rer. Germ. IV 97 n. 23. Mon. Germ. Epp.
111 126 n. 23. — Begg. Mabillon Ann. ord. s. Bened. 2 II 122. J. 1807. JE. 2349.
*5 (762—67)
Paulus I subdit monasterium s. Silvestri, a Pippino rege sibi restitutum,
monasterio s. Silvestri de Urbe.
Laud. in Pauli ep. ad Pippintim regem (Cod. Carol. ep. 16. J. 1818. JE. 2372). —
Beg. JE. — .
Sed in privilegiis pro monasterio s. Silvestri de Urbe (cf. vol. I p. 81 sq.)
nullam mentionem circa hanc concessionem invenimus.
Corchiano.
(Corclanum)
In archivo castri s. Angeli Arm. XIII c. III n. t adservatur adhuc in-
strumentum donationis, quo Stephania, quondam Guidonis Grirardi incliti
comitis filia, castrum Corclani a. 1150 ian. 23 genero suo Cinthio dcllo Arco
et filiae suae Gaitae donavit (Reg. Pertz in Archiv YII %)). ■ — Dc loco
cf. Moroni Dizionario CI 346 sq.
Dncumenta deprompsimus ex Albino et Cencio.
7 lir>S ang. 25
Boso ss. Cosmae ct Damiani diac. card., d. papae camerarius, et Raimundus
b. Biariae in Yia lata diac. card. rccipiunt munitionem castri Corclani de
niiiiiu Buccaleonis, qui hominibus eiusdem castri praecipit, ut Hadriano IY
eiusque successoribus de cetero fideles exsistant. Stephania mater ct Oddo
Mon. s. Silvestri in Monte Soracte — Corchiano.
191
de Grardeia refutant in manibus praedictorum cardinalium quicquid iuris
habent in ipso castro.
Albinus lib. XI c.27. Cencius c. 98. — Ed, Fabre-Duchesne I 385. — Beg. JL. — .
cf. Vitam Hadriaui IV auctore Bosone (Lib. pontif. ed. Duchesne II 396).
2 Narni 1158 aug. 27
Buccaleonis renuntiat Hadriano IV eiusque successoribus nomine trans-
actionis omne ius in castro Corclani intus seu foris, pro eo quod ipsi tradidit
140 libras Lucen. monetae. — Hoc factum est Narniae, die mercurii, iuxta
ecclesiam b. luvenalis, in palatio Petri ep. et in praesentia Hadriani IY et
cardinalium. Subscr. 7 card. et Narnien. ep. Ego Egidius not. complevi.
Albinus lib. XI c. 28. Cencius c. 99. — Edd. Muratori Antiq. 1 139 = CappeUelti
IV 507. Fabre-Duchesne I 385 ad aug. 4. — Begg. J. p. 672. JL. II p. 134.
3 Nami 1158 aug. 30
Stephania, quondam uxor Ranutii Farulfl , renuntiat quicquid iuris habet
in castro Corclani Bosoni diac. card. ss. Cosmae et Damiani et Hadriani IV
camerario. — Factum est hoc Narniae in palatio episcopi. Ego Alexius
S. R. E. scrin. et d. Hadriani pincerna complevi.
Albinus lib. XI c. 29. Cencius c. 100. — Ed. Fa.br e-Duchesne 1 386. — Beg. JL. — .
ORTE
(Horta. Orta. Hortona)
Ughelli ' I 792 sq.; 2 I 733 sq. — I. Fontanini De antiquitatibus Hortae
coloniae Etruscorum J (Romae 1708); 3 (Romae 1723). — Casimiro Mem. istor. dei frati
Minori * p. 201 sq.; 2 p. 286 sq. — (F. Marone) DelF antichita de' vescovi di Civita
Castellana sopra quella di Orte (Roma 1759). — Th. Mamachi De episcopatus Hortani
antiquitate ad Hortanos cives liber singularis. Accedit: Adversus auctorem libelli italice
scripti De cathedra Hortana Civitonicae non praeferenda (Romae 1759). — (F. Marone)
Kagionamento con cui si dimostra che la sede vescovile della citta di Orta non puo
pretendere superiorita di precedenza sopra la sede vescovile di Civita Castellana per
ragione di maggior antichita (In Roma 1759). — (F. Marone) Secondo (e terzo) ragio-
namento in cui si risponde alle ragioni proposte dal Mamachi in favore della cattedra
vescovile di Orta contro la cattedra vescovile di Civita Castellana (In Roma 1759). —
Cappelletti VI 23 sq. — Moroni Dizionario XLIX 182 sq.; CII 39sq.
Episcopatus Hortanus.
Horta, antiqna Etruriae civitas. prope Tiberim flnmen, iam saec. IV
episcopali dignitate floruit. In bellis inter Romanos et Langobardos Horta
varias sustinuit calamitates (cf. Pauli diac. Hist. Langob. lib. IV c. 8 et
Gregorii III epistolam ad episcopos in Tuscia Langobardorum constitutos
.1. 1736. JE. 2253). Inter episcopos, qui semper Romano pontifici imme-
diate subiecti fuere, s. sedis apostolicae legati claruerunt Arsenius sub
Nicolao I, Petrus sub Iohanne X, et Rodulfus, qui ab Honorio II ad car-
dinalatum promotus, etiam in Innocentii II privilegiis inter cardinales episcopos
subscripsit. Denique a. 1437 Hortana et Civitatis Castellanae ecclesiae
propter inopiam et tenuitatem reddituum et proventuum ab Eugenio IV
unitae sunt, ita ut praesul inde appellaretur Hortae et Civitatis Castellanae
sive Civitatis Castellanae et Hortae episcopus. Inde orta est saec. XVIII
de antiquitate Hortae et Civitatis Castellanae controversia, cuius duces fuere
Marone et Mamachi.
Magna inter viros eruditos disceptatio quoque est, tres illae Gregorii I
epistolae (Rcg. lib. I ep. 32 ad Romanum patricium et exarchum Italiac
.!. 736. JE. 1101; Reg. lib. IV ep. 39 ad clerum Hortonae J. 946. JE. 1311;
Reg. lib. IX ep. 194 ad Scholasticum defensorem J. 1368. JE. 1721) rectius
ad Hortam rcferantur an potius ad Ortonam. Quamquam res mihi valde
incerta videtur, has epistolas sub Ortona adducam.
Episcopatus Hortanus — Eccl. catheclr. s. Mariae Maioris. 198
Archivum episcopii nullum prorsus documentum antiquioris aevi con-
tinet. In civitatis quoque archivo nullum aliucl invenimus nisi Lanclonis
Leoncinii opus cle fabrica Ortana.
1 Viterbo (1149) ian. 2
Eugenius III Leoni priori maioris eccl. b. Mariae Orten.: praecipit adnotari,
quae super quaestionibus inter canonicos et Rodulfum ep. in sua praesentia
ventilata et a sese determinata sunt.
v. Eccl. cathedr. n. 1.
Ecclesia cathedralis s. Mariae Maioris.
Archivi quae supersunt monumenta v. cl. Gr. Pasquinangeli Hortanus
ex obscuritate traxit; quae hodie adservantur penes canonicos ecclesiae
cathedralis.
A = Orig. Orte Arch. capitolare.
C = Lando Leoncini Fabbrica Ortana vol. III, s. XVI, Orte Arch. comunale.
1 Viterbo (1149) ian. 2
Eugenius III Leoni priori: praecipit adnotari, quae super quaestionibus
inter canonicos et Rodulfum ep. Orten. in sua praesentia ventilata et a sese
determinata sunt. — Ne oblivionis obscuritas. Dat. Viterbii 4 non. ian.
C f. 121 Exc. — Edd. Ughelli l I 779; 2 I 736 ex Hortano archivo = Cappelletti
VI 39, = Migne CLXXX 1381 n. 336. — Begg. J. 6470. JL. 9317.
2 Laterano 1159 feb. 17
Hadrianus IY Leoni priori etc: ecclesiam b. Mariae Maioris sub apost.
protectione suscipit et confirmat bona propriis expressa nominibus et antiquas
consuetudines. — Quotiens illud a. Ego Adrianus etc. Subscr. 1 5 card. Dat.
Lat. p. m. Rollandi S. R. E. presb. card. et canc. , 13 kal. mart. , ind. 7,
inc. d. a. 1158, pont. v. d. Adriani pp. IIII a. eius 5.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1905 p. 337 n. 11 ex A. — Reg. JL. — .
3 Anagni 1174 mart. 7
Alexander III priori etc. : repetit Hadriani IY privilegium (n. 2). — Effe-
ctum iusta postulantibus. Ego Alexander etc. Subscr. 9 card. Dat. Anagn.
p. m. Gratiani S. R. E. subdiac. et not. , non. mart. , ind. 7, inc. d. a. 1 173,
pont. v. d. Alexandri pp. III a. 15.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1905 p. 347 n. 19 ex A. — Reg. JL. — .
4 Laterano 1197 iul. 1
Celestinus III universis Christi fidelibus per Ameliensem, Narniensem,
Tudertinam et Spoletanam dioeceses constitutis: rogat, in remissionem suorum
peccatorum iniungens, quatenus canonicis Ortanis, ecclesiam s. Georgii reparare
intendentibus , de bonis suis beneficia porrigant. — Quoniam ut ait. Dat.
Lat. kal. iul. pont. n. a. 7.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1905 p. 380 n. 50 tx A. — Tieg. JL. —.
Kehr, Italia pontificin II. ''>
94 Latium.
Monasterium s. Georgii.
Celeberrimum inter Hortanae dioecesis monasteria fuit s. Iuvenalis
monasterium, quod Belisarius patricius in via Flaminia iuxta Hortam con-
didit, ut narrat auctor Vitae Yigilii (Lib. pontif. ed. Duchesne I 296;
Mommsen p. 149). Sed perierunt monumenta huius monasterii, quod saec. X
inter possessiones monachorum s. Silvestri de Urbe in Agapiti II et lohannis XII
privilegiis (JL. 3669. 3692) memoratur.
Alterum monasterium sub nomine s. Greorgii adnotatur in Cencii Libro
censuum S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne I 54):
„Monasterium sancti Georgii dominarum inclusarum I libram cerae."
Sed prius ecclesia exstitit s. Georgii, quam recordatur Hadriani IV privilegium
pro canonicis Hortanae ecclesiae, postea in monasterium monialium ord.
s. Damiani conversa et a. 1442 unita mensae episcopali Hortanae (cf. Lubin
p. 171).
1 Laterano 1197 iul. 1
Celestinus III universis Christi fidelibus etc. : rogat, quatenus canonicis
Ortanis, ecclesiam s. Georgii reparare intendentibus, beneficia porrigant.
v. Eccl. cathedr. n. 4.
Soriano.
(Surianum. Serianum)
G. Marini Memorie istoriche della terra di Soriano nella provincia del Patrimonio,
s. XVIII, cod. Vat. lat.9114 f. 229 sq. — Moroni Dizionario LXVII 229 sq. — A. Ferruzzi
Soriano nel Cimino (Viterbo 1900). — P. Egidi Soriano nel Cimino e 1'archivio suo in:
Arch. della Soc. Rom. XXVI (1903) 381 sq.
Castrum Seriani in Innocentii IY privilegio a. 1244 mai. 5 inter posses-
siones monasterii s. Laurentii extra muros enumeratur (cf. Egidi p. 398 n. 1).
Notitiam autem, quam ex bullario Augustiniano hausimus (n. J), ficticiam
esse manifestum est.
t*Z (1159—81)
Alexander III concedit ordini eremitarum s. Augustini locum Suriani in
patrimonio ecclesiae inter montes Cyminos, in quo frater Guido primus
habitavit.
Laud. in Bullario ord. Jwremit. 8. Augustini auct. Laur. Empoli (llomac 1628) p. 390. —
Itey. JL. —.
Spurium.
GALLESE
(Gallesium)
Ughelli 2 Xa 108 sq. — Giorgi Diss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 47 sq.
Gappelletti VI 63 sq. - Moroni Dizionario XXVIII 116 sq.; CII 44 sq.
Episcopatus Gallesanus.
Gallese castrum, patria Marini I et Romani, summorum pontificum,
(Lib. pontif. ed. Duchesne II 224. 230), in bellis inter Romanos et Lango-
bardos saepius memoratum, olim proprios episcopos habuisse constat. Sed
obscura huius episcopatus historia (cf. Duchesne in Arch. della Soc. Rom.
XV 491), quum nullum documentum illius temporis ad nos pervenerit.
Alexander IY ecclesiam Gallesanam episcopatui Civitatis Castellanae univisse
traditur. Pius IY denique a. 1562 episcopatum Gallesanum restituit; sed
mox denuo suppressus Civitatis Castellanae episcopo iterum subicitur.
De archivo nihil (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 207). Rescriptum Friderici I
imp. ad maiores Gallesanae civitatis missum iam edidi ex schedis los. Garampi
(Gott. Nachr. 1903 p. 273): est unicum, quantum scio, documentum ante
Innocentium III, quod historiae Gallesanae aliquid lucis afferat.
*2 (740—41)
Gregorius III Gallensium castrum a Trasimundo Spoletinorum duce redimit
„atque in compage sanctae reipublicae atque corpore Christo dilecti exercitus
Romani adnecti" praecipit.
Laud. in Vita Gregorii III (Lib. pontif. ed. Duchesne I 420). — Beg. JE. — .
13*
TOSCANELLA
(Tuscania. Tuscana)
Giov. Franc. Giannotti Le croniche della citta di Toscanella. Breve e compen-
dioso discorso delle antichita di Toscanella, ms. a. 1606. — Ughelli l I 305 sq.;
2 1 1401 sq. Xa 179 sq. — Ant. Barbacci Relatione dello stato antico e moderno della citta
di Toscanella e sua chiesa, ms. a. 1704. — Casimiro Mem. istor. dei frati Minori
1 p. 384sq.; 2 p. 530 sq. — Franc. Ant. Turriozzi Memorie istoriche della citta Tuscania,
che ora volgarmente dicesi Toscanella (In Roma 1778). — (Eug. Sarzana) Della capitale
de' Tuscaniensi e del suo vescovado (In Montefiascone 1783). — Cappelletti VI 73 sq. —
Moroni Dizionario LXXVIII 253 sq.; CII 72 sq. — Secondiano Campanari Delle
antiche chiese di S. Pietro e di S. Maria Maggiore nella citta di Toscanella dissertazione
(Montefiascone 1852). — S. Campanari Tuscania e i suoi monumenti. Opera postuma.
I. II (Montefiascone 1852 — 56). — G. Di Lorenzo Antichi monumenti di religione
cristiana in Toscanella (Rocca San Casciano 1883).
Episcopatus Tuscanensis.
De ardua sane quaestione circa dioecesium institutionem et ecclesiasticam
administrationem in his Tusciae Romanae partibus disserere, nostrum non est
(cf. L. Duchesne in Arch. della Soc. Rom. XY (1892) 481 sq. et in Melanges
d' archeologie et d' histoire XXIII (1903) 89 sq.; XXY (1905) 365 sq.;
A. Crivellucci in Studi storici 1Y (1895) 385; Y (1896) 153. 531; YI (1897)
93. 589; XIII (1904) 317. Quod autem ad Tuscaniam attinet, certe iam
saec. YII sedes episcopalis erat, cui saec. XI, ut videtur, subiecti sunt
episcopatus Centumcellensis (Civitavecchia) et Bledanus (Bieda). Denique
a. 1192 Celestinus III, qui Yiterbiensem ecclesiam in cathedralem erexit,
eam cum Tuscanensi, Centumcellensi et Bledana univit, ita ut praesul inde
appellaretur Yiterbiensis et Tuscanensis episcopus (cf. Yiterbo).
Sedes episcopalis olim apud ecclesiam s. Mariae fuit; postea, nescimus
quo tempore, translata est in ecclesiam s. Petri, templum illud magnificae
artis, unde a. 1572 ad ecclesiam s. Iacobi tandem transmigravit (cf. Turriozzi
p. 57. 69).
Tuscaniae adhuc tria archiva permanent, archivum ecclesiae cathedralis,
cuius antiquissima charta, teste Turriozzi, a. 1086 data est, archivum ecclesiae
collegiatae s. Mariae Maioris cum documentis inde ab a. 1097, quae hodie
Episcopafcus Tuscauensis. 197
adservantur in ecclesia s. Laurentii, ubi sedes est canonicorum s. Mariae, et
archivum civitatis (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 206).
Leonis IV privilegium Turriozzi p. 105 ex archivo civitatis se vulgasse
affirmat (idemque de se ipso ait Campanari II 92, qui tamen repetit editionem
Turriotianam, quae quidem ex Baluze emanat). Itaque exemplar hoc frustra
quaesivimus. Aliud exemplar invenimus Viterbii.
B = Cop. Viterbo Arch. capitolare.
G = St. Borgia Carfce, s. XVIII, Roma Bibl. Vat. Museo Borgia; cf. Gott. Nachr.
1903 p. 69 sq.
1 (847—55) feb. 22
Leo IV Virobono ep. etc. : confirmat episcopatum Tuscanensem cum omnibus
suis pertinentiis. — Convenit apostolico moderamini. Scr. p. m. Nicolai not.
atque reg. et scrin. S. R. E., m. feb., ind. 5. Dat. 8 kal. mart. p. m. Leonis
primicerii summae apost. sedis, a. Deo prop. pont. d. n. Leonis pp. IIII in
sacr. sede b. Petri apost. 6, mense et ind. ss. 5.
Insert. Innocentii III bullae a. 1207 oct. 29 Potthast Reg. 3206 (Beg. Vat. t. 7A f. 29).
B s. XVI Fragm. C. — Edd. Baluze Epp. Innocentii III t. II 80 n. 142 = Mariani De
Etruria metropoli p. 225, = Turriozzi p. 105 n. 1 = Campanari II 92 n. 11, = Cappelletti
VI 80, = Migne CCXV 1236 n. 142. Egidi p. 35 n. 7 ex B. — Regg. Mariani Breve
notizia p. 49. 53. Assemani De sanctis Ferentinis p. 90. Galletti Del vestarario p. 35.
Galletti Del primicero p. 66. Marini Pap. dipl. p. 221. JE. 2655.
*2 1042 mart. 30
BenedictusIX Bonizoni Tuscanen. ep.: dirimit litem decimarum castrorum
duorum inter eum et Godizonem ep. Castrensem. — Tuis postulationibus
fatigati. Dat. 3 kal. april. p. m. Petri diac. card. et canc. s. sedis apost.,
a. 10 d. Benedicti pp.
Laud. in Sigismundi Titii Historiarum Senensium lib. I (Roma Bibl. Chigi G 1 31;
Siena Bibl. comunale B III 6—16) ex bullis, litteris Langobardorum et in papyro conscriptis,
quae in s. Soanensis eccl. archivis conditae servantur = Muratori Antiq. 111 833. — Regg-
Bresslau in Mitth. des osterr. Instituts IX (1888) 29. JL. 4111a.
*3 Laterano (1099—1116?)
Paschalis II causam inter Albericum ep. Sutrinum et Guidonem ep. Tu-
scanen. super ecclesia Centumcellensi ponit in manus episcoporum et cardi-
nalium, qui iudicant, terram Centumcellensem Sutrino episcopatui debere
restitui.
Laud. in n. 5. — Reg. JL. — .
*4 (1099—1116?)
Paschalis II praecipit, ut causa eadem retractetur.
Laud. in n. 5. — Reg. JL. — .
5 (cr. 1116?)
Clerici et laici Centumcellensis ccclesiae de eadem causa coram Paschale II
acta breve memoratorium faciunt. — Testes Iohannes ep. Tusculan., Grcgorius
card. Apostolorum, Benedictus card. Eudoxiae, Theobaldus diac. card. ss. Sergii
et Bachi, Gregorius diac. card. s. Luciae, Cinthius abbas s. Mariac in Mona-
sterio, Petrus praefectus Romanus, aliique.
\ 98 Latium.
Hitius Ubelli autographnm exstat Romae in archivo castri s. Angeli Arm. XIII c. I
n. 10. — Edd. Studi e doc. VII 210 n. 22 = Calisse Storia di Civitavecchia p. 108 not. 1. —
Regg. Campanari II 26. Pertz in Archiv VII 21. JL. — .
De re cf. Calisse in Studi e doc. VIII 233 sq. — Nescio , cur editores hunc
libellum ad a. 1120 referant. Terminus ad quem . i. e. a. 1116, ex cardinalium
nominibus evincitur.
Ecclesia collegiata s. Mariae.
(Santa Maria Maggiore)
In Leonis IV privilegio legimus „ecclesiam s. Mariae, quae olim caput
episcopii exstitit et nunc plebs facta est". Saec. XII a priore recta fuit
(n. 1). A. 1206 consecrata, fulget ecclesia haec inter XIII saec. artis clarissima
monumenta.
Documenta, quae hanc ecclesiam respiciunt, in archivo ccclesiae s. Lau-
rentii, ut diximus, adservantur.
A = Orig. Toscanella Arch. della Collegiata (S. Lorenzo).
B = Cop. s. XVIII ib.
C = Libro D, s. XVIII, ib.
D = F. Ughelli Privilegia pontificum et imperatorum, s. XVII, cod. Vat. Barb.
3214 (XL 11, olim 3632); cf. PflugkH. Iter p. 93.
1 Velletri 1180 mart. 16
Alcxander III Mardocheo priori etc: ecclesiam s. Mariae Tuscanen. sub
apost. protectione suscipit, confirmat possessiones propriis expressas vocabulis,
prohibet, ut infra parochiam nullus ecclesiam vel oratorium aedificare prae-
sumat et in civitate baptismum nisi in eadem ecclesia celebrare audeat,
concedit sepulturam. — Cum nobis. Ego Alexander etc. Subscr. 9 card.
Dat. Velletr. p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc. , 17 kal. april.,
ind. 12, inc. d. a. 1179, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 21.
A. [B. C f. 47. D f. 174]. — Edd. Ughelli l I* 308; 2 I 1406 ex A (18 kal. april.).
Turriozzi p. 113 n. 3 ex A (cf. p. 10. 47. 87) = Campanari II 119 n. 17. — llegg. J. 8787.
JL. 13632 ad mart. 15.
Monasterium s. lusti.
Antiquissimum hoc monasterium, positum haud procul ab urbe Tuscania,
ordini s. Benedicti addictum fuit usque ad saec. XII. Tunc ad Cistercienses
(cf. Lubin p. 398; Janauschek Orig. Cisterc. p. 88 n. 220) transiit, primum
veluti filia monasterii Fontisvivi Parmensis, ab Honorio III a. 1217 ian. 5
(Potthast Reg. 5410. 5411; Pressutti Reg. Honorii III t. I 39 n. 213. 214)
Casaemariensi monasterio filiali copula adnexum, denique ab Alexandro IV
a. 1 255 (cf. Bourel de la Ronciere Les registres (V Alexandre IV t. I 228
n. 743), quum graviter esset in spiritualibus et temporalibus deformatum ac
in bonis adeo diminutum, ut ibidem nonnisi 5 vel 6 monachi residerent,
monachis s. Anastasii ad Aquas Salvias Cistercien. ord. reformandum con-
cessum est. Suppressa congregatione, monasterium s. lusti in possessionem
mensae episcopalis Tuscanensis devenit (cf. Turriozzi p. 55). Hodie tantum
ruinae monasterii supersunt (cf. Campanari I 119 sq.).
Eccl. collegiata s. Mariae — Mon. s. Stephani et s. Valentini. 199
Aliud monasterium valde antiquum, haud longe a Tuscanensi civitate
situm, s. Sabino dedicatum fuit. Eius abbati Oddoni Otto I imp. a. 969
mundburdi praeceptum concessit, quod in chartulario monasterii Cluniacensis
in Grallia legimus (Mon. Germ. Dipl. I 516 n. 376). Nescimus sane, quando
hoc s. Sabini monasterium ad Cluniacenses evasit. Eisdem certe Clemens III
cappellam in Tuscanensi civitate , a Iohanne ep. Tuscanen. concessam, con-
firmavit (JL. 16569).
Archivum s. Iusti etiamtum a. 1222 exstabat Tuscaniae, ut apparet ex
Honorii III rescripto , quo priori s. Mariae et presbytero Severino , canonico
s. Petri Tuscanen., praecepit, ut instrumenta vetusta monasterii, ne deperirent
nimia vetustate consumpta, facerent per manum tabellionis exemplari (Pott-
hast Reg. 7765; Pressutti Reg. Honorii III t. II 32 n. 3730). Postea archivum
translatum esse videtur Romam ad monasterium s. Anastasii, quod caput
fuit, ut diximus, abbatiae.
C = Liber perantiquus privilegiorum sive Iura mon. s. Anastasii, nunc desideratur.
L = Fel. Contelori Cameralia vol. S, s. XVII, Roma Arch. Vat. Arm. XXXVII t. 17.
M = F. Contelori Bullae et brevia Alexandri III, s. XVII, ib. Misc. Arm. VII t. 127.
P = Onuphrii Panvinii Schedae, s. XVI, ib. Misc. Arm. XI t. 34.
Q — Angeli Massarelli Miscellanea vol. I, s. XVI, San Severino Bibl. comunale.
cf. Roma, Mon. ss. Vincentii et Anastasii ad Aquas Salvias (vol. I
p. 170 sq.).
*1 (1144—45)
Lucius II concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 2. — Reg. JL. — .
2 Laterano 1178 april. 2
Alexander III Donato abbati etc. : mon. s. Iusti prope Tuscanensem civi-
tatem ad exemplar Lucii (n. 1) sub apost. protectione suscipit et confirmat
institutionem Cisterciensium fratrum et possessiones propriis vocabulis ex-
pressas. — Religiosam vitam eligentibus. Ego Alexander etc. Subscr. 8 card.
Dat. Lat. p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 4 non. april., ind. 1 1,
inc. d. a. 1178, pont. v. d. Alexandri pp. III a. 19.
[G =] L p. 30. M Exc. P f. 32 Exc. Q f. 32' Exc. — Ed. Gott. Nachr. 1808
p. 511 n. 6 ex Q; 1907 cx L. — Begg. PflugkH. Iter p. 283 n. 680 ex Ij. JL. 13038 a.
Monasterium s. Stephani et s. Yalentini in insula Martana.
In insula Martana in lacu Volsiniensi sive s. Christinae exstabat olim
monasterium s. Stephani, quocl iam memoratur in Leonis IV privilegio Viro-
bono ep. Tuscanensi concesso (JE. 2G55). Tunc ad mensam episcopalem
Tuscanensem pertinuit. Postea vero libertatem a Romana ecclesia obtinuisse,
ex Cencii Libro censuum S. R. E. (ed. Fabre-Duchesne I 244) patet, ubi legimus:
„In lacu sanctac Christinae, in insula Martana, monasterium sancti
Stephani et sancti Valentinia.
Sed a quo pontificc hoc privilegium libertatis concessum fuerit, prorsue
ignoramus.
•2110 Latium.
Ecclesia s. Mariae et s. Luciae in Perlata.
Oontra Rasponi l)e basilica et patriarchio Lateranensi p. 121 affirmantem
castmm Perlatae in episcopatu Alatrino situm, Pressutti Regesta Honorii III
t. I j). LXXI iam recte animadvertit, ccclesiam ss. Mariae ct Luciae in Per-
lata in territorio Montis Flasconis non longe a lacu s. Christinae (hodie
Lago di Bolsena) sitam esse. Revera iam Leo IV in bulla pro Virobono
(il». Tuscanen. (JE. 2655) vicum Pergolata cum plebe sua s. Petri memorat
(cf. quoque notitiam apud Lubin p. 404). Praeterea Rodulfus ep. Tuscanen.
a. 1 143 nov. privilegium concessit „Benedicto praeposito ecclesiae s. Luciae,
quae posita est iuxta lacum s. Christinae circa locum ubi dicitur Paraleta,
et canonicis s. Iohannis bapt. Romae iuxta palatium Lateranense, cuius iuris
ecclesia s Luciae esse videtur" (ed. Campanari Tuscania 11 117 n. 16). Inter
possessiones autem basilicae Lateranensis primum occurrit in Anastasii IV
bulla a. 1154 mai. 19 JL. 9906, ubi dicitur „castrum Perlatae cum ecclesiis
et omnibus pertinentiis".
Huius ecclesiae monumenta partim Romac in tabulario canonicorum
s. Iohannis in Laterano, partim in archivo canonicorum ecclcsiae cathedralis
Montis Flasconis conservantur.
A = Orig. Roma Arch. capitolare di S. Giovanni in Laterano.
D = Bullarium eccl. Lateranen., s. XVI in., ib. (A XXXI).
E = Bullarium basilicae Lateranen. a. 1740, ib. (A II).
0 = Onuphrii Panvinii Schedae, s. XVI, Roma Arch. Vat. Misc. Arm. XV t. 128.
P = Angeli Massarelli Miscellanea vol. I, s. XVI, San Severino Bibl. comunalc.
cf. Roma, Eccl. s. Iohannis in Laterano (vol. I p. 22 sq.).
1 Laterano 1142 feb. 18
rnnoccntius II Tebaldo presb. etc: ccclesiam s. Mariae et s. Luciae sitam
in loco q. d. Perlata sub apost. protcctionc suscipit et confirmat regulam
b. Augustini et posscssiones propriis expressas vocabulis, ct concedit ius
rccipiendi clericos de saeculo venientes. Desiderium quod. Ego Inno-
centius etc. Subscr. 6 card. Dat. Lat. p. m. Gerardi S. R. E. presb. card.
ct bibl., 12 kal. mart. , ind. 5, inc. d. a. 1141, pont. v. d. Innocentii pp. II
a. 13.
A. [B f 5. E f 13'. 0 f. 270'. 270'. 280 Exc. P f. 24' Exc. (15 kal. mart.)y. —
Ed. Gutt. Nachr. 1900 }>. 412 n. 4 ex A. — Reyg. Rasponi l c. p. 121. Pressutti l. c.
p. LXXI. JL. — .
CIVITAVECCHIA.
(Centumcellae. Civitas vetus)
Qghelli 2 Xa 55 sq. — Giorgi Diss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 27 sq. —
K. Aphoserii Osmini De antiqua Centumcellarum dignitate et episcopalibus infulis disser-
tittio (Romae 1751. Non vidi). — A. Frangipani Istoria dell' antichissima citta di
Civitavecchia (In Roma 1761). — Moroni Dizionario XIII 297 sq.; XIV 1 sq. — P. Manzi
Eccl. s. Mariae etr s. Luciae in Perlata — Episcopatus Centurncellensis. 201
Stato antico ed attuale del porto, citta e provincia di Civitavecchia (Prato 1837). —
Cappelletti I 529 sq. — V. Annovazzi Storia di Civitavecchia dalla sua origine fino
all' anno 1848 (Roma 1853). — V. Annovazzi Lettera isagogica sugli antichi vescovi
Centocellensi (s. 1. et a.). — C. Guglielmot ti Ristretto di fatto e di diritto pel clero e
popolo di Civitavecchia alla Congregazione dei vescovi e regolari (Roma 1856). —
Gr. B. De Rossi Antichi vescovi di Tarquinia e Centocelle in: Bullett. di archeol. crist.
Ser. II a. IV (1873) 81 sq. — C. Calisse in Studi e documenti di storia e diritto VIII
(1887) 233 sq. — C. Calisse Storia di Civitavecchia (Firenze 1898, qui p. XIII sq. fusius
agit de scriptoribus, qui de Centumcellis tractarunt). — Ph. Lauer La cite carolingienne
de Cencelle (Leopoli) in: Melanges d'archeol. et d1 histoire XX (1900) 147 sq.
Episcopatus Centumcellensis.
Centumcellamm urbs iam saec. IV sedis episcopalis honore gaudebat
(cf. Duchesne in Arch. della Soc. Rom. XV 485 sq.). Sed saec. XI, epi-
scopatu suppresso, episcopo Tuscanensi subiecta, ecclesia Centumcellensis
litem sustinuit inter Guidonem ep. Tuscanensem et Albericum ep. Sutrinum
(v. Toscanella et Sutri). A. 1192 Tuscanensis ecclesia una cum Centum-
cellensi et Bledana Viterbiensi sedi a Celestino III unitur (v. Viterbo).
Subinde, a. 1824, Civitavecchia Portuensi episcopo subicitur, a. 1854 denique
proprium obtinuit episcopum, qui Corneto-Tarquinia etiam regit.
Ecclesiam b. Petri in Centumcellas a Paschale I dotatam legimus in
eius Vita (Lib. pontif. ed. Duchesne II 59). In nova civitate Leopoli duas
ecclesias condidit Leo IV, ecclesiam b. Petri et ecclesiam s. Leonis, quas
ipse ornamentis ditavit (1. c. II 132. 133).
Archiva, quae exstant in civitate Civitavecchia, documenta antiqua non
possident (cf. Bethmann in Archiv XII 474).
1 (558—60)
Pelagius I Laurentio ep.: hortatur, ut secundum sacram epistolam clemen-
tissimi principis Marcum ad presbyteratus officium, ad diaconatus Paulum,
et Pascalem, ut subdiaconus fiat, si eos inculpabiles reperierit, veniente
mediana hebdomada paschae promovere non differat. — Principali devo-
tissimorum.
Coll, Britt. Pelagii 1 ep. 30. [Gratiani Becr. I D. 63 c. 15]. — Edd. Holste Coll.
Rom. I 241. Ughetti 2 Xa 57 — Frangipani p. 78, = Cappelletti 1 532, — Annovazzi p. 182.
Mansi IX 736 = Migne LXIX 416. Calisse p. 60 not. 1. — Begg. Ewald in N. Archiv V
548 n. 30. J. 640. JK. 1002.
2 (590 dec.)
Grcgorius I Dominico ep.: admonet, ufc Luminosae h. f., relictae cl. Zemarci
tribuni, solatia impertire debeat, in quo ei nccesse fuerit. — Officii siquidem
sacerdotalis.
Meg. Gregorii I lib. I ep. 13. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. 1 n. 13 =
Ughelli 2 Xa 57 = Frangipani p. 7(J = Calisse p. 62 not. 13. Mansi IX 1038 n. 13. Mignt
LXXVII45V n.13. Mon. Germ. Epp. 1 13. — liegg. J. 715. JE. 1080.
Idem Dominicus subscripsit acta synodi a. 595 iul. 5 (Mon. Gerni. Epp. I 362).
202
Latium.
Givitas Centnmeellensis.
Leopolis
Centumcellensem civitatem, de cuius comite Theophanio iam Gregorius I
in Dialog. lib. IY c. 27 loquitur, licet a Gregorio III fortissimis muris in-
stauratam (Lib. pontif. ed. Duchesne I 421), saec. IX Saraceni penitus ever-
terunt. Eam Leo IV restituendam curavit, in alio tamen loco munitiori,
cui nomen Leopolis imposuit (n. 2). Verum paulo post incolae, novam dese-
rentes, ad veterem Centumcellarum urbem redierunt, unde nomen Civitas
vetus. Petrus Latronis ab Innocentio II hanc in beneficium accepit (n. 3),
eiusque filius strenue contra Rainaldum cancellarium, Friderici I imp. ducem,
defendit; sed postea Alexandro III civitas cessit (n. 4). A. 1224 dec. 9 populus
Centumcellcnsis Honorio III eiusque successoribus tradidit in perpetuum libe-
rum Civitatis veteris dominium et plenum ius ac iurisdictionem omnimodam
et plenariam (cf. Cencii Lib. cens. S. R. E. c. 7, edd. Annovazzi p. 239:
Theiner Cod. dipl. dom. temp. I 81 n. 234; Studi e doc. VII 335 n. 35;
Calisse p. 153 not. 2; Fabre-Duchesne I 10*). Denique Clemens IV a. 1265
scpt. 25 et a. 1267 mart. 29 castrum Civitatis veteris Petro de Vico con-
cessit (Fabre-Duchesne I 56. 452; II 36). Aliam promissionem sindici castri
Centumcellensis a. 1291 ian. 2 factam S. R. E. legimus apud Cencium c. 365
(edd. Muratori Antiq. II 567; Calisse p. 1S9 not. 1; Fabre-Duchesne 1597).
*1 (625—38)
Honorius I locat Epifanio massam Stracesim cum prato suo ct omnibus
sibi pertinentibus, pos. in territorio Centumcellensi.
Deusdcdit lib. III c. 213 [140] ex registro Ilonorii (edd. Martinucci p. 322. Wolf
r. GhtnreU p. 364). Albinus Ub. X c. 30. Cencias c. 71 (ed. Fabre-Duchesne I 351). —
liegg. J. 1580. JK 2036.
Eideru Epifanio, defensori Tusciac, Honorius 1 locavit quoquc massaui Gracilia-
nam apud Bleranam civitatem (v. Bieda n. 2).
*2 854 aug. 15
Leo IV novam urbcm condit eique ex proprio Leopolim nomen imponit.
Quam tribus orationibus in modum Trinitatis consecrat, missarum officium
rite persolvons et aquam benedictam per muros iactare praecipiens.
Laud. in Vita Leonis IV (Lib. pontif. ed. Duchesne II 132). — lleg. JE. — .
cf. Grcgorovius (Jesch. der Stadt Rom + III 100; Calisse p. 82 sq. et Laucr 1. c.
*3 (1133—43)
Innocentius II concedit Petro Latronis privilcgium, quo ei pro 200 libris den.
Papien. in pignus et bcneficium dat castrum Saxi, Civitatem veterem, Gobitam
et casale q. d. Vulgare.
Laud. in chartula refutalionis Petri Latronis et Iohannis Nicolai a. 1193 iul. 3
Cclcstjno 111 factae (v. lioma, Gens Petri Latronis n. 4). — Beg. JL. — .
Civitas Centuincellensis — Corneto. 203
*4 (1177—81)
Petrus Latronis et Oddo frater eius, nepotes Petri Lafcronis (n. 3), refutant
Alexandro III Civitatem veterem.
Laud. ut supra n. 3. — Beg. JL. — .
cf. Roma, Gens Petri Latronis (vol. I p. 190 sq.).
Corneto.
(Cornetum. Corgnetum)
Ughelli l I 1050 sq.; 2 I 983 sq. X" 770. — Casimiro Mem. istor. dei frati
Minori * p. 115 sq.; 2 p. 168 sq. — Giov. Lor. Berti Delle glorie clella citta di Corneto
(Roraa 1745). — Cappelletti V 649 sq. — Moroni Dizionario XVII 147 sq. — G. B. De
Rossi in Bullettino di archeol. crist. Ser. II a. V. VI (1874. 75) 81 sq. 85 sq. — L. Dasti
Notizie storiche archeologiche di Tarquinia e Corneto (Roma 1878). — Th. Wiistenfeld
Regesten der wichtigeren Urkunden zur Geschichte von Corneto vom X bis XIV Jahr-
hundert ap. Pflugk - Harttung Iter p. 529 sq. — F. Guerri Registrum cleri Cornetani
(Corneto - Tarquinia 1906 sq.).
Cornetum, non longe a loco, ubi priscis temporibus stabat Tarquinii
urbs, olim sedes episcopalis (cf. Ducbesne in Arch. della Soc. Rom. XV 486),
subiectum fuit episcopo Tuscanensi, ut patet ex Albino et Cencio, ubi ad-
notantur haec (ed. Fabre-Duchesne I 56; II 110):
„Ecclesia sancti lohannis de Insula iuxta Cornetum Y solidos [Lucen-
siurn]".
„[Ecclesia sancti Nicholai de Corgneto I marabotinum et II libras
piperis]".
Sed privilegia de his ecclesiis ad nos minime pervenerunt.
Inter ecclesias territorii Cornetani antiquissima est cella s. Mariae
de Minione (cf. Mabillon Ann. ord. s. Bened. 2 IV 118), cuius primam
notitiam in Ludovici II imp. privilegio a. 857 monasterio Farfensi concesso
(Muhlbacher Reg. Kar. l n. 11 80; 2 n. 1214) invenimus, quamquam Farfenses
monachi contenderunt , eam iam a Carolo M. imp. per praeceptum ipsius
fuisse concessam (sed est Caroli III privilegium, insuper spurium, Muhl-
bacher Reg. Kar. J n. 1568; 2 n. 1611; cf. quoque notitias a P. Fedele in
Arch. della Soc. Rom. XXI 476 sq. de re collectas). Saec. X lis orta est
de hac cella inter monachos Farfenses et monachos ss. Cosmae et Damiani
in Mica aurea de Urbe, ut plura de re documenta demonstrant, quae collegi-
mus sub Mon. ss. Cosmae et Damiani in Mica aurea (vol. I p. 129 sq.) et
sub Farfa (vol. II p. 57 sq.), atque ideo hoc loco omittimus.
Alia ecclesia s. Fortunati de Corneto confirmatur Rolando abbati
s. Salvatoris de Monte Amiata in rescripto Celestini ITI a. 1196 mai. 23
JL. 17389.
In ipso castro Corneti ecclesia s. Mariae de Castello sola plebis titulo
et ecclesiae baptismalis ornata fuit (cf. Honorii III mandatum a. 1221 april. L3
Pressutti Reg. Honorii III t. I 529 n. 3240). Sed a. 1436 Eugenius IV,
terram Corncti a Viterbiensi et Tuscanensi dioecesi eximens atque in civi-
tatem erigens, ecclesiam s. Mariae et Margaritae in cathedralem crexit et
204 Latium.
episcopatui Montis Flasconis sivc Montis Falisci univit, ita ut Cornetanus
simul ac Montis Flasconis episcopus haberetur. Dc Montefiasconc cf.
Ughelli l I 1050sq.; 2 I 975 sq.; Ios. Garampi Codicc diplomatico di Monte-
fiaseone, citta, vescovi e diocesi, s. XVIII, Roma Arch. Yat. Fondo Garampi
cod. 198 (cf. Gott. Nachr. 1900 p. 394); Cappelletti Y 627 sq.; Moroni
Dizionario CII 1 sq.; (Girol. de Angelis) Comentario storico-critico su 1'origine
e le vicende della citta e chiesa cattedrale di Montefiascone (Montefiascone
1841); L. Pieri Buti Storia della citta di Montefiascone e dei paesi della
diocesi di essa citta (Montefiascone 1870).
Archivum civitatis Corneti possidet inter alia librum illum s. XIV,
quem Margarita vocant, sed privilegia ante Innocentium III non continet
(cf. Bethmann in Archiv XII 474; PflugkH. Iter p. 750; Gott. Nachr. 1901
p. 206). De archivis tum ecclesiae cathedralis tum civitatis Montis Flasconis
cf. P. Savignoni in Arch. della Soc. Rom. XVIII (1895) 12 sq. Documenta
ad Montem Flasconis pertinentia inveniuntur quoque in Monterenzi Cameralia
vol. II Roma Arch. Vat. Arm. XXXVI t. 8 f. 1 sq. et in Garampi codd.
123. 125. 184. 188. 198 ib. Fondo Garampi (cf. Gott. Nachr. 1900 p. 373. 393).
1 (1009—12)
Sergius IV Gratiano abbati (s. Mariae de Minione) et omnibus habita-
toribus in castello et civitate Corgnito: monet, ut humiliet se sub Guidone
abbate Farfensi et ecclesias s. Peregrini et s. Michaelis ei reddat.
v. Farfa, Mon. s. Mariae n. 16.
2 11M nov. 20
Gottifredus de Pinzone et Vezo Franconis consules una cum Egidio vice-
comite et Ranutio de Guittone, ex mandato et voluntate aliorum consulum
et populi Cronietanae civitatis, renuntiant Lucio II eiusque successoribus
quicquid de regalibus b. Petri, quae sunt in Crunieto vel eius territorio,
alienatum est vel ablatum. — lohannes scrin. S. R. E.
Cencius c. 123. — Edd. Muratori Antiq. IV 37. Theiner Cod. dipl. dom. temp. 1 14
n. 16. Fabre-Duchesne I 402. — Reg. Wilstenfeld n. 7. JL. — .
Norchia.
(Orcla. Orcle)
Orcla, antiquum Etruscorum oppidum, in privilegiis ab imperatoribus
ccclesiae Romanae concessis et in chartis Farfensibus saepius occurrit. Civitas
q. v. Orcle enumeratur inter possessiones episcopatus Tuscanensis in Leonis IV
privilegio JE. 2655. Hadrianus IV, qui hoc castrum desertum invenit et
speluncam latronum, muro ac turribus munivit (Lib. pontif. ed. Duchesne
II 396).
Unicum documentum, quod sequitur, Albino et Cencio debemus, unde
transcriptum est in librum , cui titulus „Registrum curiae patrimonii b. Petri
in Tusciau, s. XIV, Roma Arch. Vat. Arm. XXXV t. 14 [C\; cf. Gott.
Nachr. 1900 p. 370.
Corneto — Bieda,.
205
Viterbo 1158 iul 18
Gezo de Damiano refutat Hadriano IY de omni iure seu actione, quam
habet in domo, quae reiacet in castro q. v. Orcle, iuxta turrim papae. —
Hoc actum est in castro Yiterbii . . in manibus Bosonis diac. card. ss. Cosmae
et Damiani et d. pp. camerarii, 15 kal. aug., a. inc. 1158, Hadriani IIII a. 4,
m. iul., ind. 6. — Ego Iohannes S. R. E. not. complevi.
Albinus lib. XI c. 46. Cencius c. 113. — Edd. Muratori Antiq. 1 679. Theiner Cod.
dipl. dom. temp. I 18 n. 24 ex C f. 48. Pinzi Storia di Viterbo I 147 not. 2. Fabre-Duchesne
I 395. — Reg. JL. — .
BIEDA.
(Blera. Bleda)
Ughelli2Xa29. — Giorgi Diss. hist. de cathedra episc. Setiae p. 49 sq. —
Fedele Alberti Storia di Bieda citta antichissima della Toscana suburbicaria (Roma
1822). — Cappelletti VI 180 sq. — Moroni Dizionario V 243; CII 146 sq. — G.
B. De Rossi Memorie e monumenti antichi cristiani di Bieda in Tuscia in: Bullett. di
archeol. crist. Ser. IV a. V (1887) 90 sq.
Monasterium — Epiphanius defensor Tusciae — Eccl. s. Sentiae.
Blera sive Bleda oppidum in via Clodia, Sabiniani papae patria (Lib.
pontif. ed. Duchesne I 315; Mommsen p. 163), olim proprium episcopum
habuit (cf. Duchesne in Arch. della Soc. Rom. XY 493). Sed iam saec. XI
Bleranam dioecesim unitam fuisse constat episcopatui Tuscanensi.
Temporibus Gregorii I monasterium in civitate Blerana exstitisse, ex
documento n. 1 apparet. Sed de eius fortuna nihil aliud scimus (cf. Lubin
p. 52). Pro hac civitate, a Liutprando rege Langobardorum circiter a. 740
occupata, Gregorius III episcopis in Tuscia Langobardorum constitutis scripsit
(J. 1736. JE. 2253). Ibi maxima cum veneratione colebatur s. Sentias sive
s. Sinzigius (cuius acta ap. Acta SS. YI mai. 25), eiusque ecclesiae mentio
quoque fit in Yita Leonis IY, qui eam ornamentis decoravit (Lib. pontif. ed.
Duchesne II 125). Eandem esse puto ac ecclesiam s. Cinzii, quae notatur
ab Albino et Cencio sub episcopatu Tuscanensi (ed. Fabre-Duchesne I 56;
II 110):
„Ecclesia sancti Sintii [Cinzii] Y solidos [Lucensium]".
Ex eiusdem Cencii Libro censuum S. R. E. comperimus, castrum q. v. Bleda
a. 1265 sept. 25 et a. 1267 mart. 29 a Clemente IV Petro de Vico concessum
esse (Fabre-Duchesne I 56. 452; II 36).
Gregorii I (n. 1) et Honorii I (n. 2) rescripta ex ipsorum regestis
hausimus. Privilegium vero Lucii II invenimus inter chartas ecclesiae cathe-
dralis Yiterbiensis.
B = Cop. Viterbo Arch. capitolare.
1 (599 ian.)
Gregorius I Eugenio notario (defensori Tusciae): praecipit, quatenus
monachis in Blerana civitate appendicem q. d. Agellus ex corpore massae
Gratilianao cum suis finibus debeat de praesenti contradere, quod eis salvo
206 Latium.
iure ecclesiae Romanae in 30 annorum spatium concessit; sed et terrulam
modiorum 30 ex praedicta massa, quam in pridem a sese eis datam possi-
dere noscuntur, pariter in praedicto annoruin spatio eos habere concedit. —
Servi Dei monasterii.
Beg. Gregorii I lib. IX ep. 96. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Manr. lib. XII n. 45.
Mansi X 337 n. 51. Troya I 530 n. 261. Migne LXXVIT 1250 n. 45. Mon. Germ. Epp.
II 106. — Begg. J. 1479. JE. 1621.
*2 (625—38)
Honorius I locat Epifanio defensori Tusciae massam Gracilianam apud
Bleranam civitatem.
Deusdedit lib. III c. 208 [149] cx registro Honorii (edd. Martinucci p. 321. Wolf
v. Glanvell p. 364). Albinus lib. X c. 30. Cencius c. 71 (ed. Fabre-Diichcsnc I 350). —
Begg. J. 1575. JE. 2031.
cf. etiam Civitavecchia, Civitas Centumcellensis n. 1.
3 Laterano (1145) ian. 2
Lucius II \. . . .]: concedit ecclesiae s. Sentiae privilegium. — [Apostolicae
sedis.] Dat. Lat. 4 non. ian.
B a. 1384. — Edd. Gott. Nachr. 1901 p. 224 n. 9 ex B ut bullam Lncii III Egidi in
Bidlett. deW Ist. stor. ital. XXVII 72 n. 39 ex B. — Beg. JL. —.
Apographum a. 1384 ex alio apographo a. 1255 iun. 7 transcriptum in mem-
brana, quae ex tribus marginibus resecata, soluin partem textus praebet, qui de
subiectione Blerani episcopatus sub Tuscanensi episcopo et de libertate ecclesiae
s. Sentiae agere videtur. — Nescio quo errore inductus, rescriptum hoc, quamquam
bulla Lucii II expressis verbis describitur, Lucio III tribuerim.
Vetralla.
Luigi Serafini Vetralla antica cognominata II Foro di Cassio l (In Viterbo 1648) ;
2 (Vetralla 1896). — Marocco Monumenti XIV 164 sq. — Moroni Dizionario CII 125 sq.
— P. Savignoni II comune di Vetralla nei secoli XII — XV (Roma 1897).
Vetrallam olim sedem episcopalem fuisse, incolae huius terrae con-
tendebant, sed nullis prorsus probatur monumentis. Pcrpauca enim scimus
de historia huius oppidi in medii aevi saeculis deque eius ecclesia ab archi-
presbytero recta. Hoc tantum in memoriam revocamus, Eugenium III, qui
a. 1145 m. dccembri ibi aliquantulum commoratus est, a loci comitibus
castrum Vetrallae aliaque loca acquisivisse (n. 1 — 3).
Praeterea legimus apud Albinum et Cencium (ed. Fabre-Duchesne
I 56; II 110):
„De civitate Vetralla [Vetrallum reddebat antiquitus annualiter]
II marabutinos, [excepto dominio Romanae ecclesiae]".
Documenta, quae ad Vetrallam spectant, Albino et Cencio debemus.
Duo instrumenta Guittonis comitis Vetrallae, filii quondam comitis Offriducii,
a. 1170 et 1175 laudat P. Savignoni (Arch. della Soc. Rom. XVIII 45 n. 2;
17 n. 5) ex archivo civitatis Viterbiensis.
Bieda — Viterbo. 207
1 1146 dec. 6
Girardus comes de Vetralla obligat Eugenio III eiusque successoribus pro
pignore in summa 200 librarum castrum q. v. Petronianum (Petrignano). —
Ego Gruinizo iudex complevi.
ATbinus lib. XI c. 10. Cencius c. 95. — Edd. Muratori Antiq. II 559. Fabre-Duchesne
1 384. — Reg. JL. — .
2 1149 iun. 2
Raynerius, Girardi comitis filius, obligat Eugenio III iure pignoris pro
42 libris den. affortiatorum [Lucen.] ea quae in Plantiano (Piazzano) et
Mairano (Mazzano) habet intus vel foris. - — Ego Petrus iudex Yetrallae
complevi.
Albinus Ub. XI c. 11. Cencius c. 96. — Edd. Muratori Antiq. II 559. Fabre-
Duchesne I 384. — Beg. JL. — .
3 (1153)
Assalitus, filius quondam comitis Gerardi de Guitto, in praesentia Centii et
Oddonis Fraiapane aliorumque, dat in manus Eugenii III, intervenientibus
pro eo Ubaldo presb. card. s. Praxedis et Rollando presb. card. et cancellario,
personam suam et omnia bona et iura, quae habet in Vetralla, in castro et
rocca, intus et deforis.
Albinus Ub. XI c. 9. Cencius c. 94. — Edd. Tliciner Cod. dipl dom. temp. I 14 n. 17.
Fabre-Duchesne I 383. — Heg. Pin,:i Storia di Viterbo I 137 not. JL. — .
VITERBO.
(Viterbium. Biterburn. Biterbium)
Hyacinthus De Nobilibus Cronica episcoporum civitatis Viterbii et Tuscaniae,
ms. s. XVI ex., Napoli Bibl. Brancacciana II A 19 (cf. Bussi p. XIII). — Ughelli
1 I* 305sq.; 2 I 1401 sq. — Dom. Bianchi Istoria di Viterbo, ms. s. XVII, Viterbo
Bibl. comunale. — (Petri Coretini) Catalogus episcoporum omnium Viterbii, ms. s. XVII,
Viterbo Arch. capitolare cod. 28 (cf. Egidi p. 24). — P. Coretini De episcopis Viterbii
provinciae Patrimonii metropolis summa chronologica l (Viterbii 1640. Exemplar cum
adnotationibus Dominici Magri Meliten., eccl. cathedr. canonici, exstat Neapoli in bibl.
Brancacciana II A 4); 2 (Constitutiones editae in dioecesana synodo habita Viterbii a
card. Brancacio 25 sept. 1639. Viterbii 1640); 3 (Constitutiones editae ab episcopo Adriano
Sermatthaeio a. 1724. Viterbii 1726). — Franc. Mariani De Etruria metropoli, quae
Turrhenia, Tursenia, Tuscania atque etiam Beterbon dicta est. Additur de episcopis
Viterbiensibus parergon (Romae 1728). — Franc. Mariani Breve notizia delle antichita
di Viterbo detto Etruria, Turrenia e Tuscania, e della cattedra de' vescovi (In Roma 1730).
— Andr. Girol. Andreucci Notizie istoriche de' gloriosi SS. Valentino prete ed Ilario
diacono martiri Viterbesi (In Roma 1740). — Feliciano Bussi Istoria della citta di Viterbo
(In Roma 1742. Huius operis volumen II manuscriptum adservatur Viterbii in bibl. civi-
tatis). — (Pier Luigi Galletti) Lettera sopra alcuni antichi vescovi di Viterbo (a Gionan
Antonio Berretta. Roma 15 giugno 1757 in: Giornale dei Letterati a. 1757 p. 161 sq.). —
Gaetano Coretini Brevi notizie della citta di Viterbo e degli uomini illustri dalla medesima
prodotti (In Roma 1774). — G. Coretini Notizie dei vescovi di Viterbo, ms. s. XVIII, Viterbo
Bibl. comunaie. — Franc. Ant. Turriozzi Mem. istor. della citta Tuscania p. 73 sq. —
Eug. Sarzana Della capitale de' Tuscaniensi. — Marocco Monumenti XIV 7 sq. —
Franc. Orioli Viterbo e il suo territorio in : Giornale arcadico di Roma CXVII (1849)
262sq.; CXVIII 105 sq. — F. Orioli Di alcune memorie de' primi secoli dopo il mille
208 Latium.
relative a Viterbo e a' paesi contigui ib. CXXVIII (1852) 239 sq. — F. Orioli Florilegio
Viterbese ib. CXXXIV— CXL (1854—55). — S. Campanari Tuscania I. II. — Cappel-
lettiVI 98 sq. — Luca Ceccotti Notizie dei vescovi di Viterbo, ms. s. XIX, Viterbo
Bibl. comunale. — Moroni Dizionario CI 197 sq. ; CII 155 sq. — Ign. Ciampi Cronache
e statuti della citta di Viterbo in: Documenti di storia italiana pubbl. a cura della
R. Deputazione sugli studi di storia patria per le provincie di Toscana, dell' Umbria e
delle Marche V (In Firenze 1872). — Oddi Cenni storici di Viterbo (Viterbo 1879). —
Franc. Cristofori Le tombe dei papi in Viterbo e le chiese di S. Maria in Gradi, di
S. Francesco e di S. Lorenzo. Memorie e documenti sulla storia medioevale Viterbese
(Miscellanea storica Viterbese I. Siena 1887). — Cesare Pinzi Storia della citta di
Viterbo I. II (Roma 1887 — 89). — C. Pinzi Gli ospizi medioevali e 1' ospedal grande
di Viterbo (Viterbo 1893).
Episcopatus Viterbiensis et Tuscanensis.
Quaestionem illam, fuerit antiquitus sedes episcopalis Yiterbii necne,
sacc. XVIII a viris eruditis non sine ira et studio tractatam (cf. Troya
Cod. dipl. Longob. V 419), nos praeterimus. Certum est et ex ipsis docu-
mentis patet, Celestinum III Viterbiense oppidum, olim Tuscanensi episcopo
subiectum, civitatis nomine insignivisse et pontificalis cathedrae honore
decorasse, statuentem, ut Viterbiensis ecclesia cum Tuscanensi, Centum-
cellensi atque Bledana pontificalem deinceps obtineret dignitatem (n. 1).
Hoc a. 1 1 92 m. augusto aut septembri factum esse ex subscriptionibus
Iohannis card. tit. s. Clementis evincitur, qui usque ad m. aug. 1192 (JL. 16920)
se appellat Tuscanen. episcopum, inde ab a. 1192 oct. 4 (JL. 16923) se
Viterbien. et Tuscanen. episcopum subsignat.
Archivum episcopatus incendio iam olim periit nullumque documentum
ante saec. XV continet. Ditissima contra sunt et archivum ecclesiae cathe-
dralis s. Laurentii et archivum civitatis, de quibus inferius.
De archivis Viterbii cf. Ios. Garampi Adversariorum vol. III et Notizie
ricavate dagli archivi di Viterbo etc. (ms. 63) Roma Arch. Vat. (cf. Gott.
Nachr. 1900 p. 113 not. et p. 393); Blume Iter II 247 sq. IV 260 sq.;
Bethmann in Archiv XII 474: v. Pflugk-Harttung Iter p. 800; Ciampi 1. c.
praef. p. I sq. ; P. Savignoni in Arch. della Soc. Rom. XVIII 9 sq. ; Gott.
Nachr. 1901 p. 205; P. Egidi in Bullett. dell' Istituto stor. ital. XXVII 10 sq.
*1 (1192 aug.— sept.)
Celestinus III, Viterbiensium fidem et devotionem attendens, Viterbiense
oppidum civitatis nomine insignit et pontificalis cathedrae honore decorat,
statuens, ut Viterbiensis ecclesia cum Tuscanensi, Centumcellensi atque
Bledana pontificalem deinceps obtineat dignitatem.
Laud. 1) in Innocentii III rescripto a. 1207 oct. 12 Potthast Reg. 3197 (edd. Baluze Epp.
II 78. Mariani p. 223. Andreucci p. 40. lhill. Rom. ed. Cocquelines III 117 n. 51. Turriozzi
p. 116 n. 6. Sarzana p. 408. Cappelletti VI 101. Campanari II 146 n. 19. Mwoni LXXVIII
307. Bull Rom. ed. Taur. III 204 n.51. MigneCCXV 1234 n. 139. Ciampi p. 302. Cristofori
p. 423 n. 61. Pinzi Storia I 204 not.) 2) in Celestini V rescripto a. 1294 oct. 23 Potthast
Iteg. 23999 (edd. Ughelli ' 1* 306; 2 I 1402. Mariani p. 239. Andreucci p. 31. Turriozzi
p. 130 n. 11. Sarzana p. 432. Cappelktti VI 102. Campanari II 180 n. 33. Moroni
LXXVIII 307. Ciampip. 302. Cristofori p. 434 n. 71. Egidi p. 287 n. 396). — Reg. JL. — .
Episcopatus Viterbiensis et Tuscanensis — Eccl. s. Laurentii. 209
Ecclesia collegiata (postea cathedralis) s. Laurentii.
Ecclesiam s. Laurentii super ruinis templi Herculis erectam esse, auctores
Viterbienses affirmant. Sed prima de ea notitia certa invenitur in in-
strumento quodam Farfensi a. 805 (Reg. Farf. edd. Giorgi e Balzani II 176
n. 178) et in Leonis IV privilegio Virobono ep. Tuscanensi concesso, ubi
inter possessiones Tuscanensis episcopatus legimus „infra castrum q. d. Viterbii
plebem s. Laurentii^. Ex plebe saec. XII in. , ut videtur, facta est ecclesia
archipresbyteralis, ex archipresbyterali a. 1192, Celestino III iubente, cathe-
dralis.
Archivum magni pretii exstat adhuc penes canonicos. Eius documenta
inde ab a. 1031 usque ad a. 1300 vulgavit nuperrime P. Egidi L' archivio
della cattedrale di Viterbo in: Bullettino dell' Istituto stor. ital. XXVII
(Roma 1906).
In hoc archivo praeter documenta ad ipsam s. Laurentii ecclesiam
spectantia adservantur et chartae Universitatis cleri Viterbiensis (Egidi p. 12)
et documenta ex archivo ecclesiae collegiatae s. Stephani, inter quae registrum
saec. XIV, quod inscribitur Catasto di S. Stefano (cf. Ughelli *■ I ? 307:
2 11403; Egidi p. 14 sq.), et instrumenta ex variis monasteriis et ecclesiis
Viterbiensibus (Egidi p. 17 sq.).
Archivi indices habemus duos, inventarium, quod saec. XVII congessit
Dominicus Magri (Egidi p. 19), et indicem, quem nuper fecit Giac. Bevilacqua,
sollers nunc archivi custos (Egidi p. 20).
De codicibus bibliothecae canonicorum cf. L. Dorez Latino Latini et la
bibliotheque capitulaire de Viterbe in: Revue des bibliotheques II (1892)
337 sq. V (1895) 237 sq.; Egidi p. 24.
A — Orig. Viterbo Arch. capitolare.
1 Laterano 1139 nov. 18
Innocentius II Azoni archipresb. etc: concedit ecclesiam s. Valentini, ab
eo reaedificatam, ut eam regat ac disponat. — Devotioni tuae. Ego Inno-
centius etc. Subscr. 2 card. Dat. Lat. p. m. Aimerici S. R. E. diac. card. et
canc, 14 kal. dec, ind. 3, inc d. a. 1139, pont. v. d. Innocentii pp. II a. 10.
A. — Edd. Orioli in Giornale arcadico C XXXVI 152. Ciampi p. 289 ad a. 1138
nov. 13. Cristofori p. 430 n. 67. Egidi p. 53 n. 23. — Begg. Bussi p. 92. Pinzi Ospizi p. 97
not. 2. JL. 8052 a.
Ecclesia s. Valentini in burgo ab Ottone I imp. a. 967 monasterio Farfensi
confirmatur (Mon. Germ. Dipl. I 457 n. 337).
2 Laterano 1142 april. 3
Innocentius II Azoni archipresb. etc: ecclesiam s. Laurentii Bitcrben. sub
apost. protectione suscipit et confirmat possessiones propriis expressaa voca-
bulis atque oblationes de vivis et mortuis. — Piac postulatio. Ego Inno-
centius etc Subscr. 12 card. Dat. Lat. p. m. Gerardi S. R. E. presb. card.
Kehr, Italia pontificia II. **
210 Latium.
et bibl., 3 non. april., ind. 5, inc. d. a. 1142, pont. v. d. Innocentii II pp.
a. 13.
A. — Edd. Bussi p. 400 n. 7 = Migne CLXXIX 590 n. 524. Orioli l. c. p. 154.
Cristofwi p. 364 n. 11. Egidi p. 54 n. 24. — Begg. TJghelli x 1* 308; 2 I 1403 (non. april.).
P. Coi-etini p. 104. Turriozzi p. 86. Pinzi Stvria I 130. J. 5849. JL. 8222.
*3 (1145—53)
Eugenius III concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 4. — Beg. JL. —.
Exstat in archivo sub n.746 membranae resegmen, paucas continens litteras,
quod, ut iam recte opinatus est Egidi p. 59 n. 27, Eugenii III privilegii reliquum est.
4 Viterbo 1181 iun. 28
Alexander III Egidio archipresb. etc. : ecclesiam s. Laurentii Yiterbien. ad
exemplar Innocentii (n. 2) et Eugenii (n. 3) sub apost. protectione suscipit,
confirmat possessiones propriis expressas vocabulis, concedit ius praesentandi
clericos illius terrae et confirmat oblationes de vivis et mortuis. — Effectum
iusta postulantibus. Ego Alexander etc. Subscr. 9 card. Dat. Yiterbii p. m.
Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 4 kal. iul., ind. 14, inc. d. a. 1181,
pont. v. d. Alexandri pp. III a. 22.
A. — Edd. Bussi p. 401 n. 8 (cf.p. 100; 4. iuliij. Cristoforip. 372 n. 15. Egidip. 69
n. 37. — Regg. P. Coretini p. 2 ad iun. 27. Turriozzi p. 86. Pinzi Storia I 187 not. 1 ad
iul 4. J. 9360. JL. 14405.
Ecclesia collegiata s. Xysti.
Antiquissima inter ecclesias Yiterbii haec s. Xysti colitur. Recta et
administrata est ab archipresbytero ex canonicis regularibus ord. s. Augustini
secundum institutionem fratrum s. Frigdiani Lucensium (n. 3) usque ad
a. 1468, quando data fuit archipresbyteris commendatariis, inter quos celeber-
rimus Alexander card. Farnese (cf. Bussi p. 63; Pinzi Ospizi p. 172 sq.).
Archivum ex maxima parte in archivo civitatis Yiterbiensis adservatur
(cf. P. Savignoni in Arch. della Soc. Rom. XYIII 26; Gott. Nachr. 1901
p. 205), ubi s. Xysti chartae inde ab a. 1148 usque ad a. 1703 inveniuntur.
Quaedam vero documenta exstant in archivo familiae Farnese, quod hodie est
Neapoli, ab archipresbytero commendatario eo translata. Unum Alexandri III
privilegium (n. 5), ex hoc archivo ablatum, primum in possessionem familiae
Fusco transiit; hodie conservatur in bibliotheca Societatis historicae Neapoli-
tanae (cf. Gott. Nachr. 1900 p. 211. 217), ubi quoque exstat Heinrici YI
praeceptum pro ecclesia s. Sixti (ed. Scheffer-Boichorst in N. Archiv XXIY
(1899) p. 223).
A = Orig. Napoli Arch. di stato (Pergamene Farnesiane).
Al = Orig. Kapoli Bibl. della R. Societa Napoletana di storia patria (Fondo Fusco).
fl (1099—1118)
Paschalis II concedit fratribus eccl. s. Xisti baptismum.
Laud. in n. 2. 3. 5. — Beg. JL. — .
Eccl. collegiata s. Xysti — Eccl. collegiata s. Angeli. 211
2 Viterbo 1133 april 18
Innocentius II Gregorio archipresb., Leoni priori etc: b. mart. Xisti Yiterben.
ecclesiam sub b. Petri tutelam suscipit, concedit ius appellandi sedem aposto-
licam, et confirmat baptismum a Paschale (n. 1) concessum. — Cum universis
ecclesiae. Ego Innocentius etc. Dat. Viterbi 14 kal. maii, ind. 11, inc. d.
a. 1133, pont. v. d. Innocentii pp. II a. 4.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 227 n. 4 ex A. — Reg. JL. — .
3 Viterbo 1145 iun. 28
Eugenius III Benedicto archipresb. etc: ecclesiam s. Xisti Biterben. sub
apost. protectione suscipit, confirmat regulam b. Augustini et possessiones,
concedit facultatem clericos sive laicos ad conversionem suscipiendi, ius archi-
presbyterum eligendi de propria congregatione aut de conventu s. Fridiani,
sepulturam liberam, et confirmat decimas, baptismum a Paschale (n. 1)
concessum et libertatem a Giselberto bo. me. Tuscanensi ep. concessam. —
Piae postulatio. Ego Eugenius etc Subscr. 14 card. Dat. Biterbi p. m.
Roberti S. R. E. presb. card. et canc, 4 kal. iul., ind. 8, inc d. a. 1145,
pont. v. d. Eugenii III pp. a. 1.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 229 n. 6 ex A. — Eeg. JL. — .
4 Eoma S. Pietro (1155) mart. 18
Hadrianus IV P. archipresb.: confirmat ecclesiam s. Ypoliti a Tuscanensi
ep. concessam. — Quae a fratribus. Dat. Romae ap. s. Petrum 15 kal. april.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 236 n. 9 ex A. — Reg. JL. — .
5 Tuscidanum 1178 dec. 21
Alexander III Bernardo archipresb. etc: ecclesiam s. Sixti Viterbien. ad
exemplar Innocentii (n. 2) et Eugenii (n. 3) sub apost. protectione suscipit,
et confirmat^regulam b. Augustini, possessiones propriis expressas vocabulis
et iura. — Cum nobis sit. Ego Alexander etc Subscr. 1 1 card. Dat.
Tusculan. p. m. Alberti S. R. E. presb. card. et canc, 12 kal. ian., ind. 11,
inc d. a. 1178, pont. v. d. Alexandri pp. III a. eius 20.
AK — Ed. Gott. Nachr. 1905 p. 355 n. 26 ex AK — Regg. Arch. stor. Napol, VIII
(1883) 781 n. 36 ad 1178 dec. 19. JL. 13125 ad dec. 19.
Ecclesia collegiata s. Angeli.
(Sanf Angelo in Spada)
Huius ecclesiae satis antiquae chartae inde ab a. 1055 adservantur
hodie in archivo civitatis (cf. Cott. Nachr. 1901 p. 205). Sed inter eaa
nullum pontificum Romanorum privilegium ante Innocentium IH invenimus.
1 Vitcrbo 1145 mai. 8
Eugenius III dedicat ecclesiam ad honorem b. Michaelis archangeli.
Tabula in ecclesia. — Ed. Bussi p. 93. -- Regg. P. CoreUni v- t06. Mariani De
Etrwia metropoli p.266. Pinzi Storia I lol not. 1; 135 not. 2. JL. — .
11
212 Latiuin.
Ecclesia s. Mariae Novae.
Hanc ecclesiam a. 1080 a Bitervo presbytero et Leone fratribus dotatam
esse, ex memoria in lapide marmoreo scripta (edd. Bussi p. 87; Cappelletti
VI 92; Ciampi p. 285; Cristofori p. 244 not. 2) et ex documento a. 1080
dec. 13 (edd. Orioli in Giornale arcadico CXXXYI 180; Ciampi p. 282;
Pinzi Storia I 99 not.) edocemur. Ecclesia, olim collegiata, a Pio Y suppressa
et ecclesiae cathedrali unita est (cf. Bussi p. 64 ; Tito Egidi in Rosa, Strenna
Yiterbese per lanno 1885 p. 50 sq.).
Temporibus Petri Coretini archivum ecclesiae s. Mariae Novae valde
locupletius fuit; continebat enim Alexandri III privilegium, frustra vero a
nobis quaesitum (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 206). Quae supersunt, hodie in
archivo ecclesiae cathedralis inveniuntur (cf. Egidi p. 17); pauca exstant
quoque in ipsa ecclesia s. Mariae Novae.
*1 Viterbo 1181 iul. 15
Alexander III canonicis s. Mariae Novae: approbat regulam b. Augustini.
— Dat. Yiterbii die 1 5 iulii pont. a. 22.
Laud. a P. Coretini p. 112. 210. Mariani De Etruria metropoli p. 267. Bussi p. 100.
— Reg. JL. — .
2 Viterbo 1192 mai.
Cencius S. R. E. subdiac. et d. Celestini III pp. legatus definit litem inter
episcopatum et priorem s. Mariae Novae de ecclesia s. Mariae Castellionis.
— Actum est hoc apud ecclesiam s. Mariae de Cella.
Ed. Bussi p. 441 n. 50 ex autogr. in Secretaria del Pubblico (cf. p. 360). — Reg. JL. — .
Hoc documentum , cuius autographum periisse videtur, Turriozzi p. 89 aliique
in dubium revocarunt propter subscriptionem Rainerii Viterbien. episcopi. Hanc
postea additam fuisse concedimus.
Ecclesia s. Fortunati.
Hanc ecclesiam, ab ipso Alexandro III dedicatam (n. 1), Innocentius IY
a. 1244 mai. 6 priori et fratribus ord. Praedicatorum ecclesiae s. Mariae ad
Gradus commisit (Potthast Reg. 11370). Eius patroni eam a. 1369 monia-
libus s. Mariae de Paradiso cesserunt (ed. Cristofori Le tombe dei papi in
Yiterbo p. 426 n. 65).
*1 Viterbo (1181 iun. — aug.)
Alexander III in reversione sua (Yenetiis) venit Yiterbium et dedicat
ecclesiam s. Fortunati precibus Ildebrandini Roseguidonis.
(Gotifredi Viterbien.) Catalogus pontif. Rom. ap. Mon. Germ. Scr. XXII 351. —
Reg. JL. — .
Civitas Yiterbiensis.
Castrum sive terra Yiterbii a Celestino III, ut diximus, civitatis nomen
acquisivit (n. 4).
In tabulario civitatis, ubi praeter „Archivio diplomatico del Comune"
inde ab a. 1040, archiva ecclesiarum et monasteriorum suppressorum recepta
Eccl. s. Mariae Novae — Eccl. s. Mariae de Rasile. 213
sunt, multa documenta eaque bene digesta custodiuntur; vetustiora tamen
privilegia Romanorum pontificum desiderantur.
De archivo cf. F. Cristofori Relazione sullo stato degli archivi storici
della citta (Yiterbo 1 887) et P. Savignoni L'archivio storico del comune
di Viterbo in: Arch. della Soc. Rom. XYITI (1895) 5 sq.
*1 (1178)
Alexander III mandat, missis cardinalibus suis, (Christiano Maguntino
archiep.) cancellario et Bitervensibus , ut intra Bitervi moenia se contineant
et nullam Romanis pugnandi copiam praebeant.
Laud. in Romoaldi Salernitani Chron. ad a. 1178 (ed. Mon. Germ. Scr. XIX 459). —
Reg. JL. — .
Ex eiusdem Romoaldi Chron. comperimus, Calixto III antipapa a. 1178 Viter-
bium deserente et Albanum confugiente, populum Viterbiensem se in Christiani
cancellarii manus pro parte Alexandri III dedisse, nobilibus tamen Viterbiensibus
contra papam et cancellarium Corrado filio (Wilhelmi) marchionis de Monteferrato
adhaerentibus. — De re cf. etiam Alexandri 111 rescriptum ad Nepesinos (Nepi,
Episc. n. 4).
*2 (1180)
Innocentius III (antipapa) donat Castellardo [Castelletto], Cellari et Canino.
Laud. in Francisci de Andrea Chron. Viterb. (edd. Bbhmer Fontes IV 693; Cristofori
in Arch. stor. per le Marche e per VTJmbria IV 276 ; Egidi in Arch. della Soc. Rom. XXIV 228)
et in Nicolai della Tuccia Chron. Viterb. (ed. Ciampi l. c. p. 8 ad a. 1186). — Reg. JL. — .
Unicum documentum, quod Innocentii antipapae memoriam servat. Sed notitia
incerta est. Auctores enim eam transcripserunt ex Chron. Viterb. auctore Lanzelotto,
qui, teste Bussi p. 50, hanc donationem potius Alexandro III attribuit.
*3 (1181)
Alexander III confirmat antiqua civitatis privilegia novaque concedit.
Laud. a P. Coretini p. 112 et Bussi p. 100. — Reg. JL. — .
*4 (1192 aug. — sept .)
Celestinus III insignit honorabile Yiterbiense oppidum nomine civitatis.
v. Episc. Viterbien. n. 1.
*5 (1191—97)
Celestinus III confirmat Yiterbiensibus castrum de Monte Monasterio et
clonat terram de Barbarano.
Laud. ut supra n. 2 (cf. Bussi p. 49). — Reg. JL. — .
Ecclesia s. Mariae de Rasile.
Ita notatur in Cencii Lib. cens. S. R. E. (Fabre-Duchcsnc I 55) :
„Ecclesia sanctae Mariae de Rasilc in tenimento Yiterbii II libras
cerae."
Yidetur eadem ecclesia ac illa, quae occurrit sub nomine „S. Maria de' Risieri
sive Risiede" (cf. Ciampi 1. c. p. 304; Fabre - Duchesne 1. c. not. 2). Ibi
Fridericus I, ut narrant chronographi Yiterbienses licet confusc, ab Urbe
discedens a. 1 1 67, ut videtur, moratus est.
Cuinam autem privilegium libcrtatis huic ecclesiae concessum attri-
buendum sit, prorsus nescimus, quum documenta de re omnino desint.
214 Latiuin.
Monasterium s. Martini in Monte Viterbiensi.
(San Martino al Cimino)
Memorie della badia di S. Martino de Monti situato presso Viterbo, ms. s. XVII,
cod. Vat. Barb. 3234 (XL 31) f. 248 sq. — Ughelli x VII 1380 sq. IX 936 sq.; 2 I 1404 sq.
— Lubin p. 228. — Bull. bas. Vat. I 88 not. o; 90 not. d. — Moroni Dizionario CI
219 sq. — P. Egidi I/abbazia di S. Martino sul Monte Cimino secondo documenti inediti
in: Rivista storica Benedettina I (1906) 579 sq.
Monasterium olim monachorum ord. s. Benedicti, cuius primum docu-
mentum temporibus Benedicti IX confectum est (Bull. Yat. 1. c), „pauper-
Culum ab initio", Eugenius III circiter a. 1150 ordini Cisterciensi (cf. Janau-
schek Orig. Cisterc p. 124 n. 317) addixit. Ab Innocentio III renovatum et
consecratum est, ut docet inscriptio (ap.Ughelli l 1 * 311; 2 1 1408). Saec XIII
inter Cisterciensium monasteria tantam famam obtinuit, ut ab ipsis Iohanne
et Heinrico III regibus Angliae donationis confirmationem reciperet. Privi-
legium quoque habuit ab Ottone IV imp. BF. 305. BFW. 14630 (ed. Scheffer-
Boichorst in N. Archiv XX 202 n. 6). Postea vero monasterium hoc clericis
saecularibus, ab Eugenio IV a. 1445 monachis Olivetanis, deinde cardinalibus
commendatariis concessum, a. 1564 iubente Pio IV mensae capitulari basilicae
Vaticanae b. Petri perpetuo unitum est. Castrum ct abbatia s. Martini a. 1645
ab Olympia illa notissima ex gente Pamphili acquisita sunt, permittente
Innocentio X, qui castrum in feudum principale et caput principatus atque
abbatiam „Nullius dioecesis" in collegiatam sub patronatu excellentissimac
gentis Pamphilorum erexit.
Huius monasterii documenta transierunt saec XVI Romam in tabularium
canonicorum s. Petri in Vaticano, ex quo ediderunt auctores Bullarii Vaticani
(cf. Roma, Eccl. s. Petri in Vaticano). Sed privilegia Eugenii III, Alexandri III
et Lucii III (n. 1 — 3) minime ad nos pervenerunt.
C = Inventarium librorum ac diplomatum monasterii s. Martini in Monte a. 1305
concinnatum , s. XIV, Roma Arch. capitolare di S. Pietro in Vaticano; cf.
Bull. Vat. I 91 not. b et Egidi 1. c. p. 586 sq.
*1 (1145)
Eugenius III concedit privilegium protectionis et confirmationis bonorum. —
[Dat. pont.] a. 1.
C f 23 Reg. Laud. quoque in buttis Innocentii III a. 1208 feb. 1 Potthast Beg. 2997.
3291 (insert. bullae Nicolai IV a. 1289 sept. 3 ed. Langlois Les registres de Nicolas IV p. 272
n. 1349) et Gregorii IX a. 1237 aug. 25 Potthast Reg. 10436. — Reg. JL. — .
*2 (1159-81)
Alcxander III concedit privilegium confirmationis.
C f. 23 Reg. et supra n. 1. — Reg. JL. — .
(1182—88)
Lucius III concedit privilegium confirmationis et inhibet, ut infra parochias
ecclesiarum monasterii nullus novam ecclesiam vel cappellam ad damnum
veterum ecclesiarum construere vel aedificare praesumat. — [Dat. pont.] a. 2.
C f. 23 Reg. et supra n. 1. — Reg. JL. — .
BAGNOREA
(Balneum regis. Balneoregium)
Ughelli > I 566 sq.; 2 I 514 sq. — Pietro Artemi Memorie storiche della citta
di Bagnorea e sua diocesi (Roma 1842). — Cappelletti V 585 sq. — Morojii Dizionario
IV 42 sq.; CI 299 sq. — L. Fumi Balneoregensia ab a. MCCL ad a. MCCCLXXVII ex
tabulario Urbevetano tum diplomatum tum reformationum . . deprompta in: Atti della
Nuova Fenice (Orvieto 1895).
Episcopatus Balneoregiensis.
Balnei regis prima, quantum scio, memoria invenitur in Gregorii I
rescripto (n. 2) et in Pauli diac. Hist. Langob. lib. IY c. 32, ubi legimus,
hanc Tusciae civitatem a Langobardis circiter a. 606 invasam fuisse. Epi-
scopos, Romano pontifici, sicut reliqui Romanae provinciae episcopi, imme-
diate subiectos, habet nostris quoque diebus, sed eorum series lacunarum
plena est. Perpauca enim scimus de hoc episcopatu eiusque ecclesia
s. Donati cathedrali.
Saec. XI, ut videtur, Balneoregiensis episcopatus auctus est unione epi-
scopatus Polimartiensis (Bomarzo) , de quo cf. Ughelli 2 Xa 159; Giorgi
Diss. hist, de cathedra episc. Setiae p. 43 sq. ; L. Yittori Memorie archeologico-
storiche sulla citta di Polimarzio oggi Bomarzo (Roma 1846); Cappelletti
Y 613; Moroni Dizionario CII 39 sq. Sed de Polimartiensi quoque ecclesia
documenta antiqua omnino desiderantur, epistola illa excepta, quam Gre-
gorius III a. 740 ad episcopos in Tuscia Langobardorum constitutos misit, qua
monuit, ut apud Liutprandum regem Langobardorum ad Polimartium Romanae
ecclesiae restituendum operam darent (J. 1736. JE. 2253). Plura nescimus.
Eadem sorte misera Ferentinus episcopatus afflictus est, cuius an-
tistites saec. Y et VI occurrunt. Is saec. VI cum Polimartiensi unitus esse
videtur. Plura de eo invenies apud Ughelli 2 Xa 93; Giorgi Diss. hist.
de cathedra episc. Setiae p. 41 sq.; Ios. Sim. Assemani De sanctis Ferentinis
in Tuscia Bonifacio ac Redempto episcopis deque presbytero et martyre
Eutychio (Romae 1745); L. Canina Cenni topografici sulT antica citta di
Ferento in Etruria in: Bullettino dell' Istituto archeologico a. 1837 p. 62 sq.;
Cappelletri V 621 sq.; P. Germano Memorie storiche sopra S. Eutizio di
Ferento ed il suo santuario (Roma 1883); P. Germano Memorie archeologiche
216 Latium.
e critiche sopra gli atti e il cimitero di S. Eutizio di Ferento (Roma 1 886);
Duchesne in Arch. della Soc. Rom. XV (1892) 489 sq.
Tn territorio Polimartiensi situm olim fuit monasterium s. Terentiani
cum cellis suis s. Stephani, s. Mariae, s. Benedicti, s. Silvestri et s. Valentini,
iam saec. X memoratum (cf. Agapiti II et Iohannis XII privilegia pro mon.
s. Silvestri de Urbe JL. 3669. 3692). Inter insigniores habebatur ecclesia
quoque s. Flaviani de Monte Flasconis Balneoregien. dioec. Castrum vero
Montis Flasconis (Montefiascone) Urbanus V a. 1369 aug. 22 a Balneoregien.
dioecesi exemit ibique ecclesiam b. Margaritae sub proprio episcopo in cathe-
dralem erexit (cf. Corneto).
Iam Ughellus testatur, se ex ecclesiae Balneoregiensis archivo nihil aut
certe parum referre potuisse, propter pleraque incendia, quae consumpserunt.
Unicum documentum circa episcopatum Balneoregiensem in Gregorii I regestis
invenitur.
*1 (600 iun.)
Gregorius I Ansfrid glorioso viro: monet, ut, si Iohannes diac, ab eo una
cum habitatoribus castri Balneum regis episcopum ordinandum electus, aptus
non fuerit, alium eligant, qui ad hoc officium aptus valeat inveniri.
Laud. in n. 2. — Reg. JE. — .
2 (600 iun.)
Grcgorius I Ecclesio ep. Clusino: mandat, ut de vita actibusque Iohannis
diac, quem gloriosus vir Ansfrid una cum habitatoribus castri Balneum regis
episcopum ordinandum elegerit, requirere studeat et, si talis fuerit, eum ad
se dirigat; si aptus non fuerit, alium eligant, sicut Ansfrido scripsit (n. 1).
— Gloriosus filius.
Reg. Gregorii 1 lib. X ep. 13. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. X n. 34.
Mansi X 229 n. 34. Artemi p. 10. Cappelletti V 588. Troya 1 484 n. 227. Migne LXXVII
1090 n. 34. Mon. Germ. Epp. II 247. — Regg. J. 1318. JE. 1782.
Ad eandem rem Gregorii I aliam epistolam ad Ecclesium ep. Clusinum missam
(Reg. lib. XI ep. 3. J. 1330. JE. 1793) respicere, Troya I 490 n. 232, Hartmann
aliique autumant, sed res valde incerta est.
CASTRO
(Castrum, Castrisanum)
Mariano Chezi Breve discorso sopra la salubrita dell' aria della citta di Castro,
a cui s1 aggiunge nel fine : la vera e real cronica della famosa ed antichissima citta di
Bulcia ovvero Volcia, e del vescovado transferito e ridotto dopo la ruina di essa in
Castro (Ronciglione 1610). — Benedetto Zucchi Informatione e cronica della citta di
Castro e di tutto lo stato suo, a. 1638 cod. Yat. Barb. 4844 (LIII 82). — Cronica di
Castro, ms. s. XVII, Napoli Bibl. Brancacciana 5 F 3 (5 H 16). — Ughelli J I 617 sq.;
2I 578 sq. — Flam. Maria Annibali Notizie storiche della casa Farnese, della fu citta
di Castro, del suo ducato e delle terre e luoghi che la componevano, colPaggiunta di
due paesi Latera e Farnese I. II (Montefiascone 1817). — Moroni Dizionario X 222 sq. —
— Cappelletti V 552 sq.
Episcopatus Castrensis.
„Castri originem antiquissimam fuisse oportet, tametsi perobscuram,
quum nullus omnino auctor reperiatur, qui eiusdem originem cum laude
protulerit" (Ughelli). Ughellus aliique putant, post antiquae Yolsciae civi-
tatis ruinam episcopalem sedem huc translatam esse (cf. etiam Giorgi Diss.
hist. de cathedra episc. Setiae p. 36 sq.) ; Duchesne (Arch. della Soc. Rom.
XY 489) ex oppido Bisentio. Episcopus Castrensis olim Romano pontifici
immediate subiectus fuit. Ecclesia cathedralis s. Sabino et s. Pancratio
dedicata, floruit usque ad a. 1649, quando Castrensis urbs ab Innocentio X
ob necem episcopi a fundamentis diruta est et solo aequata, sede episcopali
ad oppidum Aquampendentem translata. Hodie pauca quidem vestigia
supersunt; ubi stabat, surgit columna cum inscriptione: „Qui fu Castro".
Archivum Castrensis episcopatus hodie in oppido Yalentano adservatur
(cf. Gott. Nachr. 1901 p. 207). Sed documentis antiquioribus omnino caret.
Paulus II iam conquestus est, originales litteras fundationis ecclesiae Castrensis
eiusque iura et privilegia ac donationes ei factae illarumque confirmationes
minime reperiri, uno Leonis IX privilegio excepto (n. 2). Itaquc nullum ex
privilegiis ab antecessoribus Leonis IX sivc ab imperatoribus seu marchionibus
vel comitibus huic ecclesiae concessis, de quibus ipsa Leonis IX bulla loquitur,
ad nos pervenit.
B = Transsumptum Pauli II a. 1465 nov. 14 Roma Arch. Vat. Arm. V c. VI n. 21.
[Reg. Lat. Pauli II a. II t. 21 f. 155 hodie desideratur; cf. Gdtt. Nachr. 1902
p. 510]; cf. quoque Innocentii VIII bullam a. 1490 iul. 18 Roma Arch. Yat.
Arm. V c. VI n. 24.
218 Latium.
*1 1042 mart. 30
Benedictus IX Bonizoni Tuscanen. ep.: dirimit litem decimarum castrorum
duorum inter eum et Godizonem ep. Castrensem.
v. Toscanella, Episc. n. 2.
<2 1053 april 14
Leo IX Ottoni ep. etc: confirmat episcopatui s. Savini et s. Pancratii posses-
siones. — Petentium desideriis. Dat. 18 kal. maii p. m. Frederici diac.
S. K. E. bibl. et canc. vice d. Hermanni Colonien. archiep., a. d. LeonisVIIII
pp. 6, ind. 6.
B. — Ed. Gott. Nachr. 1900 p. 144 n. 4 ex B. — Beg. JL. —.
*3 (1133—42)
Innocentius II committit Ildiconi Suanen. et Ludovico Tuscanen. epp. con-
troversiam, quae inter Adam ep. Castren. et Albertum abbatem mon. s. Colum-
bani de (casale de) Camerone diutius agitata et in praesentia papae semel
ac bis et tertio ventilata est.
Laud. in sententia Bdiconis et Ludovici epp. a. 1142 (ed. Campanari Tuscania e i suoi
monumenti II 116 n. 15). — Beg. Hiibner Gerichtsurkunden n. 1637. JL. — .
Monasteriura s. Columbani.
„Vetustissimum est s. Columbani coenobium in territorio urbis Castri
situm" (Gattula Hist. Cassin. p. 416). Idem esse ac cellam s. Columbani
in territorio Tuscanensi sitam puto, cuius praepositum et rectorem Amabilem
invcnimus in documento Amiatino a. 809—11 (ed. Brunetti Cod. dipl. Tos-
cano II 381 n. 80; cf. C. Calisse Documenti Amiatini in: Arch. della Soc.
Rom. XVI (1893) 296 n. 16). Inter alia documenta ad hoc coenobium
spectantia profert Gattula Hugonis comitis Castri, filii b. m. Caduli, chartulam
donationis a. 1027 iun. Iohanni abbati s. Columbani circa ecclesiam s. Pauli
in Camillano factac, ubi legimus monasterium s. Columbani pos. iuxta flumen
q. v. Armine (La Fiora). Rectum ab abbatibus secundum regulam s. Bene-
dicti, fuit oblatum monachis Casinensibus ex concessione Aldebrandini comitis
palatini, ut patet ex Innocentii III bulla a. 1208 iul. 25 Potthast Reg. 3472,
et laudatur una cum ecclesia s. Martini iuxta flumen Armini primum inter
possessiones Casinensium in Anastasii IV privilegio (ed. Kehr in Miscellanea
Cassinese 1899 p. 69 n. 22). Hodie ne vestigia quidem huius monasterii
supersunt.
Documenta exstant in archivo archicoenobii Casinensis (cf. Gattula 1. c).
Sed privilegia pontificum Romanorum ante Innocentium III intcr ea frustra
quaesivimus.
*1 (1133—42)
Innocentius II committit lldiconi Suanen. et Ludovico Tuscanen. epp.
controversiam inter Adam ep. Castren. et Albertum abbatem mon. s. Colum-
bani de (casale de) Camerone dintius agitatam.
v. Castro, Episc. n. 3.
Episcopatus Castreusis — Mon. s. Augustiui de Monte alto. 219
Monasterium s. Mamiliani.
Monasterium hoc olim monachorum ord. s. Benedicti, obscurae originis,
situm iuxta pontem, in comitatu Castrensi, primum commemoratur in Leonis IX
privilegio pro Castrensi episcopatu. Temporibus Alexandri III pertinuit ad
monasterium s. Iusti prope Tuscaniam (JL. 13038a). Attamen, ut patet ex
Cencio, iuris S. R. E. fuit, cui solvere debuit censum annuum XII Lucensium
(Fabre-Duchesne I 57; cf. II 110). Sed nescimus, a quo pontifice hic census
monasterio impositus fuerit. Memoria huius monasterii periit.
De archivi fortuna nihil pariter scimus. Unum Innocentii II privilegium
(n. 2) traditur in Cencii camerarii codice Riccardiano 228 s. XIII [B]. Apo-
grapha ex hoc codice deprompta praeterimus.
*1 (1073—85)
Gregorius VII concedit totam terram illam, quac cst sita in loco q. d.
Planum de fonte Saxi prope monasterium.
Laud. in n. 2, — Heg. JL. — .
2 Laterano 1140 iun. 11
Innocentius II Stephano abbati etc: monasterium s. Mamiliani, quod
utique sedis apost. iuris exsistit, sub apost. protectione suscipit, confirmat
possessiones propriis expressas vocabulis, inter quas totam terram in loco
q. d. Planum de fonte Saxi, a Gregorio YII (n. 1) ei concessam, et concedit
ius eligendi abbatem. — Quoniam sine verae. Dat. Lat. p. m. Aimerici
S. R. E. diac. card. et canc, 3 id. iun., ind. 3, inc d. a. 1140, pont. v. d.
Innocentii pp. II a. 11.
R f. 333'. — Edd. PflugkH. Acta II 315 n. 351. Fabre-Duchcsne II 42 n. 8. —
Beg. JL. 8098.
Monasteriuin s. Augustiui de Monte alto.
Ex privilegiis Innocentii III et Gregorii IX comperimus, hoc mona-
sterium s. Augustini primum, nescimus tamen quo tempore, in Monte Castello
conditum, temporibus Leonis IX aut Alexandri II in Montem Gentilem
translatum fuisse. Huius translationis memoriam adhuc servant loca Santo
Agostino vecchio et Santf Agostino nuovo haud procul ab oppido Montalto
di Castro (cf. Lubin p. 226, qui tamen huic monasterio titulum s. Anastasii
adscripsit).
Antiquitus monachi rcgulam s. Benedicti profcssi ct libertate a Romana
ecclesia percepta gavisi sunt, pro qua annis singulis obolum unum aureum
sedi apostolicae persolverunt, prouti ex Innocentii III privilcgio patet (aed
in Cencii Libro censuum S. R. E. notitia de re frustra quaeritur). Inno-
centium II Albarensi abbati dispositionem huius monasterti commisisse, salvo
tamen iure apostolicac sedis, qunm ad cius ius et proprietatem pertineret,
Innocentius III in rescripto ad Albarenscm abbatem misso (Pottbast Bef. 2568,
220 Latium.
ubi male legitur mon. s. Augustini de Monte Albo) refert. Post concilium
generale, i. e. post a. 1215, monasterium s. Augustini institutionem Cister-
eiensium recepit, ut legimus in Gregorii IX privilegio (cf. Janauschek Orig.
Cistercien. p. 236 n. 615, qui tamen monasterium in Apuliam collocat).
Dein unitum monasterio s. Anastasii ad Aquas Salvias de Urbe (cf. Potthast
Reg. 13958), ab Innocentio IV a. 1252 mai. 8 ecclesiae s. Salvatoris de
Lavania Ianuen. dioec. collatum (Berger Les registres d' Innocent IV t. III 46
n. 5669; cf. quoque Innocentii IV rescripta a. 1251 feb. 20, a. 1253 feb. 9 et
iun. 4—6 apud Berger II 234 n. 5311 ; III 270 n. 6785; III 272 n. 6795—6798),
ab Alexandro IV monasterio s. Anastasii de Urbe restitutum esse, ex
Honorii IV privilegio a. 1285 aug. 5 (M. Prou Les registres d'Honorius IV
p. 98 n. 107) edocemur.
Archivum periisse videtur. Innocentii III bulla a. 1 204 april. 28 Pott-
hast Reg. 2198 Hugoni abbati concessa exstat in eius regestis. Gregorii IX
amplissimum privilegium a. 1235 dec. 20 Pagano abbati indultum et ipsum
periit, sed insertum est bullae Nicolai V a. 1453 mai. 8, quae olim legebatur
in eius regestorum libro I nunc deperdito De exhibitis et de regularibus
a. VII f. 259, unde transcriptum est in cod. arch. Vat. Arm. XXXI t. 53
f. 119 (cf. Gott. Nachr. 1902 p. 508 et 1903 p. 531).
*t (1049—54)
Leo IX concedit privilegium protectionis et consentit translationi monasterii
a Monte alto.
Laud. in Gregorii IX bulla a. 1235 dec. 20. — Beg. JL. — .
In Innocentii III privilegio Potthast 2198 consensus circa translationem mona-
sterii a Monte Castello in Montem Gentilem Alexandro II (n. 2) tribuitur.
*2 (1061-73)
Alexander II concedit privilegium protectionis.
Laud. in piivilegiis Innocentii III 1204 april. 28 Potthast Beg. 2198 et Gregorii IX
a. 1235 dec. 20. — Beg. JL. — .
*3 (1120—24)
Calixtus II ut supra n.2.
Laud. in Gregorii IX bulla a. 1235 dec. 20. — Beg. JL. — .
*4 (1130—43)
Tnnocentius II ut supra n. 2.
Laud. in Gregorii IX bulla a. 1235 dec. 20. — Beg. JL. — .
Tamen Innocentium II dispositionem monasterii Albarensi abbati commisisse,
ut religionem in eodem conservaret et atl spiritualium et temporalium intenderet
incrementum, ex Innocentii III mandato (Potthast Reg. 2568) colligitur.
*5 (1159—81)
Alexander III ut supra n. 2.
Laud. in Grerjorii IX bulla a. 1235 dec. 20. — Beg. JL. — .
*6 (1191—97)
Celestinus III ut supra n. 2.
Laud. in Gregorii IX bulla a. 1235 dec. 20. — Beg. JL. — .
ORVIETO
(Urbs vetus)
Historie di Ciprian Manente da Orvieto lib. I. II (In Vinegia 1561 — 67). —
Monaldo Monaldeschi della Cervara Commentarii historici . . dall' edificatione di Orvieto
insino all' a. 1584 (In Venetia 1584). — Iac. Cohellius Istorie di Orvieto. Annali della
citta di Orvieto sino all' a. 1200, mss. s. XVII, Orvieto Bibl. Piccolomini (cf. Fumi praef.
p. IX; Febei p. 366). — Giac. Lauro (Giac. Coelli) Historia e pianta della citta di Orvieto
(In Roma 1636). — Carlo Cartari Descrizione della citta di Orvieto. De Urbeveteri
vol. I — V. Degli uomini illustri di Orvieto vol. I — IV, mss. s. XVII, Orvieto Bibl. Picco-
lomini (cf. Fumi praef. p. X; Febei p. 360 sq.). — Ughelli » I *382sq. V 1546sq.;
2I1463sq. — Filidio Marabottini Cathalogus episcoporum Urbisveteris * (Appendix
constitutionum synodalium card. Fausti Poli. Romae 1650); 2 (Appendix constitutionum
synodalium ep. Ios. Della Corgna a. 1666. Urbeveteri 1667). — F. Marabottini Istoria
della citta d' Orvieto sino all' a. 1300. Annali della citta d' Orvieto vol. I. II, mss. s. XVII,
partim perierunt, partim exstant Orvieto Arch. dell' Opera del Duomo (cf. Fumi praef.
p. X; Febei p. 394). — Memorie istoriche d' Orvieto e dell' insigne basilica di S. Maria
della Stella (In Roma 1758). — (C. Sannella) Notizie istoriche dell' antica e presente
magnifica cattedrale d' Orvieto (In Roma 1781). — (Guglielmo della Valle) Storia del
duomo di Orvieto (In Roma 1791). — Fil. Ant. Gualterio Cronaca inedita degli avveni-
menti d' Orvieto . . di Franc. Montemarte conte di Corbara I. II (Torino 1846). —
Cappelletti V 459 sq. — Moroni Dizionario XLIX 194 sq. — Vinc. Prinzivalle
Orvieto, citta dei pontefici (Orvieto 1857). — Lud. Luzi II duomo di Orvieto descritto
ed illustrato (Firenze 1866). — N. Benois Monographie de la cathedrale d' Orvieto
(Paris 1877). — L. Fumi Codice diplomatico della citta d' Orvieto in: Documenti di
storia italiana pubbl. a cura della R. Deputazione per le provincie di Toscana, dell' Umbria
e delle Marche VIII (In Firenze 1884). — G. Rondoni Orvieto nel medioevo in: Arch. stor.
ital. Ser. IV t. XVIII (1886) 258 sq. XIX (1887) 383 sq. — L. Fumi II duomo d' Orvieto
e i suoi restauri (Roma 1891). — L. Fumi Orvieto. Note storiche e biografiche (Citta
di Castello 1891).
De auctoribus, qui de historia Urbevetana scripserunt, cf. DellaValle p. 88 sq. ;
Fumi Cod. dipl. praef.; G. Febei in Archivio stor. per le Marche e per 1' Umbria III
(1886) 347 sq.; G. Bracci-Testasecca Catalogo di vari libri e opuscoli stampati e
manoscritti risguardanti la citta di Orvieto o scritti da autori Orvietani (Orvieto 1889).
Episcopatus Urbevetanus.
Urbs vetus, licet hodie regioni Umbriac adscripta, olini ad patriinonium
b. Petri in Tuscia pertinebat. De antiquitate civitatis et episcopattifi viri
docti inter se discordant. Urbs vetus, teste Paulo diae. (Ilist. Langob.
lib. IV c. 32), circiter a. G0(> a Langobardis invasa est. In privilegiis tamen
222 Latium.
ab imperatoribus Romanae ecclesiae concessis semper inter b. Petri civitates
enumeratur. Sed postea memoria temporalis dominii s. sedis ita evanuit,
ut temporibus Hadriani IV, qui civitatem b. Petro iterum acquisivit (cf.
Civitas n. 1), ut ait Boso auctor Vitae Hadriani IV, ab omnibus diceretur,
nullum umquam Romanorum pontificum eandem civitatem intrasse vel ali-
quam in ea temporalem potestatem habuisse (Lib. pontif. ed. Duchesne II 395).
Episcoporum prima notitia est apud Gregorium I ; probabilior itaque
habenda opinio Duchesnii, qui putat, antiquam Volsiniorum sedem episcopalem
eo translatam esse (Arch. della Soc. Rom. XV 488). Urbevetanus episcopus
Romano pontifici fuit immediate subiectus.
Ecclesia cathedralis, olim s. Constantio et b. Mariae Priscae dedicata,
saec. XIII novis iisque magnificentissimis aedibus instaurata est in honorem
b. Mariae. Praeterea in Libro pontificali legimus ecclesiam b. Pauli apost.
q. app. Conventum a Leone III reaedificatam (Duchesne II 11).
De archivis Urbevetanis cf. Della Valle p. 79 sq.; Bethmann in Archiv
XII 477; v. Pflugk-H. Iter p. 66; Fumi Cod. dipl. praef. p. XII sq.;
Gregorovius in Arch. per le Marche e per 1' Umbria II 368 sq.; Mazzatinti
Gli archivi della storia d' Italia I 211 sq.; Gott. Nachr. 1901 p. 208 sq.
B = Instrumentarium, s. XIH— XIV, cod. B, Orvieto Arch. vescovile.
1 (590 dec.)
Gregorius I Iohanni ep. de Urbe vetere: hortatur, Agapito abbate mon.
s. Georgii insinuante, ut ab inhumanitate monasterio illata desistat et mortuos
ibidem sepeliri vel missas celebrari permittat. — Agapitus abbas.
Reg. Gregorii 1 lib. I ep. 12. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. I n. 12.
Della Valle p. 5. Mansi IX 1036 n. 12. Cappelletti V 461. Troya I 146 n. 51. Migne
LXXVII 458 n. 12. Mon. Germ. Epp. I 13. — liegg. J. 714. JE. 1079.
In pluribus saec. XI privilegiis (ad ex. Gregorii VII JL. 5044) huius rescripti
Gregorii I ad Iohannem ep. circa Agapitum abbatem mentio fit, sed perperam
in eis Agapitus Urbis veteris episcopus appellatur.
2 (591 dec.)
Gregorius I Candido ep. de Urbe vetere: hortatur, quatenus Calumnioso,
latori praesentium, aegrotanti, consueta commoda, ab ecclesia sua negata,
secundum loci eius ordinem praebere non desinat. — Cum percussio.
Reg. Gregwii I lib. II ep. 11. — Edd. S. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. II n. 8.
Marisi IX 1086 n. 5. Cappelletti V 461. Migne LXXVIl 544 n. 8. Mon. Germ. Epp.
I 109. — Regg. J 797. JE. 1161.
3 (596 mart.)
Gregorius I Candido ep. de Urbe veteri maiore : licentiam dat monachos
de monasteriis in eius parochia positis cum assensu abbatis tollere et pre-
sbyteros ordinare, solliciter tamen vita actibusque eorum inquisitis. — Indicavit
nobis.
Reg. Gregorii I lib. VI ep. 27. — Edd. 8. Gregorii M. Opp. ed. Maur. lib. VI n. 28.
Mansi X 19 n. 27. Cappelktti VI 462. Migne LXXVII 820 n. 28. Mon. Germ. Epp.
I 405. — Regg. J. 1039. JE. 1407.
Episcopatus Urbevetanus. 223
+*4 (1016)
Benedictus VIII concedit ep. Urbevetano episcopatum Clusinum, conferens
ei titulum archiepiscopi.
Laud. a Cipriano Manente p. 12. — Beg. JL. — .
Spurium.
*5 (1102)
Paschalis II subicit Aquampendentem sub ditione episcopatus Urbevetani.
Laud. a Cipriano Manente p. 37 et a Petro Paulo Blondo in Historia Aquaependentis
(ap. Armellini Cronachetta mensuale Ser. V t. II (1889) 183. — Reg. JL. — .
Ciprianus Manente p. 37 insuper narrat, Paschalem a. 1102 ecclesiam s. Trini-
tatis in Petroio consecrasse (cf. Casimiro Mem. istor. dei frati Minori J p. 212;
2 p. 300) , et episcopatui Urbevetano confirmasse Aquampendentem, s. Laurentium
et Vulsinium. Causam itaque habemus, cur de re a Cipriano Manente, chrono-
grapho incertae fidei, tradita dubitemus.
*6 (1130—43)
Innocentius II rescribit super controversia inter Urbevetanum et Suanensem
episcopos circa castrum Criptarum.
Laud. in libello supplici Iohannis presb. a. 1194 sept. 19 (ed. Fumi Cod. dipl. p. 41
n. 62). — JReg. JL. — .
*7 (1145—53)
Eugenius III ut supra n. 6.
Laud. ut supra n. 6. — Beg. JL. — .
t*S (1156)
Hadrianus IY confirmat ep. Urbevetano episcopatum Clusinum et episco-
patum Soanensem.
Laud. a Cipriano Manente p. 59. — Beg. JL. — .
Spurium.
9 (1178)
Alexander III Urbevetano ep.: hortatur, quatenus, sicut vir prudens et
officii sui non immemor, ad profectum ecclesiae suae circa spiritualia et
temporalia cum auxilio celestis gratiae studium adhibeat. — Nuntios et litteras.
Beg. AJexandri III ep. 40 (in cod. coll. Trinitatis Cantabrig. B 9. 17 s. XII f 122).
— Ed. Loeivenfeld Epp. p. 158 n. 275. — Beg. JL. 13090.
De Riccardo ep. Urbevetano a. 1178 electo cf. Fumi Cod. dipl. p. 33.
10 (1178)
Alexander III Tebaldo sacerdoti: mandat, quatenus plebem et decimationes
ipsius, ad R. Urbevetanum episcopum pertinentes et a se irrationabiliter
detentas, in manum episcopi non differat resignare et ei sicut patri et episcopo
promptam studeat oboedientiam et reverentiam impendere. - Ad nostram
noveris.
Beg. Alexandri III ep. 41 (in cod. coll. Trinitatis Cantabiig. B V. 17 $, XII /'. 122).
— Ed. Loetvenfeld Epp. p. 158 n. 270. — Beg. JL. 13091.
*U (1159—81)
Alexander III ut supra n. 6.
Laud. ut supra n. 6. — Beg. JL. — .
224 Latium.
*12 (1181—85)
Lucius III ut supra n. 6.
Laud. ut supra n. 6. — Reg. JL. — .
*13 (1187—91)
Clemens III ut supra n. 6.
Laud. ut supra n. 6. — Reg. JL. — .
*14 (U91—93)
Celestinus III ut supra n. 6.
I^aud. ut supra n. 6. — Reg. JL. — .
15 1193 iun. 28
Iordanus Suanen. ep. exponit Celestino III (aut eius delegatis) causam et
querelam Suanensis ecclesiae contra Urbevetanam ecclesiam.
B f. 84'. — Ed. Fumi Cod. dipl. p. 40 n. 61 ex B. — Reg. JIj. — .
*16 (1194)
Celestinus III delegat Yivianum praepositum Senensem et mag. Iohannem
can. Urbevetanum ad causam inter Soanensem et Urbevetanum episcopos.
Laud. in processu a. 1194 sept. 19 (ed. Fumi Cod. dipl. p. 42 n. 62). — Reg. JL. — .
Ecclesia cathedralis s. Constantii.
Archivum exstat adhuc penes canonicos (cf. Gott. Nachr. 1901 p. 208).
A = Orig. Orvieto Arch. capitolare.
C = Libro di S. Costanzo, mb. s. XIII, ib.
D = Tos. Garampi Adversariorum vol. III, s. XVIII, Roma Arch. Vat.
*
1 (1145—53)
Eugenius III concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 3. — Reg. JL. — .
2 Orvieto (1156) oct. 15
Hadrianus IV Rocco praeposito etc. : ecclesiam s. Constantii de Urbe
veteri sub apost. protectione suscipit, confirmat possessiones propriis expressas
vocabulis et quicquid in decimis, primitiis et oblationibus possidet, concedit
sepulturam liberam. — Piae postulatio. Ego Adrianus etc. Subscr. 9 card.
Dat. in Urbe veteri p. m. Rolandi S. R. E. presb. card. et canc. , id. oct.,
ind. 5, inc. d. a. 1156, pont. v. d. Adriani pp. IIII a. 2.
A. [C. B p. 217]. — Edd. Monaldeschi f. 34' ex C. Ughelli l 1*384; 2 1 1467 ex A =
Bull. Rom. ed. Cocquelines II 355 n. 10 = Bull. Rom. ed. Taur. II 634 n. 10, = Migne
CLXXXVIII 1477 n. 109. Gualterio II 231 n. 3 ex C. Fumi Cod. dipl. p. 23 n. 26 ex C.
— Regg. Marabottini p. 8. J. 6948. JL. 10207.
3 Tusculanum 1171 dec. 24
Alexander III Rocco priori etc. : ecclesiam s. Constantii Urbevetanae civ.
ad exemplar Eugenii (n. 1) et Hadriani (n. 2) sub apost. protectione suscipit
et confirmat possessiones et iura. — Effectum iusta postulantibus. Ego
Alexander etc. Subscr. 13 card. Dat. Tusculan. p. m. Gratiani S. R. E.
subdiac. et not, 9 kal. ian., ind. 5, inc. d. a. 1 172, pont. v. d. Alexandri pp. III
a. 13.
A. — Ed. Gott. Nachr. 1901 p. 221 n. 6 ex A. — Reg. Marabottini p. 9. JL. — .
Eccl. cathedralis s. Constantii — Civitas Urbevetana. 225
Monasterium s. Georgii.
Ex monasteriis Urbis veteris duo praecipue antiquissima recensentur,
s. Severi et s. Georgii.
Monasterium ss. Severi et Martyrii extra muros, originis incertae,
a Matilda comitissa Tusciae, ut affirmat Ciprianus Manente p. 38, dotatum
(cf. Overmann Grafin Mathilde von Tuscien p. 171 n. 77), ab Honorio III
Praemonstratensibus datum est; postea transiit ad abbates commendatarios
(cf. Lubin p. 429). Sed huius monasterii chartae antiquae perierunt; quae
enim in archivo civitatis ex monasterio eo translatae adservantur, ab a. 1256
tantum incipiunt (cf. Mazzatinti I 246).
Monasterium s. Georgii unam, ut sciam, memoriam reliquit, rescri-
ptum nempe Gregorii I, quod ex eius regestis sumpsimus (cf. Lubin p. 429).
1 (590 dec.)
Gregorius I Iohanni ep. de Urbe vetere: hortatur, Agapito abbate mon.
s. Georgii insinuante, ut ab inhumanitate monasterio illata desistat et mortuos
ibidem sepeliri vel missas celebrari permittat.
v. Episc. Urbevetanus n. 1.
Monasterium s. Iohannis evangelistae.
Monasterium hoc, conditum aut a. 1001 aut a. 1003, si fidem Cipriano
Manente tribuere potuerimus (p. 9), ab antiquis temporibus, ut affirmat
Pennotti 2 p. 278, canonicorum regularium fuit. Unitur a. 1498 ab AlexandroVI
congregationi s. Salvatoris de Bononia (cf. Lubin p. 428).
Documentum, quod in bullario ord. eremitarum s. Augustini (coll. a
Laur. Empoli. Romae 1628) laudatur, ut cetera antiqua privilegia huius
ordinis Romanis pontificibus attributa, omnino ficticium esse, nemo est quin
intelligat.
j.*^ 1154
Hadrianus IV concedit ecclesiae s. Augustini de Urbe veteri indulgentias
3 annorum et totidem quadragenarum.
, Laud. in bullario p. 390. — Rep. JL. — .
Spurium.
Civitas Urbevetana.
De archivo civitatis cf. L. Fumi Karchivio segreto del comune <T Orvieto
(Siena 1875); Mazzatinti I 211 sq.; Gott. Naclir. 1901 p. 209.
Unum documentum, quod sequitur, apud Albi.in.n e1 Cenoium Invenitur,
ex quo transcriptum est in „Registrum curiae patrimonii b. Petri in Tuscia ,
s.XIY, RomaArch.Yat.Arm.XXXY t. M [C]; cf. <-,,. ffachr. 1900 ,,. 370.
1 5
Kehr, Italia pontiiiciu II.
226 Latium.
Praeterea multa pontificum Romanorum privilegia et civitati Urbe-
vetanae et studio generali in eadem urbe instituto concessa Ciprianus
Manente enumerat. Quae omnia prorsus ficticia, quum omni accuratiore
indicatione careant, in nostris regestis omittenda esse putavimus.
1 1158 feb.
Pactum inter Hadrianum IV et populum Urbevetanum (ex parte d. papae
mediantibus Iulio tit. s. Marcelli et Bernardo tit. s. Clementis et Rollando
tit. s. Marci et cancellario et Henrico tit. ss. Nerei et Achillei presb. card.
et Iacincto s. Mariae in Cosmidin et Iohanne Neapolitano ss. Sergii et Bachi
et Bosone ss. Cosmae et Damiani diac. card. ; ex parte vero Urbevetanorum
Rocco priore s. Constantii et consulibus Willelmo Iohannis Lupi et Petro
Alberici et nob. viris Willelmo Beccaio et Nero): consules fecerunt d. papae
ligium hominium et fidelitatem. Papa dedit eis pro benefitio CCC libras
affortiatorum.
Albinus lib. XI c. 35. Cencius c. 106. — Edd. Muratori Antiq. IV 35 = Fumi
Cod. dipl p. 26 ad n. 38. Theiner Cod. dipl. dom, temp. I 17 n. 23 ex C f. 48. Fabre-
DucJiesne I 390. — Beg. JL. — .
Hadrianura IV a. 1156 m. sept. et octob. Urbem veterem dominio b. Petri
recuperasse, ex ipsius privilegiis datis ex civitate Urbe veteri (JL. 10206—08)
patet. Conf. Vitam Hadriani IV auctore Bosone (Lib. pontif. ed. Duchesne II 395).
BOLSENA.
(Volsinii. Volsinium. Vulsinium)
Ughelli - Xa 189. — Andr. Adami Storia di Volsena, antica metropoli della
Toscana e del Patrimonio (Roma 1734—37). — Moroni Dizionario V 311 sq.; CII 7 sq. —
Cappelletti V 537 sq. — Valerius Cozza Origine e vicende della citta di Bolsena
(Orvieto 1856). — V. Cozza Memorie storiche della citta di Bolsena (Roma 1887). —
L. Furai Volsiniensia. DalF archivio storico d' Orvieto (Orvieto 1892).
Episcopatus Volsiniensis.
Volsinium secus lacum Volsiniensem olim episcopalis dignitatis honore
ulgebat. Sed unum documentum illius aetatis, quando Volsinium proprium
episcopum habuit, ad nos pervenit (n. 1). Invenimus episcopos tantum usque
ad saeculum VII. Antiquam Volsiniensem dioecesim unitam esse partim
episcopatui Balneoregiensi, partim Urbevetano Duchesne opinatur (Arch. della
Soc. Rom. XV 488). Bolsena oppidum ipsum addictum est dioecesi Urbe-
vetanae.
1 (494—95)
Gelasius I Secundino ep. Vulsinien. \al. Visinen.]: mandat, ut magistrum
Paulum diac, qui honestam quandam feminam indecenter et in damnata
arte magicae exsecrationis appetierit, aut ad adstruenda quae iactavit ad-
stringat aut digna correctione compescat. — Atroces iniurias.
Coll Britt. Gelasii I ep. 6. [Ivonis Decr. lib. XI c. 25]. — Edd, Mansi VIII 131.
Migne LIX 146. Bull. Bom. ed. Taur. App. I 329. Thiel Epp. I 492 n. 16. — Begg.
Eivald in N. Archiv V 511 n. 6. J. 444. JK. 642.
Bolsena — Mon. s. Sepulcri. 227
Burgus Bolseni.
1 1157 oct. 11
Aldibrandinus et Bernardinus, filii quondam Ugolini comitis de Calmaniare,
vendunt Hadriano IV eiusque successoribus duo molendina cum ferratura
et cunciatura sua et aquaeductu eorum et omnibus pertinentiis suis, pos. ad
s. Christinam in loco q. d. Bulsinu, pro 190 libris affortiatorum. — Ego
Andreas scrin. S. R. E. et s. Lat. pal. complevi.
Albinus lib. XI c. 32. Cencius c. 103. — Edd. Muratori Antiq. II 501. Fabre-
Duchesne I 388. — Beg. JL. — .
cf. "Vitam Hadriani IV auctore Bosone (Lib. pontif. ed. Duchesne II 396).
2 1158 oct.
Massucius et Bernardus et Raynerius refutant in manum Alexii pincernae
et yconomi Hadriani IV medietatem unius molendini, quod est aedificatum
in burgo Bulseni in Rivo capite prope lacum, pro 22 libris affortiatorum. —
Ego Pingarius scripsi.
Albinus lib. XI c. 48. Cencius c. 115. — Edd. Muratori Antia. II 561. Fabre-
Duchesne I 397. — Reg. JL. — .
Acquapendente.
(Aquapendens)
Pietro Paolo Biondi Istoria d' Acquapendente a. 1588, Roma Arch. Vat. Misc.
Arm. III t. 120, (ed. Armellini in Cronachetta mensuale Ser. V t. II (1889) 181 sq. III (1890)
1 sq.). — Ughelli 2 I 583 sq. — Casimiro Mem. istor. dei frati Minori l p. 1 sq.; * p. 21 sq,
— Cappelletti V 549 sq. — Moroni Dizionario CI 251 sq. — Nazareno Costantini
Memorie storiche di Acquapendente (Roma 1903).
Castrum Aquapendens, situm in confinio patrimonii b. Petri in Tuscia
secus Paleam flumen, limites agri Senensis attingens, a. 1102 a Paschale II,
ut affirmant Ciprianus Manente et Blondus, episcopo Urbevetano subiectum,
a. 1649 sept. 13 ab Innocentio X, ut iam diximus (p. 217), sede episcopali
ornatur, Castrensi cathedra in ultionem interfecti episcopi huc translata.
De archivis cf. Gott. Nachr. 1901 p. 207.
Monasterium s. Sepulcri.
Monasterium s. Sepulcri Aquaependentis ut monachorum Cisterciensium
ecclesiam et Templariorum equitum domicilium, comitissae lEatildae nobile
aedificium, inde ab a. 1649 ecclesiam cathedralcm, laudibus ornat (Jghellufl
2 I 583. Sed monasterium valde antiquius est. Abbatem onim s. Bepuleri in-
venimus litigantem cum clericis s. Marcelli de Urbe super eceleaiola bb. Oosmae
et Damiani a. 1025—84 (n. 1—8), et cum plebano de Cripta (Orotte) Buper
ecclesia s. Petri circiter a. 1149 (cf. Ughelli x V 1547; 2 I 1466; Pumi Oo4
dipl. d' Orvieto p. 19 n. 3l)j. Porro in rescripto quodam [nnooentiufl Jll
228 Latium.
narrat, monasterium s. Sepulcri, quod ad Romanam ecclesiam nullo medio
pertinet, propter malitiam in eodem habitantium in spiritualibus et in tempo-
ralibus adeo graviter esse collapsum, quod milla spes sit de cetero ut refor-
mari in ordine suo possit; propterea mandat, ut Yallumbrosani id studeant
reformare (ed. Quellen und Forschungen VII (1904) 41 n. 17). Ex his
documentis patet, monasterium a suo abbate iuxta regulam s. Benedicti
rectum esse usque ad Urbanum IY, qui a. 1263 mai. 23 abbati ct fratribus
concessit, ut hanc b. Benedicti regulam dimitterent et ad ordinem canoni-
corum regularium s. Augustini se conferrent (cf. I. Guiraud Les registres
dUrbain IY t. II 112 n. 251). Hoc monasterium iam olim ad ecclesiam
s. Sepulcri Hierosolymitani immediate spectabat (cf. Lubin p. 19; Albarelli
in Mon. ord. Servorum s. Mariae II 195).
Unum Lucii II privilegium, quod superest, in instrumentario episcopatus
Urbevetani legitur (n. 11), ex quo transcripsit Garampius. Reliqua documenta
ex bullis pro ecclesia s. Marcelli de Urbe sumpsimus (cf. vol. I p. 73 sq.).
B = Instrumentariuui, s. XIII — XIV, cod. B, Orvieto Arch. vescovile.
C = Ios. Garampi Notizie ricavate dagli archivi . . di Viterbo etc. , s. XVIII,
Roma Arch. Vat. Fondo Garampi ms. 63; cf. Gott. Nachr. 1900 p. 393.
*1 (1049—54)
Leo IX iubet, ut poena, non impensa, quam abbas s. Sepulcri Aquae-
pendentis clericis ecclesiae s. Marcelli de Urbe pro ecclesiola ss. Cosmae ct
Damiani intra claustrum eorum sita debebat, tantum legaliter emendetur.
Laucl. in n. 8. — Reg. JL. — .
*2 (1055—57)
Yictor II similiter praecipit.
Ijaud. in n. 8. — Reg. JL. — .
*3 (1057—58)
Stephanus IX itidem iubet (ut n. 1. 2).
Laud. in n. 8. — Reg. JL. — .
*4 (1059—61)
Nicolaus II itidem iubet (ut n. 1. 2. 3).
Laucl. in n. 8. — Reg. JL. — .
*5 (1061—73)
Alexander II possessionem ecclesiolae ss. Cosmae et Damiani ecclesiae
b. Marcelli de Urbe reddi iubet.
Laud. in n. 8. — Reg. JL. —.
*6 (1080—84)
Clemens III (Wibertus) pactum componit inter clericos s. Marcelli de Urbe
et abbatem s. Sepulcri, ut monasterium retineat ecclesiolam ss. Cosmae et
Damiani, singulis quibusque annis debitam poenam , non impensam per
44 annos, id est ab a. 2 Iohannis XIX (1025) usque ad a. 7 Alexandri II
(1068), persolvens.
Laud. in n. 8. — Reg. JL. -^.
Mon. s. Sepulcri — Mon. s. Mariae de Massapaludis. 229
*7 . (1080-84)
Clemens III (Wibertus) mittit nuntios ad abbatem, ut apostolico se con-
spectui praesentet, responsurus super querela clericorum s. Marcelli de Urbe.
Laud. in. n. 8. — Reg. JL. — -.
# Laterano 1084 nov. 4
Clemens III (Wibertus) fidelibus Christi: reddit clericis tit. s. Marcelli de
Urbe possessionem ecclesiolae ss. Cosmae et Damiani et omnium bonorum
eius ad usum et salarium, salva tamen abbatis s. Sepulcri, tertium con-
tumacis, querela intra praesentis anni spatium.
v. Koma, Eccl. s. Marcelli in Via lata n. 16.
*# (1130—43)
Innocentius II concedit privilegium protectionis.
Liaud. in n. 11. — Reg. JL. — .
*10 (1143-44)
Celestinus II concedit privilegium protectionis.
Laud. in n. 11. — JReg. JL. — .
11 Laterano 1144 mai. 21
Lucius II Radulfo abbati etc. : praecipit adnotari decisionem controversiae,
quae de subiectione tam fratrum quam loci Massaepaludis inter monasterium
s. Sepulcri et fratres Massaepaludis diutius agitata est, sicut in curia Romana
ex mandato suo per concordiam terminata est. Praeterea ad exemplar
Innocentii (n. 9) et Celestini (n. 10) locum ipsum sub apost. protectione
suscipit. — Rerum gestarum series. Dat. Lat. p. m. Baronis S. R. E. sub-
diac, 12 kal. iun., ind. 7, inc. d. a. 1144, pont. v. d. Lucii pp. II a. 1.
B f. 124'. [CJ. — Edd. Fumi Cod, dipl d'Orvieto p. 109 ad n. 169 = Costantini
p. 194 n. 4. — Beg. JL. 8618.
*12 (1147 ian.)
Eugenius III consecrat ecclesiam s. Sepulcri.
Laud. in processu a. 1194 (ed. Fumi l. c. p. 42 et p. 44). — Reg. JL. — .
Monasterium s. Mariae de Massapaludis.
(Marzapalo. Mazzapalo)
Ecclesia s. Mariae Mazapalensis, posita in comitatu Urbevetano in loco
Aquaependentis, laudatur in chartis Urbevetanis a. 1072 et a. 1113 (cf. Fumi
Cod. dipl. d'Orvieto p. 6 n. 8 et p. 9 n. 13). Monasterium, primum, ut videtur,
ord. s. Benedicti, deinde eremitarum s. Wilhelmi ord. s. Augustini, fnir
subiectum abbati s. Sepulcri Aquaependentis (n. 1), postea episcopo Urbe-
vetano. Gregorius IX eremum de Mazapalu, in temporalibus et in spiri-
tualibus deformatam, Rainerio s. Mariae in Cosmedin diac. card. a. \2'<\S
aug. 11 reformandam commisit (cf. Fumi 1. c. p. 110 ct p. l.">9 n. 2'M).
De arcbivo nullam notitiam habemus.
1 Laterano 1144 mai. 21
Lucius II confirmat concordiam inter fratrea Massaepaludia ei Etadulfum
abbatem s. Sepulcri Aquaependentis de eorum locique eubieotione factam,
ita sane, ut fratres libere sibi priorem cligant etc.
v. Acquapendete, Mon. s. Sepulcri n. 11.
. (.
Kehr , Italia pontificia II.
230 Latium.
Basilica s. Petri in fundo Paciniano
in Yia Trivana.
Locus prorsus ignotus. Sunt qui emendent „ Via Tiburtina" ; Duchesne
„Via Tiberina" proponit; Christianus Hulsen quaestionem solvere se nequire
confessus est.
*1 (498—514)
Symmachus „via Trivana [al. Tribuna], mil. XXVII ab urbe Roma, rogatus
ab Albino et Glaphyra pp inlustris de proprio facientes a fundamento, basili-
cam b. Petro in fundum Pacinianum dedicavit".
Laucl. in Vita Symmachi (IAb. pontif. ed. Duchesne I 203; Mommsen p. 124). —
Beg. JK. —.
Scorosa.
De loco Scorosa eiusque situ nullam notitiam invenimus.
1 (cr. 1193)
Petrus Iudicis Primicherii et Alexander Petri de Tocco, electi arbitri iudices
a Centhio card. s. Luciae, camerario d. pp. (Celestini III), et Nicholao
Bonefilie, praecipiunt, quatenus dictus camerarius det Nicholao Bonefilie
7 libras Proven. et dictus Nicholaus restituat duas domos in Scorosa.
Cencius c. 171. — Ed. Fabre-Duchesne 1 427. — Beg. JL. — .
Castrura Palatiolum.
Unici documenti, quod sequitur, superest solum notitia. Ea ad quod
castrum Palatiolum referenda sit, fateor me ignorare. Nescio etiam, qui
fuerit ille Matafelone ; quod cognomen aliquando occurrit in documentis
Senensibus, Collensibus, Viterbiensibus. Certe historiae Libri censuum
S. R. E. documentum nostrum lucem affert.
*1 (1159—81)
Alexander III concedit nob. viro Matafeloni in castro Palatioli singulis
annis 40 solidos den. Papien. , quos Romana ecclesia ibi consuevit recipere
annuatim, insuper comestiones, banna, placita, forisfacta et omnia iura,
quae ibi apost. sedes habet.
Laud. in Innocentii III rescripto, quod exstat in Decr. Gregorii IX lib. 11 t. 26 c. 13,
ubi laudantur ipsum Alexandri 111 privilegium et „liber ecclesiae Bomanae censualis", qui
tunc in G. card. s. Hadriani camera fuit. — Beg. JL. — .
Ex officina aulao Vimarionsis typographica.
> V»
BX 1543 .A25 1906
v.2 IMS
Catholic Church. Pope.
I tal i a pont i f ic i a :
sive, Repertorium
AKL-7360 (awab)
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11